\id MRK  
\h Marcos 
\toc1 Tuhun Nyoo Tsa Tyaa̱ ra Marcos 
\toc2 Marcos 
\toc3 Mr. 
\mt1 Tuhun Nyoo Tsa Tyaa̱ ra Marcos 
\c 1  
\s1 Nu caahán ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, tuhun Nyoo 
\r (Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28) 
\p  
\v 1 Tyehen quitsaha̱ tuhun ra Jesucristo, Sehe Nyoo.  
\v 2 Tsanaha ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, tyaa̱ ra nácaa cua quitsi ra Jesucristo, Sehe Nyoo. Tan catyí tsi tyehen: 
\q1 Cua jacuhun yu iin ra cua jacoto tsi nyɨvɨ 
\q1 na janduvaha ñi tsi ñi tsa ndi cumañi ca cuhun un nu yucú ñi, catyí Nyoo tsihin ra Cristo. 
\q1  
\v 3 Cua tyaa soho yo ndusu ra nu cana tsaa ra nu tsɨquɨ, tan catyí ra: 
\q1 “Nu̱ña ndo iin ityi cuɨtɨ 
\q1 tan na̱tyiso vaha ndo tsi ndo tyin tsa vatsí Jutu Mañi yo”, catyí tuhun tsa tyaa̱ ra Isaías. 
\p  
\v 4 Tacan cuvi̱; quitsi̱ ra Juan nu tsɨquɨ, tan javaha̱ ra cuhva tyaa̱ ra Isaías. Catyi̱ ra tsihin nyɨvɨ tyehen: “Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tan co̱ondutya ndo tyin tacan tan jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ndo tsa cuenda cuatyi ndo.”  
\v 5 Tan tandɨhɨ nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Judea tumaa ñuu Jerusalén tan inga ca ñuu tsaha̱n ñi tsityaa̱ soho ñi tuhun caahán ra Juan. Tsa tsiñi̱ ñi tsa caahán ra, ndu uvi̱ iñi ñi cuhva iyó ñi tan nahma̱ ñi cuatyi ñi nu Nyoo. Tacan tan tsicoondutya̱ ñi yutya Jordán. 
\p  
\v 6 Tan jahma ra Juan tsinu̱ tsi tsihin ixi camellu. Tan cinturón ra cuví ñɨɨ. Tan maa ñi tica xama tsatsí ra, tan tsihí ra ndutya ñuñu tsa iyó tsitsi cuhu.  
\v 7 Caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tan catyí ra: 
\p ―Tsa yatyin cuii quitsi ra tsa cahnu ca cuví tan ñavin ca yuhu. Tan ndi ña taahán tsi tsi yu tsa ndatsi yu ñɨɨ nditsan ra, tyin cahnu ca cuví maa ra tan ñavin ca yuhu.  
\v 8 Yuhu jacoondutyá yu tsi ndo tsihin ndutya ñi. Maa tyin maa ra cua jacoondutya ra tsi ndo tsihin Tatyi Ii Nyoo ―catyí ra Juan. 
\s1 Nu tsicoondutya̱ ra Jesús 
\r (Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22) 
\p  
\v 9 Quɨvɨ can quita̱ ra Jesús ñuu Nazaret, tsa canyií Galilea, tan cuahán ra nu nyií ra Juan yutya Jordán tyin jacoondutya ra tsi ra.  
\v 10 Tsa quita̱ ra Jesús tsitsi ndutya tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra, nuña̱ andɨvɨ tan nyehe̱ ra vatsí nuú Tatyi Ii Nyoo sɨquɨ ra tan caá tsi tumaa caá iin paloma.  
\v 11 Tan nacaha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ tan catyí tsi tsihin ra tyehen: 
\p ―Yooho cuví Sehe yu tan cuñí xaan yu tsi un. Tan sɨɨ xaan cuñí yu nyehé yu tsi un ―catyí ndusu can. 
\s1 Nu nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra Jesús 
\r (Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13) 
\p  
\v 12 Tsa yaha̱ tsa tsicoondutya̱ ra Jesús tan tsindaca̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra nu tsɨquɨ.  
\v 13 Tan tsinyii̱ ra ican uvi xico quɨvɨ nu nduve nyɨvɨ iyó, maa ñi quɨtɨ xaan iyó. Tan nducu̱ cuhva nu ña vaha tsi ra. Yaha̱ can tan tsaa̱ ángel Nyoo tan jatyinyee̱ ra naha tsi ra. 
\s1 Nu quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ iyó Galilea 
\r (Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15) 
\p  
\v 14 Tsa yaha̱ tsa tyihi̱ nyɨvɨ tsi ra Juan vehe caa, tan tsinuhu̱ ra Jesús Galilea tan caahán ra tsihin nyɨvɨ nácaa ndacá ñaha Nyoo.  
\v 15 Tan catyí ra: 
\p ―Tsa tsaa̱ quɨvɨ tsa cua cundaca ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Yacan cuenda ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo, tan tsi̱nu iñi ndo tuhun tsa jacacú Nyoo tsi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu cana̱ ra Jesús cumi taahan ra tɨɨ́n tyaca 
\r (Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11) 
\p  
\v 16 Iin quɨvɨ cuahán ra Jesús tsicá ra yuhu miñi tsa nañí Ndutya Ñuhu Galilea. Tan nyehe̱ ra tsi ra Simón tan ra Andrés, yañi ra Simón, cañí ra naha traya ra naha nu ndutya, tyin ra tɨɨ́n tyaca cuví ra naha.  
\v 17 Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Na̱ha ndo, qu̱itsi nyicun ndo tsi yu, tan yuhu cua jatyinyee yu tsi ndo tyin tumaa tsa tɨɨ́n ndo tyaca ihya, tacan cua ñihi ndo nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra Simón tan tsihin ra Andrés. 
\p  
\v 18 Juvin ñi cuhva can tan nacoo̱ ra naha traya can, tan cuahán ra naha cuanyicún ra naha tsi ra. 
\p  
\v 19 Ña cuaha ñi tsica̱ ra naha, tan nyehe̱ ra Jesús tsi uvi taahan sehe ra Zebedeo, ra Jacobo tan ra Juan. Yucú ra naha tsitsi iin yutun ndoo naquicú ra naha traya.  
\v 20 Cana̱ ra tsi nduvi taahan ra naha. Tan nacoo̱ ra naha tsi ra Zebedeo, jutu ra naha, tsitsi yutun ndoo can tsihin ra cuví musu ra naha. Tan cuahán ra naha tsihin ra Jesús. 
\s1 Nu quita̱ tatyi ña vaha tsi iin rayɨɨ 
\r (Lc. 4.31-37) 
\p  
\v 21 Tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Capernaum tsihin ra tsicá tsihin ra, quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe ñuhu quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tuhun Nyoo tsi nyɨvɨ.  
\v 22 Tan iyo xaan cuñí ñi tsa tsiñí ñi tsa caahán ra, tyin jacuahá ra tumaa iin ra iyó vaha ndatu. Ña caahán ra cuhva caahán ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra.  
\v 23 Tan tsitsi vehe ñuhu can nyií iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha. Tan cana̱ tsaa ra tan catyí ra: 
\p  
\v 24 ―¿Nacuvi tyihí un tsi un tsihin nyuhu, yooho Jesús, ra ñuu Nazaret? ¿A vatsí un vatsí janaa un tsi ndi? Yuhu nacotó vaha yu tsi un, tan tsitó yu tyin Sehe Ii Nyoo cuví un ―catyí ra can tsihin ra Jesús jaha̱ nu tatyi ña vaha can. 
\p  
\v 25 Tacan tan nduxaa̱n ra Jesús tsi nu tan catyí ra tsihin nu: 
\p ―¡Ña ca̱han ca un! ¡Qu̱ita tsi ra ihya! ―catyí ra tsihin nu. 
\p  
\v 26 Tacan tan quitsaha̱ nɨhɨ rayɨɨ can jaha̱ nu. Tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra jaha̱ nu, tan quita̱ nu tsi ra.  
\v 27 Tandɨhɨ nyɨvɨ iyo xaan cuñí ñi tan tsicá tuhun tahan ñi tsi ñi, tan catyí ñi: 
\p ―¿Náa cuví tsa nyehé yo ihya? ¿Náa tuhun tsaa jacuahá ra ihya? ¡Tyin iyó vaha tunyee iñi tsi ra, nda cuanda tatyi ña vaha tan tyaá yahvi tsi ra! ―catyí ñi. 
\p  
\v 28 Tan numi ñi tsito̱ nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Galilea tuhun ra Jesús. 
\s1 Nu nduvaha̱ tyiso ra Simón Pedro 
\r (Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39) 
\p  
\v 29 Tsa ndɨhɨ̱ jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu, quita̱ ra cuahán ra vehe ra Simón tan ra Andrés. Tan cuahán ndɨhɨ ra Jacobo tan ra Juan tsihin ra.  
\v 30 Tan ña tyiso ra Simón cuuhví ña tsihin cahñi canyií ña nu tsito. Tan catyí tuhun nyɨvɨ ña tsihin ra Jesús tyin cuuhví ña.  
\v 31 Tacan tan natuhva̱ ra Jesús yuhu tsito nu canyií ña, tɨɨ̱n ra ndaha ña, tan cañihi̱ ra tsi ña. Juvin ñi cuhva can, quita̱ cahñi tsi ña, tan quitsaha̱ nanducú ña tsa catsi ra naha. 
\s1 Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuuhví janduvaha̱ ra Jesús 
\r (Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41) 
\p  
\v 32 Tsa tsa cuñí cuaa tsa tsa yaha̱ tyiso̱ ñicanyii, tandɨhɨ nyɨvɨ cuuhví tan nyɨvɨ yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsindaca̱ nyɨvɨ tsi ñi nu nyií ra Jesús.  
\v 33 Tan ndu ii̱n tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu can nu yucú ra naha.  
\v 34 Tan janduvaha̱ ra tsi tandɨhɨ ñi tsa yɨhɨ́ sɨɨn sɨɨn cuehe, tan cuaha tatyi ña vaha tava̱ ra. Maa tyin ña tsaha̱ ra tsa cahan tatyi ña vaha can, tyin tsitó nahnu yóo ra cuví ra. 
\s1 Nu tsicá ra Jesús caahán ra tuhun Nyoo tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Galilea 
\r (Lc. 4.42-44) 
\p  
\v 35 Ra Jesús nduvita̱ ra tsa ndi naa ca inga quɨvɨ, quita̱ ra ñuu can tan cuahán ra iin nu taxin caá cuandacán tahvi ra tsi Nyoo.  
\v 36 Tsa nyehe̱ ra Simón tyin nduve ra, tacan tan cuahán ra tsihin tandɨhɨ ca ra naha cuananducú ra naha tsi ra.  
\v 37 Tan tsa nañihi̱ ra naha tsi ra, catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tan nanducú ñi tsi un ―catyí ra naha. 
\p  
\v 38 Maa tyin catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Co̱hon ndo ñuu tsa cayucú yatyin ñi ihya, tyin cuñí tsi cahan ndɨhɨ yu tuhun Nyoo ican, tyin yacan tyiñu vatsí yu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 39 Tan tacan tsica̱ ra Jesús caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsitsi vehe ñuhu tan iin tan iin ñuu tsa cayucú Galilea. Tan tava̱ ra tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ. 
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi ra ndohó cuehe tyaahyú 
\r (Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16) 
\p  
\v 40 Tsa ndi cuahán ra Jesús tsicá ra tan quita̱ iin ra ndohó cuehe tyaahyú tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Tun yooho tan cuñí un, cuví janduvaha un tsi yu ―catyí ra. 
\p  
\v 41 Tan cundaahvi̱ iñi ra Jesús nyehe̱ ra tsi ra, tan tyiso̱ ndaha ra jiñi ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Cuñí yu janduvaha yu tsi un. Tan vityin tsa nduvaha̱ un ―catyí ra tsihin ra. 
\p  
\v 42 Tsa caha̱n ra Jesús tacan tsihin ra, juvin ñi cuhva can tan nduvaha̱ ra.  
\v 43 Tacan tan catyí ra Jesús tyin tsa cuvi cunuhu ra, maa tyin caha̱n vaha xaan ra tsihin ra na javaha ra tyehen: 
\p  
\v 44 ―Coto ca̱tyi tuhun un tsihin nyɨvɨ yóo janduvaha̱ tsi un. Maa tyin cu̱aahan nu nyaá ra cuví jutu, tan ja̱naha un tsi un tsi ra. Tan cu̱hva tsa catyi̱ ra Moisés tyin cuhva ndo tsa cuenda tsa nduvaha̱ ndo tun cuhvi̱ ndo. Yacan cua cuvi tsa ndaa tsi ra jutu tan tsi nyɨvɨ tyin tsa nduvaha̱ un ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p  
\v 45 Maa tyin ra ican cuahán ra, tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ nácaa nduvaha̱ ra. Yacan cuenda ña cuvi̱ ca quɨhvɨ nditsin ra Jesús tsitsi ndi intuhun maa ñuu. Tan tsicá ra ityi tsata ñuu ñi nu nduve nyɨvɨ iyó, maa tyin tandɨhɨ ñi ityi tan quita̱ nyɨvɨ, tan tsinyehe̱ ñi tsi ra. 
\c 2  
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi iin ra xii 
\r (Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26) 
\p  
\v 1 Tsa yaha̱ juhva quɨvɨ tan cuahán ra Jesús ñuu Capernaum inga tsaha. Tan tsa tsito̱ nyɨvɨ tyin tsaa̱ nuhu ra yuvehe ra,  
\v 2 iin yaha ñi ndu cuaha ñi yuvehe ra tan ña tsitaha̱n maa ñi tsitsi vehe tan ndi yuvehe. Tan caahán ra tuhun Nyoo tsihin ñi.  
\v 3 Tacan tan tsaa̱ cumi taahan rayɨɨ nyisó ra naha iin ra xii. Cuñí ra naha cuhun ra naha tsihin ra nda nu nyaá ra Jesús.  
\v 4 Maa tyin ña cuvi̱ yaha ra naha yuvehe tan cuhun ra naha nu nyaá ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyecú yuvehe can. Yacan cuenda ndaa̱ ra naha jiñi vehe, tan jatsiyo̱ ra naha juhva tyiyo ndɨhɨ cuhva nu nyaá ñi ra Jesús. Tacan tan januu̱ ra naha tsi ra cuuhví can nu nyaá ra Jesús tsihin iin tsito.  
\v 5 Tsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsinú xaan iñi ra can naha ra, catyí ra tsihin ra cuuhví can: 
\p ―Vityin, tsa jaha̱ yu tucahnu iñi tsi un tsa cuenda tandɨhɨ cuatyi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p  
\v 6 Tan nyecú juhva ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra ican, tacan tan quitsaha̱ tsicá iñi ra naha tuhun ihya:  
\v 7 “¿Nacuenda tyin caná iñi ra ihya caahán ra tyehen? Tan intuhun ñi maa Nyoo cuví ra jahá tucahnu iñi tsi yo. Tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsa cuenda tsa caahán ra tacan”, cuñí ra naha, tsicá iñi ra naha.  
\v 8 Maa tyin ra Jesús iin yaha ñi tuvi̱ iñi ra cuhva tsicá iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tsicá iñi ndo tacan?  
\v 9 ¿Náa yɨɨ ca cahan yo; “Cuatyi un tsa yaha̱ ndatsi̱”, o catyi yo: “Ndu̱vita, na̱quihin tsito un tan ca̱ca”?  
\v 10 Vaha. Cua janaha yu tsi ndo tyin yuhu, tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsa jaha yu tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa cuenda cuatyi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p Tacan tan nacaha̱n ra tsihin ra cuuhví can: 
\p  
\v 11 ―Catyí yu tsihin un; ndu̱vita, na̱quihin tsito un, tan cu̱anuhu yuvehe un ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p  
\v 12 Tan iin yaha ñi nduvita̱ ra cuuhví can, naquihi̱n ra tsito ra, tan cuanuhu̱ ra. Tan iyo xaan cuñí tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa nyehe̱ can, tan quitsaha̱ jacahnú ñi tsi Nyoo, tan catyí ñi: 
\p ―Ndi iin tsaha maa tan ñaha ca nyehe yo tsehe ―catyí ñi. 
\s1 Nu cana̱ ra Jesús tsi ra Leví 
\r (Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32) 
\p  
\v 13 Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús yuhu miñi inga tsaha. Tacan tan tsaa̱ cuaha nyɨvɨ nu nyií ra, tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi.  
\v 14 Tsa ndɨhɨ̱ jacuaha̱ ra tsi ñi, tan cuanuhú ra. Tan tsa cuahán ra yaha̱ ra nu nyaá vehe nu tyahví nyɨvɨ xuhun cuenda ra ndacá ñaha ñuu Roma, tan ican nyaá ra Leví, sehe ra Alfeo, naquihín cuenda ra xuhun can. Nyehe̱ ra Jesús tsi ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Co̱hon tsihin yu. 
\p Tacan tan nduvita̱ ra Leví, tan cuahán ra tsihin ra. 
\p  
\v 15 Yaha̱ can tan cuahán ra Jesús cuacatsí ra yuvehe ra Leví tsihin ra tsicá tsihin ra. Tsinyaa̱ ra nu mesa tan tsinyecu̱ ndɨhɨ tucu ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha tan inga ca nyɨvɨ iyó cuatyi. Tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra.  
\v 16 Maa tyin tsa nyehe̱ ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu tan ra cuví fariseo naha ra tyin tsatsí ra Jesús tsihin ra tavá xuhun tan ra iyó cuatyi, catyí ra naha tsihin ra tsicá tsihin ra: 
\p ―¿Nacuenda tyin tsatsí tan tsihí ra maestro ndo tsihin ra tavá xuhun tan ra iyó cuatyi? 
\p  
\v 17 Tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra naha tan catyí ra: 
\p ―Yuhu ña vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi nyɨvɨ cuñí tyin vaha iyó ñi; vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi nyɨvɨ tsitó tyin iyó cuatyi ñi tumaa nyɨvɨ cuuhví, tyin nyɨvɨ cuuhví tsiñí ñuhu doctor tsi ñi. Maa tyin nyɨvɨ vaha cuñí, ña tsiñí ñuhu doctor tsi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Nu tsica̱ tuhun nyɨvɨ tsi ra Jesús tun taahán tsi coo nyitya ñi 
\r (Mt. 9.14-15; Lc. 5.33-35) 
\p  
\v 18 Iin tsaha tsa iyó nyitya ra tsicá tsihin ra Juan tan ra tsicá tsihin ra fariseo naha ra, tsaha̱n juhva nyɨvɨ nu nyií ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ñi tsi ra, tan catyí ñi: 
\p ―¿Nacuenda tyin tsicoó nyitya ra tsicá tsihin ra Juan tan ra tsicá tsihin ra fariseo naha ra, tan ra tsicá tsihin yooho ña tsicoó nyitya ra naha? ―catyí ñi. 
\p  
\v 19 Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―¿A cuví coo nyitya nyɨvɨ yucú nu iyó vico tindaha tun ndi nyií ra cua tindaha tsihin ñi? Ña cuví coo nyitya ñi tun ndi nyií ra tsihin ñi.  
\v 20 Maa tyin coo quɨvɨ ña cua cunyii ca ra tsihin ñi. Tacan tan cua coo nyitya ñi ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin ña nacatsi tahan tuhun tsahnu tsa iyó nyɨvɨ tsihin tuhun tsaa tsa jacuahá ra tsi ñi 
\r (Mt. 9.16-17; Lc. 5.36-39) 
\p  
\v 21 Tan catyí ra Jesús: 
\p ―Ña tuhvá nyɨvɨ natyaá jahma tsaa iin jahma tuuhu, tyin jahma tsaa can cua nandɨyɨ can tan cua nducahnu ca nu ndata̱ jahma tuuhu can jaha can.  
\v 22 Tacan tucu ñi ñɨɨ yɨhɨ́ vinu tun tyihí yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaahnu cua ndata ñɨɨ can, tan cua catɨ vinu can tan cua tɨvɨ can. Yacan cuenda cuñí tsi tsa tyihi yo vinu tsaa tsitsi ñɨɨ tsaa ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu jocón ra tsicá tsihin ra Jesús yoco trigu quɨvɨ quitatú nyɨvɨ 
\r (Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5) 
\p  
\v 23 Iin tsaha yaha̱ ra Jesús tsitsi tsa tatsi̱ nyɨvɨ tan cuví tsi quɨvɨ quitatú ñi. Tan tsa yaha̱ ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ tuhún ra naha yoco trigu.  
\v 24 Tacan tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra can quitsaha̱ caahán ra naha tsihin ra Jesús: 
\p ―¡Nye̱he tsa javahá ra tsicá tsihin un naha ra! Jahá tyiñu ra naha tan ña taahán tsi jahá tyiñu yo quɨvɨ ihya ―catyí ra naha. 
\p  
\v 25 Tan nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―¿A ñaha ca cahvi ndo nu tutu nu tsahá cuenda tsi tsa javaha̱ ra David tan ra cutahán tsihin ra quɨvɨ tsisoco̱ ra naha?  
\v 26 Ra David quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe Nyoo quɨvɨ cuvi̱ ra Abiatar jutu tsaahnu cuví ityi nuu. Tan quihi̱n ra paan ii, tsa taahán tsi catsi maa ñi maa ra jutu naha ra. Maa ra tan tandɨhɨ ra cutahán tsihin ra tsatsi̱ ra naha paan can ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 27 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Nyoo javaha̱ ra quɨvɨ quitatú yo tyin tacan tan cuví quitatu cuñu ñuhu yo; tan ñavin maa yo tsinu̱ tsa cuenda quɨvɨ quitatú yo.  
\v 28 Yacan cuenda yuhu tsa cuví yu Rayɨɨ quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu tsa cahan yu tsihin intuhun intuhun ndo náa taahán tsi javaha ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra Jesús. 
\c 3  
\s1 Nu nduvaha̱ ra na ityi iin ndaha 
\r (Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11) 
\p  
\v 1 Tsa quɨhvɨ̱ ra Jesús inga tsaha tsitsi vehe ñuhu, nyií iin ra na ityi iin ndaha ican.  
\v 2 Tan ra cuví fariseo naha ra nducú cuhva ra naha tsi ra Jesús tan nducú ra naha cuhva nyehé ra naha tun cua janduvaha ra tsi ra na ityi ndaha can tyin cuví tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ. Tyin tun cua janduvaha ra tsi ra can, tacan tan cua cuvi tyaa ra naha cuatyi sɨquɨ ra.  
\v 3 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra na ityi ndaha can: 
\p ―Ndu̱vita nyityi tan cu̱nyaa un mahñu ihya. 
\p  
\v 4 Tacan tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tsa yucú ican naha ra, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿Náa taahán tsi javaha yo quɨvɨ quitatú yo? ¿A taahán tsi javaha yo tsa vaha o tsa ña vaha? ¿A taahán tsi janduvaha yo nyɨvɨ, o cahñi yo tsi ñi? ―catyí ra Jesús. 
\p Maa tyin ña nacaha̱n ra naha.  
\v 5 Tacan tan nanyehe̱ xaan ra Jesús nuu ra naha, tan nducuiihya̱ cuñí ra tyin ña cuñí ra naha cutuñi iñi ra naha. Tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: 
\p ―Ja̱ndundoo ndaha un. 
\p Tacan tan jandundoo̱ ra can ndaha ra, tan iin yaha ñi nduvaha̱ ndaha ra.  
\v 6 Tacan tan quita̱ ra fariseo naha ra, tan quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tsihin ra yɨhɨ́ cuenda ra rey Herodes, nácaa cua cahñi ra naha tsi ra Jesús. 
\s1 Nu cuaha xaan nyɨvɨ cuahán cuanyehé nu nyií ra Jesús yuhu miñi 
\p  
\v 7 Maa tyin ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra cuahán ra naha yuhu miñi, tan cuaha nyɨvɨ iyó Galilea cuahán cuanyicún tsi ra naha.  
\v 8 Tsa tsito̱ nyɨvɨ tyin nahnu xaan tsa iyo javahá ra, cuaha ñi tsaha̱n nu nyií ra tyin cuñí ñi nyehe ñi tsi ra. Quee̱ ñi ñuu tsa cayucú Judea tumaa ñuu Jerusalén tan inga ca ñuu, tan ñuu tsa cayucú Idumea, tan ñuu tsa cayucú inga tsiyo yutya Jordán. Tan quee̱ tucu juhva ñi ñuu Tiro tan ñuu Sidón tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú yatyin nu cayucú nduvi ñuu can.  
\v 9 Tsa nyehe̱ ra Jesús tsaá nyɨvɨ, catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra na caquin nyaa vaha ra naha iin yutun ndoo tyin tun cua ndutuvi ca nyɨvɨ, cuvi quɨhvɨ ra tsitsi yutun ndoo can tyin tacan tan ña cua tindahñi ñi tsi ra.  
\v 10 Tsa cuaha xaan nyɨvɨ janduvaha̱ ra, yacan cuenda tsaha̱n cuaha ca nyɨvɨ cuuhví nu nyií ra. Tsicá iñi maa ñi tyin tun nañí luxu ndaha ñi tsi ra tan cua nduvaha ñi.  
\v 11 Yɨhɨ ñi cuuhví can yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ñi. Tan tsa natuhvá ñi tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyaá ra Jesús tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ñi, tan nu tatyi ña vaha tsa yɨhɨ́ tsi ñi cana̱ tsaa nu tan catyí nu tsihin ra: 
\p ―¡Yooho cuví Sehe Nyoo! 
\p  
\v 12 Tan tandɨhɨ ñi cuhva tsa caahán tatyi ña vaha yóo ra cuví ra, tyasɨ́ ra nu cahan nu. 
\s1 Nu nacatsi̱ ra Jesús tsi utsi uvi ra caca tyiñu ra 
\r (Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16) 
\p  
\v 13 Tsa yaha̱ yacan tan ndaa̱ ra Jesús iin yucu tan cana̱ ra tsi ra tsa cuñi̱ maa ra cana ra. Tacan tan cuahán ra naha nu nyií ra.  
\v 14 Tan tsitsi tsa tandɨhɨ ra tsa cana̱ ra, nacatsi̱ ra utsi uvi ra naha tyin caca ra naha tsihin ra, tan caca ra naha cahan ra naha tuhun Nyoo.  
\v 15 Tan tsaha̱ ra ndatu tsi ra naha tsa janduvaha ra naha tsi nyɨvɨ cuuhví, tan tava ra naha tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi nyɨvɨ.  
\v 16 Ihya nyecú sɨvɨ ra naha: ra Simón, tsa jacunañi̱ tucu ra Jesús Pedro;  
\v 17 tan nduvi sehe ra Zebedeo, ra Jacobo tan ra Juan. Juvin ra tsa jacunañi̱ ra Jesús Boanerges. Tan tuhun ihya cuñí tsi catyi: “ra caahán tumaa ñihi caahán savi”.  
\v 18 Tan tandɨhɨ ca ra naha nañí ra naha tyehen: Andrés; Felipe; Bartolomé; Mateo; Tomás; tan ra Jacobo, sehe ra Alfeo; ra Tadeo; tan inga ra nañí tucu Simón, iin ra tsa cuñí cuhun cuatyi sɨquɨ ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi ñi;  
\v 19 tan ra Judas Iscariote, tsa xico̱ tsi ra Jesús. 
\p Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús tsitsi iin vehe tsihin ra tsicá tsihin ra. 
\s1 Nu xaan iñi tsi ra Jesús catyi nahnu tyin tsihin tunyee iñi nu ña vaha javahá ra tsa iyo 
\r (Mt. 12.22-32; Lc. 11.14-23; 12.10) 
\p  
\v 20 Tan nducuaha̱ nyɨvɨ nu yucú ra naha inga tsaha, tan nda cuanda ña cuyatyi ca ra naha catsi ra naha.  
\v 21 Tsa tsito̱ nyɨvɨ ra Jesús tyin nyií ra ican, tsaha̱n ñi tsiquihi̱n ñi tsi ra tyin cunuhu ra tsihin ñi, tyin catyí nyɨvɨ tsihin ñi tyin ndusaná iñi ra. 
\p  
\v 22 Juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra quee̱ ra naha nda ñuu Jerusalén tan tsaa̱ ra naha nu nyií ra Jesús tan catyí ra naha: 
\p ―Ra ihya tavá ra tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ tsihin tunyee iñi nu Beelzebú, tsa cuví ityi nuu tsihin tandɨhɨ tatyi ña vaha ―catyí ra naha. 
\p  
\v 23 Tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tyin tacan caahán ra naha, cana̱ ra tsi ra naha tan tsaha̱ ra iin cuhva tsi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿A cuví tavá nu ña vaha juvin ñi maa tahan nu? Ña cuví.  
\v 24 Tyin tun ra ndacá ñaha naha ra tan cua natahvi sava ra naha, tan cua quitsaha cañi tahan ra naha, cua cundɨhɨ tsa ndacá ñaha ra naha.  
\v 25 Tacan tucu ñi tun nyɨvɨ iyó iin caa ñi iin vehe tan cañi tahan ñi, cua cusɨɨn ñi tan ña cua cuvi coo vaha ñi.  
\v 26 Tan tun nu ña vaha tan ndusɨɨn nu tan nduvita iin nu sɨquɨ inga nu, ¿náa cua tahan nahnu? Cua ndusɨɨn nahnu tan cua cundɨhɨ nahnu. 
\p  
\v 27 ’Yoñi cuví quɨhvɨ tsitsi vehe iin ra xaan tan suhu ra tsa iyó tsi ra, tun ña cuhñi jihna ra tsi ra. Maa ñi cuñí tsi cuhñi jihna ra tsi ra jatsii vehe can tan cuvi quɨhvɨ ra suhu ra tsa tsii ra. 
\p  
\v 28 ’Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin cuví coo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa cuenda tandɨhɨ nuu cuatyi javahá ñi, tan tsa cuenda tucu tsa caahán ñi tsa ña vaha.  
\v 29 Maa tyin tun cahan ñi ndavaha ñi sɨquɨ Tatyi Ii Nyoo, ña cua jaha maa Nyoo tucahnu iñi tsi ñi; cua coo cuatyi ñi yoso cuahan quɨvɨ ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 30 Tacan caha̱n ra Jesús tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tyin catyí ra naha tyin tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi ra. 
\s1 Nu catyí ra Jesús tyin nyɨvɨ tyaá yahvi tuhun Nyoo, juvin ñi cuví yañi ra, tan sɨhɨ ra 
\r (Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21) 
\p  
\v 31 Tacan tan tsaa̱ sɨhɨ ra Jesús tan yañi ra nu nyií ra, maa tyin ndoo̱ ñi ityi tsata vehe, tan catyi ñi tsihin ra nyecú ican naha ra tyin cana ra naha tsi ra Jesús.  
\v 32 Tan catyí nyɨvɨ nyecú nanɨɨ canduvi xiin ra Jesús tsihin ra: 
\p ―Sɨhɨ un, yañi un tan cuhva un nanducú ñi tsi un nyecú ñi tsata vehe can ―catyí ñi tsihin ra. 
\p  
\v 33 Maa tyin catyí ra: 
\p ―¿Yóo cuví sɨhɨ yu tan yañi yu? 
\p  
\v 34 Tacan tan nanyehe̱ ra nanɨɨ canduvi nu nyaá ra, tan catyí ra: 
\p ―Nyɨvɨ nyecú ihya cuví sɨhɨ yu, yañi yu tan cuhva yu.  
\v 35 Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ javahá cuhva cuñí Nyoo, juvin ñi cuví yañi yu, cuhva yu tan sɨhɨ yu ―catyí ra Jesús. 
\c 4  
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin ra caahán tuhun Nyoo cuví ra tumaa iin ra tatsí 
\r (Mt. 13.1-9; Lc. 8.4-8) 
\p  
\v 1 Quitsaha̱ jacuahá ra Jesús inga tsaha yuhu miñi. Tan cuaha xaan nyɨvɨ ndu ii̱n nu nyií ra. Tan tsa cuenda tsa cuaha xaan ñi cuvi̱, quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo tsa canyií nu ndutya yuhu miñi can, tan tsinyaa̱ ra tsitsi can. Tan ndoo̱ tandɨhɨ maa nyɨvɨ nu nyɨtɨ.  
\v 2 Tacan tan cuaha xaan tsa jacuaha̱ ra tsi ñi tsihin cuhva. Tan tsitsi tsa jacuahá ra tsi ñi, catyí ra tsihin ñi: 
\p  
\v 3 ―Tya̱a soho ndo tsa cua cahan yu. Iin ra quita̱ ra yuvehe ra. Tan cuahán ra cua tatsi ra trigu nu ñuhu ra.  
\v 4 Tan cuhva tsa quɨtɨ́ ra tsɨtɨ trigu can, cucoyo̱ juhva tsi yuhu ityi. Maa tyin quitsi̱ saa tan tsatsi̱ tɨ naha tɨ itsi.  
\v 5 Tan juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tsi nu yuu nu ña cuaha nyahyu yɨhɨ́. Tan numi ñi cana̱ tsɨtɨ can tyin ña cuaha nyahyu yɨhɨ́ tyañu yuu can.  
\v 6 Maa tyin tsa cana̱ ñicanyii, iin yaha ñi na ityi̱ tsi tyin ña cunu cuahán yoho tsi.  
\v 7 Tan juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tsi tyañu iñu. Quɨvɨ cana̱ tsɨtɨ can, tsahnu̱ tsi iin caa ñi tsihin iñu can. Maa tyin iñu can numi ca tsahnu̱ can tan tsahñi̱ can trigu can. Yacan cuenda ña tsaha̱ trigu can tsɨtɨ.  
\v 8 Maa tyin juhva ca tsɨtɨ can cucoyo̱ tsi nu ñuhu vaha. Cana̱ tsi tan tsahnu̱ tsi, tan cuaha tsɨtɨ tsaha̱ tsi. Tyin tsa intuhun tsɨtɨ can, tsaha̱ tsi oco utsi tsɨtɨ tsitsi yoco tsi. Tan inga tsɨtɨ can tsaha̱ tsi uñi xico, tan inga tsi tsaha̱ tsi iin cientu ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 
\p  
\v 9 Tan catyí nyico ra tsihin ñi: 
\p ―Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu. 
\s1 Nu tsahá cuenda ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva 
\r (Mt. 13.10-17; Lc. 8.9-10) 
\p  
\v 10 Tsa yaha̱ yacan tan ndoo̱ maa ña ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra tan nyɨvɨ nyicún tsi ra. Tan tsica̱ tuhun ñi: 
\p ―¿Náa cuñí tsi catyí tsa caha̱n un nañi? 
\p  
\v 11 Tan catyí ra tsihin ñi: 
\p ―Maa Nyoo catyí tyin jacotó yu tsi ndo tuhun xeehe nácaa ndacá ñaha ra. Maa tyin inga ca nyɨvɨ jacotó yu can tsi ñi tsihin cuhva ñi tyin ña cuñí ñi cunyicun vaha ñi tsi yu.  
\v 12 Tyin vasu ndi maa nyehé ñi tsa javahá yu, cua cuví tsi tumaa tsa ña nditsin nyehé ñi; vasu ndi maa tsiñí ñi, ña cua cutuñí iñi ñi tsa caahán yu. Tan ndi ña cua nasama ñi cuhva iyó ñi tan ndi ña cua jaha Nyoo tucahnu iñi tsi ñi tsa cuenda cuatyi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 
\s1 Nu tsahá cuenda ra Jesús tsa cuñí tsi catyí tuhun ra tatsí 
\r (Mt. 13.18-23; Lc. 8.11-15) 
\p  
\v 13 Tan catyí ndɨhɨ ra tsihin ñi: 
\p ―Tun ña cutuñí iñi ndo tuhun caha̱n yu nañi, ndi ña cua cutuñi iñi ndo tandɨhɨ ca tsa cua jacuaha yu tsi ndo tsihin cuhva ñi.  
\v 14 Ra tatsí trigu can cuví ra caahán tuhun Nyoo.  
\v 15 Yɨhɨ́ nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu yuhu ityi tyin tsiñí ñi tuhun Nyoo, maa tyin yaha̱ can, tan iin yaha ñi naá nyico iñi ñi tsa caahán Nyoo tsihin ñi tyin quihín nyaa nu ña vaha tuhun Nyoo tsa tatsi̱ ra añima ñi.  
\v 16 Tan juhva nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ trigu tsata yuu tyin sɨɨ xaan cuñí ñi tsiñí ñi tuhun Nyoo juhva ñi quɨvɨ.  
\v 17 Maa tyin ña ndoó tsi añima ñi tan ña cuví cuahnu ñi tan juhva ñi quɨvɨ tsinú iñi ñi, yacan cuenda cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ tsata yuu tyin tsata yuu can luxu cuii ñi nyahyu yɨhɨ́. Yacan cuenda ña tsahnu̱ tsi tyin ña ñihi̱ tsi nu cuhun yoho tsi. Tacan cuví nyɨvɨ can, tyin quɨvɨ vatsí tundoho sɨquɨ ñi, tan caahán nyɨvɨ tsi ñi tsa cuenda tuhun Nyoo, ndu uví iñi ñi tan jandɨhɨ ñi tsa tsinú iñi ñi tsi Nyoo.  
\v 18 Tan juhva nyɨvɨ cuví ñi tumaa nu cucoyo̱ tsɨtɨ tyañu iñu tyin tsiñí ñi tuhun Nyoo,  
\v 19 maa tyin tsicá xaan iñi ñi tundoho ñayɨvɨ ihya tan ña tsicá iñi ñi tuhun Nyoo. Nyiyo iñi ñi tsa cuca, tan cuñí ñi coo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tsi ñi. Tan tandɨhɨ yacan jatyañú can tsi ñi, tan cuví ñi tumaa cuví yutun tsa ña tsaha̱ tsɨtɨ.  
\v 20 Maa tyin nyɨvɨ tsa tsiñí tuhun Nyoo tan naquihín vaha ñi itsi, tan javahá ñi tandɨhɨ tsa caahán tsi, juvin ñi cuví tumaa ñuhu vaha nu cucoyo̱ tsɨtɨ can tyin tsɨtɨ tsa cucoyo̱ can cana̱ vaha tsi, tsahnu̱ tsi, tan yɨhɨ tsi tsaha̱ tsi oco utsi tsɨtɨ. Inga tsi tsaha̱ tsi uñi xico tsɨtɨ, tan inga tsi tsaha̱ tsi cientu tsɨtɨ. 
\s1 Nu caha̱n ra Jesús tyin ña taahán tsi tyihi xeehe yo ñuhu̱ Nyoo tsa jandunditsín añima yo coto quihin nyaa ra itsi 
\r (Lc. 8.16-18) 
\p  
\v 21 Tan catyí tucu ra tyehen tsihin ñi: 
\p ―¿A tsicán yo ñuhu̱ tyuma tan tyihí xeehe yo can tsitsi iin caja o xuu tsito? Ñavin. Tyin tyuma can tinyií yo can iin nu sucun tyin tacan tan janditsin can nanɨɨ tsitsi vehe.  
\v 22 Tyin nduve tsa yɨhɨ́ xeehe tan ña cua quituvi, tan ndi tsa xeehe tan ña cua coto nyɨvɨ. Tyin tandɨhɨ maa tan cua quita nu nditsin tan coto yo can.  
\v 23 Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 
\p  
\v 24 Tan catyí tucu ra: 
\p ―Tya̱a soho vaha ndo tsa caahán yu tyin tun tyaá yahvi ndo tuhun tsiñí ndo, cuaha ca tsa cua cuhva Nyoo tsi ndo.  
\v 25 Tyin nyɨvɨ tyaá soho tsa caahán yu, cuaha ca cua cuhva Nyoo tsi ñi. Maa tyin nyɨvɨ tsa ña tyaá soho, cua quihin nyaa ra nda cuanda tsa luxu tsa iyó tsi ñi tsa tsa yaha̱ ñihi̱ ñi. 
\s1 Nu tsahá ra Jesús iin cuhva nácaa tsahnú iin tsɨtɨ 
\p  
\v 26 Tan catyí tucu ra Jesús: 
\p ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa tsɨtɨ tsa tatsí nyɨvɨ.  
\v 27 Tyin nyɨvɨ tatsí ñi maa ñi tsɨtɨ can tan cuanuhú ñi yuvehe ñi. Tan tatun tsa yaha cuaha quɨvɨ tsa tatsi̱ ñi, tacan tan cuahán ñi cuanyehé ñi inga tsaha. Tsa tsaá ñi tsa cana̱ tsi, tsa tsahnu̱ tsi. Maa tyin ña tsitó ñi nácaa caná tsi tan tsahnú tsi,  
\v 28 tyin juvin ñi maa ñuhu jacuahnú itsi. Tsa jihna ñi caná nuu tsi, yaha can tan quitá yoco tsi. Tsa yaha quita yoco tsi, tacan tan tsahá tsi tsɨtɨ.  
\v 29 Tan tatun tsa tsitsa tsɨtɨ tsi, tacan tan jocón ñi itsi tyin tsa taha̱n maa tsi quɨvɨ coyo tsi ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin tumaa cuví tsɨtɨ mostaza, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo 
\r (Mt. 13.31-32; Lc. 13.18-19) 
\p  
\v 30 Tan catyí tucu ra Jesús: 
\p ―¿Nacaa cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ? ¿A cuví jandu inducu yo itsi tsihin náa tsihin? Cuví.  
\v 31 Tyin cuví tsi tumaa iin tsɨtɨ mostaza tsa tatsí nyɨvɨ. Tsɨtɨ can cuví tsa nyihi ca tan ñavin ca tandɨhɨ ca tsɨtɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ.  
\v 32 Maa tyin tsa yaha tatsi tsi, caná tsi tan ndunahnú tsi, tan cuví tsi yutun tumaa nducuaya. Ndunahnú soco tun, tan cuahán saa cua quitatu tɨ naha tɨ nuu tun. 
\s1 Nu tsahá cuenda ra Jesús nacuenda jacuahá ra tsi nyɨvɨ tsihin cuhva ñi 
\r (Mt. 13.34-35) 
\p  
\v 33 Tacan jacuaha̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tsihin cuaha cuhva, ndɨhɨ cuhva cuvi̱ cutuñí iñi ñi.  
\v 34 Tan tandɨhɨ tsaha tsa caha̱n ra tsihin ñi maa ñi maa tsihin cuhva caha̱n ra. Maa tyin caha̱n catsi ra tsihin ra tsicá tsihin ra. 
\s1 Nu jacutaxín ra Jesús tatyi xaan nu miñi 
\r (Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25) 
\p  
\v 35 Tsa tseñi juvin ñi maa quɨvɨ can, catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: 
\p ―Co̱hon ndo inga tsiyo miñi. 
\p  
\v 36 Tacan tan ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra nacoo̱ ra naha tsi nyɨvɨ tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi yutun ndoo nu nyaá maa ra Jesús, tan cuahán ra naha. Tan cuanyicún tucu inga ca yutun ndoo nu yɨhɨ́ juhva nyɨvɨ tsi ra naha.  
\v 37 Tan quitsaha̱ yɨhɨ́ tatyi xaan nu miñi can, tan jacuhún tsi ndutya tsitsi yutun ndoo nu yucú ra naha, tan quitsaha̱ cuñí cutu yutun ndoo can.  
\v 38 Tan ra Jesús canyií ra quixí ra tsa yatyin xuu yutun ndoo can, tan nyanaá iin jahma jiñi ra. Jandoto̱ ra naha tsi ra, tan catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―¡Maestro! ¿a ña jahá un cuenda tyin cuñí nyee yo? 
\p  
\v 39 Tacan tan nduvita̱ ra Jesús tan jacutaxi̱n ra tatyi xaan can. Tan catyí ra tsihin ndutya: 
\p ―¡Taxin ñi! 
\p Tan cutaxi̱n tatyi can tan ndutya can. Tacan tan taxin cuii ñi cuví.  
\v 40 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra: 
\p ―¿Nacuenda yuuhví xaan ndo? ¿A ña tsinu iñi ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 41 Maa tyin iyo xaan cuñí ra naha tsa nyehe̱ ra naha tsa cuvi̱. Tan tsicá tuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―¿Yóo ra cuví ra ihya? Tyin nda cuanda tatyi tan ndutya tyaá yahvi tsi naha tsi tsi ra ―catyí ra naha. 
\c 5  
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin ra caahán tuhun Nyoo cuví ra tumaa iin ra tatsí Nu nduvaha̱ iin ra Gadara tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha 
\r (Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39) 
\p  
\v 1 Tsaa̱ ra naha inga tsiyo miñi nda nu ñuhu cuenda Gadara.  
\v 2 Tsa quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo, tan quita̱ iin ra yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu ndaa cumi santu, tan tsaa̱ ra nu nyaá ra.  
\v 3 Tan nu ndaa can iyó maa ra can. Tsaahñí ñi tsi ra, maa tyin ña cuví maa ndoo taxin ra. Ndi tsihin cadena tan ña cuví cunuhñí ra.  
\v 4 Cuaha xaan tsaha tsahñi̱ nyɨvɨ tsaha ra tan ndaha ra tsihin cadena, maa tyin tsaahnyá cuatyi ra can. Tan yoñi maa cuví cunyee tsi ra.  
\v 5 Tan tsicá nuu maa ra caná tsaa ra jiñi yucu tan nu ndaa cumi santu tsa tsa cuaa tan tsa tsinu cahñi. Tan jañicueehé ra tsi ra tsihin yuu.  
\v 6 Maa tyin ndi cañi ca quita̱ ra Jesús, tan nyehe̱ ra can tsi ra, tan tsinú xaan ra tsaha̱n ra, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra.  
\v 7 Tan cana̱ tsaa ra tan catyí ra: 
\p ―¿Nacuenda tyihí un tsi un tsihin yuhu, yooho Jesús, Sehe Nyoo, nyaá gloria? Tsihin sɨvɨ Nyoo caahán ndaahvi yu tsihin un, ña ja̱nyehe un tundoho tsi yu. 
\p  
\v 8 Tacan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra Jesús tyin tsa yaha̱ caha̱n ra tsihin nu tyehen: 
\p ―¡Yooho tatyi ña vaha, ja̱ña tsi ra ihya! ―catyi̱ ra. 
\p  
\v 9 Tan ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi nu, tan catyí ra: 
\p ―¿Náa nañí un? 
\p Tan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra: 
\p ―Yuhu nañí yu Legión, tyin cuaha xaan ndi. 
\p  
\v 10 Tan caahán ndaahvi nu tsihin ra Jesús na ña jacuhun cañi ra tsi nahnu.  
\v 11 Yatyin ñi yucu can yucú cuaha quɨnɨ tsatsí tɨ naha tɨ.  
\v 12 Tacan tan catyí tandɨhɨ nahnu tsihin ra Jesús: 
\p ―Ja̱cuhun tsi ndi tsitsi quɨnɨ nyecú ican, tan cu̱hva ndatu tsa quɨhvɨ ndi tsitsi tɨ naha tɨ ―catyí nahnu. 
\p  
\v 13 Tacan tan tsaha̱ ra Jesús ndatu tsi nahnu, tan quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi quɨnɨ can. Quita̱ nahnu tsi ra can tan quitá tumaa uvi mil quɨnɨ yucú can. Tsa quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi tɨ naha tɨ, quitsaha̱ tsinú tɨ naha tɨ, tan yaha̱ tɨ naha tɨ yuhu xahva tan cucoyo̱ tɨ naha tɨ tsitsi miñi, tan tsihi̱ tɨ naha tɨ tsitsi ndutya. 
\p  
\v 14 Tacan tan ra jahá cuenda quɨnɨ can naha ra, nayuhvi̱ xaan ra naha tan tsinú xaan ra naha cuahán ra naha cuanuhú ra naha cuacatyí tuhun ra naha tsa cuvi̱ can tsihin nyɨvɨ ñuu can tan inga ca nyɨvɨ tsa taahán ra naha ityi cuhu. Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa caha̱n ra naha tsihin, tsaha̱n ñi tsinyehe̱ ñi tsa cuvi̱ can.  
\v 15 Cuhva tsa tsaa̱ ñi nu nyií ra Jesús, nayuhvi̱ xaan ñi tsa nyehe̱ ñi tsi ra tsa yɨhɨ̱ tatyi ña vaha can. Nyaá taxin ra, nditsí ra jahma, tan vaha cuñí ra.  
\v 16 Tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsa taha̱n ra can tan tsa taha̱n quɨnɨ can, catyi̱ tuhun ñi can tsihin inga ca nyɨvɨ.  
\v 17 Tacan tan quitsaha̱ caahán ndaahvi ñi tsihin ra Jesús, na ña ndoo ra nu ñuhu ñi. 
\p  
\v 18 Tsa tsa cua quɨhvɨ nyico ra Jesús tsitsi yutun ndoo can, ra tsa yɨhɨ̱ tatyi ña vaha can caahán ndaahvi ra tsihin ra Jesús na cuhva ra cuhun ra tsihin ra.  
\v 19 Maa tyin ña tsaha̱ ra Jesús cuhun ra tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Cu̱anuhu yuvehe un nu iyó nyɨvɨ un, tan ca̱tyi tuhun tsihin ñi tandɨhɨ tsa javaha̱ Jutu Mañi yo Nyoo tsihin un, tan nácaa cundaahvi̱ iñi ra tsi un. 
\p  
\v 20 Tacan tan cuanuhú ra tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Decápolis tandɨhɨ tsa javaha̱ ra Jesús tsihin ra. Tan iyo xaan cuñí ñi. 
\s1 Nu nduvaha̱ sehe ra Jairo tan ñaha tsa tɨɨ̱n jahma ra Jesús 
\r (Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56) 
\p  
\v 21 Tsa tsaa̱ ra Jesús tsihin yutun ndoo nda inga tsiyo miñi can, tsaa̱ cuaha nyɨvɨ nu tsaa̱ ra. Tan ndoo̱ ra yuhu miñi ican.  
\v 22 Tacan tan tsaa̱ iin ra nyisó tyiñu vehe ñuhu, nañí ra Jairo. Cuhva tsa nyehe̱ ra tsi ra Jesús, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra.  
\v 23 Tan caahán ndaahvi ra tsihin ra tan catyí ra: 
\p ―Co̱hon tsihin yu yuvehe yu tan tyi̱so ndaha un jiñi ñaha sehe yu, na nduvaha ña tyin tsa cuñí cúu cuii ña ña. 
\p  
\v 24 Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra, tan cuaha xaan nyɨvɨ cuahán cuanyicún tsi ra, nda cuanda catyihí tahan ña maa ñi.  
\v 25 Tsihin nyɨvɨ can cuahán ndɨhɨ iin ñaha cuuhví. Ñaha ihya tsa quitá maa utsi uvi cuiya ndohó ña cuehe tsa cuún nɨñɨ ña.  
\v 26 Tan cuaha xaan tundoho nyehe̱ ña tsihin tsa cuaha doctor. Tandɨhɨ xuhun ña janaa̱ ña tsihin ra naha, maa tyin nduve maa náa catyi janaa̱ ña xuhun ña tyin vihi ca nduñihi̱ cuuhvi ña.  
\v 27 Tsa tsiñi̱ ña caahán nyɨvɨ tyin tsaa̱ ra Jesús, natuhva̱ ña ityi tsata ra tan tɨɨ̱n ña jahma ra.  
\v 28 Tyin tsicá iñi maa ña: “Tatun tɨɨn yu vasu tan jahma ra, cua nduvaha yu”.  
\v 29 Tsa tɨɨ̱n ña jahma ra iin yaha ñi cutaxi̱n tsa cuún nɨñɨ ña. Tan tuvi̱ iñi cuñu ñuhu ña tyin tsa janduvaha̱ ra tsi ña.  
\v 30 Tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tyin nduvaha̱ iin nyɨvɨ tsihin tunyee iñi tsa iyó tsi ra. Tacan tan nanyico̱ coo ra ityi tsata ra tan tsica̱ tuhun ra tan catyí ra: 
\p ―¿Yóo tɨɨ̱n jahma yu? 
\p  
\v 31 Tacan tan catyí ra tsicá tsihin ra: 
\p ―¿Nacuenda tsicá tuhun ca un: yóo tɨɨ̱n jahma un? tan nyehé vaha un tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi un tan tyañu xaan jahá ñi ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 32 Maa tyin ra Jesús nanyehe̱ ra nanɨɨ ñi tyin cuñí ra coto ra yóo tɨɨ̱n jahma ra.  
\v 33 Tacan tan ñaha can tsaha̱n ña tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra Jesús tyin tsitó vaha ña tyin tsa nduvaha̱ ña. Yuuhví ña tan nɨhɨ́ ña tsaha̱n ña tsicatyi̱ tuhun ña tandɨhɨ tsa nditsa tsihin ra.  
\v 34 Tan catyí ra Jesús tsihin ña: 
\p ―Nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un. Na cuhun vaha un, tan na ña cuhvi ca un ―catyí ra Jesús tsihin ña. 
\p  
\v 35 Ndi caahán ca ra Jesús tan tsaa̱ nyɨvɨ quee̱ yuvehe nu cuahán ra, tan catyí ñi tsihin ra jatsii vehe can, ra nyisó tyiñu vehe ñuhu: 
\p ―Tsa tsihi̱ ñaha luhlu sehe un. Ña ca̱han yuhu ca un tan ña ja̱tyañu ca un tsi ra Maestro ihya ―catyí ñi tsihin ra. 
\p  
\v 36 Maa tyin ra Jesús ña tyaa̱ yahvi ra tsa caahán ñi, tan catyí ra tsihin ra nyisó tyiñu vehe ñuhu: 
\p ―Ña na̱yuhvi un; tsi̱nu iñi yooho ―catyí ra tsihin ra. 
\p  
\v 37 Tan ña tsaha̱ ra cuhun cuaha nyɨvɨ tsihin ra. Tan quihi̱n ra tsi ra Pedro tan ra Jacobo tan ra Juan, yañi ra Jacobo cuahán ra naha tsihin ra.  
\v 38 Tsa tsaa̱ ra naha yuvehe ra nyisó tyiñu vehe ñuhu, nyehe̱ ra Jesús tyin tsacú xaan nyɨvɨ tan caná tsaa ñi.  
\v 39 Quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe tan tsicá tuhun ra tsi ñi: 
\p ―¿Nacuvi tyin iyo xaan jacuvaá ndo, tan tsacú xaan ndo? Ñaha luhlu ihya quixí ña; ñavin tsihi̱ ña ―catyí ra tsihin ñi. 
\p  
\v 40 Maa tyin ña tsinu̱ iñi ñi tan tsacu̱ naaha ñi nyehé ñi tsi ra. Tacan tan tava̱ ra tsi tandɨhɨ ñi nuquehe, tan quihi̱n ra tsi jutu ñaha luhlu tsa tsihi̱ can tan sɨhɨ ña tan ra tsa tsaa̱ tsihin ra, tan quɨhvɨ̱ tandɨhɨ ñi nu canyií ña.  
\v 41 Tan tɨɨ̱n ra ndaha ña, tan catyí ra tsihin ña: 
\p ―Talita cumi ―tan cuñí tsi catyí tsi tyehen: Catyí yu tsihin yooho ñaha luhlu, ¡ndu̱vita! 
\p  
\v 42 Juvin ñi cuhva can tan nduvita̱ ña, tan nacaca̱ ña. Utsi uvi cuiya ña. Tan tsa nyehe̱ nyɨvɨ tsa iyo tsa javaha̱ ra Jesús, iyo xaan cuñí ñi cuvi̱.  
\v 43 Maa tyin ra Jesús ñihi tsaha̱ cuenda ra tsi ñi tyin na ña cahan ñi tsa nyehe̱ ñi tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ. Tan tava̱ tyiñu ra tsi sɨhɨ ña na cuhva ña tsa catsi ña. 
\c 6  
\s1 Nu tsinuhu̱ ra Jesús ñuu Nazaret nu tsahnu̱ ra 
\r (Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30) 
\p  
\v 1 Tacan tan quita̱ ra Jesús ican, tan cuanuhu̱ ra nda ñuu ra. Tan ra tsicá tsihin ra cuahán ndɨhɨ ra naha tsihin ra.  
\v 2 Tan tsa taha̱n tsi quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, tacan tan cuahán ra naha vehe ñuhu tan quitsaha̱ jacuahá ra Jesús tsi nyɨvɨ. Tan cuaha ñi yucú tyaá soho ñi tsa caahán ra. Iyo cuñí ñi tsa tsiñí ñi tsa caahán ra, tan catyí ñi: 
\p ―¿Numaa tahan cutuhva̱ ra ihya tandɨhɨ tsa tsitó ra? ¿Yóo tsaha̱ tsa tsiñi tuñi iñi ra? ¿Tan nácaa cutuhva̱ ra javahá ra tsa iyo?  
\v 3 Tan ra tahví yutun cuví ra. Tan sehe ña María cuví ra. Tan yañi ra cuví ra Jacobo, ra José, ra Judas, tan ra Simón, tan ñiñaha cuhva ra iyó ñi nu iyó yo ihya ―catyí ñi. 
\p Tan ña cuñi̱ ñi tyaa yahvi ñi tsi ra.  
\v 4 Maa tyin catyí ra tsihin ñi: 
\p ―Tandɨhɨ ñi ityi tan jahá tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ñayɨvɨ tsi ra cuví ndusu yuhu Nyoo, maa tyin nyɨvɨ ñuu ra, tan nyɨvɨ ra, tan nyɨvɨ vehe ra ña tyaá yahvi ñi tsi ra ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 5 Tan tyiso̱ ndaha ra jiñi juhva nyɨvɨ cuuhví, tan janduvaha̱ ra tsi ñi, maa tyin ña cuvi̱ javaha̱ ra inga ca tsa iyo.  
\v 6 Tan iyo cuñí ra tyin ña tsinú iñi ñi tsi ra. Tacan tan cuahán ra cuajacuahá ra tsi nyɨvɨ iyó tandɨhɨ ñi ñuu nyihi tsa cayucú yatyin ñi ñuu can. 
\s1 Nu jacuhu̱n ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra cucahan ra naha tuhun Nyoo 
\r (Mt. 10.5-15; Lc. 9.1-6) 
\p  
\v 7 Tsa yaha̱ yacan tan cana̱ ra tsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tyin jacuhun ra tsi ra naha cucahan ra naha tuhun Nyoo. Tacan tan quitsaha̱ jacuhún ra uvi uvi ra naha. Tan tsaha̱ ra ndatu tsi ra naha tsa tava ra naha tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ.  
\v 8 Tan catyí ra tsihin ra naha tyin ña cundaha ra naha tsa cundaha ra naha; ndi marali, ndi tsa catsi ra naha, tan ndi xuhun. Nduve náa cundaha ra naha; maa tyin cuví cundaha ra naha yutun ñi.  
\v 9 Tan cunyaa nditsan tsaha ra naha. Tan ña cundaha ra naha inga nditsi jahma, na cuhun ra naha tsihin cuhva nditsi ñi maa ra naha.  
\v 10 Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Cuhva tsa tsaa ndo iin ñuu, quɨhvɨ ndo iin vehe, tan ndo̱o ndo ican nda cuanda quita ndo ñuu can.  
\v 11 Tan tatun tsaa ndo iin ñuu tan ña naquihin cuenda nyɨvɨ iyó ñuu can tsi ndo, tan ña cuñi ñi tyaa soho ñi tsa cua cahan ndo, qu̱ita ndo ican tan na̱quɨsɨ ndo nyaca tsaha ndo tan yacan janaha tyin ndoo cuatyi ñi sɨquɨ ñi. Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin quɨvɨ cua tatsi tuñi Nyoo tsi nyɨvɨ, ñihi ca cua tatsi tuñi ra tsi ñi can tan ñavin ca nyɨvɨ ñuu Sodoma tan ñuu Gomorra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 12 Tacan tan cuahán ra naha cuacahán ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ. Tan catyí ra naha tyin na ndu uvi iñi ñi cuatyi ñi, tan na nanducu ñi tsi Nyoo.  
\v 13 Tan cuaha ñi nyɨvɨ tava̱ ra naha tatyi ña vaha. Tan tyihi̱ ra naha acetye tsi nyɨvɨ cuuhví tan nduvaha̱ ñi. 
\s1 Nu tsahá cuenda tsi nácaa tsihi̱ ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ 
\r (Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9) 
\p  
\v 14 Ra rey Herodes tsitó ra tsa javahá ra Jesús tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tan caahán ñi tsa javahá ra, tan tsicá iñi ra tyehen: 
\p ―Ra ihya cuví ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, ra tsa tsihi̱. Vityin nandoto̱ ra. Juvin ra cuví can, yacan cuenda iyó tunyee iñi tsi ra ―cuñí ra Herodes, tsicá iñi ra. 
\p  
\v 15 Yɨhɨ nyɨvɨ catyí ñi: 
\p ―Ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha, cuví ra. 
\p Tan catyí tucu inga ñi: 
\p ―Ndusu yuhu Nyoo cuví ra, tumaa ra tsicoo̱ taha̱n tsanaha naha ra ―catyí ñi. 
\p  
\v 16 Tsa tsiñi̱ ra Herodes tandɨhɨ tsa caahán nyɨvɨ, tan catyí ra: 
\p ―Ra ihya cuví ra Juan tsa tava̱ tyiñu yu tyahnya jucun. Vityin nandoto̱ ra ―catyí ra Herodes. 
\p  
\v 17 Tacan catyí ra tyin juvin ñi maa ra tava̱ tyiñu na tyihi ra naha tsi ra Juan vehe caa tan cuhñi ra naha tsi ra tsihin carena. Tacan javaha̱ ra Herodes tsihin ra Juan tsacatyi ña Herodías tsa cuvi̱ ñasɨɨhɨ ra Felipe yañi ra. Ra Herodes quihi̱n ra tsi ña Herodías tyin cuvi ña ñasɨɨhɨ ra  
\v 18 Tan tsa tacan javaha̱ ra, catyi̱ ra Juan tsihin ra tyin ña vaha tsa quihi̱n ra tsi ña Herodías tyin ñasɨɨhɨ yañi ra cuví ña. 
\p  
\v 19 Yacan cuenda ndasɨ cuñí ña Herodías nyehé ña tsi ra Juan. Cuñí ña cahñi ña tsi ra, maa tyin ña cuví,  
\v 20 tyin ña tsahá ra Herodes tyin tsitó ra tyin ra vaha cuví ra Juan tan cuɨtɨ iyó ra nuu Nyoo, tan yuuhví ra Herodes tsi ra. Yacan cuenda jahá cuenda vaha ra tsi ra. Vasu ndi maa ña cutuñí iñi ra Herodes tandɨhɨ tsa caahán ra Juan, maa tyin vaha cuñí ra tyaá soho ra tsa caahán ra.  
\v 21 Maa tyin tsa taha̱n tsi quɨvɨ cacu̱ ra Herodes javaha̱ ra iin vico. Tan cana̱ ra tsi ra cumí tyiñu naha ra, tan ra yɨhɨ́ ndaha andaru naha ra, tan nyɨvɨ cuca tsa iyó ityi Galilea. Quɨvɨ ihya tsica̱n ña Herodías tsa cuñí ña tsi ra Herodes.  
\v 22 Tyin ñaha sehe ña tsaha̱n ña tsicuañi̱ ña yaa nu iyó vico ra Herodes. Tan taha̱n xaan iñi ra Herodes tan ra nyecú cuxiñí tsihin ra cuhva tsañí ña. Tacan tan catyí ra Herodes tsihin ña: 
\p ―Nda̱can tsi yu náa cuñí maa un. Náa tahan ñi maa tsi cua ndacan un tsi yu cua cuhva maa yu can tsi un.  
\v 23 Tsitó maa Nyoo tyin cua cuhva yu tsa cua ndacan un. Tun ndacan un sava ñuhu tsa ndacá ñaha yu, cua cuhva yu can tsi un ―catyí ra tsihin ña. 
\p  
\v 24 Tacan tan quita̱ ña, cuahán ña cuandacá tuhun ña tsi sɨhɨ ña tan catyí ña: 
\p ―¿Náa ndacan yu tsi ra? 
\p Tan catyí sɨhɨ ña: 
\p ―Nda̱can jiñi ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ tsi ra ―catyí ña. 
\p  
\v 25 Tacan tan numi ñi quɨhvɨ̱ nyico ñaha tyuvaa can nu nyií ra rey Herodes, tan catyí ña tsihin ra: 
\p ―Cuñí yu jiñi ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ. Ca̱hnya jucun ra tan tinyii un jiñi ra nuu iin coho, cuhva un tsi yu vityin vityin ñi ―catyí ña tsihin ra. 
\p  
\v 26 Tacan tan cuiihya xaan cuñí ra rey can cuvi̱. Maa tyin tsa cuenda tsa caha̱n ra tyin cua cuhva maa ra tsa cua ndacan ña, ña cuñí ra jandaví ñaha ra tsi ña tyin tandɨhɨ maa nyɨvɨ yucú vico can tan tsiñi̱ ñi tsa caha̱n ra, yacan cuenda tsaha̱ ra tsa tsica̱n ña.  
\v 27 Numi ñi tava̱ tyiñu ra rey can tsi iin andaru na cuquihin ra jiñi ra Juan.  
\v 28 Tsaha̱n andaru can tsitsi vehe caa, tan tsahnya̱ ra jucun ra Juan. Tan tsindaca̱ ra jiñi ra Juan tsi ñaha tyuvaa can, nyií tsi nu iin coho. Tan nacuhva̱ cuenda ña can tsi sɨhɨ ña. 
\p  
\v 29 Tsa tsito̱ ra nyicún tsi ra Juan tsa cuvi̱, tsaha̱n ra naha tsiquihi̱n ra naha cuñu ñuhu ra, tan tsicutsi̱ ra naha can. 
\s1 Nu jacatsi̱ ra Jesús uhun mil rayɨɨ 
\r (Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) 
\p  
\v 30 Tsa yaha̱ yacan tan ndu ii̱n ra tsicá tyiñu ra Jesús tsihin ra, tan catyi̱ tuhun ra naha tsihin ra tandɨhɨ tsa javaha̱ ra naha, tan tsa jacuaha̱ ra naha nu tsaha̱n ra naha tsicaha̱n ra naha tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ.  
\v 31 Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Co̱hon ndo iin nu taxin caa, quitatu yo luxu. 
\p Tacan catyi̱ ra tsihin ra naha tyin cuaha xaan nyɨvɨ cuahán tan vatsí, tan ndi ña cuyatyi ra naha catsi ra naha jahá ñi.  
\v 32 Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsihin ra naha tsitsi iin yutun ndoo tan cuahán ra naha iin nu taxin caa.  
\v 33 Maa tyin cuaha xaan nyɨvɨ nyehe̱ ñi cuahán ra naha. Tan nacotó ñi tsi ra Jesús. Tacan tan cuahán ñi tsihin tsaha ñi, quita̱ ñi tandɨhɨ ñi ñuu tan jihna ca ñi tsaa̱ nu cua tsaa ra Jesús.  
\v 34 Cuhva tsa tsaa̱ ra naha, quita̱ ra Jesús tsitsi yutun ndoo tan nyehe̱ ra tyin cuaha xaan nyɨvɨ yucú ican. Tan cundaahvi̱ iñi ra nyehe̱ ra tsi ñi, tyin yucú ñi tumaa tsiyucú mbee tun nduve ra jahá cuenda tsi tɨ naha tɨ. Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra cuaha xaan tuhun vaha tsi ñi.  
\v 35 Tsa tsa cua cuiso ñicanyii, tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús xiin ra tan catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―Tsa cueñi xaan, tan nduve nyɨvɨ iyó yatyin ñi ihya.  
\v 36 Vaha ca jacunuhu un tsi nyɨvɨ tyin ihya nduve tsa catsi ñi. Tan na cujata ñi paan catsi ñi vehe tsa iyó tsitsi cuhu ihya tan ñuu tsa cayucú yatyin ñi ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 37 Maa tyin nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: 
\p ―Cu̱hva nyooho tsa catsi ñi. 
\p Tacan tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Vasu ndi maa jaha tyiñu ndi iñu yoo, ña cua ñihi ndi xuhun jata ndi paan catsi tandɨhɨ nyɨvɨ ihya. 
\p  
\v 38 Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Nye̱he jihna ndo najava paan ndahá ndo ―catyí ra. 
\p Cuhva tsa tsito̱ ra naha najava paan ndahá ra naha, tacan tan tsicaha̱n ra naha tsihin ra tan catyí ra naha: 
\p ―Ndahá ndi uhun taahan ñi paan tan uvi taahan ñi tyaca. 
\p  
\v 39 Tacan tan catyí ra tsihin nyɨvɨ na cunyecu ñi nu cuhu can.  
\v 40 Tan tsinyecu̱ cuenda cientu tan cuenda uvi xico utsi ñi tsa iin cuhva tsinyecu̱ ñi.  
\v 41 Tacan tan quihi̱n ra Jesús tsa uhun paan can tan nduvi tyaca can. Tan nanyehe̱ ndaa ra ityi sɨquɨ, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tsa yaha̱ tan tsahnu̱ cuatyi ra paan can, tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra tyin tsatsa ra naha can tsi nyɨvɨ. Tsa ndɨhɨ tsatsa̱ ra naha paan can, tan tsatsa̱ ndɨhɨ ra naha tyaca.  
\v 42 Tsatsi̱ tandɨhɨ ñi tan ndaha̱ iñi ñi.  
\v 43 Tan jacutu̱ ra naha utsi uvi tyica tsihin paan tan tyaca tsa ndoo̱.  
\v 44 Tan uhun mil rayɨɨ tsatsi̱ paan can. 
\s1 Nu tsicá ra Jesús nu ndutya 
\r (Mt. 14.22-27; Jn. 6.16-21) 
\p  
\v 45 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra na yaha sava ñi ra naha nu miñi can tan cuhun cuee ñi ra naha nda ñuu Betsaida tsitsi tsa ndi jacunuhu ra tsi nyɨvɨ yuvehe ñi.  
\v 46 Tsa yaha̱ cuanuhu̱ nyɨvɨ, tacan tan cuahán ra Jesús cuandacán tahvi ra tsi Nyoo iin jiñi yucu.  
\v 47 Tsa tsa cuñi cuaa, yutun ndoo nu cuahán ra tsicá tsihin ra Jesús tsa cuahán can nda mahñu miñi, tan maa ra ndi nyií ra yuhu miñi can.  
\v 48 Tan tsa nyehe̱ ra tyin ña cuví jacacá vaha ra naha yutun ndoo jahá tatyi, tacan tan cuahán tsihin tsaha ra nu ndutya nu cuahán ra naha tsa tsa cuñí tuvi, nyicún tsicá nyicún tsicá ñi ra tsi ra naha. Tan tsa cua yaha tsiyo ra nu cuahán ra naha.  
\v 49 Maa tyin tsa nyehe̱ ra naha tsicá ra nu ndutya, tsica̱ iñi ra naha tyin tatyi cuví ra, tacan tan quitsaha̱ caná tsaa ra naha  
\v 50 tyin tandɨhɨ ra naha nyehe̱ ra naha tsi ra tan nayuhvi̱ ra naha. Maa tyin nacaha̱n ra tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¡Ña na̱yuhvi ndo tyin maa yu cuví! 
\p  
\v 51 Tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi yutun ndoo nu yucú ra naha, tan tsa yaha̱ quɨhvɨ̱ ra, iin yaha ñi cutaxi̱n tatyi can. Tan iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱  
\v 52 tyin ñaha ca cutuñi iñi ra naha tsa iyo tsa javaha̱ ra tsihin paan, tyin ndi ndava añima ra naha. 
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús nyɨvɨ cuuhví tsa iyó nduhva tsa nañí Genesaret 
\r (Mt. 14.34-36) 
\p  
\v 53 Yaha̱ sava ra naha nu miñi can tan tsaa̱ ra naha Genesaret inga tsiyo yuhu miñi can, tan tsahñi̱ ra naha yutun ndoo can yatyin ñi yuhu ndutya.  
\v 54 Cuhva tsa quita̱ ñi ra naha tsitsi yutun ndoo can, tan nacoto̱ nyɨvɨ tsi ra Jesús.  
\v 55 Tacan tan tsinú xaan ñi cuahán ñi cuajacotó ñi tsi nyɨvɨ iyó nanɨɨ cahnu ityi can tyin tsaa̱ ra Jesús. Tan tsaa̱ cuaha nyɨvɨ quee̱ tandɨhɨ ñi ñuu nu nyií ra, tan yucú nyɨvɨ cuuhví nu tsitó tsaa̱ tsihin ñi.  
\v 56 Tan tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán ra tsitsi ñuu nyihi o tsitsi ñuu nahnu, o tsitsi cuhu, tsaquín nyɨvɨ nyɨvɨ cuuhví yuhu ityi. Tan caahán ndaahvi ñi tsihin ra na cuhva ra tɨɨn ñi cuuhví can vasu tan yuhu jahma ra tan nduvaha ñi. Tan tandɨhɨ maa nyɨvɨ tsa tɨɨ̱n jahma ra nduvaha̱ ñi. 
\c 7  
\s1 Tsa jatɨvɨ́ tsi nyɨvɨ nu Nyoo 
\r (Mt. 15.1-20) 
\p  
\v 1 Tacan tan tsaa̱ juhva ra fariseo tan juhva ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tsa quee̱ ñuu Jerusalén naha ra nu nyií ra Jesús.  
\v 2 Ra ihya naha ra nyehe̱ ra naha tyin juhva ra tsicá tsihin ra Jesús ña nacatya̱ ra naha ndaha ra naha tan tsatsí ra naha tumaa catyí maa costumbre ra naha. Tsa cuenda yacan catyí ra naha tyin ña vaha javaha̱ ra can naha ra.  
\v 3 Tyin ra fariseo naha ra javahá ra naha tumaa catyí costumbre tsii tsaahnu ra naha tacan tucu ñi tandɨhɨ ca nyɨvɨ Israel ña cuví catsi ñi tun ña nacatyá ñi ndaha ñi cuaha tsaha tumaa iyó maa ñi.  
\v 4 Tan tatun ña nacatya ñi ndaha ñi tsa tsaá ñi quee ñi nuyahvi, ña cuvi catsi ñi. Iyó cuaha ca costumbre tsa tuhvá ñi javahá tumaa tsa nacatyá ñi vasu, jarra, tan tandɨhɨ ndaha tyiñu tsa tsinú tsihin caa tsa iyó tsi ñi tan nda cuanda cama ñi.  
\v 5 Tacan tan tsica̱ tuhun ra fariseo tan ra maestro cuenda ley naha ra tsi ra Jesús, tan catyí ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tyin ña javahá ra tsicá tsihin un naha ra cuhva nacoo̱ tsii tsaahnu yo naha ra? Tyin ña nacatyá jihna ra naha ndaha ra naha tumaa iyó maa yo tan tsatsí ra naha ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 6 Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: 
\p ―Nditsa tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tuhun nyooho tsa jahá ndo tyin vaha xaan ndo tan ña nditsa ndo. Tyin catyi̱ ra tyehen: 
\q1 Nyɨvɨ ihya jacahnú ñi tsi yu tsihin yuhu ñi. 
\q1 Maa tyin ñavin tsihin tsa nɨɨ iñi añima ñi. 
\q1  
\v 7 Yacan cuenda nduve yahvi nyaá jacahnú ñi tsi yu, 
\q1 tyin maa ñi maa tuhun caahán nyɨvɨ jacuahá ñi tan ñavin tuhun yu jacuahá ñi, catyi̱ ra Isaías tuhun ndo jaha̱ Nyoo, catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\m  
\v 8 Tyin nyooho nacoo̱ ndo cuhva caahán Nyoo, tan nyicún ndo cuhva caahán nyɨvɨ ñi, tumaa tuhvá ndo nacatya ndaha tyiñu ndo, tan inga ca tsa tuhvá ndo javahá.  
\v 9 Nyooho tyaa̱ tsiyo ndo tuhun caahán Nyoo, tacan tan javahá ndo tuhun tsahnu tsa nacoo̱ tsii tsaahnu ndo.  
\v 10 Tyin catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés: “Tya̱a yahvi ndo tsi jutu ndo tan tsi sɨhɨ ndo, tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cua cahan ndavaha ñi tsi jutu o tsi sɨhɨ, cua cúu ñi” catyí ley Nyoo tsa tyaa̱ ra Moisés.  
\v 11 Maa tyin nyooho catyí ndo tyin cuví catyí iin nyɨvɨ tsihin jutu ñi o sɨhɨ ñi tyehen: “Ña cuvi jatyinyee yu tsi un tyin tandɨhɨ tsa iyó tsi yu cuví tsi Corbán.” (Tuhun ihya cuñí tsi catyí: “Tsa ndɨhɨ can tsaha̱ cuenda yu tsi Nyoo.”)  
\v 12 Tan tatun catyí nyɨvɨ tacan, ña cuñí ca tsi jatyinyee ñi tsi jutu ñi o tsi sɨhɨ ñi, catyí ndo.  
\v 13 Yacan cuví tsa javahá ndo vityin, tyaá tsiyo ndo tuhun caahán Nyoo, tsahan tyaá yahvi ca ndo tuhun tsahnu cuhva iyó maa ndo. Tan cuaha ca tsa tacan caá javahá ndo ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 14 Tacan tan cana̱ nyico ra Jesús tsi nyɨvɨ tan catyí ra tsihin ñi: 
\p ―Tya̱a soho vaha tandɨhɨ ndo tsa cua cahan yu, tan ndu̱cu ndo cuhva cutuñi iñi ndo.  
\v 15 Tsa quɨhvɨ́ yuhu nyɨvɨ, ña cuví jatɨvɨ tsi tsi ñi. Tsa jatɨvɨ́ tsi ñi cuví tsa quitá añima ñi.  
\v 16 Nyooho tsa iyó soho, tya̱a soho ndo tsa caahán yu ―catyí ra Jesús tsihin ñi. 
\p  
\v 17 Tsa yaha̱ nacoo̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe, tacan tan tsica̱ tuhun ra tsicá tsihin ra náa cuñí tsi catyi tsa caha̱n ra.  
\v 18 Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿A ndi nyooho tan ña cutuñi̱ iñi ndo? ¿A ña tsitó ndo tyin tsa quɨhvɨ́ tsitsi yo ña cuví jatɨvɨ tsi tsi yo?  
\v 19 Tyin tsitsi yo quɨhvɨ́ tsi tan ñavin añima yo. Yaha can tan quitá tsi tsitsi cuñu ñuhu yo ―catyí ra Jesús. 
\p Tsihin tsehe janaha̱ ra tyin tandɨhɨ nyayu tan vaha catsi yo itsi.  
\v 20 Tan catyí tucu ra: 
\p ―Tsa quitá añima nyɨvɨ, yacan jatɨvɨ́ tsi ñi.  
\v 21 Tyin tsa caquiñi tsa tsicá iñi ñi tsitsi añima ñi quitá can, tacan tan rayɨɨ cuñí ra coo inga ñaha tsi ra, o ñiñaha cuñí ñi coo inga rayɨɨ tsi ñi. Yɨhɨ́ ra tsicoó ra tsihin inga ñaha tan ña tindaha̱ ra tsihin ña. Yɨhɨ rayɨɨ tsicoó ra tsihin ra ndusɨɨhɨ. Tan yɨhɨ ñiñaha tsicoó ñi tsihin ñi nduyɨɨ. Tan yɨhɨ́ ñi cuñi ñi cahñi ñi nyɨvɨ,  
\v 22 o cuñí ñi suhu ñi. Yɨhɨ́ ñi cuñí ñi coo tsa tsii inga nyɨvɨ tsi ñi; yɨhɨ́ ñi javahá ñi tsa caquiñi; yɨhɨ́ ñi jandaví ñaha ñi; yɨhɨ́ ñi iyó inga viciu tsi ñi; yɨhɨ́ ñi nyiyo iñi ñi; yɨhɨ́ ñi caahán ñi cuendu; yɨhɨ́ ñi cahnu jahá ñi tsi ñi; yɨhɨ́ ñi soho javahá ñi.  
\v 23 Tandɨhɨ tsa ña vaha ihya, quitá can tsitsi añima nyɨvɨ, tan jatɨvɨ́ can tsi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Nu tsinu̱ iñi iin ñaha inga ñuu tsi ra Jesús 
\r (Mt. 15.21-28) 
\p  
\v 24 Tsa yaha̱ yacan tan quita̱ ra Jesús ñuu can, tan cuahán ra ñuhu nu canyií ñuu Tiro tan ñuu Sidón. Tsa tsaa̱ ra ican, quɨhvɨ̱ xeehe ra tsitsi iin vehe tyin ña cuñí ra coto nyɨvɨ numaa nyií ra. Maa tyin ña cuvi̱ cunyii xeehe ra  
\v 25 tyin yatyi xaan tsito̱ sɨhɨ iin ñaha tyuvaa tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha nu nyií ra. Tacan tan cuahán ña nu nyií ra. Tsa tsaa̱ ña tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ña nuu ra.  
\v 26 Ñaha can, ñavin ñaha Israel cuví ña, tyin ñaha ñuu Sirofenicia cuví ña. Tsaa̱ ña nu nyií ra Jesús tan caahán ndaahvi ña tsihin ra tyin na tava ra tatyi ña vaha yɨhɨ́ tsi sehe ña.  
\v 27 Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ña: 
\p ―Ña ca̱han yuhu ca un; na catsi jihna nyɨvɨ Israel, ñi cuví sehe Nyoo, tyin ña vaha quihin nyaa yo paan yuhu sehe yo tan cuhva yo itsi catsi ina ―catyí ra Jesús tsihin ña. 
\p  
\v 28 Tan nacaha̱n ña tan catyí ña: 
\p ―Nditsa, Jutu Mañi yu, maa tyin nda cuanda ina cuví ndatú tɨ tan tsatsí tɨ titsehe tsa cucoyó xuu mesa jahá sehe tsitoho tɨ ―catyí ña tsihin ra. 
\p  
\v 29 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ña: 
\p ―Vaha caahán un. Tan tsa cuenda tsa caahán un tacan tsa yaha̱ quita̱ tatyi ña vaha tsi sehe un. Cu̱anuhu vityin ―catyí ra tsihin ña. 
\p  
\v 30 Tan cuhva tsa tsaa̱ ña yuvehe ña, canyií taxin sehe ña nu cama, tyin tsa yaha̱ quita̱ tatyi ña vaha tsi ña. 
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús tsi ra soho tan ñɨɨhɨ 
\p  
\v 31 Quita̱ nyico ra Jesús ñuhu nu canyií ñuu Tiro, tan yaha̱ ra ñuu Sidón, tan cuahán ra inga ca ñuu tsa cayucú Decápolis. Yaha̱ ra ican tan tsaa̱ ra miñi Galilea.  
\v 32 Tsa tsaa̱ ra Jesús ican, tsaha̱n nyɨvɨ tsindaca̱ ñi iin ra soho tsa ña cuví cahan nu nyií ra. Caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra na tyiso ra ndaha ra jiñi ra can.  
\v 33 Tacan tan quihi̱n ra tsi ra can cuahán tsiyo tsihin ra nu nduve nyɨvɨ. Tan tyaxi̱n ra nundaha ra tsitsi soho ra can, tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra, tan tɨɨ̱n ra nu yaa ra can.  
\v 34 Tacan tan nanyehe̱ ndaa ra ityi andɨvɨ. Tan ixta̱ tatyi ra, tan catyí ra: 
\p ―¡Efata! ―tan tuhun ihya cuñí tsi catyí: ¡Nu̱ña! 
\p  
\v 35 Tan tsihin can nuña̱ soho ra can, tan nduvaha̱ yaa ra, tan cuvi̱ nacaha̱n ra.  
\v 36 Tan catyí ra Jesús tsihin ñi tyin ña cahan ñi can tsihin nyɨvɨ, maa tyin vasu ndi maa caahán ra tacan tsihin ñi, cuñihi̱ ca ñi caahán ñi tsa javaha̱ ra.  
\v 37 Iyo cuñí ñi tan catyí ñi: 
\p ―Tandɨhɨ tsa javahá ra tan vaha javahá ra itsi. Nyɨvɨ soho nacuñí ñi jahá ra tan nyɨvɨ ñɨɨhɨ nacahan ñi. 
\c 8  
\s1 Nu tsaha̱ ra Jesús tsa catsi cumi mil nyɨvɨ 
\r (Mt. 15.32-39) 
\p  
\v 1 Quɨvɨ can nataca̱ cuaha nyico nyɨvɨ nu nyií ra Jesús. Tan nduve maa tsa catsi ñi iyó. Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p  
\v 2 ―Ndaahvi xaan cuñí yu nyehé yu nyɨvɨ ihya, tyin tsa uñi quɨvɨ yucú ñi tsihin yo, tan nduve ca tsa catsi ñi.  
\v 3 Tyin tun jacuhun yu tsi ñi yuvehe ñi tsa ndi cumañi ca catsi ñi, cua cúu naaha ñi ityi cuhun ñi, tyin yɨhɨ́ ñi cañi xaan quee̱ ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 4 Tan nacaha̱n ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra naha: 
\p ―¿Maa tyin nácaa cuhva yo tsa catsi nyɨvɨ ihya, tan nduve nyɨvɨ iyó ihya tan xico ñi tsa catsi yo? 
\p  
\v 5 Tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: 
\p ―¿Najava paan ndahá ndo? 
\p Tan catyí ra naha: 
\p ―Utsa taahan ñi. 
\p  
\v 6 Tacan tan catyí ra tsihin nyɨvɨ na cunyecu ñi nu ñuhu. Tsa yaha̱ caha̱n ra yacan, tacan tan quihi̱n ra tsa utsa paan can, tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can. Tsahan tsahnu̱ cuatyi ra can tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra, tyin tsatsa ra naha can tsi nyɨvɨ.  
\v 7 Tan ndahá tucu ra naha juhva tyaca nyihi. Tsaha̱ ndɨhɨ ra Jesús tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can, tacan tan tsaha̱ ra can tsi ra naha tyin tsatsa ra naha tsi nyɨvɨ.  
\v 8 Tandɨhɨ ñi tsatsi̱ ñi, tan ndaha̱ vaha iñi ñi. Tsa ndɨhɨ̱ tsatsi̱ ñi tan jacutu̱ ra naha utsa tyica tsihin tsa ndoo.  
\v 9 Tan quita̱ maa cumi mil nyɨvɨ jacatsi̱ ra. Yaha̱ can tan jacunuhu̱ ra tsi ñi.  
\v 10 Tsa yaha̱ cuanuhu ñi, tacan tan quɨhvɨ̱ ra tsihin ra tsicá tsihin ra tsitsi iin yutun ndoo. Tan cuahán ra naha ityi Dalmanuta. 
\s1 Nu tsicán ra fariseo naha ra tsi ra Jesús tyin javaha ra iin tsa iyo 
\r (Mt. 16.1-4; Lc. 12.54-56) 
\p  
\v 11 Tsaa̱ ra fariseo naha ra nu nyií ra Jesús, tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha tsihin ra. Nducú cuhva ra naha tsi ra tun nditsa tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, yacan cuenda catyí ra naha tsihin ra tyin javaha ra iin tsa iyo nyehe ra naha.  
\v 12 Tacan tan ra Jesús ñihi xaan ixta̱ tatyi ra, tan catyí ra: 
\p ―¿Nacuenda tyin tsicán nyɨvɨ iyó vityin tsa iyo? Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ña cua nyehe ndo ndi intuhun tsa iyo ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 13 Tacan tan nacoo̱ ra tsi ra naha, tan quɨhvɨ̱ nyico ra tsitsi yutun ndoo tan cuahán ra inga tsiyo miñi. 
\s1 Nu catyí ra Jesús tyin tsa jacuahá ra fariseo naha ra cuví can tumaa yutsan iya 
\r (Mt. 16.5-12) 
\p  
\v 14 Ra tsicá tsihin ra Jesús naa̱ iñi ra naha cundaha ra naha tsa catsi ra naha. Tan intuhun ñi paan ndahá ra naha yucú ra naha tsitsi yutun ndoo can.  
\v 15 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin yutsan iya ra fariseo naha ra tan ra Herodes ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 16 Tan ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ natuhún tahan ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Caahán ra tyehen tsihin yo tyin nduve paan ndahá yo catsi yo ―catyí ra naha. 
\p  
\v 17 Tsa tuvi̱ iñi ra Jesús tsa tsicá iñi ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tsicá xaan iñi ndo tyin nduve tsa catsi ndo ndahá ndo? ¿A ñaha ca cutuñi iñi ndo? ¿A ñaha ca coto ndo? ¿Nacuenda ndi ndava xaan añima ndo?  
\v 18 Nyecú tinuu ndo, tan ña nyehé ndo. Nyecú soho ndo, tan ña tsiñí ndo. ¿A ña nducuhún iñi ndo tsa javaha̱ yu  
\v 19 quɨvɨ tsa jacatsi̱ yu uhun mil rayɨɨ tsihin uhun taahan ñi paan? ¿A ña ñuhú iñi ndo najava tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ndoo̱? ―catyí ra Jesús, tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra. 
\p Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Utsi uvi tyica. 
\p  
\v 20 Tan catyí nyico ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Tan quɨvɨ jacatsi̱ yu cumi mil nyɨvɨ tsihin utsa taahan ñi paan, ¿najava tyica jacutu̱ ndo tsihin tsa ndoo̱? 
\p Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Utsa taahan tyica. 
\p  
\v 21 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―¿A ñaha ca cutuñi iñi ndo? ―catyí ra tsihin ra naha. 
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús iin ra cuaa nda ñuu Betsaida 
\p  
\v 22 Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra nda ñuu Betsaida. Tsa tsaa̱ ra naha ican, tsindaca̱ nyɨvɨ ñuu can iin ra cuaa nu yucú ra naha. Tan caha̱n ndaahvi ñi tsihin ra Jesús tyin tɨɨn ra tsi ra cuaa can tan janduvaha ra tsi ra.  
\v 23 Tacan tan tɨɨ̱n ra ndaha ra cuaa can, tan quihi̱n ra tsi ra cuahán tsihin ra ityi tsata ñuu. Tyaa̱ sɨɨ ra nu ndaha ra tan tɨɨ̱n ra tinuu ra can, tan tyiso̱ ra ndaha ra soco ra can, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tun nditsin nyehé ra luxu.  
\v 24 Ra cuaa can nanyehe̱ ra tan catyí ra: 
\p ―Nyehé yu juhva nyɨvɨ, tan caá ñi tumaa caá yutun, maa tyin tsicá ñi ―catyí ra. 
\p  
\v 25 Tacan tan tɨɨ̱n nyico ra Jesús tinuu ra inga tsaha, tan nanyehe̱ vaha ra tan nduvaha̱ ra. Nanyehe̱ catsi vaha ra tandɨhɨ tsa iyó.  
\v 26 Tacan tan jacunuhu̱ ra Jesús tsi ra yuvehe ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Ña qu̱ɨhvɨ un tsitsi ñuu ihya tan ña na̱catyi tuhun tsehe tsihin nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\s1 Nu caha̱n ra Pedro tyin ra Jesús cuví Cristo, ra jacacú tsi yo 
\r (Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21) 
\p  
\v 27 Yaha̱ can tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra ñuu tsa cayucú yatyin ñi ñuu Cesarea tsa javaha̱ ra Felipe. Tsitsi tsa cuahán ra naha, tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha, tan catyí ra: 
\p ―¿Náa caahán nyɨvɨ tuhun yu? ¿Yóo ra cuví yu catyí ñi? ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 28 Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Yɨhɨ́ nyɨvɨ catyí ñi tyin ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, cuví un. Inga ñi catyí ñi tyin ra Elías. Yɨhɨ́ ñi catyí tucu ñi tyin inga ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo cuví un ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 29 Tacan tan tsica̱ tuhun ra tsi maa ra naha, tan catyí ra: 
\p ―Tan nyooho, ¿yóo ra cuví yu, cuñí ndo? 
\p Tan nacaha̱n ra Pedro tsihin ra: 
\p ―Yooho cuví ra Cristo, ra jacacú tsi nyɨvɨ. 
\p  
\v 30 Maa tyin caha̱n ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra naha tyin ña ca̱han ra naha can tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ. 
\s1 Nu caha̱n ra Jesús tyin cua cúu ra 
\r (Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27) 
\p  
\v 31 Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tyin Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nyehe xaan ra tundoho. Tan ña cua tsinu iñi ra mandoñi naha ra tan ra jutu cuví ityi nuu tsihin ra jutu naha ra tsi ra tan ndi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tan ña cua naquihin cuenda ra naha tsi ra. Catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra maa tyin cua nandoto ra tsa tsinu uñi quɨvɨ.  
\v 32 Tacan caha̱n catsi ra tsihin ra naha. Tacan tan quihi̱n ra Pedro tsi ra cuahán tsihin ra tsata vehe tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Jesús tyin ña vaha tsa caha̱n ra.  
\v 33 Maa tyin ra Jesús nanyico̱ coo ra, tan nanyehe̱ ra nu nyecú inga ra tsicá tsihin ra. Tan quitsaha̱ caahán ra tsihin ra Pedro, tan catyí ra: 
\p ―¡Cu̱atsiyo nuu yu ihya, cuihna! Tyin yooho ña tsicá iñi un tumaa tsicá iñi Nyoo, tyin tsicá iñi un tumaa tsicá iñi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. 
\p  
\v 34 Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ tan tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra: 
\p ―Tatun ndáa nyooho cuñí cunyicun tsi yu, ca̱hnya iñi ndo nacoo ndo tsa cuñí maa ndo javaha ndo, tyin tacan tan cuvi javaha ndo cuhva cuñí Nyoo. Tan ña cua ndu uvi iñi ndo tsa yɨhɨ́ ndo cuenda yu, vasu ndi maa tandɨhɨ quɨvɨ nyehé ndo tundoho tsa cuenda yu. Tyin yacan cuví cruu tsa taahán tsi cuiso ndo tun cunyicun ndo tsi yu.  
\v 35 Tyin nyooho tsa ña cuñí nyehe tundoho tan cuhva ndo ñayɨvɨ ndo tsa cuenda yu, cua nyehe ndo tundoho anyaya. Maa tyin nyooho tsa cua cuhva ñayɨvɨ tsa cuenda yu tan tsa cuenda tuhun Nyoo, cua cacu ndo.  
\v 36 Tyin nduve yahvi nyaá cua ñihi ndo tandɨhɨ tsa iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tun ña cua cacu añima ndo.  
\v 37 Tyin nduve maa náa tsihin tyahvi ndo tan cuvi cacu añima ndo tan ña cunaa tsi.  
\v 38 Tyin nyɨvɨ cua nducahan nuu tsa cuenda yu tan tsa cuenda tuhun caahán yu quɨvɨ cahan ñi tsihin nyɨvɨ caquiñi tsa ña tyaá yahvi tuhun Nyoo, yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nducahan nuu yu nyehe yu tsi ñi quɨvɨ quitsi yu tsihin ángel cuenda Nyoo Jutu yu tan tsihin tsa sɨɨ caá ra. 
\c 9  
\p  
\v 1 ’Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin yɨhɨ́ nyooho tsa yucú ihya vityin, cua nyehe ndo nácaa ndacá ñaha Nyoo tsihin tunyee iñi ra tsa ndi cumañi ca cúu ndo. 
\s1 Nu nyehe̱ uñi ra tsicá tsihin ra Jesús nu nasama̱ cuhva caá ra 
\r (Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36) 
\p  
\v 2 Tsa yaha̱ iñu quɨvɨ, tacan tan quihi̱n ra Jesús tsi ra Pedro, ra Jacobo, tan ra Juan cuahán tsihin ra iin yucu sucun. Ican nasama̱ cuhva caá ra tan nyehe̱ ra yucú tsihin ra can.  
\v 3 Xiñu̱ xaan tan cuitsin xaan jahma ra cuvi̱ tumaa cuitsin vico. Ndi intuhun maa nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan ña cuví janducuitsin ñi jahma tumaa cuitsin jahma ra.  
\v 4 Tan nyehe̱ ra naha tyin nyaá ra Elías tan ra Moisés tsihin ra, natuhún ra naha tsihin ra.  
\v 5 Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra Jesús: 
\p ―Maestro, ¡vaha xaan tyin yucú ndi ihya! Cua javaha ndi uñi taahan tyahva; iin tsa cuenda un, iin tsa cuenda ra Moisés, tan iin tsa cuenda ra Elías ―catyí ra Pedro.  
\v 6 Caha̱n ra tacan tyin ña tsitó ra náa cahan ra tyin maa ra tan ra yucú tsihin ra nayuhvi̱ xaan ra naha. 
\p  
\v 7 Tacan tan nuu̱ iin vico sɨquɨ ra naha tan tyasɨ̱ tsi tsi ra naha. Tan tsitsi vico can nacaha̱n iin ndusu tan catyí tsi: 
\p ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tya̱a yahvi ndo tsa caahán ra ―catyí ndusu can. 
\p  
\v 8 Tan cuhva tsa nanyehe̱ ra naha, nduve ca ra Elías tan ra Moisés nyaá, intuhun ña maa ra Jesús nyaá. 
\p  
\v 9 Tan cuhva tsa vatsí nuu ra naha yucu can, catyí ra Jesús tsihin ra naha tyin ña cahan naha ra naha tsa nyehe̱ ra naha. Cuví cahan maa ra naha can nda yaha nandoto Rayɨɨ quee̱ nda gloria, tan rayɨɨ can cuví maa ra.  
\v 10 Yacan cuenda ña caha̱n maa ra naha tuhun can, tan natuhún tahan ra naha náa cuñí tsi catyi tuhun tsa cua nandoto ra.  
\v 11 Tacan tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra Jesús tan catyí ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tyin catyí ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tyin jihna ca ra Elías taahán tsi quitsi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya inga tsaha? 
\p  
\v 12 Tan nacaha̱n ra, tan catyí ra: 
\p ―Nditsa tyin jihna ca ra Elías taahán tsi quitsi tsa ndi cumañi ca quitsi yuhu tyin janduvaha ra tandɨhɨ. ¿Tan náa catyí tuhun Nyoo cuenda yuhu Rayɨɨ quee nda gloria? Catyí tsi tyin cua nyehe yu tundoho, tan ña cua cuñi nyɨvɨ nyehe ñi tsi yu.  
\v 13 Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo tyin tsa yaha̱ quitsi̱ ra Elías. Tan nyɨvɨ javaha̱ ñi tsihin ra cuhva cuñi̱ maa ñi, tumaa catyí maa tutu Nyoo tyin cua tahan ra ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Nu janduvaha̱ ra Jesús iin ra tyuvaa tsa yɨhɨ́ tatyi ña vaha 
\r (Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43) 
\p  
\v 14 Tsa yaha̱ yacan tan cuahán ra naha nu yucú tandɨhɨ ca ra tsicá tsihin ra naha. Tsa tsaa̱ ra naha ican, nyehe̱ ra naha tyin yucú cuaha nyɨvɨ nanɨɨ canduvi. Tan yucú tucu ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan caahán yuhu tahan ra naha tsihin ra tsicá tsihin ra Jesús.  
\v 15 Tsa nyehe̱ nyɨvɨ can tsi ra Jesús, iyo xaan cuñí tandɨhɨ ñi cuvi̱. Tacan tan tsaha̱n ñi nu nyaá ra tsicuhva̱ ñi nacumi tsi ra.  
\v 16 Tacan tan tsica̱ tuhun ra tsi ñi tan catyí ra: 
\p ―¿Nacuenda caahán yuhu tahan ndo? ―catyí ra. 
\p  
\v 17 Tacan tan nacaha̱n iin ra tsa nyaá tyañu tandɨhɨ nyɨvɨ can, tan catyí ra: 
\p ―Maestro, vatsí yu vatsí ndacá yu sehe yu tsi un tyin yɨhɨ́ tatyi ña vaha tsi ra tan nduñɨɨhɨ̱ ra jaha̱ nu.  
\v 18 Tyin tandɨhɨ ñi nu tɨɨ́n tatyi can tsi ra, janduvá nu tsi ra, tan quita tiñuu yuhu ra, tan jacahyú ra nuhu ra, tan janduyutún nu tsi ra. Tsa yaha̱ caha̱n yu tsihin ra tsicá tsihin un naha ra tyin tava ra naha tatyi ña vaha can, maa tyin ña cuvi̱ tava ra naha tsi nu ―catyí ra can tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 19 Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―¡Nyooho nyɨvɨ ña tsinú iñi tan caquiñi! ¿Ndáa nda quɨvɨ cua cunyii yu tsihin ndo? ¿Tan najava ca quɨvɨ cua cunyee iñi yu nyehe yu tsi ndo tyin ña tsinú vaha iñi ndo tsi yu? Nda̱ca ndo tsi ra luhlu can tsi yu ihya ―catyí ra. 
\p  
\v 20 Tacan tan tsindaca̱ jutu ra luhlu can tsi ra tsi ra Jesús. Tan cuhva tsa nyehe̱ nu tatyi ña vaha can tsi ra Jesús, janduva̱ nu tsi ra luhlu can tan quitsaha̱ tsicó tuvi ra nu ñuhu jahá nu. Tan quita̱ tiñuu yuhu ra.  
\v 21 Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi jutu ra luhlu can tan catyí ra: 
\p ―¿Ama quitsaha̱ taahán ra tyehen? 
\p Tan nacaha̱n jutu ra luhlu can, tan catyí ra: 
\p ―Nda ndi luhlu xaan ra.  
\v 22 Tan cuaha tsaha tyihi̱ tatyi ña vaha can tsi ra nu cayú ñuhu̱, tan nu ndutya. Cuñí nu cahñi nu tsi ra. Maa tyin tun cuví javaha un náa javaha un tsihin ra, cu̱ndaahvi iñi tsi ndi, tan ja̱tyinyee tsi ndi ―catyí jutu ra luhlu can tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 23 Tan catyí ra Jesús tsihin ra: 
\p ―Tun tsinú iñi un, tandɨhɨ tan cua cuvi tyin tsa cuenda ra tsa tsinú iñi tandɨhɨ tan cuví ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 24 Tacan tan cana̱ tsaa jutu ra tan catyí ra tsihin ra Jesús: 
\p ―¡Tsinú iñi yu! ¡Ja̱tyinyee tsi yu na tsinu ca iñi yu! ―catyí ra tsihin ra. 
\p  
\v 25 Cuhva tsa nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha nyɨvɨ ndu ii̱n nu nyaá ra, tacan tan tava̱ ra tatyi ña vaha can, tan catyí ra tsihin nu: 
\p ―Yooho tatyi ña vaha tsa janduñɨɨhɨ́ tan jasohó tsi ra ihya, qu̱ita tsi ra catyí yu tsihin un. Ja̱ña tsi ra, tan ña qu̱ɨhvɨ ca un tsi ra ―catyí ra Jesús tsihin nu tatyi ña vaha can. 
\p  
\v 26 Tacan tan quiñi xaan cana̱ tsaa nu tatyi can tan janduva̱ nu tsi ra inga tsaha, tan quita̱ nu tsi ra. Tan jacúu naaha nu tsi ra. Tan cuñí maa nyɨvɨ tyin tsa tsihi̱ ra.  
\v 27 Maa tyin ra Jesús tɨɨ̱n ra ndaha ra luhlu can, tan cañihi̱ ra tsi ra, tan tsinyaa̱ nyityi ra. 
\p  
\v 28 Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi iin vehe, tan tsica̱ tuhun ra tsicá tsihin ra tsi ra tan catyí ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tyin ña cuvi̱ tava nyuhu tatyi ña vaha can? 
\p  
\v 29 Tacan tan catyí ra Jesús: 
\p ―Tsa cuenda tyin tahan tatyi ña vaha ihya ña cuví quita nu jaha yo tun ña coonyitya yo tan ña ndacan tahvi yo tsi Nyoo ―catyí ra tsihin ra naha. 
\s1 Nu caha̱n ra Jesús inga tsaha tyin cua cahñi nyɨvɨ tsi ra 
\r (Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45) 
\p  
\v 30 Quɨvɨ tsa quita̱ ra Jesús ican, tan ra tsicá tsihin ra yaha̱ ra naha ñuhú Galilea. Tan ña cuñí ra Jesús tsa coto nyɨvɨ iyó ican tyin nyií ra nu iyó ñi.  
\v 31 Tyin jacuahá ra tsi ra tsicá tsihin ra tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria cua nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu. Tan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin cua nandoto yu tsa tsinu uñi quɨvɨ.  
\v 32 Maa tyin ra ican naha ra ña cutuñí iñi ra naha tsa caahán ra tsihin ra naha. Tan ña cuñí ra naha ndaca tuhun ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha. 
\s1 Nu janahá ra Jesús yóo ra cahnu ca cuví tsitsi tsa tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ndacá ñaha Nyoo 
\r (Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48) 
\p  
\v 33 Tan tsa tsaa̱ ra Jesús ñuu Capernaum tan ra tsicá tsihin ra, tsa tsa yucú ra naha tsitsi vehe, tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: 
\p ―¿Náa natuhún xaan ndo ityi vatsí yo? ―catyí ra tsica̱ tuhun ra. 
\p  
\v 34 Tsa caha̱n ra Jesús tacan, taxin ña cuvi̱ ra naha, tyin ityi vatsí ra naha natuhun ra naha yóo ra cahnu ca cuví tsa nuu tandɨhɨ ra naha.  
\v 35 Tacan tan tsinyaa̱ ra Jesús tan cana̱ ra tsi tandɨhɨ tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Nyooho tsa cuñí cuvi ityi nuu, cuñí tsi cuví ndo nda nu ndɨhɨ ña tsa nuu tandɨhɨ ndo, tan jatyinyee ndo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 36 Tacan tan quihi̱n ra iin ra luhlu tyaa̱ ra mahñu ra naha. Tan tyihi̱ jucun ndaha ra tsi ra luhlu can, tan catyí ra: 
\p  
\v 37 ―Nyɨvɨ naquihin iin nyɨvɨ tumaa ra luhlu ihya, yuhu naquihin cuenda ñi. Tyin naquihin cuenda ñi tsi ñi tsa cuenda tsa cuñí ñi tsi yu. Tan nyɨvɨ naquihin cuenda tsi yuhu, naquihin cuenda tucu ñi tsi ra tsa jaquitsi̱ tsi yu tan ñavin maa ñi maa yu naquihin cuenda ñi. 
\s1 Nyɨvɨ tsa ña cuxaán tsi yo, juvin ñi ican jatyinyeé tsi yo 
\r (Mt. 10.42; Lc. 9.49-50) 
\p  
\v 38 Tacan tan catyí ra Juan tsihin ra Jesús: 
\p ―Maestro, nyehe̱ ndi iin ra tavá tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ tsihin sɨvɨ un. Maa tyin tyasɨ̱ ndi nu javaha ra tacan tyin ñavin tsihin yo tsicá ra ―catyí ra Juan tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 39 Maa tyin catyí ra Jesús tsihin ra: 
\p ―Ña ca̱sɨ ndo nu javaha nyɨvɨ tacan. Tyin ndi intuhun ñi tsa javaha tsa iyo tsihin sɨvɨ yu tan ña cua cana iñi ñi cahan ñi ndavaha ñi tsi yu.  
\v 40 Tyin nyɨvɨ tsa ña xaan iñi tsi yo, tsihin yo cutahán ñi.  
\v 41 Tan nyɨvɨ tsa cua cuhva vasu tan iin yatsin ndutya coho ndo tyin tsinú iñi ndo tsi yu, cua cuhva Nyoo tsa cua cuhva ra tsi ñi. 
\s1 Nu tsahá cuenda ra Jesús tsi yo nácaa jaha cuenda yo tsi yo tan ña javaha yo tsa ña vaha 
\r (Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2) 
\p  
\v 42 ’Nyɨvɨ cua natyuhu tsi iin nyɨvɨ tsa ñaha ca tsinú vaha iñi tsi yu tyin javaha ñi tsa caquiñi, vaha ca cuhñi nyɨvɨ yuu yoso vee jucun ñi tan cujanehñi ñi tsi ñi tsitsi nu cunu ndutya ñuhu.  
\v 43 Tatun ndaha un javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ca̱hnya can tan ja̱vita un, tyin vaha ca quɨhvɨ un coo un tsihin Nyoo tsihin tsa nduve iin ndaha un tan ñavin ca tsa cuhun un anyaya nu cayú ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa tsihin nduvi ndaha un.  
\v 44 Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha.  
\v 45 Tatun tsaha un tan javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ca̱hnya can tan ja̱vita un, tyin vaha ca cuhun un coo un tsihin Nyoo tsihin tsa intuhun ñi tsaha un tan ñavin ca tsa cuhun un tsihin nduvi tsaha un anyaya nu ña cua ndahva maa ñuhu̱.  
\v 46 Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha.  
\v 47 Tun tinuu un javahá tsa ña vaha, ca̱sɨ nu javahá can tacan. Tatun ña cuví, ta̱va can tan ja̱vita un tyin vaha ca quɨhvɨ un nu ndacá ñaha Nyoo tsihin iin tinuu un tan ñavin ca tsa jacuhun Nyoo tsi un anyaya tsihin nduvi tinuu un.  
\v 48 Tyin tindacu tsa iyó ican ña cua cúu maa can, tan ña cua ndahva maa ñuhu̱ ndi iin tsaha. 
\p  
\v 49 ’Maa tyin tandɨhɨ nyɨvɨ nyicún tsi yuhu, ñi tsa nyehé tundoho tsa cuenda yu cuví tsi tumaa tsa cayú ñi tsihin ñuhu̱, tyin tsihin yacan cua nduvaha ñi jahá Nyoo, tumaa tuhvá nyayu nduvahá tsihin ñɨɨ.  
\v 50 Vaha xaan ñɨɨ. Maa tyin tun ndɨhɨ tsa uhva tsi, ña jandu uhva ca tsi tan ña cuvi ca cuatyiñu nyɨvɨ itsi. Yacan cuenda nyooho, ña jandɨhɨ ndo tsa coo tuhun Nyoo añima ndo tyin cuví tsi tumaa ñɨɨ. Tyin tacan tan cuvi coo taxin ndo tsihin tahan ndo. 
\c 10  
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin ña vaha nacoo rayɨɨ ñasɨɨhɨ ra 
\r (Mt. 19.1-12; Lc. 16.18) 
\p  
\v 1 Quita̱ ra Jesús ñuu Capernaum tan cuahán ra cuenda Judea inga tsiyo yutya Jordán. Tan ndu ii̱n cuaha nyico nyɨvɨ nu nyií ra, tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi tumaa tuhvá maa ra javahá.  
\v 2 Tacan tan natuhva̱ juhva ra fariseo naha ra nu nyaá ra Jesús, tan nducú ra naha cuhva tyaa ra naha cuatyi tsi ra. Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tatun vaha nacoo rayɨɨ ñasɨɨhɨ ra.  
\v 3 Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―¿Náa catyi̱ ra Moisés tyin javahá ndo? 
\p  
\v 4 Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Ra Moisés catyi̱ ra tyin cuví canɨ ndi tutu cuenda ley ndi, tacan tan cuvi nacoo ndi ñasɨɨhɨ ndi ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 5 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Catyi̱ ra Moisés tyin cuví javaha ndo tacan tsa cuenda tsa ndava añima ndo.  
\v 6 Maa tyin quɨvɨ jihna ñi, quɨvɨ javaha̱ Nyoo tandɨhɨ maa tsa iyó, catyí nu tutu ra tyin javaha̱ ra rayɨɨ tan ñaha.  
\v 7 “Yacan cuenda taahán tsi nacoo rayɨɨ jutu ra tan sɨhɨ ra tan ndu iin ra tsihin ñasɨɨhɨ ra.  
\v 8 Tan nduvi ñi cua cuvi ñi tumaa intuhun ña nyɨvɨ.” Yacan cuenda ñavin ca uvi taahan ñi, tyin intuhun ña nyɨvɨ cua cuvi ñi.  
\v 9 Yacan cuenda, ña cuví jasɨɨn nyɨvɨ tsa jandu ii̱n Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 10 Yaha̱ can tan cuanuhu̱ ra nda yuvehe, tan quitsaha̱ nducú tuhun nyico ra tsicá tsihin ra sɨquɨ tuhun can.  
\v 11 Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Ra tsa cua nacoo ñasɨɨhɨ tan quihin ra inga ñaha, cua coo cuatyi ra nu Nyoo.  
\v 12 Tacan tucu ñi ñaha: Tun nacoo ña tsi yɨɨ ña tan tindaha ña tsihin inga rayɨɨ, juvin ñi cua coo tucu cuatyi ña ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu nasoco̱ ra Jesús tsi tsa nyihi 
\r (Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17) 
\p  
\v 13 Tacan tan tsindaca̱ nyɨvɨ juhva tsa nyihi tsi ra Jesús tyin tyiso ra ndaha ra jiñi tsi naha tsi tan nasoco ra tsi naha tsi. Maa tyin ra tsicá tsihin ra quitsaha̱ cuxaán ra naha tsi nyɨvɨ cuahán cuandacá tsa nyihi.  
\v 14 Maa tyin tsa nyehe̱ ra Jesús tsa javahá ra naha tacan, cuxaa̱n ra tsi ra naha, tan catyí ra: 
\p ―Cu̱hva ndo tsa quitsi tsa nyihi nu nyaá yu. Ña ca̱sɨ ndo itsi naha tsi tyin nyɨvɨ ndacá ñaha Nyoo cuví ñi tumaa cuví tsa nyihi tyin tsinú iñi ñi tsi Nyoo.  
\v 15 Tan tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tun ña cuita iñi nyɨvɨ tsi Nyoo tumaa nyitá iñi iin ra luhlu tsi jutu ra, ña cua cuvi quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 16 Tacan tan quihi̱n ra intuhun intuhun tsa nyihi can tan tyiso̱ ndaha ra jiñi tsi naha tsi, tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo na nasoco̱ ra itsi naha tsi. 
\s1 Nu tsaha̱ cuenda ra Jesús tyin yɨɨ xaan nacuhva cuenda iin ra cuca tsi ra tsi Nyoo 
\r (Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30) 
\p  
\v 17 Yaha̱ yacan tan cuahán ra Jesús. Tan tsinú xaan iin rayɨɨ cuahán ra cuanyicún ra tsi ra. Tsa taha̱n ra tsi ra, tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra, tan catyí ra: 
\p ―Maestro, vaha xaan un. ¿Náa taahán tsi javaha yu tan cuvi coo yu ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa? ―catyí ra tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 18 Tan catyí ra Jesús tsihin ra: 
\p ―¿Nacuenda catyí un tyin ra vaha cuví yu? Tan intuhun ñi ra vaha iyó tan ra ican cuví Nyoo. Tan tsa catyí un tyin vaha yu, nacotó un tyin Nyoo cuví yu.  
\v 19 Yooho tsitó un tsa catyí Nyoo tyin javaha yo: “Ña coo inga ñaha tsi un. Ña cahñi un nyɨvɨ. Ña suhu un. Ña cahan un cuendu. Ña jandavi ñaha un tsi nyɨvɨ. Tya̱a yahvi tsi jutu un tan tsi sɨhɨ un” ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p  
\v 20 Nacaha̱n ra tan catyí ra: 
\p ―Maestro, tandɨhɨ tuhun ihya tan tyaá yahvi yu itsi nda ndi luhlu yu tan nda cuanda vityin ―catyí ra. 
\p  
\v 21 Tacan tan sɨɨ cuñí ra Jesús nyehé ra tsi ra. Tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Intuhun ña tsa cumañi javaha un. Cu̱aahan yuvehe un tan xico un tandɨhɨ tsa iyó tsi un, tan cuhva un xuhun can tsi nyɨvɨ ndaahvi. Tacan tan coo tsa cuca tsi un nda gloria. Yaha can tan quitsi un quitsi nyicun un tsi yu vasu ndi maa nyehe un tundoho tan cahñi nyɨvɨ tsi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p  
\v 22 Tsa tsiñi̱ ra tyuvaa can tsa caha̱n ra Jesús tacan, cuiihya xaan cuñí ra cuvi̱, tan tsihin tucuiihya iñi cuanuhu̱ ra yuvehe ra tyin cuca xaan ra. 
\p  
\v 23 Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús nanɨɨ canduvi nu nyaá ra, tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: 
\p ―¡Yɨɨ xaan tan cuvi nacuhva cuenda nyɨvɨ cuca tsi ñi tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi ñi! ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 24 Tsa tsiñi̱ ra tsicá tsihin ra tsa caahán ra, iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱. Maa tyin catyí tucu ra tsihin ra naha inga tsaha: 
\p ―¡Sehe yu, nyɨvɨ tyaá xaan jiñi tandɨhɨ tsa cuca, yɨɨ xaan tan quɨhvɨ ñi nu ndacá ñaha Nyoo!  
\v 25 Yatyi ca cuvi yaha iin camellu xuu iin yɨquɨ tucu, tan ñavin ca tsa quɨhvɨ iin nyɨvɨ cuca nu ndacá ñaha Nyoo ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 26 Tsa tsiñi̱ ra naha tuhun ihya, iyo xaan cuñí ra naha cuvi̱, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tahan ra naha, tan catyí ra naha: 
\p ―Tun tacan, ¿yóo cua cacu? ―catyí ra naha. 
\p  
\v 27 Tacan tan nanyehe̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Nyɨvɨ ña cuví javaha ñi tsehe, maa tyin Nyoo cuví javaha ra tyin tsa cuenda Nyoo nduve maa tsa yɨɨ. 
\p  
\v 28 Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: 
\p ―Jutu Mañi yu, tandɨhɨ maa tsa iyó tsi ndi nacoo̱ ndi can tan nyicún ndi tsi un. 
\p  
\v 29 Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ nyooho tan tandɨhɨ inga ca nyɨvɨ tsa cua nacoo vehe, o yañi, o cuhva, o jutu, o sɨhɨ, o ñasɨɨhɨ, o sehe, o ñuhu, tsa cuenda yuhu tan tsa cuenda tsa jacoto ñi tsi nyɨvɨ tyin cuñí Nyoo jacacu ra tsi ñi,  
\v 30 cua ñihi ñi cientu ca tsaha sɨquɨ tsa nacoo̱ ñi nu ñuhu ñayɨvɨ ihya. Cua ñihi ñi vehe, cua ñihi ñi nyɨvɨ cua cuvi yañi ñi, cuhva ñi, sɨhɨ ñi, sehe ñi, tan cua ñihi tucu ñi ñuhu ñi, vasu ndi maa cua janyehe nyɨvɨ tundoho tsi ñi. Tan nu inga ñuhu ñayɨvɨ tsaa tsa vatsí, cua ñihi ñi ñayɨvɨ nyito tsa ña cua naa maa coo ñi.  
\v 31 Cuaha ñi nyɨvɨ cuahán ityi nuu vityin, cua cuhun ñi nda nu ndɨhɨ ña. Tan nyɨvɨ cuahán nu ndɨhɨ ña vityin, cuaha ñi cua cuhun ityi nuu ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu jacotó nyico ra Jesús nácaa cua cahñi nyɨvɨ tsi ra 
\r (Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34) 
\p  
\v 32 Tsa tsa cuñí cuhun ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra ñuu Jerusalén, cuahán ra Jesús ityi nuu tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuahán cuanyicún tsi ra. Iyo xaan cuñí ñi tan tsihin tsa yuuhví ñi cuahán ñi. Tacan tan tava̱ sɨɨn ra tsi tsa utsi uvi ra tsicá maa tsihin ra. Tan quitsaha̱ catyí tuhun ra tsihin ra naha tsa cua tahan ra.  
\v 33 Tan catyí ra: 
\p ―Vityin tsa cua cuyatyin yo ñuu Jerusalén nu cua nacuhva cuenda nyɨvɨ tsi yuhu, Rayɨɨ quee̱ nda gloria. Cua cuhva cuenda ñi tsi yu tsi ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan tsi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra. Ra ihya naha ra cua catyi ra naha tyin taahán tsi cúu yu tan cua nacuhva cuenda ra naha tsi yu tsi ra ñuu Roma naha ra.  
\v 34 Cua vacu nducu ra naha tsi yu, cua cañi ra naha tsi yu, cua tɨvɨ sɨɨ ra naha tsi yu. Tan cua cahñi ra naha tsi yu. Maa tyin cua nandoto yu tsa tsinu uñi quɨvɨ ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu tsicán ra Jacobo tan ra Juan iin tumañi iñi tsi ra Jesús 
\r (Mt. 20.20-28) 
\p  
\v 35 Tacan tan ra Jacobo tan ra Juan, sehe ra Zebedeo, natuhva̱ ra naha nu nyaá ra Jesús, tan catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―Maestro, ja̱ha tumañi iñi tan javaha un tsa cua ndacan ndi tsi un ―catyí ra naha. 
\p  
\v 36 Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: 
\p ―¿Náa cuñí ndo javaha yu? 
\p  
\v 37 Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Cuñí ndi tsa cuhva un cunyecu ndi tsihin un nu ndacá ñaha un, iin ndi xiin cuaha un, tan inga ndi xiin satyin un ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 38 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Nyooho ña tsitó ndo náa tsicán ndo. ¿A cuví nyehe ndo tundoho tsa cua nyehe yuhu? ¿A cuví cúu ndo tumaa cua cúu yu? ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 39 Tan nacaha̱n ra naha: 
\p ―Cuví maa. 
\p Tan catyí ra Jesús 
\p ―Nditsa tyin cua nyehe ndo tundoho tan cua cúu ndo tumaa cua tahan yuhu.  
\v 40 Maa tyin tsa cunyaa iin ndo xiin cuaha yu tan iin ndo xiin satyin yu, ñavin yuhu taahán tsi cuhva yacan, tyin maa Nyoo cua catyi yóo cua ñihi can ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 41 Tsa tsiñi̱ tsa utsi ca ra tsicá tsihin ra Jesús yacan, cuxaa̱n ra naha tsi ra Jacobo tan ra Juan.  
\v 42 Maa tyin cana̱ ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Tsa tsitó ndo tyin ra ndacá ñaha tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya, ñihi xaan ndacá ñaha ra naha tsi ñi.  
\v 43 Maa tyin ñavin tacan taahán tsi javaha nyooho tyin ra tsa cuñí cuvi ra cahnu ityi nuu Nyoo, cuñí tsi cuvi ra musu tandɨhɨ ndo.  
\v 44 Tan nyooho tsa cuñí cuví ityi nuu, cuñí tsi cuví ndo musu tandɨhɨ ca ndo.  
\v 45 Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, ña vatsí yu tyin cuñí yu jatyinyee nyɨvɨ tsi yu. Yuhu vatsí yu vatsí jatyinyee yu tsi maa ñi tan cuhva yu ñayɨvɨ yu tsa cuenda ñi tumaa iin tsa tyahvi yu tan jacacu yu cuaha ñi ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu jananyehe̱ ra Jesús tsi ra Bartimeo 
\r (Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43) 
\p  
\v 46 Tacan tan tsaa̱ ra naha ñuu Jericó. Tan yaha ñi ra naha ñuu can. Tan cuhva tsa cua quita ra Jesús ñuu can tsihin ra tsicá tsihin ra, cuaha nyɨvɨ cuahán cua nyicun tsi ra naha. Tan ityi yaha̱ ra naha nyaá iin ra cuaa nañí Bartimeo, sehe ra Timeo, tsicán ra caridaa.  
\v 47 Tan cuhva tsa tsito̱ ra cuaa can tyin tsa cua cuyatyin yaha ra Jesús, ra ñuu Nazaret, nu nyaá ra, quitsaha̱ caná tsaa ra, tan catyí ra: 
\p ―¡Jesús, tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra caná tsaa ra. 
\p  
\v 48 Tacan tan quitsaha̱ cuxaan nyɨvɨ tsi ra tan catyí ñi tsihin ra na cutaxin ra, maa tyin cuñihi̱ ca ra caná tsaa ra tan catyí ra: 
\p ―¡Tata ra David, cu̱ndaahvi iñi tsi yu! ―catyí ra. 
\p  
\v 49 Tacan tan tsicuɨñɨ̱ ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Cu̱aquihin ndo tsi ra. 
\p Tan tsiquihi̱n ra naha tsi ra cuaa can tan catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―Ja̱ndu iin iñi un. Ndu̱vita, co̱hon tyin caná ra tsi un ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 50 Tacan tan janehñi̱ ra jahma ndasɨ ra nda sava. Tan cuahan ra iin yaha ñi nda nu nyaá ra Jesús.  
\v 51 Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra: 
\p ―¿Náa cuñí un javaha yu? 
\p Tan nacaha̱n ra cuaa can tan catyí ra: 
\p ―Maestro, cuñí yu janduvaha un tinuu yu na nanyehe nyico yu ―catyí ra. 
\p  
\v 52 Tan catyí ra Jesús tsihin ra: 
\p ―Cu̱anuhu. Tsa nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un tsi yu. 
\p Juvin ñi cuhva can tan nanyehe̱ ra can. Tan cueta cuahán ra cuanyicún ra tsi ra Jesús. 
\c 11  
\s1 Nu quɨhvɨ̱ ra Jesús ñuu Jerusalén 
\r (Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) 
\p  
\v 1 Tsa tsa cuñi tsaa ra Jesús tan nyɨvɨ nyicún tsi ra nda ñuu Jerusalén, yatyin nu canyií ñuu Betfagé tan ñuu Betania, tan yatyin ñi yucu nu iyó yutun Olivo, tan catyí ra Jesús tsihin uvi ra tsicá tsihin ra: 
\p  
\v 2 ―Cu̱aahan ndo ñuu tsa canyií ityi nuu ihya. Tsa tsaa ndo ican cua nañihi ndo iin urru. Quɨtɨ yoco cuví tɨ, nyaá tɨ nuuhñí tɨ, tan ñaha ca quɨhɨ tyayu tɨ. Nda̱tsi ndo tsi tɨ, tan qu̱ihin ndo tsi tɨ quitsi ndaca ndo tsi yu.  
\v 3 Tatun cusana ndaca tuhun nyɨvɨ tsi ndo: “¿Nacuu ndo urru ihya?” Tacan tan ca̱tyi ndo tsihin ñi: “Tsiñí ñuhu tɨ tsi Jutu Mañi yo, maa tyin cua jaquitsi nyico ñi maa ra tsi tɨ”, ca̱tyi ndo tsihin ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 4 Tacan tan cuahán ra naha, tan tsa tsaa̱ ra naha, nañihi̱ ra naha urru can nuuhñí tɨ tsitsi ityi tsata yuhu iin cora. Tan ndatsi̱ ra naha tsi tɨ.  
\v 5 Tan catyí juhva ra yucú ican naha ra tsihin ra naha: 
\p ―¿Náa javahá ndo? ¿Nacuenda ndatsí ndo urru can? ―catyí ra naha tsihin ra naha. 
\p  
\v 6 Tacan tan nacaha̱n ra naha tumaa caha̱n ra Jesús tsihin ra naha. Tan tsaha̱ ra can naha ra quihin ra naha urru can.  
\v 7 Tacan tan tsindaca̱ ra naha urru can tsi ra Jesús. Tyiso̱ ra naha jahma ra naha tsata tɨ, tan tsicoso̱ ra Jesús tsi tɨ.  
\v 8 Tan tsaqui̱n cuaha nyɨvɨ jahma ñi tsitsi ityi nu yaha̱ ra, tan inga ñi tsahnya̱ ñi ndaha yutun tan tsaqui̱n ñi tsitsi ityi. 
\p  
\v 9 Tacan tan nyɨvɨ tsa cuahán ityi nuu ra tan ityi tsata ra, quitsaha̱ caná tsaa ñi tan catyí ñi: 
\p ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ¡Na jacahnu yo tsi Jutu Mañi yo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo!  
\v 10 ¡Na jacahnu yo tsi ra vatsí cundaca ñaha tumaa tsindaca̱ ñaha ra David, tsii tsaahnu yo! ¡Cahnu xaan cuví ra nyaá gloria! ―catyí ñi. 
\p  
\v 11 Tacan tan quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi ñuu Jerusalén, tan cuahán ra vehe ñuhu cahnu. Tan tsa yaha̱ nyehe̱ ra tandɨhɨ tsa iyó nuquehe vehe ñuhu can, cuahán ra ñuu Betania tsihin tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra tyin tsa cueñi xaan. 
\s1 Nu caha̱n ra Jesús tsi yutun higo tsa ña tsahá tsɨtɨ 
\r (Mt. 21.18-19) 
\p  
\v 12 Tsa tuvi inga quɨvɨ tsa quita̱ ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra ñuu Betania, tsaa̱ soco tsi ra Jesús.  
\v 13 Tsa quita̱ ra naha ndasava nyehe̱ ra Jesús nu nyaá iin yutun higo tsa iyó numa. Tsaha̱n ra tsinyehe̱ ra tun iñi tsɨtɨ tun, maa tyin nduve tsɨtɨ tun, maa ñi maa ndaha tun iñí, tyin ñaha ca tahan tsi quɨvɨ cuhva tun tsɨtɨ.  
\v 14 Tacan tan caha̱n ra Jesús tsi tun, tan catyí ra: 
\p ―Ndi iin sava ca quɨvɨ ña cua quee ca tsɨtɨ catsi nyɨvɨ nuu un ―catyí ra tsihin tun. 
\p Tan tsiñí ra tsicá tsihin ra tsa caahán ra. 
\s1 Nu jacunu̱ ra Jesús nyɨvɨ xicó nuquehe vehe ñuhu cahnu 
\r (Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22) 
\p  
\v 15 Tsa tsaa̱ ra naha ñuu Jerusalén, cuahán nyico ra Jesús vehe ñuhu cahnu tan quitsaha̱ jacunú ra nyɨvɨ xicó tan jatá tsa yucú nuquehe yuvehe ñuhu can. Janduva̱ ra mesa nu nyecú nyɨvɨ samá xuhun nyɨvɨ. Tan janduva̱ tucu ra tyayu nu nyecú nyɨvɨ xicó paloma.  
\v 16 Tan ña tsaha̱ ca ra yaha sava ñi nuquehe vehe ñuhu can tsihin ndaha tyiñu.  
\v 17 Tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi nyɨvɨ, tan catyí ra: 
\p ―¿A ña tsitó ndo tyin nu tutu Nyoo catyí tsi tyin vehe Nyoo cua cunañi tsi tyehen: “vehe nu cua ndacan tahvi nyɨvɨ queé nanɨɨ nu ñuhu ñayɨvɨ tsi Nyoo”? Tan nyooho jananduvi̱ ndo itsi vehe ñasuhu ―catyí ra tsihin ñi. 
\p  
\v 18 Tsa tsiñi̱ ra jutu cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tsa caahán ra, tan quitsaha̱ nducú ra naha cuhva cahñi ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha nyehe ra naha tsi ra tsa cuenda tsa janahá ra tsi nyɨvɨ tan yuuhví tucu ra naha tyin tsa cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra.  
\v 19 Maa tyin tsa tsa cuñí cuaa, quita̱ ra Jesús ñuu can tsihin ra tsicá tsihin ra. 
\s1 Nu na ityi̱ yutun higo 
\r (Mt. 21.20-22) 
\p  
\v 20 Tsa tuvi inga quɨvɨ, yaha̱ nyico ra naha nu nyaá yutun higo tsa caha̱n ra Jesús. Tan nyehe̱ ra naha tyin na ityi tun tan nda cuanda yoho tun na ityi.  
\v 21 Tacan tan tsa nyehe ra Pedro yutun higo can, nducuhu̱n iñi ra tsa javaha̱ ra Jesús tan catyí ra tsihin ra Jesús: 
\p ―¡Maestro, jihna! Tsa na ityi̱ yutun tsa caha̱n un ―catyí ra. 
\p  
\v 22 Nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: 
\p ―Tsi̱nu iñi ndo tsi Nyoo.  
\v 23 Tyin tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nyɨvɨ cua cahan tsihin yucu ihya tyehen: “Cu̱atsiyo ihya tan cu̱aahan tsitsi ndutya ñuhu”, tan tatun tsinú iñi ñi tyin cua cundaa tsa caha̱n ñi tan ña uvi tsicá iñi ñi, cua cundaa tsi.  
\v 24 Yacan cuenda catyí yu tsihin ndo tyin tandɨhɨ tsa cua ndacan ndo tsi Nyoo tsa cua ndacan tahvi ndo tsi ra, tun tsinú iñi ndo tyin tsa naquihi̱n cuenda ndo can, cua naquihin ndo can.  
\v 25 Tan tsa cua ndacan tahvi ndo tsi Nyoo, tun nducuhún iñi ndo tyin xaan cuñí ndo tsihin nyɨvɨ, ja̱ha ndo tucahnu iñi tsi ñi, tyin tacan tan jaha Jutu ndo, ra nyaá gloria, tucahnu iñi tsi maa ndo tsa cuenda cuatyi ndo.  
\v 26 Maa tyin tun ña jaha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ, ndi Jutu ndo, ra nyaá gloria, tan ña cua jaha ra tucahnu iñi tsi maa ndo. 
\s1 Nu tsica̱ tuhun ra cumí tyiñu vehe ñuhu naha ra tsi ra Jesús yóo tava̱ tyiñu tsi ra tsa cahan ra tsihin nyɨvɨ 
\r (Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8) 
\p  
\v 27 Tacan tan tsaa̱ nyico ra naha ñuu Jerusalén. Tsa nyií ra Jesús tsicá nuu ra nuquehe vehe ñuhu cahnu, natuhva̱ ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra nu nyaá ra.  
\v 28 Tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: 
\p ―¿Yóo tava̱ tyiñu tsi un tsa javahá un tyehen? ―catyí ra naha. 
\p  
\v 29-30 Tan nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra: 
\p ―Cuñí tucu yuhu ndaca tuhun yu tsa ndaca tuhun yu tsi nyooho. ¿Yóo jaquitsi̱ tsi ra Juan tyin jacoondutya ra tsi nyɨvɨ? ¿A Nyoo o nyɨvɨ? Tatun catyi tuhun ndo tsihin yu yóo jaquitsi̱ tsi ra, cua catyi tuhun tucu yuhu tsihin nyooho yóo tava̱ tyiñu tsi yu javahá yu tyehen ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 31 Tacan tan quitsaha̱ caahán yuhu tahan ra naha, tan catyí ra naha: 
\p ―Tun catyi yo tyin Nyoo jaquitsi̱ tsi ra Juan, cua catyi ra tsihin yo tyehen: “Tun Nyoo jaquitsi̱ tsi ra, ¿nacuenda ña tsinu̱ iñi ndo tsa caha̱n ra?”  
\v 32 ¿A vaha tun catyi yo tyin nyɨvɨ jaquitsi̱ tsi ra? Ña cuvi ―catyí ra naha, tyin yuuhví ra naha tsi nyɨvɨ, tyin tandɨhɨ ñi tan tsinú iñi ñi tyin ndusu yuhu Nyoo cuvi̱ ra. 
\p  
\v 33 Tacan tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: 
\p ―Ña tsitó ndi. 
\p Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Tun ña tsitó ndo, ndi yuhu tucu, tan ña cua catyi tuhun yu tsihin ndo yóo tava̱ tyiñu tsi yu tsa javahá yu tyehen ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\c 12  
\s1 Nu caahán ra Jesús tuhun ra ña vaha jaha tyiñu 
\r (Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19) 
\p  
\v 1 Tacan tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tsihin ra naha tsihin cuhva ihya, tan catyí ra: 
\p ―Tsicoo̱ iin rayɨɨ tsa tatsi̱ yoho yucu vixi tsa nañí uva, ra ican tyasɨ̱ ra iin cora nanɨɨ canduvi nu tatsi̱ ra yucu vixi can. Tan javaha̱ ra iin nu cua tava ra ndutya uvas can. Tan javaha̱ tucu ra iin vehe sucun tyin tacan tan cuvi jaha cuenda ra nanɨɨ cahnu nu ndaha tyiñu ra. 
\p ’Tsa yaha̱ yacan tan tsaha̱ nuu ra ñuhu can tsi juhva rayɨɨ tyin jaha tyiñu ra naha tsihin tsi. Tacan tan cuahán ra inga ñuu.  
\v 2 Tsa taha̱n tsi quɨvɨ iyó uvas can, jacuhu̱n ra iin musu ra tyin ndacan ra juhva tsa taahán tsi tsi ra tsi ra jahá tyiñu can naha ra.  
\v 3 Maa tyin ra ican naha ra tɨɨ̱n ra naha tsi ra. Tan cañi̱ ra naha tsi ra. Tan jacunuhu̱ ra naha tsi ra tsihin ndaha ndɨɨ ra.  
\v 4 Tacan tan tsitoho ñuhu can jacuhu̱n nyico ra inga musu, maa tyin cañi̱ ra naha tsi ra can tsihin yuu, tan tahvi̱ ra naha jiñi ra, tan caha̱n nyaa ra naha tsi ra.  
\v 5 Tsitoho ñuhu can jacuhu̱n nyico ra inga musu. Tan tsahñi̱ ra naha tsi ra. Yaha̱ yacan tan cuaha ca ra naha jacuhu̱n ra. Maa tyin cañi̱ ra naha tsi juhva ra naha tan tsahñi̱ ra naha juhva ca ra naha. 
\p  
\v 6 ’Tan cumañi intuhun ña ra tsa cuví jacuhun ra. Tan ra ican cuví sehe ra tsa cuñí xaan ra. Nu ndɨhɨ tuhun jacuhu̱n ra sehe ra tyin cuñí maa ra tsicá iñi ra: “Tun jacuhun yo sehe yo, cua tyaa yahvi ra naha tsi ra tyin sehe yo cuví ra”, cuñí ra.  
\v 7 Maa tyin tsa nyehe̱ ra jahá tyiñu can naha ra tsi ra sehe ra, natuhu̱n tahan ra naha tan catyí ra naha: “Ra ihya cua naquihin cora ihya. Yacan vaha ca cahñi yo tsi ra, tan ndoo maa yo tsihin can”, catyí ra naha.  
\v 8 Tacan tan tɨɨ̱n ra naha tsi ra tan tsahñi̱ ra naha tsi ra. Tan tava̱ ra naha cuñu ñuhu ra ityi tsata cora can ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 9 Tacan tan tsica̱ tuhun ra Jesús tsi ra naha tan catyí ra: 
\p ―¿Náa cua javaha tsitoho ñuhu can? Cua cuhun ra tan cua cahñi ra tsi ra jahá tyiñu can naha ra. Tan cua cuhva nuu ra ñuhu can tsi inga ca ra naha tyin jaha tyiñu ra naha tsihin can.  
\v 10 ¿A ñaha ca cahví ndo nu tutu Nyoo nu catyí tsi tyehen? 
\q1 Yuu tsa javita̱ ra javahá vehe naha ra, 
\q1 yacan cuví yuu tsa tsiñí ñuhu ca. 
\q1  
\v 11 Maa Nyoo Jutu yo jaha̱ tsa cahnu ca cuví yuu ihya. Tan iyo xaan cuñí yo nyehé yo can, catyí tsi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 12 Tacan tan ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi naha ra nducu̱ ra naha cuhva tyihi ra naha tsi ra Jesús vehe caa tyin tsitó ra naha tyin tuhun maa ra naha caahán ra tsa tsatyiñu̱ ra cuhva can. Maa tyin ña tɨɨ̱n ra naha tsi ra tyin yuuhví ra naha nyehe ra naha tsi nyɨvɨ. Nacoo̱ ra naha tsi ra, tan cuahán ra naha. 
\s1 Nu caahán ra Jesús sɨquɨ tuhun tsa tyahví nyɨvɨ xuhun tsi ra ñuu Roma tsa ndacá ñaha tsi nyɨvɨ Israel 
\r (Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26) 
\p  
\v 13 Tacan tan jacuhu̱n ra naha juhva ra yɨhɨ cuenda ra Herodes tan juhva ra fariseo naha ra nu nyií ra Jesús tyin nducu ra naha cuhva cahan ra Jesús iin tsa ña vaha tyin tacan tan cuvi tyaa ra naha cuatyi tsi ra.  
\v 14 Tsa tsaa̱ ra can naha ra tan quitsaha̱ caahán ra naha tsihin ra Jesús tan catyí ra naha: 
\p ―Maestro, tsitó ndi tyin tsa nditsa caahán un. Tan inducu ñi cuñí un nyehe un nyɨvɨ cuca tan nyɨvɨ ndaahvi. Tan nditsa tyin ityi Nyoo janahá un. Yacan cuenda cuñí ndi ndaca tuhun ndi tsehe tsi un: ¿A vaha cuhva yo tsa tsicán ra ndacá ñaha tsi yo, ra tsa nyaá nda ñuu Roma, o ña vaha? ¿A taahán tsi tyahvi yo can, o ña taahán tsi? ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 15 Tan tsitó ra Jesús tyin ñavin tsa vaha tsicá iñi ra naha, yacan cuenda catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―¿Nacuvi tyin nducú cuhva ndo tsi yu? Nda̱ca ndo iin xuhun tsi yu ihya, na nyehe yu ―catyí ra. 
\p  
\v 16 Tsindaca̱ ra naha xuhun can tsi ra. Tsa nyehe̱ ra can tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha, tan catyí ra: 
\p ―¿Yóo nuu tan yóo sɨvɨ nyaá tsata xuhun ihya? ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p Nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Nuu ra ndacá ñaha tan sɨvɨ ra. 
\p  
\v 17 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Tun tacan, cu̱hva ndo tsa tsii ra ndacá ñaha tsi ra, tan cu̱hva ndo tsa tsii Nyoo tsi Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p Tan iyo xaan cuñí ra naha tsihin tsa nacaha̱n ra. 
\s1 Nu cuñi̱ ra saduceo naha ra jandavi ñaha ra naha tsi ra Jesús 
\r (Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40) 
\p  
\v 18 Tacan tan cuahán juhva ra saduceo naha ra nu nyií ra Jesús. Tan ra saduceo can naha ra catyí ra naha tyin ña cua nandoto nyɨvɨ. Yacan cuenda caha̱n ra naha tyehen tan catyí ra naha tsihin ra Jesús: 
\p  
\v 19 ―Maestro, ra Moisés tyaa̱ ra nácaa taahán tsi javaha yo tatun iin rayɨɨ tsihi̱ tan ndoo̱ ñasɨɨhɨ ra tan nduve sehe ña tsicoo̱ tsihin ra. Catyí ra tyin taahán tsi tindaha yañi ra tsihin ñaha can. Tyin tacan tan cua coo sehe ra tsihin ña tsa cuenda ra yañi ra tsa tsihi̱.  
\v 20 Iin tsaha iin rayɨɨ tsicoo̱ utsa sehe yɨɨ ra. Ra tsa jihna ñi tindaha̱ ra tsihin iin ñaha, maa tyin nduve sehe ra tsicoo̱ tsihin ña, tan tsihi̱ ra.  
\v 21 Tacan tan tindaha̱ ra yañi ra tsa tsinu uvi tsihin ñaha tsa ndoo̱ can. Maa tyin juvin ñi ña tsicoo̱ sehe ra tsihin ña tan tsihi̱ ra. Juvin ñi tacan taha̱n tucu ra tsa tsinu uñi.  
\v 22 Tandɨhɨ tsa utsa ra naha tindaha̱ ra naha tsihin ñaha can. Tan ndi intuhun ra naha tan ña tsicoo̱ sehe ra naha tsihin ña. Tan nu ndɨhɨ tuhun, tsihi̱ ndɨhɨ maa ña.  
\v 23 Tan vityin, tun nditsa tsa cua nandoto nyɨvɨ, ¿ndáa tsa utsa taahan ra can naha ra cua cuvi yɨɨ ña quɨvɨ cua nandoto ñi? Tyin tandɨhɨ maa ra naha tan tindaha̱ ra naha tsihin ña ―catyí ra naha tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 24 Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Caahán soho ñi maa nyooho, tyin ña tsitó ndo tsa catyí tuhun Nyoo, tan ndi ña tsitó ndo nácaa tsa cahnu cuví tunyee iñi tsa iyó tsi Nyoo.  
\v 25 Quɨvɨ cua nandoto nyɨvɨ, ndi ña cua tindaha ñi tan ndi ña cua tindaha sehe ñi, tyin cua cuvi ñi tumaa ángel iyó gloria.  
\v 26 Tan tuhun tsa cua nandoto nyɨvɨ, ¿a ñaha ca cahvi̱ ndo nu libru tsa tyaa̱ ra Moisés nu catyí tsi nácaa caha̱n Nyoo tsihin ra nu cayú yutun iñu? Tyin catyi̱ ra tsihin ra tyehen: “Yuhu cuví Nyoo ra Abraham, ra Isaac, tan ra Jacob”, catyi̱ Nyoo tsihin ra Moisés.  
\v 27 Ihya nyehé yo tyin nyito añima ra can naha ra vasu ndi maa tsanaha tsihi̱ ra naha tyin Nyoo ñavin Nyoo nyɨvɨ tsihi̱ cuví ra, tyin Nyoo cuví ra Nyoo nyɨvɨ nyito. Yacan cuenda catyí yu tyin nyooho caahán soho ñi maa ndo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Ley tsa ñiñi ca tsa tsaha̱ Nyoo 
\r (Mt. 22.34-40) 
\p  
\v 28 Ña naha ñi tan tsaa̱ iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu, tan tsiñi̱ ra tsa caahán ra Jesús tsihin ra saduceo can naha ra. Tan cuhva tsa tsito̱ ra tyin ra Jesús vaha nacaha̱n ra tsihin ra naha, tsica̱ tuhun ra tsi ra tan catyí ra: 
\p ―Tsitsi tsa tandɨhɨ ley, ¿ndáa tsa ñiñi ca cuñí tsi javaha yo? ―catyí ra. 
\p  
\v 29 Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Ley tsa jihna ñi tan ñiñi ca cuñí tsi javaha yo tsa nuu tandɨhɨ ley, cuví ley ihya: “Nyooho nyɨvɨ Israel, tya̱a soho ndo: intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo iyó.  
\v 30 Cu̱ñi ndo tsi Jutu Mañi yo Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi ndo, tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima ndo, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi jiñi ndo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi tsa iyó tsi ndo.” Ley ihya cuví tsa ñiñi ca tan tsa jihna ñi taahán tsi javaha yo.  
\v 31 Tan tsa tsinu uvi tsa yatyin inducu ñi caahán tsi tsihin tsa jihna ñi tan catyí tsi tyehen: “Cu̱ñi tahan ndo tsi ndo tumaa cuñí ndo tsi maa ndo.” Nduve ca ley tsa ñiñi ca javaha yo tsa nuu nduvi tsehe ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 32 Tacan tan ra maestro cuenda ley can catyí ra tsihin ra: 
\p ―Vaha xaan nacaha̱n un, Maestro. Nditsa tsa caahán un. Intuhun ñi Nyoo iyó, tan nduve inga ca Nyoo iyó.  
\v 33 Tan tsa cuñí yo tsi Nyoo tsihin tsa nɨɨ iñi yo, tan tsihin tandɨhɨ tsa tsiñi tuñi jiñi yo, tan tsihin tsa nɨɨ iñi añima yo, tan tsihin tandɨhɨ tunyee iñi iyó tsi yo, tan tsa cuñí tahan yo tsi yo tumaa cuñí yo tsi maa yo, tandɨhɨ yacan tan cahnu ca cuví can tan ñavin ca tsa jamañí yo tsi Nyoo, tsa tsahñí yo quɨtɨ tan tsahmí yo can nu altar ―catyí ra maestro cuenda ley can tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 34 Tsa nyehe̱ ra Jesús tyin vaha nacaha̱n ra tsihin tsa catsi jiñi ra, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Luxu cuii ña tan ñihi un cuhva nácaa nacuhva cuenda un añima un tsi Nyoo na cundaca ñaha ra tsi un ―catyí ra Jesús tsihin ra. 
\p Ndi intuhun ca maa nyɨvɨ tan ña cana̱ ca iñi ñi ndaca tuhun ñi náa ndaca tuhun ñi tsi ra Jesús. 
\s1 Ra Cristo Sehe Nyoo tsi ra tan juvin ñi cuví tucu ra tata ra David 
\r (Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44) 
\p  
\v 35 Jacuahá ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan catyí ra: 
\p ―¿Nacuenda tyin catyí ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra tyin tata ra David cuví ra Cristo?  
\v 36 Tan juvin ñi maa ra David catyi̱ tuhun ra Cristo tyehen: 
\q1 Nyoo caha̱n ra tsihin Jutu Mañi yu, tan catyí ra: 
\q1 “Cu̱nyaa xiin cuaha yu ihya nda cuanda caquin yu tsi ra xaan iñi tsi un naha ra tsaha un”, catyi̱ ra David taha̱n tsanaha jaha̱ Tatyi Ii Nyoo. 
\m  
\v 37 ¿Nacaa cuví cuú tucu ra Cristo tata ra David, tan juvin ñi maa ra David catyi̱ tyin ra Cristo cuví Jutu Mañi ra? ―catyí ra Jesús. 
\p Tan cuaha nyɨvɨ yucú tyaá soho tsa caahán ra tan sɨɨ xaan cuñí ñi. 
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin iyó cuaha cuatyi ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra 
\r (Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47) 
\p  
\v 38 Quitsaha̱ jacuahá ra Jesús tan catyí ra tyehen: 
\p ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tyin taahán xaan iñi ra naha cunditsí ra naha jahma nañi tan caca nuu ra naha nuyahvi na jaha ndo tsa ñayɨvɨ tsi ra naha, tan cuhva ndo nacumi tsi ra naha.  
\v 39 Tan nanducú ra naha tyayu vaha ca cunyecu ra naha tsitsi vehe ñuhu. Tan tsa cua catsi ra naha nu iyó vico, nanducú ra naha nu vaha ca cunyecu ra naha.  
\v 40 Tan quihín nyaá ra naha vehe ñi ndaahvi tsa tsihi̱ yɨɨ tyin ña cuví tyahvi ñi xuhun tsa tsicán ra naha tsi ñi. Tan cuñí ra naha tsa vaha cahan nyɨvɨ tuhun ra naha. Yacan cuenda naha tsicán tahvi ra naha tsi Nyoo nu tuvi nyɨvɨ. Maa tyin nduve náa catyi javahá ra naha tacan tyin ñihi ca cua tatsi tuñi Nyoo tsi ra naha ―catyí ra Jesús. 
\s1 Tsa tsaha̱ ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ 
\r (Lc. 21.1-4) 
\p  
\v 41 Iin tsaha nyií ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu tan nyaá ra yatyin ñi nu nyií tsatun nu tyihí nyɨvɨ xuhun tsa tsahá ñi tsi Nyoo. Tan nyehé ra nu tyihí nyɨvɨ xuhun tsitsi tsatun can. Tan cuaha nyɨvɨ cuca tyihí ñi cuaha xaan xuhun.  
\v 42 Tsitsi tsa nyaá ra ican tsaa̱ iin ñaha ndaahvi tsihi̱ yɨɨ, tan tyihi̱ ña uvi taahan ñi xuhun nyihi tsa caaha xaan nyaá.  
\v 43 Tacan tan cana̱ ra Jesús tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin nuu Nyoo cuaha ca xuhun tsaha̱ ñaha ndaahvi ihya tan ñavin ca inga nyɨvɨ.  
\v 44 Tyin tsahá ñi tsa ndoo̱ sɨquɨ xuhun ñi. Maa tyin ñaha ihya tyihi̱ ña tandɨhɨ tsa iyó tsi ña ―catyí ra Jesús. 
\c 13  
\s1 Nu caahán ra Jesús tyin cua tanɨ vehe ñuhu cahnu 
\r (Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6) 
\p  
\v 1 Cuhva tsa cua quita ra Jesús tsitsi vehe ñuhu cahnu can, iin ra tsicá tsihin ra catyí ra tsihin ra: 
\p ―¡Maestro, nye̱he jihna tsa sɨɨ caá yuu yɨhɨ́ vehe ihya! ¡Nye̱he tsa nahnu vehe ihya! ―catyí ra tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 2 Maa tyin nacaha̱n ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Nditsa nahnu vehe ihya tan sɨɨ caá tsi nyehé yo vityin. Maa tyin catyí yu tsihin un tyin coo quɨvɨ nduve ca maa náa cua ndoo ihya. Ndi intuhun yuu tan ña cua coso tahan tsi tsihin inga tsi, tyin tandɨhɨ maa tsi tan cua tanɨ tsi ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu tsahá cuenda ra Jesús náa cua cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ 
\r (Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24) 
\p  
\v 3 Tacan tan cuahán ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra yucu yutun Olivo tsa canyií inga tsiyo nu nditsin nyehé tsi vehe ñuhu cahnu. Tsa tsinyaa̱ ra Jesús ican, ra Pedro, ra Jacobo, ra Juan, tan ra Andrés tsica̱ tuhun xeehe ra naha tsi ra tan catyí ra naha: 
\p  
\v 4 ―Cuñí ndi tsa catyi tuhun un tsihin ndi ama cua cuvi tandɨhɨ tsa caha̱n un. ¿Nacaa tan coto ndi tatun tsa cuyatyin cundaa tandɨhɨ can? ―catyí ra naha. 
\p  
\v 5 Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Ja̱ha ndo cuenda tsi ndo coto jandavi ñaha nyɨvɨ tsi ndo.  
\v 6 Tyin cuaha xaan nyɨvɨ cua quitsi, tan cua cuatyiñu ñi sɨvɨ yu, tan cua catyi ñi: “Yuhu cuví ra Cristo, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo.” Tan cuaha xaan nyɨvɨ cua jandavi ñaha ñi. 
\p  
\v 7 ’Maa tyin tun ñihi tuhun ndo tyin iyó cuatyi tan cañí tahan nyɨvɨ ityi can tan ityi ihya, ña nayuhvi ndo tyin tacan taahán maa tsi cuvi tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ.  
\v 8 Tyin nyɨvɨ iin ñuu cua cañi tahan ñi tsihin nyɨvɨ inga ñuu, tan cua coo cuatyi iin ñuu tsihin inga ñuu. Tan cuaha ñi ityi cua taan ñihi, tan cua coo tama, tan cua nduvaa nyɨvɨ. Vasu ndi maa nyehe nyɨvɨ tundoho ihya, ña cua naa naha ñuhu ñayɨvɨ tyin ndi nyaa ca cua nyehe ñi tundoho. 
\p  
\v 9 ’Maa tyin ja̱ha ndo cuenda tsi ndo tyin cua cuhva cuenda nyɨvɨ tsi ndo tsi ra cumí tyiñu naha ra. Tan cua cañi ñi tsi ndo tsitsi vehe ñuhu. Cua cuhva cuenda ñi tsi ndo tsi ra cumi tyiñu tan tsi ra cuví rey tsacatyi yuhu. Tyin tacan tan cuvi cahan ndo tuhun yu nuu ra naha.  
\v 10 Tyin tsa ndi cumañi ca naa ñuhu ñayɨvɨ, cuñí tsi coto tandɨhɨ nyɨvɨ inga ñuu tyin Nyoo jacacú ra tsi nyɨvɨ.  
\v 11 Tan cuhva tsa cua cundaca ñi tsi ndo nuu ra cumi tyiñu naha ra, ña ca̱ca iñi ndo náa cua cahan ndo. Tyin juvin ñi maa hora can tan cua cuhva Nyoo tsa cahan ndo. Tyin ñavin maa ndo cua cahan; tyin maa Tatyi Ii Nyoo cua cahan.  
\v 12 Yɨhɨ́ ra naha cua nacuhva cuenda ra naha juvin ñi maa yañi ra naha tan cua ndacan ra naha tsa cúu ra can naha ra. Yɨhɨ nyɨvɨ cua nacuhva cuenda ñi juvin ñi maa sehe ñi. Tan yɨhɨ́ ñi cua nacuhva cuenda ñi nda cuanda jutu ñi tan sɨhɨ ñi tyin cúu ñi.  
\v 13 Tandɨhɨ nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ndasɨ cua cuñi ñi nyehe ñi tsi ndo tsacatyi yuhu. Maa tyin nyooho tsa cua cunyee iñi tsinú iñi tsi yu nda nu ndɨhɨ, cua cacu ndo. 
\p  
\v 14 ’Tandɨhɨ nyooho tsa cahví nu tutu Nyoo nu tyaa̱ ra Daniel, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo tsa tsicoo̱ taha̱n tsanaha, cu̱tuñi iñi ndo tyin iyó tsa janducaquiñi tan tsa jatɨvɨ. Quɨvɨ tsa nyehe ndo tyin tsa nyií yacan nu ña taahán tsi cunyii can, nyooho nyɨvɨ iyó Judea, qu̱ita ndo ñuu ndo tan cuhun ndo ityi yucu.  
\v 15 Nyooho tsa cua cuyucu jiñi vehe quɨvɨ can, cua nuu ndo, maa tyin ña cua nuu ndo tsa quɨhvɨ ndo tsitsi vehe ndo tan tava ndo tsa iyó tsi ndo.  
\v 16 Nyooho tsa cua cuyucu tsitsi cuhu, ña cua cunuhu jihna ndo cuquihin ndo jahma ndo.  
\v 17 ¡Ndahvi ñiñaha tsa ñuhú sehe quɨvɨ can! ¡Tan ndahvi ñi iyó sehe lee tsa ndi tyaxín! ¡Ndahvi ñi!  
\v 18 Nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo na ña tahan tsi cunu ndo quɨvɨ vitsin.  
\v 19 Tyin tundoho tsa cua nyehe nyɨvɨ quɨvɨ can, ñaha ca maa coo can ndaha tsinu̱ maa ñuhu ñayɨvɨ nda cuanda vityin. Tan ndi ityi nuu ca tan ña cua nyehe nyɨvɨ tahan tundoho can inga tsaha.  
\v 20 Tun tsatyin Jutu Mañi yo tan ña jandɨhɨ ra tsa cua nyehe yo tundoho quɨvɨ can, yoñi maa cua cacu. Maa tyin cua jandɨhɨ ra can tsa cuenda tsa cuñí ra tsi nyɨvɨ yɨhɨ cuenda ra, nyɨvɨ nacatsi̱ vaha maa ra. 
\p  
\v 21 ’Tatun catyi nyɨvɨ tsihin ndo: “Jihna ndo, ihya nyaá ra Cristo” o “Nye̱he ndo, ican nyaá ra Cristo”, ña tsinu iñi ndo.  
\v 22 Tyin cua quitsi nyɨvɨ jandavi ñaha tan cua catyi ñi tyin ra Cristo cuví ñi. Cua catyi ñi tyin ndusu yuhu Nyoo cuví ñi. Maa tyin ña nditsa ñi. Cua javaha ñi tsa nyityi, tan tsa iyo nahnu tyin cua jandavi ñaha ñi nda cuanda nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo, tatun cunyee ñi javaha ñi tacan.  
\v 23 Maa tyin nyooho ja̱ha cuenda vaha ndo tsi ndo vityin tsa tsa tsitó ndo tandɨhɨ yacan tsa ndi cumañi ca tahan tsi quɨvɨ can ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu jacoto̱ ra Jesús nácaa cua quitsi nyico ra inga tsaha 
\r (Mt. 24.29-35, 42-44; Lc. 21.25-36) 
\p  
\v 24 Tan catyí nyico ra Jesús tyehen: 
\p ―Maa tyin tsa cua yaha nyehe nyɨvɨ tundoho quɨvɨ can, cua ndunaa ñicanyii, yoo ña cua jandunditsin ca tsi,  
\v 25 tan cua cucoyo tiñuu. Tan tandɨhɨ tsa iyó andɨvɨ tan cua nacanda tsi naha tsi.  
\v 26 Tacan tan cua nyehe ndo tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, vatsí yu nu vico tsihin tunyee iñi cahnu tan tsihin tsa cahnu cuví Nyoo.  
\v 27 Tan cuaha ángel cuenda yu cua jaquitsi yu tyin jandu iin ra naha nyɨvɨ nacatsi̱ maa Nyoo. Cua quita ñi nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, nda nu ndɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ tan nda nu ndɨhɨ andɨvɨ. 
\p  
\v 28 ’Cu̱tuñi iñi ndo cuhva iyó yutun tsa nañí higo: Tun tsa nduyutyá soco tun tan cana̱ ndaha yutya tun, tsitó ndo tyin tsa cua quee tsɨtɨ tun.  
\v 29 Tan juvin ñi tacan, tatun tsa cuví tandɨhɨ tsa iyo tsa caahán yu tuhun tsihin ndo, cua coto ndo tyin tsa cuyatyin quitsi yu; tan tsa nyanaá yu yuvehe cuví tsi.  
\v 30 Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tsa ndi cumañi ca cúu nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tan cua cuvi tandɨhɨ tsa caahán yu tuhun tsihin ndo.  
\v 31 Tan coo quɨvɨ cua cundɨhɨ andɨvɨ tan cua cundɨhɨ ñuhu ñayɨvɨ, maa tyin tuhun caahán yuhu, ña cua cundɨhɨ maa tsi tyin tandɨhɨ tsi tan cua cundaa tsi. 
\p  
\v 32 ’Maa tyin quɨvɨ tan hora tsa cua cuvi tandɨhɨ yacan, yoñi maa tsitó can, ndi maa ca ángel tan ña tsitó ra naha, ndi yuhu tsa cuví yu Sehe Nyoo tan ña tsitó yu. Intuhun ñi maa Nyoo Jutu yo tsitó ama cua javaha ra tandɨhɨ. 
\p  
\v 33 ’Yacan cuenda co̱o nyito vaha ndo, tan ja̱ha cuenda ndo tsi ndo, tan nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo, tyin ña tsitó ndo náa quɨvɨ tan náa cuhva cua quitsi nyico yu.  
\v 34 Tumaa iin rayɨɨ tsa cua cuhun nu cañi. Ra ican tsa ndi cumañi ca cuhun ra, tsahá cuenda ra vehe ra tsi musu ra. Tan tsahá ra tyiñu tsi intuhun intuhun ra naha. Tan tava tyiñu ra tsi ra jahá cuenda yuvehe na jaha cuenda vaha ra.  
\v 35 Yacan cuenda nyooho co̱o nyito ndo tyin ña tsitó ndo náa cuhva cua quitsi yu tsa cuví yu tumaa tsitoho vehe can, tyin cuvi quitsi yu tsa cua cunaaha, maa ñuu, o cuhva tsacú tsitooho, o tsa cua cana ñicanyii.  
\v 36 Yacan cuenda co̱onyito vaha ndo tan ña cusu ndo tyin sana iñi ndo tan cua quitsi yu.  
\v 37 Tsa caahán yu tsihin nyooho, caahán tucu yu tsihin tandɨhɨ ca nyɨvɨ: Co̱o nyito ndo. 
\c 14  
\s1 Nu nducu̱ ra jutu cuví ityi nuu naha ra cuhva tɨɨn ra naha tsi ra Jesús 
\r (Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) 
\p  
\v 1 Tsa ndi cumañi uvi quɨvɨ ca tan tahan tsi vico pascua tan vico nu tuhvá nyɨvɨ tsatsí paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́. Ra jutu tsa cuví ityi nuu naha ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra nducú ra naha cuhva tɨɨn xeehe ra naha tsi ra Jesús tan cahñi ra naha tsi ra.  
\v 2 Maa tyin natuhu̱n tahan ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―Ña cua tɨɨn naha yo tsi ra quɨvɨ maa vico tyin coto nduvaa xaan nyɨvɨ ―catyí ra naha. 
\s1 Nu tyihi̱ iin ñaha ndutya tami jiñi ra Jesús 
\r (Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8) 
\p  
\v 3 Tsa ndi cumañi ca tahan tsi vico can, nyií ra Jesús ñuu Betania, vehe ra Simón, ra tsa tsindoho̱ cuehe tyaahyu. Tsitsi tsa nyaá ra Jesús tsatsí ra, tsaa̱ iin ñaha ndahá ña iin yutyi tsa tsinu̱ tsihin yuu tsa nañí alabastro. Tsitu̱ can yɨhɨ́ ndutya tami tsa nañí nardo. Tan yahvi xaan nyaá ndutya tami can. Nuña̱ ña yuhu yutyi can tan tava̱ ña ndutya tami can tan tyihi̱ ña can jiñi ra Jesús.  
\v 4 Maa tyin juhva ra tsa yucú ican naha ra nduxaa̱n ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―¿Nacuenda tyin jatɨvɨ̱ ñaha ihya ndutya tami can?  
\v 5 Tun tsatyin xico̱ ña can, cuaha xaan xuhun cua ñihi ña tsihin can, tan cuvi jatyinyee ña tsi nyɨvɨ ndaahvi tsihin xuhun can ―catyí ra naha. 
\p Tan cuxaa̱n ra naha tsi ña. 
\p  
\v 6 Maa tyin ra Jesús catyi̱ ra: 
\p ―¡Ja̱ña ndo tsi ña! ¿Nacuenda cuñí ndo jandu uvi iñi ndo tsi ña? Tan tsa vaha javahá ña tsihin yu.  
\v 7 Tyin nyɨvɨ ndaahvi tandɨhɨ ñi quɨvɨ cua cuyucu ñi tsihin ndo, maa tyin yuhu, ña naha ca cunyii yu tsihin ndo.  
\v 8 Ñaha ihya javaha̱ ña ndɨhɨ cuhva cuvi̱ ñi javahá ña. Tyihi̱ ña ndutya tami cuñu ñuhu yu, tumaa tuhvá maa yo javahá tsihin cuñu ñuhu nyɨvɨ tsa ndi cumañi ca quɨhvɨ ñuhu ñi.  
\v 9 Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin tandɨhɨ ityi nu cua cahan nyɨvɨ tuhun Nyoo nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, cua cahan ñi tuhun ñaha ihya tan tsa javaha̱ ña, tyin tacan tan ña naa iñi nyɨvɨ tsi ña ―catyí ra Jesús. 
\s1 Nu xico̱ ra Judas tsi ra Jesús 
\r (Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6) 
\p  
\v 10 Tsa yaha̱ yacan tan quita̱ iin ra tsitsi tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra Jesús. Ra ihya cuví ra Judas Iscariote. Tsaha̱n ra tsicaha̱n ra tsihin ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan jandaa̱ ra tyiñu tsihin ra naha tyin cua cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra naha.  
\v 11 Cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tsa caahán ra, sɨɨ xaan cuñí ra naha cuvi̱, tan catyi̱ ra naha tsihin ra tyin cuhva ra naha xuhun tsi ra. Tacan tan quitsaha̱ nducú ra Judas cuhva cuhva cuenda ra tsi ra Jesús tsi ra naha. 
\s1 Nu cuxiñi̱ ra Jesús tsihin ra tsicá tsihin ra 
\r (Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) 
\p  
\v 12 Quɨvɨ jihna ñi tsa quitsaha̱ vico nu tsatsí nyɨvɨ paan tsa nduve yutsan iya yɨhɨ́ tan quɨvɨ tuhvá ñi tsahñí mbee lee tan jamañí ñi tsi Nyoo, ra tsicá tsihin ra Jesús tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: 
\p ―¿Numaa cuñí un cuhun ndi janduvaha ndi tsa cuxiñi un cuenda vico pascua ihya? 
\p  
\v 13 Tacan tan tava̱ tyiñu ra tsi uvi taahan ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Cu̱aahan ndo tsitsi ñuu, tan ican cua nañihi ndo iin rayɨɨ yosó soco iin quɨyɨ ndutya. Tsa nyehe ndo tsi ra, cu̱anyicun ndo tsi ra.  
\v 14 Tsa tsaa ndo yuvehe nu cua quɨhvɨ ra, ca̱tyi ndo tyehen tsihin tsitoho vehe can: “Ra Maestro cuñí ra coto ra numaa nyaá cuartu nu cua jacahnu ra vico tsihin ra tsicá tsihin ra”, ca̱tyi ndo.  
\v 15 Tan cua janaha ra iin cuartu cahnu nu tsinu uvi pisu tsi ndo. Tsa nduvaha̱ maa tsitsi tsi jaha̱ ra, Ja̱vaha ndo tsa cuxiñi yo tsitsi vehe can―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 16 Tacan tan cuahán ra naha. Tsa tsaa̱ ra naha tsitsi ñuu can, nañihi̱ ra naha tandɨhɨ maa cuhva catyi̱ ra Jesús tsihin ra naha. Tan javaha̱ ra naha tsa cua cuxiñi ra naha cuenda vico pascua.  
\v 17 Tsa ndɨhɨ̱ javaha̱ ra naha tsa cua cuxiñi ra naha, tacan tan cuahán nyico ra naha nu nyií ra Jesús. Tan tsa cunaaha, cuahán ra Jesús, cuacuxiñí ra tsihin tsa utsi uvi ra tsicá tsihin ra.  
\v 18 Tan cuhva tsa nyecú ra naha tsatsí ra naha nu mesa, tan catyí ra Jesús: 
\p ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin iin nyooho tsa tsatsí tsihin yu cua xico tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu. 
\p  
\v 19 Tacan tan nducuiihya̱ xaan cuñí ra naha, tan quitsaha̱ tsicá tuhun tan iin tan iin ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: 
\p ―¿A yuhu? 
\p Tacan tan tsicá tuhun tucu inga ra tan catyí ra: 
\p ―¿A yuhu? 
\p  
\v 20 Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Ña tandɨhɨ ndo. Intuhun ñi ra tsitsi tsa utsi uvi ndo. Tan ra ican cuví ra tsa jatyií paan iin ñi tsitsi coho tsihin yu.  
\v 21 Tyin yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, cua tahan yu tumaa caahán maa nu tutu Nyoo tyin cua tahan yu. Maa tyin ¡ndahvi ra ndaahvi tsa cua xico tsi yu! Vaha ca tun tsatyin ña cacu̱ ra ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 22 Tan tsitsi tsa tsatsí ra naha, tacan tan quihi̱n ra Jesús iin paan tan nacuhva̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo tsa cuenda can, tan tsahnu̱ sava ra can, tan tsaha̱ ra can tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra: 
\p ―Ca̱tsi ndo paan ihya tyin tsehe cuví tumaa cuñu ñuhu yu ―catyí ra tsihin ra naha. 
\p  
\v 23 Tsa yaha̱ yacan quihi̱n ndɨhɨ ra vasu nu yɨhɨ́ vinu. Tsa yaha̱ tsaha̱ ra tyahvi nyoo tsi Nyoo, tacan tan tsaha̱ ra can tsi ra naha. Tandɨhɨ ra naha tan tsihi̱ ra naha vinu tsa yɨhɨ́ tsitsi vasu can.  
\v 24 Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Vinu ihya cuví tumaa nɨñɨ yu tyin tsihin nɨñɨ yu cua ndoo Nyoo tuhun tsaa tsihin ndo tyin cua catɨ nɨñɨ yu tsa cuenda tsa vaha tsi nyooho tan tsa vaha tsi cuaha nyɨvɨ.  
\v 25 Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin ña cua coho ca yu vinu tsa cuví ndutya yucu vixi uva, nda cuanda coho yu vinu tsaa nda nu ndacá ñaha Nyoo quɨvɨ tsaa yu ndacan ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Nu jacotó ra Jesús tyin cua cahan ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra 
\r (Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38) 
\p  
\v 26 Tsa ndɨhɨ̱ tsita̱ ra naha yaa Nyoo, tan cuahán ra naha yucu yutun Olivo.  
\v 27 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin tandɨhɨ ra naha: 
\p ―Tandɨhɨ maa ndo tan cua nacoo ihñi ndo tsi yu tsa cuaa vityin tyin catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Tandɨhɨ mbee ticatyi jana yu cua cuhun tsiyo tɨ naha tɨ sɨɨn sɨɨn ityi tyin cua cahñi yu tsi ra jahá cuenda tsi tɨ naha tɨ”, catyí tsi.  
\v 28 Maa tyin tsa yaha nandoto yu, jihna ca yu cua cuhun Galilea tsa ndi cumañi ca cuhun nyooho ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 29 Tacan tan catyí ra Pedro tsihin ra: 
\p ―Vasu ndi maa nacoo ihñi tandɨhɨ ra naha tsi un, maa tyin yuhu ña cua nacoo ihñi maa yu tsi un ―catyí ra tsihin ra Jesús. 
\p  
\v 30 Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: 
\p ―Tsa nditsa catyí yu tsihin un, tyin tsa cuaa vityin, tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho tsa tsinu uvi tsaha, uñi tsaha cua cahan un tyin ña nacotó un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra Pedro. 
\p  
\v 31 Maa tyin jañiñi̱ ra Pedro tan catyí ra: 
\p ―Vasu ndi maa cúu yu tsihin un, maa tyin ña cua catyi yu tyin ña nacotó yu tsi un ―catyí ra Pedro. 
\p Tan juvin ñi tacan catyí tandɨhɨ ca ra naha. 
\s1 Nu nyií ra Jesús Getsemaní tsicán tahvi ra tsi Nyoo 
\r (Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46) 
\p  
\v 32 Tacan tan tsaa̱ ra Jesús tan ra tsicá tsihin ra iin nu nañí Getsemaní. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: 
\p ―Ndo̱o ndo ihya tsitsi tsa cuahán yu ndacan cua ndacan tahvi yu tsi Nyoo ―catyí ra Jesús. 
\p  
\v 33 Tan quihi̱n ra tsi ra Pedro, ra Jacobo tan ra Juan cuahán tsihin ra. Tan tsaa̱ tucuiihya iñi cahnu tsi ra tan tuñu cuñí ra.  
\v 34 Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Cuiihya xaan cuñí yu; cahñi ña maa tucuiihya iñi ihya tsi yu, cuñí yu. Ndo̱o ndo ihya, tan ña cusu ndo ―catyí ra. 
\p  
\v 35 Tacan tan cuahán ra luxu ca ityi nuu. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nu ñuhu tan tsaqui̱n ra nuu ra nda nu ñuhu. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo tan catyí ra: 
\p ―Tun tsatyin cuvi ña cuhva un nyehe yu tundoho tsa cua nyehe yu ―catyí ra tsica̱n tahvi ra. 
\p  
\v 36 Tan tsa tsicán tahvi ra, catyí ra: 
\p ―Jutu Mañi yu, tsa cuenda yooho nduve tsa ña cuví javaha un. Tun yooho tan cuñí un cuví jatsiyo un tundoho ihya sɨquɨ yu. Maa tyin na cuvi maa cuhva cuñí maa un, tan ñavin cuhva cuñí maa yu ―catyí ra Jesús tsica̱n tahvi ra. 
\p  
\v 37 Tacan tan cuahán ra nu nacoo̱ ra tsi uñi ra tsicá tsihin ra. Tsa tsaa̱ ra nu yucú ra naha, nyehe̱ ra tyin quixí ra naha. Tan catyí ra tsihin ra Pedro: 
\p ―Simón, ¿a quixí un? ¿Nacuenda ña cunyee̱ iñi un coo nyito un tsihin yu ndi intuhun hora?  
\v 38 Ña cusu ndo; nda̱can tahvi ndo tsi Nyoo, tyin tacan tan ña cua javaha ndo cuhva cuñí nu ña vaha. Tsa nditsa tyin añima ndo cuñí xaan tsi nanducu tsi tsi Nyoo, maa tyin cuñu ñuhu ndo cuví tsa vita cuñí ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 39 Tacan tan cuahán nyico ra inga tsaha. Tan tsica̱n tahvi ra tsi Nyoo juvin ñi tsihin tuhun tsa caha̱n ra tsa jihna ñi.  
\v 40 Tacan tan tsaa̱ nyico ra inga tsaha, nu yucú ra naha tan nyehe̱ ra tyin quixí nyico ra naha, tyin tsindasɨ̱ maa tinuu ra naha jaha̱ ñumaahna. Tan ña tsitó ra naha náa nacahan ra naha tsihin ra. Ndi maa ra tan ña caha̱n ca ra.  
\v 41 Tan cuahán nyico ra. Tsa tsaa̱ ra nu yucú ra naha tsa tsinu uñi tsaha, catyí ra: 
\p ―Cu̱su vaha ndo vityin, tan qu̱itatu ndo tyin tsa cundaa̱ tyiñu. Ra tsa cua cuhva cuenda tsi yu tsi ra xaan iñi tsi yu naha ra tsa vatsí ra tyin tsa taha̱n tsi hora tsa cua cuhva cuenda ra tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria.  
\v 42 Ndu̱vita ndo, co̱hon ndo tyin tsa vatsí ra tsa xico̱ tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\s1 Nu tsaha̱ cuenda ra Judas tsi ra Jesús tsi nu xaan iñi tsi ra nahnu 
\r (Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11) 
\p  
\v 43 Ra jutu cuví ityi nuu naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra; cuaha xaan nyɨvɨ jacuhu̱n ra naha tsihin ra Judas, iin ra tsicá tsihin ra Jesús, tyin tɨɨn ñi tsi ra Jesús. Juhva ñi ndahá mityi tan juhva ñi ndahá yutun. Ndi caahán ca ra Jesús nyaá ra tan tsaa̱ ra Judas tsihin nyɨvɨ cuaha can.  
\v 44 Tsa ndi cumañi ca cuhun ra Judas, ra tsa xico̱ tsi ra Jesús, tsa catyi̱ maa ra tsihin nyɨvɨ náa cua javaha ra tan coto ñi ndáa ra cuvi ra Jesús. Tan caha̱n ra tyehen: 
\p ―Ra tsa cua tyaa yuhu yu, ra ican cuví ra Jesús tsa cua quihin ndo. Qu̱ihin ndo tsi ra tan ja̱ha cuenda vaha ndo coto cunu ra ―catyi̱ ra nu quitsi̱ tsi. 
\p  
\v 45 Tsa tsaa̱ ra Judas nu nyií ra Jesús natuhva̱ ra nu nyaá ra tan catyí ra tsihin ra: 
\p ―Maestro. 
\p Tan tyaa̱ yuhu ra tsi ra.  
\v 46 Tacan tan quihi̱n ra naha tsi ra Jesús cuahán tsihin ra naha. 
\p  
\v 47 Maa tyin iin ra nyií tsihin ra Jesús, tava̱ ra mityi ra tan tsahnya̱ ra soho musu ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu.  
\v 48 Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra quihi̱n tsi ra: 
\p ―¿A ñasuhu cuví yuhu? tyin vatsí ndo vatsí quihin ndo tsi yu tsihin mityi tan yutun.  
\v 49 Ndɨhɨ quɨvɨ tsinyii̱ yu jacuaha̱ yu tsi ndo tsitsi vehe ñuhu cahnu, tan ña quihi̱n ndo tsi yu. Tandɨhɨ tsehe cuví tyin tacan tan cundaa tsa catyí nu tutu Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha. 
\p  
\v 50 Tacan tan tsinu̱ tandɨhɨ ra tsicá tsihin ra, tan ndoo̱ intuhun ña maa ra jaha̱ ra naha.  
\v 51 Maa tyin ndoo̱ intuhun ca ra tyuvaa tan cuahán ra cuanyicún ra tsi ra, ndasɨ ra tsihin iin ticatyi tan tɨɨ̱n ndɨhɨ ra naha tsi ra.  
\v 52 Maa tyin nacoo̱ ihñi ra ticatyi can tan tsinu̱ tandɨɨ ra. 
\s1 Nu tsica̱ tuhun ra mandoñi naha ra tsi ra Jesús tun juvin Sehe Nyoo tsi ra 
\r (Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55, 63-71; Jn. 18.12-14, 19-24) 
\p  
\v 53 Tacan tan tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús tsi ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tan ndu ii̱n tucu tandɨhɨ ra jutu cuví ityi nuu naha ra tan ra cuví mandoñi nyɨvɨ Israel naha ra, tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra.  
\v 54 Ra Pedro nyicún tsica nyicún tsica ñi ra tsi ra naha cuahán ra. Tan tsaa̱ ra nda nuquehe yuvehe ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu can. Tan ndoo̱ ra tuñú ra ñuhu̱ tsihin ra vitya naha ra. 
\p  
\v 55 Ra cuví jutu ityi nuu naha ra, tan tandɨhɨ ca ra cumí tyiñu naha ra nducú ra naha cuatyi tyaa ra naha sɨquɨ ra Jesús, tyin tacan tan cuvi cahñi ra naha tsi ra. Maa tyin ña ñihi̱ maa ra naha cuatyi tyaa ra naha tsi ra.  
\v 56 Cuaha xaan nyɨvɨ caha̱n cuendu sɨquɨ ra, maa tyin ña nacatsí tahan maa tuhun caahán ndi intuhun ñi.  
\v 57 Yɨhɨ́ ñi nduvita̱ ñi tan caha̱n ñi maa ñi maa cuendu sɨquɨ ra, tan catyí ñi: 
\p  
\v 58 ―Nyuhu tsiñi̱ ndi tsa caha̱n ra tan catyi̱ ra tyehen: “Yuhu cua canɨ yu vehe ñuhu cahnu tsa javaha̱ nyɨvɨ. Tan cua janduvita yu inga vehe ñuhu tsitsi tsa uñi quɨvɨ ñi. Maa tyin ñavin tahan vehe ñuhu tsa javahá nyɨvɨ” catyi̱ ra ―catyí ñi. 
\p  
\v 59 Vasu ndi maa tacan caahán ñi, maa tyin ña nacatsi̱ tahan maa tsa caha̱n ñi. 
\p  
\v 60 Tacan tan nduvita̱ ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu mahñu tandɨhɨ ra yucú ican naha ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra Jesús, tan catyí ra: 
\p ―¿A ña cua nacahan un nu caahán nyɨvɨ ihya? ¿A nditsa tsa caahán ñi, o ña nditsa? ―catyí ra 
\p  
\v 61 Maa tyin ña nacaha̱n maa ra Jesús tan nduve maa náa caha̱n ra. Tacan tan ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu tsica̱ tuhun ra tsi ra inga tsaha, tan catyí ra: 
\p ―¿A yooho cuví ra Cristo, Sehe Nyoo ii tsa tsahá tsa vaha? 
\p  
\v 62 Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: 
\p ―Juvin. Nyooho cua nyehe ndo tsi yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nyaá yu xiin cuaha Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi, tan cua nyehe tucu ndo nu quitsi yu nu vico ityi andɨvɨ ―catyí ra tsihin ra. 
\p  
\v 63 Tacan tan tsahnya̱ ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu jahma ra tumaa iin seña tyin ña taahán iñi ra tsa caahán ra Jesús tyin cuñí maa ra tyin ña vaha tsa caahán ra, tan catyí ra: 
\p ―Ña tsiñí ñuhu ca tsa nducu yo tsi ra cuvi tsa ndaa.  
\v 64 Tyin tsa tsiñi̱ maa ndo tsa caha̱n ra. Tsicoo̱ cuatyi ra nuu Nyoo tsihin tuhun caha̱n ra. ¿Náa catyí ndo vityin? ―catyí ra. 
\p Tacan tan nacaha̱n tandɨhɨ ra naha tan catyí ra naha tyin taahán tsi cúu ra. 
\p  
\v 65 Tacan tan quitsaha̱ tɨvɨ́ sɨɨ juhva ra naha tsi ra. Tyasɨ̱ ra naha nuu ra, tan cañi̱ ra naha tsi ra tsihin tsɨquɨ tan catyí ra naha tsihin ra: 
\p ―¡Ca̱han tsihin ndi yóo cañi̱ tsi un! ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p Tan cañi̱ tucu ra vitya naha ra nuu ra. 
\s1 Nu caha̱n ra Pedro tyin ña nacotó ra tsi ra Jesús 
\r (Mt. 26.69-75; Lc. 22.56-62; Jn. 18.15-18, 25-27) 
\p  
\v 66 Tsitsi tsa ndi nyií ra Pedro nuquehe tsata vehe ra jutu tsaahnu cuví ityi nuu, tsaa̱ iin ñaha cuví musu ra jutu can.  
\v 67 Cuhva tsa nyehe̱ ñaha can tsi ra Pedro nyaá ra tuñú ra ñuhu̱, quitsaha̱ nyehé xaan ña tsi ra, tan catyí ña tsihin ra: 
\p ―Tsica̱ tucu yooho tsihin ra Jesús, ra ñuu Nazaret can ―catyí ña tsihin ra. 
\p  
\v 68 Maa tyin ra Pedro tyihi̱ xeehe ra, tan catyí ra: 
\p ―Yuhu ña nacotó yu tsi ra can, tan ndi ña tsitó yu náa caahán un ―catyí ra tsihin ña. 
\p Tacan tan quita̱ ra ityi yuhu cora. Tan tsacu̱ ñi tsitooho.  
\v 69 Tacan tan ñaha can nanyehe̱ nyico ña nu nyaá ra inga tsaha tan catyí ña tsihin ra nyecú ican naha ra: 
\p ―Ra vaha iñi tsi ra can cuví ra ihya ―catyí ña. 
\p  
\v 70 Maa tyin tyihi̱ xeehe nyico ra inga tsaha. Tacan tan ña naha ñi tan catyí ra yucú ican naha ra tsihin ra Pedro: 
\p ―Nditsa tyin ra vaha iñi tsi ra can cuví yooho, tyin ra Galilea cuví un, tan caahán un tumaa caahán nyɨvɨ Galilea ―catyí ra naha tsihin ra. 
\p  
\v 71 Tacan tan iyo xaan caahán ra Pedro, tan catyí ra: 
\p ―¡Tsitó vaha maa Nyoo tyin ña nacotó yu tsi ra tsa caahán ndo tuhun! ¡Na cahñi maa Nyoo tsi yu tun ña nditsa yu tsa caahán yu! ―catyí ra. 
\p  
\v 72 Juvin ñi cuhva can navacu̱ tsitooho tsa tsinu uvi tsaha. Tacan tan nducuhu̱n iñi ra Pedro tsa caha̱n ra Jesús tsihin ra: “Tsa ndi cumañi ca vacu tsitooho uvi tsaha, yooho tsa yaha̱ caha̱n un uñi tsaha tyin ña nacotó un tsi yu.” Tsa nducuhu̱n iñi ra Pedro tsehe, quitsaha̱ ra tsacú ra. 
\c 15  
\s1 Nu jaqueé yuhu ra Pilato tsi ra Jesús 
\r (Mt. 27.1-2, 11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38) 
\p  
\v 1 Tan tsa tuvi̱ inga quɨvɨ ndu ii̱n ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsihin ra mandoñi naha ra tsihin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan tandɨhɨ ca ra cumí tyiñu tsa yɨhɨ́ ndaha tsi nyɨvɨ Israel. Nuuhñí ñi maa ra Jesús tan tsindaca̱ ra naha tsi ra nuu ra Pilato.  
\v 2 Tan tsica̱ tuhun ra Pilato tsi ra, tan catyí ra: 
\p ―¿A juvin un cuví rey nyɨvɨ Israel? 
\p Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: 
\p ―Juvin yu, tumaa caahán maa un. 
\p  
\v 3 Tan cuaha xaan cuendu caha̱n ra cuví jutu ityi nuu naha ra sɨquɨ ra Jesús.  
\v 4 Tacan tan tsicá tuhun nyico ra Pilato tsi ra inga tsaha, tan catyí ra: 
\p ―¿A ña cua nacahan maa un? Nye̱he, cuaha xaan cuatyi tyaá ra naha sɨquɨ un ―catyí ra. 
\p  
\v 5 Maa tyin ra Jesús ña nacaha̱n maa ra. Yacan cuenda ña ñihi̱ ra Pilato náa cahan ra. 
\s1 Nu tsahá ra Pilato ndatu tsa cúu ra Jesús 
\r (Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38―19.16) 
\p  
\v 6 Vico pascua tuhvá ra Pilato nacoó nuña iin ra yucú vehe caa. Tan tavá ra ndáa ra cuñí maa nyɨvɨ tyin tava ra.  
\v 7 Quɨvɨ can nyií iin ra nañí Barrabás vehe caa, tsihin inga ca ra tsahñi̱ nyɨvɨ nu cuvaa̱ nyɨvɨ sɨquɨ ra ndacá ñaha.  
\v 8 Tan tsaha̱n nyɨvɨ tsicaha̱n ñi tsihin ra Pilato na jaña ra iin ra yucú vehe can tumaa tuhvá maa ra javahá.  
\v 9 Tan nacaha̱n ra Pilato, tan catyí ra: 
\p ―¿A cuñí ndo tsa jaña yu tsi ra cuví Rey ndo? 
\p  
\v 10 Tacan caha̱n ra tyin tuví iñi ra tyin tsaha̱ cuenda ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsi ra Jesús tsi ra tsa cuenda tsa ndasɨ cuñí ra naha nyehe ra naha tsi ra tyin cuaha nyɨvɨ nyicún tsi ra.  
\v 11 Maa tyin ra jutu cuví ityi nuu can naha ra natyuhu̱ ra naha tsi nyɨvɨ tsa cahan ñi na tava ra Pilato tsi ra Barrabás vehe caa.  
\v 12 Tacan tan tsica̱ tuhun ra Pilato tsi ñi, tan catyí ra: 
\p ―¿Tun tacan, náa cuñí ndo javaha yu tsihin ra tsa jacunañi̱ ndo Rey cuenda ndo? ―catyí ra tsihin ñi. 
\p  
\v 13 Tacan tan cana̱ tsaa ñi, tan catyí ñi: 
\p ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ―catyí ñi. 
\p  
\v 14 Tan catyí ra Pilato tsihin ñi: 
\p ―Maa tyin, ¿náa tsa ña vaha javaha̱ ra? ―catyí ra. 
\p Ñi ican quitsaha̱ caná tsaa nyico ñi tan catyí ñi: 
\p ―¡Tya̱a tsi ra nu cruu na cúu ra! ―catyí ñi. 
\p  
\v 15 Tacan tan tsa cuñí ra Pilato ndoo vaha ra nuu nyɨvɨ, tava̱ ra tsi ra Barrabás vehe caa. Tsa yaha̱ tava̱ ra tsi ra can, tava̱ tyiñu ra na ndoho ra Jesús. Tsa yaha̱ ndoho̱ ra Jesús, tan tsaha̱ cuenda ra tsi ra tsi andaru na ticaa ra naha tsi ra nu cruu. 
\p  
\v 16 Tacan tan tsindaca̱ ra andaru can naha ra tsi ra nuquehe vehe tyiñu. Tan jandu ii̱n ra naha tandɨhɨ ca andaru.  
\v 17 Tan jacunditsi̱ ra naha iin jahma cuaaha tuun tsi ra. Tan javaha̱ ra naha iin corona iñu. Tan tyihi̱ ra naha can jiñi ra.  
\v 18 Tsa yaha̱ yacan tan quitsaha̱ caná tsaa ra naha tsata ra tan tsacú nducu ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: 
\p ―¡Nacumi tsi un, yooho Rey nyɨvɨ Israel! ―catyí ra naha. 
\p  
\v 19 Tan cañi̱ ra naha jiñi ra tsihin yutun, tan tɨvɨ̱ sɨɨ ra naha tsi ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha nuu ra jahá ra naha tyin jacahnú ra naha tsi ra.  
\v 20 Tsa yaha̱ tsacu̱ nducu ra naha tsi ra, tava̱ ra naha jahma cuaaha tuun tsa jacunditsi̱ ra naha tsi ra. Tacan tan jacunditsi̱ nyico ra naha jahma maa ra tsi ra. Tan cuahán ra naha tsihin ra cuaticaá ra naha tsi ra nu cruu. 
\s1 Nu tyaa̱ ra naha tsi ra Jesús nu cruu 
\r (Mt. 27.32-44; Lc. 23.26-43; Jn. 19.17-27) 
\p  
\v 21 Ityi cuahán ra naha taha̱n ra naha iin ra ñuu Cirene tsa nañí Simón. Tan cuví ra jutu ra Alejandro tan ra Rufo. Ndi vatsí nuhu ra quee̱ ra cuhu. Cuhva tsa cua yaha ra, jañiñi̱ ra andaru naha ra tsi ra na cuiso ra cruu ra Jesús. 
\p  
\v 22 Tan tsindaca̱ ra naha tsi ra Jesús iin nu nañí Gólgota, tan cuñí tsi catyi Yɨquɨ Jiñi Ndɨyɨ.  
\v 23 Tan ican jacoho̱ ra naha vinu saca̱ nuu tsihin numeri tsa nañí mirra tsi ra. Maa tyin ra Jesús ña cuñi̱ ra coho ra can.  
\v 24 Tsa yaha̱ tyaa̱ ra andaru naha ra tsi ra nu cruu, quihi̱n ra naha jahma ra tan tava̱ cuenda ra naha tyin cuñí ra naha coto ra naha yóo cua jaha canaa intuhun intuhun jahma can. 
\p  
\v 25 Tyaa̱ ra naha tsi ra nu cruu caa ɨɨn tsa tuvi.  
\v 26 Tan letra tsa tyaa̱ ra naha jiñi cruu ra, catyí tsi nacuenda cua cúu ra. Tan catyí tsi tyehen: “Ra ihya cuví Rey nyɨvɨ Israel.”  
\v 27 Tan tyaa̱ ndɨhɨ ra naha uvi taahan ñasuhu tsihin ra. Iin iin ra naha tsa iin nu cruu. Iin ra xiin cuaha ra, tan inga ra xiin satyin ra.  
\v 28 Tacan cuvi̱ tan cundaa̱ cuhva catyí nu tutu Nyoo tyehen: “Javaha̱ nyɨvɨ tsihin ra tumaa javahá ñi tsihin ra caquiñi.”  
\v 29 Tan nyɨvɨ yahá ican jacuñí nyaa ñi tsi ra, tan javicó ñi jiñi ñi tsa tsacú nducu ñi tsi ra, tan catyí ñi: 
\p ―¡Jaan! ¡Yooho tsa caha̱n tyin cua canɨ un vehe ñuhu cahnu, tan tsitsi tsa uñi quɨvɨ cua janduvaha nyico un itsi,  
\v 30 ja̱cacu tsi un vityin tan nu̱u nu cruu juvin! ―catyí ñi. 
\p  
\v 31 Tan juvin ñi tacan tsacú nducu tucu ra jutu cuví ityi nuu naha ra tsi ra tan ra maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan natuhun tahan ra naha tan catyí ra naha: 
\p ―¡Jacacu̱ ra tsi inga ca nyɨvɨ, maa tyin ña cuví jacacu ra tsi maa ra!  
\v 32 Tun nuu ra nu cruu vityin nyehe yo, tacan tan cua tsinu iñi yo tyin juvin ra cuví ra Cristo, Rey cuenda yo tsa cuví yo nyɨvɨ Israel ―catyí ra naha. 
\p Tan nda cuanda nu ñasuhu tsa ticaá nu cruu nduvi tsiyo xiin ra tan tsacu̱ nducu ndɨhɨ nahnu tsi ra. 
\s1 Nu tsihi̱ ra Jesús 
\r (Mt. 27.45-56; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30) 
\p  
\v 33 Cuhva tsa cua tahan hora, ndunaa̱ nanɨɨ cahnu nda cuanda caa uñi tsa tseñi.  
\v 34 Tan juvin ñi cuhva can cana̱ tsaa ra Jesús tsihin tandɨhɨ tunyee iñi ra, tan catyí ra: 
\p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―tan cuñí tsi catyí: Nyoo Jutu yu, Nyoo Jutu yu, ¿nacuenda nacoo̱ ihñi un tsi yu? ―catyí ra. 
\p  
\v 35 Juhva ra yucú ican naha ra tsiñi̱ ra naha tsa caha̱n ra tan catyí ra naha: 
\p ―¡Jihna ndo! Caná tsaa ra tsi ra Elías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha ―catyí ra naha. 
\p  
\v 36 Tacan tan tsinú xaan iin ra tsiquihi̱n ra iin yahma tsa caá tumaa caá catyi, tan jatyii̱ ra can tsihin vinu iya. Tan tyaa̱ ra can iin nu yutun tan jatuhva̱ ra yuhu ra Jesús tyin coho ra vinu can, tan catyí ra: 
\p ―Na cuatu nuu yo. Nyehe yo tun quitsi ra Elías januu ra tsi ra nu cruu can ―catyí ra. 
\p  
\v 37 Tacan tan ñihi xaan cana̱ tsaa ra Jesús, tan tsihi̱ ra.  
\v 38 Tan jahma tsa ticaá tsitsi vehe ñuhu cahnu ndata̱ sava tsi, nda sɨquɨ tan nda cuanda ityi tsaha.  
\v 39 Tan ra capitán tsa yɨhɨ́ ndaha andaru tsa nyaá yatyin ñi nu ticaá ra Jesús nyehe̱ ra nácaa cana̱ tsaa ra, tan nácaa tsihi̱ ra, tacan tan catyí ra: 
\p ―Nditsa nditsa cuii tyin Sehe Nyoo tsi ra ihya ―catyí ra. 
\p  
\v 40 Tan ndasava ñi nyecú tucu juhva ñiñaha nyehé ñi. Tan mahñu ñi can nyií ña María tsa quee̱ ñuu Magdala, tan ña María sɨhɨ ra José tan ra Jacobo ra tyuvaa ca. Tan nyií tucu ña Salomé.  
\v 41 Ñiñaha ihya tsinyicu̱n ñi tsi ra Jesús, tan jatyinyee̱ ñi tsi ra quɨvɨ tsica̱ nuu ra ityi Galilea. Tan yucú cuaha tucu ñiñaha inga ñuu tsa tsaa̱ tsihin ra ñuu Jerusalén ican. 
\s1 Nu tsicutsi̱ ra naha tsi ra Jesús 
\r (Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42) 
\p  
\v 42 Quɨvɨ tsa tuhvá nyɨvɨ janduvaha tsa catsi ñi cuenda inga quɨvɨ tuhvá ñi quitatu, juvin ñi tseñi can  
\v 43 tsaa̱ ra José ra ñuu Arimatea nu nyií ra Pilato. Ra José can cuví ra iin ra nyisó tyiñu cahnu vehe tyiñu, tan ndatú tucu maa ra tsi ra tsa cua jaquitsi Nyoo tyin cundaca ñaha nu ñuhu ñayɨvɨ. Ña nayuhvi̱ ra tan tsaha̱n ra tsindaca̱n ra cuñu ñuhu ra Jesús tsi ra Pilato.  
\v 44 Tsa tsito̱ ra Pilato tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ra Jesús, iyo xaan cuñí ra. Tacan tan cana̱ ra tsi iin capitán tan tsica̱ tuhun ra tsi ra tun nditsa tyin tsa tsihi̱ ra Jesús.  
\v 45 Tan tsa tsito̱ vaha ra Pilato tyin tsa yaha̱ tsihi̱ ra Jesús, tava̱ tyiñu ra na cuhva ra andaru naha ra cuñu ñuhu ra tsi ra José.  
\v 46 Tacan tan tsijata̱ ra José iin jahma cuitsin tsa tsinu̱ tsihin jahma vaha tsa nañí linu, tan januu̱ ra cuñu ñuhu ra Jesús nu cruu. Yaha can tan cava̱ nuu ra jahma can cuñu ñuhu ra. Tacan tan tyihi̱ ra cuñu ñuhu ra tsitsi iin ñaña tsa nyaá nduvaha̱ tsitsi iin cava. Tan tyasɨ̱ ra yuhu ñaña can tsihin iin yuu cahnu.  
\v 47 Tan ña María, tsa quee̱ ñuu Magdala, tan ña María, sɨhɨ ra José, tsaha̱n ñi, tsinyehe̱ ñi nu tinyii̱ ra José can cuñu ñuhu ra Jesús. 
\c 16  
\s1 Nu nandoto̱ ra Jesús 
\r (Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10) 
\p  
\v 1 Tsa yaha̱ quɨvɨ quitatú nyɨvɨ, ña María ñuu Magdala, tan ña María sɨhɨ ra Jacobo, tan ña Salomé jata̱ ñi ndutya tami tyin cuñí ñi cuhun ñi cutyihi ñi can cuñu ñuhu ra Jesús.  
\v 2 Tacan tan cuahán ñi nu nyaá ñaña ra tsa cunditsi̱n cuii ñi quɨvɨ quitsaha̱ vitya. Tan tsaa̱ ñi ican cuhva tsa cua cana̱ cuii ñi ñicanyii.  
\v 3 Tan ityi cuahán ñi natuhu̱n tahan ñi tan catyí ñi: 
\p ―¿Yóo cua jatsiyo yuu yuhu ñaña can? ―catyí ñi. 
\p  
\v 4 Maa tyin cuhva tsa tsaa̱ ñi nyehe̱ ñi tyin tsa catsiyo̱ yuu cahnu tsa ndasɨ́ yuhu ñaña can.  
\v 5 Tan cuhva tsa quɨhvɨ̱ ñi tsitsi cava nu nyaá ñaña can, nyehe̱ ñi nyaá iin ángel tsiyo cuaha. Tan caá ra tumaa caá iin ra tyuvaa. Nditsí ra jahma cuitsin cañi. Tan nayuhvi̱ xaan ñi.  
\v 6 Maa tyin catyí ra tsihin ñi: 
\p ―Ña na̱yuhvi ndo. Tsitó yu tyin nanducú ndo tsi ra Jesús, ra ñuu Nazaret, ra tsa tsihi̱ nu cruu. Maa tyin nduve ca ra nyií ihya vityin tyin tsa nandoto̱ ra. Nye̱he ndo nu tinyii̱ ra naha tsi ra.  
\v 7 Cu̱aahan ndo tan jacoto ndo tsi ra Pedro tan tsi inga ca ra tsica̱ tsihin ra Jesús. Tan ca̱tyi ndo tsihin ra naha tyin tsa cuahán ra Galilea tan cua cuatu ra tsi ra naha ndacan, tumaa catyi̱ maa ra tsihin ra naha tsa ndi cumañi ca cúu ra ―catyí ángel can tsihin ñi. 
\p  
\v 8 Tacan tan tsinú xaan ñi cuahán ñi, tyin nɨhɨ́ ñi jahá tsa yuuhví ñi. Tan ña caha̱n maa ñi tsa cahan ñi tsihin ndi intuhun maa nyɨvɨ tyin yuuhví xaan ñi. 
\s1 Nu quituvi̱ ra Jesús nuu ña María quee̱ ñuu Magdala 
\r (Jn. 20.11-18) 
\p  
\v 9 Ra Jesús nandoto̱ ra quɨvɨ quitsahá vitya. Tan quituvi̱ ra jihna cuii ca nuu ña María ñuu Magdala. Juvin ña cuví ña tsa tava̱ ra utsa tatyi ña vaha.  
\v 10 Tsaha̱n ña tsijacoto̱ ña tsi ra tsicá tsihin ra, tyin yucú ra naha tsihin tucuiihya iñi tan tsacú ra naha.  
\v 11 Maa tyin cuhva tsa tsiñi̱ ra naha tyin nyito ra Jesús tan nyehe̱ ña tsi ra, ña tsinu̱ iñi ra naha. 
\s1 Nu quituvi̱ ra Jesús nuu uvi ra tsica̱ tsihin ra 
\r (Lc. 24.13-35) 
\p  
\v 12 Tsa yaha̱ yacan, tan quituvi̱ ra Jesús nuu uvi ra tsa cuahán ityi cuhu naha ra. Maa tyin sɨɨn cuhva caá ra nyehe̱ ra naha.  
\v 13 Tan tsinuhu̱ ra naha tsijacoto̱ ra naha tsi tandɨhɨ ca ra naha. Maa tyin juvin ñi ña tsinu̱ iñi ra naha tsa caha̱n ra can naha ra. 
\s1 Nu tsaha̱ ra Jesús tyiñu tsi ra tsa tsica̱ tsihin ra 
\r (Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23) 
\p  
\v 14 Yaha yacan tan quituvi̱ ra Jesús nuu tandɨhɨ tsa utsi iin ra tsa tsica̱ tsihin ra, tsitsi tsa nyecú ra naha nu mesa. Tan cuxaa̱n ra tsi ra naha tsa cuenda tsa ña tsinú iñi ra naha, tan tsa cuenda tucu tsa ndava añima ra naha tan ña tsinu̱ iñi ra naha tsa caha̱n nyɨvɨ tsa nyehe̱ tsi ra tsa yaha̱ nandoto̱ ra.  
\v 15 Tan catyí ra tsihin ra naha: 
\p ―Cu̱aahan ndo nanɨɨ cahnu nu ñuhu ñayɨvɨ, tan ca̱han ndo tuhun Nyoo tsihin tandɨhɨ nyɨvɨ, tan ca̱tyi ndo tsihin ñi nácaa jacacú Nyoo tsi ñi.  
\v 16 Tan nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tan coondutya ñi, cua cacu ñi. Maa tyin ñi tsa ña cua tsinu iñi cua ndoo cuatyi ñi sɨquɨ ñi tan cua cunaa ñi.  
\v 17 Tan tandɨhɨ tsa iyo ihya cua javaha nyɨvɨ tsa cua tsinu iñi tsi yu: Tsihin sɨvɨ yu cua tava ñi tatyi ña vaha, tan cua cahan ñi inga yuhu tsa ña tuhvá ñi cahan.  
\v 18 Cua tɨɨn ñi coo, tan tatun coho ñi o catsi ñi tsa yɨhɨ́ venenu, ña cua jacuehe can tsi ñi. Cua tyiso ndaha ñi jiñi nyɨvɨ cuuhví, tan cua nduvaha nyɨvɨ. 
\s1 Nu ndaa̱ ra Jesús andɨvɨ 
\r (Lc. 24.50-53) 
\p  
\v 19 Tsa ndɨhɨ̱ caha̱n Jutu Mañi yo Jesús tsihin ra naha, tacan tan ndaa̱ ra andɨvɨ, tan tsinyaa̱ ra xiin cuaha Nyoo.  
\v 20 Tacan tan ra tsica̱ tsihin ra quita̱ ra naha tan tsaha̱n ra naha tandɨhɨ ñi ityi tsicaha̱n ra naha tuhun Nyoo nácaa jacacú ra tsi yo. Juvin ñi maa Jutu Mañi yo jatyinyee̱ tsi ra naha tyin tsaha̱ ra tsa javaha ra naha cuaha tsa iyo. Tan tsihin yacan nyehe̱ nyɨvɨ tyin nditsa tsa caahán ra naha. 
\p Tan na cuvi tsi tacan ñi.