\id ACT \h Utusan dong pung Carita \toc1 Tuhan Yesus pung utusan dong pung Carita Yohanis \toc2 Utusan dong pung Carita \toc3 Kis \mt2 Tuhan Yesus pung utusan dong pung \mt1 Carita \c 1 \s1 Tuhan Allah janji mau kirim datang Dia pung Roh yang Barisi \p \v 1-3 Pak Teofilus\f + \fr 1:1-3 \ft Nama \ft \+it Teofilus\+it* dalam bahasa Yunani pung arti ‘orang yang sayang sang Tuhan’. Ini, Lukas pung buku kadua yang dia tulis kasi sang Teofilus. Lia ju \+it Lukas\+it* 1:1-4.\f* yang bae. Salam dari beta, Lukas. \p Di beta pung buku yang dolu, beta su tulis memang samua-samua soꞌal Tuhan Yesus pung idop. Andia, samua yang Dia su bekin, deng samua yang Dia su ajar dari dia pung mula-mula. Bilang, Dia pili ame Dia pung utusan dong. Biar orang su bekin susa deng bekin mati sang Dia, ma Tuhan Allah kasi idop kambali. Waktu Dia su idop kambali, ju Dia kasi tunju Dia pung diri sang Dia pung utusan dong. Dong dapa lia sang Dia ulang kali sampe ampa pulu hari, ko dong tau memang bilang, Dia su idop batúl-batúl. Dia ju kasi tau sang dong bilang, Tuhan Allah tu, sama ke Raja yang pegang parenta. Dia ju utus sang dong pake Tuhan Allah pung Roh yang Barisi pung kuasa. Sampe-sampe Tuhan Yesus nae kambali pi sorga. \p Itu samua tu, yang beta parná tulis. \p \v 4-5 Satu kali, Yesus ada bakumpul deng Dia pung utusan dong di gunung Saitun. Dia kasi parenta sang dong bilang, \q1 “Inga! Dolu Yohanis sarani orang pake aer sa, ma sakarang bosong musti tunggu barapa hari lai, te Tuhan mau bekin lebe hebat kasi bosong, tagal Dia mau kasi Dia pung Roh yang Barisi sang bosong. Jadi bosong jang jalan kasi tenga ini kota Yerusalem dolu. Ma bosong tunggu di sini sampe Beta pung Bapa kasi Dia pung Roh sang bosong, sama ke Dia su parná janji tu. Deng Beta ju su kasi tau sang bosong bagitu.”\x + \xo 1:4-5 \xt Lukas 24:49; Mateos 3:11; Markus 1:8; Lukas 3:16; Yohanis 1:33\x* \s1 Tuhan Yesus taꞌangka nae pi sorga \p \v 6 Waktu Yesus ada bakumpul deng Dia pung utusan dong, ju dong tanya sang Dia bilang, “Bapa! Botong mau tanya bagini: Bapa tantu inga dolu-dolu waktu negara Israꞌel parenta dia pung diri. Naa. Sakarang Bapa su mau kasi bebas sang kotong dari orang laen pung parenta, ko, kotong musti tunggu waktu yang laen?” \p \v 7 Ais Yesus manyao bilang, “Bosong sonde usa cari tau dia pung waktu. Cuma Beta pung Bapa sa yang ada hak ator dia pung waktu. \v 8 Ma nanti kalo Tuhan Allah pung Roh yang Barisi su datang maso sang bosong, baru bosong dapa kuasa. Ais bosong musti pi kasi tau samua orang soꞌal Beta. Kasi tau orang-orang di kota Yerusalem, deng di samua kampong di propinsi Yudea deng propinsi Samaria, tarús sampe di ini dunya pung huk-huk.”\x + \xo 1:8 \xt Mateos 28:19; Markus 16:15; Lukas 24:47-48\x* \v 9 Omong abis bagitu, ju Yesus taꞌangka nae pi langit di dong pung muka. Dia taꞌangka sampe awan tutu ame sang Dia, ais dong sonde dapa lia sang Dia lai.\x + \xo 1:9 \xt Markus 16:19; Lukas 24:50-51\x* \p \v 10 Waktu dong masi lia pi langit, takuju sa ada dua orang su badiri di dong pung sablá, deng pake pakean puti barisi. \v 11 Itu dua orang omong bilang, “We! Orang Galilea dong! Akurang ko bosong masi tanganga bodo lia pi langit? Tadi bosong su lia deng bosong pung mata biji sandiri Yesus taꞌangka nae pi langit sampe awan tutu ame sang Dia. Bosong lia Dia nae karmana, nanti Dia ju turun kambali bagitu.” \s1 Dong cari orang laen ko ganti sang Yudas \p \v 12 Ais itu, ju Yesus pung utusan dong turun dari gunung Saitun kambali pi kota Yerusalem. Itu gunung pung jao dari kota kira-kira ada satu kilo.\f + \fr 1:12 \ft Itu waktu, guru agama Yahudi dong bekin atoran bilang, pas deng hari barenti karjá, orang Yahudi dong sonde bole jalan jao. Dong ator ko orang jang jalan lebe jao dari dua kilo (pi-pulang). Tulisan bahasa Yunani di ini ayat tulis bilang, ini gunung pung jao dari Yerusalem sama deng “hari barenti karjá pung jalan.” Jadi deng bagitu kotong tau bilang, itu gunung ada satu kilo dari kota.\f* \p \v 13 Sampe di kota, ju dong maso pi dalam satu ruma yang dong pake manumpang. Ais dong nae pi kamar atas. Itu utusan dong pung nama, andia: \q2 Petrus, \q2 Yohanis, \q2 Yakobis, \q2 Anderias, \q2 Filipus, \q2 Tomas, \q2 Bartolomeos, \q2 Mateos, \q2 Yakobis (Alpius pung ana), \q2 Simon (anggota partei Selot),\f + \fr 1:13 \ft Kata ‘Selot’ deng kata ‘Patriot’ pung arti bilang, Simon ni jadi anggota partei politik pro-mardeka. Dong mau usir buang pamarenta Roma dari orang Israꞌel pung tana aer.\f* \q2 deng Yudas (Yakobis pung ana).\x + \xo 1:13 \xt Mateos 10:2-4; Markus 3:16-19; Lukas 6:14-16\x* \p \v 14 Dong samua biasa bakumpul ko sambayang deng satu hati. Dong ju sambayang sama-sama deng Yesus pung mama Maria, barapa parampuan laen, deng Yesus pung adi-adi dong. \p \v 15 Ais satu kali, ju dong bakumpul lai, kira-kira ada saratus dua pulu orang. Tarús Petrus bangun badiri ko omong bilang, \v 16 “Mama-bapa deng sodara dong samua! Tantu bosong masi inga sang Yudas, yang dolu bawa dia pung rombongan ko pi tangkap ame sang Yesus. Samua yang kaná deng Yudas tu, memang su musti bagitu. Te dolu-dolu Tuhan Allah pung Roh su pake sang raja Daud ko tulis soꞌal Yudas bagitu. \v 17 Dia tu, dolu kotong pung orang. Dia ju iko karjá deng kotong.” \p \v 18 (Ma waktu Yudas su jual abis sang Yesus, ju dia ame itu doi kotor ko pi béli ame tana sapotong. Ais, itu tana jadi dia pung tampa mati, te dia jato matono di situ sampe dia pung parú tabalá, deng dia pung tali parú dong matlolo kaluar. \v 19 Ais ju orang dong mulai bacarita dari mulu pi mulu sampe samua orang yang tenga di kota Yerusalem su dengar soꞌal Yudas pung mati tu. Andia ko dong kasi nama itu tana pake dong pung bahasa Aram bilang, \it ‘Hakeldama’\it*, deng dia pung arti tu ‘Tana Dara’.)\x + \xo 1:19 \xt Mateos 27:3-8\x* \p \v 20 Petrus omong tarús lai bilang, “Dolu-dolu raja Daud su tulis memang bagitu dalam buku Lagu Puji dong. Dia ada tulis bilang, \q1 ‘Biar ko dia pung tampa tenga tu, jadi sunyi; \q2 sonde bole ada orang yang tenga lai di situ.’ \p Ais dia ju tulis lai bilang, \q1 ‘Biar dia pung tugas tu, dong kasi pi orang laen sa.’\x + \xo 1:20 \xt Lagu Puji dong 69:25, 109:8\x* \p \v 21-22 Jadi kotong musti cari orang ko ganti sang Yudas. Kotong parlú satu orang yang su lama iko sama-sama deng kotong. Dia tu, musti orang yang iko deka-deka deng Tuhan Yesus pi mana-mana, mulai dari Yohanis sarani sang Yesus. Dia ju musti lia sandiri deng dia pung mata biji bilang, Tuhan Yesus su idop kambali dari Dia pung mati, sampe Dia pung nae kambali pi sorga.”\x + \xo 1:21-22 \xt Mateos 3:16; Markus 1:9, 16:19; Lukas 3:21, 24:51\x* \p \v 23 Waktu Petrus omong abis bagitu, ais orang yang iko bakumpul di situ kasi maso dua nama. Satu orang pung nama Matias, deng yang satu lai, nama Yusuf, (yang dong biasa pange Barsabas; dia pung nama satu lai, andia Yustus). \v 24-25 Ais dong sambayang bilang, “Bapa di sorga! Bapa tau batúl samua orang pung isi hati. Yudas su jato mati kasi tenga dia pung karjá. Jadi Bapa kasi tunju sang botong dari dua orang ni, sapa yang Bapa pili ganti sang Yudas, ko botong mau angka dia jadi Tuhan Yesus pung utusan.” \v 26 Ais dong buang lot pake itu dua orang pung nama. Ju itu lot jato kaná sang Matias. Andia ko dong angka sang dia, jadi utusan sama-sama deng dong sablás orang tu. \c 2 \s1 Orang dong takaná Tuhan Allah pung Roh \p \v 1-2 Pas deng orang Yahudi dong pung hari bae yang dong subu bilang, ‘Hari Pentakosta’,\f + \fr 2:1-2 \ft Orang Yahudi itong hari bae Pentakosta, mulai dari hari bae Paska, tamba tuju minggu. Deng bagitu kotong tau bilang, Tuhan Yesus pung mati tu, su lima pulu hari.\f* samua orang yang iko sang Tuhan Yesus ada bakumpul di satu ruma.\x + \xo 2:1-2 \xt Kapala Agama dong pung Atoran 23:15-21; Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 16:9-11\x* Takuju sa, dong dengar ada bunyi datang dari langit sama ke angin tofan. Itu bunyi talalu bésar, sampe orang dong di situ sonde bisa dapa dengar orang laen pung suara lai. \v 3 Ais ju dong dapa lia ke ada api manyala tabagi-bagi pi atas dong satu-satu. \v 4 Ju dong samua takaná Tuhan Allah pung Roh. Ais dong mulai baꞌomong pake orang laen dong pung bahasa macam-macam, iko apa yang Roh kasi sang dong ko omong. \p \v 5 Itu waktu, ada banya orang Yahudi dari macam-macam negrí di anteru dunya datang bakumpul di Yerusalem. Dong pung hati rindu iko sang Tuhan Allah. \v 6 Waktu dong dapa dengar itu bunyi, ju dong datang makarubu di itu tampa. Deng dong satu-satu dapa dengar dia pung bahasa sandiri dari Tuhan Yesus pung orang dong pung mulu. Andia ko dong taheran-heran. \v 7 Dong samua tanganga, ju dong omong bilang, “Ini orang yang baꞌomong dong ni, dong samua orang Galilea, wuang? \v 8 Ma karmana ko kotong dengar dong bisa omong pake kotong satu-satu pung bahasa negrí sandiri? \v 9 Kotong ni, datang dari propinsi Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Yudea, Kapadokia, Pontus, Asia, \v 10-11 Frigia, Pamfilia, Masir, dari Libya deka deng kota Kirene; ada ju kotong saparu yang datang dari kota Roma; ada lai yang datang dari pulo Kreta, deng dari tana Arab. Kotong saparu orang Yahudi, deng ada orang dari suku-bangsa laen yang su maso agama Yahudi ju. Ma kotong samua dapa dengar ini orang dong omong pake kotong pung bahasa satu-satu, soꞌal hal-hal yang luar biasa, yang Tuhan Allah su bekin. Awii! Kotong heran mau mati na!” \p \v 12 Dong samua tanganga, ko dong batanya satu deng satu bilang, “Karmana ko bisa jadi bagitu, é? Dia pung arti apa tu?” \p \v 13 Ma ada orang laen yang olok-olok sang dong. Itu orang dong bilang, “Weh! Jang toe sang dong! Te dong tu, ada mabok barát na!” \s1 Petrus angka omong di orang banya \p \v 14 Di situ ada Petrus deng Tuhan Yesus pung sablás utusan laen dong. Ais dia maju pi muka ko angka omong kasi itu orang banya dong yang ada makarubu di situ. Dia omong kuat-kuat bilang, “Bapa-bapa, mama-mama, deng sodara-sodara dong samua! Bosong yang orang Yahudi, deng bosong yang datang tenga di ini kota Yerusalem! Pasang talinga bae-bae ko dengar beta pung omong ni, te ada hal pantíng yang beta mau kasi tau sang bosong samua. \v 15 Bosong jang kira ini orang dong ada mabo. Sonde mungkin bagitu! Inga, te sonde ada orang yang minum mabo papagi hari. Apalai sakarang baru jam sambilan! \v 16 Bosong dengar ini orang dong baꞌomong pake bosong satu-satu pung bahasa. Yang batúl bagini: itu waktu, Tuhan Allah su kasi tau memang ini hal pake Dia pung jubir Yoel bilang: \q1 \v 17 ‘Tuhan Allah omong bilang, “Nanti kalo hari-hari su mau abis, \q2 Beta mau poꞌa kasi Beta pung Roh pi samua orang. \q1 Bosong pung ana nyong dong, deng bosong pung ana nona dong, \q2 nanti Beta pake jadi Beta pung jubir. \q1 Bosong pung ana muda dong, \q2 nanti dapa lia apa yang Beta mau kasi tunju sang dong. \q1 Deng bosong pung orang tua dong, \q2 nanti dapa mimpi apa yang Beta mau kasi lia sang dong. \q1 \v 18 Pas di waktu hari-hari yang su mau abis tu, \q2 Beta kasi Beta pung Roh pi Beta pung tukang suru-suru dong. \q3 Beta kasi pi di laki-laki dong, \q3 deng Beta ju kasi pi di parampuan dong. \q2 Nanti dong omong apa yang Beta kasi tau sang dong. \q1 \v 19-21 Nanti Tuhan pung Hari sampe. Itu Hari balóm datang, \q2 ma Beta bekin lebe dolo tanda-tanda heran di langit di atas. \q3 Tanda heran ke matahari jadi galáp; \q3 deng bulan ju jadi mera sama ke dara. \q2 Beta ju mau bekin hal-hal luar biasa di bumi di bawa. \q3 Itu hal dong, tingka ke dara, api, deng asap kabuak-kabuak nae pi atas. \q1 Nanti sampe Tuhan pung hari-hari yang luar biasa tu, orang yang batarea minta tolong sang Tuhan Allah, \q2 dong tu yang dapa salamat.’ ”\x + \xo 2:19-21 \xt Yoel 2:28-32\x* \p Itu tu, yang dolu Yoel su tulis. \p \v 22 Naa! Sodara-sodara orang Israꞌel dong! Bosong pasang talinga ko dengar apa yang beta mau omong sakarang. Tuhan Allah su tunju ame sang Yesus, orang Nasaret tu. Botong su tau bilang, itu batúl, tagal botong su lia sandiri Tuhan Allah pake Yesus ko bekin tanda-tanda heran deng hal-hal luar biasa. Bosong ju su tau ini hal, tagal Yesus su bekin itu tanda heran dong di bosong pung teng-tenga. \v 23 Ma bosong bunu bekin mati sang Dia, andia bosong pi buju orang jahat ko dong paku sang Dia di kayu palang. Padahal Tuhan Allah su tau itu samua dari dolu-dolu, yang memang pas deng Dia pung rancana.\x + \xo 2:23 \xt Mateos 27:35; Markus 15:24; Lukas 23:33; Yohanis 19:18\x* \v 24 Memang bosong bekin bagitu sampe Dia su mati batúl. Ma Tuhan Allah sonde mau ko Yesus mati tarús. Andia ko Tuhan buka kasi lapás sang Dia dari mati pung kuasa, deng kasi idop kambali sang Dia. Te mati pung kuasa sonde bisa ontong sang Dia na.\x + \xo 2:24 \xt Mateos 28:5-6; Markus 16:6; Lukas 24:5\x* \p \v 25 Dolu-dolu raja Daud su tulis memang soꞌal Yesus tu, bagini: \q1 ‘Beta tau Tuhan salalu ada sama-sama deng beta. \q2 Andia ko sonde ada satu apa ju yang bisa kasi jato sang beta, \q3 tagal Tuhan Allah salalu ada di beta pung sablá. \q1 \v 26 Andia ko beta pung dalam hati sanáng; \q2 ju beta puji-puji tarús sang Dia, \q3 deng beta tanáng-tanáng tunggu sang Tuhan sa. \q1 \v 27 Te Dia sonde kasi biar beta pung roh tenga tarús di orang mati dong pung tampa. \q2 Deng Tuhan sonde kasi biar Dia pung Orang Barisi pung mayat jadi busuk dalam kubur. \q1 \v 28 Tuhan su kasi tunju sang beta jalan idop yang batúl. \q2 Andia ko beta pung hati sanáng mau mati, \q3 ko Tuhan ada sama-sama deng beta na.’\x + \xo 2:28 \xt Lagu Puji dong 16:8-11\x* \p Itu tu yang dolu raja Daud su tulis. \p \v 29 Naa, sodara dong samua! Sakarang kasi isin sang beta dolo, ko beta omong taráng-taráng deng bosong soꞌal kotong pung baꞌi Daud. Dia omong bagitu, ma dia sonde tunju dia pung badan sandiri. Tagal dia su mati, deng su kubur sang dia. Dia pung kubur masi ada di kotong pung teng-tenga sampe ini hari. \v 30 Raja Daud tu, jadi Tuhan Allah pung jubir satu. Deng dia tau bilang, Tuhan su janji pake sumpa bilang, Daud pung turunan satu nanti pegang parenta, andia itu Orang yang Tuhan su tunju memang dari dolu.\x + \xo 2:30 \xt Lagu Puji dong 132:11; 2 Samuel 7:12-13\x* \v 31 Itu waktu, Daud lia jao pi muka. Deng dia kasi tau lebe dolo soꞌal itu Orang yang Tuhan su tunju memang. Nanti itu Orang mati, ma Dia ju idop kambali. Ais Daud ju bilang itu Orang sonde tenga tarús di orang mati dong pung tampa, deng dia pung mayat sonde jadi busuk. \p \v 32 Itu Orang yang Daud su bilang-bilang tu, andia Yesus! Tuhan Allah su kasi idop kambali sang Dia dari Dia pung mati. Ais ko botong samua ni su lia Dia pung idop kambali deng botong pung mata biji sandiri na! \v 33 Deng sakarang ni, Tuhan Allah su angka sang Yesus ko pegang pangkat yang paling tinggi. Ais Dia ada dudu di Tuhan pung sablá kanan di tampa yang Tuhan su sadia memang. Deng Dia pung Bapa su kasi sang Dia, Bapa pung Roh yang Barisi tu, parsís ke Tuhan su janji memang dari dolu. Te Dia janji mau kasi Dia pung Roh Barisi tu, kasi sang kotong ju. Jadi, yang bosong ada dengar deng bosong ada lia sakarang ni, andia Tuhan ada kasi Dia pung Roh. \v 34 Daud sandiri sonde nae pi sorga, ma dia tulis bilang, \q1 ‘Tuhan Allah ada omong deng beta pung Bos bilang, \q2 “Dudu di Beta pung sablá kanan di tampa yang Beta su sadia memang, \q3 \v 35 sampe Beta bekin Lu pung musu dong taꞌalok sang Lu.’ ”\x + \xo 2:35 \xt Lagu Puji dong 110:1\x* \p \v 36 Andia ko samua orang Israꞌel musti tau batúl-batúl soꞌal itu Yesus yang bosong su paku bekin mati di kayu palang. Dia tu, Kristus yang Tuhan Allah su pili memang dari dolu. Deng Dia yang hak parenta sang kotong ju!” \p \v 37 Dengar bagitu, ju orang dong pung hati tatusuk memang. Ju dong tanya sang Petrus deng utusan laen dong bilang, “Bu dong! Ais botong musti bekin apa lai?” \p \v 38 Ju Petrus manyao bilang, “Bosong satu-satu musti kasi tenga bosong pung dosa-dosa dong deng bosong pung sala-sala dong samua, ko iko kambali sang Tuhan. Ais itu, bosong musti minta ko dapa sarani, ko jadi tanda bilang, bosong su bale iko Yesus Kristus pung Jalan Idop. Itu ju jadi tanda bilang, Tuhan su hapus buang bosong pung sala-sala dong. Ais bosong ju dapa Tuhan Allah pung Roh yang Barisi. \p \v 39 Te Tuhan Allah su janji memang itu hal kasi sang samua orang yang maso jadi Dia pung orang. Deng bagitu, Dia pung janji tu, kasi sang bosong deng bosong pung turunan. Dia ju janji kasi orang laen dong.” \p \v 40 Petrus masi omong panjang lebar sang dong bagitu ko kasi tau sang dong bilang, “Sakarang banya orang su serong dari jalan idop yang batúl. Andia ko bosong musti ati-ati, ko bosong jang iko orang jahat dong pung jalan. Ma bosong musti iko Tuhan Allah pung jalan lurus sa. Deng bagitu bosong dapa salamat ko idop tarús deng Dia.” \p \v 41 Ais ju itu orang banya dong tarima Petrus pung omong kasi sang dong. Ju dong maso iko Yesus pung Jalan Idop, deng dong minta ko sarani sang dong. Itu hari ju ada tiga ribu orang yang maso bagabung deng Yesus pung orang dong. \v 42 Dong suka bakumpul sama-sama deng orang laen yang iko Yesus. Deng dong bae-bae satu deng satu. Tiap-tiap hari dong rajin dengar Tuhan Yesus pung utusan dong pung ajaran. Dong suka sambayang sama-sama. Deng dong ju suka makan sama-sama. \s1 Orang parcaya dong pung cara idop \p \v 43 Itu waktu, Tuhan pung utusan dong bekin banya tanda heran, sampe samua orang dong taheran-heran deng taku. \v 44 Itu orang dong yang iko Tuhan Yesus pung Jalan Idop tu, bakumpul deng idop satu hati, sampe apa sa yang dong pung, dong pake sama-sama.\x + \xo 2:44 \xt Utusan dong pung Carita 4:32-35\x* \v 45 Ais ada yang bajual dong pung barang-barang deng dong pung harta milik, ju dong babagi dia pung doi kasi pi orang parcaya dong, iko satu-satu pung parlú. \v 46 Tiap hari dong suka bakumpul di Tuhan Allah pung Ruma Sambayang Pusat. Dong makan baꞌiko-iko dari satu ruma pi satu ruma deng hati sanáng. Deng dong samua idop suka batolong satu deng satu, deng dong sonde kakeꞌek. \v 47 Saban hari dong samua angka nae puji sang Tuhan Allah sonde putus-putus. Samua orang luar dong suka mau mati deng dong. Tiap hari Tuhan Allah kasi salamat orang, ais dong maso ko bagabung deng Tuhan Yesus pung orang dong. Ais dong tamba banya tarús. \c 3 \s1 Petrus bekin bae satu orang lumpu \p \v 1 Satu hari, jam tiga sore, Petrus deng Yohanis pi Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat ko mau sambayang deng orang laen dong. \v 2 Dong mau maso iko satu pintu garbáng, nama ‘Pintu Indah’. Di situ dong dapa lia satu laki-laki yang dia pung kaki lumpu memang mulai dari dia pung mama barana sang dia. Tiap hari orang dong dongko bawa sang dia pi itu tampa, ko dia bisa minta-minta dari sapa sa yang mau maso pi itu Ruma Sambayang Pusat. \v 3 Waktu dia dapa lia Petrus deng Yohanis ada mau maso pi dalam, ju dia sorong tangan ko minta bilang, “Papa dong! Kasian sang beta doo. Kasi beta apa, ko?” \p \v 4 Dong dua lia bae-bae sang dia, ais Petrus bilang, “Bu! Lia sini dolo!” \p \v 5 Ju itu orang angka muka ko lia sang dong dua, deng dia ada pikir-pikir kata, “We! Dong dua ni, pasti mau kasi apa-apa sang beta ni.” \p \v 6 Ma Petrus bilang, “Bu! Beta sonde ada doi satu sen ju. Ma beta mau kasi sang bu apa yang beta ada sakarang. Bu dengar bae-bae, é! Deng kuasa dari Yesus Kristus, itu orang Nasaret tu, beta suru bu bangun badiri ko jalan su!” \p \v 7 Ais Petrus pegang itu orang lumpu pung tangan kanan, ko tolong hela kasi badiri sang dia. Itu waktu ju dia pung kaki dong bae memang. \v 8 Takuju sa, dia malompa badiri, ais mulai bajalan pi-datang, ko coba dia pung kaki. Ais itu, dia iko maso pi dalam Ruma Sambayang sama-sama deng dong dua. Dia jalan malompa-malompa deng puji-puji sang Tuhan Allah. \v 9 Ais samua orang dapa lia sang dia bajalan deng puji-puji sang Tuhan Allah. \p \v 10 Waktu dong kanál sang dia, ju dong tanganga, ko bilang, “Dia ni, andia itu orang lumpu tukang minta-minta yang suka dudu di Pintu Indah tu, wuang? Karmana ko bisa bagitu, é?” \s1 Petrus angka omong di Ruma Sambayang Pusat \p \v 11 Ais, itu orang iko deka-deka sang Petrus deng Yohanis. Dong tiga sampe di satu ruma loos yang dia pung nama ‘Ruma Loos Raja Soleman’. Ju samua orang datang makarubu sang dong deng taheran-heran. \v 12 Waktu Petrus lia itu orang dong, ju dia angka omong bilang, “We, orang Israꞌel dong! Akurang ko sodara dong heran lia ini hal? Akurang ko bosong maen lia-lia tarús sang botong? Bosong kira kata, ini orang bisa jalan tagal botong ada pake ilmu, ko, tagal botong rajin iko sang Tuhan Allah? Ko, karmana? \v 13 Beta mau kasi tau bagini: kotong pung nene-moyang dong, andia baꞌi Abraham, baꞌi Isak, deng baꞌi Yakob, sémba sang Tuhan Allah. Itu Tuhan tu, yang su angka nae tinggi-tinggi Dia pung Orang yang Dia su pili tu, andia Yesus. Yesus tu, andia Orang yang tempo hari bosong su angka buang deng sarakan sang Dia pi di gubernor Pilatus. Te gubernor mau kasi lapás sang Dia, ma bosong malawan dia pung mau, ko biar jang lapás sang Yesus.\x + \xo 3:13 \xt Kaluar dari Masir 3:15\x* \v 14 Ma Yesus tu, satu Orang yang sonde ada pung sala. Dia pung hati bae. Gubernor mau kasi lapás itu Orang yang sonde ada pung sala tu, ma bosong samua malawan sang dia. Ais yang lebe jahat lai, bosong tusu-tusu ko suru dia kasi lapás satu orang jahat, yang tukang bunu orang, ko kasi pulang sang bosong.\x + \xo 3:14 \xt Mateos 27:15-23; Markus 15:6-14; Lukas 23:13-23; Yohanis 19:12-15\x* \v 15 Ais bosong yang bunu bekin mati sang Yesus. Padahal Dia yang jadi akar dari samua yang idop. Memang Dia su mati, ma Tuhan Allah su kasi idop kambali sang Dia dari Dia pung mati. Deng Dia ni yang botong su lia sandiri deng botong pung mata biji. \p \v 16 Naa, bosong su kanál ini orang lumpu ni. Sakarang dia su kuat, ma bukan botong yang bekin bae sang dia. Botong sonde ada pung kuasa apa-apa. Itu kuasa datang dari Yesus sa. Ini orang su jadi kuat kambali, tagal dia parcaya sang Tuhan Yesus. Te Yesus tu, yang su bekin bae sang dia di bosong pung muka. \p \v 17 Sodara dong samua! Sakarang beta tau bilang, bosong, deng bosong pung bos-bos dong, su bekin jahat sang Yesus, ma bosong sonde tau dia pung akibat dong. \v 18 Ma Tuhan Allah su kasi tau memang dari dolu-kala pake Dia pung jubir dong bilang, Kristus, andia itu Orang yang Dia su pili tu, musti pikol sangsara. Deng sakarang itu hal su jadi. \v 19 Tagal itu, bosong musti bale kasi tenga bosong pung sala-sala dong, deng kambali pi Tuhan Allah, ko biar Dia hapus buang deng sonde inga lai sang bosong pung sala-sala dong. \v 20 Tuhan Allah nanti kasi kuat bosong pung hati. Deng Tuhan Allah ju mau kirim kambali kasi sang bosong, itu Kristus yang Dia su pili. Deng itu Kristus tu, andia Yesus yang Dia su parná kirim datang kasi sang bosong. \v 21 Dari dolu-kala, Tuhan su omong pake Dia pung jubir dong bilang, ‘Tuhan Allah nanti bekin lurus samua hal sampe samua jadi baru.’ Ais Yesus musti tunggu di Dia pung Tampa yang Barisi sampe Dia pung waktu datang, ko Dia bekin baru samua hal. \p \v 22 Dolu-dolu, baꞌi Musa ju parná omong kasi orang Israꞌel bilang, \q1 ‘Bosong pung Tuhan Allah yang hak parenta sang bosong, nanti utus satu Orang dari bosong ko jadi Dia pung jubir, sama ke Dia pake sang beta jadi Dia pung jubir. Jadi bosong musti pasang talinga ko dengar samua-samua yang Dia mau kasi tau sang bosong.\x + \xo 3:22 \xt Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 18:15, 18\x* \v 23 Ma orang yang sonde mau dengar bae-bae itu Orang pung omong tu, nanti tapisa buang dari Tuhan pung orang dong. Ais sonde ada pung hak lai deng dong.’\x + \xo 3:23 \xt Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 18:19\x* \p \v 24 Bukan cuma baꞌi Musa sa yang omong bagitu. Te Tuhan ju pake orang-orang laen dong, ko jadi Dia pung jubir, deng dong ada kasi tau bagitu ju. Sama ke itu waktu Tuhan su pake sang baꞌi Samuel, ko kasi tau hal-hal yang kotong sakarang ada lia deng kotong pung mata biji sandiri. \v 25 Tuhan Allah ju janji kasi sang kotong pung baꞌi Abraham bilang, \q1 ‘Dari lu pung turunan, nanti Beta kasi berkat sang samua suku-bangsa di ini dunya.’\x + \xo 3:25 \xt Carita Mula-mula 22:18\x* \p Naa! Itu janji-janji yang Tuhan kasi jubir dolu-dolu dong tu, sakarang su jadi di bosong, andia beta pung sodara-sodara bangsa Israꞌel dong. \v 26 Tuhan Allah utus Dia pung Ana yang Dia su pili tu, ko kasi tunju jalan ko biar bosong kasi tenga bosong pung sala-sala dong. Deng bagitu, Dia kasi tunju Dia pung hati bae sang bosong. Tuhan kirim itu Ana lebe dolo kasi sang bosong, baru Dia kirim kasi sang suku-bangsa laen dong. Itu jadi berkat kasi kotong samua.” \c 4 \s1 Agama Yahudi pung bos-bos pange Petrus deng Yohanis datang mangada \p \v 1 Itu waktu, Petrus deng Yohanis masi baꞌomong deng itu orang dong, te orang bésar barapa orang dong datang. Dong saparu kapala agama Yahudi, saparu orang dari partei agama Saduki, deng kapala jaga Ruma Sambayang Pusat. Dong datang ko mau bakanjar sang Petrus deng Yohanis. \v 2 Itu orang bésar dong mara tagal dong dua suka kasi tau orang dong samua bilang, “Yesus su idop kambali dari Dia pung mati! Deng bagitu, Dia buka jalan kasi orang mati dong, ko dong ju bisa idop kambali.”\f + \fr 4:2 \ft Orang dari partei agama Saduki dong sonde tarima itu ajaran yang bilang, orang mati nanti bisa idop kambali.\f* \v 3 Ais ju dong parenta dong pung orang ko pi tangkap sang dong dua. Ma tagal matahari su mau tanggalám, ju dong tola kasi maso sang dong dua pi dalam bui. Ko dia pung beso, baru dong mau urus itu parkara. \v 4 Ma dari orang yang suka dengar itu utusan dong, banya orang su mangaku bilang, apa yang dong ajar tu, memang batúl. Andia ko dong pung orang batamba banya sampe kira-kira lima ribu orang. \p \v 5 Dia pung beso ju, orang Yahudi pung orang-orang bésar dong bakumpul di kota Yerusalem. Andia, kapala-kapala, tua-tua adat, deng guru agama Yahudi dong. \v 6 Deng kapala agama Yahudi pung bos bésar ju ada di situ. Dia pung nama Hanas. Orang bésar-bésar laen dong, andia Kayafas, Yohanis, Aleksander, deng bos bésar pung kelu laen dong ju ada di situ. \v 7 Waktu samua su maso, ju dong parenta orang ko pi ame bawa Petrus deng Yohanis, datang ko mangada di itu bos-bos dong. Waktu dong su maso, tarús dong tanya bilang, “Karmana ko bosong bisa bekin bae itu orang lumpu? Bosong pake sapa pung kuasa? Sapa yang kasi isin ko bosong barani bekin bagitu?” \p \v 8 Ais Tuhan Allah pung Roh bekin barani sang Petrus, ko dia manyao bilang, \q1 “Bapa-bapa dong, andia yang jadi orang bésar, deng tua-tua adat bangsa Israꞌel dong! Jang mara kalo botong ada bingung sadiki. \v 9 Tingka ke bapa dong ada mau bekin parkara deng botong, tagal botong su tolong bekin bae satu orang lumpu. Ais bapa dong mau cari tau botong pake sapa pung kuasa? \v 10 Jadi beta mau manyao bagini: bapa dong tantu masi inga itu orang Nasaret yang Dia pung nama, Yesus. Dia tu, andia Kristus, yang Tuhan su tunju memang dari dolu. Ma bosong su paku bekin mati sang Dia di kayu palang. Ma Tuhan Allah su kasi idop Dia kambali dari Dia pung mati. Beta mau ko bapa dong deng samua bangsa Israꞌel tau sa, te botong bekin bae itu orang lumpu, pake itu Yesus pung kuasa. \v 11 Ini Yesus ni, yang dong su tulis memang di Tuhan Allah pung Tulisan Barisi bilang, \q2 ‘Ada satu batu yang tukang dong su angka buang; \q3 ma sakarang itu batu su jadi batu alas.’\x + \xo 4:11 \xt Lagu Puji dong 118:22\x* \q1 \v 12 Di anteru dunya, Tuhan sonde buka jalan laen lai ko kasi salamat sang kotong dari kotong pung sala-sala dong. Cuma ada satu jalan sa, andia Yesus. Kalo bukan Dia, na, sonde ada satu orang laen lai yang bisa kasi salamat sang kotong.” \p \v 13 Orang yang ada dudu di situ dong tau bilang, Petrus deng Yohanis tu, cuma orang kici sa, sama ke orang yang sonde tau baca-tulis. Ma dong taheran-heran deng dong dua pung barani, tagal dong omong sonde pake pele-pele. Tamba lai dong tau bilang, itu dua orang tu, satu kaki deng Yesus. \v 14 Andia ko dong pung mulu su takancing sampe dong sonde bisa omong banya lai, apalai itu orang yang su bae dari dia pung lumpu tu, ada badiri bae-bae di situ ju, pas di dong pung muka idong. \v 15 Ais ju dong suru Yesus pung utusan dua orang tu bilang, “Bosong kaluar tahan dolo.” Ju dong baꞌomong ko mau cari akal. \v 16 Dong baꞌomong bilang, “Sodara dong samua! Kotong musti bekin apa deng ini dua orang ni? Te samua orang di Yerusalem su tau bilang, dong dua yang bekin ini tanda heran ni. Kotong mau manyangkal apa lai, ko dia pung bukti su ada tu? \v 17 Lebe bae kotong cari jalan ko biar ini hal sonde sampe tasiar pi mana-mana lai. Ada lebe bae kalo kotong bekin taku sang dong dua, ko dong jang ajar lai soꞌal Yesus pung Jalan Idop. Kalo sampe dong sonde mau dengar, na, dong tau sandiri sa!” \p \v 18 Ais ju dong pange maso itu dua orang kambali, ko kasi tau bilang, “Awas, é! Bosong sonde bole ajar orang soꞌal Yesus lai!” \p \v 19 Ma Petrus deng Yohanis manyao bilang, “Coba bapa dong pikir sandiri sa. Mana yang lebe bae? Iko bapa dong pung parenta, ko, iko Tuhan Allah pung parenta? \v 20 Te botong sandiri su lia deng mata biji, deng botong su dengar deng botong pung talinga sandiri banya hal. Karmana ko botong musti tutu mulu sampe botong sonde bisa kasi tau orang lai!” \p \v 21 Ais, itu orang dong yang dudu urus itu parkara, larang ulang sang dong lai. Ju dong kasi lapás sang itu dua orang, tagal dong sonde tau mau hukum karmana lai. Deng dong ju taku, jang-jangan orang banya di luar dong bangun mangamok. Te dong su puji-puji Tuhan, tagal itu orang lumpu tu su jadi bae. \v 22 (Itu orang su lumpu lebe dari ampa pulu taon, baru dia bisa dapa jalan.) \s1 Yesus pung orang dong sambayang minta ko dong jang taku \p \v 23 Waktu dong kasi lapás sang Petrus deng Yohanis, ju dong dua kambali pi dong pung tamán dong. Ais ju dong carita samua yang itu kapala agama Yahudi pung bos-bos deng tua-tua adat dong su larang sang dong. \v 24 Dengar bagitu, ju dong pung tamán samua tu, bakumpul deng satu hati ko sambayang bilang, “Tuhan Allah yang Paling Kuasa. Bapa yang bekin ame langit deng bumi, deng dia pung isi samua.\x + \xo 4:24 \xt Kaluar dari Masir 20:11; Nehemia 9:6; Lagu Puji dong 146:6\x* \v 25 Dolu Tuhan pung Roh yang Barisi su pake baꞌi Daud jadi Tuhan pung jubir. Dia kasi tau memang bilang, nanti orang lawan sang Yesus. Te dia tulis bilang: \q1 ‘Orang dari suku-bangsa laen dong su mara tagal kabar burung; \q2 Dong su sambarang sa, ko bekin parkara yang sonde ada pung ujung-pohon. \q1 \v 26 Raja-raja di ini dunya dong bakumpul ko mau paráng lawan sang Tuhan; \q2 deng kapala-kapala dong baꞌakór ko pi lawan sang Tuhan Allah deng Kristus, \q3 andia Orang yang Tuhan su tunju memang dari dolu.’\x + \xo 4:26 \xt Lagu Puji dong 2:1-2\x* \p \v 27 Naa, apa yang baꞌi Daud su tulis tu, sakarang su jadi. Deng dia pung arti sakarang su jalás ju. Memang di ini kota, raja Herodes deng gubernor Pontius Pilatus su bakumpul deng botong pung orang tua-tua dong dari Israꞌel, deng bangsa laen dong pung kapala-kapala. Ais dong samua basakongkol ko malawan Yesus, itu Orang yang Tuhan su pili memang.\x + \xo 4:27 \xt Mateos 27:1-2; Markus 15:1; Lukas 23:1, 7-11; Yohanis 18:28-29\x* \v 28 Ma sakarang kotong su tau itu samua kaná pas deng Tuhan pung mau, iko apa yang Tuhan su putus memang dari dolu. \v 29 Sakarang Tuhan coba lia, te dong ada garatak bekin taku sang botong. Jadi botong minta ko Tuhan bekin botong barani. Ko botong jalan pi kasi tau orang di mana-mana, Tuhan pung Carita Bae soꞌal Yesus. Deng botong sonde usa taku apa-apa. \v 30 Botong ju minta ko Tuhan kasi kuasa sang botong, ko botong bisa bekin bae orang saki dong. Botong ju minta kuasa ko bekin tanda heran macam-macam ko orang dong tau bilang, itu kuasa tu, datang dari Orang Barisi yang Tuhan suru, andia Yesus. Tuhan, bagini sa, botong pung sambayang.” \p \v 31 Bagitu dong ada sambayang, te itu ruma yang dong ada bakumpul tu, tagoyang. Ju dong samua takaná Tuhan pung Roh yang Barisi. Ais ju dong kaluar ko kasi tau Tuhan Allah pung Kabar Bae deng sonde pele-pele. \s1 Orang parcaya dong idop pikol barát sama-sama, deng sanáng sama-sama \p \v 32 Ais ju samua orang yang parcaya sang Yesus, dong satu hati, deng dong idop basayang satu deng satu. Sonde ada yang sakikir, ais dong suka bakasi apa-apa pi di yang laen. Satu-satu orang yang ada pung barang sandiri, dia ator ko dong pake sama-sama.\x + \xo 4:32 \xt Utusan dong pung Carita 2:44-45\x* \v 33 Ais Tuhan kasi kuasa di Dia pung utusan dong, ko kasi tau orang bilang, Tuhan Yesus su idop kambali dari Dia pung mati. Ko dong su lia deng mata kapala sandiri na. Ais Tuhan kasi berkat balimpa-limpa sang dong. \v 34-35 Dari dong tu, ada orang yang jual dia pung tana ju, ko, dia pung ruma sandiri. Dia pung doi, dia kasi pi Tuhan pung utusan dong. Ju dong pake ko urus kasi orang banya dong pung parlú. Andia ko dong sonde ada yang kurang satu apa ju. \p \v 36-37 Conto ke Yusuf. Dia ni, Lewi pung turunan, dari pulo Siprus. (Tuhan pung utusan dong pange dia deng nama kici bilang, ‘Barnabas’, te itu nama pung arti, ‘orang yang suka kasi samangat orang laen’.) Dia pi jual dia pung tana sapotong, ais bawa dia pung doi, ko pi kasi di Tuhan pung utusan dong. \c 5 \s1 Ananias deng Safira mati, tagal dong mau coba Tuhan pung Roh \p \v 1 Ma itu waktu ju ada satu laki-laki, nama Ananias. Dia pung maitua, nama Safira. Dong dua ni, ada jual dong pung tana sapotong ju. \v 2 Ma dong dua ada basakongkol ko sambunyi doi saparu dari itu tana pung harga. Jual itu tana abis, ju Ananias pi kasi tau sang Tuhan pung utusan dong bilang, “Botong baru jual botong pung tana sapotong. Sakarang botong mau kasi dia pung doi samua sang Tuhan Allah.” \p \v 3 Ma Petrus togor sang dia bilang, “Weh! Ananias! Lu pung talalu lai! Karmana ko lu sampe hati, sambunyi doi dari lu pung tana yang lu su jual tu? Lu pung hati su talalu jahat, tagal lu iko setan dong pung bos pung mau. Lu barani putar-balek deng Tuhan Allah pung Roh yang Barisi! \v 4 Bagini! Lu mau jual itu tana, ko sonde mau jual, tarsará lu sa. Kalo lu su jual, lu mau kasi dia pung doi anteru, ko sonde, itu ju tarsará lu. Ma karmana ko lu sampe bisa bekin bagitu? Lu coba-coba bekin bodo sang botong manusia ni, ma sonde ada orang yang bisa bekin bodo sang Tuhan!” \p \v 5 Dengar Petrus omong bagitu ju, takuju sa Ananias jato tabanting di tana, tarús dia mati memang. Ais samua orang yang dengar itu kabar jadi taku mau mati. \v 6 Ais ju ana-ana muda dong barapa orang maso, ju dong bungkus Ananias pung mayat ko bawa pi kubur sang dia. \p \v 7 Abis kira-kira tiga jam lai, ju Ananias pung maitua maso datang. Ma dia sonde tau hal. \v 8 Ju Petrus tanya sang dia bilang, “Karmana, mama? Mama dong su jual itu tana deng dia pung harga bagini, ko?” \p Ju dia manyao bale bilang, “Batúl, Papa. Dia pung harga, andia bagitu su.” \p \v 9 Ais Petrus togor bilang, “Karmana ko lu deng lu pung paitua basakongkol ko mau coba Tuhan pung Roh? Lu lia sa! Itu orang dong yang baru bawa lu pung laki ko pi kubur tu, su kambali. Sonde lama lai, te dong ju dorok bawa lu pung mayat ko pi kubur di lu pung laki pung rebis.” \p \v 10 Dengar Petrus pung omong tu, ju takuju sa, itu parampuan jato, ju mati memang di tampa. Waktu itu ana-ana muda dong maso kambali, dong dapa lia te itu parampuan ju su mati. Ais dong dorok bawa dia pung mayat ko pi kubur di dia pung laki pung rebis. \p \v 11 Ais orang yang parcaya sang Yesus dong, jadi taku. Deng samua orang laen yang dapa dengar soꞌal Ananias deng Safira pung mati tu, ju iko taku. \s1 Petrus dong bekin bae banya orang \p \v 12 Itu waktu, Yesus pung utusan dong ada bekin talalu banya tanda heran, ju orang dong dapa lia. Itu utusan dong suka maso pi Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat. Dong bakumpul deng satu hati di Ruma Loos Raja Soleman. \v 13 Itu waktu ju, banya orang puji-puji sang Tuhan Yesus pung orang dong. Ma kalo ada orang yang balóm parcaya sang Yesus, dia sonde barani maso pi bakumpul deng dong di situ. \p \v 14 Ma orang yang parcaya sang Yesus, tamba lama tamba banya. Ada laki-laki deng ada parampuan ju. \v 15 Itu waktu su jadi bagitu macam, sampe orang dong bawa datang orang saki dong, ko taro di atas tikar di pinggir jalan. Tagal dong pikir kata, “Kalo Petrus deng Yohanis jalan lewat sini, biar kaná dong dua pung bayangan sa ju, ini orang saki dong bisa jadi bae.” \v 16 Ais orang dong datang sonde tau abis, dari kampong-kampong di kota Yerusalem pung pinggir. Dong dorok bawa dong pung orang-orang saki dong, ais ju Tuhan pung utusan dong bekin bae sang dong samua. Dong ju antar bawa dong pung orang yang takaná setan dong, ais Tuhan pung utusan dong usir kasi kaluar itu setan dong samua. \s1 Tuhan Yesus pung utusan dong dapa susa \p \v 17 Tagal Tuhan Yesus pung utusan dong pung karjá, andia ko kapala agama Yahudi pung bos bésar deng dia pung konco-konco dari partei Saduki, dong pung hati kakodok. \v 18 Andia ko dong pi tangkap ame Yesus pung utusan dong, ko tola kasi maso sang dong pi dalam bui.\f + \fr 5:18 \ft Itu kata di bahasa Yunani, dia pung arti bisa, “kasi maso di bui umum.” Ko, dia pung arti ju bisa, “kasi maso di bui ko bekin malu sang dong di orang banya pung muka.”\f* \p \v 19 Ma itu malam ju, Tuhan pung ana bua dari sorga satu datang di itu bui, ko buka dia pung pintu. Ais dia antar sang dong bawa pi luar. Ju dia pasán bilang, \v 20 “Sakarang bosong pi memang di Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat. Pi kasi tau samua-samua sang orang di sana dong, ko dong iko Tuhan pung Jalan yang Bawa Idop Baru ni.” \p \v 21 Dia pung beso papagi, dong bekin iko itu Tuhan pung ana bua dari sorga pung pasán tu. Ais dong maso pi Ruma Sambayang Pusat pung kintal, ju dong ajar orang di situ. \p Sonde lama lai, ju itu bos bésar deng dia pung tamán dong datang sama-sama deng orang-orang bésar deng tua-tua adat dari anteru Israꞌel. Dong bakumpul ko mau pareksa parkara agama soꞌal Tuhan Yesus pung utusan dong. Ais dong suru orang jaga ko pi ame Petrus dong dari bui, ko dong mau urus itu parkara. \p \v 22 Ma waktu itu orang jaga dong sampe di bui, Petrus dong su sonde ada lai. Ais orang jaga dong pi kasi tau sang orang-orang bésar di itu tampa urus parkara agama. \v 23 Dong lapor bilang, “Bapa dong jang mara. Waktu botong sampe di bui, botong dapa lia dia pung pintu samua ada takonci mati. Deng orang jaga dong samua ada badiri di situ. Ma waktu botong suru dong buka itu pintu ko botong maso, na, botong sonde dapa lia apa-apa, ma.” \p \v 24 Dengar bagitu, ju kapala agama Yahudi dong pung bos-bos, deng kapala jaga Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat, dong samua babingung bodo, tagal dong su ilang akal. \p \v 25 Ais itu, ada satu orang datang kasi tau bilang, “Bapa dong, dengar dolo! Itu orang dong yang bosong tahan di bui tu, ada di luar sini! Sakarang ni dong ada badiri ko ajar orang di Ruma Sambayang Pusat ni!” \p \v 26 Dengar bagitu, ju itu kapala jaga Ruma Sambayang pange ame dia pung ana bua dong, ko pi tangkap ulang sang Petrus deng dia pung tamán dong. Ma dia pung ana bua dong taku, tagal orang banya dong ada dengar Petrus baꞌomong. Dong pikir bilang, “Jang sampe orang banya dong mangamok, ais dong lempar sang kotong deng batu.” Andia ko, waktu dong tangkap ulang Petrus dong, dong sonde barani ame deng paksa. \p \v 27 Ais dong bawa Petrus dong pi tampa urus parkara. Ju bos bésar mulai batanya sang dong, \v 28 bilang, “Botong su larang bosong ko jang ajar orang banya soꞌal itu Orang yang mau bawa jalan idop yang baru tu, wuang! Bosong ni, kapala batu! Ais bosong sonde toe deng botong pung parenta lai, te bosong bekin iko bosong pung mau sa! Bosong pi ajar kuliling sini-sana di kota Yerusalem ni. Sama ke bosong ada lempar sala di botong bilang, botong ni yang suru orang ko pi bekin mati sang Yesus.”\x + \xo 5:28 \xt Mateos 27:25\x* \p \v 29 Ais Petrus badiri ko jadi utusan dong samua pung jubir. Ju dia manyao bilang, \q1 “Bapa dong! Kalo ada manusia pung parenta yang malawan sang Tuhan Allah pung mau, botong sonde bisa iko. Ma botong musti iko Tuhan Allah pung parenta sa! \v 30 Naa, Orang yang buka botong pung jalan idop baru tu, andia Yesus. Dia tu, Orang yang bosong su paku bekin mati di kayu palang. Dari dolu, kotong pung baꞌi-baꞌi dong suka sambayang sang Tuhan Allah. Itu Tuhan tu, yang su kasi idop kambali Yesus dari Dia pung mati! \q1 \v 31 Sakarang Tuhan Allah su angka Yesus, ko jadi Dia pung tangan kanan. Ais Yesus su pegang kuasa sama ke raja bésar. Dia su buka jalan ko orang dapa talapás dari dong pung sala-sala dong. Dia mau kasi jalan sang kotong orang Israꞌel ni, ko kotong barenti dari kotong pung sala dong samua, ais bale ko iko kambali Tuhan pung jalan lurus. Deng bagitu, Tuhan Allah pung hati bisa jadi dingin sampe Dia su sonde lia kotong bangsa Israꞌel pung sala lai. \v 32 Te kotong ni, su lia deng mata biji sandiri bilang, Yesus memang su mati, ma Dia idop kambali. Sakarang Tuhan pung Roh yang Barisi ju kasi tau ini hal di orang yang iko Yesus pung Jalan Idop.” \p \v 33 Dengar abis Petrus pung omong bagitu, ju samua orang yang dudu di tampa pareksa parkara tu, mulai maruak sampe dong mau bunu bekin mati sang Tuhan pung utusan dong. \v 34 Ma di situ ju ada satu orang yang iko dudu pareksa itu parkara. Dia pung nama Gamaliel. Banya orang taro hormat sang dia, te dia ni, partei agama Farisi pung guru yang pintar satu. Ais waktu Petrus su omong abis, ko dong mau bunu sang dia, ju Gamaliel badiri ko suru orang dong bawa kaluar tahan sang Petrus dong. \v 35 Waktu dong su kaluar, ju dia angka omong deng itu bos-bos di situ bilang, \q1 “Sodara dong samua! Kotong musti ati-ati, ó! Jang sampe kotong kaburu-kaburu bekin jahat sang ini orang dong. Kotong musti pikir panjang dolo. \v 36 Te bosong masi inga satu orang, yang dia pung nama Teudas. Dia su lama mati, ma waktu dia masi idop, dia angka diri sandiri bilang, dia tu, orang bésar, sampe kira-kira ada ampa ratus orang iko sang dia. Ma waktu orang bunu bekin mati sang dia, dia pung ana bua dong lari tasiram, sampe sakarang itu orang yang iko sang dia tu, sonde ada dong pung batang idong lai. Dong su lari ilang pi parsetan! \q1 \v 37 Ais bosong musti inga satu carita lai. Itu waktu pas pamarenta ada bekin sensus itong orang di anteru negrí. Ada satu orang, nama Yudas, dari propinsi Galilea. Orang banya ju iko sang dia. Ma dia ju kaná bunu. Ais orang-orang yang iko sang dia ju lari tapontas kiri-kanan sampe su sonde dapa lia sang dong lai. \q1 \v 38 Jadi sakarang, sodara-sodara, beta pung pikir bagini sa: sonde usa bekin mati sang dong. Kasi tenga pi sa. Te dong pung ajaran, deng dong pung garák tu, kalo dia dari manusia, tantu sonde akan batahan lama lai, pasti dia su ilang buang. \v 39 Ma kalo ini ajaran memang datang dari Tuhan Allah, nanti bosong sonde bisa kasi jato sang dong. Tagal itu, bosong ati-ati dolo. Te jang sampe bosong sandiri ada malawan sang Tuhan Allah.” \p Dengar bagitu, ju dong samua ia bae sa, iko sang Gamaliel pung nasiat. \v 40 Ais itu, dong pange bawa maso itu utusan dong, ju dong suru orang dong ko firuk sang dong. Firuk abis, ju dong larang sonde bole subu-subu Yesus pung nama lai. Tarús dong lapás buang itu utusan dong. \p \v 41 Ais, itu utusan dong jalan kaluar kasi tenga itu tampa urus parkara. Dong pikir biar dong pung nama su rusak tagal dong su iko sang Yesus, ma dong ju rasa sanáng, tagal Tuhan Allah su anggap sang dong pantas dapa susa bagitu. Andia ko dong pung hati sanáng mau mati. \v 42 Ju tiap hari, dong pi ajar orang bilang, “Itu Orang yang Tuhan Allah su tunju memang dari dolu tu, andia Yesus.” Ju dong kasi tau itu hal tarús-tarús di orang pung ruma-ruma dong, deng di Ruma Sambayang Pusat ju. \c 6 \s1 Dong pili tuju orang ko urus sang orang kici dong \p \v 1 Itu waktu, Tuhan Yesus pung orang dong su batamba banya. Ma dong ada dua kalompok bahasa. Dong saparu, andia orang Yahudi yang omong pake bahasa Aram. Deng saparu lai, andia orang Yahudi yang omong pake bahasa Yunani. Lama-lama timbul parkara di ini dua kalompok. Kalompok yang pake bahasa Yunani dong sonde bagitu sanáng deng kalompok yang pake bahasa Aram. Dong bilang, “Ini ni, sonde batúl! Kalo bosong ada bagi makan hari-hari, na, bosong jang barát sablá! Te botong pung mama janda dong sonde dapa dong pung bagian.” \p \v 2 Tagal itu, ju Tuhan pung utusan dua blas orang tu, pange bakumpul Tuhan Yesus pung orang dong samua. Ju dong omong bilang, “Sodara dong samua! Kalo botong barenti ko urus bosong pung makan-minum sa, itu ju bisa, ma itu sonde pantas! Tagal botong ni, musti ajar Tuhan pung Kata-kata tarús-tarús. \v 3 Jadi botong pung pikir bagini: lebe bae, bosong pili tuju orang dari bosong. Cari orang yang dia pung nama bae, dia tau bawa diri, dia mangarti banya hal, deng Tuhan pung Roh ada ator dia pung idop. Kalo bosong su pili ame orang model bagitu, na, nanti botong angka sang dong ko urus itu soꞌal makan-minum. \v 4 Deng bagitu, botong bisa sambayang lebe banya deng ajar Tuhan pung Kata-kata.” \p \v 5 Ais ju dong ia bae deng Petrus dong pung omong tu. Ju dong pili ame tuju orang. Andia: \q2 satu orang, nama Stefanus. Dia tu parcaya batúl-batúl sang Tuhan Yesus, deng Tuhan pung Roh yang Barisi ada pake sang dia. Deng dia pung tamán laen dong, andia: \q2 Filipus, \q2 Prokorus, \q2 Nikanor, \q2 Timon, \q2 Parmenas, \q2 deng Nikolas, dari kota Antiokia. Dia bukan orang Yahudi, ma dia su maso agama Yahudi. \p \v 6 Tarús dong antar bawa itu tuju orang yang dong su pili tu, pi Tuhan pung utusan dong. Ju itu utusan dong taro tangan, deng sambayang ko angka sang dong jadi orang yang urus makan-minum ko orang kici dong samua dapa bagian sama rata. \p \v 7 Jadi Tuhan pung Kata-kata dong tasiar pi mana-mana. Deng orang yang iko Yesus pung Jalan Idop tu, batamba tarús-tarús di Yerusalem. Tarús, ada banya kapala agama Yahudi ju yang pinda maso di Yesus pung orang dong. \s1 Dong tangkap ame sang Stefanus \p \v 8 Itu waktu Tuhan Allah kasi tunju Dia pung hati bae bam-banya sang Stefanus. Dia ju kasi kuasa ko Stefanus bisa bekin tanda-tanda heran deng hal luar biasa ko orang banya dong dapa lia deng dong pung mata biji sandiri. \v 9 Di situ, ada barapa orang Yahudi yang datang dari tampa-tampa yang jao. Andia kota Kirene, kota Aleksandria, propinsi Kilikia, deng propinsi Asia. Dolu dong jadi orang laen pung budak, ma lama-lama ju dong pung tuan su kasi bebas sang dong. Ais, ini orang dong ada bakumpul di Yerusalem. Dong biasa maso pi satu ruma sambayang yang ada pung nama, ‘Bebas dari Budak’. Ais satu kali, dong su dengar Stefanus pung omong, ma dong sonde suka, ju dong mulai bakanjar deng dia. \v 10 Ma Stefanus tu, orang yang pintar batúl, tagal dia omong pake kuasa dari Tuhan pung Roh yang Barisi. Andia ko dong sonde bisa ontong ame sang dia. \v 11 Tagal itu, dong cari akal jahat. Ju dong pi sogok ame barapa orang ko biar dong pi omong putar-balek bilang, “Botong ada dengar ini orang omong tar bae-bae sang Musa deng Tuhan Allah! Dia memang hojat bagitu!” \p \v 12 Dong tusu-tusu orang dong, sampe orang Yahudi pung tua-tua adat dong, deng guru agama dong, ju dapa dengar. Dengar bagitu, ju dong mara. Ais dong pi tangkap ame sang Stefanus, ju dong hela bawa sang dia pi mangada di tampa urus parkara agama. \v 13 Dong pung saksi palsu dong omong karang-karang soꞌal Stefanus bilang, “Ini orang maen omong jahat tarús-tarús soꞌal Ruma Sambayang Pusat. Deng dia ju suka omong bekin rusak Tuhan Allah pung parenta dong yang baꞌi Musa su kasi turun datang sang kotong. \v 14 Botong ju su dengar dia omong bilang, Yesus, orang Nasaret tu, mau kasi rubu ini Ruma Sambayang Pusat. Deng Dia ju mau bongkar buang kotong pung atoran adat samua yang baꞌi Musa su kasi turun sang kotong tu!” \p \v 15 Ais itu ju, samua orang yang ada dudu bakumpul di tampa urus parkara agama tu, lia bae-bae sang Stefanus, tagal dia pung muka sama ke Tuhan pung ana bua dari sorga dong pung muka. \c 7 \s1 Stefanus bela diri di tampa urus parkara agama \p \v 1 Ais ju kapala agama Yahudi pung bos bésar tanya sang Stefanus bilang, “Yang dong tudu sang lu tu, batúl ko sonde?” \p \v 2-3 Stefanus manyao bale bilang, “Bapa-bapa deng sodara dong samua! Bosong coba dengar sang beta dolo. Dolu-dolu, kotong pung nene-moyang Abraham balóm pinda dari dia pung kampong asal. Ma Tuhan yang talalu hebat su kasi tunju diri sang dia. Tuhan parenta sang dia bilang, ‘Pi jalan kasi tenga lu pung negrí ni, deng kasi tenga lu pung kelu dong. Barangkat su, ko pi satu negrí yang nanti Beta kasi tunju sang lu!’ Ais, baru dia barangkat dari itu tana Mesopotamia, ko mau pinda pi kota Haran.\f + \fr 7:2-3 \ft Tana Mesopotamia tu, sakarang dong subu bilang, negara Irak. Deng kota Haran tu, sakarang ada dia pung tampa bakás di negara Siria. Lia \ft \+it Carita Mula-mula\+it* 12:1 ju.\f* \v 4 Ais dia jalan kasi tenga orang Kasdim dong pung negrí, ju pinda pi kota Haran. \p Waktu dia pung papa barana mati, ju Tuhan Allah bawa sang dia pinda datang di Kanaꞌan, andia ini tana yang bapa-bapa deng sodara dong ada tenga sakarang ni.\x + \xo 7:4 \xt Carita Mula-mula 11:31, 12:4\x* \v 5 Itu waktu, Tuhan Allah sonde bagi kasi tana satu jingkal ju dari ini negrí ko jadi baꞌi Abraham pung tana pusaka. Ma Tuhan Allah su janji memang bilang, nanti Dia kasi ini tana sang dia, ko jadi dia pung turunan dong pung tana pusaka. Padahal itu waktu dia sonde ada ana barana satu ju.\x + \xo 7:5 \xt Carita Mula-mula 12:7, 13:15, 15:18, 17:8\x* \p \v 6 Ma Tuhan Allah omong sang dia bilang, ‘Lu pung turunan dong nanti pi tenga di orang laen dong pung negrí. Ju nanti itu orang dong takán sang dong bekin jadi dong pung budak, deng bekin sang dong sonde karu-karuang sampe ampa ratus taon. \v 7 Ma abis ampa ratus taon tu, nanti Beta hukum itu bangsa yang bekin sang lu pung turunan ko jadi dong pung budak. Ais ju lu pung turunan jalan kasi tenga itu negrí, ko datang di ini tampa ko sambayang minta tarima kasi sang Beta.’\x + \xo 7:7 \xt Carita Mula-mula 15:13-14; Kaluar dari Masir 3:12\x* \p \v 8 Omong abis bagitu, ju Dia ika itu janji deng acara sunat ko jadi tanda bilang, Abraham deng dia pung turunan dong, su jadi Tuhan Allah pung orang. Ais waktu dia pung ana Isak baru umur dalapan hari, ju Abraham sunat sang dia. Ais ju Isak sunat sang dia pung ana Yakob. Ais Yakob ju kasi sunat dia pung ana laki-laki dua blas orang, waktu dong satu-satu pung umur dalapan hari. Dong samua ni, andia kotong orang Yahudi pung nene-moyang.\x + \xo 7:8 \xt Carita Mula-mula 17:10-14, 21:2-4, 25:26, 29:31—35:18\x* \p \v 9 Ais satu kali, kotong pung nene-moyang dong saki hati sang dong pung adi Yusuf, sampe dong jual buang sang dia ko pi jadi budak di tana Masir sana. Ma Tuhan Allah sonde parná kasi tenga sang dia.\x + \xo 7:9 \xt Carita Mula-mula 37:11, 28, 39:2, 21\x* \v 10 Andia ko Tuhan kasi lapás sang dia dari dia pung susa dong samua. Tuhan Allah ju kasi sang dia otak encer ko bisa mangarti banya hal, sampe raja Masir sayang sang dia, tarús angka sang dia jadi gubernor di anteru tana Masir. Deng dia ju pegang kuasa di dalam raja pung ruma jabatan.\x + \xo 7:10 \xt Carita Mula-mula 41:39-41\x* \p \v 11 Ais itu, musim lapar datang hantam tana Masir deng tana Kanaꞌan. Musim lapar tu, hebat talalu, sampe banya orang dong sangsara di mana-mana. Andia ko itu waktu, kotong pung nene-moyang dong ju su sonde bisa dapa makanan apa-apa.\x + \xo 7:11 \xt Carita Mula-mula 42:1-2\x* \v 12 Ma baꞌi Yakob dengar kabar bilang, ada makanan di tana Masir. Ais ju dia suru dia pung ana-ana dong, andia kotong pung nene-moyang dong ni, ko jalan pi tana Masir ko béli makanan di sana. \p \v 13 Béli abis, ju dong pulang. Waktu dong pung makanan tu su abis, ju Yakob suru dong pi ulang lai ko coba béli makanan di tana Masir. Baru itu kali Yusuf buka kartu bilang, dia ni, dong pung adi barana Yusuf. Ais itu, baru dia kasi kanál dia pung kelu dong sang Raja Masir.\x + \xo 7:13 \xt Carita Mula-mula 45:1, 16\x* \v 14 Ais Yusuf minta ko dia pung papa deng dia pung kelu samua pinda pi tana Masir. Dong samua yang datang di sana, ada tuju pulu lima orang.\x + \xo 7:14 \xt Carita Mula-mula 45:9-10, 17-18, 46:27\x* \p \v 15 Jadi Yakob pinda pi tana Masir, sampe dia deng kotong pung nene-moyang dong mati di sana.\x + \xo 7:15 \xt Carita Mula-mula 46:1-7, 49:33\x* \v 16 Ma lama-lama, ju dong bawa pulang nene-moyang dong pung tulang pi kampong Sikem di tana Kanaꞌan. Ais dong kubur itu tulang dong di tampa kubur yang tempo hari baꞌi Abraham su béli ame dari Hemor pung turunan dong.”\x + \xo 7:16 \xt Carita Mula-mula 23:3-16, 33:19, 50:7-13; Yosua 24:32\x* \s2 Stefanus manyao soꞌal Musa deng orang yang sonde mau dengar sang dia \p \v 17 Stefanus sambung dia pung omong bilang, “Ini samua jadi, tagal Tuhan su janji memang bilang, nanti Dia kasi tana pusaka sang Abraham di itu tampa. Waktu su mulai deka-deka dia pung hari ko Tuhan bekin ganáp Dia pung janji tu, kotong pung bangsa Yahudi su batamba-tamba jadi banya di tana Masir sana. \v 18 Itu waktu, ada satu raja baru yang mulai pegang parenta di Masir. Ma dia sonde tau soꞌal Yusuf.\x + \xo 7:18 \xt Kaluar dari Masir 1:7-8\x* \v 19 Itu raja inja barmaen sang kotong pung bangsa. Dia kajám mau mati deng kotong pung nene-moyang dong. Deng dia paksa sang dong ko buang kasi tenga dong pung ana-ana mea dong, ko biar dong mati.\x + \xo 7:19 \xt Kaluar dari Masir 1:10-11, 22\x* \p \v 20 Itu waktu, baꞌi Musa pung mama barana sang dia. Deng dia pung gaga lai! Dia pung mama deng papa dong sonde iko itu raja pung parenta. Ais dong piara sambunyi-sambunyi itu ana di dong pung ruma sampe dia pung umur tiga bulan.\x + \xo 7:20 \xt Kaluar dari Masir 2:2\x* \v 21 Waktu dong sonde bisa sambunyi itu ana dalam dong pung ruma lai, ju dong lapás buang sang dia. Ma raja Masir pung ana parampuan satu dapa katumu itu ana, ais dia angka ame itu ana ko dia piara sama ke dia pung ana sandiri.\x + \xo 7:21 \xt Kaluar dari Masir 2:3-10\x* \v 22 Tagal itu, orang Masir dong ajar kasi dong pung ilmu samua sang Musa, sampe dia sandiri jadi orang hebat. Deng dia tu, pintar baꞌomong deng pintar karjá. \p \v 23 Ais waktu dia pung umur su ampa pulu taon, Musa mau pi cari kanál sang dia pung orang Israꞌel dong sandiri. \v 24 Waktu dia pi kaluar ju, dia dapa lia satu orang Israꞌel kaná papoko dari satu orang Masir. Ais dia pi tolong dia pung orang satu bangsa, ju dia bunu bekin mati itu orang Masir. \v 25 Te Musa kira dia pung bangsa su tau bilang, Tuhan Allah su kirim sang dia, ko kasi lapás sang dong dari dong pung susa. Ma dong balóm mangarti itu hal. \v 26 Dia pung beso, Musa kaluar lai ko pi lia dia pung orang Israꞌel dong. Ju dia dapa lia dua orang ada bafait. Ais ju dia coba kasi dame sang dong dua bilang, ‘Weh! Bosong dua ni, bakaka-adi. Ma karmana ko sampe bosong babakalai bagini ni?’ \p \v 27 Ma orang yang papoko dia pung kawan tu tola buang sang baꞌi Musa pi pinggir, ko bilang, ‘Sapa yang angka sang lu jadi botong pung kapala! Deng sapa ju yang angka sang lu jadi botong pung tukang putus parkara ni? \v 28 Lu kira lu mau bunu bekin mati sang beta, sama ke lu su bunu bekin mati itu orang Masir kamaren, ko?’ \v 29 Dengar bagitu, ju Musa bangun bongkar dari Masir. Ais dia pi tenga di orang Median dong pung negrí. Dia kawin di situ, ju dong dapa dua ana laki-laki.\x + \xo 7:29 \xt Kaluar dari Masir 2:11-15, 18:3-4\x* \p \v 30 Abis ampa pulu taon ju, Musa pi satu tampa karíng deka-deka deng satu gunung yang orang bilang gunung Sinai. Di situ Tuhan Allah pung ana bua dari sorga datang katumu deng Musa dari dalam api di pohon kici satu. Itu pohon tabakar, ma sonde angus. \v 31 Lia bagitu, ju Musa tanganga bodo sa. Ju dia pi deka-deka ko mau tau ada apa. Ma takuju, te dia dengar Tuhan omong dari dalam itu api bilang, \v 32 ‘Beta ni, lu pung nene-moyang dong pung Tuhan Allah; andia baꞌi Abraham, baꞌi Isak, deng baꞌi Yakob pung Tuhan Allah.’ Dengar bagitu, ju dia taku mau mati sampe dia gamatar dingin, deng dia sonde barani angka muka ko lia itu pohon yang ada tabakar. \p \v 33 Ais itu ju Tuhan omong lai bilang, ‘We, Musa! Lu ada badiri di tana yang barisi. Lapás buang lu pung sandal! \v 34 Jang sangka bilang, Beta su lupa buang Beta pung orang Israꞌel di Masir sana. Sonde! Beta masi inga sang dong. Beta tau dong pung sangsara. Beta su dengar dong batarea minta tolong. Jadi Beta sakarang turun ko pi kasi lapás sang dong. Mari sini dolo! Beta mau kirim sang lu ko kambali pi Masir sana.’\x + \xo 7:34 \xt Kaluar dari Masir 3:1-10\x* \p \v 35 Deng bagitu, Tuhan Allah yang kasi tunju diri dalam api tu, parenta sang Musa ko pulang pi Masir. Tuhan tunju sang dia ko kasi lapás orang Israꞌel dari dong pung sangsara. Musa ni, andia orang yang dolu dong tanya bilang, ‘Sapa angka sang lu jadi botong pung kapala?’ Ma sakarang Tuhan sandiri yang angka sang dia!\x + \xo 7:35 \xt Kaluar dari Masir 2:14\x* \v 36 Ais ju Musa kambali pi Masir. Di situ dia bekin tanda heran bésar-bésar. Ais dia bawa kaluar orang Israꞌel dong dari Masir. Dia bawa sang dong jalan lewat Laut Mera, tarús dong jalan kuliling tampa kosong sampe ampa pulu taon.\x + \xo 7:36 \xt Kaluar dari Masir 7:3, 14:21; Daftar Sensus 14:33\x* \p \v 37 Te Musa sandiri kasi tau sang orang Israꞌel dong bilang, ‘Nanti Tuhan Allah angka ame satu orang dari bosong pung teng-tenga, ko jadi Dia pung jubir, sama ke Dia su angka sang beta ni.’\x + \xo 7:37 \xt Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 8:15, 18\x* \v 38 Musa ada sama-sama deng kotong pung orang Israꞌel dong di tampa kosong. Dia tu, yang jadi jambatan kasi kotong pung nene-moyang dong deng Tuhan Allah pung ana bua dari sorga. Te itu ana bua tu, kasi turun Tuhan Allah pung Kata-kata sang Musa, yang kasi tunju sang kotong jalan idop yang batúl. Itu Kata-kata dong yang Tuhan kasi turun di gunung Sinai.\x + \xo 7:38 \xt Kaluar dari Masir 19:1—20:17; Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 5:1-33\x* \p \v 39 Biar bagitu ju, ma kotong pung nene-moyang dong sonde mau dengar sang Musa. Ju dong tola buang sang dia, ko dong mau pulang kambali pi Masir sa. \v 40 Ais dong pi kokoe sang Harun bilang, ‘Lu pung adi Musa su bawa kaluar sang kotong dari tana Masir. Ma sakarang botong sonde tau dia su ada di mana lobang. Jadi botong minta ko lu bekin kasi botong sosonggo, ko biar dia sandiri sa yang antar bawa sang botong.’\x + \xo 7:40 \xt Kaluar dari Masir 32:1\x* \v 41 Ais dong bekin ame satu patong jadi sosonggo. Dia pung model sama ke sapi ana satu. Ais dong horo binatang kasi itu sosonggo. Tarús dong bekin pesta rame-rame, tagal dong pung hati puas deng itu barang yang dong su bekin deng dong pung tangan sandiri.\x + \xo 7:41 \xt Kaluar dari Masir 32:2-6\x* \v 42 Lia bagitu, ju Tuhan Allah bale balakang sang dong. Ju dong mulai songgo lai barang di langit sama ke matahari, bulan, deng bintang-bintang. Ma Tuhan Allah kasi tenga sang dong bagitu sa. Itu pas deng apa yang Tuhan Allah pung jubir dong su tulis dari dolu bilang, \q1 ‘Weh! Bosong orang Israꞌel dong! \q2 Ampa pulu taon bosong jalan kuliling di itu tampa kosong, \q3 ais bosong horo binatang dong ko sémba sang Beta, ko, \q3 bosong songgo sang sapa? \q1 \v 43 Bosong bukan puji-puji sang Beta! \q2 Tiap hari bosong maen songgo bosong pung patong sosonggo dong sa. \q3 Bosong suka maso-kaluar pi setan Molok pung ruma songgo. \q3 Bosong ju suka songgo sang bintang satu pung setan, nama Refan. \q1 Jadi bosong maen songgo apa yang bosong su bekin deng bosong pung tangan sandiri! \q2 Andia ko nanti Beta pasti angka buang jao-jao sang bosong pi Babel pung sablá sana.’ ”\x + \xo 7:43 \xt Amos 5:25-27\x* \s2 Stefanus manyao soꞌal Ruma Sambayang Pusat \p \v 44 Stefanus sambung dia pung omong bilang, “Tuhan Allah kasi tunju sang baꞌi Musa satu tampa sambayang pung model. Ju Musa dong kasi bangun satu Tenda Sambayang\f + \fr 7:44 \ft Tuhan ukir Sapulu Hukum di batu plat, ais sarakan kasi baꞌi Musa, ko biar orang Israꞌel bekin iko samua. Itu batu plat tu, dong subu bilang, ‘Saksi’. Dong simpan itu batu plat di Tenda Sambayang. Andia ko dong ju subu sang itu Tenda bilang, “Tenda Saksi”. Di ini ayat, ada tatulis bilang, Tenda Saksi ju.\f* yang dong bekin dari kulit binatang deng kaen, iko itu model. Jadi orang Israꞌel dong datang sambayang sang Tuhan Allah di situ. Kalo dong pinda dari satu tampa pi satu tampa, dong bongkar itu Tenda Sambayang, ais dong ika sang dia, ju dong dorok pi tampa yang baru. Di situ, dong kasi badiri ulang itu Tenda.\x + \xo 7:44 \xt Kaluar dari Masir 25:9, 40\x* \p \v 45 Lama-lama, waktu Yosua dong baparáng lawan suku-bangsa laen dong di tana Kanaꞌan, Tuhan Allah usir kasi kaluar sang dong. Ais Dia bagi-bagi itu negrí kasi sang kotong pung nene-moyang dong. Waktu dong maso pi rampas ame itu negrí, dong ju bawa Tuhan pung Tenda Sambayang pi situ. Itu Tenda badiri tarús di situ sampe raja Daud pegang parenta.\x + \xo 7:45 \xt Yosua 3:14-17\x* \v 46 Raja Daud ni, sambayang sang Tuhan Allah yang sama ke kotong pung baꞌi Yakob dong ju sambayang sang Dia. Ais Daud bekin sanáng Tuhan pung hati, ju Tuhan kasi berkat sang dia. Ais ju dia minta sang Tuhan, ko dia yang kasi bangun Ruma Sambayang Pusat yang baru.\x + \xo 7:46 \xt 2 Samuel 7:1-16; 1 Sajara Israꞌel deng Yahuda 17:1-14\x* \v 47 Ma Daud pung ana Soleman yang kasi bangun Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat.\x + \xo 7:47 \xt 1 Raja-raja dong 6:1-38; 2 Sajara Israꞌel deng Yahuda 3:1-17\x* \p \v 48 Ma kotong tau bilang, Tuhan Allah yang Paling Tinggi sonde tenga di ruma yang manusia bekin, tagal dolu Tuhan pung jubir satu su tulis memang bilang, \q1 \v 49 ‘Langit tu, Beta pung korsi parenta. \q2 Deng bumi tu, Beta pung tampa alas kaki. \q1 Karmana ko bosong bisa bangun kasi Beta satu ruma yang pantas ko Beta tenga di situ? Sonde mungkin! \q1 \v 50 Ko langit deng bumi pung isi samua, Beta yang bekin!’ ”\x + \xo 7:50 \xt Yesaya 66:1-2\x* \s2 Stefanus tudu sang kapala-kapala bilang, dong sonde kanál sang Tuhan pung Orang Barisi \p \v 51 Ais Stefanus sambung dia pung omong, deng masparak sang dong bilang, “Dasar manusia kapala batu dong! Bosong sama ke orang yang sonde kanál sang Tuhan Allah, deng sonde mau dengar sang Dia. Bosong tukang malawan sang Tuhan Allah, sama ke nene-moyang dong yang bale balakang sang Dia! Sakarang bosong masi mau malawan sang Tuhan pung Roh yang Barisi lai, ko?\x + \xo 7:51 \xt Yesaya 63:10\x* \v 52 Bosong pung nene-moyang dong ju bekin susa tarús sang Tuhan Allah pung jubir dong. Coba bosong kasi tau: jubir mana yang dong sonde bekin sangsara sang dia? Sonde ada, wuang! Dolu Tuhan pung jubir dong, suka kasi tau memang bilang, nanti Tuhan Allah mau kirim Dia pung Orang yang Barisi. Ma bosong pung nene-moyang dong bunu bekin mati Tuhan pung jubir-jubir dong. Sampe bosong sandiri ju pake orang laen bunu bekin mati Tuhan pung Orang yang Barisi tu. \v 53 Deng Tuhan Allah pung ana bua dari sorga dong ju su antar bawa samua atoran adat yang Tuhan mau kasi sang kotong, ma bosong sonde mau toe.” \s1 Dong lempar bekin mati sang Stefanus \p \v 54 Waktu orang yang ada dudu urus parkara dengar Stefanus pung omong tu, dong tau memang dia ada lempar sala kasi sang dong. Ais dong saki hati deng makan gigi. \p \v 55 Ma Stefanus yang takaná Tuhan pung Roh yang Barisi tu, angka mata ko lia pi langit. Di situ, dia dapa lia Tuhan Allah pung hebat samua, deng Tuhan Yesus ada badiri di Tuhan Allah pung sablá kanan di tampa yang paling hormat. \v 56 Ju Stefanus omong bilang, “Bagini bapa-bapa dong. Beta ada lia langit tabuka, deng Manusia Tulen ada badiri di tampa yang paling hormat di Tuhan Allah pung sablá kanan.” \p \v 57 Dengar bagitu, ju orang yang urus itu parkara dong tutu dong pung talinga. Ais dong batarea suru Stefanus paróp dia pung mulu. Ju dong samua malompa rame-rame ko mau ruꞌi barmaen sang dia. \v 58 Ais dong hela raroso bawa sang dia pi luar kota. Tarús saksi dong buka dong pung baju luar, ko kasi pegang di satu orang muda. Dia pung nama Saulus, deng dia jadi dong pung tukang kipas. Ais ju dong pi lempar barmaen sang Stefanus deng batu. \p \v 59 Waktu dong masi lempar sang Stefanus, ju dia batarea deng suara karás bilang, “Tuhan Yesus! Beta pung waktu su deka-deka. Tarima sang beta suda!” \v 60 Ais ju dia jato talipa di dia pung lutut ko batarea lai deng suara karás bilang, “Bapa, jang kasi sang dong pikol ini dosa!” Ais itu, dia pung napas putus, ju dia mati. \c 8 \p \v 1 Deng Saulus ju ada di itu tampa, deng dia tarima bae dong bunu sang Stefanus. \s1 Saulus bekin sangsara sang Tuhan Yesus pung orang dong \p \v 2 Waktu Stefanus mati tu, ada barapa orang yang rindu sang Tuhan. Dong pi ame Stefanus pung mayat ko pi kubur sang dia, deng manangis makarereu sang dia. \p Mulai itu hari, orang mulai bekin susa Tuhan Yesus pung orang dong di kota Yerusalem, sampe dong sangsara satenga mati. Ais dong lari tasiar pi propinsi Yudea deng propinsi Samaria. Dong samua lari, cuma tenga Yesus pung utusan dong sa di Yerusalem. \p \v 3 Ma Saulus ada cari-cari jalan ko mau bekin ancor Yesus pung orang dong. Dia pi cari sang dong di mana-mana. Dia maso-kaluar ruma-ruma ko cari sang dong. Biar laki-laki ko parampuan, dia tangkap bawa, ais lempar buang pi dalam bui.\x + \xo 8:3 \xt Utusan dong pung Carita 22:4-5, 26:9-11\x* \s1 Filipus kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae di propinsi Samaria \p \v 4 Biar orang ada bekin susa sang Yesus pung orang dong, sampe dong lari tasiram, ma dong sonde barenti kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae kasi orang di mana-mana. \v 5 Conto ke, satu waktu, Filipus pi satu kota di propinsi Samaria, ko kasi tau orang dong bilang, “Yesus tu, Kristus, andia Orang yang Tuhan Allah su tunju memang dari dolu.” \v 6 Waktu orang banya dapa lia tanda-tanda heran yang dia bekin, ju dong bakumpul ko dengar bae-bae apa yang dia omong. \p \v 7 Conto ke, di situ ju ada orang-orang yang takaná setan dong. Deng itu setan dong kaluar kasi tenga itu orang deng batarea kuat-kuat. Ada ju banya orang lumpu deng orang kaki hela dong jadi bae memang. \v 8 Andia ko orang dong di itu kota sanáng mau mati. \p \v 9 Di itu kota tu, ada satu orang pintar, nama Simon. Su lama dia pake dia pung ilmu, ko bekin orang Samaria dong. Dia angka-angka dia pung diri bilang, “Beta ni, orang hebat!” \p \v 10-11 Jadi dari itu kota, ana kici ko orang bésar, laki-laki ko parampuan, samua ada omong-omong itu orang pung nama bilang, “Awii! Ini orang ni, hebat talalu! Apa yang dia bekin tu, datang dari Tuhan Allah pung kuasa!” Gara-gara dia pung ilmu-ilmu, sampe orang dong suka pake sang dia dari dolu. \p \v 12 Ma sakarang dong dapa dengar Filipus ajar sang dong soꞌal Tuhan Allah pung parenta. Deng dia ju kasi tunju jalan ko dong bisa maso jadi Tuhan pung orang, bawa Yesus pung nama. Dengar abis bagitu, ju orang banya dong parcaya, ko maso jadi Tuhan pung kelu. Laki-laki deng parampuan, samua ju jadi bagitu. Andia ko dong dapa sarani. \v 13 Ma tau-tau, te Simon ju parcaya deng mau jadi Yesus pung orang. Ju dong sarani sang dia. Ais dia pi iko-iko deng Filipus pi mana-mana. Waktu dia lia tanda-tanda heran yang Filipus ada bekin tu, ju dia goyang kapala bilang, “Awii! Yang bagini ni, su talalu hebat ni!” \p \v 14 Itu waktu, Tuhan Yesus pung utusan dong yang ada di Yerusalem dapa dengar bilang, orang di propinsi Samaria dong su parcaya sang Tuhan pung Carita Bae. Ais ju dong kirim Petrus deng Yohanis pi sana. \v 15-17 Waktu dong dua sampe di sana, ju dong dapa tau bilang, itu orang yang ada di situ dong, balóm tarima Tuhan pung Roh yang Barisi. Dong cuma dapa sarani pake Yesus pung nama sa. Ais Petrus deng Yohanis taro tangan di itu orang dong, deng dong sambayang, minta ko orang Samaria ju dapa tarima Tuhan pung Roh yang Barisi. Ais ju itu orang dong tarima memang. \p \v 18 Itu waktu, Simon dapa lia dong dua taro tangan pi atas itu orang dong, ju dong tarima Tuhan pung Roh. Ais Simon sorong kasi Petrus deng Yohanis doi, deng minta bilang, \v 19 “Bapa dong, é! Bosong kasi itu kuasa sang beta ju. Ko biar kalo beta mau taro tangan pi atas sapa sa, na, dong ju tarima Tuhan Allah pung Roh yang Barisi.” \p \v 20 Ma Petrus masparak sang dia bilang, “Lu deng lu pung doi kaná kutuk! Lu kira lu bisa béli kuasa dari Tuhan pung Roh yang Barisi deng doi? Sonde! Orang sonde bisa béli Tuhan pung Roh! \v 21 Lu sonde ada pung hak apa-apa deng Tuhan pung Roh, te lu pung hati sonde lurus. Lu cuma cari-cari akal sa. \v 22 Lu barenti suda dari lu pung dosa ni. Lebe bae lu sambayang minta sang Tuhan ko, kalo bisa, na, Dia hapus buang lu pung akal busuk. \v 23 Beta tau bilang, lu ponu deng iri hati, deng ada banya hal jahat yang ika sang lu!” \p \v 24 Ais Simon minta sang dong dua bilang, “Bapa dong! Kalo bagitu, na, bosong tolong sambayang kasi sang beta, ko biar kutuk yang bosong su omong tadi tu, jang kaná sang beta.” \p \v 25 Ais itu, Petrus deng Yohanis carita Tuhan Yesus pung Carita Bae samua, deng dong kasi tau Tuhan pung Kata-kata di itu kota. Ju dong pulang pi Yerusalem. Iko-iko jalan, dong singga di kampong-kampong di propinsi Samaria, ko bawa Tuhan Yesus pung Carita Bae kasi orang di situ dong. \s1 Filipus katumu deng satu pagawe tinggi dari Afrika \p \v 26 Ais Tuhan pung ana bua dari sorga suru Filipus bilang, “Ana, é! Lu barangkat iko jalan pi salatan. Iko itu jalan lama yang dari kota Yerusalem tambús pi negrí Gasa.” \v 27-28 Dengar itu parenta, ju Filipus barangkat memang. Waktu dia ada di itu jalan, ju dia dapa lia satu orang. Dia tu, satu orang bésar dari negrí Etiopia.\f + \fr 8:27-28 \ft Tulisan Yunani ju bilang ini orang bésar ni, orang kabiri. Etiopia tu, satu negrí di Afrika pung sablá timur.\f* Dia yang urus ratu Kandake pung harta dong samua. Dia baru abis iko sambayang di Yerusalem, deng sakarang dia ada pulang pake kareta. Waktu Filipus dapa lia sang dia, dia ada dudu baca di atas itu kareta. Dia ada baca dari Tuhan Allah pung jubir baꞌi Yesaya pung tulisan. \v 29 Ais Tuhan pung Roh suru sang Filipus ko pi jalan deka-deka deng itu kareta ko katumu deng itu orang. \v 30 Waktu dia su deka-deka, ju dia dapa dengar itu orang baca dari Baꞌi Yesaya pung tulisan. Ju dia tanya bilang, “Bapa! Bapa mangarti apa yang bapa ada baca tu, ko sonde?” \p \v 31 Ais, itu orang manyao bilang, “Sonde. Musti ada orang yang kasi mangarti sang beta dolo, baru beta bisa tau. Mari nae datang ko dudu deng beta di sini.” \v 32 Naa, itu tulisan yang dia ada baca pung bunyi bagini: \q1 “Dong hela bawa sang Dia, sama ke orang hela bawa domba, \q2 ko mau horo. \q1 Dia ju jadi sama ke domba ana yang orang gunting Dia pung bulu, \q2 ma Dia sonde batarea apa-apa. \q3 Dia sonde buka Dia pung mulu, \q3 deng sonde manyao satu kata ju. \q1 \v 33 Ais dong hina ame sang Dia; \q2 Dong putus sonde batúl Dia pung parkara. \q3 Itu waktu, dong bunu bekin mati sang Dia, \q2 padahal Dia sonde ada pung sala apa-apa. \q1 Andia ko kotong sonde bisa omong sadiki ju soꞌal Dia pung turunan.”\x + \xo 8:33 \xt Yesaya 53:7-8\x* \p \v 34 Baca abis bagitu, itu orang bésar tanya sang Filipus bilang, “Karmana? Baꞌi Yesaya ni ada omong kaná deng dia pung diri, ko, dia omong kaná deng orang laen?” \p \v 35 Ais Filipus ajar kasi ini bapa, Tuhan Yesus pung Carita Bae. Dia mulai dari Yesaya pung tulisan tadi tu, ko kasi tunju jalan iko sang Yesus. \v 36 Waktu dong ada jalan, itu bapa dapa lia aer di kali. Ais dia potong Filipus pung omong ko usul bilang, “Bapa. Coba lia dolo, te ada aer di situ. Kalo sonde ada kabaratan, na, mari kotong turun ko bapa sarani sang beta di sini suda.” \p \v 37 [Ais Filipus manyao bilang, “Kalo pak memang parcaya batúl-batúl sang Tuhan Yesus, na neu, sonde ada halangan. Mari kotong turun ko beta sarani sang pak.” \p Ais dia mangaku bilang, “Beta parcaya batúl-batúl bilang, Yesus tu, Orang yang Tuhan Allah su tunju memang dari dolu. Dia tu, Tuhan Allah pung Ana.”]\f + \fr 8:37 \ft Ayat 37 ni, sonde ada di barapa tulisan Yunani yang paling tua.\f* \p \v 38 Ais, itu bapa suru kasi barenti dia pung kareta. Ju dong turun ko maso pi dalam itu aer. Tarús Filipus sarani sang dia di situ. \p \v 39 Bagitu dong dua kaluar dari aer, ju Tuhan pung Roh yang Barisi angka bawa sang Filipus ko pi tampa laen. Itu orang bésar su sonde dapa lia sang dia lai. Jadi itu pak jalan tarús, deng dia pung hati sanáng mau mati. \v 40 Ma Filipus muncul di satu kampong, nama Asotus.\f + \fr 8:40 \ft Itu kampong pung nama dalam bahasa Yunani bilang, Asotus. Dolu-dolu, waktu orang Filistin pegang parenta di Israꞌel, itu kampong pung nama Asdod.\f* Dari situ dia jalan tarús ko kasi tau orang dong soꞌal Yesus pung Carita Bae. Dia jalan singga-singga di samua kampong, sampe di kota Kaisarea. \c 9 \s1 Saulus maso iko jadi Yesus pung orang \r (Utusan dong pung Carita 22:6-16, 26:12-18) \p \v 1 Itu waktu, Saulus maen ancam tarús deng bekin sangsara sang orang dong yang iko sang Yesus. Dia ju cari jalan ko mau bunu bekin mati sang dong. Andia ko dia pi di kapala agama Yahudi dong pung bos bésar, \v 2 ko minta surat kuasa dong ko dia bawa pi kasi kapala ruma sambayang dong di kota Damsik sana. Dia minta ko kalo dia katumu orang yang iko sang Yesus pung Jalan Idop, mau laki-laki ko parampuan, dia tangkap ame deng ika ame sang dong, ko hela bawa kambali pi Yerusalem. \p \v 3 Tarima ame itu surat kuasa dong, ju dia deng dia pung tamán dong pi Damsik. Waktu dia su deka di itu kota, takuju sa ju ada satu taráng bakilat dari langit senter pas sang Saulus. \v 4 Tarús dia jato tabanting pi tana. Ju dia dengar satu suara omong deng dia bilang, “Saulus! Akurang ko lu bekin sangsara sang Beta bagini?” \p \v 5 Saulus tanya bilang, “Ko Bos yang omong ni, sapa?” \p Itu suara manyao bilang, “Beta ni, Yesus, yang lu maen siksa satenga mati. \v 6 Sakarang, bangun ko maso pi dalam kota suda. Nanti di situ baru Beta kasi tau sang lu bilang, lu musti bekin apa.” \p \v 7 Dia pung tamán dong ada dengar itu bunyi suara, ma dong sonde dapa lia sapa-sapa ju. Ais dong ilang kira sampe dong sonde bisa omong apa-apa. \p \v 8 Tarús Saulus bangun badiri. Dia coba buka mata, ma dia su sonde bisa dapa lia apa-apa lai. Ju dong pegang dia pung tangan ko hela bawa sang dia maso pi kota Damsik. \v 9 Tiga hari dia sonde bisa dapa lia apa-apa. Deng dia sonde makan-minum satu apa ju. \p \v 10 Di situ ada Tuhan Yesus pung orang satu, nama Ananias. Tuhan datang kasi tunju rupa sang dia sama ke mimpi, abis pange sang dia bilang, “Ananias!” \p Ananias manyao bilang, “Ia, Tuhan!” \p \v 11 Tuhan kasi tau bilang, “Mari dolo. Lu pi cari Beta pung orang satu. Pi di satu jalan, dia pung nama Jalan Lurus, di satu orang pung ruma. Itu orang, nama Yudas. Di situ, lu cari satu orang kota Tarsus, nama Saulus. Sakarang, itu orang ada sambayang. \v 12 Beta ju ada kasi lia sang dia bilang, nanti ada satu laki-laki datang pi sang dia. Andia lu, Ananias. Jadi lu pi ko taro tangan di dia, ko biar dia bisa dapa lia kambali.” \p \v 13 Ma Ananias manyao bale bilang, “Bagini, Tuhan! Botong su dengar orang bacarita kiri-kanan soꞌal itu orang, tagal dia su bekin sangsara mau mati sang Tuhan pung orang dong di Yerusalem. Sampe dong su tar bisa-bisa lai! \v 14 Sakarang botong dengar lai bilang, itu kapala agama dong pung bos-bos ada kasi sang dia kuasa ko datang tangkap sampe abis orang dong yang su maso iko Tuhan Yesus pung Jalan Idop.” \p \v 15 Ma Tuhan omong lai deng Ananias bilang, “Biar bagitu ju, sakarang lu pi sa! Te Beta su pili ame sang dia ko pi buka jalan, ko biar dia bawa Beta pung Kabar Bae kasi suku-bangsa laen dong, raja-raja dong, deng kasi orang Israꞌel dong ju. \v 16 Deng nanti Beta kasi tunju sang dia, ko biar dia tau sangsara macam apa yang ada tunggu sang dia, tagal dia iko sang Beta.” \p \v 17 Dengar Tuhan omong bagitu, ju Ananias jalan pi itu ruma, tarús dia maso di situ. Ju dia taro tangan pi sang Saulus bilang, “Bu Saul. Tuhan Yesus yang bu lia di tenga jalan waktu bu datang di sini, Dia yang suru sang beta ko datang katumu deng bu. Dia suru beta sambayang deng taro tangan sang bu, ko biar bu bisa dapa lia lai. Deng Dia mau ko bu tarima Dia pung Roh yang Barisi.” \p \v 18 Waktu dia omong abis ju, Saulus rasa satu barang macam ke ikan pung sisik takupas buang dari dia pung mata, ju dia dapa lia kambali. Ais dia bangun, ju dong sarani sang dia. \v 19a Ais itu ju, dia makan-minum. Tarús dia pung badan kuat kambali. \s1 Saulus kasi tau Carita Bae di kota Damsik \p \v 19b Saulus masi tenga barapa hari lai deng Tuhan Yesus pung orang dong di kota Damsik. \v 20 Deng dia pi maso langsung di orang Yahudi dong pung ruma sambayang, ais dia kasi tau sang dong bilang, “Bosong dengar bae-bae! Memang Yesus, batúl-batúl Tuhan Allah pung Ana.” \p \v 21 Samua orang dong heran deng bingung dengar Saulus omong bagitu. Ju dong baꞌomong bilang, “Ko dia ni yang su bekin ancor Yesus pung orang dong di Yerusalem, wuang? Ais dia datang di sini ko mau tangkap bawa sang dong pi kapala agama Yahudi dong pung bos-bos! Su karmana ni?” \p \v 22 Ma Saulus suka kasi tunju bukti bilang, Yesus tu, andia Kristus yang Tuhan Allah su janji dari dolu-dolu ko mau kirim datang. Saulus ajar bagitu rupa, sampe orang Yahudi dong sonde ontong sang dia. Deng bagitu, Saulus pung pangaru tamba lama, tamba bésar. \p \v 23 Sonde lama lai, ju orang Yahudi dong basakongkol ko mau bunu bekin mati sang Saulus. \v 24 Ma Saulus dapa ciom ame dong pung akal busuk tu. Orang dong su batepa siang-malam di kota pung pintu dong, ko mau bunu sang dia. \v 25 Ma satu malam ju, Saulus pung tamán barapa orang dong ame sang dia, ko dong kasi turun sang dia dalam satu karanjang, lewat kota pung tembok. Deng bagitu, dia lari kasi tenga kota Damsik.\x + \xo 9:25 \xt 2 Korintus 11:32-33\x* \s1 Saulus pi Yerusalem \p \v 26 Ais ju Saulus pi Yerusalem. Sampe di sana, dia coba pi bagabung deng Tuhan Yesus pung orang dong. Ma dong samua taku sang dia, tagal dong kira kata, dia cuma sangaja bekin diri sama ke orang parcaya yang iko sang Tuhan Yesus. Ma nanti baru dia tangkap bale sang dong. \v 27 Ma ada satu orang, nama Barnabas. Dia yang kasi kanál sang Saulus deng Tuhan Yesus pung utusan dong di situ. Dia carita kasi sang dong soꞌal apa yang su jadi deng Saulus di itu jalan. Dia ju kasi tau bilang, Saulus su katumu deng Yesus. Deng Tuhan ju su omong langsung deng dia. Dia ju carita sang dong, itu Saulus pung barani kasi tau orang-orang di Damsik soꞌal Tuhan Yesus pung Jalan Idop. \p \v 28 Dengar bagitu, ju dong samua tarima sang Saulus. Ais dia tenga sama-sama deng dong di kota Yerusalem. Dia ju barani kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae sang sapa-sapa sa, ko dia sonde taku na. \v 29 Dia ju basoꞌal-jawab deng barapa orang Yahudi dong yang omong pake bahasa Yunani. Ma dong sonde mau tarima dia pung omong, andia ko dong cari jalan ko mau bunu bekin mati sang dia. \v 30 Ma waktu Tuhan Yesus pung orang dong dapa dengar bilang, orang su cari akal jahat bagitu, ju dong ame bawa Saulus pi kota Kaisarea di pinggir laut. Tarús dong kirim sang dia pulang pi kota Tarsus. \p \v 31 Ais itu, Yesus pung orang dong di propinsi Yudea, di propinsi Galilea, deng propinsi Samaria, idop deng aman. Dong batamba banya. Dong ada iko Tuhan pung mau. Ju Tuhan pung Roh yang Barisi kasi kuat dong pung hati. \s1 Petrus bekin bae satu laki-laki di Lida \p \v 32 Itu waktu, Petrus suka jalan kuliling pi mana-mana ko lia Tuhan pung orang dong. Satu hari dia pi lia sang dong yang ada tenga di kampong Lida. \v 33 Di sana dia katumu deng satu laki-laki, nama Eneas. Itu orang pung kaki lumpu, deng su sonde bangun-bangun dari dia pung tampa tidor su dalapan taon. \p \v 34 Petrus bilang sang dia, “Eneas! Sakarang ni, Yesus Kristus bekin bae sang lu. Jadi bangun suda! Manyimpan lu pung tampa tidor!” \p Dengar bagitu, ju itu orang bangun memang. \v 35 Samua orang di kampong Lida deng kampong Saron dapa lia Eneas su bae bagitu, ju dong samua parcaya sang Tuhan Yesus. \s1 Petrus kasi idop kambali sang mama Tabita yang su mati \p \v 36 Itu waktu, ada satu mama nama Tabita yang tenga di pinggir laut di kota Yope. (Itu mama pung nama dalam bahasa Yunani ju bilang, ‘Dorkas’, yang dia pung arti bilang, ‘rusa’).\f + \fr 9:36 \ft Ini mama pung nama dua, ma dong pung arti sama. Deng bahasa Aram, \ft \+it Tabita\+it* pung arti bilang, ‘rusa’. Deng bahasa Yunani, \+it Dorkas\+it* pung arti ju bilang, ‘rusa’.\f* Dia parcaya sang Tuhan Yesus. Deng dia salalu bekin hal-hal yang bae kasi orang dong, deng suka tolong orang kasian dong. \v 37 Itu waktu, mama Tabita jato saki, ju dia mati. Ais dong kasi mandi sang dia, ju dong bungkus dia pung mayat, tarús dong kasi baring sang dia di dia pung kamar atas. \v 38 Ais itu waktu, dong dapa dengar bilang, Petrus su ada di Lida, satu kota yang kira-kira jalan kaki satenga hari dari Yope. Tarús dong kirim dua orang ko pi pange sang Petrus bilang, “Bapa! Botong minta ko bapa datang capát-capát di Yope dolo.” \p \v 39 Dengar bagitu, ju Petrus bangun ko pi iko memang sang dong. Sampe di sana, ju dia langsung maso pi mama Tabita pung kamar. Itu kamar su ponu deng mama janda dong yang ada datang manangis makarereu di situ. Dong kasi tunju sang Petrus, dong pung baju deng pakean laen yang Dorkas ada jaet kasi sang dong waktu dia masi idop. \p \v 40 Petrus suru sang dong samua ko kaluar dari itu kamar. Ju dia tikam lutut ko sambayang. Ais itu, dia bale mangada itu mayat, ju dia omong bilang, “Tabita! Bangun suda!” Takuju sa, itu mama buka dia pung mata. Waktu dia lia sang Petrus, ju dia bangun dudu. \v 41 Ais Petrus pegang dia pung tangan ko tolong kasi badiri sang dia. Ju Petrus pange mama-mama janda deng orang laen dong, ko sarakan itu mama yang su idop kambali tu, kasi sang dong. \p \v 42 Itu kabar tasiar pi mana-mana di anteru kota Yope, sampe banya orang yang jadi parcaya sang Tuhan Yesus. \v 43 Petrus tenga di situ barapa hari lai di satu orang pung ruma. Itu orang, nama Simon. Dia pung karjá, tukang bekin barisi kulit binatang. \c 10 \s1 Komandán tantara Roma satu, nama Kornelis, pange sang Petrus \p \v 1 Itu waktu, ada satu tantara Roma, nama Kornelis. Dia jadi komandán dari tantara saratus orang. Dong datang dari jao, dari Italia. Deng dia ada tenga di kota Kaisarea. \v 2 Dia pung hati rindu sang Tuhan Allah, deng dia pung isi ruma samua ju bagitu. Ma banya orang Roma laen dong sonde bagitu. Dia banya tolong orang miskin dong, deng dia suka sambayang sang Tuhan Allah. \p \v 3 Satu hari, kira-kira jam tiga sore, sama ke dia ada mimpi, dia dapa lia deng taráng-taráng Tuhan Allah pung ana bua satu dari sorga datang ko pange sang dia bilang, “Kornelis!” \p \v 4 Kornelis lia itu ana bua dari sorga, ju dia taku mau mati. Ais dia tanya bilang, “Ada apa, Bos?” \p Itu ana bua manyao bilang, “Tuhan su dengar lu pung sambayang dong, deng Dia inga lu pung hati bae deng samua orang. Ais Tuhan ju ada lia sang lu. \v 5 Jadi sakarang, suru orang pi kota Yope, ko pange bawa sang satu orang, nama Simon Petrus. \v 6 Dia ada manumpang di satu ruma di pinggir laut, deng satu orang tukang bekin barisi kulit binatang. Dia pung nama ju Simon.” \p \v 7 Waktu itu ana bua dari sorga kasi tenga sang Kornelis, ju dia pange dia pung orang karjá dua orang, deng dia pung tantara satu yang dia pung hati ju rindu sang Tuhan. \v 8 Kornelis carita abis itu hal samua, tarús dia suru sang dong ko pi kota Yope. \s1 Petrus datang lia sang Kornelis \p \v 9 Ais dia pung beso, kira-kira tenga hari, Kornelis pung utusan dong su deka di Yope. Itu waktu, Petrus nae ko sambayang di Simon pung ruma pung emper atas. \p \v 10 Dia ada sambayang, ma dia ju su rasa lapar. Dia ada tunggu orang dong ator meja. Waktu dia ada sambayang bagitu, ju Tuhan Allah kasi tunju sang dia tingka ke dia ada mimpi. \v 11 Dia lia sama ke langit tabuka, ais satu isprei bésar muncul, yang ada tagantong di dia pung jiku ampa-ampa. Ju itu isprei mulai turun datang. \v 12 Dalam itu isprei, dia dapa lia binatang macam-macam, andia binatang yang kaki ampa, binatang marayap, deng burung macam-macam. \p \v 13 Ju dia dengar satu suara suru sang dia bilang, “Peꞌu! Bangun suda! Horo ame ini binatang dong ko lu makan suda!” \p \v 14 Ma Petrus manyao bilang, “Sonde bisa, Bos! Jang bagitu! Te beta balóm parná makan binatang macam bagitu! Botong orang Yahudi pamali deng itu binatang dong samua!” \p \v 15 Ma itu suara balas bilang, “Kalo Tuhan Allah su omong bilang, satu barang barisi, na, lu jang bilang dia kotor lai!” \v 16 Itu isprei muncul bagitu sampe tiga kali, ju dia taꞌangka kambali pi langit. \p \v 17 Ais Petrus masi bapikir pi-datang ko cari tau itu mimpi pung arti apa. Pas itu waktu, Kornelis pung ana bua dong sampe di Simon pung ruma. Dong su badiri di muka pintu. \v 18 Ju dong pange bilang, “Botong ada cari satu tamu yang ada manumpang di ini ruma. Dia pung nama Simon Petrus. Mangkali papa tau, ko?” \p \v 19 Itu waktu, Petrus masi pikir-pikir cari tau itu mimpi pung arti, te Tuhan pung Roh yang Barisi kasi tau sang dia bilang, “We, Peꞌu. Ada orang\f + \fr 10:19 \ft Ada barapa tulisan Yunani yang bilang ‘tiga orang’ yang datang. Deng ada satu tulisan yang bilang cuma ‘dua orang’ sa. Ma ada banya tulisan yang sonde bilang barapa orang yang datang cari sang Petrus.\f* di bawa, datang cari sang lu. \v 20 Lu turun ko pi iko sang dong suda. Sonde usa pikiran. Biar dong tu, bukan orang Yahudi, ma lu jang noju sang dong deng anggap dong orang kamomos, iko orang Yahudi pung adat. Te Beta ni, yang suru ko dong datang ame sang lu.” \v 21 Ais Petrus turun ko pi katumu deng itu orang dong, ju dia bilang, “Beta ni, yang bosong cari. Ma bosong ada parlú apa sang beta?” \p \v 22 Ais dong manyao bilang, “Ada tantara Roma pung komandán satu yang suru botong datang di sini. Dia tu, komandán dari saratus tantara. Dia pung hati lurus deng rindu sang Tuhan Allah. Banya orang Yahudi dong su tau ini orang pung bae. Baru kamaren sa, Tuhan pung ana bua dari sorga datang ko suru botong pung bos minta bapa datang di dia pung ruma, ko dia mau dengar dari bapa.” \p \v 23 Dengar bagitu, ju Petrus minta sang dong ko manumpang tidor itu malam di situ. Dia pung beso ju, dong bangun, ais Petrus jalan sama-sama deng dong. Ada barapa dari Tuhan pung orang yang di Yope dong, pi batamán deng dong. \p \v 24 Itu malam dong tidor di jalan, baru dia pung beso dong sampe di kota Kaisarea. Sampe di Kornelis pung ruma, ju dia ada tunggu sang dong. Dia su kumpul ame dia pung kelu deng dia pung tamán satu kaki dong di situ. \v 25 Waktu Petrus mau maso di itu ruma, Kornelis lari pi muka, ais dia jato tikam lutut di Petrus pung kaki ko sémba sang dia. \v 26 Ma Petrus angka kasi bangun sang dia bilang, “Bu! Badiri suda. Jang sémba sang beta. Te beta ni, manusia biasa sama ke bu ju.” \p \v 27 Dengar bagitu, ju Kornelis bangun badiri. Ais dong dua mulai baꞌomong, ko jalan maso pi dalam ruma. Tarús Petrus dapa lia orang banya su bakumpul di situ, tunggu sang dia. \v 28 Ais dia lia kuliling sang dong, ju dia omong bilang, “Sodara dong samua. Bosong tau memang botong orang Yahudi pung adat. Iko botong pung adat tu, botong sonde bole bacampor deng orang laen dong. Apalai maso pi dalam dong pung ruma. Ma Tuhan Allah su kasi tunju sang beta bilang, kalo Dia sandiri su omong bilang, satu barang barisi, na, beta jang bilang itu barang kotor. Jadi sakarang beta sonde bisa noju sang orang laen lai. Te beta musti anggap sang dong beta pung kelu sandiri. \v 29 Andia ko waktu bosong datang pange sang beta, beta barangkat memang. Beta sonde baꞌiu, tagal Tuhan su kasi tau bagitu sang beta. Ma coba bosong kasi tau dolo! Bosong ada parlú apa deng beta di sini?” \p \v 30 Ais Kornelis carita samua-samua bilang, “Ampa hari lalu, waktu su mulai sore, beta ada sambayang di beta pung ruma ni. Takuju sa, ada satu laki-laki badiri di beta pung muka. Dia pung pakean tu, mangkilat. \v 31 Ju dia pange sang beta bilang, ‘Kornelis! Tuhan su dengar lu pung sambayang dong, deng Dia inga lu pung hati bae kasi samua orang. \v 32 Jadi sakarang suru orang pi kota Yope ko pange bawa sang satu orang, nama Simon Petrus. Dia ada manumpang di satu ruma di pinggir laut, di satu orang tukang bekin barisi kulit binatang. Dia pung nama ju Simon.’ \v 33 Andia ko, beta suru orang memang ko pi pange ame sang pak. Botong ada basukur mau mati, tagal pak datang memang. Jadi sakarang, botong bakumpul di sini ko mau dengar samua yang Tuhan Allah suru sang pak ko kasi tau sang botong!” \s2 Petrus omong soꞌal Tuhan Yesus pung Jalan Idop kasi sang orang yang bukan Yahudi dong \p \v 34 Ais Petrus omong bilang, “Sakarang, baru beta tau bilang, Tuhan Allah tu, batúl-batúl lia samua orang sama rata. Dia sonde bapili muka kalo ini orang Yahudi, deng yang laen bukan orang Yahudi.\x + \xo 10:34 \xt Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 10:17\x* \v 35 Kalo ada orang dari suku mana sa yang dia pung hati lurus, deng dia suka sambayang sang Tuhan, ais bekin iko Dia pung mau, itu orang tantu bekin sanáng Dia pung hati. \v 36 Te bosong tau apa yang Tuhan su kasi tau sang botong bangsa Israꞌel bilang, Dia su kirim itu Kristus, andia Yesus. Ais Yesus tu, mati ko bekin dame sang manusia deng Tuhan. Deng Dia yang hak parenta sang samua orang ju. \p \v 37 Bosong ju su dengar apa yang su jadi di anteru propinsi Yudea. Itu carita mulai dari Yohanis kasi tau orang bilang, dong musti barenti dari dong pung sala-sala dong. Deng dong ju musti dapa sarani, ko jadi tanda bilang, dong su babae deng Tuhan. \v 38 Ais Tuhan Allah kasi Dia pung Roh yang Barisi sang Yesus, itu orang Nasaret. Tuhan ju kasi Dia pung kuasa sang Yesus. Ais Yesus pi maso-kaluar kampong-kampong, ko bekin hal bae kasi orang dong. Deng Dia tolong orang yang setan dong pung bos bésar ada bekin susa sang dong. Dia bekin bagitu, tagal Tuhan Allah ada sama-sama deng Dia tarús. \v 39 Ko botong ni, yang lia deng mata biji sandiri, apa yang Dia su bekin di kota Yerusalem deng di orang Yahudi pung tana anteru. \p Biar bagitu ju, ma orang masi paku kasi tagantong sang dia di kayu palang sampe mati. \v 40 Dia mati batúl-batúl, ma dia pung lusa ju, Tuhan Allah kasi idop kambali sang Dia. Ais Dia kasi tunju Dia pung diri, ko orang dapa tau bilang, Dia batúl-batúl su idop kambali. \v 41 Ma sonde samua orang dapa lia sang Dia, cuma botong sa. Waktu Dia su idop kambali tu, botong biasa makan-minum sama-sama deng Dia. Tuhan Allah ju tunju sang botong ko jadi saksi yang pi kasi tau Yesus pung Carita Bae sang banya orang di mana-mana. \p \v 42 Jadi Tuhan yang suru botong ko pi kasi tau taráng-taráng soꞌal itu Orang yang Dia su tunju memang dari dolu, andia Yesus. Deng Tuhan ju angka sang Yesus ko jadi Tukang Putus Parkara yang bilang, sapa yang nanti bisa idop tarús deng Tuhan Allah, deng sapa yang sonde. Yesus tu, yang putus parkara kasi orang yang su mati deng orang yang masi idop dong. \v 43 Dari dolu-kala, Tuhan Allah pung jubir samua ju tunju sang ini Yesus bilang, samua orang yang parcaya sang Dia, nanti Tuhan Allah tarima sang dong, deng Tuhan nanti hapus buang dong pung sala-sala dong.” \s2 Orang yang bukan Yahudi dong tarima Tuhan Allah pung Roh yang Barisi \p \v 44 Waktu Petrus masi baꞌomong bagitu ju, takuju sa Tuhan pung Roh yang Barisi datang maso pi itu orang samua yang ada dengar sang dia. \v 45 Di situ ju ada Petrus pung tamán orang Yahudi dong yang datang sama-sama deng dia dari kota Yope pi Kornelis pung ruma di kota Kaisarea. Waktu dong lia itu orang banya tarima Tuhan pung Roh, dong taheran-heran, tagal dong baru lia Tuhan kasi Dia pung Roh sang orang bukan Yahudi. \v 46 Dong dengar itu orang-orang di Kornelis pung ruma dong baꞌomong pake bahasa macam-macam, deng dong puji-puji sang Tuhan Allah. \p Ais Petrus omong bilang, \v 47 “Bosong lia sandiri sa! Ini orang dong su tarima Tuhan pung Roh sama ke kotong ju. Jadi sakarang, mari ko kotong sarani sang dong suda. Sonde ada yang bisa larang lai.” \v 48 Ais Petrus suru ko dong sarani Kornelis deng orang-orang yang ada di situ dong, ko dong maso jadi Tuhan Yesus pung orang. Ais dong minta ko Petrus tenga deng dong barang barapa hari lai, baru dong lapás sang dia pulang pi Yerusalem. \c 11 \s1 Petrus bela diri tagal dia sarani orang yang bukan Yahudi \p \v 1 Petrus balóm pulang, ma Yesus pung utusan deng orang laen dong yang parcaya di Yerusalem su dapa dengar bilang, orang yang bukan orang Yahudi su tarima ame Tuhan pung Carita Bae. \v 2 Jadi waktu Petrus kambali sampe di Yerusalem, ada barapa orang parcaya dari partei Yahudi\f + \fr 11:2 \ft Kalo ada orang yang bukan Yahudi mau iko sang Yesus, orang dari partei agama Yahudi ni bilang dong tu, musti sunat iko orang Yahudi pung adat, deng dong ju musti iko samua atoran agama Yahudi yang laen dong.\f* yang kasi sala sang dia, \v 3 bilang, “Heh! Lu su bekin karmana tu? Lu tau kotong pung adat, ko sonde? Lu barani maso pi orang yang bukan Yahudi pung ruma! Makan-minum lai deng dong! Sonde bole bagitu, te dong tu, balóm parná iko kotong pung adat sunat! Kotong sonde pantas bacampor deng dong!” \p \v 4 Ais Petrus carita ame samua-samua yang su jadi bilang, \v 5 “Satu hari waktu beta di kota Yope, pas beta ada sambayang, ju Tuhan kasi tunju sang beta sama ke mimpi. Beta lia sama ke langit tabuka, ais satu isprei bésar muncul datang, yang ada tagantong di dia pung jiku ampa-ampa. Ju itu isprei mulai turun datang sang beta. \v 6 Waktu beta maloi pi dalam itu isprei, ju beta dapa lia binatang macam-macam, andia binatang yang kaki ampa, binatang marayap, deng burung macam-macam. Samua tu, kotong orang Yahudi pung binatang pamali. \v 7 Ju beta dengar satu suara suru bilang, ‘Peꞌu! Bangun suda! Horo ame ini binatang dong, ko lu makan suda!’ \p \v 8 Ma beta manyao bilang, ‘Sonde bisa, Bos! Jang bagitu! Te beta balóm parná makan binatang macam bagitu! Itu binatang dong samua tu, kotong orang Yahudi pamali!’ \p \v 9 Ma itu suara balas bilang, ‘Kalo Tuhan Allah su omong bilang, satu barang barisi, na, lu jang bilang dia kotor lai!’ \p \v 10 Beta lia itu isprei muncul bagitu sampe tiga kali, ju dia taꞌangka kambali pi langit. \p \v 11 Pas itu waktu, ada tiga orang sampe di itu ruma. Dong datang dari Kaisarea ko cari sang beta. \v 12 Ais Tuhan pung Roh yang Barisi kasi tau sang beta bilang, ‘Lu turun ko pi iko sang ini orang dong suda. Sonde usa pikir-pikir. Biar dong tu, bukan orang Yahudi, ma lu jang noju sang dong, ko anggap sang dong kamomos.’ Waktu beta dengar abis bagitu, kotong pung sodara anam orang ni, dong ju iko sama-sama deng beta pi Kaisarea. Di situ botong samua maso pi tantara Roma pung komandán satu pung ruma. \v 13 Itu komandán bacarita bilang, barang barapa hari yang su lewat ni, dia dapa lia Tuhan pung ana bua dari sorga badiri di dia pung ruma, ko bilang, ‘Suru orang pi kota Yope ko pange satu orang, nama Simon Petrus. \v 14 Nanti itu orang kasi tunju sang lu, deng lu pung isi ruma dong samua, Tuhan pung jalan karmana ko kasi salamat sang bosong, deng hapus buang bosong pung sala-sala dong.’ \p \v 15 Tagal itu, beta mulai kasi tunju Tuhan pung Jalan Idop sang dong. Takuju sa, Tuhan pung Roh yang Barisi datang maso pi itu orang samua, sama ke yang kotong ju su tarima tempo hari. \v 16 Lia bilang dong ju tarima Tuhan pung Roh bagitu, ju beta inga Tuhan Yesus pung omong dolu bilang, ‘Yohanis kasi sarani sang bosong pake aer sa, ma nanti Tuhan Allah mau bekin lebe hebat kasi bosong, andia Dia kasi Dia pung Roh yang Barisi sang bosong.’\x + \xo 11:16 \xt Utusan dong pung Carita 1:5\x* \v 17 Te Tuhan sandiri yang kasi Dia pung Roh sang itu orang laen dong, parsís ke Dia kasi sang kotong. Jadi bosong pung mau beta lawan sang Tuhan, ko karmana? Jadi beta mau omong apa lai?” \p \v 18 Dengar Petrus bela diri bagitu, ju dong su sonde kasi sala sang dia lai. Ais dong samua puji-puji sang Tuhan Allah bilang, “Awii! Talalu hebat! Tuhan su buka jalan ko orang laen ju bisa kasi tenga dong pung idop yang sala, ko Tuhan hapus buang dong pung sala-sala dong, ais dong ju dapa idop tarús deng Dia.” \s1 Tuhan Yesus pung orang dong tasiram pi mana-mana. Ada banya dari dong yang bakumpul di kota Antiokia \p \v 19 Dolu, waktu dong su bunu bekin mati abis sang Stefanus, ju dong mulai bekin sangsara deng bekin susa Yesus pung orang dong. Andia ko dong lari tasiram pi mana-mana. Saparu lari pi propinsi Fenisia. Saparu ju lari pi pulo Siprus, deng saparu lai lari jao-jao sampe di kota Antiokia di propinsi Siria. Orang-orang yang lari dong ni, ju kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae pi mana-mana. Ma dong cuma kasi tau sang dong pung orang Yahudi sandiri sa. Dong sonde kasi tau sang orang laen dong.\x + \xo 11:19 \xt Utusan dong pung Carita 8:1-4\x* \p \v 20 Ma ada ju Tuhan pung orang dong dari pulo Siprus deng dari kota Kirene. Dong saparu jalan tarús pi kota Antiokia di propinsi Siria. Dong ni yang kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae kasi sang orang yang bukan Yahudi dong di situ. \v 21 Tuhan kasi Dia pung kuasa sang dong, sampe orang bam-banya jadi parcaya sang Tuhan Yesus. \p \v 22-24 Itu waktu, Tuhan Yesus pung orang dong di Yerusalem dapa dengar bilang, orang laen di Antiokia ju su parcaya sang Yesus. Ais dong kirim satu orang, nama Barnabas, ko pi lia sang dong di sana. Barnabas ni, orang yang hati bae, deng parcaya batúl-batúl sang Tuhan Allah. Tuhan pung Roh ju ada pimpin sang dia. \p Waktu dia datang sampe di sana, dia dapa lia bilang, memang batúl Tuhan Allah su ada karjá di teng-tenga itu orang laen dong pung idop. Ju dia pung hati sanáng. Ais dia kasi samangat sang dong, ko biar dong iko tarús Tuhan pung Jalan Idop deng batúl-batúl. Deng bagitu, Tuhan pung orang dong tamba lama, tamba banya. \p \v 25 Ais itu, ju Barnabas pi kota Tarsus ko mau cari sang Saulus. \v 26 Waktu katumu deng dia, dia kokoe sang Saulus, ko dong sama-sama kambali pi Antiokia. Ais dong dua tenga di Antiokia sama-sama deng Tuhan pung orang dong, sampe satu taon. Hari-hari, dong dua ajar Tuhan Yesus pung Jalan Idop kasi banya orang. (Di itu kota Antiokia tu, baru orang mulai kasi nama sang Tuhan Yesus pung orang dong bilang, ‘orang Kristen’).\f + \fr 11:26 \ft Kata ‘Kristen’ tu, dia pung asal dari kata ‘Kristus’. Dia pung arti bilang, ‘orang yang iko sang Kristus’. Kristus pung arti bilang, ‘Orang Barisi yang Tuhan Allah tunju memang dari dolu ko mau kirim datang’.\f* \p \v 27 Waktu dong dua masi ada di Antiokia, ada barapa orang datang dari Yerusalem. Tuhan biasa pake itu orang dong ko jadi Dia pung jubir. \v 28 Dari itu jubir dong, ada satu orang, nama Agabus. Tuhan pung Roh ada kasi tau sang dia bilang, “Nanti ada musim lapar yang hebat di anteru dunya, sampe di huk-huk dong.” Ju dia pi kasi tau ulang sang orang dong. (Dia pung omong tu, jadi batúl waktu Roma pung raja bésar keser, nama Klaudius, ada pegang parenta.)\x + \xo 11:28 \xt Utusan dong pung Carita 21:10\x* \v 29 Dengar Agabus pung omong bagitu, ju Tuhan Yesus pung orang di Antiokia dong, baꞌakór ko dong kumpul doi kasi dong pung sodara dalam Yesus yang idop susa di propinsi Yudea. Satu-satu kasi iko dong pung mampu. \v 30 Kumpul abis, ju dong tunju Barnabas deng Saulus, ko dong dua antar bawa itu doi, ko kasi sang kapala jamaꞌat dong di sana, ko bagi kasi orang-orang susa. \c 12 \s1 Yakobis pung mati; Petrus pung maso bui; deng orang parcaya dong pung sambayang \p \v 1 Itu waktu, ju raja Herodes\f + \fr 12:1 \ft Raja Herodes ni, dong ju kanál deng nama \ft \+it Herodes Agripa\+it*. Dia pung baꞌi, dong kanál deng nama \+it Herodes Bésar\+it* (andia Herodes Agung). Dia tu, yang suru bunu ana mea waktu Tuhan Yesus lahir di Betlehem.\f* mulai bekin sangsara satenga mati sang Tuhan Yesus pung orang dong saparu. \v 2 Dia parenta orang ko dong pi bunu bekin mati sang Yakobis pake kalewang. Yakobis tu, Yohanis pung bu. \v 3 Waktu Herodes lia bilang, Yakobis pung mati bekin sanáng orang Yahudi pung bos-bos dong, ju dia bekin tamba-tamba lai. Pas deng hari bésar yang dong subu bilang, pesta Roti Sonde Pake Ragi,\f + \fr 12:3 \ft Itu hari bae, badeka deng Hari Paska.\f* ju dia suru orang pi tangkap ame sang Petrus lai. \v 4 Tangkap abis sang dia, ju dong lempar kasi maso sang dia pi dalam bui. Tarús dong tunju ampa kalompok tantara ko jaga baganti sang Petrus siang hari malam. Satu kalompok tantara, ada ampa orang. Herodes mau ko putus Petrus pung parkara di orang banya pung muka, nanti kalo itu pesta su abis.\x + \xo 12:4 \xt Kaluar dari Masir 12:1-27\x* \v 5 Jadi waktu dong tahan sang Petrus dalam bui, Tuhan Yesus pung orang dong sambayang sonde putus-putus, minta ko Tuhan lia sang Petrus. \s1 Tuhan kasi kaluar sang Petrus dari bui \p \v 6 Dia pung beso, raja Herodes mau putus Petrus pung parkara di muka umum. Ma itu malam, dong ika sang Petrus deng dua rante di dalam bui. Ais dia tidor di dua tantara pung teng-tenga. Deng ada tantara laen dong yang bajaga di muka pintu. \p \v 7 Takuju sa, Tuhan pung ana bua satu dari sorga datang badiri di situ, ju itu kamar taráng bacaya. Ais, itu ana bua goyang kasi bangun sang Petrus bilang, “Peꞌu, é! Bangun capát!” Itu waktu ju, itu rante bési talapás memang dari Petrus pung tangan. \v 8 Ais ju itu ana bua suru sang dia bilang, “Pake lu pung baju! Deng pake lu pung sandal!” Petrus pake abis, ju itu ana bua suru lai bilang, “Pake lu pung baju luar, ko mari iko sang beta suda!” \p \v 9 Ju Petrus iko itu ana bua, ko jalan kaluar dari dalam bui. Ma Petrus kira kata, dia cuma mimpi sa. Padahal, memang jadi batúl bagitu. \v 10 Waktu dong su lewat tampa jaga partama deng kadua, ju dong sampe di pintu bési. Itu pintu tabuka sandiri bagitu sa, ais ju dong dua kaluar ko iko jalan yang pi kota. Takuju sa, Tuhan pung ana bua tu, pi kasi tenga sang Petrus sandiri di situ. \p \v 11 Itu ana bua ilang abis, ju Petrus sadar bilang, “Memang batúl, é! Sakarang baru beta tau. Tuhan tu, batúl-batúl su kirim datang Dia pung ana bua ko kasi lapás sang beta dari Herodes pung tangan. Tuhan bekin bagitu ko orang Yahudi dong pung akal busuk sonde kaná di beta.” \p \v 12 Ais bagitu, ju Petrus pi di mama Maria pung ruma. Dia tu, andia Yohanis pung mama. Yohanis tu, pung nama laen, Markus. Di situ, banya orang ada bakumpul sambayang, minta ko Tuhan tolong Petrus deng dia pung parkara. \v 13 Sampe di itu ruma, ju Petrus toki deng eki dari pagar pung pintu. Tarús satu pambantu parampuan, nama Rode, pi maloi sapa yang ada datang. \v 14 Dengar Petrus pung suara tu, ju dia kanál memang. Dia sanáng mau mati, tarús dia lari capát-capát pi dalam, ko kasi tau orang dong bilang, “We! Petrus ada badiri di luar!” Ma tagal dia su babingung tu, dia lupa buka pintu kasi sang Petrus. \p \v 15 Ma dong manyao bilang, “Sonde mungkin! Jang maen gila bagitu!” \p Ma itu parampuan batahan karás bilang, “Sonde! Itu batúl-batúl Petrus pung suara! Dia ada di luar sana!” \p Ma dong acu sa bilang, “Mangkali, itu cuma Tuhan pung ana bua dari sorga sa, yang ada jaga sang Petrus.” \p \v 16 Dong masi batola-bahela, ma Petrus ada baꞌeki tarús, sampe dong pi buka pintu. Buka abis, ju dong tanganga bodo, te dia tu, andia Petrus. \v 17 Petrus goyang dia pung tangan ko biar dong samua tanáng. Ais ju dia carita karmana ko sampe Tuhan Allah su kasi kaluar sang dia dari dalam bui. Ju dia suru sang dong bilang, “Bosong pi kasi tau ini hal samua sang Yakobis deng utusan laen dong, é.” Tarús Petrus kaluar pi tampa laen. \p \v 18 Dia pung beso papagi, waktu tantara jaga dong lia bilang, Petrus su sonde ada lai, ju dong bingung, deng dong taku mau mati, tagal dong sonde tau nanti jadi karmana deng dong. \v 19 Waktu Herodes dapa tau itu hal, ju dia parenta sang dong ko pi cari sang Petrus. Ma dong sonde katumu sang dia. Ju Herodes parenta ko dong pareksa itu tantara jaga dong. Pareksa abis, ju dia suru ko bunu bekin mati sang itu tantara jaga dong samua. \p Ais ju Herodes pi jalan kasi tenga Yudea, ko tenga di kota Kaisarea. \s1 Raja Herodes Agripa pung mati \p \v 20 Itu waktu, ada orang dong dari dua kota, nama Tirus deng Sidon, suka béli makan dari raja Herodes pung negrí. Ma su dari lama, itu raja su bamusu deng dong. Ais dong baꞌakór ko cari jalan pi badame deng dia. Ju dong pili satu rombongan ko pi katumu deng Herodes. Sampe di Kaisarea, dong batamán deng satu orang dalam, nama Blastus. Dia tu, satu kapala urusan di raja pung ruma jabatan. Dong basakongkol deng Blastus ko dia jadi dong pung tukang buju ko buka jalan sang dong bisa katumu deng Herodes. \p \v 21 Ais Herodes satuju ko tarima sang dong, ju dong pili satu waktu ko dong bakatumu. Itu hari, dong bekin acara bésar. Herodes pake dia pung pakean jabatan, ais dudu di dia pung korsi parenta. Ju dia mulai angka omong sang dong. \v 22 Dengar dia pung suara, ju orang dong mulai puji angka nae sang dia bilang, “Dengar dia pung suara tu! Ini bukan manusia pung suara! Ini dewa pung suara!” \v 23 Takuju sa, Tuhan Allah pung ana bua satu dari sorga kirim kasi Herodes satu panyaki, tagal dia tarima dong pung puji sang dia, deng dia ju seti kasi ondor sang Tuhan Allah. Ju cacing dong makan buang sang Herodes pung badan sampe dia mati mampos. \p \v 24 Deng samua hal yang su jadi tu, Tuhan Allah pung Kabar Bae tasiar tamba luas, deng orang yang iko Tuhan Yesus pung Jalan Idop ju tamba banya. \p \v 25 Waktu Barnabas deng Saulus antar abis orang Antiokia dong pung bantuan pi Yerusalem tu, ju dong pulang kambali pi Antiokia. Dong ada bawa satu orang muda sama-sama deng dong. Dia pung nama Yohanis. Ma dong ju pange sang dia bilang, Markus. \c 13 \s1 Orang Antiokia utus Barnabas deng Saulus \p \v 1 Di kota Antiokia, banya orang su parcaya sang Tuhan Yesus. Ada barapa orang yang Tuhan Allah ada pake sang dong jadi Dia pung jubir, deng ada barapa lai yang Dia pake ko ajar orang. Dong tu, andia: \q2 Barnabas, \q2 Simeon, yang orang biasa pange sang dia ‘Si Itam’,\f + \fr 13:1 \ft a: Tulisan bahasa Yunani bilang, ‘Niger’, deng dia pung arti bilang, ‘itam’, ko, ‘galáp’.\f* \q2 Lukius, dari kota Kirene, \q2 Menahem, yang dong piara dari kici sama-sama deng raja Herodes,\f + \fr 13:1 \ft b: Raja Herodes ni, dong ju kanál deng nama \ft \+it Herodes Antipas\+it*. Dia tu, yang bunu bekin mati sang Yohanis, Tukang Sarani. Dia pung bapa, dong kanál deng nama \+it Herodes Bésar\+it* (andia Herodes Agung). Dia tu, yang suru bunu ana mea waktu Tuhan Yesus lahir di Betlehem. Raja Herodes yang bunu sang Yakobis, deng yang mati kaná cacing tu, dong kanál deng nama \+it Herodes Agripa\+it*.\f* \q2 deng Saulus. \p \v 2 Satu waktu, dong ada puasa, deng dong ada bakumpul ko sémba sang Tuhan Allah. Ais Tuhan pung Roh yang Barisi kasi tau sang dong bilang, “Pili ame sang Barnabas deng Saulus. Te Beta pung karjá ada banya. Deng dong musti bekin ame karjá yang Beta mau ator kasi sang dong.” \p \v 3 Waktu dong puasa deng sambayang abis, ju dong taro tangan pi Barnabas deng Saulus ko tabis sang dong. Tarús dong utus sang dong dua pi ko kasi jalan Tuhan pung karjá. \s1 Barnabas deng Saulus dong pi pulo Siprus \p \v 4-5 Waktu Tuhan pung Roh yang Barisi parenta Barnabas deng Saulus ko dong dua jalan pi kuliling, partama dong pi satu kota di pante, nama Seleukia. Yohanis (itu orang yang dong ju pange bilang, Markus) ju iko sama-sama deng dong. Sampe di situ, dong nae kapal ko balayar pi pulo Siprus, ais dong turun di satu kota, nama Salamis. Di situ, dong suka maso pi orang Yahudi dong pung ruma sambayang ko ajar Tuhan Allah pung Kata-kata kasi orang dong. \p \v 6-8 Ais dong jalan singga-singga dari satu kampong pi satu kampong, sampe dong datang di satu kota di itu pulo pung ujung sablá, nama Pafos. Gubernor ada tenga di itu kota. Dia pung nama Sergius Paulus. Dia tu, orang otak encer. Waktu dia dengar bilang, Barnabas dong su datang di dia pung kota, ju dia suru orang ko pi pange sang dong, te dia pung hati su rindu mau dengar nasiat dari Tuhan. \p Ma di situ, ada satu orang Yahudi ju, nama Bar Yesus (deng dia pung nama laen dalam bahasa Yunani bilang, ‘Elimas’). Dia tu, tukang suanggi. Dia biasa putar-balek orang bilang, dia ju Tuhan Allah pung jubir. Dia batamán bae deng itu gubernor. Jadi waktu Barnabas dong datang, dia tusu-tusu sang gubernor ko jang tarima sang dong. Dia coba-coba pangaru itu gubernor ko sonde usa parcaya sang Yesus. \p \v 9 Ma Tuhan pung Roh yang Barisi ada kasi kuasa sang Saulus (yang dong ju pange bilang, Paulus), ju dia peꞌe mata ko lia karás-karás itu tukang suanggi. Ais dia omong bilang, \v 10 “Heh, Elimas! Lu ana setan! Tukang putar-balek! Sampe kapan lu masi mau tipu orang? Lu malawan samua yang bae. Tagal bagitu, botong tau lu iko setan dong pung bos bésar. Lu jang bekin bagitu lai! Lu jang coba-coba tutu Tuhan pung jalan yang lurus lai! \v 11 Weh! Lu dengar, é! Nanti Tuhan hukum sang lu. Lu pung mata nanti jadi buta, deng lu sonde dapa lia apa-apa, sampe barapa hari.” \p Paulus omong abis bagitu, ju itu orang pung mata buta memang. Ais dia jalan raba-raba, ko cari orang pegang dia pung tangan, ko hela bawa jalan sang dia. \p \v 12 Waktu gubernor lia deng dia pung mata kapala sandiri bagitu, deng dia dengar Barnabas dong ajar soꞌal Yesus, dia taheran-heran, ais ju dia parcaya sang Yesus. \s1 Dong bawa Carita Bae pi kota Antiokia laen, di propinsi Pisidia \p \v 13 Dari kota Pafos di pulo Siprus, Paulus dong nae kapal ko balayar pi satu kota di propinsi Pamfilia, nama Perga. Di situ, dong turun dari kapal, ais Yohanis Markus jalan kasi tenga sang dong ko pulang pi Yerusalem. \v 14 Dari Perga dong jalan iko darat pi kota Antiokia di propinsi Pisidia. \p Dong sampe di itu kota. Ais waktu orang Yahudi dong pung hari barenti karjá, ju dong pi iko sambayang di orang Yahudi dong pung ruma sambayang. \v 15 Itu waktu, dong ada baca dari baꞌi Musa pung tulisan, deng dari Tuhan pung jubir laen dong pung tulisan. Ais, itu ruma sambayang pung bos-bos dong, minta sang Paulus dong bilang, “Bapa dong. Kalo bosong ada pasán kasi botong, na, botong minta deng hormat ko bosong omong kasi kuat kotong samua di sini pung hati.” \s2 Paulus mulai angka omong kasi orang Yahudi dong di Antiokia \p \v 16 Ais Paulus bangun badiri pi di muka. Ju dia angka tangan ko minta sang dong tanáng. Ais dia mulai angka omong bilang, “Sodara-sodara, bangsa Israꞌel dong. Deng mama-bapa yang laen dong yang su maso agama Yahudi, tagal bosong pung hati ju rindu sang bangsa Israꞌel pung Tuhan Allah. Beta minta bosong pasang talinga ko dengar sang beta! \p \v 17 Tuhan Allah su pili ame kotong bangsa Israꞌel pung nene-moyang dong dari dolu. Waktu dong pi tenga di tana Masir, yang bukan dong pung negrí sandiri, Tuhan kasi sang dong tenga deng sejahtara, sampe dong pung turunan tamba banya. Ais ju Tuhan pake Dia pung kuasa bésar ko bawa kasi kaluar sang dong dari Masir.\x + \xo 13:17 \xt Kaluar dari Masir 1:7, 12:51\x* \v 18 Ais itu, dong idop bapinda-pinda di itu tampa kosong sampe ampa pulu taon. Biar dong kapala batu tarús, ma Tuhan antar sang dong deng sabar sa.\x + \xo 13:18 \xt Daftar Sensus 14:34; Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 1:31\x* \v 19 Ais ju Tuhan kasi ancor tuju bangsa di tana Kanaꞌan. Tarús dia bagi-bagi dong pung tana kasi kotong pung nene-moyang dong, ko jadi dong pung tana pusaka.\x + \xo 13:19 \xt Carita Ulang soꞌal Jalan Idop 7:1; Yosua 14:1\x* \v 20 Dong idop bagitu sampe ampa ratus lima pulu (450) taon. \p Ais itu, Tuhan Allah angka kasi sang dong tukang putus parkara dong, ko pimpin sang dong, sampe deng Tuhan angka Dia pung jubir satu, nama Samuel.\x + \xo 13:20 \xt Tukang Putus Parkara dong 2:16; 1 Samuel 3:20\x* \v 21 Waktu Samuel jadi Tuhan pung jubir, kotong pung nene-moyang dong mau-mau ko dapa raja. Ais Tuhan angka sang Kis pung ana, nama Saul, dari suku Benyamin. Saul pegang parenta sampe ampa pulu taon.\x + \xo 13:21 \xt 1 Samuel 8:5, 10:21\x* \v 22 Ju Tuhan kasi turun sang dia. Ais Tuhan angka Isai pung ana, nama Daud, ko ganti sang dia jadi raja baru. Tuhan tau batúl Daud pung hati bilang, ‘Isai pung ana Daud ni, cocok deng Beta pung hati. Tantu dia nanti bekin iko Beta pung mau samua.’\x + \xo 13:22 \xt 1 Samuel 13:14, 16:12; Lagu Puji dong 89:20\x* \v 23 Itu waktu, Tuhan janji ko mau kirim Daud pung turunan satu, ko kasi salamat sang orang Israꞌel dari dong pung sala-sala dong. Beta mau kasi tau sodara dong samua bilang, Daud pung turunan yang Tuhan janji tu, andia Yesus.” \s2 Paulus bilang Yesus tu, Orang yang Tuhan janji mau kirim datang \p \v 24 Paulus sambung dia pung omong bilang, “Waktu Tuhan Yesus balóm angka Dia pung karjá, ada satu orang, nama Yohanis, pi kasi tau orang Israꞌel dong bilang, dong musti barenti dari dong pung sala-sala dong, deng bale ko iko sang Tuhan. Ais dong musti sarani ko jadi tanda bilang, dong su babae deng Tuhan.\x + \xo 13:24 \xt Markus 1:4; Lukas 3:3\x* \v 25 Ma waktu Yohanis pung karjá su mau abis, dia kasi tau orang dong bilang, ‘Jang bosong pikir beta ni, Orang yang Tuhan su janji dari dolu ko mau kirim datang. Inga bae-bae! Bosong musti tunggu satu Orang yang nanti mau datang. Dia lebe hebat dari beta, sampe jadi Dia pung tukang suru-suru sa ju, beta sonde pantas.’\f + \fr 13:25 \ft Tulisan bahasa Yunani yang asli tulis bilang, ‘tondo ko buka dia pung tali sapatu ju, beta sonde pantas’. Dia pung arti bilang, banding deng Tuhan Yesus, Yohanis rasa diri cuma orang kici sa. Baca di Mateos 3:11, Markus 1:7, Lukas 3:16, Yohanis 1:20, 27.\f* \p \v 26 Sodara dong samua! Bosong yang memang baꞌi Abraham pung turunan, deng bosong yang laen yang pung hati rindu sang Tuhan. Dengar sang beta dolo! Tuhan Allah su kasi tau ini hal sang kotong, ko kotong dapa tau Dia pung jalan idop. Dia kasi salamat sang kotong dari kotong pung sala-sala dong. \v 27 Dari dolu, Tuhan su pake Dia pung jubir dong ko dong tulis kasi tau orang soꞌal itu Orang yang Tuhan janji mau kirim datang. Ju kotong pung bos-bos agama dong, deng orang laen di Yerusalem, su baca ulang-ulang apa yang jubir dong su tulis. Tiap hari barenti karjá, dong maso pi ruma sambayang, ko dong baca soꞌal itu Orang di Tuhan pung Tulisan Barisi. \p Ma dong sonde mangarti bilang itu Orang yang Tuhan su janji mau kirim datang tu, andia Yesus. Ais dong cari akal ko hukum mati sang Dia. Padahal ini hal ju pas deng apa yang Tuhan pung jubir dong su tulis. \v 28 Dong bekin-bekin parkara deng Yesus ko mau hiki kasi jato sang Dia, ma dong sonde dapa Dia pung sala apa-apa. Biar bagitu, ju dong pi minta sang gubernor Pilatus ko bunu bekin mati sang Dia.\x + \xo 13:28 \xt Mateos 27:22-23; Markus 15:13-14; Lukas 23:21-23; Yohanis 19:15\x* \v 29 Itu gubernor satuju, ais dong paku kasi tagantong sang Yesus di kayu palang, sampe Dia mati. Ma samua ni, ju pas deng apa yang Tuhan pung jubir dong su tulis. Ais itu, dong kasi turun Dia pung mayat dari itu kayu palang, ju dong koko bawa sang Dia pi taro dalam kubur.\x + \xo 13:29 \xt Mateos 27:57-61; Markus 15:42-47; Lukas 23:50-56; Yohanis 19:38-42\x* \v 30 Ma Tuhan Allah pake Dia pung kuasa, ko kasi idop kambali sang Yesus dari Dia pung mati. \p \v 31 Waktu Yesus su idop kambali, Dia kasi tunju Dia pung diri banya kali kasi sang orang-orang. Dong tu, yang su datang sama-sama deng Dia dari propinsi Galilea pi Yerusalem. Deng dong tu yang sakarang jadi saksi kasi sang orang Israꞌel dong.”\x + \xo 13:31 \xt Utusan dong pung Carita 1:3\x* \s2 Paulus kasi tunju bilang, Tuhan su pake Dia pung jubir dong ko kasi tau memang soꞌal Yesus \p \v 32-33 Paulus sambung dia pung omong bilang, “Naa, bagini! Botong dua ni, andia beta deng Barnabas, su datang dari jao ko kasi tau sang bosong, ko biar bosong tau bilang, apa yang Tuhan su janji sang kotong pung nene-moyang dong, sakarang ni, samua su jadi. Tuhan su kasi idop kambali sang Yesus dari Dia pung mati. Di \it Lagu Puji\it* nomer dua, Tuhan su pake orang ko tulis soꞌal Yesus, itu Orang yang Dia janji mau kirim datang bilang: \q1 ‘Lu ni, Beta pung Ana. \q2 Ini hari, Beta angka sang Lu ko pegang parenta.’\x + \xo 13:32-33 \xt Lagu Puji dong 2:7\x* \p \v 34 Dari dolu Tuhan Allah ju su janji bilang, nanti Dia mau kasi idop kambali itu Orang yang Dia su janji mau kirim datang, deng itu Orang sonde akan mati lai. Tagal itu, Tuhan su pake Dia pung jubir ko tulis bilang, \q1 ‘Dari dolu Beta su ika janji deng raja Daud ko mau kasi berkat sang dia. \q2 Jadi sakarang Beta ju mau ika itu janji lai deng lu, tagal lu jadi Daud pung turunan.’\x + \xo 13:34 \xt Yesaya 55:3\x* \p \v 35 Ada \it Lagu Puji\it* laen yang bilang, \q1 ‘Tuhan sonde kasi tenga Lu pung Orang Barisi pung mayat, \q2 ko jadi ancor-ancor dalam Dia pung kubur.’\x + \xo 13:35 \xt Lagu Puji dong 16:10\x* \p \v 36-37 Dia pung batúl bagini: ini \it Lagu Puji\it* sonde tunju sang Daud sandiri sa! Kotong tau bagitu, tagal raja Daud su bekin banya hal bae kasi dia pung bangsa dong, ais ju dia mati. Dia mati, ais dong kubur sang dia. Deng dia pung mayat su ancor abis. Jadi kotong tau bilang, itu \it Lagu Puji\it* sonde tunju sang Daud, ma ada tunju sang Orang laen. Itu Orang yang dia su tunju tu, nanti kalo itu Orang su mati, Tuhan Allah kasi idop kambali sang Dia. Andia ko Dia pung mayat sonde ancor sadiki ju. \p \v 38-39 Jadi sodara dong, dengar bae-bae! Itu Orang tu, andia Yesus! Ais kalo kotong parcaya sang Dia, baru Dia mau pikol sala-sala, yang kalo iko dia pung batúl, kotong sandiri yang musti pikol. Deng bagitu Tuhan Allah hapus buang kotong pung sala-sala dong. Ma kotong su tau bilang, biar kotong iko baꞌi Musa pung atoran adat samua, itu sandiri sa sonde bisa bekin kotong batúl di Tuhan pung muka. \v 40-41 Andia ko bosong musti pikir bae-bae. Jang sampe, apa yang Tuhan pung jubir dolu-dolu dong su kasi tau, jato kaná sang bosong. Dong su tulis bilang, \q1 ‘Awas bosong tukang olok-olok dong, yang suka lia orang deng mata sablá! \q2 Tagal Beta, Tuhan Allah, ada bekin hal-hal yang bekin orang taheran-heran; \q3 ma bosong nanti tarima bosong pung bagian, ko bosong mati mampos. \q1 Beta bekin satu hal waktu bosong masi idop, \q2 ma bosong sonde mau tarima. \q1 Biar orang su kasi tau ju, \q2 bosong sonde mau mangarti. \q1 Lebe bae bosong pikir bae-bae ini hal dong, ko biar bosong heran ju.’\x + \xo 13:40-41 \xt Habakuk 1:5\x* \p Jadi sodara dong. Pikir bae-bae apa yang beta su kasi tau tadi. Jang lempar buang apa yang bosong su dengar tadi, sama ke tukang olok-olok dong pung bekin. Bagitu sa, beta pung omong. Makasi banya!” \p \v 42 Omong abis, ju Paulus deng Barnabas badiri ko mau jalan kasi tenga itu ruma sambayang. Ju orang di situ dong minta ko dong kambali lai minggu datang, ko kasi tau lebe alus lai, apa yang dong su omong tadi tu. \v 43 Waktu dong kaluar dari itu ruma sambayang, ada banya orang dari situ yang pi iko sang Paulus deng Barnabas. Ais dong dua kasi nasiat sang dong bilang, “Kotong tau bilang, Tuhan pung hati talalu bae sang kotong. Andia ko bosong ju musti bapegang karás-karás sang Dia.” \s1 Orang Yahudi pung bos-bos dong tola buang sang Paulus dong \p \v 44 Dia pung minggu muka, pas deng orang Yahudi pung hari barenti karjá, amper samua orang di itu kota datang ko mau dengar Tuhan pung Kata-kata. \v 45 Ma waktu orang Yahudi pung bos-bos dong dapa lia orang banya mau datang dengar sang Paulus dong, ju dong saki hati. Ais waktu Paulus ada omong, dong malawan buta sang dia, deng omong kasi jato sang Paulus dong. \p \v 46 Ma Paulus dong sonde ondor, deng dong omong sonde pele-pele lai. Dong bilang, “Memang Tuhan Allah su buka jalan lebe dolo kasi kotong orang Yahudi, deng Dia kasi Kabar Bae sang kotong. Deng itu memang pantas! Ma bosong sonde mau tarima. Jadi deng bosong pili bagitu, bosong kasi tunju bilang, bosong sonde pantas dapa idop tarús deng Tuhan Allah. Jadi sakarang, botong mau bawa itu Kabar Bae kasi suku-bangsa laen dong, tagal bosong su tola buang sang dia. \v 47 Te Tuhan Allah su utus sang botong, parsís ke Yesaya su tulis bilang, \q1 ‘Beta su angka sang bosong ko jadi sama ke lantera yang bawa taráng kasi suku-bangsa laen dong, yang bukan bangsa Yahudi, \q2 ko biar bosong senter bekin taráng itu jalan yang datang di Beta, \q3 ko biar Beta kasi lapás sang dong dari dong pung sala-sala dong. \q2 Deng bosong ju musti kasi tunju itu jalan di ini dunya dari ujung pi ujung.’ ”\x + \xo 13:47 \xt Yesaya 42:6, 49:6\x* \p \v 48 Waktu orang bangsa laen yang bukan Yahudi dong dengar bagitu, ju dong sanáng mau mati. Tarús dong puji-puji sang Tuhan Allah bilang, “Puji Tuhan! Tuhan pung Kabar Bae tu, talalu bae!” Deng di situ ada orang-orang yang Tuhan Allah su putus dari dolu ko bisa idop tarús deng Dia. Ais dong samua parcaya sang Tuhan Yesus. \p \v 49 Tuhan Allah pung Kata-kata tasiar dari mulu pi mulu di itu daꞌera samua. \p \v 50 Di itu kota, ada orang-orang bésar, laki-laki deng parampuan. Ada saparu yang rindu sang Tuhan. Ma orang Yahudi pung bos-bos dong datang ko tusu-tusu sang itu orang bésar dong, sampe dong usir kasi kaluar Paulus deng Barnabas dari dong pung daꞌera. \v 51 Kaluar dari itu kota, ju dong dua bekin satu acara adat deng kabás buang abu dari dong pung kaki ko jadi tanda bilang, orang di itu kota dong sonde mau dengar sang dong dua. Ais dong bale balakang ko jalan kasi tenga itu kota. Ju dong pi satu kota laen, nama Ikonium.\x + \xo 13:51 \xt Mateos 10:14; Markus 6:11; Lukas 9:5, 10:11\x* \p \v 52 Ma orang-orang yang su parcaya sang Tuhan Yesus di Antiokia, dong pung hati sanáng, tagal Tuhan pung Roh yang Barisi kasi kuat dong pung hati. \c 14 \s1 Paulus deng Barnabas di kota Ikonium \p \v 1 Waktu Paulus deng Barnabas sampe di kota Ikonium, ju dong maso pi orang Yahudi pung ruma sambayang. Di situ, dong omong panjang lebar Tuhan Allah pung Kabar Bae, sampe banya orang Yahudi deng banya orang dari suku-bangsa laen ju, parcaya sang Tuhan Yesus. \v 2 Ma di situ, ada barapa orang Yahudi yang fanatik, yang sonde mau tarima Paulus dong pung omong. Ais dong tusu-tusu orang laen dong ko dong binci mau mati sang orang-orang yang parcaya sang Yesus. \v 3 Ma Paulus dong sonde taku. Dong kasi tau tarús Tuhan Yesus pung Carita Bae kasi sapa sa. Dong kasi tau bilang, Tuhan Yesus pung hati tabuka kasi samua orang. Dia ju ada kasi kuasa ko dong bisa bekin tanda heran macam-macam, ko biar orang banya dong tau bilang, Tuhan ada pake sang dong. \p Itu waktu, Paulus dong tenga lama di itu kota. \v 4 Ais ada muncul dua kalompok di itu kota. Yang satu iko deng orang Yahudi yang fanatik; deng yang satu lai bela mati deng Tuhan pung utusan dong. Itu dua kalompok dong bakanjar tarús. \p \v 5 Ais ada barapa orang Yahudi yang fanatik dong basakongkol deng orang laen dong, deng dong pung bos-bos ju, ko bekin susa sang Tuhan pung utusan dong. Dong ju mau lempar Paulus dong deng batu. \v 6 Ma ada orang yang kasi tau sang Paulus dong bilang, ada kalompok yang mau bekin jahat sang dong. Ju dong lari pi cari salamat di propinsi Likonia, di kota Listra deng kota Derbe, deng kampong-kampong yang badeka di situ. \v 7 Di situ dong ju bacarita Tuhan Yesus pung Carita Bae. \s1 Paulus dong di kota Listra deng Derbe \p \v 8 Sampe di kota Listra, Paulus deng Barnabas dapa katumu satu laki-laki. Dia pung kaki dua-dua lumpu, mulai dari dia pung mama barana sang dia. Jadi dia balóm parná jalan. \v 9 Itu orang ada dudu ko dengar Paulus pung carita. Ais Paulus taro mata sang dia, deng pikir bilang, “Ini orang pung parcaya bisa bekin bae sang dia!” \v 10 Ju Paulus pange sang dia bilang, “Bu! Badiri suda!” Dengar bagitu, ju itu orang malompa bangun memang, ju dia mulai bajalan. \p \v 11 Waktu orang dong dapa lia Paulus bekin bagitu, ju dong samua tanganga. Ju dong omong pake dong pung bahasa Likonia bilang, “Bosong dengar dolu! Ini orang dua ni, dewa-dewa yang turun datang di bumi pake manusia pung badan!” \v 12 Itu orang dong omong bagitu, tagal dong kira Barnabas tu, sama deng dong pung dewa satu, nama Seus. Ais Paulus, yang tukang omong, dong kira dia tu, dewa Hermes.\f + \fr 14:12 \ft Iko dong pung parcaya, Hermes tu, tukang bawa pasán antara dewa-dewa dong.\f* \v 13 Di luar kota pung pintu maso, ada ruma songgo satu, kasi dong pung dewa Seus. Lia Paulus dong, Seus pung tukang songgo bawa bunga-bunga deng hela bawa barapa sapi laki bésar, ko mau songgo sang dong. Ju orang banya iko itu tukang songgo ko pi songgo sang Tuhan Yesus pung utusan dong. \p \v 14 Ma waktu dong dapa tau bilang, itu orang dong mau songgo sang dong, ju Paulus deng Barnabas protes sang dong. Ais dong lari pi itu orang banya dong pung muka, tarús dong ruꞌi kasi tarobe dong pung baju sandiri ko bekin tanda bilang, dong sonde satuju deng apa yang orang dong mau bekin. Ais dong dua batarea bilang, \v 15 “Aduuu! Akurang ko bosong bekin bagini? Jang kira kata, botong ni, dewa. Botong ni, manusia biasa, sama ke bosong ju. Botong datang di sini ko kasi tau sang bosong satu carita yang bae. Bosong musti bale balakang kasi tenga bosong pung dewa dong yang sonde ada pung guna apa-apa. Bosong musti bale iko sang Tuhan Allah yang batúl-batúl idop. Te Dia tu, yang bekin ini langit deng bumi, deng dong pung isi samua.\x + \xo 14:15 \xt Kaluar dari Masir 20:11; Lagu Puji dong 146:6\x* \v 16 Dari dolu, suku-bangsa dong idop iko dong pung mau sandiri-sandiri. Tuhan Allah ju kasi biar sang dong bagitu. \v 17 Ma Tuhan sonde lupa kasi tanda macam-macam, ko samua suku-bangsa dapa tau bilang, Tuhan tu, bae. Dia yang kirim ujan kasi sang kotong. Dia yang kasi kotong pung kabón dong pung hasil bae. Dia yang kasi makan sang kotong, deng bekin kotong samua pung hati sanáng.” \p \v 18 Biar Paulus deng Barnabas su larang sang dong ko jang bekin bagitu, ma itu orang dong mati-mati ko mau bawa itu sosonggo kasi sang dong. \p \v 19 Itu waktu, ada barapa orang Yahudi yang datang dari kota Antiokia deng kota Ikonium pi kota Listra. Dong tusu-tusu itu orang banya dong ko iko malawan sang Tuhan Yesus pung utusan dong. Ju dong lempar sang Paulus deng batu. Dong kira dia su mati, ais dong hela bawa sang dia ko buang sang dia pi luar kota. \p \v 20 Ma waktu Yesus pung orang parcaya dong badiri kuliling sang Paulus, ju dia bangun. Ais ju dia maso kambali pi dalam kota. Dia pung beso, ju dia deng Barnabas jalan sama-sama pi kota laen, nama Derbe. \s1 Paulus deng Barnabas kambali pi jamaꞌat di kota Antiokia di propinsi Siria \p \v 21 Di Derbe, Paulus deng Barnabas kasi tau Tuhan Yesus pung Carita Bae. Ais itu, banya orang parcaya sang Dia. Tarús dong dua pi ulang di Listra. Dari sana, dong kambali pi Ikonium. Dari situ, dong jalan tarús pi Antiokia di propinsi Pisidia. \v 22 Di situ, dong omong deng orang yang iko sang Yesus ko kasi kuat dong pung hati. Dong kasi inga bilang, “Sodara dong samua! Kalo kotong maso jadi Tuhan Allah pung orang, jang pikir kata, kotong sonde dapa susa lai. Te biar karmana ju, kotong musti dapa susa. Ma kotong musti batahan, ko iko tarús sang Yesus.” Dong dua ajar bagitu sang Yesus pung orang dong di itu kota. \p \v 23 Ais ju Paulus deng Barnabas mulai cari orang ko dong angka jadi pimpinan\f + \fr 14:23 \ft Jamaꞌat pung pimpinan di ini ayat, dalam bahasa Yunani bilang, \ft \+it presbuteros\+it*.\f* di jamaꞌat satu-satu. Dong sambayang deng puasa ko cari Tuhan pung mau. Ju dong taro tangan deng sambayang, ko angka itu orang yang Tuhan su kasi tunju, ko jadi jamaꞌat pung pimpinan. \p \v 24 Ais itu, ju Paulus deng Barnabas jalan tarús kasi tenga propinsi Pisidia, ko dong pi propinsi Pamfilia. \v 25 Dong sampe di satu kota, nama Perga. Di situ, dong kasi tau Tuhan pung Carita Bae. Ais itu, dong jalan tarús, sonde jao lai, ju dong sampe di kota Atalia. \v 26 Di situ, dong nae kapal ko balayar kambali pi kota Antiokia di propinsi Siria. Tempo hari, Tuhan Yesus pung orang di Antiokia tu, yang utus sang dong, deng sarakan sang dong pi Tuhan pung tangan ko Dia lia bae-bae sang dong. Jadi sakarang Paulus dong mau pulang, ko lapor kasi jamaꞌat Antiokia dong bilang, dong su bekin abis dong pung karjá. \p \v 27 Sampe di Antiokia, ju Paulus dong kumpul ame Tuhan pung orang samua yang ada di situ. Ais dong carita panjang lebar samua yang Tuhan su bekin kasi sang dong. Bilang, Tuhan su buka jalan ko orang yang bukan Yahudi dong ju parcaya sang Yesus. \v 28 Ais ju Paulus deng Barnabas tenga lama deng Tuhan Yesus pung orang parcaya dong di situ. \c 15 \s1 Tua-tua Kristen dong bakumpul di Yerusalem \p \v 1 Itu waktu, barapa orang Yahudi Kristen datang jao-jao dari propinsi Yudea pi Antiokia. Sampe di situ, dong ajar Tuhan Yesus pung orang dong bilang, “Bosong su parcaya sang Yesus. Itu ju bae. Ma itu balóm cukup. Kalo bosong mau batúl-batúl salamat, na, bosong ju musti sunat, iko botong pung adat, yang Tuhan sandiri su kasi lewat baꞌi Musa.”\x + \xo 15:1 \xt Kapala Agama dong pung Atoran 12:3\x* \p \v 2 Ma Paulus deng Barnabas bamalawan karás deng itu orang dong pung omong. Dong bakanjar satenga mati. Ju Paulus dong bilang, “Bosong sala! Suku-bangsa laen yang bukan Yahudi, yang parcaya sang Yesus sonde parlú iko orang Yahudi pung adat sunat!” Tagal dong bamalawan bagitu, ju dong baꞌakór ko utus sang Paulus deng Barnabas, deng barapa tamán laen dari Antiokia, ko pi bawa ini soꞌal kasi sang Tuhan pung utusan dong, deng tua-tua Kristen laen di Yerusalem. \p \v 3 Tagal itu, orang Kristen di Antiokia suru Paulus dong pi Yerusalem. Dong iko jalan darat, lewat propinsi Fenisia deng propinsi Samaria. Di dong pung jalan tu, dong singga-singga di orang parcaya dong pung ruma. Ais dong carita sampe alus-alus bilang, “Orang yang bukan Yahudi dong, ju su bale datang ko parcaya sang Tuhan!” Dengar bagitu, ju samua orang sanáng. \p \v 4 Sampe di Yerusalem, Yesus pung orang samua tarima sang dong deng bae-bae. Tuhan pung utusan dong, deng tua-tua Kristen dong, ju tarima sang dong. Ais ju Paulus dong carita samua yang Tuhan su bekin kasi sang dong, sampe banya orang laen ju su iko sang Tuhan Yesus. Deng dong ju carita dong pung bakanjar soꞌal sunat. \v 5 Itu orang yang iko dengar sang Paulus dong pung carita, ada barapa orang Yahudi Kristen dari partei Farisi. Dong bangun badiri, ais dong omong karás-karás bilang, “Dengar bae-bae, é! Kalo ada orang bukan Yahudi mana sa, yang mau iko sang Yesus, dong musti iko kotong pung adat sunat deng kotong pung atoran adat laen, yang Tuhan Allah sandiri su kasi turun lewat baꞌi Musa.” \p \v 6 Ais orang sarani samua baꞌakór ko Tuhan pung utusan dong, deng tua-tua Kristen dong, bakumpul ko timbang-timbang itu hal. \v 7 Ais dong batukar pikiran panjang lebar. Ahirnya, ju Petrus bangun badiri ko omong bilang, “Sodara dong samua! Bosong sandiri tau bilang, dolu Tuhan su tunju sang beta dari bosong pung teng-tenga, ko beta pi kasi tau Yesus pung Carita Bae sang orang bukan Yahudi dong. Te Tuhan ju mau ko dong parcaya sang Yesus.\x + \xo 15:7 \xt Utusan dong pung Carita 10:1-43\x* \v 8 Tuhan kanál kotong manusia satu-satu pung hati. Deng Dia yang kasi Dia pung Roh yang Barisi sang dong, sama ke Dia su kasi sang kotong. Deng bagitu, kotong tau bilang, Tuhan ju tarima sang dong.\x + \xo 15:8 \xt Utusan dong pung Carita 2:4, 10:44\x* \v 9 Te Tuhan Allah sonde bapili-pili muka, dong deng kotong. Dia sonde bekin beda sang dong dari kotong. Te Dia su bekin barisi dong pung hati, tagal dong ju su parcaya sang Yesus, sama ke Dia ju bekin barisi kotong pung hati. \p \v 10-11 Naa, karmana? Kalo Tuhan su tarima sang dong, akurang ko kotong masi mau mua tamba lai, ko bekin barát sang dong deng ini adat sunat? Padahal, kalo mau omong jujur, kotong deng kotong pung nene-moyang dong, sonde mampu pikol kotong pung atoran agama samua! Jadi kotong jang paksa sang dong bagitu! Beta mau tanya bagini: Tuhan kasi salamat sang kotong, tagal kotong iko atoran agama, ko? Sonde, to! Dia kasi salamat, tagal Tuhan Yesus sayang deng hati bae sang kotong. Naa, jang lupa! Tuhan ju sayang deng hati bae sang orang laen bagitu.” \p \v 12 Dengar bagitu ju, sonde ada orang yang mau batamba pikiran lai. \p Ais itu, Paulus deng Barnabas carita ulang lai, karmana Tuhan su pake sang dong. Dong carita itu tanda-tanda heran, deng hal luar biasa yang Tuhan Allah su bekin di teng-tenga suku-bangsa bukan Yahudi dong. \v 13 Carita abis, ju satu orang, nama Yakobis, bangun badiri ko omong bilang, “Sodara dong! Bosong dengar sang beta dolu! \v 14 Bu Peꞌu\f + \fr 15:14 \ft Tulisan bahasa Yunani ada tulis bilang, ‘Simeon’. Simeon deng Simon tu, sama. Simeon/Simon tu, andia Petrus pung nama laen\f* baru carita abis kasi sang kotong bilang, Tuhan Allah su angka ame orang bukan Yahudi dong, ko kasi maso sang dong jadi Tuhan Yesus pung kelu. \v 15 Naa, itu ju pas deng apa yang Tuhan pung jubir dong su kasi tau memang dari dolu. Te dong su tulis bilang: \q1 \v 16 ‘Pas dia pung waktu, Beta kambali. \q2 Tagal Beta mau kasi bangun ulang raja Daud pung parenta. \q1 Te dia pung turunan yang su ancor-ancor tu, \q2 Beta mau kasi bangun ulang, deng bekin kuat sang dia lai. \q1 \v 17-18 Deng bekin bagitu, orang-orang dari suku-bangsa laen ju datang cari ko katumu deng Beta. \q2 Te Beta ju su pili ame sang dong, ko jadi Beta pung orang. \q2 Ko Tuhan Allah su omong bagitu dari dolu na!’\x + \xo 15:17-18 \xt Amos 9:11-12\x* \p \v 19-20 Jadi dari beta, Yakobis, bagini: kalo orang dari suku-bangsa laen mau maso jadi Tuhan Allah pung orang, kotong orang Yahudi jang bekin susa sang dong. Kotong jang bekin barát sang dong, deng suru ko iko kotong pung adat sunat. Jadi kotong musti tulis satu surat, ko kirim kasi sang dong bilang, dong sonde usa iko kotong pung atoran adat Yahudi samua. Kotong ju kasi inga sang dong bilang, dong jang maen serong deng orang yang bukan dong pung laki ko dong pung bini. Dong sonde bole makan daging sosonggo. Dong sonde bole makan binatang pung dara. Deng dong ju sonde bole makan daging binatang yang mati taceke yang dia pung dara sonde malele kaluar.\x + \xo 15:19-20 \xt Kaluar dari Masir 34:15-17; Kapala Agama dong pung Atoran 17:10-16, 18:6-23\x* \v 21 Naa, kalo kotong taro atoran bagini, ini bukan hal baru lai. Te banya orang su tau kotong orang Yahudi pung adat memang su bagitu. Tagal itu atoran dari baꞌi Musa dong, kotong baca di samua ruma sambayang tiap hari barenti karjá di mana-mana sa. Jadi banya orang suku-bangsa laen dong su tau. Naa, beta pung omong bagitu sa. Makasi!” \s1 Surat kasi orang parcaya dari suku-bangsa bukan Yahudi \p \v 22 Ais itu, Tuhan pung utusan deng tua-tua yang laen dong, baꞌakór deng samua orang sarani di Yerusalem ko mau kirim orang ko pi kasi tau dong pung putusan sang orang sarani di mana-mana. Ju dong cari orang yang jamaꞌat dong hormat, yang cocok deng itu tugas. Ais dong pili ame dua orang. Satu pung nama Silas, deng yang satu lai, nama Yudas (yang dong ju pange bilang, Barsabas). Tarús dong suru ko dong dua pi sama-sama deng Paulus deng Barnabas. \v 23 Dong bawa surat ko kasi orang dari suku-bangsa laen di kota Antiokia, di propinsi Siria, sampe jao di propinsi Kilikia. Itu surat pung bunyi bagini: \q1 “Salam manis dari botong, Tuhan Yesus pung utusan, deng tua-tua Kristen laen di sini di kota Yerusalem. Botong tulis ini surat kasi sang bosong, yang botong sayang sama ke sodara sandiri. \q1 \v 24 Botong tulis ini surat, tagal botong ada dengar bilang, ada barapa orang dari Yerusalem sini yang su pi katumu deng bosong di sana. Dong ada ajar sambarang, sampe bekin susa deng bekin bingung sang bosong. Asal bosong tau sa, botong sonde parná utus itu orang dong. \v 25 Waktu botong su dengar bilang, ada orang yang bekin susa sang bosong bagitu, botong bakumpul di sini ko timbang itu hal. Naa, botong su baꞌakór, deng su putus abis itu hal. Jadi sakarang botong su pili ame orang ko pi kasi tau sang bosong, botong pung putusan. Dong ada datang sama-sama deng Barnabas deng Paulus, yang botong sayang. \v 26 Te kotong pung dua orang tu, dong su pikol sangsara sampe amper mati. Dong dapa sangsara bagitu, tagal dong iko kotong pung Bos Yesus Kristus. \v 27 Jadi botong utus sang Yudas deng Silas, ko biar dong kasi tau sang bosong ini surat pung isi. \q1 \v 28 Tuhan pung Roh yang Barisi su kasi tau sang botong, deng botong samua satuju bagitu bilang, bosong tar usa iko botong pung adat Yahudi samua, conto ke adat sunat. Te itu adat dong bekin barát parcuma sang bosong. Ma ada satu-dua hal, yang memang bosong musti inga: \q2 \v 29 Jang maen serong deng orang yang bukan lu pung laki ko lu pung bini. \q2 Jang makan daging sosonggo. \q2 Jang makan dara. \q2 Deng jang makan daging dari binatang yang mati taceke, sampe dia pung dara sonde malele kaluar. \q1 Kalo bosong jaga diri dari itu hal samua, bosong sonde bekin noju bosong pung sodara orang Yahudi Kristen dong. Deng bagitu, bosong bisa bagabung bae-bae deng dong. Botong pung surat ni, bagitu sa. Saloom.” \p \v 30 Dong tarima ame itu surat abis, ju Paulus dong togor, tarús dong jalan pi kota Antiokia. Sampe di sana, dong kumpul ame samua orang sarani dong, ju dong kasi itu surat. \v 31 Waktu dong baca abis itu surat, itu orang dong samua sanáng, tagal itu surat pung isi su kasi kuat dong pung hati. \p \v 32 Yudas deng Silas ju jadi Tuhan pung jubir. Dong dua tu, bacarita bam-banya deng orang parcaya di itu kota. Dong kasi nasiat deng kasi kuat itu orang dong pung hati. \v 33 Waktu dong dua su tenga di situ sadiki lama, ju orang sarani di Antiokia kasi loos ko dong pulang kambali pi orang yang su utus sang dong. Dong lapás sang dong dua deng salamat. \v 34 [Ma Silas mau tenga tarús di Antiokia sa.]\f + \fr 15:34 \ft Tulisan bahasa Yunani saparu sonde mua ini ayat 34.\f* \p \v 35 Paulus deng Barnabas tenga barapa lama di situ. Dong ju tolong orang laen yang ada ajar Tuhan Yesus pung Jalan Idop. \s1 Paulus deng Barnabas bapisa jalan \p \v 36 Waktu Paulus deng Barnabas su tenga sadiki lama di Antiokia, ju Paulus omong sang Barnabas bilang, “Bu! Mari ko kotong pi kambali di samua tampa yang dolu kotong parná singga. Kotong pi lia coba kotong pung sodara dong pung idop. Dong tu, su karmana, é? Te ini orang dong balóm lama parcaya sang Tuhan Yesus. Tempo hari tu, kotong su mulai ajar sang dong. Jadi mari ko kotong pi lia sang dong.” \v 37 Dengar Paulus minta bagitu, ju Barnabas ia bae sa. \p Naa, Barnabas mau bawa sang Yohanis ko iko deng dong. (Dong ju pange sang Yohanis ni bilang, Markus). \v 38 Ma Paulus sonde mau. Tagal tempo hari di propinsi Pamfilia, Markus bangun jalan kasi tenga sang dong.\x + \xo 15:38 \xt Utusan dong pung Carita 13:13\x* \v 39 Paulus deng Barnabas bakanjar hebat bagitu, sampe dong dua bapisa jalan. Ju Barnabas bawa ame sang Markus, ko dong dua nae kapal pi balayar sampe di pulo Siprus. \p \v 40 Ma Paulus ame bawa sang Silas. Waktu dong mau barangkat, itu orang parcaya dong di Antiokia sambayang minta Tuhan ko jaga sang dong, deng Tuhan ju kasi tunju Dia pung hati bae sang dong. Sambayang abis, ju dong dua barangkat. \v 41 Ais dong pi kuliling propinsi Siria deng propinsi Kilikia. Di mana-mana dong kasi kuat orang parcaya dong pung hati. \c 16 \s1 Timotius bagabung deng Paulus deng Silas \p \v 1 Ais itu, Paulus dong jalan tarús ko pi lebe dolo di kota Derbe. Dari situ, dong jalan tarús pi kota Listra. Di itu kota, dong katumu satu orang muda, nama Timotius. Dia pung bapa, orang Yunani. Ma dia pung mama, parampuan Yahudi yang su parcaya sang Yesus. Timotius ju su jadi Yesus pung orang. \v 2 Samua orang parcaya di kota Listra deng kota Ikonium tau bilang, Timotius tu, orang bae. \v 3 Paulus mau ko Timotius iko sang dong. Ma ada orang Yahudi di situ yang tau bilang, Timotius pung bapa orang Yunani, jadi dia tu, balóm sunat iko adat Yahudi. Tagal itu, Paulus ator ko dong sunat sang Timotius.\f + \fr 16:3 \ft Paulus tau bilang, orang yang balóm sunat, sonde bole maso pi dalam orang Yahudi dong pung ruma sambayang. Kalo Timotius mau tolong sang Paulus ko kasi tau Yesus pung Carita Bae sang orang Yahudi dong, na, dia musti sunat dolo. Deng bagitu, dia bisa gampang maso-kaluar pi orang Yahudi dong pung teng-tenga.\f* \p \v 4 Ais itu, dong jalan dari satu tampa pi satu tampa, ko kasi tau itu putusan yang Tuhan Yesus pung utusan deng tua-tua Kristen dong su putus di Yerusalem. \v 5 Deng bagitu, dong bekin tamba kuat orang parcaya dong pung hati. Tiap hari, orang baru yang parcaya dong, tamba banya. \s1 Paulus dapa pange pi Makedonia \p \v 6 Ais itu, Paulus dong jalan tarús. Dong pi propinsi Frigia deng propinsi Galatia, tagal Tuhan pung Roh yang Barisi larang sang dong ko dong jang pi kasi tau Tuhan pung Carita Bae di propinsi Asia. \v 7 Waktu dong sampe di satu daꞌera yang babatas deng propinsi Misia, dong mau coba maso pi propinsi Bitinia. Ma Yesus pung Roh larang sang dong ko jang pi sana.\f + \fr 16:7 \ft Sakarang ni, propinsi-propinsi yang dolu dong bilang Frigia, Galatia, Asia, Misia, deng Bitinia, samua ada di negara Turki.\f* \v 8 Ais dong jalan lewat propinsi Misia, ju dong turun sampe di kota Troas di laut pung pinggir. \p \v 9 Itu malam, Tuhan Allah kasi lia Paulus sama ke dalam mimpi. Dia lia satu orang badiri di laut pung sablá, di satu propinsi, nama Makedonia. Itu orang batarea minta tolong bilang, “Pak! Mari sini ko tolong sang botong dolo!” \v 10 Paulus lia bagitu, ju botong\f + \fr 16:10 \ft Dalam ini carita, di sini mulai pake kata ‘botong’, tagal Lukas su bagabung deng Paulus dong di sini. Lukas yang tulis ini buku.\f* putus ko botong pi Makedonia. Botong pikir bilang, itu memang Tuhan Allah yang suru ko botong pi kasi tau Dia pung Jalan Idop pi orang-orang di laut pung sablá. Andia ko Dia larang sang botong ko sonde bole pi tampa laen. \s1 Di kota Filipi, mama Lidia parcaya sang Tuhan Yesus \p \v 11 Ais ju botong nae kapal di kota Troas, ko balayar pi satu pulo kici, nama Samotrake. Dia pung beso, botong balayar tarús sampe di satu kota, nama Neapolis. Ju botong turun di situ. \v 12 Dari situ botong jalan iko darat pi satu kota bésar, nama Filipi. (Filipi tu, kota pantíng di propinsi Makedonia; pamarenta Roma ju pegang kuasa di situ.) Botong tenga barapa hari di situ. \p \v 13 Pas deng orang Yahudi pung hari barenti karjá, botong pi cari orang Yahudi dong pung tampa sambayang. Botong baꞌitong itu tampa sambayang tantu ada di kali pung pinggir. Jadi botong jalan kaluar sadiki dari kota, sampe botong dapa satu kali. Di situ, botong katumu mama-mama barapa orang.\f + \fr 16:13 \ft Iko atoran, musti ada 10 laki-laki orang Yahudi, baru bisa bekin ruma sambayang. Dong sonde itong parampuan dong. Jadi, tagal ada barapa parampuan yang sambayang di kali Gangites pung pinggir, kotong dapa tau, di kota Filipi, laki-laki orang Yahudi sadiki sa.\f* Jadi botong dudu baꞌomong deng dong. \v 14 Dari itu mama dong samua, ada satu yang nama Lidia. Dia dari satu kota yang jao di propinsi Asia, nama Tiatira. Ini mama bajual kaen warna ungu yang mahal mau mati kasi orang bésar dong. Dia rajin sambayang sang Tuhan Allah. Jadi waktu dia dengar sang Paulus pung omong, dia tarima memang. \p \v 15 Ais ju botong sarani memang sang mama Lidia deng dia pung isi ruma samua. Sarani abis, ju dia undang sang botong bilang, “Bapa dong. Kalo bosong pikir beta ni, su parcaya batúl sang Tuhan Yesus, na, bosong datang ko manumpang di botong pung ruma.” Dia noki-noki tarús, sampe ahirnya botong iko. \s1 Dong kasi maso sang Paulus deng Silas pi dalam bui di kota Filipi \p \v 16 Satu hari, waktu botong ada jalan pi tampa sambayang, ju botong katumu satu nona di jalan. Dia tu, orang pung budak. Dia takaná setan jahat, sampe dia bisa kasi tau orang pung nasib. Dia ju bisa tau masala dong pung ujung-pohon dari mana. Jadi banya orang suka kasi sang dia doi ko minta tolong lia dong pung nasib. Ma itu doi dong, nona pung bos-bos yang dapa samua, sampe dong jadi kaya. \v 17 Itu hari waktu botong ada jalan, itu nona maen iko-iko sang botong tarús. Ais dia batarea bilang, “Ini orang dong, Tuhan Allah yang Paling Tinggi pung tukang suru-suru dong. Dong datang ko mau kasi tunju jalan bilang, karmana ko orang bisa dapa salamat, deng lapás dari dong pung sala-sala dong!” \p \v 18 Itu nona bekin bagitu sampe barapa hari. Lama-lama ju Paulus jadi bosan dengar itu parampuan pung eki-eki tu. Ais dia bale ko lia karás-karás sang itu nona, ju dia parenta itu setan bilang, “Heh! Lu setan jahat! Deng Tuhan Yesus pung kuasa, beta parenta sang lu, kaluar dari ini parampuan, sakarang ju!” Paulus omong abis bagitu, ju itu setan kaluar memang. \p \v 19 Waktu itu nona pung bos dong dapa tau bilang, dong pung budak pung kuasa su ilang, ju dong mara, tagal dong sonde dapa doi lai. Ais dong pegang ame sang Paulus deng Silas, ko hela bawa sang dong pi pasar, di tampa yang orang biasa pake ko urus parkara. \v 20 Di situ, dong batarea karás-karás bilang, “Ini orang dong ni datang ko bekin rusak kotong pung kota. Padahal dong bukan orang dari sini. Ini Yahudi dong, datang dari jao-jao ko bekin kaco sa di sini! \v 21 Dong ju ajar orang bilang, kotong jang toe deng pamarenta Roma pung atoran dong, ko iko dong pung atoran.” \p \v 22 Dengar bagitu, ju orang banya dong mangamok, ais dong pi papoko sang Paulus deng Silas. Ju tukang putus parkara di situ dong suru orang dong pi robe buang dong dua pung pakean, ais firuk sang dong. \v 23 Dong firuk barmaen sang Paulus deng Silas, ais tola buang sang dong pi dalam bui. Dong suru komandán jaga di situ, ko jaga bae-bae sang itu dua orang. Jang sampe dong lari. \v 24 Dengar bagitu, ju itu komandán jaga kasi maso dong di satu kamar di itu bui pung tenga. Ju dia gepe dong pung kaki pake kayu pasung. \p \v 25 Kira-kira waktu tenga malam, Paulus deng Silas ada sambayang deng manyanyi ko puji-puji sang Tuhan Allah. Itu orang bui laen dong di situ ada iko dengar dong pung manyanyi tu. \v 26 Takuju sa, tana tagoyang mati pung, sampe anteru ruma bui tu, ju tagoyang. Deng dia pung pintu tabuka lebar. Tarús orang bui dong pung rante samua, ju talapás buang. \p \v 27 Itu waktu, ju komandán jaga di ruma bui takuju bangun, ju dia lia itu bui pung pintu dong samua tabuka lebar. Lia bagitu, ju dia kira ke orang bui samua su lari fuik. Ais ju dia cabu ame dia pung parang, ko mau bunu diri. \v 28 Ma Paulus batarea deng suara karás deng larang bilang, “We, Pak! Jang bunu diri! Te botong samua masi ada di sini, ó!” \p \v 29 Dengar itu suara, ju komandán tu, taku mau mati, deng dia tabingung-bingung. Ais dia suru ko dong bawa kasi sang dia obor, tarús dia lari maso pi dalam itu bui, deng badan gamatar dingin. Ju dia pi jato tikam lutut di Paulus deng Silas pung kaki. \p \v 30 Ais dia bawa kasi kaluar dong dari dalam bui, ju dia tanya bilang, “Bapa dong. Beta ni, ada susa mau mati. Beta musti bekin apa, ko bisa talapás dari ini susa dong?” \p \v 31 Paulus dong manyao bilang, “Dia pung jalan bagini: lu parcaya sang Tuhan Yesus, ko nanti Dia kasi salamat sang lu. Bagitu ju deng lu pung isi ruma dong.” \v 32 Ais Paulus deng Silas baꞌomong deng itu komandán bui, deng dia pung isi ruma dong samua. Dong kasi tau Tuhan Yesus pung Jalan Idop kasi sang dong. \v 33 Lewat tenga malam sadiki, ju itu komandán bui bawa ame Paulus deng Silas ko pi kasi barisi dong pung luka kaná firuk kamaren. Ais itu, Paulus dong sarani sang itu komandán deng dia pung isi ruma dong samua. \v 34 Tarús dia bawa sang dong pi dalam dia pung ruma, ko dia kasi dong makan. Dia deng dia pung kelu dong samua talalu sanáng, tagal dong su parcaya sang Tuhan Allah. \p \v 35 Dia pung papagi hari, ju tukang putus parkara dong kirim pasán kasi sang itu komandán bui, ko suru dia kasi lapás Paulus dong dari dalam bui. \p \v 36 Dengar bagitu, ju komandán bui kasi tau itu pasán sang Paulus bilang, “Bapa dong. Orang bésar dong su putus ko kasi lapás sang bosong. Jadi bapa dong pi deng salamat suda.” \p \v 37 Dengar bagitu, ju Paulus sonde mau tarima bae. Ju dia kasi tau bale sang tukang jaga dong yang bawa itu pasán tadi bilang, “Jang bagitu! Te botong ni, ada pung hak warga Roma. Jadi botong tuntut botong pung hak! Pamarenta dong musti urus botong pung parkara ni, iko atoran. Iko dia pung batúl, musti dudu parkara dolo, baru hukum orang. Ma dong sonde bekin bagitu. Dong sonde dudu parkara dolo, ko, cari tau botong pung sala apa, ma dong su firuk barmaen sang botong di orang banya pung muka. Sonde ada pung alasan apa-apa, ju dong lempar buang sang botong pi dalam bui. Ini su taráng-taráng, dong langgar pamarenta Roma pung atoran. Ais sakarang, dong mau kasi kaluar sambunyi-sambunyi sang botong dari dalam bui, ko biar orang sonde dapa tau bilang, botong pung sala apa? Sonde bisa bagitu! Suru itu bos dong datang sandiri ko kasi lapás sang botong. Bagitu dolo, baru botong tarima.” \p \v 38 Waktu itu tukang jaga dong pi lapor kambali Paulus pung omong tu, itu bos-bos dong dapa tau bilang, dong dua ada pung hak warga Roma. Ju dong jadi taku mau mati. \v 39 Ais ju orang bésar dong datang di bui, ko mangaku dong pung sala, deng minta maꞌaf sang Paulus deng Silas. Ais ju dong kasi kaluar sang dong dua dari dalam bui, tarús dong minta ko dong jalan kasi tenga itu kota. \v 40 Kaluar dari bui, ju Paulus dong pi mama Lidia pung ruma. Di situ, dong bakumpul deng orang parcaya dong. Dong ajar deng kasi kuat dong pung hati satu kali lai. Ais itu, dong jalan kasi tenga itu kota. \c 17 \s1 Paulus dong pi kota Tesalonika \p \v 1 Ais itu, Paulus deng Silas jalan tarús. Dong lewat satu kota, nama Amfipolis. Ais dong pi kota laen, nama Apolonia. Dari situ, dong jalan tarús sampe di kota Tesalonika. Di itu kota, ada satu ruma sambayang orang Yahudi. \p \v 2 Kalo dong sampe di satu tampa yang ada ruma sambayang Yahudi di situ, pas deng hari barenti karjá, na, Paulus biasa maso ko iko sambayang deng orang dong. Di Tesalonika, dia ju iko maso di dong pung ruma sambayang. Tarús dia batukar pikiran deng dong di situ, pake Tuhan Allah pung Kata-kata. Dia iko sambayang deng dong bagitu, tiap hari barenti karjá, sampe tiga minggu baꞌiko-baꞌiko. \v 3 Dia kasi tau sang dong bilang, “Kalo kotong pareksa bae-bae di Tuhan pung Tulisan Barisi tu, kotong dapa tau bilang, dong su omong dari dolu bilang, itu Orang yang Tuhan su janji mau kirim tu, nanti dapa susa banya. Dia nanti mati. Ma abis itu, Tuhan pake Dia pung kuasa ko kasi idop kambali sang Dia. Naa, sakarang kotong su tau bilang, itu Orang yang Tuhan janji tu, andia Yesus!” \p \v 4 Dengar bagitu, ada orang Yahudi yang tarima Paulus pung omong, ais dong bagabung deng Paulus dong. Dari orang yang tarima tu, ada ju banya orang Yunani yang su rindu sang Tuhan, deng ada barapa mama-mama yang pung pangaru bésar di itu kota. \p \v 5 Ma orang Yahudi pung bos-bos di situ jengkel deng iri hati. Ju dong tusu-tusu tukang tapaleuk dong, ko dong bekin kaco. Waktu orang dong su bakumpul bam-banya, dong mulai bekin kaco di itu kota. Dong cari sang Paulus deng Silas, ko dong mau hela bawa pi itu orang banya yang ada mangamok dong. Ais dong pi sarbú Yason pung ruma, tagal Paulus deng Silas ada manumpang di situ. \v 6-7 Ma dong sonde dapa Paulus dong di situ. Ais ju dong hela bawa sang Yason deng orang parcaya laen dong barapa orang pi tampa urus parkara. Dong tudu sang Yason dong bilang, “Sakarang ada orang-orang yang su datang di kotong pung kota. Dong pi mana-mana sa, dong bekin kaco di situ! Sakarang dong datang ko mau bongkar bekin tabale kotong pung atoran di sini, ais ganti deng dong pung atoran! Ini Yason ni, dia su tarima ini orang dong manumpang di dia pung ruma! Ma dong samua malawan kotong pung atoran, tagal dong sonde mau mangaku raja bésar keser. Dong cuma mau mangaku dong pung bos bésar satu, nama Yesus.” \p \v 8 Dengar bagitu, ju orang bésar dong, deng orang-orang di situ pung pikiran dong mulai kaco-balo. \v 9 Ais orang bésar di itu kota suru Yason deng orang parcaya dong, ko dong bayar doi jaminan, jadi tanda bilang, dong sonde bekin kaco lai, deng janji sonde bole lari. Bayar abis, ju itu orang dong kasi lapás sang Yason dong. \s1 Paulus dong pi kota Berea \p \v 10 Itu malam, orang parcaya dari kota Tesalonika pikir-pikir lebe bae dong kirim Paulus deng Silas pi tampa laen. Ais ju dong kirim dong dua pi satu kota, nama Berea. Sampe di situ, dong maso pi orang Yahudi pung ruma sambayang. \v 11 Ma itu orang Yahudi dong yang ada di Berea tu, laen dari orang Tesalonika dong. Ini orang dong ni, talalu suka dengar, deng dong sadia tarima Paulus dong pung omong. Te dong di Berea dengar bae-bae sang Paulus dong, deng lia bae-bae Tuhan Allah pung Tulisan Barisi. Dong mau cari tau Paulus dong pung omong tu, batúl, ko sonde. Andia ko, siang-malam dong pareksa sampe alus-alus Tuhan pung Tulisan Barisi. \v 12 Tagal itu, banya orang Yahudi di situ parcaya sang Yesus. Bagitu ju deng orang Yunani dong. Dong yang parcaya sang Tuhan Yesus ada pung pangaru bésar. Ada laki-laki, deng ada parampuan ju. \p \v 13 Ma waktu orang Yahudi dari Tesalonika dong dengar bilang, Paulus dong ada ajar Tuhan pung Kata-kata di Berea, ju dong datang iko, ais tusu-tusu orang ko bekin kaco lai di sana. \v 14 Andia ko orang parcaya di Berea dong, bawa capát-capát sang Paulus pi pante. Ma Timotius deng Silas tenga tarús di Berea. \v 15 Itu orang dong antar sang Paulus sampe di satu kota, nama Atena. Ais dong kasi tenga dia di situ, ko dong pulang kambali pi Berea. Dong bawa pasán dari Paulus bilang, Silas deng Timotius datang capát ko bagabung deng dia. \s1 Paulus di kota bésar Atena \p \v 16 Waktu Paulus ada tunggu-tunggu sang Silas deng Timotius pung datang di Atena, dia pung hati jadi susa, tagal dia lia di itu kota ada tampa songgo di mana-mana. \p \v 17 Ma di situ ada barapa orang Yahudi, deng barapa orang bukan Yahudi yang suka sambayang sang Tuhan Allah. Paulus maso pi dong pung ruma sambayang, ais batukar pikiran deng dong. Saban hari, dia ju pi pasar ko baꞌomong deng sapa sa yang datang di situ. \v 18 Ais dia basoꞌal-jawab deng barapa guru dari dua kalompok di itu kota, andia kalompok Epikuros, deng kalompok Stoa.\f + \fr 17:18 \ft Orang dari kalompok Epikuros ni, dong iko satu guru, nama Epikuros. Dia ajar bilang, yang paling pantíng, idop yang bae, andia idop yang rasa sanáng sa. Sonde usa pusing deng hal laen. Deng orang dari kalompok Stoa, dong iko satu guru laen, nama Seno. Dia ajar bilang, orang musti tau jaga dia pung diri bae-bae, deng ator dia pung pikiran, sampe dia sonde bisa rasa saki apa-apa lai.\f* Ma waktu dia baꞌomong soꞌal Yesus bilang, Dia tu, su idop kambali dari Dia pung mati, ju ada dari dong yang buang luda bilang, “Phueh! Dasar tukang omong kosong pung baꞌi!” Ada ju yang olok-olok bilang, “Wueh! Ini orang mau paksa sang kotong ko songgo dong pung dewa asing dong!” \p \v 19-21 Naa, orang Atena, deng orang luar yang tenga di itu kota, kalo dong dapa dengar hal apa sa yang baru, conto ke ajaran baru, ko, pikiran baru, na, dong pung orang yang pintar biasa dudu bakumpul di satu gunung kici, nama Areopagus ko batukar pikiran panjang lebar. Ais ada dari dong yang ame bawa Paulus pi situ, ju minta sang dia bilang, “Coba kasi tau sang botong, itu ajaran baru tu! Ko lu ada omong hal baru yang bekin botong jadi bingung sadiki. Jadi botong minta ko lu omong tamba sadiki lai ko biar botong bisa mangarti.” \p \v 22-23 Ais Paulus badiri ko angka omong bilang, “Orang Atena dong samua! Beta su jalan kuliling bosong pung kota ni, deng beta lia bilang, bosong memang orang yang rajin kasi jalan agama. Beta lia bosong pung tampa songgo dong ada di mana-mana. Ma beta ada lia satu batu songgo yang ada tulis bilang, ‘Ini sosonggo kasi dewa yang kotong sonde kanál.’ Dia pung arti, bosong su songgo sang Tuhan Allah, padahal bosong balóm kanál sang Dia. Naa, Dia ni yang beta ada kasi tau sang bosong. \p \v 24 Te Dia ni, yang bekin langit deng bumi, deng dong pung isi samua. Dia ju yang hak parenta samua yang ada di langit deng di bumi. Jadi Dia sonde tenga di ruma songgo yang manusia bekin. \v 25 Dia yang kasi napas, deng kasi idop sang kotong manusia. Pende kata, Dia yang kasi samua yang kotong parlú. Ma Dia sandiri sonde parlú apa-apa. Jadi manusia sonde bisa tolong sang Dia.\x + \xo 17:25 \xt 1 Raja-raja dong 8:27; Yesaya 42:5; Utusan dong pung Carita 7:49\x* \v 26 Dari cuma satu orang sa, Dia bekin ame samua suku-bangsa di anteru bumi. Dia yang bagi kasi suku-bangsa dong, satu-satu deng dia pung tana. Deng Dia yang ator tiap suku-bangsa pung nae, deng dia pung jato, satu-satu deng dia pung waktu. \p \v 27 Naa, Dia bekin bagitu, tagal Dia mau kotong manusia cari ko kanál bae-bae sang Dia. Manusia memang ada cari-cari kalo-kalo dong bisa katumu sang Dia. Tau-tau te Dia sonde jao dari kotong. \v 28 Ada orang parná omong bilang, \q1 ‘Dia memang sumber dari kotong pung napas. \q2 Dia memang akar dari kotong pung idop.’ \p Ada ju bosong pung tukang bekin pantun parná omong bilang, \q1 ‘Kotong idop, tagal dia. \q2 Andia ko, kotong jadi dia pung turunan.’ \p \v 29 Naa, itu memang batúl. Kotong samua ni, Tuhan Allah pung turunan. Jadi jang pikir bilang, Tuhan Allah sama ke patong sosonggo yang manusia bisa bekin dari mas ko, perak ko, batu ko, iko dong pung pikiran sandiri. \v 30 Dolu-dolu, memang manusia balóm mangarti ini hal. Andia ko Tuhan Allah kasi tenga ko dong idop deng dong pung bodo tu. Ma sakarang Dia sonde mau kotong idop bagitu lai. Andia ko Dia parenta bilang, kotong musti jalan kasi tenga pi parsetan itu sosonggo dong, ais pi iko sang Dia suda. \v 31 Dia ju su tunju satu waktu, ko mau hukum ini dunya pung isi samua, tagal dong pung sala-sala dong. Deng Dia tunju memang satu Orang jadi Dia pung Hakim. Nanti itu Orang kasi jato hukuman deng batúl. Sakarang su jalás, itu Hakim tu, sapa. Andia Dia yang su mati, ma yang Tuhan Allah su kasi idop kambali sang Dia.” \p \v 32 Ma waktu orang-orang yang ada bakumpul di situ dengar Paulus bilang, “ada Orang yang su idop kambali dari Dia pung mati”, ju dong katawa olok-olok sang dia. Ma ada barapa orang yang taro perhatian sang dia ju. Dong kasi tau sang Paulus bilang, “Botong masi mau dengar bapa omong itu soꞌal lai. Ma nanti laen kali sa.” \v 33 Ais Paulus pi jalan kasi tenga itu tampa. \v 34 Ma ada yang bagabung deng dia, tagal dong su parcaya sang Tuhan Yesus. Dari dong, ada satu tukang urus parkara di Areopagus, nama Dionisius. Deng ada satu parampuan, nama Damaris. Deng ada barapa orang laen lai yang iko sama-sama deng dong. \c 18 \s1 Paulus bakanál deng susi Priskila deng bu Akila di kota Korintus \p \v 1-3 Itu waktu, ada raja bésar dari pamarenta Roma, nama Klaudius. Dia mara sang orang Yahudi dong, ais dia usir kasi kaluar sang dong dari kota Roma di propinsi Italia. Ju dong tasiram pi mana-mana. Ada satu orang Yahudi, nama Akila, deng dia pung bini Priskila. Dong dua iko lari kaluar dari propinsi Italia, pi satu kota, nama Korintus. Akila ni, asal dari propinsi Pontus. Dia pung karjá, tukang bekin barang dari kulit. \p Itu waktu, Paulus ju kasi tenga kota Atena, ais dia jalan pi kota Korintus. Di situ, Paulus bakanál sang Akila deng Priskila, te dia ju tukang bekin barang dari kulit. Dong tenga sama-sama, deng dong karjá sama-sama. \p \v 4 Kalo su sampe orang Yahudi dong pung hari barenti karjá, Paulus maso pi dong pung ruma sambayang. Di situ, dia coba buju orang Yahudi, deng orang laen dong, ko parcaya sang Tuhan Yesus. \p \v 5 Ma waktu Silas deng Timotius datang dari propinsi Makedonia, Paulus barenti karjá kulit. Siang-malam dia tasibu kasi tau orang Yahudi dong bilang, “Itu Orang yang kotong samua su tunggu dari dolu-dolu, yang Tuhan Allah su janji mau kirim, Dia tu, su datang. Andia, Yesus!” \p \v 6 Ma ada orang Yahudi yang lawan tarús sang Paulus, deng maen omong kasi jato sang dia. Ais Paulus kabás abu dari dia pung pakean, ko jadi tanda bilang, dia su sonde mau pusing sang dong lai, tagal dong sonde mau tarima Kabar Bae yang dia kasi tau sang dong. Ju dia omong bilang, “Bosong ni, su talalu! Bosong sangaja bekin tuli bosong pung diri! Ma biar sa! Nanti bosong yang pikol bosong pung sala sandiri. Beta sonde ada tanggong-jawab deng bosong lai. Mulai sakarang, beta su sonde ada urusan lai deng bosong orang Yahudi dong. Beta mau pi ajar suku-bangsa laen yang bukan Yahudi dong sa.” \p \v 7 Ada satu ruma di itu ruma sambayang pung sablá. Itu tuan ruma pung nama, Titius Yustus. Dia bukan orang Yahudi, ma dia pung hati rindu sang Tuhan Allah. Ais waktu Paulus bale balakang kasi tenga itu orang Yahudi dong, ju dia maso pi bapa Titius pung ruma. \p \v 8 Sonde lama ju, itu ruma sambayang pung kapala, parcaya sang Tuhan Yesus. Dia pung nama Krispus. Dia pung isi ruma samua ju parcaya, sama-sama deng orang Korintus yang laen dong yang ada dengar sang Paulus. Ais ju Paulus ator ko sarani sang dong samua. \p \v 9 Satu malam, tingka ke dalam mimpi, Paulus dapa dengar Tuhan Allah omong bilang, “Paulus! Lu sonde usa taku, deng sonde usa pata samangat deng ini karjá, te lu pung tanggong-jawab balóm abis. Lu musti ajar tarús ini orang dong deng Beta pung Carita Bae. \v 10 Inga, ó! Lu sonde karjá sandiri. Te Beta ada sama-sama deng lu. Biar orang mau bekin susa sang lu, ma Beta pasang kaki deng lu. Deng Beta ada taro mata sang lu siang-malam. Jang lupa, di ini kota Beta pung orang ada banya.” \p \v 11 Dengar bagitu, ju Paulus tenga cukup lama di kota Korintus. Dia ajar Tuhan pung Jalan Idop di situ sampe satu taon satenga. \p \v 12 Itu waktu, dong angka satu orang ko jadi gubernor di propinsi Akaya. Dia pung nama Galio.\f + \fr 18:12 \ft Iko tulisan di satu batu, dong angka sang Galio jadi gubernor di Akaya tu, bulan Juli, taon 51.\f* Ada barapa orang Yahudi ju yang basakongkol, ko hela bawa Paulus pi gubernor di tampa urus parkara. \v 13 Ju dong mangadu soꞌal Paulus bilang, “Ini orang su buju banya orang ko dong iko agama baru. Padahal pamarenta Roma sonde mangaku itu agama!” \p \v 14 Ma waktu Paulus mau buka mulu ko bela diri, ju gubernor langsung potong dia pung omong. Dia togor memang itu orang dong yang mangadu sang Paulus bilang, “Weh! Bosong orang Yahudi dong, pasang talinga, é! Kalo bosong mau bawa parkara orang bekin jahat, ko, orang dong babunu, beta musti dengar bosong pung parkara. \v 15 Ma parkara yang bosong bawa ni, bosong pung urusan dalam ruma sandiri! Bosong cuma bakanjar soꞌal atoran agama Yahudi sa, deng dia pung kata-kata dong, deng dia pung nama-nama dong. Itu parkara, bukan pamarenta di sini pung urusan!”\f + \fr 18:15 \ft Orang Yahudi suka baparkara soꞌal sil-sila.\f* \p \v 16 Ais ju, itu gubernor usir kasi kaluar sang dong dari itu tampa urus parkara. \v 17 Ju orang Yunani dong di situ tangkap ame satu orang, nama Sostenes. Dia tu, kapala dari orang Yahudi pung ruma sambayang. Tarús dong hela bawa sang dia, ko papoko sang dia di gubernor pung muka. Ma itu gubernor sonde toe sang dong. \s1 Dari Korintus, Paulus pi ulang lai di kota Antiokia di propinsi Siria \p \v 18-19 Ais itu, ju Paulus tenga tarús di Korintus. Ma lama-lama, dia minta parmisi dari orang parcaya di situ. Ais ju dia, deng Priskila deng Akila, pi satu kota, nama Kengkrea, ko dong tunggu kapal. Di situ, Paulus cukur bekin polik dia pung kapala, ko jadi tanda bilang, apa yang dolu dia su janji sang Tuhan, sakarang dia su bekin abis.\f + \fr 18:18-19 \ft Kalo ada orang Yahudi yang mau ika janji deng Tuhan, dia musti puasa. Nanti kalo dia su bekin abis itu janji, dia cukur bekin polik dia pung kapala. Lia \ft \+it Daftar Sensus\+it* 6:18.\f* Ais dong nae kapal ko balayar pi kota Efesus. Sampe di situ, dong turun dari itu kapal. Tarús Paulus kasi tenga dia pung tamán dua orang tu, ko dia maso pi dalam orang Yahudi pung ruma sambayang. Di situ, dia batukar pikiran deng orang Yahudi dong. \v 20 Dong omong-omong bagitu, ju orang Yahudi dong minta ko Paulus tenga lebe lama lai sadiki deng dong. Ma dia tolak deng alus. \v 21 Ais dia minta parmisi bilang, “Sodara sayang dong! Jang kurang hati, é! Kalo Tuhan buka jalan, nanti beta datang lia sang bosong lai.” Omong bagitu, ju dia kasi tenga Efesus.\f + \fr 18:21 \ft Ada orang yang pintar tulis bilang, alasan Paulus mau kasi tenga sang dong, tagal dia rindu iko Paska di Yerusalem. Kalo dia tunda, nanti musim galombang bésar datang, deng dia pung rancana su sonde jadi.\f* \p \v 22 Ais dia balayar tarús, sampe di kota Kaisarea. Ju dia turun di situ. Tarús dia nae pi Yerusalem, ko kasi salam sang orang parcaya dong di situ. Ais dia pulang pi kota Antiokia. \v 23 Dia tenga barapa lama di situ, ais ju dia barangkat, ko jalan kuliling di propinsi Galatia deng propinsi Frigia. Di sana, dia kasi kuat orang parcaya dong pung hati. \s1 Apolos di kota Efesus deng kota Korintus \p \v 24 Itu waktu, ada orang Yahudi satu dari kota Aleksandria di propinsi Masir sana. Dia pung nama Apolos. Dia tu, orang yang pintar omong. Dia ju tau sampe alus-alus Tuhan Allah pung Tulisan pung isi. Dia baru sampe di kota Efesus. \v 25 Dia parná dengar carita soꞌal Yesus, deng dia suka carita ulang kasi orang laen. Dia carita deng samangat, deng apa yang dia omong tu, memang batúl. Cuma dia balóm mangarti samua hal. Dia cuma tau Yohanis sarani orang, kalo dong su barenti dari dong pung sala-sala dong. \v 26 Ais satu kali, dia baꞌomong tar pake pele-pele di orang Yahudi pung ruma sambayang. Priskila deng Akila ju ada dengar sang dia di situ. Sambayang abis, ju dong undang bawa sang dia pi dong pung ruma. Di situ, dong kasi tau sang dia, Tuhan Yesus pung Jalan Idop samua, sampe di hal kici-kici dong. \p \v 27 Ais itu, Apolos putus ko mau pi propinsi Akaya. Orang parcaya di Efesus satu hati deng dia pung mau. Ais dong bekin satu surat kasi dong pung sodara orang parcaya di Akaya, ko minta dong tarima Apolos deng bae. Pegang ame itu surat, ju dia barangkat. Sampe di Akaya, dia batúl-batúl tolong sang orang parcaya di situ. \v 28 Dia ju ada basoꞌal-jawab deng orang Yahudi di situ di muka banya orang, ma dong sonde ontong sang dia. Dia suka pake Tuhan Allah pung Tulisan Barisi ko ajar sang dong bilang, “Itu Orang yang Tuhan su janji mau kirim datang, yang kotong su tunggu bagini lama, andia Yesus!” \c 19 \s1 Paulus kambali pi kota Efesus \p \v 1 Waktu Apolos masi ada di Korintus di propinsi Akaya, Paulus jalan kuliling kampong-kampong di gunung. Ais ju dia sampe di kota Efesus. Di situ, dia katumu deng barapa orang yang su parcaya sang Tuhan Yesus. \p \v 2 Ju dia tanya sang dong bilang, “Sodara sayang dong. Tempo hari, waktu bosong taro parcaya sang Tuhan Yesus, bosong ada tarima Tuhan pung Roh yang Barisi ju, ko sonde?” \p Dong manyao bilang, “Sonde. Botong balóm parná dengar bilang, ada Tuhan Allah pung Roh yang bagitu.” \p \v 3 Ju Paulus tanya lai bilang, “Kalo bagitu, dong sarani sang bosong, pake sarani yang mana?” \p Ju dong manyao bilang, “Dong sarani sang botong iko Yohanis pung cara.” \p \v 4 Ju Paulus kasi tau bilang, “Dengar dolo! Yohanis sarani orang ko jadi tanda bilang, dong su barenti dari dong pung sala-sala dong. Ma inga bagini! Tiap hari dia sandiri yang ajar sang orang Israꞌel dong bilang, dong musti parcaya sang Yesus, itu Orang yang nanti Tuhan mau kirim datang.”\x + \xo 19:4 \xt Mateos 3:11; Markus 1:4, 7-8; Lukas 3:4, 16; Yohanis 1:26-27\x* \p \v 5 Dengar bagitu, ju dong minta ko dia sarani sang dong, ko dong maso jadi Tuhan Yesus pung kelu. \v 6 Ais waktu Paulus taro tangan di dong deng sambayang, ju Tuhan pung Roh yang Barisi turun pi dong. Ju dong mulai baꞌomong deng bahasa macam-macam yang dong balóm parná tau. Deng Tuhan pake sang dong ko kasi tau apa yang nanti jadi. \v 7 Dong samua ada dua blas orang. \s1 Tuhan pake sang Paulus di Efesus \p \v 8 Waktu Paulus tenga di kota Efesus, dia biasa maso orang Yahudi dong pung ruma sambayang ko ajar sampe alus-alus soꞌal Tuhan Allah pung parenta. Dia ju omong sonde pake pele-pele. Dia bekin bagitu sampe tiga bulan. \v 9 Ma ada orang yang sonde tarima dia pung ajaran, jadi dong bamalawan deng dia. Dong ju tusu-tusu orang di situ, ko dong jang iko Yesus pung Jalan Idop. Tagal itu, Paulus deng orang parcaya dong ondor kasi tenga itu ruma sambayang. Ais dong pi bakumpul di satu ruma sakola. Yang pung ruma tu, satu orang, nama Tiranus. \v 10 Paulus ajar bagitu sang dong, sampe dua taon; sampe orang-orang di propinsi Asia anteru su dengar Tuhan Yesus pung Carita Bae. Yang dengar tu, orang Yahudi, deng orang yang bukan Yahudi ju. \s1 Sakewa pung ana-ana dong \p \v 11 Itu waktu, Tuhan kasi kuasa sang Paulus ko dia bekin tanda heran macam-macam yang luar biasa. \v 12 Conto ke, kalo orang pinjam ame Paulus pung ika kapala, ko, dia pung ika pinggang, ko dong taro itu barang di orang saki, tarús itu orang dong pung panyaki tu, ilang memang. Sampe setan-setan jahat ju kaluar kasi tenga orang dong. \p \v 13-14 Di situ, ada orang Yahudi dong pung kapala agama satu, deng dia pung ana laki-laki tuju orang. Itu kapala agama pung nama Sakewa. Dia pung ana dong biasa pi mana-mana ko usir kasi kaluar setan dari orang. Dong ju coba-coba usir setan pake Yesus pung nama bilang, “Lu kanál sang itu Yesus yang Paulus kasi tau, ko? Sakarang beta parenta sang lu, pake Yesus pung nama, ko lu kaluar dari ini orang suda!” Deng ada barapa orang pintar Yahudi laen yang coba bekin bagitu ju. \p \v 15 Ais satu kali, waktu Sakewa pung ana dong parenta bagitu, ju ada setan jahat yang manyao bilang, “Beta kanál sang Yesus. Beta ju kanál sang Paulus. Ma bosong ni, sapa?” \v 16 Ais, itu orang yang takaná setan tu, mara mau mati. Ais dia kosi inja deng habok sang dong. Dia bekin luka sang dong, deng robe buang dong pung baju, sampe dong lari panta panas deng talanjang bulat dari itu ruma. \p \v 17 Ais, itu carita tasiar dari mulu pi mulu, sampe samua orang di kota Efesus tau; bae orang Yahudi, deng yang bukan Yahudi dong ju tau. Pokonya, sapa sa yang dengar itu carita, dong jadi taku deng heran. Ju dong puji-puji sang Tuhan Yesus, tagal Dia su kasi kuasa bésar sang Paulus. \v 18 Ais orang yang baru parcaya dong tu, datang di dong pung sodara yang su parcaya dong, ko buka dong pung hati, ais mangaku dong pung sala. \v 19 Dari dong ni, ada yang biasa pake ilmu-ilmu galáp. Ais dong kumpul ame dong pung buku-buku ilmu galáp, ko dong bakar bekin abis. Kalo itong itu buku-buku dong, dia pung harga, lima pulu ribu doi perak.\f + \fr 19:19 \ft Dong bakar dong pung buku tu, ko jadi tanda bilang, dong sonde iko lai itu buku-buku dong pung isi. Satu doi perak tu, sama ke tukang pung gaji satu hari. Jadi buku-buku yang dong bakar itu, mahal mau mati.\f* \p \v 20 Ais ju orang dong bacarita Tuhan pung Kabar Bae siang-malam pi mana-mana. Ju orang yang parcaya dong tamba banya. Ko Tuhan pung Kata-kata tu, maso sampe di orang pung dalam hati deng pung pangaru bésar. \s1 Orang bekin huru-hara di kota Efesus \p \v 21 Ais itu, Paulus putus ko pulang pi Yerusalem. Ma dia pung hati rindu ko pi lebe dolo di propinsi Makedonia deng propinsi Akaya, baru dia mau jalan tarús pi Yerusalem. Dia su pikir memang bilang, “Lebe bae, beta pi lia orang parcaya dong di ini tampa dong dolo. Te biar karmana ju, beta musti sampe di kota Roma.” \v 22 Ais dia suru dia pung tamán bajalan dua orang, andia Timotius deng Erastus, ko dong pi lebe dolo di Makedonia. Ma dia sandiri masi tenga lebe lama lai di propinsi Asia. \p \v 23 Itu waktu, ada muncul parkara bésar di kota Efesus soꞌal Yesus pung Jalan Idop. \v 24 Itu parkara pung akar bagini: di situ, ada satu tukang perak, nama Demetrius. Dia biasa bekin ruma-ruma songgo kici dari perak, ko jual kasi sang orang Efesus ko dong songgo dong pung dewi satu, nama Artemis. Tagal dia pung usaha laku karás, jadi dia pake ana bua banya. Andia ko doi malele maso pi dia. \v 25 Ais satu kali, Demetrius kumpul ame dia pung tukang dong, deng tukang yang laen dong, ais dia omong sang dong bilang, “Bapa-bapa, deng sodara-sodara samua! Bosong su tau bilang, kotong pung idop jadi bae bagini ni, tagal doi banya malele dari kotong pung usaha ni. \v 26 Ma sakarang kotong su lia deng kotong pung mata biji sandiri, deng su dengar pake kotong pung talinga sandiri, itu gara-gara Paulus pung omong. Te dia pangaru orang banya dong bilang, barang-barang yang kotong bekin ni, sonde ada guna apa-apa. Dia bilang, patong yang kotong bekin ni, cuma dewa-dewi omong kosong sa. \p Naa, bukan cuma orang di kota Efesus sa, yang dengar sang dia, ma orang di anteru propinsi Asia ju su dengar. \v 27 Jadi dengar bae-bae, ó! Nanti kotong ni mau jadi apa lai, kalo banya orang maen iko tarús sang Paulus dong? Su tantu orang sonde mau béli kotong pung hasil karjá ni lai! Inga, ó! Sakarang banya orang sémba sang kotong pung dewi manis, Artemis. Di anteru propinsi Asia, sampe di dunya pung huk-huk, ju orang dong maen datang ko puji sang dia di dia pung ruma songgo pusat, andia di kotong pung kota Efesus ni. Jadi, jang sampe orang su sonde toe sang dia, ju dong su sonde mau datang di sini lai!” \p \v 28 Dengar bagitu, ju dong pung hati panas memang. Ais dong batarea bilang, “Hidup Artemis! Artemis yang manis! Kotong orang Efesus puji-puji sang Artemis!” \v 29 Dengar orang batarea-batarea bagitu, ju orang mulai lari dari mana-mana ko pi bakumpul di situ, sampe itu kota ponu sesak deng orang dong. Ma dong samua babingung. Ju orang mulai rame-rame bekin kaco iko-iko jalan, sampe di kota pung tana lapang bésar.\f + \fr 19:29 \ft Kota Efesus pung tana lapang bésar tu, dong pake ko 1) bekin rapat kota, 2) maen drama, deng 3) maen olaraga. 26.000 orang bisa bakumpul di dalam. Dia pung lokasi di gunung Pion pung kaki. Ais dia sonde jao beda dari satu stadion bola kaki jaman sakarang.\f* Dong ada tangkap dua orang ko hela bawa pi situ. Dong dua pung nama, Gayus deng Aristarkus. Orang dong tangkap sang dong, tagal dong dua ni, Paulus pung ana bua dari Makedonia. \v 30 Dengar bagitu, ju Paulus mau maso pi orang yang bekin kaco dong pung teng-tenga, ma orang parcaya di situ sonde kasi loos sang dia. \v 31 Ada barapa orang bésar dari propinsi Asia yang kanál bae deng Paulus. Dong suru orang ko pi kasi tau bilang, Paulus sonde bole maso pi itu tana lapang, di itu orang banya yang ada mangamok dong. \p \v 32 Ais di itu tana lapang bésar tu, orang mulai cari itu parkara pung asal-mula. Ada yang batarea omong kosong bilang, “Bagini!” Yang laen baꞌeki bilang, “Bagitu!” Padahal banya ju yang sonde tau itu parkara pung dudu-badiri karmana. Dong tu, cuma iko-iko rame sa. \v 33 Di situ ju ada orang Yahudi dong yang mulai taku, tagal dong pikir bilang, jang-jangan orang banya dong nanti tudu orang Yahudi jadi ini parkara pung tukang kipas dong. Andia ko dong sorong satu orang pi muka ko jadi dong pung jubir. Itu orang pung nama, Aleksander. Dong minta ko dia bela sang dong bilang, itu parkara, bukan orang Yahudi pung gara-gara. Ais Aleksander angka dia pung tangan ko dong jang baribut. Ais dia coba omong ko bela orang Yahudi dong. \v 34 Ma waktu dong tau kalo dia tu, orang Yahudi, ju dong batarea tamba karás lai bilang, “Hidup Artemis! Artemis yang manis! Kotong orang Efesus puji-puji sang Artemis!” Dong batarea-batarea bagitu, sampe dua jam. \p \v 35-36 Ais ju kapala pamarenta dari kota Efesus badiri ko omong kasi tanáng itu orang dong. Dia omong bilang, “Adi-kaka dong dari kota Efesus! Samua orang su tau bilang, kotong pung dewi Artemis pung model yang asli jato turun dari langit, ko datang di kotong sini. Jadi kotong orang Efesus ni, yang piara bae-bae sang dia. Sonde ada orang yang bisa cabu kotong pung hak jaga, tagal itu su jadi sajara yang samua orang su tau memang. Jadi, akurang ko bosong batarea bagini? Biar orang omong kosong iko dong pung mau, ma bosong sonde usa mangamok sambarang bagini! \v 37 Bosong hela bawa ini orang dua di sini, sama ke dong ada bekin jahat. Padahal dong sonde curi apa-apa dari Artemis pung ruma songgo pusat. Dong ju sonde omong kasi jato kotong pung dewi pung nama bae. Jadi bosong mau lempar sala apa pi dong? \v 38 Inga bae-bae, ó! Kotong ada pung tampa urus parkara. Orang yang urus parkara ju ada tunggu. Jadi, kalo Demetrius dong mau bekin parkara, na, dong musti iko dia pung atoran, ko bawa itu parkara pi tampa urus parkara. \v 39 Deng kalo ada hal laen yang dong mau angka, biar ko dong pi baꞌator deng tua-tua adat dong. \v 40 Jang sampe pamarenta Roma mau lempar sala sang kotong, tagal ini kaco-balo ni. Kalo dong mau cari tau dia pung dudu-badiri, na, kotong mau manyao apa, coba? Te ini parkara sonde ada dia pung ujung-pohon na!” \v 41 Omong abis bagitu, ju itu bos suru ko samua orang dong bubar. Ju dong bubar memang. \c 20 \s1 Paulus dong pi kambali di propinsi Makedonia \p \v 1 Waktu orang su sonde bakaco-balo lai, itu kota Efesus tanáng kambali sama ke biasa. Ais Paulus kumpul ame orang parcaya dong di situ, ko kasi kuat dong pung hati. Ais itu, dia minta parmisi, ju dia barangkat pi propinsi Makedonia. \v 2 Di situ, dia kuliling samua kampong, ko kasi kuat orang parcaya dong pung hati. Dia bekin bagitu, sampe dia maso di negrí Yunani. \v 3 Dia tenga di situ sampe tiga bulan. Ais dia siap-siap ko mau balayar pi propinsi Siria, ma dia dapa dengar bilang, orang Yahudi dong ada basakongkol ko mau bunu bekin mati sang dia. Dengar bagitu, ju dia sonde mau balayar langsung pi propinsi Siria. Jadi dia jalan kambali lewat propinsi Makedonia sa. \p \v 4 Ada satu rombongan kici yang iko sang Paulus. Andia, Timotius; bapa Pirus pung ana Sopater dari kota Berea; dua orang dari kota Tesalonika, nama Aristarkus deng Sekundus; satu orang dari kota Derbe, nama Gayus; deng dua orang dari propinsi Asia, andia Tikikus, deng Trofimus. \p \v 5-6 Ais ju beta (andia Lukas yang tulis ini surat), katumu ulang deng Paulus di kota Filipi di propinsi Makedonia. Ju Paulus pung ana bua dong barangkat lebe dolo, ko dong tunggu sang botong di kota Troas di laut pung sablá. Waktu orang Yahudi pung hari-hari bésar Paska\f + \fr 20:5-6 \ft Tulisan Yunani tulis bilang, ‘hari-hari bae Roti Sonde Pake Ragi’, deng dia pung arti bilang, ‘hari-hari bésar sadia Paska’.\f* su lewat, botong dua nae kapal, ais balayar pi kota Troas. Itu waktu, botong balayar lima hari. Waktu botong sampe di Troas, botong turun dari kapal. Ais botong katumu ulang deng tamán laen dong, ju botong tenga di situ satu minggu. \s1 Nyong Yutikus jato dari jandela di kota Troas \p \v 7 Itu hari, kaná hari Minggu. Paulus su putus bilang, “Sodara dong. Beso beta mau jalan tarús.” Jadi botong, orang parcaya samua, bakumpul ko mau makan-makan. Tagal Paulus su mau jalan, jadi dia omong deng botong sampe tenga malam. \v 8 Botong ada bakumpul di satu ruma pung lante tiga. Itu malam dong bakar lampu bam-banya. \p \v 9 Itu waktu, ada satu nyong, nama Yutikus,\f + \fr 20:9 \ft Iko tulisan bahasa Yunani, \ft \+it ‘Eutikus’\+it*, kotong baca bilang, ‘Yutikus’.\f* yang dudu di jandela. Dia ju iko dengar sang Paulus. Ma lama-lama dia pung mata barát, ju dia tatidor sonu. Takuju sa, dia jato dari itu jandela. Ju dia mati memang. \v 10 Ais Paulus turun, ju paló ame itu nyong. Ais dia omong bilang, “Sonde usa taku. Dia idop.” \v 11-12 Botong samua sanáng, tagal itu nyong idop. Ais dong bawa pulang sang dia pi dia pung ruma. Ju botong samua nae ulang pi lante atas, ko dudu makan sama-sama. Tarús Paulus sambung dia pung omong sampe pagi. Waktu matahari kaluar, ju botong minta parmisi, ko su mau barangkat. \s1 Dari kota Troas pi kota Miletus \p \v 13 Ais itu, botong baꞌakór ko babagi jalan sampe botong bakatumu lai di satu kota, nama Asos. Ju botong nae kapal ko balayar pi Asos. Ma Paulus jalan kaki sa pi sana. \p \v 14 Waktu botong katumu sang Paulus di Asos, ju dia nae di atas kapal, abis botong balayar tarús pi kota Metilene. \v 15 Dari Metilene, botong balayar tarús. Ais dia pung beso, botong balayar deka-deka deng satu pulo, nama Kios. Dia pung lusa, botong mangada pi pulo Samos. Dia pung tula, ju botong sampe di kota Miletus. \v 16 Ma Paulus su rindu ko capát-capát sampe di Yerusalem, ko dia bisa iko hari bésar Pentakosta di sana. Ais dia sonde mau buang waktu ko jalan nae pi kota Efesus, tagal dia su sonde ada waktu lai. \s1 Paulus baꞌomong deng tua-tua Kristen di kota Efesus \p \v 17 Jadi di Miletus, Paulus kirim kabar kasi sang tua-tua Kristen di Efesus, ko dong datang bakatumu deng dia. \v 18 Waktu dong datang sampe, ju Paulus kasi tau sang dong bilang, “Sodara dong samua. Bosong su tau beta pung cara idop, mulai dari hari partama beta inja kaki di propinsi Asia, sampe sakarang. \v 19 Bosong ju tau beta karjá banting tulang di bosong pung teng-tenga, ma beta sonde parná angka-angka diri. Dalam beta pung karjá ni, beta kasi tumpa aer mata banya, deng pikol susa sonde sadiki. Beta ju dapa sangsara banya dari orang Yahudi dong pung niat jahat. \v 20 Waktu beta ajar sang bosong, beta kasi kaluar samua yang bae, yang beta tau, kasi sang bosong. Deng beta ju ajar sang bosong di muka-muka. Beta ju pi di orang dong pung ruma satu-satu, ko kasi inga sang dong Tuhan pung mau. \v 21 Beta ju kasi tau sang orang Yahudi, deng orang bukan Yahudi bilang, dong musti barenti dari dong pung sala-sala dong, ko bale iko sang Tuhan Allah. Deng dong ju musti parcaya sang Tuhan Yesus, yang hak parenta sang kotong. \p \v 22 Naa, beta mau kasi tau bagini: sakarang beta ada mau pi Yerusalem, tagal Tuhan pung Roh ada hela bawa sang beta ko pi sana. Beta iko sa, biar beta sonde tau nanti apa yang jadi deng beta di sana. \v 23 Ma dari satu kota pi satu kota, Tuhan pung Roh yang Barisi su kasi tau lebe dolo sang beta bilang, beta nanti maso bui deng pikol banya sangsara di sana. \v 24 Beta su tau pasti bagitu, tagal Tuhan Yesus yang mua ini karjá di beta pung bahu, ko beta pi kasi tau Kabar Bae bilang, Tuhan ada sayang sang kotong, deng Dia pung hati ju bae sang kotong. Kalo beta sonde iko Dia pung mau, ko bekin abis Dia pung karjá ni, beta rasa beta pung idop sonde ada guna apa-apa.\x + \xo 20:24 \xt 2 Timotius 4:7\x* \p \v 25 Sakarang beta tau bilang, bosong su sonde akan lia sang beta lai. Andia, bosong yang beta su lama ajar soꞌal maso jadi Tuhan pung kelu. \v 26-28 Tagal bagitu, dengar bae-bae. Beta su bekin abis beta pung karjá di bosong. Jadi sakarang bosong sandiri yang musti karjá tarús. Kalo ada orang dari bosong yang sonde maso Tuhan pung kelu, na, bosong yang tanggong-jawab! Te itu bukan beta pung sala. Inga bae-bae! Te beta su kasi tau memang Tuhan pung mau samua sang bosong. Sonde ada satu hal ju yang beta sambunyi sang bosong. Jadi bosong musti jaga bae-bae bosong pung idop sandiri, deng piara bae-bae samua orang yang Tuhan pung Roh yang Barisi ada suru bosong ko jaga. Jang lupa bilang, Tuhan Yesus su mati ko bayar abis itu orang dong, deng Dia pung dara sandiri. Dia ju tunju sang bosong ko jaga sang dong, sama ke gambala piara dia pung domba dong. \p \v 29 Jadi sakarang beta kasi tenga sang bosong. Ma inga, é! Nanti ada orang datang ko ajar sambarang-sambarang di bosong pung teng-tenga. Dong maso sama ke anjing jahat yang maso pi dalam domba pung kandang. \v 30 Ada orang putar-balek bagitu yang datang dari luar. Ma inga, te ada yang muncul dari bosong pung teng-tenga ju. Dong ajar sonde batúl sang bosong. Dong mau ko orang iko sang dong sa. Andia ko dong coba-coba hela orang ko jang iko sang Yesus lai. \v 31 Tagal bagitu, bosong musti jaga diri bae-bae. Jang lupa, te beta su tenga sama-sama deng bosong sampe tiga taon. Beta ju kasi nasiat sang bosong siang-malam, deng sonde pikir beta pung cape. Beta pung aer mata su jato bam-banya, tagal bosong. \p \v 32 Sakarang kotong su mau bapisa. Jadi beta sarakan sang bosong samua pi Tuhan pung tangan, ko Dia piara sang bosong. Deng bosong musti pegang kuat-kuat samua yang beta su kasi tau sang bosong dari partama soꞌal Tuhan pung hati bae. Tuhan ada pung kuasa ko bekin kuat sang bosong. Dia ju su janji ko kasi berkat sang Dia pung orang dong. Jadi, kalo bosong iko tarús sang Dia deng hati yang barisi, tantu bosong ju dapa Dia pung berkat. \p \v 33 Waktu beta karjá di bosong pung teng-tenga, beta sonde kapingin ame bosong pung barang satu apa ju. Beta sonde minta coba bosong pung barang mas, ko perak, ko pakean, ko apa sa. \v 34 Bosong ju tau, waktu beta tenga deng bosong, beta karjá banting tulang satenga mati ko biar beta bisa dapa idop. Bukan cuma buat beta sandiri sa, ma beta ju karjá ko kasi idop dong yang iko sang beta. \v 35 Jadi, deng samua hal ni, beta su kasi tunju jalan ko bosong ju iko tolong orang kasian yang sonde mampu dong. Inga bae-bae Tuhan Yesus pung omong bilang, ‘Ada lebe bae kotong kasi, daripada kotong tarima.’ ” \p \v 36 Paulus omong abis bagitu, ju dia tikam lutut, ais sambayang sama-sama deng dong, deng minta ko Tuhan jaga sang dong samua. \v 37-38 Ju dong samua pung hati susa, tagal Paulus su omong bilang, nanti dong su sonde bakatumu deng dia lai. Jadi waktu dong su mau bapisa, ju dong paló-ciom sang Paulus, deng manangis maskakeduk. Ais ju dong antar sang botong\f + \fr 20:37-38 \ft ‘Botong’ di sini tu, andia Lukas, yang tulis ini surat, Paulus, deng dong pung tamán.\f* pi di kapal. \c 21 \s1 Paulus dong kambali pi Yerusalem \p \v 1 Abis bapamit deng tua-tua Kristen dari Efesus dong deng hati barát, ju botong nae kapal, ais balayar langsung pi pulo Kos. Dia pung beso, ju botong balayar sampe di pulo Rodos. Dari situ, botong balayar tarús pi kota pelabuan Patara. \v 2 Di situ botong turun dari itu kapal. Ais botong ganti kapal laen yang mau balayar pi propinsi Fenisia deka deng Siria. Jadi botong nae itu kapal, ais langsung angka jangkar. \v 3 Sonde lama, ju botong lia pulo Siprus di botong pung sablá kiri, ma botong lewat sa, ju balayar tarús sampe botong buang jangkar di kota Tirus di propinsi Siria. Di situ, dong mau kasi turun muatan dari itu kapal. \p \v 4 Tagal dong masi kasi turun muatan, ju botong turun ko pi cari orang parcaya dong. Dapa katumu sang dong, ais botong tenga deng dong sampe satu minggu. Orang di situ dong su dapa sein dari Tuhan pung Roh, ko larang sang Paulus bilang, dia sonde usa pi Yerusalem lai. \v 5 Ma abis satu minggu, ju botong kambali pi kapal. Orang parcaya dong samua, laki-laki parampuan, kici-bésar, tua-muda, dong antar sang botong sampe di pante. Di situ, botong samua tikam lutut ko sambayang sama-sama. \v 6 Abis bapamit, tarús botong nae pi kapal, deng dong samua pulang. \p \v 7 Botong barangkat dari Tirus, ais botong singga di kota Ptolemais. Di situ, botong turun dari kapal, ju botong pi cari katumu deng orang parcaya dong. Botong dapa sang dong, jadi botong tenga deng dong satu hari. \v 8 Dia pung beso, botong barangkat dari situ, ju botong sampe di kota Kaisarea. Di situ, botong pi manumpang di Filipus pung ruma. Dia tu, yang mula-mula bawa Tuhan Yesus pung Carita Bae di situ. Deng dia tu, satu dari itu tuju orang yang dong pili ame ko bagi makanan kasi mama-mama janda di Yerusalem.\x + \xo 21:8 \xt Utusan dong pung Carita 6:5, 8:5\x* \v 9 Filipus ada pung ampa ana nona. Tuhan Allah ada pake sang dong, jadi jubir ko kasi tau Dia pung pasán dong. \p \v 10 Waktu botong su tenga deng dong barapa hari, ju satu orang, nama Agabus, datang dari propinsi Yudea. Tuhan ada pake sang dia, jadi jubir ko kasi tau Tuhan pung pasán dong.\x + \xo 21:10 \xt Utusan dong pung Carita 11:28\x* \v 11 Dia datang langsung sang botong. Ais dia ame Paulus pung ika pinggang, ju ika dia pung kaki-tangan sandiri pake itu ika pinggang. Ais dia omong bilang, “Tuhan pung Roh yang Barisi bilang bagini: ‘Ini ika pinggang pung tuan ni, nanti orang Yahudi dong ika rorobi ame sang dia bagini di Yerusalem. Abis dong sarakan sang dia pi orang bukan Yahudi dong pung tangan.’ ” \p \v 12 Dengar itu orang omong bagitu, ju botong samua minta sang Paulus deng paksa, ko dia jang pi Yerusalem lai. Botong yang jadi dia pung ana bua deng orang-orang parcaya dari itu tampa, minta bagitu. \v 13 Ma dia manyao bilang, “Sonde! Akurang ko bosong manangis bagitu? Bosong su bekin beta pung hati jadi barát. Bagini! Ada orang yang memang sonde suka sang beta, tagal beta iko sang Tuhan Yesus. Ma biar dong ika rorobi sang beta, ko, bunu bekin mati sang beta, ko bekin karmana ju, beta su siap tarima.” \p \v 14 Waktu botong tau bilang, Paulus sonde mau dengar sang botong lai, ju botong kasi biar sang dia bilang, “Neu! Biar Tuhan pung mau sa yang jadi.” \s1 Paulus dong sampe di Yerusalem \p \v 15 Su barapa hari botong tenga di Kaisarea, ju botong manyimpan barang-barang, ais barangkat pi Yerusalem. \v 16 Ada barapa orang parcaya dari Kaisarea yang iko sama-sama deng botong ju. Dong antar sang botong sampe di satu ruma, ko botong tidor manumpang di situ. Dia pung tuan ruma, nama Manason. Dia dari pulo Siprus. Deng dia su lama iko sang Tuhan Yesus. \v 17 Waktu botong sampe di Yerusalem, samua sodara orang parcaya dong sambut sang botong deng hati sanáng. \s1 Paulus dong pi lia sang Yakobis \p \v 18 Dia pung beso, botong samua pi katumu deng Yakobis. Deng samua tua-tua Kristen ju ada bakumpul di situ. \v 19 Botong bakasi hormat satu deng satu, ais Paulus carita panjang lebar samua yang Tuhan su bekin di mana-mana, kasi orang bukan Yahudi dong. Bilang, Tuhan Yesus su buka jalan ko dong parcaya sang Dia. Dia ju carita karmana Tuhan su pake sang dia deng dia pung tamán samua dalam ini karjá. \v 20 Dengar abis Paulus pung carita tu, dong samua puji-puji sang Tuhan Allah. \p Ais dong kasi tau sang Paulus bilang, “Bu Paul! Asal bu tau sa, ada ribu-ribu orang Yahudi ju su parcaya sang Tuhan Yesus. Dong ju masi pegang karás itu atoran dong yang baꞌi Musa kasi turun sang kotong. \v 21 Ma ada orang yang su bawa-bawa mulu di sini bilang, bu suka ajar sang orang Yahudi dong di tampa-tampa laen bilang, dong sonde parlú iko lai baꞌi Musa pung atoran agama dong. Dong ju lapor bilang, bu su larang sang dong, ko sonde usa bekin iko adat sunat kasi dong pung ana laki-laki dong. Deng bu ju ada larang ko orang sarani dong sonde usa iko lai kotong orang Yahudi pung adat laen dong. \v 22 Naa, inga, ó! Su tantu orang Yahudi dong nanti dengar bilang, bu Paul su ada di sini. Deng orang-orang yang su dengar itu kabar angin dong, tantu dong mara. Jadi kotong mau cari jalan kaluar karmana? \p \v 23 Jadi botong usul bagini: ada ampa orang dari botong yang su ika janji deng Tuhan. Sakarang dong mau cukur bekin polik dong pung kapala, ko bekin tanda bilang, dong su bekin iko abis dong pung janji. \v 24 Naa, kalo bisa, bu Paul maso sama-sama deng dong pi Tuhan Allah pung Ruma Sambayang Pusat. Bu ju iko sang dong, ko bekin iko itu adat bekin barisi diri. Bu ju musti tanggong bayar dong pung ongkos bekin iko itu adat. Kalo bu bekin bagitu, nanti orang dong tau bilang, bu masi pegang karás atoran agama Yahudi yang baꞌi Musa kasi turun sang kotong. Deng dong ju nanti tau itu carita yang bilang, bu larang orang ko dong jang iko adat Yahudi tu, omong kosong samua!\x + \xo 21:24 \xt Daftar Sensus 6:13-21\x* \p \v 25 Ma buat orang bukan Yahudi yang su parcaya sang Tuhan Yesus, kotong su kirim surat kasi sang dong. Kotong su kasi tau kotong pung putusan tempo hari tu bilang, dong sonde parlú iko kotong pung atoran adat Yahudi samua. Yang dong musti inga ko bekin iko, andia: jang maen serong deng orang yang bukan dong pung laki ko dong pung bini. Jang campor deng barang sosonggo, deng jang makan yang bekin sodara orang Yahudi dong noju sang bosong. Andia: jang makan daging sosonggo; jang makan dara; deng jang makan daging dari binatang yang mati taceke, sampe dia pung dara sonde malele kaluar.”\x + \xo 21:25 \xt Utusan dong pung Carita 15:29\x* \p \v 26 Ais Paulus tarima bae dong pung usul. Jadi dia pung beso, dia deng itu ampa orang dong pi sama-sama di Ruma Sambayang Pusat, ju bekin barisi dong pung diri iko atoran agama Yahudi. Ais itu, Paulus kasi tau kapala agama di situ bilang, masi barapa hari lai, baru dong bekin kalár dong pung janji. Te kalo itu waktu su abis, na, dong satu-satu musti kasi maso dong pung persembahan sang Tuhan. \s1 Paulus kaná tangkap di Ruma Sambayang Pusat \p \v 27-29 Waktu mau amper abis tuju hari yang dong janji ko bekin abis itu adat, ada barapa orang Yahudi dari propinsi Asia yang dapa lia sang Paulus jalan pi dalam kota Yerusalem sama-sama deng dia pung tamán satu, nama Trofimus. Trofimus ni, asal dari kota Efesus, deng dia bukan orang Yahudi. Jadi waktu dong lia Paulus maso pi dalam Ruma Sambayang Pusat, dong kira, dia ada bawa dia pung tamán Trofimus pi di situ ju. Padahal orang bukan Yahudi sonde bole maso pi situ. Ju dong ame ini hal jadi alasan, ko bekin parkara. Jadi dong tusu-tusu orang di situ, ko tangkap ame sang Paulus. Deng dong batarea kasi tau orang di situ bilang, “We! Orang Israꞌel dong! Mari ko tolong sang botong dolo. Ini dia, orang yang maen ajar di mana-mana bilang, angka buang sa, kotong pung adat Yahudi. Dia ju omong tar bae soꞌal Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat ni. Ais sakarang lai, dia maso ko mau bekin kamomos Tuhan pung tampa yang barisi ni!”\x + \xo 21:27-29 \xt Utusan dong pung Carita 20:4\x* \p \v 30 Dengar bagitu, ju satu kota Yerusalem pung isi dong pung hati panas mau mati. Ais orang banya dong lari pi makarubu di Ruma Sambayang Pusat. Ju dong tangkap ame sang Paulus, ais dong hela raroso kasi kaluar sang dia dari itu Ruma Sambayang. Ais ju dong tutu memang pintu-pintu dong.\f + \fr 21:30 \ft Ada orang yang pintar dong tulis bilang, sonde bole bunu bekin mati orang di dalam Tuhan pung Ruma Sambayang Pusat. Deng kalo ada orang sapa sa, yang maso pi dalam ko pegang tandok di meja persembahan, iko agama Yahudi pung atoran, na, orang sonde bole bekin apa-apa sang dia. Andia ko orang Yahudi dong sonde mau Paulus dapa maso kambali pi dalam Ruma Sambayang Pusat pung kintal. Jadi dong tutu pintu-pintu hek dong.\f* \p \v 31 Waktu dong batasibu ko mau bunu bekin mati sang dia, ju tantara Roma pung komandán di situ, dengar itu kaco-balo. \v 32 Ju dia pange memang dia pung tantara, deng dong pung bos-bos dong, ko dong maso pi dalam orang banya yang batasibu dong. Waktu dong dapa lia tantara deng komandán bésar datang, ju dong barenti papoko sang Paulus. \v 33 Ais ju itu komandán tangkap sang Paulus, deng suru ko dong ika sang dia pake rante besi dua. Dong ika abis, ju dia tanya itu orang dong bilang, “Ini orang ni, sapa? Dia ada bekin sala apa?” \p \v 34 Ma dong sonde manyao deng satu suara. Ada yang bilang, “Dia su bekin bagini.” Ma ada yang bilang, “Dia su bekin bagitu.” Ais itu komandán jadi pusing. Dia sonde mangarti itu parkara pung ujung-pohon, tagal orang banya dong ada batarea rame-rame. Andia ko dia suru ko dong bawa Paulus pi benteng. \v 35-36 Tantara dong hela bawa Paulus, ma itu orang dong iko sama-sama, deng mangamok tamba lai. Waktu mau nae tangga, itu orang dong sarbú pi muka. Sampe tantara dong tarpaksa musti dorok sang Paulus, ko biar itu orang dong jang ruꞌi bekin ancor sang dia. Ju dong batarea karás-karás bilang, “Bunu sang dia! Bunu sang dia!” \s1 Paulus minta bela diri di muka orang banya \p \v 37 Waktu dong su mau maso pi dalam itu benteng, ju Paulus minta sang itu komandán pake bahasa Yunani bilang, “Bapa! Beta bole omong sadiki, ko?” \p Dengar Paulus omong bagitu, ju komandán takuju, ais dia tanya bilang, “Lu ju tau bahasa Yunani? Karmana ko lu bisa omong bahasa Yunani? \v 38 Kalo bagitu, beta su sala kira. Beta pikir lu ni, itu orang Masir yang tempo hari tusu-tusu orang ko dong barontak. Ais dia ame bawa ampa ribu orang yang pegang sanjata ko dong pi tampa kosong. Ma lu ni, bukan dia, wuang?” \p \v 39 Ju Paulus manyao bilang, “Sonde, bapa! Beta ni, orang Yahudi. Beta pung mama barana sang beta di kota Tarsus, di propinsi Kilikia. Beta minta bapa kasi loos sang beta, ko beta bisa omong deng ini orang banya dong.” \p \v 40 Itu komandán satuju. Ais Paulus badiri di atas tangga, deng angka dia pung tangan, ko minta dong diam, ko dia mau omong. Ais ju dia angka omong pake dong pung bahasa Aram sandiri. (Te di situ, orang Ibrani dong omong pake bahasa Aram.)\f + \fr 21:40 \ft Kata ‘orang Ibrani’ deng ‘orang Yahudi’ tu, dua nama kasi satu bangsa.\f* \c 22 \s2 Paulus bela diri \p \v 1 Ju Paulus angka omong bilang, “Bapa-bapa, deng sodara dong samua! Beta minta bosong dengar sang beta, ko beta mau bela diri.” \p \v 2 Itu waktu orang banya dong dengar Paulus omong pake dong pung bahasa sandiri. Ju dong diam memang, ko mau dengar bae-bae dia pung omong. Tarús dia sambung bilang, \v 3 “Asal bosong samua tau bilang, beta ni orang Yahudi. Mama barana sang beta di kota Tarsus, di propinsi Kilikia. Ma beta bésar di sini, di Yerusalem. Yang ajar sang beta, andia guru bésar di sini, nama Gamaliel. Dia ajar sang beta baꞌi Musa pung atoran samua, sampe alus-alus. Beta ju rajin iko Tuhan Allah, sama ke bosong samua ni.\x + \xo 22:3 \xt Utusan dong pung Carita 5:34-39\x* \v 4 Tempo hari beta sonde barenti-barenti pi buru deng bekin susa sang itu orang dong yang iko Yesus pung Jalan Idop. Beta hela bawa sang dong, laki-laki deng parampuan, datang di Yerusalem sini, ais lempar kasi maso sang dong pi dalam bui. Itu waktu ada yang mati ju. \v 5 Kotong pung kapala agama pung bos bésar, deng bos-bos laen yang urus parkara agama dong samua tau bilang, apa yang beta omong ni memang batúl bagitu! Beta sonde omong kosong. Te dong tu yang kasi surat kuasa sang beta, ko pi tangkap ame sang orang dong yang ada iko sang Yesus, sampe di kota Damsik. Di sana, beta mau tangkap sang dong, ais mau hela bawa datang di Yerusalem. Beta pung maksud, biar ko orang yang putus parkara agama, yang nanti hukum sang dong.”\x + \xo 22:5 \xt Utusan dong pung Carita 8:3, 26:9-11\x* \s2 Paulus carita dia pung pangalaman \r (Utusan dong pung Carita 9:1-19, 26:12-18) \p \v 6 Ais Paulus sambung dia pung omong bilang, “Jadi beta barangkat pi Damsik, ko mau cari sang dong di sana. Kira-kira tenga hari, botong su amper sampe di kota. Tukuju sa, ada satu taráng bakilat dari langit senter pas sang beta. \v 7 Tarús beta jato tabanting pi tana, ju beta dengar satu suara omong bilang, ‘He, Saulus! Akurang ko lu bekin sangsara sang Beta bagini, é?’ \v 8 Beta memang dengar itu suara, ma sonde dapa lia orang. Ju beta tanya bilang, ‘Ko Bos yang omong ni, sapa?’ \p Ais, itu suara manyao bilang, ‘Beta ni, Yesus, orang Nasaret, yang lu ada bekin sangsara sang Beta!’ \v 9 Ma orang yang jalan batamán deng beta dong, dapa lia itu taráng, ma sonde dapa dengar itu suara. \p \v 10 Ju beta manyao bilang, ‘Kalo bagitu, beta musti bekin apa sakarang?’ \p Itu suara kasi tau bilang, ‘Bangun suda, ko maso pi dalam kota. Nanti di situ, baru Beta kasi tau samua yang lu musti bekin.’ \p \v 11 Dengar abis bagitu, ju beta bangun badiri. Ma beta su sonde bisa dapa lia apa-apa lai, tagal itu taráng pung tajam. Ju beta pung tamán dong pegang sang beta ko hela bawa maso sang beta pi kota Damsik. \p \v 12 Di situ ada satu orang, nama Ananias. Dia ni, satu orang yang hati lurus, deng dia ju pegang karás baꞌi Musa pung atoran dong. Samua orang Yahudi yang tenga di itu kota suka sang dia, deng dong ju hormat sang dia. \v 13 Dia datang cari beta, ais dia omong bilang, ‘Bu Saul! Buka mata ko lia suda! Te bu pung mata su bae.’ Dia omong abis bagitu, tarús beta angka muka, ju beta bisa dapa lia sang dia. \v 14 Ais itu, dia ajar sang beta bilang, ‘Tuhan Allah, yang kotong pung nene-moyang dong sambayang sang Dia, sakarang su pili ame sang bu. Bu pung tugas, andia mangarti bae-bae Dia pung mau. Deng kanál sang Yesus, yang dari dolu, kotong subu-subu sang Dia bilang, “Orang Barisi”. Sakarang Tuhan su buka jalan ko bu dengar langsung dari Yesus. \v 15 Dia sandiri yang su pili ame sang bu, ko pi jalan kasi tau orang di mana-mana, Dia pung Carita Bae. Bu musti kasi tau samua yang bu dapa lia deng mata kapala sandiri, deng samua yang bu dapa dengar dari Dia. \v 16 Bu sonde usa tunggu lama-lama lai. Pi ko minta dong sarani sang bu, suda! Ko jadi tanda bilang, bu su minta ko Tuhan Yesus hapus buang bu pung sala samua.’ ” \s2 Tuhan Allah suru Paulus bawa Kabar Bae kasi suku-bangsa yang bukan Yahudi \p \v 17 Ju Paulus sambung dia pung omong bilang, “Ais itu, ju beta pulang pi Yerusalem. Satu hari, beta pi sambayang di Ruma Sambayang Pusat. Waktu beta ada sambayang, Tuhan kasi lia sang beta, tingka ke mimpi. \v 18 Beta lia sang Yesus. Ju Dia parenta sang beta bilang, ‘Sakarang, lu musti jalan kasi tenga ini kota Yerusalem, suda! Te orang di sini dong, sonde mau tarima apa yang lu ajar soꞌal Beta.’ \p \v 19 Ma beta sonde tarima bae itu parenta, tagal dolu kapala agama dong memang suka sang beta. Jadi beta manyao bilang, ‘Ma bagini, Bos! Dong samua tau bilang, tempo hari, beta yang maso-kaluar ruma sambayang di mana-mana, ko tangkap deng papoko orang-orang yang parcaya sang Bos. \v 20 Dong ju tau, waktu dong lempar bekin mati Bos pung utusan, Stefanus, beta ada di situ, deng beta ju satuju. Waktu dong kumpul batu ko lempar sang dia, beta yang ator sang dong, deng jaga dong pung baju.’\x + \xo 22:20 \xt Utusan dong pung Carita 7:58\x* \p \v 21 Biar beta kasi inga bagitu, ma Yesus parenta ulang lai bilang, ‘Sonde usa cari alasan macam-macam! Kasi tenga Yerusalem sakarang, ko lu pi suda! Te Beta mau suru sang lu, pi di tampa yang jao-jao dong, ko ajar orang yang bukan Yahudi dong.’ ” \p \v 22 Waktu itu orang banya dong dengar Paulus omong bilang, Tuhan su suru sang dia pi suku-bangsa laen, ju dong su sonde mau dengar lai sang dia. Dong samua mara, ais batarea rame-rame bilang, “Jang dengar sang ini orang lai! Bunu sang dia sa! Dia sonde pantas idop lai.” \s1 Tantara dong bawa Paulus pi benteng \p \v 23 Dong batarea bagitu, ju dong buka buang dong pung baju, deng raꞌu ame abu, ko buang pi atas, tagal dong su mara mau mati. \v 24 Waktu komandán lia bilang, itu orang dong su kaco lai bagitu, ju dia suru dia pung ana bua dong ko hela bawa sang Paulus maso pi dalam benteng. Ais komandán suru dong firuk sang dia, ko biar dia mau mangaku bilang, dia ada bekin sala apa, sampe orang Yahudi dong mau bunu sang dia. \v 25 Waktu dong ika sang Paulus ko mau firuk sang dia, ju dia bale tanya sang itu tantara bilang, “Iko pamarenta Roma pung atoran, mana yang batúl? Kalo satu orang ada pung hak warga Roma, ais dia dapa parkara, bosong musti bekin karmana sang dia? Bosong papoko lebe dolo sang dia, ko, bosong pareksa lebe dolo?” \p \v 26 Dengar bagitu, ju itu tantara capát-capát pi cari dia pung komandán. Ju dia lapor bilang, “Bapa! Ini orang ni, ada pung hak warga Roma! Jadi bapa mau bekin apa sang dia?” \p \v 27 Dengar bagitu, ju itu komandán sandiri pi tanya langsung sang Paulus bilang, “Bilang, lu ada pung hak warga Roma? Batúl, ko?” \p Ju Paulus manyao bilang, “Memang batúl! Beta pegang itu hak.” \p \v 28 Ais, itu komandán bilang, “Beta ju bagitu. Beta bayar talalu mahal, ko bisa dapa itu hak.” \p Ma Paulus manyao bilang, “Kalo beta, na, beta sonde bayar apa-apa. Mulai dari mama barana sang beta, beta su pegang itu hak. Beta pung papa ju pegang itu hak.” \p \v 29 Waktu dong dengar bilang, Paulus ada pegang hak warga Roma, ju itu tantara dong ondor, deng dong sonde barani firuk deng pareksa sang dia lai. Itu komandán jadi taku, tagal dia su ika sang Paulus, deng tau bilang, dia su langgar atoran. \s1 Paulus di tampa urus parkara agama Yahudi \p \v 30 Dia pung beso, itu komandán masi mau cari tau parsís itu parkara pung akar karmana. Ais dia suru dia pung ana bua dong ko pi pange kapala agama Yahudi pung bos-bos deng samua orang bésar yang biasa urus parkara agama Yahudi ko dong bakumpul. Ju dia suru ko dong pi buka Paulus pung rante, ais bawa sang dia pi mangada itu orang dong samua. \c 23 \p \v 1 Sampe di situ, ju dong suru sang Paulus ko bela diri. Ais dia lia bae-bae sang itu orang dong samua, ju dia angka omong bilang, “Sodara dong! Beta badiri di sini deng hati lurus. Tuhan Allah tau bilang, mulai dari kici sampe sakarang, beta pung hati barisi.” \p \v 2 Dengar Paulus omong bagitu, ju Ananias,\f + \fr 23:2 \ft Ananias yang ini, dia ju kapala agama Yahudi dong pung bos bésar, ma bukan Ananias yang dolu hukum sang Tuhan Yesus. Dong dua pung nama sama.\f* kapala agama Yahudi dong pung bos bésar, mara mau mati. Ju dia parenta orang-orang yang badiri deka sang Paulus bilang, “Tampar dia pung mulu!” \p \v 3 Ju Paulus balas sang Ananias bilang, “Nanti Tuhan Allah tampar balas sang lu. Te lu memang manusia macam ke tiang yang baru kaná cet di luar, ma ane-ane su makan bekin hol dia pung dalam. Lu dudu di sini, ko bekin diri pura-pura suci. Ais lu mau hukum sang beta iko kotong pung atoran adat. Ma lu sandiri langgar itu atoran waktu lu suru dong tampar sang beta.”\x + \xo 23:3 \xt Mateos 23:27-28\x* \p \v 4 Dengar Paulus omong bagitu, ju itu orang di situ togor sang dia bilang, “Heh! Lu sonde pantas omong bagitu sang kotong pung kapala agama dong pung bos bésar ni!” \p \v 5 Ju Paulus manyao bilang, “Batúl, ko? Kalo bagitu, beta minta maꞌaf, ko beta sonde tau bilang, dia tu, kotong pung kapala agama dong pung bos bésar. Memang Tuhan Allah su pake orang ko tulis bilang, ‘Bosong sonde bole omong jahat sang bosong pung kapala dong.’ ”\x + \xo 23:5 \xt Kaluar dari Masir 22:28\x* \p \v 6-8 Waktu Paulus lia itu orang yang dudu urus parkara agama, dia tau bilang, dong ada tabagi jadi dua partei. Saparu iko partei Saduki, yang parcaya bilang, orang mati sonde bisa idop lai. Dong ju parcaya bilang, Tuhan pung ana bua di sorga, sonde ada. Deng roh ju sonde ada. Saparu lai iko partei Farisi yang parcaya bilang, nanti Tuhan Allah bisa kasi idop orang mati dong. Dong ju parcaya bilang, ada roh, deng di sorga Tuhan ada pung ana bua dong. \p Ju Paulus omong deng suara karás bilang, “Sodara dong! Asal bosong samua tau bilang, beta ni, orang Farisi. Beta pung bapa, deng beta pung baꞌi dong ju orang Farisi. Sakarang bosong mau hukum sang beta, tagal beta parcaya bilang, Tuhan Allah bisa kasi idop orang mati.”\x + \xo 23:6-8 \xt Utusan dong pung Carita 26:5; Filipi 3:5; Mateos 22:23; Markus 12:18; Lukas 20:27\x* \p Waktu Paulus omong bagitu, ju itu orang Farisi deng orang Saduki dong mulai bakanjar, sampe dong su sonde bacocok lai. Ais ju dong tapica bagi dua. \v 9 Jadi itu orang dong batangkár sampe samua jadi kaco. Ais ju ada barapa guru dari partei Farisi yang badiri ko bela sang Paulus bilang, “Ini orang sonde sala! Sapa tau, mangkali ada roh, ko, mangkali ada Tuhan Allah pung ana bua dari sorga satu datang omong deng dia!” \p \v 10 Itu guru dong su omong bagitu, ma dong pung bakanjar tamba hebat lai, sampe itu komandán mulai taku. Dia pikir, jang sampe dong karoyok kasi mati sang Paulus. Jadi dia suru dia pung ana bua dong turun ko hela bawa maso sang Paulus pi dalam benteng. \p \v 11 Dia pung malam, ju Tuhan Yesus datang kasi tunju diri sang Paulus. Dia kasi kuat Paulus pung hati bilang, “Paul! Lu jang taku, ó! Sakarang lu su omong soꞌal Beta di Yerusalem sini. Inga bae-bae! Nanti lu musti omong bagitu di Roma sana ju.” \s1 Orang dong basakongkol ko mau bunu sang Paulus \p \v 12-13 Dia pung beso pagi, ada lebe dari ampa pulu orang Yahudi yang basakongkol ko mau kasi mati sang Paulus. Dong angka sumpa bilang, “Botong sonde mau makan-minum, kalo botong balóm bunu sang Paulus.” \p \v 14 Dong angka sumpa abis bagitu, ju dong pi lapor sang kapala agama Yahudi pung bos-bos deng tua-tua adat dong bilang, “Bapa dong! Botong su sumpa bilang, botong sonde akan makan-minum, kalo botong balóm bunu sang Paulus. \v 15 Naa, botong pung mau bagini: bapa dong musti pi mangada sang komandán, ko minta sang dia bawa sang Paulus pi tampa urus parkara agama. Bekin tingka ke bapa dong mau pareksa ulang dia pung parkara. Nanti botong tepa sang dong di tenga jalan, ko bunu sang dia.” \p \v 16 Ma Paulus pung sodara parampuan pung ana laki-laki satu dapa dengar dong pung basakongkol bagitu, ais ju dia lari pi benteng ko kasi tau sang Paulus. \v 17 Dengar abis itu ana pung carita, ju Paulus pange ame satu parwira bilang, “Ini, beta pung ana. Lu bawa sang dia capát-capát pi di lu pung komandán. Ko dia mau kasi tau satu hal.” \p \v 18 Ju itu parwira antar itu ana pi dia pung komandán. Dia lapor bilang, “Pak! Paulus, yang kotong ada tahan tu, minta sang beta ko bawa ini ana datang mangada sang bapa. Dia ada mau kasi tau satu hal pantíng.” \p \v 19 Ais komandán hela bawa itu ana pi satu tampa ko dong dua sandiri. Ju dia tanya bilang, “Lu mau kasi tau apa sang beta?” \p \v 20 Ju itu ana kasi tau bilang, “Ada barapa orang Yahudi dong yang su basakongkol ko mau bunu sang om Paul. Dong mau datang minta sang bapa, ko beso, na, bapa antar sang Paulus pi tampa urus parkara agama. Bilang, dong pura-pura mau pareksa lebe alus om pung parkara. \v 21 Ma bapa jang iko dong pung mau. Te nanti ada lebe dari ampa pulu orang yang mau tepa bapa pung rombongan di jalan, ko dong mau bunu sang om Paul. Tagal dong samua su sumpa bilang, dong sonde mau makan-minum, kalo dong balóm bunu sang om Paul. Sakarang dong samua su siap. Dong cuma tunggu bapa manyao bilang apa.” \p \v 22 Dengar itu ana pung carita, ju itu komandán bilang sang dia, “Lu jang kasi tau sapa-sapa bilang, lu ada datang kasi tau ini hal sang beta.” Omong abis bagitu, ju dia suru itu ana pulang suda. \s1 Dong antar sang Paulus pi di gubernor Feliks di kota Kaisarea \p \v 23 Ais ju itu komandán pange parwira dua orang. Dia kasi parenta sang dong bilang, “Siap tantara biasa dua ratus orang; deng tantara nae kuda tuju pulu orang; deng tantara yang bawa tombak, dua ratus orang. Bosong barangkat memang ini malam jam sambilan, pi kota Kaisarea. \v 24 Bosong ju sadia satu kuda kasi Paulus. Bosong musti antar bawa sang dia deng bae-bae sampe di gubernor Feliks.” \p \v 25 Ais itu, dia tulis surat kasi sang gubernor Feliks bilang: \q2 \v 26 “Bapa gubernor Feliks yang beta hormat. Salam dari beta, Klaudius Lisias. \q2 \v 27 Orang yang sakarang beta kirim datang ni, dia pung nama Paulus. Orang Yahudi dong su pegang ame sang dia, deng su amper bunu sang dia. Itu waktu, beta pung ana bua dong pi hela kasi kaluar sang dia dari orang Yahudi dong pung tangan. Ais beta dapa tau bilang, dia ada pegang hak warga Roma. \v 28 Beta mau cari tau, akurang ko orang Yahudi dong mau bunu sang dia. Andia ko beta bawa sang dia pi orang Yahudi dong pung tampa urus parkara agama. \v 29 Ma dong sonde dapa dia pung sala apa-apa. Ko memang dia sonde bekin jahat apa-apa. Jadi ini orang sonde bisa maso bui, deng sonde pantas kaná hukum mati ju. Padahal itu orang di tampa urus parkara agama dong ada babakalai, tagal dong pung ajaran agama sonde bacocok. Jadi beta bawa kambali ini orang pi benteng. \v 30 Ma dia pung beso, beta dengar bilang, ada orang Yahudi yang su basakongkol ko mau bunu sang dia. Jadi beta yang langsung kasi parenta ko antar ini orang pi di bapa. Beta ju kasi tau itu orang Yahudi dong yang mau bekin parkara lawan ini orang, ko dong datang mangada sang bapa. Biar bapa sandiri yang dengar dong mau tudu kasi sala apa sang dia. \q2 Beta pung surat, bagitu sa. Makasi!” \p \v 31 Ais, itu tantara dong samua su siap ko kasi jalan komandán pung parenta. Itu malam ju, dong langsung antar bawa sang Paulus sampe di satu kota, nama Antipatris. \v 32 Dia pung beso, tantara nae kuda dong antar sang Paulus tarús sampe di kota Kaisarea. Ma tantara yang laen dong, pulang pi Yerusalem. \v 33 Waktu dong sampe di Kaisarea, ju dong antar bawa itu surat kasi sang gubernor. Deng dong sarakan sang Paulus pi dia pung tangan. \v 34 Baca abis itu surat, ju gubernor tanya sang Paulus bilang, “Lu orang mana?” \p Ais Paulus manyao bilang, “Beta ni, orang dari propinsi Kilikia, bapa.” \p \v 35 Dengar Paulus bilang bagitu, ju gubernor tau bilang, dia memang ada pegang hak warga Roma. Ais dia omong bilang, “Beta yang pegang parenta di sini. Jadi beta sandiri yang nanti urus lu pung parkara. Ma kotong musti tunggu itu orang-orang yang mau baparkara deng lu datang sampe di sini, baru beta pareksa lu pung parkara.” Ais ju dia suru tantara dong tahan sang Paulus di dong pung tampa, di dalam kompleks gubernor pung ruma jabatan, yang dolu raja Herodes kasi badiri. \c 24 \s1 Orang Yahudi dong datang baparkara deng Paulus di Kaisarea \p \v 1 Lewat lima hari ju, orang-orang Yahudi yang mau baparkara deng Paulus datang sampe di kota Kaisarea. Di itu rombongan ada Ananias, andia kapala agama Yahudi pung bos bésar. Bos-bos laen dong ada iko ju. Dong ju datang deng satu orang laen, nama Tertulus. Dia tu, pintar omong. Andia ko dong pake sang dia jadi dong pung jubir ko lawan sang Paulus. \v 2-3 Waktu orang dong samua su bakumpul di tampa urus parkara, ju gubernor suru bawa maso sang Paulus. Ais Tertulus bangun badiri, ko mau omong kasi jato sang Paulus. Dia kasi hormat sang gubernor, ais dia angka omong bilang, \p “Bapa gubernor yang beta hormat! Su bagini lama ni, mulai dari bapa pegang parenta di sini, bapa su tau lebe dolo apa yang bae kasi sang botong. Ais bapa su bekin bae banya hal ju, sampe botong orang Yahudi su bisa idop aman, sanáng, deng tanáng. Jadi botong mau pake ini waktu ko minta tarima kasi bam-banya sang bapa gubernor. Ko sapa lai yang bisa bekin bae bagitu banya di mana-mana sama ke bapa. \v 4 Ma biar beta sonde usa pake waktu talalu banya, beta omong langsung di dia pung isi sa. Jadi beta minta bapa dengar bae-bae hal-hal yang beta mau kasi tau soꞌal Paulus ni. \p \v 5 Bagini, bapa. Buat botong orang Yahudi, Paulus ni, sama ke satu panyaki yang pinda dari satu tampa pi tampa laen. Dia suka lawan botong pung agama, deng tukang bekin kaco botong pung adat di mana-mana. Di mana sa dia pi, pasti orang Yahudi dong baparkara satu deng satu. Dia ni, satu kapala tukang propaganda dari partei agama yang iko satu orang dari Nasaret, yang botong bilang ‘partei Nasarani’. Ma apa yang dong ajar tu, batasala bésar deng apa yang botong pung agama ajar. \v 6 Ini orang su coba mau bekin kamomos botong pung Ruma Sambayang Pusat yang barisi, deng dia bawa orang kafir pi dalam. Andia ko botong tangkap sang dia. [Iko botong pung mau, botong mau hukum sang dia pake botong pung atoran sandiri. \v 7 Ma komandán Lisias datang rampas ame sang dia dari botong pung tangan. \v 8 Ais dia parenta bilang, kalo ada yang mau baparkara deng Paulus, na, dong musti datang mangada sang bapa di Kaisarea. Dia pung maksud, biar ko gubernor urus langsung ini parkara].\f + \fr 24:8 \ft Kata-kata dalam kurung ni, sonde ada di Alkitab bahasa Yunani paling tua dong.\f* Jadi sakarang botong datang di sini, ko bapa pareksa ini parkara. Nanti bapa sandiri dapa tau bilang, samua yang botong omong ni, memang batúl. \p Bagitu sa. Makasi, bapa.” \p \v 9 Tertulus omong abis bagitu, ju orang Yahudi laen dong sokong dia pung omong bilang, “Batúl, bapa! Memang bagitu.” \s1 Paulus bela diri di muka Feliks \p \v 10 Ais gubernor kasi sein ko Paulus mulai omong bilang, “Sakarang beta kasi loos sang lu ko bela diri.” \p Ais Paulus badiri, ju dia angka omong bilang, “Bapa gubernor! Bapa su parenta di botong pung propinsi ni, su bagini lama. Jadi bapa su mangarti batúl botong orang Yahudi pung dudu-badiri di sini. Tagal itu, beta sonde taku bela diri di bapa pung muka. \v 11 Kira-kira dua blas hari yang su lewat ni, beta ada pi Yerusalem ko sambayang di Ruma Sambayang Pusat. Bapa bisa tanya sa deng orang-orang yang ada iko sambayang itu waktu. \v 12 Di Ruma Sambayang Pusat tu, beta sonde basambung mulu deng sapa-sapa. Deng di ruma sambayang laen dong, beta sonde kumpul orang ko bekin kaco. Bagitu ju di Yerusalem, beta sonde bekin onar apa-apa. \p \v 13 Ma sakarang, ini orang dong mau kasi jato sang beta. Apa yang dong omong tadi tu, ju sonde ada pung bukti apa-apa. \v 14 Bagini, bapa gubernor. Beta musti mangaku sang bapa satu hal. Beta ada iko satu partei baru yang orang kasi nama bilang, ‘Tuhan Yesus pung Jalan Idop’. Beta sambayang sang Tuhan Allah, sama deng beta pung nene-moyang dong sambayang sang Dia. Beta ju iko baꞌi Musa pung atoran dong samua, deng parcaya batúl apa yang Tuhan Allah pung jubir dolu-dolu dong su tulis kasi tenga sang botong. \v 15 Beta ada harap sang Tuhan Allah sama ke ini orang dong ju, yang sakarang ada badiri di sini ko lawan sang beta. Botong parcaya bilang, nanti Tuhan Allah kasi idop orang mati: orang bae ko, orang jahat ko, sama sa. \v 16 Andia ko beta salalu usaha deng karás ko biar beta bisa idop deng hati lurus di Tuhan Allah deng manusia pung muka. Deng bagitu, sonde ada orang yang bisa kasi jato sang beta. \p \v 17 Beta ada karjá barapa taon di luar tana Israꞌel, baru beta pulang pi Yerusalem. Waktu beta datang, beta ada bawa doi yang orang dong ada kumpul kasi, ko bantu botong pung orang-orang yang idop susa. Ais beta ju pi Ruma Sambayang Pusat ko mau sambayang, deng mau kasi korban macam-macam sang Tuhan Allah di situ. \v 18 Waktu beta ada bekin barisi diri di Ruma Sambayang Pusat iko botong pung atoran adat, ju dong datang ko mau tangkap sang beta. Ma itu waktu, sonde ada orang banya di situ, deng sonde ada yang bekin kaco apa-apa ju!\x + \xo 24:18 \xt Utusan dong pung Carita 21:17-28\x* \v 19 Yang ada, cuma barapa orang Yahudi yang datang dari propinsi Asia ko mau sambayang di situ ju. Jadi, kalo memang dong ada soꞌal deng beta, na, dong tu, yang musti bekin parkara deng beta di sini. Bukan ini bapa-bapa dong! \v 20 Ma itu orang dong sonde datang. Jadi bapa tanya coba sang ini orang dong, beta pung sala apa? Tempo hari, waktu dong pareksa sang beta di tampa urus parkara agama, dong sonde dapa beta pung sala satu ju. bapa tanya sang dong sa! \v 21 Cuma mangkali ada satu hal sa yang bekin dong kaco, deng sonde sanáng sang beta. Waktu beta omong deng suara karás bilang, ‘Bosong mau hukum sang beta, tagal beta parcaya bilang, Tuhan Allah bisa kasi idop orang mati!’ ”\x + \xo 24:21 \xt Utusan dong pung Carita 23:6\x* \p \v 22 Paulus omong bagitu, ma tagal gubernor Feliks ju su tau banya, soꞌal ‘Tuhan Yesus pung Jalan Idop’, ju dia tutu sidang bilang, “Bagini! Beta mau pange sang komandán Lisias, ko dengar dia pung carita dolo. Kalo beta su omong abis deng dia, baru beta bisa putus ini parkara.” \v 23 Ais dia suru parwira satu ko pi tahan sang Paulus. Ma dia parenta ko kasi sadiki bebas sang Paulus, deng jang larang dia pung tamán dong ko datang layani sang dia. \s1 Paulus omong deng Feliks deng dia pung bini Drusila \p \v 24 Gubernor Feliks pung bini, orang Yahudi, nama Drusila. Su lewat barapa hari, ju dia cari waktu, ko dia deng dia pung bini mau omong-omong deng Paulus. Jadi dia suru bawa sang Paulus ko mangada sang dong dua. Ju Paulus kasi tau sang dong, jalan karmana ko orang bisa parcaya sang Yesus Kristus, andia Orang yang Tuhan su janji memang dari dolu. \v 25 Dia ju kasi tau jalan karmana ko orang dapa idop lurus, deng karmana ko orang bisa jaga diri ko jang bekin sala. Dia ju kasi tau bilang, nanti Tuhan Allah mau hukum sang samua orang. \p Waktu Feliks dengar bagitu, ju dia taku satenga mati. Ais dia bilang sang Paulus, “Paulus. Su cukup. Sampe di sini sa, suda! Nanti kalo ada waktu, beta pange sang lu lai.” \v 26 Itu waktu, Feliks ada cari-cari salák ko biar Paulus sogok sang dia deng doi, ko dia lapás sang dia. Ais dia maen pange Paulus ko omong-omong deng dia tarús. \p \v 27 Ma di sablá laen, gubernor Feliks ju ada ame hati sang orang Yahudi pung bos-bos dong. Andia ko dia sonde putus capát Paulus pung parkara. Dia kasi tenga itu parkara tarendam sampe dua taon. Ais itu, ada gubernor baru yang datang ganti sang Feliks. Dia pung nama Porkius Festus. Ma dong ju masi tahan tarús sang Paulus. \c 25 \s1 Gubernor Festus pareksa Paulus pung parkara \p \v 1 Itu waktu, gubernor baru, Festus, pinda pi Kaisarea ko mau mulai kasi jalan parenta. Dia cuma tenga tiga hari sa di situ, ais dia barangkat tarús pi Yerusalem. \v 2 Di situ, kapala agama Yahudi dong pung bos-bos, deng bos-bos laen dong datang katumu ko bakanál deng gubernor baru. Dong ju angka Paulus pung parkara dalam dong pung omong. \v 3 Dong ju minta, kalo bisa, na, gubernor suru dia pung orang dong ko bawa pulang sang Paulus datang di Yerusalem. Padahal dong su basakongkol ko mau bunu sang Paulus di tenga jalan. \p \v 4 Ma gubernor manyao bilang, “Bapa-bapa dong. Bagini. Biar ko dong tahan sang dia di Kaisarea dolu. Te beta ju mau pulang capát-capát pi sana. \v 5 Jadi, kalo ada dari bosong yang dapa kuasa ko urus ini parkara, na, dong bole pi sama-sama deng beta di Kaisarea. Kalo memang ini orang ada bekin sala apa-apa, na, bosong bole bekin parkara deng dia di sana sa.” \p \v 6-7 Ais itu, Festus tenga kira-kira sapulu hari di Yerusalem, baru dia pulang pi Kaisarea. Itu waktu, ada barapa orang Yahudi yang iko sang dia, sampe di sana. Dia pung beso, ju gubernor buka itu parkara. Dia suru dong bawa maso sang Paulus ko mangada sang dia. \p Waktu Paulus maso di situ, ju itu orang Yahudi dong badiri kuliling sang dia, ais dong mulai lempar sala macam-macam sang dia. Ma dong sonde bisa kasi tunju satu bukti ju. \p \v 8 Ais ju Paulus bela diri bilang, “Bapa gubernor. Beta sonde parná bekin jahat apa-apa. Beta ju sonde bekin hal-hal yang lawan botong pung agama Yahudi pung atoran. Beta sonde bekin kamomos Tuhan Allah pung Ruma Sambayang Pusat di Yerusalem. Deng beta ju sonde bekin apa-apa yang lawan pamarenta Roma pung atoran.” \p \v 9 Ma gubernor mau cari muka deng ame hati sang orang Yahudi dong. Andia ko dia tanya sang Paulus bilang, “Lu pikir karmana? Lu tarima bae ko sonde, kalo beta urus lu pung parkara ni di Yerusalem?” \p \v 10 Dengar gubernor tanya bagitu, ju Paulus manyao bilang, “Bapa gubernor. Beta ni, warga Roma. Deng sakarang ni, beta ada badiri di muka bapa gubernor dari pamarenta Roma yang ada pung hak ko urus beta pung parkara iko dia pung atoran. Jadi beta sonde mau pi Yerusalem, ko putus beta pung parkara di sana. Bapa sandiri su tau bilang, beta sonde bekin sala apa-apa, ko lawan ini orang Yahudi dong. \v 11 Jadi, kalo memang beta ada bekin sala apa-apa, yang pantas kaná hukum mati, beta tarima. Ma kalo apa yang dong omong tu, sonde batúl, iko atoran Roma, sonde ada yang bisa sarakan sang beta pi ini orang dong pung tangan. Dong cuma cari-cari jalan, ko mau bunu sang beta deng parcuma sa. Jadi sakarang, iko beta pung hak, beta minta nae banding pi raja bésar keser, di pusat, di kota Roma. Biar dia sandiri yang putus langsung ini parkara!” \p \v 12 Dengar Paulus minta bagitu, ju gubernor barunding deng dia pung tamán yang iko urus itu parkara. Ais itu, dia kasi tau sang Paulus bilang, “Tagal lu su minta nae banding pi keser, jadi lu musti pi kota Roma.” Omong abis bagitu, ju gubernor kasi bubar itu sidang. \s1 Festus minta nasiat sang raja Agripa soꞌal Paulus \p \v 13 Ais itu, orang Yahudi pung raja, nama Agripa,\f + \fr 25:13 \ft Raja Agripa ni, raja Herodes Agripa II. Dia pung bapa, raja Herodes Agripa I, yang bunu bekin mati sang Yakobis, deng yang mati kaná cacing, tagal dia makan puji yang angka dia sama ke dewa.\f* deng dia pung adi parampuan, nama Bernike, datang di Kaisarea. Dong dua mau kasi hormat sang gubernor baru. \v 14 Dong manumpang barapa hari deng gubernor Festus. Satu kali, Festus carita Paulus pung parkara kasi sang dong dua. Dia bilang, “Bapa raja! Di Kaisarea sini, botong ada tahan satu orang, nama Paulus. Dolu gubernor lama sonde sampat putus dia pung parkara. \v 15 Baru-baru ni, waktu beta ada di Yerusalem, kapala agama Yahudi dong pung bos-bos deng tua-tua adat dong, datang lapor Paulus pung sala. Ais dong minta sang beta ko hukum sang dia. \v 16 Ma beta kasi tau sang dong bilang, ‘Iko pamarenta Roma pung atoran, beta musti pareksa dolo itu parkara, baru kasi turun dia pung hukuman. Orang yang baparkara dong musti bamangada dolo. Beta mau dengar bosong kasi sala apa sang dia. Deng dia ju musti dapa kans ko bela diri. Baru beta bisa putus itu parkara, deng kasi jato hukuman apa sang dia.’ \v 17 Ais waktu beta kambali datang di Kaisarea, ada barapa orang Yahudi yang iko datang di sini. Dia pung beso, ju beta buka memang itu parkara. Beta suru dong bawa sang Paulus datang mangada sang beta, ko biar beta bisa dengar ini parkara pung dudu-badiri. \v 18 Ais itu, orang Yahudi dong badiri ko mulai kasi tunju Paulus pung sala-sala dong. Ma apa yang dong kasi tunju sang beta tu, sonde sama barát deng apa yang beta su kira. \v 19 Dong cuma sonde bacocok soꞌal dong pung agama sandiri. Deng dong bakanjar lawan sang Paulus soꞌal satu Orang, nama Yesus. Iko itu orang Yahudi dong, Yesus tu, su mati. Ma Paulus bakincang bilang, Yesus tu, su idop ulang. \v 20 Dong bakanjar bagitu, ma tagal beta orang baru, jadi beta sonde tau mau putus parkara agama ni, karmana. Andia ko beta tanya sang Paulus bilang, ‘Karmana kalo beta pareksa lu pung parkara ni di Yerusalem sa?’ \v 21 Ma dia sonde mau. Jadi dia minta nae banding pi sang keser di pusat. Andia ko beta tahan tarús sang dia, sampe beta dapa sampát ko kirim sang dia pi Roma.” \p \v 22 Dengar Festus pung carita bagitu, ju raja Agripa bilang, “Kalo bisa, beta mau dengar langsung dari itu orang sandiri.” \p Ju Festus manyao bilang, “Bisa! Nanti beta ator ko beso bapa bisa dengar sandiri dari itu orang.” \s1 Raja Agripa mau dengar Paulus pung omong \p \v 23 Dia pung beso, gubernor Festus ator ko raja Agripa bisa dengar Paulus omong. Dia ator ko banya orang ju bisa dengar sang Paulus. Andia: komandán-komandán tantara, deng orang-orang bésar dari kota Kaisarea. Ais raja Agripa deng Bernike maso datang deng bastél pake pakean raja-raja. Ju orang dong samua kasi hormat sang dong dua. Waktu dong samua su bakumpul, ju gubernor suru bawa maso sang Paulus. \p \v 24 Ju dong bawa maso sang Paulus. Ais gubernor angka omong bilang, “Raja Agripa, bapa-bapa, deng tamu dong samua yang beta hormat. Ini orang ni, dia pung nama Paulus. Ada barapa kapala orang Yahudi yang angka parkara deng dia. Ais ada yang datang sang beta, bae di Yerusalem, bae di sini, ko mau paksa sang beta bilang, ini orang ni, sonde pantas idop lai. \v 25 Andia ko beta pareksa sang dia, ma beta sonde dapa dia pung sala yang pas deng hukum mati. Ma tagal dia sandiri su minta nae banding pi pusat, andia ko mau tar mau, beta musti kirim sang dia pi Roma sa. \v 26-27 Kalo beta kirim sang dia, tantu beta musti tulis satu surat pangantar. Ma sakarang, beta musti tulis apa, kasi sang raja bésar? Andia ko beta kumpul bapa dong samua, ko dengar sang dia. Dengar abis sang dia, beta harap bapa raja Agripa bisa kasi nasiat sang beta, ko biar beta bisa tulis hal yang maso akal kasi sang raja bésar. Beta rasa sonde enak, kalo beta kirim ini parkara pi sang keser, ma sonde kasi tau ini orang pung sala apa. \p Beta pung omong bagitu sa. Makasi.” \c 26 \s2 Paulus bela diri di muka raja Agripa \p \v 1 Ais ju raja Agripa suru sang Paulus bilang, “Sakarang lu bisa bela lu pung diri. Botong samua su siap ko mau dengar sang lu.” \p Paulus kasi sein deng dia pung tangan, ais dia angka omong bilang, \p \v 2 “Bapa raja Agripa yang beta hormat. Beta rasa ontong, tagal bapa kasi loos sang beta ko bole carita kasi sang bapa dong, samua hal yang orang Yahudi ada tudu sang beta. \v 3 Beta tau bilang, bapa mangarti batúl kotong orang Yahudi pung adat, deng kotong pung soꞌal mati-idop. Jadi beta minta bapa dengar bae-bae sang beta. \p \v 4 Mulai dari kici, dong su ajar sang beta ko idop iko kotong orang Yahudi pung adat. Mula-mula beta dapa ajar di beta pung kampong; ais beta datang ko sakola tamba lai di Yerusalem. Orang Yahudi yang ada di Yerusalem dong, tau beta pung jalan idop, deng dong kanál batúl sang beta. \v 5 Kalo bos-bos agama dong mau, dong bisa carita bilang, dong su kanál sang beta dari dolu. Ko beta ni, ju maso partei agama Farisi. Samua orang tau bilang, botong orang Farisi ni, yang paling karás iko orang Yahudi pung atoran agama samua.\x + \xo 26:5 \xt Utusan dong pung Carita 23:6; Filipi 3:5\x* \v 6-8 Beta, deng orang Israꞌel dari 12 suku samua, ada tunggu-tunggu ko Tuhan Allah bekin iko Dia pung janji. Itu janji tu, Dia su kasi tau sang kotong pung nene-moyang dari dolu-kala. Jadi sampe sakarang ni, kotong samua sambayang siang-malam, ko biar Tuhan pung janji tu, jadi suda. Itu janji pung isi bilang, nanti Dia kasi idop kambali orang yang su mati dong. \p Bapa raja Agripa yang beta hormat. Tagal beta parcaya bilang, nanti Tuhan kasi idop kambali orang mati, andia ko dong bekin parkara deng beta. Beta mau tanya: akurang ko ada dari bosong yang sonde mau parcaya bilang, Tuhan Allah mampu kasi idop orang yang su mati? Tantu Dia mampu! \p \v 9 Dolu memang beta bekin apa sa, ko malawan deng karás samua orang yang iko sang Yesus, orang Nasaret. \v 10-11 Itu waktu, kapala agama Yahudi dong pung bos-bos kasi kuasa sang beta, ko beta pi bekin susa sang Yesus pung orang dong di mana-mana. Beta tangkap sang dong, ais beta hela bawa datang di Yerusalem, ko buang kasi maso sang dong pi dalam bui. Beta ju iko putus ko kasi hukum mati sang dong saparu. Beta ju maso pi dalam ruma-ruma sambayang, ko bekin sangsara sang dong. Ais beta mau paksa sang dong ko manyangkal sang Yesus. Banya kali, beta pi buru sang dong deng hati panas. Asal beta dengar itu orang yang parcaya sang Yesus dong ada di mana sa, biar sampe di luar negrí, beta pi buru sang dong ju!”\x + \xo 26:10-11 \xt Utusan dong pung Carita 8:3, 22:4-5\x* \s2 Paulus carita ulang dia pung pangalaman \r (Utusan dong pung Carita 9:1-19, 22:6-16) \p \v 12 Paulus omong sambung bilang, “Satu kali, kapala agama Yahudi dong pung bos-bos kasi surat kuasa sang beta ko pi buru sang Yesus pung orang dong di kota Damsik. Ais beta pi. \v 13 Bapa raja Agripa! Waktu botong masi ada di tenga jalan, kira-kira tenga hari, takuju sa, ada satu taráng dari langit yang tajam mau mati, datang senter kaná sang beta deng beta pung tamán dong. \v 14 Botong samua jato tabanting pi tana, tagal itu taráng pung tajam. Ais beta dengar satu suara omong deng beta, pake bahasa Aram,\f + \fr 26:14 \ft Di tulisan bahasa Yunani ada tulis bilang, ‘orang Ibrani pung bahasa’. Dong pung bahasa hari-hari, andia bahasa Aram. Ada tulis umpama ju, bilang, ‘susa kalo lu kosi itu kosa tarús’ Dong biasa pake kosa ko foo sapi. Sapi yang malawan, kosi itu kosa, ais kaná saki. Itu umpama pung arti bilang, ‘susa kalo lu maen malawan tarús Beta pung mau.’\f* bilang, ‘We, Saul! Akurang ko lu maen bekin sangsara sang Beta tarús-tarús? Talalu susa kalo lu maen malawan tarús Beta pung mau.’ \v 15 Beta dengar itu suara, ma sonde dapa lia dia pung orang. Jadi beta tanya bilang, ‘Bos yang omong ni, sapa, é?’ \p Ais itu suara manyao sang beta bilang, ‘Beta ni, Yesus, yang lu maen bekin sangsara tarús. \v 16 Saul! Bangun suda! Beta kasi tunju diri sang lu ni, ko lu jadi Beta pung orang parcaya. Lu musti pi kasi tau orang dong samua, apa yang lu su lia dari Beta ini hari. Nanti Beta kasi tunju tamba sang lu lai, hal-hal yang baru, ko lu bisa pi kasi tau sang orang dong samua. \v 17 Nanti lu dapa susa macam-macam. Ma Beta jaga sang lu dari orang-orang yang mau bekin susa sang lu, bae dari orang Yahudi, bae dari orang bangsa laen dong. Batúl! Beta utus sang lu pi orang-orang yang bukan Yahudi dong. \v 18 Lu pi buka dong pung mata, ko biar dong mangarti, deng idop dalam taráng. Ais dong kasi tenga dong pung jalan idop yang bengko-reꞌo dong. Deng lu ju musti kasi tunju sang dong jalan idop yang lurus. Lu kasi lapás sang dong dari setan dong pung bos bésar pung kuasa, ais bawa sang dong pi Tuhan Allah. Deng bagitu, Tuhan Allah hapus buang dong pung sala samua. Dong ju jadi Tuhan pung orang, sama-sama deng orang laen yang Tuhan su pili ame, tagal dong parcaya sang Beta. Itu sa yang Beta mau kasi tau sang lu, Saul.’ ” \s2 Paulus kasi tau dia pung karjá \p \v 19 Paulus omong sambung bilang, “Jadi bapa raja. Beta su kasi jalan tugas yang beta tarima langsung dari sorga. Sampe sakarang, beta masi karjá tarús, sonde ondor sadiki ju. \v 20 Partama beta kasi tau Yesus pung Jalan Idop sang orang Yahudi dong yang ada di Damsik. Ais itu, beta datang kasi tau sang orang Yahudi yang ada di Yerusalem, deng di propinsi Yudea samua. Ais itu, ju beta jalan kuliling pi orang bukan Yahudi pung negrí dong. Beta omong tarús-taráng sang dong samua, ko dong kasi tenga dong pung jalan idop yang sala, deng sarakan dong pung diri sang Tuhan Allah. Dong ju musti bekin yang bae dalam dong pung idop kasi orang laen, ko jadi tanda bilang, dong su jadi orang baru dalam Tuhan.\x + \xo 26:20 \xt Utusan dong pung Carita 9:20, 28-29\x* \v 21 Tagal beta karjá bagitu, ju orang Yahudi dong tangkap sang beta di Ruma Sambayang Pusat di Yerusalem. Dong ju mau bunu sang beta. \v 22 Ma Tuhan Allah tolong sang beta. Andia ko beta masi idop sampe sakarang. Tagal itu, beta bisa badiri di sini, ko carita kasi samua orang, kici-bésar, soꞌal Yesus pung Jalan Idop. Apa yang beta bilang ni, samua cocok deng apa yang baꞌi Musa deng Tuhan pung jubir dolu-dolu dong su ajar. \v 23 Dong ajar soꞌal Kristus, andia Orang yang Tuhan Allah su janji mau kirim datang. Bilang, Dia musti pikol sangsara, ais Dia mati, ma abis, Dia jadi orang partama yang Tuhan Allah kasi idop kambali. Dia yang nanti kasi taráng sang orang Yahudi dong, deng suku-bangsa laen di bumi.”\x + \xo 26:23 \xt Yesaya 42:6, 49:6; 1 Korintus 15:20\x* \p \v 24 Paulus masi omong ko kasi tau dia pung karjá, ju Festus langsung potong dia pung omong deng suara karás bilang, “He, Paulus! Lu su gila mangkali. Lu tau talalu banya, sampe bekin lu pung otak miring.” \p \v 25 Ma Paulus manyao bilang, “Bapa gubernor yang beta hormat. Beta sonde gila. Samua yang beta kasi tau ni, memang batúl. Beta sonde karang-karang. \v 26 Bapa raja Agripa sandiri tau batúl, apa yang beta bilang ni. Andia ko beta barani bicara tarús-taráng. Beta parcaya bilang, bapa raja su dengar ini hal samua, tagal apa yang su jadi tu, sonde jadi di tampa sunyi. Bilang, Yesus yang mati, su idop kambali. Samua orang ju su tau itu hal. \v 27 Dari dolu-kala, Tuhan Allah pung jubir dong su kasi tau memang ini hal. Beta barani bataru bilang, bapa raja ju parcaya itu jubir dong pung omong, wuang?” \p \v 28 Raja Agripa langsung potong dia pung omong bilang, “We! Paulus! Sonde lama lai, lu su mau bekin sang beta jadi orang Kristen!” \p \v 29 Ma Paulus manyao sang raja bilang, “Bagini, bapa. Beta sambayang sang Tuhan Allah, ko biar capát ko lama, bukan cuma bapa raja sa, ma samua orang yang ini hari ada dengar beta pung omong ni, bisa jadi sama ke beta, andia Yesus pung orang! Ma asal bapa dong jang jadi orang yang kaná tahan sama ke beta ni.” \p \v 30 Paulus omong abis bagitu, ju raja Agripa, deng dia pung adi Bernike, deng gubernor Festus, deng samua orang bésar-bésar dong, bangun badiri, ko pulang. \p \v 31 Waktu dong jalan kaluar, itu orang dong baꞌomong bilang, “Ini orang sonde bekin apa-apa yang pantas deng hukum mati, ko, kasi maso sang dia pi dalam bui!” \p \v 32 Ais raja Agripa kasi tau sang gubernor Festus bilang, “Kasian, é! Ini orang su minta nae banding pi pusat di Roma. Kalo sonde, ini parkara su bisa abis, deng su bisa lapás sang dia.” \c 27 \s1 Dong bawa sang Paulus pi Roma \p \v 1 Ais itu, gubernor Festus putus ko kirim sang Paulus pi mangada sang raja bésar di Roma, ko putus dia pung parkara di sana. Ais dia sarakan sang Paulus deng barapa orang bui laen dong, pi satu komandán tantara, nama Yulius, ko antar sang dong pi propinsi Italia. Yulius tu, satu komandán dari tantara yang jaga sang keser. \v 2 Itu waktu, beta (andia Lukas) pi iko antar sang Paulus. Ais masi ada satu sodara lai, orang Makedonia dari kota Tesalonika, nama Aristarkus, pi iko ju. Botong samua nae satu kapal yang datang dari kota Adramitium. Iko rancana, itu kapal nanti singga-singga di banya tampa di propinsi Asia. \p \v 3 Botong balayar kasi tenga Kaisarea, ais dia pung beso, botong sampe di kota Sidon. Komandán Yulius bekin sang Paulus deng bae-bae, deng kasi tau sang Paulus ko dia bole pi lia dia pung tamán dong di darat. Dia pung maksud, ko biar dong bisa kasi sang Paulus apa-apa yang dia parlú di laut. \p \v 4 Ais botong samua nae ulang pi kapal ko mulai balayar. Ma angin muka talalu kincang, sampe itu kapal amper-amper sonde maju. Ais dong belok ko balayar iko teng-tenga pulo Siprus deng daratan Siria, ko biar tapele dari itu angin muka. \v 5 Ais dari situ, botong balayar potong laut di muka propinsi Kilikia deng propinsi Pamfilia. Tarús botong balayar sampe di kota Mira, di daꞌera Likia. Sampe di situ, botong samua turun kasi tenga itu kapal. \v 6 Di Mira, komandán Yulius cari-cari kapal laen yang mau balayar pi Italia. Ais dia dapa satu kapal, yang datang dari kota Aleksandria, yang mau balayar pi Italia. Ju dia suru sang botong samua, ko nae pi atas itu kapal. \p \v 7 Botong su balayar barapa hari, ma itu kapal amper-amper sonde mau maju, tagal angin muka talalu kincang. Ais botong balayar satenga mati, sampe amper deka deng kota Knidus. Ma angin masi tiop kincang tarús, jadi botong balayar potong pi pulo Kreta, ko biar tapele dari itu angin. Ais itu, baru botong lewat satu tanjung, nama Salmone. \v 8 Botong balayar deng susa-paya lewat itu tanjung, iko-iko pulo Kreta pung pante, baru botong bisa sampe di satu tampa, nama Labuan Bagus. Itu tampa deka deng kota Lasea. \p \v 9 Di situ, ana bua kapal dong barenti cape sadiki, tagal botong su balayar talalu lama, ma balóm sampe di Italia. Itu waktu, orang Yahudi dong pung hari bésar Dapa Ampon Dosa ju su lewat.\f + \fr 27:9 \ft Waktu taon 59, orang Yahudi dong pung hari bésar Dapa Ampon Dosa jato kaná tanggal 5 Oktober. Itu waktu, su mulai musim barat-laut.\f* Dia pung arti, musim angin kincang deng galombang bésar su mulai. Ais ana bua kapal dong batanya bilang, mau balayar tarús, ko sonde. Dengar bagitu, ju Paulus angka omong \v 10 bilang, “Sodara dong samua. Beta minta omong sadiki. Beta kira kalo kotong balayar tarús, nanti kotong bisa dapa susa banya. Bisa-bisa ini kapal tanggalám, barang-barang ilang, deng kotong ju bisa mati samua.” \v 11 Ma itu komandán tantara sonde mau dengar sang Paulus. Dia lebe parcaya sang juragan, deng kapal pung tuan. Te dong rancana mau balayar kaluar dari itu tampa. \v 12 Dia pung soꞌal, andia Labuan Bagus tu, sonde aman kalo kapal musti balabu di situ dalam musim galombang. Jadi banya dari dong yang mau ko botong balayar tarús, ko pi kota Feniks. Dong ada harap, kalo bisa, na, botong samua tenga di situ dalam musim galombang ni. Kota Feniks tu, pulo Kreta pung labuan yang paling bae, tagal dia tapele dari angin barat-daya deng barat-laut, deng bebas dari galombang bésar. \s2 Angin ribut di laut \p \v 13 Waktu angin salatan mulai tiop palán-palán, dong kira dong su bisa pake itu angin ko balayar pi kota Feniks. Dong bilang, “Ini angin bae. Mari kotong balayar suda!” Jadi dong angka jangkar, deng hela kasi nae layar, ais botong balayar iko-iko pante. \v 14-15 Ma botong balóm balayar talalu lama, te angin ribut takuju datang. (Yang orang bilang, ‘angin timur-laut’). Itu angin tiop bekin anyo itu kapal pi di tenga laut. Ana bua kapal sonde bisa bale aluan yang pas, ais dong kasi tenga sa, ko kapal anyo iko angin pung mau sa. \p \v 16 Botong anyo iko galombang bagitu, sampe deka deng satu pulo kici, nama Kauda. Itu waktu, sakoci masi iko di buritan kapal deng tali. Ais botong hela satenga mati kasi nae itu sakoci pi atas kapal. \v 17 Waktu sakoci su ada di atas kapal, ju dong mulai feo tali kuliling itu kapal pung badan, ko jaga, jang sampe kapal pung papan dong tabuka, ais tanggalám. Dong ju taku, jang sampe galombang banting itu kapal ko takandas di pasir meting Sirtis di Afrika sana. Jadi dong kasi turun jangkar apung di laut, ko kasi kurang itu kapal pung laju. \p \v 18 Itu angin kincang banting botong pung kapal kiri-kanan. Jadi dia pung beso, ana bua kapal dong mulai angka buang kapal pung muatan pi dalam laut. \v 19 Dia pung beso lai, angin ribut masi tiop deng karás. Jadi dong tamba taku lai. Andia ko dong bekin ringan kapal, deng buang tamba lai kapal pung muatan. Kapal pung alat dong, ju ana bua angka buang deng dong pung tangan sandiri. \v 20 Siang-malam itu angin ribut sonde barenti sadiki ju sampe barapa hari, deng mandúng bagitu tabal sampe botong su sonde bisa lia matahari deng bintang. Botong samua su putus asa, deng rasa bilang, botong su sonde bisa salamat lai. \p \v 21 Su barapa hari ni, botong sonde makan apa-apa lai. Ju Paulus pange sang dong samua, ais dia omong bilang, “Sodara dong samua! Coba, kalo bosong su iko beta pung omong, ko sonde balayar kasi tenga Labuan Bagus, tantu sakarang kotong sonde dapa susa banya bagini, deng sonde rugi apa-apa. \v 22 Ma sakarang, beta minta sang bosong samua ko bekin hati bésar sa. Nanti kotong pung kapal ni, ancor buang. Ma jang taku, te sonde ada orang yang mati. \v 23 Beta mau bosong samua tau bilang, beta ni, Tuhan Allah pung orang, deng beta dapa tugas dari Dia. Tadi malam, Dia ada utus Dia pung ana bua satu dari sorga, ko datang badiri di beta pung sablá. Ais dia kasi tau sang beta bilang, \v 24 ‘Paulus! Lu sonde usa taku apa-apa. Nanti lu musti mangada sang raja bésar di Roma ko urus lu pung parkara. Tagal Tuhan pung hati bae sang lu, andia ko Dia ju kasi salamat sang ini orang dong samua yang ada di atas ini kapal.’ \v 25 Jadi sodara dong samua. Bosong sonde usa pata samangat. Beta parcaya batúl sang Tuhan Allah bilang, apa yang Dia kasi tau sang beta tadi malam tu, nanti jadi parsís bagitu. \v 26 Ma ini kapal nanti tadampar pi satu pulo.” \s2 Kapal deka-deka darat \p \v 27 Itu waktu, ombak-angin puku barmaen deng kasi anyo sang botong su 14 hari di laut Adria. Ma kira-kira tenga malam, ana bua kapal dong rasa ke botong su ada deka-deka darat. \v 28 Ais dong kasi turun lot, ko mau cari tau aer pung dalam. Ju dong ukur dapa 20 depa. Ais kapal maju sadiki lai, dong kasi turun ulang itu lot, deng dapa aer pung dalam, 15 depa.\f + \fr 27:28 \ft 20 depa, andia 37 meter. 15 depa, andia 27 meter.\f* \v 29 Dong samua taku, jang sampe itu kapal kandas di batu piak. Jadi dong kasi turun jangkar buritan ampa biji di balakang. Ais botong samua harap-harap, ko biar hari capát siang. \v 30 Ma ana bua kapal dong basakongkol ko mau lari kasi tenga itu kapal diam-diam. Jadi dong kasi turun sakoci, ko bekin sama ke dong mau kasi turun jangkar haluan dong dari muka. \p \v 31 Ma Paulus kasi tau dong pung akal busuk sang komandán deng tantara dong bilang, “Kalo itu ana bua kapal dong sonde tenga di atas kapal, nanti bosong mati samua.” \p \v 32 Dengar Paulus omong bagitu, ju itu tantara dong potong kasi putus itu sakoci pung tali, ko kasi tenga itu sakoci anyo. Jadi itu ana bua kapal dong sonde bisa lari lai. \p \v 33 Waktu hari mulai siang, ju Paulus buju sang itu orang dong samua ko makan. Dia bilang, “Su dua minggu ni, kotong cuma bisa dudu, ko harap-harap sa, deng sonde isi kotong pung parú deng satu apa ju. \v 34 Jadi beta minta ko biar kotong makan ame sadiki dolo, ko kotong bisa dapa kambali kotong pung tanaga. Beta parcaya bilang, nanti sonde ada satu dari kotong yang dapa calaka. Kotong samua pasti salamat!” \p \v 35 Omong abis bagitu, ju Paulus angka ame roti. Ais Dia sambayang minta tarima kasi sang Tuhan di dong samua pung muka. Ais itu, dia ame satu potong ko makan. \v 36-37 Lia bagitu, ju dong pung hati kuat kambali. Ais dong ju iko makan rame-rame. Botong samua yang ada di kapal tu, ada 276 orang. Botong samua makan. \v 38 Makan kinyang abis, ju dong mulai angka buang karong-karong padi-gandum pi dalam laut, ko coba bekin ringan tamba itu kapal. \s2 Kapal takandas \p \v 39 Waktu su taráng, ana bua kapal dong dapa lia daratan. Ma dong sonde tau itu pulo apa. Dong ju dapa lia satu telúk yang dia pung pante bapasir. Jadi dong baharap, kalo bisa, dong mau bawa itu kapal lewat batu-batu piak yang ada di laut, ko pi di itu pante. \v 40 Ais dong potong kasi tenga itu jangkar dong di laut. Tarús dong ulur kasi turun kamudi pi dalam laut, ko biar bisa stir itu kapal. Ais dong hela kasi nae layar jip di muka, ko biar angin tiop bawa itu kapal pi di pante. \v 41 Ma itu kapal lari nae gunung pasir dalam laut, ju dia takandas di situ, deng sonde bisa bagarák lai. Tarús galombang bésar puku bekin ancor itu kapal pung buritan. \p \v 42 Waktu tantara dong dapa lia bagitu, ju dong maksud mau bunu itu orang bui dong samua. Ko dong taku, jang sampe itu orang bui dong baranáng pi darat, ais bangun lari. \v 43 Ma komandán Yulius larang dia pung tantara dong, tagal dia mau kasi salamat sang Paulus. Ju dia kasi parenta, ko samua orang yang tau baranáng malompa maso pi dalam laut, ko baranáng pi darat. \v 44 Ais orang yang sonde bisa baranáng dong, dia suru ko pegang papan, ko apa sa, ais iko galombang ko pi darat. Jadi botong samua sampe di darat deng salamat. \c 28 \s2 Di pulo Malta \p \v 1 Waktu botong samua su sampe deng salamat di darat, baru botong dapa tau bilang, itu pulo, nama Malta. \v 2 Itu negrí pung orang dong sambut sang botong deng bae. Tagal ada ujan deng udara talalu dingin, andia ko dong bekin api bésar di pante situ, ais dong minta sang botong ko pi panggang api. \v 3 Paulus ju iko pi pili-pili kayu, ko mau taro di api. Ma waktu dia mua itu kayu dong di atas api, takuju sa, satu ular baracon kaluar datang, tagal sonde tahan api pung panas. Ju itu ular gigi makaditi di Paulus pung tangan. \p \v 4 Waktu orang Malta dong dapa lia itu ular baracon makaditi tagantong di Paulus pung tangan, ju dong baꞌomong satu deng satu bilang, “Ini orang ni, tantu tukang bunu orang. Biar dia su talapás dari laut pung bahaya, ma itu memang dia pung nasib. Andia ko dia sonde bisa idop lai! Ko sapa yang bekin jahat, na, dia musti pikol dia pung hasil.” \v 5-6 Itu orang dong pikir bilang, tantu lai sadiki, Paulus pung tangan bangka, deng takuju sa, nanti dia jato mati. \p Ma Paulus kabás buang itu ular pi dalam api. Deng dia sonde rasa saki sadiki ju. Ais, itu orang dong tunggu-tunggu barapa lama, ma Paulus sonde apa-apa. Ju dong pikir bilang, “Jang-jangan ko dia ni, dewa, ó!” \p \v 7 Sonde jao dari itu tampa, ada gubernor pung ruma-ruma deng tana yang luas. Itu gubernor pung nama, Publius. Dia datang sambut sang botong di pante, ais dia undang sang botong ko datang tenga di dia pung ruma. Di situ, dia urus sang botong tiga hari. \p \v 8 Itu waktu, gubernor pung bapa barana ada saki damám, deng mencret sonde pake barenti. Ju Paulus pi lia sang dia di dia pung kamar. Ais dia taro tangan di itu orang saki, ko sambayang kasi dia. Ju itu orang bae memang. \v 9 Waktu dong lia gubernor pung bapa su bae, ju orang-orang saki laen dong datang sang Paulus. Dong minta tolong sang dia, ju dia bekin bae sang dong. \v 10 Ais, itu orang dong kasi tunju dong pung rasa tarima kasi, deng bawa barang parsén talalu banya ko kasi sang botong. \s2 Paulus dong balayar kasi tenga Malta ko pi Italia \p \v 11 Botong tenga di Malta tiga bulan, sampe musim galombang deng angin ribut barenti. Itu waktu, ada satu kapal dari kota Aleksandria yang su balabu dalam musim galombang di itu pulo. Itu kapal pung nama, Ana Kambár,\f + \fr 28:11 \ft Iko orang di situ pung agama, itu ana kambár pung nama Kastor deng Poluks. Dong dua tu, dewa yang orang kapal songgo.\f* tagal ada patong dewa ana kambár di itu kapal pung haluan. Ais botong mau nae itu kapal, ko balayar tarús pi Roma. Jadi waktu botong mau nae kapal, ju orang Malta dong bawa kasi botong bakál deng barang laen yang botong parlú di kapal. \p \v 12 Botong balayar palán-palán, ais botong sampe di kota Sirakusa di pulo Sisilia. Botong balabu di situ, tiga hari. \v 13 Dari situ, botong balayar iko-iko pante Sisilia, ais botong sampe di kota Regium. Dia pung beso, angin salatan tiop deng kuat, ais botong balayar tarús deng capát. Dia pung lusa, botong sampe di satu kota pelabuan, nama Putioli. \v 14 Di situ, botong turun kasi tenga itu kapal. Ais botong pi cari Yesus pung orang dong di situ. Waktu botong dapa katumu sang dong, ju dong undang ko botong tenga deng dong. Jadi botong manumpang di situ satu minggu. Ais itu, botong jalan kaki tarús pi Roma. \p \v 15 Waktu Yesus pung orang yang ada di Roma dong dapa dengar bilang, botong mau pi sana, ju dong datang sambut sang botong di tenga jalan. Ada yang dapa sang botong di Pasar Apius; yang laen dong dapa sang botong di satu tampa, nama Pasanggrahan Tiga.\f + \fr 28:15 \ft Pasar Apius pung jao dari Roma, kira-kira 70 kilo. Pasanggrahan Tiga pung jao, 53 kilo.\f* Waktu Paulus dapa lia sang dong, ju dia minta tarima kasi bam-banya sang Tuhan Allah, deng dia pung hati jadi kuat. \s1 Paulus di Roma \p \v 16 Sampe di Roma, [tantara dong kasi maso orang bui dong pi dalam bui.]\f + \fr 28:16 \ft a: Ada tulisan Yunani saparu yang tua, yang sonde pake ini kata dalam kurung dong.\f* Ma Paulus sonde. Dong kasi loos sang dia, ko bole sewa satu ruma. Di situ, dia tenga deng satu tantara yang jaga tarús sang dia. Dong dua pung tangan sablá-sablá ada bataꞌika deng rante.\x + \xo 28:16 \xt Utusan dong pung Carita 28:20\x* \p \v 17 Abis tiga hari, ju Paulus undang sang tua-tua Yahudi dong di situ, ko datang katumu sang dia. Waktu dong su bakumpul, ju dia kasi tau sang dong bilang, “Sodara dong samua! Beta ada di sini, tagal orang Yahudi pung bos-bos dong tangkap sang beta di Yerusalem. Ais dong sarakan sang beta pi di pamarenta Roma pung tangan. Padahal beta sonde bekin sala apa-apa! Beta sonde bekin apa-apa yang lawan kotong pung bangsa sandiri. Deng beta ju sonde lawan kotong pung atoran adat yang kotong su tarima dari kotong pung nene-moyang. \v 18 Pamarenta su pareksa beta pung parkara di sana. Ma dong sonde dapa beta pung sala satu ju, yang pantas deng hukum mati. Andia ko dong su mau lapás sang beta. \v 19 Ma tagal orang Yahudi pung bos-bos dong tolak pamarenta pung putusan ko mau lapás sang beta, andia ko mau tar mau, beta musti nae banding datang di pusat. Beta bekin bagitu, ma beta sonde ada niat ko mau mangadu sang beta pung bangsa sandiri.\x + \xo 28:19 \xt Utusan dong pung Carita 25:11\x* \v 20 Itu parkara yang bekin sampe beta kumpul sang sodara dong di sini. Biar ko kotong bisa baꞌomong soꞌal apa yang orang Yahudi dong ada tunggu-tunggu: andia, kotong samua baharap sang itu Raja yang Tuhan Allah mau kirim datang ko kasi salamat sang kotong bangsa Israꞌel. Ini yang bekin sampe dong ika sang beta deng ini rante.” \p \v 21 Ais dong manyao bilang, “Sampe sakarang, botong balóm tarima satu surat ju dari Yudea yang kasi tau sodara pung parkara ni. Bagitu ju, sodara-sodara yang datang dari sana sonde omong apa-apa soꞌal sodara Paul. \v 22 Ma botong suka dengar apa yang sodara parcaya, tagal botong su dengar di mana-mana bilang, orang dong tolak apa yang partei Kristen dong ajar. Ma dia pung batúl karmana, botong balóm tau. Jadi sodara tolong omong kasi botong dolo.” \p \v 23 Ais ju dong akór sama-sama ko pili satu hari, ko dong mau katumu lai. Sampe dia pung hari, ju orang bam-banya datang bakumpul di Paulus pung ruma. Ju dia mulai carita kasi sang dong, Tuhan Allah pung parenta. Ais dia pake banya ayat dari baꞌi Musa pung tulisan dong, deng dari Tuhan pung jubir laen dong pung tulisan, ko mau tarek dong parcaya sang Yesus. Dia omong dari pagi sampe sore. \p \v 24 Waktu dong dengar abis Paulus pung omong, ju ada saparu yang parcaya, ma yang laen sonde. \v 25 Dong bamalawan satu deng laen sampe ada yang mau pulang. Ma Paulus omong bilang, “Memang bosong pung bakanjar ni, pas deng apa yang dolu Tuhan Allah pung Roh yang Barisi kasi tau sang baꞌi Yesaya \v 26 bilang, \q1 ‘Lu pi kasi tau ini bangsa Yahudi ni bilang, \q2 “Nanti bosong maen dengar tarús-tarús Beta pung omong, \q3 ma sonde mangarti sadiki ju! \q2 Bosong maen lia tarús-tarús apa yang Beta bekin, \q3 ma bosong sonde ame pusing apa-apa.” \q1 \v 27 Tagal ini bangsa pung hati su karás mau mati. \q2 Dong pung talinga su sonde mau dengar lai! \q3 Deng dong pung mata dong, su tatutu mati! \q1 Tenga ko biar dong sonde usa dengar lai; \q2 Deng tenga ko dong pung mata sonde usa lia lai. \q3 Deng tenga ko dong pung hati buta tarús. \q1 Sampe dong su sonde tau jalan kambali datang sang Beta lai, \q2 Jadi karmana ko Beta bisa bekin bae sang dong lai?’ ”\x + \xo 28:27 \xt Yesaya 6:9-10\x* \p \v 28 Ais Paulus tutu dia pung omong bilang, “Jadi bagini, sodara dong! Bosong musti tau bilang, sakarang Tuhan Allah ju sadia kasi salamat sang suku-bangsa yang bukan Yahudi dong, tagal dong ju mau dengar sang Dia.” \v 29 [Paulus omong abis bagitu, ju itu orang dong pulang. Ma dong pung pikiran dong sonde bakatumu, tagal dong bamalawan satu deng satu.]\f + \fr 28:29 \ft Ini ayat sonde ada di barapa tulisan Yunani yang lama.\f* \p \v 30 Paulus tenga di dia pung ruma sewa sampe dua taon. Dia tarima deng sanáng samua orang yang datang cari katumu sang dia. \p \v 31 Deng bagitu, dia dapa kans ko carita kasi sang dong, Tuhan Allah pung parenta, deng ajar kasi sang dong Tuhan Yesus pung Jalan Idop. Dia omong tarús-taráng deng barani, deng sonde ada halangan apa-apa. \p Bapa Teofilus yang bae. Beta pung carita, sampe di sini sa. \q3 Makasi. \q3 Dari beta, Lukas \p