\id LUK \h SAN LUCAS \toc1 JNUHUN VAHA NI TEE SAN LUCAS \toc2 SAN LUCAS \toc3 Lc. \mt1 JNUHUN VAHA NI TEE SAN LUCAS \c 1 \p \v 1 Cuehē tēe ni cajicu de ni catee yúcún de historia Jesús, tācá jniñu jeē ni sáha ya ni cajito yó. \v 2 Te ni catee de tāca jnúhun jeē ní cacastūhun ñáyuu nuū yō, jeē ní cajito i jniñu yúcuan nde ná ni quejéé, te ni canacani i jnūhun ya. \v 3 Te máá ná, suni ni nanducú yúcún ná tāca jnúhun ya, nde nuū ní quejéé. Te ni jeni ni na jéē suni íyó váha jeē tée cájí ná tāca jnúhun yáha núū ní, amigo Teófilo. \v 4 Te súcuan te cuni ni jéē iyó ndáā tāca jnúhun jeē ní cacastūhún i nuū ní. \s1 Jeē ní cachi ndajéhé jeē cacu Juan tēe scuándute \p \v 5 Tiempo jeē ní cuu Herodes rey región Judea, te ni īyo ɨɨn sutū ñayuu hebreo, naní de Zacarías, te grupo Abías cúu de. Te ñasɨhɨ́ de nání ña Elisabet, te suni sēhe yucūn maá sútū Aarón cúu ña. \v 6 Te ndɨndúú de cahīyo ndaā de nuū Yaā Dios, te ndaā vāha cásquícu de jniñu ndácu ley maá Jítoho yō Yaā Dios, cájito tāca ñáyuu. \v 7 Te tú sēhe de íyó, chi ñahan númá cúu Elisabet, te je jéhnu ndɨndúú de. \p \v 8 Te ɨɨn quɨvɨ̄ te jéjníñu Zacarías nuū jníñu jeē cúu de sutū nuū Yaā Dios, chi ni quee quɨvɨ̄ jeē ndɨ́vɨ grupo de. \v 9 Te ni casáha de sorteo, nájnūhun íyó costumbre sutū. Te ni sáha tocar Zacarías jeē quɨ́vɨ de ini cuarto iī templo Jitoho yō Yaā Dios, te cahmu de sūje cūtú. \v 10 Te hora jeē cayú sūje cūtú, te tāca ñáyuu cuehē cáhīin i fuera, cájicān tahú i. \v 11 Te ni cane ɨɨn ndajéhé maá Jítoho yō nuū de, íin ya lado váha altar nuū jéhmu de sūje cūtú. \v 12 Te ni cunéé ni Zacarías ni jito de nuū yā, te yōhyo ni yūhú de. \v 13 Te ni cahān ndajéhé un jíín de: \p Zacarías, ma yūhu ró, chi je ni chihi Yaā Dios cuenta jeē ni jícān tahú rō. Te ñasɨhɨ́ ró Elisabet, scácu ña ɨɨn sēhe yɨɨ́, te snání ró i Juan. \v 14 Te yōhyo cusɨɨ̄ ni rō. Te cuehē ñayuu cusɨɨ̄ ni jeē cácu i. \v 15 Chi cujéhnu sēhe ró sáha máá Yaā Dios. Te ma cóho i vino ni ndixi cuīí. Te cunuú máá Espíritu Santo jiín i, nde ná tu cacu i. \v 16 Te sáha i jeē cuehē ñayuu nación rō Israel ndɨ̄vɨcoo i nuū Jítoho i Yaā Dios. \v 17 Te xīhna gā Juan quiji nacani jnūhun Jitoho yō Jesús, te sáá te quiji ya. Te sáha i nájnūhun ni sáha Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios jenahán, te conevāha i poder jeē nácani i jnūhun, nájnūhun ni conevāha Elías. Te sáha i jeē tāca tátá ndumanī de jíín séhe de. Te suni sáha i jeē ñáyuu nīhni ni cuatáhú i nuū Yaā Dios, nduu i ñayuu ndaā. Súcuan sátūhva i ñayuu návāha candíje i máá Jítoho yō jeē quíji ya. Achí ndajéhé. \p \v 18 Te Zacarías ni cajnūhún de ya: \p ¿Ndese cucáhnu ni na núu jendaá cúu? Chi tēe jéhnu cúu ná, te suni jéhnu ñasɨhɨ́ ná, áchí de. \p \v 19 Te ni cahān ndajéhé un jíín de: \p Máá rí cúu Gabriel, te íne ri nuū Yaā Dios, jejníñu ri nuū yā. Te ni tají yá ruhū vēji ri cahān rī jiín ró, te nácani ri jnūhun vāha yáha núū rō. \v 20 Te jeē tu ní cándíje ró jnúhun ni cahān rī, te cuñɨ́hɨ́n ró, te ma cúu cahān rō, chi nde na cácu sēhe ró. Te squícu nahín jnúhun cáhán rī yāhá, na quée quɨvɨ̄, achí ndajéhé. \p \v 21 Te ñayuu cáhīin ichi fuera, cándetu i Zacarías, te cájeni ni i na vé ni cuu jeē cucuéé de ini cuarto iī templo. \v 22 Te nuū ní quenda de, te tuá ni cúu cahān de jíín i. Te ni cajecūhun ni i jeē ini templo ni jito ndijin de ɨɨn jeē ni stéén yā nuū de. Te máá seña na ni sáha de nuū i, chi ni cuñɨ́hɨ́n de. \p \v 23 Te nuū ni jínu quɨvɨ̄ ni jejníñu de ini templo, te cuanuhun de vehe de. \v 24 Te ni cuu jecu quɨvɨ̄, te ñasɨhɨ́ de Elisabet ni jecūhun sēhe ña. Te ni īyo ña vehe ña uhūn yoō jeē tuá nde ní jéhén ña. Te jéni ni ña: \v 25 Súcuan ni sáha máá Jítoho yō jiín rí, te ni tejiyo ya jnūhun jeē cúcanu rī nuū ñáyuu jeē tú sēhe ri, jéni ni ña. \s1 Jeē ní cachi ndajéhé jeē cacu Jesús \p \v 26 Te nuū iñú yoō, te ni tají Yaā Dios ndajéhé yā Gabriel, ni jehēn yā ɨɨn ñuu naní Nazaret, ndañúū Galilea. \v 27 Te ni jehēn yā nuū ɨɨn sūchi sɨ́hɨ́ nání María. Te je ni cundaā jeē quijnáhan ña jíín ɨɨn tēe nání José, te sēhe yucūn rey David cúu de. \v 28 Te ni quɨ̄vɨ ndajéhé un núū ndeé ña, te ni cahān yā: \p Tandii, nacā ndetū cúu ró. Chi máá Jítoho yō Yaā Dios iyó yá jiín ró, te ni sáha ya jeē yóhyo ndetū gā cúu ró núū tāca gá ñahan, áchí yá. \p \v 29 Te nuū ni jíto ña nuū yā, te ni cunéé ni ña jeē súcuan cáhán yā, te jéni ni ña naun cáhán yā súcuan jíín ña. \v 30 Te ni cahān gā ndajéhé un jíín ña: \p Ma yūhu ró María, chi ni sáha Yaā Dios jeē váha jíín ró. \v 31 Te jecūhun sēhe ró te scácu ró ɨɨn sēhe yɨɨ́, te snání ró i Jesús. \v 32 Te cujéhnu i, te conaní i Sēhe Yaā cujéhnu téyɨ́. Te máá yá jeē cúu ya Jitoho yō Yaā Dios, sáha ya jeē cuu i rey, nájnūhun jíí i David ni cuu de rey. \v 33 Te nɨ́ɨ́ cáni ndacu i jniñu nuū ñáyuu nación Israel. Te ma ndɨ́hɨ cuɨtɨ jeē ndácu i jniñu. Achí ndajéhé. \p \v 34 Yūcuán na te ni cajnūhún María: \p ¿Ndese coo jeē ni cáhān ní? Chi ná tu coo yɨɨ ná, áchí ña. \p \v 35 Te ni cahān ndajéhé un: \p Máá Espíritu Santo quiji sɨquɨ̄ rō, te poder maá Yaā cujéhnu téyɨ́ sáha ɨɨn jniñu jéhnu jíín ró. Te jeē yúcuan máá súchi íī jeē cácu, quɨhɨ cuenta i nuū Yaā Dios, te cahān ñayuu jeē Séhe Yaā Dios cúu i. \v 36 Te suni cástūhun rí nuū rō jeē jnáhan ró Elisabet, suni scácu ña ɨɨn sēhe vēsú je jéhnu ña. Te vijna íyó íñū yoō jeē tuá cácahān ñayuu jeē cúu ña ñahan númá. \v 37 Chi ndɨhɨ‑ni cuu sáha Yaā Dios, te tu íyó ni ɨɨn jeē ma cúu sáha ya, achí ndajéhé un. \p \v 38 Yūcuán na te ni cahān María: \p Cuu núu súcuan, chi sáha ná táca jniñu ndácu Jitoho yō Yaā Dios, te na cóo jíín ná nájnūhun ni cachi ní, áchí ña. \p Te máá ndajéhé un cuáhān‑ni ya. \s1 Jeē ni jécondēhé María Elisabet \p \v 39 Te ni cuu jecu quɨvɨ̄, te yachī cuahān María, ni caa ña yucu cuahān ña ɨɨn ñuu región Judea. \v 40 Te ni jinū ña vehe Zacarías, te ni cahān ña jíín Elisabet. \v 41 Te nuū ní jini Elisabet jeē cahán María jiín ña, te sūchi ñúhun chīji ña ni canda‑ni i. Te ni cunuú Espíritu Santo ini anuá ña. \v 42 Te ni cahān jee ña: \p Ni sáha Yaā Dios jeē yóhyo ndetū gā cúu ró núū tāca gá ñahan, jíín jéē yóhyo ndetū sēhe ró. \v 43 ¿Te ndese cúu jeē ní quee naná maá Jítoho rī nuū rī? Chi tu cújéhnu cuɨtɨ rī. \v 44 Chi jeē ní jini‑ni ri jnūhun ni cahān rō jiín rí, te sūchi ñúhun chīji ri ni canda i jeē cúsɨɨ̄ ni i. \v 45 Te nacā ndetū rō jeē ní candíje ró, chi squícu nahín tāca jnúhun ni cahān maá Jítoho yō jiín ró. Achí Elisabet. \p \v 46 Yūcuán na te ni cahān María: \q1 Cáhán rī jeē cujéhnu ndasɨ́ máá Jítoho yō Yaā Dios, \q1 \v 47 te cúsɨɨ̄ ni rī jiín Yaā Dios, Yaā jnáma ruhū. \q1 \v 48 Chi ni sáha ya cuenta ruhū, vēsú tu cújéhnu ri. \q1 Te na squícu ri jniñu ndácu ya. \q1 Te nde vijna te tāca ñáyuu jeē nácacu, cahān i jeē yóhyo ndetū rī. \q1 \v 49 Chi Yaā jnɨ́ɨ ndɨhɨ poder, ni sáha ya jniñu jéhnu jíín rí. \q1 Te Yaā iī ndoo cúu ya. \q1 \v 50 Te nɨ́ɨ́ cáni cundáhú ni yā tāca ñáyuu ndíso īyo nuū yā. \q1 \v 51 Ni sáha ya jniñu jéhnu jíín poder yā, \q1 chi ni scúnu ya ñayuu casándúxí máá, \q1 \v 52 te ñayuu cácujéhnu, ni quende ya jeē cujéhnu i. \q1 Te ñayuu ndahú chi ni sajéhnu ya i, \q1 \v 53 te ñayuu cájiī sōco ni jēhe ya jeē cáji vāha i. \q1 Te ñayuu cucá ní natají yá i súcuan‑ni. \q1 \v 54 Te ni chindéé ñáhán yá yohó, ñáyuu nación Israel, jeē cácuu yó mozo yā, \q1 te tu náā ni yā jeē cundáhú ni yā yohó. \q1 \v 55 Chi súcuan ni jejnūhun ya nuū tāca jíí yō, \q1 nuū Abraham jiín táca yúcūn de jeē cóo nɨ́ɨ́ cáni. \m Achí María. \p \v 56 Te ni condee ña jíín Elisabet nájnūhun unī yoō. Yūcuán na te cuanuhun ña vehe ña. \s1 Jeē ní cacu Juan tēe scuándute \p \v 57 Te ni jinū quɨvɨ̄ jeē scácu Elisabet sēhe ña, te ni scácu ña ɨɨn sēhe yɨɨ́. \v 58 Te tāca ñáyuu ndeé yajni jíín ña jíín táca jnáhan ña, ni cajini i jeē yóhyo ni cundáhú ni Yaā Dios ña, te ni jengoo i ni cacahān i jnūhun sɨɨ̄ ni jiín ña. \v 59 Yūcuán na te nuū uná quɨvɨ̄ jeē ní cacu i, te ni jengoo ñayuu ni sáha i circuncidar sūchi yɨ́quɨ́n un. (Te yūcuan cúu ɨɨn jnunī nuū yɨquɨ cúñu tāca súchi yɨ́ɨ́ hebreo jeē steén jeē cácuu i ñayuu Yaā Dios.) Te snání i sūchí un sɨ́hvɨ́ tátá i Zacarías nuú. \v 60 Te ni cahān naná i: \p Ma cúu, chi Juan conaní i, áchí ña. \p \v 61 Te ni cacahān i jíín ña: \p ¿Te naun? Chi tú ni ɨɨn jnáhan ró nání súcuan, áchí i. \p \v 62 Yūcuán na te jíín seña ni cacajnūhún i tátá sūchí un ndese cúní de jeē cónaní i. \v 63 Te máá de ni jicān ɨɨn tutu, te ni tee de: Juan conaní i. Te tāca ñáyuu un ní canaa ni i cájito i. \v 64 Te ni nduvāha Zacarías jeē ní cuñɨ́hɨ́n de, te ni quejéé de cáhán de jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios. \v 65 Te tāca ñáyuu ndeé yajni jíín de, yōhyo ni canaa ni i. Te nɨ́ɨ́ yucu región Judea ni jitē núu tāca jnúhun yáha jeē súcuan ni cuu. \v 66 Te tāca ñáyuu jeē ní cajini jnūhun, ni quejéé i cánacani ni i, te cácajnūhun jnáhan i: \p ¿Ndese coo na cuéhnu sūchi yáha? áchí i. \p Chi máá Jítoho yō yōhyo ni sáha ya jeē váha jíín i. \s1 Jnūhun luu jeē ní nacani Zacarías \p \v 67 Te tátá i Zacarías ni cunuú Espíritu Santo jiín de, te ni nacani de jnūhun ni steén Yaā Dios nuū de: \q1 \v 68 Yōhyo vāha Yaā cúu máá Jítoho yō, Yaā Dios yohó ñáyuu Israel, \q1 chi ni quiji ya nuū yō jeē cácuu yó ñáyuu yā, te ni jnama ya yohó. \q1 \v 69 Te ni jeni ya ɨɨn Yaā iyó poder jeē jnáma ya yohó, \q1 te Yaā ún cacu yucūn mozo yā rey David. \q1 \v 70 Chi súcuan ni jejnūhun ya, ni cacahān tāca tée ndoo ánuá jeē ní canacani de jnūhun ya jenahán. \q1 \v 71 Chi ni cacahān de jeē jnáma ya yohó núū jeē cájito uhū yohó, jíín núū jeē cáquɨtɨ̄ ni nuū yō. \q1 \v 72 Chi ni cundáhú ni yā tāca jíí yō jijnáhan, \q1 te tu ní náā ni yā contrato iī yā. \q1 \v 73 Chi suu un ní jejnūhun téyɨ́ yá nuū jií yō Abraham, \q1 \v 74 suu jeē jnáma ya yohó núū ñáyuu cájito uhū yohó, \q1 návāha cuajníñu yó núū yā, te ma yūhu yó i. \q1 \v 75 Te coo ndaā coo ndoo ánuá yō, cuajníñu yó núū yā tāca quɨ́vɨ jeē cótecu yō. \q1 \v 76 Te róhó súchi lúlí, cuu ró tée nacani jnūhun Yaā cujéhnu téyɨ́. \q1 Chi cosnūu ró ichi núú maá Jítoho yō, návāha sátūhva ró ñáyuu, te sáá te quiji ya. \q1 \v 77 Te castūhun ró nuū ñáyuu maá yá jeē jnáma ya i, \q1 jíín jéē cóne cáhnu ni yā nuū tāca cuéchi i. \q1 \v 78 Chi Yaā Dios maá yó, vāha ni yā te cúndáhú ni yā yohó. \q1 Jeē yúcuan tají yá maá Yaā jeē sáha jeē cúndijin ini anuá yō, quiji ya nde andɨvɨ́, \q1 \v 79 návāha jecūhun ni yohó jéē cáyūcu nájnūhun nuū néē nuū jé yajni cuu yō. \q1 Te chuhun ya yohó ichi nuū cóo ndeyɨ́ coo sɨɨ̄ ni yō. \m Achí Zacarías. \p \v 80 Te sūchi lúlí un ní jehnu i te ni ije i jíín jnúhun ya. Te ni condee i nde nuū ñúhun téhé ndé quɨvɨ̄ ní quenda ndijin i nuū ñáyuu Israel. \s1 Jeē ní cacu Jesús \r (Mt. 1.18‑25) \c 2 \p \v 1 Te ni cuu jecu quɨvɨ̄, te Augusto, tēe cúu rey, ni ndacu de jniñu jeē coo censo jeē núcosō sɨhvɨ́ ndɨvii ñayuu nɨɨ́ cáhnu nuū ndácu de jniñu. \v 2 Yāha cúu censo xīhna ñúhún jéē ní casáha de ná ni cuu Cirenio gobernador nación Siria. \v 3 Te ndɨvii ñayuu cuanungoo i ná ñuu ná ñuu maá i jeē nácuāha i sɨ́hvɨ́ i. \v 4 Te suni José ni quenda de ñuu Nazaret, ndañúū Galilea. Te cuanuhun de región Judea, te ni najinū de ñuu Belén, jeē cúu ñuu nuū ní cacu rey David jenahán. Chi sēhe yucūn David cúu de. \v 5 Te ni jehēn de návāha nacuāha de sɨ́hvɨ́ de jíín María, chi je yajni quijnáhan ña jíín de. Te ñúhun sēhe ña ni sáha Espíritu Santo. \v 6 Te níní cáhīin de yūcuán te ni jinū quɨvɨ̄ jeē cácu sēhe ña. \v 7 Te ni scácu ña sēhe yɨɨ́ núú ña, te ni chusúcún ña i sahma cuitá, te ni jequin ña i ini ɨɨn nundōo núū yéji quɨtɨ, chi tuá núne mesón condee ña. \s1 Jeē ní canecoo ndajéhé yā nuū pastor \p \v 8 Te yajni ñuu Belén cáhīin tēe cácuu pastor, te cándito de lanchi de nɨ́ɨ́ niñu jecuáā nde yucu ún. \v 9 Te ɨɨn sanaa‑ni te ni cane ɨɨn ndajéhé maá Jítoho yō nuū de, te nduva máá Jítoho yō ni ndindēe nɨ́ɨ́ núū cáhīin de. Te yōhyo ni cayūhú de. \v 10 Te ni cahān ndajéhé un jíín de: \p Ma yūhu ró jijnáhan ró, chi vēji ri castūhun rí jnūhun vāha nuū rō, te sáha jeē cúsɨɨ̄ ndasɨ́ ni tāca ñáyuu: \v 11 Chi vijna nde ini ñuu David ni cacu ɨɨn Yaā jnama róhó, te máá Jítoho yō Cristo cúu ya. \v 12 Te súcuan nacuni rō sūchi yɨ́quɨ́n un, chi ñúsúcún i sahma cuitá te cátú i ini ɨɨn nundōo núū yéji quɨtɨ. Achí yá. \p \v 13 Te ɨɨn sanaa‑ni te ni canecoo cuehē gā ndajéhé andɨvɨ́, cáhīin ya jiín ndajéhé un, te cácahān yā jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios. Te áchí yá: \q1 \v 14 Yōhyo luu cújéhnu Yaā Dios nde nuū sucún. \q1 Te na ndúvāha ni tāca ñáyuu ñayɨ̄vɨ, sáha ya jeē cúsɨɨ̄ ni yā jiín i. \m Achí táca ndajéhé. \p \v 15 Yūcuán na te cuanungoo ndajéhé un andɨvɨ́. Te tēe cácuu pastor ni cacahān de jíjnáhan de: \p Na quíhín yō nde ñuu Belén, te cuni yō na vé ni cuu jeē ní castūhun máá Jítoho yō nuū yō, achí de. \p \v 16 Te yachī cuangoo de, te ni nanihīn de María jiín José jiín súchi yɨ́quɨ́n un, cátú i ini nundōo núū yéji quɨtɨ. \v 17 Te nuū ní cajini de nuū i, te ni canacani de jnūhun jeē ní cachi ndajéhé yā nuū de sɨquɨ̄ sūchi yɨ́quɨ́n un. \v 18 Te ni canaa ni tāca ñáyuu cájini nahín i jnūhun cácahān tēe cácuu pastor. \v 19 Te María, ni quendōo tāca jnúhun yáha nuū jeē níjnūní ña, te nácani ni ña sɨquɨ̄. \v 20 Te tēe cácuu pastor cuanungoo de, te ni cacahān de jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios sɨquɨ̄ tāca jéē ní cajini sōho de jíín jéē ní cajito de, chi ni squícu nahín nájnūhun ni cahān ndajéhé yā jiín de. \s1 Jeē ní castéén de i nuū Yaā Dios ini templo \p \v 21 Te ni cuu unā quɨvɨ̄ jeē ní cacu ya, te ni casáha de circuncidar sūchi yɨ́quɨ́n un. Te ni casnání de i Jesús, chi sɨ́hvɨ́ yúcuan ní cachi ndajéhé yā nuū María nde ná tu jecūhun i. \p \v 22 Te ni jīnu quɨvɨ̄ jeē casquícu ña costumbre jeē ndúndoo ña nuū Yaā Dios jijnáhan ña, nájnūhun cáhán ley jeē ni jéhe ya nuū Moisés. Te ni jengoo de jíín i ñuu Jerusalén jeē nácuāha de i nuū maá Jítoho yō Yaā Dios. \v 23 Súcuan ni casáha de, chi yósó núū tútu ley yā: Tāca súchi yɨ́ɨ́ núú jéē cácacu, quɨhɨ cuenta i nuū Jítoho yō Yaā Dios, achí tutu. \v 24 Te suni cuasocō de nájnūhun cáhán ley maá Jítoho yō: Socō rō uū lɨvɨ chí úū paloma, achí tutu. \p \v 25 Te ni īyo ɨɨn tēe nání Simeón, ndéé de ñuu Jerusalén tiempo un. Te tēe ndaā, tēe chíñúhún váha nuū Yaā Dios cúu de. Te ñúhun ni de jeē quée maá Yaā jnama ñayuu nación de Israel. Te máá Espíritu Santo íyó yá jiín de. \v 26 Te je ni castūhun yá nuū de jeē ma cúū cuɨtɨ de chi nde coto de nuū Cristo jeē tají maá Jítoho yō Yaā Dios. \v 27 Te ni steén yā nuū de jeē quihín de templo quɨvɨ̄ ún. Te suni tátá naná sūchi yɨ́quɨ́n Jesús, ni quɨ̄vɨcoo de ini templo jiín i, jeē nácuāha de i nuū Yaā Dios nájnūhun cáhán ley Moisés. \v 28 Te Simeón ni ñunundee de i, te ni cahān de jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios, te áchí de: \q1 \v 29 Tátā Yaā Dios, vijna te cuu cuāha ni jnúhun jeē cuu ná, chi je ni cusɨɨ̄ ni ná. \q1 Chi je ni squícu ní jnúhun ni jejnūhun ní núū sāña jéē cúu ná mozo ni. \q1 \v 30 Chi ni jito jínúū na núū Yaā jnáma sāña jíjnáhan ná. \q1 \v 31 Chi ni jeni ní yá jeē jnáma ya tāca ñáyuu ñayɨ̄vɨ́. \q1 \v 32 Te máá yá sáha jeē cúndijin ini anuá ñayuu tācá nación, \q1 návāha jecūhun ni i sɨquɨ̄ ní. \q1 Te sáha ya jeē cujéhnu ñayuu maá ní Israel. \m Achí Simeón. \p \v 33 Te José jiín náná i cánaa ni de cájini nahín de jnūhun ni cahān Simeón sɨquɨ̄ i. \v 34 Te ni jicān tahú Simeón jehē de jíjnáhan de, te ni cahān de jíín náná i María: \p Sūchi yáha vēji i jeē candíje cuehē ñayuu nación yō Israel, te cācu i jíjnáhan i. Te sava i ma candíje i, te jnahnū ndetū i. Chi cúu i Yaā ní tají Yaā Dios, te sa squéhichī ni cuehē ñayuu i. \v 35 Te súcuan te quenda ndijin ndese cájeni ni tāca ñáyuu. Te máá ró chi jnahuhū ndasɨ́ ni rō coto ró jéē ndóho i. Achí Simeón. \p \v 36 Te suni íne ɨɨn ñahan nácani jnūhun Yaā Dios, naní ña Ana. Te sēhe Fanuel, yucūn Aser cúu ña. Te je jéhnu ndasɨ́ ña. Te nde ná lulí ña te ni condee ña jíín yɨɨ ña uxā cuiyā. \v 37 Yūcuán na te ni quendōo ndáhú ña, te ni cuu cuūn xico cuūn cuiyā ña. Te tu cújiyo ña ini vehe iī, chi jéjníñu ña nuū Jítoho yō Yaā Dios nduú ñuú, te ndite ni ña te jícán tahú ña. \v 38 Te suni hora un ní quee ña, te ni nacuatáhú ña nuū Yaā Dios. Te ni cahān ña jnūhun sūchi yɨ́quɨ́n un jíín táca ñáyuu Jerusalén jeē cáñuhun ni i jeē quée Yaā jnama i. \s1 Jeē cuánungoo de ñuu Nazaret \p \v 39 Te ni jīnu ni casquícu de tācá jniñu ndácu ley maá Jítoho yō Yaā Dios, te cuanungoo de ñuu de Nazaret, ndañúū Galilea. \v 40 Te sūchi lúlí un ní jehnu i, te ni ije i, te ni cundíchí gá i. Te ni sáha Yaā Dios jeē váha ndasɨ́ jíín i. \s1 Jeē íne sūchi lúlí Jesús ini templo \p \v 41 Te ndɨjnahan cuiyā jéngoo tátá i náná i ñuu Jerusalén, jeē cúu vico pascua. \v 42 Te nuū ní cuu uxī uū cuiyā i, te cuangoo tucu de Jerusalén, nájnūhun sáha sáha de quɨvɨ̄ víco ún. \v 43 Te ni yāha vico, te cuanungoo de. Te sūchi lúlí Jesús, ni quendōo i Jerusalén, te tu ní cájini José jiín náná i. \v 44 Te cájeni ni de jeē cuahán i mēhñu ñáyuu cájica ichi ún. Te ni cajica de ɨɨn quɨvɨ̄, te sáá te ni cananducú de i mēhñu táca jnáhan de jíín ñáyuu cájini jnáhan de jíín. \v 45 Te tu ní cánanihīn de i. Te ni canandicó de cuangoo de Jerusalén, cuananducú de i. \p \v 46 Te nuū uní quɨvɨ̄ te ni cananihīn de i ini templo, néne i mēhñu tée cástéén tutu ley Yaā Dios, te jíni nahín i jeē cácahān de te cájnūhún i de sɨquɨ̄ jnúhun ún. \v 47 Te tāca ñáyuu cájini jnūhun cáhán i, cánaa ni cájito jeē váha cájí xínī i te vāha nástíó cuɨ́ñɨ́ i jnūhun. \v 48 Te nuū ní cajito tátá i náná i nuū i, te ni canaa ni de. Te ni cahān naná i jíín i: \p Séhē, ¿naun ni sáha ró súcuan jíín rí? Chi ruhū jiín tátá rō, yōhyo ni canacani ni rī cánanducú rí rohó, achí ña. \p \v 49 Yūcuán na te ni cahān i: \p ¿Naun cánanducú ní sāña? ¿A tu cájini ni jéē cánuú cocu ná jíín jniñu Tátá na Yaā Dios? Achí i. \p \v 50 Te tu ní cájecūhun ni tátá i náná i jnūhun ni cahān i. \p \v 51 Yūcuán na te cuanuhun i jíín de jíjnáhan de ñuu Nazaret, te ni jendije i nuū de. Te náná i, ni quendōo tāca jnúhun yáha núū jeē níjnūní ña. \v 52 Te Jesús ni jehnu ga i, te ni cundíchí gá i, te cúsɨɨ̄ ni Yaā Dios jiín i, te suni súcuan tāca ñáyuu. \s1 Jnūhun Juan tēe scuándute \r (Mt. 3.1‑12; Mr. 1.1‑8; Jn. 1.19‑28) \c 3 \p \v 1 Te ni cuu xahūn cuiyā jeē ndácu Tiberio jniñu nɨ́ɨ́ nación. Te Poncio Pilato cúu de gobernador Judea, te Herodes cúu de gobernador Galilea, te ñani de Felipe cúu de gobernador Iturea jiín Traconite, te Lisanias cúu de gobernador Abilinia. \v 2 Te sutū cujéhnu ga cácuu Anás jiín Caifás. Te ni quee jnūhun Yaā Dios nuū Juan sēhe Zacarías, jeē íne de nuū ñúhun téhé. \v 3 Te ni jica nuu de tācá ñuu jeē iyó yajni yūte Jordán. Te cáhán de jíín ñáyuu jeē na nácani ni i jeē stóo i cuēchi i te cuandute i, návāha cone cáhnu ni Yaā Dios nuū cuéchi i. \v 4 Te súcuan ni squícu jnūhun Juan jeē yosó nuū tútu ni tee Isaías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán: \q1 Coo ɨɨn tēe cana jee nde nuū ñúhun téhé: \q1 Sátūhva ró máá ró jijnáhan ró, chi quee maá Jítoho yō. \q1 Te sáha ró jniñu ndaā, chi vēji ya. \q1 \v 5 Te tāca xéhvā na ndúndaā, \q1 te tācá yucu jíín loma na ndúnduhvā, \q1 te na ndúyóhó ichi yácuá, te na ndúlɨɨ ichi ndáyɨ́. \q1 Te ndɨhɨ un cúu jeē ndúvāha ndundaā anuá ñayuu nuū yā. \q1 \v 6 Te ndɨhɨ i cuni i jeē jnáma Yaā Dios i. \m Súcuan cahān Juan, achí tutu. \p \v 7 Te ni quendacoo cuehē ñayuu, cuahān i nuū de jeē scuándute de i. Te ni cahān de nuū i: \p Va sēhe coō cácuu ró, chi xeēn rō nájnūhun coō. ¿A cájeni ni rō jeē cuu cunu ró cācu ró núū castigo xeēn jeē quíji? \v 8 Núu súcuan te sáha ró jniñu váha, te súcuan stéén rō jeē ní nacani ndije ni rō jeē stóo ró cuéchi ró. Te ma cáni ni rō cahān rō jeē cuu cācu ró sɨ́quɨ̄ jeē cácuu ró yúcūn Abraham. Chi cáhán rī jiín ró jeē cuu sáha Yaā Dios jeē tāca yúū yáha nduu sēhe Abraham jeē candíje vāha, te núu cúní yā. \v 9 Te cácuu ró nájnūhun nundēhé jeē tu jéhe ndehē váha. Te vijna je íyó túhva Yaā Dios jeē cuáha ya castigo xeēn, nájnūhun je íyó túhva ɨɨn cāa jeē cahnde nde yoho yujnu. Núu súcuan te sáha ya jiín ró nájnūhun jíín táca yujnu jeē tu cúun ndehē váha, jeē tahndé te cayū nuū ñuhún. Achí de. \p \v 10 Te ñayuu un ní cacajnūhún i de: \p ¿Te ndese sáha ná núu súcuan? Achí i. \p \v 11 Te ni cahān de: \p Róhó jéē cánevāha uū sahma, na cuáha ró ɨɨn nuū jeē tu névāha. Te róhó jéē cánevāha jeē yéji, suni súcuan na sáha ró, áchí de jíín i. \p \v 12 Te suni jecu tēe cástútú xúhun renta, ni quecoo de jeē cuándute de. Te ni cacajnūhún de Juan: \p Maestro, te máá ná, ¿ndese sáha ná jíjnáhan ná? \p \v 13 Te ni cahān Juan jiín de: \p Ma scaá ró cácān rō xūhún, chi máá cúhva‑ni jeē ní ndacu jniñu nuū rō, achí de. \p \v 14 Te suni ni cacajnūhún jecu soldado: \p Te máá ná, ¿ndese sáha ná jíjnáhan ná? áchí de. \p Te ni cahān Juan jiín de: \p Ma quénde rō ndajníñu ni ɨɨn jíín jnúhun siúhú ni jíín jnúhun stáú yáhu, te cusɨɨ̄ ni rō jiín yáhu ró, áchí de. \p \v 15 Te tāca ñáyuu cándetu i jeē quíji Cristo, Yaā jeē tají Yaā Dios, te cájeni ni i jeē sanaa te suu cúu Juan. \v 16 Te ni cahān Juan jiín i jíjnáhan i: \p Ruhū chi jíín ndute scuándute ri rohó. Te vēji ɨɨn Yaā jeē nájnūhun scuándute ya rohó cúu jeē cuáha ya Espíritu Santo condee ini anuá rō, te poder yā cúu nájnūhun ñuhūn. Te cújéhnu ndasɨ́ yá, chi tú na vé jéhnu cuɨtɨ cúu ri nuū yā, ni jeē cuajníñu ri nuū yā vēsú ɨɨn jniñu lúlí gá nájnūhun jeē ndají rí vēsú correa ndijēn yā. \v 17 Te sáha ya nájnūhun sáha tēe scánda trigo, chi sásɨ́ɨn ya ñayuu vāha jíín ñáyuu cunéé, nájnūhun cúndoo trigo jeē quénda sɨ́ɨn paja. Te nastútú yá trigo yā ndɨ̄vɨ ini yacā yā. Te paja chi jnaa yā nuū ñuhún jeē ma ndahvá cuɨtɨ. Achí Juan. \p \v 18 Te súcuan te jíín cuéhē gā jnūhun ni stɨhvɨ́ ni de ñayuu un, ní nacani de jnūhun vāha Yaā Dios nuū i. \v 19 Te suni ni cahān xeēn de nuū Herodes, tēe cúu gobernador, chi tēe un ní nacueca de Herodías, ñasɨhɨ́ ñani de Felipe. Te cuehē gā jniñu néé súcuan ni sáha Herodes. \v 20 Te sa víhyá gā ni sáha de jeē neé gá, chi ni chune de Juan vecāa. \s1 Jeē ní jendute Jesús \r (Mt. 3.13‑17; Mr. 1.9‑11) \p \v 21 Te nde ná tu quɨ̄vɨ Juan vecāa, ná ni ine de ni scuándute de tāca ñáyuu, te suni ni scuándute de Jesús. Te jícán tahú yā, te ni nune‑ni andɨvɨ́. \v 22 Te ni cuun Espíritu Santo ni quee xinī yā, te cáa nájnūhun ɨɨn paloma. Te ichi ándɨvɨ́ ní cahān ɨɨn jnūhun: \p Máá ró cúu Sēhe ri jeē maní ndasɨ́ rí jiín, te yōhyo cúsɨɨ̄ ni rī jiín ró, achí. \s1 Lista ñayuu yucūn ní quiji Jesucristo \r (Mt. 1.1‑17) \p \v 23 Te ná ni quejéé Jesús steén yā jnūhun, te íyó yá nájnūhun ocō uxī cuiyā. Te cájeni ni ñayuu jeē séhe José cúu ya. Te José ni cuu sēhe Elí, \v 24 te Elí ni cuu sēhe Matat, te Matat ni cuu sēhe Leví, te Leví ni cuu sēhe Melqui, te Melqui ni cuu sēhe Jana, te Jana ni cuu sēhe José, \v 25 te José ni cuu sēhe Matatías, te Matatías ni cuu sēhe Amós, te Amós ni cuu sēhe Nahum, te Nahum ni cuu sēhe Esli, te Esli ni cuu sēhe Nagai, \v 26 te Nagai ni cuu sēhe Maat, te Maat ni cuu sēhe Matatías, te Matatías ni cuu sēhe Semei, te Semei ni cuu sēhe José te José ni cuu sēhe Judá, \v 27 te Judá ni cuu sēhe Joana, te Joana ni cuu sēhe Resa, te Resa ni cuu sēhe Zorobabel, te Zorobabel ni cuu sēhe Salatiel, te Salatiel ni cuu sēhe Neri, \v 28 te Neri ni cuu sēhe Melqui, te Melqui ni cuu sēhe Adi, te Adi ni cuu sēhe Cosam, te Cosam ni cuu sēhe Elmodam, te Elmodam ni cuu sēhe Er, \v 29 te Er ni cuu sēhe Josué, te Josué ni cuu sēhe Eliezer, te Eliezer ni cuu sēhe Jorim, te Jorim ni cuu sēhe Matat, \v 30 te Matat ni cuu sēhe Leví, te Leví ni cuu sēhe Simeón, te Simeón ni cuu sēhe Judá, te Judá ni cuu sēhe José, te José ni cuu sēhe Jonán, te Jonán ni cuu sēhe Eliaquim, \v 31 te Eliaquim ni cuu sēhe Melea, te Melea ni cuu sēhe Mainán, te Mainán ni cuu sēhe Matata, te Matata ni cuu sēhe Natán, \v 32 te Natán ni cuu sēhe David, te David ni cuu sēhe Isaí, te Isaí ni cuu sēhe Obed, te Obed ni cuu sēhe Booz, te Booz ni cuu sēhe Salmón, te Salmón ni cuu sēhe Naasón, \v 33 te Naasón ni cuu sēhe Aminadab, te Aminadab ni cuu sēhe Aram, te Aram ni cuu sēhe Esrom, te Esrom ni cuu sēhe Fares, te Fares ni cuu sēhe Judá, \v 34 te Judá ni cuu sēhe Jacob, te Jacob ni cuu sēhe Isaac, te Isaac ni cuu sēhe Abraham, te Abraham ni cuu sēhe Taré, te Taré ni cuu sēhe Nacor, \v 35 te Nacor ni cuu sēhe Serug, te Serug ni cuu sēhe Ragau, te Ragau ni cuu sēhe Peleg, te Peleg ni cuu sēhe Heber, te Heber ni cuu sēhe Sala, \v 36 te Sala ni cuu sēhe Cainán, te Cainán ni cuu sēhe Arfaxad, te Arfaxad ni cuu sēhe Sem, te Sem ni cuu sēhe Noé, te Noé ni cuu sēhe Lamec, \v 37 te Lamec ni cuu sēhe Matusalén, te Matusalén ni cuu sēhe Enoc, te Enoc ni cuu sēhe Jared, te Jared ni cuu sēhe Mahalaleel, te Mahalaleel ni cuu sēhe Cainán, \v 38 te Cainán ni cuu sēhe Enós, te Enós ni cuu sēhe Set, te Set ni cuu sēhe Adán, te Adán ni cuu sēhe Yaā Dios, chi ni sáha ya de. \s1 Jeē ní jito ndee jexeén Jesús \r (Mt. 4.1‑11; Mr. 1.12‑13) \c 4 \p \v 1 Te Jesús ni cunuú Espíritu Santo ini yā, te ni quenda ya yūte Jordán cuahān yā. Te ni jinū yā nde nuū ñúhun téhé ní sáha Espíritu Santo. \v 2 Te ni ine ya yūcuan úū xico quɨvɨ̄, te ni jito ndee jexeén yā, chi cúní jeē sáha ya cuēchi. Te tāca quɨ́vɨ̄ ún tu ní yéji cuɨtɨ yā, te ná ni yāha quɨvɨ̄ ún, te jíí yā sōco. \v 3 Yūcuán na te ni cahān jexeén un jíín yá: \p Núu máá ró cúu Sēhe Yaā Dios, te cahān rō jeē yuū yáha na ndúu staā caji rō, achí. \p \v 4 Te ni cahān Jesús jiín: \p Tuú chi yósó núū tútu iī: Nasūu máni máá jíín stáā cátecu ñayuu, chi suni jíín táca jnúhun cáhán Yaā Dios, achí yá. \p \v 5 Yūcuán na te cuahān jexeén un jíín yá nde xinī ɨɨn yucu súcún, te ɨɨn núnúu‑ni ni steén nuū yā tācá nación nɨɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ́. \v 6 Te ni cahān jiín yá: \p Nuū maá ró cuāha ri jeē cujéhnu ró núū ndɨvii nación yáha, chi yōhyo luu cáa. Chi máá rí jnɨ́ɨ ndɨhɨ, te cuu cuāha ri nuū ndé ɨɨn cúní rī. \v 7 Núu súcuan te núu cuɨñɨ yɨ́tɨ́ ró chiñúhún ró ruhū, te cuāha ndɨhɨ ri nuū rō. Achí jexeén. \p \v 8 Te ni cahān Jesús jiín: \p Satanás, cujiyo quihīn rō, chi yósó núū tútu jeē chiñúhún ñayuu maá Jítoho i Yaā Dios, te nuū maá‑ni ya cuajníñu i. Achí yá. \p \v 9 Yūcuán na te cuahān jexeén un jíín yá nde ñuu Jerusalén. Te ni jeni ya xinī torre templo. Te ni cahān jiín yá: \p Te núu Sēhe Yaā Dios cúu ró, te sɨ́ngava ró máá ró nde nuū ñúhun, chi jnama ya rohó. \v 10 Chi yósó núū tútu: \q1 Tejníñu ya ndajéhé yā quijicoo coto róhó. \q1 \v 11 Te cunundee yā rohó jíjnáhan ya, \q1 návāha ma cáchihi ró jéhē rō nuū yuú. \m Achí tutu. Achí jexeén. \p \v 12 Te ni cahān Jesús: \p Tuú chi suni yósó núū tútu jeē ma cóto ndee ñayuu Jitoho i Yaā Dios, núu jnama ya i chí tuú, áchí yá. \p \v 13 Te tuá ni níhín jexeén modo coto ndee Jesús quɨvɨ̄ ún, te ni cujiyo cuahān jecu‑ni tiempo. \s1 Jeē ní quejéé Jesús nácani ya jnūhun región Galilea \r (Mt. 4.12‑17; Mr. 1.14‑15) \p \v 14 Te ni cunuú fuerza Espíritu Santo ini Jesús, te cuanuhun yā Galilea. Te nɨ́ɨ́ región yajni yūcuan ní jitē núu jnūhun ya. \v 15 Te ni steén yā jnūhun ini tācá vehe iī sinagoga, te ndɨhɨ ñayuu ni cajejnúhún i ya. \s1 Jeē cuánuhun yā ñuu Nazaret \r (Mt. 13.53‑58; Mr. 6.1‑6) \p \v 16 Te ni najinū yā ñuu Nazaret nuū ní jehnu ya. Te quɨvɨ̄ ndétātú ni quɨ̄vɨ ya ini vehe iī sinagoga, nájnūhun sáha sáha ya. Te ni ndocuɨñɨ̄ yā jeē cahu ya tutu iī. \v 17 Te ni cajēhe de tutu ni tee Isaías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te ni nune ya tutu ún, te ni nanihīn yā nuū yosó jnúhun ni cahu ya: \q1 \v 18 Espíritu maá Jítoho yō Yaā Dios iyó yá jiín rí, \q1 chi ni tejníñu ya ruhū jeē nácani ri jnūhun vāha nuū ñáyuu ndahú. \q1 Te ni tají yá ruhū vēji ri jiín jnúhun jeē ndúvāha ni ñayuu cácucuíhyá ni. \q1 Te castūhun rí nuū ñáyuu cáyɨhɨ ndaha jexeén jeē coo libre i. \q1 Te sáha ri jeē ndúndijin ini anuá ñayuu tu cájecūhun ni, \q1 te jnama ri ñayuu jeē cándoho i sáha jnáhan i. \q1 \v 19 Te nacani ri jnūhun jeē ní quee tiempo jeē sáha Jitoho yō Yaā Dios jeē váha ñayuu. \m Achí tutu ni cahu ya. \p \v 20 Te ni nacasɨ yā tutu ún, te ni nacuāha ya nuū tée jéjníñu ini sinagoga, te ni nucōo ya jeē steén yā jnūhun nuū ñáyuu cáhīin ini sinagoga. Te tācá i cájito vāha i nuū yā. \v 21 Te ni quejéé yá cahán yā jiín i: \p Vijna te ni squícu jnūhun cáhán tutu iī yāha ní cajini sōho ró, áchí yá. \p \v 22 Te ndɨvii i ni cacahān jeē váha tēe cúu ya, te cánaa ni i jeē ní cajini i tāca jnúhun luu ni cahān yā. Te ni cacajnūhun jnáhan i: \p ¿A násūu séhe José cúu tēe yáha? \p \v 23 Te ni cahān yā jiín i: \p Jíní vāha ri jeē cájeni ni rō cahān rō jnūhun yátá yáha jíín rí: Tēe tájná, sátájná ró maá ró núu súcuan. Te jnūhun yáha cúní cahān jeē nájnūhun ni nasávāha ri cuehē ñayuu cácuhū ini ñuu Capernaum ni canihīn rō jnūhun, suni súcuan na sáha ri ñuu yō yāhá návāha candíje ró cájeni ni rō. Achí yá jiín i. \p \v 24 Te ni cahān gā yā: \p Jendaá cahán rī jiín ró, ni ɨɨn tēe nácani jnūhun Yaā Dios, tu cájetáhú ñayuu ñuu maá de nuū de. \v 25 Te suni jendaá cahán rī jiín ró jeē ni íyo cuehē ñahan ní ndóo ndáhú ini nación yō Israel, tiempo ni cotecu Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios. Te tiempo un tu ní cúun cuɨtɨ saū unī cuiyā yosáva, te ni īyo ɨɨn jnamā xeēn nɨɨ́ cáhnu nación. \v 26 Te tu ní tájí Yaā Dios Elías quihīn de nuū ni ɨɨn ñahan viuda nación yō Israel, chi nuū máá ɨɨn‑ni ñahan viuda jeē ndeé ñuu Sarepta ndañúū Sidón, ni jehēn de ni jito de jeē ní yeji ña. \v 27 Te ini nación yō Israel suni ni īyo cuehē tēe ni candoho cuehyɨ̄ stehyú, tiempo jeē ní cotecu Eliseo, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios. Te ni ɨɨn de tu ní cándíje jeē ndúvāha de sáha Eliseo, chi sa suhva máñúhún‑ni Naamán, tēe nación Siria ni nduvāha. Achí yá. \p \v 28 Yūcuán na te tāca ñáyuu cáhīin ini sinagoga, yōhyo ni caquɨtɨ̄ ni i jnūhun ní cahān yā. \v 29 Te ni candocuɨñɨ̄ i, te ni caquenehen i ya yatā ñúū ún, cuahān i jíín yá xinī yúcu íne ñuu ún, chi cácuni i chundahá i ya nɨnga ya cava ún. \v 30 Te tu ní cúu sáha i, chi ni yāha‑ni ya mēhñú i cuahān yā. \s1 Jeē ní quenehen ya tachī ini ɨɨn tēe \r (Mr. 1.21‑28) \p \v 31 Yūcuán na te cuahān Jesús ñuu Capernaum región Galilea. Te quɨvɨ̄ ndétātu ní steén yā jnūhun nuū ñáyuu. \v 32 Te ni canaa ni i cájini i jnūhun stéén yā. Chi ni steén vāha ya nuū i, chi jíní vāha máá yá. \p \v 33 Te ini vehe sinagoga un íne ɨɨn tēe jeē ñúhun tachī xeén ini de. Te tēe un ní cana cóhó de: \p \v 34 Cujiyo ní. ¿Naun vēji ní núū na jíjnáhan ná, Jesús ñuu Nazaret? ¿A véji ní jéē snáā ni sáña, chí naún? Je jíní na ndé ɨɨn cúu ní, chi Sēhe iī Yaā Dios cúu ní. Achí de. \p \v 35 Te Jesús ni cahān xeēn yā nuū tachī ún: \p Casɨ yuhu ró te quenda ró ini tēe yáha, áchí yá. \p Te ni cotúú‑ni tēe un núū tāca ñáyuu, ni sáha tachī ún. Te ni quenda ini de cuahān, te tú na vé ni sáha ga jiín de. \v 36 Te ndɨhɨ ñayuu un ní cayūhú i, te ni cacahān i jíín jnáhan i: \p ¿Na jnūhun cúu yāha jéē ní cuu súcuan? Chi cújéhnu tēe yáha jéē ndácu nīhin de jniñu nuū tachí, te quéndacoo‑ni, áchí i. \p \v 37 Te jnūhun ya ni jitē núu cuahān nɨɨ́ cáhnu región yūcuán. \s1 Jeē ní nasávāha ya naná chīsó Simón Pedro \r (Mt. 8.14‑15; Mr. 1.29‑31) \p \v 38 Yūcuán na te ni quenda Jesús ini vehe iī sinagoga, te cuahān yā te ni jinū yā vehe Simón. Te náná chīsó Simón, yɨ́hɨ xeēn quīji ña, te ni cacahān ndahú de jíín yá jehē ña. \v 39 Te ni jīta ndeyɨ ya nuū ña, te ni cahān yā jeē na ndíco quīji ún. Te ni nduvāha‑ni ña. Te ni ndocuɨñɨ̄‑ni ña, te ni sáha ña jeē ní yeji yā jiín de. \s1 Jeē ní nasávāha ya cuehē ñayuu \r (Mt. 8.16‑17; Mr. 1.32‑34) \p \v 40 Te jeē ni quée niāndii, te tāca ñáyuu jeē iyó jnáhan i cácuhū ndɨnuū cuehyɨ̄, ni caquindeca i jnáhan i un núū yā. Te ni soó yá ndaha ya sɨquɨ̄ ɨɨn ɨɨn i, te súcuan ni nasávāha ya i. \v 41 Te suni cuehē ñayuu ni quendacoo tachī ini i, te cácana cóhó táchī ún: \p Máá ní cúu Sēhe Yaā Dios, achí. \p Te ni cahān xeēn yā nuū, te tu ní jéhe ya jnūhun jeē cahán gā súcuan, chi cájini jeē maá yá cúu Cristo, Yaā ní tají Yaā Dios. \s1 Jeē ní nacani ya jnūhun región Galilea \r (Mr. 1.35‑39) \p \v 42 Te nuū ní cundijin, te ni quenda ya cuahān sɨ́ɨn ya yatā ñúū nuū tú ñayuu. Te tāca ñáyuu cánanducú i ya, te ni jinūcoo i nuū íne ya. Te cástétu i ya jeē tú cujiyo ya nuū i. \v 43 Te ni cahān yā jiín i: \p Suni cánuú jéē nacani ri jnūhun vāha nuū tāca gá ñuu sɨquɨ̄ ndese ndácu Yaā Dios jniñu, chi jeē yúcuan ní tají yá ruhū vēji ri. Achí yá. \p \v 44 Te ni jica cuu ya nɨɨ́ región Galilea, nácani ya jnūhun ini tācá vehe iī sinagoga. \s1 Jeē ní canihīn de cuehē chācá ni sáha ya \r (Mt. 4.18‑22; Mr. 1.16‑20) \c 5 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ te íne Jesús yumar Genesaret. Te ni quecoo cuehē ñayuu, te ni chitú níhin i nuū yā, chi cácuni i cuni nahín i jnūhun Yaā Dios. \v 2 Te ni jito ya jeē yúcu uū barco yajni yumar. Te tēe cájnɨɨ chācá, je ni quendacoo de ini barco, te cánacate de ñunu de. \v 3 Te ni quɨ̄vɨ ya ini ɨɨn barco jeē cúu barco Simón. Te ni cahān yā jiín de jeē na scáca yátá de quihīn jecu gā nuū ndúte. Te ni cucōo ya, te nde ini barco un ní steén yā jnūhun nuū ñáyuu cuehē jeē yúcu i yundúte un. \v 4 Te nuū ni jínu ni steén yā, te ni cahān yā jiín Simón: \p Scáca ró barco na quíhín yō nde nuū iyó cúnú ndute, te sɨ́nga ró ñunu ró jnɨɨ ró cháca, áchí yá. \p \v 5 Te ni cahān Simón: \p Maestro, nɨ́ɨ́ niñu ni casɨ́nga ná ñunu jeē jnɨɨ ná tɨ́, te tu ní níhín cuɨtɨ ná ni ɨɨn tɨ. Te jeē cahán maá ní súcuan, te na sɨ́nga tucu ná ñunu, áchí de. \p \v 6 Te ni casɨ́nga de, te ni quɨ̄vɨcoo cuehē ndasɨ́ cháca, nde nducú táhndē ñunu de. \v 7 Te ni cacaja ndahá de nuū jnáhan de cáhīin ini ɨnga barco, na quíjicoo chindéé ñájnáhan jíín de. Te ni quecoo de, te ni cascútú ndɨ́ɨ̄ de tɨ ndɨndúú barco, te nde je yajni quēe barco. \v 8 Te ni jito Simón Pedro jeē súcuan ni cuu. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū Jesús, te ni cahān de: \p Cujiyo ní núū ná, chi tēe íyó cuéchi cúu ná, áchí de. \p \v 9 Chi máá de jíín táca tée cáhīin jíín de, ni cayūhú de jeē ní canihīn de cuehē chācá un ní sáha ya. \v 10 Te suni ni cayūhú Jacobo jiín Juan, ndɨndúú séhe Zebedeo, chi tēe chíndéé ñájnáhan jíín Simón cácuu de. Te ni cahān Jesús jiín Simón: \p Ma yūhu ró, chi nde vijna te sáha ri jeē nihīn rō cuehē ñayuu candíje ruhū, nájnūhun ni nihīn rō cuehē chācá. Achí yá. \p \v 11 Yūcuán na te nuū ni jínūcoo de jíín barco nuū ñúhun íchi, te ni castóo de ndɨhɨ ndajníñu de, te ni candiquīn de ya cuangoo de. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú \r (Mt. 8.1‑4; Mr. 1.40‑45) \p \v 12 Yūcuán na te íne Jesús ini ɨɨn ñuu, te ni quee ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú. Te ni jito de nuū Jesús, te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de ni jequīn de nuū de nde nuū ñúhun, te ni cahān ndahú de jíín yá: \p Jíní na jéē cuu sáha ní jéē nduvāha ná, te núu cúní ni, áchí de. \p \v 13 Yūcuán na te ni soó yá ndaha ya sɨquɨ̄ de, te ni cahān yā: \p Cúní rī. Te na ndúvāha ró, áchí yá. \p Te ná ni cahān yā súcuan, te ni nduvāha‑ni tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú un. \v 14 Te ni ndacu ya jniñu nuū de jeē ma cáchi cuɨtɨ de nuū ní ɨɨn. Te áchí yá: \p Quisteén rō maá ró nuū sutú, te condahá ró jeē socó rō nuū Yaā Dios sɨquɨ̄ jeē ndúndoo ró núū yā, nájnūhun ni ndacu Moisés jniñu jenahán. Te súcuan te cuni ñayuu jeē ní nduvāha ró. Achí yá. \p \v 15 Te víhyá gā ni jitē núu jnūhun ya cuahān. Te ni cataca cuehē ñayuu jeē cúni nahín i jnūhun stéén yā, jiín jéē nasávāha ya i nuū tāca cuéhyɨ̄ cándoho i. \v 16 Te máá yá cuahān sɨ́ɨn ya nuū tú ñayuu, te ni jicān tahú yā. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ ni íjin \r (Mt. 9.1‑8; Mr. 2.1‑12) \p \v 17 Te ɨɨn quɨvɨ̄ te stéén yā jnūhun, te jecu tēe grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, cáyūcú de yūcuán. Te tēe un ní quecoo de nuū yā jeē véjicoo de tācá ndañúū Galilea, jiín ndañúū Judea, jiín ñuu Jerusalén. Te poder maá Yaā Dios iyó jíín yá jeē nasávāha ya ñayuu cácuhū. \v 18 Yūcuán na te ni quecoo jecu tēe, cándiso de ɨɨn tēe ndóho cuehyɨ̄ ni íjin, cátú de nuū ɨɨn camilla. Te cánducú de squɨ́vɨ de tēe ún ini vehe, te caquin de nuū íne ya. \v 19 Te tu ní cánihīn de modo quɨ̄vɨcoo de jíín tée un, chi cáyūcú chitú ñáyuu. Te ni cacoo de sɨquɨ̄ véhe, te ni canune de teja. Te ni cascúun de tēe cúhú un jíín camilla de nde nuū íne Jesús mēhñu ñáyuu. \v 20 Te ni jini Jesús jeē cácandíje de jeē cúu nasávāha ya tēe cúhú un. Te ni cahān yā jiín tée cúhú un: \p Róhó, je íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ró, áchí yá. \p \v 21 Yūcuán na te tēe cástéén tutu ley Yaā Dios jiín tée grupo fariseo, ni quejéé de cájeni ni de sɨquɨ̄ yā: ¿Ndé ɨɨn cúu tēe yáha jéē cahán de jnūhun ndevāha jeē quɨtɨ́ ni Yaā Dios? Chi nasūu Yáā Dios cúu de jeē cóne cáhnu ni de nuū cuéchi. \p \v 22 Te ni jini Jesús jeē súcuan cájeni ni de, te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cájeni ni rō jeē cahán ndevāha ri? \v 23 Jeē uú jnūhun yáha, ¿ndé ɨɨn yɨɨ́ gá cáa? ¿A jéē cahán rī jiín tée cúhú: Je íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ró? ¿Chí yɨɨ́ gá jeē cahān rī: Ndocuɨñɨ̄ te caca ró, chi je ni nduvāha ró, achi rī? \v 24 Te vijna te na stéén rī jeē maá rí, Yaā ní nduu tēe, ndíso jníñu ri ini ñayɨ̄vɨ yáha jéē cóne cáhnu ni rī nuū cuéchi. \p Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée ni íjin ún: \p Cáhán rī jiín ró, ndocuɨñɨ̄ te naquihin ró camilla rō, te quinuhun rō vehe ró, áchí yá jiín de. \p \v 25 Te ni ndocuɨñɨ̄‑ni tēe ún, jíto jínúū ñayuu. Te ni naquihin de camilla nuū ni cátu de, te cuanuhun de vehe de. Te nácuatáhú de nuū Yaā Dios. \v 26 Te yōhyo ni canaa ni tāca ñáyuu cájito i, te ni cacahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios. Te suni yōhyo cáyūhú i, te cácahān i: \p Vijna te ni cajito yó jniñu jéhnu téyɨ́, áchí i. \s1 Jeē ní cana ya Leví \r (Mt. 9.9‑13; Mr. 2.13‑17) \p \v 27 Yūcuán na te ni quenda ya cuahān yā, te ni jito ya nuū ɨɨn tēe stútú xúhun renta, naní de Leví, néne de nuū cutútú xúhun renta. Te ni cahān yā jiín de: \p Condiquīn ruhū na quíhín yō. \p \v 28 Te ni ndocuɨñɨ̄ de, te ni stóo de ndɨhɨ ndajníñu de, te cuahān de jíín yá. \p \v 29 Yūcuán na te ni sáha Leví ɨɨn vico cáhnu vehe de, jeē cúsɨɨ̄ ni de jíín Jesús. Te cuehē tēe cástútú xúhun renta jiín sava ga tēe, cáyūcú de mesa cáyeji de staā jiín yá. \v 30 Te tēe grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni quejéé de cácahān de sɨquɨ̄ tée cáscuáha jíín yá, te ni cacajnūhún de: \p ¿Najehē cáyeji rō cájihi ró jíín tée cástútú xúhun renta jiín tée cásáha cuēchi? áchí de. \p \v 31 Te ni cahān Jesús: \p Ñayuu cáhīyo vāha, tu jíni ñúhún i tēe tájná, chi ñayuu cácuhū cúu jeē jíni ñúhún. \v 32 Te ruhū nasūu jéē véji ri cana ri ñayuu tú cuēchi, jeē cúu i nájnūhun ñayuu cáhīyo vāha. Chi sa suhva vēji ri cana ri ñayuu cáhīyo cuēchi, jeē na nácani ni i te stóo i cuēchi i. Achí yá. \s1 Jeē ní cacajnūhún de ya sɨquɨ̄ jeē cóndite ni \r (Mt. 9.14‑17; Mr. 2.18‑22) \p \v 33 Yūcuán na te ni cacahān de jíín yá: \p Tēe cáscuáha jíín Juan, jiín tée cáscuáha jíín grupo fariseo, cuehē jínu cáhīyo ndite ni de te cájicān tahú de. Te tēe cáscuáha jíín máá ní, ¿naun tu cásáha de súcuan? Chi cáyeji de cájihi de. \p \v 34 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿A cuu condite ni de níní jéē iyó rí jiín de? ¿A cuu sáha ró jéē condite ni ñayuu cáhīin vico nándāha, te núu níní néne tēe nándāha? \v 35 Te quee quɨvɨ̄ jeē cújiyo tēe ni nandāha, te quɨvɨ̄ ún chi condite ni i. Achí yá. \p \v 36 Te suni ni cahān yā uū jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ jeē tu quíjnáhan jnūhun jeé jéē steén yā jiín táca jnúhun jenahán. Achí yá: \p Ni ɨɨn ñayuu tu jéhnde i ɨɨn pedazo sahma jéé i, te nachuhun i nuū ɨɨn sahma túhú i. Chi núu súcuan te stɨ́vɨ i sahma jéé i, te suni tu quíjnáhan jeē jeé un jíín jéē tuhú. \v 37 Te tú ni ɨɨn chúhun vino jeé ini ñɨɨ túhú. Chi núu súcuan, te vino jeé un ndatá ñɨɨ, te naa vino jiín ñɨɨ. \v 38 Chi cánuú jéē cúhun vino jeé ini ñɨɨ jéé, te súcuan te quéndōo vāha ndɨndúú. \v 39 Te ñayuu cájihi vino áva, tu cúní i coho i jeē jeé, chi jeē áva cúu jeē váha ga, achí i. Achí yá. \s1 Jeē ní cataxín de yoco trigo quɨvɨ̄ ndétātú \r (Mt. 12.1‑8; Mr. 2.23‑28) \c 6 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ndétātu ní yāha Jesús cuahān yā mēhñú nuū cáa trigo. Te tēe cáscuáha jíín yá ni cataxín de yoco trigo, te ni caquɨɨn de ini ndaha de, te ni cayeji de. \v 2 Te sava tēe grupo fariseo ni cacajnūhún de: \p ¿Najehē casáha ró jniñu jeē tu íyó váha sáha ró quɨ́vɨ̄ ndétātú? \p \v 3 Te ni cahān Jesús jiín de: \p ¿A tu ní cácahu cuɨtɨ rō tutu ndese ni sáha David, ɨɨn quɨvɨ̄ jeē ni jíī de sōco jíín tée cáhīin jíín de? \v 4 Te ni quɨ̄vɨ de ini vehe Yaā Dios, te ni quihin de pan iī jeē yosó ndijin nuū Yaā Dios. Te ni yeji de, te suni ni jēhe de ni cayeji tēe cáhīin jíín de. Te tú na ley jeē cáji ni ɨɨn tēe, chi máá‑ni sutū cuu caji. Te vēsú súcuan te tú na cuēchi ní íyo sɨquɨ̄ de. Achí yá. \p \v 5 Te ni cahān gā yā jiín de: \p Ruhū, Yaā ní nduu tēe, máá rí cúu jeē ndácu jniñu sɨquɨ̄ ndese sáha ñayuu quɨvɨ̄ ndétātú, áchí yá. \s1 Jeē ní nduvāha tēe ni ichī ndaha \r (Mt. 12.9‑14; Mr. 3.1‑6) \p \v 6 Te ɨnga quɨvɨ̄ ndétātú, suni ni quɨ̄vɨ ya ini vehe iī sinagoga, te ni steén yā jnūhun. Te yūcuan íne ɨɨn tēe ni ichī ndaha váha de. \v 7 Te tēe cástéén tutu ley jiín tée grupo fariseo, cájito yuhu de ya núu nasávāha ya tēe un quɨ́vɨ̄ ndétātú, návāha nihīn de cuēchi sɨquɨ̄ yā. \v 8 Te máá yá je jíní yā ndese cájeni ni de. Te ni cahān yā jiín tée ni ichī ndaha ún: \p Ndocuɨñɨ̄, te condichi rō mēhñu yáha, áchí yá. \p Te ni ndocuɨñɨ̄ de, te ni jecondichi de mēhñú. \v 9 Yūcuán na te ni cahān yā jiín de jíjnáhan de: \p Na cájnūhun rí rohó ɨɨn jnūhun: ¿Ndese cáhán ley sɨquɨ̄ quɨvɨ̄ ndétātú? ¿A jéē sáha vāha yó, chí sáha néé yó? ¿A jéē nasávāha yó ñáyuu je yajni cuu, chí sáha yó jéē cúū i? Achí yá. \p \v 10 Te ndéhé yá nuū de jeē cáyūcú de nɨ́ɨ́ xiin ya. Te ni cahān yā jiín tée cúhú un: \p Scáá ndaha ró. \p Te ni scaá de, te ni nduvāha‑ni ndaha de. \v 11 Te yōhyo ni caquɨtɨ̄ ni tāca tée un, te ni quejéé de cándajnūhún de sɨquɨ̄ Jesús, ndese cahni de ya. \s1 Jeē ní nacāji ya uxī uū tēe apóstol \r (Mt. 10.1‑4; Mr. 3.13‑19) \p \v 12 Te ni cuu jecu quɨvɨ̄, te ni quenda ya cuacacān tahú yā nde yucu. Te nɨ́ɨ́ niñu ni jicān tahú yā nuū Yaā Dios. \v 13 Te nuū ní cundijin, te ni cana ya tāca tée cáscuáha jíín yá. Te ni nacāji ya uxī uū de, te ni cahān yā jeē cuu de apóstol, condiso jníñu de nacani de jnūhun ya. \v 14 Te yāha cúu sɨ́hvɨ́ de jíjnáhan de: Simón jeē ní nasnání yá de Pedro, jiín ñani de Andrés, te suni Jacobo jiín Juan, Felipe jiín Bartolomé, \v 15 Mateo, Tomás, Jacobo sēhe Alfeo, Simón tēe grupo cananista, \v 16 Judas ñani Jacobo, jiín Judas Iscariote, tēe jeē ní nastúu de ya. \s1 Jeē ni stéén yā nuū ñáyuu cuehē \r (Mt. 4.23‑25) \p \v 17 Te ni nanuu ya yucu jíín táca tée un jéē cascuáha jíín yá, te ni jecuɨñɨ̄ yā ɨɨn nduhvā jiín de. Te cuehē ñayuu nɨɨ́ región Judea jiín ñuu Jerusalén, jiín ñáyuu yumar ñuu Tiro jiín ñuu Sidón, ni quecoo i jeē cúni nahín i jnūhun stéén yā, jiín jéē ndúvāha i cuehyɨ̄ cándoho i. \v 18 Te ñayuu jeē ñúhun tachī ini i, suni ni canduvāha i ni sáha ya. \v 19 Te ndɨvii ñayuu cácuni i quehé i ya, chi súcuan ndúvāha i sáha ya jiín poder yā. \s1 Jnūhun ñayuu yōhyo ndetū jiín ñáyuu jeē xeēn ndoho \r (Mt. 5.1‑12) \p \v 20 Te ni ndacoto ya nuū tée cáscuáha jíín yá un, te ni cahān yā: \p Yōhyo ndetū rohó jéē cándoho ndáhú, chi quɨ̄vɨ ró ñuu nuū ndácu Yaā Dios jniñu. \p \v 21 ’Yōhyo ndetū rohó jéē cájiī sōco vijna, chi quiji quɨvɨ̄ jeē ndutú chīji ró. \p ’Yōhyo ndetū rohó jéē cándahyū rō vijna, chi quiji quɨvɨ̄ jeē cuecú rō. \p \v 22 ’Yōhyo ndetū rō te núu cáquɨtɨ̄ ni ñayuu nuū rō jeē sɨquɨ́ ruhū, Yaā ní nduu tēe, te cásquéhichī i róhó, te cácahān neé i nuū rō, te cácahān i jeē ñáyuu casáha jniñu néé cácuu ró. \v 23 Te na cóo sɨɨ̄ ni rō quɨvɨ̄ sáha i súcuan, te víhyá gā na cúsɨɨ̄ ni rō, chi cáhnu téyɨ́ coo tahū rō nde andɨvɨ́. Chi suni súcuan ni casáha uhū tāca jíí i jíín tée ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. \p \v 24 ’Te nacā jeē xeēn ndoho róhó ñáyuu cucá, chi vijna‑ni cúu jeē cáhīyo sɨɨ̄ ni rō. \p \v 25 ’Nacā jeē xeēn ndoho róhó ñáyuu jeē víjna cáhīyo vetū chīji ró, chi quiji quɨvɨ̄ jeē cuu rō sōco. \p ’Nacā jeē xeēn ndoho róhó ñáyuu jeē víjna cájecū rō, chi quiji quɨvɨ̄ jeē nducuíhyá ni rō te ndahyū rō. \p \v 26 ’Nacā jeē xeēn ndoho tāca ró núu cájejnúhún ñáyuu rohó, chi suni súcuan ni cajejnúhún jíí i tāca tée ni canacani jnūhun stáhú ndé jenahán. \s1 Jnūhun jeē cundáhú ni yō ñayuu cájito uhū yohó \r (Mt. 5.38‑48; 7.12) \p \v 27 ’Te cáhán rī jiín róhó jeē cájini sōho: Cundáhú ni rō ñayuu cájito uhū rohó. Te sáha vāha ró jíín ñáyuu cáquɨtɨ̄ ni nuū rō. \v 28 Te cacān rō jeē váha coo ñayuu cácahān ndevāha sɨ́quɨ̄ rō. Te cacān tahú rō jehē ñáyuu cácahān neé núū rō. \v 29 Te núu ndé tée cani de ɨɨn lado yɨquɨ núú rō, te vāha ga suni cuāha ró ɨnga lado cani de, vēsú jeē nácuāha ró jéē ndútahū de. Te núu ndé tée cúní de quende de tɨcāchi ró, suni cuāha ró jnúhun jeē na quíhín de jíín ndé camisa rō. \v 30 Te na‑ni ñayuu jicán nuū rō, te cuāha ró núū i. Te ñayuu quíhin ndajníñu ró, ma nándacān rō. \v 31 Te nájnūhun cácuni rō jeē sáha vāha ñayuu jiín ró, suni súcuan na sáha vāha ró jíín i. \p \v 32 ’Chi núu íyó mánī rō jiín máá‑ni ñayuu jeē maní jiín ró, ¿te na vé jeē váha ga sáha ró núu súcuan? Chi nde tēe cásáha cuēchi, suni manī de jíín tée manī jiín máá de. \v 33 Te núu sáha vāha ró jíín máá‑ni ñayuu jeē casáha vāha jíín ró, ¿te na vé jeē váha ga sáha ró núu súcuan? Chi nde tēe cásáha cuēchi, suni súcuan cásáha de. \v 34 Te núu cuāha núú ró núū maá‑ni ñayuu jeē ñúhun ni rō nacuāha i nuū rō, ¿te na vé jeē váha ga sáha ró núu súcuan? Chi nde tēe cásáha cuēchi, suni jéhe núu de nuū tāca gá tēe cásáha cuēchi, návāha nanihīn tucu de. \v 35 Núu súcuan te cundáhú ni rō ñayuu cájito uhū rohó, te sáha vāha ró jíín i, te cuāha núú ró núū i. Te ma cuáha ró máá sɨ́quɨ̄ jeē cani ni rō jeē suni nacuāha i nuū rō. Te súcuan te cáhnu coo tahū rō, te stéén rō jeē cácuu ró séhe Yaā cujéhnu téyɨ́. Chi máá yá vāha ni yā jiín ñáyuu tu nácuatáhú núū yā jiín ñáyuu casáha néé. \v 36 Núu súcuan te cundáhú ni rō ñayuu, nájnūhun máá Tátá rō cúndáhú ni yā i. \s1 Ma cahán yō sɨquɨ̄ cuéchi jnáhan yó \r (Mt. 7.1‑5) \p \v 37 ’Ma cahán rō sɨquɨ̄ cuéchi ñayuu ndese sáha i, návāha suni ma cahán Yaā Dios cuēchi sɨquɨ̄ rō jeē casáha ró súcuan. Ma cahán xeēn rō sɨquɨ̄ i jeē tú vāha sáha i, návāha suni ma cahán Yaā Dios súcuan sɨquɨ̄ rō. Cone cáhnu ni rō nuū i, te suni cone cáhnu ni yā nuū rō. \v 38 Cuāha ró núū ñáyuu, te suni súcuan cuāha Yaā Dios nuū rō. Chi vāha ndasɨ́ cuáha ya nuū rō, nájnūhun jeē chícuāha váha ya, quɨsɨ ya, sánīhin ya, te nde scáa ya cuāha ya nuū rō. Chi cūhva jeē cájēhe ró núū ñáyuu, suni cūhva un cuáha ya nuū rō. Achí yá. \p \v 39 Te ni cahān yā ɨɨn jnūhun yátá jíín i: \p Tēe cástéén jnūhun tú ndaā, cácuu de nájnūhun tēe cuáá. Te ɨɨn tēe cuáá, ¿á cuu stéén de ichi nuū ɨnga tēe cuáá? ¿A tú nɨngava ndɨndúú de ini xehvā? \v 40 Ɨɨn tēe scuáha, tu cújéhnu de nuū maestro de. Te tēe scuáha ún, núu je ni cutūhva vāha de, te jinū de coo de nájnūhun maestro de. \p \v 41 ’Te cuēchi jnáhan ró cúu nájnūhun jeē íne ɨɨn yāca lúlí tɨnūú i. ¿Te naun cásáha ró cuenta jeē súcuan, te tu cásáha ró cuenta cuēchi máá ró jeē cúu nájnūhun jeē íne ɨɨn nduhu tɨnūu máá ró? \v 42 ¿Te naun cácahān rō jiín jnáhan ró: Condetu, na táva rī yāca íne tɨnūu ró, te tu cánacani ni rō jeē íne ɨɨn nduhu tɨnūu máá ró? Tēe stáhú‑ni cácuu ró núu súcuan. Xīhna gā tɨnūu máá ró tava rō nduhu, te yūcuán na te cuu condēhe váha ró jéē táva rō yāca tɨ́nūu jnáhan ró. \s1 Jíín jniñu cásáha ñayuu te nácuni yō ndese ñayuu cácuu i \r (Mt. 7.17‑20; 12.34‑35) \p \v 43 ’Tu íyó yujnu váha jeē jéhe ndehē neé, te ni tu íyó yujnu néé jéē jéhe ndehē váha. \v 44 Chi jíín ndéhē jeē jéhe ɨɨn ɨɨn yujnu, te jíní yō núu yujnu váha cúu. Chi tu scóyo yó ndehē higo xinī íñu, ni tu scóyo yó ndehē uva xinī yucú zarza. \v 45 Te suni súcuan tēe vāha, cáhán de jnūhun vāha, chi vāha ánuá de. Te tēe sáha néé cáhán de jnūhun néé, chi cánéé ánuá de. Chi modo ndese íyó ánuá ñayuu, máni jeē yúcuan cúu jeē cácahān i. \s1 Sɨquɨ̄ uú vehe \r (Mt. 7.24‑27) \p \v 46 ’¿Najehē cácahān yɨñúhún ró jiín rí: Jitoho ná, áchí ró, te tu cásquícu ró jniñu ndácu ri? \v 47 Tāca ñáyuu vēji nuū rī te jíni sōho jnūhun cáhán rī te squícu, na stéén rī nuū rō ndese cúu i. \v 48 Cúu i nájnūhun ɨɨn tēe jeē ní jeni de vehe de, te ni jete cúnú de nde ni nihīn de toto, te ni jeni de sɨquɨ̄. Te nuū ní ndaa yūte, te ni chundahá vehe ún, te tu ní cánda cuɨtɨ sáha, chi sɨquɨ̄ toto íin. \v 49 Te tāca ñáyuu jíni sōho jnūhun cáhán rī, te tu squícu i, cúu i nájnūhun ɨɨn tēe ni jeni de vehe de nuū ñúhun, te tu yɨ́tuu jehē. Te nuū ní ndaa yūte, te ni chundahá vehe ún, te ni cotúú‑ni, te ni naa iī‑ni. Achí yá jiín i jíjnáhan i. \s1 Jeē ní nasávāha ya mozo capitán \r (Mt. 8.5‑13) \c 7 \p \v 1 Te nuū ni jínu ni cahān yā ni cajini nahín ñáyuu ún, te cuahān yā ñuu Capernaum. \v 2 Te ɨɨn tēe nación Roma jeē cúu capitán, íyó ɨɨn mozo de jeē manī ndasɨ́ de jíín. Te mozo un cúhú i te je yajni cuu i. \v 3 Te ni jini capitán jnūhun Jesús. Te ni tají de jecu tēe jéhnu cándacu jniñu nuū ñáyuu hebreo, cuangoo de nuū yā jeē cahán ndahú de jíín yá jeē na quíji ya sávāha ya mozo de. \v 4 Te ni jinūcoo tēe un núū Jesús, te ni cacahān ndahú ndasɨ́ de jíín yá: \p Chindéé ñáhán ní tēe cúu capitán, chi tēe vāha cúu de. \v 5 Chi manī de jíín nación yō, te máá de ni ndacu jniñu ni cuvāha ɨɨn vehe sinagoga cuu yó. Achí de. \p \v 6 Yūcuán na te cuahān Jesús jiín de jíjnáhan de. Te nuū ní cuyajni ya vehe capitán, te ni tají de jecu amigo de cuajnahan yā. Te ni cacahān de jíín yá: \p Achí capitán jeē tu cúní de sájnéñu de níhín, chi tu cújéhnu de jeē quihín ni quɨ́vɨ ní vehe de. \v 7 Jeē yúcuan tu ní sájéhnu de máá de jeē quíji de nuū ní, áchí de. Te máá jéē cahán‑ni ní, te na ndúvāha‑ni mozo de, áchí de. \v 8 Chi máá de suni ndíso jníñu de ni casáha tēe cácujéhnu ga. Te cújéhnu de nuū tācá soldado de, áchí de. Te núu cáhán de jíín ɨɨn tēe jeē na quíhín de, te cuahān de. Te núu cáhán de jíín ɨnga tēe jeē na quíji de, te quíji de. Te núu ndácu de ɨɨn jniñu nuū mozo de, te sáha i, áchí de. Achí táca tée un jíín yá. \p \v 9 Te jeē ní jini Jesús jnūhun yáha, te ni naa ni yā. Te ni ndió cóto ya ni cahān yā jiín ñáyuu cuehē cándiquīn yatā yā: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē ni nación yō Israel tu ní níhín rī ni ɨɨn ñayuu candíje nīhin súcuan, nájnūhun cándíje tēe ún, vēsú tēe nación tu jíní jnūhun Yaā Dios cúu de. Achí yá. \p \v 10 Te tēe ni tají capitán nuū yā, ni najinūcoo de vehe, te ni cajito de jeē jé ni nduvāha mozo un. \s1 Jeē ní nastécu yā sēhe yɨɨ́ ñahan viuda \p \v 11 Yūcuán na te cuahān yā ɨɨn ñuu naní Naín. Te tēe cáscuáha jíín yá, jiín ñáyuu cuehē, suni cuangoo i jíín yá. \v 12 Te ná ni cuyajni ya yuñúū ún, te yūcuan ní quendacoo ñayuu jeē quíchindūji i ɨɨn tēe suchí jéē ni jíhī. Te máñúhún‑ni i nuū naná i, te ñahan viuda cúu ña. Te cuehē ñayuu ñuu un véjicoo jíín ña. \v 13 Te ná ni jito máá Jítoho yō nuū ña, te ni cundáhú ni yā ña, te ni cahān yā jiín ña: \p Ma ndahyú ni, áchí yá. \p \v 14 Yūcuán na te ni jinū yā nde nuū ndɨ́yɨ ún, te ni jnɨɨ ya yejnū, te ni cajecuɨñɨ̄ tēe cándiso ún. Te ni cahān yā jiín súchi ní jihī: \p Cáhán rī jiín ró, ndocuɨñɨ̄, achí yá. \p \v 15 Yūcuán na te ni nucōo sūchi ní jihī ún, te ni quejéé i nácahān i. Te ni nacuāha ya i nuū naná i. \v 16 Te ndɨvii ñayuu ni cayūhú i jeē ní cajito i, te ni cacahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios. Te cácahān i: \p Mēhñu yó ni quee ɨɨn tēe cújéhnu nácani jnūhun Yaā Dios. \p Te suni cácahān i: \p Máá Yaā Dios ni quejéé yá chindéé ñáhán yá ñayuu yā. Achí i. \p \v 17 Te ni jitē núu jnūhun ya nɨɨ́ cáhnu región Judea jiín táca región yajni yūcuán. \s1 Jeē ní tají Juan uū tēe nuū yā \r (Mt. 11.2‑19) \p \v 18 Te íne Juan vecāa, te tēe cáscuáha jíín de ni cacastūhun núū de jeē súcuan ni cuu tācá jniñu yáha. \v 19 Te ni cana Juan uū tēe ún, te ni tají de cuangoo nuū Jesús, návāha cajnūhún de ya núu máá yá cúu ndije Cristo jeē ní cachi Yaā Dios jeē tají yá, chí núu nasūu yá cúu te condetu de ɨnga. \v 20 Te ni jinūcoo tēe un núū yā, te ni cacahān de: \p Juan tēe scuándute ni tají de sāña véjicoo ná cajnūhun ná nihín núu máá ní cúu Cristo jeē achí tutu jeē quíji, chí condetu yó ɨnga tēe quiji. Achí de. \p \v 21 Te máá hora un ní nasávāha ya cuehē ñayuu cácuhū, jiín ñáyuu cándoho cuehyɨ̄ xeēn, jiín ñáyuu ñúhun tachī ini. Te suni cuehē ñayuu cuaá ní ndundijin tɨnūú i ni sáha ya. \v 22 Te ni cahān yā jiín de: \p Cuángoo te castūhun ró nuū Juan tācá jniñu ni cajito ró jíín jnúhun ni cajini ró. Te cachi rō nuū de jeē ñáyuu cuaá cánanune tɨnūú i, te ñayuu yacuá cánacaca i, te ñayuu ndóho cuehyɨ̄ stehyú cánduvāha i, te ñayuu sohó cánanune sōho i, te ñayuu jihí nátecu i sáha ri. Te suni nácani ri jnūhun nuū ñáyuu ndahú jéē jnama Yaā Dios i. \v 23 Te yōhyo ndetū tēe jeē ma nácani yátá ni de jeē ruhū cúu Cristo. Súcuan cachi rō nuū Juan. Achí yá jiín de. \p \v 24 Te ná cuanuhun ndɨndúú tée ún, te ni quejéé Jesús cahán yā jnūhun Juan jiín ñáyuu: \p ¿Na vé ni jécondēhe ró jijnáhan ró ndé nuū ñúhun téhé? ¿A ɨɨn tēe jéni ɨɨn jéni uū ni, nájnūhun ite jeē cánda sáha tachī? \v 25 Te núu tuú, ¿te na vé ni jécondēhe ró núu súcuan? ¿A ɨɨn tēe cúní cujéhnu jeē ñúhun sahma lúu? Tuú chi cájini rō jeē tée cáñuhun sahma lúu te cánducú tāca jéē cúsɨɨ̄ ni, máni ini vehe rey cáyūcú de. \v 26 ¿Te na vé ni jécondēhe ró núu súcuan? ¿A ɨɨn tēe nácani jnūhun Yaā Dios? Cáhán rī jiín ró jeē suu ni jecondēhe ró. Te cújéhnu ga Juan yáha vēsú tāca gá tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios. \v 27 Chi jnūhun Juan cúu jeē ni cáhān Yaā Dios jeē yosó núū tútu iī: \q1 Tají rí tēe nacani jnūhun ri cosnūú de ichi núú Cristo, \q1 návāha coo tūhva ñayuu jeē jinú yā. \m Achí Yaā Dios, achí tutu. \v 28 Te cáhán rī jiín ró jeē ini ñayɨ̄vɨ yáha cújéhnu ga Juan tēe scuándute vēsú tāca gá tēe jeē ni íyo ini ñayɨ̄vɨ́. Te vēsú súcuan te tāca tée núu ga ini ñuu nuū ndácu Yaā Dios jniñu, cújéhnu ga de vēsú Juan. Achí yá. \p \v 29 Te tāca ñáyuu jiín táca tée cástútú xúhun renta, ni cajini i jnūhun cáhán yā, te ni cajetáhú i jeē Yaā ndaā cúu Yaā Dios, chi je ni cajendute i nuū Juan. \v 30 Te tēe grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley, ni casquéhichī de jnūhun jeē cuní Yaā Dios sáha ya jeē váha de, chi tu ní cájendute de nuū Juan. \v 31 Te ni cahān gā maá Jítoho yō: \p Yāhá cachi rī ɨɨn jnūhun yátá návāha na cúni rō ndese cúu ñayuu tiempo vijna. \v 32 Cúu i nájnūhun sūchi lúlí cáhīin nuū yáhu cácasɨ́quɨ́ i. Te cácana ndee i xinī jnáhan i: Ni catɨvɨ rī scuilí, te tu ní cájita jéhé ró. Te ni cajita ri yaa jeē cuihyá jíta, te tu ní cándahyū rō, achí i. Te nájnūhun cándāa sūchi lúlí un jéē tu ní nújnahan ni i ni ɨɨn, suni súcuan cándāa ró. \v 33 Chi ni quiji Juan tēe scuándute, te cuehē jínu ni īyo ndite ni de, tu ní yéji de staā ni tu ní jíhi de vino. Te tu ní cánujnahan ni rō, chi ni cacahān rō jeē ñúhun tachī ini de. \v 34 Yūcuán na te ni quee máá rí, Yaā ní nduu tēe, te yéji rī jíhi ri, te tu cánujnahan ni rō, te chísóó jnúhun ró cácahān rō jeē máni máá jéē yéji rī jíhi ri vino. Te quíjnáhan ri jiín tée cástútú xúhun renta jiín táca gá tēe cásáha cuēchi, áchí ró. \v 35 Te núu cúndíchí ɨɨn tēe jíín jnúhun Yaā Dios, te jíín jniñu sáha de te cájini tāca gá tēe ndíchí jeē ndichí de. Achí yá. \s1 Jeē íne Jesús vehe Simón tēe fariseo \p \v 36 Te ɨɨn tēe fariseo ni cana de Jesús jeē cáji yā staā jiín de. Te ni jinū yā vehe de, te ni cucōo ya mesa jeē cáji yā staā. \v 37 Yūcuán na te ɨɨn ñahan sáha cuēchi, ndéé ña ñuu yúcuan, te ni jini ña jeē ni jínū Jesús vehe tēe fariseo un, yéji yā staā. Te ni quee ña jíín ɨɨn frasco yuū luu jeē ñúhun chitú aceite perfume. \v 38 Te íin yɨ́tɨ́ ña nuū jehé yā, te ndáhyú ña. Te ni quejéé ña stáji ña jehē yā jiín ndute tɨ́núú ña, te ni nasíchí ña jíín ixi xíní ña. Te ni techūhú ña jehē yā, te ni chuhun ña perfume un. \v 39 Te tēe fariseo un jeē ní cana de ya, ni jito de jeē súcuan ni sáha ña, te ni jeni ni de: Núu tēe nácani jnūhun Yaā Dios cúu tēe yáha, te cuni de ndese ñahan cúu ñahan yáha jeē quehé ña de, chi ñahan sáha cuēchi cúu ña, jéni ni de. \v 40 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín de: \p Simón, cúní rī cahān rī jiín ró ɨɨn jnūhun. \p Te ni cahān maá de: \p Cahān ní, Maestro. \p \v 41 Te ni cahān Jesús: \p Ɨɨn tēe jéhe núu xūhún, ni īyo uū tēe táú nuū de. Ɨɨn de ni cotaū uhūn ciento denario, te ɨnga de ni cotaū uū xico uxī denario. \v 42 Te tú na vé cánevāha tēe un jéē náchunaa de. Te tēe jéhe núu xūhun ní ine cáhnu ni de nuū ndɨndúú tée ún. Núu súcuan te cachi rō: Jeē ndɨndúú tée ún, ¿ndé ɨɨn de coo manī gā jiín de? Achí yá. \p \v 43 Te ni cahān Simón: \p Jéni ni na jéē tée ni cotaū cuehē gā, achí de. \p Te ni cahān yā jiín de: \p Ndaā cahán rō, achí yá. \p \v 44 Te jíto ya nuū ñahan ún, te ni cahān gā yā jiín Simón: \p ¿A jíto ró na vé sáha ñahan yáha? Jeē ní quee rī vehe ró, te tu ní jéhe ró ndute jeē ndúndoo jehē rī nájnūhun íyó costumbre. Te ñahan yáha ní stáji ña jehē rī jiín ndute tɨ́núú ña, te ni nasíchí ña jíín ixi xíní ña. \v 45 Te tu ní téchūhu ró ruhū nájnūhun íyó costumbre. Te ñahan yáha, nde jeē ni quɨ́vɨ ri vehe ró, tu jécuɨñɨ̄ ña jeē téchūhú ña jehē rī. \v 46 Te tu ní chúhun ró aceite xinī rī nájnūhun íyó costumbre. Te ñahan yáha ní chuhun ña aceite perfume jehē rī. \v 47 Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē ni stéén ña jeē yóhyo manī ña jíín rí sɨquɨ̄ jeē íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ña, vēsú cuehē cúu. Te núu cone cáhnu ni rī nuū ɨɨn ñayuu iyó jecu‑ni cuēchi, te jecu‑ni stéén i jeē maní i jíín rí, achí yá. \p \v 48 Te ni cahān yā jiín ña: \p Je íne cáhnu ni rī nuū tāca cuéchi ró, áchí yá. \p \v 49 Yūcuán na te ñayuu cáyeji staā jiín yá, ni quejéé i cácahān maá i: \p ¿Ndé ɨɨn ga cúu tēe yáha jéē cahán jeē íne cáhnu ni nuū cuéchi? áchí i. \p \v 50 Te Jesús ni cahān gā yā jiín ñahan ún: \p Ni candíje ró rúhū, te jeē yúcuan ní jnama ri rohó. Cuáhán te na ndúsɨɨ̄ ni rō. Achí yá. \s1 Jnūhun ñahan ní cajejníñu nuū yā \c 8 \p \v 1 Yūcuán na te ni cuu jecu quɨvɨ̄, te ni jica cuu Jesús tācá ñuu náhnu jíín ñuu lulí. Te nácani ya jnūhun vāha te cástūhun yá ndese ndácu Yaā Dios jniñu. Te ndɨhúxí uū tēe cácuu apóstol, cájica de jíín yá. \v 2 Te suni íyó jecu ñahan cájica jíín yá, jeē ní quenehen ya tachī ini sava ña, te ni nasávāha ya sava ña jeē cándoho cuehyɨ̄. Te ɨɨn ña cúu María ñuu Magdala, te ini ñahan un ní quenehen ya uxā tachī. \v 3 Te ɨnga ña cúu Juana, ñasɨhɨ́ Chuza, tēe ndíso jníñu ini vehe Herodes. Te ɨnga ña cúu Susana, jiín cuéhē gā ñahan jeē cáchindéé ñáhán ña, jéhe ña tāca jéē jíni ñúhún yá jiín de jíjnáhan de. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe jéte trigo \r (Mt. 13.1‑9; Mr. 4.1‑9) \p \v 4 Te cuehē ñayuu tācá ñuu yūcuan ní jinūcoo i nuū Jesús. Te ni cacutútú cuéhē ndasɨ́ ñáyuu, te ni cahān yā ɨɨn jnūhun yátá jíín i: \p \v 5 Ɨɨn tēe cate trigo, ni quenda de jeē cáte de. Te ná ni quejéé de jéte de, te jecu trigo ni jitē yuhíchi. Te ni cajeñū ñayuu sɨquɨ̄, te ni cayeji saa. \v 6 Te jecu gā ni jitē nuū ñúhun yuū. Te ni cane, te ni ichī‑ni, chi tú cuehē cajin. \v 7 Te jecu gā ni jitē nuū náne iñu. Te ɨnuú‑ni ni canecoo iñu jíín, te ni jesɨ nuū. \v 8 Te jecu ni jitē nuū ñúhun váha. Te nuū ní jehnu, te ni jēhe cuehē nunī, chi jeē ɨ́ɨn ɨɨn ni jēhe nde ciento. Achí yá. \p Yūcuán na te ni cahān jee ya: \p Tāca róhó jéē jíni sōho, na chúsóhó ró, achí yá. \s1 Najehē cahán yā máni jnūhun yátá \r (Mt. 13.10‑17; Mr. 10‑12) \p \v 9 Te tēe cáscuáha jíín yá ni cacajnūhún de ya na vé cuní cahān jnūhun yátá yáha. \v 10 Te ni cahān yā: \p Róhó jíjnáhan ró, chi sáha Yaā Dios jeē cájecūhun ni rō jnūhun ni yɨsāhi yáha, ndese quɨ́vɨcoo ñayuu ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū i. Te máni jíín jnúhun yátá cáhán rī jiín sava ga i, návāha vēsú cájito i, te quéndōo i nájnūhun jeē tú na vé ni cájito i. Te vēsú cájini sōho i, te ma jécūhun ni i. \s1 Jeē ní castūhun cájí yá jnūhun yátá tée jéte trigo \r (Mt. 13.18‑23; Mr. 4.13‑20) \p \v 11 ’Jnūhun yátá yáha cúní cahān: Trigo un cúu jnūhun Yaā Dios. \v 12 Te trigo jeē ni jítē yuhíchi cúu nájnūhun ñayuu cájini sōho jnūhun, te quíji‑ni jexeén te quénde‑ni jnūhun ini anuá i, návāha ma candíje i te ma jnáma ri i. \v 13 Te trigo jeē ni jítē nuū ñúhun yuū cúu nájnūhun ñayuu cájini jnūhun, te cájetáhú i te cácusɨɨ̄ ni i jíín. Te tu cúcutú jnúhun ún ini anuá i. Te jecu‑ni quɨvɨ̄ cácandíje i, te núu ni quejéé jnúndóho, te cájica yátá i. \v 14 Te trigo jeē ni jítē nuū náne iñu cúu nájnūhun ñayuu cájini jnūhun, te cuangoo i te cácujnéñu i jíín jniñu i jíín jéē cuní i cucúcá i te coo sɨɨ̄ ni i. Te tu íje i jíín jnúhun ya. \v 15 Te trigo jeē ni jítē nuū ñúhun váha cúu nájnūhun ñayuu cájini nahín jnúhun ya, te cájnɨɨ vāha i, chi íyó váha íyó ndáā anuá i. Te cáhije i jíín jnúhun ya, chi cácandíje vāha i. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ lámpara \r (Mr. 4.21‑25) \p \v 16 ’Núu nástɨ́ɨn ñayuu ɨɨn lámpara, te tu jésɨ i ni ɨɨn sɨquɨ̄, ni tu jéni i chīji jīto. Chi sa suhva jéni i nuū sucún, návāha cundijin nuū ñáyuu quɨ́vɨcoo vehe. \v 17 Te suni súcuan tu íyó ni ɨɨn jnūhun sāhi jéē ma cúni ñayuu, chi ndɨhɨ tāca jnúhun cácahān i nane ndijin te cuni ñayuu. \p \v 18 ’Núu súcuan te na cúni sōho vāha ró, chi ñayuu je jécūhun ni, stéén gā yā nuū i. Te ñayuu tu cándíje, máá jecu jeē jéni ni i jeē jiní i, sa suhva naa. Achí yá. \s1 Náná yā jiín ñani yā \r (Mt. 12.46‑50; Mr. 3.31‑35) \p \v 19 Yūcuán na te ni quee naná yā jiín táca ñani yā nuū íne ya. Te tu ní cúu quɨ̄vɨcoo ña nuū yā sɨquɨ̄ jeē chitú ñayuu. \v 20 Te ɨɨn ñayuu ni castūhun núū yā: \p Náná ni jíín táca ñani ni cáhīin nuū quéhe, te cácuni cahān jiín ní, áchí i. \p \v 21 Te ni cahān maá yá: \p Suni náná rī jiín ñani rī cácuu ñayuu cájini sōho jnūhun Yaā Dios te cásquícu i, áchí yá jiín i. \s1 Jeē ní jecuɨñɨ̄ tachī níhin jíín mar ni sáha ya \r (Mt. 8.23‑27; Mr. 4.35‑41) \p \v 22 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ni quɨ̄vɨ ya ɨɨn barco jiín tée cáscuáha jíín yá, te ni cahān yā jiín de: \p Na yáha yó quíhīn yō ɨnga lado mar. \p Te ni cascáca de barco cuangoo de. \v 23 Te níní cáscáca de barco, te ni quixī yā. Te ni jequɨ̄hɨ ɨɨn tachī níhin nuū mar, te je yajni chitú ndute ini barco, te ndúcú quée barco. \v 24 Te ni castónda de ya, te ni cacahān de: \p Maestro, Maestro, vijna te quēe yó chíji ndute te naa yō, achí de. \p Te ni ndocuɨñɨ̄‑ni ya, te ni cahān yā nuū tachī níhin jíín núū mar. Te ni cajecuɨñɨ̄‑ni, te ni cuu nayúú íī‑ni. \v 25 Te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p ¿Naun tu cácandíje ró? \p Te máá de yōhyo ni cayūhú de, te cánaa ni de, te cácahān de jíín jnáhan de: \p ¿Ndé ɨɨn ga cúu tēe yáha jéē nde nuū tachí níhin jiín núū ndúte ndácu de jniñu te cájetáhú jéē cahán de? Achí de. \s1 Tēe Gadara jeē ndóho tachī \r (Mt. 8.28‑34; Mr. 5.1‑20) \p \v 26 Yūcuán na te ni cane ya jiín de región Galilea, te cuahān yā región Gadara jeē íne ɨnga lado mar Galilea. \v 27 Te nuū ní nanuu ya nuū ñúhun íchi, te ɨɨn tēe ñuu un ní quee de nuū yā. Te je ni cuu cuehē cuiyā ñúhun cuehē tachī ini de. Te tu ñúhun cuɨtɨ de sahma, ni tu ndéé de vehe, chi sa suhva nuū cáyɨndūji ndɨ̄yɨ ndeé de. \v 28 Te ná ni jito de nuū Jesús, te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā, te ni cana cóhó de: \p ¿Naun vēji ní núū ná, Jesús Sēhe Yaā cujéhnu téyɨ́? Cáhán ndahú ná jiín ní jeē ma stóho ní sáña, áchí de. \p \v 29 Súcuan ni cahān de, chi je ni ndacu ya jniñu nuū tachí un jéē na quéndacoo ini de. Te ni cuu cuehē jínu sáha xeēn tachī jiín de. Te cájihni ñayuu ndaha de jehē de jíín cadena, návāha tú na vé sáha de. Te ndɨhɨ‑ni jéhnde de, te jínu de jéhén de nde nuū ñúhun téhé sáha tachī ún. \v 30 Te Jesús ni cajnūhun yá de: \p ¿Na vé naní ró? \p Te ni cahān de: \p Legión naní ná. \p Súcuan ni cahān de jeē naní de, chi ñúhun cuehē tachī ini de. \v 31 Te ni cacahān ndahú táchī un jíín yá jeē ma tají yá quihīn ini tūhnchi cúnú. \v 32 Te yucu yúcuan cáhīin cuehē quɨnɨ̄ cájitu tɨ. Te tachī jeē cáñuhun ini tēe un ní cacahān ndahú jíín yá jeē na cuáha ya jnūhun quɨ̄vɨcoo ini quɨnɨ̄ ún. Te ni jēhe ya jnūhun. \v 33 Te ni quendacoo tachī ún ini tēe ún, te ni quɨ̄vɨcoo ini quɨnɨ̄. Te quɨnɨ̄ un ní cajinu tɨ ni nɨngoo tɨ ɨɨn yucáva, ni quɨ̄vɨcoo tɨ nuū mar, te ni ndaquɨ̄hɨ tɨ ndute, ni cajihī tɨ̄. \p \v 34 Te tēe cándito tɨ ni cajito de jeē súcuan ni cuu, te ni cayūhú de. Te ni cajinu de cuacastūhún de nuū ñáyuu ñuu un jíín ñáyuu tāca rancho. \v 35 Te cuangoo ñayuu un cuácondēhé i na vé ni cuu. Te ni jinūcoo i nuū íne Jesús. Te ni cajito i nuū tée ní quendacoo tachī ini, néne de nuū jehé Jesús, te ñúhun de sahma, te je ni nducájí xínī de. Te ni cayūhu ñáyuu ún. \v 36 Te tēe ní cajito ni canacani de jnūhun nuū ñáyuu, ndese ni nduvāha tēe ni ñuhun tachī ini. \p \v 37 Yūcuán na te tāca ñáyuu nɨ́ɨ́ región Gadara, ni caquejéé i cácahān ndahú i jíín yá jeē na cújiyo ya quihīn yā, chi yōhyo cáyūhú i. Te ni ndɨ̄vɨ ya ini barco jeē quínuhun yā. \v 38 Te tēe jeē ní quendacoo tachī ini, ni cahān ndahú de jíín yá jeē na cuáha ya jnūhun quihīn de jíín yá. Te Jesús ni cahān yā jeē na quéndōo de, te áchí yá: \p \v 39 Cuánuhun vehe ró, te nacani ró jnúhun ndese yōhyo jéhnu jniñu ni sáha Yaā Dios jiín ró, achí yá jiín de. \p Te cuahān de, te ni nacani de jnūhun nɨ́ɨ́ ñuu ún, ndese yōhyo jéhnu jniñu ni sáha Jesús jiín de. \s1 Jnūhun sēhe sɨ́hɨ́ Jairo jiín ñahan ní quehé yusáhma ya \r (Mt. 9.18‑26; Mr. 5.21‑43) \p \v 40 Te nuū ní najinū Jesús ɨnga lado mar, te ñayuu un ní cacusɨɨ̄ ni i jeē ní najinū yā, chi ndɨhɨ i cándetu i ya. \v 41 Te ni quee ɨɨn tēe cújéhnu ini vehe iī sinagoga, naní de Jairo. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū jehé yā, te ni cahān ndahú de jíín yá jeē na quíhín yā jiín de vehe de. \v 42 Chi íyó ɨɨn sēhe sɨ́hɨ́ de jeē mañúhún‑ni i nuū de, te íyó i nájnūhun uxī uū cuiyā. Te sūchí un je yajni cuu i. Te cuahān yā jiín de. Te cuehē ñayuu cándiquīn i ya, te ni chitú níhin i xiin ya cuangoo i. \p \v 43 Te mēhñu ñáyuu un cuáhān ɨɨn ñahan cúhú jeē ní cuu uxī uū cuiyā ndóho ña cuehyɨ̄ nɨñɨ̄. Te ni jexin ña tāca jéē névāha ña jíín tée tájná, te tu ní ndúvāha ña sáha ni ɨɨn de. \v 44 Te ni quee ña ichi yátá yā, te ni quehé ña yusáhma ya. Te ni jecuɨñɨ̄‑ni nɨñɨ̄ ña. \p \v 45 Yūcuán na te ni cahān Jesús: \p ¿Ndé ɨɨn ni quehé sahma ri? achí yá. \p Te ndɨvii i ni cacahān jeē tu ní quéhé i. Te Pedro jiín tée cáhīin jíín de, ni cacahān de: \p Maestro, jíto ní jéē ñáyuu cuehē yāha ní chitú níhin i xiin ní, te cáquɨ̄hɨ i níhín, te cájnūhun ní ndé ɨɨn ni quehé sahma ní. \p \v 46 Te ni cahān Jesús: \p Tuú chi ɨɨn ñayuu ni quehé sahma ri, chi ni jini rī jeē jiín fuerza rī ni nduvāha ɨɨn ñayuu, achí yá. \p \v 47 Te ni jini ñahan un jéē tu ní cúu coo yuhu jeē ni sáha ña. Te quɨ́sɨ i ña ni quee ña, te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ ña nuū jehé yā. Te jíto jínúū tāca ñáyuu, te ni cachi cají ña najehē ni quehé ña yusáhma ya, jiín jéē ní nduvāha‑ni ña. \v 48 Te ni cahān yā jiín ña: \p Séhē, ni candíje ró jéē cuu nasávāha ri rohó, te jeē yúcuan ní nduvāha ró. Cuáhán te na ndúsɨɨ̄ ni rō, achí yá. \p \v 49 Te níní cáhán gā yā súcuan, te ni quee ɨɨn tēe vēji vehe Jairo, tēe cújéhnu ini sinagoga, te ni cachi nuū de: \p Je ni jihī sēhe sɨ́hɨ́ ní. Te ma sájnéñu ga ní Maestro, achí de. \p \v 50 Te ni jini Jesús jnūhun yáha, te ni cahān yā jiín Jairo: \p Ma yūhu ró, chi candíje‑ni ró, te nastécu rī sēhe ró, áchí yá. \p \v 51 Te ni jinū yā vehe, te tu ní jéhe ya jnūhun quɨ̄vɨ ñayuu jiín yá, chi máá‑ni Pedro jiín Juan jiín Jacobo jiín tátá naná sūchi sɨ́hɨ́ un. \v 52 Te cácucuíhyá ni ndɨhɨ ñayuu cáyūcú ini vehe, te cándahyū i jehē sūchí un. Te ni cahān yā: \p Ma ndahyú rō jijnáhan ró. Tu ní jíhí i, chi quíxí‑ni i, áchí yá. \p \v 53 Te ni cajecū catá i jeē ni cáhān yā, chi cájini i jeē ni jíhī sūchi sɨ́hɨ́ un. \v 54 Yūcuán na te ni jnɨɨ ya ndaha i, te ni cahān jee ya jiín i: \p Sɨ́hɨ̄, ndocuɨñɨ̄, achí yá. \p \v 55 Te ni natecu i, te ni ndocuɨñɨ̄‑ni i. Te ni ndacu ya jniñu jeē na cuáha ña jeē cáji i. \v 56 Te tátá i náná i yōhyo ni canaa ni de cájito de. Te ni ndacu nīhin ya jniñu nuū de jeē ma cáchi de nuū ni ɨɨn jeē súcuan ni cuu. \s1 Jeē ní tají yá ndɨhúxí uū de cuanacani de jnūhun \r (Mt. 10.5‑15; Mr. 6.7‑13) \c 9 \p \v 1 Te ni nastútú yá ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá, te ni sáha ya jeē cóndiso jníñu de te coo poder de jeē quénehen de tachī ini ñayuu, jiín jéē nasávāha de ñayuu cácuhū. \v 2 Te ni tají yá de quingoo de jeē nácani de jnūhun ndese ndácu Yaā Dios jniñu, jiín jéē nasávāha de ñayuu cácuhū. \v 3 Te ni cahān yā jiín de: \p Ma cóndiso ró jéē cuajníñu ró ichi, ni vara, ni ñunu, ni staā, ni xūhún. Te quihīn rō jiín ɨɨn‑ni camisa, te ma cóndiso ró ɨnga. \v 4 Te na‑ni vehe núu ni quɨ̄vɨcoo ró, te yūcuán coyūcu ró nde quenda tucu ró quíhīn rō ɨnga ñuu. \v 5 Te núu ɨɨn ñuu tu cájetáhú i róhó, na quéndacoo ró yúcuan, te scóyo ró tɨ́cachā jehē rō, te súcuan stéén rō jeē iyó cuéchi i jeē tu ní cájetáhú i. Achí yá. \p \v 6 Te ni quendacoo de cuahān de, ni cajica nuu de tācá ñuu, ni canacani de jnūhun jnáma Yaā Dios ñayuu. Te tāca lado ni canasávāha de ñayuu cácuhū. \s1 Jeē ni jíhī Juan tēe scuándute \r (Mt. 14.1‑12; Mr. 6.14‑29) \p \v 7 Te Herodes, tēe cúu gobernador, ni jini jnūhun de tācá jniñu sáha Jesús. Te ni cunéé ni de, chi cájeni ni sava ñayuu cácahān i jeē Juan ni natecu de. \v 8 Te sava ga i cácahān jeē ní nane Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te sava ga i cácahān jeē ɨnga tēe ni nacani jnūhun ya nde jenahán, ní natecu de. \v 9 Te ni cahān Herodes: \p Juan chi ni ndacu ri jniñu ni tahndē xinī. Núu súcuan ¿te ndé tée cúu tēe yáha jeē jíni jnūhun ri jeē sáha de jniñu jéhnu? Achí de. \p Te ni nducú Herodes modo coto de nuū Jesús. \s1 Jeē ni scáji yā uhūn mil tēe \r (Mt. 14.13‑21; Mr. 6.30‑44; Jn. 6.1‑14) \p \v 10 Te ni ndecoo tēe cácuu apóstol jeē ní tají yá ni canacani jnūhun. Te ni cacachi de nuū yā tācá jniñu ni casáha de. Te ni jeca ya de cuahān sɨ́ɨn ya jiín de ɨɨn lugar nuū tú ñayuu, yajni ñuu Betsaida. \v 11 Te ni cajini ñayuu, te suni cuangoo i. Te ni jetáhú yá i, te ni nacani ya jnūhun ndese ndácu Yaā Dios jniñu, te ni nasávāha ya ñayuu cácuhū. \p \v 12 Te nuū cuáhini, te ni quecoo ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá, te ni cacahān de jíín yá: \p Tají ní ñayuu cuehē yāhá na quíngoo i tācá ñuu jiín táca rancho yajni yāhá, te nducú i nuū ndóo i te cuaan i jeē cáji i, chi tú na vé iyó yáha, áchí de. \p \v 13 Te ni cahān yā jiín de: \p Cuāha máá ró jeē cáji i, áchí yá. \p Te ni cacahān de: \p Tú na vé cánevāha ná, chi uhūn‑ni staā jiín úū‑ni chācá. Te vēsú núu quicuaan ná stáā caji ndɨhɨ ñayuu cuehē yáha, te ni ma cúu, áchí de. \p \v 14 Chi íyó nájnūhun uhūn mil tēe. Te ni cahān yā jiín tée cáscuáha ún: \p Cahān jiín ñáyuu na cúcōo sɨ́ɨn cincuenta cincuenta i, áchí yá. \p \v 15 Te súcuan ni casáha de, te ni cacucōo ndɨhɨ ñayuu. \v 16 Te ni quihin ya ndɨhúhún staā jiín úū chācá un, te ni ndacoto ya ichi ándɨvɨ́, te ni nacuatáhú yá. Te ni tahú cuéchí yá staā ún, te ni jēhe ya nuū tée cáscuáha jíín yá, te ni casaja de nuū ñáyuu cuehē. \v 17 Te ndɨvii i ni cayeji, te ni candutú chíji i. Te ni canastútú de pedazo staā jeē ní quendōo, te ni chitú úxī uū jīca. \s1 Jeē ní cahān Pedro jeē Jesús cúu Cristo \r (Mt. 16.13‑19; Mr. 8.27‑29) \p \v 18 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ni cusɨ́ɨn Jesús, jícán tahú yā, te máá‑ni tēe cáscuáha un cáhīin de jíín yá. Te ni cajnūhun yá de: \p Ruhū, ¿ndé ɨɨn cúu ri cácahān ñayuu? achí yá. \p \v 19 Te ni cacahān de: \p Sava i cácahān jeē cúu ní Juan tēe ni scuándute. Te sava ga i cácahān jeē cúu ní Elías, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te sava ga i cácahān jeē ɨnga tēe ni nacani jnūhun ya ni natecu de. \p \v 20 Yūcuán na te ni cajnūhun yá de: \p Te máá ró, ¿ndé ɨɨn cúu ri cácahān rō? \p Te ni cahān Pedro: \p Máá ní cúu Cristo, Yaā ní tají Yaā Dios, achí de. \s1 Jeē ní castūhún Jesús jeē cúū yā \r (Mt. 16.20‑28; Mr. 8.30‑9.1) \p \v 21 Yūcuán na te ni ndacu nīhin ya jniñu nuū de jeē ma cáchi de jnūhun yáha núū ní ɨɨn ñayuu. \v 22 Te ni cahān yā: \p Máá rí, Yaā ní nduu tēe, cánuú ndoho xeēn rī. Te tāca tée jéhnu jíín sútū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley, squéhichī de ruhū. Te cahni de ruhū, te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu rī, achí yá. \p \v 23 Yūcuán na te ni cahān yā jiín ndɨhɨ de: \p Na‑ni ñayuu núu cúní i condiquīn i ruhū, na cásɨ i jeē cuní maá i, te na cóndiquīn i ruhū tāca quɨ́vɨ̄, te cuāha i jnūhun ndoho i jnūndóho jeē sɨquɨ́ rī, vēsú na cúū i. \v 24 Chi núu ndé ñáyuu cuní i cācu i nuū jnúndóho quiji nuū i jeē sɨquɨ́ ruhū, núu súcuan te jnahnū ndetū i nɨ́ɨ́ cáni. Te núu ndé ñáyuu, vēsú na cúū i jeē sɨquɨ́ ruhū, te cotecu i nɨ́ɨ́ cáni. \v 25 ¿Chi ndé cuajníñu vēsú na cúndeyɨ́ ñayuu nihīn i nɨ́ɨ́ ñáyɨ̄vɨ́, te núu squɨ́vɨ i máá i nuū jnahnú ndetū i nɨ́ɨ́ cáni? \v 26 Chi núu na‑ni ñayuu cúcanu i jeē sɨquɨ́ ruhū, Yaā ní nduu tēe, jíín sɨ́quɨ̄ jnúhun cáhán rī, suni súcuan cucanu rī jeē sɨquɨ́ máá i, quɨvɨ̄ ndíji ri. Te quɨvɨ̄ ún chi yōhyo luu cujéhnu ri, nájnūhun cújéhnu Tátá rī, te suni cácujéhnu ndajéhé ndoo ya sáha ya. \v 27 Te jendaá cahán rī jiín ró jeē sava tēe cáhīin yāhá, ma cúū de chi nde cuni de jeē ndácu Yaā Dios jniñu jíín poder yā. Achí yá. \s1 Jeē tucu ni nduu ya \r (Mt. 17.1‑8; Mr. 9.2‑8) \p \v 28 Yūcuán na te nájnūhun nuū uná quɨvɨ̄ jeē ni cáhān yā jnūhun yáha, te ni caa ya ɨɨn yucu, cuacacān tahú yā. Te Pedro jiín Jacobo jiín Juan cuangoo de jíín yá. \v 29 Te níní jícán tahú yā, te tucu ni nduu nuū yā, te sahma ya ni nducuíjín quɨyɨ, te ndíndēé. \v 30 Yūcuán na te ni canecoo uū tēe, cándajnūhún de jíín yá. Te cúu de Moisés jiín Elías, tēe ni cahīyo jenahán. \v 31 Te luu ndíndēé de cáhīin de, te ni cacahān de jíín yá sɨquɨ̄ jeē ní cuyajni cuu yā ñuu Jerusalén. \v 32 Te Pedro jiín tée cáyūcu jíín de, yōhyo cájiī de māhná, te vēsú súcuan te tu ní cáquixī de. Te ni cajito de jeē lúu ndíndēe yá jiín ndɨndúú tée cáhīin jíín yá. \v 33 Te nuū ní cacujiyo tēe un núū yā, te ni cahān Pedro jiín yá: \p Maestro, nacā jeē váha jeē cáhīin ná yáha. Te na sáha ná únī vehe ramada, ɨɨn cuu máá ní, ɨnga cuu Moisés, te ɨnga cuu Elías, achí de. \p Te tu sáha de cuenta na vé cúu jeē cahán de. \v 34 Te níní cáhán de súcuan, te ni quee vicō nūhun ní jesɨ nuū de jíjnáhan de. Te ni cayūhú de jeē cáhīin de chīji vicō ún. \v 35 Te nuū vicó un ní cahān ɨɨn jnūhun: \p Yāha cúu Sēhe ri jeē maní ndasɨ́ rí jiín. Te na cúni nahín ró jnūhun cáhán yā, achí. \p \v 36 Te nuū ni jínu ni cahān jnūhun ún, te máá ɨɨn na Jesús íin ya nuū de. Te máá de tu ní cácahān cuɨtɨ de, te tāca quɨ́vɨ̄ ún tu ní cácachi de nuū ni ɨɨn jeē súcuan ni cajito de. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn sūchi ñúhun tachī ini \r (Mt. 17.14‑21; Mr. 9.14‑29) \p \v 37 Te ɨnga quɨvɨ̄ un ní nanuu ya yucu jíín de. Te cuehē ñayuu ni jejnahan i ya. \v 38 Te mēhñu ñáyuu cuehē un ní cana jee ɨɨn tēe: \p Maestro, jícán tahú na núū ni jéē condēhe ní sēhe yɨɨ́ ná, chi máñúhún i nuū ná. \v 39 Te máni jeē sáha xeēn tachī jiín i, te cána cóhó i sáha, te jéhni yɨ̄hɨ́ i, te jée tiñū yuhu i. Te yōhyo stóho i, te yōhyo uhū siaá i. \v 40 Te ni cahān ndahú ná jiín tée cáscuáha jíín ní jeē na quénehen te tachī ún, te tu ní cúu sáha de, áchí de. \p \v 41 Te ni cahān yā jiín de jíjnáhan de: \p Ñayuu yōhyo nīhni ni cácuu ró, chi tu cácandíje ró jéē cuu nduvāha i. ¿Nasaa ga quɨvɨ̄ condee rī jiín ró jeē cuándeyɨ́ ni rī jiín ró? Cuáquihin sēhe ró na quíji i, áchí yá. \p \v 42 Te níní véji i nuū yā, te ni cotúú i ni sáha tachī, te ni jehni yɨ̄hɨ́ i. Te Jesús ni cahān xeēn yā nuū tachí un, te ni nasávāha ya sūchí un, te ni nacuāha ya i nuū tatá i. \v 43 Te ndɨvii ñayuu nahán ní canaa ni i cájito i jeē yóhyo jéhnu jniñu sáha Yaā Dios. \s1 Jeē ni cáhān tucu ya jeē cúū yā \r (Mt. 17.22‑23; Mr. 9.30‑32) \p Te níní cánaa ni i cájito i tācá jniñu ni sáha Jesús, te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p \v 44 Chuhun vāha ni rō jnūhun cáhán rī yāhá, te ma náā ni rō, chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, nastúu i ruhū quɨ̄vɨ ri ndaha tāca tée xeēn, achí yá. \p \v 45 Te tu ní cájecūhun ni de jnūhun cáhán yā, chi tu ní cúu cuɨtɨ jecūhun ni de. Te ni cayūhú de cajnūhún de ya sɨquɨ̄ jnúhun ni cahān yā. \s1 Ndé ñáyuu cúu jeē cujéhnu ga \r (Mt. 18.1‑5; Mr. 9.33‑37) \p \v 46 Yūcuán na te tēe cáscuáha jíín yá ni caquejéé de cácahān de sɨquɨ̄ núu ndé ɨɨn de cújéhnu ga. \v 47 Te Jesús ni jini yā jeē súcuan cájeni ni de. Te ni jnɨɨ ya ndaha ɨɨn sūchi lúlí, te ni jeni ya i xiin ya. \v 48 Te ni cahān yā jiín de: \p Na‑ni ñayuu núu jeē sɨquɨ́ ruhū jetáhú i sūchi lúlí yáha, te ruhū jetáhú i. Te ñayuu jetáhú rúhū, suni jétáhú i Yaā ní tají rúhū vēji ri. Te ñayuu núu ga mēhñu ró, máá i cújéhnu ga, achí yá. \s1 Ñayuu tu cáhán sɨquɨ̄ yā, íin i jíín yá \r (Mr. 9.38‑40) \p \v 49 Yūcuán na te ni cahān Juan: \p Maestro, ni cajito ná ɨɨn tēe jeē jiín sɨ́hvɨ́ ní quénehen de tachī ini ñayuu. Te ni cajesɨ na jéē sáha de, chi tu jíca de jíín yó, achí de. \p \v 50 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Ma cásɨ rō jeē sáha de, chi tēe tu cáhán sɨquɨ̄ yō, íin de jíín yó, achí yá. \s1 Jeē ni cáhān yā nuū Jacobo jiín Juan \p \v 51 Te ni cuyajni quɨvɨ̄ jeē quínuhun yā andɨvɨ́, te ni tee téyɨ́ ni yā jeē quihín yā ñuu Jerusalén. \v 52 Te ni tají yá sava tēe yósnúu de jíín jnúhun jeē jinú yā. Te cuangoo de ɨɨn ñuu Samaria návāha nducú de nuū ndóo ya. \v 53 Te ñayuu Samaria un tu ní cájēhe i vehe ndōo ya, chi ni cajini i jeē ndé Jerusalén quihīn yā. \v 54 Te Jacobo jiín Juan, tēe cáscuáha jíín yá, ni cajini de jeē súcuan cúu, te ni cacahān de jíín yá: \p ¿A cúní ni jéē ndácu yó jniñu quiji ñuhūn nde andɨvɨ́, nájnūhun ni sáha Elías, návāha naa ñayuu yáha? Achí de. \p \v 55 Yūcuán na te ni ndió cóto Jesús nuū de, te ni cahān yā nuū de: \p Tu cájini rō na nuū vēji jnūhun cácahān rō. \v 56 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, tú vēji ri jeē snáā rī ñayuu, chi sa suhva jeē jnáma ri ñayuu, achí yá. \p Yūcuán na te cuahān yā jiín de ɨnga ñuu. \s1 Sɨquɨ̄ ñáyuu jeē cácuni i condiquīn i ya \r (Mt. 8.19‑22) \p \v 57 Te níní jíca ya ichi jíín de, te ni cahān ɨɨn tēe jíín yá: \p Condiquīn na níhín quíhīn yō ndé‑ni cúu‑ni nuū quihín ni, áchí de. \p \v 58 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Tāca ñúcuii, íyó yáū cava cáñuhun tɨ. Te suni saa, iyó tácā tɨ̄. Te ruhū, Yaā ní nduu tēe, tú nuū cusú rī, achí yá. \p \v 59 Te ni cahān yā jiín ɨnga de: \p Condiquīn ruhū na quíhín yō. \p Te máá tée un ní cahān de: \p Condetu ní ndé na quíchindūji ná tátá na xíhna gā. Yūcuán na te condiquīn na níhín, áchí de. \p \v 60 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Stóo tāca ndɨ́yɨ na chíndūji jnáhan ndɨ̄yɨ, chi ndɨ̄yɨ cácuu ñayuu tu cácandíje. Te róhó, cuáhán te nacani ró jnúhun ndese ndácu Yaā Dios jniñu, áchí yá. \p \v 61 Yūcuán na te suni ni cahān ɨnga de: \p Cúní na condiquīn na níhín, te cuāha ní jnúhun jeē xíhna gā quicahān na jíín ñáyuu cáyūcú vehe ná, áchí de. \p \v 62 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Núu na‑ni tēe quéjéé de condiquīn de ruhū, te núu máni jeē nácani cuíhyá ni de sɨquɨ̄ tāca jéē ni stóo de, núu súcuan te cúu de nájnūhun ɨɨn tēe jítu jíín yátá, te jícó cóto de ichi vehe de. Te ma cuajníñu de condiquīn de ruhū sɨquɨ̄ jníñu ndácu Yaā Dios, achí yá. \s1 Jeē ní tají yá unī xico uxī de \c 10 \p \v 1 Te ná ni cuu tācá jniñu yáha, te máá Jítoho yō ni nacāji ya unī xico uxī gā de. Te ni tají yá ndɨhuū ndɨhuū de jeē cósnūú de nuū yā, quingoo de tācá ñuu jiín táca lugar nuū jé yajni quihīn maá yá. \v 2 Te ni cahān yā jiín de: \p Ñayuu yáha cácuu i nájnūhun trigo jeē tahndé, te ndaā jeē cuehē cúu, te tēe cahnde chi jecu‑ni de cúu. Núu súcuan te cacān tahú rō nuū maá Jítoho rō Yaā Dios jeē na tájí yá cuehē tēe na quíngoo de cahnde de trigo, cúu jeē nacani de jnūhun ya nuū ñáyuu. \v 3 Te cuángoo jíjnáhan ró, te na cástūhun rí nuū rō jeē tají rí rohó quíngoo ró nájnūhun londe mēhñu yɨ́hɨ̄. \v 4 Te ma cóndiso ró ñunu, ni yɨjnɨ xūhún, ni ndijēn. Te ichi ma cucuéé ró ndajnūhun ró jíín ni ɨɨn. \v 5 Te na‑ni vehe núu ni quɨ̄vɨ ró, te xīhna gā cahān rō: Na quíji jnūhun ndeyɨ́ jnūhun sɨɨ̄ ni nuū rohó, ñáyuu vehe yáha, achi rō. \v 6 Te núu vehe yúcuan íyó ñáyuu vāha, te jnūhun ndeyɨ́ ní cahān rō jinū sɨquɨ̄ i. Te núu tuú, te jnūhun ndeyɨ́ ní cahān rō ma jinú sɨquɨ̄ i. \v 7 Te suni vehe yúcuan coyūcu ró, te caji rō coho ró jéē cuáha ñayuu nuū rō. Chi sɨquɨ̄ jniñu jeē nácani ró jnúhun nuū ñáyuu, te cánuú coto i róhó. Ma quéndōo ró tɨjnɨ vehe, chi ɨɨn‑ni vehe. \v 8 Te na‑ni ñuu núu ni quɨ̄vɨcoo ró, te núu cuatáhú i róhó, te caji rō tāca jéē cuáha i nuū rō. \v 9 Te nasávāha ró ñáyuu cácuhū ñuu yūcuán. Te cachi rō nuū i: Je ni cuyajni Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū rō, achi rō. \v 10 Te na‑ni ñuu núu ni quɨ̄vɨcoo ró, te núu tu ní cájetáhú i róhó, te quendacoo ró ini calle yūcuán, te cahān rō: \v 11 Nde tɨcachā ñuu rō yāha jéē ni jnɨ́ɨ jehē rī, na náscóyo ri jeē cúu seña jeē iyó cuéchi ró jéē tu ní cájetáhú ró. Te na cónahán ró jeē Yaā Dios je ni cuyajni ya jeē ndacu ya jniñu nuū rō nuú. \v 12 Te cáhán rī jiín ró jeē quɨvɨ̄ juicio te xeēn gā coo castigo sɨquɨ̄ ñuu casáha súcuan vēsú sɨquɨ̄ ñuu Sodoma nuū ní casáha ndasɨ́ ñáyuu cuēchi. \s1 Jeē ní cuxeēn yā nuū sava ñuu nīhni ni \r (Mt. 11.20‑24) \p \v 13 ’Nacā jeē xeēn ndoho ró, ñáyuu ñuu Corazín. Te nacā jeē xeēn ndoho ró, ñáyuu ñuu Betsaida. Chi núu ini ñuu Tiro jiín ñuu Sidón ni sáha ri jniñu jéhnu jeē ni sáha ri ini ñuu maá ró, te yachī nacani ni ñayuu ñuu un jéē stóo i cuēchi i núú. Te sáha i seña jeē steén jeē nácani ni i sɨquɨ̄ cuéchi i, chi cuhun i sahma jnúú te chuhun i yaā xinī i núú. \v 14 Núu súcuan te quɨvɨ̄ coo juicio te xeēn gā coo castigo sɨquɨ̄ rō jijnáhan ró vēsú jeē ni íyo sɨquɨ̄ ñuu Tiro jiín ñuu Sidón. \v 15 Te róhó ñáyuu ñuu Capernaum, ¿á cájeni ni rō jeē cujéhnu ró nájnūhun ɨɨn jeē cáa cuahān ichi ándɨvɨ́? Tuú chi sa nanuu ró ndé lugar nuū cáyūcu ánuá ndɨ̄yɨ. Achí yá. \p \v 16 Te ni cahān gā yā jiín tée jeē tají yá quingoo: \p Ñayuu chusóhó jnúhun cahān rō, nuū maá rí chusóhó i. Te ñayuu squéhichī rohó, suni ruhū squéhichī i. Te ñayuu squéhichī ruhū, suni squéhichī i Yaā ní tají rúhū vēji ri. Achí yá. \s1 Jeē ní ndecoo tēe ni tají yá \p \v 17 Te ni ndecoo unī xico uxī tēe un, cácusɨɨ̄ ni de te cácahān de jíín Jesús: \p Nde tachī cájetáhú núū na jéē jiín sɨ́hvɨ́ ní, chi quéndacoo ini ñayuu, achí de. \p \v 18 Te ni cahān yā jiín de: \p Súcuan cúu, chi ni jito ri jeē nájnūhun ɨɨn taja ni nɨngava Satanás ichi ándɨvɨ́, chi ni quende rī ndɨhɨ poder un. \v 19 Te vijna te je ni jēhe ri fuerza nuū rō jeē cueñū rō nájnūhun sɨquɨ̄ tāca cóō jiín tɨ́suhma, te cundeyɨ́ ró sɨquɨ̄ tāca fuerza maá jéē jíto uhū yohó, te tú na vé sáha ga jiín ró. \v 20 Te ma cúsɨɨ̄ ni rō maá‑ni jeē cájetáhú táchī nuū rō, chi sa cusɨɨ̄ gā ni rō jeē yosó sɨ́hvɨ́ ró nde andɨvɨ́. Achí yá. \s1 Jeē ní cusɨɨ̄ ni Jesús \r (Mt. 11.25‑27; 13.16‑17) \p \v 21 Te suni hora un ní cusɨɨ̄ ni Jesús, ni sáha Espíritu Santo, te ni cahān yā: \p Na cútahū na núū ni Tátā, Jitoho andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́. Chi ni jesɨ ni táca jnúhun ndíchí ní, jeē ma cúni ñayuu ndichí jíín ñáyuu tūhva cuenta ñayɨ̄vɨ yáha. Te ni steén ni núū ñáyuu cácuu nájnūhun sūchi lúlí. Chi súcuan ni nujnahan ni ni Tátā, achí yá. \p \v 22 Te ni cahān gā yā: \p Ndɨvii ni jēhe Tátá rī nuū rī. Te tu cájini ñayuu ndé ɨɨn cúu ruhū, Sēhe Yaā Dios, chi máá‑ni Tátá rī cúu jeē jiní yā ruhū. Ni tu cájini ñayuu ndese Yaā cúu máá Tátá, chi máá‑ni Sēhe cúu jeē jiní. Te íyó ñáyuu jeē cuní maá Séhe stéén yā nuū i ndese Yaā cúu Tátá yā, te máá i suni cuni i. Achí yá. \p \v 23 Yūcuán na te jíto ya nuū tée cáscuáha ún, te ni cahān yā jiín máá‑ni de: \p Yōhyo ndetū ñayuu cájito jniñu jéhnu jeē cájito máá ró. \v 24 Chi cáhán rī jiín ró jeē cuehē tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, jiín táca rey, ni cacuni de coto de jeē cájito máá ró, te tu ní cájito de. Te suni ni cacuni de cuni sōho de jeē cájini sōho máá ró, te tu ní cájini de. Achí yá. \s1 Jnūhun ɨɨn tēe vāha ni nación Samaria \p \v 25 Yūcuán na te ɨɨn tēe stéén tutu ley Yaā Dios, ni ndocuɨñɨ̄ de ni jecahān de jíín Jesús, chi cúní de coto ndee de ya. Te ni cajnūhún de: \p Maestro, ¿na vé sáha ná te nihīn tahú na cotecu na nɨ́ɨ́ cáni andɨvɨ́? áchí de. \p \v 26 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Ndese yósó núū tútu ley? ¿Ndese cáhán cáhu ró? Achí yá. \p \v 27 Te máá tée un ní cahān de jeē cahán nuū tútu: \p Coo manī ndasɨ́ ró jiín máá Jítoho rō Yaā Dios, nde jnáā ndasɨ́ ró sáha ró ndɨhɨ jeē cúsɨɨ̄ ni yā, nde jiín ini jiín ánuá rō, jiín nɨ́ɨ́ fuerza rō, jiín nɨ́ɨ́ jéē níjnūní rō. Te cundáhú ni rō jnáhan ró nájnūhun cúndáhú ni rō maá ró, achí. Achí de. \p \v 28 Te ni cahān yā jiín de: \p Vāha ni cahān rō. Te núu cuu sáha ró súcuan te nihīn tahú rō cotecu rō nɨɨ́ cáni, áchí yá. \p \v 29 Te máá tée un cúní de jeē quéndōo ndaā de nuū yā jiín jnúhun ni cajnūhún de, te ni cahān de: \p ¿Te ndé ñáyuu cácuu jnáhan ná? áchí de. \p \v 30 Te ni cahān Jesús: \p Ɨɨn tēe ni quenda de ñuu Jerusalén, ni cuun de cuahān de ñuu Jericó. Te ichi un ní canecoo ñacuīhna núū de, te ni caquende ndɨhɨ ndajníñu de, te nde sahma ñúhun de. Te ni cacani ndevāha ún de jeē jé yajni cuu de núú. Te ni castóo ún de, te cuangoo. \v 31 Te ni cuu jeē íchi un yáha ɨɨn sutū quihīn de, te ni jito de nuū tée ún, te ni síyo‑ni de cuahān de. \v 32 Te suni súcuan ɨɨn tēe grupo levita jeē cájejníñu ini templo, vēji de ichi ún, te ni jito de nuū tée ún, te ni yāha jícá‑ni de cuahān de. \v 33 Te ɨɨn tēe nación Samaria, suni vēji de ichi ún, te nuū ní jito de, te ni cundáhú ni de tēe ún. \v 34 Te ni quee de nde nuū catú tée ún, te ni chuhun de aceite jiín vino nuū ni túji tēe ún, te ni jihni de sahma nuū. Te ni soó de tēe un sɨ́quɨ̄ quɨtɨ de, te cuahān de jíín tée un ndé ɨɨn mesón, te ni condito de. \v 35 Te ɨnga quɨvɨ̄ ún, hora jeē quihín de, te ni tava de uū xūhun cáa, ni jēhe de nuū tēe chíí mesón. Te ni cahān de: Coto ní tée yáha, te núu caxīn gā ni xúhun ní jíín de, te nuū nándicó ná te nachunaa ná núū ní, áchí de. \v 36 Núu súcuan ¿te ndese jéni ni rō? Jeē ndɨnúní tée ún, ¿ndé ɨɨn de ni chihi cuenta jeē jnáhan de cúu tēe ni canecoo ñacuīhna núū? Achí yá jiín tée stéén tutu ley. \p \v 37 Te ni cahān de: \p Tēe jeē ní cundáhú ni tēe ni tujī, vēsú tēe ñuu jicá cúu de. \p Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín de: \p Cuáhán núu súcuan, te suni súcuan cundáhú ni rō tāca ñáyuu, achí yá. \s1 Jeē ni íne ya vehe Marta jiín María \p \v 38 Yūcuán na te ni quihin tucu ya ichi cuahān yā, te ni jinū yā ɨɨn ñuu lulí. Te ɨɨn ñahan nání Marta, ni cana ña ya ni jehēn yā vehe ña. \v 39 Te Marta, íyó ɨɨn cuhū ña nání María. Te María ni cucōo ña nuū jehé Jesús, jíni nahín ña jnūhun cáhán yā. \v 40 Te Marta chi cúnéé máá ña jíín cuéhē jniñu sáha ña. Te ni quee ña nuū yā, te ni cahān ña: \p ¿A tu sáha ní cuenta jeē cuhū na ní stóo máñúhún ña sāña núū jníñu? Te cahān ni jíín ña na chíndéé ñáhán ña sāñá, áchí ña. \p \v 41 Te ni cahān Jesús jiín ña: \p Marta, yōhyo ndɨ́hvɨ́ ni rō jiín cuéhē jniñu, te yōhyo stóho ró máá ró jiín. \v 42 Te íyó ɨɨn‑ni jniñu cánuú. Te María chi ni nacāji ña jniñu cánuú, suu jeē ndɨhvɨ́ ni ña sɨquɨ̄ jnúhun Yaā Dios, te ma quénehen yó ña nuū ún. Achí yá. \s1 Jeē ni stéén yā ndese cacān tahú yō \r (Mt. 6.9‑15; 7.7‑11) \c 11 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ íne Jesús ɨɨn lugar jicán tahú yā. Te nuū ní ndɨhɨ ni jicān tahú yā, te ɨɨn tēe scuáha jíín yá, ni cahān de: \p Stéén ni núū ná ndese cacān tahú na jíjnáhan ná, nájnūhun ni steén Juan nuū tée ni cascuáha jíín de, áchí de. \p \v 2 Te ni cahān yā jiín de: \p Jeē cacán tahú rō, te suhva cahān rō: \q1 Tátá maá ná jijnáhan ná jéē ndeé ní andɨvɨ́, \q1 níní na cóo yɨ́ñúhún ná nuū ní, chi Yaā iī cúu ní. \q1 Te ñúhun ni na jéē yachī quiji quɨvɨ̄ ndacu ní jniñu nɨ́ɨ́ ñáyɨ̄vɨ yáha. \q1 Te na cóo tācá jniñu nújnahan ni ní, \q1 nájnūhun íyó ini andɨvɨ́, súcuan na cóo ini ñayɨ̄vɨ́. \q1 \v 3 Staā jeē cátecu na táca quɨ́vɨ̄, cuāha ní núū ná vijna. \q1 \v 4 Te cone cáhnu ni ni núū tāca cuéchi cásáha ná núū ní, \q1 nájnūhun cáhine cáhnu ni na núū ñáyuu casáha cuēchi nuū ná. \q1 Te ma cuáha ní jnúhun jeē coto ndee jexeén sāñá, \q1 chi sa suhva jnama ní sáña nuū tāca jéē neé. \m Achi rō jijnáhan ró. Achí yá. \p \v 5 Te ni cahān gā yā: \p Núu ndé ɨɨn róhó íyó ɨɨn amigo rō, te núu quihīn rō vehe de sava ñuú te cahān rō jiín de: Amigo, cuāha núu unī staā nuū rī. \v 6 Chi ɨɨn amigo rī jeē jíca de viaje, ni quee de vehe ri, te tú na vé névāha ri jeē cuáha ri caji de. Achi rō. \v 7 Te núu cahān tēe íne ini vehe: Ma stáhān rō ruhū, chi ndíhyú yehyɨ́ rí, te je cáquixī sēhe ri jiín rí, te ma cúu ndonda ri jeē cuáha ri nuū rō, achi de. \v 8 Te cáhán rī jiín ró, vēsú ma ndónda de cuāha de nuū rō sɨquɨ̄ jeē cúu de amigo rō, te jeē yóhyo stáhān rō de, jeē yúcuan ndonda de cuāha de ndɨhɨ jeē jíni ñúhún ró. \v 9 Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jijnáhan ró jeē suni súcuan cacān tahú rō nuū Yaā Dios, te cuāha ya nuū rō. Te nducú ró tāca jéē váha íyó núū yā, te nihīn rō sáha ya. Te cacān tahú rō nde nihīn rō, nájnūhun sáha ñayuu cahán yehyɨ́ ndé nune quɨ̄vɨ i. \v 10 Chi tāca ñáyuu jicán, cuāha ya nuū i. Te ñayuu nducú, suni nihīn i. Te ñayuu cahán, nune ya ichi nihīn i jeē cuní i. \p \v 11 ’¿Te ndé ɨɨn ró cúu tátá, te núu sēhe ró jícán i staā nuū rō, te á cuáha ró ɨɨn yuū nuū i? Te núu jícán i chācá, ¿te á cuáha ró ɨɨn coō nuū i? \v 12 Chí núu jícán i ɨɨn ndɨvɨ̄, ¿te á cuáha ró ɨɨn tɨsuhma nuū i? Tú cuɨtɨ súcuan. \v 13 Núu súcuan te máá ró jijnáhan ró, vēsú ñáyuu iyó cuéchi cácuu ró, te cájini rō cuāha ró jéē váha nuū séhe ró. Te nagā ni cuu máá Tátá rō andɨvɨ́ jéē ma cuáha ya Espíritu Santo nuū ñáyuu jicán nuū yā. Achí yá. \s1 Jeē ní cacahān de jeē jejníñu ya fuerza Satanás \r (Mt. 12.22‑30; Mr. 3.19‑27) \p \v 14 Te quénehen ya ɨɨn tachī ini ɨɨn tēe, jeē ní cuñɨ́hɨ́n de ni sáha. Te nuū ní quenda tachī, te ni nacahān tēe ni cuñɨ́hɨ́n un. Te ni canaa ni ñayuu cájito i. \v 15 Te sava ñayuu ún chi ni cacahān i: \p Jíín fuerza Satanás jeē cujéhnu nuū tachí, quénehen tēe yáha táca táchī ini ñayuu, achí i. \p \v 16 Te sava ga i cúní i coto ndee i ya, te ni cajicān i jeē sáha ya jeē coo ɨɨn seña ichi ándɨvɨ́. \v 17 Te máá yá jiní yā jeē súcuan cájeni ni i, te ni cahān yā: \p Tācá nación jeē sasɨ́ɨn máá te cuajnáhan máá, núu súcuan te snáā jeē iyó váha máá. Te núu ñayuu ɨɨn vehe sásɨ́ɨn máá te cuajnáhan máá, núu súcuan te ma cúu ga coyūcu cáhnu. \v 18 Te suni súcuan Satanás, núu sásɨ́ɨn máá jíín jnáhan tachī, ¿te ndese cuɨñɨ nīhin jeē ndácu jniñu núu súcuan? Chi cácahān rō jeē jiín fuerza Satanás quénehen ri tachī ini ñayuu. \v 19 Te núu súcuan cúu núú, te ñayuu cascuáha jíín máá ró jijnáhan ró, ¿na jiín fuerza cáquenehen máá i tachī, cájeni ni rō? Núu súcuan te máá i jíjnáhan i cachi jeē ní castɨ́vɨ ndasɨ́ ró ni cacahān rō jeē cáquenehen ri tachī jiín fuerza Satanás. \v 20 Te tuú chi sa suhva jíín fuerza Yaā Dios cúu jeē quénehen ri tachī. Núu súcuan te je ndéé Yaā Dios mēhñu ró jéē ndácu ya jniñu. \p \v 21 ’Te núu ɨɨn tēe ndacuī, ndíto de vehe de jíín nújīí de, núu súcuan te tú ni ɨɨn ndajníñu de ndoñúhún. \v 22 Te núu quiji ɨnga tēe ndacuī gā, te cundeyɨ́ jíín tée ún, núu súcuan te quende nujīí de jeē ndíto de vehe de, te sáha de ndese cúní maá de jíín ndajníñu jeē quénde de. Te nájnūhun tēe ndacuī gā ún, súcuan cúu máá rí nuū Satanás. \p \v 23 ’Te ñayuu tu íyó mánī jiín rí, núu súcuan te jíto uhū i ruhū. Te ñayuu tu nástútú jíín rí, núu súcuan te sa jéte núu i ñayuu vējicoo nuū rī. \s1 Tachī jeē nastútú jnáhan ndɨ́vɨ ini ñayuu \r (Mt. 12.43‑45) \p \v 24 ’Núu ni quenda ɨɨn tachī ini ɨɨn tēe tu cándíje, te jíca cuu nuū ñúhun téhé, ndúcú núū ndétātú, te tu níhín, yūcuán na te jéni ni maá: Na quínuhun rī vehe nuū ní quenda ri. \v 25 Te núu ni ndee tucu, te jíto jeē tēe tu cándíje un cúu de nájnūhun ɨɨn vehe jeē ní ndundoo. \v 26 Yūcuán na te jéquihin uxā gā tachī xeén gā vēsú maá. Te quɨ́vɨcoo ini tēe un jéē cóyūcu yúcuan. Núu súcuan te xeēn gā ndoho tēe un jéē sándɨ̄hɨ́ vēsú jeē xíhna ñúhún. Achí yá. \s1 Yōhyo ndetū ñayuu cájini nahín jnúhun ya \p \v 27 Te níní cáhán yā jnūhun yáha, te ɨɨn ñahan íne mēhñu ñáyuu cuehē un, ní cahān jee ña jíín yá: \p Yōhyo ndetū ñahan ní scácu níhín te ni scáxin ña níhín, áchí ña. \p \v 28 Te ni cahān yā: \p Sa suhva yōhyo ga ndetū ñayuu cájini nahín jnúhun Yaā Dios te cásquícu i, áchí yá. \s1 Jeē ní cajicān ñayuu tu cácandíje ɨɨn jniñu jéhnu \r (Mt. 12.38‑42; Mr. 8.12) \p \v 29 Te ni cataca cuehē gā ñayuu nuū Jesús, te ni quejéé yá cahán yā: \p Ñayuu iyó vijna máni cásáha néé i. Te cájicān i ɨɨn jniñu jéhnu jeē steén núu Yaā ní tají Yaā Dios cúu ri. Te tú na ɨnga jniñu jéhnu stéén rī nuū i, chi máá‑ni jniñu jéhnu nájnūhun ni cuu jíín Jonás, tēe ni nacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. \v 30 Chi nájnūhun ni cajini ñayuu ñuu Nínive jeē ní cuu ɨɨn jniñu jéhnu jíín Jonás, suni súcuan cuni ñayuu tiempo yáha jeē coo ɨɨn jniñu jéhnu jíín rúhū, Yaā ní nduu tēe, jeē quijnáhan jíín modo ni ndoho Jonás. \v 31 Te reina jeē ní cujéhnu nación ichi sur, natecu ña jíín ñáyuu tiempo yáha, quɨvɨ̄ juicio jeē sándaā yā cuēchi, te cahān ña cuēchi sɨquɨ̄ i. Chi nde jicá téyɨ́ ní quiji ña ni jini nahín ña jnūhun ndíchí ní cahān rey Salomón. Te vijna chi cújéhnu ga ruhū, Yaā íne yāhá vēsú Salomón, te tu cácandíje ró rúhū. \v 32 Te tāca ñáyuu ñuu Nínive nuū ní nacani Jonás jnūhun, natecu i jíín ñáyuu tiempo yáha, quɨvɨ̄ juicio jeē sándaā yā cuēchi, te cahān i cuēchi sɨquɨ̄ ñáyuu yáha. Chi máá i ni canacani ni i ni castóo i cuēchi i quɨvɨ̄ ní nacani Jonás jnūhun nuū i. Te vijna chi cújéhnu ga ruhū, Yaā íne yāhá vēsú Jonás, te tu cácandíje ró rúhū. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ lámpara \r (Mt. 5.15; 6.22‑23) \p \v 33 ’Núu nástɨ́ɨn ñayuu ɨɨn lámpara, tu chísāhí i, ni tu chúne i chīji ɨɨn cajón. Chi sa suhva jéni i nuū sucún, návāha cundijin nuū ñáyuu quɨ́vɨcoo vehe. \v 34 Te tɨnūu ró cúu nájnūhun lámpara nuū yɨquɨ cúñu rō. Núu súcuan te núu tɨnūu ró íyó ndijin, te nɨ́ɨ́‑ni yɨquɨ cúñu rō cúndijin. Te núu tɨnūu ró tu íyó ndijin, te nɨ́ɨ́‑ni yɨquɨ cúñu rō iyó nee. \v 35 Te suni súcuan cúu ánuá rō, te coto ró jéē ma cáni néé ni rō, návāha tú coo nee ini anuá rō. \v 36 Chi núu máni jniñu váha cásáha ró, te tú na jniñu néé cásáha ró, núu súcuan te luz yā cúndijin vāha ini anuá rō, nájnūhun ɨɨn lámpara jeē sáha jeē cúndijin vāha. Achí yá. \s1 Jeē ni cáhān yā jeē iyó cuéchi de jíjnáhan de \r (Mt. 23.1‑36; Mr. 12.38‑40; Lc. 20.45‑47) \p \v 37 Te nuū ní cuu ni cahān yā, te ɨɨn tēe grupo fariseo ni cana de ya jeē caji yā staā vehe de. Te ni quɨ̄vɨ ya, te ni cucōo ya mesa jeē cáji yā staā. \v 38 Te tēe fariseo un náā ni de jíto de jeē tu squícu ya costumbre jeē nandahá yá te caji yā staā. \v 39 Te ni cahān maá Jítoho yō jiín de: \p Róhó tée fariseo jijnáhan ró, chi nájnūhun jeē cánacate ró yátā vaso jiín yátā cohó cúu jeē nándahá ró. Te ichi íni rō chi ñúhun máni máá jnúhun cuíhná jíín jnúhun néé. \v 40 Tēe cánéé cácuu ró. ¿A tu cájini rō jeē Yaā ni sáha yɨquɨ cúñu rō, suni ni sáha ya anuá rō? \v 41 Te jeē cájēhe ró caridad nuū ñáyuu ndahú, na sáha ró sɨ́quɨ̄ jeē cundáhú ndije ni rō i. Te súcuan te coo ndaā anuá rō. \p \v 42 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée fariseo, chi cásquícu ró tācá jniñu lúlí, te tu cásquícu ró jniñu cánuú. Chi cásáha ró úxī uxī nuhnī tamīnu jíín ruda jiín táca yucū, te cásocō rō ɨɨn ɨɨn sɨquɨ̄ tāca úxī un núū Yaā Dios. Te tu cásáha cuɨtɨ rō jniñu ndaā, ni tu cáhīyo manī rō jiín Yaā Dios. Tāca jéē yáha cánuú sáha ró núú, te suni ma stóo ró jéē socó rō tāca yúcū ún. \p \v 43 ’Nacā xeēn ndoho róhó tée fariseo, chi máni cánujnahan ni rō cucōo ró núū silla yɨñúhún gá ini vehe iī sinagoga. Te cánujnahan ni rō jeē cahán yɨñúhún ñáyuu jiín ró nuū calle. \p \v 44 ’Te nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley Yaā Dios, jiín róhó tée fariseo, chi tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cándāa ró nájnūhun yaū ndɨ̄yɨ jeē tú ndijin, chi cásnáā rō anuá ñayuu, te tu jíní i jeē súcuan cásáha ró jíín i. Achí yá jiín de. \p \v 45 Yūcuán na te ni cahān ɨɨn tēe stéén tutu ley: \p Maestro, jeē ni cáhān ni táca jnúhun yáha, suni nde sɨquɨ̄ maá ná jíjnáhan ná ní cahān ní, áchí de jíín yá. \p \v 46 Te ni cahān yā: \p Suni nacā xeēn ndoho róhó tée cástéén tutu ley. Chi suni cástéén rō tāca ley ni catava maá ró jeē yɨɨ́ sáha, te tu cácundeyɨ́ ñáyuu squícu i. Te máá ró, chi ni ɨɨn xinī ndáha ró tu cáscánda ró jéē squícu ró. \p \v 47 ’Nacā xeēn ndoho ró jíjnáhan ró. Chi cásáha ró vehe sɨquɨ̄ nuū yɨ́ndūji ndɨ̄yɨ jií rō, tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. Te suni tāca jíí rō ni cajehni de tēe ún. \v 48 Te jeē casáha ró súcuan cúu jeē cáquijnáhan ró jíín de sɨquɨ̄ jníñu ní casáha de. Chi máá de ni cajehni tēe ún, te máá ró cásáha ró vehe ndɨ̄yɨ ún. \p \v 49 ’Jeē yúcuan nde jenahán ní cahān Yaā Dios ɨɨn jnūhun ndíchí: Tají rí tāca tée nacani jnūhun ri jiín táca tée apóstol quingoo de nuū i. Te sava de cahni i, te sava ga de coto xeēn i, áchí Yaā Dios. \v 50 Te súcuan te sɨquɨ̄ ñáyuu tiempo yáha na cóndee cuēchi jeē ní cajehni jií i tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, nde quɨvɨ̄ ni jécōo ñayɨ̄vɨ́ te nde vijna, \v 51 nde Abel xīhna gā te nde Zacarías, tēe ni cajehni de ini templo sava mēhñu cuarto iī jiín altar. Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē sɨquɨ̄ ñáyuu tiempo yáha condee tāca cuéchi ún. \p \v 52 ’Nacā xeēn ndoho róhó jéē castéén tutu ley, chi cájesɨ rō ichi jeē jécūhun ni ñayuu jnūhun ya. Chi ni máá ró tu cácuni rō jecūhun ni rō, ni tu cájēhe ró jnúhun jeē jecūhun ni ñayuu cácuni. Achí yá. \p \v 53 Te jeē ni cáhān yā jnūhun yáha, te tēe cástéén tutu ley Yaā Dios jiín tée fariseo, yōhyo ni caquɨtɨ̄ ni de nuū yā. Te ni caquejéé de cástíchí de ya sɨquɨ̄ cuehē gā jnūhun. \v 54 Chi yuhu‑ni cánducú de núu sanaa te stɨ́vɨ yá jnūhun cahān yā, návāha nihīn de cuēchi sɨquɨ̄ yā. \s1 Sɨquɨ̄ jnūhun stáhú cácahān tēe fariseo \c 12 \p \v 1 Te níní súcuan cúu, te ni cacutútú cuéhē mil ñayuu, chi nde cájeñū i sɨquɨ̄ jehé jnáhan i. Te xīhna gā ni quejéé yá cahán yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Coto má candíje ró levadura tēe grupo fariseo, chi suu cúu jnūhun stáhú cácahān de. Chi jíté núu nuū ñáyuu, nájnūhun ndécava levadura nuū ñújen pan. \v 2 Chi jnūhun stáhú un má quéndōo sāhí cuɨtɨ, chi ndɨhɨ natūu ndijin, te cuni ñayuu. \v 3 Núu súcuan te suni máá ró, tāca jnúhun ni cacahān rō jeē tu ní jíní ñayuu, ɨɨn quɨvɨ̄ te cuni vāha i. Te tāca jnúhun ni cacahān sāhi ró jeē ndihyú yehyɨ́, ɨɨn quɨvɨ̄ te cahān jee ñayuu yatā tācá vehe. \s1 Jeē ní cachi yā ndé ɨɨn cúu jeē yūhu yó \r (Mt. 10.28‑31) \p \v 4 ’Cáhán rī jiín ró jijnáhan ró, amigo: Ma yūhu ró coto ró ñáyuu cahni yɨquɨ cúñu rō, chi núu ni cajehni i róhó, te tuá na vé cúu sáha ga i. \v 5 Te na cáchi rī nuū rō ndé ɨɨn yūhu ró coto ró: Jeē yūhu ró coto ró cúu Yaā Dios jeē núu sáha ya jeē cúū rō, te íyó poder yā chune ya rohó infierno. Suu máá yá cúu jeē yūhu ró jeē ma stɨ́vɨ ró nuū yā. \p \v 6 ’Te tācá saa chi tú yahu ndéé tɨ̄, chi nde uhūn tɨ̄ jeē uú centavo lulí. Te ni ɨɨn tɨ tu náā ni Yaā Dios jeē tu ndíto ya. \v 7 Te nagā ni cuu róhó jíjnáhan ró, chi nde ndɨhɨ ixi xíní rō je ni cahu ya. Núu súcuan te ma yūhu ró jijnáhan ró, chi cánuú ndasɨ́ gá rō nuū yā vēsú cuehē tācá saa. \s1 Ñayuu jejnúhún Jesucristo nuū ɨnga ñayuu \r (Mt. 10.32‑33; 12.32; 10.19‑20) \p \v 8 ’Te cáhán rī jiín ró, tāca ñáyuu jeē cuajnúhún rúhū nuū ɨnga ñayuu, suni súcuan ruhū, Yaā ní nduu tēe, cuajnúhún rí i nuū tācá ndajéhé Yaā Dios. \v 9 Te tāca ñáyuu jeē ma cuájnúhún rúhū nuū ɨnga ñayuu, suni súcuan ma cuájnúhún rí i nuū tācá ndajéhé Yaā Dios. \p \v 10 ’Te núu ndé ñáyuu cahān i sɨquɨ̄ ruhū, Yaā ní nduu tēe, cone cáhnu ni Yaā Dios nuū i. Te núu ndé ñáyuu cahān ndevāha i sɨquɨ̄ Espíritu Santo, ma cóne cáhnu ni Yaā Dios nuū i. \p \v 11 ’Te núu cuandeca i róhó táca vehe iī sinagoga nuū tée cásándaā cuēchi, jíín núū tée cácuu tohō, te ma nácani ndasɨ́ ni rō ndese stíó cuɨ́ñɨ́ rō jnūhun nuū de. \v 12 Chi máá hora un te Espíritu Santo steén yā nuū rō ndese cahān rō. Achí yá. \s1 Sɨquɨ̄ jeē ma ténuū yō ndajníñu cúcá \p \v 13 Yūcuán na te ɨɨn tēe íne nuū ñáyuu cuehē un ní cahān de jíín Jesús: \p Maestro, cahān ni jíín ñani na jéē na táhú sáva de tahū na jíín de, áchí de. \p \v 14 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Ndé ɨɨn ni jeni ruhū jeē ndacu ri jniñu tahū sáva tahū rō? Achí yá. \p \v 15 Te ni cahān gā yā: \p Condito ró máá ró jijnáhan ró jéē ma ndíyo ni rō xūhun jíín táca gá. Chi vēsú cuehē ndasɨ́ ndajníñu névāha ɨɨn tēe, te nasūu jéē yúcuan sáha jeē quéndōo ndetū de, áchí yá. \p \v 16 Yūcuán na te ni cahān yā ɨɨn jnūhun yátá jíín i: \p Ni īyo ɨɨn tēe cúcá jeē névāha ñuhun jeē cúu vāha ndasɨ́ itu. \v 17 Te tēe cúcá un ní nacani ni de: ¿Ndese sáha ri? Chi tuá ndé cuhun nɨñɨ ri. Achí de. \v 18 Te ni jeni ni de: Suhva na sáha ri. Na cánu rī tāca yácā rī, te nasáha ri jeē náhnu ga. Te yūcuán chuvāha ndɨhɨ ri nɨñɨ ri jiín táca ndajníñu ri. \v 19 Yūcuán na te cahān rī jiín ánuá rī: Vijna te cuehē teyɨ́ névāha yó jéē canda cuehē cuiyā. Na ndétātu yó te caji yō coho yó, te na cúsɨɨ̄ ni yō, ni jeni ni de. \v 20 Te ni cahān Yaā Dios jiín de: Tēe cánéé cúu ró. Chi jecuáā vijna cuu rō, te tāca jéē ní chuvāha ró, ¿ndé tée cuu? Achí Yaā Dios jiín de. \v 21 Te súcuan ndoho tāca tée jeē sacúcá de máá de, te tu ndúcú de jeē quendōo ndetū de sáha Yaā Dios. Achí yá. \s1 Yaā Dios ndíto ya yohó \r (Mt. 6.25‑34) \p \v 22 Te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Núu súcuan te cáhán rī jiín ró: Ma nácani ndasɨ́ ni rō sɨquɨ̄ jeē cótecu rō, núu ndese caji rō, ni sɨquɨ̄ sahma, núu ndese cuhun ró. \v 23 Chi Yaā Dios ni sáha ya jeē técu rō jiín yɨquɨ cúñu rō, te nagā ni cuu jeē ma cuáha ya jeē cáji rō jiín jéē cúhun ró. \v 24 Condēhe ró ndese cátecu quɨtɨ cácuu nájnūhun cálú, chi tu cátaji tɨ, ni tu cánastútú tɨ́ jeē chúvāha tɨ, ni tú yacā tɨ̄. Te vēsú súcuan te máá Yaā Dios scáji yā tɨ̄. Te cánuú ndasɨ́ gá rō jijnáhan ró vēsú tācá quɨtɨ ún. \v 25 ¿Te ndé ɨɨn ró, á cuu scuéhnu ró máá ró sava metro gā, vēsú na nácani ndasɨ́ ni rō? \v 26 Te núu ma cúu sáha ró vēsú ɨɨn jniñu lúlí súcuan, ¿te najehē cánacani ndasɨ́ ni rō sɨquɨ̄ jeē cáji rō jiín jéē cuhun ró? \p \v 27 ’Condēhe jíjnáhan ró ndese jée ita tāca yúcū. Chi tu sájniñu, ni tu táú. Te cáhán rī jiín ró jeē ni rey Salomón, quɨvɨ̄ ní ñúhun de sahma váha ndasɨ́, tu ní ñúhun de sahma lúu súcuan nájnūhun ita ún. \v 28 Te núu súcuan jéhe Yaā Dios sahma lúu ita un jéē jée vijna te sajnē cayū nuū ñuhún, te nagā ni cuu róhó jíjnáhan ró jéē ma sáha ya jeē nihín rō sahma. ¿Te naun tu cácandíje nīhin ró jéē ndíto ya rohó? \v 29 Núu súcuan te ma nácani cuíhyá ni rō ndese caji rō ndese coho ró. \v 30 Chi tāca ñáyuu ñayɨ̄vɨ jéē tu cácandíje cúu jeē máni sɨquɨ̄ jeē yáha cándɨhvɨ̄ ni i. Te máá ró jijnáhan ró, chi íyó Tátá rō andɨvɨ́, te jíní yā jeē cájini ñúhún ró tāca jéē yáha. \v 31 Te sa suhva cánuú gá jeē cóndɨhvɨ̄ ni rō sɨquɨ̄ jniñu jeē ndácu Yaā Dios nuū rō. Yūcuán na te sáha ya jeē nihín rō tāca jéē yáha. \s1 Ndese coo cúcá yó nde andɨvɨ́ \r (Mt. 6.19‑21) \p \v 32 ’Ma yūhu ró jijnáhan ró chi cácuu ró nájnūhun lanchi ri. Chi vēsú jecu‑ni cácuu ró, te máá Tátá rō cúsɨɨ̄ ni yā jeē quɨ́vɨcoo ró ñuu nuū ndácu ya jniñu. \v 33 Xīco ró jeē cánevāha ró, te cuāha ró xúhun un núū ñáyuu ndahú. Te súcuan caya rō tahū rō nde andɨvɨ́ núū ma cútúhú, nájnūhun jeē chúvāha ró xúhun ini yɨjnɨ. Chi nde andɨvɨ́ te ma náā jeē váha conevāha ró. Chi yūcuan má quɨ́vɨ ñacuīhná, ni ma cúu stɨ́vɨ tiquíxin. \v 34 Chi nde nuū nihín rō tahū váha ró, yūcuan cúu nuū cóndɨhvɨ̄ ni rō sɨquɨ̄. \s1 Jeē na cóo tūhva yó jéē ndéē yā \p \v 35 ’Coo tūhva ró jíjnáhan ró jéē ndéē Jitoho rō, te coo ró nájnūhun mozo jeē nastɨ́ɨn i lámpara i. \v 36 Chi íyó túhva i te cándetu i jeē ndéē patrón i jeē cuahán de vico nándāha. Chi núu ni ndee de te cahān de, te nune‑ni i yéhyɨ́ jíjnáhan i. \v 37 Te yōhyo ndetū mozo un núu ni ndee patrón i, te cuni de jeē cándito i. Jendaá cahán rī jiín ró jeē maá patrón sátūhva de máá de, te scúcōo de i mesa te cani de cohō i. \v 38 Te vēsú cucuéé de ndee de nde sava ñuú, chí jéē néē gā, te núu cuni de jeē súcuan cándito mozo de, te yōhyo ndetū i jíjnáhan i núu súcuan. \v 39 Te na jécūhun ni rō jeē cahán jnūhun yátá yáha: Tēe chíí vehe, núu ni jini de na hora quiji ñacuīhná, te condito de, te ma cuáha de jnūhun jeē sacuíhná vehe de núú. \v 40 Te suni súcuan coo tūhva ró jíjnáhan ró, chi núu tuú, te máá hora jeē tú na vé cájeni ni rō, te ndee ruhū, Yaā ní nduu tēe. Achí yá jiín de. \s1 Jnūhun mozo vāha jíín mozo tu squícu \r (Mt. 24.45‑51) \p \v 41 Yūcuán na te Pedro ni cajnūhún de ya: \p ¿A jíín máá‑ni ná jíjnáhan ná cáhán ni jnúhun yátá yáha, chí suni cáhán ni jíín ndɨhɨ ga ñayuu? achí de. \p \v 42 Te ni cahān maá Jítoho yō: \p Cáhán rī jiín ndé‑ni ñayuu cúu nájnūhun mozo jeē ndito xinī te squícu vāha. Te máá patrón sáha de jeē condiso jníñu i coto i ñayuu vehe de, návāha scáji i máá hora. \v 43 Te yōhyo ndetū mozo un jéē núu ni ndee patrón, te cuni de jeē súcuan squícu vāha i. \v 44 Jendaá cahán rī jiín ró jeē cani de mozo un jéē cóto i ndɨhɨ ndajníñu de. \v 45 Te núu jéni ni i jeē ma ndíji yachī patrón i, te quejéé i cani i tēe jíín ñahan cácuu jnáhan mozo i, te caji i coho i te najīni i, \v 46 núu súcuan te ndee‑ni patrón quɨvɨ̄ jeē tu ndétu i jíín hora jeē tú na vé jéni ni i. Te stóho xeēn de i, te squɨ́vɨ de i ndoho i jíín ñáyuu tu cásquícu. \p \v 47 ’Te mozo jeē jiní i ndese nújnahan ni patrón i, te núu tu sátūhva i ni tu squícu i jeē cuní de, ndoho xeēn i jíín yujnu xíi. \v 48 Te mozo jeē tu jíní i ndese nújnahan ni patrón i, te núu sáha i jniñu jeē cani de i, núu súcuan te cūhva‑ni cani de i. Chi ñayuu jeē steén cuehē yā nuū i, suni cuehē nandacān yā nuū i. Te ñayuu jeē cuehē gā jniñu téjníñu ya i, suni cuehē gā nandacān yā nuū i. \s1 Jeē sɨquɨ́ Jesús te cusɨ́ɨn ini ñayuu \r (Mt. 10.34‑36) \p \v 49 ’Ni quee rī jeē nájnūhun jeē scuiquín rī ñuhūn ini ñayɨ̄vɨ́, te suu cúu jeē cusɨ́ɨn ini ñayuu jeē sɨquɨ́ ruhū. Te cúní rī jeē yachī coo súcuan, návāha quɨ̄vɨcoo ñayuu ndaha Yaā Dios. \v 50 Te íyó ɨɨn jnūndóho cánuú ndoho ri, te cúcuíhyá ndasɨ́ ni rī chi nde jīnu ndoho ri, te ndusɨɨ̄ ni rī. \v 51 ¿A cájeni ni rō jeē véji ri jeē cóyūcu mánī ñayuu ñayɨ̄vɨ́? Cáhán rī jiín ró jeē tuú, chi sa suhva jeē cusɨ́ɨn ini ñayuu jeē sɨquɨ́ ruhū. \v 52 Chi nde vijna te quejéé jéē uhūn ñayuu ɨɨn vehe, sásɨ́ɨn máá jíjnáhan, unī sɨquɨ̄ uú, te uū sɨquɨ̄ uní. \v 53 Chi tátá cusɨ́ɨn ini jiín séhe yɨɨ́, te sēhe yɨɨ́ jíín tátá, te náná jiín séhe sɨ́hɨ́, te sēhe sɨ́hɨ́ jíín náná, te náná chīso jíín séhe jēnú, te sēhe jēnu jíín náná chīso. Achí yá. \s1 Jeē ni cáhān yā sɨquɨ̄ seña andɨvɨ́ \r (Mt. 16.1‑4; Mr. 8.11‑13) \p \v 54 Te suni ni cahān yā jiín ñáyuu cuehē ún: \p Núu cájito ró jeē náne vicō ichi núū cáne niāndii, te cácahān rō jeē cuun saū, te súcuan cúu. \v 55 Te núu quée tachī vēji ichi sur te cácahān rō jeē nandii, te súcuan cúu. \v 56 Tēe stáhú‑ni cácuu ró. Chi cájecūhun ni rō ndese stéén seña andɨvɨ́ jíín ini ñayɨ̄vɨ́, ¿te naun tu cájecūhun ni rō ndé ɨɨn cúu ruhū jeē sáha ri tācá jniñu jéhnu tiempo yáha? \s1 Jeē cóndɨhvɨ̄ ni yō jeē ma cóndee cuēchi sɨquɨ̄ yō \r (Mt. 5.25‑26) \p \v 57 ’¿Te najehē tu cánacani ni maá ró ndé ɨɨn cúu jniñu ndaā sáha ró? \v 58 Te núu ɨɨn ñayuu quihīn i jíín ró nuū tohó jeē cacán i cuēchi sɨquɨ̄ rō, núu súcuan te níní cuáhān rō jiín i ichi te condɨhvɨ̄ ni rō sándaā rō jiín i. Chi núu tuú, te squɨ́vɨ i róhó núū juez, te juez siáha de róhó núū policía, te policía chune de róhó vecāa. \v 59 Te jendaá cahán rī jiín ró jeē ma quénda cuɨtɨ rō yūcuán chi nde chunaa rō ndɨhɨ cuɨtɨ xūhun cájicān de. Te suni súcuan condɨhvɨ̄ ni rō cahān ndahú ró jiín Yaā Dios, návāha ma ndácunehen ya cuēchi sɨquɨ̄ rō. Achí yá jiín de. \s1 Jeē cánuú nacani ni yō jeē stóo yó cuéchi yó \c 13 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ yúcuan ní quecoo jecu tēe, ni canacani de jnūhun nuū yā ndese ni candoho jecu tēe Galilea. Chi ná cájehni de quɨtɨ jeē socó de, te ni quecoo mozo Pilato ni cajehni tēe ún. \v 2 Te ni cahān Jesús: \p Tēe Galilea un, ¿á cájeni ni rō jeē súcuan ni candoho de sɨquɨ̄ jeē xeēn gā ni īyo cuēchi de vēsú tāca gá ñayuu Galilea? \v 3 Cáhán rī jiín ró jeē tuú. Te róhó jíjnáhan ró suni jnahnū ndetū rō núu tú nacani ni rō jeē stóo ró cuéchi ró. \v 4 Te xahūn unī tēe jeē ní cotúú torre Siloé sɨquɨ̄ de, te ni cajihī de, ¿á cájeni ni rō jeē ní casáha de cuēchi xeēn gā vēsú tāca gá ñayuu ñuu Jerusalén? \v 5 Cáhán rī jiín ró jeē tuú. Te máá ró jijnáhan ró, suni jnahnū ndetū rō núu tú nacani ni rō jeē stóo ró cuéchi ró. \s1 Jnūhun yátá núndēhe higo \p \v 6 Yūcuán na te ni cahān yā jnūhun yátá yáha jéē steén yā ndese cácuu ñayuu tu squícu jnūhun Yaā Dios: \p Cácuu i nájnūhun ɨɨn nundēhe higo jeē íin nuū ñúhun ɨɨn tēe. Te ni jecondēhé de núu íin ndehē xinī, te tú na vé íin. \v 7 Te ni cahān de jíín mozo sájniñu nuū ñúhun de: Vijna te je íyó únī cuiyā jeē quíji ri nducú rí ndehē xinī yújnu higo yáha, te tú na vé cúun xinī. Núu súcuan te cahnde rō, chi máá jéē sajnéñu nuū ñúhun, áchí de. \v 8 Te ni cahān mozo un jíín de: Stóo ní na cuɨ́ñɨ ɨɨn na cuiyā, te na nástáyā ná jéhē te chuhun ná jéhen. \v 9 Te na cóndēhe yó núu tú cuun ndehē ɨnga cuiyā. Te núu tuú, te tahndē, achí mozo. Achí yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn ñahan quɨvɨ̄ ndétātú \p \v 10 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ndétātú te stéén Jesús jnūhun ini vehe iī sinagoga. \v 11 Te íyó ɨɨn ñahan jeē ní cuu xahūn unī cuiyā cuhú ña. Chi ɨɨn tachī ni sáha jeē jíca tɨ́hɨ́ ña, te tuá cúu cuɨtɨ caca jnuu ña. \v 12 Te ni jito Jesús nuū ña, te ni cana ya ña, te ni cahān yā jiín ña: \p Vijna te nduvāha ní jéē cuhú ni. \p \v 13 Te ni soó yá ndaha ya sɨquɨ̄ ña, te ni nucuɨñɨ̄ jnuu‑ni ña, te ni nacuatáhú ña nuū Yaā Dios. \v 14 Te tēe cújéhnu ini vehe iī sinagoga, ni quɨtɨ̄ ni de nuū Jesús jeē ní nasávāha ya ñahan un quɨ́vɨ̄ ndétātú. Te ni cahān de jíín ñáyuu: \p Iñū quɨvɨ̄ iyó jéē sájniñu yó, te tāca quɨ́vɨ̄ ún quijicoo ró nduvāha ró. Te quɨvɨ̄ ndétātú chi ma cúu, áchí de. \p \v 15 Yūcuán na te ni cahān maá Jítoho yō jiín de: \p Tēe stáhú‑ni cácuu ró. Quɨvɨ̄ ndétātu ¿á tu cándají ró stɨquɨ̄ rō burro ró jéē quíscóho ró tɨ́ ndute? \v 16 Te ñahan yáha jéē cúu ña ɨɨn sēhe yucūn Abraham, chi nájnūhun ni conuhnī ña xahūn unī cuiyā ni sáha Satanás. ¿Te á tu íyó váha jeē nájnūhun nandají rí ña nuū cuehyɨ̄ ndóho ña quɨvɨ̄ ndétātú? Achí yá. \p \v 17 Te jeē ni cáhān yā súcuan, te tāca tée cájito uhū de ya, ni cacucanu de. Te ndɨhɨ ñayuu ún chi ni cacusɨɨ̄ ni i jíto i tācá jniñu jéhnu sáha ya. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ndɨquɨn mostaza \r (Mt. 13.31‑32; Mr. 4.30‑32) \p \v 18 Te ni cahān yā: \p Na cáhán rī ɨɨn jnūhun yátá návāha cuni rō ndese ndúcuehē ñayuu ndácu Yaā Dios jniñu nuū. \v 19 Ndúcuehē i nájnūhun jéhnu ɨɨn ndɨquɨn mostaza jeē jéquin ɨɨn tēe nuū ñúhun de, te ndúu nájnūhun ɨɨn yujnu. Te cúu cáhnu, te tācá saa chi cásáha tɨ tacā tɨ̄ chīji ndaha ún. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ levadura \r (Mt. 13.33) \p \v 20 Te ni cahān tucu ya: \p Súcuan cúu jeē ndúcuehē ñayuu jeē ndácu Yaā Dios jniñu nuū: \v 21 Cúu nájnūhun levadura jeē ní quihin ɨɨn ñahan, te ni saca ña jíín únī kilo harina, te ni ndaa ndɨhɨ ñujen ni sáha. Achí yá. \s1 Sɨquɨ̄ jeē quɨ́vɨ yó yéhyɨ́ túū \r (Mt. 7.13‑14, 21‑23) \p \v 22 Te jíca Jesús jeē cuahán yā ichi ñúū Jerusalén, te yáha ya tācá ñuu náhnu jíín ñuu lulí, te stéén yā jnūhun. \v 23 Te ɨɨn ñayuu ni cajnūhún i ya: \p ¿A jecu‑ni ñayuu jnama Yaā Dios, chí naún? Achí i. \p Te ni cahān yā jiín i: \p \v 24 Condɨhvɨ̄ ni rō quɨ̄vɨcoo ró ndaha Yaā Dios. Chi cúu nájnūhun ɨɨn yéhyɨ́ túū. Te cáhán rī jiín ró jeē ɨɨn quɨvɨ̄ te cuehē ñayuu nducú i quɨ̄vɨcoo i, te ma cúu ga. \v 25 Te quɨvɨ̄ ún te sáha ri nájnūhun ɨɨn tēe chíí vehe jeē ndocuɨñɨ̄ de te nacasɨ de yéhyɨ́. Te ichi yátá véhe cuɨñɨ ró jíjnáhan ró, te scáján ró yehyɨ́, te cahān rō: Nune ní yéhyɨ́ na quɨ́vɨcoo ná. Te cahān de jíín ró: ¿Ndé nuū véjicoo ró? Chi tu jíní rī rohó, achi de. \v 26 Yūcuán na te quejéé ró cahān rō jiín de: Ni cayeji ná ni cajihi ná jíín ní, te ini calle ñuu na ní steén ni jnúhun, achi rō. \v 27 Te cahān maá de: Cáhán rī jiín ró jeē tu jíní rī rohó ndé chi véjicoo ró. Cujiyo quingoo ró, chi ñayuu casáha jniñu néé cácuu ró. Achi de. \v 28 Te quɨ̄vɨcoo ró núū ndahyú rō, te nacayɨ̄hɨ́ yuhu ró jéē ndoho xeēn rō. Te coto ró núū Abraham jiín Isaac jiín Jacob jiín ndɨhɨ tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, cáyūcú de ñuu nuū ndácu ya jniñu. Te róhó, vēsú cácuu ró yúcūn de, te quɨ̄vɨcoo ró núū ndoho ró. \v 29 Te cuehē ñayuu, vēsú tu cácuu i yucūn de, te quijicoo i ichi núū cáne niāndii jíín ichi núū quée niāndii, ichi norte jiín ichi sur. Te cucōo i mesa caji i staā ñuu nuū ndácu Yaā Dios jniñu. \v 30 Te sava ñayuu jeē vijna cácuu i sandɨ̄hɨ́, ichi yúcuan nduu i nuū. Te sava ñayuu jeē vijna cácuu i nuū, ichi yúcuan nduu i sandɨ̄hɨ́. Achí yá. \s1 Jeē ní cucuíhyá ni yā sɨquɨ̄ ñáyuu ñuu Jerusalén \r (Mt. 23.37‑39) \p \v 31 Te máá quɨ́vɨ̄ un ní quecoo jecu tēe fariseo, te ni cacahān de jíín yá: \p Cujiyo ní quíhīn ní ɨnga lado, chi cúní Herodes cahni de níhín, áchí de. \p \v 32 Te ni cahān yā: \p Cuángoo te castūhun ró nuū tēe mañoso un jéē ná tu jinū quɨvɨ̄ cuu rī, chi vijna jíín sájnē quenehen ri tachī ini ñayuu, te nasávāha ri ñayuu cácuhū. Te isá te jīnu jniñu sáha ri, achi rō. \v 33 Chi cánuú jéē cáca ri quihīn rī vijna jíín sájnē jiín isá, te jinū rī Jerusalén. Chi tēe cánacani jnūhun Yaā Dios, tu cájihī de ɨnga lado, chi máá‑ni ini ñuu Jerusalén cájehni i de. Achí yá. \p \v 34 ’Róhó ñuu Jerusalén, jéhni rō tēe cánacani jnūhun Yaā Dios, te jéhe ró yúū xinī tée tájí Yaā Dios vējicoo nuū rō. Te cuehē jínu ni cuni rī nastútú rí sēhe ró, nájnūhun ndují jéē nastútú tɨ́ sēhe tɨ chīji ndijēn tɨ̄, te tu ní cúní rō. \v 35 Núu súcuan te vijna te stóo uun na ri rohó jíín séhe ró. Te cáhán rī jiín ró jéē ndé vijna te ma cóto cuɨtɨ gā rō nuū rī, chi nde quiji quɨvɨ̄ jeē cahán sēhe ró: Yōhyo vāha Yaā cúu Yaā véndiji jíín jniñu máá Jítoho yō Yaā Dios, achi i. Achí yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe cúhú cuehyɨ̄ cuɨñɨ \c 14 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ ndétātu ní jehēn yā vehe ɨɨn tēe fariseo cujéhnu, ni jecaji yā staā jiín de. Te tāca gá tēe fariseo cájito yuhu de ya núu stɨ́vɨ yá. \v 2 Te yūcuan íne ɨɨn tēe cúhú de cuehyɨ̄ cuɨñɨ, índichi de nuū yā. \v 3 Te ni cajnūhun yá tēe cástéén tutu ley Yaā Dios jiín táca tée fariseo: \p ¿A íyó ley jeē nasávāha ri ñayuu cácuhū quɨvɨ̄ ndétātu, chí tuú? áchí yá. \p \v 4 Te máá de tu ní cácahān cuɨtɨ de. Te ni jnɨɨ ya tēe cúhú un, te ni nasávāha ya de, te ni cahān yā jeē na núhun de vehe de. \v 5 Te ni cahān yā jiín de jíjnáhan de: \p ¿Ndé ɨɨn róhó núu burro ró chí stɨ́quɨ̄ rō nɨngava tɨ ini pozo, te á tu yachī natava rō tɨ̄ vēsú quɨvɨ̄ ndétātu cúu, chí naún? Achí yá. \p \v 6 Te tu ní cúu stíó cuɨ́ñɨ́ de ni ɨɨn jnūhun nuū yā jeē súcuan ni cahān yā. \s1 Jnūhun sɨquɨ̄ ñayuu jéngoo vico \p \v 7 Te ni jito Jesús jeē tée ni cataca ún, cánacāji de silla yɨñúhún gá nuū mesa cucōo de. Te ni cahān yā jnūhun yáha jíín de: \p \v 8 Núu ɨɨn tēe cana de jeē quihín rō ɨɨn vico nándāha, te ma cúcōo ró lugar nuū yɨñúhún gá. Chi núu súcuan te sanaa te je ni cana de ɨɨn tēe cújéhnu ga vēsú rohó. \v 9 Te quee tēe ni cana róhó, te cahān de jíín ró: Ndonda, te na cúcōo tēe yáha jíñā. Yūcuán na te cucanu rō jeē quihín rō cucōo ró ndé sandɨ̄hɨ́ na. \v 10 Chi sa suhva núu ni cana ɨɨn tēe róhó, te cucōo ró ndé lugar sandɨ̄hɨ́ na. Te núu quee tēe ni cana róhó, te cahān de jíín ró: Amigo, nehen cucōo ró ɨɨn lugar nuū yɨñúhún gá, achi de. Yūcuán na te ñayuu cáyūcu mesa jiín ró coto i jeē sajéhnu de róhó. \v 11 Súcuan ni cahān rī jnūhun yáha návāha cuni rō jeē tāca ñáyuu jeē sajéhnu i máá i, nuu i sáha Yaā Dios. Te ñayuu jeē snúū i máá i, ndujéhnu i sáha ya. Achí yá. \p \v 12 Te suni ni cahān yā jiín tée ni cana ya yéji yā staā: \p Núu sáha ró ɨɨn vico cúsámá chí jéē cuxíni, te ma cána ró ñáyuu cácuu amigo rō, jiín ñani rō, jiín jnáhan ró, jíín ñáyuu cucá. Chi núu súcuan te suni máá i nacana i róhó, te súcuan nanihīn rō jeē ni jéhe ró. \v 13 Chi sa suhva núu sáha ró vico, te cana ró ñáyuu ndahú, ñayuu cuhndú, ñayuu chacuá, jíín ñáyuu cuaá. \v 14 Te súcuan te quendōo ndetū rō, chi ma cúu nacuāha i nuū rō. Te nihīn rō tahū rō quɨvɨ̄ nátecu ñayuu ndaā, achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ vico cúxíni \p \v 15 Te ɨɨn tēe yéji staā jiín yá, ni jini de jnūhun yáha, te ni cahān de jíín yá: \p Yōhyo ndetū ñayuu jeē cáji staā nde ñuu nuū ndácu Yaā Dios jniñu, áchí de. \p \v 16 Yūcuán na te ni cahān Jesús ɨɨn jnūhun yátá jéē steén yā jeē cána Yaā Dios ñayuu quɨ̄vɨcoo i ñuu nuū ndácu ya jniñu: \p Ɨɨn tēe ni sáha de ɨɨn vico cáhnu cuxíni, te ni tají de mozo ni cana cuehē ñayuu. \v 17 Te máá quɨ́vɨ̄ cuxíni, te ni tají de mozo de cuacana ñayuu jeē quíjicoo caji staā: Nehen ní jíjnáhan ní, chi je íyó túhva ndɨhɨ, áchí mozo. \v 18 Te ndɨhɨ i ni cacahān i jeē na cóne cáhnu ni de chi ma quíngoo i. Ɨɨn tēe ni cahān de: Sáá ní jeen ri ɨɨn ñuhun te cánuú quícondēhe rí, te na cóne cáhnu ni de chi ma jeé rī. Achí de. \v 19 Te ɨnga de ni cahān: Ni jeen ri uhūn yunta stɨquɨ̄, te quihīn rī coto ndee rī tɨ̄, te na cóne cáhnu ni de nuū rī chi ma jeé rī, achí de. \v 20 Te ɨnga de ni cahān de: Sáá ní quijnáhan ri, te jeē yúcuan ma cúu jeē rī, achí de. \v 21 Te cuanuhun mozo un, te ni castūhún de nuū patrón de ndese ni cacahān ñayuu. Yūcuán na te ni quɨtɨ̄ ni patrón, te ni cahān de jíín mozo de: Yachī quihīn rō tāca calle náhnu jíín calle lulí, te cana ró ñáyuu ndahú, ñayuu cuhndú, ñayuu chacuá, jíín ñáyuu cuaá, na quíjicoo i vico, áchí de. \v 22 Te ni jehēn mozo, te ni ndee de, te ni cahān de jíín patrón de: Je ni sáha ná jéē ni cáhān ní, te cúmanī gā ñayuu te chitú vehe ní, áchí de. \v 23 Te ni cahān tucu patrón: Quihīn tucu ró táca calle jiín ichi, te cana fuerza rō ñayuu na quíjicoo i, návāha chitú vehe ri. \v 24 Chi cáhán rī jiín ró jeē ní ɨɨn tēe ni cana ri xīhna ñúhún, ma cuáha cuɨtɨ rī jnūhun jeē cuxíni de vehe ri, achí de. Achí yá. \s1 Jnūhun jeē cánuú nacani vāha ni yō te condiquīn yō Cristo \p \v 25 Te cuehē ndasɨ́ ñáyuu cándiquīn i Jesús cuangoo i jíín yá, te ni ndió cóto ya nuū i, te ni cahān yā jiín i: \p \v 26 Núu na‑ni ñayuu cuní condiquīn ruhū, te núu manī gā i jíín tátá i, náná i, ñasɨhɨ́ i, sēhe i, ñani i, cuāha i, vēsú jiín rúhū, ma cúu cuu i ñayuu scuáha jíín rí. Te núu ndɨ́hvɨ́ gā ni i sɨquɨ̄ jeē cóo vāha máá i vēsú jeē cóndiquīn i ruhū, te suni ma cúu tucu. \v 27 Te na‑ni ñayuu núu tu jéhe i jnūhun ndoho i jnūndóho vēsú nde cuu i jeē sɨquɨ́ jeē cóndiquīn i ruhū, te ma cúu cuu i ñayuu scuáha jíín rí. \v 28 Chi núu ndé ɨɨn ró cúní rō sáha ró ɨɨn vehe cáhnu, ¿á tu cánuú jéē xíhna gā cucōo ró te tava rō cuenta núu canda xūhun jéē sínu ró? \v 29 Chi núu tuú, te núu je ni jequin rō cimiento, te tu cánda xūhun ró sínu ró, yūcuán na te tāca ñáyuu sácatā i coto i róhó. \v 30 Te cahān i: Tēe yáha ní quejéé de sáha de vehe, te tu ní cánda de sínu de, achi i. \v 31 Te suni súcuan núu ɨɨn rey quihīn de cuajnáhan de jíín ɨnga rey jeē véji sɨquɨ̄ de, ¿á tu cánuú jéē xíhna gā cucōo de te nacani ni de núu canda uxī mil soldado jeē cuajnáhan de jíín ɨnga rey jeē véji sɨquɨ̄ de jíín ócō mil soldado? \v 32 Chi núu tú canda de, te níní jícá gá vēji ɨnga rey, te tají de tēe cándiso jníñu, cajnūhún de na vé cuní ɨnga rey jeē cuáha de nuū, te jecuɨñɨ̄‑ni. \v 33 Te máá ró jijnáhan ró, suni súcuan cánuú jéē xíhna gā nacani ni rō cahnde ni rō stóo ró ndɨhɨ jeē névāha ró, chi núu tuú te ma cúu cuu ró ñáyuu scuáha jíín rí. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ñɨɨ̄ \r (Mt. 5.13; Mr. 9.50) \p \v 34 ’Te ñayuu cácandíje cácuu i nájnūhun ñɨɨ̄. Vāha íyó ñɨ́ɨ̄, te núu ñɨɨ̄ ún na náā jeē uhvuá, ¿te ndese nduu uhvuā tucu? \v 35 Tuá cuajníñu cuɨtɨ, ni jeē chúhun ñayuu nuū ítu, ni jeē ndúu jēhen, chi máá cate iī‑ni i. Tāca róhó jéē jíni sōho, na chúsóhó ró. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ lanchi ní sana \r (Mt. 18.10‑14) \c 15 \p \v 1 Te tāca tée cástútú xúhun renta jiín táca gá tēe cásáha cuēchi, ni quecoo de nuū Jesús jeē cuni sōho de jnūhun cáhán yā. \v 2 Te tāca tée grupo fariseo jiín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni cacahān de sɨquɨ̄ yā: \p Tēe yáha jétáhú de tāca tée cásáha cuēchi te yéji de jíín, áchí de. \p \v 3 Te ni cahān yā jnūhun yátá yáha jíín de: \p \v 4 ¿Ndé ɨɨn ró núu névāha ró ɨɨn ciento lanchi, te núu scuíta ró ɨɨn tɨ, te á tu stóo ró cúūn xico xahūn cuūn gā tɨ̄ yucu, te quinanducú ró quɨtɨ ní sana ún ndé nanihīn rō tɨ̄? \v 5 Te núu ni nanihīn rō tɨ̄, te coso sūcun ró tɨ̄, te cusɨɨ̄ ni rō. \v 6 Te núu ni ndee rō vehe ró, te nastútú ró tācá amigo rō jiín ñáyuu yúcu yajni jíín ró, te cahān rō jiín i: Na cúsɨɨ̄ ni yō, chi ni nanihīn rī lanchi ri jeē ní sana. Achi rō. \v 7 Te cáhán rī jiín ró jeē suni súcuan cúu nde andɨvɨ́. Chi cúsɨɨ̄ gā ni yā jiín ɨɨn ñayuu iyó cuéchi núu nacani ni i jeē stóo i cuēchi i, vēsú jiín cúūn xico xahūn cuūn ñayuu iyó ndáā jeē tuá jíni ñúhún nacani ni i. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ ñahan ní scuíta xūhún \p \v 8 ’Te núu ɨɨn ñahan névāha ña uxī peso cāa, te núu scuíta ña ɨɨn, ¿á tu nastɨ́ɨn ña lámpara te nastáa ña vehe, te nanducú yúcún ña nde nanihīn ña? \v 9 Te núu ni nanihīn ña, te nastútú ña tācá amiga ña jíín ñáyuu yúcu yajni jíín ña, te cahān ña jíín i: Na cúsɨɨ̄ ni yō, chi ni nanihīn rī xūhun jéē ni scuíta ri. Achí ña. \v 10 Te cáhán rī jiín ró jeē suni súcuan cúsɨɨ̄ ni tācá ndajéhé Yaā Dios sɨquɨ̄ ɨɨn ñayuu iyó cuéchi núu nacani ni i jeē stóo i cuēchi i. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ sūchi ní jéhēn jecó \p \v 11 Te ni cahān gā yā: \p Ɨɨn tēe ni īyo uū sēhe yɨɨ́ de. \v 12 Te tēe suchí gá ni cahān i jíín tátá i: Tátā, tahú sáva ní ndajníñu ní, te cuāha ní sava cuu tahū ná, áchí i. Te ni tahú sáva de tahū ndɨndúú i. \v 13 Te ni cuu jecu‑ni quɨvɨ̄, te tēe suchí gá un ní stutú ndɨhɨ i ndajníñu i. Te ni quenda i cuahān i ɨɨn ñuu jicá. Te yūcuan ní snáā i tahū i, chi ni jexīn cāhá i. \v 14 Te ná ni ndɨhɨ ni jexīn i, te ni quee ɨɨn jnamā xeén ini ñuu ún, te ni quejéé cúmanī jeē cáji i. \v 15 Yūcuán na te cuanducú jníñu i nuū ɨɨn tēe ñuu ún. Te ni tají de i cuahān i rancho de jeē cóto i quɨnɨ̄ de. \v 16 Te cúní i caji i vēsú soō ndúchi jeē cáyeji quɨnɨ̄ ún, návāha ndutú chíji i. Te ni ɨɨn ñayuu tú na vé jéhe nuū i. \v 17 Yūcuán na te ni quejéé i nácani ni i: Tāca mozo casájniñu vehe tátá rī, íyó cuéhē staā cáyeji i. Te ruhū chi jíí rī sōco yāhá. \v 18 Na quínuhun rī nuū tatá rī, te cahān rī jiín de: Tátā, ni sáha ná cuéchi nuū Yaā Dios jiín núū maá ní. \v 19 Vijna te nasūu gá tēe vāha cúu ná jéē cónaní ná sēhe ní. Te cuāha ní jnúhun cuu ná nájnūhun ɨɨn mozo ni, achi rī. \v 20 Yūcuán na te ni naquihin i ichi cuanuhun i vehe tátá i. \p ’Te níní jícá gá vēji i, te ni jito tátá i nuū i, te ni cundáhú ni de i. Te jínu de cuajnahan de i, te ni nundee de sucūn i, te ni techūhú de i. \v 21 Yūcuán na te ni cahān i jíín de: Tátā, ni sáha ná cuéchi nuū Yaā Dios jiín núū maá ní. Vijna te nasūu gá tēe vāha cúu ná jéē cónaní ná sēhe ní. Achí i. \v 22 Te máá tátá i chi sa ni cahān de jíín táca mozo de: Cuáquihin sahma váha ga te chuhun ró i. Te chuhun ró ɨɨn xehyu ndaha i, te chihi ró ndíjēn jehē i. \v 23 Te quiquīhin ró becerro xéhen, te cahni rō tɨ̄ na cáji yō, chi sáha yó vico. \v 24 Chi sēhe yɨɨ́ rí yáha, nájnūhun je ni jihī i, te ni natecu i. Chi tu ní jíní rī ndé chi ní jéhēn i, te ni ndee i, áchí de. Te ni caquejéé de cásáha de vico. \p \v 25 ’Te sūchi jévāha, íne i nde rancho, te vēndiji i, te ni cuyajni i yatā véhe. Te ni jini i jeē cúu yaa te cájita jéhé ñáyuu. \v 26 Te ni cana i ɨɨn mozo, te ni cajnūhún i na vé cúu jeē cúu. \v 27 Te ni cachi mozo un núū i: Ni ndee ñani rō, te tátá rō ni jehni de becerro xéhen, chi ni ndee vāha i nuū de, áchí mozo. \v 28 Yūcuán na te ni quɨtɨ̄ ni sūchi jévāha, te tu ní cúní i ndɨ̄vɨ i. Te ni quenda tátá i, te ni cahān ndahú de jíín i jeē na ndɨ́vɨ i. \v 29 Te ni cahān i jíín tátá i: Níní sáha ná jniñu ndácu ní, te tu cúnīhni cuɨtɨ ni na núū ní. Te tu jéhe ní vēsú ɨɨn lítú núū ná, jeē sáha ná vico caji na jíín táca amigo na. \v 30 Te ni ndee sēhe ní yáha jeē ni jéxīn cāhá i xūhun ní jíín táca ñahan. Te ni jehni ní becerro xéhen caji i, áchí i jíín tátá i. \v 31 Yūcuán na te ni cahān de jíín i: Séhē, róhó chi níní ndéé ró jiín rí, te ndɨhɨ jeē névāha ri chi suni cuenta maá ró cúu. \v 32 Te vijna chi íyó váha jeē sáha yó vico te cusɨɨ̄ ni yō. Chi ñani rō yāhá, nájnūhun ni jihī i, te ni natecu i. Chi tu ní jíní yō ndé chi ní jéhēn i, te ni ndee i, áchí de. Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ mozo jeē ni stáhú de patrón de \c 16 \p \v 1 Te suni ni cahān Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Ɨɨn tēe cúcá ní īyo ɨɨn mozo de jeē ndíso jníñu nuū tāca gá mozo. Te ni cacahān jiín patrón un jéē mozo un snáā cāhá ndajníñu de. \v 2 Te ni cana de mozo un, te ni cahān de jíín: ¿Na jnūhun cúu yāha jéē nihín rī sɨquɨ̄ rō? Nacuāha cuenta jniñu ndíso ró, chi ma cóndiso jníñu ga rō nuū mozo rī. Achí de. \v 3 Yūcuán na te jéni ni maá de: ¿Ndese sáha ri vijna? Chi patrón rī quenehen de jniñu ri. Te tú ndacuī rī jeē cáte ri ñuhun, te jeē cacán rī caridad chi cúcanu rī. \v 4 Núu súcuan te jíní rī ɨɨn jeē sáha ri, návāha ñayuu cájeen nuū patrón rī, cuāha i vehe condee rī núu na quée quɨvɨ̄ jeē quénehen de jniñu ri. \v 5 Te ni cana de ná ɨɨn ná ɨɨn tēe jeē cátaū nuū patrón de. Te ni cajnūhún de ɨɨn: ¿Nasaa táú rō nuū patrón rī? \v 6 Te ni cahān tēe ún: Ɨɨn ciento barril aceite, achí de. Te ni cahān mozo un: Yāhá na cuáha ri lista rō, te cucōo yachī rō, te na sáha ró ɨnga lista jeē uú xico uxī na, achí de. \v 7 Yūcuán na te ni cajnūhún de ɨnga tēe: Te róhó, ¿nasaa táú rō? Te tēe un ní cahān de: Ɨɨn ciento cajón trigo, achí de. Te ni cahān de jíín tée ún: Yāhá na cuáha ri lista rō, te na sáha ró ɨnga lista jeē cuún xico na, áchí de. \v 8 Yūcuán na te patrón ni cahān de: Nacā jeē ndichí ní sáha tēe cúnéé un, áchí de. Te cáhán rī jiín ró jeē ñáyuu ñayɨ̄vɨ yáha, ndíchí gá casáha i jeē quendōo vāha i nuū jnáhan i, vēsú ñayuu cácandíje nuū Yaā Dios. \p \v 9 ’Núu súcuan te cáhán rī jiín ró jeē ndichí gá na sáha ró vēsú jeē ni sáha mozo ndichí un. Chi ini ñayɨ̄vɨ yáha nuū yɨ́hɨ cuēchi, na sáha ró jniñu váha jíín xúhun ró, cuāha ró núū ñáyuu ndahú, návāha vēsú núu ni ndɨhɨ xūhun ró ñayɨ̄vɨ yáha, te quɨ̄vɨcoo ró andɨvɨ́ núū coo vehe ró nɨ́ɨ́ cáni. \p \v 10 ’Tēe jeē squícu vāha jíín ɨɨn jniñu lúlí‑ni, suni squícu vāha de jíín jniñu cáhnu. Te tēe jeē stahú jíín ɨɨn jniñu lúlí‑ni, suni stáhú de jíín jniñu cáhnu. \v 11 Núu súcuan te núu tu squícu vāha ró jíín xúhun jeē iyó ñayɨ̄vɨ yáha nuū yɨ́hɨ cuēchi, te ma cuáha ya jeē váha cuu ró nɨ́ɨ́ cáni andɨvɨ́. \v 12 Te núu tu squícu vāha ró jíín ndajníñu jeē ni jéhe núu ya nuū rō ñayɨ̄vɨ yáha, te ma cuáha ya tahū cuu ró nɨ́ɨ́ cáni. \p \v 13 ’Ni ɨɨn mozo ma cúu cuajníñu de nuū uū patrón. Chi quɨtɨ̄ ni de nuū ɨɨn te coo manī de jíín ɨnga, chí squícu vāha de nuū ɨɨn te sájéē ni de nuū ɨnga. Te suni súcuan ma cúu cuajníñu ró núū Yaā Dios te núu máni sɨquɨ̄ xúhun ndɨ́hvɨ́ ni rō, achí yá. \p \v 14 Te tēe fariseo ni casácatā de nuū yā jeē ní cajini de tāca jnúhun cáhán yā, chi tēe cútóó xúhun cácuu de. \v 15 Te ni cahān yā jiín de: \p Máá ró cásáha ró jéē tée ndaā cácuu ró núū ñáyuu. Te Yaā Dios chi jíní yā ndese cáa ini anuá rō. Chi jniñu cájeni ni ñayuu jeē jníñu jéhnu cúu, te nuū Yaā Dios chi jniñu néé cúu. \s1 Sɨquɨ̄ ley Yaā Dios jiín sɨ́quɨ̄ jeē ndácu ya jniñu \p \v 16 ’Nde ná tu quiji Juan tēe scuándute, te ni īyo ley jeē ni jéhe Yaā Dios nuū Moisés, te suni ni castéén tāca tée cánacani jnūhun ya. Yūcuán na te ná ni quiji Juan, te ni quejéé jítē núu jnūhun vāha ndese ndácu Yaā Dios jniñu. Te tāca ñáyuu nducú ndéyɨ́ i quɨ́vɨcoo i ndaha ya. \p \v 17 ’Te yɨɨ́ gá cúu jeē náā ɨɨn letra nuū tútu ley yā vēsú jeē náā andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́, chi squícu ndɨhɨ jnūhun cáhán. \s1 Sɨquɨ̄ jeē ma stóo jnáhan tēe jíín ñahan \r (Mt. 19.1‑12; Mr. 10.1‑12) \p \v 18 ’Núu ɨɨn tēe stóo de ñasɨhɨ́ de te quijnáhan de jíín ɨnga ñahan, núu súcuan te cásɨ́quɨ́ ndéē de ña. Te núu ɨɨn tēe condeca de ñahan ní ndusɨ́ɨn, suni cásɨ́quɨ́ ndéē de ña, áchí yá. \s1 Jnūhun tēe cúcá jíín Lázaro \p \v 19 Te ni cahān gā yā: \p Ni īyo ɨɨn tēe cúcá, ní ñuhun de sahma lúu váha ndasɨ́. Te ndɨquɨvɨ̄ ni īyo vāha ndasɨ́ jéē ní yeji de. \v 20 Te suni ni īyo ɨɨn tēe ndáhú, nání de Lázaro, néne de yéhyɨ́ tée cúcá un, te nɨ́ɨ́ cáhnu de íin ndɨ̄hyɨ. \v 21 Te máni cúní de jeē ndutú chíji de jíín stáā cuēchi jeē stɨ́vɨ tēe cúcá un. Te quécoo ina te cánayuu tɨ nuū ndɨ́hyɨ de. \v 22 Te ni jihī tēe ndáhú un, te tācá ndajéhé Yaā Dios cuangoo ya jiín ánuá de nde andɨvɨ́ nuū néne Abraham. Te suni ni jihī tēe cúcá un, te ni quindūji de. \v 23 Te tēe cúcá un xeēn ndóho de íne de lugar nuū cáyūcu ndɨ́yɨ tu ní cándíje. Te ni ndacoto de, te nde jicá ní jito de nuū Abraham, te néne Lázaro jiín de. \v 24 Yūcuán na te ni cana cóhó de: Tátā Abraham, cundáhú ni ni sáña, te tají ní Lázaro, na quíchundaji de xinī ndáha de nuū ndúte, te quiji de stáji de yáá ná. Chi xeēn ndóho ná núū yáñuhūn yāhá. Achí de. \v 25 Te ni cahān Abraham jiín de: Séhē, nucūhun ni rō jeē ni níhīn rō ndɨhɨ jeē váha ná ni cotecu rō, te Lázaro chi sa suhva jnūndóho ni nihīn de. Te vijna je ni ndusɨɨ̄ ni de yāhá, te róhó chi ndóho ró jíñā. \v 26 Te suni íyó ɨɨn jeē cunú téyɨ́, íne mēhñu yó jijnáhan yó. Te ñayuu cáhīin yāhá, vēsú cácuni i yāha i jeē i nuū rō, te ma cúu. Te ni ma cúu yāha máá ró quijicoo ró yáha. Achí Abraham. \v 27 Yūcuán na te ni cahān tēe cúcá: Núu súcuan te cáhán ndahú ná jiín ní, Tátā Abraham, tají ní Lázaro na quíhín de vehe tátá na. \v 28 Chi íyó úhūn gā ñani ná, te na quícachi de nuū i jeē na nácani ni i te stóo i cuēchi i, návāha ma quɨ́vɨcoo i nuū ndóho ná yáha, áchí de. \v 29 Te ni cahān Abraham jiín de: Je cánevāha i tutu jeē ní tee Moisés jiín táca tée ni canacani jnūhun Yaā Dios. Suu yūcuán na chúhun ni i, áchí Abraham. \v 30 Te ni cahān tucu tēe cúcá: Vēsú súcuan, Tátā Abraham, te núu ɨɨn ñayuu ni jihī quihīn nuū i, yūcuán na te nacani ni i jeē stóo i cuēchi i, áchí de. \v 31 Te ni cahān Abraham jiín de: Núu tu chúhun ni i jnūhun ni nacani Moisés jiín táca tée ni canacani jnūhun Yaā Dios, suni ma candíje cuɨtɨ i núu natecu ɨɨn ndɨ̄yɨ quihīn nuū i, áchí de. \s1 Xeēn coo sɨquɨ̄ ñáyuu squɨ́vɨ jnáhan nuū cuéchi \r (Mt. 18.6‑7, 21‑22; Mr. 9.42) \c 17 \p \v 1 Te ni cahān Jesús jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Máni íyó jéē nducú squɨ́vɨ ñayuu nuū cuéchi. Te nacā xeēn ndoho ñayuu jeē squɨ́vɨ jnáhan nuū cuéchi. \v 2 Vāha ga núu ni conuhnī ɨɨn yōso cáhnu sucūn i te quēe i chīji ndute mar, vēsú jeē squɨ́vɨ i ɨɨn sūchi lúlí yáha núū cuéchi. \v 3 Coto ma sáha ró súcuan jíjnáhan ró. \p ’Te núu jnáhan ró sáha de cuēchi sɨquɨ̄ rō, te cahān rō nuū de. Te núu nacani ni de, te cone cáhnu ni rō nuū de. \v 4 Te núu uxā jínu jeē ɨ́ɨn quɨvɨ̄ sáha de cuēchi sɨquɨ̄ rō, te núu uxā jínu nácani ni de te cahān de jíín ró jeē cone cáhnu ni rō chi ma sáha ga de, te cánuú cone cáhnu ni rō nuū de. Achí yá. \s1 Jeē yóhyo cújéhnu jnūhun cándíje \p \v 5 Te tēe cácuu apóstol ni cacahān de jíín Jítoho yō: \p Sáha ní jéē nīhin ga candíje ná jéē sáha Yaā Dios jeē cájicān na núū yā, achí de. \p \v 6 Te ni cahān maá Jítoho yō jiín de: \p Núu cácandíje ró vēsú ɨɨn tíhlí‑ni, nájnūhun ɨɨn ndɨquɨn mostaza jeē tihlí‑ni cáa, te cuu cahān rō jeē núyūhndu yáha na quénda te nucondichi nde nuū mar, te coo nájnūhun cahān rō. \s1 Jeē cánuú squícu vāha yó núū yā \p \v 7 ’Ndé ɨɨn ró íyó mozo rō jeē jítu de chí ndíto de quɨtɨ ndéca ró, te núu ni najinū de vehe ró, te tu cáhán rō jiín de jeē cúcōo de caji de staā. \v 8 Chi sa suhva cáhán rō: Sáha ró ndeyu cuxíni ri, te cani ró cóhō rī. Te núu ni cuu ni yeji rī ni jihi ri, yūcuán na te caji maá ró coho ró, cácahān rō. \v 9 Te cácahān rō jeē tu cánuú nacuatáhú ró nuū mozo núu ni sáha de jniñu ní ndacu ró, chi jeē cánuú sáha de cúu. \v 10 Te suni súcuan máá ró jijnáhan ró, cácuu ró mozo Yaā Dios. Te núu ni casquícu ró táca jniñu ní ndacu ya nuū rō, te cahān rō: Tu cánuú nacuatáhú yá nuū rī, chi ni sáha ri máá‑ni jeē cánuú sáha ri, achi rō. Achí yá. \s1 Jeē ní nasávāha ya uxī tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú \p \v 11 Te jíca Jesús ichi cuahān yā ñuu Jerusalén, te ni yāha ya cuahān yā mēhñú región Samaria jiín Galilea. \v 12 Te ni jinū yā ɨɨn ñuu, te uxī tēe ndóho cuehyɨ̄ stehyú ni quendacoo de vejnahan de ya, te jícá ní cajecuɨñɨ̄ de. \v 13 Te ni cacana jee de: \p Jesús, Maestro, cundáhú ni ni sáña, áchí de jíjnáhan de. \p \v 14 Te ni jito Jesús nuū de, te ni cahān yā jiín de: \p Cuángoo te stéén rō maá ró nuū tāca sútū jeē ní canduvāha ró, áchí yá. \p Te níní cuángoo de te ni canduvāha‑ni de. \v 15 Yūcuán na te ɨɨn‑ni de ni nandió cóo de nuū Jesús, te cáhán jee de, nácuatáhú de nuū Yaā Dios jeē ní nduvāha de. \v 16 Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ de nuū yā, te ni jequin de nuū de nde nuū ñúhun, te ni nacuatáhú de nuū yā. Te tēe Samaria cúu de. \v 17 Te ni cahān Jesús: \p ¿A násūú ndɨhúxí de ni canduvāha? Te ɨɨ̄n gā de, ¿naun tu ní cánandicó de nacuatáhú de? \v 18 ¿A máñúhún‑ni tēe ñuu jicá yáha cúu jeē ní nandicó de nácuatáhú de nuū Yaā Dios? \p \v 19 Te ni cahān yā jiín tée ún: \p Ndocuɨñɨ̄ quinuhun rō. Chi ni candíje ró jéē cuu nasávāha ri rohó, te jeē yúcuan ní nduvāha ró, áchí yá. \s1 Ndese coo quɨvɨ̄ jeē ndíji ya ndacu ya jniñu \r (Mt. 24.23‑28, 36‑41) \p \v 20 Te tēe fariseo ni cacajnūhún de Jesús ndé quɨ́vɨ̄ quejéé jéē ndácu Yaā Dios jniñu ini ñayɨ̄vɨ́. Te ni cahān yā jiín de: \p Ma quéē ndijin jeē ndácu Yaā Dios jniñu. \v 21 Ni ma cúu cahān ñayuu: Yāha íne ya ndácu ya jniñu, chí: Yūcuan íne ya, achi i. Chi je ndácu Yaā Dios jniñu mēhñu ró jijnáhan ró. Achí yá. \p \v 22 Yūcuán na te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá: \p Quee tiempo jeē yóhyo cúu ni rō coto ró jéē ndiji ruhū, Yaā ní nduu tēe, te ma cóto ró jíjnáhan ró. \v 23 Te cahān ñayuu jiín ró: Yāha íne ya, chí: Yūcuan íne ya, achi i. Te ma quíngoo ró condēhe ró, ni ma cóndiquīn rō i. \v 24 Chi nájnūhun sáha taja jeē ndíndēé ɨɨn lado andɨvɨ́ te cúndijin nde ɨnga lado, suni súcuan cuu quɨvɨ̄ ndíji ruhū, Yaā ní nduu tēe, chi ndɨhɨ ñayuu coto. \v 25 Te jíni ñúhún jéē xíhna gā ndoho xeēn rī, te ñayuu iyó vijna, squéhichī i ruhū. \v 26 Chi nájnūhun ni cuu quɨvɨ̄ ni íyo Noé, suni súcuan cuu quɨvɨ̄ ndíji ruhū, Yaā ní nduu tēe. \v 27 Chi quɨvɨ̄ un ní cayeji i, ni cajihi i, ni canandāha i, ni cajēhe i sēhe sɨ́hɨ́ i jeē nándāha, nde ni jinū quɨvɨ̄ jeē ni quɨ́vɨ Noé ini barco cáhnu jeē naní arca. Te ni cuun saū xeén, te ni ndaa ndute ni cajihī ndɨhɨ i. \v 28 Te suni súcuan ni cuu quɨvɨ̄ ni íyo Lot. Ni cayeji i, ni cajihi i, ni cajeen i, ni caxīcó i, ni cataji i itu, ni cajeni i vehe. \v 29 Te quɨvɨ̄ jeē ní quenda Lot ini ñuu Sodoma cuahān de, te ni cuun ñuhūn jiín azufre ichi ándɨvɨ́, te ni snáā ndɨhɨ ñayuu. \v 30 Te suni súcuan coo quɨvɨ̄ jeē ndíji ruhū, Yaā ní nduu tēe. \p \v 31 ’Te quɨvɨ̄ ún te ñayuu cáhīin yatā véhe, te ndajníñu i ñúhun ini vehe, cáhán rī jiín i jeē ma ndɨ́vɨ i naquihin i, chi cánuú cunu yachī i jeē cácu i. Te suni súcuan ñayuu casájniñu nuū ítu, ma quínuhun i vehe i jeē quíhin i ndajníñu i. \v 32 Te nucūhun ni rō ndese ni ndoho ñasɨhɨ́ Lot jeē ni jíhī ña. \v 33 Te núu ndé ñáyuu cuní i cācu i nuū jnúndóho quiji nuū i jeē sɨquɨ́ ruhū, núu súcuan te jnahnū ndetū i nɨ́ɨ́ cáni. Te núu ndé ñáyuu, vēsú na cúū i jeē sɨquɨ́ ruhū, te cotecu i nɨ́ɨ́ cáni. \p \v 34 ’Te cáhán rī jiín ró jeē quɨvɨ̄ ndíji ri te quíxí uū tēe ɨɨn jīto jecuáā, te ɨɨn de naquihin ri, te ɨnga de ndōo, chi tu ní cándíje de. \v 35 Te coo uū ñahan jeē ndíco cáhnu, te ɨɨn ña naquihin ri, te ɨnga ña ndōo. \v 36 Te uū tēe sájniñu de nuū ítu, te ɨɨn de naquihin ri, te ɨnga de ndōo. Achí yá. \p \v 37 Te jeē ní cajini de jnūhun yáha, te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Ndé mí coo súcuan nájnūhun ni cahān ní? Achí de. \p Te ni cahān yā jiín de: \p Nájnūhun jeē cutútú téji ndé‑ni cúu nuū catú quɨtɨ ní jíhī, suni súcuan coo tāca jéē ni cáhān rī ndé‑ni cúu‑ni nuū cáhīyo ñayuu. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ juez jiín ñahan viuda \c 18 \p \v 1 Te ni cahān yā ɨɨn jnūhun yátá jíín de jeē cánuú jeē niní cácān tahú de, te ma ndínuu ni de jíín. \v 2 Te ni cahān yā: \p Ni īyo ɨɨn juez ini ɨɨn ñuu. Te ni tu ndíso īyo de nuū Yaā Dios, ni tu yúhú de nuū ní ɨɨn ñayuu. \v 3 Te suni ñuu un íyó ɨɨn ñahan ní ndóo ndáhú. Te ñahan un jéhén‑ni jéhén‑ni ña nuū de, jícán ña jeē na sándaā de sɨquɨ̄ ɨɨn ñayuu jeē jíto uhū i ña. \v 4 Te cuehē quɨvɨ̄ tu ní cúní de sándaā de, te yūcuán na te ni jeni ni de: Vēsú tu ndíso īyo ri nuū Yaā Dios, ni tu yúhú rí nuū ní ɨɨn ñayuu, \v 5 te ñahan viuda yáha, yōhyo stáhān ña ruhū, te jeē yúcuan na sándaā rī sɨquɨ̄ ñáyuu jeē jíto uhū i ña. Chi núu tuú, te quejéé rí jnanīní ni rī jeē quíji quíji ña. Achí de. Achí máá Jítoho yō. \p \v 6 Te ni cahān gā yā: \p Súcuan cúu jeē ni cáhān juez, tēe tú ndaā. \v 7 Te Yaā Dios, nasūu súcuan cúu ya, chi sándaā yā sɨquɨ̄ jníñu ñayuu ní nacāji ya jeē nduú ñuú cácahān ndahú i jíín yá. Chi jnama ya i nuū tāca jéē cájito uhū i. ¿Te á cuéé jnama ya i? \v 8 Cáhán rī jiín ró jeē yachī. Te quɨvɨ̄ ndíji ruhū, Yaā ní nduu tēe, ¿á níhīn gā rī ñayuu cácandíje nīhin ini ñayɨ̄vɨ́? Achí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe fariseo jiín tée stútú xúhun renta \p \v 9 Te suni ni cahān yā jnūhun yátá yáha jíín jecu ñayuu jeē cájeni ni i jeē ñáyuu ndaā cácuu i, te cájeni ni i jeē sava ga ñayuu tu cáhīyo ndaā: \p \v 10 ɨɨn tēe fariseo cuahān de templo jeē cacān tahú de. Te ɨɨn tēe stútú xúhun renta suni cuacacān tahú de templo. \v 11 Te tēe fariseo, índichi de, te súcuan ni jicān tahú de: Tátā Yaā Dios, na cútahū na núū ní, chi tu cúu ná nájnūhun cándāa sava ga tēe, tēe cuíhná, tēe néé, tēe cásɨ́quɨ́ ndéē jnáhan cácuu de. Ni tu cúu ná nájnūhun cáa tēe yúcuan jéē stutú xúhun renta jeē scáa ga de jícán de nuū ñáyuu. \v 12 Te uū jínu jeē semana iyó ndite ni na núū ní, te jéhe ná nuū ní ɨɨn ɨɨn sɨquɨ̄ tāca úxī ndajníñu níhín na, áchí de. \v 13 Te tēe stútú xúhun renta, ni jecuɨñɨ̄ jicá de nuū templo, ni tu ní chúndeyɨ́ ni de jeē ndonehen de nuū de, chi sa suhva ni cani de yɨ̄quɨ jícā de jeē cucuíhyá ni de. Te ni cahān de: Tátā Yaā Dios, cundáhú ni ni sáña, chi tēe íyó cuéchi cúu ná, áchí de. \v 14 Te cáhán rī jiín ró jeē tēe stútú xúhun renta, ni jetáhú Yaā Dios de, te cuanuhun de vehe de. Te tēe fariseo chi tu ní jétáhú yá de. Chi ñayuu jeē sajéhnu i máá i, sa ndululí i. Te ñayuu jeē sálulí i máá i, sa ndujéhnu i. Achí yá. \s1 Jeē ni jícān tahú Jesús jehē sūchi lúlí \r (Mt. 19.13‑15; Mr. 10.13‑16) \p \v 15 Te ni quecoo ñayuu jiín súchi lúlí núū Jesús, jeē na sóó yá ndaha ya xinī i. Te tēe cáscuáha un ní cajini de jeē súcuan cúu, te ni cacahān de nuū ñáyuu vējicoo jíín i. \v 16 Te máá Jesús ni cana ya de, te ni cahān yā: \p Cuāha jnūhun na quíjicoo sūchi lúlí jíñā nuū rī, te ma cásɨ rō jeē quíjicoo i. Chi ñayuu jeē ndió cóo ni i cani ni i nájnūhun sūchi yáha, suu i quɨ́vɨ ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū i. \v 17 Te jendaá cahán rī jiín ró, núu ɨɨn ñayuu tú cuatáhú i jeē ndácu Yaā Dios jniñu nuū i, nájnūhun jétáhú ɨɨn sūchi lúlí, ma quɨ́vɨ cuɨtɨ i ndaha ya, achí yá. \s1 Jnūhun tēe cúcá \r (Mt. 19.16‑30; Mr. 10.17‑31) \p \v 18 Te ɨɨn tēe cújéhnu ni cajnūhún de ya: \p Tēe vāha cúu ní Maestro. ¿Te na jniñu váha sáha ná te nihīn tahú na cotecu na nɨ́ɨ́ cáni andɨvɨ́? Achí de. \p \v 19 Te ni cahān Jesús jiín de: \p ¿Naun cáhán rō jeē tée vāha cúu ri? Tú ni ɨɨn tēe vāha íyó, chi máá ɨɨn‑ni Yaā Dios. \v 20 Je jíní rō tācá jniñu ní ndacu Yaā Dios: Ma cosɨ́quɨ́ ndéē jnáhan ró. Ma cáhni rō ndɨ̄yɨ. Ma sacuíhná ró. Ma sajnúhún ró. Cuatáhú ró nuū tatá rō nuū naná rō. Achí yá. \p \v 21 Te ni cahān maá de: \p Tācá jniñu yáha je ni squícu ná ndé ná lulí ná, achí de. \p \v 22 Te Jesús ni jini ya jnūhun yáha, te ni cahān yā jiín de: \p Ɨɨn na jniñu cúmanī sáha ró núu súcuan. Xīcó ndɨhɨ jeē névāha ró, te cuāha ró núū ñáyuu ndahú. Te nde andɨvɨ́ cuāha ya jeē váha ndasɨ́ núū rō. Yūcuán na te quiji ró condiquīn rō ruhū, achí yá. \p \v 23 Te ná ni jini sōho de jnūhun yáha, te yōhyo ni cucuíhyá ni de, chi cúcá ndasɨ́ de. \v 24 Te jíto Jesús jeē súcuan cúcuíhyá ni de, te ni cahān yā: \p Tēe cúcá chi yōhyo yɨɨ́ quɨ́vɨcoo de ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū de. \v 25 Yachī gā yāha ɨɨn camello yaū yutɨ́cuɨ vēsú jeē quɨ́vɨ ɨɨn ñayuu cucá ndaha Yaā Dios jeē ndacu ya jniñu nuū i, áchí yá. \p \v 26 Te tēe ní cajini jnūhun yáha, ní cacahān de: \p ¿Ndé ñáyuu cúu jeē cácu núu súcuan? Achí de. \p \v 27 Te ni cahān yā jiín de: \p Ñayuu chi ma cúu squɨ́vɨ i máá i ndaha Yaā Dios, te máá yá chi cuu sáha ya, achí yá. \p \v 28 Yūcuán na te ni cahān Pedro: \p Sāña jíjnáhan ná ní castóo ná ndɨhɨ jeē cánevāha ná, te cándiquīn na níhín, áchí de. \p \v 29 Te máá yá ni cahān yā jiín de: \p Jendaá cahán rī jiín ró jijnáhan ró, núu na‑ni ñayuu stóo i vehe, chí tátá, chí ñani, chí ñasɨhɨ́, chí séhe, jeē sɨquɨ́ jeē scáca i jnūhun jeē ndácu Yaā Dios jniñu nuū ñáyuu, \v 30 núu súcuan te nanihīn cuehē gā i ini ñayɨ̄vɨ yáha, te tiempo quiji te cotecu i nɨ́ɨ́ cáni, áchí yá. \s1 Jeē ni cáhān tucu ya jeē cúū yā \r (Mt. 20.17‑19; Mr. 10.32‑34) \p \v 31 Te ni cana sɨ́ɨn ya ndɨhúxí uū tēe cáscuáha jíín yá, te ni cahān yā jiín de: \p Vijna je cuángoo yó ñuu Jerusalén. Te yūcuan squícu ndɨhɨ jnūhun ndese ndoho ruhū, Yaā ní nduu tēe, nájnūhun ni catee tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. \v 32 Chi ñayuu nastúu i ruhū nuū tée nación Roma jeē cáyūcú Jerusalén cándacu jniñu. Te tēe un sácatā de nuū rī, te cahān neé de nuū rī, te tesɨ̄hɨ́ de nuū rī. \v 33 Te cani de ruhū, te sáá te cahni de ruhū. Te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu rī. Achí yá. \p \v 34 Te máá de tu ní cájecūhun cuɨtɨ ni de tāca jnúhun yáha. Chi jnūhun yɨɨ́ cúu, te tu ní cúu jecūhun ni de jeē cahán yā. \s1 Jeē ní nasávāha ya ɨɨn tēe cuáá ñuu Jericó \r (Mt. 20.29‑34; Mr. 10.46‑52) \p \v 35 Te ni cuyajni ya cuahān yā ñuu Jericó. Te ɨɨn tēe cuáá néne de yuhíchi, jícán de caridad. \v 36 Te ni jini sōho de jeē yáha cuehē ñayuu cuangoo i, te ni cajnūhún de naun cuángoo i. \v 37 Te ni cacahān i jíín de jeē Jesús, tēe ñuu Nazaret, yáha ya cuahān yā. \v 38 Yūcuán na te ni cana jee de: \p Jesús Sēhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña, áchí de. \p \v 39 Te ñayuu cuangoo ichi núú yā, ni cacahān i nuū de jeē na cásɨ de yuhu de. Te máá de víhyá gā ni cana jee de: \p Máá ní jeē cúu ní Séhe yucūn David, cundáhú ni ni sáña víī, achí de. \p \v 40 Yūcuán na te ni jecuɨñɨ̄ Jesús, te ni cahān yā jeē na quíndeca i de. Te nuū ní cuyajni de nuū yā, te ni cajnūhun yá de: \p \v 41 ¿Na vé cuní rō jeē sáha ri jiín ró? achí yá. \p Te ni cahān de: \p Jeē na ndúndijin tɨnūu ná cuní na, áchí de. \p \v 42 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Ndundijin tɨnūu ró núu súcuan. Ni candíje ró jeē cuu nasávāha ri rohó, te jeē yúcuan ní nduvāha ró, áchí yá. \p \v 43 Te ni ndundijin‑ni tɨnūú de, te ni ndiquīn de ya, te nácuatáhú de nuū Yaā Dios. Te ndɨhɨ ñayuu jeē ní cajito i, suni ni cacahān i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios. \s1 Jnūhun Zaqueo \c 19 \p \v 1 Te ni quɨ̄vɨ Jesús ini ñuu Jericó, te ni yāha‑ni ya cuahān yā. \v 2 Te yūcuan íyó ɨɨn tēe cúcá nání de Zaqueo, te cújéhnu de nuū tée cástútú xúhun renta. \v 3 Te cúní de coto de návāha cuni de ndé ɨɨn cúu Jesús. Te tu ní cúu, chi cuehē ñayuu cuangoo i jíín yá, te ndɨquɨ‑ni cáa de. \v 4 Te jínu de ni cosnūú de. Te ni caa de xinī ɨɨn nuyūhndú návāha coto de nuū yā, chi yūcuan yáha ya quihīn yā. \v 5 Te ni jinū yā yūcuán, te ni ndacoto ndaa ya nuū de. Te ni cahān yā: \p Zaqueo, yachī nuu ró, chi jíni ñúhún jéē ndóo ri vehe ró vijna, áchí yá. \p \v 6 Yūcuán na te ni cusɨɨ̄ ni de, te yachī ni nanuu de, te ni jeca de ya cuahān de jíín yá vehe de. \v 7 Te ni cajito ñayuu jeē súcuan ni cuu, te ni cacahān i sɨquɨ̄ yā jeē cuahán yā ndōo ya vehe ɨɨn tēe sáha cuēchi. \v 8 Yūcuán na te ni ndocuɨñɨ̄ Zaqueo, te ni cahān de jíín máá Jítoho yō: \p Vijna te sava ndɨhɨ ndajníñu ná chi cuāha ná núū ñáyuu ndahú. Te núu ni scáa ga na ní jicān na xúhun nuū ñáyuu, te nacuāha ná únī gā sɨquɨ̄ naquihin i, áchí de. \p \v 9 Te ni cahān Jesús: \p Vijna te vehe yáha je ni cācu ɨɨn tēe jeē ma jnahnú ndetū de, chi ni candíje de nájnūhun ni candíje jíí de Abraham. \v 10 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, ni quiji ri nducú rí ñayuu jeē jnahnú ndetū, te jnama ri i, áchí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ uxī mozo jiín xúhun \p \v 11 Te nuū ñáyuu ní cajini tāca jnúhun yáha, ní cahān gā Jesús ɨɨn jnūhun yátá jéē steén yā ndese coo quɨvɨ̄ ndíji ya. Chi je ni cuyajni ya ñuu Jerusalén, te cájeni ni i jeē víjna ñúhún quejéé jéē ndácu ya jniñu sáha Yaā Dios. \v 12 Te ni cahān yā: \p Ɨɨn tēe cújéhnu cuahān jicá de ɨnga nación, návāha nihīn jníñu de cuu de rey, te ndiji de ndacu de jniñu. \v 13 Te nde ná tu quihīn de, te ni cana de uxī mozo de, te nuū ɨɨn ɨɨn i ni jēhe de ɨɨn xūhun jéē ndeé yahu ndasɨ́. Te ni cahān de jíín i: Sájniñu ró jéē na ndúcuehē xūhun yáha jíjnáhan ró níní jéē quihín rī te ndee rī, achí de. \v 14 Te ñayuu nación de cáquɨtɨ̄ ni i nuū de, te ni catají i jecu tēe cándiso jníñu cuangoo yatā de jeē cahān: Tu cánujnahan ni ñayuu nación na jéē cuáha ní jniñu nuū tée yáha jéē cuu de rey nuū i, áchí. \v 15 Te vēsú súcuan te ni nihīn jníñu de cuu de rey, te vendiji de nación de. Te nuū ní ndee de, te ni ndacu de jniñu jeē na quíjicoo mozo jeē ni jéhe de xūhun núū, návāha na cúni de nasaa ni canihīn ɨɨn ɨɨn i sɨquɨ̄. \v 16 Te ni quee ɨɨn mozo un núū de, te ni cahān i: Ɨɨn xūhun jéē ni jéhe ní núū ná, ni nduu uxī, achí i. \v 17 Te ni cahān maá rey: Vāha mozo cúu ró, te vāha ni sáha ró. Chi ni squícu vāha ró jíín ɨɨn jniñu lúlí‑ni, te vijna te sáha ri jeē cujéhnu ró ndacu ró jniñu nuū uxí ñuu jnɨ́ɨ ri, achí de. \v 18 Te ni quee ɨnga mozo, te ni cahān i: Ɨɨn xūhun jéē ni jéhe ní núū ná, ni nduu uhūn, achí i. \v 19 Te suni ni cahān de jíín mozo un: Róhó, cujéhnu ró ndacu ró jniñu nuū uhún ñuu jnɨ́ɨ ri, achí de. \v 20 Te ni quee ɨnga mozo, ni cahān i: Yāha nácuāha ná xúhun ní, chi ni chuvāha ná ini ɨɨn pañuelo. \v 21 Chi ni yūhu ná nihín, chi tēe xeēn cúu ní. Chi cuehē gā nándacān ní vēsú jeē ni jéhe ní, te cuehē gā cuní ni vēsú jeē cúu sáha mozo ni, áchí de. \v 22 Yūcuán na te ni cahān rey: Mozo neé cúu ró núu súcuan, te jíín jnúhun ni cahān rō te sándaā rī jeē iyó cuéchi ró jéē tu ní sájniñu ró jíín xúhun rí. Chi jéni ni rō jeē tée xeēn cúu ri, te cuehē gā nándacān rī vēsú jeē ni jéhe ri, te cuehē gā cuní rī vēsú jeē cúu sáha mozo rī. \v 23 Núu súcuan ¿te naun tu ní chúne ró xúhun rí vēsú nuū banco? Te jeē ní ndee rī te naquihin ri xūhun rí nde jiín séhe xūhun núú. Achí de. \v 24 Te ni cahān de jíín ñáyuu cáhīin yūcuán: Quende xūhun jíñā nuū i, te cuāha ró núū mozo jeē névāha uxī, achí de. \v 25 Te ñayuu un ní cacahān i jíín de: Te ndese, chi je névāha de uxī, achí i. \v 26 Te ni cahān tucu rey: Cáhán rī jiín ró jeē ñáyuu je névāha, sa quiji ga nuū i, te conevāha cuehē i. Te ñayuu jeē tu névāha, sa cujiyo‑ni vēsú jecu jeē névāha i. \v 27 Te tēe jeē cájito uhū ruhū, jeē tu ní cánujnahan ni de jeē cuu ri rey nuū de, cuáquihin de na quíjicoo de yāhá. Te cahni rō de coto ri, achí de. Achí Jesús. \s1 Jeē ni quɨ́vɨ Jesús ñuu Jerusalén \r (Mt. 21.1‑11; Mr. 11.1‑11; Jn. 12.12‑19) \p \v 28 Te nuū ní ndɨhɨ ni cahān yā jnūhun yáha, te ni jica ga yā cuahān yā ñuu Jerusalén. \v 29 Te nuū ní cuyajni ya ñuu Betfagé jiín ñuu Betania, yajni nuū íne yucu nání yucu Olivos, te ni tají yá uū tēe cáscuáha jíín yá jeē quíngoo de. \v 30 Te áchí yá jiín de: \p Cuáhán ñuu lulí íne ichi núú. Te núu ni quɨ̄vɨ ró, te nihīn rō ɨɨn burro núhní tɨ̄, jeē ní ɨɨn tēe ná tu coso de tɨ. Te ndají ró tɨ̄ quiji ró jíín tɨ́. \v 31 Te núu ndé ɨɨn cajnūhún naun cándají ró tɨ̄, te cahān rō jiín: Máá Jítoho yō jíni ñúhún yá tɨ̄, achi rō. Achí yá. \p \v 32 Te cuangoo tēe ni tají yá, te ni canihīn de tɨ nájnūhun ni cahān yā jiín de. \v 33 Te jeē cándají de tɨ, te ni cacahān jitoho tɨ̄ jiín de: \p ¿Naun cándají ró burro ri? achí. \p \v 34 Te ni cacahān de: \p Máá Jítoho yō jíni ñúhún yá tɨ̄. \p \v 35 Te ni ndecoo de jíín tɨ́ nuū Jesús. Te ni casoó de sahma de sɨquɨ̄ tɨ̄, te ni casáha de jeē ní jecosō yā sɨquɨ̄ tɨ̄. \v 36 Te ná‑ni cuahān yā, sáá cáscáá ñayuu sahma i ini ichi. \v 37 Te nuū ní cuyajni ya nuū cúun ichi yucu Olivos, te ndɨhɨ ñayuu cácandíje jeē cándiquīn i ya, ni caquejéé i cácusɨɨ̄ ni i, te cácana jee i jeē yóhyo vāha Yaā cúu Yaā Dios sɨquɨ̄ tācá jniñu jéhnu ni sáha ya ni cajito i. \v 38 Te áchí i: \p Yōhyo vāha Yaā cúu Rey jeē véji jíín jniñu máá Jítoho yō Yaā Dios. Te sáha ya jeē cóo manī yō jiín Yaā Dios andɨvɨ́. Te yōhyo cújéhnu Yaā Dios, achí i jíjnáhan i. \p \v 39 Yūcuán na te jecu tēe fariseo cáhīin mēhñu ñáyuu cuehē ún, ní cacahān de jíín yá: \p Maestro, cahān ni núū ñáyuu cándiquīn nihín jéē na cásɨ i yuhu i, áchí de. \p \v 40 Te ni cahān Jesús: \p Cáhán rī jiín ró jeē núu ñayuu yáha na cásɨ i yuhu i, te tāca yúū chi cana jee, áchí yá. \p \v 41 Te nuū ní cuyajni ya Jerusalén, te ni jito ya ñuu ún, te ni ndahyū yā sɨquɨ̄. \v 42 Te ni cahān yā: \p Róhó ñáyuu Jerusalén, yōhyo ni cuu ni rī jeē na jécūhun ni rō jeē cuu ndumanī rō jiín Yaā Dios sáha ri. Te sɨquɨ̄ jeē tu cácandíje ró, te vijna chi ma cúu ga jecūhun ni rō. \v 43 Chi quee quɨvɨ̄ jeē coo jnūndóho, te ñayuu cájito uhū rohó, cuicó ndúū i ñuu rō, te casɨ cutú i jíín yúū, te tāca lado ndonda i sɨquɨ̄ rō. \v 44 Te ndɨhɨ vehe scótúú i, te cahni i róhó jíjnáhan ró. Te ma stóo i ni ɨɨn vehe jeē cóso jnáhan ga yuū. Chi ni quiji ri nde nuū Yaā Dios jeē jnáma ri rohó, te tu ní cácandíje ró. Achí yá. \s1 Jeē ní quenehen ya ñayuu ini templo \r (Mt. 21.12‑17; Mr. 11.15‑19; Jn. 2.13‑22) \p \v 45 Te ni quɨ̄vɨ ya ini templo cáhnu, te ni quejéé yá quénehen ya tāca ñáyuu cájeen quɨtɨ te cánaxīco núū ñáyuu jeē socō i. \v 46 Te ni cahān yā jiín i: \p Yósó núū tútu iī jeē cahán Yaā Dios: Vehe ri chi vehe nuū cájicān tahú cúu, áchí Yaā Dios. Te máá ró jijnáhan ró, chi nájnūhun yaū cava ñacuīhna ní canasáha ró, áchí yá. \p \v 47 Te ndɨquɨvɨ̄ ni steén yā jnūhun ini templo. Te sutū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios jiín tée cácujéhnu nuū ñáyuu ñuu ún, cánducú de modo ndese cahni de ya. \v 48 Te tu cánihīn de modo sáha de, chi ndɨvii ñayuu yōhyo cájetáhú i cájini nahín i jnūhun cáhán yā. \s1 Sɨquɨ̄ jeē ndíso jníñu Jesús \r (Mt. 21.23‑27; Mr. 11.27‑33) \c 20 \p \v 1 Te ɨɨn quɨvɨ̄ steén yā jnūhun nuū ñáyuu ini templo, te nácani ya jnūhun jeē jnáma Yaā Dios ñayuu. Te ni quecoo sutū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios jiín táca tée jéhnu cándacu jniñu. \v 2 Te ni cacahān de: \p Castūhún, ¿ndé ní nihīn jníñu ró jéē sáha ró jniñu yáha? ¿Te ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ rō jeē sáha ró súcuan? Achí de. \p \v 3 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Suni ruhū cajnūhun rí rohó ɨɨn jnūhun jíjnáhan ró. Castūhun núū rī: \v 4 ¿Ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ Juan jeē ni scuándute de? ¿A Yaā Dios chí táca tée? Achí yá. \p \v 5 Yūcuán na te ni candajnūhun máá de: \p ¿Ndese cahān yō? Núu cahān yō jeē Yaā Dios ni tee ya jniñu un sɨ́quɨ̄ Juan, te cahān de jíín yó: ¿Najehē tu ní cácandíje ró de núu súcuan? \v 6 Te núu cahān yō jeē ñáyuu ni catee jniñu un sɨ́quɨ̄ de, te ndɨvii ñayuu cahni i yóhó jíín yúū, chi cácandíje i jeē tée ni nacani jnūhun Yaā Dios ni cuu ndije Juan, achí de cácahān maá de. \p \v 7 Te ni cacahān de jeē tu cájini de ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ Juan jeē ni scuándute de. \v 8 Yūcuán na te ni cahān Jesús: \p Ni ruhū, suni ma cáchi rī nuū rō ndé ɨɨn ni tee jniñu sɨquɨ̄ rī sáha ri jniñu yáha, áchí yá. \s1 Jnūhun yátá sɨ́quɨ̄ tēe néé cásájniñu nuū uva \r (Mt. 21.33‑44; Mr. 12.1‑11) \p \v 9 Te ni quejéé Jesús cahán yā jnūhun yátá yáha jíín ñáyuu ún: \p Ɨɨn tēe ni nachuhun de cuehē uva nuū ñúhun de. Te ni stóo de nuū sava tēe sájniñu nuū, te cuu sava de ndehē jiín. Te ni tee de ichi jeē cuahān nahán de ɨnga ñuu. \v 10 Te máá tiempo ndutútú uva, te ni tají de ɨɨn mozo cuahān nuū tée cásájniñu ún, návāha naquihin de sava ndehē uva un. Te tēe un ní cacani de mozo, te ni canatají de i cuanuhun i súcuan‑ni. \v 11 Te tēe chíí uva ni tají tucu de ɨnga mozo cuahān. Te tēe cásájniñu ún, suni ni cacahān ndevāha de nuū i, te ni cacani de i, te ni canatají de i cuanuhun i súcuan‑ni. \v 12 Te tēe chíí uva ni tají tucu de ɨnga mozo cuahān. Te tēe cásájniñu ún, suni ni castújí de mozo un, te ni cascúnu de i. \p \v 13 ’Yūcuán na te ni cahān tēe chíí uva: ¿Ndese sáha ri? Na tájí rí sēhe ri jeē maní rī jiín, chi sanaa te núu ni cajito de i te coo yɨ́ñúhún de nuū i. Achí de. \v 14 Te tēe cásájniñu ún, ná ni cajito de jeē véji i, te ni cacahān de: Tēe chíí táhū cúu jeē véji ún. Na cáhni yō de, te ndōo tahū de cuu máá yó, achí. \v 15 Te ni caquenehen de i ɨnga lado, te ni cajehni de i, áchí yá. \p Te ni cajnūhun yá de: \p Núu súcuan ¿te ndese sáha tēe chíí uva jiín tée cásájniñu ún? \v 16 Ndiji de te cahni de tēe un jíjnáhan, te cuāha de ñuhun cáá uva un núū ɨnga sava tēe sájniñu nuū, achí yá. \p Te jeē ní cajini ñayuu jnūhun yáha, te ni cacahān i: \p Aī, núu ma cóo cuɨtɨ súcuan víī, achí i. \p \v 17 Te ndéhé yá nuū i jíjnáhan i, te ni cahān yā: \p Núu súcuan ¿te á cájecūhun ni rō jnūhun yáha jéē yosó núū tútu iī jeē cúu ri nájnūhun ɨɨn yuū? Chi áchí tutu: \q1 Yuū jeē ní casquéhichī tēe cájeni vehe, \q1 yuū yáha nduu jeē quítuu vehe. \m Achí. \v 18 Te ñayuu tu cácandíje, ndoho i nájnūhun ndóho ñayuu jeē cotúú sɨquɨ̄ yuú te jnáhnú i. Te quɨvɨ̄ sándaā Yaā Dios cuēchi, te ñayuu tu cácandíje, ndoho i nájnūhun ndóho ñayuu jeē nɨ́nga yuū sɨquɨ̄ i te cundihī i sáha. Achí yá. \s1 Sɨquɨ̄ xúhun renta \r (Mt. 21.45‑46; 22.15‑22; Mr. 12.12‑17) \p \v 19 Yūcuán na te sutū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios, ni cacuni de jnɨɨ de ya maá hora un. Chi ni cajecūhun ni de jeē sɨquɨ̄ maá de cúu jnūhun yátá ní cahān yā sɨquɨ̄ tée cásájniñu nuū uva jiín tée cájeni vehe. Te tu ní cúu, chi cáyūhú de jeē quɨtɨ̄ ni ñayuu. \v 20 Yūcuán na te ni catají de jecu tēe cuacoto yuhu de ya, te tēe un cásáha‑ni de jeē tée ndaā cácuu de. Te cánducú de sáha de jeē cahán yā ɨɨn jnūhun jeē nihín de cuēchi sɨquɨ̄ yā, te quindeca de ya nuū tēe cúu gobernador. \v 21 Te ni cacahān de: \p Maestro, cájini na jéē cahán vāha ní, te stéén ndaā ní. Te tu sáha ní cuenta ndese cúu ɨɨn ɨɨn ñayuu, chi ɨnuú‑ni sáha ní jíín i. Te stéén ndaā ní ndese squícu ñayuu nuū Yaā Dios. \v 22 Núu súcuan te cachi ní: ¿A íyó váha jeē chúnaa yō renta nuū rey nación Roma jeē jnɨ́ɨ nación yō, chí tuú? áchí de. \p \v 23 Te ni jini yā jeē cácuni de stáhú de ya, te ni cahān yā jiín de: \p ¿Najehē cájito ndee rō ruhū? \v 24 Stéén ɨɨn xūhún na cóto ri. ¿Ndé ɨɨn nuū cúu jeē ndeé nuū xúhun yáha, te ndé sɨ́hvɨ́ cúu jeē ndeé yāhá? áchí yá. \p Te ni cacahān de jíín yá: \p Nuū jiín sɨ́hvɨ́ rey un cúu, áchí de. \p \v 25 Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Núu súcuan te nacuāha ró núū rey un jéē yɨ́hɨ cuenta nuū de, te nacuāha ró núū Yaā Dios tāca jéē yɨ́hɨ cuenta nuū maá yá, achí yá. \p \v 26 Te tāca tée ún tu ní cúu nihīn de cuēchi sɨquɨ̄ yā jiín ni ɨɨn jnūhun cáhán yā, cájito jínúū ñayuu. Chi sa ni canaa ni de jeē ndichí ní stió cuɨ́ñɨ́ yā jnūhun nuū de, te tuá na vé ni cácahān de. \s1 Jeē ní cacajnūhún de sɨquɨ̄ jeē nátecu ndɨ̄yɨ \r (Mt. 22.23‑33; Mr. 12.18‑27) \p \v 27 Yūcuán na te jecu tēe grupo saduceo ni quecoo de nuū yā. Te tēe un cácahān jeē tu nátecu cuɨtɨ ndɨ̄yɨ. Te ni cacahān de jíín yá: \p \v 28 Maestro, Moisés ni tee de nuū tútu jeē cánevāha yó: Núu ɨɨn tēe cuu de, te ndōo ñasɨhɨ́ de, te núu tu ní íyo sēhe de jíín ña, núu súcuan te cánuú jeē ñani de naquihin ñasɨhɨ́ de, te sēhe de jeē cácu jíín ña nucuɨñɨ̄ i nuū ndɨ́yɨ ñani de, áchí tutu. \v 29 Núu súcuan te ni īyo uxā ñani. Te tēe núú ní quijnáhan de jíín ñahan. Te ni jihī de, te tú sēhe de ní íyo. \v 30 Te tēe uū ni naquihin de ña, te suni ni jihī de, te tú na sēhe de ní íyo. \v 31 Te tēe unī ni naquihin de ña. Te suni súcuan ndɨhúxá de ni condeca de ña, te ni cajihī ndɨhɨ de, te ni ɨɨn de tú sēhe de ní íyo. \v 32 Te jeē sándɨ̄hɨ́ te suni ni jihī ñahan ún. \v 33 Núu súcuan te núu na nátecu de jíjnáhan de quɨvɨ̄ nátecu ndɨ̄yɨ, ¿te ndé ɨɨn de cuu ña ñasɨhɨ́ de? Chi ndɨhúxá de ni condeca de ña. Achí de jíjnáhan de. \p \v 34 Yūcuán na te ni cahān yā jiín de: \p Ñayɨ̄vɨ yáha chi cáquijnáhan tēe jíín ñahan. \v 35 Te ñayuu vāha jeē natecu i quɨ̄vɨcoo i andɨvɨ́, ma quijnáhan ga i yūcuán, chi tuá na jnūhun quijnáhan tēe jíín ñahan coo. \v 36 Ni ma cúū cuɨtɨ gā i, chi coo i nájnūhun ndajéhé Yaā Dios. Te sēhe Yaā Dios cuu i, chi je ni canatecu i. \v 37 Te suni máá Moisés cáhán de jeē nátecu ndɨ̄yɨ, chi ni tee de nuū tútu ndese ni cahān yā jiín de mēhñu yúcū jeē cayú yáñuhūn. Chi ni cahān de jeē cúu ya Yaā Dios Abraham jiín Isaac jiín Jacob. \v 38 Te jeē ni cáhān de súcuan cúu jeē ní cachi de jeē cátecu tāca ndɨ́yɨ. Chi vēsú je ni cajihī i, te cátecu i nuū iyó máá yá, chi cúu ya Yaā sáha jeē técu ñayuu nɨɨ́ cáni. Achí yá jiín de. \p \v 39 Te jecu tēe cástéén tutu ley Yaā Dios ni cacahān de: \p Vāha ni cahān ní Maestro. \p \v 40 Te tuá ni cáchundeyɨ́ ni de cajnūhún de ya. \s1 Sɨquɨ̄ jeē cúu Cristo sēhe yucūn David \r (Mt. 22.41‑46; Mr. 12.35‑37) \p \v 41 Te ni cahān yā jiín de jíjnáhan de: \p ¿Ndese cúu jeē cácahān ñayuu jeē Cristo cúu sēhe yucūn David? \v 42 Chi máá David suhva ni cahān de jnūhun ya nuū tútu Salmo: \q1 Máá Jítoho yō Yaā Dios suhva ni cahān yā jiín Jítoho rī, Yaā quiji: \q1 Cucōo ró lado váha ri nuū cujéhnu ró, \q1 \v 43 te na sáha ri jeē quende rō poder tāca jéē cájito uhū rohó. \m Achí Yaā Dios. Achí David. \v 44 Te núu sēhe yucūn David cúu Cristo, ¿te ndese cúu jeē ni cáhān de jeē Jítoho de cúu ya? áchí yá. \s1 Jeē ni cáhān yā jeē iyó cuéchi de jíjnáhan de \r (Mt. 23.1‑36; Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54) \p \v 45 Te ni cahān yā jiín tée cáscuáha jíín yá, te suni ni cajini sōho ndɨhɨ ñayuu: \p \v 46 Coto má cándíje ró táca tée cástéén tutu ley. Chi cácusɨɨ̄ ni de cáñuhun de sahma cáni jeē steén jeē cujéhnu de, cájica cuu de jíín. Te cánujnahan ni de jeē cahán yɨñúhún ñáyuu jiín de nuū yáhu. Te cánujnahan ni de cucōo de nuū silla yɨñúhún gá ini vehe iī sinagoga, jiín silla yɨñúhún gá nuū víco cáyeji ñayuu. \v 47 Te cáquende de vehe ñahan ní caquendōo ndáhú. Te nahán cájicān tahú de návāha cani ni ñayuu jeē tú na cuēchi de. Tēe yáha jíjnáhan de chi xeēn gā ndoho de castigo. Achí yá. \s1 Jeē ni sócō ñahan viuda xūhún \r (Mr. 12.41‑44) \c 21 \p \v 1 Te ná ni īyo ya ini templo, te jíto ya nuū ñáyuu cucá jéē cáchuhun i cuehē xūhún ini tāca yéjnū nuū cásocō i. \v 2 Te suni ni jito ya nuū ɨɨn ñahan viuda jeē ndóho ndáhú, te ni chuhun ña uū centavo lulí ini yejnū ún. \v 3 Te ni cahān yā: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē cuehē gā cúu jeē ni sócō ñahan viuda ndahú yáha, vēsú jeē ní casocō tāca gá ñayuu. \v 4 Chi tācá i ni casocō i jeē ni ndóo sɨquɨ̄ xúhun cuéhē i. Te ñahan yáha, vēsú ndahú ndóho ña, te ni chuhun ndɨhɨ ña jeē cótecu ña. Achí yá jiín de. \s1 Jeē ní cachi yā jeē náā templo \r (Mt. 24.1‑2; Mr. 13.1‑2) \p \v 5 Te sava de ni cacahān de jeē luu cáa templo cáhnu, chi ni cuvāha jíín táca yúū luu jíín táca jéē ní casocō ñayuu. Yūcuán na te ni cahān yā: \p \v 6 Ndɨhɨ jeē cájito ró yáha, quee quɨvɨ̄ jeē ma cóso jnáhan ga ni ɨɨn yuū, chi ndɨhɨ jnanū, achí yá. \s1 Na seña coo nuū cuácuyajni ndɨhɨ ñayɨ̄vɨ́ \r (Mt. 24.3‑28; Mr. 13.3‑23) \p \v 7 Te ni cacajnūhún de ya: \p Maestro, ¿ndé quɨ́vɨ̄ coo tāca jéē ní cachi ní jéē coo? ¿Te na seña coo nuū cuácuyajni squícu tāca jéē ni cáhān ní? áchí de. \p \v 8 Te ni cahān yā: \p Coto ró jéē ma stahú i róhó. Chi quijicoo cuehē tēe jeē stahú jíín sɨ́hvɨ́ rí, te cahān de: Máá rí cúu Cristo. Te suni cahān de: Je ni quee quɨvɨ̄ ndɨhɨ ñayɨ̄vɨ́, achi de. Te ma cóndiquīn rō de. \v 9 Te núu nihīn rō jnūhun jeē tāca lado iyó guerra te cándonda ñayuu sɨquɨ̄ tohō, te ma yūhu ró, chi cánuú jéē xíhna gā coo súcuan, te ni ma jinú yachī quɨvɨ̄ ndɨhɨ ñayɨ̄vɨ́. Achí yá. \p \v 10 Te ni cahān gā yā: \p Ndonda nación sɨquɨ̄ ɨnga nación, te ndonda ñuu sɨquɨ̄ ɨnga ñuu jeē cuajnáhan. \v 11 Te cháha chúcuan jnāa téyɨ́, te coo jnamā jiín cuéhyɨ̄ xeēn. Te coo seña jéhnu ichi ándɨvɨ́ jéē yūhú ndasɨ́ ñáyuu coto i. \p \v 12 ’Te nde ná tu coo tācá jniñu yáha, te coto xeēn i róhó, te jnɨɨ i róhó. Te quindeca i sava ró táca vehe iī sinagoga jeē cahán i cuēchi sɨquɨ̄ rō. Te chune i sava ró vecāa. Te quindeca i sava ró núū tāca rey jiín núū tācá gobernador, te cahān i cuēchi sɨquɨ̄ rō jeē sɨquɨ́ jeē cácandíje ró rúhū. \v 13 Te jeē súcuan coo, te cuitē núu ga jnūhun ri, chi nacani ndaā rō nuū de jíjnáhan de. \v 14 Núu súcuan te cundaā ni rō jeē ma nácani ni rō xīhna gā ndese stíó cuɨ́ñɨ́ rō nuū de te cācu ró. \v 15 Chi ruhū cuāha ri jnūhun ndíchí cahān rō, návāha ñayuu jeē cájito uhū rohó, ma cúndeyɨ́ i jíín ró ni ma cúu cahān i sɨquɨ̄ rō. \v 16 Te nde tatá rō, naná rō, ñani rō, jnáhan ró, jíín amigo rō, nastúu i róhó núū ñáyuu xeēn. Te cahni i sava ró. \v 17 Te tāca ñáyuu chi quɨtɨ̄ ni i nuū rō jeē sɨquɨ́ ruhū. \v 18 Te ni ɨɨn ixi xíní rō jijnáhan ró ma náā, chi coto ya rohó. \v 19 Te núu cuɨñɨ nīhin ró jíín jnúhun ri, te cotecu rō nɨɨ́ cáni. \p \v 20 ’Te núu ni cajito ró jéē ní cajicó ndúū soldado ñuu Jerusalén, te na jécūhun ni rō jeē jé yajni naa ñuu ún. \v 21 Yūcuán na te ñayuu cáyūcú región Judea, na cúnu i caa i yucu quingoo i. Te ñayuu cáyūcú Jerusalén, na quéndacoo i quingoo i. Te ñayuu cáhīin nde rancho, ma nándicó i ñuu ún. \v 22 Chi tāca quɨ́vɨ̄ un cuáha Yaā Dios castigo nuū ñáyuu jeē sɨquɨ́ cuéchi i, návāha squícu tāca jnúhun jeē yosó núū tútu. \v 23 Te quɨvɨ̄ ún nacā jeē ndahú ñahan cáñuhun sēhe jíín ñahan cándeca yɨquɨ́n, chi ma cúnihīn ña cunu yachī ña. Chi yōhyo xeēn coo jnūndóho ini ñayɨ̄vɨ́, te quiji castigo xeēn sɨquɨ̄ ñáyuu yáha. \v 24 Te sava i cuu nuū guerra, te sava i quingoo preso nde tācá ɨnga nación. Te ñayuu tāca gá nación ndacu nīhin i jniñu nuū ñáyuu ñuu Jerusalén, nde jīnu tiempo jeē jéhe Yaā Dios jnūhun ndacu i jniñu. \s1 Ndese coo quɨvɨ̄ ndiji Yaā ní nduu tēe \r (Mt. 24.29‑35, 42‑44; Mr. 13.24‑37) \p \v 25 ’Yūcuán na te coo seña nuū níāndii jíín núū yoó jiín núū quɨ́mɨ. Te ini ñayɨ̄vɨ́ te quiji jnūndóho xeēn sɨquɨ̄ ñáyuu tācá nación. Te cunéé ni i, te yūhú i jeē nɨ́hɨn xeēn mar te ndónda xeēn ndute mar vēji nuū ñúhun. \v 26 Te cuu sōó sava ñayuu jeē cáyūhú i cándetu i tāca jnúndóho quiji sɨquɨ̄ ñayɨ̄vɨ́. Te tāca jéē íin andɨvɨ́ chi quɨsɨ i. \v 27 Yūcuán na te coto ñayuu nuū maá rí, Yaā ní nduu tēe, ndiji ri jiín vícō, te condiso ri cuehē poder, te yōhyo luu cujéhnu ri. \v 28 Te núu ni quejéé táca jniñu yáha, te ndeyɨ́ coo ni rō, te cocunuū rō andɨvɨ́, chi je yajni jnama ya rohó. Achí yá jiín de jíjnáhan de. \p \v 29 Te suni ni cahān yā jnūhun yátá yáha: \p Condēhe jíjnáhan ró ndese sáha nundēhe higo jiín táca gá yujnu. \v 30 Núu cájito ró jéē ní quejéé náne numa yújnu ún, te cájini rō jeē jé yajni coo tiempo jihní. \v 31 Te suni súcuan núu ni cajito ró jéē ní quejéé cúu tācá jniñu jeē ni cáhān rī, yūcuán na te na jécūhun ni rō jeē ní cuyajni quɨvɨ̄ ndacu Yaā Dios jniñu ini ñayɨ̄vɨ́. \p \v 32 ’Jendaá cahán rī jiín ró jeē ma cúū ndɨhɨ ñayuu tiempo un, chi nde squícu ndɨhɨ jniñu ún. \v 33 Andɨvɨ́ jíín ñáyɨ̄vɨ́ chi naa, te tāca jnúhun cáhán rī chi ma náā, chi ndɨhɨ squícu. \p \v 34 ’Te coto ma stɨ́vɨ ró maá ró jijnáhan ró jéē sáha ró táca cuéchi, jíín jéē najīni ró, jíín jéē cujnéñu ró jíín táca ndajníñu cotecu rō, návāha tú sanaa ni rō te quee quɨvɨ̄ un sɨ́quɨ̄ rō. \v 35 Chi nájnūhun jeē núu ɨɨn trampa, súcuan quee jnūndóho sɨquɨ̄ ñáyuu cáyūcu nɨ́ɨ́ cáhnu ñayɨ̄vɨ́. \v 36 Núu súcuan te ndito coo ni rō, te níní cácān tahú rō, návāha cuu cācu ró núū tāca jnúndóho jeē quíji ún, te cuu cuɨñɨ ró núū ruhū, Yaā ní nduu tēe. Achí yá. \p \v 37 Te ndɨquɨvɨ̄ steén yā jnūhun ini templo, te ndɨjnahan jecuáā jéndōo ya nde yucu jeē naní Olivos. \v 38 Te tāca jénéhen quécoo ñayuu nuū yā ini templo jeē cúni sōho i jnūhun stéén yā. \s1 Jeē ní casquíjnáhan de jnūhun jnɨɨ de Jesús \r (Mt. 26.1‑5, 14‑16; Mr. 14.1‑2, 10‑11; Jn. 11.45‑53) \c 22 \p \v 1 Yūcuán na te ni cuyajni vico pascua jeē cáyeji ñayuu hebreo pan jeē tú na levadura yɨ́hɨ. \v 2 Te sutū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley, ni canducú yuhu de modo cahni de Jesús, chi cáyūhú de jeē quɨtɨ̄ ni ñayuu. \p \v 3 Te ni quɨ̄vɨ Satanás ini anuá Judas jeē nastúu de ya. Te suni nání de Iscariote, te cúu de ɨɨn jnáhan jeē ndɨhúxí uū tēe apóstol. \v 4 Te ni jehēn de ni candajnūhún de jíín táca sútū cácujéhnu jíín tée cándiso jníñu ini templo, núu ndese nastúu de ya nuū tée un jíjnáhan. \v 5 Te tēe un ní cacusɨɨ̄ ni de, te ni cajejnūhun de jeē cuáha de xūhun núū Judas. \v 6 Te ni jetáhú Judas, te ni nducú de modo ndese nastúu yuhu de ya hora jeē tú na ñayuu iyó. \s1 Jeē ní jequin yā Cena yā \r (Mt. 26.17‑29; Mr. 14.12‑25; Jn. 13.21‑30; 1 Co. 11.23‑26) \p \v 7 Te ni quee maá quɨ́vɨ̄ víco jeē cáyeji ñayuu pan jeē tú na levadura yɨ́hɨ, te suni quɨvɨ̄ un cájehni i londe nájnūhun ni ndacu Yaā Dios jniñu jeē sáha i vico pascua un. \v 8 Te Jesús ni tají yá Pedro jiín Juan quingoo de, te áchí yá jiín de: \p Cuángoo te sátūhva ró jéē cuxíni yó vico pascua, achí yá. \p \v 9 Te ni cacajnūhún de ya: \p ¿Ndé nuū cuní ni jéē quísátūhva ná? áchí de. \p \v 10 Te ni cahān yā jiín de: \p Cuángoo ñuu yūcuán, te núu ni quɨ̄vɨcoo ró te najnáhan ró jíín ɨɨn tēe ndíso quɨ̄yɨ ndute. Te condiquīn rō de quihīn rō jiín de nde vehe nuū ndɨ́vɨ de. \v 11 Te cahān rō jiín tée chíí vehe ún: Achí máá Maestro: ¿Ndé ɨɨn cúu cuarto vehe ní cuāha núú ní núū cuxíni ya vico pascua jiín tée cáscuáha jíín yá, achi rō. \v 12 Yūcuán na te stéén de ɨɨn cuarto cáhnu nde xinī véhe jeē je íyó túhva, te yūcuan sátūhva ró jéē cuxíni yó, áchí yá. \p \v 13 Te cuangoo de, te ni canihīn de nájnūhun ni cahān yā. Te ni casátūhva de jeē cuxíni ya vico pascua. \p \v 14 Yūcuán na te ni jinū hora jeē cuxíni, te ni quee Jesús, te ni cucōo ya mesa jiín tée cácuu apóstol. \v 15 Te ni cahān yā jiín de: \p Yōhyo ni cuu ni rī cuxíni ri jiín ró jijnáhan ró vico pascua yáha, vijna nde ná tu cuu rī. \v 16 Chi cáhán rī jiín ró jeē ma cáji cuɨtɨ gā rī vico pascua, chi nde quiji quɨvɨ̄ ndacu Yaā Dios jniñu nɨ́ɨ́ ñayɨ̄vɨ́, te sáá te caji tucu ri, achí yá. \p \v 17 Te ni quihin ya ɨɨn copa ndūxi uva, te ni nacuatáhú yá, te ni cahān yā: \p Quihin copa yáha, te coho ró jíín jnáhan ró. \v 18 Chi cáhán rī jiín ró jeē ndé vijna te ma cóho ga rī ndūxi uva, chi nde quiji quɨvɨ̄ ndacu Yaā Dios jniñu nɨ́ɨ́ ñayɨ̄vɨ́, te sáá te coho tucu ri. Achí yá. \p \v 19 Te ni quihin ya pan, te ni nacuatáhú yá, te ni tahú cuéchí yá, te ni jēhe ya nuū de jíjnáhan de. Te ni cahān yā: \p Yāha cúu yɨquɨ cúñu rī jeē socō rī jeē chunaa rī cuēchi ró jíjnáhan ró. Te níní caji rō súcuan jeē cáñuhun ni rō ruhū jeē ni jíhī rī jehē rō. Achí yá. \p \v 20 Te suni súcuan ni sáha ya jiín copa ndūxi uva, ná ni cuu ni cuxíni ya. Te ni cahān yā jiín de: \p Yāha cúu nɨñɨ̄ rī jeē cuáha ri jeē cúu contrato jeé, te catɨ jeē ndundoo cuēchi ró jíjnáhan ró. \p \v 21 ’Te vijna chi tēe nastúu ruhū, néne de jíín rí nuū mesa yáha. \v 22 Chi ruhū, Yaā ní nduu tēe, jendaá cúu jeē quihín rī cuu rī nájnūhun je ni sándaā Yaā Dios jeē súcuan coo. Te nacā xeēn ndoho tēe jeē nastúu ruhū, achí yá. \p \v 23 Yūcuán na te ni caquejéé de cácajnūhun jnáhan de ndé ɨɨn de cúu jeē nastúu de ya. \s1 Jeē ní cacahān de sɨquɨ̄ ndé ɨɨn de cújéhnu ga \p \v 24 Yūcuán na te yōhyo ni cacahān de sɨquɨ̄ ndé ɨɨn de cújéhnu ga nuū jnáhan de. \v 25 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Rey tācá nación chi cándacu nīhin de jniñu nuū ñáyuu cájnɨɨ de, te cácahān i jeē tée cásáha vāha cúu jeē cácujéhnu nuū i. \v 26 Te róhó jíjnáhan ró, ma cóo ró súcuan. Chi núu ndé ɨɨn ró cújéhnu ga, te sa nasáha lulí ró maá ró. Te núu ndé ɨɨn ró ndácu jniñu, te sa nasáha ró máá ró tēe jéjníñu nuū jnáhan. \v 27 ¿Te ndé ɨɨn cúu jeē cujéhnu ga, á tée yéji nuū mesa, chí tée jéni cohō? ¿A násūu tée jeē yéji nuū mesa cúu jeē cujéhnu ga? Te ruhū nasūu súcuan cúu ri, chi ni nasáha ri maá rí nájnūhun tēe jéjníñu nuū rō, chi vēji ri sáha ri jeē nihín tahú rō. \p \v 28 ’Te máá ró cácuu tēe jeē niní cáhīin jíín rí tāca quɨ́vɨ̄ jeē ndóho ri jnūndóho. \v 29 Núu súcuan te nájnūhun ni sáha Tátá rī jeē ndácu ri jniñu, suni súcuan sáha ri jeē ndacu ró jniñu jíjnáhan ró. \v 30 Te caji rō coho ró jíín rí ini ñuu nuū ndacu ri jniñu. Te cucōo ró ɨɨn ɨɨn mesa jeē sándaā rō jniñu ndɨhúxí uū yucūn Israel. Achí yá. \s1 Jeē ní cachi yā jeē yūhu Pedro cahān de jeē jiní de ya \r (Mt. 26.31‑35; Mr. 14.27‑31; Jn. 13.36‑38) \p \v 31 Te suni ni cahān maá Jítoho yō jiín Simón Pedro: \p Simón, cuni sōho ró, chi ni jicān Satanás rohó jíjnáhan ró jéē coto ndee rohó nájnūhun jeē síjin trigo, te stúu ndé ɨɨn ró cácuu nájnūhun paja jeē nayūhu ró, te ndé ɨɨn ró cácuu nájnūhun trigo jeē candíje nīhin ró. \v 32 Te ni jicān tahú rī jehē rō návāha ma náyūhu ró jeē ma cándíje ga rō. Te jeē nácandíje tucu ró, te sáha ró jéē íje tāca jnáhan ró jíín jnúhun ri. Achí yá. \p \v 33 Te ni cahān de jíín yá: \p Je íyó túhva ná quíhīn na jíín ní vecāa te vēsú na cuu na jíín ní, achí de. \p \v 34 Te ni cahān yā: \p Pedro, cáhán rī jiín ró jeē nde ná tu cana líhli vijna, te yūhu ró jeē jnɨɨ ñayuu rohó, te unī jínu cahān rō jeē tu jíní rō ruhū, achí yá. \s1 Jeē ní cuyajni coto ya jnūndóho \p \v 35 Yūcuán na te ni cajnūhun yá de jíjnáhan de: \p Ná ni tají rí rohó ní jengoo ró jéē tu ní cóndiso ró ñunu ni yɨjnɨ xūhún ni ndijēn, ¿te á ní īyo ɨɨn jeē ní cumanī nuū rō? Achí yá. \p Te ni cacahān de: \p Tú ni ɨɨn ní cúmanī. \p \v 36 Te ni cahān yā: \p Nde vijna sa cáhán rī jeē cóndiso ró ñunu ró, te suni yɨjnɨ xūhún. Te tēe jeē tu névāha espada jeē coto de máá de, na xíco de tɨcāchí de te na cuáan de. \v 37 Chi cáhán rī jiín ró jeē quee quɨvɨ̄ ndoho yó jnúndóho, chi cánuú squícu jnūhun yáha jéē cahán nuū tútu sɨquɨ̄ rī: Sáha ñayuu jiín yá nájnūhun cásáha i jíín tée sáha cuēchi xeēn, áchí tutu. Chi tāca jnúhun un jéē yosó cáhán sɨquɨ̄ rī, chi squícu nahín, áchí yá. \p \v 38 Yūcuán na te ni cacahān de: \p Yāha íyó úū espada, achí de. \p Te ni cahān yā jiín de: \p Jíín jéē yáha‑ni, áchí yá. \s1 Jeē ni jícān tahú yā nuū huerto Getsemaní \r (Mt. 26.36‑46; Mr. 14.32‑42) \p \v 39 Te ni quenda ya cuahān yā yucu Olivos nájnūhun sáha sáha ya. Te tēe cáscuáha jíín yá ni candiquīn de ya cuangoo de jíín yá. \v 40 Te nuū ni jínū yā yūcuán, te ni cahān yā jiín de: \p Cacān tahú rō jijnáhan ró jéē chindéé ñáhán yá rohó jéē ma sáha ró cuéchi núu coto ndee jeneé róhó, achí yá. \p \v 41 Te ni jica ya jecu, cūhva jeē jicá jínú yuū jeē squiín. Te ni jecuɨñɨ̄ yɨtɨ́ yá, te suhva ni jicān tahú yā: \p \v 42 Tátā, núu cúní ni te tejiyo ní jnúndóho yáha jéē ma quíji sɨquɨ̄ ná. Te nasūu jéē cuní maá ná, chi jeē cuní maá ní na cóo, áchí yá. \p \v 43 Te ni cane ɨɨn ndajéhé andɨvɨ́ núū yā, te ni jēhe fuerza nuū yā. \v 44 Te cúcuíhyá ndasɨ́ ni yā jeē quiji jnūndóho sɨquɨ̄ yā, te ni nducú ndéyɨ́ gá yā ni jicān tahú yā. Te ni cane jnañū yā, te tóo nuū ñúhun nájnūhun yúyú náhnu nɨñɨ̄. \p \v 45 Te ná ni ndocuɨñɨ̄ yā jeē ni jícān tahú yā, te ni ndee yā nuū tée cáscuáha jíín yá. Te ni jito ya jeē cáquixī de, chi tuá cáhīyo ndeyɨ́ ni de cacān tahú de jeē cácucuíhyá ndasɨ́ ni de. \v 46 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cáquixī rō? Ndonda te cacān tahú rō jeē chindéé ñáhán yá rohó jéē ma sáha ró cuéchi jeē cóto ndee jeneé róhó. Achí yá. \s1 Jeē ní cajnɨɨ de Jesús \r (Mt. 26.47‑56; Mr. 14.43‑50; Jn. 18.2‑11) \p \v 47 Te sá cáhán gā yā súcuan, te ni quecoo cuehē ñayuu. Te tēe nání Judas, ɨɨn jnáhan jeē uxí uū tēe scuáha jíín yá, yósnúu de nuū ñáyuu un véji de. Te ni quee de nde nuū Jesús, te ni techūhú de ya, te súcuan ni nastúu de ya. \v 48 Te ni cahān Jesús jiín de: \p Judas, ¿á jíín jéē téchūhu ró ruhū cúu jeē nastúu ró rúhū, Yaā ní nduu tēe? Achí yá. \p \v 49 Te tēe cáhīin jíín yá, ni cajito de jeē ní quejéé cúu, te ni cacajnūhún de ya: \p ¿A ndonda ná jíjnáhan ná sɨ́quɨ̄ de jíín espada? áchí de. \p \v 50 Te ɨɨn de ni stují de mozo sutū cujéhnu ga, chi ni jehnde de sōho lado váha. \v 51 Te ni cahān Jesús: \p Siáá, na jécuɨñɨ̄, achí yá. \p Te ni tee ya ndaha ya sōho mozo un, te ni nasávāha ya de. \v 52 Te ni cahān yā jiín sútū cácujéhnu jíín tée cándiso jníñu ini templo jiín táca tée jéhnu jeē ní quecoo de jeē jnɨ́ɨ de ya: \p ¿Te va tēe cuíhná cúu ri jeē véjicoo ró jíín espada jiín yujnu jeē jnɨɨ ró rúhū jeē súcuan? \v 53 Tāca quɨ́vɨ̄ ni ine ri jiín ró jijnáhan ró ini templo cáhnu, te tu ní cájnɨɨ ró rúhū. Te vijna te ni quee hora jeē jnɨɨ ró rúhū jiín jéē sáha ró táca jniñu jeē ndácu jeneé jéē ndeé núū néē. Achí yá. \s1 Jeē ní cachi Pedro jeē tu jíní de ya \r (Mt. 26.57‑58, 69‑75; Mr. 14.53‑54, 66‑72; Jn. 18.12‑18, 25‑27) \p \v 54 Te ni cajnɨɨ de ya cuangoo de jíín yá vehe sutū cujéhnu ga. Te Pedro chi jícá‑ni ndíquín de ya. \v 55 Te tācá policía ni cascáyú de ñuhūn ini patio, te ni condúu de yuñúhún un cáyūcú de. Te suni ni cucōo Pedro jiín de. \v 56 Te ɨɨn ñahan jéjníñu ini vehe un, ní jito ña nuū de jeē néne de yuñúhún. Te ni jito vāha ña nuū de, te ni cahān ña: \p Tēe yáha suni ni jica de jíín tée ún, áchí ña. \p \v 57 Te máá de tu ní cáchi de, chi ni cahān de: \p Tu jíní rī tēe ún, áchí de. \p \v 58 Te ni cunúu jecu gā, te ni jito tucu ɨnga ñayuu nuū Pedro, te ni cahān: \p Róhó, suni jnáhan tāca tée un cúu ró, áchí. \p Te ni cahān Pedro: \p Nasūu cúu ri, hombre, achí de. \p \v 59 Te ni cuu nájnūhun ɨɨn hora gā, te ni cahān nīhin ɨnga de: \p Jendaá ndije jeē tée yáha ní jica de jíín tée ún, chi suni tēe región Galilea cúu de, áchí de. \p \v 60 Te ni cahān Pedro: \p Hombre, tu jíní rī na jnūhun cáhán rō. \p Te sá súcuan cáhán gā de, te ni cana‑ni líhli. \v 61 Yūcuán na te ni ndió cóto máá Jítoho yō, te ni jito ya nuū Pedro. Te ni nucūhun ni de jnūhun ni cahān yā jiín de: Nde ná tu cana líhli, te yūhu ró te cahān rō unī jínu jeē tu jíní rō ruhū. \v 62 Te ni quenda de cuahān de, te yōhyo ni ndahyū de jeē ní cachi de jeē tu jíní de ya. \s1 Jeē ní casácatā de nuū yā \r (Mt. 26.67‑68; Mr. 14.65) \p \v 63 Te tāca tée cándito Jesús, ni casácatā de nuū yā, te ni cacani de ya. \v 64 Te ni cajesɨ de sahma nuū yā, te ni cacani de nuū yā, te ni cacahān de: \p Cachi ndé ɨɨn cúu jeē ní cani róhó, áchí de. \p \v 65 Te cuehē gā jnūhun súcuan ni cacahān neé de jíín yá. \s1 Jeē ní indichi Jesús nuū junta tēe cácujéhnu ga \r (Mt. 26.59‑66; Mr. 14.55‑64; Jn. 18.19‑24) \p \v 66 Te jeē ní cundijin, te ni candutútú táca tée jéhnu cándacu jniñu nuū ñayuu hebreo, jiín sútū cácujéhnu, jíín tée cástéén tutu ley Yaā Dios. Te cuangoo de jíín yá nuū junta tēe cácujéhnu ga, te yūcuan ní cacajnūhún de ya: \p \v 67 Cachi, ¿á máá ró cúu Cristo jeē ní tají Yaā Dios? Achí de. \p Te ni cahān yā jiín de: \p Vēsú na cáhán rī jeē suu ri cúu, te ni ma candíje cuɨtɨ rō. \v 68 Te suni núu cajnūhun máá rí rohó jíjnáhan ró, te suni ma stió cuɨ́ñɨ́ rō nuū rī, ni ma siaá rō ruhū. \v 69 Te ruhū, Yaā ní nduu tēe, tāca quɨ́vɨ jeē quíji conene ri lado váha máá Yaā iyó poder, achí yá. \p \v 70 Yūcuán na te ndɨhɨ de ni cacajnūhún de ya: \p ¿A máá ró cúu Sēhe Yaā Dios núu súcuan? \p Te ni cahān yā jiín de: \p Suu ri cúu, nájnūhun cácahān rō, achí yá. \p \v 71 Yūcuán na te ni cacahān de: \p ¿Na testigo gā jíni ñúhún yó núu súcuan? Chi ni cajini sōho yó jíín yuhu máá de jeē cahán ndevāha de jeē cúu de Sēhe Yaā Dios. Achí de jíjnáhan de. \s1 Jeē ní indichi Jesús nuū Pilato \r (Mt. 27.1‑2, 11‑14; Mr. 15.1‑5; Jn. 18.28‑38) \c 23 \p \v 1 Yūcuán na te ni candocuɨñɨ̄ ndɨhɨ de, te cuangoo de jíín yá nuū Pilato. \v 2 Te yūcuan ní caquejéé de cácahān de cuēchi sɨquɨ̄ yā: \p Ni canihīn na tée yáha jéē stónda de ñayuu sɨquɨ̄ tohō. Te cáhán de jeē tú vāha jeē cuāha ná xúhun renta nuū rey nación Roma jeē ndácu jniñu nuū nación na. Te suni cáhán de jeē maá de cúu Cristo, Rey jeē ní tají Yaā Dios. Achí de jíjnáhan de. \p \v 3 Yūcuán na te Pilato ni cajnūhún de ya: \p ¿A máá ró cúu Rey ñayuu hebreo? \p Te ni cahān yā: \p Suu ri cúu, nájnūhun cáhán rō, achí yá. \p \v 4 Te ni cahān Pilato jiín sútū cácujéhnu jíín ñáyuu cuehē ún: \p Tú ni ɨɨn jnūhun stɨ́vɨ cáhán tēe yáha jéē nihín rī cuēchi sɨquɨ̄ de, áchí de. \p \v 5 Te máá de víhyá gā ni cacahān de: \p Tēe yáha stónda ndasɨ́ de ñayuu sɨquɨ̄ tohō jiín jnúhun stéén de nɨ́ɨ́ Judea. Chi ni quejéé de stéén de nde Galilea, te vijna te nde yāha, áchí de. \s1 Jeē ní indichi Jesús nuū Herodes \p \v 6 Te nuū ní jini sōho Pilato jeē Galilea cácahān, te ni cajnūhún de ñayuu núu tēe región Galilea cúu ya. \v 7 Te nuū ní cacahān ñayuu jeē cúu ya tēe Galilea, te ni ndacu de jniñu jeē na quíngoo de jíín yá nuū Herodes, tēe cúu gobernador Galilea. Chi quɨvɨ̄ ún suni íne Herodes ñuu Jerusalén. \v 8 Te nuū ní jito de nuū Jesús, te yōhyo ni cusɨɨ̄ ni de, chi je ni cuu cuehē tiempo jeē cuní de coto de nuū yā. Chi ni nihīn de jnūhun ya, te ñúhun ni de jeē sáha ya ɨɨn jniñu jéhnu coto de. \v 9 Te ni cajnūhún de ya cuehē jnūhun, te tu ní stíó cuɨ́ñɨ́ yā ni ɨɨn jnūhun nuū de. \v 10 Te suni cáhīin tāca sútū cácujéhnu jíín tée cástéén tutu ley, te nīhin ni cacahān de cuēchi sɨquɨ̄ yā. \v 11 Yūcuán na te Herodes jiín táca soldado de ni cacahān neé de jíín yá, te ni casácatā de nuū yā, chi ni cachuhun de ya sahma váha luu jeē cúu sahma rey. Te Herodes ni ndacu de jniñu jeē na quínundeca de ya nuū Pilato. \v 12 Te máá quɨ́vɨ̄ un ní candumanī jnáhan Pilato jiín Herodes, chi ichi yátá ni caquɨtɨ̄ jnáhan ni de. \s1 Jeē ní cundaā jeē cúū yā \r (Mt. 27.15‑26; Mr. 15.6‑15; Jn. 18.39‑19.16) \p \v 13 Yūcuán na te ni cana Pilato tāca sútū cácujéhnu jíín táca tée cándiso jníñu jíín táca gá ñayuu, ni candutútú. \v 14 Te ni cahān de: \p Ni caquindeca ró tée yáha núū rī, jeē cácahān rō jeē stónda de ñayuu sɨquɨ̄ tohō. Te je ni stichí rī de, ni cajito jínúū rō. Te tu ní níhín rī ni ɨɨn cuēchi sɨquɨ̄ de nájnūhun jeē cácahān rō. \v 15 Te ni Herodes, tu ní níhín de, chi ni natají tucu de tēe yáha núū rī. Te tú cuɨtɨ ni ɨɨn cuēchi ní sáha de jeē cúū de. \v 16 Núu súcuan te na cuáha ri castigo de, te siáá rī de quihīn de, áchí Pilato. \p \v 17 Te íyó costumbre jeē tācá vico pascua siaá Pilato ɨɨn preso jeē cuní ñayuu. \v 18 Te ñayuu cuehē ún, ɨnuú‑ni ni cacana jee i: \p Na cúū tēe jíñá, te siáá ní Barrabás, achí i. \p \v 19 Te Barrabás íne de vecāa sɨquɨ̄ jeē ni stónda de ñayuu sɨquɨ̄ tohō ini ñuu ún, te ni jehni de ndɨ̄yɨ. \v 20 Te Pilato cuní de siáá de Jesús, te ni cahān tucu de jíín ñáyuu. \v 21 Te máá i víhyá gā ni cacana jee i: \p Cata caa ní de jicā cruz, na cúū de, áchí i. \p \v 22 Te ni cahān tucu de jíín i vuelta unī: \p ¿Na cuēchi ni sáha de núu súcuan? Tu ní níhín cuɨtɨ rī ni ɨɨn cuēchi sɨquɨ̄ de jeē cúū de. Núu súcuan te na cuáha ri castigo de, te siáá rī de quihīn de, áchí Pilato. \p \v 23 Te víhyá gā ni cacana jee ñayuu un, ní cacahān nīhin i jeē na cúū yā jicā cruz. Te máá i jíín táca sútū cácujéhnu, ni cacana jee ndasɨ́ i. Te ni cacundeyɨ́ i ni cascáhān i Pilato jeē na cúū yā. \v 24 Yūcuán na te ni ndacu Pilato jniñu jeē na cóo nájnūhun cácuni i. \v 25 Te ni siaá de tēe jeē ní cajicān i, tēe jeē íne vecāa jeē ni stónda de ñayuu sɨquɨ̄ tohō te ni jehni de ndɨ̄yɨ. Te ni jēhe de jnūhun jeē na cúū Jesús nájnūhun cácuni i. \s1 Jeē ní cacata caa de ya jicā cruz \r (Mt. 27.32‑44; Mr. 15.21‑32; Jn. 19.17‑27) \p \v 26 Te cuangoo tācá soldado jiín yá jeē cahni de ya jicā cruz. Te ni canihīn de ɨɨn tēe ñuu Cirene, nání de Simón, vendiji de jeē ni jéhēn de rancho. Te ni catejníñu de tēe un jéē cóndiso de cruz yā quihīn de yatā yā. \p \v 27 Te cuehē ndasɨ́ ñáyuu ndíquín i yatā yā cuangoo i. Te suni cuehē ñahan cuangoo ña, te cándahyū cohó ña jeē cácucuíhyá ni ña jehē yā. \v 28 Te ni ndió cóto Jesús nuū ña, te ni cahān yā: \p Róhó ñahan Jerusalén jijnáhan ró, ma ndahyú rō jehē rī, chi sa suhva ndahyū rō jehē maá ró jiín jéhē sēhe ró jíjnáhan i. \v 29 Chi quee quɨvɨ̄ jeē coo jnūndóho xeēn sɨquɨ̄ rō, te cahān rō: Yōhyo ndetū tācá ñahan númá, jíín jéē tu ní scácu sēhe, jíín jéē tu ní cóndeca yɨquɨ́n, chi tú sēhe ña jeē jnahuhū ni ña jeē ndóho i, achi rō jijnáhan ró. \v 30 Quɨvɨ̄ ún te quejéé ñáyuu cahān i jíín táca yucu: Cotúú sɨ́quɨ̄ rī jijnáhan ri návāha cuu rī. Te suni jíín táca loma: Casɨ sɨquɨ̄ rī jijnáhan ri, achi i. \v 31 Chi núu cásáha xeēn i jíín rúhū jeē tú na cuēchi ri, te nagā ni cuu jeē ma cóo xeēn sɨquɨ̄ ndɨhɨ ñayuu chi íyó cuéchi i. Achí yá. \p \v 32 Te suni cuangoo de jíín úū tēe ni casáha cuēchi xeēn, jeē suni cuu de jíín yá. \v 33 Te ni jinūcoo de lugar nuū naní Yɨquɨ Xíní, te yūcuan ní cacata caa de ya jicā cruz. Te suni ni cacata caa de ndɨndúú tée ni casáha cuēchi xeēn un núū uū gā cruz, ɨɨn de lado váha ya, te ɨnga de lado jecó yá. \v 34 Te níní jéē súcuan cúu, te ni cahān Jesús: \p Tátā, cone cáhnu ni ni núū de jíjnáhan de, chi tu cájini de na vé casáha de, áchí yá. \p Te soldado un ní casáha de sorteo jeē sɨquɨ́ ndese nihīn ɨɨn ɨɨn de sahma ya. \v 35 Te cáhīin ñayuu yūcuan, cájito i nuū yā. Te suni nde tēe cándiso jníñu, cácahān catá de cájito de ya: \p Núu ɨnga ñayuu ni jnama de, te na jnáma de máá de vijna, te núu ndaā jeē Cristo jeē ní nacāji Yaā Dios cúu de, áchí. \p \v 36 Te tācá soldado suni ni casácatā de nuū yā, chi ni quecoo de nde nuū yā, te ni cajēhe de vinagre iyá coho ya. \v 37 Te cácahān de jíín yá: \p Núu máá ró cúu Rey ñayuu hebreo, te na jnáma ró máá ró, achí de. \p \v 38 Te suni ni īyo jnūhun jeē ndeé xinī cruz yā jeē cahán na sɨquɨ̄ ni jíhī yā, te suhva yósó jíín yuhu griego jiín latín jiín hebreo: Yāha cúu Rey ñayuu hebreo, achí. \p \v 39 Te ɨɨn jeē ndɨndúú tée ni casáha cuēchi xeēn, jeē cándita caa, ni cahān neé de nuū yā: \p Núu máá ró cúu Cristo, te na jnáma ró máá ró te suni jnama ró ndɨndúú rí, achí de. \p \v 40 Te ɨnga de ni cahān de nuū jnáhan de: \p ¿A tu yúhú ró Yaā Dios naún? Chi ɨnuú cándoho yó jíín Yaā yáha. \v 41 Te máá yó chi vetū‑ni cándoho yó, chi yāha cánihīn yō castigo sɨquɨ̄ jniñu néé ní casáha yó. Te Yaā yáha chi tú ni ɨɨn cuēchi ní sáha ya, achí de. \p \v 42 Te ni cahān de jíín yá: \p Jesús, nucūhun ni ni sáña jéē quéjéé ní ndacu ní jniñu, áchí de. \p \v 43 Yūcuán na te ni cahān Jesús jiín de: \p Jendaá cahán rī jiín ró jeē víjna te condee rō jiín rí nuū jardín andɨvɨ́, áchí yá. \s1 Jeē ni jíhī Jesús \r (Mt. 27.45‑56; Mr. 15.33‑41; Jn. 19.28‑30) \p \v 44 Te nuū ní cuu nájnūhun cahuxī uū, te ni cunee nɨɨ́ cáhnu nde cahunī. \v 45 Te ni cujnúú níāndii. Te sahma ndíta caa jeē ndihyú cuarto iī ini templo cáhnu, ni ndatā‑ni sava sava. \v 46 Yūcuán na te ni cana jee Jesús: \p Tátā, naquihin ní ánuá na, áchí yá. \p Te súcuan ni cahān yā, te ni jihī‑ni ya. \p \v 47 Te tēe nación Roma jeē cúu capitán ni jito de jeē súcuan ni cuu, te ni cahān de jeē yóhyo cújéhnu Yaā Dios, te áchí de: \p Jendaá ndije jeē tée tú na cuēchi cúu tēe yáha, áchí de. \p \v 48 Te ndɨvii ñayuu cáhīin yūcuan ní cajito i tāca jéē ní cuu, te cácani i yɨ̄quɨ jícā i jeē cájnahuhū ni i, te ni nandió cóo i cuanungoo i. \v 49 Te tāca ñáyuu cájini jnáhan jíín yá, jiín táca ñahan Galilea jeē ní cajica ña jíín yá, cáhīin jícá ña cájito ña tāca jéē ní cuu. \s1 Jeē ní quindūji Jesús \r (Mt. 27.57‑61; Mr. 15.42‑47; Jn. 19.38‑42) \p \v 50 Te ni īyo ɨɨn tēe vāha tēe ndaā, nání de José. Te tēe ñuu Arimatea ndañúū Judea cúu de. Te cúu de jnáhan tāca tée hebreo cácujéhnu ga jeē casáha junta. \v 51 Te ñúhun ni de jeē quiji quɨvɨ̄ jeē ndacu Yaā Dios jniñu, te suni tu ní nújnahan ni de jeē ní casándaā junta un jéē cúū Jesús. \v 52 Te tēe un ní jehēn de nuū Pilato, ni jicān de yɨquɨ cúñu Jesús. \v 53 Te ni snúu de ya jicā cruz, te ni chusúcún de ya ɨɨn sahma cuitá. Te ni chindūji de ya ini ɨɨn yaū jeē ní caan jicā ɨɨn cava, nuū ná tu quindūji ndɨ̄yɨ. \v 54 Te quɨvɨ̄ un cúu quɨvɨ̄ casátūhva ñayuu, chi jehíni un quéjéé quɨ́vɨ̄ ndétātú. \p \v 55 Te ñahan ní quijicoo jíín yá nde Galilea, ni jengoo ña jíín José, te ni cajito vāha ña yaū ún, jíín ndese ni cachindūji de ya. \v 56 Te cuanungoo ña vehe ña, te ni casátūhva ña tācá perfume jiín aceite yucū jeén asɨ̄n. Te ni candetātú ña quɨvɨ̄ ndétātú, nájnūhun ndácu ley Yaā Dios jniñu. \s1 Jeē ní natecu Jesús \r (Mt. 28.1‑10; Mr. 16.1‑8; Jn. 20.1‑10) \c 24 \p \v 1 Te jenéhen ndasɨ́ quɨ́vɨ̄ domingo, te ni jinūcoo tucu ñahan un núū ní yɨndūji Jesús, te cándahá ña tācá perfume jiín aceite ni casátūhva ña. Te suni cuangoo sava ga ñahan jíín ña. \v 2 Te nuū ni jínūcoo ña, te ni cajito ña jeē ní cujiyo yuū ndihyú yuyáú ndɨ̄yɨ. \v 3 Te ni quɨ̄vɨcoo ña yaū ún, te tuá yɨquɨ cúñu Jitoho yō Jesús ni cájito ña. \v 4 Te ni cacunéé ni ña cájito ña jeē tuá ndɨ̄yɨ. Sáá te ni cajito ña uū ndajéhé Yaā Dios jeē cáa nájnūhun tēe, cáhīin ya xiin ña, te cáñūhun ya sahma ndíndēé. \v 5 Te yōhyo ni cayūhú ña, te ni cajexin ña nuū ña nde nuū ñúhun. Te ni cacahān ndajéhé un jíín ña: \p ¿Naun sa nuū cáyɨndūji ndɨ̄yɨ cánanducú ró Yaā técu? \v 6 Tuá yā yāhá, chi je ni natecu yā. Te nucūhun ni rō ndese ni cahān yā jiín ró ná íne ga yā región Galilea. \v 7 Chi ni cachi ya jeē maá yá, Yaā ní nduu tēe, cánuú natūu ya nuū tāca tée cáhīyo cuēchi, jeē jnɨɨ de ya cahni de ya jicā cruz, te nuū uní quɨvɨ̄ te natecu yā. Achí ndajéhé un. \p \v 8 Yūcuán na te ni canucūhun ni ña tāca jnúhun ni cahān Jesús. \v 9 Te ni quendacoo ña nuū ní yɨndūji ya, te cuanungoo ña. Te ni canacani ña tāca jnúhun yáha núū ndɨhúxí ɨɨn apóstol jiín núū tāca gá de. \v 10 Te ñahan ní canacani jnūhun yáha núū tée cácuu apóstol, cúu ña María ñuu Magdala, jiín Juana, jiín María naná Jacobo, jiín sava ga ña. \v 11 Te tācá apóstol chi cájeni ni de jeē jnúhun cánéé cáñúú cácahān ña, te tu ní cácandíje de. \p \v 12 Te vēsú súcuan, te Pedro ni quenda de, te jínu de cuacondēhé de nuū ní yɨndūji ya. Te ni jito nihni de ini yaū, te ni jito de jeē sahma cuitá un cáyūcu máá na. Te cuanuhun de vehe de, te nahán náā ni de jeē ní jito de jeē tuá yā. \s1 Jeē ní ndajnūhun yá jiín úū de ichi cuáhán Emaús \r (Mr. 16.12‑13) \p \v 13 Te suu quɨvɨ̄ un cuángoo uū jnáhan de ɨɨn ñuu naní Emaús, jeē jicá nájnūhun uxī ɨɨn kilómetro jiín ñuu Jerusalén. \v 14 Te cándajnūhún de sɨquɨ̄ tācá jniñu jeē ní cuu ún. \v 15 Te níní cándajnūhún de te cácajnūhun jnáhan de, te máá Jesús ni cuyajni ya yatā de, te jíca ya cuahān yā jiín de. \v 16 Te ni sáha jíín de jeē tu ní cánacuni de ya, vēsú cájito de nuū yā. \v 17 Te ni cajnūhun yá de: \p ¿Na jnūhun cándajnūhun ró cájica ró? ¿Te najehē cácucuíhyá ni rō? Achí yá. \p \v 18 Te ɨɨn de jeē naní Cleofas ni cahān de jíín yá: \p Ndɨhɨ cuɨtɨ ñayuu cájini i tācá jniñu ní cuu ini ñuu Jerusalén tāca quɨ́vɨ̄ yáha. ¿Te á máñúhún‑ni níhín cúu jeē ní quee ní ñuu un jéē tu jíní ni na vé ni cuu? Achí de. \p \v 19 Te ni cajnūhun yá de: \p ¿Te na vé ni cuu? Achí yá. \p Te ni cacahān de jíín yá: \p Jeē ní ndoho Jesús ñuu Nazaret, Yaā ní nacani jnūhun Yaā Dios. Te jíín poder Yaā Dios ni sáha ya tācá jniñu jéhnu te ni nacani ya jnūhun, jíto jínúū Yaā Dios jiín táca ñáyuu. \v 20 Te sutū cácujéhnu jíín tée cándiso jníñu nuū ná, ni canastúu de ya nuū tāca tée Roma, te tēe un ní casándaā de jeē cúū yā jicā cruz. \v 21 Te máá ná ní cañūhun ni na jéē maá yá jnama ya nación na Israel nuū ñáyuu Roma nuú. Te sɨquɨ̄ tācá jniñu yáha, te ni cane ɨnga jnūhun. Chi vijna je íyó únī quɨvɨ̄ jeē ní cuu ún. \v 22 Te sava ñahan cájini jnáhan ná jíín, ni canacani ña ɨɨn jnūhun jeē yóhyo cánaa ni na sáha, chi cácahān ña jeē ní natecu yā. Chi jenéhen ndasɨ́ ní jengoo ña yaū ndɨ̄yɨ ún. \v 23 Te tuá ni cájito ña yɨquɨ cúñu yā. Te ni ndecoo ña nuū na jíjnáhan ná, te cácahān ña jeē ní cajito ña jeē ní canecoo ndajéhé Yaā Dios nuū ña, te ni cacahān jeē ní natecu Jesús. \v 24 Te ni jengoo sava jnáhan ná ndé yaū ndɨ̄yɨ ún, te ni cajito de jeē súcuan íyó, nájnūhun ni cacahān ñahan ún, te tu ní cájito cuɨtɨ de nuū yā. \p \v 25 Yūcuán na te ni cahān maá yá jiín de: \p Tēe tu cájecūhun cuɨtɨ ni cácuu ró. Yōhyo uhū cácandíje ró táca jnúhun Cristo ni cacahān tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios nde jenahán. \v 26 ¿Te á tu súcuan ní jíni ñúhún ndoho Cristo tāca jnúndóho yáha, te sáá te quinuhun yā nuū lúu cujéhnu ya? Achí yá. \p \v 27 Te ni nacani cájí yá tāca jnúhun jeē yosó núū tútu iī jeē cahán sɨquɨ̄ maá yá. Te ni quejéé yá jiín jnúhun ni tee Moisés, te ni cahān gā yā tāca jnúhun jeē ní catee tēe ni canacani jnūhun ya nde jenahán. \p \v 28 Te nuū ni jínūcoo de ñuu nuū cuángoo de ún, te Jesús ni sáha ya jeē cáca ga yā quihīn yā. \v 29 Te máá de ni castétu de ya, ni cacahān de jíín yá: \p Ndōo ní vehe ná, chi je ni ini te je yajni cuaa, áchí de. \p Yūcuán na te ni quɨ̄vɨ ya jeē quéndōo ya jiín de. \v 30 Te nuū ní cucōo ya mesa jeē cáji yā jiín de jíjnáhan de, te ni quihin ya staā, te ni jicān tahú yā, te ni tahú cuéchí yá, te ni jēhe ya nuū de. \v 31 Te jeē sáha ya súcuan, te nájnūhun ni cananune tɨnūú de, te ni canacuni de ya. Te ni ndoñúhún‑ni ya nuū de cuahān yā. \v 32 Te ni cacahān maá de: \p Jendaá jeē yóhyo ni cacusɨɨ̄ ni yō ná ni nacani ya jnūhun nuū yō ichi ún te ni castūhun cájí yá jnūhun cáhán tutu iī. Achí de. \p \v 33 Yūcuán na te yachī ni canaquihin de ichi, ni canandicó de cuanungoo de ñuu Jerusalén. Te ni canajnáhan de jíín ndɨhúxí ɨɨn ga apóstol, cáyūcu tútú de jíín sava ga jnáhan de. \v 34 Te ni cacahān tēe cáyūcu tútú un: \p Jendaá ndije jeē ní natecu maá Jítoho yō, te ni nane ndijin yā nuū Simón, achí de jíjnáhan de. \p \v 35 Yūcuán na te ndɨndúú tée un ní canacani de jnūhun ndese ni najnáhan ya jiín de ichi, jíín ndese ni canacuni de ya ná ni tahú cuéchí yá staā. \s1 Jeē ní nane ya nuū tée cáscuáha jíín yá \r (Mt. 28.16‑20; Mr. 16.14‑18; Jn. 20.19‑23) \p \v 36 Te sá cácahān gā de tāca jnúhun yáha, te ni jecuɨñɨ̄‑ni Jesús mēhñú de jíjnáhan de. Te ni cahān yā jiín de: \p Ndeyɨ́ sɨ́ɨ̄ coo ni rō jijnáhan ró, áchí yá. \p \v 37 Te ni candacoto īyo de, ni cayūhú ndasɨ́ de, chi ni cajeni ni de jeē ɨɨn ánuá cúu ya. \v 38 Te ni cahān yā jiín de: \p ¿Naun cáyūhu ró, te naun cájeni sɨquɨ́ ni rō súcuan? \v 39 Condēhé ndaha ri jiín jéhē rī, te cuni rō jeē maá rí cúu. Jnɨɨ ruhū te cuni rō, chi ɨɨn ánuá tu névāha cūñu ni yɨquɨ nájnūhun cájito ró jéē névāha máá rí, achí yá. \p \v 40 Te jeē ni cáhān yā súcuan, te ni steén yā ndaha ya jehē yā nuū ni yɨ́hɨ ndūyu cāa. \v 41 Te yōhyo ni cacusɨɨ̄ ni de, te cánaa ni de. Te vēsú súcuan te ná tu candíje vāha vāha de jeē maá yá cúu. Te ni cahān yā jiín de: \p ¿A cánevāha ró jecu jeē cáji rī yāhá? áchí yá. \p \v 42 Yūcuán na te ni cajēhe de ɨɨn pedazo chācá ní tau nuū yā, jiín ɨɨn pedazo ñahmā ndūxi yocō. \v 43 Te ni quihin ya, te ni yeji yā nuū de jíjnáhan de. \v 44 Te ni cahān yā jiín de: \p Tāca jéē ní cuu jíín rí cúu jeē ni cáhān rī ná ni ine ri jiín ró jíjnáhan ró ndé saá, jeē cánuú squícu tāca jnúhun ri jeē yosó núū tútu ley Moisés, jiín núū tācá tutu tēe ni canacani jnūhun Yaā Dios, jiín núū tútu salmo, achí yá. \p \v 45 Te ni nune ya jeē níjnūní de, návāha cuu jecūhun ni de tāca jéē cahán tutu iī. \v 46 Te ni cahān yā: \p Súcuan cáhán nuū tútu jeē ruhū Cristo, cánuú cuu rī, te nuū uní quɨvɨ̄ natecu rī. \v 47 Te cuitē núu jnūhun ri jeē cánuú nacani ni ñayuu jeē stóo i cuēchi i, te cone cáhnu ni Yaā Dios nuū i. Te ñuu Jerusalén quejéé cuítē núu jnūhun yáha, te quihīn nuū ñáyuu tācá nación. \v 48 Te máá ró cácuu tēe nacani jnūhun tācá jniñu ní cajito ró. \v 49 Te tají rí Espíritu Santo quiji ya nuū rō jijnáhan ró, nájnūhun ni jejnūhun Tátá rī. Te na quéndōo ró ñuu Jerusalén condetu ró ndé nihīn rō poder Espíritu Santo jeē quíji nde andɨvɨ́. Achí yá. \s1 Jeē ní ndaa ya cuanuhun yā andɨvɨ́ \r (Mr. 16.19‑20) \p \v 50 Yūcuán na te ni quenda ya ñuu Jerusalén, cuahān yā nde ñuu Betania jiín de jíjnáhan de. Te ni ndonehen ya ndɨndúú ndaha ya, te ni jicān tahú yā jehē de. \v 51 Te níní jícán tahú yā jehē de, te ni cujiyo‑ni ya nuū de, ni ndaa ya cuanuhun yā andɨvɨ́. \v 52 Te máá de ni cachiñúhún de ya. Te sáá te cuanungoo de ñuu Jerusalén, te yōhyo cácusɨɨ̄ ni de. \v 53 Te níní cáhīin de ini templo cáhnu, cánacuatáhú de nuū Yaā Dios. Te ni cuu. Amén.