\id MAT \h San Mateo \toc1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Mateo sa̱há ña̱ na̱caja Jesucristo \toc2 San Mateo \toc3 Mt. \mt1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Mateo sa̱há ña̱ na̱caja Jesucristo \c 1 \s1 Chi̱chi na̱quixi Jesucristo \r (Lc. 3:23-38) \p \v 1 Ña̱ yóho cúú qui̱vi̱ na̱ na̱sa̱cuu tásáhnu jícó Jesucristo, mé a̱ na̱quixi chi̱chi David xi̱hín chi̱chi Abraham: \p \v 2 Abraham na̱sa̱cuu tátá Isaac ta Isaac na̱sa̱cuu tátá Jacob ta Jacob na̱sa̱cuu tátá Judá xi̱hín java ga̱ ñani da. \v 3 Judá na̱sa̱cuu tátá Fares xi̱hi̱n Zara ta náná ndíví da̱ yóho na̱sa̱naní ña̱ Tamar. Ta Fares na̱sa̱cuu tátá Esrom ta Esrom na̱sa̱cuu tátá Aram. \v 4 Ta Aram na̱sa̱cuu tátá Aminadab ta Aminadab na̱sa̱cuu tátá Naasón ta Naasón na̱sa̱cuu tátá Salmón. \v 5 Ta Salmón na̱sa̱cuu tátá Booz, da̱ cúú ja̱hyi ñá naní Rahab. Booz na̱sa̱cuu tátá Obed ta Obed yóho na̱sa̱cuu da ja̱hyi ñá naní Rut cán. Ta mé Obed yóho na̱sa̱cuu tátá Isaí. \v 6 Ta Isaí na̱sa̱cuu tátá rey David ta rey David yóho na̱sa̱cuu tátá Salomón, da̱ cúú ja̱hyi ñá na̱sa̱cuu ñájíhí Urías nu̱ cuítí cán. \p \v 7 Ta Salomón na̱sa̱cuu tátá Roboam ta Roboam na̱sa̱cuu tátá Abías ta Abías yóho na̱sa̱cuu tátá Asa. \v 8 Ta Asa na̱sa̱cuu tátá Josafat ta Josafat na̱sa̱cuu tátá Joram ta Joram na̱sa̱cuu tátá Uzías. \v 9 Ta Uzías na̱sa̱cuu tátá Jotam ta Jotam na̱sa̱cuu tátá Acaz ta Acaz na̱sa̱cuu tátá Ezequías. \v 10 Ta Ezequías na̱sa̱cuu tátá Manasés ta Manasés na̱sa̱cuu tátá Amón ta Amón na̱sa̱cuu tátá Josías. \v 11 Ta Josías na̱sa̱cuu tátá Jeconías xi̱hi̱n java ga̱ ñani da. Ta na̱sa̱cuu da tiempo tá na̱tiin soldado na̱ Israel já na̱sa̱ndaca ñahá da̱ na̱ cán ñuu Babilonia. \p \v 12 Ta tá na̱sanduu na̱ Israel ñuu Babilonia cán já na̱cacu Salatiel ta tátá Salatiel na̱sa̱cuu Jeconías. Ta Salatiel na̱sa̱cuu tátá Zorobabel. \v 13 Ta Zorobabel na̱sa̱cuu tátá Abiud ta Abiud na̱sa̱cuu tátá Eliaquim ta Eliaquim na̱sa̱cuu tátá Azor. \v 14 Ta Azor na̱sa̱cuu tátá Sadoc ta Sadoc na̱sa̱cuu tátá Aquim ta Aquim na̱sa̱cuu tátá Eliud. \v 15 Ta Eliud na̱sa̱cuu tátá Eleazar ta Eleazar na̱sa̱cuu tátá Matán ta Matán na̱sa̱cuu tátá Jacob. \v 16 Ta Jacob na̱sa̱cuu tátá José, da̱ na̱sa̱cuu yíi̱ María. Ta María cúú ñá na̱sa̱cuu náná Jesucristo, mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \p \v 17 Ña̱ cán quéa̱ ja̱nda̱ tá na̱casáhá cácu ja̱hyi Abraham ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o a qui̱ví na̱casáhá cácu ja̱hyi David já na̱ya̱ha u̱xu̱ co̱mi̱ generación. Ta tá quia̱hva na̱casáhá cácu ja̱hyi David ja̱nda̱ quia̱hva na̱tiin na̱ Babilonia na̱ Israel já ñéhe ñahá na̱ cua̱ha̱n na̱ na̱ya̱ha inga u̱xu̱ co̱mi̱ generación. Ta na̱ya̱ha inga u̱xu̱ co̱mi̱ generación nani na̱sa̱nduu na̱ Israel ñuu Babilonia ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ na̱ca̱cu Jesús, mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \s1 Tá na̱cacu Jesús \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 Joho na̱sahi̱in tá na̱cacu Jesucristo: Mé María, ñá cacuu náná Jesús cán sa̱ na̱sa̱ha̱n ñá tu̱hun ñá ña̱ tanda̱ha̱ ñá xi̱hín José. Joo tá cáma̱ní coo da xi̱hi̱n ñá já na̱canda̱a̱ ini da ña̱ ñúhu ja̱hyi ñá. Ta ña̱ yóho na̱sa̱cuu a ña̱ na̱caja ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. \v 19 Ta José, da̱ cacuu yíi̱ María cán cúú dá da̱ cája ndinuhu ña̱ nda̱a̱. Ta na̱ca̱hán da̱ ña̱ na̱sahi̱in ñá xi̱hín inga da̱ta̱a joo co̱ó na̱xeen da ca̱ha̱n núu da sa̱ha̱ ñá nu̱ú ña̱yivi. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱sacu ini da jándacoo je̱hé da̱ ña̱. \v 20 Ta nani cáhvi ini da sa̱há ña̱ caja da a̱nda̱ jáví na̱quixi in sa̱ni nu̱ dá ta na̱nda̱ca̱ náha̱ in táto̱ Ndióxi̱ nu̱ dá. Ta tañu mé sa̱ni cán na̱ca̱ha̱n xi̱hi̱n dá. Já na̱cachi a já: \p —José, da̱ na̱quixi chi̱chi David, a̱ cáyi̱hví tohún tanda̱hún xi̱hi̱n María ja̱n jáchi̱ na̱caja ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ña̱ ñúhu ja̱hyi ñá. \v 21 Ta tá sa̱ na̱cacu ja̱hyi María já chica̱a̱n ndó qui̱vi̱ á ná cananí a̱ Jesús jáchi̱ jáca̱cu a ña̱yivi nu̱ú cua̱chi tá ná candeé ini na mé á —na̱cachi a. \p \v 22 Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha ña̱ ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ ña̱ na̱ca̱hyí in profeta sa̱nahá ndiva̱ha cán ta já na̱cachi da̱ cán já: \q1 \v 23 Va̱xi qui̱vi̱ cañuhu ja̱hyi in ñá tacú, ñá a̱ ñáha coo ta̱a xi̱hín. \q1 Ta tá sa̱ na̱cacu ja̱hyi ñá cán já cacu na qui̱vi̱ á cananí a̱ Emanuel. \m Ta tu̱hun yóho cúni̱ cachi a: íin Ndióxi̱ xo̱ho̱. \p \v 24 Ta tá na̱ndicáxí ini José já na̱caja da tá íin na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n dá. Ta já na̱tanda̱ha̱ dá xi̱hi̱n María. \v 25 Joo co̱ó na̱sahi̱in da xi̱hín ña̱ tá quia̱hva íin in da̱ta̱a xi̱hi̱n ñájíhí da̱ ja̱nda̱ quia̱hva cacu ja̱hyi María. Ta tá na̱cacu a cán já na̱sacu José qui̱vi̱ á cananí a̱ Jesús. \c 2 \s1 Tá na̱xito nihni na̱ ndi̱chí Jesús \p \v 1 Ta na̱cacu Jesús in ñuu naní Belén ña̱ ndáca̱a̱n estado Judea. Ta mé tiempo cán na̱sacomí rey Herodes cuéntá sa̱há nación Israel. Ta mé tañu já na̱xi̱nu̱ co̱o java na̱ ndi̱chí ñuu Jerusalén. Mé na̱ ndi̱chí yóho cúú ná na̱ jácuaha xi̱hín qui̱mi ta na̱quixi na chí nu̱ cána ca̱ndii. \v 2 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na ñuu Jerusalén já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ ña̱yivi já na̱cachi na já: \p —Ndájá íin da̱ loho na̱cacu viti ja̱n, da̱ cacuu rey nu̱ú na̱ Israel. Jáchi̱ na̱xini nde̱ na̱queta qui̱mi nu̱ú nde̱ ta xi̱hi̱n rí yóho sa̱ na̱canda̱a̱ ini nde̱ ña̱ sa̱ na̱cacu da. Ta viti va̱xi nde̱ yóho caja cáhnu nde̱ da̱ —na̱cachi na̱ ndi̱chí cán ndáca̱ tu̱hún na̱. \p \v 3 Ta tá na̱xini jo̱ho rey Herodes ña̱ yóho já na̱casáhá da̱ ndíhi ndiva̱ha ini da ta quia̱hva já na̱casáhá ndíhi ini tócó ndihi ña̱yivi ñuu Jerusalén cán. \v 4 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cana rey Herodes cán tócó ndihi na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán. Ta já na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ na̱ sa̱ha̱ ndá ñuu cúú nu̱ cáchí tu̱hun Ndióxi̱ cacu da̱ na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ tu̱hun a chindahá a̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 5 Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n dá: \p —Ñuu Belén, ña̱ ndáca̱a̱n estado Judea cán cúú nu̱ú cáchí tu̱hun Ndióxi̱ cacu da jáchi̱ quia̱hva já na̱ca̱hyí in profeta sa̱nahá tá na̱cachi da já: \q1 \v 6 Va̱tí ñuu Belén, ña̱ ndáca̱a̱n estado Judea, \q1 cúú á in ñuu loho ndiva̱ha tañu ñuu náhnu cán joo íin sa̱há a̱, \q1 jáchi̱ tañu ña̱yivi ñuu cán ndindita in da̱ cacomí cuéntá sa̱há na̱ Israel, na̱ cúú cuéntá Ndióxi̱, já na̱ca̱hyí in profeta sa̱nahá. \p \v 7 Tá na̱ndihi já na̱cana xóo rey Herodes na̱ ndi̱chí cán ta já na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ na̱ cán sa̱ha̱ ndá qui̱vi̱ na̱na̱ha̱ qui̱mi cán mé rí nu̱ ná. \v 8 A̱nda̱ já na̱chindahá da̱ na̱ ñuu Belén. Já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndo̱ ñuu Belén cán ta nda̱ca̱ tu̱hún va̱ha ndó ndaja cáa sa̱há ta̱a loho na̱cacu ja̱n. Ta tá sa̱ na̱ndiñehe ndó a̱ já quixi ndó ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín i̱ já ná cu̱hu̱n ri ye̱he̱ va caja cáhnu i̱ ña̱ —na̱cachi Herodes xi̱hín na̱. \p \v 9 Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱quee na̱ ndi̱chí cua̱ha̱n tucu na. Ta qui̱mi, rí na̱xini na nu̱ cuítí cán já ndáca̱ tucu rí na̱ cua̱ha̱n na̱. Ta tá na̱xi̱nu̱ rí chí nu̱ú íin mé a̱ loho cán a̱nda̱ já na̱sa̱ca̱ndichi rí. \v 10 Ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini na tá xíni̱ na̱ mé qui̱mi cán. \v 11 Tá na̱ndihi já na̱qui̱hvi na ini vehe já na̱xini na mé a̱ loho cán xi̱hín María, náná a̱. Ta já na̱caxítí na̱ nu̱ á ta já na̱caja cáhnu na ña̱. Ta tá na̱ndihi já na̱suná na̱ yuhú sa̱to̱ ñéhe na ta já na̱jo̱co̱ na̱ jiu̱hu̱n cuáán nu̱ú a̱ xi̱hín ju̱sa va̱ha xi̱hín in ña̱ támi sáhan naní mirra nu̱ mé a̱ loho cán. \v 12 Tá na̱ndihi já na̱quixi in sa̱ni nu̱ ná ta xi̱hi̱n mé sa̱ni cán na̱cachi Ndióxi̱ xi̱hi̱n ná ña̱ ná a̱ ndícó co̱o na chí nu̱ íin rey Herodes. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndijama na íchi̱ cuánúhu̱ ná ñuu na. \s1 Tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ Egipto \p \v 13 Ta tá sa̱ na̱quee na̱ ndi̱chí cán cua̱ha̱n na̱ já na̱quixi in sa̱ni nu̱ú José ta na̱nda̱ca̱ náha̱ in táto̱ Ndióxi̱ nu̱ dá. Já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cuándaco̱ún ndiquehe ña̱ loho ja̱n xi̱hín María, náná a̱ ta cunún cu̱hu̱n xi̱hi̱n ná chí ñundáhyi̱ nación Egipto. Ta cán coún xi̱hi̱n ná ja̱nda̱ quia̱hva ná ca̱xi tu̱hun i̱ xu̱hu̱n. Jáchi̱ caca nuu Herodes ndinducú da̱ ña̱ loho ja̱n ña̱ cahní ñahá da̱ —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hín José. \p \v 14 A̱nda̱ já na̱ndaco̱o José já na̱quehe da Jesús xi̱hín María, náná a̱ já na̱queta ñuú na̱ cua̱ha̱n na̱ chí Egipto. \v 15 Ta cán na̱sa̱nduu na ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱hi̱ Herodes. Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha já ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱cachi Ndióxi̱ sa̱nahá tá na̱ca̱hyí in profeta já: “Na̱sahi̱in ja̱hyi i̱ nación Egipto ta na̱cana i̱ da̱ ná ndicó co̱o da”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \s1 Tá na̱sahnda Herodes chuun ña̱ ná cahní na̱ na̱ va̱lí \p \v 16 Ta ndaja coo na̱xini Herodes cán ña̱ na̱jándahvi na̱ ndi̱chí cán da̱ sa̱há ña̱ co̱ó na̱xi̱nu̱ ga̱ na̱ nu̱ dá. Ña̱ cán quéa̱ a̱ ju̱ú quia̱hva na̱xo̱jo̱ ini da. Ta chí na̱sahnda da chuun ña̱ ná cahní ndihi na ta̱a va̱lí, na̱ i̱vi̱ cui̱a̱ chí ni̱nu̱, mé na̱ ndúu ñuu Belén xi̱hín ñuu válí cátáhan xi̱hi̱n á. Jáchi̱ sa̱ na̱ca̱xi tu̱hun na̱ ndi̱chí cán xi̱hi̱n dá ña̱ na̱xini na mé qui̱mi a̱nda̱ tátu̱hun i̱vi̱ cui̱a̱. \v 17 Ta tá na̱ndihi na̱xi̱hi̱ na̱ va̱lí yóho já na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱ca̱hyí profeta Jeremías sa̱nahá ndiva̱ha tá na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 \v 18 Ñuu Ramá ja̱ndá joho ndáhví tácu̱ \q1 cáyuhú cóhó ñáñáha̱ sácu ñá. \q1 Ta ñá sácu yóho cúú ñá Raquel. Sácu ñá sa̱há ja̱hyi ñá. \q1 Ta co̱ cúni̱ ñá ndi̱co ini ñá jáchi̱ na̱xi̱hi̱ ja̱hyi ñá, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \p \v 19 Joo tá sa̱ na̱xi̱hi̱ Herodes já na̱quixi tucu sa̱ni nu̱ú José nu̱ íin da nación Egipto cán. Ta na̱nda̱ca̱ náha̱ in táto̱ Ndióxi̱ nu̱ dá já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p \v 20 —Cuándaco̱ún ta ndiquehe Jesús xi̱hi̱n María, náná a̱ ta cuáhán ndicó co̱o xi̱hi̱n ná chí ñundáhyi̱ Israel. Jáchi̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ va na̱ ndúcú cahní ña̱ loho ja̱n —cáchí táto̱ Ndióxi̱. \p \v 21 A̱nda̱ já na̱ndico̱o José ta ñéhe da Jesús xi̱hi̱n María, náná a̱ cua̱ha̱n na̱ ndícó co̱o na chí ñundáhyi̱ Israel. \v 22 Joo tá na̱ñehe da tu̱hun ña̱ na̱ndicojo Arquelao chuun cacuu da rey nu̱ Herodes, tátá da̱ já na̱yi̱hví José cu̱hu̱n da̱ chí estado Judea. Ta sa̱há ña̱ sa̱ na̱ca̱xi tu̱hun táto̱ Ndióxi̱ tañu sa̱ni nu̱ dá sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndijama da íchi̱ ta cua̱ha̱n da̱ chí estado Galilea. \v 23 Ta na̱xi̱nu̱ co̱o na in ñuu naní Nazaret nu̱ú na̱sa̱nduu na. Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱ca̱hyí na̱ profeta sa̱nahá ña̱ cacuu Jesús da̱ ñuu Nazaret. \c 3 \s1 Tá na̱casáhá Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi cáha̱n ndojó da̱ yucú íchí cán \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Mé tiempo cán Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi na̱xi̱nu̱ da̱ yucú íchí cuéntá estado Judea cán. Ta na̱casáhá jána̱ha̱ da̱ ña̱yivi. \v 2 Já cáchí da̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Xíní ñúhú jándacoo ndó ña̱ núu cája ndó ta ndicó co̱o ini ndó nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ sa̱ na̱cayati qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —cáchí da̱ xi̱hi̱n ná. \p \v 3 Mé Juan yóho cúú dá da̱ na̱ca̱ha̱n profeta Isaías sa̱ha̱ tá na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 Va̱xi qui̱vi̱ tá ca̱ha̱n cóhó in da tañu yucú íchí ta cachi da já xi̱hín ña̱yivi: \q1 “Caja tia̱hva ndó íchi̱ nu̱ú quixi xitoho í, \q1 ta cuná ndó in íchi̱ nda̱cú nu̱ mé á ña̱ ná ndi̱hvi a ínima̱ ndo̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \p \v 4 Ta jáhma̱ na̱sa̱ndixi Juan yóho na̱sa̱cuu a ña̱ na̱cava̱ha na xi̱hi̱n íji̱ camello ta na̱sa̱ndi̱co̱ in nií jáhndá tóco̱ da̱. Ta na̱xixi da ti̱ca xi̱hín ñu̱ñu̱ yúcú. \v 5 Ta na̱queta ña̱yivi ndúu ñuu Jerusalén xi̱hín na̱ ndúu estado Judea xi̱hín na̱ ndúu ñundáhyi̱ yati yu̱ta Jordán cán na̱sa̱a̱ na̱ nu̱ Juan taa jo̱ho na nu̱ cáha̱n da̱. \v 6 Ta tá na̱na̱hma̱ na̱ cua̱chi na nu̱ Ndióxi̱ já na̱jácandúta̱ Juan na̱ ini yu̱ta Jordán. \p \v 7 Joo tá na̱xini Juan ña̱ ja̱nda̱ joho xínu̱ co̱o cua̱há na̱ fariseo xi̱hín na̱ saduceo nu̱ dá ña̱ ná jácandúta̱ da̱ na̱ já na̱casáhá xójo̱ ndiva̱ha ini da ta já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Mé ndó cúú ndó tátu̱hun co̱o jáchi̱ cúú ndó na̱ quini. Cáhán ndo̱ ña̱ a̱ jándoho ga̱ Ndióxi̱ ini ndó sa̱há cua̱chi ndó tá ná candúta̱ ndo̱ va̱tí cája tá cája ndó cua̱chi. \v 8 Xíní ñúhú caja ndó ña̱ va̱ha já ná cuni ña̱yivi ña̱ mé a̱ nda̱a̱ táhyí na̱jándicoo ndó ña̱ núu na̱sacaja ndó jihna. \v 9 Ta a̱ cáhán ndo̱ ña̱ jáca̱cu Ndióxi̱ ndo̱hó sa̱há ña̱ cúú ndó na̱ na̱quixi chi̱chi Abraham. Jáchi̱ co̱ó sa̱ha̱ toho ña̱ ja̱n nu̱ Ndióxi̱ tá co̱ jándacoo ndó cua̱chi ndó. Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ja̱nda̱ yu̱u̱ ndúu nu̱ ñúhu̱ ja̱n cuu caja Ndióxi̱ ña̱ ná nduu a ña̱yivi quixi chi̱chi Abraham. \v 10 Mé ndó cúú ndó tátu̱hun in yíto̱, dó sa̱ na̱tiin na hacha cua̱ha̱n na̱ cahnda na. Ta tócó ndihi yíto̱, dó co̱ sáhan cui̱hi va̱ha nu̱u̱, ta̱hnda̱ do̱ ta que̱e dó nu̱ ñúhu̱ ca̱yi̱ do̱. Quia̱hva já caja ri Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndó tá co̱ cúni̱ ndó ndicó co̱o ini ndó nu̱ mé á. \v 11 Mé a̱ nda̱a̱ cája ndúta̱ i̱ ndóhó xi̱hín ticui̱í ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ ña̱ na̱ndicó co̱o ini ndó nu̱ Ndióxi̱. Joo va̱xi inga da ta da̱ cán cúú da̱ jándicutú ínima̱ ndo̱ xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ta ña̱ cán cacuu a tátu̱hun ñúhu̱ cáyi̱. Ta da̱ cán íin cua̱ha̱ chága̱ ndée dá a̱ ju̱ú ga̱ ye̱he̱. Ta chí co̱ó sa̱há i̱ ndica xítí i̱ nu̱ dá ña̱ ndaxí i̱ correa ndu̱sa̱ da̱. \v 12 Mé da̱ va̱xi cán ca̱xi da ña̱yivi va̱ha tañu ña̱yivi quini. Cúú á tátu̱hun in da̱ta̱a tá jáxi̱xi da trigo xi̱hi̱n pala já ná quee xe̱he̱ á já cacu va̱ha da ña̱. Ta xe̱he̱ na̱cana cán cu̱hu̱n a̱ ca̱yi̱ a̱ xi̱hi̱n ñúhu̱ i̱ta̱ ña̱ a̱ ndáhva̱ toho —cáchí Juan xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá na̱candúta̱ Jesús \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 Na̱quee Jesús chí estado Galilea cua̱ha̱n yu̱ta Jordán nu̱ ndáca̱a̱n Juan jácandúta̱ dá ña̱yivi ña̱ ná jácandúta̱ da̱ mé á. \v 14 Joo nu̱ cuítí co̱ó na̱xeen toho Juan jácandúta̱ dá Jesús. Ña̱ cán quéa̱ na̱cachi da já xi̱hín Jesús: \p —Yóhó cúú da̱ ndítahan jácandúta̱ ye̱he̱. Ta cáa joho va̱sún yóho ña̱ ná jácandúta̱ i̱ yo̱hó —na̱cachi Juan cán xi̱hín Jesús. \p \v 15 Já na̱nducú nehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cande̱hé. Quia̱hva já ndítahan coo ña̱ yóho viti jáchi̱ ndítahan nu̱ yo̱ jáxi̱nu̱ co̱o i̱ tócó ndihi ña̱ nda̱a̱ ña̱ na̱sacu ini Ndióxi̱ coo —na̱cachi a. \p Xi̱hín ña̱ yóho na̱candúsa Juan ta chí na̱jácandúta̱ dá Jesús. \v 16 Ta tá na̱ndihi na̱candúta̱ Jesús já na̱queta ini ticui̱í cán. A̱nda̱ já na̱nu̱na̱ indiví ta na̱xini Jesús na̱nuu ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ja̱tá ta na̱saca̱a tá quia̱hva cáa in ndija̱ta. \v 17 Tá na̱ndihi já na̱xini jo̱ho a cáha̱n in a indiví ta já cáchí a̱ cán já: \p —Yóhó cúún ja̱hyi ma̱ní i̱ ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini i̱ xu̱hu̱n —na̱cachi a. \c 4 \s1 Xíto ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ Jesús \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 Tá na̱ndihi já ndáca ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ Jesús cua̱ha̱n chí yucú íchí nu̱ú co̱ ndúu ña̱yivi já ná coto ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ mé á. \p \v 2 Ta cán na̱sahi̱in a ti̱xi i̱vi̱ jícó qui̱vi̱. Ñuú ta ndiví co̱ó na̱xixi a ta tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ jo̱co nu̱ á. \v 3 Já na̱cayati tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nu̱ú Jesús ña̱ coto ndojó ñahá ri̱ já na̱cachi rí já xi̱hi̱n á: \p —Tá ta̱ jivi ndusa ja̱hyi Ndióxi̱ cúún cahnda chuun ña̱ ná nduu yu̱u̱ yóho pan —na̱cachi rí cán xi̱hín Jesús. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n rí: \p —Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “A̱ ju̱ú pan cuití cuxu ña̱yivi já catacu na, va̱ha. Xíní ñúhú ri a caja na ña̱ sáhndá tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ná já quéa̱ cuu catacu na nu̱ Ndióxi̱” —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n rí. \p \v 5 Tá na̱ndihi já ndáca tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán Jesús cua̱ha̱n xi̱hi̱n rí ñuu Jerusalén, ña̱ yi̱i̱ cán ta já na̱jándaa rí a̱ nu̱ jícó ji̱ni̱ veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n cán. \v 6 Ta já na̱cachi rí já xi̱hi̱n á: \p —Tá ta̱ jivi ndusa ja̱hyi Ndióxi̱ cúún jácana mún chí ni̱nu̱ jáchi̱ já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: \q1 Cahnda Ndióxi̱ chuun nu̱ táto̱ mé á ña̱ ná candaa na yo̱hó. \q1 Ta ndinehe ndáha̱ na̱ yo̱hó, \q1 já quéa̱ ná a̱ ndícue̱he̱ sa̱hu̱n tá ná cachihin sa̱hu̱n xi̱hín yu̱u̱, já cáchí tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi rí xi̱hín Jesús. \p \v 7 Ta já na̱nducú nehe Jesús tu̱hun nu̱ rí já na̱cachi a já xi̱hi̱n rí: \p —Cáchí tucu tu̱hun Ndióxi̱ já: “A̱ cóto ndojó tohún Ndióxi̱, xitohún” —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ri̱. \p \v 8 Ta tá na̱ndihi já ndáca tucu tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán Jesús na̱sa̱ha̱n xi̱hi̱n rí in ji̱ni̱ yúcu̱ jícó ndiva̱ha. Ta já na̱na̱ha̱ rí ndaja táhan ñuu ndúu ñuyíví nu̱ á ta na̱jána̱ha̱ rí tócó ndihi ña̱ náhnu ndúu cán nu̱ á. \v 9 Ta já na̱cachi tucu rí já xi̱hín Jesús: \p —Tócó ndihi ña̱ yóho quia̱hva i̱ nu̱u̱n tá ná caxítún nu̱ú i̱ caja cáhnún ye̱he̱ —na̱cachi rí quini cán xi̱hín Jesús. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n rí: \p —Satanás, cuáhán caxoo jáchi̱ já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “In túhún Ndióxi̱, xitohún ndítahan caja cáhnún ta in túhún mé á ndítahan caja ndívún nu̱u̱n” —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n rí cán. \p \v 11 Tá na̱ndihi já na̱caxoo tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán cua̱ha̱n ri̱. Ta já na̱xi̱nu̱ java táto̱ Ndióxi̱ chindeé na̱ Jesús. \s1 Tá na̱casáhá cáxi tu̱hun Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ estado Galilea \r (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15) \p \v 12 Tá na̱ne̱hé Jesús tu̱hun ña̱ na̱chica̱a̱n na̱ Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi veca̱a já na̱quee a cán cua̱ha̱n chí estado Galilea. \v 13 Joo co̱ó na̱cando̱o a ñuu Nazaret chí na̱quee a cua̱ha̱n coo a chí ñuu Capernaum ña̱ ndáca̱a̱n yuhú tañu̱hú, dó ndáca̱a̱n ñundáhyi̱ cuéntá na̱ na̱quixi chi̱chi Zabulón xi̱hín na̱ na̱quixi chi̱chi Neftalí. \v 14 Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha ña̱ ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱ca̱hyí profeta Isaías sa̱nahá tá na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 \v 15 Ña̱yivi ndúu ñundáhyi̱ Zabulón xi̱hín na̱ ndúu ñundáhyi̱ Neftalí, \q1 ña̱ ñúhu inga xoo yu̱ta Jordán yati yuhú tañu̱hú, \q1 ta jári na̱ ndúu Galilea, mé estado nu̱ ndúu ña̱yivi, na̱ co̱ cúú chi̱chi Israel, \q1 \v 16 mé na̱ cán na̱sa̱nduu na nu̱ú naá ndiva̱ha ta viti na̱xini na in ña̱ha yéhe̱ ndiva̱ha. \q1 Jándiye̱he̱ á nu̱ ná ña̱ ná a̱ quíví na̱, \q1 joo catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ nu̱ íin Ndióxi̱, na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá. \p \v 17 Ta chí mé tiempo já na̱casáhá Jesús cáha̱n ndojó a̱ nu̱ú ña̱yivi ta já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Xíní ñúhú jándacoo ndó cua̱chi cája ndó ta ndicó co̱o ini ndó nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \s1 Tá cána Jesús co̱mí da̱ tává ti̱yacá ña̱ ná caca tuun da xi̱hi̱n á \r (Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11) \p \v 18 Tá xíca Jesús cua̱ha̱n yuhú tañu̱hú Galilea, na̱ndine̱hé a̱ i̱vi̱ ta̱a, da̱ cúú ñani. In da naní Simón ta cáha̱n na̱ Pedro xi̱hi̱n dá. Ta da̱ inga cán naní da̱ Andrés. Ndíví da̱ yóho cúú dá da̱ tává ti̱yacá ta ñúhu na jácana na ñúnu̱ ná ini tañu̱hú cán. \v 19 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ndíví da̱: \p —Naha quíi̱ ndó candi̱co̱ ndó ye̱he̱ caca tuun ndó xi̱hín i̱. Tává ndó ti̱yacá viti joo caja i̱ ña̱ ná cuu tavá ndo̱ ña̱yivi tañu cua̱chi —cáchí a̱. \p \v 20 Ta chí i̱vi̱ la̱á na̱jándacoo da ñúnu̱ da̱ ta na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús. \p \v 21 Ta nani xíca Jesús cua̱ha̱n chága̱ chí nu̱u̱ já na̱xini a inga i̱vi̱ tucu ta̱a, da̱ cúú ñani. In da̱ naní Jacobo ta inga da naní Juan, da̱ cúú ja̱hyi Zebedeo. Ta ndíví mé da̱ yóho ñúhu da ini barco da̱ xi̱hi̱n tátá da̱ ndája va̱ha da ñúnu̱ dá. Ta na̱cana Jesús ndíví da̱ yóho. \v 22 Ta chí i̱vi̱ la̱á na̱jándacoo da barco da̱ xi̱hi̱n tátá da̱ ta na̱casáhá xíca tuun da xi̱hín Jesús. \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ú cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi \r (Lc. 6:17-19) \p \v 23 Níí cúú estado Galilea na̱xi̱ca nuu Jesús cáha̱n tu̱hun va̱ha nu̱ú ña̱yivi ini veñu̱hu in in ñuu cán. Cáxi tu̱hun a nu̱ ná ña̱ sa̱ na̱ndindaa qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi ñuyíví. Ta na̱ndaja va̱ha Jesús na̱ quíhvi̱ tá nu̱ú cue̱he̱ ndóho na. \v 24 Ta níí cúú ñundáhyi̱ cuéntá Siria na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱há ña̱ cája Jesús. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ néhe na na̱ quíhvi̱, na̱ ndóho tá nu̱ú cue̱he̱ va̱xi na nu̱ á ña̱ ná ndaja va̱ha mé á na̱ ta néhe na na̱ ñúhu ínima̱ quini ini xínu̱ na̱ nu̱ á ta ndijáá na̱ xíhi̱ yi̱hí xi̱hín na̱ quíhvi̱ sa̱ha̱ néhe na va̱xi na nu̱ú Jesús. Ta na̱ndaja va̱ha mé á na̱. \p \v 25 Ta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ndíco̱ na̱ Jesús. Cúú ná na̱ na̱quixi estado Galilea xi̱hín na̱ ndúu u̱xu̱ ñuu cuéntá Decápolis xi̱hín na̱ ñuu Jerusalén xi̱hín na̱ estado Judea xi̱hín na̱ na̱quixi ñundáhyi̱ chí xoo oriente nu̱ ndáca̱a̱n yu̱ta Jordán cán. \c 5 \s1 Tá cáha̱n ndojó Jesús ji̱ni̱ yúcu̱ \r (Lc. 6:20-23) \p \v 1 Tá na̱xini Jesús ña̱ ndíco̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi mé á já na̱ndaa ji̱ni̱ yúcu̱ ta já na̱sa̱co̱o a cán. Ta na̱cayati na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á nu̱ á. \v 2 Ta já na̱casáhá jána̱ha̱ nu̱ tócó ndihi na̱ ndúu cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 3 —Ta̱hví na̱cuu ña̱yivi tá ndícuni na xíní ñúhú na̱ ña̱ chindeé Ndióxi̱ na̱ jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. \p \v 4 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ ndúu cuéha̱ jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ quia̱hva Ndióxi̱ tu̱hun ndéé ini. \p \v 5 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ co̱ ndíñehe jícó mé jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ táhvi̱ ndiquehe na ña̱ na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ tu̱hun a quia̱hva nu̱ ná. \p \v 6 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ xíca̱ ini caja ña̱ cúni̱ Ndióxi̱. Na̱ cán cúú na̱ caja Ndióxi̱ ña̱ ná xi̱nu̱ nu̱ú ña̱ cúu ini na. \p \v 7 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ cándáhví ini sa̱há ña̱yivi jáchi̱ na̱ cán cacuu na candáhví ri ini Ndióxi̱ sa̱ha̱. \p \v 8 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ co̱ ndáca̱a̱n quini ínima̱ jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ cuni Ndióxi̱. \p \v 9 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ ndíhi ini ña̱ ná coo va̱ha na xi̱hín ña̱yivi jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ cáchí Ndióxi̱ cúú ná ja̱hyi mé á. \p \v 10 ʼTa̱hví na̱cuu na̱ ndóho ini sa̱há ña̱ cája na ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱ ná caja na jáchi̱ na̱ cán cúú na̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. \p \v 11 ʼTa̱hví na̱cuu ndó tá cána̱há ña̱yivi xi̱hi̱n ndó ta cája xíxi na xi̱hi̱n ndó sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱. Ta ta̱hví na̱cuu ndó tá jácojo na cua̱chi jíquí ja̱ta̱ ndó sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱. \p \v 12 ʼXíní ñúhú caji̱i̱ ndiva̱ha ini ndó ta coo va̱ha ini ndó jáchi̱ ndiquehe ndó in ña̱ va̱ha ndiva̱ha caja Ndióxi̱ indiví. Xíní ñúhú ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ quia̱hva já na̱caja xíxi na xi̱hín na̱ profeta, na̱ na̱sa̱nduu sa̱nahá. \s1 Cúú yó tátu̱hun ñúhu̱ jándiye̱he̱ nu̱ú ña̱yivi ñuyíví \r (Mr. 9:50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 ʼMé ndó cúú ndó tátu̱hun ñi̱i̱ yívi na. Sa̱ xíni̱ ndó ña̱ cája ñi̱i̱ ña̱ ná ndiha̱ji̱ ña̱ha xíxi ndó. Ta quia̱hva já cája ndó xi̱hín ña̱yivi ñuyíví. Joo tá ná ndihi ña̱ o̱hva̱ ñi̱i̱ cán a̱ cúu ga̱ ndicó co̱o a caho̱hva̱ tucu a sa̱há ña̱ cán quéa̱ ja̱ndá cui̱ta va íchi̱ cua̱ni̱ nihni ña̱yivi ña̱ jáchi̱ co̱ó chuun toho a. \p \v 14 ʼJári mé ndó cúú ndó tátu̱hun ñúhu̱ jándiye̱he̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu ñuyíví. Ta mé ñúhu̱ cán cúú á tátu̱hun in ñuu cánúu ja̱ta̱ in yucú jícó ta a̱ cúu toho ndáca̱a̱n je̱hé a̱. \v 15 Jáchi̱ co̱ chíñúhu̱ ná in lámpara ta tá nu̱ ndíhí já chíje̱hé na̱ ña̱ ti̱xi in sa̱to̱. Ña̱ cája na xi̱hi̱n á quéa̱ chínúu jícó na̱ ña̱ já ná jándiye̱he̱ a̱ nu̱ tócó ndihi na̱ ndúu vehe. \v 16 Quia̱hva já xíní ñúhú ndi̱hi ini ndó caja va̱ha ndó ña̱ ná cacuu ndó tátu̱hun in ñúhu̱ cáyi̱ nu̱ú ña̱yivi. Jáchi̱ tá ná cuni na ña̱ va̱ha cája ndó já quéa̱ cuu caja cáhnu na Ndióxi̱, tátá yo̱, ña̱ íin indiví. \s1 Jána̱ha̱ Jesús sa̱ha̱ ley Moisés \p \v 17 ʼA̱ ju̱ú ca̱hán ndó ña̱ na̱quixi i̱ ñuyíví yóho ña̱ cacu xóo i̱ ña̱ na̱sahnda ley Moisés xi̱hín ña̱ na̱jána̱ha̱ na̱ profeta, va̱ha. Co̱ váxi toho i̱ cacu xóo i̱ ña̱. Va̱xi i̱ nu̱ ndó jáxi̱nu̱ co̱o i̱ tócó ndihi ña̱ cáchí mé ley já ná na̱ha̱ i̱ nu̱ ndó ndía̱ cúú ndusa ña̱. \v 18 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ a̱ ndíhi sa̱ha̱ mé ley nani íin indiví xi̱hín ñuyíví yóho. Ni in túhún toho tu̱hun, a̱ ndíhi sa̱ha̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná ya̱ha tócó ndihi ña̱ ndítahan ya̱ha. \v 19 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndá na̱ co̱ cúni̱ caja ña̱ sáhndá ley Moisés va̱tí cúú á ña̱ loho ndiva̱ha ta ni co̱ cúni̱ na̱ jána̱ha̱ na̱ ña̱yivi ña̱ ná caja na ña̱ cáchí a̱ já quéa̱ cacuu na in na̱ co̱ó cua̱ha̱ sa̱ha̱ tañu na̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. Joo na̱ cája ña̱ cáchí mé ley ta jána̱ha̱ na̱ ña̱yivi ña̱ ná caja na ña̱, mé na̱ cán cacuu na na̱ cáhnu ndiva̱ha tañu na̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. \v 20 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná caja cuití va ndó tá quia̱hva cája na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo já quéa̱ a̱ cu̱ú ndi̱hvi ndó nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ co̱ ndítahan co̱jo̱ ini ña̱yivi \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 ʼMé ndó sa̱ xíni̱ ndo̱ ña̱ na̱cachi Moisés xi̱hi̱n tásáhnu jícó ndo̱ sa̱nahá tá na̱cachi da já: “A̱ cáhní ndó ndi̱i jáchi̱ ndá na̱ ná cahní ndi̱i tandaa qui̱vi̱ caja vií jutixia sa̱ha̱ ná.” \v 22 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó viti ña̱ ndá na̱ ná caja cue̱he̱ xi̱hín ñani táhan na tandaa qui̱vi̱ caja vií jutixia sa̱ha̱ ná. Ta jári na̱ cána̱há xi̱hín ñani táhan na, á cáchí na̱ cúú ná ña̱yivi ta̱chi̱ já va̱xi qui̱vi̱ tá candichi na nu̱ juéxe̱ cáhnu ta cuu cu̱hu̱n na̱ indayá sa̱há. \p \v 23 ʼSa̱há ña̱ cán quéa̱ tá ta̱ ñéhe ndó in ña̱ha cua̱ha̱n ndó jo̱co̱ ndó nu̱ náa̱ Ndióxi̱ ta nani cua̱ha̱n ndo̱ cán ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ íin in ñani táhan ndó ta co̱ cúní táhan va̱ha na xi̱hi̱n ndo̱ \v 24 já quéa̱ mé ja̱n yati nu̱ náa̱ ndítahan jándacoo tóo ndó ña̱ ñéhe ndó jo̱co̱ ndó ja̱n. Ta ndítahan quee ndó cu̱hu̱n ndó ndique táhan máni̱ ndó xi̱hín ñani táhan ndó cán. Ta tá ná ndihi já cuu ndicó co̱o tucu ndó nu̱ náa̱ Ndióxi̱ jo̱co̱ ndó ña̱ na̱jándacoo ndó ja̱n. \p \v 25 ʼTá sácú in na sa̱ha̱ ndó cu̱hu̱n ndó veca̱a ta cúni̱ na̱ candaca na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó nu̱ juéxe̱, xíní ñúhú nducú ndó ndá quia̱hva ndique táhan máni̱ ndó xi̱hi̱n ná nani núná nu̱ ndó caja ndó ña̱. Já quéa̱ ná a̱ ndíquia̱hva na̱ cán ndo̱hó ndáha̱ juéxe̱ jáchi̱ cuu ndiquia̱hva juéxe̱ cán ndo̱hó ndáha̱ na̱ policia ta chica̱a̱n na̱ ndo̱hó veca̱a. \v 26 Mé a̱ nda̱a̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ cañuhu ndó cán ja̱nda̱ quia̱hva ná cha̱hvi ndó tócó ndihi jiu̱hún yícá ndo̱. \s1 Jána̱ha̱ Jesús sa̱há cua̱chi cája in da̱ta̱a tá cúni̱ da̱ coo da xi̱hín in ñá co̱ cúú ñájíhí da̱ \p \v 27 ʼMé ndó sa̱ xíni̱ ndó ña̱ na̱sahnda ley Moisés chuun sa̱nahá ta já na̱cachi a já: “Coto a̱ cóo ndó xi̱hi̱n ñájíhí á yíi̱ ñani táhan ndó.” \v 28 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó viti ña̱ ndá da̱ sánde̱hé in ñáñáha̱ ta cáhvi núu ini da xi̱hi̱n ñá já quéa̱ cómí tá cómí da̱ cua̱chi nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cúú á tátu̱hun sa̱ íin da xi̱hi̱n ñá. \p \v 29 ʼÑa̱ cán quéa̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ tá nduchú núú cuáha ndó quéa̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi, tavá ndó ña̱ jácana xícá ndó ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ jáchi̱ va̱ha chága̱ ña̱ ná ndihi sa̱há in nduchú núú ndó a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná cu̱hu̱n in níí yiquí cu̱ñu ndó ini indayá. \v 30 Ta tá ndahá cuáha ndó quéa̱ caja ña̱ ná ndacava ndó nu̱ú cua̱chi, chitúhu̱n ndó ña̱ ta jácana xícá ndó ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ jáchi̱ va̱ha chága̱ ná ndihi sa̱ha̱ ndáha̱ ndo̱ a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná cu̱hu̱n níí yiquí cu̱ñu ndó ini indayá. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ co̱ ndítahan nu̱ú da̱ta̱a jándacoo da ñájíhí da̱ \r (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18) \p \v 31 ʼTa mé ndó sa̱ xíni̱ ndó ña̱ na̱sahnda ley Moisés chuun sa̱nahá já cáchí a̱ já: “Ndá da̱ cúni̱ jándacoo ñájíhí da̱ ndítahan cava̱ha da in tutu quia̱hva da nu̱ ña̱ ta sa̱ íin va̱ha va cuu jándacoo da ña̱.” \v 32 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ viti ña̱ ni in túhún toho ta̱a co̱ ndítahan jándacoo da ñájíhí da̱. Jáchi̱ ndá da̱ jándacoo ñájíhí da̱ cája da ña̱ ná caja ñá cua̱chi tá ná tanda̱ha̱ tucu ñá. Jári da̱ tánda̱ha̱ xi̱hi̱n ñá cómí ri da̱ cua̱chi nu̱ Ndióxi̱. Joo tá ná canda̱a̱ ini da ña̱ íin ñájíhí da̱ xi̱hín inga da̱ta̱a já quéa̱ cuu ndusa jándacoo da ña̱. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ ndítahan caja na tá sáhan na tu̱hun na nu̱ú ña̱yivi \p \v 33 ʼMé ndó sa̱ xíni̱ ndó ña̱ na̱sahnda ley Moisés chuun sa̱nahá já cáchí a̱ já: “Xíní ñúhú jáxi̱nu̱ co̱o ndó tócó ndihi ña̱ na̱sa̱ha̱n ndó tu̱hun ndó caja ndó tá tává ndo̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱.” \v 34 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó viti ña̱ ná quia̱hva ndó tu̱hun ndó nu̱ú ña̱yivi joo a̱ tává ndó qui̱ví ni in ña̱ha. A̱ tává ndó qui̱ví indiví jáchi̱ indiví cúú nu̱ íin coo Ndióxi̱. \v 35 Ta ni a̱ tává ndo̱ qui̱ví ñundáhyi̱ jáchi̱ ñundáhyi̱ cúú nu̱ sáni̱ mé á ta ni a̱ tává ndo̱ qui̱ví ñuu Jerusalén jáchi̱ cúú á ñuu na̱ca̱xi Ndióxi̱, mé á cúú á rey cáhnu ndiva̱ha. \v 36 Ta ni a̱ tává ndó qui̱ví yiquí jíní ndó tá sáhan ndó tu̱hun ndó nu̱ú ña̱yivi jáchi̱ co̱ ndéé ndó ndaja yaa ndó á ndaja tu̱ún ndó ni in túhún ijí ji̱ni̱ ndo̱. \v 37 Tá sáhan ndó tu̱hun ndó nu̱ú ña̱yivi xíní ñúhú cachi ndó: “A̱ja̱n, caja i̱ ña̱.” Á tá co̱ó xíní ñúhú cachi ndó: “U̱hu̱n, a̱ cu̱ú caja i̱ ña̱.” Jáchi̱ tá cachi ndó inga tu̱hun já caja ndó ña̱ cúni̱ ña̱ quini. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ ndítahan caja cáhnu iní sa̱ha̱ táhan ña̱yivi \r (Lc. 6:29-30) \p \v 38 ʼMé ndó sa̱ xíni̱ ndó ña̱ na̱sahnda ley Moisés chuun sa̱nahá já cáchí a̱ já: “Tá quia̱hva cája ña̱yivi xu̱hu̱n quia̱hva já caja ri yóhó va xi̱hi̱n ná. Ta tá ná cani in da nduchú núún já quéa̱ ndítahan cani mún nduchú núú da̱. Tá ná tavá da̱ nu̱hún já ndítahan nu̱u̱n tavá ri yóhó va nu̱hú da̱”, cáchí ley Moisés. \v 39 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ viti: A̱ cája i̱hvi̱ ndó xi̱hín ña̱yivi, na̱ cája núu xi̱hi̱n ndo̱. Ta ndá na̱ ná cani in xoo sa̱jóho ndó, cata ñee ndó inga xoo sa̱jóho ndó nu̱ ná ña̱ ná cani na a̱. \v 40 Ta tá cúni̱ in na candaca na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó nu̱ juéxe̱ sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ candaa na cotó ndo̱ já quéa̱ quia̱hva ndó ña̱ nu̱ ná ta ja̱nda̱ cotó ndéé ndo̱ quia̱hva ndó nu̱ ná. \v 41 Ta tá va̱xi in soldado nu̱ ndó ta tá cahnda da chuun ña̱ ná cojo ndó ña̱ha da in kilometro, xíní ñúhú cojo ndó ña̱ a̱nda̱ i̱vi̱ kilometro cu̱hu̱n ndo̱. \v 42 Ta ndá na̱ ná ca̱ca̱ in ña̱ha nu̱ ndó quia̱hva ndó ña̱ nu̱ ná. Ta ndá na̱ xíca̱ tóo ña̱ha nu̱ ndó, quia̱hva tóo ndó ña̱ nu̱ ná. \s1 Xíní ñúhú qui̱hvi̱ iní na̱ co̱ cúní mí \r (Lc. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 ʼMé ndó sa̱ xíni̱ ndo̱ ña̱ na̱sahnda ley Moisés chuun sa̱nahá já cáchí a̱ já: “Qui̱hvi̱ ini ndó na̱ xíní táhan va̱ha xi̱hi̱n ndó ta candají ndó na̱ co̱ cúní táhan xi̱hi̱n ndo̱”, cáchí ley Moisés. \v 44 Joo ye̱he̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ viti: Ndítahan qui̱hvi̱ ini ndó na̱ co̱ cúní táhan xi̱hi̱n ndó. Ta ca̱ha̱n va̱ha ndó xi̱hín na̱ cána̱há xi̱hi̱n ndó. Ta caja va̱ha ndó xi̱hín na̱ cándají ndo̱hó. Ta ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ sa̱há na̱ cája xíxi xi̱hi̱n ndo̱. \v 45 Jáchi̱ xi̱hín ña̱ yóho náha̱ ña̱ cúú ndó ja̱hyi Ndióxi̱, tátá yo̱, mé á íin indiví. Ta mé á cája ña̱ ná cana ca̱ndii ja̱tá ña̱yivi quini xi̱hín ja̱tá ña̱yivi va̱ha. Ta mé á jácuun ja̱vi̱ ja̱tá ña̱yivi nda̱a̱ xi̱hín ja̱tá na̱ co̱ cája va̱ha. \v 46 A̱ cáhán ndo̱ ña̱ caja Ndióxi̱ cua̱há ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n ndo̱ tá quíhvi̱ ini cuití ndó na̱ quíhvi̱ ini ndóhó va jáchi̱ ja̱nda̱ ña̱yivi quini, na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto cája na já. \v 47 Ta a̱ cáhán ndo̱ ña̱ na̱caja ndó cua̱há ña̱ va̱ha tá ná ca̱ha̱n Ndióxi̱ cuití ndó xi̱hín ñani táhan ndó jáchi̱ ja̱nda̱ ña̱yivi co̱ xíni̱ Ndióxi̱ cája na já. \v 48 Xíní ñúhú caja nda̱a̱ ndó xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi tá quia̱hva cája nda̱a̱ Ndióxi̱, tátá yo̱, mé a̱ íin indiví —na̱cachi Jesús. \c 6 \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ ndítahan chindeé yo̱ na̱ nda̱hví \p \v 1 Já na̱cachi tucu Jesús já: \p —A̱ ndúcú ndó caja va̱ha ndó nu̱ú ña̱yivi sa̱há ña̱ ná cuni táhyí na̱ ña̱ cája ndó já cando̱o va̱ha ndó nu̱ ná. Jáchi̱ tá ná caja ndó já co̱ó toho ña̱ha ñe̱hé táhvi̱ ndó nu̱ Ndióxi̱, tátá ndo̱ íin indiví. \v 2 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tá chíndeé ndó ña̱yivi, na̱ ndíma̱ní ña̱ha nu̱u̱, a̱ cáca nuu ndó ca̱ha̱n lánda̱ ndó ña̱ nu̱ú ña̱yivi tá quia̱hva cája na̱ co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na. Jáchi̱ na̱ cán sáhan na ña̱ha nu̱ú na̱ nda̱hví ini veñu̱hu xi̱hín nu̱ tácá ña̱yivi íchi̱ já ná cuu cuni táhyí tócó ndihi ña̱yivi ña̱ va̱ha cája na. Jáchi̱ na̱ cán cúni̱ na̱ ña̱ ná caja cáhnu ña̱yivi na. Mé a̱ nda̱a̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ sa̱ ya̱hvi na cúú mé ña̱ cája cáhnu ña̱yivi na. \v 3 Ña̱ ndítahan caja ndó tá chíndeé ndó na̱ ndíma̱ní ña̱ha nu̱u̱ quéa̱ caja ndó ña̱ ná a̱ cánda̱a̱ ini ni in ña̱yivi ña̱ cája ndó \v 4 ta xíní ñúhú caja je̱hé ndó ña̱. Ta Ndióxi̱, tátá ndo̱ sánde̱hé a̱ ña̱ va̱ha cája ndó xi̱hín ña̱yivi ta mé á quéa̱ cha̱hvi a sa̱há ña̱ cája ndó ja̱n. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱yivi ndaja ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 ʼTá xíca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ a̱ cája ndó tá quia̱hva cája na̱ co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na jáchi̱ cátóó na̱ candita na veñu̱hu xi̱hi̱n cáyé ña̱ ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cuni táhyí ña̱yivi na. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ sa̱ ya̱hvi na cúú mé ña̱ xíní ña̱yivi na. \v 6 Joo ndóhó, tá xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱, tátá ndo̱ íin indiví ndítahan qui̱hvi ndó ini vehe ndó ta chicaji tuun ndó yéhé a̱ ta ja̱n cuu ca̱ca̱ ta̱hví je̱hé ndo̱ nu̱ Ndióxi̱. Jáchi̱ ja̱n íin Ndióxi̱, tátá ndo̱ xi̱hi̱n ndo̱ taa joho a nu̱ cáha̱n ndo̱ ta caja mé á ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n ndó. \p \v 7 ʼTa tá xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱, a̱ cáha̱n tucu tucu ndó mé tu̱hun ña̱ co̱ó sa̱ha̱ jáchi̱ ña̱yivi, na̱ co̱ xíni̱ Ndióxi̱ cán cája na já. Ta cáhán na̱ táa jo̱ho Ndióxi̱ na̱ sa̱há ña̱ cua̱ha̱ cáha̱n na̱ joo a̱ ju̱ú ña̱ nda̱a̱. \v 8 Joo a̱ cája ndó tá quia̱hva cája na̱ cán jáchi̱ Ndióxi̱, tátá ndo̱ sa̱ xíni̱ va mé á ndá quéa̱ xíní ñúhú ndo̱ ja̱nda̱ tá cáma̱ni̱ ca̱ca̱ ndó ña̱ nu̱ á. \v 9 Ña̱ yóho quéa̱ ndítahan cachi ndó tá xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱: \q1 Tátá Ndióxi̱, ña̱ íin indiví, \q1 cáhnu ná cacuu qui̱vi̱ ndó. \q1 \v 10 Ná tandaa quíi̱ qui̱vi̱ cacomí ndó cuéntá sa̱há nde̱. \q1 Ta ná coo tá íin cúni̱ mé ndó coo ñuyíví yóho tá quia̱hva íin indiví cája ndó. \q1 \v 11 Quia̱hva ndó nu̱ú nde̱ ña̱ ndíma̱ní nu̱ú nde̱ cuxu nde̱ in in qui̱vi̱. \q1 \v 12 Caja cáhnu ini ndó sa̱há cua̱chi nde̱ tá quia̱hva cája cáhnu ini mé nde̱ sa̱há ña̱ núu cája ña̱yivi xi̱hín nde̱. \q1 \v 13 Ta a̱ quiáhva ndó ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná coto ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nde̱he̱ já ná a̱ cája nde̱ cua̱chi nu̱ ndó. \q1 Jáchi̱ cómí ndó cuéntá sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱yivi, \q1 ta cúú cája ndó tócó ndihi ña̱ha, \q1 ta cáhnu cúú mé ndó a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \q1 Já ná coo, quia̱hva já cachi ndó tá xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱. \p \v 14 ʼJáchi̱ tá cája cáhnu ini ndó sa̱há ña̱ núu cája inga na xi̱hi̱n ndo̱ já quéa̱ caja cáhnu ri ini Ndióxi̱, tátá ndo̱, mé a̱ íin indiví sa̱há ndo̱. \v 15 Ta tá co̱ cúni̱ ndo̱ caja cáhnu ini ndó sa̱há ña̱ núu na̱caja inga na xi̱hi̱n ndó já quéa̱ a̱ cája cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi cája ndó. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ndaja ndítahan caja na tá cajuhun na \p \v 16 ʼTá cajuhun ndó a̱ cája ndó tá quia̱hva cája na co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na. Na̱ cán cúni̱ na̱ ña̱ ná cuni táhyí tócó ndihi ña̱yivi ña̱ xíjuhun na sa̱há ña̱ cán quéa̱ cája cue̱ha̱ nu̱u̱ na̱ já ná ndiñehe jícó ñahá na̱. Mé a̱ nda̱a̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ sa̱ ya̱hvi na cúú ña̱ xíní ña̱yivi na. \v 17 Joo ndóhó, tá ná cajuhun ndó ndítahan cuchú nu̱ú ndo̱ ta ndaja vií ndó mé ndó. \v 18 Já quéa̱ ná a̱ cúní ña̱yivi ña̱ xíjuhun ndó ta in túhún Ndióxi̱, tátá ndo̱, mé a̱ íin tuun xi̱hi̱n ndó cánda̱a̱ ini ña̱ mé a̱ nda̱a̱ xíjuhun ndó ta mé á quéa̱ cha̱hvi a sa̱há ña̱ cája ndó ja̱n. \s1 Indiví cúú nu̱ ndítahan ndaja tútú ña̱yivi ña̱ va̱ha \r (Lc. 12:33-34) \p \v 19 ʼA̱ ndúcú ndó játaca cua̱há ndiva̱ha ndó ña̱ cuícá canduu nu̱ ndo̱ ñuyíví yóho jáchi̱ yóho cúú nu̱ quíhvi ti̱quijí ña̱ha ndó jándihi rí sa̱há ta já tíví ndihi ña̱ha ndó. Ta jári cuu qui̱hvi ta̱a cui̱hná caja cuíhná da̱ ña̱. \v 20 Va̱ha chága̱ ná játaca ndó ña̱ va̱ha indiví jáchi̱ cán co̱ó qui̱hvi toho ti̱quijí jándihi rí sa̱há ña̱ha ndó. Ta mé cán ni in ña̱ha co̱ tíví ta ni ta̱a cui̱hná a̱ cúu ndi̱hvi caja cuíhná. \v 21 Jáchi̱ nu̱ú na̱ndaja tútú ndo̱ ña̱ ndáya̱hvi nu̱ ndó, cán coo ri ínima̱ ndo̱. \s1 Nduchú núú yo̱ cúú á tátu̱hun lámpara ña̱ jándiye̱he̱ nu̱ xíca í \r (Lc. 11:34-36) \p \v 22 ʼNduchú núú yo̱ cúú á tátu̱hun in lámpara jándiye̱he̱ nu̱ yó já xíní yo̱ nu̱ xíca í. Ta tá tívi va̱ha nduchú núú yo̱ já cuu cande̱hé va̱ha í nu̱ xíca í. \v 23 Joo tá co̱ tívi nduchú núú yó já quéa̱ xíca yó nu̱ naá ndiva̱ha. Ta tá cáhán yo̱ ña̱ cúú yó na̱ xíca nu̱ yéhe̱ ndiva̱ha ta cáa ví yó cája í cua̱chi já quéa̱ cúú yó tátu̱hun na̱ xíca nu̱ naá ndiva̱ha. \s1 In ña̱ha cúú Ndióxi̱ ta inga ña̱ha cúú jiu̱hún \r (Lc. 16:13) \p \v 24 ʼNi in túhún ña̱yivi a̱ cúu caja chúun nu̱ú i̱vi̱ xitoho na jáchi̱ candají na̱ in xitoho na ta inga xitoho na qui̱hvi̱ ini chága̱ na̱. Á tá co̱ó ta caja ndíví va̱ha na chuun nu̱ú in xitoho na ta inga na̱ cán a̱ cája chúun va̱ha na nu̱u̱. Ta quia̱hva já íin ri xi̱hi̱n ndóhó va jáchi̱ a̱ cu̱ú caja cáhnu ndó Ndióxi̱ tá chínúu ndó ínima̱ ndó ja̱tá jiu̱hún ndo̱. \s1 Ndáá Ndióxi̱ na̱ cúú cuéntá mé á \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 ʼCande̱hé ndo̱ ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó yóho: A̱ ndícani ini ndó sa̱há ña̱ cuxu ndó ta ni sa̱há ña̱ coho ndó ña̱ catacu ndó in in qui̱vi̱. Ta ni a̱ ndícani ini ndó sa̱ha̱ jáhma̱ candixi ndó. Jáchi̱ tá tácú ndo̱, ña̱ ja̱n cúú ña̱ cáhnu chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ cuxu ndó. Ta íin chága̱ sa̱ha̱ yiquí cu̱ñu ndó a̱ ju̱ú ga̱ jáhma̱ ndíxi ndó ja̱n. \v 26 Cande̱hé ndó laa ndáchí nu̱ táchi̱ ja̱n: rí ja̱n ni co̱ xútu rí ta ni a̱ vája sáhan rí jáquee rí ta ni co̱ yáca̱ ri̱ nu̱ táán va̱ha ri̱ nu̱ni̱ ri̱. Ta Ndióxi̱, tátá ndo̱, mé a̱ íin indiví sáhan ña̱ xíxi rí ja̱n nu̱ ri̱. Á co̱ xíni̱ ndó ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱ mé ndó a̱ ju̱ú ga̱ laa cán. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ quia̱hva mé á ña̱ xíní ñúhú ndó catacu ndó. \v 27 Ta co̱ó sa̱ha̱ toho ña̱ ndícani na̱há ini ndó jáchi̱ a̱ cu̱ú ndaja jícó ndó mé ndó java metro chága̱ sa̱há ña̱ ndicani ini ndó. \p \v 28 ʼTa ni co̱ ndítahan ndicani ini ndó sa̱ha̱ jáhma̱ candixi ndó. Cande̱hé ndo̱ ndá quia̱hva ndató sáhnu itá yúcu̱. Mé ita ja̱n ni co̱ cája chúun a ta ni co̱ cáva̱ha jáhma̱ á. \v 29 Joo mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ñúchí chága̱ ita yóho na̱caja Ndióxi̱ a̱ ju̱ú ga̱ jáhma̱ va̱ha ndiva̱ha na̱sa̱ndixi rey Salomón sa̱nahá, da̱ na̱sahi̱in cua̱há ña̱ha cuícá. \v 30 Cande̱hé ndó ndaja ndáa va̱ha Ndióxi̱ yu̱cu̱ ita va̱tí íin tóo a viti ta ita̱a̱n cáyi̱ a jándihi sa̱há. Ndaja ga̱ ví caja Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndóhó ña̱ quia̱hva mé á tócó ndihi ña̱ xíní ñúhú ndó catacu ndó. Joo mé ndó co̱ cándúsa ndó ña̱ candaa mé á ndo̱hó. \v 31 Ña̱ cán quéa̱ a̱ ndícani ini ndó sa̱ha̱ ndá ña̱ cuxu ndó á sa̱há ña̱ coho ndó á sa̱há ña̱ candixi ndó. \v 32 Jáchi̱ na̱ co̱ xíni̱ íchi̱ cuéntá Ndióxi̱, na̱ cán cúú na̱ ndícani cua̱há ini sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ yóho. Joo cúú ndó cuéntá Ndióxi̱, tátá ndo̱ íin indiví ta xíni̱ va̱ha mé á ña̱ ndíma̱ní nu̱ ndó catacu ndó. \v 33 Joo ndítahan nu̱ ndó ndiquia̱hva ndó mé ndó ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí mé á cuéntá sa̱ha̱ ndó ta já quia̱hva mé á ña̱ ndíma̱ní nu̱ ndo̱ catacu ndó. \v 34 A̱ ndícani ini ndó sa̱há ña̱ quixi nu̱ ndó inga qui̱ví ita̱a̱n jáchi̱ Ndióxi̱ cuití va xíni̱ a̱ ndía̱ va̱xi nu̱ ndó qui̱ví ita̱a̱n ta co̱ó sa̱há ndicani ini ndó sa̱há ña̱ ndoho ndó ita̱a̱n. \c 7 \s1 Co̱ ndítahan cande̱hé ndaa yó ña̱yivi \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 ʼA̱ cánde̱hé ndaa ndó ña̱yivi já ná a̱ cánde̱hé ndaa Ndióxi̱ ndo̱hó. \v 2 Jáchi̱ tá quia̱hva cája ndó xi̱hín inga ña̱yivi quia̱hva já caja ri Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndóhó va. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tá quia̱hva sánde̱hé ndaa ndó ña̱yivi quia̱hva já caja ri Ndióxi̱ xi̱hi̱n mé ndó. \v 3 Jáchi̱ ndá cuéntá quéa̱ sánde̱hé ndó ña̱ núu cája ñani táhan ndó ta co̱ sánde̱hé ndo̱ ndá quia̱hva náhnu chága̱ ña̱ núu cája mé ndó. Cúú á tátu̱hun ndáca̱a̱n in xe̱he̱ loho nduchú núú ñani táhan ndó nani ndáca̱a̱n in yíto̱ ndúhu̱ cáhnu ini nduchú núú ndo̱. \v 4 Ta tá a̱ cu̱ú cuni ndó yitó cáhnu ndáca̱a̱n ini nduchú núú mé ndó ndaja caja ndó cachi ndó xi̱hín ñani táhan ndó: “Ñani i̱, ná tavá loho i̱ xe̱he̱ ndáca̱a̱n nduchú núún ja̱n.” \v 5 Jándahvi ndó mé ndó xi̱hín ña̱ cája ndó. Xíní ñúhú tavá ndó yitó cáhnu ndáca̱a̱n nduchú núú mé ndó ja̱n já ná nu̱na̱ nu̱ ndó cuni va̱ha ndó já ná cuu tavá ndó xe̱he̱ loho ndáca̱a̱n nduchú núú ñani táhan ndó. \p \v 6 ʼA̱ quiáhva ndó ña̱ yi̱i̱ cuéntá Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi quini. Jáchi̱ tá cája ndó já cúú á tátu̱hun tá ná quia̱hva ndó ña̱ha yi̱i̱ nu̱ú ti̱na ta tia̱hva náá ndicó co̱o rí tiin rí ndo̱hó. Ta jári cúú á tátu̱hun tá ná quia̱hva ndó ña̱ha ya̱hvi ndiva̱ha tátu̱hun perla nu̱ cóchí jáchi̱ cuu cua̱ni̱ nihni rí ña̱. \s1 Ndaja caja í ca̱ca̱ í ña̱ma̱ni̱ nu̱ Ndióxi̱ \r (Lc. 11:9-13; 6:31) \p \v 7 ʼNdá ña̱ha ndíma̱ni̱ nu̱ ndó xíní ñúhú ca̱ca̱ ndó ña̱ nu̱ Ndióxi̱ ta já quia̱hva mé á ña̱ nu̱ ndo̱. Ndinducú ndó ña̱ cúni̱ ndo̱ ta ñe̱he̱ ndó ña̱ caja Ndióxi̱. Cúú á tátu̱hun catí ndáha̱ ndo̱ yéhé ta já nu̱na̱ yéhé nu̱ ndo̱. \v 8 Jáchi̱ na̱ xíca̱ in ña̱ha, na̱ cán cúú na̱ ñéhe̱ va. Ta na̱ ndúcú ña̱ha, na̱ cán cúú na̱ ndíñe̱he̱ ña̱. Ta na̱ cátí ndáha̱ yéhé, na̱ cán cúú na̱ ndínu̱na̱ yéhé nu̱u̱. \p \v 9 ʼTa ndá ndó, na̱ ndúu ja̱hyi ta tá xíca̱ ja̱hyi ndó pan cuxu a nu̱ ndo̱, ama cuéhé ri ndó quia̱hva ndó yu̱u̱ nu̱ á ña̱ ná caxí a̱. \v 10 Ta ama ná quia̱hva ri ndó in co̱o nu̱ á caxi tá xíca̱ ti̱yacá nu̱ ndó cuxu a. Co̱ cája ndó já. \v 11 Cande̱hé ndó. Va̱tí mé ndó cúú ndó ña̱yivi cája cua̱chi joo xíni̱ va̱ha ndó quia̱hva ndó ña̱ va̱ha nu̱ú ja̱hyi ndó. Ndaja ga̱ ví cája Ndióxi̱, tátá ndo̱, mé a̱ íin indiví xi̱hi̱n ndo̱. Quia̱hva mé á ña̱ va̱ha nu̱ ndo̱ tá ná ca̱ca̱ ndó ña̱ nu̱ mé á. \p \v 12 ʼCande̱hé ndó. Tá quia̱hva cúni̱ ndó caja ña̱yivi xi̱hi̱n ndo̱ quia̱hva já ndítahan caja ri ndóhó va xi̱hi̱n ná jáchi̱ ña̱ yóho quéa̱ sáhndá ley Moisés xi̱hín ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta caja ndó. \s1 Yéhé táhán cúú nu̱ú qui̱hvi na̱ cu̱hu̱n indiví \r (Lc. 13:24) \p \v 13 ʼCúú á tátu̱hun íin i̱vi̱ yéhé. In yéhé cúú á ña̱ táhán ndiva̱ha ta xíní ñúhú ndinducú ndó ndi̱hvi ndó cán. Jáchi̱ inga yéhé cúú á ña̱ ndíca̱ ndiva̱ha nu̱ú ndi̱hvi na cu̱hu̱n indayá. Ta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi cúú na̱ xíca íchi̱ ndíca̱ cua̱ha̱n na̱ indayá nu̱ú ndihi sa̱ha̱ ná. \v 14 Joo ña̱ cúú íchi̱ ña̱ ndáca ña̱yivi yéhé táhán nu̱ ndíhvi na indiví cúú á ichí táhán ndiva̱ha ta yáncá ndiva̱ha caca nuu í nu̱ á. Ta chá ndiva̱ha cúú na̱ ndíhvi cán. \s1 Xi̱hín cui̱hi cúun nu̱ú in yíto̱ cuu ndicuní ndá yíto̱ cúú dó \r (Lc. 6:43-44) \p \v 15 ʼCuéntá coo ndó xi̱hín na̱ tu̱hún, na̱ cáchí cáha̱n na̱ cuéntá Ndióxi̱ ja̱n. Jáchi̱ uun ndiva̱ha cása̱a̱ na̱ nu̱ ndo̱. Joo cúú ná tátu̱hun ndiva̱hyí quini ndiva̱ha va̱tí náha̱ na̱ tátu̱hun ndicachi loho. \v 16 Cúú ndicuni ndó na̱ xi̱hín ña̱ cája na. Jáchi̱ ña̱yivi quini co̱ cája va̱ha toho na. Cúú á tátu̱hun tá a̱ cu̱ú cuun uva nu̱ú to̱híñú ta ni a̱ cu̱ú jáquee ndó titó ñu̱hú nu̱ú to̱híñú. \v 17 Ña̱ cán quéa̱ tócó ndihi yitó va̱ha ndinuhu cui̱hi va̱ha cuití cúun nu̱ do̱. Joo yitó quini ndinuhu cui̱hi quini cuití cúun nu̱ do̱. \v 18 Dó cúú yitó va̱ha cán a̱ cúu toho cana cui̱hi quini nu̱ do̱ ta ni yitó quini cán a̱ cúu cuun cui̱hi va̱ha nu̱ do̱. \v 19 Ta tócó ndihi yíto̱, dó co̱ cána cui̱hi va̱ha nu̱u̱, ta̱hnda̱ do̱ ta que̱e dó nu̱ cándaha ñúhu̱ ña̱ ca̱yi̱ do̱. \v 20 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ xi̱hín ña̱ cája ña̱yivi já cuu ndicuni ndó á cúú ná ña̱yivi va̱ha á cúú ná na̱ quini. \s1 A̱ ju̱ú ndihi toho ña̱yivi ndi̱hvi na nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná \r (Lc. 13:25-27) \p \v 21 ʼA̱ ju̱ú ndihi toho na̱ cáchí cúú ye̱he̱ xitoho na cu̱hu̱n na̱ nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Na̱ cája ña̱ sáhndá Ndióxi̱, tátá i̱, mé a̱ íin indiví na̱ cán cuití cúú na̱ cacomí mé á cuéntá sa̱ha̱. \v 22 Jáchi̱ tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi já quéa̱ casáhá ca̱ha̱n cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi xi̱hín i̱ ta já cachi na já: “Jesús, mé ndó cúú xitoho nde̱ ta xi̱hín qui̱vi̱ mé ndó na̱xi̱ca nuu nde̱ cáha̱n nde̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi ta xi̱hín qui̱vi̱ mé ndó na̱tavá nde̱ rí quini na̱sa̱ñuhu ínima̱ ña̱yivi ta xi̱hín qui̱vi̱ mé ndó na̱caja cua̱há ndiva̱ha nde̱ ña̱ xitúhún”, cachi na xi̱hín i̱. \v 23 Ta a̱nda̱ já nducú ñehe e̱ tu̱hun nu̱ ná já cachi i̱ já xi̱hi̱n ná: “Co̱ xíni̱ toho i̱ yo cúú ndóhó. Caxoo ndó nu̱ú i̱ jáchi̱ ndinuhu ña̱ quini cája ndó”, cachi i̱ xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há i̱vi̱ da̱ na̱cava̱ha vehe \r (Mr. 1:22; Lc. 6:47-49) \p \v 24 ʼNdá na̱ xíni̱ jo̱ho ña̱ cáha̱n i̱ ta cája na ña̱, na̱ cán cúú ná tátu̱hun in da̱ta̱a, da̱ íin xíní túni̱ ta na̱cava̱ha da vehe da ja̱ta̱ in tóto̱. \v 25 Ta tá na̱xi̱nu̱ ja̱vi̱ já na̱sahnu yu̱ta ta na̱xi̱nu̱ ta̱chi̱ quíni ja̱tá vehe cán joo co̱ó na̱ndicava vehe da jáchi̱ tóyíí cándichi vehe da ja̱ta̱ tóto̱ cán. \v 26 Joo na̱ xíni̱ jo̱ho nu̱ cáha̱n i̱ ta co̱ cája na ña̱, na̱ cán cúú ná tátu̱hun in da̱ta̱a, da̱ co̱ xíní túni̱ ta na̱cava̱ha da vehe da nu̱ú ñu̱tí. \v 27 Tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ ja̱vi̱ já na̱sahnu yu̱ta ta na̱xi̱nu̱ ta̱chi̱ quíni ja̱tá vehe cán. A̱nda̱ já na̱ndicava vehe da ta chí na̱ndihi sa̱ha̱ chí uun —na̱cachi Jesús jána̱ha̱ ña̱yivi. \p \v 28 Ta tá na̱ndihi na̱ca̱ha̱n Jesús ña̱ yóho já tócó ndihi ña̱yivi na̱catóntó na̱ xíni̱ jo̱ho na ndá quia̱hva jána̱ha̱ mé á \v 29 jáchi̱ tá jána̱ha̱ mé á nu̱ ná cáha̱n tá quia̱hva cáha̱n in da̱ íin sa̱ha̱ cahnda chuun ta co̱ cáha̱n toho a tá quia̱hva cája na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. \c 8 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱ \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Tá na̱nuu Jesús ja̱ta̱ yúcu̱ nu̱ú na̱sa̱núu a cán já ndíco̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ja̱tá cua̱ha̱n. \v 2 Ta ndaja coo já na̱cayati in da̱ta̱a, da̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱ nu̱ á. Ta já na̱caxítí da̱ nu̱ á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Cuu ndaja va̱ha ndó ye̱he̱, xitoho i̱ tá cúni̱ ndó —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p \v 3 Tá na̱ndihi já na̱cani ndaa ndáha̱ Jesús da̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cúni̱ ña̱ ná ndiva̱hún ña̱ cán quéa̱ na̱ndiva̱hún viti —cáchí a̱ xi̱hi̱n dá. \p Tá na̱cachi Jesús já chí i̱vi̱ la̱á na̱ndindaa cue̱he̱ táhyi̱ na̱ndoho da̱ cán. \v 4 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cande̱hé. A̱ cáxi tu̱hun tohún ña̱ yóho xi̱hín ni in túhún ña̱yivi. Cuáhán nda̱cún na̱hu̱n mún nu̱ú ju̱tu̱. Ta ndítahan jo̱cún ña̱ha nu̱ Ndióxi̱ tátu̱hun sáhndá ley Moisés sa̱nahá caja na̱ sa̱ na̱ndiva̱ha. Já ná canda̱a̱ ini tócó ndihi ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱ndindaa va cue̱he̱ na̱sandohún —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cán. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ cája chúun nu̱ú in jefe soldado \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Tá na̱ndi̱hvi Jesús ñuu Capernaum já na̱cayati in da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado na̱quixi ñuu Roma nu̱ Jesús jáchi̱ cúni̱ da̱ ca̱ca̱ da̱ in ña̱ma̱ni̱ nu̱ á. \p \v 6 Já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Á co̱ cúni̱ ndó caja ndó ña̱ma̱ni̱ ndaja va̱ha ndó mozo i̱, da̱tacú jáchi̱ cándúhu̱ da̱ vehe quíhvi̱ da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu yiquí cu̱ñu da ta a̱ ju̱ú quia̱hva cáhi̱hvi̱ yiquí cu̱ñu da —na̱cachi da̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 7 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Va̱ha va, cu̱hu̱n i̱ ndaja va̱ha i̱ da̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 8 A̱nda̱ já na̱cachi tucu da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cán já xi̱hín Jesús: \p —Cande̱hé ndó. Co̱ó sa̱ha̱ toho ye̱he̱ ña̱ ná ndi̱hvi ndó vehe e̱. Joo cahnda cuití ndó chuun ja̱nda̱ nu̱ íin ndó yóho ta já ndiva̱ha va mozo i̱. \v 9 Jáchi̱ ndúu java na̱ náhnu chága̱ sáhndá chuun nu̱ú i̱. Ta ndúu ri soldado sáhndá ri ye̱he̱ va chuun nu̱u̱. Ta tá chíndahá i̱ in da ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ nu̱ cúni̱ mí i̱ cu̱hu̱n da̱ ta cua̱ha̱n da̱. Ta tá sáhndá i̱ chuun nu̱ú inga da̱ ña̱ ná quixi da̱ nu̱ú i̱ ta va̱xi da nu̱ú i̱. Ta tá sáhndá i̱ chuun nu̱ mozo i̱ ña̱ ná caja da ña̱ sáhndá i̱ ta cája da ña̱ —na̱cachi da̱ cán. \p \v 10 Tá na̱xini jo̱ho Jesús ña̱ yóho já na̱catóntó a̱ já na̱cachi a já xi̱hín na̱ ndíco̱ cua̱ha̱n cán: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ ñáha cuni i̱ tañu na̱ Israel in da̱ cándeé cáhnu na̱há ini Ndióxi̱ tá quia̱hva cándeé cáhnu ini da̱ yóho Ndióxi̱. \v 11 Cande̱hé ndo̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ quixi ña̱yivi ndijáá níí cúú sa̱ha̱ ñuyíví ta caco̱o na cuxu na xi̱hín Abraham ta xi̱hín Isaac ta xi̱hín Jacob indiví nu̱ íin Ndióxi̱ cómí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 12 Joo cua̱há na̱ Israel, na̱ na̱nditahan nu̱u̱ coo cán a̱ cóo toho na̱ cán. Ña̱ caja Ndióxi̱ xi̱hín na̱ cán quéa̱ cui̱ta̱ na̱ ja̱ta̱ véhe cu̱hu̱n na̱ nu̱ú naá ndiva̱ha. Ta cán cuacu ndiva̱ha na ja̱nda̱ quia̱hva chicáhñá mé nu̱hu̱ ná —cáchí Jesús. \p \v 13 Tá na̱ndihi já na̱ca̱ha̱n tucu Jesús xi̱hín da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cuanúhu̱ vehún. Na̱ndiva̱ha mosún tá quia̱hva cúnu̱n jáchi̱ na̱candúsún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p Chí mé hora já na̱ndiva̱ha mozo da̱ cán. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús ñá cúú xo̱jo Pedro \r (Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39) \p \v 14 Na̱sa̱ha̱n Jesús vehe Pedro ta tá na̱xi̱nu̱ a̱ cán cándúhu̱ ñá cúú xo̱jo Pedro quíhvi̱ ña̱ jáchi̱ chíca̱a̱n cáhni̱ ndeé ña̱. \v 15 A̱nda̱ já na̱tiin Jesús ndáha̱ ñá quíhvi̱ cán ta chí na̱ndindaa cáhni̱ ña̱. Ta já na̱ndaco̱o ñá cán cája ndíví ñá nu̱ ná. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús cua̱há ndiva̱ha na̱ quíhvi̱ \r (Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41) \p \v 16 Ta tá na̱cuaá já ñéhe cua̱há ndiva̱ha na na̱ quíhvi̱ xi̱hín na̱ ñúhu ínima̱ quini ini nu̱ú Jesús. Ta xi̱hín in túhún tu̱hun na̱ca̱ha̱n mé á na̱tavá ínima̱ quini ñúhu ínima̱ ña̱yivi ta jári na̱ndaja va̱ha mé á tócó ndihi na̱ quíhvi̱. \v 17 Ta tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha já ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun ña̱ na̱ca̱hyí profeta Isaías tá na̱cachi da já: “Mé á na̱ndiquehe ndihi a ña̱ cávitá iní ta na̱xojo ndihi a cue̱he̱ yo̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \s1 Na̱ cúni̱ candi̱co̱ Jesús \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Tá na̱xini Jesús ña̱ a̱ ju̱ú quia̱hva cándíhi táhan ña̱yivi ndúu na xi̱hi̱n á já na̱sahnda chuun ña̱ ná co̱jo̱ cava na inga xoo tañu̱hú cán. \v 19 Joo na̱cayati in da̱ jána̱ha̱ ley Moisés nu̱ á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, cúni̱ candi̱co̱ i̱ ndo̱hó ndá na̱cuu nu̱ú cu̱hu̱n ndo̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 20 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndicuii cúú rí ta va̱ti̱ íin cáva̱ ñúhu rí. Ta laa cúú rí ta va̱ti̱ íin táca̱ ñúhu rí. Joo ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, chí ni nu̱ú cu̱ju̱ mí i̱ co̱ó va —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 21 Ta inga da sa̱ xíca xi̱hi̱n á na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, quia̱hva jihna ndó ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ ña̱ ná cu̱hu̱n i̱ jándu̱xu̱ tátá i̱ já quixi i̱ candi̱co̱ i̱ ndo̱hó —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 22 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Xíní ñúhú candi̱cún ye̱he̱ viti jáchi̱ ná cu̱hu̱n mé ña̱yivi, na̱ a̱ ñáha ca̱cu ndaa ínima̱ jándu̱xu̱ na̱ ndi̱i ja̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \s1 Tá na̱jácatáji̱ Jesús ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú tá ndíco̱jo̱ do̱ \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 Ta ndaja coo na̱qui̱hvi Jesús ini in barco ta cátahan na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán cua̱ha̱n na̱. \v 24 Ta nani xíca na nu̱ú tañu̱hú cán cua̱ha̱n na̱ ta in náá cuití na̱xi̱nu̱ in ta̱chi̱ quíni ndiva̱ha nu̱ú tañu̱hú cán. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ndeé na̱casáhá ndíco̱jo̱ ticui̱í cán ja̱nda̱ quia̱hva na̱ndichutú ticui̱í ini barco cán. Joo cándúhu̱ Jesús ini barco quíji̱ va. \v 25 A̱nda̱ já ndáva na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán na̱sa̱ha̱n na̱ ndíñehe na ña̱. Já na̱cayuhú na̱ já cáchí na̱ xi̱hi̱n á: \p —Chindeé ndó nde̱he̱, xitoho nde̱. Jáchi̱ cáco̱o barco ca̱há tañu̱hú cua̱ha̱n do̱ —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cuéntá quéa̱ yíhví na̱há ndo̱. Ndá cuéntá quéa̱ co̱ cándeé ini ndó ye̱he̱ —na̱cachi a. \p Já na̱ndaco̱o a ta jána̱ni a ta̱chi̱ quíni cán xi̱hín tañu̱hú cán ta já na̱catáji̱ uun tócó ndihi a cán. \v 27 Tá na̱xini na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ yóho já na̱catóntó na̱ ta na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ta ndá da̱ cúú da̱ta̱a yóho ña̱ ja̱nda̱ ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú cándúsa nu̱ cáha̱n da̱ —cáchí xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \s1 Tá na̱queta i̱vi̱ da̱ ñúhu ínima̱ quini ini nu̱ú Jesús \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús inga xoo tañu̱hú cán nu̱ íin ñundáhyi̱ cuéntá Gadara já na̱queta i̱vi̱ da̱ ñúhu ínima̱ quini ini tañu nu̱ ndúxu̱ ndi̱i. Ta na̱cayati da nu̱ú Jesús. Ndíví mé da̱ ñúhu ínima̱ quini ini yóho cúú dá tátu̱hun quíti̱, rí cue̱he̱ ndiva̱ha. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ni in túhún ña̱yivi a̱ cu̱ú ya̱ha chí íchi̱ cán. \v 29 Tá na̱xini da Jesús já na̱casáhá da̱ cáyuhú da̱ nu̱ á já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndá cuéntá quéa̱ va̱sún qui̱hvi nuún xi̱hín nde̱, Jesús, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. Á va̱sún jándoho ya̱chún ini nde̱ tá cáma̱ní yi̱i̱ ndindaa tiempo ndoho ini nde̱ —na̱cachi rí quini cán xi̱hín Jesús. \p \v 30 Ta ndaja coo yati cán na̱sa̱nduu cua̱há ndiva̱ha cóchí xíxáhan rí. \v 31 Ta mé rí quini ñúhu ini ndíví da̱ta̱a cán na̱xi̱ca̱ ta̱hví ri̱ nu̱ Jesús já cáchí ri̱ já xi̱hi̱n á: \p —Tá ta̱ ná tavún nde̱he̱ ini da̱ yóho, quia̱hva ña̱ma̱ni̱ nu̱ú nde̱ ña̱ ná cu̱hu̱n nde̱ ndi̱hvi nde̱ ini cóchí ndúu cáa —na̱cachi rí xi̱hín Jesús. \p \v 32 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n rí: \p —Cuáhán ndó, dá já. \p Chí na̱queta rí quini cán ini ndíví da̱ta̱a cán já na̱sa̱ha̱n rí na̱ndi̱hvi rí ini cóchí cán. Ta chí i̱vi̱ la̱á xínu tócó ndihi cóchí cán cua̱ha̱n rí núu rí nu̱ ndáyi yuhú tañu̱hú cán. Ta na̱jáque̱ta nuu rí mé rí ini tañu̱hú chí na̱candaa rí ticui̱í já na̱xi̱hi̱ ri̱. \p \v 33 Ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva na̱yi̱hví da̱ ndáá cóchí chí na̱xinu ndiva̱ha da cua̱ha̱n da̱. Ta tá na̱xi̱nu̱ da̱ ñuu já na̱casáhá da̱ ndícani da ndaja cáa ña̱ na̱ya̱ha xi̱hi̱n ndíví da̱ na̱sa̱ñuhu ínima̱ quini ini cán. \v 34 A̱nda̱ já na̱queta tócó ndihi ña̱yivi ñuu cán cua̱ha̱n na̱ cande̱hé na̱ Jesús. Ta tá na̱xini na mé á já na̱xi̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ á ña̱ ná quee a cu̱hu̱n a̱. \c 9 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ \r (Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Tá sa̱ na̱ya̱ha tócó ndihi ña̱ yóho já na̱ndaa Jesús ja̱tá in barco ta já na̱xo̱jo̱ cava inga xoo tañu̱hú cán ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o a ñuu mé á. \v 2 Ta cán ñéhe na in da̱ quíhvi̱, da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ ta cándúhu̱ da̱ nu̱ yívi̱ loho ñéhe na na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ á. Ta tá na̱xini Jesús ndá quia̱hva cándeé ini da̱ cán mé á já na̱cachi a já xi̱hín da̱ quíhvi̱ cán: \p —Cande̱hé, ja̱hyi a. A̱ ndícani toho inún jáchi̱ cája cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chún viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 3 Java táhan da̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱casáhá da̱ cáhán da̱ já: “Mé da̱ yóho ndája núu da Ndióxi̱ xi̱hín tu̱hun cáha̱n da̱ jáchi̱ ni in túhún toho ña̱yivi a̱ cu̱ú caja cáhnu ini sa̱há cua̱chi.” \v 4 Joo sa̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáhvi ini da̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ da̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cáhvi núu ini ndó sa̱há ye̱he̱. \v 5 Á cáhán ndo̱ ña̱ i̱hvi̱ chága̱ cachi i̱ xi̱hín da̱ yóho: “Na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chún viti.” Á tá co̱ó ta cachi i̱ xi̱hi̱n dá: “Cuándaco̱o ta cuáhán.” \v 6 Cande̱hé va̱ha ndo̱ ná na̱ha̱ i̱ nu̱ ndo̱ ña̱ íin sa̱há i̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chi cája ña̱yivi ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p Tá na̱ndihi já na̱ndica̱ha̱n tucu a xi̱hín da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ cán: \p —Ta viti cáha̱n i̱ xu̱hu̱n cuándaco̱o ndiquehe xi̱to lohún ta cuanúhu̱ vehún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 7 Chí i̱vi̱ la̱á na̱ndaco̱o da̱ quíhvi̱ cán ta já na̱quee da cuanúhu̱ dá. \v 8 Tá na̱xini ña̱yivi ndúu cán ña̱ na̱caja Jesús yóho já na̱yi̱hví na̱ ta na̱casáhá cája cáhnu na Ndióxi̱ sa̱há ña̱ na̱sa̱ha̱n ndée̱ mé á nu̱ú ña̱yivi ña̱ ná cuu caja na ña̱ xitúhún. \s1 Tá na̱cana Jesús Mateo ña̱ caca tuun da xi̱hi̱n á \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús cua̱ha̱n ta nani xíca cua̱ha̱n já na̱xini a in da̱ta̱a naní Mateo, da̱ íin coo nu̱ sáco̱o da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. Ta na̱cana Jesús da̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Naha quíi̱ candi̱cún ye̱he̱. \p A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi Mateo ta na̱casáhá ndíco̱ da̱ Jesús. \p \v 10 Tá na̱ndihi já íin coo Jesús xíxi a vehe da̱ cán ta cán na̱xi̱nu̱ co̱o cua̱há táhan na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto xi̱hín java ga̱ ña̱yivi cája cua̱chi. Na̱saco̱o na xíxi na xi̱hín Jesús ta cán ndúu coo ri na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán. \v 11 Ta tá na̱xini na̱ fariseo ña̱ ndúu na̱ cán xíxi na xi̱hín Jesús já na̱casáhá na̱ ndáca̱ tu̱hún na̱ na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ xíxi xitoho ndó xi̱hín na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto ta xi̱hín java ga̱ na̱ cája cua̱chi —na̱cachi na̱ fariseo cán. \p \v 12 Joo tá na̱xini jo̱ho Jesús ña̱ yóho já na̱cachi a já xi̱hín na̱ fariseo cán: \p —Ña̱yivi íin va̱ha co̱ xíní ñúhú toho na da̱ cája tátá ñahá joo na̱ quíhvi̱, na̱ cán cúú na̱ xíní ñúhú da̱ cája tátá ñahá. \v 13 Ta ye̱he̱ co̱ó va̱xi toho i̱ cana i̱ na̱ sa̱ íin va̱ha. Va̱xi i̱ cana i̱ ña̱yivi, na̱ cája cua̱chi ña̱ ná jándacoo na cua̱chi cája na. Xíní ñúhú cu̱hu̱n ndo̱ jácuaha va̱ha ndó ña̱ cúni̱ cachi tu̱hun Ndióxi̱ tá cáchí a̱ já: “Ña̱ cúni̱ quéa̱ ná candáhví ini ndó ña̱yivi jáchi̱ va̱ha chága̱ ña̱ yóho a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná jo̱co̱ ndó quíti̱ nu̱ú i̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱ —cáchí Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cáha̱n Jesús ndá sa̱ha̱ quéa̱ cajuhun na \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 Tá na̱ndihi na̱ xíca xi̱hi̱n Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi cán na̱xi̱nu̱ co̱o na nu̱ Jesús. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha co̱ xíjuhun toho na̱ xíca xi̱hi̱n yóhó nani cua̱há ndiva̱ha xíjuhun mé nde̱ xi̱hín na̱ fariseo —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Á cáhán ndo̱ canduu cuéha̱ na̱ ndúu in vicó tánda̱ha̱ nani íin mé da̱ tánda̱ha̱ cán xi̱hi̱n ná. U̱hu̱n. Jáchi̱ cáji̱i̱ ini na. Joo xi̱nu̱ co̱o qui̱ví candaa na da̱ tánda̱ha̱ cán a̱nda̱ jáví casáhá cajuhun na. Ta cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ va̱xi qui̱vi̱ candaa na ye̱he̱ nu̱ú na̱ yóho ta a̱nda̱ jáví casáhá na̱ xíca tuun xi̱hín i̱ cajuhun na —na̱cachi Jesús. \p \v 16 Ta na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ ná já cáchí a̱ já: \p —Ama ná jándaha ña̱yivi jahmá yatá xi̱hín in túhu̱n jáhma̱ sa̱á jáchi̱ tá na̱ndihi ndíndi̱í a̱, sáhndá chága̱ ví a̱ jahmá yatá cán ta jándacáhnu chága̱ ví a̱ yávi̱ ña̱ na̱ndicahmá na̱ cán. \v 17 Ta ni co̱ táán na̱ vino sa̱á ini vóso̱ níi̱ yatá jáchi̱ jáca̱hndi̱ mé vino cán níi̱ ta cui̱ta̱ mé vino cán ta tíví vóso̱ níi̱ cája dó. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndítahan taán yo̱ vino sa̱á ini vóso̱ nií sa̱á ná a̱ ndíhi sa̱ha̱ vino xi̱hi̱n vóso̱ —cáchí Jesús. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús ja̱hyi jíhí Jairo xi̱hín in ñá na̱cani ndaa ndáha̱ jáhma̱ á \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Ta nani cáha̱n Jesús cándichi a na̱xi̱nu̱ co̱o in da̱ sáhndá chuun nu̱ú na̱ Israel. Já na̱caxítí da̱ nu̱ á ta já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱cá na̱xi̱hi̱ uun ñá loho cúú ja̱hyi jíhí i̱ joo tá ná caja ndó ña̱ma̱ni̱ quixi ndó vehe e̱ ta chinúu ndó ndáha̱ ndó ja̱ta̱ ña̱ já nditacu tucu ñá —na̱cachi da̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n xi̱hín da̱ cán ta ndáca na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán cua̱ha̱n na̱. \v 20 Ta ndaja coo cán íin in ñáñáha̱, ñá ndíta̱hví ni̱i̱ ñá ti̱xi u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱. Ta na̱cayati ñá chí ja̱ta̱ Jesús já na̱cani ndaa ndáha̱ ñá yuhú jáhma̱ á. \v 21 Jáchi̱ na̱ca̱hán ña̱: “Tá ná cani ndaa cuití ndáha̱ í jáhma̱ Jesús já ndiva̱ha í”, na̱ca̱hán ña̱. \v 22 Joo na̱ndicoto nihni játá Jesús nu̱ ñá ta tá na̱xini a ñá já na̱cachi a já xi̱hi̱n ña̱: \p —A̱ cáyi̱hví tohún, ja̱hyi a. Na̱ndiva̱hún jáchi̱ na̱candúsún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ñá. \p Ta chí mé hora já na̱ndiva̱ha ñá. \p \v 23 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús vehe da̱ sáhndá chuun nu̱ú na̱ Israel cán já na̱xini a ña̱ sa̱ ndúu música cán ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ jándu̱xu̱ na̱ ja̱hyi da̱ cán. Ta na̱xini a ja̱ndá joho sácu cóhó ña̱yivi ndúu na. \v 24 Ta chí já na̱cachi a já xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ cán: \p —Cuáhán queta ndó ja̱ta̱ véhe. Jáchi̱ co̱ó na̱xi̱hi̱ toho ñá loho yóho. Quíji̱ cuití va ñá —na̱cachi Jesús xi̱hín ña̱yivi ndúu cán. \p Joo na̱casáhá na̱ cán sácu̱ ndaa ñahá na̱. \v 25 Ta chí na̱tavá Jesús na̱ ja̱ta̱ véhe. Ta tá na̱cayati a nu̱ ñá cán já na̱tiin a ndáha̱ ñá chí i̱vi̱ la̱á na̱ndaco̱o ñá. \v 26 Ta níí cúú ñundáhyi̱ cán na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱há ña̱ na̱caja Jesús cán. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús i̱vi̱ da̱ cua̱á \p \v 27 Tá na̱quee Jesús cua̱ha̱n já ndíco̱ i̱vi̱ da̱ cua̱á ja̱tá cua̱ha̱n da̱ já na̱casáhá cáyuhú cóhó da̱ já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Jesús, da̱ na̱quixi chi̱chi David caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó nde̱he̱ —cáchí da̱ cáyuhú da̱ ja̱tá Jesús. \p \v 28 Ta ndaja coo na̱qui̱hvi Jesús ini in vehe ta já na̱cayati ndíví da̱ cua̱á cán nu̱ á. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún a̱ da̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Á cáhán ndo̱ ña̱ cuu caja i̱ jándiye̱he̱ nu̱u̱ ndo̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cán. \p —A̱ja̱n, xitoho nde̱. Cándúsa nde̱ ña̱ cuu caja ndó ña̱ —na̱cachi ndíví da̱ cua̱á cán xi̱hín Jesús. \p \v 29 Tá na̱ndihi já na̱cani ndaa ndáha̱ Jesús nduchú núú da̱ cán ta já na̱cachi a já xi̱hi̱n ndíví da̱ cán: \p —Ná coo tá quia̱hva cúni̱ ndo̱ jáchi̱ cándeé ini ndó ye̱he̱ —cáchí a̱. \p \v 30 Tá na̱ndihi já na̱casáhá sánde̱hé ndíví da̱ cua̱á cán. Ta na̱sahnda Jesús chuun nu̱ dá ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun da nu̱ú ña̱yivi sa̱há ña̱ na̱caja mé á xi̱hi̱n dá. \p \v 31 Joo tá ja̱cá na̱queta uun da̱ cán já na̱casáhá da̱ ndícani da nu̱ú ndijáá ña̱yivi ndúu ñundáhyi̱ cán sa̱há ña̱ na̱caja Jesús xi̱hi̱n dá. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ níhi̱ \p \v 32 Nani na̱quee da̱ cua̱á cán cua̱ha̱n da̱ já na̱sa̱a̱ java ña̱yivi nu̱ Jesús ñéhe na in da̱ níhi̱, da̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini. \v 33 Ta tá na̱tavá Jesús ínima̱ quini ini da̱ cán chí i̱vi̱ la̱á na̱casáhá cáha̱n da̱. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱catóntó ña̱yivi ta já cáchí na̱ já: \p —Ni in túhún tañu co̱ó na̱xini nde̱ in ña̱ha tátu̱hun ña̱ yóho ñundáhyi̱ Israel —na̱cachi na̱ cán. \p \v 34 Joo na̱ fariseo cán na̱casáhá cáchí na̱ já: \p —Rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nu̱ rí quini sáhan rí ndée̱ rí nu̱ú Jesús yóho ña̱ ná tavá a̱ ínima̱ quini ini ña̱yivi —na̱cachi na̱ fariseo cán. \s1 Táhnda̱ ini Jesús sa̱há ña̱yivi \p \v 35 Ndijáá ñuu náhnu xi̱hín ñuu válí na̱xi̱ca nuu Jesús jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ ini veñu̱hu na̱ cán. Ta na̱ca̱xi tu̱hun a tu̱hun va̱ha xi̱hín ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta na̱ndaja va̱ha mé á tá nu̱ú cue̱he̱ ndóho ña̱yivi. \v 36 Ta tá na̱xini Jesús ña̱yivi cua̱ha̱ cán já na̱ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ ná jáchi̱ ndóho ini na ta cávitá ini na tátu̱hun ndicachi, rí co̱ó da̱ candaa ñahá. \v 37 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán: \p —Mé á nda̱a̱ ndúu cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi, na̱ cúni̱ cuni jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ joo chá cuití na̱ cúni̱ cu̱hu̱n na̱ ca̱ha̱n na̱ ña̱ xi̱hín ña̱yivi. Cúú á tátu̱hun íin cua̱há ndiva̱ha níi̱ ña̱ xíní ñúhú jáquee joo ndíma̱ní ña̱yivi jáquee na ña̱. \v 38 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná chindahá mé á chága̱ na̱ cája chúun cuéntá mé á —cáchí Jesús xi̱hi̱n ná. \c 10 \s1 Chíndahá Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ ca̱ha̱n na̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi \r (Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16) \p \v 1 Tá na̱ndihi já na̱cana Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Ta já na̱sa̱ha̱n ndée̱ nu̱ ná ña̱ ná cuu tavá na̱ ínima̱ quini ini ña̱yivi. Ta na̱sa̱ha̱n ndée̱ nu̱ ná ña̱ ná ndaja va̱ha na tá nu̱ú cue̱he̱ ndóho ña̱yivi. \v 2 Ña̱ yóho cúú qui̱vi̱ ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ cúú apóstol xíca tuun xi̱hi̱n á cán: Da̱ nu̱ cuítí cán naní da̱ Simón ta cáha̱n ri na Pedro xi̱hi̱n dá. Ta inga da̱ cán cúú Andrés ñani da. Ta inga da cúú Jacobo xi̱hín ñani da, Juan. Ndíví da̱ yóho cúú dá ja̱hyi Zebedeo. \v 3 Tañu na̱ cán ndáca̱a̱n ri Felipe xi̱hín Bartolomé xi̱hi̱n Tomás xi̱hi̱n Mateo, da̱ na̱játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. Ta cán ndáca̱a̱n ri Jacobo, da̱ cúú ja̱hyi Alfeo xi̱hi̱n Lebeo, da̱ cáha̱n ri na Tadeo xi̱hi̱n. \v 4 Ta cán ndáca̱a̱n ri Simón, da̱ na̱xi̱ca cuéntá na̱ cananista xi̱hi̱n Judas Iscariote, mé da̱ na̱ji̱có túhún Jesús tá nu̱ ndíhí cán. \p \v 5 Tá na̱chindahá Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Coto a̱ cúhu̱n ndó chí ñuu ña̱yivi tóho̱, na̱ co̱ cúú na̱ Israel. Ta ni a̱ quíhvi ndó ñuu ñúhu chí estado Samaria. \v 6 Va̱ha chága̱ ná cu̱hu̱n ndó ca̱ha̱n ndó tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín na̱ Israel jáchi̱ cúú ná tátu̱hun ndicachi, rí na̱ndiñúhú. \v 7 Cuáhán ndó ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hi̱n ná ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 8 Ta ndaja va̱ha ndó na̱ quíhvi̱ ta jánditacu ndó ndi̱i ta ndaja va̱ha ndó na̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱. Ta tavá ndó rí quini ñúhu ínima̱ ña̱yivi. Ta a̱ quéhe ndó ya̱hvi sa̱há ña̱ cája ndó jáchi̱ co̱ó na̱xeen ndó ndée̱ ñéhe ndó ja̱n. \v 9 A̱ cáñehe toho ndó ni jiu̱hu̱n cuáán ni jiu̱hu̱n cúxú ni jiu̱hún ca̱a cuáhá caca nuu ndó. \v 10 Ta ni a̱ cáñehe ndó yátí cu̱hu̱n ndó íchi̱. Ta ni a̱ cáñehe ndó inga naha jáhma̱ ndó cu̱hu̱n xi̱hi̱n ndo̱. Ta ni a̱ cáñehe ndó inga ndu̱sa̱ ndó cu̱hu̱n ndo̱. Ta ni garróté a̱ cáñehe ndó cu̱hu̱n ndo̱. Jáchi̱ nditahan nu̱ú ña̱yivi quia̱hva na ña̱ nu̱ ndo̱. \p \v 11 ʼTá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in ñuu cáhnu á ñuu loho, xini ñúhú ndinducú ndó in ña̱yivi, na̱ cuu candeé ini ndó ta vehe na̱ ja̱n canduu ndó ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱ví quee ndó cu̱hu̱n ndo̱. \v 12 Ta tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó vehe ja̱n ca̱ha̱n Ndióxi̱ ndó xi̱hi̱n ná. \v 13 Ta tá ná ndiquehe va̱ha ña̱yivi vehe ja̱n ndo̱hó já quéa̱ cachi ndó xi̱hi̱n ná ña̱ ná coo va̱ha ini na. Joo tá co̱ cúni̱ na̱ ndíquehe va̱ha na ndo̱hó já quéa̱ a̱ cáha̱n ndo̱ xi̱hi̱n ná ña̱ ná coo va̱ha ini na. \v 14 Ta tá co̱ cúni̱ na̱ ndiquehe va̱ha na ndo̱hó ta ni co̱ cúni̱ na̱ cuni jo̱ho na nu̱ cáha̱n ndo̱ já quéa̱ cuáhán queta ndó vehe ja̱n á ñuu ja̱n ta catí ndó ña̱ yácá sa̱ha̱ ndó já ná na̱ha̱ ña̱ cua̱ha̱n cua̱chí na̱ cán ja̱ta̱ mé va na. \v 15 Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi ndúu ñuyíví já quéa̱ jándoho chága̱ Ndióxi̱ ini ña̱yivi ñuu ja̱n a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱jándoho a ini na̱ ñuu Sodoma xi̱hín ñuu Gomorra sa̱nahá sa̱há ña̱ co̱ó na̱ndiquehe na ndo̱hó. \s1 Va̱xi qui̱vi̱ caja xíxi ña̱yivi xi̱hín na̱ xíca cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ \p \v 16 ʼCande̱hé ndo̱. Ye̱he̱ chíndahá i̱ ndo̱hó cu̱hu̱n ndó tañu ña̱yivi quini. Cúú ndó tátu̱hun ndicachi válí tañu ndiva̱hyí ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú cuéntá va̱ha coo ndó tá quia̱hva cája co̱o̱. Ta xíní ñúhú coo mánsó ndo̱ tá quia̱hva cája ndija̱ta. \v 17 Cuéntá coo ndó jáchi̱ tiin na ndo̱hó ta ndiquia̱hva na ndo̱hó ndahá na̱ jutixia. Ta cani na ndo̱hó ini veñuhu. \v 18 Ta sa̱ha̱ mí i̱ cañehe na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó nu̱ú na̱ cúú gobernador á nu̱ú na̱ cómí cuéntá sa̱há in nación. Ta já ná cuu ndicani ndó sa̱há i̱ nu̱ú na̱ cán ta xi̱hín nu̱ú na̱ tóho̱, na̱ co̱ cúú na̱ Israel. \v 19 Joo a̱ ndícani ini ndó sa̱ha̱ ndá tu̱hun ca̱ha̱n ndó tá ná ndiquia̱hva ña̱yivi ndo̱hó ndahá na̱ cán. Jáchi̱ tá ná ndindaa hora ca̱ha̱n ndó xi̱hi̱n ná já quéa̱ quia̱hva mé va Ndióxi̱ tu̱hun nu̱ ndó ña̱ ná cuu ca̱ha̱n ndó sa̱há i̱ nu̱ú na̱ cán. \v 20 Jáchi̱ a̱ ju̱ú ji̱ni̱ mé ndó quixi ña̱ ca̱ha̱n ndo̱. Ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ cacuu ña̱ quia̱hva tócó ndihi ña̱ ca̱ha̱n ndo̱. \p \v 21 ʼTa java ta̱a ji̱có túhún da̱ ñani da ta java da ji̱có túhún da̱ ja̱hyi da ña̱ ná cahní ñahá na̱. Ta java na ndicui̱ta na cani táhan na xi̱hi̱n tátá na̱ ña̱ ná cahní ñahá na̱. \v 22 Ta ndaja táhan ña̱yivi ndúu ñuyíví yóho candají na̱ ndo̱hó sa̱há ye̱he̱. Joo ndá na̱ ná candi̱co̱ tuun íchi̱ mí i̱ ja̱nda̱ ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ quivi na, na̱ cán cacuu na̱ ca̱cu ndaa ínima̱. \v 23 Tá ná ndicui̱ta na caja xíxi na xi̱hi̱n ndó in ñuu já cunu ndó cu̱hu̱n ndó inga ñuu. Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá sa̱ xi̱nu̱ co̱o tucu ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi já a̱ ñáha caca nuu ndó ndijáá ñuu ndáca̱a̱n ñundáhyi̱ Israel. \p \v 24 ʼCande̱hé ndo̱. Ni in túhún toho da̱ xíca jácuaha tia̱hva chága̱ da̱ nu̱ mé dá jána̱ha̱ ñahá cán. Ta ni in túhún mozo co̱ cúú dá da̱ cáhnu chága̱ nu̱ú xitoho da. \v 25 In da̱ jácuaha ndítahan caji̱i̱ íní da̱ tá sa̱ xíni̱ ndihi da ña̱ xíni̱ maestro da̱. Ta da̱ cúú mozo ndítahan caji̱i̱ ini da tá ná xi̱nu̱ da̱ cacuu da̱ cáhnu tátu̱hun xitoho da. Cande̱hé ndo̱. Tá ná cachi ña̱yivi xi̱hín da̱ cúú xitoho ndó ña̱ cúú da̱ Beelzebú, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ndaja ga̱ ví cachi na xi̱hi̱n ndóhó. \s1 Yo já ndítahan cayi̱hví yo̱ \r (Lc. 12:2-7) \p \v 26 ʼCande̱hé ndo̱. A̱ cáyi̱hví toho ndó ña̱yivi jáchi̱ ni in túhún toho ña̱ha cája ña̱yivi a̱ cúu coo je̱hé nahá jáchi̱ va̱xi qui̱vi̱ tá ndáca náha̱ nu̱ á. Ta va̱tí cáha̱n je̱hé ña̱yivi tu̱hun joo va̱xi qui̱vi̱ tá canda̱a̱ ini ña̱yivi sa̱há. \v 27 Ña̱ cáha̱n ye̱he̱ xi̱hi̱n ndó nu̱ú naá xíní ñúhú ca̱ha̱n ndó ña̱ ndiví táhyí nani yéhe̱ ca̱ndii. Ta ña̱ cáha̱n je̱hé e̱ xi̱hi̱n ndo̱ xíní ñúhú ndaa ndó ji̱ni̱ véhe cayuhú ndó ña̱. \v 28 A̱ cáyi̱hví toho ndó ña̱yivi, na̱ cuu caja cahní yiquí cu̱ñu ndó jáchi̱ ni in ña̱ha a̱ cúu caja na xi̱hi̱n ínima̱ ndo̱. Ndióxi̱ quéa̱ xíní ñúhú cayi̱hví ndo̱ jáchi̱ mé á cuu jándihi a sa̱ha̱ yiquí cu̱ñu ndó ta cuu jácana mé á ínima̱ ndo̱ ini indayá a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \p \v 29 ʼCande̱hé ndo̱. Laa válí ndáchí ri̱ nu̱ táchi̱ ta núu ndiva̱ha jícó na̱ ri̱. Joo ni in rí cán co̱ cúyu nu̱ ñúhu̱ ña̱ quivi rí tá co̱ sáhan Ndióxi̱, tátá ndó ña̱ma̱ni̱. \v 30 Ta viti caja ndó cuéntá xi̱hi̱n mé ndó. Ja̱nda̱ ijí ji̱ni̱ ndó ja̱n ndáhvi tá in tá in a nu̱ Ndióxi̱. \v 31 Ña̱ cán quéa̱ a̱ cáyi̱hví toho ndó jáchi̱ ndíya̱hvi chága̱ ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ a̱ ju̱ú ga̱ cua̱há ndiva̱ha laa válí. \s1 Tá cáha̱n cáxí ña̱yivi ña̱ cúú ná cuéntá Jesús \r (Lc. 12:8-9) \p \v 32 ʼNdá na̱ cáxi tu̱hun nu̱ú ña̱yivi ña̱ cua̱ha̱n na̱ cuéntá mí i̱ já quéa̱ cachi mí i̱ sa̱há na̱ nu̱ Ndióxi̱, tátá i̱, mé a̱ íin indiví, ña̱ mé a̱ nda̱a̱ cúú ndusa na̱ cán cuéntá mí i̱. \v 33 Joo ndá na̱ ná cachi xi̱hín ña̱yivi ña̱ co̱ xíni̱ toho na ye̱he̱ já quéa̱ ni ye̱he̱ a̱ ndícuni toho i̱ na̱ ña̱ cúú ná cuéntá mí i̱ nu̱ Ndióxi̱, tátá i̱, mé a̱ íin indiví. \s1 Cája Jesús ña̱ sáhndá java táhan ña̱yivi \r (Lc. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ʼA̱ cáhán toho ndó ña̱ na̱xi̱nu̱ i̱ ñuyíví yóho caja i̱ ña̱ ná coo va̱ha ini ña̱yivi. Co̱ cája i̱ já. Jáchi̱ ña̱ va̱xi ye̱he̱ caja i̱ quéa̱ ná cahnda java táhan na. \v 35 Va̱xi i̱ jácani táhan i̱ da̱ta̱a xi̱hi̱n tátá da̱ sa̱há ye̱he̱. Ta va̱xi i̱ jácani táhan i̱ in ñáñáha̱ xi̱hi̱n náná ña̱ sa̱há ye̱he̱. Ta va̱xi i̱ jácani táhan i̱ ñá cúú sa̱nu xi̱hín xo̱jo ñá sa̱há ye̱he̱. \v 36 Ta ndaja vehe mé ña̱yivi ndicui̱ta na cani táhan na sa̱há ye̱he̱. \p \v 37 ʼTa ndá na̱ cúni̱ chága̱ tátá na̱ á náná na̱ a̱ ju̱ú ga̱ ye̱he̱ já quéa̱ co̱ó sa̱ha̱ toho na cacuu na cuéntá mí i̱. Ta ndá na̱ quíhvi̱ ini chága̱ ja̱hyi yií na̱ á ja̱hyi jíhí na̱ a̱ ju̱ú ga̱ ye̱he̱ já quéa̱ co̱ó sa̱ha̱ toho na cacuu na cuéntá mí i̱. \v 38 Ndá na̱ co̱ cúni̱ ndoho ini sa̱há ña̱ candi̱co̱ na̱ ye̱he̱ ta co̱ íin tia̱hva na quivi na sa̱há i̱ já quéa̱ co̱ó sa̱ha̱ toho na cacuu na cuéntá mí i̱. \v 39 Jáchi̱ ndá na̱ cátóó coo chága̱ na̱ ñuyíví yóho, na̱ cán cúú na̱ ndihi sa̱ha̱. Joo na̱ sáhan ndeé ini quivi sa̱há i̱, na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ táhvi̱ na̱ catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \s1 Ña̱ quia̱hva Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi \r (Mr. 9:41) \p \v 40 ʼNdá na̱ ndíquehe va̱ha ndo̱hó, ndíquehe va̱ha ri na ye̱he̱ va. Ta ndá na̱ ndíquehe va̱ha ye̱he̱, ndíquehe va̱ha ri na Ndióxi̱, mé a̱ na̱chindahá ye̱he̱ va̱xi i̱ ñuyíví yóho. \v 41 Ndá na̱ ndíquehe va̱ha in profeta va̱xi cuéntá Ndióxi̱ já quéa̱ tá quia̱hva coo ya̱hvi ndiquehe profeta cán quia̱hva já coo ri ya̱hvi ndiquehe na̱ cán. Ta ndá na̱ ndíquehe in ta̱a va̱ha sa̱há ña̱ cúú dá ña̱yivi va̱ha já quéa̱ ndiquehe na̱ cán ya̱hvi na tá quia̱hva cáa ya̱hvi ndiquehe ta̱a va̱ha cán. \v 42 Ta ndá na̱ ná quia̱hva ña̱ha va̱tí in yáxi̱ ticui̱í nu̱ú in na̱ cúú ja̱hyi i̱ yóho sa̱há ña̱ ndíco̱ na̱ íchi̱ cuéntá mí i̱, mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ cha̱hvi Ndióxi̱ sa̱há ña̱ma̱ni̱ cája na xi̱hi̱n ná —cáchí Jesús. \c 11 \s1 Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi na̱chindahá da̱ java da xíca xi̱hi̱n dá nu̱ú Jesús \r (Lc. 7:18-35) \p \v 1 Tá na̱ndihi na̱na̱ha̱ Jesús nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ ndítahan caja na já na̱quee a cua̱ha̱n jána̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi ta cáxi tu̱hun a tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu ñundáhyi̱ cán. \p \v 2 Mé tiempo já na̱sandaca̱a̱n Juan veca̱a, mé dá cúú dá da̱ jácandúta̱ ña̱yivi. Ta cán na̱ñe̱he̱ dá tu̱hun sa̱há ña̱ náhnu cája Jesús. A̱nda̱ já na̱chindahá da̱ java na̱ xíca xi̱hi̱n dá nu̱ á \v 3 ña̱ ná nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús á jivi ndusa cúú á Cristo, mé a̱ chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi, á ndítahan candati na inga ga̱ quixi. \v 4 Tá na̱ndihi na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ cán Jesús sa̱há ña̱ yóho já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndó ndicani ndó nu̱ Juan tócó ndihi ña̱ na̱xini ndó cája i̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱ na̱xini jo̱ho ndó cáha̱n i̱. \v 5 Ta ndicani ndó nu̱ dá ña̱ ndínu̱na̱ nu̱ú na̱ cua̱á ta ndícaca na̱ rénco̱ cája i̱. Ta ndaja va̱ha i̱ na̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱. Ta jándinu̱na̱ i̱ jo̱ho na jóho̱ já ná cuni jo̱ho na. Ta jánditacu u̱ ndi̱i. Ta cáxi tu̱hun i̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ nda̱hví já ná cuu ca̱cu ndaa ínima̱ ná. \v 6 Ta̱hví na̱cuu na̱ co̱ jándacoo ña̱ cándeé ini na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 7 Tá na̱quee na̱ na̱chindahá Juan cán cua̱ha̱n na̱ já na̱casáhá Jesús cáha̱n xi̱hín ña̱yivi já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ na̱ca̱hán ndo̱ cuni ndó tá na̱queta ndó na̱sa̱ha̱n ndó sánde̱hé ndo̱ Juan yucú íchí cán. A̱ ju̱ú da̱ cán cúú ta̱a láhá já quíji nuu da tátu̱hun quíji nuu in tóyo̱ó cája ta̱chi̱. \v 8 Ndía̱ na̱queta ndó cande̱hé ndó. A̱ ju̱ú da̱ cán cúú ta̱a ndíxi jahmá lánda̱ ndiva̱ha. Sa̱ xíni̱ va̱ha ndó ña̱ co̱ ndúu toho da̱ ndíxi jahmá lánda̱ yucú íchí. Ndá da̱ ndíxi jahmá lánda̱ cúú da̱ ndúu vehe rey cuití va. \v 9 Ndía̱ na̱sa̱ha̱n ndó cande̱hé ndó cán. Á co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó cuni jo̱ho ndó nu̱ cáha̱n in da̱ cúú profeta nu̱ ndo̱. Mé a̱ nda̱a̱ da̱ cán cúú dá in profeta ta íin chága̱ sa̱ha̱ dá a̱ ju̱ú ga̱ inga profeta na̱sanduu sa̱nahá. \v 10 Jáchi̱ mé Juan cúú dá da̱ cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ sa̱ha̱ tá cáchí a̱ já: \q1 Chindahá i̱ in da̱ cánu̱ú cu̱hu̱n nu̱ mún, \q1 já ná caja tia̱hva da íchi̱ nu̱ú quisún, já na̱ca̱hyi̱ a̱ sa̱nahá. \m \v 11 Cande̱hé ndo̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Tañu tócó ndihi ña̱yivi co̱ó ga̱ inga profeta cáhnu chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ Juan, mé da̱ jácandúta̱ ña̱yivi. Joo ndá na̱ sa̱ na̱ndiquia̱hva mé ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná, va̱tí cúú ná na̱ co̱ó sa̱ha̱, na̱ cán cúú na̱ cáhnu chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ Juan. \p \v 12 ʼJa̱nda̱ qui̱ví na̱xi̱nu̱ Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi ta ja̱nda̱ viti ñúhú ndíhi ndiva̱ha ini ña̱yivi ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱. Ta na̱ sáhan tu̱hun ndeé ini, na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ táhvi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. \v 13 Ja̱nda̱ tá cáma̱ni̱ xi̱nu̱ Juan tócó ndihi ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta xi̱hín ña̱ na̱ca̱hyí Moisés cáha̱n ña̱ va̱xi qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 14 Ta tá cúni̱ ndo̱ candúsa ndó ña̱ na̱ca̱hyí na̱ cán sa̱nahá já cuu canda̱a̱ ini ndó ña̱ Juan cúú dá da̱ na̱ca̱ha̱n na̱ cán sa̱ha̱ tá na̱cachi na ña̱ ndítahan quixi tucu profeta Elías ñuyíví yóho. \v 15 Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na. \p \v 16 ʼNá ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ndaja íin ña̱yivi ndúu tiempo viti. Cúú ná tátu̱hun na̱ va̱lí sáco̱o sájíquí na̱ nu̱ú ya̱hvi ta cáyuhú na̱ nu̱ú java ga̱ na̱ va̱lí ndúu cán ta já cáchí na̱ já: \v 17 “Na̱tiví nde̱ tótíví nu̱ ndo̱ joo co̱ó na̱xeen ndó cata sáhá ndo̱. Ta na̱xita cuéha̱ ndiva̱ha nde̱ nu̱ ndo̱ ta ni co̱ó na̱sacu ndó.” \v 18 Quia̱hva já íin ña̱yivi ndúu tiempo viti jáchi̱ tá na̱quixi Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi ta na̱xijuhun da ta ni co̱ó na̱xihi da vino joo na̱cachi ndó sa̱ha̱ dá ña̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini da. \v 19 Ta tá na̱xi̱nu̱ ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta xíxi i̱ pan ta xíhi i̱ vino já na̱casáhá cáchí ndó sa̱há i̱ ña̱ cúú u̱ in ta̱a nde̱hé ndiva̱ha ta xíhi ndiva̱ha i̱. Ta cáchí ndó ña̱ cátóó ndiva̱ha i̱ cacuu amigo na̱ cája cua̱chi xi̱hín na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. Joo na̱ cúni̱ cánda̱a̱ ini ña̱ nda̱a̱, na̱ cán cúú na̱ cánda̱a̱ ini ña̱ cája Juan ta cája ri ye̱he̱ ña̱ nda̱a̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Ña̱yivi sáá ini co̱ cúni̱ na̱ caja na ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ \r (Lc. 10:13-15) \p \v 20 Tá na̱ndihi já na̱casáhá Jesús jána̱ni a ña̱yivi ndúu ndíjáá ñuu nu̱ú na̱caja cua̱ha̱ chága̱ mé á ña̱ xitúhún. Jáchi̱ va̱tí na̱caja cua̱ha̱ mé á ña̱ xitúhún nu̱ ná co̱ó na̱ndicó co̱o ini na nu̱ Ndióxi̱. Ña̱ cán quéa̱ na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p \v 21 —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ ñuu Corazín. Ta ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ ñuu Betsaida. Cua̱há ndiva̱ha ña̱ náhnu na̱caja i̱ nu̱ ndo̱ joo co̱ó na̱xeen ndó ndicó co̱o ini ndó jándacoo ndó cua̱chi ndó. Sa̱nahá na̱jándihi Ndióxi̱ sa̱há ñuu Tiro xi̱hín sa̱há ñuu Sidón sa̱há cua̱chi na. Tá ná sa̱ha̱n i̱ caja i̱ ña̱ náhnu nu̱ú na̱ cán tá quia̱hva na̱caja i̱ nu̱ mé ndó, sa̱ na̱jándacoo va na cán cua̱chi na, nduu. Ta chí i̱vi̱ la̱á nda̱ca̱ ndixi na jahmá ndi̱i ta jácu̱yu na ya̱a̱ yiquí jíní na̱, nduu. Jáchi̱ xi̱hín ña̱ yóho jána̱ha̱ na̱ ña̱ na̱ndicó co̱o ini na sa̱há cua̱chi na. \v 22 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi já ndoho chága̱ ini mé ndó, na̱ ñuu ja̱n a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱ndoho ini ña̱yivi na̱sanduu ñuu Tiro xi̱hín ñuu Sidón sa̱nahá. \v 23 Ta viti cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó, na̱ ndúu ñuu Capernaum. Ja̱nda̱ indiví cúni̱ ndó cu̱hu̱n ndó joo sa̱há ña̱ sáá ini ndó cu̱hu̱n ndó ja̱nda̱ indayá, caja Ndióxi̱. Jáchi̱ tá ná caja i̱ ña̱ xitúhún nu̱ú ña̱yivi ñuu Sodoma tá quia̱hva na̱caja i̱ nu̱ ndóhó ta ni a̱ ndíhi sa̱há ñuu cán, nduu. \v 24 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi já ndoho chága̱ ini mé ndó, na̱ ñuu ja̱n a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱ndoho ini ña̱yivi na̱sanduu ñuu Sodoma sa̱nahá —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱caji̱i̱ ndiva̱ha ini Jesús \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Mé tiempo cán na̱ca̱ha̱n Jesús já na̱cachi a já: \p —Cája cáhnu i̱ ndo̱hó, tátá Ndióxi̱, ña̱ cúú xitoho tócó ndihi ña̱ha ndúu indiví xi̱hín ñuyíví. Jáchi̱ na̱jána̱ha̱ ndó ña̱ ndíchí ndiva̱ha nu̱ú ña̱yivi, na̱ co̱ó cua̱há sa̱ha̱ nu̱ú java ga̱ na̱. Ta na̱caja ndó ña̱ ná a̱ cu̱ú canda̱a̱ ini na̱ ndi̱chí xi̱hín na̱ tácu̱ ini ña̱ha mé ndó. \v 26 Já na̱caja ndó jáchi̱ já na̱sacu ini ndó caja ndó —na̱cachi Jesús. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hín na̱ ndúu cán: \p —Na̱ndiquia̱hva tátá i̱ tócó ndihi ña̱ha ndahá i̱ ña̱ ná cacomí i̱ cuéntá sa̱há. Ta ni in túhún toho ña̱yivi co̱ xíni̱ va̱ha na ye̱he̱, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. Mé Ndióxi̱, tátá i̱ cuití va xíni̱ va̱ha ye̱he̱. Ta ni in túhún toho na̱ co̱ xíni̱ va̱ha na yo cúú tátá i̱. In túhún ye̱he̱, da̱ cúú ja̱hyi a xíni̱ va̱ha i̱ yo cúú mé á. Ta ye̱he̱ cúú da̱ ca̱xi ndá ña̱yivi jána̱ha̱ i nu̱u̱ sa̱há Ndióxi̱, tátá i̱ já ná canda̱a̱ va̱ha ini na yo cúú mé á. \v 28 Naha ndihi ndó nu̱ú i̱, na̱ sa̱ na̱canaá cája chúun. Taxi ndó ña̱ ndójo ndó ja̱n nu̱ú i̱ ta já ye̱he̱ caja i̱ ña̱ ná ndiquehe ndée̱ ndo̱. \v 29 Ye̱he̱ cúni̱ ña̱ ná ndiquia̱hva ndó mé ndó ndahá i̱. Ta ña̱ yóho cúú á tátu̱hun in yúcú chínúu na sa̱há ji̱qui̱ ti̱ndi̱qui̱. Ta xíní ñúhú catia̱hva ndó caja ndó tá quia̱hva cája ye̱he̱. Jáchi̱ co̱ó cama ji̱ní i̱ xi̱hín ña̱yivi ta cúú u̱ ta̱a manso ndiva̱ha. Quia̱hva já caja ndó já ñe̱he̱ íní ndo̱ ndiquehe ndée̱ ndo̱. \v 30 Jáchi̱ yúcú chínúu i̱ ja̱ta̱ ndo̱ xi̱hín ña̱ha jácojo i̱ ja̱ta̱ ndo̱ cúú á ña̱ cama ñúhú la̱á —na̱cachi Jesús. \c 12 \s1 Ña̱ na̱caja na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús in qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Ta ndaja coo in qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi xíca Jesús cua̱ha̱n tañu nu̱ú na̱xutu na trigo. Ta sa̱há ña̱ cuíco na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá na̱ túhún na̱ java yu̱cu̱ ji̱ni̱ trigo cán ta tává na̱ trigo sáxí na̱. \v 2 Tá na̱xini na̱ fariseo ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ cáha̱n cua̱chí na̱ nu̱ú Jesús. Já cáchí na̱ já: \p —Cande̱hé. Na̱ xi̱ca tuun xu̱hu̱n ja̱n cája na chuun ña̱ co̱ ndítahan caja ña̱yivi qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yó —na̱cachi na xi̱hi̱n Jesús. \p \v 3 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Á a̱ ñáha toho cahvi ndó nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáha̱n sa̱há ña̱ na̱caja David sa̱nahá tá na̱cuico da xi̱hín na̱ xíca xi̱hi̱n dá. \v 4 Ña̱ na̱caja da quéa̱ na̱qui̱hvi da ini veñu̱hu Ndióxi̱ ta na̱xixi da pan ña̱ yi̱i̱. Ta ni nu̱ mé dá ta ni nu̱ú na̱ xíca xi̱hi̱n dá cán co̱ cáni a nu̱u̱ cuxu na pan cán. In túhún ju̱tu̱ cuití va cáni a nu̱u̱ cuxu na pan cán. \v 5 Ta á a̱ ñáha toho cahvi ndó ña̱ na̱ca̱hyí Moisés nu̱ ley tá na̱ca̱hyí da̱ ña̱ co̱ cája toho ju̱tu̱ cua̱chi nu̱ Ndióxi̱ va̱tí cája chúun da veñu̱hu qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi. \v 6 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ íin chága̱ sa̱há i̱, da̱ cándichi yóho a̱ ju̱ú ga̱ sa̱há veñu̱hu nu̱ cája cáhnu na Ndióxi̱ ja̱n. \v 7 Mé ndó co̱ cánda̱a̱ toho ini ndó ña̱ cúni̱ cachi tu̱hun Ndióxi̱ tá cáchí a̱ já: “Ye̱he̱ cúni̱ ña̱ ná candáhví ini ndó ña̱yivi jáchi̱ va̱ha chága̱ ña̱ yóho a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná jo̱co̱ ndó quíti̱ nu̱ú i̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Jáchi̱ tá ná canda̱a̱ ini ndó tu̱hun yóho, nduu ta a̱ chíca̱a̱n toho ndó cua̱chi ja̱tá ña̱yivi, na̱ co̱ó cua̱chi. \v 8 Cande̱hé ndó. Ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, íin sa̱há i̱ cahnda i̱ chuun sa̱há qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús cua̱ha̱n já na̱ndi̱hvi a veñu̱hu mé ñuu cán. \v 10 Ta cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱. Ta sa̱há ña̱ ndúcú na̱ fariseo ndúu cán ndá quia̱hva caja na já ná cuu chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ mé á já na̱cachi na já: \p —Á sáhan Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ ndaja va̱hún na̱ quíhvi̱ qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n á. \p \v 11 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cande̱hé ndó. Tá íin in ndicachi loho ja̱na̱ ndo̱ ta tá ná ndicava rí ini in táhvi̱ qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱, ama ná a̱ cúhu̱n ndó tavá ndó ri̱. \v 12 Ta ndíya̱hvi chága̱ ña̱yivi a̱ ju̱ú ga̱ ndicachi. Ña̱ cán quéa̱ sáhan Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ cája í ña̱ va̱ha qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 13 Tá na̱ndihi na̱cachi a já xi̱hín da̱ta̱a, da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ cán já: \p —Jándaca̱a̱ ndáhu̱n —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \p Tá na̱jándaca̱a̱ da̱ ndáha̱ dá já na̱ndiva̱ha ndáha̱ dá. Ta cáa tá quia̱hva cáa inga ndáha̱ da̱ cán. \v 14 Joo tá na̱queta na̱ fariseo cán já na̱casáhá na̱ jándique táhan na tu̱hun na ña̱ cahní na̱ Jesús. \s1 Ña̱ cáha̱n Isaías sa̱há Jesús \p \v 15 Tá na̱ñe̱he̱ Jesús tu̱hun ña̱ ndúcú na̱ cán cahní ñahá na̱ já na̱quee a cua̱ha̱n va ta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ndíco̱ ja̱tá cua̱ha̱n. Ta ndaja táhan na̱ quíhvi̱ na̱ndaja va̱ha Jesús. \v 16 Ta na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú na̱ sa̱ na̱ndiva̱ha cán ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na̱ nu̱ú ña̱yivi yo cúú mé á. \v 17 Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha já ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱ca̱hyí profeta Isaías tá na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 \v 18 Yóho íin da̱ cája chúun cuéntá mí i̱, mé dá na̱ca̱xi i̱. \q1 Quíhvi̱ ndiva̱ha ini i̱ da̱ ta cáji̱i̱ íní i̱ xi̱hín ña̱ cája da. \q1 Ta jáchutu ndaa i̱ ínima̱ dá xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ mí i̱, \q1 ña̱ ná jána̱ha̱ da̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu ñuyíví ndá quia̱hva cája vií i̱ sa̱ha̱ ná. \q1 \v 19 Ta ni a̱ cáha̱n cua̱chi toho da ta ni a̱ cáyuhú cóhó da̱, \q1 já quéa̱ a̱ cúni jo̱ho ña̱yivi xíca cállé nu̱ cáha̱n da̱. \q1 \v 20 Tá quia̱hva a̱ jácuachi toho da ndo̱o̱, dó sa̱ na̱ta̱hnu̱, \q1 quia̱hva já a̱ jácuachi toho da ña̱yivi, na̱ cávitá ini. \q1 Ta quia̱hva já ni a̱ ndáhvá toho da tití ñúhu̱ loho, ña̱ sa̱ cúni̱ nda̱hva̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná quee va̱ha ña̱ nda̱a̱ xi̱hín ña̱ i̱hvi̱. \q1 \v 21 Ta ndaja táhan ña̱yivi ndúu níí cúú ñuyíví tandaa candeé ini na mé dá, na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá. \s1 Jácojo na cua̱chi ja̱tá Jesús ña̱ cája chúun a xi̱hi̱n ndée̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ \r (Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Java ña̱yivi ñéhe na in da̱ cua̱á ta cúú dá da̱ níhi̱ jáchi̱ ndáca̱a̱n rí quini ini da. Ta tá na̱ndaja va̱ha Jesús da̱ já na̱sande̱hé da̱ ta na̱ndica̱ha̱n da̱. \v 23 Tá na̱xini ña̱yivi ndúu cán ña̱ yóho já na̱catóntó ndiva̱ha na já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú da̱ na̱quixi chi̱chi rey David —cáchí xi̱hi̱n táhan na. \p \v 24 Tá na̱xini jo̱ho na̱ fariseo ña̱ cáha̱n ña̱yivi cán já na̱casáhá cáchí mé na̱ fariseo cán já: \p —Ta̱a yóho cúú tává da̱ rí quini ñúhu ini ña̱yivi jáchi̱ mé Beelzebú, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nu̱ rí quini cán sáhan rí ndée̱ rí nu̱ dá cája da ña̱ —na̱cachi na. \p \v 25 Ta sa̱ xíni̱ va Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá sáhndá java táhan ña̱yivi ndúu in nación ta ndúu na cua̱ha̱ táhndá já cásáhá cáni táhan ndaja táhan mé va na já cama chá ndihi sa̱há nu̱ ndúu na̱ cán. Ta quia̱hva já ya̱ha ri xi̱hín in ñuu á in vehe tá sáhndá java táhan ndaja táhan mé ná já quéa̱ jándihi na sa̱ha̱ ná. \v 26 Ta quia̱hva já yáha xi̱hín Satanás, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Ta tá ná tavá rí inga rí quini ini ña̱yivi á tá ná cani táhan ndaja táhan mé rí já quéa̱ ndihi sa̱ha̱ ndée̱ ña̱ cómí ri̱. \v 27 Mé ndó cáchí ndo̱ ña̱ tává i̱ rí quini ini ña̱yivi xi̱hi̱n ndée̱ Beelzebú, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Joo tá mé a̱ nda̱a̱ cúú ndusa ña̱ cáchí ndo̱ sa̱há i̱ ja̱n, ndáchí quéhe na̱ cúú cuéntá mé ndó ja̱n ndée̱ tavá na̱ rí quini ini ña̱yivi. Ama ná cachi ndó ña̱ tává ndo̱ rí quini xi̱hi̱n ndée̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Ña̱ yóho náha̱ ña̱ co̱ cáhvi nda̱a̱ ini ndó. \v 28 Cande̱hé ndo̱. Ye̱he̱ tává i̱ ínima̱ quini ini ña̱yivi xi̱hi̱n ndée̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. Ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ cáxí a̱ ña̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndó. \p \v 29 ʼCande̱hé ndo̱. Sácú u̱ in quia̱hva nu̱ ndo̱. Ni in da̱ta̱a a̱ cúu ndi̱hvi da caja cuíhná da̱ ña̱ha vehe in da̱ ndacú joo tá ná cató da̱ da̱ ndacú cán já cuu quehe da ña̱ha da̱ cán. \p \v 30 ʼNdá na̱ co̱ó cua̱ha̱n xoo i̱, cúú ná na̱ co̱ cúní ye̱he̱. Jáchi̱ ndá na̱ co̱ chíndeé ye̱he̱ xi̱hín ña̱ cája i̱, cúú ná na̱ sájí nuu nu̱ú i̱. \p \v 31 ʼÑa̱ cán quéa̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱ha̱ tá nu̱ú cua̱chi cája ña̱yivi xi̱hín sa̱ha̱ tá nu̱ú tu̱hun quini cáha̱n na̱. Joo tá ná ca̱ha̱n núu na sa̱ha̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ já quéa̱ a̱ cája cáhnu toho ini Ndióxi̱ sa̱há ña̱ na̱caja na. \v 32 Caja cáhnu ini Ndióxi̱ ja̱nda̱ sa̱ha̱ ndá na̱ ná cana̱há xi̱hín ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi joo tá ná cana̱há na̱ xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ já quéa̱ a̱ cája cáhnu toho ini Ndióxi̱ sa̱ha̱ ná ni nani tácú na̱ ndúu na ñuyíví yóho ta ni tá cu̱hu̱n na̱ cavií sa̱ha̱ ná nu̱ Ndióxi̱. \s1 Xi̱hín cui̱hi cúun nu̱ú in yíto̱ cuu ndicuní ndá yíto̱ cúú dó \r (Lc. 6:43-45) \p \v 33 ʼXíní ñúhú jánde̱e ndó yitó va̱ha ña̱ ná cuun cui̱hi va̱ha nu̱ do̱. Jáchi̱ tá ná jánde̱e ndó yitó núu já quéa̱ cui̱hi núu cuun nu̱ do̱. Jáchi̱ xi̱hín cui̱hi cúun nu̱ú in yíto̱ cuu ndicuní ndá yíto̱ cúú dó. \v 34 Mé ndó cúú ndó tátu̱hun co̱o jáchi̱ cúú ndó na̱ quini sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáha̱n ndó tu̱hun quini ta a̱ cu̱ú cana tu̱hun va̱ha yúhu̱ ndo̱. Jáchi̱ yúhu̱ ña̱yivi cána tócó ndihi ña̱ na̱ndicutú ñúhu ínima̱ ná. \v 35 In ta̱a va̱ha cáha̱n da̱ ndinuhu ña̱ va̱ha jáchi̱ ndinuhu ña̱ va̱ha ñúhu ínima̱ dá. Ta in ta̱a quini cáha̱n da̱ ndinuhu ña̱ núu jáchi̱ ña̱ núu quéa̱ ndáca̱a̱n ínima̱ dá. \v 36 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná ndindaa qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi ndúu ñuyíví a̱nda̱ jáví ndiquia̱hva ña̱yivi cuéntá nu̱ Ndióxi̱ sa̱há ndaja táhan tu̱hun núu na̱ca̱ha̱n na̱ ñuyíví yóho. \v 37 Jáchi̱ sa̱ha̱ mé tu̱hun na̱ca̱ha̱n ndó ja̱n caja vií Ndióxi̱ sa̱ha̱ ndo̱. Ta xi̱hín ña̱ ja̱n cachi Ndióxi̱ ña̱ á íin cua̱chi ndó á co̱ó cua̱chi ndó —cáchí Jesús. \s1 Xíca̱ ña̱yivi quini ña̱ ná caja Jesús ña̱ xitúhún nu̱ ná \r (Mr. 8:12; Lc. 11:29-32) \p \v 38 Java na̱ fariseo xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱ca̱ha̱n na̱ xi̱hín Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, cúni̱ nde̱ ña̱ ná caja ndó in ña̱ha xitúhún nu̱ú nde̱ já ná cuni nde̱ —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 39 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ú na̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱yivi quini, na̱ co̱ cúni̱ cándúsa Ndióxi̱, na̱ yóho cúú na̱ cúni̱ cuni ña̱ xitúhún. Joo a̱ cúní toho na ña̱. Ña̱ cuni ndusa na quéa̱ ña̱ ndoho i̱ tá quia̱hva na̱ndoho Jonás, da̱ na̱sacuu profeta sa̱nahá. \v 40 Jáchi̱ tá quia̱hva na̱sa̱ndaca̱a̱n Jonás u̱ni̱ qui̱vi̱ xi̱hín u̱ni̱ ñuú ti̱xi ti̱yacá cáhnu tá na̱cocó rí da̱ quia̱hva já ndaca̱a̱n ri ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ti̱xi ñundáhyi̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ xi̱hín u̱ni̱ ñuú. \v 41 Ta ña̱yivi na̱sanduu Nínive sa̱nahá cán ndacui̱ta na chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱ta̱ ndó tá ná xi̱nu̱ qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi ña̱yivi ndúu viti. Jáchi̱ mé na̱ na̱sanduu ñuu Nínive cán na̱jándacoo na cua̱chi cája na tá na̱ca̱ha̱n Jonás xi̱hi̱n ná ña̱ na̱cachi Ndióxi̱ coo. Ta ye̱he̱ íin chága̱ sa̱há i̱ a̱ ju̱ú ga̱ Jonás joo co̱ cándúsa ndó ye̱he̱. \v 42 Jári tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi ña̱yivi ndúu tiempo viti a̱nda̱ já ndacui̱ta in ñá na̱sacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi ndúu chí xoo sur sa̱nahá ta chica̱a̱n ñá cua̱chi ja̱tá ña̱yivi ndúu tiempo viti. Jáchi̱ mé ñá cán va̱tí na̱sahi̱in xícá ndiva̱ha ñá nu̱ rey Salomón sa̱nahá na̱sa̱ha̱n ñá cuni jo̱ho ñá tu̱hun ndíchí cáha̱n da̱. Ta ye̱he̱ íin chága̱ sa̱há i̱ a̱ ju̱ú ga̱ Salomón joo co̱ cándúsa ndó ye̱he̱. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ cua̱há tañu ndícó co̱o tucu ínima̱ quini ini ña̱yivi va̱tí sa̱ na̱quee rí \r (Lc. 11:24-26) \p \v 43 ʼTá quéta in ínima̱ quini ini in da̱ta̱a já quée rí cua̱ha̱n rí xíca nuu rí ndijáá yucú íchí ndínducú rí nu̱ú cando̱o rí. Ta tá co̱ ndíñe̱he̱ rí ña̱ já cásáhá cáhvi ini rí já: \v 44 “Coho ndicó co̱o tucú ini da nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n í cán jáchi̱ cúú á tátu̱hun vehé”, cáhán ri̱. Ta tá xínu̱ co̱o rí ini da̱ cán já sánde̱hé ri̱ ña̱ íin vií va ini da̱ cán tá quia̱hva vií ini vehe tá na̱ti̱hvi̱ á ta na̱nda̱ca̱ ndójó va̱ha tócó ndihi ña̱ha ini a. \v 45 A̱nda̱ já quée tucu mé rí quini cán cua̱ha̱n rí quehe rí u̱sa̱ ga̱ rí quini chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ mé rí já xínu̱ ndihi rí ndi̱hvi rí ini da̱ta̱a cán. Ta mé da̱ cán ndiquini chága̱ da̱ a̱ ju̱ú ga̱ tá na̱sandaca̱a̱n in tála̱á rí ini da. Quia̱hva já ndoho ri ña̱yivi quini ndúu tiempo viti —cáchí Jesús. \s1 Náná Jesús xi̱hín ñani a cúni̱ na̱ cuni na a̱ \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Nani cáha̱n yi̱i̱ va Jesús xi̱hín ña̱yivi já na̱xi̱nu̱ co̱o náná Jesús xi̱hín ñani a ña̱ ná ca̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á cúni̱ na̱. Joo na̱cando̱o na ndíta na ja̱ta̱ véhe. \v 47 Já na̱sa̱ha̱n in na cáxi tu̱hun na nu̱ú Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱ta̱ véhe cáa íin nánún xi̱hín ñanún ta ca̱ha̱n na̱ xu̱hu̱n cúni̱ na̱ —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 48 Joo na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ú na̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ndá na̱ cúú ndusa náná i̱ xi̱hín ñani i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 49 A̱nda̱ já na̱na̱ha̱ ndáha̱ mé á na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já: \p —Na̱ yóho cúú ná tátu̱hun náná i̱ xi̱hín ñani i̱. \v 50 Jáchi̱ ndá na̱ cája ña̱ cúni̱ Ndióxi̱, tátá i̱, mé a̱ íin indiví, na̱ cán cúú ná tátu̱hun ñani i̱ xi̱hín quia̱hva i̱ xi̱hi̱n náná i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \c 13 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ sátá tata \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Sa̱ mé qui̱vi̱ já na̱queta Jesús vehe cán já na̱sa̱ha̱n na̱saco̱o a yati yuhú tañu̱hú cán. \v 2 Ta sa̱há ña̱ na̱taca cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi nu̱ á sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndaa mé á ja̱tá in barco loho ta na̱saco̱o a ja̱tá do̱ cán nani ndúu ña̱yivi ñu̱tí yuhú tañu̱hú cán. \v 3 A̱nda̱ já na̱casáhá jána̱ha̱ cua̱há ña̱ha nu̱ ná ta na̱sacu a quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —In da̱ sátá tata na̱quee da cua̱ha̱n da̱ cata da ña̱. \v 4 Ta tá sátá da̱ ña̱ cua̱ha̱n da̱ já na̱cu̱yu java ña̱ íchi̱ ta cán na̱xi̱nu̱ laa ta na̱saxí rí ña̱. \v 5 Ta java ña̱ na̱cu̱yu a tañu yu̱u̱ nu̱ú co̱ó cua̱ha̱ ñúhu̱. Ta cama chá na̱ndu̱ta̱ mé tata jáchi̱ co̱ cúná ñúhu̱ nu̱ú na̱cu̱yu a. \v 6 Joo tá na̱queta ca̱ndii já na̱jáhi̱chi̱ ñahá sa̱há ña̱ co̱ó cua̱ha̱ yóho̱ a̱ chí na̱ndihi sa̱há. \v 7 Ta java tata na̱cu̱yu tañu tohíñú ta tá na̱sahnu tohíñú cán já na̱nditáha̱ ndihi a na̱caja tohíñú. \v 8 Ta java tata na̱cu̱yu a nu̱ ñuhú va̱ha ta já na̱sa̱ha̱n cua̱há ña̱ha ña̱ jáquee na nu̱ á. Java ña̱ na̱sa̱ha̱n in ciento a̱ nu̱ú in in tata ta java ña̱ na̱sa̱ha̱n u̱ni̱ jícó u̱xu̱ a̱ ta java ña̱ na̱sa̱ha̱n o̱co̱ u̱xu̱ a̱ nu̱ú in in tata. \v 9 Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na —na̱cachi Jesús. \s1 Ndícani Jesús ndá sa̱ha̱ quéa̱ na̱sacu a quia̱hva nu̱ ná \r (Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán na̱cayati na nu̱ á já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á ndá cuéntá quéa̱ jána̱ha̱ mé á xi̱hín quia̱hva cuití va nu̱ú ña̱yivi. \v 11 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱ co̱ó na̱canda̱a̱ ini ndó jihna ña̱ cán cánda̱a̱ ini ndó viti jáchi̱ na̱suná Ndióxi̱ xíní túni̱ ndo̱ cánda̱a̱ ini ndó ndá quia̱hva cacomí mé á cuéntá sa̱há ña̱yivi. Joo na̱ a̱ ñáha cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱, na̱ cán cúú na̱ sácú u̱ quia̱hva nu̱u̱. \v 12 Jáchi̱ ndá na̱ sa̱ íin ña̱ha nu̱u̱, ñe̱he̱ táhvi̱ na̱ coo chága̱ ña̱ha nu̱ ná. Joo na̱ co̱ á ña̱ha nu̱u̱, ja̱nda̱ ña̱ chá íin nu̱ ná ndindaa. \v 13 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáha̱n i̱ xi̱hín ndinuhu quia̱hva xi̱hi̱n mé ndó jáchi̱ va̱tí sánde̱hé na̱ joo cúú ná tátu̱hun na̱ co̱ tívi nu̱u̱. Ta va̱tí xíni̱ jo̱ho na joo cúú ná tátu̱hun na̱ jóho̱ jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ná. \v 14 Ta xi̱hín ña̱ yóho xínu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱cachi profeta Isaías sa̱nahá ndiva̱ha tá na̱cachi da já: \q1 Va̱tí xíni̱ jo̱ho na joo cúú ná tátu̱hun na̱ jóho̱ jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ná. \q1 Ta va̱tí sánde̱hé na̱ joo cúú ná tátu̱hun na̱ co̱ tívi nu̱u̱. \q1 \v 15 Jáchi̱ na̱ndaji xíní túni̱ tócó ndihi ña̱yivi ñuu yóho. \q1 Ta ndájí tuun jo̱ho na ta ndájí tuun nduchú núú na̱. \q1 Ña̱ cán quéa̱ a̱ cu̱ú cuni jo̱ho na, \q1 ta ni a̱ cu̱ú cande̱hé na̱, \q1 ta ni a̱ cu̱ú canda̱a̱ ini na ña̱ xíni̱ jo̱ho na. \q1 Ta xi̱hín ña̱ yóho co̱ ndícó co̱o na nu̱ú i̱ ña̱ ná ndaja va̱ha i̱ na̱, na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá. \p \v 16 ʼJoo ta̱hví na̱cuu ndó jáchi̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ sánde̱hé ndó xi̱hín ña̱ xíni̱ jo̱ho ndó. \v 17 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cua̱há ndiva̱ha na̱ profeta xi̱hín cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi va̱ha na̱xi̱ca̱ ini na cuni na ña̱ xíní ndó yóho viti joo co̱ó na̱xini na ña̱ ta na̱xi̱ca̱ ini na cuni jo̱ho na ña̱ xíni̱ jo̱ho ndó yóho joo co̱ó na̱xini jo̱ho na ña̱. \s1 Ndícani Jesús ña̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu a nu̱ ná \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 ʼCuni jo̱ho ndó ña̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu u̱ sa̱há da̱ sátá tata cán. \v 19 Ña̱yivi, na̱ xíni̱ jo̱ho tu̱hun va̱ha sa̱há ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi joo co̱ cánda̱a̱ ini na ña̱, na̱ cán cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱cu̱yu íchi̱ cán. Jáchi̱ xínu̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ta tává ri̱ tu̱hun Ndióxi̱ cán ínima̱ ná. \v 20 Ta tata ña̱ na̱cu̱yu tañu yu̱u̱ cán náha̱ ndá quia̱hva íin ña̱yivi, na̱ cáji̱i̱ ndiva̱ha ini ndíquehe tu̱hun Ndióxi̱. \v 21 Joo sa̱há ña̱ co̱ ñéhe̱ íní yóho̱ a̱ cu̱hu̱n cúná a̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ chá tiempo cuití va cándúsa na tu̱hun Ndióxi̱. Jáchi̱ tá cásáhá ndóho ini na sa̱há tu̱hun Ndióxi̱ chí jándacoo va na ña̱. \v 22 Ta tata ña̱ na̱cu̱yu tañu tohíñú cán náha̱ ndá quia̱hva íin ña̱yivi, na̱ xíni̱ jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ joo co̱ jándacoo na íchi̱ na̱xi̱ca na jihna. Ta cásáhá ndícani ini na sa̱há ña̱ha ñuyíví yóho ta cásáhá na̱ cátóó na̱ canduu cua̱há ña̱ha cuícá nu̱ ná ta cásáhá ndícají ini na caja na ña̱ núu. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúú á tátu̱hun tata ña̱ co̱ cána ña̱ha jáquee na nu̱u̱ jáchi̱ co̱ó na̱sahnu na xi̱hín tu̱hun Ndióxi̱. \v 23 Joo tata ña̱ na̱cu̱yu nu̱ú ñuhú va̱ha cán náha̱ ndá quia̱hva íin ña̱yivi, na̱ xíni̱ jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ ta cánda̱a̱ ini na ña̱ ta cája na ña̱ cáji̱i̱ ini Ndióxi̱ xi̱hi̱n. Java na cúú ná tátu̱hun yu̱cu̱ trigo ña̱ na̱sa̱ha̱n in ciento a̱ nu̱ú in in tata. Ta java na cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱sa̱ha̱n u̱ni̱ jico u̱xu̱ a̱ nu̱ú in in tata. Ta java na cúú ná tátu̱hun tata ña̱ na̱sa̱ha̱n o̱co̱ u̱xu̱ a̱ nu̱ú in in a —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há yu̱cu̱ quini nána tañu trigo \p \v 24 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ú ña̱yivi ndúu cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná casáhá cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi já cacuu a tátu̱hun tá na̱xutu in da̱ta̱a trigo ña̱ va̱ha nu̱ ñúhu̱ dá. \v 25 Joo tá sa̱ ndúu ndihi na quíji̱ na̱ já na̱xi̱nu̱ co̱o in da̱ co̱ cúní táhan xi̱hi̱n dá ta na̱chihin da tata yu̱cu̱ quini tañu trigo cán já na̱quee da cua̱ha̱n da̱. \v 26 Ta tá na̱sahnu trigo cán ta na̱casáhá cána yóco̱ a̱ já na̱ndu̱ta̱ ri yu̱cu̱ quini cán. \v 27 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ cája chúun cán cáha̱n na̱ xi̱hín xitoho na já na̱cachi na já: “Cande̱hé ndo̱. Tata va̱ha quéa̱ na̱chihin ndó nu̱ ñúhu̱ ndo̱ joo co̱ cánda̱a̱ ini nde̱ ndáchí na̱quixi yu̱cu̱ quini na̱nana xi̱hi̱n á yóho”, na̱cachi na̱ cán xi̱hín xitoho na. \v 28 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: “Ndá da̱ co̱ cúní ye̱he̱, da̱ cán cúú da̱ na̱caja ña̱ yóho”, na̱cachi da. A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cája chúun nu̱ dá cán já xi̱hi̱n dá: “Á co̱ cúni̱ ndó ña̱ ná qui̱hvi nde̱ tuhun ndihi nde̱ yu̱cu̱ quini cáa tañu trigo”, na̱cachi na xi̱hi̱n dá. \v 29 A̱nda̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: “Ná coo mé á jáchi̱ tia̱hva náá nani túhun ndó yu̱cu̱ quini ja̱n cuu tuhun ndó yu̱cu̱ trigo xi̱hi̱n á. \v 30 Va̱ha chá ná quia̱hva í ña̱ma̱ni̱ cuahnu a xi̱hi̱n trigo ja̱nda̱ quia̱hva ná ndindaa tiempo jáqueé trigo. Ta tá sa̱ jáqueé já cahnda i̱ chuun nu̱ú na̱ jáquee ña̱ ná tavá xóo na yu̱cu̱ quini jihna ñúhú ta ná cató na̱ ña̱ tá nuhni tá nuhni ña̱ ná chica̱a̱n ñúhu̱ ná ña̱. Ta a̱nda̱ jáví ná játaca na trigo taán va̱ha na ini yáca̱ ña̱ha i̱”, na̱cachi da —cáchí Jesús sácú a̱ quia̱hva nu̱ ná. \s1 Sácú Jesús inga quia̱hva sa̱ha̱ ndíqui̱ mostaza \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Ta na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi já cúú á tátu̱hun in ndíqui̱ mostaza ña̱ chíhin in da̱ta̱a nu̱ ñúhu̱ da̱. \v 32 Cúú á ndíqui̱ loho chága̱ nu̱ tócó ndihi ndíqui̱ válí íin ñuyíví. Joo sáhnu a ja̱nda̱ quia̱hva ndúu a in yíto̱, dó cáhnu nu̱ ndíhi yíto̱ nu̱ xínu̱ co̱o laa cáva̱ha rí cho̱ho̱ ri̱ nu̱ ndáha̱ do̱ —cáchí Jesús. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há yusá na̱xa̱a̱ \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 Ta na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi já cacuu a tátu̱hun tá cává táhan in ñáñáha̱ u̱ni̱ táhndá náhnu harina xi̱hín loho yusá na̱xa̱a̱ ña̱ ná jánañu a tócó ndihi mé yúsa̱ cán —na̱cachi Jesús. \s1 Sácú Jesús quia̱hva cuití va nu̱ú ña̱yivi \r (Mr. 4:33-34) \p \v 34 Xi̱hín ndinuhu quia̱hva cuití na̱jána̱ha̱ Jesús tócó ndihi ña̱ yóho nu̱ú ña̱yivi. \v 35 Já na̱caja Jesús ña̱ ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ña̱ na̱cachi in da̱ profeta sa̱nahá tá na̱cachi da já: \q1 Xi̱hín ndinuhu quia̱hva cuití va ca̱ha̱n i̱ xi̱hín ña̱yivi, \q1 ta ca̱ha̱n i̱ sa̱há ña̱ha na̱sahi̱in je̱hé nu̱ ná ja̱nda̱ mé sa̱ha̱ tá cáma̱ní ca̱va̱ sáhá sa̱há ñuyíví —cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \s1 Ndícani Jesús ña̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu a sa̱há yu̱cu̱ quini na̱nana tañu trigo cán \p \v 36 Tá na̱ndihi na̱ndinda̱yí Jesús ña̱yivi cua̱ha̱ ndúu cán já na̱qui̱hvi a ini vehe. A̱nda̱ já na̱cativi na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán nu̱ á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ná ndicani ndó nu̱ú nde̱ ndía̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu ndó sa̱há yu̱cu̱ quini na̱nana tañu trigo cán —na̱cachi na. \p \v 37 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Da̱ xútu tata va̱ha cúú ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 38 Ta ñúhu̱ nu̱ xútu u̱ tata cúú á ña̱yivi ñuyíví. Ta tata va̱ha cán cúú á yuhú nu̱ú na̱ cómí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. Ta yu̱cu̱ quini cán cúú á yuhú nu̱ú ña̱yivi quini, na̱ cúú cuéntá rí quini. \v 39 Ta da̱ co̱ cúní táhan xi̱hín i̱ na̱sa̱ha̱n da̱ na̱xutu da yu̱cu̱ quini nu̱ ñúhu̱ cán ta cúú dá yuhú nu̱ú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Ta tiempo jáquee na̱ cán cúú á tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi ndúu ñuyíví. Ta na̱ xíca jáquee cán cúú ná táto̱ Ndióxi̱. \v 40 Ta tá quia̱hva na̱caja na̱ cán xi̱hín yu̱cu̱ quini tá na̱játaca na ña̱ ta na̱chica̱a̱n ñúhu̱ na̱ ña̱ quia̱hva já ya̱ha ri xi̱hín ña̱yivi ñuyíví yóho tá ná tandaa qui̱ví ndihi sa̱há ñuyíví. \v 41 Ta ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi chindahá i̱ táto̱ mí i̱ ña̱ ná cahnda java táhan na na̱ cómí i̱ cuéntá sa̱ha̱ xi̱hín na̱ co̱ cúú cuéntá mí i̱. Jáchi̱ na̱ cán jáca̱ha̱n na̱ inga na caja na cua̱chi xi̱hín java ga̱ na̱ cája ña̱ núu. \v 42 Ta jáque̱ta nuu i̱ na̱ ini indayá ta cán cuacu na a̱nda̱ quia̱hva chicáhñá nu̱hu̱ na̱ jáchi̱ ndóho ndiva̱ha ini na. \v 43 Ta a̱nda̱ já na̱ cája ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ ndiyi̱hvi̱ ndaa na tá quia̱hva yéhe̱ ca̱ndii nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná, mé á cúú á tátá na̱. Ndá na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há sa̱tó jiu̱hún ndáca̱a̱n je̱hé \p \v 44 ʼTá ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cacuu a tátu̱hun ña̱ yáha xi̱hín in da̱ta̱a tá ndíñe̱he̱ dá in sa̱tó jiu̱hún ña̱ ndáca̱a̱n je̱hé in ñundáhyi̱. Ta tá na̱ndihi já chíja̱hvi tucu da ña̱ xi̱hi̱n ñúhu̱. Ta já cávatá ndiva̱ha da cu̱hu̱n da̱ ji̱có da̱ tócó ndihi ña̱ cómí da̱ ña̱ ná cueen da ñundáhyi̱ nu̱ú na̱ndu̱xu̱ mé sa̱tó jiu̱hún cán. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in jíqui̱ sándacu na ña̱ yahvi ndiva̱ha \p \v 45 ʼTá ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cacuu a tátu̱hun tá xíca nuu in da̱ cája nda̱hvi̱ ndúcú da̱ jíqui̱ sándacu na ña̱ ya̱hvi ndiva̱ha. \v 46 Ta tá ndítahan da in jíqui̱ ya̱hvi ndiva̱ha já cua̱ha̱n da̱ ji̱có da̱ ndihi ña̱ha cómí da̱ ña̱ ná cueen da jíqui̱ ya̱hvi ndiva̱ha cán. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in ñúnu̱ tává ti̱yacá \p \v 47 ʼTa tá ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cacuu a tátu̱hun in ñúnu̱ jácana na nu̱ú tañu̱hú ta já tíin na tá nu̱ú ti̱yacá. \v 48 Ta tá sa̱ na̱chutú ñúnu̱ cán já tává na̱ ti̱yacá cán yuhú tañu̱hú ta cán sáco̱o na ndácahnda java na ri̱. Ta rí va̱ha cán táán va̱ha na ini to̱yi̱cá na̱ joo rí núu cán xíta̱ ri̱ cája na. \v 49 Quia̱hva já ya̱ha ri xi̱hín ña̱yivi tá ná ndihi sa̱há ñuyíví. Jáchi̱ queta táto̱ Ndióxi̱ ndacahnda java na̱ va̱ha tañu na̱ quini. \v 50 Ta ña̱yivi quini cán chica̱a̱n na̱ ini indayá ta cán cuacu na ja̱nda̱ quia̱hva chicáhñá nu̱hu̱ na̱ jáchi̱ ndóho ndiva̱ha ini na —cáchí Jesús. \s1 Tá jána̱ha̱ Jesús sa̱há ña̱ sa̱á xi̱hín ña̱ yatá \p \v 51 Tá na̱ndihi já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ já na̱cachi a já: \p —Á cánda̱a̱ ini ndó tócó ndihi ña̱ cáha̱n i̱ yóho —cáchí a̱. \p —A̱ja̱n, cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n á. \p \v 52 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá jácuaha in da̱ jána̱ha̱ ley Moisés sa̱há ndaja ndiquia̱hva da mé dá ndáha̱ Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ dá já cúú dá tátu̱hun in da̱ta̱a, da̱ íin ña̱ha ini vehe. Ta xíni̱ va̱ha da tavá da̱ ña̱ha da á cúú á ña̱ sa̱á á ña̱ yatá —cáchí a̱. \s1 Tá cua̱ha̱n Jesús ñuu Nazaret \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Tá na̱ndihi na̱jána̱ha̱ Jesús xi̱hín quia̱hva yóho já na̱quee a cuanúhu̱ a̱. \v 54 Tá na̱xi̱nu̱ a̱ ñuu mé á já na̱casáhá jána̱ha̱ ini veñu̱hu cán. Ta ja̱ndá joho cátóntó ña̱yivi ñuu cán já cáchí na̱ já: \p —Ta ndájá na̱catia̱hva na̱há ri da̱ yóho ña̱ xíni̱ da̱. Ta ndaja cája da ña̱ha xitúhún yóho. \v 55 Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú ja̱hyi da̱ cája chúun xi̱hi̱n yíto̱. Á a̱ ju̱ú náná da̱ yóho cúú María. Ta ñani da cúú Jacobo xi̱hín José xi̱hín Simón xi̱hín Judas viti. \v 56 Ta sa̱ mé ñuu yóho ndúu ri quia̱hva da ja̱n. Ndájá na̱catia̱hva na̱há da̱ ña̱ jána̱ha̱ da̱ nu̱ yo̱, dá já —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 57 Ta chí co̱ó na̱xeen na candúsa ñahá na̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Va̱tí tócó ndihi ña̱yivi cája cáhnu na in profeta joo na̱ vehe da xi̱hín na̱ ñuu da co̱ cándúsa na da̱ —cáchí Jesús. \p \v 58 Ta co̱ó na̱caja cua̱há Jesús ña̱ xitúhún ñuu cán jáchi̱ co̱ó na̱candúsa toho ña̱yivi cán mé á. \c 14 \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Mé tiempo cán na̱xini jo̱ho Herodes, da̱ cúú gobernador cán ña̱ ndítúhún na̱ sa̱há Jesús. \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n mozo da̱: \p —Á a̱ ju̱ú Jesús cúú á Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi ta viti na̱nditacu tucu da. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ íin ndée̱ da̱ cája da tócó ndihi ña̱ cája da yóho —cáchí Herodes. \p \v 3 Jáchi̱ ja̱nda̱ mé sa̱ha̱ na̱tiin Herodes Juan na̱cató ñahá da̱ ta na̱chica̱a̱n da̱ da̱ veca̱a. Ta na̱caja da ña̱ yóho sa̱há Herodías, ñá na̱sacuu ñájíhí Felipe, ñani da. \v 4 Jáchi̱ mé Juan na̱jána̱ni ñahá da̱ sa̱há ña̱ íin Herodes xi̱hi̱n ña̱ ta já na̱cachi da: \p —Co̱ ndítahan coún xi̱hi̱n ñájíhí ñanún —na̱cachi Juan xi̱hi̱n dá. \p \v 5 Ta ja̱nda̱ já na̱nducú Herodes cahní da̱ Juan joo a̱ cu̱ú caja da ña̱ jáchi̱ yíhví da̱ ña̱yivi sa̱há ña̱ cándúsa na ña̱ cúú Juan in profeta na̱chindahá Ndióxi̱. \v 6 Joo in tañu nani ndáca̱a̱n Juan veca̱a já na̱cava̱ha Herodes víco̱ sa̱há qui̱vi̱ na̱cacu da. Ta na̱nda̱ca̱ ndíchí ñá cúú ja̱hyi Herodías cán na̱xita sáhá ña̱ nu̱ ndíhi na̱ ndúu víco̱ cán. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱caji̱i̱ ini Herodes xi̱hín ña̱ yóho. \v 7 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱ tává da̱ tá sáhan da tu̱hun da nu̱ ñá cán ña̱ quia̱hva da nu̱ ña̱ ndá ña̱ cúni̱ mé ñá ca̱ca̱ ñá nu̱ dá. \v 8 Tá na̱ndihi na̱nda̱ca̱ tu̱hún jihna ñá náná ña̱ já ndáva ñá na̱sa̱ha̱n ñá nu̱ Herodes já cáchí ña̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Viti ñúhú cúni̱ ña̱ ná quia̱hva ndó yiquí jíní Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi nu̱ú i̱ ini in co̱ho̱ cáhnu —na̱cachi ñá xi̱hi̱n dá. \p \v 9 Tá na̱cachi ñá já xi̱hi̱n Herodes já na̱cacuéha̱ ndiva̱ha ini da. Joo sa̱há ña̱ sa̱ na̱tavá da̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱ tá na̱sa̱ha̱n da̱ tu̱hun dá nu̱ ñá cán ta sa̱há ña̱ cúni̱ da̱ cando̱o va̱ha da nu̱ú na̱ ndúu víco̱ xi̱hín da̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱sahnda da chuun ña̱ ná quia̱hva na ña̱ nu̱ ñá. \v 10 Chí na̱sahnda da chuun ña̱ ná chitúhu̱n ná yiquí jíní Juan ini veca̱a cán. \v 11 Ta já na̱chica̱a̱n na̱ yiquí jíní da̱ ini in co̱ho̱ cáhnu já na̱sa̱ha̱n na̱ ña̱ nu̱ ñá cán. A̱nda̱ já na̱ndiquia̱hva ñá cán ña̱ ndáha̱ náná ña̱. \p \v 12 A̱nda̱ jáví na̱xi̱nu̱ na̱ na̱xi̱ca xi̱hi̱n Juan cán já na̱sa̱ha̱n na̱ na̱ndiquehe na yiquí cu̱ñu da ta na̱jándu̱xu̱ na̱ da̱. Ta já na̱sa̱ha̱n na̱ na̱ca̱xi tu̱hun na ña̱ yóho nu̱ú Jesús. \s1 Tá na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ cuxu u̱hu̱n mil ta̱a \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 13 Tá na̱xini jo̱ho Jesús sa̱ha̱ Juan já na̱quee xóo a ini in barco loho cua̱ha̱n nu̱ú co̱ ndúu ña̱yivi. Joo tá na̱xini jo̱ho ña̱yivi ña̱ cua̱ha̱n Jesús já na̱quee na ñuu na ndíco̱ na̱ cua̱ha̱n sáhá na̱ nu̱ íin a. \v 14 Ta tá na̱nuu Jesús barco cán já na̱xini a cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ta na̱ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ ná. Ta chí na̱ndaja va̱ha mé á na̱ quíhvi̱ na̱quixi tañu na̱ cán. \v 15 Ta tá sa̱ cáhini cua̱ha̱n já na̱cayati na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán nu̱ á. Já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Sa̱ na̱hini va ta a̱ ju̱ú xoo nu̱ ndúu ña̱yivi quéa̱ yóho. Ndinda̱yí ndó ña̱yivi ná cu̱hu̱n na̱ ñuu válí yati ja̱n já ná cueen na ña̱ cuxu na —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n á. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ xíní ñúhú toho quee na cu̱hu̱n na̱. Mé ndó quia̱hva ndó ná cuxu na —na̱cachi Jesús. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱cachi tucu na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Co̱ mé ña̱ha va cuxu na yóho. U̱hu̱n víxí pan xi̱hín i̱vi̱ la̱á ti̱yacá cuití va íin yóho —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 18 —Ta̱xi ndó a̱ chóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun ña̱ ná ndaca nduu ndihi na̱ cán nu̱ú yu̱cu̱. A̱nda̱ já na̱tiin a ndíhu̱hu̱n pan xi̱hi̱n ndíví ti̱yacá cán já na̱sande̱hé a̱ chí indiví já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Tá na̱ndihi já na̱sahnda java pan ta na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ta na̱ cán na̱ndicahnda na ña̱ nu̱ú ña̱yivi cua̱ha̱ cán. \v 20 Ta tócó ndihi na na̱xixi na ja̱nda̱ quia̱hva na̱chutú na̱. Ta tá na̱ndihi na̱xixi na já na̱játaca na ña̱ na̱cando̱o cán ta na̱jáchutú na̱ u̱xu̱ i̱vi̱ to̱yi̱cá xi̱hín ña̱ na̱cando̱o cán. \v 21 Ta tócó ndihi na̱ na̱xixi cán na̱sa̱cuu na tátu̱hun u̱hu̱n mil ta̱a. Co̱ cáha̱n sa̱há na̱ji̱hí xi̱hín na̱ va̱lí. \s1 Tá na̱xi̱ca sáhá Jesús nu̱ú tañu̱hú \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21) \p \v 22 Ta tá na̱ndihi já na̱caja Jesús ña̱ ná ndi̱hvi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ini in barco ña̱ ná cu̱hu̱n cuéé na̱ inga xoo tañu̱hú cán nani cando̱o tóo mé á jándinda̱yí a̱ ña̱yivi cua̱ha̱ cán. \v 23 Ta tá sa̱ na̱jándu̱ta̱ tócó ndihi ña̱yivi já na̱ndaa mé á yúcu̱ cua̱ha̱n ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Tá na̱ndihi já na̱cuaá ta in túhún mé á ndáca̱a̱n xíca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ cán. \v 24 Ta ndaja coo barco loho, dó cándojó na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o dó ja̱nda̱ ma̱hñú tañu̱hú cua̱ha̱n do̱. Ta ndíco̱jo̱ ndiva̱ha tañu̱hú jáchi̱ xoo cua̱ha̱n na̱ va̱xi ta̱chi̱. \v 25 Joo tátu̱hun sa̱ cua̱ha̱n tívi já xíca sáhá Jesús cua̱ha̱n nu̱ú tañu̱hú na̱xi̱nu̱ a̱ nu̱ ná. \v 26 Ta tá na̱xini na xíca sáhá Jesús va̱xi a nu̱ú tañu̱hú cán já na̱catóntó na̱. Ta na̱casáhá na̱ cáyuhú cóhó na̱ sa̱há ña̱ yíhví na̱ já cáchí na̱ já: \p —Ínima̱ quéa̱ va̱xi yóho —cáchí na̱. \p \v 27 Joo i̱vi̱ la̱á na̱ndica̱ha̱n Jesús xi̱hi̱n ná já cáchí a̱ já: \p —Ndacú coo ini ndó jáchi̱ ye̱he̱ va cúú u̱. A̱ yíhví toho ndó —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hín Jesús: \p —Xitoho i̱, tá ta̱ jivi cúú mé ndó cahnda ndó chuun ña̱ ná cuu sa̱a̱ i̱ nu̱ ndo̱ ta ná caca i̱ nu̱ú tañu̱hú —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p \v 29 Ta já cáchí Jesús já: \p —Naha quíi̱ —cáchí a̱ xi̱hi̱n dá. \p A̱nda̱ já na̱nuu Pedro barco cán ta na̱casáhá xíca sáhá da̱ nu̱ú tañu̱hú cua̱ha̱n da̱ nu̱ú Jesús. \v 30 Joo tá na̱xini da ta̱chi̱ ndeé xícó nu̱ú tañu̱hú cán já na̱yi̱hví da̱. Chí i̱vi̱ la̱á na̱casáhá quéta nuu da cua̱ha̱n da̱ ini tañu̱hú. Já na̱cayuhú cóhó da̱ já cáchí da̱ já xi̱hín Jesús: \p —Chindeé ndó ye̱he̱, xitoho i̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 31 Ta cama chá na̱tiin Jesús ndáha̱ da̱ ta já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá cuéntá quéa̱ co̱ cándeé chága̱ inún ye̱he̱ ta na̱casáhá cáhvi i̱vi̱ joho inún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 32 Ta tá na̱ndaa ndíví na̱ ja̱ta̱ barco já na̱catáji̱ ta̱chi̱ cán. \v 33 A̱nda̱ já na̱caja cáhnu na̱ ñúhu ini barco cán Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí cúú jivi ndusa ndó in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús na̱ quíhvi̱ ndúu ñundáhyi̱ Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Ta já na̱xi̱ca loho ga̱ na̱ nu̱ú tañu̱hú cán já na̱xi̱nu̱ co̱o na ñundáhyi̱ Genesaret. \v 35 Ta tá na̱ndicuni ña̱yivi ndúu cán mé á já na̱chindahá na̱ chuun na̱sa̱ha̱n nu̱ú ndaja táhan ña̱yivi ndúu ndijáá ñundáhyi̱ cán. Já ñéhe ndihi na na̱ quíhvi̱ na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ á. \v 36 Ta na̱ quíhvi̱ cán na̱xi̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ á ña̱ ná quia̱hva ña̱ma̱ni̱ cani ndaa ndáha̱ ná yuhú jahmá níhnu a ta tócó ndihi na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ jahmá a̱ na̱ndiva̱ha na. \c 15 \s1 Ña̱ cája quini ínima̱ ña̱yivi \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 Ndaja coo java na̱ fariseo xi̱hín java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ndúu ñuu Jerusalén cán na̱cayati na nu̱ú Jesús já na̱casáhá cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p \v 2 —Ndáva̱ha co̱ cája na̱ xíca tuun xu̱hu̱n ña̱ na̱cachi tásáhnu jícó yo̱ caja na. Ndáva̱ha xíxi na tá cáma̱ni̱ ndahá na̱ tá quia̱hva sáhndá ley caja na —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Ta jári ndóhó va, ndá cuéntá quéa̱ jándacoo ndó ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱ ndó caja ndó. Ta ña̱ cája ndó quéa̱ ndíco̱ ndó costumbre mé va ndó. \v 4 Jáchi̱ sáhndá Ndióxi̱ chuun já cáchí a̱ já: “Caja cáhnún tátún xi̱hi̱n nánún.” Ta jári cáchí a̱: “Ndá na̱ ná chíca̱a̱n cháhan ja̱ta̱ tátá na̱ á náná na̱, ndítahan quivi na”, cáchí a̱. \v 5 Joo ndóhó, jána̱ha̱ ndó nu̱ú ña̱yivi ña̱ cuu ca̱ha̱n na̱ já xi̱hi̱n tátá na̱ á náná na̱: “A̱ cu̱ú chindeé e̱ ndo̱hó jáchi̱ sa̱ na̱sacu xoo i̱ ña̱ha i̱ quia̱hva i̱ ña̱ nu̱ Ndióxi̱”, cáchí na̱. \v 6 Tá ná cachi na ña̱ yóho já quéa̱ co̱ ndúsa̱ ga̱ chindeé na̱ tátá náná na̱. Quia̱hva joho cája ndó ta sácu xóo ndó ña̱ na̱sahnda Ndióxi̱ chuun nu̱ ndo̱ ta ndája ndó a̱ tátu̱hun in ña̱ha ña̱ co̱ó sa̱ha̱. Jáchi̱ ndíco̱ cáhnu ndó ña̱ na̱jándacoo tásáhnu jícó ndo̱ nu̱ ndo̱. \v 7 Co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Mé a̱ nda̱a̱ na̱ca̱ha̱n profeta Isaías sa̱ha̱ ndo̱ sa̱nahá tá na̱ca̱hyí da̱ ña̱ na̱cachi Ndióxi̱: \q1 \v 8 Yuhú ni̱nu uun na cája cáhnu na ye̱he̱. \q1 Ta co̱ cája cáhnu na ye̱he̱ xi̱hín ndinuhu ínima̱ na̱. \q1 \v 9 Ta mé a̱ uun quéa̱ cája cáhnu na ye̱he̱, \q1 jáchi̱ ña̱ jána̱ha̱ na̱ nu̱ú ña̱yivi cuití va cúú á ña̱ quíxi ji̱ni̱ mé va na, na̱cachi profeta Isaías sa̱nahá ndiva̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 10 Tá na̱ndihi já na̱cana Jesús tócó ndihi ña̱yivi ndúu cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cuni jo̱ho va̱ha ndó ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ta ná canda̱a̱ ini ndó ña̱. \v 11 A̱ ju̱ú ña̱ha xíxi ña̱yivi ndája quini ínima̱ ná. Tu̱hun quini quéta yúhu̱ ná ña̱ ja̱n quéa̱ cája quini ñahá —na̱cachi Jesús. \p \v 12 Tá na̱ndihi já na̱cayati na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán nu̱ á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Chí a̱ váha mé na̱cuu ini na̱ fariseo tá na̱xini jo̱ho na ña̱ na̱cachi ndó ja̱n —na̱cachi na̱ cán. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱yivi, na̱ co̱ ndíquehe va̱ha tu̱hun Ndióxi̱ cúú ná tátu̱hun in yíto̱, dó co̱ó na̱jánde̱e Ndióxi̱, tátá i̱ ña̱ íin indiví. Sa̱há ña̱ co̱ cúú dó cuéntá mé á já tandaa qui̱vi̱ ña̱ tuhun mé á do̱ a̱nda̱ yóho̱ do̱. \v 14 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ ndítahan ndicani ini ndó sa̱há na̱ ja̱n jáchi̱ na̱ cua̱á va cúú ná. Ta a̱ cúu toho caja in da̱ cua̱á candaca da inga da̱ cua̱á cu̱hu̱n da̱ jáchi̱ ndíví já da̱ ndacava da yávi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 15 Tá na̱ndihi já na̱cachi Pedro já xi̱hín Jesús: \p —Ndicani loho ndó nu̱ú nde̱ ndaja cáa ña̱ cáchí ndo̱ ña̱ co̱ cája quini toho ña̱ xíxi ña̱yivi mé ná jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ —na̱cachi Pedro xi̱hín Jesús. \p \v 16 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Á co̱ó toho xíní túni̱ ri ndóhó va, va̱ha. \v 17 Jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ tócó ndihi ña̱ha xíxi ña̱yivi a̱ cu̱ú caja quini a na̱. Jáchi̱ ña̱ xíxi ña̱yivi co̱ xínu̱ a̱ ini ínima̱ ná joo xínu̱ co̱o ña̱ ti̱xi va na já queta tucu a yiquí cu̱ñu na. \v 18 Ña̱ cuu ndaja quini ña̱yivi cúú ña̱ quíxi ínima̱ ná tátu̱hun tu̱hun cáha̱n na̱ xi̱hín ña̱ cája na. \v 19 Jáchi̱ chí ínima̱ ña̱yivi quíxi ña̱ cáhvi núu ini na tátu̱hun ña̱ cáhvi ini na cahní na̱ ndi̱i. Ta sa̱ mé cán quíxi ña̱ cáhvi ini in da̱ta̱a coo da xi̱hi̱n ñájíhí ñani táhan da á xi̱hín in ñá co̱ cúú ñájíhí da̱. Ta sa̱ mé cán quíxi ña̱ ndiáva̱ íní da̱ caja cuíhná da̱. Ta sa̱ mé cán quíxi ña̱ cáva̱ha jíquí da̱ tu̱hun sa̱há ñani táhan da ta jári quíxi ña̱ cána̱há da̱ xi̱hi̱n Ndióxi̱. \v 20 Tócó ndihi ña̱ cáhvi núu ini ña̱yivi caja na, ña̱ yóho quéa̱ ndája quini a na̱. Joo co̱ cáquini toho ña̱yivi sa̱há ña̱ co̱ ndáhá na̱ tá cáma̱ni̱ cuxu na tá quia̱hva íin costumbre na —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \s1 Tá na̱candeé ini in ñá tóho̱ Jesús \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús cua̱ha̱n chí ñundáhyi̱ cuéntá Tiro xi̱hi̱n cuéntá Sidón cán. \v 22 Ta nu̱ xíca cua̱ha̱n cán na̱queta in ñáñáha̱ ñundáhyi̱ Canaán nu̱ á já cáyuhú ña̱ já cáchí ña̱ já xi̱hi̱n á: \p —Xitoho i̱, da̱ na̱quixi chi̱chi David caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó ye̱he̱. Chindeé ndó ja̱hyi jíhí i̱ jáchi̱ rí quini ndáca̱a̱n ini ñá —na̱cachi ñáñáha̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 23 Joo ni in túhún tu̱hun co̱ó na̱nducú ñehe Jesús nu̱ ña̱. A̱nda̱ já na̱cativi na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán nu̱ á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ta̱xi ndó ñá ja̱n ná quee ñá cu̱hu̱n ña̱ jáchi̱ cáyuhú ña̱ ndácaa ñá ja̱ta̱ yó va̱xi ñá —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 24 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ñáñáha̱ cán já: \p —Na̱chindahá Ndióxi̱ ye̱he̱ va̱xi i̱ nu̱ú ña̱yivi Israel cuití va, mé na̱ cúú tátu̱hun ndicachi, rí na̱ndiñúhú —na̱cachi Jesús. \p \v 25 A̱nda̱ já ndáva ñá cán na̱xi̱nu̱ co̱o ñá na̱caxítí ña̱ nu̱ Jesús já cáchí ña̱ já xi̱hi̱n á: \p —Caja ndó ña̱ma̱ní chindeé loho ndó ye̱he̱, xitoho i̱. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ñá: \p —A̱ váha toho candaa i̱ pan ndahá na̱ va̱lí ta já cana i̱ ña̱ nu̱ú ti̱na —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ñá cán. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi ñá cán já xi̱hín Jesús: \p —Mé a̱ nda̱a̱ cáha̱n ndo̱ joo a̱nda̱ ti̱na, rí ndúu ti̱xi mesa xíxi rí ña̱ jácu̱yu ja̱hyi xitoho rí —na̱cachi ñá cán xi̱hín Jesús. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ñá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ cándeé cáhnu inún Ndióxi̱. Ná coo a tá quia̱hva cúni̱ mún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ñá. \p Chí mé hora já na̱ndiva̱ha ja̱hyi jíhí ña̱. \s1 Ndája va̱ha Jesús cua̱há na̱ quíhvi̱ \p \v 29 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús cua̱ha̱n já na̱xi̱nu̱ co̱o a yati yuhú tañu̱hú Galilea. Já na̱ndaa in ji̱ni̱ yúcu̱ ta cán na̱saco̱o a. \v 30 Ta já na̱casáhá na̱taca cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi já ñéhe na na̱ quíhvi̱ sa̱ha̱ xi̱hín na̱ cua̱á xi̱hín na̱ níhi̱ xi̱hín na̱ rénco̱ ndáha̱. Ta cua̱há ga̱ nu̱ú na̱ quíhvi̱ ñéhe na na̱casa̱a̱ na̱ na̱chinduu na na̱ nu̱ Jesús. Ta na̱ndaja va̱ha mé á na̱. \v 31 Ta xi̱hín ña̱ yóho a̱ ju̱ú quia̱hva na̱catóntó na̱ tá na̱xini na ña̱ na̱casáhá ndíca̱ha̱n na̱ níhi̱. Ta na̱catóntó na̱ tá na̱xini na ña̱ na̱ndiva̱ha ndahá na̱ rénco̱ ta ndícaca va̱ha na̱ quíhvi̱ sa̱ha̱ ta quia̱hva já na̱ndiva̱ha ri na̱ cua̱á. Ta na̱casáhá na̱ cája cáhnu na Ndióxi̱, mé a̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. \s1 Tá na̱sahan Jesús ña̱ cuxu co̱mi̱ mil na̱ta̱a \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 A̱nda̱ já na̱cana Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Táhnda̱ ndiva̱ha ini i̱ sa̱há ña̱yivi yóho jáchi̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ ndúu na xi̱hín i̱ ta chí co̱ó ga̱ ña̱ cuxu na. Ta co̱ cúni̱ chindahá i̱ na̱ nu̱hu̱ na̱ vehe na jáchi̱ cáma̱ni̱ cuxu na ta tia̱hva náá cuitá na̱ ta cu̱yu na íchi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 33 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán já: \p —Co̱ó toho ñuu yati va ta ni mí, a̱ cu̱ú quia̱hva í ña̱ cuxu na jáchi̱ co̱ó toho ña̱yivi ndúu yóho nu̱ú cueén ña̱ cuxu na —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 34 Já na̱cachi Jesús já: \p —Ndaja pan cómí ndo̱. \p Já na̱cachi na̱ cán já: \p —U̱sa̱ pan xi̱hín java tiya̱cá válí. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun ña̱ ná caco̱o ndihi ña̱yivi nu̱ ñúhu̱ cán. \v 36 Ta já na̱tiin a ndíhu̱sa̱ pan cán xi̱hín java tiya̱cá válí cán já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Ta já na̱sahnda java ña̱ ta na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ ná ndicahnda na ña̱ nu̱ú ña̱yivi cua̱ha̱ cán. \v 37 Ta na̱xixi tócó ndihi na ja̱nda̱ quia̱hva na̱chutú ti̱xi na. Ta tá na̱jánditaca na ña̱ na̱cando̱o cán já na̱chutú u̱sa̱ to̱yi̱cá xi̱hi̱n ña̱. \v 38 Ta na̱ na̱xixi cán cúú ná co̱mi̱ mil ta̱a ta co̱ cáha̱n sa̱há na̱ji̱hí xi̱hín na̱ va̱lí. \v 39 Ta tá na̱ndihi na̱ndinda̱yí Jesús ña̱yivi já na̱ndi̱hvi a ini barco já na̱xi̱nu̱ co̱o a ñundáhyi̱ cuéntá Magdala. \c 16 \s1 Cúni̱ na̱ fariseo xi̱hín na̱ saduceo cuni na in ña̱ xitúhún caja Jesús \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 Ta ndaja coo na̱xi̱nu̱ co̱o na̱ fariseo xi̱hín na̱ saduceo nu̱ Jesús. Ta sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ coto ndojó cuití ñahá na̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱ca̱ na̱ nu̱ á ña̱ ná caja in ña̱ xitúhún cuéntá indiví já ná canda̱a̱ ini na á mé a̱ nda̱a̱ cúú á ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱. \v 2 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá na̱hini já cáchí ndo̱ já: “Tiempo va̱ha ndiva̱ha cacuu a jáchi̱ ndíyéhe̱ cuáhá indiví”, cáchí ndo̱. \v 3 Ta naha cáchí ndo̱ já: “Viti ndusa quéa̱ cuun ndeé ndiva̱ha ja̱vi̱ jáchi̱ íin vícó ndiva̱ha ta íin vi̱co̱ cuáhá indiví”, cáchí ndo̱. Co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Ndá cuéntá quéa̱ tia̱hva ndó ndicuni ndó ndá quéa̱ coo tá sánde̱hé ndó indiví joo co̱ tiáhva ndó ndicuni ndó ndá tiempo cúú á viti. \v 4 Ña̱yivi quini, na̱ co̱ cúni̱ candúsa Ndióxi̱, na̱ cán cúú na̱ xíca̱ ña̱ ná caja i̱ ña̱ xitúhún nu̱ ná. Joo ni in túhún toho ña̱ha xitúhún a̱ cája ga̱ i̱ nu̱ ná. In túhún ña̱ cande̱hé na̱ cacuu a ña̱ tandaa qui̱vi̱ ndoho i̱ tá quia̱hva na̱ndoho profeta Jonás sa̱nahá ndiva̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p Já na̱quee a cua̱ha̱n. \s1 Tá sácú Jesús quia̱hva sa̱há na̱ fariseo \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Ta ndaja coo na̱xi̱nu̱ co̱o a inga xoo tañu̱hú xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ta na̱ndindójó na̱ cán cañehe na pan cuxu na. \v 6 Tá na̱ndihi já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cande̱hé ndo̱. Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ fariseo ta xi̱hín na̱ saduceo ja̱n jáchi̱ ña̱ jána̱ha̱ na̱ cúú á tátu̱hun yúsa̱ na̱xa̱a̱ ña̱ cává táhan na xi̱hi̱n harina cáva̱ha na pan —na̱cachi Jesús. \p \v 7 Joo na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ndítúhún xi̱hi̱n táhan na ña̱ na̱cachi Jesús já sa̱há ña̱ co̱ó pan ñéhe na cua̱ha̱n xi̱hi̱n ná. \p \v 8 Ta tá na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáha̱n na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cuéntá quéa̱ co̱ cándeé cáhnu ini ndó ye̱he̱ ta cáha̱n ndo̱ ña̱ cáchí i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱ sa̱há ña̱ co̱ ñéhe ndó pan va̱xi ndó. \v 9 A̱ ñáha cánda̱a̱ ini ndó. Ndítahan ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ na̱ndaja cua̱há i̱ u̱hu̱n víxí pan tá na̱xixi u̱hu̱n mil ta̱a. Ta sa̱ xíni̱ ndó ndaja to̱yi̱cá na̱jáchutú ndo̱ xi̱hín ña̱ na̱cando̱o cán. \v 10 Ta ndítahan ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ na̱caja i̱ xi̱hín u̱sa̱ pan tá na̱ndicahnda i̱ ña̱ na̱xixi co̱mi̱ mil ta̱a ta sa̱ xíni̱ ndó ndaja to̱yi̱cá na̱jáchutú ndo̱ xi̱hín ña̱ na̱cando̱o cán. \v 11 Ndá cuéntá quéa̱ co̱ cánda̱a̱ toho ini ndó ña̱ co̱ó na̱cachi i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndó sa̱há ña̱ co̱ó pan ñéhe ndó va̱xi ndó. Joo na̱cachi i̱ ña̱ cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ fariseo ta xi̱hín na̱ saduceo jáchi̱ ña̱ jána̱ha̱ na̱ cúú á tátu̱hun yusá na̱xa̱a̱ ña̱ cává táhan na xi̱hín harina cáva̱ha na pan —na̱cachi Jesús. \p \v 12 Tá na̱cachi Jesús ña̱ yóho já na̱canda̱a̱ ini na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ a̱ ju̱ú toho sa̱há yusá na̱xa̱a̱ cáha̱n Jesús sa̱ha̱. Ña̱ cúni̱ Jesús cachi a xi̱hi̱n ná quéa̱ cuéntá va̱ha ná coo na xi̱hín ña̱ jána̱ha̱ na̱ fariseo xi̱hín na̱ saduceo. \s1 Tá cáxi tu̱hun nda̱a̱ Pedro ña̱ cúú Jesús mé á na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús ñundáhyi̱ Cesarea cuéntá Filipo já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá da̱ cáchí ña̱yivi cúú ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 14 Já na̱cachi na̱ cán já: \p —Java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó profeta Elías. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó profeta Jeremías. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó in táhan profeta na̱sa̱nduu sa̱nahá —na̱cachi na. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ndóhó ri, ndá da̱ cáchí ndó cúú u̱ —na̱cachi a. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Simón Pedro tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Mé ndó cúú Cristo, ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. Ta cúú ndó in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱, mé a̱ tácú íin indiví —na̱cachi da. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ta̱hví na̱há cúún, Simón, ja̱hyi Jonás jáchi̱ ni in túhún ña̱yivi co̱ó na̱ca̱xi tu̱hun ña̱ yóho xu̱hu̱n. In túhún tátá i̱, mé a̱ íin indiví na̱na̱ha̱ ña̱ yóho nu̱u̱n. \v 18 Ta quia̱hva joho cáchí ri ye̱he̱ sa̱ha̱ yóhó: Yo̱hó cúún Pedro ta qui̱vu̱n cúni̱ cachi a tóto̱. Ta cúún tátu̱hun yu̱u̱ ndúhu̱ sa̱há in vehe nu̱ú cava̱ha i̱ veñu̱hu mí i̱ jáchi̱ yóhó caca nuún ca̱hu̱n sa̱há i̱ nu̱ú ña̱yivi já ná quee va̱ha na xi̱hín tiñáhá sa̱cua̱ha̱ já ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá. \v 19 Ta caja i̱ xu̱hu̱n ña̱ ná cuu ndicanún nu̱ú ña̱yivi ndaja ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ i̱ cacomí i̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Cacuu a tátu̱hun quia̱hva i̱ yáví nu̱u̱n ña̱ ná cunún íchi̱ nu̱ú ndi̱hvi ña̱yivi cacomí i̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Tá co̱ sáhu̱n ña̱ma̱ni̱ ná ndi̱hvi ña̱yivi cán já quéa̱ a̱ quiáhva toho i̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ ná. Joo tá sáhu̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ ná ndi̱hvi na̱ cán já quéa̱ quia̱hva ri ye̱he̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ ná —cáchí a̱ xi̱hi̱n Pedro. \p \v 20 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ña̱ ná a̱ cáxi tu̱hun na xi̱hín ni in túhún ña̱yivi ña̱ cúú mé á Cristo, mé á na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. \s1 Tá cáxi tu̱hun Jesús ña̱ quivi a \r (Mr. 8:31-9:1; Lc. 9:22-27) \p \v 21 Ta ja̱nda̱ mé qui̱vi̱ já na̱casáhá Jesús cáxi tu̱hun a xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ndítahan nu̱ á cu̱hu̱n a̱ ñuu Jerusalén. Ta mé cán ndoho ndiva̱ha ini a ndahá na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu xi̱hín ndahá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín ndahá na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Ta caja xíxi ri na̱ cán va xi̱hi̱n á ta cahní ñahá na̱. Joo tá ná xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ nditacu tucu a. \v 22 A̱nda̱ já na̱tavá xóo Pedro Jesús já na̱casáhá da̱ jána̱ni ñahá da̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ama ná ya̱ha ña̱ yóho xi̱hi̱n ndó, xitoho i̱. Ná a̱ quiáhva toho Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ ndoho ndó já —na̱cachi Pedro xi̱hín Jesús. \p \v 23 Joo na̱ca̱va̱ nu̱u̱ Jesús sánde̱hé a̱ nu̱ Pedro ta já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán quee Satanás, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Tá quia̱hva íin na sájí nuu nu̱ ná quia̱hva já íún nu̱ú i̱. Jáchi̱ co̱ cáhvi inún tá quia̱hva cáhvi ini Ndióxi̱ joo cáhvi inún tá quia̱hva cáhvi ini ña̱yivi cuéntá ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 24 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán: \p —Ndá na̱ cúni̱ candi̱co̱ ye̱he̱ ndítahan nu̱ ná ndi̱hi chága̱ ini na sa̱há ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ sa̱ha̱ mé ná. Ta ndítahan coo tia̱hva na ndoho ini na sa̱há ye̱he̱. Ta co̱ó caja toho a ná quivi na sa̱há i̱. \v 25 Jáchi̱ ndá na̱ catóó coo chága̱ ñuyíví yóho ndihi sa̱ha̱ ná. Joo ndá na̱ sáha̱n ndeé ini quivi sa̱há i̱ xi̱hín sa̱há tu̱hun Ndióxi̱, ñe̱he̱ táhvi̱ ná catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 26 Va̱tí ná quee va̱ha in na ñuyíví yóho ta cómí na̱ tócó ndihi ña̱ha ñuyíví yóho joo ndá chuun quéa̱ tá nu̱ ndíhí ndihi sa̱ha̱ ná indayá. Jáchi̱ ni in ña̱ha a̱ cu̱ú cha̱hvi in na sa̱ha̱ ínima̱ ná ña̱ ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá. \v 27 Jáchi̱ ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi quixi tucu u̱ xi̱hi̱n ndée̱ Ndióxi̱, tátá i̱ ta xi̱hi̱n ndée̱ táto̱ Ndióxi̱. Mé tiempo cán náha̱ ndaja cáhnu cúú ye̱he̱. A̱nda̱ já cha̱hvi i̱ nu̱ú in in ña̱yivi sa̱há ña̱ha na̱caja na nani na̱sa̱nduu na ñuyíví yóho. \v 28 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ java na ndúu yóho a̱ quíví toho na ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ cuni na quixi tucu ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi cacomí i̱ cuéntá sa̱há na̱ cúú cuéntá mí i̱ —cáchí Jesús. \c 17 \s1 Tá na̱ndija̱ma nu̱u̱ Jesús quia̱hva cáa \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 Tá na̱ya̱ha i̱ñu̱ qui̱vi̱ já na̱ndaa Jesús in yucú jícó ta ndáca táhan Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hín ñani da Juan cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. \v 2 Ta nu̱ táhyí mé na̱ cán na̱ndija̱ma quia̱hva cáa. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱ndiyéhe̱ nu̱u̱ á tá quia̱hva ndíyéhe̱ ca̱ndii. Ta jáhma̱ ndíxi a na̱ndiyaa ca̱chi̱ ña̱ ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva yéhe̱ ña̱. \v 3 Ta ndaja coo na̱nda̱ca̱ náha̱ Moisés xi̱hi̱n Elías ta na̱casáhá ndítúhún da̱ xi̱hín Jesús. \v 4 A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n Pedro xi̱hín Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Va̱ha cúu ndúu nde̱ yóho, xitoho nde̱. Tá cúni̱ ndó cava̱ha nde̱ u̱ni̱ vehe ti̱yahvá válí. In a coo mé ndó ta inga coo Moisés ta inga coo Elías —cáchí Pedro. \p \v 5 Ta nani cáha̱n Pedro na̱nuu in vi̱co̱ ja̱ta̱ ná ta na̱ca̱va̱ nuu a na̱. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ndató yéhe̱ a̱. Ta tañu vi̱co̱ cán na̱xini jo̱ho na ña̱ cáha̱n in a ta já cáchí a̱ já: \p —Da̱ yóho cúú ja̱hyi ma̱ní i̱ ta cáji̱i̱ ini i̱ xi̱hi̱n dá. Cuni jo̱ho ndó nu̱ cáha̱n da̱ —na̱cachi mé a̱ cán. \p \v 6 Tá na̱xini jo̱ho na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ cáha̱n yóho já na̱caxítí na̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ nu̱u̱ ná nu̱ ñúhu̱. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ná yi̱hví na̱. \v 7 A̱nda̱ já na̱cayati Jesús nu̱ ná ta na̱cani ndaa ndáha̱ na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cuándaco̱o ndó. A̱ cáyi̱hví toho ndó —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 8 Ta tá na̱ndiñehe na̱ cán nu̱u̱ ná já na̱xini na ña̱ íin in túhún ji̱ni̱ mé va Jesús. \p \v 9 Ta tá na̱nuu na ji̱ni̱ yúcu̱ cán já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cáxi tu̱hun ndó ña̱ na̱xini ndó yóho nu̱ú ni in ña̱yivi ja̱nda̱ quia̱hva ná nditacu tucu ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 10 Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Ndáva̱ha cáchí na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ña̱ ndítahan quixi jihna ñúhú profeta Elías —na̱cachi na. \p \v 11 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ jihna ñúhú quixi Elías ta ndaja va̱ha ndihi da ña̱ha. \v 12 Joo mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ sa̱ na̱quixi va Elías joo co̱ó na̱xeen na ndicuni na da̱. Ta na̱caja na tá quia̱hva cúni̱ mé ná xi̱hi̱n dá. Ta quia̱hva já jándoho ri na ini ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 13 A̱nda̱ jáví na̱canda̱a̱ ini na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ cáha̱n Jesús sa̱ha̱ Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi tá na̱cachi a ña̱ sa̱ na̱quixi va Elías. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ loho ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Ta tá sa̱ na̱nuu na ta na̱xi̱nu̱ co̱o na nu̱ ndúu cua̱há ña̱yivi cán já na̱xi̱nu̱ co̱o in da̱ta̱a ta já na̱caxítí da̱ nu̱ Jesús. Já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p \v 15 —Candáhví loho ini ndó ja̱hyi i̱, xitoho i̱ jáchi̱ xíhi̱ yi̱hí da̱ ta ndóho ndiva̱ha ini da. Ta cua̱há tañu ndícava da nu̱ ñúhu̱ i̱ta̱ á ini ticui̱í. \v 16 Ta ñéhe e̱ da̱ na̱casa̱a̱ i̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n ndó yóho joo co̱ó na̱cuu ndaja va̱ha na da̱ —na̱cachi da̱ xi̱hín Jesús. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó jáchi̱ sa̱ cua̱há ndiva̱ha qui̱vi̱ íin i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta a̱ ñáha candeé ini ndó ye̱he̱. Cúú ndó ña̱yivi quini ndiva̱ha chí co̱ ndeé ga̱ ini i̱ xi̱hín ña̱ cája ndó. Taxi ndó ta̱a loho ja̱n chóho —na̱cachi Jesús. \p \v 18 A̱nda̱ já na̱jána̱ni Jesús rí quini ndáca̱a̱n ini da̱ loho cán. Chí na̱queta rí cua̱ha̱n ri̱ ta mé hora já na̱ndiva̱ha da̱ loho cán. \p \v 19 Tá na̱ndihi já na̱ca̱ha̱n je̱hé na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán xi̱hi̱n á já na̱cachi na já: \p —Ndáva̱ha co̱ó na̱cuu caja nde̱ tavá nde̱ ínima̱ quini na̱sa̱ndaca̱a̱n ini da̱ loho ja̱n —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 20 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ó na̱cuu caja ndó jáchi̱ co̱ cándeé cáhnu ini ndó ye̱he̱. Mé a̱ nda̱a̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó, loho tíín ndiva̱ha cáa in ndíqui̱ mostaza joo ndúu dó in yíto̱ cáhnu. Tá cándeé loho ini ndó ye̱he̱ viti va̱xi qui̱vi̱ candeé chága̱ ini ndó ye̱he̱. A̱nda̱ jáví cuu caja ndó in ña̱ha i̱hvi̱ ndiva̱ha tátu̱hun ña̱ cuu cachi ndó xi̱hín in yúcu̱ ña̱ ná caxoo a ta chí caxoo ndusa ña̱. Tócó ndihi ña̱ha cuu caja ndó tá ná candeé ini ndó ye̱he̱. \v 21 Joo tá cúni̱ ndó tavá ndó ínima̱ quini tátu̱hun rí yóho xíní ñúhú cajuhun ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ —cáchí Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá cáxi tu̱hun tucu Jesús ña̱ quivi a \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45) \p \v 22 Ta ndaja coo xíca tútú ndihi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á chí estado Galilea. Ta já na̱ndicani Jesús nu̱ú na̱ cán ña̱ tandaa qui̱vi̱ ndiquia̱hva ña̱yivi mé á ndáha̱ na̱ cahní ñahá, mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 23 Ta na̱cachi a xi̱hi̱n ná ña̱ tá sa̱ ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ já nditacu tucu a. Tá na̱cachi Jesús ña̱ yóho xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cacuéha̱ ndiva̱ha ini na. \s1 Tá na̱cha̱hvi Jesús jiu̱hún impuesto cuéntá veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén \p \v 24 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús ñuu Capernaum xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱xi̱nu̱ co̱o na̱ játaca jiu̱hún impuesto cuéntá veñu̱hu nu̱ Pedro. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Á co̱ cháhvi toho Jesús, da̱ jána̱ha̱ ndo̱hó ja̱n jiu̱hún impuesto cuéntá veñu̱hu ñuu Jerusalén —na̱cachi na xi̱hi̱n Pedro. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já: \p —Cháhvi a ña̱ —na̱cachi da. \p A̱nda̱ já na̱ndi̱hvi Pedro ini vehe nu̱ ndáca̱a̱n Jesús joo jihna ñúhú na̱ndica̱ha̱n Jesús xi̱hi̱n dá já na̱cachi a já: \p —Ndía̱ cáhvi inún, Simón. Yo já ndítahan nu̱u̱ cha̱hvi jiu̱hún cuéntá impuesto nu̱ú na̱ sáhndá chuun ñuyíví yóho. Á na̱ ñuu mé ná á na̱ ñuu tóho̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 26 Já na̱cachi Pedro já: \p —Na̱ tóho̱ va sá cháhvi jiu̱hún cája na —na̱cachi Pedro. \p Já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Sa̱há ña̱ cán quéa̱ mé na̱ ñuu co̱ cháhvi toho na. \v 27 Joo mí co̱ cúni̱ yo̱ ña̱ ná ndicui̱ta na xo̱ho̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ cu̱hún tañu̱hú. Ta mé cán tavún ti̱yacá. Ta rí nu̱ cuítí ná tavún ja̱n cande̱hún yúhu̱ rí jáchi̱ ja̱n nditáhún in jiu̱hún ca̱a. Ta cañehe a cu̱hu̱n cha̱hvún sa̱ha̱ mún ta sa̱ha̱ mí i̱ jáchi̱ queta va —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n Pedro. \c 18 \s1 Ndícani Jesús ndá na̱ cúú na̱ íin chága̱ sa̱ha̱ \r (Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48) \p \v 1 Mé tañu já na̱cayati na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús nu̱ á já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún ñahá na̱ já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Yo já cacuu da̱ cáhnu chága̱ tá ná tandaa qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi na xi̱hi̱n Jesús. \p \v 2 A̱nda̱ já na̱cana Jesús in da̱ loho já na̱sacandichi a da̱ ma̱hñú java na̱ cán. \v 3 Já na̱cachi a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ndítahan ndaja núu ndó mé ndó ta nduu ndó tátu̱hun na̱ va̱lí já cuu cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. \v 4 Na̱ cúni̱ cacuu na̱ cáhnu chága̱ tá cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi ndítahan nduu na tátu̱hun in na̱ co̱ó sa̱ha̱ ta já nduu na tátu̱hun ta̱a loho yóho. \v 5 Ta ndá na̱ ná ndiquehe in a̱loho tátu̱hun da̱ yóho sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ ye̱he̱, na̱ cán cúú na̱ ndíquehe ri na ye̱he̱ viti. \s1 Tá jándacava ña̱yivi inga na nu̱ú cua̱chi \r (Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2) \p \v 6 ʼTa ndá na̱ ná jándacava in na̱ nda̱hví, na̱ cándeé ini ye̱he̱ nu̱ú cua̱chi ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná candi̱co̱ in yu̱ú yo̱jó ji̱co̱ ná ta ná ndihi sa̱há na̱ ca̱há tañu̱hú. \v 7 Ndáhví na̱há na̱cuu ña̱yivi ñuyíví yóho jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ íin cua̱há ndiva̱ha ña̱ núu ñuyíví yóho. Ña̱ cán quéa̱ ndácava cua̱há ña̱yivi nu̱ú cua̱chi joo ndáhví na̱há na̱cuu na̱ jándacava inga na nu̱ú cua̱chi. \p \v 8 ʼSa̱há ña̱ cán quéa̱ tá ndáha̱ ndo̱ á sa̱ha̱ ndo̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi, chitúhu̱n ndó a̱ ta jácana xícá ndó ña̱ ná cu̱hu̱n a̱. Jáchi̱ va̱ha chága̱ ná cu̱hu̱n rénco̱ ndó á lu̱ndu̱ ndó indiví a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná cu̱hu̱n níí yiquí cu̱ñu ndó indayá nu̱ cáyi̱ ñúhu̱ i̱ta̱ a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 9 Ta tá nduchú núú ndo̱ jándacava ndo̱hó nu̱ú cua̱chi, tavá ndó ña̱ ta jácana xícá ndó ña̱ ná cu̱hu̱n a̱. Jáchi̱ va̱ha chága̱ ná cu̱hu̱n ndó indiví xi̱hín in túhún nduchú núú ndo̱ a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná cu̱hu̱n ndó xi̱hi̱n ndíví nduchú núú ndo̱ indayá nu̱ cáyi̱ ñúhu̱ i̱ta̱. \s1 Tá sácú Jesús quia̱hva sa̱há in ndicachi, rí na̱ndiñúhú \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 ʼCoto a̱ quéhe núu ndó ni in na̱ cúú cuéntá mí i̱ jáchi̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ táto̱ Ndióxi̱, mé na̱ ndáá na̱ cán níí tiempo ndíta na nu̱ Ndióxi̱, tátá i̱ indiví. \v 11 Jáchi̱ ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi na̱quixi i̱ jáca̱cu u̱ ña̱yivi, na̱ cája cua̱chi. \p \v 12 ʼCuni jo̱ho ndó ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱: Tá cómí in da̱ta̱a in ciento ndicachi ta tá ndíñúhú in rí já quéa̱ ña̱ cája da quéa̱ jándacoo da co̱mi̱ jíco sa̱hu̱n co̱mi̱ rí cán yúcu̱ ta já quee da cu̱hu̱n da̱ ndinducú da̱ mé rí na̱ndiñúhú cán. \v 13 Ta tá ndiñe̱he̱ dá ri̱ caji̱i̱ chága̱ ini da sa̱ha̱ rí na̱ndiñúhú cán a̱ ju̱ú ga̱ sa̱há co̱mi̱ jíco sa̱hu̱n co̱mi̱ rí sa̱ ndúu nu̱ dá cán. \v 14 Ta quia̱hva já ndoho ri Ndióxi̱, tátá i̱ jáchi̱ co̱ cúni̱ mé á ña̱ ná ndihi sa̱há ni in na̱ cándeé ini mé á. \s1 Ndítahan caja cáhnu iní sa̱há ñani táhan í \r (Lc. 17:3) \p \v 15 ʼTá cája quini ñani táhan ndó xi̱hi̱n ndo̱ já quéa̱ tavá xóo ndó da̱ ta ca̱ha̱n ndó xi̱hi̱n dá ña̱ ná ndicuni da ña̱ a̱ váha toho cája da. Ta tá ná ta̱hvi̱ ini da sa̱há cua̱chi cája da já quéa̱ sa̱ na̱ndiquehe táhan ma̱ni̱ tucu ndó xi̱hi̱n dá. \v 16 Joo tá co̱ cúni̱ da̱ cuni jo̱ho da nu̱ cáha̱n ndo̱ já quéa̱ ndítahan nu̱ ndó cana ndó in á i̱vi̱ chága̱ ñani táhan ndó já ná cacuu na testigo sa̱há ña̱ cáha̱n ndo̱. \v 17 Ta tá co̱ cúni̱ da̱ cuni jo̱ho da nu̱ cáha̱n na̱ cán xi̱hi̱n dá já quéa̱ ndítahan cu̱hu̱n ndó nu̱ tócó ndihi na̱ cúú cuéntá Jesús tácá veñu̱hu. Ta tá co̱ cúni̱ da̱ cuni jo̱ho da nu̱ cáha̱n ndihi na̱ cán xi̱hi̱n dá já quéa̱ ndítahan caja ndó xi̱hi̱n dá tá quia̱hva cája ndó xi̱hín in da̱ tóho̱, da̱ co̱ cándúsa Ndióxi̱ á in da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. \p \v 18 ʼMé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tócó ndihi ña̱ha ná ca̱tó ndo̱ ñuyíví yóho candi̱co̱ a̱ ja̱nda̱ indiví. Ta tócó ndihi ña̱ ná ndaxí ndo̱ ñuyíví yóho ja̱nda̱ indiví nda̱xi̱ ña̱. \p \v 19 ʼTa jári cáha̱n i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndó. Tá jándique táhan tu̱hun i̱vi̱ ndó ñuyíví yóho ta tá mé a̱ nda̱a̱ in cúú ndó sa̱há ña̱ xíca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱, mé á íin indiví já quéa̱ quia̱hva tátá i̱ ña̱ nu̱ ndo̱. \v 20 Jáchi̱ nu̱ ndúu i̱vi̱ á u̱ni̱ na̱ ta tácá na̱ cuéntá mí i̱ já quéa̱ tañu na̱ cán ndaca̱a̱n i̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Tá sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ co̱ cúni̱ caja cáhnu ini da sa̱há inga da \p \v 21 Ta ndaja coo na̱cayati Pedro ndáca̱ tu̱hún da̱ Jesús já na̱cachi da já: \p —Xitoho i̱, ndaja tañu xíní ñúhú caja cáhnu ini i̱ sa̱há ñani táhan i̱ tá cája núu da xi̱hín i̱. Á ndítahan nu̱ú i̱ caja cáhnu ini i̱ sa̱ha̱ dá ja̱nda̱ u̱sa̱ tañu —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p \v 22 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ ju̱ú ja̱nda̱ u̱sa̱ tañu cuití ndítahan caja cáhnu inún sa̱há ñani táhún. Va̱ha ja̱nda̱ co̱mi̱ ciento co̱mi̱ jíco u̱xu̱ tañu ndítahan nu̱u̱n caja cáhnu inún sa̱há ñani táhún. \p \v 23 ʼCáchí i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndó jáchi̱ tá cómí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cúú á tátu̱hun ña̱ na̱ya̱ha xi̱hín in rey tá na̱casáhá da̱ játaca da cuéntá nu̱ú na̱ yícá nu̱ dá. \v 24 Mé tañu já ñéhe na in da̱ yícá cua̱há millón nu̱ dá na̱casa̱a̱ na̱. \v 25 Ta sa̱há ña̱ co̱ó na̱cuu cha̱hvi da ña̱ yícá da̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱sahnda rey chuun ña̱ ná ji̱có na̱ mé dá xi̱hi̱n ñájíhí da̱ xi̱hi̱n ja̱hyi válí da̱ ta ja̱nda̱ ña̱ha da viti ña̱ ná cuu ndiquehe rey cán cuéntá da̱. \v 26 A̱nda̱ já na̱caxítí da̱ yícá cán nu̱ mé rey já na̱casáhá xíca̱ ta̱hví da̱ já cáchí da̱ já: “Caja ndó ña̱ma̱ni̱, xitoho i̱ candati tóo chága̱ ndó ye̱he̱, ndáhví i̱, já cha̱hvi ndihi i̱ ña̱ yícá i̱ nu̱ ndo̱”, na̱cachi da xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ rey cán. \v 27 A̱nda̱ já na̱candáhví ini rey cán da̱ ta na̱caja cáhnu ini a sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ yícá da̱ já na̱janí a̱ da̱ cua̱ha̱n da̱. \p \v 28 ʼTa tá na̱queta da̱ yícá cán cua̱ha̱n da̱ já na̱ndique táhan da xi̱hín inga da̱ cúú mozo. Ta mé mozo cán yícá da̱ loho va nu̱ú da̱ cán. Ta já na̱casáhá da̱ ndáca̱ yi̱hí da̱ cuéntá nu̱ú da̱ cúú mozo jácua̱hnú ñahá da̱. Já cáchí da̱ já: “Cha̱hvún ña̱ yícún nu̱ú i̱”, cáchí da̱ cán. \v 29 A̱nda̱ já na̱ndacava xítí mé da̱ cúú mozo cán nu̱ dá já na̱casáhá xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ dá já cáchí da̱ já xi̱hi̱n dá: “Cajún ña̱ma̱ni̱ candati tóo chágu̱n ye̱he̱, ndáhvi i̱, já cha̱hvi ndihi i̱ ña̱ yícá i̱ nu̱u̱n”, na̱cachi da̱ cúú mozo cán. \v 30 Joo co̱ó na̱xeen da ta ña̱ na̱caja da quéa̱ na̱sa̱ha̱n da̱ na̱chica̱a̱n da̱ da̱ cúú mozo cán veca̱a ja̱nda̱ quia̱hva ná cuu cha̱hvi ndihi da ña̱ yícá da̱ nu̱ dá. \v 31 Ta tá na̱xini java ga̱ na̱ cúú mozo cán ña̱ yóho já na̱ndihi̱hvi̱ ndiva̱ha ini na ta chí ndáva na na̱sa̱ha̱n na̱ na̱ca̱xi tu̱hun na nu̱ mé rey cán ndaja cáa ña̱ na̱cuu. \v 32 A̱nda̱ já xójo̱ ndiva̱ha ini mé rey cán chí na̱cana da da̱ na̱sa̱yi̱cá cán já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Mozo quini ndiva̱ha cúú yóhó. Cua̱há ndiva̱ha jiu̱hún na̱sa̱yi̱cún nu̱ú i̱ joo na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱ha̱ tócó ndihi a jáchi̱ na̱xi̱ca̱ ta̱hvún nu̱ú i̱. \v 33 Quia̱hva já ndítahan ri nu̱ yóhó va caja cáhnu inún sa̱há ña̱ yícá ñani táhún nu̱u̱n jáchi̱ já na̱caja i̱ xu̱hu̱n”, na̱cachi rey cán. \v 34 Ta sa̱há ña̱ xójo̱ ndiva̱ha ini mé rey cán xi̱hi̱n dá sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndiquia̱hva da da̱ yícá cán ndáha̱ na̱ jácaxáhan ñahá cán ja̱nda̱ quia̱hva ná cha̱hvi da sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ yícá da̱ —cáchí Jesús. \p \v 35 Já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Quia̱hva já caja ri Ndióxi̱, tátá i̱, mé a̱ íin indiví xi̱hi̱n ndóhó va tá co̱ cája cáhnu ini ndó sa̱há ñani táhan ndó xi̱hín ndinuhu ini ndó —cáchí Jesús. \c 19 \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ú na̱ sa̱ na̱tanda̱ha̱ ña̱ co̱ ndítahan jándacoo táhan na \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Tá na̱ndihi na̱cachi Jesús ña̱ yóho já na̱quee a estado Galilea já na̱xi̱nu̱ co̱o a estado Judea, ña̱ íin inga xoo yu̱ta Jordán cán. \v 2 Ta a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ña̱yivi na̱ndi̱co̱ ja̱tá ta na̱ndaja va̱ha mé á na̱ quíhvi̱. \p \v 3 Joo ndaja coo java na̱ fariseo na̱cayati na nu̱ Jesús sa̱há ña̱ coto ndojó ñahá na̱ cúni̱ na̱. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Á núná nu̱ú in da̱ta̱a jándacoo da ñájíhí da̱ sa̱ha̱ ndá ña̱ na̱cuu —na̱cachi na̱ fariseo cán. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Á a̱ ñáha cahvi ndó tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáchí a̱ ña̱ ja̱nda̱ mé sa̱ha̱ tá na̱cava̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi nu̱ cuítí já na̱cava̱ha da̱ta̱a ta na̱cava̱ha ñáñáha̱. \v 5 Ta na̱cachi tucu a ña̱ ndítahan nu̱ú da̱ta̱a jándacoo da tátá da̱ xi̱hi̱n náná da̱ já ndique táhan da̱ xi̱hi̱n ñájíhí da̱. Já xi̱nu̱ ndíví na̱ cán cacuu na tátu̱hun in víxí yiquí cu̱ñu na. \v 6 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ cúú ga̱ na̱ i̱vi̱ yiquí cu̱ñu sa̱há ña̱ na̱nduu na tátu̱hun in túhún yiquí cu̱ñu na. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ ndítahan nu̱ú da̱ cán janí táhan da ña̱ na̱jácatáhan Ndióxi̱ tá na̱tanda̱ha̱ ná —na̱cachi Jesús. \p \v 7 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún tucu na̱ cán Jesús já na̱cachi na já: \p —Joo já cachi ndó xi̱hín nde̱: ndá cuéntá quéa̱ na̱sahnda ri Moisés chuun ña̱ cuu cava̱ha in da̱ta̱a in tutu quia̱hva da nu̱ ñájíhí da̱ ta xi̱hín ña̱ cán cuu jándacoo da ña̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 8 Já na̱cachi Jesús já: \p —Sa̱há ña̱ táhyí ndiva̱ha ínima̱ ndo̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ sáhan Moisés ña̱ma̱ni̱ nu̱ ndó ña̱ cuu cava̱ha ndó tutu quia̱hva ndó nu̱ ñájíhí ndo̱ ña̱ ná jándacoo ndó ña̱. Joo tá na̱cava̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi nu̱ cuítí co̱ó na̱cacúni̱ toho a coo ña̱ yóho. \v 9 Cuni jo̱ho ndó ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Tá ná jándacoo in da̱ta̱a ñájíhí da̱ ta co̱ cúú á sa̱há ña̱ na̱caja ñá cua̱chi xi̱hín inga ta̱a ta tá tánda̱ha̱ dá xi̱hín inga ñá já quéa̱ cája da cua̱chi nu̱ Ndióxi̱. Ta quia̱hva já íin ri cua̱chi da̱ ná tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ñá na̱cando̱o cán —cáchí Jesús. \p \v 10 Tá na̱xini jo̱ho na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ yóho já na̱cachi na já: \p —Tá ta̱ quia̱hva já cáa ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná a̱ tánda̱há ña̱yivi, dá já —na̱cachi na̱ cán. \p \v 11 Já na̱cachi Jesús já: \p —A̱ ju̱ú ndihi ña̱yivi canda̱a̱ ini ña̱ cáha̱n i̱ yóho. Ndinuhu na̱ ndínu̱na̱ xíní túni̱ cája Ndióxi̱, na̱ cán cúú na̱ cánda̱a̱ ini ña̱ yóho. \v 12 Ndúu java da̱ta̱a ta a̱ cu̱ú tanda̱ha̱ da̱ jáchi̱ já na̱cacu da ta já ta̱a cúú mé va da. Ta java da a̱ cu̱ú tanda̱ha̱ da̱ jáchi̱ já na̱caja ña̱yivi xi̱hi̱n ná ta já ta̱a cúú mé va na. Ta java da a̱ tánda̱ha̱ da̱ jáchi̱ cúni̱ da̱ ndiquia̱hva níí da̱ mé dá nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ dá. Ta ndá ndó, na̱ ndínu̱na̱ xíní túni̱, canda̱a̱ ini ndó ña̱ yóho —na̱cachi Jesús. \s1 Cája yi̱i̱ Jesús na̱ va̱lí \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Tá na̱ndihi já ñéhe na java na̱ va̱lí na̱casa̱a̱ na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná chinúu a ndahá a̱ ji̱ni̱ ná ta já ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ sa̱ha̱ ná. Joo ndaja coo na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán na̱casáhá na̱ cája cue̱he̱ na̱ xi̱hín na̱ ndáca na̱ va̱lí cán. \v 14 Já na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ ná quixi na̱ va̱lí nu̱ú i̱ ta a̱ cájí nuu ndó nu̱ ná jáchi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi tá ná caja na tá quia̱hva cája na̱ va̱lí yóho —na̱cachi Jesús. \p \v 15 Tá na̱ndihi já na̱chinúu Jesús ndáha̱ á ji̱ní na̱ va̱lí cán. A̱nda̱ já na̱quee a cua̱ha̱n. \s1 Ndítúhún in da̱ cui̱cá xi̱hín Jesús \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 Ta ndaja coo na̱xi̱nu̱ in da̱ta̱a nu̱ íin Jesús ta na̱nda̱ca̱ tu̱hún ñahá da̱ já na̱cachi da já: \p —Maestro, mé ndó cúú ndó ta̱a va̱ha ña̱ cán quéa̱ ndáca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó ndía̱ ndítahan caja i̱ já ná ñe̱he̱ táhvi̱ i̱ cu̱hu̱n i̱ indiví coo i̱ a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p \v 17 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cáchún xi̱hín i̱ ña̱ cúú u̱ da̱ va̱ha. Ni in túhún toho ña̱yivi co̱ cúú ná na̱ va̱ha ñuyíví yóho. In túhún Ndióxi̱ cuití va quéa̱ va̱ha. Tá cúnu̱n catacún nu̱ íin mé á já quéa̱ xíní ñúhú cajún ña̱ sáhndá tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 18 Já na̱cachi da̱ cán já: \p —Ndá cúú mé ña̱ ndítahan caja i̱ —na̱cachi da. \p Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Coto a̱ cáhnún ndi̱i. Coto a̱ cóún xi̱hi̱n ñájíhí á yíi̱ ñani táhún. Coto a̱ cája cuíhnún. Coto a̱ cáhu̱n ña̱ tu̱hún sa̱há ña̱yivi. \v 19 Ndítahan caja cáhnún tátún xi̱hi̱n nánún. Ta ndítahan qui̱hvi̱ inún ñani táhún tá quia̱hva quíhvi̱ inún mún —na̱cachi Jesús. \p \v 20 Já na̱cachi da̱ yúta̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱nda̱ ta̱a loho na̱sacuu u̱ na̱casáhá i̱ cája i̱ tócó ndihi ña̱ sáhndá Ndióxi̱ caja i̱. Ndía̱ cúú ga̱ ndítahan caja i̱ —na̱cachi da. \p \v 21 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Tá ta̱ cúnu̱n cacuún in ta̱a nda̱cú nu̱ Ndióxi̱ cuáhán ji̱cún tócó ndihi ña̱hún ja̱n ta ndacahndún jiu̱hún ja̱n nu̱ú na̱ nda̱hví já ñe̱he̱ táhvu̱n coo cua̱há ña̱hún indiví. Ta tá na̱ndihi já quisún candi̱cún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 22 Tá na̱xini jo̱ho da̱ yúta̱ cán ña̱ yóho já na̱quee cuéha̱ ndiva̱ha da cua̱ha̱n da̱ jáchi̱ da̱ cui̱cá ndiva̱ha cúú dá. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná cachi i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ndaja yáncá ndiva̱ha cáa já ndiquia̱hva na̱ cui̱cá mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 24 Jáchi̱ ja̱nda̱ cama chága̱ cuu ya̱ha in camello ini in yávi̱ sa̱há yítu̱cú a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná ndiquia̱hva in da̱ cui̱cá mé dá ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ dá —na̱cachi a. \p \v 25 Tá na̱xini jo̱ho na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ yóho já na̱catóntó ndiva̱ha na ta na̱nda̱ca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Ndá na̱ cúú na̱ cuu ca̱cu ndaa ínima̱, dá já —cáchí na̱. \p \v 26 Na̱ndicoto nihni Jesús nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ni in na a̱ cúu caja ña̱ yóho joo Ndióxi̱ quéa̱ cuu caja ña̱ jáchi̱ ni in ña̱ha co̱ íhvi̱ toho nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já: \p —Joo nde̱he̱, na̱jándacoo ndihi nde̱ ña̱ha na̱sacomí nde̱ ta ndíco̱ nde̱ ndo̱hó. Ndía̱ ñe̱he̱ táhvi̱ nde̱ caja ndó —na̱cachi Pedro xi̱hín Jesús. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Tá ná tandaa qui̱vi̱ nduu sa̱á tócó ndihi ña̱ha já caco̱o ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi nu̱ú ndicáhnu ndiva̱ha i̱. Ta cán caco̱o ri ndóhó, na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hín i̱ nu̱ú u̱xu̱ i̱vi̱ táyi̱ va̱ha. Ta cán caja vií ndó sa̱há ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ táhndá na̱ na̱quixi chi̱chi Israel. \v 29 Ta ndá na̱ na̱jándacoo vehe na á ñani na á quia̱hva na á tátá na̱ á náná na̱ á ñájíhí na̱ á ja̱hyi na á ñundáhyi̱ na̱ sa̱há ye̱he̱, na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ ná cua̱ha̱ chága̱ ví ña̱ha. Ta ja̱tá ña̱ cán ñe̱he̱ táhvi̱ ná catacu na nu̱ Ndióxi̱ a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 30 Ta ndúu cua̱há na̱ íin sa̱ha̱ ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ co̱ó sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta ndúu cua̱há na̱ co̱ó sa̱ha̱ ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ íin sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \c 20 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há java da̱ sáhndá uva \p \v 1 Já na̱cachi Jesús já sácú a̱ quia̱hva: \p —Nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cúú á tátu̱hun ña̱ yóho: Íin in da̱ta̱a naha chá na̱quee da cua̱ha̱n da̱ nducú da̱ mozo caja chúun da cahnda da uva nu̱ ñúhu̱ dá. \v 2 Ta na̱cando̱o da cha̱hvi da in jiu̱hún ca̱a naní denario in qui̱vi̱. Ta já na̱chindahá da̱ mé mozo cán cua̱ha̱n da̱ caja chúun da nu̱ ñúhu̱ dá. \v 3 Tá na̱ndihi já na̱quee tucu da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán tátu̱hun ca̱a i̱n naha já na̱nditahan da java da̱ ndúu núná uun nu̱ú ya̱hvi. \v 4 Já na̱cachi mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán já: “Cuáhán ri ndóhó va cahnda ndó uva nu̱ ñúhu̱ i̱ ta já cha̱hvi i̱ ndo̱hó tá quia̱hva ndítahan nu̱ ndó quehe ndó”, na̱cachi da. Já na̱quee mozo cán cua̱ha̱n da̱ jáquee da nu̱ ñúhu̱ dá. \v 5 Ta tá na̱cuu ca̱xi̱vi̱ já na̱queta tucu da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán cua̱ha̱n da̱ ta na̱tiin da java ga̱ da̱ caja chúun xi̱hi̱n dá. Ta tá na̱cuu ca̱a u̱ni̱ na̱tiin chága̱ da̱ da̱ jáquee nu̱ ñúhu̱ dá. \v 6 Ta tá na̱cuu tátu̱hun ca̱a u̱hu̱n sa̱hini na̱queta tucu da ta nu̱ú ya̱hvi cán na̱xini chága̱ da̱ da̱ ndúu núná uun. Já na̱cachi da já xi̱hín da̱ ndúu cán: “Ndá cuéntá quéa̱ sa̱ na̱cuu ndiví yaa ndúu ndó yóho”, na̱cachi da̱ xi̱hín da̱ ndúu cán. \v 7 Ta na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun já cáchí da̱ já: “Co̱ cája chúun nde̱ jáchi̱ co̱ó na̱ quíxi ndúcú nde̱ caja chúun nde̱”, na̱cachi da̱ cán. A̱nda̱ já na̱cachi da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán já: “Cuáhán ri ndóhó va cahnda ndó uva nu̱ ñúhu̱ i̱. Ta já cha̱hvi i̱ ndo̱hó tá quia̱hva ndítahan nu̱ ndó quehe ndó”, na̱cachi da. \p \v 8 ʼTa tá sa̱ na̱cuaá já na̱cachi da xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán xi̱hín da̱ cómí chuun nu̱ mozo cán ña̱ ná cana da da̱ cúú mozo cán já ná quehe ya̱hvi da sa̱há chuun na̱caja da. Ta da̱ na̱qui̱hvi na̱caja chúun nu̱ ndíhí cán, da̱ cán cúú da̱ jihna ñúhú ná quehe ya̱hvi. Tá na̱ndihi cán ná quehe ya̱hvi da̱ na̱qui̱hvi nu̱ cuítí. \v 9 A̱nda̱ já na̱casa̱a̱ da̱ na̱qui̱hvi caja chúun ca̱a u̱hu̱n sa̱hini já na̱quehe in in da̱ cán in denario. \v 10 Ta ndaja coo tá na̱cani a nu̱ú da̱ na̱qui̱hvi caja chúun ja̱nda̱ naha cán quehe ya̱hvi da já quéa̱ na̱ca̱hán da̱ ña̱ cua̱ha̱ chága̱ jiu̱hún ndiquehe da nu̱ú da̱ na̱qui̱hvi ca̱a u̱hu̱n sa̱hini cán. Joo quia̱hva já in denario na̱quehe ri in in da̱ cán. \v 11 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá da̱ cáha̱n cua̱chí da̱ xi̱hín da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán. \v 12 Já na̱cachi da já: “Da̱ na̱ndai cuu caja chúun nu̱ ndíhí cuíí yóho in hora cuití na̱caja chúun da. Ta tá quia̱hva na̱cha̱hvi ndó nde̱he̱, da̱ na̱caja chúun ndiví yaa nu̱ ndíta̱hyí quia̱hva já na̱cha̱hvi ri ndó nu̱ú da̱ cáa va”, na̱cachi da cáha̱n cua̱chí da̱ cán. \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán xi̱hín in táhan mozo cán já: “Cande̱hé, amigo. Co̱ cája quini toho i̱ xu̱hu̱n. Á a̱ ju̱ú in denario na̱cando̱o i̱ cha̱hvi i̱ nu̱u̱n. \v 14 Júhun ña̱ ndítahan quehún ta cuanúhu̱n. Jáchi̱ cúni̱ cha̱hvi i̱ nu̱ú da̱ na̱caja chúun in hora cuití va tá quia̱hva na̱cando̱o i̱ cha̱hvi i̱ nu̱ yóhó. \v 15 Jáchi̱ núná nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ cúni̱ mí i̱ xi̱hín jiu̱hún i̱. Ta co̱ ndítahan cahi̱hvi̱ inún sa̱há ña̱ va̱ha ini i̱”, na̱cachi da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán xi̱hín da̱ cáha̱n cua̱chí cán —na̱cachi Jesús sácú a̱ quia̱hva. \p \v 16 Ta na̱cachi tucu a já: \p —Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndúu cua̱há na̱ íin sa̱ha̱ ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ co̱ó sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta ndúu cua̱há na̱ co̱ó sa̱ha̱ ñuyíví yóho viti joo va̱xi qui̱vi̱ cacuu na na̱ íin sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi a. \s1 Cáxi tu̱hun tucu Jesús ña̱ quivi a \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Ta tá sa̱ na̱quee tucu Jesús cua̱ha̱n chí Jerusalén já íchi̱ cán na̱tavá xóo a ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 18 —Cande̱hé ndo̱. Yóho ndáa í cua̱ha̱n yó chí Jerusalén nu̱ú ndiquia̱hva na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín nu̱ú na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Ta na̱ cán cúú na̱ cacu ini sa̱há ndaja quivi i̱. \v 19 A̱nda̱ já ndiquia̱hva na ye̱he̱ ndahá na̱ tóho̱ ña̱ ná cua̱cu̱ ndaa na ye̱he̱. Ta cani na ye̱he̱ ta já cata caa na ye̱he̱ ndi̱ca crúxu̱ joo tá ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ já nditacu tucu u̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱xi̱ca̱ náná Jacobo xi̱hi̱n Juan ña̱ma̱ni̱ nu̱ú Jesús \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 A̱nda̱ já na̱cayati ñájíhí Zebedeo, ñá cúú náná Jacobo xi̱hi̱n Juan nu̱ú Jesús. Ta ndáca ñá ndíví ja̱hyi ñá na̱casa̱a̱ ñá na̱caxítí ña̱ nu̱ á jáchi̱ cúni̱ ñá ca̱ca̱ ñá in ña̱ma̱ni̱ nu̱ú Jesús. \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ndá quéa̱ cúni̱ ndó —na̱cachi a. \p Já na̱cachi ñá cán já: \p —Ña̱ cúni̱ quéa̱ ná caja ndó ña̱ma̱ni̱ cahnda ndó chuun ña̱ ná caco̱o in in ja̱hyi i̱ xoo jíi̱n ndó. In da xoo cuáha ta in da xoo íti jíi̱n ndó indiví tá ná cacomí ndó cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi ñá cán. \p \v 22 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ñá: \p —Co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ xíca̱ ndó nu̱ú i̱ —na̱cachi a. \p A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan cán: \p —Á cuu ndoho ini ndó tá quia̱hva nditahan nu̱ú i̱ ndoho ini i̱. Jáchi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú i̱ ndoho ini i̱ cúú á tátu̱hun coho i̱ in yáxi̱ ndutá o̱va̱. Á íin tia̱hva ndó ndoho ini ndó tá quia̱hva ndítahan nu̱ú i̱ ndoho ini i̱ a̱nda̱ quia̱hva ná quivi i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ndíví da̱ cán. \p —Cuu caja nde̱ ña̱ —na̱cachi ndíví da̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi tucu a já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ tandaa qui̱vi̱ coho ndó ña̱ o̱va̱ ñúhu in yáxi̱, mé ña̱ coho i̱. Ta tandaa qui̱vi̱ ndoho ndiva̱ha ini ndó tá quia̱hva ndoho ini i̱ a̱nda̱ quia̱hva ná quivi i̱. Joo sa̱há ña̱ xíca̱ ndó caco̱o in ndó xoo cuáha i̱ ta in ndó xoo íti i̱ a̱ ju̱ú ye̱he̱ cúú dá cuu quia̱hva i̱ ña̱ nu̱ ndo̱. Jáchi̱ sa̱ na̱ndica̱xi Ndióxi̱ na̱ ñe̱he̱ táhvi̱ caco̱o cán —na̱cachi a. \p \v 24 Joo ndaja coo tá na̱xini jo̱ho ndíhu̱xu̱ chága̱ na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ xójo̱ ini na xi̱hi̱n ndíví da̱ cúú ñani cán. \v 25 A̱nda̱ já na̱cana Jesús tócó ndihi na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ xíni̱ ndó ndaja cája na̱ sáhndá chuun nu̱ú ña̱yivi ndúu ñuyíví yóho. Ña̱ cája na quéa̱ jácandíhi na ña̱yivi ta cája na tá quia̱hva cúni̱ mé ná. \v 26 Joo co̱ ndítahan coo ña̱ cán tañu mé ndó jáchi̱ ndá da̱ cúni̱ cacuu da̱ cáhnu chága̱ tañu ndó xíní ñúhú cacuu da in da̱ cája chúun cuéntá ndihi ndó. \v 27 Ta ndá da̱ cúni̱ cacuu da̱ nu̱ cuítí tañu ndóhó ndítahan cacuu da da̱ cája ndíví nu̱ú ndihi ndó. \v 28 Jáchi̱ ni ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi co̱ó na̱quixi i̱ ñuyíví yóho ña̱ ná caja ndíví ña̱yivi nu̱ú i̱. Ña̱ na̱quixi i̱ caja i̱ quéa̱ caja ndíví i̱ nu̱ ná ta ndiquia̱hva i̱ mí i̱ quivi i̱ já ná cuu ca̱cu ndaa ínima̱ cua̱há ña̱yivi ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá —na̱cachi a. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús i̱vi̱ da̱ cua̱á \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Ta tá na̱queta Jesús ñuu Jericó xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já ndíco̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ja̱tá cása̱ha̱n na̱. \v 30 Ta ndaja coo yati jíi̱n íchi̱ cán na̱sa̱nduu coo i̱vi̱ da̱ cua̱á ta tá na̱xini joho da ña̱ yáha Jesús cua̱ha̱n já na̱casáhá ndíví da̱ cáyuhú da̱ já cáchí da̱ já: \p —Jesús, da̱ na̱quixi chi̱chi David, caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó nde̱he̱ —cáchí da̱. \p \v 31 A̱nda̱ já na̱casáhá cája cue̱he̱ ña̱yivi xi̱hi̱n ndíví da̱ cua̱á cán ña̱ ná catáji̱ yúhu̱ dá. Joo ví ga̱ ví cáyuhú da̱ já cáchí da̱ já: \p —Jesús, da̱ na̱quixi chi̱chi David, caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó nde̱he̱ —na̱cachi da. \p \v 32 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi Jesús já na̱cana ndíví da̱ cua̱á cán. Ta já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ da̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndía̱ cúni̱ ndó ña̱ ná caja i̱ xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi a. \p \v 33 Já na̱cachi ndíví da̱ cua̱á cán já: \p —Cande̱hé nde̱ cúni̱ nde̱, xitoho. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱candáhví ini Jesús da̱ ta na̱cani ndaa ndáha̱ á nu̱u̱ dá. Chí i̱vi̱ la̱á na̱nu̱na̱ nu̱ú da̱ cua̱á cán ta na̱casáhá da̱ ndíco̱ da̱ ja̱tá Jesús cua̱ha̱n da̱. \c 21 \s1 Ndíhvi Jesús ñuu Jerusalén \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Ta tá sa̱ ja̱ chá xi̱nu̱ co̱o na̱ ñuu Jerusalén já na̱xi̱nu̱ na̱ in ñuu loho naní Betfagé yati jíi̱n yúcu̱ naní olivo. Ta cán na̱sahnda Jesús chuun nu̱ú i̱vi̱ táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \v 2 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndó ñuu loho ja̱n ta tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó ja̱n ndiñe̱he̱ ndo̱ in búrro̱ jíhí ndíco̱ ndaa rí ta xi̱hi̱n mé rí ja̱n cándichi inga búrro̱ loho. Ndaxí ndó ri̱ ta cañehe ndó ndíví ri̱ quixi ndó. \v 3 Ta ndá na̱ ná ca̱ha̱n xi̱hi̱n ndo̱ já quéa̱ cachi ndó xi̱hi̱n ná ña̱ xíní ñúhú xitoho ndó ri̱ joo tá ná ndihi chuun rí já nducú ñehe tucu da ri̱, já cachi ndó xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ndíví da̱ cán. \p \v 4 Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha já ná xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ña̱ na̱ca̱hyí in da̱ profeta já: \q1 \v 5 Joho cachi ndó xi̱hín na̱ ñuu Jerusalén: \q1 “Cande̱hé ndo̱. Ndáhví uun cáa da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ ndó. \q1 Va̱xi da nu̱ ndo̱ ta canúu da ja̱ta̱ búrro̱ jíhí, \q1 ja̱hyi in rí ndiójo, canúu da va̱xi da nu̱ ndo̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \p \v 6 Ta ndíví da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán na̱sa̱ha̱n da̱ na̱caja da tá íin na̱sahnda Jesús chuun nu̱ dá. \v 7 Já ñéhe da búrro̱ jíhí cán xi̱hi̱n búrro̱ loho, ja̱hyi rí na̱xi̱nu̱ na̱ nu̱ú Jesús. A̱nda̱ já na̱chojó na̱ cotó ndéé na̱ ja̱ta̱ ri̱ ta na̱ndaa Jesús ja̱ta̱ ri̱. \v 8 Ta mé cua̱há ña̱yivi ndúu cán na̱casáhá na̱ chínduu na cotó ndéé na̱ íchi̱ mé nu̱ú ya̱ha Jesús cán. Ta java na na̱casáhá na̱ sáhndá na̱ ndahá yíto̱ ta chínduu na do̱ íchi̱ mé nu̱ú ya̱ha Jesús cu̱hu̱n a̱. \v 9 Ta ña̱yivi cua̱ha̱n chí nu̱u̱ ta jári na̱ va̱xi chí ja̱ta̱ na̱casáhá na̱ cáyuhú na̱ já cáchí na̱ já: \p —Cája cáhnu í da̱ na̱quixi chi̱chi David yóho. Ndicáhnu na̱há ná cacuu da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yo̱ jáchi̱ cúú dá da̱ va̱xi yuhú nu̱u̱ Ndióxi̱. Cáhnu ná cacuu Ndióxi̱ —cáchí ña̱yivi cua̱ha̱ cán cáyuhú na̱ cása̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. \p \v 10 Ta tá na̱ndi̱hvi Jesús ñuu Jerusalén cán tócó ndihi ña̱yivi na̱casáhá cátóntó ndiva̱ha na. Já cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ndá da̱ cúú da̱ yóho —cáchí xi̱hi̱n táhan na. \p \v 11 Java táhan na̱ cán cáchí na̱: \p —Da̱ yóho cúú in profeta, da̱ ñuu Nazaret cuéntá estado Galilea —cáchí xi̱hi̱n táhan na. \s1 Tá na̱taxí Jesús na̱ ndúu jícó ña̱ha yéhé veñu̱hu \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 12 A̱nda̱ já na̱ndi̱hvi Jesús veñu̱hu cáhnu cán já na̱casáhá táxí ndihi a na̱ ndúu jícó xi̱hín na̱ ndúu xéen cán. Ta na̱xi̱có ñehe a mesa na̱ ndúu ndíjama jiu̱hún cán ta na̱xi̱có ñehe a táyi̱ sáco̱o na̱ ndúu jícó ndija̱ta. \v 13 Já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hín ndihi na̱ cán já: \p —Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱ já: “Vehe mí i̱ cacuu a vehe nu̱ú quixi na ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Joo ndóhó na̱ndai cuu ndó yóho caja cuíhná ndo̱ nu̱ú ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 14 Tá na̱ndihi já na̱cayati java na̱ cua̱á xi̱hín java na̱ rénco̱ nu̱ á ini mé veñu̱hu cáhnu cán ta na̱ndaja va̱ha mé á na̱. \v 15 Joo xójo̱ ndiva̱ha ini na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés tá na̱xini na ña̱ xitúhún na̱caja mé á ta tá na̱xini joho na ña̱ cája cáhnu na̱ va̱lí cán mé á tá cáchí na̱ já: “Cája cáhnu í da̱ na̱quixi chi̱chi David.” Sa̱há ña̱ cán quéa̱ xójo̱ ini na \v 16 ta já na̱cachi na já xi̱hín Jesús: \p —Á xíni̱ jo̱hún ña̱ cáha̱n na̱ va̱lí yóho —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p Já na̱cachi Jesús já: \p —A̱ja̱n, xíni̱ jo̱ho i̱ ña̱ cája cáhnu na Ndióxi̱. Á co̱ó na̱cahvi ndó tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáchí a̱ já: \q1 Ja̱nda̱ na̱ va̱lí ta ja̱nda̱ na̱ chíchí na̱caja Ndióxi̱ xi̱hi̱n ná, \q1 ña̱ ná cuu caja cáhnu na mé á, cáchí tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱jándacoo a na̱ já na̱queta ja̱tá ñuu cán cua̱ha̱n chí ñuu Betania ta cán na̱sahi̱in a. \s1 Tá na̱chica̱a̱n Jesús cháhan ja̱ta̱ ti̱tó ñu̱hú \r (Mr. 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Ta inga qui̱ví ita̱a̱n tá na̱ndicó co̱o a cua̱ha̱n chí Jerusalén já na̱casáhá cuíco a cua̱ha̱n. \v 19 Ta yuhú íchi̱ cán na̱xini a cándichi in ti̱tó ñu̱hú. Ta chí na̱sa̱ha̱n sánde̱hé a̱ á íin cui̱hi nu̱ do̱ caxí a̱. Joo co̱ó ña̱ha ná ndiñe̱he̱ a̱. Ndáha̱ uun dó cán cuití va íin. A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n do̱: \p —Ni in túhún ga̱ tañu a̱ cána cui̱hi nu̱ yóhó —na̱cachi a xi̱hi̱n do̱. \p Chí i̱vi̱ la̱á na̱hi̱chi̱ ti̱tó ñu̱hú cán. \v 20 Tá na̱xini na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ yóho já na̱catóntó na̱ já cáchí na̱ já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ na̱hi̱chi̱ ti̱tó ñu̱hú cán i̱vi̱ tu̱hun —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 21 Ta na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná candeé ini ndó ye̱he̱ ta ni loho co̱ cáhvi i̱vi̱ joho ini ndó já quéa̱ cuu caja ndó ña̱ náhnu chága̱ nu̱ú ña̱ na̱caja i̱ yóho. Ta ja̱nda̱ cuu cachi ndó xi̱hín in yúcu̱: “Caxoo ta cuáhán jáque̱tún mún ini tañu̱hú”, ta chí já ndusa coo. \v 22 Ta tá ná candeé ini ndó ye̱he̱ nani xíca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ ta co̱ cáhvi i̱vi̱ joho ini ndó já quéa̱ ñe̱he̱ ndó ña̱ xíca̱ ndo̱ nu̱ á —na̱cachi Jesús. \s1 Tá ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús yo sáhan ndée̱ nu̱ á ña̱ jána̱ha̱ mé á nu̱ú ña̱yivi \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Tá na̱ndihi já na̱ndi̱hvi Jesús ini veñu̱hu cáhnu cán ta nani jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ ndúu cán na̱xi̱nu̱ na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú na̱ Israel cán nu̱ á. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Yo já sáhan ña̱ma̱ni̱ nu̱u̱n cajún ña̱ cájún yóho —na̱cachi na. \p \v 24 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Ta ná nda̱ca̱ tu̱hún ri ye̱he̱ va ndo̱hó ta tá ná nducú ñehe ndó tu̱hun nu̱ú i̱ a̱nda̱ já ca̱xi tu̱hun i̱ nu̱ ndó yo já na̱sa̱ha̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ cája i̱ yóho. \v 25 Ta viti cachi ndó xi̱hín i̱ yo já na̱chindahá Juan ña̱ ná quixi da caja ndúta̱ dá ña̱yivi. Á Ndióxi̱ na̱chindahá da̱ á ña̱yivi na̱chindahá ñahá —na̱cachi Jesús ndáca̱ tu̱hun a na̱. \p Já na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na já cáchí na̱ já: \p —Tá ná cachí ña̱ Ndióxi̱ quéa̱ na̱chindahá Juan ta já nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ yo̱ já cachi da xo̱ho̱: “Ndá cuéntá quéa̱ co̱ó na̱xeen ndó candúsa ndó da̱, dá já”, cachi Jesús xo̱ho̱. \v 26 Ta tá ná cachí ña̱ ña̱yivi cúú na̱ na̱chindahá Juan já yi̱hví yo̱ ña̱ ndicui̱ta ña̱yivi xi̱hi̱n yo̱. Jáchi̱ tócó ndihi na cándúsa na ña̱ na̱quixi Juan jáya̱ha da ña̱ na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi —cáchí na̱ ndítúhún xi̱hi̱n táhan na. \p \v 27 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi na já xi̱hín Jesús: \p —Co̱ xíni̱ toho nde̱ yo já na̱chindahá Juan. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ni ye̱he̱ a̱ cáxi tu̱hun i̱ nu̱ ndo̱ yo já na̱sa̱ha̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ yóho —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Sácu Jesús quia̱hva sa̱há i̱vi̱ da̱ cúú ja̱hyi in da̱ta̱a \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús xi̱hín na̱ cán já: \p —Cuni jo̱ho ndó ña̱ na̱ya̱ha in tañu. Íin in da̱ta̱a ta na̱sahi̱in i̱vi̱ ja̱hyi ta̱a da. Ta na̱sa̱ha̱n da̱ nu̱ú in táhan da̱ cán já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Ja̱hyi a, cuáhán caja chúun lohún nu̱ ñuhú i̱ nu̱ cáa tó uva”, na̱cachi da xi̱hín ja̱hyi da. \v 29 Já na̱cachi ja̱hyi da já xi̱hi̱n dá: “A̱ cúhu̱n toho i̱ jáchi̱ co̱ xíca̱ ini i̱ cu̱hu̱n i̱”, na̱cachi da. Joo tá na̱ndihi na̱cahvi ini da ña̱ a̱ váha ná cuu ini da chí já na̱quee da cua̱ha̱n da̱ caja chúun da nu̱ ñúhu̱ tátá da̱. \v 30 Ta jári na̱sa̱ha̱n tátá da̱ cáha̱n da̱ xi̱hín inga ja̱hyi da ta quia̱hva já na̱sahnda ri da chuun nu̱ú da̱ cán. Ta da̱ cán na̱cachi da já xi̱hi̱n tátá da̱: “Ajan. Cu̱hu̱n i̱”, cáchí da̱. Joo tá na̱ndihi co̱ó na̱sa̱ha̱n toho da. \v 31 Ta viti cachi ndó xi̱hín i̱ ndá da̱ cúú da̱ na̱caja ña̱ cúni̱ tátá da̱ —na̱cachi Jesús. \p Já na̱cachi na̱ cán: \p —Da̱ nu̱ cuítí. \p A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ íin chága̱ sa̱há na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto xi̱hín na̱ji̱hí xíca ji̱i̱ ña̱ ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná a̱ ju̱ú ga̱ ndo̱hó. \v 32 Jáchi̱ na̱quixi Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi na̱jána̱ha̱ da̱ ndo̱hó ndaja ndítahan caja ndó ta co̱ó na̱xeen ndó candúsa ndó da̱. Joo na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto xi̱hín na̱ji̱hí xíca ji̱i̱ na̱candúsa na ña̱ na̱ca̱ha̱n da̱. Ta va̱tí na̱xini ndó ña̱ yóho joo co̱ó na̱xeen ndó ndija̱ma ndó ña̱ cája ndó jáchi̱ co̱ó na̱xeen ndó candúsa ndó mé Juan. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há java mozo, da̱ na̱caja quini xi̱hín xitoho da \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 ʼCuni jo̱ho ndó ná cacu u̱ inga quia̱hva nu̱ ndo̱. Na̱sahi̱in in da̱ta̱a ta na̱jánde̱e cua̱ha̱ dá tó uva nu̱ ñúhu̱ dá. Ta na̱sacu da in corra yíto̱ nu̱ do̱. Ta na̱cava̱ha da in nu̱ú cu̱hni̱ mé uva cán ña̱ cava̱ha vino. Ta na̱cava̱ha da in nu̱ jícó canúu da já cuu candaa da tócó ndihi dó cán. \p ʼA̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n ndojó da̱ ñúhu̱ dá nu̱ú java na caja chúun na ña̱. Ta já na̱quee da cua̱ha̱n xícá da̱. \v 34 Ta tá na̱xi̱nu̱ tiempo jáquee na já na̱chindahá da̱ java mozo da̱ ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ nu̱ú na̱ ndúu cája chúun ñúhu̱ da̱ cán ña̱ ná ndiquia̱hva na nu̱ dá ña̱ cáni nu̱ dá ndiquehe da sa̱ha̱ ñúhu̱ dá ña̱ na̱sa̱ha̱n ndojó da̱ nu̱ú na̱ cán. \v 35 Joo ndaja coo na̱ cája chúun nu̱ ñúhu̱ cán na̱tiin na in táhan da̱ cúú mozo da̱ cán ta na̱cani na da̱. Ta inga táhan da cán na̱sahní na̱. Ta inga táhan da̱ cán na̱ndicui̱ta ñee na xi̱hín yu̱u̱. \v 36 Joo mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán na̱chindahá cua̱ha̱ chága̱ da̱ mozo da̱ na̱sa̱ha̱n da̱ nu̱ ñúhu̱ dá. Ta tá quia̱hva na̱caja na xi̱hi̱n mé java mozo na̱sa̱ha̱n nu̱ cuítí cán quia̱hva já na̱caja ri na̱ xi̱hi̱n tócó ndihi mozo cán. \p \v 37 ʼTá na̱ndihi já na̱sacu ini da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán chindahá da̱ ja̱hyi da jáchi̱ na̱ca̱hán da̱: “Cája i̱ cuéntá coo toní ñúhú na̱ xi̱hín ja̱hyi i̱”, na̱ca̱hán da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán. \v 38 Joo tá na̱xini na̱ cája chúun ndojó ñúhu̱ cán ña̱ va̱xi da̱ cúú ja̱hyi da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán já na̱cachi xi̱hi̱n táhan na já: “Cande̱hé ndo̱. Yóho va̱xi da̱ cúú ja̱hyi xitoho í. Ta tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ quivi xitoho í ta da̱ yóho cacuu da ndicojo chuun sa̱ha̱ ñúhu̱ yóho. Cóho̱ cahní yó da̱ já ná cando̱o ñúhu̱ yóho ndáha̱ mí”, na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \v 39 Ña̱ cán quéa̱ na̱tiin na da̱ ta na̱tavá na̱ da̱ ja̱nda̱ yuhú cútu̱ ta cán na̱sahní na̱ da̱ —na̱cachi Jesús sácú a̱ quia̱hva. \p \v 40 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ ndúu cán já na̱cachi a já: \p —Ndía̱ cáhán ndo̱ caja da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ yóho xi̱hín na̱ cája chúun nu̱ ñúhu̱ dá —na̱cachi a. \p \v 41 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cán já xi̱hín Jesús: \p —Ña̱ caja da̱ quéa̱ cahní da̱ na̱ quini, mé na̱ na̱caja chúun tóo nu̱ ñúhu̱ da̱ cán. Ta já ndiquia̱hva ndojó da̱ ñúhu̱ da̱ nu̱ú java ga̱ na̱ ña̱ ná caja chúun na nu̱ á. Ta tá jáquee na ndiquia̱hva na nu̱ dá ña̱ cáni nu̱ dá ndiquehe da sa̱ha̱ ñúhu̱ dá —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 42 Já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ cán: \p —Á a̱ ñáha cahvi ndó tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáchí a̱: \q1 Mé yu̱u̱ ña̱ na̱jácana da̱ cáva̱ha vehe, \q1 ña̱ cán cúú ña̱ na̱nduu yu̱u̱ ndúhu̱ sa̱há vehe ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱. \q1 Ña̱ yóho quéa̱ na̱caja Ndióxi̱, \q1 ta cúú á in ña̱ha cáhnu ndiva̱ha nu̱ yo̱, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \m \v 43 Ña̱ cán quéa̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ cacu xoo Ndióxi̱ ndo̱hó ña̱ ná a̱ cácomí ga̱ mé á cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. Ta quia̱hva mé á ña̱ma̱ni̱ nu̱ú java ga̱ ña̱yivi ña̱ ná ndi̱hvi na nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná, mé na̱ ndiquia̱hva na nu̱ á ña̱ cáni nu̱ á ndiquehe a. \v 44 Ta cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ye̱he̱ cúú u̱ tátu̱hun mé yu̱u̱ cáha̱n i̱ sa̱ha̱. Ta ndá na̱ ná ndicava ja̱tá yu̱u̱ cán chí chachi xéhé na̱. Quia̱hva já ndihi sa̱há ña̱yivi tá co̱ cúni̱ na̱ candúsa na ye̱he̱. Ta tá mé yu̱u̱ cán ná ya̱ha ndicava ja̱tá in na já ca̱ji̱ ndi̱hi̱ ñahá. Quia̱hva já ndihi sa̱há ña̱yivi ini indayá tá co̱ cúni̱ na̱ candúsa na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 45 Tá na̱xini jo̱ho na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ fariseo cán ña̱ yóho, na̱canda̱a̱ táhyí ini na ña̱ sa̱ha̱ mé ná cáha̱n Jesús. \v 46 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nducú na̱ tiin na mé á joo co̱ó na̱cuu caja na sa̱há ña̱ na̱yi̱hví na̱ ña̱yivi jáchi̱ cándúsa ña̱yivi cán ña̱ cáha̱n Jesús cuéntá Ndióxi̱. \c 22 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há vicó tánda̱ha̱ \r (Lc. 14:15-24) \p \v 1 Tá na̱ndihi já na̱casáhá tucu Jesús jána̱ha̱ ña̱yivi xi̱hín ndinuhu quia̱hva. Já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p \v 2 —Nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi cúú á tátu̱hun ña̱ na̱ya̱ha xi̱hín in rey tá na̱cava̱ha da in víco̱ ña̱ tanda̱ha̱ ja̱hyi ta̱a da. \v 3 Na̱chindahá da̱ mozo da̱ ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ cana da na̱ ndítahan quixi. Joo co̱ó na̱xeen na quixi na mé víco̱. \v 4 A̱nda̱ já na̱chindahá chága̱ da̱ mozo da̱ ña̱ ná ca̱xi tu̱hun da nu̱ú na̱ ndítahan quixi cán ña̱ sa̱ na̱caja ndíví da̱ ña̱ cuxu na. Sa̱ na̱xi̱hi̱ ti̱ndi̱qui̱ xi̱hín java ga̱ quíti̱, rí na̱ndaha. Sa̱ na̱candíví ndihi ña̱ha cuéntá víco̱ tánda̱ha̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ ná quixi na. Ña̱ yóho cúú chuun na̱ta̱hnda̱ nu̱ mozo cán cachi da xi̱hín na̱ ndítahan quixi cán. \v 5 Joo co̱ ndáa na̱ cán cu̱hu̱n na̱. In táhan da̱ cán na̱quee da cua̱ha̱n da̱ cande̱hé da̱ nu̱ ñúhu̱ dá. Ta inga da na̱quee da cua̱ha̱n da̱ caja nda̱hvi̱ da̱. \v 6 Ta java ga̱ na̱ cán na̱tiin na mozo mé rey cán ta na̱caja xíxi na xi̱hi̱n dá ja̱nda̱ quia̱hva na̱sahní ñahá na̱. \v 7 A̱nda̱ já na̱xo̱jo̱ ndiva̱ha ini rey cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱chindahá da̱ soldado da̱ ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ cahní na̱ na̱ na̱sahní ndi̱i cán ta ná chica̱a̱n ñúhu̱ dá ñuu na. \v 8 A̱nda̱ já na̱cachi tucu rey cán já xi̱hín java ga̱ mozo da̱: “Sa̱ na̱candíví tócó ndihi ña̱ha ña̱ coo víco̱ joo na̱ na̱cana i̱ cán co̱ó sa̱ha̱ toho na quixi na víco̱. \v 9 Ña̱ cán quéa̱ cuáhán ndó ndijáá cáyé náhnu ta ndá ña̱yivi na̱cuu cana ndó na̱ ná quixi na víco̱ tánda̱ha̱ yóho”, na̱cachi rey cán na̱sahnda da chuun nu̱ mozo da̱. \v 10 A̱nda̱ já na̱quee mozo da̱ na̱sa̱ha̱n na̱ ndijáá cáyé ta ndaja cáa mé ña̱yivi na̱játaca na. Ña̱yivi va̱ha xi̱hín na̱ quini viti na̱taca na̱caja na. Ta já na̱jácutú na̱ vehe nu̱ú coo víco̱ tánda̱ha̱ cán xi̱hín ña̱yivi. \p \v 11 ʼA̱nda̱ já na̱ndi̱hvi rey nu̱ ñúhu na̱ cán já na̱xini da ndáca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ co̱ ndíxi jáhma̱ ña̱ ndíxi na̱ ndúu víco̱ tánda̱ha̱. \v 12 Ta na̱cayati mé rey nu̱ dá já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Amigo, ndaja na̱cajún na̱qui̱hvún yóho tá co̱ ndíxi tohún jáhma̱ ña̱ ndíxi na̱ ndúu víco̱ tánda̱ha̱”, na̱cachi rey xi̱hín da̱ cán. Joo co̱ó na̱nducú ñehe da tu̱hun nu̱ rey. \v 13 A̱nda̱ já na̱sahnda rey chuun nu̱ mozo da̱. Já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: “Cató ndó ndáha̱ dá xi̱hín sa̱ha̱ dá. Ta jácana ndó da̱ chí ja̱ta̱ nu̱ú naá yávi̱. Cán cuacu ndiva̱ha da a̱nda̱ quia̱hva cahñá nu̱hu̱ da̱”, cáchí da̱. \v 14 Jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha cúú ná na̱cana Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ joo chá cúú ná ndíquia̱hva na ndáha̱ mé á ña̱ ná cuu ca̱xi a na —na̱cachi Jesús. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús á ndítahan nu̱ ná cha̱hvi na jiu̱hún cuéntá impuesto \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 Tá na̱ndihi já na̱quee na̱ fariseo na̱sa̱ha̱n na̱ jándique táhan na tu̱hun na ndaja caja na coto ndojó na̱ Jesús xi̱hín tu̱hun cáha̱n mé á já ná cuu jácojo na cua̱chi ja̱tá. \v 16 Ña̱ cán quéa̱ na̱chindahá na̱ java na̱ cuéntá mé ná xi̱hín java na̱ cuéntá Herodes nu̱ú Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, xíni̱ nde̱ ña̱ ndinuhu ña̱ nda̱a̱ cáha̱n mé ndó. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ jána̱ha̱ ndó ña̱ nda̱a̱ sa̱ha̱ íchi̱ cuéntá Ndióxi̱. Ta co̱ quéhe̱ ndó cuéntá tá cáha̱n núu ña̱yivi sa̱ha̱ ndo̱. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ tá cáha̱n ndó sa̱há in ña̱ha cája ña̱yivi cúú á sa̱há ña̱ sánde̱hé ndó ja̱nda̱ ínima̱ ná. \v 17 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúni̱ nde̱ canda̱a̱ ini nde̱ ndía̱ cachi ndó sa̱há ña̱ yóho: Á ndítahan nu̱ú nde̱ cha̱hvi nde̱ jiu̱hún cuéntá impuesto nu̱ú da̱ cómí cuéntá sa̱há ñuu Roma. Á cha̱hvi nde̱ ña̱ á a̱ cháhvi toho nde̱ ña̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 18 Joo sa̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáhvi núu ini na sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó jáchi̱ cúni̱ ndó coto ndojó cuití ndó ye̱he̱. \v 19 Jána̱ha̱ ndó in táhan jiu̱hún ña̱ cháhvi ndó impuesto ja̱n nu̱ú i̱ —na̱cachi Jesús. \p A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ in jiu̱hún ca̱a naní denario nu̱ á. \v 20 Tá na̱xini Jesús ña̱ yóho já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Yo na̱hná ta yo qui̱vi̱ quéa̱ ndáa nu̱ á —na̱cachi a. \p \v 21 Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Ñéhe a na̱hná xi̱hín qui̱ví da̱ cómí cuéntá sa̱há ñuu Roma —na̱cachi na. \p A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ndiquia̱hva ndó ña̱ cúú ña̱ha da̱ cómí cuéntá sa̱há ñuu Roma ja̱n nu̱ dá. Ta ndiquia̱hva ndó ña̱ cúú ña̱ha Ndióxi̱ nu̱ á —na̱cachi a. \p \v 22 Tá na̱xini jo̱ho na̱ cán ña̱ yóho já na̱catóntó na̱ ta na̱jándacoo na a̱ na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \s1 Tá ndáca̱ tu̱hun na̱ Saduceo Jesús á mé a̱ nda̱a̱ nditacu ndi̱i \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Ta sa̱ mé qui̱vi̱ já na̱sa̱ha̱n java na̱ saduceo ca̱ha̱n na̱ xi̱hín Jesús. Ta mé na̱ saduceo yóho co̱ cándúsa na ña̱ nditacu tucu na̱ sa̱ na̱xi̱hi̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p \v 24 —Maestro, nu̱ ley na̱ca̱hyí Moisés sa̱nahá na̱ta̱hnda̱ chuun ta cáchí a̱ já: “Tá tánda̱ha̱ in da̱ta̱a xi̱hi̱n ñájíhí da̱ ta tá xíhi̱ da̱ ta co̱ó ja̱hyi da cácu já quéa̱ ndítahan nu̱ú ñani da tanda̱ha̱ dá xi̱hi̱n ñá cuáa̱n na̱cando̱o cán. Ta já ná coo ja̱hyi da̱ cán xi̱hín yuhú nu̱ú ñani da”, cáchí ley Moisés. \v 25 Ta viti cuni jo̱ho ndó ná cacu nde̱ in quia̱hva nu̱ ndó. Tañu mé nde̱ yóho na̱sa̱nduu u̱sa̱ ñani. Ta da̱ nu̱ cuítí cán na̱tanda̱ha̱ dá xi̱hín in ñáñáha̱. Tá na̱ndihi já na̱xi̱hi̱ da̱. Joo sa̱há ña̱ co̱ó ja̱hyi da na̱cacu xi̱hi̱n ñájíhí da̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndiquehe ñani da, da̱ chí i̱vi̱ ja̱ta̱ dá ñá cuáa̱n cán. \v 26 Ta quia̱hva já na̱ndoho ri da̱ chí i̱vi̱ cán jáchi̱ na̱xi̱hi̱ da̱ ta co̱ó ja̱hyi da na̱cacu xi̱hi̱n ña̱. Ta ja̱nda̱ ndíhu̱sa̱ ñani cán na̱tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ña̱ ta ndíhu̱sa̱ da̱ na̱xi̱hi̱ ta ni in da co̱ó na̱cacu ja̱hyi xi̱hi̱n ña̱. \v 27 Ta tá nu̱ ndíhí na̱xi̱hi̱ ri ñáñáha̱ cán va. \v 28 Ta viti cachi ndó xi̱hín nde̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví nditacu tucu ndi̱i, ndá da̱ cacuu ndusa yíi̱ ñá cán jáchi̱ ndíhu̱sa̱ ñani cán na̱tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ñá ñuyíví yóho —na̱cachi na̱ saduceo cán xi̱hín Jesús. \p \v 29 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —A̱ váha toho cáhán ndo̱ jáchi̱ co̱ xíni̱ ndó ndaja cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ ta ni co̱ xíni̱ ndó ndá quia̱hva cáhnu cúú ndée̱ Ndióxi̱. \v 30 Jáchi̱ mé qui̱vi̱ tá ná nditacu tucu ndi̱i a̱ tánda̱ha̱ ga̱ ná ta ni a̱ quiáhva na ja̱hyi jíhí na̱ tanda̱ha̱ ná. Cacuu na tátu̱hun táto̱ Ndióxi̱ ndúu indiví ta co̱ tánda̱ha̱ na̱ cán. \v 31 Joo sa̱ xíni̱ yo̱ ña̱ nditacu tucu ndi̱i. Á a̱ ñáha cahvi ndó tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáchí a̱ já: \v 32 “Ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ ña̱ cája cáhnu Abraham ta ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ ña̱ cája cáhnu Isaac ta ye̱he̱ cúú Ndióxi̱ ña̱ cája cáhnu Jacob viti”, na̱cachi a. Ta ña̱ yóho cúni̱ cachi a ña̱ tácú yi̱i̱ va Abraham xi̱hín Isaac xi̱hín Jacob va̱tí sa̱ na̱xi̱hi̱ yiquí cu̱ñu na —na̱cachi Jesús. \p \v 33 Tá na̱xini jo̱ho ña̱yivi ndúu cán ña̱ yóho já na̱catóntó na̱ xi̱hín ña̱ jána̱ha̱ Jesús nu̱ ná. \s1 Tá cáha̱n Jesús ndá ley quéa̱ cáhnu chága̱ \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Tá na̱ñe̱hé na̱ fariseo tu̱hun ña̱ na̱quee va̱ha Jesús na̱sa̱hnu̱ a̱ nu̱ú na̱ saduceo já na̱nditútú ndihi na. \v 35 Ta in táhan mé da̱ cán, da̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Jesús jáchi̱ cúni̱ da̱ coto ndojó da̱ mé á. Já na̱cachi da já: \p \v 36 —Maestro, ndía̱ cúú ña̱ cáhnu chága̱ sáhndá ley Moisés caja í —na̱cachi da̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 37 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ña̱ cáhnu chága̱ nu̱ ley Moisés cúú ña̱ yóho: “Ndítahan qui̱hvi̱ ini ndó Ndióxi̱, xitoho ndó xi̱hi̱n tócó ndihi ínima̱ ndó ta xi̱hín ndinuhu ini ndó ta xi̱hi̱n tócó ndihi xíní túni̱ ndo̱.” \v 38 Ña̱ yóho cúú ley nu̱ cuítí ta cúú á ña̱ cáhnu chága̱ nu̱ tócó ndihi ley. \v 39 Ta tá quia̱hva íin ña̱ nu̱ cuítí yóho quia̱hva já íin ri ña chí i̱vi̱ va ta cáchí a̱ já: “Xíní ñúhú qui̱hvi̱ ini ndó ñani táhan ndó tá quia̱hva quíhvi̱ ini ndó mé ndó.” \v 40 Ta ja̱ta̱ ndíví ña̱ yóho tíin tócó ndihi ley Moisés xi̱hín ña̱ na̱jána̱ha̱ na̱ profeta sa̱nahá —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ fariseo cán. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús ndáchí na̱quixi a \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Ta nani na̱nditútú ndihi na̱ fariseo ndúu na nu̱ Jesús cán já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ na̱. \v 42 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ cáhvi ini ndó sa̱ha̱ Cristo. Ndá chi̱chi cáhán ndo̱ va̱xi a —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p Já na̱cachi na̱ cán já: \p —Va̱xi a chi̱chi David, da̱ na̱sa̱cuu rey sa̱nahá —na̱cachi na̱ cán xi̱hín Jesús. \p \v 43 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ va̱xi Cristo chi̱chi David ndá cuéntá quéa̱ na̱cachi da ña̱ cúú á xitoho da. Jáchi̱ na̱chutú nda̱a̱ ínima̱ David xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ tá na̱ca̱hyí da̱ já: \q1 \v 44 Já na̱cachi Ndióxi̱ xi̱hín xitoho i̱: \q1 “Caco̱o xoo cuáha i̱ yóho \q1 ja̱nda̱ quia̱hva ná caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há na̱ co̱ cúní yo̱hó”, na̱cachi Ndióxi̱, na̱cachi David. \m \v 45 Ndáva̱ha cáchí na̱ ña̱ va̱xi Cristo chi̱chi David tá ta̱ sa̱ mé David na̱cachi da ña̱ cúú á xitoho da —na̱cachi Jesús. \p \v 46 Ta chí ni in na co̱ó na̱cuu caja nducú ñehe na tu̱hun nu̱ á. Ta ja̱nda̱ mé qui̱vi̱ já ni in ga̱ na̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n ndeé ini nda̱ca̱ tu̱hún chága̱ na̱ mé á. \c 23 \s1 Chíca̱a̱n Jesús cua̱chi ja̱tá na̱ fariseo xi̱hín ja̱tá na̱ jána̱ha̱ ley Moisés \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi ta xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p \v 2 —Na̱ jána̱ha̱ ley xi̱hín na̱ fariseo cúú ná na̱ ndítahan nu̱u̱ ndicani na ña̱ cúni̱ cachi ley Moisés. \v 3 Ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú caja ndó tócó ndihi ña̱ jána̱ha̱ na̱ nu̱ ndo̱. Joo a̱ cája toho ndó tá quia̱hva cája mé ná jáchi̱ co̱ cája na ña̱ jána̱ha̱ mé va na. \v 4 Jáchi̱ cája na ña̱ ná coo i̱hvi̱ ndiva̱ha ley ja̱nda̱ quia̱hva co̱ ndeé ini ña̱yivi cája na ña̱. Joo mé ná ni loho tíín co̱ chíndeé ñahá na̱. \v 5 Ta cája na tócó ndihi ña̱ha ña̱ ná cuni ña̱yivi na jáchi̱ cátóó na̱ candi̱co̱ listoni náhnu ji̱ni̱ ná xi̱hín ji̱co̱ ndáha̱ ná nu̱ ndáa̱ tu̱hun Ndióxi̱. Ta cátóó na̱ coo lánda̱ chága̱ yuhú jáhma̱ ná a̱ ju̱ú ga̱ java ga̱ ña̱yivi. \v 6 Ta tá cua̱ha̱n na̱ víco̱ cátóó na̱ coo na nu̱ú va̱ha cuití va. Ta tá quíhvi na veñu̱hu cátóó na̱ caco̱o na nu̱ sáco̱o na̱ íin chága̱ sa̱ha̱. \v 7 Ta cátóó na̱ ña̱ ná ca̱ha̱n toní ñúhú ndiva̱ha ña̱yivi xi̱hi̱n ná tá xíca nuu na nu̱ú ya̱hvi. Ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva cátóó na̱ ña̱ ná cachi ña̱yivi ʼmaestroʼ xi̱hi̱n ná. \p \v 8 ʼJoo ndóhó co̱ ndítahan nu̱ ndó nducú ndó ña̱ ná ca̱ha̱n ña̱yivi ʼmaestroʼ xi̱hi̱n ndo̱. Jáchi̱ in ñani cúú ndihi ndó ta in túhún cúú maestro ndo̱, mé á cúú Cristo. \v 9 Ta a̱ cáha̱n ndo̱ tátá cáhnu xi̱hín ni in ña̱yivi ñuyíví yóho jáchi̱ in túhún Ndióxi̱ cúú á tátá ndo̱ ta mé á íin a indiví. \v 10 Ta a̱ ndúcú ndo̱ ña̱ ná ca̱ha̱n ña̱yivi ʼjefeʼ xi̱hi̱n ndó jáchi̱ in túhún la̱á va cúú jefe ndo̱, mé a̱ cúú Cristo. \v 11 Ndá da̱ cúú da̱ cáhnu chága̱ tañu ndó xíní ñúhú da̱ cája chúun da sa̱há ndihi ndó. \v 12 Jáchi̱ ndá na̱ ndíñehe jícó mé, jánuu ndáha̱ Ndióxi̱ na̱. Joo ndá na̱ jánuu ndáha̱ mé nu̱ Ndióxi̱, jándiñehe jícó mé á na̱. \p \v 13 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Jáchi̱ sájí nuu ndó nu̱ú ña̱yivi já ná a̱ cu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta ni ndóhó co̱ ndíquia̱hva ndó mé ndó ndáha̱ Ndióxi̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. Ta cája ndó ña̱ ná a̱ cúu canda̱a̱ ini ña̱yivi ndaja caja na ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱. \v 14 Ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Jáchi̱ cándaa ndó vehe na̱ji̱hí cuáa̱n ta tá na̱ndihi cua̱há ndiva̱ha xíca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cúni̱ ndó jája̱hvi ndó nu̱ú ña̱ núu cája ndó. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ndóhó cacuu ndó na̱ ndoho chága̱ ini, caja Ndióxi̱. \p \v 15 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Jáchi̱ a̱ ju̱ú quia̱hva xíca nuu ndó ndúcú ndo̱ in tála̱á ña̱yivi ña̱ ná candi̱co̱ na̱ ña̱ jána̱ha̱ ndo̱. Ta tá sa̱ na̱ndaja ndó na̱ cuéntá mé ndó já cája chága̱ na̱ cua̱chi ja̱nda̱ cáni a nu̱ ná ndoho chága̱ ini na̱ indayá a̱ ju̱ú ga̱ mé ndó. \p \v 16 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó jáchi̱ cúú ndó tátu̱hun na̱ cua̱á ndáca inga na̱ cua̱á. Jáchi̱ jána̱ha̱ ndó ña̱yivi ña̱ tá sáhan na tu̱hun na nu̱ú inga ña̱yivi nani tává na̱ qui̱vi̱ veñu̱hu cáhnu já quéa̱ co̱ ndúsa̱ jáxi̱nu̱ co̱o na tu̱hun na. Joo cáchí ndo̱ ña̱ tá tává na̱ qui̱vi̱ jiu̱hu̱n cuáán ndáca̱a̱n veñu̱hu cáhnu já quéa̱ ndúsa̱ jáxi̱nu̱ co̱o na tu̱hun na, já cáchí ndo̱. \v 17 Joo tóntó ndiva̱ha ndó ta cúú ndó tátu̱hun na̱ cua̱á viti. Jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ íin chága̱ sa̱há veñu̱hu cáhnu a̱ ju̱ú ga̱ sa̱há jiu̱hu̱n cuáán jáchi̱ mé jiu̱hu̱n cuáán cúú á cuéntá Ndióxi̱ sa̱há ña̱ ndáca̱a̱n ini veñu̱hu cáhnu ña̱ cúú cuéntá mé á. \v 18 Ta inga tucu ña̱ jána̱ha̱ ndó nu̱ú ña̱yivi cúú ña̱ yóho: Tá sáhan in na tu̱hun na nu̱ú ña̱yivi nani tává na̱ qui̱vi̱ nu̱ náa̱ Ndióxi̱ já quéa̱ co̱ ndúsa̱ jáxi̱nu̱ co̱o na tu̱hun na. Joo cáchí ndo̱ ña̱ tá tává ña̱yivi qui̱vi̱ ña̱ sájo̱co̱ na̱ cánúu nu̱ náa̱ cán já quéa̱ ndúsa̱ jáxi̱nu̱ co̱o na tu̱hun na, já cáchí ndo̱. \v 19 Joo tóntó ndiva̱ha ndó ta cúú ndó tátu̱hun na̱ cua̱á. Jáchi̱ íin chága̱ sa̱há nu̱ náa̱ cán a̱ ju̱ú ga̱ sa̱há ña̱ sájo̱co̱ na̱ cánúu nu̱ náa̱ jáchi̱ ña̱ sájo̱co̱ na̱ cán cúú á cuéntá Ndióxi̱ sa̱há ña̱ cánúu a nu̱ náa̱ cuéntá mé á. \v 20 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndá na̱ tává qui̱vi̱ nu̱ náa̱ já quéa̱ tává ndihi ri na qui̱vi̱ tócó ndihi ña̱ sájo̱co̱ na̱ cánúu nu̱ náa̱ cán. \v 21 Ta ndá na̱ tává qui̱vi̱ veñu̱hu cáhnu já quéa̱ tává ri na qui̱vi̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cán íin mé á. \v 22 Ta ndá na̱ tává qui̱vi̱ indiví já quéa̱ tává ri na qui̱vi̱ Ndióxi̱ xi̱hín qui̱vi̱ nu̱ sáco̱o a sáhndá a̱ chuun. \p \v 23 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Mé ndó cáva̱ha ndó u̱xu̱ táhndá ña̱ jáquee ndó ñundáhyi̱ ndo̱ ta sáhan ndó in táhndá ña̱ nu̱ Ndióxi̱. Já cája ndó a̱nda̱ yu̱cu̱ válí ña̱ támi sáha̱n tátu̱hun menta xi̱hín anís xi̱hi̱n comino. Joo co̱ cája ndó ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱ ña̱ sáhndá ley Moisés. Jáchi̱ co̱ cája ndó ña̱ nda̱a̱ ta co̱ cándáhví ini ndó ña̱yivi ta co̱ cándeé ini ndó Ndióxi̱ tá quia̱hva sáhndá ley caja ndó. Mé a̱ nda̱a̱ xíní ñúhú cája ndó tócó ndihi ña̱ yóho joo a̱ jándacoo ndó ña̱ jóco̱ ndó nu̱ Ndióxi̱ in táhndá nu̱ú u̱xu̱ táhndá ña̱ ñéhe̱ ndó. \v 24 Mé ndó cúú ndó tátu̱hun na̱ cua̱á ndáca inga na̱ cua̱á. Jáchi̱ ndinuhu ini ndó cája ndó ña̱ co̱ó cua̱há sa̱ha̱ cuéntá ley Moisés joo sácú xoo ndó ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱ caja ndó. Cúú ndó tátu̱hun in da̱ ndíhi ini da tavá da̱ in ndicama loho ndáca̱a̱n tásá da̱ ná a̱ cócó da̱ ri̱. Joo co̱ íhvi̱ toho nu̱ dá cocó da̱ in camello. \p \v 25 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Jáchi̱ ndíhi ini ndó caja ndó costumbre ña̱ ndícata ndó ja̱ta̱ vaso xi̱hín ja̱tá co̱ho̱ joo ña̱ ñúhu ini a cán na̱játaca cuíhná ndo̱ sa̱há ña̱ ndiáva̱ ndiva̱ha ini ndó ña̱ núu. \v 26 Ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ fariseo jáchi̱ cúú ndó tátu̱hun na̱ cua̱á. Ña̱ ndítahan caja ndó nu̱ cuítí quéa̱ ndaja vií ndó ínima̱ ndó já cacuu ndó tátu̱hun in vaso á in co̱ho̱ sa̱ na̱ndicata va̱ha na jáchi̱ na̱ndivií ini a xi̱hín ja̱tá viti. \p \v 27 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Cúú ndó tátu̱hun vehe válí ndíta camasanto nu̱ táán na̱ ndi̱i. Ndató jándicuchu na ja̱tá joo chí ini a a̱ ju̱ú quia̱hva quini sáha̱n jáchi̱ ndinuhu lásá ndi̱i ñúhu ini a. \v 28 Quia̱hva já cúú mé ndó jáchi̱ ndáa ndó tátu̱hun ña̱yivi va̱ha ndiva̱ha. Joo mé a̱ nda̱a̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó jáchi̱ ndinuhu ña̱ núu ndáca̱a̱n ínima̱ ndo̱. \p \v 29 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Cáva̱ha ndó vehe válí ndíta camasanto nu̱ú cañuhu lásá na̱ na̱sa̱cuu profeta sa̱nahá ta jácacutú ndó nu̱ú na̱ndu̱xu̱ na̱ na̱caja nda̱a̱. \v 30 Ta cáchí ndo̱ já: “Ta tá na̱sanduu nde̱ tiempo na̱sa̱nduu tásáhnu jícó yo̱ sa̱nahá ta chí a̱ chíndeé toho nde̱ na̱ na̱sahní profeta, na̱ na̱sa̱nduu sa̱nahá”, cáchí ndo̱. \v 31 Ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ táhyí a̱ ña̱ na̱quixi ndó chi̱chi na̱ na̱sahní profeta sa̱nahá. \v 32 Cuáhán ndo̱ jáxi̱nu̱ co̱o ndó mé cua̱chi na̱casáhá cája tásáhnu jícó ndo̱ sa̱nahá. \p \v 33 ʼMé ndó cúú ndó tátu̱hun co̱o jáchi̱ cája ndó tá quia̱hva cája co̱o. A̱ cu̱ú ca̱cu ndaa ínima̱ ndó ta chí tandaa qui̱vi̱ cu̱hu̱n ndó indayá nu̱ ndoho ndiva̱ha ini ndó. \v 34 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ye̱he̱ chindahá i̱ java profeta nu̱ ndo̱ xi̱hín java na̱ ndi̱chí xi̱hín java na̱ jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ndo̱. Joo java na cahní ndó na̱ ta java na cata caa ndó na̱ ndi̱ca crúxu̱ ta java na cani ndó na̱ ini veñu̱hu ta java na taxí ndó na̱ tá ñuu tá ñuu. \v 35 Ña̱ cán quéa̱ ca̱ca̱ Ndióxi̱ cuéntá nu̱ ndó sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱yivi nda̱a̱, na̱ na̱sahní ndo̱ sa̱nahá. Ca̱ca̱ mé á cuéntá sa̱ha̱ Abel, da̱ na̱sacuu da̱ nda̱a̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o a nu̱ú ca̱ca̱ mé á cuéntá sa̱há Zacarías, da̱ na̱sacuu ja̱hyi Berequías. Mé da̱ yóho na̱sahní ndó ini veñu̱hu tañu nu̱ náa̱ xi̱hín nu̱ú yi̱i̱ ndiva̱ha. \v 36 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ca̱ca̱ Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ tócó ndihi ndi̱i ja̱n nu̱ú ña̱yivi ndúu tiempo viti. \s1 Tá sácu Jesús sa̱há ña̱yivi ndúu ñuu Jerusalén \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 ʼNdáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ ndúu ñuu Jerusalén. Jáchi̱ sáhní ndó na̱ profeta. Ta ndicui̱ta ndó cáni ndó na̱ xi̱hín yu̱u̱ na̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nu̱ ndó. Cua̱há ndiva̱ha tañu cúni̱ jándataca ndihi i̱ ndo̱hó joo co̱ó na̱xeen ndó cuni jo̱ho ndó. Cúú á tá quia̱hva cája nduxú tá játaca rí ja̱hyi válí ri̱ ti̱xi ndi̱xi̱ rí. \v 38 Ta viti cuni jo̱ho ndó ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Va̱xi qui̱vi̱ tá ja̱ni̱ ndáha̱ mé vehe ndó cando̱o a. \v 39 Ta mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ a̱ cúní ga̱ ndó ye̱he̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ cachi ndó: “Cáhnu na̱há ná cacuu da̱ va̱xi cuéntá Ndióxi̱, xitoho í”, cachi ndó —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \c 24 \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ va̱xi qui̱ví ndihi sa̱há veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n ñuu Jerusalén \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Ta tá sa̱ na̱quee Jesús veñu̱hu cáhnu Jerusalén cán cua̱ha̱n já na̱cativi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á nu̱ á ta na̱casáhá na̱ cáha̱n na̱ xi̱hi̱n á ndá quia̱hva cáa veñu̱hu cán. \v 2 Joo na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ja̱nda̱ ni in yu̱u̱ yóho a̱ cándo̱o ja̱tá inga yu̱u̱ jáchi̱ va̱xi qui̱vi̱ tá ndita̱ni̱ ndihi ña̱ yóho —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \s1 Ña̱ coo tá sa̱ na̱cayati qui̱ví ndihi sa̱ha̱ ñuyíví \r (Mr. 13:3-23; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n chí yúcu̱ nu̱ cáa yitó olivo xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Ta nani ndúu na̱ cán na̱cativi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á nu̱ íin coo a cán já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún xóo na a̱ já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Cúni̱ nde̱ ña̱ ná ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín nde̱ ndá ama coo tócó ndihi ña̱ yóho. Ta ndaja coo tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví quixi tucu ndó ñuyíví yóho. Ta ndaja coo tá ná ndihi sa̱ha̱ ñuyíví —na̱cachi na̱ xi̱hín Jesús. \p \v 4 Já na̱cachi Jesús já: \p —Cuéntá coo ndó ná a̱ jándahvi ni in na ndo̱hó. \v 5 Jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha na quixi na cuéntá mí i̱ ta ca̱ha̱n na̱ ña̱ tu̱hún tá cachi na já xi̱hi̱n ndo̱: “Ye̱he̱ cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi”, cachi na. Ta xi̱hín ña̱ yóho cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi jándahvi na. \v 6 Ta ja̱ndá joho ñe̱he̱ ndó tu̱hun ña̱ ndicui̱ta ña̱yivi cani táhan na yóho á cáa. Joo a̱ cáyi̱hví toho ndó jáchi̱ já ndítahan coo. Joo ña̱ yóho co̱ cúni̱ cachi a ña̱ na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱ví nu̱ ndíhí. \v 7 Jáchi̱ ña̱yivi ndúu in nación ndicui̱ta na cani táhan na xi̱hín na̱ ndúu inga nación. Ta quixi ta̱ma̱ ta quixi cue̱he̱ ta ndaja táhan quixi a táan. \v 8 Ta ña̱ yóho cacuu a tondóhó ña̱ casáhá jihna ñúhú va̱xi nu̱ú ña̱yivi jáchi̱ cáma̱ni̱ xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ndoho chága̱ ini na. \p \v 9 ʼA̱nda̱ já tiin na ndo̱hó ta ndiquia̱hva na ndo̱hó ndahá na̱ co̱ cúni̱ ndo̱hó já ná caja xíxi na xi̱hi̱n ndo̱. Ta cahní na̱ ndo̱hó ta tócó ndihi ña̱yivi ndúu ñuyíví candají na̱ ndo̱hó sa̱há ye̱he̱. \v 10 Ta mé tañu já cua̱ha̱ ná jándacoo na ña̱ candeé ini na ye̱he̱ ta ndaja táhan mé ná candají táhan na ta ndaja mé ná ji̱có túhún táhan na. \v 11 Ta quixi cua̱há ndiva̱ha na̱ tu̱hún ta cachi na cúú ná profeta cuéntá Ndióxi̱ joo jándahvi na cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi. \v 12 Ta sa̱há ña̱ ndicua̱há ndiva̱ha ña̱ núu ñuyíví yóho sa̱há ña̱ cán quéa̱ jándacoo cua̱há ña̱yivi ña̱ quíhvi̱ ini táhan na. \v 13 Joo ndá na̱ ná candi̱co̱ tuun íchi̱ mí i̱ ja̱nda̱ ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ quivi na, na̱ cán cacuu na ca̱cu ndaa ínima̱. \v 14 Ta níí cúú ñuyíví ndicui̱ta nuu tu̱hun va̱ha cáha̱n sa̱há ye̱he̱ já ná canda̱a̱ ini ña̱yivi ndá quia̱hva cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. A̱nda̱ jáví ndihi sa̱ha̱ ñuyíví. \p \v 15 ʼNa̱ cáhvi tutu ná canda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n. Sa̱nahá na̱ca̱hyí profeta Daniel sa̱há in ña̱ quini ña̱ játi̱ví ñahá. Tá ná cuni ndó ña̱ xínu̱ co̱o ña̱ yóho nu̱ú yi̱i̱ cuéntá Ndióxi̱ \v 16 já quéa̱ ndá na̱ ndúu estado Judea xíní ñúhú cunu na cu̱hu̱n na̱ chí yúcu̱. \v 17 Ta ndá na̱ cándójó ji̱ni̱ véhe, co̱ ndítahan nuu na tavá na̱ ndá ña̱ha vehe na. \v 18 Ta ndá na̱ ndúu yúcu̱, ná a̱ ndícó co̱o na vehe na ndiquehe na jáhma̱ ná. \v 19 Ndáhví na̱cuu na̱ji̱hí, na̱ ñúhu ja̱hyi mé qui̱vi̱ já. Ta ndáhví na̱cuu na̱ji̱hí na̱ néhe ndaa na̱ va̱lí táhan ña̱ chíchí yi̱i̱. \v 20 Ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná a̱ cácuu a̱ tiempo vi̱xi tá ná cunu ndó cu̱hu̱n ndo̱. Ta ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ á ña̱ ná a̱ cácuu a qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná. \v 21 Jáchi̱ qui̱ví ndoho ndiva̱ha ini ña̱yivi cacuu a cán. Jáchi̱ ja̱nda̱ tá na̱ca̱va̱ sáhá sa̱ha̱ ñuyíví co̱ó na̱ndoho ini na tá quia̱hva ndoho ini na mé qui̱vi̱ já. Ta tá ná ya̱ha ña̱ ja̱n, a̱ ndícó co̱o ga̱ ña̱ ndoho ini na quia̱hva já. \v 22 Ta tá ná a̱ ndája cuítí Ndióxi̱ tiempo cán ni in ña̱yivi a̱ cúu cacu ndaa. Joo sa̱há na̱ sa̱ na̱ca̱xi mé á sa̱há na̱ cán ndaja cuítí mé á tiempo cán. \p \v 23 ʼTa tá ná cachi in na xi̱hi̱n ndó: “Cande̱hé ndo̱. Yóho íin Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi.” Á tá ná cachi na: “Cande̱hé ndo̱. Cáa íin da”, cachi na, já quéa̱ a̱ cándúsa toho ndó na̱. \v 24 Jáchi̱ quixi cua̱há na̱ jándahvi ndo̱hó ta ndaja na mé ná tátu̱hun Cristo. Joo a̱ ju̱ú Cristo cúú ná. Ta quixi cua̱ha̱ ná ta cachi na ca̱ha̱n na̱ cuéntá Ndióxi̱ ta jári caja na cua̱há ndiva̱ha ña̱ náhnu xi̱hín ña̱ xitúhún ña̱ ná jándahvi na ña̱yivi. Ta ja̱nda̱ na̱ sa̱ na̱ca̱xi Ndióxi̱ jándahvi na tá ná cuu caja na ña̱. \v 25 Cande̱hé ndo̱ jáchi̱ sa̱ na̱ca̱xi tu̱hun ya̱chi̱ ndihi i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱. \v 26 Ña̱ cán quéa̱ tá ná cachi na xi̱hi̱n ndo̱: “Cande̱hé ndo̱. Yucú íchí cáa íin Cristo.” Já quéa̱ a̱ cúhu̱n ndó ja̱n. Á tá ná cachi na xi̱hi̱n ndo̱: “Cande̱hé ndo̱. Ini vehe yóho ndáca̱a̱n da̱ cúú Cristo.” A̱ cándúsa ndó na̱. \v 27 Jáchi̱ tá quia̱hva yéhe̱ tása quéta xoo nu̱ cána ca̱ndii ta xójo̱ cava indiví quia̱hva já queta ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 28 Mé nu̱ candúhu̱ yiquí cu̱ñu ndi̱i cán cacuu nu̱ú ndicutú tiyo̱có canduu rí. \s1 Ndá quia̱hva coo tá ná quixi tucu Jesucristo \r (Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-33; 17:26-30, 34-36) \p \v 29 ʼTa i̱vi̱ la̱á tá ja̱cá na̱ya̱ha qui̱ví ndoho na̱há ini na̱ cán já canaá nu̱ú ca̱ndii ta ni a̱ ndíye̱he̱ ga̱ yo̱o̱ ta ja̱nda̱ indiví quee qui̱mi cu̱yu rí nu̱ ñúhu̱ ta ja̱nda̱ indiví ña̱ na̱cava̱ha Ndióxi̱ ndiquiji nuu. \v 30 A̱nda̱ já ndaca náha̱ ña xitúhún indiví já canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ va̱xi ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. Ta ndaja táhan ña̱yivi ndúu níí cúú sa̱há ñuyíví nda̱hyi̱ cóhó na̱ ta já cuni na ye̱he̱ quixi i̱ tañu vi̱co̱ indiví xi̱hi̱n tócó ndihi ndeé e̱ ta cuni na ndá quia̱hva cáhnu cúú ye̱he̱. \v 31 Ta já chindahá i̱ táto̱ mí i̱ ña̱ ná tiví cóhó na̱ trompeta já ná nditaca tócó ndihi na̱ na̱ca̱xi i̱ tañu tócó ndihi ñuu ja̱nda̱ níí cúú sa̱ha̱ ñuyíví ta ja̱nda̱ níí cúú sa̱há indiví. \p \v 32 ʼJácuaha ndó ña̱ cúni̱ cachi mé quia̱hva sácú u̱ nu̱ ndó sa̱há yíto̱ ti̱tó ñu̱hú. Jáchi̱ tá yúta̱ ndáha̱ dó cán ta já va̱xi núma̱ válí do̱ já canda̱a̱ ini ndó ña̱ sa̱ na̱cayati tiempo ihní. \v 33 Quia̱hva já cuu canda̱a̱ ini ndó ña̱ tá ná cuni ndó ña̱ sa̱ cúú tócó ndihi ña̱ na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ yóho já cuu canda̱a̱ cáxí ini ndó ña̱ sa̱ na̱cayati tiempo quixi tucu ye̱he̱ ñuyíví yóho. \v 34 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ya̱ha tócó ndihi ña̱ yóho ta a̱nda̱ jáví quivi na̱ ndúu tiempo viti. \v 35 Ta ndihi sa̱ha̱ indiví xi̱hín ñuyíví joo a̱ ndíhi toho sa̱há tu̱hun na̱ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ yóho jáchi̱ coo tá coo tá quia̱hva na̱cachi i̱ yóho. \p \v 36 ʼJoo ni in túhún toho ña̱yivi co̱ xíni̱ na̱ ndá qui̱vi̱ á ndá hora ya̱ha ña̱ yóho. Ni mé táto̱ Ndióxi̱ ndúu indiví co̱ xíni̱ na̱ ndá qui̱vi̱ coo ña̱ yóho. Ta ni ye̱he̱, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ co̱ xíni̱ ndá qui̱ví coo ña̱ yóho. In túhún Ndióxi̱, tátá i̱ quéa̱ xíni̱ a̱. \v 37 Tá quia̱hva na̱ya̱ha tiempo tá na̱sahi̱in Noé sa̱nahá quia̱hva já ya̱ha ri tá ná tandaa qui̱ví quixi tucu ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 38 Jáchi̱ mé tiempo cán tá cáma̱ní cuun ja̱vi̱ quíni cán já cáxixi ña̱yivi ta cáxihi na ta tánda̱ha̱ ná ndúu na ja̱nda̱ quia̱hva na̱qui̱hvi Noé ini barco cáhnu cán. \v 39 Ta co̱ó na̱quehe na cuéntá ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o ja̱vi̱ quíni cán ta na̱jánaá dó sa̱há ndihi na. Quia̱hva já a̱ quéhe na cuéntá sa̱ha̱ ndá qui̱vi̱ quixi ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 40 Mé tiempo já canduu i̱vi̱ da̱ta̱a xútu da ta in da ndindita cu̱hu̱n xi̱hín i̱ ta inga da cando̱o va. \v 41 Ta canduu i̱vi̱ na̱ji̱hí ndíco na ta in ñá ndindita cu̱hu̱n xi̱hín i̱ ta inga ñá cando̱o va. \p \v 42 ʼXíní ñúhú coo tia̱hva va̱ha ndó jáchi̱ co̱ xíni̱ ndó ndá qui̱vi̱ quixi tucu xitoho ndó. \v 43 Xíní ñúhú canda̱a̱ va̱ha ini ndó ña̱ tá xíni̱ in da̱ta̱a ndá hora cúni̱ qui̱hvi ta̱a cui̱hná vehe da já quéa̱ a̱ cúju̱ toho da jáchi̱ candaa va̱ha da vehe da já ná a̱ quíhvi da̱ cui̱hná vehe da. \v 44 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndítahan canduu tia̱hva ri ndóhó va. Jáchi̱ xi̱nu̱ co̱o ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi mé hora tá co̱ cáhán ndo̱ xi̱nu̱ co̱o i̱ nu̱ ndo̱. \s1 Da̱ cája chúun va̱ha ta da̱ co̱ cája chúun va̱ha \r (Lc. 12:41-48) \p \v 45 ʼMé ndó ndítahan nu̱ ndó cacuu ndó tátu̱hun in da̱ ndíchí ji̱ni̱, da̱ cája chúun va̱ha nu̱ú xitoho da. Ta na̱jándacoo xitoho da chuun ndáha̱ dá ña̱ ná quia̱hva da cuxu na̱ java ga̱ cúú mozo xi̱hín da̱ cán. A̱nda̱ já na̱quee xitoho da cua̱ha̱n da̱. \v 46 Ta̱hví na̱cuu mé mozo cán tá xínu̱ co̱o xitoho da ta ndítahan da̱ cája chuun yi̱i̱ va da ña na̱cando̱o nu̱ dá caja da. \v 47 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ quia̱hva xitoho da̱ cán chuun nu̱ dá ña̱ ná cacomí da̱ cuéntá sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ha cómí xitoho da. \v 48 Joo tá cásáhá da̱ cája núu da ta cáhán da̱ ña̱ cayáncá ndiva̱ha xitoho da ndicó co̱o da. \v 49 Ta sa̱há ña̱ cán quéa̱ cásáhá da̱ cája xíxi da xi̱hín java ga̱ na̱ cúú mozo xi̱hi̱n dá. Ta já cáa ga̱ da̱ cásáhá xíxi da ta xíhi da ta já xíni da. \v 50 Ta ndaja coo xi̱nu̱ co̱o xitoho mozo cán mé qui̱vi̱ co̱ cáhán da̱ ña̱ xi̱nu̱ co̱o da. \v 51 A̱nda̱ jáví jándoho quini xitoho da̱ cán ini da jáchi̱ co̱ cúú dá tá quia̱hva cáa da. Ta ndítahan ndoho da tá quia̱hva ndoho tócó ndihi na̱ cája já mé nu̱ú cuacu ndiva̱ha na ja̱nda̱ quia̱hva cáhñá nu̱hu̱ ná —na̱cachi Jesús. \c 25 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há ña̱ na̱caja u̱xu̱ na̱ji̱hí, na̱ tacú \p \v 1 Já cáchí tucu Jesús já: \p —Tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi já cacuu a tá quia̱hva na̱ya̱ha xi̱hín u̱xu̱ na̱ji̱hí, na̱ tacú tá na̱sa̱ha̱n na̱ vicó tánda̱ha̱. Tá na̱quehe na candil ña̱ ñúhu sítí ini já cua̱ha̱n na̱ ndique táhan na xi̱hín da̱ tánda̱ha̱ cán. \v 2 U̱hu̱n táhan na̱ tacú cán cúú ná na̱ tácu̱ ini ta u̱hu̱n na̱ cán cúú ná na̱ co̱ tácu̱ toho ini. \v 3 Ndíhu̱hu̱n na̱ co̱ tácu̱ ini cán na̱tiin na candil ña̱ha na cua̱ha̱n na joo co̱ó na̱quehe chága̱ na̱ sítí ña̱ jácutú tucu na candil tá sa̱ cúni̱ nda̱hva̱ ña̱. \v 4 Joo na̱ tácu̱ ini cán ñéhe na candil ña̱ha na ta ñéhe ri na yúyú sítí cua̱ha̱n na̱ ña̱ jácutú na̱ candil tá sa̱ cúni̱ nda̱hva̱ ña̱. \v 5 Ta ndaja coo na̱casáhá cáyáncá mé da̱ tánda̱ha̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱naá ini ndihi na ta na̱qui̱ji̱ va na. \v 6 Joo tá na̱cuu yati java ñuú já tácu̱ cáyuhú java na já cáchí na̱ já: “Cande̱hé ndo̱. Sa̱ va̱xi da̱ tánda̱ha̱. Cuáhán queta ndó ndiquehe ndó da̱”, cáchí na̱ cáyuhú na̱ cán. \v 7 Já na̱ndaco̱o tócó ndihi na̱ tacú cán ta na̱casáhá na̱ cája ndíví na̱ candil ña̱ha na. \v 8 A̱nda̱ já na̱casáhá ndíhu̱hu̱n na̱ co̱ tácu̱ ini cán cáha̱n na̱ xi̱hín ndíhu̱hu̱n na̱ tácu̱ ini cán já cáchí na̱ já xi̱hi̱n ná: “Caja ndó ña̱ma̱ni̱ quia̱hva loho ndó sítí ndo̱ nu̱ú nde̱ jáchi̱ sa̱ na̱ndihi sítí nde̱ ta ja̱lóho cúni̱ nda̱hva̱ candil ña̱ha nde̱”, cáchí na̱ co̱ tácu̱ ini cán. \v 9 Já na̱nducú ñehe ndíhu̱hu̱n na̱ tácu̱ ini cán tu̱hun nu̱ ná já cáchí na̱ já: “A̱ cúu toho caja nde̱ quia̱hva nde̱ sítí nu̱ ndó jáchi̱ tia̱hva náá ndima̱ni̱ dó nu̱ mé nde̱. Va̱ha chága̱ cuáhán mé ndó nu̱ cáyahvi dó cueen ndó do̱”, na̱cachi na̱ tácu̱ ini cán xi̱hi̱n ná. Já na̱quee na̱ co̱ tácu̱ toho ini cán cua̱ha̱n na̱. \v 10 Joo nani na̱quee ndíhu̱hu̱n na̱ co̱ tácu̱ ini cán cua̱ha̱n na̱ cueen na sítí na̱ já na̱xi̱nu̱ da̱ tánda̱ha̱ cán ta na̱ndi̱hvi ndíhu̱hu̱n na̱ji̱hí tácu̱ ini cán ini vehe nu̱ íin vicó tánda̱ha̱ cán ta na̱ndaji yéhé. \v 11 Tá na̱ndihi já na̱ndai cuu ndíhu̱hu̱n na̱ na̱sa̱ha̱n na̱xeen sítí cán já cátí ndáha̱ ná yéhé ta cáyuhú na̱ já cáchí na̱ já: “Cuná loho ndó yéhé nu̱ú nde̱, xitoho”, cáchí na̱ cáyuhú na̱ ndíta na ja̱ta̱ véhe. \v 12 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ tánda̱ha̱ cán tu̱hun nu̱ ná já cáchí da̱ já xi̱hi̱n ná: “Co̱ xíni̱ toho i̱ yo cúú ndóhó”, na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús. \p \v 13 Já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Sa̱há ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú cuéntá va̱ha coo ri ndóhó va jáchi̱ co̱ xíni̱ ndó ndá hora xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱ —cáchí Jesús. \s1 Ña̱ na̱caja in ta̱a xi̱hín jiu̱hún da̱ \r (Lc. 19:11-27) \p \v 14 Ta já cáchí tucu Jesús já: \p —Tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi já cacuu a tátu̱hun ña̱ na̱ya̱ha xi̱hín in da̱ta̱a. Tá na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱ví quee da cu̱hu̱n xícá da̱ já na̱cana da java da̱ cája chúun xi̱hi̱n dá. Ta já na̱ndiquia̱hva da jiu̱hún da̱ ndahá da̱ cán ña̱ ná candaa da ña̱. \v 15 Ta tá quia̱hva tia̱hva in in da cañehe da jiu̱hún quia̱hva já na̱sa̱ha̱n xitoho da nu̱ dá. In táhan da̱ cán na̱sa̱ha̱n xitoho da u̱hu̱n mil nu̱ dá ña̱ ná candaa da ña̱. Ta inga da̱ cán na̱ñe̱he̱ i̱vi̱ mil. Ta inga da̱ cán na̱ñe̱he̱ in mil. A̱nda̱ já na̱quee xitoho da cua̱ha̱n xícá da̱. \v 16 Ta ndaja coo da̱ na̱ndiquia̱hva xitoho u̱hu̱n mil ndáha̱ cán na̱caja da nda̱hvi̱ xi̱hín jiu̱hún xitoho da ta já na̱ñe̱he̱ dá inga u̱hu̱n mil chága̱ ja̱tá. \v 17 Ta jári da̱ na̱sa̱ha̱n xitoho i̱vi̱ mil nu̱ cán na̱caja da nda̱hvi̱ xi̱hín jiu̱hún cán ta na̱ñe̱he̱ dá inga i̱vi̱ mil ja̱tá. \v 18 Joo da̱ na̱sa̱ha̱n xitoho in mil nu̱ cán na̱tiin da jiu̱hún xitoho da ta já na̱sa̱ha̱n da̱ na̱caan da in yávi̱ ta já na̱jándu̱xu̱ da̱ ña̱. \p \v 19 ʼTa tá sa̱ na̱ya̱ha cua̱ha̱ tiempo já na̱ndicó co̱o xitoho mozo cán. Ta já na̱casáhá cája vií da̱ cuéntá xi̱hín da̱ cán. \v 20 Ta já na̱xi̱nu̱ da̱ na̱ñe̱he̱ u̱hu̱n mil cán nu̱ú xitoho da ta já na̱ndiquia̱hva da inga u̱hu̱n mil ña̱ na̱ñe̱he̱ dá ja̱tá jiu̱hún cán nu̱ú xitoho da. Ta já cáchí da̱ já xi̱hín xitoho da: “Cande̱hé ndo̱ u̱hu̱n mil na̱sa̱ha̱n ndó nu̱ú i̱. Joo yóho íin inga u̱hu̱n mil na̱ñe̱hé e̱ ja̱tá”, na̱cachi da xi̱hín xitoho da. \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi xitoho da já xi̱hi̱n dá: “Va̱ha ndiva̱ha na̱cajún. Mozo va̱ha ndiva̱ha cúú yóhó jáchi̱ chá va na̱sa̱ha̱n i̱ nu̱u̱n ta va̱ha na̱caja chúún ña̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há cua̱ha̱ chága̱ ña̱ha. Ta viti cuu coún xi̱hín i̱ ta já ná caji̱i̱ chága̱ inún”, na̱cachi xitoho da. \v 22 Tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ co̱o ri da̱ na̱ndiquehe i̱vi̱ mil cán nu̱ú xitoho da. Já na̱cachi da já xi̱hín xitoho da: “I̱vi̱ mil na̱sa̱ha̱n ndó nu̱ú i̱ joo yóho íin inga i̱vi̱ mil na̱ñe̱hé e̱ ja̱tá”, na̱cachi da xi̱hín xitoho da. \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi xitoho da já xi̱hi̱n dá: “Va̱ha ndiva̱ha na̱cajún. Mozo va̱ha cúú yóhó jáchi̱ chá va na̱sa̱ha̱n i̱ nu̱u̱n ta na̱caja chúun va̱hún ña̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há cua̱ha̱ chága̱ ña̱ha. Ta viti cuu coún xi̱hín i̱ ta já ná caji̱i̱ chága̱ inún”, na̱cachi xitoho da. \v 24 Joo tá na̱xi̱nu̱ co̱o ri da̱ na̱ñe̱he̱ in mil ndahá xitoho cán já na̱casáhá cáchí da̱ já xi̱hín xitoho da: “Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Sa̱ cánda̱a̱ va̱ha ini i̱ ña̱ cúú ndó in ta̱a ndacú ndiva̱ha tu̱hun. Ta va̱tí co̱ xútu ndó nu̱ú in ñúhu̱ joo jáquee tá jáquee ndó nu̱ á. Ta játaca ndó ña̱ nu̱ú co̱ó na̱xutu ndó ña̱. \v 25 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱yi̱hví vi̱ ta na̱sa̱ha̱n i̱ na̱jándu̱xu̱ u̱ jiu̱hún na̱sa̱ha̱n ndó nu̱ú i̱ ti̱xi ñúhu̱. Joo yóho íin jiu̱hún ndo̱ ndiquehe ndó ña̱”, na̱cachi da̱ cán xi̱hín xitoho da. \v 26 A̱nda̱ já na̱cachi xitoho da já xi̱hi̱n dá: “Co̱ cúún in mozo va̱ha nu̱ú i̱. Cúún da̱ júsá ndiva̱ha. Sa̱ cánda̱a̱ va̱ha inún ña̱ jáquee e̱ nu̱ ñúhu̱ ña̱ co̱ xútu u̱, \v 27 ña̱ cán quéa̱ ndá cuéntá quéa̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n tóún jiu̱hún i̱ banco já ná ndiquehe e̱ ji̱qui̱ á nu̱ú na̱ cán tá ná ndicó co̱o i̱, nduu”, na̱cachi xitoho da̱ cán xi̱hi̱n dá. \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi da xi̱hín java na̱ ndúu cán: “Candaa ndó in mil ja̱n ndahá da̱ ja̱n ta quia̱hva ndó ña̱ nu̱ú da̱ sa̱ cómí u̱xu̱ mil ja̱n. \v 29 Jáchi̱ da̱ cája chúun va̱ha ñe̱he̱ chága̱ ví da̱ ña̱ha já quéa̱ ná coo cua̱há chága̱ nu̱ dá. Joo da̱ co̱ cája chúun va̱ha ja̱nda̱ ña̱ chá cómí da̱ ndindaa ndáha̱ dá. \v 30 Ta mozo a̱ váha toho ja̱n tiin ndó da̱ jácana ndó da̱ nu̱ú naá ja̱ta̱ véhe ja̱n. Cán cúú nu̱ ndáhyi̱ nda̱á ña̱yivi ja̱nda̱ quia̱hva cáhñá nu̱hu̱ ná sa̱há ña̱ ndóho ndiva̱ha ini na”, na̱cachi xitoho da, —na̱cachi Jesús. \s1 Tá ná cavií sa̱há ña̱yivi nu̱ Ndióxi̱ \p \v 31 Já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta quixi i̱ xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ cúú táto̱ Ndióxi̱. A̱nda̱ já caco̱o i̱ nu̱ sáco̱o na̱ sáhndá chuun ta já ndicáhnu ndiva̱ha i̱. \v 32 Ta nditaca ña̱yivi ndúu ndíjáá ñuyíví nu̱ú i̱. Ta já casáhá i̱ ndicahnda java táhan i̱ na̱ tá quia̱hva cája in da̱ ndáá ndicachi tá sáhndá java da ndicachi xi̱hín ti̱júhu̱ ña̱ ná a̱ cáva táhan rí. \v 33 Ta já chinduu u̱ ña̱yivi cuéntá mí i̱, na̱ cúú tátu̱hun ndicachi cán xoo cuáha i̱. Ta xoo íti i̱ chinduu u̱ na̱ co̱ cúú cuéntá mí i̱, na̱ cúú tátu̱hun ti̱júhu̱ cán. \v 34 Ta sa̱há ña̱ cúú u̱ da̱ cómí cuéntá sa̱há ña̱yivi sa̱há ña̱ cán quéa̱ cachi i̱ já xi̱hín na̱ ndúu xoo cuáha i̱ cán já: “Cuáya̱ha ndó ná cacomí Ndióxi̱, tátá i̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱ jáchi̱ cúú ndó na̱ na̱caja cua̱há mé á ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n. Jáchi̱ ja̱nda̱ tá cáma̱ní ca̱va̱ sáhá sa̱ha̱ ñuyíví sa̱ na̱sacu tia̱hva mé á nu̱ú canduu ndó ña̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. \v 35 Jáchi̱ na̱sa̱ha̱n ndó na̱xixi i̱ tá na̱cuico i̱. Ta na̱sa̱ha̱n ndó ticui̱í nu̱ú i̱ tá na̱hi̱chi̱ ini i̱. Ta na̱ndiquehe va̱ha ndó ye̱he̱ tá na̱sacuu u̱ da̱ tóho̱ na̱xi̱nu̱ i̱ nu̱ ndo̱. \v 36 Ta na̱jasá ndo̱ jáhma̱ nu̱ú i̱ tá co̱ ñéhé e̱ ña̱ cándixi i̱. Ta tá na̱saquíhvi̱ já na̱chindeé ndó ye̱he̱. Ta tá na̱sa̱ndaca̱a̱n i̱ veca̱a já na̱xito nihni ndó ye̱he̱.” \v 37 A̱nda̱ já nda̱ca̱ tu̱hún java na̱ na̱caja va̱ha ta já cachi na já xi̱hín i̱: “Ndá tañu quéa̱ na̱xini nde̱ ña̱ cuíco ndó, xitoho nde̱ ta já na̱sa̱ha̱n nde̱ ña̱ xíxi ndó. Ta ndá tañu na̱xini nde̱ ña̱ íchi̱ ndó ticui̱í ta já na̱sa̱ha̱n nde̱ ticui̱í nu̱ ndo̱. \v 38 Ta ndá tañu na̱sacuu ndó da̱ tóho̱ ta na̱ndiquehe va̱ha nde̱ ndo̱hó. Ta ndá tañu na̱xini nde̱ ña̱ cáma̱ní jáhma̱ candixi ndó ta na̱jasá nde̱ ña̱ nu̱ ndo̱. \v 39 Ta ndá tañu quéa̱ na̱xini nde̱ ña̱ quíhvi̱ ndo̱ ta na̱chindeé nde̱ ndo̱hó. Ta ndá tañu na̱sa̱ndaca̱a̱n ndó veca̱a ta na̱xito nihni nde̱ ndo̱hó.” \v 40 A̱nda̱ já cachi ye̱he̱, da̱ cómí cuéntá sa̱há ña̱yivi já xi̱hi̱n ná: “Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ tá na̱caja ndó a̱ xi̱hín na̱ cúú cuéntá mí i̱, na̱ co̱ó sa̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi ñuyíví já cúú á tátu̱hun na̱caja ndó a̱ xi̱hi̱n mí i̱”, cachi i̱ xi̱hín na̱ ndúu xoo cuáha i̱. \p \v 41 ʼA̱nda̱ já casáhá cachi i̱ já xi̱hín na̱ ndúu xoo íti i̱ cán já: “Caxoo ndó nu̱ú i̱ jáchi̱ cúú ndó na̱ na̱cata̱vi̱ cháhan ta cu̱hu̱n ndó indayá cañuhu ndó a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. Jáchi̱ ña̱ ja̱n cúú ña̱ na̱sacu tia̱hva Ndióxi̱ ndaca̱a̱n tiñáhá sa̱cua̱ha̱ xi̱hi̱n táto̱ mé rí. \v 42 Jáchi̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó ña̱ xíxi i̱ tá na̱cuico i̱ ta ni co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó ticui̱í nu̱ú i̱ coho i̱ tá na̱hi̱chi̱ ini i̱. \v 43 Da̱ tóho̱ cúú u̱ na̱xi̱nu̱ co̱o i̱ tañu ndó ta co̱ó na̱ndiquehe va̱ha ndó ye̱he̱. Ta na̱ndima̱ni̱ i̱ ña̱ candixi i̱ ta co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó in jáhma̱ loho nu̱ú i̱. Na̱saquíhvi̱ ta na̱sa̱ndaca̱a̱n i̱ veca̱a ta co̱ó na̱xito nihni ndó ye̱he̱”, cachi i̱ xi̱hín na̱ ndúu xoo íti i̱ cán. \v 44 A̱nda̱ já nducú ñehe ri na̱ cán tu̱hun nu̱ú i̱ já cachi na já xi̱hín i̱: “Ndá tañu quéa̱ na̱xini nde̱ ña̱ cuíco ndó ta ndá tañu quéa̱ na̱xini nde̱ ña̱ íchi̱ ini ndó ticui̱í ta ndá tañu na̱sacuu ndó da̱ tóho̱ ta ndá tañu na̱ndima̱ni̱ jáhma̱ ndo̱ ta ndá tañu na̱sahi̱in quíhvi̱ ndo̱ ta ndá tañu na̱sa̱ndaca̱a̱n ndó veca̱a ta co̱ó na̱chindeé nde̱ ndo̱hó”, cachi na̱ ndúu xoo íti i̱ cán xi̱hín i̱. \v 45 A̱nda̱ já cachi i̱ já xi̱hín na̱ co̱ cúú cuéntá mí i̱ já: “Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ta̱ co̱ó na̱caja ndó xi̱hín ñani táhan ndó, na̱ co̱ó sa̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi ñuyíví já quéa̱ co̱ó na̱caja ndó ña̱ xi̱hín ye̱he̱”, cachi i̱ xi̱hín na̱ co̱ cúú cuéntá mí i̱. \v 46 Ta já ya̱ha ndihi na̱ cán cu̱hu̱n ná indayá a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. Ta na̱ na̱caja va̱ha cán ya̱ha na nu̱ Ndióxi̱ catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —cáchí Jesús. \c 26 \s1 Ndítúhún je̱hé na̱ tiin na Jesús \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Tá na̱ndihi na̱ca̱ha̱n Jesús tócó ndihi ña̱ yóho xi̱hín ña̱yivi cán já na̱cachi a xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p \v 2 —Sa̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ ti̱xi i̱vi̱ qui̱vi̱ coo vicó pascua ta já ndiquia̱hva na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá na̱ cata caa ye̱he̱ ndi̱ca crúxu̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu na̱ndique táhan na yéhé Caifás, da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán. \v 4 Ta na̱jándique táhan tu̱hun na ndá quia̱hva caja na tiin je̱hé na̱ Jesús ña̱ ná cahní ñahá na̱. \v 5 Já cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Joo a̱ tíin toho í da̱ tañu mé víco̱ jáchi̱ tia̱hva náá ndiva̱a̱ ña̱yivi —na̱cachi na. \s1 Tá na̱cho̱jo̱ in ñáñáha̱ perfume ji̱ni̱ Jesús \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8) \p \v 6 Ta ndaja coo íin Jesús ñuu Betania vehe Simón, da̱ cáha̱n na̱ xi̱hi̱n: ta̱a na̱ndoho cue̱he̱ táhyi̱. \v 7 Já na̱xi̱nu̱ in ñáñáha̱ nu̱ á ta cáñee in yúyú ña̱ alabastro ndáha̱ ña̱. Ta ini mé yúyú cán ñúhu perfume, dó ya̱hvi ndiva̱ha. Ta já na̱xi̱nu̱ ñá na̱jácu̱yu ñá do̱ ji̱ni̱ Jesús nani íin coo a nu̱ mesa cán. \v 8 Tá na̱xini na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ xójo̱ ini na já cáchí na̱ já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ tíví uun perfume ya̱hvi ndiva̱ha yóho. \v 9 Jáchi̱ cuu ji̱có yó do̱ ta já quehé cua̱há jiu̱hún sa̱ha̱ do̱, nduu ta já cuu jasá yo̱ jiu̱hún cán nu̱ú na̱ nda̱hví —na̱cachi na̱ cán. \p \v 10 Ta na̱canda̱a̱ ini Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cája cue̱he̱ ndó xi̱hi̱n ñáñáha̱ ja̱n jáchi̱ ña̱ va̱ha quéa̱ na̱caja ñá yóho xi̱hín i̱. \v 11 Jáchi̱ na̱ nda̱hví níí tiempo canduu na tañu ndó joo ye̱he̱ a̱ cóo tuun toho i̱ xi̱hi̱n ndo̱. \v 12 Jáchi̱ tá na̱jácu̱yu ñá perfume yiquí cu̱ñu i̱ já na̱caja tia̱hva ñá ye̱he̱ ná coo tia̱hva vi̱ tá ná casa̱a̱ qui̱ví ndu̱xu̱. \v 13 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ níí cúú ñuyíví nu̱ú caca nuu ña̱yivi ca̱ha̱n na̱ tu̱hun va̱ha sa̱há i̱ ndicani na ña̱ na̱caja ñá yóho xi̱hín i̱ já ndicu̱hu̱n ini na sa̱ha̱ ña̱ —na̱cachi a. \s1 Jícó túhún Judas Jesús \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 Ta ndaja coo in táhan da̱ u̱xu̱ i̱vi̱ xíca tuun xi̱hín Jesús, da̱ naní Judas Iscariote na̱sa̱ha̱n da̱ ca̱ha̱n da̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱. \v 15 Ta já cáchí da̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndaja quia̱hva ndó nu̱ú i̱ tá ná ndiquia̱hva i̱ Jesús nu̱ ndo̱ —na̱cachi Judas xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán. \p A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ o̱co̱ u̱xu̱ jiu̱hu̱n cúxú nu̱ dá sa̱há Jesús. \v 16 Ta sa̱ mé nani já na̱casáhá Judas ndúcú da̱ ndaja cuu caja da ndiquia̱hva da Jesús ndáha̱ ná. \s1 Tá na̱xijíni nda̱yí Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co. 11:23-26) \p \v 17 Mé qui̱ví nu̱ú víco̱ xíxi na pan, ña̱ co̱ quée yusá na̱xa̱a̱ xi̱hi̱n cán já na̱xi̱nu̱ na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán nu̱ á. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ndáchí cúni̱ ndó cu̱hu̱n nde̱ caja ndíví nde̱ cajíni ndó vicó pascua —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 18 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndó ñuu ja̱n ta ja̱n cuni ndó in da̱ta̱a ta já cachi ndó já xi̱hi̱n dá: “Da̱ jána̱ha̱ nde̱he̱ cáchí xu̱hu̱n: Cu̱hu̱n i̱ vehe ndó cajíni i̱ vicó pascua xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín i̱ jáchi̱ sa̱ na̱ndindaa tiempo cu̱hu̱n i̱ viti” —na̱cachi Jesús. \p \v 19 Já na̱quee na̱ cán na̱sa̱ha̱n na̱ na̱caja na tá íin na̱sahnda Jesús nu̱ ná ta cán na̱caja ndíví na̱ ña̱ cajíni na vicó pascua. \p \v 20 Ta ndaja coo tá na̱cuaá já na̱saco̱o Jesús nu̱ mesa xi̱hín ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ cán. \v 21 Ta nani xíjíni na já na̱casáhá cáchí a̱ já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ in táhan ndó, na̱ xíca tuun xi̱hín i̱ cacuu da̱ ji̱có túhún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 22 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ cán cácuéha̱ ndiva̱ha ini na já na̱casáhá tá in tá in na ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á ye̱he̱ cacuu da̱ ji̱có túhún ndo̱, xitoho i̱ —cáchí na̱ ndáca̱ tu̱hún ñahá na̱. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Da̱ na̱qui̱hvi ndáha̱ ini co̱ho̱ xíxi i̱, da̱ cán cúú da̱ ji̱có túhún ye̱he̱. \v 24 Ye̱he̱ cúú da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta ndítahan nu̱ú i̱ quivi i̱ tá íin cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Joo ndáhví na̱há na̱cuu da̱ ji̱có túhún ye̱he̱. Ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná a̱ cácu da, nduu —na̱cachi Jesús. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n Judas, mé da̱ ji̱có túhún ñahá cán já na̱cachi da já xi̱hín Jesús: \p —Xitoho i̱, á ye̱he̱ cúú da̱ ji̱có túhún ndo̱ —na̱cachi da̱ xi̱hi̱n á. \p —Jivi mún cúú dá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 26 Ta nani xíxi na ndúu na na̱tiin Jesús pan já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Tá na̱ndihi já na̱sahnda java ña̱ ta na̱ndicahnda ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Ta já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Júhun ndó jáchi̱ ña̱ yóho cúú tátu̱hun yiquí cu̱ñu i̱ —na̱cachi a. \p \v 27 Tá na̱ndihi já na̱tiin a in vaso nu̱ ñúhu tó uva já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ já na̱cachi a já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Coho ndihi ndó dó ñúhu ini vaso yóho. \v 28 Jáchi̱ dó yóho cúú dó tátu̱hun ni̱í i̱, dó cui̱ta sa̱há cua̱há ña̱yivi já ná ndoo cua̱chi na. Tá ná cui̱ta ni̱í i̱ já canda̱a̱ ini ndó ña̱ na̱jáxi̱nu̱ co̱o Ndióxi̱ tu̱hun a na̱sa̱ha̱n sa̱nahá. \v 29 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ cóho ga̱ i̱ tó uva ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví coho tucu u̱ inga dó va̱ha chága̱ xi̱hi̱n ndo̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví cacomí Ndióxi̱, tátá i̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi a. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ chije̱hé tu̱hún Pedro ña̱ xíni̱ da̱ mé á \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 30 Ta tá na̱ndihi na̱xita na in canto já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ yúcu̱ yitó olivo. \v 31 Ta já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé ñuú viti jándacoo ndihi ndó ye̱he̱ cu̱hu̱n ndó sa̱há ña̱ ndoho i̱. Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱ já: “Cahní i̱ da̱ ndáá ndicachi ta xi̱hín ña̱ yóho ndicui̱ta nuu ndicachi ja̱na̱ dá cu̱hu̱n ri̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \v 32 Joo tá sa̱ ná nditacu tucu u̱ já cu̱hu̱n jihna ñúhú ye̱he̱ estado Galilea a̱nda̱ já cu̱hu̱n mé ndó —na̱cachi Jesús. \p \v 33 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Pedro tu̱hun nu̱ á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Va̱tí ná jándacoo tócó ndihi na mé ndó sa̱há ña̱ ndoho ndó joo a̱ jándacoo toho i̱ ndo̱hó —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xu̱hu̱n ña̱ mé ñuú viti tá cáma̱ni̱ cana chéle já chije̱hé tu̱hún ña̱ xínu̱n ye̱he̱ u̱ni̱ táhndá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱cachi tucu da já: \p —Va̱tí ná quivi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ joo a̱ chíje̱hé tu̱hun toho i̱ sa̱há ña̱ xíni̱ i̱ mé ndó —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p Ta quia̱hva já na̱cachi tócó ndihi java ga̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \s1 Tá xíca̱ ta̱hví Jesús nu̱ Ndióxi̱ in nu̱ú naní a̱ Getsemaní \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46) \p \v 36 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán in nu̱ú naní a̱ Getsemaní. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Yóho caco̱o ndó nani ná cu̱hu̱n i̱ cáa ca̱ca̱ ta̱hví i̱ nu̱ Ndióxi̱ —cáchí a̱. \p \v 37 Ta ndáca Pedro xi̱hi̱n ndíví da̱ cúú ja̱hyi Zebedeo cua̱ha̱n xi̱hi̱n á. Ta já na̱casáhá cácuéha̱ ndiva̱ha ini a ta a̱ ju̱ú quia̱hva táhvi̱ ini a. \v 38 A̱nda̱ já na̱cachi a já: \p —A̱ ju̱ú quia̱hva cácuéha̱ ini i̱ chí quivi i̱ cúu ini i̱. Yóho candati tóo ndó ye̱he̱ ta coto a̱ cúju̱ ndo̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 39 Ta já na̱quee mé á na̱sa̱ha̱n loho chága̱ chí nu̱u̱ já na̱caxítí a̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ taan nu̱ ñúhu̱. Ta já cáchí a̱ já: \p —Tátá Ndióxi̱, tá ta̱ ná cuu caja ndó ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná a̱ ndóho i̱ ña̱ i̱hvi̱ ndiva̱ha va̱xi nu̱ú i̱ ndoho i̱. Joo ná coo tá íin cúni̱ mé ndó ta ná a̱ cóo toho ña̱ cúni̱ ye̱he̱ —cáchí Jesús. \p \v 40 Tá na̱ndihi já na̱ndicó co̱o a nu̱ú na̱jándacoo a na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ta já na̱ndiñe̱he̱ á na̱ quíji̱ na̱ ndúu na. A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n Pedro: \p —Á co̱ó na̱cuu candita ndó ni in hora. \v 41 Xíní ñúhú coo tia̱hva ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ já ná a̱ cóto ndojó rí quini ndo̱hó. Jáchi̱ ínima̱ ña̱yivi cúni̱ a̱ ndinducú a̱ Ndióxi̱ joo yiquí cu̱ñu na co̱ íin tia̱hva caja ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 42 A̱nda̱ já na̱quee tucu Jesús táhndá i̱vi̱ cua̱ha̱n tucu a ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ já cáchí a̱ já: \p —Tátá Ndióxi̱, tá ta̱ a̱ cúu va caja ndó ña̱ma̱ni̱ ná a̱ ndóho ini i̱ ña̱ ja̱n já ná coo tá íin cúni̱ mé ndó coo —cáchí a̱. \p \v 43 Tá na̱ndihi já na̱ndicó co̱o tucu a nu̱ ndúu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ta na̱ndiñe̱he̱ á na̱ quíji̱ tucu na ndúu na jáchi̱ na̱quehe a̱ ma̱hnú na̱. \v 44 Já na̱quee tucu a na̱sa̱ha̱n xíca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ táhndá u̱ni̱ ta sa̱ mé tu̱hun cán na̱ca̱ha̱n tucu a. \v 45 A̱nda̱ já na̱quixi tucu a nu̱ ndúu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Va̱tí cúni̱ ndó cu̱ju̱ ndó ta va̱tí cúni̱ ndó ndiquehe ndée̱ ndó joo a̱ cúu caja ndó ña̱ viti. Jáchi̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o hora ndiquia̱hva na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ndahá ña̱yivi cája cua̱chi. \v 46 Cuáhán ndacoo ndó ná co̱ho̱. Jáchi̱ sa̱ va̱xi da̱ ji̱có túhún ye̱he̱ —cáchí a̱. \s1 Tá na̱tiin na Jesús \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Ta nani cáha̱n yi̱i̱ va Jesús já na̱xi̱nu̱ Judas, da̱ cúú in táhan u̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Ta ndáca da cua̱há ña̱yivi, ñéhe na machítí xi̱hi̱n yíto̱ viti. Ta na̱ cán cúú ná na̱ na̱quixi cuéntá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hi̱n cuéntá na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu. \v 48 Ta mé Judas, da̱ ndiquia̱hva ñahá cán sa̱ na̱cando̱o da xi̱hín na̱ cán ña̱ tatí yúhu̱ dá sa̱jóho Jesús jáchi̱ na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá da̱ ná tatí yuhú u̱ sa̱jóho, da̱ cán cúú dá tiin ndó —na̱cachi da. \p \v 49 Chí i̱vi̱ la̱á na̱cativi da nu̱ Jesús já na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ dá xi̱hi̱n á ta já na̱tatí yúhu̱ dá sa̱jóho mé á. \v 50 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cama chá cajún ña̱, amigo. \p A̱nda̱ já na̱cayati na nu̱ Jesús ta na̱tiin tuun na a̱. \p \v 51 Joo in táhan da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán, na̱tavá da̱ machítí da̱ ta já na̱chitúhu̱n da̱ in jo̱ho da̱ cúú mozo nu̱ú da̱ sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán. \v 52 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Chica̱a̱n va̱ha machítí ja̱n jáchi̱ ndá na̱ sáhní xi̱hi̱n machítí, xi̱hi̱n machítí quivi ri na̱ cán va. \v 53 Á co̱ cánda̱a̱ inún ña̱ cuu ca̱ca̱ ta̱hví i̱ nu̱ Ndióxi̱, tátá i̱ ña̱ ná chindahá mé á cua̱ha̱ ndiva̱ha táto̱ mé á ña̱ ná chindeé na̱ ye̱he̱. \v 54 Cuu caja i̱ ña̱ joo xíní ñúhú ya̱ha tá ya̱ha ña̱ na̱ca̱hyi̱ nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ ndoho i̱ —cáchí Jesús. \p \v 55 Ta já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ na̱xi̱nu̱ tiin ñahá cán: \p —Cája ndó xi̱hín i̱ tátu̱hun cája na xi̱hín ta̱a cui̱hná jáchi̱ na̱queta ndó va̱xi ndó tiin ndó ye̱he̱ xi̱hín machítí ta xi̱hi̱n yíto̱ viti. Ta ndijáá níí qui̱vi̱ na̱sahi̱in i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ini veñu̱hu cáhnu jána̱ha̱ i̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ndo̱ ta ni in tañu co̱ó na̱tiin ndó ye̱he̱. \v 56 Joo tócó ndihi ña̱ yóho yáha ña̱ já ná xi̱nu̱ co̱o ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta sa̱há i̱ ini tu̱hun Ndióxi̱ sa̱nahá —cáchí a̱. \p Tá na̱ndihi já na̱xinu ndihi na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cán cua̱ha̱n na̱ ta na̱jándacoo na mé á. \s1 Tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ nu̱ú na̱taca ndihi na̱ sa̱cua̱ha̱ \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Tá na̱tiin na̱ cán Jesús já ñéhe na a̱ cua̱ha̱n na̱ nu̱ú Caifás, da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱. Ta cán sa̱ na̱nditútú na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ndúu na xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu. \v 58 Joo ndaja coo na̱sa̱ndi̱co̱ xícá Pedro Jesús a̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ da̱ yéhé vehe da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán. Ta já na̱ndi̱hvi da na̱saco̱o da nu̱ ndúu soldado cán sánde̱hé da̱ ndá quéa̱ caja na xi̱hín Jesús. \p \v 59 Ta na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel na̱taca na cán ndúcú na̱ cua̱chi jácojo na ja̱tá Jesús já ná cuu cahní ñahá na̱. \v 60 Joo co̱ó na̱ñe̱he̱ ná cua̱chi jíquí ña̱ cuu chinúu na ja̱ta̱ mé á va̱tí na̱xi̱nu̱ co̱o cua̱há na̱ na̱ca̱ha̱n ña̱ tu̱hún sa̱há. A̱nda̱ jáví na̱xi̱nu̱ co̱o i̱vi̱ ga̱ da̱ cáha̱n ña̱ tu̱hún sa̱há. \v 61 Já na̱cachi da já: \p —Na̱xini jo̱ho nde̱ na̱cachi da̱ ja̱n já: “Jándita̱ni̱ i̱ veñu̱hu cáhnu cán ta jácandichi tucu u̱ ña̱ ti̱xi u̱ni̱ qui̱ví”, cáchí da̱ —na̱cachi na̱ cán chíca̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá Jesús. \p \v 62 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán já cáchí da̱ já xi̱hín Jesús: \p —Á chí a̱ ndúcú ñehún tu̱hun nu̱ú nde̱ sa̱há cua̱chi jácojo na ja̱tu̱n —na̱cachi da. \p \v 63 Joo ni in tu̱hun co̱ó na̱nducú ñehe Jesús nu̱ dá. A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Tavún qui̱vi̱ Ndióxi̱, ña̱ tácú íin indiví ta cachún xi̱hín nde̱ á jivi ndusa yóhó cúún Cristo, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱, da̱ na̱chindahá mé á cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da xi̱hín Jesús. \p \v 64 Já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já: \p —A̱ja̱n, jivi ye̱he̱ cúú u̱ da̱ cáchí ndó ja̱n. Ta viti ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ va̱xi quivi tá cuni ndó ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi caco̱o i̱ xoo cuáha Ndióxi̱, mé á íin cua̱ha̱ ndée̱. Ta já cuni ndó ye̱he̱ ndicó co̱o i̱ ñuyíví yóho tañu vi̱co̱ tá ná quixi i̱ chí indiví —na̱cachi a. \p \v 65 Tá na̱xini jo̱ho da̱ sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán ña̱ yóho já na̱ndatá da̱ jáhma̱ dá ña̱ ná canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ xójo̱ ini da. Ta já na̱cachi da já: \p —Ndája núu da̱ yóho Ndióxi̱. Co̱ó chicuu chága̱ yó ña̱yivi ná ca̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n yo̱ jáchi̱ sa̱ na̱xini jo̱ho ndihí ña̱ na̱cana̱há da̱ yóho xi̱hi̱n Ndióxi̱. \v 66 Ta ndaja xíní ndó caja í xi̱hi̱n dá viti —na̱cachi da. \p A̱nda̱ já na̱cachi ndihi na̱ cán já: \p —Íin cua̱chi da̱ ja̱n ta ndítahan cu̱hu̱n da̱ quivi da —na̱cachi na̱ cán. \p \v 67 Ta já na̱casáhá na̱ xíhnu ndaa na tóji̱í na̱ nu̱ á. Ta na̱casáhá túxú na̱ yi̱quí a̱. Ta java na cáni ja̱hndá nu̱u̱ á. \v 68 Ta já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ca̱ha̱n xi̱hín nde̱ yo na̱cani yo̱hó tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúún Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —cáchí na̱ xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱chije̱hé tu̱hun Pedro ña̱ xíni̱ da̱ Jesús \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ta ndaja coo íin coo Pedro yuhú yéhé da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ chága̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱ cán. Já na̱cativi in ñáñáha̱, ñá cája chúun mé vehe cán. Já na̱casáhá cáchí ña̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Yóhó cúún in táhan da̱ xíca tuun xi̱hín Jesús, da̱ estado Galilea —na̱cachi ñá cán xi̱hi̱n dá. \p \v 70 Joo ndaja coo na̱chije̱hé tu̱hun Pedro nu̱ ndíhi na̱ cán ña̱ xíni̱ da̱ Jesús. Já cáchí da̱ já: \p —Co̱ xíni̱ toho i̱ ndá sa̱ha̱ cáhu̱n —na̱cachi da xi̱hi̱n ñá cán. \p \v 71 Ta tá sa̱ na̱queta da yéhé cán já na̱xini inga ñáñáha̱ da̱ já na̱casáhá cáchí ña̱ já xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ ndúu cán: \p —Na̱xini i̱ na̱xi̱ca tuun da̱ yóho xi̱hín Jesús, da̱ ñuu Nazaret cán —na̱cachi ñá cán. \p \v 72 Ta já na̱casáhá tucu Pedro chíje̱hé tu̱hun da ña̱ xíni̱ da̱ Jesús ta na̱tavá da̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱ já cáchí da̱ já: \p —Co̱ xíni̱ toho i̱ ndá da̱ cúú da̱ ja̱n —na̱cachi Pedro xi̱hín na̱ cán. \p \v 73 Chá va na̱ya̱ha ña̱ yóho ta na̱cayati java na̱ ndúu cán nu̱ Pedro. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí jivi táhan na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús cúú ri yóhó va jáchi̱ cáhu̱n tátu̱hun cáha̱n na̱ cán —na̱cachi na xi̱hi̱n dá. \p \v 74 A̱nda̱ já na̱casáhá Pedro cána̱há da̱ ta na̱tavá da̱ qui̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ co̱ xíni̱ da̱ Jesús. Já cáchí da̱ já: \p —Co̱ xíni̱ toho i̱ ndá da̱ cúú da̱ ja̱n —na̱cachi da. \p Tá na̱cachi da já chí i̱vi̱ la̱á na̱cana chéle. \v 75 A̱nda̱ já na̱ndicu̱hu̱n ini Pedro ña̱ na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hi̱n dá tá na̱cachi a xi̱hi̱n dá: “Tá cáma̱ní cana chéle sa̱ chíje̱hé tu̱hún ña̱ xínu̱n ye̱he̱ u̱ni̱ tañu.” A̱nda̱ já na̱queta da ja̱ta̱ véhe ta a̱ ju̱ú quia̱hva sácu da jáchi̱ cácuéha̱ ndiva̱ha ini da. \c 27 \s1 Tá na̱ndiquia̱hva na Jesús ndáha̱ Pilato \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32) \p \v 1 Tá na̱ti̱vi inga qui̱ví ita̱a̱n já na̱ndique táhan ndihi na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu ña̱ nditúhún na̱ ndá quia̱hva jácojo na cua̱chi ja̱tá Jesús já ná cuu cahní ñahá na̱. \v 2 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cató na̱ mé á ta ñéhe na a̱ cua̱ha̱n na̱ ndiquia̱hva na mé á nu̱ Pilato, da̱ cúú gobernador ñuu cán. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Judas \p \v 3 Ta ndaja coo na̱xini Judas, da̱ na̱ji̱có túhún Jesús ña̱ na̱sacu ini na̱ cán cahní na̱ Jesús. Já na̱cahvi ini da sa̱há ña̱ núu na̱caja da chí ndáva da cua̱ha̱n da̱ nducú ñehe da ndího̱co̱ u̱xu̱ jiu̱hu̱n cúxú nu̱ú na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín nu̱ú na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu. \v 4 Já na̱cachi da já xi̱hín na̱ cán: \p —Cua̱chi cáhnu ndiva̱ha quéa̱ na̱caja i̱ jáchi̱ na̱ji̱có túhún i̱ in da̱ co̱ó cua̱chi. \p Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n dá: \p —Co̱ sáhní toho nde̱ mé nde̱ sa̱há ña̱ yóho. Mún xíni̱ ndá quéa̱ na̱cajún —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n dá. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱cuihna Judas jiu̱hún cán ini veñu̱hu cáhnu. Ta já na̱queta da na̱sa̱ha̱n da̱ na̱cata caa da mé dá já na̱sahní da̱ mé dá. \p \v 6 Ta já na̱játaca na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ jiu̱hún cán já na̱cachi xi̱hi̱n táhan na já: \p —A̱ váha toho ña̱ ná chica̱a̱n yó jiu̱hún yóho ini sa̱to̱ nu̱ táán na̱ jiu̱hún jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ ndi̱i na̱xi̱hi̱ sa̱há ña̱ yóho —na̱cachi na. \p \v 7 Ta tá sa̱ na̱nditúhún va̱ha xi̱hi̱n táhan na já na̱xeen na in ñúhu̱ xi̱hín jiu̱hún cán. Mé ñúhu̱ cán naní a̱ ñúhu̱ da̱ cáva̱ha ña̱ha xi̱hín ñundáhyi̱. Ta ñúhu̱ cán cacuu a nu̱ jándu̱xu̱ na̱ na̱ tóho̱. \v 8 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱sacu na qui̱vi̱ ñúhu̱ cán ña̱ cananí a̱ yójo̱ nu̱ú na̱xi̱ta̱ ni̱i̱. Ta já naní a̱ ja̱nda̱ viti. \v 9 Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ña̱ na̱ca̱hyí profeta Jeremías sa̱nahá tá na̱cachi da já sa̱há Jesús: “Na̱tiin na ndího̱co̱ u̱xu̱ jiu̱hu̱n cúxú jáchi̱ ña̱ ja̱n na̱sacuu ya̱hvi na̱sacu na̱ Israel cha̱hvi na sa̱ha̱ dá. \v 10 Ta xi̱hi̱n mé jiu̱hún cán na̱xeen na ñúhu̱ naní a̱ ñúhu̱ da̱ cáva̱ha ña̱ha xi̱hín ñundáhyi̱ jáchi̱ quia̱hva já na̱sahnda Ndióxi̱ chuun nu̱ú i̱ caja i̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \s1 Tá cándichi Jesús nu̱ Pilato \r (Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38) \p \v 11 Ta ndaja coo cándichi Jesús nu̱ Pilato, da̱ cúú gobernador. Ta já na̱casáhá da̱ cán ndáca̱ tu̱hún ñahá da̱ já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Á mé a̱ nda̱a̱ cúún in rey, da̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. \p —A̱ja̱n. Jivi ndusa cúú u̱ tá quia̱hva cáchí ndó ja̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 12 Ta na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu na̱chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá Jesús joo ni in tu̱hun co̱ó na̱nducú ñehe a nu̱ ná. \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi Pilato já xi̱hín Jesús: \p —Á co̱ xíni̱ jo̱ho tohún ndaja cua̱há nu̱ú cua̱chi jácojo na ja̱tu̱n —na̱cachi da. \p \v 14 Joo ni in túhún tu̱hun co̱ó na̱nducú ñehe Jesús nu̱ dá. Chí cátóntó ndiva̱ha da̱ cúú gobernador sa̱há ña̱ co̱ cáha̱n Jesús. \s1 Sácú ini na ndaja caja na ña̱ ná quivi Jesús \r (Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38-19:16) \p \v 15 Tañu mé víco̱ pascua na̱sahi̱in costumbre da̱ cúú gobernador cán sá ja̱ní da̱ in táhan da̱ ndáca̱a̱n veca̱a. Ndá da̱ cúni̱ ña̱yivi ja̱ní da̱, da̱ cán cúú da̱ jání da̱. \v 16 Mé tañu já na̱sandaca̱a̱n in da̱ naní Barrabás veca̱a. Níí cúú na̱xi̱ta nuu tu̱hun sa̱há da̱ yóho. \v 17 Ta tá na̱taca ndihi ña̱yivi já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Pilato na̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Yo cúni̱ ndo̱ ña̱ ná janí i̱. Á Barrabás janí i̱ á Jesús, da̱ cáchí na̱ cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. Yo janí i̱ cúni̱ ndo̱ —na̱cachi da. \p \v 18 Na̱cachi Pilato ña̱ yóho xi̱hi̱n ná jáchi̱ sa̱ cánda̱a̱ va̱ha ini da ña̱ sa̱há ña̱ cáhi̱hvi̱ ini na xi̱hín Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndiquia̱hva na mé á nu̱ dá. \v 19 Ta nani íin coo da nu̱ sáco̱o da̱ sáhndá da̱ chuun vechúun cán já na̱chindahá ñájíhí da̱ tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi ñá já: “A̱ quíhvi ndáhu̱n Jesús jáchi̱ cúú dá in ta̱a nda̱a̱. Ñuú a̱nda̱ véhe na̱sa̱ní i̱ na̱caja Jesús ta ndícani ndiva̱ha ini i̱ sa̱há”, na̱cachi ñá. \p \v 20 Joo ndaja coo na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu cán na̱jáca̱ha̱n na̱ ña̱yivi ña̱ ná ca̱ca̱ na̱ nu̱ Pilato ña̱ ná janí da̱ Barrabás ta ná cahní da̱ Jesús. \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cúú gobernador cán já xi̱hi̱n ná: \p —Yo cúni̱ ndó ña̱ ná janí i̱. \p A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cán já: \p —Barrabás ja̱n va janí ndó —na̱cachi na xi̱hi̱n dá. \p \v 22 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Pilato já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ cúni̱ ndó caja i̱ xi̱hín Jesús, da̱ cáchí ndo̱ cúú Cristo. \p A̱nda̱ já na̱cachi tócó ndihi na̱ cán já: \p —Cata caa ndó da̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Pilato já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cua̱chi na̱caja da, va̱ha —na̱cachi da xi̱hi̱n ná. \p Joo xi̱hín ña̱ yóho ví ga̱ ví na̱casáhá cáyuhú na̱ já cáchí na̱ já: \p —Cata caa ndó da̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 24 Ta tá na̱xini Pilato ña̱ co̱ yáa̱ na̱ cán ta ví ga̱ ví ndíva̱a̱ na̱ já na̱tiin da ticui̱í ta na̱ndahá da̱ nu̱ ndíhi ña̱yivi cán ta já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Xi̱hín ña̱ yóho jána̱ha̱ i̱ nu̱ ndo̱ ña̱ co̱ó cua̱chi toho ndójo i̱ sa̱ha̱ ndá ña̱ ná caja ndó xi̱hín da̱ yóho jáchi̱ co̱ó cua̱chi toho da̱ yóho. Ja̱ta̱ mé ndó ná cu̱hu̱n ndihi va —na̱cachi da xi̱hi̱n ná. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi tócó ndihi na̱ cán já: \p —Va̱ha ná candojo nde̱ cua̱chi ta ja̱nda̱ ja̱hyi nde̱ viti ná candojo na cua̱chi sa̱há ña̱ ná quivi da —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n dá. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱janí Pilato Barrabás. Ta tá na̱ndihi na̱jácaxáhan na Jesús já na̱ndiquia̱hva da a̱ ndáha̱ ná ña̱ ná cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱. \p \v 27 A̱nda̱ já ñéhe soldado cuéntá gobernador cán Jesús yuyéhé vechúun. Já na̱játaca soldado cán java ga̱ táhan da ta cán na̱ca̱va̱ toyi̱vi̱ da̱ mé á ndúu da. \v 28 Tá na̱ndihi já na̱tavá na̱ jáhma̱ á. A̱nda̱ já na̱chinúu na in jahmá cuáhá túu̱n ja̱tá. \v 29 Ta já na̱chinúu na in ti̱yi̱vi̱ íñu̱ ji̱ni̱ á. Ta na̱chiñee na in ndo̱o̱ ndahá cuáha. Ta já na̱casáhá na̱ cáxítí na̱ nu̱ á já sácu̱ ndaa i̱chi̱ ñahá na̱ já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Cáhnu na̱há ná cacuu yóhó, da̱ cúú rey nu̱ú na̱ Israel —na̱cachi na. \p \v 30 Ta na̱casáhá xíhnu ndaa na tóji̱í na̱ nu̱u̱ á. Ta já cándaa na ndo̱o̱ cán ndáha̱ á ta cáni na yiquí jíní a̱ xi̱hi̱n do̱. \v 31 Ta tá sa̱ na̱ndihi na̱sa̱cu̱ ndaa ñahá na̱ já na̱candaa na jáhma̱ na̱chinúu na ja̱tá cán ta na̱jácandixi tucu na a̱ xi̱hi̱n jáhma̱ mé á. A̱nda̱ já ñéhe na a̱ cua̱ha̱n na̱ cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱. \s1 Tá na̱cata caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱ \r (Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 32 Ta tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ cata caa na a̱ já na̱nditahan na in da̱ naní Simón, da̱ ñuu Cirene. Ta na̱caja ndúsa̱ na̱ xi̱hi̱n dá ña̱ ná ndicojo da crúxu̱ nu̱ú cata caa na Jesús. \v 33 Ta na̱xi̱nu̱ co̱o na xi̱qui̱ naní Gólgota. Tu̱hun yóho cúni̱ cachi a: nu̱ ndúu lásá yiquí jíní ndi̱i. \v 34 Mé cán na̱sa̱ha̱n na̱ vino nu̱ á, dó na̱cava táhan xi̱hín ña̱ o̱va̱ ña̱ ná coho a do̱. Joo tá na̱xito ndojó a̱ do̱ co̱ó na̱xeen toho a coho a do̱. \p \v 35 Ta tá sa̱ na̱ndihi na̱cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱ já na̱quehe na jáhma̱ á na̱ndicahnda nu̱ táhan na. Joo jihna ñúhú na̱sajíquí na̱ sa̱há ta da̱ na̱quee va̱ha cán, da̱ cán na̱ndiquehe jáhma̱ á. Xi̱hín ña̱ yóho na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ú ña̱ na̱ca̱hyí profeta sa̱nahá tá na̱ca̱hyí da̱ já: “Na̱ndicahnda nu̱ táhan mé ná cotó níhnu i̱ ta já na̱sajíquí na̱ sa̱há cotó ma̱á i̱ ta da̱ na̱quee va̱ha cán na̱ndiquehe da ña̱”, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \v 36 Ta já na̱saco̱o soldado cán ndúu na ndáá ñahá na̱. \v 37 Ta ji̱ní ndi̱ca crúxu̱ cán na̱ca̱hyí na̱ ndá sa̱ha̱ na̱cata caa na a̱ já cáchí a̱ já: “Da̱ yóho cúú Jesús, da̱ cúú rey nu̱ú na̱ Israel.” \p \v 38 Ta sa̱ mé já na̱cata caa ri na i̱vi̱ ta̱a cui̱hná xi̱hín Jesús: in da xoo cuáha ta inga da xoo íti. \v 39 Chí cáva̱ ji̱ni̱ mé ña̱yivi yáha cán cána̱há na̱ xi̱hi̱n á. \v 40 Ta já cáchí na̱ já: \p —Yóhó cáchún jándita̱ni̱ veñu̱hu cáhnu cán ta ti̱xi u̱ni̱ víxí qui̱vi̱ cáchún jácandichi tucún ña̱. Tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúún ja̱hyi Ndióxi̱ jáca̱cu mún ta cuáhán nuu ndi̱ca crúxu̱ ja̱n —na̱cachi na xi̱hín Jesús. \p \v 41 Ta quia̱hva já na̱caja ri na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu. Sácu̱ ndaa na̱ a̱ já cáchí na̱ já: \p \v 42 —Na̱jáca̱cu da java ga̱ ña̱yivi ta viti chí a̱ cu̱ú caja da jáca̱cu da mé dá. Tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúú dá rey nu̱ú na̱ Israel, ná nuu da ndi̱ca crúxu̱ viti ñúhú já ná candúsa nde̱ da̱. \v 43 Cándeé ini da Ndióxi̱ ta cáchí da̱ cúú da̱ ja̱hyi Ndióxi̱ já quéa̱ ná quixi Ndióxi̱ chindeé a̱ da̱ tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ quíhvi̱ ini a da̱ —na̱cachi na̱ cán cána̱há na̱ xi̱hín Jesús. \p \v 44 Quia̱hva já cána̱há ri ndíví ta̱a cui̱hná tácaa in in xoo jíi̱n á cán xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Jesús \r (Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 45 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o caxi̱vi̱ nda̱a̱ na̱canaá níí cúú ñuyíví ta ja̱nda̱ ca̱a u̱ni̱ sa̱hini já na̱casáhá na̱ndiye̱he̱ tucu. \v 46 Ta sa̱ mé hora já na̱cayuhú cóhó Jesús já na̱cachi a já: \p —Elí, Elí, lama sabactani —ña̱ yóho cúni̱ cachi a: Ndióxi̱ mí i̱, Ndióxi̱ mí i̱, ndáva̱ha na̱jándacoo ndáha̱ ndó ye̱he̱. \p \v 47 Ta java na̱ ndíta cán tá na̱xini jo̱ho na tu̱hun cáchí a̱ já na̱cachi na já: \p —Cána da profeta Elías —na̱cachi na̱ cán. \p \v 48 I̱vi̱ la̱á xínu in da na̱sa̱ha̱n da̱ na̱chindaxi da in ti̱co̱to̱ ini vino iyá. Ta na̱cató da̱ ña̱ nu̱ú in yitó ndo̱o̱ já na̱chiñee da do̱ yati yúhu̱ Jesús ña̱ ná coho a do̱. \v 49 Joo na̱ java ndíta cán na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Cóho̱ cande̱hé yo̱ á quixi Elías jáca̱cu a da̱ —na̱cachi na̱ cán. \p \v 50 A̱nda̱ já na̱cayuhú cóhó tucu Jesús já na̱xi̱hi̱ a̱. \v 51 Ta ndaja coo na̱ndatá java nda̱a̱ jahmá ndeé ña̱ sájí nuu nu̱ú yi̱i̱ ndiva̱ha veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén cán. Ja̱nda̱ ji̱ni̱ á ta ja̱nda̱ sa̱há na̱nda̱ta̱. Ta mé hora já na̱ta̱an ta ndijáá yu̱u̱ tóto̱ ndúu cán na̱nda̱ta̱. \v 52 Ta na̱nu̱na̱ cáva̱ nu̱ na̱sa̱ñuhu na̱ na̱xi̱hi̱ ta cua̱há ña̱yivi, na̱ na̱sa̱cuu cuéntá Ndióxi̱ na̱nditacu tucu na. \v 53 Ta tá sa̱ na̱nditacu tucu Jesús já na̱xi̱nu̱ na̱ na̱queta cáva̱ cán ñuu Jerusalén ta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi na̱xini ñahá. \p \v 54 Ta da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú soldado cuéntá Roma xi̱hi̱n da̱ ndáá Jesús xi̱hín da̱ cán tá na̱xini da ña̱ na̱ta̱an ta na̱xini da java ga̱ ña̱ na̱ya̱ha cán já na̱casáhá yíhví ndiva̱ha da. Já na̱cachi da já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí cúú da̱ yóho in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ —na̱cachi da. \p \v 55 Ta mé cán na̱sa̱ndita cua̱há na̱ji̱hí sánde̱hé xícá na̱ Jesús. Mé na̱ cán cúú na̱ na̱caja ndíví ñahá nu̱ Jesús tá na̱ndi̱co̱ na̱ mé á na̱quixi na ja̱nda̱ estado Galilea. \v 56 Tañu na̱ji̱hí cán na̱sa̱ndaca̱a̱n María, ñá ñuu Magdala xi̱hi̱n María, ñá cúú náná Jacobo xi̱hi̱n José. Ta cán na̱sa̱ndaca̱a̱n ri ñá cúú náná ndíví da̱ cúú ja̱hyi Zebedeo. \s1 Tá na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús ini cáva̱ \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 57 Ta ndaja coo na̱sahi̱in in da̱ cui̱cá naní José, da̱ ñuu Arimatea. Mé da̱ yóho na̱sa̱cuu da in táhan da̱ na̱sa̱xi̱ca tuun xi̱hín Jesús. Ta tá sa̱ na̱cuaá já na̱xi̱nu̱ da̱ \v 58 na̱sa̱ha̱n da̱ ca̱ha̱n nda̱hví da̱ xi̱hi̱n Pilato ña̱ ná ndiquia̱hva da yiquí cu̱ñu Jesús nu̱ dá. A̱nda̱ já na̱sahnda Pilato chuun ña̱ ná ndiquia̱hva na ña̱ nu̱ dá. \v 59 Ta já na̱chitiví José cán yiquí cu̱ñu Jesús xi̱hín in jáhma̱ va̱ha ña̱ vií. \v 60 Ta já na̱chica̱a̱n da̱ yiquí cu̱ñu Jesús ini in yávi̱ ña̱ sa̱á ndáca̱a̱n ndi̱ca cáva̱ ña̱ ja̱cá na̱caán da̱ cuéntá mé dá. Ta tá na̱ndihi já na̱chija̱hví da̱ yuhú cáva̱ cán xi̱hín in yu̱u̱ jáhndá cáhnu ta já na̱quee da cua̱ha̱n da̱. \v 61 Ta nu̱ yéhé mé cáva̱ cán na̱sa̱nduu coo María, ñá ñuu Magdala xi̱hín inga ñá naní María cán. \s1 Tá ndáá java soldado nu̱ ndáca̱a̱n Jesús \p \v 62 Ta ndaja coo sa̱ na̱ndihi na̱caja ndíví na̱ ña̱ha cuéntá qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ na̱. Ta inga qui̱ví ita̱a̱n na̱játaca táhan na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ fariseo já na̱sa̱ha̱n na̱ nu̱ Pilato. \v 63 Já na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Va̱xi nde̱ nu̱ ndo̱ ca̱ca̱ loho nde̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ ndó. Jáchi̱ ndícu̱hu̱n ini nde̱ ña̱ tá na̱sa̱tacu Jesús, da̱ na̱xi̱ca jándahvi ña̱yivi cán na̱cachi da ña̱ tá sa̱ ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ já nditacu tucu da. \v 64 Ña̱ cúni̱ nde̱ quéa̱ ná chindahá loho ndó na̱ cu̱hu̱n candaa nu̱ú na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu da̱ cán ja̱nda̱ quia̱hva ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱. Jáchi̱ tia̱hva náá xi̱nu̱ co̱o na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n dá ñuú ta caja cuíhná na̱ yiquí cu̱ñu da. Ta já casáhá cachi na xi̱hín ña̱yivi ñuu ña̱ na̱nditacu tucu Jesús tañu na̱ na̱xi̱hi̱. Ta xi̱hín ña̱ yóho jándahvi chága̱ na̱ ña̱yivi a̱ ju̱ú ga̱ jihna —na̱cachi na. \p \v 65 A̱nda̱ já na̱cachi Pilato já: \p —Cañehe ndó in táhndá soldado. Cuáhán ndó candaa ndó nu̱ ndáca̱a̱n da̱ tá quia̱hva xíni̱ mé ndó caja ndó —cáchí Pilato xi̱hi̱n ná. \p \v 66 A̱nda̱ já na̱quee na̱ cán na̱sa̱ha̱n na̱ já na̱chicají va̱ha chága̱ na̱ nu̱ ndáca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús cán. Ta na̱sacu na sello yu̱u̱ jáhndá cán ta já na̱sacu na soldado ña̱ ná candaa da ña̱. \c 28 \s1 Tá na̱nditacu tucu Jesús \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Tá sa̱ na̱ya̱ha qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná ta na̱ti̱vi inga qui̱ví ita̱a̱n já na̱xi̱nu̱ María, ñá ñuu Magdala xi̱hín inga María cán sánde̱hé na̱ nu̱ú na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús cán. \v 2 In naá cuití na̱ta̱an ndeé ndiva̱ha. Na̱ya̱ha ña̱ yóho jáchi̱ na̱nuu in táto̱ Ndióxi̱ indiví. Ta na̱játiví a̱ yu̱u̱ jáhndá na̱saja̱hvi nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús cán. Ta já na̱saco̱o a ja̱tá. \v 3 Ta yéhe̱ mé táto̱ Ndióxi̱ cán tá quia̱hva yéhe̱ tasa. Ta jáhma̱ ndíxi a cúú á jahmá yaa ca̱chi̱. \v 4 Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ná yi̱hví soldado ndúu cán na̱caja táto̱ Ndióxi̱ chí na̱casáhá quíji ni̱nu da. Ta já na̱cu̱yu da nu̱ ñúhu̱ tátu̱hun ndi̱i na̱xi̱hi̱. \v 5 Joo ndaja coo táto̱ Ndióxi̱ cán na̱ndica̱ha̱n xi̱hín na̱ji̱hí cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cáyi̱hví toho ndó. Sa̱ xíni̱ va̱ha i̱ ña̱ ndínducú ndo̱ Jesús, ña̱ na̱cata caa na ndi̱ca crúxu̱. \v 6 Co̱ó toho a̱ cán íin yóho jáchi̱ sa̱ na̱nditacu tucu a tá quia̱hva na̱cachi mé á xi̱hi̱n ndo̱. Naha ndó cande̱hé ndo̱ nu̱ú na̱sahi̱in a já cuni ndó ña̱ co̱ó ga̱ íin nu̱ú na̱sacu na ña̱. \v 7 Ta cama ndó cu̱hu̱n ndó ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín da̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á ña̱ sa̱ na̱nditacu tucu Jesús tañu na̱ sa̱ na̱xi̱hi̱. Ta viti cánu̱ú mé á cua̱ha̱n estado Galilea. Ta tá cu̱hu̱n ndó cán já cuni ndó a̱. Ta ndicu̱hun ini ndó ña̱ na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán. \p \v 8 A̱nda̱ já na̱quee mé na̱ji̱hí cán mé nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús. Ta va̱tí yíhví na̱ joo cávatá ndiva̱ha na ta sa̱há ña̱ cán quéa̱ xínu na cua̱ha̱n na̱ ca̱xi tu̱hun na ña̱ yóho nu̱ú na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hín Jesús cán. \v 9 Ta nani cua̱ha̱n na̱ i̱vi̱ la̱á sa̱ íin va Jesús xi̱hi̱n ná. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndióxi̱ ná coo xi̱hi̱n ndo̱. \p A̱nda̱ já na̱cayati na̱ cán nu̱ á já na̱numi na sa̱há ta na̱caja cáhnu na a̱. \v 10 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cáyi̱hví toho ndó. Cuáhán ndo̱ ca̱xi tu̱hun ndó xi̱hín na̱ cúú cuéntá mí i̱ ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ estado Galilea jáchi̱ cán cuni na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ji̱hí cán. \p \v 11 Ta nani xínu na̱ji̱hí cán cua̱ha̱n na̱ já ndáva java soldado, da̱ na̱sa̱ndaa nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n Jesús cán na̱xi̱nu̱ da̱ ñuu Jerusalén já na̱ca̱xi tu̱hun da ña̱ na̱cuu nu̱ú na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱. \v 12 A̱nda̱ já na̱játaca táhan na̱ sa̱cua̱ha̱ cán xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu já na̱jándique táhan na tu̱hun na ta já na̱sa̱ha̱n cua̱há ndiva̱ha na jiu̱hún nu̱ú na̱ soldado cán. \v 13 Já na̱cachi na já xi̱hín soldado cán: \p —Coto a̱ cáha̱n ndó ña̱ na̱nditacu Jesús. Ña̱ cachi ndó cúú ña̱ yóho: “Na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á cán, na̱ cán cúú na̱ na̱quixi ñuú ta na̱caja cuíhná na̱ yiquí cu̱ñu a nani na̱qui̱ji̱ nde̱”, já cachi ndó xi̱hi̱n ndá na̱ ná nda̱ca̱ tu̱hún ndo̱hó. \v 14 Ta a̱ cáyi̱hví toho ndó tá ná canda̱a̱ ini da̱ cúú gobernador sa̱há ña̱ yóho jáchi̱ ca̱ha̱n mé nde̱ xi̱hi̱n dá ta chindeé nde̱ ndo̱hó ña̱ ná a̱ cája da ni in ña̱ha xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi na̱ sa̱cua̱ha̱ cán xi̱hi̱n soldado. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱quehe da̱ cúú soldado cán jiu̱hún ta na̱caja da tá quia̱hva na̱sahnda na̱ sa̱cua̱ha̱ cán chuun nu̱ dá. Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱há ña̱ na̱ya̱ha cán. Ta cáha̱n na̱ Israel cán sa̱há ña̱ yóho ja̱nda̱ qui̱vi̱ víti. \s1 Tá sáhndá Jesús chuun nu̱ú na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 16 Joo ndíhu̱xu̱ in na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hín Jesús cán na̱sa̱ha̱n na̱ chí Galilea. Já na̱ndaa na in ji̱ni̱ yúcu̱ tá quia̱hva na̱sahnda mé Jesús chuun nu̱ ná. \v 17 Ta tá na̱xini na mé á já na̱caja cáhnu na a̱. Joo java na cáhvi i̱vi̱ joho ini na jáchi̱ co̱ cándúsa na ña̱ na̱nditacu tucu a. \v 18 A̱nda̱ já na̱cayati Jesús nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ ndée̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ náhnu ndiva̱ha indiví xi̱hín ñuyíví yóho. \v 19 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cuáhán ndo̱ jána̱ha̱ ndo̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu ndijáá ñuyíví ndaja caja na caca va̱ha na íchi̱ cuéntá mí i̱. Ta caja ndúta̱ ndó na̱ xi̱hín qui̱vi̱ Ndióxi̱, tátá i̱ ta xi̱hín qui̱ví ye̱he̱, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi mé á ta xi̱hín qui̱vi̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. \v 20 Ta jána̱ha̱ ndó na̱ ña̱ ná caja na tócó ndihi ña̱ na̱sahnda i̱ nu̱ ndó caja ndó. Ta mé a̱ nda̱a̱ coo i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ndijáá níí qui̱vi̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ ndihi sa̱ha̱ ñuyíví. Já ná coo —na̱cachi Jesús.