\id LUK - Margi Tiwi Ənga Tǝm [mfm] \ide UTF-8 \h LUKA \toc3 Luk \toc2 Luka \toc1 Ndǝshigu Sara Wu Tsa Luka \mt2 Ndǝshigu Sara Wu Tsa \mt1 Luka \c 1 \s1 Sǝra Mǝliya Luka Tsǝfǝri Najaka Sau \p \v 1 Nji gangǝ ɗa aga nda tsǝfǝri, sǝra ndǝ nggari ɗarkǝr wu pama ˈya. \v 2 Ndǝ tsǝfǝri sǝra ˈyi nggari sara ara njira sǝ kǝ ɗa wu liya nda tsu kaɗǝu, ǝnga ndǝ tǝtǝlna ndǝr Hyal tsu. \v 3 Tiyafulusu\f + \fr 1:3 \fr*\ft Sǝra thlǝmǝ kǝ cabiya ca ngǝ “Ndǝr yiwu Hyal.” \ft*\ft Tsamiya wu: \ft*\xt TCama 1:1\xt*.\f* ndǝ dǝgal, ǝnggǝra yi tsambiya sǝˈyar kǝ patǝu ǝnga hangǝkal, ca ngǝ ɗa yi lari a ɗar tsaˈa, ya tsǝfǝri ngǝ ǝnggǝra sǝˈyar kǝ ɓau, \v 4 aga ga sǝnbiya jirkura sǝˈyar kǝ ǝnggǝra nji highiɓǝri ngau. \s1 Nji Nana Ənggǝra Nju Nda Ya // Yahwana Ndǝr Mǝl Baɓǝtizǝma \p \v 5 Wu pǝci kǝra Hirudusu a vǝr sǝm tǝlkur nǝr ˈyiˈyir Yahudi, vanyi pubu aˈyi kǝra nja ngga ǝnga Zakariya. Naja pubu nǝ miya umbwa nǝ Abijanu. Thlǝmǝr mala nyi ca ngǝ Alisabatu, ǝnga ji biya sara wu culi gǝ Haruna. \v 6 Nanda gyapǝu, ndǝ nggya mǝnahǝu wu mwar Hyal, ndǝ ɓǝlari patǝkura sǝra Hyal na nja mǝl. \v 7 Ama nandǝ uya ya mai, ara Alisabatu ciri nga ja, ǝnga ǝtsu nji hahal nga nda gyapǝu. \p \v 8 Vanyi pǝci, Zakariya vǝr mǝl thlǝr nyi nǝ pubu a gwu ki Hyal, ǝnggǝra pǝcir nǝ miya umbwar nda shili. \v 9 Wu pǝci kau, ǝnggǝra sǝr ciji nǝ pubu cabiya, Zakariya nga nji caɗǝbiya, aga ja gu ki Hyal aga gwa nggyi sǝ kisǝu. \v 10 Kabangǝkǝ nji dadaɓau kǝra a biya, nda vǝr ndǝr anǝ Hyal wu pǝci kǝ ja vǝr nggyi sǝ kisǝ kau. \p \v 11 Kukuthlǝu kǝ waladi Thlagǝ canǝ nyi kǝr, ji taˈyi lagu mazǝma vir nggyi sǝ kisǝ kau. \v 12 Ənggǝra Zakariya lari waladi kau, kǝ hivǝr mbari nyi gagaɗau. \v 13 Ama kǝ waladi kǝ na anǝ nyi, “Zakariya, a sara ga hivǝr mai! Hyal, a nggari kǝdi ngau, kabangǝkau, mala ngǝ Alisabatu wu nda yabiya ngǝ zǝr sal. Gu nda nǝ nyi thlǝmǝ Yahwana. \v 14 Ma nji yabiya nyi, gu nda ɗa ǝnga ɗǝfu cicau ǝnga huɗǝ pipida gagaɗau, abangau ngǝ alenyi nji gangǝ tsu. \v 15 Zǝr kǝ ju nda ɗa ndǝ dǝgal wu mwar Hyal. Naji wu nda sa ˈyimir wur inabi mai.\f + \fr 1:15 \fr*\ft Njir Yahudiya wu mǝl najaka sau sara wu wur inabi aga sa, ama ma nji piyari ji ɓǝliya sar ba ja mwalnakǝr ǝnggǝr padlau.\ft*\f* Nju nda nyana nyi ǝnga Mambǝl Cicau tsu ja wu ta mǝnyi. \v 16 Naja ngu nda shabiya njir Izirayila gangǝu a shili ara Hyal Thlagǝri nda. \v 17 Ju tǝrabiya a dumwar Thlagǝu, ju mǝl thlǝr nyi wu mambǝl ǝnga dǝnama ǝnggǝr nabi Iliya. Ju shili ǝnga nggya jamǝ wu pama tadaˈyar ǝnga wazhar nda. Ju nda shabiya njira kǝra ɓǝlari sǝra tsaˈa, aga nda ɗa nji hangǝkal, lagu kǝ nga ju nda mǝliya nda tsaˈa anǝ Thlagǝr nda.” \p \v 18 Kǝ Zakariya na anǝ waladi, “Abari nga ya nda sǝni abǝr sǝ kǝ gǝ na kǝ wu nda ɗa? Kǝja nayi ndǝ hahal nga yau, mala ɗa tsu abangǝ nga ja.” \p \v 19 Waladi na, “Nayi ngǝ Jibrayilu, ya vǝr taˈyi wu mwar Hyal. Hyal ngǝ sǝwa ɗa aga ya sa nar ngǝ ndǝr kǝ mǝsahǝ gagaɗǝ kau. \v 20 Ama kǝja ga nggǝl ri ara hǝnggǝri ǝnga ndǝr kau, kǝra wu nda ɗa jiri ma pǝci ka ɗari. Agabangau, tsu gu ndǝr mai kǝl ma sǝ kǝ a nyabiyar dzau.” \p \v 21 Nji kǝra a biya nda vǝr sǝkǝ biyar Zakariya, nda vǝr ɗǝnga mi ngǝ ɗa ji ɓǝliya sar a gwu ki Hyal abanga? \v 22 Pǝci kǝra ji nda biya tsu ju sǝni ndǝr mai, ǝnggau, ba ndǝ sǝni abǝr a lari ja sǝ dǝdǝgur a gwu ki Hyal kau. Kǝ ji dumwa ǝnga ndǝr anǝ nda ǝnga tsi, ama naja sǝni ndǝr ǝnga miya ja mai. \p \v 23 Ənggǝra pǝcir thlǝr nyi kuɗau, ba ji sha a ndu ki. \v 24 Aˈyi ɓǝliya sar mai, kǝ mala nyi Alisabatu hǝri huɗǝu, kǝ ji mbunakǝr nǝ hya tǝfu wu ki naji biya mai. \v 25 Alisabatu dzǝgwa na, “Thlagǝ a mǝliya ɗar sǝ dǝgal wu yukuɗu, ǝnga ji tǝhuɗǝ ǝgya yau, ji hǝna sǝ sǝsǝli kǝra ar kǝra yau wu pama nji.” \s1 Waladi Nana Ndǝshigu Nǝ Ya Yesu \p \v 26 Ənggǝra Alisabatu mǝliya hya kwa ǝnga huɗǝu, kǝ Hyal sǝwa waladi Jibrayilu a ndu vanyi mǝlmǝ wu Galili nja ngga ǝnga Nazǝratu. \v 27 Ji sǝwa nyi ǝnga ndǝshigu mǝsahǝu a ndara kwapǝliyagǝ kǝra alkawal mbamba nǝ hǝ dzǝ aˈyi wu pama nda ǝnga vanyi ndǝ kǝra nja ngga ǝnga Yusufu, sara wu culi gǝ tǝl Dawuda. Thlǝmǝr kwapǝliyagǝ kǝ ca ngǝ Maryamu. \v 28 Ənggǝra waladi kǝ shili ǝgya ja, kǝ ji na, “Nja vǝr usa ngau! Thlagǝ aˈyi ja ǝnga gau, naja tsu a fǝnggǝr ngǝr ja barka.” \p \v 29 Ənggǝra Maryamu nggari usa dzǝ kau, kǝ sǝ kǝ ɓwanǝ nyi kǝr ba fuwa nyi wu ɗǝnga sǝ gagaɗau, ja vǝr ɗǝnga wa thlǝmǝ najaka usa dza. \v 30 Kǝ waladi kǝ na anǝ nyi, “Maryamu, a sara ga hivǝr mai, arya nagǝ a uyar gǝ mayiwakur ara Hyal. \q1 \v 31 “Kǝja gu nda hǝri huɗǝu, \q2 gu yabiya zǝr sal, \q2 gu nda nǝ nyi thlǝmǝ Yesu. \q1 \v 32 Ju nda ɗa ndǝ dǝgalǝu, \q2 ǝtsu nju nda ngga nyi ǝnga \q2 Zǝr Hyal dǝgal gagaɗau. \q1 Hyal Thlagǝ wu nda nǝ nyi \q2 vir nggya nǝr tǝlkur \q2 nǝ ǝji nyi Dawuda. \q1 \v 33 Ju nda sǝm tǝlkur nyi \q2 ar kǝra ki Yakubu baˈanuwa, \q1 tǝlkur nyi tsu aˈyi wu nda kuɗǝ mai!” \p \v 34 Kǝ Maryamu na anǝ waladi, “Abari ngǝ sǝka sǝn ɗa, kǝja nayi saya sǝni ndǝ sal maya?” \p \v 35 Kǝ waladi shaɗǝwa nyi, ji na, \q1 “Mambǝl Cicau \q2 wu nda gyar kǝra gau, \q1 dǝnama nǝ Hyal Kǝra Di \q2 wu nda mbuya ngǝ tsu. \q1 Agabangǝ zǝr kǝ gu \q2 nda ya kau, \q1 nju nda na anǝ nyi \q2 ndǝ cicau, naja ngǝ Zǝr Hyal. \m \v 36 “Kǝja Alisabatu kwamǝ ngau, kǝra nji na, naji wu ya mai, kabangǝkǝ huɗǝ hya kwa ngǝ ara ja, wu hahalkur nyi kau, \v 37 ara sǝr kari nyi kǝr anǝ Hyal aˈyi mai.” \p \v 38 Əngwar Maryamu, “Nayau, mafa Hyal ngau, bǝgǝ ja ɗa anǝ ɗa ǝnggǝra gǝ na kau.” Ənggau, kǝ waladi kǝ maˈyi sǝ nyi. \s1 Maryamu Maˈyi A Nda Usa Alisabatu \p \v 39 Ayukuɗa pǝci kushu, kǝ Maryamu pabǝri kǝrnyi, kǝ ji maˈyi ǝnga kusa, a ndu vanyi mǝlmǝ nǝr ˈyiˈyir Yahudi kǝra wu pama mau. \v 40 Ənggǝra ji shili wu mǝlmǝ kau, kǝ ji vu ki Zakariya, ji vuwa usar Alisabatu. \v 41 Ənggǝra Alisabatu nggari usa dzǝ kau, kǝ zǝr kǝra gwu ta Maryamu ɗa mumuɗǝu, ǝnggau, kǝ Alisabatu nyau ǝnga Mambǝl Cicau. \v 42 Kǝ ji hyaˈana ɗahǝu ǝnga dǝnama ji na, “Nagǝ ǝnga barka wu pama mathlǝkǝˈyi, Zǝr kǝra gu nda ya kǝ tsu ǝnga barka nga ja! \v 43 Abari ngǝ mayiwakur kǝ sǝni shili anǝ ɗa, patǝ ǝkkǝˈyi miya Thlagǝ ɗa, a shili ǝgya ya? \v 44 Ənggǝra yi nggari usa dzǝ ngau, ngǝ zǝr kǝra gwu ta yi ɗa mumuɗǝu ara huɗǝ pipida. \v 45 Ndǝr barka nga gau ara gǝ hǝnggǝri abǝr sǝ kǝ Thlagǝ nana kǝ wu ɗa ǝnga jiri.” \s1 Na Fal Hyal Nǝ Maryamu \p \v 46 Maryamu na, \q1 “Ɗǝfuwa yau a vǝr fal Thlagǝu. \q1 \v 47 Piya yi tsu a vǝr caguli \q2 ara Hyal ngǝ Ndǝr Mbǝɗa ɗa, \q1 \v 48 ara ji ɗǝngari ǝnga yau, \q2 nayi kǝra mafa nyi \q2 kǝra aˈyi vanyi sǝ mai! \q1 Mbari kabangǝkau, patǝr nji \q2 wu nda ngga ɗa \q2 ǝnga ndǝr barka, \q1 \v 49 arya sǝ dǝdǝgalˈyar kǝ kǝra \q2 Hyal ndǝ dǝnama mǝliya ɗa. \q1 Thlǝmǝ nyi ndǝ cici ngau! \q1 \v 50 Ciji baˈanǝ ciji \q2 ju nda tǝhuɗǝ ǝgya \q2 njira wu nǝ nyi dǝgalkur. \q1 \v 51 Ənga tsi nǝ dǝnama nga \q2 ji mǝliya sǝ dǝdǝgalˈyar! \q1 Ji tǝtǝlna njir fǝkǝr nda \q2 ǝnga sǝra ndu fǝr kǝr ǝni \q2 wu ɗǝfuwa nda. \q1 \v 52 A hǝyari ja tǝltǝlˈyar \q2 sara wu tǝlkur nda, \q2 ǝnga ji hyaˈana nji didiɗi. \q1 \v 53 Ji nǝ nyi sǝr sǝm mǝsahǝu \q2 anǝ njir wuɓau, \q1 kǝ ji mǝliya njir gǝnna \q2 ndǝ maˈyi ǝnga tsi kurthlǝu. \q1 \v 54 Ji dlǝwari mafa nyiˈyar \q2 njir Izirayila ǝnga \q1 ji ɗǝngari ji cabiya tǝhuɗǝ \q2 anǝ nji nyi, \q1 \v 55 ǝnggǝra ji mǝliya alkawal \q2 anǝ ǝjir mǝn Ibrahimu \q2 ǝnga culi nyi baˈanuwa!” \p \v 56 Maryamu nggya ǝnga Alisabatu ǝnggǝr hya makǝru, kadivira ji dzǝgwa sha a ndu ki gǝ nda. \s1 Nji Yabiya Yahwana Ndǝr // Mǝl Baɓǝtizǝma \p \v 57 Ənggǝra pǝcir ya nyi ɗa, kǝ Alisabatu yabiya zǝr nyi. \v 58 Tǝwul nyi ǝkkǝˈyi nji gǝ nda ndǝ nggari ǝnggǝra Thlagǝ canǝ nyi tǝhuɗǝ dǝdǝgal anǝ nyi, kǝ ndǝ daɓǝr dzǝ ndu caguli ǝnga ja. \p \v 59 Ənggǝra zǝr kǝ tǝkǝri pida cisu, kǝ ndǝ shili aga nda sa thlana nyi pǝlzha, ndu yiwu nda fiya nyi thlǝmǝr dǝnyi, Zakariya. \v 60 Ama kǝ miya zǝr na, “Awau! Nja nda ngga nyi ǝnga Yahwana.” \p \v 61 Əngwar nda anǝ nyi, “Wu culir hyi wa ngǝ ǝnga culi thlǝmǝ ka?” \v 62 Kǝ ndǝ yiwa dǝya zǝr ǝnga tsi, thlǝmǝ kǝra ja yiwu nja ngga zǝr kǝ ǝni. \p \v 63 Kǝ ji yiwa, nja nǝ nyi lǝkakaɗau, kǝ ji tsǝfǝri, “Thlǝmǝ nyi Yahwana ngau.” Kǝ sǝ kǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ njira a ndǝna! \v 64 Ənggǝ ngǝ miya Zakariya pahǝnakǝr, kǝ ji dzǝguya ndǝr ǝnga fal Hyal. \v 65 Kǝ sǝ kǝ nǝ nyi hivǝr anǝ tǝwulǝr nda patǝu. Njir ˈyiˈyir Yahudi njir nggya wu pama mau tǝtǝlna sǝ kǝ ɗa kǝ baˈamani. \v 66 Kalar ndǝra nggari sǝ kau, ba nǝ nyi ɗǝnga, ju na, “Mi ngǝ zǝr kǝ wu nda ɗa?” Ara a tsamǝr nji abǝr tsa Hyal aˈyi ǝnga ja. \s1 Zakariya Fal Hyal \p \v 67 Ənggǝra Mambǝl Cicau shida ar kǝra Zakariya dǝya Yahwana, kǝ ji dzǝguya ndǝr kǝra Hyal nǝ nyi, ji na, \q1 \v 68 “Barka anǝ Thlagǝu, \q2 Hyal nǝr Izirayila! \q1 Ji shili aga sa dlǝwa nji gǝ nda, \q2 ja kǝtiya nda. \q1 \v 69 Ji nǝ mǝn ndǝr Mbǝɗa nji \q2 ǝnga dǝnama \q2 sara wu ki mafa nyi Dawuda. \q1 \v 70 Ənggǝr kǝra ji mǝliya alkawal \q2 tsu kaɗǝu lagu miya \q2 nabi nyiˈyar nǝ cicau. \q1 \v 71 Ju sa hǝbiya mǝn \q2 sara wu tsa njira vǝr ca \q1 dawakur anǝ mǝn, \q2 ǝnga patǝr njira gǝra yiwu \q2 nda lari mǝna cakau. \q1 \v 72 Ji mǝl abangǝ aga ja cabiya \q2 tǝhuɗǝ nyi anǝ ǝjir mǝnˈyar, \q1 ǝnga ji ɗǝngari \q2 alkawal nyi nǝ cicau, \q1 \v 73 kǝra ji mǝliya daɓǝ ǝnga \q2 sǝm fǝla anǝ ǝjir mǝn Ibrahimu. \q1 \v 74 Ju nda hǝbiya mǝn \q2 sara ara dawar mǝnˈyar, \q1 aga mǝna dzǝgwa nu nyi \q2 ǝnga jirkur gǝra ǝnga hivǝr \q1 \v 75 wu cicikur \q2 ǝnga mǝnahǝkur \q1 wu mwar Hyal \q2 patǝr nggyabiyar mǝn. \q1 \v 76 Nagǝ tsu zǝr kau, \q2 nju nda ngga ngǝ \q1 ǝnga nabi nǝ Hyal kǝra ndiya \q2 ǝnga dǝgalǝu. \q1 Gu nda tǝrabiya \q2 a dumwar Thlagǝu, \q1 aga ga mǝliya \q2 lagu nyi kakalǝu. \q1 \v 77 Aga ga nǝ nyi anǝ nji gǝ nda sǝnbiya sǝ ar kǝra mbǝɗǝ \q2 lagur tǝfǝbiya nda bikǝr nda, \q1 \v 78 ara gangǝkura tǝhuɗǝ dzǝ nǝ Hyalǝr mǝn, ca \q2 ngǝ mbǝmbǝl nǝ mbǝɗau sara a dǝmǝlmau wu nda shida, \q2 aga ja sa mbǝl ar kǝra mǝn, \q1 \v 79 ja mbǝl a gyar kǝra njira vǝr nggya wu kuthlǝu, \q2 ǝnga njira ǝgya kiɗa shangguɗi nǝ tau, \q2 aga ca lagur nggya jamǝ anǝ mǝn.” \p \v 80 Kǝ Yahwana hau, ji cakǝri dzǝ wu mambǝl. Ji nggya a gwa tagǝ kǝl ta pǝcir biya nyi ar babal anǝ njir Izirayila ɗa. \c 2 \s1 Yar Yesu \r (Matiwu 1:18-25) \p \v 1 Wu pǝci ta, tǝl Kayisaru Agustusu nǝr Roma hyabiya cama abǝr nja tsǝfǝri thlǝmǝr nji patǝ wu kiɗa tǝlkur nyi. \v 2 Kǝ ngǝ jiga nji nǝ tanggǝrma kǝra nji mǝl pǝci kǝra Kiriniyusu a vǝr sǝm Tǝlkur nyi wu ˈyiˈyir Sǝriya. \v 3 Nji patǝ maˈyi a ndu mǝlmǝr nda aga nja nda jigabiya nda. \p \v 4 Yusufu tsu ji piyari Nazǝratu wu ˈyiˈyir Galili ji maˈyi a du Bayitalahami wu ˈyiˈyir Yahudi, mǝlmǝ kǝra nji ya tǝl Dawuda a gwa, ara naja culi zǝmǝ ǝnga Dawuda. \v 5 Ji maˈyi ǝnga Maryamu kǝra alkawal mbamba nǝ hǝ dzǝ aˈyi wu pama nda, aga nja nda jigabiya nda. Wu pǝci ta, Maryamu ǝnga huɗǝ nga ja. \v 6 Ma tsu nda wu Bayitalahami, kǝ pǝcir ya mbari nyi. \v 7 Kǝ ji yabiya zǝr nyi nǝ tanggǝrma, ji pǝɗǝwa nyi wu gumbwara, ji dzǝgwa pina nyi wu nggaɓa, ara nandǝ uya umbwa wu ki dlǝwu mǝthlǝpi mai. \s1 Njir Ɓǝla Sǝ Shishi Ənga Waladiˈyar \p \v 8 A biyar ya mǝlmǝ kau, njir ɓǝla aˈyi, kǝra a vǝr pida a biyar babal uvuˈyi, nda vǝr tsamǝ tǝmahǝr nda. \v 9 Kǝ waladi Thlagǝ canǝ nda kǝr, ǝnga kadakadarkur nǝ Thlagǝ mbǝl a gyar kǝra nda, kǝra nǝ nda hivǝr gagaɗau. \v 10 Əngwar waladi anǝ nda, “Hya sara hivǝr mai! Arya nayi ngǝ shili ǝnga ndǝshigu mǝnahǝ gagaɗau anǝ hyi, kǝra wu nda mǝliya patǝr nji ndu nda ɗa ǝnga huɗǝ pipida. \v 11 Əshina kau, wu mǝlmǝ gǝ Dawuda, a yabiya hyir nji ndǝr mbǝɗa hyi, naja ngǝ Kǝrsiti Thlagǝu! \v 12 Kǝja sǝra wu nda canǝ hyi nyi, hyu nda thlǝwa zǝr mamanji nji pǝɗǝwa wu gumbwara, nji pina nyi wu nggaɓa.” \p \v 13 Aˈyi nda ǝnga sǝni mai kǝ waladiˈyar gangǝu ǝnga waladi ta, sara a dǝmǝlmau shida nda vǝr fal Hyal nda vǝr na, \q1 \v 14 “Kadakadarkur anǝ Hyal \q2 kǝra a dǝmǝlmau! \q1 Wu duniya bǝgǝ huɗǝ pǝrtǝu \q2 a ɗa ara njira Hyal \q2 a vǝr nggar mǝsahǝkur nda!” \p \v 15 Ənggǝra waladiˈyar piyari nda ndǝ maˈyi a dǝmǝlmau, ca ngǝ njir ɓǝla na anǝ kuvwar nda, abǝr, “Mǝn na maˈyi a vu Bayitalahami mǝn na vuwa tsamiya sǝ kǝ ɗa kau, kǝra Thlagǝ nar mǝn ar kǝri kau.” \p \v 16 Ca nga ndǝ maˈyi ǝnga kusa, kǝ ndǝ vuwa thlǝwa Maryamu ǝnga Yusufu, ǝnga zǝr mamanji, kǝra nji pina wu nggaɓa. \v 17 Ənggǝra ndǝ lari nyi ba ndǝ tǝtǝlna ɗahǝu sǝra waladi nar nda ar kǝra zǝr kau. \v 18 Patǝkura njira nggari ndǝr kau, ba ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda sǝ kǝ njir ɓǝla nar nda kau. \v 19 Ama kǝ Maryamu sǝɓiya sǝˈyar kǝ patǝu, ju dzǝgwa ɗǝnga nda wu ɗǝfuwa ja. \v 20 Njir ɓǝla dzǝgwa sha, nda vǝr thlǝna nǝr fal Hyal ǝnga dlǝvǝ nyi, ara sǝra ndǝ nggari, ǝnga ndǝ lari. Ara patǝr sǝ ɗa ǝnggǝra waladi ta nar nda. \s1 Nji Fiya Nyi Thlǝmǝ Anǝ Yesu \p \v 21 Ənggǝra zǝra nyi mǝliya pida cisu, ba nji thlana nyi pǝlzha, ba nji fiya nyi thlǝmǝ Yesu, thlǝmǝ kǝra waladi nǝ nyi kadivira nji dzǝgwa hǝ huɗǝ nyi. \s1 Nji Hǝri Yesu A Vu Ki Hyal // Aga Nja Lǝr Nyi Anǝ Hyal \p \v 22 Kǝ pǝci shili kǝra Maryamu ǝnga Yusufu wu mǝl sǝra dlaɗǝ nǝ Musa nar nda nja mǝl aga nǝ nyi cicikur, ba ndǝ hǝri Yesu a vu Urshalima aga nda vuwa lǝr nyi anǝ Thlagǝu. \v 23 Abangǝ nga nyi tsǝtsǝfau wu dlaɗǝ nǝ Thlagǝu, abǝr, “Kalar zǝr sal kǝra nji ya nǝ tanggǝrma, nju fiya nyi ja ɗa nǝ cicau nǝ Thlagǝu.” \v 24 Nanda tsu ndu thla sau, ǝnggǝra dlaɗǝ nǝ Thlagǝ cabiya, ǝnga mbǝthla mǝthlǝ ǝnga wazha mbǝthla masar mǝthlǝu. \p \v 25 Wu pǝci kau, vanyi ndǝ aˈyi a vǝr nggya wu Urshalima kǝra nju ngga ǝnga Simiyanu. Naja ndǝ tsapǝu, ndǝr gǝnggǝr nyi sǝli anǝ Hyal, naja vǝr sǝkǝ pǝci kǝra nju sa hǝbiya njir Izirayila wu ɓwaɓwatǝu. Mambǝl Cici tsu a vǝr nggya ǝnga ja. \v 26 Mambǝl Cici cabiya nyi abǝr naji wu tǝ mai kǝl ji lari Kǝrsiti kǝra Thlagǝ mǝliya nyi alkawal. \v 27 Ənggǝra Mambǝl lǝbiya nyi ba ji gwu vir pathla nǝ ki Hyal, ar pǝci kǝra njir ya Yesu hǝri nyi a shili wu ki Hyal aga nda mǝliya sǝra dlaɗǝ cabiya nja mǝl, \v 28 kǝ Simiyanu dlǝwuri zǝr kǝ wu tsa ja, kǝ ji usa Hyal ji na, abǝr, \q1 \v 29 “Kabangǝkǝ Thlagǝu, \q2 lǝbiya mafa ngǝ ja maˈyi ǝnga huɗǝ pǝrtǝu, \q1 ǝnggǝra gǝ mǝliya alkawal, \q1 \v 30 arya liya yau \q2 a lari mbǝɗǝ ngau, \q1 \v 31 mbǝɗǝ kǝra gǝ mǝliya \q2 a dumwar nji patǝu. \q1 \v 32 Mbǝmbǝl kǝra sa cabiya ngau \q2 anǝ njira aˈyi njir Yahudiya mai, \q1 kǝra tsu a sa cabiya \q2 kadakadarkur ngau \q1 anǝ nji ngau, njir Izirayila.” \p \v 33 Dǝya zǝr ǝnga mǝnyi nda vǝr tsamǝ sǝ dǝdǝgur sǝra Simiyanu a vǝr na ar kǝra ja. \v 34 Simiyanu fǝnggǝr nda barka, ji na anǝ Maryamu miya zǝr, “Hyal a caɗǝbiyari zǝr kau, aga ja ɗa sǝr thlǝ hi anǝ nji ǝnga sǝr hyaˈana alenyi nji gangǝu wu Izirayila. Ja sa ɗa ǝnggǝr sǝra nja tsamǝ sǝ ari sara ara Hyal kǝra nji gangǝu a nda yiwu mai. \v 35 Agabangǝ sǝra ɗǝɗǝwa wu ɗǝfuwa nji a nda ɗa ar babal. Najaka sau, a sa ɗa kwakwaɗǝ anǝ ngau, ǝnggǝr hǝnggya nga nji tsaviya ɗǝfuwa gǝ ǝni.” \p \v 36 Vanyi madedegǝu aˈyi nabi mala thlǝmǝ nyi Hanatu kwar Fanuwalu nǝr culi Ashiru. Ji nggya ǝnga sal nyi nǝ fa mǝɗǝfǝ wacu ǝnggǝra ndǝ hǝri dzau. \v 37 Ba sal nyi kǝ tau. Kabangǝkau, fa nyi cisu kumunyi apǝ foɗǝ nga nyi. Naji sayi piyari ki Hyal mai, ja vǝr dlǝkǝr anǝ Hyal vuˈyi ǝnga puci, ja vǝr ndǝr ǝnga Hyal ǝnga hǝ zǝmǝtsini. \v 38 Kakalǝ wu pǝci kau, kǝ mala kǝ gwa ja vǝr usa Hyal, naja tsu ji ndǝr ar kǝra zǝr kǝ anǝ nji patǝu, njira vǝr sǝkǝ Hyal ja sa nǝ nyi nggya jamǝ anǝ Urshalima. \s1 Yusufu Ənga Maryamu Sha // A Vu Kir Nda Wu Nazǝratu \p \v 39 Wu pǝci kǝra Yusufu ǝnga Maryamu kuɗǝna sǝˈyar kǝ patǝu, sǝra dlaɗǝ nǝ Thlagǝ na nja mǝl, ba ndǝ sha a vu mǝlmǝr nda Nazǝratu wu Galili. \v 40 Zǝr kǝ hau, ǝnga dǝnama, nyinyau ǝnga tsǝtsǝlkur. Tǝhuɗǝ Hyal tsu aˈyi ǝnga ja. \s1 Yesu Wu Zǝrkur Nyi, // Wu Ki Hyal \p \v 41 Kalar fa njir ya Yesu ndu vu Urshalima aga lardur nǝr vǝlna nǝ njir Izirayila.\f + \fr 2:41 \fr*\ft Lardur kǝ nǝ ɗǝnga ǝnggǝra Hyal mǝl thlǝr ǝnga Musa ji hǝbiya njir Izirayila sara wu tsa njir Masaru. Fa ǝnga fa nga ndu mǝl abangau.\ft*\f* \v 42 Ənggǝra Yesu tǝkǝri fa kumo apǝ mǝthlǝu ǝnga ya, ba ndǝ mai a ndu lardura nyi ǝnggǝra ndǝ tsǝliya. \v 43 Ayukuɗa lardur kuɗau, ba ndǝ mbari lagu nda vǝr sha a ndu ki, ama ba ji taˈyi wu yukuɗǝ wu Urshalima, gǝra ǝnga sǝni njir ya nyi. \v 44 Nanda tsu ndu nggani wu pama nji nga ja, agabangǝ kǝ ndǝ dumwa ǝnga ɓau nǝ pǝkǝ pathlǝu. Ənggau, kǝ ndǝ dzǝguya gal nyi a ndu pama njir nda ǝnga bazhir nda ˈyar. \v 45 Ama nandǝ lari nyi mai. Agabangǝ kǝ ndǝ ɓǝra sha a vu Urshalima aga nda vuwa gal nyi a vuna. \v 46 Pǝci nǝ pida makǝrkura nyi ba ndǝ thlǝwa nyi a vǝr nggya a gwu vir pathla nǝ ki Hyal wu pama malǝmˈyar. Ja vǝr sǝ himi nda, ǝnga ja vǝr yiwa nda sǝ pamǝpamǝu. \v 47 Patǝkura njira nggari nyi ndǝ sǝɓiya miya nda, ǝnggǝra sǝnbiya sǝ nyi ǝnga shaɗǝwa nyi ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda. \v 48 Njir ya nyi ba ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda ǝnggǝra ndǝ lari nyi ǝnggau, kǝ mǝnyi na anǝ nyi, “Zǝr ɗa ara mi nga gǝ mǝl anǝ ˈya abanga? Nayi ǝnga dǝngau anǝ ˈyar ɗǝnga sau ara naˈyi lari ngǝ mai.” \p \v 49 Ji shaɗǝwa nda, ji na, “Mi ngǝ ɗa hyu gal ɗa ɗǝma? Nahyi aˈyi sǝni abǝr a ɗar tsaˈa ya nggya wu ki dǝɗa wa?” \v 50 Ama nandǝ sǝni sǝra ndǝr kǝ aga nyi mai. \p \v 51 Ba ji hyaˈari ji nu nda, ndǝ sha vu Nazǝratu ǝnga ja, ja vǝr dumwa ǝnga mǝl sǝra njir ya nyi a vǝr na anǝ nyi. Mǝnyi tsu ji sǝɓiya sǝˈyar kǝ patǝu, wu ɗǝfuwa ja. \v 52 Yesu hau wu tsǝtsǝlkur ǝnga wu nǝ kumǝr dzau, ba ǝnga mayiwakur sara ara Hyal ǝnga nji. \c 3 \s1 Ndǝr Hyal Kǝra Yahwana // Ndǝr Baɓǝtizǝma Tǝtǝlna \r (Matiwu 3:1-12; Markusu 1:1-8; Yahwana 1:19-28) \p \v 1 Wu fa nǝ kumo apǝ tǝfu wu tǝlkur nǝ Kayisaru Tiberiyasu, Buntusu Bilatusu ca ngǝ gwamna nǝr Yahudi, Hirudusu tsu ca ngǝ tǝl nǝr Galili, Fǝlipǝu zamǝ nyi ca ngǝ tǝl nǝr ˈyiˈyir Ituriya ǝnga Tarakunitusu, Lisaniyasu tsu tǝl Abilinisu. \v 2 Anasu ǝnga Kayafasu nanda ngǝ pubu dǝdǝgalˈyar. Wu pǝci ta tsu ngǝ ndǝr Hyal shili anǝ Yahwana zǝr Zakariya a gwar tagǝ mashi. \v 3 Kǝ Yahwana zǝwuya patǝkura ˈyiˈyi kǝra ar dza dǝl Urdǝnu. Ja vǝr tǝtǝlna ndǝr Hyal nǝ tubi anǝ nji, ja vǝr na, “Sha mau a shili wu lagu Hyal aga hya uya baɓǝtizǝma, Hyal tsu ju sa tǝfǝbiya hyi bikǝr hyi.” \v 4 Ənggǝra nabi Əshaya tsǝfǝri wu lǝkakaɗǝ nǝ Hyal abǝr, \q1 ji na, “Ɗahǝ a vǝr ngga a gwar tagǝu, ja vǝr na, \q1 ‘Hya pabǝri nyi lagu anǝ Thlagǝu, \q2 hya mǝliya lagu tataˈyi pir wu mwa nyi. \q1 \v 5 Nja sa nyanyana kalar dagǝu, \q2 kalar mǝ ǝnga gar nja hǝya a gya. \q1 Nju taˈyibiya lagu mbambalˈyar, \q2 lagu didiɗiˈyar tsu nju mǝliya mǝnahǝu. \q1 \v 6 Ənga patǝr ndapi wu nda lari mbǝɗǝ nǝ Hyal.’” \p \v 7 Kǝ dlamir nji maˈyi a ndǝra Yahwana aga nda uya baɓǝtizǝma ara ja. Kǝ Yahwana nar nda, “Nahyi wazha mǝtsapa! Wa ngǝ kughiya hyi, aga hya hwi sara ara numa nǝ huɗǝ ndzǝndzǝ Hyal kǝra a vǝr shili ka? \v 8 Hya mǝl thlǝr kǝra mǝnahǝu wu nggyabiyar hyi kǝra wu cabiya abǝr a tubir hyi. A sara hya fiya wu ɗǝfuwa hyi tsu, abǝr, ‘Ibrahimu ngǝ dǝrˈya.’ Yu na anǝ hyi, abǝr Hyal aˈyi ja ǝnga dǝnama nǝ shabiya tsǝkaˈyar kau, aga wazha anǝ Ibrahimu. \v 9 A fiyar nji hira kǝm ar nggyilanga wu. Kalar wu kǝra gǝra pǝ wazha mǝnahǝu, nju nda gǝmna nyi, ba nja vakuwa a gwu uˈu.” \p \v 10 Kǝ nji kǝ yiwa nyi, “Mi nga ˈya kyaga mǝla?” \p \v 11 Yahwana shaɗǝwa nda, ji na, “Abǝr kalar ndǝra ǝnga lǝgutǝ mǝthlǝu, ja nǝ nyi pathlǝu anǝ ndǝra gǝra ǝni, kalar ndǝra ǝnga sǝr sǝm tsu ja mǝliya abangau.” \p \v 12 Njir tsǝm budǝ tsu ndǝ shili aga ja mǝliya nda baɓǝtizǝma, ndǝ yiwa nyi, ndǝ na, “Malǝmǝ, mi nga ˈya mǝla?” \p \v 13 Əngwar ja anǝ nda, “A sara hya dlǝwu a ndiya sǝra nji na hya tsǝm mai.” \p \v 14 Abangǝ tsu ngǝ alenyi sojaˈyar yiwa nyi, “Kar naˈya tsu, mi nga ˈya mǝla?” Kǝ ji na anǝ nda, “A sara hya canggǝr nyi anǝ nji aga nda nǝ hyi gǝnna ǝnga dǝnama mai, a sara hya thla fati ar kǝra nji mai, hya mbiya ɗǝfu ǝnga sǝra nji kina hyi ǝni.” \p \v 15 Nji patǝ a vǝr sǝkǝ shilir Kǝrsiti, ndǝ lari Yahwana kǝ ndǝ dzǝguya ɗǝnga wu ɗǝfuwa nda tara Yahwana ngǝ Kǝrsiti kau. \v 16 Kǝ Yahwana shaɗǝwa nda patǝu, “Nayau, ya vǝr mǝl baɓǝtizǝma anǝ hyi ǝnga ˈyimi. Ama vanyi ndǝra ndiya ɗa ǝnga dǝnama a vǝr shili, kǝra alaga sǝr mba ɓiɓi\f + \fr 3:16 \fr*\ft Wu nggyabiya njir Yahudiya ma mǝthlǝpi shili wu ki, mafa alaga ndǝra ndiya ǝnga didiɗi wu ki kǝ ja zǝɗǝna ɓiɓi nyi ja dzǝgwa cina nyi hya ja.\ft*\f* nyi nayi aˈyi ɗa tsa aga ya pǝlna mai. Ju sa mǝliya hyi baɓǝtizǝma ǝnga Mambǝl Cicau ba ǝnga uˈu. \v 17 Cala pi nyi wu tsa ja nga nyi, ju pina uhi ba ja batǝna lar nyi ba ja dzǝgwa faˈana uhi a su tsam. Kofu ǝnga cacangǝ ba ja nggyina nda ǝnga uˈu kǝra gǝra tau.” \p \v 18 Ənga ɗahǝ pamǝpamǝ gangǝu ngǝ Yahwana tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝ anǝ nji. \v 19 Ama ǝnggǝra Yahwana kughiya kughi anǝ gwamna Hirudusu kǝra hǝri Hirudiyasu mala zamǝ nyi Fǝlipǝu ǝnga patǝkura alenyi sǝ ɗǝmwaˈyi kǝra ji mǝliya. \v 20 Kǝ Hirudusu ɓǝra cakǝri ɗǝmwaˈyikur nyi ba ji fuwa Yahwana wu fursǝna. \s1 Nji Mǝliya Nyi Baɓǝtizǝma Anǝ Yesu \r (Matiwu 3:13-17; Markusu 1:9-11) \p \v 21 Ayukuɗa ji kuɗǝna mǝl baɓǝtizǝma anǝ nji patǝu, ba ji mǝliya nyi anǝ Yesu tsu, ǝnggǝra Yesu a vǝr ndǝr ǝnga Hyal ba dǝmǝlmǝ pahau, \v 22 kǝ Mambǝl Cici shida ar kǝra ja a papa mbǝthla. Kǝ ɗahǝ sara a dǝmǝlmǝ na, “Nagǝ ngǝ zǝr ɗa, yu yiwu ngau, huɗa yi pipida ǝnga gau.” \s1 Culi Kǝra Yesu Biya Sara Gwa \r (Matiwu 1:1-17) \p \v 23 Ar pǝcira Yesu dzǝguya thlǝr nyi nǝ highiɓau, a tǝkǝr ja fa makǝr kumunyi wu duniya. \li1 Nji hǝri nyi abǝr naja zǝr \li1 Yusufu kǝra zǝr Hali. \li1 \v 24 Hali zǝr Matata, \li1 Matata zǝr Lawi, \li1 Lawi zǝr Melci, \li1 Melci zǝr Yonna, \li1 Yonna zǝr Yusufu, \li1 \v 25 Yusufu zǝr Matatiyasu \li1 Matatiyasu zǝr Amosu, \li1 Amosu zǝr Nahumu, \li1 Nahumu zǝr Azaliya, \li1 Azaliya zǝr Nagayi, \li1 \v 26 Nagayi zǝr Maata, \li1 Maata zǝr Matatiyasu \li1 Matatiyasu zǝr Saminu, \li1 Saminu zǝr Joseku, \li1 Joseku zǝr Yahuda, \li1 \v 27 Yahuda zǝr Yuwana, \li1 Yuwana zǝr Resa, \li1 Resa zǝr Zarubabelu, \li1 Zarubabelu zǝr Shaltiyalu, \li1 Shaltiyalu zǝr Neri, \li1 \v 28 Neri zǝr Melci, \li1 Melci zǝr Adi, \li1 Adi zǝr Kusam, \li1 Kusam zǝr Elmoda, \li1 Elmoda zǝr Eri, \li1 \v 29 Eri zǝr Jashuwa, \li1 Jashuwa zǝr Elezar, \li1 Elezar zǝr Jarimu, \li1 Jarimu zǝr Matata, \li1 Matata zǝr Lawi, \li1 \v 30 Lawi zǝr Simiyanu, \li1 Simiyanu zǝr Yahuda, \li1 Yahuda zǝr Yusufu, \li1 Yusufu zǝr, Janamu, \li1 Janamu zǝr Eliyakimu, \li1 \v 31 Eliyakimu zǝr Meliya, \li1 Meliya zǝr Meyinna, \li1 Meyinna zǝr Matathla, \li1 Matathla zǝr Nathlanu, \li1 Nathlanu zǝr Dawuda, \li1 \v 32 Dawuda zǝr Jesi, \li1 Jesi zǝr Obida, \li1 Obida zǝr Buˈaza, \li1 Buˈaza zǝr Salmonu, \li1 Salmonu zǝr Nashanu, \li1 \v 33 Nashanu zǝr Aminadaɓǝu, \li1 Aminadaɓǝu zǝr Aramu, \li1 Aramu zǝr Hesaruna, \li1 Hesaruna zǝr Parisu, \li1 Parisu zǝr Yahuda, \li1 \v 34 Yahuda zǝr Yakubu, \li1 Yakubu zǝr Ishaku, \li1 Ishaku zǝr Ibrahimu, \li1 Ibrahimu zǝr Tera, \li1 Tera zǝr Nahoru, \li1 \v 35 Nahoru zǝr Seragu, \li1 Seragu zǝr Riyu, \li1 Riyu zǝr Pelegǝ, \li1 Pelegǝ zǝr Eberu, \li1 Eberu zǝr Shila, \li1 \v 36 Shila zǝr Kayinanu, \li1 Kayinanu zǝr Arfashadu, \li1 Arfashadu zǝr Shemu, \li1 Shemu zǝr Nǝhu, \li1 Nǝhu zǝr Lameku, \li1 \v 37 Lameku zǝr Metusǝla, \li1 Metusǝla zǝr Enoku, \li1 Enoku zǝr Jaredu, \li1 Jaredu zǝr Mahalalelu, \li1 Mahalalelu zǝr Kenanu, \li1 \v 38 Kenanu zǝr Enoshu, \li1 Enoshu zǝr Shitu, \li1 Shitu zǝr Adamu, \li1 Adamu zǝr Hyal. \c 4 \s1 Shatan Dzǝbiya Yesu \r (Matiwu 4:1-11; Markusu 1:12-13) \p \v 1 Yesu piyari dǝl Urdǝnu nyinyau ǝnga Mambǝl Cicau, Kǝ Mambǝl Cici lǝbiya Yesu a gwar tagǝu, aga shatan a gwa dzǝbiya nyi. \v 2 Ayukuɗa Yesu hǝr zǝmǝtsini nǝ pida foɗǝ kumunyi vuˈyi ǝnga pǝci, kǝ wuɓǝ mbari nyi. \p \v 3 Kǝ Shatan na anǝ nyi, “Ma nagǝ ngǝ zǝr Hyal, ga nar nyi anǝ tsǝka kau, aga ja sha aga macikǝl.” \p \v 4 Kǝ Yesu shaɗǝwa, ji na, “Tsǝtsǝfǝ nga nyi wu ndǝr Hyal abǝr, \q1 “ ‘Aˈyi ǝnga sǝr sǝm wacu ngǝ ndǝ \q2 wu nggya ǝnga pi mai.’ ” \p \v 5 Kǝ Shatan hǝr nyi a dar vi kǝra dzǝgamǝ gagaɗau, ka canǝ nyi patǝkura tǝlkur nǝ duniya, ǝnga sǝra a gwa patǝ nǝ pǝci kushu. \v 6 Kǝ ji na anǝ nyi, “Yi wu nǝ ngǝ dǝnama tǝlkur ǝnga kadakadarkur sǝˈyar kǝ patǝu, arya anǝ ɗar nji, yu sǝni nǝ nyi anǝ kalar ndǝra yu yiwu tsu. \v 7 Ma gǝ nǝ ɗa dǝgalkur, sǝˈyar kǝ patǝ wu ɗa nǝngau.” \p \v 8 Yesu na anǝ nyi, “Tsǝtsǝfǝ nga nyi abǝr, \q1 “ ‘Ga dlǝvǝ Hyal Thlagǝ ngau, \q2 ba tsu naja zhizhi nyi wacu \q1 nga ga mǝl sǝra \q2 ja yiwu.’ ” \p \v 9 Shatan ɓǝra hǝr nyi a vu Urshalima, ba ji hǝri nyi a dar kǝra ki Hyal a dar vira ndiya ǝnga dzǝgamǝu. Kǝ ji na anǝ nyi, “Ma nagǝ ngǝ zǝr Hyal, ga vǝl a gyiwu ˈyi sara ǝnggau, \v 10 arya tsǝtsǝfǝ nga nyi wu ndǝr Hyal, abǝr, \q1 “ ‘Ju sǝwa waladi nyiˈyar \q2 aga nda ɓǝlar ngau. \q1 \v 11 Ndu sǝɓiya ngu tsa nda \q2 ara ga sara dǝgǝri hiya gǝ ar tsǝka.’ ” \p \v 12 Ama Yesu na nǝ nyi, “Tsǝtsǝfǝ nga nyi abǝr, \q1 “ ‘Ga sara dzǝ \q2 Hyal Thlagǝ ngǝ mai.’ ” \p \v 13 Ənggǝra Shatan kuɗǝna dzǝ nyi wu lagu pamǝpamǝ patǝu, ba ji piyari nyi nǝ pǝci kushu ju sǝkǝ vanyi pǝci ǝnga ja. \s1 Nji Piyari Shishir Dza Yesu A Vu Nazǝratu \r (Matiwu 4:12-17; Markusu 1:14-15) \p \v 14 Yesu sha a vu Galili, ǝnga dǝnama nǝr Mambǝl nga ja, ndǝr ar kǝra ja a tǝtǝlnar kǝr a ndu mǝlmǝ pamǝpamǝ patǝu, \v 15 ja vǝr highiɓau wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi, nji patǝ a vǝr fal nyi. \p \v 16 Ənggau, kǝ ji maˈyi a vu Nazǝratu, mǝlmǝ kǝra ji hau a gwa. Pǝcir Ɓǝlsar, ba ji maˈyi a gwu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi, ǝnggǝra ji tsǝliya. Ji hyaˈari aga jiga ndǝr Hyal. \v 17 Kǝ nji nǝ nyi lǝkakaɗǝ nǝ Hyal nǝ tsǝfǝ Nabi Əshaya. Kǝ ji pahǝna ba ji uya vi kǝra nji tsǝfǝya abǝr, \q1 \v 18 “Mambǝl Thlagǝ \q2 aˈyi ar kǝra yau, \q1 kǝra caɗǝbiya ɗa \q2 aga ya tǝtǝlna ndǝr mǝsahǝu \q1 anǝ njira ǝnga dǝnama tǝtǝwa. \q1 Ji sǝwa ɗa aga ya nar nyi \q2 anǝ njira wu fursǝna \q1 pǝcir pǝl nda a ɗari, \q2 nji lǝfau nda sa lar sau, \q1 ba tsu ya pǝlna \q2 nji mbamba. \q1 \v 19 Ji sǝwa ɗa aga ya nar nyi \q2 anǝ kalar ndau, abǝr, \q1 pǝci kǝra Thlagǝ nana \q2 ja sa canǝ nyi \q2 mǝnahǝkur nyi \q1 anǝ nji patǝ a shiliri.” \p \v 20 Ayukuɗa ji jigana, ba ji pǝɗiya lǝkakaɗa nyi ba ji dzǝgwa nǝ nyi anǝ ndǝr mǝl thlǝr wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi, ba ji nggya gya. Patǝkura njira a gwu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi kau, ba ndǝ pǝnggǝri nyi li. \v 21 Kǝ ji na anǝ nda, “Ndǝr Hyal kǝ tsǝtsǝfǝ kau, a nyabiyar dzǝ wu himiya hyi ǝshina.” \p \v 22 Patǝr njira ar vi ta nana ndǝr kǝra mǝnahǝu ar kǝra ja, ba ɓǝra ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda ǝnga sǝra wu biya sara wu miya ja, ndǝ dzǝgwa yiwa, “Kar ndangǝ ya, aˈyi zǝr Yusufu ta ngǝ wa?” \p \v 23 Kǝ Yesu na, “Anǝ nda a sǝni yau, hyu yiwu hya nar ɗa karapǝ kau, abǝr ‘Ligǝta, mbǝɗana kǝrngau.’ Mǝliya sǝ kǝra ˈyi nggari gǝ mǝliya wu Kafarnahumu, ǝnggau, wu mǝlmǝ ngǝ kǝ ɗǝm.” \v 24 Ji ɓǝra na anǝ nda, “Jirkura nyi, ca ngǝ nabi naja aˈyi ndǝra nji dlǝwuri wu mǝlmǝ nyi mai.” \p \v 25 “Ya nar hyi jiri, wu pǝcir nabi Iliya mathlǝkǝˈyi tǝsal aˈyi gangǝu wu ˈyiˈyir Izirayila, ǝnggǝra Hyal haɗiya mǝlmau, par aˈyi mai nǝ fa makǝru ǝnga hya kwa, wuɓau aˈyi wu ˈyiˈyi ta gagaɗau. \v 26 Ama Hyal aˈyi sǝwa Iliya a ndǝra zǝma nda mai, ama a ndu mǝlmǝ Zarafatu wu ˈyiˈyir Sidonu, a ndǝra mala tǝsal kǝra wu mǝlmǝ ta. \v 27 Wu pǝcir nabi Elisha tsu, njir pibi aˈyi gangǝu wu ˈyiˈyir Izirayila, Zǝma nda aˈyi uya cicikur mai kǝl Naˈamanu ndǝr Suriya wacu.” \p \v 28 Ta njira wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi kǝ nggari ndǝr kau, ba ndzana huɗa nda gagaɗau.\f + \fr 4:28 \fr*\ft Sǝra ndzana ɗǝfuwa nda ca ngau ndǝ sǝnbiya abǝr Yesu aˈyi wu nda mǝl sǝ dǝdǝgur wu mǝlmǝr nda mai.\ft*\f* \v 29 Ndǝ hyaˈari ndǝ tǝɗǝbiya nyi a biyar ya mǝlmau, ndǝ maˈyi ǝnga ja a dar kǝra mau kǝra ndǝ hǝriya mǝlmǝr nda a dari, aga nda vakana nyi a gyiwu ˈyi. \v 30 Kǝ Yesu biya wu pama nda, ba ji mbari lagu nyi ba ji mai sǝ nyi. \s1 Yesu Kǝdlǝbiya Mambǝl Ɗǝmwaˈyu Sara Wu Dza Ndau \r (Markusu 1:21-28) \p \v 31 Abangǝ tsu, kǝ Yesu sha shili wu Kafarnahumu, mǝlmǝ kǝra wu ˈyiˈyir Galili, ar Pǝcir Ɓǝlsar, kǝ ji dumwa ǝnga highiɓau, anǝ nji. \v 32 Kǝ highiɓǝ kǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nji patǝ ara ǝnggǝra ndǝr nyi wu biya ǝnga dǝnama. \v 33 Wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi kau, vanyi ndǝ aˈyi ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyu, ba ji hyaˈana ɗahǝu ǝnga dǝnama ji na, \v 34 “Wa yau! Yesu ndǝr Nazǝratu, mi dzǝ ngǝ ǝnga ˈya? Kari gǝ shili aga ga sa kuɗǝna ˈya ya? A sǝni ngǝ yau, nagǝ ngǝ ndǝ cici nǝ Hyal!” \p \v 35 Əngwar Yesu anǝ nyi ǝnga dǝnama, “Haɗiya miya gau! Biya wu dza ja!” Kǝ mambǝl ɗǝmwaˈyi kǝ mbilna ndǝ kau, a gyiwu ˈyi wu dzǝri nda patǝu, kǝ ji biya sara wu dza ja gǝra ɓǝra uya nyi ǝnga shilǝgǝu. \p \v 36 Kǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nji patǝu, ndǝ na wu pama nda, “Abari dur gǝ highiɓǝ ka? Ənga dǝgalkur, ǝnga dǝnama nga ja vǝr ndǝr anǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar, ba nda biya!” \v 37 Ənggǝ ngǝ ndǝr ar kǝra Yesu tǝtǝlnakǝr a ndu mǝlmǝ patǝ wu ˈyiˈyi kau. \s1 Yesu Dlǝwari Nji Gangǝu \r (Matiwu 8:14-17; Markusu 1:29-34) \p \v 38 Yesu biya sara wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudi, ji maˈyi a vu ki Simanu. Sǝlkuya Simanu aˈyi ngga mai, gyangǝ nga vǝr tǝ nyi dǝdǝgalǝu. Kǝ ndǝ yiwa Yesu aga ja dlǝwari nyi. \v 39 Yesu taˈyi ar kǝra ja, ji kughi anǝ gyangǝ kau, kǝ gyanga nyi biya ka piyari nyi. Fina dzǝ aˈyi mai kǝ ji hyaˈari ba ji mǝliya nda sǝr sǝm. \p \v 40 Ənggǝra pǝci wu gya tǝɗau, kalar ndǝ kǝra ndǝ gǝra ngga ara ja, ndǝ shili ǝni anǝ Yesu, ba ji fǝri nda tsi patǝu, ba ndǝ ɗa jamǝu. \v 41 Patǝr njira ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyi wu dza nda ndu biya ndu wau anǝ nyi, ndu na, “Na gǝ ngǝ zǝr Hyal!” Kǝ Yesu kughi anǝ nda, ji kari nda ara ndǝr, ara ndu sǝni naja ngǝ Kǝrsiti. \s1 Yesu Tǝtǝlna Ndǝshigu // Wu Umbwa Daɓǝ Dzau Nǝ Njir Yahudi \r (Markusu 1:35-39) \p \v 42 Əmudlǝkura nyi, kǝ Yesu hyaˈari ji maˈyi a biyar ya mǝlmau, a biyar vi kǝra nji aˈyi mai. Nji biya ga gal nyi ba ndǝ thlǝwa nyi, ndǝ ɗa aga nda kari nyi ara piyari mǝlmǝr nda. \v 43 Ama Yesu na anǝ nda, “A ɗar thlǝr ɗa ya maˈyi a ndu alenyi mǝlmǝ aga ya nda tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝu nǝ tǝlkur Hyal anǝ alenyi nji tsu. Agabangau, nga nji sǝwa ɗa a shili wu duniya.” \p \v 44 Ənggau, Yesu ɓǝbiya ɓau wu patǝr ˈyiˈyir Yahudi, ja vǝr highiɓǝ wu umbwa daɓǝ dzǝˈyar, ja vǝr tǝtǝlna ndǝshigu ar kǝra tǝlkur Hyal. Ba ǝnga ja vǝr shilǝgǝbiya kalar shilǝgǝu ǝnga njira gǝra ngga. \c 5 \s1 Yesu Ngga Zǝmbǝlma Nyiˈyar // Nǝ Tanggǝrma \r (Matiwu 4:18-22; Markusu 1:16-20) \p \v 1 Vanyi pǝci aˈyi Yesu taˈyi ar dza dǝl nǝr Janisaratu,\f + \fr 5:1 \fr*\ft Vanyi thlǝmǝ nǝr dǝl Galili ngau.\ft*\f* nji gangǝu ndǝ ciɗǝ nyi ndu yiwu nda nggari ndǝr Hyal. \v 2 Kǝ ji lari kwambwal mǝthlǝ a biyar dza dǝl kǝra njir tǝm fiya ndǝ maˈyi a nda ci litagǝr nda. \v 3 Kǝ ji maˈyi a gwu kwambwal pathlǝu kǝra nǝ Biturusu ngau, ji dzǝgwa kǝdi nyi aga ja ɓari nyi kushu sara miya dǝl. Kǝ ji nggya a gwa ja vǝr highiɓǝ anǝ nji. \p \v 4 Ənggǝra ji kuɗǝna ndǝr, kǝ ji na anǝ Biturusu, “Ga ɓǝra ɓari kwambwal kau a gwar vi kǝra dzǝgamǝu, ba hya sǝya litagǝr hyiˈyar, aga hya tǝɗǝbiya kalfi.” \p \v 5 Əngwar Biturusu, “Thlagǝr ki, a pidari ˈya ghǝmǝ a vǝr tǝm ama naˈya aˈyi mbari sǝ mai. Ama ˈyu sǝya litagǝr ˈya a gya, ma nagǝ ngǝ na.” \v 6 Ənggǝra ndǝ sǝya litagǝr nda a gya, ba ndǝ mbari kalfi gangǝu, kǝl ta litagǝr nda mbar thlǝthlau. \v 7 Ta ndǝ lari abangau, ba ndǝ ngga bazhi tǝmǝr nda sara wu vanyi kwambwal ta aga nda sa dlǝwari nda. Ba ndǝ shili ndǝ sa nyanyana kwambwalˈyar gyapǝ ǝnga kalfi. Ba kwambwalǝr nda mbar gya cau ara tǝdǝɓǝu. \v 8 Ənggǝra Biturusu lari sǝ kau, kǝ ji ɓǝliya undi a dumwar Yesu, ji na, “Tǝkǝ ǝnga yau, Thlagǝu! Nayi ndǝr bikǝ ngau!” \p \v 9 Ba sǝ kǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nyi ǝnga bazhi nyiˈyar patǝu, ara gangǝkura kalfi kǝra ndǝ mbari, \v 10 abangǝ tsu ngǝ Yakubu ǝnga Yahwana, wazha Zabadi, bazhi mǝl thlǝr Biturusu ˈyar. Əngwar Yesu anǝ Biturusu, “Ga sara hivǝr mai, mbari ǝshina, gu ɗa ndǝr tǝm nji ama aˈyi kalfi mai.” \p \v 11 Kǝ ndǝ tǝɗǝbiya kwambwalǝr nda a biyar miya dǝl, ba ndǝ piyari litagǝr nda, ba ndǝ nu nyi. \s1 Yesu Shilǝgǝbiya Ndǝr Pibi \r (Matiwu 8:1-4; Markusu 1:40-45) \p \v 12 Ar pǝci kǝra Yesu wu vanyi mǝlmau, kǝ vanyi ndǝ kǝra pibi sǝmku dǝnama nyi shili ara ja. Ənggǝra ji lari Yesu, kǝ ji dla ǝnga bama ja a gyiwu ˈyi ja vǝr kǝdi nyi, ji na, “Thlagǝu, ma gu yiwu, gu sǝni cina ɗa aga ya ɗa jamǝu.” \p \v 13 Kǝ Yesu har tsi ka tsǝkwar nyi, ji na anǝ nyi, “A hǝnggǝr yau, ɗa cicau.” Ənggǝrna, ba pibiya nyi piyari nyi. \v 14 Kǝ Yesu nar nyi ǝnga ɗahǝu, “Ga hangǝkal ga sara na sǝ kǝ anǝ ndǝ mai. Ama ga maˈyi a ndǝgya pubu ga nda canǝ nyi kǝrngau, ga dzǝgwa kǝbǝna sau ǝnggǝra dlaɗǝ Musa nana nja mǝl aga ci dzau. Ga mǝliya abangǝ aga ga cabiya nyi anǝ nji abǝr a ɗar gǝ jamǝu.” \p \v 15 Ama alaga abangau, kǝl dumwa ǝnga cakau, ngǝ ndǝr ar kǝra Yesu wu cakau. Nji gangǝ tsu a vǝr shili ǝgya ja aga nda nggari highiɓǝ nyi ba ji shilǝgǝbiya nda sara ara shilǝgǝr nda pamǝpamǝu. \v 16 Ama Yesu, ju maˈyi a biyar ya mǝlmǝ a biyar vi kǝra nji aˈyi mai aga ja ndǝr ǝnga Hyal. \s1 Yesu Shilǝgǝbiya Ndǝ Tǝsǝkǝnu \r (Matiwu 9:1-8; Markusu 2:1-12) \p \v 17 Vanyi pǝci ǝnggǝra ja vǝr dumwa ǝnga highiɓau, njir Farisi ǝnga malǝmǝ dlaɗǝ sara wu mǝlmǝ pamǝpamǝ nǝr ˈyiˈyir Galili, ǝnga ˈyiˈyir Yahudi ǝnga ˈyiˈyir Urshalima, a vǝr nggya ǝna. Dǝnama nǝ Thlagǝ aˈyi ǝnga ja, aga shilǝgǝbiya nji kǝra gǝra ngga. \v 18 Kǝ alenyi nji shili ǝnga ndǝ tǝsǝkǝnu, nda vǝr hǝ ar sǝr pida. Ndu yiwu nda hǝri nyi a vu ki, aga nda vuwa pina nyi wu mwar Yesu. \v 19 Ənggǝra ndǝ gal lagu katini ara gangǝkura nji, ba ndǝ maˈyi a dar kǝra umbwa ndǝ da pahǝna ba ndǝ dzǝgwa fuwa nyi a gya lagu kǝra umbwa a gyiwu hada dlami, kakalǝ wu mwar Yesu. \v 20 Ənggǝra Yesu lari mbǝrsar nda, kǝ ji na, “Bazhi, a tǝfǝbiya ngǝr nji bikǝ ngau.” \p \v 21 Njir Farisi ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar nda vǝr ɗǝnga wu pama nda, “Wa ngǝ ndǝ kǝ wu ndǝr ɗǝmwaˈyi ar kǝra Hyal ka? Wa ngu sǝni tǝfǝbiya bika, aˈyi kǝl Hyal zhizhi nyi wa?” \p \v 22 Ənggǝra Yesu wu sǝnbiya sǝra ndu ɗǝnga, kǝ ji na anǝ nda, “Mi ngǝ ɗa hyu ɗǝnga sǝˈyar kǝ wu ɗǝfuwa hya? \v 23 Mani nga ndiya ǝnga ɓatsa? Nja na, ‘A tǝfǝbiya ngǝr nji bikǝ ngau,’ ǝndǝga, ‘Hyaˈari ga ɓǝ ya’? \v 24 Ama yu yiwu hya sǝni, abǝr Zǝr Ndǝ aˈyi ja ǝnga dǝnama nǝr tǝfǝbiya bikau wu duniya.” Kǝ ji na anǝ ndǝr tǝsǝkǝnu, “Yu na anǝ ngau, hyaˈari, ga hǝr sǝr pida ngau ga maˈyi a ndu ki.” \p \v 25 Ənggau, kǝ ji hyaˈari ǝnga kusa wu mwar nji patǝu, kǝ ji hǝri sǝra ja vǝr pida ar ta, ba ji maˈyi a vu ki ja vǝr fal Hyal. \v 26 Ba sǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda patǝu. Ba ndǝ dzǝgwa nǝ nyi dlǝvǝ anǝ Hyal. Kǝ hivǝr mbari nda gagaɗau, ndu na, “A lari ˈya sǝ dǝdǝgur ǝshina.” \s1 Yesu Ngga Lawi \r (Matiwu 9:9-13; Markusu 2:13-17) \p \v 27 Ayukuɗa kau, Yesu maˈyi a biya, kǝ ji lari ndǝr tsǝm budau kǝra nja ngga ǝnga Lawi a vǝr nggya ar vi tsǝm budǝ nyi. Əngwar Yesu anǝ nyi, “Nu ɗa.” \v 28 Kǝ Lawi hyaˈari, ji piyari sǝra ja vǝr mǝl patǝu, ba ji nu nyi. \p \v 29 Ayukuɗa nyi, kǝ Lawi mǝliya sǝr sǝm nǝr mini wu ki nyi, kǝ ji nggari Yesu ar viya mǝthlǝpi dǝgal, njir tsǝm budǝ gangǝu ǝnga alenyi mǝthlǝpiˈyar nda vǝr sǝm sǝr sǝm ar vi zǝmǝu. \v 30 Kǝ njir Farisi ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar kǝra mbǝrsar nda zǝmǝ ndǝ dzǝguya jiga miya anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Mi ngǝ ɗa hyu sǝm hyu sa ǝnga njir tsǝm budǝ ǝnga njir bika?” \p \v 31 Əngwar Yesu anǝ nda, “Aˈyi nji jamǝ ngu yiwu ligǝta mai, ama nji kǝra gǝra ngga. \v 32 Nayi aˈyi dla aga sa ngga nji cici mai ama njir bikau, aga nda tubi nda bǝlari nggyar nda.” \s1 Yiwa Sau Ar Kǝra Hǝ Zǝmǝtsini \r (Matiwu 9:14-17; Markusu 2:18-22) \p \v 33 Ndǝ na anǝ nyi, “Zǝmbǝlma nǝ Yahwana ndu hǝ zǝmǝtsini ar kǝr ar kǝr ǝnga ndu ndǝr ǝnga Hyal, abangǝ tsu ngǝ zǝmbǝlma nǝ njir Farisi, ama nǝngau ndu sǝm ǝnga sa parangǝu.” \v 34 Kǝ Yesu na anǝ nda, “Abǝr a sǝni kari nji bazhiya salkwanjili sǝr sǝm ma tsu nda ǝnga ja ya? \v 35 Ama pǝci wu shili kǝra nju sa hǝna salkwanjili kǝ ara nda. Ar pǝci ta ndu nda hǝ zǝmǝtsini.” \p \v 36 Kǝ ji nar nda najaka karapau, ji na, “Ndǝr tar zhaɓi thlaɓǝu ar mafǝliyangǝ nga nyi, aga ja dzǝgwa ndaɓǝya ndǝɓǝ ǝni ar hahala nyi mai. Ma ji mǝl abangau, a ndzanar ja zhaɓi mafǝliyangǝ kau, ǝnga tsu ndǝɓǝ kau, wu ɗa didiɗi. \v 37 Ətsu ndǝr puwa ˈyimir inabi mafǝliyangǝ a gu pǝla hahal aˈyi mai. Ma ji mǝl abangau, ba ˈyimir inabi mafǝliyangǝ kau, a thlǝnakǝr, ba ja pǝthlǝna nyi, ba ˈyimir inabi kau, a pǝnakǝr ba pǝla ka ndzau. \v 38 ˈYimir inabi mafǝliyangǝ a gu pǝla mafǝliyangǝ nga nja pau. \v 39 Ətsu ndǝr nda yiwu sa ˈyimir inabi mafǝliyangǝ aˈyi ayukuɗa ji tuwari hahala nyi mai. Ju nda na, ‘Hahala nyi nga ndiya ǝnga mǝsahǝu.’ ”\f + \fr 5:39 \fr*\ft Yesu nar nda karapǝˈyar kǝ patǝ aga ja cabiya abǝr highiɓǝ nǝr mafǝliyangǝ a daɓǝr kǝr ǝnga nǝ hahal mai.\ft*\f* \c 6 \s1 Yiwa Sau Ar Kǝra Ɓǝla Pǝcir Ɓǝlsar \r (Matiwu 12:1-8; Markusu 2:23-28) \p \v 1 Vanyi pǝcir Ɓǝlsar nǝ Yahudiya, Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar nda vǝr tǝrabiya wu fa uhi. Nda vǝr ɓau, kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar kuratsiya kǝra uhi. \v 2 Ənggǝra njir Farisi lari abangau, kǝ ndǝ na anǝ nyi, “Lari gǝyi, ara mi nga hyu mǝl sǝra dlaɗǝ kari nja mǝl pǝcir ɓǝlsar ra?” \p \v 3 Yesu shaɗǝwa nda, “Aˈyi hyi saya jigana sǝra Dawuda ǝnga njir ɓǝ nyi mǝliya ar pǝci kǝra wuɓǝ mbar nda ta wa? \v 4 Ənggǝra Dawuda gwu ki Hyal, naja ǝnga njir ɓǝ nyiˈyar, ǝnga ǝnggǝra ndǝ gwa sǝmku macikǝl cicau kǝra nandu kyaga sǝm mai, kǝl pubuˈyar wacu.” \p \v 5 Kǝ Yesu na anǝ nda, “Zǝr Ndau Thlagǝ nga ja ar kǝra pǝcir Ɓǝlsar.” \s1 Ndǝ Ənga Tsi Ndzǝndzau \r (Matiwu 12:9-14; Markusu 3:1-6) \p \v 6 Ar vanyi pǝcir Ɓǝlsar nǝ njir Yahudiya tsu, kǝ Yesu maˈyi a gwu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya ja vǝr highiɓau. Wu umbwa ta vanyi ndǝ aˈyi kǝra ǝnga tsi mazǝma ja ndzǝndzau. \v 7 Njir Farisi ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar a vǝr gal lagu kǝra nda sǝni vazǝya Yesu, ndǝ pǝnggǝri nyi li, nda vǝr tsamǝ tara ju mǝliya ndǝ kǝ jamǝ ar pǝcir Ɓǝlsar. \v 8 Ama Yesu wu sǝni sǝra ndu ɗǝnga, kǝ ji na anǝ ndǝ kǝ ǝnga tsi ndzǝndzǝ kau, “Hyaˈari ga taˈyi wu mwar nji patǝu.” Kǝ ji hyaˈari, kǝ ji taˈyi ǝna. \v 9 Ənggau, kǝ Yesu na anǝ nda, “Yi wu yiwa hyi, mi ngǝ tsaˈa nja mǝl pǝcir Ɓǝlsar ra? Sǝ mǝnahǝu, ǝndǝga sǝ ɗǝmwaˈyu? Nja mbǝɗana, ǝndǝga nja tsǝya?” \v 10 Ji tsamǝ a ndu pama nda patǝu, kǝ ji dzǝgwa na anǝ ndǝ kau, “Ndiɗǝbiya tsa gǝ a dumwa ngau.” Aga zǝmǝ kǝ ji ndiɗǝbiya tsa ja a dumwa nyi, ba tsa ja ɗa jamǝ ǝnggǝr vanyi zǝma nyi ta. \p \v 11 Ama kǝ huɗa nda ndzǝ gagaɗau, kǝ ndǝ dzǝgwa na anǝ kǝrnda, “Mi nga mǝna sǝni mǝl ǝnga Yesa?” \s1 Yesu Caɗǝbiya Zǝmbǝlma Nyiˈyar // Kumou Apǝ Mǝthlǝu \r (Matiwu 10:1-4; Markusu 3:13-19) \p \v 12 Vanyi pǝci, Yesu hyaˈari ba ji maˈyi a du mau, aga ja da ndǝr ǝnga Hyal a dǝna. Ji da pida ghǝmǝ ja vǝr ndǝr ǝnga Hyal. \v 13 Ənggǝra vi sa kuɗau, kǝ ji nggari zǝmbǝlma nyiˈyar a shili wu dzǝ nyi, kǝ ji dzǝgwa ɗǝmbiya kumo apǝ mǝthlǝ sara wu pama nda, kǝra ji ngga ǝnga cama sǝsǝˈyar. Kǝja thlǝmǝr nda, \li1 \v 14 Simanu kǝra ji nǝ nyi thlǝmǝ Biturusu, \li1 ǝnga zamǝ nyi Andǝrawusu, \li1 ǝnga Yakubu, \li1 ǝnga Yahwana, \li1 ǝnga Fǝlipǝu, \li1 ǝnga Bathlalomiyu, \v 15 ǝnga Matiwu, \li1 ǝnga Toma, \li1 ǝnga Yakubu zǝr Alfawusu, \li1 ǝnga Simanu ndǝra nju na ndǝ mǝlmǝ nyi, \li1 \v 16 ǝnga Yahuda zǝr Yakubu, \li1 ǝnga tsu Yahuda Isikarayoti ndǝra ɗǝlna Yesu anǝ dawa nyiˈyar. \s1 Yesu Highiɓau Anǝ Nji // Ənga Tsu Ji Shilǝgǝbiya Nda \r (Matiwu 4:23-25) \p \v 17 Ji maˈyi ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar a gyiwu ˈyi, kǝ ndǝ thlǝwa babalǝr vi, ba ndǝ taˈyi ǝna ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar gangǝu, ǝnga nji gangǝ gagaɗau sara wu Yahudi, ǝnga Urshalima, ǝnga ˈyiˈyir Taya ǝnga Sidonu njira ǝnga kir nda a miya dǝl dǝgalǝu, \v 18 njira shili aga nda nggar highiɓǝ nyi ǝnga nja shilǝgǝbiya nda sara ara shilǝgǝr nda pamǝpamǝu. Njira ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar wu lǝ ɓwaɓwatǝ anǝ nda, nanda tsu ndǝ uya jamǝkur, \v 19 ǝnga nji gangǝu a vǝr mǝl lagu kǝra nda sǝni tsǝkwar nyi, ara dǝnama kǝra wu biya sara wu dza ja vǝr shilǝgǝbiya nda patǝu. \s1 Barka Ənga Tǝhuɗǝu \r (Matiwu 5:1-12) \p \v 20 Ja vǝr tsamǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, kǝ ji na, \q1 “Barka anǝ hyi nahyi \q2 nji kǝra gǝra sau, \q1 tǝlkur Hyal a ɗar nǝr hyi. \q1 \v 21 Barka anǝ hyi \q2 njira ǝnga wuɓau kabangǝkau, \q1 nju nda nyana hyi. \q2 Barka anǝ hyi \q1 njira vǝr tiwi kabangǝkau, \q2 hyu nda nggushi. \q1 \v 22 Barka anǝ hyi \q2 ma nji gǝra yiwu hyi, \q1 nda hǝbiya hyi a biya, \q2 ǝnga nda nggǝl hyi, \q1 ba ǝnga nda ndzana thlǝmǝr hyi, \q2 arya Zǝr Ndau.” \p \v 23 “Abangǝ ngǝ ǝjir nda mǝl anǝ nabiˈyar kǝra tǝrabiya. Ga caguli ǝnga ga nggya ǝnga huɗǝ pǝrtǝu, ara gu nda uya akkǝri gangǝ a dǝmǝlmau.” \s1 Ɓwaɓwatǝˈyar Pamǝpamǝu \q1 \v 24 “Ama kawa anǝ hyi \q2 nahyi bǝrba, \q1 arya a dlǝwuri hyi \q2 nǝr hyi mǝsahǝkur kabangǝkau. \q1 \v 25 Kawa anǝ hyi, \q2 nahyi kǝra nyinyau kabangǝkau, \q1 hyu nda \q2 nggya ǝnga wuɓau. \q1 Kawa anǝ hyi \q2 nahyi kǝra a vǝr nggushi kabangǝkau, \q1 hyu nda ɗa ǝnga \q2 huɗǝ ndzǝndzau hya ɓǝra tiwi. \q1 \v 26 Kawa anǝ hyi \q2 ma nji patǝ a vǝr fal hyi, \q1 abangau nga ndǝ mǝl \q2 anǝ nabi fatiˈyar.” \s1 Hya Canǝ Nyi Yiwukur // Anǝ Dawar Hyi \r (Matiwu 5:38-48; 7:12) \p \v 27 “Ama ya nar hyi, nahyi kǝra wu nggari ndǝr ɗa, hya canǝ nyi yiwukur anǝ dawar hyi, hya mǝl mǝnahǝkur anǝ njira gǝra yiwu hyi. \v 28 Fǝnggǝr nyi barka anǝ njira wu shiˈwa hyi, hya ndǝr anǝ Hyal arya njira wu lǝ ɓwaɓwatǝ anǝ hyi. \v 29 Ma ndǝ nǝ ngǝ dǝgau ari balma gau, shabiya nyi vanyi balma tsu. Ma ndǝ mbǝliya nggamndǝ ngau, ga sara ka lǝgutǝ ha kǝra vuwa gwa anǝ nyi mai.\f + \fr 6:29 \fr*\ft Nggamndǝ wu pama njir Yahudiya sǝr mbudzǝ uvuˈyi ngau. Ma gǝ dlǝwuri mǝl ara ndau gu sǝni nǝ nyi nggamndǝ ngau ǝpuci ama uvuˈyi ba ja shabiya ngǝ sǝ ngau. Ama wu highiɓǝ Yesu gu sǝni piyari alaga sǝra nǝ ngau aga ja.\ft*\f* \v 30 Nǝ nyi anǝ kalar ndǝra kǝdi ara gau, ma tsu ndǝ mbǝliya sǝ ngau ga sara yiwa ja shabiya ngǝ a shili mai. \v 31 Sǝra hyu yiwu nja mǝl anǝ hyi, nahyi tsu ca nga hya mǝl anǝ nda. \p \v 32 “Ma njira vǝr yiwu hyi nga hyu yiwu wacu, wathlǝmǝ culi akkǝri kǝra hyu nda uya? Alaga njir dlǝwu budǝ ma tsu, ndu mǝl abangau. \v 33 Ma gu ca mǝnahǝkur anǝ njira wu ca mǝnahǝkur anǝ ngau, mi nga ju cakǝri nga? Əkkǝˈyi njir bikǝ ma ndu mǝl abangau. \v 34 Ma gǝ nǝ nyi mǝl anǝ njira gu sǝni ndu nda kina ngau, mi nga ju cakǝri nga? Alaga njir bikǝ ndu lǝ mǝl anǝ njir bikǝ kuvwar nda ǝnga sǝni ndu nda kina patǝu. \v 35 Ama ga ca yiwukur anǝ dawa ngau, ga mǝl mǝnahǝkur anǝ nda, ga nǝ nda mǝl ǝnga sǝni abǝr nandǝ wu nda kina ngǝ mai. Mǝl abangǝ wu mǝliya hyu uya nubwa gangǝu, ǝnga hyu sa ɗa ǝnggǝr wazha Hyal kǝra a dǝmǝlmau, arya naja ǝnga tǝhuɗǝu, anǝ nji kǝra sǝni na usi ǝnga nji ɗǝmwaˈyu. \v 36 Ga nggya ǝnga tǝhuɗǝ ǝnggǝr kǝra dǝngau kǝra a dǝmǝlmau ǝnga tǝhuɗǝu.” \s1 Hya Sara Vazǝ Ndǝ Mai \r (Matiwu 7:1-5) \p \v 37 “A sara hya thla numa ar kǝra nji mai, nji tsu aˈyi ndu thla numa ar kǝra hyi mai. A sara hya lǝ vazǝ anǝ ndǝ mai, nji tsu ndu nda lǝ vazǝ anǝ hyi mai. Tǝfǝbiya mǝ nji, Hyal tsu ju nda tǝfǝbiya hyi. \v 38 Hya lǝ sau, nahyi ma ba nja nǝ hyi sau, cala tǝkǝ sǝ nyinyi tsuyu, nja cicina a gya, nja ɓǝra favǝɗiya, ja dzǝgwa pǝpau a gyar dza nyi, nja dzǝgwa puwa ngau a gyar dza gau, arya a ɗar cala tǝkǝ sǝ kǝra hyi tǝkǝ sǝ ǝni anǝ nji, ca nga nju nda tǝkǝ sǝ ǝni anǝ hyi.” \p \v 39 Kǝ ji ɓǝra nar nda najaka karapau, “Ndǝ lǝfau a sǝni lǝbiya ndǝ lǝfǝ ya? Ma ndǝ mǝl abangau, nanda gyapǝu, aˈyi ndu nda tǝɗau a gyiwu kaˈu wa? \v 40 Ndǝra nju highiɓǝ anǝ nyi, aˈyi ju ndiya malǝmǝ nyi mai, ama kalar ndǝra nji highiɓǝri nyi mǝnahǝu, ju sǝni ɗa ǝnggǝr malǝmǝ nyi. \p \v 41 “Ara mi nga gu lari zǝr sar kǝra wu liya zamǝ ngau, ama na ga sǝn tsamiya gwalang kǝra ar liya gǝ kǝ maya? \v 42 Abari nga ga sǝn na anǝ zamǝ ngau, abǝr, zamǝ ɗa, ‘Taˈyau, ya hǝbiya ngǝ zǝr sar kǝra wu liya gau,’ ya, kǝja gwalang ngǝ ar liya ga? Nagǝ ndǝr ngguta vi, ga hǝbiya gwalang kǝra ar liya gǝ kwatahǝu, aga ga daɓaga lari mǝnahǝu, ba ga sǝn hǝbiya zǝr sar kǝra wu liya zamǝ ngǝ kau. \s1 Nji Wu Tsamǝr Wu Ar yaya Nyi \r (Matiwu 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Abangǝ tsu, kalar wu mǝnahǝu, ju ya wazha mǝnahǝu, wu kǝra gǝra mǝnahǝ tsu, ju ya wazha kǝra gǝra mǝnahǝu. Wu kǝra mǝnahǝu, a sǝn yabiya wazha kǝra gǝra mǝnahǝ mai, abangǝ tsu, wu kǝra gǝra mǝnahǝu, a sǝn yabiya wazha mǝnahǝ mai. \v 44 Ar yaya nyi nga nju tsamǝ ri wu. Nja sǝni ɗǝm bǝla ar wur shikǝɗi mai, alaga ndǝrma ar hudi mai. \v 45 Ndǝ mǝnahǝu, ju biya ǝnga ndǝr mǝnahǝu sara ar vira ji ɗǝwana ari, ǝnga ndǝ ɗǝmwaˈyu, ju biya ǝnga ndǝr ɗǝmwaˈyu sara ar vira ji ɗǝwana nda ari.” \s1 Njir Hǝri Ki Pamǝpamǝu Mǝthlǝu \r (Matiwu 7:24-27) \p \v 46 “Ara mi nga hyu ngga ɗa, ‘Thlagǝu, Thlagǝu,’ ama kǝ hyi nggǝl ara mǝl sǝra yu na anǝ hya? \v 47 Kalar ndǝra shili ara yau, ba ji sǝya himi anǝ sǝra yu na, ǝnga ju mǝl thlǝr ǝni, yu nda nar hyi sǝra ju pa. \v 48 Naja ǝnggǝr ndǝr hǝr ki, kǝra labiya kaˈu dzǝgamǝ a gyiwu ˈyi, kǝ ji dzǝguya hǝr ǝnga fǝhi hǝr ar pathlara mau. Ənggǝra dǝl nyau, kǝ ˈyimi tsaɓǝri ki ta, ama naja aˈyi sǝni kǝnggǝɗǝr nyi mai arya nji fǝr hiya nyi ar pathlara mau. \v 49 Ama ndǝra wu nggari ndǝr ɗa, ama naja aˈyi wu mǝl thlǝr ǝni mai, kakalǝ nga ja ǝnga ndǝr hǝr ki ar vi kǝra nji gǝra labiya kaˈu nǝ fǝ hiya hǝra nyi. Ənggǝra dǝl nyau, kǝ ˈyimi tsaɓǝri ki kau, kǝ ki kǝ dla, dla nyi tsu ɗǝmwaˈyi gagaɗau.” \c 7 \s1 Yesu Mbǝɗana Mafa // Nǝ Dǝgalǝr Soja Roma \r (Matiwu 8:5-13) \p \v 1 Ənggǝra Yesu kuɗǝna na sǝˈyar kǝ patǝ anǝ nji, ba ji maˈyi a vu Kafarnahumu. \v 2 A vuna, kǝ ja vanyi dǝgalǝri soja nǝ Roma kǝra mafa nyi aˈyi gǝra ngga gagaɗau, kǝra a vǝr gal lagur tau. Soja dǝgal nǝ Roma kau, ja vǝr yiwu mafa nyi kǝ gagaɗau. \v 3 Ənggǝra ji nggar ndǝr ar kǝra Yesu, ba ji sǝwa alenyi nji nggunggurǝm nǝ Yahudiya aga nda kǝdi nyi ja shili, ja sa mbǝɗana mafa nyi kau. \v 4 Nji nggunggurǝmˈyar kǝ maˈyi a ndǝra Yesu ndǝ nda kǝdi nyi gagaɗau, nda vǝr na, “Ndǝ kau, ndǝ mǝnahǝu ngau, kakalǝ nga nyi ga dlǝwari nyi. \v 5 Nda nyi a yiwu ja njir ˈya, ba ǝnga ji hǝriya ˈya umbwa daɓǝ dzau.” \v 6 Ba Yesu maˈyi ǝnga nda. \p Ənggǝra ji shili lǝhǝu wu dzǝri ki nyi, kǝ dǝgalǝri soja nǝ Roma hyabiya bazhi nyiˈyar aga nda nar nyi anǝ Yesu, “Thlagǝu, ga sara hǝɗana kǝrngau aga yi mai, arya nayi aˈyi ɗa tsaˈa ga shili wu ki ɗa mai. \v 7 Ca ngǝ mǝliya nayi aˈyi sǝni shili ǝgya gǝ mai, ama ga nana ndǝr sǝ nyi, ba zǝr ɗa uya jamǝkur. \v 8 Arya nayi ǝnga kǝrɗa ma ǝgya ndǝ dǝgal nga yau, ǝnga tsu sojaˈyar aˈyi kǝra ǝgya kiɗa yau, yu na anǝ ndǝ kau, ‘Maˈyi,’ ba ja maˈyi, anǝ vanyi ndǝ tsu yu na ‘Shili,’ ba ja shili. Ma yi na anǝ mafa ɗa, ‘Mǝliya abangau,’ ba ja mǝliya.” \p \v 9 Ənggǝra Yesu nggar ndǝr kau, ba ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nyi, ji shabiya dzau, ji na, anǝ nji kǝra a vǝr nu nyi, “Ya nar hyi, wu Izirayila nayi sayi uya ndǝra ǝnga mbǝrsa ǝnga dǝnama ǝnggǝr ndǝ kǝ mai.” \v 10 Ənggǝra njira ji sǝwa kǝ sha shili wu ki, ba ndǝ thlǝwa mafa nǝ dǝgalǝr soja Roma ta a ɗari jamǝu. \s1 Yesu Hyaˈana Vanyi Zǝr Mala Tǝsal \p \v 11 Wu yukuɗa pǝci kushu, kǝ Yesu maˈyi a vu mǝlmǝ kǝra nja ngga ǝnga Nayin, zǝmbǝlma nyiˈyar ǝkkǝˈyi nji gangǝu maˈyi ǝnga ja. \v 12 Ənggǝra ndǝ shili lǝhǝu wu dzǝri miyar gwa nǝ mǝlma nyi, kǝja alenyi nja vǝr sǝbiya ǝnga zǝr tǝtau kǝra naja ngǝ zǝmǝ ara mǝnyi kǝra mǝnyi ya, sal nyi tsu a tǝri. Nji gangǝu, sara wu mǝlmǝ ta, nda vǝr lǝ nyi. \v 13 Ənggǝra Thlagǝ lari mala kau, ba ji tǝhuɗǝ ǝgya ja, ba ji na anǝ nyi, “Ga sara tiwi mai.” \p \v 14 Kǝ ji maˈyi ji nda tsǝkwar lǝkagau ndǝ tǝtǝ kau, ba njira vǝr hǝ nyi kǝ taˈyau. Kǝ Yesu na, “Zǝr baduwari, Yu na anǝ ngau hyaˈari!” \v 15 Kǝ ndǝ tǝtǝ kǝ hyaˈari, ba ji nggya gya ji dzǝgwa ndǝr. Ba Yesu dzǝgwa lǝr nyi anǝ mǝnyi. \p \v 16 Kǝ hivǝr mbari nda patǝu, ba ndǝ fal Hyal, nda vǝr na, “Jiri vanyi nabi dǝgal a shiliri wu pama mǝn, Hyal a shiliri aga ja sa dlǝwari nji gǝ nda.” \v 17 Sǝ kǝ Yesu mǝliya kǝ tǝtǝlnakǝr wu Yahudi ǝnga ˈyiˈyi kǝra zǝwar nyi. \s1 Njira Nji Sǝwa Sara Ara // Yahwana Ndǝr Baɓǝtizǝma \r (Matiwu 11:2-19) \p \v 18 Ənggǝra zǝmbǝlmaˈyar nǝ Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma nar nyi sǝˈyar kǝ patǝu, ba ji nggari mǝthlǝ wu pama nda, \v 19 ji sǝwa nda a ndǝgya Thlagǝu, aga nda nda yiwar nyi abǝr, “Nagǝ nga vǝr shili kǝ ya, ǝndǝga ˈya fiya li aga vanyi ndǝ ya?” \p \v 20 Ənggǝra njira nji sǝwa shili ǝgya Yesu, kǝ ndǝ na nǝ nyi, “Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma ngǝ sǝwa ˈya aga ˈya yiwar ngau, ‘Nagǝ nga vǝr shili kǝ ǝndǝga ˈya fiya li aga vanyi ndǝ ya?’ ” \p \v 21 Kakalǝ ar pǝci ta, ngǝ Yesu mbǝɗana nji gangǝu kǝra gǝra ngga ǝnga shilǝgǝ pamǝpamǝu, ǝnga njira ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar. Yesu mǝliya nji lǝfǝˈyar tsu ndǝ lari sau. \v 22 Kǝ Yesu shaɗǝwa nda, ji na, “Sha mau hya nda nar nyi anǝ Yahwana sǝra hyi lari ǝnga hyi nggari. Nji lǝfǝ wu lar sau, nji kukurɓǝ wu ɓau, njir pibi wu uya jamǝkur, kulangǝˈyar tsu ndu nggar sau, nju hyaˈana nji tǝtau ǝnga nju tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝ anǝ nji ɗaɗali. \v 23 Barka anǝ ndǝra gǝra tǝkǝkǝr ǝnga mbǝrsa nyi ar kǝra yau.” \p \v 24 Ayukuɗa njira Yahwana sǝwa maˈyi, kǝ Yesu dzǝguya ndǝr anǝ nji ar kǝra Yahwana, ji na, “Mi nga hyi gwa tsamǝ a gwar tagǝ ta? Hyi maˈyi a gwa tsamǝ sar dzǝdzǝgamǝu, kǝra yambaɗǝ a vǝr kǝnggǝɗǝ ya? \v 25 Ya, mi nga hyi maˈyi a gwa tsama? Ndǝra har kar mǝnahǝ ya? Awau, njir ha kar mǝmǝnahǝu, wu ki tǝl nga nda. \v 26 Kar ɗǝm ya, mi nga hyi maˈyi a nda tsama? Nabi ya? Pakatu, yu nar hyi, ndǝra ndiya nabi. \v 27 Ar kǝra Yahwana ngǝ ndǝr Hyal kǝra tsǝtsǝfǝ na, \q1 “ ‘Kǝja yu sǝwa cama ɗa \q2 wu mwa ngau, \q1 ju nda fuwa sǝ wu lagu \q2 kadivira ga shili.’ \p \v 28 “Ya nar hyi, wu pama njira mathlǝkǝˈyi ngǝ ya patǝu, ndǝra ndiya Yahwana ǝnga dǝgal aˈyi mai. Ama alaga abangau, ndǝra ndiya ǝnga kushu wu tǝlkur Hyal a ndiya nyi ǝnga dǝgalǝu.” \p \v 29 Patǝr njira nggari ndǝr kau, ǝkkǝˈyi njir tsǝm budau, dlǝwunggǝri abǝr lagu Hyal ca ngǝ lagu kǝra kakalǝu, arya Yahwana ngǝ mǝliya nda baɓǝtizǝma. \v 30 Ama njir Farisi ǝnga malǝmǝ sǝnbiya dlaɗǝ Musa ˈyar nggǝl ara dlǝwu sǝra Hyal wu yiwu ǝnga nda, ǝnga ndǝ nggǝl ara Yahwana sara mǝliya nda baɓǝtizǝma. \p \v 31 Yesu dumwa ǝnga ndǝr ji na, “Ya, ǝnga mi nga nja gǝla nji kabangǝka? Abari nga nda? \v 32 Nanda ǝnggǝr wazha kǝra a vǝr nggya ar sugu, nda vǝr ngga kuvwar nda, ndu na: \q1 “ ‘ˈYa vǝr mbiɗǝ mbǝlau anǝ hyi, \q2 kǝ hyi nggǝl ara fǝl, \q1 ˈyi thlǝ na nǝ tiwi \q2 ba hyi nggǝl ara dlǝwu.’ \p \v 33 “Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma shili ja vǝr sǝm sǝr sǝm mai, naja tsu aˈyi a vǝr sa ˈyimi nǝr wur inabi ǝnggǝra nji tsǝliya mai, ‘Ama ǝngwar hyi naja ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyu!’ \v 34 Zǝr Ndǝ shili ju sǝm, ǝnga ju sa, ǝngwar hyi, ‘Ndǝr suna nga ja, bazhiya njir tsǝm budau ǝnga njir bikau!’ \v 35 Alaga abangau, patǝr njira hǝnggǝri ǝnga hahangǝkur nǝ Hyal, nda vǝr cabiya abǝr ǝnga jiri nga nyi.” \s1 Yesu Wu Ki Simanu Ndǝr Farisi \p \v 36 Vanyi ndǝr Farisi nggari Yesu a nda sǝm sǝr sǝm a ndu ki nyi, ba Yesu nda, ji nda nggya aga sǝm sǝr sǝm. \v 37 Wu mǝlmǝ kau, vanyi mala aˈyi ja vǝr mǝl zawarkur, kǝ ji nggari abǝr Yesu a vǝr sǝm sǝr sǝm wu ki ndǝr Farisi kau, kǝ ji shili ǝnga vanyi bǝlari kushu kǝra ǝnga mal kǝra wu shuni kisǝu, kǝra nju ɗǝl ǝnga kwaɓa gangǝu. \v 38 Ji shili kǝ ji sa taˈyi wu yukuɗa Yesu, ar dza hiya ja, ja vǝr tiwi. Ta sǝlǝm nyi pau a gyar hiya ja, ba ji dzǝgwa kǝkǝɗǝna hiya ja ǝnga shishir kǝra ja, kǝ ji dzǝgwa dumwa ǝnga bǝrpǝ nyi nǝ yiwukur, ba ji ɓǝsiya nda ǝnga mal shuni mǝsahǝu kau. \p \v 39 Ənggǝra ndǝr Farisi kǝ wu tsamǝ sǝra mala ka a vǝr mǝl kau, kǝ ji na wu ɗǝfuwa ja, “Maja abǝr ndǝ kǝ nabi ngau, a kyaga sǝni ja tara wa ngǝ mala ka a vǝr tsukwa nyi kau. Ja kyaga sǝni abǝr mala kǝ ndǝr bikǝ ngau.” \p \v 40 Yesu na anǝ ndǝr Farisi kau, “Simanu, aˈyi yi ǝnga sǝr na anǝ ngau.” \p Kǝ Simanu na, “Nar ɗa, malǝmǝ.” \p \v 41 Yesu na, “Vanyi ndu nu nji mǝthlǝ mǝl, ndǝ pathlǝu, gǝnna kǝra nja kyaga ki ndǝr mǝl thlǝr ǝni wu pǝkau, nǝ fa pathlǝ ǝnga reta, ndǝ mǝthlǝkura nyi tsu, gǝnna nǝ pǝkǝ nǝ ndǝr mǝl thlǝr kǝra ja kyaga uya wu pida tǝfu kumunyi. \v 42 Ənggǝra ndǝ tini kina, ba ji yafǝna nda gyapǝu. Ya, wu tsamǝ ngau, wa nga kyaga ndiya ǝnga yiwu nyi wu pama nda?” \p \v 43 Simanu na anǝ nyi, “Wu lari ɗa, ndǝ kǝ nji yafǝna nyi gǝnna gangǝ kau.” \p Ba Yesu na anǝ nyi, “Ənghǝng, a nabiyar gǝ kakalǝu.” \p \v 44 Kǝ ji shabiya dzǝ ji tsamǝ mala ta, ba ji na anǝ Simanu, “A lari gǝ mala kǝ ya? Yi shili wu ki ngau, nagǝ aˈyi nǝ ɗa ˈyimi aga ya cina hiya yi ǝni mai, ama kǝ ji cina hiya yi ǝnga sǝlǝm nyi, ji kǝkǝɗǝna ǝnga shishir kǝra ja. \v 45 Nagǝ dlǝwuri ɗa ǝnga bǝrpǝ dzǝ mai, ama ǝnggǝra ji shili wu ki kau, naja aˈyi taˈyi ǝnga bǝrpǝ hiya yi ǝnga miya ja mai. \v 46 Nagǝ aˈyi ɓǝsiya mal ar kǝra yi mai, ama kǝ ji ɓǝsiya mal shuni kisǝ kau, ar hiya yau. \v 47 Agabangau, ya nar ngau, bikǝ nyi kǝra gangǝ kau, a tǝfǝbiya nyir nji arya ji cabiya yiwukur gangǝ gagaɗau. Ama ndǝra nji tǝfǝbiya nyi bikǝ kushu, yiwukur nyi kushu nga nyi tsu.” \p \v 48 Əngwar Yesu anǝ mala kau, “A tǝfǝbiya ǝnggǝr nji bikǝ ngau.” \p \v 49 Njira a vǝr sǝm sǝr sǝm ǝnga ja ar vi kau, dzǝgwa na anǝ kuvwar nda, “Wa ngǝ ndǝ kǝ a sǝni tǝfǝbiya bikǝ ka?” \p \v 50 Əngwar Yesu anǝ mala ta, “Mbǝrsa ngau, a mbǝɗana ngǝ ri, maˈyi sǝ ǝnga huɗǝ pǝrtǝu.” \c 8 \s1 Alenyi Mathlǝkǝˈyi Ndǝ Maˈyi Ənga Yesu \p \v 1 A sǝkari kushu, Yesu a vǝr ɓau a ndu mǝlmǝ dǝdǝgal ǝnga mǝlmǝ kukushu ja vǝr tǝtǝlna ndǝr mǝsahǝ nǝ tǝlkur Hyal. Zǝmbǝlma nyiˈyar kumo apǝ mǝthlǝ aˈyi nda ǝnga ja, \v 2 ǝnga alenyi mathlǝkǝˈyi kǝra nji kǝdlǝbiya mambǝl ɗǝmwaˈyi sara wu dza nda ǝnga njira ji shilǝgǝbiya nda. Wu pama nda mala aˈyi kǝra nja ngga ǝnga Maryamu Magǝdaliya kǝra mambǝl ɗǝmwaˈyi pamǝpamǝ mǝɗǝfǝ biya sara wu dza ja, \v 3 ǝnga Yuwana mala Kuza, ndǝ dǝgal wu ki Hirudusu ǝnga Suzana, ǝnga alenyi mathlǝkǝˈyi gangǝu kǝra a vǝr mǝl thlǝr anǝ nda ǝnga gǝnnar nda. \s1 Karapau Ar Kǝra Ndǝr Thlǝka \r (Matiwu 13:1-9; Markusu 4:1-9) \p \v 4 Ənggǝra nji gangǝ sara wu mǝlmǝ pamǝpamǝ tsǝmiya dzau, aga nda nggari Yesu, kǝ ji nar nda najaka karapau. \p \v 5 “Ndǝr zǝwa aˈyi kǝra maˈyi a gwa thlǝka culi a gwar fa nyi. Ja vǝr uci culi kǝ alenyi tǝɗau ar lagu, kǝ nji cicina nda ǝnga hyi, ba ˈyagǝˈyar tsu sǝmku nda. \v 6 Alenyi culi tǝɗau a gyar vi kǝra mǝmau, ǝnggǝra ndǝ tsau, ba ndǝ ul ara lǝsǝ aˈyi ar vi ta mai. \v 7 Kǝ alenyi tǝɗau, a gyiwu pama shikǝɗi, ndǝ hǝ ǝnga nda, ba shikǝɗi kar nda ara pǝli. \v 8 Alenyi culi tsu tǝɗau, a gyiwu ˈyi kǝra mǝnahǝu, ndǝ hau, ba ndǝ puwa li gangǝ gagaɗau.” \p Ənggǝra Yesu kuɗǝna ndǝr kau, ba ji hyaˈana ɗahǝu, ji na abǝr, “Ndǝra ǝnga himi ngga sau, bǝgǝ ja nggari.” \s1 Sǝra Karapau Nǝ Thlǝka Kǝ Aga Nyi \r (Matiwu 13:10-17; Markusu 4:10-12) \p \v 9 Zǝmbǝlma nyiˈyar yiwa nyi tara mi ngǝ najaka karapǝ cabiya. \v 10 Ji na, “A yiwur nji hya sǝnbiya sǝra ɗǝɗǝwa nǝ tǝlkur Hyal, ama anǝ alenyi nji, yu ndǝr ǝnga karapǝ anǝ nda, aga, \q1 “ ‘Alaga ndu tsamǝ \q2 ama nanda wu lari mai, \q1 alaga ndu ngga \q2 ama nanda wu nggabiya mai.’ ” \s1 Yesu Nar Nda Sǝra Karapau // Nǝ Thlǝka Kǝ Cabiya \r (Matiwu 13:18-23; Markusu 4:13-20) \p \v 11 “Kǝja sǝra karapǝ kǝ cabiya. Culi ca ngǝ ndǝr Hyal. \v 12 Kǝra tǝɗau ar lagu ca ngǝ cabiya nji kǝra wu nggar ndǝr Hyal, ama ba Shatan a shili ja sa hǝbiya ndǝr kǝ sara wu ɗǝfuwa nda ara nda sara mbǝrsa nda uya mbǝɗau. \v 13 Culi kǝra tǝɗau a gyar vir mǝmau, nanda ǝnggǝr njira wu nggar ndǝr kau, ndu dlǝwuri ǝnga huɗǝ pǝrtǝu ama nanda aˈyi ǝnga nggilang mai, ndǝ mbǝrsa nǝ pǝci kushu, ǝnggǝra ɓwaɓwatǝ shili, ba ndǝ piyari nu. \v 14 Culi kǝra tǝɗau a gyiwu shikǝɗi, ca ngǝ cabiya njira nggari, ama ǝnggǝra ndǝ dumwa ǝnga nu, kǝ ɗǝnga nǝr sǝr duniya, ǝnga gal gǝnna, ǝnga yiwu mǝsahǝkur kar nda ara pǝli. \v 15 Culi kǝra tǝɗau, a gyar ˈyiˈyi mǝnahǝu ca ngǝ njira nggari ndǝr kau, ndǝ dlǝwuri ǝnga huɗǝ zǝmǝ ndǝ sǝɓiya ndǝ sǝsǝˈwuri kǝl ta ndǝ piya wazha.” \s1 Karapau Ar Kǝra Pitǝlla \r (Matiwu 4:21-25) \p \v 16 “Nja sǝn mbǝbiya pitǝlla ba nja mbuya ǝgya kiɗa tǝm ǝnga tǝmbǝl mai. Ama nja kyaga fiya a dar madzigam, ba ja dzǝgwa mbǝl anǝ kalar ndǝ kǝra a vu ki kau. \p \v 17 “Arya kalar sǝ aˈyi kǝra ndu mǝl ɗǝɗǝwa kǝra gǝra nda biyar babal mai, ǝtsu sǝ aˈyi ɗǝɗǝwa kǝra nji gǝra nda sǝn mai. \p \v 18 “Hya nggya ǝnga hangǝkal ǝnga sǝra hyu ngga, ara ndǝra ǝnga sau, nju nda sa cakǝri nyi, ama ndǝra gǝra ǝnga sau, sǝra ji nggani aˈyi ara ja kau, nju sa dlǝwuri.” \s1 Miya Yesu Ənga Zamǝ Nyiˈyar \r (Matiwu 12:46-50; Markusu 3:31-35) \p \v 19 Ənggau, miya Yesu ǝnga zamǝ nyiˈyar maˈyi a ndǝgya ja, ama nandǝ uya ndǝ thlǝwa nyi mai, ara gangǝkura nji. \v 20 Kǝ vanyi ndǝ nar nyi anǝ Yesu, abǝr, “Kǝja mǝngau ǝnga zamǝ ngǝˈyar a biya ndu yiwu nda ndǝr ǝnga gau.” \p \v 21 Əngwar Yesu anǝ njira a ndǝ patǝu, “Njira wu nggar ndǝr Hyal, ba ndǝ mǝl thlǝr ǝni, nanda ngǝ maɗa ǝnga zamǝɗaˈyar.” \s1 Yesu Kughi Anǝ Majigwal \r (Matiwu 8:23-27; Markusu 4:35-41) \p \v 22 Vanyi pǝci Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar gwu kwambwal, ba ji na anǝ nda, “Mǝna maˈyi a biyar ya dǝl.” Kǝ ndǝ mbar lagu ndu maˈyi. \v 23 Ənggǝra nda vǝr maˈyi ba ji ghanyi. Kukuthlǝu, kǝ majigwal shili ǝnga dǝnama ja vǝr sǝ a shili ar ˈyimi, ǝnggau, ba ndǝ ɗa tǝtǝwulu ara ǝnggǝra ˈyimi gwu kwambwalǝr nda. \v 24 Zǝmbǝlma nyiˈyar, hyabiya Yesu wu ghanyi, ndǝ na, “Thlagǝr ki! Thlagǝr ki! Kǝja mǝna sa!” Yesu hyaˈari kǝ ji kughiya majigwal ǝnga ˈyimi kǝra a vǝr thlǝkau, ba ndǝ bǝgǝ zǝmǝu. \v 25 Kǝ ji na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Əmani ngǝ mbǝrsar hya?” \p Kǝ hivǝr mbar nda gagaɗau, ndǝ na wu pama nda, “Wathlǝmǝ culi najaka nda? Patǝ ǝkkǝˈyi majigwal ǝnga dǝl wu gǝnggǝr nyi sǝli ka?” \s1 Yesu Mbǝɗana Ndǝra // Ənga Mambǝl Ɗǝmwaˈyu \r (Matiwu 8:28-34; Markusu 5:1-20) \p \v 26 Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar nda vǝr maˈyi wu kwambwal ar ˈyimi, ba ndǝ dla wu ˈyiˈyi nǝ Garasina, kǝra a biyar ya dǝl Galili. \v 27 Ənggǝra Yesu a vǝr gya sara du kwambwal, kǝ ji thlǝwa ndǝr mǝlmǝ kǝ kǝra ǝnga mambǝl ɗǝmwaˈyu. Ndǝ kǝ a ɓǝliyar ja sar ja vǝr ɓǝ turusu, ǝnga naji wu nggya wu ki mai, kǝl wu hulili nga ju nggya cumu. \v 28 Ənggǝra ji lari Yesu, ba ji hyaˈana ɗahǝ ǝnga dǝnama, ba ji dla wu mwa nyi ju wau ju na, “Yesu zǝr Hyal Kǝra Di, mi dzau ngǝ ǝnga ˈya? Ya vǝr kǝdi ngau, ga sara nǝ ɗa ɓwaɓwatǝ mai!” \v 29 Ji na abangau, ara Yesu a kughi ri anǝ mambǝl kau, aga nda biya sara wu ja. Arya pǝci gangǝ mambǝl ɗǝmwaˈyi kǝ wu mbilna nyi a gyiwu ˈyi. Vanyi pǝci nju mbar nyi ar gangǝ ama ba ja thlǝthlǝna ganga nyi, ǝkkǝˈyi ja sǝwa nyi a gwa tagǝu. \p \v 30 Yesu yiwar nyi, “Wa thlǝmǝ nga?” Kǝ ji na, “Dlami,” ara mambǝl ɗǝmwaˈyi kǝ gangǝ nga nda wu ja. \v 31 Kǝ ndǝ kǝdi nyi ar kǝr ar kǝr a sara ja kǝdlǝbiya nda a gyiwu kaˈu gǝra kuɗǝ mai. \p \v 32 Lǝhǝ a dzǝr vi ta, ɓǝla fǝshiu aˈyi gangǝu kǝra a vǝr ɓǝla ar dza mau. Mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar kǝ kǝdi Yesu, “Sǝwa ˈya a ndu fǝshiˈyar kau, piyar ˈya aga ˈya gwu nda.” Ji piyari nda, kǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar kǝ biya ndǝ gwu fǝshiu. \v 33 Ɓǝla fǝshiu kǝ a kar nda dubu mǝthlǝu, ndǝ hyaˈari ǝnga hwi a gwar dǝl a guna kǝ ˈyimi kuɗǝna nda patǝu. \p \v 34 Ənggǝra njir ɓǝla fǝshiˈyar lari sǝra ɗarkǝr, ba ndǝ maˈyi ǝnga hwi a vu mǝlmǝ dǝdǝgal ǝnga kukusha nyi aga nda vuwa nar nyi anǝ nji. \v 35 Kǝ nji kǝ biya aga nda biya lari sǝ kǝ ɗa kau. Ənggǝra ndǝ thlǝwa vi kǝra Yesu ari, ba ndǝ lari ndǝ ta mambǝl ɗǝmwaˈyi biya sara wu dza ja vǝr nggya lǝhǝ wu dzǝr Yesu, ǝnga lǝgutǝ ar dza ja wu hangǝkal nyi. Kǝ hivǝr mbari nda papatǝu. \v 36 Njira aˈyi ar vi ta pǝci kǝra sǝ kǝ ɗa wu liya nda, dumwa ǝnga na anǝ nji ǝnggǝra ndǝ kǝ uya jamǝkur. \v 37 Ənggau, patǝr njira wu ˈyiˈyir Garasina kǝdi Yesu aga ja piyari mǝlmǝr nda ara hivǝr a mbar ndari gagaɗau. Kǝ Yesu gwu kwambwala nyi, ba ji maˈyi sǝ nyi. \p \v 38 Kǝ ndǝ kǝ nji kǝdlǝbiya mambǝl ɗǝmwaˈyu, sara wu dza ja kǝ kǝdi Yesu, ji na, “Usi piyari ɗa ma maˈyi ǝnga gau, aga ya ɗa ndǝr nu ngau.” Ama kǝ Yesu nggǝl, ji na anǝ nyi, \v 39 “Sha a ndu ki, ga nda nar nda sǝ kǝ Hyal mǝliya ngǝ kau.” Kǝ ndǝ kǝ maˈyi a vu huɗa mǝlmau, ja vǝr na anǝ nji sǝra Yesu mǝliya nyi. \s1 Yesu Mbǝɗana Nji // Arya Hǝnggǝr Jirir Nda \r (Matiwu 9:18-26; Markusu 5:21-43) \p \v 40 Ənggǝra Yesu sha shili sara ndǝna, kǝ nji gangǝ shili ndǝ dlǝwuri nyi, ara nda vǝr sǝkǝ shili nyi. \v 41 Kǝja vanyi ndǝ thlǝmǝ nyi Yayirusu, naja ndǝ dǝgal wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya, ji shili ji sa ɓǝliya undi wu mwar Yesu, ja vǝr kǝdi nyi aga ja shili wu ki nyi, \v 42 arya kwa nyi kǝra zǝmǝu, zǝr fa kumo apǝ mǝthlǝu, a lagur tau. \p Ənggǝra Yesu mbar lagu, nji gangǝ a vǝr nu nyi ndu ciɗǝ nyi lagu mazǝm ǝnga lagu matsal. \v 43 Vanyi mala aˈyi a ndǝna kǝra mǝliya fa kumo apǝ mǝthlǝu, ja vǝr ndzǝndzǝ mashi. Mala kǝ a lari ɓwaɓwatǝ ǝnga jirkur wu tsa njir kundzǝgǝ pamǝpamǝ gangǝu, ama kǝra aˈyi dlǝwari nyi mai. \v 44 Ji shili wu pama nju yukuɗa Yesu, kǝ ji sa tsǝkwar miya lǝgutǝ nyi, ǝnggau, ba ndzǝndzǝ mashi kǝ taˈyau. \v 45 Əngwar Yesu, “Wa ngǝ tsǝkwar ɗa ka?” Kalar ndu na, “Nayi ngǝ mai.” Kǝ Biturusu na, “Malǝmǝ dǝgal, nji gangǝ ngǝ zǝwar ngǝ nda vǝr jajahǝ ngau.” \p \v 46 Ama kǝ Yesu na anǝ nyi, “Vanyi ndǝ a tsǝkwar ɗa ri, arya dǝnama a biyari sara wu dza yau.” \v 47 Ənggǝra mala kǝ lari naja sǝn ɗǝwanakǝr mai, kǝ ji sha shili ja vǝr tsǝdzau, ji ɓǝliya undi a gyiwu mwar Yesu. Kǝ ji nar nyi wu mwar nji patǝu, sǝra ɗa ji tsǝkwar nyi, ǝnga ǝnggǝra ji uya jamǝkur aga zǝmǝu. \v 48 Kǝ ji na anǝ nyi, “Kwa ɗa, mbǝrsa ngau, a mǝliya ngǝ ri jamǝu, maˈyi wu jamǝkur.” \p \v 49 Tsu ja gǝra kuɗǝna ndǝr, kǝja cama sara wu ki Yayirusu ndǝr ɓǝla umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya, a shiliri, ja vǝr na anǝ Yayirusu, abǝr, “A sara ga ɓǝra nǝ nyi ɓwaɓwatǝ anǝ malǝmǝ mai, arya kwa ngǝ a tǝri.” \p \v 50 Ənggǝra Yesu nggari ndǝr kau, kǝ ji na anǝ Yayirusu, “Ga sara hivǝr mai, ga mbǝrsa wacu ju hyaˈari.” \p \v 51 Ənggǝra ndǝ shili wu ki nyi, naja aˈyi piyari nja vu ki ǝnga ja mai, kǝl Biturusu ǝnga Yahwana ǝnga Yakubu ba dǝya kwa ǝnga mǝnyi. \v 52 Patǝkura njira a vu ki kau, kǝl tiwi nga nda vǝr tiwi, nda vǝr wau wu dǝrbǝ kwa nyi. Kǝ Yesu na anǝ nda, “Hya sara tiwi mai, kwa kǝ naji tǝ mai, ghanyi nga ja a gwa!” \p \v 53 Kǝ ndǝ nggushi nǝ diɗa ndau, ara ndu sǝni abǝr kwa nyi a tǝri. \v 54 Yesu mbari tsa ja ji hyaˈana ɗahǝu, ji na, “Zǝr kwa, hyaˈari!” \v 55 Kǝ piya ja ɓǝra sha shili wu ja, kǝ ji hyaˈari jamǝu, kǝ Yesu nar nda, nǝ nya mǝ sǝr sǝm. \v 56 Kǝ njir ya nyi mbari miya nda, nda vǝr tsamǝ sǝ dǝdǝgur, ama kǝ Yesu tǝɗar himiya nda abǝr nda sara na sǝ kǝ ɗa kǝ anǝ nji mai. \c 9 \s1 Yesu Sǝwa Zǝmbǝlma Nyiˈyar \r (Matiwu 10:5-15; Markusu 6:7-13) \p \v 1 Ayukuɗa Yesu nggar zǝmbǝlma nyiˈyar kumo apǝ mǝthlǝ a shili ar vi zǝmǝu, kǝ ji nǝ nda dǝnama nǝr kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar ǝnga tsu nda shilǝgǝbiya njira gǝra ngga, \v 2 ǝnga ji hyabiya nda, aga nda maˈyi nda nda tǝtǝlna ndǝr mǝsahǝu ar kǝra tǝlkur Hyal ǝnga shilǝgǝbiya nji gǝra ngga. \v 3 Ji na anǝ nda, “Hya sara hǝ sǝ aga ɓǝ kǝ mai, hya sara sǝɓǝ alaga zǝwa mai, alaga mbǝl, alaga sǝr sǝm, alaga kwaɓa mai. Ətsu hya sara hǝ alaga lǝgutǝ a ndiya kǝra ar dza hyi mai. \v 4 Wu kalar ki kǝra nji dlǝwuri hyi a gwa, hya nggya ǝna baˈanǝ pǝci kǝra hyu nda piyari mǝlmǝ kau. \v 5 Kalar vi kǝra nji nggǝl ara dlǝwu hyi, ma hyu biya hyu maˈyi, hya dlǝɗǝna bǝbǝr kǝra ar hya hyi, aga ja ɗa sǝr sakida ar kǝra nda.” \p \v 6 Kǝ ndǝ hyaˈari ndǝ maˈyi a ndu mǝlmǝ pamǝpamǝ nda vǝr tǝtǝlna ndǝr mǝsahǝu, nda vǝr shilǝgǝbiya njira ǝnga shilǝgǝ pamǝpamǝˈyar ar kalar vi. \s1 Hirudusu Gwu Ɗǝnga Sau \r (Matiwu 14:1-12; Markusu 6:14-29) \p \v 7 Ənggǝra Hirudusu ndǝr sǝm tǝlkur ar kǝra Galili nggari sǝra a vǝr ɗa, kǝ ji gwu ɗǝnga sǝ gagaɗau, ara alenyi nji na, abǝr, Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma ngǝ hyaˈari sara vir tau. \v 8 Alenyi nja vǝr na, abǝr, nabi Iliya ngǝ ɓǝra sha shili. Alenyi nji tsu a vǝr na, abǝr, zǝma nabi nǝ ɗǝɗǝmǝ ngǝ ɓǝra hyaˈari. \v 9 Kǝ Hirudusu na, “Yahwana, nǝ nyi, a sǝwa ri yi nja thlana kǝra ja, kar wa ngǝ ndǝ kǝ yu nggari sǝ pamǝpamǝ ar kǝra ja ka?” Kǝ ji dzǝgwa mǝl ǝnggǝra ja sǝni lari nyi. \s1 Yesu Sǝmǝna Nji A Ndiya Dubu Tǝfu // Ənga Sǝr Sǝm \r (Matiwu 14:13-21; Markusu 6:30-44; Yahwana 6:1-14) \p \v 10 Ənggǝra cama sǝsǝ nyiˈyar kǝ sha shili, kǝ ndǝ nar nyi anǝ Yesu sǝra ndǝ mǝliya patǝu. Kǝ Yesu hǝr nda, nanda zhizhir nda ndǝ maˈyi a ndu vanyi mǝlmǝ nja ngga ǝnga Bethlesaida. \v 11 Ənggǝra nji nggari abǝr a ndǝna nga ja, kǝ ndǝ nu nyi a ndǝna. Ji dlǝwuri nda ǝnga huɗǝ zǝmǝu, ji dzǝgwa ndǝr anǝ nda ar kǝra tǝlkur Hyal, kǝ ji shilǝgǝbiya njira gǝra ngga. \p \v 12 Ma lǝhǝ pǝci wu gya tǝɗau, kǝ nanda kumo apǝ mǝthlǝ kǝ shili ara ja ndǝ na, “Ara nji aˈyi ar vi kǝ mai, nar nda, nda maˈyi a ndu mǝlmǝ pamǝpamǝ aga nda uya sǝr sǝm ǝnga vir pida.” \p \v 13 Ama, kǝ Yesu na anǝ nda, “Nahyi, nǝr nda mǝ sǝra nda sǝmku.” Kǝ ndǝ na anǝ nyi, “Patǝr sǝra aˈyi a ndiya lugu ɗǝfǝ tǝfu ǝnga kalfi mǝthlǝ mai. Kǝl naˈya nga maˈyi ˈya nda ɗǝlbiya sǝr sǝm anǝ nji kǝ patǝu.” \v 14 Arya shili zhizhir nda ma a kar nda dubu tǝfu. \p Yesu na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Nar nyi anǝ nji kǝ nda nggya gya wu bwata tǝfu kumunyi tǝfu kumunyi.” \p \v 15 Kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar mǝliya ǝnggǝra ji na, ndǝ mǝliya nji kǝ nggya gya. \v 16 Ənggau, kǝ Yesu hǝri lugu ɗǝfǝ tǝfu ǝnga kalfi mǝthlǝ ta, kǝ ji hyaˈanakǝr a dǝmǝlmau, ji usar Hyal, ji dzǝgwa kakadlǝwa nda, kǝ ji nǝ nyi anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, aga nda tǝtǝkǝna anǝ nji patǝu. \v 17 Patǝkura nda sǝm ndǝ nyau. Kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar tsǝmiya tsǝla kumo apǝ mǝthlǝ ǝnga sǝra hiyau sara wu miya nda. \s1 Biturusu Nana Abǝr Yesu // Naja Ngǝ Kǝrsiti \r (Matiwu 16:13-19; Markusu 8:27-29) \p \v 18 Vanyi pǝci Yesu ja vǝr ndǝr ǝnga Hyal zhizhi nyi, kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar shili ǝgya ja. Kǝ ji yiwa nda ji na, “Wa nga nju na ǝnga ya?” \p \v 19 Kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar na, “Alenyi nju na abǝr, nagǝ ngǝ Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma, ǝngwar alenyi nji nagǝ ngǝ nabi Iliya. Abangǝ tsu, alenyi nja vǝr na, abǝr, pathlǝu, wu pama nabi ɗǝɗǝmˈyar ta ngǝ ɓǝra sha shili ǝnga pi.” \p \v 20 Kǝ Yesu na anǝ nda, “Ama anǝ hyi tsu, wa nga ya?” Kǝ Biturusu na, “Nagǝ ngǝ Kǝrsiti nǝ Hyal.” \s1 Yesu Cabiya Ənggǝra Ji Wu Nda Tau \r (Matiwu 16:20-28; Markusu 8:31; 9:1) \p \v 21 Ənggau, kǝ Yesu tǝɗar himiya nda abǝr nda sara na sǝ kǝ anǝ kalar ndǝ mai. \v 22 Kǝ ji ɓǝra nar nda, abǝr, “A ɗar tsaˈa zǝr nda lar ɓwaɓwatǝ pamǝpamǝu. Nji nggunggurǝm nǝ mǝlmau, ǝnga pubu dǝdǝgalˈyar, ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar wu nda piyari nyi, ba nda tsǝya nyi, ama ayukuɗa pida makǝru, ba ji hyaˈari sara vir tau.” \p \v 23 Kǝ ji dzǝgwa nar nda patǝu, “Kalar ndǝra wu yiwu ja nu ɗa, kǝl ja piyari yiwu kǝrnyi, ba ja hǝri wu dladlakǝ nyi kalar pǝci, ba ja nu ɗa. \v 24 Kalar ndǝra wu yiwu piya ja, ju nda tini. Ndǝra gǝra yiwu piya ja arya yau, ju nda uya. \v 25 Mi ngǝ nubwa kǝra ndu uya, ma ji uya duniya patǝ ama kǝ ji tini piya ja? Sǝ aˈyi mai! \v 26 Ma ndǝra sǝli ɗa sakida ɗa ǝnga ndǝr ɗa, Zǝr Ndu nda sa sǝli ara ja, ar pǝci kǝra ju shili wu kadakadarkur nyi, ǝnga dǝgalkur nǝ dǝnyi, ǝnga nǝ waladiˈyar kǝra cicau. \v 27 Yu nar hyi jirkura nyi, alenyi nji aˈyi ǝnggau tataˈyu, nandu nda tǝ mai, kǝl ndǝ lari tǝlkur Hyal.” \s1 Bǝlabiya Dzǝ Nǝ Yesu \r (Matiwu 17:1-8; Markusu 9:2-8) \p \v 28 Ayukuɗa pida cisu, ǝnggǝra Yesu nana ndǝr kau, kǝ ji nggari Biturusu, ǝnga Yahwana, ǝnga Yakubu, ba ndǝ maˈyi a dar kǝra mau aga da ndǝr ǝnga Hyal. \v 29 Ənggǝra ja vǝr ndǝr ǝnga Hyal, kǝ nggyar bama ja bǝlar dzau, ǝnga lǝgutǝ ha nyi ɗa pǝrtǝ pwahǝu ja sǝm ndu li. \v 30 Kukuthlǝu, kǝja nji mǝthlǝu, a vǝr ndǝr ǝnga ja. Nji mǝthlǝ kǝ nanda ngǝ nabi Musa ǝnga nabi Iliya. \v 31 Ndǝ dla wu kadakadarkur, nda vǝr ndǝr ǝnga Yesu ǝnggǝra ju nda nyabiya sǝra Hyal na ar kǝra tǝ nyi a vu Urshalima. \v 32 Biturusu ǝnga bazhi ɓǝ nyiˈyar wu ghanyi nga nda. Ənggǝra ndǝ hyaˈari wu ghanyi kǝ ndǝ lar kadakadarkur nǝ Yesu ǝnga nji mǝthlǝ kǝra ǝnga ja kau. \v 33 Ənggǝra nji mǝthlǝ kǝ wu piyari Yesu, Biturusu na anǝ Yesu, “Tarki, shilir mǝn ǝnggǝ kau, a ɗar mǝnahǝu. Ma gu yiwu, ya sǝn mǝliya kwapatǝ makǝr ǝnggau, pathlǝ anǝ ngau, pathlǝ anǝ Musa ǝnga pathlǝ anǝ Iliya.” Ara ju sǝni sǝra ja vǝr na mai. \p \v 34 Tsu ja gǝra haɗiya miya ja, kǝ dlama haɗiya nda. Ənggǝra dlama haɗiya nda, kǝ hivǝr mbari zǝmbǝlma nyiˈyar. \v 35 Ənggau, kǝ ɗahǝ hyaˈari sara du dlama ja vǝr na, “Najakǝ Zǝr ɗa ngau, nayi ngǝ caɗǝbiya nyi. Hya sǝya nyi himi.” \p \v 36 Ənggǝra ɗahǝ kǝ bǝgau, ba nji lari Yesu zhizhi nyi. Zǝmbǝlma nyiˈyar dzǝgwa haɗiya miya nda zǝmǝu. Wu pidaˈyar kau, nandǝ nar nyi anǝ nji sǝ kǝ ndǝ lari kǝ mai. \s1 Yesu Shilǝgǝbiya Zǝr // Kǝra Ənga Mambǝl Ɗǝmwaˈyu \r (Matiwu 17:14-18; Markusu 9:14-27) \p \v 37 Ənggǝra vi sa kuɗau, Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar makǝr kǝ shida sara dar mǝ ta. Ənggau, kǝ daɓǝr dlamir nji gangǝ thlǝwa nda. \v 38 Kǝ ndǝ pathlǝu, wu daɓǝ dlamir nji kǝ ngga ǝnga ɗahǝ dǝgal, ji na, “Malǝmǝ! Yu kǝdi ngau, dlǝwar zǝr ɗa kau, naja ngǝ zǝr zǝmǝ ara yi wacu! \v 39 Kǝja, mambǝl ɗǝmwaˈyi nga vǝr ɓwanǝ nyi kǝr, ju sǝni mǝliya nyi ja wau dǝdǝgal gǝra vanyi sǝ uya nyi. Mambǝl kǝ a sǝni mbilna nyi a gyiwu ˈyi ja tsǝdzau ja dzǝgwa pǝ mubo wu miya ja. Naja aˈyi wu piyari nyi mai, kǝl ji uya nyi ǝnga shilǝgǝ gagaɗau. \v 40 Yi kǝdi zǝmbǝlma ngǝˈyar aga nda kǝdlǝbiya nyi a biya, ama nandǝ sǝni mbari mai.” \p \v 41 Kǝ Yesu shaɗǝwa nda, ji na, “Nahyi nji kabangǝkau, nji gǝra mbǝrsa, nji ɗǝmwaˈyu, baˈanuwa nga ya nggya ǝnga hya? Baˈanuwa nga ya sǝsu hya? Shila mau ǝnga zǝra nyi anǝ ɗa.” \p \v 42 Ənggǝra zǝr kǝ a vǝr shili, kǝ mambǝl kǝ mbilna nyi a gyiwu ˈyi, ja vǝr tsǝdzau ǝnga dǝnama. Kǝ Yesu kughiya mambǝl kau, ba ji mǝliya zǝra nyi jamǝu, ba ji dzǝgwa nǝ nyi zǝra nyi anǝ dǝnyi. \v 43 Patǝkura njira ar vi ta mbari miya nda, nda vǝr tsamǝ sǝ dǝdǝgur nǝ Hyal. \s1 Yesu Ɓǝra Ndǝr Anǝ Nda // Ar Kǝra Tǝ Nyi \r (Matiwu 17:22-23; Markusu 9:30-32) \p Tsu nja vǝr tsamǝ sǝ dǝdǝgur kǝra Yesu a vǝr mǝl kau, kǝ ji na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, \v 44 “Hya sǝya himi hya nggar sǝra yu nda na anǝ hyi kau. Nju nda lǝr Zǝr Ndau, anǝ dawa nyiˈyar.” \p \v 45 Ama zǝmbǝlma nyiˈyar aˈyi nggabiya sǝra ju ndǝr ar kǝri kǝ mai, nji ɗǝwana ara nda, nda sara sǝnbiya. Nanda tsu kǝ hivǝr kari nda ara yiwa nyi. \s1 Wa Ngu Ndiya Ənga Dǝgal // Wu Tǝlkur Hyala? \r (Matiwu 18:1-5; Markusu 9:33-37) \p \v 46 Kǝ kǝpal hyaˈari wu pama zǝmbǝlma nyiˈyar abǝr tara wa nga ndiya ǝnga dǝgal wu pama nda. \v 47 Yesu a sǝni biyari sǝra ndu ɗǝnga, kǝ ji hǝri zǝr kushu, kǝ ji taˈyina nyi a dzǝr nyi, \v 48 kǝ ji na anǝ nda, “Kalar ndǝra dlǝwuri zǝr kǝ arya thlǝmǝ ɗa, a dlǝwuri ɗar ja, ǝtsu ma ndǝra dlǝwur ɗa ri a dlǝwuri ja ndǝra sǝwa ɗa. Agabangau, ndǝra nji diɗana wu pama hyi, naja nga ndiya ǝnga dǝgalkur.” \s1 Ndǝra Aˈyi Dawar Hyi Mai, // Nǝr Hyi Ngau \r (Markusu 9:38-40) \p \v 49 Kǝ Yahwana na, “Ndǝ dǝgal, ˈyi lari vanyi ndǝ a vǝr kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyi wu thlǝmǝ ngau, kǝ ˈyi kari nyi ara naja aˈyi ǝnga ˈya mai.” \p \v 50 Yesu shaɗǝwa, ji na, “Hya sara ka nyi mai, ma ndǝ aˈyi cabiya hyi dawakur mai, nǝr hyi nga ja.” \s1 Njir Samariya Wu Vanyi Mǝlmau // Nggǝl Ara Dlǝwu Yesu \p \v 51 Ənggǝra pǝci ɗa lǝhǝ anǝ Yesu aga ja sha a dǝmǝlmau, kǝ ji fuwa kǝr ja vǝr maˈyi a vu Urshalima. \v 52 Kǝ ji sǝwa njira ju sau, aga nda maˈyi wu mwa nyi, nanda tsu, kǝ ndǝ vu vanyi mǝlmǝ nǝ Samariya, aga nda vuwa fuwa alenyi sǝ wu lagu. \v 53 Ama kǝ njir mǝlmǝ kǝ nggǝl ara dlǝwu nyi, ara vu Urshalima nga ja vǝr maˈyi. \v 54 Ənggǝra zǝmbǝlma nyiˈyar Yakubu ǝnga Yahwana lari abangau, ba ndǝ na anǝ nyi, “Thlagǝu, gu yiwu ˈya ngga uˈu sara a dǝmǝlmǝ aga ja nggyina nda ya?” \p \v 55 Ama kǝ Yesu shabiya dzau, ba ji kughi anǝ nda! \v 56 Kǝ ndǝ dzǝgwa maˈyi a ndu vanyi mǝlmau. \s1 Njira Na Ndǝ Wu Nu Yesu \r (Matiwu 8:19-22) \p \v 57 Ma tsu nda wu lagu, kǝ vanyi ndǝ na anǝ Yesu, “Thlagǝu, yu nu ngau kalar vi kǝra gu maˈyi a ndari.” \p \v 58 Kǝ Yesu shabiya nyi ji na, “Thlahu ǝnga kaˈu nga nda, ˈyagǝˈyar tsu kir nda aˈyi, ama zǝr ndau, vira ja fiya kǝra ja ari aˈyi mai.” \p \v 59 Anǝ vanyi ndǝ tsu kǝ ji na, “Nu ɗa.” Ama kǝ ndǝ kǝ na, “Thlagǝu, piyari ɗa ya maˈyi ya nda haɗǝna dǝɗa kwatahǝu.” \p \v 60 Yesu shaɗǝwa nyi, ji na, “Bǝgǝ nji tǝtǝ nda haɗǝna ndǝ tǝtǝr nda. Ama nagau, ga maˈyi ga nda tǝtǝlna ndǝr tǝlkur Hyal.” \p \v 61 Vanyi ndǝ tsu ji na, “Thlagǝu, yu nu ngau, ama ga piyari ɗa kwatahǝu, ya maˈyi ya nda nar nyi anǝ nji gǝ ˈya abǝr maˈyi nga yau.” \p \v 62 Yesu shaɗǝwa nyi, “Kalar ndǝra fǝri tsa ja ar kul zǝwa thla, ba ji ɓǝra tsamǝ gyiwu yukuɗu, naji ɗa tsaˈa aga gwu tǝlkur Hyal mai.” \c 10 \s1 Yesu Sǝwa Zǝmbǝlma Nyi // Mǝɗǝfǝ Kumunyi Apǝ Mǝthlǝu \p \v 1 Wu yukuɗa kau, Thlagǝ ɓǝra ɗǝmbiya alenyi zǝmbǝlma nyi mǝɗǝfǝkumunyi apǝ mǝthlǝu, ji sǝwa nda mǝmǝthlǝu, aga nda maˈyi a dumwa nyi a ndu patǝr mǝlmǝ pamǝpamǝ ǝnga alenyi viˈyar kǝra naja ǝnga kǝrnyi ju nda vuwa gwa. \v 2 Kǝ ji na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Sǝr faˈa a su ki gangǝ nyi, ama njir mǝl thlǝr kushu nga nda. Agabangau, hya kǝdi thlagǝr fa, ja sǝwa njir mǝl thlǝr aga nda sa faˈa sǝ a su ki.” \v 3 Maˈya mau, kǝja ya vǝr sǝ hyi a biya ǝnggǝr tǝmahǝ wu pama ufwar vwaˈyar. \v 4 A sara hya hǝ pǝrki mai alaga mbǝl alaga ɓiɓi, a sara hya usa nji ar lagu ma hya vǝr maˈyi mai. \p \v 5 “Kalar ki kǝra hyi vuwa gwa, hya dzǝguya na, abǝr, ‘Jamǝkur anǝ hyu ki kau!’ \v 6 Ma ndǝ jamǝ aˈyi a vu ki kau, bǝgǝ usa dzǝr hyi nǝ jamǝkur kau, ja nggya ǝnga ja, ma tsu aˈyi mai, bǝgǝ usa dzǝr hyi nǝ jamǝkur kau, ja sha shili anǝ hyi. \v 7 Hya nggya wu ki ta, kalar sǝra nji nǝ hyi hya sǝm hya sa, arya a ɗar tsaˈa nja kina ndǝr mǝl thlǝr gǝnna thlǝr nyi. A sara hya ɓǝ sara wu ki a ndu vanyi ki mai. \p \v 8 “Kalar mǝlmǝ kǝra hyi vuwa gwa, ma nja dlǝwuri hyiri, kalar sǝra nji hǝr hyi a shili hya sǝm. \v 9 Hya shilǝgǝbiya njira gǝra ngga kǝra wu mǝlmǝ ta, hya ɓǝra na anǝ nja nyi, abǝr, ‘Tǝlkur Hyal a shiliri lǝhǝ wu dzǝr hyi.’ \v 10 Ama kalar mǝlmǝ kǝra hyi vuwa gwa, nji aˈyi dlǝwuri hyi mai, hya maˈyi a ndar lagu dǝdǝgalǝu, hya dzǝgwa na, \v 11 ‘Alaga bǝbǝr mǝlmǝr hyi kǝra mbari hya ˈya kau, ˈyi wu dlǝɗǝna hyi sǝr hyi aga ja ɗa sǝr sakida ar kǝra hyi. Ama hya sǝni ja, abǝr Tǝlkur Hyal a shiliri lǝhǝu!’ \v 12 Ya vǝr na anǝ hyi pǝcir kuɗiya nǝ duniya, Hyal a nda tǝhuɗǝ ǝgya Sodomu a mwa ara mǝlmǝ kau. \s1 Mǝlmǝˈyar Kǝra Nggǝl // Ara Gal Yafa Dzau \r (Matiwu 11:20-24) \p \v 13 “Sǝr tǝhuɗǝ anǝ ngau, Korazinu! Sǝr tǝhuɗǝ anǝ ngau, Bethlesaida! Maja abǝr sǝ dǝdǝgur kǝra nji mǝliya wu gau, nji mǝliya wu Taya ǝnga Sidonu, a tubir nda tsu kaɗǝ lagur hari lǝgutǝ sǝˈyinggu ǝnga tǝwa bǝbǝr wu kǝra nda. \v 14 Wu pǝcir numa Hyal wu sa tǝhuɗǝ ǝgya njir Taya ǝnga njir Sidonu a ndiya hyi. \v 15 Nahyi tsu njir Kafarnahumu! Hya vǝr nggani abǝr nja nda faˈar hyi a dǝmǝlmǝ ya? Awau! Nahyi ma a gyiwu kaˈu ɗǝmwaˈyi nga nju nda puwa hyi. \p \v 16 “Kalar ndǝra sǝya hyi himi, nayi nga ji nggari, kalar ndǝra piyari hyi tsu nayi nga ji piyari. Ama ndǝra piyari ɗa tsu a piyari ja ndǝra sǝwa ɗa.” \p \v 17 Zǝmbǝlma nyiˈyar mǝɗǝfǝkumunyi apǝ mǝthlǝ kǝ sha shili ǝnga caguli, nda vǝr na, “Thlagǝu, patǝ ǝkkǝˈyi mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar nda vǝr mǝl thlǝr ǝnga sǝra ˈyi wu na wu thlǝmǝ ngau.” \p \v 18 Ca ngǝ Yesu shaɗǝwa nda, ji na, “A lari yi shatan tǝɗǝ sǝra dǝmǝlmǝ ǝnggǝr sǝm nǝ par. \v 19 Nggara mau! Anǝ hyir yi dǝnama hya ɓǝ ar kǝra pabǝˈyar ǝkkǝˈyi ǝdiˈyar, nahyi tsu hya sǝm tǝlkur ar kǝra patǝr dǝnama nǝ dawar hyi, sǝr uya hyi aˈyi tsu mai. \v 20 Agabangǝ, hya sara caguli arya mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar sǝya hyi himi mai, ama hya caguli arya thlǝmǝr hyi aˈyi tsǝtsǝfǝ a dǝmǝlmau.” \s1 Yesu Caguli \r (Matiwu 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ar pǝci kau, Yesu nyinyau ǝnga huɗǝ pǝrtǝ sara ara Mambǝl Cicau, ji na, \pi “Dǝɗa, Thlagǝ kǝra a dǝmǝlmǝ ǝnga a gyiwu ˈyi, a usa ngǝr yau, arya gǝ ɗǝwana sǝˈyar kǝ anǝ nji hahangǝ ǝnga njir sǝn sau, ba gǝ dzǝgwa cabiya nyi anǝ njira ǝnggǝr wazha yiɗǝɗǝu. Abangǝ nga nyi, Tada arya naja kǝ ca ngǝ ɗa mǝnahǝu anǝ ngau.” \b \p \v 22 “Dǝɗa anǝ ɗar sǝ patǝu, ndǝr sǝn sǝnbiya tara wa ngǝ zǝra nyi aˈyi mai, kǝl Dǝnyi wacu, abangǝ tsu ndǝr sǝn sǝnbiya tara wa ngǝ Tada nyi aˈyi mai, kǝl zǝr nyi ǝnga njira ju yiwu ja cabiya nda.” \p \v 23 Ba ji shabiya dzǝ a ndǝra zǝmbǝlma nyiˈyar, ji na anǝ nda zhizhir nda, “Barka anǝ hyi ara hyi lari sǝˈyar kǝ hyu lari kau. \v 24 Ya nar hyi nabiˈyar gangǝu, ǝnga tǝltǝlˈyar a yiwur nda, nda lari sǝˈyar kǝ hyu lar kau, ama nandǝ lari mai. A yiwur nda, nda nggari sǝˈyar kǝ hya vǝr nggar kau, ama nandǝ nggari mai.” \s1 Karapǝr Ndǝr Samariya // Kǝra Cabiya Yiwukur \p \v 25 Vanyi pǝci, kǝ malǝmǝ sǝnbiya dlaɗau, hyaˈari, ju yiwu ja dzǝbiya Yesu. Kǝ ji yiwa nyi, ji na, “Mi nga ya mǝl aga ya uya pi gǝra kuɗa?” \p \v 26 Ca ngǝ Yesu na anǝ nyi, “Mi nga nji tsǝfǝri wu dlaɗǝ nǝ Musa? Lagu mani nga gu jiga?” \p \v 27 Əngwar ja, “ ‘Ga yiwu Hyal Thlagǝ ngau ǝnga ɗǝfuwa gǝ papatǝu, ǝnga piya gǝ papatǝu, ba ǝnga ɗǝnga ngǝ papatǝu.’ Mǝthlǝkura nyi, ga yiwu tǝwul ngau, ǝnggǝr kǝra gu yiwu kǝrngau.” \p \v 28 Əngwar Yesu anǝ nyi, “A nabiyar gǝ kakalǝu, ma gǝ mǝl abangau, ba ga uya pi.” \p \v 29 Ndǝ kau, ju yiwu ja cabiya abǝr naja, ju sǝni sau. Əngwar ja, “Kar ndangǝ, wa ngǝ tǝwul ɗa ka?” \p \v 30 Ca ngǝ Yesu shaɗǝwa nyi, ji na, “Vanyi ndǝ, hyaˈari wu Urshalima ja vǝr maˈyi a gyiwu Yariko, kǝ ji tǝɗǝ wu tsa njir ɗa lagu. Kǝ ndǝ zǝɗǝna zhaɓi nyi, ba ndǝ dǝgǝ nyi, ndǝ piyari nyi lǝha dzǝr tau. \v 31 Wu lagu ta, pubu a vǝr tǝrabiya, ǝnggǝra ji lari ndǝ kau, ba ji sha, ji tǝrabiya sǝ nyi ar dza lagu. \v 32 Ɓǝliya sar kushu, ba ndǝr Lawi dla ar lagu ta tsu, kǝ ji taˈyau, ji tsamiya nyi, ba ji mbar lagu ji maˈyi sǝ nyi. \v 33 Ɓǝra ɓǝliya sar kushu, kǝja ndǝr Samariya (njira njir Izirayila diɗana) a vǝr ɓǝ nyi, ta ji lar ndǝ kau, ba ji taˈyau....... Kǝ ji lǝnguɗiya lǝhǝ ja tau, kǝ ji tǝhuɗǝ ǝgya ja. \v 34 .Kǝ ji puwa a gu mbǝlgǝ nyi ˈyimi..r wur inabi, ǝnga mal, ba ji pǝɗiya mbǝlga nyi ǝnga takulagǝu, ji dzǝgwa fǝri nyi a dar ya kwara nyi, kǝ ji hǝri nyi a shili wu vanyi ki dlǝwu mǝthlǝpi, ji sa shilǝgǝ nyi. \v 35 Ayukuɗa pida pathlǝu, ǝngwar ja anǝ thlagǝr .ki nǝ dlǝwu mǝthlǝpi kau, ‘Kǝja kwaɓa tsaˈa ga ki ndǝr mǝl thlǝr nǝ pǝkǝ mǝthlǝu, ga dumwa ǝnga tsamǝ nyi,\f + \fr 10:35 \fr*\ft Kwaɓa wu pǝci kǝ sǝra nju ki ndǝ ǝni ngau ma ji pǝkau a vǝr mǝl thlǝr.\ft*\f* yu maˈyi, ma sǝra gǝ tsǝya adabanga kau, ma yi ɓǝra sha shili, ba ya sa kina ngau.’ ” \p \v 36 Kǝ Yesu ɓǝra yiwa nyi, ji na, “Wu pama nji makǝr kau, wa ngǝ cabiya abǝr naja ngǝ tǝwul ndǝ ka?” \p \v 37 Əngwar ja, “Ndǝ kǝ cabiya nyi yiwukur kau.” \p Kǝ Yesu na anǝ nyi, “Maˈyi ga nda mǝl abangǝ tsu.” \s1 Yesu Ɗa Mǝthlǝpi // Anǝ Marthla Ənga Maryamu \p \v 38 Ənggǝra Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar, a vǝr dumwa ǝnga ɓau, ba ndǝ vu vanyi mǝlmǝ kǝra vanyi mala nja ngga ǝnga Marthla dlǝwuri nyi a vu ki nyi. \v 39 Mala kau, kwamǝ nyi aˈyi kǝra nja ngga ǝnga Maryamu, naja ji nggya a gyiwu ˈyi lǝha dzǝr Thlagǝu, ja vǝr sǝ himi sǝra ju na. \v 40 Ama Marthla nǝ nyi, mǝl thlǝr sǝr sǝm ngǝ hǝna ɗǝnga nyi. Kǝ ji maˈyi a ndǝra Yesu ji nda na anǝ nyi, “Thlagǝu, aˈyi ga lari ǝnggǝra kwamǝ ɗa piyari ɗa, ya vǝr mǝl thlǝr kǝ patǝ zhizhi ɗa wa? Usi nar nyi ja shili, aga ja sa dlǝwari ɗa.” \p \v 41 Ama kǝ Thlagǝ shaɗǝwa nyi, “Marthla, Marthla, hangǝkala ga, a hyaˈari, kǝ ji hǝna ɗǝnga ngau, a dar sǝ gangǝu, \v 42 ama sǝ zǝmǝ wacu ca ngǝ mǝnahǝu, Maryamu nǝ nyi a caɗǝbiyari ja, agabangau, ndǝr sǝni mbǝliya ara ja aˈyi mai.” \c 11 \s1 Highiɓǝ Nǝ Yesu // Ar Kǝra Kǝdi Hyal \r (Matiwu 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Vanyi pǝci Yesu a vǝr kǝdi Hyal ar vanyi vi. Ənggǝra ji kuɗǝna, kǝ pathlǝ wu pama zǝmbǝlma nyiˈyar na anǝ nyi, “Thlagǝu, highiɓǝri ˈya ǝnggǝra ˈya kǝdi Hyal, ǝnggǝr kǝra Yahwana highiɓǝri nyi anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar kǝ tsu.” \p \v 2 Ba ji na anǝ nda, “Ma hyu kǝdi Hyal, hya na, \q1 “ ‘Dǝrˈya, \q2 thlǝmǝ ngǝ \q1 ja nggya cicau, \q2 tǝlkur ngau ja shili. \q1 \v 3 Ɗar ˈya sǝr sǝm nǝ ǝshina, \q2 ǝnga nǝ kalar pǝci. \q1 \v 4 Tǝfǝbiya ˈya bikǝr ˈya, \q2 ǝnggǝr kǝra ˈyi tǝfǝbiya njira mǝliya ˈya bikau. \q1 Tǝfǝbiya nyi anǝ kalar \q2 ndǝra mǝliya ˈya bikau. \q1 A sara ga hǝr ˈya \q2 a ndar vir dzǝ mai.’ ” \p \v 5 Yesu ɓǝra na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Ma ɗa abǝr pathla hyi ǝnga bazhi, ji shili ǝgya ja hathlǝr vuˈyi, ji na anǝ nyi, ‘Bazhi ɗa, ndzǝbiya ɗa sǝr sǝm. \v 6 Kǝja vanyi bazhi ɗa kǝra hyaˈari sarar vi naɗǝ shili ǝgya yi kabangǝkau. Nayi tsu, sǝr sǝm kǝra ya sǝni nǝ nyi aˈyi mai.’ \v 7 Ma ɗa bazhi kǝra ji nda gal ndzǝ ara ja kǝ shaɗǝwa sara gu mbwa ji na, ‘A sara ga ɓwanǝ ɗa kǝr mai. Kabangǝkau, a haɗiyar ˈya miya ɗǝvau, nayi ǝnga wazha ɗa patǝ a yi pida nga ˈya. Na ya ɓǝra sǝni hyaˈari aga ya nǝ ngǝ vanyi sǝ mai.’ \v 8 Ya nar hyi, alaga naja gǝra hyaˈari ji nǝ nyi sau, arya nanda bazhi, ju hyaˈari ja nǝ nyi kalar sǝra ju yiwu arya bazhi nyi kǝ aˈyi sǝli ǝnga kǝdi kǝra ji mǝl mai. \p \v 9 “Ya vǝr na anǝ hyi, hya dumwa ǝnga kǝdiyau, nju nǝ hyi. Hya dumwa ǝnga gal, hyu uya. Hya dumwa ǝnga tsatsa tsu, nju pahǝna hyi. \v 10 Ara kalar ndǝra kǝdiyau, nju nǝ nyi, kalar ndǝra gal, ju uya, ndǝra tsa umbwa tsu, nju pahǝna nyi. \v 11 Ndǝ aˈyi wu pama hyi kǝra ar viya tada, ma zǝr nyi kǝdi kalfi, ba ja nǝ nyi pabǝ ya? \v 12 Əndǝga ma ji yiwa hihi, ba nja nǝ nyi ǝdi ya? \v 13 Ma nahyi, nji ɗǝɗǝmwaˈyi wu sǝni nǝ nyi anǝ wazhar hyi sǝ mǝmǝnahǝu, abari ngǝ Dǝrhyi kǝra a dǝmǝlma? Ju sa nǝ nyi Mambǝl Cicau anǝ njira wu kǝdi ara ja.” \s1 Yesu Cabiya Abǝr Naja Aˈyi A Vǝr Mǝl Thlǝr // Ənga Dǝnama Nǝ Shatan Mai \r (Matiwu 12:22-30; Markusu 3:20-27) \p \v 14 Vanyi pǝci Yesu kǝdlǝbiya mambǝl ɗǝmwaˈyi sara wu dza ndǝ mǝga. Ənggǝra mambǝl kǝ biya, ba nda nyi mbar ndǝr, sǝ kǝ ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ daɓǝr nji. \v 15 Ama alenyi nji na, “Ənghǝng! Ndǝ kau, Bilzabulu ngǝ nǝ nyi dǝnama kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar kau, a biya.” \p \v 16 Alenyi nji dzǝbiya Yesu, ndǝ na anǝ nyi, “Mǝliya sǝ dǝdǝgur kǝra cabiya abǝr Hyal ngǝ sǝwa ngau.” \v 17 Ama Yesu wu sǝn ɗǝngar nda, kǝ ji na anǝ nda, “Kalar tǝlkur kǝra tǝkǝbiya dzǝ mǝthlǝ wu taˈyi mai, ǝnga kalar mǝlmǝ ǝnga ki kǝra aˈyi hǝnggǝr ǝnga kuvwa nyi mai, nanda aˈyi wu sǝn taˈyi mai. \v 18 Ma tsu shatan tǝkǝbiya dzǝ pamǝpamǝ mǝthlǝu, abar ngǝ tǝlkur nyi wu sǝn taˈya? Ya na abangau ara ǝnggǝra hyi hǝri abǝr ǝnga dǝnama nǝr Bilzabulu nga ya vǝr kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar. \v 19 Kabangǝkau, Ma ǝnga dǝnama nǝ Bilzabulu nga yu kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar, kar zǝmbǝlmar hyiˈyar tsu? Ənga mi nga ndu kǝdla? Agabangau, nanda ngu nda mǝl numa anǝ hyi ar kǝra sǝˈyar kau. \v 20 Ama maɗa ǝnga dǝnama nǝ Hyal nga ya vǝr kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyiˈyar kau, a ɗari abǝr tǝlkur Hyal a shiliri anǝ hyi.” \p \v 21 “Ma ndǝra ǝnga dǝnama pabǝri kǝrnyi ǝnga kar pa, ja vǝr ɓǝla ki nyi, kar ki nyi wu nggya jamǝkur. \v 22 Ama ma ndǝra ndiya nyi ǝnga dǝnama hǝri nyi pa a shili, ba ji sa ndiya dǝnama nyi, ju sǝn faˈari kalar sǝr pa kǝra ju fǝr kǝr ǝni, ba ja dzǝgwa tǝtǝkǝna kar nyi kau, ǝkkǝˈyi kari ki nyi kǝra ji mbǝliya kau. \p \v 23 “Ndǝra gǝra ǝnga yau, dawa ɗa ngau, ǝnga ndǝra gǝra vǝr kaɓǝ ǝnga yau, tǝtǝlna nga ja vǝr tǝtǝlna. \s1 Sha Shilir Mambǝl Ɗǝmwaˈyu // A Vu Dza Ndau \p \v 24 “Ma nji kǝdlǝbiya mambǝl ɗǝmwaˈyi a biya sara wu dza ndau, ma ji gal vir sǝ hǝɗa katini, ju sǝn na, ‘Ya ɓǝra sha a ndu dza ndǝra yi biya sara a gwa.’ \v 25 Ma ji ɓǝra sha shili, ba ji sa thlǝwa dzǝ kau, nji tsǝkǝbiya camǝu, ǝnga kalar sǝ wu lagu, \v 26 ba ja ɓǝra sha, ja nda faˈari mambǝlˈyar pamǝpamǝ mǝɗǝfǝ kǝra ndiya nyi ǝnga shishikur, ba nda maˈyi a vu ja nda vuwa nggya. Ba nggyabiya ndǝ kǝ nǝ yukuɗǝu, a ndiya nǝ tanggǝrma ǝnga ɗǝmwaˈyu.” \s1 Barka Nǝ Jiri \p \v 27 Ənggǝra Yesu a vǝr na sǝˈyar kau, vanyi mala wu pama nji, hyaˈana ɗahǝu, ji na, “Hyal ja fǝnggǝr nyi barka anǝ mala kǝra yabiya ngau, ǝnga ji hǝr ngau.” \v 28 Kǝ Yesu shaɗǝwa, ji na, “Barka a ndiya anǝ njira vǝr nggar ndǝr Hyal, ndǝ ɓǝlari.” \s1 Ndǝ Gal Mǝtsamǝ Sǝ Dǝdǝgur \r (Matiwu 12:38-42) \p \v 29 Ənggǝra njira vǝr shili ǝgya Yesu cakau, kǝ ji na, “Nji kabangǝkau, nji ɗǝmwaˈyi ngau. Ndu gal aga ya cabiya nda mǝtsamǝ dǝdǝgur, ama vanyi mǝtsamǝ dǝdǝgur kǝra ya ca anǝ nda aˈyi mai, kǝl nǝ Yunana, \v 30 ǝnggǝra Yunana ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ njir Niniva, abangǝ tsu ngǝ Zǝr Ndu nda ɗa anǝ nji kabangǝkau. \v 31 Ar pǝcir numa, Kwatam Shiba wu nda sa hyaˈari ǝnga nji kabangǝkau, ba ja cabiya nda abǝr nanda aˈyi mǝliya kakalǝ mai, arya ji hyaˈari sarar kuɗiyar duniya aga ja sa sǝhimi highiɓǝ nǝ tsǝtsǝlkur nǝ Solomanu. Kǝja ndǝra ndiya Solomanu aˈyi ǝnggau. \v 32 Ara ar pǝcir numa, njir Niniva wu nda hyaˈari ǝnga njir zaman kau, ba nda canǝ nda abǝr nanda aˈyi mǝliya sǝra kakalǝ mai, arya nanda njir Niniva tubi ar pǝcira Yunana tǝtǝlna nda ndǝr Hyal. Ya, kǝja ndǝra ndiya Yunana aˈyi ǝnggau. \s1 Mbǝmbǝl Pitǝlla Nǝ Dzau \r (Matiwu 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Nja sǝn mbǝbiya pitǝlla ba nja mbuya ǝgya kiɗa tǝm mai. Ama nja kyaga fiya a dar madzigam, ar vi kǝra ja sǝn mbǝl anǝ kalar ndǝ kǝra a vu ki kau. \v 34 Li ca ngǝ mbǝmbǝl nǝ dzau. Ma liya gǝ mǝnahǝu, dza gǝ patǝ wu nyabiya dzǝ ǝnga mbǝmbǝl. Ama ma liya gau aˈyi jamǝ mai, patǝr dza gǝ tsu wu nda nyabiya dzǝ ǝnga kuthlǝu. \v 35 Ga tsamǝ ga lari abǝr mbǝmbǝl kǝra wu gau aˈyi kuthlǝu mai. \v 36 Ma patǝr dza gǝ aˈyi nyinyau ǝnga mbǝmbǝl, vi aˈyi kǝra ǝnga kuthlǝ mai, ba ja cabiya mbǝmbǝlkur patǝu, ǝnggǝr mbǝmbǝl nǝ pitǝlla a vǝr ca mbǝmbǝlkur nyi.” \s1 Yesu Kughiya Njir Farisi // Ənga Malǝmǝ Dlaɗǝˈyar \r (Matiwu 23:1-36; Markusu 12:38-40) \p \v 37 Ənggǝra Yesu kuɗǝna ndǝr, ba vanyi ndǝr Farisi nggar nyi a ndu ki nyi, aga nda nda sǝm sǝr sǝm. Kǝ ji maˈyi, ji nggya ar vi sǝm sǝr sǝm. \v 38 Ama ǝnggǝra ndǝr Farisi lari Yesu aˈyi cina tsi, ji dzǝgwa sǝm sǝr sǝm mai, ba ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nyi. \v 39 Kǝ Thlagǝ na anǝ nyi, “Nahyi njir Farisi, hyu sǝn cina ya cala miya ha ǝnga cala, ama ɗǝfuwa hyi nyinyi nga nyi ǝnga dlǝrbǝ ba ɗǝmwaˈyikur. \v 40 Nahyi nji dza, aˈyi Hyal ngǝ mǝliya sǝra ar babal ǝnga sǝra gwu huɗa nyi wa? \v 41 Maja abǝr hyu lǝri sǝra ara hyu cala anǝ nji tǝtǝ dǝnama kalar sǝ wu ɗa cici anǝ hyi.” \p \v 42 “Sǝr tǝhuɗǝ anǝ hyi njir Farisi arya hyu hǝbiya pathlǝ wu sǝ kumo anǝ Hyal alaga wu sǝ kukushu kǝra hyu uya patǝ ǝnggǝr sukwar hyali ǝnga sǝ kisǝu. Ama kǝ hyi dzǝgwa piyari nu sǝra tsaˈa hya mǝl ǝnga yiwu Hyal. Sǝˈyar kǝ nga hya kyaga mǝl aˈyi hya piyari alenyi sǝ mai.” \p \v 43 “Kawa mau, njir Farisi arya hya vǝr yiwu nja nǝ hyi vir gya tsapǝu wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya, ǝnga tsu nja usa hyi ar sugu. \v 44 Kawa anǝ hyi njir Farisi arya a ɗar hyi ǝnggǝr hu kǝra ɗǝɗǝwa nja vǝr ɓǝ a dar ara gǝra ǝnga sǝnkur.” \p \v 45 Kǝ pathlǝ wu pama malǝmǝ highiɓǝ nǝ dlaɗǝ Musa na anǝ Yesu, “Malǝmǝ ma gu na sǝˈyar kǝ abangau, naˈya ma a nggǝliya ˈyar gau.” \p \v 46 Yesu shaɗǝwa, ji na, “Kawa anǝ hyi, nahyi malǝmǝ highiɓǝ nǝ dlaɗǝ nǝ Musa, arya nahyi fǝnggǝr nyi anǝ nji sǝ tǝdǝɓǝu kǝra ɗa dzadzau nda hau, ama nahyi ǝnga kǝrhyi a sǝn hǝri alaga zǝr tsa hyi zǝmǝ aga dlǝwa nda ǝni mai. \p \v 47 Sǝr tǝhuɗǝ anǝ hyi, arya hyi hǝriya hu mǝnahǝ nǝ nabiˈyar kǝra ǝjir hyi ˈyar ngǝ tsǝya nda. \v 48 Agabangau, a cabiyari abǝr a hǝnggǝr hyi ǝnga sǝra ǝjir ˈyar mǝliya abǝr kakalǝ nga nyi. Nanda ngǝ tsǝya nabiˈyar ba hyi hǝrna hur nda. \v 49 Ara kǝ ngǝ Hyal wu tsǝtsǝlkur nyi nana, abǝr, ‘Yi wu nda sǝwa nda nabiˈyar ǝnga cama sǝsǝˈyar. Ndu nda tsǝya alenyi nju pama nda ǝnga nji ndu nda nǝ ɓwaɓwatǝ gagaɗau.’ \v 50 Agabangau, nju nda mǝliya nyi numa anǝ njir zaman kau, arya culi nabiˈyar kǝra ndǝ dlǝna mbar dzǝgwar duniya baˈanǝ kabangǝkau, \v 51 mbari ar mashir Habila, ba shili ar nǝ Zakariya ndǝra nji tsǝya wu pama vir thla sǝ ǝnga vi cici nǝ ki Hyal. Yu na anǝ hyi, nju nda mǝlna nyi numa anǝ nji zaman kau, arya sǝˈyar kǝ patǝu. \p \v 52 “Sǝr tǝhuɗǝ, anǝ hyi malǝmǝ highiɓǝ nǝ dlaɗǝ Musa arya hyi dana lagu kǝra nja sǝni Hyal ari, nahyi ǝnga kǝrhyi, nahyi gwa mai, ǝnga nahyi piyari njir yiwu gwa nda gwa tsu mai.” \p \v 53 Ənggǝra Yesu piyari viya nyi, kǝ malǝmǝ dlaɗǝˈyar ǝkkǝˈyi njir Farisi dzǝgwa dumwa ǝnga ciɗǝ nyi ndu tsǝtsǝbwar ǝnga yiwa sǝ pamǝpamǝ gangǝu. \v 54 Ndu gal lagu kǝra nda uya nda vazǝya nyi lagur sǝra ju na. \c 12 \s1 Kughi Ar Kǝra Nggya // Ənga Njir Ngguta Nji \r (Matiwu 10:26-27) \p \v 1 Ar pǝci ta nji gangǝ kaɓau, kǝl ta gangǝkura nda cakǝ ndǝ dzǝgwa jajahǝ Kǝrnda aga nda lari Yesu. Kǝ Yesu dzǝguya na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar tanggǝrma, abǝr, “Hya hangǝkal ǝnga thlǝlam nǝ njir Farisi, kǝra cabiya ǝnggǝra ndu ngguta nji. \v 2 Kalar sǝ aˈyi kǝra ndu mǝl ɗǝɗǝwa kǝra gǝra nda biyar babal mai, ǝtsu sǝ aˈyi ɗǝɗǝwa kǝra nji gǝra nda sǝn mai. \v 3 Agabangau, kalar sǝra hyi nana ɗǝɗǝwa, nju nda nggari ar babal. Ətsu, sǝra hyi nana a vu himiya ndǝ zǝmǝ a gu ndǝlmbwa kǝra hahaɗau, nju nda hǝˈuna sara dar kǝra umbwa.” \s1 Ndǝra Nja Kyaga Hivǝr Nyi \r (Matiwu 10:28-31) \p \v 4 “Nahyi bazhi ɗaˈyar, yu na anǝ hyi, hya sara hivǝr njira wu sǝn tsǝya kumǝr dzau, ama ayukuɗa nyi, sǝ aˈyi ndu ɓǝra sǝn mǝliya tsu mai. \v 5 Ama yu nar hyi ndǝra hya hivǝr nyi. Hya hivǝr Hyal, ndǝra ayukuɗa ji tsǝya ngau, ju ɓǝra sǝn vakuwa ngǝ a gwu uˈur kǝtsa. Jiri nga yu na anǝ hyi, naja nga hya kyaga hivǝr nyi! \p \v 6 “Aˈyi nju ɗǝlna wazha ˈyagǝ mǝthlǝ ar kǝra peni pathlǝ wa? Alaga abangau, Hyal aˈyi faˈari ǝnga zǝma nda mai. \v 7 Ənga jiri, shishir kǝra hyi ma jijiga nga nda. Agabangau, a sara hya hivǝr mai. A ndiyar hyi wazha ˈyagǝ ǝnga mǝnahǝ gagaɗau. \s1 Cabiya Hǝnggǝr Ngau // Wu Yesu Wu Mwar Nji \r (Matiwu 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Yi wu na anǝ hyi ǝtsu, kalar ndǝra hǝnggǝr abǝr naja nǝɗa nga ja a dumwar nji, nayi tsu, yu nda hǝnggǝr abǝr nǝɗa nga ja a dumwar waladiˈyar nǝ Hyal. \v 9 Ama ndǝra piyari ɗa wu mwar nji, nayi tsu wu nda piyari nyi wu mwar waladiˈyar nǝ Hyal. \p \v 10 “Kalar ndǝra ndǝr nǝ diɗa Zǝr Ndau, nju nda tǝfǝbiya nyi, ama kalar ndǝra ndǝr nǝ diɗa Mambǝl Cicau, nju nda tǝfǝbiya nyi mai. \p \v 11 “Ma nji hǝri hyi a ndumwar njir umbwa daɓǝ dzau, ǝnga a ndumwar njir pathla, ǝnga tsu njira nggurǝm nǝ mǝlmau, hya sara ɗǝnga ǝnggǝra hyu nda hǝbiya kǝrhyi mai, ǝnga sǝra hyu nda na mai, \v 12 arya Mambǝl Cici wu nda highiɓǝr hyi sǝra hyu nda na ar pǝci ta.” \s1 Karapau Ar Kǝra Ndǝr Gǝnna Kǝra Dza \p \v 13 Kǝ vanyi ndǝ sara wu pama nji na anǝ Yesu, “Malǝmǝ, nar nyi anǝ zamǝ ɗa ja nǝ ɗa sǝr faˈa ki ɗa kǝra dǝrˈya tǝ ji piyari ˈya.” \p \v 14 Yesu shaɗǝwa nyi, ji na, “Nagau! Wa ngǝ mǝliya ɗa ndǝr numa, ǝnga ndǝr tǝkǝ sǝra dǝr hyi tǝ ji piyari hya?” \v 15 Kǝ ji dumwa ǝnga ndǝr anǝ nji, ji na, “Hya tsǝrpǝr kǝrhyi, hya nggya ǝnga hangǝkal ara suna sǝr duniya a sara mbar hyi, arya gangǝkura sǝr duniya aˈyi ca ngǝ uya pi mai.” \p \v 16 Kǝ ji nar nda vanyi karapau, abǝr, “Vanyi ndǝr gǝnna saya ɗa, kǝra uya barka sǝ zǝzǝwa gangǝ gagaɗau. \v 17 Kǝ ji mbar ɗǝnga wu ɗǝfuwa ja, ji na, ‘Kǝja vir fiya sǝ zǝzǝwa ɗa aˈyi mai. Mi nga ya mǝl kabangǝka?’ \p \v 18 “Kǝ ji na anǝ kǝrnyi, ‘Ənghǝng! A sǝni yi sǝra ya mǝl. Ya tǝtǝlna tsamˈyar kau, ba ya dzǝgwa hǝriya nggunggurǝma nyi, kǝra sǝni hǝri sǝ zǝzǝwa ɗa ǝnga alenyi kar ɗa. \v 19 Ya dzǝgwa nar nyi anǝ kǝrɗa, “Nagau!” Kǝja gǝ ǝnga sǝ zǝzǝwa gangǝu, kǝra ga sǝn mǝl thlǝr ǝni nǝ fa gangǝu. Ga ɓǝliya sar, ga sǝm, ga sa, ga dzǝgwa caguli.’ ” \v 20 Ama kǝ Hyal na anǝ nyi, “Nagǝ ndǝ dza! Əshina vuˈyi kau, nga yu dlǝwuri piya gau. Ya dzǝgwa lari tara wa ngu nda sǝm sǝˈyar kǝ gǝ tsǝmiya anǝ kǝr ngǝ kau.” \p \v 21 Yesu kuɗǝna ndǝr kau, ǝnga na, “Abangǝ nga nyi wu nda ɗa anǝ kalar ndǝra tsǝmiya sǝr duniya anǝ kǝrnyi, ama wu mwar Hyal naja aˈyi ndǝr gǝnna mai.” \s1 A Sara Hya Ɓwanǝ Nyi Kǝr // Anǝ Kǝrhyi Mai \r (Matiwu 6:25-34) \p \v 22 Kǝ Yesu na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Agabangau, yu na anǝ hyi, a sara hya ghǝɗǝr kǝrhyi arya nggyabiyar ǝnga sǝra hyu sǝm ǝnga sǝra hyu sa mai, alaga ar kǝra kar dza hyi tsu mai. Arya piya ndau, aˈyi a ndiya sǝr sǝm wa, ǝnga dza ndǝ aˈyi a ndiya sǝr ha wa? \v 23 Arya pi a ndiya sǝr sǝm, dzǝ tsu a ndiya sǝr ha. \v 24 Tsama mǝ ˈyagǝˈyar gǝyi, nandǝ wu thlǝka mai ǝnga nandǝ wu gǝm mai ǝnga tsu nandǝ wu pǝ sǝ wu val mai, alaga abangau, dǝr hyi kǝra a dǝmǝlmǝ nga vǝr sǝmǝna nda. Ya, aˈyi hyu ndiya nda ǝnga dudurkur wa? \v 25 Wa ngu pama hyi ara ɓwakǝr nyi, ba ja sǝn cakǝri saka pathlǝu a dar kǝra piya ja? \v 26 Ma nahyi aˈyi a sǝn mǝliya sǝ kushu ǝnggǝr kǝ mai, mi ngǝ ɗa hyu ɓwakǝr ǝnga alenyi sa? \p \v 27 Tsama mǝ jigwal wu gǝyi, ǝnggǝra ndu hau. Nandǝ wu mǝl thlǝr alaga shi paˈwa mai. Agabangau, yu nar hyi, alaga tǝl Solomanu ǝnga kadakadarkur nyi aˈyi saya har kari ǝnggǝr nǝr nda mai. \v 28 Ma abangǝ ngǝ Hyal wu har nyi kar anǝ jigwal wu a gwar tagǝu, kǝra aˈyi nda ǝshina ama ǝzǝgǝu a fuwar nji a gu uˈu, aˈyi ju nda har hyi kar a ndiya nda wa? Nahyi njira ǝnga mbǝrsa kukushu. \p \v 29 “Hya sara ghǝɗǝr kǝrhyi, hyu na, ‘Mi nga ˈya wu nda sǝma ǝnga mi nga ˈya wu nda sa,’ alaga ‘Mi nga ˈya wu nda ha mai.’ \v 30 Arya njir duniya njira gǝra sǝn Hyal ngu gal sǝˈyar kau. Dǝrhyi kǝra a dǝmǝlmau wu sǝni abǝr hyu yiwu sǝˈyar kau. \v 31 Ama sǝ tanggǝrma, ca ngǝ hya gal tǝlkur Hyal ǝnga tsapǝkur nyi ba ja nǝ hyi sǝˈyar kǝ patǝ tsu. \s1 Ɗǝwa Gǝnna A Dǝmǝlmau \r (Matiwu 6:19-21) \p \v 32 “Nahyi kǝra kukushu njir nu ɗa ǝnga jiri, a sara hya hivǝr mai, arya dǝr hyu yiwu ja nǝ hyi tǝlkur nyi. \v 33 Hya ɗǝlna sǝra aˈyi ara hyi patǝu, hya nǝ nyi gǝnna nyi anǝ nji tǝtǝ dǝnama. Aga hya uya anǝ kǝrhyi gǝnna a dǝmǝlmau, vira kǝthla ǝnga vuyavuya a sǝn ndzana mai, vira tsu njir hǝl wu sǝn pǝthlǝna nda vuwa faˈari mai \v 34 Arya vira gǝnna ngǝ ari, ǝna ngǝ ɗǝfuwa gǝ tsu. \s1 Mafaˈyar Kǝra Tsǝrpǝri Kǝr Nda \p \v 35 “Hya tsǝrpǝr kǝrhyi, hya nggya ǝnga fǝr kǝr, ǝnga pitǝllar hyi mbǝmbau. \v 36 Hya ɗa ǝnggǝr mafaˈyar kǝra a vǝr sǝkǝ shilir thlagǝr kir nda sara wu mini nǝ hǝ dzau, aga ma ji shili, ji sa tsa miya ɗǝvau, ba nda nggari nda pahǝna nyi ǝnga kusa. \v 37 Wu nda ɗa sǝr caguli anǝ mafaˈyar kǝ ma thlagǝr kir nda shili ji thlǝwa nda liliˈu. Jiri nga yu na anǝ hyi, ju nda zǝɗǝna lǝgutǝ dǝgal kǝra ar dza ja, ja dzǝgwa hǝri nyi sǝr sǝm a nda nǝ mafaˈyar kau, ba ja dzǝgwa na anǝ nda nggya mau, hya sǝm sǝr sǝm. \v 38 Barka anǝ mafaˈyar kǝ kǝra thlagǝr kir nda thlǝwa nda liliˈu ar kalar pǝci kǝra ji shili tara hathlǝr vuˈyi ǝnga tara mudlǝ kaɗǝu, nda vǝr sǝ nyi. \v 39 Nggabiya mau, ma ja abǝr thlagǝr ki wu sǝni pǝci kǝra ndǝr hǝl wu shili wu ki nyi, ju nggya liliˈu, naji wu piyari ndǝr hǝl a sa pǝthlǝ ki nyi mai. \v 40 Agabangau, kǝl hya nggya papabau, arya nahyi wu sǝni tara ǝnuwa ngǝ Zǝr Ndau wu nda shili ari mai.” \s1 Mafa Tsapǝu Ənga // Kǝra Gǝra Tsapǝu \r (Matiwu 24:45-51) \p \v 41 Kǝ Biturusu na, “Thlagǝu, karapǝ kau, ar kǝra ˈya nga nyi, ǝndǝga ar kǝra patǝr nji ya?” \p \v 42 Kǝ Thlagǝ shaɗǝwa nyi, ji na, “Wa ngǝ ndǝr mǝl thlǝr kǝra nji fǝr kǝr ǝnga ja ǝnga ndǝ hahanga? Naja ngǝ ndǝ kǝra tarki nyi fiya nyi dǝgal ar kǝra njir mǝl thlǝr nyiˈyar, aga ja nǝ nda sǝr sǝm ar pǝci kǝra tsatsaˈa? \v 43 Mafa kǝra thlagǝr ki nyi shili ji sa thlǝwa nyi ja vǝr mǝl thlǝr nyi kakalǝu, ju ɗa ǝnga caguli. \v 44 Yu nar hyi jiri, tarki nyi wu nda fiya nyi dǝgal ar kǝra sǝ nyi patǝu. \v 45 Ama ma ji ɗa, ndǝr mǝl thlǝr kǝra ɗǝmwaˈyi ngau, ju nda na anǝ kǝrnyi, ‘Kǝja tarki ɗa a nggyari ara shili kaɗǝu.’ Ba ji nggya aga dǝgǝ njir mǝl thlǝr kuvwa nyiˈyar ǝnga ju sǝm ǝnga sa sǝ sasa ǝnga njir sa sǝ sasa. \v 46 Ma ji mǝl abangau, tarki nyi wu nda shili kukuthlǝu ar pǝci kǝra ji gǝra nggani ju shili. Tarki wu sa takasiya nyi ba ja sǝwa nja vakuwa nyi a vu pama njir ngguta vi, vira ndu vuwa nggya ndu tiwi ǝnga sǝlǝm ba ǝnga ɗǝ hir.” \p \v 47 “Mafa kǝra wu sǝni sǝra wu huɗa thlagǝr ki nyi, ama kǝ ji nggǝl ara tsǝrpǝri kǝrnyi ǝnga naja aˈyi mǝl sǝra ju yiwu mai, nju nda sa dǝgǝ nyi gagaɗau. \v 48 Ama mafa kǝra gǝra sǝni sǝra thlagǝr ki nyi wu yiwu ja mǝl, ba ji mǝliya sǝra tsaˈa nja dǝgǝ nyi, nju nda dǝgǝ nyi kushu. Kalar ndǝra nji nǝ nyi sǝ gangǝu, nju nda gal sǝ gangǝ ara ja. Ma ndǝra tsu nji nǝ nyi sǝ gangǝ gagaɗau, nju nda gal sǝ gangǝ gagaɗǝ sara ara ja. \s1 Yesu Shili Ənga Tǝtǝkǝ Dzau \r (Matiwu 10:34-36) \p \v 49 “Uˈu nga yi dla ǝni wu duniya. Cimǝ ɗa kabangǝkau, a mbǝbiyar nji uˈuwa nyi! \v 50 Aˈyi yi ǝnga baɓǝtizǝma nǝ ɓwaɓwatǝ kǝra nja mǝl anǝ ɗa, hangǝkal ɗa a hyaˈari kǝl ma nji mǝliya ɗa. \v 51 Hyu nggani abǝr nggya jamǝ nga yi shili ǝni anǝ duniya ya? Əman de! Yu nar hyi, tǝkǝ dzǝ nga yi shili ǝni. \v 52 Mbar kabangǝkau, wu ki zǝmǝu, nji tǝfu wu nda tǝkǝbiya dzǝ pamǝpamǝ mǝthlǝu, nji makǝr ar kǝra nji mǝthlǝu, nji mǝthlǝ tsu ar kǝra nji makǝru. \v 53 Tada aˈyi ǝnga zǝr mai, zǝr tsu aˈyi ǝnga dǝnyi mai. Ama aˈyi ǝnga kwa nyi mai, kwa tsu aˈyi ǝnga mǝnyi mai. Miya sal aˈyi ǝnga kwanjili nyi mai, kwanjili tsu aˈyi ǝnga miya sal nyi mai.” \s1 Sǝnbiya Pǝci \r (Matiwu 16:2-3) \p \v 54 Yesu ɓǝra na anǝ nji, “Ma hyi lari dlama hyaˈari sara gyiwu Gwa Tǝɗǝ Pǝci, ba hya na, ‘Nda tǝɗǝ par nga nji,’ ba par a tǝɗau. \v 55 Ma tsu hyi nggari yambaɗǝ a vǝr sǝ sara wu lagu Dǝ Fwahǝu, ba hya na, ‘Wu nda ɗa kwakwaɗǝu,’ ba ja ɗa abangau. \v 56 Njir ngguta vi! Hyu sǝni tsamǝr sǝra wu duniya ǝnga a dǝmǝlmau, ama nahyi a sǝn tsamǝ ri sǝra nggyabiya kabangǝkǝ ar kǝri mai.” \s1 Ɓasǝwa dzau Ənga Ndǝr Hǝ Ngau // A Ndǝ Wu Mwar Pathla \r (Matiwu 5:25-26) \p \v 57 “Mi ngǝ ɗa nahyi ǝnga kǝrhyi a sǝni tsamiya sǝra mǝnahǝu hya mǝl maya? \v 58 Ma ndǝ wulana ngau a mwar pathla, hya ɓasǝwa ǝnga ja tsu hyar lagu, aˈyi abangǝ mai, ba ja fuwa ngau a gu tsa ndǝr pathla ba ndǝr pathla tsu a fuwa ngau a gu tsa dǝgala ndǝr fursǝna, ndǝr fursǝna tsu ba ja fuwa ngau a gu fursǝna. \v 59 Ya nar ngǝ jiri, nagǝ wu biya mai, kǝl gǝ kina patǝr sǝra nju nu ngau.” \c 13 \s1 Sha Mau A Shili Əgya Hyal \p \v 1 Kakalǝ ar pǝci kau, alenyi nji aˈyi kǝra ǝna, ndǝ nar nyi anǝ Yesu ar kǝra njir Galili kǝra Bilatusu na nja dlǝna nda ar pǝcir ngguɗǝ sǝ anǝ Hyal nda, kǝl ta mashir nda daɓǝr dzǝ ǝnga mashi sǝra nda vir thla anǝ Hyalǝr nda. \v 2 Yesu shaɗǝwa nda, ji na, “Kǝ hyi nggani njir Galili kǝ nji tsǝya kǝ nga ndiya patǝr njir Galili ǝnga bikǝ ya? \v 3 Ya nar hyi, Awau! Ma nahyi aˈyi tubi sara ara bikǝr hyi mai, patǝkura hyi, hyu nda kuɗǝna ǝnggǝr nanda. \v 4 Əndǝga, hyu nggani nji kumo apǝ cisu kǝ umbwa dzǝgamǝ dla a gyar kǝra nda wu Sǝliwamu, ba ndǝ tǝ kau, nanda nga ndiya patǝr njir Urshalima ǝnga bikǝ ya? \v 5 Ya nar hyi, Awau! Ma nahyi tsu aˈyi tubi mai, nahyi ma hyu nda sanakǝr ǝnggǝr nanda.” \s1 Karapau Ar Kǝra Ɓǝla Kǝra // Gǝra Pǝ Wazha \p \v 6 Kǝ Yesu nar nda karapǝ kau, “Vanyi ndǝ aˈyi ǝnga wur ɓǝla wu fa nyi. Kǝ ji shili aga ja sa uya yaya nyi, ama naji uya alaga zǝmǝ mai. \v 7 Kǝ ji nar nyi anǝ ndǝr sǝkǝ fa kau, ‘Tsamiya gǝyi, fa makǝr ǝshina nga ya vǝr shili aga ya sa uya wazha ar wur ɓǝla kau, ama nayi saya uya mai. Gǝmna nyi! Ara mi nga nja piyari nyi ja nyana vi kurthla?’ \p \v 8 “Ama kǝ ndǝr sǝkǝ fa na anǝ nyi, ‘Ndǝ dǝgal, cakǝri nyi nji fa pathlǝu, yu nda labiya dza nyi, ya pǝr nyi gwaɓa. \v 9 Ma ji sǝni pǝ wazha wu fa kau, jamǝu! Ma naja aˈyi sǝn pǝ wazha tsu mai ba ga dzǝgwa gǝmna nyi.’ ” \s1 Yesu Mbǝɗana Vanyi Mala // Pǝcir Ɓǝlsar \p \v 10 Vanyi pǝci, Yesu ja vǝr highiɓǝ wu vanyi umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya pǝcir Ɓǝlsar, \v 11 kǝja vanyi mala kǝra mambǝl ɗǝmwaˈyi nǝ nyi shilǝgǝ nǝ fa kumo apǝ cisu, ji nggǝya nyi naja sǝn taˈyi pir mai. \v 12 Ənggǝra Yesu lari nyi kǝ ji ngga nyi ji na, “Mala, a mbǝɗana ngǝ ri nji ara shilǝgǝ ngau.” \v 13 Ba ji fǝri tsa ja ar ja, ǝnggau, ba ji taˈyi pir, kǝ ji fal Hyal. \p \v 14 Kǝ huɗa ndǝ dǝgal nǝ umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya ndzǝ ǝnga Yesu ara ji mǝliya mala kǝ jamǝ pǝcir Ɓǝlsar. Kǝ ji na anǝ njira ǝna, “Pǝci kwa aˈyi nǝ mǝl thlǝr, hya shili wu pǝciˈyar kǝ nja sa mbǝɗana hyi, ama aˈyi pǝcir Ɓǝlsar mai.” \p \v 15 Ama kǝ Thlagǝ na anǝ nyi, “Nahyi njir ngguta nji! Aˈyi hyu pǝlna thlar hyi alaga kwarar hyi, hya maˈyi ǝnga nda a ndar vir sa ˈyimi ar pǝcir Ɓǝlsar wa? \v 16 Mala kau, kwar Ibrahimu, kǝra shatan mbiya nyi nǝ fa kumo apǝ cisu, aˈyi ɗa tsaˈa nja mbǝɗana nyi wu pǝcir Ɓǝlsar wa?” \v 17 Kǝ sǝli mbari patǝr dawa nyiˈyar, ara ndǝr kau. Ama caguli ǝnga huɗǝ pipida nga ara alenyi nji ara sǝ dǝdǝgur kǝra ja vǝr mǝl kau. \s1 Karapau Ar Kǝra Culi Bǝla \r (Matiwu 13:31-32; Markusu 4:30-32) \p \v 18 Əngwar Yesu, “Abari ngǝ tǝlkur Hyala? Ənga mi nga nja kyaga kakalǝ nya? \v 19 Naja ǝnggǝr culi bǝla nga nyi, kǝra vanyi ndǝ hǝri ji thlǝkana wu masǝmǝ nyi. Ji hau, ba ji ɗa wu kǝra ˈyagǝˈyar liya kir nda a dagwa.” \s1 Karapau Ar Kǝra Thlǝlam \r (Matiwu 13:33) \p \v 20 Kǝ Yesu ɓǝra yiwa, “Ənga mi nga ya sǝn gǝla tǝlkur Hyala? \v 21 Tǝlkur Hyal ǝnggǝr thlǝlamǝ nga nyi, kǝra mala hǝri ji gwaɗǝbiya ǝpou tasaˈwu tǝkǝ sǝ makǝr ǝni, ba ja dzǝgwa thlǝthlǝ gagaɗau.” \s1 Miyar Gwa Kǝra Ciciɗǝu \r (Matiwu 7:13-14,21-23) \p \v 22 Ənggǝra Yesu mbar lagu ja vǝr maˈyi a vu Urshalima, ba ji vu alenyi mǝlmǝ nggunggurǝm ǝnga mǝlmǝ kukushu pamǝpamǝu, ja vǝr highiɓǝ anǝ nji. \v 23 Kǝ vanyi ndǝ yiwa nyi, ji na, “Thlagǝu, nji kushu wacu ngu nda uya mbǝɗǝ ya?” \p Yesu na anǝ nda, \v 24 “Hya nǝrdzau aga hya gwa lagu miyar gwa kǝra ciciɗǝ nǝ tǝlkur Hyal, arya nji gangǝ wu nda yiwu nda gwa, ama nanda sǝn gwa mai. \v 25 Ma thlagǝr ki hyaˈari ji haɗiya miya ki nyi, hyu nda taˈyi a biya, hyu tsa hyu kǝdiyau, hyu na, ‘Thlagǝr ki, pahǝna ˈya miya ki.’ \p Ama ju nda shaɗǝwa nda, ‘Nayi wu sǝni hyi mai ǝnga vi kǝra hyi dla sara ndari.’ \p \v 26 Hya dzǝgwa na ja, ‘Namǝn ngǝ sǝm ǝnga sa ǝkkǝˈyi gǝ ta, ǝnga tsu a highiɓǝr gu mǝlmǝr ˈya.’ \p \v 27 Ama ju ɓǝra na ja, ‘Nayi wu sǝni vi kǝra hyi dla sara ndar mai. Kwaya mǝ wu dzǝ ɗa, nahyi nji ɗǝmwaˈyi hangǝkal!’ \p \v 28 Ar pǝci kǝra hyu nda lari Ibrahimu, ǝnga Ishaku, ǝnga Yakubu, ǝnga patǝr nabiˈyar wu tǝlkur Hyal, ama nahyi nǝr hyi a kǝdlǝna hyir nji, ǝnggau, nga hyu nda tiwi ǝnga hyu ɗǝ hira hyi. \v 29 Nju nda shili sara wu lagu Sǝbiyar pǝci, ǝnga Gwa tǝɗǝ pǝci, ǝnga Gya vuya, ǝnga Dǝ Fwahǝu, ndu sa nggya nǝ sǝm sǝr sǝm nǝ mini wu tǝlkur Hyal. \v 30 Ar pǝci ta, alenyi njira wu yukuɗǝ ndu nda sha a dumwa, nji nǝ tanggǝrma wu nda ɗa njir yukuɗu, ǝnga njir yukuɗǝ tsu ndu nda ɗa nji tanggǝrma.” \s1 Ənggǝra Nggyar Urshalima // Ɓwanǝ Nyi Kǝr Anǝ Yesu \r (Matiwu 23:37-39) \p \v 31 Ar pǝci kǝ ngǝ alenyi njir Farisi shili ǝgya Yesu ndǝ na anǝ nyi, “Hyaˈari ga kwaya ǝnggau, arya Hirudusu ju yiwu ja tsǝya ngau.” \p \v 32 Kǝ ji na anǝ nda, “Hya nar nyi anǝ hya tagǝ kǝ abǝr, ǝshina yu kǝdlǝ mambǝl ɗǝmwaˈyu, ya ɓǝra shilǝgǝbiya nji, ǝzǝgǝ ma abangau, caɓcikǝ zǝgǝu, nga yu sa kuɗǝna thlǝr ɗa. \v 33 Ama yu dumwa ǝnga ɓǝ ǝshina, ǝzǝgǝu, ǝnga caɓcikǝ zǝgǝu, arya aˈyi ɗa tsaˈa anǝ nabi ja tǝ a biyar ya Urshalima mai. \p \v 34 “Urshalima, Urshalima! Ndǝr tsa nabiˈyar, ǝnga ndǝr vavaka njira Hyal sǝwa ngǝ a shili ǝnga tsǝka kǝl ta gǝ dlǝna nda! Aga yiɗau nga yu yiwu ya fǝri tsa yi ar dza nji ngǝ pata, ǝnggǝr kǝra miya tǝka wu tsǝm wazha nyi ǝgya ja, ama nahyi piyari ɗa mai! \v 35 Kǝ ja nju nda piyari hyi kir hyi dzafu! Yu na anǝ hyi tsu, nahyi tsu ɓǝra lar ɗa mai, kǝl pǝci kǝra hyu nda na, ‘Ndǝr barka ngǝ ndǝra dla wu thlǝmǝr Thlagǝu!’ ” \c 14 \s1 Yesu Mbǝɗana Ndǝ Gǝra Ngga // Ar Pǝcir Ɓǝlsar \p \v 1 Vanyi pǝcir Ɓǝlsar, ǝnggǝra Yesu maˈyi a nda sǝm sǝr sǝm wu ki ndǝ dǝgal nǝr Farisi, nji gangǝu pǝnggǝri nyi li. \v 2 Kǝ vanyi ndǝ kǝra ǝnga hyi ǝnga tsi fifi shili ǝgya Yesu. \v 3 Kǝ Yesu yiwa malǝmǝ dlaɗǝˈyar ǝnga njir Farisi, ji na, “A ɗar tsaˈa nja shilǝgǝbiya ndǝ ar pǝcir Ɓǝlsar, ǝndǝga awau?” \p \v 4 Ama kǝ ndǝ nggya zǝmǝu. Ənggau, kǝ Yesu fǝr tsa ja ar ndǝ kau, kǝ ji shilǝgǝbiya nyi, ji dzǝgwa na anǝ nyi ja maˈyi sǝ nyi. \v 5 Ənggǝ ngǝ Yesu dzǝgwa yiwa nda, ji na, “Mi nga hyu mǝl ma kwara ǝndǝga thlar hyi tǝɗǝ a gu mǝla pǝcir Ɓǝlsar, aˈyi hyu hǝbiya nyi a biya ǝnga kusa wa?” \v 6 Kǝ ndǝ tini sǝra nda na ar kǝra yiwa sǝ kau. \s1 Ga Hǝr Kǝrngau Ənggǝr Nagau // Aˈyi Vanyi Sǝ Mai \p \v 7 Ənggǝra Yesu lari wu pama alenyi nji kǝra nji ngga aga sǝm sǝr sǝm a vǝr gal vir nggya nji dǝdǝgal anǝ Kǝrnda, kǝ Yesu nar nda najaka karapau, \v 8 “Ma nji ngga ngau a ndar vir hǝ dzau, a sara ga nda hǝ vir nggya nji dǝdǝgal tanggǝrma mai, ara ma vanyi a nggar nji ndǝra ndiya ngǝ ǝnga dǝgalǝu. \v 9 Naja ndǝra ngga hyi gyapǝu, ju sǝn na anǝ ngau, ‘Hyaˈari, ga nǝ nyi vir nggya anǝ ndǝ kau.’ Ənggau, sǝli wu mbari ngau, ara gu sha a gyar vir nggya kǝra a gya banga ta. \v 10 Ama ma nji ngga ngau a ndar vir mini, ma gǝ shili, ga gal vi kǝra a biyar ya nji kǝra gǝra nji nǝ nyi dǝgalkur ba ga nggya ǝna, aga ma ndǝ kǝ ngga ngǝ kǝ shili, ju sǝni na anǝ ngau, ‘A ndau ǝnggau, bazhi ɗa, ga nggya ar vi kǝra nji fiya nyi anǝ nji dǝdǝgal kau.’ Kǝ ngu nda mǝliya alenyi nji kǝra nji ngga hyi ǝkkǝˈyi nda, nda nǝ ngǝ dǝgalkur. \v 11 Arya ndǝra hǝri kǝrnyi ar viya sǝ tsapǝu ba nja tina nyi a gya, ama ndǝra tina kǝrnyi a gya, ba nja hǝri nyi adabanga nji.” \p \v 12 Kǝ Yesu na anǝ ndǝ kǝ ngga nyi kau, “Ma gǝ ngga nji aga sa sǝm sǝr sǝm, ǝnga shili wu mini, ga sara ngga bazhi ngǝˈyar, ǝnga zamǝ ngǝˈyar, ǝnga nji gǝ hyi, ǝnga tǝwul ngǝˈyar njira ǝnga gǝnna waci mai, aga vanyi pǝci nanda ma nda ngga ngǝ tsu. Agabangǝ ndu sǝn kina ngǝ sǝra gǝ mǝliya nda. \v 13 Ama ma gu ngga nji aga mini, ngga nji tǝtǝ dǝnama, ǝnga nji kukurɓǝu, ǝnga nji tǝsǝkǝnu ǝnga lǝfǝˈyar. \v 14 Lagu kǝ nga gu uya barka, ara nandǝ wu sǝn kina ngǝ sǝra gǝ mǝliya nda mai. Hyal ǝnga kǝrnyi ngu nda kina ngau, ar pǝci kǝra njir mǝl thlǝr mǝnahǝu, ǝnga jirkur wu nda hyaˈari sarar vir tau.” \s1 Karapau Ar Kǝra Caguli Nǝ Mini Dǝgal \r (Matiwu 22:1-10) \p \v 15 Ənggǝra ndǝ nggari sǝ kau, kǝ pathlǝ wu pama njira vir nggya ǝnga Yesu ar vir sǝm sǝr sǝm na anǝ nyi, “Ndǝr barka ngǝ ndǝra wu nda sǝm sǝr sǝm nǝr mini nǝr tǝlkur Hyal.” \p \v 16 Kǝ Yesu na anǝ nyi, “Vanyi ndǝ saya ɗa kǝra wu yiwu ja tsǝmiya nji aga sǝm sǝr sǝm nǝr mini dǝgalǝu, kǝ ji nggari nji gangǝu. \v 17 Ənggǝra pǝcir mini kǝ ɗa, kǝ ji sǝwa mafa nyi aga ja maˈyi ja nda nar nyi anǝ nji kǝra ji ngga, ‘Anda mau, arya a fuwar nji kalar sau wu lagu!’ \v 18 Ama kǝ patǝkura nda dzǝgwa na sǝra ɗa nanda aˈyi sǝni shili mai. Ndǝ tanggǝrma na, ‘Dzǝgwa ɗǝlbiya fa nga yau, a ɗar tsaˈa ya mai ya nda lari. Usi mǝliya ɗa mba ɗǝfu.’ \v 19 Kǝ vanyi ndǝ na, ‘Dzǝgwa ɗǝlbiya nga yi thla zǝwa pamǝpamǝ tǝfu, ar lagu nga yi kabangǝkǝ aga ya nda dzǝguya thlǝr nga nda, yu kǝdi ngau, nǝ ɗa lagu.’ \v 20 Kǝ vanyi ndǝ ɓǝra na, ‘Dzǝgwa hǝ mala nga yau, agabangǝ na ya sǝni uya lagu shili mai.’ \p \v 21 “Kǝ mafa kǝ sha shili ji sa nar nyi anǝ thlagǝri ki nyi sǝˈyar kǝ ndǝ na kau. Kǝ hu ɗa thlagǝri ki nyi ndzǝ gagaɗau, ji dzǝgwa na anǝ mafa nyi, ‘Maˈyi a ndu mǝlmǝˈyar kau kukusa, ga nu lagu dǝgal ǝnga lagu kushu ga nggari ɗa nji tǝtǝ dǝnama, ǝnga nji kukurɓǝu, ǝnga lǝfǝˈyar, ǝnga nji tǝtǝ dzau, ga shili ǝnga nda ǝnggau.’ \v 22 Ənggǝrna, mafa nyi a shiliri ji na, ‘Thlagǝu, sǝra gǝ na patǝ a mǝliya ri nji, ama tsu vi gangǝu kǝra gǝra nyau.’ \v 23 Kǝ thlagǝri ki ɓǝra nar nyi anǝ mafa nyi, ‘Ɓǝra maˈyi a biyar ya mǝlmǝ a ndar lagu dǝgalˈyar ǝnga kusha nyi ga nggari kalar ndǝra gǝ lari aga ki ɗa sa nyau. \v 24 Ya nar hyi, alaga zǝma njira nji ngga tanggǝrma ta a nda uya nda ɗar sǝ kǝ nji mǝliya aga mini kǝ mai.’ ” \s1 Ɓwaɓwatǝ Kǝra Nu Yesu // Wu Shili Ni \r (Matiwu 10:37-38) \p \v 25 Vanyi pǝci nji gangǝu a vǝr nu Yesu, kǝ ji shabiya dzǝ ji na anǝ nda, \v 26 “Kalar ndǝra shili aga ja nu ɗa, ma naja aˈyi cabiya ɗa yiwukur a ndiya anǝ dǝnyi, ǝnga mǝnyi, ǝnga mala nyi, ǝnga wazha nyi, ǝnga zamǝ nyiˈyar ǝnga kwamǝ nyiˈyar, ǝkkǝˈyi piya ja ǝnga kǝrnyi mai, naja sǝni ɗa zǝmbǝlma ɗa mai. \v 27 Kalar ndǝra gǝra hǝri wu dladlakǝ nyi, ja dzǝgwa nu ɗa, aˈyi ja kyaga ɗa nǝɗa mai.\f + \fr 14:27 \fr*\ft Wu dladlakǝ cabiya ɓwaɓwatǝ kǝra ndu sa a vǝr nu Yesu.\ft*\f* \p \v 28 “Kǝja karapǝ, ma zǝma hyu yiwu ja hǝriya umbwa dzǝgamǝ a dǝmǝlmau, aˈyi ju nggya kwatahǝu, ja tsambiya sǝra hǝri kǝ wu mbari, aga ja tsamiya tara sǝra ara ja a sǝni kuɗǝna hǝra nyi wa? \v 29 Ma naja aˈyi mǝl abangǝ mai, ma hǝri kǝ taˈyi wu lagura ghar gǝnna, patǝr njira wu nda tǝrabiya wu lagu ta ndu nda nggushi nyi, \v 30 nda dzǝgwa na, ‘Lari ndǝ kǝ ji dzǝguya hǝri ama naji sǝni kuɗǝna mai.’ \p \v 31 “Abangǝ tsu ma tǝl kǝra ǝnga njir pa nyi dubu kumou, ju yiwu ja hǝ pa a nda nǝ tǝl kǝra ǝnga njir pa nyi dubu mǝthlǝ kumunyi, aˈyi ju nggya kwatahǝu, ja tsamiya tara dǝnama nǝ pana nji kǝ aˈyi ara ja wa? \v 32 Ma ji lari abǝr naja sǝni mbari mai, tsu nda naɗǝ ju sǝwa njir sǝ nyiˈyar aga nda ɓasǝwa nda nggya jamǝu. \v 33 Abangau nga nyi tsu ma ndǝra aˈyi piyari sǝra ara ja patǝ mai, naja sǝni ɗa zǝmbǝlma ɗa mai.” \s1 Karapau Ar Kǝra Unau \r (Matiwu 5:13; Markusu 9:50) \p \v 34 “Unau sǝ mǝsahǝu ngau, Ama ma unǝ caɓǝnakǝr, abar nga ju sǝn shabiya kǝrnyi a shila? \v 35 Tsu ja sǝn ɗa mǝnahǝ mai, alaga aga gwaɓa, kǝl ba nja pǝna wacu. Ndǝra ǝnga himi ngga, ja nggari.” \c 15 \s1 Karapau Ar Kǝra Tǝmahǝ Sasa \r (Matiwu 18:12-14) \p \v 1 Ənggǝra njir tsǝm budau ǝnga alenyi “njir bikau” A vǝr shili aga nda ngga highiɓǝ nǝ Yesu, \v 2 kǝ njir Farisi ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar dzǝguya jiga miya nda vǝr na, “Lari gǝyi! Ndǝ kǝ a shabiya ri ja kǝrnyi bazhiya njir bikau, ǝkkǝˈyi sǝr sǝm nga ju sǝm ǝnga nda.” \p \v 3 Kǝ Yesu nar nda najaka karapau: \v 4 “Nja na zǝma hyi ǝnga tǝmahǝu gharu, kǝ zǝma nyi sanakǝr, aˈyi ju piyari ǝdlǝkumunyi apǝ ǝdlau ar vir ɓǝlari nda, ja maˈyi a nda gal kǝra sa kǝ wa? \v 5 Maja nǝr nyi ri, hu ɗa ja wu pida, ja dzǝgwa fǝri nyi ar papadla ja, \v 6 ja hǝri nyi a ndu ki, ja dzǝgwa ngga bazhi nyiˈyar ǝnga njira ju nggya ǝnga nda, ju na anǝ nda, ‘Dlǝwa ɗa mau ǝnga caguli ara a nǝr yau tǝmahǝu ɗa ta sa ta!’ \v 7 Ya vǝr na anǝ hyi, abangau nga nju caguli a dǝmǝlmau ma ndǝ zǝmǝ tubi, a ndiya nji cicau ǝdlǝkumunyi apǝ ǝdlau, kǝra gǝra ɓǝra yiwu tubi.” \s1 Karapau Ar Kǝra Kwaɓa Kǝra Sa \p \v 8 “Nja na tsu, mala ǝnga kwaɓa nyi kumou, kǝ zǝma nyi sa, mi nga hyu nggani ju nda mǝla? Aˈyi ju mbǝbiya uˈu wu pitǝlla ja dzǝgwa tsǝkǝbiya ki kǝ ǝnga hangǝkal kǝl ji nǝr wa? \v 9 Maja nǝr kwaɓa kau, ju ngga bazhi nyiˈyar ǝnga tǝwul nyiˈyar, ju na, ‘Dlǝwa ɗa mau ǝnga caguli, ara a nǝr yau kwaɓa ɗa kǝra sa ta.’ \v 10 Abangǝ tsu yu nar hyi, sǝr caguli ngau anǝ waladiˈyar nǝ Hyal ma ndǝ zǝmǝ ndǝr bikau tubi.” \s1 Karapau Ar Kǝra Tada // Kǝra Cabiya Yiwukur \p \v 11 Kǝ Yesu dumwa ǝnga ndǝr ji na, “Vanyi ndǝ aˈyi ɗǝɗǝmǝu kǝra ǝnga wazha mǝthlǝu. \v 12 Zǝr kǝra kushu wu pama nda na anǝ dǝrnda, ‘Tada, nǝ ɗa nji kabangǝkǝ sǝra wu ɗa nǝ ɗa ma ga tǝri.’ Kǝ dǝnyi tǝkǝya nda sǝr fa ki. \p \v 13 Ayukuɗa pida kushu, kǝ zǝr kǝ faˈari sǝra ɗar nǝ nyi patǝu, ba ji piyari ki. Kǝ ji maˈyi a ndu vanyi mǝlmǝ kǝra a biyar ya ˈyiˈyir nda. A ndǝna kǝ ji tsǝya sǝra ara ja patǝ a ndu nggya nǝ pǝpǝltǝkur. \v 14 Ayukuɗa a tsiyari ja sǝra ara ja patǝu, kǝ wuɓau ɗǝmwaˈyi gagaɗau shili wu mǝlmǝ kau, naja tsu a gwar ja wu ɓwaɓwatǝ ara tsu sǝ nyi aˈyi mai. \v 15 Kǝ ji maˈyi a nda gal sǝr mǝl ara ndǝr mǝlmǝ kau, kǝ ndǝ kǝ sǝwa nyi a nda ɓǝla fǝshiu nyi. \v 16 Ju gal sǝr sǝm fǝshiu kǝ aga ja sǝmku, ama ndǝr nǝ nyi aˈyi mai. \p \v 17 Ənggǝra ji shili wu hangǝkal nyi, kǝ ji na, ‘Kǝja njir mǝl thlǝr anǝ dǝɗa a vǝr tǝtǝl ǝnga sǝr sǝm, nayau ǝtsu a vir tau ǝnga wuɓau ǝnggau! \v 18 Yu hyaˈari yu sha a ndara dǝɗa ya nda nar nyi, “Tada, a mǝliya ri yau bikau anǝ Hyal, ǝnga anǝ ngau. \v 19 Nayi ɓǝra ɗa tsaˈa nja ɓǝra ngga ɗa ǝnga zǝr ngǝ mai. Fiya ɗa ya ɗa ǝnggǝr pathlǝu wu pama njir mǝl thlǝr ngau.” ’ \v 20 Kǝ ji hyaˈari ji maˈyi a ndara dǝnyi. \p “Ma tsu ja naɗǝu, kǝ dǝnyi tsamǝ ri nyi. Kǝ dǝnyi tǝhuɗǝ ǝgya ja, ji dzǝgwa hyaˈari ǝnga hwi, ji nda mbari zǝr nyi, ji dzǝgwa mbunggǝr nyi dzau. \p \v 21 Kǝ zǝr nyi na, ‘Tada, a mǝliya ri yi bikau anǝ Hyal ǝnga anǝ ngau. Nayi ɓǝra ɗa tsaˈa nja ɓǝra ngga ɗa ǝnga zǝr ngǝ mai.’ \p \v 22 Ama kǝ dǝnyi nggari mafa nyiˈyar, ji na, ‘Ənga kusa! Shila mau ǝnga lǝgutǝ mǝnahǝu, hya har nyi. Har nya mau shishiˈwu ǝnga ɓiɓi, \v 23 nja ɓǝra dla ǝnga thla nggǝnggǝthlǝ ta aga nja tsǝya, aga mǝna sǝm, mǝna caguli. \v 24 Arya zǝr ɗa kǝ ɗǝɗǝmǝ tǝtǝ nga ja ama kabangǝkǝ a ɗar ja aˈyi ǝnga pi. Ɗǝɗǝmǝ sasa nga ja, ama kabangǝkǝ a nǝr nyir nji.’ Kǝ ndǝ gu caguli gagaɗau. \p \v 25 “Wu pǝci kabangǝkau, zǝr dǝgal nyi kǝra maˈyi a gwa tagǝu, a vǝr si nga ja. Ənggǝra ji ɗa lǝhǝu, ba ji nggari nja vǝr tsa kangga, ǝnga nja vǝr fǝl. \v 26 Kǝ ji nggari mafa ki kau, ji yiwa nyi sǝra a vǝr ɗa.” \p \v 27 “Kǝ mafa kǝ na, ‘Mǝshikǝr ngǝ ta ngǝ shili, ca ngǝ dǝr hyi mǝliya nji tsǝya thla nggǝnggǝthlǝ ta ara zamǝ ngau sha shili wu ki jamǝu.’ ” \p \v 28 “Ama kǝ hu ɗa zamǝ nyi kǝ ndzǝ gagaɗau, kǝ ji nggǝl ara vu ki. Kǝ dǝrnda biya ji biya sǝsǝkuya nyi kǝr aga ja vu ki. \v 29 Ama kǝ ji shaɗǝwa nyi anǝ dǝnyi ji na, ‘Lari gǝyi, wu patǝr faˈyar kau, ya vǝr mǝl thlǝr ǝnggǝr mafa, nayi saya nggǝl ara mǝl sǝra gǝ na mai, alaga abangau, nagǝ saya mbari alaga zǝr ku aga ya ngga bazhir ˈwa ɗaˈyar aga ˈya tsǝya ˈya sǝm mai! \v 30 Ama ǝnggǝra zǝr ngǝ kǝ sha shili, ndǝra maˈyi ka nda tsǝya gǝnna ngau wu sǝsukur, kǝ gǝ dzǝgwa tsǝya nyi thla ta kǝra ndiya ǝnga nggǝnggǝthlau.’ \v 31 Kǝ dǝnyi na anǝ nyi, ‘Zǝr ɗa, alaga nuwa nga gǝ ǝnga yau, patǝr sǝra ara yau, nǝ ngǝ ngau. \v 32 A ɗar tsaˈa mǝna caguli ǝnga huɗǝ pipida, ara zamǝ ngǝ kǝ a tǝri, kǝ ji ɓǝra sha shili ǝnga pi, ndǝ sasa nga ja, ama kabangǝkǝ a nǝr nyir nji.’ ” \c 16 \s1 Karapau Ar Kǝra Ndǝr Dlǝwa Dzǝ // Kǝra Gǝra Ənga Jirkur \p \v 1 Yesu na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Nji sayi mǝliya vanyi ndǝr bǝrba kǝra nǝ nyi kari nyi anǝ ndǝr dlǝwa nyi aga ja tsamǝ anǝ nyi. Wu yukuɗa nyi, kǝ nji shili ǝnga ɗahǝu anǝ nyi ǝnggǝra ndǝr dlǝwa nyi a vǝr ndza kari nyi. \v 2 Kǝ thlagǝri ki kǝ ngga ndǝr dlǝwa nyi, ji na anǝ nyi, ‘Mi nga ya vǝr nggari ar kǝra gǝ ka? Shili ga nar ɗa ar kǝra sǝra gǝ mǝlna, ara tsu gu nda nggya ndǝr dlǝwa ɗa mai.’ \v 3 Kǝ ndǝr dlǝwa nyi kǝ na wu ɗǝfuwa ja, ‘Thlagǝri ki ɗa wu nda kǝdlǝ na ɗa wu thlǝr, mi ya dzǝgwa mǝla? Kǝja na ya sǝni zǝwa mai, sǝli tsu wu tǝ ɗa ara kǝdiyau. \v 4 Ənghǝng! A sǝni yi sǝra ya mǝl, aga nja nda dlǝwuri ɗa a vu kir nda, ma ji kǝdlǝ na ɗa wu thlǝr ɗa.’ \p \v 5 “Kǝ ji ngga patǝr njira thlagǝri ki nyi a vǝr nu nda mǝl. Ji yiwa ndǝ tanggǝrma ji na, ‘Yiɗau ngǝ thlagǝri ki ɗa a vǝr nu nga?’ \v 6 Ji na, ‘Tǝm nǝr mal gharu.’ \p “Kǝ ndǝr dlǝwa nyi kǝ na, ‘Hǝri lǝkakaɗǝ ngau, ǝnga kusa, ga tsǝfǝri tǝm tǝfu kumunyi.’ \v 7 Kǝ ji nar nyi anǝ vanyi ndau, ‘Kari nagǝ tsu, yiɗau nga nju nu nga?’ Naja tsu kǝ ji na, ‘Kayiwa uhi gharu ngau.’ Ndǝr dlǝwa nyi kǝ na, ‘Hǝri lǝkakaɗǝ ngau, ga mǝliya ja ɗa buhu cisu kumunyi.’ \p \v 8 “Kǝ thlagǝri ki ndǝr dlǝwa kǝra gǝra jirkur kǝ faliya nyi ara ji cabiya tsǝtsǝlkur. Arya njir najaka pǝci, a sǝni mǝl thlǝr ǝnga tsǝtsǝlkur nda a ndiya njir lagu mbǝmbǝl.” \p \v 9 Yesu dumwa ji na, “Ya vǝr na anǝ hyi, hya mǝl thlǝr ǝnga gǝnnar hyi aga hya uya bazhi anǝ kǝrhyi. Lagu kǝ ngǝ ma thlǝr gǝnnar hyi a taˈyi ri, nju sa dlǝwuri hyi a vu ki nǝ kǝra gǝra kuɗau. \v 10 Ma ndǝra nju sǝn fiyafǝ ǝnga ja wu sǝ kushu, nju sǝn fiyafǝ ǝnga ja wu sǝ dǝgal tsu. Ma ndǝ kǝra nji gǝra sǝn fiyafǝ ǝnga ja wu sǝ kushu, nju sǝn fiyafǝ ǝnga ja wu sǝ dǝgal tsu mai. \v 11 Ma nahyi aˈyi mǝl thlǝr kǝra tsaˈa miya ɗǝfu ǝnga gǝnna nǝ duniya mai, wa ngǝ nda fǝr kǝr ǝnga hyi ja nǝ hyi gǝnna nǝ jirkura? \v 12 Ma tsu nahyi aˈyi mǝl thlǝr tsaˈa miya ɗǝfu ǝnga gǝnna ndǝ mai, wa nga nda nǝ hyi nǝr hya gǝnna?” \p \v 13 “Ndǝr sǝn mafakur anǝ thlagǝr ki pamǝpamǝ mǝthlǝ aˈyi mai, ara ju nda yiwu vanyi ba ja piyari vanyi ǝnga ju nda hǝya kǝr anǝ vanyi ba ja diɗana vanyi. Nahya sǝn daɓǝri nu Hyal ǝnga gal gǝnna mai.” \s1 Alenyi Highiɓǝ Nǝ Musa \r (Matiwu 11:12-13; 5:31-32) \p \v 14 Njir Farisi njir yiwu gǝnna ngau, ǝnggǝra ndǝ nggari sǝra Yesu na ba ndǝ tsǝrauna nyi. \v 15 Ama kǝ Yesu na anǝ nda, “Nahyi ngǝ njir yiwu hya canǝ nyi anǝ nji abǝr nji cici nga hyi. Ama Hyal ju sǝni ɗǝfuwa hyi. Sǝra nju lǝ dǝgalkur anǝ nda, nanda ngǝ didiɗi wu mwar Hyal.” \s1 Cakau Ar Kǝra Highiɓau \p \v 16 “Kǝl ta Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma shili, highiɓǝ nǝ dlaɗǝ nǝ lagu Musa ǝnga nǝ nabiˈyar ca ngǝ ǝnga nju mǝl thlǝr ǝni. Ama dzǝguya ǝnga Yahwana ndǝr mǝl Baɓǝtizǝma, ǝnggǝra nji tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝu nǝ tǝlkur Hyal, kalar ndau a vǝr gal lagu aga ja ɗa a gwa. \v 17 Dǝmǝlmau ǝnga gyuˈyi a sǝni sanakǝr, a ndiya sǝ ǝnggǝr camwaɗi wu ndǝr zǝmǝ sara wu dlaɗǝ nǝ lagu Musa a tǝɗau a gyuˈyi. \v 18 Ndǝra kǝdlǝna mala nyi, kǝ ji hǝr vanyi mala, ndǝr dlǝnga mala ngau. Ənga tsu sal kǝra hǝri mala kǝra sal nyi kǝdlǝna ndǝr dlǝnga mala nga ja.” \s1 Ndǝr Gǝnna Ənga Liyazaru \p \v 19 “Vanyi ndǝr gǝnna aˈyi kǝra wu ha kari nǝ gǝnna gangǝu pamǝpamǝu, ǝnga ju sǝm sǝr sǝm mǝsahǝu kalar pǝci. \v 20 A biya miya ki nyi, vanyi ndǝr kǝdi aˈyi kǝra nja ngga ǝnga Liyazaru, ǝnga dza ja patǝ ǝnga mbǝlgǝu. Nju shili ǝnga ja, nja sa pina nyi ǝna kalar pǝci. \v 21 Naja tsu ǝnga huɗǝ pipida ma ji sǝni uya alaga sǝra tǝɗau sara dar vir sǝm sǝr sǝm nǝ ndǝr gǝnna kau, patǝ ǝkkǝˈyi hya wu sa naɗǝ mbǝlgǝ nyi kau.” \p \v 22 “Pǝci shili ba ndǝr kǝdi kǝ tau, kǝ waladiˈyar hǝri nyi ka nda fiya nyi ar vir nggya mǝnahǝu ǝnga Ibrahimu. Ətsu ba ndǝr gǝnna kǝ tau ba nji haɗǝna nyi. \v 23 Ji thlǝwa kǝrnyi wu uˈur kǝtsa, ja vǝr sa ɓwaɓwatǝu. Ənggǝra ji hyaˈanakǝr a dǝmǝlmau, kǝ ji lari Ibrahimu naɗǝ nanda ǝnga Liyazaru. \v 24 Kǝ ji ngga nyi, ji na, ‘Tada Ibrahimu, tǝhuɗǝ ǝgya yau, ga sǝwa Liyazaru aga ja fuwa zǝr tsa ja a gwu ˈyimi aga ja fǝri ar kyara yau ya nggari shishiˈwu, arya ya vir lari ɓwaɓwatǝ wu uˈu kau!’ \p \v 25 “Ama kǝ Ibrahimu na, ‘Zǝr ɗa, ga ɗǝngari ja, pǝci kǝra gu duniya, nagǝ ǝnga sǝ mǝnahǝu papatǝu, ama Liyazaru nǝ nyi a lari ja ɓwaɓwatǝu. Ama kabangǝkǝ pǝcir nggari mǝsahǝkur nyi ngau, ama nagau wu ɓwaɓwatǝ nga ngau. \v 26 Kǝ ma mai, wu pama ˈya ǝkkǝˈyi hyi kaˈu dǝgal ǝnga dzǝgamǝ aˈyi, kǝra nji mǝliya ara nja sara vǝlna sara ndara hyi a shili ngau, alaga sara ngau a ndara hyi.’ \v 27 Kǝ ndǝr gǝnna kǝ na, ‘Tada, ma abangǝ ja, yu kǝdi ngau, sǝwa nyi a ndu ki dǝɗa, \v 28 arya zamǝɗaˈyar aˈyi tǝfu, ja maˈyi ja nda kughiya nda, a sara nda ɓǝra shili ngǝ ǝtsu, a shili wu ɓwaɓwatǝu.’ \p \v 29 “Ibrahimu shaɗǝwa nyi, ‘Zamǝ ngǝˈyar aˈyi nda ǝnga highiɓǝ nǝ Musa ǝnga tsǝfǝ nǝ nabiˈyar, nda sǝ himi sǝra ndu na.’ \v 30 Kǝ ndǝr gǝnna shaɗǝwa nyi, ji na, ‘Awau, tada Ibrahimu, ma ndǝ hyaˈari sara vir tau ji sha ndara nda, ndu tubi.’ \v 31 Ama kǝ Ibrahimu na, ‘Ma tsu nanda aˈyi nggari highiɓǝ Musa ǝnga tsǝfǝ nabiˈyar kǝ mai, alaga vanyi ndǝ hyaˈari sara vir tau, nanda sa sǝ himi anǝ nyi mai.’ ” \c 17 \s1 Bikau, Mbǝrsa // Daɓǝ Ənga Thlǝr \r (Matiwu 18:6-7,21-22; Markusu 9:42) \p \v 1 Yesu na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Sǝra wu daɓaga mǝliya nji nda mǝliya bikau aˈyi cumu. Ama sǝr tǝhuɗǝ anǝ ndǝra ju shili lagu nyi. \v 2 Kuji anǝ nyi, nja mbiya bǝra ar fǝlanga ja, ba nja vakuwa nyi a gwar dǝl dǝgal a ndiya ja mǝliya zǝmǝ wu wazha yiɗiɗǝˈyar kǝ njir nu ɗa mǝliya bikau. \v 3 Hya tsamǝ sǝra hya mǝl ja. \p “Ma zamǝ ngau mǝliya ngǝ bikau, ga kughiya nyi, ma ji na a tubir yau, tǝfǝbiya nyi. \v 4 Ma ji mǝliya ngǝ bikau pamǝpamǝ mǝɗǝfǝ wu pǝkǝ pathlǝu, kǝ ji ɓǝra sha shili ja vǝr na, ‘A mǝliya ngǝ ri yi bikau yafa ɗa,’ ba ga tǝfǝbiya nyi.” \p \v 5 Kǝ cama sǝsǝˈyar kǝ na anǝ Thlagǝu, “Cakǝri mbǝrsar ˈya ja ɗa ǝnga dǝnama!” \p \v 6 Kǝ Thlagǝ shaɗǝwa nda, ji na, “Ma mbǝrsa hyi aˈyi ǝnggǝr culi bǝla, gu sǝni na anǝ wu dǝgal kau, ‘Kucina kǝr ǝnggau ga ciya kǝr a gu tsadau,’ ju nda mǝl sǝra gǝ na.” \p \v 7 “Ma mafa ngǝ si sara a gwar vi zǝwa ǝnga sara vir ɓǝla, gu nda na anǝ nyi, ‘Usi ǝnga si! A ndau ga nggya, ga sǝm sǝr sǝm ya?’ \v 8 Awau, ngu nda na anǝ nyi, ‘Mǝliya ɗa sǝr sǝm nǝ wagǝu kwatahǝu, ga dzǝgwa tsǝrpǝri kǝrngau ba ga hǝri ɗa a shili ya sǝm ya sa, kadivira ga dzǝgwa sǝm ga sa nǝ ngau’ \v 9 Gu nda na usi anǝ mafa ngau ara ji mǝliya sǝra tsaˈa ja mǝl ya? \v 10 Abangǝ nga hyi tsu, ma hya mǝliya ri sǝra thlagǝr kir hyi nar hyi hya mǝl, hyu nda na, ‘Naˈya mafa ngǝ wacu. A mǝliya ri ˈya sǝra nju yiwu ˈya mǝl.’ ” \s1 Yesu Shilǝgǝbiya Njir Pibi Kumou \p \v 11 Ənggǝra Yesu mbari lagu ja vǝr maˈyi a vu Urshalima, ndǝ dzǝgwa ɓau wu kǝl kǝra wu pama Samariya ǝnga Galili. \v 12 Ənggǝra ja vǝr vu mǝlmau, kǝ njir pibi kumo thlǝwa nyi. Ndǝ taˈyi tuwara tsalǝu, \v 13 ndǝ dzǝgwa ngga ǝnga ɗahǝu dǝgalǝu, “Yesu ndǝ dǝgalǝu! Ga tǝhuɗǝ ǝgya ˈya!” \p \v 14 Ənggǝra Yesu lari nda, kǝ ji na anǝ nda, “Ma ˈya mau hya nda canǝ nyi kǝrhyi anǝ pubu.” Kǝ ndǝ maˈyi, ar lagu ba ndǝ ɗa jamǝu. \p \v 15 Pathlǝ wu pama nda, lari abǝr a ɗar ja jamǝu, kǝ ji sha shili, ja vǝr fal Hyal ǝnga ɗahǝu dǝnama gagaɗau. \v 16 Ji ɓǝliya undi a dumwar Yesu, ja vǝr usa nyi. Naja tsu ndǝr Samariya ngau ndǝra nji diɗana. \v 17 Kǝ Yesu yiwa, “Aˈyi nji kumo nga nji mǝliya jamǝ wa? Əmani ngǝ alenyi nji ǝdlǝ ka? \v 18 Mi ngǝ ɗa kǝl mǝthlǝpi kǝ ngǝ sha shili ja sa cabiya usaku nyi anǝ Hyala?” \v 19 Yesu dzǝgwa na anǝ nyi, “Hyaˈari ga maˈyi sǝ ngau, mbǝrsa ngau a mǝliya ngǝr jamǝu.” \s1 Shilǝr Tǝlkur Hyal \r (Matiwu 24:23-28,37-41) \p \v 20 Alenyi njir Farisi yiwa Yesu pǝci kǝra tǝlkur Hyal wu nda shili, kǝ ji na anǝ nda, “Shiliri tǝlkur Hyal aˈyi ǝnga li ǝnga nju nda tsamiya mai, \v 21 ndǝr nda na tsu, ‘Kǝja ja,’ ǝnga ‘Wa ta ja,’ aˈyi mai, arya tǝlkur Hyal wu pama hyi nga ja.” \p \v 22 Kǝ Yesu dzǝgwa na anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, “Pǝci a vǝr shili kǝra gu nda yiwu ga lari zǝma pǝci nǝ Zǝr Ndau, ama na ga nda lari mai. \v 23 Nju nda na anǝ hyi, ‘Wa ta ja a ndǝna,’ ǝnga tsu ‘Kǝja ja ǝnggau.’ Ama hya sara maˈyi hya nda tsamǝ nyi mai. \v 24 Ənggǝr sǝm nǝ par kǝra wu cabiya mbǝl nyi ar kuɗiyar mǝlmǝ baˈanǝ vanyi kuɗiyar mǝlmǝ kǝra kalar ndau wu lari, abangǝ shiliri Zǝr Ndau wu nda ɗa. \v 25 Ama tanggǝrma kǝl ji lari ɓwaɓwatǝ gagaɗau kwatahǝu ǝnga tsu nji kabangǝkǝ nda piyari nyi. \v 26 Ənggǝra ji ɗa ar pǝcir Nǝhu, abangǝ nga nyi wu nda ɗa ar pǝcir shilǝr Zǝr Ndau. \v 27 Nji nggya kǝl sǝm sǝr sǝm ǝnga sa sǝ sasa, ndu faˈa mathlǝkǝˈyi ǝnga ndu lǝ kuˈyi anǝ shili, baˈanǝ shili ar pǝci kǝra Nǝhu gwu kwambwal dǝgal ta ari. Kǝl ta dǝl shida ba ji kuɗǝna nji patǝu. \p \v 28 “Abangǝ nga nyi ɗa tsu ar pǝcir Lotu. Nji kǝl sǝm, ǝnga sa, ndu ɗǝl ǝnga ɗǝlna, alenyi nji kǝl thlǝka sǝ pamǝpamǝ ǝnga hǝr ki. \v 29 Ama pǝci kǝra Lotu piyari Sodomu, kǝ uˈu ǝnga hakil uˈu shida sara dǝmǝlmau ba ji dlǝna nda patǝu. \p \v 30 “Tangǝ ǝnggǝr ta nga nyi wu nda ɗa ar pǝcir shilǝr Zǝr Ndau. \v 31 Ar pǝci ta, ndǝra a dar kǝra umbwa, ja sara gya ja vu ki aga vuwa hǝ sǝ mai, ara ja sara sana pǝci.” “Ndǝra a gwa tagǝ tsu, ja sara sha a su ki aga sa hǝ kar ha nyi mai. \v 32 Hya ɗǝngari sǝra ɗa ǝnga mala Lotu! \v 33 Kalar ndǝra wu yiwu piya ja, ju nda tini. Ndǝra gǝra yiwu piya ja arya yau, ju nda uya. \v 34 Yu nar hyi ja, pǝci kǝra sǝ kǝ wu nda ɗa, nji mǝthlǝ a vǝr pida ar sǝr pida zǝmǝ ba nja hǝri zǝmǝ ba nja piyari vanyi. \v 35 Mathlǝkǝˈyi mǝthlǝ a vǝr au ar ɓǝra, ba nja hǝri zǝmǝ ba nja piyari vanyi.”\f + \fr 17:35 \fr*\ft Alenyi tsǝfǝ nǝ ɗǝɗǝmǝ cabiya abǝr kǝja sǝra vir jiga \ft*\fv 36\fv*na: \fqa “Shili mǝthlǝu a gwa tagǝu, ba nja hǝri zǝmǝ ba nja piyari vanyi.”\fqa*\f* \v 37 Kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar yiwa nyi, ndǝ na, “Thlagǝu, ǝman na?” Kǝ ji shaɗǝwa nda, ji na, “Ma vi kǝra sǝ tǝtǝ ari ǝna ngǝ kwadǝgǝu wu daɓau.”\f + \fr 17:37 \fr*\ft Najaka ndǝr ngǝ cabiya shili nǝ Yesu. \ft*\f* \c 18 \s1 Karapau Ar Kǝra Ndǝr Pathla // Ənga Malatǝsal \p \v 1 Yesu nar nyi najaka karapǝ anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar aga ja highiɓǝri nda aga nda dumwa ǝnga ndǝr anǝ Hyal parangǝ, a sara nda hǝɗa mai. \v 2 Ji na, “Wu vanyi mǝlmǝ vanyi ndǝr pathla aˈyi kǝra gǝra hivǝr Hyal ǝnga kǝra gǝra tal nji. \v 3 Wu mǝlmǝ kǝ vanyi malatǝsal aˈyi kǝra a vǝr shili parangǝ ǝgya ndǝr pathla ja vǝr kǝdi nyi ju na, ‘Dlǝwari ɗa ga nǝ ɗa sǝra tsaˈa aga nǝ ɗa a dumwar dawa ɗa.’ \v 4 Tanggǝrma ba ji nggǝl, ama wu yukuɗǝ kǝ ji na wu ɗǝfuwa ja, ‘Alaga kǝ aˈyi yu hivǝr Hyal mai, nayi tsu wu tal nji mai, \v 5 ama ara ǝnggǝra mala kǝ ɓwanǝ ɗa kǝr ǝnga shili ar kǝr ar kǝr, yu nǝ nyi sǝra ju yiwu kau, a sara gangǝkura shili nyi kǝ a nda nǝ ɗa hǝɗa!’ ” \p \v 6 Kǝ Thlagǝ na, “Nggara mǝ ja sǝra ndǝr pathla kǝra gǝra jirkur kǝ na! \v 7 Kǝ hyi nggani, Hyal a yiwu nda nǝ nyi sǝra tsaˈa anǝ nji nyi kǝra ji ɗǝmbiya kǝra wu tiwi anǝ nyi vuˈyi ǝnga puci sǝra ndu kǝdi wa? Naja ˈyi wu nda dlǝwari nda ǝnga kusa wa? \v 8 Yu na anǝ hyi, ju nda nǝ nda sǝ tsaˈa kǝra ndu kǝdi kukusa. Ama ma Zǝr Ndau wu nda sha shili, wu sa thlǝwa ja njir mbǝrsa wu duniya kǝ ya?” \s1 Karapau Ar Kǝra Ndǝr Farisi // Ənga Ndǝr Tsǝm Budau \p \v 9 Yesu na najaka karapǝ anǝ njira hǝri Kǝrnda abǝr nji tsapǝu nga nda, nda dzǝgwa diɗana alenyi nji. \v 10 Ji na, “Nji sayi mǝliya nji mǝthlǝ kǝra maˈyi a gwu ki Hyal aga nda gwa ndǝr ǝnga Hyal. Pathlǝ wu pama nda ndǝr Farisi, ǝnga vanyi ndǝ kǝ ndǝr tsǝm budau. \p \v 11 “Kǝ ndǝr Farisi hyaˈari ji taˈyau, ji dzǝguya ndǝr anǝ Hyal ja vǝr na, ‘Hyal, a usa ngǝ ri yau ara nayau aˈyi ǝnggǝr alenyi nji mai, njir hǝl, njir dlǝrbau, nji sǝsu. Nayi tsu aˈyi ǝnggǝr ndǝr dlǝwu budǝ kǝ mai. \v 12 Yu hǝ zǝmǝtsini mǝthlǝ wu sugu, yu hǝbiya pathlǝu wu sǝ kumo patǝ kǝra yi uya.’ \p \v 13 “Ama kǝ ndǝr dlǝwu budǝ kǝ taˈyu naɗǝu, naja aˈyi ɗa tsaˈa ja hyaˈana liya ja a dǝmǝlmǝ mai, kǝ ji cabiya tǝtǝwakur nyi, ja vǝr na, ‘Hyal, tǝhuɗǝ ǝgya yau, nayi ndǝr bikau!’ ” \v 14 Yesu na, “Yi wu na nǝ hyi, ndǝr tsǝm budau, ji sha a ndu ki nyi gǝra bikau wu mwar Hyal, aˈyi ǝnggǝr ndǝr Farisi mai. Arya kalar ndǝra hǝri kǝrnyi, nju nda hǝya nyi. Ama ndǝra hǝya kǝrnyi, nju nda hyaˈana nyi.” \s1 Yesu Fǝr Nyi Barka Anǝ Wazha \r (Matiwu 19:13-15; Markusu 10:13-16) \p \v 15 Alenyi nji shili ǝnga wazha aga Yesu a fǝnggǝr nda barka. Ənggǝra zǝmbǝlma nyiˈyar lari abangau, ba ndǝ tsa ar kǝra nda. \v 16 Ama kǝ Yesu ngga wazha, ji na, “Piyara mau wazha yiɗǝɗǝ nda shili ǝgya yau. Hya sara ka nda mai. Arya, tǝlkur Hyal anǝ nji ǝnggǝr nanda nga nyi. \v 17 Ənga jiri yu na anǝ hyi, kǝmir ndǝra gǝra dlǝwuri tǝlkur Hyal ǝnggǝra zǝr kushu wu dlǝwu, naji wu sǝn vwagwa mai.” \s1 Ndǝ Bǝrba Kǝra Wu Tǝɗǝmwa \p \v 18 Vanyi ndǝr tǝɗǝmwa nǝ Yahudiya yiwa Yesu ji na, “Malǝmǝ, ndǝ mǝnahǝu, mi nga ya mǝl ya uya pi gǝra kuɗa?” \p \v 19 Kǝ Yesu na anǝ nyi, “Ara mi gu ngga ɗa ndǝ mǝnaha? Ndǝ mǝnahǝ aˈyi mai kǝl Hyal wacu. \v 20 A sǝni gau sǝra dlaɗau cabiya, ‘Ga sara tsa ndǝ mai. Ga sara mǝl sǝsukur mai. Ga sara hǝl mai. Ga sara thla fati ar kǝra ndǝ mai. Ga sara dlǝrbǝ ndǝ mai. Ga gǝnggǝr nyi sǝli anǝ dǝngǝ ǝnga mǝngau.’ ” \p \v 21 Kǝ zǝr baduwari ta na anǝ nyi, “A ɓǝlar yi sǝˈyar kǝ patǝ tsu yi zǝr kushu. Mi ngǝ sǝra hya?” \p \v 22 Yesu nar nyi, “Sǝ zǝm wacu ngǝ hyau anǝ ngau, ma gu yiwu ga ɗa ndǝ tsapǝu, ga maˈyi ga nda ɗǝlna patǝr sǝra ara gau, ba ga tǝkǝna gǝnna nyi anǝ nji ɗaɗali, gu uya akkǝri a dǝmǝlmau. Ba ga dzǝgwa shili aga ga sa nu ɗa.” \v 23 Ənggǝra ji nggari abangau kǝ zǝr baduwari kǝ ndalǝr bama, kǝ ji maˈyi ǝnga huɗǝ ndzǝndzau, ara naja ndǝr bǝrba gagaɗau. \p \v 24 Ənggǝra Yesu lari ɗǝfuwa ja a ndzǝ ri, kǝ ji na, “Wu nda ɗa dzadzau gagaɗau anǝ njir gǝnna nda gwu tǝlkur Hyal! \v 25 Arya wu nda ɗa ɓatsǝ anǝ dlǝgwam ja tǝrabiya wu liya libǝra, a ndiya ndǝr gǝnna ja vu tǝlkur Hyal.” \p \v 26 Njira nggari ndǝr kǝ ndǝ yiwa nyi, ndǝ na, “Ma abangǝ nga nyi, wa ngu sǝn uya mbǝɗa?” \p \v 27 Yesu na, “Sǝra gǝra sǝn ɗa ngau, anǝ ndau, ama anǝ Hyal ɓatsu.” \p \v 28 Kǝ Biturusu shaɗǝwa, ji na, “Kǝja ˈya piyari sǝ patǝ ˈyi nu ngau.” \p \v 29 Yesu shaɗǝwa nyi, ji na, “Wu sǝn yau abangǝ, yu nar hyi jirkura nyi tsu, kalar ndǝra piyari ki ǝnga zamǝˈyar, ǝnga kwamǝˈyar, ǝnga tada ǝnga ama ba ǝkkǝˈyi wazha ǝnga fa arya tǝlkur Hyal \v 30 ju nda uya gangǝu a adabanga sǝˈyar kǝ ji piyari ǝnggau wu duniya kau, wu duniya kǝra wu shili kǝ tsu pi kǝra kuɗau.” \s1 Yesu Ɓǝra Ndǝr Ar Kǝra // Culi Tǝ Kǝra Ji Wu Nda Tau \r (Matiwu 20:17-19; Markusu 10:32-34) \p \v 31 Kǝ Yesu hǝri zǝmbǝlma nyiˈyar kumo apǝ mǝthlǝ a ndar batiti, ji na anǝ nda, “Kǝja, mǝn wu mai a vu Urshalima, vi kǝra sǝra nabiˈyar tsǝfǝri ar kǝra Zǝr Ndau wu nda nyabiya dzau. \v 32 Nju nda lǝri nyi anǝ njira aˈyi njir Yahudiya mai, aga nda diɗana nyi, nda nǝ nyi ɓwaɓwatǝu, nda dzǝgwa tǝfǝri nyi tuli. \v 33 Ndu nda dǝgǝ nyi ǝnga wuɗa, nda tsǝya nyi, ama pida makǝrkura nyi ba ja hyaˈari sara vir tau.” \p \v 34 Ama zǝmbǝlma nyiˈyar nggabiya sǝ kǝ Yesu na kǝ mai. Ɗǝɗǝwa ngǝ sǝra ndǝr kǝ cabiya anǝ nda, ca ngǝ ɗa nandǝ sǝni nggabiya mai. \s1 Yesu Mbǝɗana Ndǝr Kǝdiyau // Kǝra Lǝfau \r (Matiwu 20:29-34; Markusu 10:46-52) \p \v 35 Ənggǝra Yesu dla lǝhǝu wu dzǝri Yariko, kǝ ja ndǝ lǝfau a vǝr nggya ar thlǝr pa lagu, ja kǝdiyau. \v 36 Ənggǝra ji nggari nji gangǝu a vǝr tǝrabiya, kǝ ji yiwa sau ji na, “Mi nga vǝr ɗa?” \v 37 Kǝ ndǝ na anǝ nyi, abǝr, “Yesu ndǝr Nazǝratu nga vǝr tǝrabiya.” \p \v 38 Kǝ ji hyaˈana ɗahǝu ji na, “Yesu! Zǝr Dawuda!\f + \fr 18:38 \fr*\ft Najakǝ ngǝ thlǝmǝ kǝra nji nǝ nyi anǝ Yesu ndǝr mbǝɗa nji. Aˈyi cabiya abǝr Dawuda ngǝ tada yaya nyi mai, ama sara wu culi nyi ǝnggǝra nabi ɗǝɗǝmˈyar nana. Tsamiya \ft*\xt Luk 1:32; 4:31\xt*.\f* Tǝhuɗǝ ǝgya yau!” \p \v 39 Njira a dumwa ndǝ kughi anǝ nyi aga ja haɗiya miya ja. Ama kǝ ji ɓǝra hyaˈana ɗahǝu gagaɗau ja vǝr na, “Na gǝ, Zǝr Dawuda, tǝhuɗǝ ǝgya yau!” \p \v 40 Kǝ Yesu taˈyau, ji na, “Shila mau ǝnga ja ǝnggau.” Ənggǝra ji shili lǝhǝu, Yesu yiwa nyi, \v 41 “Mi nga gu yiwu ya mǝliya nga?” Kǝ lǝfǝ kǝ shaɗǝwa, ji na, “Thlagǝu, ya yiwu ya lari sau.” \p \v 42 Yesu na anǝ nyi, “Lari sau! Mbǝrsa ngau a pahǝnari liya gau.” \p \v 43 Aga zǝmǝ kǝ liya ja lari sau, kǝ ji nu Yesu, ja vǝr dlǝvǝ Hyal. Ənggǝra nji lari sǝ kǝ ɗa kau, kǝ ndǝ patǝ fal Hyal. \c 19 \s1 Yesu Ənga Zakka \p \v 1 Yesu vu Yariko, ja vǝr tǝrabiya wu hu ɗa mǝlma nyi, \v 2 kǝ ja vanyi ndǝ dǝgal nǝ njir tsǝm budau, kǝra nja ngga ǝnga Zakka. Naja tsu ndǝr gǝnna, \v 3 ji ɗa aga ja lari tara wa ngǝ Yesu, ama naji sǝni lari nyi mai ara naja ndǝ tashu, ǝnga tsu nji gangǝ gagaɗau. \v 4 Agabangǝ kǝ ji maˈyi a dumwa ǝnga hwi, kǝ ji thlǝwa wu bǝla kǝ ji dagwa, aga ja lari nyi, arya Yesu wu nda tǝrabiya lagu ta. \v 5 Ənggǝra Yesu thlǝwa vi ta, kǝ ji hyaˈanakǝr a dǝmǝlmau ji na, “Zakka, kusa ga shida! Əshina yu ɗa mǝthlǝpi wu ki ngau.” \v 6 Zakka gya ǝnga kusa, ji dlǝwuri nyi ǝnga huɗǝ pipida. \v 7 Ənggǝra nji lari abangau, kǝ ndǝ mbari ngwungwuni, nda vǝr na, “Kǝja! Wu ki ndǝr bikǝ nga ji ɗa mǝthlǝpi.” \p \v 8 Kǝ Zakka hyaˈari aˈyi taˈyau, ji na anǝ Thlagǝu, “Nggari, ndǝ dǝgal, yu tǝkǝya sǝra ara yau bwata mǝthlǝu, ba ya tǝkǝna pathla nyi anǝ nji tǝtǝ dǝnama. Patǝkura njira nyi dlǝrbǝri, yu nda shabiya nda sǝr nda aga foɗǝu.” \p \v 9 Kǝ Yesu na anǝ nyi, “Əshina ma, mbǝɗau a shiliri wu ki kau, naja ma culi Ibrahimu ngau. \v 10 Arya Zǝr Ndau ji shili aga sa gal nji sasa, ǝnga ja sa canǝ nda lagur mbǝɗau.” \s1 Karapau Nǝ Pam Kumou \r (Matiwu 25:14-30) \p \v 11 Tsu nda vǝr sǝ himi sǝˈyar kau, kǝ Yesu dumwa ǝnga na vanyi karapǝ anǝ nda, ara a ɗar lǝhǝu wu dzǝri Urshalima, ǝnga nja vǝr ɗǝnga abǝr tǝlkur Hyal wu cabiya dzǝ aga zǝmǝu. \v 12 Kǝ ji na anǝ nda, “Nji sayi mǝliya vanyi ndǝ dǝgal kǝra maˈyi a ndu vanyi mǝlmǝ naɗǝ aga nja fiya nyi tǝl ja dzǝgwa sha shili. \v 13 Kadivira ja mai, ji ngga kumo wu pama mafa nyiˈyar, ji nǝ nda pam papathlǝ ji dzǝgwa na anǝ nda, ‘Shafǝli mau ǝni kǝl yi sha shili.’ \v 14 Njir mǝlmǝ nyi wu yiwu nyi mai. Agabangau, kǝ ndǝ sǝwa cama ayukuɗa ji mai a ndu mǝlmǝ ta abǝr, ‘Naˈyu yiwu ndǝ kǝ ja ɗa tǝl ar kǝra ˈya mai.’ \p \v 15 “Kǝ nji fiya ndǝ kǝ tǝl, ji dzǝgwa sha shili wu ki. Ənggǝra ji shili kǝ ji sǝwa nja nggari nyi mafa nyiˈyar ta, aga ja sǝni nubwa kǝra ndǝ uya ar kǝra sǝra ji nǝ nda. \v 16 Ndǝ tanggǝrma shili ji na, ‘Thlagǝu, a uyari yau nubwa pam kumo a dar kǝra pam pathlǝu ta gǝ nǝ ɗa ta.’ \v 17 Kǝ thlagǝri ki kǝ na anǝ nyi, ‘Usi mafa tsapǝu ndǝr mǝl thlǝr tsaˈa miya ɗǝfu! Gǝ mǝl thlǝr ngau, tsaˈa miya ɗǝfu ǝnga sǝ kushu kǝra nji nǝ ngau, yu mǝliya ga sǝm tǝlkur ar kǝra mǝlmǝ pamǝpamǝ kumou.’ \v 18 Mafa nǝ mǝthlǝkura nyi shili ji na, ‘Thlagǝu, a uyari yau nubwa pamǝ tǝfu a dar kǝra pamǝ zǝmǝ ta gǝ nǝ ɗa ta.’ \v 19 Thlagǝr ki nyi shaɗǝwa anǝ ndǝ kau, ‘Gǝ wu sǝm tǝlkur ar kǝra mǝlmǝ pamǝpamǝ tǝfu.’ \p \v 20 “Kǝ vanyi mafa shili ji na, ‘Thlagǝu, kǝ ja pamǝ zǝmǝ ngau. Yi pǝɗiya wu kukuzhal, yi ɗǝwana. \v 21 Ara yu hivǝr ngau, arya na gǝ ndǝ dzadzau ngau. Kǝja ga fa sǝra kǝra nǝ gau, gu gǝm tsu sǝra gǝ kǝra thlǝka na.’ \v 22 Kǝ ji na anǝ nyi, ‘Nagǝ mafa ɗǝmwaˈyi hangǝkal, yu mǝliya ngǝ numa ǝnga sǝra biya sara wu miya gau! Əngwar gau nayi ndǝra nji kǝra sǝni hangǝkal nyi, ndǝr fa sǝ nji kurthlǝu ǝnga yiwu gǝm ar vi kǝra yi kǝra thlǝka na. \v 23 Tsaˈa nga nyi, ama mi ngǝ ɗa nagǝ fiya gǝnna ɗa ar vi fǝ gǝnna maya, aga maˈyi shili ya uya akkǝri ar kǝri mai ya?’ \p \v 24 “Kǝ ji na anǝ nji ta taˈyi ǝkkǝˈyi ja, ‘Dlǝwura mau gǝnna dubu pathlǝu kǝra ara ja kau, ba hya nǝ nyi anǝ ndǝra ǝnga dubu kumou.’ \v 25 Ama kǝ ndǝ shaɗǝwa nyi, ndǝ na, ‘Thlagǝu, pamǝ kumo nga ara ja.’ \v 26 Ji shaɗǝwa, ji na, ‘Yi wu nar hyi, ndǝra aˈyi ǝnga sau nju nda cakǝri nyi. Ndǝra kǝra aˈyi ǝnga sau, alaga sǝ kushu kǝra aˈyi ara ja nju nda dlǝwuri. \v 27 Njira dawa ɗa kau, nji kǝra gǝra yiwu ya ɗa tǝl ar kǝra nda kau, faˈari nda mau a shili nja tsǝya nda wu mwa ɗa.’ ” \s1 Yesu Vu Urshalima \r (Matiwu 21:1-11; Markusu 11:1-11; Yahwana 12:12-19) \p \v 28 Ənggǝra ji nana abangau, kǝ ji dumwa a vu Urshalima. \v 29 Ənggǝra Yesu ǝnga zǝmbǝlma nyiˈyar vu mǝlmǝ Bethfaji ǝnga Bethlani, mǝlmǝ kǝra lǝhǝu wu dzǝr Urshalima, kǝra a dar kǝra mǝ zaitunu. Kǝ Yesu sǝwa zǝmbǝlma nyiˈyar mǝthlǝu, \v 30 Ji na anǝ nda, “Maˈya mau a vu zǝr mǝlmǝ kǝ a ndumwar hyi kau, ǝnggǝra hyi vwau, hyu vuwa thlǝwa zǝr kwara mbamba ar sǝˈyi, kǝra nji gǝra saya dari, hya pǝlna nyi hya hǝr ɗa a shili. \v 31 Ma nji yiwa hyi, ‘Mi ngǝ ɗa hyu mǝl abanga?’ Kǝl ba hya na, ‘Thlagǝ ngu yiwu ja mǝl thlǝr ǝni.’ ” \p \v 32 Njira nji sǝwa, ndǝ maˈyi, kǝ ndǝ thlǝwa kalar sau ǝnggǝra Yesu nar nda ta. \v 33 Nda vǝr pǝl nyi ja, kǝ thlagǝri kwara nyi na anǝ nda, “Aga mi nga hyu pǝl nya?” \p \v 34 Kǝ ndǝ na, “Thlagǝ ngu yiwu ja mǝl thlǝr ǝni.” \v 35 Kǝ ndǝ hǝri nyi a shila nǝ Yesu. Ənggǝra ndǝ fǝr lǝgutǝr nda a dar kwara nyi, kǝ ndǝ dlǝwari Yesu ndǝ fǝri nyi a dar ya kwara nyi. \v 36 Ənggǝra ja vǝr ɓau, kǝ nji dzǝgwa sǝya lǝgutǝr nda a gyar lagu. \p \v 37 Ənggǝra ji shili lǝhǝu wu dzǝri Urshalima, mǝ tsa ga vi kǝra lagu sa gya ar dza gar nǝ wur Zaitunu, kǝ daɓǝr zǝmbǝlma nyiˈyar gangǝu daɓau nda vǝr usa Hyal, nda vǝr fal nyi tsu ǝnga ɗahǝu ǝnga dǝnama arya sǝ dǝdǝgur pamǝpamǝ kǝra ndǝ lari. \v 38 Nda vǝr na! \q1 “Barka a nggyar anǝ tǝl \q2 kǝra wu dla wu thlǝmǝr Thlagǝu! \q1 Jamǝkur a nggyari a dǝmǝlmau, \q2 ǝnga kadakadarkur anǝ Hyal!” \b \p \v 39 Kǝ alenyi njir Farisi kǝra wu pama nda na anǝ nyi, “Malǝmǝ, ga kughi anǝ zǝmbǝlma ngǝˈyar nda nggya zǝmǝu!” \p \v 40 Ji shaɗǝwa nda, ji na, “Ya nar hyi,” “alaga ndǝ bǝgau, tsǝka ˈyar kǝ ǝnga kǝr nda ndu wau.” \s1 Yesu Tiwi Arya Urshalima \p \v 41 Ənggǝra ji shili lǝhǝu gagaɗau, ji tsamiya vu Urshalima, kǝ ji tiwi anǝ nyi. \v 42 Ji na, “Kara nggǝrau, ma ja hyi nda sǝni sǝra wu nǝ hyi nggya jamǝu! Ama kǝ ja a ɗar ɗǝɗǝwa ara hyi. \v 43 Pǝci a vǝr shili kǝra dawar hyu nda zǝwar hyu masǝmǝ nda dzǝgwa pa ǝnga hyi. Sojar nda ngu nda zǝwar hyi. \v 44 Ndu nda hǝradlǝna ngau ǝnga nja dlǝna njira a gwa patǝu. Nandǝ wu nda piyari tsǝka zǝmǝ ar kǝra kuvwa nyi mai. Sǝˈyar kǝ wu nda ɗa ǝnga hyi ara nahyi aˈyi sǝnbiya abǝr Hyal shili aga mbǝɗa hyi mai.” \s1 Yesu A Gwu Ki Hyal \r (Matiwu 21:12-17; Markusu 11:15-19; Yahwana 2:13-22) \p \v 45 Kǝ Yesu vu ki Hyal ji vuwa kǝdlǝbiya njira vǝr ɗǝl ǝnga ɗǝlna sǝ a vuna patǝu, \v 46 ji na anǝ nda, “Tsǝtsǝfǝ nga nyi, \q1 “ ‘Nju ngga ki ɗa \q2 ǝnga vir kǝdi Hyal,’ \q1 ama kǝja hya shabiyari \q2 ji ɗa vir ɗǝwa \q2 njir ɗalagu.” \p \v 47 Parangǝ ja vǝr highiɓau wu ki Hyal. Ama pubu dǝdǝgalˈyar, ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar, ǝnga nji dǝdǝgal nǝ mǝlmǝ ndu gal lagu kǝra nda daɓaga tsǝya nyi ari. \v 48 Ama nandǝ uya lagu kǝra nda sǝni tsǝya nyi mai, ara ndǝr nyi a uyari vi wu ɗǝfuwa nji, ǝnga nandǝ wu yiwu ndǝr zǝmǝ a tǝɗau a gyiwu ˈyi mai. \c 20 \s1 Yiwa Sau Ar Kǝra Dǝnama Nǝ Tǝlkur // Nǝ Yesu \r (Matiwu 21:23-27; Markusu 11:27-33) \p \v 1 Vanyi pǝci Yesu gwu ki Hyal ja vǝr highiɓau, ja vǝr tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝu anǝ nji, kǝ pubu dǝdǝgalˈyar, malǝmǝ dlaɗǝˈyar ǝnga njira nggurǝm shili ara ja. Ndǝ sa yiwa nyi, \v 2 “Ənga dǝnama wa nga gu mǝl sǝˈyar ka? Wa ngǝ nǝ ngǝ dǝnama nǝ mǝl sǝˈyar ka?” \p \v 3 Yesu shaɗǝwa nda, ji na, “Nayi ma yu yiwari hyi. Nar ɗa mau, \v 4 dǝnama kǝra Yahwana mǝl baɓǝtizǝma ǝni, Hyal ngǝ nǝ nyi ǝndǝga ndau?” \p \v 5 Kǝ ndǝ ndǝr wu pama nda, ndǝ na, “Ma mǝn na, ‘Sara ara Hyal nga nyi dla,’ ju nda na, ‘Mi ngǝ ɗa nahyi hǝnggǝri ǝnga ja mai ya?’ \v 6 Ma tsu mǝn na, ‘Sara ara nji,’ gangǝkura nji kǝ ndu nda vavaka mǝn ǝnga tsǝka, arya patǝkura nda a hǝnggǝri abǝr Yahwana nabi nga ja.” \v 7 Agabangǝ kǝ ndǝ na anǝ nyi, “Naˈya sǝni vi kǝra dǝnama nyi dla sara ri mai.” \p \v 8 Kǝ Yesu na anǝ nda, “Nayi ma, nayi wu na anǝ hyi, tara ǝnga dǝnama wa nga yu mǝl sǝˈyar kǝ mai.” \s1 Karapau Ar Kǝra Njir Hǝ Fa Nǝ Inabi \r (Matiwu 21:33-46; Markusu 12:1-12) \p \v 9 Kǝ Yesu nar nyi najaka karapǝ anǝ nji, ji na, “Nggara mau vanyi karapau, Vanyi thlagǝr fa aˈyi kǝra thlǝkana fa wur inabi. Ji zǝwari fa kǝ wu masǝmǝ, ǝnga ji labiya kaˈu nǝ ɓǝci ˈyimir wur inabi. Kǝ ji liya dzaˈwu nǝ ɓǝla fa. Kǝ ji tǝtǝkǝna fa anǝ njir zǝwa, ba ji maˈyi a nda gǝ ndau. \v 10 Ənggǝra pǝcir fwahǝu ɗa, kǝ ji sǝwa mafa nyi a nda nǝ njira hǝ fa, aga ja dlǝwuri nyi akkǝri nyi nǝ inabi sara wu fa wur inabi nyi. Ama kǝ njira hǝri fa kǝ dǝgǝna mafa kau, ka dzǝgwa sǝwa nyi ǝnga tsi kurthlǝu. \v 11 Kǝ ji ɓǝra sǝwa vanyi mafa nyi, ama kǝ ndǝ ɓǝra dǝgǝna nyi ka hǝna sǝli nyi, ndǝ dzǝgwa shabiya nyi ǝnga tsi kurthlǝu. \v 12 Kǝ ji ɓǝra sǝwa mafa nǝ makǝrkura nyi, kǝ ndǝ uya nyi ǝnga mbǝlgǝu, ndǝ vakana nyi a biya. \p \v 13 “Kabangǝkau, ndǝ kǝ thlagǝri fa inabi kǝ na, ‘Mi nga ya mǝla? Yu sǝwa zǝr ɗa kǝ zǝmǝ kǝ yu yiwu kau, tara ba nda gǝnggǝr nyi sǝli.’ \p \v 14 “Ama ǝnggǝra njir hǝ fa kǝ lari nyi, kǝ ndǝ na wu pama nda, ǝnghǝng! ‘Kǝja ndǝr faˈa ki nyi. Mǝna tsǝya nyi, ba sǝr faˈa ki nyi kǝ patǝ a ɗa nǝr mǝn.’ \v 15 Kǝ ndǝ tsǝya nyi ka vakana nyi a biyar ya kǝr ki. \p “Kabangǝkau, mi nga hyu nggani thlagǝri fa kǝ wu nda mǝl ǝnga njir hǝ fa ka? \v 16 Ju nda shili ja sa dlǝna patǝr njir hǝ fa kau, ba ja dzǝgwa nǝ nyi fa anǝ nji pamǝ tsu.” \p Ənggǝra nji kǝ nggari abangau kǝ ndǝ na, “Hyal ja tsana!” \p \v 17 Ama kǝ Yesu tsamǝ nda kǝ ji yiwa, “Mi ngǝ sǝ kǝ cabiya wu ndǝr Hyal kǝra tsǝtsǝfa? \q1 “ ‘Tsǝka kǝra njir hǝr diɗana \q2 ca ngǝ ɗa tsǝka ɓǝlkǝr.’ \m \v 18 Kalar ndǝra tǝɗau a gyar tsǝka kau, ju ɓǝɓǝl, ama ndǝra tsǝka kǝ tǝɗǝ a gyar ja, ju ǝya dzǝ huhutǝu.” \s1 Yiwa Sau Ar Kǝra Ki Budau // Anǝ Tǝl Kayisaru \r (Matiwu 22:15-22; Markusu 12:13-17) \p \v 19 Ənggau ngǝ malǝmǝ dlaɗǝˈyar ǝnga pubu dǝdǝgalˈyar ndu yiwu nda mbari Yesu, arya ndǝ sǝnbiya abǝr karapǝ kǝ ji lǝ kǝ ar kǝra nda nga nyi, ama kǝ hivǝr mbar nda ara dlamir nji. \s1 Ki Budau Anǝ Kaisaru \p \v 20 Kǝ ndǝ dzǝgwa gal lagu, ndǝ kina alenyi nji aga nda ɗa ǝnggǝr nji tsapǝu, nji jiri. Ndǝ dzǝgwa sǝwa nda a ndǝgya Yesu aga nda ngǝ ya nyi lǝbam ǝnga sǝra ndu yiwa nyi, aga nda uya nda nǝ nyi Yesu anǝ ndǝr pathla kǝra ǝnga dǝnama nǝr ˈyiˈyir Roma. \v 21 Nji kǝ nji sǝwa kǝ na anǝ Yesu, “Malǝmǝ, ˈyi wu sǝni abǝr ndǝr ngau ǝnga highiɓǝ ngau jiri nga nyi, ˈyi wu sǝni tsu na gu ca pamǝpamǝkur mai, ama gu highiɓǝ sǝra jiri nǝ lagu Hyal anǝ nji patǝu. \v 22 Wu ɗǝnga ngau, a ɗar tsaˈa ˈya ki budau anǝ tǝl Kayisaru ǝndǝga awau?”\f + \fr 20:22 \fr*\ft Ənggau lǝbam nga ndǝ ngga anǝ Yesu. Njir Roma nga vǝr sǝm tǝlkur ar kǝra njir Izirayila ǝnga dǝnama. Kǝ ji ndiya nda ǝnga sǝni sau.\ft*\f* \p \v 23 Ama Yesu a sǝnbiya tsǝtsǝlkur nda, kǝ ji na anǝ nda, \v 24 “Canǝ ɗa mau kwaɓa. Bama wa ǝnga thlǝmǝr wa nga ri ka?” \p \v 25 Ndǝ shaɗǝwa nyi, “Nǝ Tǝl Kayisaru ngau.” Kǝ ji nar nda, “Ma abangau, hya nǝ nyi anǝ tǝl Kayisaru sǝra nǝ nyi, ba hya nǝ nyi anǝ Hyal sǝra nǝ Hyal.” \p \v 26 Ənggau kǝ ndǝ tini mbari nyi ǝnga ndǝr wu mwar nji. Kǝ ndǝ nggya zǝmǝu, ara shaɗǝwa nyi ɗa sǝ dǝdǝgur anǝ nda. \s1 Hyaˈari Sara Vir Tau Ənga Hǝdzau \r (Matiwu 22:23-33; Markusu 12:18-27) \p \v 27 Kǝja alenyi njir Sadusi, njira na abǝr hyaˈari sara vir tau aˈyi mai, ndǝ dla ǝgya Yesu, ndǝ na, \v 28 “Malǝmǝ, Musa tsǝfǝri ˈya najaka dlaɗau abǝr, ‘Ma ndǝ tau ji piyari mala nyi kǝra gǝra wazha, a kyau zamǝ nyi a hǝri mala kǝ aga ja uya wazha anǝ zamǝ nyi.’ \v 29 Nji sayi mǝliya alenyi nji nanda mǝɗǝfau, nanda patǝ zamǝ nga nda. Kǝ dǝgala nda hǝri mala ba ji tau kǝra yabiya zǝr. \v 30 Kǝ nǝ mǝthlǝkura nyi hǝri mala kau. \v 31 Nǝ makǝrkura nyi abangau. Kǝ ɗa patǝkura nda mǝɗǝfǝ hǝri mala kau, ama ba ndǝ tǝ patǝ gǝra ya ǝnga mala kau. \v 32 Wu yukuɗa nyi, mala kǝ ma ba ji tau. \v 33 Kabangǝkǝ ya, pǝcir hyaˈari sara vir tau, mala wa nga ju nda ɗa? Arya patǝkura nda a hǝri nyi ri nda aga mala.” \p \v 34 Yesu na anǝ nda, “Nji kabangǝkǝ kǝl hǝ dzǝ nga ndu hau wu pamǝu, \v 35 ama njira wu nda ɗa tsaˈa aga hyaˈari sara vir tau nga ndu vu tǝlkur Hyal wu pǝci ta, nandǝ wu hǝ dzǝ mai. \v 36 Ndu nda ɗa ǝnggǝr waladiˈyar, nandǝ wu ɓǝra tǝ mai. Ndu nda ɗa wazha Hyal ara a hyaˈari nda sara vir tau. \v 37 Musa ǝnga kǝrnyi a cabiyari ar babal abǝr njira tau ndu nda hyaˈari ǝnga pi. Wu ndǝr ar kǝra kǝdlǝl kǝra mbari uˈu, ji ndǝr ar kǝra Thlagǝ abǝr naja ngǝ, ‘Hyal nǝ Ibrahimu ǝnga Ishaku ǝnga nǝ Yakubu.’ \v 38 Naja aˈyi Hyal nǝ nji tǝtǝ mai ama nǝ njira ǝnga pi. Anǝ nyi kalar ndau ǝnga pi nga ja.” \p \v 39 Kǝ alenyi malǝmǝ dlaɗǝˈyar ndǝ ndǝr ndǝ na, “Malǝmǝ, a nabiyar gǝ kakalǝu!” \v 40 Ənggau nandǝ ɓǝra uya dǝnama nǝ yiwa nyi vanyi sǝ mai. \s1 Yiwa Sau Ar Kǝra Kǝrsiti \r (Matiwu 22:41-46; Markusu 12:35-37) \p \v 41 Yesu yiwa nda ji na, “Abari nga nju sǝni na abǝr Kǝrsiti zǝr Dawuda? \v 42 Dawuda ǝnga kǝrnyi na wu lǝkakaɗǝ nǝ Zabura: \q1 “ ‘Thlagǝ na anǝ Thlagǝ ɗa, \q2 Nggya lagu mazǝma yau, \q1 \v 43 kǝl yi fiya dawa ngau ǝgya kiɗa hiya gau.” ’ \b \m \v 44 Dawuda ji na anǝ Kǝrsiti ‘Thlagǝu.’ Ya abari nga ja sǝni na anǝ nyi zǝr nya?” \s1 Yesu Cabiya Sǝra // Malǝmǝ Dlaɗǝˈyar Aga Nyi \r (Matiwu 23:1-36; Markusu 12:38-40; Luka 11:37-54) \p \v 45 Ənggǝra nji patǝ a vǝr sǝ himi nyi, kǝ ji nar nyi anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar abǝr, \v 46 “Hya hangǝkal ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar. Ndu yiwu nda ɓau wu pama nji wu kar ha nggunggurǝm ǝnga nja dzǝgwa usa nda ar sugu. Ndu yiwu tsu nja nǝ nda vir nggya tsapǝ wu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya, ǝnga vir nggya nǝ kadakadarkur ar vir mini. \v 47 Nanda ngǝ njir sǝm kari nǝ mathlǝkǝˈyi tǝsal, nda dzǝgwa ndǝr ǝnga Hyal tugu aga nja lari abǝr aˈyi nda. Jiri, nanda ngu nda lari ɓwaɓwatǝ gagaɗau a ndiya nji patǝu.” \c 21 \s1 Lǝ Sǝ Malatǝsal Anǝ Hyal \r (Markusu 12:41-44) \p \v 1 Yesu hyaˈanakǝr kǝ ji lari alenyi njir gǝnna a vǝr fǝ gǝnnar nda a gwu cala tsǝm sau a gwu ki Hyal. \v 2 Kǝ ji lari vanyi malatǝsal kǝra sǝ nyi aˈyi mai ji shili ǝnga kwaɓa nyi mǝthlǝ kǝ ji puwa a gwu cala. \v 3 Kǝ Yesu na, “Jiri, nga yu na anǝ hyi,” “sǝra mala tǝtǝ dǝnama kǝ fuwa, a ndiya nǝ nji kǝ patǝu. \v 4 Arya patǝkura nda ndǝ fuwa sara wu gangǝkura nda ǝni, ama naja ǝnga tukur kǝra ja ǝni, kǝ ji fuwa sǝra ju nggya aga nyi patǝu.” \s1 Yesu Ndǝr Ar Kǝra Dla Kǝra Ki Hyal // Wu Nda Dla \r (Matiwu 24:1-2; Markusu 13:1-2) \p \v 5 Alenyi zǝmbǝlma nyiˈyar dzǝguya ndǝr ar kǝra ki Hyal, ǝnga culi tsǝka mǝnahǝu kǝra nji hǝri ǝni, ǝnga sǝr ɓathlǝ umbwa mǝmǝnahǝ kǝra nji nǝ nyi anǝ Hyal. Ama kǝ Yesu na, \v 6 “Ma aga sǝˈyar kǝ hyu tsamǝ kau, pǝci wu shili nahyi wu nda thlǝwa tsǝka zǝmǝ ar kǝra kuvwa nyi mai, kalar zǝma nyi nju nda vakana a gyiwu ˈyi.” \s1 Ɓwaɓwatǝ Nǝ Tanggǝrma \r (Matiwu 24:3-14; Markusu 13:3-13) \p \v 7 Ndǝ yiwa nyi, “Malǝmǝ,” nar ˈya, “ǝnuwa ngǝ pǝci kǝra sǝˈyar kǝ wu nda ɗar kǝra, ǝnga mi ngu nda ɗa mǝtsamǝ nǝ shili nga, ǝnga kuɗiyar najaka duniya?” \p \v 8 Kǝ ji shaɗǝwa nda, “Hya nggya hya tsamǝ ǝnga hangǝkal nja sara nggutana hyi. Arya nji gangǝu wu nda shili wu thlǝmǝ ɗa, ndu na ǝnga kǝrnda, ‘Nayi ngǝ Kǝrsiti,’ ǝnga, ‘Pǝci a ɗar lǝhǝu.’ Hya sara nu nda mai. \v 9 Hya sara hivǝr mai, ma hyi nggari ar kǝra papa ǝnga ndǝr ǝngwa ǝngwa ar kǝra papa, hangǝkalǝr hyi ja sara hyaˈari mai. Kǝl ma sǝˈyar kǝ nyabiya dzau, ama tsu kuɗǝr duniya naɗǝu. ” \p \v 10 Ji dumwa ǝnga na, “ˈYiˈyi wu dlǝɗǝ ˈyiˈyi, ǝnga tǝlkur wu nda par tǝlkur. \v 11 Wuɓau ǝnga kǝnggǝɗǝr ˈyiˈyi wu nda ɗarkǝr ar vi pamǝpamǝ gangǝu, ǝnga shilǝgǝˈyar pamǝpamǝ ar kalar vi pamǝpamǝu. Nju nda lari sǝr lǝ hivǝr ǝnga sǝr dǝdǝgurˈyar sara dǝmǝlmau. \p \v 12 “Ama kadivira sǝˈyar kǝ ɗa, nju nda mbari hyi nja nǝ hyi ɓwaɓwatǝu. Nju hǝri hyi a ndu umbwa daɓǝ dzǝ njir Yahudiya aga nja thlana hyi numa, nja ɓǝra fuwa hyu fursǝna. Nju hǝri hyi a dumwar tǝlˈyar ǝnga nji dǝdǝgal nǝ mǝlmǝ arya thlǝmǝ ɗa aga nda ɓǝra thlana hyi numa. \v 13 Sǝˈyar kǝ ngu nda nǝ hyi lagu nǝ tǝtǝlna ndǝshigu mǝsahǝu ar kǝra yau. \v 14 Agabangǝ hya fǝr kǝr ǝni tsu kaɗǝu abǝr nahyi wu nda ɓwakǝr ǝnggǝra hyu nda hǝbiya kǝrhyi mai. \v 15 Arya yu nda nǝ hyi sǝr na ǝnga sǝnbiya aga alaga zǝma dawar hyi a sǝni nda shabiya ndǝr hyi ǝnga kǝpalna sǝra hyu na mai. \v 16 Əkkǝˈyi dǝr hyi, ǝnga zamǝri hyi, ǝnga nji gǝ hyi, ǝnga bazhir hiˈyar wu nda lǝri hyi anǝ nji, ǝnga nju nda tsǝya alenyi nju pama hyi. \v 17 Patǝkura nju nda yiwu shishir dza hyi mai arya thlǝmǝ ɗa. \v 18 Ama shishir kǝra hyi zǝmǝ wu nda sa mai. \v 19 Ma hyu sǝni cinapi hyu uya mbǝɗau. \s1 Yesu Nana Ənggǝra Urshalima // Wu Nda Dla \r (Matiwu 24:15-28; Markusu 13:14-23) \p \v 20 “Ma hyi lari sojaˈyar zǝwar Urshalima, hya sǝni abǝr pǝcir kuɗǝ nyi a ɗar lǝhǝu. \v 21 Kǝ njira wu ˈyiˈyir Yahudi, nda hwi a du mau. Njira wu hu ɗa mǝlmǝ nda biya, njira a biyar ya mǝlmǝ nda sara vu hu ɗa mǝlmǝ mai. \v 22 Arya pǝci kǝ pǝcir pathla ngau, a ɗar tsaˈa nja nyabiya sǝra tsǝtsǝfau wu ndǝr Hyal. \v 23 Sǝr tǝhuɗǝ anǝ mathlǝkǝˈyi kǝra ǝnga huɗǝu ǝnga kǝra a vǝr lǝ uˈwa ar pǝci ta! Ara ɓwaɓwatǝ ɗǝmwaˈyi wu nda vu ˈyiˈyi kau, ǝtsu huɗǝ ndzǝndzǝ nǝ Hyal wu nda gya ar kǝra nji kau. \v 24 Nju nda tsǝya alenyi nja vǝr pa, nju nda mbari alenyi nji nja maˈyi ǝnga nda a ndu mafakur a ndu alenyi ˈyiˈyi. Njira aˈyi njir Yahudiya mai ndu nda sǝmku Urshalima, kǝl pǝcir nda nyabiya dzau.” \s1 Shilǝr Zǝr Ndau \r (Matiwu 24:29-31; Markusu 13:24-27) \p \v 25 “Nji wu nda lari sǝ pamǝpamǝ nǝ lǝ hivǝr ar pǝci, ǝnga hya, ǝnga shashilga. Wu duniya tsu nju nda gwu ɓwaɓwatǝ ǝnga hivǝr ara par ˈyimi ar tsadau. \v 26 Nju nda shavǝr ara hivǝr ǝnggǝra nda vǝr ɗǝnga ar kǝra sǝra a vǝr shili wu duniya, arya pǝci, hya ǝnga shashilgaˈyar nju nda kǝnggǝɗǝr nda. \v 27 Wu pǝci ta nju lari Zǝr Ndau ju shili wu dlama ǝnga dǝnama ǝnga kadakadarkur. \v 28 Ma sǝˈyar kǝ a dzǝguyar ɗa, hya hyaˈari hya taˈyau ǝnga jirkur hyi ara pǝcir mbǝɗǝr hyi a ɗar lǝhǝu.” \s1 Highiɓau Ar Kǝra Wur Kanda \r (Matiwu 24:32-35; Markusu 13:28-31) \p \v 29 Kǝ ji nar nda najaka karapau, “Tsamiya mau wur ɓǝla ǝnga alenyi wuˈyar. \v 30 Ma ndǝ dzǝguya thlǝ hyali, nahyi ǝnga kǝrhyi, hya sǝni abǝr biyargwa a shiliri. \v 31 Abangǝ tsu, ma hya lar sǝˈyar kǝ a ɗari, hya nggya ǝnga sǝni abǝr tǝlkur Hyal a ɗar lǝhǝu.” \p \v 32 “Yu nar hyi jirkura nyi, najaka zamanǝu, aˈyi wu tǝrabiya mai, kǝl sǝˈyar kǝ patǝ nyabiya dzau. \v 33 Dǝmǝlmau ǝnga gyiwu ˈyi wu nda tǝrabiya, ama ndǝr ɗa nǝ nyi wu tǝɗau a gyiwu ˈyi mai.” \s1 Kughi Ar Kǝra Nggya Ənga Fǝrkǝr \p \v 34 “Hya hangǝkal ǝnga kǝrhyi. Hya sara piyari sǝm ǝnga sa sǝ sasa, ǝnga ɓwaɓwatǝ nǝ nggya biya duniya ja sara hǝna hangǝkalǝr hyi mai. A sara pǝci kǝ a shili ar kǝra hyi ǝnga kǝra sǝnkur hyi \v 35 ǝnggǝr lǝbam. Ara wu nda shili ar kǝra nji patǝ kǝra wu duniya pǝci ta. \v 36 Hya nggya ǝnga fǝr kǝr, hya ndǝr ǝnga Hyal parangǝ aga hya uya dǝnama nǝ tǝrabiya wu sǝˈyar kǝ nda ɗa kǝ aga ja daɓaga ɗa hya taˈyau wu mwar Zǝr Ndau.” \p \v 37 Kalar pǝci, Yesu a vǝr dumwa ǝnga highiɓau wu ki Hyal, ama ma wagǝu ɗa ba ja maˈyi a ndar vi kǝra nja ngga ǝnga Gar mǝ Zaitunu ba ja pida a dǝna. \v 38 Kaɗǝ kalar mudlǝ nji patǝ tsu ndu shili ǝgya ja nda sa sǝ himi nyi wu ki Hyal. \c 22 \s1 Ndǝ Mbiya Miya Aga Tsa Yesu \r (Matiwu 26:1-5; Markusu 14:1-2; Yahwana 11:45-53) \p \v 1 Pǝcir mǝl lardur nǝr njir Yahudiya ǝnga macikǝl kǝra gǝra thlǝlam, kǝra nja ngga ǝnga lardur vǝlna a ɗar lǝhǝu, \v 2 kabangǝkǝ pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar nda vǝr gal lagu ǝnga dabar kǝra nda daɓaga tsǝya Yesu, ama hivǝr a vǝr tǝ nda ara nji. \s1 Yahuda Isikarayoti A Hǝnggǝri Ja // Ji Wu Nǝ Nda Yesu \r (Matiwu 26:14-16; Markusu 14:10-11) \p \v 3 Kǝ Shatan gwu ɗǝfuwa Yahuda, kǝra nja ngga ǝnga Isikarayoti pathlǝu wu pama zǝmbǝlma nyi kumo apǝ mǝthlǝu. \v 4 Kǝ Yahuda maˈyi a ndǝgya pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga dǝgal njir ɓǝla ki Hyal aga ja nda nar nda ǝnggǝra ju sǝni pǝlna nyi pǝzhi anǝ Yesu. \v 5 Kǝ ɗa sǝr caguli anǝ nda, ndǝ hǝnggǝri ndu nǝ nyi gǝnna. \v 6 Yahuda tsu a hǝnggǝri ja ǝnga sǝra ndǝ na, ja vǝr gal lagu mǝnahǝu kǝra ja sǝni pǝlna nyi pǝzhi anǝ Yesu kǝra ja gǝra sǝni. \s1 Yesu Sǝm Sǝr Sǝm Nǝr Vǝlna // Ənga Zǝmbǝlma Nyiˈyar \r (Matiwu 26:17-25; Markusu 14:12-21; Yahwana 13:21-30) \p \v 7 Kǝ pǝcir lardur nǝr macikǝl kǝra gǝra thlǝlam shili, kǝra ɗa ca ngǝ pǝcir thla gamǝ nǝr lardur nǝr vǝlna. \v 8 Yesu sǝwa Biturusu ǝnga Yahwana, ja vǝr na, “Maˈyi mau hya nda mǝliya mǝn vir sǝm sǝr sǝm nǝ vǝlna aga mǝna sǝm.” \p \v 9 Kǝ ndǝ yiwa nyi ndǝ na, “Əmani nga gu yiwu ˈya pabǝra?” \p \v 10 Ji na anǝ nda, “Ənggǝra hyu vu hu ɗa mǝlmau, ndǝ sal a vǝr hǝ tǝm ǝnga ˈyimi wu thlǝwa hyi. Nu nya mau a ndu ki kǝra ju nda vuwa gwa. \v 11 Hya nar nyi anǝ thlagǝr ki kau, ‘Malǝmǝr ˈya ngǝ sǝwa ˈya aga ˈya nar ngau, “Əmani ngǝ umbwa dlǝwu mǝthlǝpi kǝra nayi ǝnga zǝmbǝlma ɗaˈyar wu nda sǝm sǝr sǝm nǝr vǝlbiya a gwa?” ’ \v 12 Ju nda canǝ hyi umbwa kǝra a dar kǝra umbwa kǝra dǝgal kǝra nja mǝliya ri. Ənggau hya mǝliya kalar sau, aga sǝm sǝr sǝm.” \p \v 13 Kǝ ndǝ maˈyi ndǝ nda thlǝwa kalar sau ǝnggǝra Yesu nar nda ta, kǝ ndǝ dzǝgwa mǝliya vir sǝm sǝr sǝm nǝr lardur nǝ vǝlna. \s1 Sǝm Sǝr Sǝm Yiwukur Nǝ Thlagǝu \r (Matiwu 26:26-30; Markusu 14:22-26; 1 Kwaranthli 11:23-25) \p \v 14 Ənggǝra pǝci ɗa, kǝ Yesu ǝnga cama sǝsǝ nyiˈyar nggya aga nda sǝm sǝr sǝm. \v 15 Kǝ ji na anǝ nda, “A yiwur yau gagaɗau aga ya sǝm lardur nǝr vǝlbiya kǝ ǝnga hyi kadivira ya dzǝgwa lar ɓwaɓwatǝu! \v 16 Arya yu nar hyi, nayi tsu ɓǝra sǝm sǝ kǝ ǝnga hyi mai kǝl ma jirkura nyi nyabiya dzǝ wu tǝlkur Hyal.” \v 17 Kǝ ji hǝri kyakiwa, kǝ ji usari Hyal ji na, “Hǝra mau hya tǝkǝya wu pama hyi. \v 18 Ya vǝr na anǝ hyi abǝr, tsu yu ɓǝra sa ˈyimir yayar wur inabi mai, kǝl ma tǝlkur Hyal shili.” \p \v 19 Abangau, kǝ ji hǝri macikǝl, kǝ ji lǝr usaku anǝ Hyal, ba ji ɓǝɓǝlǝwa, kǝ ji nǝ nyi anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar, ju na, “Dlǝwura mau hya sǝm, naja kǝ kumǝr dza yi ngau, hya mǝl abangau aga ɗǝngari ǝnga yau.” \v 20 Abangǝ tsu, ayukuɗa sǝr sǝm nǝ wagǝu, kǝ ji hǝri kyakiwa ta, ji na, “Kyakiwa kǝ ca ngǝ alkawal mbamba mafǝliyangǝ kǝra Hyal mǝliya ǝnga mashi ɗa kǝra nju nda pǝna arya hyi. \v 21 Ama kǝja tsa ndǝra wu nda thlǝna hiyau wu cala ǝnga yau! \v 22 Zǝr Ndau wu nda tau ǝnggǝra Hyal nana, ama sǝr tǝhuɗǝ anǝ ndǝ kǝ pǝlna nyi pǝzhi kau!” \v 23 Kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar dzǝguya yiwa wu pama nda, tara wa ngu nda mǝl sǝ kau. \s1 Kǝpal Ar Kǝra Dǝgalkur \p \v 24 Abangau kǝ kǝpal hyaˈari wu pama zǝmbǝlma nyiˈyar abǝr tara wa ngu dǝgal wu pama nda. \v 25 Yesu na anǝ nda, “Tǝlˈyar nǝr duniya vǝr cina njira ǝgya kiɗa nda, ǝnga tsu njira wu sǝm dǝgalkur wu na abǝr nanda ngǝ, ‘Njir dlǝwa nji.’ \v 26 Ama ja sara ɗa abangau wu pama hyi mai. Ndǝra dǝgal wu pama hyi ja ɗa ǝnggǝr ndǝra ndiya ǝnga kushu, ndǝr sǝm tǝlkur tsu ja ɗa ǝnggǝr ndǝr mǝl thlǝr. \v 27 Wa nga ndiya ǝnga dǝgala, ndǝra nggya vǝr sǝm sǝr sǝm ǝndǝga ndǝra hǝri sǝr sǝm a shili? Aˈyi ndǝra vǝr sǝm wa? Ama nayau wu pama hyi ǝnggǝr ndǝr mǝl thlǝr anǝ hyi. \p \v 28 “Nahyi ngǝ njira nggya ǝnga yau wu patǝr ɓwaɓwatǝ kǝra yi lari. \v 29 Ənggǝra dǝɗa caɗǝbiya ɗa aga ya sǝm tǝlkur, abangǝ nga ya vǝr nǝ hyi tsu, \v 30 abangǝ nga hyu nda sǝm, hya sa ǝnga yu tǝlkur ɗa. Ətsu hyu nda nggya ar vir sǝm tǝlkur, hya dzǝgwa sǝm tǝlkur ar kǝra culi kumo apǝ mǝthlǝ nǝ Izirayila. \p \v 31 “Simanu, Simanu, Shatan a dlǝwuri ja dǝnama aga ja dzǝbiya hyi patǝu, ja tǝkǝbiya hyi ǝnga yau ǝnggǝra ndǝr zǝwa wu tǝkǝ uhi ǝnga cacangǝ. \v 32 Ama a kǝdi ri yi Hyal anǝ ngau, Simanu, a sara mbǝrsa ngau a tǝwa mai. Ayukuɗa ma ga sha ara shili ǝgya yau, ga sa cakǝri nyi dǝnama anǝ zamǝ ngǝˈyar.” \p \v 33 Simanu shaɗǝwa, ji na, “Thlagǝu, a pabǝri yi kǝrɗa aga ya maˈyi a vu fursǝna nga gau, alaga tǝ ma.” \p \v 34 Yesu shaɗǝwa, “Biturusu, yu nar ngau, kadivira vǝgǝm nda wau ǝshina ǝvuˈyi, gu nda na, na ga sǝni ɗa mai ar kǝr ar kǝr makǝru!” \s1 Pǝrki, Mbala Ənga Katsakǝr \p \v 35 Kǝ Yesu yiwa nda, “Ənggǝra yi sǝwa hyi gǝra pǝrki, gǝra mbala ǝnga ɓiɓi, a tini ri hyi sǝ ya?” Əngwar nda, “Awau.” \v 36 Kǝ ji dzǝgwa na anǝ nda, “Ama kabangǝkau, ma gǝ ǝnga pǝrki, ga hǝri, ǝnga mbǝl ɓǝ tsu, ma tsu katsakǝr aˈyi ara ngǝ mai, ɗǝlna lǝgutǝ ha ngau ga ɗǝlbiya zǝmǝ ǝni. \v 37 Yu nar hyi abǝr sǝ kǝ tsǝtsǝfǝ kǝ abǝr, ‘Nji jigabiya nyi wu pama njir bikau,’ ya nar hyi a ɗar kakalǝ sǝˈyar kǝ nda nyabiya dzǝ ar kǝra yau. Jiri, patǝr sǝra tsǝtsǝfau ar kǝra yau a vǝr nyabiya dzǝ samǝu.” \p \v 38 Zǝmbǝlma nyiˈyar na, “Thlagǝu, tsamiya, kǝ ja katsakǝr mǝthlǝu.” Yesu na, “Tsaˈa abangau.” \s1 Yesu Kǝdi Hyal A Dar Kǝra // Mǝ Zaitunu \r (Matiwu 26:36-46; Markusu 14:32-42) \p \v 39 Yesu piyari vi ta ji maˈyi a ndu mǝ zaitunu ǝnggǝra ji tsǝliya, kǝ zǝmbǝlma nyiˈyar nu nyi. \v 40 Ənggǝra ndǝ thlǝwa vi ta, kǝ ji na anǝ nda, “Hya kǝdi Hyal hya sara tǝɗau a gu dzau.” \v 41 Kǝ ji ɓana dzǝ tsalǝu sara wu dzǝri nda, ji ɓǝliya undi ju kǝdi Hyal, \v 42 “Tada, ma gu yiwu, hǝna ɗa ɓwaɓwatǝ kau, ama aˈyi sǝra yu yiwu mai, ama sǝra gu yiwu bǝgǝ ja ɗa.” \v 43 Kǝ waladi sara dǝmǝlmau shida ǝgya ja, ja vǝr fǝ ɗǝfu anǝ nyi. \v 44 Ənggǝra Yesu wu ɓwaɓwatǝ gagaɗau, kǝ ji dumwa ǝnga kǝdi Hyal ǝnga jirkur, ka dzǝgwa ɗa vitǝku kǝra a vǝr biya sara wu dza ja ǝnggǝr mashi nga vǝr tǝɗau a gyiwu ˈyi. \p \v 45 Yesu hyaˈari sara a vǝr kǝdi Hyal, ji sha a ndǝra zǝmbǝlma nyiˈyar, ba ji thlǝwa nda wu ghanyi, ara hǝhǝɗakura nda ǝnga huɗǝ ndzǝndzau. \v 46 Ji yiwa nda, “Mi ngǝ ɗa hyu ghanya? Hyara mau, hya kǝdi Hyal, hya sara tǝɗau a gu dzau.” \s1 Nji Mbari Yesu \r (Matiwu 26:47-56; Markusu 14:43-50; Yahwana 18:2-11) \p \v 47 Tsu ja vǝr ndǝr kǝ dlamir nji shili, Yahuda, pathlǝu wu pama kumo apǝ mǝthlǝu, naja ngǝ dumwa anǝ nda. Ji shili ǝgya Yesu aga ja bǝrpǝ nyi, \v 48 ama kǝ Yesu yiwa nyi, “Yahuda, ǝnga bǝrpǝ dzǝ nga ga pǝl pǝzhi anǝ Zǝr Ndǝ ya?” \v 49 Ənggǝra njir nu Yesu lari sǝkǝ a vǝr yiwu ja ɗa kau, kǝ ndǝ na, “Thlagǝu, ˈya mǝl thlǝr ǝnga katsakǝr ˈya ya?” \v 50 Pathlǝ wu pama zǝmbǝlma nyiˈyar thlana himi nǝ mazǝma nǝ mafa nǝ pubu kǝra ndiya ǝnga dǝgal ǝnga katsakǝr. \p \v 51 Ama kǝ Yesu shaɗǝwa, “Tsaˈa abangau!” Kǝ ji tsǝkwari himiya ndǝ kǝ ba ji mǝliya nyi jamǝu. \p \v 52 Yesu ndǝr anǝ pubu dǝdǝgalˈyar, ǝnga dǝgal nǝ ɓǝla ki Hyal ǝnga nji dǝdǝgal nǝ mǝlmau, njira dla aga mba nyi. Ji na, “Nayi ngǝ ndǝr tǝɗǝmwa anǝ njir gwaɗǝvi ya, ǝnga hyi sǝbiya katsakǝr ǝnga zǝwa aga hya sa mba ɗa ya? \v 53 Parangǝu ya vǝr nggya ǝkkǝˈyi hyu Ki Hyal ya vǝr highiɓau, ama nahyi sayi mbar ɗa mai. Sǝˈyar kǝ ɗa patǝ aga sǝra nabiˈyar tsǝfǝri a nyabiya dzau.” \s1 Biturusu Na, Na Ja Sǝni Yesu Mai \r (Matiwu 26:57-58,69-75; Markusu 14:53-54,66-72; Yahwana 18:12-18,25-27) \p \v 54 Ndǝ mbari Yesu ndǝ maˈyi ǝnga ja a vu ki pubu kǝra ndiya ǝnga dǝgalǝu. Biturusu nu nyi ama naɗǝ wu yukuɗǝ nyi. \v 55 Alenyi nji mbǝbiya uˈu ar hada vir thla sau, nda vǝr ɗaha uˈu, kǝ Biturusu shili ji sa nggya wu pama nda. \v 56 Kǝ mafa zǝr kwa lari nyi a vǝr nggya wu pama nda a miya uˈu. Kǝ ji tsamǝ du liya ja, kǝ ji na, “Ndǝ kǝ tsu ǝnga Yesu nga ja.” \p \v 57 Ama kǝ ji kǝpalna. Əngwar ja, “Mala, nayi wu sǝni nyi mai.” \p \v 58 Ɓǝliya sar kushu kǝ vanyi ndǝ lari nyi ji na, “Na ngǝ ma pathlǝu wu pama nda.” Kǝ Biturusu shaɗǝwa, ji na, “Ndau, nayi ǝkkǝˈyi ja mai.” \p \v 59 Ayukuɗa ǝnggǝr saka pathlǝu kǝ vanyi ndǝ hyaˈana ɗahǝ ji na, “Gǝra kǝpal a gwa ndǝ kǝ ma nanda ngau, arya naja ndǝr Galili.” \p \v 60 Biturusu shaɗǝwa nyi, “Ndau, nayi wu sǝni sǝra gu ndǝr ar kǝri kǝ mai!” Ənggǝra ja tsu a vǝr ndǝr, kǝ vǝgǝm wau. \v 61 Kǝ Thlagǝ shabiya dzǝ ja vǝr tsamǝ Biturusu gǝra hǝna li. Ənggau kǝ Biturusu ɗǝngari ndǝr kǝra Yesu nar nyi, abǝr, “Divira vǝgǝmǝ a wau, gu kǝpalna sǝn ɗa ar kǝr ar kǝr makǝru.” Kǝ ji hwi a biya, ji biya tiwi ǝnga sǝlǝm gagaɗau. \v 62 Kǝ ji maˈyi a biya ji biya tiwi gagaɗau. \s1 Nji Diɗana Yesu Ənga Nji Dǝgǝ Nyi \r (Matiwu 26:67-68; Markusu 14:65) \p \v 63 Njira nji fiya aga ɓǝla Yesu ndǝ dzǝgwa nggushi nǝ diɗa nyi ǝnga ndǝ dǝgǝ nyi. \v 64 Ndǝ mbiya liya ja nda dzǝgwa yiwa nyi, “Nar ˈya, tara wa ngu dǝgǝ ngǝ kau?” \v 65 Ndǝ ɓǝra nar nyi alenyi ndǝr pamǝpamǝ nǝ diɗa nyi. \s1 Nji Hǝri Yesu A Shili Wu Mwar // Bilatusu Ənga Hirudusu \r (Matiwu 26:59-66; Markusu 14:55-64; Yahwana 18:19-24) \p \v 66 Ənggǝra vi kuɗau, nji dǝdǝgal nǝ mǝlmau, ǝnga pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar ndǝ kaɓau, nji dzǝgwa hǝri Yesu a shili wu mwar nda. \v 67 Ndǝ na anǝ nyi, “Ma nagǝ ngǝ Kǝrsiti, nar ˈya.” \p Yesu shaɗǝwa nda, “Ma yi nar hyi, nahyi wu nda hǝnggǝri ɗa mai, \v 68 ma tsu yi nda yiwari hyi, nahyi wu nda shaɗǝwa ɗa mai. \v 69 Ama mbari kabangǝkau, Zǝr Ndau wu nda nggya ar tsi mazǝm nǝ Hyal kǝra ǝnga dǝnama.” \v 70 Patǝu nda ndǝ yiwa nyi, “Abǝr nagǝ ngǝ zǝr Hyal ya?” \p Ji shaɗǝwa, ji na, “A nabiyar hyi kakalǝu, nayi ngau.” \v 71 Kǝ ndǝ dzǝgwa naja, “Sakida mani nga mǝn ɓǝra gala? A nggari mǝn sara wu miya ja ǝnga kǝrnyi.” \c 23 \s1 Nji Hǝri Yesu A Shili // Wu Mwar Bilatusu \r (Matiwu 27:1-2; 11:14; Markusu 15:1-5; Yahwana 18:28-38) \p \v 1 Patǝkura nji dǝdǝgal nǝ mǝlmǝ Yahudiya lǝbiya Yesu a ndǝgya Bilatusu. \v 2 Kǝ ndǝ dzǝgwa gǝm nyi nda vǝr na, “Naˈyi thlǝwa ndǝ kǝ ja vǝr yiwu ja sana njir ˈya, ǝnga ja vǝr na anǝ nda nda sara ki budau anǝ Kayisaru mai. Əngwar ja naja ngǝ Kǝrsiti, kǝra tǝl.” \p \v 3 Kǝ Bilatusu yiwa nyi, ji na, “Nagǝ ngǝ tǝl nǝ njir Yahudiya ya?” \p Yesu na anǝ nyi, “Ənggǝra gǝ na kau.” \v 4 Kǝ Bilatusu nar nyi anǝ pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga dlamir nji abǝr, “Nayi nǝ ɗa, nayi thlǝwa ndǝ kǝ mǝliya sǝ ɗǝmwaˈyi mai.” \p \v 5 Ndǝ ciɗǝ nyi ǝnga ndǝr nda vǝr na abǝr, “Ənga highiɓǝ nyi nga ji hyaˈana hangǝkala nju ˈyiˈyir Yahudi. Ji dzǝguya sǝ kǝ wu Galili, kǝ ja tsu a shiliri ja ǝnggau.” \s1 Nji Hǝri Yesu A Shili Anǝ Hirudusu \p \v 6 Ənggǝra Bilatusu nggari abangau, kǝ ji yiwa nda, ji na, “Naja ndǝr Galili ya?” \v 7 Ənggǝra ji nggari abǝr Yesu sara wu vi kǝra Hirudusu a vǝr sǝm tǝlkur ar kǝri nga ji dla, kǝ ji sǝwa nyi a ndara Hirudusu, arya wu pǝci ta naja Hirudusu ma wu Urshalima nga ja. \p \v 8 Ənggǝra Hirudusu lari Yesu kǝ hu ɗa ja pida, arya a sǝkari ja vǝr gal lagu kǝra ja lari Yesu, ara a nggari ja sǝ ar kǝra Yesu, ju cim Yesu a mǝliya nyi sǝ dǝdǝgur. \v 9 Hirudusu yiwa nyi yiwa sau pamǝpamǝ gangǝu, ama Yesu shaɗǝwa nyi mai. \v 10 Kǝ pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga malǝmǝ dlaɗǝˈyar shili a dumwa nda vǝr fa hya ja ǝnga ndǝr ɗǝmwaˈyu. \v 11 Hirudusu ǝnga soja nyiˈyar ndǝ diɗana Yesu, ndǝ nggǝl nyi, kǝ ndǝ har nyi nggamndǝ dǝgalǝu, ndǝ dzǝgwa ɓǝra shabiya nyi a ndara Bilatusu. \v 12 Ar pǝci kǝ ngǝ Hirudusu ǝnga Bilatusu dzǝgwa ɗa bazhi, ara ɗǝɗǝmǝu dawa nga nda. \s1 Nji Mǝliya Nyi Numa Tau Anǝ Yesu \r (Matiwu 27:15-26; Markusu 15:6-15; Yahwana 18:39; 19:1-16) \p \v 13 Bilatusu nggari pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga nji dǝdǝgal nǝ mǝlmǝ ǝnga nji patǝu, \v 14 ba ji na anǝ nda, “Hi hǝri ɗa ndǝ kǝ a shili, abǝr ja vǝr hya hangǝkala nji. Kabangǝkǝ a yubiya nyir yau wu dzǝri hyi patǝu, ama nayi thlǝwa sǝ kǝ hyu vazǝ nyi ǝni kǝ mai. \v 15 Abangǝ tsu ngǝ Hirudusu. Ca ngǝ ɗa ji ɓǝra shabiya nyi a shila nǝ mǝn. A cabiyari sǝ aˈyi ndǝ kǝ mǝliya kǝra ɗa tsaˈa nja tsǝya nyi mai. \v 16 Agabangǝ yu nda nǝ nyi wuɗa ba ya sǝya nyi.” \v 17 Kabangǝkau, wu lardur nǝ vǝlbiya kau, a ɗar tsaˈa anǝ Bilatusu, ja sǝya nda ndǝr fursǝna pathlǝ kǝra ndu yiwu. \p \v 18 Ama patǝkura nda hyaˈana ɗahǝ aga zǝmǝ ndǝ na, “Maˈya mau, ǝnga ja, hya sǝya ˈya Barabasu!” \v 19 (Nji mbiya Barabasu wu fursǝna ara hya hangǝkala nji ǝnga tsa ndau.) \p \v 20 Bilatusu ɓǝra ndǝr anǝ nda, arya ju yiwu ja sǝya Yesu. \v 21 Ama kǝ ndǝ nggya kǝl hya ɗahǝu, “Dlakǝya nyi nji! Dlakǝya nyi nji!” \p \v 22 Bilatusu ɓǝra ndǝr anǝ nda nǝ makǝrkura nyi, “Ara mi ya? Wa thlǝmǝ sǝ ɗǝmwaˈyi kǝra ndǝ kǝ mǝliya? Nayi nǝ ɗa, nayi thlǝwa nyi ǝnga bikau kǝra ɗa tsaˈa nja tsǝya nyi mai. Yu sǝwa nja nǝ nyi wuɗa, ba nja sǝya nyi.” \p \v 23 Ama kǝ ndǝ taˈyi nǝr nda abǝr kǝl nji dlakǝya nyi. Wu yukuɗu ba ndǝ ndiya dǝnama nyi. \v 24 Kǝ Bilatusu mǝliya ǝnggǝra ndu yiwu. \v 25 Kǝ ji sǝya nda ndǝ kǝ ndu yiwu kau, ndǝra nji fuwa wu fursǝna ara hya hangǝkala nji ǝnga tsa ndau. Kǝ ji nǝ nda Yesu aga nda mǝl sǝra ndu yiwu ǝnga ja. \s1 Nji Dlakǝya Yesu \r (Matiwu 27:32-44; Markusu 15:21-32; Yahwana 19:17-27) \p \v 26 Ənggǝra sojaˈyar a vǝr maˈyi ǝnga Yesu, Kǝ ndǝ ɓau ǝnga vanyi ndau nja ngga ǝnga Simanu, ndǝr Sayirini, ja vǝr si sara wu miya tagǝu. Ndǝ taˈyina nyi, ndǝ fǝri nyi wu dladlakau ar kǝra ja, ji dzǝgwa nu Yesu ǝni wu yukuɗu. \p \v 27 Nji gangǝ gagaɗau a vǝr nu nyi, wu pama nda alenyi mathlǝkǝˈyi aˈyi kǝra a vǝr tiwi, nda vǝr wau ar kǝra ja. \v 28 Kǝ Yesu shabiya dzǝ a nda kǝra nda, ji na, “Mathlǝkǝˈyi nǝ Urshalima! A sara hya tiwi ar kǝra yi mai, ama hya tiwi ar kǝra kǝrhyi ǝnga wazhar hyi. \v 29 Arya pǝci a vǝr shili kǝra nju sa na, ‘Sǝr caguli ngau anǝ mathlǝkǝˈyi ciri, njira gǝra vǝr ya, ǝnga njira gǝra sayi mbiya wazha Kǝrnda wu yi.’ \v 30 A sa ɗa wu pǝci kau, \q1 “ ‘Nji wu nda na anǝ mau, \q2 “Dla mau a gyar kǝra ˈya!” \q1 Ənga anǝ garˈyar, \q2 “Mbuya ˈya!” ’ \b \m \v 31 “Ma nji mǝl abangau anǝ wu nyanyaɓǝu, abari nga nyi wu nda ɗa anǝ wu uˈula?”\f + \fr 23:31 \fr*\ft Ndǝr kǝ karapǝ ngau kǝra cabiya abǝr, “Ma nji sǝni mǝliya sǝ kǝ anǝ ndǝra gǝra ndzana sau, abari nga nyi wu nda ɗa ǝnga ndǝr ndza sa?”\ft*\f* \p \v 32 Nji ɗǝmwaˈyi mǝthlǝ nji lǝbiya nda tsu aga nja tsǝya nda ǝnga Yesu. \v 33 Ənggǝra ndǝ shili ar vi kǝra nja ngga ǝnga “papangǝkǝr,” kǝ nji dlakǝya nyi a ndǝna, ǝnga nji ɗǝmwaˈyi mǝthlǝ ta, pathlǝu lagu mazǝma ja ǝnga pathlǝu lagu matsala ja. \v 34 Kǝ Yesu na, “Tada, tǝfǝbiya nda, arya nanda sǝni sǝra nda vǝr mǝl mai.” Kǝ ndǝ dzǝgwa tǝtǝkǝna kar ha nyi wu lagur tǝɗǝ shiˈwu. \v 35 Nji gangǝu taˈyi nda vǝr tsamǝ ǝnggǝra nji dǝdǝgal a vǝr diɗa nyi, nda vǝr na, “Ji mbǝɗana alenyi nji, kabangǝkǝ ja mbǝɗana kǝrnyi, ma naja ngǝ Kǝrsiti kǝra Hyal caɗǝbiya.” \p \v 36 Sojaˈyar tsu ndǝ diɗana nyi lagur nǝ nyi ˈyimir wur inabi kǝra ɗar mwamwalu. \v 37 Nda vǝr na anǝ nyi, “Ma nagǝ ngǝ tǝl nǝ Yahudiya, ga mbǝɗana kǝrngau!” \p \v 38 Adabanga ja ndǝ tsǝfǝri vanyi tsǝfǝ kǝra na, “NDƏ KƏ NGƏ TƏL NƏ NJIR YAHUDIYA.” \p \v 39 Pathlǝ wu pama nji ɗǝmwaˈyi kǝra nji dlakǝya ǝnga ja na ndǝr didiɗi anǝ nyi, “Aˈyi nagǝ ngǝ Kǝrsiti ndangǝ wa? Mbǝɗana kǝrngau ǝnga ˈya!” \p \v 40 Ama kǝ nǝ mǝthlǝkura nyi kughi anǝ kuvwa nyi ji na, “Aˈyi gu hivǝr Hyal wa? Na ngǝ kǝra nji thlana hyi numa zǝmǝ ǝnga ja. \v 41 Nama nǝr ma, tsaˈa ngǝ sǝra nja vǝr mǝl anǝ ma ara sǝra mǝ mǝliya. Ama ndǝ kǝ nǝ nyi, mi ngǝ bikǝ nya?” \v 42 Kǝ ji na, “Yesu, ga ɗǝngari ɗa ma gǝ vu tǝlkur ngau!” \p \v 43 Yesu shaɗǝwa nyi, ji na, “Ya nar ngau jirkura nyi, ǝshina gu nda nggya ǝnga yau a du zarna.” \s1 Tǝr Yesu \r (Matiwu 27:45-56; Markusu 15:33-41; Yahwana 19:28-30) \p \v 44 Ma pǝci taˈyikǝr, kǝ kuthlǝu haɗiya patǝkura ˈyiˈyi, baˈa ndu saka makǝr nǝ wagǝu, \v 45 ara ǝnggǝra pǝci nggǝl ara mbǝl. Kadǝmbul kǝra a gwu ki Hyal tǝwa kǝr pamǝpamǝ mǝthlǝu.\f + \fr 23:45 \fr*\ft Kadǝmbul kǝ ngǝ tǝkǝbiya pama vi cicau ǝnga vi kǝra ndiya ǝnga cicau. Kǝl pubu dǝgal gagaɗau nga sǝni tǝrabiya a vuwa banga nyi zǝmǝ wu fa. Kǝra cabiya lagur ndǝra Hyal a pahǝri anǝ kalar ndau.\ft*\f* \v 46 Yesu hyaˈana ɗahǝu ǝnga dǝnama ji na, “Tada, a vu pǝla gǝ nga yi fiya piya yau.” Ənggǝra ji nana abangau, ba ji sǝna pi nǝ tau. \p \v 47 Ənggǝra soja dǝgal kǝra a ndǝna wu pǝci kǝ lari sǝ kǝ ɗa kau, kǝ ji fal Hyal ja vǝr na, “Pakatǝu, ndǝ kǝ ndǝ gǝra bikǝ ngau.” \v 48 Ənggǝra njira daɓau aga tsamǝ sǝ tsatsamǝ, lari sǝ kǝ ɗarkǝr kau, kǝ ndǝ sha a ndu ki nda vǝr thlǝ nggǝrau ara huɗǝ ndzǝndzau. \v 49 Patǝkura njira sǝni Yesu, ǝnga mathlǝkǝˈyi kǝra nu nyi sara wu ˈyiˈyi Galili, ndǝ taˈyi tsalǝu nda vǝr tsamǝ nyi. \s1 Haɗǝ Yesu \r (Matiwu 27:57-61; Markusu 15:42-47; Yahwana 19:38-42) \p \v 50 Kabangǝkau, vanyi ndau aˈyi kǝra nja ngga ǝnga Yusufu, naja pathlǝu wu pama nji dǝdǝgal nǝ njir Yahudiya, naja ndǝ mǝnahǝu ǝnga ndǝ jiri, \v 51 naja tsu aˈyi hǝnggǝri ǝnga sǝra nji mbiya ǝnga sǝra nji mǝl mai. Ji shili sara wu mǝlmǝ Arimatiya wu ˈyiˈyir Yahudiya. Naja tsu ja vǝr sǝkǝ shilir tǝlkur Hyal. \v 52 Kǝ ji maˈyi a ndara Bilatusu aga ja nda kǝdi nja nǝ nyi dza Yesu. \v 53 Kǝ ji hǝya dza ja nyi sara dar wu, ji pǝɗiya wu paˈwa, ji dzǝgwa fuwa nyi a gu hu kǝra nji labiya a vu mau, hu kǝ nji sayi haɗǝna ndau a gwa mai. \v 54 Pǝcir fǝ sau wu lagu ngau, a hyiri kushu nja vu pǝcir Ɓǝlsar. \p \v 55 Mathlǝkǝˈyi kǝra nu Yesu sara wu Galili maˈyi ǝnga Yusufu aga nda lari hu kau, ǝnga ǝnggǝra nju nda fǝ dza Yesu. \v 56 Ndǝ dzǝgwa sha a ndu ki, ndǝ nda uya sǝ kisǝu ǝnga mal ɓǝsau. Kǝ ndǝ sǝbiya hǝɗa pǝcir Ɓǝlsar, ǝnggǝra dlaɗǝ nǝ lagu Musa nar nda. \c 24 \s1 Yesu A Hyaˈari Sara Vir Tau \r (Matiwu 28:1-10; Markusu 16:1-8; Yahwana 20:1-10) \p \v 1 Umudlǝ kaɗǝu pǝci tanggǝrma nǝ sugu mathlǝkǝˈyi ya nyi hyaˈari ndǝ hǝri sǝ kisǝu kǝra ndǝ mǝliya, ndǝ maˈyi ǝni a ndar hu. \v 2 Kǝ ndǝ thlǝwa a jahǝnari nji tsǝka kǝra a miya huwa nyi. \v 3 Ndǝ gu hu kau, ama nandǝ lari dza Thlagǝ Yesu mai. \v 4 Ma tsu nda vǝr ɗǝnga sǝkǝ ɗa kau, kukuthlǝ kǝ ja nji mǝthlǝ tataˈyu lǝhǝu wu dzǝri nda, wu kari pǝr tǝ pwahǝu a vǝr mbǝl. \v 5 Nyinyau ǝnga hivǝr, kǝ mathlǝkǝˈyi kǝ uzhau ǝnga kǝra nda a gyiwu ˈyi. Kǝ nja nyi na anǝ nda, “Ara mi nga hya gal ndǝra ǝnga pi wu pama nji tǝta? \v 6 Aˈyi ja ngǝ mai, a hyaˈari ja. Hya ɗǝngari sǝra ji na anǝ hyi tsu ja ǝnga hyu Galili. \v 7 Ji na, ‘Pakatǝ nǝ nyi nju nǝ nyi Zǝr Ndau a ndu tsa njir bikau, ndu dlakǝya nyi, pǝcir pida makǝrkura nyi ju hyaˈari ǝnga pi.’ ” \v 8 Ənggau kǝ ndǝ ɗǝngari sǝra ji na. \p \v 9 Ənggǝra ndǝ sha shili sara ndǝr huwa nyi, kǝ ndǝ nar nyi anǝ zǝmbǝlma nyiˈyar kumo a sǝrtangǝ ta ǝnga alenyi nji sǝˈyar kǝ ɗa kǝ patǝu. \v 10 Mathlǝkǝˈyi kǝra na sǝˈyar kǝ anǝ cama sǝsǝˈyar kau, nanda ngǝ, Maryamu Magǝdaliya ǝnga Yuwana, ǝnga Maryamu miya Yakubu, ǝnga alenyi mathlǝkǝˈyi kǝra nda ǝni. \v 11 Ama nandǝ hǝnggǝri sǝra mathlǝkǝˈyi kǝ na mai, ara ma ndu nggani jiri aˈyi wu ndǝr kǝ mai. \v 12 Ama kǝ Biturusu, hyaˈari maɗu ǝnga hwi a ndar huwa nyi, ji nda uzhau, ji tsambiya hu ɗa huwa nyi, kǝl paˈwa kǝra nji pǝɗiya nyi a gwa ca ngǝ baˈa ar dza huwa nyi. Kǝ ji sha a ndu ki ja vǝr ɗǝnga sǝ dǝdǝgur kǝ ɗa kau. \s1 Ar Lagur Vu Imawusu \r (Markusu 16:12-13) \p \v 13 Pǝci ta tsu njir nu Yesu aˈyi mǝthlǝ kǝra a vǝr maˈyi a ndu mǝlmǝ kǝra nja ngga ǝnga Imawusu, kǝra naɗǝkura nyi wu ɗa miyal mǝɗǝfǝ sara wu Urshalima. \v 14 Nda vǝr ndǝr wu pama nda ar kǝra sǝˈyar kǝ ɗarkǝr kau. \v 15 Ənggǝra nda vǝr ndǝr wu pamǝ nda nda vǝr thla sǝmana, kǝ Yesu ǝnga kǝrnyi lǝhǝn nda, ja vǝr ɓǝ ǝnga nda, \v 16 a lari nyir nda, ama nandǝ tsamǝ ri nyi mai. \v 17 Kǝ ji na anǝ nda, “Wa thlǝmǝ najaka sǝmana hya vǝr thla wu pama hya, hya vǝr ɓa?” Kǝ ndǝ taˈyi zǝmǝu, ǝnga huɗǝ ndzǝndzau. \v 18 Pathlǝ wu pama nda, kǝra nja ngga ǝnga Kǝliyopasu, yiwa nyi, ji na, “Na gǝ mǝthlǝpi wu Urshalima, kǝra na ngǝ sǝnbiya sǝra ɗarkǝr wu pidaˈyar kǝ mai ya?” \p \v 19 Kǝ ji na anǝ nda, “Sǝr mi ˈyar ara?” \p Kǝ ndǝ na anǝ nyi, “Sǝra ɗa ǝnga Yesu ndǝr Nazǝratu. Naja nabi, kǝra ǝnga dǝnama wu sǝra ju na ǝnga mǝl wu mwar Hyal ǝnga nji patǝu, \v 20 kǝ pubu dǝdǝgalˈyar ǝnga nji dǝdǝgal nǝr mǝn lǝri nyi aga nja tsǝya nyi, kǝ ndǝ dzǝgwa dlakǝya nyi ar wu dladlakau. \v 21 Ɗǝɗǝmǝ ˈyi wu nggani abǝr naja ngu sa mbǝɗana njir Izirayila! Ama kǝ ja ǝshina ngǝ pida makǝrkura nyi ǝnggǝra sǝ kǝ ɗarkǝr. \v 22 Kǝl kǝ zhizhi nyi mai, alenyi mathlǝkǝˈyi kǝra wu pama ˈya nar ˈya sǝ dǝdǝgur. Ara ndǝ maˈyi a ndar huwa nyi ǝmudlǝ kaɗǝu, \v 23 ama nandǝ thlǝwa dza ja wu hu mai, kǝ ndǝ sha shili, ndǝ nar ˈya, abǝr ndǝ lari waladi kǝra na anǝ ˈya abǝr ǝnga pi nga ja. \v 24 Alenyi nju pama ˈya ndǝ maˈyi a ndar hu ndǝ nda lari abangǝ nga nyi ǝnggǝra mathlǝkǝˈyi ta na, ama nanda ǝnga Kǝrnda nandǝ lari nyi mai.” \p \v 25 Kǝ Yesu na anǝ nda, “Əm, nahyi nji kǝra gǝra ǝnga ɗǝnga, aˈyi ɓatsǝ anǝ hyi hya hǝnggǝri ǝnga sǝra nabiˈyar nana mai! \v 26 A mbari anǝ Kǝrsiti ja sa ɓwaɓwatǝˈyar kau, ja dzǝgwa gu kadakadarkur nyi, aˈyi abangǝ wa?” \v 27 Kǝ ji cabiya nda sǝra tsǝtsǝfǝ nǝ ndǝr Hyal na ar kǝra ja, mbari ar highiɓǝ Musa baˈanǝ tsǝfǝri nabiˈyar patǝu. \p \v 28 Ənggǝra ndǝ dla lǝhǝu wu dzǝri mǝlmǝ kǝra nda vǝr maˈyi a vuwa gwa, kǝ Yesu mǝl ǝnggǝr tǝrabiya a ndumwar nda, \v 29 ama kǝ ndǝ ciɗǝ nyi nda vǝr na, “Nggya ǝnga ˈya, ara wagǝu a ɗari, kǝ ja pǝci a gya tǝɗǝri.” Kǝ ji nu nda ji nda nggya ǝnga nda. \v 30 Ənggǝra ndǝ nggya aga sǝm sǝr sǝm, kǝ ji hǝri macikǝl ba ji fǝnggǝr barka, kǝ ji ɓǝɓǝlǝwa ba ji tǝkǝna nda. \v 31 Ənggau kǝ liya nda pahau, ndǝ tsamǝ ri nyi. Ama kǝ ji sanakǝr wu liya nda. \v 32 Ndǝ na anǝ kuvwar nda, “Ɗǝm ya, hu ɗa mǝn aˈyi nyinyau ǝnga caguli ar pǝci kǝra ja vǝr ndǝr anǝ mǝn ar lagu wa, ǝnggǝra ja vǝr cabiya mǝn sǝra tsǝtsǝfau wu ndǝr Hyal wa?” \p \v 33 Kǝ ndǝ hyaˈari ǝnga kusa ndǝ sha a vu Urshalima. Ndǝ thlǝwa nanda kumo a sǝrtangǝ ta ǝkkǝˈyi alenyi nji a vu na, \v 34 kǝ ndǝ nar nda, kadzangǝ, “Thlagǝ a hyaˈari! A canǝ nyi ja kǝrnyi anǝ Biturusu!” \p \v 35 Ənga tsu nanda mǝthlǝ kǝ nar nda sǝra ɗa ǝnga nda wu lagu ǝnga ǝnggǝra ndǝ tsamǝ ri Yesu ayukuɗa ji ɓǝɓǝlǝwa nda macikǝl. \s1 Thlǝr Kǝra Yesu Nǝ Nyi // Anǝ Zǝmbǝlma Nyiˈyar \r (Matiwu 28:16-20; Markusu 16:14-18; Yahwana 20:19-23; Thlǝr Camaˈyar 1:6-8) \p \v 36 Tsu nda vǝr ndǝr ar kǝra sǝ kau, kukuthlǝ kǝja Yesu taˈyu wu pama nda, kǝ ji na anǝ nda, “Jamǝkur ja nggya ǝnga hyi.” \p \v 37 Ama kǝ ndǝ gǝrahǝ nda vǝr tsǝdzau, ma ndǝ nggani dǝgur ngǝ canǝ nda kǝr. \v 38 Kǝ ji na anǝ nda, “Mi ngǝ ɗa hyi gǝrahǝ abanga, ǝnga hyu nggya ǝnga tǝkǝkǝr wu ɗǝfuwa hya? \v 39 Tsamiya mau tsa yau ǝnga hya yau aga hya lari, nayi ǝnga kǝrɗa ngau. Tsǝkwar ɗa mau, aga hya sǝni abǝr dǝgur aˈyi ǝnga kum ǝnga ɗǝhi, ǝnggǝr kǝ hya vǝr lari ɗa kǝ mai.” \p \v 40 Ayukuɗa ji nana abangau, kǝ ji canǝ nda tsa ja ǝnga hya ja. \v 41 Tsu nda vǝr caguli ara sǝ dǝdǝgur kǝ ɗa kau, ama tsu nda ǝnga tǝkǝkǝr wu ɗǝfuwa nda, kǝ ji na anǝ nda, “Sǝr sǝm aˈyi ara hyi nga nyi ya?” \v 42 Kǝ ndǝ nǝ nyi kalfi kukubwa. \v 43 Kǝ ji dlǝwuri ji sǝmku, nanda kǝl tsamǝ nyi. \p \v 44 Ji na anǝ nda, “Sǝˈyar kǝ ngǝ sǝra yi ndǝr anǝ hyi ar kǝri pǝci kǝra yi tsu ǝnga hyi, abǝr a mbari nja nyabiya sǝra nji tsǝfǝri ar kǝra yau wu dlaɗǝ nǝ lagu Musa, ǝnga tsǝfǝ nǝ nabiˈyar ǝnga Zabura tsu.” \p \v 45 Kǝ ji mǝliya ndǝ sǝnbiya sǝra tsǝtsǝfau wu ndǝr Hyal, \v 46 Ji nar nda, “Abangǝ nga nyi tsǝtsǝfau, abǝr a ɗar tsaˈa anǝ Kǝrsiti ja lari ɓwaɓwatǝu, pǝci makǝrkura nyi ba ja hyaˈari sara vir tau. \v 47 Ətsu wu thlǝmǝ nyi nga nju nda tǝtǝlna ndǝr Hyal anǝ njir duniya patǝ aga nda tubi nda uya tǝfǝbiya bikǝr nda. Nju nda dzǝguya sǝ kǝ wu Urshalima. \v 48 Nahyi ngǝ sakida sǝˈyar kau. \v 49 Kǝja, yu nda sǝwa hyi sǝra dǝɗa mǝliya hyi alkawal abǝr ju sǝwa. Ama hya sǝkǝ wu mǝlmǝ kwatahǝu, kǝl nji nǝ hyi dǝnama sara dǝmǝlmau.” \s1 Nji Hǝr Yesu A Dǝmǝlmau \r (Matiwu 16:19-20; Thlǝr Camaˈyar 1:9-11) \p \v 50 Kǝ ji hǝbiya nda a biyar ya mǝlmau, ndǝ maˈyi ba a vu Bethlani. A ndǝna, ji hyaˈana tsa ja dǝmǝlmau kǝ ji fǝnggǝr nda barka. \v 51 Ənggǝra ja vǝr fǝ barka anǝ nda, kǝ ji tǝkǝbiya dzǝ ǝnga nda, ji maˈyi a dǝmǝlmau. \v 52 Nanda tsu ndǝ dzǝgwa dlǝvǝ nyi, ndǝ sha a vu Urshalima, nyinyau ǝnga huɗǝ pǝrtǝu gagaɗau. \v 53 Ndu shili parangǝ tsu wu ki Hyal nda vǝr fal Hyal.