\id MAT \h SAN MATEO \toc1 JNUHUN VAHA NI TEE SAN MATEO \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 JNUHUN VAHA NI TEE SAN MATEO \c 1 \s1 Lista ñayuu yucūn jeē ní quiji Jesucristo \r (Lc. 3.23‑38) \p \v 1 Yāha cúu lista ñayuu yucūn jeē ní quiji Jesucristo. Te máá yá ni quiji nuū yucūn rey David, te David ni quiji nuū yucūn Abraham. \p \v 2 Abraham ni cuu de tátá Isaac, te Isaac ni cuu de tátá Jacob, te Jacob ni cuu de tátá Judá jiín táca ñani i. \v 3 Te Judá ni cuu de tátá Fares jiín Zara, te náná ndɨndúú i ni cuu Tamar. Te Fares ni cuu de tátá Esrom, te Esrom ni cuu de tátá Aram. \v 4 Te Aram ni cuu de tátá Aminadab, te Aminadab ni cuu de tátá Naasón, te Naasón ni cuu de tátá Salmón. \v 5 Te Salmón ni cuu de tátá Booz, te náná i ni cuu Rahab. Te Booz ni cuu de tátá Obed, te náná i ni cuu Rut. Te Obed ni cuu de tátá Isaí. \v 6 Te Isaí ni cuu de tátá David, tēe ni cuu rey. Te rey David ni cuu de tátá Salomón, te náná i, xīhna gā ni cuu ña ñasɨhɨ́ Urías. \p \v 7 Te Salomón ni cuu de tátá Roboam, te Roboam ni cuu de tátá Abías, te Abías ni cuu de tátá Asa. \v 8 Te Asa ni cuu de tátá Josafat, te Josafat ni cuu de tátá Joram, te Joram ni cuu de tátá Uzías. \v 9 Te Uzías ni cuu de tátá Jotam, te Jotam ni cuu de tátá Acaz, te Acaz ni cuu de tátá Ezequías. \v 10 Te Ezequías ni cuu de tátá Manasés, te Manasés ni cuu de tátá Amón, te Amón ni cuu de tátá Josías. \v 11 Te Josías ni cuu de tátá Jeconías jiín táca ñani i, máá tiempo jeē cuángoo ñayuu Israel preso nde ñuu Babilonia. \p \v 12 Te náa cáyūcú i yūcuán, te Jeconías ni cuu de tátá Salatiel. Te Salatiel ni cuu de tátá Zorobabel. \v 13 Te Zorobabel ni cuu de tátá Abiud, te Abiud ni cuu de tátá Eliaquim, te Eliaquim ni cuu de tátá Azor. \v 14 Te Azor ni cuu de tátá Sadoc, te Sadoc ni cuu de tátá Aquim, te Aquim ni cuu de tátá Eliud. \v 15 Te Eliud ni cuu de tátá Eleazar, te Eleazar ni cuu de tátá Matán, te Matán ni cuu de tátá Jacob. \v 16 Te Jacob ni cuu de tátá José, tēe ni cuu yɨɨ María. Te María ni cuu ña náná Jesús, Yaā naní Cristo. \p \v 17 Te nde Abraham te nde David ni īyo uxī cuūn yucūn. Te nde David te nde náa cuangoo ñayuu Israel preso ñuu Babilonia ni īyo ɨnga uxī cuūn yucūn. Te nde ná ni jengoo i preso te nde ni cacu Cristo, suni ni īyo ɨnga uxī cuūn yucūn. \s1 Jeē ní cacu Jesucristo \r (Lc. 2.1‑7) \p \v 18 Te jeē ní cacu Jesucristo, súcuan ni cuu: Náná yā María, je ni cundaā jeē quijnáhan ña jíín José. Te nde ná tu quijnáhan ña jíín de, te ni jecūhun séhe ña ni sáha Espíritu Santo. \v 19 Te José, tēe quijnáhan ña jíín, chi tēe ndaā cúu de. Te tu ní cúní de cuāha de jnūhun canu ña, chi sa cúní de jeē na jécuɨñɨ̄ sāhi jéē ma quíjnáhan de jíín ña. \v 20 Te níní súcuan nácani ni de, te jíín jéni ni quee‑ni ɨɨn ndajéhé maá Jítoho yō Yaā Dios nuū de, te ni cahān yā jiín de: \p José, sēhe yucūn David, ma yūhu ró cueca ró ñasɨhɨ́ ró María, chi sēhe jeē scácu ña, vēji i nde nuū maá Espíritu Santo. \v 21 Te scácu ña ɨɨn sēhe yɨɨ́. Te snání ró i Jesús, chi máá i cúu Yaā jnama ñayuu nuū cuéchi i, áchí ndajéhé. \p \v 22 Súcuan ni cuu tācá jniñu yáha, návāha squícu jnūhun Jitoho yō Yaā Dios jeē ni cáhān tēe ni nacani jnūhun ya nde jenahán. Te suhva ni cahān de: \q1 \v 23 Coo ɨɨn sūchi sɨ́hɨ́, te nihīn séhe i, \q1 te scácu i ɨɨn sēhe yɨɨ́, \q1 te conaní sūchí un Emanuel. \m Achí tutu. Te sɨ́hvɨ́ yáha cúní cahān: Yaā Dios ndeé yá jiín yó. \p \v 24 Te ni natahū ni José, te ni sáha de nájnūhun ni cahān ndajéhé Jitoho yō jiín de. Te ni jeca de María ni cuu ña ñasɨhɨ́ de. \v 25 Te tu ní quíxí de jíín ña, chi nde ni scácu ña sēhe yɨɨ́ núú ña. Te ni snaní de i Jesús. \s1 Jeē ní quijicoo tēe mago nuū yā \c 2 \p \v 1 Te ná ni cacu Jesús ini ñuu Belén ndañúū Judea, te tiempo un ndácu rey Herodes jniñu. Yūcuán na te jecu tēe ndíchí jéē cascuáha sɨquɨ̄ quɨ́mɨ, ni quijicoo de nde jicá, ichi nuū cáne niāndii, te ni jinūcoo de ñuu Jerusalén. \v 2 Te ni cacajnūhún de ñayuu: \p ¿Ndé nuū íne sūchí jeē ní cacu jeē coo rey ñayuu hebreo? Chi ichi núū cáne niāndii ni cajito ná ɨɨn quɨ̄mɨ cáhnu jeē cúu seña jeē ní cacu i. Te vējicoo ná chiñúhún ná i, áchí de. \p \v 3 Te rey Herodes, ná ni jini de jnūhun yáha, te ni cunéé ni de, nde jiín táca ñáyuu ñuu Jerusalén. \v 4 Te ni nastútú de tāca sútū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios nuū ñáyuu. Te ni cajnūhún de tēe un ndé nuū cacu Cristo achí tutu. \v 5 Te ni cacachi nuū de: \p Ini ñuu Belén ndañúū Judea. Chi suhva cáhán nuū tútu ni tee tēe ni nacani jnūhun ya nde jenahán: \q1 \v 6 Te róhó ñáyuu ñuu Belén ndañúū Judá, \q1 cújéhnu ga ñuu rō vēsú tāca gá jeē cujéhnu ini Judá. \q1 Chi suu ini ñuu rō quenda ɨɨn Yaā ndacu jniñu, \q1 te coto ya ñayuu maá rí Israel, achí Yaā Dios. \m Achí tutu. \p \v 7 Yūcuán na te Herodes ni cana sāhí de tāca tée ndíchí un jéē naní mago. Te ni cajnūhun yúcún de ndé quɨ́vɨ̄ ní cane quɨ̄mɨ ún. \v 8 Te ni tají de tēe un quíngoo de ñuu Belén. Te ni cahān de: \p Cuángoo ní te cajnūhun yúcún ní ndé nuū íne sūchi lúlí un. Te núu ni nanihīn ní i, te quijicoo ní castūhun ní nuū ná, návāha suni máá ná quichiñúhún ná i, áchí rey. \p \v 9 Te jeē ní cajini de jnūhun ni cahān rey, te cuangoo de. Te máá quɨ́mɨ cáhnu jeē ní cajito de ichi núū cáne niāndii, yósnúu núū de cuahān nde ni jinū nuū íne sūchi lúlí un, te yūcuan ní jecuɨñɨ̄. \v 10 Te ná ni cajito de jeē ní jecuɨñɨ̄ quɨ̄mɨ ún, te yōhyo ni cacusɨɨ̄ ni de. \v 11 Te ni jinūcoo de ni quɨ̄vɨcoo de ini vehe, te ni cajito de nuū súchi lúlí un jíín náná i María. Te ni cajecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū i, te ni cachiñúhún de i. Te ni canune de yejnū de, te ni casocō de oro jiín súje cūtú jíín súje uvuā nuū i. \v 12 Yūcuán na te ni scóto jēni de, ni cachi nuū de jeē ma nuhún de nuū Herodes. Te ɨnga ichi cuanuhun de ñuu de. \s1 Jeē ní jinu José cuangoo de nación Egipto \p \v 13 Te náa cuánuhun tāca tée mago, te ni scóto jēni José jeē ɨɨn ndajéhé maá Jítoho yō Yaā Dios ni cahān yā jiín de: \p Ndocuɨñɨ̄ te cunu ró quíngoo ró jíín súchi lúlí jíín náná i nde nación Egipto. Te yūcuán coyūcu ró nde castūhun rí nuū rō. Chi Herodes je yajni nanducú de sūchi lúlí jíñā jeē cáhni de i. Achí yá. \p \v 14 Te ni natahū ni José. Te cuangoo de jíín súchi lúlí jíín náná i, te ñuú ní cajica de cuangoo de nación Egipto. \v 15 Te ni coyūcú de yūcuan ndé ni jihī Herodes. Te súcuan ni cuu návāha squícu jnūhun Jitoho yō Yaā Dios jeē ni cáhān tēe ni nacani jnūhun ya nde jenahán: Nde nación Egipto ni cana ri Sēhe ri vēji i, áchí Yaā Dios, achí tutu. \s1 Jeē ní ndacu Herodes jniñu jeē na cúū tāca súchi yɨ́ɨ́ lúlí \p \v 16 Yūcuán na te Herodes ni jini de jeē súcuan ni castáhú tée mago un de, te yōhyo ni quɨtɨ̄ ni de. Te ni tají de soldado cuangoo, te ni cajehni tāca súchi yɨ́ɨ́ lúlí jéē uú cuiyā jiín jéē yɨquɨ́n gá jeē cáyūcú ini ñuu Belén jiín táca ñuu yajni. Chi je ni cajnūhun yúcún de tāca tée mago un nasaa tiempo ni cuu jeē ní cacu Jesús. \v 17 Te súcuan ni squícu jnūhun ni cahān Jeremías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán, chi ni cahān de: \q1 \v 18 Ini región Ramá ni jini sōho ri \q1 jeē cándahyū te cándahyū cohó. \q1 Chi ñahan cácuu yucūn Raquel, cándahyū ña jehē séhe ña, \q1 te tu cácuni ña ndusɨɨ̄ ni ña, chi ni cajihī i. \m Achí tutu. \p \v 19 Yūcuán na te ni jihī Herodes. Te ni scóto jēni José jeē ɨɨn ndajéhé Jitoho yō Yaā Dios ni cahān yā jiín de nuū ndeé de nación Egipto. \v 20 Te ni cahān yā jiín de: \p Ndocuɨñɨ̄ te nuhun rō ñuu rō Israel jiín súchi lúlí jíín náná i. Chi je ni cajihī tēe cánducú cahni sūchi lúlí jíñā nuú. Achí ndajéhé. \p \v 21 Yūcuán na te ni ndocuɨñɨ̄ de, te cuanuhun de nación Israel jiín súchi lúlí jíín náná i. \v 22 Te ni nihīn de jnūhun jeē Arquelao ni nucuɨñɨ̄ de nuū tatá de Herodes, te máá de ndácu jniñu región Judea. Te ni yūhú de nuhun de yūcuán. Te ni scóto jēni de jeē na quíhín de región Galilea, te cuangoo de. \v 23 Te ni jinū de yūcuán, te ni coyūcú de ñuu naní Nazaret. Súcuan ni cuu návāha squícu jnūhun ni cacahān tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Chi ni cacachi de jeē cahān ñayuu jeē tée ñuu Nazaret cúu Jesús. \s1 Jnūhun Juan tēe scuándute \r (Mr. 1.1‑8; Lc. 3.1‑9, 15‑17; Jn. 1.19‑28) \c 3 \p \v 1 Te ni yāha tiempo, te ni jinū Juan tēe scuándute nde nuū ñúhun téhé ndañúū Judea, nácani de jnūhun suhva: \p \v 2 Nacani ni rō jijnáhan ró jéē stóo ró cuéchi ró, chi je ni cuyajni Yaā ndeé andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū rō. Achí de. \p \v 3 Te Isaías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán, suhva ni tee de jnūhun Juan nuū tútu: \q1 Coo ɨɨn tēe cana jee nde nuū ñúhun téhé: \q1 Sátūhva ró máá ró jijnáhan ró, chi quee maá Jítoho yō. \q1 Te sáha ró jniñu ndaā, chi vēji ya, achi de. \m Achí Isaías. \p \v 4 Te sahma ñúhun Juan cúu ixi quɨtɨ nání camello, te núhní ɨɨn cinturón ñɨɨ chīji de. Te jeē técu de cúu tɨ́ca ndɨcuéhyɨ́ jíín ndúxi yocō. \v 5 Te ñayuu ñuu Jerusalén jiín táca ñáyuu región Judea jiín ñáyuu yúcu yajni yuyúte Jordán, ni quijicoo i nuū de. \v 6 Te ni canacani ndaā i cuēchi i nuū Yaā Dios, te ni scuándute de i ini yūte Jordán. \p \v 7 Te ná ni jito de jeē véjicoo cuehē tēe grupo fariseo jiín tée grupo saduceo nuū scuándute de, te ni cahān de jíín: \p Va sēhe coō cácuu ró, chi xeēn rō nájnūhun coō. ¿A cájeni ni rō jeē cuu cunu ró cācu ró núū castigo xeēn jeē quíji? \v 8 Núu súcuan te sáha ró jniñu váha, te súcuan stéén rō jeē ní canacani ndije ni rō jeē stóo ró cuéchi ró. \v 9 Te ma cáni ni rō cahān rō jeē cuu cācu ró sɨ́quɨ̄ jeē cácuu ró yúcūn Abraham. Chi cáhán rī jiín ró jeē cuu sáha Yaā Dios jeē tāca yúū yáha nduu sēhe Abraham jeē candíje vāha, te núu cúní yā. \v 10 Te cácuu ró nájnūhun nundēhé jeē tu jéhe ndehē váha. Te vijna je íyó túhva Yaā Dios jeē cuáha ya castigo xeēn, nájnūhun je íyó túhva ɨɨn cāa jeē cahnde nde yoho yujnu. Núu súcuan te sáha ya jiín ró nájnūhun jíín táca yujnu jeē tu cúun ndehē váha, jeē tahndé te cayū nuū ñuhún. \v 11 Te ruhū chi jíín ndute scuándute ri rohó, te yūcuan cúu jeē steén rō jeē ní canacani ni rō jeē stóo ró cuéchi ró. Te Yaā jeē quíji, chi nájnūhun scuándute ya rohó cúu jeē cuáha ya Espíritu Santo condee ini anuá rō, te poder yā cúu nájnūhun ñuhūn. Te Yaā quiji chi cújéhnu ndasɨ́ yá. Chi tú na vé jéhnu cuɨtɨ cúu ri nuū yā, ni jeē cuajníñu ri nuū yā vēsú ɨɨn jniñu lúlí gá nájnūhun jeē quénehen ri ndijēn yā. \v 12 Te sáha ya nájnūhun sáha tēe scánda trigo, chi sásɨ́ɨn ya ñayuu vāha jíín ñáyuu cunéé, nájnūhun cúndoo trigo jeē quénda sɨ́ɨn paja. Te nastútú yá trigo yā ndɨ̄vɨ ini yacā yā. Te paja chi jnaa yā nuū ñuhún jeē ma ndahvá cuɨtɨ. Achí Juan. \s1 Jeē ní jendute Jesús \r (Mr. 1.9‑11; Lc. 3.21‑22) \p \v 13 Yūcuán na te ni quenda Jesús región Galilea, te ni quee yā yūte Jordán nuū íne Juan, návāha scuándute de ya. \v 14 Te tu ní cúní Juan scuándute de ya, chi ni cahān de jíín yá: \p Sa suhva cánuú jeē scuándute máá ní sāñá, ¿te ndese cúu jeē sa nuū ná vēji ní? áchí de. \p \v 15 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Tuú chi sáha ró, chi súcuan cánuú squícu yó táca jniñu ndácu Yaā Dios, achí yá. \p Yūcuán na te ni scuándute de ya. \v 16 Te ná ni cuu ni jendute Jesús, te ni quenda ya nuū ndúte. Te ni nune‑ni andɨvɨ́, te ni jito ya jeē cúun Espíritu Yaā Dios vēji, te cáa nájnūhun ɨɨn paloma, te ni quee xinī yā. \v 17 Te ichi ándɨvɨ́ ni cahān ɨɨn jnūhun: \p Yāha cúu Sēhe ri jeē maní ndasɨ́ rí jiín, te yōhyo cúsɨɨ̄ ni rī jiín, áchí. \s1 Jeē ní jito ndee jexeén Jesús \r (Mr. 1.12‑13; Lc. 4.1‑13) \c 4 \p \v 1 Yūcuán na te ni jinū Jesús nde nuū ñúhun téhé ní sáha Espíritu Santo. Te yūcuán coto ndee jexeén yā, chi cúní jeē sáha ya cuēchi. \p \v 2 Te ni īyo ndite ni yā uū xico nduú uū xico ñuú, sáá te jíí yā sōco. \v 3 Te ni quee maá jéxeén jeē cóto ndee un yá, te ni cahān jiín yá: \p Núu máá ró cúu Sēhe Yaā Dios, te cahān rō jeē yuū yúcu yáha na ndúu staā caji rō, achí. \p \v 4 Te ni cahān yā jiín: \p Tuú chi yósó núū tútu iī: Nasūu máni máá jíín stáā cátecu ñayuu, chi suni jíín táca jnúhun cáhán Yaā Dios, achí yá. \p \v 5 Yūcuán na te cuahān jexeén un jíín yá nde ñuu iī Jerusalén. Te ni jeni ya xinī torre templo. \v 6 Te ni cahān jiín yá: \p Te núu Sēhe Yaā Dios cúu ró, te sɨ́ngava ró máá ró nde nuū ñúhun, chi jnama ya rohó. Chi yósó núū tútu: \q1 Tejníñu ya ndajéhé yā quijicoo coto róhó. \q1 Te cunundee yā rohó jíjnáhan ya, \q1 návāha ma cáchihi ró jéhē rō nuū yuú. \m Achí tutu. Achí jexeén. \p \v 7 Te ni cahān Jesús: \p Tuú chi suni yósó núū tútu jeē ma cóto ndee ñayuu Jitoho i Yaā Dios, núu jnama ya i chí tuú, áchí yá. \p \v 8 Te jexeén un ní jeca tucu ya cuahān jiín yá nde xinī ɨɨn yucu súcún ndasɨ́. Te ni steén tācá nación nɨɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ núū yā, te yōhyo luu cáa ndɨhɨ. \v 9 Te ni cahān jiín yá: \p Tācá ñuu yáha cuáha ri nuū rō, te núu cuɨñɨ yɨ́tɨ́ ró chiñúhún ró ruhū, achí. \p \v 10 Yūcuán na te ni cahān Jesús nuū jexeén: \p Satanás, cujiyo quihīn rō, chi yósó núū tútu jeē chiñúhún ñayuu maá Jítoho i Yaā Dios, te nuū maá‑ni ya cuajníñu i. Achí yá. \p \v 11 Yūcuán na te ni cujiyo‑ni jexeén un cuáhān. Te ni quecoo ndajéhé Yaā Dios ni cajejníñu nuū yā. \s1 Jeē ní quejéé Jesús nácani ya jnūhun región Galilea \r (Mr. 1.14‑15; Lc. 4.14‑15) \p \v 12 Te ná ni nihīn Jesús jnūhun jeē íne Juan vecāa, te cuanuhun yā región Galilea. \v 13 Te tu ní cóndee yā ñuu Nazaret, chi ni jehēn yā ni condee yā ñuu Capernaum. Te ñuu un íne yumar, máá región Zabulón jiín Neftalí. \v 14 Te súcuan ni squícu jnūhun ni tee Isaías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán: \q1 \v 15 Región Zabulón jiín Neftalí, \q1 ichi jeē yɨ́hɨ yumar, lado yūte Jordán nuū cáne niāndii, \q1 jíín región Galilea nuū cáyūcú ñayuu tācá nación tu jíní jnūhun ya. \q1 \v 16 Ñayuu ún chi nájnūhun cáyūcú i nuū néē, \q1 te coto i nájnūhun ɨɨn luz cáhnu. \q1 Te ñayuu je yajni naa, nihīn i jnūhun váha ndasɨ́, \q1 suu jnūhun jeē jnama ya anuá i. \m Achí Isaías. \p \v 17 Te nde quɨvɨ̄ yúcuan ní quejéé Jesús nácani ya jnūhun, te ni cahān yā suhva: \p Nacani ni rō jijnáhan ró jéē stóo ró cuéchi ró, chi je ni cuyajni Yaā ndeé andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū rō, achí yá. \s1 Jeē ní cana ya cuūn tēe jnɨ́ɨ chācá \r (Mr. 1.16‑20; Lc. 5.1‑11) \p \v 18 Te jíca Jesús yumar Galilea cuahān yā. Te ni jito ya nuū uú jnáhan ñani. Te ɨɨn de cúu Simón jeē suni nání Pedro, te ɨnga de cúu Andrés. Te tēe cájnɨɨ chācá cácuu de, te cásɨ́nga de ñunu de ini mar. \v 19 Te ni cahān yā jiín de: \p Condiquīn ruhū na quíhín yō, te nasáha ri rohó tée nihīn cuehē ñayuu candíje ruhū, nájnūhun cánihīn rō chācá, áchí yá. \p \v 20 Yūcuán na te ni castóo‑ni de ñunu de, te ni candiquīn de ya. \p \v 21 Te ni jica ya jecu gā, te ni jito ya nuū ɨnga uū jnáhan ñani. Te cácuu de Jacobo jiín Juan, sēhe Zebedeo. Te cáyūcú de ini barco jiín tátá de Zebedeo, cánachijnɨ̄ɨ de ñunu de. Te suni ni cana ya de jeē cóndiquīn de ya. \v 22 Te ni castóo‑ni de tátá de jíín barco, te ni candiquīn de ya cuangoo de. \s1 Jeē ni stéén yā nuū cuehē ñayuu \r (Lc. 6.17‑19) \p \v 23 Te ni jica cuu Jesús nɨɨ́ región Galilea, ni steén yā jnūhun ini tācá vehe iī jeē cúu sinagoga. Te ni nacani ya jnūhun vāha ndese ndácu Yaā Dios jniñu. Te ni nasávāha ya ñayuu cácuhū tācá‑ni cuehyɨ̄. \v 24 Te ni jitē núu jnūhun ya cuahān nɨɨ́ región Siria. Te nuū yā ni caquindeca i tāca ñáyuu cácuhū, ñayuu cándoho tɨjnɨ nuū cuehyɨ́, jiín jéē jetú, jíín jéē ñúhun tachī ini, jiín jéē jihí yɨ̄hɨ́, jíín jéē ni íjin. Te ni nasávāha ya i jíjnáhan i. \v 25 Te cuehē ñayuu región Galilea jiín Decápolis, jiín ñáyuu ñuu Jerusalén jiín región Judea, jiín táca ñuu ichi núū cáne niāndii yūte Jordán, ni cacondiquīn i ya. \s1 Jeē ní nacani ya jnūhun nde nuū yúcu \c 5 \p \v 1 Te ni jito Jesús nuū ñáyuu cuehē. Te ni caa ya yucu cuahān yā, te ni cucōo ya. Te tēe cáscuáha jíín yá, ni jinūcoo de nuū yā yūcuán. \v 2 Te ni quejéé yá ni steén yā tāca jnúhun yáha nuū de: \s1 Jnūhun yōhyo ndetū \r (Lc. 6.20‑23) \p \v 3 Yōhyo ndetū ñayuu jeē cánacuni i jeē tu íyó váha ánuá i sɨquɨ̄ cuéchi i, chi je ni quɨ̄vɨcoo i ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndácu ya jniñu nuū i. \p \v 4 ’Yōhyo ndetū ñayuu cácucuíhyá ni, chi ndusɨɨ̄ ni i sáha Yaā Dios. \p \v 5 ’Yōhyo ndetū ñayuu cáhīyo vītá suchí ini, chi ni jejnūhun ya jeē cutahū i ñayɨ̄vɨ́. \p \v 6 ’Yōhyo ndetū ñayuu jeē nájnūhun jeē cájiī i sōco cájichī i, súcuan jnáā i sáha i jniñu ndaā, chi máá yá chindéé ñáhán yá i jeē cuu sáha i. \p \v 7 ’Yōhyo ndetū ñayuu cácundáhú ni jnáhan, chi suni cundáhú ni Yaā Dios i. \p \v 8 ’Yōhyo ndetū ñayuu cáhīyo ndoo ini anuá, chi coto i nuū Yaā Dios. \p \v 9 ’Yōhyo ndetū ñayuu cánasámanī jnáhan, chi cahān Yaā Dios jeē sēhe ya cácuu i. \p \v 10 ’Yōhyo ndetū ñayuu jeē cájito xeēn ɨnga ñayuu i sɨquɨ̄ jeē casáha i jniñu ndaā, chi je ni quɨ̄vɨcoo i ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndácu ya jniñu nuū i. \p \v 11 ’Yōhyo ndetū maá ró jijnáhan ró núu cácahān neé i nuū rō jeē sɨquɨ́ ruhū, te coto xeēn i róhó, te stáú yáhu i róhó, vēsú tú cuēchi ró. \v 12 Na cúsɨɨ̄ ni rō jijnáhan ró núu súcuan, te sa víhyá gā cusɨɨ̄ ni rō, chi cáhnu ndasɨ́ coo tahū rō nde andɨvɨ́. Chi suni súcuan ni cajito xeēn i tāca tée ni canacani jnūhun Yaā Dios jeē ní quijicoo xīhna gā vēsú rohó. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ñɨɨ̄ jiín sɨ́quɨ̄ luz \r (Mr. 9.50; Lc. 14.34‑35) \p \v 13 ’Máá ró jijnáhan ró cájejníñu ró ini ñayɨ̄vɨ nájnūhun jéjníñu ñɨɨ̄ nuū cúñu návāha tú tehyū. Te núu ñɨɨ̄ ún na náā jeē uhvuá, ¿te ndese nduu uhvuā tucu? Tuá cuajníñu cuɨtɨ gā, chi sa cate ñayuu te cueñū i sɨquɨ̄. \p \v 14 ’Máá ró cácuu nájnūhun luz jeē steén ini anuá ñayuu ñayɨ̄vɨ́. Te cácuu ró nájnūhun ɨɨn ñuu íne xinī yúcu, jeē ma cúu quɨsāhí. \v 15 Te ni tu nástɨ́ɨn ñayuu ɨɨn lámpara te chune i chīji cajón, chi sa suhva jéni i nuū sucún, návāha cundijin nuū tāca jéē cáyūcú ini vehe. \v 16 Te suni súcuan na stéén rō luz maá ró nuū tāca ñáyuu, te suu cúu jeē cúni i jniñu váha cásáha ró, te cahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Tátá rō jeē ndeé yá andɨvɨ́. \s1 Jeē ni stéén yā sɨquɨ̄ ley Yaā Dios \p \v 17 ’Ma cáni ni rō jijnáhan ró jéē véji ri snáā rī ley jeē ni jéhe Yaā Dios nuū Moisés, jiín jéē snáā rī tāca jnúhun ni cacahān tēe ni canacani jnūhun ya jenahán. Tú vēji ri jeē snáā rī, chi sa suhva jeē steén cají rí jnūhun ndíso. \v 18 Chi jendaá cahán rī jiín ró jeē núu níní íyó andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́, te ma náā cuɨtɨ ni ɨɨn punto ni ɨɨn letra nuū tútu ley yā, chi nde na squícu tācá ndɨhɨ jnūhun jeē cahán. \v 19 Núu súcuan te núu ɨɨn ñayuu tu squícu i ɨɨn jnūhun yáha jéē ndácu ley yā, vēsú ɨɨn jnūhun lulí gá cúu, te núu stéén i jeē suni súcuan sáha sava ga ñayuu, núu súcuan te cuu i ñayuu núu ga ichi andɨvɨ́ nuū ndácu Yaā Dios jniñu. Te núu ɨɨn ñayuu squícu i te stéén i jeē squícu ñayuu, yūcuán na te cujéhnu i ichi andɨvɨ́ nuū ndácu Yaā Dios jniñu. \v 20 Chi cáhán rī jiín ró jeē núu tú coo ndaā gā jniñu cásáha ró vēsú jniñu cásáha tēe cástéén tutu ley yā jiín tée grupo fariseo, te ma quɨ́vɨcoo cuɨtɨ rō ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū rō. \s1 Jeē ni stéén yā jeē ma quɨtɨ́ ni yō \r (Lc. 12.57‑59) \p \v 21 ’Je ni cajini ró jnúhun ni cacahān jiín ñáyuu jenahán, jeē ma cáhni i ndɨ̄yɨ, te na‑ni ñayuu núu cahni i ndɨ̄yɨ, te cundaā cuēchi i nuū tāca tóhō, achí. \v 22 Te ruhū chi cáhán rī jiín ró, vēsú núu máá jéē quɨtɨ́ ni ɨɨn ñayuu jíto i jnáhan i, suni cundaā sɨquɨ̄ cuéchi i ún. Te núu ɨɨn ñayuu cahān neé i nuū jnáhan i, núu súcuan te cundaā cuēchi i un núū justicia cujéhnu ga. Te núu ɨɨn ñayuu cahān i nuū jnáhan i: Róhó jéē canéé íī, achi i, núu súcuan te quɨ̄vɨ i nuū ñuhún infierno te núu ma nácani ni i. \p \v 23 ’Jeē yúcuan te núu ni jinū rō nuū altar jiín jéē socó rō nuū Yaā Dios, te núu ni nucūhun ni rō jeē ni sáha ró cuéchi sɨquɨ̄ jnáhan ró, \v 24 núu súcuan te squéndōo ró jéē socó rō ún xiin altar, te xīhna gā quihīn rō ndumanī rō jiín jnáhan ró. Yūcuán na te nandicó ró socō rō. \p \v 25 ’Te núu ɨɨn ñayuu quihīn i jíín ró nuū tohó jeē cacān i cuēchi sɨquɨ̄ rō, núu súcuan te níní cuáhān rō jiín i ichi te sándaā maá ró jíín i, návāha ma squɨ́vɨ i róhó núū juez. Chi juez siáha de róhó núū policía, te chune de róhó vecāa. \v 26 Te jendaá cahán rī jiín ró jeē ma quénda cuɨtɨ rō yūcuán, chi nde chunaa rō ndɨhɨ cuɨtɨ xūhun jéē cájicān de. \s1 Jeē ni stéén yā jeē ma cósɨ́quɨ́ ndéē jnáhan \p \v 27 ’Ni cajini ró jnúhun ni cacahān jenahán jeē ma cósɨ́quɨ́ ndéē jnáhan ñayuu. \v 28 Te ruhū chi cáhán rī jiín ró jeē núu ɨɨn tēe ndéhe de nuū ɨɨn ñahan jeē ndíyo ni de ña, yūcuán na te je ni casɨ́quɨ́ ndéē de ñahan ún ini anuá de. \p \v 29 ’Núu súcuan te núu tɨnūu lado váha ró sáha jeē quɨ́vɨ ró cuéchi, vāha ga quenehen ró te scáne ró, návāha tuá sáha ró cuéchi. Chi vāha gā jeē náā ɨɨn tɨnūu ró vēsú jeē cóo ndɨhɨ yɨquɨ cúñu rō te quihīn rō infierno. \v 30 Te núu ndaha váha ró sáha jeē quɨ́vɨ ró cuéchi, vāha ga cahnde rō te scáne ró, návāha tuá sáha ró cuéchi. Chi vāha ga jeē náā ɨɨn ndaha ró vēsú jeē cóo ndɨhɨ yɨquɨ cúñu rō te quihīn rō infierno. \s1 Jeē ni stéén yā jeē ma ndusɨ́ɨn jnáhan \r (Mt. 19.9; Mr. 10.11‑12; Lc. 16.18) \p \v 31 ’Te suni ni cacahān nde jenahán: Núu ndé ɨɨn cúní stóo ñasɨhɨ́, te na cuáha acta nuū ña jeē ndusɨ́ɨn jíín ña. \v 32 Te ruhū chi sa cáhán rī jiín ró jeē núu ɨɨn tēe stóo de ñasɨhɨ́ de, te núu nasūu jéē tɨ́jnɨ ni ña, núu súcuan te sáha de jeē casɨ́quɨ́ ndéē ña de, chi condee ña jíín ɨnga tēe. Te núu ɨɨn tēe condeca de ñahan ní ndusɨ́ɨn, suni cásɨ́quɨ́ ndéē de ña. \s1 Jeē ni stéén yā sɨquɨ̄ jnúhun jéjnūhun téyɨ́ \p \v 33 ’Te suni ni cajini ró jnúhun jeē ni cáhān jiín ñáyuu nde jenahán: Núu ni jejnūhun téyɨ́ ró jeē squícu ró, jíto jínúū Yaā Dios, núu súcuan te cánuú squícu ró jéē ni cáhān teyɨ́ ró un, áchí. \v 34 Te ruhū chi cáhán rī jiín ró jijnáhan ró jeē ní ɨɨn sɨquɨ̄ jníñu ma cahán teyɨ́ ró nde jiín sɨ́hvɨ́ Yaā Dios, ni ma cahán teyɨ́ ró jeē jíto jínúū yā. Te núu jéjnūhun téyɨ́ ró te tú vāha jeē ndácunehen ró andɨvɨ́ ni ñayɨ̄vɨ́. Chi andɨvɨ́ cúu nuū íin mesa nuū ndácu Yaā Dios jniñu. \v 35 Te ñayɨ̄vɨ cúu nájnūhun teyū nuū íin jehē yā. Te ni ma ndácunehen ró ñuu Jerusalén, chi suu cúu ñuu maá Yáā cúu Rey cujéhnu. \v 36 Ni ma cahán rō jeē na cóndee cuēchi sɨquɨ̄ rō núu tu squícu ró. Ma cahán rō súcuan, chi ma cúu cuɨtɨ sáha ró jéē ni ɨɨn ixi xíní rō nducuíjín chí ndujnúú. \v 37 Chi suhva‑ni cahān rō: Cuu, achi rō. Tuú, achi rō. Chi núu chisóó gá rō jnūhun cahān rō, te nuū jexeén vēji. \s1 Jeē ni stéén yā jeē ma cuáha yó jéē ndútahū ñayuu \r (Lc. 6.29‑30) \p \v 38 ’Ni cajini ró jnúhun jeē ni cáhān jiín ñáyuu jenahán: Núu ɨɨn tēe ndahva de tɨnūu jnáhan de, suni súcuan na ndáhva tɨnūú de. Te núu ɨɨn tēe stáva de jnūhun jnáhan de, suni súcuan na stáva jnūhun de, áchí. \v 39 Te ruhū chi sa cáhán rī jiín ró: Ma nácuāha ró jéē ndútahū tēe sáha ndevāha jíín ró. Chi sa núu ndé tée cani de yɨquɨ núú lado váha ró, te vāha ga suni cuāha ró ɨnga lado cani de, vēsú jeē nácuāha ró jéē ndútahū de. \v 40 Te núu ndé tée stáú yáhu de róhó te quénde de camisa rō, suni cuāha ró jnúhun jeē na quíhín de jíín ndé tɨcāchi ró. \v 41 Te núu ndé tée scáca de róhó jéē condiso ró ndajníñu de ɨɨn kilómetro, te caca ró úū kilómetro jiín de. \v 42 Te na‑ni ñayuu núu jícán i ndajníñu ró, te cuāha ró núū i. Te ñayuu jicán núu ndajníñu nuū rō, ma sasáhán ró cuāha ró núū i. \s1 Jnūhun jeē cundáhú ni yō ñayuu cájito uhū yohó \r (Lc. 6.27‑28, 32‑36) \p \v 43 ’Te suni ni cajini ró jnúhun jeē ni cáhān nde jenahán: Cundáhú ni rō ñayuu cáhīyo manī jiín ró, te coto uhū rō ñayuu cájito uhū rohó, áchí. \v 44 Te ruhū chi sa cáhán rī jiín ró: Cundáhú ni rō ñayuu cájito uhū rohó. Te cacān rō jeē váha coo ñayuu cácahān ndevāha sɨquɨ̄ rō. Te sáha vāha ró jíín ñáyuu cáquɨtɨ̄ ni nuū rō. Te cacān tahú rō jehē ñáyuu cácahān neé núū rō te cájito xeēn i róhó. \v 45 Te súcuan stéén rō jeē cácuu ró séhe máá Tátá rō, Yaā ndeé andɨvɨ́, chi máá yá jéhe niāndii cúndijin nuū ñáyuu cunéé jíín ñáyuu váha. Te jéhe ya saū nuū ñáyuu casáha jniñu ndaā jiín núū ñáyuu casáha jniñu néé. \v 46 Chi núu íyó mánī rō jiín máá‑ni ñayuu jeē maní jiín ró, te tú na tahū nihīn rō nuū yā. Chi nde tēe cástútú xúhun renta jeē castáhú, suni súcuan cásáha de. \v 47 Te núu máni jnáhan ró cáhán yɨñúhún ró jiín, ¿te na vé jeē váha ga sáha ró núu súcuan? Chi nde ñayuu tu cácandíje Yaā Dios, suni súcuan cásáha i. \v 48 Núu súcuan te ndaā na cóo ndɨhɨ jeē sáha ró, nájnūhun íyó ndáā ndɨhɨ jeē sáha Tátá rō, Yaā ndeé andɨvɨ́. \s1 Jeē ni stéén yā ndese sáha yó jniñu váha \c 6 \p \v 1 ’Te jeē sáha ró táca jniñu váha nuū Yaā Dios, coto ró jéē ma sáha ró máá sɨ́quɨ̄ jeē cúni ñayuu te cuajnúhún i róhó. Chi núu súcuan sáha ró, te tú na tahū rō cuāha máá Tátá rō, Yaā ndeé andɨvɨ́. \v 2 Jeē yúcuan te jeē sáha ró caridad, te ma sáha ró jéē cúni tāca ñáyuu, nájnūhun cásáha tēe stáhú‑ni, cáhīin de nuū cúchitú ñayuu ini tācá vehe iī sinagoga jiín núū yáhu. Chi súcuan cásáha de návāha cuajnúhún ñayuu de jeē váha cásáha de. Jendaá cahán rī jiín ró jeē tahū de cúu jeē jejnúhún ñayuu de. \v 3 Te róhó jíjnáhan ró, núu cásáha ró caridad, te sáha yuhu rō, návāha nde amigo vāha ró tú cuni jeē sáha ró. \v 4 Súcuan na sáha yuhu rō caridad. Te máá Tátá rō jeē jíto ya jeē sáha yuhu rō, ɨɨn quɨvɨ̄ te cuāha ya tahū cuu ró. \s1 Jeē ni stéén yā ndese cacān tahú yō \r (Lc. 11.2‑4) \p \v 5 ’Te jeē cájicān tahú rō, te ma sáha ró nájnūhun cásáha tēe stáhú‑ni. Chi cánujnahan ni de cuɨñɨ de cacān tahú de nuū iyó chitú ñayuu ini tācá vehe iī sinagoga jiín táca yɨ́quɨ yáhu, návāha cuni ñayuu te cuajnúhún i de. Jendaá cahán rī jiín ró jeē maá yúcuan‑ni cúu tahū jeē nihín de, suu jeē jejnúhún ñayuu de. \v 6 Te róhó jíjnáhan ró, núu cájicān tahú rō, te ndɨ̄vɨ ró ini vehe ró te casɨ rō yehyɨ́. Te cacān tahú rō nuū maá Tátá rō, Yaā ndeé yuhu jiín ró. Yūcuán na te máá Tátá rō jeē jíto ya jeē súcuan sáha yuhu rō, sáha ya jeē jicán rō. \p \v 7 ’Te jeē cájicān tahú rō, te ma cahán saá‑ni ró jnúhun jeē tu cájecūhun ni rō, nájnūhun cásáha ñayuu tu cájini jnūhun Yaā Dios. Chi cájeni ni i jeē núu cuehē jnūhun súcuan cahān i, te sáá te cuni sōho ya, te tuú. \v 8 Núu súcuan te ma sáha ró nájnūhun cásáha máá i. Chi máá Tátá rō, je jíní yā na vé cájini ñúhún ró nde ná tu cacān rō nuū yā. \v 9 Núu súcuan te suhva cacān tahú rō: \q1 Tátá maá ná jijnáhan ná jéē ndeé ní andɨvɨ́, \q1 níní na cóo yɨ́ñúhún ná nuū ní, chi Yaā iī cúu ní. \q1 \v 10 Te ñúhun ni na jéē yachī quiji quɨvɨ̄ ndacu ní jniñu nɨ́ɨ́ ñáyɨ̄vɨ yáha. \q1 Te na cóo tācá jniñu nújnahan ni ní, \q1 nájnūhun íyó ini andɨvɨ́, súcuan na cóo ini ñayɨ̄vɨ́. \q1 \v 11 Staā jeē cátecu na táca quɨ́vɨ̄, cuāha ní núū ná vijna. \q1 \v 12 Te cone cahnu ni ni núū tāca cuéchi cásáha ná núū ní, \q1 nájnūhun cáhine cáhnu ni na núū ñáyuu casáha cuēchi nuū ná. \q1 \v 13 Te ma cuáha ni jnúhun jeē coto ndee jexeén sāñá, \q1 chi sa suhva jnama ní sáña núū tāca jéē neé. \q1 Chi máá ní cúu Yaā ndácu jniñu, te jnɨ́ɨ ní poder, \q1 te yōhyo luu cújéhnu ní nɨ́ɨ́ cáni. Súcuan na cóo. Amén. \m Achi rō jijnáhan ró. \p \v 14 ’Chi núu cone cáhnu ni rō nuū ñáyuu casáha cuēchi nuū rō, te suni súcuan cone cáhnu ni maá Tátá rō andɨvɨ́ nuū cuéchi ró. \v 15 Te núu ma cóne cáhnu ni rō nuū ñáyuu casáha cuēchi nuū rō, te suni súcuan ma cóne cáhnu ni maá Tátá rō nuū cuéchi ró jíjnáhan ró. \s1 Jeē ni stéén yā sɨquɨ̄ jnúhun condite ni \p \v 16 ’Te núu condite ni rō jeē chiñúhún ró Yaā Dios, te ma sáha ró nájnūhun cásáha tēe stáhú‑ni. Chi cásáha de jeē coto xií de, te súcuan stéén de nuū ñayuu jeē iyó ndite ni de, návāha cuajnúhún i de. Jendaá cahán rī jiín ró jeē maá yúcuan‑ni cúu tahū jeē nihín de, suu jeē jejnúhún ñayuu de. \v 17 Te máá ró jijnáhan ró, núu íyó ndite ni rō, te sa chuhun vāha ró xínī rō te nandahá núū rō, \v 18 návāha ma cúni ñayuu jeē iyó ndite ni rō. Chi máá‑ni Tátá rō jeē ndeé yuhu yā jiín ró, cuni yā, te ɨɨn quɨvɨ̄ te cuāha ya tahū cuu ró. \s1 Ndese coo cúcá yó nde andɨvɨ́ \r (Lc. 12.33‑34) \p \v 19 ’Ma cóndɨhvɨ̄ ni rō caya rō ndajníñu cúcá ini ñayɨ̄vɨ yáha, chi quɨ́vɨ tiquíxin, te cáne xehyu, te tɨ́vɨ. Te suni quɨ́vɨcoo ñacuīhná te sácuíhná. \v 20 Chi sa suhva sáha ró táca jniñu váha návāha cayā tahū rō nde andɨvɨ́. Chi yūcuan má quɨ́vɨ tiquíxin ni ma cáne xehyu jeē tɨ́vɨ. Ni ma cúu quɨ̄vɨ ñacuīhna sácuíhná. \v 21 Chi nde nuū nihín rō tahū váha ró, yūcuan cúu nuū cóndɨhvɨ̄ ni rō sɨquɨ̄. \s1 Tɨnūu cúu lámpara yɨquɨ cúñu \r (Lc. 11.34‑36) \p \v 22 ’Tɨnūu ró cúu nájnūhun lámpara nuū yɨquɨ cúñu rō. Núu súcuan te núu tɨnūu ró íyó ndijin, te nɨ́ɨ́‑ni yɨquɨ cúñu rō cúndijin. \v 23 Te núu tɨnūu ró tu íyó ndijin, te nɨ́ɨ́‑ni yɨquɨ cúñu rō iyó nee. Te suni súcuan cúu ánuá rō, chi núu máni jeē jéni néé ni rō, te nacā jeē nee gā iyó ini anuá rō núu súcuan. \s1 Jeē ma cóndɨhvɨ̄ ni yō sɨquɨ̄ xúhun \r (Lc. 16.13) \p \v 24 ’Ni ɨɨn mozo ma cúu cuajníñu de nuū uū patrón. Chi quɨtɨ̄ ni de nuū ɨɨn te coo manī de jíín ɨnga, chí squícu vāha de nuū ɨɨn te sájéē ni de nuū ɨnga. Te suni súcuan ma cúu cuajníñu ró núū Yaā Dios te núu máni sɨquɨ̄ xúhun ndɨ́hvɨ́ ni rō. \s1 Yaā Dios ndíto ya yohó \r (Lc. 12.22‑31) \p \v 25 ’Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jijnáhan ró: Ma nácani ndasɨ́ ni rō sɨquɨ̄ jeē cótecu rō, núu ndese caji rō coho ró, ni sɨquɨ̄ sahma, núu ndese cuhun ró. Chi Yaā Dios ni sáha ya jeē técu rō jiín yɨquɨ cúñu rō, te nagā ni cuu jeē ma cuáha ya jeē cáji rō jiín jéē cúhun ró. \v 26 Condēhe ró ndese cátecu saa, chi tu cátaji tɨ, ni tu cánastútú tɨ́ jeē chúvāha tɨ, ni tú yacā tɨ̄. Te vēsú súcuan te máá Tátá rō andɨvɨ́ scáji yā tɨ̄. Te cánuú ndasɨ́ gá rō jijnáhan ró vēsú tācá saa ún. \v 27 ¿Te ndé ɨɨn ró, á cuu scuéhnu ró máá ró sava metro gā, vēsú na nácani ndasɨ́ ni rō? \p \v 28 ’¿Te najehē cánacani ndasɨ́ ni rō jeē ma nihín rō sahma? Condēhe jíjnáhan ró ndese jée ita tāca yúcū. Chi tu sájniñu, ni tu táú. \v 29 Te cáhán rī jiín ró jeē ni rey Salomón, quɨvɨ̄ ní ñúhun de sahma váha ndasɨ́, tu ní ñúhun de sahma lúu súcuan nájnūhun ita ún. \v 30 Te núu súcuan jéhe Yaā Dios sahma lúu ita un jéē jée vijna te sajnē cayū nuū ñuhún, te nagā ni cuu róhó jíjnáhan ró jéē ma sáha ya jeē nihín rō sahma. ¿Te naun tu cácandíje nīhin ró jéē ndíto ya rohó? \v 31 Núu súcuan te ma nácani ndasɨ́ ni rō sɨquɨ̄ jeē cáji rō, jeē coho ró, jeē cuhun ró. \v 32 Chi tāca ñáyuu ñayɨ̄vɨ jéē tu cácandíje cúu jeē máni sɨquɨ̄ jeē yáha cándɨhvɨ̄ ni i. Te máá ró jijnáhan ró, chi íyó Tátá rō andɨvɨ́, te jíní yā jeē cájini ñúhún ró tāca jéē yáha. \v 33 Te sa suhva cánuú gá jeē cóndɨhvɨ̄ ni rō sɨquɨ̄ jniñu jeē ndácu Yaā Dios nuū rō, jiín sɨ́quɨ̄ jeē sáha ró jniñu ndaā jeē nújnahan ni yā. Yūcuán na te sáha ya jeē nihín rō tāca jéē yáha. \v 34 Núu súcuan te ma nácani ni rō sɨquɨ̄ jeē cóo sajnē, chi vijna cúu vijna te sajnē cúu sajnē. Chi cani ni rō sɨquɨ̄ jnúndóho jeē iyó ná ɨɨn ná ɨɨn‑ni quɨvɨ̄. \s1 Jeē ma cahán yō sɨquɨ̄ cuéchi jnáhan yó \r (Lc. 6.37‑38, 41‑42) \c 7 \p \v 1 ’Ma cahán rō sɨquɨ̄ ñayuu ndese sáha i, návāha suni ma cahán Yaā Dios cuēchi sɨquɨ̄ maá ró jeē casáha ró súcuan. \v 2 Chi nájnūhun cácahān rō sɨquɨ̄ cuéchi ñayuu, suni súcuan cahān yā sɨquɨ̄ cuéchi ró. Te cūhva jeē cándɨhvɨ̄ ni rō sɨquɨ̄ i, suni cūhva yúcuan sáha ya jiín ró. \v 3 Chi cuēchi jnáhan ró cúu nájnūhun jeē íne ɨɨn yāca lúlí tɨnūú i. ¿Te naun cásáha ró cuenta jeē súcuan, te tu cásáha ró cuenta cuēchi máá ró jeē cúu nájnūhun jeē íne ɨɨn nduhu tɨnūu máá ró? \v 4 ¿Te naun cácahān rō jiín jnáhan ró: Na táva rī yāca íne tɨnūu ró, te tu cánacani ni rō jeē íne ɨɨn nduhu tɨnūu máá ró? \v 5 Tēe stáhú‑ni cácuu ró núu súcuan. Xīhna gā tɨnūu máá ró tava rō nduhu, te yūcuán na te cuu condēhe váha ró jéē táva rō yāca tɨ́nūu jnáhan ró. \p \v 6 ’Ma sáha fuerza rō ñayuu cunéé quɨ́vɨcoo i nuū jnúhun iī yā núu tu cúní i. Chi ndonda i sɨquɨ̄ rō nájnūhun ina jeē cáyɨ̄hɨ tɨ́ rohó. Te ma nácani ró jnúhun ya nuū ñáyuu jeē tu cúní cuɨtɨ cuajnúhún. Chi cándāa i nájnūhun quɨnɨ̄ jeē jeñú tɨ̄ sɨquɨ̄ perla jeē ndeé yahu ga. \s1 Cacān yō nuū yā te nihīn yō \r (Lc. 11.9‑13; 6.31) \p \v 7 ’Cacān rō nuū Yaā Dios, te cuāha ya nuū rō. Te nducú ró tāca jéē váha íyó núū yā, te nihīn rō sáha ya. Te cacān tahú rō nde nihīn rō, nájnūhun sáha ñayuu cahán yehyɨ́ ndé nune quɨ̄vɨ i. \v 8 Chi tāca ñáyuu jicán, cuāha ya nuū i. Te ñayuu nducú, suni nihīn i. Te ñayuu cahán, nune ya ichi nihīn i jeē cuní i. \p \v 9 ’¿Te ndé ɨɨn róhó núu sēhe ró jícán i staā nuū rō, te á cuáha ró ɨɨn yuū nuū i? \v 10 ¿Te núu jícán i ɨɨn chācá, te á cuáha ró ɨɨn coō nuū i? Tú cuɨtɨ súcuan. \v 11 Núu súcuan te máá ró jijnáhan ró, vēsú ñayuu iyó cuéchi cácuu ró, te cájini rō cuāha ró jéē váha nuū séhe ró. Te nagā ni cuu máá Tátá rō andɨvɨ́ jéē ma cuáha ya jeē váha nuū ñáyuu jicán nuū yā. \p \v 12 ’Te nájnūhun cúní rō jeē sáha vāha ñayuu jiín ró, suni súcuan na sáha vāha ró jíín i. Chi tutu ley Moisés súcuan ndácu jniñu, jíín táca tutu tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios. \s1 Sɨquɨ̄ jeē quɨ́vɨ yó yéhyɨ́ túū \r (Lc. 13.24) \p \v 13 ’Condɨhvɨ̄ ni rō quɨ̄vɨcoo ró ndaha Yaā Dios. Chi cúu nájnūhun ɨɨn yéhyɨ́ túū. Chi yéhyɨ́ jíín ichi jeē cuahán nuū jnahnú ndetū ñayuu, jíté te cáhnu, te cuehē i quɨ́vɨcoo yūcuán. \v 14 Te yéhyɨ́ jíín ichi jeē cuahán nuū nihín tahú i cotecu i, chi tuū yehyɨ́ te cuɨ́ñɨ ichi, te jecu‑ni i cánihīn i. \s1 Jíín jniñu cásáha ñayuu te nácuni yō ndese ñayuu cácuu i \r (Lc. 6.43‑44) \p \v 15 ’Te ma cándíje cuɨtɨ rō tēe stáhú jéē cácahān de jeē jnúhun Yaā Dios cánacani de. Chi nájnūhun lanchi, quɨtɨ tú xeēn, súcuan cásáha de vējicoo de nuū rō. Te ini anuá de chi cácuu de nájnūhun yɨhɨ̄, quɨtɨ xéén. \v 16 Jíín jniñu cásáha de te nacuni rō de ndese tēe cácuu de. Chi cúu nájnūhun jeē tu scóyo ró ndehē uva xinī íñu, ni tu scóyo ró higo xinī iñu yóquin. \v 17 Te tācá yujnu váha chi jéhe ndehē váha, te yujnu néé chi cúun ndehē neé. \v 18 Ɨɨn yujnu váha ma cúun ndehē neé, te ni ɨɨn yujnu néé ma cuáha ndehē váha. \v 19 Te tācá yujnu jeē tu jēhe ndehē váha, chi tahndē te cayū nuū ñuhún. \v 20 Te suni súcuan cácuu tēe ún, chi jíín jniñu cásáha de te nácuni rō ndese tēe cácuu de. \s1 Nasūú ndɨhɨ ñayuu quɨ̄vɨcoo andɨvɨ́ \r (Lc. 13.25‑27) \p \v 21 ’Nasūú ndɨhɨ ñayuu jeē cahán i Jitoho i ruhū cúu jeē quɨ̄vɨcoo nuū ndácu Tátá rī jniñu nde andɨvɨ́. Chi quɨ̄vɨcoo máá nene ñayuu jeē squícu jniñu cúní Tatá rī andɨvɨ́. \v 22 Te quɨvɨ̄ jeē sándaā rī jniñu ñayuu, te cuehē i cahān jiín rí: Jitoho na jíjnáhan ná, ni canacani ná jnúhun jíín sɨ́hvɨ́ ní, te ni caquenehen ná táchī jiín sɨ́hvɨ́ ní, te ni casáha ná cuéhē jniñu jéhnu jíín sɨ́hvɨ́ ní jeē náā ni ñayuu sáha. Achi i. \v 23 Yūcuán na te cahān rī jiín ñáyuu ún: Tu jíní cuɨtɨ rī rohó. Cujiyo quingoo ró, chi ñayuu casáha jniñu néé cácuu ró, achi rī. \s1 Sɨquɨ̄ uú vehe \r (Lc. 6.47‑49; Mr. 1.22) \p \v 24 ’Núu súcuan te tāca ñáyuu jeē cájini sōho jnūhun cáhán rī te squícu i, cácuu i nájnūhun ɨɨn tēe ni nacani vāha ni, te ni jeni de vehe de sɨquɨ̄ cáva. \v 25 Te ni cuun saū, te ni ndaa yūte, te ni quee tachī xeén, te ni cachundahá vehe ún. Te tu ní cótúú, chi sɨquɨ̄ cáva ndéé. \v 26 Te tāca ñáyuu jeē cájini sōho jnūhun cáhán rī te tu squícu i, cácuu i nájnūhun ɨɨn tēe cánéé jeē ní jeni de vehe de nuū ñɨ́tɨ. \v 27 Te ni cuun saū, te ni quiji ndute ñúhún cuéhē, te ni quee tachī xeén, te ni cachundahá vehe ún. Te ni cotúú‑ni, te ni naa iī‑ni. Achí yá jiín i jíjnáhan i. \p \v 28 Te ná ni jīnu ni cahān Jesús tāca jnúhun yáha, te ñayuu cuehē un ní canaa ni i ni cajini i jnūhun ni steén yā. \v 29 Chi ni steén vāha ya nuū i, chi máá yá cúu jeē ndíso jníñu sɨquɨ̄ ndɨhɨ. Te tēe cástéén tutu ley Yaā Dios, tu súcuan cástéén de. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú \r (Mr. 1.40‑45; Lc. 5.12‑16) \c 8 \p \v 1 Te ni nanuu Jesús yucu ún, te cuehē ñayuu cándiquīn i ya. \v 2 Te ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú, ni quee de nuū yā. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā, te ni cahān de jíín yá: \p Jíní na jéē cuu sáha ní jéē nduvāha ná, te núu cúní ni, áchí de. \p \v 3 Te Jesús ni soó yá ndaha ya sɨquɨ̄ de, te ni cahān yā: \p Cúní rī. Te na ndúvāha ró, áchí yá. \p Te ná ni cahān yā súcuan, te ni nduvāha‑ni tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú un. \v 4 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín de: \p Ma cáchi cuɨtɨ rō nuū ní ɨɨn. Chi quisteén rō maá ró nuū sutú, te condahá ró jeē socó rō nuū Yaā Dios, nájnūhun ni ndacu Moisés jniñu jenahán, návāha cuni ñayuu jeē ní nduvāha ró. Achí yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya mozo capitán \r (Lc. 7.1‑10) \p \v 5 Te ni quɨ̄vɨ Jesús ñuu Capernaum. Te ɨɨn tēe nación Roma jeē cúu capitán, ni quee de nuū yā, te ni cahān ndahú de jíín yá: \p \v 6 Mozo na cátú i vehe ná, chi ni ījin i te ndóho xeēn i, áchí de. \p \v 7 Te ni cahān Jesús: \p Quihīn rī nasávāha ri i núu súcuan, áchí yá. \p \v 8 Te ni cahān capitán jiín yá: \p Tu cújéhnu ná jéē quihín ni quɨ́vɨ ní vehe ná. Chi máá jéē cahán‑ni ní, te na ndúvāha‑ni mozo na. \v 9 Chi máá ná suni ndíso jníñu ná ní casáha tēe cácujéhnu ga. Te cújéhnu ná núū tācá soldado na. Te núu cáhán na jíín ɨɨn de jeē na quíhín de, te cuahān de. Te núu cáhán na jíín ɨnga de jeē na quíji de, te quíji de. Te núu ndácu ná ɨɨn jniñu nuū mozo na, te sáha i. Achí de. \p \v 10 Te jeē ní jini Jesús jnūhun yáha, te ni naa ni yā. Te ni cahān yā jiín ñáyuu cándiquīn yā ún: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē ni nación yō Israel tu ní níhín rī ni ɨɨn ñayuu candíje nīhin súcuan, nájnūhun cándíje tēe yáha, vēsú tēe nación tu jíní jnūhun Yaā Dios cúu de. \v 11 Te cáhán rī jiín ró jeē quíjicoo cuehē ñayuu ichi núū cáne niāndii jíín ichi núū quée niāndii. Te cucōo i caji i staā jiín Abraham jiín Isaac jiín Jacob nuū ndácu Yaā Dios jniñu nde andɨvɨ́. \v 12 Te sava ñayuu nación Israel jeē maá i quɨ̄vɨcoo núú, te sa quenehen ya i quihīn i nuū néē, chi tu ní cácandíje i. Te yūcuan ndáhyū i te nacayɨ̄hɨ́ yuhu i jeē ndoho xeēn i. Achí yá. \p \v 13 Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée cúu capitán: \p Cuánuhun vehe ró, chi sáha ri nájnūhun cándíje ró jéē sáha ri. \p Te mozo de un ní nduvāha‑ni i máá hora un. \s1 Jeē ní nasávāha ya naná chīso Pedro \r (Mr. 1.29‑31; Lc. 4.38‑39) \p \v 14 Te ni jehēn Jesús vehe Pedro. Te ni jito ya naná chīsó de jeē catú ña yɨ́hɨ quīji ña. \v 15 Te ni jnɨɨ ya ndaha ña, te ni quenda‑ni quīji ún ña. Te ni ndocuɨñɨ̄ ña, te ni sáha ña jeē ní cayeji de jíín yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya cuehē ñayuu \r (Mr. 1.32‑34; Lc. 4.40‑41) \p \v 16 Te jeē ní cuaa ni quecoo ñayuu jiín cuéhē ñayuu jeē ñúhun tachī ini i. Te ni quenehen ya tachī un cuángoo jíín jnúhun cáhán‑ni ya. Te suni ni nasávāha ya tāca ñáyuu cácuhū. \v 17 Te súcuan ni cuu návāha cundaā jnūhun ni cahān Isaías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios jenahán: Máá yá ni tejiyo ndɨnuū cuehyɨ̄ cándoho yó, áchí Isaías. \s1 Sɨquɨ̄ ñayuu jeē cácuni i condiquīn i ya \r (Lc. 9.57‑62) \p \v 18 Te ni jito Jesús jeē ní ndicó ndúū cuehē ñayuu yā. Te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá jeē na yáha de jíín yá ɨnga lado mar. \v 19 Te ɨɨn tēe stéén tutu ley Yaā Dios, ni quee de nuū yā, te ni cahān de: \p Maestro, condiquīn na níhín quíhīn yō ndé‑ni cúu‑ni nuū quihín ni, áchí de. \p \v 20 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Tāca ñúcuii, íyó yáū cava cáñuhun tɨ. Te suni saa, iyó tácā tɨ̄. Te ruhū, Yaā ní nduu tēe, tuú nuū cusú rī, achí yá. \p \v 21 Te ɨnga tēe ni cahān de jíín yá, te tēe scuáha jíín yá cúu de: \p Condetu ní ndé na quíchindūji ná tátá na xíhna gā. Yūcuán na te condiquīn na níhín, áchí de. \p \v 22 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Condiquīn ruhū na quíhín yō. Te stóo tāca ndɨ́yɨ na chíndūji jnáhan ndɨ̄yɨ, chi ndɨ̄yɨ cácuu ñayuu tu cácandíje. Achí yá. \s1 Jeē ní jecuɨñɨ̄ tachī níhin jíín mar ni sáha ya \r (Mr. 4.35‑41; Lc. 8.22‑25) \p \v 23 Yūcuán na te ni quɨ̄vɨ Jesús ini barco, te tēe cáscuáha jíín yá ni quɨ̄vɨcoo de cuahān de jíín yá. \v 24 Te nuū mar ni jequɨ̄hɨ ɨɨn tachī níhin, te ni stónda ndute mar, ni quɨ̄vɨ ini barco un. Te Jesús chi quíxí yā. \v 25 Te tēe cáscuáha jíín yá ni castónda de ya, te ni cacahān de: \p Jnama ní yóhó, chi je quée yó chíji ndute, áchí de. \p \v 26 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cáyūhú ndasɨ́ ró? Te tu cácandíje nīhin ró jéē cácu ró sáha ri, achí yá. \p Yūcuán na te ni ndocuɨñɨ̄ yā, te ni cahān yā nuū tachí níhin un jíín núū mar. Te ni cuu nayúú íī‑ni. \v 27 Te ni canaa ni de jíjnáhan de, te ni cacahān de: \p ¿Ndé ɨɨn ga cúu tēe yáha, jéē ndé tachī níhin jíín mar cájetáhú jéē cahán de? áchí de. \s1 Tēe Gadara jeē cándoho tachī \r (Mr. 5.1‑20; Lc. 8.26‑39) \p \v 28 Te ni jinū yā ɨnga lado mar, máá región ñayuu Gadara. Te uū tēe ni quendacoo de nde nuū yíndūji ndɨ̄yɨ, ni quijnahan de ya. Te cáñuhun tachī ini de, te sɨquɨ̄ jeē yóhyo xeēn tachī ún, te ni ɨɨn ñayuu tu cúu yāha i ichi yúcuan. \v 29 Te ni cacana cóhó de ni casáha tachī: \p ¿Naun vēji ní núū ná, Jesús Sēhe Yaā Dios? ¿A véji ní yáha jeē stóho ní sáña ndé ná tu quee maá quɨ́vɨ̄? áchí. \p \v 30 Te nde jicá jecu cáhīin cuehē quɨnɨ̄ cájitu tɨ. \v 31 Te tachī jeē cáñuhun ini tēe un ní cacahān ndahú jíín yá: \p Núu quenehen ní sáña, te cuāha ni jnúhun na quɨ́vɨcoo ná ini quɨnɨ̄ cáhīin yūcuán, áchí. \p \v 32 Te ni cahān yā jiín: \p Cuángoo núu súcuan. \p Te ni quendacoo tachī ún ini tēe ún, te ni quɨ̄vɨcoo ini quɨnɨ̄. Te quɨnɨ̄ un ní cajinu tɨ ni canɨngava tɨ ɨɨn yucáva, te ni ndaquɨ̄hɨ tɨ ndute mar, ni cajihī tɨ̄. \p \v 33 Te tēe cándito tɨ ni cajinu de cuangoo de jeē ní cayūhú de. Te ni najinūcoo de ñuu. Te ni cacastūhún de tācá jniñu yúcuan, jíín ndese ni cuu jeē ní quendacoo tachī ini ndɨndúú tée ún. \v 34 Yūcuán na te ndɨvii ñayuu ñuu un, ní quendacoo i cuacondēhé i Jesús. Te ná ni jinūcoo i nuū íne ya, te ni cacahān ndahú i jíín yá jeē na quénda ya región yúcuan quíhīn yā. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ ni íjin \r (Mr. 2.1‑12; Lc. 5.17‑26) \c 9 \p \v 1 Yūcuán na te ni ndɨ̄vɨ Jesús ini barco. Te ni nayāha ya cuahān yā ɨnga lado mar, te ni najinū yā ñuu maá yá. \v 2 Te ni caquindeca ñayuu ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ ni íjin, cátú de nuū ɨɨn camilla. Te ni jini Jesús jeē cácandíje i jeē cúu nasávāha ya tēe ní íjin ún. Te ni cahān yā jiín de: \p Na ndúndeyɨ́ ni rō séhē, chi je íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ró, áchí yá. \p \v 3 Yūcuán na te jecu tēe cástéén tutu ley Yaā Dios, ni cajeni ni de sɨquɨ̄ yā: Jeē cahán tēe yáha súcuan, chi cáhán de jnūhun ndevāha jeē quɨtɨ́ ni Yaā Dios. \v 4 Te ni jini Jesús jeē súcuan cájeni ni de, te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cájeni ni rō jeē cahán ndevāha ri? \v 5 Jeē uú jnūhun yáha, ¿ndé ɨɨn yɨɨ́ gá cáa? ¿A jéē cahán rī jiín tée cúhú: Je íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ró? ¿Chí yɨɨ́ gá jeē cahān rī: Ndocuɨñɨ̄ te caca ró, chi je ni nduvāha ró, achi rī? \v 6 Te vijna te na stéén rī jeē maá rí, Yaā ní nduu tēe, ndíso jníñu ri ini ñayɨ̄vɨ yáha jéē cóne cáhnu ni rī nuū cuéchi. \p Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée ni íjin ún: \p Ndocuɨñɨ̄ te naquihin ró camilla rō te quinuhun rō vehe ró, áchí yá jiín de. \p \v 7 Yūcuán na te ni ndocuɨñɨ̄‑ni tēe ún, te cuanuhun de vehe de. \v 8 Te ná ni cajito ñayuu un jéē súcuan ni sáha ya, te ni cayūhú i. Te ni cacahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios jeē súcuan ni jēhe ya poder nuū ɨɨn tēe jeē cúu nasávāha de ñayuu, achí i cájito i Jesús. \s1 Jeē ní cana ya Mateo \r (Mr. 2.13‑17; Lc. 5.27‑32) \p \v 9 Te ni quenda Jesús yūcuan cuáhān yā. Te ni jito ya nuū ɨɨn tēe nání Mateo, néne de nuū cutútú xúhun renta. Te ni cahān yā jiín de: \p Condiquīn ruhū na quíhín yō. \p Te ni ndocuɨñɨ̄ de, te cuahān de jíín yá. \p \v 10 Yūcuán na te ni jehēn yā ni yeji yā staā vehe de. Te cuehē tēe cástútú xúhun renta jiín ɨnga tēe cásáha cuēchi, suni cáyūcú de cáyeji de staā jiín Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá. \v 11 Te tēe grupo fariseo, ni cajito de, te ni cacahān de jíín tée cáscuáha jíín yá: \p ¿Naun yéji maestro rō jiín tée cástútú xúhun renta jiín ɨnga tēe cásáha cuēchi? áchí de. \p \v 12 Te ni jini Jesús, te ni cahān yatá yá jiín de: \p Ñayuu cáhīyo vāha, tu jíni ñúhún i tēe tájná, chi ñayuu cácuhū cúu jeē jíni ñúhún. \v 13 Cuáhán jíjnáhan ró núu súcuan, te nacani ni rō na vé cúu jeē cahán jnūhun yáha jéē yosó núū tútu iī: Cúní rī jeē na cúndáhú ni rō jnáhan ró, nasūu jéē socó rō quɨtɨ nuū rī, achí Yaā Dios nde jenahán. Te ruhū nasūu jéē véji ri cana ri ñayuu tú cuēchi, jeē cúu i nájnūhun ñayuu cáhīyo vāha, chi sa suhva vēji ri cana ri ñayuu iyó cuéchi, jeē na nácani ni i te stóo i cuēchi i. Achí yá. \s1 Jeē ní cacajnūhún de ya sɨquɨ̄ jeē cóndite ni \r (Mr. 2.18‑22; Lc. 5.33‑39) \p \v 14 Yūcuán na te tēe cáscuáha jíín Juan tēe scuándute, ni quecoo de nuū Jesús. Te ni cacahān de jíín yá: \p Sāña jíín tée grupo fariseo, tɨjnɨ jínu cáhīyo ndite ni na núū Yaā Dios. Te tēe cáscuáha jíín máá ní, ¿naun tu cásáha de súcuan? \p \v 15 Te ni cahān Jesús jiín de: \p ¿A cuu condite ni de níní jéē iyó rí jiín de? ¿A cuu cucuíhyá ni ñayuu cáhīin vico nándāha, te núu níní néne tēe nándāha? Te quee quɨvɨ̄ jeē cújiyo tēe nándāha, te quɨvɨ̄ ún chi condite ni i. \p \v 16 Te ni cahān yā uū jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ jeē tu quíjnáhan jnūhun jeé jéē steén yā jiín táca jnúhun jenahán. Achí yá: \p Ni ɨɨn tu náchuhun ɨɨn pedazo sahma jéé núū ɨɨn sahma túhú. Chi núu súcuan te ndɨyɨ pedazo jeé un, te tahndē gā jeē tuhú un, te nducáhnu ga nuū catáhndé un. \v 17 Te suni tu cáchuhun vino jeé ini ñɨɨ túhú. Chi núu súcuan te ndatā ñɨɨ ún, te naa vino jiín ñɨɨ. Chi cánuú jéē chúhun i vino jeé ini ñɨɨ jéé, te súcuan te quéndōo vāha ndɨndúú. Achí yá. \s1 Jnūhun sēhe sɨ́hɨ́ Jairo jiín ñahan ní quehé yusáhma ya \r (Mr. 5.21‑43; Lc. 8.40‑56) \p \v 18 Te níní cáhán Jesús tāca jnúhun yáha, te ɨɨn tēe cújéhnu nuū ñáyuu hebreo, ni quee de nuū yā. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā, te ni cahān de: \p Sēhe sɨ́hɨ́ ná sá ní jihī i. Te núu na quíhín yō soó ní ndaha ní sɨ́quɨ̄ i, te natecu i. Achí de. \p \v 19 Te ni ndocuɨñɨ̄ Jesús, te cuahān yā jiín de, te suni cuangoo tēe cáscuáha jíín yá. \v 20 Te mēhñu ñáyuu cuangoo jíín yá ni quee ɨɨn ñahan, te je ni cuu uxī uū cuiyā ndóho ña cuehyɨ̄ nɨñɨ̄. Te ni quee ña ichi yátá yā, te ni quehé ña yusáhma ya. \v 21 Chi ni jeni ni ña: Vēsú maá sahma ya na níhín rī quehé rí, te nduvāha ri, jéni ni ña. \v 22 Te ni ndió cóto Jesús, te ni jito ya nuū ña, te ni cahān yā: \p Na ndúndeyɨ́ ni rō, séhē. Ni candíje ró jéē cuu nasávāha ri rohó, te jeē yúcuan ní nduvāha ró, áchí yá. \p Te ni nduvāha ña máá hora un. \p \v 23 Te ná ni jinū Jesús vehe tēe cújéhnu ún, te ni jito ya nuū tée cácuu músico jeē quíchindūji de i, jíín núū ñáyuu cuehē, cásávaā i. \v 24 Te ni cahān yā jiín i: \p Cujiyo jíjnáhan ró, chi sūchi sɨ́hɨ́ yáha, tu ní jíhí i chi quíxí‑ni i, áchí yá. \p Te ni cajecū catá i jeē ni cáhān yā. \v 25 Te ni quenehen ya ñayuu cuehē ún, te ni quɨ̄vɨ ya ini vehe. Te ni jnɨɨ ya ndaha sūchi sɨ́hɨ́ ní jihī ún, te ni ndocuɨñɨ̄‑ni i. \v 26 Te nɨ́ɨ́ región yūcuan ní jitē núu jnūhun jniñu jéhnu ní sáha ya ún. \s1 Jeē ní nasávāha ya uū tēe cuáá \p \v 27 Te ni quenda Jesús yūcuan cuáhān yā. Te uū tēe cuáá cuángoo de yatā yā, cácana jee de: \p Máá ní jeē cúu ní Sēhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña víī, achí de. \p \v 28 Te ná ni jinū yā vehe, te ni jinūcoo tēe cuáá un núū yā. Te ni cahān yā jiín de: \p ¿A cácandíje ró jéē cúu nanune ri tɨnūu ró? achí yá. \p Te ni cacahān de: \p Cácandíje ná, áchí de. \p \v 29 Yūcuán na te ni tee ya ndaha ya tɨnūú de, te ni cahān yā: \p Na sáha ri nájnūhun cácandíje ró, áchí yá. \p \v 30 Te ni cananune‑ni tɨnūú de. Te Jesús ni cahān nīhin ya jiín de: \p Ma cáchi cuɨtɨ rō nuū ni ɨɨn, áchí yá. \p \v 31 Te máá de chi ni quendacoo de, te ni cajete‑ni de jnūhun nɨ́ɨ́ región yūcuan jéē súcuan ni sáha ya jiín de. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe ñɨ́hɨ́n \p \v 32 Te nuū ní quendacoo tēe un cuángoo de, te ni quecoo ñayuu jiín ɨɨn tēe ñɨ́hɨ́n, jeē ñúhun tachī ini de. \v 33 Te ni quenehen ya tachī un cuáhān. Te tēe ñɨ́hɨ́n un ní nacahān de. Te ni canaa ni ñayuu ni cajito i, te ni cacahān i: \p Ná tu cuni cuɨtɨ yō ni ɨɨn jniñu súcuan ini ñuu Israel, achí i. \p \v 34 Te tēe grupo fariseo chi ni cacahān de: \p Tēe yáha chi quénehen de tachī jiín fuerza maá jexeén jeē cujéhnu nuū tachī, achí de. \s1 Jeē cundáhú ni yā ñayuu cuehē \p \v 35 Te ni jica cuu Jesús tācá ñuu jiín rancho, te ni steén yā jnūhun ini tācá vehe iī sinagoga. Te ni nacani ya jnūhun vāha ndese ndácu Yaā Dios jniñu. Te ni nasávāha ya ñayuu cácuhū na‑ni cuehyɨ̄ cándoho i. \v 36 Te cúndáhú ni yā jíto ya nuū ñáyuu cuehē ún. Chi cándoho i te cácucuíhyá ni i, chi cácuu i nájnūhun lanchi jeē tú jitoho tɨ̄, chi tu ndíquín i Yaā cúu Jitoho i. \v 37 Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Ñayuu yáha cácuu i nájnūhun trigo jeē tahndé, te ndaā jeē cuehē cúu, te tēe cahnde chi jecu‑ni de cúu. \v 38 Núu súcuan te cacān tahú rō nuū maá Jítoho rō Yaā Dios jeē na tájí yá cuehē tēe na quíngoo de cahnde de trigo, cúu jeē nácani de jnūhun ya nuū ñáyuu. Achí yá. \s1 Jeē ní nacāji ya uxī uū tēe apóstol \r (Mr 3.13‑19; Lc. 6.12‑16) \c 10 \p \v 1 Yūcuán na te ni cana ya uxī uū tēe jeē scuáha de jíín yá. Te ni jēhe ya poder nuū de jeē quenehen de tachī ini ñayuu, jiín jéē nasávāha de ñayuu cácuhū tācá ndɨnuū cuehyɨ̄. \p \v 2 Te yāha cúu sɨ́hvɨ́ ndɨhúxí uū tēe apóstol un: Tēe ɨɨn cúu Simón jeē suni nání Pedro, jiín ñani de Andrés. Te uū gā de cácuu sēhe Zebedeo, te nání de Jacobo jiín Juan. \v 3 Yūcuán na te Felipe, Bartolomé, Tomás, Mateo tēe ni stútú xúhun renta, Jacobo sēhe Alfeo, jiín Lebeo jeē suni nání Tadeo, \v 4 jiín Simón tēe grupo cananista, jiín Judas Iscariote, tēe jeē ní nastúu de ya. \s1 Jeē ní tají yá ndɨhúxí uū de quinacani de jnūhun \r (Mr. 6.7‑13; Lc. 9.1‑6) \p \v 5 Te ni tají Jesús ndɨhúxí uū tēe yáha jeē quíngoo de. Te ni ndacu ya jniñu nuū de ndese sáha de: \p Ma quíngoo ró núū ñáyuu jeē násūu ñáyuu hebreo cácuu i, ni ma quɨ́vɨcoo ró táca ñuu ñayuu Samaria. \v 6 Chi nuū maá‑ni ñayuu nación yō Israel quingoo ró, chi cácuu i nájnūhun lanchi jeē ní sana. \v 7 Te jeē quíngoo ró te suhva nacani ró jnúhun: Je ni cuyajni Yaā ndeé andɨvɨ́ jeē ndacu ya jniñu nuū rō, achi rō. \v 8 Te nasávāha ró ñáyuu cándoho cuehyɨ̄ stehyú jiín ñáyuu cándoho tāca gá cuehyɨ̄, te nastécu rō ndɨ̄yɨ te quenehen ró táchī ini ñayuu. Te súcuan‑ni ni jēhe ri poder nuū rō jeē sáha ró, te suni súcuan‑ni sáha ró jíín i. \p \v 9 ’Te ma cóndiso ró xúhun oro, ni xūhun plata, ni centavo cuechí. \v 10 Ni ma cóndiso ró ñunu stáá caji rō ichi, ni ɨnga camisa, ni ndijēn, ni vara. Chi sɨquɨ̄ jniñu jeē nácani ró jnúhun nuū ñáyuu, te cánuú coto i róhó. \p \v 11 ’Te na‑ni ñuu chí rancho núu ni jinūcoo ró, te yūcuán nducú ró ɨɨn ñayuu vāha, te coyūcu ró vehe i nde quingoo tucu ró. \v 12 Te jeē quɨ́vɨ ró vehe ñayuu ún, te cahān rō jeē na quíji jnūhun ndeyɨ́ jnūhun sɨɨ̄ ni nuū i. \v 13 Te núu ñayuu vāha cácuu i, te jnūhun ndeyɨ́ ní cahān rō quendōo sɨquɨ̄ i. Te núu nasūu ñáyuu vāha cácuu i, te jnūhun ndeyɨ́ ní cahān rō ma quéndōo sɨquɨ̄ i. \v 14 Te núu íyó ñáyuu jeē tu cájetáhú i róhó, ni tu cúní i cuni nahín i jnūhun cahān rō, yūcuán na te quendacoo ró vehe un chí ñuu ún, te scóyo ró tɨ́cachā jehē rō, te súcuan stéén rō jeē iyó cuéchi i jeē tu ní cájetáhú i. \v 15 Jendaá cahán rī jiín ró jeē quɨvɨ̄ juicio te xeēn gā coo castigo sɨquɨ̄ ñuu casáha súcuan vēsú sɨquɨ̄ ñuu Sodoma jiín ñuu Gomorra nuū ní casáha ndasɨ́ ñáyuu cuēchi. \s1 Jeē coto xeēn ñayuu de jíjnáhan de \p \v 16 ’Cuni sōho ró, chi tájí rí rohó quíngoo ró nájnūhun lanchi mēhñu yɨ́hɨ̄. Núu súcuan te coo listo rō nájnūhun coō, te coo vītá ni rō nájnūhun paloma. \v 17 Te condito ró máá ró nuū ñáyuu, chi quee quɨvɨ̄ jeē quíndeca i róhó núū tohó, te cani i róhó ini tācá vehe iī sinagoga. \v 18 Te suni nde nuū tācá gobernador jiín rey quindeca i róhó jéē sɨquɨ́ ruhū. Te súcuan te nune ichi jeē nacani ndaā rō jnūhun ri nuū de jíín núū ñáyuu tācá nación jeē tu jíní jnūhun Yaā Dios. \v 19 Te núu ni jendeca i róhó núū tāca tée ún, ma nácani ndasɨ́ ni rō ndese cahān rō. Chi máá hora un te máá yá steén nuū rō ndese cahān rō. \v 20 Chi nasūu máá ró cúu jeē cahán, chi Espíritu maá Tátá rō cúu jeē cahán jiín yuhu ró. \p \v 21 ’Te sava ñayuu tu cácandíje, nastúu i ñani i jeē na cúū. Te tátá nastúu sēhe. Te sēhe ndonda sɨquɨ̄ tatá jiín náná jeē na cúū. \v 22 Te ndɨhɨ ñayuu quɨtɨ̄ ni i nuū rō jeē sɨquɨ́ ruhū. Te ñayuu jeē cuɨñɨ nīhin nde jeē jínu jnūndóho, ñayuu ún chi cācu ánuá i. \v 23 Te núu cájito xeēn i róhó ɨɨn ñuu, te cunu ró quíhīn rō ɨnga ñuu. Chi jendaá cahán rī jiín ró jeē ma ndécāva ró caca cuu ró ndɨhɨ nación yō Israel te ndiji‑ni máá rí, Yaā ní nduu tēe. \p \v 24 ’Ɨɨn tēe scuáha, tu cújéhnu de nuū maestro de. Ni tēe cúu mozo, tu cújéhnu de nuū patrón de. \v 25 Tēe scuáha chi nájnūhun ndóho maestro de suni súcuan ndoho nahín máá de, te tēe cúu mozo suni ndoho de nájnūhun ndóho patrón de. Núu súcuan te núu ruhū cácahān i jeē Satanás cúu ri, te nagā ni cuu jeē ma cahán i jeē rohó cácuu Satanás. \s1 Jeē ní cachi yā ndé ɨɨn cúu jeē yūhu yó \r (Lc. 12.2‑9) \p \v 26 ’Núu súcuan te ma yūhu ró coto ró ñáyuu. Chi tāca jnúhun cácahān sāhí i ma quéndōo sāhí cuɨtɨ, chi ndɨhɨ natūu ndijin, te cuni ñayuu. \v 27 Jnūhun ní cahān rī jiín ró jeē tu ní jíní ñayuu, na nácastūhun cájí ró nuū i. Te jnūhun ní nacani sāhi rí nuū rō, na nácani jee ró yátā tācá vehe. \v 28 Te ma yūhu ró coto ró ñáyuu cahni yɨquɨ cúñu rō, chi ma cúu cahni i ánuá rō. Chi sa suhva yūhu ró jéē ma stɨ́vɨ ró núū Yaā Dios, chi cuu snáhnú ndetū yā rohó jéē quɨ́vɨ ánuá rō jiín yɨquɨ cúñu rō infierno. \p \v 29 ’Te tācá saa chi tú yahu ndéé tɨ̄, chi nde uū tɨ̄ jeē ɨɨn centavo lulí. Te ni ɨɨn tɨ tu nɨ́nga nuū ñúhun te núu tu jéhe Tátá rō jnūhun, chi ndíto ya tɨ. \v 30 Te nagā ni cuu róhó jíjnáhan ró, chi nde ndɨhɨ ixi xíní rō je ni cahu ya. \v 31 Núu súcuan te ma yūhu ró jijnáhan ró, chi cánuú ndasɨ́ gá rō nuū yā vēsú cuehē tācá saa. \s1 Ñayuu jejnúhún Jesucristo nuū ɨnga ñayuu \r (Lc. 12.8‑9) \p \v 32 ’Te tāca ñáyuu jeē cuajnúhún rúhū nuū ɨnga ñayuu, suni súcuan cuajnúhún rí i nuū Tatá rī, Yaā ndeé andɨvɨ́. \v 33 Te tāca ñáyuu jeē ma cuájnúhún rúhū nuū ɨnga ñayuu, suni súcuan ma cuájnúhún rí i nuū Tatá rī, Yaā ndeé andɨvɨ́. \s1 Jeē sɨquɨ́ Jesús te cusɨ́ɨn ini ñayuu \r (Lc. 12.51‑53; 14.26‑27) \p \v 34 ’Ma cáni ni rō jijnáhan ró jéē véji ri jeē cóyūcu mánī ñayuu ñayɨ̄vɨ́. Tú vēji ri jeē cóyūcu mánī ñayuu, chi sa suhva cuajnáhan i jeē sɨquɨ́ ruhū. \v 35 Chi jeē sɨquɨ́ ruhū te cusɨ́ɨn ini sēhe yɨɨ́ jíín tátá, te sēhe sɨ́hɨ́ jíín náná, te sēhe jēnu jíín náná chīsó. \v 36 Chi tāca ñáyuu candíje ruhū, chi jnáhan vehe i cúu jeē quɨtɨ̄ ni nuū i. \p \v 37 ’Te núu ndé ɨɨn ñayuu manī gā i jíín tátá i chí jíín náná i vēsú jiín rúhū, nasūu ñáyuu vāha cúu i jeē cóndiquīn i ruhū. Te núu ndé ɨɨn ñayuu manī gā i jíín séhe yɨɨ́ i chí jíín séhe sɨ́hɨ́ i vēsú jiín rúhū, te suni nasūu ñáyuu vāha cúu i jeē cóndiquīn i ruhū. \v 38 Te na‑ni ñayuu núu tu jéhe i jnūhun ndoho i jnūndóho vēsú nde cuu i jeē sɨquɨ́ jeē cóndiquīn i ruhū, nasūu ñáyuu vāha cúu i jeē cóndiquīn i ruhū. \v 39 Te núu ndé ñáyuu cúní i cācu i nuū jnúndóho quiji nuū i jeē sɨquɨ́ ruhū, núu súcuan te jnahnū ndetū i nɨ́ɨ́ cáni. Te núu ndé ɨɨn ñayuu vēsú na cúū i jeē sɨquɨ́ ruhū, te cotecu i nɨ́ɨ́ cáni. \s1 Jeē iyó táhū yō nuū Yaā Dios \r (Mr. 9.41) \p \v 40 ’Te ñayuu cuatáhú róhó jijnáhan ró, núu súcuan te ruhū cájetáhú i. Te ñayuu cájetáhú rúhū, cájetáhú i Yaā ní tají rúhū vēji ri. \v 41 Núu na‑ni ñayuu cuatáhú i ɨɨn tēe nácani jnūhun Yaā Dios, sɨquɨ̄ jeē jíca de jniñu Yaā Dios, núu súcuan te ɨnuú‑ni coo tahū de nuū Yaā Dios jiín tée nácani jnūhun Yaā Dios. Te núu na‑ni ñayuu cuatáhú i ɨɨn tēe ndaā, sɨquɨ̄ jeē tēe ndaā cúu de, núu súcuan te ɨnuú‑ni coo tahū de nuū Yaā Dios jiín tée ndaā. \v 42 Te núu ndé ñáyuu cuāha i vēsú ɨɨn ñajin ndute míjin coho ɨɨn sūchi yáha, sɨquɨ̄ jeē cúu i sūchi cándíje ruhū, ndaā ndije cúu jeē nihín i tahū i. Achí yá. \s1 Jeē ní tají Juan uū tēe nuū yā \r (Lc. 7.18‑35) \c 11 \p \v 1 Te ná ni jīnu ni ndacu Jesús jniñu nuū ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá, te ni quenda ya yūcuan cuáhān yā jeē steén yā te nacani ya jnūhun tācá ñuu región yūcuán. \p \v 2 Te íne Juan vecāa. Te ni nihīn de jnūhun tācá jniñu sáha Cristo. Te ni tají de uū tēe cáscuáha jíín de, \v 3 cuacajnūhún de ya: \p ¿A máá ní cúu Cristo jeē achí tutu jeē quíji, chí condetu yó ɨnga tēe quiji? áchí de. \p \v 4 Te ni cahān yā jiín de: \p Cuángoo te castūhun ró nuū Juan tācá jniñu cájito ró jíín jnúhun cájini ró. \v 5 Te cachi rō nuū de jeē ñáyuu cuaá cánanune tɨnūú i, te ñayuu yacuá cánacaca i, te ñayuu ndóho cuehyɨ̄ stehyú cánduvāha i, te ñayuu sohó cánanune sōho i, te ñayuu jihí nátecu i sáha ri. Te suni nácani ri jnūhun nuū ñáyuu ndahú jéē jnama Yaā Dios i. \v 6 Te yōhyo ndetū tēe jeē ma nácani yátá ni de jeē ruhū cúu Cristo. Súcuan cachi rō nuū Juan. Achí yá jiín de. \p \v 7 Te náa cuanuhun ndɨndúú tée ún, te ni quejéé Jesús cahán yā jnūhun Juan jiín ñáyuu: \p ¿Na vé ni jécondēhe ró jijnáhan ró nde nuū ñúhun téhé? ¿A ɨɨn tēe jéni ɨɨn jéni uū ni, nájnūhun ite jeē cánda sáha tachī? \v 8 Te núu tuú, ¿te na vé ni jécondēhe ró núu súcuan? ¿A ɨɨn tēe cúní cujéhnu jeē ñúhun sahma lúu? Tuú chi cájini rō jeē tēe cáñuhun sahma lúu, máni ini vehe rey cáyūcú de. \v 9 ¿Te na vé ni jécondēhe ró núu súcuan? ¿A ɨɨn tēe nácani jnūhun Yaā Dios? Cáhán rī jiín ró jeē suu ni jecondēhe ró, te cújéhnu ga Juan yáha vēsú tāca gá tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios. \v 10 Chi jnūhun Juan cúu jeē ni cáhān Yaā Dios jeē yosó núū tútu iī: \q1 Tají rí tēe nacani jnūhun ri cosnūú de ichi núú Cristo, \q1 návāha coo tūhva ñayuu jeē jinú yā. \m Achí Yaā Dios, achí tutu. \v 11 Te jendaá cahán rī jiín ró jeē ini ñayɨ̄vɨ yáha cújéhnu ga Juan tēe scuándute vēsú tāca gá tēe jeē ni íyo ini ñayɨ̄vɨ́. Te vēsú súcuan te tāca tée núu ga ini ñuu nuū ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu, cújéhnu ga de vēsú Juan. \p \v 12 ’Te nde quɨvɨ̄ ní quee Juan tēe scuándute, te nde vijna, chi cánducú ndéyɨ́ ñáyuu quɨ́vɨcoo i ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndácu ya jniñu nuū i. Te nde ñayuu xeēn cánducú ndéyɨ́ i sɨquɨ̄. \v 13 Chi nde ná tu quiji Juan, te ni īyo máá ley Moisés, te suni ni īyo tāca tée ni canacani jnūhun Yaā Dios. Te ni cacastūhún de ndese coo jeē ndacu Yaā Dios jniñu. \v 14 Te ni cacahān de jeē ndíji Elías. Te núu cácuni rō cuatáhú ró jnūhun, te jíní rō jeē maá Juan cúu tēe jeē ní cachi tutu jeē quíji, chi cúu de nájnūhun Elías. \v 15 Tāca róhó jéē jíni sōho, na chúsóhó ró. \p \v 16 ’Yāhá cachi rī ɨɨn jnūhun yátá návāha na cúni rō ndese cúu ñayuu tiempo vijna. Cúu i nájnūhun sūchi lúlí cáhīin nuū yáhu cácasɨ́quɨ́ i. Te cácana ndee i xinī jnáhan i: \v 17 Ni catɨvɨ rī scuilí, te tu ní cájita jéhé ró. Te ni cajita ri yaa jeē cuihyá jíta, te tu ní cándahyū rō, achí i. Te nájnūhun cándāa sūchi lúlí un jéē tu ní nújnahan ni i ni ɨɨn, súcuan cándāa ró. \v 18 Chi ni quiji Juan te cuehē jínu ni īyo ndite ni de, tu ní yéji de ni tu ní jíhi de. Te tu ní cánujnahan ni rō, chi ni cacahān rō jeē ñúhun tachī ini de. \v 19 Yūcuán na te ni quee maá rí, Yaā ní nduu tēe, te yéji rī jíhi ri, te tu cánujnahan ni rō, te chísóó jnúhun ró cácahān rō jeē máni máá jéē yéji rī jíhi ri vino. Te quíjnáhan ri jiín tée cástútú xúhun renta jiín táca gá tēe cásáha cuēchi, áchí ró. Te núu cúndíchí ɨɨn tēe jíín jnúhun Yaā Dios, te jíín jniñu sáha de te nátūu jeē tée ndíchí cúu de. Achí yá. \s1 Jeē ní cuxeēn yā nuū sava ñuu nīhni ni \r (Lc. 10.13‑15) \p \v 20 Yūcuán na te ni quejéé yá cúxeēn yā nuū tācá ñuu nuū ni sáha ya cuehē jniñu jéhnu, chi tu ní cánacani ni i jeē stóo i cuēchi i. Te ni cahān yā: \p \v 21 Nacā jeē xeēn ndoho ró, ñáyuu ñuu Corazín. Te nacā jeē xeēn ndoho ró, ñáyuu ñuu Betsaida. Chi núu ini ñuu Tiro jiín ñuu Sidón ni sáha ri jniñu jéhnu jeē ni sáha ri ini ñuu maá ró, te yachī nacani ni ñayuu ñuu un jéē stóo i cuēchi i núú. Te sáha i seña jeē steén jeē nácani ni i sɨquɨ̄ cuéchi i, chi cuhun i sahma jnúú te chuhun i yaā xinī i núú. \v 22 Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē quɨvɨ̄ coo juicio te xeēn gā coo castigo sɨquɨ̄ rō jijnáhan ró vēsú jeē ni íyo sɨquɨ̄ ñuu Tiro jiín ñuu Sidón. \v 23 Te róhó ñáyuu ñuu Capernaum, ¿á cájeni ni rō jeē cujéhnu ró nájnūhun ɨɨn jeē cáa cuahān ichi ándɨvɨ́? Tuú chi sa nanuu ró ndé lugar nuū cáyūcu ánuá ndɨ̄yɨ. Chi núu ini ñuu Sodoma ni sáha ri jniñu jéhnu jeē ni sáha ri nuū maá ró, te coo ñuu yúcuan ndé vijna núú. \v 24 Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē quɨvɨ̄ coo juicio te xeēn gā coo castigo sɨquɨ̄ rō vēsú jeē ni íyo sɨquɨ̄ ñáyuu ñuu Sodoma. Achí yá. \s1 Nehen nuū rī ndetātu ró, achí yá \r (Lc. 10.21‑22) \p \v 25 Te suni quɨvɨ̄ un ní cahān Jesús: \p Na cútahū na núū ni Tátā, Jitoho andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́. Chi ni jesɨ ní táca jnúhun ndíchí ní, jeē ma cúni ñayuu ndichí jíín ñáyuu tūhva cuenta ñayɨ̄vɨ yáha. Te ni steén ni núū ñáyuu cácuu nájnūhun sūchi lúlí. \v 26 Chi súcuan ni nujnahan ni ni Tátā, achí yá. \p \v 27 Te ni cahān gā yā: \p Ndɨvii ni jēhe Tátá rī nuū rī. Te tu cájini ñayuu ndé ɨɨn cúu ruhū, Sēhe Yaā Dios, chi máá‑ni Tátá rī cúu jeē jiní yā ruhū. Ni tu cájini ñayuu ndese Yaā cúu máá Tátá, chi máá‑ni Sēhe cúu jeē jiní. Te íyó ñáyuu jeē cuní maá Séhe stéén yā nuū i ndese Yaā cúu Tátá yā, te máá i suni cuni i. \v 28 Tāca ró jéē ni cuíta ró jiín táca jniñu jíín ley jeē yɨɨ́ sáha jíín ró, nehen quɨ̄vɨcoo ró ndaha ri, te ndetātu ró sáha ri. \v 29 Quɨ̄vɨ ró núū jníñu ndácu máá rí, te scuáha ró coo ró nájnūhun íyó máá rí. Chi vītá ni rī te suchí ni rī. Te súcuan te ndetātu ró jiín ánuá rō sáha ri. \v 30 Chi tú yɨɨ́ jéē cuandetū rō nuū rī, ni tú yɨɨ́ jéē squícu ró jniñu ndácu ri. Achí yá. \s1 Jeē ní cataxín de yoco trigo quɨvɨ̄ ndétātú \r (Mr. 2.23‑28; Lc. 6.1‑5) \c 12 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ndétātu ní yāha Jesús cuahān yā nuū cáa trigo. Te tēe cáscuáha jíín yá, cájiī de sōco. Te ni quejéé de cátaxín de yoco trigo cáyeji de. \v 2 Te ni cajito tēe grupo fariseo, te ni cacahān de jíín yá: \p Condēhé, chi tēe cáscuáha jíín ró casáha de jniñu jeē tu íyó váha sáha yó quɨ́vɨ̄ ndétātú, áchí ley Moisés. \p \v 3 Te ni cahān maá yá jiín de: \p ¿A tu ní cácahu ró tutu ndese ni sáha David, ɨɨn quɨvɨ̄ jeē ni jíī de sōco jíín tée cáhīin jíín de? \v 4 Te ni quɨ̄vɨ de ini vehe Yaā Dios. Te ni yeji de pan iī jeē yosó ndijin nuū Yaā Dios. Te tú na ley jeē cáji de, ni tēe cáhīin jíín de, chi máá‑ni sutū cuu caji. Te vēsú súcuan te tú na cuēchi ní íyo sɨquɨ̄ de. \v 5 ¿Te á tu ní cácahu ró tutu ley Moisés, ndese cásájniñu sutū ini templo, vēsú quɨvɨ̄ ndétātu cúu? Te tú na cuēchi íyó sɨ́quɨ̄ de, vēsú quɨvɨ̄ ndétātu cásájniñu de jniñu jeē cácuu de sutū. \v 6 Te cáhán rī jiín ró jeē maá rí jeē iyó yáha, cújéhnu ga rī vēsú templo. \v 7 Te tu cájecūhun ni rō jijnáhan ró jnūhun yáha jeē yosó núū tútu iī jeē ni cáhān Yaā Dios: Jeē cuní gā rī cúu jeē cundáhú ni rō jnáhan ró, vēsú jeē socó rō quɨtɨ nuū rī, achí yá. Te núu jeē ní cajecūhun ni rō jnūhun yáha, te ma cahán rō súcuan sɨquɨ̄ tée jeē tú na cuēchi núú. \v 8 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, máá rí cúu jeē ndácu jniñu sɨquɨ̄ ndese sáha ñayuu quɨvɨ̄ ndétātú, áchí yá. \s1 Jeē ní nduvāha tēe ni ichī ndaha \r (Mr. 3.1‑6; Lc. 6.6‑11) \p \v 9 Yūcuán na te cuahān Jesús, te ni quɨ̄vɨ ya ini vehe iī sinagoga. \v 10 Te yūcuan íne ɨɨn tēe ni ichī ɨɨn ndaha de. Te cácuni tēe grupo fariseo jeē nihīn de cuēchi sɨquɨ̄ yā, te ni cacajnūhún de ya: \p ¿A íyó ley jeē cuu nasávāha yó ñayuu cuhú quɨvɨ̄ ndétātú? áchí de. \p \v 11 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Ndé ɨɨn róhó, núu névāha ró ɨɨn lanchi, te núu nɨ́nga tɨ ini ɨɨn yaū quɨvɨ̄ ndétātú, te á tu jéhén rō natava rō tɨ̄, chí naún? \v 12 ¿Te á tu cánuú ndasɨ́ gá ɨɨn tēe vēsú ɨɨn lanchi? Núu súcuan te vetū‑ni sáha yó jniñu váha quɨvɨ̄ ndétātú, áchí yá. \p \v 13 Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée ni ichī ndaha ún: \p Scáá ndaha ró. \p Te ni scaá de, te ni nduvāha‑ni nájnūhun íyó ɨnga. \v 14 Yūcuán na te ni quendacoo tēe grupo fariseo, te ni candajnūhún de sɨquɨ̄ Jesús, ndese cahni de ya. \s1 Jnūhun Jesús jeē ni cáhān Isaías nde jenahán \p \v 15 Te ni jini Jesús jeē súcuan cájeni ni de, te ni quenda ya yūcuan cuáhān yā. Te cuehē ñayuu cándiquīn i ya. Te ni nasávāha ya ndɨhɨ ñayuu cuhú. \v 16 Te ni ndacu ya jniñu nuū i jeē ma stéén i ya. \v 17 Te súcuan ni cuu návāha squícu jnūhun ni cahān Yaā Dios sɨquɨ̄ Jesús, te ni nacani Isaías jnūhun ya un ndé jenahán: \q1 \v 18 Yāha cúu mozo rī jeē ní nacāji ri, \q1 te manī rī jiín yá, te cúsɨɨ̄ ni rī jiín yá. \q1 Te cuāha ri Espíritu rī coo jíín yá. \q1 Te máá yá sándaā jniñu ñayuu tācá nación. \q1 \v 19 Ma tejnáhan ya, ni ma cána jee ya, \q1 te ni ma cahán jee ya ichi jeē cúni ñayuu. \q1 \v 20 Ma sáha xeēn yā jiín ñáyuu ni cunīhin jnūndóho sɨquɨ̄, \q1 ni ma snáā yā ñayuu jeē maá lulí‑ni cácandíje. \q1 Chi cujéhnu ya sɨquɨ̄ ndɨhɨ, te ndaā ndacu ya jniñu. \q1 \v 21 Te ñayuu tācá nación cocuhun ni i jeē jnáma ya i. \m Achí Yaā Dios, achí Isaías nde jenahán. \s1 Jeē ní cacahān de jeē jejníñu ya fuerza Satanás \r (Mr. 3.19‑30; Lc. 11.14‑23; 12.10) \p \v 22 Yūcuán na te ni caquindeca i nuū yā ɨɨn tēe cuáá ñɨ́hɨ́n, chi ñúhun tachī ini de. Te ni nasávāha ya de. Te ni ndundijin tɨnūú de te ni nacahān de. \v 23 Te ndɨhɨ ñayuu cuehē un ní canaa ni i cájito i, te ni cacahān i: \p ¿A tée yáha cúu jeē ni cáhān Yaā Dios jeē cacu nuū yucūn David? áchí i. \p \v 24 Te tēe grupo fariseo, ni cajini de jeē súcuan cácahān i. Te ni cacahān de: \p Tēe yáha ma cúu quenehen de tachī núu jeē tu sáha de jíín fuerza Satanás jeē cujéhnu nuū tachí, áchí de. \p \v 25 Te Jesús ni jini yā jeē súcuan cájeni ni de, te ni cahān yā jiín de: \p Tācá nación jeē casásɨ́ɨn máá te cájejnáhan máá, núu súcuan te snáā jeē iyó váha máá. Te núu ɨɨn ñuu chí ɨɨn vehe cásásɨ́ɨn máá te cájejnáhan máá, te ma cúu ga coyūcu cáhnu. \v 26 Te suni súcuan Satanás núu quénehen jnáhan tachī, núu súcuan te sásɨ́ɨn máá. ¿Te ndese cuɨñɨ nīhin Satanás jeē ndácu jniñu núu súcuan? \v 27 Chi cácahān rō jeē jiín fuerza Satanás quénehen ri tachī. Te núu súcuan cúu núú, te ñayuu cascuáha jíín máá ró jijnáhan ró, ¿na jiín fuerza cáquenehen máá i tachī, cájeni ni rō? Núu súcuan te máá i jíjnáhan i cachi jeē ní castɨ́vɨ ndasɨ́ suhva ró ni cacahān rō jeē cáquenehen ri tachī jiín fuerza Satanás. \v 28 Te tuú chi sa jíín Espíritu Yaā Dios cúu jeē quénehen ri tachī. Núu súcuan te je ndéé Yaā Dios mēhñu ró jeē ndácu ya jniñu. \p \v 29 ’¿Chi ndese cuu quɨ̄vɨ ɨɨn tēe ini vehe tēe ndacuī jeē quenehen de ndajníñu de? Chi cánuú jeē xíhna gā cuhni de tēe ndacuī ún, te yūcuán na te cuu quenehen de ndajníñu ún. Te suni súcuan cúu jeē jíhni rī Satanás te quénehen ri tachī. \p \v 30 ’Te ñayuu tu íyó mánī jiín rí, núu súcuan te jíto uhū i ruhū. Te ñayuu tu nástútú jíín rí, núu súcuan te sa jéte núu i ñayuu vējicoo nuū rī. \p \v 31 ’Jeē yúcuan cáhán rī jiín ró: Iyó modo coo jnūhun cáhnu ni nuū tāca cuéchi cásáha ñayuu, jiín núū tāca jnúhun néé cácahān i. Te núu cahān ndevāha i sɨquɨ̄ Espíritu Santo, te ma cóne cáhnu ni Yaā Dios nuū i. \v 32 Te núu na‑ni ñayuu cahān i sɨquɨ̄ ruhū, Yaā ní nduu tēe, cuu cone cáhnu ni Yaā Dios nuū i. Te núu na‑ni ñayuu cahān ndevāha i sɨquɨ̄ Espíritu Santo, ma cóne cáhnu ni Yaā Dios nuū i, ni jeē iyó i ñayɨ̄vɨ yáha, ni nɨ́ɨ́ tiempo quíji. \s1 Jnūhun yujnu váha jíín yujnu néé \r (Lc. 6.43‑45) \p \v 33 ’Núu yujnu váha, te vāha ndehē, te núu yujnu néé, te cánéé ndehē. Chi jíín ndéhē te jíní yō ndese yujnu cúu. Te suni súcuan ñayuu. \v 34 Va sēhe coō cácuu ró, chi xeēn rō nájnūhun coō. ¿Ndese cuu cahān rō jnūhun vāha, chi ñayuu cásáha néé cácuu ró? Chi jniñu jeē jéni ni anuá ñayuu, máni yūcuan cáhán i. \v 35 Tēe vāha cáhán de jnūhun vāha, chi íyó ndáā anuá de. Te tēe sáha néé cáhán de jnūhun néé, chi cánéé ánuá de. \v 36 Te cáhán rī jiín ró jeē tācá na‑ni jnūhun cácahān ñayuu, nacuāha i cuenta jnūhun un quɨ́vɨ̄ coo juicio. \v 37 Chi jíín jnúhun ni cahān rō sándaā yā sɨquɨ̄ rō, núu jeē quéndōo ndaā rō chí jéē cóndee cuēchi sɨquɨ̄ rō. Achí yá. \s1 Jeē ní cajicān ñayuu tu cácandíje ɨɨn jniñu jéhnu \r (Mr. 8.12; Lc. 11.29‑32) \p \v 38 Yūcuán na te jecu tēe grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni cacahān de jíín yá: \p Maestro, cácuni na jéē sáha ní ɨɨn jniñu jéhnu jeē steén núu máá ní cúu Yaā ní tají Yaā Dios, achí de. \p \v 39 Te ni cahān yā jiín de: \p Ñayuu yáha jeē casáha jniñu néé, tu cájetáhú cuɨtɨ i Yaā Dios. Te cájicān i ɨɨn jniñu jéhnu jeē steén núu Yaā ní tají Yaā Dios cúu ri. Te tuá na ɨnga jniñu jéhnu stéén rī nuū i, chi máá‑ni jniñu jéhnu nájnūhun ni cuu jíín Jonás, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios. \v 40 Chi nájnūhun ni ine Jonás chīji chācá cáhnu unī nduú unī ñuú, suni súcuan ruhū, Yaā ní nduu tēe, cuu rī te cone ri chīji ñuhun unī nduú unī ñuú, te sáá te natecu rī. \v 41 Te tāca ñáyuu ñuu Nínive nuū ní nacani Jonás jnūhun, natecu i jíín ñáyuu tiempo yáha, quɨvɨ̄ juicio jeē sándaā yā cuēchi, te cahān i cuēchi sɨquɨ̄ ñáyuu yáha. Chi máá i ni canacani ni i ni castóo i cuēchi i quɨvɨ̄ ní nacani Jonás jnūhun nuū i. Te vijna chi cújéhnu ga ruhū Yaā íne yāhá vēsú Jonás, te tu cácandíje ró rúhū. \v 42 Te reina jeē ní cujéhnu nación ichi sur, natecu ña jíín ñáyuu tiempo yáha, quɨvɨ̄ juicio jeē sándaā yā cuēchi, te cahān ña cuēchi sɨquɨ̄ i. Chi nde jicá téyɨ́ ní quiji ña ni jini nahín ña jnūhun ndíchí ní cahān rey Salomón. Te vijna chi cújéhnu ga ruhū, Yaā íne yāhá vēsú Salomón, te tu cácandíje ró rúhū. \s1 Tachī jeē nastútú jnáhan ndɨ́vɨ ini ñayuu \r (Lc. 11.24‑26) \p \v 43 ’Núu ni quenda ɨɨn tachī ini ɨɨn tēe tu cándíje, te jíca cuu nuū ñúhun téhé, ndúcú núū ndétātú, te tu níhín, yūcuán na te jéni ni maá: \v 44 Na quínuhun rī vehe nuū ní quenda ri. Te núu ni ndee tucu, te jíto jeē tēe tu cándíje ún, cúu de nájnūhun ɨɨn vehe íyú te ni ndundoo. \v 45 Yūcuán na te jéquihin uxā gā tachī neé gá vēsú maá. Te quɨ́vɨcoo ini tēe un jéē cóyūcu yúcuan. Núu súcuan te xeēn gā ndoho tēe un jéē sándɨ̄hɨ́ vēsú jeē xíhna ñúhún. Te suni súcuan ndoho ñayuu tiempo yáha jeē casáha néé. Achí yá. \s1 Náná yā jiín ñani yā \r (Mr. 3.31‑35; Lc. 8.19‑21) \p \v 46 Te níní súcuan cáhán yā jiín ñáyuu ún, te ni quee naná yā jiín táca ñani yā, íin ña nuū quéhe, te cúní ña cahān ña jíín yá. \v 47 Te ni cachi ɨɨn tēe nuū yā: \p Náná ni jíín táca ñani ni cáhīin nuū quéhe, te cácuni cahān jiín ní, achí de. \p \v 48 Te ni cahān yā jiín tée ni cahān súcuan jíín yá: \p ¿Ndé ɨɨn cúu náná rī, te ndé ɨɨn cácuu ñani rī? Achí yá. \p \v 49 Te ni steén ndaha yá nde nuū cáyūcu tée cáscuáha jíín yá. Te ni cahān yā: \p Suni náná rī jiín ñani rī cácuu tāca jéē yáha. \v 50 Chi tāca ñáyuu casquícu jniñu cúní maá Tátá rī, Yaā ndeé andɨvɨ́, suu cácuu ñani rī, cuāha ri, náná rī. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe jéte trigo \r (Mr. 4.1‑9; Lc. 8.4‑8) \c 13 \p \v 1 Te quɨvɨ̄ un ní quenda Jesús vehe cuahān yā, te ni jinū yā ni cucōo ya yumar. \v 2 Te ni cutútú cuéhē ndasɨ́ ñayuu nuū yā. Te ni quɨ̄vɨ ya ini ɨɨn barco, ni cucōo ya. Te tāca ñáyuu un cáyūcú i yumar. \v 3 Te jíín jnúhun yátá ni cahān yā cuehē jnūhun nuū i, te súcuan ni cahān yā: \p Ɨɨn tēe cate trigo, ni quenda de jeē cáte de. \v 4 Te ná ni quejéé de jéte de, te jecu trigo ni jitē yuhíchi. Te ni quecoo saa, ni cayeji tɨ̄. \v 5 Te jecu gā trigo ni jitē nuū ñúhun yuū, nuū tú cuehē ñuhun. Te yachī‑ni ni cane, chi tu cóquin ñuhun. \v 6 Te nuū ní cane niāndii, te ni ichī‑ni, te ni casun, chi tu ní níhín nuū quihín yoho. \v 7 Te jecu gā trigo ni jitē nuū náne iñu. Te ni jehnu iñu ún, te ni jesɨ nuū. \v 8 Te jecu ni jitē nuū ñúhun váha, te ni jēhe cuehē nunī. Sava ni jēhe ciento jeē ɨ́ɨn ɨɨn, te sava ni jēhe unī xico, te sava ga ni jēhe ocō uxī. \v 9 Tāca róhó jéē jíni sōho, na chúsóhó ró. Achí yá. \s1 Najehē cahán yā máni jnūhun yátá \r (Mr. 4.10‑12; Lc. 8.9‑10) \p \v 10 Yūcuán na te tēe cáscuáha jíín yá un ní quecoo de nde nuū yā, te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Najehē cúu jeē máni jnūhun yátá cáhán ni jíín ñáyuu? achí de. \p \v 11 Te ni cahān yā jiín de: \p Róhó jíjnáhan ró chi sáha ya jeē cájecūhun ni rō jnūhun ni yɨsāhi yáha, ndese quɨ́vɨcoo ñayuu ndaha Yaā andɨvɨ́ jeē ndacu ya jniñu nuū i. Te ñayuu yáha jéē tu cácandíje, chi ma jécūhun ni i. \v 12 Chi ñayuu je jécūhun ni, chi stéén gā yā nuū i, te víhyá gā cuni i. Te ñayuu tu cándíje, sa suhva naa jecu jeē je jíní i ún. \v 13 Jeē yúcuan cáhán rī jnūhun yátá jíín i. Chi vēsú cájito i, te quendōo i nájnūhun jeē tú na vé ni cájito i. Te vēsú cájini sōho i, te ma jécūhun ni i, te quendōo i nájnūhun jeē tú na vé ni cájini i. \v 14 Ñayuu yāhá chi squícu sɨquɨ̄ i jnūhun ni cahān Yaā Dios jeē ní nacani Isaías, tēe ni nacani jnūhun nde jenahán: \q1 Vēsú cuni nahín ró, te ma jécūhun ni rō, \q1 te vēsú coto ró, te ma nácuni rō. \q1 \v 15 Chi ñayuu yáha yōhyo ni ndunīhni ni i, \q1 te yōhyo uhū chusóhó i, \q1 te nájnūhun cájesɨ i tɨnūú i, \q1 návāha coo nájnūhun jeē tu cájito i, \q1 ni tu cájini nahín i, \q1 te ni ma jécūhun ni i, \q1 ni ma násāma ini i quɨ̄vɨcoo i nuū rī \q1 jeē nasávāha ri anuá i nuū cuéchi i. \m Achí Yaā Dios, achí tutu. \p \v 16 ’Te máá ró jijnáhan ró, yōhyo ndetū rō, chi cájito ró jíín tɨ́nūu ró, te cájini nahín ró jíín sóho ró. \v 17 Chi jendaá cahán rī jiín ró jeē cuehē tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios jiín cuéhē tēe ndaā, ni cacuni de coto de jeē cájito máá ró, te tu ní cájito de. Te suni ni cacuni de cuni sōho de jeē cájini sōho máá ró, te tu ní cájini de. Achí yá. \s1 Jeē ní castūhun cájí yá jnūhun yátá tée jéte trigo \r (Mr. 4.13‑20; Lc. 8.11‑15) \p \v 18 ’Núu súcuan te cuni nahín jíjnáhan ró na vé cuní cahān jnūhun yátá tée jéte trigo: Trigo un cúu jnūhun Yaā Dios. \v 19 Te ñayuu cájini sōho jnūhun ndese ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu, núu tu cájecūhun ni i te cácuu i nájnūhun trigo jeē ni jítē yuhíchi. Yūcuán na te quíji jexeén te quénde‑ni jnūhun ini anuá i. \v 20 Te trigo jeē ni jítē nuū ñúhun yuū cúu nájnūhun ñayuu cájini sōho jnūhun, te yachī‑ni cájetáhú i te cácusɨɨ̄ ni i jíín. \v 21 Te tu cúcutú jnúhun ún ini anuá i, te jecu‑ni quɨvɨ̄ cájetáhú i. Te núu ni quejéé jnúndóho, chí jíto xeēn ñayuu i sɨquɨ̄ jnúhun ún, te quéjéé nácani yátá ni i. \v 22 Te jeē ni jítē nuū náne iñu cúu ñayuu cájini nahín jnúhun, te cándɨhvɨ̄ ni i sɨquɨ̄ jeē iyó ini ñayɨ̄vɨ yáha, te cúní i cucúcá i, te stáhú un i cujnéñu i jíín. Te ndɨhɨ jeē yáha jésɨ nuū jnúhun ya, te tu íje i jíín jnúhun ya. \v 23 Te trigo jeē ni jítē nuū ñúhun váha cúu nájnūhun ñayuu cájini nahín jnúhun, te cájecūhun ni i, te cáhije i jíín jnúhun ya. Te sava i cúu nájnūhun nunī jeē jéhe ciento jeē ɨ́ɨn ɨɨn, te sava ga i jéhe unī xico, te sava ga i jéhe ocō uxī. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ite lasú \p \v 24 Te ni cahān yā ɨnga jnūhun yátá jíín de: \p Jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu cúu nájnūhun ɨɨn tēe jeē ní jete de trigo váha nuū ñúhun de. \v 25 Te íyó ɨɨn tēe jíto uhū de tēe chíí trigo. Te náa cáquixī tēe chíí trigo jiín táca jnáhan de, te ni jehēn ni jete ndɨquɨn lású nuū trigo de, te cuahān. \v 26 Te nuū ní cane trigo ún, te ni cane yoco i, te suni súcuan ni jehnu ite lasú un. \v 27 Yūcuán na te ni jengoo mozo ni cacahān i jíín patrón i: ¿A násūu trigo váha ní jéte ní núū ñúhun ní? ¿Te ndese cúu jeē ní canecoo ite lasú nuū? \v 28 Te ni cahān de jíín i: Ɨɨn tēe jíto uhū ruhū ni sáha jeē yáha. Te ni cacahān mozo un jíín de: ¿Núu súcuan te á cúní ni jéē na quíngoo ná te jnuhun ná? áchí i. \v 29 Te ni cahān de: Tuú, chi núu jnuhun ró lású un te sanaa te jnuhun ró ndé jiín trigo. \v 30 Vāha ga na cuéhnu máá ndé quɨvɨ̄ tahndé. Te quɨvɨ̄ un cáhān rī jiín tée cahnde jeē xīhna gā ite lasú cahnde de, te chucú tútú de návāha cahmu yó. Yūcuán na te trigo chi cahnde de ndɨ̄vɨ ini yacā rī, achí de. Áchí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ndɨquɨn mostaza \r (Mr. 4.30‑32; Lc. 13.18‑19) \p \v 31 Te suni ni cahān yā ɨnga jnūhun yátá jéē steén yā ndese ndúcuehē ñayuu ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū: \p Ndúcuehē i nájnūhun jéhnu ɨɨn ndɨquɨn mostaza jeē ní jequin ɨɨn tēe nuū ñúhun de. \v 32 Te jendaá jeē ɨɨn ndɨquɨn lúlí gá cúu vēsú tāca gá ndɨquɨn. Te núu ni jehnu, te cúu cáhnu ga vēsú tāca gá yucū, chi ndúu nájnūhun ɨɨn yujnu. Te quíjicoo saa, te cásáha tɨ tacā tɨ̄ chīji ndaha ún. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ levadura \r (Lc. 13.20‑21) \p \v 33 Te ɨnga jnūhun yátá ní cahān yā jiín de: \p Jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu cúu nájnūhun levadura jeē ní quihin ɨɨn ñahan. Te ni saca ña jíín únī kilo harina, nde ni ndaa ndɨhɨ ñujen ni sáha. Achí yá. \s1 Jeē máni jnūhun yátá cáhán yā jiín i \r (Mr. 4.33‑34) \p \v 34 Tāca jnúhun yáha ní cahān Jesús jiín ñáyuu cuehē ún. Te tāca jéē ni stéén yā, máni jnūhun yátá ní cahān yā jiín i. \v 35 Súcuan ni sáha ya návāha squícu jnūhun ni cahān tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán: \q1 Cahān rī tāca jnúhun yátá jíín ñáyuu, \q1 te cachi rī tāca jnúhun yɨ́sāhí ndé quɨvɨ̄ ní jecōo ñayɨ̄vɨ́. \m Achí tutu, áchí yá. \s1 Jeē ní castūhun cájí yá jnūhun ite lasú \p \v 36 Yūcuán na te ni nacuatáhú Jesús nuū ñáyuu. Te ni ndɨ̄vɨ ya ini vehe. Te tēe cáscuáha un ní jinūcoo de nuū yā, te ni cacahān de jíín yá: \p Nacani cájí ní jnūhun yátá ite lasú nuū ná, áchí de. \p \v 37 Te ni cahān yā jiín de: \p Jeē jéte trigo vāha un cúu máá rí, Yaā ní nduu tēe. \v 38 Te ñuhun un cúu ñayɨ̄vɨ́. Te trigo vāha un cúu ñayuu cáyɨhɨ ndaha Yaā Dios jeē ndácu ya jniñu nuū i. Te ite lasú un cúu ñayuu cáyɨhɨ ndaha jexeén. \v 39 Te tēe jíto uhū jeē ní jete lasú un cúu máá jéxeén. Te quɨvɨ̄ tahndé cúu quɨvɨ̄ jínu ñayɨ̄vɨ́. Te tēe cahnde un cácuu ndajéhé Yaā Dios. \v 40 Te nájnūhun tahndē ite lasú te cayū nuū ñuhún, súcuan coo quɨvɨ̄ jínu ñayɨ̄vɨ́. \v 41 Chi máá rí, Yaā ní nduu tēe, tají rí ndajéhé rī quingoo. Te nastútú yá tāca ñáyuu casquɨ́vɨ jnáhan nuū cuéchi, jíín ñáyuu casáha jniñu néé, quenehen ya i mēhñu ñáyuu ndácu ri jniñu nuū. \v 42 Te jnaa ya i cayū i nuū ñuhún. Te yūcuan ndáhyū i te nacayɨ̄hɨ́ yuhu i jeē ndoho xeēn i. \v 43 Yūcuán na te ñayuu squícu nuū yā chi ndindēé i nájnūhun niāndii, te coyūcú i nuū ndácu máá Tátá i jniñu. Tāca róhó jéē jíni sōho, na chúsóhó ró. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ yejnū xūhún jeē yɨ́sāhí \p \v 44 ’Te jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu, suni cúu nájnūhun ɨɨn yejnū xūhún jeē yɨ́sāhi chíji ɨɨn ñuhun. Te ni nanihīn ɨɨn tēe, te ni nacasɨ tucu de sɨquɨ̄. Te jeē cúsɨɨ̄ ni de jíín, te ni jehēn de ni xīcó ndɨhɨ de jeē névāha de, te ni jeen de ñuhun ún. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ perla jeē ndeé yahu \p \v 45 ’Te jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu, suni cúu nájnūhun ɨɨn tēe jéen xíco, te ndúcú de perla váha. \v 46 Te ni jini de ɨɨn perla jeē yáhu ndasɨ́, te ni jehēn de ni xīcó ndɨhɨ de jeē névāha de, te ni jeen de perla un. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ñunu jnɨ́ɨ chācá \p \v 47 ’Te jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu, suni cúu nájnūhun ɨɨn ñunu jeē cásɨ́ngava de ini mar, te quɨ́vɨcoo ndɨnuū chācá. \v 48 Te núu ni chitú ñunu ún, te cánatava de yundúte. Te cácucōo de cánacāji de chācá. Te chācá váha cájnaa de ini jīca, te chācá tú vāha cáscáne de. \v 49 Te suni súcuan coo quɨvɨ̄ jínu ñayɨ̄vɨ́. Chi quijicoo ndajéhé yā, te sásɨ́ɨn ya ñayuu casáha jniñu néé méhñu ñáyuu casáha jniñu váha. \v 50 Te ñayuu cunéé chi jnaa ya i cayū i nuū ñuhún. Te yūcuan ndáhyū i te nacayɨ̄hɨ́ yuhu i jeē ndoho xeēn i. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ndajníñu ndéé yahu \p \v 51 Te ni cajnūhun yá de jíjnáhan de: \p ¿A ní cajecūhun ni rō tāca jnúhun yáha, chí tuú? áchí yá. \p Te ni cacahān de jíín yá: \p Ni cajecūhun ni ná, áchí de. \p \v 52 Te ni cahān yā jiín de: \p Iyó váha núu súcuan. Te ɨɨn tēe stéén tutu ley Yaā Dios, núu je ni cutūhva de ndese ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu, te cuu stéén de tāca jnúhun sɨquɨ̄ ún. Chi cúu de nájnūhun ɨɨn tēe chíí vehe. Te ini yejnū de táva de ndajníñu ndéé yahu, sava jeē jeé jíín sava jeē je ni cunahán íyó. Achí yá. \s1 Jeē cuánuhun yā ñuu Nazaret \r (Mr. 6.1‑6; Lc. 4.16‑30) \p \v 53 Te ná ni ndɨhɨ ni cahān Jesús tāca jnúhun yátá yáha, te ni quenda ya yūcuan cuáhān yā. \v 54 Te ni najinū yā ñuu yā Nazaret. Te ni steén yā jnūhun ini vehe iī sinagoga yūcuán. Te ni canaa ni ñayuu cájini nahín i, te ni cacahān i: \p ¿Ndé nuū ní cutūhva tēe yáha tāca jnúhun ndíchí? ¿Te ndese cúu sáha de tācá jniñu jéhnu yāhá? \v 55 Chi sēhe carpintero cúu tēe yáha, te náná de cúu María, te ñani de cácuu Jacobo, José, Simón, jiín Judas. \v 56 Te suni cáyūcu cuáha de jíín yó yāhá. ¿Te ndese jíní de tāca jnúhun yáha núu súcuan? Achí ñayuu. \p \v 57 Te súcuan ni cacujéē ni i nuū Jesús. Te ni cahān yā jiín i: \p Tāca tée nácani jnūhun Yaā Dios, íyó yɨ́ñúhún ñayuu jiín de, te máni ñayuu ñuu maá de jíín ñáyuu vehe máá de cúu jeē tu íyó yɨ́ñúhún jíín de. Achí yá. \p \v 58 Te tu ní sáha ya cuehē jniñu jéhnu yūcuán, chi tu cácandíje i ya. \s1 Jeē ni jíhī Juan tēe scuándute \r (Mr. 6.14‑29; Lc. 9.7‑9) \c 14 \p \v 1 Te tiempo yúcuan te Herodes, tēe ndácu jniñu región Galilea, ni jini jnūhun de jnūhun Jesús. \v 2 Te ni cahān de jíín ñáyuu cáhīin jíín de: \p Tēe yúcuan cúu Juan tēe ni scuándute, te ni natecu de. Jeē yúcuan íyó poder de sáha de jniñu jéhnu. Achí de. \p \v 3 Chi Herodes, je ni ndacu de jniñu jeē na quɨ́vɨ Juan vecāa, jíín jéē na cónuhnī de jíín cadena. Súcuan ni sáha de jeē sɨquɨ́ Herodías, ñasɨhɨ́ ñani de Felipe. \v 4 Chi Juan ni cahān de nuū Herodes: \p Tu íyó ley condeca ró ña, áchí de. \p \v 5 Te jeē yúcuan ní cuni Herodes cahni de Juan. Te yúhú de jeē quɨtɨ̄ ni ñayuu, chi ndɨhɨ i jéni ndije ni i jeē ɨɨn tēe nácani jnūhun Yaā Dios cúu Juan. \v 6 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ni sáha Herodes ɨɨn vico quɨvɨ̄ ní cacu de. Te sēhe sɨ́hɨ́ Herodías ni quɨ̄vɨ i ni jita jéhé i nuū ñáyuu ní cana de ún. Te ni cusɨɨ̄ ni Herodes ni sáha i. \v 7 Te ni jejnūhun téyɨ́ de jeē cuáha de núu na vé cacān i nuū de. \v 8 Te ni jehēn i ni cajnūhún i náná i na vé cacān i. Te ni ndɨ̄vɨ i nuū Herodes, te ni cahān i: \p Cuāha ní xínī Juan tēe scuándute, cone nuū ɨɨn cohō, achí i. \p \v 9 Yūcuán na te rey Herodes ni cucuíhyá ni de. Te sɨquɨ̄ jeē ni jéjnūhun téyɨ́ de, jíín jéē ní cajini sōho tēe cáyeji staā jiín de, jeē yúcuan ní ndacu de jniñu jeē na cuáha nuū i. \v 10 Te ni tají de soldado jeē na quícahnde xinī Juan ini vecāa. \v 11 Te ni quee soldado un jíín xínī Juan, íne nuū ɨɨn cohō, te ni jēhe nuū súchi sɨ́hɨ́ un. Te máá i ni jendeca i nuū naná i. \p \v 12 Yūcuán na te ni jengoo tēe cáscuáha jíín Juan, te ni candonehen de yɨquɨ cúñu Juan, te ni cachindūji de. Yūcuán na te ni jengoo de ni cacastūhún de nuū Jesús. \s1 Jeē ni scáji yā uhūn mil tēe \r (Mr. 6.30‑44; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) \p \v 13 Te ná ni jini Jesús jnūhun, te ni cujiyo ya yūcuan cuáhān yā jiín barco, jeē cóne sɨ́ɨn ya ɨɨn lugar nuū tú ñayuu. Te ni cajini ñayuu jeē cuahán yā. Te tācá ñuu ni quendacoo i cájica jéhé i, cuajnahan i ya. \v 14 Te nuū ní quenda Jesús ini barco, te ni jito ya ñayuu cuehē ún. Te ni cundáhú ni yā i, te ni nasávāha ya tāca ñáyuu cácuhū jeē véjicoo i jíín. \v 15 Te nuū ní ini, te tēe cáscuáha jíín yá, ni quecoo de nuū yā, te ni cacahān de: \p Je ni ini, te yāhá chi tú na ñayuu yúcu. Núu súcuan te tají ní ñayuu na quíngoo i tācá ñuu, te cuaan i jeē cáji i. \p \v 16 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Tu jíni ñúhún quíngoo i, chi cuāha máá ró jeē cáji i, áchí yá. \p \v 17 Te ni cacahān de jíín yá: \p Tú na vé cánevāha ná yáha, chi uhūn‑ni staā jiín úū‑ni chācá, áchí de. \p \v 18 Te ni cahān yā jiín de: \p Cuāha na quíji, áchí yá. \p \v 19 Te ni cahān yā jiín ñáyuu un jéē na cúcōo i nuū íte. Te ni quihin ya ndɨhúhún staā jiín úū chācá un. Te ni ndacoto ya ichi ándɨvɨ́, te ni nacuatáhú yá. Te ni tahú cuéchí yá staā ún, te ni jēhe ya nuū tée cáscuáha jíín yá. Te máá de ni casaja de nuū ñáyuu cuehē ún. \v 20 Te ndɨvii i ni cayeji, te ni candutú chíji i. Te ni canastútú de pedazo jeē ní quendōo, te ni chitú úxī uū jīca. \v 21 Te tēe ni cayeji un cúu nájnūhun uhūn mil, te sɨ́ɨn ga cúu ñahan jíín súchi lúlí. \s1 Jeē ní jica jéhé yá nuū mar \r (Mr. 6.45‑52; Jn. 6.16‑21) \p \v 22 Yūcuán na te ni cahān‑ni Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá jeē na quɨ́vɨcoo de barco, te cosnūú de quingoo de nde ɨnga lado mar, níní jéē nátají yá ñayuu un quínungoo i. \v 23 Te nuū ní cuu ni nacuatáhú yá nuū i, te máñúhún‑ni ya ni caa ya yucu, cuacacān tahú yā. Te ni cuaa, te íne máñúhún yá yūcuán. \v 24 Te barco un, je ni cuu sava nuū mar cuahān. Te ndute mar un nátundahá níhin barco, chi vēji tachī ichi núú de. \v 25 Te jeē yɨ́nee gā ni quee Jesús nuū de, jíca jéhé yá nuū mar. \v 26 Te tēe cáscuáha ún, ni cajito de ya jeē jíca ya nuū mar. Te ni candondava de, te ni cacana cóhó de jeē cáyūhú de. \p Jíhná cúu, áchí de. \p \v 27 Te ni cahān‑ni Jesús jiín de: \p Ndeyɨ́ coo ni rō, te ma yūhu ró, chi máá rí cúu, áchí yá. \p \v 28 Yūcuán na te ni cahān Pedro jiín yá: \p Núu máá ní cúu, te cahān ni jíín ná jéē na cáca jéhé ná nuū mar te jeē na núū ní, áchí de. \p \v 29 Te ni cahān yā: \p Nehen núu súcuan, áchí yá. \p Te ni quenda Pedro ini barco, te ni jica de nuū ndúte cuahān de nuū Jesús. \v 30 Te nuū ní jini de jeē níhin yɨ́hɨ tachī, te ni yūhú de. Te ni quejéé de quée de chīji ndute. Te ni cana cóhó de: \p Jnama ní sáña, áchí de. \p \v 31 Te Jesús ni jnɨɨ‑ni ya ndaha de. Te ni cahān yā jiín de: \p Tēe tu cándíje nīhin cúu ró. ¿Naun ni nayūhu ró? Achí yá. \p \v 32 Te ni quɨ̄vɨ ya ini barco un jíín de, te ni jecuɨñɨ̄‑ni tachī. \v 33 Yūcuán na te tēe cáhīin ini barco un, ni cajecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā. Te ni cacahān de: \p Jendaá ndije jeē Sēhe Yaā Dios cúu ní, áchí de. \s1 Jeē ní nasávāha ya ñayuu cácuhū región Genesaret \r (Mr. 6.53‑56) \p \v 34 Te ni quenda jíyo ya jiín de nuū mar un, ní jinū yā región Genesaret. \v 35 Te ñayuu yūcuan ní canacuni i ya. Te ni cascáca i jnūhun tācá ndañúū yūcuan jéē ni jínū yā. Te ñayuu ni caquindeca i ñayuu cácuhū nuū yā. \v 36 Te ni cacahān ndahú i jíín yá jeē na quéhé i vēsú yusáhma ya. Te tāca ñáyuu jeē ní caquehé sahma ya, ni canduvāha i. \s1 Sɨquɨ̄ ndese cújnéhén ñáyuu \r (Mr. 7.1‑23) \c 15 \p \v 1 Yūcuán na te jecu tēe grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni quendacoo de ñuu Jerusalén, te ni quecoo de nuū yā. Te ni cacahān de jíín yá: \p \v 2 Tēe cáscuáha jíín ró, ¿naun cástɨ́vɨ de costumbre jeē ní cajequin ñayuu jenahán? Chi tu ní cásquícu de costumbre jeē nándahá de nuū yā te caji de staā. Achí de. \p \v 3 Te Jesús ni cajnūhun yá de: \p Te máá ró jijnáhan ró, ¿suni naun cástɨ́vɨ ró jniñu ní ndacu Yaā Dios nuū rō? Chi sa costumbre maá ró cúu jeē casquícu ró. \v 4 Chi ni cahān Yaā Dios: Coo yɨ́ñúhún ró jiín tátá rō jiín náná rō. Te núu ndé ɨɨn cahān sɨquɨ̄ tatá chí sɨ́quɨ̄ naná, na cúū nahín, áchí Yaā Dios. \v 5 Te máá ró chi cácahān rō jeē cuu cahān ɨɨn tēe jíín tátá de jíín náná de: Ma cúu chindéé ñáhán ná níhín cuáha na jéē cáji ni jéē cúhun ní, chi ndɨhɨ jeē névāha ná, je ni socō na núū Yaā Dios. \v 6 Te tēe cahān súcuan, tuá cánuú chindéé ñáhán de tátá de náná de, áchí ró jijnáhan ró. Te súcuan cástɨ́vɨ ró jniñu ní ndacu Yaā Dios, jeē sɨquɨ́ costumbre ni cajequin máá ró. \v 7 Tēe stáhú‑ni cácuu ró. Ndaā ni nacani Isaías jnūhun sɨquɨ̄ rō nde jenahán, yósó núū tútu iī jeē ni cáhān Yaā Dios: \q1 \v 8 Ñayuu yáha chi máá yuhu‑ni i cájetáhú i ruhū, \q1 te nasūu ndé jiín ini jiín ánuá i. \q1 \v 9 Te cáchiñúhún sáá‑ni i ruhū, \q1 chi jnūhun cástéén i cúu jniñu ní candacu tēe, \q1 te nasūu jéē ní ndacu máá rí cúu. \m Achí Yaā Dios. Achí yá. \p \v 10 Te ni cana ya ñayuu cuehē ún, te ni cahān yā jiín i: \p Cuni sōho vāha jíjnáhan ró, te chuhun ni rō: \v 11 Nasūu jéē quɨ́vɨ ini yuhu ñayuu cujnéhén i sáha. Chi jnūhun jeē quénda yuhu i, yūcuan cúu jeē cujnéhén i sáha, áchí yá. \p \v 12 Yūcuán na te tēe cáscuáha jíín yá, ni quecoo de nuū yā, te ni cacahān de: \p ¿A jíní ni jéē ní caquɨtɨ̄ ni tēe fariseo jeē ní cajini sōho de jnūhun ni cahān ní? áchí de. \p \v 13 Te ni cahān maá yá: \p Cácuu de nájnūhun yujnu jeē tu ní náchuhun Tátá rī, Yaā ndeé andɨvɨ́, te ɨɨn quɨvɨ̄ te jnuhun ya quihīn. \v 14 Na quíngoo máá de. Chi cácuu de nájnūhun tēe cuáá cástéén ichi nuū ɨnga tēe cuáá. Chi núu ɨɨn tēe cuáá stéén de ichi nuū ɨnga tēe cuáá, te ndɨndúú de nɨnga de xehvā. Achí yá. \p \v 15 Te ni cahān Pedro jiín yá: \p Castūhun cájí ní jnúhun yátá yáha nuū na jíjnáhan ná, áchí de. \p \v 16 Te ni cahān Jesús: \p ¿Te á suni máá ró ná tu jecūhun ni rō chí naún? \v 17 ¿A tu cájecūhun ni rō jeē tāca jéē yéji ñayuu, chi quɨ́vɨ chīji i, te quénda‑ni cuahān? \v 18 Te jnūhun jeē quénda yuhu ñayuu, chi nde ini anuá i vēji, te yūcuan cúu jeē cujnéhén i sáha. \v 19 Chi nde ini anuá ñayuu quénda jeē jéni néé ni, jeē jéhni ndɨ̄yɨ, jeē casɨ́quɨ́ ndéē jnáhan, jeē jíca jnéní, jeē sacuíhná, jeē cahán jnūhun stáhú, jeē cahán yāa sɨ́quɨ̄ jnáhan. \v 20 Tāca jéē yáha cúu jeē cujnéhén ñayuu sáha. Te núu tu squícu i costumbre jeē nándahá i te caji i staā, tu cúnéhén i sáha. Achí yá. \s1 Ñahan ɨnga nación jeē ní candíje nīhin \r (Mr. 7.24‑30) \p \v 21 Te ni quenda Jesús yūcuan cuáhān yā región Tiro jiín Sidón. \v 22 Te ɨɨn ñahan ñuu Canaán, néne ña región Tiro jiín Sidón, te ni quee ña nuū Jesús. Te ni cana jee ña: \p Tátā, Sēhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña víī. Chi sēhe sɨ́hɨ́ ná, ñúhun tachī ini i, te yōhyo xeēn ndóho i, áchí ña jíín yá. \p \v 23 Te tu ní cáhán cuɨtɨ yā jeē ni cáhān ña. Yūcuán na te ni quecoo tēe cáscuáha jíín yá, te ni cacahān de: \p Cahān ni jíín ña na quíhín ña, chi cána jee ña vēji ña yatā yō, achí de. \p \v 24 Te ni cahān yā jiín ña: \p Nuū maá‑ni ñayuu nación Israel ni tají Yaā Dios sāña véji ná, chi cácuu i nájnūhun lanchi, quɨtɨ ní sana. \p \v 25 Te ñahan ún chi ni quee ña, te ni jecuɨñɨ̄ yɨ̄tɨ́ ña nuū yā, te ni cahān ña: \p Tátā, chindéé ñáhán ní sáña víī, achí ña. \p \v 26 Te ni cahān yatá yá jiín ña: \p Tu íyó váha jeē quénde yō staā sēhe, te cuāha yó núū ína, achí yá. \p \v 27 Te ni cahān ña: \p Jendaá cahán ni Tátā, te chindéé ñáhán ní sáña vēsú cúu ná nájnūhun ina. Chi suni máá tɨ́ cánihīn nahín tɨ́ pedazo staā cuechí jéē cóyo chīji mesa jitoho tɨ̄ cáyeji tɨ̄, achí ña jíín yá. \p \v 28 Yūcuán na te ni cahān Jesús: \p Yōhyo vāha jeē cándíje nīhin ní súcuan, nánā. Te na sáha ná jéē cuní ni, áchí yá. \p Te máá hora un ní nduvāha‑ni sēhe sɨ́hɨ́ ña. \s1 Jeē ní nasávāha ya cuehē ñayuu cácuhū \p \v 29 Te ni quenda Jesús cuahān yā yūcuán, te ni yāha ya yumar Galilea. Te ni caa ya ɨɨn yucu, te yūcuan ní cucōo ya. \v 30 Te cuehē ñayuu ni quecoo i nuū yā, te cándeca i tāca jéē cájica chácuá, jeē cuaá, jeē ñɨhɨ́n, jeē cacúhndú, jíín cuéhē gā ñayuu cácuhū. Te ni cajequin i nuū jehé Jesús. Te ni nasávāha ya i jíjnáhan i. \v 31 Te ni canaa ni ñayuu un cájito i jeē nácahān ñayuu ñɨhɨ́n, ndúvāha ñayuu cuhndú, nácaca vāha ñayuu chacuá, nánune tɨnūu ñáyuu cuaá. Te ni cacahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios ñuu i Israel. \s1 Jeē ni scáji yā cuūn mil tēe \r (Mr. 8.1‑10) \p \v 32 Yūcuán na te ni cana Jesús tēe cáscuáha jíín yá, te ni cahān yā jiín de: \p Cúndáhú ni rī ñayuu cuehē yāhá, chi je ni cuu unī quɨvɨ̄ cáyūcú i jíín rí, te tuá na vé caji i. Te tu cúní rī natají rí i nuhun ndite i, chi núu súcuan te sava ichi te cuīta íī i. Achí yá. \p \v 33 Te ni cacahān tēe cáscuáha jíín yá: \p ¿Te ndé nuū nihín yō staā caji ñayuu cuehē yāhá? Chi yāhá tú na ñayuu yúcu, achí de. \p \v 34 Te ni cajnūhun yá de: \p ¿Nasaa staā cánevāha ró? \p Te ni cacahān de: \p Uxā‑ni, jíín jecu chācá lúlí, áchí de. \p \v 35 Yūcuán na te ni cahān yā jiín ñáyuu cuehē un jéē na cúcōo i. \v 36 Te ni quihin ya ndɨhúxá staā jiín cháca ún, te ni nacuatáhú yá nuū Yaā Dios. Te ni tahú cuéchí yá, te ni jēhe ya nuū tée cáscuáha jíín yá, te máá de ni casaja nuū ñáyuu. \v 37 Te ndɨhɨ i ni cayeji, te ni candutú chíji i. Yūcuán na te ni canastútú de pedazo jeē ní quendōo, te ni chitú úxā jīca. \v 38 Te tēe ni cayeji ún, nde cuūn mil de cúu, te sɨ́ɨn ga cúu ñahan jíín súchi lúlí. \v 39 Yūcuán na te ni nacuatáhú yá nuū ñáyuu ún, te cuanungoo i. Te ni ndɨ̄vɨ ya ini barco, te cuahān yā región Magdala. \s1 Jeē cájicān de ɨɨn jniñu jéhnu nuū yā \r (Mr. 8.11‑13; Lc. 12.54‑56) \c 16 \p \v 1 Te ni quecoo tēe grupo fariseo jiín tée grupo saduceo nuū yā. Chi cácuni de coto ndee de ya, te ni cajicān de jeē na sáha ya ɨɨn jniñu jéhnu jeē coo ɨɨn seña ichi ándɨvɨ́. \v 2 Te máá yá ni cahān yā jiín de: \p Núu ni ini, te cácahān rō: Nandii, chi ni nasácuéhé i andɨvɨ́, áchí ró. \v 3 Te jenéhen chi cácahān rō: Vijna te cuun saū, chi ni nasácuéhé i andɨvɨ́, áchí ró. Tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cájecūhun ni rō ndese stéén seña andɨvɨ́, te tu cájecūhun ni rō ndese stéén tācá jniñu jéhnu sáha ri tiempo yáha. \v 4 Ñayuu yáha jeē casáha jniñu néé, tu cájetáhú cuɨtɨ i Yaā Dios. Te cájicān i jeē sáha ri ɨɨn jniñu jéhnu jeē coo ɨɨn seña andɨvɨ́. Te tuá na ɨnga jniñu jéhnu stéén rī nuū i, chi máá‑ni jniñu jéhnu nájnūhun ni cuu jíín Jonás, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Achí yá. \p Te ni stóo ya de jíjnáhan de, te cuahān yā. \s1 Jnūhun levadura tēe fariseo \r (Mr. 8.14‑21) \p \v 5 Te tēe cáscuáha jíín yá ni canaa ni de condiso de staā náa cuangoo de jíín barco ɨnga lado mar. \v 6 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Coto má candíje ró levadura tēe grupo fariseo jiín tée grupo saduceo, achí yá. \p \v 7 Te tēe cáscuáha un ní cacahān maá de: \p Va sɨquɨ̄ jeē tú na staā ndíso yó, jeē yúcuan cáhán yā súcuan, áchí de. \p \v 8 Te ni jini Jesús, te ni cahān yā: \p ¿Najehē cácahān rō jeē ni cáhān rī súcuan sɨquɨ̄ jeē tú na staā cándiso ró? Tēe tu cándíje nīhin cácuu ró. \v 9 ¿A ná tu jecūhun ni rō jeē tu ní cáhán rī súcuan sɨquɨ̄ jeē tu ndíso ró stáā? ¿A tu cánucūhun ni rō jeē ní tahú cuéchí rí uhūn staā ni cayeji uhūn mil tēe, te nasaa jīca ni canastútú ró jeē ni quéndōo? \v 10 ¿Te á tu cánucūhun ni rō jeē ní tahú cuéchí rí uxā staā ni cayeji cuūn mil tēe, te nasaa jīca ni canastútú tucu ró? \v 11 ¿Te najehē tu cájecūhun ni rō jeē násūu sɨ́quɨ̄ staā ni cahān rī jiín ró jeē ni cáhān rī jeē coto má candíje ró levadura tēe fariseo jiín tée saduceo? Achí yá jiín de. \p \v 12 Yūcuán na te ni cajecūhun ni de jeē tu ní cáhán yā jeē coto de jeē ma cáji de pan jeē yɨ́hɨ levadura, chi sa suhva ni cahān yatá yá jeē ma cándíje de jnūhun stáhú cástéén tēe fariseo jiín tée saduceo. \s1 Jeē ni cáhān Pedro jeē Jesús cúu Cristo \r (Mr. 8.27‑30; Lc. 9.18‑21) \p \v 13 Te nuū ni jínū Jesús región Cesarea Filipo jiín tée cáscuáha jíín yá, te ni cajnūhun yá de: \p Ruhū, Yaā ní nduu tēe, ¿ndé ɨɨn cúu ri cácahān ñayuu? \p \v 14 Te ni cacahān de: \p Sava i cácahān jeē cúu ní Juan tēe ni scuándute. Te sava ga i cácahān jeē cúu ní Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te sava ga i cácahān jeē Jeremías chí ɨnga tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios cúu ní. Achí de. \p \v 15 Te ni cahān yā jiín de: \p Te máá ró, ¿ndé ɨɨn cúu ri cácahān rō? achí yá. \p \v 16 Te ni cahān Simón Pedro: \p Máá ní cúu Cristo, Yaā ní tají Yaā Dios. Te cúu ní Sēhe Yaā Dios, Yaā técu nɨɨ́ cáni, áchí de. \p \v 17 Te ni cahān Jesús: \p Yōhyo ndetū rō, Simón sēhe Jonás, chi nasūú ɨɨn ñayuu ni steén jnūhun yáha nuū rō, chi sa suhva máá Tátá rī, Yaā ndeé andɨvɨ́, ní steén yā nuū rō. \v 18 Te ruhū suni cáhán rī jiín ró jeē maá ró cúu Pedro, jeē cuní cahān: yuū. Te jnūhun ndaā jeē ni cáhān rō jeē maá rí cúu Cristo, suu cúu nájnūhun ɨɨn yuū cáhnu. Te sɨquɨ̄ yuū cáhnu yáha sáha ri jeē quítuu vehe, te vehe un cúu ñayuu cácandíje ruhū. Te tu ndé vé cundeyɨ́ cuɨtɨ sɨquɨ̄ i, ni jnūhun xeēn jeē cájihī i, tuá na vé cúu sáha jíín ánuá i. \v 19 Te máá ró condiso jníñu ró sáha ró jéē quɨ́vɨcoo ñayuu ndaha Yaā andɨvɨ́ jeē ndacu ya jniñu nuū i. Te tāca jéē cásɨ rō jeē ma sáha ñayuu ini ñayɨ̄vɨ yáha, suni casɨ jeē cáyūcú nde andɨvɨ́. Te tāca jéē cuáha ró jnúhun sáha i ini ñayɨ̄vɨ yáha, suni jeē cáyūcú nde andɨvɨ́ cuáha jnūhun. Achí yá. \p \v 20 Yūcuán na te ni ndacu ya jniñu nuū tée cáscuáha jíín yá, jeē ma cáchi de nuū ní ɨɨn ñayuu jeē cúu ya Cristo. \s1 Jeē ní castūhún Jesús jeē cúū yā \r (Mr. 8.31‑9.1; Lc. 9.22‑27) \p \v 21 Te nde saá ní quejéé Jesús cástūhun cájí yá nuū tée cáscuáha jíín yá jeē jíni ñúhún quihīn yā ñuu Jerusalén. Te tāca tée jéhnu jíín sútū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley, stóho ndasɨ́ de ya. Te cahni de ya, te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu yā, achí yá. \v 22 Yūcuán na te Pedro, ni cana máñúhún de ya, te ni quejéé de cáhán de nuū yā: \p ¿Naun cáhán ni súcuan? Chi tu cúní Yaā Dios jeē cuu súcuan. Tu jíni ñúhún cuɨtɨ ndoho ní jnúndóho yáha, áchí de. \p \v 23 Te ni ndió cóto ya nuū Pedro, te ni cahān yā jiín de: \p Cujiyo quihīn rō, chi cáhán rō ná cáhán Satanás. Chi tēe ndúcú stɨ́vɨ rúhū cúu ró. Te tu jéni ni rō nájnūhun jéni ni Yaā Dios, chi sa suhva jéni ni rō nájnūhun cájeni ni ñayuu. Achí yá. \p \v 24 Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Na‑ni ñayuu núu cúní i condiquīn i ruhū, na cásɨ i jeē cuní maá i, te na cóndiquīn i ruhū te cuāha i jnūhun ndoho i jnūndóho jeē sɨquɨ́ rī, vēsú na cúū i. \v 25 Chi núu ndé ñáyuu cuní i cācu i nuū jnúndóho quiji nuū i jeē sɨquɨ́ ruhū, núu súcuan te jnahnū ndetū i nɨ́ɨ́ cáni. Te núu ndé ñáyuu, vēsú na cúū i jeē sɨquɨ́ ruhū, te cotecu i nɨ́ɨ́ cáni. \v 26 ¿Chi ndé cuajníñu vēsú na cúndeyɨ́ ñáyuu nihīn i nɨ́ɨ́ ñáyɨ̄vɨ́, te núu quɨ̄vɨ i nuū jnahnú ndetū i? Chi tú na jiín cuɨtɨ chunaa ñayuu jeē cácu ánuá i. \v 27 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, ndiji ri jiín táca ndajéhé rī, te yōhyo luu cujéhnu ri nájnūhun cújéhnu Tátá rī. Yūcuán na te cuāha ri tahū nuū ɨɨn ɨɨn ñayuu núu ndese jniñu ni casáha i. \v 28 Te jendaá cahán rī jiín ró jeē sava tēe cáhīin yāhá, ma cúū de chi nde cuni de jeē maá rí, Yaā ní nduu tēe, ndácu ri jniñu jíín poder rī. \s1 Jeē tucu ni nduu ya \r (Mr. 9.2‑13; Lc. 9.28‑36) \c 17 \p \v 1 Yūcuán na te nuū iñú quɨvɨ̄ te Jesús ni jeca ya Pedro jiín Jacobo jiín Juan ñani Jacobo, cuahān sɨ́ɨn ya jiín de ɨɨn yucu súcún. \v 2 Te yūcuán, tucu ni nduu ya nuū de. Chi ni ndindēe núū yā nájnūhun niāndii. Te sahma ya ni nducuíjín quɨyɨ ndasɨ́, nájnūhun nduva luz. \v 3 Te ni cajito‑ni de jeē Moisés jiín Elías, tēe ni cahīyo jenahán, cándajnūhún de jíín yá. \v 4 Te ni cahān Pedro jiín yá: \p Nacā jeē váha jeē cáhīin ná yáha. Te núu cúní ni te na sáha ná únī vehe ramada, ɨɨn cuu máá ní, ɨnga cuu Moisés, te ɨnga cuu Elías, achí de. \p \v 5 Te níní cáhán gā de, te ni quiji vicō nūhun jéē yaa ndasɨ́, ni jesɨ‑ni nuū de. Te nuū vicó un ní cahān ɨɨn jnūhun: \p Yāha cúu Sēhe ri jeē maní ndasɨ́ rí jiín, te cúsɨɨ̄ ni rī jiín. Na cúni nahín ró jnūhun cáhán yā. Achí. \p \v 6 Te jeē súcuan ni cajini sōho tēe cáscuáha ún, te ni cajecava ndeyɨ de, chi yōhyo ni cayūhú de. \v 7 Yūcuán na te ni quee Jesús, te ni soó yá ndaha ya sɨquɨ̄ de. Te ni cahān yā: \p Ndocuɨñɨ̄, te ma yūhu ró jijnáhan ró, áchí yá. \p \v 8 Te ni candacoto de, te tuá tēe un ní cájito de, chi máá ɨɨn na Jesús. \p \v 9 Te ni cananuu de jíín yá yucu ún. Te ni ndacu ya jniñu nuū de: \p Ma cáchi rō nuū ní ɨɨn jeē súcuan ni cajito ró, chi nde na nátecu maá rí, Yaā ní nduu tēe, áchí yá. \p \v 10 Yūcuán na te tēe cáscuáha jíín yá, ni cacajnūhún de ya: \p Núu súcuan te tēe cástéén tutu ley Yaā Dios, ¿najehē cácahān de jeē cánuú ndiji Elías xīhna gā, te sáá te quiji Yaā cúu Cristo? achí de. \p \v 11 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Jendaá cúu jeē xíhna gā quiji ɨɨn tēe cuu nájnūhun Elías, te sátūhva de ndɨhɨ, áchí tutu. \v 12 Te cáhán rī jiín ró jeē jé ni quiji tēe ni cuu nájnūhun Elías, te tu ní jíní ñayuu jeē suu de cúu. Te ni casáha ndevāha ñayuu jiín de ndɨhɨ jeē ní cacuu ni maá i. Te suni súcuan stóho i ruhū, Yaā ní nduu tēe. Achí yá. \p \v 13 Yūcuán na te tēe cáscuáha un, ní cajecūhun ni de jeē cahán yā jeē Juan tēe scuándute, ni cuu de nájnūhun Elías. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn sūchi jíhí yɨ̄hɨ́ \r (Mr. 9.14‑29; Lc. 9.37‑43) \p \v 14 Te ni najinū yā jiín de nuū ñáyuu cuehē ún. Te ni quee ɨɨn tēe, ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā, te ni cahān de: \p \v 15 Cundáhú ni ni séhe yɨɨ́ ná, chi yōhyo xeēn ndóho i cuehyɨ̄ jíhí yɨ̄hɨ́. Te je ni cuu cuehē jínu cótúú i nuū ñuhún jíín núū ndúte. \v 16 Te ni quindeca ná i nuū tée cáscuáha jíín ní, te tu ní cúu sávāha de i, áchí de. \p \v 17 Te ni cahān Jesús: \p Ñayuu yōhyo nīhni ni cácuu ró chi tu cácandíje ró jéē cuu nduvāha i. ¿Nasaa ga quɨvɨ̄ condee rī jiín ró? ¿Te nasaa ga quɨvɨ̄ cuandeyɨ́ ni rī jiín ró? Cuáquihin sūchí un na quíji i, áchí yá. \p \v 18 Te ni cahān yā nuū tachí, te ni quenda‑ni ini sūchí un. Te ni nduvāha‑ni i máá hora un. \p \v 19 Yūcuán na te tēe cáscuáha un, ní cacajnūhun sɨ́ɨn de ya: \p ¿Najehē tu ní cúu quenehen ná tachī un jíjnáhan ná? achí de. \p \v 20 Te ni cahān yā: \p Sɨquɨ̄ jeē tu cácandíje nīhin ró jéē cuu sáha ró. Chi jendaá cahán rī jiín ró, jeē núu candíje ró vēsú ɨɨn tíhlí‑ni, cūhva nájnūhun ɨɨn ndɨquɨn mostaza, te cuu sáha ró táca‑ni jniñu yɨɨ́. Chi cuu cahān rō jeē na cújiyo yucu yáha quihīn ɨnga lado, te cujiyo‑ni. Te tācá‑ni jniñu chi cuu sáha ró, te núu candíje nīhin ró jéē cúu. \v 21 Te ɨɨn tachī súcuan chi ma quénda cuɨtɨ quihīn, te núu tu cacān tahú rō te coo ndite ni rō. Achí yá. \s1 Jeē ni cáhān tucu ya jeē cúū yā \r (Mr. 9.30‑32; Lc. 9.43‑45) \p \v 22 Te jíca cuu Jesús jiín de jíjnáhan de región Galilea, te ni cahān yā jiín de: \p Máá rí, Yaā ní nduu tēe, nastúu i ruhū nuū tāca tée xeēn. \v 23 Te cahni de ruhū, te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu rī, achí yá. \p Te ni canducuíhyá ndasɨ́ ni de jeē ni cáhān yā jnūhun yáha. \s1 Sɨquɨ̄ xúhun cuajníñu ini templo \p \v 24 Te ni jinū yā ñuu Capernaum jiín tée cáscuáha jíín yá. Te tēe cástútú xúhun templo ni quecoo de, te ni cacajnūhún de Pedro: \p Te maestro maá ró jijnáhan ró, ¿á tú cuāha de xūhún cuajníñu ini templo, chí naún? áchí de. \p \v 25 Te ni cahān Pedro: \p Cuu, áchí de. \p Te ná ni quɨ̄vɨ de ini vehe, te xīhna gā Jesús ni cahān yā jiín de: \p ¿Ndese jéni ni rō, Simón? Tāca tée cácuu rey ini ñayɨ̄vɨ yáha, ¿ndé núū cájicān de xūhun renta jiín xúhun cuajníñu ñuu? ¿A núū séhe de chí núū ñáyuu sɨ́ɨn vehe? áchí yá. \p \v 26 Te ni cahān Pedro: \p Nuū ñáyuu sɨ́ɨn vehe, áchí de. \p Te ni cahān Jesús: \p Núu súcuan te tú na ɨnga cujéhnu nuū séhe rey jeē cacán xūhún un núū i. \p Súcuan ni cahān yā jeē cujéhnu ya cúu ya Sēhe Yaā Dios. Te ni cahān yā: \p \v 27 Te na chúnaa yō, návāha tu squɨ́tɨ́ ni yō de. Núu súcuan te cuáhán ndé yumar, te scáne ró gancho jeē jnɨ́ɨ chācá, te tava rō chācá jéē jnɨ́ɨ xīhna gā. Te ndɨca rō yuhu tɨ, te yūcuan níhīn rō ɨɨn xūhun jéē cánda chunaa rō jeē cájicān de. Te quindēca ró núū de jeē cúu ruhū jiín róhó. Achí yá. \s1 Ndé ñáyuu cúu jeē cujéhnu ga \r (Mr. 9.33‑37; Lc. 9.46‑48) \c 18 \p \v 1 Te suni quɨvɨ̄ un ní quecoo tēe cáscuáha un núū yā, te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Ndé ɨɨn cújéhnu ga nuū ñáyuu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū? achí de. \p \v 2 Te ni cana ya ɨɨn sūchi lúlí, te ni jeni ya i mēhñú de. \v 3 Te ni cahān yā: \p Jendaá cahán rī jiín ró, núu tú nandió cóo ni rō te cani ni rō nájnūhun ɨɨn sūchi lúlí, ma quɨ́vɨ cuɨtɨ rō ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū rō. \v 4 Núu súcuan te ñayuu jeē jéni ni i jeē tu cújéhnu i, nájnūhun jéni ni sūchi lúlí yáha, suu i cújéhnu ga nuū ñáyuu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū. \v 5 Te na‑ni ñayuu núu jeē sɨquɨ́ ruhū jetáhú i ɨɨn sūchi lúlí nájnūhun sūchi yáha, te ruhū jetáhú i. Achí yá. \s1 Xeēn coo sɨquɨ̄ ñáyuu quɨ́vɨ nuū cuéchi \r (Mr. 9.42‑48; Lc. 17.1‑2) \p \v 6 ’Te núu ɨɨn sūchi lúlí yáha cándíje i ruhū, te núu quɨ̄vɨ i cuēchi sáha na‑ni ñayuu, te vāha ga núu ni conuhnī ɨɨn yōso cáhnu sucūn ñayuu ún, te quēe i chīji ndute mar nuú. \v 7 Nacā xeēn cúu jíín ñáyuu ñayɨ̄vɨ́, chi máni íyó jéē nducú squɨ́vɨ ñayuu nuū cuéchi. Te máni súcuan coo ini ñayɨ̄vɨ́. Te nacā xeēn ndoho ñayuu jeē squɨ́vɨ jnáhan nuū cuéchi. \p \v 8 ’Núu súcuan te núu ndaha ró chí jéhē rō sáha jeē quɨ́vɨ ró cuéchi, vāha ga cahnde rō te scáne ró na quíhín, návāha tuá sáha ró cuéchi. Chi vāha ga jeē coo chácuá ró chí coo tɨ́cúhndu ró te quɨ̄vɨ ró núū cotecu rō nɨɨ́ cáni, vēsú jeē cóndee ndɨndúú ndaha ró jéhē rō te quɨ̄vɨ ró núū ñuhún jeē cayú nɨɨ́ cáni. \v 9 Te núu tɨnūu ró sáha jeē quɨ́vɨ ró cuéchi, vāha ga tava rō te scáne ró na quíhín, návāha tuá sáha ró cuéchi. Chi vāha ga jeē coo ɨɨn‑ni tɨnūu ró te quɨ̄vɨ ró núū cotecu rō nɨɨ́ cáni, vēsú jeē cóndee ndɨndúú tɨnūu ró te quɨ̄vɨ ró núū ñuhún infierno. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ lanchi jeē ní sana \r (Lc. 15.3‑7) \p \v 10 ’Coto ma sájéē ni rō nuū ní ɨɨn sūchi lúlí yáha. Chi cáhán rī jiín ró jeē tācá ndajéhé andɨvɨ́ jéē ndíto ya i, níní cáhīin ya nuū maá Tátá rī andɨvɨ́. \v 11 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, vēji ri jeē jnáma ri ñayuu jeē ní sana i nuū Yaā Dios. \p \v 12 ’¿Te ndese cájeni ni rō? Núu ɨɨn tēe ndéca de ɨɨn ciento lanchi, te núu sana ɨɨn tɨ, ¿á tu stóo de cuūn xico xahūn cuūn gā tɨ̄ yucu, te ndicó de quinanducú de quɨtɨ ní sana ún? \v 13 Te núu ni nanihīn de tɨ, te ndaā jeē yóhyo ga cúsɨɨ̄ ni de jíín quɨtɨ ún vēsú jiín cúūn xico xahūn cuūn gā quɨtɨ jeē tu ní sána. \v 14 Te suni súcuan máá Tátá rō, Yaā ndeé andɨvɨ́, tu cúní yā jeē jnahnú ndetū ni ɨɨn sūchi lúlí yáha. \s1 Sɨquɨ̄ jeē cóne cáhnu ni yō nuū jnáhan yó \r (Lc. 17.3) \p \v 15 ’Te núu jnáhan ró ní sáha de cuēchi sɨquɨ̄ rō, núu súcuan te castūhun ró nuū mañúhún‑ni de jeē ni sáha de cuēchi sɨquɨ̄ rō. Te núu ni jetáhú de jnūhun ni cahān rō jiín de, núu súcuan te je ni ndumanī de jíín ró ni sáha ró. \v 16 Te núu tu ní jétáhú de jnūhun cáhán rō, te quicāna ró ɨɨn chí úū gā ñayuu quihīn rō jiín núū de, cuu i testigo jiín ró, te cundaā cuēchi de te ndumanī de jíín ró. \v 17 Te núu tu ní jétáhú tucu de jnūhun cácahān tēe ún, yūcuán na te castūhun ró nuū ñáyuu cácandíje. Te núu tu ní jétáhú tucu de jnūhun cahān ñayuu cácandíje ún, te siáá rō de na cóo de nájnūhun ɨɨn tēe tu cándíje nuū Yaā Dios chí tée stútú xúhun renta. \p \v 18 ’Jendaá cahán rī jiín ró jéē tāca jéē cásɨ rō jeē ma sáha ñayuu ini ñayɨ̄vɨ yáha, suni casɨ jeē cáyūcú nde andɨvɨ́. Te tāca jéē cuáha ró jnúhun sáha i ini ñayɨ̄vɨ yáha, suni jeē cáyūcú nde andɨvɨ́ cuáha jnūhun. \p \v 19 ’Te suni cáhán rī jiín ró, núu uū jnáhan ró ini ñayɨ̄vɨ yáha, ɨnuú cani ni rō sɨquɨ̄ ɨɨn jeē cacán tahú rō, núu súcuan te máá Tátá rī andɨvɨ́ cuāha ya jeē cájicān rō. \v 20 Chi núu ndé mí ndútútú úū chí únī ñayuu jeē cáchiñúhún i ruhū, te yūcuan íne ri jiín i, áchí yá. \p \v 21 Yūcuán na te ni quee Pedro nuū yā, te ni cajnūhún de ya: \p ¿Nasaa jínu cone cáhnu ni na núū jnáhan ná jéē sáha de cuēchi sɨquɨ̄ ná? ¿A ndé uxā jínu chí naún? áchí de. \p \v 22 Te ni cahān Jesús: \p Tu cáhán rī jiín ró jeē maá úxā jínu, chi nde uxā jínu jeē uní xico uxī. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ mozo jeē tu ní íne cáhnu ni \p \v 23 ’Núu súcuan te Yaā ndeé andɨvɨ́, suhva cúu jeē íne cáhnu ni yā nuū ñáyuu ndácu ya jniñu nuū: Cúu nájnūhun ɨɨn rey jeē cuní de sándaā de jíín mozo de jeē cátaū nuū de. \v 24 Te ni quejéé de sándaā de jíín i. Te ni caquindeca i ɨɨn mozo jeē taú tɨjnɨ millón peso nuū de. \v 25 Te tú na vé névāha mozo un chunaa nuū de. Te ni ndacu de jniñu jeē na cúyāhu mozo un jíín ñasɨhɨ́ jíín séhe jíín táca ndajníñu, te nucūnaa xūhun táú. \v 26 Yūcuán na te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ mozo un, te ni cahān ndahú de jíín patrón de ún: Condetu ní, te na chúnaa ndɨhɨ ná xúhun ní, áchí de. \v 27 Te máá patrón ni cundáhú ni de mozo de. Te ni ine cáhnu ni de jeē taú mozo de ún, te ni siaá de jeē ma chúnaa gā. \v 28 Te ni quenda mozo un cuáhān de, te ni najnáhan‑ni de jíín ɨɨn jnáhan mozo de jeē taú jecu peso nuū de. Te ni jnɨɨ de tēe ún, te ni quitu de sucūn, te ni cahān de: Chunaa jeē taú rō nuū rī, achí de. \v 29 Te jnáhan mozo de un ní jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ núū de, te ni cahān ndahú jíín de: Condetu te na chúnaa ndɨhɨ ri xūhun ró, achí. \v 30 Te máá de tu ní cúní de, chi ni chune de tēe un vécāa nde quɨvɨ̄ nachunaa jeē taú nuū de. \v 31 Te tāca jnáhan mozo de ni cajito jeē súcuan ni sáha de, te ni cajnahuhū ndasɨ́ ni de. Te cuangoo de nuū patrón de, te ni cacachi de ndɨhɨ ndese ni cuu. \v 32 Yūcuán na te patrón un ní nacana de mozo un, te ni cahān de jíín: Mozo ndevāha cúu ró. Chi ni ine cáhnu ni rī ndɨhɨ jeē taú rō nuū rī, chi ni cahān ndahú ró jiín rí. \v 33 Te nájnūhun ni cundáhú ni rī rohó, suni súcuan ni jini ñúhún cundáhú ni rō jnáhan mozo rō nuú, áchí de. \v 34 Te ni quɨtɨ̄ ndasɨ́ ni patrón, te ni ndacu de jniñu jeē na quɨ́vɨ vecāa nde nachunaa ndɨhɨ jeē taú nuū de. \p \v 35 Te ni jīnu ni cahān yā, te áchí yá: \p Nájnūhun ni sáha rey un jíín mozo de, suni súcuan sáha máá Tátá rī andɨvɨ́ jíín táca róhó núu tu cone cáhnu ni rō nuū jnáhan ró nde jiín ini jiín ánuá rō, núu na‑ni cuēchi sáha i nuū rō. Achí yá jiín de jíjnáhan de. \s1 Sɨquɨ̄ jeē ma stóo jnáhan tēe jíín ñahan \r (Mr. 10.1‑12; Lc. 16.18) \c 19 \p \v 1 Te nuū ní ndɨhɨ ni cahān Jesús tāca jnúhun yáha, te ni quenda ya Galilea cuahān yā. Te ni jinū yā región Judea, ɨnga lado yūte Jordán, ichi núū cáne niāndii. \v 2 Te cuehē ñayuu ni candiquīn i ya, te yūcuan ní nasávāha ya ñayuu cácuhū. \p \v 3 Yūcuán na te ni quecoo jecu tēe grupo fariseo nuū yā, chi cácuni de coto ndee de ya núu ndese cahān yā. Te ni cacajnūhún de ya: \p ¿A íyó ley jeē cuu ndusɨ́ɨn ɨɨn tēe jíín ñasɨhɨ́ de núu na‑ni sɨquɨ̄ cúu, chí naún? áchí de. \p \v 4 Te ni cahān yā: \p ¿A tu ní cácahu ró tutu iī ndese ni sáha Yaā Dios ñayuu nde xīhna ñúhún? Chi tēe jíín ñahan ni sáha ya, achí. \v 5 Te suni ni cahān Yaā Dios: Jeē yúcuan cúu jeē stóo tēe tátá de náná de, te quijnáhan de jíín ñasɨhɨ́ de, te ɨɨn na cuu ndɨndúú de, áchí Yaā Dios, achí tutu. \v 6 Núu súcuan te tuá cúu uū jnáhan de, chi ɨɨn na cúu. Jeē yúcuan tu íyó váha jeē stóo jnáhan, chi jeē ni squíjnáhan Yaā Dios cúu, áchí yá. \p \v 7 Te ni cacajnūhún de ya: \p Núu súcuan ¿te naun ni ndacu Moisés jniñu jenahán jeē núu stóo ɨɨn tēe ñasɨhɨ́ de, te na cúvāha acta jeē ndusɨ́ɨn de jíín ña? áchí de. \p \v 8 Te ni cahān yā jiín de: \p Sɨquɨ̄ jeē níhni ni rō jijnáhan ró, jeē yúcuan ní jēhe Moisés jnūhun jeē stóo ró ñasɨhɨ́ ró. Te nde xīhna ñúhún chi nasūu súcuan ní cuu. \v 9 Te ruhū chi cáhán rī jiín ró, núu ɨɨn tēe stóo de ñasɨhɨ́ de, te núu nasūu jéē tɨ́jnɨ ni ña, te quijnáhan de jíín ɨnga ñahan, núu súcuan te cásɨ́quɨ́ ndéē de ña. Te núu ɨɨn tēe condeca de ñahan ní ndusɨ́ɨn, suni cásɨ́quɨ́ ndéē de ña, áchí yá. \p \v 10 Yūcuán na te ni cacahān tēe cáscuáha jíín yá: \p Te núu ma cúu stóo tēe ñasɨhɨ́ de, núu súcuan te vāha ga ma cóndeca de ñahan, áchí de. \p \v 11 Te ni cahān yā jiín de: \p Jnūhun ni cahān rō yāhá, tu níhín jníñu nuū ndɨhɨ tēe, chi máá nene tēe jeē ni sáha Yaā Dios jeē nihín jníñu nuū. \v 12 Chi íyó tɨjnɨ sɨquɨ̄ jeē jésɨ jeē ma cóndeca tēe ñahan. Chi sava tēe ni cacacu de jeē ma cúu condeca de ñahan. Te sava ga tēe ni sáha ñayuu jeē ma cúu condeca de ñahan. Te sava ga tēe ni cajeni ni maá de jeē ma cóndeca de ñahan sɨquɨ̄ jeē ndɨhvɨ́ ni de jíín jniñu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ nuū de. Tēe jeē cúu cuatáhú jnúhun jeē ma cóndeca de ñahan, na cuátáhú de núu súcuan. Achí yá. \s1 Jeē ni jícān tahú Jesús jehē sūchi lúlí \r (Mr. 10.13‑16; Lc. 18.15‑17) \p \v 13 Yūcuán na te ni quecoo ñayuu jiín súchi lúlí, jéē na sóó yá ndaha ya xinī i te cacān tahú yā jehē i. Te tēe cáscuáha jíín yá, ni cacahān de nuū ñáyuu vējicoo jíín i. \v 14 Te ni cahān Jesús: \p Cuāha jnūhun na quíjicoo sūchi lúlí jíñā nuū rī, te ma cásɨ rō jeē quíjicoo i. Chi ñayuu jeē ndió cóo ni i cani ni i nájnūhun sūchi yáha, suu i quɨ́vɨ ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū i, áchí yá. \p \v 15 Te ni soó yá ndaha ya xinī i jíjnáhan i. Te ni quenda ya yūcuan cuáhān yā. \s1 Jnūhun tēe cúcá \r (Mr. 10.17‑31; Lc. 18.18‑30) \p \v 16 Te ɨɨn tēe suchí ní quee de nuū Jesús, te ni cajnūhún de ya: \p Tēe vāha cúu ní Maestro. Te cachi ní, ¿na jniñu váha sáha ná te nihīn tahú na cotecu na nɨ́ɨ́ cáni andɨvɨ́? áchí de. \p \v 17 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cáhán rō jeē tée vāha cúu ri? Tú ni ɨɨn tēe vāha íyó, chi máá ɨɨn‑ni Yaā Dios. Te núu cúní rō cotecu rō nɨɨ́ cáni, te squícu ró jniñu ní ndacu ya. Achí yá. \p \v 18 Te ni cahān de: \p ¿Ndé‑ni jniñu cúu núu súcuan? \p Te ni cahān yā: \p Ma cáhni rō ndɨ̄yɨ. Ma cosɨ́quɨ́ ndéē jnáhan ró. Ma sacuíhná ró. Ma sajnúhún ró. \v 19 Cuatáhú ró nuū tatá rō nuū naná rō. Te cundáhú ni rō jnáhan ró nájnūhun cúndáhú ni rō maá ró, achí yá. \p \v 20 Te ni cahān tēe suchí un: \p Tācá jniñu yáha je ni squícu ná ndé ná lulí ná. ¿Te na vé cúmanī gā sáha ná núu súcuan? \p \v 21 Te ni cahān Jesús: \p Núu cúní rō squícu ndɨhɨ ró, cuáhán te xīco ró ndɨhɨ jeē névāha ró, te cuāha ró núū ñáyuu ndahú. Te nde andɨvɨ́ cuáha ya jeē ndetū ndasɨ́ coo ró. Yūcuán na te quiji ró condiquīn rō ruhū quihīn yō, achí yá. \p \v 22 Te tēe suchí un, ná ni jini sōho de jnūhun yáha, te ni cucuíhyá ni de te cuahān de, chi cúcá ndasɨ́ de. \p \v 23 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Jendaá cahán rī jiín ró, tēe cúcá chi yōhyo yɨɨ́ quɨ́vɨcoo de ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū de. \v 24 Te cáhán tucu ri jiín ró jeē yachī gā yāha ɨɨn camello yaū yutɨ́cuɨ, vēsú jeē quɨ́vɨ ɨɨn ñayuu cucá ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū i, áchí yá. \p \v 25 Te tēe cáscuáha jíín yá, yōhyo ni canaa ni de jeē ní cajini de jnūhun yáha, te ni cacajnūhun jnáhan de: \p ¿Ndé ñáyuu cúu jeē cácu núu súcuan? \p \v 26 Te ni ndacoto Jesús nuū de, te ni cahān yā: \p Ñayuu chi ma cúu squɨ́vɨ i máá i ndaha Yaā Dios, te máá yá chi ndɨhɨ‑ni cuu sáha ya, achí yá. \p \v 27 Yūcuán na te ni cahān Pedro: \p Sāña jíjnáhan ná ní castóo ná ndɨhɨ jeē cánevāha ná, te cándiquīn na níhín. ¿Te na vé nihín na núu súcuan? áchí de. \p \v 28 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Ruhū, Yaā ní nduu tēe, jendaá cahán rī jiín ró jijnáhan ró jéē ɨɨn quɨvɨ̄ conene rī mesa ndacu ri jniñu, te yōhyo luu cujéhnu ri ini ñayɨ̄vɨ jéé. Te quɨvɨ̄ ún te máá ró jeē ní cacondiquīn rō ruhū, suni coyūcu ró nuū uxí uū mesa ndacu ró jniñu. Te sándaā rō jniñu ndɨhúxí uū yucūn ñayuu Israel. \v 29 Te tāca ñáyuu jeē ni stóo vehe, chí ñani, chí cuáha, chí tátá, chí náná, chí ñasɨhɨ́, chí séhe, chí ñuhun, sɨquɨ̄ jeē cóndiquīn i ruhū, te nanihīn i ɨɨn ciento gā jeē súcuan. Te suni nihīn tahú i cotecu i nɨ́ɨ́ cáni. \v 30 Te cuehē ñayuu jeē vijna cácuu i nuū, nduu i sandɨ̄hɨ́. Te ñayuu jeē vijna cácuu i sandɨ̄hɨ́, nduu i nuū. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe cásájniñu \c 20 \p \v 1 ’Te suhva cúu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu: Cúu nájnūhun ɨɨn tēe chíí ñuhun. Te ɨɨn nehen ni quenda de, ndúcú de tɨjnɨ mozo jeē taxín ndéhē uva de. \v 2 Te ni sándaā de jíín mozo un jéē chúnaa de ɨɨn denario jeē quɨvɨ́. Te ni tají de tēe un cuángoo jeē taxín uva de. \v 3 Yūcuán na te ni quenda tucu de nájnūhun cahɨɨ̄n. Te ni jito de nuū sava ga tēe cáyūcu sáá‑ni de nuū yáhu. \v 4 Te ni cahān de jíín: Róhó jíjnáhan ró, cuángoo taxín ró uva rī, te chunaa vāha ri yāhu ró, áchí de. Te tēe un cuángoo de. \v 5 Te ni quenda tucu de jeē cuácuu cahuxī uū jiín jéē cuácuu cahunī, te suni súcuan ni nihīn tucu de mozo. \v 6 Te jeē cuácuu cahuhūn ni quenda tucu de. Te ni nihīn tucu de jecu gā tēe cáyūcu sáá‑ni nuū yáhu. Te ni cahān de jíín: ¿Najehē cáhīin sáá‑ni ró yáha nɨ́ɨ́ ndiáca? áchí de. \v 7 Te ni cacahān tēe ún: Sɨquɨ̄ jeē tú ni ɨɨn ní cána sāña jéē sájniñu ná. Te ni cahān de jíín tée ún: Núu súcuan te suni máá ró quingoo ró taxín ró ndehē uva rī, chi chunaa vāha ri yāhu ró, áchí de. \v 8 Te nuū ní ini, te tēe chíí ñuhun ni cahān de jíín tée cújéhnu nuū mozo de: Cana xinī tēe cásájniñu te chunaa rō yāhu de, te xīhna gā tēe ni quɨ̄vɨcoo sandɨ̄hɨ́, te sáá te tēe ni quɨ̄vɨcoo xīhna ñúhún, áchí de. \v 9 Te ni quecoo tēe jeē ni quɨ́vɨcoo cahuhūn. Te ɨɨn denario ni caquihin ɨɨn ɨɨn de. \v 10 Yūcuán na te ni quecoo tēe jeē ni quɨ́vɨcoo xīhna ñúhún. Te cájeni ni de jeē cuehē gā quiyāhu de. Te ɨɨn‑ni denario ni caquihin ɨɨn ɨɨn de. \v 11 Te nuū ní caquihin de, te ni caquejéé de cácahān sōó de sɨquɨ̄ tēe chíí ñuhun, áchí de: \v 12 Máá ná jijnáhan ná, ndiáca ni casájniñu ná, te ni candoho ná jéē jihní. Te tēe yáha jéē ni quɨ́vɨcoo sandɨ̄hɨ́, chi máá ɨɨn hora‑ni ni casájniñu de. Te ɨnuú‑ni ni chiyāhu ní sáña jíín de, áchí de. \v 13 Te tēe chíí ñuhun ni cahān jiín ɨɨn de: Amigo, nasūu jéē tú vāha sáha ri jiín ró. ¿A tu ní sándaā yō jeē ɨɨn denario quiyāhu ró, chí naún? \v 14 Núu súcuan te quihin yāhu ró te quinuhun rō. Chi cúní rī jeē tée ni quɨ̄vɨcoo sandɨ̄hɨ yáha, ɨnuú quiyāhu de jíín máá ró. \v 15 ¿Te á tu cuu sáha ri ndese cúní rī jiín xúhun máá rí? ¿Te chí cúcuésún ni rō jeē ní chiyāhu vāha ri de jíjnáhan de sɨquɨ̄ jeē váha ni rī? áchí de. \v 16 Te nájnūhun ni sáha tēe chíí ñuhun, suni súcuan sáha Yaā Dios. Chi ñayuu cácuu sandɨ̄hɨ́, nduu i nuū. Te ñayuu cácuu nuū, nduu i sandɨ̄hɨ́. Chi cuehē ñayuu cána ya jeē candíje i ya. Te jecu‑ni i cándíje, te nácāji ya maá i jeē ndúu i sēhe ya. Achí yá. \s1 Jeē ni cáhān tucu Jesús jeē cúū yā \r (Mr. 10.32‑34; Lc. 18.31‑34) \p \v 17 Yūcuán na te ná ni quihin Jesús ichi cuahān yā ñuu Jerusalén, te ni cana sɨ́ɨn ya ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá. Te ni cahān yā jiín de: \p \v 18 Cuni sōho ró, chi je cuángoo yó ñuu Jerusalén vijna, te yūcuán nastúu ñayuu ruhū, Yaā ní nduu tēe, nuū sutú cácujéhnu jíín núū tée cástéén tutu ley. Te ndonda de sɨquɨ̄ rī jeē cúū rī. \v 19 Te squɨ́vɨ de ruhū nuū tée nación Roma jeē cáyūcú Jerusalén cándacu jniñu. Te tāca tée un sácatā de nuū rī. Te cani de ruhū, te sáá te cahni de ruhū jicā cruz. Te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu rī. Achí yá. \s1 Jeē ni jícān naná Jacobo jiín Juan ɨɨn favor nuū yā \r (Mr. 10.35‑45) \p \v 20 Yūcuán na te ni quee ñasɨhɨ́ Zebedeo nuū yā jiín séhe ña Jacobo jiín Juan. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ ña nuū yā, jícán ña ɨɨn favor nuū yā. \v 21 Te ni cajnūhun yá ña: \p ¿Na vé cuní rō? \p Te ni cahān ña: \p Cuāha ní jnúhun jeē quɨvɨ̄ ndácu ní jniñu te conēne ndɨndúú séhe ná yáha xiin ní, ɨɨn i lado váha ní, te ɨnga i lado jecó ní, achí ña. \p \v 22 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín Jacobo jiín Juan: \p Tu cájini rō na vé cúu jeē cájicān rō. ¿A cuu ndoho ró jnúndóho nájnūhun jeē quíji sɨquɨ̄ rī? ¿Te á canda ró ndoho xeēn rō nájnūhun ndoho ri? Achí yá. \p Te ni cacahān de: \p Cuu sáha ná. \p \v 23 Te ni cahān yā jiín de: \p Jendaá jeē ndoho ró jnúndóho nájnūhun jeē quíji sɨquɨ̄ rī, te ndoho xeēn rō nájnūhun ndoho ri. Te jeē cónēne ró lado váha ri jiín lado jecó rí, nasūu rúhū cúu jeē cuáha jnūhun. Chi je íyó túhva cuu tāca tée jeē ní nacāji Tátá rī, te tēe un níhīn. Achí yá. \p \v 24 Te uxī gā tēe cáscuáha jíín yá ní cajini de jnūhun yáha. Te ni caquɨtɨ̄ ni de nuū uú ñani ún. \v 25 Te Jesús ni cana ya de, te ni cahān yā jiín de: \p Cájini rō ndese cásáha tēe cácujéhnu nuū ñáyuu tācá nación. Chi cándacu nīhin de jniñu nuū i, te máá de cáchí ndese coo. \v 26 Te máá ró jijnáhan ró, chi ma sáha ró súcuan. Chi núu ndé ɨɨn ró cúní cujéhnu, sa suhva cuajníñu ró núū jnáhan ró. \v 27 Te núu ndé ɨɨn ró cúní cuu nuū, sa suhva sáha ró máá ró mozo nuū jnáhan ró. \v 28 Chi suni súcuan sáha ruhū, Yaā ní nduu tēe, chi nasūu jéē véji ri jeē cuajníñu ñayuu nuū rī, chi sa suhva vēji ri jeē cuajníñu ri nuū ñáyuu. Te cuāha ri maá rí cuu rī návāha jnama ri cuehē ñayuu, achí yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya uū tēe cuáá \r (Mr. 10.46‑52; Lc. 18.35‑43) \p \v 29 Yūcuán na te ni quenda ya jiín de ñuu Jericó. Te cuehē ndasɨ́ ñáyuu ni candiquīn i ya. \v 30 Te yuhíchi un cáyūcu úū tēe cuáá. Te ni cajini de jnūhun jeē yáha Jesús cuahān yā, te ni cacana jee de: \p Máá ní jeē cúu ní Séhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña, áchí de. \p \v 31 Te ñayuu un ní cacahān i nuū de jeē na cásɨ de yuhu de. Te víhyá gā ni cacana jee de: \p Máá ní jeē cúu ní Séhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña víī, achí de. \p \v 32 Te ni jecuɨñɨ̄ Jesús, te ni cana ya ndɨndúú tée cuáá un, te ni cajnūhun yá de: \p ¿Na vé sáha ri jiín ró cácuni rō? \p \v 33 Te ni cacahān de jíín yá: \p Jeē na ndúndijin tɨnūu ná cácuni ná, áchí de. \p \v 34 Te ni cundáhú ni yā de. Te ni tee ya ndaha ya tɨnūú de. Te ni candundijin‑ni tɨnūú de. Te ni candiquīn de ya cuangoo de jíín yá. \s1 Jeē ni quɨ́vɨ Jesús ñuu Jerusalén \r (Mr. 11.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19) \c 21 \p \v 1 Te nuū cuácuyajni ya ñuu Jerusalén, te ni jinū yā jiín tée cáscuáha jíín yá ñuu Betfagé, jeē íne jehē yucu Olivos. Te ni tají yá uū tēe cáscuáha jíín yá jeē quíngoo de. \v 2 Te áchí yá jiín de: \p Cuáhán ñuu lulí íne ichi núú. Te yūcuan níhīn rō ɨɨn burra, núhní tɨ̄ jiín ɨɨn burro lúlí. Te ndají ró tɨ̄, quijicoo ró jíín tɨ́ nuū rī. \v 3 Te núu ndé ɨɨn cahān jiín ró, te cachi rō nuū: Máá Jítoho yō jíni ñúhún yá tɨ̄, achi rō. Yūcuán na te siáá‑ni i tɨ, quiji ró jíín tɨ́, achí yá. \p \v 4 Te súcuan ni cuu tācá jniñu yáha návāha squícu jnūhun ni cahān tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán, yósó núū tútu: \q1 \v 5 Cachi rō nuū ñáyuu ñuu Jerusalén jeē naní ñuu Sión: \q1 Yāhá condēhe ró jeē véji Rey rō. \q1 Tu sájéhnu ya maá yá, chi máá burra‑ni yósó yá, \q1 jíín burrito, sēhe quɨtɨ ndíso. \m Achí tutu. \p \v 6 Yūcuán na te tēe cáscuáha un cuángoo de, te ni casáha de nájnūhun ni ndacu Jesús jniñu nuū de. \v 7 Te ndéca de burra jíín séhe tɨ, ni ndecoo de nuū yā. Te ni casoó de sahma de sɨquɨ̄ tɨ̄, te ni jecosō yā tɨ̄. \v 8 Te cáhīin cuehē ñayuu, te ni cascáá i sahma i ini ichi. Te sava ga i ni cajehnde ndaha ñúú, te ni cachucun i ini ichi. \v 9 Te ñayuu cuangoo ichi núú jíín ñáyuu cuangoo ichi yátá, cácana jee i: \p Yōhyo cújéhnu Yaā cúu Sēhe yucūn rey David. Yōhyo vāha Yaā cúu Yaā jeē véji jíín jniñu máá Jítoho yō Yaā Dios. Te yōhyo cújéhnu máá Yaā Dios. Achí i. \p \v 10 Te nuū ni quɨ́vɨ ya ñuu Jerusalén, te ndɨhɨ ñayuu ñuu un ní cacuvaā i, te cuehē i cájnūhun jnáhan: \p ¿Ndé tée cúu tēe yáha? áchí i. \p \v 11 Te ni cacahān ñayuu vējicoo jíín yá: \p Yāha cúu Jesús jeē nácani jnūhun Yaā Dios, jeē véji nde ñuu Nazaret ndañúū Galilea. Achí i. \s1 Jeē ní quenehen ya ñayuu ini templo \r (Mr. 11.15‑19; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) \p \v 12 Yūcuán na te ni quɨ̄vɨ Jesús ini templo cáhnu Yaā Dios. Te ni quenehen ya tāca ñáyuu cájeen quɨtɨ te cánaxīco núū ñáyuu jeē socō i. Te ni scotúú ndeyɨ ya tāca mesa tēe cástáyɨ xūhún, jíín silla tēe cáxīcó paloma. \v 13 Te áchí yá jiín i: \p Yósó núū tútu iī jeē cahán Yaā Dios: Vehe ri chi vehe nuū cájicān tahú cúu, áchí Yaā Dios. Te máá ró jijnáhan ró, chi nájnūhun yaū cava ñacuīhná ni canasáha ró. Achí yá. \p \v 14 Yūcuán na te sava ñayuu cuaá jíín ñáyuu chacuá ni quecoo i nuū yā ini templo un. Te ni nasávāha ya i. \v 15 Te sutū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni cajito de tācá jniñu jéhnu sáha ya, te ni cajini de jeē cácana jee sūchi lúlí ini templo: Yōhyo cújéhnu Yaā cúu Sēhe yucūn rey David, achí i. Te ni caquɨtɨ̄ ni de. \v 16 Te ni cacahān de jíín yá: \p ¿A tu jíni ró jéē súcuan cácahān sūchi yáha? áchí de. \p Te ni cahān Jesús jiín de: \p Jíni ri. ¿Te á ná tu cahu ró jéē yosó núū tútu iī jeē suhva cáhán ɨɨn tēe jíín Yaā Dios? \q1 Sáha ní jéē tāca súchi lúlí jíín súchi cájexin, \q1 vāha ndasɨ́ cáhán i jeē Yaā cujéhnu cúu Cristo. \m Achí. \p \v 17 Te ni stóo ya de. Te ni quenda ya ñuu Jerusalén, cuahān yā nde ñuu Betania. Te yūcuan ní ndōo ya jecuáā ún. \s1 Jeē ni cáhān yā nuū yújnu higo \r (Mr. 11.12‑14, 20‑26) \p \v 18 Te jenéhen ɨnga quɨvɨ̄ cuanuhun yā ñuu Jerusalén, te jíí yā sōco. \v 19 Te ni jito ya ɨɨn nundēhe higo, íin yuhíchi. Te ni jehēn yā jehē. Te tú na ndehē ni níhín yā, chi máá ndaha‑ni íin. Te ni cahān yā jiín: \p Vijna te ma cúun cuɨtɨ gā ndehē xinī rō, achí yá. \p Te ni ichī‑ni yujnu higo ún. \v 20 Te tēe cáscuáha jíín yá, ni canaa ni de cájito de. Te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Ndese ni sáha ní jéē yachí‑ni ni ichī yujnu higo? achí de. \p \v 21 Te ni cahān yā jiín de: \p Jendaá cahán rī jiín ró, núu candíje ró te tú cani sɨquɨ́ ni rō, te cuu sáha ró jniñu jéhnu nájnūhun ni sáha ri jiín yujnu higo. Te nde jniñu jéhnu ga cuu sáha ró, chi nde cuu cahān rō jeē cújiyo yucu yáha, quihīn nuū mar, te sáha nájnūhun cahān rō. \v 22 Te tāca jéē cacán tahú rō jijnáhan ró, te núu candíje ró jéē nihín rō, te nihīn rō. Achí yá. \s1 Sɨquɨ̄ jeē ndíso jníñu Jesús \r (Mr. 11.27‑33; Lc. 20.1‑8) \p \v 23 Te ni quɨ̄vɨ tucu ya ini templo cáhnu. Te níní stéén yā jnūhun, te sutū cácujéhnu jíín táca tée jéhnu jeē cándacu jniñu nuū ñáyuu hebreo, ni quecoo de nuū yā. Te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Ndé ní nihīn jníñu ró jéē sáha ró jniñu yáha? ¿Te ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ rō jeē sáha ró súcuan? Achí de. \p \v 24 Te ni cahān Jesús: \p Suni ruhū, cajnūhun rí rohó ɨɨn jnūhun jíjnáhan ró, te núu cuu stíó cuɨ́ñɨ́ rō, yūcuán na te cachi rī nuū rō ndé ní nihīn jníñu ri jeē sáha ri jniñu yáha. \v 25 ¿Ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ Juan jeē ni scuándute de? ¿A Yaā Dios chí táca tée? áchí yá jiín de. \p Yūcuán na te ni candajnūhun máá de: \p Núu cahān yō jeē Yaā Dios ni tee ya jniñu un sɨ́quɨ̄ Juan, te cahān de jíín yó: Núu súcuan ¿te najehē tu ní cácandíje ró de? \v 26 Te núu cahān yō jeē ñáyuu ni catee jniñu un sɨ́quɨ̄ de, te cáyūhu yó ñayuu, chi ndɨvii i cácandíje i jeē tée ni nacani jnūhun Yaā Dios ni cuu ndije Juan. Achí de cácahān maá de. \p \v 27 Te ni cacahān de jíín Jesús: \p Tu cájini rī, achí de. \p Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Ni ruhū, suni ma cáchi rī nuū rō ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ rī sáha ri jniñu yáha, áchí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ uú sēhe yɨɨ́ \p \v 28 Te ni cahān gā yā jiín de: \p Cuni nahín ró jnūhun yátá yáha: Ɨɨn tēe ni īyo uū sēhe yɨɨ́ de. Te ni cahān de jíín ɨɨn i: Séhē, quihīn rō taxín ró ndehē uva rī vijna, áchí de. \v 29 Te ni cahān i: Ma quihín na, áchí i. Te ni cunúu, te ni nacani ni i, te cuahān i nuū jníñu ún. \v 30 Te tēe un ní jehēn de nuū ɨ́nga sēhe de, te suni súcuan ni cahān de jíín i. Te ni cahān i: Cuu núu súcuan, te quihīn na, áchí i. Te tu ní jéhén i. \v 31 ¿Te ndese cájeni ni rō? Jeē ndɨndúú i, ¿ndé ɨɨn i ni squícu jniñu cúní tatá i? áchí yá. \p Te ni cacahān de: \p Sūchi jéē ni cáhān de jíín xíhna gā, achí de. \p Te ni cahān Jesús jiín de: \p Súcuan cúu, te jendaá cahán rī jiín ró jeē tée cástútú xúhun renta jiín ñahan cájica jnéní, yachī cánacani ni i jeē stóo i cuēchi i te quɨ́vɨcoo i ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū i, te máá ró jijnáhan ró chi ma quɨ́vɨ ró. \v 32 Chi ni quiji Juan, ni steén de ndese condiquīn rō jnūhun ndaā, te tu ní cácandíje ró jnúhun ni cahān de. Te sa suhva tēe cástútú xúhun renta jiín ñahan cájica jnéní, ni cacandíje i jnūhun ni cahān de. Te máá ró, vēsú ni cajito ró jéē ní cacandíje i, te tu ní cánacani cuɨtɨ ni rō jeē candíje ró. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe néé cásájniñu nuū uva \r (Mr. 12.1‑12; Lc. 20.9‑19) \p \v 33 ’Cuni sōho ɨnga jnūhun yátá jíjnáhan ró: Ni īyo ɨɨn tēe chíí ñuhun. Te ni nachuhun de cuehē ndehē uva. Te ni jesɨ de corral, te ni sáha de ɨɨn nuū cúhun ndehē un táxīn. Te ni jeni de ɨɨn vehe súcún návāha cuu coto de nɨ́ɨ́ cáhnu. \p ’Te ni stóo de nuū sava tēe sájniñu nuū, te cuu sava de ndehē jiín. Te ni tee de ichi cuahān jicá de. \v 34 Te máá tiempo ndutútú uva, te ni tají de jecu mozo cuanuquīhin sava uva nuū tée cásájniñu ún. \v 35 Te tēe un ní cajnɨɨ de mozo un. Te ɨɨn i ni cacani de, te ɨnga i ni cajehni de, te ɨnga i ni cajēhe de yuū xinī. \v 36 Te tēe chíí uva ni tají tucu de jecu gā mozo cuangoo, cuehē gā vēsú jeē xíhna ñúhún. Te suni súcuan ni casáha tēe un jíín ndɨhɨ mozo un. \p \v 37 ’Te jeē sándɨ̄hɨ́ na te ni tají de sēhe de cuahān. Te jéni ni de: Tēe ún chi cuatáhú de jíjnáhan de nuū séhe ri. \v 38 Te tēe cásájniñu ún, núu ní cajito de nuū séhe tēe chíí uva, te ni cacahān maá: Tēe chíí táhū cúu jeē yáha. Na cáhni yō de, te ndōo tahū de cuu yó, áchí. \v 39 Te ni cajnɨɨ de i, te ni caquenehen de i ɨnga lado, te ni cajehni de i. Achí yá. \p \v 40 Yūcuán na te ni cajnūhun yá de: \p Núu súcuan te núu na quíji tēe chíí uva un, ¿te ndese sáha de jíín tée cásájniñu ún? áchí yá. \p \v 41 Te ni cacahān de jíín yá: \p Ma cundáhú cuɨtɨ ni de tāca tée cásáha jniñu néé un, chi cahni de. Te cuāha de ñuhun cáá uva un núū ɨnga sava tēe sájniñu nuū, cuu sava de ndehē jiín. Te quɨvɨ̄ ndutútú ndehē, te tēe ún nacuāha de sava ndehē nuū tée chíí uva. Achí de. \p \v 42 Te ni cahān Jesús jiín de: \p ¿Te á ná tu cahu ró jnúhun yáha jeē yosó núū tútu iī, jeē ruhū cúu nájnūhun ɨɨn yuū? Chi áchí tutu: \q1 Yuū jeē ní casquéhichī tēe cájeni vehe, \q1 yuū yáha nduu jeē quítuu vehe. \q1 Máá Jítoho yō Yaā Dios ni sáha ya súcuan, \q1 te cánaa ni yō jíto yó jniñu yáha. \m Achí tutu. \v 43 Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē cujiyo‑ni jeē ndácu Yaā Dios jniñu nuū rō jijnáhan ró, te nacuāha ya jniñu un núū ɨnga ñayuu jeē squícu váha i jniñu ndácu ya nájnūhun cúní yā. \v 44 Te ñayuu tu cácandíje, ndoho i nájnūhun ndóho ñayuu jeē cotúú sɨquɨ̄ yuú te jnáhnú i. Te quɨvɨ̄ sándaā Yaā Dios cuēchi, te ñayuu tu cácandíje, ndoho i nájnūhun ndóho ñayuu jeē nɨ́nga yuū sɨquɨ̄ i te cundihī i sáha. Achí yá. \p \v 45 Te sutū cácujéhnu jíín tée grupo fariseo ni cajini sōho de tāca jnúhun yátá ní cahān yā. Te ni cajecūhun ni de jeē sɨquɨ̄ maá de cúu jnūhun yátá ní cahān yā sɨquɨ̄ tée cásájniñu nuū uva jiín tée cájeni vehe. \v 46 Te ni canducú de modo jnɨɨ de ya. Te cáyūhú de jeē quɨtɨ̄ ni ñayuu, chi cájeni ni i jeē tée nácani jnūhun Yaā Dios cúu ya. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ vico nándāha \c 22 \p \v 1 Yūcuán na te ni cahān tucu Jesús ɨnga jnūhun yátá jíín de jíjnáhan de: \p \v 2 Súcuan cúu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu: Cúu nájnūhun ɨɨn rey jeē sáha de ɨɨn vico jeē nándāha sēhe yɨɨ́ de. \v 3 Te ni tají de tāca mozo de cuacana ñayuu jeē ni cáhān de jíín jéē quíjicoo. Te ñayuu ún tu ní cácuni i quijicoo i. \v 4 Te ni tají tucu de jecu gā mozo quingoo, te áchí de jíín: Cahān jiín ñáyuu ní cana ri un jéē iyó túhva ndeyu. Chi je ni jehni rī stɨquɨ̄ rī jiín táca gá quɨtɨ ní nduu, te ndɨhɨ je íyó túhva. Nehen jijnáhan ró vico nándāha. Achi rō jiín i. Achí de. \v 5 Te ñayuu ní cana de ún tu ní cásáha i cuenta. Chi ɨɨn i cuahān nuū ítu i, te ɨnga i cuahān nuū jníñu sáha i. \v 6 Te sava ga i ni cajnɨɨ i tāca mozo rey, te ni casácatā i nuū, te ni cajehni i. \v 7 Yūcuán na te yōhyo ni quɨtɨ̄ ni rey. Te ni tají de soldado de ni jengoo, ni cajehni de ñayuu ní cajehni ndɨ̄yɨ ún, te ni cajehmu de ñuu i. \v 8 Yūcuán na te ni cahān de jíín sava ga mozo de: Ndɨhɨ je íyó túhva jeē cóo vico nándāha. Te ñayuu ní cana ri ún, tu íyó váha jeē quíjicoo i chi nasūu ñáyuu vāha cácuu i. \v 9 Núu súcuan te cuáhán jijnáhan ró táca núū náquijnáhan calle. Te cana ró núu nasaa ñayuu nihīn rō, na quíjicoo i vico nándāha. Achí de. \v 10 Te ni quendacoo mozo un cuángoo tācá ichi. Te ni castútú de ndɨhɨ ñayuu ní canihīn de, cúu ñayuu cunéé, cúu ñayuu váha. Te súcuan te ni chitú ñáyuu ini vehe nuū iyó vico nándāha. \p \v 11 ’Te ni quɨ̄vɨ rey ini vehe jeē cahán de jíín ñáyuu ni cutútú. Te ni jito de nuū ɨɨn tēe jeē tu ñúhun sahma jeē ni jéhe de cuhun ñayuu quijicoo vico nándāha. \v 12 Te ni cahān de jíín tée ún: Amigo, ¿ndese ni quɨ̄vɨ ró yáha jéē tu ñúhun ró sahma vico nándāha? áchí de. Te máá tée ún tu ní cáhán cuɨtɨ de. \v 13 Yūcuán na te ni cahān rey jiín tée cájeni cohō: Jnɨɨ de te cuhni rō ndaha de jehē de, te quenehen ró de na quíhín de nuū quéhe nuū néē. Te yūcuan ndáhyū de te nacayɨ̄hɨ́ yuhu de jeē ndóho xeēn de. Achí rey. \v 14 Chi cána Yaā Dios cuehē ñayuu jeē na cándíje i. Te jecu‑ni i candíje, te máá i nácāji ya jeē ndúu i sēhe ya. Achí Jesús. \s1 Sɨquɨ̄ xúhun renta \r (Mr. 12.13‑17; Lc. 20.20‑26) \p \v 15 Yūcuán na te cuangoo tēe grupo fariseo. Te ni candajnūhún de núu ndese sáha de návāha cahān yā ɨɨn jnūhun jeē nihín de cuēchi sɨquɨ̄ yā. \v 16 Te ni catají de jecu tēe cáscuáha jíín máá de jíín tée grupo Herodes cuangoo de. Te ni cacahān de jíín yá: \p Maestro, cájini na jéē tée cáhán ndaā cúu ní, te stéén ndaā ní ndese squícu ñayuu nuū Yaā Dios. Te tu yúhú ní jeē cahán ni ɨɨn ñayuu sɨquɨ̄ ní, chi tu sáha ní cuenta ndese cúu ɨɨn ɨɨn i, chi ɨnuú‑ni sáha ní jíín i. \v 17 Núu súcuan te cahān ní ndese jéni ni ní: ¿A íyó váha jeē chúnaa yō renta nuū rey nación Roma jeē jnɨ́ɨ nación yō, chí tuú? áchí de. \p \v 18 Te ni jini Jesús jeē cájito ndee de ya. Te ni cahān yā jiín de: \p Tēe stáhú‑ni cácuu ró. ¿Najehē cájito ndee rō ruhū? \v 19 Stéén xūhun jéē jéconaā renta na cóto ri, achí yá. \p Te ni castéén de ɨɨn denario nuū yā. \v 20 Te ni jito ya, te ni cajnūhun yá de: \p ¿Ndé ɨɨn nuū cúu jeē ndeé nuū xúhun yáha, te ndé sɨ́hvɨ́ cúu jeē ndeé yāhá? \p \v 21 Te ni cacahān de jíín yá: \p Nuū jiín sɨ́hvɨ́ rey un cúu, áchí de. \p Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Núu súcuan te nacuāha ró núū rey un jéē yɨ́hɨ cuenta nuū de, te nacuāha ró núū Yaā Dios tāca jéē yɨ́hɨ cuenta nuū maá yá, achí yá. \p \v 22 Te nuū ní cajini de jeē ndichí ní cahān yā jnūhun yáha, te ni canaa ni de, te ni castóo de ya, te cuangoo de. \s1 Jeē ní cacajnūhún de sɨquɨ̄ jeē nátecu ndɨ̄yɨ \r (Mr. 12.18‑27; Lc. 20.27‑40) \p \v 23 Te suni quɨvɨ̄ un ní quecoo jecu tēe grupo saduceo nuū yā. Te tēe un cácahān jeē tu nátecu cuɨtɨ ndɨ̄yɨ. Te ni cacahān de jíín yá sɨquɨ̄ ɨɨn jnūhun, áchí de: \p \v 24 Maestro, Moisés ni cahān de jeē núu ɨɨn tēe cuu de, te ndōo ñasɨhɨ́ de, te núu tú sēhe de ní íyo jíín ña, núu súcuan te cánuú jeē ñani de naquihin ñasɨhɨ́ de, te sēhe de jeē cácu jíín ña nucuɨñɨ̄ nuū ndɨ́yɨ ñani de. Achí Moisés. \v 25 Te ñuu na ní īyo uxā ñani. Te tēe núú ní quijnáhan de jíín ñahan. Te ni jihī de. Te jeē tú sēhe de ní íyo, te ni ndōo ñasɨhɨ́ de nuū ñáni de. \v 26 Te tēe ún suni ni jihī de, te tú na sēhe de ní íyo tucu. Te suni súcuan tēe unī, nde jiín ndɨhúxá de. \v 27 Te nuū ní ndɨhɨ de ni cajihī, te suni ni jihī ñahan ún. \v 28 Núu súcuan te quɨvɨ̄ nátecu ndɨ̄yɨ, ¿ndé ɨɨn de cuu ña ñasɨhɨ́ de? Chi ndɨhúxá de ni condeca de ña. Achí de jíín yá. \p \v 29 Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Yōhyo cástɨ́vɨ ró jnūhun sɨquɨ̄ jeē tu cájecūhun ni rō jeē cahán tutu iī, ni tu cájini rō jeē iyó poder Yaā Dios jeē nastécu yā ndɨ̄yɨ. \v 30 Chi quɨvɨ̄ nátecu ndɨ̄yɨ, te tuá na jnūhun quijnáhan tēe jíín ñahan coo. Chi coo i nájnūhun ndajéhé Yaā Dios andɨvɨ́. \v 31 Te sɨquɨ̄ jeē nátecu ndɨ̄yɨ, ¿á tu ní cácahu ró tutu jnūhun jeē cahán Yaā Dios jiín ró? \v 32 Máá rí cúu Yaā Dios Abraham jiín Isaac jiín Jacob, achí Yaā Dios. Chi vēsú je ni cajihī de, te cátecu de nuū iyó máá yá, chi cúu ya Yaā sáha jeē técu ñayuu nɨɨ́ cáni. Achí yá jiín de. \p \v 33 Te ñayuu un ní canaa ni i cájini nahín i jnūhun stéén yā. \s1 Jniñu cánuú ndasɨ́ gá jeē ní ndacu Yaā Dios \r (Mr. 12.28‑34) \p \v 34 Yūcuán na te tēe grupo fariseo ni cajini de jeē ní cajesɨ tēe saduceo yuhu de ni sáha ya. Te ni candutútú de nuū yā. \v 35 Te ɨɨn de jeē cúu tēe stéén tutu ley Yaā Dios, ni cajnūhún de ya, chi coto ndee de ya cuní de: \p \v 36 Maestro, ¿ndé ɨɨn cúu jnūhun ndácu jniñu cánuú ndasɨ́ gá nuū tútu ley? achí de. \p \v 37 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Coo manī ndasɨ́ ró jiín máá Jítoho rō Yaā Dios, nde jnáā ndasɨ́ ró sáha ró ndɨhɨ jeē cúsɨɨ̄ ni yā, nde jiín ini jiín ánuá rō, jiín nɨ́ɨ́ jéē níjnūní rō, achí tutu. \v 38 Yāha cúu jniñu ndácu ya jeē cujéhnu ga te cánuú ndasɨ́ gá. \v 39 Te jniñu uū jeē ní ndacu ya, suni súcuan cáhán: Cundáhú ni rō jnáhan ró nájnūhun cúndáhú ni rō maá ró. \v 40 Te chīji ndɨndúú jnúhun yáha ní quenda ndɨhɨ ley jeē ní tee Moisés, jiín ndɨhɨ jeē ní castéén tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, achí yá. \s1 Sɨquɨ̄ jeē cúu Cristo sēhe yucūn David \r (Mr. 12.35‑37; Lc. 20.41‑44) \p \v 41 Te níní cáyūcu tútú gá tēe fariseo un, te Jesús ni cajnūhun yá de: \p \v 42 ¿Ndese cájeni ni rō sɨquɨ̄ Cristo? ¿Sēhe ndé yúcūn cúu ya? \p Te ni cacahān de: \p Sēhe yucūn David, achí de. \p \v 43 Te ni cahān yā jiín de: \p Núu súcuan ¿te ndese cúu jeē David ni cahān de Jitoho de ya, ni sáha Espíritu Santo nde jenahán? Chi ni cahān de: \q1 \v 44 Máá Jítoho yō Yaā Dios ni cahān yā jiín Jítoho rī, Yaā quiji: \q1 Cucōo ró lado váha ri nuū cujéhnu ró, \q1 te na sáha ri jeē quende rō poder tāca jéē cájito uhū rohó. \m Achí Yaā Dios. Achí David. \v 45 Te núu sēhe yucūn David cúu Cristo, ¿te ndese cúu jeē ni cáhān de jeē Jítoho de cúu ya? áchí yá. \p \v 46 Te ni ɨɨn de tu ní cúu stió cuɨ́ñɨ́ cuɨtɨ de jnūhun nuū yā. Te nde quɨvɨ̄ ún tuá ni ɨɨn de ní chúndeyɨ́ ni de cajnūhún de ya. \s1 Jeē ni cáhān yā jeē iyó cuéchi de jíjnáhan de \r (Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47) \c 23 \p \v 1 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín ñáyuu jiín tée cáscuáha jíín yá: \p \v 2 Tēe cástéén tutu ley Yaā Dios jiín tée grupo fariseo, cájeni ni de jeē ndíso jníñu de jeē steén de ley jeē ni jéhe ya nuū Moisés. \v 3 Núu súcuan te cuatáhú ró te squícu ró táca jéē cándacu de nuū rō. Te ma sáha ró nájnūhun cásáha máá de. Chi cácahān‑ni de, te tu cásquícu de. \v 4 Chi suni cástéén de tāca ley ni catava maá de jeē yɨɨ́ sáha, te cátee de sɨquɨ̄ ñáyuu, te tu cácundeyɨ́ i squícu i. Te máá de jíjnáhan de, chi ni ɨɨn xinī ndáha de tu cáscánda de jeē squícu de. \v 5 Te máni sɨquɨ̄ jeē na cuájnúhún ñáyuu de cúu ndɨhɨ jeē casáha de. Chi cánujnahan ni de cuhni de cuehē jnūhun tutu iī jneē de jíín ndaha de. Te suni cásácáni ga de yuhvā yusáhma de jeē steén jeē cácujéhnu ga de vēsú ɨnga ñayuu. \v 6 Te cánujnahan ni de cucōo de nuū silla yɨñúhún gá nuū cáyeji ñayuu vico, jíín silla yɨñúhún gá ini vehe iī sinagoga. \v 7 Te suni cánujnahan ni de jeē cahán yɨñúhún ñáyuu jiín de nuū calle, jiín jéē cahán i maestro jiín de. \p \v 8 ’Te máá ró jijnáhan ró, ma cuáha ró jnúhun jeē cahán ñayuu maestro jiín ró. Chi ɨnuú cácuu ndɨhɨ ró jéē cácuu ró hermano, te íyó ɨɨn‑ni Maestro rō jeē cúu ruhū, Cristo. \v 9 Te ma chiñúhún ró ni ɨɨn tēe ñayɨ̄vɨ yáha jeē cahán rō padre jiín de. Chi íyó ɨɨn‑ni Tátá rō jijnáhan ró, Yaā ndeé andɨvɨ́. \v 10 Te suni ma cuáha ró jnúhun jeē cahán i jitoho jiín ró. Chi íyó ɨɨn‑ni Jitoho rō, te suu cúu ruhū, Cristo. \v 11 Te tēe mēhñu ró jijnáhan ró jeē jejníñu nuū jnáhan, suu de cúu jeē cujéhnu ga. \v 12 Chi tēe jeē sajéhnu de máá de, sa ndululí de. Te tēe jeē sálulí de máá de, sa ndujéhnu de. \p \v 13 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cájesɨ rō jeē quɨ́vɨ ñayuu ndaha Yaā andɨvɨ́ jéē ndacu ya jniñu nuū i. Chi tu quɨ́vɨcoo máá ró, ni tu cájēhe ro jnúhun quɨ̄vɨcoo ñayuu nducú quɨ́vɨ. \p \v 14 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cáquende rō vehe ñahan ní caquendōo ndáhú. Yūcuán na te cájicān tahú nahán ró návāha cani ni ñayuu jeē tú na cuēchi ró. Jeē yúcuan xeēn gā ndoho ró castigo. \p \v 15 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi nɨ́ɨ́ ñuhun íchi jíín nɨ́ɨ́ mar cájica cuu ró cánducú ró ɨɨn ñayuu scandíje ró sáhān maá ró. Te núu ni candíje i, te cásáha ró jéē vihyá gā cúu cuēchi i jeē quihín i infierno vēsú maá ró. \p \v 16 ’Nacā xeēn ndoho ró, chi cácuu ró nájnūhun tēe cuáá jéē steén ichi nuū ñáyuu. Chi cácahān rō: Núu ndé tée jéjnūhun téyɨ́ de, te núu cahān de jeē Yaā Dios jeē ndeé ini templo na cuáha ya castigo núu ma squícu de, yūcuán na te tu cánuú squícu de. Te núu cahān de jeē Yaā Dios jeē chií oro jeē iyó ini templo, na cuáha ya castigo núu ma squícu de, yūcuán na te cánuú squícu nahín de, cácahān rō. \v 17 Tēe cánéé tēe cuáá cácuu ró jéē castɨ́vɨ ró jnūhun cácahān rō. ¿Ndé ɨɨn cúu jeē cujéhnu ga, á oro un chí Yaā Dios jeē ndeé ini templo jeē sáhiī oro un? \v 18 Te suni cácahān rō: Núu ndé tée jéjnūhun téyɨ́ de, te núu cahān de jeē Yaā Dios jeē chií altar na cuáha ya castigo núu ma squícu de, yūcuán na te tu cánuú squícu de. Te núu cahān de jeē Yaā Dios jeē chií ndajníñu jeē cásocō nuū altar, na cuáha ya castigo núu ma squícu de, yūcuán na te cánuú squícu nahín de, cácahān rō. \v 19 Tēe cánéé tēe cuáá cácuu ró jéē castɨ́vɨ ró jnūhun cácahān rō. ¿Ndé ɨɨn cúu jeē cujéhnu ga, á ndajníñu yúcu nuū altar, chí Yaā Dios jeē sáhiī yā ndajníñu ún? \v 20 Núu súcuan te tēe jéjnūhun téyɨ́, te núu ndácunehen de Yaā Dios jeē chií altar, núu súcuan te nde jiín ndajníñu yúcu nuū altar ndácunehen de. \v 21 Te tēe jeē jéjnūhun téyɨ́, te núu ndácunehen de templo, núu súcuan te nde jiín Yaā Dios jeē ndeé ini templo ndácunehen de. \v 22 Te tēe jéjnūhun téyɨ́, te núu ndácunehen de andɨvɨ́, núu súcuan te suni ndácunehen de mesa Yaā Dios te nde jiín máá Yaā Dios jeē ndeé nuū mesa un. \p \v 23 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cásáha ró úxī uxī nuhnī tamīnú jiín yucū anís jiín yucū comino, te cásocō rō ɨɨn ɨɨn sɨquɨ̄ tāca úxī un núū Yaā Dios. Te cástóo ró jnúhun cánuú ndasɨ́ gá nuū ley, suu jeē cáca ndaā rō, jiín jéē cundáhú ni rō jnáhan ró, jíín jéē candíje ró. Tāca jéē yáha cánuú sáha ró núú, te suni ma stóo ró jéē socó rō tāca yúcū ún. \v 24 Cácuu ró nájnūhun tēe cuáá jéē steén ichi nuū ñayuu. Chi cásquícu ró ɨɨn jeē lulí gá un, te cástóo ró jéē cánuú gá. Te suu cúu nájnūhun jeē cátava rō chūcún ndíhī jeē ñúhun nuū ndúxi, te cácocó ró ɨɨn quɨtɨ cáhnu jeē naní camello. \p \v 25 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi nájnūhun jeē cánacate ró yátā vaso jiín yátā cohó. Te ichi íni rō chi ñúhun máni máá jnúhun cuíhná jíín jnúhun ndíyo ni. \v 26 Tēe cuáá cácuu ró, fariseo. Xīhna gā sáha ró jéē coo ndoo ini anuá rō, te yūcuán na te suni coo ndoo tāca jéē casáha ró jéē cájito ñayuu nuū. \p \v 27 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cándāa ró nájnūhun vehe ndɨ̄yɨ nuū panteón jeē cáyaa. Chi ichi yátá jíto luu, te ichi íni ñúhun chitú yɨquɨ ndɨ́yɨ jiín táca jéē tehyú. \v 28 Te súcuan cácuu máá ró, chi ichi yátá rō casáha ró jeē tée ndaā cácuu ró núū ñáyuu. Te ichi íni rō ñúhun chitú jnúhun stáhú‑ni jíín jnúhun néé. \p \v 29 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cásáha ró vehe sɨquɨ̄ nuū yɨ́ndūji ndɨ̄yɨ jií rō, tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te cásáha luu ró vehe sɨquɨ̄ nuū yɨ́ndūji tāca tée ni īyo ndaā. \v 30 Te cácahān rō: Núu jeē suni yúcu yó tiempo jeē ní cotecu ndɨ̄yɨ jií yō, te ma squɨ́vɨ nduu yō jiín de jeē cáhni yō tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, achí ró. \v 31 Te súcuan cácahān ndaā rō jeē maá ró cácuu yucūn ñayuu ni cajehni tēe ni canacani jnūhun ya. \v 32 Núu súcuan te tāca cuéchi jeē ní casquéjéé ndɨ́yɨ jií rō, máni un cásáha ga maá ró. \p \v 33 ’Va sēhe coō cácuu ró, chi xeēn rō nájnūhun coō. ¿Ndese cācu ró jéē ma jnahnú ndetū rō quingoo ró infierno? \v 34 Núu súcuan te tají rí tāca tée nacani jnūhun Yaā Dios nuū rō, jiín táca tée ndíchí jéē castéén jnūhun ya. Te sava de cahni rō, te sava de cata caa ró jicā cruz. Te sava ga de cani ró de ini tācá vehe iī sinagoga, te scúnu ró de quingoo de tācá ñuu. \v 35 Te súcuan te condee cuēchi sɨquɨ̄ maá ró jeē ní cajehni jií rō tāca tée ndaā, xīhna gā nde Abel tēe ndaā, te nde Zacarías sēhe Berequías, tēe ni cajehni de ini templo sava mēhñu cuarto iī jiín altar. \v 36 Jendaá cahán rī jiín ró jeē tāca cuéchi yáha condee sɨquɨ̄ ñáyuu iyó vijna. \s1 Jeē cucuíhyá ni yā jíto ya ñuu Jerusalén \r (Lc. 13.34‑35) \p \v 37 ’Róhó ñuu Jerusalén, jéhni rō tēe cánacani jnūhun Yaā Dios, te jéhe ro yúū xinī tée tájí Yaā Dios vējicoo nuū rō. Te cuehē jínu ni cuni rī nastútú rí sēhe ró, nájnūhun ndují jéē nastútú tɨ́ sēhe tɨ chīji ndijēn tɨ̄, te tu ní cúní rō. \v 38 Núu súcuan te vijna te stóo uun na ri rohó jíín séhe ró. \v 39 Chi cáhán rī jiín ró jéē ndé vijna te ma cóto cuɨtɨ gā rō nuū rī, chi nde quiji quɨvɨ̄ jeē cahán sēhe ró: Yōhyo vāha Yaā cúu Yaā véndiji jíín jniñu máá Jítoho yō Yaā Dios, achi i. Achí yá. \s1 Jeē ní cachi yā jeē náā templo \r (Mr. 13.1‑2; Lc. 21.5‑6) \c 24 \p \v 1 Te ni quenda Jesús ini templo cáhnu cuahān yā. Te ni quecoo tēe cáscuáha jíín yá, te ni cacahān de jíín yá sɨquɨ̄ tācá vehe jeē ndejnáhan jeē cúu máá templo un. \v 2 Te ni cahān yā jiín de: \p Tāca jéē cájito ró yáha, jendaá cahán rī jiín ró jeē quiji quɨvɨ̄ jeē ma cóso jnáhan ga ni ɨɨn yuū, chi ndɨhɨ jnanū. Achí yá. \s1 Na seña coo nuū cuácuyajni ndɨhɨ ñayɨ̄vɨ́ \r (Mr. 13.3‑23; Lc. 21.7‑24; 17.22‑24) \p \v 3 Te ni jehēn yā jiín tée cáscuáha jíín yá nde yucu Olivos, te ni cucōo ya yūcuán. Te ni quecoo de nuū yā, te ni cacajnūhun sɨ́ɨn de ya: \p Castūhun ní ndé quɨ́vɨ̄ coo tāca jéē ní cachi ní jéē coo. ¿Te na seña coo núu ni cuyajni quɨvɨ̄ ndíji ní jíín jéē jínu ñayɨ̄vɨ́? áchí de. \p \v 4 Te ni cahān Jesús: \p Coto ró jéē ma stahú ni ɨɨn de róhó. \v 5 Chi quijicoo cuehē tēe jeē stahú jíín sɨ́hvɨ́ rí. Máá rí cúu Cristo, achi de. Te súcuan stáhú de cuehē ñayuu. \v 6 Te nihīn rō jnūhun jeē tāca lado iyó guerra, chí je yajni coo guerra. Te ma yūhu ró, chi cánuú coo súcuan. Te ni ná tu jinū quɨvɨ̄ ndɨhɨ ñayɨ̄vɨ́. \v 7 Chi ndonda nación sɨquɨ̄ ɨnga nación, te ndonda ñuu sɨquɨ̄ ɨnga ñuu jeē cuajnáhan. Te coo jnamā jiín cuéhyɨ̄ xeēn. Te cháha chúcuan jnāa. \v 8 Te tāca jéē yáha cácuu jnūndóho quejéé xíhna ñúhún gá. \p \v 9 ’Yūcuán na te nastúu i róhó jíjnáhan ró jéē stóho i róhó te cahni i róhó. Te ndɨhɨ ñayuu quɨtɨ̄ ni i nuū rō jeē sɨquɨ́ ruhū. \v 10 Te quɨvɨ̄ ún chi cuehē ñayuu candíje caca yátá i, te quɨtɨ̄ ni i nuū jnáhan i, te nastúu jnáhan i. \v 11 Te canecoo cuehē tēe stáhú, te cahān de jeē jnúhun Yaā Dios cánacani de, te stáhú de cuehē ñayuu. \v 12 Te nducuehē jniñu néé, te jeē yúcuan cuehē i ma cóo manī gā i. \v 13 Te ñayuu cuɨñɨ nīhin jíín jnúhun ri nde quɨvɨ̄ jínu, ñayuu ún chi cācu. \v 14 Te jnūhun yáha sɨ́quɨ̄ ndese ndácu Yaā Dios jniñu, cuitē núu nɨ́ɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ́, návāha cuni ñayuu tācá nación. Yūcuán na te jīnu ñayɨ̄vɨ́. \p \v 15 ’Te Daniel, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios, ni tee de jnūhun ɨɨn tēe néé jéē quíji. Te róhó jéē cácahu tutu ún, na jécūhun ni rō. Chi ɨɨn quɨvɨ̄ te cuni rō jeē sáha ndevāha de jeē stɨ́vɨ de tācá ndajníñu iī ini templo, te cuɨñɨ de ini lugar iī. \v 16 Te núu cuni rō jeē súcuan cúu, te ñayuu cáyūcú región Judea, na cúnu i caa i yucu quingoo i. \v 17 Te ñayuu cáyūcu núū quéhe, ma ndɨ́vɨ i ini vehe jeē quénehen i ndajníñu i, chi cánuú cunu yachī i návāha cācu i. \v 18 Te ñayuu cáhīin nuū ítu, ma ndíji i vehe jeē quíhin i sahma i. \v 19 Te quɨvɨ̄ ún nacā jeē ndahú ñahan cáñuhun sēhe jíín ñahan cándeca yɨquɨ́n, chi ma cúnihin ña cunu yachī ña. \v 20 Te cacān tahú rō jeē ma quíji jnūndóho un jéē cunu ró máá tiempo cúun yuhvā ni quɨvɨ̄ ndétātú. \v 21 Chi jeē quejéé un te coo cuehē jnūndóho xeēn, jeē ná tu coo súcuan nde quɨvɨ̄ ní jecōo ñayɨ̄vɨ́ te nde vijna. Te jeē ndɨ́hɨ jnūndóho ún te ni ma cóo ga jeē súcuan. \v 22 Te núu tú nastɨ́yɨ Yaā Dios tiempo jnūndóho ún, te ni ɨɨn ñayuu ma cácu cuɨtɨ i. Te jeē sɨquɨ́ ñáyuu cácandíje jeē ní nacāji ya, jeē yúcuan nastɨ́yɨ ya tiempo un. \p \v 23 ’Núu súcuan te núu ɨɨn ñayuu cahān jiín ró: Yāhá condēhe ró íne Cristo, chí: Yūcuán condēhe ró íne ya, achi i, te ma candíje ró jéē cahán i. \v 24 Chi canecoo tēe cástáhú jéē achi de jeē Cristo cúu de, chí achi de jeē tée nácani jnūhun Yaā Dios cúu de. Te sáha de jniñu jéhnu jeē naa ni ñayuu coto i, návāha stáhú de nde maá ñáyuu ní nacāji ya, te núu na cúu. \v 25 Je ni castūhun rí nuū rō vijna nde ná tu coo. \v 26 Núu súcuan te núu cahān ñayuu jiín ró: Cuácondēhe ró, chi nde nuū ñúhun téhé íne ya, achi i, te ma quihín rō condēhe ró. Chí núu cahān i: Nehen condēhe ró, chi ini vehe yāha íne ya, achi i, te ma candíje ró jíjnáhan ró. \v 27 Chi nájnūhun jeē ndíndēe sáha taja te cúndijin nde ichi núū cáne niāndii jíín ndé ichi núū quée niāndii, suni súcuan coo quɨvɨ̄ ndiji ruhū, Yaā ní nduu tēe, chi ndɨhɨ ñayuu coto. \v 28 Te nájnūhun jeē cutútú téji ndé‑ni cúu nuū catú quɨtɨ ní jíhī, suni súcuan coo tāca jéē ni cáhān rī ndé‑ni cúu‑ni nuū cáhīyo ñayuu. \s1 Ndese coo quɨvɨ̄ ndiji Yaā ní nduu tēe \r (Mr. 13.24‑37; Lc. 21.25‑33; 17.26‑30, 34‑36) \p \v 29 ’Yūcuán na te núu ni ndɨhɨ tāca jnúndóho quɨvɨ̄ ún, te cojnúú níāndii, te yoō ma ndíī gā. Te nɨngoo quɨ̄mɨ andɨvɨ́. Te tāca jéē íin andɨvɨ́ chi quɨsɨ i. \v 30 Yūcuán na te coto ñayuu nuū maá rí, Yaā ní nduu tēe, ndiji ri ichi ándɨvɨ́. Te ndahyū ñayuu tācá nación nɨɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ́. Te coto i nuū ruhū, Yaā ní nduu tēe, ndiji ri jiín vícō andɨvɨ́, te condiso ri cuehē poder, te yōhyo luu cujéhnu ri. \v 31 Te tají rí ndajéhé rī quingoo, te tɨvɨ nīhin ya trompeta. Te quinastútú yá ñayuu ní nacāji ri ndɨcúún lado ñayɨ̄vɨ́, nde ɨɨn lado ñayɨ̄vɨ jíín ndé ɨnga lado. \p \v 32 ’Vijna te scuáha ró ndese sáha nundēhe higo: Núu je ni nane numa, te ni najee ndaha, te cájini rō jeē jé ni cuyajni tiempo jihní. \v 33 Te suni súcuan núu ni cajini rō jeē ní quejéé cúu tācá jniñu jeē ni cáhān rī, yūcuán na te na jécūhun ni rō jeē ní cuyajni quɨvɨ̄ ndiji ri, te yachī coo. \v 34 Jendaá cahán rī jiín ró jeē ma cúū ndɨhɨ ñayuu jeē cóto jnūndóho ún, chi nde squícu ndɨhɨ jniñu ún. \v 35 Andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́ chi naa, te tāca jnúhun cáhán rī chi ma náā, chi ndɨhɨ squícu. \p \v 36 ’Te quɨvɨ̄ jiín hora jeē ndíji ri, tú ni ɨɨn ñayuu jiní, ni máá ndajéhé cáhīyo andɨvɨ́, ni máá rí, Sēhe Yaā Dios. Chi máá ɨɨn ni Tátá rī Yaā Dios cúu jeē jiní. \p \v 37 ’Chi nájnūhun ni cuu quɨvɨ̄ ni íyo Noé, suni súcuan coo quɨvɨ̄ ndiji ruhū, Yaā ní nduu tēe. \v 38 Chi quɨvɨ̄ ún, nde ná tu cuun saū xeén, te cáyeji i cájihi i, cánandāha i, te cájēhe i sēhe sɨ́hɨ́ i jeē nándāha, nde ni jinū quɨvɨ̄ jeē ni quɨ́vɨ Noé ini barco cáhnu jeē naní arca. \v 39 Te tu ní cácandíje ñayuu jeē cuun saū xeén, te ni cuun, te ni ndaa ndute ni cajihī ndɨhɨ i. Te suni súcuan coo núu na ndíji ruhū, Yaā ní nduu tēe. \v 40 Te quɨvɨ̄ ún cone uū tēe sájniñu nuū ítu. Te ɨɨn de naquihin ri, te ɨnga de ndōo. \v 41 Te coo uū ñahan jeē ndíco cáhnu, te ɨɨn ña naquihin ri, te ɨnga ña ndōo. Súcuan cuu jeē sava ñayuu naquihin ri te sava i quendōo, chi tu ní cácandíje i. \p \v 42 ’Núu súcuan te ndito na cóo ni rō, chi tu cájini rō na quɨvɨ̄ ndiji Jitoho rō. \v 43 Te na chúhun ni rō jeē cahán jnūhun yátá yáha: Tēe chíí vehe, núu jeē jiní de na hora quiji ñacuīhná, te condito de, te ma cuáha de jnūhun sácuíhná ndajníñu vehe de núú. \v 44 Te róhó jíjnáhan ró, suni súcuan coo tūhva ró, chi máá hora jeē tú na vé cájeni ni rō, te ndiji ruhū, Yaā ní nduu tēe. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ mozo \r (Lc. 12.41‑48) \p \v 45 ’Núu súcuan te coo ró nájnūhun ɨɨn mozo jeē ndíto xinī te squícu vāha. Te máá patrón ni jeni de mozo un jéē cóto i ñayuu vehe de, návāha scáji i máá hora. \v 46 Te yōhyo ndetū mozo un jéē núu ni ndee patrón, te cuni de jeē súcuan squícu vāha i. \v 47 Jendaá cahán rī jiín ró jeē cani de mozo un jéē cóto i ndɨhɨ ndajníñu de. \v 48 Te núu mozo sáha néé cúu i, te jéni ni i jeē ma ndíji yachī patrón i, \v 49 te quejéé i cani i jnáhan mozo i, te caji i coho i jíín tée cánajīni, \v 50 núu súcuan te ndee‑ni patrón quɨvɨ̄ jeē tu ndétu i jíín hora jeē tú na vé jéni ni i. \v 51 Te stóho xeēn de i, te squɨ́vɨ de i nuū cáhīin tēe stáhú‑ni. Te yūcuan ndáhyū i te nacayɨ̄hɨ́ yuhu i jeē ndoho xeēn i. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ uxī sūchi sɨ́hɨ́ \c 25 \p \v 1 ’Te suhva cúu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu: Cúu nájnūhun ɨɨn vico nándāha. Te ni īyo uxī sūchi sɨ́hɨ́ jeē ní caquihin i linterna cándaha i, te ni quendacoo i cuajnahan i ɨɨn tēe nandāha. \v 2 Te uhūn i chi tú ndito xinī i, te uhūn i chi ndito xinī i. \v 3 Te sūchi tú ndito xinī, cándaha i linterna i, te tu cándaha i petróleo jeē náchuhun i. \v 4 Te sūchí ndito xinī, chi cándaha i botella petróleo jiín linterna i. \v 5 Te níní cúcuéé quiji tēe nandāha ún, te ni quee māhná, te ni caquixī ndɨhɨ i. \v 6 Te nuū ní cuu sava ñuú, te ni cajini i jeē cácana jee: Je vēji tēe nandāha. Cuángoo quijnahan rō de jíjnáhan ró, áchí. \v 7 Yūcuán na te tāca súchi sɨ́hɨ́ un ní candonda i, te ni casátūhva i linterna i. \v 8 Te sūchi tú ndito xinī, ni cacahān i jíín súchi ndito xinī: Cuāha jecu petróleo nuū rī jijnáhan ró, chi cuandahvā linterna rī, achí i. \v 9 Te ni cacahān sūchí ndito xinī: Ma cúu, chi ma cánda jeē cúu máá rí jiín máá ró. Vāha ga quingoo ró núū cúyāhu, te cuaan ró jéē cúu máá ró. Achí i. \v 10 Te níní cuángoo i cuaan i, te ni quee‑ni tēe nandāha. Te sūchi cáhīyo tūhva un, ní quɨ̄vɨcoo i jíín de vico nándāha de. Te ni ndihyū yehyɨ́. \v 11 Te ni cunúu, te ni quecoo uhūn gā sūchi sɨ́hɨ́ un. Te ni cacahān i jíín tée nándāha: Nune ní yéhyɨ́ na quɨ́vɨcoo ná, áchí i. \v 12 Te ni cahān maá de: ¿Ndé nuū véjicoo ró? Chi tu jíní rī rohó, áchí de. Achí yá. \p \v 13 Yūcuán na te ni cahān yā: \p Núu súcuan te ndito coo ni rō, chi tu cájini rō na quɨvɨ̄ na hora ndiji ruhū, Yaā ní nduu tēe. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tée ní jēhe núu xūhun núū tāca mozo \p \v 14 ’Te suhva cúu jeē ndácu Yaā andɨvɨ́ jniñu nuū ñáyuu: Cúu nájnūhun ɨɨn tēe jeē quihīn jicá de ɨnga ñuu. Te nde ná tu quihīn de te ni cana de mozo de jíjnáhan, te ni jēhe núu de xūhún de nuū i, jeē na sájniñu i jíín návāha nducuehē. \p \v 15 ’Te nuū ɨɨn i ni jēhe de uhūn mil xūhun cáa. Te nuū ɨnga i ni jēhe de uū mil. Te nuū ɨnga i ni jēhe de ɨɨn mil. Súcuan ni jēhe de, chi jíní de nasaa canda ɨɨn ɨɨn i sájniñu i jíín. Yūcuán na te ni quihin de ichi cuahān jicá de. \v 16 Te mozo jeē ní quihin uhūn mil xūhún, ni sájniñu de jíín. Te ni nihīn de uhūn gā mil sɨquɨ̄. \v 17 Te mozo jeē ní quihin uū mil xūhún, suni ni nihīn de uū gā mil sɨquɨ̄. \v 18 Te mozo jeē ní quihin ɨɨn mil xūhún, ni jehēn de ni jete de yaū, te ni chisāhí de xūhún patrón de. \p \v 19 ’Te ni yāha cuehē tiempo, te ni ndee patrón mozo un jíjnáhan. Te ni nandacān de cuenta nuū i. \v 20 Te ni quee mozo jeē ní quihin uhūn mil xūhún un, te ni nacuāha de xūhún un núū patrón de jíín úhūn gā mil jeē ni níhīn de sɨquɨ̄. Te ni cahān de: Ni jēhe ní úhūn mil nuū ná, te yāha íyó úhūn gā mil jeē ni níhīn na sɨ́quɨ̄. Achí de. \v 21 Te ni cahān patrón jiín de: Iyó váha núu súcuan. Yōhyo vāha mozo cúu ró jéē squícu vāha ró. Chi vāha ni squícu ró ɨɨn jniñu lúlí‑ni, te vijna te cuāha ri jniñu jéhnu ndacu ró. Te quɨ̄vɨ ró núū cusɨɨ̄ ni rō jiín rí. Achí de. \v 22 Yūcuán na te ni quee mozo jeē ní quihin uū mil xūhún un. Te ni cahān de: Ni jēhe ní úū mil nuū ná, te yāha íyó úū gā mil jeē ni níhīn na sɨ́quɨ̄. Achí de. \v 23 Te ni cahān patrón jiín de: Iyó váha núu súcuan. Yōhyo vāha mozo cúu ró jéē squícu vāha ró. Chi vāha ni squícu ró ɨɨn jniñu lúlí‑ni, te vijna te cuāha ri jniñu jéhnu ndacu ró. Te quɨ̄vɨ ró núū cusɨɨ̄ ni rō jiín rí. Achí de. \v 24 Te ni quee mozo jeē ní quihin ɨɨn mil xūhún un, te ni cahān de jíín patrón: Je jíní na níhín jéē tée xeēn cúu ní. Chi cuehē gā cuní ni vēsú jeē cúu sáha mozo ni, te cuehē gā nándacān ní vēsú jeē ni jéhe ní. \v 25 Te jeē yúcuan ní yūhu ná, te ni jehēn na ní chisāhi ná xūhun ní chīji ñuhun. Te yāhá na nácuāha na xúhun ní. Achí de. \v 26 Te ni cahān patrón jiín de: Mozo cuxí cúu ró te máni jniñu néé sáha ró. Chi jéni ni rō jeē cuehē gā cuní rī vēsú jeē cuu sáha mozo rī, te cuehē gā nándacān rī vēsú jeē ni jéhe ri. \v 27 Núu jeē ni chúne ró xúhun rí nuū banco nuú, te jeē ní ndee rī te naquihin ri xūhun rí nde jiín séhe xūhun núú. Achí de jíín i. \v 28 Te ni cahān de jíín táca gá mozo de: Núu súcuan te quende rō mil xūhun jíñā nuū i, te cuāha ro núū mozo névāha uxī mil. \v 29 Chi ñayuu jeē névāha, sa quiji ga nuū i, te conevāha cuehē i. Te ñayuu jeē tu névāha, sa cujiyo‑ni vēsú jecu jeē névāha i. \v 30 Te mozo yáha jéē tu sájniñu vāha, quenehen ró i na quíhín i nuū quéhe nuū néē. Te yūcuan ndáhyū i te nacayɨ̄hɨ́ yuhu i jeē ndoho xeēn i. Achí patrón un. \s1 Sɨquɨ̄ jeē cóo juicio tācá nación \p \v 31 Te ni cahān gā yā: \p Ɨɨn quɨvɨ̄ te ndiji máá Yaā ní nduu tēe, te cuu ya Rey nuū ñáyuu. Te tācá ndajéhé yā cuɨñɨ nɨ́ɨ́ xiin ya. Te cucōo ya mesa nuū ndácu ya jniñu, te yōhyo luu cujéhnu ya. \v 32 Te ndutútú ñayuu tācá nación nuū yā. Te sásɨ́ɨn ya i jíjnáhan i, nájnūhun cúsɨ́ɨn lanchi jíín ndixúhú sáha tēe ndíto tɨ. \v 33 Te ñayuu váha jeē cúu nájnūhun lanchi, chucú yá i lado váha ya. Te ñayuu neé jeē cúu nájnūhun ndixúhú, chucú yá i lado jecó yá. \v 34 Yūcuán na te cahān Rey jiín ñáyuu cáhīin lado váha ya: Nacā ndetū rō jeē ni sáha Tátá rī jiín ró. Nehen quɨ̄vɨcoo ró núū ndácu ró jniñu. Chi nde quɨvɨ̄ ní jecōo ñayɨ̄vɨ́ te je ni sátūhva ya nuū ndacu ró jniñu. \v 35 Chi ni jiī rī sōco, te ni cajēhe ro jéē ní yeji rī. Ni jichī rī ndute, te ni cajēhe ró jéē ní jihi ri. Ni quiji ri nde ñuu jicá, te ni cajēhe núú ró vehe ni ndōo ri. \v 36 Ni cumanī sahma ri, te ni cajēhe ró. Ni cocuhū rī, te ni jecondēhe ró ruhū. Ni ine ri vecāa, te suni ni jecondēhe ró ruhū. Súcuan cahān yā jiín ñáyuu cáhīin lado váha ya. \v 37 Yūcuán na te cahān ñayuu váha un jíín yá: ¿Na quɨvɨ̄ ní cajito ná níhín jéē jíī ni sóco, te ni cajēhe na jéē ní yeji ní, chí jéē jichí ni ndute, te ni cajēhe ná ní jihi ní? \v 38 ¿Te na quɨvɨ̄ ní cajito ná jéē ní quiji ní ndé ñuu jicá, te ni cajēhe núú ná vehe ni ndōo ní, chí jéē cúmanī sahma ní, te ni cajēhe ná? \v 39 ¿Te na quɨvɨ̄ ní cajito ná jéē cuhú ni, chí jéē íne ní vecāa, te ni jecondēhe ná nihín? achi i. \v 40 Yūcuán na te cahān Rey jiín i: Jendaá cahán rī jiín ró jéē ná ni casáha ró súcuan jíín ɨɨn tācá hermano rī jeē cácandíje, vēsú ñayuu núu ga cúu i, te nuū maá rí ni casáha ró. \p \v 41 ’Yūcuán na te suni cahān Rey jiín ñáyuu cáhīin lado jecó yá: Ñayuu jnahnū ndetū cácuu ró. Cujiyo quingoo ró núū ñuhún jeē cayú nɨɨ́ cáni, nuū iyó túhva cone jexeén jiín táca táchī jeē cájejníñu nuū. \v 42 Chi ni jiī rī sōco, te tu ní cájēhe ro jéē cáji rī. Ni jichī rī ndute, te tu ní cájēhe ro jéē coho ri. \v 43 Ni quiji ri nde ñuu jicá, te tu ní cájēhe núú ró vehe ndōo ri. Ni cumanī sahma ri, te tu ní cájēhe ró. Ni cocuhū rī, ni ine ri vecāa, te tu ní jécondēhe ró ruhū. Súcuan cahān yā jiín ñáyuu cáhīin lado jecó yá. \v 44 Yūcuán na te cahān ñayuu un jíín yá: ¿Na quɨvɨ̄ ní cajito na níhín jéē jíī ni sóco, chí jéē jichí ni ndute, chí jéē ní quiji ní ndé ñuu jicá, chí jéē cúmanī sahma ní, chí jéē cuhú ni, chí jéē íne ní vecāa, te tu ní cájēhe na jéē cúmanī nuū ní? Achi i. \v 45 Yūcuán na te cahān yā jiín i: Jendaá cahán rī jiín ró, jeē tu ní cásáha ró súcuan jíín ni ɨɨn tācá hermano rī jeē cácandíje, vēsú ñayuu núu ga cúu i. Núu súcuan te suni nuū maá rí cúu jeē tu ní cásáha ró, achi yā. \v 46 Yūcuán na te quingoo ñayuu un núū ndóho i nɨ́ɨ́ cáni. Te ñayuu váha un quɨ́vɨcoo i nuū cótecu i nɨ́ɨ́ cáni. Achí Jesús. \s1 Jeē ní casquíjnáhan de jnūhun jeē jnɨɨ de Jesús \r (Mr. 14.1‑2; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53) \c 26 \p \v 1 Te nuū ní ndɨhɨ ni cahān Jesús tāca jnúhun yáha, te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p \v 2 Je cájini rō jeē uū na quɨvɨ̄ te coo vico pascua. Te ruhū, Yaā ní nduu tēe, nastúu i ruhū jeē cúū rī jicā cruz, achí yá. \p \v 3 Yūcuán na te sutū cácujéhnu, jíín tée cástéén tutu ley, jiín táca tée jéhnu jeē cándacu jniñu nuū ñáyuu hebreo, ni candutútú de ini patio vehe palacio maá sútū cujéhnu ga jeē naní Caifás. \v 4 Te ni candajnūhún de ndese jnɨɨ de Jesús jiín jnúhun stáhú, te cahni de ya. \v 5 Te ni cacahān de: \p Ma jnɨ́ɨ yó de máá quɨ́vɨ̄ víco, chi ndonda ñayuu sɨquɨ̄ yō, achí de. \s1 Jnūhun ñahan jeē ní chuhun perfume xinī yā \r (Mr. 14.3‑9; Jn. 12.1‑8) \p \v 6 Te íne Jesús ñuu Betania vehe Simón, tēe ni ndoho cuehyɨ̄ stehyú. \v 7 Te ni quee ɨɨn ñahan nuū yā, ndáhá ña ɨɨn frasco yuū luu jeē ñúhun aceite perfume jeē yóhyo yahu ndéé. Te ni chuhun ña xinī yā níní jéē yéji yā staā. \v 8 Te ni cajito tēe cáscuáha jíín yá, te ni caquɨtɨ̄ ni de, te ni cacahān de: \p ¿Najehē cúu jeē náā saá‑ni perfume jiñā? \v 9 Chi cuu xīcó yahu yó núú, te cuāha yo xúhun núū ñáyuu ndahú. Achí de. \p \v 10 Te ni jini Jesús jnūhun cácahān de. Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cásáha ró jéē nácani uhū ni ñahan yáha? Chi ɨɨn jniñu váha cúu jeē ni sáha ña jíín rí. \v 11 Chi níní coyūcu ñáyuu ndahú jíín ró, te ruhū chi tuá condee rī jiín ró. \v 12 Chi jeē ní chuhun ña perfume yáha ruhū, suu cúu jeē ni sátūhva ña ruhū nde quɨvɨ̄ quíndūji ri. \v 13 Jendaá cahán rī jiín ró jeē nɨɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ ndé‑ni cúu nuū cuité jnūhun yáha jéē jnáma ri ñayuu, suni nacani i jnūhun jeē ni sáha ñahan yáha, návāha cocuhun ni ñayuu ña, áchí yá. \s1 Jeē ní nastúu Judas yā \r (Mr. 14.10‑11; Lc. 22.3‑6) \p \v 14 Yūcuán na te ɨɨn jeē ndɨhúxí uū tēe cáscuáha ún, nání de Judas Iscariote, ni jehēn de nuū sutú cácujéhnu. \v 15 Te ni cahān de jíín: \p ¿Nasaa cuāha ní núū ná, te na nástúu ná de nuū ní? áchí de. \p Te ni cajēhe ocō uxī xūhun plata nuū de. \v 16 Yūcuán na te nde quɨvɨ̄ un ní quejéé de ndúcú de modo ndese nastúu de ya nuū sutú jijnáhan. \s1 Jeē ní jequin yā Cena yā \r (Mr. 14.12‑25; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; 1 Co. 11.23‑26) \p \v 17 Te máá quɨ́vɨ̄ jeē quejéé vico jeē cáyeji ñayuu pan jeē tú na levadura yɨ́hɨ, te ni quijicoo tēe cáscuáha un núū Jesús. Te ni cacahān de jíín yá: \p ¿Ndé nuū cuní ni jéē quísatūhva ná cuxíni ní vico pascua? áchí de. \p \v 18 Te ni cahān yā: \p Cuángoo nde ñuu, vehe tēe jeē jé ni cacahān yō, te cahān rō jiín de: Achí máá Maestro jeē ní cuyajni quɨvɨ̄ cuu yā. Te vijna te caji yā vico pascua ini vehe ní jíín tée cáscuáha jíín yá, achi rō. Achí yá. \p \v 19 Te tēe cáscuáha jíín yá, ni casáha de nájnūhun ni ndacu Jesús jniñu nuū de, te ni casátūhva de jeē cuxíni ya vico pascua. \p \v 20 Te jeē cuácuaa, te ni quee yā, te ni cucōo ya mesa jiín ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá. \v 21 Te níní yéji yā jiín de te ni cahān yā: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē ɨɨn róhó nastúu ruhū vijna, áchí yá. \p \v 22 Te ni cacucuíhyá ndasɨ́ ni de. Te ná ɨɨn ná ɨɨn de ni cacajnūhún de ya: \p ¿A sáña cúu? áchí de. \p \v 23 Te ni cahān yā: \p Ɨɨn róhó jéē cáyeji cáhnu jíín rí ɨɨn cohō, suu ró nastúu ruhū. \v 24 Te ruhū, Yaā ní nduu tēe, jendaá cúu jeē quihín rī cuu rī, nájnūhun yósó jnúhun ri nuū tútu iī. Te nacā xeēn ndoho tēe nastúu ruhū. Vāha ga núu tu ní cácu tēe un núú, áchí yá. \p \v 25 Yūcuán na te ni cahān Judas, tēe nastúu ya: \p ¿A sáña cúu, Maestro? achí de. \p Te ni cahān yā jiín de: \p Suu ró cúu, áchí yá. \p \v 26 Te níní jéē cáyeji de jíín yá, te ni quihin ya pan, te ni nacuatáhú yá, te ni tahú cuéchí yá, te ni jēhe ya nuū tée cáscuáha jíín yá. Te ni cahān yā: \p Caji rō jijnáhan ró, chi yāha cúu yɨquɨ cúñu rī, achí yá. \p \v 27 Yūcuán na te ni quihin ya ɨɨn copa ndūxi uva, te ni nacuatáhú yá, te ni jēhe ya nuū de. Te ni cahān yā: \p Coho jíjnáhan ró. \v 28 Chi yāha cúu nɨñɨ̄ rī jeē cuáha ri jeē cúu contrato jeé, te catɨ jeē ndundoo cuēchi cuehē ñayuu, te coo jnūhun cáhnu ni nuū cuéchi i. \v 29 Te cáhán rī jiín ró jeē ndé vijna te ma cóho ga rī ndūxi ndehē uva yāhá, chi nde quiji quɨvɨ̄ ndacu Tátá rī jniñu nɨ́ɨ́ ñayɨ̄vɨ́, te sáá te coho tucu ri jiín ró jijnáhan ró. Achí yá. \s1 Jeē ní cachi yā jeē yūhu Pedro cahān de jeē jiní de ya \r (Mr. 14.26‑31; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) \p \v 30 Te ni jita ya ɨɨn yaa iī jiín de jíjnáhan de. Te ni quenda ya cuahān yā jiín de nde yucu Olivos. \v 31 Yūcuán na te ni cahān yā: \p Ndɨvii rō nayūhu ró jeē sɨquɨ́ ruhū jecuáā vijna. Chi suhva je yósó jnúhun ri nuū tútu iī, ni cahān Yaā Dios: Cuāha ri jnūhun jeē cáhni ñayuu tēe ndíto lanchi, te lanchi un cuítē núu tɨ jeē yūhu tɨ́, achí. \v 32 Te jeē nátecu rī, te xīhna ruhū cosnūu rí quihīn rī región Galilea, te sáá te najinūcoo ró, áchí yá. \p \v 33 Yūcuán na te ni cahān Pedro: \p Vēsú ndɨhɨ de na náyūhú de, te máá ná chi ma náyūhú cuɨtɨ ná, áchí de jíín yá. \p \v 34 Te ni cahān yā jiín de: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē jecuáā vijna, nde ná tu cana líhli, te yūhu ró jeē jnɨɨ ñayuu rohó, te unī jínu cahān rō jeē tu jíní rō ruhū, achí yá. \p \v 35 Te ni cahān Pedro jiín yá: \p Vēsú núu cuu na jíín ní, te ma cahán cuɨtɨ na jéē tu jíní na níhín, áchí de. \p Te suni súcuan ni cacahān ndɨhɨ tēe cáscuáha jíín yá. \s1 Jeē ni jícān tahú yā nuū huerto Getsemaní \r (Mr. 14.32‑42; Lc. 22.39‑46) \p \v 36 Yūcuán na te ni jinū Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá ɨɨn lugar nuū naní Getsemaní. Te ni cahān yā jiín de: \p Yāhá‑ni cucōo ró, te na quíhín rī yūcuan cácān tahú rī, achí yá. \p \v 37 Te ni jeca ya Pedro jiín ndɨndúú séhe Zebedeo cuahān yā jiín de. Te ni quejéé yá cucuíhyá ndasɨ́ ni yā te cúxií ni yā jeē quíji jnūndóho sɨquɨ̄ yā. \v 38 Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Yōhyo cúcuíhyá ni rī, te ndúcú sáha jeē cúū rī. Yāhá condetu ró te condito ró jíín rí. \p \v 39 Te ni jica ya jecu gā, te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ yá ni jequin ya nuū yā nuū ñúhun, te ni jicān tahú yā suhva nuū Yaā Dios: \p Tátá maá ná, núu cuu te tejiyo ní jnúndóho yáha jéē ma quíji sɨquɨ̄ ná. Te nasūu jéē cuní maá ná, chi jeē cuní maá ní na cóo, áchí yá. \p \v 40 Yūcuán na te ni ndee yā nuū ndɨnúní tée cáscuáha jíín yá, te ni jito ya jeē cáquixī de. Te ni cahān yā jiín Pedro: \p ¿A tu ní cánda ró condito ró jíín rí vēsú ɨɨn hora? \v 41 Coo ndito ni rō te cacān tahú rō jeē chindéé ñáhán yá rohó jéē ma sáha ró cuéchi jeē coto ndee jeneé róhó. Chi cúní ndije ánuá rō squícu vāha ró, te yɨquɨ cúñu rō chi tu fuerza, achí yá. \p \v 42 Te ni jehēn tucu ya vuelta uū, te suhva ni jicān tahú yā: \p Tátá maá ná, te núu ma cúu cujiyo jnūndóho yáha jeē ma ndóho ná, te na cóo jeē cuní maá ní núu súcuan, áchí yá. \p \v 43 Te ni ndee tucu ya nuū de, te ni jito ya jeē cáquixī tucu de, chi yōhyo cájiī de māhná. \v 44 Te ni stóo ya de, te cuahān tucu ya cuacacān tahú yā vuelta unī. Te suni jnūhun yúcuan ní cahān yā. \v 45 Yūcuán na te ni ndee tucu ya nuū de jíjnáhan de, te ni cahān yā jiín de: \p Vijna te cusū rō te ndetātu ró. Te je ni quee hora, te ruhū, Yaā ní nduu tēe, natūu ri te jnɨɨ tēe cáhīyo cuēchi ruhū. \v 46 Ndocuɨñɨ̄ jijnáhan ró, chi je vēji tēe nastúu ruhū, te quihīn yō jiín de, áchí yá. \s1 Jeē ní cajnɨɨ de Jesús \r (Mr. 14.43‑50; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) \p \v 47 Te sá cáhán gā yā súcuan, te ni quee‑ni Judas, ɨɨn jnáhan jeē uxí uū tēe cáscuáha jíín yá. Te vējicoo cuehē tēe jíín de, cándaha de espada jiín yujnu. Chi sutū cácujéhnu jíín táca tée jéhnu cándacu jniñu nuū ñáyuu hebreo, ni catají tée ún. \v 48 Te Judas, tēe nástúu ya ún, je ni jēhe de ɨɨn seña nuū tée un jíjnáhan, chi ni achi de: \p Tēe jeē téchūhu rí un cúu. Te jnɨɨ ró jíjnáhan ró, áchí de. \p \v 49 Te ni quee‑ni de nuū Jesús, te ni cahān de: \p Ta ni cuaa, Maestro, achí de. \p Te ni techūhú de ya. \v 50 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Amigo, ¿na jniñu vēji ró? áchí yá. \p Yūcuán na te ni jinūcoo tāca gá tēe ún, te ni cajnɨɨ de Jesús. \p \v 51 Te ɨɨn tēe jeē cáhīin jíín Jesús, ni tava de espada de, te ni jehnde de sōho ɨɨn mozo maá sútū cujéhnu ga. \v 52 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín de: \p Nachuvāha espada rō, chi tāca jéē cájejnáhan jíín espada, suni jíín espada cuu. \v 53 ¿Te á tu cájini rō jeē cuu cacān tahú rī nuū Tatá rī, te vijna ñúhún tají yá víhyá gā uxī uū mil ndajéhé andɨvɨ́ jeē jnama ruhū? \v 54 Te núu súcuan, ¿te ndese cuu squícu jnūhun cáhán tutu iī jeē cánuú ndoho ri súcuan? áchí yá. \p \v 55 Yūcuán na te ni cahān yā jiín ñáyuu cuehē ún: \p ¿Te va tēe cuíhná cúu ri jeē véjicoo ró jíín espada jiín yujnu jeē jnɨɨ ró rúhū jeē súcuan. Tāca quɨ́vɨ̄ ni cucōo ri jiín ró jijnáhan ró ini templo cáhnu, ni steén rī jnūhun, te tu ní cájnɨɨ ró rúhū. \v 56 Te súcuan cásáha ró návāha na squícu jeē cahán tutu iī jeē ní catee tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, achí yá. \p Yūcuán na te ndɨhɨ tēe cáscuáha jíín yá, ni castóo de ya, ni cajinu de cuangoo de. \s1 Jeē ní indichi Jesús nuū junta tēe cácujéhnu ga \r (Mr. 14.53‑65; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) \p \v 57 Te tēe ni cajnɨɨ Jesús, cuangoo de jíín yá nuū Caifás, tēe cúu sutū cujéhnu ga. Te yūcuan cáhīin tútú tée cástéén tutu ley jiín táca tée jéhnu cándacu jniñu. \v 58 Te Pedro chi jícá‑ni ndíquín de ya, te ni jinū de patio sutū cujéhnu ga. Te ni quɨ̄vɨ de ini patio, te ni cucōo de jíín táca policía, návāha coto de ndese coo sɨquɨ̄ yā. \p \v 59 Te sutū cácujéhnu jíín táca tée jéhnu jíín ndɨhɨ tēe cásáha junta cujéhnu ga, ni canducú de tēe cahān jnūhun yáá sɨ́quɨ̄ Jesús, chi cahni de ya cácuni de. \v 60 Te vēsú ni quecoo cuehē ñayuu cácahān yaá, te tu ní cánihīn de cuēchi sɨquɨ̄ yā jeē cáhni de ya. Te jeē sándɨ̄hɨ́ te ni quecoo uū testigo jeē cahán yaá sɨ́quɨ̄ yā. \v 61 Te áchí: \p Tēe yáha ní cahān de jeē cuu canu de templo Yaā Dios, te nuū uní‑ni quɨvɨ̄ te nucondichi sáha de, áchí. \p \v 62 Yūcuán na te ni ndocuɨñɨ̄ maá sútū cujéhnu ga, te ni cahān de jíín yá: \p ¿Naun tu cáhán cuɨtɨ rō? ¿A íyó ndáā jeē cácahān tēe yáha sɨ́quɨ̄ rō? Achí de. \p \v 63 Te Jesús tu ní cáhán cuɨtɨ yā. Te ni cahān maá sútū cujéhnu ga: \p Ndácu ri jniñu nuū rō jeē cahān ndaā rō cuni nahín maá Yaā Dios, Yaā técu. Cachi cají te núu máá ró cúu Cristo, Sēhe Yaā Dios, achí de jíín yá. \p \v 64 Te ni cahān yā: \p Suu ri cúu, nájnūhun cáhán rō. Te na cástūhun rí nuū rō jijnáhan ró jéē tāca quɨ́vɨ jeē quíji te coto ró rúhū, Yaā ní nduu tēe, condee rī lado váha Yaā iyó poder. Te coto ró jéē ndíji ri ichi ándɨvɨ́ jíín vícō. Achí yá. \p \v 65 Yūcuán na te sutū cujéhnu ga ni jehnde de sahma de jeē quɨtɨ́ ndasɨ́ ni de, te ni cahān de: \p Tēe yáha chi cáhán de jnūhun ndevāha jeē quɨtɨ́ ni Yaā Dios, chi sáha de máá de Sēhe Yaā Dios. ¿Ndé jíni ñúhún gá yō testigo núu súcuan? Chi je ni cajini ró jnúhun ndevāha cáhán de. \v 66 ¿Te ndese cájeni ni rō? achí de. \p Te ni cacahān tēe cuehē ún: \p Cuēchi cúu jeē cahán de súcuan, te jíni ñúhún cuu de, áchí. \p \v 67 Yūcuán na te ni catesɨ̄hɨ́ de nuū yā, te ni cacani de ya. Te sava ga de ni cacatu de nuū yā. \v 68 Te ni cacahān de: \p Te núu Cristo cúu ró, te cachi rō ndé ɨɨn cúu jeē ní cani róhó, áchí de. \s1 Jeē ní cachi Pedro jeē tu jíní de ya \r (Mr. 14.66‑72; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) \p \v 69 Te níní jéē súcuan cúu, te Pedro néne de nuū quéhe ini patio. Te ni quee ɨɨn ñahan jéjníñu vehe ún, te ni cahān ña jíín de: \p Róhó chi suni ni jica ró jíín Jesús tēe Galilea, achí ña. \p \v 70 Te máá de tu ní cáchi de, chi ni cahān de ni cajini ndɨhɨ ñayuu: \p Tu jíní rī na jnūhun cáhán rō, achí de. \p \v 71 Te ni quenda de yéhyɨ́ núū quéhe, te ni jito ɨnga ñahan nuū de. Te ni cahān ña jíín ñáyuu cáhīin yūcuán: \p Tēe yáha chi suni ni jica de jíín Jesús, tēe ñuu Nazaret, achí ña. \p \v 72 Te ɨnga jínu tu ní cáchi tucu de, chi sa ni cahān teyɨ́ de: \p Tu jíní rī tēe ún, áchí de. \p \v 73 Te ni cunúu jecu gā, te ñayuu cáhīin yūcuan ní quecoo i nuū Pedro, te ni cacahān i: \p Jendaá ndije jeē suni jnáhan tēe un cúu ró, chi ndijin cahán rō jeē tée Galilea cúu ró, áchí i. \p \v 74 Yūcuán na te ni quejéé de cáhán teyɨ́ de jeē na cóndee cuēchi sɨquɨ̄ de núu tu cáhán ndaā de: \p Tu jíní cuɨtɨ rī tēe ún, áchí de. \p Te ni cana‑ni líhli. \v 75 Te ni nucūhun ni de jnūhun ni cahān Jesús jiín de: Nde ná tu cana líhli, te yūhu ró te cahān rō unī jínu jeē tu jíní rō ruhū. Te ni quenda de cuahān de, te yōhyo ni ndahyū de jeē ní cachi de jeē tu jíní de ya. \s1 Jeē cuángoo de jíín yá nuū Pilato \r (Mr. 15.1; Lc. 23.1‑2; Jn. 18.28‑32) \c 27 \p \v 1 Yūcuán na te ni cundijin. Te tāca sútū cácujéhnu jíín táca tée jéhnu jeē cándacu jniñu nuū ñáyuu hebreo, ni casquíjnáhan de jnūhun ndese sáha de jeē cuu Jesús. \v 2 Te ni cajihni de ya, te cuangoo de jíín yá nuū Poncio Pilato, tēe cúu gobernador. \s1 Jeē ni jíhī Judas \p \v 3 Yūcuán na te Judas, tēe ni nastúu ya un, ní jito de jeē ní cunīhin sɨquɨ̄ yā jeē cúū yā. Te ni jnahuhū ni de, te ni nacuāha de ocō uxī xūhun plata jeē ni níhīn de nuū sutú cácujéhnu jíín núū tāca tée jéhnu. \v 4 Te ni cahān de jíín: \p Cuēchi ni sáha ná jéē ní nastúu ná ɨɨn tēe cuu de, te tú na cuēchi de. \p Te máá sútū un ní cacahān de: \p ¿Vé jitú ni ruhū? Cuēchi máá ró cúu. Achí de. \p \v 5 Te ni scáne Judas xūhún un ini templo. Te ni quenda de cuahān de, te ni scuéhne de máá de. \p \v 6 Te sutū cácujéhnu ni canastútú de xūhún un, te ni cacahān de: \p Ma cúu chuhun yó xúhun yáha ini yejnū nuū cásocō ñayuu, chi xūhun jéē ni jéconaā jeē cúū ɨɨn tēe cúu, áchí de. \p \v 7 Yūcuán na te ni casándaā de jeē xūhun yúcuan cuaan de ñuhun jeē naní Lugar Ñuhun Quíxin, návāha yūcuán quindūji ñayuu ñuu jicá. \v 8 Jeē yúcuan cúu jeē ndé vijna nání ñuhun ún Lugar Ñuhun Nɨñɨ̄. \v 9 Te súcuan ni squícu jnūhun ni cahān Jeremías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán: Ni caquihin de ndɨhócó uxī xūhun plata, te súcuan‑ni cúu ɨɨn yāhu jeē ní casáha ñayuu Israel cuenta jeē ndeé yā nuū i. \v 10 Te jíín xúhun un ní cajeen de ñuhun quíxin, nájnūhun ni ndacu máá Jítoho yō Yaā Dios jniñu nuū rī. Achí Jeremías. \s1 Jeē ní indichi Jesús nuū Pilato \r (Mr. 15.2‑5; Lc. 23.3‑5; Jn. 18.33‑38) \p \v 11 Te nuū ní jinūcoo de jíín Jesús nuū gobernador, tēe cúu Pilato, te ni cajnūhún de ya: \p ¿A máá ró cúu Rey ñayuu hebreo? achí de. \p Te ni cahān Jesús: \p Suu ri cúu, nájnūhun cáhán rō. \p \v 12 Te sutū cácujéhnu jíín tée jéhnu cándacu jniñu, ni cacahān de cuēchi sɨquɨ̄ yā. Te tú na vé ni cáhán cuɨtɨ yā. \v 13 Yūcuán na te ni cahān Pilato jiín yá: \p ¿A tu jíni ró jéē cácahān de cuehē cuēchi sɨquɨ̄ rō? achí de. \p \v 14 Te tu ní cáhán cuɨtɨ yā ni ɨɨn jnūhun jíín de. Te nahán ní naa ni gobernador jeē tú na vé ni cáhán yā jiín de. \s1 Jeē ní cundaā jeē cúū yā \r (Mr. 15.6‑20; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38‑19.16) \p \v 15 Te íyó costumbre gobernador jeē quɨvɨ̄ víco un siáá de ɨɨn tēe íne vecāa, núu na‑ni tēe cácuni ñayuu. \v 16 Te suu quɨvɨ̄ un íyó ɨɨn tēe íne vecāa, nání de Barrabás, te je ni jitē núu jnūhun jeē ni sáha de cuēchi xeēn. \v 17 Te nuū ní candutútú ñayuu, te ni cahān Pilato jiín i: \p ¿Ndé tée cácuni rō jeē siaá rī vijna: á Barrabás, chí Jesús jeē cúu Cristo, Yaā ní tají Yaā Dios? achí de. \p \v 18 Súcuan ni cahān de chi cúní de siáá de Jesús. Chi je ni jecūhun ni de jeē ní cacucuésún ni tāca sútū un cájito de ya, te jeē yúcuan ní quijicoo jíín yá nuū de. \p \v 19 Te níní jéē néne Pilato silla nuū sándaā de jniñu, te ñasɨhɨ́ de ni tají ña jnūhun nuū de: Ma quɨ́vɨ nduu rō jiín ñáyuu sɨquɨ̄ tée ndaā jiñā, chi yōhyo ni siūhu jéni ruhū cuni jeē sɨquɨ́ de, áchí ña. \p \v 20 Te sutū cácujéhnu jíín táca tée jéhnu, ni cascáhán de ñayuu jeē na cácán i jeē siaá de Barrabás, te na cúū Jesús. \v 21 Yūcuán na te ni cajnūhún tucu gobernador: \p Jeē uú de, ¿ndé ɨɨn de cácuni rō jeē siaá rī? achí de. \p Te ni cacahān i: \p Siáá ni Barrabás, achí i. \p \v 22 Te ni cajnūhún Pilato: \p Núu súcuan te ¿ndese cácuni rō jeē sáha ri jiín Jesús, tēe cúu Cristo? achí de. \p Te ni cacahān ndɨhɨ i: \p Cata caa ní de jicā cruz, na cúū de, áchí i. \p \v 23 Yūcuán na te ni cahān Pilato: \p ¿Na cuēchi ni sáha de núu súcuan? áchí de. \p Te ñayuu un ní cacana jee ndasɨ́ i: \p Cata caa ní de jicā cruz, na cúū de, áchí i. \p \v 24 Te ni jini Pilato jeē tu cúndeyɨ́ de jíín ñáyuu, chi sa víhyá gā cácuvaā i. Te ni ndacu de jniñu jeē na quíji ndute, te ni nandahá de nuū ñáyuu cuehē ún. Te ni cahān de: \p Jeē nándahá rí yāha cúu seña jeē tú na cuēchi condee sɨquɨ̄ rī jeē cúū tēe vāha yāhá. Chi sɨquɨ̄ maá ró jijnáhan ró na cóndee. Achí de. \p \v 25 Te ni cacahān ndɨhɨ ñayuu: \p Suu sɨquɨ̄ maá ná jíín sɨ́quɨ̄ séhe ná na cóndee cuēchi jeē cúū de, áchí i. \p \v 26 Yūcuán na te ni siaá de Barrabás. Te ni ndacu de jniñu jeē na cáni tācá soldado un Jesús, jiín jéē cáta caa de ya jicā cruz. \p \v 27 Yūcuán na te soldado un cuangoo de jíín Jesús ini palacio. Te ni cacana de ndɨhɨ jnáhan de ni candutútú núū yā. \v 28 Te ni caquenehen de sahma ya, te ni cachuhun de ya ɨɨn sahma cuehé jeē cúu sahma rey. \v 29 Te ni casáha de ɨɨn corona iñu, ni cachuhun de xinī yā. Te ni cachihi de ndaha váha ya ɨɨn yujnu jeē nájnūhun bastón. Te ni casácatā de nuū yā, chi ni cajecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de, cásáha de jeē chiñúhún de ya. \p Nacā jeē váha rey cúu Rey ñayuu hebreo, achí de. \p \v 30 Te ni catesɨ̄hɨ́ de nuū yā. Te ni caquihin de yujnu jeē ní cachihi de ndaha ya, te ni cacani de xinī yā. \v 31 Te nuū ní cuu ni casácatā de nuū yā, te ni catava de sahma cuehé un, te ni canachuhun de ya sahma máá yá. Te cuangoo de jíín yá jeē cata caa de ya jicā cruz. \s1 Jeē ní cacata caa de ya jicā cruz \r (Mr. 15.21‑32; Lc. 23.26‑43; Jn. 19.17‑27) \p \v 32 Te nuū ní quendacoo soldado un jíín yá, te ni canajnáhan de jíín ɨɨn tēe ñuu Cirene, naní de Simón. Te ni catejníñu de tēe un jéē cóndiso de cruz yā. \p \v 33 Te ni jinūcoo de ɨɨn lugar nuū naní Gólgota, jeē cuní cahān Lugar Yɨquɨ Xíní. \v 34 Te ni cajēhe de vino jeē ni sácā núu jíín ɨɨn jeē uvuá jeē cóho ya. Te nuū ní jito ndee ya, te tu ní cúní yā coho ya. \p \v 35 Te nuū ní cuu ni cacata caa de ya jicā cruz, te ni casáha de sorteo jeē sɨquɨ́ ndese nihīn ɨɨn ɨɨn de sahma ya. Te súcuan ni squícu jnūhun ni tee tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios jenahán: Ni casáha de sorteo sɨquɨ̄ ndese nihīn ɨɨn ɨɨn de sahma ri, achi yā, achí tutu. \v 36 Yūcuán na te ni cacucōo de yūcuan jéē cóto de nde cuu yā. \v 37 Te ni catee de ɨɨn jnūhun xinī cruz yā jeē cahán na sɨquɨ̄ ni jíhī yā: Yāha cúu Jesús, Rey ñayuu hebreo, achí. \p \v 38 Te suni ni cacata caa de uū tēe cuíhná núū uū gā cruz, ɨɨn de lado váha ya, te ɨnga de lado jecó yá. \v 39 Te ñayuu cáyāha yūcuan cáscuícó i xinī i, te cácahān neé i: \p \v 40 Róhó chi cáhán rō jeē cánu rō templo cáhnu, te nuū uní quɨvɨ̄ te nacani ró. Núu súcuan te jnama ró máá ró vijna. Te núu Sēhe Yaā Dios cúu ró, te nuu ró jícā cruz viī, achí i. \p \v 41 Te sutū cácujéhnu, jíín tée cástéén tutu ley, jiín tée grupo fariseo, jiín tée jéhnu jíjnáhan de, suni súcuan ni cacahān catá de, te áchí de cácahān maá de: \p \v 42 Núu ɨnga ñayuu ni jnama de, ¿te naun tu cúu jnama de máá de vijna? Núu Rey ñayuu Israel cúu de, te na núu de jicā cruz, návāha candíje yó de. \v 43 Ni candíje de Yaā Dios, te na jnáma ya de vijna te núu cúndáhú ni yā de, chi ni cahān de jeē cúu de Sēhe ya. Achí de jíjnáhan de. \p \v 44 Te tēe cuíhná jeē cándita caa xiin ya, suni súcuan ni cacahān neé de. \s1 Jeē ni jíhī Jesús \r (Mr. 15.33‑41; Lc. 23.44‑49; Jn. 19.28‑30) \p \v 45 Te nuū ní cuu cahuxī uū, te ni cunee nɨɨ́ cáhnu nde cahunī. \v 46 Te nájnūhun cahunī, te ni cana jee Jesús: \p Elí, Elí, ¿lama sabactani? achí yá. Te jnūhun un cúní cahān: Yaā Dios maá ná, Yaā Dios maá ná, ¿naun ni stóo ní sáña? \p \v 47 Te sava ñayuu cáhīin yūcuan ní cajini i jnūhun ún, te ni cacahān i: \p Tēe yáha cána de xinī Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios jenahán, áchí i. \p \v 48 Te ni jinu‑ni ɨɨn tēe, ni jequihin de ɨɨn cachī, te ni chundaji de nuū vinagre iyá. Te ni tee de xinī ɨɨn yujnu, te ni tee de yuhu ya jeē coho ya. \v 49 Te sava ga de ni cacahān: \p Condetu ró, na cóndēhe yó núu quiji Elías jnama de chí tuú, áchí de. \p \v 50 Te Jesús ni cana jee ya ɨnga jínu, te ni jihī‑ni ya. \v 51 Te sahma ndíta caa jeē ndihyú cuarto iī ini templo cáhnu, ni ndatā‑ni sava sava nde xinī te nde nuū jehé. Te ni jnāa, te ni catahū sáva toto. \v 52 Te ni cananune yaū nuū yɨ́ndūji ndɨ̄yɨ. Te cuehē ndɨ̄yɨ jeē ní cacandíje i Yaā Dios, ni canatecu i. \v 53 Te nuū ní natecu Jesús, te ni quendacoo i nuū yɨ́ndūji i. Te ni ndɨ̄vɨcoo i ini ñuu iī Jerusalén, te cuehē ñayuu ni cajito nuū i. \p \v 54 Te ná ni jihī Jesús, te tēe cúu capitán jiín tée cáhīin jíín de jeē cándito de nde cuu yā, ni cajini de jeē ni jnáa, jíín táca gá jniñu ní cuu. Te yōhyo ni cayūhú de, te ni cacahān de: \p Jendaá ndije jeē Séhe Yaā Dios cúu tēe yáha, áchí de. \p \v 55 Te yūcuan cáhīin cuehē ñahan, cándēhe jícá ña. Te suu ñahan un ní candiquīn ña Jesús nde Galilea, vējicoo ña cájejníñu ña nuū yā. \v 56 Te unī ñahan un cácuu María ñuu Magdala, jiín María naná Jacobo jiín José, jiín náná ndɨndúú séhe Zebedeo. \s1 Jeē ní quindūji Jesús \r (Mr. 15.42‑47; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) \p \v 57 Te nuū ní ini quɨvɨ̄ ún, te ni quee ɨɨn tēe cúcá, nání de José, te tēe ñuu Arimatea cúu de. Te suni tēe ni scuáha jíín Jesús cúu de. \v 58 Tēe un ní jehēn de nuū Pilato, te ni jicān de yɨquɨ cúñu Jesús. Te ni ndacu Pilato jniñu jeē na cuáha nuū de. \v 59 Te José ni quihin de yɨquɨ cúñu yā, te ni chusúcún de ɨɨn sahma cuitá íyó ndoo. \v 60 Te névāha de ɨɨn yaū jeē ní caan jeé jícā ɨɨn cava, nuū ná tu quindūji ndɨ̄yɨ. Te yūcuan ní chindūji de ya. Te ni jesɨ de ɨɨn yuū cáhnu yuhu yáú un, te cuahān de. \v 61 Te María ñuu Magdala, jiín ɨnga María, cáyūcú ña ichi núú nuū yɨ́ndūji ya. \s1 Jeē ní cacondito soldado nuū yɨ́ndūji ya \p \v 62 Te ni cuu tācá jniñu yáha máá quɨ́vɨ̄ jeē casátūhva ñayuu jeē quiji quɨvɨ̄ ndétātú. Yūcuán na te ni cundijin maá quɨ́vɨ̄ ndétātú. Te sutū cácujéhnu jíín tée grupo fariseo ni jengoo de nuū Pilato. \v 63 Te ni cacahān de: \p Cánucūhun ni na jéē nde na técu tēe stáhú néé un te ni cahān de jeē nátecu de nuū uní quɨvɨ̄. \v 64 Núu súcuan te ndacu ní jniñu na cóto vāha tācá soldado yuhu yáú un nde núu ni yāha unī quɨvɨ̄. Chi núu tuú te sanaa te quijicoo tēe ni cascuáha jíín de, te tava cuīhná de ndɨ̄yɨ ún jecuáā, quingoo de jíín. Yūcuán na te cachi de nuū ñáyuu jeē ní natecu tēe ún. Te cáhú gá cuu jnūhun stáhú yúcuan vēsú jeē xíhna ñúhún. Achí de. \p \v 65 Te ni cahān Pilato: \p Yāha cáhīyo soldado. Cuángoo jíín de, te sácutú váha ró yuhu yáú un, te coto vāha ró, núu ndese vāha ga cuu sáha ró. Achí de. \p \v 66 Te cuangoo de, te ni casácutú de yuū jeē ndihyú yuhu yáú nuū yɨ́ndūji ya, te ni castɨ́ɨn nīhin de. Te ni castóo de tācá soldado un cándito. \s1 Jeē ní natecu Jesús \r (Mr. 16.1‑8; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10) \c 28 \p \v 1 Te ni yāha quɨvɨ̄ ndétātú un, te ni cundijin quɨvɨ̄ domingo. Te María ñuu Magdala jiín ɨnga María un, ní jecondēhé ña nuū ní yɨndūji Jesús. \v 2 Yūcuán na te ɨɨn sanaa‑ni te ni jnāa nīhin ndasɨ́. Chi ɨɨn ndajéhé maá Jítoho yō Yaā Dios ni cuun ya ichi ándɨvɨ́, ni quee ya nuū ní yɨndūji Jesús. Te ni stáa ya yuū ndihyú yuhu yáú un, te ni cucōo ya sɨquɨ̄. \v 3 Te ndíndēe núū yā nájnūhun taja, te sahma ñúhun ya yaa quɨyɨ nájnūhun yuhvā volcán. \v 4 Te soldado cándito yūcuan ní quɨsɨ i de jeē cáyūhú de cájito de ya. Te ni cacuu ndɨ̄yɨ́ de. \v 5 Te ni cahān ndajéhé jiín ndɨndúú ñahan ún: \p Ma yūhu ró, chi jíní rī jeē vécondēhe ró Jesús, Yaā ni jíhī jicā cruz. \v 6 Tuá yā yāhá, chi je ni natecu yā, nájnūhun ni cahān yā. Nehen condēhe ró nuū ní cachindūji de ya. \v 7 Te yachī quingoo ró, te cachi rō nuū tée cáscuáha jíín yá jeē ní natecu yā. Te xīhna gā maá yá jinū Galilea, te sáá te najinūcoo de. Te yūcuán coto de nuū yā. Achi rō na cúni de. Je ni castūhun rí nuū rō, achí ndajéhé. \p \v 8 Te ni quendacoo ña nuū ní yɨndūji ya, te yachī cuangoo ña. Te cáyūhú ña, te suni yōhyo cácusɨɨ̄ ni ña. Te ni cajinu ña cuacastūhún ña nuū tée cáscuáha jíín yá. \v 9 Te níní cuángoo ña, te ni quee‑ni Jesús nuū ña, te ni cahān yā jiín ña. Te ni quecoo ña nde nuū yā, te ni canundee ña jehē yā, te ni cachiñúhún ña ya. \v 10 Te ni cahān yā jiín ña: \p Ma yūhu ró jijnáhan ró. Cuángoo te castūhun ró nuū tācá hermano rī, tēe ni cascuáha jíín rí, jeē na núngoo de nde Galilea, te yūcuán coto de nuū rī. Achí yá. \s1 Jnūhun ní cacahān soldado \p \v 11 Te níní cuángoo ña, te sava soldado jeē ní condito ún, cuánungoo de nde ñuu. Te ni cacastūhún de nuū sutú cácujéhnu tācá jniñu jeē ní cuu. \v 12 Te sutū cácujéhnu ni candutútú de nuū táca tée jéhnu cándacu jniñu, te ni casquíjnáhan de jnūhun. Yūcuán na te ni cajēhe de cuehē xūhun núū soldado jijnáhan. \v 13 Te ni cacahān de jíín: \p Cahān rō jijnáhan ró jéē tée cáscuáha jíín de ni quijicoo jecuáā, te ni catava cuīhna ndɨ́yɨ un níní cáquixī rō, achi rō. \v 14 Te núu na cúni gobernador jnūhun yáha, te máá rí quiscahán rī de, návāha tú nihīn rō castigo jijnáhan ró. Achí de. \p \v 15 Te soldado un ní caquihin de xūhún un, te ni cacachi de nájnūhun ni cacahān jiín de. Te nde vijna chi súcuan cácahān ñayuu hebreo nájnūhun ni cacahān soldado un. \s1 Jeē ní tejníñu ya de nacani de jnūhun \r (Mr. 16.14‑18; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) \p \v 16 Te ndɨhúxí ɨɨn tēe ni cascuáha un cuánungoo de nde Galilea, nde yucu nuū ní cachi Jesús jeē quíngoo de. \v 17 Te nuū ní cajito de nuū yā, te ni cachiñúhún de ya. Te sava de tu cácandíje vāha de jeē maá yá cúu. \v 18 Te ni quee ya nde nuū de, ni cahān yā jiín de: \p Je ni jēhe Tátá rī ndɨhɨ poder nuū rī jeē ndácu ri jniñu andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́. \v 19 Núu súcuan te cuángoo nuū ñáyuu tācá nación, te stéén rō jnūhun ri nuū i návāha na cándíje i. Te scuándute ró i jeē ní cacandíje i máá Tátá jiín Séhe jíín Espíritu Santo. \v 20 Te stéén rō nuū i jeē na cuátáhú i tācá jniñu ní ndacu ri nuū rō. Te cocuhun ni rō jeē maá rí íne ri jiín ró nɨɨ́ cáni nde quɨvɨ̄ jínu ñayɨ̄vɨ́. Achí yá. Te ni cuu. Amén.