\id ROM .01, Romans 1, Motu, PNG, RTWP 2/93 \h ROMA \toc1 PAULO ENA REVAREVA ROMA TAUDIA EDIA \toc2 ROMA \mt2 PAULO ENA REVAREVA \mt1 ROMA \mt2 TAUDIA EDIA \c 1 \p \v 1 Lau Paulo, Iesu Keriso ena hesiai taugu, e boirigu ena aposetolo tauna ai bainala, bona e hahelagagu Dirava ena sivarai namo baina harorolaia. \v 2 Sivarai namo bunai ia ese ena peroveta taudia ududia amo e gwauraia hamata, Buka Helaḡa lalonai: \v 3 ia Natuna herevana, tau-anina ai David garana amo e vara, \v 4 a Lauma Helaḡa ese mase amo e hatorea isi negana ai e gwauraia hedinarai mai siahuna ida, ia na Dirava Natuna; eda Lohiabada Iesu Keriso bunai. \v 5 lena amo harihari-bada, bona aposetolo dagina, ai ese vada a abi, bena ia ladana dainai bese iboudiai baia hahelalodia kerehai, abidadama korikori bae abia; \v 6 bona umui danu, Iesu Keriso ese e boirimuimu taumui. \v 7 Dirava ese e ura henimuimu taumui Roma ai o nohomu, helaḡa taumui e gwauraimuimu, ba namo; Tamada Dirava bona Lohiabada Iesu Keriso edia anlo harihari-bada bona maino bavabi. \s1 Hahenamo herevadia \p \v 8 Egu hereva gini-gunana binai: egu Dirava na hanamoamu Iesu Keriso ladana ai, umui iboumui ai daimui ai; badina be emui abidadama harina e piuamu ina tanobada heḡege-madai lalonai. \v 9 Natuna ena sivarai namo isiaina laumagu ai na laohenimu Diravana na mai dibana, lauegu ḡuriḡuri na asi dokona umui daimui ai, \v 10 bona egu ḡuriḡuri ai na noinoi louloumu, Dirava baine ura nega ta baina vasi itamui. \v 11 Badina be na ura lalo-dikamu baina itamui, bona Lauma ena harihari ḡauna baina henimui, bena ba gini tutuka-tutuka. \v 12 Bona na tomanm umui bona lau eda heabidadama dainai baita hahealo heheni. \v 13 Varavaragu e, lau na uramu ba diba, nega hoho baina vasi nato, to e laogu ahumu ema bona harihari; egu ura be huahuamui baina davaria, bese idau-idau ediai vada na abi heḡereḡerena. \p \v 14 Lau na Helene taudia bona bese idau-idau taudia, aonega taudia bona kavakava taudia, ediai na abi torehai, \v 15 taunabunai lau na uramu umui Roma ai o nohomu taumui vairamui ai sivarai namo do baina harorolaia. \v 16 Badina be sivarai namo asina hemarailaiamu; ia na Dirava ena siahu, abidadama taudia e hamaurilaidiamu, guna Iuda taudia, gabe amo Helene taudia. \v 17 Badina be ia lalonai Dirava ena kara maoromaoro eme hedinarai, abidadama ihabadana totona; buka ai e torea na heto, eto, Kara maoromaoro tauna na ena abidadama dainai baine mauri. \s1 Hahemaoro bese idau-idau latadiai \p \v 18 Dirava ena badu guba amo e hedinaraimu, taunimanima edia kara gageva-gagevadia bona Dirava asie matauraiamu karadia latadiai: idia ese edia kara gagevadia daidiai hereva momokani e tao tarimu. \v 19 Dirava herevana dibadia, badina be Dirava ese lalodia ai vada e hahedinaraia; \v 20 tanobada matamana amo e hehuni ḡaudia, ena siahu bona ena kara, vada eme hedinarai, e kara ḡaudia ese vada e hahedinaraimu. Taunabunai, idia na asi edia hahekora herevadia. \v 21 Badina be Dirava na dibadia, to edia Dirava ai asie halaoa, asie heatolaia, bona asie hanamoa; edia lalo-hadai vada e kavakava, bona lalo-duhu ese lalodia vada e hadiburadia. \v 22 Sibodia e tomava mai aonegadia, a ḡau be kavakava taudia ai ela; \v 23 noho hanaihanai Diravana hairaina e rakataniava, taunimanima laulaudia, bona manu, boroma, bona e raumu ḡaudia laulaudia, e toma henidia dihova. \p \v 24 Taunabunai, Dirava ese e kahudia nege, edia heḡahusi bodagadia bae ḡava, bena sibodia bae hahedika. \v 25 Badina be Dirava ena hereva momokani na idia ese koikoi ḡauna ai e boloava, e kara ḡaudia e toma heni dihova, bona isiaidia e lao heniva, a ikaradia Diravana na e dadaraiava. Hahenamo be iena ela bona hanaihanai. Amen. \p \v 26 Una dainai Dirava ese vada e kahudia nege, heḡahusi bodagadia bae badina; edia hahine ese hahine karana korikorina vada e ha-idaua, sibodia e heḡahusi hehenimu; \v 27 tatau danu, hahine vada e rakatanidia, sibodia e heḡahusi hehenimu; bena edia kara havara davana na tau-anidia ai e abiamu. \p \v 28 Idia ese Dirava ilalo-hadailaina asie urava, taunabunai Dirava ese vada e kahudia nege, edia lalo-hadai kavakavadia bae ḡava bona kara dikadia bae kara; \v 29 ema bona dika iboudiai ese vada e hahonudia: kara gagevagageva, kara dika, mata ḡaniḡani, vaḡeḡe, hebore, roroma, hepapahuahu, dibaka, daḡedaḡe. \v 30 Idia na hesivarai taudia, ere dika taudia, Dirava ese e dadaraidiamu taudia, ere daḡedaḡe taudia, hekokoroku taudia, heaḡi taudia, dika ihavarana taudia, tamadia sinadia e dadaraidiamu taudia, \v 31 asi aonegadia taudia, gwauhamata itata-utuna taudia, asi edia heuraheni taudia, asi edia hebogahisi taudia. \v 32 Ena be dibadia Dirava e gwau hamata, eto, “Unu bae kara toma taudia bae mase”, to idia ese e karamu, bona e karamu taudia danu e imodaidiamu. \c 2 \s1 Hahemaoro Iuda taudia latadiai \p \v 1 Benaini, oi haida o hahemaoro henidiamu taumu, oi na asi emu hahekora herevadia; emu hahemaoro na sibomu o hahedikalaimu, badina be oi hahemaoro taumu na unu o kara tomamu. \v 2 Dibada danu, unu e kara tomamu taudia na Dirava ese davadia baine henidia mai maoromaorona ida. \v 3 Bena unu e kara tomamu taudia o hahemaoro henidiamu, ma sibomu danu unu o kara tomamu; o lalomu o tomamu Dirava ena hahemaoro amo ba roho mauri a? \v 4 Eiava, ena harihari-bada, ena haheauka bona ena hebogahisi o dadaraimu, matona asi dibamu Dirava ena harihari-bada ese e hakaumumu helalo dalana ai a? \v 5 Emu lalo-duhu dainai badu latamu ai o habouamu; bena Dirava ena hahemaoro dinana ai una badu anina baine hedinarai. \v 6 Ia ese taunimanima iboudiai edia kara heḡereḡerena davadia do baine henidia hagau-hagau: \v 7 kara namodia e kara tarika-tarikamu bona hairai bona hahenamo bona basine pata maurina danu e tahumu taudia na mauri hanaihanai bae abia; \v 8 a e heiri-heirimu bona hereva momokani e dadaraiamu bona kara gageva-gageva e badinamu taudia na badu bona hisihisi bae abi. \v 9 Kara dika taudia ese lalo-hisihisi bona kudou-hetaha bae davari, guna Iuda taudia, gabe amo Helene taudia; \v 10 a kara namo taudia ese hairai bona hemataurai bona maino bae davari, guna Iuda taudia, gabe amo Helene taudia. \v 11 Badina be Dirava ese taunimanima iboudiai e itadiamu, heḡereḡere mo. \p \v 12 Taravatu murimurinai e kara dika taudia na taravatu murimurinai davadia bae abi, a taravatu lalonai e kara dika taudia na taravatu lalonai bae hahemaoro henidia. \v 13 Dirava vairanai bae maoromaoro taudia na dia taravatu e kamonaimu taudia, to taravatu e badinamu taudia hari. \v 14 Bese idau-idau taudia na taravatu asi dibadia, to lalodia ai taravatu e badinamu; taravatu be asi dibadia, to sibodia edia taravatu e haginimu. \v 15 Idia ese lalodia ai e torea tal-avatuna karadia e hahedinaraimu, bena lalodia ese taravatu e hamomokanimu; bona lalodia ese e hahemaoro henidiamu, bena e habadelaidiamu, eiava maorodia e gwauraimu. \v 16 Egu sivarai namo hegereḡerena, dinana baine kau ai Dirava ese taunimanima edia hehuni karadia baine hahemloro henidia, Iesu Keriso bagunai. \p \v 17 Taunabinai oi, Iuda taumu o tomamu, taravatu o abidadama heniamu taumu, Dirava o heatolaiamu \v 18 bona ena ura mai dibamu taumu, herea-dae ḡaudia toadia dibamu bona taravatu vada o diba vaitani o tomamu taumu: \v 19 oi na mata-kepulu taudia o hakaudiamu, bona dibura ai e nohomu taudia edia diari ai o laomu, \v 20 bona kavakava taudia o sisiba henidiamu, bona memero o hadibadiamu; badina be aonega bona hereva momokani oromadia na taravatu lalonai o davarimu. \v 21 Matona, bamomu o hadibadiamu, to sibomu to hahedibamu a? O haroromu, o tomamu taunimanima basie henao, a ḡau be oi o heuda hanaimu a? \v 22 O tomamu taunimanima basie heuda hanai, a ḡau be oi o heuda hanaimu a? Kaivakuku o ihi-ihiraidiamu, a ḡau be dubu ḡaudia o henaomu a? \v 23 Taravatu o heagilaiamu, a ḡau be taravatu itata-utuna ai Dirava o hadikaiamu a? \v 24 Benaini, buka ai ini e torea toma, ani: Dirava ladana na bese idau-idau bogaragidiai e ihiihiraiamu umui daimui ai. \p \v 25 Momokani, taravatu ba badinaia negana ai peritome ese baine hanamomu; a taravatu ba tataia utu negana ai emu peritome na asi anina. \v 26 A asie peritomea tauna na taravatu baine badinaia, ia na e peritomea tauna heḡereḡerena ai bainela ani? \v 27 Bona, asie peritomea to taravatu e badinaiamu tauna ese oi, taravatu ai o vara bona peritome o abia to taravatu o tataia utumu taumu, na baine hahemaoro henimu ani? \v 28 Badina be Iuda oromana na dia Iuda korikori, bona peritome oromana na dia peritome korikori; \v 29 a Iuda korikori na lalona ḡauna, bona peritome korikori na lalona ḡauna, dia tau-anina ai to lauma ai. Tau unuhetomana na taunimanima readia basie heatolaia, to Dirava ese baine heatolaia. \c 3 \s1 Ita iboudai mai eda kara dika \p \v 1 Tau Iuda ena namo be dahaka? Peritome ena namo be dahaka? \v 2 Diaḡau. Gini-gunana binai: Dirava ese ena hereva Iuda taudia dekediai e atova. \v 3 Haida be asie kamonai readia. Matona, edia kamonai na lasi dainai Dirava ena momokani danu lasi a? \v 4 Dia unuheto. Dirava be momokani, a taunimanima iboudiai na e koikoimu; buka ai e torea heḡereḡerena eto, \q1 Oi emu hereva iboudiai bae momokani, \q1 Bena bae hahemaoro henimu negana ai ba kwalimu. \m \v 5 A iseda kara dika ese Dirava ena kara maoromaoro baine hahedinaraia negana ai, ede baita gwau toma? Dirava ese baine badu henida, ia na baine kerere a? Lau ese taunimanima edia hereva kava mo na gwauraiamu. \v 6 Lasi, dia unuheto. Unu bema heto, Dirava ese tanobada ede bema hahemaoro henia toma? \v 7 Badina be lauegu koikoi ese Dirava ena momokani bona ena hairai bema habada, dahaka dainai egu kara dika davana bema henigu? \v 8 Ai na asiato “Dika baita kara, namo ihavarana helaoreana”. Haida ese e habadelaimai koikoimu, e tomamu ai na unu a gwau toma; edia koikoi davana bae abia hari namo. \p \v 9 O edeheto? Ai Iuda taumai be heherea a? Lasi ona lasi vaitani. Badina be Iuda taudia bona Helene taudia vada e habadelaidia, hahebade tamona: iboudiai na mai edia kara dika. \v 10 Buka Helaḡa ai e torea heḡereḡerena eto, \q1 Ta dia maoro, lasi ona lasi vaitani; \q1 \v 11 Lalo-parara tauna ta lasi, \q1 Dirava itahuna tauna ta lasi; \q1 \v 12 Iboudiai vada e raka oho, vada e dika bou; \q1 Kara namo tauna ta danu lasi vaitani. \q1 \v 13 Gadodia na gara e hekehomu na heto, \q1 Maladia ese koikoi mo e gwauraimu, \q1 Bibinadia na hekori gaigaidia ese mase muramurana e loalaimu na heheto, \q1 \v 14 Ududia na heuduguirai bona ere daḡedaḡe ai e honumu. \q1 \v 15 Aedia e heaumu, rara ihahebubuna totona; \q2 \v 16 Hahebua-tari bona hisihisi na edia dala ai mimia, \q1 \v 17 Bona maino dalana na asi dibadia. \q1 \v 18 Dirava garina asie garimu, lasi vaitani. \p \v 19 Dibada taravatu ese e gwauraimu herevadia iboudiai ese taravatu henunai e nohomu taudia e gwaurai henidiamu, taunabunai udu ihoudiai bae hekou, bena tanobada idoinai na Dirava ese baine hahemaoro henia. \v 20 Taunabunai, tau ta basine maoro taravatu ibadinana dainai; badina be taravatu ena amo taunimanima na kara dika mai dibadia. \s1 Mauri dalana na tamona \p \v 21 Harihari Dirava ena kara maoromaoro vada eme hedinarai, dia taravatu amo, a taravatu bona peroveta bukadia ese vada e hamomokania dalana amo; \v 22 Dirava ena kara maoromaoro na Iesu Keriso e abidadama heniamu taudia iboudiai ese bae davaria. Ta dia idau; \v 23 badina be iboudiai vada e kara dika, bona iboudiai ese Dirava hairaina vada e reaia; \v 24 to ena harihari-bada dainai maorodia e gwauraimu, Keriso Iesu ena hahemauri bagunai. \v 25 Ia na Dirava ese e abia hidi, herohemaino ḡauna ai e halaoa, rarana bae abidadama henia taudia edia. Unu amo ena kara maoromaoro vada eme hedinarai, badina be kara dika gunadia vada eme hegwau tao, Dirava ena haheauka dainai. \v 26 Oibe, ena kara maoromaoro na ina negana ai vada eme hedinarai: sibona vada eme maoromaoro, bona Iesu e abidadama heniamu tauna maorona e gwauraiamu. \p \v 27 Bena heaḡi na edeseni? Vada eme hegwau tao. Edena taravatu bona edena kara ese e gwaua tao? Lasi. Abidadama ese e gwaua taomu. \v 28 Taunabunai ita ta tomamu tau ta maorona e gwauraiamu be dia taravatu ibadinana dainai, a abidadama dainai. \v 29 Dirava na Iuda taudia mo edia Dirava a? Ia na dia bese idau-idau edia Dirava a? Lasi, ia na bese idauidau edia Dirava danu. \v 30 Benaini, Dirava na tamona; e peritomedia taudia na ia ese abidadama dainai maorodia baine gwaurai, bona asie peritomedia taudia danu abidadama dainai maorodia baine gwaurai. \v 31 O, abidadama dainai taravatu ta negeamu a? Lasi ona lasi vaitani. Ita ese taravatu ta haginia tutuka-tutukamu. \c 4 \s1 Abraham herevana \p \v 1 Seneda Abraham na ede baita herevalaia toma? Ia ese dahaka ḡau e davaria? \v 2 Abraham na ena kara daidiai maorona bema gwauraia, ia na mai badina bema heaḡi; to dia Dirava vairanai basinema heaḡi. \v 3 Buka Helaḡa na dahaka e tomamu? Abraham ese Dirava e abidadama henia dainai maorona e gwauraia. \v 4 Ḡaukara tauna ese ahuna e abiamu, dia harihari ḡauna, a davana korikori. \v 5 A se ḡaukaramu to kara dika taudia na kara maoromaoro taudia ai e halaodiamu Diravana e abidadama heniamu tauna, ia be ena abidadama dainai maorona e gwauraiamu. \v 6 Dirava ese ena kara se laloamu to maorona e gwauraiamu tauna na David ese danu vada e hanamoa, \v 7 eto, Edia kara rea e gwau taomu bona edia dika e herome ahumu taudia na nanamo; \v 8 Lohiabada ese dikana se gwauraiamu tauna hari namo. \p \v 9 ma hahenamo na peritome taudia mo sibodia ese bae abia a? Eiava asie peritomedia taudia danu? Ita ta tomamu “Abraham ese Dirava e abidadama henia dainai maorona e gwauraia”. \v 10 Edena nega ai? E peritomea murinai, eiava do se peritomea negana ai? Dia peritome lalonai, a do se peritomea negana ai, ani? \v 11 Do se peritomea negana ai ena abidadama na maoromaoro; gabeamo e peritomea, ena abidadama maoromaorona toana. Taunabunai, ia na asie peritomedia to mai edia abidadama taudia tamadia: maorodia e gwauraimu. \v 12 Bona e peritomedia to peritome asie abidadama heniamu, edia abidadama na seneda Abraham ena abidadama, do se peritomea negana ai, e tohotohoamu taudia: ia na idia tamadia danu. \p \v 13 Gwauhamata na Abraham e henia, ia garana ida tanobada idounai bae abia; taravatu dainai se henia, to ena abidadama amo e varava karamaoromaorodia daidiai e henia. \v 14 Badina be taravatu ibadinana taudia na dihi ai bema halaodia, abidadama taudia edia abidadama bema asi anina, gwauhamata danu asi anina. \v 15 Taravatu ese badu e havaraiamu; badina be taravatu bema lasi, itata-utuna danu bema lasi. \v 16 Benaini, abidadama dainai e abiamu, harihari ḡauna na heto; dia taravatu ibadinana taudia mo, a Abraham ena abidadama e tohotohoamu taudia iboudiai danu. Ia na ita iboudai tamada; \v 17 buka ai e torea heḡereḡerena eto, Bese loḡora tamadia ai baina halaomu. \p Mase taudia e hamauridiamu bona do asie vara ḡaudia e havaradiamu Diravana na Abraham ese e abidadama henia. \v 18 Ena helaro na e kara asi badina na heto, to abidadama dainai e helarova; taunabunai ia na bese loḡora tamadia ai ela, gwauhamata herevana heḡereḡerena eto, Garamu na unu bae hoho toma. \v 19 Ena abidadama na se manokava. Ena be tau-anina e haeroava mase tauna na heto (laḡanina na sinahu-ta sisivana) bona Sara danu mase hahinena na heto, \v 20 to Dirava ena gwauhamata e laloa taova, bona e abidadama henia tutuka-tutukava, bona e heatolaiava; \v 21 badina be dibana ena gwauhamata baine hamomokania. \v 22 Una dainai maorona e gwauraia. \p \v 23 Dia ia mo sibona herevana unu se torea toma; \v 24 a ita danu, Iesu, eda Lohiabada, mase amo e hatorea isi Diravana ta abidadama heniamu tauda, maoroda e gwaurai. \v 25 Ia taona e torea, iseda kara dika daidiai; ma mase amo e tore isi, maoroda baine gwaurai helaoreana. \c 5 \s1 Eda Hahemauri Keriso ena amo \p \v 1 Taunabunai, iseda abidadama dainai ita maoroda vada e gwaurai, bena Dirava ena maino tame abia, Iesu Keriso iseda Lohiabada bagunai. \v 2 Ia bagunai danu ita ese ta noholaiamu hariharina vada tame davaria, eda abidadama dainai; Dirava hairaina danu ta laroamu mai moaleda ida. \v 3 Dia una mo: a dikadika negadia ai ta moalemu; badina be dibada hisihisi ese haheauka e havaraiamu, \v 4 bona haheauka ese manada e havaraiamu, bona manada ese helaro e havaraiamu. \v 5 Helaro danu basine doko; badina be Lauma Helaḡa vada tame abia, bena ia ese Dirava ena uraheni na laloda ai vada eme vedaia. \v 6 Badina be nega korikori ai, ita ta manokava negana ai, Keriso e mase, Dirava e ihi-ihiraiava taudia daidiai. \v 7 Kara maoromaoro tauna dainai daika baine mase? Readia ta ta mo unu bae kara toma. \v 8 A Dirava ese ena uraheni ini e hahedinaraia toma; ita na dounu kara dikadia ta karava negadia ai Keriso na ita daidai e mase. \p \v 9 Iesu rarana dainai ita na maoroda e gwauraimu, taunabunai ia ese Dirava ena badu amo baine hamaurida. \v 10 Gunaguna, ta inai heniava negana ai, Dirava ida ta herohemaino ia Natuna bagunai; harihari, vada ta herohemaino vaitani negana ai, mauri baita abia iena mauri bagunai. \v 11 A dia una mo: Dirava ta moalelaiamu iseda Lohiabada Iesu Keriso dainai; badina be ia bagunai herohemaino vada tame abia. \s1 Adam bona Keriso \p \v 12 Taunabunai, tau ta dainai dika tanobada ai e vareai, bona dika ese mase e vareailaia; bena mase ese taunimanima iboudiai e butudia tao, badina be iboudiai na mai edia kara dika. \v 13 Badina be kara dika vada e vara guna tanobada ai, taravatu be gabeamo; asi taravatu negana ai kara dika asie hahemaoro heniava. \v 14 Mase vada e kwalimuva, Adam negana ema bona Mose negana ai; ena be haida ese Adam ena kara dika asie tohotohoa, to e mase. \p Adam ese bainema tauna e hahedinaraia guna. \v 15 A kara dika na idau, harihari-bada danu idau. Badina be tau ta ena kara dika dainai hutuma e mase; a harihari, Dirava ena harihari-bada dainai, bona ena harihari-bada ese e havaraia herahiana, Iesu Keriso, dainai, hutuma eme mauri. \v 16 Tau tamona ena kara dika be idau, harihari-bada be idau; badina be tau tamona dainai hahemaoro ese hahedika e gwauraia, a harihari-bada ese kara dika taudia hutuma maorodia eme gwaurai. \v 17 Tau tamona ena kara dika dainai mase vada e kwalimu; unuhetomana, harihari-bada bona kara maoromaoro e abimu taudia na bae kwalimu bona bae mauri, tau tamona, Iesu Keriso, dainai. \v 18 Bona tau tamona ena kara dika dainai hahemaoro ese iboudiai e hadikadia; unuhetomana, tau tamona ena kara maoromaoro dainai taunimanima iboudiai maorodia e gwauraunu, vada bae mauri. \v 19 Bona tau tamona ena gwau-edeede daimai hutuma na dika taudia ai e halaodiava; unuhetomana, tau tamona ena kamonai dainai hutuma na kara maoromaoro taudia ai e halaodiamu. \p \v 20 Taravatu e gini, bena hekwakwanai vada e vara badabada. A kara dika e badamu gabudia ai, harihari-bada na e honuhonu daemu. \v 21 Kara dika e kwalimuva, mase e havaraiava; unuhetomana kara maoromaoro dainai harihari-bada e kwalimumu, mauri hanaihanai e havaraiamu, Iesu Keriso iseda Lohiabada bagunai. \c 6 \s1 Kara dika enai vada ta mase \p \v 1 O edeheto: kara dikadia ma baita kara loulou, harihari-bada ihabadana helaoreana a? \v 2 Lasi vaitani. Ita ese kara dika na vada ta masetania, be ede baita lou henia toma? \v 3 Asi dibamui a, Keriso Iesu ladana ai e bapatisoda tauda na ena mase ai vada e bapatisoda? \v 4 Taunabunai, bapatiso ai ita na ia ida ta mase bona ia ida e gurida; bena Keriso na mase amo Tamana hairaina ai e tore isi lou heḡereḡerena ita danu mauri matamatana lalonai baita raka. \v 5 Badina be ia ida tama mase bou, ia ida danu tama tore isi lou. \v 6 Dibada ita tauda gunadia na ia ida satauro ai e mase, kara dika iha-orena; taunabunai, ita na kara dika isiaina basita lao heni lou. \v 7 Mase tauna na kara dika ena amo vada e roho mauri. \p \v 8 Benaini, ita na Keriso ida tama mase hebou, dibada ia ida danu tama mauri hebou. \v 9 Bona dibada Keriso na mase amo vada e tore isi dainai ia na basine mase lou; mase na asi siahuna ienai. \v 10 Badina be e mase negana ai, ia na kara dika enai e mase vaitani, a e maurimu be Dirava enai e maurimu. \v 11 Unuhetomana, umui danu sibomui unu na ba helalolai: kara dika enai vada o mase, Dirava enai vada o mauri, Keriso Iesu iseda Lohiabada bagunai. \p \v 12 Kara dika ese tau-animui basine lohiadia; ena hekise-hekise basio kamonai henia. \v 13 Bona taumui reḡedia na kara dika basio henia, isiaina basie lao heni; a taumui na Dirava ba henia, mase amo e roho mauri taudia na heheto, bona taumui reḡedia danu ia ba henia, kara maoromaoro ikarana ḡaudia ai baela. \v 14 Kara dika ese basine lohiamui, badina be taravatu henunai asio nohomu, a harihari-bada henunai o nohomu. \p \v 15 Edeheto? Taravatu henunai asita nohomu a harihari-bada henunai ta nohomu dainai baita kara dika a? Lasi ona lasi vaitani. \v 16 Asi dibamui a, erena o kamonaimu tauna ena hesiai ai baola, o kamonai heniamu dainai? Kara dika isiaina ba lao heni, mase bavabia; eiava kamonai korikori isiaina ba lao heni, kara maoromaoro bavabia. \v 17 Dirava baita hanamoa, badina be gunaguna umui na kara dika isiaina o lao heniva, a harihari a hadibamuiva herevana vada o kamonai henia mai daramui ida. \v 18 Kara dika amo e ruhamui nege; kara maoromaoro enai vada e ḡuimui kau. \v 19 Taunimanima edia hereva kava heḡereḡeredia ai na gwauraimu, tau-animui edia manokamanoka dainai. Badina be gunaguna taumui reḡedia ese kara dika bona lebulebu isiaidia e lao heniva heḡereḡerena, harihari taumui reḡedia ba heni, kara maoromaoro isiaina ilao-henina ai bae helaḡa. \p \v 20 Kara dika isiaina o lao heniva negana ai, umui na kara maoromaoro enai o heruha negeva. \v 21 Ḡau tamona, harihari o hemarailaimu karadia o karava negana ai anidia be dahaka emui ai? Unu ḡau dokodia na mase. \v 22 A harihari, kara dika amo vada o heruha nege, Dirava ena hesiai ai vada ola, anina emui ai be vada o helaḡa, bona dokona be mauri hanaihanai. \v 23 Badina be kara dika davana be mase; a Dirava ena harihari ḡauna na mauri hanaihanai, Keriso Iesu iseda Lohiabada bagunai. \c 7 \s1 Keriso ese taravatu amo e ruhada nege \p \v 1 Varavaragu e, taravatu mai dibamui taumui, na tore henimuimu. Asi dibamui taravatu ese taunimanima e lohiadiamu edia mauri dunadia iboudiai a? \v 2 Taravatu dainai hahine ta adavana enai baine tao ena mauri dinadia idoidiai; a adavana baine mase, ia na asi taravatuna. \v 3 Taunabunai, adavana maurina ai tau ta ma bema abia, ia na heuda-hanai hahinena; a adavana baine mase, ia na asi taravatuna, tau ta ma baine adavaia, una na dia heuda-hanai. \v 4 Unuhetomana, varavaragu e, umui danu Keriso tau-anina bagunai taravatu enai vada o mase; bena mase amo e tore isi tauna ese baine abimui, huahuada Dirava enai bae dobi helaoreana. \v 5 Badina be ita ese tau-anina ta badinaiava negana ai, kara dika ena laloani taravatu ena amo e varava bona tauda reḡedia lalodiai e vareaiva, bena huahuada mase enai e dobiva. \v 6 A harihari taravatu ese vada e kahuda nege, e dogoda taova ḡauna enai vada ta mase na heto; taunabunai harihari eda hesiai ilao-henina na lauma dainai, dia nega gunadia ai e tore herevadia daidiai. \s1 Taravatu ena namo be dahaka? \p \v 7 Bena dahaka baitato? Taravatu na dika a? Lasi vaitani. Taravatu basinema hadibagu, lalogu basinema parara kara dika be dahaka. Bona taravatu basinema haduagu “Basio hekise-hekise”, lalogu na basinema parara hekise-hekise be dahaka. \v 8 A taravatu ena hahedua dainai dika ese hekisehekise idau-idau lalogu ai e havara; badina be taravatu bema lasi, dika bema mase. \v 9 Gunaguna lau na taravatu murimurinai na mauriva; a haheḡani egu ai e kau, bena kara dika e vara lou, a lau na na mase. \v 10 Taravatu na mauri ḡauna e tomamu, a lauegu ai ia na mase ḡauna ai ela; \v 11 badina be dika ese haheḡani amo e koigu bona e alagu mase. \v 12 Taunabunai, taravatu na helaḡa, haheḡani danu helaḡa bona maoromaoro bona namo. \p \v 13 Matogana, ḡau namona na mase ḡauna ai egu ai e laomu a? Lasi vaitani. A kara dika ena dika baine hedinarai totona, ḡau namona na mase ḡauna ai egu ai e halaoa; bena haheḡani ena amo kara dika toana baine hedinarai, ia na dika vaitani. \v 14 Dibada taravatu be lauma ena; a lau be tau-anina ena, kara dika ese vada e hoigu, ena hesiai ai vada e halaogu. \v 15 Lau na karamu karadia na asi dibagu: badina be na ura henimu karadia na asina karamu, bona na inai henimu karadia na karamu. \v 16 A asina ura heniamu karana na karaiamu negana ai, lau ese taravatu na maorona na gwauraiamu. \v 17 Ḡau tamopna, kiarana na dia lau, a dika lalogu ai e nohomu hari. \v 18 Lau dibagu lau na asi egu namo tau-anigu ai, badina be lalogu ese kara namo e ura henimu, to ikarana asina heḡereḡere. \v 19 Na ura heniamu karana namona na asina karaiamu, a asina ura heniamu karana dikana be na karaiamu. \v 20 Taunabunai, asina ura heniamu karana na karaiamu, to ikarana na dia lau, a dika lalogu ai e nohomu hari. \v 21 Taunabunai, taravatu ta vada na lalo davari: kara namo baina karaia na tomu, to dika na egu ai e miamu. \v 22 Badina be lalogu ese Dirava ena taravatu e moalelaiamu; \v 23 a tau-anigu ai taravatu idauna na itaiamu, ia be lalogu ena taravatu e tuari heniamu, bena e ḡuigumu, kara dika taravatuna ena, tau-anigu ai e nohomu ḡauna bunai. \v 24 Lau madi, ihabaigu! Daika ese ina tau-anigu masena amo baine hamaurigu? \v 25 Dirava na imodaiamu, Iesu Keriso bagunai. Benaini, lalogu ese Dirava ena taravatu e badinaiamu; a tau-anigu ese kara dika taravatuna e badinaiamu. \c 8 \s1 Keriso bagunai baita kwalimu \p \v 1 Harihari Keriso Iesu e badinaiamu taudia na dikadia basie gwaurai. \v 2 Badina be Keriso Iesu bagunai Mauri Laumana ese kara dika taravatuna bona mase taravatuna edia amo vada e ruhagu nege. \v 3 Tau-anina ena manoka dainai taravatu na asi siahuna, taunabunai Dirava ese Natu-adorana e siaia, dika tau-anina e abia, dika kwarana ai ela, tau-anina ai dika e hadarerea. \v 4 Taunabunai, ita, tau-anina ena kara asita karamu a lauma ena kara ta karamu tauda, edai taravatu ena kara maoromaoro baine ḡuḡuru. \v 5 Badina be tau-anina ena kara e karamu taudia ese tau-anina ena ḡau mo e lalomu, a lauma ena kara e karamu taudia ese lauma ena ḡau mo e lalomu. \v 6 Tauanina ilalona be mase; a lauma ilalona be mauri bona maino. \v 7 Tau-anina ilalona ese Dirava e inai heniamu, badina be Dirava ena taravatu se badinaiamu bona ibadinana asi dibana. \v 8 Tau-anina ilalona ai e nohomu taudia na Dirava ihamoalena asi dibadia. \v 9 Dirava ena Lauma lalomui ai bema noho, umui na tau-anina ilalona ai basioma noho, a lauma ilalona ai boma noho. A Keriso ena Lauma se abiamu tauna na dia Keriso ena. \v 10 Keriso bema lalomui ai, tau-anina bema mase, kara dika dainai, a lauma bema mauri, kara maoromaoro dainai. \v 11 Iesu mase amo e hatorea isi Laumana na lalomui ai bema noho, Keriso Iesu mase amo e hatorea isi Diravana ese umui taumui bema hamauridia, ena Lauma lalomui ai bema noho dainai. \p \v 12 Taunabunai, varavaragu e, asi eda ima-doa tau-anina enai, bona tau-anina ena ura basita kara. \v 13 Badina be tau-anina ena ura ba kara, vada ba mase; a lauma ena amo tau-anina ena kara ba hamase, ba mauri. \v 14 Badina be Dirava ena Lauma ese e hakaudiamu taudia iboudiai na Dirava natuna. \v 15 Umui be hesiai laumana mai garina ida asio abia lou, a heabi-dae laumana vada o abia; taunabunai ta boiboimu, ta tomu “Aba e, Tamamai e!” \v 16 Lauma ese ita laumada ida e gwau boumu, e gwauraidamu, ita na Dirava natuna. \v 17 Ita na ia natuna, taunabunai ita na ia dihina danu. Ita na Dirava dihina, Keriso ida, taunabunai ia ida baita hisihisi hebou, bena ia ida hairaida baita abi hebou. \p \v 18 Lau na tomamu ina nega hisihisina na ḡau pipikina, gabeamo isedai baine hedinarai hairaina baine bada herea. \v 19 Badina be e kara ḡaudia iboudiai edia helaro be Dirava natuna bae hedinarai; una mo e nariamu. \v 20 E kara ḡaudia iboudiai na mase henunai e atodia, dia sibodia edia ura dainai, a e atodia tauna ena ura dainai; \v 21 ena helaro be e kara ḡaudia na mase ena iḡui amo bae heruha nege, bona Dirava natuna edia ura-kwalimu herea-daena bae abia. \v 22 Taunabunai, e kara ḡaudia iboudiai na e ḡanaḡana boumu, e hisihisi boumu, hekamonai hisina na heto, ema bona harihari; \v 23 bona dia idia mo: ita danu, Lauma natuna roboadia, laloda ai ta ḡanaḡanamu, baine abida dae bona tau-anida baine hamauridia negana ta nariamu. \v 24 Ihamaurida ḡauna be helaro. Ta laroamu ḡauna baitama itaia, una na dia helaro: daika ese e itaiamu ḡauna baine laroa? \v 25 A helaro be asita itaiamu ḡauna baita naria mai haheaukada ida. \p \v 26 Unuhetomana danu Lauma ese eda manoka-manoka ai e kahadamu; badina be ita na ḡuriḡuri maoromaorodia asi dibada, a Lauma ese ita daidai e ḡuriḡurimu mai ḡanaḡana badana ida. \v 27 Bona taunimanima lalodia e tahudiamu Diravana na Lauma ena ura dibana, badina be Lauma ese helaḡa taudia daidiai e noinoimu, Dirava ena ura heḡereḡerena. \v 28 Ita dibada ḡau iboudiai e ḡaukara boumu, Dirava e ura heniamu bona Dirava ese e abidia hidi taudia ihanamodia. \v 29 Ia e dibadia guna taudia e gwauraidia hidi, Natuna oromana bae abia, ia tadina ai baela, ia na tau roboana ai bainela. \v 30 E gvauraidia hidi taudia ia ese e boiridia; e boiridia taudia ia ese maorodia e gwaurai; maorodia e gwaurai taudia ia ese e hanamodia. \p \v 31 Ini ḡau ede baita herevalai toma? Dirava ese bema beiada, daika ese bema tuari henida? \v 32 Ia ese Natuna vara-edeana se rua, a ita iboudai daidai e kahua nege; benaini, ḡau iboudiai ia ida basine henida a? \v 33 Daika ese Dirava ena abihidi taudia baine habadelaidia? Bona Dirava ese maorodia e gwauraimu taudia daika ese dikadia baine gwaurai? \v 34 Keriso Iesu e mase, ma e tore isi lou; ia na Dirava idibana kahana ai e nohomu, ita daidai e noinoimu. \v 35 Daika ese Keriso ena uraheni amo baine bibida oho? Nega dikadika ese a? Eiava lalo-hisihisi ese a? Eiava daḡedaḡe ese? Eiava doe ese? Eiava ogoḡami ese? Eiava mase ese? Eiava dare ese? \v 36 Buka ai a torea heḡeregerena, eto, \q1 Ai na oi daimu ai dina iboudiai e alamaimu, \q1 E duahimaimu, bae aladia mamoedia na heheto. \m \v 37 A ini ḡau iboudiai lalodiai ta kwalimu vaitani, e lalokau henidamu tauna bagunai. \v 38 Badina be lau vada na diba vaitani, ḡau ta asi goadana, mase eiava mauri, eiava aneru, eiava lohia hereadia, eiava siahu ḡaudia, eiava harihari e miamu ḡaudia, eiava gabeai bae vara gaudia, \v 39 eiava atai ḡaudia, eiava dobu ḡaudia, eiava e kara ḡaudia, ta ese Dirava ena uraheni, Keriso Iesu eda Lohiabada ese vada e hahedinaraia ḡauna, amo basine bibida oho diba. \c 9 \s1 Dirava ese Iuda taudia vada e dadaraidia \p \v 1 Lau na Keriso ladana ai na hereva momokanimu, asina koikoimu, Lauma Helaḡa danu dibana; lalogu na e tomamu \v 2 egu lalo-hisihisi na bada herea, daragu danu e dokomu dina iboudiai; \v 3 lau na uramu dikagu bema gwauraia, Keriso ena amo bema bibigu oho, tadikakagu bona egu bese taudia daidiai. \v 4 Idia na Israel taudia: abi-hidi bona hairai bona hero-hemaino bona taravatu bona toma-diho bona gwauhamata na idia mo edia. \v 5 Tubu tama danu idia mo edia. Idia bogaragidiai Keriso na tau-anina ai e vara: ia mo sibona herea dae, Dirava ese vada e hanamoa hanaihanai. Amen. \p \v 6 Basitato Dirava ena hereva na asi anina. Basitato Israel ena amo e vara taudia iboudiai na Israel korikori. \v 7 Basitato Abraham ena amo e vara taudia iboudiai na ia natuna. A buka e tomamu, Isaak ena amo oi garamu do bae vara. \v 8 Anina binai: tau-anina amo e vara memerodia na dia Dirava natuna, a e gwauraidia hamata memerodia mo ia garana ai baine halaodia. \v 9 Badina be gwauhamata na binai: Laḡani vairai, nega inihetomana ai, lau na bainama, bena Sara ese mero ta baine abia. \p \v 10 Dia una mo. Rebeka danu, seneda Isaak adavana, e rogorogo, \v 11 hekapa memerodia e abi. Do asie vara negana ai, kara namo bona kara dika asie kara negana ai, Dirava ena ura e gini; dia kara ikarana dainai, a e boiboi Diravana ena heabi-hidi dainai. \v 12 Bena ia ese Rebeka e hamaoroa, eto, Tau roboana ese tau muritai isiaina baine lao heni; \v 13 e torea heḡereḡerena, eto, Iakob na lalokau heniamu; Esau na inai heniamu. \p \v 14 Dahaka baitato? Dirava mai ena kara rea a? Lasi vaitani. \v 15 Ia ese Mose e hamaoroa, eto, Na bogalaidia taudia na baina bogalaidia; na bogadia hisi taudia na baina bogadia hisi. \v 16 Taunabunai, tau ta ena ura na herevana, tau ta ena heau na herevana; Dirava ena hebogahisi mo mai badina. \v 17 Badina be buka ai Farao e hamaoroa, eto, Ina mo dainai na haginimu, egu siahu ba hahedinaraia, bona tanobada idoinai lau ladagu harina bae ha piua. \v 18 Taunabunai, ena ura heḡereḡerena haida e bogadia hisi, ma haida lalodia e ha-aukadia. \p \v 19 Readia ba hereva henigu, baoto “Be, dahaka dainai e gwaugwaumu? Daika ese ena ura e laoa ahu?” \v 20 E tau e, oi be daika, Dirava ena hereva o gwau tubumu? E karaia ḡauna ese ikarana tauna baine nanadaia, baineto “Dahaka dainai ini o karagu toma”, a? \v 21 Uro ikarana tauna asi siahuna a, raro taba tamona ai uro namona bona uro dikana baine kara? \v 22 Readia Dirava ena ura be ena badu bona ena siahu baine hahedinarai, bena ia ese badu ḡaudia e haheauka henidia ela bona e hebua tari. \v 23 A hairai badana baine hahedinaraia, hebogahisi ḡaudia ediai: ḡaudia be ia ese e abi heḡaeḡae, hairai baine henidia eto. \v 24 Gaudia be ita, e boiridia tauda, dia Iuda laumai mo, a bese idau-idau taumui danu. \v 25 Hosea ese e torea hegereḡerena, eto, \q1 Idia na dia egu bese korikori, to baina gwauraidia “egu bese”; \q1 Dia egu lalokau korikori, to baina gwauraidia “egu lalokau”; \q1 \v 26 E gwau henidia, eto “Umui na dia lauegu bese taumui”, gabuna ai, \q1 Mauri Diravana natuna bae gwauraidia. \m \v 27 Isaia ese danu Israel e hahanea, eto, Ena be Israel garana bae hutuma, kone mirina na heto, to kwabu-kwabudia mo bae mauri; \v 28 badina be Lohiabada ese ena hereva tanobada ai baine haḡuḡurua haraḡa mai goadana ida. \v 29 Isaia ma eto, Iehova Sabaota ese beseda kwabu-kwabudia basinema hanohodia, ita na Sodoma bona Gomora heḡereḡeredia baitama puki. \p \v 30 Bena dahaka baitato? Bese idau-idau taudia na kara maoromaoro asie tahua, to e davaria, abidadama dainai. \v 31 A Israel taudia na kara maoromaoro taravatuna e tahua, to asie davaria. \v 32 Dahaka dainai? Badina be asi edia abidadama; taravatu karana mo e karaia. Idia na hekwakwanai nadina ai e hekwakwanai; \v 33 buka ai e torea heḡereḡerena eto, A itaia: Siona lalonai hetutuhi bona hekwakwanai nadina na atoamu. Mai ena abidadama tauna na basine hekwakwanlai. \c 10 \s1 Dahaka dainai Iuda taudia e dadaraidia? \p \v 1 Varavaragu e, lalogu ena ura, bona egu noinoi Dirava enai danu, be Israel taudia do bae mauri. \v 2 Lau dibagu idia ese Dirava e ura heniamu; ḡau tamona, lalodia asie pararamu. \v 3 Badina be Dirava ena kara maoromaoro asi dibadia; sibo-lia edia kara maoromaoro e goadalaiamu, a Dirava ena kara maoromaoro asie badinaiamu. \v 4 Badina be taravatu ihaḡuḡuruna be Keriso: bae abidadama henia taudia iboudiai maorodia bae gwaurai, ia bagunai. \v 5 Mose ese taravatu ena kara maoromaoro e helevalaia, eto, E karanm taudia na unu Ḡau daidiai do bae mauri. \v 6 A heabidadama ena kara maoromaoro ini e gwau tomamu: “Lalomui ai basioto, Daika guba ai baine dae, Keriso baine hakaua diho \v 7 eiava, Daika gabu dobuna ai baine diho, Keriso mase taudia bogaragidia amo baine hakaua dae?” \v 8 Ma e tomu “Hereva na dekemu ai, udumu ai, lalomu ai”. Heabidadama herevana binai ai ese a harorolaiamu: \v 9 udumu ai Iesu Lohiabadana ba gwaurai, bona lalomu ai bavabia dae Dirava ese mase amo e hatorea isi; bena ba mauri. \v 10 Badina be lalo ena heabidadama amo kara maoromaoro e varamu, bona udu ena hegwaurai amo mauri e varamu. \v 11 Badina be buka ai e tomamu, Ia bae abiabiraia taudia iboudiai na basie hekwakwanai. \p \v 12 Iuda tauna na dia idau; Helene tauna na dia idau. Badina be iboudiai edia Lohiabada na tamona; bona e hahaneamu taudia iboudiai e harihari henidiamu; \v 13 bona Lohiabada ladana e hahaneamu taudia iboudiai na bae mauri. \v 14 A asie abiabiraia taudia na ede bae hahanea toma? Bona harina asie kamonai taudia na ede bae abiabiraia toma? Bona haroro tauna bema lasi, harina na ede bae kamonai toma? \v 15 Bona haida ese basie siaidia, haroro taudia na ede bae haroro toma? Buka ai e torea heḡereḡerena eto, Ḡau namodia haridia moaledia e mailaimu taudia aedia daka namo! \p \v 16 A haida na sivarai namo asie kamonai henia. Isaia eto, Lohiabada e, daika ese emai hereva vada e abi dae? \v 17 Taunabunai, heabidadama badina be kamonai, bona kamonai badina be Keriso ena hereva. \v 18 A lau na tomamu idia na asie kamonai a? Lasi, e kamonai. \q1 Eredia na tanobada heḡeḡe-madai eha piua, \q1 Bona edia hereva na tanobada dokodia ela. \m \v 19 Ma na tomamu: Israel asi dibadia a? Be! Gunaguna Mose eto, \q1 Asi besedia taudia ediai emu vaḡeḡe baina havaraia, \q1 Bona lalo-duhu besena enai emu badu baina havaraia. \m \v 20 Bona Isaia e hereva goadagoada, eto, \q1 Asie tahugu taudia ese e davarigu, \q1 Bona asie nanadailaigu taudia ediai na hedinarai. \m \v 21 A ia ese Israel e herevalaia, eto, Dina idoinai gwau-edeede bona gwautubu besena na imagu na pala henia. \c 11 \s1 Iuda taudia se dadaraidia vaitani \p \v 1 Ma na tomamu: Dirava ese ena bese taudia vada e negedia a? Lasi vaitani. Lau danu tau Israel, Abraham garana, Beniamina ena iduhu taugu. \v 2 Ena bese, e dibadia guna taudia, na Dirava ese se negedia. Buka Helaḡa ai Elia e herevalaia herevana asi dibamui a? Ia ese Israel taudia e habadelaidia Dirava vairanai, eto, \v 3 Lohiabada e, emu peroveta taudia vada e aladia mase, emu pata helaḡadia vada e ḡiḡi rohoroho; lau mo sibogu name noho, bona lau danu e tahugumu, bae alagu mase e tomu. \v 4 A Dirava ese ede e haere henia toma? Ia eto, Lauegu taunimanima na daha hitu, Baal asie toma henia dihomu. \p \v 5 Benaini, harihari danu taunimanima kwabu-kwabudia mo nonoho, harihari-bada ese vada e abidia hidi. \v 6 A bema harihari-bada ese vada e abidia hidi, kara na herevana, bema lasi, harihari-bada bema asi anina. \p \v 7 Bena edeheto? Israel ese e tahua ḡauna na do asie davaria; a abi-hidi taudia ese vada e davaria. Oredia be lalodia e ha-auka, \v 8 Buka Helaḡa ai e torea heḡereḡerena eto, Dirava ese lalodia e hamahuta: mai matadia, to asie ita; mai taiadia, to asie kamonai, ema bona harihari. \v 9 Bona David eto, \q1 Edia pata na idoa bona rikiriki, \q1 Hekwakwanai ḡauna bona ahudia. \q1 \v 10 Matadia ba hakapu, bena basie ita: \q1 Dorudia ba halaoho hanaihanai. \p \v 11 Ma na tomamu: idia na e hekwakwanai bena vada e keto vaitani a? Lasi vaitani. A edia keto dainai bese idau-idau ese mauri vada e davaria; bena edia vaḡeḡe vada e vara. \v 12 Ḡau tamona, idia edia keto dainai tanobada bema taḡa, bona idia edia dabu dainai bese idau-idau bema boga kunu, o edia honuhonu-dae amo dahaka namona bema vara? \p \v 13 Idau bese taumui, na hereva henimuimu: badina be lau na aposetolo taugu bese idau-idau emui ai; egu dagi danu na heaḡilaiamu. \v 14 Unu amo, readia, vaḡeḡe baina havaraia varavaragu lalodia ai; bena haida ese mauri bae davaria. \v 15 Badina be inegedia ese herohemaino bema havaraia tanobada ai, iabi-loudia ese dahaka bema havaraia? Mase amo mauri baine vara. \v 16 Mane roboana bema helaḡa, taba idoinai bema helaḡa; bona ramu bema helaga, rigi danu bema helaḡa. \v 17 A rigi haida bema dabai kwaidu, bena oi, vara-kava olivena, gabudia ai bema hirimu kau, olive ramuna bona todena amo goada boma abia. \v 18 Matona, rigi korikori bogaragidiai basio heaḡi. Ba laloa, dia oi daimu ai ramu se maurimu, a ramu dainai oi o maurimu. \v 19 Readia baoto “Rigi e dabai kwaidu lau bae hirigu kau helaoreana”. \v 20 Benaini, asi edia abidadama dainai e dabai kwaidu, a oi hari emu abidadama dainai o ginimu. Asio hekokoroku: ba gari. \v 21 Badina be Dirava ese rigi korikori se bogadia hisi, bona oi danu basine bogamu hisi. \v 22 Dirava ena hebogahisi bona ena lalo-auka ba haero: e keto taudia ediai lalona e aukamu; a oi na e bogamu hisi, ena hebogahisi o badinaiamu negana ai. A basio badinaia, ia na baine utumu oho. \v 23 A idia be edia hedadarai bae rakatania, bae hehiri kau lou; badina be Dirava na mai siahuna baine hiridia kau lou. \v 24 Benaini, oi na vara-kava olivena ena amo e utumu oho, uma olivena enai e hirimu kau, idia be rigi korikori, edia olive korikorina ai basie hiri kau a? Vada bae hiri kau. \p \v 25 Varavaragu e, lau na uramu ina hereva hehunina ba diba, sibomui emui aonega ba heaḡilaia na garina. Israel taudia haida lalodia do bae duhu, ela bona bese idau-idau taudia bae didi vareai guna. \v 26 Bena Israel taudia iboudiai do bae mauri; buka ai e torea heḡereḡerena, eto, \q1 Siona ena hahemauri tauna ta baine vara; \q1 Ia ese Dirava idadaraina karadia Iakob ena amo baine atodia tabe; \q1 \v 27 Egu gwauhamata binai, edia; \q1 Edia dika baina abi oho negana ai. \m \v 28 Umui daimui ai idia ese sivarai namo e inai heniamu; a Dirava ese senedia e abidia hidi dainai e ura henidiamu. \v 29 Badina be Dirava ena harihari-bada bona ena abi-hidi na se idaumu. \p \v 30 Gunaguna umui ese Dirava o gwau edeede heniava; harihari hebogahisi vada o davaria, idia edia gwau-edeede dainai. \v 31 Unuhetomana, idia na harihari e gwau edeedemu, a hebogahisi do bae davaria, umui emui hebogahisi dainai. \v 32 Badina be Dirava ese ita iboudai gwau-edeede ai vada e kouda ahu, baine bogada hisi helaoreana. \p \v 33 Dirava ena aonega bona ena lalo-arara na daka dobu! Ena hahemaoro na daika ese baine tahua diba? Ena dala na daika ese baine davaria diba? \v 34 Daika na Lohiabada lalona dibana? Daika ese ena kara baine herevalai henia? \v 35 Daika enai e abi torehai, bena davana baine henia? \v 36 Badina be ḡau iboudiai ihavaradia ia mo; bona ḡau iboudiai badidia bona dokodia ia mo. Ia mo baita imodaia hanaihanai. Amen. \c 12 \s1 Hahegoada herevadia \p \v 1 Taunabunai, varavaragu e, Dirava ena hebogahisi dainai na noimuimu, tau-animui idoidiai ia ba henia, boubou ḡaudia mauridia bona helaḡadia ai baela, Dirava ese baine moalelai: emui hesiai karana korikorina bunai. \v 2 Ina tanobada oromana na basio tohotohoa; a lalomui ba hamatamata, bae idau vaitani, bena Dirava ena ura, mai namona bona mai hairaina bona mai hereadaena ida, vada ba diba. \p \v 3 E henigu hariharina dainai umui ta ta na haduamuimu, basio hekokoroku, a lalomui bae manau, Dirava ese heabidadama ahuna ta ta e henimui hagauhagau heḡereḡerena. \v 4 Ita heḡereḡereda, tau ta reḡena na momo, a edia ḡaukara na idau-idau; \v 5 unuhetomana, ita na hoho, a tau-anina tamona Keriso enai, reḡe idau-idau ta ḡaukara heboumu. \v 6 Harihari-bada ese herahia ḡaudia vada e henida: bema peroveta, baita peroveta eda kamonai heḡereḡerena; \v 7 bema hesiai lao-heni, hesiai baita lao heni; hahediba tauna baine hahediba; \v 8 haroro tauna baine haroro; ihenina tauna baine henia mai moalena ida; ireḡuna tauna baine hereḡu mai goadana ida; hebogahisi tauna baine hebogahisi mai lalo-namona ida. \p \v 9 Emui uraheni baine momokani. Dika ba lalo nege; namo enai ba tao. \v 10 Ta ta ba heura heheni, varavara na heheto; ba hemataurai heheni danu. \v 11 Ḡaukara lalonai basio lahedo. Lauma na lalomui ai baine hururu. Lohiabada isiaina ba lao heni. \v 12 Helaro ai ba moale. Dika negadia ai ba haheauka. Guriḡuri ba goadalaia nega idoidiai. \v 13 Helaḡa taudia edia dabu ai ba kahadia. Heabi-dae karadia ba kara. \v 14 E daḡedaḡe henimuimu taudia ba hanamodia; basio uduguiraidia. \v 15 E moalemu taudia ida ba moale; e taitaimu taudia ida ba tai. \p \v 16 Iboumui ai lalomui bae tamona. Herea ḡaudia basio lalodia, a manau taudia ida ba noho hebou. Sibomui emui aonega basio heaḡilaia. \v 17 Tau ta basio kara dika henia, iena dika davana; a taunimanima iboudiai vairadiai kara namo mo ba kara. \v 18 Bema mai dalana, taunimanima iboudiai ida ba noho mai mainomui ida. \v 19 Egu lalokau taumui e, dika basio hadavaia; badu baine mia. Badina be vada e torea, Lohiabada eto “Dava be lau imagu ai, lau ese baina karaia”. \v 20 Taunabunai, inaimu bema hitolo, ana boma henia; bema ranu mase, ranu boma henia; unu ba kara toma, e kara lahi gidadia kwarana tubuana ai ba giḡi kau na heto. \v 21 Dika ese basine hadarelemui, a emui kara namo amo dika ba hadarerea. \c 13 \s1 Hahegoada herevadia \p \v 1 Taunimanima iboudiai ese lohia bae matauraidia. Badina be siahu idoinai na Dirava ena amo e maimu; bona lohia iboudiai Dirava ese vada e haginidia. \v 2 Taunabunai, lohia e laoa ahumu tauna ese Dirava ena haheḡani e gwaua tubumu; bona e gwaua tubumu taudia ese davadia do bae abi. \v 3 Badina be kara namo tauna na lohia garina se garimu, a kara dika tauna hari. Oi o uramu lohia garina basio gari a? Kara namo ba kara, bena ia ese haine hanamomu; \v 4 ia na Dirava ena hesiai tauna, taunabunai baine hanamomu. A kara dika boma kara be ia garina boma gari; badina be ia ese dare se abia kavamu. Ia na Dirava ena hesiai tauna; kara dika tauna davana baine henia. \v 5 Taunabunai, ba matauraia: dia badu garina, a helalo dainai. \v 6 Una dainai umui ese tax monidia o henidiamu; badina be idia na Dirava ena hesiai taudia, nega idoinai ina ḡaukara e karaiamu. \v 7 Iboudiai na ena ḡau ena ḡau ba henidia: tax gogo tauna tax ba henia; heni-tao inarina tauna heni-tao ba henia; garina e garimu tauna ba gari henia; e matauraiamu tauna ba matauria. \p \v 8 Tau ta enai basio ima doa. Ba heura heheni; badina be bamona e ura heniamu tauna ese taravatu idoinai vada e badinaiamu. \v 9 “Basio heuda hanai” bona “basio ala ala” bona “basio henao” bona “basio hekisehekise” bona taravatu oredia iboudiai na ina haheḡani tamona lalonai vada e hebou: “Dekemu tauna ba lalokau henia, sibomu o helalokaumu na heto”. \v 10 Lalokau ese dekemu tauna se hadikaiamu; taunabunai lalokau na taravatu ihaḡuḡuruna. \p \v 11 Nega be dibamui: mahuta amo ba noga horana vada be kaumu. Badina be ta kamonai matama negana ai eda hahemauri na dauhai, a harihari ia na vada kahikahi. \v 12 Hanuaboi vada e ore, daba vada eme kahikahi; taunabunai dibura karadia baita nege, diari baita abia, eda kesi ai baita halaoa. \v 13 Eda kara nahuadia baita toho; eda raka na dina ai ta rakamu. Basita lebulebu; basita kekero; basita heuda hanai; basita mata dika; basita heai; basita vaḡeḡe. \v 14 Lohiabada Iesu Keriso ba hadokilaia, bona tau-animui edia ura dikadia basio abi dae. \c 14 \s1 Hahegoada herevadia \p \v 1 Ena abidadama e manoka-manokamu tauna na bavabia dae, to basio hepapahuahu. \v 2 Ta be mai ena abidadama, bena ḡau iboudiai e animu; ma ta lalona e manokamu, bena uma ḡaudia mo e animu. \v 3 E animu tauna ese se animu tauna basine dadaraia; bona se animu tauna ese e animu tauna basine hahemaoro henia: badina be Dirava ese vada e abia dae. \v 4 Oi be daika, tau ta ena hesiai tauna o hahemaoro heniamu? Biaguna vairanai baine gini, eiava baine keto. Ia na baine gini, badina be Lohiabada na mai siahuna baine haginia. \p \v 5 Tau ta e tomamu dina ta be herea; ma tau ta e tomamu dina iboudiai be heḡereḡere. Ta ta ese lalodia bae hadai ḡoevaḡoeva. \v 6 Dina e laloamu tauna na Lohiabada enai e laloamu. E anianimu tauna na Lohiabada enai e anianimu, badina be ia ese Dirava e hanamoamu; bona se anianimu tauna na Lohiabada enai se anianimu, bona ia ese danu Dirava e hanamoamu. \v 7 Asi tauna ta sibona enai e maurimu, bona asi tauna ta sibona enai e masemu. \v 8 Ta maurimu be Lohiabada enai ta maurimu; bona baita mase, Lohiabada enai baita mase. Taunabunai, ta maurimu eiava baita mase, ita na Lohiabada ena. \v 9 Ina dainai Keriso e mase bona e mauri lou, mase taudia bona mauri taudia biagudia ai bainela totona. \p \v 10 A oi, dahaka dainai varavaramu o hahemaoro heniamu? Dahaka dainai o dadaraiamu? Badina be ita iboudai Dirava ena hahemaoro gabuna vairanai baita gini. \v 11 Buka ai e torea heḡereḡerena eto, Lohiabada eto “Egu mauri dainai tui iboudiai lau vairagu ai bae hadai, bona mala iboudiai ese Dirava bae imodaia”. \v 12 Taunabunai, ita iboudai ta ta ena kara ena kara Dirava vairanai baita hahedinarai. \p \v 13 Taunabunai, basita hahemaoro heheni, a laloda ini baita hadai toma: varavarada ena dala ai hekwakwanai ḡauna eiava idoa basita atoa. \v 14 Lohiabada Iesu ese vada e hamaorogu dainai lau na dibagu ḡau ta dikana basina gwauraia. A ta ese ḡau ta dikana baine gwauraia, una ḡau na dika ienai. \v 15 Bena amu aniani ḡauna dainai varavaramu lalona e hekwakwanaimu, oi na uraheni dalana ai to rakamu. Keriso ese ia dainai e mase; oi ese amu aniani dainai basio hamasea. \v 16 Oi ese namona o laloamu ḡauna dikana basie gwauraia. \v 17 Badina be Dirava ena basileia na dia aniani ḡauna eiava inuinu ḡauna; a kara maoromaoro bona maino bona moale, Lauma Helaḡa bagunai. \v 18 Badina be ini ḡau amo Keriso isiaina e lao henimu tauna na Dirava ese e lalo namo heniamu, bona taunimanima ese e hanamoamu. \p \v 19 Benaini, maino daladia baita tahu, bona baita hahegoada heheni. \v 20 Dirava ena ḡaukara basio hadikaia, aniani ḡauna dainai. Momokani, ḡau iboudiai na goḡoeva-gogoeva; to mai daradarana baine aniani tauna ana aniani na dika ienai. \v 21 Vamu basita ania, vine ranuna basita inua, bona varavarada ihahekwakwanaina karana ta basita karaia, unu hari namo. \v 22 Oi na mai emu abidadama, ani? Dirava bavabidadama henia. Sibona dikana se gwauraiamu ena kara dainai, una tau na namo. \v 23 A daradara tauna baine aniani, sibona baine hahedika, badina be asi ena abidadama; bona abidadama ese se havara ḡaudia iboudiai na didika. \c 15 \s1 Hahegoada herevadia \p \v 1 Ita goada tauda na manoka taudia edia manoka baita huahai, dia ita siboda eda moale basita tahua. \v 2 Iboudai ta ta dekeda taudia baita hamoaledia, edia namo bona edia goada ihavaradia. \v 3 Badina be Keriso danu sibona se hahemoale; Buka Helaḡa ai e torea heḡereḡerena, eto, Gwaugwau herevadia oi e gwau henilaimu na lau latagu ai vada eme kau. \v 4 E tore guna ḡaudia na ita ihadibalaida totona e tore, bena Buka Helaḡa ese haheauka bona tauhalo bae havara, ela bona helaro baita davaria. \v 5 Bena haheauka bona tauhalo Diravana ese lalomui baine hatamonadia, Keriso Iesu bagunai; \v 6 bena mai lalomui tamona bona mai eremui tamona ida Dirava, iseda Lohiabada Iesu Keriso Tamana, ba imodaia. \v 7 Taunabunai ba heabi-dae heheni, Keriso ese umui e abimui dae heḡereḡerena, Dirava iheatolaina. \p \v 8 Na tomu Keriso na Israel edia hesiai tauna ai e halaoa, Dirava ena hereva momokani dainai, seneda e gwau henidia hamata herevadia ihamomokanidia; \v 9 bona bese idau-idau ese danu Dirava bae imodaia, ena hebogahisi dainai; buka ai e torea heḡereḡerena eto, \q1 Ina dainai bese idau-idau bogaragidiai baina imodaimu; \q1 Oi ladamu na egu ane ai baina hanamoa. \m \v 10 Ma eto, \q1 Idau bese taumui e, ia besena ida ba moale hebou. \m \v 11 Ma eto, \q1 Bese idau-idau taumui iboumui ai, Lohiabada ba imodaia; \q1 Taunimanima iboumui ai, ia ba hanamoa. \m \v 12 Ma Isaia eto, \q1 Iese ramuna amo ta baine gara kau, \q1 Bese idau-idau lohiadia ai bainela; \q1 Bese idau-idau taudia ese ia bae abidadama henia. \m \v 13 Helaro Diravana ese emui abidadama dainai moale bona maino idoinai baine hahonulaimui, Lauma Helaḡa siahuna amo baine habadaia. \s1 Egu ḡaukara bona egu laolao \p \v 14 Varavaragu e, lau dibagu umui na kara namo ai o honumu, diari ai o honuhonu daemu, hesisiba heheni na mai dibamui. \v 15 Taunabunai, mai goadagu ida na tore henimuimu, ihahelalolaimui totona, Dirava ese e henigu hariharina dainai. \v 16 Lau be Keriso Iesu ena hesiai taugu, bese idau-idau ediai; Dirava ena sivarai namo na harorolaiamu, bena Lauma Helaḡa ena hahelaḡa dainai bese idau-idau na boubou ḡaudia namodia ai baela. \v 17 Dirava ena ḡaukara na karaiamu bona na heaḡilaiamu, Iesu Keriso bagunai. \v 18 Keriso ena ḡaukara idaudia haida basina herevalai; a lau daigu ai bese idau-idau taudia vada e kamonai, bona edia kamonai amo hereva bona kara vada e vara, una mo na herevalaiamu. \v 19 Toa bona hoa karadia danu vada eme hedinarai, Dirava ena Lauma ena siahu dainai; taunabunai Ierusalem amo ela bona Iluriko, Keriso ena sivarai namo vada na harorolaia ḡuḡuru. \v 20 Egu lalo-hadai tamona binai: sivarai namo baina harorolaia, Keriso ladana do asie hatoamu gabudia ai. Asina uramu ta ena du latadiai egu ruma baina haginia. \v 21 Buka ai e torea heḡereḡerena eto, \q1 Asie hadibalaidia taudia na bae ita, \q1 Bona sivaraina asie kamonai taudia na bae diba. \p \v 22 Una dainai vada name helao ahu, asina vasi itamui ema bona hari. \v 23 A harihari lau na asi egu ḡaukara inikaha ai; bona laḡani hoho vada na ura bada baina vasi. \v 24 Taunabunai, Spania baina lao henia negana ai baina vasi; badina be na uramu egu laolao ai baina itamui, umui ida baita noho nega taina, bena dala ai ba hakaugu. \v 25 A ina harihari lau na Ierusalem ba laomu, helaḡa taudia ikahadia totona. \v 26 Badina be Makedonia bona Akaia taudia ese edia harihari ḡaudia vada e habou ogoḡami taudia Ierusalem ekalesiana ai edia. \v 27 Idia na unu e kara toma mai moaledia ida; e haeroa, idia na ima-doa taudia na heheto. Badina be lauma ḡaudia vada e abi; bena tau-ani ḡaudia ma bae heni lao eto. \v 28 Ina ḡaukara baina karaia vaitani, ina huahua baina henidia vaitani, bena baina vasi itamui, ma Spania bainala. \v 29 Lau dibagu danu, baina vasi negana ai Keriso ena hahenamo idoinai baina vasilaia. \p \v 30 Varavaragu e, na noimuimu, iseda Lohiabada Iesu Keriso bagunai bona Lauma ena uraheni bagunai, Dirava ba ḡuria goadagoada lau daigu ai, sibogu daigu ai na ḡuriḡurimu heḡereḡerena; \v 31 gwau-edeede taudia Iudea ai imadia amo baine hamaurigu, bona egu ḡaukara Ierusalem ai helaḡa taudia ese bae abia dae mai lalo-namodia ida. \v 32 Bena Dirava ena ura heḡereḡerena ai, lau baina vasi mai moalegu ida, bena baita hahealo heheni. \v 33 Maino Diravana ese aine bamomui. Amen. \c 16 \s1 Hahetoni herevadia \p \v 1 Ita taihuda Foibe e vasimu; ia na Kenkrea diakono hahinena ta. \v 2 Lohiabada bagunai bavabia dae, ani, helaḡa taudia o abidia daemu na heto; bona ena ḡaukara ai ba durua. Badina be ia ese hutuma vada e durudia; bona lau danu eme durugu. \p \v 3 Priskila bona Akula, Keriso Iesu bagunai lau ida a ḡaukara hebouva taudia, ba hanamodia. \v 4 Idia na lau daigu ai mokona e mase. Lau ese na hanamodiamu; a dia lau mo, bese idau-idau edia ekalesia oreadia iboudiai danu. \v 5 Bona edia ruma ai e heboumu oreana danu ba hanamodia. \p Na lalokau heniamu tauna, Epaineto, danu ba hanamoa; ia na anina roboana Keriso ena, Asia ai. \v 6 Maria danu ba hanamoa; ia na umui daimui ai vada e hekwarahi bada. \p \v 7 Varavaragu Androniko bona Iunia danu ba hanamodia; idia be lau ida dibura rumana ai e koumai bou. Haridia na bada aposetolo taudia bogaragidiai. Idia danu Keriso ena orea lalonai e vareai guna, lau be gabe ai. \p \v 8 Amplia, Lohiabada bagunai na lalokau heniamu tauna, \v 9 bona Urebano, lau ida a ḡaukara hebouva tauna, bona Staku, egu lalokau tauna, \v 10 bona Apele, Keriso enai e gini tutukatutukamu tauna, iboudiai ba hanamodia. \p Aristobulo ena ruma taudia ba hanamodia. \v 11 Varavaragu Herodion ba hanamoa. Narakiso ena ruma taudia ba hanamodia; idia na Lohiabada ena orea taudia. \v 12 Trufena bona Trufosa ba hanamodia; idia na Lohiabada ena orea hahinedia; Peresi, lalokau hahinena, ba hanamoa; ia na Lohiabada ena ḡaukara vada e heckwarahilaia. \v 13 Rufo, Lohiabada ese e abia hidi tauna, ba hanamoa; ia sinana danu, natuna ai e halaogu hahinena, ba hanamoa. \p \v 14 Asunukrito bona Flegon bona Hereme bona Patroba bona Herema, mai bamodia ida, ba hanamodia. \v 15 Filologo, bona Iulia, bona Nerea, mai taihuna ida, bona Olumupa, bona helaḡa taudia iboudiai idia ida e nohomu, ba hanamodia. \p \v 16 Ba hahenamo heheni; ba haherahu heheni. Keriso ena ekalesia oreadia iboudiai ese e hanamomuimu. \p \v 17 Varavaragu e, heai taudia bona hekwakwanai ihavaradia taudia nahuada ba toho. Hahediba herevadia vada a henimui na idia ese e tata utumu; edia amo ba raka ohu. \v 18 Taunimanima unuhetomadia na Keriso iseda Lohiabada isiaina asie lao henimu, a bogadia mo e lalomu; bona idia ese danu hereva manau bona ere namo amo asi dibadia taudia na e koidiamu. \v 19 A umui emui haheauka harina na taunimanima iboudiai ese vada e kamonai; taunabunai, lau na umui daimui ai na moalemu. To lau na uramu umui na ḡau namodia ai ba aunega, ḡau dikadia ai ba kavakava. \v 20 Asi vanahana Maino Diravana ese Satana baine moia patapata umui aemui henudiai. Iseda Lohiabada Iesu ena harihari-bada ese baine bamomui. \p \v 21 Timoteo, lau ida a ḡaukara heboumu tauna, bona varavaragu Luka bona Iason bona Sosipatro, hahaniosi ese e hanamomuimu. \v 22 Lau Teretio ese imagu amo ina revareva name torea: Lohiabada ladana ai na hanamomuimu. \v 23 Gaio, lauegu badiholo tauna bona ekalesia taudia iboudiai edia badiholo tauna, ese e hanamomuimu. Erasto, hanua monina inarina tauna, bona Koato, ekalesia tauna ta, ese danu e hanamomuimu. \v 24 Eda Lohiabada Iesu Keriso ena harihari-bada na iboumui ai emui ai baine mia. Amen. \p \v 25 Dirava aita hanamua, ia na mai goadana baine haginimui tutuka-tutuka, egu sivarai namo bona Iesu Keriso ena haroro herevadia heḡereḡeredia. Hereva hehunidia ihahedinaraidia heḡereḡerena danu, nega gunadia amo e hehuni, \v 26 a harihari vada eme hedinarai; noho hanaihanai Diravana ena hahegani dainai, peroveeta taudia edia buka ese bese loḡora ibuudiai vada e hadibalaidia, edia abidadama ihavarana. \v 27 Aonega Diravana tamona aita imodaia, Iesu Keriso bagunai; ia hairaina baine mia hanaihanai. Amen.