\id HEB \h TUTU HEBREO \toc1 TUTU CHA NI QUETA NUUN ÑIVI HEBREO \toc2 TUTU HEBREO \toc3 He. \mt1 TUTU CHA NI QUETA NUUN ÑIVI HEBREO \c 1 \s1 Cahan ra Ndioo chi ñivi ñuñivi, vati ni tava tiñu ra chi sehe ra \p \v 1 Cuaha chaha ni cahan ra Ndioo chi ñivi yo tiempu chahnu. Cuaha cuhva ni cahan ra chi ñi, vati tachi ra chi ra ni cahan cuenda ra. \v 2 Chacan ni savaha ra iti chata, soco vitin tichi quivi ya cha ni tachi ra chi ra cuu sehe ra nu iyo yo. Tacan ni cahan ra chi yo vitin. Chaha ra Ndioo tu ndee ini chi ra. Chacan cuu cha ni cundee ra savaha ra cuu sehe ra ndihi ñuhun ñuñivi chi andivi, ta chaha cuenda ra Ndioo ndihi cha iyo chi ra. \v 3 Cahnu xaan rai cuu sehe ra, vati cahnu xaan cuu ra Ndioo. Sanahan sehe ra chi yo yoso cuhva iyo ra Ndioo, vati tacan iyo tahan maan ra. Quivi xihna cuii cahan cahan ni ra, ta ni chacoso vaha ndihi cuii cha iyo, ta ni vii tindee ra chi chi, vati iyo xaan tu ndee ini chi ra. Maan ra cuu ra ni sanaan cuati savaha ñivi ñuñivi, ta cuahan ndico ra iti siqui andivi, ta cha iyo ndico ra chi ra Ndioo, vati iyo ndatu chi ra. \s1 Cahnu xaan cuu tatun Ndioo, soco cahnu xaan ca ra cuu sehe ra \p \v 4 Cahnu xaan cuu ra tatun Ndioo, soco cahnu xaan ca ra cuu sehe ra Ndioo, vati iyo xaan ca tu ndee ini chi ra. \v 5 Chacan cuu cha ndicha, vati ña ni cati ra Ndioo chi tatun ra cuhva cha ni cati ra chi sehe ra. Nu ni quichi quivi cati ra chi sehe ra ti: \q1 Sehi chihun. \q1 Vitin cha chahi tu ndee ini chihun, \m cati ra, soco ñahni nu cati ra Ndioo cuenda ra tatun Ndioo ti: \q1 Yuhu cua cuu sutu ra, \q1 ta maan ra cua cuu sehi. \m \v 6 Tachi ra chi sehe ra ihya nu ñuhun ñuñivi ya, ta cati ra cuenda sehe ra ti: \q1 Na cua sacahnu ndihi tatun Ndioo chihin ra, cati ra. \v 7 Ta cati ndico tucu ra cuenda ra tatun Ndioo ti: \q1 Sava ni ta cua tati cuu tatun Ndioo ni savahi. \q1 Sava ni ta cua yaa ñuhun cuu ra, [vati ña ndoo ra nu chahan ra,] \m \v 8 Tacan ni cahan ra Ndioo cuenda ra tatun Ndioo, soco cuenda sehe ra cati ra ti: \q1 Yoho Ndioo cuu cun, \q1 ta cua cundaca ñahan cun ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. \q1 Rai cua cundaca ñahan ndicha cua cuu cun. \q1 \v 9 Mani cha vaha cuni cun, \q1 ta ña cuni cun cha ndavaha ni. \q1 Chacan cuu cha savaha ra Ndioo sutu cun cha cusii ini xaun. \q1 Savaha ra cha cusii ini ñivi cun, \q1 soco cua cusii ca ini maun, \m cati ra. \v 10 Iyo inga nu cati ndico tucu ra cuenda sehe ra ti: \q1 Nda ni xihna cuii cha ni savahun ñuhun ñuñivi ya, yoho ra chahnu, \q1 ta ni savaha tahun andivi. \q1 \v 11 Cua ndoyo ñuhun ndihi chacan, \q1 soco maun ña cua ndoyo ñuhun cun. \q1 Cua nduchahnu ndihi chi sava ni ta cua cha nduchahnu iin sahma. \q1 \v 12 Cua ndoyo ñuhun chi [cuhva cha ndoyo ñuhun iin coton], \q1 ta cua naan chi, \q1 soco maun ta ni cuhva cua coun, \q1 ta ña cua cuvi cun, \m cati ra. \v 13 Ña cahan ra Ndioo chi ra tatun Ndioo cuhva ni cahan ra chi sehe ra, vati cati ra chi sehe ra ti: \q1 Cua coun chihin yu ihya, \q1 vati iyo ndatu chihun. \q1 Cua savahi cha cua sandoyo ñuhun cun chi ñivi cuxaan ini chihun. \m [Tacan ni cati ra Ndioo, vati cahnu cuu ra tatun Ndioo, soco cahnu xaan ca ra cuu sehe ra.] \v 14 Tatun ni cuu ndihi ra tatun Ndioo. Chacan cuu cha tava tiñu ra chi ra ta ra, vati cua tindee ra chi ñivi, vati cua sacacu ra Ndioo chi ñi. \c 2 \s1 Iyo cha cua saha ñivi Ndioo cuenda chi ñi, ta cua cacu ñi \p \v 1 Chacan cuu cha nini xaan cha cua taa vaha yo soho yo ndihi cha ni chini soho yo, coto cua saña ndaha yo chi ra Ndioo. \v 2 Cha ndicha ndicha cuu tuhun ley chahnu cha ni cati tuhun ra tatun Ndioo tiempu chahnu, ta ni cutuni ñivi chahnu yo iin cha ndicha, vati ña tasoho ñi cha ni cahan ra ta ra. \v 3 Chacan cuu cha ña cua cacu maan yo, tu ña cua tasoho yo yoso cuhva cua sanduvaha ra Ndioo anima yo. Cati xihna ra chahnu Jesuu tuhun can, ta sa ni cati tahan ra ni chini tuhun can chi yo ti cha ndicha cuu chi. \v 4 Cha ni sacoto tahan ra Ndioo chi yo ti chacan cuu chi, vati cuaha xaan cuhva cha ni savaha ra ta ra, ta ndehe yo ti iyo xaan tu ndee ini chi ra Ndioo. Ta ni cuhva cha ni tachi ra Ndioo chi ra Tati Ndioo nu iyo yo, ta tindee ra chi yo cuhva cuni maan ra Ndioo. \s1 Ñivi ñuñivi cuu tahan ra Jesucristo \p \v 5 Ña chaha ra Ndioo ndatu cha cua cundaca ñahan ra tatun Ndioo nu cua coo yo nu cuahan quivi. Chacan cuu cha chahi cuenda chi ndo, \v 6 vati iyo nu cati tutu Ndioo ti: \q1 Ña chito ndi ñacu ni ñuhun ini cun chi ñivi ñuñivi. \q1 Ña chito ndi ñacu ni saxini cun chi ñi. \q1 \v 7-8 Cahnu xaan cuu ra tatun Ndioo ni savaha cun, \q1 soco ñavi tacan ni savahun chi ñivi can. \q1 Cha chahun ndatu chi ñi, \q1 vati cua cundaca ñahan ñi chi ndihi cha iyo nu ñuhun ñuñivi ya. \q1 Tacan ni savahun ti cha cahnu cuu ñi, \m cati ñivi cuenda ra Ndioo. Tacan ni chaha ra Ndioo cha cua cundaca ñahan ñi chi ndihi cuii cha iyo. Vitin chito yo ti ña ta cundaca ñahan ñivi cuhva ni cati ra, \v 9 soco cha ni ndehe ndi chi ra Jesuu. Ña cahnu rai cuu ra quivi can cuhva cha cahnu cuu ra tatun Ndioo, soco suhva quivi ni. Tacan sa cuu ra iin rai cahnu xaan, vati ni ndehe ra tu ndoho, ta ni chihi ra. Savaha xaan ra Ndioo tu manini chi ndihi yo. Chacan cuu cha ni chihi ra Jesuu cuenda ndihi yo. \p \v 10 Maan ra Ndioo cuu ra ni savaha ndihi cha iyo, ta ni iyo vaha chi, vati maan ra tindee chi chi. Chacan cuu cha vaha cuhva ni savaha ra, vati savaha ra ti tuvi ñivi cua coo vaha chi ra nu cuahan quivi. Tacan ni savaha tahan ra cha cua sacacu ra Jesuu chi yo nu iyo yo chi tu ndoho, vati cha ni ndehe tahan maan ra tu ndoho. \v 11 Tindee ra chi ñivi, ta iyo ñivi ña cuni ca ñi savaha ñi cuati, ta ini ra Ndioo cuu sutu ñi. Chacan cuu cha ña cahan nuun ra cuu sehe Ndioo, ta cati ra ti ñivi ra chi ñi. \v 12 Cha cati tutu Ndioo cuenda ra cuu sehe Ndioo ti: \q1 Cua cuhve cuenda chi ñivi tahin yoso cuhva iyo cun. \q1 Cua sacahnu yu chihun nu iyo cuiti ñivi cun, \m cati chi. \v 13 Iyo inga nu cati chi cuenda ra: \q1 Cua cuinu ini yu chihun, \m cati chi, ta cati ndico tucu chi cuenda ra: \q1 Ihya iye, \q1 ta iyo tahan ñivi cha chahun chihin yu, \m cati chi cuenda ra cuu sehe Ndioo. \p \v 14 Cha cuu tahan ra iin ñivi ñuñivi, ta ni chacoo tahan iquin cuñu ra cuhva iyo iquin cuñu ñivi ñuñivi, vati tacan ni iyo ndihi ñivi, ta cha ni chihi tahan ra. Chacan cuu cha tava ndaa ra chi run cuihna, vati rucan cuu run sandoyo ñuhun chi ñivi, ta chihi ñi. \v 15 Tacan ni cha sacacu ra chi ñivi, vati ndihi quivi saxini ñi cuenda cha cua cuvi ñi, ta yuhvi ñi. Chi ñican sacacu ra. \v 16 Chito yo ti ñavi cha cua tindee ra chi tatun Ndioo cuu tiñu quichi ra, soco chi ndihi ñivi chinu ini chi ra Ndioo cuni ra tindee ra. \v 17 Chacan cuu cha nini xaan ni chacoo ra cuhva iyo ndihi ñivi ñuñivi. Chacan cuu cha cuu ra sava ni ta cua iin sutu ndicha ndicha cha cuenda ra Ndioo, ta cua cundahvi ndicha ini ra chi ñi. Chacan ni sanaan ra cuhva saxini ra Ndioo cuenda cuati ndacu ñivi ñuñivi. \v 18 Chacan cuu cha cuu tindee ra chi ñivi ndehe tu ndoho, vati cha ni ndehe tahan ra tu ndoho. \c 3 \s1 Rai cahnu cuu ra Moisee, soco rai cahnu ca cuu ra Jesuu \p \v 1 Yani xaa, ñivi ii cuu ndo, ta sa cua queta quivi cha cua cuhun ndo nu iyo ra Ndioo. Vitin na cua saxini ndo cuenda ra Jesuu, vati maan ra cuu sava ni ta cua iin tatun ni tava tiñu ra Ndioo. Maan ra cuu sava ni ta cua iin sutu sacahnu yo. \v 2 Cha ni savaha ra cuhva cuni ra ni tava tiñu chi ra cuhva ni savaha ra Moisee cha ni cumi ra chi ndihi ñivi Ndioo. \v 3 Cha cati ra Ndioo ti cahnu cuu ra Moisee, soco cahnu ca cuu ra Jesuu. Ña tuhva yo cati yo ti cahnu cuu iin vehe, soco cati yo ti cahnu cuu ra sandaa chi chi. \v 4 Chacan cuu chi, vati iyo ra sandaa vehe. Ña ni tuvi maan chi, soco Ndioo cuu ra ni savaha ndihi cha iyo. \v 5 Vaha xaan savaha ra Moisee chi ndihi ñivi Ndioo. Musu vaha cuu ra, vati vaha xaan satiñu ra, vati ni chaha ra cuenda cha cua cati tuhun ra Ndioo nu cuahan quivi, \v 6 soco vaha xaan ca iyo ra Jesuu, vati sehe Ndioo chi ra, ta sacuenda vaha ra chi ñivi ra. Ñivi ra chi yo, tu ña cua cuyuhvi yo, tu cua cati cachin yo ti ndatu vaha yo chi ra Jesuu nda cua nda quivi cua quichi ndico tucu ra. \s1 Cua coo vaha ñivi Ndioo chi ra \p \v 7 Chacan cuu cha cua cuu chi cuhva cati ra Tati Ndioo, vati cati ra cuenda ra Ndioo ti: \q1 Vitin cua cuni soho ndo cha cua cahan ra Ndioo, \q1 \v 8 soco na ña cua sanihin ini ndo cuhva ni \q1 savaha ñivi quivi ni cahan yuhu ñi chi ra \q1 Ndioo iti chata cuhva ni ndehe ñi a vaha \q1 cua savaha ra Ndioo quivi ni chacoo ñi tichi cuhu. \q1 \v 9 Tican savaha ñivi ndo cuati nda cua nda ña \q1 cua cundee ca ini yu chi ñi tiempu chahnu, \q1 ta ndehe ñi ndihi cuii cha ni savahi cha uvi xico cuiya can. \q1 \v 10 Chacan cuu cha nduxain chi ñican, \q1 ta cati yu ti ndihi ni quivi ndoyo ñuhun ñi cha saxini ñi. \q1 Ña nihin ñi cuhva yoso cuhva iye. \q1 \v 11 Chacan cuu cha nduxain chi ñi, \q1 ta cahan rai yu iin cha ndicha ndicha chi ñi, \q1 ta cati yu ti ña cua coo vaha ñi chi yuhu. \m Tacan ni cati ra Ndioo. \p \v 12 Yani xaa, cua saha vaha ndo cuenda chi ndo, coto ña cua cuinu vaha ini ndo chi ra Ndioo, coto cua savaha ndo ndavaha ni, ta cua saña ndaha ndo chi ra Ndioo ndicha. \v 13 Na cua cuhva ndo tu ndee ini chi tahan ndo ndihi ni quivi tichi quivi ya. Chacan cuu cha ña cua sandahyu ñahan ñivi ndacu cuati chi ndo, ta cua sanihin ini ndo, ta coto cua ndoyo ñuhun ndo. \v 14 Tacan ni cua coo tahan yo cuenda ra Cristo, tu cua cundee ini yo nda cua nda cua quichi ndico tucu ra, ta ña cua saña yo cha chinu ini yo cha xihna cuii. \p \v 15 Cha cati tutu Ndioo cuenda ñivi ra ti: \q1 Vitin cua cuni soho ndo cha cua cahan ra Ndioo, \q1 soco na ña cua sanihin ini ndo cuhva ni \q1 savaha ñivi quivi cha cahan yuhu ñi chi ra \q1 Ndioo iti chata, \m cati chi. \v 16 Ñican cuu ñivi ni chacundaca ra Moisee nu ni quee ñi tichi ñuhun Egipto. Ñican cuu ñi chini soho cha ni cahan ra Ndioo, soco ña ni savaha ñi cuhva cuni ra. \v 17 Chi ñican ni nduxaan ra ndihi uvi xico cuiya can, ta ñican cuu ñi ni savaha cuati, ta chihi ñi tichi cuhu. \v 18 Cha cati cachin ra ti ñivi ña tasoho chi ra―ña cua coo ñi chi ra. \v 19 Chacan cuu cha chito yo ti ña ni cuu coo ñi chi ra Ndioo, vati ña chinu ini ñi chi ra. \c 4 \p \v 1 Chacan cuu cha na cua saxini vaha ndo, coto cua cumani ndo, ta ña cua cundee coo ndo chi ra Ndioo, vati ni vii iyo nu nuna chi yo tichi quivi ya, ta cua coo vaha yo chi ra cuhva ni cati ra. \v 2 Tacan cati yu chi ndo, vati cha tasoho tahan yo cuhva ni tasoho maan ñi, soco ñahni yavi ndaa cha chini soho maan ñi, vati ndicha cuii chini soho ni ñi, soco ña ni chinu ini ñi chi ra Ndioo. \v 3 Cha ni chinu ini maan yo chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni cua coo vaha yo chi ra Ndioo. Cha ni cati ra cuenda ñivi ñuñivi ti: \q1 Chacan cuu cha nduxain chi ñi, \q1 ta cahan rai yu iin cha ndicha ndicha chi ñi, \q1 ta cati yu ti ña cua coo vaha ñi chi yuhu, \m cati ra. Nda ni quivi ni savaha ra ñuhun ñuñivi, ta cha ndihi tiso vaha ra ti chito ra yoso cua coo ñivi ñuñivi iti nuun, vati cuni ra cha cua coo ñi chi ra. \v 4 Iyo nu cati iin ra yoso cuhva cua coo quivi cha cuu quivi ucha, ta cati ra ti: \q1 Cha ni queta ucha quivi, \q1 ta ni chacunda nuun ra Ndioo nu satiñu ra, \q1 vati cua quee tatun ra, \m cati ra. \v 5 Iyo inga nu cati ndico tucu ra Ndioo cuenda ñivi can ti: \q1 Ña cua coo vaha ñi chi yuhu, \q1 [ta ni ña cua quee tatun ñi,] \m cati ra. \v 6 Ña ni sacuinu ñivi chini soho xihna tuhun vaha cuhva cuni ra Ndioo, vati ña tasoho ñi chi ra, ta ni vii iyo ñivi cumani cha cua coo vaha ñi chi ra Ndioo, [ta cua quee tatun ñi]. \v 7 Chacan cuu cha ni cua cuu coo ñivi chi ra tichi quivi ya cuhva ni cati ra. Cuaha xaan cuiya yaha cha ni cahan ra tacan, ta sa cahan ra David ni savaha ra Ndioo. Cuhva cati yu chi ndo nu tai tutu ya ni cati ra, vati cati ra ti: \q1 Vitin cua cuni soho ndo cha cua cahan ra Ndioo, \q1 soco na ña cua sanihin ini ndo. \m \v 8 Cati ra Ndioo ti ni cua coo quivi can, vati ña ni chacoo vaha ñi quivi chacundaca ñahan ra Josué. \v 9 Chacan cuu cha ni cua coo quivi cha cua coo vaha ñivi Ndioo chi ra, ta cua quee tatun ñi. \v 10 Ndaa ñi cua coo vaha chi ra Ndioo―ña cua coo ca tu ndoho chi ñi, [vati cua quee tatun ñi] cuhva cha ni quee tatun ra Ndioo iti chata. \v 11 Na cua sanini yo chi maan yo, ta sa cua coo vaha yo chi ra Ndioo, ta cua quee tatun yo. Chacan cuu cha yoni cua ndoyo ñuhun cuhva ni ndoyo ñuhun ñican. Ndoyo ñuhun maan ñi, vati ña ni tasoho ñi chi ra Ndioo. \p \v 12 Tacan ni cua tasoho yo, vati nihin xaan iyo tu ndee ini chi tuhun cahan ra Ndioo. Tu cua savaha yo cuhva cati tuhun ra Ndioo, cua coo ndito yo chi ra. Cuhva cha iyo machete uvi yuhu iyo tuhun Ndioo, vati cua coto yo yoo ñivi cuu yo, tu cua tasoho yo tuhun ra Ndioo. Tacan sa cua coto yo a vaha a ña vaha saxini yo chi anima yo. \v 13 Yoni cua cuu cuindi xehe iti nuun maan ra, ta chito vaha ra yoso cuhva iyo ndihi yo. Ini chi maan ra cua tiso vaha yo tiñu. \s1 Ta iin sutu chahnu cuu ra Jesuu \p \v 14 Na ña cua saña yo cha chinu ini yo cuenda ra Ndioo, vati ta iin sutu chahnu cuu ra Jesuu, ta cahnu xaan sutu chahnu cuu ra. Chi maan yo ni chacoo ra, ta cha cuahan ndico ra iti nuun ra iyo iti siqui andivi, ta sehe Ndioo cuu ra. \v 15 Ña cua saña yo, vati iyo tahan ra cuu ta iin sutu chi yo, ta chito ra ti ña cundee vaha yo. Chacan cundahvi ini ra chi yo, vati cha ni ndehe tahan ra ndihi cuii tu ndoho cuhva ndehe maan yo, soco ñahni cuati ni savaha maan ra. \v 16 Chacan cuu cha na cua yaha yo iti nuun ra Ndioo, ta na cua cahan yo chi ra, ta ña cua cuyuhvi yo, vati iyo xaan tu manini chi ra. Tacan ni cua cundahvi ini ra chi yo, ta cua savaha ra tu manini chi yo nda cua nda quivi cha cua cuni ñuhun yo cha cua tindee ra chi yo. \c 5 \p \v 1 Ni nacachi ñivi ñuñivi chi ndihi ra cuu sutu chahnu cuenda maan ñi, ta chaha ñi ndatu chi ra, vati cua tiso vaha ra tiñu chi ra Ndioo. Chacan cuu cha samani ra cha sacahnu ra chi ra Ndioo, vati tacan sa cua cucahnu ini ra Ndioo cuati ndacu ñivi. \v 2 Tu cua savaha ñi cuati, tu cua ndoyo ñuhun ñi, ña cua nduxaan ra sutu can chi ñi, vati iyo tahan ra chi tu ndoho. \v 3 Chacan cuu cha iyo cha samani tahan ra chi ra Ndioo cuenda cuati maan ra cuhva ni samani ra chi Ndioo cuenda cuati ñivi. \p \v 4 Ñavi maan ra sutu can cua cati ti cua coo ndatu chi ra. Maan ra Ndioo cuu ra cua cati cuhva ni cati ra ti cua cuu ra Aarón sutu. \v 5 Ta ni cuhva ña nducu ra Cristo cuhva cha cua cuu ra iin rai cahnu, ta cua cuu ra iin sutu chahnu. Maan ra Ndioo cuu ra cati, vati cati ra ti: \q1 Sehi chihun. \q1 Vitin cha ni chahi ndatu chihun, \m cati ra, \v 6 ta iyo inga nu cati ra ti: \q1 Ndihi ni quivi ndihi ni tiempu cua cuu cun sutu cuhva cha ni cuu ra Melquisedec, \m cati ra. \v 7 Quivi chacoo ra Cristo ihya nu ñuhun ñuñivi ya, cahan ndahvi xaan ra chi ra Ndioo. Nihin xaan cana chaa ra chi ra, ta chacu xaan ra iti nuun ra Ndioo, vati maan ra cuu ra cua cuu sacacu chi ra nu cua cuvi ra. Tasoho ra Ndioo cha cahan ra Cristo, vati sacahnu ndicha ra Cristo chi ra. \v 8 Sehe ra chi ra, soco cutuhva ra tasoho ra chi sutu ra, vati ni chacoo ra chi tu ndoho. \v 9 Cua savaha maan ra cha cua coo vaha ñivi tasoho cha cahan ra. Cua coo vaha ñi chi ra Ndioo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu, vati ni ndehe ra Cristo tu ndoho, ta ni chihi ra. Tacan ni sanduvaha ra anima ñivi. \v 10 Tacan ni savaha ra, vati chaha ra Ndioo cha cuu ra iin sutu chahnu cuhva cha ni cuu ra Melquisedec. \s1 Cua coo tu ndoho chi ñivi Ndioo, tu cua saña ñi tuhun ni cati ra Ndioo \p \v 11 Iyo cuaha xaan cha cua cati tuhin chihin ndo, soco cuaha tu ndoho cha cua sanducachin yu chi chi, vati ña cuni ndo tasoho ndo. \v 12 Iyo cha cua sanahan tahan ndo chi ñivi Ndioo, vati cha iyo xaan quivi cha iyo tahan ndo cuenda ra Ndioo, soco ni chini ñuhun ndo cha cua sanahan ndico tucu yu ñaan cha cuu cha cua savaha xihna ndo cuenda ra Ndioo. Iyo cha cua cutuhva xihna ndo cuhva cati ra Ndioo sava ni ta cua chihi xihna ve cuati sicui sihi ve, ta sa cua cuu cachi ve xita. \v 13 Tu ni vii iyo ndo cuhva iyo ve cuati ni chaxi, ña ta coto ndo yoso cuhva cua coso vaha anima ndo chi ra Ndioo, vati ni iyo ndo cuhva iyo ve cuati. \v 14 Xita chachi ñivi chicha. Tacan ni cua coo maan yo cuenda ra Ndioo, tu cua coto vaha yo ñaan cha cuu cha vaha ta ñaan cha cuu cha ndavaha ni. \c 6 \p \v 1 Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua savaha ñivi nu ni quechaha saxini vaha ñi cuenda ra Cristo. Cua sacuaha yo yoso cuhva cua savaha ñivi chinu vaha ini chi ra Ndioo. Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua saña ihni ndo cuati ni savaha ndo. Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua cuinu ini ndo chi ra Ndioo. \v 2 Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua nacata ndo ndihi cuati suhva. Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua tiso yo ndaha yo xini ñivi. Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua natacu ndico yo tañu ñivi ndii. Ña cua sacuaha ca yo yoso cuhva cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi nu cuahan quivi. \v 3 Tu cua cuhva ra Ndioo, cua yaha yo iti nuun ca, ta cua sacuaha yo yoso cuhva cua savaha ñivi chinu vaha ini chi ra Ndioo. \p \v 4 Tu cua ndoyo ñuhun ndico ñivi cha ni nacoto chi ra Ndioo, ña cua cuu ca saña ihni ndico ñi ndavaha ni ndacu ñi, vati cha chito ñi ñaan cha cuu cha samani ra Ndioo. Cha chacoo tahan ra Tati Ndioo chi ñi, ta ndoyo ñuhun ndico ñi. \v 5 Cha chito ñi ti vaha xaan iyo tuhun Ndioo, ta cahnu xaan cuhva cha cua savaha ra Ndioo nu cuahan quivi. \v 6 Tu cua ndoyo ñuhun ndico ñi, ña cua cuu ca saña ihni ndico ñi cuati ndacu ñi, vati ni tava ndaa ñi chi ra Cristo cuhva ni taa ñivi chi ra nu cruu, ta chaha ñi tu ca nuun chi ra. \v 7 [Ñivi chinu ini chi Ndioo cuu sava ni ta cua ñuhun vaha.] Cuun savi, ta cua coo itu, ta cua coo cha cua cachi ñivi, ta maan ra Ndioo tindee. \v 8 Inga ñivi cuu sava ta cua ñuhun nu cana iñu. Mani iñu cana, vati ñahni yavi ndaa chi. Cua ndoyo ñuhun chi, vati cua cayu chi. \s1 Cua cundee ini ñivi Ndioo, vati ndatu vaha ñi chi ra Ndioo \p \v 9 Yani xaa, tacan chahi cuenda chi ndo, soco ñahni cha saxini yu. Chite ti vaha xaan cua coo ndo, vati cha iyo vaha ndo cuenda ra Ndioo. \v 10 Cuiti vaha iyo ra Ndioo, ta ña cua naan ini ra ti satiñu vaha ndo tiñu ra. Ña cua naan ini ra ti iyo xaan tu manini chi ndo, vati cha ni tindee xaan ndo chi ñivi ra cuhva ni vii tindee ndo chi ñi vitin. \v 11 Tacan cuni yu cha cua coto vaha ndihi ndo yoso cuhva cua coo ndo chi ra Ndioo. Na cua nducu ndo cuhva chi ndihi cuii anima ndo nda cua nda cua coo vaha ndo chi ra cuhva satiñu ndo tiñu ra. \v 12 Chacan cuu cha ña cua ndusucha ndo, soco na cua coo ndo cuhva iyo ñivi cha iyo vaha chi ra Ndioo. Cua savaha ra chi ñi cuhva cha ni cati ra, vati chinu ini ñi chi ra, ta cundee ini maan ñi. \p \v 13 Iti chata tiempu chahnu ni cati ra Ndioo chi ra Abraham yoso cuhva cua savaha ra chi ra nu cuahan quivi. Cahan rai ra Ndioo tuhun can suvi ni cuenda maan ra, vati yoni ñivi cahnu ca ta cua maan ra. \v 14 Chacan cuu cha cati ra chi ra Abraham ti cua cuhva ndicha ra cha vaha chihin ra Abraham. Cua tindee ra chihin ra, ta tuvi xaan sehe ra cua coo, cati ra Ndioo. \v 15 Cundee xaan ini ra Abraham. Tacan ni chacoo chi chi ra cuhva ni cati ra Ndioo nu quichi quivi. \v 16 Cahan rai ñivi ñuñivi, soco cahan rai ñi cuenda iin ñivi cahnu nu ñuhun ñuñivi. Tu cua cahan rai iin ñivi, cha iyo vaha tuhun, vati ña cua cahan yuhu ca ñi cuenda chacan ni suhva. \v 17 Chacan cuu cha cahan rai ra Ndioo. Tacan ni tiso vaha ra tuhun chi ra Abraham, vati cuni ra sacoto ra iin cha ndicha ndicha chi ñivi, ta cua cuu chi cuhva cha ni cati ra nu quichi quivi. Cuni ra sacoto ra chi ñi ti ña cua sama ra cuhva saxini ra. \v 18 Chacan cuu cha ña cua tichaha ni yo ni suhva. Cua saxini vaha yo, vati tacan cua cuatu vaha yo chi ra chahnu. Cua saxini vaha yo, vati cha cahan rai ra Ndioo yoso cuhva cua savaha ra nu cuahan quivi. Chacan cuu cha chito yo ti cua savaha ra cuhva cati ra, vati ña cuu sandahyu ñahan ra. \v 19 Ñahni cha cua saxini yo cha ndatu yo chi ra Ndioo. Cha iyo vaha tiñu iti siqui andivi nu iyo ra Ndioo. \v 20 Tican cha cuahan ra Jesuu, vati cha cuenda maan yo cuahan xihna ra iti nuun. Sutu chahnu cuu ra ndihi ni quivi cuhva cha ni cuu ra Melquisedec. \c 7 \s1 Sutu cuu ra Jesuu cuhva ni cuu ra Melquisedec \p \v 1 Ini ra Melquisedec cuu ra ni chacundaca ñahan chi ñivi ñuun Salem iti chata tiempu chahnu. Sutu ni cuu ra cuenda ra Ndioo cahnu. Ni tahan tahan ra chi ra Abraham cha ni quichi ndico ra Abraham iti nu ni cani tahan ra chi cumi ra rey, ta sacanaan ra. Tacan cuu, ta sacu‑ii ra Melquisedec chi ra Abraham, \v 2 ta chi racan samani ra Abraham iin cuhva cha cuu iin diezmo ndihi cha ni quihin ra nu ni sacanaan ra chi ra rey can. Xihna cuii cati yu ti sivi ra Melquisedec cuni cati ti rey cuiti vaha cuu ra, ta inga cha cati chi cuu rey ndaca ñahan ñuun Salem cuu ra. Tuhun can cuni cati chi ti rey chaha cha iyo vii anima ñivi cuu ra. \v 3 Ñahni cha chito ñivi yoo cuu sutu ra, yoo cuu sihi ra, yoo cuu ñivi ra. Ñahni cha cati ñi ndaa quivi ni cacu ra ta ndaa quivi ni chihi ra. Chacan cuu cha ndihi ni quivi ndihi ni tiempu cuu ra sutu. Ta ni cuhva ndihi ni quivi ndihi ni tiempu cuu ra sehe Ndioo ta iin sutu. \p \v 4 Na cua saxini ndo cuenda ra Melquisedec can. Cahnu xaan rai cuu ra. Chi racan cha ni samani ra chahnu Abraham iin cuhva cha ni sacanaan ra. \v 5 Iyo iin tuhun cuenda ley chahnu ti cua satiahvi ra cuu sutu―ra cuu ñivi ra Leví. Chi ndihi ñivi cua satiahvi ra iin diezmo cha iyo chi ñi. Chacoo ndatu cha cua satiahvi ra chi tahan ra, ta ñivi ra Abraham cuu ñi. \v 6 Ñahni ñivi maan ra Melquisedec, ta chaha ra Abraham iin diezmo chi ra, ta sacu‑ii ra chi ra Abraham, ta chi ra Abraham cha ni cati ra Ndioo yoso cuhva cua savaha ra chi ra nu cuahan quivi. \v 7 Ni chito ndihi ñivi ti ñivi cha cahnu ca cuu ñi sacu‑ii chi ñivi ña cahnu cuu. \v 8 Cha cuenda ley chahnu quihin ra sutu iin diezmo, soco cua queta quivi cha cua cuvi tahan ra, soco cuenda ra Melquisedec quihin ra diezmo, ta cati ñivi ti ña chihi ra. \v 9 Cha cua cuu cati yo ti ndicha ti ni quihin tahan ra Leví deizmo cha samani ñivi, ta chaha tahan ra diezmo chi ra Melquisedec, vati nda ni xihna cuii samani ra cuu ta iin sutu chahnu ra Leví diezmo chi ra Melquisedec can, \v 10 vati cuenda sehe ra chi sehe yani ra samani ra Abraham diezmo chi ra Melquisedec quivi cha ni nihin tahan ra chi ra. Ndicha ti ña ta coo sehe Abraham chi sehe yani ra, soco cuenda maan ra ta ra samani ra diezmo can. \p \v 11 Ni chacoo sutu cuenda ra Aarón, ta cha cuenda sutu can ni chacoo ley Ndioo chi ñivi Israel, soco chini ñuhun ñi cha cua coo inga sutu cuhva ni chacoo ra Melquisedec, vati ña cuu coso vaha anima ñivi cuenda ra sutu can cha cuu ñivi ra Leví. \v 12 Tu cua sama ñivi cuhva iyo ra sutu, iyo cha cua sama tahan ñi cuhva iyo ley sacuinu ñi. \v 13 Cuenda ra Jesuu iyo tuhun can, ta ñahni ñivi ra ni cuu sutu, ta satiñu ñi ve ñuhun nu ni quichi quivi, vati ñavi ñivi satiñu ve ñuhun cuu ñivi ra. \v 14 Chacan cati yu, vati chito ndihi ñivi ti ñivi ra Judá chahnu cuu ra chahnu, ta ñahni cha cati ra Moisee iti chata ti cua cuu ñivi ra Judá can sutu. \p \v 15 Cha nducachin vaha tiñu, vati iyo iin ra cuu sutu chaa cuhva cha ni cuu ra Melquisedec. \v 16 Cha cuu ra chahnu Jesuu can sutu, vati iyo tu ndee ini chi ra, ta ña cua cundihi quivi ra. Ña iyo ra cuhva iyo inga ra sutu, vati chaha ley ndatu chi ra ta ra, ta chihi iin ra, ta quihvi inga tahan ra cuhva iyo costumbre ra. \v 17 Cha cati tutu Ndioo cuenda ra Jesuu ti: \q1 Sutu cua cuu cun ndihi ni quivi ndihi ni tiempu \q1 cuhva cha ni chacoo ra Melquisedec, \m cati chi. \v 18 Cha ndihi ley chahnu ni chacoo iti chata, vati ña vaha vaha chi, ta ñahni ca yavi ndaa chi. \v 19 Ña cundee nduvaha anima ni iin ñivi savaha chi―masi sacuinu ñi cuhva cati ley can. Chacan cuu cha iyo inga cha vaha ca cha ndatu yo, vati cuenda chacan cua quihvi yo iti nuun ra Ndioo. \p \v 20 Chacan ni savaha ra Ndioo, vati cha cahan ra iin cha rai. \v 21 Rai cha cuu sutu nu quichi quivi―ña cahan ra iin cha rai, ta cha quihvi ra cha cuu ra sutu. Tacan chacoo ra ta ra nu quichi quivi, soco cha cahan ra Ndioo iin cha rai chi ra Jesuu can, vati cati tutu Ndioo ti: \q1 Cha cahan ra chahnu Ndioo iin cha rai, \q1 ta ña cua cahan ra inga tuhun. \q1 Cati ra ti sutu cua cuu ra ndihi ni quivi ndihi ni tiempu, \m cati ra cuenda ra Jesuu. \v 22 Chacan cuu cha chito yo ti vaha xaan ca tiso vaha ra Jesuu tiñu. Vaha xaan ca cha iyo vaha tuhun chi ra Ndioo. \v 23 Tuvi xaan ra ni cuu sutu nu ni quichi quivi, vati ña ndoo ra cuiso ra tiñu, vati chihi ra ta ra. \v 24 Ñavi cuhva can iyo ra Jesuu, soco cua ndoo maan ra cuiso ra tiñu, vati cua coo ndito ra ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. \v 25 Chacan cuu cha cuu sanduvaha ra anima ñivi ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. Chi ñivi tuhva iti nuun ra Ndioo cuenda maan ra sanduvaha ra Jesuu anima. Tacan ni savaha ra, vati iyo ra cha cua cahan ndahvi chi ra Ndioo, ta ndihi ni quivi cahan ndahvi ra chi ra Ndioo. \p \v 26 Vaha cha cuu ra sutu chi yo. Ii xaan iyo ra, ta ña tuhva ra savaha ra ndavaha ni. Saxini vaha xaan ra. Ña iyo ca ra nu iyo ñivi ndacu cuati, vati cha cuahan ra iti siqui andivi nu iyo ra chahnu Ndioo. \v 27 Ña iyo cha cua cahni ra chi ri sundiquin, ta cua samani ra chi ri chi ra Ndioo ndihi ni quivi cuhva cha ni savaha ra sutu nu quichi quivi. Xihna ca samani ra ta ra chi ri chi ra Ndioo cuenda cuati ndacu maan ra ta ra. Tacan, ta sa samani tahan ra cha cuu cuenda cuati ndacu ñivi. Iin tuhun ni chaha ni savaha ra Jesuu chacan nu ni chihi ra, ta chaha cuenda ra suvi ni chi maan ra chi ra Ndioo. \v 28 Cuenda ley can cha cuu ra ta ra sutu, ta ñahni tu ndee ini ni chacoo chi ra ta ra. Xihna ca chacoo ley can, ta iti nuun quechaha cahan ra Ndioo iin cha rai, ta chaha ra tu ndee ini chi ra cuu sehe ra, ta cuu ra sutu, ta maan ra―ndoo ndoo iyo anima ra ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. \c 8 \s1 Ndiso ra Jesuu tiñu cha iyo vaha tuhun chaa \p \v 1 Chehe cuu cha cati yu chihi ndo, vati vaha xaan iyo ra cuu sutu chihin yo vitin. Iyo xaan tu ndee ini chi ra, vati ndaa ra chiyo ndaha cuaha ra chahnu Ndioo iti siqui andivi. \v 2 Iti nuun ra Ndioo satiñu vaha ra, ta maan ra Ndioo savaha nu satiñu ra. Ñavi ñivi savaha chi chi. \v 3 Ndihi ra cuu sutu―ndiso ra tiñu, vati iyo cha cua cahni ra, ta cua samani ra chi ra Ndioo. Chacan cuu cha iyo cha cua samani tahan ra Jesuu chi ra. \v 4 Tu iyo ra ihya nu ñuhun ñuñivi ya, ña cua cuu ra sutu, vati iyo ra cuu sutu cuenda ñuhun ñuñivi, ta samani ra cuhva cati ley chahnu cha ni chaha ra Moisee. \v 5 Satiñu ra sutu ta ra, soco iin cuhva cha iyo iti siqui andivi cuu nu satiñu ra ta ra. Ñavi cha ndicha ndicha ndacu ra sutu ihya. Nu ni quechaha sandaa ra Moisee vehe sahma, ta cati tuhun ra Ndioo chi ra ti cua saha vaha ra cuenda, ta cua savaha ra ndihi cuhva iyo cuhva cha ni ndehe ra cha ni chahan ra siqui yucu, cati ra. \v 6 Vitin satiñu ra Jesuu tiñu vaha xaan ca, vati vaha xaan ca iyo tuhun chaa, ta maan ra ndiso tiñu cuenda chacan. Vaha ca tuhun can, vati vaha xaan ca iyo cuhva cha cati ra Ndioo nu quichi quivi cha cua savaha ra. \p \v 7 Cha tiso ndico ra Ndioo inga tuhun, vati ñavi cha vaha vaha cuu tuhun ni tiso xihna ra. \v 8 Ndehe ra Ndioo ti ña vaha ni savaha ñivi Israel iti chata. Chacan cuu cha cati tutu Ndioo ti: \q1 Cati ra chahnu ti cua queta quivi, \q1 ta cua tiso ra iin tuhun chaa chi ñivi Israel chi ñivi Judá. \q1 \v 9 Ña cua coo cha chaa cuhva cha ni chacoo \q1 tuhun chahnu cha ni tiso ra chi ñivi \q1 chahnu quivi cha ni tava ra chi ñi iti \q1 ñuhun Egipto, \q1 vati ña ni sacuinu ñi tuhun can. \q1 Chacan cuu cha nacoo ra chi ñi. \q1 \v 10 Cua yaha quivi can, \q1 ta sa cua tiso ra tuhun chaa chi ñivi Israel. \q1 Chehe cuu tuhun chaa can. \q1 Cua sacoto ra chi ñi yoso cuhva iyo tuhun cha cati tuhun ra chi ñi. \q1 Anima ñi cua taa ra tuhun can. \q1 Ndioo sacahnu ñi cua cuu ra, \q1 ta ñivi ra cua cuu maan ñi. \q1 \v 11 Ña cua cuni chi cha cua sanahan ñi chi tahan ñi yoso cuhva iyo ra. \q1 Ña cua cuni chi cha cua cati ñi chi tahan ñi ti cua nacoto ñi chi ra chahnu. \q1 Ña cua savaha ñi chacan, \q1 vati ndihi ñi cua nacoto vaha chihin ra. \q1 Cua nacoto ndihi ñivi ndahvi chihin ra, \q1 ta cua nacoto tahan ñivi cha iyo vaha chihin ra. \q1 \v 12 Cua cundahvi ini ra chi ñi, \q1 vati cua cucahnu ini ra cha ndavaha ni savaha ñi. \q1 Cua sanaan cuii ra cuati ni savaha ñi, \m cati ra chahnu. \v 13 Cha cati ra Ndioo ti cua coo iin tuhun chaa. Chacan chito yo ti saxini ra ti ñahni ca yavi ndaa cha chahnu, ta yatin cua naan chacan, vati ñahni ca yavi ndaa chi. \c 9 \s1 Cuhva cha iyo tuhun cuenda ñuhun ñuñivi, ta cuhva iyo tuhun cuenda iti siqui andivi \p \v 1 Tuhun cha ni chacoo xihna cuii chaha cuenda yoso cuhva cua sacahnu yo chi ra Ndioo. Chaha chi cuenda ti cua sacahnu yo chi ra ve ñuhun iyo cuenda ñuhun ñuñivi. \v 2 Chacan cuu cha ni savaha ñivi yo iin vehe sahma tiempu chahnu, ta uvi nu ndasi tichi chi. Nu quihvi xihna ra sutu―ican ni chacoo nu chacuindi tima chi mesa nu chacoo paan cuenda ra Ndioo. Nu ii chacunani chi. \v 3 Iti nuun chacan ni chacundasi inga sahma, ta ni chacunani chi nu ii xaan ca. \v 4 Tican chacoo nu cayu cutu. Xuhun cuaan cuu chi, ta chacoo tahan chatun cha iyo cuenda tuhun chahnu can. Niniin chi chacundasi xuhun cuaan, ta iti tichi chi chacoo iin quii xuhun cuaan nu chacuindi maná. Chacuindi tahan yutun chacunaan ra Aarón, ta ni chaa ita nuu chi, ta chacuindi tahan yuu cha ni chacunda tuhun ley chahnu tichi chatun can. \v 5 Siqui chi chacoo ri querubim cha iyo cuenda ra Ndioo, ta maan ri chasi nu ni choso ra sutu niñi cuenda cuati ñivi. Chi ndichin ri chasi ri tican. Chacan ni chahi cuenda, vati vitin ña cuyatin cuhva que cuenda yoso cuhva ni chacoo ñivi yo iti chata. \p \v 6 Tacan ni chacoo tiñu, ta vehe xihna cuii ni quihvi ra sutu ndihi ni quivi, ta tacan ni sacuinu ra tiñu ra. \v 7 Vehe chacoo iti nuun nu ndasi inga sahma quihvi ra cuu sutu chahnu ni, soco iin tuhun ni chaha ni quihvi ra tichi iin cuiya. Quihvi ra, ta ndiso ra niñi. Nini xaan cua cuiso ra niñi cha cua samani ra chi ra Ndioo cha cuenda cuati ra chi cuenda cuati ndihi ñivi. \v 8 Tacan ni sacoto ra Tati Ndioo chi yo ti ña ta cuu quihvi yo nu ii xaan ca, vati ni iyo vehe cha cuu vehe xihna cuii. \v 9 Iin cuhva cuu chacan. Cha iyo chi cuenda maan yo cuenda costumbre yo vitin tichi quivi ya. Quichi ndaca ñivi cha cua samani ñi chi ra Ndioo, soco ña cuu coso vaha cha saxini ñivi ndacu tacan. \v 10 Iyo tuhun cuenda cha chachi yo cuenda cha chihi yo cuenda cha nacata yo ñaan cuati suhva. Cha cua savaha yo cuu chacan nda cua nda quivi cua nduchaa tiñu. \p \v 11 Tacan ni chacoo chi, soco cha ni quichi ra Cristo, ta sutu chahnu cuu ra cuenda ndihi cha vaha cha iyo. Vitin cuu chi sava ni ta cua nu quihvi ra inga vehe ndicha. Cahnu xaan ca chi, ta vaha xaan ca chi. Ñavi ñivi savaha chi chi, ta ni ñavi cuenda ñuhun ñuñivi iyo chi. \v 12 Ñavi niñi ri chivu, ta ni ñavi niñi ri sundiquin ndiso ra, soco cha cuenda niñi maan ra ni quihvi ra nu ii xaan ca iti siqui andivi. Iin tuhun ni chaha quihvi ra, ta ndoo ra. Tacan ni savaha ra, vati cua coo vaha yo chi ra Ndioo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. \v 13 Vasi cundee nduii ñivi suhva cha cuenda ñuhun ñuñivi, vati cha ni choso ñi niñi ri chivu a niñi ri sundiquin a ñaan nu cayu ri sundiquin cuati. Choso ñi niñi can iti nuun ñivi ni chacoo ica cuenda ley chahnu. Vasi chacan cuu chi, \v 14 soco vaha xaan ca cua ndundoo cha saxini yo, vati cha ni chati ra Cristo niñi maan ra. Tindee ra Tati Ndioo chi ra, ta samani ra suvi ni chi maan ra chi ra Ndioo, ta ñahni cha ndavaha ni savaha ra. Cua ndundoo cha saxini yo, ta ña cua savaha ca yo cha cua ndoyo ñuhun yo cuhva ni iyo ley chahnu. Cua satiñu yo cuenda ra Ndioo ndito. \p \v 15 Chacan cuu cha maan ra Jesuu cuu ra ni tiso vaha tiñu cuenda tuhun chaa. Chacan cuu cha cua canihin vaha ra Ndioo chi ñivi ra nu cuahan quivi cuhva cha ni cati ra ti cua savaha ra. Tacan cua savaha ra, vati chihi ra Cristo. Chihi ra, vati cua sanaan ra ndavaha ni savaha ñivi cuenda tuhun chahnu can. \v 16 Iyo costumbre yo, vati tu cua tiso vaha iin ñivi tiñu cuenda cha cua cuvi ñi, ta cua queta quivi cua cuvi ñi, iyo cha cua coo testigu, vati cua cuhva ra cuenda ti chihi ndicha ñican, ta sa cua cuu coso vaha ndihi tiñu can. \v 17 Cua queta quivi cua cuvi ñi, ta sa cua cuu coso vaha tiñu, vati ñahni yavi ndaa tuhun can nda cua nda quivi cua cuvi ñi. \v 18 Chacan cuu cha ni chacoo vaha tuhun chahnu can xihna cuii, vati ni chati niñi. \v 19 Tacan ni chacoo chi, vati cha ndihi cati tuhun ra Moisee ndihi ley can chi ndihi ñivi can. Tacan cuu, ta quihin ra ixi ri mbee ixi cuaha chi iin ndaha yutun hisopo. Satiin ra chi chi chi niñi ri sundiquin chi niñi ri chivu chi nduta, ta choso ra chi chi nuun tutu ley can chi ndihi ñivi can. \v 20 Tacan cuu, ta quechaha cati ra ti chito ñi ti cha iyo vaha tuhun cuhva ni cati tuhun ra Ndioo chi ñi, vati cha ni chati niñi can, cati ra. \v 21 Ta ni cuhva choso ra niñi vehe sahma can chi ndihi cuati suhva cha iyo cuenda ra Ndioo. \v 22 Cuenda ley chahnu can ndundoo ndihi cuati suhva chi niñi, vati ña cua naan cuati ndacu ñivi, tu ñahni niñi chati. \s1 Naan ndicha cuati ndacu ñivi chinu ini chi ra Ndioo, vati ni chihi ra Cristo \p \v 23 Nini xaan cha cu‑ii ndihi chacan, vati cuhva cha cua coo iti siqui ni cuu chi. Ñavi cha ndicha ndicha cuu chi. Chacan cuu chi, soco cha iyo iti siqui andivi―ii ndicha chi, vati cha vaha xaan ca cuu cha samani ra Cristo. \v 24 Ñavi tichi ve ñuhun savaha ñivi quihvi ra Cristo. Iin cuhva ni cuu ve ñuhun cha iyo nu ñuhun ñuñivi ya. Cuahan ra Cristo iti siqui andivi, ta vitin iyo ra iti nuun ra Ndioo, ta cuenda maan yo cha iyo ra ndacan. \v 25 Ñavi cuhva ndacu ra sutu chahnu ndacu ra Cristo, vati quihvi ra sutu chahnu can nu ii xaan ca. Quihvi ra cuiya ta cuiya, ta ndiso ra niñi ri quiti cuhu, soco ra Cristo―ñavi tacan iyo ra. Iin tuhun ni chaha samani ra chi ra chi ra Ndioo, vati iin tuhun ni chaha chati niñi ra, ta chihi ra, ta quihvi ra nu iyo ra Ndioo. \v 26 Tu cua coo ra cuhva iyo ra sutu chahnu can, iyo cha cua cuvi ra cuaha chaha nda ni tuvi ñuhun ñuñivi ya. Ñavi tacan cuu chi, soco vitin cha ni ndihi tiempu chahnu, vati cha ni quichi ra, vati cua sanaan ra cuati ndacu ñivi. Sanaan ra chi chi, vati ni chihi maan ra. \v 27 Cha ni tiso ra Ndioo ti iin tuhun ni chaha cua cuvi ñivi, ta sa cua queta quivi cua cutuni ñi. \v 28 Ta ni cuhva cha ni chihi ra Cristo iin tuhun ni chaha, vati sanaan ra cuati ndacu ñivi, soco cua quichi ndico tucu ra inga chaha. Cua quichi ra, soco ñavi cuati ndacu ñivi cua sanaan ndico tucu ra. Quivi can cua quichi ndico tucu ra, vati cua canihin ra chi ñivi ndatu vaha chi ra. \c 10 \p \v 1 Cuhva cha vaha, cuhva cha cua coo iti nuun cuu ley chahnu can. Ñavi cha ndicha ndicha cuu chi. Chacan cuu cha ña ni cuu nduvaha anima ñivi sacuinu chi chi. Vasi ña chacuita cha chahni ñi chi ri sundiquin, ta samani ñi chi ri chi ra Ndioo ndihi ni cuiya, soco ña cua cuu nduvaha anima ñi cha tacan. \v 2 Tu cua cuu nduvaha anima ñi cha savaha ñi tacan, cha cua cucuita cha ndacu ñi tacan, vati cua ndundoo anima ñi cha iin chaha ni, ta ña cua saxini ca ñi cuenda cuati ñi. \v 3 Cuiya ta cuiya ñuhun ini ñi ti ni iyo cuati chi ñi, vati savaha ñi cha samani ñi chi ra Ndioo. \v 4 Tacan ni savaha ñi, vati ña cuu naan cuati ñivi cha cuenda niñi ri chivu chi cuenda niñi ri sundiquin. \p \v 5 Chacan cuu cha quichi ra Cristo ihya nu ñuhun ñuñivi ya, ta cati ra chi ra Ndioo: \q1 Ña ni cuni cun cha cua savaha ñivi cha cua samani ñi chihun. \q1 Savahun chihin yu cha cui iquin cuñu ñivi. \q1 \v 6 Ña cusii ini cun cha chahmi ñi chi ri sundiquin, \q1 ta samani ñi chi ri chihun cuenda cuati ñi. \q1 \v 7 Tacan cuu, ta quechaha cati yu ti cha vachi yu, \q1 vati cua savahi cuhva cuni cun, tata. \q1 Tacan cati tutu Ndioo cha cua savahi, \m cati ra. \v 8 Xihna cuii cati ra Cristo ti ña cuni ra Ndioo cha cua savaha ñi cha cua samani ñi chi ra. Ña cuni ra chacan, ta ni ña cusii ini ra chi chi, [vati chito ra ti ña cuu naan cuati ñivi cha savaha ñi tacan]. Savaha ñi chacan, vati tacan cati ley chahnu. \v 9 Tacan cuu, ta cati ndico ra chi ra Ndioo ti quichi ra, vati cua savaha ra cuhva cuni ra Ndioo, cati ra. Tacan ni sanaan ra cha samani ñivi chi ri quiti cuhu, ta tiso ra inga cha cua sacahnu ndicha ñi chi ra Ndioo. \v 10 Chaha ra Ndioo cha ni ndundoo anima yo, vati savaha ra Jesucristo cuhva cuni ra Ndioo, ta samani ra suvi ni chi maan ra chi ra Ndioo, vati ni chihi ra iin tuhun ni chaha, ta ni queta tiñu savaha ra. \p \v 11 Ndihi quivi queta ra sutu, ta satiñu ra. Cuaha hora samani ra chi ri quiti cuhu chi ra Ndioo. Ini cha samani ra, soco ña ni cuu naan cuati yo. \v 12 Ta ra Cristo―iin tuhun ni chaha samani ra chi ra Ndioo cuenda cuati yo, ta cha iyo vaha tiñu ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. Tacan cuu, ta chaha ra Ndioo tu ndee ini chi ra, ta ni chacunda ra chiyo ndaha cuaha ra Ndioo, \v 13 ta ndatu ra nda cua nda quivi cua tachi tuni ra chi ñivi cuxaan ini chi ra. \v 14 Iin tuhun ni chaha ni chihi ra, ta tiso vaha ra anima ñivi ra. Nduvaha anima ñi, ta tacan ni cua ndoo ñi ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. \v 15 Chaha tahan ra Tati Ndioo cuenda chi yo, vati cati ra ti: \q1 \v 16 Cati ra chahnu ti cua yaha quivi can, \q1 ta sa cua tiso vahi inga tuhun chi ñi. \q1 Cua tise tuhun cati tuhin anima ñi, \q1 ta cua sacote chi ñi yoso cuhva cua saxini ñi, \m cati ra, \v 17 ta cati ndico tucu ra inga chaha ti: \q1 Ña cua saxini que cuenda cuati cha ni savaha ñi, \m cati ra. \v 18 Cha ni naan cuati savaha ñivi ñuñivi. Chacan cuu cha ña cuni ca chi cha cua samani ca ñivi cuenda cuati ñi. \s1 Na cua yaha ñivi Ndioo iti nuun ra Ndioo \p \v 19 Yani xaa, ña yuhvi yo yaha yo iti nuun ra Ndioo, vati cha ni chati ra Jesuu niñi ra, ta ni chihi ra. \v 20 Vitin cha nuna ra iti chaa nu cua yaha yo, ta cua coo ndito yo chi ra. Cuenda maan ra cua yaha yo, vati nuna ra sahma chacuita caa yuhu nu ii xaan ca. Chacan ni savaha ra, vati ñivi ñuñivi ni cuu tahan ra. \v 21 Sutu cahnu xaan cuu ra Jesuu, ta satiñu ra cuenda ndihi ñivi Ndioo. \v 22 Chacan cuu cha na cua yaha yo iti nuun ra Ndioo. Cua saxini vaha yo, vati chito ndicha yo ti chinu ini yo chi ra Ndioo. Ña cua saxini ca yo ndavaha ni, vati cha ni ndundoo anima yo, ta cha ni chanduta yo, vati ni ndundoo anima yo, ta ni chanduta yo chi nduta ndoo ndoo. \v 23 Na cua cuinu vaha xaan ini yo chi ra Ndioo, ta na ña cua saxini yo, vati ndicha ra Ndioo. Cua savaha ra cuhva ni cati ra nu quichi quivi. \v 24 Na cua saxini yo yoso cuhva cua cuhva yo tu ndee ini chi ñivi tahan yo, ta cua cuni mani yo chi tahan yo, ta cua savaha yo cha vaha ndicha. \v 25 Ña cua saña yo cha nducuiti yo chi tahan yo cuhva ndacu uvi uni ñivi tahan yo. Cua cuhva yo tu ndee ini chi tahan yo. Tacan cua tindee ca yo chi tahan yo, ta cua ndehe ndo ti yatin xaan cua quichi ndico ra chahnu. \p \v 26 Cha chito yo ñaan cha cuu cha ndicha. Tu cua savaha ndico yo cuati, vati cuni yo chi chi, ñahni inga cha cua savaha yo, ta cua naan cuati can. \v 27 Tu tacan cua cuu chi, cua coo yuhvi yo, vati cua cuatu yo cha cua cutuni yo. Cua cuatu yo cha cua cayu nihin ñuhun nu cua ndoyo ñuhun ñivi cani tahan chi ra Ndioo. \v 28 Chito ndo ti tu cua queta uvi uni testigu ndicha nu quichi quivi, ñahni tu ndahvi ini cua coo chi ñivi ña sacuinu ley Moisee, vati cua cuvi ñi. \v 29 Chacan cuu cha chito ndo ti cahnu xaan cua cutuni ñivi tava ndaa chi ra cuu sehe Ndioo. Cahnu xaan cua cutuni ñivi cati ti cha ñahni yavi ndaa cha ni chihi ra Jesuu. Cahnu xaan cua cutuni ñivi cahan ndavaha ni chi ra Tati Ndioo. Chati niñi ra Jesuu, ta ni chihi ra. Chacan cuu cha cha iyo vaha tuhun can, ta ndundoo anima ñivi. \v 30 Nacoto vaha yo chi ra cati ti maan ra cuu ra cua tachi tuni chi ñivi. Maan ra cuu ra cua nduxaan ndico, cati ra chahnu. Iyo inga nu cati ndico tucu tutu Ndioo ti cua tachi tuni ra chahnu chi ñivi cha cuenda ñivi ra, cati chi. \v 31 Xaan xaan cua tachi tuni ra Ndioo ndito. Chacan cuu cha yuhvi ñivi. \p \v 32 Na cua cucuhun ini ndo yoso cuhva cha ni chacoo ndo nu quichi quivi. Cha quechaha nacoto ndo chi ra Ndioo, ta sa ni cundee ini ndo cha ndehe xaan ndo tu ndoho. \v 33 Iyo ndo―cha sacateni ñivi chi ndo iti nuun ñivi, ta ndehe ndo tu ndoho. Iyo inga ndo ndehe tahan tu ndoho cuhva ni tahan ñivi tahan ndo. \v 34 Cha cundahvi ini ndo chi ñivi ndaa ve caa, ta cusii ini ndo cha quihin ñivi ndatiñu ndo. Cusii ini ndo cha tacan, vati chito ndo ti vaha xaan ca cha iyo chi ndo iti siqui andivi, ta ña cua naan chacan. \v 35 Na ña cua quechaha saxini ndo. Cua cunda yahvi xaan ndo, vati ña yuhvi ndo. \v 36 Iyo cha cua sandee ini ndo. Chacan cuu cha cua savaha ndo cuhva cuni ra Ndioo, ta sa cua coo vaha ndo cuhva cati ra Ndioo nu quichi quivi. \v 37 Cati tutu Ndioo ti: \q1 Yatin yatin cua quichi ra cha cua quichi. \q1 Ña cua nducuee ca ra. \q1 \v 38 Ñivi ni chacoso vaha anima cuenda yu―cua \q1 cuinu vaha ini ñi chihin yu. \q1 Tu cua saxini ñi, \q1 vati yuhvi ñi, \q1 ña cua cusii ini yu chi ñi, \m cati chi cuenda ra Ndioo. \v 39 Ñavi ñivi cua saxini cuu yo. Ñavi ñivi cua ndoyo ñuhun cuu yo. Ñivi chinu ini chi ra Ndioo cuu yo. Chacan cuu cha ña cua ndoyo ñuhun yo. \c 11 \s1 Na cua cuinu ini ñivi chi ra Ndioo \p \v 1 Chinu ini yo chi ra Ndioo. Chacan cuu cha chito yo ti cua coo yo cuhva ni chacoo tuhun nu quichi quivi. Chacan cuu cha ndatu yo. Ña ta ndehe yo cha ndicha, soco chito yo yoso cuhva cua coo chi iti nuun. \v 2 Chito yo ti vaha xaan ni savaha ñivi yo chacoo iti chata tiempu chahnu, vati chinu ini ñi chi ra Ndioo. \p \v 3 Chinu ini yo chi ra Ndioo. Chacan cuu cha chito yo ti ni cahan ra Ndioo, ta ni tuvi ñuhun ñuñivi ya. Chacan cuu cha chito yo ti iyo cha ña ndehe yo, ta chi chacan ni tuvi cha ni ndehe yo. \p \v 4 Chinu ini ra Abel chi ra Ndioo. Chacan cuu cha vaha xaan chandaca ra cha cua samani ra chi ra Ndioo, ta ña vaha cha chandaca ra Caín. Chacan cuu cha chito ra Ndioo ti ni chacoso vaha anima ra Abel can. Chaha ra Ndioo cuenda yoso cuhva ni chacoo ra Abel, vati quihin cuenda ra cha ni samani ra. Ndicha ti ni chihi racan, soco ni iyo tuhun ra, vati chinu ini ra chi Ndioo. \p \v 5 Chinu tahan ini ra Enoc chi ra Ndioo. Chacan cuu cha canihin ra Ndioo chi ra, ta ña ni chihi ra. Ña ni ndehe ca ñivi chi ra, vati ni canihin ra Ndioo chi ra. Cati tutu Ndioo ti cusii ini ra Ndioo chi ra, ta sa canihin ra chi ra. \v 6 Tu ña cua cuinu ini yo chi ra Ndioo, ña cua cuu savaha yo cha cua cusii ini ra. Tu cua tuhva yo iti nuun ra, nini xaan cha cua cuinu ini yo chi ra. Iyo cha cua cuinu ini yo ti iyo ra, ta tindee ra chi ñivi nanducu chi ra. \p \v 7 Chinu tahan ini ra Noé chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni savaha ra tundoo, vati tasoho ra cuhva ni cati tuhun ra Ndioo chi ra yoso cuhva cua coo chi iti nuun. Chacan cuu cha cacu ra chi ñivi ra. Tacan ni tachi tuni ra Noé chi ñivi ñuñivi, ta cuu ra iin ñivi ni chacoso vaha anima chi ra Ndioo, vati chinu ini ra. \p \v 8 Chinu tahan ini ra Abraham chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni tasoho ra nu cati tuhun ra Ndioo chi ra. Cati ra ti cua cuhun ra Abraham nu cua quihin cuenda ra iin ñuhun. Tacan cuu, ta quee ra cuahan ra, soco ña chito ra ndaa iti cuahan ra. \v 9 Ndoo nuun ra ñuhun can sava ta cua iin ra chica cuu ni, vati ña ta cuhva cuenda ra Ndioo ñuhun can chi ra. Ndoo nuun ra, vati chinu ini ra. Vehe sahma ndoo ra chi ra Isaac chi ra Jacob, ta ini cuhva cua cuhva cuenda tahan ra Ndioo ñuhun can chi ra ta ra. \v 10 Chatu ra Abraham can, vati cua coo iin ñuun cha cua savaha ra Ndioo, ta ña cua ndoyo ñuhun chi. \p \v 11 Chinu tahan ini ña Sara chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni chacoo tu ndee ini chi ña, ta tuvi sehe ña tichi ña. Tacan cuu chi, ta cha ni yaha cuiya ña cha cua coo sehe ña. Tacan ni tahan ña, vati chito ña ti cua savaha ra Ndioo cuhva cati ra. \v 12 Tacan, ta ni chacoo sehe ra Abraham. Iin tuhun ni rai cuu maan ra, ta cha chahnu xaan ra, soco cundee cha chacoo sehe ra chi sehe yani ra. Tuvi xaan ñivi ra ni chacoo. Cuhva iyo ri tiñu iti siqui andivi iyo ñi, ta cuhva iyo yuti yu tañuhun iyo ñi, [vati tuvi ndicha ñi cuu ñi]. \p \v 13 Ndihi ñican chinu ini chi ra Ndioo, soco queta quivi chihi tahan maan ñi ta ñi, ta ña ta savaha ra Ndioo cuhva ni cati ra nu quichi quivi can. Chito ñi ti iti nuun ca cua savaha ra cuhva ni cati ra, ta vaha xaan cuni ñi. Chaha ñi cuenda ti iyo nuun ñi ihya nu ñuhun ñuñivi ya. \v 14 Tacan cati ñi, vati cuni ñi cha cua coto ñivi ti nanducu ñi iin ñuun nu cua coo ñi. \v 15 Ña ni saxini ñi cuenda ñuun nu ni quee ñi. Chacan cuu cha ña ndico coo ndico ñi cuhun ndico ñi tican, \v 16 vati cuni ñi coo ñi inga ñuun vaha ca. Cuni coo ñi iti siqui andivi. Chacan cuu cha ña cahan nuun ra Ndioo cha cuu ra Ndioo sacahnu maan ñi, vati cha ni tiso vaha ra ñuun nu cua coo ñi. \p \v 17 Chinu ini ra Abraham chi ra Ndioo. Chacan cuu cha cha ndehe ra Ndioo a cua quee vaha ra. Cua cahni ra Abraham sehe ra, ta cua samani ra chi ra chi ra Ndioo. Iin tuhun ni sehe ra cuu ra, ta cua samani ra Abraham chi ra. Suvi ni ra Abraham cuu ra, ta cati ra Ndioo chi ra yoso cuhva cua savaha ra iti nuun ca. \v 18 Cuenda sehe ra cati ra Ndioo ti cua coo sehe ra Isaac, ta tacan ni cua ndutuvi ñivi ra, cati ra. \v 19 Chito ra Abraham ti iyo tu ndee ini chi ra Ndioo, ta cua cuu nandoto ndico ñivi cha ni chihi. Iin cuhva cuu chi, vati quihin cuenda ndico ra chi sehe ra nu ni cuu ra sava ta cua iin ndii. \p \v 20 Chinu ini ra Isaac chi ra Ndioo. Chacan cuu cha sacu‑ii ra chi ra Jacob chi ra Esaú, vati cua coo vaha ra ta ra nu cuahan quivi. \v 21 Chinu tahan ini ra Jacob chi ra Ndioo. Chacan cuu cha sacu‑ii ra chi ndihi sehe ra José quivi cha cua cuvi ra chahnu can. Ni chahnu xini ra Jacob can xini yutun naan ra, [vati sacahnu ra chi ra Ndioo]. \v 22 Chinu tahan ini ra José chi ra Ndioo. Chacan cuu cha chaha ra cuenda ti cua quee ñivi Israel ñuhun Egipto nu cuahan quivi. Cati tuhun tahan ra yoso cua savaha ñi chi iquin ra, vati chinu ini ra ti cua quee ñi ñuhun can. Tacan ni chaha ra cuenda quivi cha cua cuvi ra. \p \v 23 Chi ra Ndioo chinu tahan ini sutu ra Moisee chi sihi ra. Chacan cuu cha ni tixehe sutu ra sihi ra chi ra quivi cha ni cacu ra. Uni yoo ni chacuindi xehe ra, vati ndehe ñivi ra ti taqui xaan ve luhu cuu ra, ta ña cuyuhvi ñi cha cati tuhun ra rey can ti cua cuvi ve cuati sehe ñivi Israel can. \v 24 Chinu ini ra Moisee chi ra Ndioo. Chacan cuu cha chahnu ra, soco ña chaha ra cha cua cati ñivi ti sehe ña sehe sihi ra rey ndaca ñahan ñuhun Egipto can chi ra. \v 25 Ña chaha ra chacan, vati cuni ra coo tahan ra chi tu ndoho chi ñivi ra Ndioo. Ña cuni ra cha cua cusii ini ra, ta savaha ra cuati suhva quivi. \v 26 Saxini ra ti cuni ca ra ndehe ra tu ndoho cuenda ra Cristo, ta ña cuni ra ndihi cha vaha ndihi cha ndaa yahvi cha iyo ñuhun Egipto can. Tacan ni saxini ra, vati cuni ra cha cua cunda yahvi ra chi ra Ndioo. \v 27 Chinu ini ra Moisee chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni quee ra ñuhun Egipto, ta ña yuhvi ra cha cua nduxaan ra rey can chi ra, vati cundee ini ra. Cundee ini ra, vati chaha ra Ndioo tu ndee ini chi ra―masi ña ni ndehe ra Moisee chi ra. \p \v 28 Chinu ini ra Moisee chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni savaha ra cuhva cha ni cati ra Ndioo, ta cati ra ti cua cuhu ñi niñi ri mbee yu vehe ñi, coto cua cahni ra Ndioo chi ñivi cuu sehe nuun ñi ta ñi. \v 29 Chinu ini ñivi Israel chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ni yaha ñi Tañuhun Cuaha. Cuhva chica ñi nu ñuhun yaha ñi. Cuni yaha tahan ñivi Egipto can, soco ni chihi ñi, vati ni natahan ndico nduta can. \p \v 30 Chinu ini ñivi Israel chi ra Ndioo. Chacan cuu cha chico nduvi ñi yu ñuun Jericó. Ucha quivi chico nduvi ñi yu ñuun can, ta sa nduva nama yuu ndasi candaa yuhu ñuun can. \v 31 Chinu tahan ini ña Rahab chi ra Ndioo. Chacan cuu cha ña chihi tahan ña chi ñivi ña tasoho. Ña chihi ña, vati tindee ña chi ra cuu ñivi Israel nu ni chica xehe ra ta ra, ta ñahan ni chacoo xaan ndavaha ni chi ra rai inga chiyo cuu ña. \p \v 32 Ña cua cahan que cuaha tuhun, vati ña cuyatin que cuhve cuenda yoso cuhva cha ni chacoo ra Gedeón chi ra Barac chi ra Sansón chi ra Jefté chi ra David chi ra Samuel chi ndihi ra ni cahan cuenda ra Ndioo nu ni quichi quivi. \v 33 Chinu ini ra ta ra chi ra Ndioo. Chacan cuu cha iyo ra ni sacanaan ra nu ni cani tahan ra chi inga ñivi. Iyo inga ra vaha xaan chacundaca ñahan ra chi ñivi. Chito ra ti cua savaha ra Ndioo cuhva ni cati ra. Ña chaha ra Ndioo cha cua cachi ri ndicaha chi inga ra. \v 34 Iyo inga ra chasi nu cua cayu ra tichi ñuhun. Chinu inga ra, ta ña cundee cahni ñivi chi ra. Ña cundee ra, soco chaha ra Ndioo tu ndee ini chi ra. Nihin xaan cani tahan ra nu ni chacoo cuati. Quichi ñivi, vati cua cani tahan ñi chi ra, soco sacunu ra chi ñi. \v 35 Chacoo ñivi ñahan, ta ni chihi sehe ñi, soco natacu ndico sehe ñi, ta ndoo ndico sehe ñi chi ñi. \p Iyo ra―sanahma ñivi chi ra. Ña cuni ra saña ndaha ra chi ra Ndioo, ta cua coo nuna ndico ra. Cuni cuvi ra, vati tacan sa cua coo ndito ndico ra nu vaha xaan ca. \v 36 Iyo inga ra sacateni xaan ñivi chi ra, ta cani ñi chi ra chi yoho. Ni chacoo tahan ra ve caa, ta chacunuhni tahan cadena caa chaha ra. \v 37 Cani ñi chi ra chi yuu, ta chahnda sava ñivi chi ra chi sierra. Chahni ñivi chi ra chi cha cuu ta iin machete. Chica cuu ndahvi ra, ta chacunami ra ñiin ri chivu ni. Ndahvi xaan ni chacoo ra, ta ndehe xaan ra tu ndoho. Savaha xaan ñivi ndavaha ni chi ra. \v 38 Chacunda yahvi xaan ca maan ra ta ra, ta ñahni yavi ndaa ñivi ñuñivi, soco chica cuu ni maan ra ta ra tichi cuhu. Chica cuu ra siqui yucu, ta chacoo ra yavi yuu. Chacoo tahan ra yavi ñuhun. \v 39 Cati ra Ndioo ti vaha xaan cha ni savaha ra ta ra, vati chinu ini ra ta ra chi ra Ndioo, soco ña ni ndehe ra ta ra cha cua savaha ra Ndioo cuhva ni cati ra nu quichi quivi. [Ña ni ndehe ra ta ra, vati ña ta queta quivi cha cua savaha ra Ndioo cuhva cati ra.] \v 40 Tacan ni chacoo chi, vati vaha xaan ca cua savaha ra Ndioo chi maan yo. Chacan cuu cha cua coo vaha tahan yo chi ra ta ra icaa ni. \c 12 \s1 Na cua saxini vaha ñivi yoso cuhva iyo ra Jesuu \p \v 1 Ndihi ñivi can cuu ñi cha ni chaha cuenda chi yo. Cha tindee ra Ndioo chi ñi, ta quee vaha ñi, vati chinu ini ñi chi ra. Chacan cuu cha na cua nacoo ihni yo ndihi cha sandusaca chi yo. Na cua nacoo ihni yo ndihi cuati cha sandoyo ñuhun chi yo. Na cua sandee ini yo suvi ni chi maan yo. Tacan, ta sa cua coo vaha yo cha iyo yo ihya nu ñuhun ñuñivi ya. \v 2 Na cua saxini vaha yo yoso cuhva iyo ra Jesuu. Maan ra tindee chi yo, ta quechaha chinu ini yo chi ra, ta suvi ni maan ra cua tindee, ta cua cuinu vaha ca ini yo chi ra. Cua saxini yo chi ra, vati cundee ini ra tu ndoho ndehe ra nu cruu. Ñahni cha ni saxini ra cuenda cha ni chacoo tu ca nuun chi ra. Tacan cuu, ta quechaha cusii ini ra savaha ra Ndioo, ta cha iyo ndico ra chiyo ndaha cuaha ra Ndioo, [vati iyo tu ndee ini chi ra]. \p \v 3 Na cua saxini ndo yoso cuhva cha ni chacoo ra Jesuu, vati cundee ini ra ndavaha ni savaha ñivi chi ra. Chacan cuu cha cua cundee ini ndo, ta ña cua tichaha ni ndo. \v 4 Cha sanini ndo chi ndo, ta ña ndacu ca ndo cuati, soco ña ta cuvi ndo cha iyo ndo tacan. \v 5 Vasi cha naan ini ndo cuhva ni cati ra Ndioo chi ndo. Ni cahan ra chi ndo cuhva cahan ra chi iin sehe ra, vati cati tutu Ndioo cuenda ndo ti: \q1 Sehu, ña cua saxini cun ti ña vaha cuhva cha cati tuhun xaan ra chahnu chihun. \q1 Cua cundee ini cun cha cua tachi tuni ra chihun, \q1 \v 6 vati cati tuhun xaan ra chi ñivi ra, \q1 ta tachi tuni ra chi ndihi sehe ra, \m cati tutu Ndioo. \v 7 Cua cundee ini ndo tu ndoho ndehe ndo, vati cha sanahan ra Ndioo chi ndo. Iyo ra chi ndo cuhva iyo ra chi sehe ra, vati ndihi ñivi cati tuhun vaha xaan ñi chi sehe ñi ti na cua coo vaha ñi. \v 8 Tu ñahni cha cua cati tuhun ra Ndioo chi ndo, ñavi sehe ndicha ra chi ndo, vati cati tuhun vaha xaan ra chi ndihi ñivi cuu sehe ndicha ra. \v 9 Cati tuhun xaan ra cuu sutu yo cuenda ñuhun ñuñivi, ta sacahnu yo chi ra. Vaha xaan ca cua tasoho yo chi ra cuu sutu yo iti siqui andivi, ta cua coo ndito yo chi ra. \v 10 Suhva quivi ni cati tuhun sutu yo cuenda ñuhun ñuñivi chi yo, ta ndacu ra cuhva saxini maan ra, soco maan ra sutu yo iyo iti siqui―cati tuhun xaan ra chi yo, vati cua coo vaha yo, ta cua coo ii yo cuhva iyo ii maan ra. \v 11 Ndahvi cuni yo hora cha cati tuhun xaan sutu yo chi yo ti ña vaha cha ni savaha yo. Ña cusii ini yo cha tahan yo tacan. Tu cua cutuhva yo cha cati tuhun xaan sutu yo chi yo, cua coso vaha anima yo, ta cua coo vii yo. \s1 Cua ndoyo ñuhun ñivi Ndioo, tu cua tava ndaa ñi chi ra Ndioo \p \v 12 Chacan cuu cha na cua sandee ini ndo chi ndo. \v 13 Na cua cuhun ndo iti vaha. Chacan cuu cha ña cua ndoyo ñuhun ca ndo, soco cua nduvaha ndico ndo. \p \v 14 Na cua coo vii ndo chi ndihi ñivi. Na cua coo ii ndo. Tu ña cua cundee yo coo ii yo, ña cua cuu quihvi yo iti nuun ra chahnu. \v 15 Cua saha ndo cuenda, coto ña cua savaha ra Ndioo tu manini chi ndo. Cua saha ndo cuenda, coto cua ndutahñu cuni anima ndo, ta cua coo tu ndoho chi ndo. Tu tacan ni cua coo ndo, tuvi ndo cua nducaquini anima. \v 16 Cua saha ndo cuenda, coto cua coo ndo ndavaha ni chi tahan ndo inga chiyo. Cua saha ndo cuenda, coto ña cua sacahnu ndicha ndo chi ra Ndioo cuhva ña sacahnu ndicha ra Esaú. Saña ra ndatu cha ni chacoo chi ra, vati ra chanihin cuu ra, vati ña cundee ra soco iin chaha. \v 17 Chito ndo ti iti nuun ca cuni ra cha cua sacu‑ii sutu ra chi ra, ta tava ndaa sutu ra chi ra. Chacu xaan ra, soco ña ni nihin ra cuhva cha cua coso vaha ndico tiñu. \p \v 18 Ña ni chahan ndo iin yucu Sinaí cuhva ni chahan ñivi Israel iti chata. Queta ñi yucu can, soco ña cuu tuhva ñi. Naan xaan cha cuu, ta cayu ñuhun. Chacoo xihna tiati, \v 19 ta chacoo ndusu cutu, ta sa nducahan ra Ndioo chi ñi. Tacan ni tahan ñi, ta cahan ndahvi ñi ti ña cua cahan ca ra Ndioo chi ñi. \v 20 Ña cundee ñi cha cati tuhun ra Ndioo chi ñi, vati cati ra ti tu cua yani chaha sana ñi yucu can, cua cahni ñi chi ri chi yuu, cati ra. \v 21 Yuhvi xaan ñi ndehe ñi chacan. Chacan cuu cha cati ra Moisee ti nihin xaan naquisi chi chihin ra, vati yuhvi xaan ra, cati ra. \p \v 22 Cha cua queta maan ndo yucu Sión nu iyo ñuun ra Ndioo ndito cha cuu sava ni ta cua iin ñuun Jerusalén iyo iti siqui andivi. Cha cua queta ndo nu iyo cuiti tuvi ndicha tatun Ndioo, vati sacahnu ra ta ra vico. \v 23 Cha cua queta ndo nu iyo cuiti tahan ñivi Ndioo, ta iyo tutu sivi ndo chi ra Ndioo iti siqui andivi. Cha cua queta ndo iti nuun ra Ndioo, ta maan ra cua ndehe a vaha a ña vaha ndacu ndihi ñivi. Cha cua queta ndo nu iyo ñivi Ndioo cha ni chihi tiempu chahnu, vati nduvaha tahan anima ñi. \v 24 Cha cua queta ndo iti nuun ra Jesuu, ta maan ra cuu ra ni tiso vaha tiñu cha iyo tuhun chaa. Chati niñi ra, ta ni chihi ra. Chacan cuu cha cua coo ndito yo chi ra. Ñavi cuhva iyo niñi ra Abel iyo niñi ra Jesuu, [vati chihi ra Abel, ta tachi tuni ra Ndioo chi yani ra, soco chihi ra Jesuu, ta cucahnu ini ra Ndioo cuati savaha yo]. \p \v 25 Cua saha ndo cuenda, coto cua tava ndaa ndo chi ra Ndioo, ta maan ra cuu ra cahan chi ndo vitin. Ña ni cacu ñivi Israel can, vati ña ni tasoho ñi chi ra Ndioo quivi cha cahan ra chi ñi ihya nu ñuhun ñuñivi ya. Chacan cuu cha ña cua cuu cacu maan yo, tu ña cua tasoho yo cuhva cati ra Ndioo iti siqui andivi. \v 26 Quivi can cahan ra, ta ni taan ñuhun can. Vitin cha cati ra ti inga chaha cua taan ndico tucu ñuhun cua savaha ra, ta cua taan tahan iti siqui andivi, cati ra. \v 27 Cati ra ti inga chaha cua taan, vati cua naan ndihi cha cua tuñu nu taan chi ndihi cha ni savaha ra Ndioo iti chata. Chacan cuu cha cua ndoo cuii ndihi cha ña cua tuñu. \v 28 Chacan cuu cha na cua cuhva yo iin tiahvi ndioo chi ra Ndioo, vati ña cua tuñu nu cua coo yo chi ra Ndioo. Tacan ni na cua satiñu vaha yo chi ra Ndioo. Na cua sacahnu ndicha yo chi ra. \v 29 Tacan ni cua savaha yo, vati xaan xaan cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi. \c 13 \s1 Na cua savaha ñivi Ndioo cha cua cusii ini ra Ndioo \p \v 1 Na ña cua saña ndo cha cuni mani ndo chi ñivi tahan ndo. \v 2 Na ña cua naan ini ndo cha cua quihin cuenda vaha ndo chi ñivi queta vehe ndo. Tacan ni cha savaha ñivi, ta ña chito ñi cha iin tatun Ndioo quihin cuenda ñi. \p \v 3 Ña cua naan ini ndo chi ñivi tahan ndo ndaa ve caa, vati cuu ndo sava ni ta cua cha iyo tahan ndo chi ñi. Ña cua naan ini ndo chi tahan ndo cha ndehe tu ndoho savaha ñivi, vati ni vii iyo tahan ndo ihya nu ñuhun ñuñivi ya. \p \v 4 Na cua saxini vaha ndo cuenda cha tandaha ndo. Na ña cua coo ndo ndavaha ni chi tahan ndo inga chiyo, vati cua tachi tuni ra Ndioo chi ñivi savaha tacan. \p \v 5 Ña cuhva ndo cha cua yaha cuhva cha cua cuni ndo coo xuhun chi ndo. Cua ndoo ndo vaha cuhva cha iyo chi ndo, vati cha cati ra Ndioo ti ña cua saña ra chi ñivi ra. Ña cua nacoo ihni ra chi ñi, cati ra. \v 6 Chacan cuu cha ña cua tichaha yo, ta cua cati yo ti: \q1 Tindee ra chahnu chihin yu. \q1 Ña cua saxini yu ñaan cha cua savaha ñivi chihin yu, \m cua cati yo. \p \v 7 Ña cua naan ini ndo chi ra ndiso tiñu ve ñuhun. Maan ra cuu ra cati tuhun tuhun Ndioo chi ndo. Cua saha ndo cuenda yoso cuhva iyo ra ta ra, ta cua cuinu ini ndo chi ra Ndioo cuhva cha chinu ini maan ra ta ra chi ra. \p \v 8 Ña sama ra Jesuu cuhva iyo ra. Cuhva ni chacoo ra nu ni quichi quivi―cuhva can iyo ra vitin, ta ta ni cuhva cua coo ra nu cuahan quivi. \v 9 Ña cua taa ndo soho ndo cha cuu inga tucu tuhun, vati vaha cha cua coo tu ndee ini chi yo, vati savaha ra Ndioo tu manini chi yo. Ña vaha cha cua saxini ndo cuenda cha cua cachi ndo, vati ñahni tu ndee ini iyo chi ñivi ndacu tacan. \p \v 10 Vaha xaan ca cuhva ni tiso ra Ndioo cha sacahnu yo chi ra, ta ñahni ndatu chi ra sutu ni chacoo cuenda ley chahnu cha cua coo ra chi yo icaa ni. \v 11 Chahni ra sutu can chi ri sundiquin, ta quichi ndaca ra sutu chahnu niñi ri tichi nu ii xaan ca. Quichi ndaca ra chi chi cuenda cuati ñivi, soco iquin cuñu rican tava ndaa ra yu ñuun, ta chahmi ra chi chi. \v 12 Chacan cuu cha ndehe ra Jesuu tu ndoho, ta chihi ra yu ñuun. Chacan cuu cha sandundoo ra anima ñivi, vati chihi ra cuenda maan ñi. \v 13 Chacan cuu cha na cua saña cuii yo ndihi costumbre chahnu, ta na cua sacateni ñivi chi yo cuhva ni sacateni ñi chi maan ra. \v 14 Ñahni nu cua coo cuii yo ihya nu ñuhun ñuñivi ya, vati ndatu yo inga nu cua coo yo iti nuun. \v 15 Na cua sacahnu yo chi ra Ndioo cuenda cha ni savaha ra Jesuu. Ndihi ni quivi na cua sacahnu yo chi ra. Tacan ni ndacu ñivi cati ti cahnu xaan rai cuu ra. [Chacan cuu sava ni ta cua iin cha samani yo chi ra.] \v 16 Ña cua saña ndo cha ndacu ndo cha vaha. Cua tindee ndo chi tahan ndo, vati cua cusii ini ra Ndioo cha cua savaha ndo tacan. \p \v 17 Cua tasoho ndo chi ra ndiso tiñu ve ñuhun, ta cua savaha ndo cuhva cati ra, vati sacuenda ra chi ndo ihya, ta chito ra ti nini xaan cua cuhva ra cuenda chi ra Ndioo yoso cuhva ndacu ra chi ndo. Na cua savaha ndo cha cua cusii ini ra ndiso tiñu can. Ña cua cuhva ndo tu cuihya ini chi ra, vati ña cua cuu tindee ra chi ndo cha tacan. \p \v 18 Na cua cahan ndahvi ndo chi ra Ndioo cuenda yu. Chito vahi ti saxini vahi, ta ñahni ndavaha ni savahi, vati cuni yu savahi cha vaha chi ndihi cuii anime. \v 19 Cati tuhun xain ti na cua cahan ndo chi ra Ndioo. Chacan cuu cha cua cundee queta ndique nu iyo ndo cha yatin. \s1 Na cua coo vaha ñivi can chi ra Ndioo \p \v 20 Maan ra Ndioo cuu ra chaha cha na coo vii anima yo. Maan ra cuu ra ni chaha tu ndee ini chi ra chahnu Jesuu, ta natacu ndico ra tañu ñivi ndii, vati chati ra niñi ra, ta ni chihi ra. Tacan ni tiso vaha ra tiñu cuenda tuhun chaa cha iyo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu. Maan ra Jesuu cuu ra sacuenda chi ñivi ra. \v 21 Na cua tindee ra Ndioo chi ndo, ta cua savaha ndo cha vaha. Chacan cuu cha cua savaha ndo cuhva cuni maan ra. Cua tindee ra chi yo, ta cua savaha yo cha cua cusii ini ra cuenda ra Jesucristo. Chi maan ra Ndioo na cua sacahnu yo ndihi ni quivi ndihi ni tiempu, ta na cua cuu chi tacan ni. \p \v 22 Yani xaa, cati tuhin chi ndo ti na cua tasoho ndo tuhun cha ni cati tuhin chi ndo, vati ña cuaha tuhun ni tai chi ndo. \v 23 Chahi cuenda chi ndo ti cha ni cundee quee ra Timoteo yani yo ve caa. Tu cua sanumi ra quichi ra, cua ndehe tahan tucu ndi chi ndo. \p \v 24 Tachi ndi iin tuhun na cumi chi ndihi ra ndiso tiñu ve ñuhun nu iyo ndo. Tachi tahan ndi iin tuhun na cumi chi ndihi ñivi tahan yo. Tachi tahan maan ñi iyo ñuhun Italia ya iin tuhun na cumi chi ndo. \p \v 25 Na cua savaha ra Ndioo tu manini chi ndihi ndo, ta na cua cuu chi tacan ni.