\id HEB Manambu NT Robin & Marva Farnsworth 19-Jan-2001,Clean-up edit by Ruth Burgett, 9/12/78, Tape 321a \h YIPIRUW \toc1 Sukwudaal Maaj YIPIRUW Kristen Duw Takwak \toc2 YIPIRUW \toc3 Yipiruw \mt2 Sukwudaal Maaj \mt1 YIPIRUW \mt2 Kristen Duw Takwak \c 1 \s1 Kita kidiy nyab God dikidi Nyinir wadidiyan. \p \v 1 Tayir God nyanadiy waragak diki Mawulaam ridiy maaj wadidiy dikidiy diki maaj wasapwiydiy duwaar. Nuwukadiyik yiginir wadidiy. Aw nuwukadiyik di diki dayawa nakamwiyib tikuw, wadidiy. \v 2 Aw kita kidiy nyab di dikidi Nyinir wadidiyan. Dikidi Nyinir ababa jaav yitakadidiy. Nyi, bap, tugwiy, kwungar, kidi kupwawa miyawa dikim rinadiy jaav yitakadidiy. Ginyir kidiy ababa jaav kwusidaak, God bwutaay tasakwudidiy day dikidiy tidakikik. \v 3 Di Goda pik tikuw, di God dikidi nimadi ap simakadid kariyanadi \it lait\it* kitik. Di diki bwuladi maaj apaar adiy ababa yitakadidiy jaav kip dayadiy tamiyab tikwanadiy. Di duw taakw dayadiy valik kiyakuw day mwiyir tidakikik, di God diki mava tabaam yitaypika duw tamiyaam ata daan rad. \s1 God dikidi Nyan God diki maaj kardadiy duwaam mwiya yitaypik tikwanaad. \p \v 4 God tasakwudid dikidi Nyan yitaypik tidikikik dikidiy maaj kardadiy duwaam. Dikidi si ab atawa yitaypik tinaad dayadiy saam. \v 5 Aw God maaj kardadiy duw nikik maa wu, \q1 “Min wunadi Nyan-adimin. Aw nibwul wun minadi Asaay tinadiwun.” \m Aw ki maaj ab dayaam nikik maa wu, \q1 “Wun Asaay dikik tikidiwun. Aw di Nyan wunak tikinaad.” \m \v 6 God dikidi gumwa Nyan kidi kupwaar wayakik tikuw, di ki maaj ata wadil, \q1 “Wunadiy maaj kardadiy duw dikik gaba maaj sukwukwadiy.” \m \v 7 God ki maaj wadil nyanak dikidiy maaj kardadiy duwak, \q1 “Wunadiy maaj kardadiy duw mwurwa yiy kitik yin yaan tikidiy.” \m \v 8 God ki maaj wadil nyanak dikidi Nyinik, \q1 “O God, min ababa javim nyanyi nyanyi van tikiminadiy. Van tikuw, min mwiya javida kwurkidimin. \q1 \v 9 Min mwiyir tinadiy javik yaakiya wakwanadimin. Aw adiy kupwarapa javik maa wakwanadimin. Alik tikuw, wun, minadi God tasakwu-tuwadimin yitaypik timinkikik minadiy kapa duwaam. Yitaypik tikuw, min rakarak tikidimin a javik.” \m \v 10 God dikidi Nyinik niki maaj wadil, \q1 “Min bas kidi kupwawa ababa adawur tubwaam tinadiy jaav min mina yitakaminidiy. \q1 \v 11 Day abab kwusikidiy. Aw min kip tikidimin. Day wapwiy kaytik jaab yikidiy. \q1 \v 12 Jaab tidaak, duw adiy jaab tinadiy wapwiy yakikwadanadiy kwula wapwiy kwurik. Atampik min kwurkidimin kidi kupwawa adawul tubwaam tinadiy javim. Aw min adiy java pik jaab yi maa. Min a karubw nyanyi nyanyi kwakidimin.” \m \v 13 God dikidiy maaj kardadiy duwak akis wadidiy, \q1 “Min ki wuna mava tabaam daan ada. Daan rikuw, wun minadiy mama nibaam kakilkuw, mina tabaam taka-kituwadiy min dayaam van timinkikik.” \m \v 14 Alik tikuw, God dikidiy maaj kardadiy duw agwa jaav-adiy? Day kayik kitik tikuw, day yawiy kwurkwanadiy Godak. Aw God nuwukadiy duw takwaam nyigilik tikuw, di dikidiy maaj kardadiy duw dayak wayaki-kwadadiy sugwiyaan kwurdakik dayaam. \c 2 \s1 Gwur yarakara ada God dikidi Nyan diki maaj wuki-wukik. \p \v 1 God dikidi Nyan dikidiy maaj kardadiy duwaam yitaypik tikuw, gwur diki maaj yara awuk. Gwur yarakara ki majib wapak-gwura yibwunim kwakuw nyabaar wakwuna val kaytik. \v 2 Tayir God dikidiy maaj kardadiy duw dayadiy maaj mwiyir tidaak, aw adiy majib wukimarkuw, sardiy duw taakw God tasakwudil day vaat kwurdakik. \v 3 Aw li God atawa kwurdil dikidiy maaj kardadiy duw dayadiy majib wukimarkuw sardiy duw takwak, aw Yitaypika Duw Jisas Krais nyanak wasapwiykuw ata ata God nyanaam nyigil-kidadiy, aw li nyan diki majib wukisir-kibana, ata ata nyan viruw-kibana God diki kwiykidaal vaat? Aw li taay Yitaypika Duw Jisas Krais di dika God diki maaj nyanak wasapwiykuw, God mwiya mwiyab nyanaam jawjaay kwurkidadiyan! Aw Yitaypika Duw Jisas Krais ki maaj bas wasapwiydik, nuwukadiy duw taakw vikuw wukikuw, nyanak yarik yidadiyan, “Kidiy jaav mwiya mwiyaba jaav-adiy.” \v 4 Daya majawa nakamwiyib God nima apaar nuwukadiy nimadiy yawiy nuwukadiy nimadiy yawiy duw taakw dayadiy nyidim kwurdidiy day pitaan warkuw lakwudakik diki maaj mwiya maaj-al. Diki Mawul walil pik God dikidi Mawul dikidi ap duw takwak kwiydil day niki yawiy niki yawiy kwurdakik. \s1 Jisas, taakw dim sapwiylik, nyana pik ap bwan tad. \p \v 5 Nyan wakwabana God miyawa jaav kwula yitakakidadiy. Aw di dikidiy maaj kardadiy duw tasakwu maa adiy javik van tidakikik. Samab maa. Nyan duw taakw a yawiy kwurkidiyan. \v 6 Aw God diki lapa nyigaam duw nak ki maaj wadil, \q1 “God min mwiya yitaypik tikwanadimin. \q2 Alik agwa javik tikuw, min duw takwak wukikwanadimin? \q1 Nyan kipa duw taakw-adiyan. \q2 Agwa javik tikuw, min nyanak rakarak kwurkwanadimin? \q1 \v 7-8 Min mwugiy-minadiyan kwasa yisadapik minadiy maaj kardadiy duwaam tibakikik. \q1 Atawa tikuw, min tasakwu-minadiyan min minadi nimadi apawa yitaypika si nyanak kwatiyak miyawa javim van tibakikik.” \m Ki maaj wana, “God tasakwu-didiyan nyan miyawa javim van tibakikik.” Alik tikuw, nyan miyawa javim van tikidiyan. Jaav nakab kip ri maa. Nyan lakwubana kita nyan atampik miyawa javim maa van ti. \v 9 Aw nyan lakwubana tayir kwasa mwiya pik God Jisasaam mwugiydid kwasa yisadapik dikidiy maaj kardadiy duwaam tidikikik. Di kiyadik, alik tikuw, God kita di dikidi nimadi apawa yitaypika si kwiydid. God duw takwak rakarak tikuw, kidiy ababa jaav kwurdidiy Jisas miyawa duw takwak kiyadikik. \v 10 God miyawa jaav dayadi maaw tikuw, adiy jaav yitakakuw, dayak van tikwanaad. Di diki danik tikuw, a jaav kwurkwanaad. God dikidiy duw taakw samasam adawur tipaar kwurin kawardik. Alik di yaakiya waad kagil diki sipaar yilikikik di rivikinaad a yawiyik. Jisas mwiyir tikwanadi yitaypika duw tikuw, di bwunak duw taakw nyigilkidadiy God dikidi gwalugwum tidakikik. \v 11 Jisas mwugiydik, nyan mwiyir tikwanadiyan God diki milaam. Alik tikuw, diwa nyan asaay nak tinadiyan. A javik tikuw, di rakarak tinaad, “Gwur wunadiy nyamusugw-adiygwur,” wakuw. \v 12 Aw di wanaad, \q1 “God, wun wunadiy nyamusugwik wasapwiy-kituwadiy minak. \q2 Vagaruwkuw, daya nyidim wun minak wayapiy sikituwadimin.” \m \v 13 Ki maaj ab wadil, \q1 “Wun Godak wukijibir tikidiwun.” \m Aw ki niki maaj ab wadil, \q1 “Wun kika God wunak kwatiya-didiy nyanugwawa tinadiwun.” \m \v 14 Aw nyan, God dikidiy nyanugw, mwiya duw taakw-adiyan. Nyan ap bwan tinadiyan. Aw Jisas, taakw dim sapwiylik, nyana pik ap bwan tad. Satan di ap tinaad nyanaam mwugiydik kiyabakik. Aw Jisas mwiya duw tikuw, di kiyaad Satan diki ap kwusilikik. \v 15 Aw ababa duw taakw day nyanyi yagadiy kiyakiyak, Satan tabaam tikuw. Atawa tidaak, Jisas kiyakuw, nyigildidiy. \v 16 Di maa di God diki maaj kardadiy duwaam sugwiyaan kwurik. Aw di Aparam dikidiy waraga duw takwaam sugwiyaan kwurik tad. \v 17 Jisas dikidiy nyamwusugwa pik mwiyir daya pik tad di dayadi yarakara yawiy kwurkwanadi yitaypika \it pris\it* Godak tikir. Di nyanak wukikuw, di nyanadi maja duw God diki mwutamaam tikwanaad nyanadiy vaal yibwiydikik. \v 18 Jisas diki sipaam kagil yilik, Satan dim vasibariyik kwurdid. Alik tikuw, di bwunak adiy Satan vasibariy kwurik kwurkidadiy duw takwaam sugwiyaan kwurkidadiy. \c 3 \s1 Jisas Mawsis-aam yitaypik tad. \p \v 1 Wunadiy God tasakwu-didiy Kristen gwalugwa duw taakw, gwur Jisas Kraisak awuk. God wayakidid nyan ababa Kristen duw taakw nyanadi yitaypika \it pris\it* tidikikik. \v 2 God tasakwudid yitaypika \it pris\it* tidikikik. Aw di yarakara yawiy kwurdil Godak. Tayir Mawsis atampik yarakara yawiy kwurdil di God dikidiy gwalugwa duw taakw daya nyidim tikuw. \v 3 Gwalugwa maaw duw di mwiya adi gwalugwa kidiy duw taakw dayadi yitaypika mwaam si tinaad. Atampik Jisas Mawsisaam yitaypika si tidaad. \v 4 Ababa gwalugw day maaw duw tikwanadiy. Aw God di miyawa jaav dayadi maaw-ad. \v 5 Mawsis yawiy duw tikuw, di yarakara yawiy kwurdil God dikidi gwalugwum. Aw di wasapwiydil adiy God ginyir maykaar wakwukidadiy javik. \v 6 Aw Jisas di God dikidi gwalugwum van tikuw, di yarakara yawiy kwurdil God dikidi duwa nyan tikuw. Aw nyan Kristen duw taakw, nyan God dikidi gwalugwam tinadiyan. Aw li nyan mawul vitiy ti maarkuw, aw nyan kip Godak mawul wukijibir tikuw, aw nyan mawulaar wukikuw, lakwu-kibana God wadidiy jaav mwiya mwiyab tikidiy, yaakiya, nyan God dikidi gwalugwum kip tikidiyan. \s1 Gwur yarakara ada gwur Jisas Kraisak wukijibir ti marik-gwur. \p \v 7-8 God dikidi Mawul kitawa wanaad, \q1 “Gwur nibwul God diki maaj awuk. Tayir gwuradiy warag tamiyka tamiyaam kwadaak, kabaak dayadiy maka apaam rikuw, day kwasik yikuw God diki majik, bwan kwiydiy dikik. Dayadiy kupwarapa yawiy mwugiydakib, God yaal girak kwurik dayak. Aw gwur daya pik kabaak gwuradiy maka apaam ridibaal. \q1 \v 9-10 God ki maaj wadil, ‘A tamiyaam gwuradiy warag nabiy duwamiy vitiy wunadiy kwurtuwdiy yawiy vidadiy. Aw dayadiy kupwarapa yawiy kwurdakib, wun yaal girak kwurik dayak. Alik tikuw, wun yaal girakuw dayak, watuwa, “Dayadiy mawul nyanyi jawjaay tikwanadiy. Aw day maa laakw wunadiy sukw.” \q1 \v 11 Alik tikuw, wun yaal girakuw, wun ki aban takatuwa, “Adiy duw taakw day wuna yaap kwakidana tamiyaar wula maa.” ’ Atawa God waad.” \m \v 12 Wunadiy Kristen gwalugwa duw taakw, gwur yarakara gwuradiy nyidim nuwukadiy duw taakw dayadiy mawul kupwaraap tikik-nadiy, Godak wukijibir ti maarkuw. Atampika mawul mwugiylik, Godak bwan kwiykidadiy. \v 13 Nyi kip tilik, kita gwur gwurak awarwa nyanyi sugwiyaan akwur vaal duw takwaam gwiyip kwurkuw, kabaak dayadiy maka apaam rikuw, day dayadiy bwan Godak kwiyik-nadiy. \v 14 Aw nyan bas Kristen tikuw, Godak mawul nimadib wukijibir tidiyan. Aw li nyan nyanyi kip atawa wukijibir tan yin kiyakibana nyab, Jisas Krais dikidiy ababa jaav nyanadiywa nakamwiyib tikidiy. \v 15 God diki lapa nyig kitawa wana nyanak, \q1 “Nibwul God gwurak maaj bwuladik, diki majik awuk. Tayir gwuradiy warag tamiyka tamiyaam kwadaak, kabaak dayadiy maka apaam rikuw, day kwasik yikuw God diki majik, bwan kwiydiy dikik. Aw gwur atawa kwurtikwa.” \m \v 16 Sikadadiy-adiy day God diki maaj wukikuw, aw bwan kwiydiy dikik? Adiy ababa duw taakw day Yijip-aam tikuw, Mawsis kwurin karakwudidiy-adiy. \v 17 Sikadadiy-adiy nabiy duwamiy vitiy God dayak yaal giradidiy? Adiy tamiyka tamiyaam vaal yikuw, kiyadiy duw takwak. \v 18 God ki aban takadil, “Day samab wula maa wunawa yaap kwakir.” Sikadiy duw takwak ki maaj wadil? Adiy dikik bwan kwiydiy duw takwak wadil. \v 19 Alik tikuw, nyan lakwubana day dikik wukijibir ti maarkuw, a danik tikuw, day Godak samab maa wul. \c 4 \s1 God dikidiy duw taakw dikiwa yaap kwurkidiy. \p \v 1 God aban takadil nyan diwa wulakuw, yaap kwurbakik. Aw nyan yaganaak ata nyana duw nak sitakira-kibanaad di wula maa Godawa yaap kwurik. \v 2 Nyan God diki Viyakita Maaj bwutaay wukibana tayir Mawsis diki nyaam kwadiy duw taakw wukidaal pik. Aw li day ki maaj wukikuw, day maa wukijibir ti. Alik tikuw, ki maaj dayak sugwiyaan samab maa kwar. \v 3 Aw nyan Godak wukijibir tikwanadiy duw taakw wulakuw, Godawa yaap kwurkibana. Diki lapa nyigaam God kitawa waad, \q1 “Wun yaal girakuw, wun ki aban takatuwa: \q2 ‘Adiy duw taakw day wunawa yaap kwakidana tamiyaar wula maa.’” \m Aw di ki maaj wadil diki majim sarkwanadiy duw takwak. God miyawa jaav yitakadidi yawiy kwusikuw, aw ginyir di dayak ki maaj wadil diki yaap kwakwadi tamiyak. \v 4 God diki lapa nyigaam ki maaj wana abitiya nyak, \q1 “God nyi abwun yawiy kwurkuw, abitiya nyaam yaap kwurid.” \m \v 5 Aw God diki lapa nyigaam ki maaj ab wala, \q1 “Day samab wula maa wunawa yaap kwakir.” \m \v 6 Adiy taay God diki wadil Viyakita Maaj wukidiy duw taakw day Godak wukijibir ti maardalik, alik day maa wul Godawa yaap kwurik. Aw God yaakiya wanaad nuwukadiy duw taakw day wulakuw, diwa yaap kwadakikik. \v 7 Aw adiy taay God diki Viyakita Maaj wukidiy duw taakw, day wula maarkuw Godawa yaap kwurik, God niki nyi tasakwudil duw taakw wulakuw, diwa yaap kwurdakik. Ginyir God, Yisrayil dayadi yitaypika duw Davit-aar ki javik wadil. Ki God diki lapa nyigaam rina maaj wun bwutaay sukwutuwil gwurak, \q1 “Aw li nibwul gwur God diki maaj wukikigwura, kabaak gwuradiy maka apaam ridibaal diki maaj wukiwukik.” \m \v 8 Aw li Jasuwa, Mawsis tamiy kwurdi duw, adiy duw taakw kwurin kawulakida yaap kwurkidana tamiyaar, aw ginyir God akis niki nyak bwulak-naad duw taakw wuladakik yaap kwurkidana tamiyaar. \v 9 Alik tikuw, nyan lakwubana mwiya yaap ki kavin rina God dikidiy duw takwak abitiya nyaam God diki yawiy kwusilik diki kwadil yapa pik. \v 10 God miyawa jaav yitaka kwusikuw, yaap ata kwaad dikidiy yawiyik. Atampik adiy duw taakw day wulakuw Godawa yaap kwurik, dayabab yaap kwakidiy dayadiy yawiyik. \v 11 Nyan yarakara kwanaak aw nyan Godak wulakuw, diwa yaap kwurbakik. Tayir adiy Yisrayil tipa kidiy duw taakw day tamiyka tamiyaam kwakuw, day God diki majim sardiy. Alik tikuw, day Godak maa wul. Aw nyan daya pik titikwa. \s1 God dikidi maaj waliy kaam kitik yawiy kwurkwanaad. \p \v 12 Duw taakw nibiy sirip sirip tinadiy waliy kaam kwurkuw, wapiy jaan lupwa-kwadanadiy. Lupwakuw, ababa yalaam rikwanadiy jaav vikwadanadiy. Aw God di kip dikidi nimadi apawa kwakwanaad. Aw dikidi maaj ab diki pik kip tikwanaad. Dikidi maaj adi waliy kaam kitik tikuw, nyanadiy mawulaar yikuw, mwugiydik, nyanadiy mawulaam rinadiy jaav nyanak maykaar simakadidiy. \v 13 Aw jaav nak samab pakwun maa ti Godak. Miyawa jaav dikik maykaar tikwanadiy. Aw di diki danik nyanadiy ababa kwurbanadiy jaav wasapwiy-kibanadiy. \s1 Jisas Krais nyanadi Yitaypika Pris tikwanaad. \p \v 14 Jisas Krais, God dikidi Nyan, nyanadi Yitaypika Pris tikuw, God diki mwutamaar bwutaay yad nyanak sugwiyaan kwurik. Alik tikuw, nyanadiy dikik wukijibir tibanadiy mawul wap maarnaak. \v 15 Tayir nyanadi Yitaypika Pris, duw tidik, nyanak kwurdil pik Satan dikim vasibariy-ik kwurdid. Aw li Jisas vaal maa yi. Alik tikuw, di nyanak wukikuw, nyanadiy ap ti maarnadiy mawul lakwudadiy. \v 16 Aw atampika duw nyanadi Yitaypika Pris adawur tipaam tidalik, alik nyan yaga maarkuw, God diki rikwadi tamiyaar wulanaak. Aw nyan mawul yibaak di nyanaam sugwiyaan kwurdikik, a nyi di ata nyanak wukikuw, sukwasukw kwurkuw, sugwiyaan kwurkidadiyan. \c 5 \s1 Yitaypika \it pris\it* diki yawiy \p \v 1 Juw duw daya nyidim duw nak day tasakwudanaad yitaypika \it pris\it* tidikikik. Adiy yitaypika \it pris\it* yawiy kwurkwadanadiy Godak nuwukadiy duw takwa danik tikuw. Adiy yitaypika \it pris\it* dayadiy Godak kwiyik jaavawa dayadiy vaal Godak kwiykwadanadiy. \v 2 Aw day duw tikuw, ap samasam ti maardanalik, alik day nuwukadiy duw takwak bwunak wukikwanadiy day mwiyir lakwu maarkuw, jawjaay yidaak. \v 3 Aw adiy yitaypika \it pris\it* ap samasam ti maardanalik, alik day dayawa nuwukadiy duw taakw nakamwiyib vaal Godak kwiykwadanadiy. \v 4 Duw nak di dikim maa tasakw yitaypika \it pris\it* tikir. Aw God di diki yitaypika \it pris\it* tasakwukinaad tayir Aran-aam tasakwudil pik. \v 5 Atampik Jisas Krais di dikim tasakwu maa yitaypika \it pris\it* tikir. Aw God a jaav kwurdil. Di wadid, \q1 “Min wunadi duwa Nyanadimin. \q2 Nibwul wun minadi Asaay tinadiwun.” \m \v 6 Niki nyi God Jisas Kraisak wadid, \q1 “Min \it pris\it* nyanyi nyanyi tikwanadimin Milkisitik kaytik.” \s1 Jisas diki yawiy, kidi kupwaam kwadik. \p \v 7 Jisas duw tikuwmaa tasakw yitaypika \it pris\it* tikir. Aw God di diki yitaypika \it pris\it* tasakwukinaad tayir Aran-aam tasakwudil kidi kupwaam, di gaam sitaay, girataay, Godak bas sidid dim nyigil-dikik kiyakiyak. Di God mawul walil pik kwurik wukidalik, alik God diki maaj wukidil. \v 8 Aw li di God dikidi Nyan tikuw, kupwaraap sapwurapa jaav dikik yidiy. Adiy jaav dim kalivadaad God diki majib wukidikik. \v 9-10 Aw Jisas God diki majib wukidik, God ata waad, “Min bwu rivinadimin mwugiy-kimina ababa mina majib wukikidiy duw taakw day nyanyi kip yara tidakikik, min yitaypika \it pris\it* Milkisatik kaytik tikuw.” \s1 Gwur maa rav God diki maaj liki maaw mwiyir lakwu-lakwuk. \p \v 11 Nyan maaj samasam bwula-bwulak Jisas Kraisawa Milkisatik biraki \it pris\it* yawiyik. Alim maa rav. Gwur mwiya kwasa kwasa lakwu-kwanadiygwur. \v 12 Aw gwur samasama nabiy Kristen tinadiygwur. Nyan wukibana gwur nuwukadiy duw takwak God diki maaj kaliva-kwanadiy. Aw gwur maa rav. Aw li gwurak nuwukadiy duw maa God dikidiy mwiya basa jaav kalivakwadiy. Gwur mwuny kikwanadiy kwasadiy nyanugw kaytik-adiygwur. Gwur mwiyir maa rav apa kamnaagw kikak. \v 13 Atampika duw taakw day ap ti maarkuw, kwula Kristen kaytik tinadiy. Aw day mwiyir akis lakwukwanadiy agwa jaav viyakita jaav tina, aw agwa jaav kupwarapa jaav tina. \v 14 Aw adiy ap tinadiy Kristen, day adiy apa kamnaagw kikwanadiy duw taakw kaytik tikuw, day God diki maaj mwiyir lakwukuw, a maaj nyanyi wukikuw, day mwiyir lakwukwanadiy agwa jaav viyakita jaav tina, aw agwa jaav kupwarapa jaav tina. \c 6 \s1 Gwur kip apawa Jisas Kraisak wukijibir ada. \p \v 1 Adiy taay basa jaav Jisas Krais diki majim wapanaak. Aw gwur jaab samasam bwutaay wukigwuradiy. Adiy maw maaj wapakuw, nyan may nuwukadiy Jisas Krais dikidiy maaj kalivanaak gwurak. Gwur bwutaay lakwugwura adiy gwuraam sugwiyaan kwur maarkinadiy yawiy wapakuw, Godak wukijibir tikigwura. \v 2 Aw kidiy jaav bwutaay kalivabanadiygwur, niki \it baptais\it* niki \it baptais\it*, duw nuwukadiy duw takwaam taab takadanadiy God dayak yara kwurdikik, miyawa duw taakw kiyadaak, God dayaam ata kirapitakakuw, dayaam kwatiykuw, nuwukadiy viyakit tikidiy nyanyi nyanyi aw nuwukadiy kupwaraap tikidiy nyanyi nyanyi. \v 3 God yaakiya wadik, nyan atawa kwurkibana. \v 4 Adiy duw taakw day God diki Viyakita Maaj lakwukuw, aw day dayadiy bwan dikik kwiykuw, aw li ginyir day dayadiy bwan dayadiy valik kwiykuw maa God diki milaam viyakit tikir, nyan atampika duw takwak sugwiyaan kwurik rav maa. Aw God adawur tipa kidiy viyakita jaav adiy duw takwak kip kwiydidiy. Di dikidi Mawul nakanak kwiydidiy. \v 5 Day lakwudaal, God diki maaj viyakit tina. Ginyir miyawa vikibanadi God dikidi nimadi ap kwasa bwutaay vidaad. \v 6 Atawa tikuw, day dayadiy bwan Godak ata kwiydadiy. Day atawa kwurdaal, God dikidi Nyan maap tidi miyaam day daya katanapik maa katadaad. Katakuw, dikim ababa duw taakw dayadiy milaam mwugiydaak, wap sayid. Day atawa kwurtaay, day rav maa God diki milaam titak. \v 7 Waal kupwaam jaab samasam vakirkwana. Wala guw kupwaar yikit akitalik, God a kupwaam sukwasukw kwurkuw, adiy duw taakw sikwadanadiy jaav viyakit warkwanadiy dayak. \v 8 Aw li kupwarapa visawa ramiy tikwanadiy bajigay warkidana, a kupw kupwaraap tikina. Alik tikuw, God jawjaay kwurik a kupwaam. Aw ginyir yiy wapwatakakidaal. \v 9 Aw li nyan atawa wakibana nuwukadiy duw takwak, nyan mawul vitiy katiy maa ti gwurak, wunadiy kapa nyanugw. Aw God gwuraam nyigildik, gwur a viyakita kupw kitik, viyakita jaav kwurkwanadiygwur. \v 10 God di kupwarapa duw maa. Aw di gwura dikik kwur-kwagwuradiy yawiywa dikik yigwuradiy mawul di wukimar maa. Aw dikidiy duw taakw daya danik kwurkwagwuradiy yawiy ab di wukimar maa. \v 11 Nyanadiy mawul wanadiy gwur nimadib wukijibir tikidiygwur gwuradiy mawulaar wukikuw, lakwu-gwuradiy javik aw yin kiyakigwuradiy nyab. Adiy gwuradiy mawulaar wukikuw lakwugwuradiy jaav ata mwiyir tikidiy. \v 12 Aw nyan maa wanadiyan gwur gwuradiy Kristen yawiyik sip sakwiy sakwiyik. Samab maa. Nuwukadiy duw taakw day kip Godak nimadib mawul wukijibir tikwanadiy. Aw dayadiy mawul akis warapiykwanadiy. Nyanadiy mawul wanadiy gwurabab daya pik tikuw God dikidiy aban takadiy jaav kwurgwurkik. \s1 God dikidiy takadidiy aban mwiya mwiyab tikwanadiy. Warapiy maa. \p \v 13 God aban takadil Aparamik, nuwukadiy duw dayadiy si dikidiy saam yitaypik ti maarkuw, di a abanik mayra sar yidil di dikidi saam. \v 14 Di Aparamik wadid, \q1 “Wun minak aban takatuwaal. Wun minaam sukwasukw kwurkuw, minadiy waraga duw taakw samasam tikidiy.” \m \v 15 Aw Aparam kip wukijibir tad God diki majik. Alik tikuw, di God aban takadil jaav ata kwurdil. \v 16 Duw mayra sar yikir tikuw, di dikim yitaypik tinadi duw dikidi si sikiykwadaad a maaj mwiyir tilikikik. Aw duw warjuwdana maaj ata kwusikina duw mayra sar yidik. \v 17 God di mwiya mwiyab dikidiy aban takadidiy jaav kwurkinadiy duw takwak, di dayak mwiya yara simakak di dayak takadi aban samab warapiy maa. Alik tikuw, di Aparamik abanik mayra sar yidil di dikidi saam. \v 18 God di dikibir aban takadil majawa mayra sar yidil maaj di samab warapiy maa birikim. Aw suwaal akis takakwanaad birikim. Alik tikuw, nyan Godak yabiyib yikuw diki tabaam yara tibakikik, nyan mawulaar wukin lakwubana Jisas Kraisaar God diki mwutamaar yikwanadiyan. \v 19-20 Val tuwtakaan tinadiy yibwun miyaam kaytik, atampik nyanadiy mawul a mawulaar wukin lakwubana javim kaykitijibir tikwadana. Atampika mawul mwugiylik, nyan Jisas Kraisaar Godawa nakamwiyib tikwanadiyan nimadi wapwiyir mwiya kapaba tamiyaar yikuw. Jisas, nyanadi nyana danik taay yinadi duw, alim kwakwanaad di yitaypika \it pris\it* Milkisitik diki bapaam nyanyi nyanyi tikuw. Alik tikuw, nyan mawul vitiy katiy ti maa. \c 7 \s1 Milkisitik \p \v 1 Adi Milkisitik, di Salim tipa kidi yitaypika duw tad. Aw di \it pris\it* yawiy kwurid yitaypika Godak. Aparam, di tip samasam dayadiy yitaypika duwawa daya vay sawdiy duwaam kakilkuw, diki tipaar sibinin yidik, Milkisitik dim sitakirakuw, ata rikarik kwurdid. \v 2 Aw Aparam, adiy yitaypika duwawa dayadiy vay sawdiy duw dayadiy jaav ab tabatiy sikuw, am nak Milkisitik-ak ata kwiydil. Aw Milkisitik dikidi si maaw maaj “mwiyir tikwanaad”. Alik tikuw, di mwiyir tikwanadi yitaypika duwad. Aw diki tip Salim liki si maaw maaj “yarakara”. Alik tikuw, di yarakara kwakwanadi yitaypika duwad. \v 3 Milkisitik dikidiy amaay asaay waragawa diki amaay sapwiylidi nyawa diki kiyadi nyi miyawa duw taakw day maa laakw. Di God dikidi Nyan kitik kip \it pris\it* tikwanaad nyanyi nyanyi. \v 4 Nyanadi taay waraga duw Aparam, dikidiy mama nib dayadiy jaav am tabatiy sikuw, am nak Milkisitik-ak kwiydil. Alik tikuw, kidi duw Milkisitik, nyan lakwubana di mwiya mwiyaba yitaypika duwad. \v 5 Liyvay dikidiy gwalugwa duw day nuwukadiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw taakw nakamwiyib Aparam dikidiy gwalugwa duw taakw tikuw, God diki \it lo\it* tasakwudil adiy duw taakw day dayadiy ababa jaav am tabatiy sikuw, am nakana nakana Liyvay bapa duw dayadiy tidakikik. \v 6 Liyvay dikidiy gwalugwa duwada \it pris\it* yawiy kwurdiy. Aw Milkisitik di Liyvay gwalugwa duw maa. Aw Aparam, adi God aban kwurdi duw, dikidiy mama nib dayadiy jaav am tabatiy sikuw, am nak Milkisitik-ak kwiydil. Milkisitik yitaypik tikuw, a am kwurkuw, sukwasukw Aparam-aam kwurdid. \v 7 Nyan abab lakwubana yitaypika duwada rikarik kwurkwanadiy dayaam yisadapik tikwanadiy duwak. Alik tikuw, nyan lakwubana Milkisitik di Aparamaam yitaypik tad. \v 8 Ababa Juw duw taakw day dayadiy jaav am tabatiy sidaak, adiy \it pris\it* am nak kwurdadiy. Aw adiy \it pris\it* kipa duw tikuw, abab kiyadiy. Aw God diki lapa nyig nyanak simakana Milkisitik di kip kwakwanaad. \v 9-10 Bas Aparam Milkisitik-aam sitakiradil, dikidi warag Liyvay, kip diki apaam kwaad. Alik tikuw, Aparam a am Milkisitikak kwiydik, Liyvay Juw duw taakw dayadiy am kwurdi duw, nakamwiyib Aparamawa am Milkisitikak kwiynapik kwiydil. \s1 Pris daya yawiy maaj \p \v 11 Tayir God Liyvay dikidi gwalugwa duwada \it pris\it* yawiy kwurdakik tasakwudid. Day a yawiy kwurtaay tidaak, God di diki \it lo\it* Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwak ata ginyir kwiydil. Aw li duw taakw God di diki mawul walil pik \it pris\it* yawiy mwiyir tikik-dana, aw ginyir nikidi gwalugw kidi \it pris\it* akis tasakwuk-daad. Aw God Liyvay dikidi gwalugwa duw, Aran, dikidi bapa \it pris\it* aam maa tasakw. Aw di Milkisitik dikidi bapa \it pris\it* tasakwudid a \it pris\it* yawiy kwurdikik. \v 12 Aw li God nikidi gwalugwa duw \it pris\it* yawiy kwurdakik tasakwu-dilik tikuw, diki \it lo\it* wab bwutaay warapiydil. \v 13-14 Aw kidiy jaav nyanadi Yitaypika Duw Jisas Kraisak bwulanadiy. Aw nyan lakwubana di nikidi gwalugwa duwad. Di Juwta gwalugwa duwad. Aw tayir adi gwalugwa duw God dikidi wiyaam \it pris\it* yawiy maa kwar. Aw Mawsis kidi gwalugwa kidiy duw \it pris\it* yawiy kwurdakik maa wu. \s1 Kitawa Jisas Milkisitik kaytik tikwanaad. \p \v 15 Aw God Jisas Krais wayakidik nikidi yitaypika \it pris\it* Milkisitik kitik tidikikik, aw nyan mwiyir lakwubanaad God diki sukw bwutaay warapiydil. \v 16 Adiy Liyvay dikidiy gwalugwa duw day nuwukadiy \it lo\it* wab wukidiy \it pris\it* tidakikik. Aw God di Jisas Kraisaam maa tasakw adiy \it lo\it* waar \it pris\it* tidikikik. Jisas Krais di ap tikwanaad nyanyi nyanyi kwakwak. Atawa tikuw, God tasakwudid \it pris\it* tidikikik. \v 17 God diki lapa nyig kitawa wana, \q1 “Min \it pris\it* tikidimin nyanyi nyanyi Milkisitik kaytik.” \m \v 18 Liyvay dikidiy gwalugwa \it pris\it* day samab maa rav sugwiyaan kwurkwurik nyanaam. Alik tikuw, God dayadiy \it pris\it* yawiy ata wapadidiy. \v 19 Mawsis diki \it lo\it* samab duw takwaam God milaam mwiyir tidakikik akis sugwiyaan kwurkwana. Alik tikuw, kita God nyanak nikidi yaab kwulapwu-did nyan mwiyir dikik yibakikik. Adi yaab Mawsis diki \it lo\it* waam kakilnaad. \s1 Kitawa Jisasawa nuwukadiy pris dayadiy yawiy kapab tikwanadiy. \p \v 20-21 God ki jaav lakatiydil mayra sar yidil majir. Di atawa maa wu Liyvay dikidiy gwalugwa duwak \it pris\it* tidakikik tasakwudaak. Aw God Jisas tasakwudid \it pris\it* tidikikik mayra sar yidil majir. Aw di Jisasak wadid, \q1 “Wun Yitaypika Duw God mayra sar yidil maaj wadil, \q2 ‘Min \it pris\it* nyanyi nyanyi tikidimin.’ \q1 Alik tikuw, wun wuna mawul samab warapiy maa.” \m \v 22 Aw Jisas nyana danik tikuw, adiy God mayra sar yididiy jaav mwiya mwiyab tidakikik mwugiykwanaad. Ki kwula maaj God duw takwawa nakamwiyib mayra sar yikuw, lakatiydil, diki taay majim kakilna. \v 23-24 Adiy nuwukadiy \it pris\it* day kiyadaak, nuwukadiy duw dayadiy tamiy kwurdadiy. Alik tikuw, day samasamadiy. Aw Jisas di kipab tikwanaad. Di nyanyi nyanyi kwakuw, aw di dikidi pris yawiy nuwukadiy duw samab kwar maa. \v 25 Jisas di rivikwanaad miyawa dikir Godak yikwanadiy duw takwaam sugwiyaan kwurik. Di nyanyi nyanyi kip kwakwanaad. Alik tikuw, di rivinaad Godak bas sikwanaad dayak. \v 26 Jisas di yitaypika \it pris\it* nyanak bwunak sugwiyaan kwurkwanaad ababa javik. Di mwiyir tikwanaad niki vaal niki vaal yi maarkuw. Di kipab vaal yikwanadiy duw takwak gwutakaan tikuw, God yitaypika duw tamiy kwiydil dikik adawul tipaam. \v 27 Ababa yitaypika \it pris\it* ababa nyi day vaal kwiyik Godak duw taakw dayadiy valik titaay, taay day dayadiy vaal Godak kwiykwadanadiy. Aw ginyir adiy duw taakw dayadiy vaal ata kwiykwadanadiy Godak. Aw Jisas di akis atawa kwurkwanaad. Aw di diki jaab nak ababa duw taakw dayadiy valik di diki amwiy Godak kwiydil. A aal mwiyir rivikina nyanyi nyanyi. \v 28 Aw Mawsis diki \it lo\it* nuwukadiy kipa duw tasakwulidiy \it pris\it* tidakikik. Aw ginyir God diki mayra sar yidil majir di dikidi nyanyi nyanyi mwiyir tikwanadi Nyan tasakwudid yitaypika \it pris\it* tidakikik nyanyi nyanyi. \c 8 \s1 Jisas nyanadi Yitaypika Pris tikuw, yawiy nyana danik tikuw kwurkwanaad God diki mwutamaam. \p \v 1 Aw nyana maaj liki mwiya maaw maaj kitawa wana. Nyan atampika yitaypika \it pris\it* bwutaay tinadiyan. Di adawul tipaam kwakwanaad. God diki mava taab yitaypika duw tamiyaam kwakwanaad. \v 2 Alim di yawiy kwurkwanaad Godak dikidi gaba maja tamiyaam. Aw Yitaypika Duw God di diki adi mwiya gaba maja tamiy kwurdid. Duw maa. \v 3 God ababa yitaypika \it pris\it* tasakwudidiy day duw taakw dayadiy kip Godak kwiydadiy javawa dayadiy vaal Godak kwiydakik. Aw Jisas Krais nyanadi Yitaypika \it Pris\it* tikuw, dibab Godak jaav kwiykwaad. \v 4 Aw li di kidi kupwaam kwakuw, di samab \it pris\it* akis tikik-naad. Aw adiy kupwa kidiy \it pris\it* day niki jaav niki jaav Godak kwiy-kwadanadiy diki \it lo\it* walil pik. \v 5 Tayir Mawsis adi nibwukim tikuw, God adawur tipaam tinadi gaba maja tamiy simakadid. Di atawa wadid, “Min gaba maja wiy kidi wiya pik rivriv akwur.” Alik tikuw, adiy \it pris\it* dayadiy yawiy kwurkwanadiy basadika gaba maja wiyaam. Aw adi mwiya gaba maja wiy ad adawul tipaam kwanaad. \v 6 God Jisasak kwiydil \it pris\it* yawiy miyawa nuwukadiy \it pris\it* dayadiy yawiyim kakilid. Jisas Godawa duw taakw takadaal aban di diki mwugiydik mwiya mwiyab tikwanadiy. Ki kwula aban God diki Aparamik takadil abanim kakilil. Ki aban liki taaykil abanim walidiy javim kakilna. \v 7 Aw li taay aban mwiyir rivilik duw taakw mwiyir tidakikik God diki milaam, God di ki ginyir aban akis takak-naad. \v 8 Aw God di lakwudil dikidiy duw taakw jaal dadiy. Alik tikuw, Yitaypika Duw God waad, \q1 “Ginyir wun kwula aban takakituwa Yisrayil jaka tipa duw takwawa Juwta gwalugwa duw takwak. \q1 \v 9 Tayir dayadiy warag Yijip jaka tipa kidiy duw taakw dayadiy tabaam ridaak, wun wuna nyigilkuw, day daya tamiyaar kwurin karaytuwdiy. A nyaam wun dayak aban takatuwil. Aw day wuna aban liki majib maa wak. Alik tikuw, wun bwan kwiytuwdiy dayak.” \m Atawa Yitaypika Duw God wanaad. \v 10 God ki maaj ata wanaad, \q1 “Aw li kita wun kwula aban Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwak takakituwa. Ginyir wun wunadiy maaj day dayadiy mawulaam taka-kituwadiy. Wun dayadi God tituw, day wunadiy duw taakw tiki-nadiy. \q1 \v 11 A nyaam miyawa duw taakw wunaam lakwukidiy. Adiy day yitaypik tikidiy, adiy day yisadapik tikidiy, abab wunaam lakwukidiy. Alik tikuw, a nyaam duw dayadiy kapa jaka tipa kidiy duwak wu maa, ‘Min Yitaypika Duw Godak alaakw!’ day abab wunaam lakwukuw. \q1 \v 12 Wun dayak wukikuw, wun dayadiy vaal yibwiy-kituwadiy day wunaam lakwudakik. Wun dayadiy valik wukimar-kituwadiy.” \m Atawa Yitaypika Duw God wanaad. \v 13 Adiy jaav day jaab tinadiy kwusikwanadiy. Atawa, God diki kwula abanik wadik, di diki taay abanik tasakwudil jaab tilikikik. \c 9 \s1 Tayir day kitawa Godak gaba maaj sukwudiy kidi kupwaam. \p \v 1 Taay aban waal duw taakw Godak gaba maaj sukwujibir tidakikik. A aban waal God dikidi gaba maja wiy kwurdakik. \v 2-3 Gaba maja wiy kitawa kwurdaad. Day wapwiy wiy kwurdaad. Kwurkuw, nyidi nyidi wiyaam nimadi wapwiy tad. Taga wiy day sikiydaad, “Kapaba Tamiy”. Bapaga wiy day sikiydaad, “Mwiya Kapaba Tamiy.” Awarwa nimadi wapwiywa kajataka-dibir. Kapaba tamiyaam kidiy jaav ridiy: \it lam\it* jabawa Godak kwiydadiy \it bret\it*. \v 4 Mwiya kapaba tamiyaam kidiy ridiy. \it Gol\it* kwurdadiy jaab. Ki jabim day viyakit yaam yaykwanadiy yakiydika taka-kwadanadiy Godak. God diki aban takadil gwusig ab alim ral. A gwusigaam kidiy jaav alim ridiy. \it Gol\it* kwurdaal vaak. Yala vakaam nuwukadiy kipaat si mana alim ridiy. (Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwak God kwurtaay, mana kwiydidiy kidakikik day Yijip wapakuw tamiyka tamiyaam tiytiyaan tibagwudiy. Aran dikidi saal wardi kwalamiy bagawa abir God diki \it Lo\it* sukwudibir kabaak ab gwusigaam ridiy.) \v 5 Apiy gwusigaam duwa kayik vitiy tibir. Bir duw takwak simakabir God alim kwaad. Abir duwa kayik bir wapiy kitik tibir. Birakibir pipaar God duw taakw dayadiy yidadiy vaal wapadidiy tamiyaam rabwusadaan kwabir. Li wun kita ababa jaav dayadiy maaw wasapwiy wasapwiy maa rav gwurak. \v 6 Kitawa \it pris\it* yawiy kwurdiy Godak abir tamiyaam. Ababa nyi adiy \it pris\it* taga wiyaar wulayikwadiy yawiy Godak kwurdakik. \v 7 Aw ababa nabiy yitaypika \it pris\it* adika jaab nakanak di kap wulayikwaad bapaga wiyaar. \it Meme\it* awa duwa \it bulmakau\it* dayadiy nyikiy kwurkuw, di a nyikiy Godak kwiydil diwa nuwukadiy duw taakw yidadiy valik maa laakw. \v 8 God dikidi Mawul kidiy yawiy dayadiy maaw kalivadadiyan. Di simakadadiyan li a taga wiy kip tikina adiy \it pris\it* yawiy kwurdakik Godak, aw duw taakw day wula wul maa rav diki kwadil tamiyaar. \v 9 Ki maaj liki maaw nyanak kitawa wana. Adiy niki jaav niki javiwa \it animal\it* duw taakw \it pris\it* aar Godak kwiykwadanadiy dayadiy valik, day samab maa rav adiy duw taakw dayadiy mawulaam mwiyir tidakikik mwugiy-mwugiyik. \v 10 Kidiy \it lo\it* day wanadiy duw taakw dayadiy kikwanadiy kipatawa guw, aw dayadiy sipaam nikim nikim guw yakwu-kwanadiy yaab, \it pris\it* day nyikiyir dayadiy yawiy jawjaay kwurdanadiy lakatiy-dakik. Aw duw taakw kidiy \it lo\it* wab wukikwadiy yin God ababa jaav mwiyir kwurkida nyab. \s1 Jisas Krais dikidi nyikiy diki yawiy \p \v 11 Aw Jisas Krais di bwutaay yaad, Yitaypika \it Pris\it* tikuw, diki yawiyir viyakita jaav wakwudakik. Di dikidi yawiy kwurdadi wiy, duw kwurdadi wiy ti maarkuw, adi wiy adiy \it pris\it* dayadi yawiy kwurdadi wiyaam kakildaad. Adi wiy God kwurdid. Duw maa kwar. Adi wiy kidi kupwa kidi wiy maa. \v 12 Jisas Krais jaab nak adi wapwiy wiyaar wulakuw, adi Mwiya Kapaba Tamiyaar wulakuw, aal nyanyi nyanyi rivina. Aw di adi Mwiya Kapaba Tamiyaar wulakuw, di adiy \it meme\it* awa badiy \it bulmakau\it* dayadiy nyikiy maa karay. Di dikidi nyikiyad kwurin karaydid. Di duw taakw dayadiy valik kiyakuw, ki kupwaam kwanadiy duw takwak yaab-ad kwurdid adiy duw takwaam God nyigilkidadiy day nyanyi nyanyi yara kwadakikik. \v 13 Adiy \it pris\it* day \it meme\it* awa duwa \it bulmakau\it* dayadiy nyikiywa yiy yandadiy badiy \it bulmakau\it* dayadiy baaw kwurkuw, adiy dayak yadiy jaal dadiy duw takwaam yakiwar-kidadiy day mwiyir tidakikik God diki milaam. \v 14 Alik tikuw, Jisas Krais dikidi nyikiy yawiy adiy \it meme\it* awa \it bulmakau\it* dayadiy nyikiy yawiyim kakilnaad. God dikidi nyanyi kwakwanadi Mawul dikik ap kwiydik, Jisas Krais di diki amwiyir duw taakw dayadiy vaal mwiyir kwurid Godak. Jisas kiyakuw, di nyanadiy mawulaam mwugiydik, day kwasik yikwanadiy kipa yawiy kwurkwurik nyan yawiy kwurbakik Godak. Adiy \it animal\it* dayadiy nyikiy atampika yawiy kwurkwur maa rav. \v 15 Alik tikuw, Jisas Krais Godawa nyanak nyidim tikuw, di ginyir aban takaad. Jisas a aban takadil adiy God dikidiy tasakwudidiy duw taakw di dayaam rikarik kwurkuw, day duw diwa nyanyi nyanyi yara kwadakikik. Duw nak bwu kiyaad duw taakw dayadiy yidadiy valik wapadakikik day a taay abanim kwakuw. Alik tikuw, God adiy duw takwaam rikarik kwurkwaad. \s1 Taaykil abanawa kwula aban \p \v 16-17 Duw kip kwakuw, ginyir di kiyadik, dikidiy niki jaav niki javik kwurkidiy duw taakw dayadiy si lapa nyigaam sukwudidiy. Di kip kwakuw, a lapa nyig ap maa ti. Aw ginyir di kiyakuw, duw lakwukuw di bwu kiyaad, yaakiya, adiy duw taakw dikidiy ababa jaav kwurkwadiy a lapa nyig walil pik. \v 18 Atawa \it pris bulmakau\it* awa \it meme\it* viyasipakuw, dayadiy nyikiy mwugiydik, duw taakw God diki taaykil aban walidiy jaav ata kwurkwadiy. \v 19 Mwiya tayir Mawsis Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwak God dikidiy ababa \it lo\it* wasapwiydidiy. Wasapwiykuw, badiy \it bulmakau\it* dayadiy nyikiy kwurkuw, sal miy, si Yisap, liki gagawa nyikiy nyikiy \it sipsip\it* yuwiy kwurkuw, adiy nyikiy yakiwariki-didiy God diki \it lo\it* sukwudil lapa nyigawa adiy vagaruwdiy duw takwaam. \v 20 Mawsis dayak ata wadidiy, “Ki nyikiy mwugiylik God diki aban mwiya mwiyab tikina. Gwur a majib awuk.” \v 21 Atawa Mawsis nyikiy yakiwariki-didiy adi gaba maja wapwiy wiyawa adiy ababa jaav dayawa day gaba maaj sukwudiy Godak. \v 22 God diki \it lo\it* wana, samasama jaav mwiyir tikidiy nyikiyir. Adiy nyikiy adiy valim kaykwakidana dayadika God di yibwiykidadiy. Nuwukadiy vaal di yibwiy maa. \s1 Jisas Krais kiyakuw, di duw taakw dayadiy vaal kwurdidiy Godak. \p \v 23 Kidiy javiwa yawiy day adiy adawur tipaam rinadiy mwiya jaav kitik tinadiy. Mawsis \it animal\it* dayadiy nyikiy adiy kupwaam rinadiy javim yakiwariki-didiy day viyakit tidakikik. Aw atampik maa rav adiy adawul tipaam rinadiy javik. Jisas dikidi nyikiyadika rivinaad a yawiyik. \v 24 Aw Jisas Krais di duw kwurdadi kapaba wiyaar maa wul. Atampika wiy duw kwurdaad adawul tipaam kwada wiy dikid kayik-ad. Jisas adawur tipaam wulakuw, alim nyana danik tikuw, di God diki mwutamawa kwakwanaad. \v 25 Ababa nabiy adiy Juw dayadi Yitaypika Pris \it animal\it* nyikiy kwurkuw, Mwiya Kapaba Tamiyaar yad. Aw Jisas Krais di jaab samasam maa war dikidi nyikiy Godak kwiydikik duw taakw dayadiy valik. Jaab nak ya. \v 26 Aw li Jisas atawa kwurik-da, diki sipaam kagil jaab samasam yikik-na God kidi kupw yitakadil nyab yin aw kita. Atawa maa. Kita kidi kupw kwusikila nyi aka walibab tina, di wakwid jaab nakadika, duw taakw dayadiy vaal di diki amwiyir kwurdikik Godak day mwiyir tidakikik God diki milaam. \v 27 Miyawa duw taakw jaab nak kiyakidana. Adiy nyi God diki mawulaam rinadiy. Kiyakuw, God diki nima \it kot\it* im tikinadiy. \v 28 Atampik, Jisas Krais ab jaab nak kiyaad. Kiyakuw, jaab nak di samasama duw taakw dayadiy vaal kwurdidiy Godak. Ginyir jaab vitiya yay kidi kupwaam dakida, di duw taakw dayadiy valik kiy maa. Di yakida adiy kidi kupwaam dikik kavin kwakidiy duw taakw nyigildikik. \c 10 \s1 Juw daya \it lo\it* liki yawiy \p \v 1 Mawsis diki \it lo\it* Juw duw takwak kwasa mwiy simaka-kwana adiy ginyir God dikidiy duw takwak yakinadiy viyakita jaav. Nyanyi, ababa nabiy, adiy yitaypika \it pris\it* Mawsis diki \it lo\it* wala pik, vaal kwurkwanadiy Godak duw taakw dayadiy valik. Aw Mawsis diki \it lo\it* maa rav adiy Godak yakwanadiy duw taakw mwugiykuw mwiya mwiyab tidakikik God diki milaam. \v 2 Aw li a \it lo\it* mwugiyik-la adiy Godak gaba maaj sukwunadiy duw taakw mwiyir tidakikik day wap say maarkuw dayadiy valik, yaakiya, ginyir adiy \it pris\it* adiy duw taakw dayadiy vaal akis kwurik-dadiy Godak. \v 3 Aw atawa maa ti. Ababa nabiy adiy \it pris\it* adiy duw taakw dayadiy vaal Godak kwiykuw, adiy duw taakw kip mawulaar wukikwanadiy dayadiy valik. \v 4 Aw duwa \it bulmakau\it* awa \it meme\it* dayadiy nyikiy samab maa rav duw taakw dayadiy vaal yibwiy yibwiy. \s1 Jisas Krais Godak vaal kwurdil yawiy bwutaay rivikwana nyanyi nyanyi. \p \v 5-6 A javik tikuw, Jisas Krais ki kupwaar yakir, tikuw, ata Godak wadid, \q1 “Duw taakw adiy \it animal\it* awa niki jaav niki jaav minak kwiydaak dayadiy valik, min kwasik yikwanadimin dayadiy mawul vikuw. Min kwasik yikwanadimin adiy \it animal\it* ak day yiyaam tikuw jabim takadakik minak. Aw min amwiy kwulapwu-minil wunak. \q1 \v 7 Alik tikuw, wun minak watuwadimin, ‘God, kilim tinadiwun. Wun mina mawul wala yawiy kwurkituwa mina lapa nyigaam sukwudaal \it lo\it* walil pik wunak.’” \m \v 8 Taay Jisas adiy duw taakw dayadiy vaal Godak kwurdadiy yawiy God diki \it lo\it* walil pik wadil. Di Godak ata wadid, “Min rakarak ti maarkuw, kwasik yikwanadimin minak kwurdanadiy valawa, minak kwiydanadiy niki jaav niki javawa adiy \it animal\it* yiyaam tikuw, jabim takadanadiy minak dayadiy valik.” \v 9 Di Godak ata wadid, “God, kilim tinadiwun mina mawul wala yawiy kwurtuwakik.” Alik tikuw, God adiy jaab tinadiy dikik vaal kwurdadiy yawiy wapakuw, Jisas Krais dikik vaal kwurdil yawiyik yaakiya wanaad. \v 10 Jisas Krais God diki mawul walil yawiy kwurkuw, di diki amwiyir jaab nak nyanadiy vaal Godak kwurdidiy, God adiy vaal yibwiykuw, nyan yara tibakikik diki milaam. Diki yawiy rivikwana nyanyi nyanyi. \v 11 Ababa Juw dayadiy \it pris\it* nyanyi yawiy kwurkwanadiy God dikidi wiyaam. Jaab samasam day adiy rivriv vaal kwurkwanadiy yawiy God duw taakw dayadiy valik. Aw adiy kwurkwadanadiy vaal day maa rav duw taakw dayadiy vaal yibwiy-yibwiyik. \v 12 Aw Jisas Krais jaab nak di dikidi nyikiyir duw taakw dayadiy vaal kwurdidiy Godak. Di diki yawiy rivikwana nyanyi nyanyi. Aw a yawiy kwurkuw, di God diki mava tabaam daan rad yitaypika duw tamiyaam. \v 13 Atawa rikuw, di kavin kwakwanaad God dikidiy mama nib diki tabaam takakida nyak. \v 14 Jisas duw taakw dayadiy valik kwurdil yawiy aal rivil. Alik adiy duw taakw God dayadiy vaal yibwiy-didiy Jisas diki kwurdil yawiyir, day mwiyir tikidiy God diki milaam nyanyi nyanyi. \v 15 God dikidi Mawul ab wasapwiy-didiyan ki javik. Taay di wanaad, \q1 \v 16 “Yitaypika Duw God wanaad, \q2 ‘Ki aban duw takwak takakituwala. Ginyir wun wunadiy maaj dayadiy mawulaam takakituwadiy.’” \m \v 17 God dikidi Mawul niki Yitaypika Duw God wadil maaj wanaad, \q1 “Wun duw taakw dayadiy vaal yibwiykuw, ginyir wun adiy vaal wuki maarkituwadiy.” \m \v 18 Alik tikuw, God duw taakw dayadiy vaal yibwiykuw, day adiy valik ginyir Godak vaal kwar maa. \s1 Jisas Krais atampika yawiy kwurdilik tikuw, nyan yin Godawa walibab tinaak. \p \v 19 Wunadiy Kristen gwalugwa duw, Jisas nyanak kiyakuw, God di nyanak watip maa adi di kwadadi Mwiya Kapaba Tamiyaar wula-wulaak. Nyan jaaw wulakidiyan. \v 20 Jisas kwurdidi yaab nyan yara kwabakikik nyanyi nyanyi. Di dikidi amwiyir nyanadiy vaal Godak kwurdid. Alik tikuw, God nyanak watip maa di diki kwadil tamiyaar wula-wulaak. \v 21 Jisas Krais nyanadi Yitaypika Pris, God dikidi gwalugwuk van tikwanaad. \v 22 Nyan viyakita guwaam yakwukuw nyanadiy amwiy viyakit tikir, nyanadiy mawul viyakit tikuw Jisas Krais mwugiydik, wap say maarkuw valik, nyan dikik mwiyir wukijibir tikuw, nyan yin Godawa walibab tinaak. \v 23 Nyan Kristen duw taakw tikuw, nyan wasapwiykwabana nyan wukin lakwun tikwanadiyan ababa God dikidiy aban takadidiy jaav mwiya mwiyab tikidiy. Nyan wukijibir tikwanadiyan God aban takadidiy jaav kwurkidadiy. Alik tikuw, nyan nimadib wukijibir tinaak, mawul vitiy ti maarkuw. \v 24 Nyan nyanak wukinaak. Nyan nyana kap kapwusakwu-naak kibir javik. Nyan nyanak mawul yilik, awarwa awarwa viyakita yawiy kwurnaak. \v 25 Nuwukadiy Kristen God diki majik maa vagaluw. Nyan atawa kwurbaba. Yitaypika Duw Jisas diki sibinin yakida nyi aka walibab tina. Alik tikuw, nyan vagaruwkuw, nyan nyanak sugwiyaan kwurnaak nyan rakarak tibakikik. \s1 God diki mawul kuwkuw nakina Jisas Krais diki yawiyik bwan kwiykinadiy duw takwak. \p \v 26 Aw li nyan lakwukuw mwiya maaj Jisas Krais di bwu kiyaad duw taakw dayadiy valik wakuw, aw li nyan vaal yikibana, bwan Jisas diki yawiywa God diki mwiya majik kwiykuw, yaakiya, ginyir duw nak rav maa nyanadiy vaal Godak kwurdikik. Day kip rikidiy. \v 27 Samab maa. Atawa kwurkuw, abir yagabanabir jaav nyanak yakinabir. God diki nima \it kot\it* awa nima yiyawa kip rikinabir. Ababa duw taakw day mama nib Godak tikinadiy, di a yiyaam yakisawula-kidadiy. \v 28 Mwiya tayir duw taakw Mawsis diki \it lo\it* wak jawjaay kwurkuw, duw vitiy mugwul a jaav vikuw, jawjaay maaj bwuladaak \it jas\it* ak, day majik yaakiya wakuw, adiy vaal yidiy duw takwak di maa wukitaay, di waad jaaw kiyakwadiy wakuw, wadidiy. \v 29 Aw li day atawa kwurdiy adiy Mawsis diki \it lo\it* wak jawjaay kwurdiy duw takwak, agwa jaava God kwurkida adiy duw takwak adiy day maa wanadiy dikidi Nyinik? Adiy God dikidi aban takadidi nyikiy dayadiy vaal yibwiykuw, aw day adi nyikiyik jawjaay kwurnadiyik? Adiy day wasapwun wajibay-nadiy God dikidi nyanak diki sukwasukw tina mawul kwiynadi Mawulak. Adiy ababa atampika duw takwak God mwiya jawjaay kwurkidadiy. \v 30 Aw nyan lakwubana God bwutaay wanaad, \q1 “Wun mwiya jawjaay kwur-kituwadiy adiy wunak vaal yikwanadiy duw takwak.” \m Di ki maaj ab wanaad, \q1 “Yitaypika Duw God \it jas\it* tikinaad dikidiy duw takwak.” \m \v 31 Mwiya kupwarapa jaav nyanyi kwakwanaad God dikidiy mama nib diki tabaam tidakikik. Di \it jas\it* tikinaad dayak. Day mwiya samasam yagakinadiy a javik. \s1 Gwur Jisas Krais dikidiy duw taakw tikuw, kupwarapa jaav gwuraam yadiy. \p \v 32 Gwur taaykil nyak awuk. Adiy nyaam gwur lakwugwuril God di gwurawa nakamwiyib kwaad. Aw samasama kupwarapa jaav gwuraam yakuw, day gwuraam maa kakil. \v 33 Nuwukadiy nyi duw taakw gwurak wasapwun wajabayin jawjaay kwurdiy duw taakw dayadiy milaam. Nuwukadiy nyi gwur yin nakamwiyib tikir adiy duw taakw day jawjaay kwurdiy dayaam. \v 34 Gwur samasam wukigwuril adiy Jisas Krais diki danik tikuw, \it kalabus\it* im kwadiy duw takwak, day jawjaay tikuw. Aw duw taakw gwuradiy niki jaav niki jaav kwurin karaykuw, rakarak tikuw, wapagwuradiy. Gwur lakwugwuril viyakita nyanyi tikinadiy jaav kip kavin rinadiy gwurak adawul tipaam. Alik tikuw, gwur samasam maa wak daya yawiyik. \v 35 Gwur yaga tikwa. Gwur kip wukijibir tikigwura, yaakiya, God mwiya viyakit kwurkidadiygwur gwurak. \v 36 Gwur kip yarakara kwakwanadiygwur God mawul walidiy yawiy kwurgwurkik. Yaakiya, God dikidiy aban takadidiy jaav ata kwurkigwuradiy. \v 37 Aw God diki lapa nyig ki maaj wana, \q1 “Kwasa mwiy kwakuw, adi yakinadi duw ata yakinaad. \q2 Yabiyib yakinaad. \q1 \v 38 Wunadiy viyakita duw taakw, adiy day wunak wukijibir tikinadiy, day viyakit kwakinadiy nyanyi nyanyi. \q1 Aw li nuwukadiy day dayadiy bwan wunak kwiykidana, wun rakarak ti maa dayak.” \m \v 39 Aw nyan Godak wukijibir tibaak, di nyigil-kidadiyan. Nuwukadiy duw taakw day dikik bwan kwiykidana, di dayaam nyigil maa. Aw day nyanyi nyanyi jawjaay tikidiy. Aw nyan atampika duw taakw ti maa. \c 11 \s1 Godak wukijibir tikwanadiy mawul. \p \v 1 Aw li nyan jaav nikik wukijibir tikibana, aw nyan mwiyir lakwujibir tikwanadiyan aal kavin kwabana jaav mwiya mwiyab wakwukina. Atawa tikuw, nyan ata mwiya mwiyab lakwu-kinadiyan adiy nyanadiy kapa milaar vi maarbanadiy jaav mwiya mwiyaba jaav-adiy wakuw. \v 2 Nyanadiy tayir kwadiy waraga duw, day dayadiy Godak wukijibir tidadiy mawulak tikuw, God yaakiya waad dayak. \v 3 Aw nyan nyanadiy Godak wukijibir tikwabanadiy mawulaar nyan lakwubanaad kidi ribanadi kupw, tubw, miyawa jaav, kip yitakaan tidiy God di diki wadil majir. Alik tikuw, adiy vi maarkwabanadiy javir God miyawa vikwabanadiy jaav yitakadidiy. \s1 Apil \p \v 4 Mwiya tayir God yaakiya waad nuwukadiy duw takwak dayadiy wukijibir tidadiy mawulak tikuw. Nak Apil-ad. Apil diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, diki Godak kwurdil vaal dikidi mwaam Kain diki Godak kwurdil valim kakilil. Aw diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, God di diki tasakwudid, “Mwiya viyakita duwad,” wakuw. Aw God di mayaakw kwaad aal Apil dikik kwurdil valik aal Apil dikik wukijibir tidilik tikuw. Aw Apil bwutaay kiyadil ab, aw diki Godak wukijibir tidil mawul kitaan ab kip nyanak viyakita sukw simaka-kwana. \s1 Yinak \p \v 5 Yinak ab diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, God di diki adawur tipaar kwurin kawardid, kiy maarkuw, kip wiywakwun kwadik. Aw God diki lapa nyigaam sukwudaal maaj kitawa wana: \q1 “Aw God Yinakaam kwurin kawardilik tikuw, alik duw taakw dikidi amwiy maa sitakir.” \m Ki maaj ab God diki lapa nyigaam rina: \q1 “God Yinakaam kawar maardik nibway, kip kidi kupwaam kwadik, God dikik rakarak samasam tidid diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw.” \m \v 6 Aw li duw Godak wukijibir ti maarkida, God adi duw dikidiy kwur-kidadiy yawiyik yaakiya wu maa. Aw adiy Godak yakir tikwanadiy duw taakw, day mawulaar wukijibir tikwadiy God di mwiya mwiyab tikwanaad. Awarab di adiy dikik kwaki-kwanadiy duw takwak rikarik kwurkwanaad wakuw. \s1 Nawa \p \v 7 Aw Nawa diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, God yarik yidid adiy ginyir kidi kupwaam yakida kupwarapa jaav maaj. God atawa wadil majib wukikuw, adi nimadi guw war maardik nibway kip ridik, Nawa God diki wadil majib wukikuw, nimadi jabira wiy ata kwurdid dikidiy wiy ni duw taakw nyigilik. Aw Nawa di God diki majib wukidilik tikuw, di simaka-didiy adiy nuwukadiy duw takwak aw day God diki maaj sardiy wakuw. Aw Nawa, di God wadil majib wukijibir tidilik tikuw, God ata tasakwudid diki milaam mwiya mwiyab mwiya viyakita duw-ad. \s1 Aparam \p \v 8 Aw Aparam Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, aw God dikik wadik, adi di dikidi kapa jaka tip wapakuw, nikidi jaka tipaar yidikikik, adi God dikik ginyir kwiyik aban takadidi jaka tipaar, di God diki majib wuki-wukib tad. Aw Aparam God diki majib wukikuw, ata di dikidi kapa jaka tip wapadid, adi di laakw maardadi tamiyaar yiyak. \v 9 Aw Aparam Godak wukijibir tidilik tikuw, alik di nikidi kipa jaka tipa kidi duw kaytik tikuw, nikidi jaka tipaam kwaad. Adi ginyir God dikik kwiyik aban takadidi tipaam. Aparam di kip basadika wapwiy wiy kwurkuw, kwaad adi jaka tipaam dikidi nyan Aysak-awa dikidi gwaal Jakap-awa nakamwiyib. Tayir God Aparamik aban takadil pik, birikik ab aal abanib takadibir biriki kwabiridi jaka tip ginyir birikid tikinaad wakuw. \v 10 Aw Aparam di kip kavin kwaad dikim God kwurin kawar-dikik adi God di diki kapa tabaar yitakadidi ap tinadi kwas maarkinadi tipaar. \v 11 Aw Aparam diki taakw Sara, li gwaaj kwaal. Aw li gwaaj kwalil ab, likik God wadik, “Nyin duwa nyanad sapwiy-kinyinad,” wakuw, li diki majib wukijibir tal. Aw Sara li mwiya apaaw tikuw ab, li kip wukijibir tal God likik takadil aban mwiya mwiyab tikina wakuw. Aw li dikik wukijibir tililik tikuw, God mwugiydil yalawa tilikikik. \v 12 Atawa tikuw, adi duw diki amwiy sip wulpwutuw pwutuwaan tikuw ab, adi duwab dikidiy warag ginyir mwiya mwiyab mwiya samasam-adiy wakwudiy. Aw duw taakw dayaam nasinas aal maa rav, samasam tidalik tikuw. \v 13 Aw adiy Godak wukijibir tidiy duw taakw day kiyadiy. Aw day kip kidi kupwaam kwadaal sikir, day adiy dayak God aban takadidiy miyawa jaav maa kwar. Aw day lakwudaal ginyir adiy God dayak aban takadidiy jaav mwiya mwiyab tikidiy. Atawa wukikuw, day mwiya rakarak samasam tidiy. Aw day lakwudaal kidi kupw aad dayadi nyanyi nyanyi kwakidanadi tip maa. Aw day lakwudaal day nikidi jaka tipa kidiy kipa duw taakw kaytik kidi kupwaam kwadiy. \v 14 Aw duw taakw kitawa wadaak, “Nyan kidi kupw nyanadi kupw maa. Nyan kip basadika kwanadiyan,” waan, aw nyan ata lakwu-kinadiyan day nikidi tipak kavidiy mwiya day dayadi mwiya mwiyaba tip tidikikik. Adi mwiya mwiyaba tip, aad adawur tip-ad. \v 15 Aw li day dayadi wapadadi maaw jaka tipak wukik-dana, aw day bwunak adi jaka tipaar sibinin yikik-nadiy. \v 16 Aw atawa wuki-yaay, aw day adi adawur tipa jaka tipak mawulaar wukijibiran tidiy. Aw day atawa wukidalik tikuw, alik God di rakarak tikwanaad duw taakw sikiytaka-dakik di Aparam, Aysakawa Jakap dayadi God-ad wataay. Aw di tip bwutaay kwulapwudid dayak. \v 17-18 God Aparamik aban takakuw, wadid, “Ginyir minadi nyan Aysak mwugiytuwik, dikir minadi gwalugw mwiya samasam wakwukidiy.” Aw ginyir God di kwurkitaan vikir Aparam diki dikik wukijibir tida mawulak tikuw, Aparamik ata wadid, “Min minadiy valik minadi nyinir vaal akwur wunak.” Aw Aparam God wadil majib wukikuw, ata dikidi nyan Aysak kwurin kawardid nibwukir Godak vaal kwurik dikir. Aw Aparam dikidi nyan nakamwiyir Godak vaal kwurik ata viyasipak kwurdid. \v 19 Aw Aparam di kitawa wukid mawulaar: “Aw li wun wunadi nyinir nakamwiy viyasipa-kituwa, aw God di rivi-kinaad dim sibinin maa kirapitak-kirapitakak.” Aparam atawa wukidik, God dikidi nyinim sibinin kirapitaka-napik kirapitakadid, kiyakuw ridik. \s1 Aysak \p \v 20 Aw ginyir Aysak diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, God ata Aysak dikibir nyidiy Jakap-awa Yisaw sukwasukw kwurdibir. Atawa kwurdik, adiy wadidiy jaav ata mwiya mwiyab tidiy. \s1 Jakap \p \v 21 Ginyir Jakap kiya-kiyab kwakuw, di Godak wukijibir tidilik tikuw, abir dikibir gwaal vitiy, dikidi nyan Jasip dikibir nyidiyik sukwasukwa maaj kwiydibir. Kwiykuw, dikidi kwala miy bagaam kaykitin tan warbwusikuw, Godak ata gaba maaj sukwudid. \s1 Jasip \p \v 22 Ginyir Jasip ab di Godak wukijibir tikuw, di kiya-kiyab kwakuw, ata wadidiy adiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwak God dayaam kwurin Yijipab mwiya mwiyab karakwu-kidadiy wakuw. Alik tikuw, wadidiy day Yijip jaka tip wapak tikuw, dikidiy ap bwan nakamwiyib dayawa kwurjibir karakwu-dakik. \s1 Mawsis dikibir amaay asaay \p \v 23 Ginyir Mawsis dikibir amaay asaay Godak wukijibir tibiribir mawulak tikuw, Mawsis diki amaay dikim sapwiyin napalik, kwurkuw, yaag maarkuw, bap mugwul yipakwu-birid, “Aw adiy Yijip jaka tipa kidiy vay sawdiy duw dikim sitakirakuw viyasipak-danaad dayadi yitaypika duw wadil pik,” wakuw. \s1 Mawsis \p \v 24 Aw ginyir Mawsis ap yiwarkuw, duw tikuw, di diki Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, di maa waad di adi Yijip dayadi yitaypika duw diki takwa nyan likidi nyan titak. \v 25 Aw adiy Yijip jaka tipa kidiy duw taakw adiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwaam jawjaay kwurdadiy. Dayak kip bwal as kaytik mwugiy-dadiy. Aw Mawsis, adiy Yijip yitaypika duw takwawa dayadiy mawul wardiy valik kwasa mwiy rakarak ti-yaay, aw di tasakwudil God dikidiy duw takwawa saal viyaan kwakwak. \v 26 Aw Mawsis, God diki ginyir mwiya viyakita kwurkida javik wukikuw, mawulaar wukid di God di dikidi Tasakwudidi Duw diki danik tikuw jawjaay kwurik-da aal jaav adiy miyawa Yijip jaka tipaam vagaruwun tidiy niki jaav niki javim yitaypik tikik-la wakuw. \v 27 Aw Mawsis di Godak wukijibir tidil mawulak tikuw, di Yijip jaka tip wapadid. Aw di samab maa yaag adi Yijip dayadi yitaypika duw diki yaal giradi mawulak. Tipatiyaakw maarkuw, di kip vijibiran yad adi duw vi maarkwadanadi Godaam vinapik vikuw. \v 28 Aw Masis di wukijibir tidil God di adiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw takwaam nyigil-kidadiy wakuw. Atawa wukijibir tikuw, di wadidiy day God dayak wadil pik, \it sipsip\it* viyasipakuw, nyikiy kwurkuw, dayadiy wiy dayadiy mala wiyigawa tidiy miyaam viyawariki-dakik. Day atawa kwurdadiy aw adi God diki maaj kardadi duw adiy dayadiy taay gima duwa nyanugwaam viyasip maardikik, adiy Yijip jaka tipa kidiy duw taakw dayadiy taay gima duwa nyanugwaam viyasipak-dadiy pik. \s1 Yisrayil jaka tipa kidiy duw taakw \p \v 29 Aw adiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw taakw Godak wukijibir tidadiy mawulak tikuw, day aal nima \it nabis\it* im rina wamwun, day sikiydaal Nyikiy Nyikiy \it Solwara\it*, a \it solwara\it*-rib vakiydiy, God a guw kajadik kupwada ridik. Aw adiy Yijip dayadiy vay sawdiy duw atawa vikuw, Yisrayil daya kwukir ata gipakuw, a guw daya apiyim vakir-lik, adiy miyawa vay sawdiy Yijip jaka tipa kidiy duw guw kikuw, kiyapakwudiy. \v 30 Ginyir adiy Yisrayil jaka tipa kidiy duw taakw Godak wukijibir tidalik tikuw, aw day Jirikaw wadadi tip nyi abitiy miyawa tipaar kaypaypwusin napadaak, nyi abitiya yawaam adi nimadi tipak tipin tidi kabaka yarip ata vakirid God wadil pik. \s1 Rayap \p \v 31 Aw Rayap, aal tayir saan kwurik yabim vaal yiyi til taakw, li Godak wukijibir tililik tikuw, li adiy Yisrayil dayadiy vay sawdiy duw adiy Jirakaw dayadiy vay sawdiy duw dayadiy apak pakwur pakwur jawdakik wayakidaak yakuw, a taakw dayak wakaray kwurlidiy. Aw li atawa kwurlilik tikuw, adiy Yisrayil jaka tipa kidiy vay sawdiy duw adiy miyawa Jirakaw tipa kidiy vaal yiyi tidiy duw takwaam viyasipadaal, day a takwaam maa viyasip. \s1 Nuwukadiy Godak wukijibir tidiy duw taakw \p \v 32 Aw wun gwurak kidiy duw Gitiyan, Barak, Samsan, Jipta, Davit, Samuwil-awa adiy nuwukadiy God diki maaj wasapwiydiy duw dayadiy Godak wukijibir tidadiy mawulak gwurak ata ata bwula-kidiwun? Aw wun maa rav. Nyi yabiyib kwusikinaad. \v 33 Aw adiy duw day Godak wukijibir titaay, nuwukadiy adiy nuwukadiy kipa jaka tip dayadiy vay sawdiy duwawa wariyataay, dayaam kakildadiy. Nuwukadiy day dayadiy kapa jaka tipa kidiy duw takwaam yarakara van tidalik tikuw, aw alik day adiy God aban takadidiy jaav ata kwurdadiy. Aw nuwukadiy day Godak wukijibir tidalik tikuw, aw God adiy \it laion\it* wakwadanadiy nimadiy \it pusi\it* dayadiy daay takatipi-dikib, dayaam akis vatiyi-kwadadiy. \v 34 Nuwukadiy dayaam dayadiy mama nib yiyaam takadaak, yiy akis dayadiy sipaam yanyi-kwadiy. Nuwukadiy vay sawdiy duw dayaam viyasipak kwurdaal, aw day maa rav. Adiy kwiyakakwiy tikwadiy duw, God di diki mwugiydikib, apawa tiykwadiy. Aw day mwiyir adiy nuwukadiy jaka tip dayadiy vay sawdiy duwaam kakilyi-kwadadiy. \v 35 Nuwukadiy taakw day Godak wukijibir tidalik tikuw, adiy dayadiy kiyadiy duwawa nyanugw God mwugiydikib, maa rasiyi-kwadiy. Aw nuwukadiy duw taakw maa wadiy kwugwayakin titak, dayadiy bwan Godak kwiykuw dayadiy mama nib wadaal pik. Atawa dayadiy bwan Godak kway maarkuw, alik dayadiy mama nib dayaam nima kagil kwurdakik, kwasa kwasa viyasipa-dadiy. Aw day mayaakw kwadaal day dayaam atawa viyasipadakik aw ginyir God dayaam kirapitakadik, mwiya viyakit kwayak. \v 36 Nuwukadiy day Godak wukijibir tidilik tikuw, aw nuwukadiy duw dayaam wajibaytaay, miyaar viyadadiy. Nuwukadiyim dayadiy manwa tabaam yaav jitaay, \it kalabus\it* ir yakisawula-dadiy. \v 37 Nuwukadiyim kabakir viyasipa-dadiy. Nuwukadiyim \it so\it*-aar nyidi nyidib lupwadadiy. Nuwukadiyim wariya bagaar viyasipadadiy. Ayiy, dayadiy Godak wukijibir tidadiy mawulak titaay, duw taakw dayaam jawjaay kupwarapa jaav kwurdadiy. Day jawjaay kwurkuw, niki vaal niki vaal dayaam yadakikib, saal viyaan titaykikib, day kip yin yan tibagwudiy \it sipsip\it* awa \it meme\it* dayadiy sip dayadiy kwusuw wapwiy tikuw. \v 38 Aw day Godak wukijibir tidilik tikuw, alik kipa duw taakw kaytik day adiy duw taakw kwu maardadiy kipa tamiyawa nibwukim kip yin yan tibagwutaay, alim day dipwu kabakawa dipwu kupwaam kwadiy. Aw day atawa kwakuw, kidi kupw viyakit titi maa rav day kilim kwakwak. \v 39 Adiy miyawa duw taakw dayadiy Godak wukijibir tidiy mawula danik tikuw, God yaakiya waad dayak. Aw God dayak yaakiya wadil ab, day God dikidiy aban takadidiy jaav maa kwar dayadiy kidi kupwaam kwadadiy sikir. \v 40 Aw God diki mawul wana nyan daya kwurdaal javim yitaypika jaav kwurbakik aw diki mawul wana day kavin kwakuw ginyir dayawa nyan nakamwiyib miyawa mwiyir tibakikik. \c 12 \s1 Gwuradiy mawul miyawa Jisas kwurdidiy sukwak awuk. \p \v 1 Adiy duw taakw day kiyadaal ab, dayadiy Godak wukijibir tidadiy mawul maaj nyanawa kip rinadiy. Alik tikuw, day kwurdaal pik nyanabab miyawa nyanaam kip rinadiy vaalwa saal viyan mwugiy-kwanadiy jaav kwurin yakikuw, mawul nak tikuw, God nyanak tasakwudidi yabir mwiyir yinaak. \v 2 Gwuradiy mawul miyawa Jisas dikidiy kwurdidiy sukwak awuk. Di nyanadiy Godak wukijibir tibanadiy mawul dayadi maaw tikwanaad, viyakita kwakwa sukw di nyanak bwu simakakuw. Jisas ginyir dikik yakina rakarak tikida nyak lakwukuw, di kip wap saykwana kiyaar maap tidi miyaam kiyaad, bwan kway maarkuw atawa kiya-kiyak. Jisas kiyakuw ridik, God dim kirapitakakuw, kita di yitaypika duw tamiyaam daan rikwanaad God dikidi van tikwadadi tamiy dikidi mava tabaam. \v 3 Gwur Jisasak mawulaar awuk. Di vaal yidiy duw dayadiy dikik yaal giradiy mawul jaaw kwurdidiy. Aw li di atawa kwurdil, gwur sip sakwiy-way God gwurak tasakwudidiy yabir yirib yikigwura kupwarapa jaav gwuraam yadaak. \v 4 Gwuradiy vaalwa wariyak tililik tikuw, day gwuraam maa viyasip nibway. Aw day Jisas-aam viyasipadaad a javik. Aw gwur kip apawa wukijibir ada. \s1 Asaay God dikidiy nyanaam walakwu-kwanadiy majib yara awuk. \p \v 5-6 Aw God ki kwurin rikwana maaj di gwur dikidiy nyanugwak wadil wukimar-gwuril, ay? Di waad: \q1 “Wunadi nyan, Yitaypika Duw minaam vaat kwiykida, min yarakara awuk. God vaat kwiykwanaad miyawa di mawul yidadiy duw takwak. Ababa duw taakw di mayaakw kwadadiy dikidiy nyanugw tidakikik, di dayaam walakwu-kwanaad. Alik tikuw, di minak kipwu mwutaam yidik, mina mawul pakwun tiliba.” \m \v 7 Ababa asaay dayadiy nyanugwaam walakwu-kwanadiy. Gwur mayaakw adakw God gwuraam walakwu-dikik. Aw di atawa kwurdik, di simaka-dadiygwur di walakwu-dadiygwur gwur dikidiy nyanugw tigwuralik tikuw. \v 8 Aw li gwur walakwun kwar maargwura miyawa God dikidiy nyanugw kaytik, a jaav simaka-ladiygwur gwur dikidiy mwiya nyanugw ti maarkuw, gwur yabi nyanugw kaytik diki milaam tinadiygwur, diki bwan gwurak kwiydik. \v 9 Aw nyanadiy kidi kupwa kidiy asaay nyanaam walakwukuw, nyan dayaam yakisuwtaka-badiy. Aw li nyan atawa kwurbanaal nyanadiy kidi kupwa kidiy asayik, aal yitaypika jaav nyan nyanadi adawur tipa kidi Asayib wuki-kibanaad aw mwiyir nyan dikiwa nyanyi nyanyi wiywakwun kwakwak tikuw. \v 10 Nyanadiy kidi kupwa kidiy asaay nabiy mugwulaar walakwuyi-kwadadiyan dayadiy mawul wadadiy pik. Aw God nyana danik tikuw walakwuyi-kwadadiyan nyan diki pik mwiya mwiyab mwiyir viyakit tibakikik. \v 11 Aw nyanaam viyaan walakwu-dakib, aw nyan akis rakarak tikwanadiyan adiy kagilik nyanadiy sipaar yidakikib. Aw a yawiy ginyir mwiy rikina. Aw adiy duw taakw day a yabir walakwun tikuw, ginyir kwusida-takaan tikwanadiy mawulawa, viyakita sukwaam kwakidiy. \v 12-13 Atawa tikuw, gwur yarakara ada. Ap akwiy gwur gwuradiy pakwun tinadiy mawulak day wiyaw nadakikik. Gwur gwuradiy yaga-kwanadiy duw takwaam amwugiy day kaw wakwu-dakik. Gwur kidi kupwaam yigwuradi yabim yarakara adakw. Atawa kwakuw, gwur nuwukadiy jawjaay yikwanadiy duw takwaam sugwiyaan kwur-kigwuradiy mwiyir yarakara yirib yidakikik. \s1 Gwur yarakara ada vaal gwura nyidim tikik-na. \p \v 14 Gwur yawiy akwur ababa duw takwawa mawul nak kwakwak. Adiy mwiya mwiyab mwiya viyakita duw takwadika Yitaypika Duw God diki mil mwutamaam vikidana. Alik tikuw, gwur yawiy akwur atawa titak. \v 15 Gwur yarakara galab kwurin ada gwuradiy nyidim tinadiy duw takwaam aw ata day dayadiy bwan God diki dayak sukwasukw kwurkwana mawulak bwan kwiyik-nadiy. Gwur yarakara ada duw ay taakw nakab kwiyaam yikit akita-kwana yay kaytik gwuradiy nyidim yakik-na gwuraam jawjaay kwurik. \v 16 Gwur yarakara ada gwuradiy nyidim duw ay taakw nakab yabim vaal yiyi tikik-na. Awarabab day kidiy kupwa kidiy javik mawulaar wukik-nadiy Yisaw kaytik. Aw mwiya tayir Yisaw di kaam yasakuw, adiy ginyir dikidi asaay kiyadik kwurkidadiy dikidiy tikidiy jaav, taay duwa nyan tikuw, diki yaal jaab nak kapwulikik di warapiy-didiy kamnagwuwa dikidi nyamwus Jakapak. \v 17 Aw ginyir di yaab sitakirak adiy jaav kwur-kwurik. Aw di maa rav. Aw di lagwawa di dikidi asaay kwiydil sukwasukwa maaj kwurik. Aw Yisaw diki taay wadil majik tikuw, dikidi asaay maa rav. \s1 God dikibir taaykil abanawa kwula aban kapab tikwanabir. \p \v 18-19 Gwur Godak yagwurkikib, gwur adiy Yisrayil duw taakw tayir Saynay wadadi nibwukim Godak yadaal pik akis yakwanadiygwur. Aw day nimadi yandi yiyawa yakiy tubw mwugwajidik mwugiydil gaan kitikawa, nimadi mwurawa, puwdaal kwul kwudiywa maaj van wukidadiy. Adiy adi maaj kwudiy wukidiy duw taakw yagakuw, day Mawsisak nimadib bas sidiy aw di Godak bas sidikikik day ginyir adi maaj dikidi kwudiy wuki-wukik maa wadiy. \v 20 Aw adi maaj kwudiy bwutaay wajibira-didiy, \q1 “Aw li duw ay \it animal\it* ab nakab mala nibwukir warkida, gwur dikim aviyasip kabakir.” \m A maaj dayaam mwiya vaat yikuw, dayadiy mawul kapakap kapakap tidiy. \v 21 Adiy miyawa vididiy jaav mwiya nimadiy tidalik tikuw, Mawsis ata waad, “Wun yagakuw, gingin nanadiwun.” \v 22 Aw gwur adiy Yisrayil duw taakw kaytik Saynay wadanadi nibwukir akis yakwanadiygwur. Aw gwur dikir ya-yaay, Sayan wadanadi nibwukir yanadiygwurik. Adi kip wiywakwun kwaya-kwanadi God dikidi tip, adi adawur tipaam rinadi tip Kwula Jiruwsalim dikidiy mwiya samasamadiy maaj kardadiy duwawa dayak yanadiygwurik. \v 23 Alir gwur vagaruwnadiy rakarak tinadiy duw takwak yanadiy-gwurik. Adiy duw taakw God bwu tasakwu-didiy yitaypik tidakikik. Adiy adawur tipaam dayadiy si sukwun rinadiy. Gwur Godak yanadiygwur. Adi God di miyawa duw taakw dayadi \it jas\it* tinaad. Alim adiy kiyadiy duw taakw dayadiy mawul rinadiy. Adiy God bwu mwugiydidiy mwiyir tidakikik. \v 24 Aw gwur Jisasak yanadiygwur. Aad di dikir God diki kwula aban lakatiydil. Aw Jisas dikidi wakwudidi nyikiy Atam dikidi nyan Apil dikidi wakwudidi nyikiyim kakilid. Aw Apil dikidi nyikiyik God vaat kwiydil Apilaam viyasipadidi duwaam. Awarabab Jisas dikidi nyikiyik God duw taakw dayadiy vaal yibwiy-kwanaad. \v 25 Gwurakil yarakara. Gwur sip sakwiy-tikwa God diki maaj wuki-wukik. Aw li God mwiya jawjaay kwurid adiy diki Mawsisaar kwiydidiy majik wuki-wukik sip sakwiydiy duw takwaam, aw ata ata di kwurkida nyanaam, li nyan diki Jisas Kraisaar kwiydidiy majik bwan kwiyik-bana? \v 26 God adi nibwukim bwuladil maaj kwudiy mwugiylid kidi kupw nayikidikik. Aw di bwu aban takadil: \q1 “Ginyir jaab nakab wun kidi kupw nayiki-kituwaad maa. Aw a nyaam wun kidi kupwawa miyawa adawur tubwaam tinadiy javiwa nakamwiyib nayaki-kituwadiy,” wakuw. \m \v 27 Aw ki God wadil maaj simaka-ladiyan adiy miyawa God yitakadiy milaar vibanadiy jaav nayakin tikuw, sipakwu-kidiy. Awarabab adiy milaar akis vikwanadiy jaav, day rav maa nayakin titak tikuw, kip tiyakidiy. \v 28 God nyanak tamiy kwiykidadiy nyan van tibakikik. Aw adiy tamiy nayikin ti maarkuw, kip tiyakidiy. Alik tikuw, nyan Godak wayapiy sinaak. Wayapiy sikuw, nyan mwiya yarakara mawulawa di mayaakw kwadaal pikib dikik gaba maaj sukwunaak. \v 29 Kidi God diki wariya mawul yiy miyawa javim yankwala pik, adiy diki majik bwan kwiy-kwanadiy duw takwaam tikwana. Alik tikuw, nyan mwiya yarakara mawulawa dikik gaba maaj sukwunaak. \c 13 \s1 Kristen duw taakw dayadiy kwurdanadiy yawiy \p \v 1 Gwur gwuradiy kapa Kristen gwalugwa duw takwak kip mawul yijibir ada. \v 2 Wukin akaray kipa duw takwaam wakaray kwur-kwurik gwuradiy wiyaar. Aw tayir nuwukadiy duw kipa duw dayadiy wiyaar wakaray kwurkuw, ginyir day sitakiradaal day kipa duw maa. Aw day God diki maaj kardadiy duw tidiy. \v 3 Adiy \it kalabus\it* im kwanadiy duw takwak mawul awuk, dayawa tamiy nak kwanapik kwagwuraala. Adiy Jisas Krais diki danik tikuw jawjaay kwurin tinadiy duw takwak mawul awuk, dayawa jawjaay kwurnapik kwurgwuraala. \v 4 Duw takwaam kira-kwadanadiy sukw, aal viyakita jaava. Duw day dayadiy kapa takwadika tikuw, nyigbay kwakwadiy. Aw taakw dayabab atawa dayadiy kapa lanugwawa kwakwadiy. Adiy miyawa yabim vaal yiyi yiya-kwanadiy duw takwawa, adiy duw day nuwukadiy duw dayadiy takwaam vaal yikwanadiywa, aw adiy taakw day nuwukadiy taakw dayadiy lanugwawa vaal yikwanadiywa, God atampika duw takwaam \it kotiy\it*-kidadiy. \v 5 God nyanak bwu wadil, \q1 “Wun gwuraam samab wap maa. Awarab wun gwuraam samab viyamay maa.” \m Alik tikuw, samab sanak yikwana mawul gwuradiy mawulaam van tiliba. Aw gwur kip rakarak ada adiy gwuraam rinadiy javik. \v 6 God nyanak viyamay maardalik tikuw, aw nyan rivinadiyan wawak, \q1 “God wunaam sugwiyaan kwurdalik tikuw, alik wun yaag maa adiy duw taakw wunaam kwurkidanadiy javik.” \m \v 7 Adiy tayir gwuradiy gwurak God diki maaj kalivadiy sapakwa nyanugwak wukin akaray. Dayadiy kwayidadiy sukwawa kiyadadiy kiyak wukikuw, dayadiy Jisas Kraisak wukijibir tidadiy mawula pik akwur ya. \v 8 Aw Jisas Krais di kip kwakwanaad. Di akis warapiy-kwanaad tayir aw kitaan ab aw nyanyi nyanyi. \v 9 Alik tikuw, gwur mayaakw kwawayik nuwukadiy kipa duw dayadiy kapaba kaliva-kwadanadiy maaj kapaba yabir gwuraam liyliyik. Aw li nyan nuwukadiy kamnaagw \it lo\it* majib wuki-kibanadiy, a jaav samab rav maa nyanadiy mawulaam sugwiyaan kwur-kwurik ap tidakikik. Aw tayir adiy majib wukidiy duw takwaam sugwiyaan maa kwar. Aw God diki sukwasukw kwurkwana mawul, aal nyanadiy mawulaam sugwiyaan kwurkwaladiy ap tidakikik. \v 10 Adi maap tidi miyaam Jisas Krais vaal kwurid nyanadiy valik. Aw li duw taakw kip day dayadiy vaal Godak kwurjibira-kidanadiy Mawsis diki \it lo\it* walil pikaar nyigilin tidakikik, aw Jisas Krais diki kwurdil yawiy dayaam sugwiyaan kwar maa. \v 11 Aw adiy Juw dayadi Mwiya Yitaypika \it Pris animal\it* dayadi nyikiy kwurkuw, God dikidi wiyaam Mwiya Kapaba Tamiyaar karay-kwanaad duw taakw dayadiy valik vaal kwurik. Aw adiy \it animal\it* dayadiy amwiy day kipa kawaam yiy wapataka-kwadanadiy. \v 12 A javik tikuw, Jisas kipa kawa tipawa kiyaad duw taakw dayadiy valik yibwiyik di dikidi kapa nyikiyir. \v 13 Alik nyan Juw dayadiy Godak gaba maaj sukwu-kwanadiy sukwawa nyanadiy tayir kwurbadiy kupwarapa sukw wapakuw, Jisas Krais wukin patin tikuw, diki danik tikuw, diki pik duw taakw dayadiy sapisa jiki maaj kwurnaak. \v 14 Kidi kupw, aad nyanadi nyanyi kwaya-kibanadi tip maa. Aw nyan kavin kwakwanadiyan nikidi yakinadi tipak. Alik tikuw, Jisas Krais diki danik tikuw, nyan mayaakw kwanaak duw taakw nyanak sapisa maaj kwur-kwurik nyan adiy sukw wapakuw. \v 15 Nyan vaal kwur-yaay, nyan nyanadiy wayapiy si maaj Jisas Kraisaar Godak nyanyi kwiy-naak. Aw nyan kitawa yawiy kwurkwabana God dikidi si yakisuwtakataay duw taakw dayadiy mwutamaam. \v 16 Nyan vaal kwur-yaay, rikarik-awa sugwiyaan nyanadiy javir duw takwak kwurnaak. Atampika nuwukadiy duw takwak nyanadiy nyawa jaav kwiykwabana yawiy mwugiy-kwalaad God rakarak tidikikik. \v 17 Adiy God dikidi gwalugwum gwuraam van tikwanadiy duw dayadiy majib awuk. Aw gwuradiy maaj dayadiy majim kakildaba. God adiy duw tasakwu-dilik tikuw dayadiy yawiy kwur-kwurik, day yawiy kwur-kwanadiy God diki dayak mayaakw kwakida mayaakw kwur-kwurik. Alik tikuw, li gwur dayadiy majik wuki-kigwura, gwur mwugiy-kigwuradiy dayadiy mawul rakarak tikinadiy dayadiy yawiyik. Gwur mwugiy-way dayadiy mawul sarmabap tikinadiy. Aw li gwur atawa kwurkigwura atampika mawul samab gwuraam sugwiyaan kwar maa. \v 18 Gwur kip nyana danik tikuw, Godak bas sijibiran ada. Nyan viyakita mwiyir tikwanadiy yawiyda kwurik tibanalik tikuw, aw nyan mwiyir lakwu-kwabana nyanadiy mawul mwiyir tugwaam naan tikwanadiy. \v 19 Wun gwurak bas sidika sinadiwun gwur Godak bas sigwurkikik di mwugiy-kidadiwun aal simiy ti maa gwurak yatuwkikik. \s1 Pol Godak bas sidid adiy Kristen duw takwak. \p \v 20 Adi dikidiy duw taakw dayadiy mawul kwusida-takaan tidakikik mwugiy-kwanadi God Jisas Krais dikidi nyikiyir di diki aban lakatiydil kip nyanyi nyanyi tijibir tiyalikik. Jisas Krais God diki majib wukikuw, kiyadilik tikuw, God tasakwudid Taay Yitaypika Galab Kwurkwanadi Duw dikidi gwalugwa kidiy duw takwak tidikikik, dikim kirapitakakuw. \v 21 Wun kidi Godak bas situwaad di gwuraam mwugiy-kidadiygwur mwiyir rivigwurkik diki mawul waladiy yawiy kwurkwurik. Wun bas situwaad ab di mwugiy-kidadiygwur di diki mawul wala pika yawiy Jisas Krais diki apaar kwurgwurkik. Nyan kidi Jisas Krais dikidi saam yakisuwtaka-naak. Mwiya maaja. \s1 Polawa dikidiy kapa nyanugw wayapiy maaj dayak wayakidiy. \p \v 22 Wunadiy gwalugwa duw taakw, ki gwura sukwutuwil lapa nyig, a simiy maaj maa. Alik tikuw, wun bas situwadiygwur wun gwur yarakara mawulawa ki maaj wukigwurkik nyanyi nyanyi. Ki maaj ap kwiykina gwuradiy mawulaam. \v 23 Wun gwur lakwu-gwurkik, day nyanadi gwalugwa duw, Timotiy-aam \it kalabus\it* im kwadik, bwutaay kugwayakidaad. Aw li wun ki tip wap maarkituwa nibway, aw di kilir taay yakida, wun kwurjibir kariya-kituwaad wunawa nakamwiyib gwurak yatuwik. \v 24 Wuna mawul yiladiy wayapiy maaj gwuradiy sapakwa nyanugwawa abab God dikidiy duw takwak aw. Aw nyanadiy Yitaliy jaka tipa kidiy kapa nyanugw ab dayadiy wayapiy sidanadiy maaj gwurak wayaki-danadiy. \v 25 Wun Godak bas situwaad diki sukwasukw kwurkwana mawul gwur ababawa rilikikik.