\id MRK \h San Marcos \toc1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Marcos sa̱ha̱ Jesucristo \toc2 San Marcos \toc3 Mr. \mt1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Marcos sa̱ha̱ Jesucristo \c 1 \s1 Tá jácandúta̱ Juan ña̱yivi yucú íchí \r (Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Quia̱hva jo̱ho na̱ca̱va̱ sáhá tu̱hun va̱ha cáha̱n sa̱ha̱ Jesucristo, mé a̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. \p \v 2 Sa̱nahá na̱ca̱hyí profeta Isaías ña̱ na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ xi̱hín ja̱hyi a. Já cáchí a̱ já: \q1 Chindahá i̱ in da̱ canu̱ú cu̱hu̱n nu̱ mún, \q1 ña̱ ná ca̱xi tu̱hun da nu̱ú ña̱yivi sa̱ha̱ yóhó ta já ndaja ndacú da̱ íchi̱ nu̱ú ya̱hún. \p \v 3 Ta ca̱ha̱n cóhó da̱ tañu yucú íchí ta cachi da já xi̱hín ña̱yivi: \q1 “Caja tia̱hva ndó íchi̱ nu̱ú quixi xitoho í ta cuná ndó in íchi̱ nda̱cú nu̱ mé á ña̱ ná ndi̱hvi a ínima̱ ndo̱”, na̱ca̱hyí Isaías. \m \v 4 Ta ndaja coo íin Juan yucú íchí ta na̱casáhá cája ndúta̱ dá ña̱yivi. Ta cáxi tu̱hun da xi̱hi̱n ná ña̱ tá cúni̱ na̱ caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi na já ndítahan nu̱ ná ndicó co̱o ini na ta já candúta̱ ná. \v 5 Chí na̱quixi cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi estado Judea xi̱hín ñuu Jerusalén taa jo̱ho na nu̱ cáha̱n da̱ ta tá náhma̱ na̱ cua̱chi na já na̱caja ndúta̱ dá na̱ ini yu̱ta Jordán. \p \v 6 Ta na̱sa̱ndixi mé Juan yóho jáhma̱ ña̱ na̱cava̱ha na xi̱hi̱n íji̱ camello ta na̱sa̱ndi̱co̱ in níi̱ jáhndá tóco̱ dá. Ta na̱xixi da ti̱ca xi̱hín ñu̱ñu̱ yúcú. \v 7 Tá cáxi tu̱hun da nu̱ú ña̱yivi já cáchí da̱ já: \p —Ja̱tá ye̱he̱ va̱xi in da̱ íin cua̱ha̱ chága̱ ndée̱ dá a̱ ju̱ú ga̱ ye̱he̱ chí co̱ó sa̱há i̱ ndi̱ca̱ xítí i̱ nu̱ dá ña̱ ndaxí i̱ correa ndu̱sa̱ dá. \v 8 Ye̱he̱ na̱jácandúta̱ i̱ ndo̱hó xi̱hín ticui̱í joo mé da̱ cán cúú da̱ jándicutú ínima̱ ndó xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Juan xi̱hín ná. \s1 Tá na̱candúta̱ Jesús \r (Mt. 3:13-17; Lc. 3:21-22) \p \v 9 Mé tiempo já na̱quee Jesús ñuu Nazaret ña̱ ndáca̱a̱n estado Galilea. Na̱xi̱nu̱ a̱ nu̱ íin Juan ta na̱jácandúta̱ Juan Jesús ini yu̱ta Jordán cán. \v 10 Ta tá na̱quee Jesús ticui̱í cán já na̱xini a na̱ndinu̱na̱ indiví ta na̱nuu ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ja̱ta̱ mé á. Ta cáa ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ yóho tá quia̱hva cáa in ndija̱ta. \v 11 Ta na̱xini jo̱ho na cáha̱n in a indiví ta já cáchí a̱ já: \p —Yóhó cúún ja̱hyi máni̱ i̱ ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini i̱ xu̱hu̱n. \s1 Tá na̱xito ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ Jesús \r (Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13) \p \v 12 I̱vi̱ la̱á na̱sa̱ha̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ndáca Jesús yucú íchí nu̱ co̱ó ña̱yivi. \v 13 Ta cán na̱sahi̱in a i̱vi̱ jico qui̱vi̱ ta mé tiñáhá sa̱cua̱ha̱ na̱xito ndojó rí a̱. Ta cán ndúu quití quini joo na̱xi̱nu̱ java táto̱ Ndióxi̱ chindeé na̱ mé á. \s1 Cásáhá Jesús cáha̱n tu̱hun va̱ha xi̱hín ña̱yivi \r (Mt. 4:12-17; Lc. 4:14-15) \p \v 14 Tá na̱ndihi na̱chica̱a̱n na̱ Juan veca̱a já na̱sa̱ha̱n Jesús estado Galilea ca̱xi tu̱hun a nu̱ú ña̱yivi tu̱hun va̱ha sa̱ha̱ Ndióxi̱. \v 15 Já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ na̱xi̱nu̱ tiempo viti ta na̱cayati qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. Ña̱ ndítahan nu̱ ndo̱ quéa̱ jándacoo ndó cua̱chi cája ndó ta candúsa ndó tu̱hun va̱ha ña̱ cuu jáca̱cu ndo̱hó —na̱cachi Jesús. \s1 Cána Jesús co̱mí na̱ caca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 4:18-22; Lc.: 5:1-11) \p \v 16 In tañu xíca Jesús cua̱ha̱n yati yu̱hú tañu̱hú Galilea. Ta na̱xini a in da naní Simón xi̱hín Andrés, da̱ cúú ñani. Ndíví mé da̱ yóho cúú dá da̱ tává ti̱yacá ta ñúhu da jácana da ñúnu̱ dá ini tañu̱hú. \v 17 Na̱casáhá cáchí Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Naha quíi̱ ndó candi̱co̱ ndó ye̱he̱ caca tuun ndó xi̱hín i̱. Tává ndó ti̱yacá viti joo caja i̱ ña̱ ná cuu tavá ndó ña̱yivi tañu cua̱chi —na̱cachi Jesús. \p \v 18 Ta chí i̱vi̱ la̱á na̱jándacoo da ñúnu̱ dá ta na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱xi̱ca loho ga̱ Jesús chí nu̱u̱ já na̱xini a Jacobo xi̱hín ñani da Juan, da̱ cúú ja̱hyi Zebedeo. Ndíví da̱ yóho ñúhu da ini barco ndája va̱ha da ñúnu̱ dá. \v 20 Na̱cana Jesús ndíví da̱ yóho ta chí na̱jándacoo da tátá da̱, Zebedeo cán ini barco xi̱hín java ga̱ da̱ cája chúun xi̱hi̱n dá ta já na̱casáhá xíca tuun da xi̱hín Jesús. \s1 Tá ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini in da̱ta̱a \r (Lc. 4:31-37) \p \v 21 Na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ñuu Capernaum. Ta tá na̱tandaa qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi já na̱qui̱hvi Jesús ini veñu̱hu ta na̱casáhá jána̱ha̱ na̱ cán. \v 22 Ta na̱catóntó tócó ndihi ña̱yivi sa̱há tu̱hun cáha̱n mé á jáchi̱ na̱jána̱ha̱ mé á tátu̱hun in da̱ íin sa̱ha̱ cahnda chuun ta co̱ cáha̱n tátu̱hun na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. \v 23 Ini mé veñu̱hu cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini. Na̱casáhá cáyuhú rí cán já cáchí ri̱ já: \p \v 24 —Jesús, da̱ ñuu Nazaret. Ndá cuéntá quéa̱ quíhvi nuún xi̱hín nde̱. Á va̱sún jándihún sa̱há nde̱. Sa̱ xíni̱ va̱ha i̱ yo̱hó ta cánda̱a̱ cáxí ini i̱ ña̱ cúún in da̱ yi̱i̱ na̱chindahá Ndióxi̱ —na̱cachi rí cán. \p \v 25 Ta na̱casáhá Jesús jána̱ni a rí quini ndáca̱a̱n ini da̱ cán. Já na̱cachi a já: \p —Caji yúhu̱n ta janí da̱ yóho. \p \v 26 Ta tá quéta rí quini ndáca̱a̱n ini da̱ cán na̱sahní yi̱hí rí da̱ ta cáyuhú cóhó ri̱ já na̱queta rí ini da̱ cán. \v 27 Na̱catóntó tócó ndihi ña̱yivi chí na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Ndía̱ quéa̱ yóho. Ta ndá na̱quixi tu̱hun sa̱á jána̱ha̱ da̱ yóho jáchi̱ cáha̱n da̱ xi̱hi̱n rí quini tátu̱hun in da̱ sáhndá chuun ta chí cándúsa rí quee rí cu̱hu̱n ri̱ —na̱cachi na. \p \v 28 Ta chí cama chá na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱ha̱ Jesús níí cúú estado Galilea. \s1 Ta na̱ndaja va̱ha Jesús ñá cúú xo̱jo Simón \r (Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39) \p \v 29 Tá na̱quee na veñu̱hu já cua̱ha̱n Jesús xi̱hín Jacobo xi̱hín Juan vehe Simón xi̱hín ñani da, Andrés. \v 30 Ta ndaja coo cándúhu̱ ñá cúú xo̱jo Simón nu̱ú xi̱to na̱chica̱a̱n cáhni̱ ndeé ña̱. Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na̱ cán já na̱ca̱xi tu̱hun na nu̱ú Jesús ña̱ quíhvi̱ ña̱. \v 31 A̱nda̱ já na̱cayati Jesús nu̱ ña̱ ta na̱tiin a ndáha̱ ña̱ já na̱ndiñehe a ña̱ chí i̱vi̱ la̱á na̱ndindaa cáhni̱ á ña̱. A̱nda̱ já na̱casáhá cája ndíví ña̱ ña̱ cuxu na. \s1 Ndája va̱ha Jesús cua̱há ña̱yivi \r (Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41) \p \v 32 Tá na̱que̱ta nuu ca̱ndii ta na̱cuaá já ñéhe ndihi ña̱yivi na̱ quíhvi̱ xi̱hín na̱ ñúhu ínima̱ quini ini na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús. \v 33 Ta tócó ndihi na̱ ñuu na̱ndai cuu na yuyéhé nu̱ íin Jesús. \v 34 Na̱ndaja va̱ha Jesús cuahá ña̱yivi, na̱ ndóho tá nu̱ú cue̱he̱. Ta na̱tavá a̱ cua̱há ínima̱ quini ini ña̱yivi. Joo co̱ó na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ma̱ni̱ nu̱ rí quini ña̱ ná ca̱ha̱n rí jáchi̱ xíni̱ rí yo cúú Jesús. \s1 Xíca nuu Jesús jána̱ha̱ ña̱yivi estado Galilea \r (Lc. 4:42-44) \p \v 35 Ta naha inga qui̱ví ita̱a̱n tá cáma̱ní yi̱í ti̱vi na̱ndaco̱o Jesús ta na̱quee a ñuu cua̱ha̱n nu̱ú co̱ó ña̱yivi ña̱ ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 36 Tá na̱ndaco̱o Simón xi̱hín java ga̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús já na̱xini na ña̱ co̱ó a̱ íin chí na̱quee na cua̱ha̱n na̱ ndinducú na̱ mé á. \v 37 Ta tá na̱ndiñehe ñahá na̱ já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Tócó ndihi ña̱yivi ndínducú na̱ ndo̱hó. \p \v 38 Joo cáchí Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cóho̱ java ga̱ ñuu yati yóho ña̱ ná jána̱ha̱ i̱ tu̱hun va̱ha nu̱ú na̱ cán viti jáchi̱ sa̱há ña̱ yóho va̱xi i̱ —cáchí Jesús. \p \v 39 Ta chí na̱xi̱ca nuu Jesús níí cúú estado Galilea cáha̱n tu̱hun va̱ha ini veñu̱hu in in ñuu cán ta tává a̱ ínima̱ quini ndáca̱a̱n ini ña̱yivi. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱ \r (Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16) \p \v 40 Ta ndaja coo na̱cayati in da̱ta̱a ndóho cue̱he̱ táhyi̱ nu̱ú Jesús ta na̱caxítí da̱ nu̱ á já na̱casáhá cáchí da̱ já: \p —Cuu ndaja va̱ha ndó ye̱he̱ tá cúni̱ ndó —cáchí da̱. \p \v 41 Ta na̱ta̱hvi̱ ini Jesús sa̱ha̱ dá. A̱nda̱ já na̱cani ndaa ndáha̱ á da̱. Já cáchí a̱ já: \p —Cúni̱ ña̱ ná ndiva̱hún ña̱ cán quéa̱ na̱ndiva̱hún viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 42 Tá na̱cachi a já chí i̱vi̱ la̱á na̱ndindaa cue̱he̱ táhyi̱ ña̱ na̱ndoho da̱ cán. Já na̱ndivií yiquí cu̱ñu da. \v 43 Tá na̱ndihi na̱jándinda̱yí Jesús da̱ ta na̱sahnda chuun nu̱ dá já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p \v 44 —Cande̱hé. A̱ cáhu̱n xi̱hín ni in túhún toho ña̱yivi ña̱ na̱caja i̱ xu̱hu̱n. Cuáhán nda̱cún na̱hu̱n mún nu̱ú ju̱tu̱. Ta ndítahan jo̱cún ña̱ha nu̱ Ndióxi̱ tátu̱hun na̱sahnda ley Moisés sa̱nahá caja na̱ sa̱ na̱ndiva̱ha. Já ná canda̱a̱ ini tócó ndihi ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱ndindaa va cue̱he̱ na̱sandohún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 45 Joo tá na̱quee da cua̱ha̱n da̱ na̱casáhá da̱ ndícani da nu̱ú ndihi ña̱yivi ña̱ na̱ndaja va̱ha Jesús da̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ó na̱cuu ga̱ ndi̱hvi tívi Jesús ni in ñuu. Ja̱tá ñuu nu̱ú co̱ ndúu ña̱yivi na̱sahi̱in a ta ja̱nda̱ mé cán xínu̱ co̱o ña̱yivi, na̱ quíxi nu̱ú ndijáá ñuu xíto nihni na mé á. \c 2 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ \r (Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Tá na̱ya̱ha chá qui̱vi̱ já na̱ndicó co̱o tucu Jesús ñuu Capernaum. Ta na̱canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ íin a vehe. \v 2 Ta chí cama chá na̱nditútú cua̱há ña̱yivi chí co̱ váti̱ ga̱ yuyéhé cándita na. Já na̱casáhá cáxi tu̱hun Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ná. \v 3 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ co̱o co̱mí ta̱a ta ñéhe da in da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱. Na̱sa̱a̱ da̱ nu̱ íin Jesús. \v 4 Joo na̱xini da ña̱ a̱ cu̱ú xi̱nu̱ da̱ yati nu̱ íin Jesús sa̱há cua̱há ña̱yivi chútú nda̱a̱ nu̱ íin a cán. Chí na̱ndaa da ji̱ni̱ véhe ta na̱casáhá da̱ súná da̱ ji̱ni̱ véhe mé xoo nu̱ íin Jesús. Ta mé cán na̱jánuu da xi̱to loho nu̱ cándúhu̱ da̱ quíhvi̱ chí yávi̱ ji̱ni̱ véhe cán. \v 5 Tá na̱xini Jesús ña̱ cándeé ini da̱ cán mé á já cáchí a̱ já xi̱hi̱n mé da̱ quíhvi̱ cán: \p —Cande̱hé, ja̱hyi a. Sa̱ na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chún viti —na̱cachi Jesús. \p \v 6 Joo java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ndúu coo cán na̱casáhá cáhán na̱: \v 7 “Ndá cuéntá quéa̱ ndája núu da Ndióxi̱ xi̱hín tu̱hun cáha̱n da̱. Jáchi̱ ni in túhún toho ña̱yivi a̱ cu̱ú caja cáhnu ini sa̱há cua̱chi. In túhún ji̱ni̱ Ndióxi̱ quéa̱ cuu caja cáhnu ini sa̱há cua̱chi”, na̱ca̱hán na̱. \v 8 Joo sa̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán chí na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndáva̱ha cáhán ndo̱ já. \v 9 Á cáhán ndó ña̱ i̱hvi̱ chága̱ cachi i̱ xi̱hín da̱ yóho: “Na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱ha̱ cua̱chún viti.” Á tá co̱ó ta cachi i̱ xi̱hi̱n dá: “Cuándaco̱o, ndiquehe xi̱tún ta caca nuún.” \v 10 Cande̱hé va̱ha ndó ná na̱ha̱ i̱ nu̱ ndo̱ ña̱ íin sa̱há i̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu u̱ ña̱yivi caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chi cája ña̱yivi ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p A̱nda̱ já na̱cachi a xi̱hi̱n mé da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ cán: \p \v 11 —Ta viti cáha̱n i̱ xu̱hu̱n cuándaco̱o ndiquehe xi̱to lohún ta cuanúhu̱ —na̱cachi a. \p \v 12 Chí i̱vi̱ la̱á na̱ndaco̱o mé da̱ quíhvi̱ cán ta na̱ndiquehe da xi̱to loho da já na̱quee da cua̱ha̱n da̱ nu̱ú ndihi na̱ ndúu cán. A̱nda̱ já na̱catóntó tócó ndihi na ta na̱casáhá cája cáhnu na Ndióxi̱ já cáchí na̱ já: \p —Ni in túhún tañu co̱ó na̱xini nde̱ in ña̱ha cáhnu tátu̱hun ña̱ yóho —na̱cachi na. \s1 Tá na̱cana Jesús Leví, da̱ cáha̱n na̱ Mateo xi̱hi̱n \r (Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32) \p \v 13 Tá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n tucu Jesús yuhú tañu̱hú cán ta tá na̱cayati cua̱há ña̱yivi nu̱ á já na̱casáhá jána̱ha̱ nu̱ ná. \v 14 Nani xíca Jesús cua̱ha̱n na̱ya̱ha nu̱ íin in da̱ naní Leví, ja̱hyi Alfeo. Ta íin coo da nu̱ sáco̱o da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. Ta cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Naha quíi̱ candi̱cu̱n ye̱he̱. \p A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi Leví ta na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús. \p \v 15 Tá na̱ndihi na̱sa̱ha̱n Jesús vehe Leví ta na̱sa̱co̱o a xíxi a xi̱hín cua̱há da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto xi̱hín java ga̱ na̱ cája cua̱chi. Ta sa̱ mé cán na̱sa̱nduu ri java da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús xíxi da tañu na̱ cán jáchi̱ cua̱há ña̱yivi ndíco̱ na̱ Jesús. \v 16 Joo na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo tá na̱xini na íin coo Jesús xíxi a xi̱hín na̱ cán na̱casáhá cáchí na̱ já xi̱hín da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús: \p —Ndá cuéntá quéa̱ xíxi xitoho ndó xi̱hín na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto ta xi̱hín java ga̱ na̱ cája cua̱chi —na̱cachi na̱ cán. \p \v 17 Tá na̱xini jo̱ho Jesús ña̱ yóho na̱casáhá cáchí a̱ já: \p —Ña̱yivi íin va̱ha co̱ xíní ñúhú toho na da̱ cája tátá ñahá joo na̱ quíhvi̱, na̱ cán cúú na̱ xíní ñúhú da̱ cája tátá ñahá. Ta ye̱he̱ co̱ó va̱xi toho i̱ cana i̱ na̱ sa̱ íin va̱ha. Va̱xi i̱ cana i̱ ña̱yivi, na̱ cája cua̱chi ña̱ ná jándacoo na cua̱chi cája na —na̱cachi Jesús. \s1 Cáha̱n Jesús ndá sa̱ha̱ quéa̱ cajuhun na \r (Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39) \p \v 18 In tañu tá xíjuhun na̱ xíca xi̱hi̱n Juan xi̱hín na̱ xíca xi̱hín na̱ fariseo na̱xi̱nu̱ co̱o java ña̱yivi nu̱ Jesús ta na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já cáchí na̱ já: \p —Ndáva̱ha co̱ xíjuhun toho na̱ xíca tuun xi̱hi̱n yóhó joo xíjuhun mé nde̱, na̱ xíca xi̱hi̱n Juan xi̱hi̱n na̱ xíca xi̱hín na̱ fariseo —na̱cachi na. \p \v 19 Ta na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Á cáhán ndo̱ xíjuhun na̱ ndúu víco̱ tánda̱ha̱ nani íin mé da̱ tánda̱ha̱ cán xi̱hi̱n ná. U̱hu̱n. Jáchi̱ cáji̱i̱ íní na̱ nani íin mé da̱ tánda̱ha̱ xi̱hi̱n ná. Chí a̱ cu̱ú toho cajuhun na. \v 20 Joo xi̱nu̱ qui̱vi̱ candaa na mé da̱ tánda̱ha̱ ta a̱nda̱ jáví casáhá cajuhun na. Ta cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ va̱xi qui̱vi̱ candaa na ye̱he̱ nu̱ú na̱ yóho ta a̱nda̱ jáví casáhá na̱ xíca tuun xi̱hín i̱ cajuhun na —na̱cachi Jesús. \p \v 21 Ta na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ ná já cáchí a̱ já: \p —Ama ná jándaha ña̱yivi jahmá yatá xi̱hín in túhu̱n jáhma̱ sa̱á jáchi̱ tá na̱ndihi ndíndií a̱, sáhndá chága̱ ví a̱ jahmá yatá cán ta jándacáhnu chága̱ ví a̱ yávi̱ ña̱ na̱ndicahmá na̱ cán. \v 22 Ta ni co̱ táán na̱ vino sa̱á ini vóso̱ níi̱ yatá jáchi̱ jáca̱hndi̱ mé vino cán níi̱ ta cui̱ta̱ mé vino cán ta tíví vóso̱ níi̱ caja dó sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndítahan taán na̱ vino sa̱á ini vóso̱ nií sa̱á —na̱cachi a. \s1 Ña̱ na̱caja na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús in qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi \r (Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5) \p \v 23 In qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi nani xíca Jesús cua̱ha̱n tañu nu̱ú na̱xutu na trigo xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱casáhá túhun na yu̱cu̱ ji̱ni̱ trigo. \v 24 Tá na̱xini na̱ fariseo ña̱ cája na já na̱cachi na já xi̱hín Jesús: \p —Cande̱hé. Ndáva̱ha cája na̱ xíca tuun xu̱hu̱n chuun ña̱ co̱ ndítahan caja na qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi na̱ fariseo. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Á a̱ ñáha cahvi ndó nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáha̱n sa̱há ña̱ na̱caja David sa̱nahá tá na̱cuico mé dá xi̱hín na̱ xíca xi̱hi̱n dá. \v 26 Ña̱ na̱caja David quéa̱ na̱qui̱hvi da veñu̱hu Ndióxi̱ tá na̱sa̱cuu Abiatar da̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱. Já na̱xixi da pan yi̱i̱ ña̱ in túhún ju̱tu̱ cúú da̱ ndítahan nu̱ú cuxu ña̱ cán, nduu. Joo na̱xixi David ña̱ ta na̱sa̱ha̱n da̱ ña̱ nu̱ú java ga̱ na̱ xíca xi̱hi̱n dá. \p \v 27 Ta na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cande̱hé ndo̱. Co̱ó na̱cava̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi ndoho ini na sa̱há qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná jáchi̱ na̱sacu ini a cava̱ha in qui̱vi̱ já ná cuu ndíquehe ndée̱ ña̱yivi. \v 28 Ña̱ cán quéa̱ ye̱he̱ va, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi íin sa̱há i̱ cahnda i̱ chuun sa̱há qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \c 3 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ \r (Mt. 12:9-14; Lc. 6:6-11) \p \v 1 Na̱qui̱hvi tucu Jesús ini veñu̱hu ta cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱. \v 2 Ta na̱casáhá nání na̱ fariseo Jesús sánde̱hé na̱ á ndaja va̱ha mé á da̱ cán qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná já ná cuu chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá. \v 3 A̱nda̱ já cáchí Jesús xi̱hín da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ cán já: \p —Cuándaco̱o ta candichi ma̱hñú yóho —na̱cachi Jesús. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ na̱ java cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía cáchí ley ndítahan caja í mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi. Á chindeé yó ña̱yivi á caja í ña̱ núu xi̱hi̱n ná. Á jáca̱cú na̱ á cahní yó na̱ —na̱cachi Jesús. \p Joo ni in túhún tu̱hun co̱ó na̱ca̱ha̱n na̱. \v 5 Na̱casáhá xójo ini Jesús sánde̱hé a̱ nu̱ ná. Joo táhvi̱ tucu ini a sa̱ha̱ ná jáchi̱ cúú ná ña̱yivi sáá ini. Ta cáchí a̱ xi̱hi̱n mé da̱ta̱a, da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ cán: \p —Jándaca̱a̱ ndáhu̱n. \p Tá na̱jándaca̱a̱ da̱ ndáha̱ dá i̱vi̱ la̱á na̱ndiva̱ha ndáha̱ dá. \v 6 Tá na̱ndihi na̱quee na̱ fariseo veñu̱hu já na̱casáhá na̱ jándique táhan na tu̱hun na xi̱hín na̱ cuéntá Herodes ña̱ cahní na̱ Jesús. \s1 Tá na̱nditútú cua̱há ña̱yivi yuhú tañu̱hú \p \v 7 Joo na̱sa̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á yuhú tañu̱hú ta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi estado Galilea na̱ndi̱co̱ na̱ na̱sa̱ha̱n na̱. \v 8 Tá na̱canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ náhnu cája Jesús, na̱quixi cua̱há na̱ estado Judea xi̱hín na̱ ñuu Jerusalén xi̱hín na̱ ñundáhyi̱ Idumea xi̱hín na̱ inga xoo yu̱ta Jordán xi̱hín java na̱ ndúu ñuu válí jíi̱n ñuu Tiro xi̱hín Sidón jáchi̱ cande̱hé na̱ Jesús cúni̱ na̱. \v 9 Sa̱há ña̱ yóho quéa̱ na̱xi̱ca̱ Jesús ña̱ma̱ni̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ná cacu tia̱hva na in barco nu̱ú ndaca̱a̱n mé á ña̱ ná a̱ cándíhi ña̱yivi cua̱ha̱ cán ña̱. \v 10 Jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi na̱ndaja va̱ha mé á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tócó ndihi na̱ quíhvi̱ cáti na ja̱tá ña̱ cani ndaa ndáha̱ ná mé á cúni̱ na̱. \p \v 11 Ta tá na̱xini na̱ ñúhu ínima̱ quini ini cán Jesús i̱vi̱ la̱á ndícava xítí na̱ nu̱ á ta cásáhá cáyuhú cóhó na̱ já cáchí rí quini ndáca̱a̱n ini na̱ cán já: \p —Yóhó cúún da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. \p \v 12 Joo jána̱ni Jesús rí cán já sáhndá a̱ chuun nu̱ ri̱ ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun rí yo cúú mé á. \s1 Tá na̱ca̱xi Jesús u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ caca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 10:1-4; Lc. 6:12-16) \p \v 13 Tá na̱ndihi já na̱quee xóo Jesús na̱sa̱ha̱n in xi̱qui̱ ta tá na̱ndihi na̱cana mé á java na̱ xíca xi̱hi̱n á cán, mé na̱ cúni̱ a̱ ca̱xi a ta na̱xi̱nu̱ na̱ cán nu̱ Jesús. \v 14 Ta tañu na̱ cán na̱ndica̱xi Jesús u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ caca tuun xi̱hi̱n á ta tá na̱ndihi já na̱chindahá mé á da̱ cu̱hu̱n da̱ ca̱ha̱n da̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi. \v 15 Ta na̱caja mé á ña̱ cuu ndaja va̱ha da na̱ quíhvi̱ ta cuu cahnda da chuun nu̱ rí quini ña̱ ná quee rí ini ña̱yivi. \v 16 Ña̱ yóho cúú qui̱ví u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ na̱ndica̱xi Jesús caca tuun xi̱hi̱n á: Simón, da̱ na̱sacu tucu a qui̱vi̱ cananí Pedro \v 17 xi̱hi̱n Jacobo xi̱hín ñani da, da̱ naní Juan, ja̱hyi Zebedeo. Ndíví da̱ yóho na̱sacu a qui̱vi̱ cananí Boanerges ta mé tu̱hun yóho cúni̱ cachi a cúú dá tátu̱hun ja̱hyi in tasa ña̱ cána indiví. \v 18 Na̱ca̱xi a Andrés xi̱hi̱n Felipe xi̱hi̱n Bartolomé xi̱hi̱n Mateo xi̱hi̱n Tomás xi̱hi̱n Jacobo, da̱ cúú ja̱hyi Alfeo xi̱hi̱n Tadeo xi̱hi̱n Simón, da̱ na̱xi̱ca cuéntá na̱ cananista \v 19 xi̱hi̱n Judas Iscariote, mé da̱ na̱ji̱có túhún Jesús tá nu̱ ndíhí. \s1 Jácojo na cua̱chi ja̱tá Jesús ña̱ cája chúun a xi̱hi̱n ndée̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ \r (Mt. 12:22-32; Lc. 11:14-23; 12:10) \p A̱nda̱ já na̱qui̱hvi Jesús ini in vehe xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. \v 20 Ta inga tucu na̱chutú cua̱há ña̱yivi nu̱ íin a ja̱nda̱ a̱ cu̱ú cuxu a xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \v 21 Ta tá na̱ñe̱hé na̱ vehe Jesús tu̱hun sa̱há ña̱ yóho i̱vi̱ la̱á na̱quixi na ña̱ cañehe na mé á cu̱hu̱n a̱ cúni̱ na̱ jáchi̱ na̱cata̱chi̱ Jesús cáhán na̱. \p \v 22 Jári na̱ jána̱ha̱ ley Moisés, na̱ na̱quixi Jerusalén na̱casáhá cáha̱n na̱ já cáchí na̱ já: \p —Ta̱a yóho ndáca̱a̱n Beelzebú ini da, rí cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ rí quini. Ta xi̱hi̱n ndée̱ mé rí cán tává da̱ rí quini ini ña̱yivi —na̱cachi na. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱cana Jesús ña̱yivi já na̱sacu a in quia̱hva nu̱ ná ja cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cu̱ú tavá tiñáhá sa̱cua̱ha̱ mé rí. \v 24 Jáchi̱ tá sáhndá java táhan na ndúu in ñuu ta cáni táhan ndaja táhan mé va na já quéa̱ a̱ ñéhe̱ íní na̱ coo nahá na̱. \v 25 Ta tá cásáhá sáhndá java táhan na̱ ndúu in vehe ta cáni táhan na já a̱ cu̱ú ga̱ canduu nahá na̱ mé vehe cán. \v 26 Ta quia̱hva já tá ná casáhá rí quini ndúu ndáha̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cáni táhan rí xi̱hi̱n mé va rí ja̱nda̱ quia̱hva sáhndá java táhan rí já quéa̱ a̱ cu̱ú canduu nahá ri̱ jáchi̱ ndihi sa̱ha̱ ri̱. \p \v 27 ʼSácú u̱ inga quia̱hva nu̱ ndo̱. Ni in da̱ta̱a a̱ cu̱ú ndi̱hvi da caja cuíhná da̱ ña̱ha vehe in da̱ ndacú cán joo tá ná cató da̱ da̱ ndacú já cuu quehe da ña̱ha da̱ cán. \p \v 28 ʼMé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Ndióxi̱ cuu caja cáhnu ini a sa̱ha̱ tá nu̱ú cua̱chi cája ña̱yivi xi̱hín sa̱ha̱ tá nu̱ú tu̱hun quini cáha̱n na̱. \v 29 Joo tá ná ca̱ha̱n núu na sa̱ha̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ já quéa̱ a̱ cája cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há ña̱ na̱caja na ta a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ candojo na cua̱chi sa̱há —na̱cachi Jesús. \p \v 30 Na̱cachi a ña̱ yóho̱ xi̱hín na̱ cán jáchi̱ cáchí na̱ ña̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini a. \s1 Náná Jesús xi̱hín ñani a cúni̱ na̱ cuni na a̱ \r (Mt. 12:46-50; Lc. 8:19-21) \p \v 31 Tá na̱ndihi na̱xi̱nu̱ náná Jesús xi̱hín ñani a nu̱ íin a joo na̱cando̱o na ja̱ta̱ véhe. Ta na̱chindahá na̱ in na na̱sa̱ha̱n na̱cana ñahá. \v 32 Ta na̱ ndúu coo xi̱hi̱n Jesús cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱ta̱ véhe cáa íin nánún xi̱hín ñanún ta ndínducú na̱ yo̱hó —cáchí na̱ xi̱hín Jesús. \p \v 33 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ yo já cúú tátu̱hun náná i̱ xi̱hín ñani i̱. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱sande̱hé a̱ nu̱ú na̱ ndúu coo ti̱yi̱vi̱ xi̱hi̱n á cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱ yóho cúú ná tátu̱hun náná i̱ xi̱hi̱n ñani i̱. \v 35 Jáchi̱ ndá na̱ cája ña̱ cúni̱ Ndióxi̱, na̱ cán cúú ná tátu̱hun ñani i̱ xi̱hín quia̱hvá i̱ xi̱hi̱n náná i̱ —na̱cachi Jesús. \c 4 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ sátá tata \r (Mt. 13:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Na̱casáhá tucu Jesús jána̱ha̱ ña̱yivi yuhú tañu̱hú ta na̱taca cua̱há ña̱yivi nu̱ íin a̱ cán. A̱ ju̱ú quia̱hva cua̱ha̱ cúú ná sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱qui̱hvi Jesús ini in barco, dó cándichi yuhú tañu̱hú cán. Ta na̱saco̱o a cán ta tócó ndihi ña̱yivi na̱nda̱ca̱ ndita na nu̱ú ñu̱tí yuhú tañu̱hú cán. \v 2 Já na̱jána̱ha̱ cua̱há ña̱ha nu̱ú na̱ cán ta na̱sacu a quia̱hva nu̱ ná já cáchí a̱ já: \p \v 3 —Cuni jo̱ho ndó ña̱ yóho: In da̱ sátá tata na̱quee da cua̱ha̱n da̱ cata da ña̱. \v 4 Ta tá sátá da̱ ña̱ cua̱ha̱n da̱ na̱cu̱yu java ña̱ íchi̱ ta na̱xi̱nu̱ laa ta na̱saxí rí a̱. \v 5 Ta java ña̱ na̱cu̱yu a tañu yu̱u̱ nu̱ú co̱ó cua̱ha̱ ñúhu̱. Ta cama chá na̱ndu̱ta̱ mé tata cán jáchi̱ co̱ cúná ñúhu̱ nu̱ú na̱cu̱yu a. \v 6 Joo tá na̱queta ca̱ndii já na̱jáhi̱chi̱ a̱ ña̱ sa̱há ña̱ co̱ó cua̱ha̱ yóho̱ a̱ chí na̱ndihi sa̱há. \v 7 Ta java tata na̱cu̱yu a tañu tohíñú ta tá na̱sahnu tohíñú cán já na̱nditáha̱ ndihi a na̱caja tohíñú chí co̱ó na̱sa̱ha̱n mé tata cán ndá ña̱ha jáquee na nu̱ á. \v 8 Ta java tata na̱cu̱yu a nu̱ú ñuhú va̱ha. Na̱ndu̱ta̱ mé tata cán ta na̱sahnu a já na̱sa̱ha̱n cua̱há ña̱ha ña̱ jáquee na nu̱ á. Java ña̱ na̱sa̱ha̱n o̱co̱ u̱xu̱ a̱ nu̱ú in in tata ta java ña̱ na̱sa̱ha̱n u̱ni̱ jico u̱xu̱ a̱ ta java ña̱ in ciento a̱ nu̱ú in in tata. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na —na̱cachi a. \s1 Ndícani Jesús ndá sa̱ha̱ quéa̱ na̱sacu a quia̱hva nu̱ ná \r (Mt. 13:10-17; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Tá na̱cando̱o Jesús xi̱hi̱n mé na̱ u̱xu̱ i̱vi̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán xi̱hín java ga̱ na̱ ndíco̱ ñahá cán já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús ña̱ ndía̱ cúni̱ cachi a xi̱hín quia̱hva na̱sacu a nu̱ú na̱ cán. \v 11 Ta cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱ co̱ó na̱canda̱a̱ ini ndó jihna ña̱ cán cánda̱a̱ ini ndó a̱ viti jáchi̱ na̱suná Ndióxi̱ xíní túni̱ ndo̱ cánda̱a̱ ini ndó ndá quia̱hva cacomí mé á cuéntá sa̱há ña̱yivi. Joo na̱ a̱ ñáha cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱, na̱ cán cúú na̱ sácú u̱ quia̱hva nu̱u̱. \v 12 Já quéa̱ va̱tí sánde̱hé na̱ joo cúú ná tátu̱hun na̱ co̱ tívi nu̱u̱ ta va̱tí xíni̱ jo̱ho na joo cúú ná tátu̱hun na̱ jóho̱ jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ná. Ta sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ ndícó co̱o na nu̱ Ndióxi̱ ta ni mé á co̱ cája cáhnu ini sa̱há cua̱chi na. \s1 Ndícani Jesús sa̱há da̱ sátá tata cán \r (Mt. 13:18-23; Lc. 8:11-15) \p \v 13 Ta já cáchí tucu a já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Ta tá co̱ cánda̱a̱ ini ndó quia̱hva, ña̱ na̱sacu u̱ yóho ndaja caja ndó canda̱a̱ ini ndó java ga̱ quia̱hva ña̱ cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱. \v 14 Mé da̱ sátá tata cán cúú dá tátu̱hun da̱ xíca cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi. \v 15 Java ga̱ ña̱yivi cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱cu̱yu íchi̱. Táa jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ ta tá na̱ndihi na̱xini jo̱ho na ña̱ já va̱xi tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ta cája rí xi̱hi̱n ná ña̱ ndíndójó na̱ ña̱. \v 16 Ta java ña̱yivi cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱cu̱yu tañu yu̱u̱ jáchi̱ táa jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ ta cáji̱i̱ ini na ndíquehe na ña̱. \v 17 Ta tá quia̱hva ndiává yu̱cu̱ sa̱há ña̱ co̱ ñúhu cúná yóho̱ a̱ quia̱hva já ndóho ña̱yivi tá casáhá ndicui̱ta ña̱yivi cája xíxi na xi̱hi̱n ná. Ta tá cásáhá ndóho ini na sa̱há tu̱hun Ndióxi̱ ña̱ na̱xini jo̱ho na̱ cán chí i̱vi̱ la̱á jándacoo va na ña̱ cándeé ini na Ndióxi̱. \v 18 Ta java na cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱cu̱yu tañu tohíñú jáchi̱ táa jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ \v 19 joo ndícani ndiva̱ha ini na sa̱há ña̱ha ñuyíví yóho. Cátóó ndiva̱ha na ña̱ha cuícá chí jándahvi na mé ná xi̱hín ña̱ cán ta xíca̱ ini na coo tócó ndihi ña̱ha nu̱ ná. Ta cáva nuu táhan ña̱ha ñuyíví yóho xi̱hín tu̱hun Ndióxi̱ ini ínima̱ ná sa̱há ña̱ cán quéa̱ cávitá ini na ta co̱ sáhnu na xi̱hín tu̱hun Ndióxi̱. \v 20 Joo ndúu java na̱ xíni̱ jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ ta cándúsa na ña̱. Ta cája chúun va̱ha na xi̱hi̱n á ta já cuahnu na xi̱hi̱n á. Cúú ná tátu̱hun tata na̱cu̱yu nu̱ ñuhú va̱ha. Java na cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱sa̱ha̱n o̱co̱ u̱xu̱ a̱ nu̱ú in in a. Ta java na cúú ná tátu̱hun ña̱ na̱sa̱ha̱n u̱ni̱ jico u̱xu̱ a̱ ta java na cúú ná tátu̱hun ña̱ na̱sa̱ha̱n in ciento a̱ nu̱ú in in tata —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in lámpara \r (Lc. 8:16-18) \p \v 21 Ta cáchí tucu Jesús xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ó toho chuun lámpara tá chíca̱a̱n í ña̱ ti̱xi sa̱to̱ á ti̱xi xi̱to jáchi̱ chuun ña̱ quéa̱ cánúu ña̱ nu̱ jícó já ná jándiye̱he̱ ña̱ nu̱ yo̱. \v 22 Ni in túhún toho ña̱ha a̱ cu̱ú coo je̱hé jáchi̱ xi̱nu̱ qui̱vi̱ já ndáca náha̱ nu̱ á. Ta ni in tu̱hun na̱ca̱ha̱n je̱hé ña̱yivi a̱ cu̱ú coo je̱hé nahá jáchi̱ xi̱nu̱ qui̱vi̱ já canda̱a̱ ini tócó ndihi ña̱yivi sa̱há tu̱hun na̱sahi̱in je̱hé cán. \v 23 Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na —na̱cachi a. \p \v 24 Ta cáchí tucu a já xi̱hi̱n ná: \p —Cande̱hé va̱ha ndó ña̱ taa jo̱ho ndó. Tá quia̱hva cája ndó xi̱hín ña̱yivi quia̱hva já caja Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndo̱ joo chága̱ ví caja mé á xi̱hi̱n ndo̱. \v 25 Jáchi̱ da̱ sa̱ íin ña̱ha nu̱u̱, ñe̱he̱ táhvi̱ dá coo chága̱ ña̱ha nu̱ dá joo da̱ co̱ó ña̱ha nu̱u̱, ja̱nda̱ ña̱ chá íin nu̱ dá ndindaa —na̱cachi Jesús. \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ ná ndá quia̱hva sáhnu tata \p \v 26 Ta cáchí tucu Jesús já: \p —Tá ndíquia̱hva ña̱yivi mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná já cúú á tátu̱hun in da̱ta̱a na̱chihin tata. \v 27 Tá na̱ndihi yáha qui̱vi̱ ta quíji̱ da̱ ta ndáco̱o da já yáha qui̱vi̱ xi̱hín ñuú. Ta já ndúta̱ mé tata cán ta sáhnu a joo mé da̱ na̱chihin a cán co̱ xíni̱ da̱ ndaja sáhnu a. \v 28 Sáhnu a jáchi̱ chuun nu̱ mé ñúhu̱ quéa̱ caja ña̱ ná cuahnu ña̱ cán. Jihna ñúhú ndúta̱ mé yu̱cu̱ trigo já cana yóco̱ a̱ ta nu̱ mé yóco̱ a̱ cán ndícutú nda̱a̱ ndíqui̱ á. \v 29 Ta tá na̱chi̱chi mé ndíqui̱ a̱ cán já quée na cua̱ha̱n na̱ jáquee na ña̱ jáchi̱ na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ jáquee na ña̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Sácú Jesús inga quia̱hva sa̱ha̱ ndíqui̱ mostaza \r (Mt. 13:31-32; Lc. 13:18-19) \p \v 30 Ta cáchí tucu Jesús já: \p —Viti sácú u̱ inga quia̱hva nu̱ ndo̱ já ná cánda̱a̱ ini ndó ndá quia̱hva caja Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi tá casáhá a̱ cómí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 31 Cúú á tátu̱hun in ndíqui̱ mostaza ña̱ chíhin na nu̱ú ñundáhyi̱. Cúú á ndíqui̱ loho chága̱ nu̱ tócó ndihi ndíqui̱ válí íin ñuyíví. \v 32 Joo tá na̱ndihi na̱chihin na a̱ na̱sahnu a ta na̱nduu a in yíto̱, dó cáhnu nu̱ ndíhi yíto̱. Ta xi̱hi̱n ndahá náhnu dó sácú do̱ cáti̱ ta ja̱nda̱ laa ndíquehe ndée̱ ri̱ nu̱ cáti̱ do̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Sácú Jesús quia̱hva cuití va nu̱ú ña̱yivi \r (Mt. 13:34-35) \p \v 33 Na̱jána̱ha̱ Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ná. Ta na̱sacu cua̱há quia̱hva nu̱ ná tátu̱hun ña̱ yóho ja̱nda̱ quia̱hva xínu̱ nu̱ mé ná cánda̱a̱ ini na. \v 34 Xi̱hi̱n mé quia̱hva cuití va na̱jána̱ha̱ Jesús nu̱ú ña̱yivi joo tá na̱cando̱o Jesús xi̱hi̱n mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já ndícani cáxí ndihi a ña̱ha nu̱ú na̱ cán. \s1 Tá na̱jácatáji̱ Jesús tañu̱hú tá ndíco̱jo̱ do̱ \r (Mt. 8:23-27; Lc. 8:22-25) \p \v 35 Tá na̱cuaá mé qui̱vi̱ cán já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Cóho̱ inga xoo tañu̱hú yóho. \p \v 36 A̱nda̱ já na̱jándacoo na ña̱yivi já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ xi̱hín Jesús ini mé barco nu̱ú sa̱ ndáca̱a̱n mé á. Ta ndáca táhan java ga̱ barco cua̱ha̱n dó xi̱hi̱n ná. \v 37 Ta ndaja coo na̱xi̱nu̱ in ta̱chi̱ quíni ndiva̱ha. Ta na̱casáhá ndíco̱jo̱ tañu̱hú ndíhvi dó ini barco já na̱casáhá ndícutú ticui̱í ini mé barco cán. \v 38 Ta chí xoo ja̱ta̱ mé barco cán cándúhu̱ Jesús quíji̱ a̱ ta cánúu ji̱ni̱ á ja̱tá ña̱ yíhi ji̱ni̱ ná. Já na̱jándacáxí ini na mé á ta cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Maestro. Chí co̱ sáhní a̱ mé á ña̱ cúni̱ ndihi sa̱ha̱ yo̱ jáchi̱ sáco̱o barco ca̱há ticui̱í cua̱ha̱n do̱ —na̱cachi na. \p \v 39 A̱nda̱ já na̱ndaco̱o Jesús ta na̱casáhá jána̱ni a ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú viti já cáchí a̱ já: \p —Catáji̱ ndo̱. \p Já na̱jáya̱a̱ ta̱chi̱. Já na̱cando̱o táji̱ níí mé cán. \v 40 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha na̱yi̱hví na̱há ndo̱. Ndáva̱ha co̱ cándeé ini ndó ye̱he̱ —na̱cachi a. \p \v 41 A̱ ju̱ú quia̱hva na̱yi̱hví mé na̱ cán já na̱casáhá cáha̱n xi̱hi̱n táhan na: \p —Ndá da̱ cúú da̱ta̱a yóho ña̱ ja̱nda̱ ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú cándúsa nu̱ cáha̱n da̱ —na̱cachi na̱ cán. \c 5 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini \r (Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39) \p \v 1 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ na̱ inga xoo mé tañu̱hú cán nu̱ íin ñundáhyi̱ cuéntá Gadara. \v 2 Ta tá na̱nuu Jesús barco cán já na̱quee in da̱ta̱a camasanto já na̱xi̱nu̱ da̱ nu̱ú Jesús. Mé da̱ yóho cúú dá da̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini. \v 3 Ta íin va da nu̱ ndúxu̱ ndi̱i ta ni in na a̱ cu̱ú cató na̱ da̱ ni xi̱hi̱n cadena a̱ cu̱ú cató na̱ da̱. \v 4 Va̱tí cua̱há tañu sa̱ na̱cató na̱ sa̱ha̱ dá xi̱hi̱n ndáha̱ dá joo sáhndá da̱ cadena ta jácuachi da ña̱ ta ni in na a̱ cu̱ú caja xi̱hi̱n dá. \v 5 Ñuú ta ndiví xíca nuu da yúcu̱ xi̱hín nu̱ ndúxu̱ ndi̱i cáyuhú da̱ xíca nuu da ta jándicue̱he̱ da̱ mé dá xi̱hín yu̱u̱. \v 6 Joo tá na̱xini xícá da̱ Jesús, ni̱hi chá na̱sa̱ha̱n da̱ na̱xi̱nu̱ da̱ nu̱ íin a já na̱ndicava xítí da̱ nu̱ á. \v 7 Ta cáyuhú cóhó da̱ já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndá cuéntá quéa̱ va̱sún qui̱hvi nuún xi̱hín i̱. Yóhó cúún Jesús, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱, ña̱ cáhnu ndiva̱ha. Xíca̱ ta̱hví i̱ nu̱u̱n ña̱ ná a̱ jándohún ini i̱ —na̱cachi da. \p \v 8 Na̱cachi da ña̱ yóho xi̱hi̱n Jesús jáchi̱ na̱casáhá sáhndá mé á chuun nu̱ rí quini cán já cáchí a̱ já: \p —Ínima̱ quini, janí da̱ yóho. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús mé rí quini cán já cáchí a̱ já: \p —Ndaja nanún. \p A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Legión naní nde̱ jáchi̱ cua̱ha̱ cúú nde̱. \p \v 10 Ndáhví mé xíca̱ ta̱hví da̱ cán nu̱ Jesús ña̱ ná a̱ tává xícá a̱ rí quini cu̱hu̱n ri̱. \v 11 Ta ndaja coo xíca nuu cua̱ha̱ cóchí xíxáhan rí yati yúcu̱ cán. \v 12 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱ca̱ ta̱hví mé ínima̱ quini cán nu̱ Jesús já cáchí ri̱ já: \p —Chindahá nde̱he̱ ná cu̱hu̱n nde̱ ndi̱hvi nde̱ cóchí cáa. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ma̱ni̱ ta chí na̱quee ínima̱ quini na̱sa̱ñuhu ini da̱ cán já na̱ndi̱hvi rí ini cóchí xíca nuu cán. Ta tócó ndihi cóchí yóho xínu rí cua̱ha̱n rí na̱nuu rí nu̱ ndáyi já na̱jáque̱ta nuu rí mé rí ini tañu̱hú chí na̱candaa rí ticui̱í já na̱xi̱hi̱ rí. Tátu̱hun i̱vi̱ mil cóchí na̱ndihi sa̱ha̱. \p \v 14 Ta ndaja coo mé da̱ ndáá cóchí cán na̱yi̱hví da̱ chí xínu da cua̱ha̱n da̱ ca̱xi tu̱hun da ña̱ na̱ya̱ha yóho nu̱ú ña̱yivi ñuu Gadara xi̱hín nu̱ú java ga̱ na̱ ndúu yati cán. Na̱quee cua̱há ña̱yivi mé cán cande̱hé na̱ ña̱ na̱cuu. \v 15 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o na nu̱ íin Jesús na̱xini na íin coo da̱ na̱sa̱ñuhu cua̱ha̱ rí quini ini cán. Sa̱ na̱nda̱ca̱ ndixi da jáhma̱ ta sa̱ na̱ndicáxí táhyí ini da. Chí na̱yi̱hví na̱. \v 16 Ta na̱ na̱xini ña̱ na̱caja Jesús cán na̱casáhá na̱ ndícani na nu̱ú ña̱yivi ña̱ na̱ndoho da̱ta̱a, da̱ na̱sa̱ñuhu rí quini ini cán xi̱hín ña̱ na̱ndoho cóchí viti. \v 17 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ xíca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná quee a cu̱hu̱n a̱. \p \v 18 Tá sa̱ cua̱ha̱n ndíhvi Jesús ini mé barco cán já na̱xi̱nu̱ da̱ na̱sa̱ñuhu rí quini ini cán já na̱casáhá da̱ xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ á ña̱ ná quia̱hva ña̱ma̱ni̱ nu̱ dá cu̱hu̱n da̱ xi̱hi̱n á. \v 19 Joo co̱ó na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ma̱ni̱ nu̱ dá já na̱cachi a xi̱hi̱n dá: \p —Cuanúhu̱ vehún ta ndicani nu̱ú na̱ vehún ndaja náhnu ña̱ha na̱caja Ndióxi̱ xu̱hu̱n ta ndaja na̱ta̱hvi̱ ini a sa̱hu̱n —na̱cachi a. \p \v 20 Já na̱quee da cua̱ha̱n da̱ ta na̱casáhá da̱ ndícani da nu̱ú ña̱yivi ndúu java ñuu cuéntá Decápolis tócó ndihi ña̱ na̱caja Jesús xi̱hi̱n dá. Chí cátóntó na̱ táa jo̱ho na ña̱. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús ja̱hyi jíhí Jairo xi̱hín in ñá na̱cani ndaa ndáha̱ jáhma̱ á \r (Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56) \p \v 21 Tá na̱ndihi na̱ndi̱hvi Jesús ini mé barco cán já na̱xi̱nu̱ co̱o a inga xoo tañu̱hú nu̱ú na̱quixi a. Ta cán na̱nditútú cua̱há ña̱yivi nu̱ á mé yuhú tañu̱hú cán. \v 22 Já na̱xi̱nu̱ in da̱ naní Jairo, da̱ sáhndá chuun veñu̱hu. Tá na̱xini da Jesús na̱caxítí da̱ sa̱há. \v 23 Ta ndáhví mé na̱xi̱ca̱ ta̱hví da̱ nu̱ á já cáchí da̱ já: \p —Xíhi̱ ja̱hyí i̱ viti ñúhú. Caja ndó ña̱ma̱ni̱ ná co̱ho̱ vehe chinúu ndó ndáha̱ ndó ja̱ta̱ ña̱ ná ndiva̱ha ñá já ná catacu ñá —na̱cachi da. \p \v 24 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n xi̱hi̱n dá. Chí cándíhi táhan mé ña̱yivi ndíco̱ na̱ ja̱tá cua̱ha̱n na̱. \v 25 Ta tañu ña̱yivi cán ndáca̱a̱n in ñá quíhvi̱. Sa̱ na̱xi̱nu̱ u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱ ndíta̱hví ni̱i̱ ña̱. \v 26 Na̱ndoho ndiva̱ha ini ñá nu̱ú na̱ cája tátá ña̱yivi ta sa̱ na̱játi̱ví ndihi ñá jiu̱hún ña̱ cátátá ña̱ cúni̱ ña̱. Joo a̱ cu̱ú ndiva̱ha ñá ta ja̱nda̱ cája ndeé chága̱ ví a̱ xi̱hi̱n ña̱. \v 27 Tá na̱xini jo̱ho ñá sa̱ha̱ Jesús já cua̱ha̱n ñá cayati ñá chí ja̱tá tañu tócó ndihi ña̱yivi cua̱ha̱n ja̱ta̱ mé a̱ cán. Ta na̱cani ndaa ndáha̱ ñá jáhma̱ á \v 28 jáchi̱ na̱ca̱hán ña̱: “Tá ná cani ndaa cuití ndahá yo̱ jáhma̱ á já ndava̱ha í”, na̱ca̱hán ña̱. \v 29 I̱vi̱ la̱á na̱hi̱chi̱ ni̱i̱ ñá. Na̱xini cáxí ña̱ na̱ndiva̱ha ñá ta cua̱ha̱n va cue̱he̱ na̱ndoho ñá. \v 30 Jári Jesús i̱vi̱ la̱á na̱canda̱a̱ ini a ña̱ na̱ndiva̱ha in ña̱yivi na̱caja ndée̱ mé á. Já na̱casáhá sánde̱hé a̱ chí ja̱ta̱ tañu ña̱yivi. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún á na̱ já cáchí a̱ já: \p —Ndá ndó na̱cani ndaa ndáha̱ jahmá i̱. \p \v 31 Ta na̱nducú ñehe mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán tu̱hun nu̱ á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Sánde̱hé va̱ha mé ndó ndá quia̱hva cándíhi táhan ña̱yivi va̱xi na xi̱hi̱n ndo̱ ta cáa ga̱ mé ndó ndáca̱ tu̱hún ndó ndá na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ jáhma̱ ndo̱ —na̱cachi na. \p \v 32 Joo cáva̱ nuu nu̱u̱ Jesús sánde̱hé a̱ ndá na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ jáhma̱ á. \v 33 Ta mé ñá na̱ndiva̱ha cán tá na̱canda̱a̱ ini ñá ña̱ na̱ya̱ha já na̱casáhá quíji ni̱nu ñá sa̱há ña̱ yíhví ña̱. Já na̱xi̱nu̱ ñá na̱saxítí ña̱ nu̱ Jesús. A̱nda̱ já na̱casáhá ña̱ ndícani ñá nu̱ á ndaja cáa ña̱ na̱caja ñá. \v 34 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ja̱hyi a, na̱ndiva̱hún jáchi̱ na̱candúsún ye̱he̱. Cuanúhu̱ ta a̱ ndícani ga̱ inún jáchi̱ na̱ndindaa cue̱hu̱n —na̱cachi Jesús. \p \v 35 Cáha̱n yi̱i̱ va Jesús xi̱hi̱n ñá cán tá na̱xi̱nu̱ java na na̱quixi vehe mé da̱ sáhndá chuun veñu̱hu cán já na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Sa̱ na̱xi̱hi̱ va ja̱hyi ndó. A̱ jáqui̱hvi̱ ga̱ ndó da̱ xíca jána̱ha̱ ña̱yivi ja̱n —na̱cachi na. \p \v 36 Joo na̱caja Jesús tátu̱hun co̱ xíni̱ jo̱ho a nu̱ú na̱ca̱ha̱n na̱. Na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hín da̱ sáhndá chuun veñu̱hu cán: \p —A̱ cáyi̱hví tohún. Candúsa cuití vún ye̱he̱ —cáchí a̱. \p \v 37 Ta co̱ó na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ma̱ni̱ nu̱ú na̱ cua̱ha̱ ndúu cán cu̱hu̱n na̱ xi̱hi̱n á. Na̱ na̱sa̱ha̱n cuití xi̱hi̱n á cúú Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan, da̱ cúú ñani Jacobo. \v 38 Tá na̱xi̱nu̱ na̱ vehe mé da̱ sáhndá chuun veñu̱hu cán já na̱xini a ndíváá ña̱yivi sácu ndiva̱ha na cáyuhú na̱ ndúu na cán. \v 39 Já na̱qui̱hvi a vehe ta já cáchí a̱ já: \p —Ndáva̱ha ndíváá na̱há ndo̱ ta sácu cua̱ha̱ ndo̱. Ta co̱ó na̱xi̱hi̱ toho ñáloho yóho joo quíji̱ cuití va ñá —na̱cachi a xi̱hín na̱ cán. \p \v 40 Joo na̱casáhá na̱ sácu̱ ndaa na a̱. A̱nda̱ já na̱tavá Jesús tócó ndihi ña̱yivi ja̱ta̱ véhe. Na̱ na̱qui̱hvi xi̱hi̱n á na̱sa̱cuu tátá náná ña̱ xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Ta na̱cayati a nu̱ cándúhu̱ mé ñáloho cán. \v 41 Já na̱tiin a ndáha̱ ña̱ ta na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n ña̱: \p —Talita, cumi —na̱cachi a. Mé tu̱hun yóho cúni̱ cachi a: Ñáloho cáha̱n i̱ xu̱hu̱n cuándaco̱o. \p \v 42 I̱vi̱ la̱á na̱ndaco̱o ñáloho, ñá ndaca̱a̱n u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱ ta na̱casáhá ña̱ xíca nuu ñá. Já na̱catóntó tócó ndihi ña̱yivi. \v 43 Joo na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú na̱ ndúu cán ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na ña̱ na̱ya̱ha yóho nu̱ú java ga̱ ña̱yivi. Ta na̱sahnda a chuun nu̱ ná ña̱ ná quia̱hva na ña̱ cuxu mé ñáloho cán. \c 6 \s1 Íin Jesús ñuu a Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30) \p \v 1 Na̱quee Jesús cuanúhu̱ á ñuu a. Já na̱quee na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. \v 2 Tá na̱xi̱nu̱ qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná já na̱casáhá Jesús jána̱ha̱ ña̱yivi ini veñu̱hu cán. Ta cua̱há ña̱yivi na̱xini jo̱ho nu̱ú na̱ca̱ha̱n ta chí na̱catóntó na̱ ta ndáca̱ tu̱hún xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: \p —Ndájá na̱catia̱hva na̱há da̱ yóho ña̱ jána̱ha̱ dá nu̱ yo̱. Ndá na̱quixi ña̱ ndíchí ji̱ni̱ dá. Ndá na̱quixi ña̱ha xitúhún cája da. \v 3 Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú da̱ cája chúun xi̱hi̱n yíto̱, da̱ cúú ja̱hyi María. Ta ñani da cúú Jacobo xi̱hi̱n José xi̱hi̱n Judas xi̱hi̱n Simón. Ta quia̱hva̱ da̱ ja̱n ndúu ñuu yóho xi̱hi̱n mí —cáchí na̱ ndáca̱ tu̱hún táhan na. \p Ta chí co̱ó na̱xeen na candúsa ñahá na̱. \v 4 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Va̱tí tócó ndihi ña̱yivi cája cáhnu na in profeta joo na̱ vehe da xi̱hín na̱ ñuu da co̱ cándúsa na da̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 5 Chí co̱ó na̱cuu caja Jesús ña̱ náhnu nu̱ú na̱ cán. Java va na̱ quíhvi̱ cuití va na̱chinúu a ndahá ji̱ni̱ ná já na̱ndaja va̱ha a na̱. \v 6 Ta chí na̱catóntó Jesús sa̱há ña̱ co̱ cándúsa na mé á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱quee Jesús cua̱ha̱n jána̱ha̱ ña̱yivi java ga̱ ñuu válí ndúu yati cán. \s1 Tá na̱chindahá Jesús u̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ca̱xi tu̱hun na nu̱ú ña̱yivi sa̱ha̱ mé á \r (Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6) \p \v 7 Tá na̱jánditaca Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱chindahá a̱ na̱ tá i̱vi̱ tá i̱vi̱ cañehe táhan na cu̱hu̱n na̱. Ta na̱sa̱ha̱n ndée̱ nu̱ ná ña̱ ná cuu tavá na̱ ínima̱ quini ñúhu ini ña̱yivi. \v 8 Ta na̱sahnda a chuun nu̱ ná ña̱ ná a̱ cáñehe toho na ña̱ha cu̱hu̱n na̱ íchi̱. In túhún ña̱ cuu cañehe na cu̱hu̱n na̱ cúú in garrote, dó tiin ndaa na. Joo a̱ cu̱ú cañehe na ni yátí ni pan ni jiu̱hún. \v 9 Ndítahan cayihi na ndu̱sa̱ ta in túhún cotó na̱ ndítahan candixi na cu̱hu̱n na̱. \v 10 Ta na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in vehe, canduu ndó mé vehe ja̱n a̱nda̱ quia̱hva xi̱nu̱ qui̱ví quee ndó cu̱hu̱n ndo̱. \v 11 Ta ndá ñuu co̱ cúni̱ na̱ ndiquehe va̱ha na ndo̱hó ta ni co̱ cúni̱ na̱ taa jo̱ho na nu̱ cáha̱n ndo̱ já quéa̱ cuáhán queta ndó cu̱hu̱n ndo̱ ta catí ndó ña̱ yácá sa̱ha̱ ndo̱ já ná na̱ha̱ ña̱ cua̱ha̱n cua̱chi na̱ cán ja̱ta̱ mé va na. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi ndúu ñuyíví já quéa̱ jándoho chága̱ Ndióxi̱ ini ña̱yivi ñuu ja̱n sa̱há ña̱ co̱ó na̱ndiquehe na ndo̱hó a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱jándoho a ini na̱ ñuu Sodoma xi̱hi̱n Gomorra sa̱nahá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 12 A̱nda̱ já na̱quee mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cua̱ha̱n na̱ ca̱xi tu̱hun na nu̱ú ña̱yivi ña̱ ndítahan nu̱ ná ndicó co̱o ini na jándacoo na cua̱chi cája na. \v 13 Ta na̱tavá cua̱ha̱ ná ínima̱ quini na̱sa̱ñuhu ini ña̱yivi ta tá na̱xo̱jo̱ na̱ sítí ji̱ní ña̱yivi quíhvi̱ já na̱ndiva̱ha na. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi \r (Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9) \p \v 14 Na̱ñe̱he̱ Herodes, mé da̱ cómí cuéntá sa̱há ña̱yivi cán tu̱hun sa̱há Jesús jáchi̱ níí cúú na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱há. Ta já cáchí Herodes já sa̱ha̱ Jesús: \p —Á a̱ ju̱ú Jesús cúú á Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi ta viti na̱nditacu tucu da. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ íin ndée̱ da̱ cája da tócó ndihi ña̱ cája da̱ yóho —cáchí da̱. \p \v 15 Ta java na cáchí na̱ já: \p —Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú Elías, da̱ na̱sacuu profeta. \p Ta java na cáchí na̱ já: \p —Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú in profeta tátu̱hun na̱ profeta na̱sa̱nduu sa̱nahá ndiva̱ha. \p \v 16 Tá na̱xini jo̱ho Herodes ña̱ yóho já na̱casáhá cáchí da̱ já: \p —Jivi ndusa da̱ yóho cúú Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi, da̱ na̱sahnda i̱ chuun ná chitúhu̱n ná ji̱co̱ dá joo viti na̱nditacu tucu da —na̱cachi da. \p \v 17 Jáchi̱ mé Herodes yóho sa̱ na̱sahnda da chuun ña̱ ná tiin na Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi ta na̱cató na̱ da̱ já na̱chica̱a̱n na̱ da̱ veca̱a. Na̱caja da ña̱ yóho sa̱há Herodías, ña̱ na̱sa̱cuu ñájíhí Felipe, ñani mé Herodes jáchi̱ sa̱ na̱quehe Herodes ña̱ cacuu ñá ñájíhí mé dá. \v 18 Ta na̱tiin Herodes mé Juan jáchi̱ já na̱sa̱ca̱ha̱n Juan já xi̱hi̱n dá: \p —Co̱ ndítahan coún xi̱hi̱n ñájíhí ñanún —na̱cachi da. \p \v 19 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xo̱jo̱ ini Herodías xi̱hi̱n Juan. Ta cúni̱ ñá cahní ñá da̱ joo a̱ cu̱ú caja ñá. \v 20 Jáchi̱ yíhví Herodes Juan sa̱há ña̱ xíni̱ da̱ ña̱ cúú Juan in ta̱a nda̱a̱, da̱ co̱ cája cua̱chi. Ña̱ cán quéa̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n Herodes ña̱ma̱ni̱ nu̱ mé Herodías caja ñá ña̱ núu xi̱hi̱n dá. Ta táa jo̱ho Herodes nu̱ cáha̱n Juan va̱tí cáhvi i̱vi̱ jo̱ho ini da sa̱há ña̱ xíni̱ jo̱ho da joo cáji̱i̱ ini da táa jo̱ho da nu̱ cáha̱n da̱. \v 21 Joo in qui̱vi̱ na̱nu̱na̱ nu̱ Herodías cahní ña̱ Juan jáchi̱ na̱caja Herodes in víco̱ cuéntá qui̱ví na̱cacu da. Mé já na̱cana da da̱ náhnu ndúu nu̱ dá ña̱ ná quixi na cuxu na xi̱hi̱n dá. Ta na̱cana da tócó ndihi na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú soldado xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi íin sa̱ha̱ estado Galilea. \v 22 Ta ndaja coo ñá cúú ja̱hyi jíhí Herodías na̱qui̱hvi ñá nu̱ ndúu na xíxi na ta na̱casáhá ña̱ xíta sáhá ña̱ nu̱ú ndihi na̱ cán. Ta na̱catóó Herodes xi̱hín na̱ ndúu xíxi xi̱hi̱n dá ndá quia̱hva na̱xita sáhá ña̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi Herodes xi̱hi̱n ña̱: \p —Ndía̱ cúni̱ mún, ca̱cún ña̱ nu̱ú i̱ jáchi̱ quia̱hva i̱ ña̱ nu̱u̱n —na̱cachi da. \p \v 23 Ta na̱sa̱ha̱n da̱ tu̱hun da nu̱ ñá cán ña̱ quia̱hva da tócó ndihi ña̱ha ná ca̱ca̱ ñá nu̱ dá va̱tí ñahñu táhví nda̱a̱ ñundáhyi̱ ña̱ cómí da̱ chuun sa̱ha̱ na̱cachi da quia̱hva da nu̱ ña̱. \v 24 Já na̱quee ñá cán cua̱ha̱n ñá ca̱xi tu̱hún ña̱ nu̱ náná ña̱ ña̱ na̱cachi Herodes xi̱hi̱n ñá. Ta na̱nda̱ca̱ tu̱hún ñá náná ña̱ ndía̱ ca̱ca̱ ñá nu̱ dá ta já na̱cachi mé náná ña̱ já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ca̱ca̱ yiquí jíní Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi —na̱cachi Herodías. \p \v 25 Ta cama chá na̱qui̱hvi tucu ñá cán nu̱ ndáca̱a̱n Herodes já cáchí ña̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Viti ñúhú cúni̱ ña̱ ná quia̱hva mé ndó yiquí jíní Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi nu̱ú i̱ ini in co̱ho̱ cáhnu —na̱cachi ñá. \p \v 26 Ta ndaja coo na̱casáhá na̱cacuéha̱ ndiva̱ha ini Herodes sa̱há ña̱ na̱xi̱ca̱ ñá cán yiquí jíní Juan. Joo sa̱há ña̱ sa̱ na̱sa̱ha̱n da̱ tu̱hun da nu̱ ña̱ ta sa̱ na̱xini jo̱ho tócó ndihi na̱ ndúu xíxi xi̱hi̱n dá cán ña̱ na̱cachi da xi̱hi̱n ña̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndúsa̱ caja da ña̱ cúni̱ ña̱. \v 27 Chí i̱vi̱ la̱á na̱chindahá da̱ in soldado veca̱a ña̱ ná cañehe da yiquí jíní Juan quixi a. \v 28 Na̱xi̱nu̱ soldado cán veca̱a já na̱chitúhu̱n dá ji̱co̱ Juan já ñéhe da ña̱ ini in co̱ho̱ cáhnu já na̱ndiquia̱hva da ña̱ nu̱ ñá cán já na̱ndiquia̱hva ñá a̱ nu̱ náná ña̱. \p \v 29 Tá na̱canda̱a̱ ini na̱ na̱xi̱ca xi̱hi̱n Juan ña̱ na̱caja na xi̱hi̱n dá já na̱sa̱ha̱n na̱ na̱ndique̱he na yiquí cu̱ñu da já na̱jándu̱xu̱ na̱ da̱. \s1 Tá na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ cuxu u̱hu̱n mil ta̱a \r (Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 30 Tá na̱ndihi já na̱ndique táhan tucu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús xi̱hi̱n á já na̱casáhá ndícani na nu̱ á ña̱ na̱caja na xi̱hín ña̱ na̱jána̱ha̱ na̱. \v 31 Já na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná: \p —Naha ndó ná co̱ho̱ ndiquehe ndée̱ loho í nu̱ cáa xóo. \p Na̱cachi a já xi̱hi̱n ná jáchi̱ cua̱ha̱n va̱xi ña̱yivi xíca nuu cua̱ha̱ chá na̱ mé cán ta chí co̱ sáhan na ña̱ma̱ni̱ cuxu na. \v 32 A̱nda̱ já na̱ndi̱hvi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ini in barco já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ in nu̱ cáa xóo. \v 33 Joo cua̱há ña̱yivi na̱ndicuni na Jesús tá na̱quee a cua̱ha̱n. Já xínu cua̱há ña̱yivi tá nu̱ú ñuu cán cua̱ha̱n sáhá na̱ xoo nu̱ú cua̱ha̱n Jesús ini barco. Ta jihna ga̱ mé ná na̱xi̱nu̱ yuhú tañu̱hú cán a̱ ju̱ú ga̱ Jesús. \v 34 Tá na̱nuu Jesús barco cán já na̱xini a cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi. Já na̱tahvi ini a sa̱ha̱ ná jáchi̱ tá quia̱hva ndúu ndicachi, rí co̱ó xitoho quia̱hva já ndúu na. A̱nda̱ já na̱casáhá jána̱ha̱ cua̱há ña̱ha nu̱ ná. \v 35 Ta tá sa̱ cáhini cua̱ha̱n na̱xi̱nu̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já cáchí na̱ já: \p —Sa̱ na̱hini va ta a̱ ju̱ú xoo nu̱ ndúu ña̱yivi quéa̱ yóho. \v 36 Ndinda̱yí ndó ña̱yivi ná cu̱hu̱n na̱ ñuu válí xi̱hín nu̱ú yati yóho já ná cueen na ña̱ cuxu na —na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús. \p \v 37 Tá na̱ndihi já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun já cáchí a̱ já: \p —Mé ndó quia̱hva ndó ná cuxu na —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p Ta na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ndá cuu caja nde̱ quia̱hva nde̱ ña̱ cuxu na̱ yóho jáchi̱ jiu̱hún cua̱há ndiva̱ha xíní ñúhú nde̱ já cuu cueen nde̱ pan cuxu ña̱yivi cua̱ha̱ yóho. Ta ni a̱ quéta toho i̱vi̱ ciento denario —na̱cachi na. \p \v 38 Já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hín na̱ cán: \p —Ndaja pan cómí ndo̱. Cuáhán ndo̱ cande̱hé ndo̱. \p Tá na̱sa̱ha̱n na̱ sánde̱hé na̱ já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Íin u̱hu̱n pan xi̱hín i̱vi̱ ti̱yacá. \p \v 39 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná ña̱ ná jácaco̱o na ndihi ña̱yivi tá táhndá nu̱ú yu̱cu̱ cuíi̱ cán. \v 40 Ta na̱saco̱o na java táhndá in ciento na̱ ta java táhndá i̱vi̱ jico u̱xu̱ na̱. \v 41 A̱nda̱ já na̱tiin Jesús ndíhu̱hu̱n pan xi̱hi̱n ndíví ti̱yacá ta sánde̱hé a̱ indiví já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Ta na̱sahnda java pan já na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já ná ndicahnda na ña̱ nu̱ú ña̱yivi. Tá quia̱hva já na̱sahnda ti̱yacá já na̱ndita̱hnda̱ rí nu̱ tócó ndihi ña̱yivi cán. \v 42 Já na̱xixi tócó ndihi ña̱yivi cán ta na̱chutú ti̱xi ndihi na. \v 43 Ta mé pan xi̱hín ti̱yacá ña̱ na̱cando̱o na̱xixi na na̱jáchutú na̱ u̱xu̱ i̱vi̱ to̱yi̱cá. \v 44 Ta na̱xixi u̱hu̱n mil da̱ta̱a cán. \s1 Tá na̱xi̱ca sáhá Jesús nu̱ú tañu̱hú \r (Mt. 14:22-27; Jn. 6:16-21) \p \v 45 Tá na̱ndihi na̱caja Jesús ña̱ ná ndi̱hvi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ini in barco ña̱ ná cu̱hu̱n cuéé na̱ inga xoo tañu̱hú já xi̱nu̱ na̱ Betsaida nani ndínda̱yí a̱ ña̱yivi já sa̱a̱ mé á cán ndique táhan xi̱hi̱n ná. \v 46 Ta tá sa̱ na̱ndinda̱yí ndihi a ña̱yivi na̱quee a cua̱ha̱n yúcu̱ ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 47 Tá na̱cuaá sa̱ ndáca̱a̱n barco ma̱hñú tañu̱hú cán ta Jesús íin yi̱i̱ va nu̱ ñúhu̱. \v 48 Ta na̱xini a ña̱ ndóho ini na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á jáchi̱ a̱ cu̱ú jácaca na barco ini ticui̱í jáchi̱ mé xoo nu̱ú cu̱hu̱n na̱ va̱xi ta̱chi̱. Tá sa̱ cua̱ha̱n tívi já xíca sáhá Jesús cua̱ha̱n nu̱ú ticui̱í xoo nu̱ ndúu na ta tá na̱cayati a nu̱ ndúu na ja̱lóho ya̱ha saa cu̱hu̱n a̱, nduu. \v 49 Joo tá na̱xini na xíca sáhá Jesús nu̱ú ticui̱í na̱ca̱hán na̱ cúú á in ínima̱ já na̱cayuhú cóhó na̱. \v 50 Jáchi̱ tócó ndihi na̱ na̱xini ñahá na̱yi̱hví na̱. Joo na̱ndica̱ha̱n Jesús já cáchí a̱ já: \p —Ndacú coo ini ndó jáchi̱ ye̱he̱ va cúú u̱. A̱ yíhví toho ndó —na̱cachi Jesús. \p \v 51 Tá na̱ndaa Jesús ja̱ta̱ barco nu̱ cándójó na̱ já na̱jáya̱a̱ ta̱chi̱. Chí na̱catóntó mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \v 52 Jáchi̱ a̱ ñáha ta̱cu̱ va̱ha ini na sa̱há ña̱ na̱caja Jesús tá na̱ndaja cua̱ha̱ mé á pan xi̱hín ti̱yacá jáchi̱ na̱ndaji tuun xíní túni̱ ná. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús na̱ quíhvi̱ ndúu ñundáhyi̱ Genesaret \r (Mt. 14:34-36) \p \v 53 Na̱xi̱nu̱ na̱ inga xoo tañu̱hú ta na̱cató ndaa na barco yuhú tañu̱hú cán já na̱sa̱a̱ na̱ ñundáhyi̱ Genesaret. \v 54 Tá quéta Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ini barco cán i̱vi̱ la̱á na̱ndicuni ña̱yivi mé á. \v 55 Já xínu na cua̱ha̱n na̱ ndijáá ñuu válí ndúu yati cán ndúcú na̱ na̱ quíhvi̱ já ñéhe na na̱ nu̱ú xi̱to cása̱a̱ na̱ nu̱ Jesús. \v 56 Ta ndá ñuu na̱cuu nu̱ quíhvi Jesús cúú á ñuu náhnu á ñuu válí á yúcu̱ já quéta ña̱yivi sácú na̱ na̱ quíhvi̱ yuhú íchi̱. Ta já xíca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná quia̱hva ña̱ma̱ni̱ cani ndaa ndáha̱ ná a̱ va̱tí loho yuhú jahmá a̱. Ta ndá na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ mé á i̱vi̱ la̱á na̱ndiva̱ha na. \c 7 \s1 Ña̱ cája quini ínima̱ ña̱yivi \r (Mt. 15:1-20) \p \v 1 In tañu na̱ fariseo xi̱hín java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés, na̱ na̱quixi ñuu Jerusalén na̱cayati na nu̱ íin Jesús. \v 2 Ta na̱xo̱jo̱ ini na tá na̱xini na ña̱ ndúu coo java na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús xíxi na tá cáma̱ni̱ ndahá na̱ tá quia̱hva íin costumbre na̱ Israel. \v 3 Jáchi̱ jána̱ha̱ na̱ fariseo xi̱hín ndihi na̱ Israel ña̱ a̱ cu̱ú cuxu na tá cáma̱ní ndahá va̱ha na tá quia̱hva íin costumbre tásáhnu jícó na̱. \v 4 Ta jári jána̱ha̱ na̱ ña̱ tá ndícó co̱o na sáha̱n na̱ ya̱hvi xíní ñúhú ndahá na̱ tá quia̱hva íin costumbre na̱ já ná cuu cuxu na. Ta íin cua̱há ga̱ nu̱ú ña̱ha jána̱ha̱ na̱ ndítahan caja na tátu̱hun ña̱ ndícata na yáxi̱ xíhi na xi̱hín tindo̱ho̱ xi̱hín co̱hó ca̱a a̱nda̱ xi̱to quíji̱ na̱ viti, ndítahan ndicata na. \v 5 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ fariseo xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cáchí na̱ já xi̱hi̱n Jesús. \p —Ndáva̱ha co̱ cája na̱ xíca tuun xu̱hu̱n tá quia̱hva na̱cachi tásáhnu jícó yo̱ caja í. Ndáva̱ha xíxi na tá cáma̱ni̱ ndahá na̱ tá quia̱hva sáhndá ley caja í —na̱cachi na. \v 6 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \q1 —Mé a̱ nda̱a̱ na̱ca̱ha̱n profeta Isaías sa̱ha̱ ndo̱ jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. \q1 Já na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 Yuhú ni̱nu uun na cája cáhnu na ye̱he̱. \q1 Ta co̱ cája cáhnu na ye̱he̱ xi̱hín ndinuhu ínima̱ ná. \p \v 7 Mé a̱ uun va quéa̱ cája cáhnu na ye̱he̱, \q1 jáchi̱ ña̱ jána̱ha̱ na̱ nu̱ú ña̱yivi cúú á ña̱ quixi ji̱ni̱ mé cuití va na, na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá. \m \v 8 Jáchi̱ na̱jándacoo ndó ña̱ na̱sahnda Ndióxi̱ nu̱ ndó caja ndó ta na̱casáhá ndíco̱ cáhnu ndó costumbre ña̱ na̱caja tásáhnu jícó ndo̱. Ta sa̱há ña̱ yóho ndícata ndó tindo̱ho̱ xi̱hi̱n yáxi̱ xíhi ndó ta cája ndó cua̱há chága̱ costumbre yatá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 9 Já na̱cachi tucu a já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱há ña̱ cúni̱ ndo̱ candi̱co̱ cáhnu ndó costumbre mé va ndó sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱jándacoo ndó ña̱ na̱sahnda Ndióxi̱ caja ndó. \v 10 Jáchi̱ já cáchí ley Moisés: “Caja cáhnún tátún xi̱hi̱n nánún”, ta jári cáchí a̱ já: “Ndá na̱ ná chica̱a̱n cháhan ja̱ta̱ tátá na̱ á ja̱ta̱ náná na̱, ndítahan quivi na”, cáchí ley Moisés. \v 11 Joo ndóhó jána̱ha̱ ndó nu̱ú ña̱yivi ña̱ cuu ca̱ha̱n na̱ já xi̱hi̱n tátá na̱ á náná na̱: “A̱ cu̱ú chindeé e̱ ndóhó jáchi̱ sa̱ na̱sacu xoo i̱ ña̱ha i̱ quia̱hva i̱ ña̱ nu̱ Ndióxi̱”, cáchí na̱. \v 12 Tá ná cachi na ña̱ yóho já quéa̱ co̱ ndúsa̱ ga̱ chíndeé na̱ tátá na̱ á náná na̱. \v 13 Quia̱hva joho cája ndó sácu xóo ndó ña̱ na̱sahnda Ndióxi̱ nu̱ ndo̱ ta ndája ndó a̱ tátu̱hun in ña̱ha ña̱ co̱ó sa̱ha̱. Jáchi̱ ndíco̱ cáhnu ndó costumbre ña̱ na̱jándadacoo tásáhnu jícó ndó nu̱ ndo̱ ta quia̱hva já jána̱ha̱ ndó nu̱ú ja̱hyi ndó. Ta cua̱há ga̱ ña̱ha tátu̱hun ña̱ yóho cája ndó —na̱cachi Jesús. \p \v 14 Anda̱ já na̱cana tucu Jesús ña̱yivi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cuni jo̱ho ndihi ndó nu̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta canda̱a̱ ini ndó ña̱. \v 15 Ni in ña̱ha xíxi ña̱yivi a̱ cu̱ú caja quini ínima̱ ná. Ña̱ cuu ndaja quini ña̱yivi cúú ña̱ quixi ínima̱ na̱ tátu̱hun ña̱ cáha̱n na̱ xi̱hín ña̱ cája na. \v 16 Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na —cáchí Jesús. \p \v 17 Tá na̱ndihi na̱ndi̱hvi Jesús ini in vehe ta na̱cando̱o cua̱há ña̱yivi ja̱ta̱ véhe. Já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ndía̱ cúni̱ cachi a xi̱hín tu̱hun na̱ca̱ha̱n xi̱hi̱n ná. \v 18 Ta na̱nducú ñehe a tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Á co̱ó toho xíní túni̱ ri ndóhó va, va̱ha. Jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ tócó ndihi ña̱ha xíxi ña̱yivi a̱ cu̱ú caja quini a na̱. \v 19 Jáchi̱ ña̱ xíxi ña̱yivi co̱ xínu̱ a̱ ini ínima̱ ná joo xínu̱ co̱o a ti̱xi na já queta tucu a yiquí cu̱ñu na —na̱cachi Jesús. \p Xi̱hín tu̱hun yóho na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná ña̱ cuu cuxu na tócó ndihi ña̱ha ña̱ xíxi ña̱yivi jáchi̱ co̱ ndája quini a ínima̱ ná. \v 20 Ta na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ña̱ cuu ndaja quini ña̱yivi cúú ña̱ quíxi ínima̱ ná tátu̱hun tu̱hun cáha̱n na̱ xi̱hín ña̱ cája na. \v 21 Jáchi̱ chí ini ínima̱ ná quéta ña̱ cáhvi núu ini na tátu̱hun ña̱ cáhvi ini in da̱ta̱a coo da xi̱hi̱n ñájíhí ñani táhan da á tá xíca̱ ini da coo da xi̱hín in ñáñáha̱, ñá co̱ cúú ñájíhí da̱ á tá cáhvi ini na cahní na̱ ndi̱i. \v 22 Ta sa̱ mé cán quéta ña̱ xíca̱ ini na caja cuíhná na̱ ta jári xíca̱ ini na coo cua̱há ndiva̱ha ña̱ha nu̱ ná. Ta sa̱ mé cán quéta ña̱ núu cája na ta cáha̱n na̱ ña̱ tu̱hún ta cája na tá nu̱ú cua̱chi ta cáhi̱hvi̱ ini na ta cátóó na̱ ca̱ha̱n na̱ sa̱ha̱ táhan na ta cája cáhnu na mé ná ta quíhví cája na. \v 23 Tócó ndihi ña̱ núu yóho ña̱ cáhvi ini ña̱yivi caja na, quíxi a ínima̱ ná ta ndája quini a na̱. \s1 Tá na̱candeé ini in ñá tóho̱ Jesús \r (Mt. 15:21-28) \p \v 24 Já na̱quee Jesús cua̱ha̱n chí ñundáhyi̱ cuéntá Tiro xi̱hín Sidón. Ta na̱qui̱hvi a in vehe coo a ta co̱ cúni̱ a̱ ña̱ ná canda̱a̱ ini na̱ ñuu ña̱ iin a cán joo co̱ó na̱cuu coo je̱hé a̱. \v 25 Chá va ta na̱canda̱a̱ ini in ñáñáha̱ ña̱ íin Jesús vehe cán. Ta íin in ja̱hyi jíhí ña̱, ñá ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini. Ta ndaja coo na̱sa̱a̱ ñá ta na̱caxítí ña̱ sa̱ha̱ Jesús. \v 26 Ta cúú ñá ñá tóho̱ cuéntá ñundáhyi̱ Sirofenicia. Ta na̱xi̱ca̱ ta̱hví ñá nu̱ Jesús ña̱ ná tavá a̱ ínima̱ quini ndáca̱a̱n ini ja̱hyi ñá. \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ña̱: \p —Jihna ñúhú ndítahan nu̱ú i̱ chíndeé e̱ na̱ Israel a̱nda̱ jáví cuu chindeé e̱ ndo̱hó, na̱ tóho̱ jáchi̱ íin in tu̱hun ta cáchí a̱ ña̱ a̱ váha toho candaa í pan xíxi na̱ va̱lí ta jácana í ña̱ nu̱ú ti̱na —na̱cachi Jesús. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi mé ñá tóho̱ cán já xi̱hi̱n Jesús: \p —Mé a̱ nda̱a̱ cáha̱n ndó, xitoho. Joo a̱nda̱ ti̱na, rí ndúu ti̱xi mesa xíxi rí ña̱ jácu̱yu ja̱hyi xitoho rí —na̱cachi ñá. \p \v 29 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ñá: \p —Va̱ha va na̱ca̱hu̱n. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáchí i̱ xu̱hu̱n cuanúhu̱ viti jáchi̱ sa̱ na̱queta va ínima̱ quini na̱sa̱ndaca̱a̱n ini ja̱hyún —na̱cachi Jesús. \p \v 30 Ta tá na̱xi̱nu̱ ñá vehe já na̱xini ñá cándúhu̱ ja̱hyi ñá nu̱ú xi̱to ta sa̱ co̱ó ga̱ ínima̱ quini cán ndáca̱a̱n ini ja̱hyi ñá. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ jóho̱, da̱ a̱ cu̱ú ca̱ha̱n \p \v 31 Na̱quee Jesús ñundáhyi̱ cuéntá Tiro ta na̱ya̱ha chí ñuu Sidón xi̱hín java ga̱ ñuu cuéntá Decápolis cán já na̱xi̱nu̱ co̱o a tañu̱hú Galilea. \v 32 Cán ñéhe na in da̱ta̱a na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús. Cúú dá da̱ jóho̱ ta cúú dá da̱ níhi̱. Ta na̱xi̱ca̱ na̱ nu̱ á ña̱ ná chinúu a ndáha̱ á ji̱ni̱ dá já ná ndiva̱ha da. \v 33 Já na̱tavá xóo Jesús da̱ tañu ña̱yivi cán. Já na̱jáqui̱hvi a in nducu ndáha̱ jo̱ho da ta na̱xihnu a tóji̱í a̱ já na̱cani ndaa a tóji̱í a̱ yáa̱ dá. \v 34 Tá na̱ndihi na̱sande̱hé a̱ indiví já ndísa̱a̱ ndísa̱a̱ ínima̱ á já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Efata —na̱cachi a ta ña̱ yóho cúni̱ cachi: Ná ndinu̱na̱. \p \v 35 I̱vi̱ la̱á na̱ndinu̱na̱ jo̱ho mé da̱ jóho̱ cán ta na̱ndiva̱ha yáa̱ dá já na̱casáhá cáha̱n va̱ha da. \v 36 Ta na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú ndihi na ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na ña̱ yóho nu̱ú ni in ña̱yivi. Joo tá na̱cachi a̱ ña̱ yóho já quéa̱ ví ga̱ ví cáha̱n na̱. \v 37 Chí cátóntó ndihi ña̱yivi tá xíni jo̱ho na ña̱ ta cáha̱n xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: \p —Va̱ha ndiva̱ha cája Jesús tócó ndihi ña̱ha jáchi̱ jándita̱cu̱ a̱ na̱ jóho̱ ta jándica̱ha̱n mé á na̱ níhi̱ —na̱cachi na. \c 8 \s1 Tá na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ cuxu co̱mi̱ mil ña̱yivi \r (Mt. 15:32-39) \p \v 1 Mé já na̱nditútú tucu cua̱há ña̱yivi ta chí co̱ó mé ña̱ha cuxu na. A̱nda̱ já na̱cana Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 2 —Táhnda̱ ndiva̱ha ini i̱ sa̱há ña̱yivi yóho jáchi̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ ndúu na xi̱hín i̱ yóho ta chí co̱ó ga̱ ña̱ha cuxu na. \v 3 Ta co̱ cúni̱ chindahá i̱ na̱ nu̱hu̱ na̱ vehe na jáchi̱ cáma̱ni̱ cuxu na ta tia̱hva náá cuitá na̱ ta cu̱yu na íchi̱ jáchi̱ sa̱ cáni̱ ndiva̱ha na̱quixi java na —na̱cachi Jesús. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Nda̱a̱ cáha̱n ndo̱. Ta ni mí, a̱ cu̱ú quia̱hva í ña̱ cuxu na jáchi̱ co̱ó toho ña̱yivi ndúu yóho nu̱ú cueén ña̱ cuxu na —na̱cachi na. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndaja pan cómí ndo̱. \p Já na̱cachi na̱ cán já: \p —U̱sa̱ ña̱. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú ña̱yivi ña̱ ná caco̱o na nu̱ ñúhu̱. Já na̱tiin a ndíhu̱sa̱ pan cán. Ta na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Já na̱sahnda java ña̱ ta na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ ná ndicahnda na ña̱ nu̱ú ña̱yivi cua̱ha̱ cán. \v 7 Ta jári na̱sa̱comí na̱ java ti̱yacá válí ta na̱ndiquia̱hva mé á ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ sa̱ha̱ ri̱ já na̱sahnda chuun nu̱ ná ña̱ ná ndicahnda na ri̱. \v 8 Ta na̱xixi tócó ndihi na̱ ndúu cán a̱nda̱ quia̱hva na̱chutú ti̱xi na ta tá na̱ndihi na̱jáchutú na̱ ja̱nda̱ u̱sa̱ to̱yi̱cá xi̱hín ña̱ na̱cando̱o. \v 9 Tátu̱hun co̱mi̱ mil ña̱yivi na̱xixi. Ta tá na̱ndihi já na̱jándinda̱yí Jesús na̱. \v 10 Já na̱ndi̱hvi a ini barco xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ ñundáhyi̱ cuéntá Dalmanuta. \s1 Cúni̱ na̱ fariseo ña̱ ná caja Jesús in ña̱ xitúhún nu̱ ná \r (Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56) \p \v 11 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ na̱ fariseo nu̱ Jesús já na̱casáhá ndítúhún na̱ xi̱hi̱n á. Ta sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ coto ndojó cuití ñahá na̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱ca̱ na̱ nu̱ á ña̱ ná caja in ña̱ xitúhún, ña̱ quixi indiví já ná canda̱a̱ ini na á mé a̱ nda̱a̱ cúú á ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱. \v 12 Ndísa̱a̱ ndísa̱a̱ ini Jesús jáchi̱ ndíhi ini a xi̱hi̱n ná já cáchí a̱ já: \p —Ndá sa̱ha̱ quéa̱ xíca̱ na̱ yóho ña̱ ná caja i̱ in ña̱ xitúhún. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ a̱ cája i̱ ña̱ha xitúhún nu̱ú na̱ yóho —na̱cachi a. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱ndi̱hvi tucu Jesús ini mé barco cán ta na̱jándacoo a na̱ cán já na̱quee a cua̱ha̱n inga xoo tañu̱hú. \s1 Tá cáha̱n Jesús sa̱há ña̱ jána̱ha̱ na̱ fariseo \r (Mt. 16:5-12) \p \v 14 Ta ndaja coo na̱ndindójó mé na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán cañehe na ña̱ha cuxu na joo na̱sahi̱in in pan cuití va xi̱hi̱n ná ini barco cán. \v 15 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Cande̱hé ndo̱. Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ fariseo ta xi̱hín na̱ cúú cuéntá Herodes jáchi̱ ña̱ jána̱ha̱ na̱ cúú á tátu̱hun yúsa̱ na̱xa̱a̱ ña̱ cáva táhan na xi̱hi̱n harina cáva̱ha na pan —na̱cachi Jesús. \p \v 16 Co̱ó na̱canda̱a̱ ini na ña̱ cáchí a̱ ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: \p —Sa̱há ña̱ co̱ó pan ñéhé va̱xí sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáha̱n Jesús ña̱ yóho xo̱ho̱ —na̱cachi na. \p \v 17 Sa̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáha̱n na̱ ta já na̱casáhá cáchí a̱ já: \p —Mé ndó cáchí ndó ña̱ co̱ó pan ñéhé va̱xí jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini ndó ta ni co̱ cája ndó cuéntá sa̱há ña̱ jána̱ha̱ i̱. Na̱ndaji tuun xíní túni̱ ndo̱. \v 18 Cúú ndó tátu̱hun na̱ co̱ tívi nu̱u̱ xi̱hín na̱ co̱ó jo̱ho jáchi̱ va̱tí xíní ndo̱ ta xíni̱ jo̱ho ndó joo co̱ cánda̱a̱ ini ndó. Á co̱ ndícu̱hu̱n ini ndó ña̱ na̱caja i̱ \v 19 tá na̱ndicahnda i̱ ndíhu̱hu̱n pan nu̱ú u̱hu̱n mil ta̱a. Ndaja to̱yi̱cá na̱nditaca na̱caja ndó xi̱hín ña̱ na̱cando̱o cán —na̱cachi Jesús. \p Já na̱nducú ñehe na tu̱hún nu̱ á: \p —U̱xu̱ i̱vi̱ ña̱. \p \v 20 Ta na̱cachi tucu Jesús xi̱hi̱n ná já: \p —Ta tá na̱ndicahnda i̱ u̱sa̱ pan nu̱ú co̱mi̱ mil ña̱yivi, ndaja to̱yi̱cá na̱nditaca na̱caja ndó xi̱hín ña̱ na̱cando̱o —na̱cachi a. \p Já na̱nducú ñehe na tuhun nu̱ á: \p —U̱sa̱ ña̱. \p \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cáma̱ni̱ yi̱i̱ va cánda̱a̱ ini ndó —na̱cachi a. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ cua̱á ñuu Betsaida \p \v 22 Tá na̱ndihi na̱xi̱nu̱ na̱ ñuu Betsaida já ñéhe na in da̱ cua̱á na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús. Já na̱xi̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ á ña̱ ná cani ndaa ndáha̱ á da̱. \v 23 Ta chí na̱tiin a ndáha̱ da̱ cua̱á cán já na̱tavá a̱ da̱ yuhú ñuu. Na̱chindaa tóji̱í a̱ nduchú núú da̱ já na̱chinúu a ndáha̱ á ji̱ni̱ dá. Já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ da̱ á cuu cande̱hé da̱. \v 24 Ta já na̱cachi da̱ cán já sánde̱hé da̱: \p —Sánde̱hé e̱ java ta̱a joo tá quia̱hva ndáa yíto̱ quia̱hva já ndáa da xíca nuu da xíní i̱ —na̱cachi da. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱chinúu tucu Jesús ndáha̱ á nduchú núú da̱ já na̱sande̱hé nda̱a̱ da̱. A̱nda̱ jáví na̱ndiva̱ha nduchú núú da̱ ta na̱casáhá sánde̱hé cáxí va̱ha da tócó ndihi ña̱ha. \v 26 Ta na̱chindahá Jesús da̱ cuanúhu̱ da̱ vehe da já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ ndíhvún ma̱hñú ñuu ni a̱ ndícanún ña̱ yóho nu̱ú ña̱yivi ndúu ja̱n —na̱cachi a. \s1 Tá cáxi tu̱hun nda̱a̱ Pedro ña̱ cúú Jesús mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi \r (Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21) \p \v 27 Tá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ñuu válí ndáca̱a̱n Cesarea cuéntá Filipo. Nani xíca na cua̱ha̱n na̱ íchi̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ na̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá da̱ cáchí ña̱yivi cúú ye̱he̱ —na̱cachi a. \p \v 28 Já na̱cachi na̱ cán já: \p —Java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó profeta Elías. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó in táhan profeta na̱sa̱nduu sa̱nahá —na̱cachi na. \p \v 29 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún tucu Jesús na̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ndóhó ri, ndá da̱ cáchí ndo̱ cúú u̱ —na̱cachi a. \p A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hi̱n á: \p —Mé ndó cúú Cristo, mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da. \p \v 30 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na ña̱ yóho nu̱ú ni in ña̱yivi. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ quivi a \r (Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27) \p \v 31 A̱nda̱ já na̱casáhá jána̱ha̱ Jesús nu̱ ná ña̱ tandaa qui̱ví ndoho ndiva̱ha ini mé á, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. Ta na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés candají na̱ mé á ja̱nda̱ quia̱hva ná cahní ñahá na̱. Joo tá ná xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ nditacu tucu a. \v 32 Cáxí ndiva̱ha na̱ca̱ha̱n Jesús ña̱ yóho xi̱hi̱n ná ta chí a̱nda̱ já na̱tavá xóo Pedro Jesús já na̱casáhá jána̱ni da a̱ sa̱há ña̱ na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \v 33 Joo na̱ca̱va̱ Jesús ta na̱ndicoto nihni a nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱casáhá ndícue̱he̱ a̱ xi̱hi̱n Pedro já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán quee Satanás, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Co̱ íin xíní túnu̱n tá quia̱hva íin xíní túni̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cáhvi inún tá quia̱hva cáhvi ini ña̱yivi ñuyíví yóho —na̱cachi a. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱cana Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á xi̱hín java ga̱ ña̱yivi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá na̱ cúni̱ candi̱co̱ ye̱he̱ ndítahan nu̱ ná ndi̱hi chága̱ ini na sa̱há ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ sa̱ha̱ mé ná. Ta ndítahan coo tia̱hva na ndoho ini na sa̱há ye̱he̱. Ta co̱ó caja toho a ná quivi na sa̱há i̱. \v 35 Jáchi̱ ndá na̱ cátóó coo chága̱ ñuyíví yóho ndihi sa̱ha̱ ná. Joo ndá na̱ sáhan ndeé ini quivi sa̱há i̱ xi̱hín sa̱há tu̱hun Ndióxi̱, ñe̱he̱ táhvi̱ ná catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 36 Va̱tí ná quee va̱ha in na ñuyíví yóho ta cómí na̱ tócó ndihi ña̱ha ñuyíví joo ndá chuun quéa̱ tá nu̱ ndíhí ndihi sa̱ha̱ ná indayá. \v 37 Jáchi̱ ni in ña̱ha a̱ cu̱ú cha̱hvi in na sa̱ha̱ ínima̱ ná ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá. \v 38 Cande̱hé ndo̱. Mé tiempo viti cája ña̱yivi cua̱há cua̱chi ta co̱ xéen na caja na ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱ ná. Ta ndá na̱ cácahan nu̱u̱ sa̱há i̱ xi̱hi̱n sa̱há tu̱hun va̱ha cáha̱n i̱ quia̱hva já cacahan ri nu̱ú ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi sa̱há na̱ cán tá ná quixi i̱ cacomí i̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. Mé tiempo cán na̱ha̱ ndaja cáhnu cúú ye̱he̱ jáchi̱ quixi i̱ xi̱hi̱n ndée̱ Ndióxi̱ ta xi̱hi̱n ndée̱ táto̱ yi̱i̱ mé á viti —na̱cachi Jesús. \c 9 \p \v 1 Ta na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Java na̱ ndúu yóho a̱ quíví toho na ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ cuni na cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi xi̱hi̱n ndée̱ mé á —na̱cachi a. \s1 Tá na̱ndija̱ma Jesús quia̱hva cáa \r (Mt. 17:1-13; Lc. 9:28-36) \p \v 2 Tá na̱ya̱ha i̱ñu̱ qui̱vi̱ já na̱ndaa Jesús in yucú jícó ta ndáca táhan Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. Ta nu̱ táhyí mé na̱ cán na̱ndija̱ma quia̱hva cáa. \v 3 Ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱ndiye̱he̱ jáhma̱ ndíxi a chí na̱ndiyaa ca̱chi̱ ña̱. Ni in ña̱yivi ñuyíví yóho a̱ cu̱ú ndicata yaa na̱há jáhma̱ tá quia̱hva yaa na̱nduu jáhma̱ á. \v 4 A̱nda̱ já na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús na̱xini na Elías xi̱hi̱n Moisés ndúu na ndítúhún na̱ xi̱hi̱n á. \v 5 Ta já na̱cachi Pedro já xi̱hín Jesús: \p —Maestro, va̱ha cúu ndúu nde̱ yóho jáchi̱ já cuu cava̱ha nde̱ u̱ni̱ vehe ti̱yahvá válí. In a coo mé ndó ta inga coo Moisés ta inga coo Elías —na̱cachi da. \p \v 6 Na̱yi̱hví ndiva̱ha na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ xíni̱ mé Pedro ndía cáa cáha̱n va da. \v 7 A̱nda̱ já na̱nuu in vi̱co̱ ja̱ta̱ ná já na̱jája̱hvi a na̱ ta tañu vi̱co̱ cán na̱xini jo̱ho na ña̱ cáha̱n in a já cáchí a̱ já: \p —Da̱ yóho cúú ja̱hyi ma̱ní i̱. Cuni jo̱ho ndó nu̱ cáha̱n da̱. \p \v 8 Ta tá na̱ndicoto nihni na sa̱ co̱ó ga̱ na̱ na̱xini na ta ja̱ndá in túhún Jesús na̱xini na. \p \v 9 Tá sa̱ cua̱ha̱n nuu na ji̱ni̱ yúcu̱ cán já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na̱ nu̱ú ña̱yivi ña̱ na̱xini na a̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ nditacu tucu mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 10 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱chije̱hé tu̱hun na sa̱há joo na̱nditúhún xi̱hi̱n táhan na ndía̱ cúni̱ cachi Jesús tá na̱cachi a ña̱ nditacu tucu a. \v 11 A̱nda̱ já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha cáchí na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ña̱ ndítahan quixi jihna ñúhú profeta Elías —na̱cachi na. \p \v 12 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ jihna ñúhú quixi Elías ta ndaja va̱ha ndihi da ña̱ha. Á co̱ xíni̱ ndó ndá quia̱hva cáchí tu̱hun Ndióxi̱ sa̱há da̱ chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. Cáchí a̱ ña̱ ndoho ini da ta candají na̱ da̱. \v 13 Joo cáxi tu̱hun i̱ nu̱ ndó ña̱ sa̱ na̱quixi va Elías ta na̱caja na tá quia̱hva cúni̱ mé va na xi̱hi̱n dá ta tá quia̱hva cáchí tu̱hun Ndióxi̱ ndoho da quia̱hva já na̱ndoho da —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in ta̱a loho ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini \r (Mt. 17:14-21; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Tá na̱ndihi já na̱ndicó co̱o Jesús xi̱hín na̱ cán nu̱ ndúu java ga̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Já na̱xini na cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi na̱ca̱va̱ nuu na na̱ cán. Jári ñúhu java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cáni táhan yúhu̱ ná xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús. \v 15 Tá na̱xini ña̱yivi yóho Jesús chí na̱catóntó ndihi na já na̱ndava nihni na na̱sa̱ha̱n na̱ cáha̱n Ndióxi̱ ná xi̱hi̱n á. \v 16 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá sa̱ha̱ ndítúhún ndó xi̱hín na̱ ja̱n —na̱cachi a. \p \v 17 In da̱ cándichi cán na̱nducú ñehe da tu̱hun nu̱ Jesús já cáchí da̱ já: \p —Maestro, yóho ñéhe e̱ ja̱hyí i̱ na̱casa̱a̱ i̱ nu̱ ndó jáchi̱ ndáca̱a̱n in ínima̱ quini ini da ta na̱ndaja níhi̱ ñahá ri̱. \v 18 Ndá na̱cuu tíin rí da̱, jándacava rí da̱ nu̱ ñúhu̱ ta já cásáhá cána cuyu chi̱qui̱ñu̱ yúhu̱ dá ta cáhñá nu̱hu̱ dá. Xi̱hín ña̱ yóho cásáhá jácuitá rí da̱. Ta sa̱ na̱xi̱ca̱ i̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n ndó ña̱ ná tavá na̱ mé ínima̱ quini yóho joo co̱ó na̱cuu caja na ña̱ —na̱cachi da. \p \v 19 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó jáchi̱ sa̱ cua̱há ndiva̱ha qui̱vi̱ íin i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta a̱ ñáha candeé ini ndó ye̱he̱. Ta chí co̱ ndeé ga̱ ini i̱ xi̱hín ña̱ cája ndó. Taxi ndó da̱ loho ja̱n chóho —na̱cachi a. \p \v 20 Chí ñéhe na da̱ loho cán na̱sa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús. Ta tá na̱xini mé rí quini ndáca̱a̱n ini da̱ loho Jesús i̱vi̱ la̱á na̱caja rí ña̱ ná quivi yi̱hí da̱ loho cán já tíví núu da na̱ndicava da nu̱ ñúhu̱ xi̱hín chi̱qui̱ñu̱ cána yúhu̱ dá. \v 21 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús tátá da̱ cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Á sa̱nahá ndóho ja̱hyún ña̱ yóho —na̱cachi a. \p Já na̱cachi tátá da̱ cán já: \p —Ja̱nda̱ tá loho da cája rí já xi̱hi̱n dá. \v 22 Ta cua̱há tañu chíca̱a̱n rí quini da ini yávi̱ núhu̱ xi̱hín ini ticui̱í viti ña̱ cahní ñahá ri̱ cúni̱ ri̱. Ña̱ cán quéa̱ xíca̱ ta̱hví i̱ nu̱ ndó ña̱ ná candáhví loho ini ndó nde̱he̱ ta chindeé ndó nde̱he̱ tá ta̱ cuu caja ndó ña̱ —na̱cachi da. \p \v 23 A̱nda̱ já cáchí Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cuu caja i̱ ña̱ tá cándúsún ye̱he̱. Jáchi̱ cuu caja i̱ tócó ndihi ña̱ha xi̱hín ña̱yivi tá cándeé ini na ye̱he̱ —na̱cachi a. \p \v 24 I̱vi̱ la̱á na̱cayuhú tátá mé da̱ loho cán já cáchí da̱ já: \p —Cándúsa vi̱ joo chindeé ndó ye̱he̱ ná candúsa chága̱ i̱ —na̱cachi da. \p \v 25 Ta tá na̱xini Jesús ña̱ na̱casáhá chútú cua̱há ña̱yivi já na̱ndicue̱he̱ mé á xi̱hi̱n mé rí quini cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ri̱: \p —Ínima̱ quini, rí na̱ndaja níhi̱ ta na̱ndaja jóho̱ da̱ loho yóho, sáhndá i̱ chuun nu̱u̱n ña̱ ná queún cu̱hu̱n ta a̱ ndícó co̱o ga̱ún ndi̱hvún ini da —na̱cachi a. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱cayuhú cóhó rí quini cán já na̱sahní yi̱hí tucu rí da̱. Chí na̱queta rí cua̱ha̱n rí ta na̱jándacoo rí da̱ loho cán tátu̱hun in ndi̱i sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá cáchí ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ va da̱ ja̱n. \v 27 Joo na̱tiin Jesús ndáha̱ dá já na̱ndiñehe a da̱. Ta já na̱nda̱ca̱ ndichi da̱ cán. \p \v 28 Ta tá na̱ndi̱hvi Jesús ini in vehe xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱nda̱ca̱ tu̱hún je̱hé na̱ mé á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha co̱ó na̱cuu caja nde̱he̱ tavá nde̱ ínima̱ quini na̱sa̱ndaca̱a̱n ini da̱ loho ja̱n —na̱cachi na. \p \v 29 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá cúni̱ ndó tavá ndo̱ tá ínima̱ quini táhan rí yóho ndítahan cajuhun ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \s1 Cáxi tu̱hun tucu Jesús ndaja coo nu̱ú quivi a \r (Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45) \p \v 30 Tá na̱quee na cua̱ha̱n na̱ na̱ya̱ha na chí estado Galilea ta co̱ cúni̱ Jesús ña̱ ná canda̱a̱ ini ña̱yivi \v 31 jáchi̱ jána̱ha̱ Jesús nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cúni̱ a̱. Ta cáchí a̱ xi̱hi̱n ná ña̱ va̱xi qui̱vi̱ ndiquia̱hva ña̱yivi mé á, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá ña̱yivi ta cahní ñahá na̱ joo tá ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ nditacu tucu a. \v 32 Joo co̱ó na̱canda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n xi̱hi̱n ná ta yíhví na̱ nda̱ca̱ tu̱hún na̱ mé á sa̱há tu̱hun cáha̱n. \s1 Ndícani Jesús ndá na̱ cúú na̱ íin chága̱ sa̱ha̱ \r (Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48) \p \v 33 Ta ndaja coo na̱xi̱nu̱ na̱ ñuu Capernaum ta tá sa̱ ndúu na vehe já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ ndítúhún ndó sa̱ha̱ tá va̱xi ndó íchi̱ —na̱cachi a. \p \v 34 Joo co̱ó na̱nducú ñehe na̱ cán tu̱hun nu̱ á jáchi̱ íchi̱ nu̱ú na̱quixi na na̱nditúhún cua̱ha̱ ná sa̱ha̱ ndá da̱ cúú da̱ cáhnu chága̱ tañu mé ná. \v 35 A̱nda̱ já na̱sa̱co̱o Jesús já na̱cana ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá ndó, na̱ cúni̱ cacuu na̱ nu̱ cuítí ndítahan ndaja núu ndó mé ndó cacuu ndó na̱ nu̱ ndíhí ta caja ndíví ndo̱ nu̱ ndíhi na —na̱cachi a. \p \v 36 Tá na̱ndihi já na̱cana Jesús in da̱ loho já na̱sacu a da̱ ma̱hñú nu̱ ndúu na já na̱sa̱ñehe ndaa da̱ já na̱casáhá cáchí a̱ já: \p \v 37 —Ndá na̱ ná ndiquehe va̱ha in da̱ loho tátu̱hun da̱ yóho sa̱há ña̱ quíhvi̱ ini na ye̱he̱, ndíquehe ri na ye̱he̱ viti. Ta ndá na̱ ndíquehe ye̱he̱, a̱ ju̱ú in túhún ye̱he̱ ndíquehe na va̱ha jáchi̱ ndíquehe ri na tátá i̱, mé a̱ na̱chindahá ye̱he̱ —na̱cachi a. \s1 Tá ndúu java na̱ ndíquehe sa̱ha̱ yo̱ já quéa̱ cua̱ha̱n na̱ xoo í \r (Mt. 10:42; Lc. 9:49-50) \p \v 38 A̱nda̱ já na̱cachi Juan já: \p —Maestro, na̱xini nde̱ in da̱ta̱a ta cáha̱n da̱ qui̱vi̱ mé ndó já tává da̱ ínima̱ quini ñúhu ini ña̱yivi. Joo co̱ xíca nuu da xi̱hín yo̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱saji nuu nde̱ nu̱ dá caja da ña̱ —na̱cachi da. \p \v 39 Joo na̱cachi Jesús já: \p —A̱ cájí nuu ndó nu̱ dá jáchi̱ tá cája in na ña̱ xitúhún xi̱hín qui̱ví i̱ já quéa̱ a̱ cu̱ú caca nuu na ca̱ha̱n núu na sa̱há i̱. \v 40 Jáchi̱ ndá na̱ co̱ ndíndita caja xíxi xo̱ho̱, mé na̱ cán cua̱ha̱n na̱ xoo mí. \v 41 Ta ndá na̱ ná quia̱hva in ña̱ha nu̱ ndó va̱tí in yáxi̱ ticui̱í sa̱há ña̱ ndíco̱ ndó ye̱he̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cha̱hvi tá cha̱hvi Ndióxi̱ sa̱há ña̱ma̱ni̱ cája na xi̱hi̱n ndó —na̱cachi Jesús. \s1 Tá jándacava ña̱yivi inga na nu̱ú cua̱chi \r (Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2) \p \v 42 Ta cáchí tucu Jesús já: \p —Ndá na̱ ná jándacava in na̱ nda̱hví, na̱ cándeé ini ye̱he̱ nu̱ú cua̱chi ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná candi̱co̱ in yu̱ú yo̱jó ji̱co̱ ná ta ná ndihi sa̱há na̱ ca̱há tañu̱hú. \v 43 Tá ndáha̱ ndo̱ quéa̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi chitúhu̱n ndó a̱ jáchi̱ va̱ha chága̱ ná cu̱hu̱n ndó indiví xi̱hín in túhún ndáha̱ ndo̱ a̱ ju̱ú ga̱ cu̱hu̱n ndó xi̱hi̱n ndíví ndáha̱ ndo̱ indayá nu̱ú co̱ ndáhva̱ ñúhu̱ cáyi̱. \v 44 Ta cán ni ticu̱jú co̱ xíhi̱ ni ñúhu̱ cáyi̱ co̱ ndáhva̱. \v 45 Tá sa̱ha̱ ndo̱ quéa̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi chitúhu̱n ri ndó ña̱ ja̱n va jáchi̱ va̱ha chága̱ ná cu̱hu̱n rénco̱ ndó indiví xi̱hín in túhún sa̱ha̱ ndo̱ a̱ ju̱ú ga̱ cu̱hu̱n ndó xi̱hi̱n ndíví sa̱ha̱ ndo̱ indayá nu̱ú co̱ ndáhva̱ ñúhu̱ cáyi̱. \v 46 Ta cán ni ticu̱jú co̱ xíhi̱ ta ni ñúhu̱ cáyi̱ co̱ ndáhva̱. \v 47 Tá nduchú núú ndó quéa̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi tavá ndó ña̱ jáchi̱ va̱ha chága̱ ná coo cóhó nu̱u̱ ndó cu̱hu̱n ndó nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱ a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná coo ndíví nduchú núú ndo̱ cu̱hu̱n ndó indayá. \v 48 Ta cán ni co̱ xíhi̱ ticu̱jú ta ni ñúhu̱ cáyi̱ co̱ ndáhva̱. \p \v 49 ʼTá quia̱hva ndívií jiu̱hún cuáán cája ñúhu̱ cáyi̱ quia̱hva já ndivií ínima̱ ña̱yivi xi̱hín ña̱ ndóho ini na. Ta tócó ndihi ña̱ha jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱ chíca̱a̱n na̱ ñi̱i̱ yívi na já co̱ tíví a̱. \v 50 Va̱ha va cája ñi̱i̱ jáchi̱ xi̱hín ñi̱i̱ ndíha̱ji̱ ña̱ xíxi na joo tá co̱ óhva̱ ña̱ já a̱ cu̱ú caja o̱hva̱ tucu yó a̱ já ná caja chúun tucú ña̱. Ndítahan nu̱ ndóhó caja ndó tátu̱hun cája ñi̱i̱ ta já canduu vií xi̱hi̱n táhan ndó —cáchí Jesús. \c 10 \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ú na̱ sa̱ na̱tanda̱ha̱ ña̱ co̱ ndítahan jándacoo táhan na \r (Mt. 19:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Na̱quee Jesús ñuu Capernaum cua̱ha̱n. Já na̱sa̱ha̱n estado Judea xi̱hín ñundáhyi̱ íin inga xoo yu̱ta Jordán. Cán na̱casáhá na̱nditaca tucu ña̱yivi nu̱ á chí jána̱ha̱ tucu a na̱ tá quia̱hva na̱ca̱an mé á cája. \v 2 A̱nda̱ já na̱cayati java na̱ fariseo nu̱ Jesús sa̱há ña̱ coto ndojó ñahá na̱ cúni̱ na̱. Na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Á núná nu̱ú in da̱ta̱a jándacoo da ñájíhí da̱ —na̱cachi na. \p \v 3 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndaja cáchí ley Moisés ña̱ ndítahan caja ndó —na̱cachi a. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cán já: \p —Tá ná quia̱hva in da̱ta̱a in tutu nu̱ ñájíhí da̱ sa̱há ña̱ cúni̱ da̱ jándacoo da ña̱ já quéa̱ sáhan ley Moisés ña̱ma̱ni̱ jándacoo da ña̱ —na̱cachi na. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Sáhan ley Moisés ña̱ma̱ni̱ yóho nu̱ ndo̱ jáchi̱ táhyí ndiva̱ha ínima̱ ndo̱. \v 6 Joo ja̱nda̱ mé sa̱ha̱ tá na̱cava̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi nu̱ cuítí já na̱cava̱ha in túhún ta̱a xi̱hín in túhún ñáha̱. \v 7 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndítahan nu̱ú da̱ta̱a jándacoo da tátá da̱ xi̱hi̱n náná da̱ já ndique táhan da xi̱hi̱n ñájíhí da̱. \v 8 Já xi̱nu̱ ndíví na̱ cán cacuu na tátu̱hun in víxí yiquí cu̱ñu na sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ cúú ga̱ na̱ i̱vi̱ yiquí cu̱ñu sa̱há ña̱ na̱nduu na tátu̱hun in túhún yiquí cu̱ñu. \v 9 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ ndítahan nu̱ú na̱ cán janí táhan na ña̱ na̱jácatáhan Ndióxi̱ tá na̱tanda̱ha̱ ná —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 10 Ta tá na̱ndicó co̱o tucu na vehe já na̱casáhá tucu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús sa̱há ña̱ na̱ca̱ha̱n. \v 11 Ta na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Tá ná jándacoo in da̱ta̱a ñájíhí da̱ ta tánda̱ha̱ dá xi̱hín inga ñáñáha̱ já quéa̱ cája da cua̱chi nu̱ ñájíhí nu̱ú da̱ jáchi̱ íin da xi̱hín inga ñáha̱. \v 12 Ta tá ná jándacoo in ñáñáha̱ yíi̱ ña̱ ta tánda̱ha̱ ñá xi̱hín inga da cája ri ñá cán va cua̱chi nu̱ yíi̱ ña̱ jáchi̱ íin ñá xi̱hín inga da̱ta̱a —na̱cachi Jesús. \s1 Cája yi̱i̱ Jesús na̱ va̱lí \r (Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17) \p \v 13 A̱nda̱ já ñéhe na java na̱ va̱lí na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná cani ndaa ndáha̱ á na̱. Joo mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán na̱casáhá na̱ cája cue̱he̱ na̱ xi̱hi̱n mé na̱ ndáca na̱ va̱lí cán. \v 14 Tá na̱xini Jesús ña̱ cája na já na̱ndicue̱he̱ a̱ já cáchí a̱ já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ ná quixi na̱ va̱lí nu̱ú i̱ ta a̱ cájí nuu ndó nu̱ ná jáchi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi tá ná caja na tá quia̱hva cája na̱ va̱lí yóho. \v 15 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ndá na̱ co̱ cúni̱ ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ tátu̱hun cája na̱ va̱lí yóho já quéa̱ a̱ cúu cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi a. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱casáhá Jesús ñéhe ndaa na̱ va̱lí ta chínúu a ndáha̱ á ji̱ni̱ ná já cája yi̱i̱ á na̱. \s1 Cáha̱n in da̱ cui̱cá xi̱hín Jesús \r (Mt. 19:16-30; Lc. 18:18-30) \p \v 17 Tá cua̱ha̱n tucu Jesús íchi̱ já xínu in da̱ta̱a na̱casa̱a̱ da̱ na̱saxítí da̱ nu̱ á já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, mé ndó cúú ndó ta̱a va̱ha ña̱ cán quéa̱ ndáca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó ndía̱ ndítahan caja i̱ já ná ñe̱he̱ táhvi̱ cu̱hu̱n i̱ indiví coo i̱ a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi da. \p \v 18 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cáchún xi̱hín i̱ ña̱ cúú u̱ da̱ va̱ha. Ni in túhún toho ña̱yivi co̱ cúú ná na̱ va̱ha ñuyíví yóho. In túhún Ndióxi̱ cuití va quéa̱ va̱ha. \v 19 Sa̱ xíni̱ vún ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱u̱n cajún já cáchí a̱ já: “Coto a̱ cóún xi̱hi̱n ñájíhí á yíi̱ ñani táhún. Coto a̱ cáhnún ndi̱i. Coto a̱ cája cuíhnún. Coto a̱ cáhún ña̱ tu̱hún sa̱há ña̱yivi. Coto a̱ jándahvún ña̱yivi. Ta caja cáhnún tátún xi̱hi̱n nánún” —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 20 Já na̱cachi da̱ cán já: \p —Maestro, ja̱nda̱ tá na̱sacuu u̱ ta̱a loho na̱casáhá i̱ cája i̱ tócó ndihi ña̱ sáhndá Ndióxi̱ caja i̱ —na̱cachi da. \p \v 21 Na̱sande̱hé Jesús nu̱ dá ta táhnda̱ ini a sa̱ha̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Inga ña̱ha cáma̱ni̱ cajún: Cuáhán ji̱cún tócó ndihi ña̱hún ja̱n ta ndacahndún jiu̱hún ja̱n nu̱ú na̱ nda̱hví já ñe̱he̱ táhvu̱n coo cua̱há ña̱hún indiví. Ta tá na̱ndihi já quisún candi̱cún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 22 Joo tá na̱xini jo̱ho da̱ cui̱cá cán ña̱ na̱cachi Jesús i̱vi̱ la̱á na̱cavitá ini da já na̱quee cuéha̱ dá cua̱ha̱n da̱ jáchi̱ íin cua̱há ndiva̱ha ña̱ha da. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱casáhá sánde̱hé Jesús nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán já na̱cachi a já: \p —Ndaja yáncá ndiva̱ha cáa já ndiquia̱hva na̱ cui̱cá mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi a. \p \v 24 Chí na̱catóntó mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán sa̱há tu̱hun na̱ca̱ha̱n joo na̱ndica̱ha̱n tucu Jesús já cáchí a̱ já: \p —Ja̱hyi a, ndaja yáncá cáa sa̱há in na̱ cándeé ini jiu̱hún ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 25 Jáchi̱ ja̱nda̱ cama chága̱ cuu ya̱ha in camello ini in yávi̱ sa̱ha̱ yítu̱cú a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná ndiquia̱hva in da̱ cui̱cá mé dá ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ dá —na̱cachi Jesús. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱catóntó ndihi mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán tá na̱xini jo̱ho na ña̱ yóho. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Ndá na̱ cúú na̱ cuu ca̱cu ndaa ínima̱, dá já —na̱cachi na. \p \v 27 Na̱ndicoto nihni Jesús nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ni in na a̱ cúu caja ña̱ yóho joo Ndióxi̱ quéa̱ cuu caja ña̱ jáchi̱ ni in ña̱ha co̱ íhvi̱ toho nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hín Jesús: \p —Joo nde̱he̱ na̱jándacoo ndihi nde̱ ña̱ na̱sa̱comí nde̱ ta ndíco̱ nde̱ ndo̱hó —na̱cachi da. \p \v 29 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já cáchí a̱ já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ndá na̱ jándacoo vehe na á ñani na á quia̱hva na á tátá na̱ á náná na̱ á ñájíhí na̱ á ja̱hyi na á ñundáhyi̱ ná sa̱há ye̱he̱ xi̱hín sa̱há tu̱hun cáha̱n i̱, \v 30 na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ cua̱ha̱ chága̱ ví ña̱ha ñuyíví yóho ja̱tá ña̱ na̱jándacoo na tátu̱hun vehe na, ñani na, quia̱hva na, náná na̱, ja̱hyi na, ñundáhyi̱ ná viti va̱tí ná ndicui̱ta ña̱yivi caja xíxi na xi̱hi̱n ná. Joo ñe̱he̱ táhvi̱ ná catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ xi̱hi̱n Ndióxi̱. \v 31 Ta ndúu cua̱há na̱ íin sa̱há ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ co̱ó sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta ndúu cua̱há na̱ co̱ó sa̱ha̱ ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ íin sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \s1 Cáxi tu̱hun tucu Jesús ña̱ quivi a \r (Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34) \p \v 32 Ta ndaja coo cua̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á chí íchi̱ ndáa cua̱ha̱n chí Jerusalén. Cánu̱u Jesús cua̱ha̱n xi̱hi̱n ná. Ta na̱catóntó na̱ cán ta yíhví na̱ cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. A̱nda̱ já na̱tavá xóo tucu a ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱casáhá cáha̱n xi̱hi̱n ná ña̱ ndoho a chága̱ chí nu̱u̱. \v 33 Já na̱cachi a já: \p —Cande̱hé ndo̱. Yóho ndáa í cua̱ha̱n yo̱ chí Jerusalén nu̱ú ndiquia̱hva na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín nu̱ú na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Na̱ yóho cúú na̱ cacu ini sa̱há ndaja quivi i̱. A̱nda̱ já ndiquia̱hva na ye̱he̱ ndahá na̱ tóho̱. \v 34 Cua̱cu̱ ndaa na ye̱he̱ ta cani na ye̱he̱ ta cuihna na tóji̱í na̱ nu̱ú i̱ ta já cahní na̱ ye̱he̱. Joo tá ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱ví nditacu tucu u̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá na̱xi̱ca̱ Jacobo xi̱hi̱n Juan ña̱ma̱ni̱ nu̱ Jesús \r (Mt. 20:20-28) \p \v 35 A̱nda̱ já na̱cayati Jacobo xi̱hi̱n Juan, ja̱hyi Zebedeo nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, cúni̱ nde̱ ca̱ca̱ nde̱ in ña̱ma̱ni̱ nu̱ ndo̱ —na̱cachi da. \p \v 36 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndía̱ ma̱ni̱ cúni̱ ndó caja i̱ xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi a. \p \v 37 Já na̱cachi da̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Ña̱ xíca̱ nde̱ nu̱ ndo̱ quéa̱ ná quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ nu̱ú nde̱ caco̱o in in nde̱ xoo jíi̱n ndo̱. In nde̱ coo xoo cuáha ta in nde̱ coo xoo íti jíi̱n mé ndó indiví nu̱ú coo ndó cacomí ndó cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da. \p \v 38 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ xíca̱ ndó nu̱ú i̱. Á cuu ndoho ini ndó tá quia̱hva ndítahan nu̱ú i̱ ndoho ini i̱. Jáchi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú i̱ ndoho ini i̱ cúú á tátu̱hun coho i̱ in yáxi̱ ndutá o̱va̱. Á íin tia̱hva ndó ndoho ini ndó tá quia̱hva nditahan nu̱ú i̱ ndoho ini i̱ a̱nda̱ quia̱hva ná quivi i̱ —na̱cachi a. \p \v 39 Já na̱cachi da̱ cán já: \p —Cuu caja nde̱ ña̱. \p Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ tandaa qui̱vi̱ coho ndó ña̱ o̱va̱ ñúhu ini yáxi̱, mé ña̱ coho i̱. Ta tandaa qui̱vi̱ ndoho ndiva̱ha ini ndó tá quia̱hva ndoho ini i̱ a̱nda̱ quia̱hva ná quivi i̱. \v 40 Joo sa̱há ña̱ caco̱o in ndó xoo cuáha i̱ ta in ndó xoo íti i̱ a̱ ju̱ú nu̱ú i̱ quia̱hva i̱ ña̱ nu̱ ndo̱. Jáchi̱ sa̱ na̱ndica̱xi Ndióxi̱ na̱ ñe̱he̱ táhvi̱ caco̱o cán —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 41 Tá na̱xini jo̱ho u̱xu̱ chága̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán ña̱ yóho já na̱casáhá xójo̱ ini na xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan viti. \v 42 Joo na̱cana Jesús na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ xíni̱ ndó ndaja cája na̱ sáhndá chuun nu̱ú ña̱yivi ndúu ñuyíví yóho. Ña̱ cája na quéa̱ jácandíhi na ña̱yivi ta cája na tá quia̱hva cúni̱ mé ná. \v 43 Joo co̱ ndítahan coo ña̱ cán tañu mé ndó jáchi̱ ndá da̱ cúni̱ cacuu da̱ cáhnu chága̱ tañu ndó xíní ñúhú cacuu da in da̱ cája ndíví nu̱ú ndihi ndó. \v 44 Ta ndá da̱ cúni̱ cacuu ta̱a nu̱ cuítí tañu ndóhó ndítahan cacuu da da̱ cája ndíví nu̱ ndihi ndó. \v 45 Jáchi̱ ni ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi co̱ó na̱quixi i̱ ñuyíví yóho ña̱ ná caja ndíví ña̱yivi nu̱ú i̱. Ña̱ na̱quixi i̱ caja i̱ quéa̱ caja ndíví i̱ nu̱ ná ta ndiquia̱hva i̱ mí i̱ quivi i̱ já ná cuu ca̱cu ndaa ínima̱ cua̱há ña̱yivi ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá —na̱cachi a. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ cua̱á naní Bartimeo \r (Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43) \p \v 46 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ na̱ ñuu Jericó. Ta tá sa̱ na̱queta tucu Jesús cua̱ha̱n ja̱tá ñuu cán xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á xi̱hín cua̱há ga̱ ña̱yivi ta mé yuhú íchi̱ cán íin coo in da̱ cua̱á naní Bartimeo, ja̱hyi Timeo sáti da. \v 47 Ta tá na̱xini jo̱ho da ña̱ cáyati Jesús, da̱ ñuu Nazaret va̱xi da já na̱casáhá mé da̱ cua̱á cán cáyuhú cóhó da̱ já cáchí da̱ já: \p —Jesús, da̱ na̱quixi chi̱chi David caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó ye̱he̱ —na̱cachi da. \p \v 48 Joo na̱casáhá cua̱há ña̱yivi cája cue̱he̱ na̱ xi̱hi̱n dá ña̱ ná caji da yúhu̱ dá. Joo ví ga̱ ví cáyuhú da̱ já cáchí da̱ já: \p —Ndóhó, da̱ na̱quixi chi̱chi David caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó ye̱he̱ —na̱cachi da. \p \v 49 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi Jesús já na̱cachi a já: \p —Cana ndó da̱ ná quixi da. \p Já na̱cana na da̱ cua̱á cán já cáchí na̱ já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ ndícani inún. Candichi jáchi̱ cána Jesús yo̱hó —na̱cachi na. \p \v 50 A̱nda̱ já na̱jácana da cotó ndeé da̱ ta na̱nda̱ca̱ ndichi da já na̱sa̱a̱ da̱ nu̱ íin Jesús. \v 51 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús da̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ndía̱ cúnu̱n ná caja i̱ xu̱hu̱n. \p Já na̱cachi mé da̱ cua̱á cán já: \p —Cande̱hé e̱ cúni̱, xitoho. \p \v 52 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cuu nu̱hu̱ vún viti. Sa̱ na̱ndiva̱hún jáchi̱ na̱candeé inún ye̱he̱ —na̱cachi a. \p Chí i̱vi̱ la̱á na̱nda̱ca̱ nde̱hé da̱ cua̱á cán. Já na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús íchi̱ cán cua̱ha̱n da̱. \c 11 \s1 Ndíhvi Jesús ñuu Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Tá na̱xi̱nu̱ na̱ yati ñuu Jerusalén jíi̱n ñuu Betfagé xi̱hín ñuu Betania ña̱ ndíque táhan nu̱u̱ xi̱hi̱n yúcu̱ yitó Olivo já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú i̱vi̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. \v 2 Já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndo̱ ñuu loho ndáca̱a̱n yati ja̱n. Tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó ja̱n ndiñe̱he̱ ndó in búrro̱ ndíco̱ ndaa, rí cáma̱ni̱ yi̱i̱ ndaa na. Ndaxí ndó ri̱ ta cañehe ndó ri̱ quixi ndó. \v 3 Ta ndá na̱ ná nda̱ca̱ tu̱hún ndo̱hó sa̱ha̱ ri̱ já quéa̱ cachi ndó xi̱hi̱n ná ña̱ xíní ñúhú xitoho ndó ri̱ viti joo tá ná ndihi chuun rí já ndixi tucu rí, já cachi ndó xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n da̱. \p \v 4 Ta na̱quee da̱ cán cua̱ha̱n da̱ já na̱ndiñe̱he̱ dá mé búrro̱ cán ndíco̱ ndaa rí jíi̱n yéhé yuhú íchi̱ já na̱ndaxí da̱ ri̱. \p \v 5 Ta ndaja coo java na̱ ndúu cán na̱casáhá cáchí na̱ já: \p —Ndía̱ cája ndó. Ndáva̱ha ndáxí ndo̱ búrro̱ ja̱na̱ nde̱ ja̱n —na̱cachi na. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe mé da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán tu̱hun nu̱ ná ta na̱cachi da tá quia̱hva na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. A̱nda̱ já na̱ñe̱he̱ dá ña̱ma̱ni̱ cañehe da rí cu̱hu̱n da̱. \v 7 Tá na̱ndihi já ñéhe da búrro̱ cán na̱casa̱a̱ da̱ nu̱ Jesús já na̱chojó da̱ cotó ndéé da̱ ja̱ta̱ ri̱ já na̱ndaa Jesús ja̱ta̱ ri̱. \v 8 Ta cua̱há ña̱yivi na̱casáhá na̱ chínduu na cotó ndéé na̱ íchi̱ ta java na na̱casáhá na̱ sáhndá na̱ ndáha̱ yíto̱ já chínduu na do̱ íchi̱. \v 9 Ta na̱ cua̱ha̱n chí nu̱u̱ ta jári na̱ va̱xi chí ja̱ta̱ na̱casáhá na̱ cáyuhú na̱ já cáchí na̱ já: \p —Cája cáhnu í Ndióxi̱. Ndicáhnu na̱há ná cacuu da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yo̱ jáchi̱ cúú dá da̱ va̱xi yuhú nu̱u̱ Ndióxi̱. \v 10 Cáhnu ná coo qui̱ví tá casáhá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ yo̱. Tá quia̱hva na̱sa̱comí David, tátá yo̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi sa̱nahá quia̱hva já cacomí mé á cuéntá sa̱ha̱ yo̱. Cáhnu ná cacuu Ndióxi̱ —cáchí ña̱yivi. \p \v 11 A̱nda̱ já na̱ndi̱hvi Jesús ñuu Jerusalén ta já na̱xi̱nu̱ a̱ veñu̱hu cáhnu cán. Ta tá na̱ndihi na̱sande̱hé ndihi a níí xoo cán já na̱quee a cua̱ha̱n chí ñuu Betania xi̱hi̱n ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á jáchi̱ sa̱ na̱hini ta cua̱ha̱n cuáá va. \s1 Tá na̱chica̱a̱n Jesús cháhan ja̱ta̱ titó ñu̱hú \r (Mt. 21:18-19) \p \v 12 Tá na̱quee na Betania inga qui̱vi̱ ita̱a̱n já na̱casáhá cuíco Jesús cua̱ha̱n. \v 13 Tá na̱xini xícá a̱ in titó ñu̱hú va̱ha dó ndoco ndáha̱. Na̱sa̱ha̱n Jesús sánde̱hé a̱ á íin cui̱hi nu̱ do̱ joo co̱ rí ná ñe̱he̱ a̱. Ndáha̱ uun va dó cán íin jáchi̱ a̱ ju̱ú tiempo coo rí cán que̱á. \v 14 A̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín titó ñu̱hú cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n do̱: \p —Ni in ga̱ na̱ a̱ cáxí ga̱ cui̱hi nu̱ yóhó —cáchí a̱ xi̱hi̱n do̱. \p Ta na̱xini jo̱ho na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán tu̱hun yóho. \s1 Tá na̱taxí Jesús na̱ ndúu jícó ña̱ha yéhé veñu̱hu \r (Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 15 Tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ na̱ Jerusalén. Ta tá na̱ndi̱hvi Jesús veñu̱hu cáhnu cán já na̱casáhá táxí a̱ na̱ ndúu jícó cán xi̱hín na̱ ndúu xéen viti. Ta na̱xicó ñehe a mesa na̱ ndúu ndíjama jiu̱hún ña̱yivi ta na̱xicó ñehe a táyi̱ sáco̱o na̱ ndúu jícó ndíja̱ta. \v 16 Ta chí co̱ó na̱sa̱ha̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú ña̱yivi cañehe na ña̱ha ndi̱hvi na veñu̱hu. \v 17 A̱nda̱ já na̱casáhá jána̱ha̱ nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “Vehe mí i̱ cacuu a vehe nu̱ú quixi na ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ú i̱ sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱yivi ñuyíví”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Joo ndóhó na̱ndai cuu ndó yóho caja cuíhná ndo̱ nu̱ú ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 18 Tá mé na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱xini jo̱ho na ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ ndúcú na̱ ndá quia̱hva cahní na̱ a̱ jáchi̱ yíhví ñahá na̱ sa̱há ña̱ cátóntó ndihi ña̱yivi xi̱hín ña̱ jána̱ha̱ mé á nu̱ ná. \v 19 Joo tá na̱cuaá já na̱quee Jesús ñuu cua̱ha̱n xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱hi̱chi̱ titó ñu̱hú, dó co̱ó cui̱hi nu̱u̱ \r (Mt. 21:20-22) \p \v 20 Ta naha chá inga qui̱ví ita̱a̱n na̱ya̱ha na nu̱ cándichi mé titó ñu̱hú cán já na̱xini na ña̱ na̱hi̱chi̱ do̱ ja̱nda̱ yóho̱ do̱ na̱hi̱chi̱. \v 21 A̱nda̱ já na̱ndicu̱hu̱n ini Pedro sa̱ha̱ mé titó ñu̱hú já cáchí da̱ já xi̱hi̱n Jesús: \p —Maestro, cande̱hé ndó titó ñu̱hú, dó na̱ca̱ha̱n cue̱he̱ ndó xi̱hi̱n. Sa̱ na̱hi̱chi̱ dó viti —na̱cachi da. \p \v 22 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Candeé ini ndó Ndióxi̱. \v 23 Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná cachi ndó xi̱hi̱n yúcu̱ yóho: “Caxoo ta cuáhán jáque̱tún mún ini tañu̱hú”, ta tá co̱ cáhvi i̱vi̱ jo̱ho ini ndó ta tá candúsa ndó coo tá íin cáchí ndó ta chí já ndusa coo. \v 24 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tócó ndihi ña̱ha xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ ta tá cándúsa ndó ña̱ sa̱ na̱ñe̱he̱ ndó a̱ já quéa̱ ñe̱he̱ ndusa ndó a̱. \v 25 Ta tá ndúu ndó xíca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ xíní ñúhú caja cáhnu ini ndó sa̱ha̱ ndá na̱ xójo̱ ini ndó xi̱hi̱n já ná caja cáhnu ri ini Ndióxi̱, tátá ndo̱ ña̱ íin indiví sa̱há cua̱chi ndó. \v 26 Joo tá co̱ cája cáhnu ini ndó sa̱há ña̱yivi já quéa̱ ni Ndióxi̱, tátá ndo̱ ña̱ íin indiví a̱ cája cáhnu ini a sa̱há cua̱chi ndó —na̱cachi a. \s1 Tá na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús ña̱ ndáchí quíxi ndée̱ á ña̱ cája cua̱há nu̱ú ña̱ha \r (Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8) \p \v 27 A̱nda̱ já na̱ndicó co̱o tucu na ñuu Jerusalén. Ta tá xíca Jesús chí veñu̱hu cáhnu cán já na̱cayati na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu nu̱ á. \v 28 Já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Yo já sáhan ña̱ma̱ni̱ nu̱u̱n cajún ña̱ cájún yóho —na̱cachi na. \p \v 29 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ná nda̱ca̱ tu̱hún ri ye̱he̱ va ndo̱hó ta tá ná nducú ñehe ndó tu̱hun nu̱ú i̱ a̱nda̱ já ca̱xi tu̱hun i̱ nu̱ ndo̱ yo já na̱sa̱ha̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ cája i̱ yóho. \v 30 Cachi ndó xi̱hín i̱ yo já na̱chindahá Juan ña̱ ná quixi da caja ndúta̱ da̱ ña̱yivi. Á Ndióxi̱ na̱chindahá da̱, á ña̱yivi na̱chindahá ñahá. Nducú ñehe quíi̱ ndó tu̱hun nu̱ú i̱ viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 31 A̱nda̱ já na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na̱ cán já cáchí na̱ já: \p —Tá ná cachí ña̱ Ndióxi̱ quéa̱ na̱chindahá Juan ta já nducú nehe Jesús tu̱hun nu̱ yo̱ já cachi da̱ xo̱ho̱: “Ndá cuéntá quéa̱ co̱ó na̱xeen ndó candúsa ndó da̱, dá já”, cachi Jesús xo̱ho̱. \v 32 Ta tá ná cachí: “Ña̱yivi cúú na̱ na̱chindahá Juan”, já ndicui̱ta ña̱yivi xi̱hi̱n yo̱ —na̱cachi na ndítúhún xi̱hi̱n táhan na. \p Já cáchí na̱ jáchi̱ yíhví na̱ ña̱yivi jáchi̱ tócó ndihi ña̱yivi na̱ca̱hán na̱ sa̱ha̱ Juan ña̱ cúú dá da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ jáya̱ha da tu̱hun cáha̱n mé á nu̱ú ña̱yivi. \v 33 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi na já xi̱hi̱n Jesús: \p —Co̱ xíni̱ toho nde̱ yo na̱chindahá Juan. \p A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ni ye̱he̱ a̱ cáxi tu̱hun i̱ nu̱ ndo̱ yo já na̱sa̱ha̱n ndée̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ yóho —na̱cachi a. \c 12 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há java mozo, da̱ na̱caja quini xi̱hín xitoho \r (Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19) \p \v 1 A̱nda̱ já na̱casáhá Jesús sácú a̱ quia̱hva nu̱ú ña̱yivi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sahi̱in in da̱ta̱a na̱jánde̱e cua̱ha̱ dá tó uva nu̱ ñúhu̱ dá ta já na̱sacu da in corra yíto̱ nu̱ do̱. Ta na̱cava̱ha da in nu̱ú cu̱hni̱ mé uva cán ña̱ cava̱ha vino. Ta na̱cava̱ha da in nu̱ jícó canúu da já cuu candaa da tócó ndihi dó cán. \p ʼTá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n ndojó da̱ ñúhu̱ dá nu̱ú java na caja chúun na ña̱ já na̱quee da cua̱ha̱n xícá da̱. \v 2 Ta tá na̱xi̱nu̱ tiempo jáquee na já na̱chindahá da̱ in mozo da̱ nu̱ú na̱ cája chúun ñúhu̱ da̱ cán ña̱ ná ndiquia̱hva na ña̱ cáni nu̱ dá ndiquehe da sa̱ha̱ ñúhu̱ da̱ ña̱ na̱sa̱ha̱n ndojó da̱ nu̱ú na̱ cán. \v 3 Joo mé na̱ cája chúun tóo ñúhu̱ cán na̱tiin na mozo da̱ cán já na̱cani na da̱. Tá na̱ndihi já na̱nducú ñehe na da̱ nu̱ú xitoho da joo co̱ó ña̱ha ná sa̱ha̱n na̱ nu̱ dá. \v 4 A̱nda̱ já na̱chindahá tucu mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán inga mozo. Joo da̱ yóho na̱caja xíxi tucu na xi̱hi̱n dá jáchi̱ na̱cani na da̱ xi̱hín yu̱u̱. Ta na̱jándicue̱he̱ na̱ ji̱ni̱ dá já na̱casáhá cána̱há na̱ xi̱hi̱n dá. \v 5 Ta mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán na̱chindahá tucu da inga mozo da̱ ta na̱sahní na̱ da̱. Ta na̱chindahá cua̱há ga̱ da̱ mozo da̱ na̱sa̱ha̱n cán. Ta java da na̱cani na ta java da na̱sahní na̱. \p \v 6 ʼNa̱cando̱o in túhún ja̱hyi mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán ta quíhvi̱ ndiva̱ha ini da ja̱hyi da. Joo tá nu̱ ndíhí já na̱chindahá da̱ ja̱hyi da jáchi̱ cáhán da̱: “Cája i̱ cuéntá coo toní ñúhú na̱ xi̱hín ja̱hyí i̱”, na̱ca̱hán da̱. \v 7 Joo mé na̱ cája chúun ñúhu̱ cán na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: “Cande̱hé ndo̱. Yóho va̱xi da̱ cúú ja̱hyi xitoho í. Ta tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quivi xitoho í ta da̱ yóho cacuu da ndicojo chuun sa̱ha̱ ñúhu̱ yóho. Cóho̱ cahní yó da̱ já ná cando̱o ñúhu̱ yóho ndáha̱ mí”, na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \v 8 A̱nda̱ já na̱tiin na da̱ cán ta na̱sahní na̱ da̱ já na̱jácana na yiquí cu̱ñu da ja̱ta̱ cútu̱ cán —na̱cachi Jesús. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús ña̱yivi ndúu cán já cáchí a̱ já: \p —Á co̱ xíni̱ ndó ndía̱ caja da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ yóho viti. Ña̱ caja da quéa̱ quixi da ta cahní ndihi da na̱ cája chúun tóo nu̱ ñúhu̱ dá. Já ndiquia̱hva da ñúhu̱ dá nu̱ú java ga̱ na̱ já ná caja chúun na nu̱ á. \p \v 10 ʼÁ co̱ xíni̱ ndó ña̱ cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Ña̱ cáchí a̱ quéa̱: \q1 Mé yu̱u̱ ña̱ na̱jácana da̱ cáva̱ha vehe, \q1 ña̱ cán cúú ña̱ na̱nduu yu̱u̱ ndúhu̱ sa̱há vehe ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱. \p \v 11 Ña̱ yóho quéa̱ na̱caja Ndióxi̱ ta cúú á in ña̱ha cáhnu ndiva̱ha nu̱ yo̱, cáchí tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 12 A̱nda̱ já na̱casáhá ndúcú na̱ sa̱cua̱ha̱ tiin na Jesús chica̱a̱n na a̱ veca̱a jáchi̱ na̱canda̱a̱ ini na ña̱ sa̱ha̱ mé ná na̱sacu a quia̱hva yóho. Joo sa̱há ña̱ yíhví na̱ ña̱yivi na̱jándacoo na a̱ ta na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús á ndítahan nu̱ ná cha̱hvi na jiu̱hún cuéntá impuesto \r (Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26) \p \v 13 Tá na̱ndihi já na̱chindahá na̱ java na̱ fariseo xi̱hi̱n na̱ cúú cuéntá Herodes nu̱ Jesús ña̱ ná coto ndojó ñahá na̱ xi̱hín tu̱hun cáha̱n mé á já ná chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá. \v 14 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ na̱ nu̱ Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, xíni̱ nde̱ ña̱ ndinuhu ña̱ nda̱a̱ cáha̱n mé ndó. Ta co̱ quéhe ndó cuéntá tá cáha̱n núu ña̱yivi sa̱ha̱ ndo̱. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ tá cáha̱n ndó sa̱há in ña̱ha cája ña̱yivi cúú á sa̱há ña̱ sánde̱hé ndó ja̱nda̱ ínima̱ ná. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ jána̱ha̱ ndó ña̱ nda̱a̱ sa̱ha̱ íchi̱ cuéntá Ndióxi̱. Ta viti cúni̱ nde̱ nda̱ca̱ tu̱hún nde̱ ndo̱hó á ndítahan nu̱ú nde̱ cha̱hvi nde̱ jiu̱hún cuéntá impuesto nu̱ú da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yo̱ ñuu Roma. Á cha̱hvi nde̱ ña̱, á a̱ cháhvi toho nde̱ ña̱ —na̱cachi na. \p \v 15 Joo sa̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cánda̱a̱ cáxí táhyí ini i̱ ña̱ cúni̱ ndó coto ndojó cuití ndó ye̱he̱. Jána̱ha̱ ndó in táhan jiu̱hún ja̱n nu̱ú i̱ ná cande̱hé e̱ ña̱ —na̱cachi a. \p \v 16 Já na̱sa̱ha̱n na̱ mé jiu̱hún cán nu̱ á ta tá na̱xini a ña̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Yo na̱hná ta yo qui̱vi̱ quéa̱ ndáa̱ nu̱ á. \p Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Ñéhe a qui̱vi̱ xi̱hín na̱hná da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yó ñuu Roma —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndiquia̱hva ndó ña̱ha da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ ndó ñuu Roma ja̱n nu̱ dá. Ta ndiquia̱hva ndó nu̱ Ndióxi̱ ña̱ cúú ña̱ha mé á —na̱cachi a. \p Chí na̱catóntó mé na̱ cán sa̱há ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ saduceo Jesús á mé a̱ nda̱a̱ nditacu ndi̱i \r (Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40) \p \v 18 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n java na̱ saduceo ca̱ha̱n na̱ xi̱hín Jesús. Ta mé na̱ saduceo yóho co̱ cándúsa na ña̱ ndítacu tucu na̱ sa̱ na̱xi̱hi̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p \v 19 —Maestro, nu̱ ley na̱ca̱hyi̱ Moisés sa̱nahá na̱ta̱hnda̱ chuun ta cáchí a̱ já: “Tá tánda̱ha̱ in da̱ta̱a xi̱hi̱n ñájíhí da̱ ta tá co̱ó ja̱hyi ñá cácu xi̱hi̱n dá ta tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ quivi da̱ cán já quéa̱ cáchí ley Moisés ña̱ ndítahan tanda̱ha̱ tucu ñájíhí da̱ xi̱hín da̱ cúú ñani mé ndi̱i cán já ná coo ja̱hyi da̱ cán xi̱hi̱n yuhú nu̱ú ñani da”, já cáchí ley Moisés. \v 20 Ta viti cuni jo̱ho ndó ná cacu nde̱ in quia̱hva nu̱ ndó. Na̱sahi̱in u̱sa̱ ñani ta da̱ nu̱ cuítí na̱tanda̱ha̱ dá xi̱hi̱n in ñáñáha̱. Tá na̱ndihi na̱xi̱hi̱ da̱ joo co̱ó ja̱hyi da ná cacu xi̱hi̱n ñá cán. \v 21 Ta na̱tanda̱ha̱ ñani da, da̱ chí i̱vi̱ xi̱hi̱n ñá cuáa̱n cán. Ta já na̱xi̱hi̱ ri da̱ cán va ta ni da̱ yóho co̱ó na̱cacu ja̱hyi xi̱hi̱n ñájíhí ñani. Ta quia̱hva já na̱ndoho ri ñani da, da̱ chí u̱ni̱. \v 22 A̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ ndíhu̱sa̱ da̱ na̱tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ña̱ ta ni in da co̱ó na̱cacu ja̱hyi xi̱hi̱n ña̱. Tá nu̱ ndíhí na̱xi̱hi̱ ri mé va ñá. \v 23 Ta viti ndáca̱ tu̱hún nde̱ ndo̱hó ndá da̱ cacuu ndusa yíi̱ ñá cán tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ nditacu tucu ndi̱i jáchi̱ ndíhu̱sa̱ va ñani da̱ cán na̱tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ñá —na̱cachi na. \p \v 24 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ váha toho cáhvi ini ndó jáchi̱ co̱ xíni̱ ndó ndaja cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ ta ni co̱ xíni̱ ndó ndá quia̱hva cáhnu cúú ndée̱ Ndióxi̱. \v 25 Jáchi̱ tá ná nditacu tucu ndi̱i a̱ tánda̱ha̱ ga̱ na̱ ta ni a̱ quiáhva na ja̱hyi jíhí na̱ tanda̱ha̱ ná. Cacuu na tátu̱hun táto̱ Ndióxi̱ ndúu indiví ta co̱ tánda̱há na̱ cán. \v 26 Joo sa̱ xíni̱ yo̱ ña̱ nditacu tucu ndi̱i. Á a̱ ñáha cahvi ndó ña̱ na̱ca̱hyí Moisés sa̱há ña̱ na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ xi̱hi̱n dá tañu tohíñú, dó cándaha ñúhu̱ cán. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: “Ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ cája cáhnu Abraham ta ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ cája cáhnu Isaac ta ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ cája cáhnu Jacob”, na̱cachi a. \v 27 Ta ña̱ yóho cúni̱ cachi a ña̱ tácú yi̱i̱ va Abraham xi̱hín Isaac xi̱hín Jacob va̱tí sa̱ na̱xi̱hi̱ yiquí cu̱ñu na. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ xíni̱ ndó ndá sa̱ha̱ cáha̱n ndo̱ —na̱cachi a. \s1 Tá cáha̱n Jesús ndía̱ cúú ña̱ cáhnu chága̱ sáhndá Ndióxi̱ caja í \r (Mt. 22:34-40) \p \v 28 Ta ndaja coo in da̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱cayati da nu̱ Jesús jáchi̱ sa̱ na̱xini jo̱ho da ña̱ na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ ndúu cán. Sa̱há ña̱ xíni̱ da̱ ña̱ na̱nducú ñehe nda̱a̱ Jesús tu̱hun nu̱ú na̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndía̱ cúú ña̱ cáhnu chága̱ sáhndá Ndióxi̱ caja í —na̱cachi da. \p \v 29 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ña̱ cáhnu chága̱ cúú ña̱ cáchí tu̱hun Ndióxi̱ yóho: “Taa jo̱ho ndó, na̱ Israel. Íin in túhún ji̱ni̱ Ndióxi̱ ta mé á cúú xitoho í. \v 30 Ta ndítahan qui̱hvi̱ ini ndó mé Ndióxi̱, xitoho ndó xi̱hi̱n tócó ndihi ínima̱ ndo̱ ta xi̱hi̱n ndinuhu ini ndó. Ta qui̱hvi̱ ini ndó a̱ xi̱hi̱n tócó ndihi xíní túni̱ ndo̱ ta xi̱hi̱n tócó ndihi ndée̱ ndo̱.” Ña̱ yóho cúú ña̱ nu̱ cuítí sáhndá Ndióxi̱ caja ndó. \v 31 Tá cúni̱ coo ña̱ nu̱ cuítí já cúni̱ coo ri ña̱ chí i̱vi̱ va ta cáchí a̱: “Qui̱hvi̱ ini ndó ñani táhan ndó tá quia̱hva quíhvi̱ ini ndó mé ndó.” Co̱ó ga̱ inga ña̱ sáhndá Ndióxi̱ caja ndó cacuu ña̱ cáhnu chága̱ nu̱ú ña̱ yóho —na̱cachi a. \p \v 32 A̱nda̱ já na̱cachi mé da̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán xi̱hín Jesús: \p —Va̱ha chá na̱ca̱ha̱n ndó, Maestro. Mé a̱ nda̱a̱ quéa̱ na̱ca̱ha̱n ndo̱ ña̱ íin in tála̱á cuití Ndióxi̱ ta co̱ó inga ga̱ Ndióxi̱. \v 33 Ta ndítahan qui̱hvi̱ iní mé á xi̱hi̱n tócó ndihi ínima̱ yo̱ ta xi̱hi̱n ndinuhu iní ta xi̱hi̱n tócó ndihi xíní túni̱ yo̱ ta xi̱hi̱n tócó ndihi ndée̱ yo̱. Ta ndítahan qui̱hvi̱ iní ñani táhan í tá quia̱hva quíhvi iní mí. Ndíya̱hvi chága̱ ña̱ yóho a̱ ju̱ú ga̱ tócó ndihi ña̱ha jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱ ta ndíya̱hvi chága̱ ña̱ a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ha chíca̱a̱n ñúhu̱ ná nu̱ náa̱ —na̱cachi da. \p \v 34 Tá na̱xini Jesús ña̱ na̱nducú ñehe va̱ha da̱ cán tu̱hun nu̱ á já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ja̱lóho cúni̱ ña̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱hu̱n —na̱cachi Jesús. \p Tá na̱ndihi cán ni in ga̱ na̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n ndeé ini na nda̱ca̱ tu̱hún ga̱ na̱ mé á. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús ndáchí na̱quixi a \r (Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44) \p \v 35 Ndáca̱a̱n Jesús veñu̱hu cáhnu jána̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndáva̱ha cáchí na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ña̱ va̱xi Cristo chi̱chi David. \v 36 Ta sa̱ mé David tá na̱chutú nda̱a̱ ini da xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ já na̱cachi da já: \q1 Já na̱cachi Ndióxi̱ xi̱hi̱n xitoho i̱: \q1 “Caco̱o xoo cuáha i̱ yóho, \q1 a̱nda̱ quia̱hva ná caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há na̱ co̱ cúní yo̱hó”, na̱cachi Ndióxi̱ sa̱nahá. \m \v 37 Ndáva̱ha cáchí na̱ ña̱ va̱xi Cristo chi̱chi David joo mé tiempo cán na̱cachi David ña̱ cúú á xitoho da —na̱cachi Jesús. \p Ta cua̱ha̱ ndiva̱ha ña̱yivi cáji̱i̱ íní na̱ táa jo̱ho na nu̱ cáha̱n Jesús. \s1 Chíca̱a̱n Jesús cua̱chi ja̱tá na̱ jána̱ha̱ ley Moisés \r (Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Tá jána̱ha̱ Jesús na̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés jáchi̱ cátóó na̱ cándixi na jáhma̱ náni̱ caca nuu na. Ta cátóó na̱ ca̱ha̱n toní ñúhú ndiva̱ha ña̱yivi xi̱hi̱n ná tá xíca nuu na nu̱ú ya̱hvi. \v 39 Ta tá cua̱ha̱n na̱ veñu̱hu cátóó na̱ caco̱o na nu̱ sáco̱o na̱ íin chága̱ sa̱ha̱. Ta tá cua̱ha̱n na̱ víco̱ nu̱ú va̱ha cátóó na̱ coo na. Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ yóho. \v 40 Jáchi̱ cándaa na vehe na̱ji̱hí cuáa̱n ta tá na̱ndihi cua̱há ndiva̱ha xíca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cúni̱ na̱ jája̱hvi na nu̱ú ña̱ núu cája na. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ mé na̱ jána̱ha̱ ley Moisés yóho cacuu na na̱ ndoho chága̱ ini caja Ndióxi̱ —cáchí Jesús. \s1 Ña̱ na̱jo̱co̱ in ñá cuáa̱n ndáhví \r (Lc. 21:1-4) \p \v 41 In tañu íin coo Jesús ini veñu̱hu cáhnu cán yati nu̱ íin sa̱to̱ nu̱ táán na̱ jiu̱hún jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta sánde̱hé a̱ ndá quia̱hva táán ña̱yivi jiu̱hún ini mé sa̱to̱ cán. Ta na̱xini a cua̱há ta̱a cui̱cá xínu̱ co̱o táán cua̱há na̱ jiu̱hún ini mé sa̱to̱ cán. \v 42 Ta mé já na̱xi̱nu̱ co̱o in ñá cuáa̱n ndáhví ta na̱taán ña̱ i̱vi̱ jiu̱hún ña̱ núu ya̱hvi ini mé sa̱to̱ cán. \v 43 Já na̱cana Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ta já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cua̱ha̱ chága̱ jiu̱hún na̱sa̱ha̱n ñá cuáa̱n ndáhví yóho a̱ ju̱ú ga̱ tócó ndihi java ga̱ na̱ cán. \v 44 Jáchi̱ tócó ndihi na̱ cán na̱sa̱ha̱n na̱ ña̱ yójó nu̱ ná joo ñá cuáa̱n ndáhví yóho na̱sa̱ha̱n ñá nu̱ Ndióxi̱ tócó ndihi ña̱ cómí ñá catacu ñá —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \c 13 \s1 Cáxi tu̱hun Jesús nu̱ ná ña̱ va̱xi qui̱vi̱ ndihi sa̱há veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén \r (Mt. 24:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Tá na̱quee Jesús veñu̱hu cáhnu cán já na̱cachi in da̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán já: \p —Maestro, cande̱hé ndó ndaja náhnu yu̱u̱ na̱cava̱ha na veñu̱hu yóho ta ndaja jícó ndiva̱ha na̱cava̱ha na ña̱ —na̱cachi da. \p \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ náhnu a joo ndá chuun cúú á jáchi̱ ni ja̱nda̱ in yu̱u̱ yóho a̱ cándo̱o ja̱tá inga yu̱u̱ jáchi̱ va̱xi qui̱vi̱ tá ndita̱ni̱ ndihi ña̱ yóho —na̱cachi a. \s1 Ndícani Jesús ña̱ coo tá ná cayati qui̱vi̱ ndihi sa̱ha̱ ñuyíví \r (Mt. 24:3-28; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ cán yúcu̱ yíto̱ Olivo, ña̱ xíto ndaa táhan xi̱hín veñu̱hu cáhnu cán. Ta tá íin coo Jesús cán já na̱xi̱nu̱ Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan xi̱hi̱n Andrés já na̱ca̱ha̱n je̱hé na̱ xi̱hi̱n á já cáchí na̱ já: \p \v 4 —Cúni̱ nde̱ ña̱ ná ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín nde̱ ndá ama coo tócó ndihi ña̱ yóho. Ta ndaja coo tá sa̱ na̱cayati mé qui̱vi̱ cán —na̱cachi na. \p \v 5 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cuéntá coo ndó ta a̱ quiáhva ndó ña̱ma̱ni̱ jándahvi ni in ña̱yivi ndo̱hó. \v 6 Jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha na quixi na cuéntá mí i̱ ta ca̱ha̱n na̱ ña̱ tu̱hún tá cachi na já xi̱hi̱n ndó: “Ye̱he̱ cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi.” Ta xi̱hín ña̱ yóho cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi jándahvi na. \p \v 7 ʼJoo tá na̱casáhá xíni̱ jo̱ho ndó ña̱ yóho cáa cúu tondóhó, a̱ cáyi̱hví toho ndó jáchi̱ quia̱hva já ndítahan coo. Joo cáma̱ní yi̱í xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ nu̱ ndíhí. \v 8 Jáchi̱ ña̱yivi ndúu in nación ndicui̱ta na cani táhan na xi̱hín na̱ ndúu inga nación ta cani táhan na̱ in ñuu xi̱hín na̱ inga ñuu. Ta quixi nditáán ndijáá nu̱ ndúu ña̱yivi já xi̱nu̱ ta̱ma̱ ndeé ta já casáhá na̱ ndiva̱a̱ na̱. Ta tócó ndihi ña̱ yóho cúú á tá ca̱va̱ sáhá sa̱há ña̱ núu va̱xi nu̱ú ña̱yivi jáchi̱ cáma̱ni̱ xi̱nu̱ co̱o chága̱ nu̱ú ndoho ini na. \p \v 9 ʼJoo candaa va̱ha ndó mé ndó jáchi̱ ndiquia̱hva na ndo̱hó ndahá na̱ cómí chuun ta cani na ndo̱hó ini veñu̱hu. Ta sa̱há ye̱he̱ cañehe na ndo̱hó nu̱ú na̱ cómí cuéntá sa̱há ña̱yivi xi̱hín nu̱ú na̱ cúú jutixia ta já cuu ca̱ha̱n ndó sa̱há i̱ nu̱ú na̱ cán. \v 10 Joo jihna ñúhú xíní ñúhú ndicui̱ta nuu tu̱hun va̱ha sa̱ha̱ mí i̱ nu̱ tócó ndihi ña̱yivi a̱nda̱ jáví ndihi sa̱ha̱ ñuyíví yóho. \v 11 Ta tá ná cañehe na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó nu̱ú na̱ jutixia, a̱ ndícani ini ndó sa̱há ndá tu̱hun ca̱ha̱n ndó xi̱hi̱n ná. Mé hora já ca̱ha̱n ndó ña̱ quia̱hva Ndióxi̱ nu̱ ndó ca̱ha̱n ndo̱. Jáchi̱ a̱ ju̱ú ji̱ni̱ mé ndó quixi ña̱ ca̱ha̱n ndo̱. Ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ cacuu ña̱ quia̱hva tócó ndihi ña̱ ca̱ha̱n ndo̱. \v 12 Ta java ta̱a ji̱có túhún da̱ ñani da ta java da ji̱có túhún da̱ ja̱hyi da ña̱ ná cahní ñahá na̱. Ta cua̱ha̱ ná ndicui̱ta na cani táhan na xi̱hi̱n tátá na̱ ta cahní ñahá na̱. \v 13 Ta ndaja táhan ña̱yivi ndúu ñuyíví yóho candají na̱ ndo̱hó sa̱há ye̱he̱. Joo ndá na̱ ná candi̱co̱ tuun íchi̱ mí i̱ ja̱nda̱ ná xi̱nu̱ qui̱ví quivi na, na̱ ja̱n cacuu na̱ ca̱cu ndaa ínima̱. \p \v 14 ʼNa̱ cáhvi tutu ná canda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n. Daniel cúú da̱ na̱ca̱hyí sa̱nahá sa̱há in ña̱ quini ña̱ játi̱ví ñahá. Tá ná cuni ndó ña̱ cándichi in a nu̱ú co̱ ndítahan coo a já ndítahan nu̱ú na̱ ndúu estado Judea cunu na cu̱hu̱n na̱ chí yúcu̱. \v 15 Ta ndá na̱ cánúu ji̱ni̱ véhe mé qui̱vi̱ já co̱ ndítahan nuu na tavá na̱ ña̱ha vehe na. \v 16 Ta ndá na̱ ndúu yúcu̱ co̱ ndítahan ndicó co̱o na vehe na ndiquehe na jáhma̱ ná. \v 17 Ndáhví na̱ji̱hí, mé na̱ ñúhu ja̱hyi mé qui̱vi̱ já. Ta ndáhví na̱ ñéhe ndaa na̱ va̱lí táhan ña̱ chíchí yi̱i̱. \v 18 Ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná a̱ cácuu a tiempo vi̱xi tá ná cunu ndó cu̱hu̱n ndo̱ já ná a̱ ndóho chága̱ ini ndó. \v 19 Jáchi̱ qui̱ví ndoho ndiva̱ha ini ndó cacuu a̱ cán. Jáchi̱ ja̱nda̱ tá na̱ca̱va̱ sáhá sa̱ha̱ ñuyíví co̱ó na̱ndoho ini na tá quia̱hva ndoho ini na mé qui̱ví ja̱n. Ta tá ná ya̱ha ña̱ ja̱n, a̱ ndícó co̱o ga̱ ña̱ ndoho ini na quia̱hva já. \v 20 Ta tá ná a̱ ndája cuítí Ndióxi̱ tiempo yóho ni in ña̱yivi a̱ cúu ca̱cu ndaa. Joo na̱sacu ini a ndaja cuítí a̱ mé tiempo yóho jáchi̱ quíhvi̱ ini a tócó ndihi na̱ na̱ca̱xi mé á. \p \v 21 ʼTa tá ná cachi in na xi̱hi̱n ndó: “Cande̱hé ndo̱, yóho íin Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi”, á tá ná cachi na: “Cande̱hé ndo̱, cáa íin da”, cachi na já quéa̱ a̱ cándúsa toho ndó na̱. \v 22 Jáchi̱ quixi cua̱há na̱ jándahvi ndo̱hó ta ndaja na mé ná tátu̱hun Cristo. Joo a̱ ju̱ú Cristo cúú ná. Ta quixi cua̱ha̱ ná ta cachi na ca̱ha̱n na̱ cuéntá Ndióxi̱ ta jári caja na cua̱há nu̱ú ña̱ náhnu xi̱hín ña̱ xitúhún ña̱ ná jándahvi na ña̱yivi. Ta a̱nda̱ na̱ sa̱ na̱ca̱xi Ndióxi̱ jándahvi na tá ná cuu caja na ña̱. \v 23 Xíní ñúhú cande̱hé va̱ha ndó mé ndó jáchi̱ sa̱ na̱ca̱xi tu̱hun ya̱chi̱ ndihi i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Ndaja coo tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví quixi tucu Jesús \r (Mt. 24:29-35,42,44; Lc. 21:25-36) \p \v 24 Já cáchí tucu Jesús já: \p —Joo tá sa̱ na̱ya̱ha tócó ndihi ña̱ na̱ndoho ini ña̱yivi já canaá nu̱ú ca̱ndii ta a̱ ndíye̱he̱ ga̱ yo̱o̱. \v 25 A̱nda̱ indiví quee qui̱mi cu̱yu rí nu̱ ñúhu̱ ta quiji nuu indiví ña̱ na̱cava̱ha Ndióxi̱. \v 26 A̱nda̱ já cuni na ye̱he̱ quixi i̱ tañu vi̱co̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ndée̱ cáhnu i̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. Ta cuni na ndá quia̱hva cáhnu cúú ye̱he̱. \v 27 Ta tá na̱ndihi já chindahá i̱ táto̱ mí i̱ ña̱ ná jánditaca na na̱ sa̱ na̱ca̱xi i̱ tañu tócó ndihi ñuu ja̱nda̱ níí cúú sa̱há ñuyíví ta ja̱nda̱ níí cúú sa̱há indiví. \p \v 28 ʼCatia̱hva ndó ña̱ cúni̱ cachi mé quia̱hva sácú u̱ nu̱ ndó sa̱há titó ñu̱hú. Tá yúta̱ ndáha̱ dó cán ta va̱xi núma̱ válí do̱ já canda̱a̱ ini ndó ña̱ va̱xi tiempo ihní. \v 29 Ta quia̱hva já cacuu ña̱ yóho tá ná cuni ndó ya̱ha tócó ndihi ña̱ yóho. Jáchi̱ a̱nda̱ jáví canda̱a̱ ini ndó ña̱ na̱cayati tiempo quixi tucu ye̱he̱ ñuyíví yóho. \v 30 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ya̱ha tá ya̱ha tócó ndihi ña̱ na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta a̱nda̱ jáví quivi na̱ ndúu tiempo viti. \v 31 Ta ndihi sa̱há indiví xi̱hi̱n ñuyíví joo a̱ ndíhi toho sa̱há tu̱hun na̱ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó yóho. Jáchi̱ coo tá coo va ña̱. \p \v 32 ʼJoo ni in túhún toho ña̱yivi co̱ xíni̱ na̱ ndá qui̱vi̱ á ndá hora ya̱ha ña̱ yóho. Ta ni mé táto̱ Ndióxi̱ ndúu indiví co̱ xíni̱ na̱ ndá qui̱vi̱ coo ña̱ yóho. Ta ni ye̱he̱, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ co̱ xíni̱ ndá qui̱vi̱ coo ña̱ yóho. In túhún Ndióxi̱, tátá yo̱ quéa̱ xíni̱ a̱. \p \v 33 ʼSa̱há ña̱ cán quéa̱ cañuhu ini ndó sa̱há ña̱ yóho. Coo tia̱hva ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ co̱ xíni̱ ndó ndá qui̱ví xi̱nu̱ co̱o ña̱ yóho. \v 34 Jáchi̱ ña̱ yóho cúú á tátu̱hun in da̱ta̱a quéta cua̱ha̱n xícá joo tá cáma̱ní quee da cu̱hu̱n da̱ jándacoo tóo da vehe da nu̱ mozo da̱ ña̱ ná candaa na ña̱. Ta sáhan da chuun caja in in mozo da̱. Ta nu̱ú da̱ ndáá yéhé na̱sahnda da chuun ña̱ ná candaa va̱ha da ña̱. \v 35 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú coo tia̱hva ndó jáchi̱ co̱ xíni̱ ndo̱ ndá qui̱ví xi̱nu̱ co̱o mé da̱ cúú xitoho vehe. Co̱ xíni̱ ndo̱ á cacuu a tá na̱cuaá tóo á cacuu a java ñuú táji̱ á cacuu a tá na̱cana chéle á cacuu a tá sa̱ na̱ti̱vi. \v 36 Cuéntá coo ndó. A̱ ju̱ú tia̱hva náá xi̱nu̱ co̱o da ta ndiñe̱he̱ dá ndo̱hó ndúu ndó quíji̱ ndo̱. \v 37 Ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó cáha̱n i̱ xi̱hín ndihi na: Xíní ñúhú coo tia̱hva ndó sa̱ha̱ mé qui̱vi̱ quixi tucu u̱ —na̱cachi Jesús. \c 14 \s1 Ndítúhún je̱hé na̱ tiin na Jesús \r (Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Tá cáma̱ní i̱vi̱ qui̱vi̱ caja na vicó pascua xi̱hi̱n víco̱ tá xíxi na pan ña̱ co̱ quée yusá na̱xa̱a̱ xi̱hi̱n já na̱casáhá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ndúcú na̱ ndá quia̱hva caja na tiin je̱hé na̱ Jesús já cuu cahní na̱ a̱. \v 2 Ta já cáchí xi̱hi̱n táhan na: \p —A̱ tíin toho í da̱ mé víco̱ jáchi̱ tia̱hva náá ndiva̱a̱ ña̱yivi —na̱cachi na. \s1 Tá na̱cho̱jo̱ in ñáñáha̱ perfume ji̱ni̱ Jesús \r (Mt. 26:6-13; Jn. 12:1-8) \p \v 3 Ta ndaja coo íin Jesús ñuu Betania vehe Simón, da̱ cáha̱n na̱ xi̱hi̱n: ta̱a na̱ndoho cue̱he̱ táhyi̱. Ta nani ndúu coo na nu̱ mesa cán na̱xi̱nu̱ in ñáñáha̱ ta ñéhe ñá in yúyú alabastro na̱chutú jíní a̱ xi̱hín perfume, dó támi ndiva̱ha sáha̱n ta cúú dó perfume ya̱hvi ndiva̱ha. Ta na̱tahví ñá yóho mé yúyú cán já na̱cho̱jó ña̱ do̱ ji̱ni̱ Jesús. \v 4 Ta java na̱ ndúu cán na̱casáhá na̱ jáa̱ ná xi̱hi̱n ña̱ já na̱casáhá cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ndáva̱ha na̱ti̱ví uun perfume yóho. \v 5 Cuu ji̱có yó do̱, nduu ta yáha ga̱ nu̱ú u̱ni̱ ciento denario quehé sa̱ha̱ dó ta xi̱hín jiu̱hún cán cuu chindeé yó na̱ nda̱hví, nduu —cáchí na̱. \p Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xo̱jo̱ ini na xi̱hi̱n ñáñáha̱ cán ta na̱ca̱ha̱n núu na sa̱ha̱ ña̱. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cáha̱n ndó xi̱hi̱n ña̱. A̱ jáqui̱hvi̱ ndó ña̱. Ña̱ va̱ha quéa̱ na̱caja ñá yóho xi̱hín i̱. \v 7 Jáchi̱ na̱ nda̱hví níí tiempo canduu na tañu ndó ta cuu caja ndó ña̱ va̱ha xi̱hi̱n ná ndá tañu cúni̱ mé va ndó joo ye̱he̱ a̱ cóo tuun toho i̱ xi̱hi̱n ndo̱. \v 8 Mé ñá yóho na̱caja ñá ja̱nda̱ nu̱ú na̱xi̱nu̱ ndée̱ ñá caja ñá xi̱hín i̱. Sa̱ na̱jándicuchu ya̱chi̱ va ñá yóho yiquí cu̱ñu i̱ xi̱hín perfume, dó támi sáha̱n ja̱n ña̱ ná coo tia̱hva vi̱ tá ná casa̱a̱ qui̱ví ndu̱xu̱. \v 9 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ níí cúú ñuyíví nu̱ú caca nuu ña̱yivi ca̱ha̱n na̱ tu̱hun va̱ha sa̱ha̱ mí i̱ já quéa̱ ndicani na ña̱ na̱caja ñá yóho xi̱hín i̱ já ndicu̱hu̱n ini na sa̱ha̱ ña̱ —na̱cachi a. \s1 Jícó túhún Judas Jesús \r (Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6) \p \v 10 Ta ndaja coo in táhan da̱ u̱xu̱ i̱vi̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús, da̱ naní Judas Iscariote na̱sa̱ha̱n da̱ cáha̱n da̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱. Já na̱sa̱ha̱n da̱ tu̱hun da nu̱ú na̱ cán ña̱ ndiquia̱hva da Jesús ndáha̱ ná. \v 11 Tá na̱xini jo̱ho na̱ cán ña̱ na̱cachi da xi̱hi̱n ná na̱cavatá na̱ ta na̱sa̱ha̱n na̱ tu̱hun na nu̱ mé Judas ña̱ quia̱hva na jiu̱hún nu̱ dá. Ta sa̱ mé nani já na̱casáhá Judas ndúcú da̱ ndaja cuu caja da ndiquia̱hva da Jesús nu̱ ná. \s1 Tá na̱xijíni nda̱yí Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 26:17-29; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 12 Mé qui̱ví nu̱ú víco̱ pascua tá xíxi na pan ña̱ co̱ quée yusá na̱xa̱a̱ xi̱hi̱n já sáhní na̱ ndicachi válí jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱. Já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús mé á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndáchí cúni̱ ndó cu̱hu̱n nde̱ caja ndíví nde̱ cajíni ndó vicó pascua —na̱cachi na. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱chindahá Jesús i̱vi̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndó ñuu ja̱n jáchi̱ ja̱n ndiñe̱he̱ ndó in da̱ta̱a ñéhe da in yoo ti̱cui̱í ta candi̱co̱ ndó da̱ cu̱hu̱n ndo̱. \v 14 Tá ná xi̱nu̱ da̱ vehe nu̱ú ndi̱hvi da já cachi ndó xi̱hín da̱ cúú xitoho vehe cán já: “Da̱ jána̱ha̱ nde̱he̱ cáchí xu̱hu̱n: Ndáchí íin nu̱ú coo i̱ cajíni i̱ vicó pascua xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín i̱.” \v 15 A̱nda̱ já jána̱ha̱ mé da̱ cán in cuarto cáhnu ña̱ cánúu ji̱ni̱ véhe piso ni̱nu. Sa̱ íin tia̱hva va ña̱. Cán caja ndíví ndo̱ ña̱ cajíní —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 16 Já na̱quee mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán cua̱ha̱n na̱ ta tá na̱xi̱nu̱ na̱ ñuu cán na̱sahi̱in tá íin cáchí Jesús xi̱hi̱n ná. Já na̱caja ndíví na̱ ña̱ cajíni na vicó pascua mé cán. \p \v 17 Tá na̱cuaá na̱xi̱nu̱ Jesús xi̱hi̱n ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. \v 18 Ta tá ndúu coo na nu̱ mesa xíxi na já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ in táhan ndó, da̱ ndúu coo xíxi xi̱hín i̱ nu̱ mesa yóho cacuu da̱ ji̱có túhún ye̱he̱ —na̱cachi a. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ cán cácuéha̱ ini na já na̱casáhá tá in tá in na ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á ye̱he̱ cacuu da̱ ji̱có túhún mé ndó. \p Já na̱cachi inga tucu da já: \p —Á a̱ ju̱ú ye̱he̱ cacuu da. \p \v 20 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —In táhan ndó da̱ cúú u̱xu̱ i̱vi̱, da̱ in ndúu xíxi xi̱hín i̱ ini co̱hó i̱, da̱ cán cúú da̱ ji̱có túhún ye̱he̱. \v 21 Ye̱he̱ cúú da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta ndítahan nu̱ú i̱ quivi i̱ tá íin cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Joo ndáhví na̱há na̱cuu da̱ ji̱có túhún ye̱he̱. Ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná a̱ cácu da, nduu —na̱cachi a. \p \v 22 Nani xíxi na ndúu na na̱tiin Jesús pan já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Tá na̱ndihi na̱sahnda java ña̱ ta na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Júhun ndó jáchi̱ ña̱ yóho cúú tátu̱hun yiquí cu̱ñu i̱ —na̱cachi a. \p \v 23 Tá na̱ndihi na̱tiin a in vaso nu̱ ñúhu tó uva já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Ta na̱sa̱ha̱n mé á do̱ nu̱ú na̱ cán ta tá in tá in na na̱xihi na do̱. \v 24 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Dó yóho cúú dó tátu̱hun ni̱í i̱, dó cui̱ta sa̱há cua̱há ña̱yivi. Tá ná cui̱ta ni̱í i̱ já canda̱a̱ ini ndó ña̱ na̱jáxi̱nu̱ co̱o Ndióxi̱ tu̱hun a na̱sa̱ha̱n sa̱nahá. \v 25 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ cóho ga̱ i̱ tó uva ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví coho tucu u̱ inga dó va̱ha chága̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi a. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ chije̱hé tu̱hun Pedro ña̱ xíni̱ da̱ mé á \r (Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 26 Tá na̱ndihi na̱xita na in canto já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ yúcu̱ yitó Olivo. \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tócó ndihi ndó jándacoo ndó ye̱he̱ ñuú viti jáchi̱ já cáchí tu̱hun Ndióxi̱ já: “Cahní i̱ da̱ ndáá ndicachi ta xi̱hín ña̱ yóho ndicui̱ta nuu ndicachi ja̱na̱ dá cu̱hu̱n ri̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \v 28 Joo tá na̱ndihi nditacu tucu u̱ ta já cu̱hu̱n jihna ñúhú ye̱he̱ estado Galilea a̱nda̱ já cu̱hu̱n mé ndó —na̱cachi a. \p \v 29 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hi̱n Jesús: \p —Va̱tí ná jándacoo ndihi na mé ndó joo a̱ jándacoo toho i̱ ndo̱hó —na̱cachi da. \p \v 30 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xu̱hu̱n mé ñuú viti tá cáma̱ní cana i̱vi̱ chéle já chije̱hé tu̱hún ña̱ xínún ye̱he̱ u̱ni̱ tañu —na̱cachi a. \p \v 31 Já na̱casáhá ndúcú ndéé Pedro cáha̱n da̱ já cáchí da̱ já: \p —Va̱tí ná quivi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ joo a̱ chíje̱hé tu̱hun toho i̱ sa̱há ña̱ xíní i̱ mé ndó —na̱cachi da. \p Ta mé quia̱hva já na̱cachi ndihi na̱ cán xi̱hi̱n á. \s1 Tá xíca̱ ta̱hví Jesús tañu yitó olivo naní a̱ Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46) \p \v 32 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ na̱ cán in nu̱ú naní Getsemaní já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Yóho caco̱o ndó nani ná cu̱hu̱n i̱ cáa ca̱ca̱ ta̱hví i̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \p \v 33 Ta ndáca Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan cua̱ha̱n xi̱hi̱n á. Ta ndaja coo na̱casáhá cácuéha̱ ini a ta a̱ ju̱ú quia̱hva táhvi̱ ini a. \v 34 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cácuéha̱ ndiva̱ha ini i̱ chí quivi i̱ cúu ini i̱. Yóho cando̱o tóo ndó ta coto a̱ cúju̱ ndo̱ —na̱cachi a. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n chága̱ chí nu̱u̱ já na̱caxítí a̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱u̱ á nu̱ ñúhu̱ cán. Já na̱xi̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná caja mé á ña̱ ná a̱ ndóho a tá quia̱hva va̱xi nu̱ á ndoho a chí nu̱u̱. \v 36 Já cáchí a̱ já xíca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱: \p —Tátá Ndióxi̱, tócó ndihi ña̱ha cuu caja ndó. Chindeé ndó ye̱he̱ ná a̱ ndóho i̱ ña̱ i̱hvi̱ ndiva̱ha ña̱ va̱xi nu̱ú i̱ ndoho i̱. Joo ná coo tá íin cúni̱ mé ndó ta ná a̱ cóo toho ña̱ cúni̱ ye̱he̱ —na̱cachi a. \p \v 37 A̱nda̱ já na̱ndicó co̱o a nu̱ ndúu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ta já na̱ndiñe̱he̱ á na̱ quíji̱ na̱ ndúu na. Já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n Pedro: \p —Á quíji̱ vún, Simón. Á co̱ó na̱cuu canditún ni in hora. \v 38 Xíní ñúhú coo tia̱hva ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ já ná a̱ cóto ndojó rí quini ndo̱hó. Mé a̱ nda̱a̱ ínima̱ ña̱yivi cúni̱ a̱ ndinducú a̱ Ndióxi̱ joo yiquí cu̱ñu na co̱ íin tia̱hva caja ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \p \v 39 A̱nda̱ já na̱quee tucu a cua̱ha̱n ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta sa̱ mé tu̱hun na̱ca̱ha̱n nu̱ cuítí cán na̱ca̱ha̱n tucu a chí i̱vi̱. \v 40 Ta tá na̱ndicó co̱o a na̱ndiñe̱he̱ tucu a na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ndúu na quíji̱ na̱ jáchi̱ na̱quehe a̱ ma̱hnú na̱. Ta chí co̱ xíni̱ na̱ ndá tu̱hun nducú ñehe na nu̱ Jesús sa̱há ña̱ quíji̱ na̱. \v 41 Tá na̱ndicó co̱o a táhndá u̱ni̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Va̱tí cúni̱ ndó cu̱ju̱ ndo̱ ta va̱tí cúni̱ ndó ndique̱he ndée̱ ndo̱ joo a̱ cúu caja ndó ña̱ viti. Jáchi̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o hora ndiquia̱hva na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá ña̱yivi cája cua̱chi. \v 42 Cuáhán ndaco̱o ndó ná co̱ho̱. Jáchi̱ sa̱ va̱xi da̱ jícó túhún ye̱he̱ —na̱cachi a. \s1 Tá na̱tiin na Jesús \r (Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 43 Ta nani cáha̱n yi̱i̱ va Jesús cándichi a já na̱xi̱nu̱ Judas, da̱ cúú in táhan da̱ u̱xu̱ i̱vi̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán. Ta xi̱hi̱n mé da̱ cán va̱xi cua̱há ña̱yivi ñéhe na machiti xi̱hi̱n yíto̱ viti. Mé na̱ va̱xi cán cúú ná na̱ va̱xi cuéntá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín nu̱ú na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín nu̱ú na̱ sa̱cua̱há veñu̱hu. \v 44 Ta mé Judas, da̱ ndiquia̱hva mé á nu̱ú na̱ cán sa̱ na̱cando̱o da xi̱hín na̱ cán ña̱ tatí yúhu̱ dá sa̱jóho Jesús jáchi̱ na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Mé da̱ ná tatí yuhú u̱ sa̱jóho, da̱ cán cúú dá tiin ndó ta cató tuun ndó da̱ cañehe ndó cu̱hu̱n ndo̱ —na̱cachi da. \p \v 45 Ta tá na̱xi̱nu̱ da̱ cán chí i̱vi̱ la̱á na̱cayati da nu̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, maestro. \p Já na̱tatí yúhu̱ dá sa̱jóho a. \v 46 A̱nda̱ já na̱tiin tuun na Jesús. \p \v 47 Joo in táhan da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán na̱tavá da̱ machiti da̱ já na̱chitúhu̱n dá in jo̱ho da̱ cúú mozo da̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán. \v 48 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ na̱xi̱nu̱ tiin ñahá cán: \p —Cája ndó xi̱hín i̱ tátu̱hun cája na xi̱hín ta̱a cui̱hná jáchi̱ na̱queta ndó va̱xi ndó tiin ndó ye̱he̱ xi̱hín machiti ta xi̱hi̱n yíto̱. \v 49 Ndijáá níí qui̱vi̱ na̱sahi̱in i̱ tañu ndó ja̱n ta na̱jána̱ha̱ i̱ ndo̱hó ini veñu̱hu cáhnu ta ni in tañu co̱ó na̱tiin ndó ye̱he̱. Joo tócó ndihi ña̱ yáha yóho xíní ñúhú ya̱ha ña̱ já ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ña̱ na̱ca̱hyi̱ sa̱há i̱ ini tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi a. \p \v 50 A̱nda̱ já na̱xinu ndihi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán cua̱ha̱n na̱ ta na̱jándacoo na mé á. \s1 Tá na̱xinu in da̱tacú cua̱ha̱n da̱ \p \v 51 Joo in da̱tacú cátíví da̱ in túhún ji̱ní sábana ndíco̱ da̱ ja̱tá na̱ cán cua̱ha̱n da̱ ta na̱tiin na da̱. \v 52 Joo na̱janí da̱ mé dá ta na̱cando̱o sábana da̱ já na̱xinu lahla da cua̱ha̱n da̱. \s1 Na̱sacu na Jesús nu̱ú na̱taca ndihi na̱ sa̱cua̱ha̱ \r (Mt. 26:57-68; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 53 A̱nda̱ já na̱sa̱ñehe na Jesús na̱sa̱ha̱n na̱ nu̱ú da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱. Ta na̱ndique táhan tócó ndihi na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. \v 54 Ta na̱sa̱ndi̱co̱ xícá Pedro Jesús a̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ da̱ yéhé vehe da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán. Já na̱sa̱co̱o da xi̱hín da̱ ndáá veñu̱hu cáhnu cán xítúní da̱ yati yávi̱ núhu̱ cán. \p \v 55 Ta na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel na̱taca na cán ndúcú na̱ cua̱chi jácana na ja̱tá Jesús já cuu cahní ñahá na̱. Joo co̱ó cua̱chi jíquí ná ñe̱he̱ ná chínúu na ja̱ta̱ mé á. \v 56 Ta cua̱ha̱ ná na̱casáhá cáha̱n na̱ ña̱ tu̱hún sa̱ha̱ Jesús joo co̱ xínu̱ tu̱hun cáha̱n na̱ jáchi̱ a̱ cu̱ú ndique táhan va̱ha tu̱hun na. \v 57 Ta na̱nda̱ca̱ ndichi java da cáha̱n da̱ tu̱hun jíquí sa̱ha̱ Jesús já cáchí da̱ já: \p \v 58 —Na̱xini jo̱ho nde̱ na̱cachi da̱ ja̱n já: “Jándita̱ni̱ i̱ veñu̱hu cáhnu cán, ña̱ na̱cava̱ha ña̱yivi ta ti̱xi u̱ni̱ qui̱ví jácandichi tucu u̱ inga ga̱ ña̱ a̱ cu̱ú cava̱ha ndahá ta̱a” —na̱cachi da. \p \v 59 Joo ni já co̱ó na̱cuu ndique táhan tu̱hun na xi̱hín ña̱ na̱cachi na̱ cán. \p \v 60 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi mé da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ tañu na̱ cán já na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á chí a̱ ndúcú ñehún tu̱hun nu̱ú nde̱ sa̱há cua̱chi jácojo na ja̱tu̱n —na̱cachi da. \p \v 61 Joo co̱ó na̱ca̱ha̱n Jesús ni in tu̱hun xi̱hi̱n ná já táji̱ níí já va na̱sahi̱in a. Mé da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún tucu da a̱ já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á jivi ndusa yóhó cúún Cristo, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ yi̱i̱, mé da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da. \p \v 62 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —A̱ja̱n, jivi ye̱he̱ cúú dá. Ta va̱xi qui̱vi̱ tá cuni ndó ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi caco̱o i̱ xoo cuáha Ndióxi̱, mé a̱ íin cua̱ha̱ ndée̱. Ta já cuni ndó ye̱he̱ ndicó co̱o i̱ ñuyíví yóho tañu vi̱co̱ tá ná quixi i̱ chí indiví —na̱cachi a. \p \v 63 A̱nda̱ já na̱ndatá da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ jáhma̱ da̱ ña̱ ná canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ xójo̱ ini da. Já cáchí da̱ já: \p —Ndá chicuu chága̱ yó ña̱yivi ndicani nu̱ yo̱. Xi̱hín ña̱ na̱ca̱ha̱n da̱ yóho cánda̱a̱ iní ña̱ ndája núu da Ndióxi̱. \v 64 Á sa̱ na̱xini jo̱ho ndó ña̱ ndája núu da Ndióxi̱ xi̱hín tu̱hun na̱ca̱ha̱n da̱. Ndaja xíní ndó caja í xi̱hi̱n dá viti —na̱cachi da. \p A̱nda̱ já na̱ndique táhan tu̱hun ndihi ña̱yivi ña̱ ndáca̱a̱n cua̱chi nu̱ Jesús ña̱ cán quéa̱ ndítahan quivi a. \p \v 65 Java na na̱casáhá na̱ xíhnu ndaa na tóji̱í nu̱ á ta java na na̱chicaji na jáhma̱ nu̱ á já na̱casáhá cáni na ja̱hndá nu̱u̱ á já ndáca̱ tu̱hún ñahá na̱ já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ca̱ha̱n xi̱hín nde̱ yo na̱cani yo̱hó viti —na̱cachi na. \p Ta ja̱nda̱ na̱ ndáá veñu̱hu cáhnu cán viti na̱casáhá cáni na ja̱hndá nu̱u̱ á. \s1 Tá na̱chije̱hé tu̱hun Pedro ña̱ xíni̱ da̱ Jesús \r (Mt. 26:69-75; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-29) \p \v 66 Ta ndaja coo Pedro íin yi̱i̱ dá xítúní da̱ cán já na̱xi̱nu̱ in ñá cája chúun xi̱hín da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱. \v 67 Já na̱xini ñá xítúní Pedro ta nahá va̱ha na̱sande̱hé ñá nu̱ dá já cáchí ña̱ já: \p —Yóhó cúún táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús, da̱ ñuu Nazaret —na̱cachi ñá. \p \v 68 Joo na̱chije̱hé tu̱hun da ña̱ xíni̱ da̱ Jesús já cáchí da̱ já: \p —U̱hu̱n. Co̱ xíni̱ toho i̱ da ta co̱ xíni̱ toho ye̱he̱ ndá sa̱ha̱ cáhu̱n —cáchí Pedro. \p A̱nda̱ já na̱cayati da yuyéhé ta i̱vi̱ la̱á na̱cana chéle. \v 69 Tá na̱xini mé ñá cája chúun xi̱hín da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán ña̱ na̱sandichi tóo da yéhé cán já na̱casáhá ña̱ cáxi tu̱hun ñá xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi ndúu cán já cáchí ña̱ já: \p —Cande̱hé ndó. Da̱ cáa cúú in táhan da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús —na̱cachi ñá. \p \v 70 Na̱cachi tucu Pedro ña̱ co̱ xíni̱ da̱ Jesús. Chá va na̱ya̱ha ña̱ yóho ta já na̱cachi na̱ ndúu xítúní cán xi̱hi̱n Pedro: \p —Táhan ri da̱ cáa va cúú yóhó jáchi̱ cúún da̱ Galilea ta cáhu̱n tátu̱hun cáha̱n na̱ cán —na̱cachi na. \p \v 71 A̱nda̱ já na̱casáhá Pedro cána̱há da̱ ta na̱tavá da̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ co̱ xíni̱ da̱ Jesús já na̱cachi da já: \p —Ni co̱ xíni̱ mí i̱ ndá ta̱a cúú da̱ ja̱n, da̱ cáha̱n ndó sa̱há ja̱n —na̱cachi da. \p \v 72 Tá na̱cachi da já i̱vi̱ la̱á na̱cana chéle ña̱ chí i̱vi̱. A̱nda̱ já na̱ndicu̱hu̱n ini Pedro ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá tá na̱cachi a já: “Tá cáma̱ní cana i̱vi̱ chéle sa̱ chíje̱hé tu̱hún ña̱ xínún ye̱he̱ u̱ni̱ tañu.” Tá na̱ndicu̱hu̱n ini Pedro ña̱ yóho já na̱casáhá sácu ndiva̱ha da̱. \c 15 \s1 Tá na̱ndiquia̱hva na Jesús ndáha̱ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Lc. 23:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Tá na̱ti̱vi inga qui̱ví ita̱a̱n já na̱ndique táhan na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín ndihi na̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. Já na̱cató na̱ Jesús ñéhe na a̱ cua̱ha̱n na̱ já na̱ndiquia̱hva na mé á nu̱ Pilato. \v 2 Ta mé Pilato na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á mé a̱ nda̱a̱ cúún in rey, da̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. \p —A̱ja̱n. Jivi cúú u̱ tá quia̱hva cáchí ndo̱ ja̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 3 Ta na̱jácojo na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán cua̱há cua̱chi ja̱ta̱ Jesús. \v 4 Já na̱nda̱ca̱ tu̱hún tucu Pilato Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha co̱ ndúcú ñehún tu̱hun nu̱ú i̱. Cande̱hé ndaja cua̱há nu̱ú cua̱chi jácojo na ja̱tu̱n —na̱cachi da. \p \v 5 Joo ni in tu̱hun co̱ó na̱ca̱ha̱n Jesús. Tá na̱xini Pilato ña̱ co̱ ndúcú ñehe Jesús tu̱hun já na̱catóntó da̱ sa̱há ña̱ cája. \s1 Sácú ini na sa̱ha̱ Jesús ndaja caja na ña̱ ná quivi a \r (Mt. 27:15-31; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38-19:16) \p \v 6 Tañu mé víco̱ pascua na̱sahi̱in costumbre Pilato ña̱ janí da̱ in da̱ ndáca̱a̱n veca̱a. Ndá da̱ cúni̱ ña̱yivi janí da̱, da̱ cán cúú da̱ jání da̱. \v 7 Ta ndaja coo mé já ndáca̱a̱n in da̱ naní Barrabás veca̱a xi̱hín java ga̱ da̱ na̱xi̱ca xi̱hi̱n dá. Ndáca̱a̱n da̱ veca̱a sa̱há ña̱ na̱sahní da̱ ndi̱i tá na̱ndiva̱a̱ ña̱yivi. \v 8 Chí na̱xi̱nu̱ ña̱yivi nu̱ Pilato já na̱casáhá na̱ cáha̱n na̱ xi̱hi̱n dá ña̱ ná caja da tá quia̱hva sá caja da. \v 9 Joo na̱nda̱ca̱ tu̱hún Pilato na̱ já cáchí da̱ já: \p —Á co̱ cúni̱ ndó ña̱ ná janí i̱ da̱ cúú rey nu̱ú ña̱yivi Israel yóho —na̱cachi da. \p \v 10 Na̱cachi Pilato ña̱ yóho jáchi̱ xíni̱ da̱ ña̱ na̱ndiquia̱hva na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán Jesús nu̱ da̱ sa̱há ña̱ cáhi̱hvi̱ ini na xi̱hi̱n á. \v 11 Joo na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán na̱casáhá na̱ jándini̱hi na ña̱yivi ña̱ ná cachi na xi̱hi̱n Pilato ña̱ ná janí da̱ Barrabás. \v 12 Tá na̱ndihi já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Pilato na̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ cúni̱ ndó caja i̱ xi̱hín da̱ cáchí ndó cúú rey nu̱ ndóhó, na̱ Israel —na̱cachi da. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe ña̱yivi cán tu̱hun nu̱ Pilato já cáchí na̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cata caa ndó da̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 14 Já na̱cachi Pilato já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cua̱chi na̱caja da, va̱ha. \p Joo ví ga̱ ví cáyuhú cóhó na̱ já cáchí na̱ já: \p —Cata caa ndó da̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 15 Ta sa̱há ña̱ cúni̱ Pilato cando̱o va̱ha da nu̱ú ña̱yivi na̱janí da̱ Barrabás. Ta tá na̱ndihi na̱jácaxáhan na Jesús já na̱ndiquia̱hva da a̱ ndáha̱ na̱ cu̱hu̱n cata caa ñahá na̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 16 A̱nda̱ já ñéhe soldado Jesús cua̱ha̱n na̱ yuyéhé vechúun cán. Já na̱jánditaca soldado cán java ga̱ táhan da. \v 17 Já na̱chinúu na in jahmá cuáhá túu̱n ja̱ta̱ Jesús ta na̱chinúu na in ti̱yi̱vi̱ íñu̱ ji̱ni̱ á. \v 18 Tá na̱ndihi já na̱casáhá na̱ cáyuhú na̱ já cáchí na̱ já: \p —Cáhnu nahá ná cacuu yóhó, da̱ cúú rey nu̱ú na̱ Israel —cáchí na̱ sácu̱ ndaa ñahá na̱. \p \v 19 Tá na̱ndihi na̱casáhá cáni na yiquí jíní a̱ xi̱hín in ndo̱o ta na̱casáhá na̱ xíhnu ndaa na tóji̱í na̱ nu̱u̱ á já na̱casáhá na̱ cáxítí na̱ nu̱ á ña̱ cája na tátu̱hun cája cáhnu na a̱. \v 20 Tá na̱ndihi na̱sa̱cu̱ ndaa na a̱ já na̱tavá na̱ jáhma̱ cuáhá túu̱n ña̱ na̱sanúu ja̱tá. Ta na̱jánda̱ca̱ ndixi na a̱ xi̱hi̱n jáhma̱ mé á já na̱sa̱ñehe na a̱ cua̱ha̱n na̱ cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱. \s1 Tá na̱cata caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱ \r (Mt. 27:32-44; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 21 Tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱ já na̱ndique táhan na xi̱hín in da va̱xi da ndi̱hvi da ñuu Jerusalén. Mé da̱ cán naní da̱ Simón, da̱ ñuu Cirene, da̱ cúú tátá Alejandro xi̱hi̱n Rufo. Já na̱caja ndúsa̱ ná xi̱hi̱n dá ña̱ ná ndicojo da crúxu̱ nu̱ú cata caa na Jesús. \p \v 22 Já na̱sa̱ñehe na Jesús na̱sa̱ha̱n na̱ in xi̱qui̱ naní Gólgota. Tu̱hun yóho cúni̱ cáchí a: nu̱ ndúu lásá yiquí jíní ndi̱i. \v 23 Cán na̱sa̱ha̱n na̱ vino nu̱ Jesús, dó na̱ca̱va̱ táhan xi̱hín ju̱sa ña̱ naní mirra. Joo co̱ó na̱xeen toho a coho a do̱. \v 24 A̱nda̱ já na̱cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱. Já na̱casáhá soldado cán sájíquí da̱ sa̱ha̱ jáhma̱ Jesús ta na̱cachi xi̱hi̱n táhan da ña̱ ndá da̱ ná quee va̱ha cuu quehe in in jáhma̱ Jesús. \p \v 25 Ta cúú á tátu̱hun ca̱a̱ i̱n naha tá na̱cata caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱ cán. \v 26 Ta ji̱ní ndi̱ca crúxu̱ cán na̱ca̱hyí na̱ ndá sa̱há na̱cata caa na a̱ ta já cáchí a̱ já: “Da̱ yóho cúú rey nu̱ú na̱ Israel.” \v 27 Ta sa̱ mé já na̱cata caa na i̱vi̱ ta̱a cui̱hná xi̱hi̱n Jesús: in da xoo cuáha ta in da xoo íti. \v 28 Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱xi̱nu̱ co̱o tu̱hun Ndióxi̱ tá cáchí a̱ já: “Tañu ta̱a quini na̱sacu na a̱.” \p \v 29 Chí cáva̱ ji̱ni̱ mé ña̱yivi yáha cán cána̱há na̱ xi̱hi̱n á já cáchí na̱ já: \p —Cande̱hé. Yóhó cáchún ña̱ jándita̱nu̱n veñu̱hu cáhnu cán ta ti̱xi u̱ni̱ víxí qui̱vi̱ cáchún jácandichi tucún ña̱. \v 30 Jáca̱cu mún. Cuáhán nuu ndi̱ca crúxu̱ ja̱n —na̱cachi na sácu̱ ndaa i̱chi̱ na̱. \p \v 31 Ta quia̱hva já cája na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés sácu̱ ndaa ñahá na̱. Ta na̱casáhá cáha̱n xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: \p —Na̱cuu na̱caja Jesús jáca̱cu da java ga̱ ña̱yivi joo viti a̱ cu̱ú jáca̱cu da mé dá. \v 32 Tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúú dá Cristo, da̱ cúú rey nu̱ú na̱ Israel ná nuu da ndi̱ca crúxu̱ viti ñúhú já ná candúsa nde̱ da̱ —cáchí na̱. \p Ta ja̱nda̱ da̱ i̱vi̱ táhan ndácaa ndi̱ca crúxu̱ jíi̱n á cán cána̱há da̱ xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 33 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o ca̱xi̱vi̱ nda̱a̱ na̱canaá níí cúú ñuyíví ta ja̱nda̱ ca̱a̱ u̱ni̱ sa̱hini já na̱casáhá na̱ndiye̱he̱ tucu. \v 34 Ta sa̱ mé hora já na̱cayuhú cóhó Jesús já cáchí a̱ já: \p —Eloi, Eloi, lama sabactani —na̱cachi a. \m Tu̱hun yóho cúni̱ cáchí a̱: Ndióxi̱ mí i̱, Ndióxi̱ mí i̱, ndáva̱ha na̱jándacoo ndáha̱ ndó ye̱he̱. \p \v 35 Ta java na̱ ndíta cán na̱xini jo̱ho na tu̱hun cáchí a̱. Já na̱cachi na já: \p —Cuni jo̱ho ndó jáchi̱ cána da profeta Elías —na̱cachi na. \p \v 36 A̱nda̱ já xínu in da na̱sa̱ha̱n da̱ na̱chindaxi da in ti̱co̱to̱ ini vino iyá. Já na̱cató da̱ mé ti̱co̱to̱ cán nu̱ú in yitó ndo̱o já na̱chitivi da do̱ yati yúhu̱ Jesús ña̱ ná coho a do̱. Já na̱cachi da já xi̱hín java da̱ cán: \p —Cóho̱ cande̱hó á quixi Elías jánuu a da̱ ndi̱ca crúxu̱ —na̱cachi da. \p \v 37 A̱nda̱ já na̱cayuhú cóhó Jesús já na̱xi̱hi̱ a̱. \v 38 A̱nda̱ já na̱nda̱tá java nda̱a̱ jáhma̱ ndeé ña̱ sájí nuu nu̱ú yi̱í ndiva̱ha veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén cán. Ja̱nda̱ ji̱ni̱ á ta ja̱nda̱ sa̱há na̱nda̱ta̱. \v 39 Ta ndaja coo in da̱ta̱a, da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cuéntá Roma na̱sahi̱in da nu̱ ndácaa Jesús cán ta tá na̱xini da na̱xi̱hi̱ a̱ já na̱cachi da já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí cúú da̱ yóho in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ —na̱cachi da. \p \v 40 Ta na̱sa̱nduu java na̱ji̱hí ta sánde̱hé xícá na̱ Jesús. Tañu na̱ yóho na̱sa̱ndaca̱a̱n ñá naní María, ñá ñuu Magdala xi̱hín María, ñá cúú náná Jacobo, da̱ loho chá nu̱ú José xi̱hín in ñá naní Salomé. \v 41 Na̱sa̱ndi̱co̱ na̱ji̱hí yóho ja̱ta̱ Jesús ta na̱chindeé ñahá na̱ tá na̱sahi̱in a estado Galilea. Cua̱há ga̱ na̱ji̱hí na̱sa̱nduu cán ta java na cúú ná na̱ na̱sa̱ha̱n xi̱hi̱n á ñuu Jerusalén jihna tá cáma̱ní quivi a. \s1 Tá na̱jándu̱xu̱ na̱ Jesús \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 42 Tá na̱cuaá tóo uun qui̱ví viernexe tá cáma̱ní casa̱a̱ qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ na̱ Israel já na̱ya̱ha tócó ndihi ña̱ yóho. \v 43 Ta ndaja coo íin in da naní José, da̱ ñuu Arimatea, da̱ cúú táhan na̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. Mé José yóho ndáti da casa̱a̱ qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi ñuyíví yóho. Ta na̱sa̱ha̱n ndeé ini da cu̱hu̱n da̱ ca̱ha̱n máni̱ dá xi̱hín Pilato sa̱há yiquí cu̱ñu Jesús ña̱ ná quia̱hva mé Pilato ña̱ nu̱ dá. \v 44 Chí na̱catóntó Pilato tá na̱canda̱a̱ ini da ña̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ Jesús. Já na̱cana da da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado da̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún ñahá da̱ á sa̱ na̱xi̱hi̱ Jesús. \v 45 Tá na̱ca̱xi tu̱hun da̱ cán nu̱ Pilato ña̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ Jesús já na̱sa̱ha̱n Pilato ña̱ma̱ni̱ nu̱ú José ña̱ ná ndiquehe da yiquí cu̱ñu Jesús. \v 46 A̱nda̱ já na̱xeen José in jahmá va̱ha ta na̱jánuu da yiquí cu̱ñu Jesús ndi̱ca crúxu̱ já na̱chitiví da̱ ña̱ xi̱hín mé jahmá va̱ha cán. Tá na̱ndihi já na̱chica̱a̱n da̱ mé yiquí cu̱ñu Jesús cán ini in yávi̱ ndáca̱a̱n ndi̱ca cáva̱. Tá na̱ndihi já na̱chija̱hvi da yuhú cáva̱ cán xi̱hín in yu̱u̱ jáhndá cáhnu. \v 47 Ta ndaja coo María, ñá ñuu Magdala xi̱hín María, náná José na̱sande̱hé na̱ nu̱ú na̱sacu na yiquí cu̱ñu Jesús ini mé cáva̱ cán. \c 16 \s1 Tá na̱nditacu tucu Jesús \r (Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Ta tá sa̱ na̱ya̱ha qui̱vi̱ ndíque̱he ndée̱ na̱ já na̱sa̱ha̱n María, ñá ñuu Magdala xi̱hín María, ñá cúú náná Jacobo xi̱hi̱n Salomé viti na̱quee na cua̱ha̱n na̱ cueen na java nu̱ú ña̱ha támi sáha̱n ña̱ chindáá na̱ yiquí cu̱ñu Jesús. \v 2 Ta naha chá mé qui̱vi̱ domingo tá na̱queta ca̱ndii já cua̱ha̱n na̱ nu̱ú na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús cán. \v 3 Ta nani xíca na cua̱ha̱n na̱ íchi̱ cán já ndítúhún xi̱hi̱n táhan na ndá quia̱hva caja na tavá na̱ yu̱u̱ ndájí nu̱ú ndáca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús cán. Já cáchí na̱ já: \p —Yo tavá toho yu̱u̱ ndájí nuu nu̱ú qui̱hví ini nu̱ ndáca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús —cáchí xi̱hi̱n táhan na cása̱ha̱n na̱ jáchi̱ cáhnu ndiva̱ha mé yu̱u̱ cán. \p \v 4 Joo tá na̱xi̱nu̱ na̱ mé cáva̱ cán já na̱xini na ña̱ co̱ó ga̱ yu̱u̱ ndájí yuhú cáva̱ cán. \v 5 Ta tá na̱ndi̱hvi na mé cáva̱ cán já na̱xini na cáa íin in da̱ta̱a ndíxí jahmá yaa ña̱ cáni̱. Íin coo da xoo cuáha ta cúú dá da̱ yúta̱. Tá na̱xini na̱ji̱hí yóho da̱ cán chí na̱yi̱hví na̱. \v 6 A̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n da̱ cán já cáchí da̱ já: \p —A̱ yíhví toho ndó. Xíni̱ ye̱he̱ ña̱ ndínducú ndo̱ Jesús ña̱ Nazaret, ña̱ na̱cata caa na ndi̱ca crúxu̱. Cande̱hé ndo̱ nu̱ú na̱sacu na a̱. Co̱ó ga̱ íin viti jáchi̱ na̱nditacu tucu a. \v 7 Ta viti cuáhán ndo̱ ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á ta xi̱hi̱n Pedro ña̱ cánu̱ú mé á cua̱ha̱n estado Galilea. Tá cu̱hu̱n ndó cán já cuni ndó a̱ tá quia̱hva na̱cachi mé á xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱. \p \v 8 Já na̱quee na̱ cán xínu na cua̱ha̱n na̱ jáchi̱ na̱yi̱hví ndiva̱ha na a̱nda̱ quíji ni̱nu na. Co̱ó na̱ca̱ha̱n na̱ xi̱hín ni in ña̱yivi jáchi̱ na̱yi̱hví ndiva̱ha na. \s1 Tá na̱xini María, ñá ñuu Magdala Jesús \r (Jn. 20:11-18) \p \v 9 Tá na̱ndihi na̱nditacu tucu Jesús ta tá na̱ti̱vi mé qui̱vi̱ domingo já ñá nu̱ cuítí na̱xini Jesús na̱sacuu ñá María, ñá ñuu Magdala, mé ñá na̱tavá Jesús u̱sa̱ rí quini na̱sa̱ndaca̱a̱n ini ñá. \v 10 Ta tá na̱xini ñá mé á já na̱quee ñá cua̱ha̱n ñá ca̱xi tu̱hun ñá nu̱ú na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n Jesús ña̱ tácú a̱. Ta ndúu cuéha̱ ini na ta sácu na ndúu na tá na̱sa̱a̱ ña̱. \v 11 Ta na̱ca̱xi tu̱hun ñá nu̱ ná ña̱ na̱nditacu tucu Jesús ta na̱xini ñá mé á joo co̱ó na̱xeen na candúsa na ña̱. \s1 Tá na̱xini i̱vi̱ da̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n Jesús mé á \r (Lc. 24:13-35) \p \v 12 Ta tá na̱ndihi já na̱ndija̱ma Jesús ndá quia̱hva cáa já na̱nda̱ca̱ náha̱ á nu̱ú i̱vi̱ táhan na̱ cua̱ha̱n yúcu̱, na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á. \v 13 Joo tá na̱ndicuni na mé á já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ ca̱xi tu̱hun na xi̱hín na̱ java cán joo co̱ó na̱xeen na candúsa na tu̱hun na̱ca̱ha̱n ndíví na̱ yóho xi̱hi̱n ná. \s1 Sáhndá Jesús chuun nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 14 Tá na̱ndihi cán na̱nda̱ca̱ náha̱ Jesús nu̱ú ndíhu̱xu̱ in na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á nani ndúu na xíxi na. Já na̱casáhá jána̱ni a na̱ jáchi̱ na̱ndaja táhyí na̱ ínima̱ ná ta co̱ó na̱xeen na candúsa na ña̱ na̱xini na̱ java cán Jesús tá na̱ndihi na̱nditacu tucu a. \v 15 Já na̱casáhá cáchí Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndo̱ níí cúú ñuyíví yóho ta ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín ndihi ña̱yivi tu̱hun va̱ha sa̱há i̱. \v 16 Ta ndá na̱ ná candúsa ye̱he̱ ta candúta̱ ná já quéa̱ ca̱cu ndaa ínima̱ ná ta a̱ cúhu̱n na̱ indayá. Joo na̱ co̱ cándúsa ye̱he̱, na̱ cán cúú na̱ cu̱hu̱n na̱ ndoho ini na indayá a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 17 Joo na̱ cándeé ini ye̱he̱ caja na ña̱ xitúhún. Ta xi̱hín qui̱ví ye̱he̱ tavá na̱ ínima̱ quini ndáca̱a̱n ini ña̱yivi. Ta ndaca̱ha̱n na̱ tu̱hun sa̱á ña̱ co̱ó na̱catia̱hva na. \v 18 Ta tá ná tiin ndáha̱ ná co̱o̱ ta tá ná coho na ña̱ cúú cahní ñahá, a̱ cáhní toho a na̱. Ta tá ná chinúu na ndáha̱ ná ji̱ní na̱ quíhvi̱ já ndiva̱ha mé na̱ quíhvi̱ cán —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱ndaa Jesús cua̱ha̱n indiví \r (Lc. 24:50-53) \p \v 19 Tá na̱ndihi na̱ca̱ha̱n Jesús, xitoho í tócó ndihi tu̱hun yóho xi̱hi̱n ná a̱nda̱ já na̱ndindita cua̱ha̱n indiví ta na̱sa̱co̱o a xoo cuáha Ndióxi̱, tátá yo̱. \v 20 Tá na̱ndihi já na̱quee na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á cán cua̱ha̱n na̱ ca̱xi tu̱hun na tu̱hun va̱ha sa̱ha̱ Jesús ndijáá ñuu. Ta já na̱chindeé Jesús, xitoho í na̱ cán ta náha̱ ña̱ cúú á ña̱ nda̱a̱ cáha̱n na̱ jáchi̱ na̱caja mé á ña̱ cúú cája na cua̱há nu̱ú ña̱ xitúhún. Já ná coo.