\id REV \h APOCALIPSIS \toc1 Cuhva I Ndyehe Ra San Juan \toc2 APOCALIPSIS \toc3 Ap. \mt1 Cuhva I Ndyehe Ra San Juan \c 1 \s1 Cuhva i zañaha ra Jesucristo sii ra Juan \p \v 1 Ihya cuu sa i zañaha ra Ndyoo sii ra Jesucristo vatyi cua zañaha ra sii muzu ra cuhva sa cua cuu. Ta i sityiño ra Jesucristo minoo ángel, ta i zañaha ra cuhva sa zañaha ra Ndyoo sii ra sii ra Juan, ra cu muzu ra. \p \v 2 Ta ra Juan cuu ra nacatyi tandɨhɨ sa i ndyehe ra. Saha ra sa ndaa sa cuenda tandɨhɨ sa i catyi ra Ndyoo sihin ra Jesucristo ta i nacatyi Jesucristo sihin maa ra. \p \v 3 Zɨɨ xaan cuñi ñiyɨvɨ cua cahvi tuhun ya, ta zɨɨ xaan cuñi ñiyɨvɨ cua tyizoho cuhva catyi tuhun ya sa i saha ra Ndyoo ta tyaa ñu yahvi cuhva catyi si vatyi sa ndyaa yatyi quɨvɨ cua tahan si cuhva cahan si ihya. \s1 Tyaa ra Juan carta ya sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús usa tahan ñuu nu cu si Asia \p \v 4 Yuhvi ra Juan tyei carta ya sii ñiyɨvɨ sino iñi usa tahan ñuu nu cu si Asia. Nacuhva xaan ra Ndyoo tumañi iñi sii ndo ta sa coo sa taxi añima ndo vatyi maa ra cuu ra ndya vityi, ta maa ra cuu ra ta sa naha, ta cua coo ra tandɨhɨ cuii tyiemvu. Ta cuhva cuan nacuhva tucu sa usa tahan cuhva sa iyo sii Tatyi Ii sa ndyaa ityi nuu ra Ndyoo nu ndyaa ra. \p \v 5 Ta tacuan tucu nacuhva xaan maa ra Jesucristo tumañi iñi sii ndo. Maa ra cuu ra cu sa ndaa ra cahan sa ndisa cuii. Xihna ca maa ra i nandoto sisi tuhun sihi, ta ndyaca ñaha ra sii tandɨhɨ inga ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ. Cuñi xaan ra sii yo. Sati nɨñɨ ra, ta zanaa ra cuatyi yo sihin nɨñɨ ra. \p \v 6 Maa ra cuu ra saha sa nduu maa yo ra ndyaca ñaha nahnu ta sa nduu yo ra cu zutu ityi nuu ra Ndyoo Zutu ra. Nazacahnu yo sii ra Jesucristo, ta nacundyaca ñaha ra tandɨhɨ cuii tyiemvu. Ta nacuu si tacuan. \p \v 7 ¡Ndyehe!, sa vasi ra sisi vico, ta tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ cua ndyehe sii ra. Ñiyɨvɨ i cuxaan sihin ra ta catyi ñu vatyi cua cuu ra nuu cruz cua ndyehe ñu sii ra. Ta cua vacu saa xaan tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ cuhva cua ndyehe ñu sii ra. Ta tacuan cua cuu si sa ndisa. \p \v 8 Catyi ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii yo: Yuhvi cui ra ndya ta xihna cuii ñi tañi letra A, ta ra cua coo ca nu cua ndɨhɨ tandɨhɨ sa iyo cui tañi letra Z, catyi ra Ndyoo. Ta iyo tandɨhɨ cuii tundyee iñi sii maa ra. Maa ra cuu ra iyo vityi, ta maa ra cuu ra iyo ndya ta xihna cuii ñi, ta cua coo ra tandɨhɨ cuii tyiemvu. \s1 Ndyehe ra Juan minoo cuhva tyaqui xaan caa ra Cristo \p \v 9 Yuhvi ra Juan cui yañi ndo. Zuun ñi ndyehe xaan tucu mi tundoho ta cua cuhun tuqui nu ndyaca ñaha ra Ndyoo ɨɨn ñi sihin maa ndo. Ta ñihi tuqui cuhva sa cundyee xaan iñi vatyi saha maa ra Jesucristo cuhva cuan sii yo. I siñohi vehe caa minoo ñuhu mahñu tyañuhu sa nañi Patmos vatyi i nacatyi Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ, ta i sehi cuenda yozo caa iyo ra Jesucristo. \p \v 10 Minoo quɨvɨ tumingu i situ cuii Tatyi Ii ra Ndyoo sii, ta i siñi minoo nduzu ñiyɨvɨ saa xaan ityi sate. Tañi minoo nduzu cutu, tacuan i cuu nduzu cuan. \p \v 11 Ta catyi nduzu cuan: Yuhvi cui ra iyo ndya ta xihna cuii ñi tañi letra A, ta ra cua coo ca nu cua ndɨhɨ tandɨhɨ sa iyo cui tañi letra Z. Cuaha xaan sa cua ndyehun vityi. Tyoon sii si nu tutu, ta tasun sii si nu yucu ñiyɨvɨ sino iñi usa tahan ñuu nu cu si Asia. Tasun sii si ndya ñuu Efeso, ñuu Esmirna, ñuu Pérgamo, ñuu Tiatira, ñuu Sardis, ñuu Filadelfia ta ñuu Laodicea. \p \v 12 Ta sa ndɨhɨ cahan nduzu cuan ta i nasico cave ta i ndyehi ityi sate vatyi cua ndyehi yoo ra cahan. Ta ityi sate i ndyehi usa tahan candelero xuhun cuaan. \p \v 13 Ta mahñu candelero cuan nandyaa minoo ra caa ra tañi caa ra Jesús, ra i quisi ndya gloria. Ñoho ra minoo zahma cañi xaan ndya cuhva ndya nu saha ra, ta ñuhñi minoo yoho xuhun cuaan yɨquɨ ndyica ra. \p \v 14 Cuisi xaan ixi xiñi ra tañi ixi mvee ticatyi a tañi caa ñieve. Ta tañi caa ñúhu, tacuan caa sɨtɨ nuu ra. \p \v 15 Ta saha ra ndisi xaan tañi caa minoo caa sa nañi bronce tatu cayu si. Ta saa xaan quita nduzu ra tañi cucayu yuu nahnu. \p \v 16 Ndaha siyo cuaha ra ñaa ra usa tahan tiñoo. Ta yuhu ra quita minoo espada sa xaan nduu siyo yuhu. Ta nuu ra ndisi xaan si tañi sa ndisi ñicandyi quɨvɨ sa ndisi vaha si. \p \v 17 Ta cuhva sa ndyehi sii ra i nduve saha ra, ta i ndui tañi minoo ra sihi. Zoco i tyizo ra ndaha siyo cuaha ra sii, ta i catyi ra sihin: Ma yuhun. Yuhvi cui ra iyo ndya ta xihna cuii ñi, ta cua coo que vazu sa naa tandɨhɨ sa iyo. \p \v 18 Yuhvi cui ra ndito. I sihi, zoco vityi ndite. Ta cua cundite tandɨhɨ cuii tyiemvu. Cumi ndaha tɨcuɨ andyaya. Ta cuu catyi ama cua cuu ñiyɨvɨ. \p \v 19 Tyoon cuhva sa ndyehun, cuhva iyo si vityi ta cuhva cua coo cuee ca. \p \v 20 Sa usa tahan tiñoo sa ndyehun ndaha siyo cuehi cuu sa cuenda sa usa tahan ra zacuenda sii sa usa tahan vehe ñuhu ñiyɨvɨ sino iñi zɨɨn zɨɨn ñuu. Ta sa usa tahan candelero cuu sa cuenda sa usa tahan vehe ñuhu cuan. \c 2 \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Efeso \p \v 1 Tyoon minoo carta sii ra zacuenda sii ñiyɨvɨ ñuu Efeso, ta tyehen catyun: “Ihya cuu tuhun cahan ra ñaa sa usa tahan tiñoo ndaha siyo cuaha ra ta sica ra mahñu sa usa tahan candelero xuhun cuaan. \p \v 2 Site tandɨhɨ sa zavaha ndo ta cuhva sa ñihi xaan zatyiño ndo ta cuhva cundyee xaan iñi ndo ta zatyiño ndo. Ta site vatyi ña cuu cundyee iñi ndo tatu zavaha ñiyɨvɨ cuatyi. Ta site cuhva nducu coto ihñi ndo sii ra catyi vatyi apóstol cuu ra ta ña ndisa ra. Ta sa nacoto ndo sii ra vityi vatyi ra vatya cuu ra. \p \v 3 Ta i zandyee xaan ndo iñi ndo ta cundyee iñi ndo ta zatyiño ndo sa cuenda mi. Ta ña sitatu ndo sa zavaha ndo sa vaha. \p \v 4 Zoco site vatyi iyo ca sa cumañi sii ndo vatyi ña cuñi ca ndo sii, tañi i cuñi xaan ndo sii, sa xihna ñi. \p \v 5 Yucuan cuenda nacohon iñi ndo cuhva i sicoo ndo sa xihna ñi ta ndyehe ndo cuhva iyo ndo vityi ta zandoo ndo cuatyi ndo, ta zavaha tucu ndo cuhva i zavaha ndo sa xihna ñi. Tatu ma zama ndo cuhva iyo ndo, yatyi xaan cua cuhin nu yucu ndo ta cua quindyei candelero ndo. (Cuñi si catyi si vatyi cua nduu tucu ñu tañi ñiyɨvɨ ña sino iñi.) \p \v 6 Zoco iyo minoo cuhva vaha sii ndo vatyi ña tahan maa iñi ndo cuhva zavaha ñiyɨvɨ ndyico sii ra Nicolás. Ta tacuan tucu mi. Ña tahan maa iñi cuhva zavaha ñu. \p \v 7 Tatu ndyaa zoho ndo tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin sa usa tahan vehe ñuhu ñu sino iñi. Catyi ra: Tatu cundyee iñi ndo ta zahacanaa ndo (sii cuihna) cua cuhve sa casi ndo yucu vixi sa iñi nu minoo yutu nandyaa ndya gloria, ta cua cundito ndo tandɨhɨ cuii tyiemvu.” \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Esmirna \p \v 8 Tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Esmirna, ta tyehen catyun: “Ihya cuu tuhun cahan ra iyo ndya ta xihna cuii ñi, ta cua coo ca ra vazu sa naa tandɨhɨ sa iyo. Zuun ra cui ra i sihi ta i nandote. \p \v 9 Site cuhva iyo ndo. Cuhva ndyehe xaan ndo tundoho ta cuhva ndahvi xaan iyo ndo. Zoco cuca xaan ndo ityi nuu ra Ndyoo. Ta site sii ñiyɨvɨ catyi vatyi ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu, ta cahan ñu ndya vaha ñi sii ndo, zoco yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu maa ñu sa ndisa cuii. Vehe ñuhu ra cuihna cuu sii ñu. \p \v 10 Ma yuhu ndo tundoho cua ndyehe ndo. Cua tyihi cuihna sii zuhva ndo vehe caa vatyi cuñi ra nducu coto ihñi ra sii ndo. Ta cua ndyehe ndo tundoho usi tahan quɨvɨ, zoco ma ndu‑uu iñi ndo vazu cuu ndo sa cuenda mi, ta cua cuhve sa vaha sii ndo sa cundito ndo tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 11 Tatu ndyaa zoho ndo, tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin sa usa tahan vehe ñuhu ñu sino iñi: Tatu cundyee iñi ndo ta zahacanaa ndo sii cuihna, ma cuu cuii ndo.” \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Pérgamo \p \v 12 Tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñu sino iñi ñuu Pérgamo, ta tyehen catyun: “Ihya cuu tuhun cahan ra cumi espada sa xaan nduu siyo yuhu. \p \v 13 Site vatyi ndyaa ndo minoo ñuu nu ndyaca ñaha cuihna, zoco ña ndu‑uu iñi ndo, ta ña catyi ndo vatyi ña sino iñi ndo sii, vazu i ndyehe ndo cuhva i sahñi ñiyɨvɨ sii ra Antipas ñuu cuan nu ndyaa cuihna vatyi saha vaha xaan ra Antipas sa ndaa sa cuenda mi. \p \v 14 Zoco iyo zuhva sa zavaha ndo ta ña tahan iñi sii si vatyi ñuu Pérgamo cuan iyo zuhva ndo ndyico ca ndo cuhva i zacuaha ra Balaam vatyi i nacatyi ra sihin ra Balac vatyi vaha cua zavaha ñiyɨvɨ hebreo cuatyi sa casi ñu ndyayu sa saha maa ñiyɨvɨ sii inga ndyoo ta cua cuzu rayɨɨ sihin ñaha vazu yɨvɨ ñazɨhɨ ra cuu, catyi ra cuan. \p \v 15 Ta nu yucu ndo iyo tucu zuhva ndo ña cuñi ndo zandoo ndo sa ndyico ndo cuhva zacuaha ra Nicolás. \p \v 16 Yucuan cuenda zama ndo cuhva iyo ndo vatyi tatu ma zama ndo, yatyi xaan cua quisi nu yucu ndo ta cua cahñi tehin sihin ra zavaha sa ña vaha sihin espada sa quita yuhi. \p \v 17 Tatu ndyaa zoho ndo tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin sa usa tahan vehe ñuhu ñu sino iñi: Tatu cundyee iñi ndo ta zahacanaa ndo sii cuihna cua cuhve sa casi ndo pan maná sa ñoho xehe, ta cua cuhve minoo yuu cuisi sii tahan tahan ndo. Ta nu yuu cuan ndyaa minoo zɨvɨ saa, zoco yoñi sito sii si. Maa ñi ñiyɨvɨ ñihi yuu cuan cua coto ñaa zɨvɨ ndyizo si.” \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Tiatira \p \v 18 Ta tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñu sino iñi ñuu Tiatira. Tyehen tyoon: “Ihya cuu tuhun cahan zehe ra Ndyoo, ra sa caa sɨtɨ nuu tañi caa ñúhu. Ta saha ra caa tañi caa sa nañi bronce sa xiño xaan. \p \v 19 Site tandɨhɨ sa vaha sa zavaha ndo. Site cuhva cuñi xaan ndo sii ñiyɨvɨ ta cuhva nɨɨ xaan iñi ndo ta cuhva tyindyee ndo sii tahan ndo ta cuhva cundyee xaan iñi ndo. Ta site vatyi zavaha ca ndo sa vaha vityi ta zɨquɨ ndya ta xihna ñi. \p \v 20 Zoco iyo zuhva sa zavaha ndo ta ña tahan iñi vatyi saha ndo sa zavaha minoo ñaha ña vaha nu yucu ndo ndya vaha ñi, cuhva i zavaha ña Jezabel ta sa naha. Catyi ña vatyi cahan ña tuhun saha ra Ndyoo sii ña, zoco zandavi ñaha ña ta zacuaha ña sii ñiyɨvɨ cuu muzu mi vatyi vaha cua cuzu rayɨɨ sihin ñaha vazu yɨvɨ ñazɨhɨ ra cuu, ta cuu casi ndo sa saha maa ñiyɨvɨ sii inga ndyoo, catyi ña. \p \v 21 Sa ndatu xein sa zama ña cuhva iyo ña ta zandoo ña cuatyi zavaha ña sihin rayɨɨ, ta ña cuñi ña. \p \v 22 Cua tasi tuñi sii ña ta sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ zavaha ndya vaha ñi cuhva zavaha maa ña. Tatu ma zama ñu cuhva zavaha ñu cua tasi cuehe zɨquɨ ñu, ta ma cuu nduvita ñu. \p \v 23 Ta cua cahñi sii tandɨhɨ ñu. Ta cua coto tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi vatyi yuhvi cui ra sito tatu vaha sica iñi ñiyɨvɨ sihin añima ñu a ña vaha. Ta sii sa minoo minoo ndo cua cuhve cuhva tahan si sii ndo sa cuenda tyiño i zavaha ndo. \p \v 24 Ta sii inga ndo ñuu Tiatira, ndoho ña zavaha cuhva ña vaha cuan ta ña zavaha ndo tandɨhɨ sa ndya vaha ñi cuhva cuñi cuihna, ña cua cahan que inga ca tuhun sihin maa ndo vatyi vaha ñi cuhva yucu ndo. \p \v 25 Zoco ma zaña ndo sa zavaha ndo sa vaha. Cuhva sa zavaha ndo vityi, tacuan zavaha ndo ndya quɨvɨ cua quisi tuqui. \p \v 26 Ta tatu zahacanaa ndo sii cuihna ta zavaha ndo cuhva catyi ndya quɨvɨ cua cuu ndo, cuee ca cua cuhve sa cundyaca ñaha ndo sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 27 Ta ñihi xaan cua tasi tuñi ndo sii ñu \p \v 28 tañi saha Zuti cuhva sii, sa tasi tuñi sii ñu. Ta cua cundyei sihin maa ndo. \p \v 29 Tatu ndyaa zoho ndo, tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin ñu sino iñi.” \c 3 \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Sardis \p \v 1 Tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñu sino iñi ñuu Sardis. Tyehen catyun: “Ihya cuu tuhun cahan ra iyo sa usa tahan cuhva sii Tatyi Ii ra. Ta cumi tucu ra sa usa tahan tiñoo, ta tyehen catyi ra: Site cuhva iyo ndo. Catyi ñiyɨvɨ vatyi sino xaan iñi ndo ta sa ndito ndisa cuii añima ndo, zoco ña ndisa sa ndito añima ndo vatyi sa ndoyo ñuhu ndo. \p \v 2 Zacuenda ndo sii ndo, ta zanduvaha ndo cuhva zavaha ndo coto ndoyo ñuhu ndɨhɨ ndo. Sa ndyehi vatyi ña vaha cuhva zavaha ndo ityi nuu ra Ndyoo. \p \v 3 Nacohon iñi ndo cuhva i zacuaha ñiyɨvɨ sii ndo, ta zavaha ndo sii si. Zandoo ndo sa ña vaha sa zavaha ndo. Tatu ma cundyaa listo ndo ta zavaha ndo sa vaha, cua quisi zɨquɨ ndo tañi cua quisi minoo ra zuhu vatyi ma coto ndo ñaa cuhva cua sei. \p \v 4 Iyo zuhva ca ñiyɨvɨ nu yucu ndo sa ña zavaha cuatyi. Cua cuhun ñu sihin mi, ta cua ndɨhvɨ ñu zahma cuisi vatyi ñiyɨvɨ vaha xaan cuu ñu. \p \v 5 Ta ñiyɨvɨ zahacanaa sii cuihna, zuun ñi cua ndɨhvɨ ñu zahma cuisi, ta ma zanei zɨvɨ ñu nu libro sa ndyaa zɨvɨ ñiyɨvɨ cua cundito sihin ra Ndyoo. Ityi nuu ra Ndyoo Zuti ta ityi nuu ángel cua catyi vatyi ñiyɨvɨ sii mi cuu sii ñu. \p \v 6 Tatu ndyaa zoho ndo tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin ñu sino iñi.” \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Filadelfia \p \v 7 Tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñu sino iñi ñuu Filadelfia, ta tyehen catyun: “Ihya cuu tuhun cahan ra ii xaan, ta ra ndisa cuii cuu ra. Cumi ra ndaha tɨcuɨ ra rey David (cuñi si catyi si vatyi iyo xaan cuhva sii ra tañi i sicoo sii ra rey David), tatu nuña ra yoñi cuu nacazi. Ta tatu nacazi ra, yoñi cuu nuña. \p \v 8 Site tandɨhɨ sa vaha sa zavaha ndo. Sehi cuhva sii ndo sa nacatyi ndo Tuhun Ndyoo, ta yoñi cua cuu cazi. Ta vazu zuhva ñi tundyee iñi iyo sii ndo, zoco zavaha ndo cuhva catyi, ta ña catyi ndo sa ña sito ndo sii. \p \v 9 Iyo ñiyɨvɨ zavaha xaan cuhva cuñi cuihna. Catyi ñu vatyi ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu, ta zavaha ñu cuhva cuñi mi catyi ñu, zoco vatya xaan ñu. Cua zañiñi sii ñu, ta cua quisi ñu nu yucu ndo, ta cua zacahnu ñu sii ndo. Ta cua coto ñu vatyi cuñi xein sii maa ndo. \p \v 10 Cundyee xaan iñi ndo tañi i cundyee xaan iñi mi, ta yucuan cuenda cua zacuende sii ndo, ta ma ndyehe ndo tundoho cahnu sa vasi zɨquɨ tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi cua nducu coto ihñi sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta cua cote tatu cuñi ñu sii, sa ndisa a ña cuñi ñu sii. \p \v 11 Sa cuñi quisi tuqui. Ma zaña ndo cuhva vaha iyo sii ndo coto ma ñihi ndo sa vaha sa cuñi ra Ndyoo cuhva ra sii ndo. \p \v 12 Tandɨhɨ ñu zahacanaa sii cuihna cua zandui ñiyɨvɨ ñiñi sii ñu ityi nuu ra Ndyoo, ta ma cuu ca ndoyo ñuhu ñu. Cua tyei zɨvɨ ra Ndyoo mi ta zɨvɨ ñuu ra Ndyoo nuu tandɨhɨ ñu cuan. Ñuu cuan cuu ñuu Jerusalén saa. Cua quita si andɨvɨ nu iyo ra Ndyoo, ta cua noo si. Ta tandɨhɨ ñu zahacanaa sii cuihna, cua tyei zɨvɨ sei nuu ñu. \p \v 13 Tatu ndyaa zoho ndo tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin ñu sino iñi.” \s1 Tyiño i tasi ra sii ñu ñuu Laodicea \p \v 14 Tyaa tucun minoo carta sii ra zacuenda sii ñu sino iñi ñuu Laodicea, ta catyun: “Ihya cuu tuhun cahan minoo ra zavaha ndisa cuii cuhva catyi ra. Sa ndaa, ra cahan sa ndisa cuii cuu ra. Ta maa ra i zavaha tandɨhɨ sa i zavaha ra Ndyoo. \p \v 15 Site yozo caa iyo ndo, ta ña vaha cuhva iyo ndo. Nu sa ña zandoo ndo sii, ta nu sa ña zatyiño vaha ndo tyiñe. Vaha ca tatu zandoo ndɨhɨ ndo sii a nduñihi ca zatyiño ndo tyiñe. Ña vaha sa zuhva cuñi ndo sii, ta zuhva ña cuñi ndo. \p \v 16 Zoco maa ndo zuhva cuñi ndo sii, ta zuhva ña cuñi ndo. Ta nu ña zandoo ndɨhɨ ndo sii, ta nu ña cuñi ndo zatyiño vaha ndo tyiñe. Yucuan cuenda cua tava ndyize sii ndo. \p \v 17 Tacuan catyi vatyi catyi maa ndo vatyi iyo xaan sa vaha sii ndo. Iyo xuhun ndo. Ñahñi sa cumañi sii ndo cuñi maa ndo, ta ña nacoto ndo vatyi ñahñi cuenda cuzɨɨ iñi ndo. Ndahvi xaan ndo; cuaa ndo; ta ñahñi sa vaha iyo sii ndo sa ndisa cuii. \p \v 18 Yucuan cuenda catyi sihin ndo vatyi zata ndo sa vaha sa iyo sii mi ta cua cucuca ndo sa ndisa cuii. Zata ndo xuhun cuaan vaha ta zahma cuisi sa cua ndɨhvɨ ndo ta ma cucahan ca nuu ndo. Ta zata ndo colirio quehe nuu ndo ta cua cuu nandyehe ndo. (Cuñi si catyi si vatyi nazama ñu cuhva iyo ñu ta nanducu ñu sa vaha ɨɨn ñi sii maa ra Ndyoo.) \p \v 19 Saha xein tuhun vaha sii ñiyɨvɨ, ta cañi sii ñu vatyi cuñi xein sii ñu. Yucuan cuenda zavehi cuhva cuan sihin maa ndo. Ta vityi cuñi si sa zama ndo cuhva iyo ndo ta zavaha ndo sa vaha sa ndisa cuii. \p \v 20 Ndyehe ndo vatyi nandyei yuvehe ta cati. Yoo ra cua cuɨñɨ nduzi ta nuña ra yuvehe, cua quɨhvi ta cua ndoi sihin ra. Ta ɨɨn ñi cua cuu ra sihin. \p \v 21 Ta ñiyɨvɨ cua zahacanaa sii cuihna, cua cuhve sa cundyaa ñu sihin mi nu ndyaca ñehi tañi i zahacanei sii cuihna ta vityi ndyei sihin Zuti nu ndyaca ñaha ra. \p \v 22 Tatu ndyaa zoho ndo tyizoho ndo cuhva catyi Tatyi Ii sihin ñu sino iñi.” \c 4 \s1 Cuhva zacahnu ñu sii ra Ndyoo ndya gloria \p \v 1 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi tacoho minoo yuvehe andɨvɨ. Ta i siñi tuqui nduzu ra cahan sihin sa xihna ñi. Ñihi cahan ra tañi nduzu minoo cutu. Ta i catyi ra sihin: Ñaha ihya ta cua zañehi suun ñaa sa cua coo cuee ca. Catyi ra. \p \v 2 Ta zuun ñi caa cuhva cuan i situ cuii Tatyi Ii ra Ndyoo sii, ta i ndyehi vatyi ndyaa minoo tyayu ra rey andɨvɨ ta ndyaa minoo ra nuu si. \p \v 3 Ta ra ndyaa tyayu cuan, xiño xaan ra tañi xiño yuu vaha sa nañi jaspe ta cornalina. Ta siconduu minoo coo yahndyi sii tyayu cuan ta xiño xaan si tañi yuu sa nañi esmeralda. \p \v 4 Ta nu ndyaa tyayu cuan i ndyehi vatyi siconduu yucu oco cumi tahan ca tyayu rey. Ta yucuan ndyaa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha. Ñoho ra zahma cuisi, ta minoo corona xuhun cuaan ñoho xiñi tahan tahan ra. \p \v 5 Ta tyayu sa ndyaa mahñu cuan quita tasa zavi ta sa cahan zavi ta inga nduzu ndɨhɨ ca. Ta ityi nuu tyayu cuan cayu usa tahan ñúhu. Ñúhu cuan cuu sa cuenda sa usa tahan cuhva iyo sii Tatyi Ii. \p \v 6 Ta ityi nuu tyayu cuan iyo tucu minoo sa caa tañi caa tyañuhu, zoco xiño xaan si tañi ino. Ta siconduu nu nandyaa tyayu cuan nandyaa cumi tahan quɨtɨ. Situ cuii sɨtɨ nuu sii tɨ. Ityi nuu tɨ ta ityi sata tɨ. \p \v 7 Minoo tɨ caa tɨ tañi caa minoo ndicaha. Ta quɨtɨ cu uu cuan, caa tɨ tañi caa minoo toro. Quɨtɨ cu uñi cuan caa nuu tɨ tañi caa nuu rayɨɨ. Quɨtɨ cu cumi cuan, caa tɨ tañi caa minoo tazu sa ndava. \p \v 8 Ta sa cumi tahan quɨtɨ cuan iyo iñu tahan ndisi tɨ sa minoo minoo tɨ. Ta iñi sɨtɨ nuu nacahnu tandɨhɨ ndisi tɨ. Ñiyaca ta ndyiyaca ñá sicuita quɨtɨ cuan sa catyi tɨ: Yoho ra ndyaca ñaha nacahnu cuii cuun. Ii xaan; ii xaan cuun. Iyon vityi, ta ndya ta xihna cuii ñi iyon, ta cua coon tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 9 Tacuan zacahnu quɨtɨ cuan sii ra ndyaa nu tyayu cuan. Ra ndito tandɨhɨ cuii tyiemvu cuu ra, ta saha xaan tucu quɨtɨ cuan tyahvi ndyoo sii ra. \p \v 10 Ta cuhva sa zavaha quɨtɨ cuan cuhva cuan, i sicuɨñɨ sɨtɨ sa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha ityi nuu ra ndyaa nu tyayu rey cuan, ta i zacahnu ra sii ra ndito tandɨhɨ cuii tyiemvu. I tava tandɨhɨ ra sahnu cuan corona ra, ta i saqui ra sii si ityi nu tyayu cuan, ta i catyi ra: \q1 \v 11 Yoho ra ndyaca ñaha ta Ndyoo cuun sii ndi. \q1 Ra cahnu xaan ca cuun. \q1 Tahan si sa zacahnu xaan ndi suun ta tyaa xaan ndi yahvi suun. \q1 Ta tahan si sa cundyaca ñohon sii tandɨhɨ cuii sa iyo. \q1 Vatyi i zavaha moo tandɨhɨ si. \q1 I sino si vatyi tacuan cuñi moo. \c 5 \s1 Ihya cahan si sa cuenda minoo libro ta sa cuenda ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi ra ndyaa tyayu mahñu, ndaha ra minoo libro ndaha siyo cuaha ra. Ndyaa letra sisi si, ta sata si. Ta iyo usa tahan sa nacazi sii si. \p \v 2 Ta i ndyehi sii minoo ángel ñihi xaan, ta saa xaan cahan ra, ta catyi ra: ¿Yoo ra cuu ra cahnu sa ndisa cuii ta sii ra tahan si sa nuña ra sa nacazi libro ya? ¿Yoo ra cua nuña libro ya? Catyi ra. \p \v 3 Tacuan ta yoñi i cuu nuña libro cuan ta ndyehe sisi si. Yoñi minoo ra ñiñi xaan andɨvɨ a nu ñuhu a xu ñuhu ta cuu nuña ra sii si. \p \v 4 Ta i sacu xein vatyi yoñi sa cuu nuña sii si ta ndyehe sisi si. \p \v 5 Tacuan ta minoo ra sahnu ndyaca ñaha i catyi ra sihin: Ma vacun. Iyo minoo ra cahnu, ñiyɨvɨ ra Judá. Ta zuun tucu ñiyɨvɨ ra David cuu ra. Sa i zahacanaa maa ra, ta cuu cani ra sii sa usa tahan sa nacazi libro cuan ta nuña ra sii si. \p \v 6 Ta i ndyehi vatyi mahñu nu yucu tyayu ta sa cumi tahan quɨtɨ ta tandɨhɨ ra sahnu ndyaca ñaha cuan nandyaa minoo ra caa tañi caa minoo mvee ticatyi sa i sahñi ñiyɨvɨ. Usa tahan ndɨquɨ tɨ, ta usa tahan sɨtɨ nuu tɨ sa cuu cuenda sa usa tahan cuhva iyo sii Tatyi Ii ra Ndyoo sa tasi ra Ndyoo nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 7 Tacuan ta i sahan ra cu mvee ticatyi cuan, ta i quihin ra libro sa ñaa ra ndyaa tyayu cahnu cuan ndaha cuaha ra. \p \v 8 Ta cuhva i quihin ra libro cuan ta sa cumi tahan quɨtɨ cuan sihin sa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha cuan i sicuɨñɨ sɨtɨ ra ityi nuu ra cu mvee ticatyi cuan. Tahan tahan ra cuan ndaha ra arpa ra ta ndaha ra minoo coho xuhun cuaan. Sisi coho cuan cayu cutu. Ta cutu cuan cuu xico sa sica tahvi ñiyɨvɨ ra Ndyoo sii ra. \p \v 9 Ta cuhva sa yucu ra yucuan, i sata ra minoo yaa saa. Tyehen catyi si: \q1 Yoho, minoo ra vaha xaan cuun. \q1 Yucuan cuenda cuu cuhun libro ta canun sa ndazi yuhu si. \q1 Vatyi yoho, sohon sa cahñi ñiyɨvɨ suun. Satun nɨñun, ta sihin si zanduvohon sii ndi sihin ra Ndyoo. \q1 Ta ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ cuu ndi, ta zɨɨn zɨɨn cuhva cahan ndi. \q1 Ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn tata cuu ndi. \q1 \v 10 I sohon cuhva sii ndi ta cuu ndi rey ta cuu ndi ra cu zutu sa cuenda ra Ndyoo, ta cua cundyaca ñaha ndi ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 11 Tacuan i sata ra cuan yaa cuan, ta zɨquɨ i nandyehi inga saha ta siñi nduzu ángel sa nandyaa siconduu nu ndyaa tyayu cahnu ta nu yucu sa cumi tahan quɨtɨ sihin sa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha. Cuaha xaan cuaha xaan ángel cuenda millón. \p \v 12 Saa xaan i cahan si, ta catyi si: \q1 Ra cu mvee ticatyi sa sahñi ñiyɨvɨ, ra vaha xaan cuu ra. \q1 Yucuan cuenda iyo xaan cuhva sii ra. \q1 Iyo xaan sa sii ra. \q1 Iyo xaan sa siñi tuñi sii ra. \q1 Cuu xaan cundyaca ñaha ra. \q1 Tahan si sa zacahnu xaan ñiyɨvɨ sii ra. \q1 Ra cahnu xaan ca cuu maa ra. \m Catyi ángel cuan. \p \v 13 Ta zɨquɨ siñi vatyi cahan tandɨhɨ sa i zavaha ra Ndyoo, sa iyo ityi zɨquɨ, ta sa iyo nu ñuhu ta sa iyo xu ñuhu ta sa iyo sisi tyañuhu. Tandɨhɨ cuii sa i zavaha ra Ndyoo i cahan si ta catyi si: \q1 Cahnu xaan cuu ra ndyaa tyayu cahnu cuan sihin ra cu mvee ticatyi cuan. \q1 Iyo xaan cuhva sii ra, ta cuu xaan cundyaca ñaha ra. \q1 Tahan si zacahnu yo sii ra tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. \p \v 14 Ta sa cumi tahan quɨtɨ cuan i catyi tɨ: \q1 ¡Nacuu si tacuan, ta nacuu si sa ndisa! \m Tacuan ta tandɨhɨ sa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha i sicuɨñɨ sɨtɨ ra, ta i zacahnu ra sii ra ndito tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. \c 6 \s1 Nuña ra usa tahan sa ndazi yuhu libro \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo, i nuña ra minoo sa usa tahan sa ndazi yuhu libro cuan. Ta siñi sa cahan minoo sa cumi tahan quɨtɨ sa yucu yucuan. Saa xaan i cahan tɨ tañi cahan zavi ta catyi tɨ: ¡Ñaha ihya ta ndyehun! Catyi tɨ. \p \v 2 Ta zɨquɨ i ndyehi minoo caballo cuisi. Yozo minoo ra sii tɨ, ta ndaha ra minoo nduva. I ñihi ra minoo corona ñoho xiñi ra vatyi sahñi tahan ra ta zahacanaa ra, ta cua zahacanaa ca ra nu cuahan ra. \p \v 3 Ta ra cu Mvee Ticatyi i nuña ra sa cu uu sa ndazi yuhu libro cuan. Ta siñi sa cahan sa cu uu quɨtɨ cuan, ta catyi tɨ: ¡Ñaha ta ndyehun! \p \v 4 Tacuan ta i quita inga caballo. Caballo cuaha cuu tɨ. Ta ra yozo sii tɨ, iyo cuhva sii ra quindyaa ra cuhva vaha yucu ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. Ta cua quisaha cahñi ñiyɨvɨ sii tahan ñu. Ta ra yozo caballo cuan i ñihi ra minoo espada cahnu xaan. \p \v 5 Yaha cuan ta zɨquɨ i nuña ra cu Mvee Ticatyi cuan sa cu uñi sa ndazi yuhu libro cuan ta siñi sa cahan sa cu uñi tahan quɨtɨ cuan, ta i catyi tɨ: ¡Ñaha ta ndyehun! Ta i ndyehi inga caballo toon. Ta ra yozo sii tɨ ñaa ra minoo ticatya. \p \v 6 Ta mahñu nu yucu sa cumi tahan quɨtɨ cuan, siñi minoo nduzu tañi cahan ñiyɨvɨ ta catyi si: \q1 Minoo kilo nuñi, yahvi xaan cua cundyaa si. \q1 Ta tacuan tucu sɨtɨ cebada, yahvi xaan cua cundyaa si. \q1 Zoco cua coo cuaha azetye ta vino. \m Catyi nduzu cuan. \p \v 7 Cuhva sa nuña ra cu Mvee Ticatyi sa cu cumi tahan sa ndazi yuhu libro cuan, i siñi vatyi cahan sa cu cumi tahan quɨtɨ cuan ta catyi tɨ: ¡Ñaha ta ndyehun! \p \v 8 Ta i ndyehi sii minoo caballo cuaan. Ta ra sa yozo sii tɨ, nañi ra Tuhun Sihi Ñiyɨvɨ. Ta ityi sata ra vasi inga ra sa nañi Andyaya. I ñihi ra cuan cuhva zɨquɨ zuhva ñuu ñiyɨvɨ sa cahñi ra ñiyɨvɨ. Sahñi ra sii ñu sihin cuhva i zacanda ra cuatyi ta sihin tama, ta sihin cuehe ta sihin quɨtɨ xaan. \p \v 9 Yaha cuan, ta zɨquɨ i nuña ra cu Mvee Ticatyi sa cu ohon tahan sa ndazi yuhu libro cuan, ta i ndyehi minoo altar, ta xuu si i ndyehi añima ñiyɨvɨ i sihi sa cuenda Tuhun Ndyoo ta sa cuenda sa nacatyi xaan ñu Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. \p \v 10 Ta i cana saa ñu sihin minoo nduzu saa xaan, ta catyi ñu: Zutu mañi yuu, ii xaan moo, ta ndoo xaan zavohon, ¿ta ama ta cua tyicuhvon sii ñiyɨvɨ ta cua tasi tuñun sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi maa ñu cuu ñu i sahñi sii ndi? Catyi ñu. \p \v 11 Tacuan i cuu si, ta i saha ra zahma cuisi ndɨhvɨ tandɨhɨ ñu cahan, ta i catyi ra sihin ñu vatyi naquitatu ñu zuhva ca quɨvɨ vatyi cumañi ca casi tahan ñu, tandɨhɨ ca ñu sa cua cahñi ñiyɨvɨ sa cuenda ra Cristo cuhva i sihi maa ñu. \p \v 12 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi sa nuña ra cu Mvee Ticatyi sii sa cu iñu tahan sa ndazi yuhu libro cuan. Sa yaha i nuña ra sii si, ta zɨquɨ i taan minoo sa ñihi xaan. I ndutoon xaan ñicandyi tañi zahma toon. Ta luna, i nducuaha si tañi caa nɨñɨ. \p \v 13 Ta tiñoo sa iyo andɨvɨ, i canacoyo tɨ ndya nu ñuhu tañi coyo tandɨhɨ yucu vixi tatu nu yutya si tatu ñihi xaan caa tatyi. \p \v 14 Ta zɨquɨ i ndata zava yutyi andɨvɨ, ta i natuu si tañi natuu minoo tutu. Ta tandɨhɨ yucu ta tandɨhɨ ñuhu sa ndyaa mahñu tyañuhu, i nacanda si ta i nazama si nu ndyaa si. \p \v 15 Ta tandɨhɨ ra cu rey ta ra nahnu ta ra cuca ta ra ñiñi ta ra ndyaca ñaha sihin tandɨhɨ ra cu muzu ta tandɨhɨ inga ñiyɨvɨ ndya vaha ñi, cua quɨhvɨ xehe ñu sisi ñuhu ta sisi yavi yuu ta tɨcuɨ yuu sa iyo yucu. \p \v 16 Ta cua cahan ñu sihin yucu ta sihin yuu, ta catyi ñu: Canacava ndo zɨquɨ ndi, ta tyixehe ndo sii ndi sii ra ndyaa tyayu cahnu cuan ta sii ra cu Mvee Ticatyi cuan vatyi sa cuxaan xaan ra vityi. \p \v 17 Sa saa quɨvɨ cuxaan xaan ra sa ndisa, ta yoñi cua cuu cundyee iñi sii si. Catyi ñu. \c 7 \s1 Ñiyɨvɨ hebreo sa cuu ñiyɨvɨ ra Ndyoo sa ndisa \p \v 1 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi cumi tahan ángel. Nandyaa ra sa cumi tahan sɨquɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta ñá saha ra yaha tatyi. Yucuan cuenda ñá cuu cava tatyi ñuu ñiyɨvɨ ta nu nu tyañuhu ta nu nu yutu. Ñahñi maa tatyi i caa. \p \v 2 Ta i ndyehi sii inga ángel. Vasi ra ndya ityi caña ñicandyi, ta ndyizo ra zeyu ra Ndyoo ndito. I cana saa ra ta cahan ra sihin inga cumi tahan ángel cuan vatyi sa cumi tahan ra cuan iyo cuhva sii ra sa zatɨvɨ ra ñuu ñiyɨvɨ ta tyañuhu. \p \v 3 Zoco ángel sa vasi cuan, i catyi ra sihin ra: Cuatu noo ndo. Ma zatɨvɨ ñaha ndo sii ñuu ñiyɨvɨ ta sii tyañuhu ta nu sii yutu ndya cua tyaa xihne zeyu ra Ndyoo Zutu yo yɨquɨ nuu ñiyɨvɨ sa cuu muzu maa ra Ndyoo. \p \v 4 Tacuan i cuu si, ta siñi nacatyi ra yozo tahan ñiyɨvɨ i tyaa ra zeyu cuan. Ta cuu si minoo ziendu uu xico cumi mil ñiyɨvɨ sisi tandɨhɨ sa usi uu ityi ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 5 Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Judá. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Rubén. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Gad. \p \v 6 Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Aser. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Neftalí. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Manasés. \p \v 7 Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Simeón. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Leví. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Isacar. \p \v 8 Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Zabulón. Usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra José. Ta usi uu mil ñu cuu ñu ñiyɨvɨ ra Benjamín. \s1 Ndyehe ra cuaha xaan ñiyɨvɨ ñoho zahma cuisi \p \v 9 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi sii cuaha xaan ñiyɨvɨ. Ñiyɨvɨ tandɨhɨ cuii tata cuu ñu ta tandɨhɨ cuii nación ta tandɨhɨ cuii ñuu. Ta zɨɨn zɨɨn yuhu cahan ñu, tandɨhɨ nuu zahan ta tyehen ñi sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. Nandyaa ñu cuan ityi nuu tyayu cahnu, ta nandyaa ñu ityi nuu ra cu Mvee Ticatyi. Cuaha xaan cuaha xaan ñiyɨvɨ cuu ñu ndya cuhva yoñi cuu cahvi sii ñu. Ñoho ñu zahma cuisi, ta ñaa ñu ndaha ticaha. \p \v 10 Tandɨhɨ ñu cana saa ñu sihin minoo nduzu saa xaan, ta catyi ñu: \q1 Ra Ndyoo, ra ndyaa tyayu cahnu cuu ra zacacu sii ndi, \q1 Ta ra cu Mvee Ticatyi cuu ra zacacu sii ndi. \m Catyi ñu. \p \v 11 Ta tandɨhɨ cuii ángel cuan nandyaa ra siconduu ra nu ndyaa tyayu cahnu cuan ta nu yucu tandɨhɨ ra sahnu ndyaca ñaha ta nu yucu sa cumi tahan quɨtɨ. Ta tandɨhɨ cuii ángel cuan i sicava ndyayu ra nu ñuhu ityi nuu tyayu cahnu cuan, ta i zacahnu ra sii ra Ndyoo. \p \v 12 Ta i catyi tandɨhɨ ángel: \q1 Yoho Ndyoo Zutu ndi, nazacahnu xaan maa ndi suun. \q1 Tyaqui xaan coon. Cuaha xaan sa siñi tuñi iyo suun. \q1 Nacuhva xaan ñiyɨvɨ tyahvi ndyoo suun, ta nazacahnu ñu suun. \q1 Cuaha xaan cuhva iyo suun, ta cuaha xaan sa ndyaca ñohon. \q1 Ta nacuu si tacuan, ta nacuu si sa ndisa tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 13 Tacuan i cuu si, ta zɨquɨ minoo ra sahnu ndyaca ñaha i ndaca tuhun ra sii, ta catyi ra: ¿Yoo ñiyɨvɨ cuu ñu sa ñoho zahma cuisi ña? ¿Ta ndya ityi i quisi ñu? Catyi ra. \p \v 14 Ta i catyi sihin ra: Tata, sa sito moo. Ta zɨquɨ i catyi ra sihin mi: I quita ñu ndya nu iyo tundoho cahnu xaan. Sa nacatya ñu zahma ñu ta nducuisi zahma ñu sihin nɨñɨ ra cu Mvee Ticatyi. (Cuñi si catyi si vatyi sa nduvaha añima ñu sa cuenda ra Cristo.) \p \v 15 Ta vityi nandyaa ñu ityi nuu tyayu maa ra Ndyoo. Ndyiyaca ta ñiyaca zatyiño ñu tyiño ra sisi vehe nu zacahnu ñiyɨvɨ sii ra. Ta maa ra sa ndyaa tyayu cahnu cuan zacuenda ra sii ñu vatyi ndyaa ra sihin ñu. \p \v 16 Ma cuzoco ca ñu. Ta ma cu‑ityi ca ñu. Ma cahmi ca ñicandyi sii ñu, ta ma quehe ca yoco sa ihñi sii ñu. \p \v 17 Vatyi ra cu Mvee Ticatyi, ra ndyaa yatyi ñi tyayu cahnu cuan, cua zacuenda ra sii ñu tañi sa mvee ticatyi zono ra cuu sii ñu, ta cua cundyaca ra sii ñu nu iyo ndutya coho ñu, ta cua cundito ñu tandɨhɨ cuii tyiemvu. Ta cua zanaa ra Ndyoo tandɨhɨ cuii tucuihya iñi sii ñu. \c 8 \s1 Nuña ra sa cu usa tahan sa ndazi yuhu libro \p \v 1 I nuña ra cu Mvee Ticatyi sii sa cu usa tahan sa ndazi yuhu libro, ta cuhva cuan i cutaxi gloria tañi zava ora. \p \v 2 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi sa usa tahan ángel sa nandyaa ityi nuu ra Ndyoo, i ñihi minoo minoo ra minoo cutu. \p \v 3 Ta zɨquɨ i quisi inga ángel, ta i sicuɨñɨ ndyaa ra ityi nuu altar. Ñaa ra minoo cuun xuhun cuaan. Ta i ñihi ra cuaha xaan cutu vatyi cua cahmi ra sii si nuu altar xuhun cuaan sa ndyaa ityi nuu tyayu cahnu. Cua cahmi ra sii si ityi nuu ra Ndyoo cuhva sa cahan tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa cuu cuenda ra Ndyoo sihin ra. Ta cua quihin ra Ndyoo xico cutu ta oración cuan. \p \v 4 Ta i quita ñuhma cutu cuan sisi sa ndaha ángel cuan, ta i ndaa si ndya nuu ra Ndyoo ɨɨn ñi sihin oración sa zavaha ñiyɨvɨ sa cuu cuenda ra. \p \v 5 Ta zɨquɨ i zacutu ángel cuan cuun cuan sihin ñúhu sa cayu nu altar. Ta i cañi ra ñúhu cuan nu ñuhu ñiyɨvɨ. Ta sicoo minoo nduzu ñihi xaan tañi cahan zavi, ta sicoo xaan inga nduzu ta tasa zavi, ta i taan ndɨhɨ ca. \s1 Tɨvɨ ángel cuan cutu \p \v 6 Tacuan i cuu si, ta i nacundyaa listo tandɨhɨ sa usa tahan ángel cuan vatyi cua tɨvɨ ra cutu ra. \p \v 7 Ta ángel sa xihna ñi cuan i tɨvɨ ra cutu ra, ta zaca noo yuu zavi ta ñúhu ta nɨñɨ i canacava nu ñuhu ñiyɨvɨ. Ta i cayu sa yatyi zava ñuu ñiyɨvɨ sihin yutu ta cuhu. \p \v 8 Ta zɨquɨ sa cu uu ángel cuan, i tɨvɨ ra cutu ra, ta i canacava tañi minoo yucu cahnu sisi tyañuhu. Cayu si i canacava si. Ta sa yatyi zava tyañuhu i nduu si nɨñɨ. \p \v 9 Ta quɨtɨ sa iyo sisi tyañuhu nu nduu nɨñɨ cuan, i sihi tɨ. Ta i tɨvɨ cuaha xaan barco. \p \v 10 Tacuan ta zɨquɨ i tɨvɨ tucu ángel sa cu uñi cuan cutu ra ta i canacava minoo tiñoo cahnu xaan. Cayu xaan tɨ tañi minoo ñúhu. I canacava tɨ nuu sa yatyi zava yuu sa iyo ñuhu ñiyɨvɨ ta nu cuaha xaan zoco ndutya. \p \v 11 Nañi tiñoo cuan Ajenjo vatyi ndu‑uva tandɨhɨ ndutya nu canacava tɨ, ta cuaha xaan ñiyɨvɨ i sihi vatyi sihi ñu ndutya cuan, ta uva xaan si. \p \v 12 Tacuan ta i tɨvɨ tucu sa cu cumi tahan ángel cuan cutu ra. Cuhva cuan ta i tɨvɨ sa yatyi zava ñicandyi ta sa yatyi zava yoo ta sa yatyi zava tiñoo. I nduñaa sa yatyi zava ñicandyi ta sa yatyi zava yoo ta sa yatyi zava tiñoo. Yucuan cuenda ñá ndundisi vaha ca ora, ta i nduñaa ca sa sa cuaa. \p \v 13 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi ndava minoo ángel ta cuahan ra zava mahñu andɨvɨ. Ta saa xaan i cahan ra ta siñi sa cahan ra. Tyehen catyi ra: ¡Ndahvi ñi cuu ñiyɨvɨ iyo ñuu ñiyɨvɨ!, vatyi sa cuñi tɨvɨ inga uñi tahan ángel cutu ra. \c 9 \p \v 1 Tacuan i cuu si, ta zɨquɨ ángel cu ohon cuan i tɨvɨ ra cutu ra, ta i ndyehi sii minoo ra caa tañi caa minoo tiñoo. I quita ra ndya andɨvɨ, ta i canacava ra ndya nu ñuhu. Ta ñaa maa ra ndaha tɨcuɨ sa cuu nuña yavi cono xaan nu ñoho ñiyɨvɨ zavaha sa ña vaha. \p \v 2 Ta i nuña ra sii si, ta i quita ñuhma tañi quita ñuhma minoo nu cayu siin. Ta i nduñaa ñicandyi, sihin ñuhma sa quita yavi cuan, ta ñuhma xaan i nduu nacahnu. \p \v 3 Ta i quita quɨtɨ tañi caa tɨca sisi ñuhma cuan, ta i ndava tɨ ñuu ñiyɨvɨ. Ta quɨtɨ xaan cuu tɨ, tañi xaan tizuhma sa iyo nu ñuhu. \p \v 4 Ta tɨca xaan cuan, cuu zandyehe tɨ tundoho sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa ñahñi zeyu ra Ndyoo ndyaa yɨquɨ nuu. Zoco ma cuu zatɨvɨ tɨ cuhu ta nu yutu sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 5 Ta ña cuu cahñi tɨ sii ñiyɨvɨ. Maa sa ndyehe ñi ñu tundoho ohon yoo. Cua zandyehe quɨtɨ cuan tundoho sii ñu tañi zandyehe tizuhma tundoho sii yo vatyi cua tyaa tɨ sii ñu. \p \v 6 Quɨvɨ cuan cua cuñi ñiyɨvɨ sa cuu ñu, zoco ma ñihi ñu cuhva. Cua nanducu xaan ñu cuhva cuu ñu, zoco ma cuu cuu ñu. \p \v 7 Tɨca cuan caa tɨ tañi caa caballo nahnu. Quɨtɨ cuahan nu iyo cuatyi. Ta xiñi tɨ caa si tañi sa ñoho minoo corona xuhun cuaan. Ta nuu tɨ caa tañi caa nuu ñiyɨvɨ. \p \v 8 Ixi xiñi tɨ caa tañi caa ixi xiñi ñu zɨhɨ. Ta noho tɨ caa tañi caa noho ndicaha. \p \v 9 Ta iyo minoo zoo tɨ ndava xaan si tañi caa. Ta tatu cua ndava tɨ, cuaha xaan nduzu zavaha ndisi tɨ tañi nduzu zavaha cuaha xaan carreta sa xita caballo tatu cuahan tɨ nu iyo cuatyi. \p \v 10 Zuhma tɨ cuu tañi zuhma tizuhma. Iyo minoo iñu xaan nuu si. Ta sihin zuhma tɨ cua zandyehe tɨ tundoho sii ñiyɨvɨ ohon yoo. \p \v 11 Iyo ra ndyaca ñaha sii tɨca xaan cuan. Zuun ra cuu ra sa ndyaca ñaha yavi nu ñoho ñiyɨvɨ i zavaha sa ña vaha. Nañi ra Abadón sihin zahan hebreo. Ta ñiyɨvɨ cahan zahan griego catyi ñu vatyi Apolión nañi ra. Cuñi si catyi si ra zatɨvɨ. \p \v 12 Yucuan cuu sa xihna ñi tundoho. Ndyaa coo uu tahan ca. \p \v 13 Ra ángel cu iñu cuan i tɨvɨ ra cutu ra ta siñi nduzu cahan minoo ra. Quita nduzu cuan nu ndyaa tandɨhɨ sa cumi tahan tutu altar xuhun cuaan sa ndyaa ityi nuu ra Ndyoo. \p \v 14 Ñaa ángel cu iñu cuan cutu ra, ta i catyi ra cahan cuan sihin ra: Ndasun sii sa cumi tahan ángel nuhñi nu ndyaa yutya cahnu Eufrates. \p \v 15 Ta tacuan ta i ndasi sa cumi tahan ángel vatyi sa ndatu listo ra sa cuenda cuhva cuan ta sa cuenda quɨvɨ cuan ta sa cuenda yoo cuan ta cuiya cuan. Ta sa tahan si cuhva sa ndatu xaan ra, ta cua zavaha ra tyiño sa tahan si sii ra. Cua cahñi ra sa yatyi zava ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 16 I ndyehi cuaha xaan zandaru ángel cuan; yozo ra caballo ta cuahan ra. Ta siñi vatyi uu ziendu millón ra cuu ra. \p \v 17 Tyehen cuu cuhva caa caballo cuan sisi sa i ndyehi. Ra yozo sii tɨ ñoho minoo caa yɨquɨ ndyica ra. Iyo si cuaha si. Iyo si azu si, ta iyo si cuaan si. Xiñi caballo cuan caa si tañi caa xiñi ndicaha. Ta yuhu tɨ quita ñúhu ta ñuhma ta azufre. \p \v 18 Ta sihin ñúhu ta ñuhma ta azufre sa quita yuhu caballo cuan, i sihi sa yatyi zava ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 19 Vatyi iyo cuhva sii tɨ sihin yuhu tɨ ta sihin zuhma tɨ. Zuhma tɨ caa tañi caa coo sihin xiñi tɨ. Ta sihin si zañicuehe tɨ sii ñiyɨvɨ. \p \v 20 Zoco numaa sihi xaan ñiyɨvɨ sihin tundoho cuan, zoco inga ñiyɨvɨ sa ñá sihi, ñá ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu. Ñá zaña ñu sa zacahnu ñu sii cuihna ta sii ndyoo xuhun cuaan ta ndyoo xuhun cuisi ta ndyoo caa ta ndyoo yuu ta ndyoo yutu. Zacahnu ñu sii si vazu ña ndyehe si ta ña siñi si ta ña cuu caca si. \p \v 21 Ta ñá zaña ñu tuhun sa sahñi ñu sii ñiyɨvɨ ta sa zatazi ñu ta sa zuhu ñu ta sa quixi rayɨɨ sihin ñaha ta ñá tandaha ra ta sa quixi ra sihin ñazɨhɨ inga ra. Ñá zaña ñu sii tandɨhɨ cuii cuatyi zavaha ñu. \c 10 \s1 Minoo ángel sa ndyizo minoo libro luhlu \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi sii inga ángel ñihi xaan. I quita ra andɨvɨ ta vasi noo ra ndya nu ñuhu. Ñoho ra sisi minoo vico, ta ñoho minoo coo yahndyi xiñi ra. Ndisi xaan nuu ra tañi ñicandyi, ta saha ra ndisi xaan si tañi cayu ñúhu. \p \v 2 Ta ndaha ra minoo libro luhlu, ta nuña si. Ta i sañi ra saha siyo cuaha ra nu tyañuhu, ta i sañi ra saha siyo zatyi ra nu ñuhu. \p \v 3 Ta zɨquɨ i cana saa ra sihin minoo nduzu ñihi xaan tañi tana minoo ndicaha. Cuhva sa cana saa ra, i siñi usa tahan nduzu tañi nduzu zavi. \p \v 4 Ta sa yaha cahan zavi cuan ta zɨquɨ cua tyei sii si, zoco siñi mino nduzu sa quita andɨvɨ ta tyehen catyi si sihin: Cucumi xehun cuhva i cahan sa usa tahan nduzu zavi cuan, ta ma tyoon sii si. \p \v 5 Ta zɨquɨ i ndyehi ángel sa sañi saha siyo cuaha ra nu tyañuhu ta saha siyo zatyi ra nu ñuhu vatyi i zandaa ra ndaha siyo cuaha ra ndya andɨvɨ. \p \v 6 Ta i tyiñaha ra Ndyoo. Cahan ra sa cuenda ra Ndyoo ra ndito tandɨhɨ cuii tyiemvu, ra i zavaha andɨvɨ ta ñuhu ñuu ñiyɨvɨ ta tyañuhu ta tandɨhɨ cuii sa iyo. Ta i catyi ángel cuan: Sa cua ndɨhɨ tuhun \p \v 7 vatyi tatu sa quisaha tɨvɨ ra ángel cu usa cuan cutu ra, cuñi si catyi si vatyi sa yaha zavaha ra Ndyoo cuhva xehe sa cua zavaha ra tañi sa zacoto ra sii ra cu muzu ra, ra cu profeta. \p \v 8 Tacuan i catyi ángel cuan, ta zɨquɨ i siñi tuqui nduzu sa tuhve siñi. Minoo nduzu sa quita andɨvɨ cuu si, ta i cahan si sihin inga saha, ta catyi si: Cuahan ta cuhun libro luhlu sa ndaha ángel ra nandyaa nu tyañuhu ta nu ñuhu ñuu ñiyɨvɨ. Catyi ra. \p \v 9 Ta i sehin nu nandyaa ángel cuan, ta i sique libro luhlu cuan sii ra, ta i catyi maa ra sihin: Cuhun sii si, ta casun sii si. Vixi xaan cua cuu si sisi yuhun tañi tyahiñu ñuñu. Zoco cua ndu‑uva xaan si sisun. \p \v 10 Ta tacuan i zavehi. I quihin libro luhlu sa ndaha ángel cuan, ta i sasi sii si. Sisi yuhi vixi xaan i cuu si tañi tyahiñu, zoco i ndu‑uva xaan si sisi sa yaha sasi sii si. \p \v 11 Ta zɨquɨ i catyi ra sihin: Vityi cuñi si sa nacatyi moo cuhva catyi ra Ndyoo nu libro cuan yozo caa cua cuu si sa cuenda cuaha xaan ñiyɨvɨ ta cuaha xaan nación ta sa cuenda ñiyɨvɨ cahan zɨɨn zɨɨn zahan ta sa cuenda ra ndyaca ñaha sii ñu, ndɨhɨ ca. \c 11 \s1 Uu tahan ra saha sa ndaa \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i saha ra minoo tuñɨɨ sii, ta cua tyicuhve sihin si, ta i catyi ángel cuan sihin: Nduviton ta tyicuhvon vehe ñuhu ra Ndyoo ta altar si ta cahvun yozo tahan ñiyɨvɨ zacahnu sii ra Ndyoo yucuan. \p \v 2 Zoco nu cuu nuquehe vehe ñuhu, ma tyicuhvon vatyi cua ndoo si cuenda ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu, ta cua zanduquiñi caa ñu sii ñuu vaha xaan ya uu xico uu yoo. \p \v 3 Ta cua tasi sii uu tahan ra cua cuhva sa ndaa sa cuenda mi. Cua ndɨhvɨ ra zahma toon, ta cua cahan ra sa cuenda mi mil uu ziendu uñi xico quɨvɨ. \p \v 4 Sa uu tahan ra ya cua cuu ra tañi uu tahan yutu olivos ta cua cuu ra tañi uu tahan candelero sa ndyaa ityi nuu ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii tandɨhɨ yo. \p \v 5 Tatu iyo ñiyɨvɨ cuñi cuhva tundoho sii ra, cua quita ñúhu yuhu ra ta cua cahmi si sii ñiyɨvɨ cuxaan sii ra. Cuhva cuan cua cuu ñiyɨvɨ tatu cuñi ñu cuhva ñu tundoho sii ra. \p \v 6 Sa uu tahan ra ya, iyo cuhva sii ra ta cuu cazi ra andɨvɨ ta ma coon zavi tandɨhɨ quɨvɨ sa cua cahan ra sa cuenda ra Ndyoo. Ta iyo tucu cuhva sii ra sa nazama ra ndutya ta cua nduu si nɨñɨ, ta cua cuu zandyehe xaan ra tundoho sii ñiyɨvɨ. Cua quihin cuehe sii ñu, ta cua coo inga tundoho sii ñu yozo cuhva cuñi maa ra. \p \v 7 Zoco quɨvɨ sa yaha saha ra tandɨhɨ sa ndaa, cuhva cua nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ, ta zɨquɨ cua quita minoo quɨtɨ xaan sisi yavi nu ñoho ñiyɨvɨ zavaha sa ña vaha, ta cua cahñi tahan tɨ sihin ra, ta cua zahacanaa tɨ ta cua cahñi tɨ sii ra. \p \v 8 Cua cava coño ñuhu ra ityi cahnu ñuu cahnu nu i sahñi ñiyɨvɨ sii ra ndyaca ñaha sii yo. Catyi tucu ñiyɨvɨ vatyi nañi ñuu cuan Sodoma ta nañi si Egipto vatyi cuaha xaan cuatyi zavaha ñiyɨvɨ ñuu cuan. \p \v 9 Ta uñi quɨvɨ zazava ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn ñuu ta zɨɨn zɨɨn tata ta ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn nación, ñu cahan zɨɨn zɨɨn zahan cua ndyehe ñu sii coño ñuhu ra, ta ma cuhva ñu sa quɨhvɨ si ñuhu. \p \v 10 Ta zɨɨ xaan cua cuñi ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi sihi ra cuan. Cua cuzɨɨ xaan iñi ñu, ta cua tasi ñu regalo sii amigo ñu vatyi sihi uu tahan ra saha sa ndaa cuan ta zayanga xaan ra sii ñu. \p \v 11 Zoco cua yaha uñi quɨvɨ zazava, ta zɨquɨ cua zanandoto ra Ndyoo sii ra, ta cua nduvita ra inga saha. Ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ ndyehe, cua yuhu xaan ñu. \p \v 12 Ta zɨquɨ sa uu tahan ra saha sa ndaa, cua cuɨñɨ ra minoo nduzu saa xaan sa quita andɨvɨ, ta cua catyi si sihin ra: Ñaha ndo. Ndaa ndo ihya. Catyi si. Ta cua ndaa ra ndya andɨvɨ sisi minoo vico, ta cua ndyehe ra xaan iñi sii ra cuhva cuan. \p \v 13 Ta zuun ñi caa cuhva cuan i taan minoo sa ñihi xaan, ta i nacoyo xaan vehe minoo parte ñuu cuan, ta i sihi usa tahan mil ñiyɨvɨ sa cuenda sa taan cuan. Ta ñiyɨvɨ sa nandoo i yuhu xaan ñu, ta i zacahnu ñu sii Ndyoo ra ndyaa andɨvɨ. \p \v 14 Tacuan cua cuu sa cu uu tundoho, ta sa yatyi cua coo tucu sa cu uñi tundoho. \s1 Tɨvɨ ángel sa cu usa cuan cutu ra \p \v 15 Tacuan ta zɨquɨ i tɨvɨ ángel sa cu usa cuan cutu ra, ta zɨquɨ saa xaan i quisaha cahan ñiyɨvɨ sisi gloria, ta i catyi ñu: Vityi cua cundyaca ñaha ra Ndyoo ta ra Cristo sii tandɨhɨ sa i sindyaca ñaha ñiyɨvɨ. Ta cua cundyaca ñaha ra tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. \p \v 16 Ta sa oco cumi tahan ra sahnu, ra ndyaa nu tyayu ityi nuu ra Ndyoo, i sicava ndyayu ra, ta i zacahnu ra sii ra Ndyoo. \p \v 17 Tyehen i catyi ra: \q1 Nacuhva ndi tyahvi ndyoo suun, Ndyoo ra ndyaca ñaha, ra iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii. \q1 Moo cuu ra sa iyo nu quisaha si, ta ndito moo vityi, \q1 Ta cua cunditon tandɨhɨ cuii tyiemvu. \q1 Nacuhva ndi tyahvi ndyoo suun vatyi cahnu xaan cuhva iyo suun, \q1 Ta vityi sa quisaha cundyaca ñaha moo sii tandɨhɨ. \q1 \v 18 I cuxaan xaan ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sihin moo, zoco vityi sa saa quɨvɨ cua cuxoon sihin maa ñu. \q1 Vityi sa saa si quɨvɨ cua tyicuhvon sii ñiyɨvɨ i sihi, \q1 Zoco cua cuhvon sa vaha sii ra cu profeton ta sii ra cu muzun, \q1 Ta cua cuhvon sa vaha sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuñi xaan suun ta sii ñu yuhu suun vazu cahnu ñu a vazu luhlu ñu. \q1 Ta sa saa si cuhva cua zanaa moo sii ñiyɨvɨ i zatɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 19 Tacuan i catyi tandɨhɨ ra sahnu ndyaca ñaha ta zɨquɨ i nuña yuvehe vehe maa ra Ndyoo sa iyo andɨvɨ, ta sisi vehe ra i ndyehi minoo satu sa cuenda tyiño sahnu i zandaa ra Ndyoo. Ta i sicoo xaan tasa zavi ta nduzu ñihi, ta cahan zavi. Ta i taan, ta i coon xaan yuu zavi. \c 12 \s1 Cuhva i zavaha minoo dragón sihin minoo ñaha \p \v 1 Tacuan i cuu si, ta zɨquɨ i sicoo minoo sa iyo cahnu xaan andɨvɨ. I ndyehi sii minoo ñaha, ta zahma ña cuu ñicandyi ta sañi ña nu yoo. Iñi usi uu tahan tiñoo xiñi ña, ta cuu si corona ña. \p \v 2 Ñoho zehe ña, ta sacu saa ña. Uhvi sisi ña vatyi sa cuñi cacu si. \p \v 3 Ta zɨquɨ i quituu tucu inga sa iyo andɨvɨ. I ndyehi sii minoo dragón cahnu. Cuaha tɨ, ta iyo iñu tahan xiñi tɨ. Usi tahan ndɨquɨ tɨ. Ta ñoho minoo corona tahan tahan xiñi tɨ. \p \v 4 I xita cañoho tɨ sa yatyi zava tiñoo andɨvɨ sihin zuhma tɨ, ta i cañi tɨ sii tɨ nu ñuhu ñuu ñiyɨvɨ. Ta zɨquɨ i sicuɨñɨ ndyaa tɨ ityi nuu ñaha sa cuñi cacu zehe vatyi cua casi tɨ sii zehe ña tatu sa cacu si. \p \v 5 Ta i zacacu ña sii zehe ña, ta rayɨɨ cuu ra, ta ityi nuu ca ñihi xaan cua cundyaca ñaha ra sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. Ta i quihin ra Ndyoo sii zehe ña, ta i sindyaca ra sii ra ndya nu ndyaa maa ra. \p \v 6 Ta zɨquɨ i sino ñaha cuan, ta i ndɨhvɨ ña sisi cuhu minoo nu sa i zanduvaha maa ra Ndyoo cuenda ña vatyi yucuan cua casi ña mil uu ziendu uñi xico quɨvɨ. \p \v 7 Ta zɨquɨ i sicoo minoo cuatyi andɨvɨ. Minoo ángel cahnu, ra sa nañi Miguel sihin ángel sa ndyaca ñaha ra, i sahñi tahan ra sihin dragón cuan ta sihin ángel ndɨhɨ sihin ra dragón cuan. \p \v 8 Ta ñá cuu zahacanaa dragón cuan. Yucuan cuenda ñá cuu ca ndoo quɨtɨ cuan andɨvɨ. \p \v 9 I tava ra Ndyoo sii ra andɨvɨ, ta i quisi ra ñuu ñiyɨvɨ sihin ángel sa sino iñi sii ra vatyi i tava tucu ra Ndyoo sii tandɨhɨ ra cuan. Ta ra dragón cuan, zuun ñi ra cuu coo ta sa naha, ta nañi ra cuihna, ta nañi ra Satanás, ta zandavi ñaha ra sii tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 10 Ta zɨquɨ i siñi vatyi saa xaan cahan minoo ra andɨvɨ, ta catyi ra: Vityi sa saa cuhva zacacu ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ. Vityi iyo xaan cuhva sii ra, ta ndyaca ñaha xaan ra, ta tacuan tucu ra Cristo vatyi saha xaan ra Ndyoo cuhva sii ra. Tacuan cuu si vityi vatyi i tava ra Ndyoo sii cuihna, ta maa cuihna cuu ra sahan ityi nuu ra Ndyoo ta tyaa ra cuatyi sata ñu sino iñi ndyiyaca ta ñiyaca. \p \v 11 Zoco i zahacanaa ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Ndyoo sii cuihna vatyi i sati ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo nɨñɨ ra. Ta i zahacanaa tucu ñu sii ra vatyi i nacatyi ñu sihin ñiyɨvɨ cuhva i sino iñi ñu sii ra Ndyoo, ta ñá yuhu ñu sa cuu ñu cuenda ra. \p \v 12 Yucuan cuenda cuzɨɨ xaan iñi ndo, ndoho sa iyo andɨvɨ, zoco ndahvi ndoho sa iyo ñuu ñiyɨvɨ ta ndoho sa iyo tyañuhu vatyi sa i noo cuihna ndya nu ndyaa ndo. Ta cuxaan xaan ra vatyi sito ra vatyi ñahñi ca quɨvɨ ra. \p \v 13 Ta cuhva sa ndyehe ra dragón cuan vatyi i zavita ra Ndyoo sii ra ndya ñuu ñiyɨvɨ ya, ta zɨquɨ i quisaha zayanga ra sii ñaha sa i zacacu sii lee cuan. \p \v 14 Ta i saha ra Ndyoo uu tahan ndisi sii ñaha cuan tañi sa iyo sii minoo tazu cahnu. Yucuan cuenda i cuu ndava ña, ta i quɨhvɨ ña sisi cuhu nu cua ñihi ña sa casi ña uñi cuiya zazava, ta ma nañihi coo cuan sii ña. \p \v 15 Zoco coo cuan, i tava tɨ cuaha xaan ndutya yuhu tɨ, ta i nduu si tañi minoo yuu, ta cua zatyañi si sii ñaha cuan. \p \v 16 Zoco i tyindyee ñuhu sii ña vatyi i ndata ñuhu, ta i quɨhvɨ ndutya sa i tava coo cuan sihin yuhu tɨ. \p \v 17 Ta zɨquɨ i cuxaan xaan coo cuan sihin ñaha cuan, ta yucuan cuenda i quita tɨ ta cuahan tɨ vatyi cua cahñi tahan tɨ sihin tandɨhɨ inga ñiyɨvɨ sa cuu zehe ñaha cuan. Maa ñu cuu ñiyɨvɨ sa zavaha cuhva catyi ra Ndyoo. Ta ndyico ñu sii sa ndisa sa i zañaha ra Jesucristo. \c 13 \s1 Uu tahan quɨtɨ quiñi caa \p \v 1 I sicuɨñɨ ndyei nu ñiyɨtɨ yuhu tyañuhu, ta i ndyehi vatyi minoo quɨtɨ quiñi caa i quita sisi tyañuhu. Usa tahan xiñi tɨ, ta usi tahan ndɨquɨ tɨ. Tahan tahan ndɨquɨ tɨ ñoho minoo corona. Ta tahan tahan xiñi tɨ ndyizo si minoo tuhun quiñi. \p \v 2 Quɨtɨ sa i ndyehi, caa tɨ tañi caa minoo cuɨñɨ. Zoco saha tɨ caa tañi saha oso, ta yuhu tɨ cuu tañi yuhu ndicaha. Ra dragón saha cuhva maa ra sii tɨ. Saha ra sa cundyaca ñaha tɨ, ta sa coo xaan cuhva sii tɨ. \p \v 3 Minoo xiñi quɨtɨ cuan, ndyehi vatyi sa ñicuehe si, ta yucuan cuenda cuñi cuu tɨ. Zoco i nduvaha tɨ nu ñicuehe tɨ, ta iyo xaan i cuñi tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta i sindyico ñu sii quɨtɨ quiñi caa cuan cuhva i ndyehi. \p \v 4 Cua zacahnu ñu sii ra dragón vatyi saha xaan ra cuhva sii quɨtɨ cuan, ta cua zacahnu tucu ñu sii quɨtɨ cuan, ta catyi ñu: Yoñi sa iyo cuhva sii tañi iyo cuhva sii quɨtɨ ya. Tatu cahñi tahan ñiyɨvɨ sihin tɨ, zoco ma zahacanaa ñu sii tɨ. \p \v 5 Saha dragón cuan vatyi zacahnu quɨtɨ cuan zuun ñi sii maa tɨ sihin cuhva cahan tɨ, ta cua cahan tɨ ndya vaha ñi sii ra Ndyoo. Ta uu xico uu yoo cua cundyaca ñaha tɨ. \p \v 6 Ta quiñi xaan cua cahan tɨ sii ra Ndyoo, ta cua cahan tɨ ndya vaha ñi sii zɨvɨ ra Ndyoo ta cuenda nu ndyaa ra Ndyoo ta cuenda tandɨhɨ ñu sa iyo andɨvɨ. \p \v 7 Ta cua ñihi tɨ cuhva cahñi tahan tɨ sihin ñiyɨvɨ ñoho cuenda ra Ndyoo, ta cua zahacanaa tɨ. Ta cua ñihi tɨ cuhva cundyaca ñaha tɨ sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vazu zɨɨn zɨɨn tata ñu ta zɨɨn zɨɨn zahan cahan ñu ta zɨɨn zɨɨn ñuu ñu. \p \v 8 Ta ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo, cuee ca sa sino ñuu ñiyɨvɨ ta sa tyaa ra Ndyoo cuhva vatyi cua cuu ra, ta cumi ra minoo libro ndyaa zɨvɨ ñiyɨvɨ cua cacu. Ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ tatu ña ndyaa zɨvɨ ñu nu libro cuan, cua zacahnu ñu sii quɨtɨ quiñi caa cuan. \p \v 9 Tatu ndyaa zoho ndo, tyizoho ndo sa quehin. \p \v 10 Tatu cua tɨɨn ñiyɨvɨ sii ndo ta tyihi ñu sii ndo vehe caa, cuee ca cua quɨhɨ ndazi tucu maa ñu cua zacuu ra Ndyoo. Ta ra cua cahñi sii ndo sihin mityi, cua cuu tucu maa ra sihin mityi. Yucuan cuenda cundyee xaan iñi ndo, ta cunɨɨ xaan iñi ndo sii ra Ndyoo. \p \v 11 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi quita inga quɨtɨ quiñi caa sisi ñuhu. Ndyaa ndɨquɨ tɨ tañi ndɨquɨ mvee ticatyi, zoco cahan tɨ tañi cahan minoo dragón. \p \v 12 Iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii tɨ tañi iyo sii inga quɨtɨ sa quisi sa xihna ñi, ta yucuan cuenda zañiñi tɨ sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi zacahnu ñu sii inga quɨtɨ sa xihna ñi cuan. Maa tɨ cuu quɨtɨ yaha xaan iñi cuehe xiñi, zoco i nduvaha tɨ, ta ñá sihi tɨ. \p \v 13 Ta quɨtɨ sa quita sisi ñuhu cuan, i zavaha xaan tɨ sa ndyityi nahnu ndya cuhva cuu sii tɨ zacoon tɨ ñúhu sa quita andɨvɨ nu ñuhu ñuu ñiyɨvɨ. Ta i ndyehe ñiyɨvɨ cuhva zavaha tɨ. \p \v 14 Ta sihin sa ndyityi sa cuu zavaha tɨ ityi nuu quɨtɨ sa xihna ñi cuan, cua zandavi ñaha tɨ sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ ta zɨquɨ cua catyi tɨ sihin ñu vatyi nazavaha ñu minoo ndyoo yutu cuhva caa inga quɨtɨ cuan. Maa tɨ cuu quɨtɨ ñicuehe xiñi sihin mityi, zoco ñá sihi tɨ. \p \v 15 Ta cua ñihi quɨtɨ cu uu cuan cuhva ta cua cuhva tɨ sa cundito sa i zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa quɨtɨ sa xihna ñi cuan. Ta cua cuu cahan si, ta cua catyi si vatyi cua cahñi ñiyɨvɨ sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ña zacahnu sii si. \p \v 16 Ta cua tava tucu si tyiño vatyi cua cundyaa minoo marca sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ a siyo ndaha cuaha ñu a yɨquɨ nuu ñu. Cua ñihi tandɨhɨ ñiyɨvɨ marca cuan vazu cahnu ñu a luhlu ñu a cuca ñu a ndahvi ñu ta vazu muzu cuu ñu ta vazu yɨvɨ. \p \v 17 Ta yoñi cua cuu zata ta yoñi cua cuu xico tatu ña ndyaa marca cuan sii ñu a ndyaa zɨvɨ quɨtɨ cuan sii ñu a minoo número sa cuenda zɨvɨ tɨ. \p \v 18 Ihya cuñi si sa coo xaan sa siñi tuñi sii yo. Yoo ndoho iyo xaan sa siñi tuñi sii, nacañi iñi ndo sa cuenda número sii quɨtɨ cuan vatyi número sii minoo rayɨɨ cuu si. Iñu ziendu uñi xico iñu cuu número cuan. \c 14 \s1 Cuhva i sata ñiyɨvɨ cuu cuenda ra Ndyoo yaa \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi nandyaa ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo xiñi yucu Sión. Ta sihin ra ndɨhɨ ziendu uu xico cumi mil tahan ñiyɨvɨ. Maa ñi ñiyɨvɨ sa ndyaa zɨvɨ ra cu Mvee Ticatyi ta zɨvɨ Zutu ra yɨquɨ nuu ñu. \p \v 2 Ta zɨquɨ i siñi minoo nduzu sa quita andɨvɨ. Cuu si tañi nduzu sa cucayu cuaha xaan yuu ta tañi nduzu iyo tatu ñihi xaan cahan zavi. Ta siñi nduzu sa zavacu ñiyɨvɨ arpa. \p \v 3 Ta sata ñiyɨvɨ minoo yaa saa ityi nuu ra ndyaa nu tyayu cahnu ta nuu sa cumi tahan quɨtɨ sa yucu sihin ra ta nuu ra sahnu ndyaca ñaha, ndɨhɨ ca. Ta yoñi ca cuu cutuhva yaa cuan, maa ñi sa ziendu uu xico cumi mil tahan ñiyɨvɨ sa i cacu nu yucu ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sito sii si. \p \v 4 Maa ñu cuu ñu sa ñá zavaha ndya vaha ñi. Ñá quixi zana rayɨɨ sihin ndya vaha ñi ñaha. Ñahñi maa cuatyi zavaha ñu caña ñi. Ta ndyico ñu sii ra cu Mvee Ticatyi vazu ndyaca maa cuahan ra. Cacu ñu nu yucu ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta cuu ñu tañi sa xihna cuii ñi ofrenda cua ñihi ra Ndyoo ta ra cu Mvee Ticatyi. \p \v 5 Yoñi cuu catyi vatyi vatya ñu vatyi ña tuhva ñu cahan cuendu. Ta ñahñi maa cuatyi ñu iyo ityi nuu ra Ndyoo. \s1 Tyiño i zacoto uñi tahan ángel \p \v 6 Tacuan i cuu si ta zɨquɨ i ndyehi vatyi ndava minoo ángel ta cuahan ra zava mahñu andɨvɨ sa quisi catyi ra Tuhun Ndyoo sa ma cunaa, ta nacatyi ra yozo caa cua zacacu ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ. I zacoto ra tuhun cuan sii ñiyɨvɨ iyo ñuu ñiyɨvɨ, sii ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn nación ta zɨɨn zɨɨn ñuu ta zɨɨn zɨɨn tata. Ta sii ñiyɨvɨ cahan zahan ta sii ñiyɨvɨ cahan tyehen ñi. \p \v 7 Saa xaan i cahan ra, ta i catyi ra: Nayuhu ndo sii ra Ndyoo, ta zacahnu ndo sii ra vatyi sa saa cuhva cua tyicuhva ra sii ñiyɨvɨ. Zacahnu ndo sii ra i zavaha andɨvɨ ta ñuu ñiyɨvɨ ta tyañuhu ta tandɨhɨ zoco ndutya. \p \v 8 Ta i sindyico inga ángel sii ángel sa xihna ñi cuan, ta catyi ra: Sa tɨvɨ ñuu cahnu Babilonia vatyi i zatɨvɨ ñiyɨvɨ ñuu cuan sii tandɨhɨ ñuu ñiyɨvɨ sihin tandɨhɨ cuatyi sa quiñi xaan i zavaha ñu. \p \v 9 Tacuan i catyi ángel cu uu cuan, ta i sindyico inga ángel sii ra, ta saa xaan cahan tucu ra ta catyi ra: Yoo ñiyɨvɨ cua zacahnu sii quɨtɨ cuan a sii sa zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ, a tatu saha ñiyɨvɨ sa cundyaa marca tɨ yɨquɨ nuu ñu a ndaha ñu. \p \v 10 Cuaha xaan cuaha xaan tundoho cua ndyehe ñu zavaha cuhva cuan vatyi cua zandoho ra Ndyoo sii ñu. Sa cuxaan xaan ra vityi, ta cua tasi tuñi ra sii ñiyɨvɨ zavaha cuhva cuan ityi nuu ángel ra ta ityi nuu ra cu Mvee Ticatyi vatyi cua tyihi ra sii ñu nu cayu ñúhu sihin azufre. \p \v 11 Ñiyɨvɨ zacahnu sii quɨtɨ cuan a sii sa zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ, a tatu saha ñu cundyaa marca a zɨvɨ tɨ sii ñu, cua cayu ñu. Cua cayu ñu ñiyaca ta ndyiyaca, ta cua ndaa ñuhma ñu tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 12 Yucuan cuenda cuñi si vatyi ñiyɨvɨ cuenda ra Ndyoo, yoo ñu tyaa yahvi sa cahan ra ta sino xaan iñi ñu sii ra Jesucristo, cuñi si vatyi nacundyee xaan iñi ñu. Catyi ángel cuan. \p \v 13 Ta zɨquɨ i siñi minoo nduzu sa quita andɨvɨ, ta catyi si sihin: “Vityi ta ityi nuu ca zɨɨ xaan cuu sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra ndyaca ñaha sii yo cuee ca sa cuu ñu. Avi, catyi Tatyi Ii ra Ndyoo vatyi cua quitatu ñu sihin tyiño ñu, ta sa vaha sa i zavaha ñu cua cuhun si gloria sihin ñu.” \s1 Cuhva cua tasi tuñi ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ \p \v 14 Tacuan ta zɨquɨ i nandyehi, ta i ndyehi minoo vico cuisi, ta nuu si ndyaa minoo ra caa tañi caa ra i quisi ndya gloria. Ñoho minoo corona xuhun cuaan xiñi ra, ta ndaha ra minoo mityi cutya, xaan xaan si. \p \v 15 Ta i quita inga ángel ndya nu ndyaa ra Ndyoo, ta i cana saa ra ta cahan ra sihin ra ndyaa nu vico cuan, ta i catyi ra: Sa saa si cuhva nacuhun ndaha tyiñon vatyi sa sityi xaan sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. Cahndyon sii si ta nacuhun. Catyi ra. \p \v 16 Ta zɨquɨ ra ndyaa nu vico cuan i zayaha ra mityi ra nuu ñuu ñiyɨvɨ, ta i naquihin ra ndaha tyiño ra. \p \v 17 Yaha cuan ta zɨquɨ i quita inga ángel ndya nu ndyaa ra Ndyoo andɨvɨ, ta ndyizo tucu maa ra minoo mityi cutya ta xaan xaan si. \p \v 18 Ta i quita inga tucu ángel ndya nu ndyaa altar. Maa ra ndyizo tyiño nu cayu ñúhu nu altar. Ta i cana saa ra ta catyi ra sihin ra ndyizo mityi xaan cuan: Sa sityi xaan yucu vixi uva sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. Yucuan cuenda cahndyon sii si. \p \v 19 Ta zɨquɨ i zayaha ángel cuan mityi ra nu ñuu ñiyɨvɨ ta sahndya ra yucu vixi uva sa iyo ñuu ñiyɨvɨ, ta i tyihi ra sii si nu cua quita ndutya si vatyi yucuan cuu nu cua cuxaan xaan ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. \p \v 20 Sata ñuu cuu nu i sañi ra yucu vixi uva cuan. Ta cuaha xaan nɨñɨ si i quita nu i sañi ra sii si. Yaha xaan cuaha nɨñɨ i quita. Cono xaan i nduu si. I ndaa si, ta saa si ndya freno caballo sa zucu. Ta i saa si uñi ziendu kilómetro nu ñuhu cuhva i sino si. \c 15 \s1 Cua coo inga usa tahan tundoho, ta zɨquɨ cua ndɨhɨ si \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi inga sa iyo cahnu xaan andɨvɨ, ta i zayuhu xaan si sii. I ndyehi usa tahan ángel, ta iyo cuhva sii ra sa zaquisi ra usa tahan ca tundoho. Sihin ihya tundoho cua ndɨhɨ si vatyi cua ndɨhɨ sa cuxaan ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. \p \v 2 Ta i ndyehi minoo sa caa tañi caa tyañuhu. Xiño si tañi ino, ta zaca ñúhu sihin ndutya cuan. Ta nandyaa ñiyɨvɨ yuhu tyañuhu cuan. Ndaha ñu arpa sa saha ra Ndyoo sii ñu. Maa ñu cuu ñu i zahacanaa sii quɨtɨ quiñi caa cuan ta sii sa i zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ ta sii número sa cuu cuenda zɨvɨ tɨ. \p \v 3 Sata ñiyɨvɨ cuan yaa ra Moisés muzu ra Ndyoo ta yaa ra cu Mvee Ticatyi. Tyehen catyi ñu: \q1 Cahnu xaan ta iyo xaan cuu tandɨhɨ sa i zavohon, yoho Ndyoo, vatyi iyo tandɨhɨ cuii cuhva suun; \q1 Ndoo xaan ta ndisa xaan cuu cuhva zavohon, \q1 Ta rey cuun sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ. \q1 \v 4 Yoñi ñiyɨvɨ iyo sa ma yuhu suun ta ma zacahnu ñu zɨvun \q1 Vatyi maa tuhun ñi moo cuu ra ii. \q1 Ta cua quisi tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ ta cua zacahnu ñu suun \q1 Vatyi sa ndyehe ñu cuhva ndoo xaan zavohon. \p \v 5 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi i nuña minoo nu ii xaan ca sisi gloria nu ñoho yuu sa ndyaa ley maa ra Ndyoo. \p \v 6 Sisi vehe cuan i quita sa usa tahan ángel sa ndyizo sa usa tahan tundoho cuan. Ñoho ra zahma vaha xaan. Cuisi xaan zahma ra, ta xiño xaan si. Ta nuhñi yoho xuhun cuaan yɨquɨ ndyica ra. \p \v 7 Minoo sa cumi tahan quɨtɨ sa yucu yatyi ñi sihin ra Ndyoo i saha tɨ minoo coho xuhun cuaan sii sa minoo minoo sa usa tahan ángel cuan. Sisi coho cuan ñoho cuhva cuxaan xaan maa ra Ndyoo, ra ndito tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. \p \v 8 Ta i situ cuii nu ndyaa ra Ndyoo sihin ñuhma vatyi minoo ra cahnu xaan cuu maa ra Ndyoo, ta iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii ra. Ta yoñi i cuu quɨhvɨ nu ndyaa ra ndya sa i yaha sicoo tandɨhɨ sa usa tahan tundoho sa ndyizo sa usa tahan ángel cuan. \c 16 \s1 Tundoho sa cua zaquisi sa usa tahan ángel cuan \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i siñi vatyi saa xaan i cahan minoo ra ñoho nu ndyaa ra Ndyoo, ta i catyi ra sihin sa usa tahan ángel cuan: Cuahan ndo ta coyo ndo sa ñoho sisi coho sa ndyizo ndo zɨquɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi sa cuxaan xaan maa ra Ndyoo. \p \v 2 Ta cuahan ángel sa xihna ñi cuan, ta i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra zɨquɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa ndyizo marca quɨtɨ cuan ta zacahnu ñu sii sa i zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ, i quita ityi sii ñu. Nahnu xaan si, ta uhu xaan si. \p \v 3 Ta ángel sa cu uu cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu tyañuhu, ta i nduu si nɨñɨ tañi nɨñɨ cuxi caa sa quita sii minoo ra tatu sa i sihi ra. Ta tandɨhɨ quɨtɨ ndito sisi tyañuhu, i sihi tɨ. \p \v 4 Ta sa cu uñi ángel cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu tandɨhɨ yuu, ta nu tandɨhɨ zoco ndutya, ta i nduu si nɨñɨ. \p \v 5 Ta zɨquɨ i siñi vatyi ángel ra ndyizo tyiño sa cuenda ndutya i catyi ra: Ndoo xaan cuun vatyi tacuan tasi tuñun, yoho ra ndyaca ñaha. Ii xaan cuun ta tandɨhɨ cuii tyiemvu iyo moo. \p \v 6 Ndoo xaan cuhva zavohon vatyi ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ i sati ñu nɨñɨ ñiyɨvɨ cuñi xaan suun ta nɨñɨ ra profeta. Ta vityi cua coho ñiyɨvɨ ña vaha ña ndutya nɨñɨ vatyi tacuan tahan si sii ñu. \p \v 7 Ta i siñi vatyi cahan inga ra ñoho nu ndyaa altar, ta catyi ra: Ndisa, yoho ra ndyaca ñaha. Ra Ndyoo sa iyo tandɨhɨ cuii cuhva cuu suun, ta vaha xaan ta ndoo xaan tasi tuñun. \p \v 8 Tacuan ta ángel sa cu cumi cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu ñicandyi, ta i ñihi ñicandyi cuan cuhva ñihi ca cua cahmi si sii ñiyɨvɨ. \p \v 9 Ta yaha xaan i ndɨyɨ tandɨhɨ ñiyɨvɨ, zoco ñá zama ñu cuhva zacuu ñu. Ta ñá ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu, ta ñá zacahnu ñu sii ra Ndyoo sino ca i cahan ñu ndya vaha ñi sii ra vatyi maa ra i tasi tundoho cuan. \p \v 10 Ta ángel cu ohon cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu ndyaca ñaha quɨtɨ cuan, ta i nduñaa xaan nacahnu nu ndyaca ñaha tɨ. Ta i sacu xaan ñiyɨvɨ vatyi ña cundyee iñi ñu tandɨhɨ sa uhu ñu. \p \v 11 Zoco i cahan ñu ndya vaha ñi sii ra Ndyoo ra ndyaa andɨvɨ vatyi uhu xaan ñu ta cahvi xaan ñu, zoco ñá ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu. \p \v 12 Ta ángel cu iñu cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu yuu cahnu sa nañi Eufrates, ta i ndoco yuu cuan vatyi tacuan ta cua cuu yaha tandɨhɨ ra rey, ra ndyaca ñaha ityi caña ñicandyi. \p \v 13 Tacuan i cuu si, ta zɨquɨ i ndyehi vatyi i quita tatyi cuihna yuhu dragón cuan ta yuhu inga quɨtɨ cuan ta yuhu minoo ra i catyi vatyi cahan ra sa cuenda ra Ndyoo zoco yɨvɨ. Ta caa tatyi cuihna cuan tañi caa zahva izu. \p \v 14 Ta yucuan cuu tatyi cuihna sa cuu zavaha sa ndyityi, ta cuahan si cua zandu‑ɨɨn si sii tandɨhɨ ra cu rey ra ndyaca ñaha ra iyo nacahnu ñuu ñiyɨvɨ vatyi cua cahñi tahan ra quɨvɨ tahan si sihin ra Ndyoo ra iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii. \p \v 15 Ta i catyi ra Ndyoo: Zaha ndo cuenda vatyi zana ñi iñi ndo ta cua quisi tañi quisi minoo ra zuhu cuhva sa ña sica iñi ñiyɨvɨ. Zɨɨ xaan cua cuu sii ñiyɨvɨ ndatu sii, ta ndyaa listo ñu, ta ñahñi sa cumañi sii ñu. Zoco ñu ña ndyaa listo, cua cucahan xaan nuu ñu. Catyi ra. \p \v 16 Ta cua titahan tandɨhɨ ra cu rey sihin tandɨhɨ zandaru ra minoo nu nañi si Armagedón sihin zahan hebreo. \p \v 17 Ta ángel cu usa cuan i sicoyo ra sa ñoho sisi coho ra nu tatyi. Ta saa xaan i quita nduzu cahan minoo ra ñoho nu ndyaa tyayu ra Ndyoo. Ta catyi ra ndyaa nu tyayu cuan: Sa cuu vityi. Catyi ra. \p \v 18 Tacuan ta zɨquɨ i sicoo tasa zavi ta nduzu ñihi, ta i sicoo xaan nduzu zavi, ta i sicoo minoo sa taan ñihi xaan ca ta zɨquɨ tandɨhɨ sa taan sa iyo cuhva ndya quisaha ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 19 Sihin sa taan i ndata ñuu cahnu cuan. Uñi cuhva i ndata si. Ta i tani xaan vehe tandɨhɨ inga ñuu sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. Sihin cuhva cuan i nacohon iñi ra Ndyoo sii ñuu cahnu Babilonia cuan cuhva quiñi xaan zavaha ñiyɨvɨ ñuu cuan, ta i zandoho xaan ra sii ñu vatyi sa cuxaan xaan ra sihin ñu. \p \v 20 Ta i naa tandɨhɨ ñuhu sa iyo sisi tyañuhu sihin sa taan, ta i nduva tandɨhɨ yucu. \p \v 21 Nahnu xaan yuu zavi i coon zɨquɨ ñiyɨvɨ. Ta iyo si vee si uu xico kilo. I cuxaan xaan ñiyɨvɨ sihin ra Ndyoo sa cuenda tundoho i zacuu yuu zavi cuan vatyi cahnu xaan tundoho i saha si, ta i cahan ñu ndya vaha ñi sii ra Ndyoo. \c 17 \s1 Cuhva cua tyicuhva ra Ndyoo sii minoo ñaha zɨquɨ \p \v 1 Ta zɨquɨ i quisi minoo sa usa tahan ángel sa ndyizo sa usa tahan coho cuan, ta i cahan ra sihin, ta catyi ra: Ñaha ihya. Cua zañehi suun cuhva cua tahan minoo ñaha zɨɨ iñi, ñaha sa ndyaa nuu tandɨhɨ tyañuhu. \p \v 2 I zavaha ra rey ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ cuatyi sihin ña. Ta ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, yaha xaan i tɨvɨ ñu sa cuenda sa ña vaha sa zavaha ña. Catyi ra. \p \v 3 Ta zɨquɨ sihin cuhva i zandyehe Tatyi Ii ra Ndyoo sii, ta i sindyaca ángel cuan sii sisi cuhu, ta yucuan i ndyehi sii minoo ñaha. Yozo ña zɨquɨ minoo quɨtɨ cuaha. Usa tahan xiñi tɨ, ta usi tahan ndɨquɨ tɨ. Ta iñi xaan tɨ tuhun quiñi, tuhun cahan ndya vaha ñi sii ra Ndyoo. \p \v 4 Ñoho ñaha cuan zahma tyacu tixinda ta tyacu cuaha, ta yaha xaan i cucutu ña sihin ndaha tyiño xuhun cuaan ta yuu vaha ta perla. Ndaha ña minoo coho xuhun cuaan situ cuii si sihin tandɨhɨ nuu sa ña vaha vatyi cuaha xaan sa ndya vaha ñi zavaha ña. \p \v 5 Yɨquɨ nuu ña ndyaa minoo zɨvɨ, zoco ñá sito ñiyɨvɨ ñaa zɨvɨ cuu si, ta catyi si: “Ihya ñaha cuu ñuu Babilonia cahnu, maa ña cuu zɨhɨ tandɨhɨ ñu zɨɨ iñi ta sii tandɨhɨ sa ña vaha sa iyo ñuu ñiyɨvɨ.” \p \v 6 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi siñi ñaha cuan vatyi i sihi ña nɨñɨ ñiyɨvɨ cuñi xaan sii ra Ndyoo ta ñiyɨvɨ i sihi sa cuenda ra Jesús, ta i yuhu xein. \p \v 7 Ta zɨquɨ i catyi ángel cuan sihin: ¿Ñacu yuhu xoon? Cua zacote suun yoo ña cuu ña ya ta ñaa sa cuñi si catyi si sa cuenda quɨtɨ sa iyo usa tahan xiñi ta usi tahan ndɨquɨ ta ndyizo tɨ sii ña. \p \v 8 Quɨtɨ sa i ndyehun ihya, i sindito tɨ, zoco ña ndito ca tɨ, zoco cua quita tɨ sisi yavi cono ñu ñoho ñiyɨvɨ i zavaha ndya vaha ñi, ta cua cuhun tɨ nu cua cuu ndɨhɨ tɨ. Ta ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ tatu ña ndyaa zɨvɨ ñu nu libro i zavaha ra Ndyoo ndya ta cumañi ca sino ñuu ñiyɨvɨ, libro sa catyi yoo cuu ñiyɨvɨ cua cundito tandɨhɨ cuii tyiemvu, tatu ña ndyaa zɨvɨ ñu nuu libro cuan, iyo xaan cua cuñi maa ñu ndyehe ñu sii quɨtɨ sa sicoo ta i sihi tɨ, zoco cua naquita tucu tɨ inga saha. \p \v 9 Ta ihya cuu minoo sa cuu coto ñiyɨvɨ tatu cuu cutuñi iñi ñu sii si. Sa usa tahan xiñi tɨ cuu usa tahan yucu nu ndyaa ñaha cuan. \p \v 10 Ta iyo tucu usa tahan rey. Ohon tahan ra sa i ndoyo ñuhu ra, ta minoo ra ndyaca ñaha vityi. Ta rey sa cu usa cuan cumañi ca quisi ra. Cua quisi ra, zoco zuhva ñi quɨvɨ cua cundyaca ñaha ra. \p \v 11 Ta sa cu uña tahan rey cuu quɨtɨ sa i sicoo ta i sihi tɨ, ta zuun ñi ra i cuu tucu rey sa cu usa cuan, ta cua cuhun ra nu cua naa ra. \p \v 12 I ndyehun vatyi iyo usi tahan ndɨquɨ quɨtɨ cuan. Sa usi tahan ndɨquɨ tɨ cuu usi tahan rey. Tañaha ca cundyaca ñaha ra. Cua cundyaca ñaha sa usi tahan rey cuan zuhva ñi quɨvɨ ɨɨn ñi sihin quɨtɨ cuan. \p \v 13 Ɨɨn xaan cua cuu sa usi tahan rey cuan, ta cua cuhva ra tandɨhɨ cuhva iyo sii ra sii quɨtɨ cuan. Cua cuhva ra sa cundyaca ñaha quɨtɨ cuan sii sa ndyaca ñaha maa ra. \p \v 14 Cua cahñi tahan tandɨhɨ ra sihin ra cu Mvee Ticatyi, ta cua zahacanaa ra cu Mvee Ticatyi sii tandɨhɨ ra cuan vatyi ra cu Mvee Ticatyi, ra ndyaca ñaha cuu ra sii tandɨhɨ inga ra ndyaca ñaha ta rey sii tandɨhɨ inga rey. Ta ñiyɨvɨ sa cuu cuenda ra cu Mvee Ticatyi, ra i casi ra Ndyoo cuu sii ra, ta i cana ra sii ra, ta ma ndu‑uu iñi ra ta ma zandoo ra sii ra Ndyoo. \p \v 15 Tacuan i catyi ángel cuan, ta i catyi tucu ra sihin: I ndyehun vatyi ndyaa ñaha zɨɨ iñi cuan nuu tandɨhɨ tyañuhu. Tyañuhu cuan cuu tañi ñuu sa iyo ñuu ñiyɨvɨ, ta tañi ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn nación ta ñiyɨvɨ cahan zɨɨn zɨɨn zahan ta zɨɨn zɨɨn tyehen ñi. \p \v 16 Ta sa usi tahan ndɨquɨ sa ndyehun xiñi quɨtɨ cuan cuu rey sa cua cuxaan xaan sihin ñaha zɨɨ iñi cuan, ta ñaha cuan cuu tañi minoo ñuu, ta cua zanaa ra cu rey cuan sii si sihin tandɨhɨ sa iyo sii si. Cua cahñi ra sii ñiyɨvɨ, ta cua cahmi ra ñuu cuan. \p \v 17 Tacuan cua zavaha ra vatyi maa ra Ndyoo saha minoo sa siñi tuñi sii ra, ta cua zavaha ra cuhva cuñi maa ra Ndyoo cuhva cuan vazu ña sito ra. Yucuan cuenda cua cu‑ɨɨn ra ta cua cuhva ra tandɨhɨ cuhva iyo sii maa ra sii quɨtɨ cuan ndya quɨvɨ cua cuu tandɨhɨ cuii tyiño cuhva i catyi maa ra Ndyoo. \p \v 18 Ta ñaha sa sindyehun cuan cuu minoo ñuu cahnu sa ndyaca ñaha sii tandɨhɨ ra cu rey sa iyo ñuu ñiyɨvɨ. \c 18 \s1 Cuhva cua tɨvɨ ñuu Babilonia \p \v 1 Tacuan i cuu si, ta zɨquɨ i ndyehi sii inga ángel. I quita ra andɨvɨ, ta noo ra ndya nu ñuhu. Cuaha xaan cuhva iyo sii ra, ta ndisi xaan nduu ñuu ñiyɨvɨ sihin sa ndisi maa ra. \p \v 2 Ta i cana saa ra sihin minoo nduzu saa xaan, ta catyi ra: Sa i tɨvɨ ñuu cahnu Babilonia. Maa ñi ca tatyi cuihna iyo ñuu cuan vityi, maa ñi ca tandɨhɨ cuii nuu tatyi ña vaha ta tyasii ta inga zaa quiñi caa. \p \v 3 Tacuan iyo ñuu cuan vityi vatyi ñiyɨvɨ ñuu cuan i zatɨvɨ xaan sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta i zavaha ñu ndya vaha ñi. Ra rey ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ ɨɨn ñi cuhva ndya vaha ñi i zavaha ra sihin ñiyɨvɨ ñuu cuan. Ta ra xico ndaha tyiño, cuca xaan nduu ra sa xico ra ndaha tyiño sii ñiyɨvɨ ñuu cuan vatyi zanaa xaan ñu xuhun ñu tandɨhɨ cuii cuhva. \p \v 4 Tacuan i catyi ángel cuan, ta zɨquɨ i siñi vatyi cahan inga ra andɨvɨ ta catyi ra: Quita ndo ñuu cuan, ndoho sa cuu ñiyɨvɨ sii. Ma zavaha ndo sa quiñi xaan tañi zavaha ñiyɨvɨ yucuan ta ndoho ndo tañi cua ndoho maa ñu. \p \v 5 Cuaha xaan cua nduu cuatyi zavaha ñu ndya cuhva ndya sa saa si ndya andɨvɨ, ta ma naa iñi ra Ndyoo cuatyi zavaha ñu. \p \v 6 Uu saha cua zandyehe ra tundoho sii ñu sa cuenda minoo minoo sa ña vaha i zavaha ñu. Uu saha cua nacuhva ra coho ñu sa xaan cuhva i zacoho tucu maa ñu sii ñiyɨvɨ. \p \v 7 I zacahnu xaan ñu sii ñu, ta i cuzɨɨ xaan iñi ñu zavaha ñu tandɨhɨ cuii cuhva cuñi maa ñu. Yucuan cuenda nandyehe xaan maa ñu tundoho vatyi sica iñi ñiyɨvɨ ñuu cuan: “Ñuu ndi cuu tañi minoo ñaha ndyaca ñaha. Ña ndahvi ndi, ta ñahñi tucuihya iñi cua ndyehe ndi.” \p \v 8 Sa cuenda cuhva zacahnu ñu sii ñu, ta minoo ñi quɨvɨ cua quisi xaan tundoho zɨquɨ ñu. Cua cuu ñu; cua nducuihya xaan iñi ñu; cua cuzoco ñu. Ta cua cayu ndɨhɨ ñuu cuan vatyi iyo xaan cuhva sii ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii yo, ta sa tyaa ra cuhva tasi tuñi ra sii ñuu cuan. \p \v 9 Ra rey ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ, ra i zavaha ndya vaha ñi ñuu cuan, cua vacu xaan ra ta cua nducuihya xaan iñi ra quɨvɨ ndyehe ra vatyi cayu ñuu cuan vatyi i zavaha ra rey cuan ñaa ndɨhɨ sa cuñi maa ra ɨɨn ñi cuhva sihin ñiyɨvɨ ñuu cuan. \p \v 10 Cua cuɨñɨ ndyaa ra ndya zava vatyi yuhu ra tundoho cahnu xaan sa cua coo ñuu cuan, ta cua catyi ra: Ndahvi yoho ñuu cahnu Babilonia. Tañi tyehen ñi ta sa i zanaa ra Ndyoo suun. \p \v 11 Ra xico ndaha tyiño tucu, cua vacu xaan ra, ta cua nducuihya iñi ra sa cuenda sa cua tahan ñuu cuan vatyi yoñi ca zata ndaha tyiño ra \p \v 12 tañi xuhun cuaan, xuhun cuisi, yuu vaha, perla, zahma yahvi xaan, zahma seda, ta zahma yuhva tixinda ta yuhva cuaha, ta tandɨhɨ nuu vitu vaha sa tyaqui sahan xico ta ndaha tyiño sino sihin noho nahnu uru yucu ta vitu vaha ta caa ta yuu. \p \v 13 Yucuan i cuyahvi tucu yutu canela, ta yucu ta cutu ta perfume ta vino ta azetye ta yutyi pan vaha ta trigo, ta i cuyahvi tucu quɨtɨ tañi quɨtɨ ndyizo ndaha tyiño ta mvee ticatyi, ta caballo, ta carreta. Ta yucuan i cuyahvi tucu ñiyɨvɨ ndɨhɨ ca vatyi cua cuu ñu muzu ñiyɨvɨ. \p \v 14 Ta ra xico ndaha tyiño, cua catyi ra sihin ñuu cuan: ¡Ña cumi con tandɨhɨ ndaha tyiño vaha xaan sa tahan xaan iñun; sa ndaha cua naa tandɨhɨ cuii sa cucon! Catyi ra. \p \v 15 Ndya zava cua cuɨñɨ ndyaa ra i nducuca sa xico xaan ra ndaha tyiño ra ñuu cuan. Ndya zava cua cuɨñɨ ndyaa ra vatyi yuhu xaan ra ndyehe ra cuhva ndoho xaan ñuu cuan. Ta cua vacu saa xaan ra, ndya cuhva cana saa ñi ca ra, ta catyi ra: \p \v 16 ¡Ndahvi ñuu cahnu xaan cuan! Tañi minoo ñaha i cuu si vatyi ñiyɨvɨ ñuu cuan i siñoho ñu zahma vaha xaan, zahma yuhva tixinda ta zahma cuaha, ta i sityiño ñu ndaha tyiño xuhun cuaan ta yuu vaha ta perla. \p \v 17 ¡Ta tañi tyehen ñi cua naa tandɨhɨ cuii sa cuca xaan ñu! Tandɨhɨ ra xu sii barco ta ra zacaca sii tu sihin ra zatyiño sihin tu, cua cuɨñɨ ndyaa ra ndya zava. \p \v 18 Ta cuhva sa ndyehe ra cuhva cayu ñuu cuan, cua catyi ra: Ñahñi inga ñuu iyo tañi ñuu cahnu ya. Cua catyi ra. \p \v 19 Ta cua tyizo ra ñuhu xiñi ra vatyi nducuihya xaan iñi ra, ta cua vacu saa xaan ra ndya cuhva cana saa ñi ca ra, ta cua catyi ra: ¡Ay! ¡Ndahvi ñuu cahnu cuan! Tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa iyo barco, nducuca xaan ra ñuu cuan vatyi i zata xaan ñiyɨvɨ ndaha tyiño ra yucuan. Ta vityi, tañi tyehen ñi ta sa cua naa ñuu cuan. Tacuan cua catyi ra. \p \v 20 Zoco vityi cuzɨɨ xaan iñi maa ndo ndoho sa yucu andɨvɨ ta ndoho ra apóstol ta ndoho ra profeta vatyi vityi tasi tuñi ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ ñuu cuan sa cuenda sa ña vaha i zavaha ñu sihin maa ndo. \p \v 21 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi i cañihi minoo ángel sii minoo yuu. Cahnu xaan yuu cuan tañi minoo yuu molino cahnu, ta i zavita ángel cuan sii si sisi tyañuhu, ta catyi ra: Zuun ñi cuhva ya cua zavita ra Ndyoo sii ñuu cahnu Babilonia. Ta yoñi cua ndyehe ca sii si. \p \v 22 Ñahñi ca yaa cua coo ñuu cuan vatyi yoñi ca cua zavacu ndyalin, ta yoñi ca cua tɨvɨ tiyoo a cutu. Yoñi ca cua zatyiño yucuan, ta yoñi ca cua ndyico nuñi. \p \v 23 Ñahñi ca ñúhu cua cayu ñuu cuan sa sa cuaa. Ta ma coo ca vico tindaha vatyi ra ñuu cuan cuca xaan ra, ta cahnu xaan i nduu ra sa xico ra ndaha tyiño ra nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. Ta i zandavi ñaha xaan ñiyɨvɨ ñuu cuan sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ (sihin sa ña vaha sa i zavaha ñu.) \p \v 24 Ta ñuu cuan i sahñi ñiyɨvɨ sii ra profeta ta sii ñiyɨvɨ cuñi xaan sii ra Ndyoo, ta nacahnu ñuu ñiyɨvɨ i sahñi tucu ñu sii ñiyɨvɨ vaha. \c 19 \p \v 1 Yaha cuan ta zɨquɨ i siñi minoo nduzu ñihi xaan vatyi cuaha xaan ñiyɨvɨ cahan sisi gloria, ta catyi ñu: ¡Aleluya! Maa ra Ndyoo Zutu yo cuu ra zacacu sii yo. Iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii maa ra. Nazacahnu yo sii ra. \p \v 2 Vatyi ndoo xaan ta vaha xaan zandaa ra tyiño. Ta sa i tasi tuñi ra sii ñaha zɨɨ iñi cuan. Ta maa ña i zatɨvɨ xaan sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi yaha xaan i zavaha ña sa ña vaha. Sa tasi tuñi ra sii ñaha cuan. (Ta ñaha cuan cuu ñuu Babilonia sa cahan si tuhun.) Ta i tasi tuñi ra sii ñuu cuan vatyi i sahñi ñiyɨvɨ ñuu cuan sii muzu ra. \p \v 3 Tacuan i catyi ñiyɨvɨ cuan, ta zɨquɨ i catyi tucu ñu: ¡Aleuya! Cua cayu ñuu cuan tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 4 Ta sa oco cumi tahan ra sahnu ndyaca ñaha ta sa cumi tahan quɨtɨ sa yucu yatyi ñi nu ndyaa ra Ndyoo i sicava ndyayu ra, ta i zacahnu ra sii ra Ndyoo, ra ndyaa nu tyayu cuan, ta i catyi ra: ¡Nacuu si tacuan, ta nacuu si sa ndisa! ¡Aleyuya! \p \v 5 Nu ndyaa tyayu cuan i cahan minoo ra, ta catyi ra: Ndoho ra cuu muzu maa ra Ndyoo, ndoho sa yuhu sii ra vazu ñiyɨvɨ cahnu cuu ndo a vazu ñiyɨvɨ ndyihi cuu ndo zoco zacahnu ndo sii ra, catyi ra. \s1 Cuhva cua coo vico tandaha ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo \p \v 6 Ta zɨquɨ i siñi vatyi cahan cuaha xaan ñiyɨvɨ, ta i cuu si tañi sa cucayu cuaha xaan yuu ta tañi nduzu tatu ñihi xaan cahan zavi. Tyehen i catyi ñu: ¡Aleyuya! Vatyi ndyaca ñaha ra ndyaca ñaha sii yo, ta iyo tandɨhɨ cuii cuhva sii maa ra Ndyoo, ta ñihi xaan ra. \p \v 7 Nacuzɨɨ xaan cuñi yo, ta nazacahnu xaan yo sii ra vatyi sa saa cuhva cua tindaha ra cu Mvee Ticatyi ra Ndyoo. Ta sa ndyaa listo ñiyɨvɨ cua cuu tañi ñazɨhɨ ra. \p \v 8 Ñoho ñu zahma vaha; ndɨɨ xaan si, ta cuisi xaan si. Vatyi zahma cuan cuu tañi cuhva ndoo xaan zavaha ñiyɨvɨ sa cuu cuenda maa ra Ndyoo. Catyi ñu. \p \v 9 Ta zɨquɨ i catyi ángel cuan sihin: Tyehen tyoon: “Zɨɨ xaan cuu sii ñiyɨvɨ i cana ra Ndyoo vatyi cuyucu ñu nu iyo vico tandaha ra cu Mvee Ticatyi ra.” Ta i catyi tucu ra: Ihya cuu tuhun i cahan maa ra Ndyoo sa ndisa cuii. \p \v 10 Ta zɨquɨ i sicuɨñɨ sɨti nuu ángel cuan vatyi cua zacahni sii ra, zoco i catyi ra sihin: Ma zavohon tacuan. Yuhvi cui muzu maa ra Ndyoo tañi moo ta tañi inga hermanon, tandɨhɨ ndoho ra ma zandoo sa ndisa sa i zacoto ra Jesús. Zacahnun sii ra Ndyoo. Vatyi tandɨhɨ tuhun sa cahan ra profeta, iyo si vatyi cua zacahnu si sii ra Jesús. \s1 Minoo ra yozo sii minoo caballo cuisi \p \v 11 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi nuña andɨvɨ, ta i ndyehi sii minoo caballo cuisi. Ra sa yozo sii tɨ nañi ra, Ra Vaha Xaan ta Ra Ndisa Xaan vatyi ndoo xaan ndyaca ñaha ra, ta minoo cuhva vaha xaan sahñi tahan ra. \p \v 12 Ndisi xaan i cuu sɨtɨ nuu ra tañi ñúhu, ta cuaha xaan corona ñoho xiñi ra, ta ndyaa tucu zɨvɨ sii ra, zoco yoñi sito sii si; maa ñi maa ra sito. \p \v 13 Zahma sa ñoho ra, lehle si sihin nɨñɨ, ta zɨvɨ ra cuu Tuhun Ndyoo. \p \v 14 Tandɨhɨ zandaru maa ra Ndyoo sa iyo andɨvɨ, ndyico ra sii ra. Ñoho tandɨhɨ ra zahma vaha. Cuisi si, ta ndɨɨ xaan si. Ta yozo tandɨhɨ ra caballo cuisi. \p \v 15 Ta ra cu nuu sii zandaru cuan, ñoho minoo espada xaan yuhu ra vatyi cua cañi ra sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sihin si. Ñihi xaan cua cundyaca ñaha ra sii ñu. Cua zañaha ra cuhva sa cuxaan xaan maa ra Ndyoo cahnu sihin ñiyɨvɨ. Tañi ra sañi zɨquɨ yucu vixi uva sihin saha ra ta quita ndutya si, tacuan cua zandyehe ra tundoho sii ñu. \p \v 16 Ta zahma ra ta nu zɨhɨn ra ndyaa letra ta catyi si tyehen: “Rey cuu ra sii tandɨhɨ inga rey, ta ndyaca ñaha ra sii tandɨhɨ inga ra ndyaca ñaha.” \p \v 17 Ta zɨquɨ i ndyehi vatyi nandyaa minoo ángel nu ñicandyi, ta saa xaan i cana saa ra sii tandɨhɨ zaa sa ndava andɨvɨ, ta catyi ra: Ñaha ndo. Titahan ndo vatyi ra Ndyoo cahnu cua cuhva ra sa cuxiñi ndo. \p \v 18 Cua casi ndo coño ñuhu ra cu rey ta coño ñuhu ra ndyaca ñaha sii zandaru ta coño ñuhu ra nahnu ta coño ñuhu caballo zono ra ta coño ñuhu ra yozo sii tɨ. Cua casi ndo coño ñuhu sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ, sii ra cu muzu ta sii sa yɨvɨ ra cu muzu ta sii ñiyɨvɨ ñiñi ta ñiyɨvɨ ña ñiñi. \p \v 19 Ta zɨquɨ i ndyehi sii quɨtɨ sa quiñi xaan caa cuan vatyi cu‑ɨɨn tɨ sihin ra cu rey ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ ta sihin zandaru ra. Cu‑ɨɨn tandɨhɨ ra vatyi cua cahñi tahan ra sihin ra yozo caballo cuisi cuan ta sihin zandaru ra. \p \v 20 Ta ra yozo caballo cuisi cuan sihin zandaru ra, i tɨɨn ra sii quɨtɨ cuan sihin ra cahan cuendu sihin tɨ vatyi maa ra cuu ra i zavaha sa ndyityi ityi nuu quɨtɨ cuan. Ta i zandavi ñaha ra sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ, ñu i saha sa cundyaa marca quɨtɨ cuan sii ñu, ta i zacahnu ñu sii sa i zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ. Ta sa yaha i tɨɨn zandaru ra yozo caballo cuisi cuan sii nduu tahan ra cuan, ta zɨquɨ i tyihi ra sii ra sisi ñúhu sa cayu sihin azufre. Ndito ra cuan ta quɨhvɨ ra yucuan. \p \v 21 Ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñoho cuenda ra, i sahñi ra yozo caballo cuisi cuan sii ñu sihin espada sa ñoho yuhu ra. Ta i sasi xaan zaa sii coño ñuhu tandɨhɨ ñu cuan, ta i ndaha xaan iñi tɨ. \c 20 \s1 Cuenda sa minoo mil cuiya \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i ndyehi vatyi i quita minoo ángel ndya andɨvɨ ta i noo ra, ta ndaha ra ndaha tɨcuɨ cuenda minoo yavi cono nu ñoho ñiyɨvɨ i zavaha sa ndya vaha ñi, ta ndaha ángel cuan minoo cadena cahnu. \p \v 2 I ndyehi vatyi tɨɨn ra sii ra dragón. Zuun ra cuu ra i cuu minoo coo ta sa naha. Cuihna cuu ra cuan, ta nañi ra Satanás. Cua cuhñi ángel cuan sii ra minoo mil cuiya. \p \v 3 Ta cua tyihi ra sii ra sisi yavi cono cuan, ta cua nacazi ra yuhu si, ta cua tyaa ra minoo zeyu yuhu si vatyi ma cuu quita ra ta ma cuu zandavi ñaha ra sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ minoo mil cuiya. Tatu sa yaha sa minoo mil cuiya cuan ta zɨquɨ cua ndasi ra zuhva ñi quɨvɨ. \p \v 4 Tacuan i ndyehi, ta zɨquɨ i ndyehi tyayu nahnu nu ndyaa ra sa ñihi cuhva sa cua tyicuhva ra sii ñiyɨvɨ. Ta i ndyehi añima ñiyɨvɨ i sahndya yuu ñiyɨvɨ zucu vatyi i nacatyi ñu Tuhun Ndyoo sa cuenda ra Jesús. Maa ñu ñá zacahnu sii quɨtɨ cuan, ta ñá zacahnu ñu sa i zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa tɨ. Ta ñá saha ñu sa cundyaa marca tɨ yɨquɨ nuu ñu ta nu ndaha ñu. Ta i ndyehi vatyi cua nandoto maa ñu, ta cua cundyaca ñaha ñu sihin ra Cristo minoo mil cuiya. \p \v 5 Ihya cuu ñiyɨvɨ cua nandoto sa xihna ñi. Zoco inga ñiyɨvɨ i sihi, ma nandoto ñaha ñu ndya sa yaha minoo mil cuiya cuan. \p \v 6 Zɨɨ xaan cua cuu sii ñiyɨvɨ sa cua nandoto sa xihna ñi cuan, ta ma coo cuatyi maa ñu icaña ñi. Ma cuhun ñu nu cua cayu ñúhu sa ma ndahva maa. Ta cua cuu ñu tañi ra cu zutu ityi nuu ra Ndyoo ta ra Cristo, ta cua cundyaca ñaha ñu sihin ra minoo mil cuiya. \p \v 7 Tatu sa yaha sa mil cuiya cuan, ta zɨquɨ cua ndasi Satanás ta quita ra nu ñoho ndazi ra. \p \v 8 Cua quita ra, ta cua zandavi ñaha ra sii ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. Cua zandavi ñaha ra sii ñiyɨvɨ ñuu Gog ta ñuu Magog, ta cua zatitahan ra sii zandaru ñiyɨvɨ ñuu cuan. Cuaha xaan zandaru ra cua coo, tañi ñiyɨtɨ yuhu tyañuhu. \p \v 9 Ta cua ndaa ra ndya minoo nduhva cahnu ndya nu yucu ñiyɨvɨ cuñi xaan sii ra Ndyoo ndya ñuu Jerusalén cu si, ta cua vico nduu ra nu yucu ñu vatyi cuñi ra cahñi ra sii ñu. Zoco cuhva cuan cua tasi ra Ndyoo ñúhu ndya andɨvɨ, ta cua cayu tandɨhɨ zandaru cuan. \p \v 10 Ta cuihna, ra cua zandavi ñaha sii ñu, cua tyihi ra Ndyoo sii ra nu cayu ñúhu sihin azufre sa ma ndahva maa nu sa ñoho quɨtɨ quiñi caa cuan sihin ra i cahan cuendu sihin tɨ. Ta yucuan cua ndyehe tandɨhɨ uñi tahan ra cuan tundoho ñiyaca ta ndyiyaca ta tandɨhɨ cuii tyiemvu. \s1 Cua cutuñi ñiyɨvɨ ityi nuu minoo tyayu cahnu ta cuisi nu ndyaa ra Ndyoo \p \v 11 Ta zɨquɨ i ndyehi sii minoo tyayu cahnu, ta cuisi xaan si, ta i ndyehi sii ra ndyaa nuu si. Ta i sino ñuhu ñuu ñiyɨvɨ ta andɨvɨ sii ra, ta cua naa si vatyi ñahñi ca nu cua cundyaa si. \p \v 12 Ta i ndyehi vatyi nandyaa tandɨhɨ ñiyɨvɨ i sihi ityi nuu ra Ndyoo, ñiyɨvɨ ñiñi ta ñiyɨvɨ ña ñiñi. Ta cua nuña ra Ndyoo libro ra sa nacatyi cuhva i zavaha ñu, ta cua nuña tucu ra inga libro nu ndyaa zɨvɨ ñiyɨvɨ cua cundito tandɨhɨ cuii tyiemvu sihin ra Ndyoo. Ta cua zandaa ra Ndyoo tyiño ñiyɨvɨ i sihi sa cuenda cuhva i zavaha ñu, cuhva catyi si nu libro cuan. \p \v 13 Ta ndɨyɨ sa ñoho sisi tyañuhu cua naquita ñu ta tacuan tucu ñu ñoho sisi ñuhu a inga nu yucu ndɨyɨ, ta cua zandaa ra Ndyoo tyiño sii sa minoo minoo ñu, cuhva i zavaha ñu. \p \v 14 Ta zɨquɨ ma cuu ca cuu ñiyɨvɨ, zoco ndito ñu ta quɨhɨ ñu sisi ñúhu sa ma ndahva maa. Ihya cuu sa cu uu tuhun sihi sii ñu, zoco yɨvɨ sa ndaha cua cuu ñu. Cuenda cua cayu ñi ñu. \p \v 15 Tatu ña ndyaa zɨvɨ ñiyɨvɨ nu libro sa cumi ra Ndyoo sa cuenda ñiyɨvɨ cua cundito tandɨhɨ cuii tyiemvu, cua tyihi ra sii ñu sisi ñúhu cuan. \c 21 \s1 Cua coo minoo andɨvɨ saa ta minoo ñuu ñiyɨvɨ saa \p \v 1 Yaha cuan ta zɨquɨ i ndyehi sii minoo andɨvɨ saa ta minoo ñuu ñiyɨvɨ saa vatyi sa i naa ñuu ñiyɨvɨ sa sicoo sa xihna ñi. Ta ñahñi ca tyañuhu cua coo. \p \v 2 Ta yuhvi ra Juan i ndyehi sii minoo ñuu ii, ñuu Jerusalén saa cuu si, ta i quita si andɨvɨ nu ndyaa ra Ndyoo, ta i noo si. Tyaqui xaan i cuu si vatyi sa ndyaa listo si tañi minoo ñaha sa cua tandaha, tyaqui xaan ña. \p \v 3 Ta i siñi vatyi saa xaan cahan minoo ra sisi gloria nu ndyaa tyayu maa ra Ndyoo, ta catyi ra: Ndyehe vatyi vityi ndyaa maa ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. Ɨɨn ñi cua cuyucu ñu sihin ra. Maa ñu cua cuu ñiyɨvɨ ra, ta maa ra cua cuu Ndyoo ñu. \p \v 4 Cua zanaa ra tandɨhɨ cuii sa cuihya iñi ñu, ta ma cuu ca ñu. Ma nducuihya ca iñi ñu. Ma vacu ca ñu, ta ñahñi ca tundoho a sa uhu cua coo sii ñu vatyi cuhva i cuu ityi sata, sa i yaha si cuan. \p \v 5 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra ndyaa nu tyayu cahnu: Ndyehe vatyi tandɨhɨ sa iyo ta vityi zandusei sii si. Ta i catyi tucu ra: Tyaa, vatyi ndisa xaan cuu tuhun ya, ta cuu cunɨɨ xaan iñun sii si. \p \v 6 Ta zɨquɨ i catyi ra sihin: Sa cuu tandɨhɨ si vityi. Yuhvi cuu ra sa iyo nu quisaha tandɨhɨ, ta cua cundite tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. Yucuan cuenda cui tañi letra A ta tañi letra Z. Tatu ityi ndo cua cuhva mi sa caha ñi ndutya coho ndo, ta cua cundito ndo tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 7 Tatu zahacanaa ndo sii cuihna, cua ñihi ndo tandɨhɨ sa vaha ya. Yuhvi cua cui ra Ndyoo ra zacahnu ndo, ta maa ndo cua cuu zehe ndyihi. \p \v 8 Zoco ñiyɨvɨ yuhu xaan ta ñiyɨvɨ ña sino iñi ta ñiyɨvɨ quiñi xaan iyo ta ñiyɨvɨ sahñi sii ñiyɨvɨ ta ra quixi sihin ñaha sa yɨvɨ ñazɨhɨ ra cuu a ñu quixi sihin rayɨɨ sa yɨvɨ yɨɨ ñu cuu ta ñiyɨvɨ zatazi ta ñiyɨvɨ zacahnu sii ndyoo yutu ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ vatya, cua cuhun tandɨhɨ ñu cuan nu cayu ñúhu sihin azufre sa ma ndahva maa. Ihya cuu sa cu uu saha cua cuu ñu. \s1 Cuhva cua cuu ñuu Jerusalén saa \p \v 9 Tacuan ta zɨquɨ i saa minoo sa usa tahan ángel sa i sindaha coho xuhun cuaan sa siñoho tundoho cua ndyehe ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta i catyi ángel cuan sihin: Ñaha ta cua zañehi suun sii ñaha sa cua tindaha sihin ra cu Mvee Ticatyi. Catyi ra. \p \v 10 Ta sisi sa i ndyehi sa sindyaca ra sii, ndya xiñi minoo yucu cahnu xaan ta zucu xaan, ta i zañaha ra ñuu Jerusalén sii. Cahnu xaan ta ii xaan si, ta i quita si ndya andɨvɨ ndya nu ndyaa maa ra Ndyoo. \p \v 11 Ndisi xaan ñuu cuan tañi sa ndisi maa ra Ndyoo ta tañi minoo yuu vaha xaan sa nañi jaspe. Ta xiño si tañi minoo ino. \p \v 12 Siconduu ñuu cuan i ndyehi vatyi ndyaa minoo nuzama cahnu ta zucu. Ta iyo usi uu tahan yuvehe si. Nandyaa minoo ángel tahan tahan yuvehe. Ta minoo minoo yuvehe ndyaa zɨvɨ sa minoo minoo sa usi uu tahan ityi ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 13 Ityi caña ñicandyi ndyaa uñi tahan yuvehe nuzama cuan, ta uñi tahan tucu ityi yucu, ta uñi tahan ityi tyañuhu, ta uñi tahan ityi cua iñi. \p \v 14 Nu cimiento nuzama cuan yozo usi uu tahan yuu nahnu, ta tahan tahan si ndyaa zɨvɨ minoo sa usi uu tahan ra i cuu apóstol ra cu Mvee Ticatyi. \p \v 15 Ra ángel ra cahan sihin, ndaha ra minoo tuñɨɨ xuhun cuaan vatyi cua tyicuhva ra ñuu cuan sihin yuvehe si ta nuzama si. \p \v 16 Cumi tahan sɨquɨ ñuu cuan, ta inuu cuii ñi caa tandɨhɨ cumi tahan si. I tyicuhva ángel cuan ñuu cuan sihin tuñɨɨ ra ta cuu si uu mil uu ziendu kilómetro ɨɨn ɨɨn sɨquɨ si, ta tacuan tucu sa zucu si. \p \v 17 Ta i tyicuhva tucu ra nuzama si, ta cuu si uñi xico cumi metro sa quehen si. I tyicuhva ángel cuan tañi tyicuhva ñiyɨvɨ. \p \v 18 Nuzama cuan cuu si yuu vaha sa nañi jaspe, ta ñuu cuan maa ñi xuhun cuaan cuu si, ta xiño xaan si tañi ino vaha. \p \v 19 Usi uu tahan toto nuzama cuan. Maa maa yuu vaha cuu si, ta ñoho inga yuu vaha tɨcuɨ si. Sa xihna ñi yuu yozo toto cuu si yuu sa nañi jaspe. Sa cu uu cuu zafiro. Sa cu uñi cuu ágata. Sa cu cumi cuu esmeralda. \p \v 20 Sa cu ohon cuu ónice. Sa cu iñu cuu cornalina. Sa cu usa cuu crisólito. Sa cu uña cuu berilo. Sa cu ɨɨn cuu topacio. Sa cu usi cuu crisoprasa. Sa cu usi ɨɨn cuu jacinto. Ta sa cu usi uu cuu amatista. (Zɨɨn zɨɨn tyacu tahan tahan yuu vaha cuan.) \p \v 21 Sa usi uu tahan yuvehe ñuu cuan, maa ñi perla cuu si. Minoo perla cahnu xaan cuu ɨɨn ɨɨn yuvehe. Ta calle cahnu ñuu cuan xuhun cuaan vaha xaan cuu si, ta xiño xaan si tañi ino. \p \v 22 Ñahñi vehe ñuhu i ndyehi ñuu cuan. Ndyaa maa ra Ndyoo Cahnu ra ndyaca ñaha sii yo ta ra cu Mvee Ticatyi, ta zacahnu ñiyɨvɨ sii maa ra, ta ña cuñi si minoo vehe. \p \v 23 Ta ñahñi ñicandyi ta ñahñi yoo zandisi sii ñuu cuan vatyi ndisi xaan maa ra Ndyoo ta ndisi xaan ra cu Mvee Ticatyi, ta sa nduu tahan maa ra saha sa ndisi yucuan. \p \v 24 Sa ndisi sii ñuu cuan, cua zandisi si nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. Ta ra rey ra ndyaca ñaha ñuu ñiyɨvɨ, cua cundyaca ra sa vaha sa iyo sii ra ndya ñuu cuan. \p \v 25 Ma cundazi yuvehe nuzama ñuu cuan ndyiaca. Ta ma coo sa sa cuaa yucuan. \p \v 26 Ta tandɨhɨ sa cuca ta sa vaha sa iyo sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, cua cundyaca ñu ndya ñuu cuan, ta ñuu cuan cua cundyaca ñaha sii tandɨhɨ cuii sa iyo. \p \v 27 Ñiyɨvɨ sa ndyaa zɨvɨ nu libro ra cu Mvee Ticatyi vatyi cua cundito ñu tandɨhɨ cuii tyiemvu, yucuan ñu cuu ñu cua quɨhvɨ yucuan, zoco ma cuu quɨhvɨ cuatyi ndaha cuii ñi a ñiyɨvɨ vatya a ñu zacahnu sii inga ndyoo. \c 22 \p \v 1 Ta zɨquɨ i zañaha ángel cuan minoo yuu cuii xaan sii. Ndutya sa saha sa cundito ñiyɨvɨ tandɨhɨ cuii tyiemvu cuu si, ta quita si nu ndyaa tyayu cahnu maa ra Ndyoo ta ra cu Mvee Ticatyi. \p \v 2 Mahñu calle cahnu ñuu cuan, ta nduu siyo yu yuu iyo yutu sa cua cuhva sa cundito ñiyɨvɨ tandɨhɨ cuii tyiemvu. Tahan tahan yoo zɨɨn zɨɨn nuu yucu vixi cua cuhva tu. Cua cuhva tu yucu vixi usi uu saha sa minoo cuiya. Ta ndaha tu cua cuu tata sa cua zanduvaha sii ñiyɨvɨ. \p \v 3 Ñuu cuan, ñahñi maa sa ña vaha cua coo vatyi maa ra Ndyoo cua cundyaa ñuu cuan sihin ra cu Mvee Ticatyi. Ta yucuan cua zacahnu ñiyɨvɨ ra sii ra. \p \v 4 Cua ndyehe ñiyɨvɨ nuu ra, ta cua cundyaa zɨvɨ ra yɨquɨ nuu ñu. \p \v 5 Ñahñi sa cuaa cua coo ñuu cuan. Ta ñiyɨvɨ sa yucu yucuan, ma cuñi si sa coo lámpara sii ñu, ta ñahñi ñicandyi cua coo vatyi maa ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii yo cua zandundisi ra yucuan, ta cua cundyaca ñaha ñu sihin ra. \s1 Sa cuñi quisi ra Jesucristo \p \v 6 Ta zɨquɨ i catyi ángel cuan sihin: Sa ndisa cuii cuu tuhun ya, ta cunɨɨ xaan iñun sii si. Maa ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii yo cuu ra i cahan sihin ra profeta ta sa naha. Ta vityi i tasi ra sii ángel ra vatyi cua zañaha ra sii muzu ra tandɨhɨ sa yatyi xaan cua cuu. \p \v 7 ¡Sa cuñi quisi! Catyi ra. Zɨɨ xaan cuu sii ñiyɨvɨ tyaa yahvi cuhva catyi si nuu libro ya. \p \v 8 Yuhvi ra Juan cuu ra i siñi ta i ndyehi tandɨhɨ sa tyei ihya. Ta sa yaha siñi sii si ta ndyehi sii si, ta zɨquɨ i sicuɨñɨ sɨti ityi nuu ángel sa i zañaha sii, vatyi cua zacahni sii ra. \p \v 9 Zoco i catyi maa ra sihin: Ma zavohon tacuan vatyi yuhvi cui minoo muzu ra Ndyoo tañi moo ta tañi inga hermanos, tandɨhɨ ra profeta ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ cua tyaa yahvi cuhva catyi si nuu libro ya. Ɨɨn ñi sii ra Ndyoo zacahnun. \p \v 10 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra sihin: Ma cucumi xehun tuhun sa zacoto ra Ndyoo nuu libro ya vatyi sa cua saa cuhva catyi si. \p \v 11 Nɨɨ ñi sa cumañi ca tahan si, nazavaha ca ñiyɨvɨ ña vaha sa ña vaha, ta ñiyɨvɨ zavaha xaan cuatyi, nazavaha ca ñu cuatyi. Zoco ñiyɨvɨ ndoo iyo, nazavaha ca ñu sa ndoo, ta ñiyɨvɨ vaha sa ndisa cuii, nazavaha ca ñu sa vaha xaan. \p \v 12 Ndisa, sa cuñi quisi, catyi maa ra Ndyoo. Ta cuize sa cua cuhve sii sa minoo minoo ñiyɨvɨ sa cuenda cuhva i zavaha ñu. \p \v 13 Yuhvi cuu ra sa iyo nu quisaha tandɨhɨ, ta cua cundite tandɨhɨ cuii maa tyiemvu. Yucuan cuenda cui tañi letra A ta tañi letra Z. \p \v 14 Zɨɨ xaan cua cuu sii ñiyɨvɨ cua ndoo zahma vatyi cua cuu quɨhvɨ ñu yuvehe ñuu cuan, ta cua cuu casi ñu yucu vixi sa iñi nu yutu sa cua cuhva sa cundito ñu tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 15 Zoco ñiyɨvɨ zavaha sa ña vaha cua nandoo ñu ityi sata tañi ñiyɨvɨ zavaha ndya vaha ñi ta ñiyɨvɨ zatazi ta ra quixi sihin minoo ñaha sa yɨvɨ ñazɨhɨ ra cuu, ta ñiyɨvɨ sahñi sii ñiyɨvɨ, ta ñiyɨvɨ zacahnu ndyoo yutu a zandu, ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ tahan xaan iñi cuvatya. \p \v 16 Yuhvi ra Jesús sa tasi sii ángel mi vatyi cua zacoto ra sii tandɨhɨ ra hermano tandɨhɨ tuhun ya. Yuhvi cui ñiyɨvɨ sahnu sii ra rey David, ta cuu tucu ra ñiyɨvɨ sahnu sii mi. Ta cui minoo tiñoo ndisi xaan sa quita sa ñaa ca tatu sa vasi cundisi. \p \v 17 Ta Tatyi Ii maa ra Ndyoo ta ñiyɨvɨ cuu tañi ñazɨhɨ ra cu Mvee Ticatyi, catyi ñu sihin ra: ¡Ñaha! Ta tacuan tucu catyi tandɨhɨ ndo sa siñi tuhun ya. ¡Ñaha! catyi ndo sihin ra. Ta tatu iyo ra ityi xaan naquisi ra nu ndyei ta nacoho ra ndutya sehi sa caha ñi sa cua cuhva sa cundito ñiyɨvɨ tandɨhɨ cuii tyiemvu. \p \v 18 Ta tyehen nacatyi sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ tyizoho Tuhun Ndyoo sa ndyaa nu libro ya vatyi tatu iyo ra natyihi zuhva ca tuhun sihin si, cua zandyehe ra Ndyoo sii ra tandɨhɨ cuii nuu tundoho sa cahan si nuu libro ya. \p \v 19 A tatu iyo ra cua tava zuhva sa catyi Tuhun Ndyoo nuu libro ya, cua tava ra Ndyoo zɨvɨ ra nuu libro sa nacatyi yoo sa cua cundito tandɨhɨ cuii tyiemvu, ta ma cuu cuhun ra ñuu vaha xaan cuan, ta ma ñihi ra tandɨhɨ sa vaha sa nacatyi libro ya. \p \v 20 Ta ra sa nacatyi tandɨhɨ tuhun ya, catyi ra: Ndisa vatyi sa cuñi quisi. Ta catyi yuhvi ra Juan: Vaha xaan. ¡Ñaha! yoho ra Jesús ra ndyaca ñaha sii ndi! \p \v 21 Ta nacuhva xaan ra Jesucristo ra ndyaca ñaha sii yo tandɨhɨ nuu sa vaha sii tandɨhɨ cuii ndo. Ta nacuu si tacuan, ta nacuu si sa ndisa.