\id ACT \h HECHOS \toc1 Hechos \toc2 HECHOS \toc3 Hch. \mt1 Hechos \c 1 \s1 I catyi ra Jesús vatyi cua tasi ra Tatyi Ii ra Ndyoo \p \v 1 Ta quɨvɨ cuan i tyei minoo carta suun Teófilo. Ta yucuan carta saha cuenda tandɨhɨ sa i zavaha ra Jesús ta tandɨhɨ sa zacuaha ra ndya casaha zatyiño ra cuhva \p \v 2 ndya quɨvɨ i ndaa xica ñi ra ta cuahan ra gloria. Zoco cuee ca sa cuhun ra gloria ta sihin cuhva iyo sii Tatyi Ii ra Ndyoo i tahvi ra Jesús tyiño nuu sa usi ɨɨn tahan ca ra apóstol vatyi nacatyi ra tuhun ra Jesús. \p \v 3 Ta zɨquɨ i sihi ra Jesús ta sa yaha i sihi ra ta zuun ñi maa ra Jesús i quituu nuu ra apóstol. Uu xico quɨvɨ i quituu ra tacuan, ta cuhva cuan i sito ñiyɨvɨ vatyi ndisa cuii i nandoto tucu ra. Ta i zacuaha ra sii ra yozo caa ndyaca ñaha ra Ndyoo. \p \v 4 Ta sa ndyaa ra Jesús sihin ra i catyi ra sihin ra vatyi ma quita ra ñuu Jerusalén. Cua cuatu ra sii sa i cahan ra Ndyoo Zutu yo tuhun vatyi catyi ra Jesús sihin ra: \p \v 5 Sa catyi sihin ndo vatyi ndisa cuii i zacoo ndutya ra Juan sihin ndutya, zoco ña cuaha ca quɨvɨ ta cua coo ndutya ndo sihin Tatyi Ndyoo. \s1 Cuahan ra Jesús ityi zɨquɨ \p \v 6 Tacuan ta quɨvɨ i titahan tucu ra Jesús sihin ra apóstol i ndaca tuhun ra cuan sii ra Jesús ta catyi ra: Tata, ¿atu sa cua cuhva tucun sa cundyaca ñaha ñiyɨvɨ hebreo tata maa ndi? \p \v 7 Ta i catyi ra Jesús sihin ra: Ma coto maa ndo ñaa quɨvɨ a ñaa yoo cua cundyaca ñaha tucu ñiyɨvɨ hebreo. Maa ñi maa ra Ndyoo Zutu yo tahan si coto cuhva cuan. \p \v 8 Zoco cua ñihi ndo tundyee iñi sii ra Ndyoo vatyi cua noo xica Tatyi Ii sii ndo, ta cua cahan ndo sa cuenda mi ñuu Jerusalén, nacahnu Judea ta nacahnu Samaria ta nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. \p \v 9 Ta sa ndɨhɨ cahan ra Jesús tacuan ta zuun ñi cuhva cuan i ndyehe ra apóstol vatyi i ndaa xica ñi ra Jesús ityi andɨvɨ, ta i tyazi minoo vico nu cuahan ra. Ta ñá ndyehe ca ra apóstol cuan sii ra. \p \v 10 Ta zuun ñi cuhva sa ndyehe ra sa i ndaa ra ityi andɨvɨ ta nu yucu ra i quituu uu tahan ra yoco ñoho ra zahma cuisi. \p \v 11 Ta i catyi ra yoco cuan sihin ra: Ndoho ra ñuu Galilea, ¿ñacu ndyehe xaan ndo ityi zɨquɨ? Cuahan ra Jesús gloria, ta zuun ñi cuhva cuahan ra cua quisi tucu ra. \s1 Naquihin ra Matías tyiño i sindyizo ra Judas \p \v 12 Tacuan ta zɨquɨ i quita ra apóstol yucu Olivos cuan. Cuahan ra ñuu Jerusalén. Yatyi ñi ndyaa yucu cuan sihin ñuu Jerusalén, tañi zava ora. \p \v 13 Ta sa saa ra yucuan, i quɨhvɨ ra minoo vehe toto ndya zɨquɨ vatyi yucuan ndyaa ra. Ra Pedro ta ra Juan, sihin ra Jacobo ta ra Andrés ta ra Felipe. Ra Tomás ta ra Bartolomé ta ra Mateo sihin ra Jacobo, zehe ra Alfeo. Ta ra Simón Zelote ta ra Judas yañi ra Jacobo. \p \v 14 Tandɨhɨ quɨvɨ i sica tahvi ra sii Ndyoo yucuan ɨɨn ñi sihin ña María zɨhɨ ra Jesús sihin inga ñu zɨhɨ ta sihin yañi ra. \p \v 15 Ta minoo quɨvɨ i titahan cuaha xaan ñiyɨvɨ tañi ziendu oco ñu, ta i nduvita ra Pedro (mahñu ñiyɨvɨ cuan) ta i catyi ra: \p \v 16 Ndoho yañi xaa, i cuñi si sa natahan si cuhva sa i catyi Tuhun Ndyoo nu i cahan ra David i zacuu Tatyi Ii ta saha cuenda ra sa cuenda ra Judas, ra i zañaha sii ra Jesús sii ra cua tɨɨn sii ra. \p \v 17 Ta ra tahan yo i cuu sii ra Judas, ta zuun ñi tyiño zavaha yo i zavaha tucu ra. \p \v 18 I zata ra Judas cuan minoo ñuhu sihin xuhun i ñihi ra sihin cuatyi ra. Ta zuun ñi maa ra i cuñi cahñi sii ra. I tyihi ra minoo yoho zucu ra, zoco i canacava ra sihin nuu ra ta i ndata sisi ra ta i quita tandɨhɨ sɨtɨ ra. Ta i sihi ra. \p \v 19 Sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Jerusalén cuhva i tahan ra Judas. Yucuan cuenda i zacunañi ñu ñuhu cuan Acéldama sihin tuhun maa ñu. Cuñi si catyi si: Ñuhu nu i sati nɨñɨ ra. \p \v 20 Sisi libro Salmos catyi ra Ndyoo sa cuenda ra Judas: \q1 Cua ndoo ihno vehe ra. \q1 Yoñi ñiyɨvɨ cua cundyaa yucuan. \q1 Ta tyiño i sindyizo maa ra cua naquihin inga ra. \m Catyi si. \p \v 21-22 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra Pedro: Yucuan cuenda cua naquihin inga ra tyiño i sindyizo ra Judas ta cua nacatyi tucu ra sihin ñiyɨvɨ vatyi ndisa sa i nandoto tucu ra Jesús. Cuñi si sii minoo ndoho ra i casaha sica sihin ra Jesús quɨvɨ i zacoo ndutya ra Juan sii ra ta cutahan ra sihin ra ndya quɨvɨ i ndaa xica ñi ra Jesús ityi andɨvɨ. ¿Yoo ndoho cuu ndo? Catyi ra Pedro. \p \v 23 Tacuan ta i ñihi ra uu tahan ra. Minoo ra nañi ra José ta nañi tucu ra Barsabás. Justo xiñi zɨvɨ ra. Ta inga ra nañi ra Matías. \p \v 24 Tacuan ta i sica tahvi tandɨhɨ ñu sii ra Ndyoo ta i catyi ñu: Zutu mañi yuu, siton añima tandɨhɨ ñiyɨvɨ. Zañohon sii ndi yoo ra cuñi moo \p \v 25 sa naquihin ra tyiño i sindyizo ra Judas vatyi i ndoyo ñuhu ra ta cuahan ra nu tahan si sii maa ra sa cuhun ra, nu xaan. Catyi ñiyɨvɨ. \p \v 26 Ta i sizɨquɨ ra zuhva cua ndyehe ra yoo ra cua zahacanaa, ta i tahan si sii ra Matías. Tacuan ta i nduu tucu ra cuan minoo apostól sihin inga sa usi ɨɨn tahan ra. \c 2 \s1 I quisi Tatyi Ii ra Ndyoo \p \v 1 I saa quɨvɨ sa zacahnu ñiyɨvɨ hebreo minoo vico sa nañi Pentecostés, ta i titahan tandɨhɨ ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús. \p \v 2 Yatyi xaan i quisaha quisi minoo nduzu ndya yutyi andɨvɨ. Tañi minoo tatyi cahnu, tacuan i cuu nduzu cuan, ta i situ cuii nduzu vehe nu yucu ñu. \p \v 3 Ta i ndyehe ñu minoo tañi caa yaa ñuhu. I quɨtɨ cuatyi si ta i sicozo si xiñi ɨɨn ɨɨn ñu. \p \v 4 I situ Tatyi Ii ra Ndyoo sii tandɨhɨ ñu, ta i quisaha cahan ñu tuhun sa ña tuhva ñu cahan. I cahan ñu sihin cuhva saha Tatyi Ii sii ñu. \p \v 5 Ta quɨvɨ cuan i siyucu cuaha xaan ñiyɨvɨ hebreo ñuu Jerusalén. Zɨɨn zɨɨn ñuu i quisi ra ta saa ra ñuu Jerusalén. Ndyico vaha ra sii costumbre maa ra. \p \v 6 Ta i siñi tucu maa ra cuan nduzu sa quita andɨvɨ. Yucuan cuenda i tuhva tandɨhɨ ra. Ñá cutuñi iñi ra ñaa cuenda siñi ra sa cahan ñiyɨvɨ. Vatyi tandɨhɨ cuhva cahan ñu, siñi ra hebreo cuan vatyi cahan ñu cuhva cahan ñiyɨvɨ zɨɨn zɨɨn ñuu, nu i quita ra hebreo. \p \v 7 Iyo xaan i cuñi ra hebreo cuan, ta i quisaha catyi ra sihin tahan ra: Tandɨhɨ ñiyɨvɨ ya, ñiyɨvɨ Galilea cuu ñu, zoco cahan ñu cuhva cahan maa yo. \p \v 8 Siñi yo sa cahan ñu. Cahan ñu cuhva cahan ñiyɨvɨ ñuu nu quita maa yo, ta zɨɨn zɨɨn ñuu yo. \p \v 9 Ñiyɨvɨ ñuu Partia, Media, ta Elam cuu yo sihin ñiyɨvɨ ñuu Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto ta Asia. \p \v 10 Iyo yo cuu yo ra ñuu Frigia, Panfilia, Egipto ta Libia yatyi ñi Cirene, ta iyo yo cuu yo ra ñuu Roma \p \v 11 tata hebreo, ta inga yo ra ñuu Roma, zacuaha yo costumbre ñiyɨvɨ hebreo. Iyo yo quita ñuu Creta ta ñuu Arabia ta siñi yo sa cahan ñu tandɨhɨ cuhva cahnu xaan zavaha ra Ndyoo. Catyi ra cuan. \p \v 12 Ta iyo xaan i cuñi ra ta ñá sito ra ñaa sa cuu. Ta i natuhun tahan ra ta catyi ra: ¿Ñaa sa cuu? Catyi ra. \p \v 13 Zoco inga ra i sacu ndyaa ta catyi ra: Sihi xaan ñu ya ndixi (ta siñi ñu). \s1 Cuhva i cahan ra Pedro sihin ñiyɨvɨ \p \v 14 Tacuan ta i nacuɨñɨ ndyaa ra Pedro sihin sa usi ɨɨn tahan ca ra apóstol ta saa xaan i cahan ra Pedro sihin ñiyɨvɨ cuan ta catyi ra: Ndoho sa ndyaa ihya nu cu si Judea ta tandɨhɨ inga ndo sa vasi ñuu Jerusalén ya, tyizoho vaha ndo ta cuɨñɨ ndo sa quehin. \p \v 15 Ña siñi ndi tañi sica iñi maa ndo vatyi nacaa cuu si caa ɨɨn sa ñaha ñi. \p \v 16 Sicoo minoo ra sinañi Joel ta tyiemvu. I cahan ra sa cuenda ra Ndyoo ta i catyi ra vatyi cua tahan si cuhva sa ndyehe ndo vityi vatyi i catyi ra: \q1 \v 17 Nu cua ndɨhɨ tyiemvu cua tasi Tatyi Ii, catyi ra Ndyoo, ta cua noo ra zɨquɨ tandɨhɨ ñiyɨvɨ. \q1 Zehe ndo cua cahan ñu tuhin. Cua ndyehe ra yoco sa cua zañehi sii ra. Ta cua cahan ñimahna xiñi ra sahnu. \q1 \v 18 Ndisa, vatyi cua noo Tatyi Ii sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ndyico sii mi sa ndisa, ta cua cahan ñu cuhva cua quehin sihin ñu. \q1 \v 19 Ta cua zavehi sa ndyityi ityi andɨvɨ ta nu ñuhu ñuu ñiyɨvɨ. Nɨñɨ ta ñuhu ta ñuhma. \q1 \v 20 Cua nduñaa ñicandyi ta cua nducuaha yoo tañi nɨñɨ. Tacuan cua cuu si ta cua coo minoo quɨvɨ cahnu xaan, quɨvɨ cua tasi tuñi sii ñiyɨvɨ. \q1 \v 21 Ta tandɨhɨ ra cua cahan ndahvi sihin mi, cua cacu ra. \m Tacuan i catyi ra Ndyoo, i catyi ra Joel. \p \v 22 Ta sa yaha nacatyi ra Pedro cuhva cuan ta i catyi tucu ra: Ndoho, ñiyɨvɨ hebreo tyizoho ndo tuhun ya: Ra Jesús ñuu Nazaret i sindyizo ra tyiño saha ra Ndyoo sii ra. Ta tañi sa sito ndo i saha ra Ndyoo sa zavaha ra cuaha xaan sa ndyityi ta cuaha xaan zeña nuu ndo. \p \v 23 Ta i sito ra Ndyoo vatyi cua cuhva ra sa tyaa ñiyɨvɨ cuatyi sata ra Jesús. Ta maa ndo i saha ndo sa cahñi ñiyɨvɨ ña sito sii ra Ndyoo sii ra nu cruz. \p \v 24 Zoco i zanandoto ra Ndyoo sii ra Jesús, ta i tava ra sii ra nu iyo ñɨyɨvɨ i sihi vatyi ma cuu ndoo ra yucuan. \p \v 25 I cahan ra David ta tyiemvu sa cahan ra Jesús ta catyi ra: \q1 Site vatyi ndyaa ra sahnu sihin. Tandɨhɨ cuii tyiemvu iyo ra sihin. Yucuan cuenda ma cuyuhi. \q1 \v 26 Yucuan cuenda zɨɨ xaan cuñi, ta cua nacatyi sihin ndo vatyi zɨɨ cuñi. Site vatyi cua nandote sisi sa i sihi. \q1 \v 27 Ma caca xaan iñi vatyi ma zandoon sii, nu caa ndɨyɨ Ndyoo Zuti. Ta ma cuhvon sa tyahyu coño ñuhi vatyi zehe iun sii. \q1 \v 28 Sa zañohon sii yozo caa cua cundite suhun. Zɨɨ xaan cua cuñi vatyi cua cundyei suhun. \m Tacuan i cahan ra David cuhva i cahan ra Jesús sihin ra Ndyoo Zutu ra ta tyiemvu. \p \v 29 Ta i cahan ca ra Pedro ta catyi ra: Ndoho amigos, ndoo xaan cua nacatyi sihin ndo ñaa sa i tahan ra sahnu David, ñiyɨvɨ sii yo ta tyiemvu. I sihi ra, ta i quɨhvɨ ra ñuhu. Ta ihya iyo ñaña ra ndya cuhva ndya vityi. Ta tacuan cuu cuhva sito yo vatyi yɨvɨ tuhun sa zuun ñi maa ra cahan ra. \p \v 30 I cahan ra David cuhva i cahan Tatyi Ii ra Ndyoo sihin ra, ta i sito ra vatyi cua zavaha ra Ndyoo tuhun i cahan ra sihin ra vatyi i catyi ra Ndyoo sihin ra: “Ityi nuu ca cua cundyaca ñaha minoo ñiyɨvɨ suun. Tañi ndyaca ñaha moo tacuan cua cundyaca ñaha maa ra.” \p \v 31 I sito ra David tyiño cuan ta tyiemvu, ta i catyi ra vatyi cua nandoto tucu ra Jesús. Yucuan cuenda i catyi ra David sa cuenda ra Cristo vatyi ma ndoo ra nu caa ndɨyɨ. Ta ma tyahyu coño ñuhu ra. Catyi ra. \p \v 32 I zanandoto ra Ndyoo sii ra Jesús ta i ndyehe tandɨhɨ ndi sii ra. \p \v 33 Ta cuahan ra Jesús gloria, ta saha ra Ndyoo cuaha xaan cuhva sii ra. Ndyaa ra ityi siyo cuaha ra Ndyoo. Ndya ta sa naha xaan ca i catyi ra Ndyoo: “Cua saa quɨvɨ cua cuhun Tatyi Ii vii ñuu ñiyɨvɨ.” Ta yucuan cuenda i tasi ra Jesús sii Tatyi Ii ihya. Tatyi Ii ra Ndyoo zavaha tandɨhɨ sa ndyehe ndo ta sa siñi ndo vityi vatyi sa i saa ra. Catyi ra Pedro. \p \v 34 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra Pedro: I saha ra David cuenda yozo caa cua tahan si sii ra Jesús ityi zɨquɨ vatyi yɨvɨ ra David i sahan gloria. Zoco i cahan ra tuhun cuhva cua tahan si sii ra Jesús ta i catyi ra: \q1 Moo cuu ra ndyaca ñaha sii mi. \q1 Ta catyi ra Ndyoo Zutu yo suhun: \q1 “Cundyoon ihya siyo cuehi. \q1 \v 35 Iyo cuaha xaan ra cuxaan suun, zoco cua zahacanoon sii ra vatyi sehi cuhva suun.” \m Tacuan i catyi ra Ndyoo sihin ra Jesús, catyi ra David. \p \v 36 Tacuan i cahan ra Pedro sihin ñiyɨvɨ hebreo tandɨhɨ cuhva cuan, ta i catyi tucu ra: I tyaa maa ndo sii ra Jesús nu cruz, zoco i zanducahnu xaan ra Ndyoo sii ra, ta vityi ndyaca ñaha maa ra, ta zacacu ra sii ñiyɨvɨ. Yucuan cuenda tyizoho ndo ta coto ndo sa quehin. Catyi ra. \p \v 37 Ta sa siñi ñiyɨvɨ sa cahan ra Pedro ta i sica xaan iñi ñu, ta i catyi ñu sihin ra Pedro ta sihin tandɨhɨ inga ra apóstol: ¿Amigo, ñaa sa cuñi si zavaha ndi? Catyi ñu. \p \v 38 Ta i catyi ra Pedro sihin ñu: Tahan tahan ndo ndu‑uu iñi ndo cuatyi ndo ta coo ndutya ndo cuenda ra Jesucristo, ta cua zandasi ra Ndyoo cuatyi ndo. Ta cua cuhva ra Ndyoo sa noo Tatyi Ii sii ndo vatyi yucuan cuu sa cua cuhva ra Ndyoo sii ndo. \p \v 39 Vatyi ta tyiemvu i saha ra Ndyoo tuhun ra sii ndo ta sii zehe ndo ta sii tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ, tandɨhɨ ñu sa cua nacana ra Ndyoo. Cua sino iñi ñu sii ra. Ta maa ra cua cundyaca ñaha sii yo. \p \v 40 Cuaha xaan tuhun i cahan ra Pedro ta i saha ra sa siñi tuñi sii ñiyɨvɨ. I catyi ra sihin ñu: Zavaha ndo sa vaha nuu ra Ndyoo coto zanaa ra sii ndo sihin ñiyɨvɨ ña vaha. Catyi ra. \p \v 41 Ta cuaha xaan ñiyɨvɨ i sino iñi tuhun cahan ra Pedro ta i sicoo ndutya ñu. Yucuan quɨvɨ i sino iñi tañi uñi mil ñiyɨvɨ sii Tuhun Ndyoo. \p \v 42 Tandɨhɨ quɨvɨ i titahan ñu cuan. I zacuaha xaan ñu sihin ra apóstol. Sasi ñu pan ta sihi ñu ndutya uva vatyi nacohon iñi ñu vatyi sihi ra Jesús, sa cuenda maa ñu, ta ɨɨn ñi i sica tahvi ñu sii Ndyoo tandɨhɨ quɨvɨ. \s1 Cuhva i sicoo ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ta quɨvɨ cuan \p \v 43 Cuaha xaan sa ndyityi i zavaha ra apóstol, ta iyo xaan i cuñi ñiyɨvɨ vatyi i ndyehe ñu sa zavaha ra cuan ta yuhu ñu vatyi i ndyehe ñu yozo caa iyo ra Ndyoo. \p \v 44 Tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa sino iñi, ɨɨn ñi i siyucu ñu, ta i tyindyee tahan ñu sii tahan ñu. \p \v 45 Ta tatu cumañi xuhun i naxico ñu ñaa sa iyo sii ñu. I naxico ñu ñuhu ñu sihin ndaha tyiño ñu ta i saha ñu xuhun ñihi ñu sii inga ñiyɨvɨ sino iñi tatu cumañi si sii ñu. \p \v 46 Tandɨhɨ quɨvɨ i titahan ñu vehe ñuhu hebreo ta vehe ñiyɨvɨ ta i sasi ñu pan ta sihi ñu ndutya uva sa cuenda ra Jesús ta ɨɨn ñi i sasi ñu xita tandɨhɨ quɨvɨ. Zɨɨ xaan i cuñi ñu ta ña cuihna iñi ñu sii ñiyɨvɨ. \p \v 47 I zacahnu xaan ñu sii ra Ndyoo, ta vaha xaan cahan tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa cuenda ñu. Ta tandɨhɨ quɨvɨ i saha ra Ndyoo sa sino iñi inga ca ñiyɨvɨ Tuhun ra. \c 3 \s1 Nduvaha minoo ra xii \p \v 1 Minoo quɨvɨ cuahan ra Pedro ta ra Juan vehe ñuhu hebreo cuhva caa uñi sa sahiñi. Yucuan cuhva tuhva ñiyɨvɨ hebreo cahan sihin ra Ndyoo. \p \v 2 Ta sa cua saa ra yucuan ta i quisi ndyaca ñiyɨvɨ sii minoo ra xii. Tacuan sindyaca ñu sii ra tandɨhɨ quɨvɨ ta caa ra yuvehe nañi yuvehe tyaqui vatyi caca ra caridad. \p \v 3 Ta sa ndyehe ra sii ra Pedro ta ra Juan sa cua quɨhvɨ ra vehe ñuhu ta i sica ra caridad sii ra. \p \v 4 I ndyehe xaan ra Pedro ta ra Juan sii ra, ta zɨquɨ i catyi ra Pedro: Ndyehun sii ndi. \p \v 5 Ta i ndyehe ra xii cuan vatyi sica iñi ra sa cua cuhva ra xuhun sii ra. \p \v 6 Zoco i catyi ra Pedro: Ñahñi xuhun ndyize sa cuhve suun zoco iyo cuhva sii sa tyindyei suun vatyi iyo cuhva sii maa ra Jesucristo, ra ñuu Nazaret, sa tyindyee ra suun. Sa cuenda maa ra cuan catyi suhun: Nduviton ta cacon. Catyi ra Pedro. \p \v 7 I tɨɨn ra Pedro ndaha siyo cuaha ra, ta i zanduvita ra sii ra. Ta zuun ñi caa cuhva cuan ndaha i nduvaha ñi saha ra. \p \v 8 I ndava ra xii cuan ta i quisaha ra sica ra. I quɨhvɨ ra si vehe ñuhu sihin ra Pedro ta ra Juan. Sica ra. Ndava ndava ñi ra, ta zacahnu xaan ra sii Ndyoo. \p \v 9 I ndyehe tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa sica ra, ta i zacahnu xaan ñu sii Ndyoo. \p \v 10 Ta i nacoto ñu sii ra vatyi ra sica caridad yuvehe ñuhu cuu ra, ra sa tuhva sindyaa yuvehe sa nañi yuvehe tyaqui. Ta iyo xaan i cuñi ñu sihin cuhva sa tahan ra. \s1 Cahan ra Pedro sihin ñiyɨvɨ nu cu corredor ra Salomón \p \v 11 Ta ñá zaña ra cuan sii ra Pedro sihin ra Juan. Iyo xaan i cuñi ñiyɨvɨ, ta yatyi xaan i titahan ñu nu ndyaa ra corredor cuan. Nañi si corredor sii ra Salomón. \p \v 12 I ndyehe ra Pedro sa titahan ñiyɨvɨ ta i quisaha catyi ra: Iyo xaan cuñi ndo amigo vatyi ndyehe ndo sa nduvaha saha ra ya. Ndyehe xaan ndo sii ndi vatyi sica iñi ndo vatyi iyo xaan cuhva sii maa ndi a sica iñi ndo vatyi vaha xaan ñiyɨvɨ cuu ndi ta yucuan cuenda i zanacaca ndi sii ra ya. Zoco ña tacuan amigo. \p \v 13 Ñiyɨvɨ sahnu sii yo, ra Abraham, ra Isaac, ta ra Jacob i zacahnu ra sii Ndyoo. Ta zuun ñi maa ra Ndyoo i zacahnu sii ra Jesús, zehe ra. (I saha maa ndo sii ra Jesús sii ra ndyaca ñaha) ta i catyi maa ndo nuu ra Pilato vatyi ña vaha ra. Sa sica iñi ra Pilato sa cua zaña ra sii ra Jesús, zoco ñá saha maa ndo. \p \v 14 Ñá saha ndo sa zaña ra Pilato sii ra ta ra ii xaan cuu ra Jesús. Ra vaha xaan cuu maa ra. I sica ndo tumañi iñi sii ra Pilato sa zaña ra sii inga ra cuhva iyo costumbre sa cua zaña ra sii minoo ñiyɨvɨ quɨvɨ vico cuan. Ta yucuan cuenda i zaña ra sii inga ra cuan, ra sahñi sii ñiyɨvɨ. \p \v 15 Cuhva cuan i sahñi maa ndo sii ra Jesús vazu maa ra saha cuhva cundito ñiyɨvɨ sihin Ndyoo. Zoco i zanandoto tucu ra Ndyoo sii ra. Ñá ndoo ra nu iyo ndɨyɨ. Ta i ndyehe maa ndi sa yaha nandoto ra. \p \v 16 Sa ndyehe ndo sii ra xii ya, nacoto ndo sii ra. Sino iñi ndi vatyi iyo cuhva sii ra Jesús ta yucuan cuenda i zanduvaha ra Ndyoo saha ra. Sino iñi ndi sii ra Jesús. Yucuan cuenda i nduvaha ra ya, ta i ndyehe tandɨhɨ ndo. \p \v 17 Amigo. Site vatyi ña sito ndo sa zavaha ndo sa ña vaha (sa sahñi ndo sii ra Jesús) ta tacuan tucu ra ndyaca ñaha sii ndo. \p \v 18 Ta tyiemvu i nacatyi ra Ndyoo sihin yo vatyi cua tahan ra Cristo tundoho. Maa ra cuu ra i casi ra Ndyoo vatyi cua zacacu ra sii yo, ta cua cuu ra vatyi tacuan i catyi ra Ndyoo sihin tandɨhɨ ra profeta. Ta tacuan i tahan si sii ra Jesús, zuun ñi cuhva i catyi ra Ndyoo. \p \v 19 Ta vityi zandoo ndo cuatyi ndo ta nanducu ndo sii Ndyoo ta cua zandasi ra cuatyi ndo ta cua nduvaha añima ndo ta zɨɨ cua cuñi ndo. \p \v 20 Ta cua tasi tucu ra Ndyoo sii ra Jesús inga saha vatyi maa ra cuu ra ndyizo tyiño i zacuu ra Ndyoo. Nu ndyaa ndo cua tasi tucu ra Ndyoo sii ra. \p \v 21 Zoco vityi ndyaa ra gloria ndya quɨvɨ cua ndusaa ñuhu ñuu ñiyɨvɨ inga saha tañi i catyi ra Ndyoo. Vatyi tacuan i catyi ra Ndyoo sihin ra profeta ta sa naha. \p \v 22 Ta sa naha i catyi ra Moisés: “Cua tasi ra Ndyoo minoo ra cuu ñiyɨvɨ sii yo tañi i tasi ra sii mi, ta cua cahan ra Tuhun Ndyoo. Tyizoho ndo tandɨhɨ ñaa sa cua cahan ra sihin ndo. \p \v 23 Tatu ma tyizoho ñiyɨvɨ sa cahan ra cuan, cua cuu ñu, ta ma cuu quɨhvɨ ñu sihin ñiyɨvɨ i casi ra Ndyoo.” Tacuan i catyi ra Moisés i catyi ra Pedro. Ta zɨquɨ i catyi tucu ra: \p \v 24 Ndisa vatyi tandɨhɨ ra profeta ta tyiemvu ndya quɨvɨ i quisaha cahan ra Samuel i catyi ra yozo caa cua quisi ra Jesús nu cua quisi quɨvɨ. Ta sa i tahan si cuhva catyi ra cuan. \p \v 25 Ta maa yo ñiyɨvɨ hebreo cuu ñiyɨvɨ sii ra profeta cuan, ta i saha ra Ndyoo tuhun ra sii ñiyɨvɨ sii maa yo vatyi i catyi ra Ndyoo sihin ra Abraham: “Cua cuhve ndatu sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sa cuenda minoo ñiyɨvɨ suun.” Catyi ra. \p \v 26 Ta yucuan cuenda i saha ra Ndyoo tyiño sii ra Jesús, zehe ra. I tasi ra Ndyoo sii ra nu iyo maa ndo sa xihna ñi vatyi cuñi ra zavaha ra tumañi iñi sii tandɨhɨ ndo. Cuñi ra sa zandoo tandɨhɨ ndo cuatyi ndo. Tacuan i catyi ra Pedro sihin ñu. \c 4 \s1 Tɨɨn ra cu tyiño sii ra Pedro sihin ra Juan \p \v 1 Ta cahan ca ra Pedro ta ra Juan sihin ñiyɨvɨ ta i quisi ra cu zutu ta ra cu nuu sii policía sa cuenda vehe ñuhu ta ra saduceo. (Ña sino iñi maa ra saduceo cuan vatyi cua nandoto ñiyɨvɨ tatu sa sihi ñu.) \p \v 2 Cuxaan ra cuan vatyi zacuaha ra apóstol sii ñiyɨvɨ cuhva i nandoto tucu ra Jesús sisi sa i sihi ra. \p \v 3 I tɨɨn ra sii ra Pedro ta ra Juan, ta i tyihi ra sii ra vehe caa sa iyo cuenda vehe ñuhu cuan. Ndya inga quɨvɨ cua cutuñi ra vatyi sa cua cuaa cuhva i tɨɨn ra sii ra. \p \v 4 Cuaha xaan ñiyɨvɨ i siñi ñu tuhun zacuaha ra Pedro ta ra Juan ta i quisaha sino iñi ñu sii ra Jesús. I sino iñi sa yatyi ñi ohon mil rayɨɨ quɨvɨ cuan ta zɨɨn ñu zɨhɨ. \p \v 5 Ta inga quɨvɨ i titahan tandɨhɨ ra cu zutu nahnu sihin ra mandoñi ta ra maestro cuenda ley. I titahan ra cuan ñuu Jerusalén. \p \v 6 I quisi ra Anás, ra cu nuu sii zutu nahnu sihin ra Caifás ta sihin ra Juan ta ra Alejandro ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ sii ra cu nuu sii zutu nahnu cuan, ndɨhɨ ca. \p \v 7 I cana ra sii ra Pedro ta ra Juan ta i quɨhvɨ ra nu yucu ra cu tyiño cuan ta i quisaha ndaca tuhun ra cuan sii ra ta catyi ra: ¿Yozo caa i zanduvaha ndo sii ra xii cuan? ¿Yoo ra i saha cuhva cuan sii ndo? Catyi ra. \p \v 8 I tyindyee Tatyi Ii ra Ndyoo sii ra Pedro, ta i quisaha catyi ra Pedro: Ndoho ra ndyaca ñaha ta ra nahnu, \p \v 9 ndaca tuhun xaan ndo sii ndi vityi sa cuenda minoo sa vaha i zavaha ndi sihin ra xii ndahvi ya. Cuñi ndo coto ndo yozo caa i nduvaha ra. \p \v 10 Tatu yucuan cuñi ndo coto ndo, cua nacatyi sihin ndo ta cua coto ndo sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo vatyi i nduvaha ra vatyi iyo xaan cuhva sii ra Jesús, ra ñuu Nazaret. I tyaa ndo sii ra nu cruz, zoco i zanandoto ra Ndyoo sii ra. \p \v 11 Tañi minoo ra zandaa vehe sihin yuu cuu ndo ta zavita ndo yuu vaha. Tañi minoo yuu vaha xaan cuu ra Jesús, ta i tava ndo sii ra, ta ra ñiñi xaan cuu ra. \p \v 12 Zacacu ra Jesús sii ñiyɨvɨ, ta yoñi inga ca ra nacahnu ñuu ñiyɨvɨ sa cuu zacacu sii yo ta ma cuhun yo andyaya. Tacuan i catyi ra Pedro. \p \v 13 Ta i ndyehe ra cu tyiño vatyi ña yuhu ra Pedro ta ra Juan ta sito ra vatyi ñahñi zɨcuela siñoho ra (ta yɨvɨ ra tuhva cuu ra). Ta yucuan cuenda iyo xaan i cuñi ra zoco i nacoto ra vatyi ra i sica noo sihin ra Jesús cuu ra. \p \v 14 Ta i ndyehe ra cu tyiño vatyi ndyaa ra xii cuan sihin ra. Sa nduvaha ra. Ta yucuan cuenda ñá ñihi ca ra cuhva cahan ra. \p \v 15 Tacuan ta i tava ra sii tandɨhɨ uñi tahan ra sata vehe vatyi cuñi ra sa natuhun tahan xihna ra. \p \v 16 I catyi ra: ¿Ñaa sa cuu zacuu yo sihin ra ya? Ma cuu catyi yo vatyi zavaha ra sa ña vaha vatyi i zavaha ra minoo sa ndyityi cahnu xaan ta sito vaha tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ya. \p \v 17 Cua zayuhu yo sii ra ta cua catyi yo: “Ma cahan ca ndo tuhun ra Jesús.” Tacuan cua catyi yo ta ma coto cuaha ca ñiyɨvɨ cuhva i nduvaha ra xii. Catyi ra. \p \v 18 Tacuan ta zɨquɨ i cana ra sii ra ta i catyi ra: Ma cahan ca ndo tuhun ra Jesús, ta ma zacuaha ca ndo sii ñiyɨvɨ. Catyi ra. \p \v 19 Zoco i catyi ra Pedro ta ra Juan: Nacañi xihna iñi ndo ta zɨquɨ catyi ndo ñaa sa cuu sa vaha sa cuenda ra Ndyoo. ¿Atu vaha cua tyaa ndi yahvi sa cahan maa ndo a vaha tyaa ndi yahvi sa cahan ra Ndyoo? \p \v 20 Catyi ndi vatyi ma cuu sa cutaxi ndi vatyi ñiñi xaan cua nacatyi ndi sa ndyehe ndi. Cua nacatyi ndi sa siñi ndi. Tacuan i catyi ra Pedro. \p \v 21 Tacuan i cuu si, ta i zayuhu ra cu tyiño sii ra inga saha, ta zɨquɨ i zaña ra sii ra vatyi ñá ñihi ra cuhva tyaa ra cuatyi sata ra coto cuxaan ñiyɨvɨ ñuu. Zacahnu xaan ñiyɨvɨ cuan sii ra Ndyoo vatyi sito ñu cuhva i nduvaha ra xii cuan. \p \v 22 Vatyi sa uu xico cuiya sa ndyaa ra cuan tundoho ta i nduvaha ra. I ndyehe ñiyɨvɨ cuhva iyo ra Ndyoo vatyi i zanduvaha ra sii ra xii cuan. \s1 Sica tahvi ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús sii ra Ndyoo vatyi ma yuhu ñu \p \v 23 I quita ra Pedro ta ra Juan ta cuahan ra ndya nu yucu inga ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. I nacatyi ra sihin ñu tandɨhɨ sa i catyi ra zutu nahnu ta ra sahnu cuan sihin ra. \p \v 24 I tyizoho ñu sa cahan ra, ta zɨquɨ ɨɨn ñi cuhva i sica tahvi ñu sii ra Ndyoo ta catyi ñu: Zutu mañi yo, i zavohon yutyi andɨvɨ ta ñuhu ñuu ñiyɨvɨ sihin tyañuhu. Yoho i zavaha tandɨhɨ cuii sa iyo. \p \v 25 Ta tyiemvu i cohon sihin ra David ra i cuu muzun ta ñiyɨvɨ sahnu sii ndi. Ta i tyaa ra cuhva i cohon: \q1 Ndisa cuxaan xaan ñiyɨvɨ inga ñuu. Ta ndisa vatyi cuaha xaan cuhva sica iñi ñiyɨvɨ hebreo ta sa caha ñi cuu cuhva sica iñi ñu. \q1 \v 26 Cua titahan ra cu tyiño sii ñu sihin ra cu tyiño hebreo. Cua cuñi ra cahñi tahan ra sihin ra Ndyoo ta sihin ra Cristo, ra ndyizo tyiño ra Ndyoo. \m Tacuan i tyaa ra David ta tyiemvu. \p \v 27 Ta i cahan ca ñiyɨvɨ cuan sihin ra Ndyoo ta catyi ñu: Ihya ñuu ya ndisa cuii vatyi i titahan ra Herodes ta ra Poncio Pilato ta ra i quisi inga ñuu ta ra tata hebreo, ta i sahñi ra sii ra Jesús, ra cuu muzu iun. Ta ra Jesús cuu ra i tasun vatyi cua cuizo ra tyiñon. \p \v 28 Zoco tacuan i zavaha ra cuan vatyi ta tyiemvu i tyoon cuhva yozo caa cua tahan si. \p \v 29 Ta vityi Zutu mañi yo, cuñi ra zayuhu ra sii ndi. Cuhvon tundyee iñi sii ndi vatyi muzun cuu sii ndi. Ma cuhvon sa cua yuhu ndi nu zuhva. Ta cuhvon sa cua zacoto maa ndi sii ñiyɨvɨ Tuhun moo. \p \v 30 Zanduvohon sii ñiyɨvɨ cuhu ta zavohon sa ndyityi sa cuenda ra Jesús, ra cuu muzu iun. Catyi ñu. \p \v 31 Ta sa ndɨhɨ sica tahvi ñu sii Ndyoo, ta i taan nu yucu ñu, ta i situ Tatyi Ii ra Ndyoo sii tandɨhɨ ñu, ta ñá yuhu ca ñu, ta i nacatyi ñu Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. \s1 Ñahñi sa i cumañi sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús \p \v 32 Inuu ndita ñi i sicoo tandɨhɨ ñu sino iñi. Numinoo ra ta ñá catyi ra vatyi iyo ndaha tyiño ra vatyi inuu ndita ñi i sicoo tandɨhɨ ñu. \p \v 33 Sihin cuaha xaan cuhva i nacatyi ra apóstol sihin ñiyɨvɨ cuhva i nandoto tucu ra Jesús. Ta i saha xaan ra Ndyoo tumañi iñi sii tandɨhɨ ñu sino iñi. \p \v 34 Ñahñi i cumañi sii tandɨhɨ ñu vatyi tatu iyo ñuhu a vehe ñu i xico ñu sii si tatu cumañi xuhun. Ta i quisi ndyaca ñu xuhun sa cuyahvi si. \p \v 35 Ta i saha ñu sii si sii ra apóstol, ta i saha maa ra sii ñu nu cumañi si. \p \v 36 Tacuan i zavaha minoo ra nañi José. I zama ra apóstol zɨvɨ ra. Bernabé i zacunañi ra sii ra vatyi i saha xaan ra tundyee iñi sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ. Ra ñuu Chipre i cuu ra ta ñiyɨvɨ sii ra Leví, ra i sihi ta tyiemvu. \p \v 37 I xico ra ñuhu ra, ta i quisi ndyaca ra xuhun yahvi si, ta i saha ra sii si sii ra apóstol. \c 5 \s1 Cuatyi i zavaha ra Ananías ta ña Safira \p \v 1 Ta sicoo minoo ra nañi Ananías. Ta Safira nañi ñazɨhɨ ra. I xico tucu maa ñu minoo ñuhu ñu. \p \v 2 I tava ra Ananías zuhva xuhun sa cuu yahvi si, ta sito tucu ñazɨhɨ ra. Ta i sindyaca ra tandɨhɨ ca si, sii ra apóstol ta catyi ra: Vasi ndyaque tandɨhɨ xuhun sa cuu yahvi ñuhu i xique. \p \v 3 Ta i quisaha catyi ra Pedro sihin ra: Yoho Ananías, sohon sa zatɨvɨ cuihna suun vatyi zandavi ñohon sii Tatyi Ii. I tavon zuhva xuhun sa cuu yahvi ñuhu cuan. \p \v 4 Ndisa, ñuhu moo i cuu si, ta yoñi sa catyi suhun vatyi xicon sii si. Ta ndisa vatyi yahvi ñuhu cuan cuu sii moo sa i xicon sii si. Ta ¿ñaa cuenda sica iñun cuhva ña vaha ya? Yɨvɨ sii ñiyɨvɨ zandavi ñohon. Sii ra Ndyoo zandavi ñohon. \p \v 5 Ta sa siñi ra Ananías tuhun cahan ra Pedro ta i nduva ra, ta i sihi ra. Ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ i sito tuhun cuan, i yuhu xaan ñu. \p \v 6 I quɨhvɨ ra yoco ta i nazucu ra zahma sii coño ñuhu ra, ta i quihin ra sii ra, ta tyihi ra si ñuhu. \p \v 7 Ta i yaha tañi uñi ora ta i saa ñazɨhɨ ra. Ta coto ca ña ñaa sa tahan yɨɨ ña. \p \v 8 I quisaha ndaca tuhun ra Pedro sii ña ta catyi ra: ¿Atu ihya ñi yahvi i xico ndo ñuhu ndo? Ta i catyi tucu maa ña: Avi. Tacuan ñi i cuu yahvi si. \p \v 9 I catyi tucu ra Pedro sihin ña: Ña vaha sa zacasi tahan ndo tuhun ta zandavi ñaha ndo sii Tatyi Ii. Ndyehe, vatyi sa vasi tucu ra yoco. Ndya sehe ca i tyihi ra sii yɨun si ñuhu. Ta vityi vasi quihin tucu ra suun. \p \v 10 Ta ta sica cuii ñi i nduva ña saha ra Pedro ta i sihi ña. I quɨhvɨ ra yoco ta i ndyehe ra vatyi sa i sihi ña, ta i cañihi ra sii ña ta tyihi ra sii ña si ñuhu yatyi ñi nu i quɨhvɨ yɨɨ ña. \p \v 11 I sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa tahan ñu ta yuhu xaan ñu, ta yuhu xaan ñiyɨvɨ sino iñi sii Ndyoo. \s1 Zavaha ra apóstol cuaha xaan sa ndyityi \p \v 12 Zavaha ra apóstol cuaha xaan sa ndyityi nu yucu ñiyɨvɨ. Tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús i titahan ñu sisi vehe ñuhu hebreo minoo corredor nañi si Corredor sii ra Salomón. \p \v 13 Yoñi inga ñiyɨvɨ i cahan ndya vaha ñi sii ñu vatyi i sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ vatyi vaha xaan ñiyɨvɨ cuu ñu sino iñi. \p \v 14 Ta vazu i yuhu ñiyɨvɨ, zoco cuaha xaan ca ñu i sino iñi sii ra Jesús. I sino iñi rayɨɨ ta tacuan tucu ñu zɨhɨ. \p \v 15 Ta sa cuenda tyiño ra apóstol i saqui ñiyɨvɨ sii ñiyɨvɨ cuhu ityi, nu sito a nu yuu vatyi tatu cua yaha ra Pedro vazu xiñahñu ñi ra cua nañi sii ñu ta cua nduvaha ñu. \p \v 16 Ta ñiyɨvɨ inga ñuu yatyi ñi Jerusalén i quisi ndyaca tucu ñu sii ñiyɨvɨ cuhu ta ñiyɨvɨ iyo tatyi cuihna añima, ta i nduvaha tandɨhɨ ñu. \s1 Tahan ra Pedro ta ra Juan tundoho \p \v 17 Tacuan ta i cucuihna xaan iñi ra cu nuu sii ra cu zutu ta cuaha xaan ra saduceo sii ra apóstol. \p \v 18 Yucuan cuenda i tɨɨn ra sii ra, ta i tyihi ra sii ra vehe caa. \p \v 19 Zoco sa cuaa cuan i quisi minoo ángel ra Ndyoo, ta i nuña ra yuvehe caa cuan ta i tava ra sii ra apóstol. Ta i catyi ra sihin ra: \p \v 20 Cuahan ndo vehe ñuhu hebreo ta nacatyi ndo sihin ñiyɨvɨ yozo caa cuu nduvaha añima ñu. Catyi ángel cuan. \p \v 21 I tyaa ra apóstol yahvi sa cahan ra. Ta sa vasi cundisi i quɨhvɨ ra vehe ñuhu ta zacuaha ra sii ñiyɨvɨ. Tacuan ta i cana ra cu nuu sii ra cu zutu ta ra zutu nahnu sii tandɨhɨ ra mandoñi vatyi cua titahan ra. Ta i tasi ra tyiño ndya vehe caa vatyi cua tava ra sii ra apóstol vatyi cua quisi ra nu yucu ra. \p \v 22 Zoco sa saa ra policía ndya vehe caa cuan, ta ñá nañihi ca ra sii ra apóstol ta cua nanuhu tucu ra ndya nu yucu ra cu tyiño, ta i catyi ra: \p \v 23 I sahan maa ndi vehe caa ta ndyehe ndi vatyi ndazi cutu yuvehe ta yucu tandɨhɨ ra zacuenda yuvehe. Zoco sa nuña ndi yuvehe cuan ta ñá nañihi ndi numinoo ñiyɨvɨ sisi si. \p \v 24 Ta sa siñi ra cu nuu sii policía sihin ra zutu nahnu ta ra cu nuu sii ra cuhva i nacatyi ra ta iyo xaan i cuñi ra ta sica iñi ra yozo ca caa cua cuu ra cuhva cuan. \p \v 25 Tacuan ta i quɨhvɨ minoo ra ta catyi ra: Ra i tyihi ndo si vehe caa cuan, vityi nandyaa ra sisi vehe ñuhu ta zacuaha ra sii ñiyɨvɨ. \p \v 26 Tacuan ta cuahan ra cu nuu sihin policía ra, ta i tava ra sii ra apóstol. Vii ñi i tava ra sii ra coto cuxaan ñiyɨvɨ ta cañi ñu sii ra policía sihin yuu. \p \v 27 I sindyaca ra sii ra apóstol ndya nu yucu ra cu tyiño, ta i cahan ra cu nuu sii ra cu zutu sihin ra ta catyi ra: \p \v 28 Sa saha maa ndi cuenda sii ndo vatyi i catyi ndi vatyi ma zacuaha ca ndo sa cuenda ra Jesús. Ta vityi ñihi ca zacuaha ndo. Nacahnu Jerusalén sito ñiyɨvɨ tuhun ya, ta tyaa ndo cuatyi sata maa ndi vatyi i sihi ra Jesús. \p \v 29 Ta zɨquɨ i catyi ra Pedro ta inga ra apóstol: Ñiñi xaan ca sa tyaa ndi yahvi sii Ndyoo ta yɨvɨ sii ñiyɨvɨ. \p \v 30 I tyaa xaan ñiyɨvɨ sahnu sii yo yahvi sii Ndyoo. Ta zuun ñi ra Ndyoo cuan i zanandoto ra sii ra Jesús. Ta maa ndo cuu ra i sahñi sii ra vatyi i tyaa ndo sii ra nu cruz. \p \v 31 Ta vityi zanducahnu xaan ca ra Ndyoo sii ra Jesús. Yucuan cuenda ndyaca ñaha ra tandɨhɨ, ta cuu cacu ñiyɨvɨ maa ñi sa cuenda maa ra ta zanduvaha ra añima yo, maa yo ñiyɨvɨ hebreo. Ta zandasi ra cuatyi yo. \p \v 32 Zacuaha maa ndi tuhun ya vatyi sito ndi vatyi tuhun ndisa cuu si. Ta tacuan tucu zacuaha Tatyi Ii, ra saha ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ tyaa yahvi sii ra. \p \v 33 Ta sa siñi ra cu tyiño sa catyi ra, ta i cuxaan xaan ra, ta i cuñi ra sa cahñi ra sii ra apóstol. \p \v 34 Zoco minoo ra fariseo nañi ra Gamaliel ta i nduvita ra zava mahñu. Minoo maestro cuu ra cuenda ley ra Moisés, ta i tyaa xaan ñiyɨvɨ yahvi sii ra. I catyi ra vatyi natava ra cu tyiño sii ra apóstol. \p \v 35 Ta zɨquɨ i catyi ra sihin inga ra cu tyiño: Amigo, tandɨhɨ inga ndoho ra ndyizo tyiño, cuñi si zacuenda xaan yo ñaa sa zavaha yo sihin rayɨɨ ya. \p \v 36 Nacohon iñi ndo vatyi quɨvɨ cuan i sicoo minoo ra nañi Teudas. I sica iñi ra vatyi ñiñi xaan ra, ta cuaha xaan ra i cutahan sihin ra, tañi cumi ziendu ra. Zoco i sahñi ñiyɨvɨ sii ra Teudas ta i quɨtɨ cuatyi tandɨhɨ ra sindyico sii ra, ta i naa cuhva sa zacuu ra sihin ñiyɨvɨ. \p \v 37 Ta zɨquɨ zuun ñi quɨvɨ sa i cahvi ñiyɨvɨ sii ñiyɨvɨ ɨɨn ɨɨn vehe ñu ta i sicoo minoo ra nañi Judas, ra ñuu Galilea. I zatitahan ra sii cuaha xaan ñiyɨvɨ. Zoco zuun ñi i sihi tucu ra cuan, ta i quɨtɨ cuatyi ra sindyico sii ra. \p \v 38 Ta vityi catyi sihin ndo vatyi nazaña yo sii rayɨɨ ya ta cuhva yo sa zavaha ra cuhva cuñi ra. Tatu zavaha ra cuhva cuñi ñiyɨvɨ ñi, cunaa tyiño ra. \p \v 39 Zoco tatu zavaha ra cuhva cuñi ra Ndyoo, ma cuu zanaa yo sa zavaha ra. Nazaña yo sii ra coto cuxaan ra Ndyoo sihin yo. \p \v 40 Tacuan i catyi ra Gamaliel, ta i tyaa ra cu tyiño yahvi sa cahan ra. Tacuan ta i cana ra cu tyiño sii ra apóstol. I cañi ra sii ra, ta ñihi xaan i catyi ra sihin ra vatyi ma cahan ca ra tuhun ra Jesús, ta zɨquɨ i zaña ra sii ra. \p \v 41 I quita ra apóstol nu yucu ra cu tyiño cuan. Zɨɨ xaan i cuñi ra vatyi saha ra Ndyoo sa ndyehe ra ticahan nuu sa cuenda ra Jesús. \p \v 42 Ta tandɨhɨ quɨvɨ i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ vehe ñiyɨvɨ ta vehe ñuhu hebreo. I zacuaha ra sii ñu vatyi sa i quisi ra Jesús ta i sihi ra sa cuenda cuatyi maa ñu. \c 6 \s1 Tyaa tyiño ra sii usa tahan ra cua tyindyee sii ra apóstol \p \v 1 Ta quɨvɨ cuan i nducuaha ca ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. Tandɨhɨ ñu i cuu ñu ñu hebreo, zoco i cuu ñu ñiyɨvɨ cahan zahan griego ta ñiyɨvɨ cahan zahan hebreo. I quisaha cuxaan ñiyɨvɨ cahan griego ta catyi ñu vatyi ña ñihi ñundahvi ñu tahan ñu, ñu sihi yɨɨ, xuhun i zasa ra apóstol. \p \v 2 Tacuan ta i cana sa usi uu tahan ra apóstol sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús vatyi cua titahan ñu ta i catyi ra sihin ñu: Ña vaha sa zaña maa ndi tyiño sa zacuaha ndi sii ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo ta zasa ndi xuhun. \p \v 3 Yucuan cuenda, ndoho amigo, nducu ndo usa tahan ra tahan ndo. Ra iyo xaan Tatyi Ii ra Ndyoo añima ta ra iyo sa siñi tuñi vaha xiñi. Ta cua cuizo maa ra tyiño ya sa zasa ra xuhun. \p \v 4 Ta maa ndi, tandɨhɨ tyiemvu cua caca tahvi ndi sii ra Ndyoo ta cua zacuaha ndi sii ñiyɨvɨ. \p \v 5 Tacuan, ta vaha nduu cuñi tandɨhɨ ñu sihin cuhva i cahan ra apóstol, ta i casi ñu sii ra Esteban vatyi vaha xaan sino iñi ra sii ra Jesús ta iyo xaan Tatyi Ii ra Ndyoo sihin ra. Ta i casi tucu ñu sii ra Felipe, ra Prócoro, ra Nicanor, ra Timón, ra Parmenas, ta ra Nicolás. Ra ñuu Antioquía cuu ra Nicolás. Ta quɨvɨ ta coto ca ra sii ra Jesús i tyaa xaan ra yahvi sii costumbre ñiyɨvɨ hebreo. Zoco yɨvɨ ra hebreo cuu ra. \p \v 6 I yaha sa usa tahan ra cuan ityi nuu ra apóstol, ta i sica tahvi ra sii ra Ndyoo, ta i tyizo ra ndaha ra sii ra vatyi cua cuizo tyiño ra cuan. \p \v 7 I nducahnu ca tyiño ra Ndyoo. I ndutuu xaan ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús ñuu Jerusalén ta sino iñi tucu cuaha ra cu zutu. \s1 Tɨɨn ra cu tyiño cuenda vehe ñuhu sii ra Esteban \p \v 8 I tyindyee xaan ra Ndyoo sii ra Esteban ta i zavaha xaan ra sa ndyityi. Ta vaha xaan ñiyɨvɨ i cuu ra. Ta cuaha xaan sa ndyityi ta zeña i zavaha ra nu yucu ñiyɨvɨ. \p \v 9 Zoco zuhva ra i cuxaan ra sihin ra. Minoo ityi ra nañi ra ra libre. Ñiyɨvɨ hebreo ñuu Cirene ta ñuu Alexandría cuu ra. Maa ra sihin inga ra hebreo nu cu si Cilicia ta nu cu si Asia i quisaha cahan ra sihin ra Esteban. \p \v 10 Zoco i saha Tatyi Ii cuaha xaan sa siñi tuñi sii ra Esteban, ta tatu sa cahan ra Esteban ña ñihi ca inga ra cuhva cahan ra. \p \v 11 Yucuan cuenda i tyiyahvi inga ra cuan sii ra cua catyi: “Siñi ndi sa cahan ra Esteban ndya vaha ñi sii ra Moisés ta sii ra Ndyoo.” Ta tacuan i catyi inga ra cuan. \p \v 12 Ta yucuan cuenda i nduxaan ñiyɨvɨ. I cuxaan ra mandoñi ta ra maestro cuenda ley ra Moisés. I sahan ra nu ndyaa ra Esteban, ta i tɨɨn ra sii ra ta i sindyaca ra sii ra nu yucu ra cu tyiño. \p \v 13 Ta zɨquɨ i ñihi ra sii ra cu sa ndaa sii ra vatyi cua cahan ra cuendu zɨquɨ ra Esteban. I catyi ra cuan: Ihya rayɨɨ, cahan xaan ra ndya vaha ñi sii vehe ñuhu maa yo ta sii ley ra Moisés. \p \v 14 Sa siñi ndi vatyi catyi maa ra vatyi cua zanduva ra Jesús, ra ñuu Nazaret, vehe ñuhu ya ta cua zanaa ra costumbre i zacuaha ra Moisés. Tacuan i catyi ra cu sa ndaa cuan, ra cahan cuendu cuan. \p \v 15 I ndyehe xaan tandɨhɨ ra cu tyiño sii ra Esteban ta i ndyehe ra vatyi ndisi xaan i nduu nuu ra tañi cuhva caa nuu ángel. \c 7 \s1 Cuhva i cahan ra Esteban \p \v 1 Ta i ndaca tuhun ra cu nuu sii zutu sii ra Esteban ta catyi ra: ¿Atu ndisa ra cuan sa cahan ra? \p \v 2 Tacuan ta i catyi ra Esteban sihin ra cu tyiño cuan: Amigos. Tyizoho ndo sa quehin. Ñiyɨvɨ sahnu sii yo i cuu maa ra Abraham. Ta tyiemvu i ndyehe ra sii ra Ndyoo ra cahnu. Ndyaa ra Abraham ñuu Mesopotamia quɨvɨ cuan, ta cuhun ca ra ñuu Harán ta i ndyehe ra sii ra Ndyoo. \p \v 3 I cahan ra Ndyoo sihin ra Abraham ta catyi ra: “Quiton ñuun ta ñiyɨvɨ suun ta cua cuhun inga ñuu sa cua zañehi suun.” \p \v 4 Tacuan ta i quita ra Abraham ñuu Caldea ta cuahan ra cua cundyaa ra ñuu Harán. Ta sa sihi zutu ra Abraham ta i zaquisi ra Ndyoo sii ra Abraham ihya ñuu nu ndyaa ndo vityi. \p \v 5 Ñá saha ra Ndyoo ñuhu cuan nu zuhva si sii ra Abraham, zoco saha ra Ndyoo tuhun ra vatyi cua cuhva ra sii si sii ra, ta sii maa ra cua cuu si ta sii ñiyɨvɨ sii ra sa i sihi ra. Ta quɨvɨ cuan ta coo ca zehe ra Abraham. \p \v 6 Ihya cuu cuhva i cahan ra Ndyoo sihin ra: “Cua cundito ñiyɨvɨ suun inga ñuu nu iyo inga ñiyɨvɨ. Cumi ziendu cuiya cua zatyiño ñu tyiño ñiyɨvɨ ñuu cuan sihin tundoho vatyi cua cañi ñiyɨvɨ ñuu cuan sii ñu. \p \v 7 Zoco cua tasi tuñi sii ñiyɨvɨ ñuu cuan, ta sa yaha cuhva cuan ta cua quita ñiyɨvɨ suun ñuu cuan, ta cua zacahnu ñu sii mi ihya.” \p \v 8 Tacuan i catyi ra Ndyoo, ta zɨquɨ i saha ra sii ra Abraham minoo costumbre sa cua tahndya ñɨɨ xiñi xuu lee. Tacuan ta cua coo minoo cuhva sii ñiyɨvɨ cuan ta cua nacohon iñi ñu vatyi saha ra Ndyoo tuhun ra sii ñu. Ta sa yaha cacu ra Isaac zehe ra Abraham ta i zavaha Abraham costumbre cuan sihin ra Isaac sa quita uña quɨvɨ ra. Ta tacuan tucu i zavaha ra Isaac sihin ra Jacob zehe ra, ta i zavaha tucu ra Jacob sii si sihin tandɨhɨ sa usi uu tahan zehe ra. Maa ra cuu ñiyɨvɨ sahnu sii yo. \p \v 9 Ta zuun ñi ra Esteban cuan cahan sihin ra cu tyiño cuan ta catyi ra: Ta minoo zehe ra Jacob, nañi ra José. Ta i cucuihna iñi tandɨhɨ yañi ra sii ra. Yucuan cuenda i xico ra sii ra sii ra inga ñuu. Cuahan ra ñuu Egipto, zoco ñá zandoo ra Ndyoo sii ra José. \p \v 10 I tyindyee xaan ra Ndyoo sii ra José vazu i ndyehe ra tundoho. Quɨvɨ i saa ra José nu ndyaa ra Faraón, ra cu rey ñuu Egipto, i saha ra Ndyoo sa siñi tuñi sii ra José ta i tahan iñi ra Faraón sii ra ta i saha ra Faraón tyiño sii ra José sa cuu ra gobernador sii tandɨhɨ ñuu cuan ta cuhva ndya vehe ra Faraón. \p \v 11 Tacuan ta i quisi minoo tama nacahnu nu cu si Egipto sihin nu cu si Caanán, ta i ndyehe xaan ñiyɨvɨ tundoho. Ñá ñihi ñiyɨvɨ sahnu sii yo sa casi ñu. \p \v 12 I sito ra Jacob vatyi iyo trigo ñuu Egipto, ta i tasi ra sii zehe ra, zuun ñi ra cu ñiyɨvɨ sahnu sii yo. Yucuan cuu sa xihna ñi saha i sahan ra. \p \v 13 Ta sa cu uu saha i sahan ra, i zacoto ra José sii ra vatyi yañi ra cuu sii ra. Ta yucuan quɨvɨ i quisaha sito ra Faraón sii ñiyɨvɨ sii ra José. \p \v 14 Ta zɨquɨ i tasi ra José tyiño sii ra Jacob zutu ra vatyi quisi ra sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ sii ra. Ta sa tandɨhɨ ñiyɨvɨ sii ra, uñi xico sahun tahan ñu. \p \v 15 Ta cuahan ra Jacob ñuu Egipto. Ta yucuan i ndoo ra cuhva ndya i sihi ra, ta tacuan tucu tandɨhɨ zehe ra i sihi ra yucuan. Ñá sananuhu ca ra ñuu ra. \p \v 16 Ta i saa quɨvɨ sa sindyaca ñiyɨvɨ yɨquɨ ra Jacob ta yɨquɨ zehe ra ndya ñuu Siquem. Yucuan i quɨhvɨ ra ñuhu vatyi sa i nazata ra Abraham ñuhu cuan sii zehe ra Hamor. \p \v 17 Ta ñiyɨvɨ sii ra Abraham i nducuaha xaan ñu ñuu Egipto, ta sa cua saa quɨvɨ cua cuhva ra Ndyoo ñuhu sii ñu tañi sa i catyi ra sihin ra Abraham. \p \v 18 Ta i quisaha sindyaca ñaha inga rey ñuu Egipto cuan, rey ra ñá sito sii ra José. \p \v 19 I zandyehe xaan ra tundoho sii ñiyɨvɨ sahnu sii yo. Quiñi xaan cuu cuhva i zavaha ra sihin ñu vatyi i catyi ra vatyi tatu cua cacu zehe ñu cua zavita ñu sii si. Tacuan i catyi ra vatyi cuñi ra sa cuu si. \p \v 20 Ta zuun ñi tyiemvu cuan i cacu ra Moisés ta ndasa xaan ra nuu ra Ndyoo. I tyixehe zɨhɨ ra sii ra sisi vehe uñi yoo. \p \v 21 Ta minoo quɨvɨ ñá cuu ca tyixehe ña sii ra ta i tyihi ña sii ra sisi minoo tyica ta saqui ña sii ra sisi tuyoo caxtyila yuyuu. Ta yucuan nañihi zehe ra Faraón sii ra. I nduu zehe ra sii ña. Maa ña i zacuahnu sii ra. \p \v 22 Yucuan cuenda i cahvi ra Moisés tandɨhɨ cuhva i sito ñiyɨvɨ Egipto. I nducahnu xaan ra. Vaha xaan i cuu cahan ra ta cuaha sa vaha i zavaha ra. \p \v 23 Zuun ñi ra Esteban cuan cahan sihin ra cu tyiño cuan ta catyi ra: Ta sa i ndusi ra Moisés uu xico cuiya ra ta i cuñi ra sa cua ndyehe ra sii ñiyɨvɨ sii ra, ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 24 Tacuan ta minoo quɨvɨ i ndyehe ra vatyi i cañi minoo ra Egipto sii minoo ra hebreo, ta cuahan ra Moisés cua tyindyee ra sii ra hebreo cuan, ta i sahñi ra sii ra Egipto. \p \v 25 Sica iñi ra vatyi cua coto ñiyɨvɨ sii ra vatyi i tasi ra Ndyoo sii ra sa zacacu ra sii ñu sii ñiyɨvɨ Egipto. Zoco ñá cutuñi iñi ñu. \p \v 26 Ta inga quɨvɨ i ndyehe ra Moisés vatyi sahñi tahan uu tahan ra hebreo, ta i nducu ra Moisés cuhva sa coo vaha ra cuan ta ma cahñi tahan ca ra ta catyi ra: “Tyizoho ndo, amigo. Ña vaha cahñi tahan ndo.” \p \v 27 Zoco minoo ra sahñi tahan cuan i quiñi ndaha ra sii ra Moisés ta catyi ra: “¿Yoo ra catyi suhun vatyi cundyaca ñohon sii ndi? \p \v 28 Cuñun cahñun sii, tañi i sahñun sii ra Egipto icu.” \p \v 29 Ta sa siñi ra Moisés cuhva cuan, ta i sino ra ta cuahan ra ndya inga ñuu vatyi yuhu xaan ra. I quita ra Egipto ta cuahan ra ndya Madián. Yucuan i sicoo ñazɨhɨ ra, ta i cacu uu tahan zehe ra. \p \v 30 I yaha uu xico cuiya. Tacuan ta minoo quɨvɨ ñoho ra Moisés sisi cuhu, ta i ndyehe ra minoo taca iñu yatyi ñi yucu Sinaí. Cayu tu zoco ñá ndɨhɨ tu. Tacuan ta i quituu minoo ángel mahñu tu. \p \v 31 Iyo xaan i cuñi ra Moisés sa ndyehe ra, ta i tuhva ra nu ndyaa taca iñu cuan vatyi cua ndyehe vaha ra. Ta i siñi ra vatyi cahan ra Ndyoo sihin ra ta catyi ra Ndyoo: \p \v 32 “Yuhvi cui Ndyoo. I zacahnu ñiyɨvɨ sahnun sii. Ra Abraham, ra Isaac, ta ra Jacob i zacahnu tandɨhɨ ra sii.” Nɨhɨ tacuan ñi ca ra Moisés, ta i yuhu xaan ra sa ndyehe ca ra. \p \v 33 Ta zɨquɨ i catyi ra Ndyoo sihin ra: “Tavon ndison vatyi ihya nu nandyoon ñuhu ii cuu si vatyi ihya ndyei.” \p \v 34 Ta zɨquɨ catyi tucu ra Ndyoo: “Sa ndyehi ta site vatyi tahan xaan ñiyɨvɨ i casi tundoho nu iyo ñu ñuu Egipto cuan. Siñi sa cahan ñu ta site vatyi ña cundyee ca iñi ñu tundoho. Ta vityi noo xique vatyi cua zacaqui sii ñu. Ñaha. Coho yo ñuu Egipto.” I catyi ra Ndyoo. \p \v 35 Ta zuun ñi ra Moisés cuan cuu ra sa cahan ñiyɨvɨ sihin ta catyi ñu: “¿Yoo ra catyi suhun vatyi cuun juez sii ndi ta cundyaca ñohon sii ndi?” Catyi ñu. Ta vityi zuun ñi maa ra cuu ra i tasi ra Ndyoo vatyi cua zacacu ra sii ñiyɨvɨ cuan ta cua cundyaca ñaha ra sii ñu. Vatyi tacuan i catyi ángel sa cahan si sihin ra sisi taca iñu cuan. \p \v 36 I tava ra Moisés sii ñiyɨvɨ ñuu Egipto. I zavaha ra cuaha xaan sa ndyityi ñuu Egipto ta Tyañuhu Cuaha. Ta i zavaha tucu ra sa ndyityi nu i sica noo ñiyɨvɨ cuan minoo nu yoñi ñiyɨvɨ iyo sisi sa uu xico cuiya. \p \v 37 Zuun ñi maa ra Moisés cuan i catyi sihin ñiyɨvɨ hebreo: “Cua tasi ra Ndyoo sii minoo ra cua cahan Tuhun Ndyoo. Tañi i tasi ra sii mi, tacuan tucu cua quisi ra. Minoo ra hebreo cua cuu ra.” Catyi ra Moisés. \p \v 38 Ta maa ra Moisés cuan cuu ra i sica sihin ñiyɨvɨ sa sica noo ñu nu yoñi ñiyɨvɨ iyo. Sihin maa ra i cahan ángel cuan yucu Sinaí cuan. Yucuan i siyucu ra sihin ñiyɨvɨ sahnu sii yo, ta i ñihi ra Ley ra Ndyoo sa saha ra sii yo. \p \v 39 Maa ra Esteban cuu ra cahan tandɨhɨ cuhva ya sihin ra cu tyiño ta catyi ra: Zoco ñá tyaa ñiyɨvɨ sahnu sii yo yahvi sii ra Moisés. Ñá cuñi ñu tyizoho ñu sa cahan ra. I cuñi ñu sa cunanuhu tucu ñu ndya ñuu Egipto. \p \v 40 Ta quɨvɨ sa ñoho ra Moisés xiñi yucu Sinaí i catyi ñu sihin ra Aarón: “Zavohon inga ndyoo sii ndi vatyi cua zañaha si sii ndi ityi. Ña sito ndi ndya ma cua naa ra Moisés, ra i tava sii ndi ñuu Egipto.” \p \v 41 Yucuan cuu nu i zavaha ñu minoo ndyoo. Tañi caa minoo zɨndɨquɨ luhlu caa si, ta i zacahnu ñu minoo vico cuenda si, ta sahñi ñu quɨtɨ vatyi cua zacahnu ñu vico ndyoo ñu. Ta i sica tahvi ñu sii si. Ta zɨɨ xaan i cuñi ñu sihin cuhva i zavaha ñu. \p \v 42 Yucuan cuenda i saha ra Ndyoo sa zavaha ñu cuhva cuñi maa ñu. Saha ra sa zacahnu ñu ñicandyi ta luna ta tiñoo. I zavaha ñu cuhva catyi minoo profeta ta tyiemvu. I catyi ra cuan vatyi catyi ra Ndyoo: \q1 Ndoho ñiyɨvɨ hebreo. \q1 Yɨvɨ sii mi i zacahnu ndo sa sica noo ndo sa uu xico cuiya cuan. \q1 \v 43 I cuñi ca ndo sii ndyoo sa yɨvɨ Ndyoo cuu sa ndisa. Nacahnu nu i sica noo ndo i sica noo tucu minoo vehe ñɨɨ sa cuenda ra Moloc. \q1 Ta inga ndyoo sindyizo ndo caa si cuhva caa tiñoo. Nañi si Renfán. \q1 Maa ndo i zavaha sii ndyoo cuan, ta maa ndo i zacahnu sii si. Ta yucuan cuenda cua tasi sii ndo sica xaan. \q1 Cua yaha ndo ñuu Babilonia. \m Tacuan i catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ cuan. \p \v 44 Ta i cahan ca ra Esteban sihin ñiyɨvɨ ta catyi ra: Ñiyɨvɨ sahnu sii yo, i sica noo minoo vehe ñɨɨ sihin ñu nu i sica noo ñu nu yoñi ñiyɨvɨ iyo. Ta sisi si i zacahnu ñu sii ra Ndyoo. I zañaha ra Ndyoo sii ra Moisés cuhva cua sino si, ta zuun cuhva i catyi ra Ndyoo, tacuan i sino si. \p \v 45 Ta quɨvɨ i sindyaca ñaha ra Josué i quisi ndyaca ñiyɨvɨ vehe cuan ihya ñuu Jerusalén, ta sahñi tahan ñu sihin ñiyɨvɨ ihya ta i tava ra Ndyoo sii ñu. Tacuan i ñihi ñiyɨvɨ sahnu sii yo ñuhu nu ndyaa yo vityi vatyi saha ra Ndyoo sa zahacanaa ñu. Ta sisi vehe ñɨɨ cuan i zacahnu ñu sii Ndyoo ndya ta quɨvɨ ra rey David. \p \v 46 I saha xaan ra Ndyoo ndatu sii ra David. Tacuan ta i sica ra David minoo tumañi iñi sii Ndyoo sa cua zandaa ra minoo vehe vaha sa cuenda Ndyoo. Zuun ñi Ndyoo ra i zacahnu ra Jacob ta tyiemvu cuu ra. \p \v 47 Ta ñá saha ra sa zandaa ra David vehe ra. Maa ra rey Salomón cuu ra i zandaa vehe ra Ndyoo. \p \v 48 Zoco ña ndyaa ra Ndyoo sisi vehe zavaha ñiyɨvɨ. I catyi minoo profeta: \q1 \v 49 Catyi ra Ndyoo: Yuhvi ndyaca ñehi andɨvɨ ta ñuu ñiyɨvɨ. \q1 Ma cuu zavaha ndo minoo vehe vaha xaan ta cua cundyei sisi si vatyi ña cuñi si nu cua cundyei ta nu cua quitati. \q1 \v 50 Yuhvi cuu ra i zavaha tandɨhɨ. Catyi ra Ndyoo. \p \v 51 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra Esteban sihin ñiyɨvɨ cuan: Ñihi xaan iñi ndo. Inuu cuii ñi caa ndo tañi i cuu ñiyɨvɨ sahnu sii yo. Ña saha ndo sa cundyaca ñaha ra Ndyoo añima ndo. Ña tyisaha ndo sa ndisa. Sahñi tahan ndo sihin Tatyi Ii ra Ndyoo. \p \v 52 I cañi ñiyɨvɨ sahnu sii ndo sii tandɨhɨ cuii ra i cuu profeta. I sahñi ñu sii tandɨhɨ ra i nacatyi vatyi nu cua quisi quɨvɨ ta cua quisi minoo ra vaha xaan. Ta sa quisi ra vaha xaan cuan, ra Jesús cuu ra. Ta maa ndo i tyaa ndo cuatyi sata ra, ta i sahñi ndo sii ra. \p \v 53 Maa ndo cuu ra ñihi ley Ndyoo i saha ángel sii ndo, ta ña tyaa ndo yahvi sii si. Catyi ra Esteban. \s1 Sihi ra Esteban \p \v 54 I siñi ra cu tyiño sa cahan ra Esteban, ta i cuxaan xaan ra sihin ra ndya cuhva sasi quihñi noho ra. \p \v 55 Zoco i situ cuii Tatyi Ii sii ra Esteban. I nandyehe ndaa ra Esteban ityi zɨquɨ, ta i ndyehe ra sii ra Ndyoo cahnu, ta i ndyehe ra sii ra Jesús nandyaa ra ityi siyo cuaha ra Ndyoo. \p \v 56 Ndyehe ndo, catyi ra. Ndyehi sa nuña gloria ta ndyehi sii ra i quisi ndya gloria. Nandyaa ra ityi siyo cuaha ra Ndyoo. \p \v 57 Tacuan ta i tyazi ndaha ra cu tyiño cuan zoho ra. I cana saa xaan ra vatyi cuxaan ra. Yatyi cuii ñi i tuhva ra nu iñi ndyaa ra Esteban vatyi cuñi ra queen ra sii ra. \p \v 58 I tava ra sii ra Esteban ndya yu ñuu vatyi cua cañi ra sii ra sihin yuu ta cua cahñi ra sii ra. I zandoo ra cu tyiño cuan zahma cahnu ndisi ra sihin minoo ra yoco nañi Saulo vatyi cua cucumi ra sii si. \p \v 59 Ta i cañi ra sii ra Esteban sihin yuu, ta maa ra Esteban i sica tahvi xaan ra sii ra Ndyoo ta catyi ra: Jesús yoho ndyaca ñohon sii. Nacuhun añime suhun. \p \v 60 Ta yucuan i sicuɨñɨ sɨtɨ ra Esteban, ta i cana saa ra: Jesús, ma tyoon cuatyi ndyicuu ra ya zɨquɨ ra. Tacuan i cahan ra Esteban ta i sihi ra. \c 8 \s1 Sahñi tahan ra Saulo sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús \p \v 1-2 Tahan xaan iñi ra Saulo sa i sahñi ñiyɨvɨ sii ra Esteban. Tacuan ta i quisi zuhva ra ndyico sii ra Jesús, ta i tyihi ra sii ra Esteban si ñuhu. Sacu ra vatyi i sihi ra Esteban. Ta zuun ñi quɨvɨ cuan i sahñi tahan ñiyɨvɨ ña sino iñi sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús ñuu Jerusalén cuan. Ta i sino ñiyɨvɨ sino iñi. Zuhva ñu i sino ndya nu cu si Judea, ta inga ñu i sino ñu ndya Samaria. Zoco sa usi uu tahan ra apóstol ñá sino ra cuan. \p \v 3 Ta ra Saulo cuan i zayanga xaan ra sii ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús. Cuaha xaan nu i quɨhvɨ ra vehe ñiyɨvɨ ta cañoho ra sii rayɨɨ a sii ñu zɨhɨ, ta tyihi ra sii ñu vehe caa. \s1 Cuhva i sito ñiyɨvɨ nu cu si Samaria Tuhun Ndyoo \p \v 4 Ta sa i quita ñiyɨvɨ ñuu Jerusalén cuan sa i sino ñu ta i zacoto ñu sii ñiyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nu i yaha ñu Tuhun Ndyoo. \p \v 5 Ta minoo ra sa nañi Felipe i saa ra nu cu si Samaria, ta i quisaha ra nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ tuhun ra Jesús. \p \v 6 I titahan ñiyɨvɨ, ta vaha xaan i tyizoho tandɨhɨ ñu sa cahan ra Felipe, ta i ndyehe ñu sa ndyityi i zavaha ra. \p \v 7 Vatyi i tava ra cuaha xaan tatyi cuihna sii ñiyɨvɨ. I cana saa xaan tatyi cuihna sa quita si sii ñiyɨvɨ, ta zɨquɨ i nduvaha ñu. Cuaha xaan ra xii i nduvaha ta ra coxo. \p \v 8 Yucuan cuenda i tahan xaan iñi tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu cuan. \p \v 9 Zoco minoo ra sinañi Simón, i cuu ra ra tazi ñuu cuan, ta i zandavi ñaha ra sii cuaha xaan ñiyɨvɨ ityi Samaria vatyi catyi ra vatyi ra ñiñi xaan cuu ra. Iyo xaan i cuñi tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa cuenda maa ra quɨvɨ cuan. \p \v 10 Ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuca cuhva ndya ñiyɨvɨ ndahvi i tyizoho ñu sa cahan ra ta catyi ñu: Cahnu xaan cuu cuhva ra ya vatyi maa ra Ndyoo cuu ra saha cuhva cuan sii ra. \p \v 11 Ta i tyizoho ñu sa cahan ra vatyi sa naha xaan i zandavi ñaha ra sii ñu sihin cuhva i zavaha ra. \p \v 12 Tacuan ta i saa ra Felipe, ta i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ cuhva ndyaca ñaha ra Ndyoo ta cuhva cahnu xaan iyo cuhva sii ra Jesucristo. Tacuan ta i sino iñi ñu sa cahan ra Felipe. Ta i sicoo ndutya cuaha rayɨɨ ta ñu zɨhɨ. \p \v 13 Ta i sino tucu iñi ra Simón, ra tazi cuan, ta i sicoo ndutya ra ta ndutahan ra sihin ra Felipe. Iyo xaan i cuñi ra sihin sa ndyityi nahnu i zavaha ra Felipe. \p \v 14 Ta ra apóstol i ndoo ra ñuu Jerusalén ta sa siñi ra vatyi sino iñi ñiyɨvɨ ñuu Samaria sii ra Jesús ta zɨquɨ i tasi ra sii ra Pedro ta ra Juan ndya indyacuan. \p \v 15 I saa ra Pedro ta ra Juan ta i sica tahvi ra sii Ndyoo sa natasi ra Tatyi Ii ra añima ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús indyacuan. \p \v 16 Vatyi i sicoo ndutya ñiyɨvɨ cuan maa ñi sa cuenda ra Jesús ta tañaha ca noo xica Tatyi Ii sii ñu. \p \v 17 Tacuan ta i tyizo ra Pedro ta ra Juan ndaha ra sii ñu ta i quɨhvɨ Tatyi Ii añima ñu. \p \v 18 I ndyehe ra Simón cuhva i tyizo ra apóstol ndaha ra sii ñiyɨvɨ cuan ta i quisi Tatyi Ii sii ñu ta i catyi ra Simón: \p \v 19 Cua tyiyahvi sii ndo tatu cuhva ndo cuhva cuan sii, vatyi yoo ra cua tyize ndehi ta cua quɨhvɨ Tatyi Ii añima ra. \p \v 20 Tacuan i catyi ra. Ta catyi ra Pedro sihin ra: Nacunaa moo sihin xuhun vatyi sica iñun vatyi cuu zaton sa saha maa ra Ndyoo. \p \v 21 Ma cuu zatyiño moo tyiño ya vatyi ña vaha añimon sihin ra Ndyoo. \p \v 22 Zañon cuhva sa quiñi xaan sica iñun ta caca tahvun sii Ndyoo sa cua zandasi ra cuatyun. \p \v 23 Vatyi site yozo caa iyon. Vatyi cucuihna xaan iñun. Tañaha ca zandoon cuatyi zacuun. Ta cua zatɨvɨ si suun. \p \v 24 Tacuan i catyi ra Pedro, ta i catyi ra Simón sihin ra: Caca tahvi ndo sii ra Ndyoo sa cuenda mi vatyi ma tahan si sii cuhva sa catyi ndo. Catyi ra. \p \v 25 Tacuan i cuu. Ta sa yaha zacuaha ra Pedro ta ra Juan Tuhun Ndyoo, ta i saha ra cuenda yozo caa zavaha ra Ndyoo, ta nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ yozo caa cuu cacu ñu ta ma cuhun ñu andyaya. Nacahnu Samaria i sahan ra, ta zɨquɨ i sinanuhu ra ndya ñuu Jerusalén. \s1 Natuhun ra Felipe sihin minoo ra ñuu Etiopía \p \v 26 Ta sa yaha cuhva cuan ta zɨquɨ i cahan minoo ángel ra Ndyoo sihin ra Felipe ta catyi si: Nduviton ta cuahan ityi tyañuhu ityi quita ñuu Jerusalén ya ta cuhun ndya nu cu si Gaza. Ityi cuan cuu nu yoñi maa ñiyɨvɨ iyo. \p \v 27 I nduvita ra Felipe ta cuahan ra. Ta ityi cuahan ra i ñihi tahan ra sihin minoo ra ñuu Etiopía. Ra yucuan, ica iyo ra. Ta ndyizo ra minoo tyiño cahnu sa sicumi ra tandɨhɨ xuhun ña Candace, ñaha ndyaca ñaha sii ñiyɨvɨ ñuu Etiopía cuan. Sahan ra cuan ñuu Jerusalén vatyi tuhva maa ra zacahnu sii ra Ndyoo tañi zavaha ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 28 Ñoho ra cuan sisi carreta ra sa cua nuhu ra. Ta cahvi ra tuhun i tyaa ra Isaías, minoo profeta ta tyiemvu. \p \v 29 Tacuan ta i catyi Tatyi Ii sihin ra Felipe: Cuahan cua zatohon sii ra vasi sihin carreta cuan. \p \v 30 Ta sa tuhva ra Felipe nu vasi ra ta i siñi ra sa cahvi ra nuu libro ra Isaías, ta i ndaca tuhun ra Felipe sii ra ta catyi ra: ¿Atu cutuñi iñun sa cahvun? \p \v 31 Ta i catyi ra cuan sihin ra: Ña cutuñi iñi vatyi yoñi ra cuu nacatyi sihin ñaa cuñi si catyi si. Ta i cahan ra sihin ra Felipe sa ndaa ra ta cundyaa ra sihin ra. \p \v 32 Ihya cuu tuhun i cahvi ra cuan: \q1 Quihin ñiyɨvɨ sii mvee ticatyi ta yoco ñu ixi tɨ ta ñahñi sa cahan tɨ. \q1 Ta quihin ñu sii tɨ, ta cua cahñi ñu sii tɨ ta ñahñi sa cahan tɨ. \q1 Ta tacuan tucu maa ra, cua ndyehe ra tundoho ta ñahñi cua catyi ra. \q1 \v 33 Cua vacu ndyaa xaan ñu sii ra ta ña ndoo cua zandaa ñu tyiño cuenda ra. \q1 Cua caca iñi ñiyɨvɨ zavaha ndya vaha ñi sihin ra vatyi yoñi zehe ra cua coo vatyi sahñi ñu sii ra. \m Yucuan cuu tuhun cahvi ra cuan. \p \v 34 Tacuan ta i catyi ra Etiopía sihin ra Felipe: Nacatyun sihin sa ndyoo ñi. ¿Yoo sii cuenda cahan ra Isaías? ¿Atu zuun ñi tuhun maa ra cahan ra? a ¿atu cahan ra sii inga ra? \p \v 35 Yucuan ta zuun ñi sihin tuhun cuan i quisaha ra Felipe nacatyi ra, ta i sityiño tucu ra inga Tuhun Ndyoo, nu cahan si sa cuenda ra Jesús. Ta i zacuaha ra sii ra vatyi ra Jesús cuu ra cua zacacu sii ñiyɨvɨ. Ra sa ndatu xaan ñu. \p \v 36 Ta sa cua yaha ra nu iyo ndutya ta i catyi ra Etiopía: Ndyehe, ihya iyo ndutya. ¿Atu cuu coo ndutye? \p \v 37 Ta catyi ra Felipe sihin ra: Cuu tatu sino iñun sii ra Jesús sihin tandɨhɨ cuii añimon. Ta i catyi ra cuan: Sino iñi vatyi ra Jesús, zehe ra Ndyoo Zutu yo cuu sii ra. \p \v 38 Tacuan ta i catyi ra Etiopía vatyi nanacuɨñɨ carreta, ta i noo nduu tahan ra. Ta i sicoo ndutya ra i zacuu ra Felipe sisi ndutya cuan. \p \v 39 Ta sa cua quita ra sisi ndutya, ta i quihin Tatyi Ii sii ra Felipe. Ñá ndyehe ca ra Etiopía cuan sii ra Felipe, ta zɨɨ xaan i cuñi ra Etiopía sa ñihi ra cuhva cuenda ra Jesús. \p \v 40 Ta i sindyaca Tatyi Ii sii ra Felipe ndya ñuu Azoto. Yucuan sahan ra minoo minoo ñuu sa zacuaha ra sii ñiyɨvɨ sa cuenda ra Jesús ta cuhva cua cacu ñiyɨvɨ ta ma cuhun ñu andyaya. Ta cuhva cuan cuahan ra ndya cuhva ndya i saa ra Cesarea. \c 9 \s1 Cuhva i nazama ra Saulo cuhva iyo ra \p \v 1 Ta ra Saulo tañaha ca cua zaña ra cuhva sa sahñi tahan ra sihin ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús, ta ñá zaña ra sa nducu cahñi ra sii ñu. Ta yucuan cuenda sahan ra nu ndyaa ra cu nuu sii ra cu zutu. \p \v 2 Ta i sica ra Saulo sa tyaa ra cu nuu carta sa cuhun sihin ra ñuu Damasco ndya vehe ñuhu hebreo. Ta tacuan cua ñihi ra Saulo cuhva vatyi tatu nañihi ra sii ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús ta cua cuu tɨɨn ra sii ñu cundyaca ra sii ñu vehe caa ñuu Jerusalén, tandɨhɨ ñu, ñu zɨhɨ ta rayɨɨ. \p \v 3 Ta i quihin ra Saulo ityi cuahan ra. Ta sa cua saa ra ñuu Damasco ta zuun ñi caa cuhva cuan i ndyehe ra minoo ñúhu cahnu xaan. I zandisi si nacahnu nu cuahan ra. \p \v 4 Ta i nduva ra nu ñuhu ta i siñi ra nduzu ra Jesús sa cahan ra sihin ra ityi zɨquɨ ta catyi ra sihin ra: Saulo, Saulo. Sahñi tohon sihin mi. \p \v 5 Ta i catyi ra Saulo: ¿Yoo sa cahan, tata? Ta i catyi ra Jesús sihin ra: Yuhvi cui Jesús. Sahñi tohon sihin mi, zoco zuun ñi sii moo zañicuehun. \p \v 6 Tacuan ta i yuhu xaan ra Saulo ta catyi ra: ¿Ñaa sa cuñun zavehi? Ta i catyi ra Jesús sihin ra: Nduviton ta cuhun ndya ñuu ya, ta cua nacatyi ñiyɨvɨ suhun ñaa sa cua zavohon. \p \v 7 Ta ra ndɨhɨ sihin ra Saulo iyo xaan i cuñi ra ndya cuhva ñá cuu ca cahan ra vatyi i siñi ra nduzu sa cahan, zoco yoñi ñiyɨvɨ i ndyehe ra. \p \v 8 I nduvita ra Saulo, ta i nuña ra nuu ra, zoco ñá cuu ca ndyehe ra. Yucuan cuenda i tɨɨn amigo ra ndaha ra, ta i sindyaca ra sii ra ndya ñuu Damasco cuan. \p \v 9 Yaha uñi quɨvɨ sa ñá cuu ndyehe ra Saulo. Ñá sasi maa ra, ta nu ñá sihi ra ndutya. \p \v 10 Ta zuun ñi ñuu Damasco cuan iyo minoo ra nañi Ananías. I sindyico ra sii ra Jesús. Minoo saha i cahan ra Ndyoo sihin ra sisi ñimahna ta catyi ra: ¡Yoho Ananías! Ta i catyi ra Ananías: ¿Ñaa sa cuñun sihin, tata? \p \v 11 Ta i catyi ra Ndyoo Zutu yo sihin ra: Nduvita ta cuhun calle sa nañi ɨɨn ndoo ndita ñi. Ta sisi vehe ra Judas cua nanducun sii minoo ra ñuu Tarso. Nañi ra Saulo ta sica tahvi ra sii mi vityi. \p \v 12 Sa tahan tucu maa ra Saulo ñimahna ta sisi ñimahna i ndyehe ra vatyi vasun. I ndyehe ra vatyi quɨhvun ta tyizon ndohon sii ra vatyi cua nandyehe tucu ra. Tacuan i catyi ra Ndyoo sihin ra Ananías. \p \v 13 Ta sa siñi ra Ananías cuhva cuan ta i catyi ra: Ndyoo Zuti, sa cuaha xaan ñiyɨvɨ i nacatyi ñu sihin mi vatyi cuaha xaan sa ña vaha i zavaha ra cuan sihin ñiyɨvɨ sino iñi suun ñuu Jerusalén. \p \v 14 Ta vityi vasi ra ihya ta iyo cuhva sii ra sihin ra cu nuu sii zutu nahnu vatyi cua tɨɨn ra sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sica tahvi suun ta tyihi ra sii ndi vehe caa. \p \v 15 Zoco i catyi ra Ndyoo sihin ra Ananías: Cuahan vatyi i casi mi sii ra Saulo cuan vatyi cua cahan ra sa cuenda mi sihin ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu, ta sihin rey ñiyɨvɨ cuan ta cua zacuaha ra sii ñiyɨvɨ hebreo, ñiyɨvɨ sii ndo, ndɨhɨ ca. \p \v 16 Ta cua zañehi sii ra cuhva cua tahan ra tundoho sa cuenda mi. \p \v 17 Tacuan ta zɨquɨ cuahan ra Ananías ndya vehe nu iyo ra Saulo. I quɨhvɨ ra ta i tyizo ra ndaha ra sii ra ta i catyi ra: Amigo Saulo, ra Jesús cuu ra ndyaca ñaha sii yo. Ta i quituu ra nuu moo ityi vasun. Ta vityi i tasi ra sii mi ihya vatyi cua nandyehun inga saha ta cua quɨhvɨ Tatyi Ii añimon. \p \v 18 Ta zuun ñi caa cuhva cuan i quita minoo sa quita tañi caa zoo tyiyaca sɨtɨ nuu ra Saulo. Ta zɨquɨ i cuu nandyehe ra. Tacuan ta cuahan ra Saulo ta i sicoo ndutya ra (vatyi cua cundyico ra sii ra Jesús). \p \v 19 Ta zɨquɨ i sasi ra xita, ta i nacoo tundyee iñi sii ra. Ta i ndoo ra zuhva quɨvɨ sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús ñuu Damasco. \s1 Zacuaha ra Saulo Tuhun Ndyoo sii ñiyɨvɨ ñuu Damasco \p \v 20 Tacuan i cuu ta zɨquɨ i quisaha ra Saulo zacuaha ra sii ñiyɨvɨ tandɨhɨ vehe ñuhu hebreo ñuu Damasco. I nacatyi ra sihin ñu vatyi ra Jesús, zehe Ndyoo cuu sii ra. \p \v 21 Ta sa siñi ñiyɨvɨ sa cahan ra, ta iyo xaan i cuñi tandɨhɨ ñu. Ta i quisaha catyi ñu sihin tahan ñu: Zuun ñi ra ihya cuu ra sahñi tahan xaan sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús ñuu Jerusalén. Ta i saa ra ihya vatyi cua tɨɨn ra sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús ñuu ya ta cundyaca ra sii ñu ndya nu ndyaa ra cu nuu sii zutu nahnu. Catyi ñu. \p \v 22 Zoco ñá zaña ra Saulo sa zacuaha ra sii ñiyɨvɨ. I zacuaha ra sii ñu vatyi ra Jesús cuu ra cu Cristo sa ndisa. Ta ñá ñihi ca ñiyɨvɨ hebreo ñuu Damasco cuhva cahan ñu inga cuhva. \s1 I sino xehe ra Saulo \p \v 23 Naha zuhva ta zɨquɨ i zacasi tahan ra hebreo, ra ña sino iñi Tuhun Ndyoo, tyiño sa cua cahñi ra sii ra Saulo. \p \v 24 Zoco i sito ra Saulo cuhva sa sica iñi ra cuan. Ta ñuu cuan sicoo minoo nuzama siconduu. Ñiyaca ta ndyiyaca i sicumi xaan ra hebreo cuan tandɨhɨ yuvehe si vatyi cua tɨɨn ra sii ra Saulo tatu cua yaha ra ta cua cahñi ra sii ra. \p \v 25 Zoco i zacacu amigo ra Saulo sii ra minoo sa cuaa vatyi i zanoo ra sii ra nuzama cuan sisi minoo tyica cahnu, ta i sino ra Saulo. \s1 Cuahan ra Saulo ñuu Jerusalén \p \v 26 Cuahan ra Saulo ñuu Jerusalén. I cuñi ra sa cua ndutahan ra sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús yucuan, zoco yuhu xaan ñu sii ra. Ñá sino iñi ñu sa cua cundyico ra sii ra Jesús sa ndisa cuii. \p \v 27 Tacuan ta i quihin ra Bernabé sii ra Saulo ta sindyaca ra sii ra ndya nu ndyaa ra apóstol ta catyi ra sihin ra: Ica ra Saulo ya i ndyehe ra sii ra Jesús ityi, ta i cahan ra Jesús sihin ra. Ta zɨquɨ vaha xaan i zacuaha ra Saulo sii ñiyɨvɨ ñuu Damasco sa cuenda ra Jesús ta ñá yuhu ra. Catyi ra Bernabé. \p \v 28 Tacuan ta i ndoo ra Saulo sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. \p \v 29 Ta nacahnu ñuu Jerusalén i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ tuhun ra Jesús. Ta i natuhun xaan ra Saulo sihin ñiyɨvɨ hebreo, ra cahan zahan griego. Ta i cuñi ra cuan sa cahñi ra sii ra Saulo (vatyi ñá sino iñi ra sa cahan ra). \p \v 30 Ta sa sito ra sino iñi sii ra Jesús cuhva cuan ta i sindyaca ra sii ra Saulo ndya ñuu Cesarea. Ta yucuan i tyihi ra sii ra Saulo sisi minoo barco ta natasi ra sii ra ityi ñuu ra, ñuu Tarso. \p \v 31 Tacuan ta i ndutaxi nu yucu ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús nacahnu nu cu si Judea ta Galilea ta Samaria. Ta ñá cuxaan inga ñiyɨvɨ sihin ñu. Ta cuaha xaan ca ñiyɨvɨ i quisaha sino iñi ñu Tuhun Ndyoo, ta i tyindyee xaan Tatyi Ii sii tandɨhɨ ñu. Ta i yuhu ñu sa ma tyaa ñu yahvi sii Ndyoo. \s1 Nduvaha ra Eneas \p \v 32 Cuahan ra Pedro nacahnu ñuu nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. Ta i saa ra ñuu Lida. \p \v 33 Yucuan i ndyehe ra sii minoo ra xii. Nañi ra Eneas. Sa uña cuiya caa ra vatyi ñá cuu caca ra. \p \v 34 Tacuan ta i catyi ra Pedro sihin ra: Eneas, zanduvaha ra Jesucristo suun. Nduviton ta natuun yuun. Tacuan ta i nduvita ra Eneas vatyi sa i nduvaha ra. \p \v 35 Tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Lida cuan sihin ñu ñuu Sarón i ndyehe ñu sa nduvaha ra Eneas. Ta i sino iñi ñu sii ra Jesús. Ta i zandoo ñu costumbre sahnu sii ñu. \s1 Nandoto tucu ña Dorcas \p \v 36 Ta ñuu Jope cuan sicoo minoo ñaha nañi ña Tabita. Ta sihin zahan griego nañi ña Dorcas. Sino iñi ña sii ra Jesús, ta tandɨhɨ quɨvɨ i zavaha ña sa vaha, ta i tyindyee ña sii ñiyɨvɨ ndahvi. \p \v 37 Ta quɨvɨ cuan i quihin cuehe sii ña Dorcas, ta i sihi ña, ta i zacutyi ñiyɨvɨ sii coño ñuhu ña, ta i saqui ñu sii ña si vehe ña, sa cu uu vehe toto ndya zɨquɨ. \p \v 38 Ta sa ñihi ñiyɨvɨ tuhun vatyi ndyaa ra Pedro inga ñuu nañi Lida yatyi ñi ñuu Jope cuan. Ta i tasi ñu sino iñi sii uu tahan ra cua zañiñi ra sii ra sa quisi ra. \p \v 39 Tacuan, ta cuahan ra Pedro sihin ra cuan. Ta sa saa ra yucuan ta i sindyaca ñu sii ra ndya nu caa ndɨyɨ sisi vehe toto cuan ndya zɨquɨ. Yucu tandɨhɨ ñu ndahvi, ñu sihi yɨɨ, sisi vehe cuan. Sacu xaan ñu. Zañaha ñu tandɨhɨ vestido, tandɨhɨ coto i zavaha ña Dorcas ta ndito ña. \p \v 40 Tacuan ta i tava ra Pedro sii tandɨhɨ ñu, ta i sicuɨñɨ sɨtɨ ra, ta i sica tahvi ra sii Ndyoo. Ta zɨquɨ i catyi ra sihin ñaha cuan: Nduviton maha Tabita. Tacuan ta nandyehe ña. I ndyehe ña sii ra Pedro ta nacundyaa ña. \p \v 41 I tɨɨn ra Pedro ndaha ña ta i zanacuɨñɨ ndyaa ra sii ña. Tacuan ta i cana ra sii ñu sino iñi ta sii ñu ndahvi, ñu sihi yɨɨ cuan, vatyi sa nandoto ña. \p \v 42 Ta i sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Jope. Ta cuaha xaan ñu i sino iñi sii ra Jesús. \p \v 43 Ta i ndoo ra Pedro zuhva ca quɨvɨ ñuu cuan vehe ra nañi Simón. Ta ra Simón zatyahyu ra ñɨɨ vatyi yucuan cuu tyiño ra. \c 10 \s1 Ra Pedro sihin ra Cornelio \p \v 1 Ñuu Cesarea i sicoo minoo ra nañi Cornelio. Ra cu nuu i cuu ra sii minoo ziendu zandaru. Ra Italia i cuu zandaru sa ndyaca ñaha ra. \p \v 2 Vaha xaan ra i cuu ra Cornelio sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ sii ra. I zacahnu ra sii Ndyoo, ta yuhu ra sa ma tyaa ra yahvi sii ra. I tyindyee xaan ra sii ñiyɨvɨ hebreo sihin xuhun ra. Ta i cahan ra sihin ra Ndyoo tandɨhɨ cuhva. \p \v 3 Minoo saha tañi caa uñi sa sahiñi i ndyehe ra minoo ángel. I quɨhvɨ si nu ndyaa ra ta catyi si: ¡Cornelio! \p \v 4 Yuhu xaan ra Cornelio ta i ndyehe xaan ra sii ángel cuan ta catyi ra: ¿Ñaa sa cuñun sihin, tata? Tacuan ta i catyi ángel cuan sihin ra: Sa siñi ra Ndyoo tandɨhɨ cuhva i cohon sihin ra. Ta zɨɨ cuñi ra vatyi tyindyee xoon sii ñiyɨvɨ ndahvi. \p \v 5 Ta vityi cuñi si sa tasun uu a uñi tahan muzun ndya ñuu Jope. Indyacuan iyo minoo ra nañi Simón. Ta zuun ñi nañi tucu ra Pedro. Cua canon sii ra vatyi quisi ra ihya. \p \v 6 Ndyaa ra vehe inga ra nañi Simón. Ra zatyahyu ñɨɨ cuu ra. Yuhu tyañuhu iyo vehe ra. Cua catyi maa ra Pedro cuan ñaa sa cua zavohon. Tacuan i catyi ángel cuan. \p \v 7 Ta sa cuahan ángel cuan ta i cana ra Cornelio sii uu tahan muzu ra sihin minoo zandaru ra cumi sii ra. Sino iñi zandaru cuan sii Ndyoo. \p \v 8 I nacatyi ra Cornelio sihin ra tandɨhɨ sa ndyehe ra ta zɨquɨ i tasi ra sii ra ndya ñuu Jope. \p \v 9 Ta inga quɨvɨ i quihin ra ityi cuahan ra. Ta sa cua saa ra ñuu Jope tañi maa ora ta zuun ñi caa cuhva cuan i ndaa ra Pedro xiñi vehe ra vatyi cua cahan ra sihin Ndyoo. \p \v 10 Sizoco ra ta cuñi ra sa cuzama ra zoco nɨɨ ñi sa zavaha ñu sa casi ra i ndaa ra xiñi vehe. Tacuan ta i quisaha zandyehe ra Ndyoo sii ra minoo sa ndyehe ra. \p \v 11 I ndyehe ra vatyi nuña yutyi andɨvɨ ta i noo xica minoo tañi minoo zahma yuu cahnu. I noo si sihin cumi tahan sɨquɨ si. \p \v 12 Sisi zahma yuu cuan ñoho tandɨhɨ cuii nuu quɨtɨ sa iyo cumi tahan saha sihin coo nahnu ta sihin zaa. \p \v 13 Tacuan ta i siñi ra Pedro sa cahan ra Ndyoo ta catyi ra: Nduviton Pedro ta cahñun sii tɨ ta casun. \p \v 14 Zoco i catyi ra Pedro: Ma cuu tata vatyi ña tuhve casi tandɨhɨ ñaa sa ica cuenda costumbre maa ndi. \p \v 15 Inga saha i catyi tucu ra Ndyoo sihin ra: Ña vaha catyi moo vatyi ica sa sehi suun. \p \v 16 Ta tacuan i cahan tucu ra Ndyoo sihin ra. Ta sa cu uñi saha i cahan ra tacuan ta zɨquɨ i nandaa tucu zahma cuan ityi zɨquɨ. \p \v 17 Ta i sica iñi ra Pedro ñaa cuhva cuu si cuan, ta zuun ñi caa cuhva cuan i saa sa uñi tahan ra i tasi ra Cornelio yuvehe. Vatyi i ndaca tuhun ra sii ñiyɨvɨ ta tacuan i nañihi ra vehe ra Simón. \p \v 18 Ta sa saa ra yuvehe cuan, i cana saa ra ta catyi ra: ¿Atu iyo minoo ra nañi Simón Pedro ihya? \p \v 19 Ta zuun ñi cuhva cuan, sica iñi ra Pedro ñaa sa ndyehe ra ta i catyi Tatyi Ii sihin ra: Nanducu uñi tahan ra suun. \p \v 20 Cua noon ta cua cuhun sihin ra. Ma caca iñun vazu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ra vatyi yuhvi cuu ra i tasi sii ra nu ndyoon. \p \v 21 Tacuan ta i noo ra Pedro nu yucu ra i tasi ra Cornelio ta catyi ra: Zuun yuhvi cui ra nanducu ndo. ¿Ñaa cuenda vasi ndo? \p \v 22 Ta i catyi inga ra cuan: Vasi maa ndi cuenda ra Cornelio. Minoo ra vaha xaan cuu ra. Ta cuñi xaan ra sii Ndyoo ra zacahnu ndoho ñiyɨvɨ hebreo. Sa catyi minoo ángel Ndyoo sihin ra vatyi vaha cua cana ra suun sa cuhun ndya vehe ra. Ta cua tyizoho ra ñaa sa cua nacatyun sihin ra. \p \v 23 Tacuan ta i quɨhvɨ ra cuan sisi vehe. Ta i ndoo ra sihin ra Pedro minoo ñuu. Ta inga quɨvɨ cuahan ra Pedro sihin ra ta cuahan tucu zuhva ra sino iñi sii ra Jesús, ra ñuu Jope cuan. \p \v 24 Ta sa cu uu quɨvɨ i saa ra ñuu Cesarea nu i ndatu ra Cornelio sii ra sihin cuaha xaan ñiyɨvɨ sii ra sihin amigo ra vatyi i cana ra Cornelio sii tandɨhɨ ra. \p \v 25 Ta sa saa ra Pedro vehe ra ta i quita ra Cornelio si vehe ra ta i sicuɨñɨ sɨtɨ ra nuu ra vatyi cua zacahnu ra sii ra. \p \v 26 Zoco i zanduvita ra Pedro sii ra ta catyi ra: Nduviton vatyi ñiyɨvɨ cuu mi tañi moo. \p \v 27 Ta zɨquɨ i quisaha natuhun ra ta i quɨhvɨ ra sisi vehe ra Cornelio. I ndyehe ra Pedro vatyi tuu xaan ñiyɨvɨ yucu. \p \v 28 Ta i catyi ra Pedro: Sito maa ndo vatyi ña saha costumbre maa ndi ñiyɨvɨ hebreo sa titahan ndi sihin ra sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu, nu sa quɨhvɨ ndi vehe ra. Zoco i zañaha ra Ndyoo sii vatyi ña vaha cua catyi vatyi cuxi caa iyo ndo ta ña vaha cua catyi vatyi ma cuu titehin sihin ndo. \p \v 29 Yucuan cuenda yatyi xaan vasi sa i cana ndo sii. Ta ñá catyi sa ma cuu quisi. Ta vityi cuñi cote ¿ñaa cuenda i cana ndo sii? \p \v 30 Tacuan i cahan ra Pedro ta zɨquɨ i catyi ra Cornelio: Sa yaha cumi quɨvɨ ta zuun ñi tyehen cuhva i sica tahvi sii ra Ndyoo sisi vehi vatyi tacuan tuhve zacuu sa sahiñi, ta i quituu minoo ra nui. Cuisi xaan zahma ra. \p \v 31 Ta i catyi ra cuan sihin: “Cornelio, i siñi ra Ndyoo sa cohon sihin ra ta nacohon iñi ra tandɨhɨ sa zavohon ta cuhva tyindyeun sii ñiyɨvɨ ndahvi. \p \v 32 Vityi cua tasun tyiño ndya ñuu Jope vatyi cua canon sii minoo ra sa nañi Simón Pedro. Ndyaa ra vehe minoo ra zatyahyu ñɨɨ. Nañi tucu ra cuan Simón. Yuhu tyañuhu iyo vehe ra. Naquisi maa ra ta cua zacuaha ra suun.” \p \v 33 Tacuan i cuu si, ta yatyi i tasi tyiño sa nanducu ñiyɨvɨ suun. Ta vaha vatyi i quisun. Ta vityi yucu yo ihya nuu ra Ndyoo, ta cuñi ndi tyizoho ndi tandɨhɨ cuii cuhva tasi ra Ndyoo suun sa zacoton sii ndi. \s1 Cuhva i cahan ra Pedro vehe ra Cornelio \p \v 34 Tacuan ta i quisaha cahan ra Pedro ta catyi ra: Vityi cutuñi iñi vatyi inuu ñi cuñi ra Ndyoo sii tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ. Ñahñi sa zɨɨn iyo yo cuhva cuñi ra sii yo. \p \v 35 Ta tandɨhɨ ñuu cuñi ra Ndyoo sii yoo ra zavaha sa vaha, sii yoo ra yuhu ta tyaa ra yahvi sii ley ra Ndyoo. \p \v 36 I cahan ra Ndyoo sihin nduhvi ñiyɨvɨ hebreo, ta nacatyi ra sihin ndi vatyi cua coo sa taxi ñi añima yo sa cuenda ra Jesucristo. Ta maa ra cuu ra ndyaca ñaha sii tandɨhɨ sa iyo. \p \v 37 Sito vaha maa ndo ñaa sa sicoo ñuu ra hebreo. I quisaha si ñuu sa nañi Galilea. Xihna ca i zacoo ndutya ra Juan sii ñiyɨvɨ, ta i zacuaha ra sii ñu. \p \v 38 Ta zɨquɨ i quita ra Jesús, ra ñuu Nazaret, ta saha ra Ndyoo cuhva sii ra sa cuenda Tatyi Ii. Ta i sica noo ra Jesús, ta i zavaha ra sa vaha, ta i zanduvaha ra sii ñu ndyehe tundoho cuenda cuihna. Tacuan i zavaha ra vatyi i tyindyee ra Ndyoo sii ra. \p \v 39 Ta maa ndi cuu ra cu sa ndaa sa cuenda tandɨhɨ sa i zavaha ra Jesús nu cu si Judea ta ñuu cahnu Jerusalén. Ta i tyaa ñu sii ra nu cruz, ta i sahñi ñu sii ra. \p \v 40 Zoco sa yaha uñi quɨvɨ ta i zanandoto ra Ndyoo sii ra. Ta i saha ra sa ndyehe maa ndi sii ra Jesús. \p \v 41 Ñá quituu ra nuu tandɨhɨ ñiyɨvɨ. Maa ñi nuu maa ndi, ra i casi ra Ndyoo vatyi cua cuu ndi sa ndaa. Sasi ndi sihin ra ta sihi ndi ndutya sihin ra ta sa yaha nandoto ra sa sihi ra. \p \v 42 Ta i tasi ra sii ndi sa nacatyi ndi sihin ñiyɨvɨ. Ta sa ndaa cuu ndi vatyi vityi i saha ra Ndyoo tyiño sii ra Jesús sa cuu ra juez sii ñiyɨvɨ ndito ta sii ñiyɨvɨ i sihi. \p \v 43 Sa cuenda ra Jesús i cahan tandɨhɨ ra profeta ta tyiemvu ta catyi ra vatyi tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús cua zandasi ra cuatyi ñu. \s1 Cuhva i quɨhvɨ Tatyi Ii añima ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu \p \v 44 Ta zuun ñi cuhva sa cahan ra Pedro ta i noo Tatyi Ii sii tandɨhɨ ñu tyizoho. \p \v 45 Ta ra hebreo sa sino iñi Tuhun Ndyoo, ra i quisi sihin ra Pedro, iyo xaan i cuñi ra vatyi saha ra Ndyoo Tatyi Ii ra sii inga ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 46 Vatyi siñi ra sa cahan ñu inga tuhun sa ña tuhva ñu cahan ta zacahnu ñu sii Ndyoo. \p \v 47 Tacuan ta i catyi ra Pedro: Sa i saa Tatyi Ii sii ñiyɨvɨ ya cuhva i saa ra sii maa yo. Ta vityi yoñi ra cua catyi vatyi ma cuu coo ndutya ñu. \p \v 48 Tacuan, ta i catyi ra Pedro vatyi cua coo ndutya ñu sa cuenda ra Jesucristo. Ta sa yaha sicoo ndutya ñu ta i sica ca ñu sa ndoo ra Pedro zuhva ca quɨvɨ ñuu ñu. \c 11 \s1 Saha ra Pedro cuenda sii ra ndyizo tyiño nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Jerusalén \p \v 1 Ra apóstol ta inga ra sino iñi Tuhun Ndyoo nu cu si Judea i ñihi ra tuhun vatyi sino iñi ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo. Ta yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu. \p \v 2 Ta sa naquita ra Pedro ñuu Jerusalén ta ra hebreo ra sino iñi sii ra Jesús i cahan ra sii ra Pedro vatyi ra hebreo cuan ñihi xaan ndyico ra costumbre ñiyɨvɨ hebreo ta sica iñi ra vatyi ñiñi xaan sa tahndya ñɨɨ xiñi xuu rayɨɨ ndɨhɨ ca, ta tacuan ta cua cacu añima ra, sica iñi ra cuan. \p \v 3 Ta i catyi ra: ¿Ñaa cuenda sohon vehe ñiyɨvɨ cuan ta yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu? ¿Ta ñaa cuenda sasun sihin ñu ta ña ndyico ñu costumbre maa yo? \p \v 4 Tacuan ta i nacatyi ra Pedro tandɨhɨ sihin ra ndya cuhva quisaha tyiño cuan ta catyi ra: \p \v 5 Ta sindyaa mi ñuu Jope ta zuun ñi cuhva sa sica tahvi sii ra Ndyoo ta i ndyehi minoo sa ndyehi. I noo minoo tañi minoo zahma yuu cahnu. I noo si sihin cumi tahan sɨquɨ si ndya nu ndyei. \p \v 6 Ta i ndyehe vehi vatyi cua ndyehi ñaa sa ñoho sisi si, ta i ndyehi vatyi ñoho tandɨhɨ nuu quɨtɨ iyo cumi tahan saha ta ñoho coo ta ñoho zaa. \p \v 7 Ta i siñi sa cahan ra Ndyoo ta catyi ra: “Nduviton Pedro. Cahñun sii tɨ ta casun.” \p \v 8 Zoco i catyi: “Ma cuu tata vatyi tañaha ca casi sa cuxi caa.” (Ta ica casi quɨtɨ cuan sa cuenda costumbre maa yo.) \p \v 9 Tacuan ta zɨquɨ i cahan tucu ra Ndyoo ta catyi ra: “Ma catyun vatyi ica sa sehi suun.” \p \v 10 Tacuan i cuu si uñi tahan saha, ta zɨquɨ i nandaa tucu si ityi zɨquɨ. \p \v 11 Ta zuun ñi caa cuhva cuan i saa uñi tahan ra vehe nu ndyei. I tasi ñiyɨvɨ sii ra ndya ñuu Cesarea vatyi cua nanducu ra sii. \p \v 12 Ta i tasi Tatyi Ii sii sa cuhin sihin ra ta i catyi si sihin vatyi ma caca xaan iñi. Ta i sahan tucu maa ra ihya sa iñu tahan ca ra sino iñi Tuhun Ndyoo. Tandɨhɨ ndi i quɨhvɨ ndi vehe ra sa i cana sii ndi. \p \v 13 Ta i nacatyi maa ra sihin ndi cuhva i ndyehe ra minoo ángel sisi vehe ra. Nandyaa si ta catyi si: “Tasun sii ra cua cana sii ra Simón Pedro ndya ñuu Jope. \p \v 14 Ta cua nacatyi ra Pedro cuan suhun yozo caa cua cacun sihin ñiyɨvɨ suun.” Tacuan i catyi ángel cuan sihin ra. \p \v 15 Ta sa quisehi quehin sihin ñu ta i noo Tatyi Ii sii ñu tañi i noo ra sii maa yo sa xihna ñi. \p \v 16 Tacuan ta i nacohon iñi cuhva i catyi ra Jesús: “Ndisa i zacoo ndutya ra Juan sii ñiyɨvɨ sihin ndutya, zoco sihin Tatyi Ii cua coo ndutya maa ndo.” \p \v 17 Ta vityi tatu ɨɨn ñi cuhva saha tucu ra Ndyoo sii ñu inuu ñi tañi saha ra sii maa yo ra sino iñi sii ra Jesucristo, ¿ñaa cuenda ma tahan iñi yo cuhva zavaha ra Ndyoo? I catyi ra Pedro. \p \v 18 Tacuan i cuu ta sa siñi ra sino iñi Tuhun Ndyoo ñuu Jerusalén cuhva cuan, ta ñá cahan ca ra, ta i zacahnu ra sii ra Ndyoo. Ta i catyi ra: Saha ra Ndyoo sa sino tucu iñi inga ñiyɨvɨ vazu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu. Ta vityi cua zama ñu cuhva iyo ñu, ta tacuan ta cua ñihi ñu sa cundito ñu tandɨhɨ cuii tyiemvu. \s1 Ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ñuu Antioquía \p \v 19 Ta sa i sahñi ñiyɨvɨ sii ra Esteban ta zɨquɨ i quisaha sicoo tundoho sii inga ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. Ta tandɨhɨ ñu i sitya cuatyi. Zuhva ñu i saa nu cu si Fenicia ta ñuu Antioquía ta inga ñu i saa minoo ñuhu sa nañi Chipre sa ndyaa mahñu tyañuhu. Ta i nacatyi maa ñu Tuhun Ndyoo maa ñi sihin ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 20 Zoco zuhva ñu sino iñi, ñiyɨvɨ ñuu Chipre ta ñuu Cirene, cuahan ñu ndya ñuu Antioquía ta i nacatyi maa ñu Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. I nacatyi ñu sihin ñu tuhun ra Cristo Jesús. \p \v 21 I saha xaan ra Ndyoo cuhva sii ñu, ta cuaha xaan ñiyɨvɨ i sino iñi ta i zandoo ñu costumbre sahnu sii ñu. Ta i sindyico ñu sii ra Jesús. \p \v 22 I saa tyiño ya ndya nu yucu ñu sino iñi ñuu Jerusalén, ta i tasi ñu sii ra Bernabé ndya ñuu Antioquía. \p \v 23 Ta sa saa ra, ta i ndyehe ra vatyi ndisa i tyindyee xaan ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ cuan. Zɨɨ xaan i cuñi ra, ta i saha ra tyiño sii ñu sa tyaa xaan ñu yahvi sii ra Jesús ta cundyico ñu sii ra sihin tandɨhɨ cuii añima ñu. \p \v 24 Vaha xaan ra cuu ra Bernabé, iyo xaan Tatyi Ii sii ra, ta nɨɨ xaan iñi ra. Ta cuaha xaan ñiyɨvɨ i sino iñi sii ra Jesús sa cuenda maa ra. \p \v 25 Tacuan ta zɨquɨ cuahan ra Bernabé ndya ñuu Tarso vatyi cua nanducu ra sii ra Saulo. \p \v 26 Ta sa nañihi ra sii ra, i sindyaca ra sii ra ndya ñuu Antioquía. Ta minoo maa cuiya i sindyaa nduu tahan ra sihin ñiyɨvɨ sino iñi yucuan, ta i zacuaha ra sii cuaha xaan ñiyɨvɨ. Ta ñuu Antioquía cuan cuu ñuu sa xihna ñi nu i zacunañi ñiyɨvɨ cristiano sii ñu ndyico sii ra Cristo. \p \v 27 Ta quɨvɨ cuan i quita zuhva ra profeta ñuu Jerusalén ta cuahan ra ndya ñuu Antioquía. \p \v 28 Minoo ra nañi ra Agabo. I nduvita ra nu yucu ra sino iñi Tuhun Ndyoo ta i cahan ra cuhva catyi Tatyi Ii sihin ra. I catyi ra vatyi cua quisi minoo tama cahnu xaan nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. Ta tacuan i tahan si cuhva i catyi ra zuun ñi sisi quɨvɨ i sindyaca ñaha ra emperador Claudio. \p \v 29 Tacuan ta ñu sino iñi ñuu Antioquía i sica iñi ñu vatyi cua tasi ñu xuhun ta tyindyee ñu sii ñu sino iñi nu cu si Judea. Cua tasi tahan tahan ñu yozo cuhva sa cundyee iñi ñu. \p \v 30 Ta tacuan i zavaha ñu. I tasi ñu xuhun i zacasi tahan ñu sihin ra Bernabé ta ra Saulo ndya nu ndyaa ra ndyizo tyiño nu yucu ñu sino iñi Tuhun Ndyoo ñuu cuan. \c 12 \s1 Sihi ra Jacobo ta quɨhvɨ ra Pedro vehe caa \p \v 1 Ta zuun ñi tyiemvu cuan i quisaha ra rey Herodes zavaha ra sa ña vaha sihin ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. \p \v 2 Sahñi ñiyɨvɨ sii ra Jacobo yañi ra Juan sihin minoo mityi i zacuu ra Herodes. \p \v 3 Ta sa ndyehe ra Herodes vatyi tahan iñi ñiyɨvɨ hebreo sa tacuan ta zɨquɨ i tɨɨn ra sii ra Pedro. Ta i cuu si quɨvɨ vico zavaha ñiyɨvɨ hebreo sa nacohon iñi ñu quɨvɨ i quita ñu ñuu Egipto. Ta vico cuan tuhva ñu casi pan ña ndaa. \p \v 4 Ta i tɨɨn ra Herodes sii ra Pedro ta i tyihi ra sii ra vehe caa. Cumi ityi zandaru i sicumi sii ra. Ta cumi tahan zandaru i cuu tahan tahan ityi ra. Sa cumi tahan zandaru i sicumi sii ra tahan tahan ora. Sica iñi ra Herodes vatyi ndya sa yaha vico tacuan ta zɨquɨ cua cutuñi ra Pedro ta cua cuu ra nuu ñiyɨvɨ hebreo vatyi tacuan ta zɨɨ cua cuñi ñu. \p \v 5 Ñoho ra Pedro vehe caa ta sicumi xaan zandaru sii ra, zoco ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo sica tahvi xaan ñu sii ra Ndyoo sa cuenda ra. \s1 Zacacu ra Ndyoo sii ra Pedro sisi vehe caa \p \v 6 Tacuan ta zuun ñi sa cuaa cuan sica iñi ra Herodes vatyi inga quɨvɨ cua tasi ra sii ra Pedro cunahma ra nu yucu ñiyɨvɨ. Ta sa cuaa cuan i quixi ra Pedro tɨcuɨ uu tahan zandaru. Nuhñi ra sihin uu tahan cadena. Ta cumi inga zandaru yuvehe caa cuan. \p \v 7 Ta ta sica ñi i quɨhvɨ minoo ángel Ndyoo sisi vehe caa ta i ndundisi. I tɨɨn ángel cuan zoco ra Pedro vatyi cua zandoyo ra sii ra. Ta i catyi ra sihin ra: Zanumi. Nduviton. Ta ta sica ñi i ndasi cadena ndaha ra Pedro. \p \v 8 Ta i catyi ángel sihin ra: Nacuhñi vaha sisun ta natyuhun zapato sohon. Ta tacuan i zavaha ra. Ta i catyi ángel sihin ra: Nazucun zahmon suun. Ta quisi ndyicon sii. \p \v 9 I sindyico ra Pedro sii ángel cuan sisi vehe caa cuan. Ña sito ra a sa ndisa zacuu ángel a ñimahna tahan ra. \p \v 10 I yaha nduu tahan ra sa xihna ñi nu cumi minoo zandaru, ta zɨquɨ i yaha ra sa cu uu nu cumi inga ra ta i saa ra minoo yuvehe cahnu. Vee xaan si. Maa caa cuu si. Ta yucuan yuvehe quita si ndya calle. I nuña ñi maa yuvehe cuan ta i quita ra. I sica ra zuhva ca ta i zandoo ángel sii ra Pedro. \p \v 11 Tacuan ta zɨquɨ i sito ra Pedro sa ndisa ta i catyi ra: Vityi site vatyi ndisa cuu si. I tasi ra Ndyoo minoo ángel ta i zacacu ra sii mi si ndaha ra Herodes ta cuhva sa ña vaha sa cuñi ñiyɨvɨ hebreo zavaha ñu sihin. \p \v 12 Tacuan i sica iñi ra Pedro ta cuahan ra ndya vehe ña María zɨhɨ ra Juan Marcos. Yucuan siyucu cuaha xaan ñiyɨvɨ. Sica tahvi ñu sii Ndyoo. \p \v 13 I cati ra Pedro yuvehe nuzama. Ta i quisi minoo ña cu muzu. Nañi ña Rode. \p \v 14 I nacoto ña nduzu ra Pedro sa cahan ra, ta zɨɨ xaan i cuñi ña ta nu yuvehe ñá nuña ña. Sino ña i sinacatyi ña sihin ñiyɨvɨ vatyi ndyaa ra Pedro yuvehe cuan. \p \v 15 Zoco ñiyɨvɨ cuan i catyi ñu sihin ña: Zana tahan xiñun. Ta i catyi maa ña vatyi ndisa cuii vatyi maa ra cuu ra. Ta zɨquɨ i catyi ñiyɨvɨ: Ángel sa zacuenda sii ra cuu si. \p \v 16 Ta ra Pedro ndita ñi i cati ra yuvehe cuan. Tacuan ta i nuña ñu yuvehe ta iyo xaan i cuñi ñu sa nandyehe ñu sii ra Pedro. \p \v 17 Ta saha ra Pedro zeña sii ñu sihin ndaha ra nacutaxi ñu, ta i nacatyi ra sihin ñu yozo caa i tava ra Ndyoo sii ra vehe caa. Ta catyi ra sihin ñu: Tacuan nacatyi ndo sihin ra Jacobo ta sihin inga ra sino iñi Tuhun Ndyoo, i catyi ra. Tacuan i cahan ra ta zɨquɨ cuahan ra. \p \v 18 Ta sa vasi cundisi ta sica xaan iñi tandɨhɨ zandaru vatyi ña sito ra ndyamaa cuahan ra Pedro. \p \v 19 I tasi ra Herodes tyiño sa cua nanducu ra sii ra Pedro, zoco ñá nañihi ra sii ra. Tacuan ta zɨquɨ i zanahma xaan ra Herodes sii zandaru cuan. Ñá ñihi zandaru cuhva nacatyi ra. Tacuan i cuu, ta i catyi ra Herodes vatyi cua cuu tandɨhɨ zandaru cuan. Tacuan ta cuahan ra Herodes inga ñuu sa nañi Cesarea cua cundyaa ra. \s1 Sihi ra Herodes \p \v 20 Xaan xaan cuñi ra Herodes sihin ñiyɨvɨ ñuu Tiro ta ñiyɨvɨ ñuu Sidón ta ñá cuñi ra tyindyee ra sii ñu. Ta zɨquɨ i saa ñiyɨvɨ ñuu cuan nu iyo ra ta i cahan ñu sihin ra Blasto. Minoo ra ndyizo tyiño nuu ra Herodes cuu ra. I tyiyahvi ñiyɨvɨ sii ra sa cuu ra yuhu ñu nuu ra Herodes. I sica ñiyɨvɨ cuan sa coo sa taxi ñi sihin ra Herodes ta sihin ñuu ñu vatyi tandɨhɨ sa sasi ñu quita si ñuhu nu ndyaca ñaha ra Herodes. \p \v 21 Ta i sata ra Herodes quɨvɨ sihin ñu. Ta sa saa quɨvɨ i ndɨhvɨ ra zahma vaha ra ta i sindyaa ra tyayu cahnu ra ta i cahan ra sihin ñu. \p \v 22 Ta sa ndɨhɨ cahan ra ta tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ i catyi: Yɨvɨ ñiyɨvɨ cuu ra cahan ya. Ndyoo cuu ra. \p \v 23 Zuun ñi caa cuhva cuan i quihin cuehe sii ra Herodes i zacuu minoo ángel Ndyoo vatyi tahan iñi ra Herodes sa catyi ñiyɨvɨ vatyi Ndyoo cuu maa ra. Cahnu xaan tundoho i ndyehe ra vatyi sasi tindacu sii ra ta sihi ra. \p \v 24 Tacuan i cuu ta Tuhun Ndyoo cuahan ca nducahnu ca si. Nacatyi xaan ca ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo sihin inga ñiyɨvɨ. \p \v 25 Sa ndɨhɨ tyiño ra Bernabé ta ra Saulo ñuu Jerusalén, ta i ndisi nanuhu ra ndya ñuu Antioquía. I quihin ra sii ra Juan Marcos ta vasi ra sihin ra. \c 13 \s1 Zatyiño tucu ra Bernabé ta ra Saulo tyiño Ndyoo \p \v 1 Ihya cuu zɨvɨ ra profeta ta ra zacuaha Tuhun Ndyoo sii ñiyɨvɨ ñuu Antioquía. Minoo ra nañi ra Bernabé, inga ra nañi ra Simón, ra nengu cuu inga zɨvɨ ra. Inga ra nañi ra Lucio ra ñuu Cirene sihin ra Saulo ta ra Manaén. Ɨɨn ñi i sahnu ra Manaén sihin ra Herodes ra ndyaca ñaha nu cu si Galilea. \p \v 2 Minoo quɨvɨ i siyucu tandɨhɨ ra cuan. Ta ñá sasi ra xita vatyi zacahnu ra sii ra Ndyoo ta zɨquɨ i catyi Tatyi Ii sihin ra: Cua tasi ndo sii ra Bernabé sihin ra Saulo nu cua zatyiño ra sa cuenda mi vatyi cua cuhve tyiño sii ra. \p \v 3 Tacuan ta i sica tahvi ca ra cuan sii Ndyoo ta ñá sasi ra xita, ta zɨquɨ i tyizo ra ndaha ra sii ra vatyi cua cuizo tyiño ra ta i tasi ra sii ra. \s1 Nacatyi ra Pablo Tuhun Ndyoo nu cu si Chipre \p \v 4 Tacuan i tava Tatyi Ii tyiño sii ra Bernabé sihin ra Saulo ta cuahan ra ndya Seleucia, ta indyacuan i quihin ra barco vatyi cua cuhun ra ndya minoo ñuhu sa ndyaa mahñu tyañuhu, nañi si Chipre. \p \v 5 Ta yucuan i saa ra, minoo yuhu tyañuhu nu nañi si Salamina ta i quisaha zacuaha ra Tuhun Ndyoo sii ñiyɨvɨ vehe ñuhu ñiyɨvɨ hebreo. Ta cuahan tucu ra Juan sihin ra cua tyindyee ra sii ra. \p \v 6 I sica noo ra nacahnu ñuhu Chipre ta i saa ra ñuu Pafos. Indyacuan i tahan ra sii minoo ra nañi Barjesús. Minoo ra tazi cuu ra. Vatya xaan ra ta catyi ra vatyi cahan ra sa cuenda ra Ndyoo. \p \v 7 Ndyaa ra cuan sihin ra Sergio Paulo, ra cu gobernador. Casi xaan iñi ra Sergio cuan. I cana ra sii ra Bernabé ta ra Saulo vatyi cuñi ra tyizoho ra Tuhun Ndyoo. \p \v 8 Zoco ra tazi cuan, Elimas cuu inga zɨvɨ ra. Ñá saha ra sa tyizoho ra gobernador sa cahan ra Saulo vatyi ñá cuñi ra sa cua sino iñi ra sii ra Jesús. \p \v 9 Ta ra Saulo, ta nañi tucu ra Pablo, situ xaan Tatyi Ii sii ra ta ñihi xaan i ndyehe ra sii ra ta catyi ra: \p \v 10 Ra zandavi ñaha cuun. Tandɨhɨ cuii sa ña vaha zavohon. Zehe cuihna cuu suun ta numinoo sa vaha ña zavohon. Ta zamon cuhva cahan ra Ndyoo sa ndisa ta nacatyun sa vatya. \p \v 11 Ta vityi cua tasi tuñi ra Ndyoo suun. Cua cuoon zuhva quɨvɨ, ta ma ndyehun ñuhu ñicandyi. Ta ta sica ñi i cuaa ra. Ta i nducu ra yoo ra tɨɨn ndaha ra ta cundyaca ra sii ra vatyi ña cuu ndyehe ra. \p \v 12 Ta sa ndyehe ra gobernador sa tahan ra tazi cuan ta i sino iñi ra sii ra Jesús vatyi iyo xaan i cuñi ra sa ndyehe ra yozo caa iyo tuhun sa cuenda ra Jesús. \s1 Cuahan ra Pablo ta ra Bernabé ndya ñuu Antioquía sa cuu cuenda Pisidia \p \v 13 I quita ra Pablo sihin ra tahan ra ñuu Pafos sihin barco ta cuahan ra ndya ñuu Perge sa iyo cuenda Panfilia. Yucuan i zandoo ra Juan sii ra ta cua nanuhu ra ndya ñuu Jerusalén. \p \v 14 Ta zɨquɨ i quita ra Pablo ñuu Perge ta cuahan ra minoo ñuu cahnu sa nañi Antioquía sa cuu cuenda Pisidia. Ta yucuan sahan ra vehe ñuhu ñiyɨvɨ hebreo quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ, ta i sicundyaa ra. \p \v 15 Sa xihna ñi i cahvi ñiyɨvɨ zuhva sa i tyaa ra Moisés ta zɨquɨ i cahvi ñu sa tyaa inga ra profeta ta tyiemvu. Tacuan i cuu ta zɨquɨ i tasi ra cu nuu sii vehe ñuhu cuan tyiño sii ra Pablo ta catyi ra: Yañi xaa, tatu iyo minoo tuhun sa cuñi ndo zacoto ndo sii ñiyɨvɨ. Cuu nacatyi ndo sihin ndi vityi. \p \v 16 Tacuan ta i nduvita ra Pablo ta saha ra minoo zeña sihin ndaha ra sa cua cutaxi ñiyɨvɨ ta catyi ra: Tyizoho ndo yañi xaa, ndoho ra hebreo, ta tandɨhɨ inga ndoho, ra yuhu sii ra Ndyoo. \p \v 17 Ra cu Ndyoo sii maa yo ñiyɨvɨ hebreo i casi ra sii ñiyɨvɨ sahnu sii yo. Ta i tyindyee ra sii ñu, ta i nduu ñu minoo ityi ñiyɨvɨ cahnu xaan vazu i sica noo ndahvi ñu ñuu Egipto. Ta zɨquɨ sihin cuhva iyo sii maa ra i tava ra sii ñu ñuu cuan. \p \v 18 I cundyee xaan iñi ra Ndyoo sihin ñu tañi uu xico cuiya sa sica noo ñu nu yoñi maa ñiyɨvɨ iyo ta i zavaha ñu cuhva cuñi maa ñu. \p \v 19 Ta i zanaa ra usa tahan ityi ñiyɨvɨ nu cu si Canaán vatyi cua cuhva ra ñuhu cuan sii ñiyɨvɨ sahnu sii yo. \p \v 20 Ta zɨquɨ cumi ziendu uu xico usi cuiya saha ra Ndyoo sa cundyaca ñaha juez sii ñiyɨvɨ ndya quɨvɨ i naquihin ra Samuel tyiño cuan. Ta ra Samuel i cuu tucu ra minoo ra cu profeta. \p \v 21 Ta zɨquɨ i sica ñiyɨvɨ minoo rey, ra cua cundyaca ñaha sii ñu. Ta i saha ra Ndyoo sii ra Saúl zehe ra Cis sii ñu. Ñiyɨvɨ sii ra Benjamín i cuu sii ra. I sindyaca ñaha ra Saúl sii ñu uu xico cuiya. \p \v 22 Ta i tava ra Ndyoo sii ra. Ta zɨquɨ i saha ra sii ra David sa cuu ra rey, ta sa cuenda maa ra i catyi ra Ndyoo: “Site sii ra David zehe ra Isaí. Zɨɨ xaan cuñi sihin ra vatyi cua zavaha ra tandɨhɨ cuii sa cuñi.” \p \v 23 Ta ñiyɨvɨ sahnu sii ra Jesús i cuu sii ra David. Ta i tasi ra Ndyoo sii ra Jesús vatyi cua zacacu ra sii ñiyɨvɨ hebreo tañi sa i catyi ra Ndyoo ta tyiemvu. \p \v 24 Cumañi ca saa ra Jesús ta i nacatyi xaan ra Juan sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo vatyi ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu ta coo ndutya ñu. \p \v 25 Ta sa cuñi ndɨhɨ tyiño ra Juan ta i catyi ra: “Ndatu ndo sii minoo ra cahnu xaan. Ta sica iñi ndo vatyi zuun ra cui. Zoco yɨvɨ ra cui. Ra i tasi ra ityi nuu cui. Ra vaha xaan ca cuu maa ra, ta ñiñi xaan ra, ta yucuan cuenda ma cuu tyindyei sii ra nu zuhva tañi sa ndasi tyiendu ndisa ra.” Tacuan i catyi ra Juan. \p \v 26 Ta cahan ca ra Pablo ta catyi ra: Yañi xaa, ndoho ñiyɨvɨ ra Abraham ta tandɨhɨ inga ndo, ra yuhu sii ra Ndyoo. Saha ra Ndyoo cuhva cacu ndo. \p \v 27 Ñiyɨvɨ ñuu Jerusalén sihin ra ndyaca ñaha sii ñu, ñá sito ñu yoo ra cuu ra Jesús vatyi zehe Ndyoo cuu sii ra, ta ñá ñihi ñu cuhva sihin tuhun i tyaa ra profeta ta tyiemvu vazu cahvi ñu sii si vehe ñuhu ñu tahan xiñi vitya. Ta zuun ñi ñiyɨvɨ cuan i tyaa cuatyi sata ra Jesús. Ta tacuan i natahan si tañi sa catyi ra profeta. \p \v 28 Ta vazu ñá ñihi ñiyɨvɨ cuhva sa tyaa ñu cuatyi sata ra Jesús sa ndisa cuii, zoco i sica ñu sii ra Pilato sa cuu ra. \p \v 29 Ta sa yaha zavaha ñu tandɨhɨ cuhva catyi Tuhun Ndyoo sa cuenda ra Jesús ta zɨquɨ i zanoo ñu sii ra nuu cruz ta tyihi ñu sii ra ñaña sisi minoo yavi yuu. \p \v 30 Zoco i zanandoto ra Ndyoo sii ra sisi sa i sihi ra. \p \v 31 Ta cuaha xaan quɨvɨ i quituu ra Jesús nuu ñiyɨvɨ i quisi sihin ra ndya Galilea ta ñoho ñu ñuu Jerusalén. Ta vityi maa ñu cu ñu nacatyi sihin ñiyɨvɨ vatyi i ndyehe ñu sii ra. \p \v 32 Ta vityi nacatyi maa ndi minoo cuhva vaha sihin ndo vatyi tañi sa sito ndo vatyi ta tyiemvu saha ra Ndyoo cuenda sii ñiyɨvɨ sahnu sii yo yozo caa cua zavaha ra nu cuahan quɨvɨ. \p \v 33 Ta vityi sito yo vatyi sa zavaha ra Ndyoo cuhva catyi ra vatyi saha ra tundyee iñi sii ra Jesús, ta i nandoto tucu ra. I tyaa ra David salmo número uu. I tyaa ra David cuhva i cahan ra Ndyoo sa cuenda ra Jesús ta catyi ra: “Zehe mi cuu suun, ta vityi cua ndyehe ñiyɨvɨ vatyi sehi sa cua nandoton.” \p \v 34 Iyo inga nu catyi tucu ra Ndyoo sa cuenda ra Jesús: “Cua tyindyei suun sa ndisa, cuhva i catyi sihin ra David.” Tacuan i catyi ra Ndyoo vatyi cua zanandoto ra sii ra Jesús sisi sa i sihi ra. Ma cuhva ra Ndyoo sa tyahyu coño ñuhu ra Jesús. \p \v 35 Yucuan cuenda catyi tucu inga salmo: “Ma cuhvon sa tyahyu coño ñuhu ra tyaa xaan yahvi suun.” \p \v 36 Sa ndisa cuu si vatyi i zavaha ra David cuhva cuñi ra Ndyoo sa sindito ra ñuu ñiyɨvɨ, ta zɨquɨ i sihi ra ta i tyihi ñiyɨvɨ sii ra sisi ñaña ta i tyahyu coño ñuhu ra. \p \v 37 Zoco coño ñuhu ra i zanandoto ra Ndyoo, ña tyahyu si. \p \v 38 Yañi xaa, cuñi si sa coto ndo vatyi sa cuenda ra Jesús ta cua zandasi ra Ndyoo cuatyi ndo. \p \v 39 Ma nduvaha añima ndo vazu cumi vaha xaan ndo ley i saha ra Ndyoo sii ra Moisés. Vatyi ma nduvaha añima ndo sa tacuan ñi. Ra Jesús cua zanduvaha añima ndo tatu cua sino iñi ndo sii ra. \p \v 40 Zacuenda vaha ndo sii ndo coto cua tahan ndo cuhva i tyaa ra profeta ta tyiemvu. I catyi ra: \q1 \v 41 Ndyehe ndoho, ra ña sino iñi. \q1 Cu‑iyo xaan ndo ta cua cunaa ndo. \q1 Vatyi cua zavehi minoo cuhva. Ta iyo xaan cua cuñi ndo. \q1 Ta ma sino iñi ndo \q1 Numaa nacatyi xaan ñiyɨvɨ sito sihin ndo. \m Ta ihya i ndɨhɨ sa cahan ra Pablo sihin ñiyɨvɨ. \p \v 42 Ta sa quita ra Pablo sihin ra tahan ra sisi vehe ñuhu hebreo cuan. Ta i sica ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu sii ra Pablo vatyi cua zacuaha tucu ra sii ñu inga quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ. \p \v 43 Ta sa quita tandɨhɨ ñiyɨvɨ vehe ñuhu ta cuaha xaan ñiyɨvɨ hebreo ta ñiyɨvɨ tyaa xaan yahvi ley ñiyɨvɨ hebreo, i sindyico ñu sii ra Pablo ta ra Bernabé. Ta i nacatyi xaan ra Pablo ta ra Bernabé sihin ñu vatyi ma naa iñi ñu sa nacatyi ra sihin ñu ta nacañi vaha iñi ñu yozo caa zavaha xaan ra Ndyoo tumañi iñi sii ñu. \p \v 44 Ta inga vitya quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ i titahan sa yatyi tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu cuan vatyi cua tyizoho ñu Tuhun Ndyoo. \p \v 45 Zoco sa ndyehe ñiyɨvɨ hebreo, ra ña sino iñi, vatyi i titahan cuaha xaan ñiyɨvɨ ta i cucuihna iñi ra. Ta i quisaha catyi ra vatyi ña vaha sa cahan ra Pablo ta i cahan ra ndya vaha ñi sii ra. \p \v 46 Zoco ñá yuhu ra Pablo ta ra Bernabé ta i quisaha catyi ra sihin ñu: Cuñi si sa nacatyi ndi Tuhun Ndyoo xihna ca sihin maa ndo vatyi ñiyɨvɨ hebreo cuu ndo, zoco ña cuñi ndo tyizoho ndo. Ta cuhva zavaha ndo zañaha ndo vatyi ña cuñi ndo sa cuhun ndo gloria. Ta yucuan cuenda cua cuhun ndi nu iyo inga ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 47 Tacuan cua zavaha ndi vatyi ndya ta tyiemvu i catyi maa ra Ndyoo: “Tañi minoo ñúhu cua cuu maa ndo sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi cua nacatyi ndo sihin tandɨhɨ cuii ñiyɨvɨ yozo caa cua nduvaha añima ñu.” Ta i cahan ra Ndyoo cuhva cuan sa cuenda maa ndi. \p \v 48 Ta sa siñi ñiyɨvɨ, ñu sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu, ta zɨɨ xaan i cuñi ñu, ta i quisaha catyi ñu vatyi vaha xaan cuu Tuhun Ndyoo. Ta tandɨhɨ ñu i casi ra Ndyoo vatyi cuhun ñu gloria, i sino iñi ñu. \p \v 49 Tacuan i cuu ta i sitya Tuhun Ndyoo tandɨhɨ ñuu yucuan. \p \v 50 Zoco i cahan ra hebreo, ra ña sino iñi, sihin minoo ityi ñu zɨhɨ, ñu zacahnu sii ra Ndyoo cuhva iyo costumbre maa ñu, ta i cahan tucu ra hebreo sihin ra ñiñi ñuu cuan ta i quisaha ra cuatyi cuhva ndya i tava ra sii ra Pablo ta ra Bernabé ñuu cuan. \p \v 51 Tacuan ta zɨquɨ i quɨzɨ ra Pablo ta ra Bernabé saha ra ta i tava ra ñiyaca ñuu cuan vatyi ma ndoo ca ra sihin ñiyɨvɨ ñuu cuan ta cuahan ra ndya minoo ñuu cahnu sa nañi Iconio. \p \v 52 Zoco zɨɨ xaan i cuñi ñu sino iñi ñuu Antioquía cuan, ta i sicoo xaan Tatyi Ii sihin ñu. \c 14 \s1 Ñoho ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Iconio \p \v 1 Ñoho ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Iconio ta i quɨhvɨ ra vehe ñuhu ñiyɨvɨ hebreo. Vaha xaan i cahan ra yucuan ndya cuhva ndya i sino iñi cuaha xaan ñiyɨvɨ, ñu hebreo ta inga ñiyɨvɨ. \p \v 2 Zoco ra hebreo, ra ña sino iñi, i cahan ra ndya vaha ñi sii ra sino iñi Tuhun Ndyoo ta i zasino ra iñi ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu minoo cuhva ña vaha. \p \v 3 Yucuan cuenda i ndoo ra Pablo ta ra Bernabé naha xaan indyacuan. Ñá yuhu ra ta cahan ra Tuhun Ndyoo vatyi nɨɨ cuu iñi ra sii Ndyoo. Ta i saha ra Ndyoo cuhva sii ra sa zavaha ra sa ndyityi vatyi tacuan ta cua coto ñiyɨvɨ vatyi cahan ra sa ndisa sa catyi ra vatyi cuñi xaan ra Ndyoo sii ñu. \p \v 4 Ñá ndu‑ɨɨn ñiyɨvɨ ñuu Iconio cuan. Iyo ñu sino iñi ñu sa cahan ra hebreo, ra ña sino iñi, ta iyo ñu sino iñi ñu sa cahan ra apóstol. \p \v 5 Tacuan ta zɨquɨ ra hebreo ta inga ra sa yɨvɨ ra hebreo cuu i ndu‑ɨɨn ra sihin ra cu tyiño vatyi cua zavaha ra ndya vaha ñi sihin ra Pablo ta ra Bernabé. Ta cua cañi ra sii ra sihin yuu ndya cua cuu ra. \p \v 6 Zoco i ñihi ra Pablo ta ra Bernabé tuhun cuan, ta sa sito ra sii si i sino ra ta cuahan ra ndya ñuu Listra ta ndya ñuu Derbe nu cu si Licaonia ta tandɨhɨ inga ñuu iyo yucuan. \p \v 7 Ta i nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ yozo caa cua zacacu ra Ndyoo sii ñu. \s1 Cañi xaan ñiyɨvɨ sii ra Pablo sihin yuu ñuu Listra \p \v 8 Ñuu Listra sicoo minoo ra coxo. Ñá cuu caca ra. Maa sa ndyaa ñi ra vatyi coxo ra cacu ra. \p \v 9 I tyizoho ra coxo sa cahan ra Pablo ta ndyehe ra Pablo sii ra ta nacoto ra vatyi nɨɨ cuu iñi ra ta cua nduvaha ra. \p \v 10 Tacuan ta ñihi xaan i cahan ra Pablo ta catyi ra: Nacuɨñɨ ndyaa vohon. Tacuan ta i nduvita ra ta i quisaha sica ra. \p \v 11 Ta sa ndyehe ñiyɨvɨ sa zavaha ra Pablo ta i quisaha cana saa ñu sihin zahan maa ñu, zahan ñuu Licaonia ta catyi ñu: Sa vasi uu tahan ndyoo ihya nu iyo yo. Caa ra cuhva caa maa yo. Catyi ñu. \p \v 12 Ta tyiemvu sica iñi ñiyɨvɨ vatyi ra Júpiter ta ra Mercurio cuu ra cuu Ndyoo. Yucuan cuenda i catyi ñu vatyi minoo ndyoo nañi Mercurio cuu ra Pablo vatyi maa ra cuu ra cahan. Ta ra Bernabé cuu ra ndyoo sa nañi Júpiter. \p \v 13 Ta i sicoo minoo zutu cuenda ra Júpiter. Ta i sicumi ra vehe ñuhu yu ñuu cuan. I sindyaca ra uu tahan zɨndɨquɨ. Ta i sindyaca ra corona ita. I cuñi maa ra ta i cuñi ñiyɨvɨ sa zacahnu ñu vico nu saa ra Pablo ta ra Bernabé vatyi sica iñi ñu vatyi Ndyoo cuu ra. Ta yucuan cuenda cua cahñi ñu sii zɨndɨquɨ cuan. \p \v 14 Zoco sa sito ra Pablo ta ra Bernabé tuhun cuan ta i ndata ra zahma ndisi ra vatyi ñá tahan iñi ra sa zacuu ñiyɨvɨ Ndyoo sii ra. Ta cacono ra quɨhvɨ ra ndya mahñu ñiyɨvɨ ta i cana saa ra Pablo ta catyi ra: \p \v 15 Ndoho tata, ¿ñaa cuenda zavaha ndo tacuan ta ñiyɨvɨ cuu ndi tañi maa ndo? ta vasi nacatyi ndi sihin ndo vatyi zandoo ndo sa zavaha ndo cuhva ya vatyi ñahñi tyindyee si. Sino iñi ndo sii ra Ndyoo sa ndisa cuii vatyi maa ra i zavaha andɨvɨ, ñuu ñiyɨvɨ ta tyañuhu ta tandɨhɨ sa iyo. \p \v 16 Ndya ta tyiemvu ta ndya vityi saha ra Ndyoo sa zavaha tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuhva cuñi maa ñu \p \v 17 vazu zañaha ra sii ñu yoo ra cuu ra vatyi zavaha ra cuaha xaan sa vaha. Saha ra sa coon zavi ta sa coo vaha itu tandɨhɨ cuiya. Saha ra sa casi yo ta sa cuzɨɨ iñi yo. Catyi ra Pablo. \p \v 18 Zoco vazu i nacatyi ra Pablo tuhun cuan, yɨɨ xaan ta i ñihi ra cuhva zandumazu ra iñi ñiyɨvɨ ta ma cahñi ñu zɨndɨquɨ cuan ta ma zacahnu ñu vico sa cuenda ra. \p \v 19 Tacuan ta i saa minoo ityi ñiyɨvɨ hebreo, ra ña sino iñi. Ra ñuu Antioquía ta ra ñuu Iconio cuu ra. I sino iñi ñiyɨvɨ sa cahan ra ndya vaha ñi sii ra Pablo. Ta i cañi xaan ñu sii ra Pablo sihin yuu cuhva ndya sica iñi ñu vatyi sa sihi ra, ta i xita cañoho ñu sii ra i sindyaca ñu sii ra ndya zava yu ñuu. \p \v 20 Ta i titahan ra sino iñi Tuhun Ndyoo siconduu nu caa ra Pablo, ta i nduvita ra ta nandɨhvɨ tucu ra ñuu cuan. Ta inga quɨvɨ i quita ra yucuan sihin ra Bernabé, cua cuhun ra ñuu Derbe. \p \v 21 Ta sa yaha nacatyi ra Tuhun Ndyoo ñuu Derbe ta i sino iñi cuaha xaan ñiyɨvɨ, ta zɨquɨ cua nanuhu tucu ra ndya ñuu Listra, ñuu Iconio ta ñuu Antioquía. \p \v 22 Indyacuan saha tucu ra tundyee iñi sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. Ta i catyi ra sihin ñu: Sino vaha iñi ndo sii ra Jesús, ta ma zaña ndo sii ra. Cua coo tundoho sii yo, zoco tacuan ta cua quɨhvɨ yo nu ndyaca ñaha ra Ndyoo, catyi ra. \p \v 23 Tacuan i cuu ta i tyaa tyiño ra sii uu a uñi tahan ra tahan tahan ñuu nu sino iñi ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo vatyi cua zacuenda ra sii ñu. Ta ñá sasi ra Pablo ta ra Bernabé xita ta i sica tahvi ra sii Ndyoo sa cuenda ra cuan. Ta zɨquɨ i catyi ra: Sa sino iñi ndo sii ra Ndyoo. Maa ra cuu ra cua cucumi vaha sii ndo. Catyi ra. \s1 Cua nanuhu tucu ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Antioquía, nu cu si Siria \p \v 24 Tacuan ta zɨquɨ i yaha tucu ra nu cu si Pisidia, ta saa ra nu cu si Panfilia. \p \v 25 I nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo ñuu cahnu sa nañi Perge, ta zɨquɨ cuahan ra ndya Atalia. \p \v 26 Yucuan i quɨhvɨ ra minoo barco ta cua nanuhu ra ndya ñuu Antioquía nu i quita ra sa xihna ñi. Yucuan cuu ñuu nu i sica ñiyɨvɨ tumañi iñi sii ra Ndyoo sa xihna ñi sa cua tyindyee ra sii ra Pablo ityi cuahan ra. Ta vityi ndɨhɨ tyiño ra. \p \v 27 Ta sa saa ra ñuu Antioquía i zatitahan ra sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ta i nacatyi ra sihin ñu tandɨhɨ sa i zavaha ra Ndyoo ta cuhva i tyindyee ra Ndyoo sii ra. Ta cuhva i saha ra Ndyoo sa sino iñi inga ñiyɨvɨ vazu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu. \p \v 28 Tacuan cuu ta i ndoo ra Pablo ta ra Bernabé naha ca sihin ñiyɨvɨ sino iñi ñuu cuan. \c 15 \s1 Cuhva i titahan ra apóstol ñuu Jerusalén \p \v 1 Ta sa ndyaa ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Antioquía sihin ñu sino iñi Tuhun Ndyoo, ta i saa minoo ityi ñiyɨvɨ, ra i quita nu cu si Judea. Ta i quisaha zacuaha ra sii ñiyɨvɨ vatyi tatu cuñi rayɨɨ sa cacu añima ra cuñi si vatyi yɨvɨ sa sino ñi iñi ra sii ra Jesús zoco cua cuhva ra sa tahndya ñɨɨ xiñi xuu ra vatyi tacuan i catyi ley ra Ndyoo ta tyiemvu cuhva i tyaa ra Moisés. \p \v 2 Ñihi xaan i natuhun ra Pablo ta ra Bernabé sihin ra vatyi ñá ndu‑ɨɨn ra sihin ra, cuhva cuan. Tacuan ta zɨquɨ i saha ñiyɨvɨ tyiño sii ra Pablo ta ra Bernabé ta sii zuhva ca ra cua cuhun ra ñuu Jerusalén vatyi cua natuhun ra sihin ra apóstol ta sihin ra ndyizo tyiño nu iyo ra sino iñi indyacuan. Vatyi tacuan ta cua nacoto ra yozo caa cua ndundoo tyiño cuan. \p \v 3 Ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ñuu Antioquía cuu ñu i tasi sii ra. Ta sa cuahan ra i yaha ra nu cu si Fenicia, ta nu cu si Samaria. Ta i nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ yozo caa i zandoo ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu costumbre sahnu ñu. Ta vityi tyaa ñu yahvi sii Ndyoo. Ta zɨɨ xaan i cuñi tandɨhɨ ñu, sa siñi ñu tuhun cuan. \p \v 4 Ta sa saa ra Pablo ta ra Bernabé ñuu Jerusalén ta i ndyehe vaha ra apóstol ta ra ndyizo tyiño nu iyo ra sino iñi nu saa ra. Ta tacuan tucu i zavaha tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo yucuan. Tacuan ta zɨquɨ i quisaha nacatyi ra Pablo tandɨhɨ sa zavaha ra Ndyoo tandɨhɨ ñuu nu sahan ra. \p \v 5 Tacuan i zavaha ra ta i nduvita uu, a uñi tahan ra. Ra fariseo cuu ra, ta sa sino iñi ra sii ra Jesús. Maa ra cuan i catyi: Cuñi si sa tahndya ñɨɨ xiñi xuu tandɨhɨ ra quɨhvɨ cuenda ra Jesús ta nacatyi yo sihin ra vatyi tyaa tucu ra yahvi sii ley i saha ra Moisés. \p \v 6 Tacuan ta i titahan tandɨhɨ ra apóstol sihin ra ndyizo tyiño nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi vatyi cua nacañi iñi ra ñaa sa cuñi si sa ndisa. \p \v 7 Sa naha xaan natuhun ra ta i nduvita ra Pedro ta catyi ra: Yañi xaa, sito ndo vatyi sa iyo quɨvɨ i casi ra Ndyoo sii, sihin maa ndo vatyi cua nacatyi Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu vatyi cua coto ñu ta cua sino iñi ñu. \p \v 8 Ta maa ra Ndyoo, sito ra añima tandɨhɨ ñiyɨvɨ, ta zañaha ra sii yo vatyi cua quihin ra sii ñu vatyi saha ra Tatyi Ii sii ñu inuu ñi tañi saha ra sii maa yo. \p \v 9 Ta ña catyi ra Ndyoo sihin yo vatyi ña vaha maa ñu ta vaha xaan maa yo. Zanduvaha ra añima ñu vatyi sino iñi ñu sii ra. \p \v 10 Vityi caca iñi yo cuhva cuñi ra Ndyoo. Ña vaha sa cua cuhva yo tundoho sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra ta cua catyi yo vatyi cua zavaha ñu costumbre i saha ra Moisés. Sito yo vatyi ñá cuu cundyee iñi ñiyɨvɨ sahnu sii yo sa zavaha ñu tandɨhɨ sa catyi ra Moisés, ta sito yo vatyi ñá cundyee tucu iñi maa yo zavaha yo sii si. \p \v 11 Ña tacuan ta nduvaha añima yo. Sito yo vatyi nduvaha añima yo vatyi iyo xaan tumañi iñi sii ra Jesús. Ta ñahñi ca cuhva nduvaha añima ñiyɨvɨ. \p \v 12 Taxi ñi i nduu tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa siñi ñu cuhva nacatyi ra Pablo ta ra Bernabé tandɨhɨ sa i cuu ta tandɨhɨ sa ndyityi i zavaha ra Ndyoo nu sahan ra nu iyo ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 13 Ta sa ndɨhɨ cahan ra ta i cahan ra Jacobo ta catyi ra: Tyizoho ndo, yañi xaa. \p \v 14 Sa saha ra Simón Pedro cuenda yozo caa i quisaha ra Ndyoo zasino ra iñi inga ñiyɨvɨ vatyi sii maa ra Ndyoo cua cuu ñu vazu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñu. \p \v 15 Ta zuun ñi cuhva ya cuu cuhva i cahan Tuhun Ndyoo ta tyiemvu vatyi i tyaa minoo ra profeta cuhva cahan ra Ndyoo: \q1 \v 16 Nu vasi quɨvɨ cua quisi ra Cristo vatyi cua cuhve tyiño sii ra. \q1 Quɨvɨ i sicoo ra rey David i zacahnu ñiyɨvɨ sii sa ndisa cuii. \q1 Zoco zuhva ñi quɨvɨ ta i zaña tucu ñu sii. \q1 Cuhva i zacahnu ñu sii, ta quɨvɨ ra David cua zacahnu tucu ñiyɨvɨ hebreo sii nu vasi quɨvɨ. \q1 \v 17 Ta sa cuenda maa ñu hebreo ta tacuan tucu cua zavaha inga ñiyɨvɨ, ñu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu, ta cua sino iñi ñu sii. \q1 \v 18 Tacuan i catyi ra Ndyoo vatyi sa sito ra vatyi cua zavaha ra cuhva cuan cumañi ca sino ñuu ñiyɨvɨ. Ta yucuan cuenda i catyi ra tacuan. \p \v 19 Tacuan ta zɨquɨ i catyi tucu ra Jacobo sihin ñiyɨvɨ: Sica iñi vatyi vaha ca ma cuhva yo tundoho sii ñiyɨvɨ, ñu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu tatu sa i zandoo ñu costumbre sahnu ñu ta ndyico ñu sii Ndyoo sa ndisa cuii. \p \v 20 Vaha ca tatu cua tyaa yo minoo carta sii ñu ta catyi yo sihin ñu vatyi ma casi ñu sa saha ñiyɨvɨ sii zandu ta naquihin tucu ñu. Ta cua coo minoo rayɨɨ sihin minoo ñi ñaha ta minoo ñi ñaha sihin minoo ñi rayɨɨ. Ta inga cuhva cua cahan yo sihin ñu sa ma casi ñu coño quɨtɨ tatu ña sati vaha nɨñɨ tɨ ta ma casi ca ñu nɨñɨ quɨtɨ. \p \v 21 Vatyi ndya ta tyiemvu xaan iyo ra tandɨhɨ ñuu, ra cahvi ley saha ra Moisés sisi vehe ñuhu hebreo. Tahan tahan vitya cahvi ra sii si quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ. Tacuan i catyi ra Jacobo. \p \v 22 Tacuan i cuu si, ta i catyi ra apóstol ta ra ndyizo tyiño nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi ta tandɨhɨ inga ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo yucuan vatyi cua tasi ra sii a uu, a uñi tahan ra tahan ra, cua cuhun ra ndya ñuu Antioquía sihin ra Pablo ta ra Bernabé. Ta i saha ra tyiño cuan sii ra Judas. Nañi tucu ra Barsabás ta sii ra Silas. Nduu tahan ra cuu ra ndyizo tyiño cahnu nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi. \p \v 23 Ihya cuu sa catyi carta i tasi ra sihin ra ndya nu iyo ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ñuu Antioquía ta nu cu si Siria ta Cilicia. Catyi si: “Maa ndi cuu ra apóstol ta ra ndyizo tyiño nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi ta sihin tandɨhɨ ñu sino iñi Tuhun Ndyoo ityi ya. Saha ndi minoo ndyoo nacucumi sii maa ndo. \p \v 24 Ñihi ndi tuhun vatyi sahan ñiyɨvɨ ñuu ya ndya ñuu ndo, ta yɨvɨ maa ndi saha tyiño sii ñu ta i zayanga ñu sii ndo vatyi catyi ñu sihin ndo vatyi cuñi si sa cahndya ndo ñɨɨ xiñi xuu tandɨhɨ rayɨɨ ta tyaa ndo yahvi ley ra Moisés. \p \v 25 Yucuan cuenda sica iñi tandɨhɨ ndi vatyi cua tasi ndi sii zuhva ra iyo ihya vatyi cua cuhun ra nu ndyaa ndo sihin ra tahan yo, ra Bernabé ta ra Pablo, ra sa cuñi xaan ndi. \p \v 26 Sa cuaha xaan saha cuñi cahñi ñiyɨvɨ sii ra sa cuenda tyiño ra Jesucristo. \p \v 27 Tacuan cuu. Ta yucuan cuenda i tava ndi tyiño sii ra Judas ta ra Silas vatyi cuhun ra ta nacatyi ra sihin ndo tandɨhɨ sa i tyaa ndi nuu carta ya. \p \v 28 Vatyi sa ndu‑ɨɨn ndi sihin Tatyi Ii ta sica iñi ndi vatyi ma zavaha ndo cuaha xaan cuhva. Ihya ñi cuu cuhva ñiñi cua zavaha ndo: \p \v 29 Ma casi ndo sa saha ñiyɨvɨ sii zandu ta naquihin tucu ñu. Ma casi ndo nɨñɨ quɨtɨ, ta ma casi ndo coño quɨtɨ tatu ñá sati vaha nɨñɨ tɨ. Ta minoo ñi ñaha cua coo sii minoo rayɨɨ ta minoo ñi rayɨɨ sihin minoo ñaha. Tatu cua cucumi vaha ndo cuhva ya, vaha tacuan ñi.” \p \v 30 Tacuan i tyaa ra cuan nuu carta ta ra ndyizo tyiño cuan i quihin ra ityi cuahan ra ndya ñuu Antioquía. Ta yucuan i zatitahan ra sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. Ta i saha ra carta cuan sii ñu. \p \v 31 Ta sa cahvi ñu sii si, zɨɨ xaan i cuñi ñu vatyi vaha xaan cuu cuhva cahan si cuñi ñu. \p \v 32 Ta ra Judas ta ra Silas i cuu cahan ra profecía, ta i quisaha cahan ra, ta i tyindyee xaan ra sii ñiyɨvɨ ta zɨɨ xaan i cuñi ñu. \p \v 33 Ta sa yaha zuhva quɨvɨ ta cua nanuhu tucu ra. Ta i catyi ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo sihin ra: Ndyoo cua tyindyee sii ndo ityi cuahan ndo. \p \v 34 Zoco i cuñi ra Silas sa ndoo ra. \p \v 35 Tacuan tucu ra Pablo ta ra Bernabé i ndoo ra ñuu Antioquía. Maa ra cuan sihin cuaha ca ñiyɨvɨ sito Tuhun Ndyoo, i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ ta i nacatyi ra Tuhun Ndyoo sihin ñu. \s1 Quihin tucu ra Pablo ityi cuahan ra vatyi cua nacatyi ra Tuhun Ndyoo \p \v 36 I yaha zuhva ca quɨvɨ ta zɨquɨ catyi ra Pablo sihin ra Bernabé: Coho tucu yo tandɨhɨ ñuu nu i sahan yo. Cua ndyehe yo sii ra tahan yo, tandɨhɨ ñiyɨvɨ i sino iñi Tuhun Ndyoo nu i nacatyi yo sihin ñu. Cua ndyehe yo yozo caa iyo ñu. \p \v 37 I cuñi ra Bernabé sa cuhun tucu ra Juan, ra sa nañi tucu Marcos sihin ra. \p \v 38 Zoco i sica iñi ra Pablo vatyi vaha ca ma quihin ra sii ra vatyi ñá ndoo ra sa sahan ra sihin ra sa xihna ñi. Quɨvɨ cuan i zandoo ra Juan Marcos sii ra Pablo ta ra Bernabé nu cu si Panfilia ta i sinuhu ra. \p \v 39 Ña nacasi tahan sa cahan ra Bernabé sihin ra Pablo sa cuenda tyiño cuan. I cuxaan ra zuhva. Tacuan ta zɨquɨ i cuzɨɨn tahan ra. I quihin ra Bernabé sii ra Marcos ta i quɨhvɨ ra minoo barco ta cuahan ra nu cu si Chipre. \p \v 40 Ta i quihin ra Pablo sii ra Silas. Ta i sica ñiyɨvɨ tumañi iñi sii Ndyoo sa tyindyee ra sii ra Pablo inga saha. Ta zɨquɨ cuahan ra. \p \v 41 I yaha ra nu cu si Siria. I yaha ra Cilicia. Ta i saha ra tundyee iñi sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo yucuan. \c 16 \s1 Cuahan ra Timoteo sihin ra Pablo ta ra Silas \p \v 1 I saa ra Pablo ta ra Silas ndya ñuu Derbe ta ñuu Listra. Yucuan i nañihi ra sii minoo ra sino iñi. Nañi ra Timoteo. Ñiyɨvɨ hebreo cuu zɨhɨ ra ta sino iñi ña sii ra Jesús. Ta zutu ra, ra cahan zahan griego cuu ra. \p \v 2 Vaha ñiyɨvɨ cuu ra Timoteo catyi ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ñuu Listra ta ñuu Iconio. \p \v 3 I cuñi ra Pablo sa cuhun ra Timoteo sihin ra. Zoco i quihin xihna ra sii ra ta i sahndya ra ñɨɨ xiñi xuu ra coto cahan xaan ñiyɨvɨ hebreo ñuu cuan vatyi sito ñu vatyi ra griego cuu zutu ra ta ña tuhva ra zavaha costumbre maa ñu. \p \v 4 Tacuan ta sahan ra tahan tahan ñuu. I nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ tuhun i nacatyi ra apóstol ta ra ndyizo tyiño nu iyo ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Jerusalén vatyi tacuan ta cua zacuenda ñu sii ñu cuhva i tyaa ra nuu carta cuan. \p \v 5 Tacuan ta sicoo ca tundyee iñi sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo, ta vaha xaan ca sino iñi ñu sii ra Ndyoo ta tandɨhɨ quɨvɨ i ndutuu ca ñu. \s1 Tahan ra Pablo ñimahna ta ndyehe ra sii minoo ra nu cu si Macedonia \p \v 6 Ñá saha Tatyi Ii sa nacatyi ra Pablo Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ nu cu si Asia. Yucuan cuenda i yaha ñi ra ndya nu cu si Frigia ta Galacia. \p \v 7 Ta i saa ra nu cu si Misia. Ndya indyacuan cua cuhun ra ndya nu cu si Bitinia sica iñi ra, zoco ñá saha tucu Tatyi Ii sa cuhun ra yucuan. \p \v 8 Tacuan ta i yaha ra nu cu si Misia, ta i quɨhvɨ ra ñuu Troas sa cuu cuenda Misia. Ta Troas cuan ndyaa si yuhu tyañuhu. \p \v 9 Yucuan i tahan ra Pablo ñimahna ta sisi ñimahna i ndyehe ra sii minoo ra nu cu si Macedonia. Ta i sica ra cuan tumañi iñi sii ra Pablo ta catyi ra: “Quisun ndya Macedonia ta tyindyeun sii ndi.” \p \v 10 Ta sa yaha ndyehe ra Pablo ñimahna cuan ta yuhvi ra Lucas sihin ra Pablo ta inga ra i zanumi ndi sa cuhun ndi ndya Macedonia vatyi sito ndi vatyi sa tasi ra Ndyoo sii ndi sa cua nacatyi ndi tuhun ra indyacuan. \s1 Ndyaa ra Pablo ta ra Silas ñuu Filipos \p \v 11 I quɨhvɨ ndi barco ñuu Troas ta sa ndoo ñi cuahan ndi ndya cuhva ndya saa ndi minoo ñuhu mahñu tyañuhu. Nañi si Samotracia ta inga quɨvɨ i saa ndi ñuu Neápolis. \p \v 12 Ndya indyacuan i quisaha sica ndi sihin saha ndi ndya ñuu Filipos. Cahnu xaan ñuu cuan. Ñahñi inga ca ñuu ñiñi ca iyo yucuan. Ndyaca ñaha ñiyɨvɨ romana sii si. Yucuan i ndoo ndi zuhva quɨvɨ. \p \v 13 Minoo quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ i quita ndi sata ñuu ndya nu iyo minoo yuu vatyi yucuan tuhva ñiyɨvɨ sahan ta sica tahvi ñu sii Ndyoo. Yucuan i sindyaa ndi ta i nacatyi ndi Tuhun Ndyoo sihin ñu zɨhɨ, ñu i titahan yucuan. \p \v 14 Minoo ña nañi ña Lidia. Ñuu Tiatira cuu ñuu ña. Xico ña zahma vaha, zahma yuhva tixinda, vatyi yucuan cuu tyiño ña. Zacahnu ña sii ra Ndyoo cuhva zacahnu ñiyɨvɨ hebreo sii ra. I tyizoho ña sa cahan ra Pablo, ta i nuña ra Ndyoo sa siñi tuñi sii ña, ta i sino iñi ña sa catyi ra Pablo. \p \v 15 Sicoo ndutya ña sihin ñiyɨvɨ sii ña, ta zɨquɨ i catyi ña: Sa sito ndo vatyi ndisa cuii sino iñi sii ra Jesús, yucuan cuenda cuhun ndo ta cua ndoo ndo zuhva quɨvɨ vehi. Catyi ña ta i zañiñi ña sii ndi ta cuahan ndi vehe ña. \p \v 16 Minoo quɨvɨ sahan ndi nu sica tahvi ñiyɨvɨ sii Ndyoo ta tahan ndi sii minoo ña yoco. Ñoho tatyi cuihna sii ña, ta cuu nacatyi ña ñaa sa cua tahan ñiyɨvɨ nu cuahan quɨvɨ. Cuhva cuan i zahacanaa ña xuhun ta ñihi sitoho ña xuhun cuan. \p \v 17 I quisaha ndyico ña sii ra Pablo ta sii maa ndi ta i cana saa ña ta catyi ña: Ra ihya zavaha ra cuhva cuñi ra Ndyoo cahnu. Ta vasi nacatyi ra sihin ndo yozo caa cua cacu añima ndo ta ma cuhun ndo andyaya. Catyi ña. \p \v 18 Tacuan i zavaha ña cuaha xaan quɨvɨ cuhva ndya ñá cundyee ca iñi ra Pablo, ta zɨquɨ i nandyehe sata ra ta i catyi ra sihin tatyi cuihna cuan: Yuhvi catyi vatyi quiton añima ña ya vatyi iyo tundyee iñi sii ra Jesús. Catyi ra. Ta zuun ñi caa cuhva cuan i quita tatyi cuihna añima ña. \p \v 19 Ta sa sito sitoho ña vatyi ma ñihi ca ra xuhun sihin ña vatyi sa i quita tatyi cuihna añima ña ta i tɨɨn ra sii ra Pablo ta ra Silas ta sindyaca ra sii ra ndya vehe tyiño. \p \v 20 I sindyaca sitoho ña sii ra nuu ra juez ta catyi ra sihin ra juez: Ra ihya zatɨvɨ tyiño ñuu yo ta ñiyɨvɨ hebreo cuu ra. \p \v 21 Zacuaha ra costumbre sa ma cuu sino iñi yo ta ma cuu zavaha yo vatyi ñiyɨvɨ romano cuu yo. Tacuan i catyi ra cuan. \p \v 22 Tacuan ta i tyaa tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuatyi sata ra Pablo ta ra Silas. Ta i tava ra cu tyiño tyiño sa quita zahma ra Pablo ta ra Silas. Ta i catyi ra sihin ra policía: Cañi vaha vaha ndo sii ra sihin yutu. \p \v 23 Ta sa yaha cañi xaan ra sii ra ta i tyihi ra sii ra vehe caa ta catyi ra sihin ra cumi vehe caa vatyi nacucumi vaha xaan ra sii ra. \p \v 24 Ta sa ñihi ra cumi vehe caa cuan tuhun cuan ta i tyihi ra sii ra vehe nu cutu ca, ta i tyihi ra saha ra sisi vitu. \p \v 25 Tañi cuhva maa ñuu sata ra Pablo ta ra Silas yaa Ndyoo ta sica tahvi ra sii Ndyoo ta i tyizoho inga ra ñoho si vehe caa cuan. \p \v 26 Ta ta sica cuii ñi i taan minoo sa ñihi xaan. Ñihi xaan i quɨzɨ si vehe caa cuan. Ta zuun ñi caa cuhva cuan i nuña tandɨhɨ yuvehe ta i ndasi cadena sa nuhñi ra ñoho vehe caa cuan. \p \v 27 I natahvi iñi ra cumi vehe caa cuan. Ta ndyehe ra vatyi nuña tandɨhɨ yuvehe, ta sica iñi ra vatyi sa sino tandɨhɨ ra ñoho si vehe cuan. Yucuan cuenda i tava ra mityi ra ta cua cahñi ra zuun ñi sii maa ra. \p \v 28 Zoco i catyi ra Pablo: Ma cahñun suun. Ñoho tandɨhɨ ndi ihya. \p \v 29 I sica ra cumi vehe caa cuan ñúhu ta i cacono ra sisi vehe cuan. Nɨhɨ tacuan ñi ca ra vatyi yuhu xaan ra. I sicuɨñɨ sɨtɨ ra nuu ra Pablo ta ra Silas. \p \v 30 Ta zɨquɨ i tava ra sii ra ta i ndaca tuhun ra sii ra: ¿Ñaa sa cuñi si zavehi, tata, ta cua cacu añime? \p \v 31 Ta i catyi ra Pablo sihin ra: Sino iñun sii ra Jesús, ta cua cacun, yoho ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ suun. \p \v 32 Tacuan ta zɨquɨ i nacatyi ra Pablo Tuhun Ndyoo sihin ra ta sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ vehe ra. \p \v 33 Ta zuun ñi sa cuaa cuan i nacatya ra cumi vehe caa cuan nu ñicuehe nduu tahan ra. Ta i sicoo ndutya ra cumi vehe caa cuan sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ sii ra. \p \v 34 Tacuan ta i quihin ra sii ra Pablo ta cuahan ra sihin ra ndya vehe ra, ta saha ra sa casi ra. Ta zɨɨ xaan i cuñi ra ta ñiyɨvɨ sii ra vatyi sa sino iñi ñu sii ra Jesús. (Tacuan ta zɨquɨ i nandɨhvɨ tucu ra Pablo ta ra Silas vehe caa cuan coto cuxaan ra cu tyiño sihin ra cumi vehe caa.) \p \v 35 Ta inga quɨvɨ sa ñaha ñi i tasi ra juez sii ra policía ta catyi ra sihin ra cumi vehe caa: Zaña ndo sii ra cuan. \p \v 36 Ta tacuan i catyi ra cumi vehe caa cuan sihin ra Pablo vatyi sa cuu quita ra sihin ra Silas. \p \v 37 Zoco i catyi ra Pablo: Ra ñuu Roma cuu nduhvi. Ta ñahñi cuhva iyo sii ra ihya sa cañi ra sii ndi nuu ñiyɨvɨ ta tyihi ra sii ndi vehe caa. Ta ñá saha ra sa cahan ndi ta nu sa ñá cutuñi ndi. Ta vityi cuñi ra sa cua zaña xehe ra sii ndi. Ña tacuan cuu si. Nacatyi ndo sihin ra juez vatyi naquisi tava maa ra sii ndi ta cua cuhun ndi. Tacuan i catyi ra Pablo. \p \v 38 Ta tacuan i nacatyi ra policía sihin ra juez. Ta i yuhu ra juez sa ñihi ra tuhun vatyi ra ñuu Roma cuu ra Pablo ta ra Silas. \p \v 39 Yucuan cuenda sahan ra nu ñoho ra Pablo sihin ra Silas ta i sica ra tumañi iñi sii ra sa ma cuxaan ra, ta zɨquɨ i tava ra sii ra, ta i catyi ra sihin ra vatyi sa ndyoo ñi naquita ra ñuu cuan. \p \v 40 Ta sa quita ra Pablo ta ra Silas vehe caa ta cuahan ra vehe ña Lidia. Ta i ndyehe ra sii inga ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ta saha ra tundyee iñi sii ñu ta zɨquɨ i quita ra ñuu cuan. \c 17 \s1 Siñi ñiyɨvɨ ñuu Tesalónica Tuhun Ndyoo \p \v 1 I yaha ra Pablo ta ra Silas ñuu Anfípolis ta ñuu Apolonia ta cuahan ra minoo ñuu cahnu. Nañi si Tesalónica. Yucuan iyo minoo vehe ñuhu hebreo. \p \v 2 Ta tañi sa tuhva ra Pablo sahan, tacuan i sahan ra yucuan. Uñi quɨvɨ, quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ, i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ cuhva catyi Tuhun Ndyoo. \p \v 3 Tyehen i catyi ra: I catyi Tuhun Ndyoo vatyi cua ndyehe ra Cristo tundoho. Cua cuu ra, ta zɨquɨ cua nandoto tucu ra. Yuhvi catyi vatyi ra Jesús cuu ra cu Cristo vatyi tacuan i tahan si sii ra. Ta cua zacacu ra sii ñiyɨvɨ nu iyo ñu ndyehe tundoho. Tacuan i catyi ra Pablo. \p \v 4 Ta ñiyɨvɨ i tyizoho, cuaha ñu i sino iñi. Ta cuaha ca ra, ra griego cuu ra. Ta sa sino iñi ra cuhva zacuaha ñiyɨvɨ hebreo. Ta inga ñu cuu ñu ñazɨhɨ ra cuca ñuu cuan. \p \v 5 Tacuan ta sa ndyehe ra hebreo, ra ña sino iñi, vatyi sino xaan iñi ñiyɨvɨ ta i cucuihna iñi ra sa cuenda si. I quihin ra sii minoo ityi ra sica noo ñi, ra ña zatyiño, ta ra yucuan i zatitahan sii ñiyɨvɨ, ta i zanduvaa ra sii ñu. Sahan ra vehe ra Jasón sa nanducu ra sii ra Pablo vatyi cua cundyaca ra sii ra nu yucu tandɨhɨ ñiyɨvɨ. \p \v 6 Zoco ñá nañihi ra sii ra. Tacuan ta zɨquɨ i xita cañoho ra sii ra Jasón ta sii zuhva ca ra sino iñi nuu ra cu tyiño. Ta i cana saa ra ta catyi ra: Ra ihya zayanga sii ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ ta vityi vasi zayanga ra sii ñiyɨvɨ ñuu yo. \p \v 7 I saha ra Jasón ya sa cundyaa ra cuan vehe ra. Catyi ra ya vatyi ra Jesús cuu ra cu rey ta yɨvɨ ra César. Cuatyi cuu si sa tacuan vatyi ra César cuu rey sii maa yo. \p \v 8 Tacuan i cahan ra cuñi cuatyi cuan cuhva ndya zanduvaa xaan ra sii ñiyɨvɨ sihin ra cu tyiño. \p \v 9 Zoco i saha ra Jasón ta inga ra zuhva xuhun, ta i quita ica ra. \s1 Cuahan ra Pablo ta ra Silas ñuu Berea \p \v 10 Zuun ñi sa cuaa cuan i zanumi ra sino iñi Tuhun Ndyoo sii ra Pablo ta ra Silas ta cuahan ra ndya ñuu Berea. Ta cuhva sa saa ra yucuan, i sahan ra vehe ñuhu hebreo. \p \v 11 Ñiyɨvɨ hebreo ñuu cuan vaha ca ñiyɨvɨ cuu ñu. Ñá zavaha ñu cuhva i zavaha ñiyɨvɨ hebreo ñuu Tesalónica. Cuñi xaan ñiyɨvɨ ñuu Berea sa tyizoho ñu Tuhun Ndyoo. Ta tandɨhɨ quɨvɨ i cahvi ñu Tuhun Ndyoo vatyi cuñi ñu coto ñu tatu ndisa sa cahan ra Pablo. \p \v 12 Yucuan cuenda i sino iñi cuaha xaan ra hebreo, ta cuaha ñuzɨhɨ griego, ñu ñiñi. \p \v 13 Zoco sa ñihi ñiyɨvɨ hebreo ñuu Tesalónica tuhun vatyi zacuaha ra Pablo Tuhun Ndyoo ñuu Berea ta zɨquɨ sahan ra cua zanduvaa ra sii ñiyɨvɨ ñuu Berea ta cua cahñi ñu sii ra Pablo. \p \v 14 Yatyi xaan i tasi ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo sii ra Pablo ndya yuhu tyañuhu. Ta i ndoo ra Silas ta ra Timoteo ñuu Berea. \p \v 15 Cuahan uu tahan ñiyɨvɨ sihin ra Pablo. Sindyaca ra sii ra ndya ñuu Atenas. Ta zɨquɨ i tasi ra Pablo tyiño sihin ra sa nacatyi ra sihin ra Silas ta ra Timoteo vatyi zanumi ra ta cuhun ra nu iyo ra Pablo. \s1 Ndyaa ra Pablo ñuu Atenas \p \v 16 I ndatu ra Pablo ñuu Atenas ndya cua quisi ra Silas ta ra Timoteo. Ta sica xaan iñi ra Pablo vatyi ndyehe ra vatyi cuaha xaan zandu yutu iyo ñuu cuan. \p \v 17 Yucuan cuenda sahan ra vehe ñuhu vatyi cua natuhun ra sihin ñiyɨvɨ hebreo ta sihin inga ñiyɨvɨ sino iñi sii Ndyoo. Ta tandɨhɨ quɨvɨ i nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ i ndyehe ra nuyahvi. \p \v 18 Ta zɨquɨ i natuhun tahan ñiyɨvɨ cuhva i cahan ra Pablo. Iyo ñu zacuaha ñu tuhun ra Epicúreo ta iyo ñu zacuaha ñu tuhun ñiyɨvɨ estoico. Ta zuhva ñu i catyi: ¿Ñaa tuhun cuu si sa nacatyi xaan ra ya vatyi cahan xaan ra tuhun inga ndyoo, ra ña sito yo? Tacuan i catyi ra cuan vatyi cahan ra Pablo tuhun ra Jesús ta cuhva i nandoto ra Jesús. \p \v 19 Tacuan ta zɨquɨ i sindyaca ñu sii ra Pablo ndya xiñi yucu Areópago nu titahan ra ndyizo tyiño ñuu cuan ta i catyi ra sihin ra Pablo: Cuñi ndi coto ndi ñaa tuhun cuu si sa zacuohon sii ñiyɨvɨ. \p \v 20 Tucu xaan cuu tuhun nacatyun, ta cuñi ndi coto ndi ñaa sa cuu si. Tacuan i catyi ñu. \p \v 21 Vatyi tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Atenas sihin ñiyɨvɨ inga ñuu, ñu iyo ñuu Atenas cuan, ñahñi tyiño zavaha ñu. Maa ñi sa tyizoho ñu ta sa nacatyi ñu ñaa cuhva saa iyo. \p \v 22 Tacuan i cuu ta zɨquɨ i nduvita ra Pablo mahñu nu yucu ra cuan xiñi yucu Areópago ta i catyi ra sihin ra ñuu Atenas cuan: Ndoho ra ñuu Atenas, ndyehi vatyi zacahnu xaan ndo ndyoo sii maa ndo sihin tandɨhɨ cuii añima ndo. \p \v 23 Vatyi sehin sa ndyehi nu zacahnu ndo sii ndyoo ndo ta i ndyehi minoo altar ta ndyaa letra. Tyehen catyi si: “Cuenda ndyoo sa ña sito yo.” Zacahnu ndo sii ra vazu ña sito ndo sii ra. Ta vityi cua nacatyi sihin ndo yoo ra cuu ra. \p \v 24 Ndyoo, ra zavaha ñuu ñiyɨvɨ cuu ra. I zavaha ra tandɨhɨ sa iyo. Sitoho yutyi andɨvɨ ta ñuhu ñuu ñiyɨvɨ cuu sii ra. Ña iyo maa ra sisi vehe ñuhu zavaha ñiyɨvɨ. \p \v 25 Ña cuñi si sa cua tyindyee ñiyɨvɨ sii ra vatyi ñahñi sa cumañi sii ra vatyi zuun ñi maa ra saha tandɨhɨ sa iyo. Saha ra sa cundito yo. Saha ra sa coo tatyi yo. \p \v 26 Minoo tuhun ñi ñiyɨvɨ i zavaha ra Ndyoo sa xihna ñi. Tacuan i cuu ta zɨquɨ i ndutuu ca ñiyɨvɨ ta i catyi ra Ndyoo vatyi cua coo ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. I catyi maa ra ndyamaa cua coo sa zɨɨn zɨɨn tata ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ, ta i saha ra ñaa ñuhu cua cuu sii ñu. Ta i catyi ra ñaa ñiyɨvɨ cua cundyaca ñaha sa zɨɨn zɨɨn ñuhu ta ama cua cundyaca ñaha ñu. \p \v 27 Tacuan i zavaha ra Ndyoo vatyi cua nanducu ñiyɨvɨ sii ra. Sica iñi ra vatyi ña yɨɨ ta cua nañihi ñu sii ra. Vatyi ña sica iyo ra sihin yo. \p \v 28 Vatyi sa cuenda maa ra ta ndito yo, cuu caca yo ta cuu coo yo cuhva iyo yo. Tañi sa i tyaa minoo ra ñuu ndo ta tyiemvu vatyi catyi ra: “Maa ra Ndyoo i zavaha sii yo.” Catyi ra. \p \v 29 Ta ndisa vatyi i zavaha ra sii yo, ta yucuan cuenda ña vaha caca iñi yo vatyi caa ra tañi caa minoo ndyoo xuhun cuaan a xuhun cuisi, a yuu a ñaa sa zavaha ñiyɨvɨ cuhva caa ra. \p \v 30 Ta tyiemvu ñá sito maa ñiyɨvɨ ñaa sa zavaha ñu. Ta ñá cuxaan ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ quɨvɨ cuan vatyi ñá sito ñu. Zoco vityi catyi ra vatyi nazandoo ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ cuatyi zavaha ñu. \p \v 31 Vatyi sa sata ra quɨvɨ sa cua tasi tuñi ra sii ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sihin sa ndoo. Ta saha ra tyiño sii minoo ra sa cua ndyehe ra a sa vaha zavaha ñiyɨvɨ a sa ña vaha. I zañaha ra Ndyoo sii yo vatyi iyo cuhva sii ra cuan vatyi i zanandoto ra sii ra. \p \v 32 Ta sa siñi ñiyɨvɨ vatyi catyi ra Pablo vatyi i nandoto minoo ñiyɨvɨ ta zuhva ñu tyizoho cuan, i sacu ndyaa ñu sii ra Pablo. Zoco inga ñu i catyi ñu: Cuñi ndi sa tyizoho ndi sa cohon inga saha. \p \v 33 Tacuan ta i quita ra Pablo nu titahan ñiyɨvɨ. \p \v 34 Ta zuhva ra cuan i sino iñi ra ta i titahan ra sihin ra Pablo. Minoo ra nañi ra Dionisio. Ra ndyizo tyiño ñuu cuan cuu ra. Ta minoo ñaha sino iñi, nañi ña Dámaris. Ta iyo ca ñu sino iñi ndɨhɨ ca. \c 18 \s1 Cuahan ra Pablo ñuu Corinto \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i zandoo ra Pablo ñuu Atenas ta cuahan ra ñuu cahnu Corinto. \p \v 2 Yucuan i nañihi ra sii minoo ra hebreo tañi maa ra. Aquila nañi ra. Ñuu Ponto i cacu ra. Ta cunaha ca sa quita ra nu cu si Italia sihin ñazɨhɨ ra. Nañi ña Priscila. I quita ñu ñuu cuan vatyi i tava ra ndyaca ñaha Claudio sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo ñuu Roma nu sindyaa ñu. Sahan ra Pablo vehe ñu nu ndyaa ñu ñuu Corinto. \p \v 3 Yucuan i ndoo ra Pablo ta i zatyiño ra sihin ñu vatyi sa tuhva ra zatyiño tañi zatyiño maa ñu. I zavaha ñu vehe zahma. Ta tacuan i zahacanaa ñu xuhun. \p \v 4 Ta i natuhun ra Pablo sihin ñiyɨvɨ vehe ñuhu hebreo tandɨhɨ quɨvɨ sa cu quɨvɨ quitatu ñiyɨvɨ. I natuhun tahan ra sihin ñiyɨvɨ hebreo ta i natuhun tahan ra sihin ñiyɨvɨ griego vatyi cuñi ra sa cua sino iñi ñu sii ra Jesús. \p \v 5 Ta sa quita ra Silas ta ra Timoteo ñuu Macedonia ta i saa ra nu ndyaa ra Pablo, ta zɨquɨ i zaña ra Pablo inga tyiño ra ta tandɨhɨ tyiemvu i zacuaha ra Tuhun Ndyoo. I nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ hebreo vatyi ra Jesús cuu ra sa ndatu ñu, ra cua tasi ra Ndyoo. Ta cua zacacu ra sii ñiyɨvɨ nu iyo ñu ndyehe tundoho. \p \v 6 Tacuan ta zɨquɨ i quisaha nduxaan ñiyɨvɨ hebreo cuan sihin ra Pablo ta i cahan ñu ndya vaha ñi sii ra Jesús. Tacuan i cuu si ta i naquɨzɨ ra Pablo zahma ra vatyi ña cundyee ca iñi ra sa cahan ñu. I catyi ra sihin ñu: Cuatyi maa ndo cuu ta ma cuhun ndo gloria. Yɨvɨ cuatyi mi. Ta vityi cuhin cua nacatyi Tuhun Ndyoo maa ñi sihin ñiyɨvɨ, sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 7 I quita ra vehe ñuhu hebreo ta cuahan ra vehe minoo ra nañi Justo vatyi zacahnu maa ra Justo sii Ndyoo. Ta iyo vehe ra yatyi ñi xiin vehe ñuhu. \p \v 8 Sino iñi minoo ra nañi Crispo Tuhun Ndyoo. Ra cu nuu sii vehe ñuhu hebreo cuu ra. Sino iñi tandɨhɨ ñiyɨvɨ vehe ra. Ta i sino tucu iñi cuaha xaan inga ñiyɨvɨ ñuu Corinto sa siñi ñu Tuhun Ndyoo. Ta i sicoo ndutya ñu. \p \v 9 Tacuan ta minoo sa cuaa i ndyehe ra Pablo sii ra Jesús sisi ñimahna ta i catyi ra Jesús sihin ra: Ma yuhun Pablo, ta ma cutaxun. Zacuohon Tuhun Ndyoo. \p \v 10 Vatyi zacuenda mi suun. Yoñi ñiyɨvɨ cuu tɨɨn suun sa zaha ñu maña suun vatyi iyo cuaha xaan ñiyɨvɨ ñuu ya sa cua sino iñi sii. \p \v 11 Yucuan cuenda i ndoo ra Pablo minoo cuiya zazava ñuu Corinto sa zacuaha ra sii ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo. \p \v 12 Zoco tyiemvu sa cuu ra Galión gobernador nu cu si Acaya, i ndu‑ɨɨn ñiyɨvɨ hebreo sa ña sino iñi, ta i tɨɨn ñu sii ra Pablo. I sindyaca ñu sii ra nuu ra ndyaca ñaha. \p \v 13 Ta i catyi ñu sihin ra Galión: Ra ihya, nacatyi xaan ra sihin ñiyɨvɨ cuhva zacahnu ñu sii Ndyoo, zoco yɨvɨ cuhva catyi ley ndi cuu si cuan. \p \v 14 Sa cua cahan ra Pablo ta i catyi ra Galión sihin ñiyɨvɨ hebreo: Tyizoho ndo. Ñahñi sa i zavaha ra ya. Tatu zavaha ra sa ña vaha a cuatyi cua zayange sii ta cua tyizohi sa cahan ndo. Zoco ña tacuan cuu si vatyi ñahñi sa zavaha ra. Ta ma tyizohi sa cahan ndoho ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 15 Cuñi ndo cuatyi sihin ra vatyi zacuaha ra inga tuhun. Inga tuhun nacatyi ra ta tucu iyo ley maa ndo. Ma ndyehi tyiño cahan ndo. Catyi ra. \p \v 16 Tacuan ta i tava ra sii ra hebreo sata vehe. \p \v 17 Tandɨhɨ ñiyɨvɨ griego, i tɨɨn ñu sii ra Sóstenes. Ra cu nuu sii vehe ñuhu hebreo cuu ra. I cañi xaan ñu sii ra zuun ñi yuvehe tyiño vatyi cuñi ñu cuatyi sihin ñiyɨvɨ hebreo. Ta ñá cahan maa ra gobernador Galión. \s1 Sa nanuhu tucu ra Pablo ndya ñuu Antioquía ta zɨquɨ i quihin tucu ra ityi cuahan ra sa cu uñi saha \p \v 18 Cuaha ca quɨvɨ i ndoo ra Pablo yucuan. Tacuan ta zɨquɨ i cuzɨɨn tahan ra sihin ñiyɨvɨ yucuan. Ta cuahan ra ñuu Cencrea. I zatya tyehe ra Pablo xiñi ra vatyi cua zavaha ra minoo cuhva sa catyi ra sihin ra Ndyoo. Ta zɨquɨ i quɨhvɨ ra barco vatyi cua cuhun ra ityi Siria sihin ña Priscila ta ra Aquila. Yɨɨ maa ña Priscila sii ra Aquila. \p \v 19 Ta sa saa ñu ñuu Efeso i zandoo ra sii ra Aquila ta sii ña Priscila ta cuahan ra vehe ñuhu hebreo ta cahan ra sihin ñu hebreo ñu titahan yucuan. \p \v 20 I sica ñu sii ra sa ndoo ra naha ca, zoco ñá cuñi ra. \p \v 21 Tacuan ta zɨquɨ cua cuzɨɨn tahan ra sihin ñiyɨvɨ ta catyi ra: Cuñi si sa cuhin ñuu Jerusalén sa cuenda vico. Zoco tatu cuhva ra Ndyoo cua quisi tuqui nu ndyaa ndo. Ta i quihin ra ityi cuahan ra. I quita ra ñuu Efeso sihin barco. \p \v 22 Ta sa saa ra Pablo ñuu Cesarea i quihin ra ityi cuahan ra ñuu Jerusalén, ta i saa ra nu iyo ra ndyizo tyiño cuenda ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo yucuan. Ta i nacatyi ra Pablo sihin ra tandɨhɨ sa i zavaha ra nu sahan ra. Ta zɨquɨ cuahan ra ñuu Antioquía. \p \v 23 I ndoo ra zuhva quɨvɨ ñuu Antioquía cuan ta zɨquɨ i quihin tucu ra ityi cuahan ra nu cu si Galacia ta nu cu si Frigia. Tahan tahan ñuu sahan ra ta saha ra tundyee iñi sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. \s1 Zacuaha ra Apolos sii ñiyɨvɨ Tuhun Ndyoo ñuu Efeso \p \v 24 I quisi minoo ra hebreo ñuu Efeso. Nañi ra Apolos. Ra ñuu Alejandría cuu ra. Casi xaan zacuaha ra Tuhun Ndyoo. Sito xaan ra Tuhun Ndyoo, tutu sahnu. \p \v 25 Zacuaha ra yozo caa iyo ra Ndyoo. Zacuaha ra sihin tandɨhɨ cuii añima ra. Vaha xaan zacuaha ra cuhva sito ra sa cuenda ra Jesús, zoco ta coto ca ra tandɨhɨ sa cuenda ra Jesús. Sito ra maa ñi cuhva i zacuaha ra Juan sa zacoo ndutya ra sii ñiyɨvɨ. \p \v 26 Ñá yuhu ra Apolos ta i quisaha zacuaha xaan ra sii ñiyɨvɨ sisi vehe ñuhu hebreo. I siñi ña Priscila ta ra Aquila sa cahan ra. Ta zɨquɨ i quihin ñu sii ra ta sahan ñu ndya zava ta i nacatyi ñu sihin ra tandɨhɨ sa cumañi ca coto ra, tandɨhɨ sa i zavaha ra Ndyoo ta cuhva zacacu ra sii ñiyɨvɨ sa cuenda ra Jesús, i nacatyi ñu sihin ra. \p \v 27 Tacuan ta i cuñi ra Apolos sa cuhun ra ndya nu cu si Acaya, ta i tyindyee ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo sii ra vatyi saha ñu xuhun ta i tyaa ñu minoo carta sii inga ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ityi cuan vatyi cua nacoto ñu sii ra. Ta sa saa ra Apolos nu cu si Acaya i tyindyee xaan ra sii ñiyɨvɨ yucuan. Sa sino iñi ñu sii ra Jesús vatyi iyo xaan tumañi iñi sii ra Ndyoo. \p \v 28 I ndyehe tandɨhɨ ñiyɨvɨ yucuan vatyi vaha xaan cahan ra Apolos sihin ñiyɨvɨ hebreo sa ña sino iñi vatyi saha xaan ra Ndyoo cuhva sii ra. Ta i zañaha ra cuhva catyi Tuhun Ndyoo. I catyi ra sihin ñu: Ndatu ndo sii ra Cristo. Yuhvi catyi vatyi ra Jesús cuu ra vatyi i tava ra Ndyoo tyiño sii ra sa cua zacacu ra sii ñiyɨvɨ nu iyo ñu ndyehe tundoho. Catyi ra Apolos. \c 19 \s1 Sahan tucu ra Pablo ñuu Efeso \p \v 1 Ta sa ndyaa ra Apolos ñuu Corinto ta i yaha ra Pablo ityi yucu nu cu si Asia cuan ta cuahan ra ñuu Efeso. Yucuan nañihi ra sii zuhva ra sino iñi Tuhun Ndyoo. \p \v 2 Ta i ndaca tuhun ra Pablo sii ra ta catyi ra: ¿Atu i naquihin ndo Tatyi Ii quɨvɨ i sino iñi ndo Tuhun Ndyoo? Ta i catyi ra cuan sihin ra Pablo: Tañaha ca ma coto ndi tuhun sa cuenda Tatyi Ii. \p \v 3 Ta i catyi ra Pablo: ¿Ta yozo caa i sicoo ndutya ndo? Ta i catyi ra sihin ra Pablo: I sicoo ndutya ndi cuhva catyi ra Juan. \p \v 4 Ta zɨquɨ i catyi ra Pablo sihin ra: I zacoo ndutya ra Juan sii ñiyɨvɨ sa yaha ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu. I nacatyi ra sihin ñu vatyi cua quisi inga ra cuee ca ta sii maa ra cuan cua sino iñi ñu. Ra yucuan cuu Jesús. Tacuan i zacuaha ra Juan, catyi ra Pablo. \p \v 5 Ta sa siñi ra cuan tuhun cuan ta i sicoo ndutya ra sa cuenda ra Jesús. \p \v 6 Ta zɨquɨ i tyizo ra Pablo ndaha ra zɨquɨ ra, ta i noo xica Tatyi Ii sii ra, ta i quisaha cahan ra inga zahan sa ña tuhva ra cahan ta i zaha ra profetizar, ndɨhɨ ca. \p \v 7 Tañi usi uu tahan ra cahan tacuan. \p \v 8 I sahan ra Pablo vehe ñuhu ñiyɨvɨ hebreo. Uñi yoo i zacuaha ra sii ñiyɨvɨ yucuan. Ñá yuhu ra ta i natuhun tahan xaan ra sihin ñiyɨvɨ hebreo sa ña sino iñi. Ta i nacatyi ra sihin ñu cuhva ndyaca ñaha ra Ndyoo. Ta i zañiñi ra sii ñu vatyi ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu. \p \v 9 Zoco zuhva ñiyɨvɨ yucuan ñihi xaan iñi ñu. Ñá cuñi ñu sa sino iñi ñu. Ta quiñi xaan i cahan ñu sii tuhun ra Jesús nuu ñiyɨvɨ yucuan. Tacuan ta i zandoo ra Pablo sii ñu. I quihin ra sii ñu sino iñi, ta tandɨhɨ quɨvɨ i natuhun tahan xaan ra sihin ñu sa cuenda Tuhun Ndyoo nu iyo zɨcuela ra maestro nañi Tiranno. \p \v 10 Ta tacuan i sicoo tyiño uu cuiya cuhva ndya tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo ta tandɨhɨ inga ñiyɨvɨ nacahnu Asia i siñi ñu tuhun ra Jesús. \p \v 11 Cuaha xaan sa ndyityi i zavaha ra Pablo i zacuu ra Ndyoo. \p \v 12 Cuhva ndya pañitu a ñaa zahma cua tɨɨn ra Pablo ta cuhun si sihin ñiyɨvɨ ndya nu caa ñu cuhu ta i quita cuehe a ñaa tatyi cuihna ñoho añima ñu. \p \v 13 Tacuan ta sicoo minoo ityi ñiyɨvɨ hebreo. Ndɨhvɨ noo ñu ta catyi ñu vatyi cuu tava ñu tatyi cuihna sii ñiyɨvɨ, ta i cuñi ñu sa cua cutyiño ñu zɨvɨ ra Jesús. I cahan ñu cuan sihin tatyi cuihna ta catyi ñu: Catyi xaan ra Pablo yozo caa iyo ra Jesús. Cuenda ra Jesús cuan catyi ndi vatyi cua quiton. Catyi ñu. \p \v 14 Tacuan i zavaha usa tahan ñiyɨvɨ, zehe ra Esceva, minoo ra cu zutu cahnu sii ñiyɨvɨ hebreo. Usa tahan ñu i zavaha tacuan. \p \v 15 Zɨvɨ ra Jesús i cahan ñu sihin tatyi cuihna ta catyi si sihin ñu: Nacote sii ra Jesús. Ta nacote sii ra Pablo, zoco ña nacote yoo ndoho cuu ndo vatyi ñahñi cuhva iyo sii ndo. Catyi si. \p \v 16 Tacuan ta i ndava ra ñoho tatyi cuihna zɨquɨ ñu ñihi xaan. I tɨɨn ra sii ñu ta cañi xaan ra. Zañicuehe ra sii ñu. I sahndya ra zahma ñu ta i sino ñu vehe ra. \p \v 17 Tacuan i cuu si ta i sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Efeso cuhva i tahan ñu. I sito ñu hebreo ta tandɨhɨ inga ñiyɨvɨ. Ta yuhu xaan ñu. Ta i quisaha catyi ñu vatyi cahnu xaan cuu ra Jesús. \p \v 18 Cuaha xaan ñiyɨvɨ sa sino iñi Tuhun Ndyoo i quisi nahma ñu nuu ra Pablo tandɨhɨ sa ña vaha i zavaha ñu vatyi i zatyiño ñu sihin tuhun tazi. \p \v 19 I sahmi ñu libro sa sityiño ñu sa zatazi ñu sii ñiyɨvɨ. Ta i sahmi ñu tandɨhɨ sa sityiño ñu sa cuenda tyiño cuan. Ta sa yaha sahmi ñu tandɨhɨ libro ñu ta i zaha ñu cuenda yozo xuhun i siquɨhɨ si ta catyi ñu vatyi siquɨhɨ si uu xico usi mil xuhun cuisi. \p \v 20 Tacuan i nducahnu ca Tuhun Ndyoo, ta cuaha ca ñiyɨvɨ sino iñi ñu, ta saha xaan ca Ndyoo tundyee iñi sii ñu (sa cundyico ñu sii ra). \p \v 21 Tacuan ta i sica iñi ra Pablo sihin añima ra vatyi cua yaha tucu ra nu cu si Macedonia. Cua yaha tucu ra nu cu si Acaya, ta cua cuhun tucu ra ñuu Jerusalén vatyi catyi ra: Cua cuhun xihne ñuu Jerusalén. Ta zɨquɨ cuñi xaan si sa cuhun tuqui ñuu Roma. Catyi ra. \p \v 22 I tasi ra Pablo sii ra Timoteo sihin ra Erasto, uu tahan ra zatyiño sihin ra, ityi nu cu si Macedonia. Ta i ndoo ca ra Pablo nu cu si Asia. \s1 Cuhva i cuvaa xaan ñiyɨvɨ ñuu Efeso \p \v 23 Ta tyiemvu cuan sicoo sa sahñi tahan ñiyɨvɨ ñuu Efeso sa cuenda Tuhun Ndyoo. \p \v 24 Minoo ra nañi Demetrio quisaha sihin si vatyi cuaha xaan ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. Maa ra Demetrio cuan tuhva zavaha inga ndyoo xuhun cuisi, nañi si Diana. Ta sihin tyiño zavaha ra cuaha xaan zahacanaa ra sihin ra zatyiño sihin ra. \p \v 25 Yucuan cuenda i cana ra sii tandɨhɨ ra sihin inga ra zatyiño tañi zatyiño maa ra ta i catyi ra sihin ra: Yañi xaa, sito ndo vatyi vaha xaan zahacanaa yo sihin tyiño ya. \p \v 26 Ta vityi sa ndyehe yo ta sa siñi yo cuhva cahan ra Pablo. Catyi ra vatyi ndyoo zavaha ñiyɨvɨ yɨvɨ ndyoo cuu si. Ta cuaha xaan ñiyɨvɨ sa sino iñi sa cahan ra ihya ñuu Efeso ta nacahnu Asia. \p \v 27 Tatu tacuan cua cuu si, ta ma zata ca ñiyɨvɨ sa zavaha yo. Ta tatu cua zaña ñiyɨvɨ sa zacahnu ñu sii vehe ñuhu ña Diana, ña vaha sa tacuan vatyi cahnu xaan ndyoo cuu ña. Vityi zacahnu tandɨhɨ ñiyɨvɨ nu cu si Asia ta tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ sii ña. Ta nu cuahan quɨvɨ ma zacahnu ca ñu sii ña tatu sino iñi ñu sa cahan ra Pablo. Catyi ra Demetrio. \p \v 28 Ta sa siñi inga ra sa nacatyi ra ta i cuxaan xaan ra ta i cana saa ra ta catyi ra: Cahnu xaan ndyoo cuu ña Diana ña cu sitoho yo ñuu Efeso ya. \p \v 29 Tacuan i cuu ta i cuvaa ñiyɨvɨ nacahnu ñuu cuan. I tɨɨn ñu sii ra Gayo ta ra Aristarco. Uu tahan ra tahan ra Pablo cuu ra, ra ñuu Macedonia, ta sica noo ra sihin ra Pablo. Ta i xita cañoho ñiyɨvɨ sii ra ndya nu cua cundaa tyiño. \p \v 30 I cuñi ra Pablo cuhun ra nu cuvaa ñiyɨvɨ ta cahan ra sihin ñu, zoco ñá saha inga ra sino iñi Tuhun Ndyoo. \p \v 31 Ta zuhva ra cu tyiño cuenda Asia, amigo ra Pablo cuu sii ra. Ta i tasi tucu ra cu tyiño cuan tyiño ta catyi ra vatyi ma cuhun ra Pablo. \p \v 32 Ta nu titahan ñiyɨvɨ iyo ñu cana saa minoo cuhva ta inga ñu cana saa inga cuhva vatyi cuaha xaan ñu cuvaa. Ta cuaha xaan ñu ñá sito ñu ñaa cuenda titahan ñu. \p \v 33 Tacuan ta i tyaa ñiyɨvɨ hebreo sii minoo ra nañi Alejandro ityi nuu, ta i nacatyi ñu sihin ra ñaa sa cua cahan ra. Vatyi ñá sito tucu maa ra cuan ñaa sa cuu. Tacuan ta i saha ra Alejandro minoo zeña sihin ndaha ra vatyi cua cutaxi ñiyɨvɨ vatyi cuñi ra catyi ra vatyi ñahñi cuatyi ndyicuu ñiyɨvɨ hebreo. Zoco inga ñiyɨvɨ i cuvaa xaan ca ñu. \p \v 34 Ta sa sito ñu vatyi ra hebreo cuu ra ta quisaha cana saa tandɨhɨ ñu vatyi ñá tahan iñi ñu. Tañi uu ora i cana saa ñu ta catyi ñu: ¡Cahnu xaan ndyoo cuu ña Diana ña cu sitoho yo ñuu Efeso ya! Tacuan ñi i cana saa ñu. \p \v 35 Tacuan ta cuee ca i zacutaxi ra cu secretario sii ñiyɨvɨ ta i catyi ra: Ndoho ra ñuu Efeso, sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ vatyi cumi vaha yo vehe ñuhu ña Diana vatyi cahnu xaan ndyoo cuu ña. Ta cumi yo sii ña vatyi i quisi ña ndya ityi zɨquɨ ta i canacava ña. \p \v 36 Yoñi ñiyɨvɨ cua catyi vatyi ña ndisa. Cutaxi ndo. Ta ñahñi ca sa zavaha ndo tatu ma nacañi vaha iñi ndo sa xihna ñi. \p \v 37 Vatyi nduu tahan ra sindyaca ndo ihya, ñahñi cuatyi i zavaha ra, ta ñahñi ndya vaha ñi i cahan ra sii ndyoo yo. \p \v 38 Yucuan cuenda catyi tatu cuatyi cuñi ra Demetrio ta inga ra zatyiño sihin ra. Cuu cutyihi ra cuatyi saha ra nuu ra cu tyiño. Yucuan cuenda iyo ra juez ta iyo ra cu tyiño. Cuu zandaa ra sihin ra. \p \v 39 Ta tatu inga tyiño cuñi ndo. Titahan tucu ndo cuhva catyi ley. \p \v 40 Ta sa cuenda sa ndyicuu ndo vityi cuu tyaa ñiyɨvɨ cuatyi sata ndo nuu ra cu tyiño. Cuu catyi ñiyɨvɨ vatyi cuñi ndo cahñi tahan ndo sihin ra cu tyiño vatyi i titahan maa ndo tacuan ñi. Tatu cuñi ra cu tyiño coto ra ñaa cuenda cuvaa xaan ndo, ma ñihi yo cuhva cahan yo sihin ra. Tacuan i catyi ra secretario cuan. \p \v 41 Tacuan i catyi ra ta natasi ra sii ñu nacunuhu ñu ndya vehe ñu. \c 20 \s1 Yaha ra Pablo nu cu si Macedonia ta cuahan ra nu cu si Grecia \p \v 1 Ta sa cutaxi ñiyɨvɨ ta zɨquɨ i cana ra Pablo sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. I tahvi ra tyiño nuu ñu, ta saha ra tundyee iñi sii ñu. Ta zɨquɨ i catyi ra vatyi cuhun ra. Ta i quita ra ta cuahan ra ndya nu cu si Macedonia. \p \v 2 I saa ra nu cu si Macedonia, ta saha ra tundyee iñi sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo. Ta zɨquɨ cuahan ra Grecia. \p \v 3 Yucuan i ndoo ra uñi yoo, ta zɨquɨ sa cuñi quɨhvɨ ra barco ta cuhun ra nu cu si Siria, zoco i ñihi ra tuhun vatyi cuñi ñu hebreo, sa ña sino iñi, cahñi ñu sii ra. Yucuan cuenda i sica iñi ra vatyi vaha ca cua cunuhu ra ityi nu ñuhu ndya nu cu si Macedonia. \p \v 4 Ihya cuu ra cutahan sihin ra. Ra Sópater, ra ñuu Berea cuu ra, ra Aristarco ta ra Segundo. Ra ñuu Tesalónica cuu nduu tahan ra. Ra Gayo, ra ñuu Derbe cuu ra ta ra Timoteo. Ra Tíquico ta ra Trófimo. Nduu tahan ra cuan i cacu nu cu si Asia. \p \v 5 Xihna ca tandɨhɨ maa ra cuahan ityi nuu ta ndatu ra sii ra Pablo ta sii mi ñuu Troas. (Ra Lucas cuu ra tyaa tutu ya.) \p \v 6 Maa ndi, i ñoho ndi zuhva ca quɨvɨ ñuu Filipos ndya sa yaha vico sa sasi ñiyɨvɨ pan ña ndaa, ta zɨquɨ i quita ndi ñuu cuan sihin barco. Ta sa yaha ohon quɨvɨ ta zɨquɨ i ñihi tahan ndi sihin inga ra ñuu Troas. Yucuan i ndoo ndi usa quɨvɨ. \s1 Sindyehe ra Pablo nu yucu ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Troas \p \v 7 Quɨvɨ tumingu i tatahan tandɨhɨ ñu sino iñi Tuhun Ndyoo. Sasi ñu pan ta sihi ñu ndutya uva vatyi cua nacohon iñi ñu cuhva sihi ra Jesús sa cuenda ñu. Ta i zacuaha ra Pablo sii ñu cuhva ndya maañuu vatyi cua cuhun ra inga quɨvɨ. \p \v 8 I titahan ndi minoo vehe toto ndya zɨquɨ nu cayu cuaha xaan lámpara (cuhva cuu ndyehe ndi). \p \v 9 Ta ndyaa minoo ra yoco, nañi ra Eutico, ventana vehe sa cu uñi toto cuan. Ta naha xaan i cahan ra Pablo ta cuñi xaan ra Eutico cuzu ra. Ta i quixi ra ta i canacava ra ndya nu ñuhu. Ta ndaha sihi ra, ta i naquihin ñu sii ra. \p \v 10 Tacuan ta i noo ra Pablo ndya nu candyaa ra. Ta sa cunumi ra sii ra ta i catyi ra sihin ñu sino iñi Tuhun Ndyoo: Ma yuhu ndo. Sa nandoto ra. \p \v 11 Tacuan ta i nandaa tucu ra Pablo ndya zɨquɨ cuan. Sasi ra sihin ñu, ta naha ca i zacuaha ra sii ñu cuhva ndya sa vasi cundisi. Ta zɨquɨ cuahan ra. \p \v 12 Ta ra yoco cuan, i nduvaha ra, ta cuanuhu ra ndya vehe ra. Ta zɨɨ xaan i cuñi tandɨhɨ ñiyɨvɨ. \s1 Quita ra ñuu Troas ta cuahan ra ñuu Mileto \p \v 13 Ta maa ndi yatyi ca cuu ndi nuu. Cuahan ndi sihin barco ndya ñuu Asón. Yucuan cua ñihi tahan ndi sihin ra Pablo, ta cua cuhun ra sihin ndi. Vatyi maa ra cuñi ra cuhun ra ityi nu ñuhu ndya ñuu Asón. \p \v 14 Ta sa ñihi tahan ndi sihin ra ñuu Asón, i quɨhvɨ ra sisi barco ta cuahan ra sihin ndi ndya minoo ñuhu mahñu tyañuhu. Nañi si Mitilene. \p \v 15 I quita tucu ndi yucuan, ta inga quɨvɨ i yaha ndi Quío, sa cuu inga ñuhu mahñu tyañuhu. Ta inga tucu quɨvɨ i saa ndi Samos minoo ñuhu mahñu tyañuhu. I quitatu ndi ñuu Trogilio nu cu si Asia ta inga quɨvɨ i saa ndi Mileto. \p \v 16 I yaha ñi ndi ñuu Efeso vatyi ñá cuñi ra Pablo ndoo ra naha Asia cuan. Tacuan i zavaha ra vatyi numi ra. Tatu cua cuu, cuñi ra zacahnu ra vico Pentecostés ndya ñuu Jerusalén. \s1 Natuhun ra Pablo sihin ra ndyizo tyiño cuenda ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Efeso \p \v 17 I cana ra Pablo sii ra ndyizo tyiño cuenda ñiyɨvɨ sino iñi ñuu Efeso ndya ñuu Mileto nu ndyaa ra. \p \v 18 Ta sa saa ra cuan i catyi ra Pablo sihin ra: Sa sito ndo yozo caa i cui ta sindyei sihin ndo quɨvɨ i sei sa xihna ñi Asia ya. \p \v 19 I zatyiño xein tyiño ra Ndyoo. Ñá zacahni sii. Cuihya xaan i cuñi añime sa ndyehi cuhva zavaha ñiyɨvɨ. I ndyehe xein tundoho ta cuaha xaan sa cuñi zavaha ñiyɨvɨ hebreo, ñu ña sino iñi cuan, sihin. \p \v 20 Sito ndo vatyi ñá yuhi ta nacatyi sihin ndo tandɨhɨ cuhva ñaa sa cua tyindyee sii ndo. I zacuehi sii ndo nu titahan ndo. Ta i zacuehi sii ndo ndya vehe ndo. \p \v 21 I nacatyi sihin ñiyɨvɨ hebreo ta sihin inga ñiyɨvɨ vatyi cuñi si sa zama ñu cuhva iyo ñu. Nazandoo ñu cuatyi ñu ta nasino iñi ñu sii ra Jesucristo. \p \v 22 Ta vityi cuehin ñuu Jerusalén vatyi tacuan catyi Tatyi Ii sihin. Ña site ñaa sa cua cuu sii yucuan. \p \v 23 Zoco tandɨhɨ ñuu yehi catyi Tatyi Ii sihin vatyi cuaha xaan tundoho cua ndyehi ta cua quɨhi vehe caa. \p \v 24 Zoco nu ña sica iñi sa cuenda cuan ta vazu cui ñahñi sa cuu. Cuñi xein zavehi tyiño saha ra Jesús sii. Tacuan ta nduzɨɨ cuñi. Cuñi xein zacote cuhva saha xaan ra Ndyoo tumañi iñi sii ñiyɨvɨ. \p \v 25 Ta sa i nacatyi xein sihin ndo cuhva ndyaca ñaha ra Ndyoo, ta site vatyi ma ndyehe ca ndo sii. \p \v 26 Yucuan cuenda cuñi nacatyi sihin ndo vatyi yɨvɨ ca cuatyi mi cuu tatu ña cuñi ndo sino iñi ndo sii ra Jesús. \p \v 27 Vatyi i nacatyi tandɨhɨ cuii sa cuñi ra Ndyoo zavaha ndo. Ñahñi sa i tyixehi. \p \v 28 Yucuan cuenda zacuenda ndo sii ndo ta zacuenda ndo sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo vatyi maa Tatyi Ii saha tyiño cuan sii ndo vatyi i zata ra Jesús sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra sihin nɨñɨ ra. \p \v 29 Site vatyi tatu sa cuehin cua quisi inga ñiyɨvɨ, ta ma tahan iñi ñu sa sino iñi ndo Tuhun Ndyoo. Ta tañi zavaha ina nduvahu maña sii mvee ticatyi tacuan cua zavaha ñu maña sii ndo. \p \v 30 Ta cuhva ndya nu yucu maa ndo ta cua coo ñu zacuaha sa ña ndisa vatyi cuñi ñu sa cundyico ndo sii ñu. \p \v 31 Zacuenda xaan ndo sii ndo sihin ñu. Ta nacohon iñi ndo vatyi uñi cuiya i sindyei sihin ndo, ta i zacuehi sii ndo ñiyaca ta ndyiyaca ndya cuhva sacu ñi que vatyi cuñi xein sa zavaha ndo sa vaha. \p \v 32 Ta vityi, yañi xaa, zandoi sii ndo sihin ra Ndyoo ta zandoi Tuhun ra sihin ndo vatyi cuñi xaan ra sii ndo, ta cuu cuhva ra tundyee iñi sii ndo. Ta cua cuhva ra tandɨhɨ sa cuñi ra cuhva ra sii ndo vatyi zehe ra sii ndo sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ sa zanduvaha ra añima. \p \v 33 Ñá quihin xuhun ndo, ta nu zahma ta ñá sique sii ndo. \p \v 34 Sito vaha ndo vatyi i zatyiñe sihin ndehi ta ñihi tandɨhɨ sa siñi ñuhu sa cuenda mi ta sa cuenda ra ndɨhɨ sihin. \p \v 35 Tandɨhɨ tyiemvu i zacuehi sii ndo vatyi cuñi si sa zatyiño ndo ta tyindyee ndo sii ñiyɨvɨ ndahvi ca. Nacohon iñi ndo vatyi zuun ñi maa ra Jesús i catyi: “Zɨɨ cua cuñi ndo tatu tyindyee ñiyɨvɨ sii ndo, zoco zɨɨ xaan ca cua cuñi ndo tatu tyindyee ndo sii ñiyɨvɨ.” \p \v 36 Ta sa ndɨhɨ cahan ra Pablo ta i sicuɨñɨ sɨtɨ tandɨhɨ ñiyɨvɨ ta i sica tahvi ra Pablo sii Ndyoo sa cuenda tandɨhɨ ñu. \p \v 37 Ta tandɨhɨ ñu i sacu xaan ñu ta i sicunumi ñu sii ra Pablo ta sihi ñu xɨtɨ ra. \p \v 38 Cuihya xaan cuñi ñu vatyi sa catyi ra vatyi ma ndyehe ca ñu sii ra. Ta zɨquɨ i sindyaca ñu sii ra ndya nu ndyaa barco. \c 21 \s1 Cuahan tucu ra Pablo ñuu Jerusalén \p \v 1 Ta zandoo ndi sii ñiyɨvɨ ñuu Efeso ta cuahan ndi sihin barco. Ta sa ndoo ñi cuahan ndi ta saa ndi minoo ñuhu mahñu tyañuhu nañi si Cos. Ta inga quɨvɨ cuahan ndi inga ñuhu mahñu tyañuhu sa nañi Rodas. Ta yucuan i quita ndi ta cuahan ndi ñuu Pátara. \p \v 2 Ta ñuu Pátara cuan i quɨhvɨ ndi inga barco, yutu cuahan nu cu si Fenicia. I quɨhvɨ ndi sii tu ta cuahan ndi. \p \v 3 Ta sa yaha ndi, ndyehe ndi minoo ñuhu luhlu nañi si Chipre. I yaha ndi sii si ityi siyo zatyi ndi ta cuahan ndi ndya nu cu si Siria. Ta zɨquɨ cuahan barco ñuu Tiro vatyi cua zandoo tu carga. Ta yucuan cuenda i ndoo ndi ñuu Tiro cuan. \p \v 4 I nanducu ndi sii ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo, ta i ndoo ndi sihin ñu usa tahan quɨvɨ. Ta maa ñu i nacatyi ñu sihin ra Pablo vatyi ña vaha cuhun ra ñuu Jerusalén vatyi tacuan catyi Tatyi Ii sihin ñu. \p \v 5 Zoco sa ndɨhɨ sa usa quɨvɨ cuan ta i quita ndi. Tandɨhɨ ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo ta ñu zɨhɨ ta sa ndyihi i cutahan ñu sihin ndi i sindyaca ñu sii ndi ndya yuñuu cuan. Ta i sicuɨñɨ sɨtɨ ndi yuhu tyañuhu ta sica tahvi ndi sii Ndyoo. \p \v 6 Tacuan ta i nacahan ndi sihin ñu. I quɨhvɨ ndi barco ta cuanuhu tandɨhɨ ñu ndya vehe ñu. \p \v 7 I quita ndi ñuu Tiro ta cuahan ndi ñuu Tolemaida. Ta yucuan i zandoo ndi barco ta i sahan ndi nu ndyaa ñiyɨvɨ sino iñi Tuhun Ndyoo yucuan. Minoo ñi quɨvɨ i ndoo ndi sihin ñu. \p \v 8 Ta inga quɨvɨ i quita ra Pablo ta tandɨhɨ ndi, ra ndɨhɨ sihin ra, ta cuahan ndi ñuu Cesarea. Yucuan i saa ndi vehe minoo ra sa nacatyi xaan Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. Nañi ra Felipe. Maa ra cuu minoo sa usa tahan ra i casi ñiyɨvɨ vatyi cua tyindyee ra sii ra apóstol. \p \v 9 Ta iyo cumi tahan zehe zɨhɨ ra Felipe. Ñu yoco cuu ñu. Ta i zaha ñu profetizar. \p \v 10 Ta sa yucu ndi ñuu cuan zuhva quɨvɨ ta i saa minoo ra ndya nu cu si Judea. Nañi ra Agabo. Ta i zaha tucu maa ra profetizar. \p \v 11 I quisi ndyehe ra sii ndi. Ta sa i saa ra i quihin ra ñɨɨ ñoho sisi ra Pablo ta i sihñi ra saha ra ta i sihñi ra ndaha ra ta i catyi ra: Catyi Tatyi Ii vatyi ñuu Jerusalén cua cunuhñi sitoho ñɨɨ ya tañi nuhñi mi, ta cua cuhva ñu sii ra sii ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 12 Ta sa siñi ñiyɨvɨ sa cahan ra cuan ta maa ndi ra ndɨhɨ sihin ra Pablo ta ñiyɨvɨ ñuu Cesarea i catyi xaan ndi sihin ra Pablo vatyi sa ndyoo ñi ma cuhun ra ñuu Jerusalén. \p \v 13 Zoco i catyi ra Pablo: ¿Ñacu sacu xaan ndo? ¿Ñaa cuenda saha ndo tucuihya iñi sii? Vatyi yuhvi sa ndyaa listi yɨvɨ sa cunuhñi ñi sehi ta vazu cui ñuu Jerusalén sa cuenda ra Jesús vatyi maa ra ndyaca ñaha sii. \p \v 14 Tacuan i catyi ra, ta ñá cuu zama ndi cuhva sica iñi ra. Yucuan cuenda i zandoo ndi tyiño cuan ta catyi ndi: Nazavaha maa ra Ndyoo cuhva cuñi ra. \p \v 15 Ta zɨquɨ i tyihi vaha ndi ndaha tyiño ndi ta cuahan ndi ñuu Jerusalén. \p \v 16 Cuahan zuhva ra ñuu Cesarea sihin ndi, ra sino iñi Tuhun Ndyoo. Ta cuahan minoo ra ñuu Chipre. Mnasón nañi ra. Sa iyo cuiya sino iñi ra sii ra Jesús. Vehe ra Mnasón sindyaca ra cuan sii ndi vatyi cua cundyaa noo ndi sihin ra nu iyo vehe ra ñuu Jerusalén. \s1 Natuhun ra Pablo sihin ra Jacobo \p \v 17 Ta sa saa ndi ñuu Jerusalén zɨɨ xaan i cuñi tandɨhɨ ñu sino iñi Tuhun Ndyoo sa ndyehe ñu sii ndi. \p \v 18 Ta inga quɨvɨ sahan ndi sihin ra Pablo vatyi cua natuhun ra sihin ra Jacobo. Ta i titahan tandɨhɨ ra ndyizo tyiño sa cuenda ñiyɨvɨ sino iñi. \p \v 19 Ta i catyi ra Pablo: Nacumi sii maa ndo. Ta zɨquɨ i nacatyi ra tandɨhɨ cuii cuhva i zavaha ra Ndyoo. Ta i saha ra cuenda yozo caa i tyizoho ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu Tuhun Ndyoo tandɨhɨ ñuu nu sahan ra. \p \v 20 Ta sa siñi ñu cuhva cuan i zacahnu xaan ñu sii Ndyoo. Ta i catyi ñu sihin ra Pablo: Vaha yañi xaa, zoco sa siton vatyi iyo cuaha xaan ñiyɨvɨ hebreo sa sino iñi sii ra Jesús vityi. Tandɨhɨ ñu catyi vatyi ñiñi xaan cua cundyico yo tandɨhɨ ley saha ra Moisés. \p \v 21 Ta catyi xaan ñiyɨvɨ sihin ñu vatyi moo zacuaha sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo, ñu iyo ñuu nu iyo inga ñiyɨvɨ, vatyi nazaña ñu tandɨhɨ costumbre i saha ra Moisés. Catyi ñu vatyi moo catyi sihin ñu vatyi ma tahndya ca ñɨɨ xiñi xuu lee ta ma zavaha ca ñu costumbre sahnu ñu. \p \v 22 Yucuan cuenda ña ñihi ndi cuhva ñaa sa cua zavaha yo vatyi cua titahan ñiyɨvɨ tatu sa ñihi ñu tuhun vatyi saa ndo. \p \v 23 Yucuan cuenda vaha tatu cua zavohon cuhva catyi ndi. Iyo cumi tahan ra tahan yo ihya. Cua zavaha ra minoo cuhva sa catyi ra sihin Ndyoo. \p \v 24 Ta catyi maa ndi vatyi vaha xaan tatu cua cuhun sihin ra vehe ñuhu hebreo. Ta cua coo ica moo sihin ra sa cuenda ra Ndyoo. Cua tyiyahvun yahvi cuenda mvee ticatyi sa cua cahmi ra sa cua cuhva ra sii Ndyoo. Ta cua zatya tyehe xiñi ra cuhva iyo costumbre. Tacuan ta cua coto ñiyɨvɨ sii yo vatyi yɨvɨ sa ndisa cuu sa cahan ñiyɨvɨ sa cuendon. Cua ndyehe ñu vatyi cumi vaha moo costumbre maa yo. \p \v 25 Ta sa cuenda ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu ta sino iñi ñu Tuhun Ndyoo. Sa tyaa ndi carta sii ñu ta catyi ndi vatyi ma caca iñi ñu cuenda costumbre hebreo. I catyi ndi maa ñi sa ma casi ñu coño sa saha ñiyɨvɨ sii inga ndyoo. Ma casi ñu nɨñɨ quɨtɨ ta ma casi ñu coño quɨtɨ tatu ñá sati vaha nɨñɨ tɨ. Ta ña vaha cua coo minoo ñaha sihin ndya vaha ñi rayɨɨ tatu yɨvɨ yɨɨ ñu cuu. Ta tacuan tucu rayɨɨ. Tacuan i catyi ra cuan sihin ra Pablo. \s1 Tɨɨn ñiyɨvɨ sii ra Pablo vehe ñuhu hebreo \p \v 26 Tacuan cuu ta i quihin ra Pablo sii sa cumi tahan ra cuan. Ta inga quɨvɨ cuahan ra vehe ñuhu hebreo vatyi cua coo ica ra sa cuenda ra Ndyoo. Cuahan ra vehe ñuhu hebreo vatyi cua zacoto ra sii ra cu zutu hebreo ñaa quɨvɨ cua ndɨhɨ sa coo ica ra ta ñaa quɨvɨ cua cuhva ra ofrenda sii ra Ndyoo (vatyi tacuan i cuu costumbre sii ñiyɨvɨ hebreo). \p \v 27 Zoco sa cuñi ndɨhɨ ra sihin sa usa quɨvɨ sa iyo ica ra ta i quisi minoo ityi ñiyɨvɨ hebreo, ñu ña sino iñi, ñu Asia ta i ndyehe ñu sii ra Pablo sisi vehe ñuhu hebreo, ta i zacuvaa ñu sii ñiyɨvɨ. Ta i tɨɨn ñu sii ra Pablo. \p \v 28 I cana saa ñu ta catyi ñu: Ñiyɨvɨ ñuu Israel, tyindyee ndo sii ndi. Ra ihya cuu ra zacuaha sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu ñiyɨvɨ ta catyi ra vatyi ña vaha ley saha ra Moisés ta ñahñi tyindyee vehe ñuhu ya. Ta vityi i tyihi ra sii ra griego vehe ñuhu ya ta zatɨvɨ ra ihya ta ii xaan cuu ihya. Ta ña zacahnu ra sii ra Ndyoo sa ndisa cuii. \p \v 29 Tacuan i cahan ñu vatyi sa ndyehe ñu vatyi ndɨhɨ ra Trófimo ra ñuu Efeso sihin ra Pablo si ñuu ta sica iñi ñu vatyi sindyaca ra Pablo sii ra sisi vehe ñuhu hebreo, zoco ña tacuan. \p \v 30 Tacuan ta i quisaha cuvaa tandɨhɨ ñiyɨvɨ, ta i cacono ñiyɨvɨ ndya vehe ñuhu cua ndyehe ñu ñaa sa cuu. Ta yucuan i tɨɨn ñu sii ra Pablo ta i xita cañoho ñu sii ra cuhva ndya sata vehe ñuhu ta ta sica ñi i nacazi ñu yuvehe. \p \v 31 I cuñi ñu cahñi ñu sii ra ta i saa tuhun cuan ndya nu ndyaa ra cu nuu sii minoo mil zandaru vatyi i cuvaa nacahnu ñuu Jerusalén. \p \v 32 Ta ta sica cuii ñi i quihin ra cu nuu sii zandaru sii inga ra ñiñi cuenda zandaru sihin zandaru ra. Ta i cacono tandɨhɨ ra ndya nu yucu tuu ñiyɨvɨ. Ta sa ndyehe ñiyɨvɨ vatyi vasi zandaru ta i zaña ñu sa cañi ñu sii ra Pablo. \p \v 33 I tuhva ra cu nuu cuan nu ndyaa ra Pablo, ta i tava ra tyiño vatyi cua tɨɨn zandaru sii ra ta cua cuhñi ra sii ra sihin uu tahan cadena. Ta zɨquɨ i ndaca tuhun ra cu nuu sii ra Pablo yoo ra cuu ra. Ta i ndaca tuhun ra ñaa cuatyi i zavaha ra. \p \v 34 Zoco i cana saa xaan ñiyɨvɨ. Zɨɨn zɨɨn cuhva cahan ñu ta ñá siñi ra cu nuu sa cahan ñu vatyi cuvaa xaan ñu. Ta zɨquɨ i tava ra tyiño sii zandaru vatyi cundyaca ra sii ra Pablo ndya vehe nu ndyaa zandaru. \p \v 35 Ta sa saa zandaru nu iyo cuayu yuvehe ra ta i cañihi ra sii ra Pablo ndyizo ra vatyi i nduxaan xaan ñiyɨvɨ. \p \v 36 Ndyico tandɨhɨ ñu sii ra ta cana saa ñu: ¡Nacuu ra cuan! Catyi ñu. \s1 Nacatyi ra Pablo cuhva i zavaha ra \p \v 37 Sa cua quɨhvɨ ra sisi vehe ra zandaru ta i quisaha cahan ra Pablo sihin ra cu nuu sii zandaru ta catyi ra: Cuñi quehin minoo tuhun suhun. Ta iyo xaan i cuñi ra cu nuu ta catyi ra: Aan, zɨquɨ cuu cahan moo zahan griego. \p \v 38 Vazɨquɨ yɨvɨ yoho cuu ra i quisi ndya Egipto, ra cuñi cahñi tahan sihin ra ndyaca ñaha quɨvɨ cuan, ra i zandu‑ɨɨn sisi cuhu cumi mil ra cahñi sii ñiyɨvɨ. \p \v 39 Tacuan i cahan ra ta i catyi ra Pablo: Yɨvɨ yuhvi. Ra hebreo cui. Ra ñuu Tarso sa iyo cuenda Cilicia cui. Cahnu xaan ñui. Sa ndyoo ñi cuhvon minoo tumañi iñi sii, naquehin sihin ñiyɨvɨ yucu ihya. \p \v 40 I saha ra cu nuu cuan permiso vatyi cahan ra Pablo. Ta i sicuɨñɨ ndyaa ra Pablo nu iyo cuayu ta saha ra zeña sihin ndaha ra vatyi cua cutaxi ñiyɨvɨ. Ta sa cutaxi ñu ta zɨquɨ i cahan ra sihin ñu sihin zahan hebreo. Zahan cahan maa ñu cuu si cuan. Ta catyi ra: \c 22 \p \v 1 Ndoho tata sahnu ta ndoho yañi xaa, tyizoho ndo tuhun cua quehin sihin ndo vityi vatyi ñahñi cuatyi i zavehi. Catyi ra. \p \v 2 Ta sa siñi ñiyɨvɨ vatyi cahan ra zahan hebreo ta i cutaxi ca ñu. Ta i catyi ra Pablo. \p \v 3 Ra hebreo cui tañi maa ndo. I caqui ñuu Tarso, ñuu iyo cuenda Cilicia, zoco ñuu ya i sahnu mi vatyi i zacuehi sihin ra sahnu Gamaliel. Vaha xaan i zacuaha ra sii, cuhva iyo ley sa cuenda ñiyɨvɨ sahnu sii yo. Tandɨhɨ quɨvɨ sica iñi cuhva cua tyei yahvi sii Ndyoo sihin tandɨhɨ cuii añime tañi sica iñi tucu maa ndo. \p \v 4 Ta quɨvɨ cuan i sahñi tahan xein sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús, ta iyo ñu i sahñi. Ta i quihin sii rayɨɨ ta sii ñu zɨhɨ, ta i tyihi sii ñu vehe caa. \p \v 5 Sa ndaa cuu ra cu nuu sii zutu sihin tandɨhɨ ra sahnu vatyi maa ra cuu ra i saha tutu sii, sa sindyize ta sehin nu ndyaa ra hebreo yañi yo ñuu Damasco. Sehin sa nanduqui sii ñu sino iñi sii ra Jesús cua quisi ndyaque sii ñu ihya ñuu Jerusalén vatyi cua ndoho ñu. \s1 Nacatyi ra Pablo yozo caa i zama cuhva iyo ra \p \v 6 Ta cuehin ta maa ora sa cuñi sei ñuu Damasco. Ta ta sica ñi i quituu minoo ñúhu ndisi xaan. Siconduu si sii. \p \v 7 I nduve nu ñuhu. Ta zɨquɨ i siñi sa cahan minoo ra cahan ta catyi ra: “Saulo, Saulo. Ña vaha sa cahñi tohon sihin mi,” catyi ra. \p \v 8 Ta i ndaca tuhin ta catyi: “¿Yoo ra cuun, tata?” Ta i catyi ra: “Yuhvi cui ra Jesús, ra ñuu Nazaret. Sihin mi sahñi tohon.” Catyi ra Jesús. \p \v 9 I yuhu xaan ra ndɨhɨ sihin vatyi ndyehe ra ñúhu cuan, zoco ña siñi ra sa cahan ra cahan sihin. \p \v 10 Tacuan ta i catyi: “¿Ñaa sa cuñun zavehi tata?” Ta i catyi ra Jesús: “Nduviton ta cuhun ñuu Damasco. Indyacuan cua nacatyi ñiyɨvɨ suhun tandɨhɨ sa cua zavohon.” \p \v 11 Zoco ñá cuu ndyehi. Ndaha i cuei zacuu ñuhu cuan. Yucuan cuenda i tɨɨn ra ndɨhɨ sihin ndehi, ta i sindyaca ra sii ndya ñuu Damasco. \p \v 12 Yucuan iyo minoo ra nañi Ananías. Zacahnu ra sii Ndyoo tañi catyi ley saha ra Moisés. Tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo iyo yucuan catyi ñu vatyi ra vaha xaan cuu ra. \p \v 13 Saa ra Ananías nu ndyei ta i quisaha catyi ra: “Yoho yañi Saulo, cua ndundisi tucu ndyehun vityi.” Catyi ra. Ta zuun ñi caa cuhva cuan i ndundisi tucu ndyehi. Ta i cuu ndyehi sii ra Ananías. \p \v 14 Ta i catyi ra sihin: “Ndya ta sa naha ta cuhva ndya vityi i zacahnu ñiyɨvɨ sahnu sii yo sii ra Ndyoo, ta zuun ñi maa ra i casi suun ta tyiemvu vatyi cua coton ñaa sa cuñi ra zavohon ta cua ndyehun sii ra Jesús, ra ñahñi cuatyi iyo. Ta i saha ra Ndyoo sa cuɨñɨ moo tuhun cahan ra suhun. \p \v 15 Ta vityi cua nacatyun sihin ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ cuhva iyo ra. Cua nacatyun tandɨhɨ sa i ndyehun ta tandɨhɨ sa i tyizohon. \p \v 16 Ta vityi ma cuatu con. Nduviton ta coo ndutyon cuenda ra Jesús. Ta cua zandasi ra cuatyun.” \s1 Nacatyi ra Pablo cuhva i sahan ra inga ñuu nu iyo ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu \p \v 17 Tacuan i tahan si sii tañi sa nacatyi sihin ndo ta zɨquɨ i quisi nanuhi ndya ñuu Jerusalén ya. Sehin vehe ñuhu hebreo cua caca tahvi sii Ndyoo, ta i ndyehi sii ra Jesús. \p \v 18 Ta i cahan ra sihin ta catyi ra: “Zanumon, ta quiton yatyi ñi ñuu Jerusalén. Vatyi ma sino iñi ñiyɨvɨ ya sa nacatyun sihin ñu sa cuenda mi.” \p \v 19 Tacuan ta i catyi sihin ra: “Tata, sito ñiyɨvɨ vatyi i sehin tandɨhɨ vehe ñuhu hebreo. Ta i tɨin sii ñiyɨvɨ sino iñi suun, ta i tyihi sii ñu vehe caa. Ta i cañi sii ñu. \p \v 20 Ta sito ñiyɨvɨ cuhva i sihi ra Esteban, ra i cahan xaan sa cuenda moo. Ta sito ñu vatyi tahan xaan iñi sa sahñi ñiyɨvɨ sii ra. Ta yuhvi cuu ra i sicumi zahma ndisi ra sahñi sii ra.” \p \v 21 Zoco i catyi tucu ra Jesús sihin: “Cuahan vityi vatyi mi tava tyiño suun sa cohon sa cuenda mi, ta cua cuhun nu sica ca nu iyo inga ñiyɨvɨ, ñu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu.” Tacuan i nacatyi ra Pablo sa cahan ra sihin ñiyɨvɨ yuvehe nu ndyaa zandaru. \s1 Cuhva i zavaha ra cu nuu sii zandaru sihin ra Pablo \p \v 22 I tyizoho ñiyɨvɨ sa cahan ra Pablo sa xihna ñi, zoco ñá tyizoho ca ñu sa quisaha cahan ra sa cuenda inga ñiyɨvɨ, ñu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. I quisaha cana saa ñu ta catyi ñu: ¡Nacuu ra ya vatyi yɨvɨ sa vaha zavaha ra! \p \v 23 I cana saa ñu, ta i zavico ñu zahma ñu, ta i cañi ihno ñu ñiyɨtɨ ityi zɨquɨ. \p \v 24 Tacuan ta i catyi ra cu nuu sii zandaru vatyi nacundyaca zandaru sii ra Pablo sisi vehe. I catyi ra cu nuu sihin inga zandaru vatyi cua cañi ra sii ra sihin cuarta ndya cua nacatyi ra ñaa cuenda cana saa xaan ñiyɨvɨ. Cuñi ra cu nu coto ra ñaa cuatyi cuñi ñu sihin ra Pablo. \p \v 25 I sihñi zandaru sii ra Pablo sihin minoo yutu sihin ñɨɨ. Ta zɨquɨ i quisaha catyi ra Pablo sihin minoo ra cu capitán: Ña saha ley ndo sa cañi ndo sii minoo ra ñuu Roma. Ta tañaha ca cuhin nuu ra juez, ndɨhɨ ca. \p \v 26 Ta sa siñi ra capitán sa cahan ra Pablo ta cuahan ra nu iyo ra cu nuu sii zandaru ta catyi ra: Zacuendon cuhva zavohon vatyi ra yucuan, ra ñuu Roma cuu ra. \p \v 27 Tacuan ta cuahan ra cu nuu sii zandaru nu ndyaa ra Pablo ta i ndaca tuhun ra sii ra ta catyi ra: ¿Atu ndisa cuii vatyi ra ñuu Roma cuun? Ta i catyi ra Pablo: Zuun. \p \v 28 Ta zɨquɨ i catyi ra cu nuu sii zandaru: Cuaha xaan xuhun i tyiyahvi ta i ndui ra ñuu Roma. Ta i catyi ra Pablo: Yuhvi, ra cuenda ñuu Roma cui vatyi i caqui minoo ñuu nu ndyaca ñaha ñuu Roma. \p \v 29 Tacuan i catyi ra Pablo, ta yatyi xaan i zandɨhɨ zandaru tuhun sa cua cañi ra sii ra. Ta i yuhu xaan ra cu nuu sii zandaru sa sito ra vatyi ra ñuu Roma cuu ra Pablo. Ta sa saha ra sa cuhñi zandaru sii ra. \s1 Sahan ra Pablo nuu tandɨhɨ ra ñiñi hebreo \p \v 30 Cuñi ra cu nuu sii zandaru coto ra ñaa cuatyi cuñi ñiyɨvɨ hebreo sihin ra Pablo. Yucuan cuenda inga quɨvɨ i zatitahan ra sii ra zutu nahnu sihin tandɨhɨ inga ra ñiñi. Tacuan ta i ndasi zandaru sii ra Pablo ta sindyaca ra sii ra nu titahan ra cuan. \c 23 \p \v 1 Ta sa saa ra Pablo nu yucu ra cuan, ta i ndyehe ra sii tandɨhɨ ra hebreo, ra ñiñi ñuu cuan, ta i catyi ra sihin ra: Tandɨhɨ ndoho tata sahnu, yuhvi catyi vatyi iyo vehi sa cuenda ra Ndyoo ndya cuhva ndya vityi vatyi ñahñi cuatyi i zavehi. Tacuan i catyi ra Pablo. \p \v 2 Tacuan ta i catyi ra Ananías, ra cu nuu sii ra cu zutu, sihin ra ndyaa yatyi ñi nu nandyaa ra Pablo vatyi cua cati ra yuhu ra Pablo. \p \v 3 Tacuan i cuu ta i catyi ra Pablo sihin ra cu nuu sii ra cu zutu: Yoho, zaha xoon tuhun vatyi vaha xoon, zoco ña ndisa. Cua zandyehe ra Ndyoo tundoho suun. Ihya ndyoon ta catyun vatyi cua tasi tuñun sii, cuhva catyi ley. Ta ¿ñaa cuenda catyun vatyi cua cati ra cuan yuhi? Ñahñi cuhva sa tacuan catyi ley. \p \v 4 Tacuan i cahan ra Pablo ta i catyi inga ra yucu yucuan: Ña vaha cohon ndya vaha ñi sihin ra cu nuu sii ra cu zutu vatyi ra zatyiño tyiño Ndyoo cuu ra. \p \v 5 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra Pablo sihin tandɨhɨ ra: Yañi xaa, ñá site vatyi ra cu nuu sii ra cu zutu cuu ra. Tatu sa site ma quehin tacuan vatyi catyi Tuhun Ndyoo vatyi ma cahan yo ndya vaha ñi sihin ra ndyaca ñaha sii yo. \p \v 6 Tacuan i cuu ta zɨquɨ i nacoto ra Pablo vatyi zɨɨn zɨɨn iyo cuhva sii ra cu tyiño cuan. Zuhva ra iyo cuenda ley saduceo ta inga ra cuu cuenda ley fariseo. Ña inuu ñi sino iñi ra. Yucuan cuenda i cana saa ra Pablo nu yucu ra ta catyi ra: Ndoho tata sahnu ta ndoho yañi xaa, yuhvi ra fariseo cui. Ta ra fariseo i cuu zuti. Cua tasi tuñi ndo sii, ihya saha sa vatyi sino iñi vatyi cua nandoto tucu ñiyɨvɨ i sihi. \p \v 7 Ta sa catyi ra Pablo tacuan ta ta sica ñi i quisaha natuhun tahan ra fariseo sihin ra saduceo, ta ñá ndu‑ɨɨn ra. \p \v 8 Catyi ra saduceo vatyi ma nandoto tucu ñiyɨvɨ tatu sa i sihi ñu ta yoñi ángel Ndyoo iyo ta ñahñi tatyi cuihna iyo catyi ra cuan. Ra fariseo cuu ra catyi vatyi cua nandoto tucu ñiyɨvɨ i sihi. Ta iyo ángel Ndyoo ta iyo tatyi cuihna cuñi ra. Tacuan cuu ta ñá ndu‑ɨɨn ra sihin ra tahan ra. \p \v 9 Tacuan ta zɨquɨ saa xaan i nduu cahan tandɨhɨ ra, ta zuhva ra fariseo, ra cu maestro cuenda ley, i nduvita ra ta ñihi xaan cahan ra ta catyi ra: Ñahñi cuatyi i zavaha ra ya. Vazɨquɨ cahan minoo ángel sihin ra. Tatu tyaa yo cuatyi sata ra sahñi tahan yo sihin Ndyoo. Catyi ra. \p \v 10 Ñihi ca i nduu sahñi tahan ñiyɨvɨ. Nama tahan ra sii ra Pablo, ta i yuhu xaan ra cu nuu sii zandaru coto cahñi ra sii ra Pablo. Yucuan cuenda i tasi ra sii zandaru cua tava sii ra Pablo tɨcuɨ ñiyɨvɨ cuan ta cundyaca ra sii ra ndya vehe zandaru. \p \v 11 Tacuan i cuu si. Ta zuun ñi quɨvɨ cuan ta sa cuaa i quituu ra Jesús nuu ra Pablo. I quisi ra nu ndyaa ra Pablo ta catyi ra sihin ra: Zandyeun iñun. I cohon sa cuenda mi ihya ñuu Jerusalén, ta cua cahan tucun cuenda mi ñuu Roma. \s1 Ndu‑ɨɨn ra hebreo vatyi cua cahñi ra sii ra Pablo \p \v 12 Inga quɨvɨ i ndu‑ɨɨn ra hebreo vatyi cua cahñi ra sii ra Pablo. I sihñi tahan ra tuhun sihin ra tahan ra ta catyi ra: Ma casi maa yo ta ma coho yo ndya cuhva ndya cahñi yo sii ra Pablo. Cua cahñi yo sii ra vazu cuxaan ra Ndyoo sii yo. \p \v 13 Yaha uu xico tahan ra ndu‑ɨɨn sa tacuan. \p \v 14 Tacuan ta cuahan ra nu iyo ra zutu nahnu ta catyi ra sihin ra: Sa sihñi tahan ndi tuhun vatyi ñahñi maa cua casi ndi cuhva ndya cahñi ndi sii ra Pablo. Cua cahñi ndi sii ra vazu cuxaan ra Ndyoo sii ndi. \p \v 15 Ta maa ndo ta ra mandoñi cuñi si sa tasi ndo tyiño nu ndyaa ra cu nuu sii zandaru vatyi cua quisi ndyaca ra sii ra Pablo nuu ndo ihya. Catyi ndo vatyi cua nducu tuhun vaha ndo sii ra. Cua cundyaa listo maa ndi ityi vasi ra ta cua cahñi ndi sii ra cuee ca sa saa ra ihya. Tacuan i catyi ra cuan. \p \v 16 Tacuan i cuu si, ta i siñi minoo zasi ra Pablo, zehe cuhva ra, cuhva cahan ra cuan yozo caa cua cahñi ra sii ra Pablo. Ta cuahan ra ndya vehe zandaru cua nacatyi ra sihin ra Pablo. \p \v 17 Tacuan ta i cana ra Pablo sii minoo ra cu capitán ta catyi ra sihin ra: Zavohon minoo tumañi iñi sii sa ndyoo ñi. Cundyacon sii ra luhlu ya nuu ra cu nuu vatyi iyo sa cua nacatyi ra sihin ra. \p \v 18 I quihin ra capitán sii ra sindyaca ra sii ra nu iyo ra cu nuu sii zandaru ta i catyi ra capitán sihin ra cu nuu: Ra Pablo, ra ñoho vehe caa, i cana sii, ta catyi ra vatyi quisi ndyaque sii ra luhlu ya vatyi iyo sa cua nacatyi ra suhun. \p \v 19 Ta zɨquɨ i tɨɨn ra cu nuu sii zandaru ndaha ra luhlu cuan ta sahan ra ndya zava. Ta i ndaca tuhun ra sii ra: ¿Ñaa sa cuñun nacatyun sihin? \p \v 20 Ta i quisaha nacatyi ra luhlu cuan sihin ra ta catyi ra: Sa ndyaa tuhun sa cua caca ra hebreo tumañi iñi suun. Cuñi ra sa cuhun ra Pablo ityaan nu cua titahan ra cu tyiño. Cua catyi ra vatyi cuñi ra sa cua ndaca tuhun vaha ca ra sii ra Pablo. \p \v 21 Ma tyoon yahvi sa cahan ra vatyi yaha uu xico tahan ra cua quɨhɨ xehe ta cua cuatu ra sii ra Pablo ityi cuhun ra. Sa sihñi tahan tandɨhɨ ra tuhun sa ma casi ra ta ma coho ra ndya cuhva ndya cahñi ra sii ra Pablo. Sa ndyaa listo ra vatyi sica iñi ra vatyi cua cuhva moo sa cuhun ra Pablo nu titahan ra cu tyiño. Tacuan i nacatyi ra luhlu cuan sihin ra cu nuu. \p \v 22 Ta zɨquɨ i catyi ra cu nuu sihin ra: Ma nacatyun nu sihin minoo ñiyɨvɨ tuhun sa zacoton sii vityi. Ta zɨquɨ i natasi ra sii ra luhlu cuan. \s1 Tasi zandaru sii ra Pablo nu iyo ra gobernador Félix \p \v 23 Tacuan ta i cana ra cu nuu sii zandaru sii uu tahan ra cu capitán ta catyi ra sihin ra: Cua tyihi vaha ndo ndaha tyiño ndo vatyi cua cuhun ndo ñuu Cesarea. Caa ɨɨn sa sa cuaa cua quita ndo ihya. Uu ziendu zandaru cua cuhun sihin saha ra, inga uñi xico usi tahan ra cua cozo ra caballo, ta inga uu ziendu ra cua cuñaa ra lanza iñu ta cuhun ra. \p \v 24 Cuhva ndo uu a uñi tahan caballo cozo ra Pablo vatyi sica xaan nu cuhun ra ta cucumi vaha ndo sii ra ndya cua saa ra nuu ra gobernador Félix. Tacuan i catyi ra sihin ra. \p \v 25 Ta zɨquɨ i tyaa ra cu nuu sii zandaru minoo carta cua tasi ra sii ra Félix. Ihya cuu sa catyi ra nuu carta cuan: \p \v 26 “Nacumi suun tata gobernador Félix catyi yuhvi ra Claudio Lisias. \p \v 27 Ihya cuu minoo cuhva cuñi quehin suhun. I tɨɨn ñiyɨvɨ hebreo sii ra ya ta cuñi ñu cahñi ñu sii ra. Zoco i ñihi tuhun vatyi ra ñuu Roma cuu ra, ta yucuan cuenda i tasi zandaru ta i zacaqui sii ra. \p \v 28 Cuñi cote ñaa cuu cuatyi tyaa ñiyɨvɨ hebreo sata ra. Yucuan cuenda i sindyaque sii ra nu titahan ra ndyaca ñaha sii ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 29 Ta yucuan i site vatyi tyaa ra cuatyi sata ra cuenda ley hebreo ñi. Ñahñi cuatyi zavaha ra ta cahñi yo sii ra sa cuenda ley maa yo. Ta nu ñahñi sa zavaha ra ta tyihi yo sii ra vehe caa. \p \v 30 Zoco i ñihi tuhun vatyi sa sica iñi ra hebreo cuhva cahñi ra sii ra. Yucuan cuenda tasi sii ra nu ndyoon, ta i catyi sihin ñiyɨvɨ hebreo vatyi cua quisi nacatyi ra sihin moo ñaa cuu cuatyi cuñi ra sihin ra. Tacuan ñi tyei vityi.” Ta tacuan i ndɨhɨ carta i tyaa ra Claudio. \p \v 31 Tacuan ta i quihin zandaru ityi cuahan ra cuhva sa catyi ra Claudio sihin ra. I quihin ra sii ra Pablo sa sa cuaa ta i sindyaca ra sii ra ndya ñuu Antípatris. \p \v 32 Ta inga quɨvɨ cua nanuhu zandaru, ra sahan sihin saha ra, ta maa ñi ca ra yozo caballo cuahan sihin ra Pablo. \p \v 33 Ta sa saa ra ñuu Cesarea i saha ra carta i tasi ra Claudio sii ra gobernador Félix, ta i nacuhva cuenda ra sii ra Pablo sii ra. \p \v 34 I cahvi ra gobernador cuan carta cuan. Ta zɨquɨ i ndaca tuhun ra ndya cuu ñuu ra Pablo. Ta sa sito ra vatyi ra cuenda Cilicia cuu ra. \p \v 35 Ta zɨquɨ i catyi ra sihin ra Pablo: Ndya quisi xihna ra tyaa cuatyi saton ta zɨquɨ cua tyizohi ñaa sa cua catyun sihin. Tacuan i cahan ra ta zɨquɨ i catyi ra vatyi cua cucumi zandaru sii ra sisi vehe tyiño i zandaa ra Herodes ta sa naha. \c 24 \s1 Cuhva i nacatyi ra Pablo nuu ra Félix \p \v 1 I yaha ohon quɨvɨ ta zɨquɨ i saa ra Ananías, ra cu nuu sii ra cu zutu. I saa ra ñuu Cesarea sihin inga uu, a uñi tahan ra sahnu ca ta sihin minoo ra nañi Tértulo. Ra Tértulo cutahan sihin ñiyɨvɨ hebreo ta tyaa ra cuatyi sata ra Pablo vatyi sito xaan ra Tértulo ley romana. Ta cua cuu ra yuhu ra hebreo cuan tañi minoo abogado. Ta cua tyiyahvi ra hebreo sii ra. Cuahan tandɨhɨ ra nuu ra gobernador Félix vatyi cua tyaa ra cuatyi sata ra Pablo. \p \v 2 Ta zɨquɨ i tasi ra Félix tyiño vatyi cua quisi ndyaca zandaru sii ra Pablo. Ta sa i saa ra i quisaha tyaa ra Tértulo cuatyi sata ra. I catyi ra Tértulo sihin ra Félix: Tata Félix, nacuhva ndi tyahvi ndyoo suun vatyi vaha xaan iyo ndi. Sito xaan moo ta yucuan cuenda iyo sa taxi ñi vityi tandɨhɨ ñuu nu iyo ndi. Vaha xaan ndyaca ñohon. \p \v 3 Tandɨhɨ nduhvi ra hebreo nacuhva ndi uu xico tyahvi ndyoo suun. Ta zacahnu xaan ndi suun tata Félix. \p \v 4 Ta vityi zandyeun iñun zuhva ta tyizohon minoo tuhun cua cahan ndi vatyi ña naha xaan cua cahan ndi. \p \v 5 Sa ñihi ndi cuhva vatyi yɨvɨ ra vaha cuu ra Pablo ya. Zayanga xaan ra vatyi zacuvaa ra sii ñiyɨvɨ hebreo nacahnu ñuu ñiyɨvɨ. Ta maa ra cuu ra ñiñi sa cuenda minoo ityi ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús, ra ñuu Nazaret. \p \v 6 Ta i cuñi ra zavaha ra ndya vaha ñi sisi vehe ñuhu cahnu ndi. Zoco i tɨɨn ndi sii ra. Cuñi ndi tasi tuñi ndi sii ra cuhva catyi ley maa ndi. \p \v 7 Zoco i quisi ra Lisias, ra cu nuu sii zandaru. Ñihi xaan i tyaa siyo ra sii ndi, ta i quihin ra sii ra Pablo. \p \v 8 Ta i catyi ra vatyi tatu cua tyaa ndi cuatyi sata ra cuñi si sa quisi ndi nuu moo. Tatu cua zanahma moo sii ra cua coton vatyi sa ndisa cuu cuhva tyaa ndi cuatyi sata ra. Tacuan cuu cuhva cahan ra Tértulo. \p \v 9 Ta tandɨhɨ ra hebreo i catyi ra vatyi sa ndisa cuu tandɨhɨ sa nacatyi ra. \p \v 10 Tacuan ta i catyi ra gobernador vatyi nacahan ra Pablo. Ta i quisaha cahan ra Pablo sihin ra ta catyi ra: Zɨɨ cuñi vatyi moo cuu ra cua tyizoho cuhva cua quehin. Site vatyi sa cuaha cuiya ndyaca ñaha moo sii ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 11 Tatu cua ndaca tuhun cua coton vatyi iyo usi uu quɨvɨ ñi sa sei ñuu Jerusalén. Sehin yucuan vatyi cua zacahni sii ra Ndyoo. \p \v 12 Ñá natuhun tahan xein nu sihin minoo ñiyɨvɨ. Ta ñá zacuvei sii ñiyɨvɨ vehe ñuhu cahnu. Ñá zacuvei sii ñiyɨvɨ vehe ñuhu ndyihi. Ta ñahñi zacuvei sii ñiyɨvɨ sisi ñuu cuan. \p \v 13 Ñahñi cuhva cuu tyaa ra ya cuatyi sate vatyi yɨvɨ sa ndisa cahan ra. \p \v 14 Zoco ndisa cua catyi suhun vatyi zacahni sii ra Ndyoo. Zuun ñi Ndyoo ra i zacahnu ñiyɨvɨ sahnu sii ndi ta sa naha cuu ra. Sino iñi tandɨhɨ tuhun i tyaa ra Moisés sa cuu ley ndi. Ta sino iñi tandɨhɨ tuhun i tyaa tandɨhɨ ra profeta. Ndisa vatyi zacahni sii ra Ndyoo cuhva catyi ra Jesús. Ta cuhva cuan ña vaha catyi ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 15 Sino iñi vatyi cua zanandoto ra Ndyoo sii tandɨhɨ ñiyɨvɨ nu cuahan quɨvɨ. Ta yucuan cuhva sino iñi ñiyɨvɨ hebreo, ndɨhɨ ca. Cua nandoto ñiyɨvɨ vaha, ta cua nandoto ñiyɨvɨ ña vaha. \p \v 16 Yucuan cuenda nducu xein cuhva coo vaha mi sihin ra Ndyoo ta sihin ñiyɨvɨ tandɨhɨ cuhva. \p \v 17 Cuaha cuiya i ñohi inga ñuu ta zɨquɨ i nasei ñui vatyi cua tyindyei sii ñiyɨvɨ ndahvi ta cua cuhve ofrenda sii ra Ndyoo. \p \v 18 Tacuan ñi zacui, vatyi sa sicoo ique sa cuenda ra Ndyoo, ta i nduvaha tuqui cuenda ra cuhva catyi costumbre maa ndi. Ta i nañihi ñiyɨvɨ hebreo sii sisi vehe ñuhu cuan. Ñiyɨvɨ ñuu Asia cuu ñu i tɨɨn sii. Zoco ñá ñohi sihin cuaha xaan ñiyɨvɨ sisi vehe ñuhu ta ñá cuvaa ndi. \p \v 19 Cuñi si sa quisi ñu Asia cuan ta tyaa ñu cuatyi sate tatu iyo cuatyi sa ndisa cuii. Zoco ñá quisi ñu cuan. \p \v 20 Vaha, vityi cuñi si sa nacatyi ra ihya ñaa cuatyi i zavehi. Sa ndaca tuhun ra sii, quɨvɨ i sehin nu titahan ra. \p \v 21 Ñahñi cuatyi i zavehi, zoco iyo minoo tuhun i quehin sihin ra quɨvɨ cuan. Tyehen i catyi sihin ra: “Vityi cua tasi tuñi ndo sii vatyi catyi vatyi cua nandoto tucu ñiyɨvɨ.” Tacuan i catyi sihin ra cuan, catyi ra Pablo sihin ra Félix. \p \v 22 Sito vaha ra Félix yozo caa iyo cuhva sii ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. Yucuan cuenda i catyi ra sihin ra Pablo ta sihin tandɨhɨ inga ra cuan: Vaha ñi vityi. Sa cuu cuhun ndo. Naquisi xihna ra Lisias, ra cu nuu sii zandaru, ta zɨquɨ cua catyi yozo caa cundoo tyiño ya. Catyi ra. \p \v 23 Tacuan ta i catyi ra Félix sihin ra cu capitán vatyi cucumi ra sii ra Pablo vehe caa, zoco catyi tucu ra: Cuu tava ndo zuhva sii ra Pablo. Cuhva ndo sa quisi ñiyɨvɨ nu ñoho ra vatyi quisi ndyaca ñu ñaa sa siñi ñuhu sii ra. \p \v 24 I yaha zuhva quɨvɨ ta i sahan tucu ra Félix sihin ñazɨhɨ ra ndya vehe tyiño. Nañi ñazɨhɨ ra Drusila. Ñaha hebreo cuu ña. I cana ra Félix sii ra Pablo. Ta i tyizoho ra sa cahan ra Pablo cuhva sino iñi ñiyɨvɨ sii ra Jesucristo. \p \v 25 Ta i cahan tucu ra Pablo sa cuenda cuhva cua zavaha ñiyɨvɨ sa vaha ta cuhva cua zacuenda vaha ñu sii ñu ta ma zavaha ca ñu sa ndya vaha ñi, cuhva cuñi maa ñu. I nacatyi ra Pablo vatyi ña cuaha ca quɨvɨ ta cua tasi tuñi ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ. Tacuan ta i quisaha yuhu ra Félix ta i catyi ra sihin ra: Sa cuu cuhun vityi. Nacuyatyi inga saha ta cua cana tuqui suun. \p \v 26 Cuñi ra Félix sa tyiyahvi ra Pablo sii ra ta cua zaña ra sii ra. Yucuan cuenda i cana ra Félix sii ra cuaha saha. Ta i natuhun ra sihin ra. \p \v 27 Tacuan ta i yaha uu cuiya ta zɨquɨ i quita ra Félix tyiño gobernador cuan. Cuñi ra sa coo vaha ra sihin ñiyɨvɨ hebreo. Yucuan cuenda i zanandoo ra sii ra Pablo vehe caa. Ta i quɨhvɨ inga ra nañi Porcio Festo tyiño gobernador. \c 25 \s1 Cuahan ra Pablo nuu ra Festo \p \v 1 Tacuan ta i saa ra Festo ta i quihin ra tyiño gobernador. I yaha uñi quɨvɨ ta i quita ra ñuu Cesarea ta cuahan ra ñuu Jerusalén. \p \v 2 Yucuan i cahan ra zutu nahnu ta inga ra ñiñi hebreo sihin ra. I catyi ra ñaa cuu cuatyi i tyaa ra sata ra Pablo. \p \v 3 Sica xaan ra hebreo tumañi iñi sii ra Festo sa natasi ra sii ra Pablo ñuu Jerusalén. Sica iñi ra hebreo vatyi cua quɨhvɨ xehe ra ta cua cahñi ra sii ra Pablo ityi vasi ra. \p \v 4 Zoco i catyi ra Festo: Cua ndoo ra Pablo ñuu Cesarea vatyi ña naha ca ta cunanuhi yucuan. \p \v 5 Yucuan cuenda catyi vatyi nacuhun ra ndyizo tyiño sii ndo indyacuan. Natyaa ra cuatyi sata ra Pablo indyacuan tatu ndisa vatyi iyo cuatyi ra. Tacuan i catyi ra Festo. \p \v 6 Ta sindyaa ra Festo uña, a usi tahan quɨvɨ ñuu Jerusalén ta zɨquɨ i sinanuhu ra ndya ñuu Cesarea. Ta inga quɨvɨ cuahan ra vehe tyiño ta i tava ra tyiño sa cua quisi ndyaca zandaru sii ra Pablo. \p \v 7 Tacuan ta i quɨhvɨ ra Pablo nu ndyaa ra, ta sa yucu ra hebreo. Sa quisi ra ndya ñuu Jerusalén. I tuhva ra hebreo ta i tyaa xaan ra cuatyi sata ra Pablo. Zoco ñá cuu cuhva cuñi ra vatyi ña ndisa ra. \p \v 8 Tacuan ta i catyi ra Pablo sihin ra Festo: Ñahñi numinoo cuatyi i zavehi. Ñá zavehi cuatyi cuenda ley ñiyɨvɨ hebreo. Ñá zavehi cuatyi cuenda vehe ñuhu cahnu ndi. Ta ñahñi cuatyi i zavehi cuenda ra César, ra cu tyiño cahnu ñuu Roma. Tacuan i catyi ra Pablo. \p \v 9 Cuñi ra Festo sa coo vaha ra sihin ñiyɨvɨ hebreo ta yucuan cuenda i ndaca tuhun ra sii ra Pablo: ¿Atu cuñun sa cuhun tucun ñuu Jerusalén? Ta yucuan cua catyi yozo caa cua cundoo tyiño ya. Catyi ra. \p \v 10 Ta i catyi ra Pablo sihin ra: Sa ndyei nuu moo ta moo cuu ra ndyaca ñaha cuenda ra César, ra cu tyiño cahnu. Ihya cuu nu cuñi si sa cundoo tyiño ya vatyi ra ñuu Roma cui. Sito vohon vatyi ñahñi cuatyi i zavehi sihin ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 11 Zoco tatu minoo cuatyi cahnu i zavehi ta saha si cuhva cahñi ñiyɨvɨ sii, ma nduqui cuhva caqui. Zoco tatu ña ndisa cuhva cahan ra hebreo, ma cuu cuhvon sii, sii ra. Yuhvi catyi vatyi nacatyi maa ra César yozo caa cua cundoo tyiño ya. Catyi ra. \p \v 12 Tacuan ta zɨquɨ i natuhun tahan ra Festo sihin ra ndyizo tyiño sihin ra ta zɨquɨ i catyi ra: Sa catyun vatyi cuñun sa cua catyi ra César yozo caa cua cundoo tyiño ya. Vaha, cua cuhun nuu ra. \s1 Cuahan ra Pablo nuu ra rey Agripa \p \v 13 I yaha zuhva quɨvɨ ta zɨquɨ i quisi ra Agripa, ra cu rey cuenda ñiyɨvɨ hebreo. I saa ra sihin ña Berenice ñuu Cesarea cuan. Vasi zaha ñu saludar sii ra Festo. \p \v 14 Cuaha quɨvɨ i ndoo ñu yucuan ta zɨquɨ i nacatyi ra Festo sihin ra rey cuan ñaa sa cuu sa cuenda ra Pablo. Tyehen i catyi ra: Iyo minoo ra zandoo ra Félix vehe caa quɨvɨ i quita ra sa cuu ra ra cu tyiño. \p \v 15 Ta sa sehin ñuu Jerusalén i quisi ra zutu nahnu ta ra ñiñi sii ñiyɨvɨ hebreo nu ndyei ta i nacatyi xaan ra sihin sa cuenda ra Pablo ta cuñi xaan ra sa cua cahñi sii ra. \p \v 16 Zoco i nacatyi sihin ra yozo caa iyo cuhva sii maa ndi. Vatyi ra cu tyiño cuenda ñuu Roma cui. I catyi sihin ra vatyi ña tuhva ndi cahñi sii ñiyɨvɨ tatu ñá cundaa vaha tyiño. Ta saha ndi sa zacacu ñiyɨvɨ sii ñu yozo caa tyaa ñiyɨvɨ cuatyi sata ñu. \p \v 17 Tacuan ta i quisi tucu ra hebreo cuan ihya. Yucuan cuenda ñá ndatu que. Inga quɨvɨ i sehin vehe tyiño. Ta i tasi tyiño vatyi cua quisi ndyaca zandaru sii ra Pablo. \p \v 18 Sica iñi vatyi cahnu xaan cuu cuatyi i zavaha ra, zoco ña tacuan cuu cuatyi ra cuhva catyi ra hebreo. \p \v 19 Cuñi ra hebreo cuatyi sihin ra vatyi ña sino iñi ra cuhva iyo costumbre maa ndo hebreo. Cahan ra hebreo cuenda minoo ra nañi Jesús. Catyi ra vatyi ña ndito ca ra Jesús, zoco catyi ra Pablo vatyi ndito ra. \p \v 20 Tacuan ta ñá ñihi cuhva ñaa sa cua zavehi vatyi zɨɨn zɨɨn cahan ra. Yucuan cuenda i nducu tuhin sii ra Pablo tatu ña cuñi ra sa cuhun ra ndya ñuu Jerusalén vatyi yucuan cua cutuñi ra sa cuenda tyiño ya. \p \v 21 Zoco i sica ra sa ndoo ra vehe caa ndya cua cuu cuhun ra ta cutuñi ra nuu ra César ñuu Roma. Yucuan cuenda ñoho ca ra vehe caa ndya cua cuu tasi sii ra ñuu Roma. Tacuan i catyi ra Festo. \p \v 22 Ta zɨquɨ i catyi ra Agripa sihin ra: Cuñi tucu mi tyizohi ñaa sa cua catyi ra Pablo. Ta i catyi ra Festo sihin ra: Zuun ñi ityaan cua tyizohon sa cahan ra. \p \v 23 Inga quɨvɨ i quisi ndyaca ñiyɨvɨ sii ra Agripa sihin ña Berenice. Tyaqui xaan zahma ndisi ñu. I quɨhvɨ ñu vehe nu cua tyizoho ñu sa cahan ra Pablo. I quɨhvɨ tucu zandaru ra ndyizo tyiño nahnu ta tandɨhɨ ra mandoñi ñuu cuan. Tacuan ta i tasi ra Festo tyiño vatyi cua quisi ndyaca zandaru sii ra Pablo. Ta sa saa ra yucuan \p \v 24 ta zɨquɨ i cahan ra Festo sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ yucu yucuan ta catyi ra: Yoho rey Agripa ta tandɨhɨ ndoho ra yucu ihya, ica ndo sii ra ya. Cuaha xaan ra hebreo cuñi cuatyi sihin ra ityi ñuu Jerusalén. Ta tacuan tucu ñu ihya. Ña zaña ñu cuhva sa catyi ñu sihin, vatyi nacuu ra. \p \v 25 Sica iñi vatyi ñahñi cuatyi ra sa cua cuu ra, zoco maa ra Pablo i catyi vatyi nacatyi maa ra César yozo caa cua cundoo tyiño ya. Yucuan cuenda sica iñi vatyi cua tasi sii ra nu iyo ra César. \p \v 26 Cua tasi minoo carta sii ra César. Zoco ña ñihi cuhva ñaa sa cua catyi sihin ra. Yucuan cuenda catyi vatyi cua quisi ra Pablo nuu moo tata Agripa ta nuu inga ndoho, ndɨhɨ ca. Cua tyizoho ndo ñaa sa cua catyi ra, ta cua nacatyi ndo sihin yozo caa sica iñi ndo. Tacuan ta cua cote ñaa tuhun cua tasi sii ra César. \p \v 27 Sica iñi vatyi ña vaha cua tasi sii minoo ra nuhñi, nuu ra cu tyiño cuan tatu ma nacatyi sihin ra cu tyiño ñaa cuatyi ra iyo. Tacuan i catyi ra Festo. \c 26 \s1 Cuhva i cahan ra Pablo nuu rey Agripa \p \v 1 Tacuan ta i catyi ra Agripa sihin ra Pablo: Sa cuu cahan moo vityi. Ta zɨquɨ i zaha ra Pablo saludar sii ra rey Agripa sihin ndaha ra ta i quisaha catyi ra sihin ra Agripa: \p \v 2 Yoho rey Agripa, zɨɨ xaan cuñi vityi vatyi saha moo sa nacatyi suhun. Cuaha xaan cuatyi cuñi ñiyɨvɨ hebreo ra tahan yo sihin. \p \v 3 Zoco zɨɨ cuñi vatyi sito moo tandɨhɨ costumbre iyo sii maa yo ñiyɨvɨ hebreo. Ta sa sica iñun sa cuenda tandɨhɨ sa sino iñi maa yo hebreo. Yucuan cuenda sique tumañi iñi suun sa nacoo tundyee iñi suun ta tyizohon tandɨhɨ cuii sa cua quehin suhun. \s1 Nacatyi maa ra Pablo yozo caa i cuu ra ta ta coto ca ra sii ra Cristo \p \v 4 Ta cahan ca ra Pablo sihin ra Agripa ta catyi ra: Tandɨhɨ ñiyɨvɨ hebreo sito vaha ñu vatyi i sahnu mi cuhva iyo costumbre maa yo. Sito ñu yozo caa i cui ndya ta luhli ndya ñui. Ta sito ñu yozo caa i cui ndya ñuu Jerusalén. \p \v 5 Cuaha xaan cuiya sa sito ñu sii. Tatu cua cuhva ñu cuenda cua catyi ñu vatyi ra fariseo cui ndya ta luhli. Ta ra fariseo, ñihi ca zatyiño ra sa tyaa ra yahvi sii tandɨhɨ ley hebreo ta zɨquɨ tandɨhɨ inga ra hebreo. \p \v 6 Ta vityi cuñi ñiyɨvɨ hebreo cuatyi sihin vatyi sino iñi vatyi sa quisi minoo ra cua zacacu sii yo tañi sa catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ sahnu sii yo ta tyiemvu. \p \v 7 Zoco ña sino iñi tandɨhɨ sa usi uu tahan ityi ñiyɨvɨ hebreo vatyi sa i quisi ra ta ndatu ca ñu sii ra. Yucuan cuenda zacahnu ñu sii Ndyoo ta zavaha ñu tyiño ra ñiyaca ta ndyiyaca. Ta zuun ñi cuenda cuan tyaa ñu cuatyi sate vatyi catyi vatyi sa yaha quisi ra zacacu sii yo. \p \v 8 ¿Ñacu ña cuu sino iñi ndo vatyi i zanandoto ra Ndyoo sii ra sisi sa i sihi ra? \s1 Nacatyi ra Pablo yozo caa i sahñi tahan ra sihin ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús ta quɨvɨ ca \p \v 9 Ta cahan ca ra Pablo sihin ra Agripa ta catyi ra: Ta quɨvɨ ca zuun ñi mi sica iñi vatyi vaha cua zavehi ndya vaha ñi sihin ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús, ra ñuu Nazaret. \p \v 10 Tacuan i zavehi ñuu Jerusalén. Saha ra zutu nahnu tundyee iñi sii sa cua tyihi cuaha xaan ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús vehe caa. Ta i tahan iñi sa sahñi ñiyɨvɨ sii ñu. \p \v 11 Cuaha xaan saha i cañi sii ñiyɨvɨ tatu ma zaña ñu tuhun ra Jesús. Sehin vehe ñuhu hebreo nu zacahnu ñu sii Ndyoo ta i cañi sii ñu. I cuxaan xein sihin ñu ndya cuhva i sehin inga ñuu nu cuahan ñu ta i cañi sii ñu indyacuan. \s1 Nacatyi ra Pablo yozo caa zama cuhva iyo ra \p \v 12 Cahan ca ra Pablo sihin ra Agripa ta catyi ra: Tacuan ta zɨquɨ i ñihi cuhva sihin ra zutu nahnu. Saha ra tundyee iñi sii sa cua tyihi sii ñiyɨvɨ vehe caa, ta yucuan cuenda i quihin ityi cua cuhin ñuu Damasco. \p \v 13 Yoho rey, yuhvi catyi vatyi zuun ñi ityi cuehin ta maa ora i ndyehi minoo ñúhu ityi andɨvɨ. Ñihi ca si ta zɨquɨ ñuhu ñicandyi. Nacahnu ndundisi ityi cuehin sihin inga ra ndɨhɨ sihin. \p \v 14 Tacuan ta i nduva tandɨhɨ ndi nu ñuhu ta siñi sa cahan ra cahan. Cahan ra zahan hebreo ta catyi ra sihin: “Saulo, Saulo. Ña vaha cahñi tohon sihin mi. Zuun ñi sii moo zañicuehun. Tañi minoo burro sañi ndyaa tatu cañi sitoho tɨ sii tɨ.” \p \v 15 Tacuan ta zɨquɨ i catyi: “¿Yoo sa cahan, tata?” Ta i catyi ra: “Ra Jesús cui. Sahñi tahan xoon sihin. \p \v 16 Vityi nduviton. Nacuɨñɨ ndyoon. I quitui nuun vatyi cua zatyiñon tyiñe, ta cua nacatyun sihin ñiyɨvɨ cuhva sa ndyehun sii vityi ta cuhva cua ndyehun sii cuee ca. \p \v 17 Cua zacuenda mi suun sii ñiyɨvɨ hebreo ta sii inga ñiyɨvɨ. Ta vityi cua tasi suun nu iyo ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 18 Cua zañohon sii ñu minoo sa ndisa cuii ta cua zaña ñu sa zavaha ñu ndya vaha ñi ta cua sino iñi ñu sii. Ma zavaha ca ñu cuhva cuñi cuihna, ta cua zavaha ñu cuhva cuñi mi. Tacuan ta cua ndasi cuatyi ñu ta cua coo vaha ñu sihin mi tañi iyo ñiyɨvɨ sino iñi sii.” Tacuan i catyi ra Jesús sihin. Catyi ra Pablo. \s1 Nacatyi ra Pablo vatyi tyaa ra yahvi sa catyi ra Ndyoo sihin ra \p \v 19 Cahan ca ra Pablo sihin rey Agripa ta catyi ra: I tyei yahvi sa cahan ra Jesús sihin, yoho rey Agripa, vatyi i ndyehi sii ra. \p \v 20 I nacatyi sihin ñiyɨvɨ vatyi cuñi si sa ndu‑uu iñi ñu cuatyi ñu ta tyaa ñu yahvi sii Ndyoo. Nazavaha ñu sa vaha cuhva zavaha ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. Tacuan i quehin sa xihna ñi ñuu Damasco. Ta tacuan i cahan tuqui ñuu Jerusalén. Zuun ñi tuhun cuan i quehin nu cu si Judea ta inga ñuu nu iyo inga ñiyɨvɨ, ñu yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. \p \v 21 Yucuan cuenda i tɨɨn ra hebreo sii, vehe ñuhu cahnu ta nducu ra cuhva cahñi ra sii. \p \v 22 Zoco ndya quɨvɨ cuan ta cuhva ndya vityi tyindyee ra Ndyoo sii. Nacatyi sihin ñiyɨvɨ ñiñi ta nacatyi sihin ñiyɨvɨ ndahvi Tuhun Ndyoo. Ɨɨn ñi cuhva quehin tañi i cahan ra profeta ta tyiemvu ta tañi i cahan ra Moisés, ndɨhɨ ca. Ña zama mi sii si. \p \v 23 Vatyi i catyi ra cuan vatyi cua tahan ra Cristo tundoho ta cua cuu ra. Ta maa ra cuu ra cua nandoto sa xihna ñi sisi sa i sihi ra. Ta cua nacatyi ra sihin ñiyɨvɨ hebreo ta sihin inga ñiyɨvɨ yozo caa cua cacu añima ñu. Tacuan i catyi ra Pablo cuhva i nacatyi ra Tuhun Ndyoo. \s1 Catyi ra Pablo vatyi nasino iñi ra Agripa sii ra Jesús \p \v 24 Tacuan i cahan ra Pablo ta zɨquɨ ñihi xaan i cana saa ra Festo ta catyi ra: Yoho Pablo, zana xiñun. Cuaha xaan i cahvun ndya cuhva ndya sa nduzana xiñun. \p \v 25 Ta i catyi ra Pablo: Tata sahnu Festo, ña zana xiñi. Ta tuhun quehin, maa ñi sa ndisa, maa ñi sa vaha cuu si. \p \v 26 Sito vaha rey Agripa ya tuhun quehin. Ña sica iñi ta quehin tuhun ya sihin maa ra vatyi site vatyi sa sito ra tandɨhɨ tuhun nacatyi sihin ndo. Sito ra vatyi sito tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuhva i cuu ra Jesús. Ñahñi sa xehe i sicoo. \p \v 27 Tacuan i catyi ra Pablo sihin ra Festo ta zɨquɨ i cahan tucu ra sihin rey Agripa: Yoho rey Agripa, site vatyi sino iñun sa i tyaa ra profeta ta tyiemvu. \p \v 28 Ta i catyi rey Agripa sihin ra Pablo: ¿Atu sica iñun vatyi ta sica ñi cua sino iñi sii ra Jesús? \p \v 29 Ta i catyi ra Pablo: Nacuhva ra Ndyoo vatyi cua sino iñun sii ra Jesús a vityi a cuee ca. Cuñi xein sa cua sino iñi tandɨhɨ ndo. Cuñi xein sa cua coo ndo cuhva iyo mi, zoco ña cuñi sa cua quɨhɨ ndo vehe caa cuhva ñohi. Catyi ra. \p \v 30 Ta sa yaha cahan ra Pablo ta zɨquɨ i sicuɨñɨ ndyaa ra rey sihin ra gobernador cuan sihin maha Berenice ta tandɨhɨ inga ra yucu yucuan. \p \v 31 I quita ñu vatyi cua natuhun tahan ñu tuhun sa siñi ñu. Ta i catyi ñu: Ñahñi sa i zavaha ra cuan ta cua cuu ra. Ta ñahñi sa i zavaha ra ta cua ndoo ra vehe caa. Catyi ñu. \p \v 32 Ta i catyi ra Agripa sihin ra Festo: Sa xihna ñi cuu zaña moo sii ra Pablo, zoco vityi ma cuu ca vatyi sa sica ra sa cua cutuñi ra nuu ra César. \c 27 \s1 Tasi ra cu tyiño sii ra Pablo ñuu Roma \p \v 1 Tacuan ta zɨquɨ i nacasi tahan tyiño vatyi cua cuhun ra Pablo nu cu si Italia nuu ra César. Ta i quihin minoo ra cu capitán sii ra Pablo sihin zuhva ca ra ñoho vehe caa tañi cuhva i catyi ra cu tyiño. Julio nañi capitán cuan ta iyo ra cuenda zandaru ra Augusto. Yuhvi ra Lucas cuehin sihin ra Pablo. \p \v 2 Cuahan tucu ra Aristarco, ra ñuu Tesalónica. Cuenda Macedonia cuu ñuu Tesalónica cuan. I quɨhvɨ ndi minoo barco sa i quita ñuu Adramitio minoo ñuu sa ndyaa yuhu tyañuhu. Cua nanuhu tu, ta yaha tu ñuu sa iyo yuhu tyañuhu nu cu si Asia. Tacuan i quita ndi sihin maa tu. \p \v 3 Inga quɨvɨ i saa ndi ñuu Sidón. Vaha zavaha ra Julio sihin ra Pablo vatyi saha ra sa cua cuhun ra nu iyo amigo ra ñuu cuan. Ta i saha ñu ñaa sa siñi ñuhu sii ra. \p \v 4 Tacuan ta zɨquɨ i nandɨhvɨ tucu ndi barco cuan ta i zandaa ra zahma sa zacuhun sii barco cuan sihin tatyi ta cuahan ndi. I yaha tu minoo ñuhu sa ndyaa mahñu tyañuhu sa nañi Chipre. I yaha ndi tɨcuɨ Chipre ta ñuhu cahnu vatyi ñihi xaan quiñi ndaha tatyi inga siyo cuan ta ñá cuu yaha ndi yucuan. \p \v 5 I yaha ndi ityi yuhu tyañuhu nu cu si Cilicia. Ta i yaha ndi ityi yuhu tyañuhu ñuu Panfilia. Ta zɨquɨ i saa ndi ñuu Mira sa iyo cuenda Licia. \p \v 6 Ta ñuu Mira cuan i nañihi capitán cuan inga barco, yutu sa quita ñuu Alejandría. Cua cuhun tu ndya nu cu si Italia. Ta i catyi ra capitán vatyi cuhun ndi sihin tu cuan. \p \v 7 Tacuan ta i quita tucu ndi cuahan ndi. Cuaha quɨvɨ cuahan barco cuee cuee ñi, ta sihin tundoho i saa tu yatyi inga ñuhu mahñu tyañuhu sa nañi Gnido. Ñá cuu ca cuhun barco ityi nuu vatyi ñihi xaan caa tatyi. Yucuan cuenda i yaha ndi tɨcuɨ minoo ñuhu mahñu tyañuhu sa nañi Creta ta inga sa nañi Salmón. Ña ñihi xaan ñoho tatyi yucuan. \p \v 8 Cuahan barco yuhu yuhu tyañuhu ñi yuhu ñuhu Creta cuan. Tacuan ta i quɨhvɨ barco yatyi ñi ñuu Lasea nu nañi si Nu Vaha Cua Nacuɨñɨ Barco. \p \v 9 Sa yaha xaan quɨvɨ, ta sa yaha minoo vico sii ñiyɨvɨ hebreo nu ñahñi maa sasi ñu, ta zɨquɨ ñá cuu ca cuhun barco vatyi sa cua saa quɨvɨ cua nduñihi xaan tatyi vatyi sa cuñi noo zavi. Ta ña vaha cuhun barco coto ndyee tu. Yucuan cuenda i catyi ra Pablo sihin ra zacaca barco cuan: \p \v 10 Tata, cutuñi iñi vatyi tatu cua cuhun yo cua coo xaan tundoho sii yo. Cua ndyee barco sihin ndaha tyiño ta cua cuu ñiyɨvɨ. \p \v 11 Ñá tyaa ra capitán cuan yahvi sa cahan ra Pablo, zoco i tyaa ra yahvi sa cahan ra zacaca barco ta sa cahan ra cu sitoho tu. \p \v 12 Ña vaha cua ndoo barco nu sicuɨñɨ tu vatyi cua coon xaan zavi ta ñihi xaan cua quɨhɨ tatyi quɨvɨ cuan. Yucuan cuenda tandɨhɨ ra i catyi: Naquita yo ihya ta nducu yo cuhva cuhun yo ñuu Fenice sa iyo zuun ñi cuenda Creta ya. Tatu cuu saa yo yucuan, vaha cua ndoo barco. Ña ñihi xaan caa tatyi yucuan ta ndyaa ñuu cuan siyo caña ñicandyi. Ta cua yaha yo vico zavi yucuan. Tacuan i catyi ra. \s1 Ñihi xaan caa tatyi nu tyañuhu \p \v 13 Tacuan ta zɨquɨ i quisaha caa tatyi ityi tyañuhu zoco ña ñihi xaan. Yucuan cuenda i sica iñi ra vatyi cua cuu cuhun ra cuhva cuñi ra. Tacuan ta i tava ra minoo caa vee xaan sa ñoho sisi ndutya sa ña saha caca barco ta zɨquɨ cuahan ndi. Yatyi ñi yuhu tyañuhu cuan cuahan ndi nu iyo ñuhu Creta. \p \v 14 Zuhva ñi cuahan ndi ta zɨquɨ ñihi xaan quisaha caa tatyi. Ityi caña ñicandyi ta ityi yucu quisi tatyi cuan. \p \v 15 Ñá cuu ca caca barco ityi nuu vatyi ñihi xaan caa tatyi. Yucuan cuenda i saha ra cuhun tu sihin tatyi nu yɨvɨ ityi cuhun ra. \p \v 16 Tacuan i cuu ta i yaha ndi minoo ñuhu luhlu mahñu tyañuhu nañi si Clauda. Siyo zatyi i yaha ndi sihin barco vatyi ñihi ca caa tatyi inga siyo. Ña ñihi xaan caa tatyi nu yaha ndi yucuan. Cuu, i natyihi ra lancha luhlu sisi barco vatyi cuñi ndyee xaan lancha. \p \v 17 I tyihi ra sii tu sisi barco coto cunaa tu. Tacuan ta i cava ra yoho nahnu sii barco cahnu cuan. I sihñi ra sii tu coto tahvi cuatyi tu. Tacuan ta i quisaha yuhu ra coto cañi ndutya sii barco nu ñiyɨtɨ yuhu tyañuhu nu cu si Sirte. Yucuan cuenda i zanoo ra zahma sa iyo sii barco sa quiñi ndaha tatyi ta saha ra sa cuhun tu ndya vaha ñi. \p \v 18 Inga quɨvɨ zuun ñi ñihi xaan coon zavi ta ñihi xaan quiñi ndaha tatyi sii barco. Yucuan cuenda i casaha zavita ra carga tu sisi tyañuhu. \p \v 19 Ta quɨvɨ cu uñi cuan i zavita ndi ndaha tyiño barco cuan. \p \v 20 Cuaha xaan quɨvɨ ñá ndyehe ndi ñicandyi ta ñá ndyehe ndi tiñoo. Tacuan ta i sica iñi ndi vatyi ma cacu ca ndi vatyi ñihi xaan caa tatyi ta coon xaan zavi. \p \v 21 Cuaha xaan quɨvɨ ñá sasi ndi. Tacuan ta i catyi ra Pablo sihin tandɨhɨ ra: Ndoho amigo, vaha xaan ca tatu sa i tyizoho ndo sa quehin quɨvɨ cuan ta ñá quita yo nu cu si Creta. Vatyi ndyehe, cahnu xaan tundoho ndyehe yo vityi, ta cuaha xaan ndaha tyiño cua naa. \p \v 22 Zoco vityi catyi vatyi zanduzɨɨ ndo iñi ndo. Yoñi maa cua naa. Barco ñi cua naa. \p \v 23 Sito ndo vatyi ndyaca ñaha ra Ndyoo sii ta zatyiñe tyiño ra. Cuñi i quisi minoo ángel Ndyoo nu ndyei. \p \v 24 Ta catyi ra: “Ma yuhun Pablo. Cuñi ra Ndyoo sa cua nacatyi moo tuhun ra nu ndyaa ra César. Catyi ra Ndyoo vatyi cua zavaha ra tumañi iñi suun. Cua zacacu ra suun ta sa cuenda moo cua cacu tandɨhɨ inga ra ñoho sisi barco ya.” Tacuan i catyi ángel cuan. \p \v 25 Yucuan cuenda catyi vatyi zanduzɨɨ ndo iñi ndo, xaa. Sino iñi mi sii ra Ndyoo. Site vatyi cua zavaha ra cuhva catyi ángel cuan sihin. \p \v 26 Iyo minoo ñuhu nu cua catyihi barco ya, ñuhu sa iyo mahñu tyañuhu ya. Catyi ra Pablo. \p \v 27 Sa yaha uu vitya sa sica ndi tacuan. Ityi cuan ityi ya cuahan barco zacuu tatyi. Ta minoo sa cuaa cuahan barco tyañuhu sa nañi Adria. Ta maañuu i nacoto ra zacaca barco vatyi yatyi ñi ndya ñuhu yucuan. \p \v 28 Tacuan ta zɨquɨ i tyicuhva ra yozo cuhva sa cono ñoho ndutya nu yaha ndi. Ta ndyehe ra vatyi oco sahun ɨɨn metro. Cuahan ndi zuhva ca ityi nuu, ta i tyicuhva tucu ra ta ndyehe ra vatyi oco usa metro ñoho ndutya. \p \v 29 Yuhu xaan ra zacaca barco coto tahvi cuatyi tu tatu nañi tu nu yuu. Yucuan cuenda i zanoo ra cumi tahan caa vee xaan sisi ndutya ityi zuhma tu vatyi zanacuɨñɨ si sii barco. Tacuan ta i ndatu ra ta cuñi xaan ra sa cundisi. \p \v 30 Nducu xaan zuhva ra zatyiño sisi barco cuhva cono xehe ra. Yucuan cuenda i quisaha zanoo ra lancha. I catyi ra vatyi cua zanoo ra caa nahnu ityi xiñi barco zoco zandavi ñaha ra. \p \v 31 Tacuan ta i catyi ra Pablo sihin ra capitán ta sihin inga ra cu zandaru: Tatu ma ndoo ra ya sisi barco sihin maa yo ma cacu ndo. Catyi ra. \p \v 32 Tacuan ta i sahndya zandaru yoho nuhñi lancha cuan. Cuahan ñi tu. \p \v 33 Sa vasi cundisi ta catyi ra Pablo sihin tandɨhɨ ra: Casi ndo. Vityi sa iyo uu vitya sa ñá sasi ndo ta ñá quixi ndo. \p \v 34 Catyi sihin ndo vatyi sa ndyoo ñi casi ndo vatyi tacuan ta cua coo tundyee iñi sii ndo. Ta yoñi maa cua tahan tundoho ndaha ñi. Catyi ra. \p \v 35 Ta sa yaha cahan ra Pablo tacuan ta i quihin ra minoo pan. Saha ra tyahvi ndyoo sii Ndyoo nuu tandɨhɨ ra yucu yucuan. Ta zɨquɨ i sahnu ra sii si ta quisaha sasi ra. \p \v 36 Tacuan ta i nduzɨɨ ca iñi inga ra ta sasi ra. \p \v 37 Uu ziendu uñi xico sahun ɨɨn tahan nduhvi ra ñoho sisi barco cuan. \p \v 38 Sasi ndi ndya sa ndaha iñi ndi ta zɨquɨ i zavita ra sɨtɨ trigo sisi tyañuhu vatyi cua nduñahma ca barco. \s1 Cuhva i ndyee barco \p \v 39 Tacuan ta zɨquɨ i cundisi, ta i ndyehe ra zacaca barco vatyi yatyi ñi iyo ñuhu, zoco ñá sito ra ñaa ñuhu cuu si. I ndyehe ra minoo ityi nu cuu quɨhvɨ barco, ta vaha xaan iyo yuhu tyañuhu yucuan. Yucuan cuenda cuñi ra tyihi ra barco yucuan. \p \v 40 Tacuan ta i sahndya ra yoho nuhñi caa sa zacuɨñɨ sii barco cuan. Ta zɨquɨ i ndasi ra yoho sa sinuhñi vitu sa zavico cava barco. Ta i zandaa tucu ra zahma tu vatyi cua zacuhun tatyi sii tu. Tacuan ta zɨquɨ i quisaha cuahan barco ndya ñuhu cuan. \p \v 41 Zoco i sicuɨñɨ barco nu ñiyɨtɨ, ta i ndoo tu. Ñá cuu ca natava ra barco vatyi sa ndyee ityi xiñi tu sisi ñiyɨtɨ, ta ityi yɨɨ tu i quisaha tahvi cuatyi tyañuhu vatyi ñihi xaan quiñi ndaha si sii barco. \p \v 42 I cuñi zandaru cahñi ra sii ra ñoho vehe caa, ra cuahan sihin ra, coto cua zutya ra ta quita ra nu ñuhu ityi ta cono ra. \p \v 43 Zoco ñá saha ra capitán sa cahñi zandaru sii ra ñoho vehe caa vatyi ñá cuñi ra sa cuu ra Pablo. I catyi ra vatyi naquɨhvɨ xihna ra cuu zutya tyañuhu, ta cua saa ra ndya ñuhu ityi sa xihna ñi. \p \v 44 Ta zɨquɨ cua cuhun inga ra ityi sata ra nu vitu vaha a nu vitu barco sa tahvi cuatyi. Ta tacuan cuu cuhva i cacu tandɨhɨ ndi ta i quita ndi nu ñuhu ityi. \c 28 \s1 Iyo ra Pablo minoo ñuhu mahñu tyañuhu sa nañi Malta \p \v 1 Tacuan cuu cuhva i cacu ndi. I catyi ñiyɨvɨ yucuan vatyi Malta nañi ñuhu cuan sa iyo mahñu tyañuhu. \p \v 2 I cundahvi iñi ñiyɨvɨ sii ndi ta zatahan ñu ñúhu vatyi coon xaan zavi ta visi xaan ndi. Tacuan i tyindyee ñu sii ndi. \p \v 3 I naquihin ra Pablo zuhva nducu ndyihi cua tyihi ra nu ñúhu. Ta zɨquɨ i quita minoo coo xaan sihin sa ihñi. Ta i tɨɨn tɨ ndaha ra ta ñá zaña tɨ. \p \v 4 I ndyehe ñiyɨvɨ yucu yucuan vatyi ñá zaña tɨ ndaha ra Pablo, ta i quisaha catyi ñu sihin tahan ñu: Ra sahñi sii ñiyɨvɨ cuu ra ya. Sa cacu ra sisi tyañuhu, zoco ña saha ra Ndyoo sa cundito ra ñuu ñiyɨvɨ ya. Catyi ñu. \p \v 5 Tacuan ta zɨquɨ i naquɨzɨ ra Pablo ndaha ra ta i canacava coo cuan sisi ñúhu, ta ñahñi sa tahan ra Pablo. \p \v 6 I ndatu ñiyɨvɨ ta sica iñi ñu tatu zandaa si sii ra Pablo a ta sica ñi cua cuu ra. Naha xaan i ndatu ñu, ta i ndyehe ñu vatyi ñahñi i tahan ra. Tacuan ta i sica iñi ñu inga cuhva ta catyi ñu: Minoo ndyoo cuu ra. \p \v 7 Yatyi ñi nu i siyucu ndi ndyaa terreno minoo ra nañi Publio. Ra ndyaca ñaha yucuan cuu ra. I saha ra sa cundyaa ndi vehe ra. Ta vaha xaan i siyucu ndi uñi quɨvɨ i zacuu ra. \p \v 8 Ñihi xaan caa zutu ra Publio vatyi cuhu ra. Zaa ra ta siyo ra nɨñɨ. Cuahan ra Pablo nu caa ra. Sica tahvi ra sii Ndyoo ta tyizo ra ndaha ra sii ra ta zanduvaha ra sii ra. \p \v 9 I ndyehe ñiyɨvɨ vatyi tacuan i cuu si, ta zɨquɨ i quisi tandɨhɨ ñiyɨvɨ cuhu iyo ñuu cuan. Ta i nduvaha ñu. \p \v 10 Ta zɨquɨ cuaha xaan sa saha maa ñu sii ndi. Ta quɨvɨ i quita tucu ndi sihin barco i saha maa ñu tandɨhɨ sa siñi ñuhu sii ndi sa cuenda ityi. \s1 Saa ra Pablo ñuu Roma \p \v 11 Uñi yoo i sindyaa ndi Malta cuan, ta zɨquɨ i quɨhvɨ ndi minoo barco sa iyo yucuan. Yucuan i ndoo tu vico zavi. Yutu sa quita ñuu Alejandría cuu tu, ta ndyaa uu tahan ndyoo, ra nañi Cástor ta ra nañi Pólux sa zanandacu ñiyɨvɨ xiñi barco. \p \v 12 I quɨhvɨ ndi sisi tu ta cuahan ndi ñuu Siracusa. Ta yucuan i ndoo ndi uñi quɨvɨ. \p \v 13 Ta zɨquɨ i quita ndi yucuan ta cuahan ndi ñuu Regio. Inga quɨvɨ i quisi minoo tatyi ityi yuhu tyañuhu ta i sica barco uu quɨvɨ ca ta i saa ndi ñuu Puteoli. \p \v 14 Ñuu cuan i nañihi ndi zuhva ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús. I sica ñu sa cua ndoo ndi sihin ñu minoo vitya. Tacuan ta zɨquɨ i quita ndi ta cuahan ndi ñuu Roma sihin saha ndi. \p \v 15 Ta sa ñihi ñiyɨvɨ sino iñi sii ra Jesús tuhun vatyi vasi ndi ta i quita ñu ñuu Roma ta i quisi zatahan ñu sii ndi ityi vasi ndi. Zuhva ñu i quisi, ñihi tahan ñu sihin ndi minoo nuyahvi nu nañi si Foro Apio. Ta inga ñu quisi, ñihi tahan ñu sihin ndi nu nañi si Uñi Tahan Vehe Posada. Sa ndyehe ra Pablo sii ñu ta saha ra tyahvi ndyoo sii Ndyoo ta sicoo ca tundyee iñi sii ra ta zɨɨ ca cuñi ra. \p \v 16 Tacuan ta i saa ndi ñuu Roma. Saha cuenda ra capitán sii ra Pablo ta sii inga ra sindyaca ra sii ra cumi vehe caa. I tyaa ica ra cuan sii ra Pablo. Ndyaa zɨɨn ra minoo vehe, ta minoo ñi zandaru cumi sii ra. \s1 Zacuaha ra Pablo Tuhun Ndyoo ñuu Roma \p \v 17 I yaha uñi quɨvɨ ta zɨquɨ i cana ra Pablo sii tandɨhɨ ra ñiñi hebreo. Ta sa titahan ra i catyi ra sihin ra: Yañi xaa, ñahñi cuatyi i zavehi sihin ñiyɨvɨ hebreo ñu tahan yo. Ñahñi sa ña vaha i zavehi sa cuenda costumbre sahnu sa zavaha ñiyɨvɨ sahnu sii yo ta sa naha. Zoco i tɨɨn ñiyɨvɨ sii, ñuu Jerusalén ta saha ñu sii, sii ra ndyaca ñaha cuenda ñuu Roma. \p \v 18 I tasi tuñi ra cuan sii, ta zɨquɨ i cuñi zaña ra sii, vatyi ñahñi cuatyi i zavehi ta cui. \p \v 19 Zoco ñá saha ra hebreo sa zaña ra ndyaca ñaha ñuu Roma sii. Yucuan cuenda i catyi vatyi cua cuhin nuu ra César ta cua cundaa tyiño ya. Tacuan i catyi vazu ña cuñi cuatyi sihin ñiyɨvɨ hebreo. \p \v 20 Yucuan cuenda i sique sa ndyehi sii ndo ta sa quehin sihin ndo. Cuñi zandei sihin ndo vatyi sino iñi vatyi sa yaha quisi ra cua zacacu sii tandɨhɨ yo. Maa ra cuu ra sa ndatu xaan tandɨhɨ maa yo ñiyɨvɨ hebreo. Ta yucuan cuenda nuhñi sihin cadena ya. Tacuan cuu cuhva i catyi ra Pablo. \p \v 21 Tacuan ta zɨquɨ i nacatyi ra hebreo cuan sihin ra Pablo: Ñahñi carta i tasi ra hebreo sii ndi sa cuenda moo. Ta ñiyɨvɨ hebreo ñu tahan yo, ñu i quita ñuu Jerusalén ta saa ñu ihya, ñahñi ndya vaha ñi i cahan ñu suun. \p \v 22 Cuñi ndi tyizoho ndi sa cohon. Cuñi ndi coto ndi yozo caa sica iñi moo vatyi sito ndi vatyi catyi ñiyɨvɨ nacahnu ñuu ñiyɨvɨ vatyi ña vaha ñiyɨvɨ cuu ñiyɨvɨ ndyico sii ra Jesús. Tacuan i catyi ra hebreo cuan. \p \v 23 Tacuan i cahan ra, ta zɨquɨ i sata ra hebreo cuan minoo quɨvɨ cua titahan tucu ra sihin ra Pablo. Ta quɨvɨ cuan tuu xaan ñiyɨvɨ i quisi vehe nu ndyaa ra Pablo. Ndyiyaca cuii i nacatyi tucu ra Pablo sihin ñu yozo caa cuñi ra Ndyoo cundyaca ñaha ra sii yo. I catyi ra vatyi nacatyi ra Moisés ndya ta tyiemvu yozo caa cua cuu ra Jesús. Ta zuun ñi cuhva cuan i cahan ra profeta ta tyiemvu, catyi ra Pablo. Tacuan i nacatyi xaan ra Pablo sihin ñu vatyi cuñi xaan ra sa cua sino iñi ñu sii ra Jesús. \p \v 24 Ta sicoo zuhva ñu sino iñi sa cahan ra Pablo, ta inga ñu ñá sino iñi ñu. \p \v 25 Ñá ndu‑ɨɨn ñu. Ta sa numi ñu cunuhu ñu ndya vehe ñu ta zɨquɨ i catyi ra Pablo minoo ca cuhva sihin ñu. Catyi ra: Ndisa cuii cuu si cuhva i cahan ra Isaías sa cahan ra cuenda Ndyoo i zacuu Tatyi Ii ta tyiemvu sihin ñiyɨvɨ sahnu sii yo. \p \v 26 Vatyi i catyi ra: \q1 Cua cuhun nu iyo ñiyɨvɨ ya ta cua catyun sihin ñu: \q1 “Tyizoho xaan ndo Tuhun Ndyoo, zoco ña cutuñi iñi ndo sa tyizoho ndo. \q1 Ndisa, ndyehe ndo yozo caa iyo ra Ndyoo, zoco ña sito ndo ñaa sa cuu sa ndyehe ndo.” \p \v 27 Ta cahan ca Tatyi Ii sihin ra Isaías ta tyiemvu ta catyi ra: \q1 Ndisa cuii zanduñihi xaan ñiyɨvɨ iñi ñu coto cua nduvaha añima ñu. \q1 Ña cuñi ñu tyizoho ñu coto cua cutuñi iñi ñu. \q1 Ña cuñi ñu sa nducu ñu cuhva, coto cua quisi ñu sii ta cua zame cuhva iyo ñu ta zanduvehi sii ñu. \m Tacuan i catyi Tatyi Ii sihin ra Isaías. \p \v 28 Ta zɨquɨ i catyi tucu ra Pablo sihin ñiyɨvɨ yucu yucuan: Nacoto vaha ndo vatyi ndya vityi cua nacatyi ndi Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ, ñu sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu. Cua tyizoho ñu cuhva zanduvaha ra Ndyoo añima ñiyɨvɨ, ta cua sino iñi ñu. Tacuan i catyi ra Pablo. \p \v 29 Ta sa yaha cahan ra Pablo tacuan ta i quita tandɨhɨ ñu hebreo. Sahñi tahan ñu zuhva vatyi ñá ndu‑ɨɨn ñu sihin tahan ñu sa cuenda cuhva cahan ra Pablo. \p \v 30 Uu cuiya i ndoo ra Pablo ñuu cuan. I sica noo ra minoo vehe ta tyiyahvi ra yahvi si. Ta vaha xaan i cahan ra sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ i saa vehe ra. \p \v 31 I nacatyi ra sihin ñu yozo caa cuñi ra Ndyoo cundyaca ñaha ra sii yo. Ta i zacuaha ra sii ñu yozo caa iyo ra Jesús. Ñá yuhu ra ta nacatyi ra, ta yoñi i zayanga sii ra.