\id ROM \h Romanos \toc1 Carta Tsa Jacuhu̱n Ra Pablo Tsi Nyɨvɨ Yɨhɨ́ Cuenda Nyoo Ñuu Roma \toc2 Romanos \toc3 Ro. \mt1 Carta Tsa Jacuhu̱n Ra Pablo Tsi Nyɨvɨ Yɨhɨ́ Cuenda Nyoo Ñuu Roma \c 1 \s1 Nu quitsaha̱ tyaá ra Pablo carta \p \v 1 Yuhu ra Pablo cuví yu iin ra jahá tyiñu tyiñu ra Jesucristo. Cana̱ Nyoo tsi yu, tan nacatsi̱ ra tsi yu tyin caca yu jacoto yu tuhun tsa jacacú ra tsi yo tsi nyɨvɨ. \v 2 Tan tuhun ihya cuví tsa caha̱n Nyoo tsihin ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha tyin tyaa ra naha nu tutu ra. \v 3 Juvin tuhun ihya caahán tyin Jutu Mañi yo Jesucristo, Sehe Nyoo, quitsi̱ ra nu ñuhu ñayɨvɨ tan nanduvi̱ ra tumaa maa yo. Tan cuvi̱ ra tata ra rey David. \v 4 Tan Nyoo jacoto̱ ra tsi yo tsihin Tatyi Ii ra tyin Sehe ra cuví tsi ra tsa cuenda tsa janandoto̱ ra tsi ra tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. \v 5 Tan tsa cuenda ra Jesucristo tsaha̱ Nyoo tumañi iñi tsi ndi tsa caca ndi tyiñu ra, tyin na tsinu iñi nyɨvɨ iyó nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ tsi ra tan na tyaa yahvi ñi tsi ra. \v 6 Tan juhva ñi ican cuví tucu nyooho tyin tsa nacatsi̱ ra Jesucristo tsi ndo tyin cuvi ndo nyɨvɨ cuenda ra. \p \v 7 Jaquitsí yu carta ihya tsi tandɨhɨ nyooho tsa iyó ñuu Roma. Nyoo cuñí xaan ra tsi ndo tan cana̱ ra tsi ndo tyin cuví ndo nyɨvɨ ra tan jacahnu ndo tsi ra. Na̱quihin ndo tsa vaha tan na coo tsa taxin añima ndo jahá Jutu yo Nyoo tan Jutu Mañi yo Jesucristo. \s1 Nu catyí ra Pablo tyin cuñí ra cuhun ra ñuu Roma \p \v 8 Tsa jihna ñi, tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsihin sɨvɨ ra Jesucristo tsa cuenda tandɨhɨ nyooho tyin tandɨhɨ ñi ityi caahán nyɨvɨ tyin tsinú xaan iñi ndo tsi ra Jesucristo. \v 9 Jahá tyiñu yu tyiñu Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi añima yu. Tan caahán yu tsihin nyɨvɨ nácaa jacacú Sehe ra tsi yo. Tsandaa cuví maa Nyoo tyin tsa tsicán tahvi yu tsi ra, tsicán tahvi yu tsa cuenda ndo. \v 10 Tan tsicán yu tsi ra na cuvi cuhva cuñí ra, tan quitsi yu nu yucú ndo, tyin tsanaha xaan cuñí yu quitsi yu. \v 11 Tyin cuñí yu jatyinyee yu tsi ndo, tan naquihin ndo tsa vaha tsa tsahá ra tsi yo tan cunyicun ñihi ca ndo tsi ra. \v 12 Tsa cuñí yu cahan yu tsihin ndo cuví tuhun ihya: tsa jandu iin tahan yo iñi yo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra. \p \v 13 Yañi, cuñi yu tsa coto ndo tyin cuaha xaan tsaha cuñí yu quitsi yu quitsi nyehe yu nu yucú ndo, maa tyin nda cuanda vityin tan ñaha ca cuhva tsi cuhva tsi yu. Cuñí yu quitsi yu ñuu ndo tyin cuñí yu cahan ca yu tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tyin tacan tan nducuaha ca ñi tsinu iñi tsi ra, tumaa javaha̱ yu tsihin nyɨvɨ inga ca ñuu. \v 14 Tyin tsa ñiñi cuñí tsi cahan yu tuhun tsa jacacú ra Cristo tsi yo tsihin nyɨvɨ Grecia tan nyɨvɨ inga ñuu; tahan ñi nyɨvɨ tsa tsitó xaan tan nyɨvɨ soho. \v 15 Yacan cuenda, cuñí yu cahan yu tuhun ra Cristo tsihin nyooho tsa iyó ndo Roma ihya. \s1 Tuhun Nyoo iyó xaan tunyee iñi itsi \p \v 16 Yuhu ña cahán nuu yu caahán yu tuhun ra Cristo, tyin tunyee iñi Nyoo cuví tsi tan jacacú tsi tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra Cristo. Tsa jihna ñi maa ñi maa tsihin nyɨvɨ Israel caha̱n ndi tuhun ra Cristo, maa tyin vityin caahán ndɨhɨ tucu ndi tsihin nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví. \v 17 Tyin tuhun Nyoo ihya, janahá tsi tsi yo nácaa janduvahá Nyoo tsi yo. Tan juvin ñi tsahá cuenda tucu tsi tsi yo, tyin janduvahá ra tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra tan ñavin náa inga ca cuenda. Catyí nu tutu ra: “Nyɨvɨ tsa janduvahá Nyoo añima, iyó ñi ñayɨvɨ tsaa tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi ra.” \s1 Tandɨhɨ nyɨvɨ tan iyó cuatyi ñi \p \v 18 Nyehé yo tyin Nyoo, ra nyaá gloria, tatsí tuñi ra tsi nyɨvɨ ña vaha tsa javahá tsa caquiñi, tyin tsa caquiñi tsa javahá ñi tyasɨ́ can nu tsinu iñi inga ca nyɨvɨ tsa nditsa. \v 19 Tsitó ñi tsa iyó Nyoo tyin juvin ñi maa ra janahá can tsi ñi. \v 20 Ña cuví catyi yo tyin nduve Nyoo iyó tyin vasu ndi maa ña nyehé yo tsi ra, maa tyin cuví coto yo tsa iyó ra tsihin tsa nyehé yo tandɨhɨ tsa javaha̱ ra. Tsanaha javaha̱ ra ñuhu ñayɨvɨ tan yacan janahá tsi yo tyin iyó Nyoo tan iyó tunyee iñi tsi ra. Nyɨvɨ tsa ña cuñí coto tsi Nyoo ña cua coo tucahnu iñi tsi ñi. \v 21 Vasu ndi maa tsitó ñi tsa iyó Nyoo tsihin tsa nyehé ñi tandɨhɨ tsa javaha̱ ra, ña cuñí ñi jacahnu ñi tsi ra tumaa taahán maa tsi jacahnu yo tsi ra. Ña tsahá ñi tyahvi nyoo tsi Nyoo tyin maa ñi maa tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tyaá jiñi ñi. Tan tsa cuenda yacan ndusoho̱ ñi. \v 22 Vasu ndi maa catyí ñi tyin tsitó xaan ñi, maa tyin ña nditsa tyin nduve náa tsitó ñi. \v 23 Ña jacahnú ñi tsi Nyoo nyito, ra vaha tsa ña cua cúu; maa tyin jacahnú ñi tsitoho tsa caá tumaa caá nyɨvɨ tuhvá tsiihí, tan nda cuanda tsitoho tsa caá tumaa caá saa, tan coo, tan quɨtɨ iyó cumi tsaha. \p \v 24 Yacan cuenda nacoo̱ Nyoo tsi ñi nu tsa caquiñi tsa javahá ñi. Tan javahá ndɨhɨ tucu ñi tsa caquiñi tsihin cuñu ñuhu iin ñi tan inga ñi tan cuví can ticanuu. \v 25 Ña cuñí ñi tsinú iñi ñi tuhun Nyoo tsa nditsa, maa tyin tsinú iñi ñi tsa ña nditsa. Tyaá yahvi ñi tsa javaha̱ Nyoo tan jacahnú ñi can, tan ña jacahnú ñi tsi maa ra. Tan intuhun ñi maa ra cuñí tsi jacahnu yo tacan ñi maa. Na cuvi tsi tacan. \p \v 26 Yacan cuenda jaña̱ ndaha Nyoo tsi ñi na javaha ñi tsa tsahá ticanuu tsi ñi. Tyin nda cuanda ñiñaha tan tsicoó ñi tsihin ñi nduyɨɨ, tan ña vaha tacan. \v 27 Tan juvin ñi tacan javahá tucu rayɨɨ, nacoó ra naha tsa iyó ra naha tsihin ñasɨɨhɨ ra naha, tan iyó ra naha tsihin ra ndusɨɨhɨ naha ra tan tsahá ra naha ticanuu tsi yañi ra naha. Tan tsa cuenda can tatsí tuñi Nyoo tsi ra naha tan tɨvɨ́ ra naha tsa cuenda tsa caquiñi tsa javahá ra naha. \p \v 28 Tan tsa cuenda tsa ña cuñí ca ra can naha ra tan ñi ican naha ñi nacoto ñi tsi Nyoo, nacoo̱ ra tsi ñi naha ñi na caca iñi ñi tsa cuñí maa ñi. \v 29 Tyin tandɨhɨ nuu tsa ña vaha javahá ñi. Ñiñaha tsicoo̱ ñi tsihin rayɨɨ tan ña tindaha̱ ñi. Rayɨɨ tsicoo̱ ra naha tsihin ñaha tan ña tindaha̱ ra naha. Maa ñi tsa caquiñi javahá ñi. Cuñi ñi coo cuaha ndaha tyiñu ñi. Javahá ñi tsa ndavaha ñi. Nyiyo iñi ñi tsa iyó tsi inga nyɨvɨ. Tsahñí ñi nyɨvɨ. Cañí tahan ñi tsihin nyɨvɨ ñi. Jandaví ñaha ñi. Quiñi iyó ñi tan caahán ñi cuendu. \v 30 Caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ inga nyɨvɨ. Ndasɨ cuñí ñi nyehe ñi tsi Nyoo. Caahán nyaa ñi tsi nyɨvɨ. Tan cahnu jahá ñi tsi ñi tan yaa xaan ñi. Janducuahá ca ñi tsa caquiñi. Ña tyaá yahvi ñi tsi jutu ñi, tan ndi tsi sɨhɨ ñi. \v 31 Ña cuñí ñi cutuñi iñi ñi. Ña javahá ñi tsa catyi̱ ñi tyin cua javaha ñi. Ña cuñí maa ñi tsi ndi intuhun nyɨvɨ. Ña tsitó ñi jahá ñi tucahnu iñi tan ña cundaahví iñi ñi nyehe ñi tsi nyɨvɨ. \v 32 Tsitó vaha ñi tyin Nyoo ña cuñí ra tsa javahá ñi tacan. Tan tsitó tucu ñi tyin nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi can, taahán tsi cúu ñi. Maa tyin ña jandɨhɨ́ ñi tsa javahá ñi can, tan tatun inga nyɨvɨ javahá tacan, sɨɨ xaan cuñí ñi. \c 2 \s1 Tatsí tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ maa tyin tsihin tsa nditsa \p \v 1 Nyooho tsa nyehé cuatyi tsa javahá inga nyɨvɨ, iyó cuatyi ndo tyin jacutuñí ndo tsi ñi tsa cuenda cuatyi javahá ñi. Yoñi jaha ndáa nyooho cuví ndo. Tyin tsa jacutuñí ndo tsi ñi, juvin ñi tsi maa ndo jacunaá ndo. Tyin nda maa ndo tan javahá ndɨhɨ ndo cuatyi tsa javahá ñi. \v 2 Tsitó yo tyin Nyoo tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsa javahá tacan, maa tyin tsihin tsa ndaa tan tsa nditsa cua tatsi tuñi ra. \v 3 Nyooho tsa jacutuñí tsi nyɨvɨ tan javahá ndo juvin ñi tsa javahá ñi, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ndo. \v 4 ¿Nacuenda ña taahán iñi ndo tsa vaha iñi Nyoo? Tan cunyeé xaan iñi ra nyehe ra tsi yo tsa cuenda tsa cuñí ra tsa nasama ndo cuhva iyó ndo. \v 5 Maa tyin nyooho jandavá xaan ndo añima ndo. Tan ña cuñí ndo nasama ndo cuhva iyó ndo. Tan tsa javaha ndo tacan, Nyoo cuxaán ra tan ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi ndo tsa cuenda can quɨvɨ cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ tsihin tsa ndaa tan tsa nditsa. \v 6 Tan cua tyahvi ra tsi intuhun intuhun yo nácaa taahán maa tsi tsi yo tsa cuenda tsa javaha̱ yo. \v 7 Nyoo cua cuhva ra ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha tan nducú ñi tsa cahnu cuví ra tan nducú ñi jacahnu ñi tsi ra, tan cuñí ñi coo cuii ñi tsihin ra. Cua ñihi ñi tandɨhɨ yacan tyin nanducú ñi can. \v 8 Maa tyin cuaha ca tsa uhvi cua janyehe ra tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa cuñí maa ñi, ñi tsa ña tyaá yahvi tuhun nditsa, tan javahá ñi tsa ña vaha. \v 9 Cuaha xaan tundoho tan tsa uhvi cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha. Tsa jihna ñi cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ Israel, nyɨvɨ cuenda ra. Tan tsa tsinu uvi cua tatsi tuñi ndɨhɨ ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. \v 10 Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha, cua cuhva Nyoo tsa cahnu cuví ra tsi ñi. Cua jacahnu ra tsi ñi tan cua cuhva ra tsa taxin coo añima ñi. Jihna ca nyɨvɨ Israel cua ñihi tandɨhɨ tsa caahán ra tuhun. Tan tsa tsinu uvi, ñi tsa ñavin ñi Israel cuví, cua ñihi ndɨhɨ ñi tandɨhɨ can. \p \v 11 Tyin Nyoo inducu ñi cuñí ra nyehé ra tsi iin yo tan tsi inga yo. Ña tavá tsiyo ra ndi intuhun yo. \v 12 Tyin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ñi tsa ña tsitó ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, tan javahá ñi tsa ña vaha, cua cunaa ñi, maa tyin ñavin tsa cuenda tsa ña tyaá yahvi ñi ley can. Tan nyɨvɨ Israel tsa tsitó ley can, tan javahá ñi tsa ña vaha, cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tumaa catyí maa ley can. \v 13 Tyin nyɨvɨ tsa javahá cuhva catyí ley Nyoo, ñi ican cuví nyɨvɨ vaha nuu ra. Maa tyin nyɨvɨ tsa tsitó ñi maa ley tan ña javahá ñi tsa catyí ley can, ña cua cacu ñi. \v 14 Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví ña tsitó ñi ley, maa tyin tun tacan ñi javaha maa ñi tsa catyí ley, juvin ñi maa ñi cuví ley ñi. \v 15 Tyin tsihin cuhva iyó ñi, janahá ñi tyin iyó ley Nyoo tsitsi añima ñi. Tsa tsiñi tuñi tsa iyó tsi ñi cuví tsandaa tsa cuenda ñi, tyin tuví iñi ñi tatun vaha o ña vaha javahá ñi. \v 16 Tacan cua cuvi quɨvɨ cua jacutuñi ra Jesucristo cuatyi tandɨhɨ nyɨvɨ jaha Nyoo. Cua cutuñi tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa javaha̱ xeehe cuhva tsicá iñi ñi. Tumaa catyí tuhun Nyoo tsa caahán yu tsihin ndo. \s1 Nyɨvɨ Israel nyicún ñi ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés \p \v 17 Maa tyin nyooho nyɨvɨ Israel cuví ndo, catyí ndo. Tan nyitá iñi ndo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tan nduyaá ñi maa ndo tyin catyí ndo tyin nyɨvɨ Nyoo cuví ndo. \v 18 Tan tsitó ndo cuhva cuñí Nyoo tan ley can janahá tsi tsi ndo tsa nacatsí ndo tsa vaha. \v 19 Tan cuñí tucu ndo tyin vaha jaquihín ityi ndo tsi nyɨvɨ cuaa, ñi tsa ña tsitó ley. Jandunditsín ndo nu yucú nyɨvɨ nu naa, cuñí maa ndo. \v 20 Tan cuñí tucu ndo tyin tsitó ndo tandɨhɨ ley Nyoo tan jaquihín ityi ndo tsi nyɨvɨ tsa ña tsitó, ñi tsa ñaha ca caca vaha tsihin Nyoo. \v 21 Tatun tsitó ndo jacuahá ndo tsi inga nyɨvɨ, ¿nacuenda ña jacuahá ndo tsi maa ndo? Catyí ndo tyin ña vaha suhu yo, ¿nacuenda tyin suhú ndo? \v 22 Juvin ñi catyí ndo tyin ña vaha coo inga ñaha tsi iin rayɨɨ, o inga rayɨɨ tsi iin ñaha, ¿nacuenda tyin maa ndo javahá ndo tacan? Ndasɨ cuñí ndo nyehe ndo tsitoho, ¿nacuenda tyin suhú ndo ndaha tyiñu tsa iyó tsitsi vehe ñuhu can? \v 23 Nduyaa ndo tsihin tsa tsitó ndo ley Nyoo, tan tsahá ndo ticanuu tsi ra tyin ña tyaá yahvi ndo ley ra. \v 24 Yacan cuenda catyí tuhun Nyoo tyehen: “Nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, caahán ñi ndavaha ñi sɨquɨ Nyoo tsacatyi nyooho.”. \p \v 25 Nditsa tyin circuncición tsa cuví tuñi Nyoo, tsa janahá tyin cuví yo nyɨvɨ ra, cuví jatyinyee tsi tsi ndo. Jatyinyeé tsi tsi ndo tun tyaá yahvi ndo ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. Tun ña tyaá yahvi ndo tsa catyí ley can, nduve náa catyí nyisó ndo tuñi can. \v 26 Maa tyin rayɨɨ tsa nduve tuñi Nyoo nyisó, tan javahá ra cuhva catyí ley can, cua naquihin Nyoo tsi ra tumaa tsatyin nyisó ra tuñi can. \v 27 Ra tsa ña nyisó tuñi can, tan tyaá yahvi ra ley Nyoo, cua jacutuñi ra tsi nyooho tsa tsitó ley tan ña tyaá yahvi ndo tsa catyí tsi, vasu ndi maa nyisó ndo tuñi Nyoo. \v 28 Vasu ndi maa cuví ndo nyɨvɨ Israel tan nyisó ndo tuñi ra, ña cuvi cuvi ndo nyɨvɨ Nyoo tun nduve ley ra iyó añima ndo. \v 29 Tyin nyɨvɨ iyó ley Nyoo añima, ñi ican cuví nyɨvɨ Nyoo. Tyin maa Tatyi Ii Nyoo tyaa̱ tuñi ra añima ñi, tan ñavin cuñu ñuhu ñi. Tatyi Ii Nyoo javaha̱ can, ñavin ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Nyɨvɨ ihya cua cuvi nyɨvɨ vaha nuu Nyoo, tan ñavin nuu nyɨvɨ. \c 3 \p \v 1 ¿Nacaa jatyinyeé tsa cuví yo nyɨvɨ Israel tsi yo? ¿O nácaa jatyinyeé tuñi Nyoo tsi yo? \v 2 Cuaha cuhva jatyinyeé tsi tsi yo. Iin cuhva jatyinyeé tsi tsi yo tyin Nyoo tsaha̱ ra ley maa ra tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel. \v 3 ¿Náa cua cuvi? ¿A cua jandɨhɨ Nyoo tsa javaha ra tsa catyi̱ ra tyin javaha ra tun juhva yoo tan ña tsinú iñi yo tsi ra? \v 4 ¡Ña cua jandɨhɨ ra! Na cutuñi iñi yo tyin Nyoo ña vatya ra. Vasu ndi maa tandɨhɨ nyɨvɨ vatya ñi, ra ican javahá ra tandɨhɨ tsa caahán ra. Tyin catyí nu tutu ra tyehen: \q1 Jutu Mañi yu, cua nyehe nyɨvɨ tyin ña vatya un. \q1 Tan cua coto ñi tyin nditsa tsa caahán un. \p \v 5 Tsa caquiñi tsa javahá tandɨhɨ yoo, tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, janahá tyin Nyoo vaha ra. [Tumaa iin jahma nyahyu tan iin jahma cuitsin; tsa nyahyu iin jahma can janahá tyin inga tsi ña nyahyu tsi. Tacan cuví yo tsihin Nyoo.] Tun tacan ¿a cua catyi yo tumaa catyí nyɨvɨ tyin ña vaha tsa tatsi tuñi Nyoo tsi yo tyin janahá yo tyin vaha ra? \v 6 Nyɨvɨ catyí ñi tyin ña vaha tatsi tuñi Nyoo tsi yo. Maa tyin ña nditsa ñi tyin Nyoo iyó ndatu tsi ra tsa tatsi tuñi ra tsi tandɨhɨ yo. \p \v 7 Tatun javahá nyɨvɨ tsa ña vaha tan yacan janahá tyin Nyoo vaha ra, ¿a taahán tsi tatsi tuñi ra tsi ñi? Catyí ñi tyin ña taahán tsi, maa tyin ña nditsa. \v 8 Tun tsatyin nditsa tsa caahán ñi can, vaha ca javaha yo maa ñi maa tsa caquiñi tacan tan nyehe nyɨvɨ tyin Nyoo vaha ra. Yɨhɨ́ ñi catyí ñi tyin tacan jacuahá ndi. Tan ñi tsa caahán tyehen cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tsacatyi tsa caahán ñi cuendu sɨquɨ ndi. \s1 Tandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo \p \v 9 Tan nácaa ¿a vaha ca yoo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel tan ñavin ca inga nyɨvɨ? Ña vaha ca yo. Tyin tsa yaha̱ janaha̱ yu tsi ndo tyin tandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo. An cuví yo nyɨvɨ Israel, o ña cuví yo nyɨvɨ Israel, maa tyin ndacá ñaha cuatyi tsi yo. \v 10 Tacan catyí nu tutu Nyoo, nu catyí tsi tyehen: \q1 Ndi intuhun nyɨvɨ vaha nduve iyó. \q1 \v 11 Nduve nyɨvɨ cuñí cutuñi iñi tuhun Nyoo. \q1 Yoñi cuñí nanducu tsi ra. \q1 \v 12 Tandɨhɨ ñi nacoo̱ ñi tsi Nyoo, tan tandɨhɨ ñi tan cuanaa̱ ñi. \q1 Ndi intuhun ñi tan ña javahá ñi tsa vaha. \q1 \v 13 Jucun ñi cuví tsi tumaa iin ñaña ndɨyɨ tsa ticohó. \q1 Tan tsihin yaa ñi caahán ñi cuendu. \q1 Yɨhɨ́ venenu coo yuhu ñi tyin caahán ñi tsi tahan ñi. \q1 \v 14 Maa ñi tsa ndvaha ñi caahán ñi. \q1 \v 15 Yatyi xaan tsahñí ñi tsi tahan ñi. \q1 \v 16 Janyehé ñi tundoho tan tucuiihya iñi tsi nyɨvɨ tsihin cuhva iyó ñi. \q1 \v 17 Tan ña tsitó ñi nácaa coo taxin ñi tsihin Nyoo, tan ndi tsihin nyɨvɨ. \q1 \v 18 Ndi ña tsicá iñi ñi tatun coo iin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi, catyí tuhun Nyoo nu tutu ra. \p \v 19 Tsitó yo tyin tandɨhɨ tsa caahán ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, cuví tsi tsa cuenda nyɨvɨ tsa yɨhɨ̱ ndaha ley can, tyin tacan tan ña cuvi catyi ñi tyin nduve cuatyi ñi iyó. Maa tyin coto tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tyin cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tsa cuenda cuatyi ñi. \v 20 Ley can ña cuví janduvaha tsi tsi ndi intuhun yo nuu Nyoo. Iyó tsi tyin tacan tan coto yo tyin iyó cuatyi yo. \s1 Tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi Nyoo tan nduvaha yo nuu ra \p \v 21 Maa tyin vityin Nyoo janahá ra tsi yo nácaa janduvahá ra tsi yo nuu ra. Tan janahá ra tsi yo tyin ñavin tsa cuenda ley tan nduvahá yo. Ley ihya tan ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo janahá nácaa coo vaha yo tsihin Nyoo. \v 22 Tyin tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra Jesucristo tan naquihín Nyoo tsi yo tumaa tsatyin vaha yo. Tan ña nacatsí ra tsi yo an cuví yo nyɨvɨ Israel o ñavin. \v 23 Tandɨhɨ yo tan iyó cuatyi yo, tan tsa cuenda yacan ña cuvi quɨhvɨ yo nu ndacá ñaha Nyoo. \v 24 Maa tyin tsahá maa ra tsa vaha ra tsi yo, tan yacan jahá tsa naquihin cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo, tyin tsa yaha̱ tyahvi̱ ra Cristo Jesús tsa cuenda cuatyi yo. Tan yacan cuenda ña tsicán ca ra yahvi tsi yo. \v 25 Nyoo jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo tyin cúu ra nu cruu tan catɨ ra nɨñɨ ra tsa cuenda cuatyi yo. Tan vityin jaha Nyoo tucahnu iñi tsi yo tatun tsinú iñi yo tsi ra Cristo. Tacan cuvi̱, tyin nyehe nyɨvɨ tyin Nyoo javahá ra tsa vaha. Taha̱n tsanaha, Nyoo ña tɨɨ̱n cuenda ra cuatyi nyɨvɨ tsa cuenda tyin cua quitsi ra Cristo tan janaa ra cuatyi ñi. \v 26 Tan tacan cuvi̱ tyin vityin nyehé nyɨvɨ tyin Nyoo tacan ñi maa vaha ra, tan naquihi̱n ra tsi tandɨhɨ yo tsa tsinú iñi tsi ra Jesús tumaa tsatyin vaha yo. \p \v 27 ¿A cuví nduyaa yo vityin? Ña cuvi. ¿Nacuenda? Tsa cuenda tyin ña cuví catyi yo tyin javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley tan yacan cuenda vaha yo nuu Nyoo. Tyin nduvahá yo nuu ra tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra. \v 28 Tsa tsitó yo vityin tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, tan ñavin tsa cuenda tsa javahá yo tsa catyí ley o ña javahá yo itsi. \p \v 29 ¿A Nyoo cuenda nyɨvɨ Israel ñi cuví Nyoo? ¿A ñavin juvin ñi cuví tucu ra Nyoo nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví? Juvin ñi cuví tucu ra Nyoo ñi can. \v 30 Tyin intuhun ñi maa ra iyó. Tan naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, a iyó tuñi ra cuñu ñuhu yo tumaa tsa iyó tsi tsi nyɨvɨ Israel, o nduve. \v 31 Tatun tacan, ¿a cuñí tsi catyi tyin nduve ca yahvi nyaá ley tsahnu can? ¡Ñavin tsa nduve yahvi nyaá tsi! Cahnu cuví tsi, tan vityin tsihin tunyee iñi maa ra Cristo janahá yo tyin nditsa tsa cahnu cuví tsi. \c 4 \s1 Cuhva tsicoo̱ ra Abraham janahá tsi tsi yo nácaa nduvahá yo nuu Nyoo \p \v 1 ¿Náa catyí yo tsa cuenda ra Abraham, tsii tsaahnu yo? ¿Nacuenda naquihín cuenda Nyoo tsi ra tumaa tsatyin vaha ra? \v 2 Tun tsatyin naquihi̱n cuenda Nyoo tsi ra tsa cuenda tsa javaha̱ ra tsa vaha, cuví nduyaa ra tsihin can, maa tyin ñavin nuu Nyoo. \v 3 ¿Náa catyí nu tutu Nyoo? Catyí tsi tyin ra Abraham tsinu̱ iñi ra tsi Nyoo, tan tsa cuenda yacan, Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tumaa tsatyin vaha ra. \v 4 Vaha, vityin cua cuhva yu iin cuhva tsi ndo: Ra jahá tyiñu, quihín ra yahvi tsa cuenda tyiñu jahá ra tan ña tuhvá nyɨvɨ cuhva maa xuhun tsi ra tun ña jahá tyiñu ra. \v 5 Maa tyin iin ra tsa ña jahá tyiñu tan ñihi ra tsa ñihi ra, ñihi ndaahvi ra itsi cuví can. Tacan cuví nyɨvɨ iyó cuatyi tsa ña nducú cacu tsihin tsa javahá ñi cuhva catyí ley, tan tsinú iñi ñi tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo tun tsinú iñi yo tsi ra. \v 6 Ra David caha̱n ra sɨquɨ tsa sɨɨ cuví tsi nyɨvɨ tsa naquihín cuenda Nyoo tumaa tsatyin vaha ñi tan ña tɨɨ́n cuenda ra cuatyi tsa javaha̱ ñi. \v 7 Tyehen catyí ra David: \q1 Sɨɨ xaan cuví tsi nyɨvɨ tsa jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi \q1 tan ña jaha̱ ra cuenda cuatyi ñi. \q1 \v 8 Sɨɨ xaan cuví tsi ñi tsa ña tɨɨ́n cuenda Nyoo cuatyi. \p \v 9 ¿A cuñí maa ndo tyin tsa cuenda nyɨvɨ nyisó tuñi Nyoo ñi cuví tusɨɨ iñi ihya, o cuví tucu tsi tsa cuenda nyɨvɨ ña nyisó tuñi can? Tsa yaha̱ catyi̱ yo tyin Nyoo jaha̱ ra tyin vaha ra Abraham tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. \v 10 ¿Ama javaha̱ Nyoo yacan tsihin ra Abraham? ¿A tsa ndi cumañi ca cunyaa tuñi can tsi ra, o tsa tsa yaha̱? Ñavin tsa tsa yaha̱, tyin tsa ndi cumañi ca. \v 11 Yaha̱ tsa naquihi̱n Nyoo tsi ra Abraham tumaa tsatyin vaha ra, tacan tan tsinyaa̱ tuñi can tsi ra tumaa iin seña tyin tsa yaha̱ nduvaha̱ ra nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. Tan tsa cuenda yacan cuví ra Abraham tumaa jutu tandɨhɨ yoo tsa tsinú iñi tsi Nyoo vasu ndi maa ña nyisó yo tuñi Nyoo. Tan yacan cuenda Nyoo jahá ra tyin vaha yo. \v 12 Nditsa tyin ra Abraham cuví tucu ra jutu nyɨvɨ Israel, tandɨhɨ ñi tsa nyisó tuñi Nyoo tan tsinú tucu iñi ñi tsi Nyoo tumaa tsa tsinu̱ iñi maa ra Abraham, tsii tsahnu yo, quɨvɨ tsa ñaha ca cunyaa tuñi can tsi ra. \s1 Tsihin tsa tsinú iñi yo ñihí yo tsa tsahá Nyoo tsi yo \p \v 13 Nyoo catyi̱ ra tsihin ra Abraham tan tsihin tata ra tyin cua cuhva ra tsa cua cundaca ñaha ñi ñuhu ñayɨvɨ tsihin ra. Maa tyin tsa caha̱n Nyoo can tsihin ra, ñavin tsa cuenda tyin javahá ra tsa catyí ley, maa tyin tsa cuenda tyin tsinú iñi ra tsi Nyoo, tan Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tumaa tsatyin vaha ra. \v 14 Tun tsatyin maa ñi maa nyɨvɨ tsa javahá cuhva catyí ley, cua ñihi tsa cua cuhva Nyoo, nduve náa catyí tsinú iñi yo tsi ra, tan nduve yahvi nyaá tsa catyi̱ ra tyin cuhva ra tsa cua cuhva ra tsi yo tun tsinú iñi yo tsi ra. \v 15 Tyin ley can janahá tsi tyin taahán tsi tatsi tuñi Nyoo tsi yo tatun ña javahá yo cuhva catyí tsi. Maa tyin tun tsatyin nduve ley iyó, ña cua coo cuatyi yo. \p \v 16 Yacan cuenda ñihí yo tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, tyin tacan tan cuví tsi tumañi iñi tsa tsahá ra tsi tandɨhɨ yoo tsa cuví tata ra Abraham. Ñavin maa ñi nyɨvɨ tsinú iñi tsi Nyoo tan tyaá yahvi ley tsa tyaa̱ ra Moisés cua ñihi tsa cua cuhva Nyoo, tyin cua ñihi ndɨhɨ tucu nyɨvɨ tsa ña nyitá iñi ley, tatun tsinú iñi ñi tsi ra tumaa tsa tsinu̱ iñi ra Abraham. Ra ihya cuví jutu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi Nyoo. \v 17 Tyin catyí ra nu tutu ra tyehen: “Yooho cua cuvi tumaa jutu nyɨvɨ cuaha tsa cua coo nu ñuhu ñayɨvɨ”, catyi̱ ra tsihin ra Abraham. Tan tsa catyi̱ ra tacan, cuñí tsi catyi tyin cuví yo tata ra Abraham nuu Nyoo. Tsinu̱ iñi ra tsi Nyoo, tyin Nyoo janandotó ra ndɨyɨ tan caahán ra tuhun tsa ñaha ca coo tumaa tsatyin tsa iyó tsi. \p \v 18 Ra Abraham tsa tsahnu xaan ra quɨvɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cua coo sehe ñasɨɨhɨ ra, tan tsitó ra tyin ña cuví ca coo sehe ñi. Maa tyin tsinu̱ iñi ra tan ñihi̱ ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra. Tan cuví ra jutu nyɨvɨ cuaha, tumaa caha̱n maa Nyoo tsihin ra: “Tyehen cua nducuaha nyɨvɨ tata un”. \v 19 Vasu ndi maa tsa yatyin ña iin cientu cuiya ra Abraham, ña jandɨhɨ̱ ra tsa tsinú iñi ra. Tahan ñi maa ra tan ña Sara ñasɨɨhɨ ra, ña cuvi ca coo sehe ñi, tyin tsa cuyatyin cuii cúu ñi tyin tsahnu xaan ñi. \v 20 Maa tyin ña ndu uvi̱ iñi ra tsa cua ñihi ra tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ra. Tsinu̱ iñi ra tsihin tsa nɨɨ iñi añima ra. Tan ña jandɨhɨ̱ ra tsa nyitá iñi ra tsi Nyoo. Tan jacahnú ra tsi Nyoo, \v 21 tsa cuenda tyin tsitó vaha ra tyin Nyoo iyó tunyee iñi tsi ra tsa javaha ra tsa catyi̱ ra tsihin ra. \v 22 Yacan cuenda Nyoo naquihi̱n ra tsi ra tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra. \p \v 23 Tuhun tsa nyaá nu tutu Nyoo tsa catyí tyin naquihi̱n Nyoo tsi ra Abraham tsa cuenda tsa tsinu̱ iñi ra tsi ra, ñavin tsa cuenda ra Abraham ñi cuví tsi, \v 24 tyin tsinyaa̱ tucu tsi tsa cuenda yoo. Tyin naquihín Nyoo tsi yo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra, tyin juvin ra janandoto̱ tsi ra Jesús, Jutu Mañi yo. \v 25 Ra Jesús quitsi̱ ra quitsi̱ cúu ra tsa cuenda cuatyi yo, tan nandoto̱ ra tyin tacan tan cuvi nduvaha yo nuu Nyoo. \c 5 \s1 Tsa cua ñihi yo tsa cuenda tsa nacoo̱ vaha yo tsihin Nyoo \p \v 1 Tsa yaha̱ nduvaha̱ yo nuu Nyoo tsa cuenda tsa tsinú iñi yo tsi ra. Tan vityin iyó vaha yo tsihin ra jaha̱ Jutu Mañi yo Jesucristo. \v 2 Tyin tsa cuenda ra Cristo ñihí yo tsa vaha Nyoo tyin tsinú iñi yo tsi ra. Tan iin cuñí yo tyin tsa naquihi̱n yo can. Tan sɨɨ cuñí yo tyin cua cuhva ra tsa cahnu cuvi yo tan javaha yo tsa cuñí maa ra tyin javaha yo. \v 3 Tan ñavin tsa cuenda yacan ñi taahán tsi cusɨɨ́ iñi yo, tyin taahán tucu tsi cusɨɨ́ iñi yo tun nyehé yo tundoho. Tyin tsitó yo tyin tun cunyee iñi yo nyehé yo tundoho, tacan cua cunyee iñi yo cuatu yo nda cuanda ñihi yo tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. \v 4 Tatun cunyeé iñi yo yahá yo tandɨhɨ tundoho, sɨɨ cuñí Nyoo tsihin yo. Tan tsa cuenda yacan tsitó vaha yo tyin cua quita vaha yo nuu ra. \v 5 Tatun tsitó yo tyin cua quita vaha yo nuu ra, ña taahán tsi nducahan nuu yo nyehé yo tsi ra, tyin Tatyi Ii ra tsa tsaha̱ ra coo añima yo janahá tsi tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo. \p \v 6 Tsanaha yoo ña ñihi̱ yo cuhva jacacu̱ maa yo tsi yo. Tacan tan quɨvɨ taha̱n maa tsi quitsi̱ ra Cristo, quitsi̱ cúu ra tsa cuenda cuatyi yo. \v 7 Tsitó yo tyin ndi intuhun yo tan ña cana iñi yo cúu yo tsa cuenda inga nyɨvɨ, vasu ndi maa vaha ñi. Maa tyin tun vaha xaan iñi nyɨvɨ can vasɨquɨ cahnya iñi iin yo cúu yo tsa cuenda ñi. \v 8 Maa tyin Nyoo jaquitsi̱ ra tsi ra Cristo, tan yacan janahá tsi yo tyin cuñí xaan ra tsi yo. Quitsi̱ ra quitsi̱ cúu ra tsa cuenda yo vasu ndi maa iyó xaan cuatyi yo. \v 9 Tan tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo, nacoo̱ vaha yo tsihin Nyoo. Tan vityin tsitó vaha yo tyin cua cacu yo tan ña cua cuhun yo anyaya quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ ña tsinú iñi tsi ra. \v 10 Taha̱n tsanaha xaan iñi yo tsi Nyoo, maa tyin vityin iyó vaha yo tsihin ra tsa cuenda tsa tsihi̱ ra Cristo, Sehe ra. Yacan cuenda tsa nyitá vaha iñi yo tyin cua jacacu ra tsi yo tsa cuenda tsa iyó yo ñayɨvɨ Sehe ra, tyin tsa iyó vaha yo tsihin ra. \v 11 Tan ñavin yacan ñi, taahán tucu tsi cusɨɨ iñi yo tsihin Nyoo tyin tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesucristo tan nduvaha̱ iyó yo tsihin ra. \s1 Ra Adán tan ra Cristo \p \v 12 Tsanaha intuhun ñi rayɨɨ tsicoo̱ cuatyi, tan tsa cuenda intuhun ñi ra can tsaa̱ cuatyi nanɨɨ ñuhu ñayɨvɨ tan tsicoo̱ tuhun tsiihí. Tan tuhun tsiihí can nacuña̱ can tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan tsicoo̱ cuatyi ñi. \v 13 Tsanaha tsa ndi cumañi ca cuhva Nyoo ley ra tsi ra Moisés tan tsa iyó maa cuatyi nyɨvɨ, maa tyin ña tɨɨ́n cuenda Nyoo cuatyi ñi tsa cuenda tyin nduve ley iyó. \v 14 Maa tyin nda cuanda quɨvɨ tsicoo̱ ra Adán tan nda cuanda quɨvɨ tsicoo̱ ra Moisés, tsindaca̱ ñaha tuhun tsiihí tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tyin iyó cuatyi tandɨhɨ ñi, vasu ndi maa ña javahá ñi tumaa javaha̱ ra Adán tsa ña tyaa̱ yahvi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra. Ra Adán quitsi̱ ra tsihin cuatyi, maa tyin ra Cristo quitsi̱ ra jacacu̱ ra tsi yo. \p \v 15 Maa tyin cuatyi ra Adán ña cuví jandu inducu yo can tsihin tsa tsahá Nyoo tsi yo. Tyin tsa cuenda cuatyi intuhun ra can, tan tsihi̱ cuaha nyɨvɨ. Tacan tucu vityin, Nyoo jacacú ra tsi yo tsa cuenda intuhun rayɨɨ, ra Jesucristo. Tan cahnu ca cuví tsa tsaha̱ Nyoo tsi yo, tan tsa vaha tsi tandɨhɨ nyɨvɨ cuví tsi. \v 16 Cuatyi ra Adán ña cuví jandu inducu yo can tsihin tsa jacacú Nyoo tsi yo. Tyin tsa cuenda intuhun ñi cuatyi can, Nyoo tatsí tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ. Maa tyin vityin Nyoo ña cuñí ra yahvi tan jacacú ra tsi yo. Naquihi̱n ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo, vasu ndi maa cuaha cuatyi yo tsicoo̱. \v 17 Nditsa tyin quitsaha̱ ndacá ñaha tuhun tsiihí tsi tandɨhɨ nyɨvɨ jaha̱ cuatyi tsa javaha̱ ra can, maa tyin vityin ña cuví ca quɨhɨ ndaha can tsi ñi tsa tsa nduvaha̱ nuu Nyoo, ñi tsa iin nyita ñi naquihín tsa vaha ra. Ñi ican iyó ñi ñayɨvɨ tsaa tan yɨhɨ́ ndaha ñi tsi ñi tan tsi nu ña vaha jahá intuhun rayɨɨ, ra Jesucristo. \p \v 18 Nyoo tatsí tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tsa cuenda cuatyi ra Adán. Maa tyin vityin tsahá ra tsa coo vaha yo tsihin ra tan coo yo ñayɨvɨ nyito tsa cuenda tsa vaha tsa javaha̱ ra Jesucristo. \v 19 Cuñí tsi catyí tyehen: Tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi iin rayɨɨ tsa caha̱n Nyoo, cuaha xaan nyɨvɨ tsicoo̱ cuatyi. Ra ican cuvi̱ ra Adán. Tan vityin cuaha xaan nyɨvɨ cua nduvaha nuu Nyoo tsa cuenda tsa tyaa̱ yahvi inga ra tsa caha̱n Nyoo. Tan ra ican cuví ra Cristo. \p \v 20 Nyoo tsaha̱ ra ley tsi ra Moisés tyin tacan tan coto nyɨvɨ tyin iyó cuatyi ñi. Tan vasu ndi maa nducuahá ca cuatyi tsa cuenda ley can, tsa vaha Nyoo nducuahá tucu tsi tyin cahnu ca tucahnu iñi iyó tsi ra tsihin yo. \v 21 Taha̱n tsanaha, cuatyi yo quitsi̱ ndaca tuhun tsiihí, tan yacan yɨhɨ̱ ndaha tsi yo. Maa tyin vityin tsa vaha Nyoo jahá tsa iyó vaha yo tsihin ra tan yɨhɨ́ ndaha tsi tsi yo. Tan tsa tacan yɨhɨ́ ndaha tsi tsi yo, tsahá Nyoo ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo yo tsa cuenda Jutu Mañi yo Jesucristo. \c 6 \s1 Ña cua javaha ca yo tsa caquiñi tyin cua javaha yo cuhva catyí ra Cristo \p \v 1 ¿Náa cua javaha yo vityin? ¿A cua javaha ca yo cuatyi tyin tacan tan janaha Nyoo tyin iyó xaan tucahnu iñi tsi ra tsihin yo? \v 2 Ña vaha. Tyin yoo tsa tsa ndu uvi̱ iñi cuatyi tumaa tsa tsihi̱ cuatyi yo cuví can. Tan yacan cuenda, ña cuví ca javaha yo tsa caquiñi vityin. \v 3 ¿A ña tsitó ndo tyin tsa tsicoondutyá yo janahá tsi tyin ndu ii̱n yo tsihin ra Cristo Jesús? Yacan cuñí tsi catyi tyin tsa yaha̱ tsihi̱ yo tsihin ra. \v 4 Tsa quɨhvɨ́ yo tsitsi ndutya tsa tsicoó ndutya yo cuví tsi tumaa tsa tsihi̱ yo tan quɨhvɨ̱ ñuhu yo tsihin ra Cristo tsa tsihi̱ ra. Tan tumaa tsa nandoto̱ ra Cristo jaha̱ Nyoo tsihin tunyee iñi ra, tacan nandotó tucu yo tsa quitá yo tsitsi ndutya tsa tsicoondutyá yo. Tan vityin iyó yo ñayɨvɨ tsaa tsihin ra. \p \v 5 Tumaa tsa tsihi̱ ra Cristo, tacan tsihi̱ tucu cuatyi yo, tyin tacan tan ña javahá ca yo tsa caquiñi. Tan tumaa tsa tsihi̱ yo tsihin ra, tacan cua nandoto tucu yo tumaa nandoto̱ ra. \v 6 Tan tsitó yo tyin tandɨhɨ cuhva tsicoo̱ yo taha̱n tsanaha, tsa yaha tsihi̱ can nu cruu tsihin ra Cristo, tyin tacan tan ña cundaca ñaha ca cuñu ñuhu cuatyi yo tsi yo, tan ña javaha ca yo cuatyi. \v 7 Tyin nyɨvɨ tsa tsa yaha̱ tsihi̱, ña cuví ca javaha ñi tsa caquiñi. \v 8 Tan yoo tsa tsa tsihi̱ tsihin ra Cristo, nyitá iñi yo tyin cua coo yo tsihin ra. \v 9 Tsitó yo tyin ra Cristo nandoto̱ ra tsa yaha̱ tsihi̱ ra, tan vityin ña cúu ca ra tyin nduve ca tunyee iñi iyó tsi tuhun tsiihí tsa cahñi can tsi ra. \v 10 Ra Cristo iin tsaha ñi tsihi̱ ra, tan tsihi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo, tan ña cua cúu ca ra. Vityin iyó ra, tan iyó ra tsa cuenda maa Nyoo. \v 11 Tan tacan tucu nyooho, ña ja̱vaha ca ndo tsa caquiñi. Ña naa iñi ndo tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ndo tan tsa tsindɨhɨ̱ cuatyi ndo. Tan co̱o ndo cuhva cuñí Nyoo tsihin tsa iin ñi cuví ndo tsihin ra Cristo Jesús Jutu Mañi yo. \p \v 12 Yacan cuenda ña cu̱hva ca ndo tsa jaha canaa cuñu ñuhu cuatyi ndo tsi ndo. Ña cu̱hva ndo ndatu tsa jañiñi cuñu ñuhu ndo tsi ndo tan javaha ndo tsa ña vaha tsa cuñí tsi. \v 13 Ña cu̱hva ndo ndatu tsi cuñu ñuhu ndo tsa javaha ndo tsa caquiñi. Na̱cuhva cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo, tyin tsa yaha̱ tsihi̱ yo tan nandoto̱ yo. Cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo tyin tacan tan javaha ndo tsa vaha. \v 14 Tyin nduve ca tunyee iñi iyó tsi cuñu ñuhu cuatyi yo tsa cundaca ñaha can tsi yo. Tyin ñavin ca ley tsa tyaa̱ ra Moisés yɨhɨ́ ndaha tsi yo; tyin vityin tsa vaha tsa tsahá Nyoo tsi yo, yacan yɨhɨ́ ndaha tsi yo. \s1 Musu tsa javahá tsa vaha \p \v 15 ¿Náa cua javaha yo vityin? ¿A cua javaha ca yo cuatyi tsa cuenda tsa iyó yo tsihin tsa vaha Nyoo tan tsa cuenda tyin ña ndacá ñaha ca ley tsi yo? Ñavin. \v 16 Nyooho tsitó vaha ndo tyin iin musu, taahán tsi javaha ra tsa caahán tsitoho ra. Tan tacan cuví yo musu tsa tuhvá yo tyaá yahvi. Tun tyaá yahvi yo tsa caquiñi, musu tsa caquiñi can cuvi yo, tan cua cunaa yo jahá tsa caquiñi can tyin tyaá yahvi yo tsi can. Maa tyin tun tyaá yahvi yo tsi Nyoo, cua cuvi yo nyɨvɨ vaha nuu ra. \v 17 Tyahvi nyoo tsi Nyoo, tyin vasu ndi maa nu quitsi̱ tsi cuvi̱ ndo musu tsa caquiñi maa tyin vityin tyaá yahvi ndo tuhun Nyoo tsa cutuhva̱ ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. \v 18 Tsa yaha̱ ndatsi̱ cuatyi ndo, tan vityin ña ndacá ñaha ca can tsi ndo, tyin vityin ndacá ñaha tsa vaha Nyoo tsi ndo. \v 19 (Caahán yu tsihin ndo cuhva tsa ña yɨɨ ñi cutuñi iñi ndo tyin nyooho ñaha ca cutuñí vaha iñi ndo tuhun Nyoo.) Tumaa tsa tsaha̱ cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi tsa caquiñi taha̱n tsanaha tan javaha̱ ndo tsa ña vaha; tacan tucu vityin cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo tyin tacan tan coo ndo ñayɨvɨ cuɨtɨ, tan ja̱vaha ndo maa ñi maa tsa vaha nuu ra. \p \v 20 Quɨvɨ tsiquɨhɨ̱ ndaha cuñu ñuhu cuatyi ndo tsi ndo, musu can cuvi̱ ndo, tan ña yɨhɨ̱ ndaha tsa vaha Nyoo tsi ndo. \v 21 Maa tyin nduve náa ñihi̱ ndo tsihin can, tan vityin cahán nuu ndo tsa cuenda tsa javaha̱ ndo tsanaha, tyin maa ñi tuhun tsiihí tsahá can. \v 22 Maa tyin vityin ña ndacá ñaha ca cuatyi tsi ndo tyin tsa tsaha̱ cuenda ndo tsi ndo tsi Nyoo. Tan vaha xaan tyin maa ñi tsa cuñí Nyoo javahá ndo. Tan nu cua ndɨhɨ tuhun cua coo cuii ndo tsihin Nyoo. \v 23 Nyɨvɨ tsa javahá tsa caquiñi, cua cúu ñi. Maa tyin Nyoo tsahá maa ra ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa coo yo tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo Jesús, Jutu Mañi yo. \c 7 \s1 Ley tsahnu ña ndacá ñaha ca tsi tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo \p \v 1 Yañi, nyooho tsa tsitó ley, tsitó ndo tyin tsitsi tsa ndi nyito nyɨvɨ yɨhɨ́ ndaha ley tsi ñi. \v 2-3 Tumaa iin ñaha tsa iyó yɨɨ, catyí ley tyin coo ña tsihin yɨɨ ña nda cuanda cúu ra. Maa tyin juvin ñi catyí tucu ley tun cúu yɨɨ ña tan nandoo ndaahvi ña, ña cua quɨhɨ ndaha ca ley can tsi ña. Tan cuvi tindaha ña tsihin inga rayɨɨ tan ña cua coo cuatyi ña. Maa tyin tsitsi tsa ndi iyó yɨɨ ña, ña cuvi coo ña tsihin inga rayɨɨ, tyin tun cua javaha ña tacan, cua coo cuatyi ña nuu Nyoo. \p \v 4 Tan tacan tucu nyooho yañi. Tsanaha ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés yɨhɨ̱ ndaha tsi tsi ndo tumaa yɨhɨ́ ndaha iin rayɨɨ tsi ñasɨɨhɨ ra. Maa tyin vityin tsa yaha̱ tsihi̱ ndo tan ña ndacá ñaha ca ley can tsi ndo. Tyin vityin ndacá ñaha inga rayɨɨ tsi ndo tan juvin ra cuví ra Cristo, ra tsa nandoto̱ jaha̱ Nyoo. Tyehen cuvi̱ tsehe tyin tacan tan cuatyiñu Nyoo tsi yo. \v 5 Taha̱n tsanaha tsicoo̱ yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo tan ley tsahnu tsa tyaa̱ ra Moisés catyí tsi tyin ña vaha javaha yo tsa caquiñi. Tan tsa caahán tsi tacan, yoo quitsaha̱ cuñí ca yo javaha yo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu yo. Tan yacan tsaha̱ tuhun tsiihí tsi yo. \v 6 Maa tyin vityin ña ndacá ñaha ca ley tsahnu can tsi yo, tyin tsa yaha̱ tsihi̱ cuñu ñuhu cuatyi yo tsihin ra Cristo. Tan vityin tsa iyó yo ñayɨvɨ nyito tsa tsahá Tatyi Ii Nyoo tsi yo, na jaha tyiñu yo tyiñu Nyoo tan ña javaha ca yo tumaa javaha̱ yo quɨvɨ yɨhɨ̱ ndaha ley tsahnu tsi yo. \s1 Ley Nyoo janahá tyin iyó cuatyi yo \p \v 7 ¿Náa cua catyi yo? ¿A catyi yo tyin ña vaha ley can? Ñavin tsa ña vaha tsi. Vaha tsi. Tyin tun tsa ña tsaha̱ Nyoo ley can, ña cua coto yu náa cuví cuatyi. Tan ndi ña cua coto yu tyin ña vaha nyiyo iñi yu tsa tsii inga nyɨvɨ, tun tsatyin ña catyí ley can tyin ña vaha nyiyo iñi yo. \v 8 Tun tsatyin nduve ley can iyó, ña cua coto yu náa cuví cuatyi, tan ña cua cuñi yu javaha yu tsa ña vaha. Maa tyin quɨvɨ tsa tsito̱ yu ley Nyoo, quɨvɨ can quitsaha̱ tsicá iñi yu javahá yu tsa ña vaha. Nu nduve ley iyó, ña tsitó nyɨvɨ náa cuví tsa ña vaha. \v 9 Quɨvɨ tsa ña tsitó yu náa cuñí tsi catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés, nyito yu. Maa tyin quɨvɨ cutuñi̱ iñi yu tsa caahán ley can, cutuñi̱ iñi yu tyin nuu Nyoo tsa tsihi̱ yu jaha̱ cuatyi yu. \v 10 Catyí ley can tyin tatun tyaá yahvi nyɨvɨ itsi, cua coo cuii ñi ñayɨvɨ nyito. Maa tyin yuhu tsihi̱ yu nuu Nyoo jaha̱ ley can tyin ña tyaa̱ yahvi yu itsi. Tyin catyí tsi tyin nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi itsi, taahán tsi cunaa ñi nuu Nyoo. \v 11 Cuatyi yu tsatyiñu̱ can ley can, tan jandavi̱ ñaha can tsi yu, tyin catyí ley tyin tatun ña tyaa yahvi yo itsi, taahán tsi cunaa yo nuu Nyoo. \p \v 12 Ley can ii xaan tsi tyin tuhun tsaha̱ maa Nyoo cuví tsi, tan tandɨhɨ tsa catyí ra tyin javaha yo, vaha tsi, tan cuɨtɨ xaan tsi. \v 13 Tan ñavin ley vaha ihya jacunaa̱ tsi yu. Tyin tsa ña vaha tsa javaha̱ yu, yacan jacunaa̱ tsi yu. Yacan cuenda cunaa̱ yu nuu Nyoo tyin ley vaha can janaha̱ tsi yu tyin cuatyi cuví tsa javaha̱ yu tsa ña vaha. Tacan tucu vityin ley can janahá tsi tsi yo tyin yaha xaan ña vaha cuvi cuatyi javahá yo. \s1 Nu tsahá cuenda ra Pablo tsi yo cuhva iyó yo tun ña tsahá yo cundaca ñaha ra Jesucristo tsi yo \p \v 14 Tan tsitó yo tyin maa Tatyi Ii Nyoo tsaha̱ ley can, yacan cuenda vaha tsi. Maa tyin yuhu iyó cuatyi yu tyin ra ñayɨvɨ cuví yu. Javahá yu tsa caquiñi tyin maa cuatyi can ndacá ñaha tsi yu. \v 15 Ña cutuñí iñi yu náa taahán yu, tyin tsa vaha tsa cuñí yu javaha yu, ña javahá yu can. Maa tyin javahá yu tsa ña vaha tsa ña cuñí yu javaha yu. \v 16 Tan tsa javahá yu tsa ña cuñí yu javaha yu, tsihin yacan nacotó yu tyin ley Nyoo vaha tsi. \v 17 Yacan cuñí tsi catyi tyin ñavin maa yu javahá tsa ña vaha, tyin cuatyi tsa iyó tsi yu, yacan javahá tsa ña vaha. \v 18 Yuhu tsitó yu tyin cuñu ñuhu yu nduve tsa vaha iyó. Vasu ndi maa cuñí yu javaha yu tsa vaha, ña cuví javaha yu can. \v 19 Ña javahá yu tsa vaha tsa cuñí yu javaha yu, jañihí ca yu javaha yu tsa ña vaha tsa ña cuñí yu javaha yu. \v 20 Tan tatun javahá yu tsa ña cuñí yu javaha yu, ñavin ca maa yu javahá can, tyin cuatyi tsa yɨhɨ́ ndaha tsi yu, yacan javahá can. \p \v 21 Nacotó yu tsa taahán yu: tun cuñí yu javaha yu tsa vaha, yatyi xaan ca javahá yu tsa ña vaha. \v 22 Tsitsi añima yu taahán xaan iñi yu ley Nyoo. \v 23 Maa tyin iyó inga ley tan yacan yɨhɨ́ ndaha cuñu ñuhu yu tsihin añima yu. Ña tsahá can tsa javahá yu tsa taahán iñi añima yu. Tan ñihi yɨhɨ́ ndaha can tsi yu tumaa yɨhɨ́ ndaha ra vitya tsi iin ra nyií vehe caa. \v 24 ¡Ndahvi yuhu ra ndaahvi! ¿Yóo cua jacacu tsi yu ndaha tsa ña vahá tsa cuñí cuñu ñuhu yu tan ña cuhun yu anyaya? \v 25 Tsahá yu tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda ra Jesucristo tyin intuhun ñi maa ra cuví jacacu tsi yu. Vityin cutuñí iñi yu tyin cuñí tsi tyaa yahvi yu ley Nyoo. Maa tyin tun ña tyaa yahvi yu tsi ra Jesucristo, tandɨhɨ tsa ña vaha tsa cuñí cuñu ñuhu yu javaha yu, yacan cua quɨhɨ ndaha tsi yu. \c 8 \s1 Tatyi Ii Nyoo jatyinyeé tsi tsi yo tan cuví coo yo ñayɨvɨ tsaa \p \v 1 Maa tyin vityin, Nyoo ña tatsi tuñi ca ra tsi nyɨvɨ tsa iín ñi cuví tsihin ra Cristo Jesús, ñi tsa ña iyó ca cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi tyin iyó ñi cuhva cuñí Tatyi Ii ra. \v 2 Tacan tucu yoo, ña ndacá ñaha ca cuatyi tan tuhun tsiihi tsi yo tyin vityin ndacá ñaha Tatyi Ii Nyoo tsi yo. Tan juvin tsi tsahá ñayɨvɨ tsaa coo yo tsa cuenda tsa iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo Jesús. \v 3 Nyoo javaha̱ ra tsa ña cuvi javaha ley tsa tyaa̱ ra Moisés. Ley tsa tyaa̱ ra Moisés ña cunyeé tsi jandɨhɨ tsi cuhva iyó nyɨvɨ. Yacan cuenda Nyoo jaquitsi̱ ra tsi Sehe ra. Cuvi̱ ra tumaa rayɨɨ ñuu ñayɨvɨ tan tyahvi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo tyin tacan tan cundɨhɨ tsa javahá yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo. \v 4 Javaha̱ ra tyehen tyin tacan tan cuví javaha yo cuhva catyí ley tan ñavin cuhva cuñí cuñu ñuhu yo tyin vityin iyó yo cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. \p \v 5 Nyɨvɨ tsa iyó cuhva cuñí cuñu ñuhu, maa ñi cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi tsicá iñi ñi, maa tyin nyɨvɨ tsa iyó cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo tsicá iñi ñi cuhva cuñí Tatyi Ii Nyoo. \v 6 Nyɨvɨ tsa tsicá iñi maa ñi maa tsa cuñí cuñu ñuhu ñi, cua cunaa ñi. Maa tyin yoo tsa tsicá iñi cuhva cuñí Tatyi Ii ra, cua coo yo ñayɨvɨ tsaa, tan cua coo tsa taxin añima yo. \v 7 Nyɨvɨ tsa tsicá iñi cuhva cuñí cuñu ñuhu ñi, ñi xaan iñi tsi Nyoo cuví ñi can, tyin ña cuñí ñi javahá ñi cuhva catyí ley ra tan ndi ña cuví javaha ñi can. \v 8 Yacan cuenda nyɨvɨ tsa nducú tsa cuñí cuñu ñuhu ñi, ña cuví javaha ñi cuhva taahán iñi Nyoo. \p \v 9 Maa tyin nyooho ña iyó ca ndo cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo, tyin iin ñi cuví ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo, tun nditsa tsa iyó Tatyi Ii Nyoo añima ndo. Nyɨvɨ tsa nduve Tatyi Ii ra Cristo iyó añima, ñavin nyɨvɨ cuenda ra Cristo cuví ñi. \v 10 Maa tyin tun iyó ra Cristo añima ndo, nyitó añima ndo tyin janduvaha̱ Nyoo tsi ndo nuu ra. Maa tyin cuñu ñuhu ndo tumaa tsa tsihi̱ tsi jaha̱ cuatyi. \v 11 Nyoo janandoto̱ ra tsi ra Jesús tsa yaha̱ tsihi̱ ra. Tan tacan tucu nyooho, tatun iyó Tatyi Ii ra añima ndo, cua janandoto ra cuñu ñuhu ndo tsihin Tatyi Ii ra tsa iyó añima ndo. \p \v 12 Tan tacan yañi, nyaá javaha yo tsa javaha yo, maa tyin ñavin tsa javaha yo cuhva cuñí cuñu ñuhu yo. \v 13 Tyin tatun maa ñi maa cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo iyó ndo, cua cunaa ndo nuu Nyoo. Maa tyin tatun tsihin Tatyi Ii Nyoo tan cuahán jandɨhɨ́ ndo tsa javahá ndo tsa caquiñi tsa cuñí cuñu ñuhu ndo, cua coo nyito ndo. \p \v 14 Tyin tandɨhɨ yoo tsa javahá cuhva jaquihín ityi Tatyi Ii Nyoo, sehe Nyoo cuví tsi yo. \v 15 Nyooho ña naquihi̱n cuenda ndo Tatyi Ii Nyoo tsa cundaca ñaha tsi ndo tan cuvi ndo tumaa musu. Tyin naquihi̱n ndo Tatyi Ii Nyoo tsa tsahá tsa cuvi ndo sehe Nyoo. Tan juvin ñi Tatyi Ii Nyoo tsahá tsa cahan yo tyehen tsihin Nyoo: “Tyatya”. Yacan cuenda ña taahán tsi nayuhvi ndo. \v 16 Tan Tatyi Ii ra tsa naquihi̱n yo ndu̱ iin tsi tsihin tsa nyito yo tan jacotó tsi naha tsi tsi yo tyin cuví yo sehe Nyoo. \v 17 Tan tsa cuenda tsa cuví yo sehe ra, iyó ndatu tsi yo tsa naquihín yo tsa vaha tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi yo iin caa ñi tsihin ra Cristo. Tyin tun nyehé yo tundoho tumaa tsa nyehe̱ ra Cristo tundoho, quɨvɨ cua tahan tsi, Nyoo cua jacahnu ra tsi yo iin caa ñi tsihin ra Cristo. \p \v 18 Tsitó yu tyin tundoho tsa nyehé yo vityin, luhlu cuii ñi cuví tsi tan ña cuví jandu inducu yo itsi tsihin tsa sɨɨ caá tsa cua nyehe yo quɨvɨ tahan tsi. \v 19 Nyoo cua janaha ra tandɨhɨ sehe ra tsi tandɨhɨ tsa javaha̱ ra tyin ndatu tsi tan cuñí tsi naha tsi nyehe tsi naha tsi tsi nyɨvɨ cuví sehe ra. \v 20 Tandɨhɨ tsa javaha̱ ra, tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ, tsa tɨvɨ̱ tsi. Vasu ña cuñi̱ tsi tɨvɨ tsi, maa tyin Nyoo tsaha̱ ra tsa tɨvɨ tsi tsa cuenda cuatyi tsa javaha̱ nyɨvɨ. Maa tyin catyi̱ ra tyin coo quɨvɨ cua ndutsaa nyico tsi. \v 21 Tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tan cua ndutsaa tsi inga tsaha, cua quita nuña tsi tan ña cua tɨvɨ ca tsi, tyin cua nasama Nyoo cuhva caá tsi vityin. Tan sɨɨ xaan cua cuñí tsi iin caa ñi tsihin tandɨhɨ sehe Nyoo tyin ña cua tɨvɨ ca tsi. \v 22 Tsitó yo tyin tandɨhɨ tsa javaha̱ Nyoo tan nyehé xaan tsi tundoho tumaa tsa nyehé ñaha ñuhú sehe tundoho tun cua cacu sehe ña. \v 23 Tacan tucu yoó tsa naquihi̱n cuenda Tatyi Ii tsa tsaha̱ jihna ñi Nyoo tsi yo, nyehé ndɨhɨ yo tundoho, maa tyin tsa cuenda tsa cuñí yo tsa tahan ñi tsi quɨvɨ tsa nasama Nyoo cuhva iyó cuñu ñuhu yo tan nyehe tandɨhɨ tsa javaha̱ ra tyin cuví yo sehe ra. \v 24 Vasu ndi maa ñaha ca ñihi yo tandɨhɨ can maa tyin tsitó yo tyin cua ñihi yo can tyin tsinú iñi yo. Tyin juvin ñi tsihin tsa tsinú iñi yo tan cacú yo. Tatun tsa nyehé yo tsa ndatú yo, nduve yahvi nyaá cuatu ca yo can tyin tsa iyó maa can tsi yo. \v 25 Maa tyin ndita iñi yo tsa cua ñihi yo tsa ña nyehe yo, cuñí tsi tsa cunyee iñi yo cuatu yo can. \p \v 26 Tan juvin ñi tacan jatyinyeé Tatyi Ii Nyoo tsi yo tun nduve tunyee iñi iyó tsi yo tan ña tsitó yo nácaa ndacan tahvi yo tsi Nyoo cuhva taahán maa tsi. Tatyi Ii tsa iyó añima yo tsicán tahvi tsi tsi Nyoo tsa cuenda yo tsihin tuhun tsa ña cutuñí iñi yo. \v 27 Tsitó maa Nyoo náa iyó añima yo, tan tsitó ra náa tsicán Tatyi Ii ra, tsa cuenda yoo tsa cuví yo nyɨvɨ ra tyin tsicán tsi cuhva cuñí maa ra ndacan yo tsi ra. \s1 Tsa cuenda ra Cristo tan cuví jaha canaa yo sɨquɨ tundoho \p \v 28 Tsitó yo tyin tandɨhɨ tundoho tsa nyehé nyɨvɨ tsa cuñí tsi Nyoo jatyinyeé can tsi ñi, tyin maa Nyoo cuví ra nacatsi̱ tsi ñi, tumaa cuhva tyaa̱ maa ra cuhva. \v 29 Tyin nda quɨvɨ jihna ñi, tan tsa tsitó Nyoo yóo nyɨvɨ cua cunyicun tsi ra. Tan tyaa̱ ra cuhva tyin cuvi ñi sehe ra tan coo ñi cuhva cuñí ra. Maa tyin ra Jesucristo cuví ra cua cuvi ra tsitsa tsa nuu tandɨhɨ ca yañi ra. Tan yañi ra cuví ñi yɨhɨ́ tuhun Nyoo. \v 30 Tan ñi tsa tyaa̱ Nyoo cuhva tyin cuvi ñi sehe ra, cana̱ ra tsi ñi. Tan ñi tsa cana̱ ra, naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi. Tan ñi tsa naquihi̱n cuenda ra tsaha̱ ra tsa cahnu cuvi ñi tsihin ra. \p \v 31 Yacan cuenda, ¿náa cua catyi yo? Tatun Nyoo tan nyaá ra tumañi iñi tsihin yo, ¿yóo cuví jaha canaa tsi yo? Yoñi. \v 32 Nyoo ña catyi̱ ra tsa ña cua cuhva cuenda ra Sehe ra, tyin tsaha̱ cuenda ra tsi ra tyin cúu ra tsa cuenda tandɨhɨ yo. Tun tacan tsaha̱ ra Sehe ra tsa cuenda yo, ¿a ña cua cuhva ra tandɨhɨ ca tsa tsiñí ñuhu tsi yo? Cuhva ra. \v 33 ¿Yóo cuví xico ñaha tsi yo tsa cuví yo nyɨvɨ nacatsi̱ Nyoo? Yoñi. Tyin Nyoo tsa naquihi̱n cuenda ra tsi yo tumaa tsatyin vaha yo. \v 34 ¿Yóo cuví catyi tyin cuhun yo anyaya? Yoñi. Tyin ra Cristo tsa tsihi̱ ra tsa cuenda cuatyi yo, tan nandoto̱ ra tan vityin nyaá ra xiin cuaha Nyoo, tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tsa cuenda yo. \v 35 Nduve náa cuví quihin nyaa tsa cuñí xaan ra Cristo tsi yo. ¿A cuví quihin nyaa tundoho itsi, a tɨsɨhɨ, a tsa caahán nyɨvɨ tsi yo tsa cuenda tuhun Nyoo, a tama, a tun nduve jahma yo, a tsa yuuhví, a tuhun tsiihí? Ndi intuhun tsehe tan ña cuvi quihin nyaa can tsa cuñí ra Cristo tsi yo. \v 36 Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: \q1 Jutu Mañi yu, tandɨhɨ ñi quɨvɨ tan cuñí nyɨvɨ cahñi ñi tsi ndi tsa cuenda un. \q1 Tumaa javahá ñi tsihin mbee tsa cua cahñi ñi, tacan javahá ñi tsihin ndi, catyí tsi. \m \v 37 Vasu ndi maa cuaha tundoho yahá yo, maa tyin tandɨhɨ ñi tsaha tsa nyehé yo tundoho tan jahá canaa yo, tyin ra tsa cuñí xaan tsi yo jatyinyeé tsi yo. \v 38 Yacan cuenda tsitó vaha yo tyin nduve maa náa cuví quihin nyaa tsa cuñí xaan Nyoo tsi yo. Ndi tuhun tsiihí, ndi ñayɨvɨ iyó yo, ndi ángel, ndi tatyi ña vaha, ndi tsa cuví vityin, ndi tsa cua cuvi ityi nuu ca, ndi intuhun can tan ña cuvi jandusɨɨn can tsi yo tsihin Nyoo. \v 39 Ndi tsa iyó nu sucun, ndi tsa iyó nu cunu, ndi inga tsa javaha̱ Nyoo, ña cuví jandusɨɨn can tsi yo tsihin Nyoo, ra tsa cuñí xaan tsi yo tsa cuenda ra Cristo Jesús Jutu Mañi yo. \c 9 \s1 Nyoo nacatsi̱ ra tsi nyɨvɨ Israel \p \v 1 Yuhu tsinú iñi yu tsi ra Cristo tan caahán yu tsa nditsa. Ña jandaví ñaha yu, tyin maa Tatyi Ii Nyoo jaquihín ityi tsa tsicá iñi yu. Yacan cuenda tsitó vaha yu tyin tsa nditsa caahán yu tun catyí yu \v 2 cuiihya xaan cuñí yu tan uhvi xaan cuñí añima yu \v 3 tsa cuenda nyɨvɨ ñuu yu, ñi Israel. Cuñí xaan yu tsi ñi. Tan nda cuanda cuhva yu tsa cunaa añima yu tan cuhun tsi nu uhvi nu nduve ra Cristo tun tsatyin cuví cacu ñi tsihin can. \v 4 Tata ra Israel cuví ñi. Tan Nyoo naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsa sehe ra tsi ñi. Tan janaha̱ ra tsa cahnu cuví ra tsi ñi, tyin tsinyaa̱ ra tsihin ñi. Tan ndoo̱ ra tuhun tsihin ñi, tan tsaha̱ ra ley ra tsi ra Moisés na cuhva ra tsi ñi. Tan janaha̱ ra tsi ñi nácaa cuñí ra tsa jacahnu ñi tsi ra. Tan catyi̱ ra tsihin ñi nácaa cua javaha ra tsa vaha tsihin ñi nu cuahán ca tsi. \v 5 Tata tsii tsaahnu yo cuví tsi ñi, tan tacan tucu ra Cristo cuenda cuñu ñuhu ra. Ra ican cuví Nyoo. Tan juvin ra ndacá ñaha tandɨhɨ tsa iyó. ¡Na jacahnu yo tsi ra tacan ñi maa! ¡Tan na cuvi tsi tacan ñi! \p \v 6 ¿A catyí yu tyin ña javaha̱ Nyoo tumaa cuhva catyi̱ ra tsihin nyɨvɨ Israel taha̱n tsanaha? Ñavin. Cuñí tsi coto yo tyin ña tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tan cuví ñi nyɨvɨ Israel tsa nditsa. \v 7 Tan tacan tucu ña tandɨhɨ tata ra Abraham tan cuví ñi tata ra tsa nditsa. Tyin tsa caha̱n Nyoo tsihin ra, caha̱n tsi tuhun intuhun ñi sehe ra. Tyin catyi̱ Nyoo tsihin ra tyehen: “Tsa cuenda ra Isaac sehe un tan cua coo nyɨvɨ tata un.” \v 8 Tsehe janahá tsi yo tyin ñavin tsa cuenda tsa cuví ñi nyɨvɨ tata ra Israel tan cuví ñi nyɨvɨ Nyoo. Tyin nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsa caha̱n Nyoo tyin cua javaha ra, ñi ican cuví sehe ra. Tumaa ra Abraham, tyin ra Abraham tsinu̱ iñi ra tsa caha̱n Nyoo tsihin ra \v 9 Tan tyehen caha̱n Nyoo tsihin ra: “Tyembu vityin inga cuiya, cua quitsi nyico yu nu yucú ndo tan ña Sara tsa iyó iin sehe ña tacan”, catyi̱ Nyoo tsihin ra. \p \v 10 Tan ñavin yacan ñi. Tyin caha̱n ndɨhɨ tucu ra tuhun ra Esaú tan ra Jacob, sehe ña Rebeca, iin ñi jutu ra naha, ra cuvi̱ tsii tsaahnu yo, ra Isaac. \v 11-12 Maa tyin tsa ndi cumañi ca cacu ra naha tan tsa ndi ñaha ca javaha ra naha tsa vaha, tan tsa ña vaha, catyi̱ Nyoo tsihin ña Rebeca tyin ra Esaú, sehe nuu ña, cua cuvi ra musu ra tsa tsinu uvi. Javaha̱ Nyoo tacan tyin nacatsí ra tsi nyɨvɨ tsa cuñí maa ra nacatsi ra, tan ñavin tsa cuenda tsa javahá ñi. \v 13 Tumaa catyí ra nu tutu ra tyehen: “Cuñi̱ ca yu tsi ra Jacob, tan ñavin ca ra Esaú.” \p \v 14 ¿Tun tacan náa cua catyi yo? ¿A catyi yo tyin ña vaha tsa javahá Nyoo? ¡Ña cuvi! \v 15 Tyin catyi̱ ra tsihin ra Moisés: “Cua cundaahvi iñi yu yóo nyɨvɨ cuñí maa yu cundaahvi iñi yu.” \v 16 Tacan javahá ra; cundaahví iñi ra tsi nyɨvɨ tsa cuñí maa ra cundaahví iñi ra. Tan ña cundaahví iñi ra tsi ñi tsa cuenda tsa javahá ñi tan ndi ñavin tsa cuenda tsa nducú ñi cuhva. Tyin maa ra cuví ra cundaahvi iñi yóo cuñí maa ra. \v 17 Tumaa catyí nu tutu ra, nu caahán ra tyehen tsihin ra rey ñuhu Egipto: “Tsaha̱ yu tsa cuví un rey tyin tacan tan coto un tyin iyó tunyee iñi tsi yu. Tan nacoto tucu tandɨhɨ nyɨvɨ yóo ra cuví yuhu”, catyí Nyoo. \v 18 Tan tsihin tsehe tsitó yo tyin Nyoo cundaahví iñi ra tsi nyɨvɨ cuñí maa ra. Tan jandundavá tucu ra añima nyɨvɨ cuñí maa ra jandundavá ra añima. \p \v 19 Tan vasɨquɨ yooho cua catyi un: “Yoñi cuví javaha tsa cuñí maa ñi javaha ñi tun ña tsaha Nyoo tyin javaha ñi can.” ¿Nacuenda tyin tyaa̱ Nyoo cuatyi sɨquɨ ñi? \v 20 Maa tyin ña vaha tun tsicá iñi un tacan. Tyin yoñi cuví catyi tyin ña vaha tsa javahá Nyoo. ¿Yóo ra cuví yooho tan nacahan un nu caahán Nyoo? ¿A cuví catyi iin quɨsɨ tsihin ra javaha̱ itsi: “Ña taahán iñi yu cuhva javaha̱ un tsi yu”? Ña cuví. \v 21 Tyin nyɨvɨ tsa javahá ndaha tyiñu, iyó ndatu tsi ñi tsa javaha ñi náa cuñí maa ñi tsihin ñuhu quɨsɨ can. Tan iin ñi ñuhu quɨsɨ can tsatyiñú ñi juvin ñi tsihin can javaha ñi quɨsɨ vaha tan quɨsɨ peehe. \p \v 22 Ña cuví catyi yo tyin ña vaha Nyoo tsa cuenda tsa tsatyiñú ra tsi nyɨvɨ tsa cua cuhun anyaya tan cunyeé iñi ra nyehé ra tsi ñi, tyin tsihin ñi can janahá ra tunyee iñi tsa iyó tsi ra tan janahá ra tyin cua tatsi tuñi ra tsi nyɨvɨ caquiñi. \v 23 Javahá ra tacan tyin tacan tan coto yoo tsa cuví yo nyɨvɨ tsa cundaahvi̱ iñi ra tyin nda tsanaha tan tsa nacatsi̱ maa ra tsi yo tyin cuhva ra tsa cahnu cuví ra tsi yo. \v 24 Yacan cuenda nacatsi̱ ra tsi yo. Tan yɨhɨ́ yo cuví yo nyɨvɨ Israel, tan nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. \v 25 Tumaa catyí Nyoo nu tutu tsa tyaa̱ ra Oseas: \q1 Nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ ñuu yu cuví cua catyi yu tyin nyɨvɨ yu cuví ñi. \q1 Ñi tsa ña cuñi̱ yu, cua cuñi yu tsi ñi, catyí Nyoo. \p \v 26 Tan nu catyi̱ Nyoo: “Nyooho ñavin nyɨvɨ yu cuví ndo.” Juvin ñi ican cua catyi ra tsihin ñi: “Yuhu cuví Nyoo nyito, tan nyooho cuví sehe yu.” \v 27 Maa tyin ra Isaías catyí ra tyehen tsa cuenda nyɨvɨ Israel: “Vasu ndi maa cuaha xaan nyɨvɨ tata ra Israel cua coo, tumaa tsa cuaha nyɨtɨ iyó yuhu ndutya ñuhu, juhva ñi ñi cua cacu. \v 28 Tan tsa yatyin cuii cua jandaa Jutu Mañi yo tandɨhɨ tsa caha̱n ra tan cua tatsi tuñi ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ.” \v 29 Tumaa catyi̱ tucu ra Isaías taha̱n tsanaha: \q1 Tun tsatyin Jutu Mañi yo, ra ndacá ñaha tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ, tan ña jacacu̱ ra tsi juhva yo, tsa naa̱ tandɨhɨ yo, \q1 Tumaa naa̱ nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra taha̱n tsanaha. \s1 Nyɨvɨ Israel ña ñihí ñi cuhva nduvaha ñi nuu Nyoo, \p \v 30 ¿Náa cua catyi yo? Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ña nducu̱ ñi cuhva coo vaha ñi tsihin Nyoo, maa tyin Nyoo naquihi̱n cuenda ra tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tsi ra. \v 31 Tan nyɨvɨ Israel tsa nducú coo vaha tsihin Nyoo tsihin tsa javahá ñi cuhva catyí ley, ña cuví coo vaha ñi tsihin ra. \v 32 ¿Nacuenda? Tsa cuenda tyin cuñí ñi nduvaha ñi nuu Nyoo tsihin tsa javahá ñi, tan ñavin tsihin tsa tsinú iñi ñi tsi ra. Yacan cuenda tumaa tsa catyihi̱ tsaha ñi yuu tan nduva̱ ñi cuví can. \v 33 Yuu can caahán Nyoo tuhun nu tutu ra tan catyí ra: \q1 Tsaqui̱n nyaa yu iin yuu nda ñuu Sión, tan janduvá tsi tsi nyɨvɨ. \q1 Tan yuu can cuví ra Jesucristo. \q1 Tan nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra tsa cuví yuu can, ña cua nduva ñi, catyí Nyoo nu tutu ra. \c 10 \p \v 1 Yañi, tsihin tsa nɨɨ iñi añima yu tan tsicán tahvi yu tsa cuenda nyɨvɨ Israel tyin cuñí yu tsa cacu ñi. \v 2 Tsandaa cuví yu tyin cuñí ñi jacahnú ñi tsi Nyoo, maa tyin ña ñihí ñi cuhva javahá ñi can. \v 3 Tyin ña tsitó ñi tyin juvin ñi maa Nyoo cuví ra janduvahá tsi nyɨvɨ nuu ra, tan tsa cuenda tsa ña tsitó ñi yacan, nducú ñi cuhva janduvaha ñi tsi ñi. Tan ña tsahá cuenda ñi tsi ñi tsi ra na janduvaha maa ra tsi ñi. \v 4 Tyin ra Cristo tsa quitsi̱ ra tan javaha̱ ra tandɨhɨ tsa catyí ley, tyin tacan tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tsi ra, naquihin cuenda Nyoo tsi ñi tumaa tsatyin vaha ñi. \p \v 5 Catyí ra Moisés tyin cuví nduvaha nyɨvɨ nuu Nyoo, tatun tyaá yahvi ñi tandɨhɨ tsa catyí ley, tyin tyaa̱ ra tyehen: “Nyɨvɨ tsa tyaá yahvi tandɨhɨ tsa catyí ley, cua coo ñi ñayɨvɨ tsa ña cua naa maa.” \v 6 Maa tyin tsa cuenda tsa nduvahá yo nuu Nyoo tsihin tsa tsinú iñi yo tsi ra Cristo, catyí tutu ra tyehen: “Ña catyi un: ¿Yóo cundaa andɨvɨ? tyin tun cahan un tacan cuñí tsi catyi tyin januu un tsi ra Cristo nda nu ñuhu ñayɨvɨ tan jacacu ra tsi yo.” Ña ca̱han un tacan tyin ra Cristo tsa yaha̱ quitsi̱ ra. \v 7 Tan ndi ña catyi un: “Cuñí tsi tsa nuu iin ra nda nu yucú ndɨyɨ tsitsi ñuhú tan janandoto ra tsi ra Cristo”. Ña cahan un tacan, tyin ra Cristo tsa yaha̱ nandoto̱ ra. \v 8 Ña ca̱tyi un tacan tyin tyehen catyí nu tutu Nyoo: “Tuhun Nyoo yatyin iyó tsi tsihin ndo, iyó tsi yuhu ndo tan tsitsi añima ndo.” Tuhun ihya taahán tsi tsinu iñi ndo tyin juvin ñi tsi jacuahá tucu nyuhu. \v 9 Tatun catyi un tsihin yuhu un tyin ra Jesús cuví Jutu Mañi yo, tan tsinu iñi un tsihin añima un tyin Nyoo janandoto̱ tsi ra tsa yaha̱ tsihi̱ ra, cua cacu un. \v 10 Tyin tsihin añima yo cuñí tsi tsinu iñi yo tsi ra Cristo tan cuvi nduvaha yo nuu Nyoo, tan tsihin yuhu yo cuñí tsi catyi yo tyin tsinú iñi yo, tyin tacan tan cacu yo. \v 11 Tuhun Nyoo catyí tsi tyehen: “Ndi intuhun nyɨvɨ tsa tsinú iñi tsi ra tan ña cua tahan ñi ticanuu.” \v 12 Tyin Nyoo inducu ñi cuñí ra nyehé ra tsi nyɨvɨ Israel tan nyɨvɨ inga ñuu. Tyin intuhun ñi maa ra ndacá ñaha tsi tandɨhɨ yo. Tan nasocó ra tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tahvi tsi ra. \v 13 Tyin tyehen catyí tuhun Nyoo: “Tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsicán tahvi tsi Jutu Mañi yo cua cacu ñi.” \v 14 Maa tyin ¿nácaa cua ndacan tahvi ñi tsi ra tatun ñaha ca tsinu iñi ñi tsi ra? Tan ¿nácaa cua tsinu iñi ñi tsi ra tatun ñaha ca cuñi ñi tuhun ra? Tan ¿nácaa cua cuñi ñi tuhun ra tatun yoñi cahan tuhun ra tsihin ñi? \v 15 Tan ¿nácaa cuhun nyɨvɨ cahan ñi nácaa coo taxin nyɨvɨ, tatun yoñi jacuhun tsi ñi? Tumaa catyí nu tutu Nyoo: “Sɨɨ xaan cuví nu tsaa ñi caahán tuhun vaha.” \v 16 Maa tyin ña tandɨhɨ nyɨvɨ tan tyaá yahvi ñi tuhun tsa jacacú Nyoo tsi yo. Tumaa catyi̱ ra Isaías: “Jutu Mañi yu, yoñi cuñí tsinu iñi tuhun caahán ndi”, catyi̱ ra. \v 17 Yacan cuenda cuñí tsi tsa tyaa soho jihna yo tuhun ra Cristo, tacan tan tsinu iñi yo tsi ra. \p \v 18 Maa tyin tsicá tucu iñi yu: ¿A ña tsiñi̱ nyɨvɨ Israel tuhun Nyoo? ¡Tsiñi̱ ñi! Tumaa catyí nu tutu Nyoo: \q1 Jutu Mañi yu, nyɨvɨ tsa jacotó tuhun un tsa jacoto̱ ñi tuhun un nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, \q1 tan ña nacoo̱ ihñi ñi ndi intuhun ñuu luhlu, catyí tsi nu tutu Nyoo. \m \v 19 Tan tsicá nyico tucu iñi yu: ¿A ña cutuñí iñi nyɨvɨ Israel tyin cua cacu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví? ¡Cutuñí iñi ñi! Tyin tsa jihna ñi ra Moisés tyaa̱ ra tuhun caha̱n Nyoo tsihin ñi Israel nu tutu tyehen: \q1 Nyooho, ndasɨ cua cuñi ndo tyin cua cuhva yu tsa vaha tsi nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ ñuu yu cuví. \q1 Tan cua cúu ndo tɨsɨhɨ nyehé ndo tsi ñi, catyi̱ Nyoo. \m \v 20 Tan ra Isaías cana̱ iñi ra caha̱n ra: \q1 “Nyɨvɨ tsa ña nanducu̱ tsi Nyoo, nañihi̱ ñi tsi ra. \q1 Tan janaha̱ ra tsi ra tsi ñi tsa ña tsica̱ tuhun tuhun ra.” \m \v 21 Tan tyaa̱ tucu ra Isaías tuhun caha̱n Nyoo tsihin ñi Israel tyehen: “Tandɨhɨ ñi quɨvɨ cana̱ yu tsi nyɨvɨ yu, na nacuhva cuenda ñi tsi ñi tsi yu, maa tyin ña tyaa̱ yahvi ñi. Tan jandava̱ xaan ñi iñi ñi”, catyí Nyoo. \c 11 \s1 Nyɨvɨ Israel tsa ñihí cuhva cacu \p \v 1 ¿A ña cuñí ca Nyoo tsi nyɨvɨ Israel? Ñavin tsa ña cuñí ca ra tsi ñi, tyin juvin ñi ra Israel cuví tucu yuhu. Tyin tata ra Abraham tan tata ra Benjamín cuví yu. \v 2 Taha̱n tsanaha nacatsi̱ Nyoo tsi ñi Israel tyin cuvi ñi nyɨvɨ ra. Tan vityin ñavin tsa jatsiyó cuii ra tsi ñi. ¿A ña ñuhú iñi ndo tyin catyí nu tutu Nyoo tyin ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, catyi̱ ra tyin ña vaha nyɨvɨ Israel tan tsicán tahvi ra tsi Nyoo tyehen? \v 3 “Jutu Mañi yu, nyɨvɨ Israel tsahñi̱ ñi tsi ra cuví ndusu yuhu maa un naha ra, tan tsanɨ̱ ñi nu jacahnú nyɨvɨ tsi un. Tan intuhun ña maa yu ndoo̱, tan cuñí ndɨhɨ ñi cahñi ñi tsi yu”, catyí ra. \v 4 Maa tyin nacaha̱n Nyoo tan catyí ra tsihin ra Elías: “Ñavin maa ñi maa un ndoo̱. Tyin utsa mil ca nyɨvɨ naquihi̱n vaha yu, ñi tsa ña jacahnú maa tsitoho Baal”, catyí Nyoo tsihin ra. \v 5 Tan juvin ñi tacan vityin, ndoo̱ juhva nyɨvɨ jacahnú tsi Nyoo. Tan tsa cuenda tsa vaha Nyoo nacatsi̱ ra tsi ñi tyin jaha ra tucahnu iñi tsi ñi. \v 6 Tan ña jahá ra tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha. Tyin tun tsatyin jahá Nyoo tucahnu iñi tsi yo tsa cuenda tsa javahá yo tsa vaha, cuñí tsi catyi tyin ña jacacú ra tsi yo tsihin tsa vaha ra. \p \v 7 Tan ¿nácaa? Nyɨvɨ Israel nducu̱ ñi cuhva nduvaha ñi nuu Nyoo, maa tyin ña ñihi̱ ñi cuhva. Juhva ñi ñihi̱ ñi cuhva. Tan ñi tsa ñihi̱ cuhva can cuví ñi tsa nacatsi̱ maa Nyoo. Tan ñi tsa ña ñihi̱ cuhva cacu, ndundava̱ añima ñi. \v 8 Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Nyoo tsaha̱ ra tsa ña cutuñi iñi ñi. Tan vasu ndi maa iyó tinuu ñi, ña tsahá ra tsa nyehé ñi. Iyó soho ñi, maa tyin ña cutuñí iñi ñi tsa tsiñí ñi. Tacan iyó ñi nda cuanda vityin.” \v 9 Tan juvin ñi catyi̱ tucu ra David tyehen: \q1 Javahá ñi vico tan cusɨɨ iñi ñi, maa tyin yacan cua jatɨvɨ tsi ñi. \q1 Tan cua tatsi tuñi Nyoo tsi ñi tyin cuví can tumaa iin trampa tsa cuenda ñi. \q1 \v 10 Tan cua cuaa ñi na ña nyehe ca ñi tsa nditsa. \q1 Tan nacoso tsa vee sɨquɨ ñi, catyí ra David tuhun nyɨvɨ Israel tsa ña tsinú iñi tsi Nyoo. \s1 Nacaa nduvahá nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví nuu Nyoo \p \v 11 Tan vityin tsicá tuhun yu: ¿A tsa cuenda tsa ña tyaa̱ yahvi nyɨvɨ Israel tsa caha̱n Nyoo, tan ndoó cuii ñi tsa ña cua cacu ñi? Ñavin tsa ndoo cuii ñi. Ndoo̱ nuu ñi maa ñi, tyin jacacú jihna Nyoo tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. Tyin tacan tan tsa cua nyehe ñi yacan, ndasɨ cuñi ñi tan natsinu ndɨhɨ iñi ñi tsi Nyoo. \v 12 Tatun cuaha nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví tan natsinu̱ iñi ñi tsi Nyoo tsa cuenda cuatyi tsa javaha̱ ñi Israel, cuaha ca ñi cua natsinu iñi quɨvɨ tsa cua cuvi nyico tandɨhɨ nyɨvɨ Israel nyɨvɨ Nyoo. \p \v 13 Cuñí yu cahan yu juhva tsihin nyooho tsa ñavin ñi Israel cuví. Ra Jesús tava̱ tyiñu ra tsi yu tsa quitsi yu nu iyó ndo. Tan tsitó yu tyin cuñí tsi tsa javaha yu tyiñu ihya tyin cahnu xaan cuví tsi. Cahnu jahá yu itsi \v 14 tan caahán yu tuhun Nyoo tsihin ndo tyin na nyehe nyɨvɨ ñuu yu, ñi Israel, nácaa tsinú iñi ndo tsi Nyoo, tyin vasɨquɨ tacan tan natsinu ndɨhɨ iñi ñi tan cacu ñi. \v 15 Tyin tun tsa cuenda tsa ña natɨɨ̱n cuenda Nyoo tsi nyɨvɨ Israel tan nduvaha̱ iyó nyɨvɨ inga ñuu tsihin Nyoo, quɨvɨ cua naquihin cuenda ra tsi ñi cua cuvi tsi tumaa tsa cua nandoto ñi, tyin cuaha ca ñi cua tsinu iñi tan ñavin ca tsa jihna ñi. \v 16 Iin cuhva tatun vaha quitá paan tsa javaha̱ yo tsa jihna ñi tsihin yutsan paan, vaha tandɨhɨ ca yutsan can. Tan tatun iin yoho yutun tan vaha tun, vaha tandɨhɨ ca soco tun. Tacan tucu nyɨvɨ Israel nyaá yahvi ñi nuu Nyoo tyin tsii tsaahnu ñi yɨhɨ̱ ra naha cuenda ra. \p \v 17 Tan nyɨvɨ Israel cuví ñi tumaa soco yutun olivo. Tan nyooho cuví ndo tumaa soco yutun olivo cuuhu. Tumaa tuhvá nyɨvɨ tsaahnya iin soco yutun tan natyaá ñi inga soco yutun, tacan javaha̱ Nyoo tyin jatsiyo̱ ra tsi nyɨvɨ Israel tan tyaa̱ ra tsi nyooho tsa cuví ndo nyɨvɨ inga ñuu. Tacan cuvi̱ tan tsaa̱ ndo cuvi̱ ndo nyɨvɨ cuenda Nyoo tan naquihín ndo tandɨhɨ tsa vaha tsa iyó tsi ra. \v 18 Maa tyin na ña cu̱ñi ndo tyin vaha ca ndo tan ñavin ca ñi Israel tsa cuví soco yutun olivo vaha. Tatun tsicá iñi ndo tacan ndu̱cuhun iñi ndo tyin ñavin maa ndo nyisó yoho yutun can, tyin yoho yutun can nyisó tsi ndo. \p \v 19 Vasɨquɨ cua catyí ndo: “Juvin, maa tyin Nyoo tsahnya̱ ra soco yutun can tan natyaa ra tsi nyuhu.” \v 20 Nditsa. Maa tyin jatsiyo̱ nuu ñi ra tsi nyɨvɨ Israel tsa cuenda tsa ña tsinu̱ iñi ñi tsi ra. Tan tyacu̱ ra tsi nyooho tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi ra. Yacan ja̱ha ndo cuenda tsa ña nduyaa ndo tsihin can. \v 21 Tyin tatun ña jaha̱ Nyoo tucahnu iñi tsi ñi tsa cuví soco vaha can, ndi nyooho tan ña cua jaha ra tucahnu iñi tatun ña tsinú vaha iñi ndo tsi ra. \v 22 Nye̱he ndo tyin vaha xaan iñi Nyoo, maa tyin xaan tucu ra tsihin nyɨvɨ tsa ña naquihín cuenda tumañi iñi tsa tsahá ra tsi ñi. Vaha iñi ra tsihin nyooho yacan tya̱a yahvi ndo tsa vaha tsa tsahá ra tsi yo. Tyin tatun ña tyaá yahvi ndo itsi, cua jatsiyo nyico ra tsi ndo tsaha yutun olivo ra. \v 23 Tyin tatun natsinu nyico iñi nyɨvɨ Israel inga tsaha, cua cunyaa nyico ñi tsaha yutun olivo nu coyo̱ ñi. Tyin Nyoo iyó tunyee iñi tsi ra tsa natyaa tahan nyico ra tsi ñi inga tsaha. \v 24 Nyooho tsa ñavin Israel cuví, cuví ndo tumaa soco yutun olivo cuuhu, maa tyin Nyoo naquihi̱n ra tsi ndo tan tyaa̱ tahan ra tsi ndo tsihin yutun olivo vaha tsa cumí ra. Tacan cua javaha ra quɨvɨ cua cuñi ra iin yaha ñi cua tyaa tahan nyico ra soco yutun vaha nu tsinyaa̱ jihna maa tsi. \s1 Nyɨvɨ Israel cua cacu nda nu ndɨhɨ \p \v 25 Yañi, cuñí yu tsa coto ndo iin tsa xeehe tsa javahá Nyoo, tyin tacan tan ña caca iñi ndo tyin tsitó xaan ndo. Cuaha xaan nyɨvɨ Israel ndundava̱ añima ñi, nda cuanda cacu tandɨhɨ nyɨvɨ inga ñuu tsa nyaa tyin cacu. \v 26 Tsa yaha cua cacu ñi, tacan tan cua cacu tandɨhɨ nyɨvɨ Israel tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen: \q1 Ra tsa jacacú tsi nyɨvɨ, nda Sión cua quee ra. \q1 Tan cua quihin nyaa ra cuatyi nyɨvɨ ra Jacob. \q1 \v 27 Tuhun ihya cuví tsa cua ndoo yu tsihin ñi \q1 quɨvɨ cua quihin nyaa yu cuatyi ñi, catyí Nyoo nu tutu ra. \p \v 28 Cuxaán xaan nyɨvɨ Israel tsihin Nyoo tsa cuenda tuhun vaha ra Cristo tsa cacú yo. Tyin tacan tan cuví tsinu iñi nyooho. Taha̱n tsanaha nacatsi̱ Nyoo tsi ra Abraham, tan ra Isaac, tan ra Jacob tyin tsinu̱ iñi ra naha tsi ra. Tan cuñí ndɨhɨ ra tsi nyɨvɨ Israel tyin tata ra naha cuví tsi ñi. \v 29 Tyin tsa tsa tsaha̱ Nyoo, ña quihin nyaa nyico ra can. Tyin yoo tsa cuví nyɨvɨ Nyoo, ña tuhvá ra cahan tyin ñavin nyɨvɨ ra cuví yo. \v 30 Tsanaha nyooho ña tyaa̱ yahvi ndo tsi Nyoo. Maa tyin vityin tyaá yahvi ndo tsi ra tan cundaahví iñi ra nyehé ra tsi ndo tsa cuenda tsa ña tyaá yahvi nyɨvɨ Israel tsi ra. \v 31 Nyɨvɨ Israel ña tyaá yahvi ñi tsi Nyoo vityin tumaa tsa ña tyaa̱ yahvi nyooho tsi ra taha̱n tsanaha. Maa tyin cua cundaahvi iñi ra nyehe ra tsi ñi tumaa tsa cundaahví iñi ra nyehé ra tsi nyooho. \v 32 Yɨhɨ tsaha tandɨhɨ nyɨvɨ tan nacoó ñi tsa tyaá yahvi ñi tsi Nyoo. Tsahá ra ndatu tsi ñi tsa javahá ñi tacan, tyin tacan tan iin caa ñi cua cuvi cundaahvi iñi ra tsi tandɨhɨ yo. \p \v 33 ¡Cahnu xaan cuví tsa cuca tan tsa tsitó Nyoo tan tsa tsiñí tuñi tsa iyó tsi ra! Yoo ña cuví nacatyi tuhun yo cuhva tsicá iñi ra, tan ndi iin sava quɨvɨ ña cua cutuñi iñi yo tandɨhɨ cuhva javahá ra. \v 34 ¿Yóo cutuñí iñi cuhva tsicá iñi Jutu Mañi yo? ¿O yóo jacuahá tsi ra? Yoñi. \v 35 Tyin yoñi cuví cuhva jihna iin tsa vaha tsi ra, tan tsa cuenda can tan cuita iñi ñi tyin cua naquihin ñi yahvi cuenda can. \v 36 Tyin tandɨhɨ maa tsa iyó, maa Nyoo javaha̱ itsi, tan iyó tsi tsa cuenda ra. ¡Na jacahnu yo tsi Nyoo tacan ñi maa! Tan na cuvi tsi tacan. \c 12 \s1 Na javaha yo cuhva cuñí Nyoo tsihin ñayɨvɨ iyó yo \p \v 1 Yacan cuenda yañi, tsitó ndo tyin cundaahví xaan iñi Nyoo nyehé ra tsi yo, tan tsa cuenda yacan caahán ndaahvi yu tsihin ndo. Cu̱hva cuenda ndo cuñu ñuhu ndo tsi Nyoo, tan cuví tsi iin tsa nyito tsa jamañi ndo, tyin tsa javahá yo tacan janahá tsi tyin nditsa tsa jacahnú yo tsi ra. Yacan cuví tsa taahán iñi ra. \v 2 Ña co̱o ca ndo cuhva iyó nyɨvɨ ñuu ñayɨvɨ ihya. Cu̱hva ndo tsa nasama Nyoo cuhva tsicá iñi ndo, tan cuhva iyó ndo, tyin tacan tan coto ndo javaha ndo tsa taahán iñi maa ra: náa ndɨhɨ tsa vaha tan tsa cuɨtɨ. \p \v 3 Nyoo, tsa cuenda tsa vaha iñi ra, tan tava̱ tyiñu ra tsi yu tyin cuvi yu iin ra caca tyiñu ra Jesucristo. Yacan cuenda catyí yu tsihin tandɨhɨ nyooho tyin ndi intuhun ndo tan ña ca̱ca iñi ndo tyin vaha xaan ndo. Maa tyin ca̱ca iñi ndo nácaa iyó ndo tan náa cuví tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi ndo iin caa ñi tsihin tsa tsinú iñi ndo tsi ra. \v 4 Tumaa soho yo tan tinuu yo iin ñi cuví tsi tsihin tandɨhɨ ca tahan tsi tsa iyó iin cuñu ñuhu. Tan tsa intuhun intuhun tsi sɨɨn sɨɨn tyiñu javahá tsi. \v 5 Tacan tucu yoo, cuaha xaan yo maa tyin iin ñi cuñu ñuhu cuví yo tyin iin ñi cuví yo tsihin ra Cristo. Tan tsa tacan, iin ñi cuví tucu yo tsihin inga tahan yo tyin iin ñi cuñu ñuhu cuví yo. \p \v 6 Sɨɨn sɨɨn ndatu tsahá Nyoo tsi tsa intuhun intuhun yo, tsahá ra tsi yo ndáa tsa cuñí maa ra cuhva ra tsi yo, tan na cuatyiñu yo itsi. Tatun tsahá ra tsa cuvi yo ndusu yuhu ra, na tsinu iñi yo tyin tyiñu can tsaha̱ ra tsi yo, tan na javaha yo itsi. \v 7 Tatun tsahá ra ndatu tsi iin yo tsa jatyinyee yo tsi nyɨvɨ, na javaha yo itsi tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo. Tatun tsi inga yo tsahá ra tsa jacuahá yo tsi nyɨvɨ, na jacuaha yo tsi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi yo. \v 8 Tatun tsahá ra tsi inga yo tsa cuví jandu iin yo iñi nyɨvɨ, na jandu iin yo iñi ñi tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo. Tatun inga yo ñihí tsa jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ tsihin xuhun, na jatyinyee yo tsi ñi, maa tyin ña cuita iñi yo tyin natyahvi ñi tsi yo. Tatun inga yo ñihí tsa jaquihín ityi yo tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin yo, na jaha yo cuenda cuhva jaquihin ityi yo tsi ñi. Tatun inga yo ñihí tsa jatyinyeé yo tsi nyɨvɨ tsa iyó tsa tsiñí ñuhu, na jatyinyee yo tsi ñi tsihin tsa sɨɨ cuñí yo. \s1 Náa taahán tsi javaha nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo \p \v 9 Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. Ndasɨ cu̱ñi ndo nyehé ndo tsa ña vaha. Tan cu̱anyicun ndo tsa vaha. \v 10 Cuñí tsi tsa cuñi tahan yo tsi yo tumaa tsa cuñí yo tsi nyɨvɨ yo. Tan tya̱a yahvi tahan ndo tsi ndo tan ja̱ha tahan ndo tsa ñayɨvɨ tsi ndo. \p \v 11 Ndu̱cu ndo tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo. Ña utsan jaha ndo tsi ndo. Tan ja̱ha tyiñu ndo tyiñu Jutu Mañi yo tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo. \p \v 12 Co̱o ndo ñayɨvɨ ihya tsihin tsa sɨɨ, tyin tsitó ndo tyin cua coo ndo tsihin Nyoo nu cuahán ca tsi. Ja̱nyee ndo iñi ndo nyehé ndo tundoho. Tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo iin nyita ñi. \p \v 13 Cu̱hva ndo tsa tsiñí ñuhu tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsihin ndo. Vaha tya̱nuu ndo tsi nyɨvɨ tsaá vehe ndo. \p \v 14 Tatun caahán nyɨvɨ ndavaha ñi tsi ndo, vaha ca̱han ndo tsihin ñi, tan ña ca̱han ndasɨ ndo tsi ñi. Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda ñi, na nasoco ra tsi ñi. \p \v 15 Sɨɨ cu̱ñi ndo tsihin nyɨvɨ sɨɨ cuñí. Va̱cu ndo tsihin nyɨvɨ tsa tsacú jahá tucuiihya iñi. \p \v 16 Ña ca̱ñi tahan ndo. Iin ñi cu̱vi ndo tsihin tahan ndo. Ña cahnu jaha ndo tsi ndo; ja̱ndundaahvi ndo tsi ndo tumaa iyó nyɨvɨ ndaahvi; ña ja̱ha ndo tsa tsitó xaan ndo. \p \v 17 Ña ja̱vaha ndo tsa ña vaha tsihin nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsihin ndo. Ja̱ñiñi ndo tsi ndo tan javaha ndo tsa vaha tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. \v 18 Ndu̱cu ndo cuhva coo taxin ndo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ. \v 19 Yañi, cuñí yu tsi ndo. Tatun javahá nyɨvɨ tsa ña vaha tsihin ndo, ña ta̱tsi tuñi ndo tsi ñi; na̱tyaa cuenda ndo tsi ñi ndaha Nyoo na tatsi tuñi maa ra tsi ñi. Tyin nu tutu ra catyí tsi tyehen: “Yuhu taahán tsi tatsi tuñi tsi nyɨvɨ tan tyahvi tsi ñi”, catyí Jutu Mañi yo. \v 20 Tan juvin ñi catyí tucu ra: “Tatun nyɨvɨ xaan iñi tsi ndo tan tsisocó ñi, cu̱hva ndo tsa catsi ñi, tan tatun na ityi iñi ñi, cu̱hva ndo ndutya coho ñi. Tyin tsa javaha ndo tacan, cuaaha tacan ña nuu ñi cua cuví, tyin cua nducahan nuu ñi.” \v 21 Ña cu̱hva ndo tsa cundaca ñaha tsa ña vaha tsi ndo, maa tyin ja̱ndu iin ndo iñi añima ndo. Ja̱vaha ndo tsa vaha tan ca̱sɨ ndo nu vatsí tsa ña vaha tsihin can. \c 13 \p \v 1 Tandɨhɨ nyɨvɨ cuñí tsi tsa tyaa yahvi ñi tsi ra cumi tyiñu cuenda ra ndacá ñaha naha ra. Tyin tandɨhɨ maa ra cumí tyiñu tan Nyoo tsaha̱ tyiñu can tsi ra naha. Ra cumí tyiñu tsa iyó, maa Nyoo tsaha̱ tsi ra naha tsa cuví ra naha tyiñu. \v 2 Yacan cuenda, nyɨvɨ tsa ña tyaá yahvi tsi ra naha, cuñí tsi catyi tyin ña tyaá yahvi ñi tsa caahán Nyoo. Ñi tsa javahá tacan, tsicoo̱ cuatyi ñi tsa cuenda can, tan cua cutuñi ñi. \v 3 Tyin ra ndacá ñaha naha ra, ña nyisó tyiñu ra naha tsa jayuhvi ra naha tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa vaha. Nyisó tyiñu ra naha tsa tatsi tuñi ra naha tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha. Tun ña cuñí un tsa jayuhvi ra cumi tyiñu naha ra tsi un, co̱o vaha, tyin tacan tan cua nyehe ra naha tyin vaha iyó un tan vaha nyɨvɨ cuví un. \v 4 Tyin ra cumí tyiñu naha ra iyó ra naha tsa javahá ra naha tyiñu Nyoo tsa cuenda tsa vaha tsi maa yo. Maa tyin tatun ña catsi iyó un, yacan nditsa cuvi nayuhvi un tsi ra naha. Tyin ñavin nyecú taxin ñi maa ra naha vehe tyiñu. Nyecú ra naha tsa tatsi tuñi ra naha tsi nyɨvɨ javahá tsa ña vaha, tyin tyiñu can tyaa̱ Nyoo tsi ra naha. \v 5 Yacan cuenda ñiñi cuñí tsi tsa tyaa yahvi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra, ñavin ñi tsa cuenda tsa cuví tatsi tuñi ra naha tsi ndo, maa tyin tsa cuenda tyin tsitó ndo tyin tacan taahán tsi javaha ndo. \v 6 Tan inga tuhun tsa cuenda can tyahví ndo xuhun tsa tavá ra cumí tyiñu naha ra tsa cuenda tsa janduvahá ra naha ñuu ndo. Jahá tyiñu ra naha tyiñu Nyoo, tyin yacan tyiñu nyecú ra naha. \p \v 7 Cu̱hva ndo tsa taahán tsi tsi intuhun intuhun nyɨvɨ. Tya̱hvi ndo náa taahán tsi tyahvi ndo tsa cuenda tsa vaha tsi ñuu ndo. Tya̱a yahvi ndo tsi nyɨvɨ tsa taahán tsi tyaa yahvi ndo. Ja̱ha ndo tsa ñayɨvɨ tsi nyɨvɨ tsa taahán tsi jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi. \v 8 Ña cunyaa cuenda ndo tsi ndi intuhun nyɨvɨ. Maa tyin cu̱ñi tahan ndo tsi ndo, tyin tsa cuñí tahan yo tsi yo, javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés tyin javaha yo. \v 9 Catyí ley Nyoo tyehen: “Tun iyó ñasɨɨhɨ ndo o yɨɨ ndo ña co̱o inga ñaha o rayɨɨ tsi ndo. Ña ca̱hñi ndo. Ña su̱hu ndo. Ña ca̱han ndo cuendu sɨquɨ ndi intuhun nyɨvɨ. Ña nyi̱yo iñi ndo tsa tsii inga nyɨvɨ.” Tandɨhɨ tsehe tan inga ca ley javahá ndo itsi tatun cuñí ndo tsi tahan ndo tumaa tsa cuñí ndo tsi maa ndo. \v 10 Tatun cuñí ndo tsi tahan ndo, ña javaha ndo tsa ña vaha tsihin ñi. Tsihin tsa cuñí tahan yo tsi yo, javahá yo tandɨhɨ tsa catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés. \p \v 11 Tsihin tuhun ihya ja̱ha ndo cuenda tsi ndo quɨvɨ iyó ndo vityin. Tyin tsa taha̱n tsi cuhva tsa taahán tsi ndoto yo. Tyin vityin tsa yatyin cuii ca cua cunuhu añima yo nu nyaá Nyoo tan ñavin ca quɨvɨ tsa quɨhvɨ̱ yo tuhun ra. \v 12 Tsa yaha̱ tsa tsacuaa, tan tsa cua tuvi. Yacan cuenda cuñí tsi jandɨhɨ ndo tsa javahá ndo tsa javahá nyɨvɨ iyó nu naa. Tan ja̱ha tyiñu ndo tsihin tsa vaha tsa tsaha̱ Nyoo tsi ndo; ja̱vaha ndo cuhva javahá nyɨvɨ iyó nu nditsin. \v 13 Cuñí tsi cuɨtɨ coo yo tyin nu nditsin Nyoo iyó yo. Tan ña co̱ho ndo nyixi, ña ja̱vaha ndo vico tan coho ndo nyixi. Nyooho rayɨɨ, ña ca̱ca nuu ndo tsihin ñaha. Tan nyooho ñaha ña ca̱ca nuu ndo tsihin rayɨɨ. Ña co̱o viciu tsi ndo. Tan ña ndasɨ cuñi ndo nyehe ndo tsi nyɨvɨ. Tan ña nyi̱yo iñi ndo tsa iyó tsi ñi. \v 14 Maa tyin co̱o ndo tsihin Jutu Mañi yo Jesucristo, tumaa tsinditsí yo jahma tacan na cunditsi yo tsi ra. Tan ña ca̱ca iñi ndo javaha ndo cuhva cuñí cuñu ñuhu ndo. \c 14 \s1 Na ña cahan nyaa yo tsi nyɨvɨ \p \v 1 Tatun iin nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo tan luxu ñi tsinú iñi ñi tsi ra, ña vaha tsa ña naquihin cuenda ndo tsi ñi. Na̱quihin cuenda ndo tsi ñi, maa tyin ña ca̱han ndo tsa luxu tuhun Nyoo tsa ña cutuñí vaha iñi yo tsihin ñi coto ndu uvi iñi ñi. \v 2 Cua cuhva yu iin cuhva tsi ndo: Tsa cuenda juhva nyɨvɨ cuví catsi maa ñi tandɨhɨ maa nuu tsa iyó. Tan tsa cuenda tucu inga ñi, maa ñi maa yucu cuví catsi ñi, cuñí ñi. Ñi ihya cuví ñi tsa ña ñihi vaha nyaá tsihin Nyoo. \v 3 Maa tyin ñi tsa tsatsí tandɨhɨ can, taahán tsi naquihin cuenda ñi tsi ñi tsa tsatsí yucu ñi. Tan ñi tsa tsatsí yucu, na ña cahan nyaa ñi tsi inga ñi can. Tyin Nyoo naquihín cuenda ra tsi ñi can. \v 4 Tan ¿yóo nyɨvɨ cuví yooho tan cahan nyaa un tsi musu inga ra? Tyin tun vaha o ña vaha javahá ñi, nyehe maa tsitoho ñi tsihin ñi. Tan vaha cua quita ñi tyin Jutu Mañi yo, iyó tunyee iñi tsi ra tan cua jatyinyee ra tsi ñi na quita vaha ñi. \p \v 5 Inga tucu cuhva: Yɨhɨ́ nyɨvɨ jacahnú ñi iin quɨvɨ tan ñavin ca inga quɨvɨ. Tan tsa cuenda inga nyɨvɨ nduve quɨvɨ cahnu cuví tan quɨvɨ ña cahnu cuví. Inducu ñi quɨvɨ cuñí ñi, yacan cuenda intuhun intuhun maa yo tan cuñí tsi tyihi tuñi vaha iñi yo. \v 6 Ñi tsa naquihín vaha quɨvɨ, naquihín vaha ñi can tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo. Ñi tsa ña naquihín vaha can, juvin ñi jacahnú tucu ñi tsi Nyoo tyin ña naquihín vaha ñi can. Tan ñi tsa tsatsí tandɨhɨ can, juvin ñi tsatsí tucu ñi tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo, tan nacuhvá ñi tyahvi nyoo tsi ra tyin tsaha̱ ra tsa catsi ñi. Tan ñi tsa ña tsatsí tandɨhɨ, ña tsatsí ñi tsa cuenda tsa jacahnú ñi tsi Jutu Mañi yo tan juvin ñi nacuhvá tucu ñi can tyahvi nyoo tsi ra. \p \v 7 Tyin ndi intuhun yo tan ña iyó yo tsihin tunyee iñi maa yo. Tan ndi ñavin tsa cuenda maa yo tsiihí yo. \v 8 Tyin tatun iyó yo, iyó yo tsa jaha tyiñu yo tyiñu Nyoo. Tan tatun tsiihí yo, tsiihí yo tsa cuenda Jutu Mañi yo tan naquihín ra añima yo. Yacan cuenda tsii maa Jutu Mañi yo cuví tsi yo vasu ndi maa nyito yo o tsiihí yo. \v 9 Tyin ra Cristo tsihi̱ ra tan nandoto̱ ra tyin cundaca ñaha ra tsi nyɨvɨ nyito tan nyɨvɨ ña nyito. \p \v 10 Maa tyin yooho, ¿nacuenda nyehé nyaa un tsi ra yañi un? ¿O nacuenda ña naquihin cuenda un tsi ra?, tan tsitó vaha un tyin tandɨhɨ yo tan cua tahan tsi quɨvɨ cuhva cuenda yo tsi yo nuu ra Cristo tyin tatsi tuñi ra tsi yo. \v 11 Tumaa tsa catyí Nyoo nu tutu ra tyehen: \q1 Yuhu nditsa tsa nyito yu. Tan tumaa tsa nditsa tsa nyito yu, tacan nditsa tsa cuñí tsi cuɨñɨ tsɨtɨ tandɨhɨ nyɨvɨ nuu yu. \q1 Tandɨhɨ ñi tan cua nacoto ñi tsi yu tsa cuví yu Nyoo. \q1 Tan nuu tandɨhɨ nyɨvɨ cua jacahnu ñi tsi yu, catyí Nyoo. \m \v 12 Yacan cuenda intuhun intuhun yo tan cua nacuhva cuenda yo tyiñu javaha̱ yo tsi Nyoo. \s1 Ña ja̱nacava ndo tsi yañi ndo nu cuatyi \p \v 13 Yacan cuenda, ña taahán tsi cahan nyaa ca ndo tsi nyɨvɨ. Maa tyin ndu̱cu ndo cuhva tsa ña janacava ndo tsi ñi nu cuatyi coto jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi ra Cristo. \v 14 Yuhu tsitó yu tyin cuvi catsi yo tandɨhɨ tyin tsinú vaha iñi yu tsi Jutu Mañi yo Jesucristo, tan maa ra jacuahá tsi yu. Maa tyin ñi tsa tsicá iñi tyin ña cuví catsi ñi tandɨhɨ, tsa cuenda maa ñi ña cuví catsi ñi can. \v 15 Maa tyin tatun tsa cuenda tsa tsatsí ndo tan ndasɨ cuñí yañi yo, ña nditsa tsa cuñí ndo tsi ra. Ña cu̱hva ndo tsa tɨvɨ yañi yo tsihin tsa tsatsí ndo tyin ra Cristo tsihi̱ ra tsa cuenda ra. \v 16 Ña cuhva ndo tsa cahan nyɨvɨ ndavaha ñi sɨquɨ tsa tsaha̱ Nyoo ndatu tyin catsi yo. \v 17 Tatun ndacá ñaha Nyoo tsi yo ña ñiñi xaan náa tsatsí yo o náa tsihí yo. Tsa ñiñi ca cuví tsa vaha iyó yo nuu ra, tan tsihin tsa sɨɨ cuñí yo, tan taxin iyó añima yo jahá Tatyi Ii ra. \v 18 Nyɨvɨ jahá tyiñu tyiñu ra Cristo tacan, sɨɨ cuñí Nyoo nyehé ra tsi ñi, tan tacan tucu nyɨvɨ sɨɨ cuñí ñi nyehé ñi tsi ñi. \p \v 19 Yacan cuenda cuñí tsi jañiñi yo tsi yo tan coo vaha yo tsihin nyɨvɨ. Tyin tacan tan cuví jatyinyee tahan yo tsi yo na cuahnu ca yo tsihin tuhun Nyoo. \v 20 Ndi intuhun ndo tan ña ja̱tɨvɨ ndo tyiñu jahá Nyoo tsitsi añima inga nyɨvɨ tsihin tsa tsatsí ndo. Nditsa tyin tandɨhɨ tsa tsatsí yo tan vaha tsi. Maa tyin ña vaha tsa catsi yo iin tsa tsatsí yo tatun tsihin can janacava yo tsi nyɨvɨ nu cuatyi. \v 21 Yacan cuenda, vaha tsa ña catsi yo cuñu, ndi ña coho yo vinu tatun ndasɨ cuñi yañi yo nyehe ra tyin javahá yo can. Na ña janacava yo tsi ra yañi yo nu cuatyi. Na ña casɨ yo nu tsinú iñi ra tsi Nyoo tsihin iin tsa javahá yo. \v 22 Cuhva tsa tsinú iñi yo tsa cuenda tandɨhɨ yacan ña ca̱han yo tuhun can tsihin inga nyɨvɨ. Na coto intuhun ñi maa yo can tsihin Nyoo. Sɨɨ xaan cuñí yo tatun ña uvi tsicá iñi yo javahá yo tsa tsahá Nyoo ndatu tyin javahá yo. \v 23 Maa tyin nyɨvɨ tsa tsatsí náa tsatsí, tan uvi tsicá iñi ñi, tsicoo̱ cuatyi ñi tyin ña tsinú vaha iñi ñi tyin cuví catsi ñi can. Tan tandɨhɨ tsa javahá yo tsihin tsa ña tsiñú iñi yo tyin tsahá Nyoo ndatu javaha yo can, cuatyi cuví. \c 15 \s1 Na javaha yo tsa taahán iñi nyɨvɨ yɨhɨ́ tuhun Nyoo tsihin yo, tan ñavin tsa taahán iñi ñi maa yo \p \v 1 Yoo tsa vaha cuanyicún tsi Nyoo, cuñí tsi tsa jatyinyee yo tsi nyɨvɨ tsa ñaha ca tsinú vaha iñi tsi ra. Jatyinyee yo tsi ñi na tsinu ca iñi ñi. Tan na ña nducu yo maa ñi maa tsa taahán iñi maa yo. \v 2 Intuhun intuhun yo cuñí tsi tsa javaha yo cuhva taahán iñi inga nyɨvɨ tatun cuví tsi tsa vaha cuenda ñi, tyin tacan tan cuví cuahnu ca ñi tsihin tuhun Nyoo. \v 3 Tyin ndi ra Cristo tan ña javaha̱ ra cuhva taahán iñi maa ra, maa tyin taha̱n ra tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Tandɨhɨ tsa ndavaha ñi tsa caha̱n nyɨvɨ sɨquɨ Nyoo, sɨquɨ ra Cristo ndoo̱ can”, catyí tsi. \v 4 Tyin tandɨhɨ tsa tsinyaa̱ nu tutu Nyoo taha̱n tsanaha, tsinyaa̱ tsi tsa cuenda tsa cutuhva yo itsi. Tan juvin tsi jatyinyee tsi yo tsa cunyee iñi yo cuatu yo tsa cua cuhva Nyoo tsi yo. Tyin tun cahvi yo itsi jandu iin tsi iñi yo. \v 5 Tan juvin ñi maa ra tsahá tsa cunyeé iñi yo cuatu yo, tan tsahá ra tsa vaha cuñí añima yo. Na jatyinyee ca ra tsi yo coo vaha yo tan iin ñi cuvi yo tumaa taahán iñi ra Cristo Jesús. \v 6 Tacan tan tandɨhɨ yo iin caa ñi jacahnu yo tsi Nyoo Jutu ra Jesucristo Jutu Mañi yo. \s1 Nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, cua coto ñi tuhun Nyoo \p \v 7 Yacan cuenda na̱quihin cuenda tahan ndo tsi ndo, tumaa naquihín cuenda ra Cristo tsi yo, tyin tun javaha yo tacan, jacahnu yo tsi Nyoo. \v 8 Tan catyí yu tsihin ndo: ra Cristo quitsi̱ ra quitsi̱ jatyinyee ra tsi nyuhu tsa cuví nyɨvɨ Israel, tyin tacan catyi̱ Nyoo tsihin tsii tsaahnu ndi tyin cua javaha ra. Tan tacan janaha̱ ra Cristo tyin tandɨhɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cua javaha ra, javahá ra itsi. \v 9 Quitsi̱ ra Cristo tyin tacan tan jacahnu tucu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví tsi Nyoo, tsa cuenda tsa cundaahví iñí ra nyehe ra tsi ñi, tumaa catyí nu tutu ra tyehen: \q1 Yacan cuenda cua jacahnu yu tsi un tan cua nyehe tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. \q1 Cua jacahnu yu tsi un tan cata yu yaa tsa cuenda un, catyí tsi. \m \v 10 Tan inga tucu nu catyí tsi tyehen: \q1 Nyooho tsa ñavin ñi Israel cuví, sɨɨ cu̱ñi ndo tsihin ñi Israel, nyɨvɨ Nyoo. \q1 \v 11 Tan inga tucu nu catyí tsi tyehen: \q1 Ja̱cahnu ndo tsi Jutu Mañi yo, nyooho nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. \q1 Ca̱ta tandɨhɨ ndo yaa tan ja̱cahnu ndo tsi ra. \m \v 12 Ra Isaías tyaa̱ tucu ra nu tutu Nyoo tyehen: \q1 Cua cacu iin ra tsa cuvi tata ra Isaí. \q1 Cua quitsi ra cua cundaca ñaha ra tsi nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. \q1 Tan cua cuita iñi ñi tyin cua jacacu ra tsi ñi. \p \v 13 Juvin ñi maa Nyoo tsahá tunyee iñi tsi yo tan tsitó yo tyin cua cuhva ra tsa cuhva ra tsi yo. Na jacutu ra tsi ndo tsihin tusɨɨ iñi ra. Tan na coo taxin añima ndo tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi ra, tyin tacan tan tsihin tunyee iñi Tatyi Ii ra tan cuita vaha iñi ndo tyin cua ñihi ndo tsa cua cuhva ra tsi ndo. \p \v 14 Yañi, tsitó vaha yu tyin nyooho vaha iñi ndo tan cutuñí vaha iñi ndo, tan tsitó vaha ndo cuhva cuhva cuenda tahan ndo tsi ndo. \v 15 Maa tyin nu carta ihya ñihi xaan caahán yu sɨquɨ juhva tsa tyaa̱ yu tyin tacan tan ña naa iñi ndo can. Tyehen javahá yu tsa cuenda tyin Nyoo tsaha̱ ra tsa vaha ra tsi yu \v 16 tsa jaha tyiñu yu tyiñu ra Jesucristo nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví. Tan tyiñu tsa javahá yu cuví tsa caahán yu tuhun Nyoo nácaa jacacú ra tsi nyɨvɨ. Tyehen javahá yu tyin tacan tan cuví cuhva cuenda yu tsi ñi tsi Nyoo tan cuvi ñi iin ofrenda tsa taahán iñi ra, tyin tsa nduvaha̱ ñi nuu ra jaha̱ Tatyi Ii ra. \p \v 17 Yuhu tsa tsinú iñi yu tsi ra Cristo Jesús, sɨɨ cuñí yu jahá tyiñu yu tyiñu Nyoo tyin tsitó yu tyin tyiñu vaha javahá yu. \v 18 Yuhu ña caná iñi yu cahan yu tsa ña javaha̱ ra Cristo tsihin yu. Maa tyin tsahá cuenda yu tsi ndo tyin nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, tsinú iñi ñi tsi Nyoo tyin Nyoo tsatyiñu̱ ra tsi yu tan vityin tyaá yahvi ñi tsi ra tsa cuenda tsa tsinú iñi ñi tuhun caha̱n yu tan nyehe̱ ñi tsa javaha̱ yu \v 19 tsihin tunyee iñi seña tan tsa iyo tsa javaha̱ yu jaha̱ Tatyi Ii Nyoo. Tsihin tandɨhɨ yacan cunyee̱ caha̱n yu tuhun ra Cristo tan nácaa jacacú ra tsi yo tsihin nyɨvɨ. Quitsaha̱ yu nda Jerusalén tan inga ca ñuu nda cuanda tsaa̱ yu ñuu tsa cayucú Ilírico. \v 20 Tacan nducú yu cuhva caahán yu tsa jacacú ra Cristo tsi yo nu ñaha ca coto nyɨvɨ tuhun ra, tyin ña cuñí yu jaha tyiñu yu nu tsa yaha caha̱n inga ra tuhun ra Cristo. \v 21 Tumaa catyí nu tutu Nyoo tyehen: \q1 Nu nduve maa tuhun Nyoo iyó, cua tsaa tuhun Nyoo \q1 tan cua cutuñi iñi nyɨvɨ iyó can itsi, catyí tsi. \s1 Nu tyaá ra Pablo cuhva tyin cuhun ra ñuu Roma \p \v 22 Yacan cuenda ña cuvi̱ quitsi̱ yu quitsi̱ nyehe̱ yu nu yucú ndo, vasu ndi maa cuaha xaan tsaha cuñi̱ yu quitsi yu. \v 23 Maa tyin vityin tsa ndɨhɨ̱ jaha̱ tyiñu yu ityi ñuu ihya. Tan tsa cuaha xaan cuiya cuñí yu quitsi yu nu yucú ndo tan ndoo yu juhva quɨvɨ tsihin ndo. \v 24 Nyehe jihna yo tatun cuvi yaha yu nu yucú ndo quɨvɨ cua cuhun yu España. Tsa yaha tsa cunyii yu juhva quɨvɨ tsihin ndo, nyehe yo tatun cuvi jatyinyee ndo tsi yu tan tsaa yu nu cuhun yu. \v 25 Maa tyin vityin cuahán yu ñuu Jerusalén tan nyisó yu ofrenda tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ndacan. \v 26 Tyin nyɨvɨ tsicá vehe ñuhu tsa iyó ityi Macedonia tan ityi Acaya natuhu̱n tahan ñi tan tava̱ ñi juhva xuhun jacuhun ñi tsi nyɨvɨ ndaahvi tsa iyó Jerusalén, ñi yɨhɨ́ cuenda ra Cristo. \v 27 Tyehen cuñi̱ ñi javaha̱ ñi. Tan nditsa tyin taahán tsi javaha ñi tacan. Tyin nyɨvɨ Israel, ñi tsinú iñi tsi ra Cristo, tsaha̱ ñi tuhun ra Cristo tsi ñi. Yacan cuenda taahán tucu tsi tsi maa ñi tsa jatyinyee ñi tsi ñi Israel tsihin tsa iyó tsi ñi. \v 28 Yacan cuenda, tatun tsa yaha jandaa yu tyiñu ihya, tan tsa yaha nacuhva cuenda yu xuhun ihya tsi nyɨvɨ Jerusalén, tacan tan cuhun yu nda España tan cua yaha yu nu yucú ndo. \v 29 Tsitó vaha yu tyin quɨvɨ cua quitsi yu nu yucú ndo, cuaha tsa vaha cua cuhva Nyoo tsi yu tyin nacuhva cuenda yu tsi ndo. \p \v 30 Yañi, Tatyi Ii Nyoo tsaha̱ tsa cuñí ndo tsi yu tan tsi ra Jesucristo, yacan cuenda caahán ndaahvi yu tsihin ndo nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo tsa cuenda yu tan tsa cuenda tyiñu jahá yu. \v 31 Nda̱can tahvi ndo tsa cuenda yu, na jacacu Nyoo tsi yu ndaha nyɨvɨ Judea tsa ña tsinú iñi tsi ra Cristo. Tan nda̱can tahvi ndo tsa cuenda nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo ñuu Jerusalén, na tɨɨn cuenda vaha ñi ofrenda tsa ndahá yu. \v 32 Tan nda̱can tahvi ndo na cuvi cuhva cuñi Nyoo tan cuvi quitsi yu quitsi nyehe yu nu yucú ndo tsihin tsa sɨɨ cuñí yu tan cuví quitatu vaha yu. \v 33 Tan Nyoo, ra tsahá tsa taxin coo añima yo, na cunyaa ra tsihin tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan. \c 16 \s1 Nu tsaha̱ ra Pablo nacumi tsi nyɨvɨ vaha iñi tsi ra \p \v 1 Jacotó yu tsi ndo tyin ña hermana Febe jatyinyeé xaan ña tsi nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Cencrea. \v 2 Na̱quihin vaha ndo tsi ña tumaa naquihín Jutu Mañi yo tsi yo, tumaa taahán tsi javaha ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ja̱tyinyee ndo tsi ña tsihin tandɨhɨ tsa tsiñí ñuhu tsi ña, tyin maa ña cuaha xaan nyɨvɨ jatyinyeé ña, tan nda cuanda maa yu. \p \v 3 Cu̱hva ndo nacumi tsi ña Priscila tan tsi ra Aquila, ñi tsa cutahan tsihin yu nu jahá tyiñu yu cuenda ra Cristo Jesús. \v 4 Tsahnya̱ iñi ñi ñayɨvɨ ñi quɨvɨ jacacu̱ ñi tsi yu. Yacan cuenda tsahá yu tyahvi nyoo tsi ñi. Tan ñavin yuhu ñi, tyin tandɨhɨ tucu nyɨvɨ tsa ñavin ñi Israel cuví, ñi tsa yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tsahá ñi tyahvi nyoo tsi ñi. \v 5 Cu̱hva tucu ndo nacumi tsi ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa ndú iin vehe ña Priscila tan ra Aquila. Vatsí tucu nacumi tsi ra Epeneto, yañi yu. Juvin ra cuví ra tsa tsinu̱ jihna iñi tsi ra Cristo ityi Acaya. \v 6 Cu̱hva ndo nacumi tsi ña María. Jahá tyiñu xaan ña nu yucú ndo. \v 7 Cu̱hva ndo nacumi tsi nyɨvɨ ñuu yu, ra Andrónico tan ra Junias, ra yañi yu tsa tsiyucu̱ tsihin yu vehe caa. Cahnu tyiñu jahá tyiñú ra naha cuenda Jutu Mañi yo tsihin tandɨhɨ ca ra jahá tyiñu cuenda Nyoo. Tan jihna ca ra naha natsinu̱ iñi tsi ra Cristo tan ñavin ca yuhu. \p \v 8 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Amplias ra vaha iñi tsi yu cuenda Jutu Mañi yo. \v 9 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Urbano, ra yañi yo cuenda tyiñu ra Cristo Jesús, tan tacan tucu ra Estaquis, ra yañi yu. \v 10 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Apeles. Nyehé yo tyin nditsa tsa tsinú iñi ra tsi ra Cristo. Tan tsahá tucu yu nacumi tsi nyɨvɨ ra Aristóbulo. \v 11 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Herodión ñuu yu tan tsi nyɨvɨ ra Narciso, ñi tsa tsinú iñi tsi Jutu Mañi yo. \v 12 Vatsí nacumi tsi ña Trifena tan tsi ña Trifosa, ñi tsa jahá tyiñu tyiñu Jutu Mañi yo. Tan ña hermana Pérsida, ñaha tsa jahá tyiñu xaan tyiñu Jutu Mañi yo. \v 13 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Rufo, iin ra cahnu cuví nuu Nyoo. Tsinú vaha iñi ra tsi Jutu Mañi yo. Tan vatsí tucu nacumi tsi sɨhɨ ra, ña tsa cuví tumaa sɨhɨ yu. \v 14 Cu̱hva ndo nacumi tsi ra Asíncrito, tsi ra Flegonte tan tsi ra Hermas, tan tsi ra Patrobas, tan tsi ra Hermes, tan tsi ra hermano tsa yucú tsihin ra naha. \v 15 Cu̱hva tucu ndo nacumi tsi ra Filólogo tan tsi ña Julia tan tsi ra Nereo tsihin cuhva ra, tan tsi ra Olimpas tan tsi tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo tsa yucú tsihin ñi. \p \v 16 Cu̱hva tahan ndo nacumi tsi ndo. Tandɨhɨ nyɨvɨ yɨhɨ́ cuenda ra Cristo tsa iyó ityi ihya jaquitsi̱ ñi nacumi tsi ndo. \p \v 17 Yañi, caahán ndaahvi yu tsihin ndo, ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ñi cuñí jasɨɨn tsi ndo, tan nducú ñi cuhva tsa nduva ndo tsihin tuhun Nyoo, tyin ñavin tacan cutuhva̱ ndo tuhun ra Cristo. Ña cu̱tahan ndo tsihin ñi can. \v 18 Tyin ñi can ñavin tyiñu Jutu Mañi yo Jesucristo jahá tyiñu ñi, maa ñi cuhva cuñí maa ñi javahá ñi. Tan jandahví ñaha ñi añima nyɨvɨ ndaahvi tsihin tsa vita caahán ñi. \v 19 Tandɨhɨ nyɨvɨ tsitó ñi tyin tyaá yahvi ndo tsi Nyoo. Yacan cuenda sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ndo, tan cuñí yu tsa yatyi javaha ndo tsa vaha. Maa tyin ña yatyi javaha ndo tsa ña vaha. \v 20 Nyoo ra iyó tandɨhɨ tsa taxin añima, na cuhva ra tsa jaha canaa ndo tsi nu ña vaha tsa yatyi, tan na cuhva ra tsa cuañi ndo sɨquɨ nu. Na nasoco Jutu Mañi yo Jesucristo tsi ndo. \p \v 21 Ra Timoteo ra cutahán tsihin yu nu jahá tyiñu ndi tyiñu Nyoo, jaquitsí ra nacumi tsi ndo. Tan tacan tucu ra Lucio, tan ra Jasón, tan ra Sosípater; tandɨhɨ ra ñuu yu can jaquitsí ra naha nacumi tsi ndo. \p \v 22 Yuhu ra Tercio javahá yu tutu ihya tsa cuenda ra Pablo, juvin ñi jaquitsí tucu yu nacumi tsi ndo tyin iin caa ñi yɨhɨ́ yo cuenda Jutu Mañi yo. \p \v 23 Jaquitsí tucu ra Gayo nacumi tsi ndo. Vehe ra iyó yu. Juvin ñi ihya ndú iin tandɨhɨ ñi yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Ra Erasto ra cuví tesorero ñuu ihya, jaquitsí ra nacumi tsi ndo, tan yañi yo ra Cuartu tucu. \p \v 24 Na ndoo Jutu Mañi yo Jesucristo tsihin tandɨhɨ ndo. Tan na cuvi tsi tacan ñi. \s1 Nu ndɨhɨ̱ caahán ra Pablo tan jacahnú ra tsi Nyoo \p \v 25 Tan vityin na jacahnu yo tsi Nyoo, tyin maa ra cuví ra cua cuhva tsa ndu iin iñi añima ndo, tyin tacan tan ña jandɨhɨ ndo tsa tsinú iñi ndo tuhun ra tsa jacacú tsi yo. Tsehe cuví tuhun caahán yu tan tuhun tsa jacuahá yu tsa cuenda ra Jesucristo. Iin ñi cuví tsi tsihin tuhun tsa ñuhu̱ xeehe taha̱n tsanaha nda ndi cumañi ca tsinu̱ ñuhu ñayɨvɨ. \v 26 Maa tyin vityin jacuahá Nyoo tsi yo tsa cuenda tutu tsa nacoo̱ ra cuví ndusu yuhu ra, ra tsaha̱ cuenda tuhun ra taha̱n tsanaha. Catyí Nyoo, ra tsa ña cua cundɨhɨ maa, tyin vityin taahán tsi coto tandɨhɨ nyɨvɨ tyin tacan tan tsinu iñi ñi tsi ra tan tyaa yahvi ñi tsa caahán ra. \v 27 Intuhun ñi maa Nyoo iyó, tan iyó xaan tsa tsiñi tuñi tsi ra. Tan na ña jandɨhɨ yo tsa jacahnú yo tsi ra tsa cuenda ra Jesucristo. \p Tan na cuvi tsi tacan ñi.