\id LUK \h San Lucas \toc1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Lucas sa̱há Jesucristo \toc2 San Lucas \toc3 Lc. \mt1 Tu̱hun va̱ha na̱ca̱hyí Lucas sa̱há Jesucristo \c 1 \s1 Ndícani Lucas ndava̱ha na̱ca̱hyí da̱ tu̱hun yóho \p \v 1 Sa̱ xíni̱ va̱hún, Teófilo ña̱ sa̱ cua̱há ña̱yivi ndúcú na̱ ca̱hyí na̱ tá cáa tá íin ña̱ na̱ya̱ha tañu nde̱. \v 2 Ta na̱jána̱ha̱ na̱ nu̱ú nde̱ tócó ndihi ña̱ na̱xini na ja̱nda̱ mé sa̱ha̱. Mé na̱ yóho cúú ná na̱ na̱xi̱ca nuu na̱ca̱ha̱n na̱ tu̱hun va̱ha sa̱ha̱ Jesús nu̱ú ña̱yivi. \v 3 Ta cúni̱ ri ye̱he̱ va ca̱hyí i̱ ña̱ jáchi̱ cuéé cuéé na̱nda̱ca̱ tu̱hún i̱ ndaja cáa a̱nda̱ mé sa̱ha̱ já ná cuu ca̱hyí vií ndihi i̱ ña̱ nu̱ mún, Teófilo, da̱ quíhvi̱ ndiva̱ha ini i̱. \v 4 Jáchi̱ cúni̱ ña̱ ná canda̱a̱ va̱ha inún ndaja cáa ña̱ nda̱a̱ ña̱ na̱jána̱ha̱ na̱ nu̱u̱n. \s1 Cáxi tu̱hun in táto̱ Ndióxi̱ ña̱ cacu Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi \p \v 5 Mé tiempo cán na̱sacuu Herodes rey nu̱ú na̱ Judea. Ta na̱sahi̱in in da̱ cúú ju̱tu̱ naní Zacarías. Ta na̱sacuu da cuéntá in táhndá ju̱tu̱ naní Abías. Ta ñájíhí da̱ naní ña̱ Elisabet, ñá na̱quixi chi̱chi Aarón, da̱ na̱sacuu ju̱tu̱ sa̱nahá. \v 6 Mé Zacarías yóho xi̱hi̱n ñájíhí da̱ na̱sacuu na ña̱yivi na̱xi̱ca nda̱a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta xi̱hín ndinuhu ini na na̱caja na ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱ú tu̱hun mé á caja na. Ta ni in túhún toho ña̱yivi co̱ó na̱cuu ñe̱he̱ íní na̱ ca̱ha̱n núu na sa̱ha̱ ná. \v 7 Joo co̱ó toho ja̱hyi na na̱cacu jáchi̱ co̱ó na̱cuu canduu ja̱hyi Elisabet cán. Ta mé tiempo já sa̱ na̱cayatá ndiva̱ha ndíví na̱. \p \v 8 Ta ndaja coo in qui̱vi̱ na̱nditahan nu̱ú mé táhndá ju̱tu̱ xíca xi̱hi̱n Zacarías cán caja chúun na cuéntá Ndióxi̱. \v 9 Tócó ndihi ju̱tu̱ cán na̱sajíquí na̱ ndá da̱ ná quee va̱ha ta da̱ cán cacuu da̱ qui̱hvi chiníhmá ini veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n ñuu Jerusalén cán. Ta na̱quee va̱ha Zacarías. \v 10 Ta nani chíníhmá Zacarías cán ini veñu̱hu já na̱nditútú ña̱yivi ndúu na yéhé ñu̱hu cán ndícahán na̱ Ndióxi̱. \v 11 Ta nani chíníhmá Zacarías nu̱ náa̱ cán ndáca̱a̱n da̱ já na̱canáha̱ in táto̱ Ndióxi̱ nu̱ dá cándichi a xoo cuáha nu̱ náa̱ nu̱ chíníhmá da̱ cán. \v 12 Tá na̱xini Zacarías táto̱ Ndióxi̱ cán, na̱yi̱hví ndiva̱ha da ta ni co̱ xíni̱ da̱ ndía̱ caja da. \v 13 Joo na̱ndica̱ha̱n táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n dá já na̱cachi a já: \p —A̱ yíhví tohún, Zacarías jáchi̱ sa̱ na̱xini jo̱ho Ndióxi̱ nu̱ú na̱xi̱ca̱ ta̱hvún nu̱ á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ caja mé á ña̱ ná cacu in ja̱hyi Elisabet, ñájíhún. Ta cacún qui̱vi̱ dá cananí da̱ Juan. \v 14 A̱ ju̱ú quia̱hva cavatún ta caji̱i̱ inún caja ta̱a loho ja̱n tá ná cacu da. Ta cua̱há ga̱ java na caji̱i̱ íní na̱ caja da tá ná cacu da. \v 15 Jáchi̱ da̱ cáhnu cacuu ja̱hyún ja̱n nu̱ Ndióxi̱. A̱ cóho da ni in túhún toho dó xíhi ña̱yivi xíni na xi̱hi̱n. Ta cacuu da in da̱ jándicutú nda̱a̱ Ndióxi̱ xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ mé á ja̱nda̱ tá cáma̱ní cacu da. \v 16 Ta mé ja̱hyún ja̱n caja da ña̱ ná ndicó co̱o cua̱há na̱ Israel nu̱ Ndióxi̱, xitoho na. \v 17 Ta jihna ñúhú mé Juan cu̱hu̱n da̱ caja tia̱hva da ña̱yivi ja̱nda̱ ná quixi mé á chindahá Ndióxi̱. Tá quia̱hva na̱ndicutú nda̱a̱ ínima̱ profeta Elías xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ quia̱hva já ndicutú nda̱a̱ ínima̱ Juan xi̱hi̱n á já ná coo ndée̱ dá caja da ña̱ha tátu̱hun na̱caja Elías. Ta caja mé Juan ña̱ ná ndique táhan máni̱ ña̱yivi xi̱hín ja̱hyi na. Ta caja da ña̱ ná coo jo̱ho ña̱yivi sáá ini já ná caja na ña̱ cúni̱ Ndióxi̱. Quia̱hva já caja da cacu tia̱hva da ña̱yivi ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi da̱ na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ tu̱hun a chindahá a̱ —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n Zacarías. \p \v 18 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Zacarías cán táto̱ Ndióxi̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ndaja caja i̱ canda̱a̱ ini i̱ á mé a̱ nda̱a̱ táhyí coo tá íin cáchún coo jáchi̱ sa̱ na̱cayatá ndiva̱ha i̱ ta quia̱hva já na̱cayatá ri ñájíhí vi̱ —na̱cachi Zacarías cán. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe táto̱ Ndióxi̱ cán tu̱hun nu̱ dá já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ye̱he̱ cúú Gabriel ta chuun Ndióxi̱ xíca nuu i̱ cája i̱. Mé a̱ cán na̱chindahá ye̱he̱ ña̱ ná quixi i̱ ca̱xi tu̱hun i̱ ña̱ yóho xu̱hu̱n. \v 20 Joo viti sa̱há ña̱ co̱ó na̱candúsún ña̱ na̱cachi i̱ xu̱hu̱n cando̱o níhu̱n ña̱ ná a̱ cúu ca̱hu̱n ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ cacu ja̱hyún. Sa̱ va̱xi qui̱vi̱ coo tá íin na̱cachi i̱ xu̱hu̱n coo —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n dá. \p \v 21 Joo ndaja coo ña̱yivi ndíta ndáti yéhé ñu̱hu cán sa̱ na̱casáhá ndíhi ini na sa̱há ña̱ sa̱ na̱canahá ta co̱ó Zacarías cán quéta ja̱ta̱ véhe. \v 22 Joo tá na̱queta Zacarías veñu̱hu co̱ó na̱cuu ca̱ha̱n da̱ ni in túhún tu̱hun xi̱hi̱n ná. Xi̱hín ña̱ yóho na̱canda̱a̱ ini na ña̱ na̱xini da in ña̱ha na̱caja Ndióxi̱ nu̱ náa̱ yi̱i̱ mé á cán. Ja̱ndá ndáha̱ uun da cúu nu̱ú na̱ cán jáchi̱ na̱cando̱o níhi̱ dá. \p \v 23 Ta tá sa̱ na̱jáxi̱nu̱ Zacarías qui̱vi̱ cája chúun da veñu̱hu cán já na̱quee da cuanúhu̱ dá vehe da. \v 24 Tá sa̱ na̱ya̱ha ña̱ yóho já na̱que̱e ja̱hyi Elisabet, ñájíhí Zacarías cán. Ta ti̱xi u̱hu̱n yo̱o̱ co̱ó na̱quee ñá caca nuu ñá. Ta na̱ca̱hán ña̱: \v 25 “Na̱caja Ndióxi̱ ña̱ yóho xi̱hín i̱ viti já ná a̱ cánde̱hé ndaa nahá ga̱ ña̱yivi ye̱he̱”, na̱ca̱hán ña̱. \s1 Cáxi tu̱hun táto̱ Ndióxi̱ xi̱hi̱n María ña̱ cacu Jesús \p \v 26 Tá na̱xi̱nu̱ i̱ñu̱ yo̱o̱ ñúhu ja̱hyi Elisabet cán já na̱chindahá Ndióxi̱ mé Gabriel, táto̱ mé á in ñuu naní Nazaret ndáca̱a̱n estado Galilea. \v 27 Na̱sa̱ha̱n táto̱ Ndióxi̱ yóho Nazaret na̱xi̱to nihni a in ñá tacú naní María, ñá na̱tiin tu̱hun in da̱ naní José ña̱ ná tanda̱ha̱ ñá xi̱hi̱n dá. Mé José yóho na̱quixi da chi̱chi David, da̱ na̱sacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi Israel sa̱nahá. \v 28 Na̱ndi̱hvi táto̱ Ndióxi̱ cán nu̱ íin ñá ta já na̱cachi a já xi̱hi̱n ña̱: \p —Cáha̱n Ndióxi̱ ye̱he̱ xu̱hu̱n, María jáchi̱ cúún in ñá na̱ñe̱he̱ táhvi̱ nu̱ Ndióxi̱. Íin Ndióxi̱ xu̱hu̱n ta na̱caja cua̱ha̱ chága̱ ña̱ma̱ni̱ xu̱hu̱n a̱ ju̱ú ga̱ xi̱hín java ga̱ na̱ji̱hí —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n ña̱. \p \v 29 Joo tá na̱xini María táto̱ Ndióxi̱ cán já na̱catóntó ña̱ táa jo̱ho ñá ña̱ cáha̱n mé a̱ cán xi̱hi̱n ña̱. “Ta ndá cuéntá quéa̱ cáha̱n táto̱ Ndióxi̱ yóho já xi̱hín yo̱”, na̱ca̱hán ña̱. \v 30 A̱nda̱ já na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán já xi̱hi̱n ña̱: \p —A̱ yíhví tohún, María jáchi̱ cúún in ñá na̱ñe̱he̱ táhvi̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 31 Ta viti que̱e ja̱hyún ta tá sa̱ na̱cacu a já cacún qui̱vi̱ á ná cananí a̱ Jesús. \v 32 Mé ja̱hyún ja̱n cacuu a ta̱a cáhnu. Ta cachi ña̱yivi sa̱ha̱ dá ña̱ cacuu da in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱, mé á cáhnu nu̱ ndíhi a. Ta mé Ndióxi̱, xitoho í caja ña̱ ná cacomí ja̱hyún cuéntá sa̱há ña̱yivi tá quia̱hva na̱sacomí David, da̱ cúú tásáhnu jícó da̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 33 Quixi da cacomí da̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi Israel ta a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ cacomí da̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n María. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún María táto̱ Ndióxi̱ cán já cáchí ña̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ndaja coo cacu ja̱hyi i̱ ta ni in túhún toho ta̱a co̱ íin xi̱hín i̱ —na̱cachi ñá xi̱hi̱n á. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe táto̱ Ndióxi̱ cán tu̱hun nu̱ ñá já cáchí a̱ já: \p —Ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ quéa̱ quixi jándicutú yo̱hó. Ta ndée̱ Ndióxi̱, mé á cáhnu nu̱ ndíhi a cán ca̱va̱ nuu a yo̱hó tátu̱hun caja in vi̱co̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tá ná cacu ja̱hyún ja̱n cacuu da in da̱ yi̱i̱ na̱ca̱xi Ndióxi̱ caja chúun nu̱ mé á. Ta cachi ña̱yivi sa̱ha̱ dá ña̱ cúú dá in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. \v 36 Ta cáxi tu̱hun i̱ xu̱hu̱n ña̱ cacu ja̱hyi Elisabet, ñá cúú táhún cán va̱tí sa̱ na̱cayatá ña̱. Ta viti sa̱ na̱xi̱nu̱ i̱ñu̱ yo̱o̱ ñúhu ja̱hyi ñá, mé ñá na̱cachi ña̱yivi sa̱ha̱ ña̱ a̱ cúu coo ja̱hyi ñá. \v 37 Jáchi̱ Ndióxi̱ cuu caja tócó ndihi ña̱ha —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n María. \p \v 38 A̱nda̱ já na̱cachi María já: \p —Ndióxi̱ cúú xitoho i̱ ta ná caja mé á tá quia̱hva cúni̱ a̱ xi̱hín i̱. Ná coo tá íin cáchí ndó coo. \p Tá na̱ndihi na̱cachi María cán ña̱ yóho já na̱quee táto̱ Ndióxi̱ cán cua̱ha̱n. \s1 Xíto nihni María Elisabet, ñá cúú táhan ñá \p \v 39 Ta mé tañu qui̱vi̱ já já xínu María na̱sa̱ha̱n ñá in ñuu ndáca̱a̱n chí yúcu̱ cuéntá Judea cán. \v 40 Ta tá na̱qui̱hvi ñá vehe Zacarías, yíi̱ Elisabet cán já na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ ñá xi̱hi̱n Elisabet. \v 41 Ta tá na̱xini jo̱ho Elisabet na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ María xi̱hi̱n ñá chí na̱candita ña̱ loho ndáca̱a̱n ti̱xi Elisabet cán chí i̱vi̱ la̱á na̱ndicutú nda̱a̱ ñá xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. \v 42 A̱nda̱ já na̱cayuhú cóhó Elisabet já na̱cachi ñá já xi̱hi̱n María: \p —Ni in túhún toho na̱ji̱hí co̱ó na̱caja máni̱ Ndióxi̱ xi̱hi̱n tá quia̱hva na̱caja máni̱ á yo̱hó. Ta na̱caja yi̱i̱ mé á ja̱hyún. \v 43 Ta co̱ó sa̱ha̱ toho ye̱he̱ ná quisún yóho, ñá cúú náná xitoho i̱ coto nihnún ye̱he̱. \v 44 Jáchi̱ tá na̱xini jo̱ho uun i̱ ña̱ na̱ca̱ha̱n Ndiósu̱n xi̱hín i̱ i̱vi̱ la̱á na̱ca̱nda̱ ja̱hyi i̱ ini ti̱xi i̱ jáchi̱ na̱caji̱i̱ íní a̱. \v 45 Ta̱hví na̱cuún jáchi̱ na̱candúsún ña̱ na̱cachi Ndióxi̱, xitoho í xu̱hu̱n. Jáchi̱ caja tá caja mé á ña̱ na̱cachi a caja —na̱cachi Elisabet cán xi̱hi̱n María. \p \v 46 A̱nda̱ já na̱cachi María já: \q1 Cája cáhnu i̱ Ndióxi̱, xitoho í xi̱hi̱n ínima̱ i̱. \q1 \v 47 Ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini i̱ xi̱hín ña̱ cája Ndióxi̱, mé a̱ jáca̱cu ye̱he̱. \q1 \v 48 Jáchi̱ na̱ndicu̱hu̱n ini a sa̱há ye̱he̱, ñá ndáhví, ñá cúú in mozo mé á. \q1 Ta cachi ña̱yivi ndúu viti xi̱hín na̱ va̱xi qui̱ví canduu ñuyíví yóho ña̱ na̱caja cua̱ha̱ Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ xi̱hín i̱. \q1 \v 49 Jáchi̱ mé Ndióxi̱, mé a̱ cuu caja tócó ndihi ña̱ha na̱caja cua̱há ña̱ náhnu xi̱hín i̱. \q1 Ta yi̱i̱ ndiva̱ha qui̱vi̱ mé á. \q1 \v 50 Ta níí tiempo táhvi̱ ini mé á sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱yivi, na̱ cája cáhnu mé á. \q1 \v 51 A̱ ju̱ú quia̱hva náhnu ña̱ha na̱caja mé á. \q1 Na̱sa̱hnu̱ a̱ nu̱ú na̱ ndíñehe jícó mé. \q1 \v 52 Ta na̱candaa mé á chuun ndahá da̱ náhnu ta na̱jánuu ndáha̱ mé á da̱. \q1 Ta na̱ndiñehe jícó mé á na̱ na̱jánuu ndáha̱ mé ñuyíví yóho. \q1 \v 53 Ta na̱jándicutú nda̱a̱ mé á ña̱ha nu̱ú na̱ na̱ndima̱ní ña̱ha cuxu. \q1 Ta na̱candaa mé á ña̱ na̱sacomí na̱ cui̱cá já na̱taxí a̱ na̱ cán ná quee na cu̱hu̱n na̱. \q1 \v 54 Na̱chindeé a̱ na̱ Israel, na̱ cája chúun cuéntá mé á. \q1 Ta co̱ó na̱ndindójó a̱ ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ ná. \q1 \v 55 Jáchi̱ quia̱hva já na̱sa̱ha̱n mé á tu̱hun a caja a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ xi̱hi̱n Abraham ta xi̱hín tásáhnu jícó yo̱, na̱ na̱quixi chi̱chi mé dá, já na̱cachi María cája cáhnu ñá Ndióxi̱. \p \v 56 Ta na̱cando̱o María na̱sahi̱in ñá vehe Elisabet ti̱xi u̱ni̱ yo̱o̱. A̱nda̱ já na̱quee ñá cuanúhu̱ ñá vehe ñá. \s1 Tá na̱cacu Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi \p \v 57 Tá na̱ndindaa qui̱ví cacu ja̱hyi Elisabet já na̱cacu in ta̱a loho. \v 58 Ta tócó ndihi ña̱yivi ndúu yati xi̱hi̱n ñá xi̱hín na̱ cúú táhan ñá na̱sa̱ha̱n na̱ xíto nihni na ña̱. Ta cáji̱i̱ íní na̱ jáchi̱ na̱canda̱a̱ ini na ña̱ na̱caja Ndióxi̱ cua̱há ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n ña̱. \v 59 Ta tá na̱xi̱nu̱ ña̱ loho cán u̱na̱ qui̱vi̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ na̱chica̱a̱n na̱ marca yiquí cu̱ñu a tátu̱hun íin costumbre na̱. Ta na̱ca̱hán na̱ cananí a̱ Zacarías tá quia̱hva naní tátá a̱. \v 60 Joo já na̱cachi Elisabet já: \p —A̱ cánaní toho da já. Juan va cananí da̱ —na̱cachi ñá xi̱hín na̱ cán. \p \v 61 A̱nda̱ já na̱cachi na cán já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cananí ja̱hyún já ta ni in túhún toho na̱ vehún co̱ó naní já. \p \v 62 A̱nda̱ já na̱cuu ndáha̱ ná nu̱ Zacarías cán ña̱ ndáca̱ tu̱hún na̱ da̱ ndaja coo cananí ña̱ loho cán. \v 63 A̱nda̱ já na̱xi̱ca̱ Zacarías cán in tutu nu̱ ná ta já na̱ca̱hyí da̱ já: “Juan cananí da̱.” Tá na̱cahvi na̱ cán ña̱ yóho já na̱catóntó ndihi na. \v 64 Ta chí sa̱ mé hora já na̱ndica̱ha̱n tucu Zacarías. Já na̱casáhá da̱ cája cáhnu da Ndióxi̱. \v 65 Xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱ na̱ya̱ha yóho na̱catóntó ndihi na̱ na̱sanduu yati xi̱hi̱n Zacarías cán. Ta níí cúú ñuu válí ñúhu chí yúcu̱ cuéntá Judea cán na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱ya̱ha yóho. \v 66 Ta tócó ndihi na̱ na̱xini jo̱ho ña̱ yóho na̱casáhá ndícani ini na sa̱há. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ndá ta̱a cacuu ta̱a loho yóho tá ná cuahnu da. \p Na̱cachi na ña̱ yóho jáchi̱ na̱xini táhyí na̱ ña̱ma̱ni̱ náhnu cája Ndióxi̱ xi̱hín ta̱a loho cán. \s1 Cája cáhnu Zacarías Ndióxi̱ \p \v 67 A̱nda̱ já na̱ndicutú ínima̱ Zacarías, tátá Juan cán xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. Já na̱casáhá da̱ cáha̱n da̱ tu̱hun sáhan Ndióxi̱ nu̱ dá ca̱ha̱n da̱. Já na̱cachi da já: \q1 \v 68 Cáhnu ná cacuu Ndióxi̱, mé a̱ cúú xitoho ña̱yivi na̱quixi chi̱chi Israel. \q1 Jáchi̱ na̱quixi a jáca̱cu a mí, na̱ cúú cuéntá mé á. \q1 \v 69 Na̱chindahá Ndióxi̱ mé a̱ jáca̱cu mí ná a̱ cúhu̱n yó indayá. \q1 Ta íin ndée̱ á caja tócó ndihi ña̱ náhnu. \q1 Ta na̱quixi a chi̱chi David, da̱ na̱caja chúun cuéntá Ndióxi̱ sa̱nahá. \q1 \v 70 Ta ja̱nda̱ sa̱nahá ndiva̱ha na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ tu̱hun a ña̱ caja mé á ña̱ yóho. \q1 Ta já na̱jáya̱ha na̱ profeta cán tu̱hun na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. \q1 \v 71 Ña̱ na̱cachi mé á quéa̱ jáca̱cu a mí ndahá na̱ i̱hvi̱ yo̱ xi̱hi̱n ndáha̱ na̱ co̱ cúní mí. \q1 \v 72 Ta na̱cachi a ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ tásáhnu jícó yo̱, na̱ na̱sanduu sa̱nahá cán. \q1 Ta a̱ ndíndójó toho mé á sa̱há tu̱hun yi̱i̱ na̱sa̱ha̱n nu̱ ná jáchi̱ ña̱ yi̱i̱ cúú tócó ndihi tu̱hun sáhan Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. \q1 \v 73 Ña̱ yóho cúú tu̱hun na̱cachi Ndióxi̱ jáxi̱nu̱ co̱o a nu̱u̱ tá na̱sa̱ha̱n mé á tu̱hun a nu̱ Abraham, da̱ na̱sacuu tásáhnu jícó yo̱ cán. \q1 \v 74 Ta na̱cachi mé á xi̱hi̱n dá ña̱ jáca̱cu a mí ndahá na̱ co̱ cúní mí já ná a̱ cáyi̱hví yo̱ caja chúun í cuéntá mé á. \q1 \v 75 Ta já ná cacuú ña̱yivi nda̱a̱, na̱ na̱ndiquia̱hva mé caja ña̱ cúni̱ mé á tócó ndihi qui̱vi̱ ndúú ñuyíví yóho, na̱cachi Zacarías nu̱ ndíhi ña̱yivi cán. \p \v 76 A̱nda̱ já na̱casáhá da̱ cáha̱n da̱ xi̱hín ña̱ loho ja̱hyi da já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \q1 Ta yóhó, ja̱hyi a, cachi ña̱yivi sa̱hu̱n ña̱ cúún in profeta Ndióxi̱, mé a̱ cúú cáhnu nu̱ ndíhi a. \q1 Ta jihna ñúhú cu̱hún jáca̱hún ña̱yivi ña̱ ná cacu tia̱hva na ínima̱ ná ndiquehe na mé a̱ chindahá Ndióxi̱ va̱xi. \q1 \v 77 Ta xi̱hín ña̱ yóho cuu ca̱xi tu̱hún xi̱hín ña̱yivi ña̱ cája cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi na. \q1 Já ná cuu ca̱cu ndaa ínima̱ ná ná a̱ cúhu̱n na̱ indayá. \q1 \v 78 Sa̱há ña̱ quíhvi̱ ini Ndióxi̱ mí ta sa̱há ña̱ táhvi̱ ini mé á sa̱ha̱ yo̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ ja̱nda̱ indiví nu̱ íin mé á na̱chindahá a̱ in a cuu chindeé a̱ mí ná ndi̱hví ichí sa̱á cuéntá mé á. \q1 \v 79 Jáchi̱ va̱xi a jándiye̱he̱ a̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu nu̱ú naá ña̱ ná caca na íchi̱ nu̱ú cuu coo va̱ha ini na xi̱hi̱n Ndióxi̱, na̱cachi Zacarías xi̱hín ja̱hyi loho da. \p \v 80 Já na̱casáhá sáhnu ta̱a loho cán cua̱ha̱n da̱. Ta ndíndacú da̱ xi̱hín ña̱ha Ndióxi̱ viti. Ta na̱sahi̱in da yucú íchí nu̱ú co̱ ndúu cua̱há ña̱yivi ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ qui̱ví na̱casáhá jána̱ha̱ da̱ nu̱ú na̱ Israel. \c 2 \s1 Tá na̱cacu Jesús ñuu Belén \r (Mt. 1:18-25) \p \v 1 Ta mé tiempo cán tá na̱sacomí Augusto cuéntá sa̱há ña̱yivi ndúu ñuyíví já na̱sahnda da chuun ña̱ ná nditaca qui̱ví ndaja táha̱n ña̱yivi cómí da̱ cuéntá sa̱ha̱. \v 2 Ta mé tañu nu̱ cuítí tá na̱nditaca qui̱vi̱ ná já na̱sacuu Cireneo gobernador estado Siria. \v 3 Ta tócó ndihi ña̱yivi na̱nditahan nu̱ ná cu̱hu̱n na̱ tá ñuu tá ñuu nu̱ú na̱cacu tásáhnu jícó na̱ ná que̱e qui̱vi̱ ná. \v 4 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱quee José ñuu Nazaret cuéntá Galilea cán já na̱sa̱ha̱n da̱ ñuu Belén ña̱ ndáca̱a̱n estado Judea nu̱ú na̱cacu David jáchi̱ na̱quixi da chi̱chi David. \v 5 Na̱sa̱ha̱n María xi̱hi̱n José ñuu Belén que̱e qui̱vi̱ ná. Mé María yóho cúú ñá na̱xi̱ca̱ da̱ cacuu ñájíhí da̱. Ta sa̱ já ñúhu ja̱hyi ñá cua̱ha̱n ñá ñuu Belén. \v 6 Ta nani na̱sanduu na ñuu Belén cán na̱xi̱nu̱ qui̱ví cacu ja̱hyi María. \v 7 Ta na̱cacu ja̱hyi nu̱ú ña̱. Ta na̱chitiví ñá a̱ tico̱to̱ já na̱chindúhu̱ ñá a̱ nu̱ xixáhan quíti̱ cán. Mé nu̱ sánduu quíti̱ cán na̱cacu ja̱hyi María jáchi̱ co̱ó na̱ñe̱he̱ ná vehe canduu na jáchi̱ sa̱ na̱catáñu va vehe nu̱ú canduu ña̱yivi xínu̱ co̱o ñuu Belén cán. \s1 Cáxi tu̱hun táto̱ Ndióxi̱ xi̱hín na̱ ndáá ndicachi ña̱ na̱cacu Jesús \p \v 8 Na̱sanduu java na̱ ndáá ndicachi ja̱na̱ ná ñuú yati ñuu Belén cán. \v 9 Ta in náá cuití na̱na̱ha̱ táto̱ Ndióxi̱ mé á nu̱ ná. Ta chí na̱ndiyi̱hvi̱ ndaa nu̱ ndúu na̱ cán na̱caja Ndióxi̱ ta na̱yi̱hví ndiva̱ha na. \v 10 Joo na̱ndica̱ha̱n táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n ná já na̱cachi a já: \p —A̱ yíhví toho ndó jáchi̱ tu̱hun va̱ha quéa̱ ñéhe e̱ va̱xi i̱ ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Ta xi̱hín ña̱ yóho caji̱i̱ ndiva̱ha ini tócó ndihi ña̱yivi. \v 11 Jáchi̱ mé qui̱vi̱ víti na̱cacu in a jáca̱cu a ndo̱hó nu̱ú cua̱chi ndó ta mé á cán cúú Cristo, xitoho ndó, ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. Ta na̱cacu a ñuu Belén nu̱ú na̱cacu David sa̱nahá. \v 12 Tá ná cu̱hu̱n ndo̱ cán já cuni ndó ña̱ loho cán cátíví a̱ tico̱to̱ cándúhu̱ á nu̱ xíxáhan quíti̱. Tá ná cuni ndó ña̱ yóho já canda̱a̱ ini ndó ña̱ cáha̱n i̱ ña̱ nda̱a̱ xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ xi̱hín na̱ ndáá ndicachi cán. \p \v 13 Ta nani cáha̱n táto̱ Ndióxi̱ cán na̱xi̱nu̱ co̱o cua̱ha̱ chága̱ táto̱ Ndióxi̱ nu̱ íin a̱ cán. Mé táto̱ Ndióxi̱ yóho na̱quixi na indiví ta cája cáhnu na Ndióxi̱ já cáchí na̱ já: \q1 \v 14 Cáhnu ná cacuu Ndióxi̱ íin indiví. \q1 Ta ná coo va̱ha ini tócó ndihi ña̱yivi ndúu ñuyíví, mé na̱ cáji̱i̱ ini xi̱hín ña̱ma̱ni̱ cája Ndióxi̱ xi̱hi̱n ná, na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán. \p \v 15 Ta tá sa̱ na̱ndicó co̱o táto̱ Ndióxi̱ cán cua̱ha̱n chí indiví já na̱casáhá cáchí xi̱hi̱n táhan na̱ ndáá ndicachi cán já: \p —Cóho̱ quíi̱ yo̱ ñuu Belén cande̱hé yo̱ ña̱ na̱cachi Ndióxi̱, xitoho í xo̱ho̱ ña̱ na̱cuu ñuu Belén cán. \p \v 16 Já xínu na na̱sa̱ha̱n na̱ ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na cán já na̱ndiñe̱he̱ ná María xi̱hi̱n José xi̱hín mé ña̱ loho cándúhu̱ nu̱ xíxáhan quíti̱ cán. \v 17 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ndicani na̱ ndáá ndicachi cán nu̱ ná ña̱ na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ xi̱hi̱n ná sa̱há ña̱ loho cán. \v 18 Ta chí cátóntó tócó ndihi ña̱yivi tá xíni̱ jo̱ho na ña̱ ndícani na̱ ndáá ndicachi cán nu̱ ná. \v 19 Joo na̱ndicu̱hu̱n ini María tócó ndihi ña̱ na̱ya̱ha ta ndícani ini ñá sa̱há. \v 20 Tá na̱ndihi já na̱quee na̱ ndáá ndicachi cán cua̱ha̱n na̱. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva cája cáhnu na Ndióxi̱ cua̱ha̱n na̱ sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱xini jo̱ho na xi̱hín sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱xini na jáchi̱ na̱sahi̱in tá íin na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n ná. \s1 Tá ñéhe na lée loho Jesús cua̱ha̱n na̱ ndiquia̱hva na cuéntá sa̱ha̱ mé á veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén \p \v 21 Tá na̱ya̱ha u̱na̱ qui̱vi̱ na̱cacu lée ja̱hyi María cán já na̱chica̱a̱n na̱ marca yiquí cu̱ñu a tá quia̱hva íin costumbre na̱. Ta na̱sacu na qui̱vi̱ á cananí a̱ Jesús jáchi̱ quia̱hva já na̱cachi táto̱ Ndióxi̱ cán xi̱hi̱n María ña̱ ndítahan cananí a̱ ja̱nda̱ tá cáma̱ní cañuhu ja̱hyi ñá. \p \v 22 Ta nu̱ ley Moisés, ña̱ na̱ca̱hyí da̱ sa̱nahá cáchí a̱ ña̱ tá ná ndihi na̱cacu ja̱hyi in ñáñáha̱, a̱ cúu qui̱hvi ñá veñu̱hu a̱nda̱ ná ya̱ha sáhndá ley qui̱vi̱. Ta tá sa̱ na̱ya̱ha qui̱vi̱ cán já na̱quehe María xi̱hi̱n José mé lée loho Jesús cán. Já ñéhe na ña̱ cua̱ha̱n na̱ ndiquia̱hva na cuéntá sa̱há nu̱ Ndióxi̱ veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén cán. \v 23 Na̱caja na ña̱ yóho jáchi̱ já cáchí ley na̱sahnda Ndióxi̱ sa̱nahá: “Tócó ndihi ta̱a va̱lí, na̱ cúú ja̱hyi nu̱ú na̱ji̱hí, ndítahan ndiquia̱hva na ña̱ nu̱ Ndióxi̱.” \v 24 Ta jári na̱jo̱co̱ na̱ ña̱ sáhndá ley Moisés coo tá na̱ndihi na̱cacu ja̱hyi na. Ta ña̱ yóho cúú i̱vi̱ ndiyu̱u̱ á i̱vi̱ ndija̱ta. \p \v 25 Ta ndaja coo mé tiempo cán na̱sahi̱in in da̱ta̱a naní Simeón ñuu Jerusalén cán. Ta na̱sacuu da in ta̱a va̱ha ndiva̱ha, da̱ cája cáhnu Ndióxi̱. Ta ndáti da xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ chindahá Ndióxi̱ in da̱ chindeé na̱ Israel já ná a̱ ndóho ga̱ ini na. Ta na̱ndicutú nda̱a̱ ínima̱ dá xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. \v 26 Ta mé a̱ cán quéa̱ na̱cachi xi̱hi̱n dá ña̱ a̱ quíví toho da ja̱nda̱ quia̱hva ná cuni táhyí da̱ Cristo, mé a̱ na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ tu̱hun a chindahá a̱. \v 27 Ta mé ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ndáca Simeón cua̱ha̱n da̱ veñu̱hu mé qui̱vi̱ na̱xi̱nu̱ María xi̱hi̱n José cán caja na xi̱hi̱n Jesús tá quia̱hva sáhndá ley Moisés caja na. \v 28 Tá na̱ndique táhan da xi̱hi̱n ná já na̱tiin da Jesús já na̱sañehe ndaa da a̱. Já na̱casáhá da̱ cája cáhnu da Ndióxi̱ já cáchí da̱ já: \q1 \v 29 Tátá Ndióxi̱, sa̱ cuu quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ quivi yaa i̱ viti, \q1 jáchi̱ sa̱ na̱jáxi̱nu̱ co̱o ndó nu̱ú tu̱hun ndó, ña̱ na̱sa̱ha̱n ndó nu̱ú ye̱he̱, da̱ cúú mozo ndo̱. \q1 \v 30 Jáchi̱ na̱xini i̱ xi̱hín nu̱ú i̱ mé a̱ na̱chindahá ndó jáca̱cu nde̱he̱. \q1 \v 31 Na̱sacu ndó a̱ ña̱ ná jáca̱cu a ndaja táha̱n ña̱yivi. \q1 \v 32 Mé a̱ yóho jándiye̱he̱ a̱ nu̱ú na̱ co̱ó na̱quixi chi̱chi Israel. \q1 Ta sa̱ha̱ mé a̱ yóho ca̱ha̱n va̱ha ña̱yivi sa̱há na̱ Israel, na̱ cúú cuéntá mé ndo̱, na̱cachi Simeón. \p \v 33 Chí na̱catóntó José xi̱hi̱n María táa jo̱ho na ña̱ cáha̱n Simeón sa̱ha̱ Jesús. \v 34 Tá na̱ndihi na̱xi̱ca̱ ta̱hví Simeón nu̱ Ndióxi̱ sa̱ha̱ ná a̱nda̱ já na̱casáhá cáchí da̱ já xi̱hi̱n María, náná Jesús: \p —Na̱ca̱xi Ndióxi̱ ta̱a loho yóho ña̱ ná caja da ná cu̱hu̱n cua̱há na̱ Israel ndoho ini na ta caja da ña̱ ná ca̱cu ínima̱ cua̱há na̱ cán. Na̱quixi da nu̱ Ndióxi̱ joo candají cua̱ha̱ ná da̱ \v 35 já náha̱ táhyí ña̱ cáhvi ini in in na̱ cán. Ta yóhó, María ta̱hvi̱ ndiva̱ha inún sa̱há ña̱ yóho ta cacuu a tátu̱hun tuxú na̱ machiti ínimu̱n —na̱cachi Simeón xi̱hi̱n María. \p \v 36 Ta mé cán na̱sahi̱in ri in ñá naní Ana, ñá jáya̱ha tu̱hun cáha̱n Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. Ta na̱sacuu ñá ja̱hyi da̱ naní Fanuel, da̱ na̱quixi chi̱chi Aser. Mé Ana yóho na̱cayatá ña̱. Tá yúta̱ ñá na̱tanda̱ha̱ ña̱ joo u̱sa̱ la̱á cui̱a̱ na̱sahi̱in ñá xi̱hi̱n yíi̱ ña̱ já na̱xi̱hi̱ da̱. \v 37 Ta viti sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱mi̱ jícó co̱mí cui̱a̱ íin cuáa̱n ña̱. Ñuú ta ndiví íin tuun ñá veñu̱hu cája cáhnu ñá Ndióxi̱. Xíjuhun ñá ta xíca̱ ta̱hví ña̱ nu̱ mé á. \v 38 Mé hora íin Simeón ndítúhún da̱ xi̱hi̱n María já na̱xi̱nu̱ co̱o Ana cán. Ta tá na̱ndihi na̱ndiquia̱hva ñá ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ já na̱casáhá cáha̱n ñá sa̱há ña̱ loho Jesús cán nu̱ú ña̱yivi, na̱ ndáti quixi qui̱ví chindahá Ndióxi̱ da̱ chindeé na̱ ñuu Jerusalén. Ta cáchí ñá ña̱ jivi mé Jesús cán quéa̱ ndáti na quixi. \s1 Tá na̱ndicó co̱o na ñuu Nazaret \p \v 39 Tá na̱ndihi na̱caja José xi̱hi̱n María ña̱ sáhndá ley Moisés cája na̱ cán já cuanúhu̱ na̱ ñuu Nazaret, ña̱ ndáca̱a̱n estado Galilea cán. \v 40 Ta mé ta̱a loho Jesús sáhnu da ta ndíndacú da̱. Ta joho ndíndíchí ga̱ ví ji̱ni̱ dá cua̱ha̱n da̱. Ta cua̱há ndiva̱ha ña̱ma̱ni̱ cája Ndióxi̱ xi̱hi̱n dá. \s1 Ndáca̱a̱n Jesús veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén \p \v 41 Tá nu̱ cuía̱ sáhan náná tátá Jesús víco̱ pascua ñuu Jerusalén. \v 42 Ta tá na̱xi̱nu̱ Jesús u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱ já ndáca táhan mé á xi̱hi̱n ná tá cua̱ha̱n na̱ víco̱ ñuu Jerusalén cán jáchi̱ já na̱sahi̱in costumbre ña̱yivi cája na tañu víco̱ cán. \v 43 Ta tá sa̱ na̱ya̱ha víco̱ cán já na̱ndicó co̱o José xi̱hi̱n María cua̱ha̱n na̱. Joo co̱ó na̱xini na ña̱ na̱cando̱o Jesús ñuu Jerusalén cán. \v 44 Tañu ña̱yivi cua̱ha̱ cán cátáhan da va̱xi da, na̱ca̱hán na̱. Ta tá sa̱ na̱xi̱nu̱ níí in qui̱vi̱ xíca na cua̱ha̱n na̱ já na̱casáhá ndínducú na̱ da̱ tañu ña̱yivi cúú táhan na xi̱hín tañu na̱ xíní táhan xi̱hi̱n ná. \v 45 Joo co̱ó na̱ndiñe̱he̱ ná da̱. A̱nda̱ já na̱ndicó co̱o tucu na ñuu Jerusalén ndínducú na̱ da̱. \p \v 46 Ja̱nda̱ qui̱ví u̱ni̱ ví já na̱ndiñe̱he̱ ná Jesús ini veñu̱hu cáhnu cán. Cáa íin coo da tañu na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán. Táa jo̱ho da nu̱ cáha̱n na̱ ta ndáca̱ tu̱hún da̱ na̱ sa̱há java ga̱ ña̱ha. \v 47 Ta chí cátóntó tócó ndihi ña̱yivi tá xíni̱ jo̱ho na tu̱hun ndúcú ñehe da nu̱ú na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán jáchi̱ náha̱ ña̱ ndíchí ji̱ni̱ dá. \v 48 Tá na̱xini María xi̱hi̱n José ña̱ ndáca̱a̱n Jesús tañu na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán já na̱catóntó na̱. A̱nda̱ já na̱cachi María já xi̱hi̱n Jesús: \p —Ja̱hyi ma̱ní i̱. Ndá cuéntá quéa̱ na̱cajún ña̱ yóho xi̱hín nde̱. Ye̱he̱ xi̱hi̱n tátún a̱ ju̱ú quia̱hva ndícani ini nde̱ xíca nuu nde̱ ndínducú nde̱ yo̱hó —na̱cachi María xi̱hi̱n Jesús. \p \v 49 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ ndínducú ndó ye̱he̱. Á co̱ xíni̱ toho ndó ña̱ ndítahan ndi̱hi ini i̱ cája i̱ chuun na̱sahnda tátá i̱, mé á íin indiví nu̱ú i̱ cája i̱, va̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 50 Joo ni María ni José co̱ó na̱canda̱a̱ ini na ña̱ na̱cachi Jesús cán xi̱hi̱n ná. \p \v 51 A̱nda̱ já na̱ndicó co̱o Jesús cua̱ha̱n xi̱hi̱n ná ñuu Nazaret. Ta na̱caja da tócó ndihi ña̱ cúni̱ na̱. Ta na̱ndicu̱hu̱n ini María ña̱ na̱caja Jesús ini veñu̱hu cáhnu cán. \v 52 Ta sáhnu Jesús ta cáta̱cu̱ ini da cua̱ha̱n. Ta cáji̱i̱ ini Ndióxi̱ xi̱hi̱n ña̱ cája Jesús. Ta quia̱hva já cáji̱i̱ ri ini ña̱yivi va xi̱hín ña̱ cája da. \c 3 \s1 Cásáhá Juan cáha̱n da̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi yucú íchí cán \r (Mt. 3:1-12; Mr. 1:1-8; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Tá na̱xi̱nu̱ sa̱hu̱n cui̱a̱ cómí Tiberio cuéntá sa̱há ña̱yivi ñuyíví já na̱sacuu Poncio Pilato gobernador nu̱ú na̱ ndúu estado Judea. Ta da̱ naní Herodes na̱sacuu gobernador nu̱ú na̱ ndúu estado Galilea. Ta ñani Herodes, da̱ naní Felipe cán na̱sacuu gobernador nu̱ú na̱ ndúu Iturea xi̱hín nu̱ú na̱ ndúu Traconite. Ta da̱ naní Lisanias na̱sacuu gobernador nu̱ú na̱ ndúu Abilinia. \v 2 Ta Anás xi̱hi̱n Caifás na̱sacuu da̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ ndíhi ju̱tu̱. Mé tiempo cán na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ xi̱hi̱n Juan, da̱ cúú ja̱hyi Zacarías, mé nu̱ íin da yucú íchí cán. \v 3 A̱nda̱ já na̱ya̱ha Juan ndíjáá ñuu válí ñúhu yuhú yu̱ta Jordán cán. Ta cáxi tu̱hun da nu̱ú ña̱yivi ña̱ ndítahan nu̱ ná jándacoo na ña̱ núu cája na já ná caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi na ta já ná candúta̱ ná. \v 4 Tócó ndihi ña̱ yóho na̱ya̱ha tá íin na̱cachi Isaías tá na̱ca̱hyí da̱ sa̱nahá: \q1 Va̱xi qui̱vi̱ tá ca̱ha̱n cóhó in da tañu yúcu̱ íchí ta cachi da já: \q1 “Caja tia̱hva ndó íchi̱ nu̱ú quixi xitoho í, \q1 ta cuná ndó in ichí nda̱cú nu̱ mé á ña̱ ná ndi̱hvi a ínima̱ ndo̱. \q1 \v 5 Tócó ndihi ña̱ cúú táhvi̱ ná ndicutú ndihi a. \q1 Tócó ndihi yúcu̱ xi̱hín xi̱qui̱ ná ndica̱va̱ nda̱a̱ ndihi a. \q1 Tócó ndihi ichí ndíca̱va̱ ná ndinda̱cú ndihi a. \q1 Ta íchi̱ ña̱ co̱ íin nda̱a̱ nu̱u̱ ndinda̱a̱ ndihi nu̱ á. \q1 \v 6 Ta tócó ndihi ña̱yivi ndúu ñuyíví cuni na ndá quia̱hva jáca̱cu Ndióxi̱ ña̱yivi”, já cáchí tutu na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá ndiva̱ha. \p \v 7 Ta na̱casáhá ña̱yivi ndái cuu na nu̱ íin Juan ña̱ ná jácandúta̱ da̱ na̱ joo na̱casáhá xójo̱ ndiva̱ha ini da xi̱hi̱n ná já cáchí da̱ já: \p —Mé ndó cúú ndó tátu̱hun co̱o jáchi̱ cúú ndó na̱ quini. Cáhán ndo̱ ña̱ a̱ jándoho ga̱ Ndióxi̱ ini ndó sa̱há cua̱chi ndó tá ná candúta̱ ndo̱ va̱tí cája tá cája ndó cua̱chi. \v 8 Xíní ñúhú caja ndó ña̱ va̱ha já ná cuni ña̱yivi ña̱ mé a̱ nda̱a̱ táhyí na̱jándicoo ndó ña̱ núu na̱sacaja ndó jihna. Ta a̱ cáhán ndo̱ ña̱ jáca̱cu Ndióxi̱ ndo̱hó sa̱há ña̱ cúú ndó na̱ na̱quixi chi̱chi Abraham. Jáchi̱ co̱ó sa̱ha̱ toho ña̱ ja̱n nu̱ Ndióxi̱ tá co̱ jándacoo ndó cua̱chi ndó. Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ja̱nda̱ yu̱u̱ ndúu nu̱ ñúhu̱ ja̱n cuu caja Ndióxi̱ ña̱ ná nduu a ña̱yivi quixi chi̱chi Abraham. \v 9 Mé ndó cúú ndó tátu̱hun in yíto̱, dó sa̱ na̱tiin na hacha cua̱ha̱n na̱ cahnda na. Ta tócó ndihi yíto̱, dó co̱ sáhan cui̱hi va̱ha nu̱u̱, ta̱hnda̱ do̱ ta que̱e dó nu̱ ñúhu̱ ca̱yi̱ do̱. Quia̱hva já caja rí Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndóhó tá co̱ cúni̱ ndó ndicó co̱o ini ndó nu̱ mé á —na̱cachi Juan xi̱hín ña̱yivi cán. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱casáhá ña̱yivi cán ndáca̱ tu̱hún na̱ da̱ já cáchí na̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ndía̱ ndítahan nu̱ú nde̱ caja nde̱. \p \v 11 Já cáchí Juan já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá na̱ ndúu i̱vi̱ cotó ná quia̱hva na in a nu̱ú na̱ co̱ó ña̱ha nu̱u̱. Ta ndá na̱ íin ña̱ cuxu ná cahnda java táhan na ña̱ xi̱hín na̱ co̱ó a̱ nu̱u̱ —cáchí Juan xi̱hín na̱ cán. \p \v 12 Tañu na̱ na̱ndai cuu cán na̱xi̱nu̱ ri java da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto ña̱ candúta̱ dá. Ta na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Juan já na̱cachi da já: \p —Maestro, ndía̱ ndítahan nu̱ú nde̱ caja nde̱. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi Juan já xi̱hi̱n dá: \p —Quehe ndó jiu̱hún nu̱ú ña̱yivi tá quia̱hva sáhndá ley cuití va quehe ndó —na̱cachi Juan xi̱hín da̱ cán. \p \v 14 Ta jári java da̱ cúú soldado na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Juan já na̱cachi da já: \p —Ta nde̱he̱ ri ndía̱ ndítahan caja nde̱. \p Já na̱cachi Juan já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ cándaa ndó ña̱ cómí ña̱yivi. A̱ jáyi̱hví ndó na̱ sa̱há ña̱ ná quia̱hva na ña̱ha nu̱ ndo̱. Ta ni a̱ jácojo ndó cua̱chi ja̱ta̱ ná tá co̱ó na̱caja na ña̱. Ta xíní ñúhú coo va̱ha ini ndó xi̱hín ya̱hvi quéhe ndó sa̱há chuun cája ndó —na̱cachi Juan xi̱hín da̱ cán. \p \v 15 Tócó ndihi ña̱yivi ndíhi ini na jáchi̱ cúni̱ na̱ canda̱a̱ ini na ña̱ á mé Juan cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 16 Joo na̱ndica̱ha̱n Juan xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ cája ndúta̱ i̱ ndo̱hó xi̱hín ticui̱í. Joo va̱xi inga da ta da̱ cán cúú da̱ jándicutú ínima̱ ndo̱ xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ta ña̱ cán cacuu a tátu̱hun ñúhu̱ cáyi̱. Ta da̱ cán íin cua̱ha̱ chága̱ ndée̱ dá a̱ ju̱ú ga̱ ye̱he̱. Ta chí co̱ó sa̱há i̱ ndica xítí i̱ nu̱ dá ña̱ ndaxí i̱ correa ndu̱sa̱ dá. \v 17 Mé da̱ va̱xi cán ca̱xi da ña̱yivi va̱ha tañu ña̱yivi quini. Cúú á tátu̱hun in da̱ta̱a tá jáxi̱xi da trigo xi̱hi̱n pala já ná quee xe̱he̱ á já cacu va̱ha da ña̱. Ta xe̱he̱ na̱cana cán cu̱hu̱n a̱ ca̱yi̱ a̱ xi̱hi̱n ñúhu̱ i̱ta̱ ña̱ a̱ ndáhva̱ toho —na̱cachi Juan. \p \v 18 Quia̱hva joho na̱ca̱ha̱n Juan nu̱ú ña̱yivi tá na̱ca̱xi tu̱hun da tu̱hun va̱ha nu̱ ná. Ta cua̱há java ga̱ ña̱ha cáha̱n da̱ xi̱hi̱n ná caja na. \v 19 Inga ña̱ha na̱caja da quéa̱ na̱jána̱ni da Herodes, da̱ cúú gobernador jáchi̱ na̱sahi̱in Herodes xi̱hín Herodías, ñá cúú ñájíhí ñani da, Felipe. Ta na̱jána̱ni Juan da̱ sa̱há java ga̱ ña̱ núu na̱caja da. \v 20 Joo na̱caja jóhó Herodes mé dá ta co̱ó na̱xeen da coo jo̱ho da nu̱ cáha̱n Juan xi̱hi̱n dá. Ña̱ na̱caja da quéa̱ na̱caja chága̱ da̱ ña̱ núu tá na̱chica̱a̱n da̱ Juan veca̱a. \s1 Tá na̱candúta̱ Jesús \r (Mt. 3:13-17; Mr. 1:9-11) \p \v 21 Tá cáma̱ní ndáca̱a̱n Juan veca̱a, cája ndúta̱ dá ña̱yivi ta já na̱jácandúta̱ ri da Jesús. Ta nani xíca̱ ta̱hví Jesús nu̱ Ndióxi̱ já na̱nu̱na̱ indiví. \v 22 Ta na̱nuu ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ja̱ta̱ Jesús. Ta na̱saca̱a ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ yóho tá quia̱hva cáa in ndija̱ta. Tá na̱ndihi já na̱xini jo̱ho na ña̱ cáha̱n in a indiví já na̱cachi a já: \p —Yóhó cúún ja̱hyi ma̱ní i̱ ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini i̱ xu̱hu̱n —na̱cachi a. \s1 Ña̱ yóho cúú qui̱ví na̱ na̱sacuu tásáhnu jícó Jesús \r (Mt. 1:1-17) \p \v 23 Na̱sandaca̱a̱n Jesús tátu̱hun o̱co̱ u̱xu̱ cui̱a̱ tá na̱casáhá jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. Ta na̱ca̱hán ña̱yivi ña̱ na̱sacuu a ja̱hyi José. Ta José cán na̱sacuu da ja̱hyi Elí, \v 24 ta tátá Elí na̱sananí Matat. Ta tátá Matat na̱sananí Leví. Ta tátá Leví na̱sananí Melqui. Ta tátá Melqui na̱sananí Jana. Ta tátá Jana na̱sananí José. \v 25 Ta tátá José na̱sananí Matatías. Ta tátá Matatías na̱sananí Amós. Ta tátá Amós na̱sananí Nahum. Ta tátá Nahum na̱sananí Esli. Ta tátá Esli na̱sananí Nagai. \v 26 Ta tátá Nagai na̱sananí Maat. Ta tátá Maat na̱sananí Matatías. Ta tátá Matatías na̱sananí Semei. Ta tátá Semei na̱sananí José. Ta tátá José na̱sananí Judá. \v 27 Ta tátá Judá na̱sananí Joana. Ta tátá Joana na̱sananí Resa. Ta tátá Resa na̱sananí Zorababel. Ta tátá Zorababel na̱sananí Salatiel. Ta tátá Salatiel na̱sananí Neri. \v 28 Ta tátá Neri na̱sananí Melqui. Ta tátá Melqui na̱sananí Adi. Ta tátá Adi na̱sananí Cosam. Ta tátá Cosam na̱sananí Elmodam. Ta tátá Elmodam na̱sananí Er. \v 29 Ta tátá Er na̱sananí Josué. Ta tátá Josué na̱sananí Eliezer. Ta tátá Eliezer na̱sananí Jorim. Ta tátá Jorim na̱sananí Matat. \v 30 Ta tátá Matat na̱sananí Leví. Ta tátá Leví na̱sananí Simeón. Ta tátá Simeón na̱sananí Judá. Ta tátá Judá na̱sananí José. Ta tátá José na̱sananí Jonán. Ta tátá Jonán na̱sananí Eliaquim. \v 31 Ta tátá Eliaquim na̱sananí Melea. Ta tátá Melea na̱sananí Mainán. Ta tátá Mainán na̱sananí Matata. Ta tátá Matata na̱sananí Natán. \v 32 Ta tátá Natán na̱sananí David. Ta tátá David na̱sananí Isaí. Ta tátá Isaí na̱sananí Obed. Ta tátá Obed na̱sananí Booz. Ta tátá Booz na̱sananí Salmón. Ta tátá Salmón na̱sananí Naasón. \v 33 Ta tátá Naasón na̱sananí Aminadab. Ta tátá Aminadab na̱sananí Aram. Ta tátá Aram na̱sananí Esrom. Ta tátá Esrom na̱sananí Fares. Ta tátá Fares na̱sananí Judá. \v 34 Ta tátá Judá na̱sananí Jacob. Ta tátá Jacob na̱sananí Isaac. Ta tátá Isaac na̱sananí Abraham. Ta tátá Abraham na̱sananí Taré. Ta tátá Taré na̱sananí Nacor. \v 35 Ta tátá Nacor na̱sananí Serug. Ta tátá Serug na̱sananí Ragau. Ta tátá Ragau na̱sananí Peleg. Ta tátá Peleg na̱sananí Heber. Ta tátá Heber na̱sananí Sala. \v 36 Ta tátá Sala na̱sananí Cainán. Ta tátá Cainán na̱sananí Arfaxad. Ta tátá Arfaxad na̱sananí Sem. Ta tátá Sem na̱sananí Noé. Ta tátá Noé na̱sananí Lamec. \v 37 Ta tátá Lamec na̱sananí Matusalén. Ta tátá Matusalén na̱sananí Enoc. Ta tátá Enoc na̱sananí Jared. Ta tátá Jared na̱sananí Mahalaleel. Ta tátá Mahalaleel na̱sananí Cainán. \v 38 Ta tátá Cainán na̱sananí Enós. Ta tátá Enós na̱sananí Set. Ta tátá Set na̱sananí Adán. Ta Ndióxi̱ na̱cava̱ha Adán. \c 4 \s1 Xíto ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ Jesús \r (Mt. 4:1-11; Mr. 1:12-13) \p \v 1 Tá na̱ndihi cán na̱quee Jesús yu̱ta Jordán. Ta na̱ndicutú nda̱a̱ ínima̱ mé á xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ta mé a̱ cán na̱sandaca Jesús na̱sa̱ha̱n yucú íchí nu̱ú co̱ ndúu ña̱yivi. \v 2 Ta cán na̱sahi̱in Jesús ti̱xi i̱vi̱ jico qui̱vi̱ ta na̱xito ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ mé á. Ta tócó ndihi qui̱vi̱ cán co̱ó na̱xixi a ta tá na̱ndihi já na̱casáhá cuíco a. \v 3 A̱nda̱ já na̱cachi tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Tá ta̱ jivi ndusa ja̱hyi Ndióxi̱ cúún, cahnda chuun ña̱ ná nduu yu̱u̱ yóho pan. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ri̱ já na̱cachi a já: \p —Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “A̱ ju̱ú pan cuití cuxu ña̱yivi já catacu na, va̱ha. Xíní ñúhú caja ri na ña̱ sáhndá tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ ná já quéa̱ ná cuu catacu na nu̱ Ndióxi̱”, —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n rí cán. \p \v 5 Tá na̱ndihi já ndáca tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán Jesús na̱sa̱ha̱n rí in ji̱ni̱ yucú jícó xi̱hi̱n á já na̱na̱ha̱ rí tócó ndihi ñuu ndúu ñuyíví nu̱ á in tóo loho joho. \v 6 A̱nda̱ já na̱cachi rí já xi̱hi̱n á: \p —Cande̱hé ndaja náhnu cúú ñuu ndúu ñuyíví ta ye̱he̱ sáhndá i̱ chuun nu̱ú ndaja táha̱n ña̱ ta cuu jasá i̱ ña̱ nu̱ yóhó jáchi̱ cuu jasá i̱ ña̱ yo nu̱ cúni̱ mí i̱ jasá i̱ ña̱. \v 7 Ta quia̱hva i̱ ña̱ nu̱u̱n tá ná caxítún nu̱ú i̱ caja cáhnún ye̱he̱ —na̱cachi rí xi̱hi̱n á. \p \v 8 Joo na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ri̱ já cáchí a̱ já: \p —Satanás, cuáhán caxoo jáchi̱ já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “In túhún Ndióxi̱, xitohún ndítahan caja cáhnún ta in túhún mé á ndítahan caja ndívún nu̱u̱” —na̱cachi Jesús xi̱hín tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán. \p \v 9 Tá na̱ndihi já ndáca tucu tiñáhá sa̱cua̱ha̱ cán Jesús na̱sa̱ha̱n rí ñuu Jerusalén xi̱hi̱n á. Ta na̱jándaa rí a̱ nu̱ jícó ji̱ni̱ veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n cán já na̱cachi rí já xi̱hi̱n á: \p —Tá ta̱ jivi ndusa ja̱hyi Ndióxi̱ cúún jácana mún chí ni̱nu̱. \v 10 Jáchi̱ nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ ndáa̱ in tu̱hun ña̱ cáchí a̱ já: \q1 Cahnda Ndióxi̱ chuun nu̱ táto̱ mé á ña̱ ná candaa na yo̱hó. \q1 \v 11 Ta ndiñehe ndáha̱ ná yo̱hó já quéa̱ ná a̱ ndícue̱he̱ sa̱hu̱n tá ná cachihin sa̱hu̱n xi̱hín yu̱u̱, cáchí tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi rí xi̱hi̱n Jesús. \p \v 12 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ri̱ já cáchí a̱ já: \p —Íin inga tucu nu̱ú na̱ca̱hyi̱ tu̱hun Ndióxi̱ ta cáchí a̱ já: “A̱ cóto ndojó tohún Ndióxi̱, xitohún” —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n rí cán. \p \v 13 Ña̱ cán quéa̱ na̱quee xóo tóo tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nu̱ Jesús ta na̱quee rí cua̱ha̱n ri̱ jáchi̱ co̱ó na̱ñe̱he̱ íní ri̱ ndá quia̱hva coto ndojó chága̱ rí a̱. \s1 Tá na̱casáhá cáxi tu̱hun Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ estado Galilea \r (Mt. 4:12-17; Mr. 1:14-15) \p \v 14 Ta ndaja coo na̱ndicó co̱o Jesús estado Galilea. Ta íin cua̱há ndée̱ a̱ jáchi̱ na̱ndicutú nda̱a̱ ínima̱ mé á xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱. Ta ndijáá ña̱yivi ndúu cán na̱casáhá na̱ cáha̱n na̱ sa̱ha̱ mé á. \v 15 Ta na̱casáhá a̱ jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi ini veñu̱hu in in ñuu na. Ta tócó ndihi na cáha̱n va̱ha na sa̱há ña̱ cája mé á. \s1 Tá na̱sahi̱in Jesús ñuu Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Mr. 6:1-6) \p \v 16 Tá na̱ndihi já cuanúhu̱ Jesús ñuu Nazaret nu̱ú na̱sahnu a. Ta mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná cán, na̱sa̱ha̱n mé á veñu̱hu. Ta na̱caja tá quia̱hva sá caja mé á já na̱nda̱ca̱ ndichi a cahvi a tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. \v 17 Na̱sa̱ha̱n na̱ libro na̱ca̱hyí profeta Isaías nu̱ á ña̱ ná cahvi a ña̱ nu̱ú na̱ ndúu veñu̱hu cán. Ta tá na̱suná a̱ libro cán já na̱ndiñe̱he̱ á nu̱ ndáa̱ ña̱ cáchí a̱ já: \q1 \v 18 Chútú nda̱a̱ ínima̱ i̱ xi̱hi̱n ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱, \q1 jáchi̱ na̱ca̱xi mé á ye̱he̱ ña̱ ná cu̱hu̱n i̱ ca̱xi tu̱hun i̱ tu̱hun sa̱á ña̱ va̱ha nu̱ú na̱ nda̱hví. \q1 Ta na̱chindahá mé á ye̱he̱ ña̱ ná ndaja va̱ha i̱ na̱ íin cuéha̱ ini. \q1 Ta na̱chindahá mé á ye̱he̱ ña̱ ná ca̱xi tu̱hun i̱ nu̱ú na̱ ndúu ndahá tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ndá quia̱hva caja na queta na ndáha̱ ri̱. \q1 Ta na̱chindahá mé á ye̱he̱ ña̱ ná cuná i̱ nduchú núú na̱ cua̱á já ná cuu cande̱hé na̱. \q1 Ta na̱chindahá a̱ ye̱he̱ ña̱ ná candaa i̱ ña̱ ndóho ini ña̱yivi. \q1 \v 19 Ta na̱chindahá mé á ye̱he̱ ña̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hín ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o tiempo va̱ha ndiva̱ha jáchi̱ cúni̱ Ndióxi̱ caja cua̱há ña̱ma̱ni̱ xi̱hín ña̱yivi, já cáchí ña̱ na̱cahvi Jesús nu̱ú na̱ cán. \p \v 20 Tá na̱ndihi já na̱chicaji Jesús libro cán já na̱ndiquia̱hva mé á ña̱ nu̱ú da̱ cája chúun veñu̱hu cán ta na̱saco̱o a. Na̱ ñúhu veñu̱hu cán sánde̱hé na̱ nu̱ mé á. \v 21 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Mé qui̱vi̱ viti na̱xini ndó na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱ca̱hyí Isaías sa̱nahá ndiva̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 22 Ta ndijáá ña̱yivi cán cáha̱n va̱ha na sa̱ha̱ Jesús ta cátóntó na̱ sa̱há ña̱ ndató ndiva̱ha tu̱hun cáha̱n xi̱hi̱n ná. Já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Á a̱ ju̱ú da̱ yóho cúú ja̱hyi José cán —cáchí na̱ cáha̱n xi̱hi̱n táhan na. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán já: \p —Cája i̱ cuéntá cúni̱ ndó cachi ndó tu̱hun yóho xi̱hín i̱: “Yo̱hó, da̱ cúú doctor ndaja va̱ha jihna mún.” Ta xi̱hín ña̱ yóho cúni̱ ndó cachi ndó xi̱hín i̱: “Ña̱ náhnu na̱xini jo̱ho nde̱ na̱cajún ñuu Capernaum cán, caja ña mé ñuu mún yóho ná cuni nde̱.” \p \v 24 A̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n chága̱ Jesús xi̱hi̱n ná já na̱cachi tucu a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ni in túhún toho ña̱yivi co̱ ndíquehe va̱ha na profeta mé ñuu da. \v 25 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Tá na̱sahi̱in profeta Elías sa̱nahá já na̱sanduu cua̱há ri na̱ cuáa̱n tañu ña̱yivi Israel ta na̱ndoho ndiva̱ha ini na jáchi̱ na̱quixi in jo̱co ndeé ndiva̱ha sa̱há ña̱ co̱ó na̱cuun ja̱vi̱ ti̱xi u̱ni̱ cui̱a̱ java. \v 26 Joo co̱ó na̱chindahá toho Ndióxi̱ Elías ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ chindeé da̱ na̱ ndúu nación Israel cán. Ña̱ na̱caja Ndióxi̱ quéa̱ na̱chindahá a̱ da̱ nu̱ú in ñá cuáa̱n na̱sahi̱in ñuu Sarepta yati ñuu Sidón cán. \v 27 Ta quia̱hva já na̱sahi̱in ri tiempo tá na̱sacuu Eliseo profeta. Mé tiempo cán na̱sanduu cua̱há na̱ na̱ndoho cue̱he̱ táhyi̱ nación Israel cán. Joo in túhún da̱ na̱ndaja va̱ha da̱ cán, da̱ naní Naamán, da̱ na̱quixi ñuu tóho̱ naní Siria —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 28 Tá na̱xini jo̱ho na̱ ñúhu veñu̱hu cán ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná já na̱xo̱jo̱ ndiva̱ha ini na xi̱hi̱n á. \v 29 Já na̱ndicui̱ta na xi̱hi̱n á ta na̱tavá na̱ Jesús yuhú ñuu. Ta cán na̱jándaa na a̱ ji̱ni̱ yucú jícó nu̱ cánúu ñuu cán. Já na̱ca̱hán na̱ chindahá nihni na a̱ ja̱nda̱ ni̱nu̱. \v 30 Joo na̱ya̱ha Jesús cua̱ha̱n nu̱ ná já na̱quee a cua̱ha̱n va. \s1 In da̱ na̱sa̱ndaca̱a̱n ínima̱ quini ini \r (Mr. 1:21-28) \p \v 31 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n ñuu Capernaum, ña̱ ndáca̱a̱n estado Galilea. Ta cán na̱casáhá jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná. \v 32 Ta chí cátóntó na̱ tá quia̱hva jána̱ha̱ Jesús nu̱ ná jáchi̱ cáha̱n mé á tátu̱hun in da̱ íin sa̱ha̱ cahnda chuun. \p \v 33 Mé ini veñu̱hu nu̱ ndáca̱a̱n Jesús jána̱ha̱ cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ ndáca̱a̱n in ínima̱ quini ini. Já na̱cayuhú ínima̱ quini cán nu̱ Jesús já cáchí ri̱ já: \p \v 34 —Jándacoo táji̱ nde̱he̱, Jesús, da̱ ñuu Nazaret. Ndá cuéntá quéa̱ quíhvi nuún xi̱hín nde̱. A̱ vásún jándihún sa̱há nde̱. Sa̱ xíni̱ va̱ha i̱ yo̱hó ta cánda̱a̱ cáxí ini i̱ ña̱ cúún in da̱ yi̱i̱ na̱chindahá Ndióxi̱ —na̱cachi ínima̱ quini cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱casáhá Jesús jána̱ni a ínima̱ quini ndáca̱a̱n ini da̱ta̱a cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ri̱: \p —Caji yúhu̱n ta janí da̱ yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ri̱. \p Tá na̱cachi a já chí na̱jándacava rí quini da̱ta̱a nu̱ú na̱ cán já na̱queta rí ini da̱ cán. Ta co̱ó na̱caja rí ni in ña̱ núu xi̱hi̱n dá. \v 36 Tócó ndihi ña̱yivi na̱sanduu cán na̱yi̱hví ndiva̱ha na. Ta já na̱casáhá cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Íin ndiva̱ha sa̱há tu̱hun cáha̱n Jesús yóho jáchi̱ xi̱hín ña̱ cáha̱n da̱ sáhndá da̱ chuun xi̱hi̱n ndée̱ dá ta tává da̱ ínima̱ quini ta chí quée rí cua̱ha̱n ri̱ —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 37 Ta níí cúú ñuu válí cán na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱ha̱ Jesús. \s1 Ndája va̱ha Jesús ñá cúú xo̱jo Simón Pedro \r (Mt. 8:14-15; Mr. 1:29-31) \p \v 38 A̱nda̱ já na̱quee Jesús veñu̱hu cán já cua̱ha̱n vehe in da̱ naní Simón. Tá na̱xi̱nu̱ a̱ cán já na̱qui̱hvi a ini vehe da. Ta na̱xini a ña̱ quíhvi̱ ñá cúú xo̱jo Simón cán, ña̱ chíca̱a̱n cáhni̱ ndeé ña̱. Chí na̱xi̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná ndaja va̱ha mé á ña̱. \v 39 A̱nda̱ já na̱cayati Jesús nu̱ ña̱ já na̱sahnda chuun nu̱ú cue̱he̱ cán ña̱ ná quee a. Já na̱ndindaa ña̱ chíca̱a̱n cáhni̱ á ña̱ chí i̱vi̱ la̱á na̱ndico̱o ñá já na̱casáhá cája ndíví ñá ña̱ cuxu na. \s1 Ndája va̱ha Jesús cua̱há na̱ quíhvi̱ \r (Mt. 8:16-17; Mr. 1:32-34) \p \v 40 Tá na̱que̱ta nuu ca̱ndii mé qui̱vi̱ cán já ñéhe ña̱yivi na̱ quíhvi̱ ndúu nu̱ ná na̱xi̱nu̱ na̱ nu̱ Jesús. Tá nu̱ú cue̱he̱ na̱sa̱ndoho na̱ cán ta tá na̱chinúu Jesús ndáha̱ á ji̱ní in in na já na̱ndiva̱ha na na̱caja mé á. \v 41 Ta cua̱ha̱ táhan na̱ quíhvi̱ cán na̱cana ínima̱ quini ini na na̱caja mé á. Ta tá quéta rí quini cán já cáyuhú cóhó ri̱ nu̱ Jesús já cáchí ri̱ já: \p —Yóhó cúún in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱ —cáchí ri̱ xi̱hi̱n Jesús. \p Joo na̱jána̱ni Jesús ínima̱ quini cán ta co̱ cúni̱ a̱ quia̱hva ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná ca̱ha̱n ri̱ jáchi̱ xíni̱ va̱ha rí cán ña̱ cúú mé á Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. \s1 Jána̱ha̱ Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu estado Galilea \r (Mr. 1:35-39) \p \v 42 Tá na̱ti̱vi inga qui̱ví ita̱a̱n já na̱quee Jesús ñuu cán ta cua̱ha̱n in nu̱ cáa xóo. Joo na̱casáhá ña̱yivi ndínducú na̱ mé á ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ na̱ nu̱ íin a jáchi̱ cúni̱ na̱ caji na nu̱u̱ á ná a̱ jándacoo a na̱. \v 43 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndítahan nu̱ú i̱ cu̱hu̱n i̱ ca̱xi tu̱hun i̱ xi̱hín ña̱yivi ndúu java ga̱ ñuu ña̱ va̱xi qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Jáchi̱ chuun yóho na̱chindahá Ndióxi̱ ye̱he̱ va̱xi i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 44 Chí na̱xi̱ca nuu Jesús jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi ini veñu̱hu estado Galilea cán. \c 5 \s1 Cája Jesús ña̱ ná cuu tiin cua̱ha̱ ná ti̱yacá \r (Mt. 4:18-22; Mr. 1:16-20) \p \v 1 In tañu íin Jesús yuhú tañu̱hú naní Genesaret. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱taca ña̱yivi chí na̱casáhá cándíhi na Jesús jáchi̱ cúni̱ na̱ cuni jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱. \v 2 Ta na̱xini Jesús i̱vi̱ barco ndíta dó yati yuhú tañu̱hú cán. Co̱ó da̱ ñúhu ini dó jáchi̱ sa̱ na̱quee da̱ tává ti̱yacá ta yati jíi̱n va ndícata da ñúnu̱ dá. \v 3 A̱nda̱ já na̱qui̱hvi Jesús ini in táhan barco cán, do̱ cúú ña̱ha Simón. Ta na̱cachi Jesús xi̱hi̱n Simón ña̱ ná jácaxícá loho da do̱. Tá na̱ndihi já na̱saco̱o Jesús ini barco já na̱casáhá jána̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi ja̱nda̱ mé ini barco cán. \v 4 Ta tá sa̱ na̱ndihi na̱ca̱ha̱n xi̱hín ña̱yivi cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n Simón: \p —Cañehe barco yóho ná cu̱hu̱n dó xoo nu̱ cúná chága̱ ticui̱í ta jácanún ñúnu̱n tavún ti̱yacá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Simón tu̱hun nu̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, nini yaa ñuú na̱caja chúun nde̱ ña̱ ndúcú nde̱ tavá nde̱ ti̱yacá. Ta co̱ó ña̱ha na̱tavá nde̱. Joo tá sa̱ cáchí mé ndó já caja i̱ tá íin cáchí ndo̱ cu̱hu̱n i̱ jácana i̱ ñúnu̱ i̱ ini tañu̱hú —na̱cachi Simón xi̱hi̱n Jesús. \p \v 6 Ta tá na̱caja da ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá já a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ti̱yacá na̱tavá da̱ chí ja̱nda̱ ñúnu̱ dá cán na̱casáhá táhnda̱. \v 7 A̱nda̱ já na̱cuu ndáha̱ dá nu̱ú java ga̱ da̱ tává ti̱yacá ñúhu ini inga barco ña̱ ná quixi da chindeé táhan da xi̱hi̱n dá. A̱nda̱ já na̱quixi da̱ cán chindeé táhan da xi̱hi̱n Simón. Já na̱jácutú da̱ ndíví barco cán xi̱hín ti̱yacá chí ja̱nda̱ ndúcú caco̱o dó cán ca̱há tañu̱hú xi̱hín ña̱ cua̱há ti̱yacá na̱que̱e ini dó. \v 8 Tá na̱xini Simón Pedro cán ña̱ yóho já na̱caxítí da̱ nu̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —A̱ cáyati ndó nu̱ú i̱, xitoho i̱ jáchi̱ cúú u̱ in ta̱a cája cua̱chi. \p \v 9 Já na̱cachi Simón jáchi̱ na̱yi̱hví da̱. Ta quia̱hva já na̱yi̱hví da̱ na̱chindeé táhan xi̱hi̱n dá cán sa̱há ña̱ cua̱ha̱ nahá ti̱yacá na̱tavá da̱. \v 10 Quia̱hva já na̱yi̱hví ri Jacobo xi̱hi̱n Juan, da̱ cúú ja̱hyi Zebedeo. Ndíví da̱ yóho chíndeé táhan da xi̱hi̱n Simón cán. Ta já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n Simón: \p —A̱ cáyi̱hví tohún jáchi̱ viti casáhún caca nuún tavún ña̱yivi tañu cua̱chi tá quia̱hva na̱cajún tá na̱tavún ti̱yacá ini tañu̱hú —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 11 Ña̱ cán quéa̱ tá na̱tavá da̱ cán barco da̱ yuhú tañu̱hú cán já na̱jándacoo ndihi da ña̱ha da ta na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱ \r (Mt. 8:1-4; Mr. 1:40-45) \p \v 12 Ta ndaja coo íin Jesús in ñuu ta já na̱xi̱nu̱ co̱o in da̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱ nu̱ á. Ta tá na̱xini da Jesús já na̱caxítí da̱ nu̱ á ja̱nda̱ quia̱hva na̱cani ndaa nu̱u̱ dá nu̱ ñúhu̱. Já na̱casáhá xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ á já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Cuu ndaja va̱ha ndó ye̱he̱, xitoho i̱ tá cúni̱ ndo̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱cani ndaa ndáha̱ Jesús da̱ já na̱cachi a já: \p —Cúni̱ ña̱ ná ndiva̱hún ña̱ cán quéa̱ na̱ndiva̱hún viti —na̱cachi Jesús. \p Tá na̱cachi Jesús já chí i̱vi̱ la̱á na̱ndindaa cue̱he̱ táhyi̱ na̱ndoho da̱ cán. \v 14 A̱nda̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ dá ña̱ ná a̱ ndícani da nu̱ú ña̱yivi sa̱há ña̱ na̱caja xi̱hi̱n dá. Ña̱ na̱cachi a xi̱hi̱n dá quéa̱: \p —Cuáhán nda̱cún jána̱hu̱n mún nu̱ú ju̱tu̱. Ta ndítahan jo̱cún ña̱ha nu̱ Ndióxi̱ tátu̱hun na̱sahnda ley Moisés sa̱nahá caja na̱ sa̱ na̱ndiva̱ha. Já ná canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱ndindaa va cue̱he̱ na̱sandohún —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cán. \p \v 15 Joo ví ga̱ ví na̱casáhá ndícui̱ta nuu tu̱hun sa̱há ña̱ cája Jesús. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tácá cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi cuni jo̱ho na nu̱ cáha̱n mé á xi̱hi̱n ná. Ta jári tácá na̱ jáchi̱ cúni̱ na̱ ña̱ ná ndaja va̱ha mé á na̱. \v 16 Joo tává xóo Jesús mé á xoo nu̱ú co̱ó ña̱yivi ta cán sá xi̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. \s1 Ndája va̱ha Jesús in da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ \r (Mt. 9:1-8; Mr. 2:1-12) \p \v 17 In tañu ndáca̱a̱n Jesús ini in vehe jána̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi. Tañu na̱ cán na̱sa̱nduu coo java na̱ fariseo xi̱hín java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Tócó ndihi na cúú ná na̱ na̱quixi ndijáá ñuu válí ñúhu estado Galilea cán xi̱hín ñuu válí ñúhu estado Judea xi̱hín ñuu Jerusalén viti. Ta náha̱ Jesús ña̱ ñéhe a ndée̱ Ndióxi̱ jáchi̱ ndíva̱ha ña̱yivi cája mé á. \v 18 Mé hora já na̱xi̱nu̱ co̱o java da̱ta̱a ta ñéhe da in xi̱to loho nu̱ cándúhu̱ in da̱ quíhvi̱, da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱. Ta cúni̱ da̱ jáqui̱hvi da da̱ cán ini vehe nu̱ ndáca̱a̱n Jesús cán já chindúhu̱ dá da̱ nu̱ Jesús, na̱ca̱hán da̱. \v 19 Joo co̱ó na̱cuu caja da qui̱hvi da jáchi̱ na̱nditútú ndiva̱ha ña̱yivi ndúu na yéhé vehe cán. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndaa da ji̱ni̱ véhe já na̱tavá da̱ teja cándójó cán. Já na̱jánuu da xi̱to loho nu̱ cándúhu̱ mé da̱ quíhvi̱ cán tañu tócó ndihi ña̱yivi ñúhu ini vehe cán ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ xi̱to da̱ quíhvi̱ cán nu̱ íin Jesús. \v 20 Tá na̱xini Jesús ña̱ cándeé ini da̱ ñéhe da̱ quíhvi̱ cán mé á já na̱cachi a já xi̱hín da̱ quíhvi̱ cán já: \p —Cande̱hé. Sa̱ na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chún viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 21 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo cán cáhán na̱: “Ndá da̱ cúú da̱ yóho ta ndá cuéntá quéa̱ ndája núu da Ndióxi̱ xi̱hín tu̱hun cáha̱n da̱. Jáchi̱ ni in túhún toho ña̱yivi a̱ cúu caja cáhnu ini sa̱há cua̱chi. In túhún ji̱ni̱ Ndióxi̱ quéa̱ cuu caja cáhnu ini sa̱há cua̱chi”, na̱ca̱hán na̱ cán. \p \v 22 Joo Jesús sa̱ na̱canda̱a̱ va ini a ña̱ cáhvi ini na̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndáva̱ha cáhán ndo̱ já. \v 23 Á cáhán ndo̱ ña̱ i̱hvi̱ chága̱ cachi i̱ xi̱hín da̱ yóho: “Na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱ha̱ cua̱chún viti.” Á tá co̱ó tá cachi i̱ xi̱hi̱n dá: “Ndico̱o ta cuanúhu̱.” \v 24 Cande̱hé va̱ha ndo̱ ná na̱ha̱ i̱ nu̱ ndo̱ ña̱ íin sa̱há i̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu u̱ ña̱yivi, caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chi ña̱yivi ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p A̱nda̱ já na̱cachi tucu a xi̱hín da̱ na̱xi̱hi̱ tu̱chu sa̱ha̱ cán já: \p —Ta viti cáha̱n i̱ xu̱hu̱n, cuándaco̱o ndiquehe xi̱to lohún ta cuánúhu̱. \p \v 25 Tá na̱cachi Jesús já chí i̱vi̱ la̱á na̱ndico̱o da nu̱ ndíhi ña̱yivi ndúu cán jáchi̱ na̱ndiva̱ha sa̱ha̱ dá. Ta na̱ndiquehe da xi̱to loho da nu̱ú na̱sandúhu̱ dá. A̱nda̱ já cája cáhnu da Ndióxi̱ na̱quee da cuanúhu̱ dá vehe da. \v 26 Ta tócó ndihi ña̱yivi na̱sa̱nduu cán na̱catóntó na̱ ta na̱caja cáhnu na Ndióxi̱ sa̱há ña̱ na̱caja Jesús. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva yíhví na̱ já na̱cachi na já: \p —Ña̱ náhnu ndiva̱ha va quéa̱ na̱xiní qui̱vi̱ viti —na̱cachi na. \s1 Cána Jesús in da̱ naní Leví, da̱ cáha̱n na̱ Mateo xi̱hi̱n, ña̱ ná caca da xi̱hi̱n á \r (Mt. 9:9-13; Mr. 2:13-17) \p \v 27 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús xíca cua̱ha̱n. Ta cán na̱xini a in da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. Mé da̱ yóho naní da̱ Leví ta íin coo da nu̱ sáco̱o na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto cán. A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Naha quíi̱ candi̱cu̱n ye̱he̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi Leví cán ta na̱jándacoo da tócó ndihi ña̱ha cán ta já na̱casáhá ndíco̱ da̱ Jesús xíca da. \v 29 Tá na̱ndihi já na̱cava̱ha Leví in víco̱ cáhnu mé vehe da cán ña̱ caja cáhnu da Jesús. Ta cán na̱taca cua̱ha̱ táhan na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto ndúu na vehe da. Ta cua̱há ga̱ ña̱yivi na̱taca ndúu coo nu̱ mesa cán. \v 30 Joo na̱ fariseo xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱casáhá na̱ cáha̱n núu na sa̱há na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús já na̱cachi na já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ xíxi ndó xi̱hín na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto ta xi̱hín java ga̱ na̱ cája cua̱chi —na̱cachi na̱ cán xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín Jesús. \p \v 31 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ú na̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱yivi íin va̱ha co̱ xíní ñúhú toho na da̱ cája tátá ñahá joo na̱ quíhvi̱, na̱ cán cúú na̱ xíní ñúhú da̱ cája tátá ñahá. \v 32 Ta ye̱he̱ co̱ó va̱xi toho i̱ cana i̱ na̱ sa̱ íin va̱ha. Va̱xi i̱ cana i̱ ña̱yivi, na̱ cája cua̱chi ña̱ ná jándacoo na cua̱chi cája na —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús ndá cuéntá quéa̱ co̱ xíjuhun da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 9:14-17; Mr. 2:18-22) \p \v 33 A̱nda̱ já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún tucu na Jesús já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Xíní nde̱ ña̱ xíca̱ ta̱hví ndiva̱ha va na̱ na̱saxi̱ca tuun xi̱hi̱n Juan ta jári xíjuhun ndiva̱ha va na̱ cán. Ta quia̱hva já cája na̱ fariseo. Joo na̱ xíca tuun xi̱hi̱n yóhó ja̱n níí tiempo xíxi na pan ta xíhi na vino. Ndá cuéntá quéa̱ cája na já —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Cúú á tátu̱hun tá cája na víco̱ tánda̱ha̱ ta íin va mé da̱ tánda̱ha̱ cán xi̱hi̱n ná já quéa̱ co̱ ndítahan nu̱ ná cajuhun na. Quia̱hva já íin ri xi̱hín ye̱he̱ va. Co̱ó sa̱ha̱ cajuhun na̱ xíca tuun xi̱hín i̱ jáchi̱ íin vi̱ xi̱hi̱n ná viti. \v 35 Joo va̱xi qui̱vi̱ ndindaa i̱ nu̱ú na̱ yóho. A̱nda̱ já casáhá na̱ yóho cajuhun na —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 36 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ni in túhún toho ña̱yivi co̱ sáhndá na̱ in túhu̱n jáhma̱ sa̱á já ndicahmá na̱ in jáhma̱ yatá. Jáchi̱ tá ná caja na já játi̱ví na̱ jáhma̱ sa̱á cán. Ta ni co̱ ndíque táhan va̱ha in jáhma̱ yatá tá jándaha na ña̱ xi̱hín in túhu̱n jahmá sa̱á. \v 37 Ta ni in túhún toho ña̱yivi co̱ táán na̱ vino sa̱á ini in nií yatá. Jáchi̱ tá ná caja na já já quéa̱ jáca̱hndi̱ va vino sa̱á nií yatá cán. Ta xi̱hín ña̱ yóho ti̱vi níi̱ cán ta ti̱vi ri dó cúú vino cán va. \v 38 Ña̱ ndítahan caja na quéa̱ taán na vino sa̱á ini nií sa̱á já ná cuu cañuhu va̱ha dó cán ta mé níi̱ co̱ cáhndi̱ a̱. \v 39 Ta ni in túhún táhan na̱ xíhi vino yatá co̱ xíca̱ na̱ vino sa̱á coho na jáchi̱ cáchí na̱ ña̱ va̱ha chága̱ xíhi dó yatá —na̱cachi Jesús xi̱hín quia̱hva sácú a̱ nu̱ú na̱ cán. \c 6 \s1 Tá na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús túhun na yu̱cu̱ ji̱ni̱ trigo qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi \r (Mt. 12:1-8; Mr. 2:23-28) \p \v 1 In qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi nani xíca Jesús cua̱ha̱n xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱ya̱ha na tañu nu̱ú na̱xutu na trigo. Já na̱casáhá na̱ cán túhun na yu̱cu̱ ji̱ni̱ trigo cán já tává na̱ trigo já chíníhni ndáha̱ ná a̱ ta sáxí na̱ cása̱ha̱n na̱. \v 2 Tá na̱xini java na̱ fariseo cán ña̱ cája na já na̱cachi na já: \p —Ndáva̱ha cája ndó chuun ña̱ co̱ ndítahan caja ndó qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi na̱ fariseo cán xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a: \p —Á a̱ ñáha cahvi ndó nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáha̱n sa̱há ña̱ na̱caja David sa̱nahá tá na̱cuico da xi̱hín na̱ xíca xi̱hi̱n dá. \v 4 Ña̱ na̱caja da̱ cán quéa̱ na̱qui̱hvi da ini veñu̱hu Ndióxi̱ ta na̱tiin da pan yi̱i̱ já na̱xixi da ña̱ ta na̱sa̱ha̱n da̱ ña̱ nu̱ú na̱ xíca xi̱hi̱n dá ña̱ ná cuxu na. Joo ju̱tu̱ cuití va cúú na̱ ndítahan nu̱ú cuxu ña̱ cán, nduu. \v 5 Ta ye̱he̱ va, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi íin sa̱há i̱ cahnda i̱ chuun sa̱há qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ \r (Mt. 12:9-14; Mr. 3:1-6) \p \v 6 Inga tucu qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná já na̱qui̱hvi Jesús ini in veñu̱hu ta na̱casáhá jána̱ha̱ nu̱ ná. Ta ini mé veñu̱hu cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in da̱ta̱a, da̱ na̱hi̱chi̱ ndahá cuáha. \v 7 Ta ndaja coo na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo nání na̱ Jesús sánde̱hé na̱ ña̱ á ndaja va̱ha mé á da̱ cán qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ na̱. Ta xi̱hín ña̱ yóho cáhán na̱ cuu ñe̱he̱ íní na̱ jácojo na cua̱chi ja̱tá. \v 8 Joo sa̱ xíni̱ va Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hín da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱ cán já: \p —Cuándaco̱o ta candichi ma̱hñú yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi da̱ cán nu̱ú Jesús. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱casáhá Jesús cáha̱n xi̱hín java ga̱ na̱ ndúu cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cuni jo̱ho ndó ná nda̱ca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó. Ndía cáchí ley ndítahan caja í mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi. Á chindeé yo̱ ña̱yivi á caja í ña̱ núu xi̱hi̱n ná. Á jáca̱cú na̱ á cahní yó na̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱ndicoto nihni Jesús nu̱ú ndihi na na̱ca̱va̱ nuu ndúu xi̱hi̱n á cán. Ta na̱cachi a já xi̱hín da̱ na̱hi̱chi̱ ndáha̱: \p —Jándaca̱a̱ ndáhu̱n. \p Ta tá na̱jándaca̱a̱ da̱ cán ndáha̱ dá chí i̱vi̱ la̱á na̱ndiva̱ha ndáha̱ dá. \v 11 Joo tócó ndihi na̱ java ndúu cán na̱xo̱jo̱ ndiva̱ha ini na. Já na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na ña̱ ndá quéa̱ cuu caja na já ná cuu jándihi na sa̱ha̱ Jesús. \s1 Tá na̱ca̱xi Jesús u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ cacuu apóstol \r (Mt. 10:1-4; Mr. 3:13-19) \p \v 12 Mé tañu já na̱quee Jesús na̱sa̱ha̱n in ji̱ni̱ yúcu̱ ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta níí cúú ñuú na̱xi̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 13 Ta tá sa̱ na̱ti̱vi já na̱cana mé á na̱ xíca xi̱hi̱n á. Ta tañu na̱ cán na̱ca̱xi a u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ cacuu da in táhndá ta̱a cananí apóstol, da̱ chíndahá a̱ caca nuu cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱. \v 14 Na̱ca̱xi a da̱ naní Simón, da̱ na̱sacu tucu a qui̱vi̱ cananí Pedro. Ta na̱ca̱xi a da̱ cúú ñani Pedro, da̱ naní Andrés. Ta na̱ca̱xi a Jacobo xi̱hi̱n Juan xi̱hi̱n Felipe xi̱hi̱n Bartolomé \v 15 xi̱hi̱n Mateo xi̱hi̱n Tomás xi̱hi̱n Jacobo, da̱ cúú ja̱hyi Alfeo. Ta na̱ca̱xi a Simón, da̱ na̱xi̱ca cuéntá na̱ cananista. \v 16 Ta na̱ca̱xi ri a Judas, ñani Jacobo xi̱hi̱n Judas Iscariote, mé da̱ na̱ji̱có túhún Jesús tá nu̱ ndíhí. \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ú cua̱há ña̱yivi \r (Mt. 4:23-25) \p \v 17 Tá na̱ndihi na̱nuu Jesús ji̱ni̱ yúcu̱ xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱xi̱nu̱ a̱ yojó nda̱a̱ na̱sahi̱in a xi̱hi̱n ná. Ta cán na̱sa̱nduu ri cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi táhan na̱ na̱quixi ndijáá ñuu válí ndúu chí estado Judea xi̱hín na̱ ndúu ñuu Jerusalén xi̱hín na̱ ndúu ñuu Tiro xi̱hi̱n Sidón, ña̱ ndúu yati yuhú tañu̱hú. Ta tócó ndihi ña̱yivi yóho na̱xi̱nu̱ na̱ cuni jo̱ho na nu̱ cáha̱n Jesús. Ta na̱xi̱nu̱ na̱ jáchi̱ cúni̱ na̱ ña̱ ná ndaja va̱ha mé á na̱. \v 18 Ta tócó ndihi na̱ na̱sañuhu ínima̱ quini ini na̱ndaja va̱ha ri Jesús na̱ jáchi̱ na̱tavá a̱ ínima̱ quini na̱sañuhu ini na. \v 19 Ta tócó ndihi ña̱yivi cúni̱ na̱ cani ndaa ndáha̱ ná Jesús jáchi̱ xi̱hi̱n ndée̱ mé á ndája va̱ha tócó ndihi na̱ quíhvi̱. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ndá quia̱hva caji̱i̱ chága̱ iní já ná a̱ cánduu cuéha̱ yo̱ \r (Mt. 5:1-12) \p \v 20 Tá na̱ndihi já na̱sande̱hé Jesús nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ta̱hví na̱cuu ndó, na̱ cándáhví jáchi̱ ndóhó cúú na̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. \p \v 21 ʼTa̱hví na̱cuu ndó, na̱ cuíco viti ñúhú jáchi̱ ndóhó cacuu na̱ chutú nda̱a̱ tá ná ndihi. \p ʼTa̱hví na̱cuu ndó, na̱ sácu viti jáchi̱ ndóhó cacuu na̱ casáhá cua̱cu̱ tá nu̱ ndíhí. \p \v 22 ʼTa̱hví na̱cuu ndó tá cándají ña̱yivi ndo̱hó ta casáhá táxí na̱ ndo̱hó á cánahá na̱ xi̱hi̱n ndo̱. Ta ta̱hví na̱cuu ndó tá quéhe núu na ndo̱hó sa̱há ña̱ cáhán na̱ ña̱ cúú ndó na̱ núu ndiva̱ha. Tá ná caja na tócó ndihi ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱ sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, ta̱hví na̱cuu ndó. \v 23 Já quéa̱ ndítahan cáji̱i̱ ndiva̱ha ini ndó mé qui̱vi̱ já jáchi̱ sa̱ na̱xi̱ca̱ ta̱hví Ndióxi̱ in ña̱ va̱ha ndiva̱ha íin indiví quia̱hva nu̱ ndo̱. Jáchi̱ tá quia̱hva cája xíxi na̱ ja̱n xi̱hi̱n ndó viti quia̱hva já na̱caja xíxi ri tásáhnu jícó na̱ ja̱n xi̱hín na̱ na̱sacuu profeta sa̱nahá. \p \v 24 ʼJoo ndáhví na̱cuu ndó, na̱ cui̱cá viti jáchi̱ sa̱ na̱caji̱i̱ ndiva̱ha va ini ndó ñuyíví yóho. \p \v 25 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ na̱chutú nda̱a̱ viti jáchi̱ ndóhó cúú na̱ quixi ta̱ma̱ nu̱u̱. \p ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ sácu̱ viti jáchi̱ ndóhó cúú na̱ cuacu xi̱hi̱n ña̱ cacuéha̱ ini ndó. \p \v 26 ʼNdáhví na̱cuu ndó tá ná casáhá ña̱yivi ca̱ha̱n va̱ha na sa̱ha̱ ndo̱ jáchi̱ quia̱hva já na̱ca̱ha̱n va̱ha tásáhnu jícó na̱ ja̱n sa̱há na̱ profeta túhún na̱sa̱nduu na̱jándahvi ña̱yivi sa̱nahá. \s1 Xíní ñúhú qui̱hvi̱ iní na̱ co̱ cúní mí \r (Mt. 5:38-48; 7:12) \p \v 27 ʼTócó ndihi ndó, na̱ xíni̱ jo̱ho nu̱ cáha̱n i̱ yóho, ndítahan qui̱hvi̱ ini ndó na̱ co̱ cúní ndo̱hó. Ta xíní ñúhú caja va̱ha ndó xi̱hi̱n ndá na̱ cándají ndo̱hó. \v 28 Xíní ñúhú ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná caja yi̱i̱ á na̱ na̱chica̱a̱n cháhan ja̱ta̱ ndo̱. Ta ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ sa̱há na̱ cánahá xi̱hi̱n ndo̱. \v 29 Ta ndá na̱ ná cani in xoo sa̱jóho ndó, cata ñee ndó inga xoo sa̱jóho ndó nu̱ ná ña̱ ná cani na. Ta tá ná candaa na jahmá ndeé ndo̱ quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná quehe ri na cotó ndo̱ tá já cúni̱ na̱. \v 30 A̱ cájíhnda̱ ndó nu̱ú na̱ xíca̱ ña̱ha nu̱ ndo̱. Ta ndá na̱ cándaa ña̱ cúú ña̱ha ndó, a̱ ndínda̱ca̱ ndó ña̱ nu̱ ná. \v 31 Tá quia̱hva cúni̱ ndó caja ña̱yivi xi̱hi̱n ndo̱ quia̱hva já ndítahan caja ri ndóhó va xi̱hi̱n ná. \p \v 32 ʼJáchi̱ tá quíhvi̱ ini ndó ña̱yivi sa̱há ña̱ quíhvi̱ ri ini na̱ cán ndo̱hó va, ndía va̱ha cája ndó jáchi̱ quia̱hva já cája ña̱yivi quini. \v 33 Ta tá cája va̱ha cuití ndo̱ xi̱hín na̱ cája va̱ha xi̱hi̱n mé ndó, ndía va̱ha cája ndó jáchi̱ quia̱hva já cája ri ña̱yivi quini va. \v 34 Ta tá sáhan tóo ndó ña̱ha ndó nu̱ú ña̱yivi sa̱há ña̱ cáhán ndo̱ caja na ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n mé ndó, ndía va̱ha cája ndó jáchi̱ quia̱hva já cája ri ña̱yivi quini va. \v 35 Joo ndóhó, xíní ñúhú qui̱hvi̱ ini ndó na̱ co̱ cúní ndo̱hó. Ta xíní ñúhú caja va̱ha ndó xi̱hín ña̱yivi. Ta xíní ñúhú quia̱hva tóo ndó ña̱ha ndó ta a̱ cándati ndó ña̱ ná nducú ñehe na̱ cán ña̱ nu̱ ndo̱. Tá ná caja ndó já já quéa̱ ñe̱he̱ táhvi̱ ndó ña̱ va̱ha ndiva̱ha caja Ndióxi̱ ta nduu ndó ja̱hyi Ndióxi̱, mé a̱ cúú Ndióxi̱ cáhnu ndiva̱ha. Jáchi̱ mé Ndióxi̱ cándáhví ini a ndá na̱ co̱ ndíquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ mé á ta cándáhví ri ini a ña̱yivi quini va. \v 36 Xíní ñúhú ta̱hnda̱ ini ndó sa̱há ña̱yivi tá quia̱hva táhnda̱ ini Ndióxi̱ sa̱ha̱ ná. \s1 Co̱ ndítahan cande̱hé ndaa yó ña̱yivi \r (Mt. 7:1-5) \p \v 37 ʼA̱ cánde̱hé ndaa ndó ña̱yivi já ná a̱ cája Ndióxi̱ já xi̱hi̱n ndo̱. A̱ chíca̱a̱n ndó cua̱chi ja̱tá inga na já ná a̱ quéhe Ndióxi̱ cuéntá sa̱há cua̱chi mé ndó. Caja cáhnu ini ndó sa̱ha̱ ná já ná caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱ha̱ mé ndó. \v 38 Jasá ndo̱ ña̱ha nu̱ú ña̱yivi já ná ñe̱he̱ ndó ña̱ha nu̱ Ndióxi̱. Cúú á tátu̱hun cája ña̱yivi tá jáchutú na̱ in ndo̱ho̱ xi̱hín nu̱ni̱ ta quíji nihni na ndo̱ho̱ já ná ndituun a ta jácu̱yu chága̱ na̱ nu̱ni̱ já táán na̱ ña̱ ini a ja̱nda̱ quia̱hva xíta̱ ña̱ yuhú ndo̱ho̱ cán. Tá quia̱hva cája mé ndó xi̱hín ña̱yivi quia̱hva já caja Ndióxi̱ xi̱hi̱n ndo̱ jáchi̱ tá cua̱ha̱ sáhan ndó nu̱ú ña̱yivi quia̱hva já cua̱ha̱ quia̱hva ri Ndióxi̱ nu̱ ndóhó va —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 39 Tá na̱ndihi já na̱sacu a quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —A̱ cu̱ú toho caja in ta̱a cua̱á candaca da inga da̱ cua̱á cu̱hu̱n da̱ jáchi̱ ndíví já da̱ ndicava da yávi̱. \v 40 Ni in túhún toho da̱ xíca jácuaha tia̱hva chága̱ nu̱ mé da̱ jána̱ha̱ ñahá cán. Joo tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ já catia̱hva va̱ha da já canda̱a̱ ini da tócó ndihi ña̱ xíni̱ da̱ na̱jána̱ha̱ ñahá cán. \p \v 41 ʼJáchi̱ ndá cuéntá quéa̱ sánde̱hé ndó ña̱ núu cája ñani táhan ndó ta co̱ sánde̱hé ndo̱ ndá quia̱hva náhnu chága̱ ña̱ núu cája mé ndó. Cúú á tátu̱hun ndáca̱a̱n in xe̱he̱ loho nduchú núú ñani táhan ndó nani ndáca̱a̱n in yíto̱ ndúhu̱ cáhnu ini nduchú núú ndo̱. \v 42 Ta tá a̱ cu̱ú cuni ndó yitó cáhnu ndáca̱a̱n ini nduchú núú mé ndó ndaja caja ndó cachi ndó xi̱hín ñani táhan ndó: “Ñani i̱, ná tavá loho i̱ xe̱he̱ ndáca̱a̱n nduchú núún ja̱n.” Jándahvi ndó mé ndó xi̱hín ña̱ cája ndó. Xíní ñúhú tavá ndo̱ yíto̱ cáhnu ndáca̱a̱n nduchú núú mé ndó já ná nu̱na̱ nu̱ ndó cuni va̱ha ndó já ná cuu tavá ndó xe̱he̱ loho ndáca̱a̱n nduchú núú ñani táhan ndó —na̱cachi Jesús. \s1 Tá xíní yo̱ cui̱hi in yíto̱ já cánda̱a̱ iní ndá yíto̱ cúú dó \r (Mt. 7:17-20; 12:34-35) \p \v 43 A̱nda̱ já na̱casáhá tucu a cáchí já: \p —Co̱ó toho yitó va̱ha cúun cui̱hi quini nu̱u̱. Ta ni co̱ó yitó quini cuu cuun cui̱hi va̱ha nu̱u̱. \v 44 Jáchi̱ xi̱hín cui̱hi cúun nu̱ú in in yíto̱ cánda̱a̱ iní ndá yíto̱ cúú dó. A̱ vája cúú tu̱hun sáhndá ña̱yivi tití ñu̱hú nu̱ú to̱híñú. Ta ni a̱ vája cúú tu̱hun sáhndá na̱ uva nu̱ú tonáña̱ yúcú. \v 45 In ta̱a va̱ha cáha̱n da̱ ndinuhu ña̱ va̱ha jáchi̱ ndinuhu ña̱ va̱ha ñúhu ínima̱ dá. Ta in ta̱a quini cáha̱n da̱ ndinuhu ña̱ núu jáchi̱ ña̱ núu quéa̱ ndáca̱a̱n ínima̱ dá. Jáchi̱ yúhu̱ ña̱yivi cána tócó ndihi ña̱ na̱ndicutú ñúhu ínima̱ ná —na̱cachi Jesús. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há i̱vi̱ da̱ na̱cava̱ha vehe \r (Mt. 7:24-27) \p \v 46 Cáha̱n tucu Jesús já cáchí a̱ já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cáha̱n xitoho na̱há ndó ye̱he̱ ta co̱ cája ndó ña̱ sáhndá i̱ nu̱ ndo̱. \v 47 Ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ndaja íin da̱ va̱xi nu̱ú i̱ cuni jo̱ho da tu̱hun cáha̱n i̱ ta cája da ña̱ cáchí i̱. \v 48 Cúú dá tátu̱hun in da̱ta̱a na̱cava̱ha vehe. Tá na̱casáhá da̱ tává da̱ sa̱há vehe da já na̱sata cúná da̱ já ná chinúu da vehe da ja̱ta̱ tóto̱. Ta tá na̱sa̱hnu̱ cua̱há yu̱ta já na̱cani ndaa ni̱hi ticui̱í cán ja̱tá vehe da. Joo co̱ó na̱ndicava vehe da na̱caja ticui̱í cán jáchi̱ tóyíí cándichi vehe da ja̱ta̱ tóto̱ cán. \v 49 Joo ndá da̱ xíni̱ jo̱ho nu̱ cáha̱n i̱ ta co̱ cája da ña̱ cáchí i̱, cúú dá tátu̱hun inga da̱ta̱a, da̱ na̱cava̱ha vehe nu̱ ñúhu̱ uun. Ta co̱ó na̱sata da nu̱ú na̱ndu̱xu̱ sa̱há. Ta tá na̱sa̱hnu̱ cua̱há yu̱ta já na̱cani ndaa ni̱hi ticui̱í cán ja̱tá vehe da. Ta xi̱hín ña̱ yóho na̱ndicava vehe da ta chí na̱ndihi sa̱ha̱ chí uun —na̱cachi Jesús. \c 7 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ cája chúun nu̱ú in jefe soldado \r (Mt. 8:5-13) \p \v 1 Tá na̱ndihi na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín ña̱yivi cán já na̱quee a cua̱ha̱n chí Capernaum. \v 2 Mé ñuu Capernaum cán na̱sahi̱in in da̱ta̱a, da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado na̱quixi ñuu Roma. Mé da̱ yóho na̱sahi̱in in mozo da̱ ta quíhvi̱ ndiva̱ha ini da mozo da̱. Joo ndaja coo mé mozo da̱ yóho quíhvi̱ ndeé da̱ ta ja̱nda̱ ja̱ chá quivi da. \v 3 Tá na̱xini jo̱ho da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado yóho sa̱há Jesús já na̱chindahá da̱ java na̱ sa̱cua̱ha̱ táhan na̱ na̱quixi chi̱chi Israel já ná ca̱ca̱ na̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ú Jesús quixi a ndaja va̱ha mozo da̱ cán. \v 4 Tá na̱xi̱nu̱ na̱ cán nu̱ú Jesús na̱casáhá xíca̱ ta̱hví ndiva̱ha na nu̱ á já cáchí na̱ já xi̱hi̱n á: \p —Íin sa̱há da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado yóho ña̱ ná chindeé ndó da̱. \v 5 Jáchi̱ quíhvi̱ ini da tócó ndihi ña̱yivi ndúu nación Israel ta sa̱ mé da̱ ja̱n cúú da̱ na̱sahnda chuun ña̱ ná cava̱ha na veñu̱hu nde̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱quee Jesús cua̱ha̱n xi̱hi̱n ná. Joo tá sa̱ ja̱lóho xi̱nu̱ co̱o na vehe da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cán já na̱chindahá da̱ java amigo da̱ nu̱ú Jesús ná ca̱ha̱n na̱ yuhú nu̱u da já na̱cachi na já: \p —A̱ jándi̱hi ndó mé ndó ndi̱hvi ndó vehe e̱, xitoho i̱ jáchi̱ co̱ó sa̱ha̱ toho i̱ ña̱ ná ndi̱hvi ndó vehe e̱. \v 7 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n ndeé ini i̱ cu̱hu̱n i̱ ndinducú u̱ mé ndó. Joo ja̱nda̱ nu̱ íin ndó ja̱n cahnda ndó chuun ña̱ ná ndiva̱ha mozo i̱ já ndiva̱ha da. \v 8 Jáchi̱ ndúu java na̱ náhnu chága̱ sáhndá chuun nu̱ú i̱. Ta ndúu ri soldado sáhndá ri ye̱he̱ va chuun nu̱u̱. Ta tá chíndahá i̱ in da ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ nu̱ cúni̱ mí i̱ cu̱hu̱n da̱ ta cua̱ha̱n da̱. Ta tá sáhndá i̱ chuun nu̱ú inga da ña̱ ná quixi da nu̱ú i̱ ta va̱xi da nu̱ú i̱. Ta tá sáhndá i̱ chuun nu̱ mozo i̱ ña̱ ná caja da ña̱ sáhndá i̱ ta cája da ña̱ —na̱cachi na. \p \v 9 Tá na̱xini jo̱ho Jesús tócó ndihi ña̱ na̱ca̱ha̱n amigo da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cán xi̱hi̱n á já na̱catóntó a̱ xi̱hín da̱ta̱a cán. A̱nda̱ já na̱sande̱hé a̱ nu̱ tócó ndihi ña̱yivi ndíco̱ cua̱ha̱n cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ ñáha cuni i̱ tañu na̱ Israel in da̱ cándeé cáhnu na̱há ini Ndióxi̱ tá quia̱hva cándeé cáhnu ini da̱ yóho Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ ndíco̱ ja̱tá cán. \p \v 10 Ta tá na̱ndicó co̱o na̱ cúú mozo da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cán vehe da já na̱xini na ña̱ sa̱ na̱ndiva̱ha va da̱ na̱sa̱quíhvi̱ cán. \s1 Tá na̱jánditacu Jesús ja̱hyi in ñá cuáa̱n \p \v 11 Tá sa̱ na̱ya̱ha ña̱ yóho já na̱quee Jesús cua̱ha̱n chí in ñuu naní Naín xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ña̱yivi ndíco̱ cua̱ha̱n. \v 12 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o a yati yuhú ñuu cán já na̱xini a ña̱yivi ñéhe na in ndi̱i cua̱ha̱n na̱ jándu̱xu̱ na̱. Mé ndi̱i cán na̱sacuu da in túhún já nu̱ náná da̱, ñá cúú ñá cuáa̱n. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ña̱yivi ñuu cán ndáca táhan xi̱hi̱n ñá cua̱ha̱n na̱ jándu̱xu̱ na̱ ja̱hyi ñá. \v 13 Tá na̱xini Jesús ña̱ já na̱ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ ña̱. A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ña̱: \p —A̱ cuácu ga̱u̱n. \p \v 14 A̱nda̱ já na̱cayati Jesús nu̱ú sa̱tó ndi̱i cán já na̱cani ndaa ndáha̱ á do̱. A̱nda̱ já na̱sa̱cui̱ta na̱ ndójo sa̱tó ndi̱i cán. Ta na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín da̱ cúú ndi̱i cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ye̱he̱ cáha̱n i̱ xu̱hu̱n, da̱ tacú, cuándaco̱o —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱saco̱o da̱ na̱sacuu ndi̱i cán ta na̱casáhá da̱ cáha̱n da̱. Já na̱ndiquia̱hva Jesús da̱ nu̱ náná da̱. \v 16 Tá na̱xini tócó ndihi ña̱yivi cua̱ha̱n cán ña̱ na̱caja Jesús já yíhví na̱. Ta na̱casáhá na̱ cája cáhnu na Ndióxi̱ já cáchí na̱ já: \p —In profeta cáhnu ndiva̱ha cúú da̱ na̱xi̱nu̱ co̱o tañu mí yóho viti. \p Ta na̱cachi tucu na: \p —Ndióxi̱ quéa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o nu̱ yo̱ ña̱ ná chindeé a̱ ña̱yivi cuéntá mé á —na̱cachi na. \p \v 17 Ta níí cúú ña̱yivi cuéntá estado Judea xi̱hín na̱ ndúu yati cán na̱canda̱a̱ ini na sa̱há ña̱ na̱caja Jesús cán. \s1 Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi, na̱chindahá da̱ java da̱ xíca xi̱hi̱n dá nu̱ Jesús \r (Mt. 11:2-19) \p \v 18 Ta ndaja coo na̱ñe̱he̱ Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi, tu̱hun sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱caja Jesús yóho jáchi̱ na̱ndicani na̱ xíca xi̱hi̱n Juan ña̱ nu̱ dá. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cana da i̱vi̱ táhan da̱ xíca xi̱hi̱n da̱ \v 19 já na̱chindahá da̱ na̱ nu̱ Jesús ña̱ ná nda̱ca̱ tu̱hún na̱ mé á á jivi ndusa cúú á Cristo, mé a̱ chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi, á ndítahan candati na inga ga̱ quixi. \v 20 Tá na̱xi̱nu̱ na̱ xíca xi̱hi̱n Juan nu̱ íin Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Da̱ naní Juan, da̱ xíca jácandúta̱ ña̱yivi, da̱ cán cúú da̱ na̱chindahá nde̱he̱ va̱xi nde̱ nda̱ca̱ tu̱hún nde̱ ndo̱hó á cúú ndó Cristo, ña̱ chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi, á ndítahan candati nde̱ inga ga̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 21 Mé hora na̱xi̱nu̱ co̱o na̱ cán nu̱ íin Jesús já na̱xini na na̱ndaja va̱ha Jesús cua̱há ña̱yivi quíhvi̱, na̱ na̱sandoho tá nu̱ú cue̱he̱. Ta na̱tavá a̱ ínima̱ quini na̱sañuhu ínima̱ java na. Ta cua̱há ndiva̱ha na̱ cua̱á na̱ndinu̱na̱ nu̱u̱ na̱caja Jesús. \v 22 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tá na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ú na̱ xíca xi̱hi̱n Juan cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndó ndicani ndó nu̱ Juan sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱xini ndó cája i̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱ na̱xini jo̱ho ndó cáha̱n i̱. Ta ndicani ndó nu̱ dá ña̱ ndínu̱na̱ nu̱ú na̱ cua̱á ta ndícaca na̱ rénco̱ cája i̱. Ta ndája va̱ha i̱ na̱ ndóho cue̱he̱ táhyi̱. Ta jándinu̱na̱ i̱ jo̱ho na̱ jóho̱ já ná cuni jo̱ho na. Ta jánditacu u̱ ndi̱i. Ta cáxi tu̱hun i̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ nda̱hví já ná cuu ca̱cu ndaa ínima̱ ná. \v 23 Ta̱hví na̱cuu na̱ co̱ jándacoo ña̱ cándeé ini na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 24 Tá na̱quee na̱ na̱chindahá Juan cán cua̱ha̱n na̱ já na̱casáhá Jesús cáha̱n sa̱ha̱ Juan nu̱ú ña̱yivi cán já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ na̱ca̱hán ndó cuni ndó tá na̱queta ndó na̱sa̱ha̱n ndó sánde̱hé ndo̱ Juan yucú íchí cán. A̱ ju̱ú da̱ cán cúú ta̱a láhá já quíji nuu da tátu̱hun quíji nuu in tíyo̱ó cája ta̱chi̱. \v 25 Ndía̱ na̱queta ndó cande̱hé ndó. A̱ ju̱ú da̱ cán cúú ta̱a ndíxi jahmá lánda̱ ndiva̱ha. Sa̱ xíni̱ va̱ha ndó ña̱ co̱ ndúu toho da̱ ndíxi jahmá lánda̱ yucú íchí. Ndá da̱ ndíxi jahmá lánda̱ ta cája da ña̱ cúni̱ yiquí cu̱ñu da, mé da̱ cán cúú da̱ ndúu vehe rey cuití va. \v 26 Ndía̱ na̱sa̱ha̱n ndó na̱xini ndó cán. Á co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó cuni jo̱ho ndó nu̱ cáha̱n in da̱ cúú profeta nu̱ ndo̱. Mé a̱ nda̱a̱ da̱ cán cúú dá in profeta ta íin chága̱ sa̱ha̱ dá a̱ ju̱ú ga̱ inga profeta na̱sa̱nduu sa̱nahá. \v 27 Jáchi̱ mé Juan cúú dá da̱ cáha̱n tu̱hun Ndióxi̱ sa̱ha̱ tá cáchí a̱ já: \q1 Chindahá i̱ in da̱ canu̱ú cu̱hu̱n nu̱ mún, \q1 já ná caja tia̱hva da íchi̱ nu̱ú quisún, já na̱ca̱hyi̱ a̱ sa̱nahá. \m \v 28 Cande̱hé ndo̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Tañu tócó ndihi ña̱yivi co̱ó ga̱ inga profeta cáhnu chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ Juan, mé da̱ jácandúta̱ ña̱yivi. Joo ndá na̱ sa̱ na̱ndiquia̱hva mé ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná, va̱tí cúú ná na̱ co̱ó sa̱ha̱, na̱ cán cúú na̱ cáhnu chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ Juan —na̱cachi Jesús. \p \v 29 Tá na̱xini jo̱ho tócó ndihi ña̱yivi ndúu cán ña̱ yóho já na̱ndicuni na ña̱ cája nda̱a̱ Ndióxi̱ tócó ndihi ña̱ha. Na̱ na̱ca̱hán já cúú na̱ na̱jácandúta̱ Juan ta tañu na̱ cán na̱sañuhu java ri na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. \v 30 Joo na̱ fariseo xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés, na̱ co̱ó na̱jácandúta̱ Juan cán, na̱ cán cúú na̱ na̱quehe núu na tócó ndihi ña̱ma̱ni̱ cúni̱ Ndióxi̱ caja xi̱hi̱n ná. \v 31 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ndaja íin ña̱yivi ndúu tiempo viti. \v 32 Cúú ná tátu̱hun na̱ va̱lí sáco̱o sájíquí nu̱ú ya̱hvi ta cáyuhú na̱ nu̱ú java ga̱ na̱ va̱lí ndúu cán já cáchí na̱ já: “Na̱tiví nde̱ tótíví nu̱ ndo̱ joo co̱ó na̱xeen ndó cata sáhá ndo̱. Ta na̱xita cuéha̱ ndiva̱ha nde̱ nu̱ ndo̱ ta ni co̱ó na̱sacu ndó.” \v 33 Quia̱hva já íin ña̱yivi ndúu tiempo viti jáchi̱ na̱quixi Juan, da̱ jácandúta̱ ña̱yivi ta na̱xijuhun da ta co̱ó na̱xihi da vino joo na̱cachi ndó sa̱ha̱ dá ña̱ ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini da. \v 34 Ta tá na̱xi̱nu̱ ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta xíxi i̱ pan ta xíhi i̱ vino já na̱casáhá cáchí ndo̱ sa̱há i̱ ña̱ cúu u̱ in ta̱a nde̱hé ndiva̱ha ta xíhi ndiva̱ha i̱. Ta cáchí ndo̱ ña̱ cátóó ndiva̱ha i̱ cacuu u̱ amigo na̱ cája cua̱chi xi̱hín na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. \v 35 Joo na̱ cúni̱ cánda̱a̱ ini ña̱ nda̱a̱, na̱ cán cúú na̱ cánda̱a̱ ini ña̱ cája Juan xi̱hín ye̱he̱ ña̱ nda̱a̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Íin Jesús vehe Simón, da̱ cúú fariseo \p \v 36 In táhan da̱ fariseo na̱cana da Jesús ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ cuxu a vehe da. A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n Jesús vehe da já na̱saco̱o a nu̱ mesa. \v 37 Joo ndaja coo in ñáñáha̱, mé ñá ñuu cán tá na̱ñe̱he̱ ñá tu̱hun ña̱ na̱xi̱nu̱ Jesús vehe Simón cán cuxu a já na̱xi̱nu̱ ñá xi̱hín in yúyú alabastro, ña̱ na̱chutú nda̱a̱ xi̱hi̱n sítí támi sáha̱n na̱casa̱a̱ ñá nu̱ Jesús. Mé ñáñáha̱ yóho cúú ñá in ñá cája cua̱há cua̱chi. \v 38 Ta sácu ñá na̱caxítí ña̱ sa̱ha̱ Jesús ta xi̱hín ticui̱í nu̱u̱ ñá na̱jácuchu ñá sa̱há. Ta tá na̱ndihi já na̱jáhi̱chi̱ ñá do̱ xi̱hín ijí ji̱ni̱ ña̱. A̱nda̱ já na̱tatí yúhu̱ ñá sa̱há. Ta na̱chojó ñá sítí támi sáha̱n cán ja̱ta̱ sáha̱ á. \v 39 Tá na̱xini mé da̱ fariseo, da̱ na̱cana Jesús vehe da cán ña̱ yóho já na̱ca̱hán da̱ já: “Tá profeta ndusa ná cacuu da̱ yóho ta sa̱ cánda̱a̱ va ini da ndá ñá cúú ñá cáni ndaa ndáha̱ sa̱ha̱ dá jáchi̱ cúú ñá ña̱ cája cua̱há cua̱chi”, na̱ca̱hán Simón cán. \p \v 40 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín da̱ fariseo cán: \p —Cande̱hé Simón, cuni jo̱ho ná ca̱ha̱n i̱ xu̱hu̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p A̱nda̱ já na̱cachi Simón cán já xi̱hi̱n Jesús: \p —Ca̱ha̱n mé á xi̱hín i̱, xitoho i̱ —na̱cachi da. \p \v 41 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Na̱sa̱nduu i̱vi̱ da̱ta̱a ta na̱sa̱yicá da̱ jiu̱hún nu̱ mé da̱ sáhan tóo a cán. In da na̱sa̱yicá u̱hu̱n ciento ta inga da na̱sayicá i̱vi̱ jico u̱xu̱. \v 42 Ta ni in da̱ cán co̱ ndéé da̱ cha̱hvi da ña̱ yícá da̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱caja cáhnu ini da̱ sáhan tóo jiu̱hún cán sa̱há ña̱ yícá ndíví da̱ cán. Ta viti cachún xi̱hín i̱, Simón, ndá da̱ cáhún ti̱xi ndíví da̱ yóho cacuu da da̱ qui̱hvi̱ ini chága̱ mé da̱, da̱ na̱caja cáhnu ini sa̱ha̱ cuéntá ña̱ na̱sa̱yicá da̱ cán —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n Simón. \p \v 43 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Simón cán tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Cája i̱ cuéntá ña̱ quíhvi̱ ini chága̱ da̱ na̱sa̱yicá cua̱há jiu̱hún cán nu̱ dá —na̱cachi da. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n Simón: \p —Mé a̱ nda̱a̱ cáhu̱n —na̱cachi a. \p \v 44 A̱nda̱ já na̱sande̱hé Jesús ñá na̱cho̱jo̱ sítí sa̱há cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n Simón: \p —Cande̱hé va̱ha ñáñáha̱ ja̱n, Simón. Na̱qui̱hvi i̱ vehún joo co̱ó na̱sa̱hún ticui̱í ndoo sa̱há i̱. Joo ñáñáha̱ yóho na̱jácuchu ñá sa̱há i̱ xi̱hín ticui̱í nu̱u̱ ña̱. Ta tá na̱ndihi já na̱jáhi̱chi̱ ñá sa̱há i̱ xi̱hi̱n ijí ji̱ni̱ ña̱. \v 45 Ta yóhó, co̱ó na̱tatí yu̱hún sa̱jóho ye̱he̱ tá na̱sa̱a̱ i̱ vehún. Joo ñá yóho, ja̱nda̱ nani na̱qui̱hvi ñá vehún tátí yúhu̱ ñá sa̱há i̱. Ta a̱nda̱ viti ñúhú cája ñá a̱. \v 46 Ta ni co̱ó na̱chojó tohún sítí ji̱ní i̱ tá na̱xi̱nu̱ i̱ vehún. Joo ñá yóho na̱chojó ñá sítí támi sáha̱n sa̱há i̱. \v 47 Ta cáchí i̱ xu̱hu̱n, Simón, ña̱ xi̱hín ña̱ cája ñá yóho náha̱ ña̱ mé a̱ nda̱a̱ quíhvi̱ ini ñá ye̱he̱ jáchi̱ na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chi ñá va̱tí cua̱há ndiva̱ha cúú á. Joo ndá na̱ cáhán ña̱ chá cuití va cua̱chi cája cáhnu ini i̱ sa̱ha̱, na̱ cán cúú ri na̱ chá cuití quíhvi̱ ini na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n Simón. \p \v 48 A̱nda̱ já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n ñáñáha̱ cán: \p —Sa̱ na̱caja cáhnu ini i̱ sa̱há cua̱chún viti. \p \v 49 Ta tócó ndihi java ga̱ na̱ na̱taca ndúu coo nu̱ mesa vehe Simón cán na̱casáhá cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ndá ta̱a cúú da̱ yóho jáchi̱ ja̱nda̱ cua̱chi cája ña̱yivi cája cáhnu ini da sa̱ha̱ —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 50 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ñáñáha̱ cán: \p —Na̱ca̱cu ndaa ínimu̱n jáchi̱ na̱candeé inún ye̱he̱. Cuanúhu̱ ta a̱ ndícani ga̱ inún viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ña̱. \c 8 \s1 Tá java na̱ji̱hí chíndeé na̱ Jesús \p \v 1 Tá na̱ndihi na̱ya̱ha ña̱ yóho já na̱casáhá Jesús xíca nuu a cua̱há ñuu náhnu xi̱hín ñuu válí ña̱ ca̱xi tu̱hun a xi̱hi̱n ná ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta ndíco̱ ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ apóstol cán mé á. \v 2 Ta na̱sandaca táhan java ri na̱ji̱hí xi̱hi̱n á, na̱ na̱tavá mé á ínima̱ quini ini xi̱hín na̱ na̱ndaja va̱ha mé á nu̱ú cue̱he̱ na̱sandoho na. Tañu na̱ji̱hí yóho na̱sa̱ndaca̱a̱n ñá naní María, ñá cáha̱n na̱ Magdalena xi̱hi̱n. Mé María yóho cúú ñá na̱tavá Jesús u̱sa̱ ínima̱ quini ini. \v 3 Ta cátáhan ri in ñá naní Juana cua̱ha̱n ñá xi̱hín na̱ cán. Mé Juana cúú ñá ñájíhí da̱ naní Chuza, da̱ cómí cuéntá sa̱há vehe Herodes. Ta jári in ñá naní Susana na̱xi̱ca nuu ñá xi̱hi̱n Jesús. Cua̱ha̱ chága̱ na̱ji̱hí na̱xi̱ca nuu na xi̱hi̱n á ta na̱chindeé ñahá na̱ xi̱hín ña̱ cómí na̱. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ sátá tata \r (Mt. 13:1-17; Mr. 4:1-12) \p \v 4 Na̱queta ña̱yivi cua̱há ñuu jáchi̱ cúni̱ na̱ cuni na Jesús. Ta tá sa̱ na̱taca cua̱há ña̱yivi nu̱ íin Jesús, na̱casáhá cáha̱n xi̱hi̱n ná. Ta na̱sacu a in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 5 —In da̱ sátá tata na̱quee da cua̱ha̱n da̱ cata da ña̱. Ta tá sátá da̱ ña̱ cua̱ha̱n da̱ já na̱cu̱yu java ña íchi̱. Ta tá na̱ya̱ha ña̱yivi já na̱chiníhni sa̱ha̱ joho na a̱ ta já na̱xi̱nu̱ laa na̱saxí rí ña̱. \v 6 Ta java tata cán na̱cu̱yu a tañu yu̱u̱. Ta tá na̱ndu̱ta̱ mé tata cán, cama chá na̱hi̱chi̱ a̱ jáchi̱ íchí ndiva̱ha tañu yu̱u̱ cán. \v 7 Ta java ga̱ tata cán na̱cu̱yu a tañu to̱híñú ta tá na̱ndu̱ta̱ ña̱ já na̱nditáha̱ ndihi a na̱caja to̱híñú, dó na̱sahnu xi̱hi̱n á cán. \v 8 Joo java tata na̱cu̱yu a nu̱ ñuhú va̱ha. Ta tá na̱sahnu a já na̱jáquee na cua̱há ña̱ha nu̱ á. Ja̱nda̱ in ciento tata na̱cana ja̱tá in in nu̱ú tata cán —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p Ta tá na̱ndihi na̱ndicani Jesús ña̱ yóho nu̱ ná já na̱ca̱ha̱n cóhó a̱ nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá ndó, na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho ndó —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á ndía̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱cachi a xi̱hín ña̱yivi cán. \v 10 Ta na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱ co̱ó na̱canda̱a̱ ini ndó jihna, ña̱ cán cánda̱a̱ ini ndó viti jáchi̱ na̱suná Ndióxi̱ xíní túni̱ ndó canda̱a̱ ini ndó ndá quia̱hva cacomí mé á cuéntá sa̱há ña̱yivi. Joo sácú u̱ quia̱hva nu̱ú java ga̱ ña̱yivi já quéa̱ va̱tí sánde̱hé na̱ joo cúú ná tátu̱hun na̱ co̱ tívi nu̱u̱. Ta va̱tí xíni̱ jo̱ho na, cúú ná tátu̱hun na̱ jóho̱ jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini na ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \s1 Ndícani Jesús ña̱ cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu a nu̱ú na̱ cán \r (Mt. 13:18-23; Mr. 4:13-20) \p \v 11 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱ yóho cúni̱ cachi quia̱hva na̱sacu u̱ nu̱ú ña̱yivi yóho: Mé tata cán cúú á yuhú nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱, ña̱ xíca java na cáha̱n na̱ xi̱hín ña̱yivi. \v 12 Mé tata ña̱ na̱ndicava íchi̱ cán náha̱ nu̱ yo̱ ndá quia̱hva íin java ña̱yivi. Xíni̱ jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ joo tá na̱ndihi já va̱xi tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ta cája rí xi̱hi̱n ná ña̱ ndíndójó na̱ ña̱ já ná a̱ cándúsa na tu̱hun Ndióxi̱ ña̱ ná a̱ cácu ndaa ínima̱ ná. \v 13 Ta tata ña̱ na̱ndicava tañu yu̱u̱ cán náha̱ nu̱ yo̱ ña̱ ndúu java ña̱yivi ta xíni̱ jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ ta cáji̱i̱ íní na̱ ndíquehe na ña̱. Joo sa̱há ña̱ co̱ ñéhe̱ íní yóho̱ á cu̱hu̱n cúná a̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ chá tiempo cuití va cándúsa na tu̱hun Ndióxi̱. Jáchi̱ tá cásáhá ndóho ini na sa̱há tu̱hun Ndióxi̱ chí jándacoo va na ña̱. \v 14 Ta tata ña̱ na̱ndicava tañu to̱híñú cán náha̱ nu̱ yo̱ ña̱ ndúu java ña̱yivi ta xíni̱ jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ joo co̱ jándacoo na íchi̱ na̱xi̱ca na jihna. Ta cásáhá ndícani ini na sa̱há ña̱ha ñuyíví yóho ta cásáhá na̱ cátóó na̱ canduu cua̱há ña̱ha cuícá nu̱ ná ta cásáhá ndicají ini na caja na ña̱ núu. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúú á tátu̱hun tata ña̱ co̱ cána ña̱ha jáquee na nu̱u̱ jáchi̱ co̱ó na̱sahnu na xi̱hín tu̱hun Ndióxi̱. \v 15 Joo tata ña̱ na̱ndicava nu̱ ñuhú va̱ha cán náha̱ nu̱ yo̱ ña̱ ndúu java ña̱yivi ta xíni̱ jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ndinuhu ini na ta cája na ña̱ sáhndá a̱ nu̱ ná. Ta sa̱há ña̱ ndíco̱ cáhnu na Ndióxi̱ ta co̱ jándacoo na mé á sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúú ná tátu̱hun tata na̱sa̱ha̱n cua̱há ña̱ha ña̱ cuu jáquee na nu̱u̱ jáchi̱ sáhnu na xi̱hín tu̱hun Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús ndícani a nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \s1 Sácú Jesús in quia̱hva sa̱há in lámpara \r (Mr. 4:21-25) \p \v 16 ʼNi in túhún toho ña̱yivi co̱ ndícahmi na in lámpara ta a̱nda̱ já chíja̱hvi na ja̱tá xi̱hín in ña̱ha. Ta ni co̱ chíca̱a̱n je̱hé na̱ ña̱ ti̱xi xi̱to. Ña̱ cája na quéa̱ chínúu jícó na̱ ña̱ já ná ye̱he̱ a̱ nu̱ú na̱ quíhvi ini vehe cán. \v 17 Ni in túhún toho ña̱ha a̱ cu̱ú coo je̱hé nahá jáchi̱ xi̱nu̱ qui̱vi̱ já ndáca náha̱ nu̱ á. Ta ni in tu̱hun na̱ca̱ha̱n je̱hé ña̱yivi a̱ cu̱ú coo je̱hé nahá jáchi̱ xi̱nu̱ qui̱vi̱ já canda̱a̱ ini tócó ndihi ña̱yivi sa̱há tu̱hun na̱sahi̱in je̱hé cán. \p \v 18 ʼSa̱há ña̱ cán quéa̱ ndítahan coo jo̱ho va̱ha ndó nu̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Jáchi̱ da̱ íin ña̱ha nu̱u̱, ñe̱he̱ táhvi̱ dá coo chága̱ ña̱ha nu̱ dá joo da̱ co̱ó ña̱ha nu̱u̱, ja̱nda̱ ña̱ loho íin nu̱ dá ndindaa —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o náná Jesús xi̱hín ñani a nu̱ íin a \r (Mt. 12:46-50; Mr. 3:31-35) \p \v 19 A̱nda̱ já na̱xi̱nu̱ co̱o náná Jesús xi̱hín ñani a mé nu̱ íin a̱ cán. Joo co̱ó na̱cuu cayatí na nu̱ á jáchi̱ a̱ ju̱ú quia̱hva na̱chutú ña̱yivi ndúu na xi̱hi̱n á cán. \v 20 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n in da ca̱xi tu̱hun da xi̱hi̱n Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱ta̱ véhe cáa íin nánún xi̱hín ñanún ta ca̱ha̱n na̱ xu̱hu̱n cúni̱ na̱ —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱yivi ndúu cán já: \p —Ndá na̱ xíni̱ jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ ta cája na ña̱ cáchí a̱, na̱ cán cúú ná tátu̱hun náná i̱ xi̱hín ñani i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá na̱jácatáji̱ Jesús ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú tá ndíco̱jo̱ do̱ \r (Mt. 8:23-27; Mr. 4:35-41) \p \v 22 In qui̱vi̱ na̱qui̱hvi Jesús ini in barco xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Ta já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cóho̱ inga xoo tañu̱hú yóho. \p A̱nda̱ já na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \v 23 Ta nani xójo̱ cava na tañu̱hú cán cua̱ha̱n na̱ já na̱naá ini Jesús na̱qui̱ji̱ á. Ta in náá cuití na̱xi̱nu̱ in ta̱chi̱ quíni ndiva̱ha nu̱ú tañu̱hú cán ta na̱casáhá ndíndita dó ta jáchutú do̱ ini barco cán. Ta chí i̱yo̱ ndiva̱ha cáa jáchi̱ cuu caco̱o barco ca̱há ticui̱í. \v 24 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ ndíñehe na Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, Maestro. Cáco̱o barco yo̱ ca̱há ticui̱í cua̱ha̱n do̱ —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p A̱nda̱ já na̱ndico̱o Jesús já na̱casáhá jána̱ni a ta̱chi̱ xi̱hín ticui̱í ndíco̱jo̱ cán. Tá na̱ndihi já na̱jáya̱a̱ mé á ta̱chi̱ xi̱hín ticui̱í chí táji̱ níí uun na̱cando̱o nu̱ú tañu̱hú cán. \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Ndaja va̱ha co̱ cándeé ini ndó ye̱he̱ —na̱cachi a. \p Joo na̱ cán na̱yi̱hví na̱ ta na̱catóntó na̱. Ta chí ja̱ndá ndáca̱ tu̱hún táhan na já cáchí na̱ já: \p —Ndá da̱ cúú da̱ta̱a yóho ña̱ a̱nda̱ ta̱chi̱ xi̱hín tañu̱hú cándúsa nu̱ cáha̱n da̱ —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \s1 Tá na̱tava Jesús ínima̱ quini na̱sañuhu ini in da̱ta̱a ñuu Gadara \r (Mt. 8:28-34; Mr. 5:1-20) \p \v 26 Tá na̱ndihi já cua̱ha̱n na̱ ta na̱xi̱nu̱ co̱o na ñundáhyi̱ cuéntá Gadara, ña̱ cándo̱o inga xoo tañu̱hú ta ndícoto nihni táhan xi̱hín estado Galilea. \v 27 Tá na̱nuu Jesús barco cán já na̱cayati in da̱ta̱a, da̱ ñuu Gadara cán nu̱ á. Mé da̱ yóho sa̱ na̱canahá ndiva̱ha ñúhu ínima̱ quini ini da. Ta já cáa vichí láhlá da̱ xíca nuu da. Ta ni co̱ íin da vehe. Tañu nu̱ jándu̱xu̱ na̱ ndi̱i cán va íin tuun da. \v 28 Tá na̱xini da Jesús na̱ndicava xítí da̱ nu̱ á ta já na̱cayuhú da̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ndá cuéntá quéa̱ va̱sún qui̱hvi nuún xi̱hín i̱. Yóhó cúún Jesús, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱, ña̱ cáhnu ndiva̱ha. Xíca̱ ta̱hví i̱ nu̱u̱n ña̱ ná a̱ jándohún ini i̱. \p \v 29 Na̱cachi da ña̱ yóho xi̱hi̱n Jesús jáchi̱ na̱casáhá sáhndá mé á chuun nu̱ ínima̱ quini cán ña̱ ná quee rí ínima̱ da̱ cán. Ta cua̱há tañu na̱sa̱tiin rí da̱. Ta va̱tí na̱cató na̱ ndáha̱ dá xi̱hín sa̱ha̱ dá xi̱hi̱n cadena joo na̱sahnda túhu̱n dá ña̱ na̱caja rí quini cán. Ta já na̱caja rí ña̱ ná cunu da cu̱hu̱n da̱ chí yucú íchí nu̱ú co̱ ndúu ña̱yivi. \v 30 Na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús mé rí quini cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ri̱: \p —Ndaja nanún. \p A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Legión naní i̱. \p Na̱cachi da̱ cán ña̱ naní da̱ Legión jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha rí quini na̱ndi̱hvi rí ini da. \v 31 Ta mé rí quini ñúhu ini da̱ cán na̱xi̱ca̱ ta̱hví rí nu̱ Jesús ña̱ ná a̱ chíndahá a̱ rí cu̱hu̱n rí nu̱ ndúu ínima̱ ndi̱i. \v 32 Ta yati in ndi̱ca yúcu̱ cán na̱sa̱nduu cua̱há ndiva̱ha cóchí xíxáhan rí. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱ca̱ rí quini cán ña̱ma̱ni̱ nu̱ Jesús ña̱ ná ndi̱hvi rí ini cóchí ndúu cán. A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n Jesús ña̱ma̱ni̱ nu̱ ri̱. \v 33 Chí na̱quee rí quini da̱ta̱a cán cua̱ha̱n rí já na̱ndi̱hvi rí ini cóchí cán. Ta tócó ndihi cóchí yóho xínu rí cua̱ha̱n rí na̱nuu rí nu̱ ndáyi já na̱jáque̱ta nuu rí mé rí ini tañu̱hú cán ta já na̱candaa rí ticui̱í já na̱xi̱hi̱ ri̱. \p \v 34 Tá na̱xini mé da̱ta̱a ndáá cóchí cán ña̱ yóho já na̱xinu da cua̱ha̱n da̱ ca̱xi tu̱hun da ña̱ na̱ya̱ha yóho nu̱ú ña̱yivi ñuu Gadara cán xi̱hín nu̱ú java ga̱ na̱ ndúu yati cán. \v 35 A̱nda̱ já na̱queta ña̱yivi sánde̱hé na̱ ña̱ na̱cuu cán. Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na nu̱ íin Jesús cán já na̱xini na íin coo mé da̱ na̱sañuhu rí quini ini cán sa̱ha̱ Jesús. Ta sa̱ na̱ndaca ndixi da jáhma̱ ta chí sa̱ na̱ndicáxí táhyí ini da. Tá na̱xini na ña̱ yóho chí na̱yi̱hví na̱. \v 36 Ta na̱ na̱xini nu̱ú na̱tavá Jesús rí quini ini da̱ta̱a cán, na̱ cán cúú na̱ na̱ndicani ña̱ nu̱ú na̱ co̱ó na̱xini cán. \v 37 Tá na̱xini jo̱ho na̱ ñuu Gadara cán ndaja na̱sahi̱in já na̱xi̱ca̱ ta̱hví ndihi na nu̱ Jesús ña̱ ná quee a cu̱hu̱n a̱ jáchi̱ yíhví ndiva̱ha na. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ndi̱hvi tucu Jesús ini barco cán ña̱ ná quee a cu̱hu̱n a̱. \v 38 Joo tá cáma̱ní quee a cu̱hu̱n a̱ já na̱casáhá da̱ na̱queta rí quini ini cán xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ Jesús ña̱ ná quia̱hva mé á ña̱ma̱ni̱ cu̱hu̱n da̱ xi̱hi̱n á. Joo na̱sahnda Jesús chuun nu̱ dá ña̱ ná cando̱o da. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p \v 39 —Cuanúhu̱ vehún. Ta já ndicanún nu̱ú na̱ vehún ndaja náhnu ña̱ha na̱caja Ndióxi̱ xu̱hu̱n —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cán. \p A̱nda̱ já na̱quee da̱ cán cua̱ha̱n da̱. Já na̱ndicani da nu̱ tócó ndihi na̱ Gadara cán ndaja cáa ña̱ na̱caja Jesús xi̱hi̱n dá. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús ja̱hyi jíhí Jairo xi̱hín in ñá na̱cani ndaa ndáha̱ jáhma̱ á \r (Mt. 9:18-26; Mr. 5:21-43) \p \v 40 Tá na̱ndicó co̱o Jesús inga xoo tañu̱hú cán, a̱ ju̱ú quia̱hva cávatá ña̱yivi na̱xi̱nu̱ na̱ ndiquehe na mé á jáchi̱ mé cán na̱sanduu na ndáti na mé á. \v 41 A̱nda̱ já na̱casa̱a̱ in da̱ta̱a naní Jairo, da̱ sáhndá chuun veñu̱hu. Mé Jairo yóho na̱xi̱nu̱ da̱ na̱caxítí da̱ sa̱ha̱ Jesús já na̱xi̱ca̱ ta̱hví da̱ nu̱ á ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ vehe da. \v 42 Jáchi̱ xíhi̱ ñá loho cúú ja̱hyi jíhí da̱ ta in já cúú ñá nu̱ dá ta ndáca̱a̱n ñá tátu̱hun u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱. Chí na̱quee Jesús cua̱ha̱n ta nani xíca cua̱ha̱n vehe Jairo cán a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ña̱yivi ndíco̱ na̱ ja̱tá cua̱ha̱n na̱ ta chí ja̱nda̱ cándíhi na mé á cua̱ha̱n na̱. \p \v 43 Ta tañu ña̱yivi cua̱ha̱n cán ndáca̱a̱n in ñáñáha̱ ta ndíta̱hví ni̱i̱ ñá ti̱xi u̱xu̱ i̱vi̱ cui̱a̱. Ta na̱jándihi ndihi ñá jiu̱hún ña̱ nu̱ú na̱ cája tátá ña̱yivi joo ni in na co̱ó na̱cuu caja tátá ñahá. \v 44 Joo na̱cayati ñá chí ja̱ta̱ Jesús ta na̱tiin ñá yúhu̱ jáhma̱ á. Chí i̱vi̱ la̱á na̱sacui̱i̱n ni̱i̱ ñá cán. \p \v 45 A̱nda̱ já na̱casáhá Jesús ndáca̱ tu̱hún a̱ tócó ndihi ña̱yivi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá ndó na̱cani ndaa ndáha̱ ye̱he̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p Joo ni in na co̱ó na̱sa̱ha̱n tu̱hun nu̱ á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi Pedro xi̱hín java ga̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n mé á cán já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, a̱ ju̱ú quia̱hva cándíhi ña̱yivi mé ndó ta chindahá nihni joho na mé ndó va̱xi na ta cáa ga̱ mé ndó ndáca̱ tu̱hún ndo̱ ndá na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ ndo̱hó —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n á. \p \v 46 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Íin in na̱ na̱cani ndaa ndáha̱ ye̱he̱ jáchi̱ na̱canda̱a̱ ini i̱ ña̱ na̱ndiva̱ha in na xi̱hi̱n ndée̱ mí i̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 47 Joo ndaja coo mé ñá na̱ndiva̱ha cán tá na̱xini ñá ña̱ na̱canda̱a̱ ini Jesús sa̱há ña̱ na̱caja ñá já na̱ndiquiji ni̱nu ñá xi̱hín ña̱ yíhví ña̱ ta já na̱xi̱nu̱ co̱o ña̱ na̱caxítí ña̱ nu̱ Jesús. Ta nu̱ ndíhi ña̱yivi ndúu cán na̱casáhá ña̱ ndícani ñá nu̱ á ndá cuéntá quéa̱ na̱cani ndaa ndáha̱ ña̱ mé á chí i̱vi̱ la̱á na̱ndiva̱ha ñá. \v 48 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ja̱hyi a, na̱ndiva̱hún jáchi̱ na̱candúsún ye̱he̱. Cuanúhu̱. Ta a̱ ndícani ga̱ inún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ña̱. \p \v 49 Ta nani cáha̱n Jesús xi̱hi̱n ñá cán já na̱xi̱nu̱ in da̱ na̱quixi chí vehe Jairo, da̱ sáhndá chuun veñu̱hu cán. Já na̱cachi da̱ cán já xi̱hi̱n dá: \p —Sa̱ na̱xi̱hi̱ va ja̱hyi ndó. A̱ jáqui̱hvi ga̱ ndó da̱ xíca jána̱ha̱ ña̱yivi ja̱n. \p \v 50 Joo tá na̱xini jo̱ho Jesús ña̱ na̱cachi da̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n Jairo: \p —A̱ cáyi̱hví tohún. Candúsa cuití vún ye̱he̱ chí ndiva̱ha va ja̱hyún —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 51 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús vehe Jairo cán co̱ó na̱xeen a quia̱hva ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná qui̱hvi ña̱yivi ini vehe cán xi̱hi̱n á. Na̱ na̱qui̱hvi xi̱hi̱n á na̱sacuu Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan xi̱hi̱n tátá mé ñá loho cán xi̱hi̱n náná ña̱. \v 52 Ja̱ndá joho ndíváá ña̱yivi sácu ndiva̱ha na ndúu na sa̱ha̱ ñá loho cán. A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n Jesús xi̱hi̱n ná já na̱cachi a já: \p —A̱ cuácu ndó. Co̱ó na̱xi̱hi̱ toho ñá loho yóho. Quíji̱ cuití va ñá —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 53 Joo na̱casáhá na̱ cán sácu̱ ndaa na Jesús jáchi̱ xíni̱ na̱ ña̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ ñá loho cán ta sa̱ cúú ñá ndi̱i. \v 54 A̱nda̱ já na̱tiin Jesús ndáha̱ ñá na̱xi̱hi̱ cán já na̱ca̱ha̱n cóhó a̱ xi̱hi̱n ña̱ já na̱cachi a já: \p —Ñá loho, cuándaco̱o. \p \v 55 Chí i̱vi̱ la̱á na̱nditacu ñá loho cán já na̱ndico̱o ñá. Ta na̱sahnda Jesús chuun ña̱ ná quia̱hva na ña̱ cuxu ñá. \v 56 Chí a̱ ju̱ú quia̱hva na̱catóntó tátá náná ñá loho cán sa̱há ña̱ na̱caja Jesús. Joo na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná ña̱ ná a̱ ndícani na nu̱ú ni in ña̱yivi sa̱há ña̱ na̱ya̱ha. \c 9 \s1 Tá na̱chindahá Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ ca̱xi tu̱hun na tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi \r (Mt. 10:5-15; Mr. 6:7-13) \p \v 1 Na̱jánditaca Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já na̱sa̱ha̱n ndée̱ nu̱ ná ña̱ ná cuu tavá na̱ tá nu̱ú ínima̱ quini ñúhu ini ña̱yivi ta na̱sa̱ha̱n ndée̱ mé á nu̱ ná ña̱ ná cuu ndaja va̱ha na tá nu̱ú cue̱he̱ ndóho ña̱yivi. \v 2 Na̱sahnda Jesús chuun nu̱ ná ña̱ ná ca̱xi tu̱hun na xi̱hín ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta na̱sahnda chuun nu̱ ná ña̱ ná ndaja va̱ha na na̱ quíhvi̱. \v 3 Ta na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cáñehe ndó ña̱ha cu̱hu̱n ndó íchi̱. Ni garróté ni yátí ni pan ni jiu̱hún a̱ cáñehe ndó cu̱hu̱n ndo̱. In túhún cotó cañehe ndó cu̱hu̱n xi̱hi̱n ndo̱. \v 4 Tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in vehe, canduu ndó vehe ja̱n ja̱nda̱ quia̱hva ná ndindaa qui̱ví quee ndó cu̱hu̱n ndo̱. \v 5 Ta ndá ñuu nu̱ú co̱ cúni̱ na̱ ndiquehe va̱ha na ndo̱hó, cuáhán quee ndó ñuu ja̱n ta catí ndó ña̱ yácá sa̱ha̱ ndo̱ já ná na̱ha̱ ña̱ cua̱ha̱n cua̱chi na̱ cán ja̱ta̱ mé va na —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱quee na̱ cán cua̱ha̱n na̱ ta na̱sa̱ha̱n na̱ na̱xi̱ca nuu na ndijáá ñuu válí. Xíca na cáxi tu̱hun na nu̱ú ña̱yivi tu̱hun va̱ha cáha̱n sa̱ha̱ Jesús, mé a̱ cuu jáca̱cu ñahá. Ta ndája va̱ha na na̱ quíhvi̱. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi \r (Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29) \p \v 7 Ta ndaja coo Herodes, da̱ cúú gobernador cán na̱canda̱a̱ ini da sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ cája Jesús. Ta chí co̱ xíni̱ da̱ ndía̱ ca̱hán da̱ jáchi̱ java na cáchí na̱ xi̱hi̱n dá ña̱ cúú Jesús mé Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi ta viti na̱nditacu tucu da cáchí java na xi̱hi̱n dá. \v 8 Ta java ri na cáchí na̱ ña̱ cúú Jesús profeta Elías, mé da̱ na̱xi̱ca nuu sa̱nahá ta viti na̱xi̱nu̱ tucu da nu̱ ná. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú á in táhan na̱ profeta na̱sanduu sa̱nahá joo túní quéa̱ na̱nditacu tucu a xíca nuu a, cáchí na̱. \v 9 A̱nda̱ já na̱cachi Herodes já xi̱hi̱n ná: \p —Mí ye̱he̱ cúú da̱ na̱sahnda chuun ña̱ ná chitúhu̱n ná ji̱co̱ da̱ naní Juan cán. Ta co̱ xíni̱ ndá da̱ cúú da̱ naní Jesús yóho. Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ xíni̱ jo̱ho i̱ ña̱ cája cua̱há ndiva̱ha da ña̱ náhnu —na̱cachi Herodes cán. \p Ta chí cúni̱ Herodes cuni da Jesús. \s1 Sáhan Jesús ña̱ cuxu u̱hu̱n mil ta̱a \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Jn. 6:1-14) \p \v 10 Tá na̱ndicó co̱o na̱ na̱chindahá Jesús caca nuu ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi cán nu̱ íin mé á já na̱ndicani na nu̱ á sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱caja na nu̱ú na̱sa̱ha̱n na̱. A̱nda̱ já ñéhe Jesús na̱ na̱sa̱ha̱n na̱ in nu̱ cáa xóo yati chí ñuu Betsaida cán. \v 11 Joo tá na̱canda̱a̱ ini ña̱yivi ndá xoo cua̱ha̱n Jesús já ndíco̱ na̱ cua̱ha̱n na̱. Ta na̱ndiquehe va̱ha Jesús na̱ ta na̱ndicani a nu̱ ná ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta na̱ndaja va̱ha mé á na̱ quíhvi̱. \p \v 12 Ta tá sa̱ cáhini cua̱ha̱n já na̱cayati ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ apóstol cán nu̱ Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ca̱ha̱n ndó xi̱hín ña̱yivi ná quee na cu̱hu̱n na̱ ndiquehe ndée̱ ná ta ná nducú na̱ ña̱ cuxu na ñuu válí xi̱hín nu̱ú yati chá yóho nu̱ ndúu ña̱yivi jáchi̱ co̱ó ña̱ha mé va nu̱ ndúú yóho —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé ndó quia̱hva ndó ná cuxu na —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —U̱hu̱n víxí pan xi̱hín i̱vi̱ la̱á ti̱yacá cuití va íin nu̱ú nde̱. Ta ama ná cu̱hu̱n ri nde̱he̱ cueen nde̱ ña̱ha cuxu tócó ndihi ña̱yivi ndúu yóho —na̱cachi na̱ cán. \p \v 14 Jáchi̱ ña̱yivi cán cúú ná tátu̱hun u̱hu̱n mil ta̱a. A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Cacu coo ndó na̱ tá táhndá i̱vi̱ jico u̱xu̱, i̱vi̱ jico u̱xu̱ na̱. \p \v 15 Chí na̱sacu coo ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ apóstol cán na̱. \v 16 A̱nda̱ já na̱tiin Jesús ndíhu̱hu̱n pan xi̱hi̱n ndíví ti̱yacá cán já na̱sande̱hé a̱ chí indiví já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ sa̱há ña̱ cán. Tá na̱ndihi já na̱sahnda java táhví a̱ ña̱ já na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱ndita̱hnda̱ ña̱ cuxu ña̱yivi ndúu cán. \v 17 Ta tócó ndihi na na̱ñe̱hé na̱xixi ja̱nda̱ quia̱hva na̱chutú ti̱xi na. Tá na̱ndihi já na̱jáchutú na̱ u̱xu̱ i̱vi̱ to̱yi̱cá xi̱hín ña̱ na̱cando̱o na̱xixi ndihi na̱ cán. \s1 Tá náhma̱ Pedro ña̱ cúú Jesús mé a̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi \r (Mt. 16:13-28; Mr. 8:27-9:1) \p \v 18 In tañu tá na̱cana xóo Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ña̱ ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún mé á na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá da̱ cáchí ña̱yivi cúú ye̱he̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe na̱ cán tu̱hun nu̱ á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Java ña̱yivi cáchí na̱ ña̱ cúú ndó Juan, da̱ na̱jácandúta̱ ña̱yivi. Ta java na cáchí na̱ ña̱ cúú ndó profeta Elías. Ta cáchí java ga̱ ví na̱ ña̱ cúú ndó in táhan profeta na̱sanduu sa̱nahá, da̱ na̱nditacu tucu xíca nuu viti —na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán. \p \v 20 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ndóhó ri ndá da̱ cáchí ndo̱ cúú u̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hi̱n á: \p —Mé ndó cúú Cristo, ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 21 Joo na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín a̱ ña̱ coto a̱ ndícani na ña̱ yóho nu̱ú ni in túhún ña̱yivi. \v 22 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hín na̱ cán: \p —Ye̱he̱ cúú u̱ da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta ndítahan nu̱ú i̱ ndoho ndiva̱ha ini i̱. Ta na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés candají na̱ ye̱he̱ ta a̱nda̱ já cahní na̱ ye̱he̱. Joo tá ná xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱vi̱ já nditacu tucu u̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 23 Tá na̱ndihi já na̱cachi tucu a já xi̱hín ndihi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Ndá na̱ cúni̱ candi̱co̱ ye̱he̱ ndítahan nu̱ ná ndi̱hi chága̱ ini na sa̱há ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ sa̱ha̱ mé ná. Ta ndijáá níí qui̱vi̱ ndítahan coo tia̱hva na ndoho ini na sa̱há ye̱he̱ ta co̱ó caja toho a ná quivi na sa̱há i̱. \v 24 Jáchi̱ ndá na̱ cátóó coo chága̱ ñuyíví yóho ndihi sa̱ha̱ ná. Joo ndá na̱ sáhan ndeé ini quivi sa̱há i̱ ñe̱he̱ táhvi̱ ná catacu na a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \v 25 Va̱tí ná quee va̱ha in na ñuyíví yóho ta cómí na̱ tócó ndihi ña̱ha ñuyíví joo ndá chuun quéa̱ tá nu̱ ndíhí ndihi sa̱ha̱ ná indayá. \v 26 Ndá na̱ cácahan nu̱u̱ sa̱há i̱ xi̱hín sa̱há tu̱hun va̱ha cáha̱n i̱ quia̱hva já cacahan ri nu̱ú ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi sa̱há na̱ cán tá ná quixi i̱ cacomí i̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. Mé tiempo cán na̱ha̱ ndaja cáhnu cúú ye̱he̱ jáchi̱ quixi i̱ xi̱hi̱n ndée̱ Ndióxi̱ ta xi̱hi̱n ndée̱ táto̱ mé á viti. \v 27 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ndúu java na̱ ndíta yóho ta ni a̱ quíví toho na ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱ví cuni na cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá na̱ndijama Jesús quia̱hva cáa \r (Mt. 17:1-8; Mr. 9:2-8) \p \v 28 Ta tá na̱ya̱ha tátu̱hun u̱na̱ qui̱vi̱ na̱cachi Jesús ña̱ yóho xi̱hi̱n ná já na̱ndaa ji̱ní in yúcu̱ ña̱ ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta ndáca táhan Pedro xi̱hi̱n Jacobo xi̱hi̱n Juan cua̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á. \v 29 Ta nani xíca̱ ta̱hví Jesús nu̱ Ndióxi̱ já na̱ndija̱ma quia̱hva cáa nu̱u̱ á. Ta ja̱nda̱ jáhma̱ ndíxi a cán na̱ndiyaa ca̱chi̱ ña̱ ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva yéhe̱ ña̱. \v 30 A̱nda̱ já na̱xini na i̱vi̱ ta̱a ndúu da ndítúhún da̱ xi̱hi̱n Jesús. In da̱ cán cúú Moisés ta inga da̱ cán cúú Elías. \v 31 A̱ ju̱ú quia̱hva ndató ndíye̱he̱ ndaa nu̱ ndúu na cáha̱n na̱ xi̱hi̱n Jesús ta ndítúhún na̱ sa̱há ña̱ jándoho na ini a ñuu Jerusalén ta já quivi a. \v 32 Ta va̱tí cúni̱ cu̱ju̱ Pedro xi̱hín java ga̱ na̱ cátáhan xi̱hi̱n dá cán na̱sandita na. Ta na̱xini na ndá quia̱hva cáhnu cúú Jesús xi̱hín da̱ i̱vi̱ táha̱n ndúu xi̱hi̱n á cán. \v 33 Ta tá na̱casáhá cáxícá Moisés xi̱hi̱n Elías cán nu̱ Jesús cua̱ha̱n na̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hi̱n Jesús: \p —Maestro, ndaja va̱ha cúú á ndúu nde̱ yóho jáchi̱ já cuu cava̱ha nde̱ u̱ni̱ vehe ti̱yahvá válí. In a coo mé ndó ta inga coo Moisés ta inga coo Elías —na̱cachi da. \p Joo chí co̱ xíni̱ mé va Pedro ndía̱ cáa cáha̱n da̱. \v 34 Ta nani cáha̱n da̱ ndíta na já na̱nuu in vi̱co̱ ja̱ta̱ ná ta na̱jája̱hví a̱ na̱. Ta chí na̱casáhá yíhví na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán tá na̱xini na na̱ca̱va̱ nuu vi̱co̱ cán na̱. \v 35 A̱nda̱ já na̱xini jo̱ho na cáha̱n in a tañu vi̱co̱ cán já na̱cachi a já: \p —Da̱ yóho cúú ja̱hyi ma̱ní i̱. Cuni jo̱ho ndó nu̱ cáha̱n da̱. \p \v 36 Tá na̱ndihi na̱xini jo̱ho na ña̱ cáchí a̱ cán já na̱xini na ña̱ íin in túhún ji̱ni̱ mé va Jesús. Ta mé na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán na̱sahi̱in táji̱ yúhu̱ ná sa̱há ña̱ na̱xini na ta co̱ó na̱ndicani na sa̱há nu̱ú ni in túhún ña̱yivi. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in ta̱a loho ndáca̱a̱n ínima̱ quini ini \r (Mt. 17:14-21; Mr. 9:14-29) \p \v 37 Ta inga qui̱ví ita̱a̱n tá na̱nuu Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ji̱ni̱ yúcu̱ cán já na̱queta cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi cua̱ha̱n na̱ ndique táhan na xi̱hín Jesús. \v 38 A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n cóhó ndiva̱ha in da̱ta̱a tañu tócó ndihi ña̱yivi cán já na̱cachi da já xi̱hi̱n Jesús: \p —Maestro, caja ndó ña̱ma̱ni̱ cande̱hé loho ndó ja̱hyí i̱ jáchi̱ in túhún ji̱ni̱ já cúú dá nu̱ú i̱. \v 39 Ta ndáca̱a̱n in ínima̱ quini ini da ta tíin rí dá ta cája rí xi̱hi̱n dá ña̱ ná nda̱hyi̱ cóhó da̱. Ta cája rí ña̱ ná quivi yi̱hí da̱ ta já cána cuyu chiqui̱ñu̱ yúhu̱ dá. A̱ ju̱ú quia̱hva cája xíxi rí quini cán xi̱hi̱n dá ta chí co̱ cúni̱ rí janí rí da̱. \v 40 Sa̱ na̱xi̱ca̱ ta̱hví i̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ná tavá na̱ mé rí quini cán joo co̱ó na̱cuu caja na ña̱ —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 41 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó jáchi̱ sa̱ cua̱há ndiva̱ha qui̱vi̱ íin i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta a̱ ñáha candeé ini ndó ye̱he̱. Cúú ndó ña̱yivi quini ndiva̱ha chí co̱ ndéé ga̱ ini i̱ xi̱hín ña̱ cája ndó. Taxi ndó ta̱a loho ja̱n chóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 42 Ta tá cáyati ta̱a loho cán cua̱ha̱n da̱ nu̱ Jesús já na̱caja rí quini cán ña̱ ná ndicava da nu̱ ñúhu̱ ta cán na̱caja rí ña̱ ná quivi yi̱hí tucu da. A̱nda̱ já na̱jána̱ni Jesús rí quini cán já na̱ndiva̱ha ta̱a loho cán ta na̱ndiquia̱hva mé á da̱ nu̱ tátá da̱. \v 43 Ta tócó ndihi ña̱yivi na̱sanduu cán na̱catóntó na̱ tá na̱xini na ña̱ náhnu cája Ndióxi̱. \p Ta nani cátóntó na̱ ndúu na sa̱há ña̱ náhnu cája Jesús cán já na̱casáhá cáha̱n mé á xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 44 —Cuni jo̱ho va̱ha ndó ña̱ yóho ta coto a̱ ndíndójó ndó ña̱. Tiin na ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta já ndiquia̱hva na ye̱he̱ ndahá java da̱ta̱a —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 45 Joo ni in táhan na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán co̱ó na̱canda̱a̱ ini na ndía̱ cúni̱ cachi Jesús. Jáchi̱ co̱ó na̱nu̱na̱ xíní túni̱ ná ña̱ ná canda̱a̱ ini na ña̱. Ta yíhví na̱ nda̱ca̱ tu̱hún na̱ mé á ña̱ ná ndicani a ña̱ nu̱ ná. \s1 Ndícani Jesús ndá na̱ cúú na̱ íin chága̱ sa̱ha̱ \r (Mt. 18:1-5; Mr. 9:33-37) \p \v 46 Tá na̱ndihi já na̱casáhá na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán ndítúhún xi̱hi̱n táhan na sa̱ha̱ ndá da̱ cúú da̱ cáhnu chága̱ tañu mé ná. \v 47 A̱nda̱ já na̱xini Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán já na̱tiin a in ta̱a loho já na̱sacu ndichi a da̱ jíi̱n á. \v 48 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá na̱ ná ndiquehe va̱ha ta̱a loho yóho sa̱há ña̱ quíhvi̱ ini na̱ ye̱he̱, ndíquehe ri na ye̱he̱ viti. Ta ndá na̱ ndíquehe ye̱he̱, ndiquehe ri na tátá i̱, mé a̱ na̱chindahá ye̱he̱. Ndá na̱ co̱ó sa̱ha̱ mé tañu tócó ndihi ndó, na̱ cán cúú na̱ íin chága̱ sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá ndúu java na̱ ndíquehe sa̱ha̱ yo̱ já quéa̱ cua̱ha̱n na̱ xoo í \r (Mr. 9:38-40) \p \v 49 A̱nda̱ já na̱cachi Juan já xi̱hi̱n Jesús: \p —Maestro, na̱xini nde̱ in da̱ta̱a ta cáha̱n da̱ qui̱vi̱ mé ndó já tává da̱ ínima̱ quini ñúhu ini ña̱yivi. Joo co̱ xíca nuu da xi̱hi̱n yo̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱saji nuu nde̱ nu̱ dá caja da ña̱ —na̱cachi da̱ cán. \p \v 50 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ cájí nuu ndó nu̱ dá sa̱há ña̱ cája da ña̱. Jáchi̱ ndá da̱ co̱ ndíndita caja xíxi xo̱ho̱, mé da̱ cán cua̱ha̱n da̱ xoo mí —na̱cachi Jesús. \s1 Jána̱ni Jesús Jacobo xi̱hi̱n Juan \p \v 51 Tá na̱cayati qui̱ví ndindita Jesús cu̱hu̱n a̱ indiví co̱ó na̱yi̱hví a̱ quehe a íchi̱ cua̱ha̱n chí ñuu Jerusalén. \v 52 Na̱chindahá Jesús java na̱ xíca xi̱hi̱n á ña̱ ná cu̱hu̱n cuéé na̱ in ñuu loho ndáca̱a̱n estado Samaria cán já ná nducú na̱ nu̱ú canduu tóo na chí na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \v 53 Joo co̱ó na̱xeen toho na̱ Samaria cán ndiquehe na Jesús jáchi̱ na̱xini na ña̱ cua̱ha̱n chí ñuu Jerusalén. \v 54 Tá na̱xini Jacobo xi̱hi̱n Juan cán ña̱ yóho já na̱cachi da já xi̱hi̱n Jesús: \p —Á co̱ cúni̱ ndó, xitoho i̱ ña̱ ná cahnda nde̱ chuun ña̱ ná cu̱yu ñúhu̱ cáyi̱ indiví já ná jánaá nde̱ sa̱há ña̱yivi yóho tá quia̱hva na̱caja profeta Elías sa̱nahá —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 55 A̱nda̱ já na̱ndicoto nihni Jesús nu̱ ná já na̱casáhá jána̱ni a na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ xíni̱ ndó ña̱ a̱ váha toho cáhvi ini ndó já. \v 56 Jáchi̱ co̱ó na̱quixi toho ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, ña̱ ná jánaá i̱ sa̱há ña̱yivi. Na̱quixi i̱ ñuyíví yóho jáchi̱ cúni̱ ña̱ ná ca̱cu ndaa ínima̱ ná —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p A̱nda̱ já na̱quee na cua̱ha̱n na̱ inga ñuu loho. \s1 Na̱ cúni̱ candi̱co̱ Jesús \r (Mt. 8:19-22) \p \v 57 Ta nani xíca na cua̱ha̱n na̱ já na̱cachi in da̱ta̱a já xi̱hi̱n Jesús: \p —Cúni̱ candi̱co̱ i̱ ndo̱hó ndá na̱cuu nu̱ú cu̱hu̱n ndo̱ —na̱cachi da. \p \v 58 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —Ndicuii cúú rí ta va̱ti̱ íin cáva̱ ñúhu rí. Laa cúú rí ta va̱ti̱ íin táca̱ ñúhu rí. Joo ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi chí ni nu̱ú cu̱ju̱ mí i̱ co̱ó va —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \p \v 59 Tá na̱ndihi já na̱cachi Jesús já xi̱hín inga da: \p —Naha quíi̱ candi̱co̱ ye̱he̱. \p Joo na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ Jesús já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Quia̱hva jihna ndó ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ ña̱ ná cu̱hu̱n i̱ jándu̱xu̱ tátá i̱ já quixi i̱ candi̱co̱ i̱ ndo̱hó —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 60 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ná cu̱hu̱n mé ña̱yivi, na̱ a̱ ñáha ca̱cu ndaa ínima̱ jándu̱xu̱ na̱ ndi̱i ja̱n. Joo yóhó, cuáhán ca̱xi tu̱hun nu̱ú ña̱yivi ña̱ sa̱ na̱ndindaa qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 61 A̱nda̱ já na̱cativi inga da̱ta̱a nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Jesús, candi̱co̱ i̱ ndo̱hó cúni̱. Joo quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ ná cu̱hu̱n loho i̱ ndinda̱yí jihna ñúhú i̱ na̱ vehe e̱ já quixi i̱ candi̱co̱ i̱ ndo̱hó —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 62 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá da̱ cásáhá ndíco̱ ye̱he̱ ta já ndicó co̱o tucu da cua̱ha̱n da̱ chí ja̱ta̱, cúú dá da̱ co̱ó chuun toho cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱. Jáchi̱ da̱ cán cúú dá tátu̱hun da̱ tíin ya̱ta̱ ta cásáhá da̱ xútu da cua̱ha̱n da̱ joo tá na̱ndihi ndicoto nihni tucu da chí ja̱ta̱ ta chí co̱ó sa̱ha̱ dá cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ dá —na̱cachi Jesús. \c 10 \s1 Chíndahá Jesús u̱ni̱ jico u̱xu̱ ta̱a cu̱hu̱n da̱ ca̱ha̱n da̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi \p \v 1 Tá na̱ndihi já na̱ca̱xi Jesús inga u̱ni̱ jico u̱xu̱ chága̱ da̱ta̱a. Ta tá i̱vi̱ tá i̱vi̱ da̱ na̱chindahá a̱ da̱ cua̱ha̱n da̱ já ná cu̱hu̱n cuéé da̱ ca̱ha̱n da̱ tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi ndúu tócó ndihi ñuu nu̱ú na̱sacu ini Jesús cu̱hu̱n a̱ coto nihni a ña̱yivi. \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ndúu cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi, na̱ cúni̱ cuni jo̱ho tu̱hun Ndióxi̱ joo co̱ó cua̱há na̱ cúni̱ cu̱hu̱n ca̱ha̱n ña̱ xi̱hi̱n ná. Cúú á tátu̱hun va̱ha ndiva̱ha na̱cana níi̱ nu̱ú utu joo ndíma̱ní na̱ jáquee ña. Ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ú da̱ xi̱hín ña̱ha utu cán ña̱ ná chindahá chága̱ da̱ na̱ jáquee nu̱ú utu da. Quia̱hva já ndítahan ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ ña̱ ná chindahá chága̱ mé á na̱ caca nuu ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi já ná ndiquehe va̱ha na ña̱. \v 3 Mé ndó cúú ndó na̱ chindahá i̱ cu̱hu̱n caca nuu ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱. Mé a̱ nda̱a̱ i̱yo ndiva̱ha cáa nu̱ú cu̱hu̱n ndo̱ jáchi̱ cacuu ndó tátu̱hun ndicachi válí tañu cua̱há ndiva̱hyí. \v 4 Tá na̱quee ndó cua̱ha̱n ndo̱ coto a̱ cáñehe ndó yátí cu̱hu̱n ndo̱ ni jiu̱hún ni inga ndu̱sa̱ ndó a̱ cáñehe ndó cu̱hu̱n ndo̱. Ta a̱ cácui̱ta ndó ca̱ha̱n Ndióxi̱ ndó xi̱hín ña̱yivi ndique táhan xi̱hi̱n ndó íchi̱. \v 5 Ta tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in vehe, jihna ñúhú ca̱ha̱n Ndióxi̱ ndó xi̱hín na̱ ndúu vehe cán já cachi ndó já xi̱hi̱n ná: “Ná coo va̱ha ini ndó, na̱ ndúu vehe yóho”, cachi ndó xi̱hi̱n ná. \v 6 Ta tá mé a̱ nda̱a̱ íin va̱ha ini ña̱yivi ndúu vehe cán já a̱ cándo̱o núu toho tu̱hun na̱cachi ndó xi̱hín na̱ cán. Joo tá co̱ íin va̱ha ini na̱ cán já a̱ quéhe ndó cuéntá sa̱há ña̱ na̱cachi ndó ña̱ ná coo va̱ha ini na̱ ja̱n jáchi̱ a̱ ju̱ú na̱ coo va̱ha ini cúú toho na̱ ja̱n. \v 7 Tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in vehe nu̱ ndíquehe va̱ha na ndo̱hó, canduu ndó mé vehe ja̱n. Ta a̱ cáca nuu ndó tá vehe tá vehe nducú ndo̱ nu̱ú coo ndó. Ta ndá ña̱ha íin nu̱ ná sáhan na nu̱ ndo̱ cuxu ndó á coho ndó, tiin ndó a̱ ndáha̱ ná. Jáchi̱ ndítahan nu̱ú in da̱ta̱a ndiquehe da ña̱ catacu da sa̱há chuun cája da. \v 8 Ta tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in ñuu nu̱ ndíquehe va̱ha na ndo̱hó, cuxu ndó ndía̱ cúú mé a̱ sáhan na nu̱ ndo̱. \v 9 Ta ndaja va̱ha ndó ndá na̱ quíhvi̱ ndúu cán. Ta cachi ndó já xi̱hi̱n ná: “Sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱”, cachi ndó xi̱hi̱n ná. \v 10 Joo tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó in ñuu nu̱ú co̱ cúni̱ na̱ ndiquehe va̱ha na ndo̱hó, cuáhán ndó cáyé ñuu cán já cachi ndó já xi̱hi̱n ná: \v 11 “Ja̱nda̱ ña̱ yácá na̱tiin ndaa sa̱há nde̱ ñuu ndó yóho quíji nihni nde̱ ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ nde̱ ña̱ cua̱ha̱n cua̱chi ndó ja̱ta̱ mé va ndó. Jáchi̱ sa̱ na̱ca̱xi tu̱hun va nde̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi”, cachi ndó xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 12 A̱nda̱ já na̱cachi tucu a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi já jándoho chága̱ mé á ini ña̱yivi ñuu ja̱n a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱jándoho a ini na̱ ñuu Sodoma sa̱nahá —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cáha̱n Jesús sa̱há ñuu nu̱ ndúu ña̱yivi, na̱ co̱ cúni̱ jándacoo cua̱chi \r (Mt. 11:20-24) \p \v 13 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús xi̱hi̱n ná já: \p —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ ñuu Corazín. Ta ndáhví na̱há na̱cuu ndó na̱ ñuu Betsaida. Cua̱há ndiva̱ha ña̱ náhnu na̱caja i̱ nu̱ ndo̱ joo co̱ó na̱xeen ndó ndicó co̱o ini ndó jándacoo ndó cua̱chi ndó. Sa̱nahá na̱jándihi Ndióxi̱ sa̱há ñuu Tiro xi̱hín sa̱há ñuu Sidón sa̱há cua̱chi na. Tá ná sa̱ha̱n i̱ caja i̱ ña̱ náhnu nu̱ú na̱ cán tá quia̱hva na̱caja i̱ nu̱ mé ndó, sa̱ na̱jándacoo va na̱ cán cua̱chi na, nduu. Ta chí i̱vi̱ la̱á nda̱ca̱ ndixi na jahmá ndií ta jácu̱yu na ya̱a̱ yíquí jíní na̱, nduu. Jáchi̱ xi̱hín ña̱ yóho jána̱ha̱ na̱ ña̱ na̱ndicó co̱o ini na sa̱há cua̱chi na. \v 14 Joo tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ caja vií Ndióxi̱ sa̱há ña̱yivi já ndoho chága̱ ini mé ndó, na̱ ñuu ja̱n a̱ ju̱ú ga̱ tá quia̱hva na̱ndoho ini ña̱yivi na̱sanduu ñuu Tiro xi̱hín ñuu Sidón sa̱nahá. \v 15 Ta viti cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó, na̱ ndúu ñuu Capernaum. Ja̱nda̱ indiví cúni̱ ndó cu̱hu̱n ndó joo sa̱há ña̱ sáá ini ndó cu̱hu̱n ndó ja̱nda̱ indayá, caja Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱cachi a xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já: \p —Ndá na̱ xíni̱ jo̱ho nu̱ cáha̱n ndo̱ ta cája na ña̱ cáchí ndo̱ já quéa̱ cúú á tátu̱hun cája na ña̱ cáchí ye̱he̱ xi̱hi̱n ná caja na. Ta ndá na̱ cándají ndo̱hó cúú á tátu̱hun cándají ri na ye̱he̱ va. Ta ndá na̱ cándají ye̱he̱, cándají ri na Ndióxi̱, mé a̱ na̱chindahá a̱ ye̱he̱ quixi i̱ ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ chíndahá mé á cu̱hu̱n ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱ xi̱hín ña̱yivi cán. \p A̱nda̱ já na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \s1 Tá na̱ndicó co̱o ndíhu̱ni̱ jico u̱xu̱ na̱ na̱chindahá Jesús caca nuu ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱ \p \v 17 A̱ ju̱ú quia̱hva cáji̱i̱ íní na̱ u̱ni̱ jico u̱xu̱ na̱ na̱chindahá Jesús ca̱ha̱n tu̱hun Ndióxi̱ cán tá na̱ndicó co̱o na. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n Jesús: \p —Tá cáha̱n nde̱ qui̱vi̱ ndó sáhndá nde̱ chuun nu̱ ínima̱ quini ta chí xíni̱ jo̱ho rí ta cája rí ña̱ sáhndá nde̱ nu̱ ri̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 18 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ quéa̱ cáha̱n ndó ja̱n. Jáchi̱ na̱xini i̱ xi̱hín nu̱u̱ mí i̱ ndá quia̱hva na̱quee Satanás, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ indiví ta na̱ndicava rí nu̱ ñúhu̱ tátu̱hun in tasa. \v 19 Chí na̱sa̱ha̱n i̱ ndée̱ nu̱ ndóhó ña̱ ná cuu cahnda ndó chuun nu̱ú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Já cuu cua̱ni nihni ndó ja̱tá co̱o xi̱hín ja̱ta̱ líhma̱ ta a̱ ndóho ndó ni in ña̱ha. Ta na̱sa̱ha̱n i̱ ndée̱ nu̱ ndo̱ ña̱ ná cuu quee va̱ha ndó nu̱ú ndihi ña̱ núu cúni̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ caja rí xi̱hi̱n ndo̱. \v 20 Va̱tí cáji̱i̱ ini ndó sa̱há ña̱ cándúsa rí quini nu̱ sáhndá ndó chuun nu̱ ri̱ joo ndítahan caji̱i̱ chága̱ ini ndó sa̱há ña̱ sa̱ na̱que̱e va qui̱vi̱ ndó ña̱ cu̱hu̱n ndó indiví —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá na̱caji̱i̱ ndiva̱ha ini Jesús \r (Mt. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ta chí mé hora já na̱caja ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ ña̱ ná caji̱i̱ ndiva̱ha ini Jesús. Já na̱casáhá cáchí a̱ já: \p —Cája cáhnu i̱ ndo̱hó, tátá Ndióxi̱, ña̱ cúú xitoho tócó ndihi ña̱ha ndúu indiví xi̱hi̱n ñuyíví. Jáchi̱ na̱jána̱ha̱ ndó ña̱ ndíchí ndiva̱ha nu̱ú ña̱yivi, na̱ co̱ó cua̱há sa̱ha̱ nu̱ú java ga̱ na̱. Ta na̱caja ndó ña̱ ná a̱ cúu canda̱a̱ ini na̱ ndi̱chí xi̱hín na̱ tácu̱ ini ña̱ha mé ndó. Já na̱caja ndó jáchi̱ já na̱sacu ini ndó caja ndó —na̱cachi Jesús. \p \v 22 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hín na̱ ndúu cán: \p —Na̱ndiquia̱hva tátá i̱ tócó ndihi ña̱ha ndahá i̱ ña̱ ná cacomí i̱ cuéntá sa̱há. Ta ni in túhún toho ña̱yivi co̱ xíni̱ va̱ha na̱ ye̱he̱, da̱ cúú in túhún ji̱ni̱ já ja̱hyi Ndióxi̱. Mé Ndióxi̱, tátá i̱ cuití va xíni̱ va̱ha ye̱he̱. Ta ni in túhún toho na co̱ xíni̱ va̱ha yo cúú tátá i̱. In túhún ye̱he̱, da̱ cúú ja̱hyi a xíni̱ va̱ha i̱ yo cúú mé á. Ta ye̱he̱ cúú da̱ ca̱xi ndá ña̱yivi jána̱ha̱ i̱ nu̱u̱ sa̱há Ndióxi̱, tátá i̱ já ná canda̱a̱ va̱ha ini na yo cúú mé á —na̱cachi Jesús. \p \v 23 A̱nda̱ já na̱sande̱hé a̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n mé cuití na̱: \p —Ta̱hví na̱cuu ña̱yivi tá ná cuu cande̱hé na̱ tócó ndihi ña̱ xíní mé ndó viti. \v 24 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cua̱ha̱ táhan na̱ profeta na̱sanduu sa̱nahá ta cua̱ha̱ táhan na̱ na̱sacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi sa̱nahá cúni̱ na̱ cuni na tócó ndihi ña̱ xíní ndo̱ cája i̱. Joo co̱ó na̱xini na ña̱. Ta cúni̱ na̱ cuni jo̱ho na ña̱ xíni̱ jo̱ho ndó cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Joo co̱ó na̱xini jo̱ho na ña̱. \s1 Sácu Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ Samaria, da̱ na̱caja va̱ha \p \v 25 Ta ndaja coo in da̱ jána̱ha̱ ley Moisés na̱nda̱ca̱ ndichi da ca̱ha̱n da̱ xi̱hi̱n Jesús jáchi̱ cúni̱ da̱ coto ndojó ñahá da̱. Ta na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, ndía̱ ndítahan caja i̱ já ná cuu catacu u̱ indiví a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n á. \p \v 26 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndaja cáchí ley Moisés. Ndaja cáchí ley tá cáhvún ña̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já: \p —“Qui̱hvi̱ inún Ndióxi̱, xitohún xi̱hi̱n tócó ndihi ínimu̱n ta xi̱hi̱n ndinuhu inún. Ta qui̱hvi̱ inún a̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ndéu̱n ta xi̱hi̱n tócó ndihi xíní túnu̱n. Ta qui̱hvi̱ inún ñani táhún tá quia̱hva quíhvi̱ inún mún” —na̱cachi da̱ cán na̱nducú ñehe da tu̱hun nu̱ Jesús. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ va̱ha va na̱ca̱hu̱n. Cuáhán caja tócó ndihi ña̱ yóho já ñe̱he̱ táhvu̱n catacún indiví a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 29 Joo da̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán cúni̱ da̱ cando̱o va̱ha da nu̱ú ña̱yivi ndúu cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ cáchí da̱ já xi̱hi̱n Jesús: \p —Yo já cúú ñani táhan i̱. \p \v 30 A̱nda̱ já na̱ndicani Jesús nu̱ dá já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p —In tañu na̱quee in da̱ta̱a ñuu Jerusalén cua̱ha̱n da̱ íchi̱ ña̱ na̱nuu cua̱ha̱n chí ñuu Jericó. Ta ndaja coo cán na̱queta java ta̱a cui̱hná nu̱ dá. Ta na̱tiin na da̱ ta na̱caja cuíhná ndihi na ña̱ha da ja̱nda̱ jáhma̱ dá viti na̱quehe na. Tá na̱ndihi já na̱cani quini ndiva̱ha na da̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱sahní tóo na da̱. Já na̱quee na cua̱ha̱n na̱. \v 31 Ta ña̱ va̱ha quéa̱ na̱ya̱ha in ju̱tu̱ mé íchi̱ cán. Joo tá na̱xini ñahá da̱ já na̱ya̱ha saa da cua̱ha̱n va da. \v 32 Ta sa̱ mé íchi̱ cán na̱ya̱ha ri in da̱ na̱quixi chi̱chi Leví ta tá na̱xini da da̱ na̱ndicue̱he̱ cándúhu̱ íchi̱ cán já na̱ya̱ha saa da cua̱ha̱n da̱. \v 33 Jári in da̱ Samaria xíca cua̱ha̱n mé íchi̱ cán. Joo tá na̱xini da̱ da̱ na̱ndicue̱he̱ cándúhu̱ íchi̱ cán chí na̱ta̱hvi̱ ini da sa̱ha̱ dá. \v 34 A̱nda̱ já na̱cayati da nu̱ cándúhu̱ dá. Já na̱caja tátá da̱ nu̱ú na̱ndicue̱he̱ da̱ quíhvi̱ cán xi̱hi̱n sítí xi̱hi̱n vino viti. Ta já na̱cató da̱ nu̱ú na̱ndicue̱he̱ cán xi̱hín ti̱co̱to̱. Tá na̱ndihi na̱jándaa da da̱ ja̱ta̱ búrro̱ ja̱na̱ dá já ñéhe ñahá da̱ cua̱ha̱n da̱. Já na̱nducú da̱ vehe coo tóo da̱ quíhvi̱ cán ña̱ ná candaa na da̱. \v 35 Ta inga qui̱ví ita̱a̱n tá na̱sacu ini da̱ Samaria cán quehe da íchi̱ cu̱hu̱n da̱ já na̱tavá da̱ i̱vi̱ jiu̱hún ca̱a na̱sa̱ha̱n da̱ nu̱ú da̱ xi̱hín ña̱ha vehe cán. Já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Cajún ña̱ma̱ní candaa va̱hún da̱ quíhvi̱ yóho. Ta tá ná chica̱a̱n chágu̱n jiu̱hún xi̱hi̱n dá, a̱ ndícani toho inún jáchi̱ cha̱hvi mí vi̱ ña̱ nu̱u̱n tá ná ndicó co̱o i̱”, cáchí da̱ Samaria cán —na̱cachi Jesús. \p \v 36 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús da̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ta viti cachún xi̱hín i̱ ti̱xi ndíhu̱ni̱ da̱ na̱ya̱ha íchi̱ nu̱ú na̱sanduhú da̱ na̱ndicue̱he̱ na̱caja ta̱a cui̱hná yóho, ndá da̱ cúú da̱ na̱na̱ha̱ ña̱ mé a̱ nda̱a̱ táhyí quíhvi̱ ini da ñani táhan da —na̱cachi Jesús. \p \v 37 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ jána̱ha̱ ley Moisés já: \p —Da̱ na̱ta̱hvi̱ ini sa̱há da̱ na̱ndicue̱he̱ ja̱n, da̱ ja̱n cúú da̱ cája i̱ cuéntá na̱na̱ha̱ da̱ ña̱ mé a̱ nda̱a̱ quíhvi̱ ini da ñani táhan da —na̱cachi da̱ cán. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ta viti cuáhán ri yóhó va, qui̱hvi̱ inún ñani táhún tá quia̱hva na̱caja da̱ Samaria yóho —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \s1 Tá na̱sa̱ha̱n Jesús vehe Marta xi̱hi̱n María \p \v 38 Na̱quehe Jesús íchi̱ xíca cua̱ha̱n ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o a in ñuu loho. Ta cán na̱ndiquehe va̱ha in ñá naní Marta mé á vehe ñá. \v 39 Ta na̱sahi̱in in qui̱hvi̱ Marta yóho, ñá naní María. Ta na̱xi̱nu̱ co̱o María na̱saco̱o ñá yati sa̱ha̱ Jesús jáchi̱ cúni̱ ñá cuni jo̱ho ñá nu̱ cáha̱n mé á. \v 40 Joo ndaja coo a̱ ju̱ú quia̱hva ndíhi ini mé Marta cája ndíví ñá ña̱ha cuxu na ndáca̱a̱n ña̱. A̱nda̱ já na̱cayati ñá nu̱ Jesús já na̱cachi ñá já xi̱hi̱n á: \p —Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Á co̱ sánde̱hé toho ndó ña̱ in túhún mí i̱ cája ndíví i̱ ña̱ha ta ñá cúú qui̱hví i̱ ja̱n co̱ chíndeé loho ñá ye̱he̱. Ca̱ha̱n loho ndó xi̱hi̱n ña̱ ná chindeé ñá ye̱he̱ —na̱cachi Marta cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 41 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ña̱ já cáchí a̱ já xi̱hi̱n ña̱: \p —Marta loho, a̱ ju̱ú quia̱hva ndícani inún ta ndíhi inún jáchi̱ íin ndiva̱ha chuun nu̱u̱n. \v 42 Joo íin in túhún ña̱ha ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱ ta cúú á ña̱ ndítahan cajún. Ta María, ñá cúú qui̱hvu̱n yóho na̱ca̱xi ñá ña̱ va̱ha chága̱. Ta ni in na a̱ cúu caji nuu nu̱ ñá cuni jo̱ho ñá tu̱hun cáha̱n i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ña̱. \c 11 \s1 Jána̱ha̱ Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á ndaja caja na ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ \r (Mt. 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 In tañu xíca ta̱hví Jesús nu̱ Ndióxi̱ ndáca̱a̱n. Ta tá na̱ndihi na̱xi̱ca̱ ta̱hví a̱ já na̱cachi in táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já xi̱hi̱n á: \p —Jána̱ha̱ ndó nde̱he̱, xitoho nde̱ ca̱ca̱ ta̱hví nde̱ nu̱ Ndióxi̱, tátá yo̱ tá quia̱hva na̱caja Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi. Jáchi̱ na̱jána̱ha̱ da̱ nu̱ú na̱ na̱sa̱xi̱ca xi̱hi̱n dá ndá quia̱hva caja na ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ cán: \p —Tá ná ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ já cachi ndó já: \q1 Tátá Ndióxi̱, ña̱ íin indiví, \q1 cáhnu ná cacuu qui̱vi̱ ndo̱. \q1 Ná tandaa quíi̱ qui̱ví cacomí ndó cuéntá sa̱há nde̱. \q1 Ta ná coo tá íin cúni̱ mé ndó coo ñuyíví yóho tá quia̱hva íin indiví cája ndó. \q1 \v 3 Quia̱hva ndó nu̱ú nde̱ ña̱ ndíma̱ní nu̱ú nde̱ cuxu nde̱ in in qui̱vi̱. \q1 \v 4 Caja cáhnu ini ndó sa̱há cua̱chi nde̱ tá quia̱hva cája cáhnu ini nde̱ sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ núu cája ña̱yivi xi̱hín nde̱. \q1 Ta a̱ quiáhva ndó ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná coto ndojó tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nde̱he̱ já ná a̱ cája nde̱ cua̱chi nu̱ ndo̱, já cachi ndó ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cúú á tátu̱hun tá ná cu̱hu̱n ndó vehe in amigo ndo̱ java ñuú táji̱ ta já cachi ndó já xi̱hi̱n dá: “Amigo, á a̱ quiáhva tóún u̱ni̱ pan nu̱ú i̱ \v 6 jáchi̱ na̱casa̱a̱ in da̱ xíní táhan xi̱hín i̱ vehe e̱ ta cúú dá da̱ na̱sa̱ha̱n xícá ta co̱ó ña̱ha nu̱ú i̱ quia̱hva i̱ cuxu da”, cachi ndó xi̱hi̱n amigo ndo̱. \v 7 Ta viti ná caja í cuéntá nducú ñehe da ndáca̱a̱n ini vehe cán tu̱hun nu̱ ndo̱ já cachi da já: “A̱ jáqui̱hvún ye̱he̱ jáchi̱ ndájí tuun yéhé. Ta ndúu ja̱hyi válí i̱ quíji̱ na̱ xi̱hín i̱ nu̱ú xi̱to ta a̱ cu̱ú caja i̱ ndaco̱o i̱ quia̱hva i̱ ndá ña̱ha nu̱u̱n”, cachi da̱ cán xi̱hi̱n ndo̱ ná caja í cuéntá. \v 8 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ va̱tí co̱ cúni̱ da̱ ja̱n ndaco̱o da quia̱hva da ña̱ha nu̱ ndo̱ sa̱há ña̱ xíní táhan ndó xi̱hi̱n dá joo ndaco̱o tá ndaco̱o da̱ quia̱hva da ña̱ha nu̱ ndo̱ sa̱há ña̱ jáqui̱hvi ndó da̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndaco̱o da quia̱hva da tócó ndihi ña̱ xíní ñúhú ndo̱ nu̱ ndo̱. \v 9 Ña̱ cán quéa̱ cáha̱n i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱: Ndá ña̱ha ndíma̱ni̱ nu̱ ndo̱ xíní ñúhú ca̱ca̱ ndó ña̱ nu̱ Ndióxi̱ ta já quia̱hva mé á ña̱ nu̱ ndo̱. Ndinducú ndo̱ ña̱ cúni̱ ndo̱ ta ñehe ndó ña̱ caja Ndióxi̱. Cúú á tátu̱hun catí ndáha̱ ndo̱ yéhé ta já nu̱na̱ yéhé nu̱ ndo̱. \v 10 Jáchi̱ na̱ xíca̱, na̱ cán cúú na̱ ñéhe̱ va. Ta na̱ ndúcú ña̱ha, na̱ cán cúú na̱ ndíñe̱he̱ va. Ta na̱ cátí ndáha̱ yéhé, na̱ cán cúú na̱ ndínu̱na̱ yéhé nu̱u̱. \p \v 11 ʼTa ndá ndó, na̱ ndúu ja̱hyi ta tá xíca̱ ja̱hyi ndó pan cuxu a nu̱ ndo̱, ama cuéhé ri ndó quia̱hva ndó yu̱u̱ nu̱ á ña̱ ná caxí a̱. Ta ama ná quia̱hva ndó co̱o caxí a̱ tá xíca̱ cu̱ñu ti̱yacá caxí a̱. \v 12 Ta ama cuéhé ri ndó quia̱hva ndó líhma̱ caxí ja̱hyi ndó tá xíca̱ ndi̱vi̱ nu̱ ndo̱. \v 13 Va̱tí cúú ndó ña̱yivi cája cua̱chi joo xíni̱ va̱ha ndó quia̱hva ndó ña̱ va̱ha nu̱ú ja̱hyi ndó. Ta ndaja ga̱ ví cája Ndióxi̱, tátá ndo̱, mé a̱ íin indiví xi̱hi̱n ndo̱. Quia̱hva mé á ínima̱ yi̱i̱ á nu̱ ndá na̱ ná ca̱ca̱ ña̱ nu̱ á —na̱cachi Jesús. \s1 Chíca̱a̱n na̱ cua̱chi Jesús ña̱ ñéhe a ndée̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱ \r (Mt. 12:22-30; Mr. 3:20-27) \p \v 14 In tañu tává Jesús ínima̱ quini ini in da̱ta̱a, da̱ na̱nduu níhi̱, na̱caja rí quini. Ta tá sa̱ na̱cana mé rí quini ini da̱ cán na̱caja Jesús a̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n tucu da. Ta chí na̱catóntó cua̱há ña̱yivi ndúu cán tá na̱xini na ña̱ yóho. \v 15 Joo java na na̱casáhá cáchí na̱ já sa̱ha̱ Jesús: \p —Ta̱a yóho cúú tává da̱ rí quini ñúhu ini ña̱yivi jáchi̱ mé Beelzebú, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ nu̱ rí quini cán, sáhan rí ndée̱ rí nu̱ dá cája da ña̱ —na̱cachi na. \p \v 16 Ta java ga̱ na̱ cúni̱ na̱ coto ndojó na̱ Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱ca̱ na̱ nu̱ á ña̱ ná caja mé á ña̱ha xitúhún quixi indiví já ná cuni na. \v 17 Joo xíni̱ va̱ha va Jesús ña̱ cáhvi ini na̱ cán sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Tá sáhndá java táhan ña̱yivi ndúu in ñuu ta ndúu na cua̱ha̱ táhndá já cásáhá cáni táhan ndaja táhan mé va na já cama chá ndihi sa̱há ñuu nu̱ ndúu na cán. Ta quia̱hva já yáha xi̱hín na̱ ndúu in vehe tá cásáhá sáhndá java táhan na ta cáni táhan na já cama chá ndihi sa̱há vehe na. \v 18 Ta quia̱hva já yáha xi̱hín Satanás, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱ va. Tá ná cani táhan ndaja táhan mé rí já quéa̱ ndihi sa̱ha̱ ndée̱ ña̱ cómí ri̱. Cáha̱n i̱ ña̱ yóho xi̱hi̱n ndo̱ jáchi̱ cáchí ndo̱ ña̱ tává i̱ rí quini ini ña̱yivi xi̱hi̱n ndée̱ Beelzebú, rí cúú tiñáhá sa̱cua̱ha̱. \v 19 Joo tá mé a̱ nda̱a̱ cúú ndusa ña̱ cáchí ndó sa̱há i̱ ja̱n, ndáchí quéhe na̱ cúú cuéntá mé ndó ja̱n ndée̱ tává na̱ rí quini ini ña̱yivi. Ama ná cachi ndó ña̱ tává ndó rí quini xi̱hi̱n ndée̱ tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Ña̱ yóho náha̱ ña̱ co̱ cáhvi nda̱a̱ ini ndó. \v 20 Joo ye̱he̱ xi̱hín in túhún ndée̱ Ndióxi̱ tává i̱ ínima̱ quini ini ña̱yivi. Ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ cáxí a̱ ña̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱ —cáchí Jesús. \p \v 21 Ta sácú Jesús quia̱hva nu̱ ná ta xi̱hín ña̱ yóho jána̱ha̱ ña̱ quee va̱ha mé á xi̱hín tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Já cáchí a̱ já: \p —Íin in da̱ta̱a ta tóyíí cáa da ta ñéhe da ndá chúun chíndeé da̱ mé dá. Ta nani ndáá da̱ vehe da mé a̱ nda̱a̱ co̱ó toho ña̱ha ndoho ña̱ha da jáchi̱ ndáá va̱ha da ña̱. \v 22 Joo tá ná quixi inga ta̱a, da̱ ndacú chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ mé da̱ cán ta quee va̱ha da xi̱hi̱n dá já candaa ndihi da ndá chúun ña̱ na̱candeé ini da mé dá. Ta já caja tá cúni̱ mé da̱ ndacú chága̱ cán xi̱hi̱n ña̱ha da̱ inga cán. \p \v 23 ʼNdá na̱ co̱ó cua̱ha̱n xoo i̱, cúú ná na̱ co̱ cúní ye̱he̱. Jáchi̱ ndá na̱ co̱ chíndeé ye̱he̱ xi̱hín ña̱ cája i̱, cúú ná na̱ sájí nuu nu̱ú i̱. \s1 Jána̱ha̱ Jesús ña̱ cua̱há tañu ndícó co̱o tucu rí quini ini ña̱yivi va̱tí sa̱ na̱quee rí \r (Mt. 12:43-45) \p \v 24 ʼTá quéta in rí quini ini in da̱ta̱a já quée rí cua̱ha̱n rí xíca nuu rí ndijáá yucú íchí ndínducú rí nu̱ú cando̱o rí. Ta tá co̱ ndíñe̱he̱ rí ña̱ já cásáhá cáhvi ini rí já: “Cóho̱ ndicó co̱o tucú ini da̱ nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n í cán jáchi̱ cúú á tátu̱hun vehé”, cáhán ri̱. \v 25 Ta tá xi̱nu̱ co̱o rí ini da̱ cán já sánde̱hé ri̱ ña̱ íin vií va ini da̱ cán tá quia̱hva vií ini vehe tá na̱ti̱hvi̱ á ta na̱ndaca ndójó va̱ha tócó ndihi ña̱ha ini a. \v 26 A̱nda̱ já quée tucu mé rí quini cán cua̱ha̱n ri̱ quehe rí u̱sa̱ ga̱ rí quini chága̱ a̱ ju̱ú ga̱ mé rí já xínu ndihi rí ndi̱hvi rí ini da̱ cán. Ta mé da̱ cán ndiquini chága̱ da̱ a̱ ju̱ú tá na̱sa̱ndaca̱a̱n in tála̱á rí ini da —na̱cachi Jesús. \s1 Ndá na̱ cúú na̱ ta̱hví chága̱ na̱cuu \p \v 27 Ta nani cáha̱n Jesús tu̱hun yóho nu̱ú ña̱yivi já na̱cayuhú cóhó in ñáñáha̱ tañu ña̱yivi cua̱ha̱ cán já na̱cachi ñá já: \p —Ta̱hví na̱cuu ñá na̱jácacu yo̱hó, mé ñá na̱jácuáhnu yo̱hó —na̱cachi ñá xi̱hi̱n Jesús. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Ta̱hví chága̱ na̱cuu ña̱yivi tá xíni̱ jo̱ho na tu̱hun Ndióxi̱ ta cája na ña̱ cáchí a̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Xíca̱ ña̱yivi quini ña̱ ná caja Jesús ña̱ xitúhún cuni na \p \v 29 Tá ndítaca cua̱há ña̱yivi nu̱ íin Jesús já na̱casáhá mé á cáha̱n xi̱hi̱n ná já na̱cachi a já: \p —Quini ndiva̱ha va ña̱yivi ndúu tiempo viti. Xíca̱ na̱ ña̱ ná caja i̱ ña̱ha xitúhún nu̱ ná. Joo co̱ó toho ña̱ cán coo. Ña̱ cuni ndusa na quéa̱ ndoho i̱ tá quia̱hva na̱ndoho Jonás, da̱ na̱sacuu profeta sa̱nahá. \v 30 Jáchi̱ mé ña̱yivi na̱sanduu sa̱nahá ñuu Nínive cán na̱canda̱a̱ ini na ña̱ na̱chindahá Ndióxi̱ Jonás nu̱ ná. Ta quia̱hva já canda̱a̱ ri ini na̱ ndúu viti ña̱ na̱chindahá ri Ndióxi̱ ye̱he̱ va, da̱ na̱nduu ña̱yivi. \v 31 Tá ná xi̱nu̱ qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi ña̱yivi ndúu tiempo viti a̱nda̱ já ndicui̱ta in ñá na̱sacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi ndúu chí sur sa̱nahá ta chica̱a̱n ñá cua̱chi ja̱tá ña̱yivi ndúu tiempo viti. Jáchi̱ mé ñá cán va̱tí na̱sahi̱in xícá ndiva̱ha ñá nu̱ rey Salomón sa̱nahá na̱sa̱ha̱n ñá cuni jo̱ho ñá tu̱hun ndíchí cáha̱n da̱. Ta ye̱he̱ íin chága̱ sa̱há i̱ a̱ ju̱ú ga̱ Salomón joo co̱ cándúsa ndó ye̱he̱. \v 32 Ta jári ña̱yivi na̱sanduu Nínive sa̱nahá cán ndicui̱ta na chica̱a̱n na cua̱chi ja̱ta̱ ndo̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví caja vií Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi ña̱yivi ndúu viti. Jáchi̱ mé na̱ na̱sanduu ñuu Nínive cán na̱jándacoo na cua̱chi cája na tá na̱ca̱ha̱n Jonás xi̱hi̱n ná ña̱ na̱cachi Ndióxi̱ coo. Ta ye̱he̱ íin chága̱ sa̱há i̱ a̱ ju̱ú ga̱ Jonás joo co̱ cándúsa ndó ye̱he̱. \s1 Nduchú núú yo̱ cúú á tátu̱hun in lámpara \r (Mt. 5:15; 6:22-23) \p \v 33 ʼNi in túhún toho ña̱yivi co̱ chíca̱a̱n ñúhu̱ ná in lámpara ta já quéhe na ña̱ sácú na̱ in nu̱ú je̱hé. Ni co̱ chíca̱a̱n na̱ ña̱ ti̱xi sa̱to̱. Ña̱ cája na quéa̱ chínúu jícó na̱ ña̱ já ná ye̱he̱ nu̱ú na̱ quíhvi ini vehe cán. \v 34 Nduchú núú yo̱ cúú á tátu̱hun in lámpara jándiye̱he̱ a̱ nu̱ yo̱ já xíní yo̱ nu̱ xíca í. Ta tá tívi va̱ha nduchú núú yo̱ já cuu cande̱hé va̱ha í nu̱ xíca í. Joo tá co̱ tívi nduchú núú yo̱ já quéa̱ xíca í nu̱ naá ndiva̱ha. \v 35 Cuéntá coo ndó a̱ ju̱ú ca̱hán ndo̱ ña̱ cúú ndó na̱ xíca nu̱ yéhe̱ ta cáa ví ndó cája ndó cua̱chi tátu̱hun na̱ xíca nu̱ naá. \v 36 Tá ná quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ jándiye̱he̱ Ndióxi̱ ínima̱ ndo̱ já a̱ cája ga̱ ndó cua̱chi jáchi̱ a̱ cáñehe ga̱ ndó ínima̱ quini. Tá cája ndó ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ já cúú á tátu̱hun in lámpara jándiye̱he̱ ínima̱ ndo̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Chíca̱a̱n Jesús cua̱chi ja̱tá na̱ fariseo xi̱hín ja̱tá na̱ jána̱ha̱ ley Moisés \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 20:45-47) \p \v 37 Tá na̱ndihi na̱ca̱ha̱n Jesús já na̱cana in da̱ fariseo Jesús ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ cuxu a vehe da. Tá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n Jesús vehe da já na̱qui̱hvi a na̱saco̱o a nu̱ mesa xi̱hi̱n java na̱ cán. \v 38 Joo ndaja coo da̱ fariseo cán chí na̱catóntó da̱ jáchi̱ na̱xini da ña̱ co̱ó na̱ndahá Jesús caco̱o a cuxu a tá quia̱hva íin costumbre mé na̱ fariseo cán. \v 39 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín da̱ fariseo cán: \p —Ndóhó, na̱ fariseo, ndíhi ini ndó cája ndó costumbre ña̱ ndícata ndó ja̱ta̱ vaso xi̱hín ja̱tá co̱ho̱ viti joo co̱ ndíhi ini ndó ndícata ndó ini a. Quia̱hva já cája mé va ndó jáchi̱ ndíhi ini ndó ndahá ndo̱ tátu̱hun costumbre ndo̱ joo co̱ ndíhi ini ndó ndaja vií ndo̱ ínima̱ ndo̱ nu̱ú na̱chutú nda̱a̱ xi̱hín ña̱ha quini cáhvi ini ndó. \v 40 Ndaja tóntó ji̱ni̱ ndo̱. Á co̱ xíni̱ toho ndó ña̱ tá na̱cava̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi já na̱cava̱ha mé á yiquí cu̱ñu na ta na̱cava̱ha mé á ínima̱ ná. \v 41 Caja ndó ña̱ma̱ni̱ xi̱hín na̱ nda̱hví xi̱hín ndinuhu ini ndó já ná coo vií ndó nu̱ Ndióxi̱. \p \v 42 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ fariseo. Mé ndó tá cáchí ndo̱ sáhan ndó ña̱ha nu̱ Ndióxi̱ já cáva̱ha ndó u̱xu̱ táhndá ña̱ha ndó cán. Ta in a sáhan ndó nu̱ Ndióxi̱ ta quéhe ndihi ndó ña̱ java cán. Quia̱hva já cája ndó xi̱hín mi̱nu estila xi̱hín yu̱cu̱ lo̱tá ta quia̱hva já cája ndó xi̱hi̱n tá nu̱ú ña̱ha cána nu̱ ñúhu̱ ndo̱. Joo co̱ cája ndó ña̱ nda̱a̱ xi̱hín ña̱yivi. Ta ni co̱ quíhvi̱ ini ndó Ndióxi̱. Joo ña̱ cúni̱ Ndióxi̱ caja ndó quéa̱ ná caja nda̱a̱ ndó ta ná qui̱hvi̱ ini ndó a̱. Ta a̱ ndíndójó ndó quia̱hva ndó ña̱ha nu̱ Ndióxi̱. \p \v 43 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ fariseo. Jáchi̱ tá sáha̱n ndó veñu̱hu cátóó ndo̱ caco̱o ndó nu̱ sáco̱o na̱ náhnu. Ta cúni̱ ndó ña̱ ná ca̱ha̱n Ndióxi̱ toní ñúhú ndiva̱ha ña̱yivi xi̱hi̱n ndo̱ tá ndique táhan na xi̱hi̱n ndo̱ íchi̱. \p \v 44 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Ta ndáhví na̱cuu ndó, na̱ fariseo. Jáchi̱ co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Mé ndó cúú ndó tátu̱hun yávi̱ nu̱ táán na̱ ndi̱i jáchi̱ núu cája ndó. Va̱tí xójo̱ cava ña̱yivi yáha na nu̱ú na̱ndu̱xu̱ ndi̱i cán joo co̱ xíni̱ na̱ ña̱ cúú á in yávi̱ nu̱ ñúhu ndi̱i jáchi̱ co̱ó yu̱u̱ ñáñí a̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 45 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe in da̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, xi̱hín tu̱hun cáha̱n ja̱n jándihi̱hvi̱ ri a nde̱he̱ va. \p \v 46 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndáhví na̱cuu ri ndóhó va, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Jáchi̱ cája ndó ña̱ ná coo i̱hvi̱ ndiva̱ha ley já ná a̱ cúu caja ña̱yivi ña̱. Joo mé ndó cája ndúsa̱ ndó xi̱hi̱n ná ña̱ ná caja na ña̱ va̱tí ni mé ndó a̱ cu̱ú caja ndó ña̱. \p \v 47 ʼNdáhví na̱cuu ndó jáchi̱ cúú á tátu̱hun cáva̱ha ndó ñáñí nu̱ jándu̱xu̱ ndó na̱ profeta, na̱ na̱sahní tásáhnu jícó ndo̱ sa̱nahá. \v 48 Ta xi̱hín ña̱ yóho náha̱ ndó ña̱ cáji̱i̱ ini ndó xi̱hín ña̱ na̱caja tásáhnu jícó ndo̱ sa̱nahá tá na̱sahní na̱ na̱ profeta. Ta viti cúú á tátu̱hun chíndeé táhan ndó xi̱hín na̱ cán jáchi̱ mé ná na̱sahní na̱ na̱ profeta ta mé ndó na̱cava̱ha ndó nu̱ú na̱ndu̱xu̱ na̱. \p \v 49 ʼXíni̱ va̱ha Ndióxi̱ ña̱yivi ta nda̱a̱ na̱ca̱ha̱n mé á tá na̱cachi a já: “Chindahá i̱ java profeta xi̱hín java apóstol nu̱ ndo̱. Joo mé ndó cahní ndo̱ java na ta java na ndicui̱ta ñee ndó na̱”, na̱cachi Ndióxi̱ sa̱nahá. \v 50 Joo viti ca̱ca̱ Ndióxi̱ cuéntá nu̱ú ña̱yivi ndúu tiempo viti sa̱ha̱ tócó ndihi na̱ profeta, na̱ na̱xi̱hi̱ ndijáá tiempo ja̱nda̱ nani na̱ca̱va̱ sáhá sa̱ha̱ ñuyíví. \v 51 Ca̱ca̱ Ndióxi̱ cuéntá nu̱ú ña̱yivi ndúu tiempo viti sa̱há na̱ profeta ndi̱i na̱xi̱hi̱ sa̱nahá. Ca̱ca̱ mé á cuéntá sa̱há Abel, da̱ na̱xi̱hi̱ na̱caja Caín cán. Ta ca̱ca̱ mé á cuéntá sa̱há ndijáá na̱ profeta na̱xi̱hi̱ tiempo na̱quixi cán ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ co̱o a nu̱ú ca̱ca̱ cuéntá sa̱há ndi̱i Zacarías. Mé da̱ yóho na̱sahní na̱ da̱ ini veñu̱hu sa̱nahá tañu nu̱ náa̱ xi̱hín nu̱ú yi̱i̱ ndiva̱ha. Ña̱ cán quéa̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ca̱ca̱ Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ tócó ndihi ndi̱i ja̱n nu̱ú ña̱yivi ndúu tiempo viti. \p \v 52 ʼNdáhví na̱cuu ndó, na̱ jána̱ha̱ ley Moisés. Jáchi̱ cája ndó ña̱ ná a̱ cúu canda̱a̱ ini ña̱yivi ña̱ cáchí tu̱hun Ndióxi̱. Ta xi̱hín ña̱ yóho cúú ndó na̱ sájí nuu cuití va jáchi̱ ni co̱ sáhan ndó ña̱ma̱ní nu̱ ná ña̱ ná candúsa na ña̱ nda̱a̱. Ta mé ndó va̱tí xíni̱ ndó cúú á ña̱ nda̱a̱ joo co̱ cája ndó ña̱ cáchí a̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán. \p \v 53 Tá na̱cachi Jesús ña̱ yóho já na̱xo̱jo̱ ndiva̱ha ini na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán xi̱hín na̱ fariseo cán xi̱hi̱n á. Ta já na̱casáhá na̱ ndáca̱ tu̱hún cua̱ha̱ chága̱ na̱ mé á sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ jáqui̱hvi̱ cuití ñahá na̱. \v 54 Ta na̱sacu cua̱ha̱ ná tu̱hun i̱hvi̱ nu̱ á jáchi̱ ndúcú na̱ ndá quia̱hva chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá xi̱hín in tu̱hun ña̱ ná ya̱ha yúhu̱ á ca̱ha̱n. \c 12 \s1 Jána̱ha̱ Jesús sa̱há na̱ co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na \p \v 1 Ta nani cáha̱n Jesús cán na̱casáhá tácá cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi. Cua̱ha̱ mil na̱ na̱casáhá ndáí cuu na cán. Ja̱nda̱ quia̱hva cándíhi táhan ndaja táhan mé ná xi̱hi̱n á cua̱ha̱n ná. Nu̱ cuítí na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já cáchí a̱ já: \p —Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ fariseo jáchi̱ cúú ná tátu̱hun yúsa̱ na̱xa̱a̱ quée xi̱hi̱n harina ña̱ cáva̱ha na pan. Co̱ cúú ná tá quia̱hva ndáa na. \v 2 Ta ni in túhún toho ña̱ha a̱ cúu coo je̱hé na̱há jáchi̱ cana tá cana tu̱hun sa̱há. \v 3 Tócó ndihi tu̱hun na̱ca̱ha̱n je̱hé ndó ñuú já va̱xi qui̱vi̱ cuni jo̱ho ña̱yivi ña̱ ndiví táhyí. Tócó ndihi ña̱ na̱ca̱ha̱n je̱hé ndo̱ tá ndájí yéhé já va̱xi qui̱vi̱ canda̱a̱ ini tócó ndihi ña̱yivi ñuu sa̱há —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. \s1 Yo já ndítahan cayi̱hví yo̱ \r (Mt. 10:26-31) \p \v 4 A̱nda̱ já na̱casáhá cáha̱n Jesús xi̱hín ndihi na̱ cán já cáchí a̱ já: \p —Cande̱hé ndo̱, na̱ cúú amigo i̱. Cúni̱ ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ cáyi̱hví toho ndó ña̱yivi, na̱ cuu cahní yiquí cu̱ñu ndó. Jáchi̱ ña̱ ja̱n cúú ndihi va ña̱ cája na ta a̱ cu̱ú caja na ni in ña̱ha xi̱hi̱n ínima̱ ndó. \v 5 Ta viti ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó yo já ndítahan ndusa nu̱ ndó cayi̱hví ndo̱: Ndítahan cayi̱hví ndó Ndióxi̱ jáchi̱ mé a̱ cán quéa̱ cuu caja ña̱ ná quivi ndó ta tá na̱ndihi cuu chica̱a̱n ínima̱ ndo̱ ini indayá. Mé a̱ cán quéa̱ ndítahan ndusa cayi̱hví ndo̱. \p \v 6 ʼSa̱ xíni̱ va̱ha ndó ña̱ u̱hu̱n laa válí ya̱hvi rí i̱vi̱ jiu̱hún. Va̱tí núu ndiva̱ha sáhan ña̱yivi rí joo co̱ ndíndójó toho Ndióxi̱ sa̱ha̱ ri̱ jáchi̱ ndáá mé á ri̱. \v 7 Quia̱hva já íin ri sa̱ha̱ mé ndó nu̱ Ndióxi̱. Jáchi̱ ja̱nda̱ ijí ji̱ni̱ ndó ja̱n ndáhvi tá in tá in a nu̱ Ndióxi̱. A̱ cáyi̱hví toho ndó jáchi̱ ndiya̱hvi chága̱ ndóhó nu̱ Ndióxi̱ a̱ ju̱ú ga̱ cua̱há laa válí. \s1 Tá cáha̱n cáxí ña̱yivi ña̱ cúú ná cuéntá Jesús \r (Mt. 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 ʼMé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó ña̱ ndá na̱ cáxi tu̱hun nu̱ú ña̱yivi ña̱ cua̱ha̱n na̱ cuéntá mí i̱ já quéa̱ cachi mí i̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi sa̱ha̱ ná ña̱ mé a̱ nda̱a̱ cúú ndusa na̱ cán cuéntá mí i̱. Já cachi i̱ xi̱hi̱n táto̱ Ndióxi̱. \v 9 Joo ndá na̱ ná cachi xi̱hín ña̱yivi ña̱ co̱ xíni̱ toho na ye̱he̱ já quéa̱ ni ye̱he̱ a̱ ndícuni toho i̱ na̱ ña̱ cúú ná cuéntá mí i̱ nu̱ táto̱ Ndióxi̱. \p \v 10 ʼTa ndá na̱ ná ca̱ha̱n núu sa̱há ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, caja cáhnu ini i̱ sa̱ha̱ ná. Joo ndá na̱ ná ca̱ha̱n núu sa̱ha̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱, na̱ cán cúú na̱ a̱ cája cáhnu ini toho Ndióxi̱ sa̱ha̱. \p \v 11 ʼTá ná tiin na ndo̱hó ña̱ cañehe na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó na̱hma̱ ndó nu̱ú na̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu á nu̱ú na̱ jutixia sa̱há i̱, a̱ ndícani toho ini ndó ña̱ ndá tu̱hun quéa̱ ca̱ha̱n ndó nu̱ú na̱ cán. \v 12 Jáchi̱ tá ná xi̱nu̱ co̱o hora ca̱ha̱n ndó nu̱ú na̱ cán, jána̱ha̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ nu̱ ndo̱ ndá tu̱hun nducú ñehe ndó nu̱ú na̱ cán —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 In da̱ cui̱cá, da̱ na̱caja quíhví \p \v 13 In táhan da̱ ndáca̱a̱n tañu ña̱yivi cua̱ha̱ cán na̱ca̱ha̱n da̱ xi̱hi̱n Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, ca̱ha̱n loho ndó xi̱hín ñani i̱ ña̱ ná cahnda java da ña̱ha ña̱ na̱jándacoo tátá nde̱ nu̱ú nde̱ tá na̱xi̱hi̱ na̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 14 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ ju̱ú juéxe̱ cúú ye̱he̱ já coo i̱ cahnda java i̱ ña̱ha ndó, va̱ha. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱cachi tucu a já xi̱hín na̱ ndúu cán: \p —Cuni jo̱ho va̱ha ndó. Cuéntá coo ndó ña̱ ná a̱ ndiáva̱ na̱há ini ndó canduu cua̱há ña̱ha cuícá nu̱ ndo̱. Jáchi̱ a̱ ju̱ú sa̱ha̱ ña̱ ndúu cua̱há ña̱ha cuícá nu̱ ndó chí cuu catacu na̱há chága̱ ndó, va̱ha —na̱cachi Jesús. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱sacu a in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sahi̱in in da̱ cui̱cá ta a̱ ju̱ú quia̱hva na̱sahnu va̱ha ña̱ha nu̱ ñúhu̱ dá. \v 17 A̱nda̱ já na̱casáhá mé da̱ cui̱cá cán ndícani ini da já na̱ca̱hán da̱ já: “Ndáchí taán toho í cua̱há na̱há ña̱ha na̱cana nu̱ yo̱ yóho jáchi̱ co̱ó ga̱ nu̱ú cañuhu a”, na̱ca̱hán da̱. \v 18 A̱nda̱ já na̱ca̱hán tucu da já: “Ña̱ caja í quéa̱ ndicani ndihi í yáca̱ níi̱ ña̱ha í já cava̱ha í ña̱ náhnu chága̱. Ta cán taán yo̱ ndihi ña̱ na̱cana nu̱ yo̱ ta cán taán yo̱ tócó ndihi java ga̱ ña̱ cómí yo̱. \v 19 A̱nda̱ já cachi i̱ já xi̱hi̱n mí i̱: Sa̱ cua̱há ndiva̱ha va ña̱ha na̱sacu va̱hún viti. Ta queta ña̱ cusún ti̱xi cua̱há ndiva̱ha cui̱a̱. Ta viti ja̱ndá ndiquehe ndée̱ cuití vún. Cuxu cuití vún. Coho cuití vún. Ta ja̱ndá caji̱i̱ cuití ini vún, já va cachi i̱ xi̱hi̱n mí i̱”, na̱ca̱hán da̱. \v 20 Joo na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: “Ta̱a quíhví, sa̱ mé ñuú viti quivi vún. Ta tócó ndihi ña̱ na̱sacu va̱hún ja̱n a̱ ju̱ú ña̱ cusún cúú á. Ndá na̱ cúú mé va na̱ cuxu ña̱ ja̱n”, na̱cachi Ndióxi̱ xi̱hi̱n dá. \v 21 Quíhví ndiva̱ha cája ña̱yivi tá ndája tútú na̱ ña̱ha ñuyíví yóho joo co̱ ñúhu ini na sa̱ha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná caja na ña̱ cúni̱ mé á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúú ná na̱ nda̱hví ndiva̱ha nu̱ mé á —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Ndáá Ndióxi̱ na̱ cúú ndusa ja̱hyi mé á \r (Mt. 6:25-34) \p \v 22 Tá na̱ndihi já na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ ndícani toho ini ndó sa̱há ña̱ cuxu ndó catacu ndó ta ni sa̱ha̱ jáhma̱ candixi ndó. \v 23 Jáchi̱ cáhnu chága̱ mé ndó a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ xíxi ndó xi̱hín ña̱ ndíxi ndó. \v 24 Cande̱hé ndó rí naní tica̱cá ja̱n. Co̱ xútu rí ta ni co̱ jáquee rí. Ta ni co̱ó yáca̱ nu̱ táán rí ña̱ha rí. Joo sáhan va Ndióxi̱ ña̱ha cuxu rí ña̱ ná catacu rí va̱tí laa va cúú rí. Ta mé ndó ndiya̱hvi chága̱ ndó a̱ ju̱ú ga̱ laa ja̱n. \v 25 A̱ ndícani toho ini ndó jáchi̱ co̱ó toho a̱ ñéhe̱ ndó ndícani ini ndó. Ni in túhún toho ndó a̱ cúu ndaja jícó ndo̱ mé ndó java metro chága̱ sa̱há ña̱ ndícani ini ndó. \v 26 Tá ta̱ ni loho ña̱ yóho a̱ cu̱ú caja ndó, ndía̱ ndóho ndó ndícani na̱há ini ndó caja ndó java ga̱ ña̱ha, dá já. \p \v 27 ʼCande̱hé ndo̱ ndá quia̱hva ndató sáhnu ita. Co̱ cája chúun a ta ni co̱ cáva̱ha jáhma̱ á. Joo mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ñúchí chága̱ ita yóho na̱caja Ndióxi̱ a̱ ju̱ú ga̱ jáhma̱ va̱ha ndiva̱ha na̱sa̱ndixi rey Salomón sa̱nahá, da̱ na̱sahi̱in cua̱há ña̱ha cuícá. \v 28 Cande̱hé ndó ndaja ndáá va̱ha Ndióxi̱ yu̱cu̱ ita va̱tí íin tóo a viti ta ita̱a̱n cáyi̱ a̱ jándihi sa̱há. Ta ndíya̱hvi chága̱ mé ndó a̱ ju̱ú ga̱ yu̱cu̱ ita. Joo co̱ cándúsa ndó ña̱ candaa mé á ndo̱hó. Ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú candeé ini ndó Ndióxi̱ ña̱ quia̱hva tá quia̱hva mé á jáhma̱ candixi ndó. \v 29 Ta a̱ ndícani ini ndó ndaja caja ndó ñe̱he̱ ndó ña̱ cuxu ndó xi̱hín ña̱ coho ndó. \v 30 Jáchi̱ ña̱yivi, na̱ co̱ xíni̱ íchi̱ cuéntá Ndióxi̱, na̱ cán cúú na̱ ndícani cua̱há ini sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ yóho. Joo cúú ndó cuéntá Ndióxi̱, mé a̱ cúú tátá ndo̱ ta xíni̱ va̱ha mé a̱ ña̱ ndíma̱ní nu̱ ndó catacu ndó. \v 31 Joo ndítahan nu̱ ndó ndiquia̱hva ndó mé ndó ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱ já quia̱hva mé á nu̱ ndo̱ ña̱ ndíma̱ní nu̱ ndo̱ catacu ndó. \s1 Indiví cúú nu̱ ndítahan ndaja tútú ña̱yivi ña̱ va̱ha \r (Mt. 6:19-21) \p \v 32 ʼA̱ cáyi̱hví toho ndó jáchi̱ mé ndó cúú ndó tátu̱hun ndicachi válí ja̱ná i̱. Mé a̱ nda̱a̱ chá va cúú ndó joo cáji̱i̱ ini Ndióxi̱ ña̱ cómí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ndo̱. \v 33 Ji̱có ndó ña̱ cómí ndo̱ ta jasá ndó ña̱ha nu̱ú na̱ ndíma̱ní ña̱ha nu̱u̱. Jáchi̱ quia̱hva já ndaja tútú ndó ña̱ha va̱ha indiví nu̱ú cu̱hu̱n ndo̱. Jáchi̱ mé cán a̱ ndíhi sa̱há ña̱ va̱ha cómí ndo̱. Ta ni na̱ cui̱hná a̱ cu̱ú qui̱hvi na caja cuíhná ña̱ha ndó cán. Ta ni tiquijí a̱ cu̱ú jándihi rí sa̱há ña̱ha ndó cán. \v 34 Jáchi̱ nu̱ú na̱ndaja tútú ndo̱ ña̱ ndáya̱hvi nu̱ ndo̱, cán coo ri ínima̱ ndo̱. \s1 Náha̱ Jesús ña̱ xíní ñúhú canduu tia̱hva ña̱yivi cu̱hu̱n na̱ xi̱hi̱n mé á \p \v 35 ʼXíní ñúhú canduu tia̱hva ndó candati ndó ndá hora ndicó co̱o tucu u̱ quixi i̱ ndiquehe e̱ ndo̱hó. \v 36 Xíní ñúhú cacuu ndó tátu̱hun mozo tá ndáti tia̱hva da ndicó co̱o xitoho da, da̱ cua̱ha̱n víco̱ tánda̱ha̱. Ndáti tia̱hva da cuná da̱ yéhé nu̱ dá tá ná xi̱nu̱ co̱o da cani ndáha̱ dá yéhé. \v 37 Ta̱hví na̱cuu mozo tá co̱ quíji̱ da̱ ndúu da tá ná xi̱nu̱ co̱o xitoho da. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ja̱nda̱ mé da̱ cúú xitoho da̱ cán ndiquehe ñahá da̱ ta já caco̱o da da̱ nu̱ mesa da̱ ta já chica̱a̱n da̱ co̱ho̱ cuxu mozo da̱. \v 38 Co̱ó caja toho a ña̱ ná xi̱nu̱ co̱o xitoho da java ñuú táji̱ á tá sa̱ yati ti̱vi, ta̱hví na̱cuu mozo cán tá ndíta da ndúu da tá na̱xi̱nu̱ xitoho da nu̱ dá. \v 39 Cande̱hé ndo̱ jáchi̱ xíní ñúhú canda̱a̱ ini ndó ña̱ yóho. Tá xíni̱ in da̱ta̱a ndá hora cúni̱ na̱ cui̱hná qui̱hvi na̱ vehe da já quéa̱ a̱ cúju̱ da̱ jáchi̱ ndáá va̱ha da vehe da já ná a̱ quíhvi na caja cuíhná na̱ ña̱ha vehe da. \v 40 Quia̱hva já xínú ñúhú canduu tia̱hva ri ndóhó va jáchi̱ quixi tucu ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ ndúu ña̱yivi mé qui̱vi̱ co̱ cáhán ndo̱ quixi i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 In mozo va̱ha xi̱hín in mozo a̱ váha \r (Mt. 24:45-51) \p \v 41 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Pedro Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Á nu̱ú nde̱he̱ cuití na̱sacu ndó quia̱hva yóho á na̱sacu ndó ña̱ nu̱ú ndaja táhan ña̱yivi ndúu yóho. \p \v 42 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ña̱ cáha̱n i̱ yóho cáha̱n i̱ ña̱ xi̱hín da̱ tácu̱ ini, da̱ cája va̱ha ndusa. Cúú á tátu̱hun in mozo tá jándacoo xitoho da chuun ndáha̱ dá ña̱ ná quia̱hva da cuxu na̱ java ga̱ cúú mozo xi̱hi̱n dá cán. A̱nda̱ já na̱quee mé xitoho da cua̱ha̱n da̱. \v 43 Ta̱hví na̱cuu mé mozo cán tá xínu̱ co̱o xitoho da ta ndíñe̱he̱ dá da̱ cája da chuun ña̱ na̱cando̱o nu̱ dá caja da. \v 44 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ quia̱hva xitoho da̱ cán chuun nu̱ dá ña̱ ná cacomí da̱ cuéntá sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ha cómí xitoho da. \v 45 Joo da̱ cúú mozo yóho tá ná casáhá da̱ ca̱hán da̱ ña̱ cayáncá ndiva̱ha xitoho da ndicó co̱o da ta sa̱há ña̱ cán quéa̱ cásáhá da̱ cája xíxi da xi̱hín java ga̱ na̱ cúú mozo xi̱hi̱n dá cán. Ta já cáa ga̱ da̱ cásáhá xíxi da ta xíhi da ta já xíni da. \v 46 Ta ndaja coo xi̱nu̱ co̱o xitoho mozo cán mé qui̱vi̱ co̱ cáhán da̱. A̱nda̱ jáví jándoho quini xitoho da̱ cán ini da jáchi̱ co̱ó na̱caja da ña̱ ndítahan caja da. Ta ndoho da̱ yóho tá quia̱hva ndóho tócó ndihi na̱ sáá ini, mé na̱ co̱ cája ña̱ sáhndá xitoho na nu̱ ná caja na. \p \v 47 ʼTá ná canda̱a̱ ini mozo ña̱ cúni̱ xitoho da caja da joo co̱ íin tia̱hva da caja da ña̱ ta ni co̱ cúni̱ da̱ caja da ña̱ sáhndá xitoho da nu̱ dá, da̱ cán cúú da̱ ndoho ndiva̱ha ini. \v 48 Joo tá íin in mozo ta co̱ cánda̱a̱ va̱ha ini da ndá quéa̱ cúni̱ xitoho da caja da ta ndaja coo cája da in ña̱ha ña̱ co̱ táhán ini xitoho da xi̱hi̱n já quéa̱ chá cuití va ndoho ini da. Tá ná caja Ndióxi̱ cua̱há ña̱ma̱ni̱ xi̱hín in ña̱yivi já quéa̱ ndítahan caja chúun cua̱ha̱ ná nu̱ mé á. Ta tá sa̱ cándeé ini ña̱yivi inga na já quéa̱ ndinuhu ña̱ma̱ni̱ náhnu chága̱ ca̱ca̱ na̱ cán ña̱ ná caja na xi̱hi̱n ná. \s1 Cája Jesús ña̱ sáhndá java táhan ña̱yivi \r (Mt. 10:34-36) \p \v 49 ʼYe̱he̱ na̱quixi i̱ ñuyíví yóho cahnda java táhan i̱ ña̱yivi já ná na̱ha̱ na̱ cúni̱ cu̱hu̱n xoo mí i̱ xi̱hín na̱ co̱ cúni̱ cu̱hu̱n xoo i̱. Ta ña̱ yóho cúú á tátu̱hun na̱quixi i̱ chíca̱a̱n ñúhu̱ i̱ ñuyíví yóho. Ta cúni̱ ña̱ ná ndihi quíi̱ chuun na̱quixi caja i̱ yóho. \v 50 Va̱xi qui̱ví ndoho ndiva̱ha ini i̱ ta a̱ ju̱ú quia̱hva ndíhi ini i̱ ndáti xi̱nu̱ co̱o mé qui̱ví ja̱n. \v 51 A̱ cáhán toho ndó ña̱ na̱xi̱nu̱ i̱ ñuyíví yóho caja i̱ ña̱ ná coo va̱ha ini ña̱yivi. Ña̱ va̱xi ye̱he̱ caja i̱ quéa̱ ná cahnda java táhan na. \v 52 Jáchi̱ viti xi̱hi̱n chí nu̱u̱ cacuu a tátu̱hun canduu u̱hu̱n ña̱yivi in vehe joo a̱ cúní táhan na sa̱há ye̱he̱ jáchi̱ i̱vi̱ na̱ cacuu cuéntá mí i̱ ta u̱ni̱ na̱ candají ye̱he̱. Á tá co̱ó ta u̱ni̱ na̱ qui̱hvi̱ ini ye̱he̱ ta i̱vi̱ na̱ candají ri ye̱he̱. \v 53 Ta jári da̱ cúú tátá cani táhan da xi̱hín ja̱hyi da sa̱há ye̱he̱. Ta jári ndicui̱ta da̱ta̱a cani táhan da xi̱hi̱n tátá da̱ sa̱há ye̱he̱. Ta jári na̱ji̱hí cani táhan na xi̱hín ja̱hyi jíhí na̱ sa̱há ye̱he̱. Ta jári na̱ji̱hí cani táhan na xi̱hi̱n náná na̱ sa̱há ye̱he̱. Ta jári ndicui̱ta na̱ji̱hí cani táhan na xi̱hín sa̱nu na sa̱há ye̱he̱. Ta jári ndicui̱ta na̱ji̱hí cani táhan na xi̱hín xo̱jo na sa̱há ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Co̱ cúni̱ ña̱yivi canda̱a̱ ini na yo cúú Jesús \r (Mt. 16:1-4; Mr. 8:11-13) \p \v 54 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já xi̱hín ña̱yivi: \p —Mé ndó tá xíní ndo̱ ndicui̱ta vi̱co̱ va̱xi a ñuu ndó chí xoo nu̱ quéta ca̱ndii já cáchí ndó ña̱ cuun ja̱vi̱ ta chí cúun ndusa dó. \v 55 Ta tá xíní ndo̱ va̱xi ta̱chi̱ chí xoo sur já cáchí ndo̱ ña̱ ihní ndiva̱ha coo ta chí ihní ndusa sáhi̱in. \v 56 Co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Cánda̱a̱ va̱ha ini ndó ña̱ cúu ñuyíví ta cánda̱a̱ ini ndó ca̱ha̱n ndó ndá quéa̱ coo tá sánde̱hé ndó indiví. Joo co̱ cúni̱ ndó canda̱a̱ ini ndó ña̱ jána̱ha̱ i̱ nu̱ ndo̱. \s1 Ndítahan caja va̱ha ndó xi̱hín na̱ co̱ cúní ndo̱hó \r (Mt. 5:25-26) \p \v 57 ʼNdáva̱ha co̱ tává va̱ha ndó cuéntá ndía̱ quéa̱ va̱ha ta ndía̱ quéa̱ a̱ váha. \v 58 Tá sácú ini na sa̱ha̱ ndó cu̱hu̱n ndó veca̱a ta ndáca táhan ndó xi̱hín na̱ cán cua̱ha̱n ndó nu̱ú na̱ jutixia, xíní ñúhú nducú ndó ndá quia̱hva ndique táhan máni̱ tucu ndó xi̱hi̱n ná nani xíca ndó íchi̱ cua̱ha̱n ndo̱. Já quéa̱ ná a̱ cáñehe na̱ cán ndo̱hó cu̱hu̱n ndó nu̱ juéxe̱ jáchi̱ da̱ cúú juéxe̱ cán ndiquia̱hva da ndo̱hó ndáha̱ policía ta policía cán chica̱a̱n da̱ ndo̱hó veca̱a. \v 59 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ndáca̱a̱n ndó veca̱a ja̱n chí a̱ cána ndó ja̱nda̱ quia̱hva ná cha̱hvi ndihi ndó ña̱ yícá ndo̱ nu̱ú da̱ cán já janí da̱ ndo̱hó —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \c 13 \s1 Cáha̱n Jesús ña̱ ndítahan jándacoo ña̱yivi cua̱chi cája na \p \v 1 Mé tiempo já na̱xi̱nu̱ co̱o java na ndicani na nu̱ Jesús sa̱há ña̱ na̱sahní Pilato java da̱ta̱a estado Galilea nani jóco̱ da̱ nu̱ Ndióxi̱. Ña̱ cán quéa̱ cáchí na̱ ña̱ na̱catáhan ni̱í da̱ na̱xi̱hi̱ xi̱hín ni̱i̱ quíti̱, rí jóco̱ da̱. \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Á cáhán ndo̱ ña̱ na̱xi̱hi̱ da̱ Galilea yóho sa̱há ña̱ íin chága̱ cua̱chi da a̱ ju̱ú ga̱ java ga̱ na̱ Galilea. \v 3 A̱ ju̱ú a̱ já jáchi̱ quia̱hva já ndihi ri sa̱ha̱ ndóhó va tá ná a̱ jándacoo ndó cua̱chi cája ndó. \v 4 Sa̱nahá ndiva̱ha já na̱xi̱hi̱ sa̱hu̱n u̱ni̱ ta̱a jáchi̱ na̱ndicava in torre naní Siloé ja̱ta̱ ná. Á cáhán ndo̱ ña̱ na̱ndicava torre cán ja̱tá na̱ yóho jáchi̱ na̱sahi̱in chága̱ cua̱chi na a̱ ju̱ú ga̱ na̱ ñuu Jerusalén. Joo co̱ cúú á quia̱hva já. \v 5 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ quia̱hva já ndihi ri sa̱ha̱ ndóhó va tá ná a̱ jándacoo ndó cua̱chi cája ndó —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in ti̱tó ñu̱hú, dó co̱ cána cui̱hi nu̱u̱ \p \v 6 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —In da̱ta̱a na̱jánde̱e da in ti̱tó ñu̱hú nu̱ ñúhu̱ dá. Ta tá na̱ya̱ha tiempo já na̱sa̱ha̱n da̱ sánde̱hé da̱ do̱ ña̱ á cána ti̱tó ñu̱hú nu̱ do̱. Joo co̱ mé rí na̱ndiñe̱he̱ dá. \v 7 A̱nda̱ já na̱cachi da já xi̱hín da̱ ndáá ñúhu̱ dá cán: “Cande̱hé, sa̱ na̱xi̱nu̱ u̱ni̱ cui̱a̱ já cuití quixi i̱ ndúcú u̱ ti̱tó ñu̱hú nu̱ yíto̱ yóho. Ta co̱ó ña̱ha cána nu̱ do̱. Va̱ha chága̱ ná cahndún do̱ jáchi̱ ndá chuun quéa̱ candichi uun dó cája táñu dó nu̱ ñúhu̱ i̱”, na̱cachi da xi̱hín da̱ ndáá ñúhu̱ dá cán. \v 8 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ ndáá ñúhu̱ dá cán já xi̱hi̱n dá: “Quia̱hva ndó ña̱ma̱ní, xitoho i̱ ña̱ ná coo tóo ga̱ dó cui̱a̱ víti ná játayi i̱ ñúhu̱ sa̱ha̱ do̱ ta ná chica̱a̱n loho i̱ ta̱ta̱ sa̱ha̱ do̱. \v 9 Ta xi̱hín ña̱ yóho jonáá cana cui̱hi nu̱ do̱. Ta tá co̱ó ña̱ha cána nu̱ do̱ já cahnda ndó do̱ tá cúni̱ ndo̱”, na̱cachi mozo cán xi̱hín xitoho da —na̱cachi Jesús. \s1 Mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ña̱yivi ndája va̱ha Jesús in ñá xíca tojo \p \v 10 Ta ndaja coo in qui̱vi̱ ndiquehe ndée̱ ná já na̱sa̱ndaca̱a̱n Jesús veñu̱hu jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. \v 11 Ta mé ini veñu̱hu cán na̱sa̱ndaca̱a̱n in ñáñáha̱, ñá quíhvi̱ sa̱hu̱n u̱ni̱ cui̱a̱. In ínima̱ quini cúú rí na̱qui̱hvi ini ñá ta na̱caja rí ña̱ ná nditojo ñá ta chí ni loho a̱ cu̱ú jándica̱a̱ ñá mé ñá. \v 12 Tá na̱xini Jesús ña̱ já na̱cana mé á ña̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ña̱: \p —Ndaja va̱ha i̱ yo̱hó viti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ña̱. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱chojó a̱ ndáha̱ á ja̱ta̱ ña̱ chí mé hora já na̱ndica̱a̱ yiquí cu̱ñu ñá ta na̱casáhá ña̱ cája cáhnu ñá Ndióxi̱. \v 14 Joo mé da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu cán na̱casáhá ndícue̱he̱ da̱ jáchi̱ na̱ndaja va̱ha Jesús ñáñáha̱ cán mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná. Já na̱casáhá cáchí da̱ cán já xi̱hín ña̱yivi ndúu ini veñu̱hu cán já: \p —Íin i̱ñu̱ qui̱vi̱ núná nu̱ yó cája chúun í ta tañu qui̱vi̱ já cuu quixi ndó catátá ndo̱ tá cúni̱ ndo̱. Joo a̱ quíxi ndó catátá ndo̱ qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yó —na̱cachi da xi̱hi̱n ná. \p \v 15 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín da̱ sa̱cua̱ha̱ veñu̱hu: \p —Co̱ cúú ndó tá quia̱hva ndáa ndó. Cája mé ndó chuun qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ tá ndáxí ndo̱ ti̱ndi̱qui̱ á búrro̱ ja̱na̱ ndó sáha̱n ndó jácoho ndó ri̱ ticui̱í. \v 16 Ta viti cande̱hé ndo̱ ñáñáha̱ yóho. Cúú ñá ñá na̱quixi chi̱chi Abraham ta sa̱ íin sa̱hu̱n u̱ni̱ cui̱a̱ na̱quehe cue̱he̱ ña̱ na̱caja Satanás, mé tiñáhá sa̱cua̱ha̱. Ta mé ndó cáhán ndo̱ ña̱ a̱ váha toho na̱caja i̱ ña̱ na̱janí i̱ ñáñáha̱ yóho ndáha̱ cue̱he̱ ña̱ na̱ndoho ñá ti̱xi cua̱há cui̱a̱. Joo mé a̱ nda̱a̱ na̱nditahan nu̱ú i̱ janí i̱ ña̱ ndahá cue̱he̱ yóho co̱ó caja toho a cúú á qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 17 Tá na̱cachi Jesús ña̱ yóho chí a̱ ju̱ú quia̱hva na̱cacahan nu̱ú na̱ co̱ cúní Jesús cán. Joo tócó ndihi java ga̱ ña̱yivi cán cáji̱i̱ ndiva̱ha ini na jáchi̱ na̱xini na ña̱ cája Jesús ña̱ náhnu ndiva̱ha. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in ndíqui̱ mostaza \r (Mt. 13:31-32; Mr. 4:30-32) \p \v 18 Tá na̱ndihi já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ná ndicani i̱ nu̱ ndó ndaja íin nu̱ ndíquia̱hva ña̱yivi mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 19 Cúú á tátu̱hun in ndiquí mostaza ña̱ chíhin in da̱ta̱a nu̱ ñúhu̱ dá. Ta mé ndíqui̱ loho yóho sáhnu a ja̱nda̱ quia̱hva ndúu a tátu̱hun in yitó cáhnu nu̱ xínu̱ co̱o laa chójó ri̱ táca̱ ri̱ nu̱ ndáha̱ do̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱ha̱ ndaja cája yusá na̱xia̱a̱ tá quée a xi̱hi̱n harina \r (Mt. 13:33) \p \v 20 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ná ndicani i̱ nu̱ ndo̱ ndaja íin nu̱ ndíquia̱hva ña̱yivi mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 21 Cúú á tátu̱hun tá cáva̱ha na pan ta quée yusá na̱xa̱a̱ xi̱hi̱n harina. Cúú á tátu̱hun tá cáva táhan in ñáñáha̱ loho yusá na̱xa̱a̱ xi̱hín u̱ni̱ táhndá náhnu harina ña̱ ná jánañu a tócó ndihi mé yúsa̱ cán —na̱cachi Jesús. \s1 Táhán ndiva̱ha yéhé nu̱ú qui̱hvi ña̱yivi cu̱hu̱n na̱ indiví \r (Mt. 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Na̱ndiquehe Jesús íchi̱ cua̱ha̱n chí ñuu Jerusalén ta ndijáá ñuu náhnu xi̱hín ñuu válí nu̱ yáha jána̱ha̱ mé á tu̱hun Ndióxi̱ cua̱ha̱n. \v 23 Ta ndaja coo na̱nda̱ca̱ tu̱hún in da Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Xitoho í, á chá cuití va ña̱yivi cacuu na̱ ca̱cu ndaa ínima̱ cu̱hu̱n chí indiví —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun já cáchí a̱ já xi̱hi̱n dá: \p \v 24 —Cúú á tátu̱hun íin in yéhé táhán loho nu̱ú ndi̱hvi ña̱yivi indiví. Ña̱ cán quéa̱ xíní ñúhú ndó ndi̱hi̱ ini ndó ndi̱hvi ndó chí yéhé loho cán jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi ndítihvi na ña̱ qui̱hvi na joo a̱ cúu qui̱hvi na. \v 25 Jáchi̱ tá quia̱hva íin in xitoho vehe quia̱hva já íin Ndióxi̱. Jáchi̱ tá ná ndico̱o da̱ cúú xitoho vehe cán chícaji tuun da vi̱ti̱ yéhé vehe da já xínu̱ co̱o ndó cándichi ndó ja̱ta̱ véhe cáni ndáha̱ ndó yéhé já cachi ndó já: “Á ndúyu ndó, xitoho i̱. Á a̱ cája ndó ña̱ma̱ni̱ cuná loho ndó yéhé ná qui̱hvi nde̱”, cachi ndó xi̱hi̱n dá. Ta já nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ ndó cachi da já xi̱hi̱n ndo̱: “Cuáhán ndo̱ jáchi̱ co̱ xíni̱ toho i̱ ndo̱hó.” \v 26 Ta já casáhá mé ndó cachi ndó já xi̱hi̱n dá: “Cua̱há tañu sa̱ na̱xixi nde̱ ta na̱xihi nde̱ xi̱hi̱n ndo̱. Ta níí cáyé ñuu nde̱ na̱xi̱ca nuu ndó na̱jána̱ha̱ ndó ña̱yivi.” \v 27 A̱nda̱ já nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ ndo̱ já cachi da já xi̱hi̱n ndo̱: “Sa̱ na̱ca̱ha̱n vi̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ co̱ xíni̱ toho i̱ ndá na̱ cúú ndóhó. Caxoo ndihi ndó nu̱ú i̱ jáchi̱ cúú ndó ña̱yivi cája ndinuhu ña̱ núu.” \v 28 Ta cán ndusa quéa̱ cuacu cóhó ndo̱ ta casáhá cahñá nu̱hu̱ ndó xi̱hín ña̱ co̱jo̱ ini ndó. Jáchi̱ cán cuni ndó Abraham xi̱hi̱n Isaac xi̱hi̱n Jacob xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ profeta. Cuni ndó ña̱ ndúu na indiví cán ta cómí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ta̱hnda̱ ini ndó jáchi̱ tavá xóo Ndióxi̱ ndo̱hó ña̱ ná a̱ ndíhvi ndó nu̱ ndúu na̱ cán. \v 29 Jáchi̱ xi̱nu̱ ña̱yivi ndúu ndijáá ñuyíví nu̱ Ndióxi̱ ta ndaca nduu na nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 30 Ta mé qui̱vi̱ cán já cuni ndó java ña̱yivi, na̱ co̱ó sa̱ha̱ mé nu̱ú ña̱yivi ta nduu na na̱ íin chága̱ sa̱ha̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta cán cuni ndó java na̱ ndíñehe jícó mé viti ta a̱ cóo toho sa̱ha̱ ná nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Táhnda̱ ini Jesús ta sácu a sa̱há ña̱yivi ndúu ñuu Jerusalén \r (Mt. 23:37-39) \p \v 31 Mé qui̱vi̱ já na̱xi̱nu̱ co̱o java na̱ fariseo nu̱ Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Cuáhán inga ñuu coún jáchi̱ sácú ini Herodes cahní da̱ yo̱hó —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 32 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cuáhán ndó ca̱ha̱n ndó xi̱hín da̱ cátóó jándahvi ña̱yivi ja̱n ta cachi ndó xi̱hi̱n dá ña̱ tává i̱ ínima̱ quini ñúhu ini ña̱yivi ta ndája va̱ha i̱ na̱ quíhvi̱ ta caja tá caja i̱ ña̱ yóho ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví jándihi i̱ chuun yóho. \v 33 Joo sa̱ mé Jerusalén ja̱n quivi vi̱ jáchi̱ ja̱n cúú nu̱ sáhní na̱ profeta. Ta viti ndítahan caca nuu yií vi̱ íchi̱ xíca i̱ cua̱ha̱n i̱ yóho —na̱cachi Jesús. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ndáhví na̱há na̱cuu ndó, na̱ ndúu ñuu Jerusalén. Jáchi̱ sáhní ndó na̱ profeta. Ta ndícui̱ta ndó cáni ndó na̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nu̱ ndó xi̱hín yu̱u̱. Cua̱há ndiva̱ha tañu cúni̱ jánditaca ndihi i̱ ndo̱hó joo co̱ó na̱xeen ndó. Cúú á tá quia̱hva cája nduxú tá játaca rí ja̱hyi válí ri̱ ti̱xi ndi̱xi̱ ri̱. \v 35 Ta viti cuni jo̱ho ndó ña̱ cáha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Va̱xi qui̱ví ja̱ni̱ ndáha̱ mé vehe ndó cando̱o a. Ta mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ cúní ga̱ ndó ye̱he̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cachi ndó: “Cáhnu na̱há ná cacuu da̱ va̱xi cuéntá Ndióxi̱, xitoho í” —na̱cachi Jesús. \c 14 \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ na̱qui̱hvi cuiñu \p \v 1 Ta ndaja coo in qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná já na̱sa̱ha̱n Jesús na̱xixi a vehe in da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú na̱ fariseo. Ta java ga̱ na̱ fariseo cán na̱casáhá nání na̱ Jesús ndúu na. \v 2 Ta mé yati nu̱ Jesús cán na̱sahi̱in in da̱ta̱a, da̱ na̱qui̱hvi cuiñu yiquí cu̱ñu. \v 3 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ fariseo já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Á núná nu̱ yó ndaja va̱ha í in da̱ quíhvi̱ mé qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱, á co̱ núná toho nu̱ yó cája í ña̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 4 Joo táji̱ na̱sahi̱in yuhú na̱ cán. A̱nda̱ já na̱ndaja va̱ha Jesús da̱ quíhvi̱ cán já na̱cachi a xi̱hi̱n dá ña̱ ná quee da cu̱hu̱n da̱. \v 5 Ta já na̱cachi a já xi̱hín na̱ fariseo cán: \p —Mé ndó tá ndicava búrro̱ á ti̱ndi̱qui̱ ja̱na̱ ndo̱ ini in táhvi̱ chí i̱vi̱ la̱á tavá ndó ri̱. Ta co̱ó caja toho a á cúú á qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ yo̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 6 Joo co̱ó na̱cuu nducú ñehe na tu̱hun nu̱ Jesús. \p \v 7 A̱nda̱ já na̱xini Jesús ña̱ ja̱ndá joho ndáca̱xi na na̱taca cán nu̱ú va̱ha caco̱o na já na̱jána̱ha̱ nu̱ ná ndía̱ va̱ha chága̱ ndítahan caja na. Já na̱cachi a já: \p \v 8 —Tá ná cana in na yo̱hó cu̱hu̱n in víco̱ tánda̱ha̱, a̱ ndúcú tohún caco̱ún nu̱ sáco̱o na̱ náhnu. Jáchi̱ cuu xi̱nu̱ co̱o in da̱ íin chága̱ sa̱ha̱ a̱ ju̱ú ga̱ yóhó. \v 9 Ta da̱ na̱cana yo̱hó víco̱ cán cuu cachi da já xu̱hu̱n: “Quia̱hva nu̱ íin co̱ún ja̱n ná caco̱o da̱ yóho”, cachi da xu̱hu̱n. A̱nda̱ já cacahan nu̱u̱n já queún cu̱hu̱n caco̱ún ja̱nda̱ nu̱ ndíhí. \v 10 Ña̱ ndítahan cajún quéa̱ caco̱ún ja̱nda̱ nu̱ ndíhí. Já quéa̱ tá ná xi̱nu̱ da̱ na̱cana yo̱hó nu̱ íún já cachi da já xu̱hu̱n: “Amigo, cuáhán ya̱ha nu̱ ndúu na̱ náhnu coún.” Xi̱hín ña̱ yóho ndindita jícún nu̱ú na̱ ndúu coo nu̱ mesa xíxi xu̱hu̱n cán. \v 11 Jáchi̱ ndá na̱ cája cáhnu mé, na̱ cán cacuu na̱ na̱nuu ndáha joho. Ta na̱ co̱ ndíñehe jícó mé, na̱ cán cúú na̱ ndicáhnu —na̱cachi Jesús. \p \v 12 A̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n Jesús xi̱hín mé da̱ na̱cana ñahá cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Tá ná cava̱ha cua̱hún ña̱ cajáhñu na á ña̱ cajíni na, a̱ cána tohún na̱ cúú amigún ja̱n ni na̱ cúú ñanún ja̱n ta ni a̱ cána tohún na̱ cúú táhún ta ni a̱ cánún na̱ cui̱cá ndúu yati xu̱hu̱n ja̱n. Jáchi̱ tá ná caja na víco̱ cana ri na̱ ja̱n va yo̱hó ta xi̱hín ña̱ ja̱n táhnda̱ cuéntá sa̱há ña̱ma̱ni̱ na̱cajún xi̱hín na̱ cán. \v 13 Ña̱ ndítahan cajún tá ná cava̱hún in víco̱ quéa̱ canún na̱ nda̱hví ta canún na̱ rénco̱ ta canún na̱ cua̱á. \v 14 Ta já caji̱i̱ ínún jáchi̱ na̱ cán a̱ cúu toho caja na cha̱hvi na ña̱ma̱ni̱ na̱cajún xi̱hi̱n ná ñuyíví yóho. Joo va̱xi qui̱ví tá ná nditacu ña̱yivi na̱sañehe ínima̱ va̱ha ñuyíví yóho já cha̱hvi Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ na̱cajún ja̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ta̱a, da̱ na̱cana cua̱ha̱ chá ña̱yivi ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ víco̱ vehe da \r (Mt. 22:1-10) \p \v 15 Tá na̱xini jo̱ho in táhan da̱ íin coo nu̱ mesa xi̱hi̱n Jesús cán ña̱ yóho já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ta̱hví na̱cuu na̱ ná ñe̱he̱ táhvi̱ cu̱hu̱n indiví ña̱ ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 16 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ dá já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —In da̱ta̱a na̱cava̱ha da in víco̱ cáhnu ta na̱cana cua̱há ndiva̱ha da ña̱yivi. \v 17 Ta tá sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o hora cajíni na já na̱sahnda da chuun nu̱ mozo da̱ ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ cana da na̱ ña̱ quixi na ndaca nduu na nu̱ mesa. Já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: “Naha quíi̱ ndo̱ jáchi̱ sa̱ na̱candíví ndihi ña̱ha”, na̱cachi mozo xi̱hín na̱ cán. \v 18 Joo tócó ndihi na̱ cán na̱casáhá na̱ cáha̱n na̱ ña̱ a̱ cúu toho cu̱hu̱n na̱. Ta in táhan da̱ cán na̱casáhá cáchí da̱ já xi̱hi̱n mé mozo cán já: “Ja̱cá na̱xeen uun i̱ in ñúhu̱ ta xíní ñúhú cu̱hu̱n i̱ cande̱hé e̱ nu̱ á. Cáhnu coo inún”, na̱cachi da xi̱hi̱n mozo cán. \v 19 Ta inga da na̱cachi da xi̱hi̱n mé mozo cán já: “Ja̱cá na̱xeen e̱ u̱hu̱n yúntá ti̱ndi̱qui̱ ta viti cúni̱ cu̱hu̱n i̱ coto ndojó i̱ ri̱. Cáhnu coo inún”, na̱cachi da xi̱hi̱n mozo cán. \v 20 Ta inga tucu da na̱casáhá cáchí da̱ já: “Ja̱cá na̱tanda̱ha̱ vi̱ sa̱há ña̱ cán quéa̱ a̱ cúu toho cu̱hu̱n i̱”, na̱cachi da xi̱hi̱n mozo cán. \v 21 Tá na̱ndicó co̱o mozo cán nu̱ú xitoho da já na̱ndicani ndihi da nu̱ú xitoho da ña̱ na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n dá. A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ndicue̱he̱ xitoho da̱ cán já na̱cachi tucu da já xi̱hi̱n mozo da̱: “Ta viti cuáhán camún ndijáá cáyé ñuu játacún na̱ nda̱hví xi̱hín na̱ rénco̱ xi̱hín na̱ cua̱á. Cañehún na̱ quisún yóho ná cuxu na”, na̱cachi xitoho da̱ cán xi̱hi̱n dá. \v 22 Tá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n mozo cán já na̱caja da ña̱ na̱cachi xitoho da xi̱hi̱n dá. Ta tá na̱ndicó co̱o da já na̱cachi da já xi̱hín xitoho da: “Sa̱ na̱caja i̱ tá íin na̱sahnda ndó nu̱ú i̱. Joo yójó tá yójó nu̱ú cuu canduu chága̱ na̱”, na̱cachi da xi̱hín xitoho da. \v 23 A̱nda̱ já na̱cachi xitoho da já xi̱hi̱n dá: “Cuáhán ndijáá cáyé xi̱hi̱n ndijáá íchi̱ ta xi̱hín ña̱ ndúsa̱ játacún na̱ ña̱ ná quixi na já ná chutú vehe e̱. \v 24 Jáchi̱ ni in túhún toho táhan na̱ na̱cana i̱ quixi vehe e̱ nu̱ cuítí cán, a̱ quíxi ga̱ na̱ cajíni na ña̱ na̱catáhan vehe e̱”, na̱cachi da xi̱hi̱n mozo da̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Ndítahan jándacoo í ndá ña̱ ndáya̱hvi nu̱ yo̱ tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúni̱ yó candi̱co̱ yó Jesús \r (Mt. 10:37-38) \p \v 25 Cua̱há ña̱yivi ndíco̱ na̱ ja̱ta̱ Jesús cua̱ha̱n na̱. A̱nda̱ já na̱ndicó co̱o játá nu̱u̱ Jesús já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 26 —Ndá na̱ cúni̱ jácuaha xi̱hín i̱ xíní ñúhú qui̱hvi̱ ini chága̱ na̱ ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ tátá na̱ xi̱hi̱n náná na̱. Ta xíní ñúhú qui̱hvi̱ ini chága̱ na̱ ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ ñájíhí na̱ á ja̱hyi na á ñani na á quia̱hva na. Ta xíní ñúhú qui̱hvi̱ ini chága̱ na̱ ye̱he̱ a̱ ju̱ú ga̱ mé ná. \v 27 Ta ndá na̱ co̱ ndíco̱ ye̱he̱ sa̱há ña̱ yíhví na̱ quivi na, mé a̱ nda̱a̱ co̱ó sa̱ha̱ toho na cacuu na cuéntá ye̱he̱. \v 28 Tá cúni̱ ndó cava̱ha ndó in vehe jícó ña̱ cája ndó quéa̱ tavá va̱ha ndó cuéntá ña̱ á queta jiu̱hún ndo̱ á a̱ quéta já ná jáxi̱nu̱ ndó ña̱. \v 29 Jáchi̱ tá ná a̱ tává jihna ndó cuéntá ta casáhá ndó cava̱ha ndó vehe ndó joo tá na̱ndihi co̱ quéta ga̱ jiu̱hún ndó ña̱ ná jáxi̱nu̱ co̱o ndó ña̱ já quéa̱ cacahan nu̱u̱ ndo̱ jáchi̱ casáhá ña̱yivi cua̱cu̱ ndaa na ndo̱hó. \v 30 Já cachi na já xi̱hi̱n ndo̱: “Ta̱a ja̱n na̱casáhá da̱ cáva̱ha da vehe da joo co̱ó na̱cuu jáxi̱nu̱ dá ña̱”, já cachi na cua̱cu̱ ndaa na ndo̱hó —na̱cachi Jesús. \p \v 31 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Tá ná cani táhan in rey, da̱ cómí u̱xu̱ mil soldado xi̱hín inga rey, da̱ cómí o̱co̱ mil soldado já quéa̱ xíní ñúhú ndicani va̱ha ini da ña̱ á cuu quee va̱ha da xi̱hín da̱ inga rey cán tá ná qui̱hvi táhan da xi̱hi̱n dá. \v 32 Ta tá na̱tavá va̱ha da cuéntá ña̱ a̱ cu̱ú quee va̱ha da xi̱hín rey, da̱ cómí o̱co̱ mil soldado cán ja̱nda̱ xícá va íin da já chindahá da̱ java na̱ta̱a ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ ca̱ca̱ da̱ ña̱ma̱ni̱ nu̱ú inga rey cán ña̱ ná ndi̱co va tondóhó. \v 33 Quia̱hva já íin ri xi̱hi̱n ndóhó va. Ndá ndóhó, na̱ co̱ cúni̱ jándacoo tócó ndihi ña̱ cómí ndo̱ sa̱há ye̱he̱ já quéa̱ co̱ó sa̱ha̱ toho ndó cacuu ndó cuéntá ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Cáha̱n Jesús ña̱ tá jándacoo ña̱yivi íchi̱ cuéntá mé á cúú ná tátu̱hun ñi̱i̱, ña̱ co̱ óhva̱ ga̱ \r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) \p \v 34 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ña̱ va̱ha ndiva̱ha cúú ñi̱i̱ yívi na joo co̱ó chuun toho a tá co̱ óhva̱ ña̱. \v 35 Mé ñi̱i̱, ña̱ co̱ óhva̱ ga̱ ja̱n ni co̱ váha ña̱ jácana í nu̱ ñúhu̱ yo̱ jáchi̱ co̱ ndáhá toho ñúhu̱ yo̱ cája ña̱. Ña̱ cája na xi̱hín ñi̱i̱ ja̱n quéa̱ sátá va na ña̱. Na̱ íin jo̱ho, ná cuni jo̱ho na —na̱cachi Jesús. \c 15 \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in ndicachi, rí na̱ndiñúhú \r (Mt. 18:10-14) \p \v 1 Cua̱há na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto xi̱hín cua̱há na̱ cája cua̱chi na̱casáhá na̱ cáyati na nu̱ íin Jesús jáchi̱ cúni̱ na̱ cuni jo̱ho na nu̱ cáha̱n mé á. \v 2 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá na̱ fariseo xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cáha̱n núu na sa̱há. Já cáchí xi̱hi̱n táhan na já: \p —Ta̱a ja̱n ndíquehe va̱ha da ña̱yivi cája cua̱chi ta xíxi da xi̱hi̱n ná —cáchí xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p \v 4 —Mé ndó tá cómí ndo̱ in ciento ndicachi ta tá in cuití ndíñúhú in ndicachi ja̱na̱ ndo̱ ña̱ cája ndó quéa̱ jándacoo ndó co̱mi̱ jíco sa̱hu̱n co̱mi̱ rí cán yúcu̱ ta já quée ndó cua̱ha̱n ndó ndinducú ndó rí na̱ndiñúhú cán ja̱nda̱ quia̱hva ndíñe̱he̱ ndó ri̱. \v 5 Ta tá ndiñe̱he̱ ndó ri̱ já cávatá ndo̱ já quéhe ndó ri̱ chínúu ndó ri̱ sa̱há ji̱qui̱ ndo̱ va̱xi ndó. \v 6 Ta tá xínu̱ co̱o ndó vehe ndó já játaca ndó ñani táhan ndo̱ xi̱hín na̱ xíní táhan xi̱hi̱n ndó. Já casáhá cáchí ndó já xi̱hi̱n ná: “Xíní ñúhú caji̱i̱ íní ndó xi̱hín i̱ jáchi̱ cáji̱i̱ íní i̱ sa̱há ña̱ na̱ndiñe̱hé e̱ ndicachi ja̱ná i̱, rí na̱ndiñúhú cán”, cáchí ndó xi̱hi̱n ná. \v 7 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ quia̱hva já ta ja̱nda̱ chága̱ ví cáji̱i̱ ini na̱ ndúu indiví tá jándacoo in ña̱yivi cua̱chi cája na a̱ ju̱ú ga̱ sa̱há co̱mi̱ jícó sa̱hu̱n co̱mi̱ ña̱yivi, na̱ cája tá cája ña̱ va̱ha. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in jiu̱hún, ña̱ na̱ndiñúhú \p \v 8 ʼTa viti ná ca̱ha̱n tucu u̱ inga quia̱hva xi̱hi̱n ndo̱. In ñáñáha̱ na̱sahi̱in u̱xu̱ jiu̱hún ca̱a ña̱ yahvi ndiva̱ha nu̱ ña̱. Ta tá ndíñúhú in táhan ña̱ cán já ndícahmi ñá ñúhu̱ ta tíhví ñá vehe ñá jáchi̱ ndíhi ini ñá ndínducú ñá ña̱ ta vií vií ndínducú ñá ña̱ ja̱nda̱ quia̱hva ná ndiñe̱he̱ ñá ña̱. \v 9 Ta tá sa̱ na̱ndiñe̱he̱ ñá ña̱ já játaca ñá ñani táhan ñá xi̱hín na̱ xíní táhan xi̱hi̱n ña̱ já cásáhá cáchí ña̱ já xi̱hi̱n ná: “Xíní ñúhú caji̱i̱ íní ndó xi̱hín i̱ jáchi̱ cáji̱i̱ ini i̱ sa̱há ña̱ na̱ndiñe̱hé e̱ jiu̱hún i̱, ña̱ na̱ndiñúhú”, cachi ñá cán —na̱cachi Jesús. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndó quia̱hva já cáji̱i̱ íní táto̱ Ndióxi̱ ndúu indiví tá jándacoo in ña̱yivi cua̱chi cája na —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱jándacoo in da̱ta̱a tátá da̱ ta na̱quee da cua̱ha̱n xícá da̱ \p \v 11 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —In da̱ta̱a na̱sahi̱in i̱vi̱ ja̱hyi ta̱a da. \v 12 Ta da̱ loho chá cán na̱cachi da já xi̱hi̱n tátá da̱: “Ta̱á i̱, á a̱ váha ná ndicahnda va ndó ña̱ha cómí ndo̱ já ná ndiquehe e̱ ña̱ cáni nu̱ú i̱ ndiquehe e̱”, na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n tátá da̱. A̱nda̱ já na̱sahnda java tátá da̱ ña̱ha, in táhndá na̱quehe mé dá ta in táhndá na̱quehe ñani da. \v 13 Ta chá va qui̱ví na̱ya̱ha já na̱ji̱có ndihi da̱ loho chá cán ña̱ha ña̱ na̱ñe̱he̱ dá nu̱ tátá da̱ ta xi̱hín jiu̱hún na̱cana cán na̱quee da cua̱ha̱n xícá ndiva̱ha da chí ñuu tóho̱. Ta cán na̱casáhá da̱ játi̱ví ndaja na̱cuu joho da jiu̱hún da̱ ña̱ cája da ña̱ núu. \v 14 Ta tá sa̱ na̱játi̱ví ndihi da jiu̱hún da̱ já na̱xi̱nu̱ in ta̱ma̱ ndeé ndiva̱ha mé nu̱ íin da cán. Já na̱casáhá na̱xi̱nu̱ jo̱co nu̱ dá ta na̱casáhá cuíco da. \v 15 A̱nda̱ já na̱quee da na̱sa̱ha̱n da̱ ndúcú da̱ chuun caja da nu̱ú in da̱ta̱a mé nu̱ íin da cán. Ta na̱sa̱ha̱n da̱ cán chuun nu̱ dá ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ candaa da cóchí ja̱ná da̱ cán. \v 16 Ta tá cúni̱ coo ndiava já cúni̱ coo ña̱ sáxí cóchí cán. Ta chí caxí da̱ ña̱ cán ja̱nda̱ quia̱hva chutú ti̱xi da cúni̱ da̱. Joo co̱ sáhan na ña̱ nu̱ dá. \v 17 A̱nda̱ já na̱casáhá da̱ ndícani ini da já na̱ca̱hán da̱ já: “Cua̱ha̱ chá mozo táhan na̱ cája chúun nu̱ tátá i̱ chí yójó joho ña̱ha xíxáhan na ta yóho xíhi̱ va ye̱he̱ jo̱co íin i̱. \v 18 Ña̱ caja i̱ quéa̱ ndicó co̱o tucu u̱ nu̱ íin tátá i̱ ta já cachi i̱ já xi̱hi̱n ná: Tátá ma̱ní i̱, na̱caja i̱ cua̱chi nu̱ Ndióxi̱ ta na̱caja ri̱ cua̱chi nu̱ ndóhó va. \v 19 Ta chí co̱ó sa̱ha̱ mí vi̱ cacuu u̱ ja̱hyi ndó sa̱há ña̱ na̱caja i̱. Ndiquehe ndó ye̱he̱ ná cacuu u̱ tátu̱hun in mozo va ndó, já cachi i̱ cu̱hu̱n i̱ nu̱ tátá i̱”, na̱ca̱hán da̱. \v 20 A̱nda̱ já na̱quehe da íchi̱ cuanúhu̱ dá vehe tátá da̱. \p ʼTa ja̱nda̱ xícá va va̱xi da já na̱xini tátá da̱ mé dá já na̱ndicuni a da̱. Ta na̱ta̱hvi̱ ini a sa̱ha̱ dá. Já xínu a na̱sa̱ha̱n ñe̱hé a̱ da̱ já na̱numi a da̱ ta na̱tatí yúhu̱ á sa̱jóho da. \v 21 A̱nda̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n tátá da̱: “Tátá ma̱ní i̱, na̱caja i̱ cua̱chi nu̱ Ndióxi̱ ta na̱caja ri̱ cua̱chi nu̱ ndóhó va. Ta chí co̱ó sa̱ha̱ mí i̱ cacuu u̱ ja̱hyi ndó”, na̱cachi da xi̱hi̱n tátá da̱. \v 22 Ta ndaja coo tátá da̱ na̱casáhá cáha̱n xi̱hín java ga̱ mozo já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: “Cama ndó ta tavá ndó jáhma̱, ña̱ va̱ha ta jácandixi ndó ja̱hyi i̱. Ta chica̱a̱n ndó in jéhe̱ nducu ndáha̱ dá. Ta chica̱a̱n ndó ndu̱sa̱ sa̱ha̱ dá. \v 23 Ta cañehe ndó chélo̱, rí ndató na̱ndaha ja̱n já ná quivi rí cuxú jáchi̱ caja i̱ in víco̱ viti. \v 24 Jáchi̱ ja̱hyi i̱ yóho tá na̱quee da cua̱ha̱n da̱ na̱ca̱hán i̱ na̱xi̱hi̱ da̱. Joo viti na̱ndicó co̱o da nu̱ú i̱. Sa̱há ña̱ cán cúú á tátu̱hun na̱nditacu tucu da. Na̱sacuu da tátu̱hun da̱ na̱ndiñúhú joo viti na̱ndee va da”, na̱cachi tátá da̱ cán. A̱nda̱ já na̱casáhá na̱ cája na víco̱. \p \v 25 ʼJoo ndaja coo da̱ cúú ñani da, da̱ sa̱cua̱ha̱ chága̱ cán, ndáca̱a̱n da̱ cája chúun da yúcu̱ va. Ta tá na̱ndicó co̱o da já na̱xini jo̱ho da tíví musica ta cáxita sáhá na̱. \v 26 A̱nda̱ já na̱cana da in da̱ cája chúun cán já na̱nda̱ca̱ tu̱hún ñahá da̱ ndía̱ cúu. \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cája chúun cán xi̱hi̱n dá: “Cúu víco̱ jáchi̱ na̱ndicó co̱o ñanún. Ta na̱sahnda tátún chuun ña̱ ná quivi chélo̱, rí ndató na̱ndaha cán jáchi̱ cáji̱i̱ íní na̱ ña̱ na̱casa̱a̱ va̱ha ñanún ta co̱ó a̱ na̱ndoho da”, na̱cachi da̱ cán. \v 28 Joo ndaja coo da̱ sa̱cua̱ha̱ cán na̱joo da ta chí co̱ó na̱xeen da qui̱hvi da nu̱ cúu víco̱ cán. Sa̱há ña̱ cán na̱queta tátá da̱ ja̱ta̱ véhe já cáha̱n nda̱hví a̱ xi̱hi̱n dá ña̱ ná qui̱hvi da. \v 29 A̱nda̱ já na̱casáhá cáchí da̱ já xi̱hi̱n tátá da̱: “Ta̱á i̱, sa̱ cánda̱a̱ va̱ha ini ndó ña̱ sa̱ cua̱há ndiva̱ha cui̱a̱ cája chúun i̱ nu̱ ndo̱ ta cája i̱ tócó ndihi ña̱ sáhndá ndó nu̱ú i̱ caja i̱. Joo ni in túhún toho tañu co̱ó na̱sa̱ha̱n ndó ni in tijúhu̱ loho nu̱ú i̱ ña̱ ná caja i̱ in víco̱ loho cuxu u̱ xi̱hín na̱ xíní táhan xi̱hín i̱. \v 30 Joo viti na̱sahní ndó chélo̱, rí ndató na̱ndaha ja̱n, ña̱ cája ndó víco̱ jáchi̱ na̱casa̱a̱ ñani i̱ ja̱n. Ta mé da̱ ja̱n na̱xi̱ca nuu da na̱játi̱ví ndaja na̱cuu da jiu̱hún ndo̱ xi̱hín na̱ji̱hí xíca ji̱i̱”, na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n tátá da̱. \v 31 A̱nda̱ já na̱cachi tátá da̱ já xi̱hi̱n dá: “Cande̱hé ja̱hyi a. Mé a̱ nda̱a̱ níí tiempo íún xi̱hín i̱. Ta ña̱ha mé vún cúú ndihi ña̱ íin nu̱ú i̱. \v 32 Joo mé a̱ nda̱a̱ ndítahan nu̱ yo̱ caja í víco̱ ta caji̱i̱ íní yo̱ viti jáchi̱ na̱ndicó co̱o ñanún, mé da̱ na̱ca̱hán yo̱ ña̱ na̱xi̱hi̱. Ta viti na̱casa̱a̱ da̱ cúú á tátu̱hun na̱nditacu tucu da. Na̱sacuu a tátu̱hun na̱ndiñúhú da̱ joo na̱ndiñe̱he̱ yó da̱ viti”, na̱cachi a cán xi̱hín ja̱hyi a —na̱cachi Jesús. \c 16 \s1 Ndíndaa chuun ndáha̱ in mozo jáchi̱ co̱ó na̱caja va̱ha da nu̱ú xitoho da \p \v 1 A̱nda̱ já na̱sacu tucu Jesús inga quia̱hva nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sahi̱in in ta̱a cui̱cá ta na̱sahi̱in in da̱ ndáá ña̱ha da. Joo java ña̱yivi na̱sa̱ha̱n na̱ chica̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱ta̱ dá nu̱ú xitoho da ña̱ játi̱ví ndaja na̱cuu joho da ña̱ cúú ña̱ha xitoho da. \v 2 A̱nda̱ já na̱cana xitoho da mé dá já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Joho cáchí ña̱yivi na̱quixi na cáha̱n na̱ sa̱hu̱n sa̱há ña̱ cán quéa̱ táxi i̱ cuéntá nu̱u̱n ña̱ ndicanún nu̱ú i̱ ndaja cáa chuun na̱cajún jáchi̱ ndindaa chuun ndáhu̱n ta a̱ cácuu ga̱ún da̱ ndáá ña̱ha i̱”, na̱cachi xitoho da̱ cán xi̱hi̱n dá. \v 3 A̱nda̱ já na̱casáhá da̱ cúú mozo cán ndícani ini da já na̱ca̱hán da̱ já: “Ndía̱ caja i̱ viti jáchi̱ ndindaa va chuun ndahá i̱ caja xitoho i̱. Ta co̱ ndée̱ toho i̱ caja i̱ chuun ve̱e. Ta tá ná caca nuu i̱ cuati i̱ ta cacahan va nu̱ú i̱. \v 4 Sa̱ xíni̱ vi̱ ndía̱ caja i̱ já ná ndiquehe va̱ha ña̱yivi ye̱he̱ vehe na tá ná ndindaa chuun ndahá i̱ caja xitoho i̱”, na̱ca̱hán da̱. \v 5 A̱nda̱ já na̱cana da tá in tá in na̱ yícá nu̱ú xitoho da. Ta tá na̱xi̱nu̱ da̱ nu̱ cuítí cán nu̱ dá já na̱nda̱ca̱ tu̱hún ñahá da̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Ndaja yícún nu̱ú xitoho i̱”, na̱cachi da xi̱hín da̱ yícá cán. \v 6 Já na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun já na̱cachi da já: “In ciento lata sítí yícá i̱ nu̱ú xitohún”, na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n dá. A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cúú mozo cán já xi̱hi̱n dá: “Cande̱hé nu̱ tutu yóho ndáa̱ ndaja yícún nu̱ú xitoho i̱. Joo caco̱o quíi̱ ja̱n ta ca̱hyí ña̱ yícún i̱vi̱ jico u̱xu̱ lata sítí cuití va”, na̱cachi mozo cán xi̱hín da̱ yícá nu̱ú xitoho da̱ cán. \v 7 Tá na̱ndihi já na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ inga da̱ yícá nu̱ú xitoho da já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Ta yóhó ri ndaja yícún nu̱ú xitoho i̱”, na̱cachi da. A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ yícá cán tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “In ciento maquila trigo yícá i̱ nu̱ dá”, na̱cachi da̱ cán. A̱nda̱ já na̱cachi tucu da̱ ndáá ña̱ha cán já: “Cande̱hé yóho ndáa̱ ndaja yícún. Joo caco̱o quíi̱ ja̱n ta ca̱hyí ña̱ yícún co̱mi̱ jico maquila trigo cuití va”, na̱cachi da̱ ndáá ña̱ha cán xi̱hi̱n dá. \v 8 Tá na̱ndihi já na̱cachi xitoho da xi̱hi̱n dá ña̱ mé a̱ nda̱a̱ cúú dá in da̱ ndíchí ji̱ni̱ jáchi̱ xi̱hín ña̱ na̱caja da̱ cán cando̱o va̱ha da nu̱ú ña̱yivi yícá nu̱ú xitoho da va̱tí co̱ó na̱caja va̱ha da nu̱ú xitoho da —na̱cachi Jesús xi̱hín quia̱hva sácú a̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \p A̱nda̱ já na̱cachi tucu a já xi̱hi̱n ná: \p —Ña̱yivi cátóó canduu va̱ha ñuyíví yóho xíni̱ va̱ha chága̱ na̱ ndaja cája na cando̱o va̱ha nu̱ táhan na a̱ ju̱ú ga̱ na̱ sa̱ xíca íchi̱ cuéntá Ndióxi̱. \p \v 9 ʼÑa̱yivi ndúu ñuyíví yóho cája na ña̱ núu xi̱hín ña̱ cómí na̱. Joo ndóhó, xíní ñúhú caja ndó ndinuhu ña̱ va̱ha xi̱hín ña̱ cómí ndo̱. Jáchi̱ ña̱ ja̱n quéa̱ cúni̱ Ndióxi̱ caja ndó. Jáchi̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quivi ndó já ndiquehe va̱ha na ndo̱hó indiví sa̱há ña̱ na̱caja va̱ha ndó xi̱hín ña̱ na̱sa̱comí ndo̱. \p \v 10 ʼTa ndá da̱ xi̱hín ndinuhu ini ndáá da̱ ña̱ha da va̱tí loho cúú á quia̱hva já caja ri da candaa da ña̱ha da tá cua̱ha̱ cúú á. Joo ndá da̱ co̱ ndáá da̱ ña̱ha da xi̱hín ndinuhu ini da va̱tí loho cúú á quia̱hva já a̱ cándaa va̱ha da ña̱ha da tá cua̱ha̱ cúú á. \v 11 Ta tá co̱ ndáá va̱ha ndó ña̱ha ñuyíví yóho já quéa̱ ni Ndióxi̱ a̱ quiáhva toho a ña̱ha cuéntá indiví nu̱ ndo̱ jáchi̱ a̱ cátia̱hva ndó candaa ndó ña̱. \v 12 Ta tá co̱ tiáhva ndó candaa ndó ña̱ na̱sa̱ha̱n tóo inga na nu̱ ndo̱, náha̱ ña̱ a̱ cúu ndiquia̱hva na ña̱ cacuu ña̱ha mé ndó nu̱ ndo̱ jáchi̱ a̱ cátia̱hva ndó candaa ndó ña̱. \p \v 13 ʼNi in túhún toho mozo a̱ cúu caja chúun nu̱ú i̱vi̱ xitoho. Jáchi̱ candají da̱ in xitoho da ta inga xitoho da qui̱hvi̱ ini chága̱ da̱. Á tá co̱ó ta caja ndíví va̱ha da chuun nu̱ú in xitoho da ta inga da̱ cán a̱ cája chúun va̱ha da nu̱u̱. Ta quia̱hva já íin ri xi̱hi̱n ndóhó va jáchi̱ a̱ cu̱ú caja cáhnu ndó Ndióxi̱ tá chínúu ndó ínima̱ ndó ja̱tá jiu̱hún ndo̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 14 Ta nu̱ cáha̱n Jesús cán ndíta na̱ fariseo, na̱ cátóó ndiva̱ha jiu̱hún táa jo̱ho na nu̱ cáha̱n mé á. Ta na̱casáhá na̱ sácu̱ ndaa na Jesús. \v 15 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Cája ndó tátu̱hun cúú ndó ña̱yivi va̱ha nu̱ú ña̱yivi joo sa̱ xíni̱ va̱ha Ndióxi̱ ínima̱ ndo̱. Ndá ña̱ cáhvi ini ña̱yivi ndáya̱hvi chága̱, ña̱ ja̱n quéa̱ co̱ ndáya̱hvi nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Ndítahan nu̱ú ña̱yivi caja na ña̱ na̱sa̱hnda̱ Ndióxi̱ a̱nda̱ quia̱hva ná naá sa̱ha̱ ñuyíví xi̱hín indiví \p \v 16 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Ja̱nda̱ tá cáma̱ní xi̱nu̱ Juan, da̱ na̱caja ndúta̱ ña̱yivi já na̱sahi̱in ley Moisés xi̱hín ña̱ na̱jána̱ha̱ na̱ profeta sa̱nahá. Joo viti ndijáá ndícui̱ta nuu tu̱hun Ndióxi̱ cua̱ha̱n ña̱ va̱xi qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. Ta ndá na̱ cúni̱ ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ndítahan nu̱ ná ndi̱hi ini na ndi̱hvi na íchi̱ cuéntá mé á. \p \v 17 ʼJoo ja̱nda̱ quia̱hva ná naá sa̱ha̱ ñuyíví xi̱hín indiví ndítahan nu̱ú ña̱yivi caja na tócó ndihi ña̱ sáhndá ley. Jáchi̱ ja̱nda̱ va̱ha chága̱ íin a ná ndihi sa̱há ñuyíví xi̱hín indiví a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná ndihi sa̱há in túhún tu̱hun ndáca̱a̱n nu̱ ley Moisés —na̱cachi Jesús. \s1 Tá jándacoo táhan na̱ sa̱ na̱tanda̱ha̱ \r (Mt. 19:1-12; Mr. 10:1-12) \p \v 18 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Jesús já: \p —Tá jándacoo in da̱ta̱a ñájíhí da̱ ta tánda̱ha̱ dá xi̱hín inga ñáñáha̱ já quéa̱ cája da cua̱chi nu̱ Ndióxi̱. Ta ndá da̱ tánda̱ha̱ xi̱hín in ñáñáha̱, ñá na̱jándacoo yíi̱, cája ri da̱ cán va cua̱chi nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Ña̱ na̱ndoho in da̱ cui̱cá xi̱hín ña̱ na̱ndoho in da̱ naní Lázaro \p \v 19 Ndícani Jesús nu̱ú ña̱yivi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sahi̱in in da̱ cui̱cá ta a̱ ju̱ú quia̱hva va̱ha jáhma̱ na̱sandixi da ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva ñúchí na̱caja cutú da̱ vehe da jáchi̱ ndijáá níí qui̱vi̱ na̱sacaja da víco̱ nu̱ xíxáhan cuícá ndiva̱ha da. \v 20 Ta na̱sahi̱in in da̱ nda̱hví naní Lázaro. Quíhvi̱ da̱ ta ndóho da cue̱he̱ ndi̱hi táhyi̱. Ta ndáhví cáa da̱ íin coo da nu̱ ñúhu̱ yuyéhé da̱ cui̱cá cán. \v 21 Ta mé da̱ nda̱hví yóho cúni̱ da̱ jáchutú da̱ ti̱xi da xi̱hín ña̱ ndícava nu̱ mesa da̱ cui̱cá cán. Ta xi̱hín ña̱ ndeé quíhvi̱ da̱ nda̱hví yóho chí ja̱nda̱ ti̱na xínu̱ co̱o rí yácó ndaa rí nu̱ú ndi̱hi na̱nana níi̱ da̱ cán. \v 22 Ta ndaja coo in qui̱ví na̱xi̱hi̱ da̱ nda̱hví cán. Já na̱xi̱nu̱ táto̱ Ndióxi̱ já ñéhe na da̱ cua̱ha̱n da̱ coo da indiví nu̱ íin Abraham. Ta jári da̱ cui̱cá cán va na̱xi̱hi̱ da̱ ta na̱sa̱ha̱n na̱ na̱jándu̱xu̱ ná da̱. \v 23 Ta nani ndóho ini da̱ cui̱cá cán ndáca̱a̱n da̱ indayá já na̱ndiñehe da nu̱u̱ dá. Já na̱xini xícá da̱ Abraham. Ta na̱xini da íin Lázaro xi̱hi̱n dá. \v 24 A̱nda̱ já na̱casáhá da̱ cui̱cá cán cáyuhú da̱ já na̱cachi da já: “Tátá Abraham, candáhví loho ini ndó ye̱he̱. Ta ná chindahá ndó Lázaro ná quixi da yóho quia̱hva loho da ticui̱í jándaxi loho da yaá i̱ jáchi̱ ndóho ndiva̱ha ini i̱ indayá yóho nu̱ cáyi̱ ñuhú i̱ta̱.” \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Abraham já xi̱hi̱n dá: “Ja̱hyi a, xíní ñúhú ndicu̱hu̱n inún ña̱ va̱ha ndiva̱ha na̱sahi̱ún ñuyíví. Ta Lázaro yóho ndáhví ndiva̱ha na̱ndoho da ñuyíví sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ ndóho ga̱ ini da yóho viti nani ndóho inún ja̱n viti. \v 26 Ta a̱ cúu sa̱a̱ toho Lázaro nu̱ íún ja̱n jáchi̱ íin in táhvi̱ cúná ndiva̱ha tañu nde̱he̱, na̱ ndúu xoo chóho xi̱hi̱n ndóhó, na̱ ndúu xoo chí ja̱n. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ a̱ cu̱ú cu̱hu̱n na̱ ndúu xoo chóho chí ja̱n ta ni na̱ ndúu xoo chí ja̱n a̱ cu̱ú quixi xoo chóho”, na̱cachi Abraham xi̱hín da̱ cán. \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cui̱cá cán já xi̱hi̱n Abraham: “Tá ta̱ já ta caja loho ndó ña̱ma̱ni̱, tátá Abraham ña̱ ná chindahá loho ndó Lázaro ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ vehe tátá i̱ \v 28 ná ca̱ha̱n loho da xi̱hín na̱ vehe e̱. Jáchi̱ ndúu u̱hu̱n ñani i̱ ta co̱ cúni̱ i̱ ña̱ ná quixi na̱ cán yóho ndoho ini na tá quia̱hva ndóho ini i̱ viti”, na̱cachi da̱ cui̱cá cán xi̱hi̱n Abraham. \v 29 Joo na̱nducú ñehe Abraham tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Sa̱ íin va ley na̱ca̱hyí Moisés xi̱hín ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta nu̱ú na̱ cán. Va̱ha va ná caja na ña̱ cáchí a̱”, na̱cachi Abraham xi̱hi̱n dá. \v 30 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cui̱cá cán tu̱hun nu̱ Abraham já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Mé a̱ nda̱a̱ quéa̱ cáha̱n ndó ja̱n, tátá Abraham. Joo va̱ha chága̱ ná chindahá ndó in táhan na̱ sa̱ na̱xi̱hi̱ já ná ca̱ha̱n na̱ xi̱hín ñani i̱ já ná jándacoo cama na cua̱chi cája na”, na̱cachi da xi̱hín Abraham. \v 31 A̱nda̱ já na̱cachi tucu Abraham já xi̱hi̱n dá: “Tá co̱ cúni̱ ñanún caja da ña̱ na̱ca̱hyí Moisés xi̱hín ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta quia̱hva já a̱ cándúsa toho ri na ndiquehe va̱ha na in ndi̱i tá ná nditacu a cu̱hu̱n a̱ ca̱ha̱n xi̱hín ñanún”, na̱cachi Abraham xi̱hín da̱ cui̱cá cán —na̱cachi Jesús xi̱hín ña̱yivi. \c 17 \s1 Tá jáca̱ha̱n táhan ña̱yivi caja na cua̱chi \r (Mt. 18:6-7, 21-22; Mr. 9:42) \p \v 1 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Níí tiempo quixi ña̱ha ña̱ cája ña̱ ná ndicají ini ña̱yivi caja na cua̱chi. Joo ndáhví na̱cuu na tá ná jándicava na inga na nu̱ú cua̱chi. \v 2 Ja̱nda̱ va̱ha chága̱ ná candi̱co̱ in yu̱ú yo̱jó ji̱co̱ ná ta ná ndihi sa̱ha̱ ná ca̱há tañu̱hú a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ jándicava na na̱ nda̱hví yóho nu̱ú cua̱chi. \v 3 Cuéntá coo ndó xi̱hín ña̱ cája ndó. \p ʼTá ná caja ñani táhan ndó cua̱chi nu̱ ndo̱, jána̱ni ndó da̱. Ta tá ná ta̱hvi̱ ini da sa̱há cua̱chi na̱caja da, caja cáhnu ini ndó sa̱ha̱ dá. \v 4 Ta va̱tí u̱sa̱ táhndá ná caja da cua̱chi nu̱ ndo̱ in qui̱vi̱ ta já va̱xi tucu da nu̱ ndo̱ u̱sa̱ táhndá ta já cásáhá cáchí tucu da xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ a̱ ndícó co̱o ga̱ da̱ caja da ña̱ já ndítahan nu̱ ndó caja cáhnu ini ndó sa̱ha̱ dá —na̱cachi Jesús. \s1 Cúni̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús candeé cáhnu chága̱ ini na mé á \p \v 5 Tá na̱ndihi já na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán já xi̱hi̱n á: \p —Vá ná caja ndó ña̱ ná candeé chága̱ ini nde̱ ndo̱hó —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá ná candeé ini ndó ye̱he̱ va̱tí cúú á tátu̱hun in ndiquí mostaza cuu cachi ndó xi̱hín in yíto̱ cáhnu ña̱ ná cu̱hu̱n dó candichi dó ini tañu̱hú ta chí já ndusa coo. \s1 Ña̱ ndítahan caja in da nu̱ú xitoho da \p \v 7 ʼTá íin in mozo ndo̱ ta chindahá ndó da̱ yúcu̱ ña̱ ná tiin da ya̱ta̱ á candaa da quíti̱ ja̱na̱ ndo̱ ta tá ná ndicó co̱o da̱ cán já ama ná cachi ndó xi̱hi̱n dá ña̱ ná ya̱ha da caco̱o da nu̱ mesa cuxu da. \v 8 Ña̱ caja ndó quéa̱ cachi ndó já xi̱hi̱n dá: “Jácatáhan ña̱ha ná cajíni i̱ ta caja ndíví ná cuxu u̱. Ta tá sa̱ na̱ndihi na̱xixi i̱ já cuxu mún tá cúnu̱n”, ña̱ ja̱n va quéa̱ ca̱ha̱n ndó xi̱hi̱n mozo ndo̱. \v 9 Ta ama ná ndiquia̱hva ña̱yivi ndixa̱hvi nu̱ mozo na̱ tá na̱ndihi na̱caja da in chuun na̱sahnda na nu̱ dá caja da. \v 10 Ta quia̱hva já ndítahan coo ri xi̱hi̱n ndóhó va. Tá ná ndihi na̱caja ndó tócó ndihi chuun na̱sahnda Ndióxi̱ nu̱ ndo̱ já ndítahan nu̱ ndó cachi ndó já: “Mé nde̱ cúú nde̱ mozo co̱ó sa̱ha̱ ta na̱caja cuití va nde̱ chuun ndítahan nu̱ú nde̱ caja nde̱”, já ndítahan cachi ndó —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús u̱xu̱ ta̱a ndóho cue̱he̱ táhyi̱ \p \v 11 Ta nani xíca Jesús cua̱ha̱n chí ñuu Jerusalén já na̱ya̱ha chí xoo nu̱ íin lindero na̱ Samaria xi̱hín na̱ Galilea. \v 12 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o a in ñuu loho já na̱queta u̱xu̱ ta̱a ndóho cue̱he̱ táhyi̱ nu̱ á joo na̱sacui̱ta xícá da̱ nu̱ á. \v 13 Já na̱casáhá cáyuhú da̱ nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Jesús, maestro, candáhví loho ini ndó nde̱he̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 14 Tá na̱xini Jesús ndíhu̱xu̱ da̱ cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndó na̱ha̱ ndó mé ndó nu̱ú na̱ cúú ju̱tu̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p Ta nani xíca ndihi da cua̱ha̱n da̱ na̱ndivií yiquí cu̱ñu da ta na̱ndindaa cue̱he̱ da̱. \v 15 Ta ndaja coo in táhan ndíhu̱xu̱ da̱ cán tá na̱xini da ña̱ na̱ndivií yiquí cu̱ñu da já na̱cavatá ndiva̱ha da. Ta na̱casáhá da̱ cája cáhnu da Ndióxi̱ cáyuhú cóhó da̱ já na̱ndicó co̱o da nu̱ Jesús. \v 16 Já na̱caxítí da̱ nu̱ á ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ taan da nu̱ ñúhu̱ jáchi̱ ndíquia̱hva ndiva̱ha da ndixa̱hvi nu̱ á. Ta mé da̱ta̱a yóho cúú dá da̱ Samaria. \v 17 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —U̱xu̱ cúú da̱ na̱ndiva̱ha na̱caja i̱. Joo i̱n da̱ cán co̱ó na̱xeen toho da ndicó co̱o da ndiquia̱hva da ndixa̱hvi nu̱ú i̱. \v 18 In túhún da̱ tóho̱ yóho cuití va cúú da̱ na̱ndicó co̱o ndíquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín da̱ta̱a cán: \p —Candichi ta cuáhán. Na̱ndiva̱hún jáchi̱ na̱candúsún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Ndaja coo tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi \r (Mt. 24:23-28, 36-41) \p \v 20 Ta ndaja coo na̱ fariseo na̱casáhá na̱ ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús ña̱ ndá ama casáhá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ cúu cuni ndó nu̱ú cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 21 Co̱ó toho ña̱yivi cachi xi̱hi̱n ndo̱: “Yóho íin a”, á “Cáa íin a.” Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ va qui̱vi̱ ta viti tañu mé ndó na̱casáhá cómí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ fariseo cán. \p \v 22 A̱nda̱ já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Va̱xi qui̱ví tá cúni̱ ndó cuni ndó ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi va̱tí ná coo i̱ in qui̱vi̱ cuití va. Joo a̱ cóo toho i̱ xi̱hi̱n ndo̱. \v 23 Ta queta ña̱yivi cachi xi̱hi̱n ndo̱: “Yóho íin da.” Á tá co̱ó ta cachi na xi̱hi̱n ndo̱: “Cán íin da”, cachi na xi̱hi̱n ndo̱. Joo coto a̱ cúhu̱n ndó cande̱hé ndo̱. A̱ cándi̱co̱ ndó ja̱ta̱ ná cu̱hu̱n ndo̱. \v 24 Jáchi̱ tá ná xi̱nu̱ ndusa qui̱ví quixi ye̱he̱ já cuni ndó quixi i̱ tá quia̱hva quixi tasa. Ta ndijáá ña̱yivi cuni na ndá quia̱hva ndiye̱he̱ a̱ tá xoo tá xoo. Quia̱hva já coo tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 25 Joo jihna ñúhú ndítahan nu̱ú i̱ ndoho ndiva̱ha ini i̱. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva candají ña̱yivi ndúu tiempo viti ye̱he̱. \v 26 Tá quia̱hva na̱sahi̱in tiempo tá na̱sahi̱in Noé sa̱nahá quia̱hva já coo ri tá ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví quixi ri ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 27 Jáchi̱ mé tiempo cán xíxi na ta xíhi na ta cája na vicó tánda̱ha̱ ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ qui̱ví na̱qui̱hvi Noé ini barco cáhnu. Já na̱xi̱nu̱ ja̱vi̱ quíni ndiva̱ha ta na̱ja̱hvi ñuyíví xi̱hín ticui̱í já na̱xi̱hi̱ ndihi ña̱yivi na̱sa̱nduu tiempo cán. \v 28 Ta quia̱hva já na̱sahi̱in ri mé tiempo tá na̱satacu Lot sa̱nahá. Ja̱ndá joho cáxixi ña̱yivi ta ja̱ndá joho cáxihi na ta ja̱ndá joho xéen na ña̱ha ta ja̱ndá joho jícó na̱ ña̱ha ndúu na ja̱ndá joho cáxutu na ta ja̱ndá joho cáva̱ha na vehe na. \v 29 Ta tá na̱xi̱nu̱ qui̱ví na̱jándacoo Lot ñuu Sodoma cán já na̱queta da cua̱ha̱n da̱ xi̱hín na̱ vehe da já na̱cu̱yu ñúhu̱ xi̱hín yu̱u̱ cáyi̱ chí indiví ta já na̱xi̱hi̱ ndihi ña̱yivi na̱sa̱nduu cán. \v 30 Quia̱hva já caja ña̱yivi mé tiempo já jáchi̱ ndi̱hi ini na catacu na ja̱nda̱ quia̱hva xi̱nu̱ co̱o qui̱ví quixi tucu ye̱he̱ ñuyíví yóho, mé da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \p \v 31 ʼTa ndá ndó, na̱ ndúu ja̱ta̱ véhe ndó mé qui̱vi̱ já a̱ quíhvi ndó ini vehe ndó ña̱ tavá ndó ña̱ha cómí ndo̱. Ta ndá ndó, na̱ ndúu yúcu̱ a̱ ndíxi ndó vehe ndó. \v 32 Ndítahan ndicu̱hu̱n ini ndó ndaja na̱ndoho ñá cúú ñájíhí Lot jáchi̱ na̱ca̱va̱ játá nu̱u̱ ña̱ sánde̱hé ñá ña̱ na̱jándacoo ñá ta já na̱ndihi sa̱ha̱ mé ñá cán. \v 33 Ndá na̱ chínúu ínima̱ ja̱tá ña̱ha ñuyíví yóho, na̱ cán cúú na̱ ndihi sa̱ha̱. Joo ndá na̱ ndíquia̱hva mé ndáha̱ mí i̱ ta íin tia̱hva na quivi na sa̱há i̱, na̱ cán cúú na̱ catacu a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \p \v 34 ʼMé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ cán já ndiquehe e̱ na̱ cúú cuéntá mí i̱. Cacuu a tátu̱hun tá ndúu i̱vi̱ na̱ quíji̱ na̱ in xi̱to ta in na ndiquehe e̱ ta inga na cando̱o va sa̱há ña̱ co̱ó na̱candúsa na mí i̱. \v 35 Ta tá ndúu i̱vi̱ na̱ ndíco na ta in ñá ndindita cu̱hu̱n xi̱hín i̱ ta inga ñá cando̱o va. \v 36 Ta tá ndúu i̱vi̱ da̱ta̱a yúcu̱ xútu da ta in da ndindita cu̱hu̱n xi̱hín i̱ ta inga da cando̱o va —na̱cachi Jesús. \p \v 37 Tá na̱xini jo̱ho na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús ña̱ yóho já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ mé á já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Ta ndachi ya̱ha tócó ndihi ña̱ cáchí ndó xi̱hín nde̱ yóho, xitoho. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá quia̱hva cája ti̱yo̱có tá tácá ri̱ nu̱ cándúhu̱ in quíti̱, rí na̱xi̱hi̱ quia̱hva já caja ña̱yivi taca na nu̱ú i̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi i̱ —na̱cachi Jesús. \c 18 \s1 Tá na̱xi̱ca̱ in ñá cuáa̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú da̱ cúú juéxe̱ \p \v 1 Na̱sacu Jesús in quia̱hva nu̱ ná jáchi̱ xi̱hín quia̱hva yóho cúni̱ a̱ jána̱ha̱ nu̱ ná ña̱ níí tiempo xíní ñúhú ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ ta co̱ ndítahan cuitá ini na xi̱hi̱n á. \v 2 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —In ñuu na̱sahi̱in in juéxe̱ ta co̱ó na̱sahi̱in toní ñúhú da̱ xi̱hi̱n Ndióxi̱ ta ni co̱ sáhní da̱ mé dá cúú ña̱yivi. \v 3 Ta mé ñuu cán na̱sahi̱in in ñá cuáa̱n. Ta ndijáá níí qui̱vi̱ sáha̱n ñá cáha̱n nda̱hví ña̱ xi̱hi̱n mé juéxe̱ cán ña̱ ná caja vií da̱ sa̱há ña̱ sa̱há in na̱ co̱ cúní táhan xi̱hi̱n ña̱. \v 4 Ta sa̱ cua̱há qui̱vi̱ ta já cúu va ñá sáha̱n ñá nu̱ dá ta co̱ cúni̱ da̱ caja vií da̱ sa̱ha̱ ña̱. Joo tá na̱ndihi já na̱ca̱hán da̱ já: “Va̱tí co̱ó toní ñúhú i̱ xi̱hi̱n Ndióxi̱ ta ni co̱ sáhní i̱ mí i̱ cúú ña̱yivi \v 5 joo já caja tá caja vií i̱ sa̱ha̱ ñá cuáa̱n yóho jáchi̱ jándi̱hi ndiva̱ha ñá ye̱he̱ sa̱há ña̱ cán ndiquehe e̱ sa̱ha̱ ña̱ já ná a̱ quíxi ga̱ ñá jándi̱hi ñá ini i̱”, na̱ca̱hán da̱ cúú juéxe̱ cán —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 6 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ ndúu cán já: \p —Ña̱ yóho quéa̱ na̱cachi juéxe̱, da̱ co̱ ñéhe ínima̱ va̱ha cán. \v 7 Joo cáhnu ga̱ ví ña̱ha caja Ndióxi̱ tá ná ndiquehe a sa̱há na̱ cúú cuéntá mé á tá xíca̱ ta̱hví na̱ nu̱ á ñuú ta ndiví. Jáchi̱ ndáti tia̱hva chíndeé a̱ na̱ cúú cuéntá mé á. \v 8 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ i̱vi̱ la̱á ndiquehe mé á sa̱ha̱ ná. Joo in ña̱ha cúni̱ nda̱ca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó. Á ndiñe̱hé e̱ ña̱yivi cándeé ini na ye̱he̱ tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi tucu u̱ ñuyíví yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há in da̱ fariseo xi̱hín sa̱há da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto \p \v 9 A̱nda̱ já na̱sacu Jesús inga quia̱hva nu̱ú java ña̱yivi, na̱ ndíñehe jícó mé, na̱ cáhán ña̱ mé cuití na̱ cája ña̱ va̱ha. Ta já na̱casáhá cáchí a̱ já xi̱hi̱n ná: \p \v 10 —In tañu i̱vi̱ ta̱a na̱sa̱ha̱n da̱ veñu̱hu ca̱ca̱ ta̱hví da̱ nu̱ Ndióxi̱. In táhan da̱ cán cúú fariseo ta inga da̱ cán cúú da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. \v 11 Ta nani xíca̱ ta̱hví da̱ fariseo cán nu̱ Ndióxi̱ cándichi da já cáchí da̱ já: “Tátá Ndióxi̱, ndíquia̱hva i̱ ndixa̱hvi nu̱ ndo̱ jáchi̱ co̱ cája i̱ tá quia̱hva cája java ga̱ ña̱yivi. Jáchi̱ java na cája cuíhná na̱ ta quini cája na ta cátóó na̱ coo na xi̱hi̱n ñájíhí ñani táhan na. Ta jári ndíquia̱hva i̱ ndixa̱hvi nu̱ ndo̱ jáchi̱ co̱ cája i̱ tá quia̱hva cája da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto yóho. \v 12 Jáchi̱ ye̱he̱ i̱vi̱ tañu xíjuhun i̱ in in semana ta tá cháhvi na ye̱he̱ sa̱há chuun cája i̱ já cáva̱ha i̱ u̱xu̱ táhndá ta já jóco̱ i̱ in táhndá nu̱ mé ndó”, cáchí da̱ fariseo cán. \v 13 Joo da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto cán xícá xícá na̱sandichi da ta chí ni nu̱u̱ dá co̱ cúni̱ da̱ ndiñehe da indiví sa̱há ña̱ cáhán da̱ ña̱ co̱ó sa̱ha̱ dá caja da ña̱. Ña̱ cája da quéa̱ cáni da yi̱ca ndícá da̱ ta já cáchí da̱ já xíca̱ ta̱hví da̱ nu̱ Ndióxi̱: “Tátá Ndióxi̱, candáhví ini ndó ye̱he̱ jáchi̱ cúú u̱ in da̱ cája cua̱chi”, cáchí da̱. \v 14 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ na̱caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto já cuanúhu̱ va da joo co̱ó na̱caja cáhnu ini a sa̱há da̱ fariseo cán. Na̱caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há da̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto jáchi̱ ndá na̱ ndíñehe jícó mé jánuu ndáha̱ Ndióxi̱ na̱. Joo ndá na̱ jánuu mé nu̱ Ndióxi̱ já jándiñehe jícó mé á na̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cája yi̱i̱ Jesús na̱ va̱lí \r (Mt. 19:13-15; Mr. 10:13-16) \p \v 15 Ta cua̱há ña̱yivi ñéhe na na̱ va̱lí na̱xi̱nu̱ co̱o na nu̱ Jesús já ná cani ndaa ndáha̱ á na̱. Joo tá na̱xini na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán ña̱ yóho, na̱casáhá na̱ cája cue̱he̱ na̱ xi̱hi̱n mé na̱ ndáca na̱ va̱lí cán. \v 16 Joo na̱cana Jesús na̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Quia̱hva ndó ña̱ma̱ni̱ ná quixi na̱ va̱lí nu̱ú i̱. Ta a̱ cájí nuu ndó nu̱ ná jáchi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi tá ná caja na tá quia̱hva cája na̱ va̱lí yóho. \v 17 Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ndá na̱ co̱ cúni̱ ndiquia̱hva na mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ tátu̱hun cája na̱ va̱lí yóho já quéa̱ a̱ cúu cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cáha̱n in da̱ cui̱cá xi̱hi̱n Jesús \r (Mt. 19:16-30; Mr. 10:17-31) \p \v 18 In táhan da̱ sáhndá chuun cán na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, mé ndó cúú ndó ta̱a va̱ha ña̱ cán quéa̱ ndáca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó ndía̱ ndítahan caja i̱ já ná ñe̱he̱ táhvi̱ i̱ cu̱hu̱n i̱ indiví coo i̱ a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Ndá cuéntá quéa̱ cáchún xi̱hín i̱ ña̱ cúú u̱ da̱ va̱ha. Ni in túhún toho ña̱yivi co̱ cúú ná na̱ va̱ha ñuyíví yóho. In túhún Ndióxi̱ cuití va quéa̱ va̱ha. \v 20 Sa̱ xíni̱ vún ña̱ sáhndá Ndióxi̱ nu̱u̱n cajún já cáchí a̱ já: “Coto a̱ coún xi̱hi̱n ñájíhí á yíi̱ ñani táhún. Coto a̱ cáhnún ndi̱i. Coto a̱ cája cuíhnún. Coto a̱ cáhu̱n ña̱ tu̱hún sa̱há ña̱yivi. Ta caja cáhnún tátún nánún” —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cui̱cá cán. \p \v 21 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cán tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Ja̱nda̱ ta̱a loho i̱ na̱casáhá i̱ cája i̱ tócó ndihi ña̱ sáhndá Ndióxi̱ caja i̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 22 Tá na̱xini jo̱ho Jesús ña̱ na̱cachi da̱ yóho xi̱hi̱n á já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Inga ña̱ha cáma̱ni̱ cajún: Cuáhán ji̱cún tócó ndihi ña̱hún ja̱n ta ndicahnda jiu̱hún ja̱n nu̱ú na̱ nda̱hví já ñehe táhvu̱n coo cua̱há ña̱hún indiví. Ta tá na̱ndihi já quisún candi̱cún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 23 Tá na̱xini jo̱ho da̱ cui̱cá cán ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá já na̱cacuéha̱ ndiva̱ha ini da jáchi̱ íin cua̱há ndiva̱ha ña̱ha dá. \v 24 Tá na̱xini Jesús ña̱ na̱cacuéha̱ ini da̱ cui̱cá cán já cáchí a̱ já: \p —Ndaja yáncá ndiva̱ha cáa já ndiquia̱hva na̱ cui̱cá mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 25 Jáchi̱ ja̱nda̱ cama chága̱ cuu ya̱ha in camello ini in yávi̱ sa̱ha̱ yítu̱cú a̱ ju̱ú ga̱ ña̱ ná ndiquia̱hva in na̱ cui̱cá mé ná ndáha̱ Ndióxi̱ ña̱ ná cacomí a̱ cuéntá sa̱ha̱ ná —na̱cachi Jesús. \p \v 26 Tá na̱xini jo̱ho ña̱yivi ndíta cán ña̱ na̱cachi Jesús já na̱cachi na̱ cán já: \p —Ndá na̱ cúú na̱ cuu ca̱cu ndaa ínima̱, dá já. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndióxi̱ quéa̱ cuu caja tócó ndihi ña̱ha va̱tí ña̱yivi a̱ cu̱ú caja na ña̱ —na̱cachi Jesús xi̱hín ña̱yivi ndúu cán. \p \v 28 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já: \p —Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Nde̱he̱ na̱jándacoo nde̱ tócó ndihi ña̱ na̱sacomí nde̱ ta ndíco̱ nde̱ ndo̱hó —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 29 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ndá na̱ jándacoo vehe á tátá náná na̱ á ñani na á ñájíhí na̱ á ja̱hyi na sa̱há ña̱ cúni̱ na̱ ña̱ ná cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱ha̱ ná, \v 30 na̱ cán cúú na̱ ñe̱he̱ cua̱ha̱ chága̱ ña̱ha ñuyíví yóho ja̱ta̱ tócó ndihi ña̱ na̱jándacoo na. Ta va̱xi qui̱ví já ñe̱he̱ táhvi̱ ri na catacu na indiví a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Cáxi tu̱hun tucu Jesús ña̱ quivi a \r (Mt. 20:17-19; Mr. 10:32-34) \p \v 31 Tá na̱ndihi já na̱tavá xóo Jesús ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Viti co̱hó chí ñuu Jerusalén nu̱ú xi̱nu̱ co̱o tócó ndihi ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta sa̱há ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi. \v 32 Jáchi̱ mé ñuu cán tiin na ye̱he̱ já ndiquia̱hva na ye̱he̱ ndahá na̱ tóho̱. Cua̱cu̱ ndaa na ye̱he̱. Canahá na̱ xi̱hín i̱. Cuihna ndaa na tóji̱í na̱ ye̱he̱. \v 33 Cani na ye̱he̱. Ta tá na̱ndihi já cahní na̱ ye̱he̱. Joo tá ná ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ já nditacu tucu u̱ tañu na̱ na̱xi̱hi̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 34 Joo na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ni loho co̱ó na̱canda̱a̱ ini na ña̱ cúni̱ Jesús cachi a xi̱hi̱n ná. Jáchi̱ cúú á ña̱ha ña̱ co̱ó na̱cuu canda̱a̱ ini na sa̱ha̱. \s1 Tá na̱ndaja va̱ha Jesús in da̱ cua̱á ñuu Jericó \r (Mt. 20:29-34; Mr. 10:46-52) \p \v 35 Tá na̱cayati Jesús ñuu Jericó cán ta yati jíi̱n íchi̱ nu̱ xíca̱ mé á cua̱ha̱n cán íin coo in da̱ cua̱á sáti da. \v 36 Ta tá na̱xini jo̱ho da ña̱ yáha cua̱há ña̱yivi cua̱ha̱n na̱ já na̱casáhá da̱ ndáca̱ tu̱hún da̱ ndía̱ cúu. \v 37 A̱nda̱ já na̱cachi na já xi̱hi̱n dá: \p —Jesús, da̱ ñuu Nazaret, da̱ cán cúú da̱ yáha cua̱ha̱n yóho —na̱cachi na xi̱hi̱n dá. \p \v 38 A̱nda̱ já na̱casáhá da̱ cua̱á cán cáyuhú da̱ já cáchí da̱ já: \p —Jesús, da̱ na̱quixi chi̱chi David, caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó ye̱he̱ —cáchí da̱. \p \v 39 Joo ña̱yivi, na̱ cánu̱ú cua̱ha̱n xi̱hi̱n Jesús cán na̱casáhá na̱ cája cue̱he̱ na̱ xi̱hi̱n dá ña̱ ná caji da yúhu̱ dá. Joo ví ga̱ ví na̱casáhá da̱ cáyuhú da̱ já cáchí tucu da: \p —Ndóhó, da̱ na̱quixi chi̱chi David, caja ndó ña̱ma̱ni̱ candáhví loho ini ndó ye̱he̱ —cáchí da̱ cáyuhú da̱. \p \v 40 A̱nda̱ já na̱candichi Jesús já na̱sahnda chuun ña̱ ná cañehe na da̱ cua̱á cán nu̱ á. Ta tá na̱xi̱nu̱ da̱ nu̱ á já na̱nda̱ca̱ tu̱hún a̱ da̱. \v 41 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Ndía̱ cúnu̱n ná caja i̱ xu̱hu̱n —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cua̱á cán tu̱hun nu̱ á já na̱cachi da já: \p —Nda̱ca̱ nde̱hé e̱ cúni̱ i̱, xitoho i̱ —na̱cachi da. \p \v 42 Tá na̱ndihi já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cande̱hé viti. Na̱ndiva̱hún jáchi̱ cándeé inún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 43 Chí i̱vi̱ la̱á na̱nu̱na̱ nu̱ú da̱ cua̱á cán. Ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva cája cáhnu da Ndióxi̱. Ndíco̱ da̱ Jesús cua̱ha̱n da̱. Ta jári tócó ndihi ña̱yivi tá na̱xini na ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ cája cáhnu na Ndióxi̱. \c 19 \s1 Tá cáha̱n Jesús xi̱hín in da̱ naní Zaqueo \p \v 1 Tá na̱ndihi já na̱ndi̱hvi Jesús ñuu Jericó cán já xíca ma̱hñú ñuu cua̱ha̱n. \v 2 Ta cán na̱sahi̱in in da̱ cui̱cá naní Zaqueo, da̱ cúú da̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú na̱ játaca jiu̱hún cuéntá impuesto. \v 3 Ta cúni̱ da̱ cuni da Jesús joo a̱ cu̱ú cuni ñahá da̱ jáchi̱ cáti cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi nu̱ Jesús. Ta mé dá co̱ xínu̱ co̱o da cuni ñahá da̱ jáchi̱ cúú dá da̱ ndi̱hi̱. \v 4 Chí xínu da na̱canu̱ú da̱ nu̱ú ña̱yivi cua̱ha̱ cán já na̱ndaa da nu̱ú in yíto̱ yati mé jíi̱n íchi̱, mé nu̱ú ya̱ha Jesús cán ña̱ ná cuni ñahá da̱. \v 5 Ta tá na̱ya̱ha Jesús yati sa̱ha̱ yíto̱ cán já na̱ndiñehe nu̱u̱ á nu̱ cánúu da̱ cán. Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Zaqueo, cuánuu quíi̱ jáchi̱ cúni̱ coo tóo i̱ vehún qui̱vi̱ víti —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 6 A̱nda̱ já ndáva nihni Zaqueo na̱nuu da nu̱ yíto̱ cán. Já cávatá da̱ na̱ndiquehe va̱ha da Jesús cañehe da a̱ cua̱ha̱n da̱ xi̱hi̱n á vehe da. \v 7 Joo tá na̱xini tócó ndihi java ga̱ ña̱yivi cán ña̱ yóho já na̱casáhá na̱ cáha̱n núu na sa̱ha̱ Jesús. Ta cáchí na̱ ña̱ cua̱ha̱n mé á coo tóo a vehe in da̱ta̱a, da̱ cája cua̱há cua̱chi. \v 8 Ta tá sa̱ ndúu ndihi na vehe Zaqueo já na̱nda̱ca̱ ndichi Zaqueo já na̱cachi da já xi̱hi̱n Jesús: \p —Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Cahnda java nda̱a̱ i̱ ña̱ha cómí i̱ ta já ndicahnda i̱ ña̱ nu̱ú na̱ nda̱hví. Ta ndá na̱ na̱caja cuíhná i̱ ña̱ha, na̱ cán quia̱hva i̱ co̱mi̱ táhndá chága̱ ña̱ha nu̱u̱ jáchi̱ na̱jándahvi i̱ na̱ —na̱cachi Zaqueo cán. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Qui̱ví viti cája cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há cua̱chi da̱ yóho xi̱hín cua̱chi na̱ vehe da jáchi̱ xi̱hín ña̱ na̱caja da̱ yóho viti náha̱ ña̱ mé a̱ nda̱a̱ cándeé ini da Ndióxi̱ tá quia̱hva na̱caja Abraham. \v 10 Ta ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi na̱quixi i̱ ndinducú u̱ na̱ xíca nuu cája cua̱há cua̱chi jáchi̱ ca̱cu ndaa ínima̱ ná cúni̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná ta já na̱quee a cua̱ha̱n tucu a íchi̱ chí ñuu Jerusalén. \s1 Tá na̱sa̱ha̱n in da̱ta̱a jiu̱hún da̱ nu̱ú u̱xu̱ mozo da̱ \r (Mt. 25:14-30) \p \v 11 Ta nani xíni̱ jo̱ho ña̱yivi ña̱ cáha̱n Jesús já na̱sacu mé á in quia̱hva nu̱ ná jáchi̱ cáyati chága̱ mé á ñuu Jerusalén cua̱ha̱n. Ta mé ña̱yivi ndíco̱ cua̱ha̱n cán na̱ca̱hán na̱ ña̱ tá xi̱nu̱ co̱o a ñuu Jerusalén cán chí i̱vi̱ la̱á va casáhá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi va̱tí a̱ ju̱ú a̱ já. \v 12 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱sahi̱in in da̱ta̱a, da̱ cúú ja̱hyi in rey. In qui̱ví na̱quee da cua̱ha̱n xícá da̱ ña̱ ndicojo da chuun cacuu da rey. Tá na̱ndihi na̱sacu ini da nu̱hu̱ da̱ ñuu da. \v 13 Joo tá cáma̱ní nu̱hu̱ da̱ já na̱cana da u̱xu̱ mozo da. Ta na̱sa̱ha̱n da̱ in in jiu̱hún nu̱ú in in da̱ cán ta mé jiu̱hún cán cúú á ña̱ íin ndiva̱ha ya̱hvi. A̱nda̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n mozo dá: “Caja ndó nda̱hvi̱ xi̱hín jiu̱hún yóho ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ ndicó co̱o tucu u̱ quixi i̱”, na̱cachi da xi̱hi̱n mozo da̱. Já na̱quee da cuanúhu̱ dá. \v 14 Ta ndaja coo ña̱yivi ñundáhyi̱ xícá cándají na̱ da̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱chindahá na̱ in táhndá táto̱ ña̱ ná cachi na xi̱hi̱n tátá da̱ ña̱ co̱ cúni̱ toho na ña̱ ná cacomí da̱ cán cuéntá sa̱ha̱ ná. \v 15 Joo já na̱ndicojo da̱ cán chuun cacuu da rey mé ñundáhyi̱ xícá. Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o da cán já na̱sahnda da chuun ña̱ ná cu̱hu̱n na̱ cana na mozo da̱, da̱ na̱sa̱ha̱n da̱ jiu̱hún nu̱ cán. Jáchi̱ cúni̱ da̱ canda̱a̱ ini da ndaja jiu̱hún na̱ñe̱he̱ in in da̱ cán ja̱tá jiu̱hún da̱. \v 16 Tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ co̱o in táhan da̱ na̱ñe̱he̱ jiu̱hún cán nu̱ dá já na̱cachi da já: “Cande̱hé ndó, xitoho i̱. Na̱sa̱ha̱n ndó in jiu̱hún nu̱ú i̱ ta viti na̱nduu a u̱xu̱”, na̱cachi da. \v 17 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cúú rey cán tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Va̱ha ndiva̱ha na̱cajún xi̱hín ña̱ yóho. Náha̱ ña̱ mé a̱ nda̱a̱ cúún in mozo va̱ha jáchi̱ na̱caja ndihún tá íin na̱cachi i̱ xu̱hún cajún xi̱hín jiu̱hún i̱ va̱tí loho quéa̱ na̱sa̱ha̱n i̱ nu̱u̱n caja chúún. Ta viti caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há u̱xu̱ ñuu”, na̱cachi rey cán xi̱hi̱n dá. \v 18 Tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ co̱o inga táhan da̱ na̱ñe̱he̱ jiu̱hún cán nu̱ dá já na̱cachi da já: “Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Na̱sa̱ha̱n ndó in jiu̱hún nu̱ú i̱ ta viti na̱nduu a u̱hu̱n”, na̱cachi mozo cán. \v 19 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cúú rey já xi̱hi̱n dá: “Va̱ha na̱cajún sa̱há ña̱ cán quéa̱ caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há u̱hu̱n ñuu”, na̱cachi rey cán xi̱hi̱n dá. \v 20 Ta tá na̱ndihi já na̱xi̱nu̱ co̱o inga táhan da̱ cán já na̱cachi da já: “Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Yóho íin mé jiu̱hún na̱sa̱ha̱n ndó nu̱ú i̱. Na̱chica̱a̱n va̱ha i̱ ña̱ nu̱ jáhma̱ i̱ \v 21 sa̱há ña̱ yíhví i̱ ndo̱hó. Jáchi̱ cúú ndó in ta̱a cue̱he̱ ndiva̱ha. Ta cátóó ndó ndiquehe ma̱ni̱ uun ndó ña̱ha. Ta cátóó ndó ña̱ ná caja chúun inga ña̱yivi já ja̱ndá xi̱nu̱ uun ndó ndiquehe ndó ña̱ha na̱ñe̱he̱ ná ja̱tá chuun cája ndó”, na̱cachi mozo cán. \v 22 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ cúú rey cán tu̱hun nu̱ mozo da̱ já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: “Co̱ cúún in mozo va̱ha nu̱ú i̱. Xi̱hín tu̱hun cáhu̱n chíca̱ún cua̱chi ja̱tu̱n jáchi̱ co̱ cúnu̱n caja chúún sa̱há i̱. Cáchún ña̱ xíni̱ va̱hún cúú ye̱he̱ in da̱ cue̱he̱ ndiva̱ha ta cátóó i̱ quehe e̱ ji̱quí jiu̱hún i̱ va̱tí co̱ó na̱caja chúun i̱ sa̱há. \v 23 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndá cuéntá quéa̱ co̱ó na̱sa̱ha̱n tóún jiu̱hún i̱, dá já. Já quéa̱ tá ná ndicó co̱o i̱ já ná ndiquehe e̱ ji̱qui̱ á nu̱ú na̱ cán, nduu”, na̱cachi rey cán xi̱hi̱n mozo da̱. \v 24 Tá na̱ndihi já na̱cachi tucu rey xi̱hín java ga̱ ña̱yivi ndíta cán já: “Candaa ndó jiu̱hún ndáha̱ dá ta quia̱hva ndó ña̱ nu̱ú da̱ cómí u̱xu̱ a̱ ja̱n”, na̱cachi da̱ cúú rey cán. \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ ndíta cán já xi̱hi̱n rey: “Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Ndá túni̱ quia̱hva ri nde̱ jiu̱hún yóho nu̱ú da̱ sa̱ cómí u̱xu̱ a̱ cáa jáchi̱ sa̱ cua̱há va jiu̱hún cómí da̱ cáa”, na̱cachi na xi̱hi̱n rey cán. \v 26 Já na̱cachi rey cán já: “Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱, ña̱ ndá na̱ sa̱ íin ña̱ha nu̱u̱, mé na̱ cán ñe̱he̱ táhvi̱ ná coo chága̱ ña̱ nu̱ ná. Joo ndá na̱ co̱ó ña̱ha nu̱u̱ sa̱há ña̱ co̱ cája chúun na já quéa̱ ja̱nda̱ ña̱ loho cómí na̱ ndindaa”, na̱cachi rey cán. \v 27 Ta na̱cachi tucu da já: “Cuáhán ndó quehe ndó ña̱yivi quini, na̱ co̱ cúní ye̱he̱, na̱ co̱ó na̱xeen ña̱ ná cacomí i̱ cuéntá sa̱há na̱ cán já ná quixi na. Ta cahní ndó na̱ ná quivi na nu̱u̱ táhyí i̱”, na̱cachi rey cán —na̱cachi Jesús ndicani a nu̱ú ña̱yivi. \s1 Ndíhvi Jesús ñuu Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Jn. 12:12-19) \p \v 28 Tá na̱ndihi na̱cachi Jesús ña̱ yóho xi̱hi̱n ná já na̱quehe tucu a íchi̱ xíca cua̱ha̱n chí ñuu Jerusalén. \v 29 Ta tá sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o a ji̱ni̱ yúcu̱ yitó olivo cán nu̱ú ja̱ chá xi̱nu̱ co̱o a ñuu Betfagé xi̱hín ñuu Betania cán já na̱sahnda chuun nu̱ú i̱vi̱ táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. \v 30 Já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndo̱ ñuu loho ndáca̱a̱n ja̱n. Ta tá ná xi̱nu̱ co̱o ndó ja̱n ndiñehe ndó in búrro̱ ndíco̱ ndaa ja̱n, rí a̱ ñáha yi̱i̱ ndaa na. Ndaxí ndó ri̱ ta cañehe ndó ri̱ quixi ndó. \v 31 Ta ndá na̱ ná nda̱ca̱ tu̱hún ndo̱hó ña̱ ndá cuéntá quéa̱ ndáxí ndó ri̱ já cachi ndó já xi̱hi̱n ná: “Mé a̱ cúú xitoho nde̱ xíní ñúhú a̱ ri̱”, cachi ndó xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús xi̱hín da̱ cán. \p \v 32 Já na̱quee ndíví da̱ cua̱ha̱n da̱. Ta tá quia̱hva na̱cachi Jesús coo chí quia̱hva já ndusa na̱sahi̱in. \v 33 Jáchi̱ nani ndáxí da̱ búrro̱ cán ndúu da já na̱ca̱ha̱n mé na̱ xi̱hín ja̱na̱ rí cán sa̱ha̱ ri̱ já na̱cachi na̱ cán já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ ndáxí ndó búrro̱ ja̱na̱ nde̱ ja̱n —na̱cachi na̱ cán. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi da já: \p —Ndáxí nde̱ ri̱ jáchi̱ mé a̱ cúú xitoho nde̱, xíní ñúhú a̱ ri̱ —na̱cachi da. \p \v 35 Já na̱quehe da ri̱ ñéhe da cua̱ha̱n da̱ nu̱ Jesús. A̱nda̱ já na̱chojó ña̱yivi jáhma̱ ná ja̱ta̱ ri̱ já na̱jándaa na Jesús ja̱ta̱ ri̱. \v 36 Ta nani xíca búrro̱ cán cua̱ha̱n rí xi̱hi̱n Jesús já na̱chinduu ña̱yivi jáhma̱ ná íchi̱ nu̱ú ya̱ha rí cán xi̱hi̱n á. \v 37 Ta yati ñuu Jerusalén, mé nu̱ú ndi̱ca yúcu̱ naní yitó Olivo cán já na̱casáhá cáyuhú tócó ndihi na̱ cúú cuéntá mé á cán. Cája cáhnu na Ndióxi̱ xi̱hín ña̱ cáji̱i̱ íní na̱ sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ náhnu na̱xini na na̱caja Jesús. \v 38 Já cáchí na̱ já cáyuhú na̱: \p —Ndicáhnu na̱há ná cacuu da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yo̱ yóho jáchi̱ cúú dá da̱ va̱xi yuhú nu̱u̱ Ndióxi̱. Viti cáji̱i̱ ini na̱ ndúu indiví. Cáhnu ná cacuu Ndióxi̱ —cáchí na̱ cáyuhú na̱. \p \v 39 A̱nda̱ já na̱cachi java na̱ fariseo ñúhu tañu ña̱yivi cán já xi̱hi̱n Jesús: \p —Maestro, jána̱ni ndó na̱ ndíco̱ ja̱ta̱ ndó yóho ná a̱ cáyuhú cóhó na̱ —na̱cachi na xi̱hi̱n Jesús. \p \v 40 Joo na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá ná catáji̱ yuhú na̱ yóho ja̱nda̱ já yu̱u̱ ndúu jíi̱n íchi̱ ja̱n casáhá cayuhú a̱ caja cáhnu a ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 41 Tá na̱cayati chága̱ Jesús ñuu Jerusalén cán ta tá na̱xini a ñuu cán já na̱casáhá táhvi̱ ini a sácu a sa̱há. \v 42 Já na̱cachi a já: \p —Cúni̱ jána̱ha̱ i̱ ndo̱hó ndía̱ ndítahan caja ndó já ná coo va̱ha ínima̱ ndó nu̱ Ndióxi̱. Joo co̱ cúni̱ toho ndó canda̱a̱ ini ndó ña̱. Ta viti a̱ cúu ga̱ canda̱a̱ ini ndó ña̱. \v 43 Jáchi̱ va̱xi qui̱vi̱ tá quixi na̱ co̱ cúní ndo̱hó ta caji nuu na nu̱ ndo̱ ta cani táhan na xi̱hi̱n ndo̱. Ta ni in xoo a̱ cúu cunu ndó jáchi̱ níí cúú caji nuu na̱ cán já ná a̱ quée ndó. \v 44 Ta jándihi na sa̱ha̱ ndo̱ jáchi̱ cahní na̱ tócó ndihi ndó, na̱ ndúu cán. Ta ni in yu̱u̱ a̱ cándo̱o ja̱tá inga yu̱u̱ jáchi̱ ña̱ cu̱yu cacuu ndihi a. Já ndoho ndó jáchi̱ co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ na̱quixi i̱ jáca̱cu u̱ ndo̱hó já ná a̱ ndíhi sa̱ha̱ ndo̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Tá na̱taxí Jesús na̱ ndúu jícó ña̱ha yéhé veñu̱hu \r (Mt. 21:12-17; Mr. 11:15-19; Jn. 2:13-22) \p \v 45 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús ñuu Jerusalén cán já na̱ndi̱hvi a veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n ñuu cán. Já na̱casáhá táxí a̱ na̱ ndúu jícó cán xi̱hín na̱ ndúu xéen cán. \v 46 Jáchi̱ na̱caja cue̱he̱ a̱ xi̱hi̱n ná ta já na̱cachi a já: \p —Já cáchí tu̱hun Ndióxi̱: “Vehe mí i̱ cacuu a nu̱ú quixi na ca̱ca̱ ta̱hví na̱ nu̱ú i̱”, cáchí a̱. Joo ndóhó na̱ndai cuu ndó yóho cája cuíhná ndó nu̱ú ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 47 Ndijáá níí qui̱vi̱ sáha̱n Jesús veñu̱hu cáhnu cán jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi. Joo na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés xi̱hín na̱ sa̱cua̱há ñuu ndúcú na̱ ndá quia̱hva caja na cahní na̱ Jesús. \v 48 Joo co̱ ñéhe̱ íní na̱ ndaja caja na cahní na̱ Jesús jáchi̱ tócó ndihi ña̱yivi cúni̱ na̱ taa jo̱ho na nu̱ jána̱ha̱ Jesús. \c 20 \s1 Tá na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús ña̱ yo sáhan ña̱ma̱ni̱ nu̱ á jána̱ha̱ ña̱yivi \r (Mt. 21:23-27; Mr. 11:27-33) \p \v 1 Ta ndaja coo in qui̱vi̱ ndáca̱a̱n Jesús veñu̱hu cáhnu jána̱ha̱ ña̱yivi ndaja cuu ca̱cu ndaa ínima̱ ná já na̱xi̱nu̱ na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ta cátáhan ri na̱ sa̱cua̱há veñu̱hu na̱xi̱nu̱ co̱o na xi̱hi̱n ná nu̱ ndáca̱a̱n Jesús cán. \v 2 A̱nda̱ já na̱cachi na já xi̱hi̱n Jesús: \p —Ndá sa̱ha̱ quéa̱ jána̱hún ña̱ yóho. Yo já sáhan ña̱ma̱ni̱ nu̱u̱n cajún ña̱ cájún yóho —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndáca̱ tu̱hún ri ye̱he̱ va ndo̱hó. Cachi ndó xi̱hín i̱: \v 4 Yo já na̱chindahá Juan ña̱ ná quixi da caja ndúta̱ dá ña̱yivi. Á Ndióxi̱ na̱chindahá da̱, á ña̱yivi na̱chindahá ñahá —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán ndáca̱ tu̱hún a̱ na̱. \p \v 5 A̱nda̱ já na̱casáhá ndítúhún xi̱hi̱n táhan na̱ sa̱cua̱ha̱ cán já cáchí na̱ já: \p —Ndía̱ cachi yó xi̱hi̱n Jesús yóho. Jáchi̱ tá ná cachí ña̱ Ndióxi̱ quéa̱ na̱chindahá Juan já nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ yo̱ já cachi a já xo̱ho̱: “Ndá cuéntá quéa̱ co̱ó na̱xeen ndó candúsa ndó da̱, dá já”, cachi Jesús xo̱ho̱. \v 6 Ta tá ná cachí ña̱yivi va cúú na̱ na̱chindahá Juan já ndicui̱ta ña̱yivi ta cahní na̱ mí xi̱hín yu̱u̱. Jáchi̱ tócó ndihi ña̱yivi cánda̱a̱ va̱ha ini na ña̱ Ndióxi̱ quéa̱ na̱chindahá Juan jáya̱ha da tu̱hun cáha̱n mé á nu̱ú ña̱yivi —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 7 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi na xi̱hi̱n Jesús ña̱ co̱ xíni̱ toho na yo já na̱chindahá Juan ña̱ ná quixi da caja ndúta̱ dá ña̱yivi. \v 8 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ta ni ye̱he̱ a̱ cáxi tu̱hun i̱ xi̱hi̱n ndó yo já na̱sa̱ha̱n ña̱ma̱ni̱ nu̱ú i̱ caja i̱ ña̱ yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há java mozo, da̱ na̱caja quini xi̱hín xitoho da \r (Mt. 21:33-44; Mr. 12:1-11) \p \v 9 Tá na̱ndihi já na̱casáhá Jesús cáha̱n xi̱hín ña̱yivi ta já na̱sacu a quia̱hva yóho nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Na̱sahi̱in in da̱ta̱a ta na̱jánde̱e cua̱ha̱ dá tó uva. Ta tá na̱ndihi já na̱sa̱ha̱n ndojó na̱ mé dó uva cán. A̱nda̱ já na̱quee da cua̱ha̱n xícá da̱ cua̱ha̱ tiempo. \v 10 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o tiempo jáquee na uva nu̱ dó uva ña̱ha da̱ cán já na̱chindahá da̱ in mozo da̱ ña̱ ná cu̱hu̱n da̱ ndiquehe da uva, rí ndítahan nu̱ dá ndiquehe da. Joo mé na̱ cája chúun tóo ñúhu̱ dá cán na̱tiin na mé mozo cán ta na̱cani na da̱ ta já cáa uun da na̱ndicó co̱o da na̱caja na. \v 11 Tá na̱ndihi já na̱chindahá mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán inga tucu mozo da̱. Joo quia̱hva já na̱caja ri na xi̱hín da̱ cán va. Na̱canahá na̱ xi̱hi̱n dá ta na̱cani na da̱. Ta já cáa uun da na̱chindahá tucu na da̱ nu̱ú xitoho da. Co̱ó ña̱ha na̱sa̱ha̱n na̱ nu̱ dá. \v 12 Ta mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán na̱chindahá tucu da inga mozo da̱ ta quia̱hva já na̱caja ri na xi̱hín da̱ cán va. Na̱jándicue̱he̱ na̱ da̱ ta já na̱taxí na̱ da̱. \p \v 13 ʼTa tá nu̱ ndíhí já na̱ca̱hán mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán já: “Ña̱ caja i̱ viti quéa̱ chindahá i̱ ja̱hyi ma̱ní i̱ jáchi̱ cája i̱ cuéntá coo toní ñúhú na̱ xi̱hi̱n dá tá ná cuni na da̱”, na̱ca̱hán mé da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ cán. Ta tá na̱ndihi já na̱chindahá da̱ ja̱hyi máni̱ dá. \v 14 Joo tá na̱xini na̱ cája chúun tóo ñúhu̱ dá cán ña̱ va̱xi ja̱hyi da já na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán já: “Cande̱hé ndo̱. Yóho va̱xi da̱ cúú ja̱hyi xitoho í. Ta tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quivi xitoho í ta da̱ yóho cacuu da ndicojo chuun sa̱ha̱ ñúhu̱ yóho. Cóho̱ cahní yó da̱ já ná cando̱o ñúhu̱ yóho ndáha̱ mí”, na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \v 15 A̱nda̱ já na̱tavá na̱ da̱ cúú ja̱hyi xitoho cán ja̱ta̱ cútu̱ ta cán na̱sahní na̱ da̱ —na̱cachi Jesús. \p A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús ña̱yivi ndúu cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Á co̱ xíni̱ ndó ndía̱ caja da̱ xi̱hín ña̱ha ñúhu̱ viti. \v 16 Ña̱ caja da quéa̱ quixi da ta cahní ndihi da na̱ na̱caja chúun tóo nu̱ ñúhu̱ dá. Já ndiquia̱hva da ñúhu̱ dá nu̱ú java ga̱ na̱ já ná caja chúun na nu̱ á —na̱cachi Jesús. \p Tá na̱xini jo̱ho na̱ ndíta cán ña̱ yóho já na̱cachi ndihi na já: \p —A̱ cándeé Ndióxi̱ coo ña̱ ja̱n já —na̱cachi na̱ cán. \p \v 17 Joo na̱sande̱hé Jesús nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Ta viti cachi ndó xi̱hín i̱ ndía̱ cúni̱ cachi tu̱hun Ndióxi̱ tá cáchí a̱ já: \q1 Mé yu̱u̱ ña̱ na̱jácana da cáva̱ha vehe, \q1 ña̱ cán cúú ña̱ na̱nduu yu̱u̱ ndúhu̱ sa̱há vehe ña̱ íin chága̱ sa̱ha̱, cáchí tu̱hun Ndióxi̱. \p \v 18 ʼTa ye̱he̱ cúú u̱ tátu̱hun in tóto̱ cáhnu. Ta ndá na̱ ná ya̱ha ndicava ja̱ta̱ tóto̱ cán chí chachi ndihi na. Quia̱hva já ndihi sa̱há ña̱yivi tá co̱ cúni̱ na̱ candúsa na ye̱he̱. Ta mé tóto̱ cáhnu cán tá ná ya̱ha ndicava ja̱tá in ña̱yivi chíca̱ji̱ ndi̱hi̱ ñahá a̱ cán. Quia̱hva já ndihi sa̱há ña̱yivi ini indayá tá co̱ cúni̱ na̱ candúsa na ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús á ndítahan nu̱ ná cha̱hvi na jiu̱hún cuéntá impuesto \r (Mt. 21:45-46; 22:15-22; Mr. 12:12-17) \p \v 19 Chí sa̱ mé hora já cúni̱ na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán tiin na Jesús jáchi̱ na̱canda̱a̱ ini na ña̱ sa̱ha̱ mé va na̱ cán sácú Jesús mé quia̱hva nu̱ú ña̱yivi cán. Joo co̱ó na̱tiin na Jesús jáchi̱ na̱yi̱hví na̱ ña̱yivi ndúu táa jo̱ho nu̱ cáha̱n Jesús cán. \v 20 Ña̱ na̱caja na quéa̱ na̱chindahá na̱ java da̱ta̱a ña̱ ná cana̱ní da̱ Jesús. Ta ndája da mé dá ña̱ cúú dá ta̱a va̱ha ndiva̱ha joo co̱ cúú da̱ tá quia̱hva ndáa da. Ta xi̱hi̱n ña̱ yóho cúni̱ da̱ cayati da nu̱ Jesús ná cande̱hé da̱ á ya̱ha yúhu̱ á ca̱ha̱n ndá ña̱ha ña̱ cuu cu̱hu̱n da̱ ji̱có túhún da̱ mé á nu̱ú da̱ cúú gobernador. \v 21 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cayati da nu̱ Jesús ta na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ mé á já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ cáha̱n ndó ta jána̱ha̱ ndó ña̱ nda̱a̱. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ tá cáha̱n ndó sa̱há in ña̱ha cája ña̱yivi cúú á sa̱há ña̱ sánde̱hé ndó ja̱nda̱ ínima̱ ná. Ta cánda̱a̱ ini nde̱ ña̱ jána̱ha̱ ndó ña̱ nda̱a̱ sa̱ha̱ íchi̱ cuéntá Ndióxi̱. \v 22 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ cúni̱ nde̱ canda̱a̱ ini nde̱ viti á ndítahan nu̱ú nde̱ cha̱hvi nde̱ jiu̱hún cuéntá impuesto nu̱ú da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yo̱ ñuu Roma, á co̱ ndítahan toho nu̱ú nde̱ caja nde̱ ña̱ —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 23 Joo sa̱ na̱canda̱a̱ va ini Jesús ña̱ cáhvi núu va ini na sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nducú ñehe a tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cánda̱a̱ cáxí táhyí ini i̱ ña̱ cúni̱ ndó coto ndojó cuití ndó ye̱he̱. \v 24 Jána̱ha̱ ndó in táhan jiu̱hún ja̱n nu̱ú i̱. Yo na̱hná ta yo qui̱vi̱ quéa̱ ndáa nu̱ á —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p Já na̱cachi na já: \p —Ñéhe a qui̱vi̱ xi̱hín na̱hná da̱ cómí cuéntá sa̱há yo̱ ñuu Roma —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndiquia̱hva ndó ña̱ha da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ ndó ñuu Roma ja̱n nu̱ dá. Ta ndiquia̱hva ndó nu̱ Ndióxi̱ ña̱ cúú ña̱ha mé á nu̱ á —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 26 Chí co̱ó na̱cuu caja na jándahvi na Jesús nu̱ú ña̱yivi ndúu cán jáchi̱ vií na̱nducú ñehe ndihi Jesús tu̱hun nu̱ ná. Ta chí joho cátóntó ndihi ña̱yivi xi̱hín quia̱hva na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná. Chí na̱catáji̱ na̱ cán. \s1 Ndáca̱ tu̱hún na̱ saduceo Jesús á mé a̱ nda̱a̱ nditacu tucu ndi̱i \r (Mt. 22:23-33; Mr. 12:18-27) \p \v 27 Tá na̱ndihi já na̱quee java na̱ saduceo cua̱ha̱n na̱ ca̱ha̱n na̱ xi̱hín Jesús. Ta mé na̱ saduceo co̱ cándúsa na ña̱ ndítacu tucu na̱ sa̱ na̱xi̱hi̱. Tá na̱sa̱a̱ na̱ nu̱ íin Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p \v 28 —Maestro, nu̱ ley na̱ca̱hyi̱ Moisés sa̱nahá na̱ta̱hnda̱ chuun ta cáchí a̱ já: “Tá tánda̱ha̱ in da̱ta̱a xi̱hi̱n ñájíhí da̱ ta tá co̱ó ja̱hyi ñá cácu xi̱hi̱n dá ta tá ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ quivi da já quéa̱ cáchí ley Moisés ña̱ ndítahan tanda̱ha̱ tucu ñájíhí da̱ xi̱hín da̱ cúú ñani mé ndi̱i cán já ná coo ja̱hyi da̱ cán xi̱hi̱n yuhú nu̱ú ñani da”, já cáchí ley Moisés. \v 29 Ta viti cuni jo̱ho ndó ná cacu nde̱ in quia̱hva nu̱ ndo̱. Na̱sahi̱in u̱sa̱ ñani. Ta da̱ nu̱ cuítí cán na̱tanda̱ha̱ dá. Joo na̱ya̱ha tiempo na̱xi̱hi̱ da̱ ta co̱ó toho ja̱hyi da na̱cacu xi̱hi̱n ñájíhí da̱. \v 30 A̱nda̱ já na̱tanda̱ha̱ tucu ñá cuáa̱n cán xi̱hín ñani chí i̱vi̱ mé ndi̱i cán. Joo na̱xi̱nu̱ qui̱ví na̱xi̱hi̱ ri da̱ yóho va ta chí co̱ó ja̱hyi da na̱cacu xi̱hi̱n ñá cán. \v 31 A̱nda̱ já na̱tanda̱há da̱ chí u̱ni̱ cán xi̱hi̱n ña̱. Joo ni da̱ cán ni java ga̱ ñani da co̱ó na̱cuu cacu ja̱hyi xi̱hi̱n ña̱. Ndíhu̱sa̱ da̱ na̱tanda̱ha̱ xi̱hi̱n ña̱ ta ndíhu̱sa̱ da̱ na̱xi̱hi̱. Joo ni in da co̱ó na̱cacu ja̱hyi xi̱hi̱n ña̱. \v 32 Tá nu̱ ndíhí já na̱xi̱hi̱ ri mé va ñá. \v 33 Ña̱ cúni̱ nde̱ canda̱a̱ ini nde̱ quéa̱, ndá da̱ cacuu ndusa yíi̱ ñá cán tá ná xi̱nu̱ qui̱ví nditacu tucu ndi̱i. Jáchi̱ ndíhu̱sa̱ va ñani da̱ cán na̱tanda̱há xi̱hi̱n ña̱ —na̱cachi na̱ cán ndáca̱ tu̱hún na̱ Jesús. \p \v 34 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Nani ndúu ña̱yivi ñuyíví yóho cuití va tánda̱ha̱ ná. \v 35 Jáchi̱ ndá na̱ na̱nditacu tucu ta na̱ñe̱he̱ táhvi̱ ná coo na indiví já quéa̱ co̱ tánda̱ha̱ na̱ ta ni co̱ sáhan toho na ja̱hyi jíhí na̱ tanda̱ha̱ ná. \v 36 Jáchi̱ mé cán cacuu na tátu̱hun táto̱ Ndióxi̱ já a̱ quívi ga̱ na̱. Ta cacuu na ja̱hyi Ndióxi̱ jáchi̱ sa̱ na̱nditacu na tañu ndi̱i. \v 37 Ta sa̱ xíni̱ yo̱ ña̱ nditacu tucu ndi̱i jáchi̱ já na̱cachi Moisés sa̱nahá tá na̱ca̱hyí da̱ sa̱há ña̱ na̱xini da tañu tohíñú, dó cándaha ñúhu̱ cáyi̱ cán. Tá na̱ca̱ha̱n da̱ sa̱há Ndióxi̱, na̱cachi da ña̱ ja̱nda̱ viti cája cáhnu Abraham xi̱hín Isaac xi̱hín Jacob mé Ndióxi̱ va̱tí na̱xi̱hi̱ na̱ sa̱nahá. \v 38 Ta ña̱ yóho cúni̱ cachi a ña̱ tácú yi̱i̱ va Abraham xi̱hín Isaac xi̱hín Jacob va̱tí sa̱ na̱xi̱hi̱ yiquí cu̱ñu na. Jáchi̱ tócó ndihi na̱ cúú cuéntá Ndióxi̱, tácú na̱ nu̱ mé á —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 39 A̱nda̱ já na̱cachi java na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán já xi̱hi̱n á: \p —Va̱ha va na̱ca̱ha̱n ndó, Maestro. \p \v 40 Ta chí co̱ó na̱sa̱ha̱n ndeé ga̱ ini na nda̱ca̱ tu̱hún chága̱ na̱ mé á. \s1 Jána̱ha̱ Jesús nu̱ú ña̱yivi ña̱ cúú Cristo ta̱a ta cúú á Ndióxi̱ \r (Mt. 22:41-46; Mr. 12:35-37) \p \v 41 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín ña̱yivi ndúu cán: \p —Ndáva̱ha cáchí ña̱yivi ña̱ va̱xi Cristo chi̱chi David. \v 42 Ta ndáa ini Salmos ña̱ na̱ca̱hyí David já na̱cachi da já: \q1 Ndióxi̱ quéa̱ na̱cachi já xi̱hín xitoho i̱: \q1 “Coo xoo cuáha i̱ yóho, \q1 \v 43 ja̱nda̱ quia̱hva ná caja i̱ ña̱ ná cacomún cuéntá sa̱há na̱ co̱ cúní yo̱hó”, na̱cachi Ndióxi̱, já na̱ca̱hyí David sa̱nahá. \m \v 44 Ndáva̱ha cáchí na̱ ña̱ va̱xi Cristo chi̱chi David joo mé tiempo cán na̱cachi David ña̱ cúú á xitoho da —na̱cachi Jesús. \s1 Cáha̱n Jesús sa̱há cua̱chi na̱ jána̱ha̱ ley Moisés \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54) \p \v 45 Tócó ndihi ña̱yivi ndúu cán na̱xini jo̱ho na tá na̱casáhá Jesús cáchí a̱ xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á já: \p \v 46 —Cuéntá coo ndó xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés jáchi̱ cátóó na̱ cándixi na jahmá náni̱ caca nuu na. Ta cátóó na̱ ca̱ha̱n toní ñúhú ndiva̱ha ña̱yivi xi̱hi̱n ná tá xíca nuu na nu̱ú ya̱hvi. Ta tá cua̱ha̱n na̱ veñu̱hu cátóó na̱ caco̱o na nu̱ sáco̱o na̱ íin chága̱ sa̱ha̱. Ta tá cua̱ha̱n na̱ víco̱ cátóó na̱ coo va̱ha na. \v 47 Ta cándaa na vehe na̱ji̱hí cuáa̱n. Ta tá na̱ndihi cáni̱ ndiva̱ha cája na xíca̱ ta̱hví na̱ nu̱ Ndióxi̱ jáchi̱ cúni̱ na̱ jája̱hvi na nu̱ú ña̱ núu cája na. Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ na̱ jána̱ha̱ ley Moisés yóho cacuu na na̱ ndoho chága̱ ini caja Ndióxi̱ nu̱ ndíhí —na̱cachi Jesús. \c 21 \s1 Ña̱ na̱jo̱co̱ in ñá cuáa̱n ndáhví \r (Mr. 12:41-44) \p \v 1 Ta ndaja coo ndáca̱a̱n Jesús ini veñu̱hu cáhnu cán ta sánde̱hé a̱ ndá quia̱hva táán na̱ cui̱cá jiu̱hún ini sa̱to̱ nu̱ jóco̱ ña̱yivi jiu̱hún nu̱ Ndióxi̱. \v 2 Ta jári na̱xini a na̱xi̱nu̱ co̱o in ñá cuáa̱n ndáhví ta na̱taán ña̱ i̱vi̱ jiu̱hún ña̱ núu ya̱hvi ini mé sa̱to̱ cán. \v 3 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cua̱ha̱ chága̱ jiu̱hún na̱sa̱ha̱n ñá cuáa̱n ndáhví yóho a̱ ju̱ú ga̱ tócó ndihi java ga̱ na̱ cán. \v 4 Jáchi̱ tócó ndihi na̱ java cán sáhan na ña̱ yójó nu̱ va na. Joo ñá cuáa̱n ndáhví yóho na̱sa̱ha̱n ñá nu̱ Ndióxi̱ tócó ndihi ña̱ cómí ñá catacu ñá —na̱cachi Jesús. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ va̱xi qui̱vi̱ ndihi sa̱há veñu̱hu cáhnu ndáca̱a̱n Jerusalén cán \r (Mt. 24:1-2; Mr. 13:1-2) \p \v 5 Java ña̱yivi cán ndítúhún na̱ sa̱há veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén ndíta na. Ta ndítúhún na̱ sa̱há yu̱u̱ ndató ndiva̱ha na̱cava̱ha veñu̱hu cán. Ta cáha̱n na̱ sa̱há ña̱ha na̱jo̱co̱ ña̱yivi nu̱ Ndióxi̱ ndáa cán. A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p \v 6 —Va̱xi qui̱vi̱ ndihi sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ ndíta ndó sánde̱hé ndo̱ yóho. Ta ni ja̱nda̱ in yu̱u̱ a̱ cándo̱o ja̱tá inga yu̱u̱ ña̱ nditani cacuu tócó ndihi ña̱ yóho —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Ña̱ coo tá ná cayati qui̱ví ndihi sa̱ha̱ ñuyíví \r (Mt. 24:3-28; Mr. 13:3-23) \p \v 7 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Maestro, ndá ama coo tócó ndihi ña̱ yóho. Ta ndaja coo tá sa̱ na̱cayati mé qui̱vi̱ cán —na̱cachi na xi̱hi̱n Jesús. \p \v 8 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já: \p —Cuéntá coo ndó ta a̱ quiáhva ndó ña̱ma̱ni̱ jándahvi ña̱yivi ndo̱hó. Jáchi̱ quixi cua̱há ndiva̱ha na cuéntá mí i̱ ta ca̱ha̱n na̱ ña̱ tu̱hún tá cachi na já xi̱hi̱n ndo̱: “Ye̱he̱ cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi.” Ta cachi na já: “Viti na̱xi̱nu̱ co̱o tiempo ndihi sa̱ha̱ ñuyíví”, cachi na xi̱hi̱n ndo̱. Joo coto a̱ cándúsa ndó candi̱co̱ ndó ja̱ta̱ ná cu̱hu̱n ndo̱. \v 9 Tá ná cuni jo̱ho ndó ña̱ cáni táhan ña̱yivi ñuyíví yóho, a̱ cáyi̱hví toho ndó. Jáchi̱ ndúsa̱ já ndítahan coo. Joo cáma̱ní yi̱i̱ va jáxi̱nu̱ co̱o qui̱ví ndihi sa̱há ñuyíví —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n chága̱ Jesús xi̱hi̱n ná já na̱cachi a já: \p —Ña̱yivi ndúu in nación ndicui̱ta na cani táhan na xi̱hín na̱ ndúu inga nación ta cani táhan na̱ in ñuu xi̱hín na̱ inga ñuu. \v 11 Ta quixi cua̱há ña̱ ta̱an tá sa̱ na̱cayati qui̱ví ndihi sa̱há ñuyíví. Ta quixi ta̱ma̱ ndeé. Ta quixi cue̱he̱ nu̱ú ña̱yivi ndúu cua̱há ñuu. Ta chí catóntó ndiva̱ha ña̱yivi cuni na ña̱ha náhnu chí indiví. Ta yi̱hví ndiva̱ha na tá cuni na java ña̱ha xitúhún ndiva̱ha. \p \v 12 ʼJoo tá cáma̱ní xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ coo tócó ndihi ña̱ yóho já ndicui̱ta ña̱yivi caja xíxi na xi̱hi̱n ndó, na̱ cándúsa ye̱he̱. Ta cañehe na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó ini veñu̱hu na ta cán caja vií na̱ sa̱ha̱ ndo̱ sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱. Ta taán na̱ ndo̱hó ini veca̱a ta já cañehe na ndo̱hó cu̱hu̱n ndó cavií sa̱ha̱ ndó nu̱ú na̱ cúú jutixia xi̱hín nu̱ú na̱ cómí cuéntá sa̱há ña̱yivi. Tócó ndihi ña̱ yóho ndoho ndó sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱. \v 13 Ta xi̱hín ña̱ yóho cuu ñe̱he̱ íní ndo̱ ca̱ha̱n ndó sa̱há i̱ nu̱ú na̱ cán. \v 14 Ta a̱ ndícani ini ndó sa̱ha̱ ndá tu̱hun ca̱ha̱n ndó sa̱ha̱ mé ndó nu̱ú na̱ cán tá ná xi̱nu̱ ndó nu̱ ná. \v 15 Jáchi̱ mí i̱ quia̱hva i̱ tu̱hun nu̱ ndo̱ ta ndaja ndíchí i̱ ji̱ni̱ ndo̱ já ná cuu nducú ñehe va̱ha ndó tu̱hun nu̱ú na̱ cán. Ta chí a̱ cu̱ú quee va̱ha yuhú na̱ cán xi̱hi̱n ndo̱. \v 16 Joo cua̱há ña̱yivi ji̱có túhún na̱ ndo̱hó. Ta chí ja̱nda̱ tátá ndo̱ á ñani ndó á táhan ndó á na̱ xíní táhan xi̱hi̱n ndo̱, na̱ cán cacuu na̱ ji̱có túhún ndo̱hó cua̱há tañu. Ta java táhan ndó, na̱ cándeé ini ye̱he̱ quivi ndó caja na. \v 17 Ta ndijáá ña̱yivi ñuyíví candají na̱ ndo̱hó sa̱há ña̱ cándeé ini ndó ye̱he̱. \v 18 Joo ni in ña̱ha a̱ ndóho ndó a̱nda̱ ni in ijí ji̱ni̱ ndó a̱ ndíhi sa̱ha̱. \v 19 Ta tá co̱ó na̱cuitá ndo̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ña̱ núu caja na xi̱hi̱n ndo̱ já xi̱nu̱ ndó canduu ndó indiví a̱nda̱ ama cáa qui̱vi̱. \p \v 20 ʼTá ná cuni ndó ña̱ na̱ca̱va̱ tiyi̱vi̱ soldado ja̱tá ñuu Jerusalén ndúu da, xíní ñúhú canda̱a̱ ini ndó ña̱ sa̱ na̱xi̱nu̱ qui̱ví ndihi sa̱há ñuu cán. \v 21 Ña̱ ndítahan caja ndó mé qui̱vi̱ cán quéa̱ cunu ndó cu̱hu̱n ndó chí yúcu̱ tá ndúu ndó chí estado Judea. Ta ndá ndó, na̱ ndúu ñuu Jerusalén xíní ñúhú jándacoo ndó ñuu ja̱n ta cunu ndó cu̱hu̱n ndo̱. Ta ndá ndó, na̱ ndúu yúcu̱, a̱ ndícó co̱o ga̱ ndó ndi̱hvi ndó ñuu Jerusalén yóho. \v 22 Jáchi̱ mé qui̱vi̱ já cacuu a qui̱ví ndoho ini ña̱yivi já ná xi̱nu̱ co̱o tócó ndihi nu̱ú ña̱ na̱cachi tu̱hun Ndióxi̱ coo sa̱nahá ndiva̱ha. \v 23 Ndáhví na̱cuu na̱ji̱hí tá ñúhu ja̱hyi na mé qui̱vi̱ já. Ta ndáhví na̱cuu na tá ñéhe ndaa na na̱ va̱lí táhan ña̱ chíchí yi̱i̱. Jáchi̱ ndoho ndiva̱ha ini ña̱yivi ndúu ñuyíví mé qui̱vi̱ já sa̱há ña̱ xójo̱ ndiva̱ha ini Ndióxi̱ xi̱hín na̱ cán. \v 24 Java ña̱yivi quivi na caja soldado ta java na ca̱to̱ ná já cañehe na na̱ cu̱hu̱n na̱ ndijáá chí ñuu tóho̱ canduu na jáchi̱ ndihi sa̱há ñuu Jerusalén yóho. Ta já quixi na̱ ñuu tóho̱ ta casáhá na̱ cahnda na chuun nu̱ú ñuu Jerusalén yóho ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱ví cacu ini Ndióxi̱ ña̱ ná quee na̱ tóho̱ cán cu̱hu̱n na̱. \p \v 25 ʼA̱nda̱ já cuni ndó ña̱ náhnu ndiva̱ha chí nu̱ú ca̱ndii xi̱hín nu̱ú yo̱o̱ xi̱hín nu̱ú qui̱mi viti. Ta ña̱yivi ñuyíví yóho yi̱hví ndiva̱ha na ta chí a̱ cánda̱a̱ ini na ndía̱ caja na jáchi̱ quini ndiva̱ha ta̱cu̱ nu̱ú ndico̱jo̱ tañu̱hú. \v 26 Ta chí ja̱nda̱ quivi tóo ña̱yivi xi̱hín ña̱ yi̱hví na̱ jáchi̱ casáhá ndicani ndiva̱ha ini na sa̱ha̱ tócó ndihi tondóhó va̱xi ñuyíví yóho. Jáchi̱ ja̱nda̱ mé ca̱ndii xi̱hín yo̱o̱ xi̱hín qui̱mi ndiquiji nuu a. \v 27 A̱nda̱ já cuni ndó ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi, quixi i̱ tañu vi̱co̱ xi̱hi̱n tócó ndihi ndée̱ cáhnu i̱ ta chí ndiyi̱hvi ndaa mé nu̱ú quixi i̱. \v 28 Tá ná casáhá ya̱ha tócó ndihi ña̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ yóho, xíní ñúhú ndindeé ini ndó ta ndiñehe ndó nu̱u̱ ndó jáchi̱ sa̱ na̱cayati qui̱vi̱ jáca̱cu Ndióxi̱ ndo̱hó cu̱hu̱n ndó coo ndó indiví —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Sácú Jesús quia̱hva sa̱há ti̱tó ñu̱hú \r (Mt. 24:32-35; Mr. 13:28-31) \p \v 29 A̱nda̱ já na̱sacu a in quia̱hva nu̱ ná já na̱cachi a já: \p —Xíní ñúhú cande̱hé ndo̱ ndá quia̱hva cája chúun in ti̱tó ñu̱hú, á ndá yíto̱ na̱cuu. \v 30 Tá ná cuni ndó ña̱ ja̱ndá joho cana núma̱ do̱ já cánda̱a̱ ini ndó ña̱ na̱cayati tiempo ja̱vi̱. \v 31 Ta quia̱hva já tá ná cuni ndó ña̱ sa̱ cúú yáha tócó ndihi ña̱ cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ yóho já canda̱a̱ ini ndó ña̱ sa̱ na̱cayati qui̱ví casáhá Ndióxi̱ cacomí a̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \p \v 32 ʼMé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ cuni ña̱yivi ndúu mé tiempo já ya̱ha tócó ndihi ña̱ na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ já quivi na. \v 33 Mé a̱ nda̱a̱ ña̱ cúú indiví xi̱hi̱n ñundáhyi̱ yóho ndihi sa̱há joo tu̱hun na̱ca̱ha̱n ye̱he̱ xi̱hi̱n ndo̱ a̱ ndíhi toho sa̱há jáchi̱ coo tá coo tá íin na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndó coo. \p \v 34 ʼCuéntá coo ndó. Xíní ñúhú candati tia̱hva ndó qui̱ví quixi i̱ ndiquehe e̱ ndo̱hó. A̱ cáca nuu ndó yóho cáa ña̱ caja ndó ña̱ cúni̱ yiquí cu̱ñu ndó. A̱ cóho ndó caca nuu ndó. Ta a̱ ndíhi na̱há ini ndó ndicani ini ndó sa̱há ña̱ha ñuyíví yóho. \v 35 Tá ná xi̱nu̱ qui̱ví quixi i̱ cacuu a tátu̱hun tá sácú je̱hé in da̱ta̱a in trampa nu̱ú in quíti̱ sa̱há ña̱ cúni̱ da̱ tiin da ri̱. Mé quíti̱ cán co̱ xíni̱ rí ndáchí íin je̱hé trampa tiin ñahá cán. Quia̱hva já co̱ xíni̱ ña̱yivi ndúu ñuyíví ndá qui̱ví quixi tucu u̱ ñuyíví yóho. \v 36 Xíní ñúhú canduu tia̱hva ndó qui̱ví quixi i̱. Níí tiempo xíní ñúhú ca̱ca̱ ta̱hví ndo̱ nu̱ Ndióxi̱ já ná ndindeé ini ndó tá ná quixi tócó ndihi ña̱ yóho nu̱ ndo̱ ta já ná cuu xi̱nu̱ co̱o va̱ha ndó indiví já ná cuu coo vií ndo̱ nu̱ú ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi —na̱cachi Jesús jána̱ha̱ nu̱ú ña̱yivi cán. \p \v 37 Nini qui̱vi̱ na̱sahi̱in Jesús ini veñu̱hu cáhnu jána̱ha̱ tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ cán. Ta tá ñuú já sáha̱n quíji̱ a̱ yúcu̱ yitó Olivo cán. \v 38 Ndijáá níí qui̱vi̱ naha chá na̱xi̱nu̱ co̱o ña̱yivi veñu̱hu cáhnu cán jáchi̱ cúni̱ na̱ cuni jo̱ho na ña̱ jána̱ha̱ Jesús nu̱ ná. \c 22 \s1 Jándique táhan na tu̱hun na ña̱ cahní na̱ Jesús \r (Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Ta yati tandaa víco̱ pascua tá xíxi ña̱yivi pan ña̱ co̱ quée yusá na̱xia̱a̱ xi̱hi̱n. \v 2 Já na̱casáhá na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ndúcú na̱ ndaja caja na cahní na̱ Jesús. A̱ cu̱ú caja na cahní tívi na ña̱ jáchi̱ yíhví na̱ cana̱há ña̱yivi xi̱hi̱n ná. \p \v 3 Joo ndaja coo tiñáhá sa̱cua̱ha̱ na̱nde̱ta nuu rí ínima̱ in táhan u̱xu̱ i̱vi̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús. Mé da̱ cán naní da̱ Judas ta Judas Iscariote cáha̱n na̱ xi̱hi̱n dá. \v 4 Ta na̱sa̱ha̱n Judas ca̱ha̱n da̱ xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ ta xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ policía ndáá veñu̱hu. Ta na̱nditúhún da̱ xi̱hi̱n ná ña̱ cuu caja da ji̱có túhún da̱ Jesús ta ndiquia̱hva ñahá dá mé á nu̱ ná. \v 5 Xi̱hín ña̱ yóho na̱caji̱i̱ íní na̱ cán ta na̱sa̱ha̱n na̱ tu̱hun na nu̱ Judas ña̱ quia̱hva na jiu̱hún nu̱ dá. \v 6 Ta na̱candúsa Judas caja da ña̱ chí na̱casáhá da̱ ndúcú da̱ ndaja caja da ndiquia̱hva da Jesús nu̱ú na̱ cán tá co̱ó ña̱yivi ndúu xi̱hi̱n á. \s1 Xíjíni Jesús vicó pascua xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 7 Na̱tandaa mé víco̱ tá xíxi na pan ña̱ co̱ quée yusá na̱xia̱a̱ xi̱hi̱n. Mé víco̱ yóho na̱sacaja na ña̱ tá nu̱ cuía̱ ta sáhní na̱ ndicachi válí jóco̱ na̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 8 Mé qui̱vi̱ já na̱sahnda Jesús chuun nu̱ Pedro xi̱hín nu̱ Juan já na̱cachi a já xi̱hi̱n dá: \p —Cuáhán ndó caja ndíví ndo̱ ña̱ cajíní vicó pascua —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \p \v 9 A̱nda̱ já na̱cachi da̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Yo vehe cúni̱ ndó cu̱hu̱n nde̱ ná caja ndíví nde̱ ña̱ cuxú. \p \v 10 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Jesús tu̱hun nu̱ dá já na̱cachi a já: \p —Tá ná qui̱hvi ndó ñuu Jerusalén ja̱n já cuni ndó in da̱ta̱a ta ndójo da in yoo ticui̱í cua̱ha̱n da̱. Candi̱co̱ ndó ja̱ta̱ dá cu̱hu̱n ndo̱ ja̱nda̱ quia̱hva cuni ndó ndá vehe qui̱hvi da. \v 11 Ta já cu̱hu̱n ndó ca̱ha̱n ndó xi̱hi̱n mé da̱ xi̱hín ña̱ha vehe cán já cachi ndó já xi̱hi̱n dá: “Da̱ jána̱ha̱ nde̱he̱ cúú da̱ cáchí xu̱hu̱n: Ndáchí íin nu̱ú coo i̱ cajíni i̱ vicó pascua xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hín i̱.” \v 12 A̱nda̱ já jána̱ha̱ mé da̱ cán in cuarto cáhnu ña̱ cánúu ji̱ni̱ véhe piso ni̱nu. Sa̱ íin tia̱hva va ña. Cán caja ndíví ndó ña̱ cajíní —na̱cachi Jesús. \p \v 13 A̱nda̱ já na̱quee ndíví da̱ cán cua̱ha̱n da̱. Ta tá íin na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá coo quia̱hva já ndusa na̱sahi̱in. Ta chí na̱caja ndíví da̱ tócó ndihi ña̱ cajíni na vicó pascua. \p \v 14 Tá na̱xi̱nu̱ co̱o hora cajíni na já na̱saco̱o Jesús xi̱hi̱n tócó ndihi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á nu̱ mesa. \v 15 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ xíca̱ ndiva̱ha ini i̱ cajíni i̱ vicó pascua yóho xi̱hi̱n ndó nani íin tóo i̱ xi̱hi̱n ndo̱ jáchi̱ va̱xi qui̱ví quivi i̱. \v 16 Jáchi̱ mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ja̱nda̱ ná xi̱nu̱ qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi a̱nda̱ jáví cajíni tucu u̱ vicó pascua xi̱hi̱n ndo̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 17 A̱nda̱ já na̱tiin a in vaso nu̱ ñúhu tó uva ta na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱. Ta já na̱cachi a já xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á: \p —Coho ndó dó ñúhu ini vaso yóho ta cahnda java ndó dó nu̱ táhan ndó. \v 18 Jáchi̱ a̱ ndícó co̱o ga̱ i̱ coho i̱ tó uva ja̱nda̱ quia̱hva ná xi̱nu̱ co̱o qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 19 Tá na̱ndihi na̱tiin a pan ta na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ sa̱há. A̱nda̱ já na̱sahnda java ña̱ já na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ú na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Mé pan yóho cúú á tátu̱hun yiquí cu̱ñu i̱ jáchi̱ ndiquia̱hva i̱ mí i̱ quivi i̱ sa̱há ndihi ndó. Xíní ñúhú caja ndó ña̱ yóho ña̱ ná ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ na̱xi̱hi̱ i̱ sa̱ha̱ ndo̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 20 Tá sa̱ na̱ndihi na̱xijíni na ta já na̱tiin a vaso nu̱ ñúhu tó uva ta já na̱cachi a já: \p —Dó ñúhu ini vaso yóho cúú dó tátu̱hun ni̱í i̱ jáchi̱ cahní na̱ ye̱he̱ ta cui̱ta̱ ni̱í i̱ sa̱ha̱ ndihi ndó. Ta xi̱hín ña̱ yóho xi̱nu̱ co̱o nu̱ú tu̱hun na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ nu̱ú ña̱yivi sa̱nahá tá na̱cachi a jáca̱cu a ña̱yivi. \p \v 21 ʼCuni jo̱ho va̱ha ndó ná ca̱ha̱n i̱ xi̱hi̱n ndo̱. Nu̱ mesa yóho íin coo da̱ ji̱có túhún ye̱he̱. \v 22 Jáchi̱ ja̱nda̱ sa̱nahá na̱sacu ini Ndióxi̱ ña̱ ndítahan ndoho ini ye̱he̱, da̱ na̱chindahá mé á nduu ña̱yivi. Joo ndáhví na̱cuu da̱ ji̱có túhún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús. \p \v 23 Xi̱hín ña̱ na̱cachi Jesús yóho na̱casáhá na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ndáca̱ tu̱hún táhan na sa̱ha̱ ndá da̱ cúú da̱ sácú ini cu̱hu̱n ji̱có túhún ñahá. \s1 Ndítúhún i̱hvi̱ xi̱hi̱n táhan na̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús \p \v 24 Tá na̱ndihi já na̱casáhá ndítúhún i̱hvi̱ xi̱hi̱n táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán sa̱há ndá da̱ cúú da̱ íin chága̱ sa̱ha̱. \v 25 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱cachi Jesús já xi̱hín ndihi da̱ cán: \p —Ndijáá ñuyíví sáhndá rey chuun nu̱ú ña̱yivi tá quia̱hva cúni̱ mé dá. Ta jári cúni̱ da̱ ña̱ ná cachi ña̱yivi sa̱ha̱ dá ña̱ cúú dá da̱ cája va̱ha. \v 26 Joo co̱ó nditahan coo ña̱ cán tañu mé ndó. Ña̱ ndítahan caja ndó quéa̱ tá in ndó cúni̱ ndó cacuu ndó da̱ íin chága̱ sa̱ha̱, xíní ñúhú jánuu ndáha̱ ndó mé ndó tátu̱hun da̱ loho chága̱ nu̱ ndíhi ndó. Ta ndá da̱ cúni̱ cahnda chuun, xíní ñúhú cacuu da tátu̱hun in da̱ cája ndíví nu̱ mesa xitoho da. \v 27 Mé ndó sa̱ cánda̱a̱ va̱ha ini ndó ña̱ íin chága̱ sa̱há da̱ íin coo nu̱ mesa a̱ ju̱ú ga̱ da̱ cája ndíví ñahá. Joo ye̱he̱ na̱jánuu ndáha̱ i̱ mí i̱ ta na̱nduu u̱ tátu̱hun in da̱ cája ndíví nu̱ ndo̱. \p \v 28 ʼNdóhó cúú ndó na̱ na̱sanduu tuun xi̱hín i̱ nu̱ tócó ndihi ña̱ i̱hvi̱ na̱quixi nu̱ú i̱. \v 29 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ tá quia̱hva na̱caja tátá i̱ ña̱ma̱ni̱ xi̱hín i̱ ña̱ ná cacomí i̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi quia̱hva já caja i̱ ña̱ma̱ni̱ xi̱hi̱n ndó \v 30 ña̱ ná nditútú ndó canduu ndó xi̱hín i̱ tá ná cacomí i̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. Ta já ná cuu caja vií ndo̱ sa̱há na̱ na̱quixi ndíhu̱xu̱ i̱vi̱ táhndá na̱ na̱quixi chi̱chi Israel —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ chije̱hé tu̱hun Pedro ña̱ xíni̱ da̱ mé á \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Jn. 13:36-38) \p \v 31 A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n Jesús já na̱cachi a já xi̱hi̱n Pedro: \p —Simón, cuni jo̱ho va̱hún. Jáchi̱ na̱xi̱ca̱ Satanás, mé tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná coto ndojó rí tócó ndihi ndó tá quia̱hva jáxi̱xi na trigo. \v 32 Joo sa̱ na̱xi̱ca̱ ta̱hví i̱ nu̱ Ndióxi̱ sa̱ha̱ yóhó, Simón já ná a̱ jándacoún ña̱ cándeé inún ye̱he̱. Ta tá sa̱ na̱ndicó co̱o inún xi̱hín ña̱ cajún ja̱n, ndítahan chindeún java ga̱ na̱ cándeé ini ye̱he̱ já ná coo nda̱cú na̱ íchi̱ cuéntá mí i̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \p \v 33 A̱nda̱ já na̱nducú ñehe Pedro tu̱hun nu̱ Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Cande̱hé ndo̱, xitoho i̱. Ye̱he̱ sa̱ íin tia̱hva i̱ cu̱hu̱n i̱ veca̱a xi̱hi̱n ndo̱. Ta ja̱nda̱ ná cahní na̱ ye̱he̱ xi̱hi̱n ndo̱ tá cúni̱ na̱ jáchi̱ sa̱ íin tia̱hva vi̱ —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 34 Já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Cande̱hé Pedro ná ca̱ha̱n i̱ ña̱ nda̱a̱ xu̱hu̱n. Mé qui̱ví viti tá cáma̱ni̱ cana chéle já u̱ni̱ tañu chije̱hé tu̱hún sa̱há i̱ ta ca̱hún ña̱ co̱ xíni̱ tohún ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá. \s1 Cáxi tu̱hun Jesús ña̱ sa̱ cáyati hora ndoho ini a \p \v 35 Tá na̱ndihi já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Jihna na̱chindahá i̱ ndo̱hó cu̱hu̱n ndó ca̱ha̱n ndó tu̱hun Ndióxi̱ ta na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ná a̱ cáñehe ndó yátí ni jiu̱hún ta ni inga ndu̱sa̱ a̱ cáñehe ndó cu̱hu̱n xi̱hi̱n ndo̱. Á na̱ndima̱ní ña̱ha nu̱ ndo̱ tá na̱sa̱ha̱n ndo̱ já —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p Já na̱cachi na̱ já: \p —Ni in ña̱ha co̱ó na̱ndima̱ni̱ nu̱ú nde̱ —na̱cachi na. \p \v 36 A̱nda̱ já na̱cachi tucu a já xi̱hi̱n ná: \p —Joo viti co̱ó ga̱ ña̱ cán coo. Viti cáchí i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ tá íin yátí nu̱ ndo̱, xíní ñúhú cañehe ndó ña̱ cu̱hu̱n ndo̱. Cañehe ndó jiu̱hún ndo̱ tá ná quee ndó cu̱hu̱n ndo̱. Ta tá co̱ó machiti nu̱ ndó, xíní ñúhú ji̱có ndó jahmá ndeé ndo̱ já cueen ndó machiti ña̱ ná coo tia̱hva ndó. \v 37 Jáchi̱ sa̱nahá na̱ca̱hyi̱ a̱ nu̱ libro yi̱i̱ Ndióxi̱ ta sa̱há ye̱he̱ na̱ca̱ha̱n tá na̱cachi a já: “Na̱cachi ña̱yivi cúú dá ta̱a quini sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱chitáhan na da̱ xi̱hín ña̱yivi quini.” Tócó ndihi ña̱ na̱ca̱hyi̱ nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ sa̱há ye̱he̱ sa̱nahá xíní ñúhú xi̱nu̱ co̱o a viti —na̱cachi Jesús. \p \v 38 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán já: \p —Cande̱hé ndo̱, xitoho nde̱. Yóho ñéhe nde̱ i̱vi̱ machiti —na̱cachi na. \p —Sa̱ íin va̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Cua̱ha̱n Jesús Getsemaní ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ \r (Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42) \p \v 39 Tá na̱ndihi já na̱quee Jesús cua̱ha̱n yúcu̱ yíto̱ Olivo nu̱ sá sa̱ha̱n tuun a ca̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta já ndíco̱ ndihi na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán ja̱tá cua̱ha̱n na̱. \v 40 Ta tá sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o na cán já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ já ná a̱ ndícava ndó nu̱ú cua̱chi tá ná coto ndojó tiñáhá ndo̱hó —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 41 Tá na̱ndihi já na̱tavá xóo Jesús mé á tañu na̱ cán já na̱sa̱ha̱n tátu̱hun in quia̱hva nu̱ xínu̱ co̱o in yu̱u̱ tá jání yó ña̱ xi̱hi̱n ndáha̱ yo̱. Quia̱hva já na̱caxícá mé á tañu na̱ cán já na̱caxítí a̱ xíca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. \v 42 Já na̱cachi a já: \p —Tátá Ndióxi̱, á cuu caja ndó ña̱ma̱ni̱ já ná a̱ ndóho i̱ ña̱ i̱hvi̱ ndiva̱ha ña̱ va̱xi nu̱ú i̱ ndoho i̱. Joo ná coo tá íin cúni̱ mé ndó ná a̱ cóo toho ña̱ cúni̱ ye̱he̱ —cáchí Jesús xíca̱ ta̱hví a̱. \p \v 43 A̱nda̱ já na̱canáha̱ in táto̱ Ndióxi̱ indiví já na̱xi̱nu̱ a̱ sáhan tu̱hun ndeé ini Jesús. \v 44 Ta na̱casáhá ndóho ndiva̱ha ini Jesús jáchi̱ na̱cacuéha̱ ini a. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nducú ndéé chága̱ ví a̱ xíca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱. Ta chí ndícaa mé te̱e̱n á nu̱ ñúhu̱ ta dó cán cúú dó tátu̱hun ni̱i̱ cúyu nu̱ ñúhu̱. \p \v 45 Ta tá na̱ndihi na̱xi̱ca̱ ta̱hví a̱ nu̱ Ndióxi̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi a já na̱quee a cua̱ha̱n nu̱ ndúu na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán. Ta na̱nditahan mé á na̱ ndúu na quíji̱ na̱. A̱ ju̱ú quia̱hva cándií ini na sa̱há ña̱ cán na̱naá ini na na̱qui̱ji̱ na̱. \v 46 A̱nda̱ já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá cuéntá quéa̱ quíji̱ ndo̱ ndúu ndó. Cuáhán ndaco̱o ndó ta ca̱ca̱ ta̱hví ndó nu̱ Ndióxi̱ já ná a̱ ndícava ndó nu̱ú cua̱chi tá ná coto ndojó tiñáhá ndo̱hó —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá na̱tiin na Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Ja̱nda̱ cáha̱n chá va Jesús xi̱hín na̱ xíca tuun xi̱hi̱n á cán cándichi a já na̱xi̱nu̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱yivi nu̱ íin a. Ta in táhan da̱ u̱xu̱ i̱vi̱ xíca tuun xi̱hi̱n á, da̱ naní Judas cán, da̱ cán cúú da̱ ndáca ñayivi va̱xi da. Ta na̱cayati da tatí yúhu̱ dá sa̱jóho Jesús. \v 48 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Judas, tatí yúhu̱n sa̱jóho i̱ tátu̱hun da̱ quíhvi̱ ini ye̱he̱. Joo xi̱hín ña̱ cájún ja̱n ndíquia̱hvún ye̱he̱ ndahá na̱ co̱ cúní ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 49 Tá na̱xini tócó ndihi na̱ ndúu xi̱hi̱n Jesús cán ña̱ cúu já na̱casáhá ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já na̱cachi na já: \p —Á cúni̱ ndó, xitoho nde̱ ña̱ ná ndicui̱ta nde̱ xi̱hi̱n machiti cani táhan nde̱ xi̱hi̱n ná —na̱cachi na. \p \v 50 Joo in táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cán na̱jándicue̱he̱ da̱ in da̱ cúú mozo da̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán jáchi̱ na̱chitúhu̱n dá jo̱ho xoo cuáha da. \v 51 Joo já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ íin va̱ha. A̱ cáni táhan ndó xi̱hi̱n ná —na̱cachi Jesús. \p Tá na̱ndihi já na̱cani ndaa ndáha̱ mé á jo̱ho mozo cán já na̱ndaja va̱ha mé á da̱. \v 52 Ta na̱casáhá cáha̱n Jesús xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ policía ndáá veñu̱hu xi̱hín na̱ sa̱cua̱há veñu̱hu cán, mé na̱ na̱casa̱a̱ tiin na Jesús já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Cája ndó xi̱hín i̱ tátu̱hun cája na xi̱hín ta̱a cui̱hná jáchi̱ na̱queta ndó va̱xi ndó tiin ndó ye̱he̱ xi̱hi̱n machiti ta xi̱hi̱n yíto̱. \v 53 Joo co̱ó a̱ ná caja toho ndó xi̱hín i̱ tá na̱sahi̱in i̱ tañu ndó veñu̱hu cán. Joo núná nu̱ ndó viti caja núu ndó jáchi̱ na̱sa̱ha̱n Ndióxi̱ ña̱ma̱ni̱ ña̱ ná tiin ndó ye̱he̱. Jáchi̱ na̱cuaá viti ta chíndeé tiñáhá sa̱cua̱ha̱ ndo̱hó caja ndó ña̱ núu —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \s1 Tá na̱chije̱hé tu̱hun Pedro ña̱ xíni̱ da̱ Jesús \r (Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72; Jn. 18:12-18, 25-27) \p \v 54 A̱nda̱ já na̱tiin na Jesús. Já ñéhe na a̱ cua̱ha̱n na̱ vehe da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán. Ta xícá xícá ndíco̱ Pedro ja̱ta̱ ná cua̱ha̱n da̱. \v 55 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o ña̱yivi cán yuhú yéhé da̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán já na̱ndicahmi na ñúhu̱ na̱saco̱o na xítúní na̱. Já na̱xi̱nu̱ co̱o ri Pedro na̱saco̱o da tañu na̱ cán xítúní da̱. \v 56 Joo ndaja coo in ñáñáha̱ cája chúun vehe ju̱tu̱ sa̱cua̱ha̱ cán na̱xini ñá íin coo da xítúní da̱ yávi̱ núhu̱ cán. Ta na̱casáhá sánde̱hé ñá nu̱ dá já cáchí ñá já: \p —Da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cúú ri da̱ íin coo yóho va —na̱cachi ñá cán. \p \v 57 Joo na̱casáhá Pedro chíje̱hé tu̱hun da já na̱cachi da já: \p —Cande̱hé, ñáñáha̱. Co̱ xíni̱ toho i̱ ndá da̱ cúú da̱ ja̱n —na̱cachi Pedro xi̱hi̱n ñá cán. \p \v 58 Chá va ta na̱xini inga da̱ta̱a Pedro ta já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: \p —In táhan da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cáa cúú ri yóhó va —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n Pedro. \p A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já: \p —U̱hu̱n. A̱ ju̱ú toho táhan na̱ cán cúú ye̱he̱ —na̱cachi da. \p \v 59 Ta tá sa̱ na̱ya̱ha tátu̱hun in hora já na̱cachi inga da̱ta̱a já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ da̱ xíca tuun xi̱hi̱n Jesús cúú ri da̱ yóho va jáchi̱ cúú dá da̱ estado Galilea. \p \v 60 A̱nda̱ já na̱cachi Pedro já xi̱hi̱n dá: \p —Co̱ xíni̱ toho i̱ ndá sa̱ha̱ cáhu̱n —na̱cachi Pedro. \p Tá chí mé hora já nani cáha̱n Pedro xi̱hín da̱ta̱a cán já na̱cana chéle. \v 61 A̱nda̱ já na̱ndicoto nihni Jesús na̱sande̱hé a̱ nu̱ Pedro. Tá na̱ndicu̱hu̱n ini Pedro sa̱há tu̱hun na̱cachi Jesús xi̱hi̱n dá tá cáma̱ní tiin na a̱ tá na̱cachi a já: “Mé qui̱vi̱ viti tá cáma̱ni̱ cana chéle já u̱ni̱ tañu chije̱hé tu̱hún sa̱há i̱ ta ca̱hún ña̱ co̱ xíni̱ tohún ye̱he̱”, na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \v 62 A̱nda̱ já na̱queta Pedro cua̱ha̱n da̱ já na̱casáhá sácu ndiva̱ha da. \s1 Tá sácu̱ ndaa na Jesús \r (Mt. 26:67-68; Mr. 14:65) \p \v 63 Ta java da̱ta̱a, da̱ ndúu ndáá Jesús cán na̱casáhá da̱ sácu̱ ndaa da ña̱. Ta na̱cani ñahá da̱. \v 64 Na̱chicaji da nu̱u̱ á ta na̱cani da ja̱hndá nu̱u̱ á já na̱casáhá da̱ ndáca̱ tu̱hún da̱ mé á já cáchí da̱ já xi̱hi̱n á: \p —Cachi yo já na̱cani ja̱hndá nu̱u̱n —cáchí da̱ xi̱hi̱n á. \p \v 65 Ta cua̱há chága̱ nu̱ú ña̱ núu cáha̱n na̱ xi̱hi̱n á ña̱ cána̱há na̱ xi̱hi̱n á. \s1 Ndája ndíchí na̱ Jesús \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18:19-24) \p \v 66 Ta tá sa̱ na̱ti̱vi já na̱taca na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú na̱ Israel cán xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés cán viti. Já ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ cavií sa̱há nu̱ú na̱ cán. Ta tá sa̱ na̱nditútú ndihi na̱ cán ndúu na já na̱nda̱ca̱ tu̱hún na̱ Jesús já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p \v 67 —Ca̱xi tu̱hun xi̱hín nde̱ á cúún Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Tá a̱ja̱n ná cachi i̱ xi̱hi̱n ndo̱ ta chí a̱ cándúsa toho ndó ye̱he̱. \v 68 Ta cája i̱ cuéntá a̱ cáha̱n ndó xi̱hín i̱ tá ná nda̱ca̱ tu̱hún i̱ ndo̱hó. Ta cája i̱ cuéntá ni a̱ cándúsa ndó janí ndó ye̱he̱. \v 69 Joo viti sa̱ na̱tandaa qui̱ví cu̱hu̱n ye̱he̱, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta coo i̱ xoo cuáha Ndióxi̱ indiví jáchi̱ íin ndée̱ mé á caja tócó ndihi ña̱ha —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 70 A̱nda̱ já na̱casáhá tócó ndihi na̱ cán ndáca̱ tu̱hún na̱ mé á já na̱cachi na já: \p —Á jivi ndusa yóhó cúún in túhún ji̱ní já ja̱hyi Ndióxi̱, dá já —na̱cachi na. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —A̱ja̱n. Jivi cúú u̱ tá íin cáchí ndó ja̱n —na̱cachi Jesús. \p \v 71 A̱nda̱ já na̱casáhá tócó ndihi na̱ cán cáha̱n na̱ já na̱cachi na já: \p —Co̱ ndítahan ndinducú chága̱ yó ña̱yivi cacuu testigo nu̱ú ña̱ cáha̱n da̱ yóho jáchi̱ sa̱ xíni̱ jo̱ho í ña̱ cáha̱n da̱ ta chíca̱a̱n da̱ cua̱chi ja̱ta̱ mé dá —na̱cachi na̱ cán. \c 23 \s1 Tá na̱ndiquia̱hva na Jesús ndáha̱ Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ ndichi ndihi na̱ cán já ñéhe na Jesús na̱sa̱ha̱n na̱ nu̱ Pilato. \v 2 Ta cán na̱casáhá na̱ chíca̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱tá já na̱cachi na já sa̱há: \p —Na̱tiin nde̱ da̱ yóho jáchi̱ xíca nuu da jándiva̱a̱ da̱ ña̱yivi ñuu nde̱. Cáchí da̱ ña̱ co̱ ndítahan toho nu̱ú nde̱ cha̱hvi nde̱ jiu̱hún cuéntá impuesto nu̱ú da̱ cómí cuéntá sa̱ha̱ yó ñuu Roma. Ta cáchí da̱ ña̱ mé dá cúú dá Cristo, da̱ chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. Ta cáchí da̱ cúú dá in rey —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Pilato. \p \v 3 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Pilato Jesús já na̱cachi da já xi̱hi̱n á: \p —Á mé a̱ nda̱a̱ cúún in rey, da̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel —na̱cachi da̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —A̱ja̱n. Jivi cúú u̱ tá quia̱hva cáchí ndó ja̱n. \p \v 4 A̱nda̱ já na̱ndica̱ha̱n Pilato xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán ta xi̱hín ña̱yivi ndúu cán já na̱cachi da já: \p —Co̱ ndíñe̱he̱ mí vi̱ ndá cua̱chi quéa̱ na̱caja da̱ yóho —na̱cachi Pilato. \p \v 5 Joo ña̱yivi cua̱ha̱ cán na̱casáhá cáyuhú cóhó chága̱ na̱ já cáchí na̱ já: \p —Mé da̱ ja̱n na̱xi̱ca nuu da jándiva̱a̱ da̱ tócó ndihi ña̱yivi estado Judea xi̱hín ña̱ jána̱ha̱ da̱ nu̱ ná. Ta ja̱nda̱ Galilea na̱casáhá da̱ jándiva̱a̱ da̱ ña̱yivi. Ta viti na̱xi̱nu̱ da̱ ñuu nde̱ cája da já —na̱cachi ña̱yivi cáyuhú na̱. \s1 Tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ nu̱ Herodes \p \v 6 Tá na̱xini jo̱ho Pilato ña̱ na̱cachi ña̱yivi cán já na̱nda̱ca̱ tu̱hún da̱ na̱ á cúú Jesús da̱ estado Galilea. \v 7 Ta tá na̱cachi na ña̱ ndusa cúú Jesús da̱ estado Galilea já na̱chindahá Pilato Jesús ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ nu̱ú Herodes, da̱ cúú gobernador nu̱ú ña̱yivi estado Galilea. Jáchi̱ mé tañu já na̱sahi̱in tóo da ñuu Jerusalén. \v 8 Tá na̱xini Herodes Jesús já na̱caji̱i̱ íní da̱ jáchi̱ sa̱ ja̱nda̱ jihna cuni da Jesús cúni̱ da̱. Jáchi̱ cua̱há tañu na̱ndicani ña̱yivi nu̱ dá sa̱há ña̱ cája Jesús. Ta cúni̱ da̱ cuni da ña̱ ná caja Jesús in ña̱ha xitúhún. \v 9 Ta cua̱há ndiva̱ha ña̱ha na̱nda̱ca̱ tu̱hún Herodes cán Jesús joo co̱ó na̱nducú ñehe a tu̱hun nu̱ dá. \v 10 Ta tañu ña̱yivi cán ñúhu ri na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jána̱ha̱ ley Moisés ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva ndúcú ndéé na̱ chíca̱a̱n na̱ cua̱chi ja̱ta̱ Jesús. \v 11 A̱nda̱ já na̱casáhá Herodes cája xíxi da xi̱hi̱n Jesús ta quia̱hva já cája ri na̱ cúú soldado da̱ cán xi̱hi̱n á. Ta na̱jácandixi na Jesús xi̱hi̱n jahmá lánda̱ tátu̱hun jáhma̱ sándixi in rey. Na̱caja na já xi̱hi̱n á jáchi̱ cúni̱ na̱ cua̱cu̱ ndaa ñahá na̱. Tá na̱ndihi já na̱chindahá tucu Herodes Jesús ña̱ ná cu̱hu̱n a̱ nu̱ Pilato. \v 12 Ta chí mé qui̱vi̱ já na̱ndique táhan máni̱ Herodes xi̱hi̱n Pilato jáchi̱ jihna co̱ cúní táhan toho da, nduu. \s1 Sácú ini na ndaja caja na cahní na̱ Jesús \r (Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-15; Jn. 18:39-19:16) \p \v 13 A̱nda̱ já na̱jánditaca Pilato na̱ cúú sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán xi̱hín na̱ jutixia xi̱hín java ña̱yivi. \v 14 Já na̱cachi da já xi̱hi̱n ná: \p —Mé ndó ñéhe ndó da̱ yóho na̱casa̱a̱ da̱ nu̱ú i̱. Ta cáchí ndó ña̱ xíca nuu da jándiva̱a̱ da̱ ña̱yivi. Joo sa̱ na̱xini ndó ña̱ na̱ndaja ndíchí i̱ da̱ nu̱ ndo̱. Ta ni in túhún toho cua̱chi táhan ña̱ cáha̱n ndó sa̱ha̱ ja̱n co̱ó na̱nditahan i̱ nu̱ dá. \v 15 Ta ni Herodes co̱ó cua̱chi ná ndiñe̱he̱ ja̱ta̱ dá sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱nducú ñehe da da̱ nu̱ú i̱. Cuni jo̱ho va̱ha ndó: Co̱ó sa̱ha̱ cúú á ña̱ quivi da. \v 16 Ña̱ caja i̱ quéa̱ jándoho i̱ ini da̱. A̱nda̱ já janí vi̱ da̱ cu̱hu̱n da̱ —na̱cachi Pilato cán xi̱hi̱n ná. \p \v 17 Tañu víco̱ pascua cán na̱sahi̱in costumbre nu̱ Pilato janí da̱ in táhan da̱ ñúhu veca̱a ña̱ ná cando̱o va̱ha da nu̱ú ña̱yivi. \v 18 Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱casáhá cáyuhú tócó ndihi ña̱yivi nu̱ dá já cáchí na̱ já: \p —Cahní ndó da̱ ja̱n ta janí ndó Barrabás nu̱ú nde̱ —cáchí na̱ cáyuhú na̱. \p \v 19 Mé Barrabás yóho ndáca̱a̱n da̱ veca̱a jáchi̱ na̱játaca cua̱ha̱ dá ña̱yivi ta na̱ndicui̱ta da xi̱hín na̱ sa̱cua̱ha̱ ñuu Jerusalén cán ta cúú dá da̱ sáhní ndi̱i. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndáca̱a̱n da̱ veca̱a. \v 20 Joo cúni̱ Pilato janí da̱ Jesús sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ca̱ha̱n tucu da xi̱hín ña̱yivi. \v 21 Joo ví ga̱ ví na̱casáhá na̱ cán cáyuhú cóhó na̱ nu̱ dá já cáchí na̱ já: \p —Cata caa ndó da̱ ndi̱ca crúxu̱. Cata caa ndó da̱. \p \v 22 Ta a̱nda̱ já na̱ca̱ha̱n tucu Pilato ña̱ cúú u̱ni̱ xi̱hi̱n ná já na̱cachi da já: \p —Co̱ó toho ña̱ núu na̱há na̱caja toho da̱ yóho. A̱ cu̱ú cahnda i̱ chuun ña̱ ná cahní na̱ da̱ jáchi̱ co̱ó cua̱chi da. Ña̱ caja i̱ quéa̱ cahnda i̱ chuun ña̱ ná jándoho na ini da. A̱nda̱ já janí vi̱ da̱ —na̱cachi Pilato. \p \v 23 Joo ví ga̱ ví ndúcú ndéé na̱ cán cáyuhú na̱ ña̱ ná cata caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱. Ta xi̱hín ña̱ ndúcú ndéé na̱ cán cáha̱n na̱ ta ndúcú ndéé ri na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ cán cáha̱n na̱. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱ta̱hnu̱ ini Pilato. \v 24 Ta na̱candúsa da caja da ña̱ cúni̱ na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \v 25 Ta na̱janí da̱ Barrabás jáchi̱ da̱ cán na̱ca̱ha̱n mé ná sa̱ha̱ ña̱ ná ja̱ni̱ dá. Ta mé Barrabás yóho na̱sa̱ndaca̱a̱n da̱ veca̱a sa̱há ña̱ na̱jándiva̱a̱ da̱ ña̱yivi ta sa̱há ña̱ na̱sahní da̱ ndi̱i. A̱nda̱ já na̱ndiquia̱hva da Jesús nu̱ ná ña̱ ná caja na tá cúni̱ mé ná xi̱hi̱n á. \s1 Tá na̱cata caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱ \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Jn. 19:17-27) \p \v 26 Ta tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n na̱ cata caa na a̱ já na̱xini na in da̱ naní Simón, da̱ ñuu Cirene va̱xi da ndi̱hvi da ñuu Jerusalén. Ta já na̱jácu̱hu̱n ndáha̱ ná da̱ ña̱ ná ndacojo da crúxu̱ nu̱ú tacaa Jesús cán. Ta na̱ndi̱co̱ da̱ Jesús cua̱ha̱n da̱. \p \v 27 Ta a̱ ju̱ú quia̱hva cua̱há ña̱yivi ndíco̱ ja̱tá cua̱ha̱n na̱. Ta cua̱há na̱ji̱hí sácu ndiva̱ha na ta cáyuhú na̱ cua̱ha̱n na̱ ja̱tá jáchi̱ táhnda̱ ini na sa̱há. \v 28 Joo na̱ndicoto nihni Jesús nu̱ ná já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Na̱ji̱hí, na̱ ñuu Jerusalén, a̱ cuácu toho ndó sa̱há ye̱he̱. Sa̱ha̱ mé va ndó ta sa̱há ja̱hyi ndó viti ndítahan cuacu ndó. \v 29 Jáchi̱ va̱xi qui̱vi̱ já casáhá ña̱yivi cachi na já: “Ta̱hví na̱cuu na̱ji̱hí, na̱ co̱ó na̱cacu ja̱hyi. Ta ta̱hví na̱cuu na̱ co̱ó ja̱hyí chíchí”, cachi na jáchi̱ ndóho ndiva̱ha ini na. \v 30 Mé tiempo já casáhá ña̱yivi cachi na já: “Vá ná cu̱yu yúcu̱ ja̱ta̱ yo̱ já ná quiví”, cachi na. Ta cachi na xi̱hín java yúcu̱: “Chije̱hé ndó nde̱he̱”, já cachi na sa̱há ña̱ ndóho ndiva̱ha ini na. \v 31 Cande̱hé ndo̱ ndá quia̱hva jándoho na ini i̱ ta cúú u̱ tátu̱hun in yitó cuíi̱, dó tácú. Ta cája xíxi na xi̱hín i̱ joo xíxi chága̱ caja na xi̱hi̱n ndóhó jáchi̱ cúú ndó tátu̱hun in yitó íchí —na̱cachi Jesús xi̱hín na̱ cán. \p \v 32 Ta tá ñéhe na Jesús cua̱ha̱n cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱ já ñéhe ri na i̱vi̱ da̱ cúú da̱ quini cua̱ha̱n na̱ cata caa na da̱ já ná quivi da xi̱hi̱n á. \v 33 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na in nu̱ú naní lásá yiquí jíní ndi̱i cán na̱cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱. Ta na̱cata caa ri na i̱vi̱ da̱ quini cán va: in da xoo cuáha Jesús ta inga da xoo íti a. \v 34 Ta tá cáta caa na Jesús ndi̱ca crúxu̱ já na̱cachi a já: \p —Tátá Ndióxi̱ caja cáhnu ini ndó sa̱há ña̱ cája ña̱yivi yóho xi̱hín i̱. Jáchi̱ co̱ xíni̱ na̱ ndía̱ cája na —na̱cachi Jesús. \p Ta ndaja coo java soldado cán na̱casáhá da̱ sájíquí da̱ sa̱ha̱ jáhma̱ Jesús já quéa̱ ndá da̱ ná quee va̱ha ndiquehe da jáhma̱ á. \v 35 Ta ña̱yivi ndúu cán sánde̱hé na̱ nu̱ tácaa Jesús ndi̱ca crúxu̱ nani na̱ cúú jutixia na̱sacui̱ta na ndúu na sácu̱ ndaa ñahá cán já cáchí na̱ já: \p —Na̱jáca̱cu da java ga̱ ña̱yivi. Ta viti ná jáca̱cu da mé dá tá mé a̱ nda̱a̱ cúú dá Cristo, da̱ na̱ca̱xi Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi —cáchí na̱ sácu̱ ndaa ñahá na̱. \p \v 36 Ta jári java soldado sácu̱ ndaa da Jesús ndúu da. Ta na̱cayati da̱ cán nu̱ Jesús já na̱chiñee da vino, dó iyá yúhu̱ á ña̱ ná coho a do̱. \v 37 Ta já cáchí da̱ já cáyuhú da̱ nu̱ á: \p —Tá ta̱ mé a̱ nda̱a̱ cúún rey, da̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel chindeé mún já ná a̱ quívún —cáchí da̱. \p \v 38 Ta na̱chindaa na in tabla ndi̱ca crúxu̱ yati ji̱ni̱ Jesús ta nu̱ mé tabla cán na̱ca̱hyí na: “Da̱ yóho cúú rey nu̱ú na̱ Israel.” Ta mé ña̱ yóho na̱ca̱hyí na̱ ña̱ tu̱hun griego, ña̱ cáha̱n na̱ nación Grecia xi̱hín tu̱hun latín, ña̱ cáha̱n na̱ ñuu Roma xi̱hín tu̱hun hebrero, ña̱ cáha̱n na̱ Israel viti. \p \v 39 Ta in táhan da̱ quini tácaa ndi̱ca inga crúxu̱ yati jíi̱n á cán na̱casáhá da̱ cána̱há da̱ xi̱hi̱n á. Já cáchí da̱ já: \p —Tá mé a̱ nda̱a̱ cúún Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi chindeé mún já ná a̱ quívún. Ta chindeé nde̱he̱ já ná a̱ quíví nde̱ —cáchí da̱. \p \v 40 Joo inga táhan da̱ quini tácaa inga xoo jíi̱n a̱ cán na̱casáhá da̱ jána̱ni da da̱ cáha̱n xi̱hi̱n Jesús cán já na̱cachi da já xi̱hi̱n dá: \p —Á co̱ yíhví tohún Ndióxi̱. Jáchi̱ in cúú yo̱ ndóho iní yóho \v 41 joo mé Jesús yóho co̱ó toho cua̱chi na̱caja da. Ta mé cuití ví ndítahan ndoho iní ña̱ ná cha̱hví sa̱há cua̱chi na̱caja í —na̱cachi da̱ cán jána̱ni da inga da̱ tácaa cán. \p \v 42 Tá na̱ndihi já na̱cachi da já xi̱hi̱n Jesús: \p —Jesús, caja ndó ña̱ma̱ni̱ ndicu̱hu̱n ini ndó sa̱há i̱ tá ná casáhá ndó cacomí ndó cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi da xi̱hi̱n Jesús. \p \v 43 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n dá: \p —Mé a̱ nda̱a̱ ná ca̱ha̱n i̱ xu̱hu̱n ña̱ mé qui̱vi̱ víti cu̱hún coún xi̱hín i̱ indiví —na̱cachi a xi̱hi̱n dá. \s1 Tá na̱xi̱hi̱ Jesús \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Jn. 19:28-30) \p \v 44 Ta tátu̱hun ca̱xi̱vi̱ já na̱canaá níí cúú ñuyíví. Ta ja̱nda̱ ca̱a̱ u̱ni̱ sa̱hini já na̱casáhá na̱ndiye̱he̱ tucu. \v 45 Na̱naá nu̱ú ca̱ndii. Ta ja̱nda̱ já na̱nda̱tá java nda̱a̱ jáhma̱ ndeé ña̱ tácaa veñu̱hu cáhnu ñuu Jerusalén ña̱ sájí nuu nu̱ú yi̱í ndiva̱ha. \v 46 A̱nda̱ já na̱cayuhú cóhó Jesús já cáchí a̱ já: \p —Tátá Ndióxi̱, ndáha̱ mé ndó jándacoo i̱ ínima̱ i̱. \p Ta tá na̱cachi a ña̱ yóho já na̱xi̱hi̱ va. \p \v 47 Ta ndaja coo da̱ sáhndá chuun nu̱ú soldado cuéntá Roma cán tá na̱xini da tócó ndihi ña̱ na̱ya̱ha yóho já na̱casáhá cája cáhnu da Ndióxi̱ já na̱cachi da já: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí co̱ó toho cua̱chi da̱ yóho —na̱cachi da. \p \v 48 Ta tócó ndihi ña̱yivi na̱sa̱nduu cán, na̱ na̱xini nu̱ú na̱xi̱hi̱ Jesús ja̱ndá joho cáni na̱ yi̱ca ndícá na̱ sa̱há ña̱ táhnda̱ ini na sa̱ha̱ Jesús já cuanúhu̱ va na. \v 49 Joo tócó ndihi na̱ xíní táhan xi̱hi̱n Jesús na̱cando̱o na ndíta xícá na̱ sánde̱hé na̱. Ta tañu na̱ cán na̱sa̱nduu ri na̱ji̱hí táhan na̱ na̱quixi xi̱hi̱n á ja̱nda̱ estado Galilea cán. \s1 Tá na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús ini cáva̱ \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19:38-42) \p \v 50 Ta ndaja coo na̱sahi̱in in da̱ta̱a naní José, da̱ ñuu Arimatea ña̱ ndáca̱a̱n estado Judea cán. Ta cúú dá in ta̱a va̱ha, da̱ cája ña̱ nda̱a̱ cuití va. Ta cúú da in táhan na̱ cómí cuéntá sa̱há na̱ Israel. \v 51 Mé José yóho co̱ó na̱tahan ini da xi̱hín ña̱ na̱caja java ga̱ na̱ cán jáchi̱ ndáti da casa̱a̱ qui̱vi̱ cacomí Ndióxi̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi. \v 52 Ta na̱sa̱ha̱n da̱ ca̱ha̱n nda̱hví da̱ xi̱hi̱n Pilato ña̱ ná ndiquia̱hva da yiquí cu̱ñu Jesús nu̱ dá. \v 53 Ta chí na̱sa̱ha̱n Pilato ña̱ma̱ni̱ nu̱ dá chí na̱sa̱ha̱n da̱ na̱jánuu da yiquí cu̱ñu Jesús ndi̱ca crúxu̱ cán. Já na̱chitíví ñahá da̱ xi̱hi̱n jáhma̱ va̱ha ta já na̱chica̱a̱n ñahá da̱ ini in yávi̱ ndáca̱a̱n ndi̱ca cáva̱. Ta ni in túhún toho ndi̱i a̱ ñáha chíca̱a̱n na̱ ini mé cáva̱ cán. \v 54 Mé qui̱vi̱ cán na̱sacuu a qui̱vi̱ cája ndíví ña̱yivi ña̱ha vehe na jáchi̱ ja̱ chá cacuu a qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná sa̱há ña̱ cán quéa̱ ndíhi ini na jáxi̱nu̱ na̱ chuun cája na. \p \v 55 Ta na̱ji̱hí, na̱ na̱sa̱ndi̱co̱ ja̱ta̱ Jesús ja̱nda̱ tá na̱quixi a chí estado Galilea cán na̱sa̱ha̱n na̱ sánde̱hé na̱ ndi̱ca cáva̱ nu̱ú na̱jáque̱ta nuu na yiquí cu̱ñu Jesús cán. \v 56 Ta tá na̱sa̱a̱ na̱ vehe na já na̱caja ndíví na̱ perfume xi̱hín java ga̱ ña̱ha támi sáha̱n ña̱ ná jándicuchu na yiquí cu̱ñu Jesús. Ta inga qui̱ví ita̱a̱n na̱ndiquehe ndée̱ ná tá quia̱hva na̱sahnda Ndióxi̱ caja na ja̱nda̱ sa̱nahá. \c 24 \s1 Tá na̱nditacu tucu Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Ta tá sa̱ na̱ya̱ha qui̱vi̱ ndíquehe ndée̱ ná ta naha chá qui̱vi̱ domingo já na̱quee tucu na̱ji̱hí cán cua̱ha̱n na̱ nu̱ú na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús ini cáva̱ cán. Já ñéhe na perfume, dó na̱caja tia̱hva na cán. Ta ndáca táhan java ga̱ na̱ji̱hí xi̱hi̱n ná cua̱ha̱n na̱. \v 2 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na cán já na̱xini na ña̱ co̱ó ga̱ yu̱u̱ ndájí ndaa yuhú cáva̱ nu̱ú na̱sa̱ndaca̱a̱n yiquí cu̱ñu Jesús. \v 3 A̱nda̱ já na̱qui̱hvi na ini cáva̱ cán joo co̱ó ga̱ yiquí cu̱ñu Jesús na̱nditahan na. \v 4 Ta chí na̱yi̱hví na̱ ta co̱ xíni̱ na̱ ndía̱ caja na. Ta jo̱náá va na̱xini na ndíta i̱vi̱ da̱ta̱a yati jíi̱n ná. Ta a̱ ju̱ú quia̱hva ndató yéhe̱ jáhma̱ ndíxi da̱ cán. \v 5 Ta chí a̱ ju̱ú quia̱hva yíhví na̱ji̱hí já na̱candayi na ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ ji̱ni̱ ná nu̱ ñúhu̱. A̱nda̱ já na̱cachi da̱ta̱a cán já xi̱hi̱n ná: \p —Co̱ ndítahan toho ndinducú ndo̱ in da̱ tácú tañu nu̱ sánduu ndi̱i. \v 6 Co̱ó toho Jesús íin yóho jáchi̱ sa̱ na̱nditacu va. Xíní ñúhú ndicu̱hu̱n ini ndó ña̱ na̱cachi a xi̱hi̱n ndo̱ tá na̱sahi̱in a estado Galilea. \v 7 Mé á cúú á da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ nduu ña̱yivi ta sa̱ na̱cachi a xi̱hi̱n ndo̱ ña̱ ndiquia̱hva na mé á ndahá ña̱yivi quini. Ta na̱cachi a xi̱hi̱n ndó ña̱ cata caa na a̱ ndi̱ca crúxu̱ ta tá ná xi̱nu̱ u̱ni̱ qui̱ví já nditacu tucu a —na̱cachi da̱ta̱a cán. \p \v 8 A̱nda̱ já na̱ndicu̱hu̱n ini na̱ji̱hí cán ña̱ na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \v 9 Chí na̱quee na cua̱ha̱n na̱ já na̱ndicani ndihi na sa̱há ña̱ yóho nu̱ú na̱ u̱xu̱ in na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n Jesús xi̱hín nu̱ú java ga̱ na̱ ndúu cán viti. \v 10 Mé na̱ji̱hí cán, na̱ na̱sa̱ha̱n cáxi tu̱hun ña̱ yóho nu̱ú na̱ apóstol cán na̱sa̱cuu María, ñá ñuu Magdala xi̱hi̱n Juana xi̱hi̱n María, ñá cúú náná Jacobo xi̱hín java ga̱ na̱ji̱hí. \v 11 Joo na̱ apóstol, na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n Jesús cán na̱ca̱hán na̱ ña̱ cuéntó uun va que̱á. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ co̱ó na̱xeen na candúsa na ña̱ na̱cachi na̱ji̱hí cán xi̱hi̱n ná. \p \v 12 Joo ndaja coo na̱queta Pedro xínu da cua̱ha̱n da̱ sánde̱hé da̱ ini cáva̱ nu̱ú na̱chica̱a̱n na̱ yiquí cu̱ñu Jesús cán. Na̱xini da jáhma̱ va̱ha ña̱ na̱sativí a̱ cán joo co̱ó toho yiquí cu̱ñu a. Ta chí na̱catóntó da̱ na̱quee da cuanúhu̱ dá vehe da. \s1 Cátáhan Jesús cua̱ha̱n xi̱hín i̱vi̱ na̱ cua̱ha̱n chí ñuu Emaús \r (Mr. 16:12-13) \p \v 13 Ta mé qui̱vi̱ já i̱vi̱ táhan na̱ cúú cuéntá Jesús na̱quee na cua̱ha̱n na̱ in ñuu naní Emaús. Mé ñuu cán ñéhe táhan tátu̱hun u̱xu̱ in kilometro xi̱hín ñuu Jerusalén. \v 14 Ta ndítúhún na̱ cán cása̱ha̱n na̱ sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ na̱cuu ñuu Jerusalén cán. \v 15 Ta nani ndítúhún na̱ cása̱ha̱n na̱ já na̱cayati Jesús nu̱ ná já na̱casáhá xíca mé á xi̱hi̱n ná cua̱ha̱n na̱. \v 16 Ta va̱tí sánde̱hé na̱ cán nu̱ Jesús joo co̱ó na̱cuu ndicuni na mé á. \v 17 A̱nda̱ já na̱nda̱ca̱ tu̱hún Jesús na̱ cán já na̱cachi a já: \p —Ndía̱ ndítúhún ndó cása̱ha̱n ndo̱. Ta ndava̱ha cácuéha̱ ini ndó cása̱ha̱n ndo̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 18 Já in táhan na̱ cán, da̱ naní Cleofas na̱nducú ñehe da tu̱hun nu̱ á já na̱cachi da já: \p —Níí cúú va na̱ndicui̱ta nuu tu̱hun sa̱há ña̱ na̱cuu ñuu Jerusalén tañu qui̱vi̱ yóho. In túhún yóhó tañu na̱ ndúu cán cúú da̱ co̱ xíni̱ ña̱ na̱ya̱ha —na̱cachi da. \p \v 19 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndía̱ na̱cuu, va̱ha. \p Já na̱cachi na̱ cán já xi̱hi̱n á: \p —Na̱quixi in da̱ naní Jesús chí ñuu Nazaret ta na̱sacuu da in profeta cáhnu ndiva̱ha jáchi̱ cua̱há ndiva̱ha ña̱ náhnu na̱ca̱ha̱n da̱. Ta cua̱há ndiva̱ha ña̱ náhnu na̱caja da nu̱ Ndióxi̱ xi̱hín nu̱ú ña̱yivi. \v 20 Joo na̱ sa̱cua̱ha̱ nu̱ú ju̱tu̱ xi̱hín na̱ jutixia ñuu nde̱ na̱tiin na mé Jesús ta já na̱ndiquia̱hva na da̱ ña̱ ná cahní na̱ da̱ ta já na̱cata caa na da̱ ndi̱ca crúxu̱. \v 21 Joo mé nde̱ na̱ca̱hán nde̱ ña̱ mé Jesús cán cacuu da da̱ ndáti nde̱ chindeé da̱ nde̱he̱, na̱ Israel yóho já ná a̱ cája xíxi ga̱ na̱ ñuu Roma xi̱hín nde̱, na̱ca̱hán nde̱. Joo na̱ndihi va viti jáchi̱ sa̱ na̱ya̱ha u̱ni̱ qui̱vi̱ na̱xi̱hi̱ da̱ cán. \v 22 Va̱tí na̱que̱ta java na̱ji̱hí tañu nde̱ yóho na̱jáyi̱hví na̱ nde̱he̱ jáchi̱ naha chá na̱sa̱ha̱n na̱ nu̱ú na̱ndu̱xu̱ Jesús cán. \v 23 Ta cáchí na̱ ña̱ co̱ó ga̱ yiquí cu̱ñu Jesús ndáca̱a̱n cán. Sa̱há ña̱ cán quéa̱ na̱xi̱nu̱ na̱ nu̱ú na̱sanduu nde̱ ta na̱ndicani na nu̱ú nde̱ ña̱ na̱canáha̱ java táto̱ Ndióxi̱ nu̱ ná ta na̱cachi na ña̱ tácú va Jesús. \v 24 Ta java táhan da̱ xíca tuun xi̱hín nde̱ cán na̱sa̱ha̱n da̱ sánde̱hé da̱ ini cáva̱ cán ta chí já ndusa cáa tá quia̱hva cáchí na̱ji̱hí. Ta co̱ mé Jesús na̱xini na —na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n Jesús. \p \v 25 A̱nda̱ já na̱cachi Jesús já xi̱hín na̱ cán: \p —Ña̱yivi tóntó ndiva̱ha cúú ndó. Jáchi̱ yáncá ndiva̱ha já xínu̱ ini ndó candúsa ndó ña̱ nda̱a̱ ña̱ na̱ca̱ha̱n na̱ profeta sa̱nahá. \v 26 Á co̱ cánda̱a̱ ini ndó ña̱ jihna ñúhú na̱nditahan nu̱ú da̱ cúú Cristo ndoho ini da ta tá sa̱ na̱ndihi já ndiñehe jícó Ndióxi̱ da̱ já ndacojo da chuun cacomí da̱ cuéntá sa̱há ña̱yivi —na̱cachi Jesús. \p \v 27 A̱nda̱ já na̱casáhá ndícani a nu̱ ná ña̱ na̱ca̱hyi̱ nu̱ú tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ cáha̱n sa̱ha̱ tócó ndihi ña̱ ndítahan ndoho da̱ cúú Cristo. Na̱casáhá ndícani a ja̱nda̱ libro na̱ca̱hyí Moisés sa̱nahá ja̱nda̱ quia̱hva na̱xi̱nu̱ a̱ nu̱ tócó ndihi libro ña̱ na̱ca̱hyí na̱ profeta sa̱nahá. \p \v 28 Ta tá na̱xi̱nu̱ co̱o na ñuu nu̱ú cua̱ha̱n na̱ cán já na̱caja Jesús tátu̱hun yáha saa cua̱ha̱n. \v 29 Joo mé na̱ cán na̱caja ndúsa̱ ná xi̱hi̱n á ña̱ ná coo tóo a xi̱hi̱n ná. Já na̱cachi na já xi̱hi̱n á: \p —Yóho cando̱o ndó coo tóo ndó jáchi̱ sa̱ na̱hini cuíí va ta ja̱ chá cuaá —na̱cachi na xi̱hi̱n á. \p A̱nda̱ já na̱qui̱hvi Jesús ini vehe ña̱ cando̱o a xi̱hi̱n ná. \v 30 Ta tá na̱saco̱o a nu̱ mesa xi̱hi̱n ná já na̱tiin a in pan já na̱ndiquia̱hva ndixa̱hvi nu̱ Ndióxi̱ sa̱há. Ta na̱sahnda java ña̱ já na̱sa̱ha̱n ña̱ nu̱ ná. \v 31 Ta chí i̱vi̱ la̱á na̱nu̱na̱ xíní túni̱ ná ta já na̱ndicuni na mé á ña̱ cúú á Jesús. Joo i̱vi̱ la̱á na̱jándiñúhú a̱ mé á nu̱ ná. \v 32 A̱nda̱ já na̱cachi xi̱hín táhan na já: \p —Íchi̱ quéa̱ cáji̱i̱ ndiva̱ha iní tá na̱ndicani Jesús tu̱hun Ndióxi̱ nu̱ yo̱ tá va̱xí íchi̱ xi̱hi̱n á —na̱cachi xi̱hi̱n táhan na̱ cán. \p \v 33 Chí i̱vi̱ la̱á na̱quehe tucu na íchi̱ ña̱ ndicó co̱o tucu na ñuu Jerusalén. Tá na̱xi̱nu̱ na̱ cán na̱ndiñe̱he̱ ná ña̱ ndítútú ndíhu̱xu̱ in táhan na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n Jesús cán ndúu na xi̱hín java ga̱ na̱ ndúu cán. \v 34 A̱nda̱ já na̱cachi na̱ cán xi̱hi̱n ndíví na̱ yóho: \p —Mé a̱ nda̱a̱ táhyí na̱nditacu tucu Jesús, xitoho í. Ta na̱xini Simón mé á —na̱cachi na. \p \v 35 A̱nda̱ já na̱casáhá ndíví na̱ cán ndícani na ña̱ na̱sandaca táhan na xi̱hi̱n Jesús na̱sa̱ha̱n na̱. Ta na̱ndicani na ña̱ na̱ndicuni na mé á nani na̱sahnda java mé á pan ña̱ cuxu na. \s1 Náha̱ Jesús mé á nu̱ú na̱ na̱xi̱ca tuun xi̱hi̱n á \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Jn. 20:19-23) \p \v 36 Ta nani ndítúhún yi̱i̱ ná ndúu na já na̱xi̱nu̱ co̱o Jesús na̱nda̱ca̱ ndichi a ma̱hñú na̱ cán já na̱ca̱ha̱n Ndióxi̱ á xi̱hi̱n ná já na̱cachi a já: \p —Ná caja Ndióxi̱ ña̱ ná coo va̱ha ini ndó. \p \v 37 Joo na̱yi̱hví na̱ cán ta na̱ca̱hán na̱ ña̱ cúú á in ínima̱ ndi̱i va. \v 38 Joo já na̱cachi Jesús já: \p —Ndá cuéntá quéa̱ yíhví ndo̱. Ta ndá cuéntá quéa̱ co̱ cándúsa ndó ña̱ cúú ye̱he̱ Jesús. \v 39 Cande̱hé ndó ndahá i̱ ta cande̱hé ndó sa̱há i̱. Sa̱ mé ye̱he̱ cúú vi̱. Cani ndaa ndáha̱ ndó ye̱he̱ ta cande̱hé va̱ha ndó ye̱he̱. Jáchi̱ in ínima̱ ndi̱i co̱ó toho yiquí cu̱ñu a tá quia̱hva sánde̱hé ndó ña̱ íin yiquí cu̱ñu ye̱he̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 40 Ta nani cáha̱n Jesús xi̱hi̱n ná já na̱casáhá náha̱ ndáha̱ á xi̱hi̱n sa̱há nu̱ ná. \v 41 Joo cáma̱ní yií candúsa na̱ cán ña̱ cúú mé á Jesús jáchi̱ na̱catóntó na̱ ta cáji̱i̱ ndiva̱ha ini na ña̱ cán quéa̱ na̱cachi tucu Jesús já xi̱hi̱n ná: \p —Ndá ña̱ha íin nu̱ ndó ná cuxu u̱ —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \p \v 42 A̱nda̱ já na̱sa̱ha̱n na̱ in túhu̱n ti̱yacá na̱yata nu̱ á xi̱hi̱n in ñi̱má ñu̱ñu̱ nu̱ á. \v 43 Já na̱tiin a ña̱ ndáha̱ ná já na̱xixi a ña̱ nani sánde̱hé na̱ a̱. \v 44 Tá na̱ndihi já na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Sa̱ na̱ya̱ha tá íin na̱cachi i̱ xi̱hi̱n ndó jihna. Sa̱ na̱xi̱nu̱ co̱o tá íin na̱ca̱hyí Moisés xi̱hín na̱ profeta sa̱nahá sa̱há ña̱ ndítahan ndoho i̱. Ta jári David tá na̱ca̱hyí da̱ libro Salmos já na̱ca̱ha̱n ri da̱ cán va sa̱há ña̱ ndoho i̱ —na̱cachi a xi̱hi̱n ná. \p \v 45 A̱nda̱ já na̱caja Jesús ña̱ ná ndinu̱na̱ xíní túni̱ ná já ná canda̱a̱ ini na ña̱ cúni̱ cachi tu̱hun Ndióxi̱ cán. \v 46 Ta na̱cachi a já xi̱hi̱n ná: \p —Ja̱nda̱ sa̱nahá na̱ca̱hyi̱ ña̱ ndítahan quivi ye̱he̱, da̱ cúú Cristo, da̱ na̱chindahá Ndióxi̱ cacomí cuéntá sa̱há ña̱yivi. Joo na̱ca̱hyi̱ ri ña̱ ndítahan nditacu tucu u̱ qui̱ví u̱ni̱. \v 47 Ña̱ cán quéa̱ ndítahan nu̱ú ña̱yivi caca nuu na ca̱ha̱n na̱ tu̱hun va̱ha sa̱há i̱ níí cúú ñuyíví já ná ndicó co̱o ini ña̱yivi ta jándacoo na cua̱chi cája na. A̱nda̱ já caja cáhnu ini Ndióxi̱ sa̱há ndihi cua̱chi na. Ta ja̱nda̱ ñuu Jerusalén xíní ñúhú ña̱yivi casáhá na̱ ca̱ha̱n na̱ tu̱hun va̱ha sa̱há i̱ ta já cu̱hu̱n na̱ ja̱nda̱ ndijáá ñuyíví. \v 48 Ta ndóhó cúú na̱ na̱xini ndaja cáa ña̱ na̱ndoho i̱ ña̱ cán quéa̱ ndítahan nu̱ ndó cu̱hu̱n ndó ca̱xi tu̱hun ndó tócó ndihi ña̱ yóho nu̱ú ña̱yivi. \v 49 Cuni jo̱ho va̱ha ndó jáchi̱ chindahá i̱ ínima̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ já ná cañuhu a ini in in ndó. Jáchi̱ quia̱hva já na̱cachi Ndióxi̱, tátá i̱ tá na̱sa̱ha̱n tu̱hun a nu̱ ndo̱. Joo ndítahan canduu ndihi ndó ñuu Jerusalén yóho ja̱nda̱ quia̱hva ná ndicutú nda̱a̱ ínima̱ ndo̱ xi̱hi̱n ndée̱ Ndióxi̱ ña̱ quixi indiví —na̱cachi Jesús xi̱hi̱n ná. \s1 Tá na̱ndaa Jesús cua̱ha̱n indiví \r (Mr. 16:19-20) \p \v 50 A̱nda̱ já ndáca Jesús na̱ cán na̱sa̱ha̱n na̱ xi̱hi̱n á yuhú ñuu Betania. Ta na̱ndiñehe a ndáha̱ á já na̱caja yi̱i̱ á na̱. \v 51 Ta tá cája yi̱i̱ á na̱ já na̱tavá xóo a mé á já na̱ndaa cua̱ha̱n indiví. \v 52 Tá na̱ndihi na̱caja cáhnu na̱ cán Jesús já cávatá ndiva̱ha na na̱ndicó co̱o na ñuu Jerusalén. \v 53 Ta níí tiempo na̱sa̱nduu tuun na veñu̱hu cáhnu cája cáhnu na Ndióxi̱. Já ná coo.