\id MAT  
\h TUTU MATEO 
\toc1 TUHUN VAHA CHA NI TAA RA CHAHNU MATEO 
\toc2 TUTU MATEO 
\toc3 Mt. 
\mt1 TUHUN VAHA CHA NI TAA RA CHAHNU MATEO 
\c 1  
\s1 Tata Cha Vachi Chinu Ra Jesucristo 
\r (Lc. 3.23‑38) 
\p  
\v 1 Tutu ya ndiso sivi ñivi cuu tata cha vachi chinu ra Jesucristo tiempu chahnu. Ñivi ra chi ra David, ta ñivi ra chi ra Abraham. 
\p  
\v 2 Abraham cuu sutu ra Isaac, ta Isaac can cuu sutu ra Jacob. Jacob can cuu sutu ra Judá chi yani ra.  
\v 3 Judá can cuu sutu ra Fare chi ra Zara, ta Tamar cuu sihi ra ta ra. Fare can cuu sutu ra Esrom, ta Esrom can cuu sutu ra Aram.  
\v 4 Aram can cuu sutu ra Aminadab, ta Aminadab can cuu sutu ra Naasón. Naasón can cuu sutu ra Salmón,  
\v 5 ta Salmón can cuu sutu ra Booz, ta Rahab cuu sihi ra. Booz can cuu sutu ra Obed, ta Rut cuu sihi ra. Obed can cuu sutu ra Isaí,  
\v 6 ta Isaí can cuu sutu ra David ra ndaca ñahan chi ñivi Israel. David can cuu ra cuu sutu ra Salomón, ta sihi ra cuu ña ni cuu ñasihi ra Uría. 
\p  
\v 7 Salomón can cuu sutu ra Roboam, ta Roboam can cuu sutu ra Abía. Abía can cuu sutu ra Asa,  
\v 8 ta Asa can cuu sutu ra Josafat. Josafat can cuu sutu ra Joram, ta Joram can cuu sutu ra Uzía.  
\v 9 Uzía can cuu sutu ra Jotam, ta Jotam can cuu sutu ra Acaz. Acaz can cuu sutu ra Ezequía,  
\v 10 ta Ezequía can cuu sutu ra Manasee. Manasee can cuu sutu ra Amón, ta Amón can cuu sutu ra Josía.  
\v 11 Josía can cuu sutu ra Jeconía chi yani ra quivi cha ni tiin ra iyo ñuhun Babilonia chi ñivi Israel, ta tava ndaa ra ta ra chi ñi nu ñuhun ñi. 
\p  
\v 12 Tacan ni queta ñivi Israel ñuhun Babilonia can, ta ni chacoo sehe ra Jeconía can, ta Salatiel cha cunani ra. Salatiel can cuu sutu ra Zorobabel,  
\v 13 ta Zorobabel can cuu sutu ra Abiud. Abiud can cuu sutu ra Eliaquim, ta Eliaquim can cuu sutu ra Azor.  
\v 14 Azor can cuu sutu ra Sadoc, ta Sadoc can cuu sutu ra Aquim. Aquim can cuu sutu ra Eliud,  
\v 15 ta Eliud can cuu sutu ra Eleazar. Eleazar can cuu sutu ra Matán, ta Matán can cuu sutu ra Jacob.  
\v 16 Jacob can cuu sutu ra José ra cuu ii ña María sihi ra Jesucristo. 
\p  
\v 17 Cha queta uchi cumi ñivi cuu ñivi ra Jesuu nda quivi ni chacoo ra Abraham nda quivi cha ni chacoo ra David tiempu chahnu, ta cha queta ndico inga uchi cumi ñivi ra nda quivi ni chacoo ra David nda quivi cuahan ñivi Israel iti ñuhun Babilonia suvi ni tiempu chahnu, ta nda quivi can ta nda quivi cha ni cacu ra Jesuu cha queta ndico tucu inga uchi cumi ñivi ra. 
\s1 Tuhun yoso cuhva cha ni cacu ra Jesucristo 
\r (Lc. 2.1‑7) 
\p  
\v 18 Chehe cuu tuhun yoso cuhva ni cacu ra Jesucristo. Cha iyo vaha tuhun cha cua tandaha ña María sihi ra chi ra José. Ña ta coo ña chi ra, ta nihin ña cuhva ti cha cua coo sehe ña savaha ra Tati Ndioo.  
\v 19 Rai vaha cuu ra José ra cua cuu ii ña. Chacan cuu cha saxini ra ti cua saña xehe ra chi ña, vati ña cuni ra cha cua coo tu ca nuun chi ña iti nuun ndihi ñivi.  
\v 20 Ni vii nanducu xini ra ñaan cha cuu cha cua savaha ra, ta ndehe ra chi iin tatun ra chahnu Ndioo tichi ñumahna, ta quechaha cati ra tatun Ndioo can chi ra ti: 
\p ―Yoho José, ñivi ra David chihin cun. Ña cua saxini cun, soco cua naquihin cun chi ña María ñasihi cun, vati tuvi maan sehe ña tichi ña savaha ra Tati Ndioo.  
\v 21 Cua cacu sehe ña, ta Jesuu cua sacunani ndo chi ra, vati cua sacacu ra chi ñivi cuu ñivi ra, ta cua naan cuati savaha ñi ―cati ra tatun Ndioo can. 
\p  
\v 22 Ndihi chacan ni chacoo, vati tacan ni quee tuhun cuhva ni cati tuhun ra chahnu Ndioo chi ra ni cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi, vati cha cati ra ti: 
\p  
\v 23 Cua tuvi sehe iin ña yoco, 
\q1 ta cua queta quivi cua cacu ra. 
\q1 Emanuel cua cunani ra, 
\m cati ra cahan cuenda ra Ndioo can. Cuni cati tuhun Emanuel can ti iyo ra Ndioo chihin yo. 
\p  
\v 24 Tacan cuu, ta hora can ndoyo ra José, ta savaha ra cuhva cati tuhun tatun ra chahnu Ndioo. Quihin ra chi ñasihi ra,  
\v 25 soco ña ni chacoo ra chi ña nda cua nda quivi ni cacu sehe ña. Tacan cuu, ta chacunani ra Jesuu. 
\c 2  
\s1 Quichi ndehe tahan ra ni quichi inga ñuhun nu ni cacu ra Jesuu 
\p  
\v 1 Quivi cha ni ndaca ñahan ra Herode cacu ra Jesuu ñuun Belén cha iyo cuenda ñuhun Judea. Suvi ni quivi can queta ra sacuaha chi ri tiñu. Inga ñuhun chiyo nu cana nicandi quichi ra, ta queta ra ñuun Jerusalén,  
\v 2 ta quechaha nducu tuhun ra ti: 
\p ―¿Ndaa cuu nu ni cacu ra cuu ra cua cundaca ñahan chi ñivi judío? Nducu tuhun ndi, vati cha ni ndehe ndi cha ndaa ri cuu tiñu ra chiyo cana nicandi, ta vachi ndi, vati cuni sacahnu tahan ndi chi ra ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 3 Tuhun can chini ra Herode can, ta quechaha saxini xaan ra, ta yuhvi tahan ndihi ñivi iyo ñuun Jerusalén can.  
\v 4 Tacan cuu, ta sacuiti ra chi ndihi ra sutu chahnu chi ndihi ra sacuaha ley chahnu cha sacahnu ñivi can, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra ta ra ndaa cuu nu cua cacu ra Cristo.  
\v 5 Tacan cuu, ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Iti ñuun Belén cha iyo cuenda ñuhun Judea cua cacu ra, vati tacan ni taa ra ni cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi. Cha cati ra ti: 
\q1  
\v 6 Ndioho ñivi ñuun Belén cha iyo cuenda ñuhun Judea, 
\q1 cahnu xaan cua coo ñuun ndo, 
\q1 vati iin rai cahnu xaan cua quee ñuun ndo, 
\q1 ta cua cundaca ñahan ra chi ñivi ra Ndioo ñivi Israel, 
\m cati ra ―cati ra sutu chahnu ta ra. 
\p  
\v 7 Tacan cuu, ta cana xehe ra Herode chi ra sacuaha tiñu can, ta nducu tuhun ra chi ra ta ra ndaa quivi ni quechaha ndehe ra ta ra tiñu can iti siqui andivi.  
\v 8 Tacan cuu, ta cati ra ti: 
\p ―Cuahan ndo iti ñuun Belén, ta cua nanducu vaha ndo chi ve luhu can. Tacan cua nanihin ndo chi ve, ta sa cua quichi cati ndo chihin yu, vati tacan cua cuhun tahin, ta sa cua sacahnu tahin chi ve ―cati ra. Tacan tava tiñu ra chi ra ta ra iti ñuun Belén. 
\p  
\v 9 Chini ra ta ra cha ni cahan ra Herode can, ta cuahan ra. Ni ndehe ndico tucu ra chi ri tiñu ndehe xihna ra chiyo nu ni quichi ra, ta iti nuun ra ta ra cuahan ri nda cua nda ni queta ri xini vehe nu caa ve luhu can.  
\v 10 Ndehe ra ta ra nu chacuiñi ri, ta sii xaan quechaha cuni ra.  
\v 11 Tacan cuu, ta quihvi ra ta ra tichi vehe can, ta ndehe ra ta ra chi maan ve luhu can chi ña María sihi ve. Tacan cuu, ta chahnu chiti ra, ta sacahnu ra ta ra chi ve. Nuna ra ta ra cha naan ra, ta samani ra ta ra chi ve. Samani ra xuhun cuaan. Samani ra cutu. Samani ra suchan xico vixin chahan. Samani ra ta ra.  
\v 12 Tacan cuu, ta cati ra Ndioo chi ra ta ra chi ñumahna ti ña cua yaha ndico ra ta ra nuun ra Herode. Chacan cuu cha quihin ra ta ra inga iti, ta cuahan ndico ra iti ñuun ra. 
\s1 Chinu ñivi ra Jesuu chi ra iti ñuhun Egipto 
\p  
\v 13 Cha cuahan ra sacuaha chi ri tiñu, ta cahan tucu ra tatun ra chahnu Ndioo chi ra José chi ñumahna, ta cati ra chi ra ti: 
\p ―Cua cuinda cun, ta cua quihun chi ve luhu sehun chi sihi ve, ta cua cunu ndo cuhun ndo iti ñuhun Egipto. Cua ndoo ndo tican nda cua nda quivi cua cati ndique chihun, vati cua nanducu ra Herode chi ve, vati cua cahni run chi ve ―cati ra tatun Ndioo can. 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta quihin ra José chi ve chi sihi ve cha cuaa can, ta cuahan ñi iti ñuhun Egipto.  
\v 15 Ican ndoo ñi nda quivi ni chihi ra Herode can. Chacan cuu cha queta tuhun ra chahnu Ndioo cuhva ni cati ra cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi, vati cha cati ra ti iti ñuhun Egipto cana ra chi sehe ra, cati ra Ndioo ―cati racan. 
\s1 Cati ra Herode ti cua cuvi ndihi ve cuati 
\p  
\v 16 Tacan cuu, ta nihin ra Herode cuhva ti sandahyu ñahan ra sacuaha chi ri tiñu chi ra, ta xaan xaan ra cuu. Tacan cuu, ta cati tuhun ra ti cua cuvi ndihi ra cuati ndihli iyo ñuun Belén chi ndihi ranchu iyo yatin ñuun can. Chahni ra chi ndihi ra ña ta queta uvi cuiya ra, vati cuhva can saxini ra Herode cha ni cacu ra nanducu ra sacuaha chi ri tiñu can.  
\v 17 Tacan queta tuhun cha ni cati ra Jeremía nu ni quichi quivi, vati cati ra ti: 
\q1  
\v 18 Chini ñivi ti ndahyu ñivi ñuun Ramá. 
\q1 Cuihya xaan cuni anima ñi, 
\q1 ta ndahyu chaa ñi. 
\q1 Cuvaa ñivi cuu ñivi ña Raquel cuenda sehe ñi, 
\q1 ta ña cuni ñi cha cua cava taxin anima ñi, 
\q1 vati cha ni chihi ve, 
\m cati ra Jeremía can. 
\p  
\v 19 Tacan cuu, ta queta quivi chihi tahan ra Herode can, ta queta ndico tucu tatun ra chahnu Ndioo nu iyo ra José iti ñuhun Egipto can, ta quechaha cahan tucu ra chi ra José tichi ñumahna,  
\v 20 ta cati ra chi ra ti: 
\p ―Cua cuinda cun, ta cua quihun chi ve luhu sehun chi sihi ve, ta cua cuhun ndico ndo iti ñuhun Israel, vati cha ni chihi ra nducu cahni chi ve ―cati ra. 
\p  
\v 21 Chacan cuu cha ni chacuinda ra José, ta quihin ra chi ve chi sihi ve, ta quee ñi cuahan ñi iti ñuhun Israel.  
\v 22 Tacan cuu, ta chini soho ra ti ra Arquelao cuu ra ndiso tiñu ra Herode sutu ra, ta ndaca ñahan ra iti ñuhun Judea can. Chacan cuu cha yuhvi ra José cuhun ndico ra tican. Cahan ndico tucu ra Ndioo chi ra tichi ñumahna, ta cuahan ra José chi ñi iti ñuhun Galilea.  
\v 23 Cuahan ra tican, ta ni chacoo ra iin ñuun nani Nazaret. Chacan cuu cha queta tuhun cahan ra ni cahan cuenda ra Ndioo, vati cati ra ti ra ñuun Nazaret cua cuu ra Jesuu. 
\c 3  
\s1 Tichi cuhu cati tuhun ra Juaan ra sacuanduta 
\r (Mr. 1.1‑8; Lc. 3.1‑9, 15‑17; Jn. 1.19‑28) 
\p  
\v 1 Suvi ni tichi quivi can queta ra Juaan ra sacuanduta tichi cuhu iti ñuhun Judea can, ta cati tuhun ra tuhun vaha.  
\v 2 Cati ra Juaan can chi ñivi can ti: 
\p ―Cua saña ihni ndo cuati ndacu ndo, vati yatin xaan cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi chi yo ―cati ra. 
\p  
\v 3 Chehe cuu tuhun cati tuhun ra Isaía ra ni cahan cuenda ra Ndioo nu quichi quivi, vati cati ra cuenda ra Juaan can ti: 
\q1 Cua cana chaa iin rai tichi cuhu, 
\q1 ta cua cati ra ti 
\q1 cua tiso vaha ñi iti nu cua yaha ra chahnu. 
\q1 Tacan ni cua tiso vaha ñi tiñu, cua cati ra, 
\m cati ra Isaía can. 
\p  
\v 4 Chacundichin ra Juaan can sahma ixi ri camellu, ta chacunuhni iin cinta ñiin tichi ra. Chachi ra tica, ta chihi ra nduxi ñuñu cuhu, [vati tacan ni chacoo ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu].  
\v 5 Tacan cuu, ta cuahan ñivi ñuun Jerusalén nuun iyo ra. Cuahan ndihi ñivi ñuhun Judea chi ndihi ñivi iyo yatin yuta Jordán.  
\v 6 Nahma ñi cuati savaha ñi, ta sacuanduta ra Juaan can chi ñi yuta Jordán can. 
\p  
\v 7 Ndehe ra Juaan ti cha tuvi ra fariseo chi ra saduceo quichi, vati cua cuanduta tahan ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―¡Vata xaan ndo! Yoni cati chi ndo ti cua cundee cacu ndo nu cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi.  
\v 8 [Tu cha ndicha ndo,] na cua savaha ndo cuhva ndacu ñivi saña ihni ndicha cuati ndacu ñi.  
\v 9 Ña cua saxini ndo chi anima ndo ti cha iyo vaha ndo, vati ñivi ndo chi ra Abraham. Yuhu cati chi ndo ti tu cua cuni ra Ndioo cua cuu savaha ra iin cuhva cahnu xaan. Cua cuu sama ra yuu ya, ta cuu chi ñivi ra Abraham.  
\v 10 Cha iyo vaha tuhun cha cua tahnda ndihi yutun ña vaha chiti. Cua tahnda chi, ta cua cayu chi tichi ñuhun, [vati cuhva cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi ña vaha cuu chi].  
\v 11 Sacuanduta yu chihin ndo chi nduta, vati cha ni saña ihni ndo cuati savaha ndo, soco iti chate vachi inga ra, ta iyo xaan ca tu ndee ini chi ra. Ñahni yavi ndai cha cua cui musu ra, ta cua cuise ndichan ra. Maan ra cua cuhva cha cua quichi ra Tati Ndioo, ta suvi ra cuu ra cua tachi tuni.  
\v 12 Cha iyo vaha ra cha cua sandundoo ra nu cua satati ra chiti trigu can. Cua canihin vaha ra chiti can tichi yaca ra, ta cua cahmi ra cha ña vaha can chi ñuhun ña ndahva. [Tacan cati ra Juaan can, vati cua quee vaha ñivi saña ihni cuati, ta cua cutuni ñivi ni vii ndacu cuati.] 
\s1 Cha ni chanduta ra Jesuu 
\r (Mr. 1.9‑11; Lc. 3.21‑22) 
\p  
\v 13 Tacan cuu, ta quee ra Jesuu iti ñuhun Galilea, ta cuahan ra iti yuta Jordán nuun iyo ra Juaan can. Tican cuahan ra, vati cua sacuanduta ra Juaan chi ra.  
\v 14 Ña cuni ra Juaan can sacuanduta ra chi ra, ta cati ra chi ra ti: 
\p ―Nini ca cha cua sacuanduta cun chi yuhu, ta cha vachi cun iti nuin ―cati ra. 
\p  
\v 15 Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Ña cua casi cun, vati cha vaha cuu cha cua savaha yo cuhva cati ra iyo iti siqui andivi ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta chaha ra Juaan.  
\v 16 Cha ni chanduta ra Jesuu, ta sa ni quee ra tichi nduta, ta nuna iti siqui andivi, ta ndehe ra Jesuu cha vachi nuun ra Tati Ndioo cuhva iin ri ndivi, ta quichi ra chi ra Jesuu.  
\v 17 Tacan cuu, ta nducahan ra Ndioo iti siqui andivi, ta cati ra ti: 
\p ―Sehi chi rahya. Cuni xain chi ra, ta sii xaan cuni yu ndehi chi ra ―cati ra. 
\c 4  
\s1 Ndehe run cuihna a cua savaha ra Jesuu iin ndavaha ni 
\r (Mr. 1.12‑13; Lc. 4.1‑13) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta ndaca ra Tati Ndioo chi ra Jesuu tichi cuhu can, vati tacan cua ndehe run cuihna a ña cua savaha ra Jesuu iin ndavaha ni. 
\p  
\v 2 Chacoo ndita ra Jesuu uvi xico quivi. Tacan cuu, ta chisoco ra,  
\v 3 ta tuhva run cuihna nu iyo ra, ta quechaha cati run chi ra ti: 
\p ―Tu ndicha ti sehe Ndioo cuu cun, cua cati cun chi yuu ya ti cua cuu chi paan, ta cua cachi cun ―cati run. 
\p  
\v 4 Ta cati ndico ra Jesuu ti: 
\p ―Cha cati tutu Ndioo ti iyo ndito ñivi, vati chachi ñi, soco ñavi cuenda chacan ni iyo ndito ñivi. Iyo ndito ñi, vati maan ra Ndioo cati, cati chi ―cati ra. 
\p  
\v 5 Tacan cuu, ta quihin run cuihna chi ra, ta cuahan ra chi run ñuun Jerusalén, ta tiso run chi ra nda xini ve ñuhun cahnu can,  
\v 6 ta quechaha cati run chi ra ti: 
\p ―Tu ndicha ti sehe Ndioo cuu cun, cua capa cun, vati cati tutu Ndioo ti: 
\q1 Cati tuhun ra Ndioo ti cua cumi ra tatun Ndioo chi sehe ra, 
\q1 ta cua tindee tatun ra chihin ra, 
\q1 coto cua yani chaha ra chata yuu, 
\m cati chi ―cati run. 
\p  
\v 7 Ta cati ndico ra Jesuu chi run ti: 
\p ―Inga ndico cha cati tutu Ndioo ti ña cua nducu ndo cuhva cha cua savaha ra chahnu Ndioo iin cha ndavaha ni, cati chi ―cati ra. 
\p  
\v 8 Tacan cuu, ta chandaca ndico tucu run cuihna chi ra nu iyo iin yucu sucun xaan, ta sanahan run ndihi ñuun iyo nu ñuhun ñuñivi chi ra, ta taqui xaan chi,  
\v 9 ta quechaha cati run chi ra ti: 
\p ―Ndihi ñuun can cua cuhve chihun, tu cua cahnu chiti cun, ta cua sacahnu cun chihin yu ―cati run. 
\p  
\v 10 Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi run ti: 
\p ―Cuahan, yoho Satanaa, vati cha cati tutu Ndioo ti cua sacahnu ndo chi ra chahnu Ndioo. Iin tuhun ni maan ra cua sacahnu ndo, cati chi ―cati ra. 
\p  
\v 11 Tacan cuu, ta cuahan run cuihna, ta tuhva ra tatun Ndioo nu iyo ra Jesuu, ta tindee ra ta ra chi ra. 
\s1 Quechaha cati tuhun ra Jesuu iti ñuhun Galilea 
\r (Mr. 1.14‑15; Lc. 4.14‑15) 
\p  
\v 12 Queta tuhun nuun ra Jesuu ti cha ni tiin tiñu chi ra Juaan, ta quee ra Jesuu cuahan ra iti ñuhun Galilea.  
\v 13 Tacan cuu, ta quee ra ñuun Nazaret, ta cuahan ra iti ñuun Capernaum, vati cua ndoo ra tican. Yatin yu tañuhun nu iyo ñuhun Zabulón chi ñuhun Neftalí tican ni chacoo ra.  
\v 14 Chacan cuu cha ni quee tuhun cuhva ni cati ra Isaía ra ni cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi, vati cati ra ti: 
\q1  
\v 15 Iti ñuhun Zabulón, iti ñuhun Neftalí nu iyo tañuhun inga chiyo yuta Jordán, iti ñuhun Galilea nu iyo ñivi cuu inga tucu ñivi, 
\q1  
\v 16 tican ni chacoo ñi nu naan, 
\q1 soco vitin cha ndehe ñi iin cha ndichin vaha. 
\q1 Cha queta iin cha ndichin nu iyo ñi chi ndavaha ni. 
\m [Tacan ni cati ra Isaía can cuenda ra Jesuu.] 
\p  
\v 17 Nda ni quivi can quechaha cati tuhun ra Jesuu tuhun vaha, ta cati ra ti: 
\p ―Cua saña ihni ndo cuati ndacu ndo, vati yatin xaan cua queta quivi cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi ―cati ra. 
\s1 Cana ra Jesuu chi cumi ra chahni tiaca 
\r (Mr. 1.16‑20; Lc. 5.1‑11) 
\p  
\v 18 Iin quivi chica cuu ra Jesuu yu tañuhun Galilea can, ta ndehe ra uvi rai, ta mani yani ra ta ra. Iin ra nani Simón Pedro, ta inga ra yani ra nani Ndree. Cani ra ta ra taraya ra tichi nduta can, vati ra chahni tiaca cuu ra ta ra.  
\v 19 Tacan cuu, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Na coho. Cua coo ndo chihin yu, ta cua savahi cha cua nanducu ndo chi ñivi cuhva ni nanducu ndo chi ri tiaca ―cati ra. 
\p  
\v 20 Tacan cuu, ta ni nacoo ra ta ra taraya ra, ta cuahan ra, ta ndicu ra ta ra chi ra Jesuu.  
\v 21 Quee ra Jesuu cuahan ra, ta quechaha ndehe ndico tucu ra inga uvi rai, ta mani yani ra ta ra. Ra Jacobo sehe ra Zebedeo cuu ra chi ra Juaan yani ra. Ni iyo ra ta ra chi Zebedeo sutu ra tichi tundoo, ta tiso vaha ra ta ra taraya ra, ta cana ra Jesuu chi ra ta ra.  
\v 22 Tacan cuu, ta ni nacoo ra ta ra sutu ra tichi tundoo can, ta cuahan ra ta ra. Ndicu ra ta ra chi ra Jesuu. 
\s1 Chi tuvi ñivi sanahan ra Jesuu 
\r (Lc. 6.17‑19) 
\p  
\v 23 Nini cahnu ñuhun Galilea can cuahan ra Jesuu, ta sacuaha ra chi ñivi tichi ve ñuhun ñi. Cati tuhun ra tuhun vaha yoso cuhva cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi, ta sanduvaha tahan ra chi ñivi cuhvi―masi cuhvi ñi ndihi nuun cuehe.  
\v 24 Tacan cuu, ta queta tuhun ra nini cahnu ñuhun Siria, ta quichi ndaca ñivi chi ndihi ñivi cuhvi nu iyo ra. Ndaca ñi chi ñivi iyo tati cuihna anima. Ndaca ñi chi ñivi chahni rai. Ndaca ñi chi ñivi ña cuu caca. Ndaca ñi, ta sanduvaha ra chi ñi.  
\v 25 Tuvi xaan ñivi ndicu chi ra. Ndicu ñivi iyo ñuhun Galilea chi ra. Ndicu ñivi iyo ñuhun Decápoli. Ndicu ñivi iyo ñuun Jerusalén. Ndicu ñivi ñuhun Judea. Ndicu ñivi quichi inga chiyo yuta Jordán. Ndicu ñi chi ra. 
\c 5  
\s1 Cha cati tuhun ra Jesuu chi ñivi nda siqui yucu 
\p  
\v 1 Ndehe ra Jesuu ti tuvi ñivi nducuiti, ta quee ra cuahan ra siqui yucu. Ni chacunda nuun ra, ta tuhva ñivi sacuaha chi ra nu ndaa ra.  
\v 2 Tacan cuu, ta quechaha sacuaha ra chi ñi. 
\s1 Cuhva cua cusii ini ñivi 
\r (Lc. 6.20‑23) 
\p Cati ra Jesuu chi ñivi can ti: 
\p  
\v 3 ―Cua cusii ini ñivi cuni xaan chi ra Ndioo, vati cua coo ñi nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. 
\p  
\v 4 ’Cua cusii ini ñivi ndahvi cuni anima cuenda cuati ñi, vati cua coo tu ndee ini chi ñi. 
\p  
\v 5 ’Cua cusii ini ñivi masu ini, vati cua coo vaha ñi chi ra Ndioo quivi cua nduchaa ñuhun ñuñivi ya. 
\p  
\v 6 ’Cua cusii ini ñivi cuni ndicha cha cua coso vaha anima cuhva cuni ra Ndioo, vati cua coo cha vaha chi anima ñi. 
\p  
\v 7 ’Cua cusii ini ñivi iyo tu ndahvi ini, vati cua cundahvi ini ra Ndioo chi ñi. 
\p  
\v 8 ’Cua cusii ini ñivi cuni ndicha chi ra Ndioo, vati cua ndehe ñi chi ra. 
\p  
\v 9 ’Cua cusii ini ñivi sandumani chi tahan ñi, vati ñivi Ndioo cua cuu ñi. 
\p  
\v 10 ’Cua cusii ini ñivi ndehe tu ndoho, vati ndacu ñi cuhva cuni ra Ndioo, vati cua coo ñi nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. 
\p  
\v 11 ’Cua cusii ini ndo, tu cua cahan ñivi ndavaha ni chi ndo, ta cua cani ñi chi ndo, ta cua sandahyu ñahan ñi, vati cua cati ñi ti ndavaha ni ndacu ndo, vati chica ndo chi main.  
\v 12 Cua cusii ini ndo, vati cua cunda xaan yahvi ndo iti siqui andivi. Ta ni cuhva chaha ñivi tu ndoho chi ra cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi tiempu chahnu. 
\s1 Cuhva cua coo ñivi chica chi ra Jesuu 
\r (Mr. 9.50; Lc. 14.34‑35) 
\p  
\v 13 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cua cuu ndo sava ni ta cua ñiin vaha. Tu ña vaha ñiin, ta cua naan cha uhva chi, ña cua cuu ca nduvaha ndico chi. Ñahni ca yavi ndaa chi. Cua savita yo chi chi, ta cua ndoyo ñuhun chi. 
\p  
\v 14 ’Cua cuu ndo sava ni ta cua iin ñuhun ndichin. Ña xehe iyo iin ñuun caa iin siqui yucu.  
\v 15 Tu cua taa yo ñuhun, ña cua tihi yo chi chi tichi iin máquila, soco cua tiso yo chi chi nu candileru, ta ndichin cua ndehe ndihi ñivi iyo tichi vehe.  
\v 16 Tacan na cua coo vaha ndo chi ndihi ñivi, vati tacan cua ndehe ñi ti cha vaha ndacu ndo, ta cua sacahnu tahan ñi chi sutu ndo iyo iti siqui andivi. 
\s1 Sanahan ra Jesuu yoso cuhva iyo ley chahnu 
\p  
\v 17 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Ña cua saxini ndo ti cha vachi yu, vati cua sanain ley cha ni tiso ra Moisee chi tuhun cati tuhun ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu. Ñavi cuhva can quichi yu. Quichi yu, vati cua saquete ndihi chacan.  
\v 18 Cati ndicha yu ti ña cua naan ñuhun ñuñivi chi andivi nda cua nda cua queta ndihi chacan. Chacan cuu cha chito yo ti ña cua naan ni iin tuhun luhu cha iyo nu tutu Ndioo.  
\v 19 Chacan cuu cha tu iyo ñivi ña cua sacuinu ñi ndihi tuhun ley can cha cati tuhun ra Ndioo, tu cua cati ñi ti ña nini chacan, luhu xaan ca ñi cua cuu nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. Tu iyo ñivi cua sacuinu ndihi chacan, ta cua cati ñi chi ñivi tahan ñi ti na cua sacuinu tahan ñi chi chi, cahnu xaan ñi cua cuu nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi.  
\v 20 Cati yu chihin ndo ti ñavi cha vaha vaha ndacu ra sacuaha ley chahnu, ta ñavi cha vaha vaha ndacu tahan ra fariseo. Tu ña cua coo ndo chi cha vaha ca, ña cua coo ndo nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. 
\s1 Cati ra Jesuu ti ña cua quihin ñivi tisihi chi ñivi tahan ñi 
\r (Lc. 12.57‑59) 
\p  
\v 21 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti ña cua cahni ndo ñivi tahan ndo, vati tu cua cahni ndo tahan ndo, iyo cha cua cutuni ndo.  
\v 22 Yuhu cati chi ndo ti tu cua cuxaan ini ndo chi ñivi tahan ndo, iyo cha cua cutuni ndo. Tu cua cati ndo chi tahan ndo ti quiti cuhu cuu ñi, cua yaha ndo nu ra cumi tiñu, ta cua cutuni ndo. Tu cua cati ndo ti tondo xini ñivi, cua cuhun ndo andaya nu cayu ñuhun. 
\p  
\v 23 ’Tu cua cundaca ndo cha cua samani ndo chi ra Ndioo, ta cua queta ndo nu cua samani ndo chi chi, ta chacuhun ini ndo ti cha savaha ndo iin ndavaha ni chi tahan ndo,  
\v 24 cua nacoo nuun ndo cha cua samani ndo chi ra Ndioo tican nu altar can, ta cua quee ndo. Cuahan xihna ndo, ta na cua ndumani ndico ndo chi tahan ndo, ta sa cua cuu cuhun ndico ndo samani ndo cha ndaca ndo chi ra Ndioo. 
\p  
\v 25 ’Quii xaan na cua ndumani ndico ndo chi ñivi cuni cuati chi ndo cha ña ta queta ndo nu ra cumi tiñu, coto cua cuhva cuenda ñi chi ndo chi ra cale, ta cua cuhva cuenda ra chi ndo chi ra tatun, ta cua tihi ra chi ndo ve caa.  
\v 26 Cati ndicha yu chihin ndo ti ña cua cundee quee ndo nda cua nda quivi cua tiahvi ndo ndihi multa can. 
\s1 Cati ra Jesuu ti na ña cua coo ñivi ndavaha ni chi tahan ñi inga chiyo 
\p  
\v 27 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti ña cua coo ndo ndavaha ni chi tahan ndo inga chiyo,  
\v 28 soco yuhu cati chi ndo ti tu cua ndehe ndo chi iin ñahan, vati cuni ndo coo ndo ndavaha ni chi ña, cha ndoo chi chi anima ndo cuhva cha ni savaha ndicha ndo ndavaha ni chi ña cuu chacan. 
\p  
\v 29 ’Tu cua savaha ndo cuati cha cuenda titi nuun ndo, cua sanini ndo chi ndo, ta ña cua savaha ca ndo cuati can chi titi nuun ndo, vati vaha xaan ca cua cumi ndo titi nuun ndo, ta ña cua quehni cava niniin iquin cuñu ndo nu cua cutuni ndo.  
\v 30 Tu cua savaha ndo cuati cha cuenda ndaha cuaha ndo, cua sanini ndo chi ndo, ta ña cua savaha ndo cuati can chi ndaha ndo, vati vaha xaan ca cha cua sacuenda ndo ñaan cha cuu cha cúa savaha ndo chi ndaha ndo, ta ña cua ndoyo ñuhun niniin iquin cuñu ndo nu cua cutuni ndo. 
\s1 Cati ra Jesuu ti na ña cua saña ra rai chi ñasihi ra 
\r (Mt. 19.9; Mr. 10.11‑12; Lc. 16.18) 
\p  
\v 31 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti tu cua saña ndo chi ñasihi ndo, na cua nducu ndo cha cua ndoyo tutu cha ni saña ndo chi ña,  
\v 32 soco yuhu cati chi ndo ti tu cua saña ndo ñasihi ndo, ta ñahni ndavaha ni cha ni chacoo ña chi ra rai inga chiyo, cua savaha ndo cha ni chacoo ña ndavaha ni chi ra rai inga chiyo cha cuenda ra Ndioo. Tu cua tandaha ndo chi iin ñahan cha ni saña inga rai, cua coo ndo ndavaha ni chi ña inga chiyo cha cuenda ra Ndioo. 
\s1 Cati ra Jesuu ti ña cua sandahyu ñahan ñivi 
\p  
\v 33 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini tahan ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti ña cua sandahyu ñahan ndo, soco cuenda ra chahnu cua savaha ndicha ndo cuhva cha ni cati ndo.  
\v 34 Yuhu cati chi ndo ti ña cua xita ndo iin tuhun ra Ndioo. Ña cua xita ndo tuhun iti siqui andivi, vati nu ndaa ra Ndioo cuu tican.  
\v 35 Ña cua xita ndo tuhun ñuhun ñuñivi, vati nu ndaa chaha ra Ndioo cuu ñuhun ñuñivi ya. Ña cua xita ndo tuhun ñuun Jerusalén, vati ñuun ra Ndioo cahnu cuu ñuun can.  
\v 36 Ta ni cuhva ña cua xita ndo tuhun xini ndo, vati iin tuhun ra Ndioo chaha cha nducuichin xini ndo a ndutuun xini ndo. Ña cua xita ndo tu yuhu ra Ndioo.  
\v 37 Tu cua cati ndo ti cua savaha ndo iin tiñu, cua savaha ndicha ndo cuhva cati ndo. Tu cua cati ndo ti ña cua savaha ndo iin tiñu, ña cua savaha ndicha ndo chi chi, ta chacan ni cua savaha ndo. Tu cua xita ca ndo tuhun, cua savaha ndo chacan, vati ñivi ndavaha ni cuu ndo. 
\s1 Cati ra Jesuu ti cua savaha ñivi cha vaha chi ndihi ñivi 
\r (Lc. 6.29‑30) 
\p  
\v 38 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti tu cua tuhun iin ñivi titi nuun ñivi tahan ñi, cua tuhun tahan ra cumi tiñu titi nuun maan ñi cha cua cutuni ñi. Ta ni cuhva tu cua tahvi ñivi nuhun ñivi tahan ñi, cua tahvi tahan nuhun ñi cha cua cutuni ñi.  
\v 39 Tacan cha ni cati ñivi, soco yuhu cati chi ndo ti ña cua savaha ndo ndavaha ni chi ñivi savaha ndavaha ni chi maan ndo. Tu cua cani ñivi iin chiyo nuun ndo, ña cua cani ndico ndo chi ñi, soco na cua cuhva ndo cha cua cani ñi inga chiyo nuun ndo.  
\v 40 Tu cua cuni ñivi cuati chihin ndo, ta cua quenda ñi sahma ndo, ña cua cani tahan ndo chi ñi, soco na cua cuhva tahan ndo inga sahma ndo.  
\v 41 Tu cua sanini ñivi cha cua cuhun ndo iin kilómetro chi ñi, ña cua cuxaan ini ndo chi ñi, soco na cua cuhun ndo uvi.  
\v 42 Tu cua queta ñivi caya nu iyo ndo, na cua tindee ndo chi ñi, ta na cua cuhva nuun ndo chi ñivi tahan ndo, tu cua cuni ñi tava nuun ñi. 
\s1 Cua cuni mani ñivi chi ñivi cuxaan ini chi ñi 
\r (Lc. 6.27‑28, 32‑36) 
\p  
\v 43 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cha chini ndo ti tiempu chahnu queta tuhun ti cua cuni mani ndo chi ñivi tahan ndo, ta cua cuxaan ini ndo chi ñivi cuxaan ini chi ndo,  
\v 44 soco yuhu cati chi ndo ti cua cuni mani ndo chi ñivi cuxaan ini chi ndo, ta cua cahan ndahvi ndo chi ra Ndioo cuenda ñivi chaha tu ndoho chi ndo,  
\v 45 vati tacan cua savaha ndo cuhva cuni sutu ndo cha iyo iti siqui andivi. Tacan cua savaha ndo, vati chaha ra Ndioo cha vaha chi ndihi ñivi. Chaha ra cha ndehe ri nicandi nu iyo ñivi ndacu cha ndavaha ni cuhva ndehe ri nu iyo ñivi ndacu cha vaha. Ta ni cuhva chaha ra cha cuun savi nu iyo ñivi ndacu cha vaha, ta cuun tahan savi nu iyo ñivi ndacu cha ndavaha ni.  
\v 46 Tu cua cuni mani ndo mani chi ñivi cuni mani chi ndo, ñahni cha cua sacanaan ndo cuenda ra Ndioo, vati tacan ni ndacu tahan ra satiahvi cuenda ra cumi tiñu chi ndo.  
\v 47 Tu ini chi ñivi tahan ndo sacahnu ndo, savaha ndo cuhva savaha ndihi ca ñivi, ta ña vaha cha tacan ni, vati tacan savaha tahan ñivi cuu inga tucu ñivi.  
\v 48 Na cua savaha ndo cha vaha ndicha cuhva ndacu sutu ndo cha iyo iti siqui andivi, vati ndacu ra cha vaha. 
\c 6  
\s1 Cati ra Jesuu ti na cua savaha ñivi cha vaha ndicha 
\p  
\v 1 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Na cua nducu ndo cuhva cha cua savaha ndo cha vaha, soco ña cua nducu ndo cuhva cha cua ndehe ñivi cuhva ni savaha ndo. Tu cua cuni ndo cha cua ndehe ñivi yoso cuhva cua savaha ndo, ña cua cunda yahvi ndo iti nuun ra sutu ndo iyo iti siqui andivi, [vati cha nihin ndo yahvi ndo chi ñivi ñuñivi cha savaha ndo tacan].  
\v 2 Tu cua cuhva ndo xuhun chi ñivi ndahvi caya, ña cua sacoto ndo chi ñivi. Ña cua savaha ndo cuhva savaha ñivi samani xuhun chi ñivi tichi ve ñuhun, ta ña cua savaha ndo cuhva savaha ñivi samani xuhun chi ñivi iti cahnu. Tacan savaha ñi, vati cuni ñi cha cua cati ñivi ti cahnu xaan ñivi cuu ñi. Cati ndicha yu chihin ndo ti cha nihin ñi yahvi ñi.  
\v 3 Tu cua samani ndo xuhun ndo, ña cua sacoto ndo ni chi iin tahan ndo.  
\v 4 Chacan cuu cha cua cuhva xehe ndo, ta cua cuhva ra sutu ndo yahvi ndo, vati ndehe ra cha savaha xehe ñivi. 
\s1 Cati ra Jesuu yoso cuhva cua cahan ñivi chi ra Ndioo 
\r (Lc. 11.2‑4) 
\p  
\v 5 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Hora cua cahan ndo chi ra Ndioo ña cua savaha ndo cuhva savaha ñivi uvi yaa. Cuni xaan ñi cuindi ñi ve ñuhun, ta cuni xaan ñi cuinda ñi iti cahnu, ta cahan ñi chi ra Ndioo, vati cuni ñi cha cua ndehe ñivi cha ndacu ñi. Cati ndicha yu chihin ndo ti cha nihin ñi yahvi ñi.  
\v 6 Hora cua cahan ndo chi ra Ndioo cua quihvi ndo tichi vehe ndo, ta cua casi ndo yu vehe, ta sa cua cahan ndo chi ra cuu sutu ndo nu indi xehe ndo. Cua ndehe maan ra cha savaha xehe ndo, ta cua cuhva ra yahvi ndo. 
\p  
\v 7 ’Hora cua cahan ndo chi ra Ndioo ña cua nducuaha tuhun cahan ndo, tu ña cua coto ndo ñaan tuhun cuu cha cahan ndo cuhva ndacu ñivi cuu inga tucu ñivi. Tacan ni savaha ñican, vati saxini ñi ti cua tasoho ra Ndioo chi ñi, vati cuaha xaan tuhun cahan ñi.  
\v 8 Ña cua savaha ndo cuhva ndacu ñican, vati cha chito ra Ndioo sutu ndo ñaan cha cuu cha chini ñuhun ndo, ta ña ta ndaca ndo chi chi chihin ra.  
\v 9 Chacan cuu cha tehen ni cua cahan ndo chi ra: 
\q1 Sutu ndi iyo iti siqui andivi, 
\q1 na cua sacahnu ndihi ñivi chihun. 
\q1  
\v 10 Na cua queta quivi cua cundaca ñahan cun ihya nu ñuhun ñuñivi ya. 
\q1 Na cua coo chi cuhva cuni maun ihya nu ñuhun ñuñivi ya cuhva iyo chi iti siqui andivi. 
\q1  
\v 11 Na cua cuhva cun cha cua cachi ndi vitin tichi quivi ya. 
\q1  
\v 12 Na cua sanaun cuati ndacu ndi cuhva cha ni sanaan ndi cuati savaha ñivi chihin ndi. 
\q1  
\v 13 Na ña cua cuhva cun cha cua savaha ndi cha ndavaha ni, 
\q1 soco na cua sacacu cun chihin ndi nu cua ndoyo ñuhun ndi, 
\q1 vati maun cuu ra ndaca ñahan, 
\q1 ta iyo tu ndee ini chihun, 
\q1 ta cahnu xaan Ndioo cuu cun. 
\q1 Na cua cuu chi tacan ni. 
\p  
\v 14 ’[Tacan cati yu,] vati cua sanaan tahan sutu ndo iyo iti siqui andivi cuati savaha ndo, tu cua sanaan maan ndo cuati ndacu ñivi chi ndo.  
\v 15 Tu ña cua sanaan ndo chacan, ña cua sanaan ra sutu ndo cuati savaha maan ndo. 
\s1 Cati ra Jesuu yoso cuhva cua coo ndita ñivi 
\p  
\v 16 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Quivi cua coo ndita ndo ña cua cucuihya xaan cuni anima ndo cuhva savaha ñivi uvi yaa. Savaha ñi cha ndahvi ndehe nuun ñi, vati tacan cua coto ndihi ñivi ti cha iyo ndita ñi. Cati ndicha yu chihin ndo ti cha nihin ñican yahvi ñi.  
\v 17 Quivi cua coo ndita ndo [cua savaha ndo cuhva ndacu ndo ndihi ni quivi]. Cua tihi ndo aceite xini ndo, ta cua nacata ndo nuun ndo,  
\v 18 vati tacan ña cua coto ñivi cha iyo ndita ndo, soco cua coto sutu ndo cha ndacu xehe ndo, ta cua cunda yahvi ndo chi maan ra, vati ndehe ra cha ndacu ndo. 
\s1 Cuhva cua cunda yahvi ñivi iti siqui andivi 
\r (Lc. 12.33‑34) 
\p  
\v 19 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñican:] 
\p ’Na ña cua nducu ndo cha cua coo cha vaha cha cua tivaha ndo nu ñuhun ñuñivi ya, vati chachi ri tindacu chi chi, ta cuxin chi. Tahvi ñasuhu nu indi chi, ta quihin run chi chi.  
\v 20 Na cua tivaha ndo cha vaha iti siqui andivi, vati tican ña chachi ri tindacu chi chi, ta ni ña cuxin chi. Ña quihvi run ñasuhu, ta suhu run chi chi.  
\v 21 Tacan cati yu, vati nu iyo chachi ndo―cuenda ican saxini ndo chi anima ndo. 
\s1 Cuhva iyo titi nuun ñivi 
\r (Lc. 11.34‑36) 
\p  
\v 22 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Titi nuun yo cuu sava ni ta cua iin ñuhun ndichin. Tu vaha iyo titi nuun yo, ndichin vaha cua ndehe yo, [ta iyo cha chini tuni chi yo].  
\v 23 Tu ña vaha titi nuun yo, ña ndichin vaha ndehe yo, [ta ñahni cha chini tuni iyo chi yo]. Tu ñahni cha chini tuni chi ndo cha cuenda ra Ndioo, cha ndoyo ñuhun cuii ndo. 
\s1 Ña cuu satiñu ñivi chi uvi ra cuu chitoho ñi 
\r (Lc. 16.13) 
\p  
\v 24 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Ña cuu satiñu ndo chi uvi ra cuu chitoho ndo. Tu cua nducu ndo cuhva, cua cuni mani ndo chi iin ra, ta cua cuxaan ini ndo chi inga ra. Chacan cuu cha cati yu ti ña cua cuu satiñu ndo chi ra Ndioo, tu cua nanducu xaan ndo cha cua cuu chi maan ndo. 
\s1 Cumi ra Ndioo chi ñivi ra 
\r (Lc. 12.22‑31) 
\p  
\v 25 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Chacan cuu cha cati yu chihin ndo ti ña cua tichaha ndo yoso cuhva cua coo ndo. Ña cua saxini ndo ñaan cha cuu cha cua cachi ndo ta ñaan cha cuu cha cua coho ndo. Ña cua saxini ndo ñaan cha cuu cha cua cunami ndo cha cua cundichin ndo. Cha chaha ra Ndioo cha iyo ndito yo, ta chaha ra cha iyo vaha iquin cuñu yo. Chacan cuu cha chito yo ti cua cuhva ra cha cua cachi yo cha cua cunami yo.  
\v 26 Cua saha ndo cuenda yoso cuhva iyo ri saa. Ña tuhva ri tachi tata. Ña tuhva ri cahnu itu. Ña tuhva ri canihin vaha chiti chi. Ña tuhva ri, soco chaha ra sutu ndo iyo iti siqui andivi cha cua cuni ñuhun ri, ta cahnu ca maan ndo chi rican.  
\v 27 Yoni ndo cua cuu sandusucun ndo suvi ni chi maan ndo―masi saxini xaan ndo. 
\p  
\v 28 ’Ña cua saxini xaan ndo yoso cuhva cua cunami ndo. Cua ndehe ndo yoso cuhva iyo ita cha iyo tichi cuhu. Ña satiñu chi, ta ni ña tavi chi yuhva.  
\v 29 Yuhu cati chi ndo ti vasi taqui suhva ni chacundichin ra Salomón, soco ña taqui ra cuhva taqui ndicha maan ita can.  
\v 30 Vaha xaan ca cua cuhva ra Ndioo cha cua cundichin ndo cha cua cunami ndo, vati tacan cumi ra chi ita can, ta vitin iyo chi, ta yutaan cha ndoyo ñuhun chi. Ñahni cha chinu ini ndo chi ra cha vaha.  
\v 31 Ña cua saxini ndo ñaan cua cachi ndo ñaan cua coho ndo ñaan cua cundichin ndo ñaan cua cunami ndo.  
\v 32 Ndihi chacan cuni ndihi ca ñivi. Chito ra sutu ndo iyo iti siqui andivi ti cha chini ñuhun tahan ndo ndihi chacan.  
\v 33 Na cua nducu xihna ndo cha cua savaha ndo cuhva cuni ra Ndioo nu cua cundaca ñahan ra, ta na cua nducu xihna ndo cha cua coso vaha anima ndo cuhva cuni ra. Tacan, ta sa cua nihin tahan ndo ndihi chacan.  
\v 34 Chacan cuu cha ña cua saxini ndo cuenda yutaan, vati yutaan iyo inga cha cua saxini ndico tucu ndo. Iyo ñaan cha cua saxini ndo iin iin quivi. [Tu tacan ni cua savaha ndo, ña cua yaha cuhva cha cua saxini ndo iin quivi inga quivi.] 
\c 7  
\s1 Ña cua cati ñivi ti ña vaha ñivi tahan ñi 
\r (Lc. 6.37‑38, 41‑42) 
\p  
\v 1 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Ña cua cati ndo ti ña vaha ñivi tahan ndo, vati tacan ni ña cua cati ra Ndioo ti ña vaha maan ndo,  
\v 2 vati cuhva cua cati ndo cuenda ñivi―cuhva can cua cati ra Ndioo cuenda maan ndo. Cua savaha ra chihin ndo cuhva cua savaha maan ndo chi ñivi tahan ndo.  
\v 3 Saxini ndo ti ndavaha ni ndacu ñivi tahan ndo, ta ña saha ndo cuenda ti cahnu xaan ca ndavaha ni ndacu maan ndo.  
\v 4 Cati ndo chi tahan ndo ti ña vaha ndacu ñi. Tacan ni savaha ndo, ta cahnu xaan ca ndavaha ni ndacu maan ndo.  
\v 5 Ñivi uvi yaa cuu ndo. Cua coso vaha xihna maan ndo, ta sa cua cuu tindee tahan ndo chi ñivi tahan ndo. 
\p  
\v 6 ’Ña cua cuhva ndo cha vaha chi run ina xaan, coto cua cuico coo ri ina can, ta cua tiin ri chihin ndo, ta ni ña cua cuhva ndo cha ndaa yahvi chi run quini, coto cua cuañu ri chi chi, ta cua ndoyo ñuhun chi. [Tacan ni ña cua cati tuhun ndo tuhun Ndioo chi ñivi ña cua tasoho, coto ña cua quihin cuenda ñi chi chi.] 
\s1 Na cua ndaca ñivi chi ra Ndioo 
\r (Lc. 11.9‑13; 6.31) 
\p  
\v 7 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Na cua ndaca ndo cha chini ñuhun ndo chi ra Ndioo, ta cua cuhva ra chi chi chi maan ndo,  
\v 8 vati cua cuhva ra Ndioo chi ndihi ñivi chica chi ra. 
\p  
\v 9 ’Tu cua ndaca sehe ndo paan, yoni cua cuhva iin yuu chi ra.  
\v 10 Tu cua ndaca ra tiaca, ña cua cuhva ndo iin coo chi ra.  
\v 11 Chito maan ndo yoso cua samani ndo cha vaha chi sehe ndo, ta ñivi ñuñivi cuu ndo. Chacan cuu cha chito vaha xaan ca ra sutu ndo iyo iti siqui andivi yoso cua samani ra cha vaha chi ñivi ndaca chi ra. 
\p  
\v 12 ’Chacan cuu cha na cua savaha maan ndo cha vaha chi ñivi cuhva cuni ndo cha cua savaha ñi chihin ndo, vati chacan cuu tuhun iyo tutu Ndioo cuhva cha ni cati ra tiso ley chahnu cuhva cha ni cati ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu. 
\s1 Cuhva cua quihvi ñivi nu cua cundaca ñahan ra Ndioo 
\r (Lc. 13.24) 
\p  
\v 13 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Na cua yaha ndo nu tuu, ta cua quihvi ndo nu cua cundaca ñahan ra Ndioo, vati quihin xaan nu cua yaha ñivi, ta cua queta ñi nu cua ndoyo ñuhun ñi, ta tuvi xaan ñivi yaha ican.  
\v 14 Chi tu ndoho cua yaha ñivi nu tuu, ta cua coo ndito ñi chi ra Ndioo. Ña tuvi ñi cuu ñi cundee quihvi iti can. 
\s1 Cua queta ñivi cua sandahyu ñahan 
\r (Lc. 6.43‑44) 
\p  
\v 15 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Cua saha ndo cuenda yoso cuhva iyo ñivi sandahyu ñahan cuenda ra Ndioo. Queta ñi nu iyo ndo, ta vii xaan cahan ñi, soco xaan xaan ñi cuu.  
\v 16 Cua nacoto ndo chihin ñi, vati cua ndehe ndo yoso cuhva ndacu ñi. Ña nihin yo ticuayu nu yutun iñu acuxa, ta ni ña nihin yo ticava nu yutun tiyata.  
\v 17 Tu iyo iin yutun vaha, vaha xaan chiti cana nuun chi, soco tu ña vaha iyo iin yutun, ña vaha chiti cana nuun chi.  
\v 18 Ña cuu cana chiti ña vaha nuun yutun vaha. Ta ni cuhva ña cuu cana chiti vaha nuun yutun ña vaha.  
\v 19 Tu ña cua cana chiti vaha nuun yutun, cua tahnda chi, ta cua cayu chi nu ñuhun.  
\v 20 Chacan cuu cha cua coto ndo yoo ñivi cuu ñi, tu cha cua ndehe ndo yoso cuhva ndacu ñi. 
\s1 Ña cua quihvi ndihi ñivi nu cua cundaca ñahan ra Ndioo 
\r (Lc. 13.25‑27) 
\p  
\v 21 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Ñavi ndihi ñivi cati ti cha sacahnu ndicha ñi chihin yu cuu ñi cua cundee quihvi nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi, soco ñivi ndacu cuhva cuni ra suti cha iyo iti siqui andivi―ñican cuu ñi cua cundee quihvi.  
\v 22 Cua queta quivi can, ta sa cua cati ñivi chihin yu ti: “Yoho ra chahnu, cha cuenda sivi cun cahan ndi cuenda ra Ndioo. Cha cuenda sivi cun tava ndaa ndi chi run tati cuihna. Cha cuenda sivi cun savaha ndi cuhva cahnu xaan,” cua cati ñi.  
\v 23 Tacan, ta sa cua cati main chi ñi ti: “Ña nacote chihin ndo. Cua quee ndaa ndo iti nuin, vati mani cha ndavaha ni savaha ndo,” cua cati yu. 
\s1 Cuhva cha cua saxini vaha ñivi 
\r (Lc. 6.47‑49; Mr. 1.22) 
\p  
\v 24 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can:] 
\p ’Tu cua tasoho ndo tuhun cati tuhin chi ndo ihya, ta cua savaha ndo chi chi, cua cuu ndo sava ni ta cua iin rai saxini vaha. Quihin ra yuu cha cuu chaha vehe ra, ta chaqui ndaa ra vehe ra nuun yuu can.  
\v 25 Nihin xaan cuun savi, ta nihin xaan yaha yuta, ta nihin caa tati, ta yani chi chata vehe can, soco ña nduva chi, vati yuu cuu chaha chi.  
\v 26 Tu cua cuni ndo tuhun cati yu ihya, ta ña cua savaha ndo chi chi, cua cuu ndo sava ni ta cua iin rai tondo xini. Chaqui ndaa ra vehe ra nu ñuhun ni.  
\v 27 Cuun savi, ta yaha yuta, ta caa tati, ta yani chi chata vehe can, ta nduva chi, ta ndoyo ñuhun cuii chi. 
\p  
\v 28 Tacan ni sandihi ra Jesuu tuhun cati tuhun ra chi ñivi can, ta iyo xaan cuni ndihi ñivi can chini ñi tuhun cha sacuaha ra chi ñi,  
\v 29 vati sacuaha ra chi ñi cuhva ni chito ra ñaan tuhun sacuaha ra, ta ñavi tacan sacuaha ra chito ley chahnu chi ñi. 
\c 8  
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi iin ra cuehe tahyu 
\r (Mr. 1.40‑45; Lc. 5.12‑16) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta nuun ra Jesuu siqui yucu can, ta ndicu ñivi can chi ra. Tuvi xaan ñivi cuu ñi ndicu chi ra.  
\v 2 Tacan cuu, ta queta iin ra cuehe tahyu. Tuhva ra nuun iyo ra Jesuu, ta chahnu chiti ra iti nuun ra, ta quechaha cati ra chi ra ti: 
\p ―Yoho ra chahnu, tu cuni cun, cua cuu sanduvahun chihin yu ―cati ra ndahvi can. 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta sacaa ra Jesuu ndaha ra, ta sayani ndaha ra chi ra, ta cati ra ti: 
\p ―Cuni yu. Na nduvahun ―cati ra. 
\p Ta hora can naan cuehe can chi ra,  
\v 4 ta cati tucu ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Ña cua cahun ni chi iin ñivi, soco cuahan. Cua sanahun chihun chi ra sutu, ta cua cundaca cun cha cua samani cun chi ra Ndioo cuhva ni cati tuhun ra Moisee tiempu chahnu. Chacan cuu cha cua coto ñivi ti cha ni nduvahun ―cati ra. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi sehe iin ra sandaru 
\r (Lc. 7.1‑10) 
\p  
\v 5 Tacan cuu, ta cuahan ra Jesuu iti ñuun Capernaum. Cua quihvi ra tichi ñuun can, ta tuhva iin ra cuu sandaru cuenda ñuun Roma, ta quechaha cahan ndahvi ra chi ra Jesuu.  
\v 6 Cati ra ti: 
\p ―Ra chahnu, caa sehi tichi vehi, vati nduñiin ra. Nihin xaan iyo tu ndoho chi ra ―cati ra. 
\p  
\v 7 Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Cua cu ndehi chi ra, vati cua sanduvahi chi ra ―cati ra. 
\p  
\v 8 Ta cati ndico ra sandaru can ti: 
\p ―Ñahni yavi ndai cha cua yahun tichi vehi, ra chahnu. Na cua cahun tuhun ni, ta cua nduvaha sehi.  
\v 9 Chite ti cua cuu savahun chacan, vati iyo ra ndaca ñahan chihin yu, ta ndaca ñahan tahin chi inga ra. Chi racan cati yu ti cua cuhun ra, ta cuahan ra. Chi inga ra cati yu ti cua quichi ra, ta vachi ra. Chi musu yu cati yu yoso cua savaha ra, ta savaha ra chi chi ―cati ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 10 Chini ra Jesuu tuhun can, ta quechaha nduiyo cuni ra, ta cati ra chi ñivi ndicu chi ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti ña tuhva main ndehi ni chi iin ñivi ñuhun Israel chinu ini cuhva chinu ini rahya.  
\v 11 Cati yu ti nini cahnu nu ñuhun ñuñivi cua quichi tuvi ñivi, ta cua coo tahan ñi chi ra Abraham chi ra Isaac chi ra Jacob nu cua cundaca ñahan ra Ndioo,  
\v 12 ta iyo ñivi judío cua tava ndaa ra nu naan nu cua ndehe ñi tu ndoho, ta cua ndahyu chaa ñi ―cati ra. 
\p  
\v 13 Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi ra sandaru can ti: 
\p ―Cuahan. Na cua cuu chi cuhva chinu ini cun ―cati ra. 
\p Ta ni nduvaha sehe ra hora can. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi chiso ra Pedro 
\r (Mr. 1.29‑31; Lc. 4.38‑39) 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta cuahan ra Jesuu iti vehe ra Pedro. Quihvi ra, ta ndehe ra ti cha ni caa chiso ra Pedro, vati iyo cahni chi ña.  
\v 15 Taa ra ndaha ra chi ña, ta ndico cahni chi ña. Tacan cuu, ta ndoyo ña, ta chaha ña cha cachi ra. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi tuvi ñivi cuhvi 
\r (Mr. 1.32‑34; Lc. 4.40‑41) 
\p  
\v 16 Cha cua cuaa quivi can, ta cha quichi ndaca ñi chi tuvi xaan ñivi ñuhun tati cuihna anima tican nu iyo ra Jesuu, ta sa cahan ni ra tuhun, ta tava ndaa ra chi run tati cuihna can anima ñi, ta sanduvaha tahan ra chi ndihi ñivi cuhvi.  
\v 17 Chacan cuu cha ni queta tuhun cha ni cati ra Isaía ra cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra ti sanaan ra tu ndoho tahan yo, ta sanduvaha ra ndihi cuehe cuhvi yo, cati ra cuenda ra Jesuu tiempu can. 
\s1 Cuhva cua cuhun ñivi chi ra Jesuu icaa ni 
\r (Lc. 9.57‑62) 
\p  
\v 18 Ndehe ra Jesuu cha cuahan ndutuvi ñivi nu iyo ra, ta cati ra chi ñivi sacuaha chi ra ti na cua cuhun ñi inga chiyo nduta can.  
\v 19 Tacan cuu, ta tuhva iin ra sacuaha ley chahnu can nu iyo ra, ta quechaha cati ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Yoho maestru, na cua cuhun tahin chihun ndaa iti cua cuhun cun ―cati ra. 
\p  
\v 20 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Iyo nu quixi ri ñucuii, ta iyo taca ri saa, soco yuhu ra cuu sehe ñivi―ña ta ñahni nu cua cave cusi ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 21 Ta cati inga ñivi sacuaha chi ra ti: 
\p ―Ra chahnu, cuhva cha cua cuhun xihne, ta cua cuchi yu chi suti ―cati ñi. 
\p  
\v 22 Ta cati ndico ra Jesuu chi ñi ti: 
\p ―Na cua cuhun cun chi main icaa ni, ta cuhva cun cha cua cuchi ñivi ña chinu ini chi ndii can ―cati ra Jesuu. 
\s1 Cati ra Jesuu ti cua cava taxin tati chi nduta tañuhun 
\r (Mr. 4.35‑41; Lc. 8.22‑25) 
\p  
\v 23 Tacan cuu, ta quihvi ra Jesuu tichi iin tundoo, ta quihvi tahan ñivi sacuaha chi ra, [ta cuahan ñi].  
\v 24 Tacan cuu, ta quechaha iyo tati xaan nu tañuhun can. Chacan cuu cha cahnu xaan tahnu nduta nu tundoo can, ta quihvi chi tichi tundoo, ta ni quixi ra Jesuu.  
\v 25 Tacan cuu, ta tuhva ñi nu caa ra, ta quechaha sandoyo ñi chi ra, ta cati ñi ti: 
\p ―Ra chahnu, sacacu chi ndi, coto cua ndoyo ñuhun ndi ―cati ñi. 
\p  
\v 26 Ta cati ndico ra chi ñi ti: 
\p ―¿Ñacu yuhvi xaan ndo? Ña chinu ini ndo chi ra Ndioo ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta chacuinda ra, ta cati ra ti cua cutaxin tati can chi nduta can. Tacan cuu, ta taxin taxin cuu.  
\v 27 Iyo xaan iyo xaan quechaha cuni ñivi can, ta quechaha cati ñi ti: 
\p ―Cahnu xaan rai cuu ra, vati tasoho tati chi nduta tañuhun cha cahan ra ―cati ñi. 
\s1 Chacoo tati cuihna anima uvi ra ñuhun Gadara 
\r (Mr. 5.1‑20; Lc. 8.26‑39) 
\p  
\v 28 Tacan cuu, ta queta ra Jesuu inga chiyo tañuhun can nu iyo ñuhun Gadara, ta nitahan uvi rai chi ra. Cha iyo tati cuihna anima ra ta ra, ta sa quichi ra ta ra iti camasandu. Xaan xaan ra cuu. Chacan cuu cha yoni cuu yaha iti can.  
\v 29 Tacan cuu, ta quechaha cana chaa ra ta ra, ta cati ra ta ra ti: 
\p ―¿Ñaan cha cuu cha cuni cun chi ndi, ta yoho ra cuu sehe Ndioo? Cha vachi cun ihya, vati cua cuhva cun tu ndoho chi ndi, ta ña ta queta quivi cua tachi tuni ra Ndioo chi ndi ―cati ra ta ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 30 Cani vihi cha iyo suhva ri quini. Chica cuu ri. Chachi ri.  
\v 31 Tacan, ta cahan ndahvi run tati cuihna can chi ra Jesuu, ta cati run ti: 
\p ―Tu cua tava ndaun chi ndi, cuhva cun cha cua quihvi ndi tichi maan run quini can ―cati run. 
\p  
\v 32 Ta cati ndico ra Jesuu chi run ti: 
\p ―Cuahan ndo ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta quee run cuahan run, ta quihvi run tichi maan ri quini can, ta jihna quechaha ca chinu ndihi ri tichi xahva can, ta quehni ri tichi nduta tañuhun can, ta chihi ri. 
\p  
\v 33 Tacan cuu, ta chinu ra sacuenda chi ri quini can. Cuahan ra iti ñuun, ta chaha ra cuenda ndihi cha ni chacoo. Chaha ra cuenda cha ni tahan ra ni chacoo tati cuihna anima.  
\v 34 Tacan cuu, ta quee ndihi ñivi ñuun can nu vachi ra Jesuu. Ndehe ñi chi ra, ta quechaha cahan ndahvi xaan ñi chi ra ti na ña cua quihvi ra ñuun ñi, [soco cua cuhun ra inga chiyo]. 
\c 9  
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi iin ra nduñiin chaha 
\r (Mr. 2.1‑12; Lc. 5.17‑26) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta quihvi ndico ra Jesuu tichi tundoo, ta cuahan ndico ra inga chiyo tañuhun can, ta queta ra ñuun Capernaum cha cuu ñuun ra.  
\v 2 Tacan cuu, ta quichi ndaca ñivi chihin iin ra nduñiin chaha nu iyo ra. Yuvi nu caa ra ndahvi can chiso ñi nu iyo ra Jesuu. Ndehe ra Jesuu ti chinu ini ñi chi ra, ta quechaha cati ra chi ra nduñiin can ti: 
\p ―Na cua cusii ini cun, yoho yani xaa. Cha ni naan cuati iyo chihun ―cati ra. 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta quechaha saxini ra sacuaha ley chahnu ta ra chi anima ra ti savaha rahya ndavaha ni cha cuenda ra Ndioo, saxini ra ta ra.  
\v 4 Tacan, ta chito ra Jesuu yoso cuhva saxini ra ta ra. Chacan cuu cha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña vaha cha saxini ndo ndavaha ni chi anima ndo.  
\v 5 Ña ii xaan cha cua cati yo ti cha ni naan cuati cha iyo chihin ra. Ii ca cua cati yo ti cua cuinda ra, ta cua caca ra.  
\v 6 Cua sanahin chi ndo. Chacan cuu cha cua coto ndo ti iyo tu ndee ini chi ra cuu sehe ñivi, ta cuu sanaan ra cuati iyo chi ñivi ñuñivi ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi ra nduñiin can ti: 
\p ―Cuinda, ta canihin cun yuvi cun, ta cuahan iti vehun ―cati ra. 
\p  
\v 7 Tacan cuu, ta ni chacuinda ra, ta cuahan ra iti vehe ra.  
\v 8 Ndehe ndihi ñivi can cha ni savaha ra Jesuu, ta quechaha cuyuhvi ñi. Sacahnu ñi chi ra Ndioo, vati chaha ra tu ndee ini can chi iin ñivi ñuñivi. 
\s1 Cana ra Jesuu chi ra Mateo 
\r (Mr. 2.13‑17; Lc. 5.27‑32) 
\p  
\v 9 Tacan cuu, ta yaha ra Jesuu tican, ta ndehe ra iin rai, ta ndaa ra nu satiahvi ra chi ñivi. Mateo nani ra, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra Mateo can ti: 
\p ―Na coho. 
\p Tacan cuu, ta ni chacuinda ra Mateo can, ta cuahan ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 10 Tacan cuu, ta queta ra Jesuu vehe ra Mateo. Nducuiti tuvi ra satiahvi chi ra ña sacahnu ley chahnu cha ni tiso ra Moisee. Ndaa ra Jesuu yu mesa chi ñivi sacuaha chi ra, ta ndaa tahan ra ta ra chi ra.  
\v 11 Ndehe ra fariseo ta ra ti chachi ra Jesuu chi racan ta ra icaa ni, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ñi sacuaha chi ra ti: 
\p ―¿Ñacu chachi ra cuu maestru ndo chi ra satiahvi chi ra ña sacahnu ley Moisee icaa ni? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 12 Ta chini ra Jesuu cha cahan ra ta ra, ta cati ndico ra ti: 
\p ―Ña chini ñuhun ñivi ña cuhvi chi ra sanduvaha chi ñi, soco ñivi cuhvi cuu ñi chini ñuhun chi ra.  
\v 13 Na cua cutuhva ndo ñaan cha cuu tuhun ya, vati cati tutu Ndioo ti cuni ra Ndioo cha cua cundahvi ini ndo chi ñivi tahan ndo. Ña cuni ra cha cua samani ni ndo cha chahmi ndo chihin ra. [Tacan cati yu,] vati ñavi cha cuenda ñivi iyo vaha quichi yu. Quichi yu cha cuenda ñivi iyo cuati ―cati ra Jesuu. 
\s1 Cati ra Jesuu yoso cuhva cua coo ndita ñivi 
\r (Mr. 2.18‑22; Lc. 5.33‑39) 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta quichi ra sacuaha chi ra Juaan, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Ñacu chacoo ndita maan ndi chi ra fariseo, ta ña tuhva ñivi sacuaha chihun coo ndita ñi? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 15 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña cuu coo tu cuihya ini chi amigu ra cua tandaha quivi iyo ra chi ñi icaa ni, soco cua queta quivi cua cuhun ra, ta quivi can sa cua coo ndita ñi. 
\p  
\v 16 ’Yoni cua nataa sahma chaa chi sahma chahnu, tu ña ta nandii sahma chaa can, vati cua nacaa ndico chi nu nataa chi, ta vihi ca cua ndoo chi cha lahnda ca chi.  
\v 17 Ta ni cuhva yoni cua tihi nduta chiti uva chaa tichi iti ñiin chahnu. Tu tacan cua savaha ñivi, cua ndata maan iti can, ta cua cati nduta can, ta cua ndoyo ñuhun iti ñiin can. Tichi iti ñiin chaa cua tihi ñi nduta chiti uva chaa, ta nduvi chi cua ndoo vaha. [Tacan cati ra Jesuu, vati cua coto ñivi ti tuhun chaa yoso cuhva cua sacahnu ñi chi ra Ndioo cati tuhun ra.] 
\s1 Nduvaha sehe ra Jairo chi ñahan tiin yu sahma ra Jesuu 
\r (Mr. 5.21‑43; Lc. 8.40‑56) 
\p  
\v 18 Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi can, ta quihvi iin ra ndiso tiñu. Tuhva ra nu ndaa ra Jesuu, ta chahnu chiti ra iti nuun ra Jesuu, ta quechaha cati ra chi ra ti: 
\p ―Cha ni chihi ña luhu sehi, soco cuahan, ta taun ndahun xini ña, ta cua coo ndito ndico ña ―cati ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 19 Tacan cuu, ta chacuinda ra Jesuu, ta quee ra cua ndicu ra chi ra, ta cuahan tahan ñi sacuaha chi ra.  
\v 20 Tacan cuu, ta cuahan tahan iin ñahan. Cha queta uchi uvi cuiya cha iyo xaan niñi ña chi ña. Tuhva ña iti chata ra, ta sayani ndaha ña yu sahma ra.  
\v 21 Tacan ni savaha ña, vati saxini ña chi anima ña ti tu cua sayani ndaha ña―masi sahma ra, cua nduvaha ña, saxini ña.  
\v 22 Tacan cuu, ta chico coo ra Jesuu, ta ni ndehe ra chi ña, ta quechaha cati ra chi ña ti: 
\p ―Yoho sihi, na cua cusii ini cun. Cha ni nduvahun, vati chinu ini cun chihin yu ―cati ra. 
\p Ta suvi ni hora can ni nduvaha ña ñahan can. 
\p  
\v 23 Tacan cuu, ta queta ra Jesuu vehe ra ndiso tiñu can, ta quihvi ra. Ndehe ra chi ra tivi yaa ndii, ta ndehe ra ti cuvaa ndihi ñivi can,  
\v 24 ta quechaha cati ra ti: 
\p ―Cua quee ndo, vati ña chihi ña luhu ya. Quixi ni ña ―cati ra chi ñi. 
\p Tacan, ta chacu nahan ñi cha cahan ra.  
\v 25 Tava ndaa ra chi ndihi ñican, ta quihvi ra nu caa ña luhu can, ta tiin ra ndaha ña, ta ndoyo ña.  
\v 26 Queta tuhun can niniin ñuhun can. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi uvi ra cuaa 
\p  
\v 27 Cha cua quee ra Jesuu tican, ta quechaha ndicu uvi ra cuaa chi ra. Cana chaa ra ta ra, ta cati ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Na cua cundahvi ini cun chihin ndi, yoho ra cuu ñivi ra David ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 28 Quihvi ra Jesuu tichi vehe, ta tuhva ra cuaa can iti nuun ra Jesuu, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Atu chinu ini ndo ti cha cuu savahi cuhva cuni ndo? ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Chinu ini ndi, ra chahnu. 
\p  
\v 29 Tacan cuu, ta taa ra Jesuu ndaha ra nuun ra ta ra, ta cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Na cua cuu chi cuhva ni chinu ini ndo. 
\p  
\v 30 Tacan cuu, ta ndundichin vaha ndehe ra ta ra, ta cati tuhun xaan ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña cua cahan ndo ni chi iin ñivi. 
\p  
\v 31 Tacan cuu, ta quee ra ta ra cuahan ra, soco cati tuhun xaan ra ta ra nini cahnu ñuhun can yoso cuhva ni savaha ra Jesuu. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi iin ra ñihin 
\p  
\v 32 Tacan cuu, ta quee ñi ta ñi cuahan ñi, ta quichi ndaca ñivi chi iin ra ñihin nu iyo ra Jesuu, ta iyo tati cuihna anima ra ndahvi can.  
\v 33 Tava ndaa ra Jesuu chi maan run tati cuihna can, ta nducahan ra ndahvi can. Iyo cuni ndihi ñivi can, ta quechaha cati ñi ti: 
\p ―Ña ta ñahni ñivi Israel ndehe cuhva savaha rahya [nu ni quichi quivi] ―cati ñi. 
\p  
\v 34 Ta ra fariseo ta ra cati ti: 
\p ―Cha cuenda run ndaca ñahan chi run tati cuihna tava ndaa ra chi run ―cati ra ta ra. 
\s1 Cundahvi ini ra Jesuu chi ñivi 
\p  
\v 35 Tacan cuu, ta chica cuu ra Jesuu. Cuahan ra ndihi ñuun can, ta sacuaha ra chi ñivi tichi ve ñuhun ñi, ta cati tuhun ra tuhun vaha yoso cuhva cua cundaca ñahan ra Ndioo, ta sanduvaha ra chi ñivi cuhvi chi ndihi nuun cuehe can.  
\v 36 Ndehe ra chi ñivi iyo ican, ta cundahvi xaan ini ra chi ñi, vati iyo xaan ñi chi tu ndoho, ta ña chito ñi ñaan cha cua savaha ñi. Cha cuu ñi sava ni ta cua ri mbee, ta yoni ra sacuenda chi ri.  
\v 37 Tacan, ta quechaha cati ra chi ñivi sacuaha chi ra ti: 
\p ―Cuaha xaan tiñu iyo, soco ña queta ñivi cua satiñu.  
\v 38 Cua cahan ndahvi ndo chi ra chahnu ti na cua tava tiñu ra chi ñivi cua satiñu, ta cua cundee queta tiñu ra ―cati ra Jesuu. 
\c 10  
\s1 Cana ra Jesuu chi uchi uvi ra cuu tatun ra 
\r (Mr. 3.13‑19; Lc. 6.12‑16) 
\p  
\v 1 Cana ra Jesuu chi uchi uvi ra cuu tatun ra, ta chaha ra ndatu cha cua tava ndaa ra ta ra chi run tati cuihna, ta cua sanduvaha ra ta ra chi ñivi cuhvi chi ndihi nuun cuehe. 
\p  
\v 2 Ta ra cuu tatun ra Jesuu cuu rahya ta ra. Xihna cuu ra Simón Pedro chi ra Ndree yani ra, ta ra Jacobo sehe Zebedeo chi Juaan yani ra,  
\v 3 ta ra Felipe chi ra Bartolomé, ta ra Tuma chi ra Mateo ra satiahvi, ta ra Jacobo sehe Alfeo chi ra Tadeo,  
\v 4 ta ra Simón ra cuni cuati chi ñivi ñuun Roma chi ra Juda Iscariote ra ni xico tuhun chi ra Jesuu. 
\s1 Tava tiñu ra Jesuu chi ra cuu tatun ra 
\r (Mr. 6.7‑13; Lc. 9.1‑6) 
\p  
\v 5 Tava tiñu Jesuu chi tatun ra, ta cati tuhun ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña cua cuhun ndo nu iyo ñivi cuu inga tucu ñivi, ta ni ña cua cuhun ndo nu iyo ñivi Samaria.  
\v 6 Cuahan ndo iti nu iyo ñivi Israel, vati cuu ñi sava ni ta cua ri mbee ndoyo ñuhun, [vati ña chito ñi ndaa iti cuahan ñi].  
\v 7 Cuahan ndo, ta cati tuhun ndo ti yatin xaan cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi.  
\v 8 Cua sanduvaha ndo chi ñivi cuhvi, ta cua sanandoto ndico ndo chi ñivi ndii. Cua sanduvaha ndo chi ñivi cuhvi cuehe tahyu, ta cua tava ndaa ndo chi run tati cuihna. Cha nihin ndo ndatu, ta ñahni cha tiahvi ndo. Cua tindee ndo chi ñivi, ta ña cua tiahvi ñi chihin ndo. 
\p  
\v 9 ’Ña cua cuiso ndo xuhun,  
\v 10 ta ni ña cua cuiso ndo yunu. Ña cua cundichin toto ndo uvi coton, ta ni ña cua cuiso ndo uvi pare ndichan ni uvi garote. Iyo cha cua cuhva ñivi cha cua cachi ndo. 
\p  
\v 11 ’Ta ndihi ñuun nu cua quihvi ndo cua nducu ndo ndaa ñivi cuu ñivi vaha ndicha. Chi ñican cua ndoo ndo nda cua nda cua queta quivi cua quee iti tucu ndo.  
\v 12 Cua quihvi ndo vehe, ta cua sacahnu ndo chi ñivi vehe can, ti na cua coo vii ñi.  
\v 13 Tu ña cua quihin cuenda ñivi can chihin ndo, ña cua coo vii ñi.  
\v 14 Tu ña cua quihin cuenda ñivi chi ndo, ta ni ña cua tasoho ñi tuhun cahan ndo, cua quee ndo vehe can, cua quee ndo ñuun can, ta cua naquisi ndo yaca ñuhun iñi chaha ndo, [vati tacan cua coto ñi ti cua cutuni ñi].  
\v 15 Cati ndicha yu chihin ndo ti xaan xaan cua cutuni ñivi Sodoma chi ñivi Gomorra quivi cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi, soco xaan ca cua cutuni ñivi ña cua quihin cuenda chihin ndo. 
\s1 Cua ndehe tatun ra Jesuu tu ndoho 
\p  
\v 16 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra tatun ra:] 
\p ’Tava tiñu yu chihin ndo, ta cuu ndo sava ta cua ri mbee nu iyo ri ñucuii, [vati cua cuni sandoyo ñuhun ñivi chi ndo]. Na cua coo cha chini tuni chi ndo. Na cua coo masu ini ndo.  
\v 17 Na cua saha ndo cuenda yoso cuhva iyo ñivi, vati cua tiin ñi chihin ndo, ta cua cundaca ñi chihin ndo nu ra cumi tiñu, ta cua cani ñi chihin ndo chi garote ve ñuhun ñi.  
\v 18 Cua cundaca ñi chihin ndo nu ra cumi tiñu cahnu, vati chica ndo chihin yu. Chacan cuu cha cua cuhva ndo cuenda yoso cuhva iyo ra Ndioo iti nuun ra ndaca ñahan chi ñivi judío, ta cua cuhva tahan ndo cuenda iti nuun ra ndaca ñahan chi ñivi cuu inga tucu ñivi.  
\v 19 Hora cua tiin ñi chihin ndo ña cua tichaha ni ndo. Ña cua saxini ndo yoso cuhva cua cati ndico ndo, vati cua cuhva ra Ndioo cha chini tuni chi ndo hora can, ta cua coto ndo ñaan cha cuu cha cua cati ndico ndo.  
\v 20 Ñavi maan ndo cua cahan, soco ra cuu Tati Ndioo sutu ndo cuu ra cua cuhva cha chini tuni chi ndo. 
\p  
\v 21 ’Cua tiin iin rai chi yani ra, ta cua cundaca ra chi ra nu ra cumi tiñu, vati cua cuvi yani ra. Ta ni cuhva cua savaha inga rai chi sehe ra, ta inga ñivi cua savaha tacan chi sutu ñi chi sihi ñi, ta cua cuvi ñi cua savaha ñi.  
\v 22 Cua cuxaan ini ndihi ñivi chi ndo, vati iyo ndo cuenda yu. Tu cua cundee ini ndo tu ndoho nda cua nda quivi cua yaha chi, cua cacu ndo.  
\v 23 Tu cua cuhva ñivi tu ndoho chi ndo iin ñuun, cua cunu ndo, ta cua queta ndo inga ñuun. Cati ndicha yu chihin ndo ti ña cua cuyatin yaha ndo ndihi ñuun Israel, ta cua quichi ra cuu sehe ñivi. 
\p  
\v 24 ’Cahnu ca cuu ra maestru, ta ñavi ca sa ñivi sacuaha chi ra. Ta ni cuhva cahnu ca cuu ra chitoho, ta ñavi ca sa musu ra.  
\v 25 Vaha tu cua coo ñivi sacuaha cuhva iyo maestru ñi. Ta ni cuhva vaha tu cua coo ra musu cuhva iyo chitoho ra. Cha cati ñivi ti run cuihna run Beelzebú cuu yuhu. Chacan cuu cha xaan ca cua cahan ñi chi maan ndo. 
\s1 Ña cua cuyuhvi tatun Jesuu chi ñivi 
\r (Lc. 12.2‑9) 
\p  
\v 26 [Ni vii cahan ra Jesuu chi tatun ra:] 
\p ’Ña cua cuyuhvi ndo chi ñivi, vati ndihi cha cua savaha xehe ñivi cua coto ra Ndioo.  
\v 27 Cua cati tuhun ndo ndihi cha cua cati yu chihin ndo cha mani maan ndo.  
\v 28 Ña cua cuyuhvi ndo chi ñivi cuni cahni chi ndo, soco ña cuu sandoyo ñuhun ñi chi ndo chi ra Ndioo. Cua cuyuhvi ndo chi ra Ndioo, vati maan ra cuu ra cuu tava ndaa chi ndo, ta cua ndoyo ñuhun ndo nu cua cutuni ñivi. 
\p  
\v 29 ’Xico ñivi uvi ri saa cuati cha iin pesu, ta ña cua cuvi ri tu ña chaha ra Ndioo sutu ndo,  
\v 30 ta chito tahan ra yoso tahan ixi xini ndo iyo.  
\v 31 Chacan cuu cha ña cua cuyuhvi ndo. Iyo ca yavi ndaa maan ndo, ta ñavi ca sa ri saa can―masi cuaha ri cuu ri. 
\s1 Cuhva cua coo ñivi cuenda ra Jesuu 
\r (Lc. 12.8‑9) 
\p  
\v 32 [Ni vii cahan ra Jesuu chi tatun ra:] 
\p ’Ndihi ñivi cua cati chi ñivi tahan ñi ti chi yuhu iyo ñi―suvi ni cha cuenda maan ñi cua cati yu chi ra suti cha iyo iti siqui andivi ti chi main iyo tahan ñican.  
\v 33 Tu cua cati ñivi chi tahan ñi ti ña nacoto ñi chihin yu, ta ni cuhvi cua cati tahin nu suti ti ña nacote chihin ñi. 
\s1 Ña cua nduinuun ñivi cuenda ra Jesuu 
\r (Lc. 12.51‑53; 14.26‑27) 
\p  
\v 34 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra tatun ra:] 
\p ’Ña cua saxini ndo ti vachi yu, vati cua coo vii ñivi chi tahan ñi nu ñuhun ñuñivi ya. Ñavi tacan vachi yu. Vachi yu, vati cua cani tahan ñivi chi tahan ñi.  
\v 35 Cua ndusaca cuni ñivi cuenda yu, vati cua cani tahan iin rai chi sutu ra. Cua cani tahan iin ñahan chi sihi ña, ta cua cani tahan iin ña chanu chi chiso ña,  
\v 36 ta ñivi iyo vehe ñi cua cani tahan suvi ni chi maan ñi. 
\p  
\v 37 ’Tu cua cuni ca ñivi chi sutu ñi chi sihi ñi, ta ñavi ca sa yuhu, ñahni yavi ndaa cha iyo ñi chihin yu. Tu cua cuni ca ñi chi sehe ñi, ta ñavi ca sa yuhu, ñahni yavi ndaa cha iyo ñi chihin yu.  
\v 38 Tu ña iyo ini ñivi cha cua ndehe ñi tu ndoho cuenda yu―masi cua cuvi ñi cuenda yu, tu ña cua coo inuun ñi chihin yu, ñahni yavi ndaa cha iyo ñi chihin yu.  
\v 39 Tu cua nducu ñivi cuhva cha cua cacu ñi nu cua ndehe ñi tu ndoho cuenda yu, cua ndoyo ñuhun ndicha ñi cuenda yu, soco tu cua cuvi ñi cuenda yu, cua coo ndito ndico ñi chihin yu. 
\s1 Cha cua sacanaan ñivi iti nuun ra Ndioo 
\r (Mr. 9.41) 
\p  
\v 40 [Ni vii cahan ra Jesuu chi tatun ra:] 
\p ’Tu cua quihin cuenda ñivi chihin ndo, cua quihin cuenda ñi chi yuhu, ta tu cua quihin cuenda ñi chi yuhu, cua quihin cuenda tahan ñi chi ra tava tiñu chihin yu.  
\v 41 Tu cua quihin cuenda ñivi chi iin ra cahan cuenda ra Ndioo, vati cahan ra cuenda ra Ndioo, cua cunda yahvi ñi chi ra Ndioo can cuhva iyo yahvi ra cahan cuenda ra Ndioo. Tu cua quihin cuenda ñivi chi iin ñivi vaha ndicha, vati ñivi vaha ndicha cuu ñi, cua cunda tahan yahvi ñi chi ra Ndioo cuhva cha ndaa yahvi chi ñivi vaha can chi ra.  
\v 42 Tu cua tindee ñivi chi iin ndo―masi ra luhu cuii cuu ndo, ta cua cuhva ñi nduta coho ndo, vati iyo ndo chihin yu, cati ndicha yu chi ndo ti cua cunda yahvi ndicha ñi chi ra Ndioo. 
\c 11  
\s1 Queta tatun ra Juaan iti nuun ra Jesuu 
\r (Lc. 7.18‑35) 
\p  
\v 1 Tacan, ta ndihi cati tuhun ra Jesuu chi ra cuu tatun ra, ta sa quee ra tican, ta cuahan ra, vati cua cati tuhun ra ndihi ñuun iyo ican, ta cua sacuaha ra chi ñivi can. 
\p  
\v 2 Tacan cuu, ta chini ra Juaan tuhun yoso cuhva cha ni savaha ra Jesuu―masi indi ra Juaan can ve caa, soco tava tiñu ra tatun ra nu iyo ra Jesuu,  
\v 3 ta nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Atu maun cuu ra iyo cha cua quichi cuenda ra Ndioo a cua cuatu nuun ca ndi chi inga ra? ―cati ra. 
\p  
\v 4 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cuahan ndo, ta cati ndico ndo ñaan cha cuu cha ni chini soho ndo ñaan cha cuu cha ni ndehe ndo.  
\v 5 Cua cati ndo chi ra Juaan ti ndichin vaha ndehe ñivi cuaa, ta chica cuu ñivi cojo. Nduvaha ñivi cuhvi cuehe tahyu, ta chini ñivi soho. Nandoto ndico ñivi ndii, ta chini soho ñivi ndahvi tuhun vaha, cua cati ndo.  
\v 6 Cua cusii ini ñivi, tu ña cua saxini ñi ndavaha ni cuenda yu, ta cua ndoyo ñuhun ñi ―cati ra chi ra tatun ra Juaan. 
\p  
\v 7 Tacan cuu, ta cuahan ra tatun ra Juaan can, ta quechaha cati ra Jesuu chi ndihi ñivi can cuenda ra Juaan ti: 
\p ―Chahan ndo tichi cuhu, soco ñavi vati cuni ndo ndehe ndo nu tuñu maan tuyoo can, [soco cuni ndo ndehe ndo chi iin rai ndicha].  
\v 8 Chahan ndo tican, soco ñavi vati cuni ndo ndehe ndo chi iin ra ndichin sahma yaxin sahma vaha, vati iyo ñivi ndichin tacan tichi ñuun nu iyo vehe ra rey, [soco cuni ndo ndehe ndo chi iin rai ndichin cuhva ni chacundichin ra cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu].  
\v 9 Chahan ndo tican, vati cuni ndehe ndo chi iin ra cahan cuenda ra Ndioo.  
\v 10 Cati yu chihin ndo ti ni ndehe ndo chi iin ra cahan ndicha cuenda ra Ndioo. Cati tutu Ndioo cuenda ra Juaan can ti cua tava tiñu ra Ndioo iin tatun ra, ta cua cuhun ra iti nuun inga ra, ta cua tiso vaha ra tatun can tiñu iti nu cua yaha racan, cati chi.  
\v 11 Cati ndicha yu chihin ndo ti cahnu xaan rai cuu ra Juaan ra sacuanduta can, soco ñivi cuu ñivi cua coo nu cua cundaca ñahan ra Ndioo―masi ñivi ndahvi ndicha cuu ñi, soco cahnu ca cua cuu ñivi can, ta ñavi ca sa ra Juaan can. 
\p  
\v 12 ’Nda ni quivi quechaha cati tuhun ra Juaan ta nda cua nda vitin nducu xaan ñivi cuhva cha cua coo ñi nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi, ta nihin xaan nducu ñi cuhva.  
\v 13 Cha cati ra ni cahan cuenda ra Ndioo tichi tutu ni taa ra tiempu chahnu, ta cha cati ra Moisee tichi tutu ley ni taa ra ti cua quichi iin rai, ta ra Juaan cuu ra.  
\v 14 Tu cua cuni ndo cuinu ini ndo tuhun can, cua coto ndo ti maan ra Juaan can cuu cuhva ra Elía ra ni cua quichi cuhva ni taa ra ta ra.  
\v 15 Na cua taa vaha ndo soho ndo tuhun can. 
\p  
\v 16 ’Ñivi iyo vitin tichi quivi ya cuu sava ni ta cua ñi cuati siqui nuyahvi, [ta ña nduinuun ñi ta ñi nu siqui ñi]. Cana chaa ñi chi tahan ñi,  
\v 17 ta cati ñi chi tahan ñi ti tivi ñi yaa, ta ña chita chaha tahan ñi. Chita ñi yaa ndii, ta ña cuvaa tahan ñi, cati ñi.  
\v 18 [Tacan cati yu,] vati quichi ra Juaan, ta chacoo ica xaan ra, vati ña tuhva ra cachi. Ña tuhva ra coho, ta cati maan ñivi ti cha iyo iin tati cuihna chi ra.  
\v 19 Tacan cuu, ta quichi tahan yu ra cuu sehe ñivi, ta iyo yu cuhva iyo maan ñivi can, soco cati ñi ti yaha cuhva cha chachi yu, ta yaha cuhva cha chihi yu. Amigu yu chi ñivi ndacu ndavaha ni chi ra satiahvi, cati ñi. [Yuhu cati ti] tu cua savaha ñivi cha nditi vaha cuhva cuni ra Ndioo, cua savaha ñi iin cha vaha ndicha, [cuhva savaha maan ra Juaan cuhva savaha yu ra cuu sehe ñivi] ―cati ra Jesuu chi ñivi can. 
\s1 Nduxaan ra Jesuu chi ñivi ña tasoho 
\r (Lc. 10.13‑15) 
\p  
\v 20 Tacan cuu, ta quechaha ra Jesuu nduxaan ra chi ñivi ndihi ñuun nu ni savaha ra cha cahnu ndicha, vati ña saña ihni ñi cuati ndacu ñi.  
\v 21 Cati ra chi ñi ti: 
\p ―Ndioho ñivi ñuun Corazín, ndioho ñivi ñuun Betsaida, cua ndehe ndo tu ndoho, vati tu cha ndehe tahan ñivi ñuun Tiro chi ñivi ñuun Sidón cuhva cahnu cuhva cha ni ndehe maan ndo, yatin xaan cua coo cuihya anima ñi, ta sa cua saña ihni ñi cuati savaha ñi.  
\v 22 Chacan cuu cha cati yu chihin ndo ti xaan cua ndehe ñivi ñuun can tu ndoho quivi cua cutuni ñivi iti nuun ra Ndioo, soco xaan ca cua coo tu ndoho chi maan ndo.  
\v 23 Ta ndioho ñivi ñuun Capernaum, ña cua coo cha vaha chi ndo iti siqui andivi, soco cua coo ndo iti andaya. Tu cha ni ndehe ñivi ñuun Sodoma cuhva cahnu ndicha cuhva ni ndehe maan ndo, ni vii iyo ñuun can nda cua nda vitin, [vati cua saña ihni ñi cuati ni savaha ñi].  
\v 24 Chacan cuu cha cati yu chihin ndo ti xaan cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi ñuun can quivi cua cutuni ñivi, soco xaan ca cua cutuni ñivi ñuun ya ―cati ra Jesuu. 
\s1 Cati ra Jesuu ti na cua coo vii anima ñivi 
\r (Lc. 10.21‑22) 
\p  
\v 25 Suvi ni hora can cati ra Jesuu chi sutu ra ti: 
\p ―Tata, yoho ndaca ñahan iti siqui andivi ta nu ñuhun ñuñivi ya. Sacahnu yu chihun, vati ña chaha maun cha chini tuni chi ñivi nditi vaha xini, ta cutuni ini ñi cha ndacu i, soco cha chahun cha cua cutuni ini ñivi ndahvi.  
\v 26 Tata, cuhva cha cuni maun cuu chacan ―cati ra Jesuu chi sutu ra. 
\p  
\v 27 [Tacan, ta sa cati ra chi ñivi can ti:] 
\p ―Chaha ra suti ndihi cha ndacu i. Yoni ñivi chito yoso cuhva iyo ra cuu sehe Ndioo. Iin tuhun ni ra Ndioo chito, ta yoni ñivi chito yoso cuhva iyo ra cuu sutu ra. Iin tuhun ni ra cuu sehe ra chito, ta iyo ñivi cuni sacoto ra cuu sehe ra. Ñican ni chito tahan yoso cuhva iyo ra.  
\v 28 Nahan ndo, ndihi ndo cha chitatun, ndihi ndo ndiso cha vee, ta yuhu cua cuhve cha cua coo vii anima ndo.  
\v 29 Na cua cuiso ndo cuhva cati yu. Na cua savaha ndo cuhva cati yu, vati ña rai cuni yu, ta ña xaan cuni yu ndehi chihin ndo. Tacan, ta cua coo vii anima ndo,  
\v 30 vati ña vee cha cua tise chi ndo, ta vii ni cua savaha ndo cha cati yu ―cati ra Jesuu chi ñivi can. 
\c 12  
\s1 Yucu ra tatun Jesuu chiti trigu iin quivi sábadu 
\r (Mr. 2.23‑28; Lc. 6.1‑5) 
\p  
\v 1 Suvi ni quivi can cuahan ra Jesuu, ta iin quivi sábadu [quivi ndaa tatun ñivi judío cuu chi], ta yaha ra chiqui. Cuahan tahan tatun ra, ta chisoco ra ta ra, ta quechaha yucu ra ta ra chiti trigu can, ta chachi ra ta ra.  
\v 2 Ndehe ra fariseo ta ra, ta quechaha cati ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¡Jihna! cha ndacu tatun cun, ta ña chaha ley chahnu cha ndacu ra tacan quivi sábadu ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 3 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Vasi ña ta sacuaha ndo tutu Ndioo. Vasi ña chito ndo ñaan cha ni savaha ra David quivi chisoco ra chi ra chica chi ra.  
\v 4 Quihvi ra David can vehe Ndioo, ta chachi ra paan cuecu iti nuun ra Ndioo, ta ñahni ndatu cha cua cachi ra chacan, ta ñahni ndatu chi ra chica chi ra, soco chachi tahan ra. Iin tuhun ni ra cuu sutu ta ra―chi racan iyo ndatu.  
\v 5 Vasi ña ta sacuaha ndo tutu ley chahnu. Suvi ni quivi sábadu iyo ra sutu ta ra ve ñuhun. Savaha ra cha cuu tiñu ra, ta ñahni ndatu iyo cha savaha ra tacan, soco ña tiso ndo cuati ra.  
\v 6 Cati yu chihin ndo ti cahnu cuu ve ñuhun, soco cahnu xaan ca cuu cha ndacu ra Ndioo vitin.  
\v 7 Ña chito ndo ñaan cha cuu tuhun Ndioo nu cati ra ti cuni ra cha cua coo tu ndahvi ini chi ñivi. Ña cuni ra cha cua samani ñi chihin ra, cati ra. Tu chito ndo chacan, ña cua cati ndo ti ña vaha savaha ñivi ñahni cuati iyo.  
\v 8 Tacan cati yu, vati yuhu ra cuu sehe ñivi cuu ra cati ñaan cha cuu cha cua savaha ñivi quivi sábadu ―cati ra Jesuu chi ra fariseo ta ra. 
\s1 Queta iin ra nduxii ndaha nuun ra Jesuu 
\r (Mr. 3.1‑6; Lc. 6.6‑11) 
\p  
\v 9 Tacan cuu, ta quee ra Jesuu tican. Cuahan ra, ta quihvi ra ve ñuhun ñivi judío can.  
\v 10 Ican iyo iin ra nduxii ndaha, ta quechaha nducu tuhun ra fariseo ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Atu chaha ley chahnu cha sanduvaha ñivi quivi sábadu? ―cati ra ta ra, vati cuni ra ta ra tiso ra cuati ra Jesuu. 
\p  
\v 11 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Tu iyo iin ri mbee chihin ndo, ta cua quehni ri tichi xahva―masi quivi sábadu cuu chi, soco ndihi ndo cua tiin ndo chi ri, ta cua tava ndo chi ri nu quehni ri.  
\v 12 Iyo yavi ndaa ri mbee, soco iyo ca yavi ndaa ñivi. Chacan cuu cha chaha ley cha cua savaha yo cha vaha quivi sábadu ―cati ra. 
\p  
\v 13 Tacan cuu, ta cati ra chi ra ndahvi can ti: 
\p ―Sacaun ndahun. 
\p Tacan, ta sacaa ra ndaha ra. Nduvaha chi, ta vaha ndoo chi cuhva iyo tahan chi.  
\v 14 Quee ra fariseo ta ra cuahan ra, ta nducu ra ta ra cuhva, vati cuni ra ta ra cahni ra chi ra Jesuu. 
\s1 Tuhun cati tuhun ra ni cahan cuenda ra Ndioo cha cua tahan ra Jesuu 
\p  
\v 15 Chito ra Jesuu yoso cuhva saxini ra fariseo ta ra, ta quee ra cuahan ra. Tacan cuu, ta ndicu ñivi chi ra. Tuvi ñivi ndicu chi ra, ta sanduvaha ra chi ndihi ñi,  
\v 16 ta cati tuhun xaan ra chi ñi ti na ña cua cati ñi yoo rai cuu ra.  
\v 17 Tacan, ta ni queta tuhun cha ni taa ra Isaía ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra Ndioo cuenda ra Jesuu ti: 
\q1  
\v 18 Rahya cuu musu yu. 
\q1 Suvi ra cuu ra cha ni nacachi yu. 
\q1 Cuni mani yu chihin ra, 
\q1 ta cusii ini yu cha ndacu ra. 
\q1 Cati yu ti cua coo ra Tati Ndioo chi ra, 
\q1 ta cua cati ra chi ñivi cuu inga tucu ñivi yoso cuhva cua coso vaha anima ñivi. 
\q1  
\v 19 Ña cua cahan yuhu ra chi ñivi, 
\q1 ta ni ña cua cuvaa ra. 
\q1 Ña cua cana chaa ra iti. 
\q1  
\v 20 Ña cua tava ndaa ra chi ñivi ndahvi, 
\q1 soco cua tindee ra chi ñi. 
\q1  
\v 21 Tacan cua savaha ra nda cua nda quivi cua cundee coso vaha anima ñivi cuu inga tucu ñivi, 
\m cati ra Ndioo, ni taa ra Isaía can cuenda ra Jesuu. 
\s1 Cati ra fariseo ti iyo run tati cuihna chi ra Jesuu 
\r (Mr. 3.19‑30; Lc. 11.14‑23; 12.10) 
\p  
\v 22 Tacan cuu, ta quichi ndaca ñivi chi iin ra cha iyo tati cuihna anima nu ra Jesuu. Cuaa ra ndahvi can, ta ñihin ra. Tacan cuu, ta sanduvaha ra Jesuu chi ra. Chacan cuu cha nducahan ra ñihin can, ta ndundichin vaha ndehe ra.  
\v 23 Iyo xaan quechaha cuni ndihi ñivi can, ta cati ñi ti: 
\p ―Vasi ra ni tava tiñu ra Ndioo cuu rahya ―cati ñi. 
\p  
\v 24 Chini ra fariseo ta ra tuhun can, ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Tava ndaa ra chi run tati cuihna, soco tindee run Beelzebú chi ra, ta rucan cuu run ndaca ñahan chi ndihi run tati cuihna ―cati ra fariseo can. 
\p  
\v 25 Chito ra Jesuu cuhva ni saxini ra fariseo can, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Tu cua cani tahan ñivi iin ñuun chi tahan ñi, cua ndoyo ñuhun ñuun can. Tu cua cani tahan ñivi iyo iin vehe chi tahan ñi, cua ndoyo ñuhun tahan ñican.  
\v 26 Tu cua tava ndaa ñivi run Satanaa suvi ni chi maan run, ña inuun iyo ñivi run suvi ni chi maan run. Chacan cuu cha ña cua ndunahan run chi tahan run.  
\v 27 Cati ndo ti tava ndai chi run tati cuihna can, vati chaha run Beelzebú tu ndee ini chihin yu. Tu chacan cuu chi, ¿yoso nihin ñivi maan ndo tu ndee ini, ta tava ndaa maan ñi chi run? Chacan cuu cha sanahan suvi ni ñivi ndo ti cha ña vaha cuhva ni saxini maan ndo.  
\v 28 Ñavi cuhva can cuu chi, vati chaha ra Tati Ndioo tu ndee ini chihin yu, ta tava ndai chi run tati cuihna. Chacan cuu cha ni queta quivi cha ndaca ñahan ra Ndioo nu iyo ndo. 
\p  
\v 29 ’Ña cua cuu quihvi ñivi tichi vehe iin ra iyo xaan tu ndee ini, ta cua quihin ñi ndatiñu ra, tu ña cua cuhni xihna ñi chihin ra. Tacan, ta sa cua suhu ñi ndihi cuii ndatiñu ra. [Tacan ni cha savahi chi run Satanaa.] 
\p  
\v 30 ’Tu ña cua coo ndo chihin yu, cua cuni cani tahan ndo chihin yu. Tu ña cua tindee ndo chihin yu, cua tava ndaa ndo chihin yu. 
\p  
\v 31 ’Chacan cuu cha cati yu chihin ndo ti ndihi ca cuati ndacu ñivi ñuñivi cua cuu cucahnu ini ra Ndioo, soco tu cua cati ñivi cuhva cati ndo ti ña ndicha ra Tati Ndioo, ña cua cucahnu ini ra Ndioo chacan.  
\v 32 Tu cua cati ñivi ti ña vaha ra cuu sehe ñivi, cua cuu cucahnu ini ra Ndioo, soco tu cua cati ñivi cuhva cati ndo ti ña vaha ra Tati Ndioo, ña cua cucahnu ini ra Ndioo chacan vitin tichi quivi ya, ta ni ña cua cucahnu ini ra nda cua nda quivi iti nuun ca. 
\s1 Cuhva iyo yutun vaha 
\r (Lc. 6.43‑45) 
\p  
\v 33 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra fariseo can:] 
\p ’[Cua cati yu iin cuhva.] Tu iyo iin yutun vaha, cua quee vaha chiti chi. Tu ña vaha iyo yutun can, ña cua quee vaha chiti chi. Chito yo ñaan cuhva iyo yutun, vati ndehe yo yoso cuhva iyo chiti chi.  
\v 34 Ñivi ndavaha ni cuu ndo. Ña cuu cahan ndo cha vaha, vati iyo xaan ndo chi cha ndavaha ni, vati cahan ñivi cuhva saxini ñi chi anima ñi.  
\v 35 Mani cha vaha cahan ñivi saxini cha vaha chi anima ñi, ta mani ndavaha ni cahan ñivi saxini cha ndavaha ni chi anima ñi.  
\v 36 Cati yu chihin ndo ti tu cua cahan ñivi tuhun ndavaha ni, cua cuhva ñi cuenda ñacu cahan ñi tacan quivi cua cutuni ñivi,  
\v 37 vati cua quee vaha ndo cuhva ni cahan ndo a cua cutuni ndo cuhva ni cahan ndo ―cati ra Jesuu chi ra fariseo ta ra. 
\s1 Cuni ndehe ñivi iin cuhva cahnu 
\r (Mr. 8.12; Lc. 11.29‑32) 
\p  
\v 38 Tacan cuu, ta ra fariseo chi ra sacuaha ley chahnu quechaha ndatuhun ra chi ra Jesuu, ta cati ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Yoho maestru, cuni ndehe ndi iin cuhva cahnu xaan cha cua savahun ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 39 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Ñivi ndacu ndavaha ni, ñivi ña chinu ini chi ra Ndioo―ñican cuu ñi cuni ndehe iin cuhva cha cua savaha ra Ndioo, soco ña cua savaha ra inga cuhva. Iin tuhun ni cuhva ni savaha ra Ndioo cuhva cha ni tahan ra Jonaa ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu.  
\v 40 Cuhva cha ni chacoo ra tichi ri tiaca cahnu can uni quivi―cuhva can cua coo ra cuu sehe ñivi, vati uni quivi cua coo ra tañu ñivi ndii.  
\v 41 Cua cati ra rai ni chacoo ñuun Nínive ti iyo cuati chi ñivi iyo vitin, ta cua tachi tuni ra chi ñi quivi cua cutuni ñivi. Tacan cua savaha ra, vati ni tasoho ra cha cati tuhun ra Jonaa, ta saña ihni ra ta ra cuati savaha ra. Vasi cahnu xaan rai cuu ra Jonaa can, soco cahnu ca cuu ra iyo vitin.  
\v 42 Ta ni cuhva cua cati ña ni chandaca ñahan ñuhun iyo iti xuu ti iyo cuati chi ñivi iyo vitin, ta cua tachi tuni ña chi ñi. Tacan cua savaha ña, vati cani xaan chahan ña, vati cuni ña tasoho ña tuhun nditi cha cahan ra Salomón tiempu chahnu. [Ndicha ti] cahnu xaan rai cuu ra Salomón can, soco cahnu ca cuu ra iyo vitin. 
\s1 Cuhva cua savaha run tati cuihna hora cua quichi ndico run 
\r (Lc. 11.24‑26) 
\p  
\v 43 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra fariseo chi ra sacuaha ley chahnu:] 
\p ’Ta run tati cuihna can―tu cua quee ndaa run tichi anima ñivi, cua cuhun run. Cua caca cuu run tichi cuhu nu ñahni nduta, ta cua nanducu run cha cua coo vaha run, soco ña cua nanihin run.  
\v 44 Tacan cuu, ta cua quechaha saxini run chi anima run ti cua cuhun ndico run nu ni quee run, cua saxini run. Cua cuhun ndico run, ta cua ndehe run ti cha iyo vaha cha cua quihvi ndico run tichi anima ñivi can.  
\v 45 Chacan cuu cha cua quee run cuhun run, ta cua quihin run inga ucha tati cuihna. Xaan ca rucan ta run, ta cua quihvi run ta run tichi anima ñi, ta ndahvi ca cha cua ndoo ndico ñican, ta ñavi ca cha xihna nu ni quichi quivi. Tacan ndahvi ca cua ndoo tahan ñivi iyo vitin, vati ndavaha ni ndacu ñi. 
\s1 Queta sihi ra Jesuu chi yani ra 
\r (Mr. 3.31‑35; Lc. 8.19‑21) 
\p  
\v 46 Ni vii cahan ra Jesuu chi ndihi ñivi can, ta sa ni queta sihi ra chi yani ra nu iyo ra, ta ni chacuinda ñi iti chata, ta cuni ñi cahan ñi chi ra.  
\v 47 Tacan cuu, ta quechaha cati iin ñivi chi ra ti: 
\p ―Inda sihun chi yani cun nuquehe, ta cuni ñi cahan ñi chihun ―cati ñi. 
\p  
\v 48 Ta nducu tuhun ndico ra chi ñican ti: 
\p ―¿Yoo cuu sihi yu? ¿Yoo cuu yani yu? ―cati ra. 
\p  
\v 49 Tacan cuu, ta sanahan ndaha ra nu ndaa ñivi sacuaha chi ra, ta quechaha cati ra ti: 
\p ―Ihya iyo sihi yu chi yani yu.  
\v 50 [Tacan cati yu,] vati tu cua savaha ñivi cuhva cuni ra suti iyo iti siqui andivi, ñican cuu sava ni ta cua yani yu chi cuhva yu chi sihi yu ―cati ra. 
\c 13  
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda yoso cuhva iyo ra chata cuati chiti 
\r (Mr. 4.1‑9; Lc. 8.4‑8) 
\p  
\v 1 Quivi can quee ra Jesuu tichi vehe nu chacoo ra, ta cuahan ra. Yu tañuhun queta ra, ta ni chacunda ra.  
\v 2 Tuvi xaan ñivi cuu ñi nducuiti nu ndaa ra. Chacan cuu cha quihvi ra tichi tundoo, ta chacunda ndico ra, ta chacuinda ndihi ñivi can yu tañuhun can.  
\v 3 Cuaha xaan cahan ra Jesuu chi ñi. Chi cuhva cahan ra, ta quechaha cati ra ti: 
\p ―Cha iyo iin rai, ta quee ra cuahan ra, vati cua cata cuati ra chiti.  
\v 4 Chata cuati ra chiti can, ta quehni suhva chi nu iti, ta quichi ri saa, ta chachi ri chi chi.  
\v 5 Inga suhva chi quehni nu iyo xaan yuu, ta ñahni ñuhun cha vaha. Yatin xaan cana chi, vati ña cocon vaha iyo ñuhun can,  
\v 6 ta cana nicandi, ta quechaha xii chi, ta neti chi, vati ñahni yoho chi cha vaha.  
\v 7 Ta inga suhva chi quehni nu iyo iñu, ta cana tahan maan iñu can, ta chasi iñu can nuun chi.  
\v 8 Inga suhva chiti can quehni nu ñuhun vaha, ta cuaha xaan chiti chi chacoo ndico. Iyo chi chaha iin ciendu chiti chi. Iyo inga chi chaha uni xico chiti chi, ta iyo inga chi chaha oco uchi chiti chi.  
\v 9 Na cua taa vaha ndo soho ndo ―cati ra Jesuu chi ñi. 
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda ñacu cahan ra chi cuhva 
\r (Mr. 4.10‑12; Lc. 8.9‑10) 
\p  
\v 10 Tacan cuu, ta tuhva ñi sacuaha chi ra Jesuu nu iyo ra, ta quechaha nducu tuhun ñi chi ra ti: 
\p ―¿Ñacu chi cuhva ni cahun chi ñivi? ―cati ñi. 
\p  
\v 11 Ta cati ndico ra ti: 
\p ―Chaha ra Ndioo cha cua cutuni ini ndo tuhun yoso cuhva cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi, soco ña chaha ra cha cua cutuni ini ñican.  
\v 12 Tu cutuni ini ñivi vitin―masi suhva, cua cuhva ra Ndioo cha cua cutuni ca ini ñi, ta cua cutuni vaha ini ñi nu cuahan quivi. Tu ña nituni ini ñi [yoso cuhva iyo ra Ndioo], cua naan cha chini tuni cha iyo chi ñi.  
\v 13 Chacan cuu cha cahin chi ñi chi cuhva, vati ña cuni ñi coto ñi, ta ni ña cuni ñi cutuni ini ñi.  
\v 14 Maan ñi saqueta tuhun cha ni cahan ra Isaía cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra cuenda ñican ti: 
\q1 Cua cuni soho ndo tuhun, 
\q1 soco ña cua cutuni ini ndo chi chi, 
\q1  
\v 15 vati ndava xaan iyo ini ñivi ya, 
\q1 ta ña taa vaha ñi soho ñi. 
\q1 Xaan cuni ñi chini ñi tuhun can, 
\q1 coto cua cutuni ini ñi, 
\q1 ta cua saña ñi cuhva ndacu ñi, 
\q1 ta cua nduvaha anima ñi, 
\m cati ra Isaía can. 
\p  
\v 16 ’Cusii ini ndo, vati cha ni ndehe ndo, ta cha ni chini soho ndo.  
\v 17 Cati ndicha yu chihin ndo ti nu ni quichi quivi tuvi xaan ra ni cahan cuenda ra Ndioo, ta tuvi xaan ñivi savaha cuhva cati ra Ndioo―tuvi ñican cuni xaan ñi ndehe ñi cuhva ndehe maan ndo, soco ña ni ndehe ñi. Cuni xaan ñi cuni soho ñi cuhva chini soho ndo, soco ña ni chini soho ñi. 
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda ñaan tuhun cuu tuhun chata cuati ra chiti can 
\r (Mr. 4.13‑20; Lc. 8.11‑15) 
\p  
\v 18 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ñivi sacuaha chi ra:] 
\p ’Cha ni chini soho ndo tuhun yoso cuhva iyo ra chata cuati chiti.  
\v 19 Tu cua cuni soho ñivi tuhun yoso cuhva cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui, ta ña cua cutuni ini ñi tuhun can, cua quichi run cuihna, ta cua sanaan run cha chini soho ñivi can. Ñican cuu sava ta cua chiti can cha quehni nu iti.  
\v 20 Iyo inga ñivi chini soho tuhun can, ta quii xaan cusii ini ñi chini ñi chi chi. Ñican cuu sava ta cua chiti quehni nu iyo yuu can,  
\v 21 ta ñahni yoho chi cha vaha. Suhva quivi ni ndunahan ñi, ta quechaha ndehe ñi tu ndoho. Quechaha cuni cani tahan ñivi chi ñi, vati chinu ini ñi tuhun can, ta quii xaan ndoyo ñuhun ñi.  
\v 22 Iyo tahan inga ñivi tasoho tuhun can, soco saxini ñi yoso cuhva iyo ñivi ñuñivi, ta cuni ñi cha cua coo tahan xuhun ñi. Tacan, ta ña cuni ca ñi cuni soho ñi tuhun can, ta ñahni cha cuu sava ta cua chiti can cua coo chi ñi. Ñican cuu sava ta cua chiti ni quehni nu iyo iñu can.  
\v 23 Ta ñivi tasoho tuhun can, ta cutuni ini ñi chi chi, ta savaha ñi cha vaha―ñican cuu sava ta cua chiti ni quehni ñuhun vaha, ta cana chiti chi. Iyo chi chaha ciendu chiti chi, ta iyo chi chaha uni xico chiti chi, ta iyo chi chaha oco uchi chiti chi ―cati ra Jesuu chi ñi. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva cuenda cuhu ña vaha 
\p  
\v 24 Cahan ndico ra Jesuu inga cuhva chi ñi, ta quechaha cati ra ti: 
\p ―Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua iin rai, ta tachi ra chiti vaha chiqui ra.  
\v 25 Tacan cuu, ta hora ni quixi ñivi quichi iin ra cuxaan ini chi ra, ta tachi tahan run chiti cuhu ña vaha nu tachi ra chiti trigu can, ta cuahan ndico run.  
\v 26 Cana itu can, ta quee chiti chi, ta sa cana tahan maan cuhu ña vaha can.  
\v 27 Tacan cuu, ta cuahan ra musu can, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi chitoho ra ti: “Ra chahnu, ¿atu ña tachi cun chiti vaha chiqui cun? ¿Ñacu cana xaan cuhu ña vaha?” cati ra ta ra,  
\v 28 ta cati ndico ra chi ra ta ra ti: “Cuxaan ini ñivi chihin yu, ta savaha ñi chacan,” cati ra. Nducu tuhun ndico musu ra chi ra ti: “¿Atu cuni cun cha cua cuhun ndi, ta cua tuhun ndi cuhu can?”  
\v 29 Ta cati ndico ra chi ra ta ra ti: “Ña cua savaha ndo chacan, coto cua tuhun tahan ndo cha vaha chi cha ña vaha.  
\v 30 Saña ndo. Na cua cuahnu nduvi chi icaa ni nda cua nda quivi cua canihin yo chi chi. Quivi can cua cati yu chi ra cua canihin chi chi ti cahnda xihna ra cuhu can, ta cuhni ra chi chi, ta cahmi ra chi chi. Tacan, ta sa cua canihin vaha ra chiti can, ta cua tivaha ra chi chi tichi yaca yu,” cua cati yu, cati ra ―cati ra Jesuu chi ñi. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva chiti motasa 
\r (Mr. 4.30‑32; Lc. 13.18‑19) 
\p  
\v 31 Inga cuhva cahan ndico ra Jesuu chi ñivi can. Cati ra ti: 
\p ―Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua iin chiti motasa. Quihin iin rai chiti can, ta tachi ra chi chi chiqui ra.  
\v 32 Cuati xaan chiti can, soco chahnu chi, ta cahnu xaan yutun cuu chi. Chacan cuu cha quichi ri saa, ta savaha ri taca ri soco chi. Tacan cati ra Jesuu, [vati cua ndutuvi ñivi quihvi cuenda ra Ndioo]. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva levadura 
\r (Lc. 13.20‑21) 
\p  
\v 33 Inga ndico cuhva cahan ra Jesuu chi ñican. Cati ra ti: 
\p ―Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ta cua iin nduta cha sanandaa yuti paan cha quihin iin ñahan. Tihi ña chi chi tichi uni cuhva yuti paan, ta chinu xico chi niniin yuti paan can. Tacan cati ra Jesuu, [vati cua coto ñivi yoso cuhva cua cundaca ñahan ra Ndioo nini cahnu nu ñuhun ñuñivi]. 
\s1 Mani chi cuhva cahan ra Jesuu chi ñivi 
\r (Mr. 4.33‑34) 
\p  
\v 34 Ndihi cuhva can cahan ra Jesuu chi ñivi can.  
\v 35 Chacan cuu cha ni queta tuhun cuhva ni cati ra cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra cuenda ra Jesuu ti: 
\q1 Chi cuhva ni cua cahan ra. 
\q1 Cua cuhva ra cuenda ndihi tuhun cha indi xehe nda ni xihna cuii quivi ni tiso ra Ndioo ñuhun ñuñivi ya, 
\m cati ra ni cahan cuenda ra Ndioo. 
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda ñaan tuhun cuu tuhun ni chacoo cuhu ña vaha chi trigu can 
\p  
\v 36 Tacan cuu, ta quee ra Jesuu nu iyo ñivi can, ta cuahan ra. Queta ra vehe, ta queta tahan ra sacuaha chi ra nu iyo ra, ta quechaha cati ra ta ra ti: 
\p ―Na cua cuhva cun cuenda chi ndi ñaan tuhun cuu tuhun cha iyo cuhu ña vaha chi chiti trigu can icaa ni ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 37 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Ra cuu sehe ñivi cuu ra tachi chiti vaha,  
\v 38 ta chiqui ra cuu sava ta cua ñuhun ñuñivi ya. Ñivi iyo cuenda ra cua cundaca ñahan cuu chiti vaha can, ta ñivi iyo cuenda run savaha ndavaha ni cuu chiti cuhu ña vaha can,  
\v 39 ta run cuihna cuu run cuxaan ini, ta tachi run chiti cuhu can. Quivi cua canihin vaha ra ta ra chiti can cuu quivi cua cundihi quivi ya, ta ra tatun Ndioo cuu ra cua canihin vaha chiti.  
\v 40 Cuhva satahan ra ta ra cuhu can, ta chahmi ra ta ra chi chi―cuhva can cua coo chi nu cua cundihi quivi ya, [vati cua cutuni ñivi ndacu ndavaha ni].  
\v 41 Cua tava tiñu ra cuu sehe ñivi chi ra tatun Ndioo, ta cua sacuiti ra ta ra chi ndihi ñivi ndacu ndavaha ni nu iyo ñivi ra,  
\v 42 ta cua tihi ra ta ra chi ñi nu cayu ñuhun. Ican cua coo tu cuihya ini chi ñi, ta cua ndahyu chaa ñi.  
\v 43 Quivi can cua coo ñivi ni chacoso vaha anima nu cua cundaca ñahan sutu ñi, ta taqui xaan cua cuu ñi cuhva taqui tuun ri nicandi. Na cua taa vaha ndo soho ndo. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva xuhun cha indi xehe 
\p  
\v 44 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti:] 
\p ’Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua xuhun cha indi xehe chiqui. Nanihin iin rai chi chi, ta tixehe ndico tucu ra chi chi. Cusii ini ra, ta cuahan ra, ta xico ra ndihi cha iyo chi ra, ta sata ra ñuhun can. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva perla taqui vaha 
\p  
\v 45 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti:] 
\p ’Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ta cua iin ra nanducu perla vaha ndicha, vati cua sata ra chi chi.  
\v 46 Nanihin ra iin cha yahvi xaan. Tacan cuu, ta cuahan ra, ta xico ra ndihi cuii cha iyo chi ra, ta sata ra perla can. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva taraya 
\p  
\v 47 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti:] 
\p ’Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ta cua iin taraya. Cani ra ta ra taraya can nu tañuhun, ta tacan tiin ra ndihi nuun ri tiaca can.  
\v 48 Chitu maan taraya can, ta xita ra chi chi nda cua nda nu ñuhun, ta ndaa ra nacachi ra chi ri vaha, soco savita ra chi ri ña vaha.  
\v 49 Ta ni cuhva cua savaha ra Ndioo nu cua cundihi quivi ya. Cua quee ra tatun Ndioo, ta cua sachiyo ra ta ra chi ñivi ndavaha ni nu iyo ñivi cha iyo vaha.  
\v 50 Chi ñivi ndavaha ni can cua tihi ra ta ra nu cayu ñuhun. Tican cua coo tu cuihya ini chi ñi, ta cua ndahyu chaa ñi, vati cua ndehe ñi tu ndoho. 
\p  
\v 51 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra,] ta nducu tuhun ra chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Atu cutuni ini ndo ndihi cuhva can? 
\p Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Cutuni ini ndi. 
\p  
\v 52 Ta cati ra ti: 
\p ―Chacan cuu cha ndihi ñivi sacuaha yoso cuhva iyo nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ta cua iin rai xu vehe, ta tava ra cha chaa, ta tava ra cha chahnu nu indi cha vaha cha iyo chi ra. Tacan cati ra Jesuu, [vati cua cutuni ini ñivi sacuaha chi ra tuhun ña ta coto ñivi nu ni quichi quivi, ta cua cutuni tahan ini ñi tuhun cha ni chito ñivi tiempu chahnu]. 
\s1 Cuahan ra Jesuu iti ñuun Nazaret 
\r (Mr. 6.1‑6; Lc. 4.16‑30) 
\p  
\v 53 Cha ndihi cahan ra Jesuu cuhva can, ta quee ra cuahan ra.  
\v 54 Queta ra ñuun ra, ta quechaha sacuaha ra chi ñivi can tichi ve ñuhun ñi. Chacan cuu cha iyo cuni ñi, ta quechaha nducu tuhun ñi chi tahan ñi ti: 
\p ―¿Yoo chaha cha chini tuni cha cahan rahya? ¿Yoo chaha tu ndee ini cha ni savaha ra cuhva cahnu xaan can?  
\v 55 Sehe ra sata vitu ñuun yo chi ra. Sihi ra cuu ña María ya, ta yani ra cuu ra Jacobo chi ra José chi ra Simón chi ra Juda.  
\v 56 Iyo ndihi cuhva ra chi yo ―cati ñi ta ñi chi tahan ñi,  
\v 57 ta ña chaa ini ñi chi ra Jesuu. 
\p Ta cati ndico ra chi ñi ti: 
\p ―Sacahnu ndihi ñivi chi iin ra cahan cuenda ra Ndioo. Iin tuhun ni ñuun ra ta iin tuhun ni vehe ra ña sacahnu ñivi chi ra ―cati ra. 
\p  
\v 58 Ña ni savaha ra Jesuu cha cahnu xaan tican, vati ña chinu ini ñivi can chi ra. 
\c 14  
\s1 Chihi ra Juaan ra sacuanduta 
\r (Mr. 6.14‑29; Lc. 9.7‑9) 
\p  
\v 1 Tichi quivi can ndaca ñahan ra Herode sehe ra Herode chahnu, [ta ndaca ñahan ra chi ñivi iyo ñuhun Galilea]. Chini soho ra tuhun cha ni savaha ra Jesuu,  
\v 2 ta quechaha cati ra Herode can chi ñivi tindee chi ra ti: 
\p ―Racan cuu ra Juaan ra sacuanduta, ta cha ni natacu ndico ra nu iyo ñivi ndii. Chacan cuu cha savaha ra ndihi cha cahnu can ―cati ra. 
\p  
\v 3 [Nu quichi quivi] cha tiin ra Herode can chi ra Juaan, ta chuhni ra chi ra, ta tihi ra chi ra ve caa, vati tacan cuni ña Herodía ña cha ni cuu ñasihi ra Felipe yani ra.  
\v 4 [Tacan ni savaha ra,] vati cha cati ra Juaan chi ra Herode can ti ña vaha cha quihin ra chi ña ñahan can, ta cuu ña ñasihi ra, cati ra Juaan can chi ra. 
\p  
\v 5 Tacan cuu, ta cuni ra Herode cahni ra chi ra quivi can, soco yuhvi ra chi ndihi ñivi can, vati cati ñi ti iin ra cahan cuenda ra Ndioo cuu ra Juaan can.  
\v 6 Tacan cuu, ta sacahnu ra Herode vico, vati cha queta cuiya ra, ta chita chaha se sihi ña Herodía nu nducuiti ñivi can, ta sii xaan cuni ra Herode.  
\v 7 Chacan cuu cha ndurai xaan ra, ta cati ra ti cua cuhva ra ñaan cha cua ndaca maan ña.  
\v 8 Tacan cuu, ta ndaca ña cuhva cha cati sihi ña. Chacan cuu cha cati ñi chi ra ti: 
\p ―Vitin vitin cua cuhva cun xini ra Juaan ra sacuanduta tichi iin chicoho ―cati ña. 
\p  
\v 9 Tacan cuu, ta quechaha ndundahvi cuni anima ra Herode can, soco cati cahnu xini ca ra ti cua cu cahni ra ta ra chi ra Juaan can, vati cha ni cahan rai ra nu iyo cuiti ndihi ñivi can.  
\v 10 Tava tiñu ra chi ra ta ra, ta chahnda ra ta ra sucun ra Juaan can nu ndaa ra ve caa.  
\v 11 Tacan cuu, ta quichi ndaca ra ta ra xini ra Juaan tichi chicoho, ta chaha ra ta ra xini ra chi ña tivaa can, ta chaha ña chi chi chi sihi ña. 
\p  
\v 12 Tacan cuu, ta quihin ra tatun ra Juaan can iquin cuñu ra, ta cuchi ra ta ra chi ra. Tacan, ta cuahan ra ta ra, ta chaha ra cuenda chi ra Jesuu. 
\s1 Chaha ra Jesuu cha chachi uhun mil rai 
\r (Mr. 6.30‑44; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) 
\p  
\v 13 Chini ra Jesuu tuhun cha ni chihi ra Juaan can, ta quee siin ra tican. Cuahan ra chi tundoo, ta cua queta ra nu ñahni ñivi. Nihin tuhun ndihi ñivi can nu cuahan ra, ta ndicu ñi chi ra. Ndihi ñuun can quee ñi, ta cuahan ñi. Chi chaha ñi cuahan ñi nu ñuhun.  
\v 14 Tacan cuu, ta cua quee ra tichi tundoo can nu ni queta ra, ta ndehe ra ti cha nducuiti tuvi ñivi. Quechaha satuñu chi chi ra, ta sanduvaha ra chi ñivi cuhvi can.  
\v 15 Cha cua ini, ta tuhva ra sacuaha chi ra Jesuu nu iyo ra, ta quechaha cati ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Ñahni ñivi iyo yatin, ta cha cua cuaa. Na cua saña tahun chi ñivi ya, vati tacan cua cuhun ñi tichi ñuun, ta cua cu sata ñi cha cua cachi ñi ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 16 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña nini cha cua cuhun ñi. Cuhva maan ndo cha cua cachi ñi ―cati ra chi ra ta ra. 
\p  
\v 17 Ta cati ra ta ra ti: 
\p ―Ñahni cha naan ndi tihya. Uhun tahan paan cuati chi uvi tahan tiaca cuu cha iyo ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 18 Ta cati ra Jesuu ti: 
\p ―Na cua quichi ndaca ndo chi chi nandehe ―cati ra. 
\p  
\v 19 Tacan cuu, ta cati tuhun ra Jesuu ti cua cunda ñivi can nu ñuhun nu iyo ita cuii can, ta quihin ra uhun paan can chi nduvi tiaca can, ta ndehe ndaa ra iti siqui andivi, ta chaha ra iin tiahvi ndioo chi ra Ndioo, ta natahvi cuati ra paan can, ta chaha ra chi chi chi ra tatun ra, ta chaha maan ra ta ra chi chi chi ñivi can.  
\v 20 Chachi ndihi ñi chi chi, ta ndaha ini ñi. Tacan cuu, ta canihin ra ta ra chehe paan cha ni ndoo. Queta uchi uvi tica chitu chehle canihin ndico ra ta ra.  
\v 21 Vasi queta uhun mil rai ni chachi paan can, ta siin cuu ñi ñahan chi ve cuati. 
\s1 Chica ra Jesuu nu nduta 
\r (Mr. 6.45‑52; Jn. 6.16‑21) 
\p  
\v 22 Tacan cuu, ta cati ra Jesuu ti cua quihvi ra tatun ra tichi tundoo, ta cua cuhun ra ta ra inga chiyo nduta can. Iti nuun ra cua cuhun ra ta ra, vati cua saña tahan xihna ra chi ñivi can, cati ra.  
\v 23 Tacan, ta saña tahan ra chi ñivi can, ta quee siin ra. Cuahan ra siqui yucu, vati cua cahan ra chi ra Ndioo. Cha cuaa cuu chi, ta ndoo iin tuhun maan ra ican.  
\v 24 Cani vihi cha cuahan tundoo hora can, ta nihin suhva tahnu nduta nuun chi. Chitatun xaan ra ta ra cha sacunu ra chi tundoo can, vati ña chaha tati can cha cua yaha tundoo can iti nuun.  
\v 25 Ni nahan vihi, [ta ña ta cundichin,] ta tuhva ra Jesuu nu cuahan ra ta ra. Chica ra nu nduta, ta cuahan ra.  
\v 26 Ndehe ra tatun Jesuu ti cha chica ra nu nduta can, ta quechaha cuyuhvi xaan ra ta ra, ta quechaha cati ra ta ra ti: 
\p ―Xiñahñu ndii vachi. Tacan ni cana chaa ra ta ra, vati yuhvi xaan cuni ra ta ra. 
\p  
\v 27 Tacan cuu, ta quii xaan quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Na cua cundee ini ndo. Main cuu ra vachi. Ña cua cuyuhvi ndo ―cati ra. 
\p  
\v 28 Cati ndico ra Pedro chi ra ti: 
\p ―Ra chahnu, tu yoho cuun, cua cati cun ti cua cuhin nu vachi cun nu nduta ―cati ra. 
\p  
\v 29 Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Nahan. 
\p Ta quee ra Pedro tichi tundoo can, ta nuun ra nu nduta. Cuahan ra nu nduta, ta tuhva ra nu vachi ra Jesuu,  
\v 30 soco ndehe ra cha nihin xaan caa tati, ta quechaha cuyuhvi ra. Tacan cuu, ta quechaha nanuun ra tichi nduta can, ta cana chaa ra. Cati ra ti: 
\p ―Na cua sacacu chihin yu, ra chahnu ―cati ra. 
\p  
\v 31 Tacan cuu, ta quii xaan tiin ra Jesuu chi ra Pedro can, ta cati ra chi ra ti: 
\p ―Ña chinu vaha ini cun. ¿Ñacu ña saxini vahun? ―cati ra. 
\p  
\v 32 Quihvi ra ta ra tichi tundoo can, ta chacava taxin ndico tati can,  
\v 33 ta ndihi ra ta ra chahnu chiti ra iti nuun ra Jesuu, ta cati ra ta ra ti: 
\p ―Ndicha ndicha sehe Ndioo cuu cun ―cati ra ta ra chi ra Jesuu. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi ñivi cuhvi iti ñuhun Genesaret 
\r (Mr. 6.53‑56) 
\p  
\v 34 Tacan cuu, ta yaha ra ta ra inga chiyo nduta can, ta queta ra ta ra yu ñuhun nu cuu chi ñuhun Genesaret.  
\v 35 Nacoto ra iyo ican ta ra chi ra Jesuu, ta tachi ra ta ra tuhun niniin ñuhun can, ta quichi ndaca ñivi can chi ndihi ñivi cuhvi can nu iyo ra,  
\v 36 ta cahan ndahvi ñi chi ra ti na cua sayani ndaha ñi―masi yu sahma ra, cati ñi. Tacan, ta nduvaha ndihi ñivi sayani ndaha sahma ra. 
\c 15  
\s1 Cati ra Jesuu ñaan cha cuu cha sacaquini chi ñivi 
\r (Mr. 7.1‑23) 
\p  
\v 1 Quivi can quichi ra fariseo chi ra sacuaha ley chahnu. Iti ñuun Jerusalén quichi ra ta ra, ta yaha ra ta ra nuun ra Jesuu, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p  
\v 2 ―¿Ñacu ña sacuinu ñivi sacuaha chihun tuhun cha ni tiso ñivi yo tiempu chahnu? Ña sacuinu ñi, vati ña tuhva ñi nacata ñi ndaha ñi, ta cha cua cachi ñi ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 3 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Ñacu sacuinu ndo tuhun cha ni tiso ñivi yo tiempu chahnu, ta ña sacuinu ndo tuhun cha cati tuhun ra Ndioo?  
\v 4 Cha cati ra Ndioo ti cua sacahnu ndo chi sutu ndo chi sihi ndo, ta cati tahan ra ti tu cua cahan ndo ndavaha ni chi sutu ndo chi sihi ndo, na cua cuvi cuii ndo, cati ra Ndioo,  
\v 5-6 soco cati maan ndo ti cha cua cuu cati ndo chi sutu ndo chi sihi ndo ti ña cua tindee ndo chi ñi, vati chi ra Ndioo cha samani ndo ndihi cha cua tindee ndo chi ñivi ndo. Tacan cha sachiyo ndo cuhva cati tuhun ra Ndioo, vati sacuinu ndo cuhva cati ñivi tiempu chahnu.  
\v 7 Ñivi uvi yaa cuu ndo. Ndicha cuhva ni cati ra Isaía cuenda ndo. Cahan ra cuenda ra Ndioo [nu ni quichi quivi], vati cati ra Ndioo ti: 
\q1  
\v 8 Cati ñivi ya chi yuhu ñi ti sacahnu ñi chihin yu, 
\q1 soco ña ndicha cuhva cahan ñi. 
\q1 Ña sacahnu ñi chi anima ñi. 
\q1  
\v 9 Ñahni yavi ndaa cha sacahnu ñi chihin yu, 
\q1 vati cati tuhun ñi cuhva saxini ñivi, 
\m cati ra Ndioo ni taa ra Isaía ―cati ra Jesuu chi ra fariseo can. 
\p  
\v 10 Tacan cuu, ta cana ra Jesuu chi ndihi ñivi can, ta quechaha cati ra chi ñi ti: 
\p ―Cua tasoho ndo, ta na cua cutuni ini ndo.  
\v 11 Ñavi cha cua quihvi tichi yuhu ñivi, ta cua cachi ñi cuu cha cua sacaquini anima ñi, soco cha cua quee tichi yuhu ñivi, cha cua saxini ñivi―chacan cuu cha cua sacaquini anima ñi ―cati ra. 
\p  
\v 12 Tacan cuu, ta tuhva ra sacuaha chi ra Jesuu nu iyo ra, ta nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Atu chito cun ti ña chaa ini ra fariseo can, ta chini ra tuhun can? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 13 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua naan ihni ndihi tuhun, tu cha ña tiso ra suti iyo iti siqui andivi chi chi.  
\v 14 Saña ndo chi ra. Cuaa ra, ta cuni ra cundaca ra chi ñivi cuaa. Tu cua cundaca iin ra cuaa chi tahan ra, nduvi tahan ra cua quehni cava tichi xahva. Tacan cati ra, [vati cua ndoyo ñuhun cuii ñi cuenda ra Ndioo]. 
\p  
\v 15 Ta cati ra Pedro chi ra ti: 
\p ―Cati maun ñaan tuhun cuu tuhun can. 
\p  
\v 16 Ta cati ndico ra Jesuu ti: 
\p ―¿Atu ña nituni tahan ini ndo?  
\v 17 Chito ndo ti ndihi cha quihvi tichi yuhu ñivi chachi ñi, ta nuun chi tichi chiti yuva ñi, ta chati ñi chi chi,  
\v 18 soco cha cua quee tichi yuhu ñivi cuu cha saxini ñi chi anima ñi. Chacan cuu cha sacaquini chi ñi,  
\v 19 vati chi anima ñi saxini ñivi ndavaha ni ya. Chahni ñi tahan ñi. Cuni coo ñi ndavaha ni chi tahan ñi inga chiyo. Suhu ñi. Sandahyu ñahan ñi. Cahan ñi ndavaha ni chi tahan ñi.  
\v 20 Ndihi chacan cuu cha sacaquini anima ñivi, soco ña cua nducaquini anima ñivi, tu cua cachi ñi, ta ña ndoo ndaha ñi ―cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra. 
\s1 Chinu ini iin ñahan chi ra Jesuu, ta ñivi iyo inga ñuhun cuu ña 
\r (Mr. 7.24‑30) 
\p  
\v 21 Tican quee ra Jesuu, ta cuahan ra, ta queta ra ñuhun nu iyo ñuun Tiro chi ñuun Sidón.  
\v 22 Iyo iin ñahan ñuhun can. Ñahan cananea cuu ña, ta quee ña, vati cua tuhva ña nu iyo ra Jesuu, ta quechaha cana chaa ña. Cati ña chi ra ti: 
\p ―Yoho ra chahnu, yoho ra cuu ñivi David, na cua cundahvi ini cun chihin yu. Iyo tati cuihna anima ña luhu sehi, ta iyo xaan ndacu run chi ña ―cati ña. 
\p  
\v 23 Ta ñahni cha cati ndico ra chi ña. Tacan, ta tuhva ra sacuaha chi ra, ta cati ra ta ra chi ra ti: 
\p ―[Na cua tasohun cha cahan ña,] ta cua cuhun ña, vati ndicu ña chi yo, ta cana chaa xaan ña ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 24 Ta cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Tava tiñu suti chihin yu, vati cua tindei chi ñivi judío ni, vati iyo ñi cuhva iyo ri mbee cuanaan. Ña cati ra ti cua tindei chi ñivi cuu inga tucu ñivi ―cati ra chi ra sacuaha chi ra. 
\p  
\v 25 Tacan, ta tuhva ña nu cahan ra, ta chahnu chiti ña iti nuun ra, ta cati ña chi ra ti: 
\p ―Na cua tindeun chihin yu ―cati ña. 
\p  
\v 26 Ta cati ndico ra iin cuhva chi ña ti: 
\p ―Ña vaha cha cua quihin ndi cha cua cachi sehe ndi, ta cua savita ndi chi chi nu iyo ri ina ―cati ra. 
\p  
\v 27 Ta cati ndico ña chi ra ti: 
\p ―Ndicha, ra chahnu, soco chachi tahan ri ina chehe xita quehni nu chachi chitoho ri ―cati ña. 
\p  
\v 28 Tacan, ta cati ra Jesuu chi ña ti: 
\p ―Chinu vaha xaan ini cun, sihi. Na cua cuu chi cuhva cuni cun ―cati ra. 
\p Ta suvi ni hora can nduvaha sehe ña. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi tuvi xaan ñivi cuhvi 
\p  
\v 29 Tican quee ra Jesuu, ta cuahan ra. Queta ra tañuhun Galilea, ta ndaa ra iin siqui yucu, ta ni chacunda ra.  
\v 30 Tacan, ta tuhva xaan ñivi nu iyo ra. Tuvi ñivi cuu ñi queta, ta ndaca ñi chi ñivi cojo chi ñivi nduñiin chi ñivi cuii nuun chi ñivi ñihin chi ñivi cuhvi chi ndihi nuun cuehe. Quichi ndaca ñivi chi ñican, ta nacoo ñi chi ñi iti nuun ra Jesuu, ta sanduvaha ra chi ñi.  
\v 31 Chacan cuu cha iyo xaan cuni ndihi ñivi can, vati ndehe ñi ti cahan ñivi ñihin, ta nduvaha ñivi nduñiin, ta chica cuu ñivi cojo, ta ndichin vaha ndehe ñivi cuaa. Tacan, ta sacahnu tahan ñi chi ra Ndioo, ta suvi ra cuu ra sacahnu ñivi Israel. 
\s1 Chaha ra Jesuu cha chachi cumi mil rai 
\r (Mr. 8.1‑10) 
\p  
\v 32 Tacan cuu, ta cana ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ndahvi cuni yu ndehi chi ñivi ya, vati cha queta uni quivi cha iyo ñi chihin yo, ta ñahni cha chachi ñi. Ña cuni yu saña tahin chi ñi vitin, ta chisoco ñi, coto ña cua cundee ñi iti ―cati ra. 
\p  
\v 33 Ta cati ra sacuaha chi ra ti: 
\p ―Ñahni paan ihya tichi cuhu ya, ta cua sacachi yo chi ndihi ñivi ya ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 34 Ta nducu tuhun ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Yoso tahan paan iyo? 
\p Ta cati ndico ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Ucha tahan paan iyo chi uvi uni tahan tiaca ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 35 Ta cati ra Jesuu ti cua cunda ndihi ñivi nu ñuhun,  
\v 36 ta quihin ra ndihi ucha tahan paan can chi ri tiaca can, ta chaha ra iin tiahvi ndioo chi ra Ndioo, ta natahvi ra chi chi, ta chaha ra chi chi chi ra sacuaha chi ra, ta chaha ra ta ra chi chi chi ndihi ñivi can.  
\v 37 Tacan cuu, ta chachi ndihi ñi, ta ndaha ini ñi. Queta ucha ndoho chitu chehe paan can canihin ra ta ra,  
\v 38 ta chachi cumi mil rai, ta siin cuu ñi ñahan chi ve cuati chachi tahan.  
\v 39 Tacan cuu, ta saña tahan ra Jesuu chi ñi ta ñi, ta quihvi ra tichi tundoo, ta cuahan ra iti ñuhun nu iyo ñuun Magdala. 
\c 16  
\s1 Cuni ndehe ra fariseo chi ra saduceo iin cuhva cahnu xaan 
\r (Mr. 8.11‑13; Lc. 12.54‑56) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta tuhva ra fariseo chi ra saduceo nu iyo ra Jesuu. Cuni ndehe ra ta ra a ña vaha cua savaha ra. Chacan cuu cha cati ra ta ra ti na cua sanahan ra iin cuhva cahnu iti siqui andivi chi ra ta ra,  
\v 2 ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Hora cua cuiso nicandi cati ndo ti ña cua cuun savi vitin, vati cuaha cuaha iyo andivi, cati ndo,  
\v 3 ta cha nahan cati ndo ti vitin cua cuun savi, vati cuaha cuaha iyo andivi, ta tava xaan ra savi vico, cati ndo. Ndehe ndo iti siqui andivi, ta nihin ndo cuhva yoso cuhva iyo ra savi, ta ndehe tahan ndo yoso cuhva iyo ndo quivi ya, soco ña cuu nihin ndo cuhva ñaan quivi cuu chi vitin.  
\v 4 Ñivi ndavaha ni cuu ndo. Ña cuni sacahnu ndicha ndo chi ra Ndioo, soco cuni ndehe ndo iin cuhva. Ñahni ca cuhva cua coo. Iin tuhun ni cuhva sava ta cua ni tahan ra Jonaa cua coo. Tacan cati ra Jesuu, [vati uni quivi ni cua ndoo ra tichi ñuhun, ta sa cua natacu ndico ra]. 
\p Tacan cuu, ta quee ra cuahan ra. 
\s1 Cati ra Jesuu yoso cuhva iyo levadura ra fariseo 
\r (Mr. 8.14‑21) 
\p  
\v 5 Cuahan ndico ra sacuaha chi ra Jesuu inga chiyo tañuhun can, ta naan ini ra ta ra cunaan ra paan.  
\v 6 Tacan, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua saha vaha ndo cuenda yoso cuhva iyo levadura ra fariseo chi ra saduceo ―cati ra. 
\p  
\v 7 Saxini ra ta ra chi anima ra ñaan tuhun cuu chacan, ta ndatuhun ra chi tahan ra, ta cati ra ti: 
\p ―Ñahni paan iyo chi yo ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 8 Chito ra Jesuu cha ndatuhun ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Ñacu cha ndatuhun ndo chi tahan ndo ti ñahni paan ndiso ndo? Ña ta cuinu vaha ini ndo.  
\v 9 Vasi ña ta cutuni ini ndo. Vasi ña ñuhun ca ini ndo ti uhun paan cuu chi, ta chachi uhun mil ra rai. ¿Yoso tahan tica chi canihin ndo?  
\v 10 Vasi ña ñuhun ca ini ndo ti ucha paan cuu chi, ta chachi cumi tahan mil ra rai can. ¿Yoso tahan ndoho chi canihin ndo?  
\v 11 ¿Ñacu ña nihin ndo cuhva, vati ña cahin cuenda paan can? Cua saha ndo cuenda yoso cuhva iyo levadura ra fariseo chi ra saduceo ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p  
\v 12 Tacan, ta nihin ra ta ra cuhva, vati ña cahan ra Jesuu cuenda levadura quihvi paan, soco cahan ra cuenda tuhun cha cati tuhun ra fariseo chi tuhun cati tuhun ra saduceo. 
\s1 Cati cachin ra Pedro ti maan ra Jesuu cuu ra Cristo 
\r (Mr. 8.27‑30; Lc. 9.18‑21) 
\p  
\v 13 Tacan cuu, ta cuahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra iti ñuhun nu iyo ñuun Cesarea cha iyo cuenda ra Felipe. Queta ra ta ra, ta quechaha nducu tuhun ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Yoso cati ñivi cuenda yuhu ra cuu sehe ñivi? ¿Yoo rai cui cuni ñi? ―cati ra. 
\p  
\v 14 Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Iyo ñi cati ti Juaan ra sacuanduta cuun, ta iyo inga ñi cati ti ra Elía cuun, ta inga ndico tucu ñi cati ti ra Jeremía a inga ra cahan cuenda ra Ndioo cuu cun ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 15 Ta nducu tuhun ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ta ndioho, ¿yoo rai cui cati maan ndo? ―cati ra. 
\p  
\v 16 Ta cati ndico ra Simón Pedro ti: 
\p ―Ra Cristo ra cuu sehe Ndioo ndito cuu yoho ―cati ra. 
\p  
\v 17 Ta cati ra Jesuu chi ra Pedro ti: 
\p ―Cua cusii ini cun, yoho Simón sehe Jonaa. Cua cusii ini cun, vati ñavi ñivi ñuñivi chaha cha chini tuni chihun. Ra suti iyo iti siqui andivi―racan cuu ra chaha cha chini tuni chihun.  
\v 18 Yuhu cati chihun ti Pedro nani cun. Chacan cuu cha yoho cuu sava ni ta cua iin yuu [chaha vehe], vati maun cua tindee chi ñivi chinu ini chihin yu, ta ña cua cundee run ndacu ndavaha ni sandoyo ñuhun run chi ñivi can.  
\v 19 Cua cuhve ndatu chihun cuenda cha cua cundaca ñahan ra cha iyo iti siqui andivi. Chacan cuu cha tu ña cua cuhva cun ndatu chi ñivi ñuñivi, ña cua coo ndatu chi ñi iti siqui andivi, ta tu cua cuhva cun ndatu chi ñi nu ñuhun ñuñivi ya, ta ni cuhva cua coo ndatu chi ñi iti siqui andivi ―cati ra Jesuu chi ra Pedro can. 
\p  
\v 20 Tacan cuu, ta cati cachin ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti ña cua cuhva ra ta ra cuenda chi ni iin ñivi ti ra Cristo cuu ra, [ta tava tiñu ra Ndioo chi ra]. 
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda ti cua cuvi ra 
\r (Mr. 8.31―9.1; Lc. 9.22‑27) 
\p  
\v 21 Nda ni quivi can quechaha sanahan ra Jesucristo chi ra sacuaha chi ra ti nini xaan iyo cha cua cuhun ra iti ñuun Jerusalén, ta cua ndehe xaan ra tu ndoho cua savaha ra chanihin chi ra sutu chahnu chi ra sacuaha ley chahnu. Cua cahni ra ta ra chi ra, ta tichi uni quivi cua natacu ndico ra.  
\v 22 Quee siin ra Pedro chi ra Jesuu, ta quechaha nduxaan ra Pedro chi ra, ta cati ra chi ra ti: 
\p ―Na cua cundahvi ini ra Ndioo chihun, ra chahnu, ta ña cua tahun tacan ―cati ra Pedro. 
\p  
\v 23 Tacan, ta ndico coo ra Jesuu, ta quechaha cati ra chi ra Pedro ti: 
\p ―Casi yuhun, yoho Pedro, vati cahun cuhva cahan run Satanaa. Cuni cun cha cua savahi ndavaha ni, vati saxini cun cuhva saxini ñivi ñuñivi. Ña saxini cun cuhva saxini ra Ndioo ―cati ra Jesuu chi ra. 
\p  
\v 24 Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti: 
\p ―Tu cua cuni ndo coo ndo chihin yu, na ña cua saxini ca ndo cuenda suvi ni maan ndo, soco na cua ndehe ndo tu ndoho cuhva ndehe ñivi tu ndoho nu cruu, ta na cua cuhun ndo chihin yu icaa ni.  
\v 25 [Tacan cati yu,] vati tu cua cuni ndo coo vaha ndo cuenda ñuhun ñuñivi ya, cua ndoyo ñuhun ndo cuenda ra Ndioo, soco tu cua cuvi ndo cuenda yuhu, cua coo ndito ndo cuenda ra Ndioo.  
\v 26 Ñahni yavi ndaa yo cha cua coo vaha yo cuenda ñuhun ñuñivi, ta cua ndoyo ñuhun yo cuenda ra Ndioo. Ñahni cha cua savaha yo, ta cua coo vaha yo chi ra Ndioo,  
\v 27 vati ra cuu sehe ñivi cuu ra ni cua quichi chi ra tatun Ndioo icaa ni. Cahnu xaan cuhva cua quichi ra cuhva cahnu xaan iyo sutu ra. Quivi can cua cuhva ra chi ñivi cuhva cha ni savaha ñi quivi cha iyo ndito ñi.  
\v 28 Cati ndicha yu chihin ndo ti iyo uvi uni ndo inda ihya, ta ña cua cuvi ndo nda cua nda quivi cua ndehe ndo ti vachi ra cuu sehe ñivi, vati cua cundaca ñahan ra ―cati ra Jesuu. 
\c 17  
\s1 Sama ra Ndioo cuhva iyo ra Jesuu 
\r (Mr. 9.2‑13; Lc. 9.28‑36) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta yaha iñu quivi, ta quihin ra Jesuu chi ra Pedro chi ra Jacobo chi ra Juaan yani ra Jacobo can. Quee siin ra ta ra, ta chandaca ra Jesuu chi ra ta ra siqui iin yucu sucun sucun.  
\v 2 Tacan cuu, ta ndehe ra ta ra ti sama ra Ndioo cuhva cha iyo ra Jesuu. Ndundichin nuun ra cuhva ndichin ndehe ri nicandi, ta cuichin cuichin tuun sahma ra cuhva tuun ñuhun ndichin.  
\v 3 Tacan, ta sa ndehe tahan ra ta ra chi ra Moisee chi ra Elía, ta ndatuhun tahan ra ta ra chi ra Jesuu.  
\v 4 Tacan cuu, ta quechaha cati ra Pedro chi ra Jesuu ti: 
\p ―Ra chahnu, vaha xaan cha iyo tahan ndi ihya. Tu cua cuni cun, cua savahi uni tiahva ihya―iin chi maun, ta inga chi ra Moisee, ta inga chi ra Elía. 
\p  
\v 5 Ni vii cahan ra Pedro tuhun can, ta jihna cha chasi iin vico ndichin xaan nuun ra ta ra, ta nducahan ra Ndioo tichi vico can, ta cati ra ti: 
\p ―Sehi chi rahya. Cuni xain chi ra, ta cusii ini yu chihin ra. Na cua tasoho ndo cha cahan ra. 
\p  
\v 6 Nu chini ra ta ra tuhun cha cahan ndusu can, ta nduva ra ta ra nu ñuhun, vati yuhvi xaan yuhvi xaan cuni ra ta ra.  
\v 7 Tacan cuu, ta tuhva ra Jesuu nuun caa ra ta ra, ta taa ra ndaha ra chi ra ta ra, ta cati ra ti: 
\p ―Cuinda ndo, ta ña cuyuhvi ndo ―cati ra. 
\p  
\v 8 Tacan, ta ndehe ndaa ra ta ra, soco yoni ca ñivi ndehe ra ta ra. Iin tuhun ni ra Jesuu ndehe ra ta ra. 
\p  
\v 9 Tacan cuu, ta nuun ra ta ra nda siqui yucu can, ta cati tuhun xaan ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Vitin ña cua cahan ndo ni chi iin ñivi ñaan cha cuu cha ni ndehe ndo. Nda cua nda quivi cua natacu ndico ra cuu sehe ñivi nu iyo ñivi ndii, ta sa cua cuu cahan ndo ―cati ra. 
\p  
\v 10 Ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Ñacu cati ra sacuaha ley chahnu ti nini xaan cha cua quichi xihna ra Elía? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 11 Ta cati ndico ra Jesuu ti: 
\p ―[Ndicha cuhva cati ra ti] nini cha cua quichi ra Elía, ta cua tiso vaha ra ndihi tiñu,  
\v 12 soco yuhu cati chi ndo ti cha ni quichi ra Elía, ta ña ni nacoto ra ta ra chi ra. Savaha ra ta ra chi ra cuhva cuni ra ta ra. Ta ni cuhva cua savaha ra ta ra chi ra cuu sehe ñivi, ta cua ndehe ra tu ndoho ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p  
\v 13 Tacan, ta sa nihin racan ta ra cuhva ti cuenda ra Juaan ra sacuanduta cahan ra Jesuu tuhun can. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi iin ra chahni rai 
\r (Mr. 9.14‑29; Lc. 9.37‑43) 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta queta ra Jesuu chi ra ta ra nu iyo cuiti ñivi can, ta tuhva iin rai iti nuun ra Jesuu, ta chahnu chiti ra nuun ra,  
\v 15 ta quechaha cati ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Ra chahnu, na cua cundahvi ini cun chi ra luhu sehi, vati chahni rai chi chi ra, ta iyo xaan ra chi tu ndoho, vati nunuun ni nduva ra nu cayu ñuhun, ta quehni ra tichi nduta.  
\v 16 Cha quichi ndaque chi ra iti nuun ra sacuaha chihun, soco ña ni cuu sanduvaha ra ta ra chi ra ―cati ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 17 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Ndihi ndioho―ñivi ndacu ndavaha ni cuu ndo. Ña cuni ndo cuinu ini ndo. ¿Yoso quivi cua coi chihin ndo? ¿Yoso quivi cua sandee ini yu chihin yu? Na ndaca ndo chi ra ihya. 
\p  
\v 18 Tacan, ta nduxaan ra Jesuu chi run tati cuihna can, ta quee run tichi anima ra luhu can, ta nduvaha ra suvi ni hora can. 
\p  
\v 19 Tacan cuu, ta quee siin ra sacuaha chi ra Jesuu, ta nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Ñacu ña cuu tava ndaa ndi chi run tati cuihna can? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 20 Ta cati ndico ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña ni cuu tava ndaa ndo chi run, vati ña ta cuinu vaha ini ndo. Cati ndicha yu chihin ndo ti tu cua cuinu ini ndo chi ra Ndioo―masi suhva, cua cuu savaha ndo ndihi cha cuni ndo. Cua cuu cati ndo chi yucu cahnu ya ti cua cuachiyo chi tihya, ta cua cuhun chi tican.  
\v 21 Ña cua cuu tava ndaa ndo chi tati cuihna can, tu ña cua cahan xihna ndo chi ra Ndioo, ta cua coo ndita ndo cuenda ra ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\s1 Inga chaha cati ra Jesuu ti cua cuvi ra 
\r (Mr. 9.30‑32; Lc. 9.43‑45) 
\p  
\v 22 Tacan cuu, ta nducuiti tucu ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra iti ñuhun Galilea, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua xico tuhun ñivi chi ra cuu sehe ñivi, ta cua tiin ñi chi ra,  
\v 23 ta cua cahni ñi chi ra, ta tichi uni quivi cua natacu ndico ra ―cati ra, ta cuihya xaan cuni anima ra ta ra. 
\s1 Tiahvi ra Jesuu xuhun ve ñuhun 
\p  
\v 24 Tacan cuu, ta cuahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra iti ñuun Capernaum, ta cha satahan ra satiahvi xuhun ve ñuhun chi ra ta ra, ta tuhva ra nu iyo ra Pedro, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra ti: 
\p ―¿Atu ña tiahvi tahan ra sacuaha chi ndo xuhun ve ñuhun? ―cati ra chi ra Pedro. 
\p  
\v 25 Ta cati ndico ra Pedro chi ra ti: 
\p ―Tiahvi tahan ra ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta quihvi tahan ra Pedro tichi vehe can, ta cahan xihna ra Jesuu chi ra. Nducu tuhun ra chi ra ti: 
\p ―¿Yoso saxini maun, yoho Simón? ¿Yochi satiahvi ra ndaca ñahan chi ñivi ñuñivi? ¿Atu quihin ra xuhun ñi cuu ñivi maan ra a xuhun inga ñivi quihin ra? ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 26 Ta cati ndico ra Pedro ti: 
\p ―Xuhun inga ñivi ni quihin ra. 
\p Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Tu chacan cuu chi, ñahni cha cua tiahvi ñivi ra ndaca ñahan can.  
\v 27 Ndicha, soco cua cuhun xihna cun yu tañuhun, ta cua cani cun caa chicu yuhu ri tiaca. Tacan, ta cua nihun chi ri, ta cua quihun chi ri cua tiin xihna cun, ta cua ndica cun yuhu ri, ta cua nihun iin xuhun. Cua quihun xuhun can, ta cua cuhva cun chi chi chi ra satiahvi xuhun cuenda ve ñuhun, ta cua queta chi cuenda yuhu ta cuenda yoho. [Tacan cua savahun, coto cua saxini ra ta ra cha ña cua tiahvi yo] ―cati ra Jesuu chi ra Pedro. 
\c 18  
\s1 Cati ra Jesuu ndaa ñivi cuu ñivi cahnu ca 
\r (Mr. 9.33‑37; Lc. 9.46‑48) 
\p  
\v 1 Suvi ni hora can yaha ndihi ra sacuaha chi ra Jesuu iti nuun ra, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Ndaa ñivi cua cuu ñivi cahnu ca quivi cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 2 Ta cana ra Jesuu chi iin ve luhu, ta sacuinda ra chi ve mahñu nu iyo ra ta ra,  
\v 3 ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti tu ña cua sama ndo cuhva saxini ndo, tu ña cua cuu ndo cuhva iyo ve cuati, ña cua cuu coo ndo nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi.  
\v 4 Chacan cuu cha tu ña cua coo masu ini ndo cuhva iyo masu ini ve luhu ya, ña cua cuu ndo rai cahnu nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi.  
\v 5 Tu cua quihin cuenda ñivi chi ñivi iyo cuhva iyo ve luhu ya cuenda yuhu, iyo tahan ñi chihin yu. 
\s1 Cati ra Jesuu ti cua coo tu cuihya ini chi ñivi satiyuhu cuati chi tahan ñi 
\r (Mr. 9.42‑48; Lc. 17.1‑2) 
\p  
\v 6 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Tu cua satiyuhu ñivi ndavaha ni chi iin ñivi chinu ini chihin yu―masi ñivi luhu cuu ñi, tu tacan cua satiyuhu ñivi ndavaha ni can, vaha ca cha cua cunuhni iin yoso sucun ñi, ta cua quehni cava ñi tichi tañuhun, ta cua cuvi ñi, [ta ñavi ca cha iyo ñi savaha ñi ndavaha ni can].  
\v 7 Cua coo tu cuihya ini chi ñivi ñuñivi, vati cua savaha ñi cuati. Iyo cha cua savaha ñivi cuati, vati tacan iyo ñi, soco cua coo tu cuihya ini chi ñi satiyuhu chi inga ñivi tahan ñi. 
\p  
\v 8 ’Tu cua savaha ndo cuati chi ndaha ndo, tu cua savaha ndo cuati chi chaha ndo, na cua sanini ndo chihin ndo, ta ña cua savaha ca ndo cuati can. Vaha ca cha cua coo ndito ndo chi ra Ndioo, vati sandee ini ndo chi ndaha ndo chi chaha ndo. Ña vaha tu cua savaha ndo cuati chi ndaha ndo, tu cua savaha ndo cuati chi chaha ndo, ta cua cutuni ndo, ta cua cayu ndo nu ñuhun ña ndahva.  
\v 9 Tu cua savaha ndo cuati chi titi nuun ndo, na cua sanini ndo chihin ndo, ta ña cua savaha ndo cuati can. Vaha ca cha cua coo ndito ndo chi ra Ndioo, vati sandee ini ndo chi titi nuun ndo. Ña vaha tu cua savaha ndo cuati chi titi nuun ndo, ta cua quehni cava ndo nu cua cutuni ndo nu cayu ñuhun xaan. [Tacan cati ra Jesuu, vati nini xaan cha cua saha ñi cuenda chi ñi.] 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva ri mbee cuanaan 
\r (Lc. 15.3‑7) 
\p  
\v 10 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Cua saha ndo cuenda, coto ña cua chaa ini ndo chi iin ñivi yu cha cuu sava ta cua ve luhu ya,  
\v 11 vati quichi ra cuu sehe ñivi, vati cua sacacu ra chi ñivi ndoyo ñuhun. Cati yu chihin ndo ti ndihi ni hora iyo ra tatun Ndioo cumi chi ñi iti nuun ra suti cha iyo iti siqui andivi. 
\p  
\v 12 ’Cua cati ndo yoso saxini ndo. Iyo iin rai, ta iyo iin ciendu mbee ra, ta cuanaan iin ri. Cua nacoo ra chi ndihi ca ri tichi cuhu, ta cua nanducu ra chi ri cuanaan.  
\v 13 Tu cua nanihin ra chi ri, cati ndicha yu chihin ndo ti cua cusii ini ra, vati ni nanihin ra chi ri. Ña cua saxini ra cuenda ndihi ca cumi xico chahun cumi ri, vati ñahni cha ni tahan rican.  
\v 14 Ta ni cuhva ña cuni ra sutu ndo cha iyo iti siqui andivi cha cua ndoyo ñuhun ni iin ñivi ra cha cuu sava ta cua ve luhu ya. 
\s1 Cati ra Jesuu ti cua cucahnu ini ñivi cuati savaha ñivi tahan ñi 
\r (Lc. 17.3) 
\p  
\v 15 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Tu cua savaha iin ñivi tahan ndo cuati, cuahan ndo vehe ñi. Cua quee siin ndo iin chiyo, ta cua cati cachin ndo chi ñi ñaan cha cuu cuati ni savaha ñi. Tu cua taa ñi soho ñi cha cahan ndo, cua ndumani ndico ñi chi ra Ndioo.  
\v 16 Tu ña cua tasoho ñi, na cua cundaca ndo inga uvi uni tahan ndo vehe ñi, vati tacan cua cuu ñi testigu, ta cua cuu cuhva tahan ñi cuenda ñaan cha cuu cha savaha ndo.  
\v 17 Tu ña cua tasoho ñi chi ñi ta ñi, cua cuhva ndo cuenda chi ndihi ñivi Ndioo nu nducuiti ñi. Tu ña cua tasoho ñi chi ñivi Ndioo tahan ñi, na cua cuu ñi sava ta cua run ña chinu ini chi ra Ndioo chi run satiahvi, [vati ña cua ndoo ca ñi cuenda maan ndo]. 
\p  
\v 18 ’Cati ndicha yu chihin ndo ti ndihi cha cua cati ndo ihya nu ñuhun ñuñivi ya―cua ndoo chi cuhva can iti siqui andivi. Tu cua cuhva ndo, tu ña cua cuhva ndo, cuhva can cua ndoo chi iti siqui andivi. 
\p  
\v 19 ’Cati ndicha yu chihin ndo ti tu cua nduinuun uvi ndo ihya nu ñuhun ñuñivi ya, ta cua ndaca ndo chacan chi ra suti cha iyo iti siqui andivi, cua cuhva ra chi chi chihin ndo,  
\v 20 vati nu iyo cuiti uvi uni ñivi cuenda yu―ican iyo tahin chi ñi ―cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra. 
\p  
\v 21 Tacan, ta tuhva ra Pedro nuun iyo ra Jesuu, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra ti: 
\p ―Ra chahnu, ¿yoso tahan chaha cua cucahnu ini yu cuati savaha ñivi tahin chihin yu? ¿Atu cua cucahnu ini yu nda cua nda ucha chaha? ―cati ra Pedro can. 
\p  
\v 22 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Ña cati yu nda cua nda 7 chaha. Cati yu nda cua nda 77 chaha ―cati ra. 
\s1 Cahan ra Jesuu iin cuhva ra ña cucahnu ini 
\p  
\v 23 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra Pedro:] 
\p ’Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua iin rai cuu cumi tiñu. Cuni ra tiso vaha ra cuenda chi musu ra.  
\v 24 Tacan cuu, ta quichi iin ra musu ra, ta ndiseca ra uchi mil chi ra ndaca ñahan chi ra.  
\v 25 Ña cuu tiahvi ra musu can, ta cati chitoho ra ti cua xico ra ta ra chi racan chi ñasihi ra chi sehe ra chi ndihi cuii ndatiñu ra, [vati ña cuu tiahvi ra cha ndiseca ra chi chitoho ra]. Tacan, ta cua nihin ra suhva xuhun ra.  
\v 26 Chacan cuu cha chahnu chiti ra musu can iti nuun chitoho ra, ta cahan ndahvi ra chi ra, ta cati ra ti: “Na cua cundee ini cun chi main, ta cua tiahvi ndico yu ndihi cha ndiseque chihun,” cati ra.  
\v 27 Tacan cuu, ta cundahvi ini chitoho ra chi ra, ta saña ra chi ra, ta sanaan ra ndihi cha ndiseca ra chi ra.  
\v 28 Quee ra musu can, ta cuahan ra, ta nitahan ra inga tahan ra. Suvi ni musu cuu ra, ta ndiseca tahan ra iin ciendu chi run ndiseca uchi mil. Tiin rucan sucun ra ndahvi can, ta natiin nihin run chi ra, ta cati run chi ra ti: “Vitin cua tiahvi ndico cun cha ndiseca cun chihin yu,” cati run.  
\v 29 Tacan, ta chahnu chiti tahan ra iti nuun run, ta cahan ndahvi ra chi run. Cati ra ti: “Na cua cundee ini cun chihin yu, ta cua tiahvi ndique cha ndiseque chihun,” cati ra chi run,  
\v 30 soco ña vaha cuni run cha tacan, ta tiin run chi ra, ta tihi run chi ra ve caa, vati tican cua ndoo ra nda cua nda quivi cua tiahvi ndico ra.  
\v 31 Tacan, ta quechaha ndundahvi xaan cuni ndihi ca ra musu ta ra, ta cuahan ra ta ra iti nuun ra chitoho ra ta ra, ta chaha ra ta ra cuenda ndihi cha ni savaha run cuu tahan ra ta ra.  
\v 32 Tacan cuu, ta cana ndico ra chitoho can chi run, ta quechaha cati ra chi run ti: “Musu ndavaha ni cuun. Cha sanain ndihi cha ni ndiseca cun chihin yu, vati cahan ndahvi cun chihin yu.  
\v 33 Chacan cuu cha nini xaan cha cua cundahvi ini cun chi musu tahun cuhva cha ni cundahvi ini yu chihun,” cati chitoho run chi run.  
\v 34 Xaan xaan cuni ra chitoho can, ta chandaca ra chi run ve caa, vati ve caa iyo chi run nda cua nda quivi cua tiahvi ndico run ndihi cha ni ndiseca run chi ra.  
\v 35 Ta ni cuhva cua savaha ra suti iyo iti siqui andivi chihin ndo, tu ña cua cucahnu ini maan ndo chi ñivi tahan ndo chi ndihi cuii anima ndo ―cati ra Jesuu chi ra. 
\c 19  
\s1 Cati tuhun ra Jesuu yoso cuhva saña ra rai chi ñasihi ra 
\r (Mr. 10.1‑12; Lc. 16.18) 
\p  
\v 1 Tacan, ta ndihi cahan ra Jesuu tuhun can, ta quee ra ñuhun Galilea can, ta cuahan ra iti ñuhun Judea. Inga chiyo yuta Jordán cuahan ra,  
\v 2 ta tuvi ñivi ndicu chi ra. Tican sanduvaha ra chi ñi ta ñi. 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta yaha ra fariseo ta ra iti nuun ra, vati cuni ndehe ra ta ra a ña cua cahan ra Jesuu iin tuhun ña vaha, ta nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Atu chaha ley chahnu cha cua saña iin rai chi ñasihi ra yoso cuu ni? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 4 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Vasi ña ta sacuaha ndo tutu Ndioo, vati cati chi ti savaha ra Ndioo cha ni chacoo iin rai chi iin ñahan nda ni xihna cuii,  
\v 5 ta cati ndico tucu chi ti chacan cuu cha nacoo iin rai chi sutu ra chi sihi ra, ta natahan ra chi ña cuu ñasihi ra, [ta inuun cua coo ñi,] vati cuu ñi uvi tahan, cati chi.  
\v 6 Chacan cuu cha cuu ñi sava ta cua iin ñivi. Chacan cuu cha na ña cua quenda tahan ñivi chi ñi cuu uvi tahan, vati ra Ndioo cuu ra cha ni satahan chi ñi ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p  
\v 7 Ta nducu tuhun ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Tu tacan cuu chi, ¿ñacu cati tuhun ra Moisee ti cua ndoyo iin tutu cha cua saña iin rai chi ñasihi ra, ta sa cua cuu saña ra chi ña? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 8 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Chaha ra Moisee cha cua saña ndo ñasihi ndo, vati ndava xaan ini ndo, soco ñavi tacan ni chacoo chi nda ni xihna.  
\v 9 Cati yu chihin ndo ti tu cua saña ndo ñasihi ndo, ta ña ni chacoo ña ndavaha ni chi ra rai inga chiyo, ta tu cua quihin ndo inga ñahan, cua cuu chi cuhva ni cua coo ndo ndavaha ni chi ñahan inga chiyo [cuenda ra Ndioo] ―cati ra chi ra ta ra. 
\p  
\v 10 Ta cati ra sacuaha chi ra ti: 
\p ―Tu tacan iyo iin rai chi ñasihi ra, vaha ca cha ña cua quihin ra chi ña ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 11 Ta cati ndico ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña ndihi rai cua ndoo vaha cha tacan. Iyo suhva ra cua cuu ndoo vaha cuhva ni tiso ra Ndioo,  
\v 12 vati iyo ra rai ña cua tandaha ra, vati nda ni quivi cacu ra ña vaha caa ra. Iyo inga ra ña cua tandaha ra, vati cha nducapu ra cha cuenda tiñu satiñu ra, ta iyo tahan inga ra ña cua tandaha ra, vati ña cuni ra, vati cua satiñu ra tiñu cuenda nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. Tu cua cuu ndoo ndo vaha cha tacan, na cua ndoo ndo vaha ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\s1 Tiso ra Jesuu ndaha ra chi ve cuati 
\r (Mr. 10.13‑16; Lc. 18.15‑17) 
\p  
\v 13 Tacan cuu, ta quichi ndaca ñivi chi ve cuati, vati cua tiso ra Jesuu ndaha ra chi ve, ta cua cahan ra chi ra Ndioo cuenda ve, soco nduxaan ra sacuaha chi ra chi ñi,  
\v 14 ta quechaha cati ra Jesuu ti: 
\p ―Cuhva ndo cha cua yaha ve cuati iti nuin. Ña cua casi ndo nuun ñi, vati ñivi cua coo nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ta cua ve cuati can ―cati ra. 
\p  
\v 15 Tacan cuu, ta taa ra ndaha ra chi ve, ta quee ra cuahan ra. 
\s1 Ndatuhun iin ra tivaa ricu chi ra Jesuu 
\r (Mr. 10.17‑31; Lc. 18.18‑30) 
\p  
\v 16 Tacan cuu, ta tuhva iin ra nu iyo ra Jesuu, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra ti: 
\p ―Yoho maestru, ¿ñaan cha vaha cua savahi, ta cua coo ndito yu chi ra Ndioo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu? ―cati ra. 
\p  
\v 17 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Ña vaha cha nducu tuhun cun chihin yu yoso cuhva iyo cha vaha. Iin tuhun ni ra cuu ra ndacu cha vaha. Tu cua cuni cun coo ndito cun chi ra Ndioo, cua sacuinu cun cuhva cati tuhun ra nu quichi quivi ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 18 Ta nducu tuhun ndico ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Ñaan tuhun cuu chacan? ―cati ra. 
\p Ta cati ra Jesuu ti: 
\p ―Tuhun ya cuu chi. Ña cua cahni ndo tahan ndo. Ña cua coo ndo ndavaha ni chi tahan ndo inga chiyo. Ña cua suhu ndo. Ña cua sandahyu ñahan ndo.  
\v 19 Cua sacahnu ndo chi sutu ndo chi sihi ndo. Cua cuni ndo chi ñivi tahan ndo cuhva cuni ndo suvi ni chi maan ndo ―cati ra Jesuu chi ra. 
\p  
\v 20 Ta cati ndico ra tivaa can chi ra ti: 
\p ―Ndihi chacan cha sacuinu yu. ¿Ñaan ca cha cumani chihin yu? ―cati ra. 
\p  
\v 21 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Tu cua cuni cun quee vahun, cuahan, ta xico cun ndatiñu cun, ta tindeun chi ñivi ndahvi, ta cua coo cha vaha chihun iti siqui andivi. Tacan, ta nahan. Na cua coun chihin yu icaa ni ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 22 Nu ni chini ra tivaa can tuhun can, ta quee ra cuahan ra. Ndahvi cuni ra, vati iyo xaan ndatiñu ra. 
\p  
\v 23 Tacan cuu, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti ii xaan cha cua coo ñivi ricu nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi.  
\v 24 Cati ndico tucu yu chihin ndo ti ña cuu yaha ri camellu yavi xuu quiticu, soco ii ca cha cua yaha ñivi ricu nu cua cundaca ñahan ra Ndioo ―cati ra. 
\p  
\v 25 Chini ra sacuaha chi ra Jesuu tuhun can, ta sa quechaha nduiyo xaan cuni ra, ta nducu tuhun ra ta ra ti: 
\p ―Tu chacan cuu chi, yoni cua cacu ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 26 Ndehe ra Jesuu nuun ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña cuu cuenda ñivi ñuñivi, soco cuenda ra Ndioo cuu cacu ñi ―cati ra. 
\p  
\v 27 Tacan cuu, ta cati ndico ra Pedro ti: 
\p ―Cha ni nacoo maan ndi ndihi cha ni chacoo chi ndi, ta cha chica ndi chihun icaa ni. ¿Ñaan cha cuu cha cua coo chi maan ndi? ―cati ra. 
\p  
\v 28 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti quivi cua nduchaa ñuhun ñuñivi ya, quivi cua tachi tuni ra cuu sehe ñivi chi ñivi ñuñivi―quivi can cua coo ndatu chi ndo, ta cua tachi tuni tahan ndo chi ndihi ñivi Israel, vati cha iyo ndo chihin yu icaa ni.  
\v 29 Ta ndihi ca ñivi―tu cua nacoo ñi vehe ñi chi tahan ñi chi sutu ñi chi sihi ñi chi sehe ñi chi ndatiñu ñi cha cuenda yuhu, cuaha ca cua cunda yahvi ñi, ta cua coo ndito ñi chi ra Ndioo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu.  
\v 30 Tuvi ñivi iyo iti nuun cua ndoo ihni iti chata, ta ñivi iyo iti chata cua yaha iti nuun. 
\c 20  
\s1 Cahan ra Jesuu iin cuhva yoso cuhva iyo ra satiñu tatun 
\p  
\v 1 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua iin rai cha iyo xaan yoho chiti uva. Nahan xaan quee ra cuahan ra, ta nanducu ra chi ra cua satiñu nu iyo yoho chiti chi ra.  
\v 2 Nduinuun ra chi ra ta ra, vati cua satiñu ra ta ra, ta cua cuhva ra cha sacanaan ra ta ra cha iin quivi. Tacan, ta tava tiñu ra chi ra ta ra nu iyo tiñu ra.  
\v 3 Tacan cuu, ta quee tucu ra chitoho can caa iin cha nahan, ta ndehe ra ti iyo inga ra inda nuyahvi, ta ñahni tiñu iyo chi ra,  
\v 4 ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: “Na cua cuhun tahan ndo satiñu ndo nu iyo chiti yoho can, ta cua tiahvi yu ñaan cha cuu cha vaha,” cati ra,  
\v 5 ta cuahan ra ta ra. Tacan cuu, ta ta ni cuhva savaha ndico tucu ra cha hora cuiti chi cha caa uni.  
\v 6 Caa uhun cha cua ini xaan quee ndico tucu ra chitoho chiti yoho can, ta ndehe ra ti ni inda inga ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: “¿Ñacu inda ndo nduvi nduvi, ta ña satiñu ndo?”  
\v 7 ta cati ndico ra ta ra chi ra ti: “Inda ndi, vati yoni tava tiñu chi ndi,” ta cati ra chi ra ta ra ti: “Cuahan ndo nu iyo chiqui yu, [vati cua satiñu tahan ndo,]” cati ra.  
\v 8 Tacan cuu, ta cua cuiso nicandi, ta cati ra chitoho can chi ra musu cuu xini ti: “Cua cana cun chi ra satiñu ya, ta cua tiahvi cun chi ra ta ra. Cua quechaha tiahvi cun chi ra queta nu ndihi, ta cua tiahvi cun chi ra ta ra nda cua nda cua sandihun tiahvi cun chi ra queta cha nahan,” cati ra.  
\v 9 Tacan, ta quichi ra ni quechaha satiñu hora cua cuiso nicandi, ta nihin iin iin ra yahvi ra cuhva yahvi ra satiñu nduvi nduvi.  
\v 10 Chacan cuu cha quichi tahan ra ni quechaha satiñu cha nahan, ta saxini ra ta ra ti cuaha ca cua nihin ra ta ra, soco nihin tahan iin iin ra ta ra cuhva can.  
\v 11 Quihin ra ta ra yahvi ra, soco quechaha ña vaha cuni ra ta ra, ta cahan ra ta ra siqui ra chitoho can,  
\v 12 ta cati ra ta ra ti: “Ra quichi chuhva ta ra―satiñu ra ta ra iin hora ni, ta cuhva tiahvi cun chi ra tiahvi tahun chi ndi, ta maan ndi―satiñu ndi nduvi nduvi, ta ihni xaan cuu,” cati ra ta ra.  
\v 13 Ta cati ndico ra chitoho can chi iin ra ti: “Yani, ñahni ndavaha ni ndacu i chihun, vati maun cati ti cua satiñu tahun cuhva can.  
\v 14 Quihin xuhun cun, ta cuahan. Cha iyo ini yu tiahvi yu chi racan cuhva tiahvi yu chi maun.  
\v 15 Cuu savahi cuhva cuni yu chi xuhin. Cha ndusoo ndo, vati cha vaha savahi.”  
\v 16 Chacan cuu cha cua nduinuun ndihi ñivi. Cua nduinuun ñivi queta iti chata chi ñivi queta iti nuun, ta cua nduinuun tahan ñivi queta iti nuun chi ñivi queta iti chata ―cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra. 
\s1 Cati ndico tucu ra Jesuu ti cua cuvi ra 
\r (Mr. 10.32‑34; Lc. 18.31‑34) 
\p  
\v 17 Tacan cuu, ta cha cuahan ra Jesuu iti ñuun Jerusalén, ta quee siin ra chi ra sacuaha chi ra iti can, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p  
\v 18 ―Vitin cuahan yo iti ñuun Jerusalén, ta cua tiin tiñu chi ra cuu sehe ñivi. Cua tiin ra sutu chahnu chi ra sacuaha ley chahnu chi ra, ta cua cati ra ta ra ti cua cuvi ra cuu sehe ñivi.  
\v 19 Cua sayaha ra ta ra chi ra nuun ra quichi inga ñuhun, vati cua sacateni racan ta ra chi ra, ta cua cani ra ta ra chi ra, ta cua taa ra ta ra chi ra nu cruu. Tacan cua cahni ra ta ra chi ra, ta tichi uni quivi cua natacu ndico ra ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\s1 Tuhun cha nducu tuhun sihi ra Jacobo chi ra Juaan 
\r (Mr. 10.35‑45) 
\p  
\v 20 Tacan cuu, ta tuhva sihi ra Jacobo chi ra Juaan nuun ra Jesuu. Tuhva ña chi sehe ña, ta chahnu chiti ña iti nuun ra, ta cati ña ti iyo iin cha cua ndaca ña chi ra,  
\v 21 ta nducu tuhun ra chi ña ti: 
\p ―¿Ñaan cha cuu cha cuni cun? ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ña chi ra ti: 
\p ―Na cua cati cun ti cua cunda tahan nduvi sehi chihun nu cua cundaca ñahan cun. Na cua cunda iin ra chiyo ndaha cuaha cun ta inga ra chiyo ndaha satin cun ―cati ña. 
\p  
\v 22 Ta cati ra Jesuu chi ñi ti: 
\p ―Ña chito ndo ñaan cha cuu cha ndaca ndo. ¿Atu cua cuu coho ndo copa cua coho yu? ―cati ra chi ñi, [soco cuenda tu ndoho cua ndehe ra cahan ra tuhun can]. 
\p Ta cati ndico ñi ti: 
\p ―Cuu. 
\p  
\v 23 Ta cati ra chi ñi ti: 
\p ―Cua coho ndo copa cua coho yu, soco ñahni ndatu iyo chihin yu cha cua cuhve cha cua cunda ndo iin chiyo xiin yu inga chiyo xiin yu. Maan ra suti cua cati yoo cua nihin chacan ―cati ra. 
\p  
\v 24 Tacan, ta sa ni chini soho inga uchi ra sacuaha chi ra Jesuu, ta xaan xaan quechaha cuni ra ndehe ra ta ra chi racan ta ra.  
\v 25 Cana ra Jesuu chi ndihi ra ta ra, ta cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Chito ndo yoso cuhva ndaca ñahan ñivi ñuñivi chi tahan ñi, vati ndurai xaan ñi.  
\v 26 Ñavi tacan cua savaha maan ndo. Tu ndaa ndo cuni cuu ndo iin ñivi cahnu, na cua tindee ndo chi tahan ndo sava ta cua iin musu ñi.  
\v 27 Tu cua cuni ndo yaha ndo iti nuun, ta cua tahan chi cuu ndo xini, na cua tindee ndo chi tahan ndo.  
\v 28 Cuhva can quichi ra cuu sehe ñivi. Ña nducu ra cha cua tindee ñivi chi maan ra, soco tindee ra chi ñivi, ta cua cuvi ra cuenda cuati ñivi ñuñivi ―cati ra Jesuu. 
\s1 Sanduvaha ra Jesuu chi uvi ra cuii nuun 
\r (Mr. 10.46‑52; Lc. 18.35‑43) 
\p  
\v 29 Tacan cuu, ta cha cua quee ra Jesuu ta ra ñuun Jericó, ta tuvi ñivi ndicu chi ra,  
\v 30 ta ndaa uvi tahan ra cuii nuun yu iti can. Chini ra ta ra tuhun cha yaha ra Jesuu, ta sa quechaha cana chaa ra ta ra. Cati ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Yoho ra chahnu, na cua cundahvi ini cun chihin ndi, yoho ra cuu ñivi David ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 31 Nduxaan ñivi can chi ra ta ra, vati na cutaxin ra ta ra, soco nihin ca cana chaa ra ta ra, ta cati ndico ra ti: 
\p ―Yoho ra chahnu, na cua cundahvi ini cun chihin ndi, yoho ra cuu ñivi David ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 32 Tacan, ta ni chacuiñi ra Jesuu, ta cana chaa ra chi ra ta ra, ta nducu tuhun ra ti: 
\p ―¿Ñaan cha cuu cha cuni ndo cha cua savahi chi ndo? ―cati ra. 
\p  
\v 33 Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Ra chahnu, na cua ndundichin vaha ndehe ndi ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 34 Ta quechaha ndundahvi cuni anima ra Jesuu, ta taa ra ndaha ra nuun ra ta ra, ta suvi ni hora can ndundichin vaha ndehe ra ta ra, ta ndicu ra ta ra chi ra. 
\c 21  
\s1 Quihvi ra Jesuu tichi ñuun Jerusalén 
\r (Mr. 11.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19) 
\p  
\v 1 Yatin cua queta ra Jesuu ta ra ñuun Jerusalén. Chacan cuu cha queta xihna ra ta ra ñuun Betfagé, ta yatin yucu Olivo caa ñuun can. Tacan, ta tava tiñu ra Jesuu chi uvi ra sacuaha chi ra,  
\v 2 ta cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cuahan ndo tichi ñuun tican iti nuun ndo. Sa cua quihvi ndo ñuun can, ta cha cua ndehe ndo cha nuhni iin buru, ta iyo sehe ri chi ri. Cua ndachi ndo chi ri, ta cua quichi ndaca ndo chi ri.  
\v 3 Tu cua cahan ñivi chi ndo, cua cati ndo ti chini ñuhun ra chahnu chi ri, ta ña cua nducuee, ta cua tachi ndico ra chi ri ―cati ra chi ra ta ra. 
\p  
\v 4 Tacan ni savaha ra, ta cha quichi quee tuhun cha ni cati ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra ti: 
\q1  
\v 5 Cua cati ndo chi ñivi ñuun Jerusalén ti 
\q1 cha vachi ra ndaca ñahan chi ñi. 
\q1 Vii ni vachi ra, 
\q1 ta yoso ra iin buru. 
\q1 Yoso ra chi ri chiso carga, 
\q1 cua cati ndo, 
\m cati ra cahan cuenda ra Ndioo can. 
\p  
\v 6 Tacan cuu, ta cuahan uvi ra sacuaha chi ra, ta savaha ra ta ra cuhva ni cati ra Jesuu.  
\v 7 Quichi ndaca ra ta ra chi ri buru can chi sehe ri, ta tiso ra ta ra sahma ra ta ra chata ri, ta yoso ra Jesuu chi ri.  
\v 8 Tacan cuu, ta tuvi ñivi nducuiti, ta chaqui ñi sahma ñi iti nu cua yaha ra, ta inga ñi chahnda ndaha numa, ta chaqui tahan ñi chi chi iti nu cua yaha ra, [vati tacan ni sacahnu ñi chi ra].  
\v 9 Cuahan ñi iti nuun ra, ta ndicu ñi iti chata ra, ta cana chaa ñi ta ñi. Cati ñi ti: 
\p ―¡Cahnu xaan rai cuu ra cuu ñivi David! ¡Na cua coo vaha ra vachi cuenda ra chahnu! ¡Na cua sacahnu tahan ndihi tatun Ndioo iyo iti siqui andivi chi ra! ―cati ñi ta ñi. 
\p  
\v 10 Tacan, ta quihvi ra ñuun Jerusalén can, ta jihna cha ña chito ca ndihi ñivi ñuun can yoso savaha ñi cha nduiyo ñi chi ra, ta quechaha nducu tuhun ñi chi tahan ñi ti: 
\p ―¿Yoo rai cuu rahya? ―cati ñi. 
\p  
\v 11 Ta cati ndico ñivi can ti: 
\p ―Ra Jesuu cuu ra, ta vachi ra iti ñuun Nazaret cha iyo cuenda ñuhun Galilea. Ra cahan cuenda ra Ndioo cuu ra ―cati ñi ta ñi. 
\s1 Sacu‑ii ra Jesuu ve ñuhun cahnu can 
\r (Mr. 11.15‑19; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) 
\p  
\v 12 Tacan cuu, ta quihvi ra Jesuu tichi cora soco ndavi ve ñuhun cahnu can, ta tava ndaa ra ndihi ñi sata chi ndihi ñi xico tican. Sanduva ra mesa ñivi sama xuhun, ta sanduva tahan ra tayu ñivi xico chi ri ndivi,  
\v 13 ta cati ra chi ñi ta ñi ti: 
\p ―Cha cati tutu Ndioo ti vehe ra Ndioo cuu iin vehe nu cua cahan ñivi chi ra, cati chi, soco cha ni savaha maan ndo cha cuu chi iin vehe nu nducuiti run ñasuhu ―cati ra. 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta tuhva ñivi cuaa, tuhva ñivi coho nu iyo ra Jesuu tichi cora soco ndavi ve ñuhun can, ta sanduvaha ra chi ñi ta ñi.  
\v 15 Ndehe ra sutu chahnu can chi ra sacuaha ley chahnu ti cha cahnu xaan ni savaha ra Jesuu, ta cha cana chaa tahan ñi cuati cha iyo ve ñuhun, ta cati ñi cuati can ti na cua sacahnu ñi chi ra cuu ñivi ra David, cati ra ta ra. Tacan, ta quechaha nduxaan ra sutu can chi ra sacuaha ley can,  
\v 16 ta nducu tuhun ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Atu chini cun tuhun cha cahan ra ta ra? ―cati ra ta ra. 
\p Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Chini yu tuhun can, soco vasi ña ta sacuaha ndo nu cati tutu Ndioo cuenda yu ti: 
\q1 Cua sacahnu ñi cuati chihin ra, 
\q1 ta cua sacahnu tahan ve ni chaxi chihin ra, 
\m cati chi ―cati ra. 
\p  
\v 17 Tacan, ta nacoo ra chi ra ta ra, ta quee ra ñuun can, ta cuahan ra iti ñuun Betania, ta quixi ra tican. 
\s1 Cahan ra Jesuu chi yutun tusihva tiñi, vati ñahni chiti chi iyo 
\r (Mr. 11.12‑14, 20‑26) 
\p  
\v 18 Tuvi inga quivi, ta ni nahan vihi, ta cuahan ndico ra Jesuu iti ñuun Jerusalén, ta chisoco ra.  
\v 19 Ndehe ra iin yutun tusihva tiñi iti nu yaha ra, ta tuhva ra nu iyo chi, soco ñahni chiti chi iñi. Ndaha ni chi iyo. Tacan, ta quechaha cati ra chi maan yutun can ti: 
\p ―Ña cua coo ca chiti cun ndihi ni quivi ―cati ra chi run. 
\p Ta quii xaan neti maan yutun can.  
\v 20 Chacan ndehe ra sacuaha chi ra Jesuu, ta iyo xaan cuni ra ta ra, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Yoso neti yutun can cha quii quii ni? ―cati ra. 
\p  
\v 21 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti tu cua cuinu ndicha ini ndo chi ra Ndioo, tu ña cua saxini ndo, cua cuu savaha tahan ndo cuhva tahan yutun can, ta cua cuu savaha ndo cha ii ca. Cua cuu cati ndo chi yucu ya ti cua cuachiyo chi, ta cua cuhun chi tichi tañuhun, ta tacan ni cua cuu chi.  
\v 22 Ndihi cha cua cahan ndahvi ndo chi ra Ndioo, cua nihin ndo, tu cua cuinu ini ndo cha cua cuu savaha ra chi chi ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\s1 Iyo ndatu chi ra Jesuu 
\r (Mr. 11.27‑33; Lc. 20.1‑8) 
\p  
\v 23 Tacan cuu, ta cuahan tucu ra Jesuu ve ñuhun. Sa quihvi ra tichi cora soco ndavi can, ta tuhva ra sutu chahnu chi ra chanihin nu sacuaha ra chi ñivi can, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Cua cati cun ndaa cuu nu ni nihun ndatu cha ni savahun ndihi cuhva can. ¿Yoo chaha ndatu can chihun? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 24 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua nducu tuhin iin tuhun chihin ndo. Tu cua cati ndico ndo chihin yu, cua cati ndico tahan yu chihin ndo yoso iyo ndatu chihin yu cha savahi chacan.  
\v 25 ¿Yoo chaha ndatu chi ra Juaan cha sacuanduta ra chi ñivi? ¿Atu chaha ra iyo iti siqui andivi ndatu chi ra a chaha ñivi ñuñivi ndatu chi ra? ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p Tacan cuu, ta quechaha nanducu xini ra chi tahan ra. Cati ra chi tahan ra ti: 
\p ―Tu cua cati yo ti ra iyo iti siqui andivi chaha ndatu chi ra Juaan, cua nducu tuhun ra chi yo ñacu ña chinu ini yo cha cahan ra.  
\v 26 Tu cua cati yo ti chaha ñivi ñuñivi ndatu chi ra, cua cuyuhvi yo chi ndihi ñivi ya, vati cati ñi ti ra cahan cuenda Ndioo cuu ra Juaan can ―cati ra chi tahan ra. 
\p  
\v 27 Chacan cuu cha cati ndico ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Ña chito ndi. 
\p Ta cati ndico maan ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ta ni cuhva ña cua cati yu yoso ni nihin yu ndatu cha savahi chacan ―cati ra Jesuu. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva ti iyo iin rai, ta iyo uvi sehe ra 
\p  
\v 28 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sutu chahnu chi ra chanihin:] 
\p ’Cua cati ndo yoso cuhva saxini ndo. Iyo iin rai, ta iyo uvi tahan sehe ra. Tuhva racan nu iyo ra chanihin, ta quechaha cati ra ti: “Sehu, cuahan vitin, ta satiñu cun nu iyo itu yo,” cati ra,  
\v 29 ta cati ndico ra chi sutu ra ti: “Cua cuhin, tata,” soco ña ni cuahan ra.  
\v 30 Tacan cuu, ta cuahan ra chahnu can nu iyo inga sehe ra, ta ini tuhun cahan ra chi ra, soco cati ndico ra ti: “Ña cuhin,” soco inga hora saxini ndico tucu ra, ta cuahan ra, [vati cua satiñu ra].  
\v 31 ¿Ndaa ra cuu ra ni savaha cuhva cuni sutu ra? ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Ra luhu ca cuu ra ―cati ra ta ra. 
\p Ta cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti cua yaha ra satiahvi chi ñahan ndacu ndavaha ni iti nuun ndo, ta sa cua cundee quihvi ñi nu cua cundaca ñahan ra Ndioo.  
\v 32 Tacan cati yu, vati quichi ra Juaan nu iyo ndo, ta cati tuhun ra yoso cuhva cua coso vaha anima ñivi chi ra Ndioo, ta ña chinu ini ndo cuhva cahan ra, soco ñahan ndacu ndavaha ni chi ra satiahvi―ñican chinu ini cha cahan ra. Ndehe ndo cha chinu ini ñi cha cahan ra, soco ña saña ihni ndo cuati ndacu ndo, ta cuinu tahan ini ndo chi ra. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva ra savaha iin ndavaha ni 
\r (Mr. 12.1‑12; Lc. 20.9‑19) 
\p  
\v 33 [Ni vii cahan ra Jesuu chi racan ta ra:] 
\p ’Cua tasoho ndo inga cuhva. Iyo iin rai. Chitoho cuu ra, ta tachi ra yava yoho chiti uva. Chasi ra cora, ta nañu ra nu yavi cua quee nduta chiti uva can, ta chaqui ndaa ra nu cua coo ra cua cumi chi chi. 
\p ’Tacan cuu, ta nducu ra yoo ra cua cumi nuun chi chi, ta chaha nuun ra chi chi chi ra, ta quee iti ra.  
\v 34 Tacan cuu, ta queta quivi cha iyo vaha chiti can, ta tava tiñu ra chitoho can chi musu ra, vati cua cuhun ra ta ra nu iyo ra quihin nuun ñuhun can, vati cua quihin ra musu chiti chi cha iyo chi maan ra cuu chitoho ra.  
\v 35 Tacan, ta quihin run ni ndoo cumi ñuhun can chi musu chitoho can, ta cani run chi iin ra. Chahni run chi inga musu ra, ta cani run yuu chi inga ra.  
\v 36 Tava tiñu ndico tucu ra chitoho can chi inga musu ra. Tuvi musu ra tava tiñu ra, soco ta ni cuhva savaha run satiñu nu ñuhun can. 
\p  
\v 37 ’Queta quivi tava tiñu tahan ra chitoho can chi sehe ra nu iyo run, vati cati maan chitoho can ti: “Cua sacahnu run chi sehi,”  
\v 38 soco ndehe run ti cha vachi sehe ra, ta quechaha cati run chi tahan run ti: “Sehe chitoho ñuhun ya vachi. Cua cahni yo chi rahya, ta cua ndoo cha iyo chi ra chihin yo,” cati run ta run.  
\v 39 Chacan cuu cha tiin run chi ra, ta tava ndaa run chi ra chata cora can, ta chahni run chi ra.  
\v 40 Hora cua queta ra cuu chitoho can ¿ñaan cha cuu cha cua savaha ra chi run satiñu nu ñuhun can? ―cati ra Jesuu chi ra sutu chahnu can chi ra chanihin can. 
\p  
\v 41 Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Cua cahni ra chi run savaha ndavaha ni can, ta cua nducu ra inga ra cua satiñu nu ñuhun can, ta cua cuhva racan chiti cha cua coo chi ra chitoho can quivi cua cuti chi ―cati ra ta ra chi ra. 
\p  
\v 42 Ta cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Atu ña sacuaha ndo cha cati tutu Ndioo? Cati chi ti: 
\q1 Iyo iin yuu, 
\q1 ta cati ra sandaa vehe ti ña vaha chi, 
\q1 soco yuu can cha cuu yuu cahnu tutu vehe. 
\q1 Chacan ni savaha ra chahnu, 
\q1 ta vaha xaan cuni ñivi ndehe ñi chi chi, 
\m cati tutu Ndioo.  
\v 43 Chacan cuu cha cati yu chihin ndo ti ña cua cuu ca quihvi maan ndo nu cua cundaca ñahan ra Ndioo, soco cua cuu quihvi ñivi ndacu cha vaha ndicha cuenda ra Ndioo.  
\v 44 Tu ña cua cuu quihin cuenda ñivi chi ra cuu sava ta cua yuu can, cua ndoyo ñuhun ñi. Tu ña cua cuu quihin cuenda ñi chi ra, cua cutuni ndicha ñi ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 45 Chini soho ra sutu chahnu can chi ra fariseo can cuhva can, ta chito ra ta ra ti cahan ra Jesuu tuhun can cuenda ra ta ra.  
\v 46 Cuni ra ta ra tiin ra chi ra, soco yuhvi ra ta ra chi ñivi can, vati iin ra cahan cuenda ra Ndioo cuu ra Jesuu cuni ñi. 
\c 22  
\s1 Cahan ra Jesuu cuhva vico tandaha 
\p  
\v 1 Cahan ndico tucu ra Jesuu chi ra inga chaha. Suvi ni chi cuhva cahan ra chi ra ta ra, ta cati ra ti: 
\p  
\v 2 ―Nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua iin rai cumi tiñu. Savaha ra iin vico cha cua tandaha sehe rai ra,  
\v 3 ta tava tiñu ra chi musu ra, vati cua cana ra chi ñivi ni cana ñahan ra cumi tiñu can, vati cha queta hora cua nducahnu vico can, soco ña cuni ñi cuhun ñi.  
\v 4 Tava tiñu tucu ra chi inga musu ra, ta cati ra chi ra ta ra ti: “Cua cati ndo chi ñivi cha ni cana ñahin ti cha iyo vaha cha cua cachi ñi. Cha chihi ri sundiquin ta ri, ta cha tiso vahi ndihi chi. Na cua sacahnu tahan ndo vico, cua cati ndo,” cati ra.  
\v 5 Tacan cuu, soco ña quihin ñi cuenda, ta cuahan ñi nu iyo tiñu maan ñi. Iin ra cuahan chiqui ra, ta inga ra cuahan nu iyo tiñu ra,  
\v 6 ta ndihi ca ñi tiin ñi musu ra cumi tiñu can, ta cahan cateni ñi chi ra, ta chahni ñi chi ra.  
\v 7 Tacan cuu, ta nduxaan ra cumi tiñu can, ta tachi ra sandaru, ta chahni ra sandaru ta ra chi ñivi chahni can, ta chahmi ra ta ra ñuun ñi.  
\v 8 Tacan, ta quechaha cati ndico ra cumi tiñu can chi musu ra ti: “Cha iyo vaha cha cua cachi ñi, soco ña cuni quichi ñivi cha ni cana ñahin.  
\v 9 Chacan cuu cha cua cuhun ndo vitin, ta iti yu ñuun cua cuhun ndo, ta cua cana ndo chi ndihi ñivi cuatahan tahan ndo. Na cua quichi ñi vico ya,” cati ra.  
\v 10 Tacan, ta quee ra musu can cuahan ra. Cuahan ra ndihi iti, ta quichi ndaca ra ta ra chi ndihi ñivi nanihin ra ta ra. Chandaca ra chi ñivi vaha, ta chandaca tahan ra chi ñivi ndavaha ni. Tacan cuu, ta ña cutahan ca ñivi nu sacahnu ñi vico can. 
\p  
\v 11 ’Tacan cuu, ta quihvi tahan ra cumi tiñu can, ta ndehe ra chi ndihi ñivi nducuiti. Ndehe ra ti cha iyo tahan iin rai, ta ña ndichin ra sahma cha iyo cuenda vico can,  
\v 12 ta quechaha cati ra chi ra ti: “Yoho yani, ¿yoso cuhva quihvi cun, ta ñacu ñahni sahma vico ndichin cun?” cati ra, ta taxin taxin ndaa racan.  
\v 13 Tacan cuu, ta cati ra cumi tiñu can chi ra cuu musu ra ti: “Cua cuhni ndo ndaha ra. Cua cuhni ndo chaha ra, ta cua tava ndaa ndo chi ra nu naan. Tican cua ndehe ñivi tu ndoho, ta cua ndahyu chaa ñi,” cati ra.  
\v 14 Tuvi ñivi cana ñahan ra Ndioo, soco suhva ñi nacachi ra ―cati ra Jesuu. 
\s1 Cahan ra Jesuu cuenda xuhun ñuhun 
\r (Mr. 12.13‑17; Lc. 20.20‑26) 
\p  
\v 15 Tacan cuu, ta quee ra fariseo ta ra cuahan ra, ta nducu ra ta ra cuhva, vati cuni ra ta ra cha cua cahan ra Jesuu iin cha ndavaha ni.  
\v 16 Tava tiñu ra ta ra chi ra inda naan chi ra. Tava tiñu tahan ra chi ra inda naan chi ra Herode, ta cati ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―Yoho maestru, chito ndi ti rai ndicha cuun, ta sanahan ndicha cun iti Ndioo, ta quihin cuenda cun chi ndihi ñivi, vati ña sahun cuenda yoo ñi cuu ñi.  
\v 17 Chacan cuu cha cua cati cun chi ndi yoso cuhva saxini cun. ¿Atu vaha cha tiahvi ndi xuhun ñuhun chi ra César ra ndaca ñahan chi yo cuenda ñuun Roma a ña vaha? ―cati ra ta ra chi ra. 
\p  
\v 18 Chito ra Jesuu ti ña vaha saxini ra ta ra, ta sa quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Rai uvi yaa cuu ndo. ¿Ñacu cuni ndehe ndo a ña vaha cua cati ndique tuhun can?  
\v 19 Sanahan ndo chihin yu ñaan xuhun tiahvi ndo chacan ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta quichi ndaca ra ta ra iin xuhun denario chi ra,  
\v 20 ta quechaha nducu tuhun ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Yochi xini ndiso chi ihya? ¿Yochi sivi ndiso tahan chi ihya? ―cati ra. 
\p  
\v 21 Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Chi ra ndaca ñahan chi yo cuu chi ―cati ra ta ra chi ra. 
\p Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Chacan cuu cha chi racan cua cuhva ndo cha cuu chi ra, ta chi ra Ndioo cua cuhva ndo cha cuu chi maan ra. 
\p  
\v 22 Nu chini ra ta ra tuhun can, ta iyo xaan cuni ra, ta quee ra ta ra cuahan ra. 
\s1 Nducu tuhun ra ta ra yoso cuhva cua natacu ndico ñivi 
\r (Mr. 12.18‑27; Lc. 20.27‑40) 
\p  
\v 23 Suvi ni quivi can tuhva tahan ra saduceo ta ra nuun ra Jesuu. Racan cuu ra cati ti ñahni cha cua natacu ndico ñivi ndii, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra Jesuu ti: 
\p  
\v 24 ―Yoho maestru, cha cati ra Moisee tiempu chahnu ti tu cua cuvi iin rai, ta ñahni sehe ra chacoo, cua quihin yani ra chi ñasihi ra, ta cua coo ra chi ña, ta tacan cua coo sehe ña cha cuenda ra ndii yani ra.  
\v 25 Ni chacoo ucha tahan ra nuun iyo ndi. Mani yani ra ta ra, ta ra cuu ra chanihin―tandaha ra, ta chihi ra. Nacoo ra ñasihi ra chi ra yani ra, vati ñahni sehe ra chacoo,  
\v 26 ta ra cuu ra uvi can quihin chi ña, soco ta ni cuhva ñahni sehe ra chacoo, ta ni chihi tahan ra. Tacan ni savaha ra nda cua nda ni ndihi ra ta ra ni chihi.  
\v 27 Tacan, ta chihi tahan maan ña ñahan can.  
\v 28 Ta vitin cua cati cun. ¿Yochi ñasihi cua cuu ña quivi cua natacu ndico ñivi ndii, vati chacoo ña chi ndihi ucha ra? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 29 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra saduceo can ti: 
\p ―Ña nihin ndo cuhva, vati ña chito ndo yoso cuhva cati tutu Ndioo, ta ni ña chito ndo ti iyo tu ndee ini chi ra Ndioo, [ta cuu savaha ra cuhva cuni ra].  
\v 30 Quivi cua natacu ndico ñivi ndii ña cua nducu ra rai cha cua coo ñasihi ra, ta ni ña cua cuni ñi ñahan tandaha ñi, soco cua cuu ñi cuhva cha iyo tatun Ndioo cha iyo iti siqui andivi,  
\v 31 ta cuenda cha cua natacu ndico ñivi ndii―vasi ña ta sacuaha ndo cuhva cati ra Ndioo chi ndo. Cati ra ti  
\v 32 maan ra Ndioo cuu ra, ta sacahnu ra Abraham chihin ra. Sacahnu ra Isaac chihin ra, ta sacahnu tahan ra Jacob chihin ra, cati ra. [Chacan cuu cha chito yo cha natacu ndico ñivi ndii,] vati iyo ndito ndico ra ta ra, ta sacahnu ra chi ra Ndioo. Ña cuu sacahnu ñivi ndii chi ra ―cati ra Jesuu chi ra saduceo ta ra. 
\p  
\v 33 Chini ñivi tuhun can, ta iyo xaan cuni ñi cha chini ñi tuhun sacuaha ra Jesuu, [vati sacanaan ra chi ra saduceo can]. 
\s1 Cati tuhun ra Jesuu ñaan tuhun cuu cha cahnu ca 
\r (Mr. 12.28‑34) 
\p  
\v 34 Tacan cuu, ta chito ra fariseo ta ra ti ña nihin ra saduceo ta ra cuhva cua cati ndico ra ta ra chi ra Jesuu, ta nducuiti ra fariseo can nu iyo ra Jesuu,  
\v 35 ta quechaha nducu tuhun iin ra sacuaha ley chahnu can, vati cuni ndehe ra ta ra a ña cua cahan ra Jesuu iin tuhun ña vaha. Chacan cuu cha nducu tuhun ra chi ra Jesuu ti: 
\p  
\v 36 ―Yoho maestru, ¿ñaan cha cuu tuhun cahnu ca cuenda ley chahnu cha ni cati tuhun ra Moisee? ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 37 Ta cati ndico ra Jesuu ti: 
\p ―Cua cuni ndo chi ra chahnu Ndioo chi ndihi cuii cha iyo chi ndo. Cua coo ndo chi ra chi ndihi cuii anima ndo, ta cua coo ndo chi ra chi ndihi cuii cha chini tuni cha iyo chi ndo.  
\v 38 Chacan cuu cha cahnu ca, ta chacan cuu cha xihna ca.  
\v 39 Ta ni cuhva iyo cha cuu cha uvi, vati cua cuni ndo chi ndihi ñivi cuhva cuni ndo suvi ni chi maan ndo.  
\v 40 Nduvi tahan tuhun ya cuu cha cati ndihi tutu Ndioo ―cati ra chi ra ta ra. 
\s1 Cati ra Jesuu ñaan tata cuu ra cuu Cristo 
\r (Mr. 12.35‑37; Lc. 20.41‑44) 
\p  
\v 41 Ni vii iyo cuiti ra fariseo ta ra, ta nducu tuhun tahan ra Jesuu iin tuhun chi ra.  
\v 42 Cati ra ti: 
\p ―¿Yoso saxini ndo cuenda ra cuu Cristo ra tava tiñu ra Ndioo? ¿Ñaan tata cuu ra? ―cati ra chi ra ta ra. 
\p Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Tata ra David cua cuu ra Cristo quivi cua quichi ra. 
\p  
\v 43 Ta nducu tuhun tucu ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Tu chacan cuu chi, ¿yoso chaha ra Tati Ndioo tu ndee ini chi ra David, ta cati ra ti chitoho ra cuu ra cuu Cristo can?, vati cati ra David can ti: 
\q1  
\v 44 Cati ra chahnu Ndioo chi ra cuu chitoho ra David ti 
\q1 [cua cuhva ra ndatu chi ra,] 
\q1 vati cua cunda ra chiyo ndaha cuaha ra Ndioo, 
\q1 [ta cua cuhva ra tu ndee ini chihin ra,] 
\q1 ta cua sacanaan ra chi ndihi ñivi cuxaan ini chihin ra, 
\m cati ra Ndioo cuenda ra cuu Cristo, cati ra David tiempu chahnu.  
\v 45 Ni cati ra David can ti chitoho ra cuu ra Cristo. ¿Yoso cuu ra Cristo tata ra David iti nuun, [tu iyo ra tiempu chahnu]? ―cati ndico tucu ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p  
\v 46 Ta ña ni cuu cahan ndico ni iin ra chi ra, ta ni ña cuni ca ra ta ra nducu ra cuhva cha cua nducu tuhun ra inga tuhun chi ra Jesuu nda ni quivi can nda cua nda iti nuun. 
\c 23  
\s1 Cati ra Jesuu ti ña vaha ra fariseo chi ra sacuaha ley chahnu 
\r (Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta quechaha cahan ra Jesuu chi ñivi can chi ra sacuaha chi ra,  
\v 2 ta cati ra ti: 
\p ―Chito maan ra fariseo chi ra sacuaha ley chahnu ñaan cha cuu tuhun ni cati tuhun ra Moisee.  
\v 3 Chacan cuu cha na cua sacuinu ndo ndihi cha cahan ra, soco ña cua savaha ndo cuhva ndacu maan ra, vati cati tuhun vaha ra, soco ña ndacu ra cuhva can.  
\v 4 Tiso ra ta ra cha vee chi ndo, soco ña cuni ra ta ra tindee ra―masi suhva.  
\v 5 Savaha ra ta ra ndihi cha savaha ra, vati cuni ra ta ra cha cua ndehe ñivi yoso cuhva ndacu ra. Chacan cuu cha nahnu xaan letra tuhun Ndioo ndiso ra xini ra, nahnu xaan letra tuhun Ndioo ndiso ra ndaha ra, ta nani xaan yuhva iyo yu sahma ra savaha ra ta ra.  
\v 6 Cuni xaan ra ta ra cunda ra tayu vaha ca nu nducuiti ñivi, ta cha sacahnu tahan ñi vico. Cuni xaan ra ta ra cunda tahan ra tayu vaha ca ve ñuhun.  
\v 7 Cuni xaan ra ta ra cha cua sacahnu ñivi chi ra nuyahvi, ta cuni tahan ra ta ra cha cua cati ñivi ti maestru vaha cuu ra. 
\p  
\v 8 ’Ña cua nducu ndo cha cua cati ñivi ti maestru cuu ndo, vati iin tuhun ni ra cuu maestru, ta ini ñivi cuu ndihi ndo.  
\v 9 Ña cua nducu ndo cha cua cati ñivi ti sutu cuu ndo ihya nu ñuhun ñuñivi ya, vati iin tuhun ni ra cuu sutu yo, ta iyo ra iti siqui andivi.  
\v 10 Ña cua nducu ndo cha cua cati ñivi ti chitoho cuu ndo, vati iin tuhun ni ra Cristo ndaca ñahan chi ndo.  
\v 11 Tu cua cuni ndo cuu ndo ñivi cahnu ndicha, cua tindee ndo chi ndihi ñivi.  
\v 12 Tu cua nducu ñivi cha cua cuu ñi ñivi cahnu, cua savaha ra Ndioo cha cua ndoo ndahvi ñi, ta tu cua cuu ndo ñivi ndahvi, cua savaha ra Ndioo cha cua cuu ndo ñivi cahnu. 
\p  
\v 13 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati ña chaha ndo cha cua coo ñivi nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi. Ña cuni maan ndo coo ndo nu cua cundaca ñahan ra, ta ni ña chaha ndo cha cua coo ñivi cuni coo nu cua cundaca ñahan ra. 
\p  
\v 14 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati suhu ndo ndatiñu ñi ñahan ndahvi, ta nahan xaan cahan ndo chi ra Ndioo, vati cuni ndo cha cua ndehe ñivi cha ndacu ndo. Chacan cuu cha cahnu ca tu ndoho cua coo chi ndo. 
\p  
\v 15 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati cani xaan chahan ndo cha nanducu ndo cha cua quihvi iin ñivi cuenda maan ndo. Sa quihvi ñi cuenda ndo, ta savaha ndo cha cahnu ca tu ndoho cua ndehe ñi nu cua cutuni ñi, ta ñavi ca sa maan ndo. 
\p  
\v 16 ’Ndioho, sava ni ta cua ra cuaa cuu ndo, ta ndaca ndo chi ñivi. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati cati ndo ti ñahni tuhun tu cua cahan rai ñivi, ta cua xita ñi tuhun ve ñuhun, soco tu cua cahan rai ñi, ta cua xita ñi tuhun xuhun cuaan iyo tichi ve ñuhun, nini xaan cha cua savaha ñi cuhva cati ñi, [vati ii ca chacan,] cati ndo.  
\v 17 Sava ni ta cua rai cuaa cuu ndo, vati ña chito ndo ti cha cahnu ca cuu ve ñuhun can, vati cuenda chacan nduii xuhun cuaan cha iyo tichi chi.  
\v 18 Cati tahan ndo ti ña nini cha cua cahan rai ñivi, ta cua xita ñi tuhun mesa nu samani ñivi chi ra Ndioo, soco tu cua xita ñi tuhun cha tiso ñi nu mesa can, ta samani ñi chi ra Ndioo, nini xaan ca cha cua savaha ñi cuhva cati ñi.  
\v 19 Sava ni ta cua ra cuaa cuu ndo, vati ña chito ndo ti cha cahnu ca cuu mesa can, vati cuenda chacan nduii cha samani ñivi chi ra Ndioo.  
\v 20 Chacan cuu cha tu cua cahan rai ñivi, ta xita ñi tuhun mesa can, cua xita ñi tuhun mesa can chi ndihi cha yoso nuun chi.  
\v 21 Tu cua xita ñivi tuhun ve ñuhun can, cua xita ñi tuhun maan ve ñuhun can chi maan ra Ndioo ra iyo tichi chi.  
\v 22 Tu cua xita ñivi tuhun iti siqui andivi, cua xita ñi tuhun nu iyo ra Ndioo, ta cua xita ñi suvi ni tuhun maan ra. 
\p  
\v 23 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati iin cuhva luhu ndihi yucu cha tachi ndo samani ndo chi ra Ndioo, ta ña saxini ndo cuenda cha nini ca. Ña saxini ndo yoso cua savaha ndo cha vaha ndicha. Ña nducu ndo cuhva cha cua cundahvi ini ndo chi ñivi tahan ndo. Ña chinu ini ndo chi ra Ndioo. Nini cha cua samani ndo iin cuhva cha cuu ndatiñu ndo chi ra Ndioo, soco nini ca cha cua savaha ndo cha vaha ya.  
\v 24 Ra cuaa cuu ndo, ta cuni cundaca ndo chi ñivi. Sacuinu ndo cha ñahni yavi ndaa, ta ña sacuinu ndo cha iyo ca yavi ndaa. 
\p  
\v 25 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, rai uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati nacata ndo chata yachin ndo. Nacata ndo chata coho ndo, soco ña ndoo tichi chi, vati suhu ndo, ta ña cumi ndo chi ndo.  
\v 26 Ndioho ra fariseo, ra cuaa cuu ndo. Xihna ca cua nacata ndo tichi yachin ndo, vati tacan cua ndundoo tahan chata chi. 
\p  
\v 27 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati cuu ndo sava ni ta cua iin ñaña cuichin can. Taqui xaan ndehe chata chi, soco tichi chi ñuhun iquin ndii, ta quini xaan caa.  
\v 28 Cuhva can iyo maan ndo. Ndehe ñivi cuhva ndacu ndo, ta saxini ñi ti rai cuiti vaha cuu ndo, soco mani ndavaha ni saxini ndo chi anima ndo. Rai uvi yaa cuu ndo. 
\p  
\v 29 ’Ndioho ra fariseo, ndioho ra sacuaha ley, ra uvi yaa cuu ndo. Tu ndoho cua ndehe ndo, vati chaqui ndaa ndo ñaña ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, ta sandutaqui ndo chi chi,  
\v 30 ta cati ndo ti tu cha iyo ndo quivi iyo ñivi ndo tiempu chahnu, ña cua savaha ndo cuhva ni savaha ñi. Ña cua cahni ndo chi ra ni cahan cuenda ra Ndioo, cati ndo.  
\v 31 Chacan cuu cha suvi ni maan ndo cuu testigu ti ña vaha iyo ndo. Suvi ni maan ndo cuu ñivi ra ni chahni chi ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu,  
\v 32 ta maan ndo―cua saqueta ndo cha ña ni savaha ñivi ndo tiempu chahnu. 
\p  
\v 33 ’Ñivi ndavaha ni cuu ndo. Sava ta cua ri coo cuu ndo, [vati mani ndavaha ni ndacu ndo]. Ña cua cacu ndo nu cua cutuni ñivi nu cayu ñuhun iti andaya.  
\v 34 Chacan cuu cha tava tiñu yu chi ra cahan cuenda ra Ndioo chi ra nditi xini cuenda ra Ndioo chi ra sacuaha tuhun Ndioo. Nu iyo ndo tava tiñu yu chi ra ta ra, ta iyo ra cua taa ndo nu cruu, ta iyo ra cua cahni ndo. Iyo ra cua cani ndo tichi ve ñuhun ndo, ta cua cundicu ndo chi ra ta ñuun ta ñuun.  
\v 35 Chacan cuu cha cua cutuni maan ndo cuenda ndihi ra chahni ñivi nda ni cha chihi ra Abel ra iyo cuiti vaha nda ni cha chihi ra Zacaría sehe ra Berequía. Tiempu chahnu cha ni chahni ñivi ndo chi racan mahñu nu iyo mesa nu samani ñivi chi ra Ndioo ta yu ve ñuhun. Cuenda ndihi racan cua cutuni ndo.  
\v 36 Cati ndicha yu chihin ndo ti cuenda ndihi cuati can cua cutuni ñivi judío cha iyo vitin. 
\s1 Ndahvi cuni ra Jesuu cuenda ñivi ñuun Jerusalén 
\r (Lc. 13.34‑35) 
\p  
\v 37 [Ni vii cahan ra Jesuu:] 
\p ’Ndioho ñivi ñuun Jerusalén, chahni ndo chi ra ni cahan cuenda ra Ndioo, ta chi yuu cani ndo chi ra tava tiñu ra Ndioo. Cuaha chaha ni cuni yu sacuende chi ndo cuhva sacuenda ri tiñuun chi sehe ri, ta tixehe ri sehe ri tichi ndichin ri. Cuni yu sacuenda yu chihin ndo, soco ña cuni maan ndo.  
\v 38 Cha saña ndaha ra Ndioo chihin ndo ñuun ndo,  
\v 39 vati cati yu chihin ndo ti ña cua ndehe ca ndo chihin yu nda cua nda quivi cua cati ñivi ti vaha xaan rai cuu ra quichi cuenda ra chahnu, cua cati ñi ―cati ra Jesuu. 
\c 24  
\s1 Chaha ra Jesuu cuenda ti cua ndoyo ñuhun ve ñuhun cahnu ñi 
\r (Mr. 13.1‑2; Lc. 21.5‑6) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta quee ra Jesuu tichi cora soco ndavi ve ñuhun, ta cuahan ra, ta tuhva ra sacuaha chi ra nu cuahan ra, ta quechaha sanahan ra ta ra chi ra ti taqui xaan iyo ndihi vehe iyo tichi cora soco ndavi can,  
\v 2 ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ndehe ndo ndihi vehe can. Cati ndicha yu chihin ndo ti ña cua ndoo iin yuu siqui tahan chi, vati ndihi cuii chi cua tani ―cati ra. 
\s1 Cati ra Jesuu yoso cuhva cua cundihi quivi 
\r (Mr. 13.3‑23; Lc. 21.7‑24; 17.22‑24) 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta ni chacunda ra Jesuu yucu Olivo can. Iyo ra chi ra sacuaha chi ra ni, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Na cua cati cun chihin ndi ndaa quivi cua coo chacan. ¿Ñaan cuhva cua coo, ta cua quichi ndico tucu cun? ¿Ndaa quivi cua cundihi quivi ya? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 4 Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua saha ndo cuenda, coto cua sandahyu ñahan ñivi chi ndo,  
\v 5 vati tuvi ñivi cua quichi, ta cua cati ñi ti quichi ñi cuenda yu. Cua cati ñi ti maan ñi cuu ra Cristo, ta tava tiñu ra Ndioo chihin ñi, cua cati ñi, ta tuvi ñivi cua ndoyo ñuhun.  
\v 6 Cua cati ñivi ti cha iyo cuati, ta cua cati tahan ñi ti ni cua coo cuati. Ña cua cuyuhvi ndo, vati tacan ni cua coo chi, soco ña ta cundihi quivi ya.  
\v 7 Cua cani tahan ñivi iin ñuun chi ñivi inga ñuun. Cua cani tahan ñivi iin ñuhun chi ñivi inga ñuhun. Cua coo tama, ta cua taan nini cahnu nu ñuhun ñuñivi.  
\v 8 Tacan ni cua quechaha coo tu ndoho. 
\p  
\v 9 ’Tacan cuu, ta cua tiin ñivi chi ndo, ta cua cundaca ñi chi ndo nuun ra cumi tiñu, ta cua ndehe ndo tu ndoho, ta cua cahni ñi chihin ndo. Cua cuxaan ini ndihi ñivi chihin ndo, vati iyo ndo cuenda yu.  
\v 10 Tacan cuu, ta cua ndoyo ñuhun tuvi ñivi, ta cua xico tuhun ñivi chi ndo, ta cua cuxaan ini ñi chi ndo.  
\v 11 Tuvi xaan ra cua sandahyu ñahan chi ñivi, vati cua cati ra ti cuenda ra Ndioo cati tuhun ra, ta tuvi ñivi cua ndoyo ñuhun.  
\v 12 Ña cua cuni ca ñivi chi tahan ñi cuhva xihna ca, vati cua sanihin ñivi savaha ñi cha ndavaha ni.  
\v 13 Tu cua cundee ini ñivi nda cua nda cua cundihi quivi ya, cua cundee cacu ñi.  
\v 14 Cua coto ndihi ñivi, vati nini cahnu ñuhun ñuñivi ya cua queta tuhun vaha ya tuhun yoso cuhva cua cundaca ñahan ra Ndioo, ta sa cua cundihi quivi ya. 
\p  
\v 15 ’Chacan cuu cha cua queta quivi cua ndehe ndo ti cha indi run sacaquini tichi ve ñuhun ii, ta sandoyo ñuhun run cuhva ni cati ra Daniel ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu. Na cua cutuni ini ndihi ndo sacuaha tuhun ya.  
\v 16 Suvi ni quivi can na cua cunu ñivi iyo ñuhun Judea iti yucu.  
\v 17 Tu iyo ñi xini vehe, ña cua quihvi ca ñi tichi vehe ñi, vati cua tava ñi ndatiñu ñi, soco quii xaan cua cunu ñi.  
\v 18 Tu inda ñi chiqui ñi, ña cua ndico coo ñi quihin ñi sahma ñi, soco quii quii ni cua cunu ñi.  
\v 19 Tu ndoho cua ndehe ñivi ñahan ñuhun sehe quivi can. Tu ndoho cua ndehe tahan ñivi ñahan chaxi sehe quivi can.  
\v 20 Na cua cahan ndahvi ndo chi ra Ndioo ti ña cua coo cha cua cunu ndo tiempu vichin, ta ni ña cua coo chi iin quivi sábadu [quivi ndaa tatun ñivi cuenda ley],  
\v 21 vati quivi can cua coo iin tu ndoho cahnu. Ña ta ndehe ñivi tu ndoho cuhva can nda ni xihna cuii quivi ni tuvi ñuhun ñuñivi ya nda cua nda vitin, ta ni ña cua coo tu ndoho cuhva can iti nuun ca.  
\v 22 Tu ña cua sandihi ra Ndioo quivi can, yoni cua cundee cacu, soco cua sandihi ra Ndioo quivi can cuenda ñivi cha ni nacachi ra. 
\p  
\v 23 ’Tu cua cati ñivi chi ndo quivi can ti jihna ihya inda ra Cristo a cua cati ñi ti ican inda ra Cristo, ña cua cuinu ini ndo cha cahan ñi,  
\v 24 vati cua coo ra cua sandahyu ñahan. Cua cati ra ta ra ti ra Cristo cuu ra, ta cua cati inga ra ta ra ti ra cahan cuenda ra Ndioo cuu ra. Cuhva cahnu xaan cua savaha tahan ra ta ra, vati tacan cua nducu ra ta ra cuhva cha cua sandahyu ñahan ra chi ñivi Ndioo, tu cua cuu.  
\v 25 Cha chahi cuenda chihin ndo vitin.  
\v 26 Tu cua cati ñivi chi ndo ti iyo ra tichi cuhu, ña cua cuhun ndo. Tu cua cati ñi ti indi xehe ra tichi vehe, ña cua cuinu ini ndo cha cahan ñi.  
\v 27 Ña cua cuinu ini ndo, vati cuhva quehni tachan, ta ndundichin niniin iti siqui andivi―cuhva can cua quichi ra cuu sehe ñivi.  
\v 28 [Quivi cua cutuni ñivi cua quichi racan,] cuhva nducuiti ri tachii nu ndoyo ñuhun ri quiti cuhu. 
\s1 Cua quichi ra cuu sehe ñivi 
\r (Mr. 13.24‑37; Lc. 21.25‑33; 17.26‑30, 34‑36) 
\p  
\v 29 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Cua yaha tu ndoho quivi can, ta sa cua ndahva ri nicandi. Ña cua ndundichin ca ri yoo can, ta cua quehni ri tiñu iti siqui andivi. Tacan cua ndoyo ñuhun ndihi cuii cha iyo iti siqui andivi.  
\v 30 Tacan cuu, ta cua coo seña ti cua quichi ra cuu sehe ñivi iti siqui andivi cua ndehe ñivi, ta sa cua coo tu cuihya ini chi ñivi ndihi ñuun iyo nu ñuhun ñuñivi, ta cua ndehe ñi ti vachi ra cuu sehe ñivi tichi vico iti siqui andivi. Tacan cua ndehe ñi ti iyo xaan tu ndee ini chi ra, ta taqui xaan ra cuu.  
\v 31 Cua tivi ra tatun Ndioo cutu ra, ta sa cua tava tiñu ra cuu sehe ñivi can tatun Ndioo ta ra, ta cua sacuiti ra ta ra chi ñivi ni nacachi ra Ndioo nini cahnu ñuhun ñuñivi ya. 
\p  
\v 32 ’Na cua cutuni ini ndo, vati chito ndo yoso cuhva iyo yutun tusihva tiñi. Chito ndo ti tucu tiempu cha vachi quivi cua nduyuta yutun can, ta cua cana ndaha chi.  
\v 33 Ta ni cuhva quivi cua ndehe ndo ndihi cha cati yu chihin ndo vitin―quivi can cua coto ndo ti cha yatin cua quichi ra cuu sehe ñivi.  
\v 34 Cati ndicha yu chi ndo ti ña cua cuvi ndihi ñivi cha iyo vitin nda cua nda cua coo ndihi cha cati yu.  
\v 35 Cua queta quivi cua naan ñuhun ñuñivi ya chi andivi ya, soco ña cua naan tuhun cha cahin. 
\p  
\v 36 ’Yoni chito ndaa quivi cua cuu chacan. Yoni chito ñaan hora cua cuu chi. Ña chito ra tatun Ndioo iyo iti siqui andivi, ta ni ña chito sehe ra Ndioo chacan. Iin tuhun ni ra Ndioo chito. 
\p  
\v 37 ’Cuhva cha cuu chi quivi ni chacoo ra Noé―cuhva can cua cuu chi quivi cua quichi ra cuu sehe ñivi.  
\v 38 Quivi can ña ta coo tu ndoho chi nduta can. Chachi ñi, ta chihi ñi. Nducu ra rai cha cua coo ñasihi ra, ta cuni ñi ñahan tandaha ñi chi ra rai. Tacan ni chacoo ñi nda ni quivi quihvi ra Noé can tichi tundoo can.  
\v 39 Ña chito ñi cha ni queta hora can nda ni quichi nduta can, ta canihin run chi ndihi ñi. Ta ni cuhva ña cua coto ñi cha queta hora cha cua quichi ra cuu sehe ñivi.  
\v 40 Quivi can cua coo uvi ra satiñu chiqui. Cua canihin ra tatun Ndioo chi iin ra, ta cua ndoo ihni inga ra.  
\v 41 Cua coo uvi ñi ñahan ndico ñi, ta cua canihin ra tatun Ndioo chi iin ña, ta cua ndoo ihni inga ña. 
\p  
\v 42 ’Chacan cuu cha na cua saha ndo cuenda, vati ña chito ndo ndaa quivi cua quichi ra cuu chitoho ndo.  
\v 43 Chito ndo ti tu chito ra xuu vehe ndaa hora cua quichi run ñasuhu, cua cumi vaha ra vehe ra, ta ña cua cuhva ra cha cua quihvi ñasuhu can tichi vehe ra.  
\v 44 Chacan cuu cha na cua cumi vaha ndo chihin ndo, ta cua coo vaha ndo, vati hora cua quichi ra cuu sehe ñivi―ña cua saxini ndo chacan. 
\s1 Cati ra Jesuu yoo ra cuu musu vaha ndicha 
\r (Lc. 12.41‑48) 
\p  
\v 45 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Chito ndo yoso cuhva iyo ra cuu musu vaha ndicha. Iyo cha chini tuni chi ra, ta chaha chitoho ra ndatu cha cua cundaca ñahan ra chi inga musu chitoho ra, ta chaha ra cha cua cachi inga musu can na cua queta hora can.  
\v 46 Cua cusii ini racan, tu tacan cua savaha ra hora cua quichi ndico chitoho ra.  
\v 47 Cati ndicha yu ti cua cuhva chitoho ra ndatu cha cua cumi racan ndihi ndatiñu ra,  
\v 48 soco tu ña vaha cua savaha ra musu can, ta cua saxini ra chi anima ra ti ni cua nducuee ra chitoho ra,  
\v 49 ta tacan, ta quechaha cani ra chi musu tahan ra, ta quechaha chihi ra chi ra chini.  
\v 50 Suvi ni hora ña saxini rucan cua quichi chitoho run,  
\v 51 ta xaan xaan cua tachi tuni ra chihin run, ta cua coo run chi run uvi yaa icaa ni. Ican cua coo xaan tu cuihya ini, ta ndahvi xaan cua cuni anima ñi. 
\c 25  
\s1 Cati ra Jesuu iin cuhva cuenda uchi ñahan tivaa 
\p  
\v 1 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Quivi can nu cua cundaca ñahan ra iyo iti siqui andivi cuu sava ni ta cua uchi tahan ñi ñahan tivaa. Quihin ñi nu indi ñuhun ñi, ta quee ñi cuahan ñi, vati cua satahan ñi chi ra cua tandaha.  
\v 2 Uhun tahan ñican ña vaha saxini ñi, ta inga uhun ñi saxini vaha ñi.  
\v 3 Ta ñi ña saxini vaha―quihin ñi cha indi ñuhun ñi, soco ñahni ca nduta can ndiso tahan ñi,  
\v 4 soco inga ñi―ñi saxini vaha ndiso tahan ñi suhva ca nduta cha cua cuindi lampara ñi.  
\v 5 Ni nducuee ra cua tandaha can, ta ña cundee ca ñi ñumahna, ta quixi ndihi ñi.  
\v 6 Nda sava ñuun, ta quechaha cana chaa ñivi. Cati ñi ti: “Cha vachi ra cua tandaha. Cuahan ndo, vati cua satahan ndo chi ra,” cati ñi.  
\v 7 Tacan cuu, ta ndoyo ndihi ñi ñahan can, ta tiso vaha ñi ñuhun ñi,  
\v 8 ta quechaha cati ñi ña saxini vaha chi tahan ñi ti: “Cuhva ndo suhva nduta chi ndi, vati cha ndahva ñuhun ndi,” cati ñi,  
\v 9 ta cati ndico ñi saxini vaha chi ñi ti: “Ña cuu, coto ña cua queta chi chi maan ndi. Cuahan ndo nu quiyahvi nduta can, ta sata tahan ndo,” cati ñi.  
\v 10 Tacan cuahan ñi, vati cua sata ñi, soco suvi ni hora can quichi ra cua tandaha, ta ñivi cha iyo vaha―cuahan ñi chi ra nu cua nducahnu vico, ta chachi ñi. Tacan cuu, ta ni chacundasi yu vehe.  
\v 11 Inga hora, ta sa quichi tahan ndihi ca ñi ñahan can, ta quechaha cati ñi ti: “Yoho ra chahnu, nuna yu vehe na cua quihvi tahan ndi,” cati ñi,  
\v 12 ta cati ndico ra ti: “Cha ndicha ndicha ña nacote chi ndo,” cati ra chi ñican. 
\p  
\v 13 ’Na cua saxini vaha ndo ndihi ni hora, vati ña chito ndo ñaan quivi cua quichi ra cuu sehe ñivi. Ña chito ndo ndaa hora cua quichi ra. 
\s1 Cati ra Jesuu iin cuhva cuenda cha iyo chi ñivi 
\p  
\v 14 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Cua queta quivi cua cuu chi sava ni ta cua iin rai, ta cua quee iti ra. Chacan cuu cha cana ra chi musu ra, ta natahvi ra xuhun ra chi ra ta ra. 
\p  
\v 15 ’Chaha ra uhun mil chi iin ra, ta chaha ra uvi mil chi inga ra, ta chi inga ra chaha ra iin tuhun ni mil. Ta iin ta iin ra natahvi ra cuhva iyo tu ndee ini chi ra ta ra. Tacan cuu, ta quee ra cuahan ra.  
\v 16 Tacan, ta sa cuahan ra cha nihin uhun mil, ta satiñu ra chi chi, ta sacanaan ra inga uhun mil siqui chi.  
\v 17 Ta ni cuhva satiñu ra cha nihin uvi mil, ta nihin ndico tucu ra inga uvi mil siqui chi,  
\v 18 soco ra cha nihin iin tuhun mil―quee ra cuahan ra, ta nañu ra tichi ñuhun, ta tixehe ra xuhun chitoho ra. 
\p  
\v 19 ’Yaha xaan quivi, ta quichi ndico chitoho ra ta ra, ta tiso vaha ra tiñu can chi ra ta ra.  
\v 20 Iti nuun chitoho ra tuhva ra cha nihin uhun mil, ta quichi ndaca ra inga uhun mil, ta quechaha cati ra chi chitoho ra ti: “Ra chahnu, ihya vachi nain uhun mil cha chahun chihin yu. Juhun. Ihya iyo inga uhun mil cha ni sacanain siqui chi,” cati ra,  
\v 21 ta cati ndico chitoho ra chi ra ti: “Vaha xaan cha savahun. Musu vaha ndicha cuun. Cha satiñu vaha cun―masi tiñu luhu cuu chi. Tiñu cahnu ndicha ndicha cua cuhve chihun. Na cua cusii ini tahun chihin yu icaa ni,” cati ra.  
\v 22 Tacan cuu, ta quichi tahan ra nihin uvi mil, ta quechaha cati ra ti: “Ra chahnu, cha chahun uvi mil chihin yu. Juhun. Ihya iyo inga uvi mil cha sacanain siqui chi,” cati ra,  
\v 23 ta cati ndico chitoho ra chi ra ti: “Vaha xaan cha savahun. Musu vaha ndicha cuun. Vaha xaan cha satiñu cun―masi tiñu luhu cuu chi. Cahnu ca tiñu cua cuhve chihun. Vitin na cua cusii ini tahun chihin yu icaa ni,” cati ra.  
\v 24 Tacan, ta sa quichi tahan ra cha nihin iin mil, ta quechaha cati ra chi chitoho ra ti: “Ra chahnu, chite ti rai xaan xaan cuun, ta quihin maun cha iyo chi inga ñivi.  
\v 25 Chacan cuu cha yuhvi yu, ta quei cuahin, ta ni tixehi xuhun cun tichi ñuhun. Juhun, xuhun cun,” cati racan,  
\v 26 ta cati ndico chitoho ra chi ra ti: “Ña vaha musu cuun. Sucha xaun. Chito cun ti quihin yu cha iyo chi inga ñivi.  
\v 27 Chacan cuu cha iyo cha nacoo cun xuhin chi ra satiñu chi xuhun. Tacan, ta quichi ndique, ta nihin ndique xuhin, ta nihin tahin suhva siqui chi.”  
\v 28 Cua quihin ndo xuhun ra, ta cua cuhva ndo chi chi chi ra iyo uchi mil can,  
\v 29 vati cuaha ca cua nihin ñivi satiñu vaha, ta cuaha suhva cua coo chi ñi, soco tu ña cua satiñu vaha ñivi, cua quenda ñivi cha iyo chi ñi.  
\v 30 Cua tava ndaa ndo chi ra musu ya nu naan, vati ñahni yavi ndaa ra. Ican nu naan cua coo xaan tu cuihya ini chi ñivi, ta ndahvi xaan cua coo anima ñi. 
\s1 Cha cua cutuni ñivi iyo ndihi ñuun 
\p  
\v 31 [Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra:] 
\p ’Quivi cua quichi ra cuu sehe ñivi, ta taqui xaan ra cua cuu. Cua quichi ndihi ra tatun Ndioo chi ra. Quivi can cua cunda ra tayu ra, [vati cua ndehe ra a vaha savaha ñivi a ña vaha savaha ñi].  
\v 32 Cua nducuiti ñivi ndihi ñuun iyo nu ñuhun ñuñivi ya, ta cua natahvi ra chi ñi cuhva natahvi ñivi chi sana ñi, ta ndoo ri mbee can iin chiyo, ta ndoo ri chivu can inga chiyo.  
\v 33 Cua sayaha ra cuu sehe ñivi can chi ñivi vaha ndicha chiyo ndaha cuaha ra, ta cua sayaha ra chi ñivi ndavaha ni chiyo ndaha satin ra.  
\v 34 Tacan cuu, ta cua cati racan ti: “Nahan ndo. Maan ndo cuu ñivi cahan vaha cuenda ra suti. Cua coo vaha ndo nu ndaca ñahan ra, vati cha tiso vaha ra nu cua coo ndo nda ni tuvi ñuhun ñuñivi.  
\v 35 [Tacan cati yu,] vati chisoco yu, ta chaha ndo cha cachi yu. Neti yu nduta, ta chaha ndo cha cohi. Toho cui chica cui, ta quihin cuenda ndo chihin yu.  
\v 36 Sahma lahnda chacunami yu, ta chaha ndo sahma vaha cua cunami yu. Cuhvi yu, ta tindee ndo chihin yu. Chacuindi yu ve caa, ta tuhva ndo nuun chacunde,” cua cati yu.  
\v 37 Tacan cuu, ta cua cati ndico ñi cha iyo vaha anima ti: “Ra chahnu, ña ndehe ndi ti cha chisoco cun, ta chaha ndi cha cachi cun. Ña ndehe ndi ti cha neti cun, ta chaha ndi cha cohun.  
\v 38 Ña ndehe ndi ti toho cuun, ta quihin cuenda ndi chihun. Ña ndehe ndi cha sahma lahnda chica cuu cun, ta chaha ndi sahma vaha cunami cun.  
\v 39 Ña ndehe ndi ti cha cuhvi cun, ta ni ña ndehe ndi chacuindi cun ve caa, ta tuhva ndi nuun cun,” cua cati ñi,  
\v 40 ta cua cati ndico ra ndaca ñahan can chi ñi ti: “Cati ndiche chi ndo ti cuhva cha ni savaha ndo chi ñivi ndahvi yu―masi ndahvi xaan ñi―cuhva can savaha tahan ndo chihin yu,” cua cati ra. 
\p  
\v 41 ’Tacan cuu, ta cua cati ra chi ñi iyo chiyo ndaha satin ra ti: “Cuahan ndo, vati cua cutuni ndo vitin. Cua quee ndo iti nuin, ta cua quihvi ndo nu cayu ñuhun ña ndahva. Cha iyo vaha chi chi run cuihna chi tatun run.  
\v 42 [Tacan cati yu,] vati chisoco yu, ta ña chaha ndo cha cachi yu. Neti yu nduta, ta ña chaha ndo cha cohi.  
\v 43 Toho cui chica cui, ta ña quihin cuenda ndo chihin yu. Sahma lahnda chacunami yu, ta ña chaha ndo sahma chacunami yu. Cuhvi yu, ta chacuindi yu ve caa, ta ña ni tindee ndo chihin yu,” cua cati yu.  
\v 44 Tacan, ta cua cati ndico tahan ñi ti: “Ra chahnu, ña tuhva ndi ndehe ndi ti chisoco cun, ta neti cun nduta, ta toho cuun chica cuu cun, ta chacunami cun sahma lahnda, ta cuhvi cun, ta chacuindi cun ve caa, ta ña tindee tahan ndi chihun,” cua cati ñi.  
\v 45 Tacan cuu, ta cua cati ndico ra chi ñi ti: “Cati ndicha yu chihin ndo ti ña tindee ndo chihin yu, vati ña tindee tahan ndo chi ñivi ndahvi yu,” cua cati ra.  
\v 46 Tacan, ta cua quee ñi cuhun ñi nu cua cutuni ñi, ta ñivi cha iyo vaha anima cua coo ndito ñi chi ra Ndioo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu ―cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra. 
\c 26  
\s1 Nanducu ra sutu chahnu cha cua tiin ra chi ra Jesuu 
\r (Mr. 14.1‑2; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta cha ndihi cati tuhun ra Jesuu ndihi tuhun can chi ra sacuaha chi ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p  
\v 2 ―Chito ndo ti tichi uvi quivi cua coo vico cuenda cha ni quee ñivi yo ñuhun Egipto tiempu chahnu. Cua coo vico can, ta cua xico tuhun ñivi chi ra cuu sehe ñivi, ta cua cahni ñi chi ra, vati cua taa ñi chi ra nu cruu ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta nducuiti ra sutu chahnu chi ra chanihin vehe ra sutu chahnu nani Caifás,  
\v 4 ta nanducu xini ra ta ra, vati cua sandahyu ñahan ra ta ra chi ra Jesuu, ta cua tiin ra ta ra chi ra, ta cua cahni ra ta ra chi ra,  
\v 5 soco cati ra ta ra ti: 
\p ―Ña cua tiin yo chi ra tichi maan vico can, coto cua cuvaa ñivi ―cati ra chi tahan ra. 
\s1 Choso iin ñahan nduta xico vixin chahan xini ra Jesuu 
\r (Mr. 14.3‑9; Jn. 12.1‑8) 
\p  
\v 6 Cha queta ra Jesuu ñuun Betania can, ta iyo ra vehe ra Simón ra ni cuhvi cuehe tahyu nu quichi quivi.  
\v 7 Tacan cuu, ta tuhva iin ñahan nuun ndaa ra, ta naan ña iin cha indi nduta xico vixin chahan. Yahvi xaan nduta can, ta choso ña chi chi xini ra Jesuu nu ndaa ra yu mesa.  
\v 8 Ndehe ra sacuaha chi ra Jesuu cha ni savaha ña ñahan can, ta nduxaan ra ta ra. Quechaha cati ra ta ra chi ña ti: 
\p ―Ña vaha cha sandoyo ñuhun cun nduta can, vati cuu xico yo chi chi,  
\v 9 vati yahvi xaan chi. Tacan cua nihin yo suhva xuhun cua samani yo chi ñivi ndahvi ―cati ra chi ña. 
\p  
\v 10 Chito ra Jesuu cha cahan ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ña vaha cha cahan yuhu ndo chi ñacan, vati taqui xaan cha ni savaha ña chihin yu.  
\v 11 Ndihi ni tiempu cua coo ñivi ndahvi chi ndo, soco suhva ca quivi ni cua coi chi ndo.  
\v 12 Cha choso ña nduta xico vixin chahan can cuñu yu, vati tacan tiso vaha ña cha cua cuchi yu.  
\v 13 Cati ndicha yu chihin ndo ti ndihi nu cua cati tuhun ñivi tuhun vaha ya nini cahnu nu ñuhun ñuñivi ya cua cuhva ñi cuenda cha ni savaha ña. Tacan ni cua cuñuhun ini ñi chi ña ―cati ra Jesuu. 
\s1 Xico tuhun ra Juda chi ra Jesuu 
\r (Mr. 14.10‑11; Lc. 22.3‑6) 
\p  
\v 14 Tacan cuu, ta quee iin ra sacuaha chi ra Jesuu, ta cuahan ra. Ra nani Juda Iscariote cuu ra, ta cuahan ra nuun ra sutu chahnu ta ra,  
\v 15 ta nducu tuhun ra chi ra ta ra ti: 
\p ―¿Yoso xuhun cua cuhva ndo chihin yu, ta cua xico tuhin chi ra Jesuu? ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta tiahvi ra ta ra oco uchi tahan xuhun cuichin chi ra,  
\v 16 ta nda hora can nducu ra Juda can cuhva cha cua xico tuhun ra chi ra Jesuu. 
\s1 Sacahnu ra Jesuu vico chi ra sacuaha chi ra 
\r (Mr. 14.12‑25; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; 1 Co. 11.23‑26) 
\p  
\v 17 Quivi quechaha sacahnu ñivi vico paan ña ndaa can, ta quichi ra sacuaha chi ra Jesuu, ta quechaha nducu tuhun ra ta ra chi ra ti: 
\p ―¿Ndaa cuu nu cuni cun cha cua tiso vaha ndi cha cua sacahnu yo vico ya? ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 18 Ta cati ndico ra ti: 
\p ―Cuahan ndo iti ñuun Jerusalén nuun iyo ra cuu amigu yu, ta cati ndo chi ra ti cha cati ra maestru ti cha yatin cua queta hora ra. Cua sacahnu ra vico ya chi ra sacuaha chihin ra vehun, cua cati ndo ―cati ra Jesuu chi ra ta ra. 
\p  
\v 19 Tacan cuu, ta savaha racan ta ra cuhva cha ni cati tuhun ra Jesuu chi ra, ta tiso vaha ra ta ra nu cua sacahnu ra ta ra vico can, vati cua cachi ra ta ra chi ri mbee. 
\p  
\v 20 Cha cuaa quivi can [nducuiti ra ta ra], ta yu mesa ndaa ra Jesuu chi ndihi uchi uvi ra sacuaha chi ra.  
\v 21 Ni vii chachi ra ta ra, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihin ndo ti cua xico tuhun iin ndo chihin yu ―cati ra. 
\p  
\v 22 Ndahvi xaan quechaha cuni ndihi ra ta ra, ta ta iin ta iin ra quechaha cati chi ra ti: 
\p ―Ñavi yuhu cui, ra chahnu ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 23 Ta cati ndico ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cha ni tihi tahan ra ndaha ra chihin yu tichi coho ya icaa ni. Racan cuu ra cua xico tuhun chihin yu.  
\v 24 Cua cuvi ra cuu sehe ñivi cuhva cati tutu Ndioo, soco tu ndoho cua tahan ra cua xico tuhun chi ra. Vaha xaan ca cha ña cacu cuii ni racan ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 25 Ra Juda cuu ra cua xico tuhun chi ra, ta suvi ra cati chi ra ti: 
\p ―Ñavi yuhu cui, maestru ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Cati maun ―cati ra. 
\p  
\v 26 Ni vii chachi ra ta ra, ta quihin ra Jesuu paan can, ta ni chaha ra iin tiahvi ndioo chi ra Ndioo, ta ni natahvi ra chi chi, ta ni chaha ra chi chi chi ra sacuaha chi ra, ta cati ra ti: 
\p ―Cua quihin ndo chi chi, vati cua cachi ndo chi chi. Paan ya cuu cuñu yu ―cati ra. 
\p  
\v 27 Tacan cuu, ta quihin tahan ra copa can, ta chaha tucu ra iin tiahvi ndioo chi ra Ndioo, ta chaha ra chi chi chi ra ta ra, ta cati ra ti: 
\p ―Ndihi ndo cua coho ndo nduta ya,  
\v 28 vati chehe cuu niñi yu, vati cha iyo vaha tuhun chi ra Ndioo cha cua cati yu niñi yu cuenda ndihi ñivi. Chacan cuu cha cua naan cuati savaha ñi.  
\v 29 Chahi cuenda chi ndo ti ña cua coho que nduta chiti uva ya nda cua nda quivi cua coi chi ndo icaa ni nu cua cundaca ñahan suti ―cati ra chi ra sacuaha chi ra. 
\s1 Cati ra Jesuu ti cua cati ra Pedro ti ña nacoto ra chi ra 
\r (Mr. 14.26‑31; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) 
\p  
\v 30 Chita ra Jesuu iin yaa chi ra sacuaha chi ra, ta quee ra ta ra cuahan ra iti yucu Olivo.  
\v 31 Tacan cuu, ta quechaha cati ra Jesuu chi ra ta ra ti: 
\p ―Vitin cha cuaa ya cua ndoyo ñuhun ndihi ndo cuenda yu, vati cha cati tutu Ndioo ti cua cuvi ra cuu sava ni ta cua iin ra cumi chi ri mbee, ta cua cuita cuati ri, cati chi.  
\v 32 Tacan, ta cua natacu ndico yu, ta sa cua cuhin iti nuun ndo iti ñuhun Galilea ―cati ra Jesuu. 
\p  
\v 33 Ta cati ndico ra Pedro chi ra ti: 
\p ―Vasi cua ndoyo ñuhun ndihi ca ra ta ra cha cuenda cun, soco yuhu―ña cua ndoyo ñuhin cuenda cun ―cati ra Pedro can. 
\p  
\v 34 Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Cati ndicha yu chihun ti vitin cha cuaa ya cha ña ta ndahyu ri chitoho cua cati cun ti ña nacoto cun chihin yu uni hora ―cati ra. 
\p  
\v 35 Ta cati ndico tucu ra Pedro chi ra ti: 
\p ―Tu nini xaan cha cua cuvi tahin chihun, soco ña cua cati yu ti ña nacote chihun ―cati racan. 
\p Ta ni cuhva cati ndihi ra sacuaha chi ra. 
\s1 Cahan ra Jesuu chi ra Ndioo nuun iyo Getsemaní 
\r (Mr. 14.32‑42; Lc. 22.39‑46) 
\p  
\v 36 Tacan cuu, ta cuahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra nu Getsemaní, ta cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Ihya cua cunda nuun ndo, vati cua cuhin tican, ta cua cahan xihne chi ra Ndioo ―cati ra. 
\p  
\v 37 Tacan, ta quihin ra chi ra Pedro chi nduvi ra cuu sehe ra Zebedeo, ta quechaha iyo xaan tu cuihya ini chi ra, ta saxini xaan ra.  
\v 38 Tacan cuu, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cuihya xaan cuni anime. Chacan cuu cha cuni cuvi yu. Cuatu nuun ndo ihya, ta ña cua cusu ndo ―cati ra. 
\p  
\v 39 Cuahan ra suhva ca iti nuun, ta taa ra nuun ra nda nu ñuhun, ta quechaha cahan ndahvi ra chi ra Ndioo, ta cati ra ti: 
\p ―Tata, tu cha cua cuu, na ña cua yahi tu ndoho ya, soco ña cua savahun cuhva cuni yu. Cua savahun cuhva cuni maun ―cati ra chi ra Ndioo. 
\p  
\v 40 Tacan cuu, ta cuahan ndico ra Jesuu nu iyo ra sacuaha chi ra, ta ndehe ra ti cha quixi ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra Pedro ti: 
\p ―Ña ni cuu coo ndito ndo ni iin hora ni chihin yu.  
\v 41 Na cua coo ndito ndo, ta cua cahan ndo chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ña cua savaha ndo cha ndavaha ni. Cuni ndo coo ndito ndo chi anima ndo, soco ña cundee ini ndo ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 42 Inga chaha cuahan ndico tucu ra Jesuu, ta cahan ndahvi ndico tucu ra chi ra Ndioo, ta cati ra ti: 
\p ―Tata, tu ña cua cuu yaha chehe, tu cha nini xaan cua tahin tu ndoho ya, na cua cuu chi cuhva cha cuni maun ―cati ra chi sutu ra. 
\p  
\v 43 Tacan, ta cuahan ndico tucu ra nu iyo ra sacuaha chi ra, ta ndehe ra ti cha quixi tucu ra, vati ña cundee nuun ra ta ra.  
\v 44 Nacoo ndico tucu ra chi ra ta ra inga chaha. Uni chaha cuu chacan, ta cahan ndahvi ndico tucu ra chi ra Ndioo, ta ini tuhun can cahan ndico tucu ra chi ra.  
\v 45 Tacan cuu, ta cuahan ndico ra nu iyo ra sacuaha chi ra, ta cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cusu nuun ndo suhva ca hora, ta na cua quee tatun ndo. Vitin cha queta hora, ta cua tiin ñivi ndavaha ni chi ra cuu sehe ñivi.  
\v 46 Ndoyo ndo, ta na coho. Cha vachi ra cua xico tuhun chihin yu ―cati ra Jesuu. 
\s1 Tiin tiñu chi ra Jesuu 
\r (Mr. 14.43‑50; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) 
\p  
\v 47 Ni vii cahan ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra, ta quichi tuhva ra Juda nu iyo ra. Suvi ra sacuaha chi ra Jesuu cuu ra Juda can, ta quichi tahan ñivi chi ra. Tuvi suhva ñivi quichi chi ra, ta naan ñi cha cuu ta iin machete. Naan ñi garote. Naan ñi, ta quichi tahan ra sutu chahnu chi ra chanihin.  
\v 48 Cha ni cati ra xico tuhun can chi ra ta ra ñaan cuhva cua savaha ra, ta cua coto ra ta ra yochi cua tiin ra ta ra, vati cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua taa yuhi chi ra. Chi racan cua tiin ndo ―cati ra. 
\p  
\v 49 Tacan cuu, ta quii xaan ni tuhva ra nu inda ra Jesuu, ta quechaha cati ra chi ra ti: 
\p ―Na cumi chun, maestru ―cati ra. 
\p Ta taa yuhu ra chi ra,  
\v 50 ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Na cumi chun, xaa. ¿Ñaan tiñu vachi cun? ―cati ra. 
\p Tacan cuu, ta tuhva ra ta ra nu inda ra Jesuu, ta tiin ra ta ra chi ra. 
\p  
\v 51 Tacan cuu, ta tava iin ra cha iyo chi ra Jesuu cha cuu ta iin machete ra, ta cani ra chi ra cuu musu ra sutu chahnu can, ta salaxin ra soho ra ndahvi can.  
\v 52 Tacan cuu, ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Tihi ndico cun machete cun tichi vena cun, vati cua cuvi ndihi ñivi cuni cani tahan chi machete ñi.  
\v 53 Tu cua cuni yu, cua cuu cahin chi suti, ta quii quii ni cua tava tiñu ra chi ndihi ra tatun Ndioo nu iye,  
\v 54 soco tu tacan cua savaha ra, ña cua cuu queta cuhva cati tutu Ndioo ―cati ra. 
\p  
\v 55 Suvi ni hora can cati ra Jesuu chi ndihi ñivi can ti: 
\p ―Vachi ndo, ta naan ndo machete. Naan ndo garote. Naan ndo, ta cua tiin ndo chihin yu cuhva tiin ndo chi rai cuni cahni suhu. Ndihi quivi ni chacunde ve ñuhun, ta sacuahi chi ndo, ta ña tiin ndo chihin yu,  
\v 56 soco tacan ni cua tahin, vati tacan cua cuinu tuhun cuhva cha ni taa ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu ―cati ra Jesuu. 
\p Tacan cuu, ta nacoo ihni ndihi ra sacuaha chi ra Jesuu chi ra, ta ca chinu ra. 
\s1 Yaha ra Jesuu iti nuun ra cumi tiñu 
\r (Mr. 14.53‑65; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) 
\p  
\v 57 Tacan tiin ñivi can chi ra Jesuu, ta chandaca ñi chi ra nu iyo ra Caifás ra sutu chahnu can. Ican cha nducuiti tahan ra sacuaha ley chahnu chi ra chanihin ta ra.  
\v 58 Ndicu ra Pedro chi ra Jesuu, soco cani vihi ndicu ra chi ra nda ni queta ra yu tihyo ra sutu chahnu can. Quihvi ra, ta ni chacunda tahan ra chi ra cuu musu can, vati cua ndehe ra yoso cua quee tiñu can. 
\p  
\v 59 Nducu ra sutu chahnu can chi ndihi ra cumi tiñu can yoo ñivi cua cuu testigu, ta cua sandahyu ñahan ñi cuenda ra Jesuu, vati tacan ni cua cuu nihin ra ta ra cuhva cha cua cuvi ra Jesuu,  
\v 60 soco ña nihin ra ta ra cuhva. Tuvi ñivi cuu ñi quichi, vati cua sandahyu ñahan ñi, soco ña ni nihin ñi cuhva. Tacan, ta quichi tahan uvi ra,  
\v 61 ta quechaha cati ra ta ra ti: 
\p ―Cha cati ra Jesuu ti cua cuu cani ra ve ñuhun Ndioo ya, ta tichi uni quivi cua sandaa ndico ra chi chi, cati ra ―cati racan ta ra. 
\p  
\v 62 Tacan, ta chacuinda ra cuu sutu chahnu can, ta quechaha nducu tuhun ra chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Atu ña cua cati ndico cun cha tiso rahya ta ra cuati cun? ―cati ra. 
\p  
\v 63 Ta taxin taxin ndoo ra Jesuu, ta cati ndico ra sutu chahnu can chi ra ti: 
\p ―Cati tuhin chihun cuenda ra Ndioo ndito, vati cua cati ndico cun chi ndi, tu ra Cristo ra cuu sehe Ndioo cuu cun ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 64 Ta cati ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Yuhu cui, soco cati yu chihin ndo ti nda vitin ta nda cua nda iti nuun cua ndehe ndo ti ndaa ra cuu sehe ñivi iti chiyo ndaha cuaha ra iyo ndihi cuii tu ndee ini, ta cua queta quivi cua quichi ra tichi vico iti siqui andivi ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 65 Tacan cuu, ta tiin ra sutu chahnu can sahma suvi ni maan ra, ta chahnda ra chi chi, [vati yaha cuhva cha nduxaan ra tuhun cahan ra Jesuu,] ta cati ra ti: 
\p ―Cha ni cahan ra iin ndavaha ni cuenda ra Ndioo. Ña chini ñuhun ca yo testigu, vati cha chini soho maan ndo ndavaha ni cahan ra.  
\v 66 ¿Yoso cua cati ndo? ―cati ra chi tahan ra. 
\p Ta cati ndico ra ta ra ti: 
\p ―Iyo cuati ra cha cua cuvi ra ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 67 Tacan cuu, ta tivi sivi ra ta ra nuun ra Jesuu, ta cani ra ta ra chi ra. Chi yutun cani ra ta ra chi ra,  
\v 68 ta quechaha cati ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Yoho Cristo, cua cati ndico cun chihin ndi. ¿Yoo cani chihun? ―cahan cateni ra ta ra chi ra. 
\s1 Cati ra Pedro ti ña nacoto ra chi ra Jesuu 
\r (Mr. 14.66‑72; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) 
\p  
\v 69 Ndaa ra Pedro nu tihyo can chata vehe, ta tuhva iin ña musu nu ndaa ra, ta quechaha cati ña ti: 
\p ―Cha chica tahun chi ra Jesuu ra quichi iti ñuhun Galilea ―cati ña. 
\p  
\v 70 Ta cati ndico ra iti nuun ndihi ñivi can ti: 
\p ―Ña chite ñaan cha cahun ―cati ra chi ña [cha sandahyu ñahan ra]. 
\p  
\v 71 Cha cua quee ra Pedro yu tihyo can, ta ndehe inga ña musu chi ra, ta quechaha cati ña chi ñi iyo ican ti: 
\p ―Cha chica tahan rahya chi ra Jesuu ra ñuun Nazaret ―cati ña. 
\p  
\v 72 Ndurai xaan ra Pedro can, ta inga chaha cati ndico ra ti: 
\p ―Ña nacote chi racan ―cati ra. 
\p  
\v 73 Inga suhva ca hora, ta tuhva ñi inda tican nu iyo ra Pedro, ta quechaha cati ñi chi ra ti: 
\p ―Ndicha ndicha ti chica tahun chi ra Jesuu, vati cahun cuhva cahan ra ―cati ñi. 
\p  
\v 74 Tacan cuu, ta quechaha cahan rai ndico tucu ra cuenda ra Ndioo, ta cati ra ti: 
\p ―Ña nacote chi racan ―cati ra. 
\p Ta quii xaan quechaha ndahyu ri chitoho,  
\v 75 ta chacuhun ini ra tuhun ni cahan ra Jesuu, vati cati ra ti uni hora cua cati ra ti ña nacoto ra chihin ra, ta sa cua ndahyu ri chitoho. Tacan, ta quee ra tican, ta quechaha ndahvi xaan cuni ra, vati cuihya xaan cuni anima ra. 
\c 27  
\s1 Chaha cuenda ra sutu chahnu chi ra Jesuu chi ra Pilato 
\r (Mr. 15.1; Lc. 23.1‑2; Jn. 18.28‑32) 
\p  
\v 1 Tacan cuu, ta tuvi inga quivi. Ni vii nahan, ta nducuiti tucu ra sutu chahnu chi ra chanihin, ta tiso ra ta ra tuhun ti cua cuvi ra Jesuu.  
\v 2 Tacan cuu, ta chuhni ra ta ra chi ra Jesuu, ta ni chandaca ra ta ra chi ra, ta chaha cuenda ra ta ra chi ra Pilato ra cumi tiñu [cha iyo cuenda ñuun Roma]. 
\s1 Chihi ra Juda 
\p  
\v 3 Tacan cuu, ta ndehe ra Juda ra xico tuhun chi ra Jesuu ti cha cua cutuni ra Jesuu, ta quechaha saxini ndico tucu ra, ta cundaca ndico ra ndihi oco uchi xuhun cuichin can chi ra sutu chahnu chi ra chanihin,  
\v 4 ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Cuati xaan cha ni savahi, vati ni xico tuhin chi ra, ta ñahni cuati savaha ra ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Ñahni cha saxini ndi cuenda chacan. Ndehe maun ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 5 Tacan, ta cani ra xuhun tichi ve ñuhun can, ta quee ra cuahan ra, ta chata caa ra suvi ni chi maan ra, [ta chihi ra]. 
\p  
\v 6 Quihin ra sutu chahnu ta ra xuhun can, ta quechaha cati ra ta ra ti: 
\p ―Ña vaha cha cua quihin yo xuhun ya, ta cua tihi yo chi chi nu iyo xuhun ve ñuhun, vati cha ni satiñu chi, ti cua cuvi iin ñivi ―cati ra. 
\p  
\v 7 Tacan, ta nanducu xini ra ta ra, ta chi xuhun can sata ra ta ra iin ñuhun nu quee ndahyu savaha ñivi quisi. Ican cuchi toho quichi inga ñuhun.  
\v 8 Chacan cuu cha cati ñivi nda cua nda vitin ti ñuhun can cuu ñuhun sata ñivi chi niñi ñivi.  
\v 9 Tacan cuu, ta queta tuhun cha cahan ra Jeremía ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra ti ni quihin ra ta ra oco uchi xuhun cuichin, vati chacan cuu yahvi ni tiso ra cuu ñivi Israel, tu cua xico tuhun ñivi chi iin rai,  
\v 10 ta chaha ra ta ra xuhun can, ta sata ra ta ra ñuhun nu quee ndahyu chinu quisi cuhva ni cati tuhun ra chahnu chihin ra, cati ra nu quichi quivi. 
\s1 Yaha ra Jesuu iti nuun ra Pilato 
\r (Mr. 15.2‑5; Lc. 23.3‑5; Jn. 18.33‑38) 
\p  
\v 11 Ni chacuinda ra Jesuu iti nuun ra Pilato ra cuu cumi tiñu cuenda ñuun Roma, ta quechaha nducu tuhun ra cumi tiñu can chi ra ti: 
\p ―¿Atu maun cuu ra ndaca ñahan chi ñivi judío? ―cati ra Pilato can. 
\p Ta cati ndico ra Jesuu chi ra ti: 
\p ―Cha cati maun ―cati ra. 
\p  
\v 12 Tiso ra sutu chahnu chi ra chanihin cuati ra Jesuu, soco ñahni cha cati ndico ra Jesuu.  
\v 13 Tacan cuu, ta cati ra Pilato chi ra Jesuu ti: 
\p ―¿Atu ña chini cun ndihi cuati cun tiso ra ta ra nuin? ―cati ra chi ra. 
\p  
\v 14 Ta taxin ni ndoo ra Jesuu. Ña cahan ra ni iin tuhun. Chacan cuu cha iyo xaan quechaha cuni ra cumi tiñu can. 
\s1 Chaha ra Pilato cha cua cuvi ra Jesuu 
\r (Mr. 15.6‑20; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38―19.16) 
\p  
\v 15 Cha iyo costumbre chi ra cumi tiñu can ti quivi cha iyo vico can saña ra chi iin ra indi ve caa. Cua saña ra chi ra cuni ñivi can.  
\v 16 Suvi ni quivi can indi tahan iin ra nani Barabaa, ta chito ndihi ñivi ti cahnu xaan cuati ni savaha ra.  
\v 17 Tacan cuu, ta ni nducuiti ñi ta ñi, ta quechaha cati ra Pilato chi ñi ti: 
\p ―Cua cati ndo yoo rai cua cuni ndo cha cua sañe. ¿Atu cuni ndo cha cua sañe chi ra Barabaa a cuni ndo cha cua sañe chi ra Jesuu ra cuu Cristo? 
\p  
\v 18 Tacan cati ra, vati chito ra ti chaha cuenda ra ta ra chi ra Jesuu, vati ndusoo cuni ra sutu chahnu ta ra ndehe ra chi ra Jesuu. 
\p  
\v 19 Ni vii ndaa ra Pilato nu tachi tuni ra, ta queta tuhun tachi ñasihi ra chi ra. Cati ña ti ña cua tiin ra tiñu cha cahan ñivi cuenda ra cuiti vaha can, vati cha ni cahan ñumahna chihin ña, ta cuaha xaan tu ndoho tahan ña cuenda racan hora can, cati ña. 
\p  
\v 20 Cati ra sutu chahnu chi ra chanihin chihin ndihi ñivi can ti na cua ndaca ñi chi ra Barabaa, soco na cua cuvi ra Jesuu,  
\v 21 ta nducu tuhun ndico tucu ra cumi tiñu can chi ñivi ti: 
\p ―Iyo uvi ra ihya. ¿Ndaa ra cuni ndo cha cua sañe? ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ñi chi ra ti: 
\p ―Cua saña cun chi ra Barabaa ―cati ñi. 
\p  
\v 22 Ta nducu tuhun ra Pilato chi ñi ti: 
\p ―¿Ñaan cua savahi chi ra Jesuu ra cuu Cristo? ―cati ra. 
\p Ta cati ndico ndihi ñi ti: 
\p ―Na cua cuvi ra nu cruu ―cati ñi. 
\p  
\v 23 Ta nducu tuhun tucu ra chi ñi ti: 
\p ―¿Ñaan cha cuu ndavaha ni cha ni savaha ra? ―cati ra. 
\p Ta cuaha xaan ca quechaha ndahyu chaa ñi, ta cati ñi ti: 
\p ―Na cua cuvi ra nu cruu ―cati ndico tucu ñi. 
\p  
\v 24 Tacan cuu, ta ndehe ra Pilato can ti ña cua cundee ra, soco cuvaa ca ñi. Chacan cuu cha quihin ra nduta, ta iti nuun ndihi ñivi can nacata ra ndaha ra, ta cati ra ti: 
\p ―Ña cua cati yu ti cua cuvi rahya. Cua ndehe maan ndo ―cati ra. 
\p  
\v 25 Ta cati ndico ndihi ñivi can ti: 
\p ―Vaha cha cua cuvi ra, ta cua ndoo chacan siqui maan ndi chi sehe ndi chi ñivi ndi nu cuahan quivi ―cati ñi. 
\p  
\v 26 Tacan cuu, ta saña ra Pilato chi ra Barabaa, soco cani ra chi ra Jesuu chi yoho, ta chaha cuenda ra chi ra, vati cua cuvi ra nu cruu. 
\p  
\v 27 Tacan cuu, ta chandaca ra sandaru ra cumi tiñu can chi ra Jesuu tichi vehe ra cumi tiñu can, ta nducuiti ndihi ra tahan ra sandaru can nu iyo ra Jesuu, ta ini cuenda iyo ndihi ra sandaru ta ra.  
\v 28 Tava ra ta ra sahma ra Jesuu, ta sacundichin ra ta ra iin sahma cuaha.  
\v 29 Savaha ra ta ra iin tivi iñu, ta tihi ra ta ra chi chi xini ra, ta chaha ra ta ra bastu chi ra na cua cunaan ra chi ndaha cuaha ra. Chahnu chiti ra ta ra iti nuun ra Jesuu, ta sacateni ra ta ra chi ra. Cati ra ta ra chi ra ti: 
\p ―Na cumi chi maun, yoho ra ndaca ñahan chi ñivi judío ya ―cati ra sandaru ta ra. 
\p  
\v 30 Tacan cuu, ta tivi sivi ra ta ra chi ra, ta quihin ndico ra ta ra bastu can, ta cani ra ta ra xini ra.  
\v 31 Cha ndihi sacateni ra ta ra chi ra, ta tava ndico ra ta ra sahma cuaha can, ta sacundichin ndico ra ta ra sahma maan ra chi ra, ta tava ra ta ra chi ra tichi vehe can, ta chandaca ra ta ra chi ra, vati cua cuvi ra nu cruu. 
\s1 Chihi ra Jesuu nu cruu 
\r (Mr. 15.21‑32; Lc. 23.26‑43; Jn. 19.17‑27) 
\p  
\v 32 Quee ra sandaru ta ra. Cuahan ra, ta tahan ra ta ra iin rai ñuun Cirene. Simón nani ra, ta sanini ra ta ra, vati cua cuiso racan cruu ra Jesuu. 
\p  
\v 33 Tacan, ta queta ra ta ra nuun cuu chi Gólgota. Tuhun can cati chi ti nu cuecu iquin xini ndii cuu chi,  
\v 34 ta chaha ra ta ra nduta chiti uva cua coho ra. Cha sacanuun chi chi iin cha iya xaan. Taa yuhu ni ra chi chi, soco ña cuni ra coho ra chi chi. 
\p  
\v 35 Ni taa ra ta ra chi ra nu cruu, ta siqui ra ta ra chi yuu cuati, vati cua ndehe ra ta ra yoo cua sacanaan. Tacan ni natahvi ra ta ra sahma ra Jesuu. Chacan cuu cha queta tuhun cahan ra ni cahan cuenda ra Ndioo tiempu chahnu, vati cati ra ti natahvi ra ta ra sahma ra, ta siqui ra ta ra chi yuu, vati cua ndehe ra ta ra ndaa ra cua sacanaan sahma ra, cati ra,  
\v 36 ta ni chacunda ra sandaru ta ra tican, ta cumi ra ta ra.  
\v 37 Taa ra ta ra iin vitu siqui xini ra, ta ni taa ra tuhun ya ti: “Rahya cuu Jesuu ra ndaca ñahan chi ñivi judío,” cati chi. 
\p  
\v 38 Tacan cuu, ta taa tahan ra ta ra chi uvi ra ñasuhu nu cruu ican nu ndaa ra Jesuu. Iin ra ñasuhu can ndoo chiyo ndaha cuaha ra, ta inga ra ndoo chiyo ndaha satin ra.  
\v 39 Yaha ñivi tican, ta cahan ñi ndavaha ni chi ra Jesuu. [Sacateni ñi chi ra,] ta sico xini ñi,  
\v 40 ta cati ñi ti: 
\p ―Yoho cua cani cun ve ñuhun, ta cua sandaa ndico cun chi chi tichi uni quivi. Na sacacu cun suvi ni chi maun, tu sehe Ndioo cuun. Na nuun maun nu cruu can ―cati ñivi yaha iti can. 
\p  
\v 41 Ta ni cuhva sacateni tahan ra sutu chahnu chi ra sacuaha ley chahnu chi ra chanihin, ta cati ra ta ra ti: 
\p  
\v 42 ―Cati ra ti sacacu ra chi ñivi, soco ña cuu sacacu ra suvi ni chi maan ra. Tu ndaca ñahan ra chi ñivi Israel, na cua nuun ra nu cruu can, ta cua cuinu ini ndi chi ra.  
\v 43 Chinu ini ra chi ra Ndioo. Na cua sacacu ra Ndioo chi ra vitin, tu cua cuni ra, vati cha cati ra ti sehe Ndioo cuu ra ―cati racan ta ra. 
\p  
\v 44 Ta ni cuhva sacateni tahan ra ñasuhu can cha ndaa tahan ra ta ra nu cruu can. 
\s1 Chihi cuii ra Jesuu 
\r (Mr. 15.33‑41; Lc. 23.44‑49; Jn. 19.28‑30) 
\p  
\v 45 Ni ndunaan nini cahnu ñuhun can. Ta hora cuiti ta nda caa uni ni ndunaan,  
\v 46 ta caa uni can nihin xaan quechaha cana chaa ra Jesuu. Quechaha cati ra ti: 
\p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―cati ra. Tuhun can cati chi ti: “Yoho tata Ndioo, yoho tata Ndioo, ¿ñacu ni nacoo ihni cun chihin yu?” 
\p  
\v 47 Chini soho uvi uni ñivi inda ican, ta quechaha cati ñi ti: 
\p ―Cana ra chi ra Elía ―cati ñi. 
\p  
\v 48 Ta quii xaan chinu iin ra, ta quihin ra iin yahma, ta satiin ra chi chi chi nduta iya can, ta taa ra chi chi nu tuyoo, ta sayaha ra chi chi na coho ra Jesuu,  
\v 49 ta cati ndihi ca ñi ti: 
\p ―Saña. Na cua ndehe yo a cua quichi sacacu ra Elía chi ra ―cati ñi. 
\p  
\v 50 Inga chaha cana chaa ndico tucu ra Jesuu, ta ni chihi ra.  
\v 51 Tacan, ta ni ndata sahma ndita caa tichi ve ñuhun cahnu can. Nda siqui chi ta nda xuu chi ndata maan chi, ta ni taan, ta ndata tahan cava,  
\v 52 ta nuna ñaña, ta nandoto ndico tuvi ñivi ni chihi. Ñivi iyo cuenda ra Ndioo cuu ñi nandoto ndico,  
\v 53 ta quee ñi nu caa ñi tichi ñaña, ta yaha cha natacu ndico ra Jesuu, ta sa quihvi tahan ñi ñuun Jerusalén ñuun ii can, ta tuvi ñivi ni ndehe chi ñi. 
\p  
\v 54 Iyo ra sandaru cumi chi ra Jesuu, ta iyo tahan ra ndaca ñahan chi ra ta ra, ta ndehe ra ta ra nu taan, ta ndehe ra ta ra ndihi cha ni chacoo, ta yuhvi xaan ra ta ra cuu, ta quechaha cati ra ta ra ti: 
\p ―Ndicha ti sehe Ndioo cuu rahya ―cati ra ta ra. 
\p  
\v 55 Ican iyo tahan tuvi ñi ñahan, ta chica vihi inda ñi ndehe ñi. Ñican cuu ñi quichi chi ra Jesuu iti ñuhun Galilea, ta tindee ñi chi ra.  
\v 56 Iyo tahan ña María Magdalena chi ña María sihi ra Jacobo chi ra José, ta iyo tahan sihi ra cuu sehe ra Zebedeo. 
\s1 Cuchi ra Jesuu 
\r (Mr. 15.42‑47; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) 
\p  
\v 57 Cha cua ini suvi ni quivi can, ta quichi iin ra ricu ican, ta José nani ra. Quichi ra iti ñuun Arimatea, ta sacuaha tahan ra chi ra Jesuu.  
\v 58 Cuahan ra iti nuun ra Pilato, ta chica ra iquin cuñu ra Jesuu. Tacan cuu, ta cati tuhun ra Pilato ti cua cuhva cuenda ra ta ra chi chi chi ra.  
\v 59 Quihin ra José can iquin cuñu ra, ta tisucu nuun ra iquin cuñu ra chi iin sahma yaxin vaha,  
\v 60 ta ni cuchi ra chi ra tichi yavi yuu chaa nu ni nañu ra ta ra, ta sico tuvi ra iin yuu cahnu yuhu chi, ta cuahan ra.  
\v 61 Ican iyo tahan ña María Magdalena can chi inga ña María. Iti yuhu yavi yuu can ndaa ñi ta ñi. 
\s1 Cumi ra sandaru nu ni cuchi ra Jesuu 
\p  
\v 62 Cha yaha quivi cha ni tiso vaha ñi cha cua sacahnu ñi vico can, ta tuvi inga quivi. Quivi can nducuiti ra sutu chahnu chi ra fariseo nuun ra Pilato,  
\v 63 ta quechaha cati ra ta ra chi ra cuenda ra Jesuu ti: 
\p ―Ra chahnu, ni ñuhun ini ndi ti ni vii ndito ra vata can, ta cati ra ti cua yaha uni quivi, ta cua natacu ndico ra.  
\v 64 Chacan cuu cha na cua cati tuhun cun ti cua cumi ra sandaru nu ni cuchi ra nda cua nda cua queta uni quivi, coto cua suhu ra sacuaha chi ra iquin cuñu ra, ta cua cati ra ta ra chi ñivi ti cha ni natacu ndico ra tañu ñivi ndii, ta cahnu ca cha cua sandahyu ñahan ra ta ra, ta ñavi ca cha sandahyu ñahan maan ra nu quichi quivi ―cati ra judío can ta ra. 
\p  
\v 65 Ta cati ndico ra Pilato chi ra ta ra ti: 
\p ―Cua quihin ndo chi ra sandaru can ta ra. Cuahan ndo, ta cua cu cumi ndo chi chi yoso cuu chi ndo ―cati ra chi ra ta ra. 
\p  
\v 66 Cuahan ra ta ra, ta chasi nihin ra ta ra yavi yuu can chi yuma quixi, ta nacoo ra chi ra sandaru ta ra na cua cumi ra ta ra ican. 
\c 28  
\s1 Natacu ndico ra Jesuu 
\r (Mr. 16.1‑8; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10) 
\p  
\v 1 Cha ni yaha quivi sábadu, ta cha cua tuvi inga quivi cha cuu chi domingu, ta cuahan ña María Magdalena chi inga ña María, vati cua ndehe ñi nu ni cuchi ra Jesuu.  
\v 2 Nihin xaan ni taan, ta vachi nuun iin ra tatun ra chahnu Ndioo iti siqui andivi. Tuhva ra nu caa yuu can, ta sachiyo ra chi chi, ta ni chacunda ra siqui chi.  
\v 3 Sava ni ta cua iin tachan ndehe ra tatun Ndioo can, ta cuichin cuichin sahma ra cuhva cuichin xaan hielo.  
\v 4 Nihin xaan naquisi chi chi ra sandaru cumi ican, vati yuhvi ra, ta nduva ihni ra. Caa ra cuhva caa ndii,  
\v 5 ta cati ndico ra tatun Ndioo can chi ñi ñahan can ti: 
\p ―Ña cua cuyuhvi ndo, vati chite ti nanducu ndo chi ra Jesuu ra ni chihi nu cruu.  
\v 6 Ña iyo ca ra ihya, vati cha ni natacu ndico ra cuhva ni cati ra. Nahan ndo, vati cua ndehe ndo nu ni chacava ra.  
\v 7 Cuahan yatin ndo, ta cati ndo chi ra ni sacuaha chi ra, vati ni natacu ndico ra tañu ñivi ndii, ta cuahan ra iti nuun ndo iti ñuhun Galilea. Tican cua ndehe ndo chi ra. Chini ndo, vati cha cati yu chihin ndo ―cati ra tatun Ndioo can. 
\p  
\v 8 Tacan, ta quee ñi nu ni cuchi ra, ta cuahan ñi. Quii xaan cuahan ñi. Yuhvi ñi, ta sii cuni ñi, ta chinu ñi cuahan ñi, vati cua cuhva ñi cuenda chi ra sacuaha chi ra.  
\v 9 Tacan cuu, ta satahan ra Jesuu chi ñi, ta nducahan ra chi ñi. Tuhva ñi nu inda ra, ta chahnu chiti ñi chaha ra, ta sacahnu ñi chi ra.  
\v 10 Tacan cuu, ta cati ra chi ñi ti: 
\p ―Ña cua cuyuhvi ndo. Cuahan ndo, ta cuhva ndo cuenda chi ñi sacuaha chihin yu, vati cua cuhun ñi iti ñuhun Galilea, ta tican cua ndehe ñi chihin yu ―cati ra. 
\s1 Tuhun cha cati ndico ra sandaru can 
\p  
\v 11 Ni vii cuahan ñi ñahan can, ta queta uvi uni ra sandaru ñuun, ta chaha ra ta ra cuenda chi ra sutu chahnu ta ra ñaan ndihi cuhva ni tahan ra ta ra.  
\v 12 Tacan, ta nducuiti ra sutu chahnu can chi ra chanihin, ta nanducu xini xaan ra ta ra ñaan cha cua savaha ra. Cha suhva xuhun quihin ra ta ra, ta ni chaha ra ta ra chi chi chi ra sandaru can ta ra,  
\v 13 ta cati ra ta ra chi ra sandaru ti: 
\p ―Cua cati ndo ti cha cuaa xaan, ta ni quixi ndo suhva, ta quichi ra sacuaha chi ra, ta suhu ra ta ra iquin cuñu ra, cua cati ndo,  
\v 14 ta tu cua queta tuhun ya nuun ra cumi tiñu can, cua sandumani ndi chi ra, ta cua casi maan ndi. Ña cua tichaha ni ndo ―cati ra sutu chahnu ta ra chi ra sandaru can. 
\p  
\v 15 Tacan cuu, ta quihin ra sandaru xuhun can, ta savaha ra ta ra cuhva cha ni cati ra sutu chahnu ta ra. Chacan cuu cha cati ñivi judío tuhun can chi tahan ñi nda cua nda vitin. 
\s1 Tava tiñu ra Jesuu chi tatun ra 
\r (Mr. 16.14‑18; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) 
\p  
\v 16 Tacan cuu, ta cuahan ndihi uchi iin ra sacuaha chi ra Jesuu iti ñuhun Galilea. Cuahan ra ta ra iti yucu nu ni cati ra Jesuu,  
\v 17 ta ican ndehe ra ta ra chi ra, ta sacahnu ra ta ra chi ra, soco ña chinu ini uvi uni ra.  
\v 18 Ni tuhva ra Jesuu nu inda ra ta ra, ta quechaha cati ra chi ra ta ra ti: 
\p ―Iyo ndihi cuii tu ndee ini cha iyo iti siqui andivi ta nu ñuhun ñuñivi ya chihin yu.  
\v 19 Chacan cuu cha na cua cuhun ndo, ta na cua sacuaha ndo chi ñivi ndihi ñuun nu ñuhun ñuñivi ya. Cua sacuanduta ndo chi ñi cuenda ra cuu suti ta cuenda ra cuu sehe ra ta cuenda ra cuu Tati Ndioo.  
\v 20 Cua cati tuhun ndo chihin ñi ti cua sacuinu ñi ndihi cha cati tuhin chi ndo. Tacan ni cua sacuaha ndo chihin ñi. Cua coi chi ndo ndihi ni quivi nda cua nda cua cundihi quivi ya. Na cua cuu chi tacan ni ―cati ra Jesuu chi ra sacuaha chi ra.