\id JHN \h SAN JUAN \toc1 Tūꞌun é vāꞌa iña Xuva ko e xntée naꞌa San Juaan \toc2 SAN JUAN \toc3 Jn. \mt1 Tūꞌun é vāꞌa iña Xuva ko e xntée naꞌa San Juaan \c 1 \s1 Tūꞌún Xuva kō e kúvi ñatīi \p \v 1 Nte dá iñɨ ntuꞌu ñúxiví sa ne, e dúkuan tuvi Túꞌūn san. Tuví dadɨɨ ña ni Xuva kō né, Xuva ko ñā dɨ. \v 2 Dɨvi ñā é tuví dadɨɨ ña ni Xuva ko ūun tsi nte dá iñɨ ntuꞌu ñúxiví sa. \v 3 Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ é īó ne, mii ñā de kúꞌvē ña. Ña túvī nee iñá te ña ni de kúꞌvē ña. \v 4 Dɨvi ñā é kantito ña ne, tāꞌxi ña un ntɨꞌɨ̄ é īo. Ntuvi iña ñá ne, kaxiꞌí nuu iña ko un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ o. \v 5 Kaxiꞌí nuu ñuꞌú san mi dóo neé ne, ña kúvi vīi é nēé san nántaꞌva. \p \v 6 Xío uun ñāꞌa, ña táxnuu Xuva kō, ñá nanī Juaan. \v 7 Dɨvi tsīñu ña é kāda ntaa ña iña ñuꞌú san, vata koo é na kuīntiꞌxe un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san Xuva ko kuēnta iña túꞌūn é kākaꞌan ña. \v 8 Ñá tē dɨ́vi ñā e kúvi ñā ñuꞌú san, tsí da ti tsi táxnuu Xuva ko ñā é kāꞌan ñá kuenta iña ñúꞌú san. \v 9 Ña e kúvi ñuꞌu ntiꞌxe ne, véꞌxi ña ñūxiví san ne, nāxiꞌí nuu ña iña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san. \p \v 10 Īka ña ñuxiví sa ne, kuān te mii ña de kúꞌvē ñá ne, ña ntoo ñuxiví sa ne, ñá ni nakīní ña ña xoo ñáꞌa ña. \v 11 Xée ña ñūú mii ñā, ntá tsi ña ñuú ña ne, ña ni ntío ña nakīní ña ña. \v 12 Ntá tsi xoo ñáꞌa, ña é nakīní ña ne, xéꞌe ñā é kūvi ña iꞌxá Xuva kō, da xōó ka ñaꞌa, ña e ntákuintiꞌxe i ña. \v 13 Kuvi ña iꞌxá Xuva kō ne, ñá tē ntákaku ña vata ō ntákaku ñaꞌa ñuxivi; ñá te ñāꞌa san ntáde ña é kōo iꞌxá ña, tsí mii Xuva kō ntío ña é kūvi ña iꞌxá ña. \p \v 14 Dɨvi Tūꞌún tsikán ne, kuvi ñatīí ne, íntoo ña ni kō. Iní o tsi dóo vaꞌá ña ne, dōo kakuinima ñá kō. Da mii tsī é nuu é ntaā í kakaꞌan ña. Váꞌā kueꞌen ñá vata ō vaꞌá Xuva kō, tsí da xé Iꞌxá mii ña ñā. \v 15 Juaan sán ne, kakaꞌan ñá kuenta iña ña: \p —Ña sāꞌá ne, dɨvi ñā é kākaꞌán u kuenta iña ña. Dɨvi ñā é véꞌxi ña ata kō ne, dií ka kaꞌnu ñaꞌa ña é xuꞌu, tsí dií ka diꞌna tuví ña da káku u —kaꞌan ña. \p \v 16 É nīꞌi ko, un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ o, é vāꞌá iña ña, e dá mii tsī é ntēkú ka doméni e táꞌxi ña kō. \v 17 Tsí leí san ne, xée ntāꞌa Muísee, ntá tsi e dóo kakuinima Xúva ko ko, ni tūꞌun é nuu é ntaā í san ne, xée kuēnta iña Jesúcristu. \v 18 Nté uun ito vata xoó kiní i Xuva kō. Ntá tsi Iꞌxá mii ñā e dóo kakuinima ñá ne, kantada ntaa ñá ni kō nté kaa Xuva kō. \s1 É kākaꞌán Juaan Bautista kuenta iña Jesúcristu \r (Mt. 3:11‑12; Mr. 1:7‑8; Lc. 3:15‑17) \p \v 19 Ña Israee, ñá ntoo Jerusaleén ne, taxnūu ña dutú san nī ña levitá san é tsixeꞌe ñā Juaán san xoo ñáꞌa ntu ña. \v 20 Juaán san ne, kantada ntaa ñá, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Ña te dɨ́vi u é Cristú u —kaꞌan ña. \p \v 21 Tsixeꞌe xtuku ña ñā: \p —¿Xoó ntu ñaꞌa nto kuan? ¿Ō ña Elia ntú nto, kuān? —kaꞌan ña. \p —Ñāꞌá ni san —kaꞌán Juaan. \p —¿Vá dɨvi ntu ntō ña kaꞌán naa Xuva ko, ña tsíkan? —kaꞌan ña. \p —Ñáꞌā —kaꞌan Juaan. \p \v 22 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Káꞌan nto xoo ñáꞌa nto vata koo é kūvi kaꞌan ntɨ́ nī ña táxnūu ntɨ. ¿Nté ntu koo kaꞌan nto kuenta iña mii nto? —kaꞌan ña. \p \v 23 Kidáā ne, kakaꞌán Juaan: \p —Xuꞌú ne, kūdii uun tatsin é kaika má kūꞌu kan, é kakana: “Na kōo túꞌve ntó itsi ntaa kuénta iña Tóꞌo kō”, vata ō xntée naꞌa ñá kaꞌán naa Xuva ko, ñá nani Isāia, kídaā —kaꞌan ña. \p \v 24 Ña táxnūu ña fariseu é kāꞌan ñá nī Juaán ne, \v 25 tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Nté kui kanakūtsi ntute ku nto ñaꞌa sán tē ña te Crístu nto, tē ña te Élia nto, tē ña te dɨvi ña kaꞌán naa Xuva ko ntō? —kaꞌan ña. \p \v 26 Kakaꞌán Juaan ni ña: \p —Xuꞌú ne, kūdii ntute kánakūtsi ntute ú ñaꞌa san. Ntá tsi ntitsí uun ñaꞌa méꞌñu ntō, ña é vāta kíni nto. \v 27 Dɨvi ñā ne, rkontûvi véꞌxi ña é xūꞌu, ntá tsi dɨvi ñā né, odo nuū ña é xuꞌu. Tsí xuꞌú ne, ñá tē neé nuu áꞌvi ko, nté nantīi ú ntiꞌxen ña —kaꞌan ña. \p \v 28 Sáꞌā kúvi ñuú Betania, dɨvi ñūu é tuví uun xo diñɨ ntute kaꞌnu é nani Jōrdaan, mí kanakūtsi ntute Juaán san ñaꞌa. \s1 Jesuu, ña kúvi a leꞌntu Xúva kō \p \v 29 Utén san ne, īní Juaan tsí véꞌxi Jesuu mí tuví ña ne, kakaꞌan ñá ni ñāꞌa san: \p —¡Un kaa Á Leꞌntu Xúva kō, ña e ntáꞌvi kuétsi i īña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa, ña ntántoo ñuxiví sa! \v 30 Dɨvi ñā é kākaꞌán u ni ntō tsí rkontûvi véꞌxi uun ñaꞌa, ña é odo nūu kueꞌen é xuꞌu, tsí e dúkuān tuví ña da káku u. \v 31 Nté xuꞌu ñá īní u xoo ñáꞌa ña, ntá tsi véꞌxī u, véxnakutsi ntūte ú ñaꞌa san vata koo é ña Israeé san ne, na nā kiní ña ña —kaꞌan ña. \p \v 32 Kakaꞌan xtúku Juaan: \p —Īní u Espíritu Xuva kō dá vēꞌxí ña nte e dukún kān é vāta kaa paloma káa ña ne, kántēkú ntiꞌi ña ata tsío ña. \v 33 Xuꞌú ne, ntē vata kutúni ko xoo ñáꞌa ña, ntá tsi ña táxnūu ko é nakūtsi ntute ú ñaꞌa sán ne, kakaꞌan ñá nī ko: “Te kīní nto tsí inu ñúꞌu Espíritū mí ntitsi úun ñaꞌa, te kutuvī niꞌi ña ñá ne, dɨvi ñā é kuēꞌé ña é kūnuu Espíritū Sántū nima ñáꞌa san.” Kuan ō kaꞌan ña. \v 34 Xuꞌú ne, īní u ña ve ne, kaꞌán u ni ntō tsí dɨvi ñā é Iꞌxá mii Xuva ko ñā —kaꞌán Juaan. \s1 Ña ntántīkɨn díꞌna Jesuu \p \v 35 Utén san ne, ntâñɨ xtúku Juaan ni uvi ñáꞌa, ña ntántīkɨn ña. \v 36 Dā íni ña tsi ita ntíꞌxin Jesuú ne, kakaꞌán Juaan: \p —¡Un kaa Á Leꞌntu Xúva kō! —kaꞌan ña. \p \v 37 Ntúvi ñaꞌa, ña ntántīkɨ́n Juaán san ne, tēkú ña é kuān ó kakaꞌan ñá ne, kuéꞌen ña, kūntíkɨn ña Jēsuu kídaā. \v 38 Xkokoto Jesuu áta ña ne, īní ña tsi ntántīkɨn úvi ñāꞌa ñaꞌá san ñá ne, dá kakāꞌan ñá, tsixeꞌe ñā: \p —¿Neé ntu ntánantuku ntō? \p Ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, ¿míꞌi ntū tuví nto? —kaꞌan ña. \p \v 39 Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Kixkóto nto —kaꞌan ña. \p Kuéꞌen ñā né, īní ña mí tuví Jesuú ne, ikān intóo ña ni ña ntūvi tsikan ūun ñúu, tsí e kuáa xee ña. \p \v 40 Uun ñaꞌa, ña e téku i é kākaꞌán Juaán ne, kuntíkɨn ña Jesuu. Andree náni ña. Ení Simuun Pedru ña. \v 41 Diꞌna nántuku ña ēní ña Simuún ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —É nāniꞌí ntɨ Mesia, ña e ntákaꞌan ña é Cristu, ña táxnuu Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 42 Ntēka Andreé ña mí tuví Jesuu. Īto Jesuu ñá ne, kakaꞌan ña: \p —Dɨvīn né, Simuun, iꞌxá Juaan. Ntá tsi xntántēe ú o Cefa —kaꞌan ña. \p (Cefá ne, Pedru káni túꞌun é griegu.) \s1 Dā kána Jesuu Félipe ni Natánaee \p \v 43 Utén san ne, kakaꞌan Jésuu tsí kɨꞌɨn ña ñuú Galilea. Ikān nániꞌi ñá Felipé ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Kuntīkɨ́n ko ve —kaꞌan ña. \p \v 44 Felipé ne, ñuú Betsaida véꞌxi ña, ikan ñūú Andree ni Pedrú dɨ. \v 45 Felipé ne, nántuku ña Natānaeé ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —É nāniꞌí ntɨ ña é kākaꞌan Muísee íni librú leí san, nī é kākaꞌan ñá kaꞌán naa Xuva kó dɨ. Dɨvi Jēsuu, iꞌxá Josee, ña véꞌxi ñuú Nazaree —kaꞌan ña. \p \v 46 Kidáā ne, kakaꞌan Natánaee ni ña: \p —¿Vá iō ntu é vāꞌa e kií nuu ñuú Nazaree? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Félipe ni ña: \p —Kīxkóton ve —kaꞌan ña. \p \v 47 Dā íni Jesuu tsi véꞌxi Natanaee mí tuví ña ne, kakaꞌan ña: \p —Un kaa ntíꞌxe uun ñaꞌa ña Israee. Ñá īni eni ntaꞌví ña ñaꞌa —kaꞌan ña. \p \v 48 Kakaꞌan Nátanaee ni ña: \p —¿Nté ō íni ntu nto ko? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Īní u o dá nuun má tun ígu san diꞌna dá kāna Felipe o —kaꞌan ña. \p \v 49 Kakaꞌan Nátanaee ni ña kídaā: \p —Mastru, Iꞌxá Xuva ntiꞌxe ko ntō. Rei iña ñá Israeé san nto —kaꞌan ña. \p \v 50 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —¿Kakuintiꞌxe o tsí da xé kakaꞌán u é īní u o má tun ígu san? Ntá tsi da ve kinín nuu i é dií ka naꞌnu é vāta kaa nuu i sáꞌa —kaꞌan ña. \p \v 51 Kakaꞌan xtúku Jesuu: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Viꞌi a vé ne, kiní nto e dukún kān é kantii ne, kiní nto ánje Xuva kō kantaa kantíi ña mí tuví u, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīi —kaꞌan ña. \c 2 \s1 Viko e katántaꞌa ñaꞌa ñuú Canaa \p \v 1 Dā kúvi uni ntúvi ne, viko kakuvi é katántaꞌa ñaꞌa ñuú Canaa é kāduku ntée ñuú Galilea. Ikān tuví dɨꞌɨ Jēsuu. \v 2 Kāna ña Jesuu ni ña ntɨníꞌi ñā é kɨ̄ꞌɨn ña víko sán dɨ. \v 3 Dā ntɨ́ꞌɨ ntute tɨntiꞌō sán ne, kakaꞌan dɨ́ꞌɨ Jēsuu ni ña: \p —Ña túvī ká ntute tɨntiꞌō san —kaꞌan ña. \p \v 4 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —¿Nté kui kuān ó kakaꞌan ntú nto nī kó, ñadɨ̄ꞌɨ, tsí vata xée ura i íñá ko? —kaꞌan ña. \p \v 5 Kidáā ne, kakaꞌan dɨ́ꞌɨ ña nī ña ntátsuꞌun koꞌo san: \p —Vií nto nee iña é kāꞌan iꞌxá ko ni ntō —kaꞌan ña. \p \v 6 Ikān ne, īó iñu kɨdɨ é kūvi xuu, e dé tsiñu niꞌi ña e ntúntoo ña vatā xkoó ini ña. É un é un kɨ́dɨ̄ ne, kakii kúꞌve te uun siēntu lítru. \v 7 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tsuꞌun tsitu nto ntūte kɨ́dɨ san —kaꞌan ña. \p Tsuꞌun tsitu ña ntūte un tsi nte xúꞌu i ne, \v 8 kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kiꞌi ntodó nto ne, kueꞌēn niꞌi nto mí tuví vartuma kuinúu san —kaꞌan ña. \p Kuān o dé ña. \v 9 Dā íto ntee vartuma kuinúu sán ntute e ntúvi ntute tɨntiꞌō sán ne, ñá ni inī ña míꞌi vēꞌxi. Ntá tsi ña ntátsuꞌun koꞌo sán ne, ini ña, tsí dɨvi ñā táva ña. Kāna vartuma kuinúu san ñatīi, ñá dā ve tántaꞌa sán ne, \v 10 kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa sán ne, diꞌna katsuꞌun ña ntute tɨntiꞌō é dií ka vaꞌá san. Ntá tsi te īta ntíꞌxin kueꞌe xiꞌi ña ntántoo sán ne, kidáā táva ña ntute tɨntiꞌō é ña te nté sa vaꞌa. Ntá tsi dɨvi ntō ne, dá ntē vevií katavá nto ntute tɨntiꞌō é dií ka vaꞌa —kaꞌan ña. \p \v 11 Sáꞌa īdé Jesuu ñuú Canaa é kāduku ntée ñuú Galileá ne, kūvi diꞌna nuu i e dóo kaꞌnu idé ña vata koo é kūtuni ñáꞌa san tsi dóo kaꞌnu ñaꞌa ña. Kidáā né, kuīntiꞌxe ña ntɨniꞌi ñā. \p \v 12 Kidáā ne, kuéꞌen ña ñūú Capernau ni dɨꞌɨ ña ni enī ñá, ni ña ntɨniꞌi ñā dɨ. Ikān intóo ña te ūvi uni ntúvi. \s1 Dā ntántoo Jesuu ini ukún ña Israee \r (Mt. 21:12‑13; Mr. 11:15‑18; Lc. 19:45‑46) \p \v 13 Dā doko sá xee ntuvi viko e nákaꞌan ña Israeé san ntuvi da nátāvá Xuva ko ñā ñuú Egítō ne, kúntāa Jesuu ñuú Jerusaleen. \v 14 Dā kukɨ́ꞌvi ñā má ūkún kaꞌnu kān né, nāniꞌi ña ña ntádiko duntɨkɨ, leꞌntú, ni pālomá san. Ikān ntoo ña ntánadama diuꞌún dɨ. \v 15 Dā íni Jesuú ne, de váꞌa ña uun xoꞌo xume ne, dā táꞌxi nūu ña ñaꞌā sán, nakúnu ña ñā má ūkún kan, ni ūn ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ duntɨkɨ́ ni lēꞌntú ne, nantáva ña mēsa ñá ntánadama diuꞌún san. \v 16 Kakaꞌan ñá nī ña ntádiko pālomá san: \p —Kueꞌēn niꞌi nto láa san kíꞌi kān. Ña kú de nto viꞌi Uvā kó viꞌi xáꞌvī —kaꞌan ña. \p \v 17 Kidáā né, ña ntɨniꞌi ñā san nánūꞌu ña iní ña tsí kuān ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō: “Dōo uꞌvi kakúvi ko é kuān ó ntáde niꞌi ña viꞌi Uvā ko”, kaꞌan. \p \v 18 Kidáā ne, tsixeꞌē ña Israeé san ña: \p —¿Neé ntu nuu i e dóo kaꞌnu nañéꞌe ntó ntɨ kuān, vata koo é nīꞌi itsi nto é viī nto sáꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 19 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nakatsin nto xúkūn saꞌá ne, tē kúvi uni ntúvi naxntītsi xtúku u —kaꞌan ña. \p \v 20 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá Israeé san: \p —Úvi dīko iñu kuia dé tsiñu ñaꞌa e xntítsi ña xúkūn sán ne, dɨvī ntó ne, úni ntuvi tsi naxntitsī ntó, kaꞌan nto —kaꞌan ñá Israee. \p \v 21 Ntá tsi xúkūn é kākaꞌan Jésuú ne, kūñú mii ñā kúvi. \v 22 Dukuān né, dā ntóto Jesuu rkontûvi é xiꞌi ñá ne, nánuꞌu ña ntɨniꞌi ña inī ña tsí kuan ō kaꞌan ñá saꞌá ne, kuīntiꞌxe ña túꞌun Xuva kō é ūve naꞌá san, ni tūꞌun é kākaꞌan Jésuu ni ñá dɨ. \s1 Iní Jesuu níma ñáꞌa san \p \v 23 Dá tūví Jesuu ñuú Jerusaleen ntuvi dá ñuꞌu viko, ñá te da dīi ñaꞌa kuíntiꞌxe ña ña dá ini ña nuu i e dóo naꞌnu é idé ña. \v 24 Ntá tsi Jesuú ne, ñá ni intée ini ña ñaꞌa san, tsí ini ña nte ntáa nima ña. \v 25 Ña ni ntío é kāꞌan ñáꞌa san ni ñā nte ntáa taꞌan ña, tsí ini ña nté ntaa nima ún ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san. \c 3 \s1 Jesuu ni Nicódemu \p \v 1 Xío ūun ñaꞌa ña fariseu, ñá nani Nicōdemu, ñá tsiñu ñuú Israee. \v 2 Xée ñā é nīñu mí tuví Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, iní ntɨ tsí taxnuu Xuva ko ntō é nañeꞌē ntó ntɨ. Tsí nté uun ñaꞌa ña kuvi vií ña nuu i e dóo kaꞌnu vatā ó de nto tē ña te Xuva ko túvi niꞌi ña ña —kaꞌan ña. \p \v 3 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ō: Xoxó kuvi kini i mí kadē kûꞌvé Xuva ko tē ña kaku é kuvi uvi ito —kaꞌan ña. \p \v 4 Kakaꞌan Nicódemu ni ña: \p —¿Nté ntu koo kaku xtuku o tē kuáta ō? ¿Vá kūvi ntu nakunuu xtuku o ini iꞌxí dɨꞌɨ kō é kaku xtuku ō? —kaꞌan ña. \p \v 5 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ō: Xoo é ña kaku i ni ntute ni Ēspíritū ne, ña kúvi kɨ̄ꞌví ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō. \v 6 Nee é kakaku nī kúñū né, kūñu kúvi; ntá tsi nee é kakaku ni Ēspíritū ne, Espíritu kāduku ntée. \v 7 Ñá ku da kudūꞌva o é kākaꞌán u ni ō é kantio é kāku xtukun. \v 8 Tátsīn sán ne, kainu da míꞌī ka mí ntio i. Kuān te díto é kākaꞌan ñuꞌú ne, ntá tsi ntē ña kutúni mí vēꞌxí, ntē ña kutúni mí kɨ̄ꞌɨ́n dɨ. Kuan tsi īó iña un ntɨ́ꞌɨ ñāꞌa, ña é kakuniꞌi Ēspíritu Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 9 Kidáā né, tsixeꞌe xtuku Nicōdemu: \p —¿Nté ntū ó sáꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 10 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Dɨvīn é mastrun iña ñá Israeé ne, ¿vá ña ntu inin sáꞌā? \v 11 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ō. Ntákaꞌán ntɨ nēe é īní ntɨ. Ntántaa ntɨ́ nēe é iní ntɨ, ntá tsi dɨvi ntō ne, ña ntákuintiꞌxe nto nēe é ntákaꞌán ntɨ. \v 12 Tē ña ntákuintiꞌxe nto é kākaꞌán u ni nto iña i é īó ñuxiví sa ne, ¿nté ntu koo kuintiꞌxe nto te kāꞌán u ni ntō iña i é īó e dukún kān? \p \v 13 ʼTsi nté uun ñāꞌa vata ntaa ña e dukún kān. Mii tsī u é vēꞌxí u e dukún kān é vēxkúvi ú ñatīi. \v 14 Vata tsī o dé Muisee é xkaa dukūn ñá koó san ñuu itsí kān né, kuan tsī koo ntaa ntita dūkún u dɨ, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīi. \v 15 Da xōó ka ñaꞌa é kuīntiꞌxe i kó ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. \s1 E dóo ntio Xúva ko ñūxiví sa \p \v 16 ʼE vánchuꞌūn ntío Xuva ko ñūxiví sa ne, tāꞌxi ña Iꞌxá mii ñā, vata koo é un ntɨꞌɨ ñāꞌa, ña é kakuintiꞌxe i ña ne, ñá kunāá ña, tsí ntii dañu ntuvi kuntoo ña ni Xuva kō. \v 17 Tsi ñá ni taxnuu Xuvā kó ko, xuꞌu é Iꞌxā ñá, ñuxiví sa é na nākunaá u nto, tsí táxnūu ña ko é nakākú u nto. \p \v 18 ʼXoo é kākuintiꞌxe i kó ne, ñá nīꞌi ña é ntōꞌo ña kuenta iña kuétsi ña. Ntá tsi xoo é ña kákuintiꞌxe i kó ne, é īo é ntōꞌo ña, tsí ña ni kuintíꞌxe ña ko, xuꞌu é Iꞌxá mii Xuva kō. \v 19 Dukuān ne, níꞌi ña é ntōꞌo ña, tsí xee ñúꞌú san ñuxiví a, ntá tsi dií dií ka xkúntee iní ña mí nēe é mí kaxiꞌí nuu san, tsí da mii kuēꞌen tsi é kīni kaa ntáde ña. \v 20 Da xōó ka ñaꞌa, ña é kade é kīni kaa ne, ña ntío kueꞌen tsí ña ñuꞌú san. Ntē ña kaxee étsin ña mí kāxiꞌí nuu, vata koo é ña tídito nuu i é kāde ña. \v 21 Ntá tsi xoo ñáꞌa, ña é kade é nuu é ntaā í ne, kaika ña mí kāxiꞌí vata koo é na tīdito tsí kade ntaa ña vatā ó kakaꞌan Xúva kō é viī ña —kaꞌan Jésuu. \s1 Kakaꞌan xtúku Juaan Bautista ni Jésuu \p \v 22 Dā kúvī sáꞌā ne, kuéꞌen Jēsuu ni ña ntɨníꞌi ña ñūú Judea. Ikān intóo ña, ntánakutsi ntute ña ñaꞌa san. \v 23 Juaán dɨ ne, kanakūtsi ntute ña ñaꞌa, ña ñuú Enoo é tuvi étsin ñuú Saliin, tsí dóo iō ntúte ikān. Ntáñeꞌe ñáꞌa san ne, ntaítsi ntute ña. \v 24 Tsí vata kúnuu kutū Juaan. \p \v 25 Íō ña ntántīkɨ́n Juaán ne, eni ntuꞌu ñā ntátiin nuu ña nī uun ñaꞌa ña Israee kuénta iña í vatā xkoó ini ña é ntántoo ña kúñu ñā. \v 26 Kuéꞌen ñā mí tuví Juaán ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, ña itúvi niꞌi nto diñɨ ntute kaꞌnu Jordaán san, ña é kākaꞌan ntó nī ntɨ́ ne, é kanakūtsi ntute ña ñaꞌa dɨ. Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san ntáñeꞌe ñá ntaꞌa ña ve —kaꞌan ña. \p \v 27 Kidáā ne, kakaꞌán Juaan ni ña: \p —Ña túvī nee iña é nīꞌi kó tē ña te Xuva ko táꞌxi ña. \v 28 Tēkú nto loꞌxo mii ntō é kākaꞌán u tsí ña te xuꞌu é Cristú u, ntá tsi xuꞌu diꞌna táxnūu ña ko. \v 29 Xuꞌú ne, vata kaa ña váꞌa tiin niꞌī ña é da vé tántaꞌa kaa u. Dukuān dîni ña da téku ña é kākaꞌan ñá tántaꞌa san. Dukuān dîní ko dɨ. \v 30 Dɨvi ñā ne, kantio é dií ka kaa dukún ka ña. Xuꞌú ne, kantio é nainu xuví u —kaꞌán Juaan. \s1 Ña véꞌxi e dukún kān \p \v 31 Ña véꞌxi e dukún kān ne, dií dií ka kaꞌnu ñaꞌa ña é un ntɨꞌɨ ō. Ña véꞌxi ñuxiví a ne, ñuxiví sa kaduku ntée ña. Kakaꞌan ñá iña i é īó ñuxiví sa. Ntá tsi ña véꞌxi e dukún kān ne, dií ka kaꞌnu ñaꞌa ña é un ntɨɨ́ ntɨɨ̄ o. \v 32 Kakaꞌan ñá nēe é īni ñá, nēe e téku ña, ntá tsi ña ntákuintiꞌxe ñaꞌa san é kākaꞌan ña. \v 33 Xoó ñaꞌa, ña é kakuintiꞌxe i é kākaꞌan ñá ne, ini ña tsí nuu é ntaā í kakaꞌan Xúva kō. \v 34 Ña véꞌxi ntaꞌa Xuva kō ne, kakaꞌan ña túꞌun Xuva kō, tsi kaxéꞌe Xuva kō Espíritu ñā. \v 35 Dōó kuinima Xúva ko Iꞌxā ñá ne, xéꞌe ñā é kadā kúꞌvē ñá da nēé ka ntɨꞌɨ nuu i. \v 36 Xoo é kākuintiꞌxe i Iꞌxá Xuva kō ne, īó ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. Xoo é ña kakuintiꞌxe i Iꞌxá ña ne, ña túvi ntuvi vāꞌá iña i tsí ntii dañu ntūvi kuéꞌe Xuva kō é ntōꞌo ña. \c 4 \s1 Jesuu ni ñádɨ̄ꞌɨ ñuú Samaria \p \v 1 Kūtuni ñá fariseú san tsí dií ka ntántīkɨn ñaꞌa san Jesuú ne, dií ka tɨtɨ́n ñaꞌa kanakūtsi ntute ña é Juaán; \v 2 kuān te ñá te mii Jésuu kánakūtsi ntute ñá ñaꞌa san, tsí ña ntɨniꞌi ñā san. \v 3 Tēkú Jesuu sáꞌa ne, ntāka ña ñuú Judea, kúnūꞌú xtuku ña ñuú Galilea. \p \v 4 Dá kuēꞌen ñá itsi kān ne, ítā ntiꞌxin ña ñuú Samaria. \v 5 Xée ña ñūú Sica é kāduku ntée ñuú Samariá san. Ikān tuvi étsin ñúꞌu é xēꞌé Jacoo íña iꞌxá ña Josee. \v 6 Ikān tuví pusu é xtûví Jacoo. Dōo kuitá Jesuu, tsí dóo kueꞌe íka ña ne, ínūu daꞌna ña uun xo diñɨ pusú san. E dóko sa káꞌñu ntuvi kídaā. \v 7 Xée uun ñadɨ̄ꞌɨ́, ña ñuú Samaria, é tavā ñá ntute ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tāꞌxin kudiin ntuté san na kōꞌó u —kaꞌan ña. \p \v 8 (Tsí ña ntɨniꞌi ñā ne, kuéꞌen ñā má ñūú san, kukuiín ña é kāꞌxí ña.) \p \v 9 Kakaꞌan ñádɨ̄ꞌɨ, ña ñuú Samariá san, ni Jēsuu: \p —¿Nté kui xuꞌú ntu kaikan ntó ntute é kōꞌo nto? Tsí xuꞌú ne, ña ñuú Samariá u ne, ntoꞌó ne, ña Israee nto —kaꞌan ña. \p (Tsí ñá vāꞌá odo niꞌi tāꞌan ña Israeé san nī ña ñuú Samariá ne, ntē ña ntákaꞌan niꞌi taꞌan ñá dɨ.) \p \v 10 Kidáā ne, nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñadɨ̄ꞌɨ́ san: \p —Tē dɨ́ inin neé kataꞌxi Xúva kō doméni; tē dɨ́ inin xoo ñáꞌa kaikan ñá ntute ne, dɨvīn é kākan ntúte ntaꞌa ña ne, taꞌxi ña ntute é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iña o —kaꞌan ña. \p \v 11 Kakaꞌan ñádɨ̄ꞌɨ́ san ni ñā: \p —Ntá tsi ña túvi nee iña é tāvá nuu nto ntute san, tsí dóo kūnu pusú san. ¿Míꞌi ntu tāva nto ntute é taꞌxi ntuvi vāꞌá iña kó kuan? \v 12 ¿Vá dií ka kaꞌnu ntu nto é uva ata ko Jācoo? Tsí dɨvi ñā xtúvi ña pusú saꞌá ne, iꞌa xíꞌi ña ntute, ni iꞌxā ñá, ni kɨ̄tɨ ña dɨ —kaꞌan ña. \p \v 13 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Xoó ñaꞌa é kaxiꞌi ntute sāꞌá ne, da nuu da kuií tsi kaitsi ñá ntute. \v 14 Ntá tsi tē xoó koꞌo i ntute é tāꞌxí u ne, nté uun ito ñá ītsí ka ña ntute. Ntute é kuēꞌé u ne, vata kaa mí kakene mii ntūte é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi, kuan kāa nima ña —kaꞌan ña. \p \v 15 Kakaꞌan ñádɨ̄ꞌɨ́ san ni ñā: \p —Ún tāꞌxi nto kó ntute tsikán ni, vata koo é ña itsí ka kó ntute ne, ñá kixtāvá ka ú ntute iꞌa —kaꞌan ña. \p \v 16 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kunakuekán xɨɨ o ne, dá kīꞌxin xtukun. \p \v 17 Nantíko kōó ñadɨ̄ꞌɨ́ san, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Xôó xɨɨ ko —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña kídaā: \p —Váꞌā ó kakaꞌan tsí xoó xɨɨ o. \v 18 Tsi é ūꞌun xɨɨ o ne, ña é tuvin niꞌin vevií ne, ñá te xɨɨ mii ō. Nuu é ntaā i é kākaꞌan —kaꞌan ña. \p \v 19 Kakaꞌan ñádɨ̄ꞌɨ́ san ni ñā: \p —Dɨvi ntō ne, kutuní ko ve tsí ña é kākaꞌán naa Xuva ko nto. \v 20 Tatá viꞌi ntɨ́, ña intóo diꞌna ne, iꞌa kixkaꞌan ntâꞌví ña ni Xuva kō rkɨ ukú saꞌa, ntá tsi dɨvi ntō é ña Israee ntó ne, ntákaꞌan nto é ntio é kɨ̄ꞌɨn o ñuú Jerusaleen é kāꞌan ntâꞌví o ni Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 21 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Na kuīntiꞌxe o é kākaꞌán u ni ō: Tsi véꞌxī ura é ña kiꞌxí ka nto nte íꞌa, nté ñuú Jerusaleen é kaꞌan ntâꞌví nto ni Xuva kō. \v 22 Ntē ña ini nto xoo é ntánuu iní nto, ntá tsi ntɨꞌɨ́ ne, iní ntɨ xoo é ntánuu iní ntɨ, tsí tatá Israee véꞌxī ña é nakākú un ntɨꞌɨ ñāꞌa san. \v 23 Ntá tsi véꞌxi ntuvi ne, dɨvī é ntoo ō vevií, é ñaꞌa, ña ntánuu iní ntiꞌxe i Xuva kō né, kanɨɨ̄ nima ñá ntikɨ̄n ña é nuu é ntaā i. Ña kuān ntáa san, dɨvi ñā é kanantuku Xuva kō é nanūꞌu ñá iní ña ña. \v 24 Tsí Xuva kō ne, vata kaa tatsín kaa ña; ña kúvi kīní o ña. Xoó ñaꞌa é ntio ña é kuīnima ntíꞌxe ña Xuva kō ne, ntio é nɨɨ kueꞌén ini ña nanūꞌu ñá iní ña ña —kaꞌan ña. \p \v 25 Kakaꞌan ñádɨ̄ꞌɨ́ san ni ñā: \p —Ini u tsí kiꞌxi uun ñaꞌa, ña taxnuu Xuva kō, ña é kunanī Cristu. Tē xee ñá ne, dɨvi ña nañēꞌe ñá ko é un ntɨꞌɨ̄ —kaꞌan ña. \p \v 26 Kakaꞌan Jésuu ni ña kídaā: \p —Dɨvī san xuꞌu é kākaꞌan níꞌin —kaꞌan ña. \p \v 27 Kidáā ne, naxee ñá ntɨniꞌi ñā. Koó dā kúduꞌva ña é kākaꞌan ñá ni uun ñadɨ̄ꞌɨ. Ntá tsi nté uun ñaꞌa ña ña ni kene iní ña é tsixeꞌe ña ñā nté koo, ō nee núu i ntatíin ña ni ñadɨ̄ꞌɨ́ san. \v 28 Ikan tsī xtúvi mii ñadɨ̄ꞌɨ́ san xoó ña, dá kūnúꞌu ña má ñūú san, kakaꞌan ñá ni ñāꞌa san: \p \v 29 —Kamá san nto, kixkoto nto uun ñatīi, ña é kākaꞌan ní ko nee ntɨ́ꞌɨ ntɨꞌɨ é idé u. ¿Vá ñā ntu te dɨvi ña é Cristu ña, ña táxnuu Xuva kō? —kaꞌan ña. \p \v 30 Kidáā né, kīi ña, kueꞌen ñá ni ñā mí tuví Jesuu. \v 31 Nɨɨ dukuan ña ntɨniꞌi Jēsuú ne, xeꞌe kuétsi ña ñā é kāꞌxi ña. \p \v 32 Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Īo é kāꞌxí u e ñá ini nto —kaꞌan ña. \p \v 33 Ntátsixeꞌe tāꞌan ña: \p —¿Vá xoó ntu e kíxniꞌi i é kāꞌxí ña? —kaꞌan ña. \p \v 34 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —É kāꞌxí u ne, dɨvī é kāda ntaa u é ntio ña táxnūu ko, é vīi ntɨ́ꞌɨ ú tsiñu ña. \v 35 ¿Vá ñā ntu té xkoó kaꞌan nto: “Kakunaá kɨmi xôo dá taꞌvi ō”? Xuꞌú ne, kakaꞌán u ni ntō: Koto nto itú san, tsi e dóo kakuaan é taꞌvi o vē. \v 36 Xoo é kitaꞌvi i ne, ntuáꞌvi ña; nakuido ña nuu i e dóo nuu áꞌvi i ntii dañu ntūvi. Kidáā ne, ña ntaíꞌxi san kuntoo díni dadɨɨ ña nī ña ntátaꞌvi san te kúvi. \v 37 Nuu é ntaā í vata xkoó kaꞌan ña tsí uun ña kataꞌxi tatá ne, tuku ña katáꞌvi i. \v 38 É taxnūú u nto é kitáꞌvi nto mí ña ni ixkúꞌxi nto. Tuku ñaꞌa dé tsiñu ña ne, dɨvi ntō vaꞌá nto tsiñu ña ve —kaꞌan ña. \p \v 39 Ñá te da dīi ña ñuú Samariá san kuíntiꞌxe ña Jesuu kuénta iña i e ntáa ñadɨ̄ꞌɨ́ san ni ñā, dá kakāꞌan ña: “Ña tsīkán ne, kakaꞌan ñá nī ko é un ntɨꞌɨ̄ é idé u diꞌna”, kaꞌan ña. \v 40 Dā xee ñá ñuú Samaria mí tuví Jesuú ne, tēe koó ña ña é kutuvī ña. Íntoo ña ni ña ūvi ntúvi. \v 41 Kidáā ne, dií dií ka kueꞌe ñaꞌa san kuíntiꞌxe ña Jesuu kuénta iña túꞌūn é kākaꞌan ña. \v 42 Ntákaꞌan ñáꞌa sán ni ñadɨ̄ꞌɨ́ san: \p —Ntákuintiꞌxe ntɨ́ ve, ntá tsi ñá te da mii tsī é kākaꞌan ntó nī ntɨ, tsí téku mií ntɨ é kākaꞌan ña. Kūtuní ntɨ tsí dɨvi ntīꞌxe ña ña kixnákaku ñuxiví sa —kaꞌan ña. \s1 Dā ntaváꞌa Jesuu iꞌxá ña tsiñu kaꞌnu i iñá rei \p \v 43 Dā kúvi uvi ntúvi ne, ntaka ña ikān, kúnūꞌú ña ñuú Galilea. \v 44 Tsí vata ō kaꞌan míi Jesuú ne, nté uun ñaꞌa, ña kakaꞌán naa Xuva ko ne, ñá tē ntaíko ñuꞌū ña ñuú ña ña. \v 45 Ntá tsi dā náxee Jésuu ñuú Galileá ne, dōo diní ñaꞌa san é vēꞌxi ña. Tsí da xé ñeꞌe ña ñuú Jerusaleen da kúvi viko sán ne, īní ña nee ntɨ́ꞌɨ ntɨꞌɨ nuu i é idé Jesuu íkān. \p \v 46 Nāxee xtúku Jesuu ñuú Canaa é kāduku ntée ñuú Galilea, mí ntáda ña ntute kuīí san ntute tɨntiꞌo. Ñuú Capernaú san ne, ikān tuvi úun ñatīí, ña kade tsiñu iñá reí ne, ētsin iꞌxá ña. \v 47 Dā téku ña tsí e ntáka Jesuu ñuú Judeá ne, nāxee ña ñuú Galileá ne, kuéꞌen ñā mí tuví ña, kúkoto ñá te kɨ̄ꞌɨn ñá, kintaváꞌa ña iꞌxá ña, tsí dokó sa kúvi. \v 48 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tē ña kiní nto nuu i é tāꞌxi kuentá, tē ña kiní nto nuu i e dóo kaꞌnu ne, ñá kuintīꞌxe nto —kaꞌan ña. \p \v 49 Kakaꞌan ñá tsiñu kaꞌnu i iñá reí san ni ñā: \p —Vií nto da xēꞌe, kɨꞌɨn kúdii nto, tsí dokó sa kúvi iꞌxá ko —kaꞌan ña. \p \v 50 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kunúꞌu nto nú viꞌi nto kān, tsí iꞌxá nto ne, kantíto —kaꞌan ña. \p Kuīntiꞌxe ña tsiñu i san é kākaꞌan Jésuu ni ñá ne, kúnūꞌú ña. \v 51 Dā ve tsi kunúꞌu ña itsi kān ne, véxnākuetu itsi ña ntáde tsiñu iña ña. Ntákaꞌan ñá ni ñā tsí kantíto iꞌxá ña. \p \v 52 Kidáā né, tsixeꞌe ña ñā neé ura iñɨ ntúꞌu ntuváꞌa iꞌxá ña. Ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Iku kaeku uun kuáa ntíko kaꞌni san —kaꞌan ña. \p \v 53 Kūtuní uva iꞌxá san tsí dɨvi tsi ūra é kākaꞌan Jésuu ni ña tsí kantíto iꞌxá ña. Kidáā né, kuīntiꞌxe ña Jesuu, ni un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaviꞌi ña. \p \v 54 Sáꞌa kuvi ūvi núu i e dóo kaꞌnu é idé Jesuu da ntáka ña ñūú Judea, da náxee ña ñuú Galilea. \c 5 \s1 Dā ntaváꞌa Jesuu uun ña natɨ́ɨn, ña ñuú Betseda \p \v 1 Dā kútɨtɨ́n ntuvi ne, īde tuku ña Israeé san viko ne, kúntāa Jesuu ñuú Jerusaleen. \v 2 Ikān ne, tuví uun ntóꞌo mí kāñúꞌu ntute etsin Xiꞌi Leꞌntú san é nani Bētseda é tūꞌun hébreu. Īó uꞌun corídoo díñɨ ntute sán ne, \v 3 ñá te da dīi ñá nchokuví san ntoo ña ñuꞌu kān. Iō ñá ne, skuaā ña, xnéꞌē ña, ñá natɨ́ɨn i dɨ́ ne, ntantétu ña neé ura tē kanta nuu ntute san. \v 4 Tsí un véꞌxi ne, kakaꞌan ñá é kanainu uun ánjē nú ntūte san ne, kakanta nuu ntūte san. Xoó ñaꞌa é diꞌna nakōꞌxó nuu i kúñu ī iní ntute sán tē kánta ne, ntūváꞌa ña da nēé ka nuu kuíꞌi kakúvi ña. \v 5 Ikān tuví uun ñatīi é ōko xeꞌun uni kuíā é nchokuví ña. \v 6 Iní Jesuu ña mí tuví ntaa ñá ne, kutūni ña tsí ña te dá vevii tuví nteē ñá ikān. Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ntio ntu o é ntuváꞌan? —kaꞌan ña. \p \v 7 Kakaꞌan ñá natɨ́ɨn i san ni ña: \p —Xōxó ñaꞌa xntii ī ko é nakīí ntoꞌo kó iní ntute san te kánta ntute san. Dā ve tsi ncho kɨ́ꞌvi ú ne, é tūku ñaꞌa kúnēꞌé ña kūkɨ́ꞌvi ña —kaꞌan ña. \p \v 8 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nakuiñɨn. Nakíꞌin xuvi o ne, nakakan ve —kaꞌan ña. \p \v 9 Ura tsí i ntuváꞌa ña. Ntaa niꞌi ña xuvi ña ne, nakaka ña. Ntuvi tsikán ne, ntuvi iō dáꞌna. \v 10 Dukuān ne, ntáde tíi ña Israeé san ni ña dā vé ntuváꞌa san: \p —Vevií ne, ntuvi é ntoo daꞌna ō. Ña kuvi é ntaa niꞌi nto xuvi ntō vevii —kaꞌan ña. \p \v 11 Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Ña é ntaváꞌa kó ne, dɨvi ña kākaꞌan ñá nī ko: “Ntaan niꞌin xuvi o ne, nakakan ve” —kaꞌan ña. \p \v 12 Kidáa ne, tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Xoó ntu ñaꞌa kakaꞌan ñá ni ō é na ntaan niꞌin xuvi ō ne, dá nakakan? —kaꞌan ña. \p \v 13 Ntá tsi ña ntuváꞌa sán ne, ñá īni ña xoo ñáꞌa ña ntaváꞌa ña. Tsi Jesuú ne, kīi nteé xio ña méꞌñū ñaꞌa san é ña te da díi ña ntoo ña ikān. \v 14 Dā rkontûvi nániꞌi tāꞌan Jesuu ña ini ukún kaꞌnu sán ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Koton ve, tsi é ntuváꞌan. Ñá ku vīín kan é kīni kaa, tsí tē ñáꞌa ne, dií ka kueꞌe kuiꞌi níꞌi o —kaꞌan ña. \p \v 15 Ñatīí san ne, ntāka ña, kueꞌen ña, kakaꞌan ñá ni ñā Israeé san tsí Jesuu náni ña é ntaváꞌa ña. \v 16 Dukuān ne, íntīkɨn nuu iní ña Israeé san Jesuu. Ncho kaꞌní ña ña, tsí idé ña sáꞌa ntuvi é iō dáꞌna. \v 17 Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Uvā kó ne, kade tsiñu ña un tsi nte vevií ne, dukuān é xūꞌú ne, kade tsiñu ú dɨ —kaꞌan ña. \p \v 18 Dukuān ne, dií dií ka ncho kaꞌní ña Israeé san ña. Ñá te da mii tsī é ña ni de ntáa ña é kūtuví daꞌna ña ntuvi dá iō dáꞌna, tsí da xé kakaꞌan ña tsí Xuva kō né, dɨvi ñā é uva mii ñā ne, kade ña tsí dadɨɨ ña ni Xuva kō. \s1 Tsiñu é kūvi vií Iꞌxá Xuva kō \p \v 19 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Ña kúvi neé vii u é kuenta iña mií ko, xuꞌu é Iꞌxā ñá ko. Tsi dá miī é viī ú vatā ó de Uvā ko. Da nēé ka nuu i é kade ña ne, dɨvi tsī kade ú dɨ, xuꞌu é Iꞌxā ña. \v 20 Tsi dóo kakuinima Úvā kó ko, xuꞌu é Iꞌxā ñá ko ne, kanañēꞌe ñá ko é un ntɨꞌɨ nuū i é kāde ña. Nuu i é dií dií ka naꞌnu nañēꞌe ñá ko vata koo é un tsi kudūꞌva nto. \v 21 Vatā ó de Uvā kó é kanantōto ña ña xiꞌí san ne, vata ō kaxeꞌé ña ntuvi iña ñá ne, kuān o táꞌxi ña kó dɨ é kūvi vií u kuéꞌē ú ntuvi iña i dá xōó ka tsi é ntio ko. \v 22 Ñá te mii Uvā kó é kāꞌan ñá xoo é váꞌa i, xoo é ña váꞌa i, tsi é naxnuu ntaꞌa ñā ko é xūꞌu vií u sáꞌa, \v 23 vata koo é kuan tsi koo kuiko ñuꞌu ntō kó xuꞌú vatā o ntaíko ñuꞌu nto Uvā ko. Xoo é ña kaíko ñuꞌu ī kó ne, ñá te kaiko ñuꞌu ña Uvā kó dɨ, tsí dɨvi ñā é táxnūu ña ko. \p \v 24 ʼNuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Xoó ñaꞌa, ña é katekú i túꞌūn kó ne kakuintiꞌxe ña ña táxnūu kó dɨ ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. Ñá nīꞌi ña é ntōꞌo ña. Tsí é itā ntíꞌxin doxiꞌí san iña ñá ne, e níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ñá ve. \v 25 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsi véꞌxi ūra ne, e xéē vevii, é tēkú un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ ña xiꞌí san tatsín ko, xuꞌu é Iꞌxá Xuva kō u. Xoó ñaꞌa é kaeni tutun ñá ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña. \v 26 Tsí vata tsi kaa Uvā ko, é īó ntuvi iña mii ñá ne, kuan tsi ō táꞌxi ña ko é kōo ntuvi iña mií ko dɨ, tsí xuꞌu é Iꞌxá mii ñā né, \v 27 tāꞌxi ña ko é kadā kûꞌvé u é un ntɨꞌɨ īña ñaꞌa, tsí xuꞌu é vēxkúvī ú ñatīi. \v 28 Ñá ku da kudūꞌva nto é kākaꞌán u sáꞌa, tsí xee úra i é un ntɨꞌɨ̄ ña xiꞌí san tekú ña tatsín ko. \v 29 Kidáa ne, ntii ñā nú ñaña ñā. Xoó ñaꞌa é ēdé ña é vāꞌá ne, ntoto ña é nīꞌi ña ntuví vaꞌá iña ña. Ntá tsi xoo ñáꞌa é ēdé ña é kīni kaa ne, ntoto ña é nīꞌi ña dôꞌvi kan. \s1 Xoo táꞌxi i é kūvi vií Jesuu e káde ña \p \v 30 ʼÑa kúvī nee iña é vii ú kuenta iña mií ko. Vata tsī o tékū ko é kākaꞌan Úvā kó ne, kuan tsī ó kade kûꞌvé u dɨ́ ne, váꞌa tsī ó e kade kûꞌvé u, tsi ñá te kuēnta iña mií ko kade u, tsí kuenta iña Xuva ko, ña táxnūu ko. \v 31 Ña kúvi ntantaa u iña mií ko, tsí ña kaidiáꞌvi. \v 32 Ntá tsi iō ña é ntantaa ña kuenta iñá ko. Iní u tsí kakaꞌan ñá nee iña é nuu é ntaā i iñá ko. \v 33 Ntoꞌó taxnūu nto ña é tsixeꞌē Juaan iñá ko ne, nee iña é nantíko koō ñá ne, nuu é ntaā i. \v 34 Ntá tsi ña káde ú kuenta é kākaꞌan ñáꞌa san iñá ko. Da ti tsi kakaꞌán u ni nto sāꞌá vata koo é kūvi nakáku nto. \v 35 Juaán ne, vata kaa ñuꞌu é kaiꞌxí ne, kaxiꞌí nuu ne, dōo diní nto é kuntōo daꞌna nto mí kāxiꞌí nuu ñuꞌu ña. \v 36 Ntá tsi īó xoo é ntāda ntaa í iñá ko é dií ka nuu áꞌvi ka é vāta kaa é kāꞌán Juaan. Tsí tsiñu é kade ú vevií ne, mii tsī é kāntada ntaa é Uvā kó xnúu ntāꞌa ña ko. \v 37 Tsí Uvā kó, ña e táxnūu kó ne, mii ña kāntada ntaa ñá iñá ko. Nté uun ito vata téku nto tátsin ña. Ntē vata kiní nto ña nté kaa ña. \v 38 Ntē ña ni kánūu nima ntó túꞌun ñā dɨ. Tsí ña ni kuīntíꞌxe nto ña táxnuu ña. \v 39 Dōo váꞌā ó ntánakuaꞌa váꞌa nto túꞌun Xuva kō é ūve naꞌa vata koo é nīꞌi ntó ntuví vaꞌá iña ntó ntii dañu ntūvi, kuiní nto. Dɨvī kuenta iñá ko é ūve naꞌa san. \v 40 Ntá tsi ñá ntio nto kuntīkɨn ntó ko vata koo é nīꞌi ntó ntuví vaꞌá iña nto. \p \v 41 ʼXuꞌú ne, ñá te kantukū u é kada kaꞌnu ñaꞌa sán ko. \v 42 Ntá tsi xuꞌú ne, iní u nto ne ñáꞌa nto é ña te ntákuinima ntíꞌxe nto Xuva kō. \v 43 Xuꞌú ne, véꞌxī ú kuenta iña Uvá ko ne, ña ntío nto é kutūví u ni ntō. Ntá tsi te tūku ñáꞌa kiꞌxi ña kuenta iña mii ñá ne, kidáā né, xtuvī ntó ña. \v 44 ¿Nté ntu koo kuintiꞌxe nto ve? Tsí kūdii ntáde naꞌnu mii xnto tāꞌan nto, ntá tsi ña ntáde nto kuenta te kaꞌan Xúva kō tsi dóo vaꞌá nto. \v 45 Ñá ku dē kuení nto te xūꞌú tsiꞌi kuétsi ú nto nuu Uvá ko, tsí mii Muīseé san, ña ntántīkɨn nto. \v 46 Tsí tē dɨ́ ni kuīntiꞌxe nto é kākaꞌan Muíseé ne, kuintiꞌxe nto kó dɨ, tsí dɨvi kuēnta iñá ko é kāꞌan ña. \v 47 Ntá tsi tē ña kuintíꞌxe nto e xntée naꞌa ñā ne, ¿nté ntu koo kuintiꞌxe nto túꞌūn kó kuan? —kaꞌan Jésuu. \c 6 \s1 Dā xéꞌe Jesuu éꞌxi uꞌun míil ñaꞌa \r (Mt. 14:13‑21; Mr. 6:30‑44; Lc. 9:10‑17) \p \v 1 Dā kúvī sáꞌā ne, Jesuú ne, kuéꞌen ña xīo diñɨ míni Galīlea, dɨ́vi tsī é kākaꞌan ña é Tiberiá dɨ. \v 2 Ñá te da dīi da díi ñáꞌa san ntántīkɨn ñá ña, tsí da xé īni ña nuu i e dóo kaꞌnu é kade ña, tsí kantaváꞌa ña ña ntánchokuví san. \v 3 Kúxēe Jesuu rkɨ́ ukú ne, da intóo daꞌna ña ni ña ntɨniꞌi ñā. \v 4 E dokó sa xée ētsin viko é nátava Xuva kō ña Israee ñuú Egítō, viko é kanatsuꞌun kaꞌnu ña Israeé san. \v 5 Dā xkókoto Jesuú ne, īní ña tsí ña te da díi ñaꞌa ntántīkɨn ñá ña ne, kakaꞌan ñá ni Fēlipe: \p —¿Míꞌi ntū kíkuiin o é kāꞌxí un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san? —kaꞌan ña. \p \v 6 Da ti tsi kakaꞌan ña é ntio ña é kōto nteé ña Felipe nté koo kaꞌan ña. Tsí ini míi ñā nté koo vií ña. \v 7 Kakaꞌan Félipe ni ña: \p —Ntē ña xee táꞌan é ūvi sientu âꞌví tañúꞌu kuiin ō é kāꞌxi un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san, kuān té un síin —kaꞌan ña. \p \v 8 Uun ñaꞌa ña ntɨniꞌi ñā, ñá nani Āndree, ení Simuun Pedrú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p \v 9 —Iꞌa ntitsí uun na kudii, na é niꞌi úꞌūn tañúꞌu sēvada ni úvi tsákā san, ntá tsi ¿nté ntu koo vii o sáꞌa é ña te da díi ñaꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 10 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu: \p —Káꞌan nto ni ñāꞌa sán, na kūntoo ña —kaꞌan ña. \p Tsi dóo váꞌā o nú ité san ne, ikan īntóo ña, vata ūꞌun míil é da mii tsi ñatīi. \v 11 Kidáa ne, kīꞌi Jesuu tañúꞌū sán ne, dā nakuéꞌe ña sintiáꞌvi ntaꞌa Xuva kō. Kātsin dava ñá, dā tsíꞌi ña ntaꞌa ñaꞌa san, ña ntoo nú īté san. Kuan tsī o dé ña nī tsákā sán dɨ. Xéꞌe ñā vata kaa e kutíi ñaꞌa san é kaꞌxí ña. \v 12 Dā kúvi éꞌxi ntāꞌa ñá ne, kakaꞌan Jésuu ni ña ntɨníꞌi ñā: \p —Nakuido nto utsi i é ntoó ka vata koo é ña te neé kate —kaꞌan ña. \p \v 13 Nākuido ña é ntoó ka ne, uxúvī ká xika útsi tañúꞌū san kúvi. \v 14 Kidáa ne, dā íni ñaꞌa san nuu i e dóo kaꞌnu é idé Jesuú ne, ntákaꞌan ña: \p —Nuu é ntaā i tsí ña sāꞌá ne, dɨvi ñā é kākaꞌán naa Xuva ko, ña é kīꞌxí ñuxiví a —kaꞌan ña. \p \v 15 Ntá tsi Jesuú ne, kūtuni ña tsí ntio ñaꞌa san ña é kueꞌe kuétsi ña ña é viī ñá rei. Kidáā né, kīi nteé xio ña ñaꞌa sán ne, dā kuntáa xtuku ña rkɨ uku, mí kutuvī mii ña. \s1 Dā íka Jesuu nú ntūte \r (Mt. 14:22‑27; Mr. 6:45‑52) \p \v 16 Dā kuáā ne, kúntīí ña ntɨniꞌi Jēsuu nú ntūte san. \v 17 Kidáā ne, ñúꞌu ña īní tun ntōó san ne, īñɨ ntúꞌu ita ntíꞌxin ña méꞌñū ntute san é kɨ̄ꞌɨn ñá ñuú Capernau. É dōo kúneé ne, váta xēe Jesuu mí ñūꞌu ña. \v 18 Kidáā né, dōo ido ntúte san, tsi dóo ntii kainu tatsin. \v 19 Dā ku íka tun ntōó san te ūꞌún ne, o īñu kilumétru ne, īní ña Jesuu é vēꞌxí ña dɨ́ꞌɨn ña, kaika ña nú ntūte san. Dā xee étsin ña nú tun ntōó san ne, dōo úꞌvī ña. \v 20 Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Ñá ku uꞌvī nto, tsí xuꞌu —kaꞌan ña. \p \v 21 Kidáā né, dōo diní ña tsí kūxée Jesuu iní tun ntōó san ne, ura tsí xee ñá diñɨ ntute san mí kɨ̄ꞌɨn ña. \s1 Ntánantuku ñāꞌa san Jésuu \p \v 22 Dā tuví teváā sán ne, ña ñuꞌu uun xo diñɨ ntute sán ne, kūtuni ñá tsí ña ntɨniꞌi Jēsuú ne, ntāka ña dɨvi tsi tun ntōó san ntíko kōo niꞌi ña, ntá tsi ña ni ñéꞌe Jésuu ni ña. \v 23 Nɨɨ̄ dukuan ntánaxee tun ntōo é vēꞌxí ñuú Tiberia, etsin mi éꞌxi ña tañúꞌū é nakuéꞌe Tóꞌo kō sintiáꞌvi ntaꞌa Xuva kō. \v 24 Dā íni ñaꞌa san tsí xoxó Jesuu ni ña ntɨníꞌi ñā ne, nakúꞌun ña tun ntōó san, kueꞌen ña ñuú Capernau, kúnantúku ña Jēsuu. \s1 Tañúꞌū é kataꞌxi ntuvi iña ko \p \v 25 Dā nániꞌi taꞌan ña uun xo diñɨ ntúte sán ne, tsixeꞌe ña ñā: \p —Mastrú, ¿nté ntu ō xee ntó iꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 26 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u tsí da ti tsi ntánantuku ntō ko tsí da xe táꞌxi ú e éꞌxi ntaꞌā nto, ntá tsi ntē ña te ni ñéꞌe dɨkɨ nto nuu i e dóo kaꞌnu e íni nto é idé u. \v 27 Ñá ku kada tsīñu nto é nīꞌi nto tañúꞌū é kantɨ́ꞌɨ te kāꞌxi o. Kada tsiñu nto vata koo é nīꞌi nto tañúꞌū é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iña nto ntii dañu ntúvi, tsí kaxntiī. Táñūꞌú saꞌá taꞌxi ú, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīi, tsí e xntée Uvā kó ko seu ña —kaꞌan ña. \p \v 28 Kidáā ne, tsixeꞌe ñāꞌa san ña: \p —¿Ntē ntú koo kada tsiñu ntɨ́ vatā ó ntio Xuva ko? —kaꞌan ña. \p \v 29 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Sáꞌa tsīñu é ntio Xuva ko é viī nto: Na kuīntiꞌxe nto ña táxnūu ña —kaꞌan ña. \p \v 30 Kidáa ne, tsixeꞌe ñā: \p —¿Neé ntu nuu i nañéꞌe ntó ntɨ vata koo é kuīntiꞌxe ntɨ́ nto tē íni ntɨ? ¿Neé ntu nuu i e dóo kaꞌnu vií nto? \v 31 Uva ata ika kō ne, éꞌxi ña é nani mānaa ñuu itsí kān. Tsí vatā ó uve naꞌa kakáꞌan é Xuva kō ne, xéꞌe ñā tañúꞌū é vēꞌxí e dukún kān é kāꞌxí ña —kaꞌan ña. \p \v 32 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Ñá te Muīsee ni taꞌxi ña tañúꞌū é vēꞌxí e dukún kān, tsí mii Uvā kó táꞌxi ña tañúꞌū é nuu é ntaā i é vēꞌxí e dukún kān. \v 33 Tsí tañúꞌū é kataꞌxi Xuva kō né, dɨvī é vēꞌxí e dukún kān, é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iña ña ñuxiví sa —kaꞌan ña. \p \v 34 Ntákaꞌan ñá ni Jēsuu: \p —Tāꞌxi nto ntɨ́ tañúꞌu tsīkan utén utén ni —kaꞌan ña. \p \v 35 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Xuꞌu e kúvi ú tañúꞌū é taꞌxi ntuvi vāꞌá iña nto. Xoó ñaꞌa, ña é kuntīkɨn í ko ne, nté uun ito ká ña kakɨn ña. Xoó ñaꞌa, ña é kakuintiꞌxe i kó ne, nté uun ito ka ña ítsī ñá ntute dɨ. \v 36 Ntá tsi vatā ó kakaꞌán u ni ntō é kuān té ini ntó ko ne, ntá tsi vata kuintíꞌxe nto ko. \v 37 Tsí un ntɨꞌɨ ñā é kataꞌxi Uvā kó ne, ntaꞌa kó xee ña. Xoó ñaꞌa, ña é kantīkɨ́n ko ne, nté uun ito ña kiñūꞌu ú ña kíꞌi kān. \v 38 Tsi véꞌxi ú e dukún kān é vīí u vatā ó ntio ña é taxnūu ko, ñá tē dɨkɨ tsi mií ko vií u. \v 39 Sáꞌā táꞌxi ña é vīí u: é ña nakunáa u nté uun e xnúu ntaꞌa ñā ko, tsí nantōto ntɨꞌɨ ú ña ntuvi te ntɨ́ꞌɨ ñuxiví sa. \v 40 Tsí Uvā ko ntio ña é na kīní un ntɨꞌɨ ñāꞌa sán ko, xuꞌu é Iꞌxā ñá ne, na kuīntiꞌxe ña ko. Níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi ne, nantōtó u ña ntuvi te ntɨ́ꞌɨ ñuxiví sa —kaꞌan ña. \p \v 41 Dukuān ne, káꞌan ntēé ña Israeé san ña, tsí kakaꞌan ña é dɨvi ñā kúvi ña tañúꞌū é vēꞌxí e dukún kān. \v 42 Ntákaꞌan ñáꞌa san: \p —¿Vá ña ntu te ña sāꞌa é Jēsuu, iꞌxá Josee? Tsí ini o úva ña ni dɨꞌɨ ñā. Dá kakāꞌan xkú ña tsí e dukún kan vēꞌxí ña —kaꞌan ña. \p \v 43 Dukuān ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —E xée ō tsí kaꞌan ntée nto kó ni tāꞌan nto. \v 44 Xoxó kuvi kuntīkɨ́n i ko tē ña te Uvá ko táxnuu ña i, vata ō táxnuu ña kó dɨ ne, nantōtó u ña ntuvi te ntɨ́ꞌɨ ñuxiví sa. \v 45 Tsí vatā ó uve naꞌa kakaꞌan ña kaꞌán naa Xuva ko: “Mii Xuva ko nañēꞌe ña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san”, kaꞌan ña. Dukuān né, dā xóo ká ñaꞌa, ña é kateku í ña, é kakutúꞌve i é kākaꞌan Úvā kó ne, kantīkɨn ñá ko dɨ. \p \v 46 ʼNté uun xoxo vata kiní i Uva kō. Mii tsī u é vēꞌxí u ntaꞌa ña é īní u ña. \v 47 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí xoo ñáꞌa, ña é kuintiꞌxe i kó ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. \v 48 Xuꞌu é tañúꞌū é taꞌxi ntuvi vāꞌá san. \v 49 Tsí uva ata ika ntō ne, eꞌxí ña manaa ñuu itsí kān né, dā dúkuan tsi xiꞌi ña. \v 50 Ntá tsi xoo ñáꞌa, ña é kāꞌxí i tañúꞌū é vēꞌxí e dukún kān ne, ña kúvī ña. \v 51 Xuꞌu kúvi ú tañúꞌū é kāntíto é vēꞌxí e dukún kān. Xoó ñaꞌa, ña é kāꞌxí tañúꞌu sāꞌá ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. Táñūꞌu é tāꞌxi ú ne, kūñú miī kó kúvi. Taꞌxí u kúñū ko é nīꞌi ña ñuxiví sa ntuvi iña ña —kaꞌan ña. \p \v 52 Kidáa ne, tsixeꞌe tāꞌan ña Israeé san, ntákaꞌan ña: \p —¿Ntē ntú koo taꞌxi ña sāꞌa kúñu ñā é kāꞌxi o, é kuān ó kakaꞌan ñá sa? —kaꞌan ña. \p \v 53 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Tē ña káꞌxi nto kúñū ko, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí, tē ña koꞌo nto nɨ́ñɨ́ ko dɨ́ ne, ña túvi ntuvi vāꞌá iña nto. \v 54 Tsí xoo ñáꞌa, ña é kāꞌxí kúñū kó, nī ña é kōꞌo nɨñɨ́ ko ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi ne, nantōto ú ña ntuvi tē ntɨ́ꞌɨ ñuxiví sa. \v 55 Tsi kúñū kó ne, ita ntíꞌxe nto kuvi; nɨñɨ́ ko ne, ntute ntiꞌxe nto kúvi. \v 56 Xoo é kāꞌxí i kúñū kó, nī é kōꞌo nɨñɨ́ ko ne, nuu ña nimá ko ne, nuu ú nima ñá dɨ. \v 57 Uva kō, ña táxnūu kó, īó ntuvi iña ña. Dukuān né, īó ntuvi iñá ko kuenta iña ña. Xoo é kāꞌxí i kúñū kó ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ñá kuenta iñá ko. \v 58 Kakaꞌán u kuenta iña tañúꞌū é vēꞌxí e dukún kān. Táñūꞌú saꞌá ne, ñá te vāta kaa manaa e éꞌxi ñata ntō, ña intóo kídaā, tsí dā dúkuan tsi xiꞌi ña. Ntá tsi xoó ñaꞌa, ña é kāꞌxi tañúꞌū saꞌá ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi —kaꞌan ña. \p \v 59 Sáꞌa kākaꞌan Jésuu dá nañéꞌe ña ña Israeé san má viꞌī mí ntánataká nuu ña ñuú Capernau. \s1 Tūꞌun e nté koo niꞌi ko ntúvi vāꞌá iña ko ntii dañu ntūvi \p \v 60 Dōó tɨtɨ́n ña ntántīkɨn ñá ne, dā téku ña sáꞌa ne, ntákaꞌan ña: \p —Dōo viꞌxín ō túꞌūn saꞌa. ¿Xoó ntu kutií i é kɨꞌɨn dɨkɨ i? —kaꞌan ña. \p \v 61 Kūtuni Jésuu tsí ña ni xkúntee iní ña é kākaꞌan ñá ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ñá xkúntee iní ntu nto é kākaꞌán u san? \v 62 ¿Ntē ntú koo kuvi tē íni nto ko, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí, te kūntáa u e dukún kān míꞌī e dúkuān tuví u? \v 63 Tsí Espíritū sán ne, dɨvi ñā é kātaꞌxi ña ntuvi iña ko. Ña kuntīto ó te da mii tsī kúñu kō. Tūꞌun é kākaꞌán u ni nto ne, dɨvī é vata kaa espíritū é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iña nto. \v 64 Ntá tsi iō ntó ne, ña ntákuintiꞌxe nto é kākaꞌán u —kaꞌan ña. \p Tsí iní Jesuu nte díꞌna xoo é kuintíꞌxe i ña ne, xoo é nadíko i ñā dɨ. \v 65 Kakaꞌan ña: \p —Dukuān é kākaꞌán u ni nto dīꞌna tsí xoxó kuvi kuntīkɨn í ko tē ña te Uvá ko táꞌxi ña i —kaꞌan ña. \p \v 66 Nté ntūvi tsikán ne, dōó tɨtɨ́n ña ntántīkɨn ña, kii nteé xio ña ña. Ñá nī kántīkɨ́n ka ñá ña. \v 67 Kidáā né, tsixeꞌe Jēsuu ña é uxuvi ñáꞌa, ña ntántīkɨn ña: \p —¿Ncho kɨꞌɨn ntú nto dɨ? —kaꞌan ña. \p \v 68 Nantíko kōó Simuun Pedru, kakáꞌan ña: \p —Xoó ka ntu é kuntīkɨ́n ntɨ, tsi túꞌun ntō né, dɨvī é kataꞌxi ntuvi vāꞌá iñá ntɨ ntii dañu ntūvi. \v 69 Ntɨꞌɨ́ ne, é kuīntiꞌxe ntɨ, é īni vaꞌá ntɨ dɨ tsí dɨvi ntō é Cristu nto, ña e dóo vaꞌá nuu Xuva ko. \p \v 70 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —¿Vá ñā ntu te ni nakaxnúu ú nto, é uxuvi ñáꞌa nto? Ntá tsi uun ñaꞌa ntō ne, e ña váꞌa kúvi nto —kaꞌan ña. \p \v 71 Kakaꞌan ñá iña Júda Iscariote, iꞌxá Simuun. Tsí dɨvi ñā é diko ña Jēsuu rkontûvi, kuān té kaduku ntée ña uxuvi ñáꞌa, ña ntɨniꞌi ñā san. \c 7 \s1 Ñá ni kuīntíꞌxe ení Jesuú san ña \p \v 1 Dā kúvī sáꞌā ne, īka Jesuu ñuú Galilea. Ñá ni ntīo ká ña kɨ̄ꞌɨn ña ñuú Judeá san, tsí ncho kaꞌní ña Israeé san ña. \v 2 Dóko sā xee ntúvi e ntáde ña Israee víko é kāñúꞌu ña viꞌi xoꞌo. \v 3 Dukuān ne, ntákaꞌan éní Jesuu ni ña: \p —Ñá ku kutūvín iꞌa. Kuēꞌén ñuú Judea vata koo é na kīní ña ntɨniꞌi ō san núu ī é kaden. \v 4 Tsí te xōo ñáꞌa ntio ña é kutuvī ditó ña ne, ñá tē neé ka vii xuꞌú ña. Tē ncho viin nuu i e dóo kaꞌnu ne, kuēꞌen mí kīní ñaꞌa san o é da kanɨɨ ñūxivi —kaꞌan ña. \p \v 5 Nté enī ñá ña ni kuintíꞌxe ña ña. \v 6 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Váta xēe ura iñá ko, ntá tsi dɨvi ntō ne, kuvi vií nto da nēé ka ura nee iña é ntio nto vii nto. \v 7 Ñá te nēe nuu i kainchuꞌvi ñáꞌa nto. Ntá tsi xuꞌú ne, dōo ntaínchuꞌvi ñá ko, tsí da xé kakaꞌan ntáa ú ni ñā nee é kīni kaa ntáde ña. \v 8 Kueꞌēn ntó viko san. Xuꞌú ne, ñá kɨ̄ꞌɨ́n u vevii, tsí vata xee úra iñá ko —kaꞌan ña. \p \v 9 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌa ni ñā ne, ítūví ka ña ñuú Galilea. \s1 Dā kueꞌen Jésuu víko \p \v 10 Ntá tsi dā kueꞌen éní ña viko sán ne, da rkontûvi kíi ña, kueꞌen ñá dɨ. Ntá tsi ña ni ñeꞌe ditó ka ña, tsí diin diin sá kueꞌen ña. \v 11 Ntánantukū ña Israeé san ña mí kakuvi viko sán ne, ntákaꞌan ña: \p —¿Míꞌi ntū tuví ñatīi tsíkan? —kaꞌan ña. \p \v 12 Dōo ntákaꞌan ñáꞌa san kuénta iña ña. Iō ñá ne, ntákaꞌan ña: “Ñatīi tsikán ne, dōo vaꞌá ñaꞌa ña.” Iō ñá ne, ntákaꞌan ña: “Ñaꞌá ni san. Kūdii kaéni ntaꞌví ña ñaꞌa”, kaꞌan ña. \p \v 13 Ntá tsi xoxó ni kāꞌan ntée i ñā méꞌñu ñāꞌa san, tsí uꞌví ña ña Israee. \p \v 14 Dā kúdava viko sán ne, kúkɨ̄ꞌví Jesuu íni ukún kan, eni ntuꞌu ñā nañéꞌe ñá ñaꞌa san. \v 15 Koó dā kúduꞌva ña Israeé san, ntákaꞌan ña: \p —¿Nté kuān nte íni ntú ña sāꞌa? Tsí ntē ña ni nakuáꞌa ña —kaꞌan ña. \p \v 16 Kidáā ne, nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —É kanañēꞌé u ntó ne, ñá te dɨ̄kɨ mií ko kakiꞌxi, tsí iña ña táxnuu ko. \v 17 Tē xoó ntio i é viī i é ntio Xuva kō ne, kutuni ñá te ntaꞌa Xuva ko vēꞌxi é kanañēꞌé u san, o te dɨkɨ mií ko katavá u. \v 18 Xoo é katavá i dɨkɨ mií i é kākaꞌán ne, da ti tsi kanantuku ñā é vāꞌá iña mii ña. Ntá tsi xoo é kanantuku ī é vāꞌá iña ña táxnuu i ne, kakaꞌan ña é nuu é ntaā i. Ñá tē nee iña é kīni kaa nuu nima ña. \p \v 19 ʼ¿Vá ña ntu te dɨvi ntō e táꞌxi Muisee lei? Ntá tsi nté uun nto ña ntáde ntaa nto é ūve naꞌa. ¿Nté kui ntánantukū nuu iní ntu nto nté koo kaꞌní nto ko? —kaꞌan ña. \p \v 20 Ntákaꞌan ñáꞌa san: \p —¡Vá ña váꞌa ntu nuu nima o! ¿Xoó ntu ncho kaꞌní i o? —kaꞌan ña. \p \v 21 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Uun kudii núu i é idé u ne, un tsi da ntákuduꞌva nto. \v 22 Muiseé ne, náñēꞌe ñá nto vatā xkoó ini nto é tēꞌnté un siin kúñū é īxi nto. (Ntá tsi ña te Muísee ni xtuví ña kuān xkoó ini nto, tsí uva ata ika kō, ña intóo nte kidaa.) Ntōꞌó ne, kuān te ntuvi íō dáꞌna, kaeꞌnté nto é īxi íꞌxa tií san. \v 23 Tē kuvi teꞌnte é īxi íꞌxa tií san ntuvi é iō dáꞌna vata koo é kāda ntaa nto lei Muíseé ne, ¿nté kui ntákudiin ntu nto ní ko e ntaváꞌa ú ñatīí san kanɨɨ̄ kúñu ñā ntuvi dá iō dáꞌna? \v 24 Ñá ku kāꞌan ntée nto ñaꞌa san dá dotō tsí ntaíni nto ña, ntá tsí te kāꞌan ntó iña ñaꞌá san ne, koto váꞌa nto nee iña é ntákaꞌan nto —kaꞌan ña. \s1 Kakaꞌan Jésuu mí vēꞌxí ña \p \v 25 Īó ña ñuú Jerusaleén san éni ntuꞌu ñā tsíxeꞌe taꞌan ñā: \p —¿Vá ña ntu te ñá sāꞌa é ntánantuku ñāꞌa san é kaꞌnī ñá ña? \v 26 Un kaa ña ntitsi ña, kakaꞌan ñá ni ñāꞌa san, ntá tsi nté xoxo kakaꞌan í ni ñā. ¿Tē kuiní ntu ña tsiñu i san é dɨvi ntīꞌxe ña é Cristu ña? \v 27 Xoꞌō ne, ini ntú ku ō míꞌi vēꞌxí ña sāꞌa. Tsí te vēꞌxí Cristú ne, nté uun xoxó ini i míꞌi kii ña te vēꞌxí ña —kaꞌan ña. \p \v 28 Kidáā ne, un ntii tsī kéne Jesuu, kakáꞌan ña mí kanakuāꞌa ña ñaꞌa san ini ukún ña Israee: \p —Te īni ntó ko ne, ini nto míꞌi vēꞌxí u. Ntá tsi ña te ni kiꞌxí u é miī ú ntio ko, tsí ña kakaꞌan é nuu é ntaā i san táxnūu ña ko. Ntoꞌó ne, ntē ñá ini ntó ña. \v 29 Ntá tsi xuꞌú ne, iní u ña, tsi íkan vēꞌxí u mí tuví ña ne, dɨvi ñā e táxnūu ña ko —kaꞌan ña. \p \v 30 Kidáā né, ncho tɨɨn ña ña, ntá tsi nté uun xoxo ni tɨɨn ntáꞌa i ña, tsí vata xee táꞌan ura íña ña. \v 31 Ntá tsi ña te da díi ña kuíntiꞌxe i ña ne, ntákaꞌan ña: \p —Tē xee ñá táxnuu Xuva kō ne, ¿vá kūvi ntu vií ña e dií ka kueꞌe núu ī e dóo kaꞌnu vatā ó de ña sāꞌa? —kaꞌan ña. \s1 Ncho tɨɨn ña fariseu Jésuu \p \v 32 Tēkú ña fariseu e ntákaꞌan ñáꞌa san íña Jésuu. Ña fariseu ni dútu ñá odo nūú san ne, tēé tsiñu ña ña mau ukun é tɨ̄ɨn ña Jesuu. \v 33 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Uun daꞌna sá kutūví u ni ntō dá ntāa ú, kínakutúvi ú nī ña táxnūu ko. \v 34 Dōó nantuku ntō ko, ntá tsi ña naníꞌi ntó ko. Ntē ña kuvi xée nto mí kíkutúvi u —kaꞌan ña. \p \v 35 Kidáā né, ēni ntuꞌu ña Israeé san ntátsixeꞌe taꞌan ñā: \p —¿Míꞌi ntu ntēe kíkutúvi ña sāꞌa é ña kuvi naníꞌi ko ña? ¿Vá kɨ̄ꞌɨn ntú ña xio ñuú san mí kaintóo xaa tātá ña Israeé? ¿Vá ikan ntu kɨ̄ꞌɨn ña, kinakuáꞌa ña ñaꞌa, ña é ña ntákuintiꞌxe i Xuva kō san? \v 36 ¿Nee iñá ntu kani túꞌun é kākaꞌan ña: “Nantuku ntō kó, ntá tsi ña naníꞌi ntó ko, tsi ña kúvi xēe nto mí kutūví u”? —kaꞌan ña. \s1 Ntute vāꞌa é ña katúꞌu \p \v 37 Ntuvi da īnú kava viko kaꞌnu sán ne, nákuntītsí Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Tē xoo é kaitsi i ntúte ne, na kīꞌxi ña mí tuví u, na kōꞌo ña. \v 38 Tsí vatā ó uve naꞌa kakaꞌan Túꞌun Xuva kō ne, xoo é kuintiꞌxe i kó ne, nima ñá kene ntute vāꞌa é ña katúꞌu nté un síin —kaꞌan ña. \p \v 39 Kakaꞌan ñá kuenta iña Espíritū Sántū é kunūu ña nima í xoo é kuintíꞌxe i ña. Tsí vata taꞌxi Xúva kō Espíritū Sántū san, tsí vata ntáa Jesuu e dukún kān. \s1 Dā kii nteé xio ñaꞌa san \p \v 40 Īó ñaꞌa san, da téku ña é kākaꞌan ñá ne, ntákaꞌan ña: \p —Ña sāꞌá ne, ña kaꞌán naa Xuva ntíꞌxe ko ñā, ña kakaꞌan túꞌun Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 41 Iō ñá ne, ntákaꞌan ña: \p —Ña sāꞌá ne, Cristu ña —kaꞌan ña. \p Ntá tsi iō ñá ne, ntákaꞌan ña: \p —¿Vá ñūú Galilea ntú sa kiꞌxi Cristu? \v 42 ¿Ñā ntu te uve náꞌa kakáꞌan tsí Cristú ne, tatá viꞌi Davii ña? Kiꞌxi ña ñuú Beleen, tsí ikan ñūú Davii —kaꞌan ña. \p \v 43 Dukuān ne, kii nteé xio ñaꞌa san kuénta iña Jésuu. \v 44 Iō ñá ne, ncho kɨꞌɨn niꞌi ñá ña viutun, ntá tsi nté uun ña ña ni kene iní ña tɨ́ɨn ña ñā. \s1 Ñá ni kuintīꞌxe ña tsiñu i san Jésuu \p \v 45 Nāxee mau ukun mí ntoo dutu ñá odo nūú nī ña fariseú san ne, tsixeꞌe ña māu ukún san: \p —¿Nté kui ña ni kántēka ntu nto ña? —kaꞌan ña. \p \v 46 Máu ūkún san ne, nantíko koō ñá, kakaꞌan ña: \p —Nté uun ito vata tekú ntɨ xoó kakaꞌan í vatā ó kakaꞌan ñá tsikan —kaꞌan ña. \p \v 47 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá fariseú san ni nā: \p —¿Vá éni ntaꞌví ntu ña nto dɨ? \v 48 ¿Vá ntákuintiꞌxe ntu ña odo nūú iña nto nī ña fariseú san? \v 49 Ntá tsi ñaꞌa, ña e ñá īní leí san ne, da miī é nīꞌi ña é kuntēka é kīni kaa ña —kaꞌan ña. \p \v 50 Nicodemu, ña é ixkoto níꞌni Jesuu dá kuáā ne, ña fariseu ñá dɨ ne, kakaꞌan ñá ni tāꞌan ña: \p \v 51 —¿Vá kakaꞌan ntu leí san é dotō tsi dáꞌvi o kuētsí kaꞌnu ñaꞌa san te vata kiní o nee iña é kade ña, tē nté ō kakaꞌan ñá dɨ? —kaꞌan ña. \p \v 52 Nantíko koō ñá, ntákaꞌan ña: \p —¿Vá ña Galilea ntú nto dɨ? Nākuaꞌa ixi nto é ūve naꞌa é kākaꞌan Xúva kō, tsí ñuú Galileá san ne, nté uun ñaꞌa é kaꞌán naa Xuva ko vata túvi ditó ña —kaꞌan ña. \p \v 53 Kidáā né, nādita ña itsi ña xe un xé un ñā, kunúꞌu ñā nú viꞌi ñā. \c 8 \s1 Ñadɨ̄ꞌɨ́ kini kaa \p \v 1 Ntá tsi Jesuú ne, kuéꞌen ñā tɨꞌɨ i má Tun Ōlivu kan. \v 2 Dā tuví utun sán ne, nee xtúku ña má ūkún kān. Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa xee xtúku ña mí tuví ña. Ítūvi tɨxɨ ñá ne, dá kanakuāꞌa ña ñaꞌa san. \p \v 3 Mastrú lei ni ñá fariseú san ne, xée ñā mí tuví Jesuú ne, nteka ña uun ñadɨ̄ꞌɨ, ña é natúvi, ña é nuu niꞌi uun ñatīi é ña te dɨvi xɨɨ ña. Xntitsī ñá ñadɨ̄ꞌɨ́ san méꞌñū ñaꞌa sán ne, \v 4 kakaꞌan ñá ni Jēsuu: \p —Mastrú, ñadɨ̄ꞌɨ́ saꞌá ne, natúvi ña é kade ña é kini kaa ni ñatīí san. \v 5 Kakaꞌan lei Muísee tsi kuéꞌe xuu o ñaꞌa, ña kuān ó ntáde san. Dɨvi ntō ni, ¿nté kaꞌan nto? —kaꞌan ña. \p \v 6 Da ti tsi ntákaꞌan ña é kōto nteé ña ña vata koo é nīꞌi ña uun núu ī é tsiꞌi kuétsi ña ña. Ntá tsi Jesuú ne, ítuvī tɨxɨ ñá ñuꞌu kan ne, dā káꞌu ña rkɨntaꞌa ña nú nteꞌú san, é vata tsi tē ña ni tekú ña. \v 7 Kiꞌin itō tsíxeꞌe ña Jesuú ne, da kidáa ne, nākuiñɨ ñá, kakaꞌan ña: \p —Xoó ñaꞌa, ña é ña tuvi kuétsi ī ne, diꞌna ña na kani ntuꞌu ña nakɨ̄ꞌɨn ñá xuú san —kaꞌan ña. \p \v 8 Nákutītɨxɨ xtúku ña ne, dā káꞌu xtūku ña nú nteꞌú san. \v 9 Dā téku ñaꞌa san sáꞌa ne, eni ntuꞌu ñā ntáka ña kui uun kui uun ña. Diꞌna tsi ñatā san ntáka ña. Dā kúvi ne, koó da miī sá Jesuu ntií koó ña ni ñadɨ̄ꞌɨ́ san. \v 10 Kidáā ne, nákuntītsí Jesuu, kátsixeꞌē ñá ñadɨ̄ꞌɨ́ san: \p —¿Míꞌi ntū ntâñɨ́ ka ña katsiꞌi kuétsi o? Nté uun ká xoxó katsiꞌi kuétsi ká i o —kaꞌan ña. \p \v 11 Ñadɨ̄ꞌɨ́ san ne, nantíko koō ñá, kakaꞌan ña: \p —Nté uun ká ña, Mastru —kaꞌan ña. \p Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nté xuꞌú ña tsiꞌi kuétsi ú o. Kuēꞌén ve ne, ña ku ídēn ka é kīni kaa —kaꞌan ña. \s1 Jesuú ne, dɨvi ñā e kaxiꞌí nuu ña ñuxiví a \p \v 12 Kidáā ne, kakaꞌan xtúku Jésuu ni ñáꞌa san: \p —Xuꞌú e kúvi ú ñuꞌu é kaxiꞌí nuu ñuxiví sa. Xoo é kuntīkɨn í ko ne, ña káka mí nēe, tsí naxiꞌí nuu ú itsi ntuvi iña ña —kaꞌan ña. \p \v 13 Dukuān ne, ntákaꞌan ñá fariseu ni ña: \p —Xoꞌōn né, da ti tsi kakaꞌan kuénta iña míi o. É kākaꞌán ne, ñá tē neé nuu áꞌvi —kaꞌan ña. \p \v 14 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Kuān te xuꞌú kantada ntaa ú kuenta iña mií ko ne, ntá tsi nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō. Tsí iní u míꞌi vēꞌxi ú ne, iní u míꞌi kɨ̄ꞌɨ́n u dɨ. Ntá tsi dɨvi nto ne, ntē ñá ini nto míꞌi vēꞌxi ú, ntē ñá ini nto míꞌi kɨ̄ꞌɨ́n u dɨ. \v 15 Ntoꞌó ne, ntádē kúꞌvē ntó vatā ó ntádē kueni ña ntoo ñuxiví sa, ntá tsi xuꞌú ne, nté uun ñaꞌa ña kade kûꞌvé u nté o de ña. \v 16 Ntá tsi tē dɨ́ kadā kûꞌvé u ne, váꞌa koo kadā kûꞌvé u dɨ, tsí ña te da míi tsi ú, tsí ntuví u Uvā kó, ña táxnuu ko. \v 17 Uve naꞌá lei nto tsí te ūvi ñaꞌa ntada ntaa ña é dadɨɨ tsi ntákaꞌan ñá ne, nuu é ntaā i e ntákaꞌan ña. \v 18 Xuꞌú ne, kuvi ú uun é ntada ntaa u iñá ko ne, Uvā kó, ña táxnuu kó ne, dɨvi ña kuvi ūvi ña —kaꞌan ña. \p \v 19 Kidáa ne, tsixeꞌe ñāꞌa san ña: \p —¿Míꞌi ntū tuvi úva o? —kaꞌan ña. \p Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Ntoꞌó ne, ñá īni ntó xoo ñáꞌa ú ne, ntē ñá ini nto xoo é Uvā ko. Tē dɨ́ ini ntó ko ne, ini nto Uvā kó dɨ —kaꞌan ña. \p \v 20 Sáꞌa kākaꞌan Jésuu dá kanakuāꞌa ña ñaꞌa má ūkún ña Israee, mí ñuꞌu váꞌa etún diuꞌun iña ukun. Ntá tsi xoxó ni tɨ̄ɨn i ña, tsí vata xée úra íña ña. \s1 “Mí kɨ̄ꞌɨ́n u ne, ña kúvi kɨ̄ꞌɨn nto” \p \v 21 Kakaꞌan xtúku Jesuu ni ñáꞌa san: \p —Kɨ́ꞌɨ̄n ú ve ne, nantuku ntō ko, ntá tsi dɨvi ntō ne, kuví nto kuenta iña kuétsi nto. Tsi mí kɨ̄ꞌɨ́n u ne, ña kúvi kɨ̄ꞌɨn nto —kaꞌan ña. \p \v 22 Ña Israeé san ne, ntákaꞌan ñá ni tāꞌan ña: \p —¿Vá kaꞌni mii ntú ña kúñu ñā é kuān ó kakaꞌan ña tsi mí kɨ̄ꞌɨn ñá ne, ña kúvi kɨ̄ꞌɨn o? —kaꞌan ña. \p \v 23 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Ntoꞌó ne, ñuxiví sa ntoo nto. Xuꞌú ne, e dukún kan vēꞌxí u. Ntoꞌó ne, ñaꞌa ñuxiví sa nto. Ntá tsi xuꞌú ne, ñá tē ña ñuxiví sa u. \v 24 Dukuān é kuan ō kaꞌán u ni ntō tsí kuví nto kuenta iña kuétsi nto. Tsí tē ña kuintíꞌxe nto kó é dɨvī ú ne, da miī é kūvi nto kuenta iña kuétsi nto —kaꞌan ña. \p \v 25 Kidáā né, tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Xoó ñaꞌa ntun dɨvīn kuan? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nté dīꞌna kakaꞌán u ni ntō. \v 26 Dōó tɨtɨ́n nuu i é ntio koo kaꞌán u ni ntō: nee ñáꞌa nto, nte ntáa nto dɨ. Ntá tsi ña táxnūu kó ne, dɨvi ñā é kākaꞌan ña é nuu é ntaā i. Tūꞌun é kākaꞌán u ni ntō iꞌa ñuxiví sa ne, dɨvī e téku ko é kākaꞌan ñá nī ko —kaꞌan ña. \p \v 27 Ntá tsi ña ni ñéꞌe dɨkɨ ña te kakaꞌan ñá iña Xuva ko. \v 28 Dukuān ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tē náxkaa dukun ntó ko, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí ne, da kidáa kutūni nto tsí dɨvi ntīꞌxe u. Kutuni ntó tsí ña te neé kade u é dɨkɨ mií ko. Tsí vatā o nañéꞌe Úvā kó ko ne, dukuān ó kakaꞌán u ni ntō dɨ. \v 29 Tsí ña táxnūu kó ne, nuu méꞌñu nuu dava ñā ko. Nté uun ito vata xtuví mii ñá ko, tsí nguentúvi kade ú nee iña é ntio ña. \p \v 30 Dā kaꞌan Jésuu sáꞌa ne, dōó tɨtɨ́n ñaꞌa kuíntiꞌxe ña ña. \s1 Iꞌxá Xuva ko nī ña ntáde tsiñu iña kuétsi san \p \v 31 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ñá Israee, ña kuíntiꞌxe i ña: \p —Te kāda ntaa nto túꞌūn kó ne, kuvi kuntīkɨn ntó ko. \v 32 Kiní nto nee iña é nuu é ntaā í ne, dɨvī é nakāka xaa nto —kaꞌan ña. \p \v 33 Ñaꞌa sán ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Ntɨꞌɨ́ ne, tatá viꞌi Abraán ntɨ. Nté uun ito vata kada tsíñu ntɨ é kuētsi iña tuku ñáꞌa. ¿Nté kuān ó kakaꞌan nto é nakāka xaa ntɨ? —kaꞌan ña. \p \v 34 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Xoo é kade i kuétsi ne, ntáde tsiñu ña iña kuétsi san. \v 35 Ña kade tsiñu sán ne, da tuví taan ña nú viꞌī tóꞌo ñā. Ntá tsi iꞌxá san ne, nguentúvi tsi tuví ni uva ī. \v 36 Dukuān né, te xūꞌu é Īꞌxá Xuva kō ú nakāka xaa ú nto ne, kaka xaa ntiꞌxe nto. \v 37 Iní u tsí tatá viꞌi Abraan nto. Ntá tsi ntánantuku ntō nté koo kaꞌní nto ko, tsí ña ntío nto kuintiꞌxe nto túꞌūn é kākaꞌán u ni ntō. \v 38 Xuꞌú ne, kakaꞌán u nee iña é īní u iña Uvá ko. Dɨvi ntō ne, ntáde nto nee iña é īni nto iña uva ntó dɨ —kaꞌan ña. \p \v 39 Ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Ntɨꞌɨ́ ne, Abraan úvā ntɨ! —kaꞌan ña. \p Nantíko kōó Jesuu, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Tē dɨ́ nuu é ntāa ntíꞌxe i é iꞌxá Abraan ntó ne, ntáde nto vatā o dé Abraán san. \v 40 Ntá tsi ntánantukū nuu iní nto nté koo kaꞌní nto ko, xuꞌu é kākaꞌán u ni ntō é nuu é ntaā i e téku ko é kākaꞌan Xúva kō. Abraán ne, nté uun ito ña ni íde ña sáꞌā. \v 41 Ntoꞌó ne, ntáde nto vatā o de úva mii ntō —kaꞌan ña. \p Kidáā ne, ntákaꞌan ña: \p —¡Ntɨꞌɨ́ ne, ñá te īꞌxa ntaꞌví ntɨ! tsi úun tsi uvā ntɨ́, dɨvi ñā é Xuva kō. \p \v 42 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tē dɨ́ dɨvi uva ntiꞌxe nto Xuva kō né, kuinima ntó ko tsí dɨvi ntāꞌa ña véꞌxi u é tūví u vevii. Ñá te kuēnta iña mií ko véꞌxi u, tsí dɨvi ñā táxnuu ña ko. \v 43 ¿Nté kui ña kúvi ntu kɨ́ꞌɨn dɨkɨ nto túꞌūn ko? Tsí da xé ña ntío nto kiní nto é kākaꞌán u ni ntō. \v 44 Ntoꞌó ne, ntaꞌa uva ntō, tóꞌō e ña váꞌā san véꞌxi nto. Tsí ncho vií nto nee iña é ntio i. Dɨvī né, dukuan tsī ó kaeꞌní ñaꞌa nte ntúvi díꞌna. Ñá te īni kaꞌan túꞌūn é nuu é ntaā i, tsí ntē ña tuvi é nuu é ntaā i nuu nima i. Dá kakāꞌan dóveté ne, nima míi i kākene é kākaꞌan. Tsi dóo vete ne, kuān ó kanañēꞌe iꞌxá i dɨ. \v 45 Ntá tsi xuꞌú ne, é nuu é ntaā i kakaꞌán u ni ntō, ntá tsi ntoꞌó ne, ña ntákuintiꞌxe nto ko é kākaꞌán u. \v 46 ¿Vá iō ntú nto, uun ñaꞌa ntō, é kūvi nañeꞌe ntó ko mí kōꞌxó ntee u? Te kākaꞌán u é nuu é ntaā í ne, ¿nté kui ña ntákuintiꞌxe ntu nto ko? \v 47 Xoo é kāduku ntée i Xuva kō ne, kaini ña túꞌun Xuva kō. Ntá tsi ntoꞌó ne, ña ntátekú nto, tsí ña te Xuva ko ntáduku ntée nto —kaꞌan Jésuu. \s1 É dukuān tuví Cristu diꞌna dá kaku Abraan \p \v 48 Kidáā ne, ntákaꞌan ña Israeé san ni ñā: \p —Nuu é ntāa ntíꞌxe i é kākaꞌán ntɨ tsí ña ñuú Samaria nto, tsí nuu é ña váꞌā sán nima nto —kaꞌan ña. \p \v 49 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Nté uun é ña váꞌā san ña tuvi núu nimá ko. Xuꞌú ne, kaiko ñuꞌū ú Uvā ko, ntá tsi ntoꞌó ne, ña ntío nto kuiko ñuꞌu ntō ko. \v 50 Ñá te xūꞌu ntío ko é kada kaꞌnu ñáꞌa sán ko, tsí īó xoó ntio i é kuān koo. Dɨvi ñā kada kúꞌvē ña. \v 51 Nuu é ntaā i é kāꞌán u ni ntō: Xoo é kāda ntaa i túꞌūn é kākaꞌán u ne, ñá kūví ña —kaꞌan ña. \p \v 52 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá Israee ni ña: \p —É īni ntíꞌxe ntɨ́ ve tsí nuu ntiꞌxe é ña váꞌā sán nima nto. Abraán san ni un ntɨꞌɨ̄ ña kaꞌán naa Xuva kó san ne, xíꞌi ñā ne, ¿nté kui dɨvi nto kākaꞌan ntó é ña níꞌi ntɨ doxiꞌí san te kāda ntaá ntɨ túꞌun ntō? \v 53 ¿Vá dií ka ntu kaꞌnu ñaꞌa nto é vata kaa uvatā ntɨ́ Abraan? Dɨvi ñā ne, xíꞌi ña, ni un ntɨꞌɨ̄ ña kaꞌán naa Xuva ko. Dɨvīn né, ¿neé ntu ñaꞌa kúvin kuan, te kuīni o? —kaꞌan ña. \p \v 54 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Tē dɨ́ xuꞌu kaꞌán u tsi dóo kaꞌnu ñaꞌa ú ne, ñá vādá kadiáꞌvi túꞌūn ko. Ntá tsi Uvā kó kakaꞌan ña tsi dóo kaꞌnu ñaꞌa ú, dɨvi tsi ñā é ntákaꞌan nto é Uva nto ñā dɨ. \v 55 Ntoꞌó ne, ñá īni ntó ña, ntá tsi xuꞌú ne, iní u ña. Tē dɨ́ kaꞌán u e ñá īní u ñá ne, kantaku vēte ú vatā ó de nto. Ntá tsi íni ntiꞌxé u ña ne, kade ntaá u é kākaꞌan ña. \v 56 Dōo diní uvata nto Ābraan tsi dóo ncho kiní ña ntuvi é xēé u ñuxiví a. Dā íni ña ne, ñá tē nté kaa diní ña —kaꞌan Jésuu. \p \v 57 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá Israeé san ni ñā: \p —Ntē vata xéen uvi díko uꞌxi kuia ó ne, ¿é kakāꞌán sa xkun e ínin Ábraan? —kaꞌan ña. \p \v 58 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō. É dukuān tuví u diꞌna dá kaku Ábraan —kaꞌan ña. \p \v 59 Kidáā né, īdo ña Israeé san xuu é kuēꞌé xuu ña ñā, ntá tsi Jesuú ne, ntii xuꞌū ñá ini ukún kān ne, dá kuēꞌen ña. \c 9 \s1 Dā ntaváꞌa Jesuu úun ñaꞌa, ña e dúkuan kuāa da káku \p \v 1 Dā ita ntíꞌxin Jesuú ne, īní ña uun ñatīí, ña e dúkuan kuāa da káku. \v 2 Ña ntɨniꞌi ñā né, tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Nté kui e dúkuan kuāá ña sāꞌa nté da káku ña? ¿Kuētsí mii ntu ñā né, o kuētsi úva ña, o kuētsí dɨꞌɨ ñā? —kaꞌan ña. \p \v 3 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Nté uun ña, ña túvi kuétsi ña. Tsí kuaā ña é da ti tsi na kīni ñaꞌa san nee iña é kūvi vií Xuva ko īña ña. \v 4 Vevii é ntuvī né, na ntɨ̄ꞌɨ o tsiñu iña ña é táxnūu ko. Tsi nté uun xoxo kuvi kada tsíñu ká i tē kunee. \v 5 Vevii é tuví u ñuxiví a ne, xuꞌú e kúvi ú ñuꞌu é kaxiꞌí nuu ñuxiví sa. \p \v 6 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌa ne, ētɨ ña dɨ́ɨ ña ñuꞌu kān ne, de váꞌa ña un síin ntóꞌxō san, dá nakutsi núu ña nuu á ña kuāá san, \v 7 kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Kuēꞌén, kukɨ̄tɨ́n ve mí ñuꞌu váꞌa ntute Silueé san —kaꞌan ña. \p (Tūꞌún Silueé san ne, kani túꞌun E Táxnūu Ña.) \p Kuéꞌen ña, kūkɨtɨ́ ña. Dā ntíko koō ñá ne, é nāxiꞌí nuu ña. \v 8 Kidáā ne, ña ntoo etsin nú viꞌi ña kān, ñá ini é kuaā ñá ne, ntátsixeꞌe taꞌan ñā: \p —¿Vá ñā ntu te ña saꞌa é xkūtúvi ña, kaikan ñá diuꞌun ítsi kān? —kaꞌan ña. \p \v 9 Iō ñá ne, ntákaꞌan ña: \p —Dɨvi ntīꞌxe ñá saꞌa —kaꞌan ña. \p Iō ñá dɨ ne, ntákaꞌan ña: \p —Ñaꞌá ni san, ntá tsi vata te kuan ito ñā —kaꞌan ña. \p Ntá tsi mii ña kakāꞌan ña: \p —Dɨvī ú xuꞌu —kaꞌan ña. \p \v 10 Kidáā ne, tsíxeꞌe ñāꞌa sán ña: \p —¿Nté kui kúvin ntun nákoton ve? —kaꞌan ña. \p \v 11 Nantíko koō ñá, kakaꞌan ña: \p —Ñatīí, ñá nani Jēsuú ne, de váꞌa ña ntóꞌxō sán, dā xntáꞌa ña ntuxnūú ko, dá kakāꞌan ñá nī kó: “Kuēꞌén, kūkɨtɨn mí ñuꞌu ntute Silueé san”, kaꞌan ña. Ñéꞌe ntīꞌxe ú ne, dā kúvi kɨ́tɨ ú ne, ura dúꞌva tsi i nákotó u —kaꞌan ña. \p \v 12 Tsixeꞌe ña ñā kídaā: \p —¿Míꞌi ntū tuví ñatīí tsikan? —kaꞌan ña. \p —Ñá īní u míꞌi tūví ña —kaꞌan ña. \s1 Dā dóo tsíxeꞌē ña fariseu ñá naxiꞌí nuu í san \p \v 13 Kuēꞌen níꞌi ña ña kuāá san, ña náxiꞌí ntuxnūú i, mí ntoo ña fariseu. \v 14 Tsí ntuvi iō dáꞌna da de váꞌa Jesuu ntóꞌxō é nakutsi núu ña ntuxnūú ña kuāá san. \v 15 Kidáā né, tsixeꞌē ña fariseu ña nté ō náxiꞌí ntuxnūú ña. Kakaꞌan ñá nī ña fariseu: \p —Ntōꞌxo xntáꞌa ña ntuxnūú ko. Dā kɨ́tɨ ú ne, nāxiꞌi nuú ko —kaꞌan ña. \p \v 16 Kidáā ne, íō ñá fariseu, kakáꞌan ña: \p —Ñá te ntaꞌa Xuva ko vēꞌxí ña tsikan, tsí ña kaíko ñuꞌu ña ntūvi dá iō dáꞌna —kaꞌan ña. \p Ntá tsi iō ñá ne, kakaꞌan ña: \p —¿Nté ntu koo kuvi vií ñá iō kuetsí i uun nuu i e dóo kaꞌnu vatā o dé ña tsikan? —kaꞌan ña. \p Ñā te úun tsī ntádē kuení ña. \v 17 Tsixeꞌe xtūku ña ña ntuváꞌa san: \p —¿Nté ō dé kuení o iña ña é nakaan ntuxnūú o san? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan ñá tsikan: \p —Xuꞌú kuiní ko ne, ña kakaꞌán naa Xuva ko —kaꞌan ña. \p \v 18 Ntá tsi ña Israeé san ne, ña ni kuintíꞌxe ña tē nuu é ntaā i é kuaā ña, ntá tsi é kainí ña ve, dá ntē kána ña uva ña ni dɨꞌɨ ñā, \v 19 tsíxeꞌe ña ñā: \p —¿Vá dɨvi ntu iꞌxā ntó ña sāꞌa? ¿Ntāa ntu káꞌan nto e dúkuan kuāa ña nté da káku ña? ¿Nté ntu ō kúvi náxiꞌí nuu ña ve? —kaꞌan ña. \p \v 20 Kidáā ne, kakaꞌan úva ña ni dɨꞌɨ ñā: \p —Iní ntɨ tsí iꞌxá ntɨ ña ne, dukuan kuāa ña nté da káku ña. \v 21 Ntá tsi ñá iní ntɨ nte o kúvi náxiꞌí nuu ña ve. Ntē ñá iní ntɨ xoo nákaan i ntuxnūú ña. Tsixeꞌe nto ñā, tsí e dukún kuia ñá ne, kuvi kaꞌan míi ña ni ntō. \p \v 22 Kuan ō kaꞌan úva ña ni dɨꞌɨ ñā, tsí da xe úꞌvī ñá ña Israeé san. Tsi ntánatíin ña Israeé san te xōo ñáꞌa é kāꞌan ña tsí nuu é ntaā i é Xuva kō táxnuu ña Jesuú ne, natavá ña ña ini ukún kān. \v 23 Dukuān é kuan ō kaꞌan úva ña ni dɨꞌɨ ñā tsí e dukún kuia ñá ne, é kuvi kaꞌan míi ñā. \p \v 24 Kāna xtuku ña ña náxiꞌi ntuxnúu i sán ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Kuiko ñuꞌu nto Xuva kō. Iní ntɨ tsí ña tsikán ne, iō kuetsí ña —kaꞌan ña. \p \v 25 Nantíko kōo ñátīí san, kakaꞌan ña: \p —Ñá īní u te iō kuetsí ña ō ñaꞌa, ntá tsi é iní u ne, kuāá u nte díꞌna, ntá tsi vevií ne, é kainí u ve —kaꞌan ña. \p \v 26 Tsixeꞌe xtuku ña ñā: \p —¿Neé ntu dé niꞌi ña o dā nákaán ña ntuxnūú o? —kaꞌan ña. \p \v 27 Nantíko koō ñá, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —É kākaꞌan ntú ku ú ni ntō. Ntá tsi ntē ña ni ide ntó ko kuenta. ¿Nté kui ntio ntu nto é kaꞌan xtúku ú ni ntō? ¿Vá ncho kuntīkɨn ntú nto ña dɨ? —kaꞌan ña. \p \v 28 Kidáā ne, náuꞌvī ñá ña, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Xoꞌōn né, kuntīkɨn ñá tsīkan. Ntɨꞌɨ́ ne, Muisee ntántīkɨ́n ntɨ. \v 29 Iní ntɨ tsí Xuva kō káꞌan ñá ni Muīseé, ntá tsi ñá tsīkán ne, ntē ñá īní ntɨ míꞌi vēꞌxí ña —kaꞌan ña. \p \v 30 Nantíko kōo ñátīí san, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Mpá! ¿Nté ō ntu e ñá īni nto míꞌi vēꞌxí ña? Tsí dɨvi ñā ne, nakaán ña ntuxnūú ko. \v 31 Ini ntú ku o tsí Xuva kō ne, ñá kaīni ña ñá iō kuetsí i, tsí da ti tsi ña é kanuu iní i ña, nī ña é kade ntaa é ntio ña. \v 32 Nté uun ito vata tekú ko īña ña é kakuvi nakaan ntuxnūú ña e dúkuan kuāa nté da káku. \v 33 Tē dɨ́ ña te ntaꞌa Xuva ko ni kīꞌxi ñá ne, ñá tē neé kuvi vií ña —kaꞌan ña. \p \v 34 Nantíko koō ñá, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Xoꞌōn é iō kuetsí o nté da kákun ne, ntio sá ku o é nakuāꞌan ntɨ́ ve —kaꞌan ña. \p Kidáā ne, kíñuꞌu ña ña ini ukún kān. \s1 Ña é ña ntaíni iña Xuva ko \p \v 35 Tēkú Jesuu é kiñúꞌu ña ñatīí san. Dā nániꞌi taꞌan ñá ne, tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Kākuintiꞌxe ntu o ña vexkúvi ñatīi? —kaꞌan ña. \p \v 36 Nantíko koō ñá, kakaꞌan ñá ni Jēsuu: \p —Káꞌan nto nī ko xoo ñáꞌa, vata koo é kuīntiꞌxe kó ña —kaꞌan ña. \p \v 37 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —É īnin ña. Dɨvī u é kākaꞌan níꞌin vevii —kaꞌan Jésuu. \p \v 38 Kidáā ne, nákunchɨtɨ ntāa ña nuu Jésuu, kakaꞌan ña: \p —Kakuintiꞌxe ko é ntoꞌo é Tóꞌo kō —kaꞌan ña. \p \v 39 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu: \p —Xuꞌú ne, véꞌxī ú ñuxiví a é kadā kûꞌvé u, vata koo é na kīní ña kuāá san ne, vata koo é ña kiní ka ña é vāꞌá ntuxnūú i san —kaꞌan ña. \p \v 40 Īó ña fariseu, ña ntáñɨ étsin ne, tēkú ña dá kakāꞌan ñá sāꞌá ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Ntɨꞌɨ́ ne, ¿vá kuaā ntú ntɨ dɨ? —kaꞌan ña. \p \v 41 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tē dɨ́ kuāa ntíꞌxe nto ne, ña túvi kuētsí nto. Ntá tsi ntákaꞌan nto tsi kainí nto. Dukuān né, iō kuetsí nto —kaꞌan ña. \c 10 \s1 Paxtú san ni lēꞌntu ña \p \v 1 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: xoó ñaꞌa, ña é dotō tsí kakɨ́ꞌvi ini aku mí ñūꞌu leꞌntú san, tē ña té xiꞌi kan kukɨ́ꞌvi ña ne, ña duꞌu ña. \v 2 Ntá tsi ña é kakɨ́ꞌvi xiꞌi kán ne, dɨvi ñā é paxtu ntíꞌxe ña. \v 3 Ña nteé ntaꞌa i xiꞌi áku sán ne, nakaán ña tē xee páxtú san. Paxtú san ne, nākana ña tɨ, kui uun kui uun xtɨ, kána dɨvī ñá tɨ ne, ntátekú tɨ tatsin ña. Kidáā ne, kakiñuꞌu ña tɨ é kɨ̄ꞌɨn tɨ́ ni ñā. \v 4 Tē kúvi kií ntɨꞌɨ tɨ ne, dá kɨ̄ꞌɨn ñá, kodo nuū ñá, kuntīkɨn tɨ́ ña, tsí ini tɨ́ tatsin ña. \v 5 Ntá tsi ña ntaíntíkɨn tɨ́ tuku ñáꞌa. Ntaínu tɨ ña, tsí ña ini tɨ́ tatsin ña xoo ñáꞌa ña —kaꞌan ña. \p \v 6 Sáꞌā nátee taꞌan Jesuu, kakaꞌan ñá ni ñā, ntá tsi ña ni ñéꞌe dɨkɨ ña nee iñá ncho kaꞌan túꞌūn saꞌa. \s1 Jesuú ne, dɨvi ñā é paxtu vaꞌá ña \p \v 7 Kidáā ne, kakaꞌan xtúku Jesuu ni ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Xuꞌu e kúvi ú xiꞌi mí kantɨ́ꞌvi á leꞌntú san. \v 8 Da xóō ká ñaꞌa, ña kiꞌxi díꞌna é xuꞌú ne, kūdii ñá duꞌu ña. Ntá tsi ña ni íde leꞌntú san ñá kuenta. \v 9 Xuꞌú ne, xíꞌī san kúvi u. Xoo é kɨ̄ꞌví i kuenta iñá ko ne, nakáku ña. Níꞌi ñā é vāꞌa é vata kaa leꞌntu, kɨtɨ kantɨ́ꞌvi, kɨtɨ kantii ne, ntániꞌi tɨ́ ite vaꞌa é kāꞌxi tɨ. \p \v 10 ʼÑa duꞌú san ne, da ti tsi kantukū nuu iní ña nté koo kiꞌi dúꞌu ña tɨ, nté koo kaꞌní ña tɨ, vata koo é nantɨ̄ꞌɨ ña tɨ. Ntá tsi xuꞌú ne, véꞌxī ú vata koo é nīꞌi tɨ ntuví vaꞌá iña tɨ, é ña te neé kunaá nteē tɨ nté un siin. \v 11 Xuꞌu é paxtu vaꞌá u. Paxtu vaꞌá san ne, uun tsi nte ntúvi iña ña kaxéꞌe ña kuenta iña léꞌntu ña. \v 12 Ña kade tsiñu, ña é dā ti tsi kantuáꞌvi é kade ña tɨ kuenta, é ña te dɨvi ñā é tóꞌo tɨ, tē íni ña tsi véꞌxi kɨtɨ kueꞌɨ̄ sán ne, kuan tsī ó katsuꞌun mii ña lēꞌntú san da kainu ña. Kidáā né, kɨtɨ kueꞌɨ̄ sán katɨ́ɨn tɨ tɨ ne, dá katsoo xaa tɨ tɨ. \v 13 Ña tsīkán ne, dā ti tsi kade ña tɨ kuenta é kaxɨꞌɨ áꞌvi ña; ñá te kuēnta iña ñá te kūnaá tɨ ne, o ñáꞌa. \p \v 14-15 ʼXuꞌu é paxtu vaꞌá u. Vata tsi kaa Uvā ko é īni ñá ko ne, iní u ñá dɨ. Kuān ó iní u leꞌntú ko ne, ini tɨ́ ko dɨ. Uun tsi nté ntūvi iñá ko kuéꞌe ú kuenta iña tɨ. \v 16 Ñuꞌu ká tuku leꞌntú ko é ña te kaduku ntée tɨ xáku sāꞌa. Ntio é kínakueká u tɨ́ dɨ ne, kiní tɨ tatsín ko dɨ. Kidáā ne, uun sá nakuvé taꞌan tɨ, uun sá paxtu tɨ ntuví dɨ. \p \v 17 ʼDukuān né, dōó kakuinimá Uvā kó ko, tsi nté ntūvi iñá ko kaxéꞌe u. Ntá tsi naniꞌi xtúku kó ntuvi iñá ko. \v 18 Nté uun xoxo kúvi nakíꞌi ntuvi iñá ko. Miī u kuéꞌe ú ne, mii tsī ú nakiꞌí u dɨ. Tsí kuan ō kaꞌan Úvā kó nī ko é vīí u —kaꞌan ña. \p \v 19 Nāteꞌnte dáva ña Israeé san da téku ña túꞌūn saꞌa. \v 20 Tɨtɨ́n ña ntákaꞌan ña: \p —Nuu é ña váꞌā nima ña. Kūdii kákuluku ña. ¿Nté kui ntáde ntu nto kuenta é kākaꞌan ñá sa? —kaꞌan ña. \p \v 21 Ntá tsi ña nguiī sán ne, ntákaꞌan ña: \p —Ñá te kuān ó kakaꞌan ña é nuu é ña váꞌā nima i. ¿Vá kūvi ntu vii é ña váꞌā san nakaan nuu ñá kuāá san? —kaꞌan ña. \s1 Ñá ni kuintīꞌxe ña Israeé san Jesuu \p \v 22 Ntuvi vīꞌxín kídaā da nátsuꞌun kaꞌnu ña viko é nakaꞌan ña ntūvi da ntáda ña kuenta xúkūn ñuú Jerusaleen. \v 23 Tuví Jesuu má ukún kān, kaika ña Coridoo Sálamuun. \v 24 Uun tsi tavi núu ñá Israeé san Jesuu, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Amá ntu kaꞌan ntaan ní ntɨ xoo ñáꞌan? Tē nuu é ntaā i é dɨvīn é táxnuu Xuva kō ne, kaꞌan ntáan tsīn vevii; ñá ku tee xūꞌun —kaꞌan ña. \p \v 25 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —É kākaꞌan ntú ku ú ni ntō, ntá tsi ña ntákuintiꞌxe nto ko. Tsí tsiñu é kade ú kuenta iña Uvá ko ne, dɨvī é kantada ntaa iñá ko. \v 26 Ntá tsi ntoꞌó ne, ña ntákuintiꞌxe nto, tsí ña te dɨvi ntō é leꞌntú ko, vatā ó kakaꞌán u ni ntō. \v 27 Tsí leꞌntú ko ne, ntátekú tɨ tatsín ko. Iní u tɨ́ ne, ntántīkɨn tɨ́ ko dɨ. \v 28 Xuꞌú ne, kaxéꞌe ú ntuvi iña tɨ ntii dáñu ntūvi. Nté uun ito ña kunáa tɨ, tsi nté uun xoxo kuvi nakuido núu i tɨ ntaꞌa ko. \v 29 Uvā kó, ña ntáda tɨ kuenta ntáꞌa kó ne, dií ka kaꞌnu ña é da xóo ká ñaꞌa. Nté uun xoxo kuvi nakuido núu i tɨ ntaꞌa Uvā ko. \v 30 Uun tsi kúvī ú ni Uvā ko —kaꞌan ña. \p \v 31 Kidáā né, īdo xtuku ña Israeé san xuu é kuēꞌé xuu ña ñā. \v 32 Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —É nañēꞌé u nto tɨtɨ́n nuu i é vāꞌa e táꞌxi Uvā ko é vīí u. ¿Neé ntu nuu i é ncho kuéꞌe xuu ntō ko? —kaꞌan ña. \p \v 33 Nantíko kōo ña Israeé san, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Ñá te kuēnta iña núu i é vāꞌa e kuéꞌe xuū ntɨ́ o, tsí da xé kakaꞌan túꞌūn e dóo xii kaa íña Xuva ko. Tsí xoꞌōn ne, kūdii ñá ñuxiví san kúvin ne, dadɨɨ ncho viín vata kaa Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 34 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ñā ntu te uve náꞌa kakaꞌan leí san iña nto: “Xuꞌú kaꞌán u tsí ntiusi kúvi nto”, kaꞌan? \v 35 Tsí ntiusi xntánteē ña é dɨvi ntaꞌa ī e xee túꞌun Xuva kō ne, ña kúvi kuīdo ntíta o lei e xtúvi Xuva kō. \v 36 Te duꞌva ntū ó kakaꞌan Xúva kō ne, ¿nté kui ntákaꞌan ntú nto tsí ña váꞌa o kakaꞌán u tsí xuꞌu é Iꞌxá Xuva kō u? Tsí xuꞌú ne, nté diꞌna nákaxnúu ña ko é kīꞌxi ú ñuxiví sa. \v 37 Tē ña te tsiñu iña Uvá ko kadé u ne, na koo mii kuīntiꞌxe nto ko. \v 38 Ntá tsi kade u. Kuān té ña kuintíꞌxe ntō kó xuꞌú ne, kuintiꞌxe nto tsiñu é kade ú vata koo é kūtuni ntó, na kuīntiꞌxe nto tsí uun tsi kúvi ú ni Uvā kó, uun tsi kuvi ña nī kó dɨ —kaꞌan Jésuu. \p \v 39 Dukuān né, ntukū nuu iní xtuku ña nté koo tɨ́ɨn ña ña, ntá tsi ña ni kuvi vií ña, tsi ntií niꞌni ña ntaꞌa ña. \p \v 40 Kidáā né, ntiko kōo xtúku Jesuu, kuéꞌen ña ūun xo diñɨ ntute kaꞌnu é nani Jōrdaan, mí dīꞌna nakutsi ntúte Juaan ñáꞌa san. Ikān kanúu ña. \v 41 Ñá te nté kaa ñaꞌa xee xtúku ñā mí nuu ña ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Nté uun nuu i é dóo kaꞌnu ña ni idé Juaán san, ntá tsi un ntɨꞌɨ̄ é kāꞌan ñá iña ñá saꞌá ne, nuu é ntaā i —kaꞌan ña. \p \v 42 Dōo tɨtɨ́n ñaꞌa san kuíntiꞌxe ña Jesuu íkān dɨ. \c 11 \s1 Dā xiꞌi Lázaru \p \v 1 Ítūví uun ñatīi, ña nchokuvi, ñá nanī Lázaru, ñuú Betania. Ikan ñūú María san ni tāꞌan ña, ñá nanī Martá dɨ. \v 2 María, taꞌan Lázaru sán ne, dɨvi ñā é daꞌvi ña choꞌo vîdín san Jesuú ne, idi ña naítsi ña dɨ́ꞌɨn ña. \v 3 Dukuān ne, xéꞌe ña kuēnta ntáꞌa Jesuu tsí taꞌan ña, ña e dóo váꞌa tiin niꞌi Jēsuú ne, ētsin ña. \p \v 4 Ntá tsi dā téku Jesuu sáꞌa ne, kakaꞌan ña: \p —Ñá te kuīꞌi é kuvī ña sáꞌa. Tsí da ti é na kīní ñaꞌa san tsi dóo kaꞌnu Xuva kō, vata koo é na kīní ña tsi dóo kaꞌnu Iꞌxá Xuva kō dɨ —kaꞌan ña. \p \v 5 Kuān te dóo kuinima Jésuu Márta ni Mária, ni taꞌan ña Lázaru ne, \v 6 dā téku ña tsi étsin Lázaru sán ne, ítūví ka ña uvi ntúvi mí tuví ña kān. \v 7 Kidáā ne, kakaꞌan ñá ni ña ntɨniꞌi ñā: \p —Kɨ́ꞌɨn xtuku o ñūú Judea —kaꞌan ña. \p \v 8 Ntá tsi ña ntɨniꞌi ñā ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, vátā e náꞌa ntu ku ntántukū nuu iní ña Israeé san e kuéꞌe xuu ña ntō ne, ¿vá kɨ̄ꞌɨn xtúku ntu nto ikān? —kaꞌan ña. \p \v 9 Nāntíko kōo Jésuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Vá ña ntu te ntáā é uxuvi ura ió ntuvi ā? Tē xoó kaika i ntuvi ā ne, ñá kānakɨꞌɨ́ ña, tsí kaxiꞌi. \v 10 Ntá tsi tē xoo é kaika i niñú a ne, kanakɨꞌɨ́ ña, tsí kakunáa ntēe ñuꞌú san mí kaika ña. \p \v 11 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌa ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Lázaru, ña e dóo vá tiin niꞌi ō ne, e kídi ñā. Ntá tsi kɨ̄ꞌɨ́n u ve vata koo é nantōtó u ña —kaꞌan ña. \p \v 12 Kidáā ne, ntákaꞌan ña ntɨniꞌi ñā: \p —Te kākidi ñá ne, é kantuváꞌa ña ve —kaꞌan ña. \p \v 13 Ntá tsi Jesuú ne, ncho kaꞌan ña tsí e xíꞌi ña, ntá tsi ña ntɨniꞌi ñā ne, maꞌná san xee ña, kuiní ña. \v 14 Kidáā ne, xéꞌe Jēsuu kútuni ntaa ña, kakáꞌan ña: \p —E xíꞌī Lázaru. \v 15 Dōó diní ko é xoxó u ikān, tsí dií ka váꞌā o xtuku é kuenta iña nto, vata koo é na kuīntiꞌxe nto ve. Ntá tsi kɨꞌɨn ó ve mí tuví ña —kaꞌan ña. \p \v 16 Kidáā ne, kakaꞌan Túmaá san, ña e ntántēe Iꞌxa Uví ne, kakaꞌan ñá ni enī ñá, ña nguiī san: \p —Kɨ́ꞌɨn ō vé, na kūví dadɨɨ o ni ña ikān —kaꞌan ña. \s1 Jesuu é kanantoto ña kō, é kataꞌxi ña ntuvi iña ko \p \v 17 Dā xee Jésuu íkān ne, kūtuni ña tsi e ntúkɨmi ntuvi Lázaru san. \v 18 Ñuú Betaniá ne, etsin tsi tuví ñuú Jerusaleén te io te ūni kilumétru tsi é ikā. \v 19 Ñá te da dīí ña Israeé san xee ña nú viꞌī Marta ni Mária é kuēꞌé ña dokaꞌan nuú ini kuenta iña taꞌan ña. \v 20 Ura dúꞌva tsi dā kútuní Marta tsi véꞌxi ētsin Jesuú ne, kuéꞌen ña, kūkuetú itsi ña ña. Ntá tsi Maríā ne, ítuvī mii ña nú viꞌi ña kān. \v 21 Kidáā ne, kakaꞌan Márta ni Jésuu: \p —Tē dɨ́ iꞌa tuví nto ne, ñá ni xīꞌi táꞌān ko. \v 22 Ntá tsi iní u tsí, kuān te vevíi kakan nto ntaꞌa Xuva ko da nēé ka nuu í ne, taꞌxi ña —kaꞌan ña. \p \v 23 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Taꞌan o ne, ntoto xtuku ña —kaꞌan ña. \p \v 24 Kakaꞌán Marta ni ña: \p —Iní u tsí ntoto ña ntuvi te ntɨ́ꞌɨ ñuxiví sa tē ntóto ntɨꞌɨ ña xiꞌí san —kaꞌan ña. \p \v 25 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Xuꞌu é kanantōtó u ñaꞌa. Xuꞌu é kataꞌxí u ntuvi iña ñá dɨ. Xoo é kuintiꞌxe i kó ne, kuān té xiꞌí ne, ntoto xtuku. \v 26 Xoó ñaꞌa é kāntíto ká ña ne, te kuīntiꞌxe ña kó ne, ña kúvī ñá ntii dañu ntūvi. ¿Kakuintiꞌxe ntu o sáꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 27 Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Kakuintiꞌxe kó nto, Mastru, tsí dɨvi ntō ña é táxnuu Xuva ko, dɨvi ntō é Iꞌxá Xuva ko ntō, ña é kīꞌxi ñuxiví sa —kaꞌan Mártá san. \s1 Dā éku Jesuu nú ñañā Lázaru \p \v 28 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌa ne, ntiko kōo ñá kunúꞌu ña ne, dā kána xūꞌu ña taꞌan ña Maria, kakáꞌan ña: \p —E xéē Mástru ko iꞌa, kakana ña o —kaꞌan ña. \p \v 29 Ura dúꞌva tsi dā téku Mariá ne, nákuntītsi náneꞌe ña, kueꞌen ñá, kukoto ña mí tuví Jesuu. \v 30 Váta xēe ña má ñūú san, tsí ikān tuvi dukuan ña mi nániꞌi taꞌan ñá Marta. \v 31 Ña Israee, ñá ntoo nú viꞌi ña kān, ña ntaxéꞌe dokaꞌnú inī sán ne, dā íni ña Maria é kantɨ́ꞌɨ duꞌva tsi nákuntitsi ña ne, kīi ña, kuntikɨn ñá ña. Tsí kukuéku ña nú ñaña tāꞌan ña, kuíni ña. \v 32 Kidáa ne, dā xee Mária mí tuví Jesuú ne, nákunchɨtɨ ntāa ña nú dɨ̄ꞌɨn Jesuu, dá kakāꞌan ñá ni ñā: \p —Mastrû, tē dɨ́ tuví nto iꞌa ne, taꞌan kó ne, ñá ni xīꞌi ña —kaꞌan ña. \p \v 33 Dā íni Jesuu tsí kaeku Maria ni ñá Israeé san ne, dōo uꞌvi kúvi ña. Kuntaꞌxa iní ña. \v 34 Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Míꞌi ntu ixkūꞌxí nto ñā? —kaꞌan Jésuu. \p Ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Niꞌí nto, kíkoto ntódo ō —kaꞌan ña. \p \v 35 Jesuú ne, ēku ña. \v 36 Kidáā ne, ntákaꞌan ña Israeé san: \p —Koto ntō kuan. ¡Ntē ntu kaa dii ntío ña ña! —kaꞌan ña. \p \v 37 Ntá tsi iō ñá ne, ntákaꞌan ña: \p —Ña sāꞌá ntu ku é kúvi īdé ña nakáan nuu ñá kuāá san. ¿Nté kui ña ni kuvi vií ntu ña vata koo é ña kuvi Lázaru san? —kaꞌan ña. \s1 Dā ntótō Lázaru \p \v 38 Jesuú ne, dōo uꞌvi kúvi xtuku ña dā xee ña nú ñañā san. Mâvi kúvi ne, xúu kantīꞌu nuu mí kuīta ntíꞌxin ña. \v 39 Kakaꞌan Jésuu: \p —Nakiꞌi nto xuú san —kaꞌan ña. \p Márta, taꞌan ña xiꞌí san ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, á tē dóo kaxkonūu ña ve, tsí e ntu kɨmi ntuvi ña —kaꞌan ña. \p \v 40 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ñā ntu te kakaꞌán u ni ō tsí te kākuintiꞌxe o ne, kinin nté kaa dií kaꞌnu Xuva kō? —kaꞌan ña. \p \v 41 Kidáā né, nākiꞌi ña xuú san ne, dā ntániꞌi Jesuu núu ña e dukún kān ne, kakaꞌan ña: \p —Ō Úva, ntadiáꞌvi nto tsi téku nto é kākaꞌán u. \v 42 É īní u tsí nguentúvi kaini nto nee é kākaꞌán u ni ntō. Ntá tsi kakaꞌán u é na tēkú ña ntâñɨ íꞌa vata koo é na kuīntiꞌxe ña tsi nuu é ntaā i é dɨvi ntō táxnūu nto ko —kaꞌan ña. \p \v 43 Dā kúvi kāꞌan Jésuu sáꞌa ne, nɨɨ̄ kuéꞌen ini ña kána ña: \p —¡Ntiin dikan, Lázaru! —kaꞌan ña. \p \v 44 Ntīi ntiꞌxe ña ntɨxɨ́ san ikān. Katinuu ntaꞌa ña ni dɨ̄ꞌɨ́n ña doó san ne, katavi núu nuu ña uun doo dúkun. Kakaꞌan Jésuu ni ñáꞌa san: \p —Nantuté nto ña, na nākaka ña —kaꞌan ña. \s1 Ntánantukū nuu iní ñaꞌa san nté koo kaꞌní ña Jesuu \r (Mt. 26:1‑5; Mr. 14:1‑2; Lc. 22:1‑2) \p \v 45 Kidáā ne, kuintiꞌxe tɨtɨ́n ña Israeé san, ña é ntēka Mariá, dā íni ña nuu i é idé Jesuu. \v 46 Ntá tsi iō ñá ne, kuéꞌen ña kūkaꞌan véte ña nī ña fariseú san nté ō dé Jesuu. \v 47 Kidáa ne, nātaká nuu dutu ñá odo nūú nī ña fariseú san, da ntákaꞌan ña: \p —¿Neé ntu vii o ve? Tsi dóo kuēꞌe núu i e dóo naꞌnu é kāde ña sáꞌā. \v 48 Tē xtúvi ō ñá ne, un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san kuintíꞌxe ña ña. Kidáā né, kiꞌxi ña odo nūú ñuú Romá ne, nakatsin ntɨꞌɨ ña xúkun ko ni ñūú kō dɨ —kaꞌan ña. \p \v 49 Uun ñaꞌa, ñá nani Caīfaa, dutu ñá odo nūu kuia tsikán ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Ntoꞌó ne, ñá tē neé ini nto. \v 50 ¿Ñā ntu te dií ka váꞌā o, kuiní nto, te uun ñaꞌa tsi kūví kuenta iña ko é un ntɨꞌɨ ō vata koo é ña kunáa ñūú kō? —kaꞌan ña. \p \v 51 Ntá tsi ña te dɨ́kɨ tsi mii ñā é kākaꞌan ña sáꞌa, tsí da xé dutu ñá ódo nūu kuia tsíkan ne, Xuva kō xeꞌé ña é kāꞌan ñá tsi Jesuú san ne, kuví ña kuenta iña ñuú ña. \v 52 Ñá te da mii tsi ñuū ñá dɨ, tsí vata koo é nātaká nuu ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ iꞌxá Xuva ko dā míꞌī ka mí ntántoo ña. \v 53 Nté ntūvi tsikán ne, ntukū nuu iní ña nté koo kaꞌní ña Jesuu. \p \v 54 Dukuān é Jesuú ne, ña ni íka ditó ka ña méꞌñū ña Israeé san, tsi kií ña ñuú Judeá san, kuéꞌen ña dīñɨ i ñuu itsí san ne, dā xee ñá ñuu é nani Ēfraín ne, ikān intóo ña ni ña ntɨniꞌi ñā. \p \v 55 Dóko sā xee víko dá nakaꞌan ñā da nátava Xuva kō ña Israee ñuú Egítō ne, ñá te da dīi ñá ñuꞌu rantsú san ne, kúntāa ña ñuú Jerusaleen díꞌna dá xēe víko san vatā xkoó ini ña é ntāntoo ña kúñu ñā. \v 56 Dōo nántuku ña Jēsuú ne, ntatíin ña ni tāꞌan ña da nɨɨ ntáñɨ̄ ñá ini ukún kān: \p —¿Vá ña ntu kiꞌxi ña vikó saꞌá, te kuinī nto? —kaꞌan ña. \p \v 57 Tsi é kākaꞌan tóꞌō dutú san nī ña fariseú san ne, tē xoo iní i mí tuví Jesuú ne, na kāꞌan ñá vata koo é kūvi tɨɨn ña ña. \c 12 \s1 Uun ñadɨ̄ꞌɨ, ña daꞌvi choꞌo vîdin dɨ́ꞌɨ̄n Jesuu \r (Mt. 26:6‑13; Mr. 14:3‑9) \p \v 1 Íñu ntūvi diꞌna dá kūvi vikó san ne, xée Jēsuu ñuú Betania. Ikān tuví Lázaru, ña nantōto ña dá xiꞌi ña. \v 2 Dēváꞌa ña é kāꞌxí dadɨɨ ña ni Jēsuu kuénta kuáa. Martá ne, tsūꞌun koꞌo ña. Lázaru ne, tuví dadɨɨ ña nī ña ntoo nú mesá san. \v 3 Kidáā ne, kiꞌi María dāva lítru choꞌo vîdin e dɨ́ miī nardu kúvi. Ñá te nté kaa nuu áꞌvi. Dáꞌvi ña dɨ̄ꞌɨ́n Jesuú ne, dā naítsi ña idi ña. Īka díko choꞌo vîdín san kanɨɨ̄ má viꞌi ña kān. \v 4 Ntá tsi ntee táꞌan uun ñaꞌa ña ntɨniꞌi ñā, ñá nanī Júda Iscāriote, iꞌxá Simuun, dɨ́vi ñā é rkontûvi diko ña Jésuú ne, kakaꞌan ña: \p \v 5 —¿Nté kui ña ni nadíko ntu ña choꞌo vîdín sa uní sientú ne, dá kuēꞌé ña diuꞌun i iña ñá ntāꞌví san? —kaꞌan ña. \p \v 6 Ntá tsi Júdā sán ne, ñá te ni kāꞌan ña sáꞌā é kantuntāꞌví ini ña ña ntāꞌví san. Kakaꞌan ña sáꞌa, tsí kūdii ñá duꞌu ña. Dɨvi ñā nteé ntaꞌa ña itɨ́n diuꞌún san ne, kaido miī ña é ñuꞌu iní i. \v 7 Jesuú ne, kakaꞌan ña: \p —Koo mii nto ñā. Tsí e dúkuan kāxnuu váꞌa ña choꞌo vîdín san iñá ko te īntúꞌxi u. \v 8 Tsí ña ntaꞌví san ne, nguentúvi tsi kuntoo ña ni ntō, ntá tsi xuꞌú ne, ñá te nguentúvi é kinī ntó ko —kaꞌan ña. \s1 Ncho kaꞌní ña Lázaru \p \v 9 Ñá te da dīi ñá Israeé san ne, kūtuni ña é tuví Jesuu ñuú Betaniá ne, xée ñā mí tuví ña, ne, ñá te da mii tsī é kinī ñá Jesuú san, tsí da ti tsi é kinī ña Lázaru, ña é nantōto Jésuu. \v 10 Ntá tsi tóꞌō dutú san ne, ntukū nuu iní ña nté koo kaꞌní ña Lázaru san. \v 11 Tsí da xé dɨvi kuetsí ña é ña te da díi ña Israeé san ntaúve xío ña tsi ntákuintiꞌxe ña Jesuu. \s1 Dā kukɨ́ꞌvi Jesuu ñuú Jerusaleen \r (Mt. 21:1‑11; Mr. 11:1‑11; Lc. 19:28‑40) \p \v 12 Ñá te da dīi ñáꞌa kuéꞌen ña ñuú Jerusaleen é kūvi viko dá natāvá Xuva kō ña Israeé san ñuú Egítō. Utén san ne, kutuni ña é vēꞌxí etsin Jesuu ñuú Jerusaleen. \v 13 Kidáā né, kātsin ña ntaꞌa tun ñuú san ne, dā kíi ña, kuēꞌen ña, kukuetú itsi ña ña. Un tsi ntákachuꞌu ña, ntákaꞌan ña: \p —¡Ntadiáꞌvi Xuva kō! ¡Nté kui dóo vaꞌá ña é vēꞌxí kuenta iña Xuva ko, ña é kūvi Rei iña ñá Israee! —kaꞌan ña. \p \v 14 Dā nániꞌi Jesuu uun a búru ne, íntēkú ña tɨ, vatā ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō: \q1 \v 15 Ñá ku uꞌvī o, ñúu Siuun. \q1 Un kaa Rei o, véꞌxi ña, \q1 ntekú ña uun a búru, \m kaꞌan. \p \v 16 Ñá ni ñēꞌe dɨkɨ ñá ntɨniꞌi ñā san nuu i sáꞌa kídaā. Ntá tsi dā kuntáa Jesuu e dukún kān ne, nánūꞌu ñá iní ña tsí kuān o úve naꞌa kakaꞌan iña ña é kuān koo vií ñaꞌa san ni ña. \p \v 17 Ña é ntoo niꞌi ñā da nantoto ña Lázaru e kána ña ña ntē nú ñaña ña kān ne, ntákaꞌan ñá neé ini ña. \v 18 Dukuān ne, ñá te da dīi da díi ñáꞌa kueꞌen ña é kūkuetú itsi ña ña, tsí da xé kutuni ña e dóo kaꞌnu nuu i idé ña. \v 19 Kidáā ne, ntákaꞌan ñá fariseú san ni tāꞌan ña: \p —Íni nto ve, tsí ña te neé kuvi vií nto. ¡Tsí un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san ntaíntīkɨn ñá ña! —kaꞌan ña. \s1 Ña griegu ntánantuku ña Jēsuu \p \v 20 Ntádaka núu ña griegú san méꞌñū ña xee ñuú Jerusaleen é kada kaꞌnu ña Xuva kō viko san. \v 21 Ña sāꞌá ne, xée ētsin ña mí ntitsí Felipe, ña véꞌxi ñuú Betsaida é kadūku ntée ñuú Galileá ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Ntio ntɨ́ kiní ntɨ Jesuu —kaꞌan ña. \p \v 22 Felipé ne, kuéꞌen ña kūkoto ñá Andree. Kidáā ne, ntuvi ñá kūkaꞌan ñá ni Jēsuu. \v 23 Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —E xée ētsin ura é nāxiꞌí nuu kaꞌnu ú, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīi. \v 24 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí tē ña kuví nuni tatá san tē koꞌxó nuu ñuꞌu kān né, kuan tsī kaa tuvi. Ntá tsi te kūví ne, ñá te da dīi nuni katáꞌxi. \v 25 Xoo e dóo kakuinima i ntuvi iña i ne, kunaá ña. Ntá tsi xoo é ña ntío i ntuvi iña i iꞌa ñuxiví sa ne, níꞌi ña ntuvi vāꞌá iña ña ntii dañu ntúvi. \v 26 Xoó ñaꞌa é ntio ña kada tsiñu ña iñá ko ne, na kuntīkɨn ñá ko. Míꞌi tūví u ne, é ikan kutūví ña kade tsiñu iña kó nī ko. Xoo é kade tsiñu iña kó ne, kada kaꞌnu Uvā kó ña dɨ. \s1 Kakaꞌan Jésuu tsí kuví ña \p \v 27 ʼ¡Dóo kakuntaꞌxa iní ko ve! ¿Nee iñá ntu kaꞌán u? ¿Kāꞌan ntú u na nakākú Uvā kó ko nuu i sáꞌa? ¿Neé ntu kaꞌán u? Tsi é dɨvi tsīñu véꞌxi u é ntōꞌo ko sáꞌa. \v 28 Ūva, naxiꞌí nuu kaꞌnu ntō ve —kaꞌan Jésuú san. \p Kidáā né, kīi díto tatsín, nte e dukún kan kākaꞌan: \p —É nāxiꞌí nuu ú ne, ntá tsi nāxiꞌí nuu xtuku u —kaꞌan tatsín san. \p \v 29 Dā téku ña ntáñɨ étsin sán tatsín san ne, kakatsin, kuiní ña. Iō ñá ne, ntákaꞌan ñá tsi ánje kākaꞌan ñá ni ñā. \p \v 30 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Ñá te kuēnta iñá ko tatsin sáꞌa, tsí dɨvi kuēnta iña nto. \v 31 E xée ntūvi é kadā kûꞌvé Xuva ko īña ñúxiví sa ve. Viꞌi a vé ne, nantīi ña ña é kadē kûꞌvé ñuxiví sa. \v 32 Xuꞌú ne, te kūntaá dukún u ñuꞌu sá ve ne, vii ú vata koo é na kuntīkɨn un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa sán ko —kaꞌan ña. \p \v 33 Sáꞌa kakāꞌan ña vata koo é kūtuni ñáꞌa san nté koo kuví ña. \v 34 Dukuān ne, nantíko koó ñaꞌa san, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Tēkú ntɨ tsí uve naꞌa kakáꞌan leí san tsí ña táxnuu Xuva kō sán ne, ntii dañu ntuvi kutuvī ña. ¿Nté kuan ntū ó kakaꞌan é ña vexkúvi ñatīí ne, ntaa ña e dukún kān? ¿Xoó ñaꞌa ntiꞌxe ntu é vēxkúvi ñatīí kuan? —kaꞌan ña. \p \v 35 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Dutsī sá ntuvi xiꞌí nuu ñuꞌu mí ntoo nto. Kaka ká nto viꞌi a iō ñuꞌú san iña nto vata koo é ña kuaá nto itsi nto. Tsí ña kaika mí nēé ne, ntē ñá ini ña mí kɨ̄ꞌɨn ña. \v 36 Na kuīntiꞌxe nto ñuꞌú san viꞌi a īó ka vata koo e xiꞌí nuu kuntōo nto —kaꞌan ña. \p Dā kúvi kaꞌan Jésuu sáꞌa ne, kuéꞌen ña kūkutúvi xuꞌu ña mí ñā naníꞌi ñáꞌa san ña. \s1 ¿Nté ō ntu é ña ni kuintíꞌxe ña Israeé san Jesuu? \p \v 37 Kuān te ña te da díi núu i e dóo kaꞌnu idé ña nuu ñaꞌá san ne, ñá ni kuintīꞌxe ña ña. \v 38 Kuān o ntúntaa vatā ó kakaꞌan túꞌun Isāia, ñá kaꞌán naa Xuva ko, dá kakāꞌan ña: \q1 ¿Xoó ntu kuíntiꞌxe i túꞌūn é kākaꞌán o? \q1 ¿Xoó ntu é nañéꞌe Xuva kō nuu i e dóo kaꞌnu é kākuvi kade ña? \m kaꞌan ña. \v 39 Dukuān ne, ña ni kúvi kuintīꞌxe ña, vatā ó kakaꞌan xtúku Isaiá san: \q1 \v 40 Tsí Xuva kō ne, nanée ñá nuu ña. \q1 Dé kaꞌxi ña dɨ̄kɨ ñá dɨ \q1 vata koo é ña kuvi kiní ña, \q1 ntē ña kuvi kɨ́ꞌɨn dɨkɨ ñá, \q1 vata koo é ña kuvi kuntíkɨn ñá ko ne, \q1 ñá ntaváꞌa ú ña dɨ. \p \v 41 Sáꞌa kākaꞌan Isaiá san, tsí nte díꞌna íni ña nté koo naxiꞌí nuu kaꞌnu Jesuú ne, kakaꞌan ñá kuenta iña ña. \p \v 42 Ntá tsi tɨtɨ́n ña odo nūú san ne, kuīntiꞌxe ña ña. Ntá tsi ña ni káꞌān ditó ña méꞌñū ñaꞌa san, tsí da xé ūꞌví ña ña fariseú san tē da natava ña ña má viꞌī mí ntánataká nuu ña Israee. \v 43 Tsí dií ka ntio ña é vāꞌá koo kaꞌan ñáꞌa san iña ñá, naa i é vāꞌá koo kaꞌan Xúva ko īña ña. \s1 Tūꞌún Jesuu é kada kúꞌve iña ñáꞌa san \p \v 44 Un ntii tsī kéne Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Xoo é kākuintiꞌxe i kó ne, ñá te da mii tsī ú kakuintiꞌxe ña, tsí kakuintiꞌxe ña Uvā kó, ña e táxnūu ko. \v 45 Xoo é kainí i kó ne, kainí ña ña e táxnūu kó dɨ. \v 46 Xuꞌú e kúvi ú ñuꞌu é vēꞌxí u, vexnaxiꞌí nuu u ñuxiví sa vata koo é da xōó ka ñaꞌa, ña é kuintiꞌxe i kó ne, ña káka ña mí nēé san. \v 47 Tē xoó kateku i túꞌūn ko, ntá tsi ña káde ntaa ña, ñá te xūꞌú kadā kûꞌvé u iña ña. Tsi ñá te vēꞌxí u ñuxiví sa vata koo é kadā kûꞌvé u iña ñáꞌa san, tsi véꞌxī ú vata koo é na nākáku ña. \v 48 Xoo é ña ntío i ko, é ña káde kuenta túꞌūn kó ne, īó xoo é kadā kúꞌvē í iña ñá tē xee ntúvi é ntɨ̄ꞌɨ. Kidáā ne, niꞌi ña é ntoꞌo ña kuenta iña túꞌūn ko, tsí ña ni kuintíꞌxe ña é kākaꞌán u. \v 49 Tsí ña te dɨ̄kɨ tsi mií ko kakene túꞌūn é kākaꞌán u san. Tsí Uvā kó, ña táxnūu kó ne, dɨvi ña kākaꞌan ña nté koo kaꞌán u, nté koo nakuāꞌa ú ñaꞌa san. \v 50 Iní u tsi túꞌun Uvā kó ne, dɨvī é taꞌxi ntuvi vāꞌá iña nto ntii dañu ntūvi. Xuꞌú ne, da nēé ka túꞌūn é kākaꞌán u ne, kakaꞌán u vatā ó ntio Uvā ko —kaꞌan Jésuu. \c 13 \s1 Dā nákate Jesuu dɨ́ꞌɨn ña ntɨniꞌi ñā \p \v 1 Dā xee étsin viko da táva Xuva kō ña Israee ñuú Egítō ne, ntoo Jesuu ni ña ntɨníꞌi ñā, ntaéꞌxi dadɨɨ ña kuenta kuáa. Ini Jésuu tsí e xée ūra i é ntāka ña ñuxiví sa é kɨ̄ꞌɨn ña, kínakūtúvi dadɨɨ́ ña ni Xuva kō. Nɨɨ kuēꞌen tsí ntuvi kuínima ñá ñaꞌa ña, ña ntoo ñuxiví a. Nté uun ntūvi ñá ni xtuví mii ñā é kuinima ñá ña. \p \v 2 Ntá tsi Júda Iscāriote, iꞌxá Simuún ne, é tsīꞌi tóꞌō e ña váꞌā san dɨ́kɨ ña é diko ña Jēsuu. \v 3 Jesuú ne, é īni ña tsí ntaꞌa Xuva ko vēꞌxí ña ne, é īni ña tsí ntaa xtuku ña ntaꞌa Xuva kō dɨ. E īni ña tsí e xnúu ntaꞌa Xuva ko ña un ntɨꞌɨ nūu i. \v 4 Kidáā ne, nákuntītsí ña é tuví ña nú mēsa kán ne, dā nátavā ñá duꞌnu ña, dā kíꞌi ña doó ne, xnteē ñá íꞌxi ñā. \v 5 Kidáā né, xnūu ña ntute ini tɨtiꞌí ne, éni ntuꞌu ñā nákate ña dɨ́ꞌɨn ña ntɨniꞌi ñā, da naítsi ñá doo é ntee íꞌxi ña. \p \v 6 Dā xee ña mí tuví Simuun Pedrú ne, kakaꞌán Pedrú san ni ñā: \p —¿Vá dɨvi ntu nto nākate nto dɨ́ꞌɨ̄n ko? —kaꞌan ña. \p \v 7 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Vevií ne, váta kɨ̄ꞌɨn dɨkɨ o nee iña é kade u. Ntá tsi kɨꞌɨn dɨkɨ o rkontûvi —kaꞌan ña. \p \v 8 Pedrú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Nté uun ito ña da váꞌa ko é nakate nto dɨ́ꞌɨ̄n ko! —kaꞌan ña. \p Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Tē ña nakáte ú dɨ́ꞌɨn ō ne, ñá kadūkun ntéen ko —kaꞌan ña. \p \v 9 Kakaꞌan xtúku Simuún Pedru ni ña: \p —¡Dukuān ne, ñá te da mii tsi dɨ̄ꞌɨ́n ko nakate nto ni; tsí ntaꞌa kó ni dɨ̄kɨ́ ko dɨ! —kaꞌan ña. \p \v 10 Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Xoo e ítsi i ne, ñá ntīo é ntuntoo ká xtuku kanɨɨ̄ kúñu ī, tsí da mii tsi dɨ́ꞌɨn ī kantio é ntōo. Tsi e ntúntoo kanɨɨ̄ kúñu ñā. Kuan ntūntoo nto dɨ́, kuān té ña te un ntɨ́ꞌɨ ntō —kaꞌan ña. \p \v 11 Tsí ini ña xoo é diko i ñā. Dukuān é kakaꞌan ña tsí ña te un ntɨ́ꞌɨ ñā e ntúntoo ña. \p \v 12 Dā kúvī nákate ña dɨ́ꞌɨn ña ntɨniꞌi ñā ne, nákunūu xtuku ña duꞌnu ña. Dā nakutúvi ña nú mesa kán ne, dá kakāꞌan ñá ni ñā: \p —¿Kañeꞌe dɨkɨ ntú nto nee iña idé u ni ntō? \v 13 Ntákaꞌan nto tsí mastru ntó ko, tōꞌó nto kó ne, váꞌā ó vatā o ntákaꞌan nto, tsí dɨvi ntīꞌxe u. \v 14 Te xūꞌu é mastru ntó nī tóꞌo ntō ne, nakate ú dɨ́ꞌɨn ntō né, kuan tsī koo vií nto, nakate nto dɨ́ꞌɨn tāꞌan nto dɨ. \v 15 Tsí xuꞌu díꞌna ú nañēꞌe ú nto nté koo vií nto ne, kuan tsī koo vií nto vatā o dé u ni ntō. \v 16 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí ña te dií ka kaꞌnu ña kade tsiñu san e tóꞌo ñā. Ntē ña te dií ka kaꞌnu ña táxnūu tóꞌo ī san é ña e táxnūu ña. \v 17 Te kāñeꞌe dɨkɨ nto sáꞌa ne, kada ntaa ntó ne, dōo diní koo kuntōo nto. \p \v 18 ʼÑá te kuēnta iña nto un ntɨ́ꞌɨ ntō é kākaꞌán u sáꞌa. Iní u xoo é nakaxnúu u. Ntá tsi kuntaa vatā o úve naꞌa kakáꞌan túꞌun Xuva kō tsi dɨ́vi ñā é kaeꞌxí dadɨɨ nī kó ne, dɨvi ña ntāa ña atá ko. \v 19 Sáꞌa kākaꞌán u ni ntō diꞌna da kúvi, vata koo te kúntaá ne, kuintiꞌxe nto é dɨvi ntīꞌxé u. \v 20 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí xoo é kaiko ñúꞌu i ña táxnūu ú ne, kaiko ñúꞌu ña kó dɨ; xoo é kaiko ñuꞌu i kó ne, kaiko ñuꞌu ña ña táxnūu kó dɨ —kaꞌan ña. \s1 Kakaꞌan Jésuu tsí dikō Júdā sán ña \r (Mt. 26:20‑25; Mr. 14:17‑21; Lc. 22:21‑23) \p \v 21 Dā kúvi kaꞌan Jésuu sáꞌa ne, dōó kuntaꞌxa iní ña ne, kakaꞌan ña: \p —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō: Tsí uun ñaꞌa nto ne, diko ntō ko —kaꞌan ña. \p \v 22 Ito ña ntɨniꞌi Jēsuú san taꞌan ña, xe un xé un ñā, tsi ñá ini ña xoo iña i é kākaꞌan ña. \v 23 Uun ñaꞌa ñā e dóo kuinima Jésuú ne, tuví ña diñɨ ña, kaeꞌxí ña. \v 24 Īde Simuún Pedrú san ntaꞌa ña nī ña tuví diñɨ Jesuu é tsixeꞌe ña ñā xoó kuenta iña í é kākaꞌan ña. \v 25 Kidáā ne, diin diin tsi katsixeꞌe ña Jēsuu: \p —Mastru, ¿xoó ntu é kuān ó kakaꞌan ntó san? —kaꞌan ña. \p \v 26 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Dɨvi ñā é kuēꞌé u tañúꞌū é xnūu ntoꞌo ú san —kaꞌan ña. \p Kidáā né, xnuu ntoꞌo ña uun taꞌvī tañúꞌū sán ne, xéꞌe ñā Júdā, iꞌxá Simuun Scarioté san. \v 27 Dā éꞌxi Júdā san tañúꞌu sán ne, ura tsí i kukɨ́ꞌvi tóꞌō e ña váꞌā sán nima ña. Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kantɨ́ꞌɨ dúꞌva tsi viin nee iña é ncho viin —kaꞌan ña. \p \v 28 Ntá tsi nté uun ña ntoo ntaéꞌxi nú mesá san ña ni kutúni ña nté kui kuān ó kakaꞌan ñá ni ña sāꞌa. \v 29 Tsi Júdā sán ne, dɨ́kɨ i ña, ña nteé ntaꞌa i diúꞌun san. Iō ñá kuiní ña ne, kakaꞌan Jésuu ni ñá tē kíkuiín ña é kantio ña iña vikó san, o te kuēꞌé ña diuꞌun ña ntâꞌví san. \p \v 30 Ura tsí i da kúvi éꞌxi Júdā tañúꞌū sán ne, kīi ña kueꞌen ña é nīñu. \s1 Tūꞌún xee e xtûví Jesuu \p \v 31 Dā kíi Júdā san kuéꞌen ñá ne, kakaꞌan Jésuu: \p —Vevií ne, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí ne, kaxiꞌí nuu kaꞌnu u. Dukuān ne, kaxiꞌí nuu kaꞌnu Xuva kō dɨ́ kuenta iñá ko. \v 32 Te kāxiꞌí nuu kaꞌnu Xuva ko kuēnta iñá ko ne, kanaxiꞌí nuu kaꞌnu ña kó vatā ó kaxiꞌí nuu kaꞌnu mii ñā ne, ura tsí i kuan kōo vií ña. \v 33 Iꞌxá miī kó, ña náꞌā ká kutuví dadɨɨ ú ni ntō. Nantuku ntō ko, ntá tsi, vatā ó kakaꞌán u nī ña Israeé san ne, kuan kōo kaꞌán u ni ntō dɨ tsí ña kuvi kɨ́ꞌɨn ntō mí kɨ̄ꞌɨ́n u. \v 34 Xtuvī niꞌí u nto túꞌūn xeé san: é na kuīnima ntó taꞌan nto, xe un xé un ntō. Vata tsī ó kakuinimá ko nto ne, kuan tsi koo na kuīnima ntó taꞌan nto dɨ́, \v 35 vata koo tē íni ñaꞌa san tsi ntákuinima ntó taꞌan nto ne, kutuni ña tsi ntántīkɨn ntó ko —kaꞌan ña. \s1 Dá kakāꞌan Jésuu tsí kaꞌán Pedru e ñá ini ñá ña \r (Mt. 26:31‑35; Mr. 14:27‑31; Lc. 22:31‑34) \p \v 36 Kakaꞌan Símuun Pedru ni ña: \p —¿Míꞌi ntu kɨ̄ꞌɨn nto, Tóꞌō? —kaꞌan ña. \p Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Mí kɨ̄ꞌɨ́n u ne, ña kúvi kɨ̄ꞌɨn ní ko vevii, ntá tsi da nté rkontûví ne, nakuntîkɨ́n ko —kaꞌan ña. \p \v 37 Pedrú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Tōꞌó, ¿nté kui ña kuvi ntu kuntikɨ́n u nto vevii? ¡Kuān te kuéꞌe ú ntuvi iñá ko kuenta iña nto! —kaꞌan ña. \p \v 38 Nantíko kōo xtúku Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Vá nuu é ntāa ntíꞌxe ntu i é kuēꞌen ntuvi iña o kuénta iñá ko? Tsí nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ō tsí diꞌna dá kāna lɨ́ꞌxɨ̄ sán ne, úni īto kaꞌan tsi ñá inín ko xoo ñáꞌa u —kaꞌan ña—. \c 14 \s1 Jesuú ne, dɨvi ñā é kūvi ña itsi é kɨꞌɨn o ntaꞌa Xuva kō \p \v 1 ʼÑá ku dē kuení nto. Kuntee inī ntó Xuva kō né, kuntee inī ntó ko dɨ. \v 2 Má viꞌi Uvā kó ne, dōó īo mí kuntoo ō. Tē dɨ́ ña kuān ó ne, ñá ni kāꞌán u ni ntō. Kɨ́ꞌɨ̄n ú, kixtúvi tuꞌvé u mí kuntōo nto. \v 3 Te kuēꞌén u é xtūví tuꞌvé u mí kuntōo nto ne, kiꞌxi xtuku ú, kixnakueká u nto, vata koo é kuntoo dadɨɨ nto nī ko mí kutuví u. \v 4 Ini ntó itsi san é xēe nte mí kɨ̄ꞌɨ́n u —kaꞌan Jésuu. \p \v 5 Kakaꞌan Túmaá san ni ñā: \p —Mastru, ñá īní ntɨ míꞌi kɨ̄ꞌɨn nto. ¿Ntē ntú koo naníꞌi ntɨ itsi i san? —kaꞌan ña. \p \v 6 Ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Xuꞌu e kúvi u ítsi nto; kakaꞌán u é nuu é ntaā i né, tāꞌxi ú ntuvi iña nto. Xoxó kuvi xee i ntáꞌa Uvā kó tē ña te kuénta iñá ko. \v 7 Tē dɨ́ ini ntíꞌxe nto kó ne, ini ntó Uvā kó dɨ. Nte vevií ne, é īni ntó xoo ñáꞌa ña, tsi é dukuan īní nto ña dɨ —kaꞌan Jésuu. \p \v 8 Kakaꞌan Félipé san ni ñā: \p —Nañēꞌe ntó ntɨ Uva ntō ni. Kuan tsī kaa é ntio ntɨ —kaꞌan ña. \p \v 9 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —¿Nté ō ntu, Felipe? Ñá te dā vévii ntoo dadɨɨ ú ni ntō né, ¿ntē vata kinín ko? Xoo e íni i kó ne, é īni ñá Uvā kó dɨ. ¿Nté kuān ó kaikan ntun é nañēꞌé u o Uvā ko? \v 10 ¿Vá ñā ntu te kákuintiꞌxe o tsi úun tsī kúvi ú ni Uvā ko, tsi úun tsī kúvi Uvā kó nī kó dɨ? Tsi túꞌūn san é kākaꞌán u ni ntō ne, ñá te dɨ̄kɨ tsi mií ko katavá u, tsí Uvā kó e nuu méꞌñu nuu dava ñā kó ne, mii ñā kade ña nuu i e dóo vaꞌá san. \v 11 Na kuīntiꞌxe nto ko é kākaꞌán u tsi úun tsī kúvi ú ni Uvā kó ne, uun tsi ña nī kó dɨ. Tē ña ntákuintiꞌxe nto é kākaꞌán u ne, kuān te nuu i é kadé u san na kuīntiꞌxe nto. \v 12 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí te xōo ñáꞌa é kuintiꞌxe ña kó ne, vií ña nuu i é kadé u dɨ. Ō dií ka kaꞌnu ká nuu i vií ña, tsí ntaa u mí tuvi Úvā ko. \v 13 Da nēé ka nuu i é kākan ntó ntaꞌa kó ne, vii ú vata koo é xīꞌí nuu kaꞌnu Uvā kó kuenta iñá ko, xuꞌu é Iꞌxā ña. \v 14 Da nēé ka ntɨꞌɨ nūu i é kākan ntó ntaꞌa kó ne, taꞌxí u nto. \s1 Kakaꞌan Jésuu tsí taxnūu ña Espíritū Sántū san \p \v 15 ʼTē ntákuinima ntíꞌxe ntō kó ne, kada ntaa nto túꞌūn é xtūví u. \v 16 Kákān ú ntaꞌa Uvā kó, na taxnūu ña uun ñaꞌa, ña é xntii ntō né, kunuu méꞌñu kunuu dava ña nto ntii dañu ntūvi. \v 17 Espíritu sāꞌá ne, dɨvi ñā é tāꞌxi ña é kūtuni nto nee iña é nuu é ntaā i. Ña kúvi kuintīꞌxe ña ñuxiví sa ña, tsí ña kuvi kiní ña ña, ntē ñá īni ñá xoo ñáꞌa ña. Ntá tsi dɨvi ntō ne, ini ntó ña, tsí nuu ña nima ntó ne, nuu méꞌñu ña ntō. \p \v 18 ʼÑá te tsoo mii kuēꞌén u nto, tsí kiꞌxi xtuku ú mí ntoo nto. \v 19 Ña náꞌā ká kukuii dā ña kiní ka ña ñuxiví san ko. Ntá tsi dɨvi ntō ne, kiní nto ko. Tsí niꞌi nto ntúvi iña nto vatā ó īó ntuvi iñá ko dɨ. \v 20 Ntuvi tsikán ne, kutuni nto tsí uun tsi kúvi ú ni Uvā kó ne, uun tsi kúvi nto nī kó ne, kuan dɨvī ú ni ntō dɨ. \v 21 Xoo é kaeni tutun i túꞌūn é xtûví u ne, kade ntaa ña ne, dɨvi ñā é kākuinima ntíꞌxe ña ko. Xoo é kākuinima í ko ne, kuinima Úvā kó ña dɨ. Xuꞌú ne, kuinimá ko ñá dɨ ne, ntii dîtó u é kīni ñá ko —kaꞌan Jésuu. \p \v 22 Júdā, ña uun san, ña é ña te Iscarioté ne, kakaꞌan ñá ni Jēsuu: \p —Mastru, ¿nté kui ntii díto nto nuú ntɨ ne, ntá tsi nuu ñá ñuxiví san ne, ña ntii díto nto? —kaꞌan ña. \p \v 23 Nantíko kōó Jesuu, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Xoo é kākuinima í ko ne, kade ntaa ña túꞌūn e xtûví u. Kuinima Úvā kó ña ne, kixkuntoo dadɨɨ ntɨ́ ni ña, ntuví u ni Uvā ko. \v 24 Xoo é ña kákuinima í ko ne, ñá kāde ntaa ña túꞌūn é kākaꞌán u. Tsi túꞌūn é kākaꞌán u ni ntō ne, ñá te dɨ̄kɨ mií ko é kākaꞌán u, tsí dɨvi tūꞌún Uvā ko, ña é táxnūu ko. \p \v 25 ʼNúu i sāꞌa kakaꞌán u ni ntō viꞌi a tuvi dukuán ka ú ni ntō. \v 26 Ntá tsi Espíritū Sántū san, ña é xntii ntō, ña é táxnuu Uvā kó kuenta iñá ko ne, dɨvi ña nañēꞌe ñá nto é un ntɨꞌɨ nuū i. Taꞌxi ña é nakaꞌan nto un ntɨꞌɨ̄ é kākaꞌán u ni ntō nte díꞌna. \p \v 27 ʼTe kuēꞌén u ne, taꞌxí u é vāꞌá koo kuntōo nto, vatā ó tuví u, ñá te vatā ó kataꞌxi ña ñuxiví sa. Ñá ku dē kuení nto; ntē ña ku uꞌví nto. \v 28 Tsí kakaꞌán u ni ntō é kɨ̄ꞌɨ́n u, ntá tsi kiꞌxi xtuku u é kutūví u ni ntō. Te nūu é ntaā i é ntákuinima ntó ko ne, kūntoo dínī nto, tsí kakaꞌán u tsi kɨ́ꞌɨ̄n ú ntaꞌa Uvā ko. Tsí dií ka kaꞌnu Uvā ko é xuꞌu. \v 29 Sáꞌa kākaꞌan ntáa ú ni ntō diꞌna dá kūvi vata koo é, tē kúntāá ne, kuintiꞌxe nto kídaā. \p \v 30 ʼÑá kuēꞌé ka kaꞌán u ni nto vē, tsi véꞌxī é kadē kûꞌve ñuxiví sa. Ñá tē neé kuvi vií nī ko, \v 31 ntá tsi vií u vata ō kaꞌan Úvā kó, vata koo é kūtuni ñá ñuxiví sa tsi dóo kakuinimá ko Uvā ko. Nakuntáñɨ̄ ntó ve, dá kɨ̄ꞌɨn o —kaꞌan Jésuu. \c 15 \s1 Xoꞌo tɨntiꞌo é nuu é ntaā i \p \v 1 Kakaꞌan xtúku Jesuu: \p —Xuꞌu é vata kaa xoꞌo tɨntiꞌo é nuu é ntaā i kaá u. Uvā kó ne, dɨvi ñā é kuēnta káde ña. \v 2 Te ūun ntidin i ña kakíi tɨntiꞌo í ne, kaꞌnté ña. Ntá tsi te kakii tɨntiꞌo í ne, kaꞌnté ntodo ñá nuu i vata koo é kuēꞌe kɨ́tɨ i kii tɨ. \v 3 Ntoꞌó ne, é ntūntoo nto kuenta iña túꞌūn é kākaꞌán u ni ntō. \v 4 Kuve taꞌan nto kó vatā ó ntee táꞌan ú nto. Tsí te da mii tsi ntīdin i sán, tē ña ntee táꞌan xoꞌo i sán ne, ña kúvi kīi kɨtɨ i. Kuan ntōꞌó dɨ, nté uun nto ña te neé kuvi vií nto tē ña ntee táꞌan nto ko. \p \v 5 ʼXuꞌú ne, xoꞌo i kúvi u; dɨvi ntō né, ntidin ī kúvi nto. Xoo é ntee táꞌan i kó ne, ntee táꞌan ú ña dɨ́ ne, dōó kueꞌe é vāꞌá vií ña. Tē ña te ntee táꞌan nto kó ne, ñá tē neé kuvi vií nto. \v 6 Xoó ñaꞌa é ña ntee táꞌan i kó ne, kiñuꞌu ña ña kíꞌi kān vata kaa ntidin i e kádun e ntánakuido ñaꞌa san e ntátsuꞌun ña nchúꞌun kān é kōko. \p \v 7 ʼTe kunteē táꞌan nto kó, te kunuu inī nto túꞌūn kó ne, kákan nto da nēé ka é ntio nto ne, níꞌi ntō. \v 8 Dōo xiꞌí nuu kaꞌnu Xuva ko tē dóo kuēꞌe núu i é vāꞌa vií nto. Kuan kōo ntuvi ntíꞌxe nto ña ntɨniꞌī ko. \v 9 Vatā ó kakuinima Úvā kó ko ne, kuān ó kakuinimá ko ntó dɨ. Ñá ku xtuvī mii nto é kāka nto itsí ko, tsi dóo kakuinimá ko nto. \v 10 Te kāda ntaa nto túꞌūn é xtūví u ne, ña xtúvī mií u é kākuinimá ko nto, vatā o dé ntaa u é kākaꞌan Úvā kó ne, ñá kaxtuvī mii ña é kākuinima ñá ko dɨ. \p \v 11 ʼKakaꞌán u ni nto sāꞌá vata koo é na kūntoo dínī ntó nī kó vatā ó tuvi dîní u dɨ. Kidáā ne, kunuu díni kueꞌén nima nto. \v 12 Sáꞌā e túꞌūn ko é xtūví u: Na kuīnima ntó taꞌan nto vatā ó kakuinimá ko nto. \v 13 Te nūu é ntaā i é kākuinima kuéꞌen ko ña e dóo váꞌa tiin niꞌi ō ne, un tsi nte ntúvi iña ko kuéꞌe o kuēnta iña ña. \v 14 Ntoꞌó ne, ña e dóo váꞌa tiin niꞌī ú nto te viī nto é kākaꞌán u ni ntō. \v 15 Viꞌi a vé ne, ñá kāꞌán ka u te ña ntáde tsiñu iñá ko nto, tsí ña ntáde tsiñu sán ne, ñá īni ña neé kade tóꞌo ñā. Ntá tsi ña e dóo váꞌa tiin niꞌī ú kakaꞌán u nto, tsí kakaꞌan ntɨ́ꞌɨ ú ni ntō nee iñá kakaꞌan Úvā kó nī ko. \v 16 Ña te dɨ́vi ntō nakaxnúu ntō ko, tsí xuꞌu nakaxnúu ú nto ne, teé tsiñú u nto é kɨ̄ꞌɨn nto, kinakáxa nto é vāꞌá san vata koo é na xntiī. Kidáā né, da nēé ka nuu i é kākan ntó ntaꞌa Uvā kó kuenta iñá ko ne, níꞌi ntō. \v 17 Sáꞌa tsī é xtūví u é viī nto: é na kuīnima ntó taꞌan nto. \s1 Ña ñuxiví san ntaínchuꞌvi ña Jesuu ni ñáꞌa ña \p \v 18 ʼTē ntaínchuꞌvi ñá ñuxiví san ntó ne, na kūtuni nto tsí diꞌna u ínchuꞌvi ñá ko. \v 19 Tē dɨ́ kudadɨɨ nto nī ña ñuxiví san ne, dōó ntio ña nto. Ntá tsi ña te iꞌa ntáduku ntée ká nto, tsí nakaxnúu ú nto ñuxiví san. Dukuān ne, ntaínchuꞌvi ñá nto. \v 20 Nanūꞌu ntó iní nto túꞌūn é kākaꞌán u ni ntō: Tsi nté uun ña kade tsiñu ne, ñá tē dií ka kaꞌnu ñaꞌa ña e tóꞌo ñā. Vata ō dé xení ña nī kó ne, kuan kōo kada xení ña ni ntō dɨ. Tē dɨ́ ni dē ntaa ña túꞌūn kó ne, kada ntaa ña e ntákaꞌan ntó dɨ. \v 21 Un ntɨꞌɨ sāꞌá nantōꞌo ña nto kuenta iñá ko, tsi ñá īni ña ña táxnūu ko. \p \v 22 ʼTē dɨ́ ña ni kíꞌxi u é kixkaꞌán u ni ñā ne, ña túvi kuētsí ña. Ntá tsi vevií ne, ña túvī ká dokaꞌan núu ini kuenta iña kuétsi ñā. \v 23 Xoo é kainchuꞌví ko ne, kainchuꞌvi ña Úvā kó dɨ. \v 24 Ña túvi kuētsí ña tē dɨ́ ña ni īní ña nuu i é idé u e nté uun ká xtuku ñaꞌa ña kuvi vií ña. Ntá tsi kuān te íni ñá ko ne, ntē dúkuan ña ntío kueꞌen ñá ko, nté Uvā kó dɨ. \v 25 Ntá tsi kuan ō kúvi vata koo é ntūntaa mí ūve naꞌa lei íña ña é kākaꞌan: “Īnchuꞌvi ñá ko é ntē ña tuví nee nuu i”, kaꞌan. \p \v 26 ʼNtá tsi tē xee Espíritū é nuu é ntaā í san, ña véꞌxi ntaꞌa Uvā ko é xntii ña ntō né, dɨvi ña ntāda ntaa ña kuenta iñá ko. \v 27 Dɨvi nto ntāda ntaa nto kuenta iñá ko dɨ, tsí ntoꞌó ne, intóo dadɨɨ ō un tsi nte dá iñɨ ntuꞌu. \c 16 \p \v 1 ʼNúu i sāꞌá kakaꞌán u ni ntō vata koo é ña natɨvi iní nto e ntántīkɨn ntó ko te kúvi. \v 2 Tsí nakunu ña nto má viꞌī mí ntánataká nuu ña Israeé san. Xée ntūvi te xoó kaꞌní i nto ne, tsiñu Xuva kō kade ña, kuiní ña. \v 3 Sáꞌa viī ñá ni ntō tsí vata kiní ña Uvā kó, nté xūꞌú dɨ. \v 4 Ntá tsi kakaꞌán u sáꞌa ni ntō vata koo tē xee ntúvi tsīkán ne, nanuꞌu ntó iní nto tsí dɨvī é kākaꞌán u ni ntō. \s1 Núu ī é kade Espíritū Sántū \p ʼÑá ni kāꞌán u ni nto sāꞌá nte dá iñɨ ntuꞌu, tsí da xé tuví dadɨɨ ká u ni ntō. \v 5 Ntá tsi vevií ne, kɨ́ꞌɨ̄n ú ve, kínakutúvi dadɨɨ ú nī ña táxnūu ko. Nté uun nto ña kátsixeꞌe ntō ko mí kɨ̄ꞌɨ́n u. \v 6 Da uun kakuvi, dōó ntoo ntaꞌxa nto é kuan ō kaꞌán u ni nto sāꞌa. \v 7 Ntá tsi kakaꞌan ntáa ú ni ntō tsí dií ka váꞌā o íña nto é kɨ̄ꞌɨ́n u. Tsí tē dɨ́ ña kɨ́ꞌɨn ú ne, ña kúvi kīꞌxi ña é xntii ntō. Ntá tsi te kuēꞌén u ne, taxnūu ú ña é kunuu méꞌñu ña ntō. \v 8 Te vēꞌxí ña ne, nañeꞌe ñá ña ñuxiví san nee iña é kuētsí ña, nee iña é vāꞌá koo vií ña ne, nté koo kada kúꞌve Xúva ko īña ña dɨ: \v 9 kuenta iña kuétsi ī é ña ni kuintíꞌxe ña ko; \v 10 kuenta iña i é viī ña é vāꞌa, tsi kɨ́ꞌɨ̄n u mí tuví Uvā kó ne, ñá kīní ka ntó ko; \v 11 kuenta iña i é kadā kûꞌvé Xuva ko īña ñá vatā o dé ña ni ña odo nūú iña ñá ñuxiví sa. \p \v 12 ʼDōó tɨtɨ́n ka nuu i é ncho kaꞌán u ni ntō, ntá tsi ña kutíi nto é tēku ntɨ́ꞌɨ nto vevii. \v 13 Ntá tsi te vēꞌxi Espíritū é nuu é ntaā í san ne, nañēꞌe ñá nto é un ntɨꞌɨ̄ nee iña é nuu é ntāa ntíꞌxe i. Tsi ñá te dɨ̄kɨ tsi mii ña káꞌan ña, tsí nee iña é tekū ñá ne, dɨvī é kaꞌan ñá ni nto ne, nañēꞌe ña nto nté koo kuvi rkontûvi. \v 14 Dɨvi ñā né, kada kaꞌnu ña ko, tsí niꞌi ña nee iña e iñá ko ne dá taꞌxī ña é kūtuni nto. \v 15 Un ntɨꞌɨ̄ é īó iña Uvá ko ne, kaduku ntée ú dɨ. Dukuān é kākaꞌán u tsí nañēꞌe ñá nto nee iña iñá ko é nīꞌi ña. \p \v 16 ʼÑa náꞌā ká kiní nto ko, ntá tsi ña naꞌá ka xtúku ne, nakiní xtuku nto ko —kaꞌan Jésuu. \s1 Nadama dontaꞌxá san dodîni \p \v 17 Kidáā ne, iō ñá ntɨniꞌi Jēsuú ne, tsixeꞌe tāꞌan ña xe un xé un ñā: \p —¿Nee iñá ntu kani túꞌun sáꞌa é kākaꞌan ñá ni kō tsí ña naꞌá ka kiní o ñā ne, ña náꞌā ká xtuku ne, nakiní xtuku o ñā, tsí kɨꞌɨn ñá ntaꞌa Uva ñā? \v 18 ¿Nee iñá ntu kani túꞌun é kākaꞌan ña é ña naꞌá ka? Ñá kāñeꞌe dɨkɨ kó ne nuu i é kuān ó kakaꞌan ña —kaꞌan ña. \p \v 19 Kūtuni Jésuu tsí ncho tsixeꞌe ña ña kuenta iña i sáꞌa ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ntátsixeꞌe taꞌan ntu ntō nee iñá ncho kaꞌán u dā kaꞌán u tsí ña naꞌá ka kiní nto ko, ña náꞌā ka dá nakīní xtuku nto ko? \v 20 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsi kuéku nto ne, kuntaꞌxa iní nto dɨ, nɨɨ̄ dukuan ña ñuxiví san ne, kuntoo dínī ña. Ntá tsi kuān te kuntaꞌxa iní nto vevií ne, rkontûví ne, nadama dontaꞌxá san dodîni. \v 21 Vata kaa ñadɨ̄ꞌɨ, ña é dā vé kaku iꞌxá i ne, kantɨꞌɨ iní ña tsí e xee úra i. Ntá tsi tē kúvī káku iꞌxá ña ne, kunánī ñá e kaexnúu kúñu ña, tsi dóo diní ña kuenta iña i e káku iꞌxá ña é dā vé xee ñúxiví sa. \v 22 Dɨvi ntō dɨ́ ne, ntántɨꞌɨ iní nto vevii. Ntá tsi nakiní xtuku ú nto ne, nakuꞌun dîní nima ntó kídaā, uun dodîni e nté uun xoxo kuvi kaꞌnté nuu i. \p \v 23 ʼNtuvi tsikán ne, ñá tē neé tsixeꞌē ká nto ko. Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí da nēé ka ntɨꞌɨ nuu i é kākan ntó ntaꞌa Uvā kó ne, taꞌxi ña te kākan ntó kuenta iñá ko. \v 24 Vevií ne, váta kākan nto nté uun nuu i kuenta iñá ko. Kákan ntō ne, níꞌi ntō, vata koo é kūntoo díni kueꞌen nto. \s1 Jesuú ne, kūvi idé ña ni ñuxiví sa \p \v 25 ʼKantada dadɨɨ ú nuu i sáꞌa, kakaꞌán u ni ntō. Ntá tsi véꞌxī ntuvi é ña te kuan koo kaꞌán ka u, tsí kaꞌan ntáa ú ni nto īña Uvá ko. \v 26 Ntuvi tsikán ne, kákan nto kuenta iñá ko. Ntá tsi ña te kakaꞌán u ni ntō te kākán u ntaꞌa Uvā kó kuenta iña nto. \v 27 Tsi Úvā kó ne, mii ñā dóo kakuinima ñá nto, tsí da xe ntákuinima ntó ko ne, ntákuintiꞌxe nto é vēꞌxi ú ntaꞌa Xuva kō. \v 28 Tsí ntaꞌa Uvā ko kíi ú, véꞌxī ú ñuxiví sa. Vevií ne, ntaka ú ñuxiví sa dá ntāa xtuku u mí tuví Uvā ko —kaꞌan Jésuu. \p \v 29 Ntákaꞌan ñá ntɨniꞌi ña ni ñā: \p —Vevií ne, kakaꞌan ntáa nto, é ña te kántada dadɨɨ ká nto. \v 30 É īní ntɨ ve tsi íni nto un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ núu i. Ntē ña ntio é xoxo tsixéꞌe i ntō. Dukuān e ntákuintiꞌxe ntɨ tsi véꞌxi nto ntaꞌa Xuva kō —kaꞌan ña. \p \v 31 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Ntákuintiꞌxe ntu nto ve? \v 32 Ntá tsi e xée ūra í ne, vevií duꞌva tsi nakuite xáa nto. Da díta da díta xnto itsi nto, xtuvī mii ntó ko. Ntá tsi ña te da mii tsí u tuví u, tsí tuvi niꞌi Úvā kó ko. \v 33 Kakaꞌán u ni nto un ntɨꞌɨ sāꞌá vata koo é kūntoo váꞌa nto, xoo é kantīkɨn í ko. Ñuxiví a ne, dōó ntoꞌo nto. Ntá tsi kaꞌxi vií nto nima ntó, tsi e kúvi idé u ni ñūxiví sa —kaꞌan ña. \c 17 \s1 Kakaꞌan ntâꞌví Jesuu kuénta iña ñá ntɨniꞌi ñā \p \v 1 Dā kúvi kaꞌan Jésuu núu i sáꞌa ne, ntāa niꞌi ña nuu ñá e dukún kān, dá kakāꞌan ña: \p —Ūva, e xée ūra í ve. Nāxiꞌí nuu kaꞌnu nto kó, xuꞌu é Iꞌxā ntó ve, vata koo é nāxiꞌí nuu kaꞌnu ú nto dɨ. \v 2 Tsi táꞌxi nto tsiñu ko é kodo nūú u iña un ntɨꞌɨ kueꞌen dúꞌva ñaꞌa san vata koo é kuēꞌé u ntuví vaꞌá iña ña ntii dañu ntúvi, un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa, ña e nátsuꞌun ntaꞌa nto ko. \v 3 Sáꞌā é ntuvi vāꞌá iña ña: te īni ñá nto, dɨvi ntō é Xuva ntiꞌxe ko nto, ni Jesūcristu, xuꞌu e táxnūu nto. \p \v 4 ʼXuꞌú ne, é dē kaꞌnu ú nto ñuxiví sa. É nantɨ́ꞌɨ u tsiñu e teé tsiñu nto ko é vīí u. \v 5 Vevií ne, naxiꞌí nuu kaꞌnu nto kó ntaꞌa nto ve, Ūvá, vata tsī o náxiꞌí nuu kaꞌnu nto kó ntē díꞌna dá iñɨ ntuꞌu ñúxiví sa. \p \v 6 ʼÑa é nakaxnúu nto iꞌa ñuxiví sa é tsuꞌun ntaꞌa ntō kó ña ne, é nañēꞌé u ña xoo é dɨvi ntō. Tsí dɨvi īña ntó ña ne, nátsuꞌun ntaꞌa ntō kó ña ne, dɨvi ñā kuíntiꞌxe ña túꞌun ntō. \v 7 Ini ñá ve tsí da nēé ka nuu i e táꞌxi nto kó ne, ntaꞌa nto véꞌxi. \v 8 Tsi é nañéꞌe ú ña túꞌūn e táꞌxi nto ko. Tēkú ña ne, kutuni ña é nuu é ntaā i tsí ntaꞌa nto véꞌxi u. Kuīntiꞌxe ña tsí dɨvi ntō táxnūu nto ko. \p \v 9 ʼMiī ña é kaikán u kuenta iña ña. Ñá te kuēnta iña ñá ñuxiví san, tsí kuenta iña ña e táꞌxi nto ko, tsí dɨvi īña nto ña. \v 10 Un ntɨꞌɨ̄ nee iñá īó iñá ko ne, íña ntō dɨ; nee iña é īña ntó ne, íñā kó dɨ. Dɨvi ñā ne, náxiꞌí nuu kaꞌnu ña ko. \p \v 11 ʼXuꞌú ne, ñá kutūví ka ú ñuxiví sa, ntá tsi dɨvi ñā né, kuntōo ká ña ñuxiví sa. Tsí xuꞌú ne, kɨ̄nakutúvī ú ni ntō. Ūvá, dɨvi ntō é vāꞌá kueꞌen nto ne, kūnuu méꞌñu kunuu dava nto ña e táꞌxi nto ko vata koo é uun tsi kuvi ña vatā ó uun tsi kúvī ú ni ntō dɨ. \v 12 Dā itúvi dadɨɨ ú ni ñā iꞌa ñuxiví sa ne, xuꞌú nadaꞌan ú ña kuenta iña ntó, un ntɨɨ́ ntɨɨ̄ ña e táꞌxi nto kó ne, īde ú ña kuenta. Nté uun ñaꞌa ña ña ni kunáa ña (da mii tsi ñā e dúkuan kúnaá san), vata koo é kuntaa vatā ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun ntō. \p \v 13 ʼViꞌi a vé ne, ntiko kōó u mí tuví nto dan. Núu i sāꞌá kakaꞌán u da tuví ka u ñuxiví sa vata koo é na nākuꞌun dîni nima ñá vatā ó nuu dîni nimá ko dɨ. \v 14 É nakuéꞌe ú ña túꞌun ntō. Ntá tsi ña ñuxiví sa ne, ntaínchuꞌvi ñá ña, tsí ña te ntáduku ntée ká ña ñuxiví sa vata kaa u é ntē ña te ña ñuxiví sa ú dɨ. \v 15 Ñá te kaīkán u ntaꞌa nto te natavā ntó ña ñuxiví sa, tsi é na kūnuu méꞌñu kunuu dava nto ña nuu i é kīni kaa san. \v 16 Ñá te ntáduku ntée ña ñuxiví sa, vata kaa ú xuꞌú dɨ. \v 17 Kuéꞌe ntō é viī ñá da mii kuēꞌen tsi é vāꞌa é ntio nto, tsí ini ña túꞌun ntō é nuu é ntaā i. \v 18 Vata ō táxnuu nto kó ñuxiví sa ne, kuan koo taxnūu ú ña méꞌñū ña ñuxiví sa dɨ. \v 19 Kuenta iña ñá ne, ntada ú ntuvi iñá ko kuenta ntáꞌa nto vata koo é na ntāda ña ntuvi iña ña kuénta ntáꞌa nto dɨ é na viī ñá nee iña é nuu é ntaā i. \p \v 20 ʼÑá te da mii tsi kuēnta iña ña sáꞌa é kākaꞌan ntâꞌví u, tsí kuenta iña ña é kuintiꞌxe i ko rkontûvi kuenta iña túꞌun ñā. \v 21 Kaikan u é uun tsi na kūvi ña, un ntɨ́ꞌɨ ñā, vata tsi kaa o xoꞌō dɨ́, Ūva, é uun tsi kúvī ú ni ntō ne, uun tsi kúvi nto nī kó dɨ. Te uun tsi na kuvi ña ni kō dɨ vata koo é na kuīntiꞌxe ña ñuxiví sa tsí dɨvi ntiꞌxe ntō táxnuu nto ko. \v 22 Naxiꞌí nuu kaꞌnu ú ña vatā ó naxiꞌí nuu kaꞌnu nto kó vata koo é uun tsi na kūvi ña vata kaa ú ni ntō. \v 23 Tsi úun tsi kúvī ú ni ñā ne, uun tsi kúvi nto nī kó dɨ, vata koo é uun tsi kuvi ntiꞌxe ña. Kidáā ne, kutuni ñá ñuxiví sa tsí dɨvi ntō táxnuu nto kó ne, dōó kakuinima ntó ña vatā ó kakuinima ntó ko dɨ. \p \v 24 ʼŌ Úva, dɨvi ntō tsúꞌun ntaꞌa nto ñā kó ne, ntio ko é kuntoo dadɨɨ ña nī ko mí kutūví u, vata koo é na kinī ñá ko é kāxiꞌí nuu kaꞌnu ú ntaꞌa nto. Tsí kakuinima ntó ko un tsi nte díꞌna dá iñɨ ntuꞌu ñúxiví sa. \v 25 Ō Úva, dɨvi ntō e dóo vaꞌá nto. Ña ñuxiví sa ne, ñá īni ñá nto. Ntá tsi xuꞌú ne, iní u nto ne, ña sāꞌá ini ñá tsí dɨvi ntō táxnūu nto ko. \v 26 É kākaꞌan ntaa ú ni ñā xoo ñáꞌa ntiꞌxe nto ne, kuan kōo vií ka ú dɨ vata koo é na kuīnima ntó ña vatā ó kakuinima ntó ko ne, vata koo é miī ú kutūví u ni ñā —kaꞌan Jésuu. \c 18 \s1 Dā tɨ́ɨn ña Jesuu \r (Mt. 26:47‑56; Mr. 14:43‑50; Lc. 22:47‑53) \p \v 1 Dā kúvi kaꞌan Jésuu sáꞌa ne, kuéꞌen ña ni ña ntɨniꞌi ña ūun xo diñɨ xɨꞌntɨ ntúte Cedruun. Ikān kukɨ́ꞌvi ña má utun tatá kan ni ña ntɨniꞌi ñā. \v 2 Júdā, ña diko Jésuú ne, ini vaꞌá ña ikān, tsi dóo kiꞌin ito kānakuntóo dadɨɨ Jesuu ni ña ntɨníꞌi ña ikān. \v 3 Dukuān né, ntēka Júdā sntadun ni ña ntáde kuenta xúkūn, ña e táxnūu tóꞌō dutú nī ña fariseú san. Xée ña ikān, odo ña ñūꞌú, ni chūꞌun, ni káa é kāꞌní nuu ña Jesuu. \v 4 Ntá tsi é īni Jésuu un ntɨ́ꞌɨ nūu i neé kuvi ña ne, kīi ña, kakaꞌan ñá ni ñāꞌa san: \p —¿Xoó ñaꞌa ntu ntánantuku ntō? —kaꞌan ña. \p \v 5 Nantíko koō ñá, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Jesuu, ñá ñuú Nazaree ntánantukū ntɨ́ ña —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Dɨvī ú xuꞌu —kaꞌan ña. \p Júdā, ña é diko ñá san ne, ntitsí dadɨɨ ña ni ñāꞌa san. \v 6 Dā kaꞌan Jésuu tsí dɨvi ñā ne, un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san nákaka ata ñā; ntāva ña kueꞌen ñá ñuꞌu kān. \v 7 Kidáa ne, tsixeꞌe xtūku Jesuu ña: \p —¿Xoó ñaꞌa ntu ntánantuku ntō? —kaꞌan ña. \p Ntákaꞌan xtúku ña: \p —Jesuu, ñá ñuú Nazaree —kaꞌan ña. \p \v 8 Dā nantiko koó xtuku Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —É kākaꞌan xtúku ú ni ntō tsí dɨvī ú xuꞌu. Te xūꞌú ntánantuku ntō kó ne, na kɨ̄ꞌɨn ká ña nguiī san —kaꞌan ña. \p \v 9 Kuan ō kaꞌan ñá vata koo é kūntaa túꞌūn é kāꞌan ña: “Ūvá, ña e táꞌxi nto kó ne, nté uun ña ña ni kunáa ña”, kaꞌan ña. \v 10 Kidáā ne, Simuun Pedru táva nuu ña káa ñā né, dā éꞌnte tuꞌun ña loꞌxo ña káde tsiñu iña dútu ñá odo nūú san; nákɨꞌɨ tūꞌun ñá loꞌxo kuaꞌa ña. Ña kade tsiñu sán ne, Malcu náni ña. \v 11 Jesuú ne, kakaꞌan ñá nī Pedru kídaā: \p —Nāxnuu váꞌan káa ō. ¿Vá ñā ntu te ntoꞌó ko dontɨ̂ni é taꞌxi Uvā kó ko é ntōꞌo ko? —kaꞌan ña. \s1 Dá ntītsí meꞌñu Jésuu nuu Ánaa \r (Mt. 26:57‑58; Mr. 14:53‑54; Lc. 22:54) \p \v 12 Sntadún san, nī tóꞌo ña, nī ña ntáde kuenta xúkūn ña Israeé san ne, tɨ̄ɨn ña Jesuu, da kíꞌni kutu ñá ña. \v 13 Diꞌna intéka ña ña mí tuví Anaa, ñuntɨ́ɨ dūtu ñá odo nūú kuia tsikan, ñá nani Caīfaa. \v 14 Dɨvi Caīfaá ne, é kākaꞌan ñá tsi dií ka váꞌā ó te ūun tsi ñaꞌa kuví ña kuenta iña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ña ñuu í san. \s1 Dá kakāꞌán Pedru e ñá ini ñá Jesuu \r (Mt. 26:69‑70; Mr. 14:66‑68; Lc. 22:55‑57) \p \v 15 Ña ntɨniꞌi ñā, ña uun ká san, ni Sīmuun Pedrú ne, ntīkɨn ñá Jesuu. Ini dútu ñá odo nūú san ña ntɨniꞌi ñā, ña é uun sán ne, dukuān ne, kúkɨ̄ꞌví ña ni Jēsuu iní viꞌi dutu ñá odo nūú san. \v 16 Ntá tsi Pedrú ne, da nuū ntitsí ña atá xiꞌi kan. Kidáā ne, kuéꞌen ña ntɨniꞌi ñā, ñá ini dútu ñá odo nūú san, kakaꞌan ñá ni tāꞌnu nteé ntaꞌa i xiꞌí san te kūvi kuíta ntíꞌxin Pedru iní viꞌi kān dɨ. \v 17 Taꞌnu nteé ntaꞌa ī xiꞌí san ne, tsixeꞌē tún Pedru: \p —¿Vá ña ntu te dɨvi ntō é kantīkɨn ntó ña tsikan? —kaꞌán tun. \p —Ñaꞌa ní san, ñá te xūꞌu —kaꞌan ña. \p \v 18 Tsí da xe dóo viꞌxín ne, ña ntáde tsiñu nī ña ntáde kuenta xúkūn sán ne, tūún ña ñuꞌú ne, dā ntátuní ña. Ikān ntitsí dadɨɨ Pedrú san ni ñā, katuní ña dɨ. \s1 Dā íto ntee dutu ñá odo nūú san Jesuu \r (Mt. 26:59‑66; Mr. 14:55‑64; Lc. 22:66‑71) \p \v 19 Kidáā né, tsixeꞌe dūtu ñá odo nūú san Jesuu kuénta iña ñá ntɨniꞌi ñā ne, kuenta iña nchúꞌūn é kanakuāꞌa ña ñaꞌa san. \v 20 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Xuꞌú ne, kakaꞌan ntaá u méꞌñū ñaꞌa san un ntɨꞌɨ kueꞌen dúꞌva ña. Nguentúvi tsi nakuāꞌá u ña má viꞌī mí ntánataká nuu ña Israeé san ne, ini ukún kaꞌnu sán dɨ. Nté uun nuu i ña ni káꞌan xuꞌú u. \v 21 ¿Nté kui miī ú katsixeꞌe ntu ntō ko? Tsixeꞌe nto ñāꞌa san, ña téku i nté o kakaꞌán u. Dɨvi ña īni ña nee iña é kākaꞌán u —kaꞌan Jésuu. \p \v 22 Dá kakāꞌan ña sáꞌa ne, uun ñaꞌa ña ntáde kuenta xúkūn sán, ña ntitsí etsin ne, xēꞌe nuu ña vinuu Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Nté kui kuan ntū ó kanantiko kōón kakaꞌan ni dútu ñá odo nūú san? —kaꞌan ña. \p \v 23 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Tē ña váꞌa o kakaꞌán u ne, káꞌan nto nee iña é ña váꞌā ó san ni. Ntá tsi te vāꞌá o kakaꞌán u ne, ¿nté kui xéꞌe nuu ntun vinuú ko kuan? —kaꞌan ña. \p \v 24 Kīꞌni kutu ña ña kídaā né, dā táxnūu Anaá san ña mí tuví dutu ñá odo nūu, ñá nani Caīfaa. \s1 Dá kakāꞌan xtúku Pedru tsi ñá ini ñá Jesuu \r (Mt. 26:71‑75; Mr. 14:69‑72; Lc. 22:58‑62) \p \v 25 Da nɨɨ̄ ntitsí Pedru, katúni ña nchúꞌun kān ne, kakaꞌan ñáꞌa san ni ñā: \p —¿Vá ña ntu te dɨvīn é ntɨniꞌin ña tsīkán dɨ? —kaꞌan ña. \p Ntá tsi dɨvi ñā ne, kakaꞌan ña: \p —Ñaꞌá ni san, ñá te xūꞌu —kaꞌan ña. \p \v 26 Kidáa ne, uun ñaꞌa ña ntáde tsiñu iña dútu ñá odo nūú san, ñaviꞌi ña e éꞌnte Pedru lóꞌxo í ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Vá ña ntu te dɨvīn é ini ú o ni ñā má utun tatá kān? —kaꞌan ña. \p \v 27 Ntá tsi Pedrú ne, kakaꞌan xtúku ña tsi ñá ini ñá ña ne, ura dúꞌva tsi i kána lɨ́ꞌxɨ̄ san. \s1 Dá ntītsí mēꞌñú Jesuu nuu Pílatu \r (Mt. 27:1‑2, 11‑14; Mr. 15:1‑5; Lc. 23:1‑5) \p \v 28 Kidáā né, ntāka ña nú viꞌi Caīfaá ne, dā kueniꞌi ña Jésuu iní viꞌi mēꞌñú ña ñuú Roma. Dā ve véꞌxi katúvi. Ña Israeé san ne, ña dɨ́ ni kɨ̄ꞌví ña iní viꞌi meꞌñú san vata koo é ña naxeꞌé ña ntaꞌa ña. Tsí te kuan kōo ne, ña kúvi kāꞌxí ña viko san. \v 29 Dukuān né, ntīi Pilatu nu kíꞌi kān, kakaꞌan ña: \p —¿Neē ntú nuu i ntátsiꞌi kuétsi nto ña sāꞌa? —kaꞌan ña. \p \v 30 Nantíko koō ñá, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Tē dɨ́ ña kini kaa ña ne, ña ntádā ntɨ́ ña kuenta ntáꞌa nto —kaꞌan ña. \p \v 31 Kidáā ne, kakaꞌan Pílatu ni ña: \p —Kueꞌēn niꞌi nto ñá ni. Kada kúꞌvē ntó iña ñá kuenta iñá lei míi ntō —kaꞌan ña. \p Ntá tsi ña Israeé san ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Dōo xii kaá te ntɨ̄ꞌɨ kuéꞌe ntɨ doxiꞌi dā xóo ká ñaꞌa —kaꞌan ña. \p \v 32 Dukuan ō kúvi vatā ó kakaꞌan Jésuu nté koo kúvi tē xiꞌi ña. \v 33 Kidáā ne, kúntɨ̄ꞌví xtuku Pilatu iní viꞌi mēꞌñú san, dā kána ña Jesuu, kátsixeꞌe ña ñā: \p —¿Vá dɨvin ntūn é Rei iña ñá Israee? —kaꞌan ña. \p \v 34 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —¿Vá kuēnta iña mii ntú nto é kuān ó kakaꞌan ntó san ne, o dē xé tuku ñaꞌa san kakaꞌan ñá ni ntō? —kaꞌan ña. \p \v 35 Nantíko kōó Pilatu, kakáꞌan ña: \p —¿Vá ña Israee ntú u? Ña ñuú mii o nī tóꞌō dutú san ne, dɨvi ñā ntáda ña o kuenta ntáꞌa ko. ¿Neé ntu den? —kaꞌan Pilatú san. \p \v 36 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ña: \p —Ñá te ñūxiví sa kade ú rei. Tē dɨ́ ñuxiví sa kade kûꞌvé u ne, nté duꞌxen vīí ña ntáde tsiñu iñá ko vata koo é xoxo ntada í ko kuenta ntáꞌa ña Israeé san; ntá tsi ña te iꞌa káde kûꞌvé u —kaꞌan ña. \p \v 37 Kakaꞌan Pílatu ni ña kídaā: \p —¿Vá dukuan ntū é rei ntíꞌxen? —kaꞌan ña. \p Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Mii nto kākaꞌan nto é reí u. E dɨvi tsiñu káku u. Dukuān ne, véꞌxī ú ñuxiví sa vata koo é kāꞌán u nee iña é nuu é ntaā i. Xoo é ntio i é nuu é ntaā í ne, katekú ña é kākaꞌán u —kaꞌan ña. \p \v 38 Tsixeꞌe Pīlatu ña kídaā: \p —¿Nee iñá ntu é nuu é ntaā í kuan? —kaꞌan ña. \s1 Dā ntúvi Jesuu kuénta é kuvī ña \r (Mt. 27:15‑31; Mr. 15:6‑20; Lc. 23:13‑25) \p Dā kúvi tsixeꞌe ña sāꞌá ne, kii xtuku ña, kakaꞌan ñá nī ña Israeé san: \p —Nté uun kuétsi ña sāꞌá ña kánaniꞌí ko. \v 39 Ntá tsi ntoꞌó ne, vatā xkoó ini nto é nantiī ú uun ñaꞌa ña nuu kutū méꞌñū viko sá ne, ¿ntio ntu nto é nantiī ú Rei iña ñá Israee? —kaꞌan Pílatu. \p \v 40 Un ntɨɨ́ ntɨɨ̄ tsí ñaꞌa san káchuꞌu ña, ntákaꞌan ña: \p —¡Ñá te ña tsīkan nantii ntó ña, tsí Barabaá san! —kaꞌan ña. \p Barabaá san ne, ña kaeꞌní ñaꞌa. \b \c 19 \p \v 1 Kidáā né, kīꞌi Pilatú san Jesuú ne, da táxnūu ña é natīnuu ña ña xoꞌo ume. \v 2 Sntadún san ne, de váꞌa ña leꞌe e kúvi ntuku íñu, da xntéku ña dɨkɨ Jésuú ne, da xnúu ña ña doo tînta. \v 3 Xée ētsin ña mí ntītsí ña ne, da ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Ntiusi ntó, Rei iña ñá Israee! —kaꞌan ñá, dā kátu nuu ña vinuu ña. \p \v 4 Kīi xtuku Pilatú san ne, kakaꞌan ñá ni ñāꞌa san: \p —Un kaa ña sāꞌa é nantii ú ña nuu nto vata koo é na kūtuni nto tsí ña ni naníꞌi ko nté uun kuétsi ñā —kaꞌan ña. \p \v 5 Kidáa ne, ntīi Jesuu é ntēku leꞌe íñu san dɨkɨ ñá ne, nuu ña doo tîntá san. Kakaꞌan Pílatú san ni ñāꞌa san: \p —¡Un kaa ñatīi saꞌa! —kaꞌan ña. \p \v 6 Dá ini tóꞌō dutú san nī ña ntáde kuenta xúkūn sán ne, un tsi ntákachuꞌu ña ntákaꞌan ña: \p —¡Na nākuntée ña ntiká krusi! ¡Na nākuntée ña ntiká krusi! —kaꞌan ña. \p Kidáā ne, kakaꞌan Pílatú san ni ñā: \p —Kuēꞌen niꞌi mii nto ñá ni, dá naxnteē ntó ña ntiká krusi kan. Tsí xuꞌú kaꞌán u ne, ña túvī nee kuetsí ña —kaꞌan ña. \p \v 7 Dā nantíko kōó ña Israeé san, ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Lei iñá ntɨ ne, kakaꞌan tsí da miī é kuvī ña, tsí dotō tsí kakaꞌan ña é Īꞌxá Xuva ko ñā —kaꞌan ña. \p \v 8 Dā téku Pilatú san sáꞌa ne, dií ka ūꞌvi xtúku ña. \v 9 Kúntɨ̄ꞌví xtuku ña iní viꞌi meꞌñú san ne, dá kakāꞌan ñá ni Jēsuu: \p —¿Míꞌi ntu ñūu véꞌxin? —kaꞌan ña. \p Ntá tsi Jesuú ne, ñá ni kāꞌan kueꞌen ña. \v 10 Dukuān ne, kakaꞌan Pílatú san ni ñā: \p —¿Nté kui ña kakáꞌan ntún nī ko? ¿Vá ña ntu ínin tsí kuvi vií u naxntēe ú o ntiká krusí, o kuvi nakāka xaa ú o? —kaꞌan ña. \p \v 11 Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: \p —Ntē ña kuvi kadan kúꞌven īñá ko tē ña te Xuva ko ni taꞌxi ña o. Dukuān ne, dií ka iō kuetsí ña e ntáda kó kuenta ntáꞌa o —kaꞌan ña. \p \v 12 Nté ūra tsikán ne, ntukū nuu iní Pilatú san nté koo nantīi ña ña. Ntá tsi ña Israeé san ne, un tsi ntákachuꞌu ña ntákaꞌan ña: \p —¡Te nantii nto ña sāꞌá ne, ñá te vāꞌá tiin nto nī Cesa! tsí te xōo ñáꞌa é kākaꞌan ña é rei ñá ne, kakaꞌan ntée ña Cesá san —kaꞌan ña. \p \v 13 Dā téku Pilatu sáꞌa ne, nantíi ña Jēsuu. Kidáā ne, nákutūví ña nú mesa víꞌi meꞌñú san mí nani Gābata, é kāni túꞌun Nú Xūú san é tūꞌun hébreu. \v 14 Dā káꞌñu ntuvi sispre víkó san ne, kakaꞌan Pílatú san nī ña Israeé san: \p —¡Un kaa rei nto! —kaꞌan ña. \p \v 15 Ntá tsi un tsi ntákachuꞌu ñaꞌa san ntákaꞌan ña: \p —¡Kuēꞌen niꞌi ntó ña! ¡Kuēꞌen niꞌi ntó ña! ¡Dá naxnteē ntó ña ntiká krusi kan! —kaꞌan ñáꞌa san. \p Kakaꞌan xtúku Pilatú san ni ñāꞌa san: \p —¿Vá naxntēe ntú u rei nto ntíkā krusi kan? —kaꞌan ña. \p Nántiko kōo tóꞌō dutú san, ntákaꞌan ña: \p —Xoxó ka xtúku é reí ntɨ, tsí da mii tsī Cesá san —kaꞌan ña. \p \v 16 Kidáā né, ntāda kuenta Pílatú san Jésuu é na naxnteē ñá ña ntiká krusi kan. Tɨ̄ɨn ña ña né, dā kueꞌen niꞌi ña ña. \s1 Dā nakuntée Jesuu ntiká krusi \r (Mt. 27:32‑44; Mr. 15:21‑32; Lc. 23:26‑43) \p \v 17 Ntīi Jesuu, ntéku dokó ña krusi ña, kueꞌen ña mí nani Gōlgota é kāni túꞌun Xkɨdɨkɨ Ntɨ́xɨ kān é tūꞌun hébreu. \v 18 Ikān náxnteē ñá ña ntiká krusí san ni ūvi ñaꞌá ka ñatīi. Uun ña nteé ña diñɨ kuaꞌa ña ne, uun ña nteé ña diñɨ datsín ña. Jēsuú ne, nuu méꞌñu ña. \v 19 Pilatú san ne, táxnūu ña kuváꞌa taꞌvi rkunū é kuntēé dɨkɨ́ krusí san é kākaꞌan: “Jesuu, ñá ñuú Nazaree, Rei iña ñá Israee”, kaꞌan. \v 20 Dōó tɨtɨ́n ña Israeé san nakuáꞌa ña túꞌūn saꞌá, tsí mi náxnteē ñá Jesuu ntiká krusí ne, ētsin ñuú kaꞌnu. Úni tūꞌún san uve naꞌa: túꞌun hēbreu, latiín, ni tūꞌún griegú dɨ. \v 21 Tōꞌó dutu íña ñá Israeé san ne, ntákaꞌan ñá ni Pīlatú san: \p —Ñá ku xnteē nto: “Rei iña ñá Israee”. Dií ka váꞌā ó te xnteē nto: “Ña é kākaꞌan é Rei iña ñá Israee” —kaꞌan ña. \p \v 22 Ntá tsi Pilatú san ne, nantíko koō ñá, kakaꞌan ña: \p —Ē xntée naꞌa ú ne, é kuan tsī koo —kaꞌan ña. \p \v 23 Dā kúvī náxntēé sntadún san Jesuu ntiká krusí san ne, kīꞌi ña doo ñá ne, dā kátsin dava ña kɨmi taꞌvi. Uun taꞌvi uun taꞌvī niꞌi ñá xe un xé un ñā. Dā kíꞌi ña duꞌnu kani ñá dɨ, ntá tsi duꞌnu ñá ne, kantāa tsi nte dukun i un tsi nte xúꞌu i; ña túvī míꞌi xɨ̄ꞌɨ taꞌan. \v 24 Dukuān ne, sntadún san ne, ntákaꞌan ñá ni tāꞌan ña: \p —Ñá nakatsin o sāꞌa; dií ka váꞌā ó te nadɨ̄kɨ ó xoo e níꞌi i —kaꞌan ña. \p Kuan ō dé ña vata koo é kuntaa vatā ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō: “Kātsin dava ña doó ko. Nadɨkɨ ña xoo é nīꞌi i dúꞌnú ko”, kaꞌan. Kuān o dé sntadún san. \p \v 25 Dɨꞌɨ Jēsuu ni taꞌan dɨ́ꞌɨ ña, María, ñadɨ̄ꞌɨ Cliofa, ni María Madālená ne, ntáñɨ étsin ña nú krusí san mí ntēé Jesuu. \v 26 Dā íni Jesuu dɨ́ꞌɨ ña ni ña ntɨniꞌi ñā, ña e dóo kuinima ñá ne, kakaꞌan ñá ni dɨꞌɨ ñā: \p —Nakunúu ntaꞌa nto īꞌxá nto dan —kaꞌan ña. \p \v 27 Dá kakāꞌan xtúku ña ni ña ntɨniꞌi ñā: \p —Nakunúun ntaꞌan dɨꞌɨ ō dan —kaꞌan ña. \p Nté ntūvi tsikán ne, nákunuu ntaꞌa ña ntɨniꞌi ñā sán dɨꞌɨ Jēsuu. \s1 Dā xiꞌi Jésuu \r (Mt. 27:45‑56; Mr. 15:33‑41; Lc. 23:44‑49) \p \v 28 Dā kúvī sáꞌa ne, īní Jesuu tsi é kuntaa ntɨ́ꞌɨ vatā ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō ne, kakaꞌan ña: \p —Kaitsí ko ntute —kaꞌan ña. \p \v 29 Ikān tuví uun kɨ́dɨ ntɨ̄di íā ne, xnuu ntoꞌo ña uun tɨꞌntɨ dóó ne, dā xntídō ñá dɨkɨ chɨ́ɨ̄n ne, da xníꞌni ña xuꞌu ña. \v 30 Dā kúvī xíꞌi ña ntɨ̄di íā sán ne, kakaꞌan ña: \p —É kūntaa ntɨ́ꞌɨ ve —kaꞌan ña. \p Kidáā né, nāxkaꞌnu nteɨ ña dɨkɨ ñá ne, xíꞌi ñā. \s1 Dā íꞌxi nūu uun sntadún san káa má xkɨntika Jesuu \p \v 31 Ntuvi sāꞌá ne, ntuvī é koo tuꞌve iña víko kaꞌnu san. Ña Israeé ne, ña ni ntío ña é kūve ka kúñu ña ntīká krusi ntuvi dá iō dáꞌna, tsi dóo kaꞌnu ntuvi tsikan. Dukuān ne, kakaꞌan ñá ni Pīlatú san te kuēꞌé ña itsi é kaꞌnu ña xkɨdáꞌnta ña uve ntiká krusí san vata koo é na kūví kantɨ́ꞌɨ ña ne, dá kūvi nanuu nteé ña ña ntiká krusi. \v 32 Kidáā ne, kuéꞌen sntādún san, kukaꞌnu ña xɨ̄kɨ dáꞌnta ña ata iko dīñɨ Jesuú san. \v 33 Ntá tsi dā xee étsin ña mí rkāa nteé Jesuú ne, kūtuni ña tsi é xiꞌi ña. Dukuān ne, ñá ni ēꞌnu ña xɨkɨ dáꞌnta ña. \p \v 34 Ntá tsi uun ñaꞌa sntadún san ne, iꞌxi nūu ña káa ñā má xkɨntika Jēsuú ne, ura tsí i kíi nɨñɨ ni ntute. \v 35 Xuꞌu é kantaa ú ni nto sāꞌá ne, īní u nee iña kúvi. Kakaꞌan ntáa ú ni ntō vata koo é na kuīntiꞌxe nto dɨ, tsí iní u tsi nuu é ntaā i é kākaꞌán u. \v 36 É un ntɨꞌɨ nūu i sáꞌa kúvi vata koo é kuntaa vatā ó uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō: “Nté uun xɨkɨ ña ña ni táꞌnu”, kaꞌan. \v 37 Uun ká xtuku nuu i kakáꞌan túꞌun Xuva kō dɨ: “Kiní ñaꞌa san ña é iꞌxi nūu ña káa kúñu ñā”, kaꞌan. \s1 Dā intúꞌxi Jesuu \r (Mt. 27:57‑61; Mr. 15:42‑47; Lc. 23:50‑56) \p \v 38 Dā ita ntíꞌxin kúvi sáꞌa ne, véꞌxi uun ñāꞌa, ñá nani Jōsee, ña ñuú Arimatea. Kuintiꞌxe xuꞌū ña Jesuu tsí da xé ūꞌví ña ña Israeé san. Dɨvi ña īkan ñá ntaꞌa Pilatú san te kuēꞌé ña itsi é nakiꞌi ña kúñu Jēsuu. Pilatú san ne, xéꞌe ña ītsi é kuān koo vií ña. Kidáā ne, ixnakíꞌi ña kúñu Jēsuú ne, dā kueꞌen niꞌi ña. \v 39 Ikan tsī xee Nícodemu, ña é ñeꞌe é nīñu, ixkaꞌan ñá ni Jēsuu, ódo ñā vata oko uꞌxi kílū choꞌo vídin é kadāka dúꞌxe utun ni ūꞌxen xaví san. \v 40 Ntuvi ña nákiꞌi ña Jesuú ne, dā náxtinuu ñá ña doo kuiꞌxin e xntáꞌa ña uꞌxen choꞌó san vatā xkoó ini ñá Israeé san. \v 41 Mī náxnteē ñá Jesuu ntíká krusí san ne, ikan ētsin má utun tata. Ikān tuví uun ñaña xēe mí é vāta xoxo kunuu ntúꞌxi ī. \v 42 Ikan tsī xnuu ntúꞌxi ña Jesuu, tsi íkan ētsin tuví ñañā san, tsí da xé kuenta iña i é kāxio tûꞌve víko iña ñá Israeé san. \c 20 \s1 Dā ntóto Jesuu \r (Mt. 28:1‑10; Mr. 16:1‑8; Lc. 24:1‑12) \p \v 1 Ntuvi dá nakiꞌi vité san ne, ntɨkɨn nīꞌni ká kueꞌen María Madālena nú ñaña kān. Dā íto ña ne, īní ña tsí e xío tuví xuu é katāvi núu xuꞌu ñañā san. \v 2 Kaxkainu ña kueꞌen ña mí ntoo Simuun Pedru ni ña ntɨníꞌi ñā, ña e dóo kuinima Jésuu. Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —É nātavá ña Mastru ko nú ñaña ña kān né, ntē ñá īni o míꞌi kūnaxnúu ña ña —kaꞌan Maríā san. \p \v 3 Kidáā né, kīi Pedru ni ña ntɨníꞌi ñā, ña uun san, kueꞌen ñá nú ñaña kān. \v 4 Ntuvi ñá koo da ntaínu ña kueꞌen ña, ntá tsi dií ka inú ka ña é ña uun san. Diꞌna ña xee ña nú ñañā san. \v 5 Náxkāꞌnu nteɨ ña dɨkɨ ña, íto niꞌni ña iní ñañā sán ne, īní ña doó san, ntá tsi ña ni kɨ́ꞌvi ña. \v 6 Kidáā ne, xée Sīmuun Pedrú san ne, dā kukɨ́ꞌvi ña īní ñañā sán ne, ikān íni ña doó san. \v 7 Taꞌvi dōo é ītínuu dɨkɨ Jésuú ne, ñá te tūví dadɨɨ ká ni dōo kaꞌnú san, tsí e xío tuví kataꞌnu vaꞌa. \v 8 Kidáā ne, kúkɨ̄ꞌví ña uun ñaꞌa sán dɨ, ña é xee díꞌna nú ñañā sán ne, dā íni ña ne, kuīntiꞌxe ña. \v 9 Ntá tsi vata kɨ́ꞌɨn dɨkɨ ña é uve naꞌa kakaꞌan túꞌun Xuva kō tsí da miī é ntoto ña tē xiꞌi ña. \v 10 Kidáā né, ntiko kōó ña ntɨniꞌi ñā, kunúꞌu ña nú viꞌi ña kān. \s1 Dā ntii díto Jesuu núu María Madālena \r (Mr. 16:9‑11) \p \v 11 Ntá tsi Maríā sán ne, ntitsí ña diñɨ ñáña san, kaéku ña. Kuan tsī ó kaeku ña, náxkāꞌnu nteɨ ña dɨkɨ ña, íto niꞌni ña iní ñañā sán ne, \v 12 īní ña uvi ñaꞌa ánjē san é ñuꞌu ña doo kuiꞌxin. Ntoo ña nú xuu mí intéku kúñu Jēsuu. Uun ñaꞌa ña tuví ña dɨkɨ́ ñañā sán ne, uun ñaꞌa ña tuví ña xeꞌe i kan. \v 13 Tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Nté kui kaekun ntun, ñadɨ̄ꞌɨ? —kaꞌan ña. \p —Tsí kueꞌen niꞌi ña Mastru kó ne, ntē ñá iní u míꞌī xnúu ña ña —kaꞌan ñá ni ñā. \p \v 14 Dā ve tsi kakaꞌan ña sáꞌa ne, xkokōto ñá ne, ikan tsī íni ña Jesuu ntítsí ña, ntá tsi ña ni iní ña te dɨvi Jēsuu. \v 15 Jesuú ne, tsixeꞌe ña ñā: \p —¿Nté kui kaekun ntun, ñadɨ̄ꞌɨ? ¿Xoó ñaꞌa ntu kanantukūn? —kaꞌan ña. \p Ña kaito ntodo útun tatá san, kuíni Maríā sán ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Te dɨvi nto kuēꞌen niꞌi ntó ña ne, káꞌan nto nī ko míꞌī náxnuu nto ñā vata koo é kɨ̄ꞌɨ́n u, kínakiꞌí u ña —kaꞌan ña. \p \v 16 Dá kakāꞌan Jésuu ni ña: \p —¡Maríā! —kaꞌan ña. \p Dā xkókoto ña, kakaꞌan ñá ni ña tūꞌun hébreú san: \p —¡Rabuni! (é kāni túꞌun Mastru) —kaꞌan ña. \p \v 17 Dá kakāꞌan Jésuu ni ña: \p —Ñá kū dɨ́ tɨɨn ntaꞌān ko, tsí vata ntáā u mí tuví Uvā ko. Ntá tsi kuēꞌen mí ntántoo ení ko ne, káꞌan ni ñā tsí ntaa u mí tuví Uvā ko, é dɨvi ña Uva ntō dɨ, tsí uun tsi Xuva ko ni ntō —kaꞌan ña. \p \v 18 Kidáā ne, kuéꞌen Māría Madālená san, kukaꞌan ñá ni ña ntɨniꞌi ñā: \p —¡É īní u Mastru kó ve! —kaꞌan ña. \p Kidáa ne, ntaa ña ni ña tūꞌun é kākaꞌan Jésuu ni ña. \s1 Dā ntii díto Jesuu mí ntántoo ña ntɨniꞌi ñā \r (Mt. 28:16‑20; Mr. 16:14‑18; Lc. 24:36‑49) \p \v 19 Dā kuáa dɨvi tsi ntūvi é kuvi uun vité san ne, kantīꞌu tsí xiꞌí san mí ntoo ña ntɨniꞌi ñā, tsí da xe ntaúꞌvī ñá ña Israeé san. Ikan tsi kūkɨ́ꞌvi Jesuu, ntítsí ña méꞌñu ña kān ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Váꞌa tsi koo kuntōo nto —kaꞌan ña. \p \v 20 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌā ne, náñēꞌe ñá ña ntaꞌa ña ni xkɨntika ñā. Ñá tē nté kaa nakuꞌun díni nima ñá ntɨniꞌi ñā da íni ña Jesuu. \v 21 Kidáā ne, kakaꞌan xtúku Jesuu ni ña: \p —Váꞌa tsi koo kuntōo nto. Vata ō táxnuu Uvā kó ko ne, kuan koo taxnūu ú nto dɨ —kaꞌan ña. \p \v 22 Dā kúvi kaꞌan ña sáꞌa ne, tɨ̄ꞌví nteē ñá ña, kakaꞌan ña: \p —Nakiꞌi nto Espíritū Sántū san. \v 23 Da xōó ka ñaꞌa é kāda kaꞌnu iní nto ni ña kuētsí ña ne, é ntɨ̄ꞌɨ kuétsi ñā. Ntá tsi da xōó ka ñaꞌa é ña kada kaꞌnú ini nto ni ña kuētsí ña ne, é kuan tsī koo kuétsi ñā —kaꞌan ña. \s1 Dā íni Tumaa e ntóto Jesuu \p \v 24 Ntá tsi Tumaá san, uun ñaꞌa ña é kuvi uxuvi ñáꞌa ña ntɨniꞌi ñā, ña e ntántēe Iꞌxa Uví ne, xóxō ña da ntii dîtó Jesuu. \v 25 Ntá tsi ntákaꞌan ñá ntɨniꞌi ña, ña nguiī san ni ña: \p —É īní ntɨ Mastru kó ve —kaꞌan ña. \p Ntá tsi Tumaá san ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¿Vá ntāa ntu? Tē ña kiní u mí dūku tsɨkɨ́ san ntaꞌa ña, tē ña nakɨꞌví u rkɨntaꞌá ko mí dūkú san ne, o tē ñá nakɨꞌví u ntaꞌa ko mí kanúu xkɨntika ñā dɨ́ ne, ña kúvi kuintīꞌxe ko —kaꞌan ña. \p \v 26 Dā kúvi ūna ntúvi ne, ntoo xtuku ña ntɨniꞌi ñā má viꞌi kān né, ikān tuví Tumaá san dɨ. Kantiꞌu tsí xiꞌi ntóo ña, ntá tsi xee xtúku Jesuu, ntítsi ña méꞌñu ñā, kakaꞌan ña: \p —Váꞌa tsi koo kuntōo nto —kaꞌan ña. \p \v 27 Kidáā ne, kakaꞌan ñá ni Tūmaá san: \p —Nakɨ̄ꞌvín rkɨntaꞌa o iꞌa ne, koton ntaꞌa kó san ve. Tāꞌxin ntaꞌa o, dá nakɨ̄ꞌvín xkɨntikā kó san. Ñá ku kuān nte dóꞌon; na kuīntiꞌxe o ko —kaꞌan ña. \p \v 28 Nantíko kōó Tumaá san, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Tōꞌó miī ko! ¡Xuva ntīꞌxe ko! —kaꞌan ña. \p \v 29 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Viꞌi a vé ne, kakuintiꞌxe o tsí da xe ínin ko. Ntá tsi ¡nté kui vaꞌá ñaꞌa, ña é kakuintiꞌxe i kó kuān te vata kiní ña ko! —kaꞌan ña. \s1 Nuu i é de váꞌa ña tutú saꞌa \p \v 30 Ñá te da dīí ka nuu i é idé Jesuu núu ñá ntɨniꞌi ñā é ña ni úve naꞌa tutú saꞌa. \v 31 Ntá tsi nuu i sáꞌa ūve naꞌa vata koo é kuīntiꞌxe nto tsí Jesuú ne, dɨvi ñā é táxnuu Xuva ko ñā né, dɨvi ñā é Īꞌxá Xuva ko ñā dɨ. Te kuīntiꞌxe nto ña ne, níꞌi nto ntuvi vāꞌá iña ntó kuenta iña ña. \c 21 \s1 Dā ntii dîtó Jesuu núu ūꞌxe ñáꞌa ña ntɨniꞌi ñā \p \v 1 Dā rkontûvi e kúvi sáꞌa ntii dîtó Jesuu mí ntoo ña ntɨniꞌi ñā etsin nu míni kāꞌnu é nani Tīberia. Sáꞌā kúvī da ntii díto ña. \p \v 2 Ikān ntoo dadɨɨ Simuun Pedrú san ni Tūmaa, ña e ntántēe Iꞌxa Uví, ni Natanāee, ña véꞌxi ñuú Canaa é kāduku ntée ñuú Galilea, nī ntuvi iꞌxá Zebedeu, ni ūví ka xtúku ña ntɨniꞌi Jēsuu. \v 3 Simuun Pedrú san kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Xuꞌú ne, tsāká kitáva u —kaꞌan ña. \p Ntákaꞌan ñá ni ñā: \p —Kɨ́ꞌɨ̄n ntɨ́ ni ntō dɨ —kaꞌan ña. \p Kuéꞌen ñā, ñuꞌú ña tun ntōó san. Ntá tsi niñu tsikán ne, nté uun tsákā ña ni tavá ña. \v 4 Ntá tsi dā veꞌxi túvi ne, ikān ntii dîtó Jesuu, ntítsi ña diñɨ ntute san. Ntá tsi ña ntɨniꞌi ñā ne, ñá ni īni ñá te dɨvi Jēsuu. \v 5 Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Ō dáꞌ, ¿vāta ntu níꞌi nto tsákā san? —kaꞌan ña. \p —Vátā —kaꞌan ña. \p \v 6 Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Nakuītá nuu nto xunu nto diñɨ kuáꞌa nto sán ne, ikan nīꞌi ntó tɨ —kaꞌan ña. \p Kuān o dé ntiꞌxe ña ne, ntē ña ni kuvi natavá ka ña xunu san e dóo ñuꞌu tsitu kuēꞌen tsákā san. \v 7 Ña ntɨniꞌi ñā, ña e dóo kuinima Jésuú ne, kakaꞌan ñá nī Pedrú san: \p —¡Dɨvī mastru kó ña! —kaꞌan ña. \p Dā ve tsi téku Pedrú san é dɨvī Tóꞌo ñā ne, nákunūu ña duꞌnu ña, tsí kantɨɨ́ ña nuu ña, dā entíta ña iní ntute san. \v 8 Da nɨɨ vēꞌxí ña nguiī sán iní tun ntōó san, ntáñuꞌu ña taraxá san é ñuꞌu tsitu tsákā san. Ñá te nté sa ikā ñuꞌu ña nú ntūte san; īó te ūun sientu métrū. \v 9 Dā núu ña tun ntōó san nú ñutɨ kán ne, ikān íni ña é kaiꞌxi ngɨ́ñuꞌu, nteku ítun tsákā san ni tañúꞌū san. \v 10 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Na kīꞌxi nto uvi a tsáka, kɨtɨ dā ve táva nto san —kaꞌan ña. \p \v 11 Kūxee xtuku Simuun Pedrú san iní tun ntōó san ne, kanañuꞌu ña taraxá san ñuꞌu kān. Uun ito tsi ñúꞌu tsitu kuēꞌen taraxá san tsáka naꞌnu ntɨꞌɨ, uun sientu uvi díko uxuni tɨ. Kuān te dóo kueꞌe tɨ́ ne, ntē ña ni ntatsin táraxá san. \v 12 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kixkáꞌxi nto kuenta teváa —kaꞌan ña. \p Kidáā ne, nté uun ñaꞌa ña ña ni kene iní ña tsixeꞌe ña ñā xoo ñáꞌa ña, tsí da xé ini ña tsí dɨvi ntīꞌxe ña é Tóꞌo ñā. \v 13 Xée ētsin Jesuú ne, dā nánuu ntáꞌa ña tañúꞌū sán, xeꞌé ña ña. Kuan tsī o dé ña nī tsákā sán dɨ. \p \v 14 E sáꞌā kúvi ūni íto e ntii dîtó Jesuu núu ñá ntɨniꞌi ña dā ntóto ña é xiꞌi ña. \s1 Kakaꞌan Jésuu ni Símuun Pedru \p \v 15 Dā kuvi éꞌxi ña ne, kakaꞌan Jésuu ni Símuun Pedru: \p —Simuun, íꞌxá Juaan, ¿vā dií dií ka ntu kakuinima ó ko é sāꞌa? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌán Pedru ni ña: \p —Ini ntú ku nto, Mastru, tsí ntio kó nto —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kuéꞌēn é kāꞌxí a leꞌntú ko sán ni —kaꞌan ña. \p \v 16 É kūvi uvi íto tsixeꞌe Jēsuu ña: \p —Simuun, íꞌxá Juaan, ¿kakuinima ntú o ko? —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Nuu é ntaā i, Mastru. Ini nto tsí ntio kó nto —kaꞌan ña. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Kuenta víin leꞌntú ko sán ni —kaꞌan ña. \p \v 17 É kūvi uni íto tsixeꞌe xtuku ña ñā: \p —Simuun, íꞌxá Juaan, ¿ntio ntu o ko? —kaꞌan ña. \p Pedrú san ne, dōo uꞌvi kúvi ña é uni íto tsixeꞌe ña ña tē ntío ña ña ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —Mastru, dɨvi nto īni nto é un ntɨꞌɨ̄. Dɨvi nto īni nto tsí ntio kó nto —kaꞌán Pedrú san. \p Kakaꞌan Jésuu ni ña kídaā: \p —Kuéꞌēn é na kāꞌxi leꞌntú ko sán ni. \v 18 Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ō. Dā kúvin ñatīí kuetsī ne, nákunūun duꞌnu o dá kɨ̄ꞌɨn da míꞌī ka mí ntio o. Ntá tsi tē kuátān ne, koó da nakāan ntáꞌa o ne, tuku ñaꞌa naxnūu ña o duꞌnu ó ne, dá kɨ̄ꞌɨn niꞌi ña o míꞌī ña ntío o é kɨ̄ꞌɨn. \p \v 19 Kuan ō kaꞌan Jésuu vata koo é kūtuní Pedru nté koo kuvi tē xiꞌi ña, vata koo é kāꞌan ñáꞌa tsi dóo kaꞌnu Xuva kō. Kidáā ne, kakaꞌan ñá ni ñā: \p —¡Kuntīkɨ́n ko! —kaꞌan ña. \s1 Uun ñaꞌa ña ntɨniꞌi Jēsuu, ña e dóo kuinima ña \p \v 20 Dā xkókoto Pedru ata ñá ne, īní ña tsí kantīkɨ́n ña uun ñaꞌa ña, ña e dóo kuinima Jésuu, ña e itúvi diñɨ ña da éꞌxi dadɨɨ ña da kúvi viko san, ña é tsixeꞌe xoo ñáꞌa é diko i ñā. \v 21 Dā íni Pedru ñá ne, katsixeꞌe ña Jēsuu: \p —Ña sāꞌá ne, ¿nté ntu koo kuvi ña? —kaꞌan ña. \p \v 22 Kakaꞌan Jésuu ni ña: \p —Tē ntio ko é kutuvī ñá da nté nainu xtúku ú ne, ¿vá neē ntú kuenta iña o? ¡Dɨvīn né, kuntīkɨ́n ko! —kaꞌan ña. \p \v 23 Dukuān ne, kuiní ña ntákuintiꞌxe i san tsí ña kuví ntiꞌxe ña tsikan. Ntá tsi ña te ni káꞌan Jésuu e ña te kuví ña. Da mii tsī é kākaꞌan ña: “¿Vá neē ntú kuenta iña ó te ntio ko é kutūví ka ña dā nté nainu xtúku u?”, kuan ō kaꞌan ña. \p \v 24 Dɨvi ña ntɨniꞌi Jēsuu, ña tsikán ne, dɨvī ú xuꞌu é kantaa ú ni ntō nee iña e íni u. Xuꞌu tée naꞌá u túꞌūn saꞌa. Ini o tsí nuu é ntaā i é kākaꞌán u. \p \v 25 Jesuú ne, dií ka tɨ̄tɨ́n ka nuu i é idé ña dɨ. Tē dɨ́ ni ūve naꞌa un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ sáꞌa ne, á te ntē ña xee táꞌan ñuxiví sa é kuntōo tutu é ūve naꞌa kakaꞌan íña ña.