\id DEU .01 (MOTU Deuteronomy Chapter 1- RTWP 3/'92) \h DEUTERONOMI \toc1 DEUTERONOMI (TARAVATU IHENINA IHARUANA) \toc2 DEUTERONOMI \mt1 DEUTERONOMI \mt2 (TARAVATU IHENINA IHARUANA) \c 1 \s1 Hegogo badana \p \v 1 Mose ena hereva bini, Israel taudia iboudiai e harorolai henidia tano ḡaḡaena ai, Ioridane sinavaina unukahana ai. Gabu ladana na Araba, Sufu e hevaira henia; kahana ta ai be Paran, ma kahana ta ai be Tofele bona Laban bona Haseroto bona Disahab. \v 2 Horeb amo bema laolao, Seiri ororona amo bema lao ela bona Kade-baranea, Iaolao dinadia na bemagwauta-ta na heto. \v 3 Laḡani hari-ahui vada e lao bubuni, hua ihagwauta-tanaena dina gini gunana ai, Mose ese Israel taudia e haroro henidia, Iehova ese ia e henia haheḡanidia iboudiai na ia ese idia ma e henidia. \v 4 Una be Sihon, Amoro pavapavana, Hesebon ai e nohova tauna, bona Og, Basan pavapavana, Astaroto ai bona Edrei ai e nohova tauna, e hadareredia murinai. \s1 Mose ena haroro gini-gunana \p \v 5 Ioridane sinavaina unukahana ai, Moab tanona ai, Mose ese taravatu e gwaurai hedinarai matama, eto, \v 6 Iehova eda Dirava ese Horeb ai e hereva henida, eto: Umui na nega daudau vada o halahe ina ororo ai; \v 7 harihari a tore isi, ba laolao, ororo kahadia baola, Amoro taudia edia tano bona hetabira tanodia Araba taorana ai, ororo ai bona taora ai, diho kahana ai bona kone kahana ai, Kanaan tanona ai bona Lebanon tanona ai, ela bona sinavai badana, ladana na Eufrate. \v 8 A itaia, una tano idoinai vairamui ai vada na lailaia; ba raka vareai, tano na bavabia, Iehova ese umui senemui, Abraham bona Isaak bona Iakob, e gwau henidia hamata, tano na idia baine henidia bona idia garadia baine henidia eto. \p \v 9 Una negana ai lau ese na hamaoromui, nato, Lau na sibogu basina reḡumui diba, \v 10 badina be Iehova emui Dirava ese vada e hahutumamui; harihari umui na hutuma herea, guba hisiudia na heheto. \v 11 Egu ḡuriḡuri be Iehova, senemui edia Dirava, ese nega daha amo do baine hahutumamui, bona baine hanamomui, vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \v 12 To lau sibogu ese ede baina reḡumui toma? Emui hekwarahi bona emui heiriheiri ede baina huahai toma? \v 13 Emui iduhu ta ta lalodiai tatau haida, mai aonegadia bona mai edia lalo-parara bona mai dibadia taudia, bavabidia hidi, bena lau ese ikwaramui taudia ai baina halaodia. \v 14 Bena umui ese o haere henigu, oto, Emu hereva vada e namo; ai na unu baia kara toma. \v 15 Taunabunai, emui iduhu lohiadia na abidia, mai aonegadia bona mai dibadia taudia, bena umui ikwaramui taudia ai na halaodia: daha biagudia, sinahu biagudia, imahui biagudia, gwauta biagudia, bona heitatao taudia, emui iduhu ta ta lalodiai. \v 16 Una negana ai danu emui hahemaoro taudia na haḡanidia, nato, Varavaramui ba hahemaoro henidia, tau ta tadikakana ida bae hemaka, eiava tau ta idau bese tauna ida bae hemaka, ba hahemaoro henidia mai maoromaoromui ida. \v 17 Ba hahemaoro henidia negadia ai emui hahemaoro basio hagagevaia: dagi maraḡi tauna bona dagi bada tauna bae heḡereḡere umui vairamui ai. Tau ta garina basio gari, badina be hahemaoro be Dirava ena. Bena kara ta dainai ba daradara, hereva na lau dekegu ai ba mailaia, lau ese baina haeroa. \v 18 Una negana ai, ba kara karadia iboudiai na haḡanilaimuiva. \p \v 19 Bena Horeb amo ma ta laolao, tano ḡaḡaena badana bona dika-hereanaamo, umui danu dibamui, ela bona Amoro taudia edia tano, ororo kahadia ai, ta rakaia hanai, Iehova, eda Dirava, ese e haḡanida heḡereḡerena; bena Kade-baranea ai ta kau. \v 20 Bena lau ese na hamaoromui, nato, Umui naAmoro taudia edia ororo tanodia ai vada o kau; ina tano be Iehova eda Dirava ese be henidamu. \v 21 O itaia, Iehova, emui Dirava, ese tano vada eme lailaia vairamui ai; ba raka vareai, bavabia, Iehova, senemui edia Dirava, ese vada e haḡanimui heḡereḡerena. Basio gari; lalomui na basie hekwarahi. \v 22 Bena umui iboumui ai na lau dekegu oma, oto, Mani emu kara, hasinadoa taudia baita siaidia guna, idia ese tano na do bae itaia bona sivaraina bae mailaia, edena dala amo baitala, bona edena hanua edena hanua ai baita kau. \v 23 Emui hereva na haeroa, hereva namona; bena tatau gwauta-rarua umui bogaragimui amo na abidia, iduhu ta ta amo tatau ta ta na abidia. \v 24 Bena idia na ororo kahadia amo eha laolao, ela bona Eskol kourana ai e kau, unuseni ai e hasinadoa. \v 25 Una tano huahuadia taidia taidia imadia ai e abi, bena e lou henida, harina e hamaorolaida, eto, Iehova eda Dirava ese be henidamu tanona na tano namona. \p \v 26 To umui na o gwau edeede, asiola; Iehova, emui Dirava, ena hereva o utua. \v 27 Emui kalaga ai o maumau noho, oto, Iehova ese vada e inai henida dainai ia ese Aigupto tanona amo e hakauda lasi, Amoro taudia imadia ai baine negeda bena idia ese bae alada ore totona. \v 28 Ede baitala? Tadikakada ese vada e hagarida, eto “Una tano taudia na babada bona lalata; ita na mamaraḡi bona kwakwadogi; edia hanua na babada, maḡudia danu e daemu ela bona guba ai; ina danu, Anakim taudia unuseni ai a itadia”. \p \v 29 Bena na hamaoromui, nato, Kudoumui basie hetaha; idia garidia basio gari. \v 30 Iehova emui Dirava, umui vairamui ai e rakamu Diravana, ia ese umui daimui ai baine tuari, hoa karadia baine kara, umui vairamui ai Aigupto ai e karava heḡereḡerena. \v 31 Tano ḡaḡaena ai danu vada o itaia, Iehova, emui Dirava, ese vada e abimui isi, tau ta ese natuna e geiamu na heto, emui laolao iboudiai lalodiai, ema bona ina gabu ai vada o kau. \v 32 Ḡau tamona, umui na Iehova, emui Dirava, asio abidadama henia. \v 33 Ia ese dala ai e gunalaimui, emui taruha gabudia e tahu; emui dala danu e hahedinarai henimui, lahi amo hanuaboi ai, bona ori amo dina ai. \p \v 34 Iehova ese emui hereva e kamonai, bena e badu, e gwau hamata, eto, \v 35 Momokani, ina uru dikana taudia ta ese hari tano namona, lau ese senemui na gwau henidia hamata baina henidia nato tanona, basine itaia. \v 36 A Kaleb Iefune mo sibona ese baine itaia; bona aena amo vada e moia tao tanona lau ese ia baina henia, bona natuna baina henidia, badina be ia ese Iehova vada e abidadama henia mai lalona idoinai. \v 37 Iehova ese lau danu e badu henigu, umui daimui ai; eto, Oi na unuseni ai basio raka vareai, \v 38 a Iosua Nunu, emu hesiai tauna, na una tano ai baine raka vareai. Ba hamaoroa, do baine goada; badina be ia ese Israel taudia baine hakaudia vareai. \v 39 Natumui maraḡidia, haida ese bae abidia mauri oto, bona natumui karukarudia, kara namo bona kara dika do asi dibadia, idia na bae raka vareai: una tano baina henidia, edia tano. \v 40 A umui na ba lou lao, tano ḡaḡaena ai ma ba halaolao, Davara Kakakakana kahana ai. \p \v 41 Bena umui ese o haere henigu, oto, Ai na vada a kara havara, Iehova enai. Ai na baiala, baia tuari, Iehova ese vada e haḡanida heḡereḡerena. Bena emui tuari ḡaudia; o abi kau, ororo kahadia ai ba ha tuari haraḡa-haraḡa oto. \v 42 A Iehova ese e hereva henigu, eto, Ba hamaorodia, baoto: Tuari na basiola, badina be lau na dia umui ida; basiola, inaimui ese bae hadareremui na garina. \v 43 Unu na hamaoromui toma, to umui na asio kamonai: Iehova o gwau edeede henia, o hekokoroku, ororo ai o dara dae. \v 44 Bena Amoro taudia na unu ororo amo e hekei diho, e lulumui, nanigo ese bema lulumui na heto; bena Seiri ai e hadareremui, e havamui ela bona Horoma. \v 45 Bena o Iou, Iehova vairanai o taitai, a Iehova na emui taitai se kamonai bona emui hereva se abi dae. \v 46 Taunabunai umui na nega daudau Kade ai o nohova. \c 2 \p \v 1 Una murinai ta Iou lao, tano ḡaḡaena ai ta loaloa, Davara Kakakakana kahana ai, Iehova ese e haḡanigu heḡereḡerena. Dina hoho Seiri ororona ta rakaia heḡeḡe. \v 2 Bena Iehova ese e hereva henigu, eto, \v 3 Ina ororo badi-tanona ai vada o loa daudau; harihari mirigini kahana baola. \v 4 Bona Israel taudia ba hamaorodia, baoto: Harihari umui na varavaramui, Esau garana, edia tano amo ba raka hanai; idia na Seiri ai e nohomu. Idia ese umui garimui bae gari. Taunabunai, nahuamui ba toho: \v 5 basio tuari henidia, badina be edia tano taina basina henimui; oibe, aemu palapalana bema moia heḡereḡerena na basina henimui, badina be Seiri ororona na Esau na henia, ena tano. \v 6 Idia ediai aniani ba hoia, moni davana, bena bavania; bona idia ediai ranu ba hoia, moni davana, bena ba inua. \v 7 Badina be Iehova emui Dirava ese vada e hanamomui, imamui ḡaukaradia iboudiai Ialodiai; emui loaloa ina tano ḡaḡaena badana ai ia dibana. Ini laḡani hari-ahui lalodiai Iehova emui Dirava ese vada e bamomuiva; ḡau ta ai asio dabu. \p \v 8 Taunabunai ta laolao, varavarada Esau garana, Seiri ai e nohomu taudia, ta rakatanidia, Araba dalana danu ta rakatania, bona Elata bona Esiono-gebere ta rakatanidia. Bena ta lou lao, Moab tano-ḡaḡaena dalana ai tala. \p \v 9 Bena Iehova ese e haduagu, eto, Moab taudia na basio daḡedaḡe henidia bona basio tuari henidia; badina be edia tano taina basina henimu; badina be Ara na Lot garana vada na henidia, edia tano. \v 10 (Gunaguna Emim besena unuseni ai e nohova: idia na hutuma bona taunimanima badadia; edia lata na Anakim taudia edia lata heḡereḡerena. \v 11 Haida ese ladadia e hatomu “Refaim”, Anakim taudia e gwauraidiamu heḡereḡerena; a Moab taudia ese ladadia e hatomu “Emim”. \v 12 Hori taudia danu gunaguna Seiri ai e nohova, a Esau garana ese e luludia lasi, e habuadia tari, bona edia tano e abia, Israel na Iehova ese e henidia tanona e kara henia heḡereḡerena.) \v 13 A tore isi, eto, Serede sinavaina ba hanaia. Taunabunai, ita na Serede sinavaina ta hanaia. \v 14 Kade-baranea ta rakatania ela bona Serede sinavainata hanaia na eda laolao laḡanidia na toi-ahui taurahani; una negana ai unauru ena tuari taudia iboudiai vada e mase ore eda taruha ai, Iehova ena hereva heḡereḡerena. \v 15 Badina be Iehova imana ese e inai henidia, e habuadia, ela bona e mase ore. \p \v 16 Ina bese ena tuari taudia iboudiai e mase ore murinai, \v 17 Iehova ese e hereva henigu, eto, \v 18 Hari dina ai Moab ena tano hetoana ba hanaia, Ara ai; \v 19 bena Amono garana edia tano hetoana ba raka henia kahi negana ai, basio daḡedaḡe henidia bona basio tuari henidia, badina be Amono garana edia tano taina basina henimui; badina be una tano na Lot garana vada na henidia, edia tano. \v 20 (Una tano ladana ta be “Refaim”, badina be gunaguna Refaim taudia unuseni ai e nohova. A Amono taudia ese ladadia e hato “Samsumim”: \v 21 idia na taunimanima badadia, bona hutuma, edia lata na Anakim taudia edia lata heḡereḡerena. A Iehova ese e habuadia tari; bena Amono taudia ese gabudia e abi bona edia tano e abia: \v 22 Esau garana Seiri ai e kara henidia heḡereḡerena, ia ese Hori taudia e habuadia tari, bena Esau garana ese edia tano e abia bona e noholaiamu ema bona harihari. \v 23 Avim besena danu unuheto: idia na hanua maraḡidia e noholai ela bona Gasa. A Kaftorim taudia na Kaftoro amo ema, e aladia ore, bena edia tano e abia.) \v 24 A tore isi, eto, emui laolao baola, Aranon kourana ba hanaia; Sihon, Amoro tauna, Hesebon pavapavana, na umui imamui ai, ena tano danu vada na henimui; ba raka vareai, ba tuari henia. \v 25 Hari dina ai lau ese gari baina havaraia guba henunai e nohomu besedia iboudiai lalodia ai; idia ese umui harimui bae kamonai, bena garimui bae gari; kudoudia bae hetaha bona daradia bae doko umui daimui ai. \p \v 26 Taunabunai, Kedemoto tano-ḡaḡaena amo lau ese gwaukau taudia nasiaidia, Sihon, Hesebon pavapavana, dekenai, maino herevadia bae gwaurai, baeto: \v 27 Mani emu kara emu tano amo baina raka hanai; dala ai mo baina raka hanai, basina raka siri, idiba kahana amo eiava lauri kahana amo. \v 28 Aniani na emu ai baina hoia, moni davana, bena baina aniani; ranu danu oiemu amo baina abia, moni davana, bena baina inua. Ḡau tamona ba gwau maoro, aegu amo baina raka hanai. \v 29 Esau garana, Seiri ai e nohomu, na unu e karagu toma, bona Moab taudia, Ara ai e nohomu, na unu e karagu toma; unu mo baina kara toma, ela bona Ioridane sinavaina baina hanaia. Iehova emai Dirava vada e henimai tanona ai baina raka vareai. \v 30 A Sihon, Hesebon pavapavana, ese e gwauda tao, basita raka hanai eto; badina be Iehova emui Dirava ese laumana e ha-aukaia bona lalona e hagoadaia, umui imamui ai baine atoa helaoreana, hari ina dina ai heḡereḡerena. \v 31 Bena Iehova ese e hamaorogu, eto, A itaia, Sihon bona ena tano ina harihari aina henimu; avabia, ba noholaia. \v 32 Bena Sihon e raka lasi, mai ena orea taudia iboudiai, e tuari henida Iahasa ai. \v 33 Bena Iehova eda Dirava ese ita imada ai e atoa; ia bona natuna bona ena orea idoinai ta hadareredia. \v 34 Una negana ai ena hanua iboudiai ta abidia, ta habuadia tari, tatau bona hahine, memero bona kekeni, ta aladia ore, ta se roho mauri. \v 35 A ta abi boromakaudia bona ta habuadia tari hanuadia kohudia ta laohai. \v 36 Aroere, Aranon kourana isena ai, bona koura hanuana amo ela bona Gilead, hanua ta se auka, iboudiai ta abidia; Iehova eda Dirava ese ita imada ai e atodia. \v 37 A Amono taudia edia tano, Iabok sinavaina isena ai, bona ororo hanuadia, na asio raka henidia kahi, Iehova, eda Dirava, ese e gwau tao gabudia iboudiai asio raka henidia kahi. \c 3 \p \v 1 Una dala amo ta raka siri, Basan dalana amo tala; bena Og, Basan pavapavana, e raka lasi, mai ena orea taudia iboudiai, Edrei ai e tuari henida. \v 2 A Iehova ese e hereva henigu, eto, Ia garina basio gari; badina be ia bona ena orea taudia iboudiai bona ena tano na oi imamu ai vada na atodia; Sihon, Amoro pavapavana, Hesebon ai e nohova tauna, o kara henia heḡereḡerena, ina tau danu unu ba kara henia toma. \v 3 Taunabunai, Iehova eda Dirava ese Og, Basan pavapavana, mai ena orea taudia iboudiai ida, ita imada ai e atodia; bena ta hadarerea vaitani, ena orea tauna ta se roho mauri. \v 4 Una negana ai, ena hanua iboudiai ta abidia, hanua ta asita reaia; ta abi hanuadia iboudiai na tauratoi-ahui, Aragob tanona ai; Og, Basan pavapavana, ena basileia bunai. \v 5 Ini hanua iboudiai na mai maḡudia bona mai ikoukoudia bona mai ikahidia ida; hanua maraḡidia; si maḡudia danu diaḡau ta abidia. \v 6 Bena ta habuadia tari, Sihon, Hesebon pavapavana, ta kara henia heḡereḡerena; hanua ta ta lalodiai tatau bona hahine, memero bona kekeni, ta aladia ore; \v 7 a edia boromakau bona edia kohu ta abidia, eda. \v 8 Una negana ai Amoro pavapavadia raruosi edia tano ta abi, Ioridane sinavaina unukahana ai, Aranon kourana amo ela bona Heremon ororona. \v 9 (Hari Heremon ororona na Sidono taudia ese ladana e hatoamu “Sirion”, a Amoro taudia ese ladana e hatoamu “Seniri”). \v 10 Ororo doridia hanuadia iboudiai ta abidia, bona Gilead tanona idoinai bona Basan tanona idoinai, ela bona Saleka bona Edrei: Og, Basan pavapavana, ena hanua bunu. \v 11 (Hari Og, Basan pavapavana, na Refaim tauna; Refaim taudia iboudiai vada e mase ore, ia mo noho. Ena mahuta patana na auri amo e karaia; ḡauna na do mia Raba ai, Amono taudia edia tano ai. Vaevae ita Israel tauda eda kiubit amo e hahetohoa, ena lata na kiubit taurahani-ta, bona ena lababana kiubit hani.)\f + \fr 3:11 \ft kiubit ta = 44 centimetres sisivana, ita eda hahetoho ai.\f* \p \v 12 Una negana ai ta abia tanona, Aroere, Aranon kourana isena ai e miamu hanuana, amo, bona Gilead ororodia kahana mai hanuadia ida, lau ese Ruben iduhuna taudia bona Gad iduhuna taudia na henidia. \v 13 A Gilead kahana bona Basan, Og ena basileia, idoinai, Aragob tanona idoinai mai Basan ida, lau ese Manase iduhuna kahana taudia na henidia. (Una Basan tanona na ladana e hatoamu “Refaim taudia edia tano”. \v 14 Iairi Manase ese Basan tanona, Aragob tanona idoinai ela bona Gesuru taudia edia tano bona Maakata taudia edia tano, e abia, unu tano hanuadia ladadia e hato “Havoto-iairi”, ia inemaina; ladana na unu e hatoa tomamu emabona hari.) \v 15 Gilead tanona na Makiri na henia; \v 16 bona Gilead ela bona Aranon kourana na Ruben iduhuna taudia bona Gad iduhuna taudia na henidia; edia tano hetoana na koura bogaragina amo ela, ela bona Iabok sinavaina, Amono taudia edia tano hetoana. \v 17 Araba taorana danu na henidia, hetoana na Ioridane sinavaina, Kinerete\f + \fr 3:17 \ft “Kinerete” na Galilea gohuna ladana ta.\f* gohuna amo ela bona Tadi Gohuna, taora ai, bona Pisga ororona badi-tanona mairiveina kahana ai. \p \v 18 Una negana ai na haḡanimui, nato: Iehova ese ina tano vada e henimui, emui. Emui goada taudia iboudiai na edia tuari ḡaudia bae abi, tadikakamui Israel taudia vairadiai. \v 19 A adavamui bona natumui bona emui boromakau - dibagu emui boromakau na momo - vada na henimui hanuadia ai bae noho, \v 20 ela bona Iehova ese tadikakamui na laḡa-ani baine henidia, bona umuidanu laḡa-ani baine henimui. Bena Iehova ese be henidiamu tanona Ioridane sinavaina unukahana ai na idia ese bae abia, edia tano; bona umui na iboumui ai ba lou lao, vada na henimui tanona ai ba noho. \p \v 21 Una negana ai Iosua na haḡania, nato, Iehova, emu Dirava, ese ini pavapava raruosi ede e karadia toma na matamu amo vada o itaia; benaini, ba lao henidia basileiadia danu unu baine karadia toma. \v 22 Idia garidia basio gari; Iehova, emu Dirava, ese oi daimu ai baine tuari. \p \v 23 Una negana ai danu lau ese Iehova na noia, nato, \v 24 Ḡaubada Iehova e, oi na emu siahu bona imamu ena goada toadia vada o haheitalaigu matama; badina be edena dirava, guba ai eiava tanobada ai, ḡaukara badadia bona siahu toadia ikaradia mai dibana, oi heḡereḡeremu? \v 25 Iehova e, mani emu kara bama raka hanai, taora namona Ioridane sinavaina unukahana ai bona ororo tanodia namodia ela bona Lebanon bama itadia. \v 26 A Iehova ese e badu henigu, umui daimui ai; bena se kamonai henigu. Ia ese e haere henigu, eto, Vadaeni, ena hereva na basio gwauraia lou. \v 27 Pisga ororona ba dara dae, dorina ai ba gini, ba roha lao, tano na matamu amo ba itaia, lahara kahana ai, mirigini kahana ai, diho kahana ai, mairiveina kahana ai; badina be ina Ioridane sinavaina na basio hanaia. \v 28 A Iosua ba haḡania bona ba hagoadaia, bona lalona ba ha-aukaia; badina be ia ese ina besetaudia baine hakaudia hanai, Ioridane sinavaina unukahana ai; bena oi ese matamu amo ba itaia tanona na ia ese baine henidia, edia tano. \v 29 Taunabunai, ita na koura ai ta taruha, Bete-peoro hevaira hehenina ai. \c 4 \p \v 1 Israel e, vada na hadibalaimui taravatudia bona haheḡanidia ba kamonaidia bona ba badinadia; bena vada ba mauri, bona Iehova, senemui edia Dirava, baine henimui tanona ai ba raka vareai bona bavabia, emui. \v 2 Vada na henimui haheḡanidia latadiai hereva ta basio atoa kau, bona edia amo hereva ta basio abia oho, a Iehova emui Dirava ena haheḡani ba badinadia, lau ese vada na henimui heḡereḡerena. \v 3 Matamui amo vada o itaia, Iehova na ede e kara toma Baal-peoro ai; badina be Iehova emui Dirava ese Peoro taudia edia Baal e toma henia diho taudia umui bogaragimui ai e aladia mase, \v 4 a umui Iehova, emui Dirava, o abidadama henia taumui iboumui ai vada ome mauri ema bona hari. \v 5 A laloa, Iehova egu Dirava ese vada e henigu taravatudia bona haheḡanidia lau ese vada na henimui, ba raka vareai bona bavabia tanona ai ba badinadia totona. \v 6 Ba badinadia, bona karadia ba kara; badina be emui aonega bona emui lalo-parara na unu amobae hedinarai, bese idau-idau vairadiai. Bena ini taravatu iboudiai baekamonai negana ai na baeto “Momokani ina bese badana na aonega bona lalo-parara besena”. \v 7 Badina be edena bese badana edia dirava ese e raka henida kahimu, Iehova ita eda Dirava ta boi heniamu negadia ai e raka henida kahimu heḡereḡerena \v 8 Bona edena bese badana edia taravatu bona edia haheḡani na mamaoro-mamaoro, lau ese hari dina ai na henimuimu taravatudia iboudiai heḡereḡeredia \p \v 9 Nahuamu ba tohoa, laumamu ba gimaia, matamu amo vada o ita ḡaudia ba readia na garina, bena emu mauri dinadia iboudiai lalomu amo bae boio na garina. Natumu bona tubumu ba hadibadia, \v 10 Horeb ai Iehova emu Dirava vairanai o gini dinana ai, Iehova ese lau e hereva henigu, eto “Taunimanima ba haboudia vairagu ai, egu hereva bae kamonai, bena lau garigu bae gari, tanobada ai bae noho dinadia iboudiai, bona natudia bae hadibadia, idia danu unu bae kara toma”. \v 11 Bena umui na o raka kahira, ororo badi-tanona ai o gini. Una negana ai Iahi hururu-hururudia na ororoamo e daeva guba ai, bona ori dubuna ese gabu idoinai e havaburaia. \v 12 Bena Iehova ese lahi bogaragina amo e hereva henimui; ena hereva vada o kamonai, to oromana asio itaia, gadona mo o kamonai. \v 13 Bena ena taravatu e henimui, taravatu gwauta ba badinadia eto, bona huro-nadidia palakadia ruaosi ai etoredia. \v 14 Una negana ai Iehova ese e haḡanigu, ena taravatu bona ena haheḡani baina hadibalaimui, bena ba lao henia bona bavabia tanona ai ba badinadia. \v 15 Taunabunai, nahuamui ba toho; badina be Iehova ese Horeb ai lahi bogaragina amo e hereva henimui dinana ai ia oromana asio itaia, \v 16 boma kerere, laulau ta boma koroa na garina: tau laulauna eiava hahine laulauna, \v 17 eiava tanobada ena mauri ḡauna ta laulauna, eiava atai ai e rohomu manuna ta laulauna, \v 18 eiava tano ai e raumu ḡauna ta laulauna, eiava davara ai e nohomu gwarumena ta laulauna. \v 19 Nahuamui ba toho danu, guba ai ba gaga dae, dina bona hua bona hisiu ba itadia, negadia ai na lalomui bae hekwakwanai bena ba toma henidia diho na garina. Idia be Iehova, emui Dirava, ese vada e kara, guba henunai e nohomu besedia iboudiai ihanamodia. \v 20 A Iehova ese Aigupto amo vada e hakaumui lasi, e kara auri amuna amo bema verimui lasi na heto, ena bese korikori ai baine halaomui totona. Hari dina ai umui na iena bese. \p \v 21 Iehova ese lau e badu henigu umui daimui ai, bena e gwau hamata, lau ese Ioridane sinavaina basina hanaia, bona Iehova emui Dirava ese baine henimui tanona namona basina raka vareai eto. \v 22 Lau na ina tano ai baina mase, basina hanaia Ioridane sinavaina unukahana ai; a umui vada ba hanaia, una tano namona bavabia emui. \v 23 Nahuamui ba toho, Iehova emui Dirava ese vada e henimui taravatuna na basio laloa boio; bona laulau ta basio koroa, badina be Iehova, emui Dirava, ese una kara taravana vada e atua. \v 24 Badina be Iehova, emui Dirava, na lahi ḡaraka-ḡaraka; ia na vaḡeḡe Diravana. \p \v 25 Natumui bona tubumui bae vara, bona una tano ai ba buruka, murinai boma kerere, ḡau ta laulauana boma koroa, Iehova, emui Dirava, vairanai boma kara havara bona ena badu boma havaraia, \v 26 lau ese hari dina ai guba ladana ai bona tanobada ladana ai na hamaoromuimu umui na asi vanahana ba mase ore, una tano, iabina totona Ioridane sinavaina ba hanaia tanona, lalona amo ba boio. Basio noho daudau unuseni ai: do ba mase ore. \v 27 Iehova ese baine hakarohomui rohoroho tanobada besedia bogaragidiai; vada ba gadoi, idau bese idau bese bogaragidiai, Iehova ese baine hakarohomui gabudia ai. \v 28 Unuseni ai au diravadia bona nadi diravadia, taunimanima imadia amo e kara ḡaudia, asie roharohamu, asie kamonaimu, asie anianimu, asie bonabonamu, ḡaudia ba toma henidia diho. \v 29 To unu amo Iehova, emui Dirava, do ba tahua; bena ba tahua mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai negana ai vada ba davaria. \v 30 Dina gabedia ai, hisi bavani dinadia ai, ini kara iboudiai na emui ai bae vara; una negana ai Iehova, emui Dirava, do ba lou henia bona ba kamonai henia. \v 31 Badina be Iehova, emui Dirava, na hebogahisi Diravana; ia na basine kahumui nege bona basine habuamui tari, bona ena gwau-hamata, senemui e gwau henidia hamata, na basine laloa boio. \p \v 32 Nega gunadia sivaraidia ai ba tahua, Dirava ese taunimanima e karadia matama tanobada ai ema bona hari umui emui nega ai, bona guba dokona ela, bona guba dokona ai, ba henanadai, kara badana ta inihetomana na nega gunana ta ai, e vara bena sivaraina e gwauraia eiava. \v 33 Nega ta bese ta taudia, ese Dirava gadona lahi bogaragina amo e hereva vada e kamonai, umui o kamonaiva heḡereḡerena, bena dounu e mauri, eiava? \v 34 Eiava nega ta Dirava ese bese ta vada e lao henia, idau bese bogaragina amo vada e abia, iena a?, hahehisi amo, toa amo, hoa karadia amo, tuari amo, imana goadana amo, imana itoi-rorona amo, hahegari badadia amo, vada e abia, Iehova, emui Dirava, ese umui daimui ai bona umui vairarnui ai Aigupto ai, e karaia heḡereḡerena, a? \v 35 Umui emui ai vada e hedinarai: ba diba Iehova na Dirava; ia na asi idaina. \v 36 Guba amo e hereva henimui, baine hadibamui totona. Tanobada ai ena lahi badana e haheitalaimui; bena ena hereva na lahi bogaragina amo o kamonai. \v 37 Senemui e ura henidia bena garadia e abidia hidi, bona umui na ia vairanai Aigupto amo e hakaumui lasi mai siahu-badana ida, \v 38 bese badadia bona bese goadadia umui vairamuiai e luludia lasi, umui baine hakaumui vareai bona edia tano baine henimui totona, hari dina ai vada e karaiamu heḡereḡerena: \v 39 una dainai hari dina ai vada ba diba bona lalomui ai bavabia dae, Iehova na Dirava, guba ai bona tanobada ai; ia na asi idaina. \v 40 Taunabunai, ena taravatu bona ena haheḡani, hari dina ai na henimuimu ḡaudia, na ba badinadia; bena ba namo, bona natumui danu bae namo umui murimui ai, bona emui dina bae hoho, Iehova, emui Dirava, ese e henimui hanaihanaimu tanona ai. \s1 Roho-mauri Hanuadia \p \v 41 Mose ese hanua toi e abidia hidi, Ioridane sinavaina mairiveina kahana ai, \v 42 ala-ala tauna, bamona e alaia mase, dia e inai henia guna dainai, toe hapadidia dainai, ia ese unu hanua ta baine heau henia, baine; roho mauri helaoreana. \v 43 Hanuadia bini: Besere, tano ḡaḡaena ororodia ai, na Ruben iduhuna taudia edia; Ramoto, Gilead ai, na Gad iduhuna taudia edia; bona Golan, Basan ai, na Manase taudia edia. \s1 Haroro ihadokona \p \v 44 Taravatu binai, Mose ese Israel taudia vairadiai e gwauraia. \v 45 Haheḡani bona taravatu bona hahemaoro herevadia bini, Mose ese Israel taudia e gwaurai henidia, Aigupto amo e raka Iasi murinai. \v 46 Gabuna be Ioridane sinavaina unukahana ai, Bete-peoro e vaira henia kourana ai, Sihon, Amoro pavapavana, Hesebon ai e nohova tauna, ena tano ai. Hari Sihon na Mose bona Israel taudia ese e hadarerea, Aigupto amo e raka lasi murinai, \v 47 bena ena tano e abia. Og, Basan pavapavana, ena tano danu e abia. Unu pavapava raruosi na Amoro taudia edia pavapava: edia noho gabuna na mairiveina kahana ai, Ioridane sinavaina unukahana ai; \v 48 Aroere, Aranon kourana isena ai, e matamaia, e laomu ela bona Sirion ororona (una na Heremon ladana ta); \v 49 bona Araba taorana idoinai, Ioridane sinavaina mairiveina kahana ai, ela bona Araba gohuna, Pisga ororona badi-tanona ai. \c 5 \s1 Mose ena haroro iharuana \p \v 1 Mose ese Israel taudia iboudiai e haboudia, e haroro henidia, eto, Israel e, a kamonai: ini taravatu bona haheḡani hari dina ai baina gwauraidia hedinarai na ba kamonaidia, bona lalomai ai bavabidia dae, bona ba badinadia. \v 2 Iehova eda Dirava ese taravatu e henida Horeb ai; \v 3 tamada se henidia, to ita, doini ta mauri nohomu bona hari dina ai ina gabu ai ta heboumu tauda iboudai vada e henida. \v 4 Iehova ida o hevaira heheni una ororo ai, bena lahi bogaragina amo e hereva henimui. \v 5 A lau be Iehova bona umui padamui ai na gini una negana ai, Iehova ena hereva na gwaurai henimui; badina be umui na lahi garina o gariva dainai ororo ai asio dara dae. Ia eto, \p \v 6 Lau binai Iehova, emu Dirava: Aigupto taudia edia tano bona edia iḡui rumana amo na hakaumu lasi. \p \v 7 Idau dirava ta basio abia lau vairagu ai. \p \v 8 Laulau ta basio koroa, ḡau ta laulauna: guba ḡauna ta, eiava tanobada ḡauna ta, eiava tanobada henuna ḡauna ta, basio karaia. \v 9 Basio toma henia diho, bona isiaina basio lao heni. Badina be lau Iehova emu Dirava na vaḡeḡe Diravana: e inai henigumu taudia edia kara dika davadia na natudia bona tubudia latadiai baina kara ela bona uru ihatoina bona ihahanina; \v 10 a lau e ura henigumu bona egu taravatu e badinamu taudia baina bogadia hisi ela bona uru daha. \p \v 11 Iehova emu Dirava ladana na basio hatoa kava hatoa kava; badina be Iehova ladana baine hatoa kava tauna na Iehova ese kara dika tauna ai baine halaoa;. \p \v 12 Dina Helaḡa ba badinaia bona ba hahelaḡaia, Iehova, emu Dirava, ese e haḡanimu heḡereḡerena. \v 13 Dina tauratoi lalodiai emu ḡaukara idoinai ba karaia, \v 14 a dina ihahituna na dina helaḡana, Iehova, emu Dirava, ena. Una dina ai basio ḡaukara, oi eiava natumu hahinena, eiava natumu hahinena, eiava emu hesiai tauna eiava emu hesiai hahinena, eiava emu boromakau eiava emu doniki eiava emu ubu-ubu ḡauna ta, eiava idau tauna emu ruma ai e noho hedoamu, emu hesiai tauna bona emu hesiai hahinena na oi ida bae laḡa ani helaoreana. \v 15 Ba laloa, oi na hesiai tauna Aigupto tanona ai, bena Iehova, emu Dirava, ese imana e toia roro mai siahuna ida, unu amo e hakaumu lasi; taunabunai, Iehova, emu Dirava, ese vada e haḡanimu, Dina Helaḡa ba badinaia. \p \v 16 Tamamu sinamu ba matauraidia, Iehova, emu Dirava, ese vada e haḡanimu heḡereḡerena; bena emu mauri dinadia bae hoho, bona emu noho baine namo, Iehova, emu Dirava, ese e henimu tanona ai. \p \v 17 Basio ala-ala. \p \v 18 Basio heuda hanai. \p \v 19 Basio henao. \p \v 20 Dekemu tauna basio habadelaia koikoi. \p \v 21 Dekemu tauna adavana basio ḡahusia; ena ruma danu, eiava ena uma, eiava ena hesiai tauna, eiava ena hesiai hahinena, eiava ena boromakau, eiava ena doniki, eiava ena kohu ta, basio ḡahusi. \p \v 22 Ini hereva na Iehova ese iboumui ai e gwaurai henimui, ororo ai o hebouva negana ai. Lahi bogaragina amo, bona ori bona dibura amo, e hereva henimui mai gao badana ida; una murinai hereva ta se gwauraia. A unu hereva na huro-nadidia palakadia rua ai e tore, bena e henigu. \v 23 Umuiese dibura bogaragina amo una gado o kamonaiva, bona ororo o itaia, lahi ese e araiava, bena o raka henigu kahi, iduhu lohiadia bona tau-badadia iboumui ai; \v 24 oto, O itaia, Iehova, eda Dirava, ese ia hairaina bona siahuna vada e haheitalaida; ia gadona danu lahi bogaragina amo vada ta kamonai. Hari dina ai tame diba Dirava ese taunimanima vada e hereva henidia, bona unu taunimanima na doini mamauri. \v 25 A baia mase ena namo be dahaka? Badina be ina lahi badana ese baine aramai ore. Iehova, eda Dirava, gadona ma baia kamonai lou, vada baia mase; \v 26 badina be tanobada idoinai taunimanima be daika, mauri Diravana gadona vada e kamonai, ita vada ta kamonai heḡereḡerena, Iahi bogaragina amo e hereva henia, bena vada e mauri? \v 27 Oi na ba raka kahi lao, Iehova, eda Dirava, ena hereva iboudiai ba kamonai; bena Iehova, eda Dirava, ese baine hamaoromu herevadia iboudiai ba hamaoromai. Ai na baia kamonai, bona karadia baia kara. \p \v 28 O hamaorolaigu herevadia na Iehova ese e kamonai. Bena Iehova ese e hereva henigu, eto, Ini taunimanima edia hereva vada na kamonai; edia hereva iboudiai na mamaoro-mamaoro. \v 29 Nega iboudiai unu bemalaloa toma bema namo; bena bema matauraigu bona egu haheḡani iboudiai bema badina, unu amo edia noho bema namo, bona natudia edia noho bema namo, ela bona hanaihanai. \v 30 Baola, ba haḡanidia, baoto “Emui kalaga ba lou heni”. \v 31 A oi be lau badibadigu ai ba gini, bena baina hamaorolaimu taravatudia bona haheḡanidia iboudiai o ese ba hadibalaidia; bena baina henidia tanona bae noholaia negana ai bae badinadia. \p \v 32 Taunabunai, nahuamui ba toho, Iehova emui Dirava ena haheḡani ba badinadia; basio raka siri, idiba kahana ai eiava lauri kahana ai. \v 33 Iehova emui Dirava ese vada e haḡanilaimui dalana ai ba raka; bena ba mauri, bona emui noho baine namo bona emui dina bae hoho, ba noholaia tanona lalonai. \c 6 \nb \v 1 Haheḡani bona taravatu bona hahemaoro herevadia Iehova, emui Dirava, ese e henigu, baina hadibalaimui, bena ba raka hanai, emui tano ai ba halaoa tanona ai ba badinadia. \v 2 Bena Iehova, emu Dirava, garina ba gari, ena taravatu bona ena haheḡani, na henimumu ḡaudia, iboudiai ba badinadia, oi bona natumu bona tubumu, emu mauri dinadia iboudiai; unu amo emu mauri dinadia bae hoho. \v 3 Taunabunai, Israel e, a kamonai, bona nahuamui ba toho; bena ba namo bona ba hutuma, rata bona bada-ranuna e arumutanona ai, Iehova, tamamui edia Dirava, vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \p \v 4 Israel e, a kamonai: Iehova na eda Dirava, Iehova mo sibona. \v 5 Iehova, emu Dirava, ba lalokau henia mai lalomu idoinai, mai laumamu idoinai, bona mai goadamu idoinai. \v 6 Ini hereva, hari dina ai na haḡanilaimumu herevadia, na lalomu ai do bae mia; \v 7 natumu danu ba hadibalaidia mai goadamu ida; ruma ai ba helai negadia ai, bona dala ai ba raka negadia ai, bona ba hekure negadia ai, bona ba tore isi negadia ai, ba herevalaidia. \p \v 8 Idia na toa ai ba halaodia, imamu ai bona bagumu ai. \v 9 Emu iduara ihua-ihuana kahana kahana audia ai ba tore, bona emu ikoukou ai danuba tore. \p \v 10 Iehova, emui Dirava, ese senemui Abraham bona Isaak bona Iakob e gwau henidia hamata baine henemui eto tanona, ai baine hakaumui vareai ai; unuseni ai hanua badadia bona namodia, umui ese asio daidia, \v 11 bona ruma, kohu namodia amo e honu umui ese asio habou, bona ranu guridia, umui ese asio ḡei, bavabi; bona vine imeadia bona olive audia umui ese asio hadodia na anidia bavani boga kunu. \v 12 Una negana ai nahuamui ba toho, Iehova ba reaia na garina; ia ese Aigupto taudia edia tano bona edia iḡui rumana amo e hakaumui lasi. \v 13 Iehova, emui Dirava, garina ba gari; ia isiaina ba lao heni; ia ladana ai ba gwau hamata. \v 14 Idau dirava, hetabira tanodia ai e nohomu besedia edia dirava, basio toma henidia diho; \v 15 badina be Iehova, emui Dirava, bogaragimui ai e nohomu Diravana, na vaḡeḡe Diravana. Ba heita, Iehova, emui Dirava, ena badu na emui ai baine siahu bena tanobada kopina amo baine habuamui tari na garina. \p \v 16 Iehova, emui Dirava, na basio dibaḡania, Masa ai o dibaḡania heḡereḡerena. \v 17 Iehova, emui Dirava, ese ena haheḡani bona ena hahedua bona ena taravatu vada e, henimui: ba badinadia mai goadamui ida. \v 18 Kara maoromaorodia bona kara namodia ba kara, Iehova vairanai; bena ba namo, ba raka vareai, tano namona, Iehova ese e gwau hamata senemui baine henidia eto tanona, bavabia, emui tano ai ba halaoa; \v 19 bona inaimui iboudiai na vairamui ai ba luludia lasi, Iehova ena gwauhamata heḡereḡerena. \p \v 20 Nega gabena ai natumu ese baine nanadaimu, baineto “Ini haheḡani bona hahedua bona taravatu Iehova, eda Dirava, ese vada e henida anidia be dahaka?” \v 21 Bena oi ese natumu ba haere henia, baoto: Ai na Farao isiaina a lao heniva Aigupto ai; bena Iehova ese ia imana siahuna amo e hakaumai lasi, Aigupto tanona amo; \v 22 una negana ai Iehova ese toa bona hoa karadia, babada bona memetau, e hahedinarai, Aigupto Iatanai bona Farao Iatanai bona Farao ena ruma taudia latadiai, ai vairamai ai. \v 23 Unu amo e hakaumai lasi, seneda e gwau henidia hamata baine henidia eto tanona ai baine hakaumai vareai bona baine henimai helaoreana. \v 24 Bena Iehova ese e haḡanimai, ini taravatu iboudiai baia badinadia, bona Iehova, eda Dirava, garina baia gari, baia namo hanaihanai bona baine hamaurimai helaoreana, hari dina ai e hamauridamu heḡereḡerena. \v 25 Eda kara maoromaoro binai, ina haheḡani idoinai baita badinaia Iehova, eda Dirava, vairanai, vada e haḡanilaida heḡereḡerena. \c 7 \p \v 1 Iehova, emui Dirava, ese baine hakaumui vareai, emui tano ai ba halaoa tanona lalonai, umui vairamui ai bese idau-idau baine luludia Iasi: Hititaudia, Girigasa taudia, Amoro taudia, Kanaan taudia, Perisi taudia, Hivi taudia, Iebusu taudia; bese hitu, badadia bona mai goadadia. \v 2 Iehova, emui Dirava, ese umui imamui ai baine atodia, bena ba hadareredia negana ai ba habuadia tari bona bavaladia ore; idia ida basio herohemaino, bona basio bogadia hisi. \v 3 Basio adavadia; umui natumui ulatodia na edia uhau basio henidia, bona idia natudia ulatodia basio abidia, emui uhau adavadia. \v 4 Badina be unu boma kara toma, idia ese natumui mamaruanedia na lauegu amo bema hakaudia siri, idau diravadia itomadiho-henidia totona; bena Iehova ena badu bema siahu, umui latamui ai, bona bema habuamui tari haraḡa-haraḡa. \v 5 A ini ba karadia toma: edia ihaboulaina patadia baḡiḡi rohoroho; edia dubu au-tubuadia ba tara kohikohi; edia au helaḡadiaba hagaridia; edia kaivakuku na lahi ai ba doudia. \p \v 6 Badina be umui na bese helaḡana, Iehova, emui Dirava, ena. Iehova, emui Dirava, ese tanobada besedia iboudiai bogaragidia amo vada e abimui hidi, iena bese korikori ai baine halaomui totona. \v 7 Iehova ese e lalokau henimui bona e abimui hidi, dia umui na bese badana dainai; lasi, bese iboudiai bogaragidiai umui na maraḡi herea. \v 8 A Iehova ese e lalokau henimuimu bona ena gwauhamata senemui ediai ihamomokanina e uramu; una dainai mai imana siahuna ida vada e hakaumui lasi, iḡui rumana amo bona Aigupto pavapavana Farao imana amo vada e hamaurimui. \v 9 Taunabunai, ba diba, Iehova, emui Dirava, na Dirava korikori, heabidadama Diravana: ia na ena hebogahisi ai ena gwauhamata e hamomokanimu ela bona uru daha, e lalokau heniamu bona ena haheḡani e badinamu taudia ediai. \v 10 To e inai heniamu tauna ia ese basine bogaia hisi; davana do baine henia. \v 11 Taunabunai, haheḡani bona taravatu bona hahedua hari dina ai na henimuimu na ba badinadia namonamo. \p \v 12 Ini hahedua ba hakala henidia bona ba badinadia bona karadia ba kara dainai Iehova, emui Dirava, ese ena gwauhamata baine hamomokania bona ena hebogahisi baine hahesiriua, senemui e gwau henidia hamata heḡereḡerena. \v 13 Ia ese baine lalokau henimui, baine hanamomui, baine hahutumamui; garamui danu baine hanamodia, bona emui tano anidia baine hanamodia, emui uit bona emui vine ranuna bona emui dehoro bona emui boromakau natudia bona emui mamoe natudia, senemui e gwau henidia hamata baine henimui eto tanona ai. \v 14 Bese iboudiai bogaragidiai umui baine hanamomomui badabada; taunimanima bona ubu-ubu ḡaudia ibouboudiai natudia bae havaradia, ta basine gabani. \v 15 Iehova ese gorere iboudiai na emui amo baine abi oho, Aigupto ai o davari goreredia na umui latamui ai basine atodia to inaimui iboudiai latadiai baine atodia. \v 16 A Iehova, emui Dirava, ese baine henimui oreadia iboudiai na umui ese bavaladia ore; basio bogadia hisi bona edia dirava basio toma henidia diho; badina be unu ba kara toma, vada ba hekwakwanai. \p \v 17 Readia lalomu ai baoto “Ini bese ese lau e hereagumu: ede baina luludia lasi toma?” \v 18 To idia garidia basio gari. Iehova, emui Dirava, ese Farao bona Aigupto idoinai ede e karadia toma na ba laloa tao; \v 19 hahehisi bona toa bona hoa karadia matamui ese e itadia, bona Iehova, emui Dirava, ese imana mai siahuna amo e hakaumui lasi na ba haeroa. Iehova, emui Dirava, ese o gari henidiamu besedia iboudiai na unu baine karadia toma. \v 20 Oibe, Iehova, emui Dirava, ese nanigo baine siaidia bogaragidiai, ela bona bese kwabukwabudia, bae komu taudia, na bae ore vaitani. \v 21 Basio gari henidia, badina be Iehova, emui Dirava, na bogaragimui ai e nohomu: ia na Dirava badana, hahegari Diravana. \v 22 Iehova, emui Dirava, ese ini bese na metaira-metaira umui vairamui ai baine luludia lasi; basio habuadia haraḡa-haraḡa, uda boromadia bae momo emui tano ai na garina. \v 23 A Iehova, emui Dirava, ese umui imamui ai baine atodia, baine haheḡonudia patapata, ela bona bae ore vaitani. \v 24 Edia pavapava na imamui ai baine atodia; ladadia ba haboiodia guba henuna amo; ta ese basine laomui ahu diba, ela bona ba habuadia tari vaitani. \v 25 Edia dirava laulaudia na lahi ai ba doudia; iheralaidia \it gold-na\it* bona \it silver-na\it* na basio hekise-hekise henibona basio abi, ba hekwakwanai na garina. Iehova, emui Dirava, ese unu ḡau e dadaraimu. \v 26 Vada e dadaraia ḡauna na emui ruma ai basio vareailaia, ena dika ai ba dika na garina: ena amo ba raka oho, ba rakatania, ba gari henia bona ba inai henia, badina be ia na heuduguirai ḡauna. \c 8 \p \v 1 Nahuamui ba toho, hari dina ai na henimuimu haheḡanidia iboudiai ba badinadia, unu amo ba mauri, bona ba hutuma, a ba raka vareai, Iehova ese senemui e gwaurai henidia hamata tanona bavabia, emui tano ai ba halaoa. \v 2 Iehova, emui Dirava, ese laḡani hari-ahui lalodiai tano ḡaḡaena ai e hakaumui daladia ba haero, ihamanaumui bona lalomui itohodia totona unu e kara toma, baine diba, ena haheḡani ba badinadia eiava lasi. \v 3 Ia ese e hamanaumui bona e hahitolomui, bena mana e henimui, aniani ḡauna matamatana emui ai, tamamui asi dibadia ḡauna. Unu amo e hadibamui, taunimanima na dia aniani amo mo se maurimu, a Iehova uduna amo e lasimu herevadia iboudiai amo danu. \v 4 Unu laḡani hari-ahui iboudiailalodiai emui dabua; asie dika, bona aemui asie gudu. \v 5 Ba laloa danu, tamana ese natuna matana e hakaniamu na heto, Iehova, emui Dirava, ese umui matamui unu e hakani tomava. \v 6 Taunabunai, Iehova, emui Dirava, ena haheḡani ba badinadia; ena dala ai ba raka, bona ia garina ba gari. \v 7 Badina be Iehova, emui Dirava, ese tano namona ai be hakaumui vareaimu: sinavai momo tanona, mai ranu gabudia bona ranu guridia, koura ai bona ororo ai. \v 8 Ia na uit momo bona bali\f + \fr 8:8 \ft “Bali” na flaoa ikaralaina reina ta, uit na heto. “Vine’” bona “suke” bona “Rimono” bona “olive” na Heberu taudia edia au huahua haida ladadia.\f* momo tanona, mai vine audia bona suke audia bona rimono audia bona olive audia, bona mai bada-ranuna danu. \v 9 Unuseni ai flaoa bavania boga-kunu; ḡau ta ai basio dabu. Una tanoena nadi na auri nadidia; ena ororo ai danu auri labora-labora ba ḡeia. \v 10 Bavaniani, bogamui bae kunu; bena Iehova, emui Dirava, ba imodaia, tanona; namona na ia ese vada e henimui dainai. \p \v 11 Nahuamui ba toho, Iehova, emui Dirava, ba reaia na garina, eiava ena haheḡani eiava ena taravatu eiava ena hahedua hari dina ai na henimuimu ba readia na garina. \v 12 Bavaniani, bogamui bae kunu; ruma namodia ba hagini, ba noholai; \v 13 emui boromakau seridia bona emui mamoe seridia bae hutuma; emui \it silver\it* bona emui \it gold\it* bae bada; emui ḡau iboudiai bae momo. \v 14 Una negana ai nahuamui ba toho, ba hekokoroku na garina, bona Iehova, Aigupto taudia edia tano bona edia iḡui rumana amo e hakaumui lasi Diravana, ba reaia na garina. \v 15 Ia ese una tano ḡaḡaena badana bona dikana amo e hakaumui hanai; gaigai bona doadoa edia hekori amo e hamaurimui; bona tano kaukauna ai, asi ranuna tanona ai, ranu na nadi hagahagana amo e ha-arua lasi, amui. \v 16 Tane ḡaḡaena ai ia ese mana amo e ubumuiva, tamamui asi dibadia anianina, baine hamanaumui bona lalomai baine dibadia bona dokona ai baine hanamomui helaoreana. \v 17 Taunabunai, lalomu ai basioto “Lau siahugu bona imagu goadana ese ina taḡa vada na abia, egu”. \v 18 A Iehova, emui Dirava, ba laloa, badina be ia ese siahu e henimuimu, taḡa bavabilaia, ena gwauhamata, senemui e gwaurai henidia hamata ḡauna, baine hamomokania totona, hari dina ai e karamu heḡereḡerena. \p \v 19 A Iehova, emui Dirava, boma laloa boio, dirava idaudia boma raka henidia kahi, isiaidia boma lao heni bona boma toma henidia diho, hari dina ai na hamaoromui momokanimu, vada ba mase. \v 20 Iehova ese bese haida umui vairamui ai e habuadia tarimu na heto, umui danu baine habuamui tari; badina be o gwau edeede, Iehova, emui Dirava, gadona asio kamonai henia. \c 9 \p \v 1 Israel e, a kamonai. Hari dina ai umui ese Ioridane sinavaina ba hanaia, bese badadia, goada ai e hereamui besedia, edia tano bavabi emui; hanua badadia danu, edia maḡu na guba ai e daemu hanuadia, bavabi emui. \v 2 Unu bese taudia na babada bona lalata; idia na Anakim taudia: dibamui, bona haridia vada o kamonai, e tomu “Anak natuna vairadiai daika baine gini?” \v 3 Vada ba diba, hari dina ai Iehova, emui Dirava, na vairamui ai baine hanai, lahi ḡaraka-ḡaraka na heto; baine habuadia bona baine hamanokadia; bena umui ese ba hahavadia bona bavaladia ore haraḡa, Iehova ese vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \p \v 4 Iehova, emui Dirava, ese vairamui ai baine luludia lasi murinai, lalomu ai basioto “Egu kara maoromaoro dainai Iehova ese ina tano vada e henigu”. Lasi; idia edia kara havara daidiai Iehova ese unu bese na vairamui amo baine luludia lasi. \v 5 Edia tano bavabia emui, dia emui kara maoromaoro eiava lalomui ḡoḡoeva-ḡoḡoeva daidiai, to unu bese edia kara havara daidiai Iehova, emui Dirava, ese vairamui amo baine luludia lasi, senemui Abraham bona Isaak bona Iakob e gwaurai henidia hamata herevana ihamomokanina totona. \p \v 6 Taunabunai ba diba, Iehova, emui Dirava, ese ina tano namona e henimuimu na dia emui kara maoromaoro daidiai; badina be umui na gwau-daḡe taumui. \v 7 Ba laloa tao, basio laloa boio, Iehova, emui Dirava, ede o habadua toma tano ḡaḡaena ai: Aigupto amo o raka lasi dinana ai ema bona ina gabu ai o kau, umui ese Iehova vada o gwau edeede henia. \v 8 Horeb ai danu Iehova ena badu o havaraia; bena ena badu ai baine habuamui tari eto. \v 9 Ororo ai na dara dae, huro nadidia, Iehova ese e henimui taravatudia e torelai nadidia, iabidia; una negana ai lau na dina hari-ahui boi hari-ahuiororo ai na nohova, aniani asina aniva, ranu asina inuva. \v 10 Bena Iehova ese huro nadidia ruaosi e henigu, Dirava imana kwakikwakina e torelai ḡaudia; idia latadiai Iehova ena hereva iboudiai vada e hetore, hebou badana dinana ai, ororo ai, lahi bogaragina amo e hamaorolaimui herevadia. \v 11 Dina hari-ahui boi hari-ahui e ore ai, Iehova ese unu nadi e henigu, taravatu nadidia. \v 12 Bena Iehova ese e hamaorogu, eto, A tore isi, ina gabu amo a hekei; haraḡa-haraḡa; badina be Aigupto amo vada o hakaudia lasi taudiavada e kara havara; na haḡanilaidia dalana amo vada e raka siri haraḡa-haraḡa, kaivakuku ta vada e karaia. \p \v 13 Bena Iehova ese e hereva henigu, eto, Ina bese taudia vada na itadia, idia na gwau-daḡe taudia. \v 14 A siri, baina habuadia tari, ladadia na baina roho guba henuna amo. Bena oiemu amo bese badana ta, idia baine hereadia besena, baina havaraia. \v 15 Taunabunai na raka muri, ororo amo na hekei. Ororo na lahi ese e araia. Taravatu nadidia ruaosi na imagu ai. \v 16 Bena na roha lao, na itamui, Iehova, emui Dirava, vairanai vada o kara havara, boromakau natuna laulauna vada o koroa, Iehova vada e haḡanilaimui dalana amo vada o raka siri haraḡa-haraḡa. \v 17 Bena huro nadidia ruaosina abidia, imagu amo na tahodia dobi; idia na vairamui ai e makohi rohoroho. \v 18 Bena Iehova vairanai na goru diho, nega gunana heḡereḡerena, dina hari-ahui boi hari-ahui aniani asina aniva bona ranu asina inuva, emui karadika iboudiai daidiai; badina be Iehova vairanai o kara havara bona ena badu o havaraia. \v 19 Iehova ese e badu henimui dikadikava bona e urava baine habuamui tari dainai kudougu e hetaha; a una negana ai danu Iehova ese egu noinoi ma e abia dae. \v 20 Iehova ese Aaron danu e badu heniava una negana ai, baine alaia mase eto; ia dainai danu na ḡuriḡuriva. \v 21 Bena emui kara havara ḡauna, hari boromakau natuna laulauna, na abia, Iahi ai na gabua; bena na huaria sisisisi, ḡahu na heto; bena hari ḡahu na ororo amo e aruva sinavaina ai na negea. \p \v 22 Tabera ai danu, bona Masa ai, bona Kibroto-hatava ai, umui ese Iehova o habadua. \v 23 Bena Iehova ese Kade-baranea amo ma e siaimui, eto “Vada aola; vada na henimui tanona bavabia”. Una negana ai umui na o gwau edeede, Iehova emui Dirava ena haheḡani asio badinaia, bona asio abidadama henia, bona gadona asio kamonai. \v 24 Emui ai na kau dinana ema bona harihari umui ese Iehova vada o gwau edeede henia. \p \v 25 Taunabunai lau na dina hari-ahui boi hari-ahui Iehova vairanai nagoru dihova; badina be Iehova ese baine habuamui tari eto. \v 26 Bena Iehova na noia, nato, Ḡaubada Iehova e, emu bese basio habuaia tari, dihimu basio aladia ore. Oi siahumu amo vada o hamauridia; oi imamu siahuna ai Aigupto amo vada o hakaudia lasi. \v 27 Emu hesiai taudia, Abraham bona Isaak bona Iakob, ba lalodia; ina bese taudia edia gwau-daḡe bona ediakara havara bona edia kara dika basio lalodia; \v 28 emu hahekau dainai a rakatania tanona taudia ese bae kirikirilaimu na garina, baeto “Iehova na asi goadana e gwaurai henidia hamata tanona ai baine hakaudia vareai”, bona “E inai henidia dainai vada e hakaudia lasi tano ḡaḡaena ai, baine aladia mase totona”. \v 29 Badina be idia na oiemu bese, oi dihimu; oi ese imamu o toia roro, emu siahu badana amo o hakaudia lasi. \c 10 \p \v 1 Una negana ai Iehova ese e hamaorogu, eto, Huro nadidia rua ma ba utu palaka, gunadia heḡereḡeredia, bena ororo ai ba dara dae dekegu ai. Bona maua ta reirei amo ba karaia. \v 2 Bena revareva baina tore unu huro nadidia ai, nadi gunadia ai e hetore heḡereḡeredia. Bena maua ai ba udadia. \v 3 Taunabunai lau ese kela\f + \fr 10:3 \ft “Kela”: hanua haida e tomu “budabuda”.\f* reireidia na abi, maua na karaia, bona huro nadidia rua na utu palaka, gunadia heḡereḡeredia, ororo ai na daralai dae. \v 4 Bena ia ese taravatu gwautaosi e tore, unu huro nadidia ai, gunadia ai e hetore heḡereḡeredia. Unu taravatu be Iehova ese ororo ai e henimui ḡaudia, lahi bogaragina amo e gwaurai, hebou dinana ai. Bena Iehova ese unu nadi vada e henigu. \v 5 Bena na raka muri, ororo amo na hekei, hari nadi na na karaia heḡaeḡae mauana ai na udadia. Idia na doini mimia, Iehova ese ena haheḡani e henigu heḡereḡerena. \p \v 6 (Israel taudia na Bene-iaakan ranu-guridia amo e laolao, ela bonaMosera ai e kau; unuseni ai Aaron e mase, bena e guria. Ia natuna Eleasara ese e boloa, hahelaḡa tauna dagina ai. \v 7 Unu amo ma e laolao, Gudugoda ela. Gudugoda amo ma e laolao, Iotobata, sinavai momo tanona, ela. \v 8 Una negana ai Iehova ese Levi iduhuna e abia hidi, Iehova ena taravatu mauana bae huaia, bona Iehova vairanai bae gini; ena ḡaukara bae kara, bona ia ladana bae heatolaia, ema bona hari dina. \v 9 Una dainai Levi na asi ahuna tadikakana bogaragidiai. Ia ahuna na Iehova, Iehova, emui Dirava, ese e hamaoroa heḡereḡerena.) \p \v 10 Lau na dina hari-ahui boi hari-ahui ororo ai na nohova, nega gunana heḡereḡerena; bena nega iharuana ai danu Iehova ese egu noinoi e abia dae, bena se habuamui tari. \v 11 Bena Iehova ese e hamaorogu, eto, A tore isi, emu orea taudia vairadiai ba raka; bena senedia na gwau henidia hamata baina henidia nato tanona ai bae raka vareai, bona bae abia edia. \p \v 12 Israel e, harihari Iehova, emui Dirava, ena ura be dahaka emui ai? Ina mo: Iehova, emui Dirava, garina ba gari, bona ena dala iboudiai ba raka. Iehova, emui Dirava, ba ura henia, bona isiaina ba lao heni mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai; \v 13 bona Iehova ena haheḡani bona ena taravatu iboudiai, lau ese umui ihanamomui totona hari ina dina ai vada na gwaurai henimui ḡaudia, ba badinadia. \v 14 A laloa, Iehova, emui Dirava, na guba biaguna bona atai gabudia lohiana; tanobada na iena, bona tanobada anina idoinai danu iena; \v 15 to Iehova ese umui senemui e abidia dae, ena lalokau, bona garadia e abidia hidi, ena bese, umui sibomui, bese iboudiai bogaradiai, ema bona hari ina dina. \v 16 Taunabunai, lalomui ba hahelaḡadia, bona emui gwau-daḡe ba negea. \v 17 Badina be Iehova, emui Dirava, na dirava edia Dirava bona lohia edia Lohia; ia na Ḡaubada; ia na siahu bona hahegari Diravana. Ia vairanai taunimanima iboudiai na heḡereḡere; ta ese ia lalona basine ania diba. \v 18 Ia ese vabu bona ihareha na ena hahemaoro ḡoevaḡoevana amo e hanamodiamu, bona noho-hedoatauna e lalokau heniamu, e ubuamu bona e hadabualaiamu. \v 19 Taunabunai, noho-hedoa tauna ba lalokau henia; badina be umui danu Aigupto tanonaai o noho hedoava. \v 20 Iehova, emui Dirava, garina ba gari; ia isiaina ba lao heni; ia ba badinaia; ia ladana ai emui gwauhamata ba gwaurai. \v 21 Ia ba imodaia, ia na emui Dirava; siahu bona hahegari karadia iboudiai matamui ese vada e ita be ia ese e kara. \v 22 Senemui na Aigupto ela, taunimanima hitu-ahui hona; a harihari Iehova, emui Dirava, ese vada e hahutumamui, guba hisiudia na heheto. \c 11 \p \v 1 Taunabunai, Iehova, emui Dirava, ba ura henia bona ba kamonai henia; ena hahedua bona ena taravatu bona ena haheḡani ba badinadia nega iboudiai. \v 2 Hari dina ai ba laloa namonamo: badina be ini hereva na dia natumui, ḡau ta asi dibadia bona ḡau ta asie itaia, asina herevalai henidiamu. Iehova, emui Dirava, ena mata-hakani, bona ena siahu, bona imana mai goadana ida e toia roro, ba haerodia. \v 3 Ena toa bona ena hoa karadia, Aigupto ai e kara, Farao, Aigupto pavapavana, bona ena tano idoinai, ede e karadia toma danu ba haeroa. \v 4 Aigupto ena tuari oreadia danu, mai edia hosi bona mai edia kariota, Davara Kakakakana abatana amo e habubunidia, umui e havamui negana ai; Iehova ese ma e habuadia tari ema bona hari dina. \v 5 Ba laloa danu ede e karamui toma tano ḡaḡaena ai, ema bona ina gabu ai o kau. \p \v 6 Ma ba laloa, Datan mai tadina Abiram, Eliab Ruben natuna, ede e karadia toma: tano ese e hadonodia, idia bona edia ruma taudia bona edia kalaga bona edia mauri ḡaudia iboudiai, Israel taudia iboudiai bogaragidiai. \v 7 Siahu karadia iboudiai Iehova ese vada e kara, umui ese matamui amo vada o ita. \p \v 8 Taunabunai, hari dina ai vada na haḡanilaimui haheḡanidia ba badinadia; bena ba goada, ba raka vareai, iabina totona ba hanai tanona vada bavabia; \v 9 emui mauri dinadia bae hoho danu, Iehova ese senemui e gwaurai henidia hamata tanona ai. Una tano na idia mai garadia ida bae abia eto; ia na rata bona bada-ranuna e arumu tanona. \v 10 Badina be iabina totona ba rakavareai tanona na dia o rakatania tanona Aigupto bamona. Unuseni ai emui uhe o hado, bena aemui amo ihapariparidia ola, aniani avadia umadia na heheto. \v 11 A iabina totona ba raka hanai tanona na ororo bona koura tanona, guba medudia ese e haparipariamu tanona, \v 12 Iehova, emui Dirava, ese e reḡuamu tanona. Iehova, emui Dirava, ese e haḡereamu, nega iboudiai, laḡani matamana ela bona laḡani dokona. \p \v 13 Hari dina ai na haḡanilaimuimu haheḡanidia boma badinadia, Iehova, emui Dirava, boma ura henia, bona isiaina boma lao heni mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai, \v 14 ia ese medu baine henimui ena nega korikori ai, medu gunadia bona medu gabedia, tano ihapariparina; bena emui uit bona emui vine ranuna bona emui dehoro ba haboudia. \v 15 Rei matamata danu baine henimui, emui seri adia; bavaniani, bogamui bae kunu. \v 16 Nahuamui ba toho, sibomui lalomui ba hekoi bena ba raka siri, dirava idaudia isiaidia ba lao heni bona ba toma henidia diho, na garina. \v 17 Unu boma kara toma, Iehova ena badu emui ai baine vara; bena ia ese guba baine koua, medu na basine diho bona tano anidia na basie vara; bena tano namona, Iehova ese e henimuimu tanona, lalona amo ba boio haraḡa. \p \v 18 Taunabunai, ini egu hereva na lalomui ai bona laumamui ai ba dogodia tao; idia na toa ai baela, imamui ai bona bagumui ai. \v 19 Natumui ba hadibalaidia, ruma ai o helaimu negadia ai, bona dala ai o rakamu negadia; ai, bona o hekuremu negadia ai, bona o tore isimu negadia ai, do ba herevalaidia. \v 20 Emui iduara ihua-ihuadia kahana kahana audia ai ba tore, bona emui ikoukou ai danu ba tore; \v 21 bena emui mauri dinadia bona natumui edia mauri dinadia bae hoho, Iehova ese senemui e gwaurai henidia hamata tanona ai, guba na tanobada daenai baine mia negana idoinai. \v 22 Badina be na haḡanilaimuimu haheḡanidia iboudiai boma badinadia namonamo, Iehova emui Dirava boma ura henia bona ena dala iboudiai lalodiai boma raka bona enai boma tao, \v 23 bena Iehova ese ini bese iboudiai na umui vairamui ai baine luludia Iasi, bena bese badadia, umui e hereamui besedia, gabudia do bavabi. \v 24 Aemui bae moi tao gabudia na bavabi, emui. Emui tano bavabia, tano ḡaḡaena amo ela bona Lebanon, bona Eufrate sinavaina amo ela bona Davara Badana. \v 25 Tau ta ese basine laomui ahu diba; Iehova ese gari baine havaraia, ba lao henia tanona Ialonai; iboudiai na umui garimui bae gari, ia ese e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \p \v 26 O itaia, hari dina ai lau na hahenamo bona heuduguirai umui vairamui ai na atodiamu: \v 27 hahenamo be Iehova, emui Dirava, ena haheḡani, hari dina ai na haḡanilaimuimu ḡaudia, ba badinadia davana; \v 28 heuduguirai be Iehova emui Dirava ena haheḡani basio badinadia, a hari dina ai na haḡanilaimuimu dalana amo ba raka siri bona dirava idaudia, asi dibamui diravadia, muridiai ba raka na davana. \p \v 29 Bena Iehova, emui Dirava, ese bavabia emui tano ai ba halaoa tanona Ialonai baine hakaumui vareai negana ai, umui ese hahenamo na Gerisim ororona ai bavatoa, bona heuduguirai na Ebal ororona ai bavatoa. \v 30 Idia na Ioridane sinavaina unukahana ai, lahara kahana ai, dina e dihomu kahana ai, Kanaan taudia Araba ai e nohomu edia tano ai. Una tano na hevaira henina ai, More au helaḡana badinai. \p \v 31 Badina be umui ese Ioridane sinavaina ba hanaia, ba raka vareai, Iehova, emui Dirava, ese e henimuimu tanona bavabia, emui tano. Bena bavabia bona ba noholaia negana ai, \v 32 nahuamui ba toho, taravatu bona haheḡani iboudiai, hari ina dina ai na henimuimu ḡaudia, na ba badinadia. \c 12 \p \v 1 Taravatu bona haheḡani bini, Iehova, senemui edia Dirava, vada e henimui tanona ai ba badinadia namonamo, tanobada ai ba mauri noho dinadia iboudiai. \v 2 Gabudia bavabi besedia edia dirava e toma henidia dihomu gabudia iboudiai ba habuadia tari, ororo badadia ai bona ororo maraḡidia ai bona au mauridia henudiai. \v 3 Edia ihaboulaina patadia ba ḡiḡidia dobi; edia pupu nadidia ba hamakohidia rohoroho; edia au helaḡadia ba. doudia; edia kaivakuku ba hamakohidia, bona ladadia ba roho una gabu ai. \p \v 4 Iehova emui Dirava, na unu basio kara henia toma. \v 5 A Iehova, emui Dirava, ese gabu ta baine abia hidi, emui iduhu iboudiai lalodia amo, unuseni ai ladana baine atoa, bona unuseni ai baine noho. Una gabu ba tahua; \v 6 bena ba lao henia, emui ḡole-oho bouboudia, bona emui boubou idauidaudia, bona emui karoa ihagwautadia, bona emui dudui-isi ḡaudia, bonaemui gwauhamata ḡaudia, bona emui herahia ḡaudia, bona emui boromakau natudia roboadia, bona emui mamoe natudia roboadia, iboudiai ba laohai. \v 7 Unuseni ai danu Iehova, emui Dirava, vairanai bavaniani, bona ba moale hebou, emui ḡaukara iboudiai lalodiai, umui bona emui ruma taudia, badina be Iehova, emui Dirava, ese vada e hanamomui. \p \v 8 Harihari iniseni ai ta karamu karadia na unuseni ai basio kara. Iniseni ai ta ta ena ura ena ura ta karamu, \v 9 badina be emui laḡa-ani gabuna bonaemui tano korikori, Iehova, emui Dirava, ese baine henimui gabuna, na do asio kau. \v 10 A Ioridane sinavaina unukahana ai ba hanai, Iehova, emui Dirava, ese baine henimui emui tano korikori ai ba halaoa tanona; bena ia ese inaimui bogaragidia amo baine hamaurimui ela bona mai mainomui ida ba noho; \v 11 una negana ai vada na haḡailaimui ḡaudia iboudiai ba laohaidia, Iehova, emui Dirava, ese, ia ladana unuseni ai baine mia totona, baine abia hidi gabuna ai: emui ḡole-oho bouboudia, bona emui boubou idau-idaudia, bona emui karoa ihagwautadia, bona emui dudui-isi ḡaudia, bona emui gwauhamata ḡaudia, Iehova ena. \v 12 Una negana ai umui na Iehova, emui Dirava, vairanai ba moale hebou, umui bona natumui mamaruanedia bona natumui hahinedia, bona emui hesiai taudia bona emui hesiai hahinedia; bona Levi tauna emui hanua ai e nohomu danu, badina be ia na asi ahuna bona asi ena tano umui bogaragimui ai. \v 13 Nahuamui ba toho, emui ḡole-oho bouboudia na basio hahelaḡadia gabu kavakava ai, \v 14 a Iehova ese emui iduhu bogaragidia amo baine abia hidi gabuna ai mo; unuseni ai emui ḡole-oho bouboudia ba hahelaḡadia, bona unuseni ai na haḡanilaimuimu karadia iboudiai ba kara. \p \v 15 Ḡau tamona, emui hanua idau-idau iboudiai lalodiai, mauri ḡaudia haida, uda nanidia bona dia na heheto, bavaladia diba, bona hidiodia bavani, emui ura heḡereḡerena, bona Iehova, emui Dirava, ese ena hahenamo vada e henimui heḡereḡerena; vada e taubu taudia bona asie taubu taudia bae ani diba. \v 16 A mai raradia na basio ani; rara na tano ai ba hahebubua, ranu na heto. \p \v 17 Ini na basio ani diba, emui hanua idau-idau iboudiai lalodiai: emuiuit eiava emui vine ranuna eiava emui dehoro karoadia ihagwautadia, eiava emui boromakau eiava emui mamoe natudia roboadia, eiava emui gwauhamata ḡaudia eiava emui herahia ḡaudia eiava emui dudui-isi ḡauna. \v 18 A Iehova, emui Dirava, vairanai bavani, Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi gabuna ai, oi bona natumu maruanena bona natumu hahinena, bona emu hesiai tauna bona emu hesiai hahinena, bona Levi tauna emu hanua ai e nohomu; bona emu ḡaukara iboudiai lalodiai ba moale. \v 19 Nahuamu ba tohoa, Levi tauna basio reaia, emu tano ai ba noho dinadia iboudiai. \p \v 20 Iehova, emui Dirava, ese emui tano baine habadaia, vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena, bena gado dainai baoto “Lau na vamu baina ania”, una negana ai vamu do bavania, emui ura heḡereḡerena. \v 21 Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi bona ladana baine nemailaia gabuna bema daudau, emui boromakau eiava emui mamoe, Iehova ese vada e henimui ḡaudia, bavaladia diba, vada na haḡanimui heḡereḡerena; bena emui hanua ai bavani, emui ura heḡereḡerena. \v 22 Uda nanina eiava dia boma ani heḡereḡerena, unu danu bavani; vada e taubu bona asie taubu taudia bae ani diba. \v 23 Ḡau tamona, mai raradia basio ani; badina be rara be mauri, bona mauri be hidio ida basio ani. \v 24 Basio ania; tano ai ba bubua, ranu na heto. \v 25 Basio ania, bena ba namo, umui bona natumui umui murimui ai, Iehova vairanai o kara maoromaoromu dainai. \v 26 To, emui ḡau helaḡadia bona emui gwauhamata ḡaudia vada ba laohaidia, Iehova ese baine abia hidi gabuna ai; \v 27 bona emui ḡole-oho bouboudia hidiodia bona raradia naIehova, emui Dirava, ena ihaboulaina patana ai ba hahelaḡadia. Bena emui boubou ḡaudia raradia na Iehova emui Dirava ena ihaboulaina patana ai ba sei, a hidiodia be bavani. \v 28 Nahuamui ba toho, ini na haḡanilaimuimu herevadia iboudiai na karadia ba kara; bena ba namo, natumui danu umui murimui ai bae namo hanaihanai, kara namodia bona kara maoromaorodia Iehova, emui Dirava, vairanai o karamu dainai. \p \v 29 Iehova, umui Dirava, ese gabudia bavabi besedia baine negedia daure, bena umui ese gabudia bavabi bona edia tano ba noholaia; \v 30 una negana ai nahuamui ba toho, idia do bae hebua tari murinai edia dala ai ba raka na garina, bona edia dirava ba herevalaidia, baoto “Ini bese na edia dirava ede e toma henidia diho tomamu Lau danu unu baina kara toma”, na garina. \v 31 Iehova, emui Dirava, na unu basio kara henia toma; badina be lebulebu karadia iboudiai Iehova ese e inai henimu be idia ese vada e kara, edia dirava ihanamolaidia; oibe, natudia mamaruanedia bona natudia hahinedia na lahi ai e haḡoledia oho, edia dirava ihanamolaidia. \p \v 32 Vada na henimui haheḡanidia iboudiai ba badinadia namonamo; latadiai hereva ta basio atoa kau, bona edia amo hereva ta basio kokia. \c 13 \p \v 1 Bogaragimui ai peroveta tauna eiava nihi tauna ta bema tore isi, toa ta eiava hoa karana ta bema gwauraia guna, \v 2 gabeamo ia ese e gwauraia guna toana eiava hoa karana bema vara, bena ia bema toma “Dirava idaudia, umui do asi dibamui diravadia, baita tahudia bona isiaidia baita lao heni”, \v 3 una peroveta tauna eiava nihi tauna ena hereva basio abia dae. Badina be Iehova, emui Dirava, ese e tohomuimu, baine diba, Iehova emui Dirava o lalokau heniamu mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai ida eiava lasi. \v 4 Iehova, emui Dirava, murina amo ba raka, ia garina ba gari, iena haheḡani ba badinadia, ia gadona ba kamonai, ia isiaina ba lao heni, bona ienai ba tao. \v 5 A una peroveta tauna eiava una nihi tauna na bavalaia mase; badina be gwau-edeede karadia e hahedibalai, e tomu Iehova, emui Dirava, Aigupto tanona amo e hakaumui lasi bona iḡui rumana amo e ruhamui nege Diravana, ba gwau edeede henia, ma e tomu, Iehova, emui Dirava, vada e haḡanilaimui dalana amo ba raka siri. Kara havara na bogaragimui amo unu ba negea daure toma. \p \v 6 Readia tadikakamu korikorina eiava natumu maruanena eiava natumu hahinena eiava adavamu lalokauna eiava turamu lalokauna ese lalomu baine ania hehuni, baineto “Dirava idaudia isiaidia baita lao heni”. Unu dirava na readia oi asi dibamu bona senemu asi dibadia diravadia, \v 7 a bogaragidiai o nohomu besedia edia dirava, gabu kahikahidia ai eiava gabu daudaudia ai, eiava tanobada dokona kahana amo ela bona tanobada dokona kahana. \v 8 Unu bema kara toma, ena lalo-ani basio abia dae, bona basio kamonaihenia, bona basio bogaia hisi, bona basio hamauria, bona basio hunia. \v 9 Bavalaia mase; oi imamu baine guna ia ialana ai, murinai taunimanima iboudiai imadia ienai bae kau. \v 10 Nadi amo ba hodoa mase, badina be ia ese Iehova, emu Dirava, Aigupto tanona amo bona iḡui rumana amo e hakaumui lasi Diravana, ena amo baine hakaumui siri eto dainai. \v 11 Bena Israel taudia iboudiai bae kamonai bona bae gari, gabeai kara havara unuhetomana nega ta basie karaia lou, ela bona hanaihanai. \p \v 12 Readia Iehova, emui Dirava, baine henimui hanuana ta ai harina ba kamonai, \v 13 kara havara taudia haida bogaragimui amo vada e raka lasi, hanua taudia lalodia vada e ani, eto, “Dirava idaudia, umui do asi dibamui diravadia, isiaidia baita lao heni”. \v 14 Unu bema heto, umui na ba tahua bona ba henanadai malaka-malaka. Bema momokani kara dika-hereana unuhetomana vada e karaia bogaragimui ai, \v 15 una hanua taudia na dare amo bavaladia mase; hanua na ba habuaia tari, bona taunimanima iboudiai bona boromakau iboudiai na dare amo bavaladia ore. \v 16 Kohuna idoinai na ariara ai ba habou, unuseni ai ba doudia; kohu na bae ara, hanua danu baine ara, e kara ḡole-oho boubouna na heto, Iehova, emui Dirava, ena. Gabu na baine vahu hanaihanai, hanua na basie haginia lou. \v 17 = helaḡana ta imamu ai basio abia. Bena Iehova na ena badu siahuna ma baine keruma; ia na baine bogamui hisi bona baine hahutumamui, senemui e gwau henidia hamata heḡereḡerena. \v 18 Iehova, emui Dirava, erena boma kamonai, bona ena, haheḡani iboudiai hari dina ai na haḡanilaimuimu na boma badinadia, bona Iehova, emui Dirava, vairanai boma kara maoromaoro, bena unu baine karamui toma. \c 14 \p \v 1 Umui na Iehova, emui Dirava, natuna. Mase daidiai kopimui basio iva bona ramamui basio nau. \v 2 Badina be umui na Iehova, emui Dirava, ena bese helaḡana, Iehova ese tanobada kopina ai e nohomu besedia iboudiai edia amo vada e abimui hidi, ena orea korikori ai baine halaomui totona. \p \v 3 Ḡau dikadia basio ani. \v 4 Bavani ḡaudia bini: boromakau, bona mamoe, bona nani; \v 5 dia\f + \fr 14:5 \ft “Dia” na uda ḡauna ta, itana na nani na heto.\f* badana, bona dia maraḡina, bona uda diana, bona uda nanina, bona ororo diana, bona taora diana, bona ororo mamoena. \v 6 Imadia aedia palapaladia aukadia bona pararadia, bona aniani e hadonomu ma e lori lasimu, ududia ai ma e ḡauamu, ḡaudia iboudiai bavani. \v 7 Ḡau tamona, adia aniani e ḡaua loumu eiava imadia aedia pararadia ḡaudia haida na basio ani. Ḡaudia bini: kamelo bona hea bona koni,\f + \fr 14:7 \ft “Hea” bona “Koni” na uda ḡaudia maraḡidia, mada bamona.\f* badina be adia aniani e ḡaua loumu to imadia aedia palapaladia asie parara. Idia na mimiro emui ai. \v 8 Boroma danu na miro emui ai, badina be imana aena palapaladia e parara, to ana aniani se ḡauaia loumu. Hidiodia na basio ani, bona masedia ai basio daudia toho. \p \v 9 Ranu ai e nohomu ḡaudia na mai taiadia bona mai unadia bavani. \v 10 A asi taiadia bona asi unadia ḡaudia na basio ani: idia na mimiro emui ai. \p \v 11 Manu ḡoevadia iboudiai na bavani. \v 12 A ini na basio ani: ugava-bada, bona larata, bona ugava maraḡina; \v 13 bona pivai bona bogibada, mai bamodia manudia ida; \v 14 mukou danu, mai ia bamona manudia ida; \v 15 bona kokokoko bona kito bona kanaḡe bona kipa, mai bamodia manudia ida; \v 16 bona baimumu maraḡina, bona baimumu badana, bona kema; \v 17 bona boebedi, bona lokoru, bona manubada; \v 18 bona boge bona noko, mai bamodia manudia ida; bona turumu, bona sisiboi. \v 19 Mai hanidia bona mai imadia aedia ḡaudia na mimiro emui ai, basio ani. \v 20 Mai hanidia; ḡaudia ḡoevaḡoevadia iboudiai na bavani. \p \v 21 E mase kava ḡauna na basio ania. Emu hanua ai e noho hedoamu tauna ba henia diba, bena baine ania; eiava idau bese tauna enai ba hoia. Badina be umui na bese helaḡana, Iehova, emui Dirava, ena. \p Nani natuna hidiona na sinana ratana amo basio nadua. \p \v 22 Laḡani ta ta amo emu uma anidia ba karoadia, karoa gwauta, bena karoa ta ba hahelaḡaia. \v 23 Bena aria ba karaia; Iehova, emu Dirava, vairanai, ia baine abia hidi gabuna ai, emu karoa ihagwautadia bavani, uit bona vine ranuna bona dehoro; bona emu boromakau natudia roboadia bona emu mamoe natudia roboadia danu bavani, nega iboudiai Iehova, emu Dirava, garina ba gari helaoreana. \p \v 24 A dala daudau dainai, Iehova, emu Dirava, ese baine hanamomu negadia ai oi ese hari karoa helaḡadia basio laohai diba, Iehova, emu Dirava, vada e abia hidi bona ladana vada e nemailaia gabuna na daudau dainai, \v 25 vada ba hoia, moni davana. Bena moni na imamu ai bavabia, Iehova, emu Dirava, ena abi-hidi gabuna baola, \v 26 unuseni ai lalomu e ura henimuḡaudia na emu moni amo ba hoi, boromakau eiava mamoe eiava vine ranuna eiava inuinu ḡauna ta, emu ura heḡereḡerena. Bena Iehova, emu Dirava, vairanai bavaniani, bona ba moale, oi bona emu ruma taudia iboudiai. \v 27 Levi tauna danu emu hanua ai e nohomu na basio reaia, badina be ia na asi ahuna bona asi ena tano bogaragimui ai. \p \v 28 Laḡani toi toi amo, emu karoa ihagwautadia, una laḡani ihatoina anina amo, bavabi, emu hanua rogena ai bavato; \v 29 bena Levi tauna (badina be asi ahuna bona asi ena tano bogaragimui ai), bona noho-hedoa taunabona ihareha bona vabu emu hanua ai nonoho na baela, adia bae ha abi, bena bogadia bae kunu. Unuheto amo Iehova, emu Dirava, ese baine hanamomu, bona imamu amo e karamu karadia iboudiai baine hanamodia. \c 15 \p \v 1 Laḡani ihahitudia dokodia ai, abi-torehai iboudiai na bae hegwau tao. \v 2 Ini ba kara toma: taunimanima ta ta ese dekena tauna e henia torehai ḡauna baine gwaua tao, iabi-louna basine gwauraia, dekena taunaena amo eiava varavarana ena amo; badina be Iehova ese abi-torehai igwau-taodiavada e gwauraia. \v 3 Idau bese tauna enai iabi-louna ba gwauraia diba; to emu ḡau ta bema varavaramu imana ai, vada ba gwaua tao. \v 4 A tau ta basine ogoḡami umui bogaragimui ai; badina be Iehova, emui Dirava, vada e henimui emui tano ai ba halaoa tanona ai Iehova ese baine hanamomui. \v 5 = tamona, Iehova, emui Dirava, erena ba kamonai, bona hari dina ai na henimuimu haheḡanidia ba badinadia. \v 6 Badina be Iehova, emui Dirava, ese baine hanamomui, ena gwauhamata heḡereḡerena. Bese loḡora ba henidia torehai, to ediai basio abi torehai; bona bese loḡora ba halohiadia, to idia ese basie halohiamui. \p \v 7 Bogaragimui ai varavaramui ta bema ogoḡami, Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona hanuana ta ai, lalomu basio ha-aukaia, bonarimamu basio hagorua, varavaramu ogoḡamina enai. \v 8 Imamu ba hahekidaia era, bona ba henia, ena dabu heḡereḡerena. \v 9 Nahuamu ba tohoa danu, lalomu ba hadaia kerere na garina, baoto “Laḡani ihahituna, abi-torehai igwau-taodia laḡanina, vada eme kahikahi”, bena varavaramu ogoḡaminaba vaira hua henia, bona ḡau ta basio henia; bena ia ese Iehova baine tai henia, oi baine habadelaimu, kara dika taumu. \v 10 Ba henia mai lalomu idoinai; lalomu basine hisihisi o heniamu dainai. Badina be unu amo Iehova, emu Dirava, ese baine hanamomu, emu ḡaukara iboudiai bona imamu karadia idoidiai lalodiai. \v 11 Badina be ogoḡami na basine doko emui tano ai; taunabunai na haḡanilaimumu, imamu ba hahekidaia era varavaramu enai, bona ogoḡami tauna enai eiava asi ena ḡau tauna enai, emui tano lalonai. \p \v 12 Varavaramu ta, Heberu tauna ta eiava Heberu hahinena ta, boma hoia, ia na laḡani tauratoi lalodiai isiaimu baine lao heni, bena laḡani ihahituna ai ba ruhaia nege. \v 13 Ba ruhaia nege negana ai, ima kavakavana ai basio kahua nege; \v 14 a emu seri amo, emu uit amo bona emu vine ranuna amo imana anina ba heni dudukau. Herahia ba henia; Iehova, emu Dirava, ese herahia vada e henimu heḡereḡerena, ia ba henia. \v 15 Ba laloa tao, umui danu hesiai iḡuidia ai o nohova Aigupto tanona ai, bena Iehova, emui Dirava, ese e ruhamui nege; taunabunai ina haheḡani name henimui hari ina dina ai. \p \v 16 A ia ese oi mai emu ruma taudia ida bema lalokau henimui, dekemui ai ena noho na namo dainai, bena bema toma “Lau na asina uramu baina rakatanimu”, \v 17 auri mai matana ta bavabia, iduara ai taiana abona ba daia uru; bena ia ese oi isiaimu baine lao heni ela bona mase. Emu hesiai hahinena danu unu ba karaia toma. \v 18 Basio laloa iruha-negena na karaaukana; badina be laḡani tauratoi oi isiaimu vada e lao heni, hesiai tauna mai davana ena nega vada e haruaia. Taunabunai, Iehova, emu Dirava, ese baine hanamomu, emu kara iboudiai lalodiai. \p \v 19 Roboa mamaruanedia emu boromakau seridia ai bona emu mamoe seridia ai ba hahelaḡadia, Iehova, emu Dirava, ena. Boromakau natuna roboana na basio haḡaukaraia; mamoe natuna roboana na huina basio abia; \v 20 unu na laḡani ta ta amo emu ruma taudia ida bavani, Iehova, emu Dirava, vairanai, ia ese baine abia hidi gabuna ai. \v 21 A bema mai bebeka-bebekana, eiava aena bema hedairike, eiava matana bema kepulu, eiava bema mai ena dika ta, basio hahelaḡaia Iehova, emu Dirava, ena. \v 22 Hanua ai bavania; vada e taubu taudia bona asie taubu taudia bae ani diba, uda nanidia bona dia o animu heḡereḡerena. \v 23 Ḡau tamona, mai rarana basio ania; rarana na tano ai ba bubua nege, ranu na heto. \c 16 \p \v 1 Hua ladana Abib ba laloa, bona Lagau-hanai ariana ba karaia, Iehova, emui Dirava, ena; badina be Abib huana ai Iehova, emui Dirava, ese hanuaboi ai Aigupto tanona amo e hakaumui lasi. \v 2 Lagau-hanai boubouna na emui seri amo bavabia, ba hahelaḡaia Iehova, emui Dirava, ena; ia ese baine abia hidi bona ladana baine nemailaia gabuna ai ba hahelaḡaia. \v 3 E hatubua flaoana basio ania una aria lalonai; dina hitu asie hatubua flaoana mo, hisihisi toana, bavania, badina be Aigupto tanona o heautania haraḡa-haraḡa. Una kara amo emui mauri dinadia iboudiai na Aigupto tanona o rakatania dinana ba laloa tao. \v 4 Dina hitu lalodiai flaoa ihatubuna muramurana na basine hedinarai emui tano idoinai; bona aria dinana ginigunana adorahina a ai emui boubou ḡauna hidiona na basine mia rani. \v 5 Lagauhanai boubouna na Iehova, emui Dirava, ese baine henimui hanuadia ai basio alaia, \v 6 a Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi bona ladana baine nemailaia gabuna ai, unuseni ai lagau-hanai boubouna ḡauna bavalaia, adorahiai, dina baine diho ai, Aigupto amo o raka lasi dinana ai. \v 7 Ba nadua, bena bavania, Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi gabuna ai; bena daba ai ba lou, emui kalaga baola. \v 8 Dina tauratoi lalodiai asie hatubua flaoana bavania. Dina ihahituna ai hebou helaḡana bavabia, Iehova, emui Dirava, ena; una dina ai ḡaukara ta basio karaia. \p \v 9 Pura hitu ba duahidia; emui uma anidia ba utu matama dinana amo ba duahidia. \v 10 Bena pura ariana ba karaia, Iehova, emui Dirava, ena; emui herahia ba henia, Iehova, emui Dirava, ese ena herahia vada e hanamolaimui heḡereḡerena. \v 11 Iehova, emui Dirava, vairanai ba moale, oi bona natumu maruanena, bona natumu hahinena, bona emu hesiai tauna, bona emu hesiai hahinena, bona Levi tauna emu hanua ai noho, bona noho-hedoa tauna bona ihareha bona vabu bogaragimui ai e nohomu; Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi bona ladana baine nemailaia gabuna ai ba moale hebou. \v 12 Ba laloa tao, umui na hesiai iḡuidia ai o nohova Aigupto ai; bena ini taravatu iboudiai ba badinadia namonamo. \p \v 13 Kalaga ariana ba karaia, emui uma anidia na ikwadilaina gabuna amo bona emui vine ranuna na vine imoilaina gurina amo ba habou ḡuḡuru negana ai. \v 14 Emui aria ai ba moale hebou, oi bona natumu maruanena bona natumu hahinena, bona emu hesiai tauna bona emu hesiai hahinena, bona Levi tauna bona noho-hedoa tauna bona ihareha bona vabu emuhanua ai nonoho. \v 15 Dina hitu lalodiai aria ba karaia, Iehova emui Dirava ena, Iehova ese baine abia hidi gabuna ai. Badina be Iehova, emui Dirava, ese baine hanamomui, emui biru ai bona imamui ḡaukaradia iboudiai Ialodiai; bena ba moale hisi dae. \p \v 16 Laḡani ta lalonai emui maruane iboudiai na nega toi Iehova, emui Dirava, vairanai bae hedinarai, ia ese baine abia hidi gabuna ai: asie hatubua flaoana ariana negana ai, bona pura ariana negana ai, bona kalaga ariana negana ai. Imadia asi anidia basie hedinarai Iehova vairanai: \v 17 ta ta ena goada ena goada heḡereḡerena ena herahia baine heni, Iehova, emui Dirava, ese ena herahia vada e hanamolaimui heḡereḡerena. \p \v 18 Hahemaoro taudia bona heitatao taudia ba duanaidia, Iehova, emui Dirava, baine henimui hanuadia iboudiai lalodiai, emui iduhu ta ta amo bavabidia hidi. Idia ese taunimanima bae hahemaoro henidia mai maoromaorodia ida. \v 19 Hahemaoro basio hagagevaia, tau ta iduruna totona. Hahemaoro ihagagevana davana basio abia, badina be hahemaoro ihagagevana; davana na aonega tauna matana e hakepuludiamu bona kara maoromaoro tauna, ena hereva e hakoikoidiamu. \v 20 Kara maoromaoro ba ḡava, bena ba mauri, bona Iehova, emui Dirava, baine henimui tanona na emui tano korikori ai bainela. \p \v 21 Au helaḡana ta basio hadoa, Iehova, emui Dirava, ena ihaboulaina patana ba larebaia gabuna ai; \v 22 bona pupu nadina ta basio haginia, badina be Iehova, emui Dirava, ese e inai henidiamu. \c 17 \p \v 1 Boromakau ta eiava mamoe ta mai bebeka-bebekana eiava mai enadika ta basio hahelaḡaia Iehova, emui Dirava, ena: badina be una na kara dika-rohorohona Iehova, emui Dirava, vairanai. \p \v 2 Tau ta eiava hahine ta boma davaria bogaragimui ai, Iehova, emui Dirava, ese baine henimui hanuadia ta lalonai, Iehova, emui Dirava, vairanai vada e kara havara ena taravatu vada e tataia utu, \v 3 dirava idaudia isiaidia vada e lao heni bona vada e toma henidia diho, eiava dina eiava hua eiava hisiu vada e toma henidia diho, unu amo egu taravatu vada e tataia utu, \v 4 bena haida ese bema hamaorolaimui: ba kamonai negana ai anina do ba tahua malaka-malaka. Bena boma diba momokani una kara dika-rohorohona vada e karaia Israel ai, \v 5 una kara dikana e karaia tauna eiava hahinena na hanua ikoukouna murimurinai ba hakaua lasi, bena nadi amo ba hodoa mase. \v 6 Dibadia taudia rarua eiava tatoi edia hahebade dainai una tau eiava una hahine ba hodoa mase; a tau tamona ena hahebade dainai basio hodoa mase. \v 7 Dibadia bena e habadea taudia ese bae hodoa guna; idia muridiai taunimanima iboudiai ese bae hodoa, ela bona baine mase. Unuhetomana, dika na bogaragimui amo ba negea daure. \p \v 8 Daradara bema vara, daika ese rara e haida; hahebubua, eiava daika ena hahebade na momokani, eiava daika ese heatu e matamaia, bona hanua taudia ese danu bema hepapahuahulaia; bena ba tore isi, Iehova, emui Dirava, ese baine abia hidi gabuna baola, \v 9 hahelaḡa taudia Levi iduhuna amo bona hahemaoro dagina enai e miamu tauna vairadiai ba gini, ba nanadaidia. Bena idia ese bae haeroa bona) na bae haere henimui. \v 10 Bena Iehova ese baine abia hidi gabuna amo bae haere henimui herevana ba bavabia dae, bona bae gwaurai henimui karadia iboudiai ba kara, \v 11 bae haduamui heḡereḡerena ai bona bae haere henimui eḡerena ai mo ba kara. Edia hahemaoro herevana amo basio raka siri, idiba kahana ai eiava lauri kahana ai. \v 12 A tau ta bema hekokoroku, hahelaḡa tauna, Iehova, emui Dirava, vairanai e ginimu bona isiaina e lao henimu tauna, basine kamonai henia, eiava hahemaoro tauna basine kamonai henia, una tau baine mase; unu amo kara dika na Israel ena amo ba negea daure. \v 13 Bena taunimanima iboudiai bae kamonai, bena bae gari, bona basie hekokoroku lou. \p \v 14 Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona ai ba kau, bavabia, emui tano korikori ai ba halaoa, bona ba noholaia; una negana ai boma ura pavapava ta ba haginia, e noho hetabiramu besedia na heheto, \v 15 Iehova emui Dirava, ese baine abia hidi tauna na emui pavapava ai ba halaoa. Emui bese tauna ta bavabia, emui pavapava ai ba halaoa; idau bese tauna ta, basio abia. \v 16 Ḡau tamona, ia ese ena hosi basine hahohodia, bona ena orea taudia basine siaidia lou Aigupto ai, hosi ihahohodia totona. Badina be Iehova ese vada e hereva henimui, eto “Nega ta una dala amo basio lou lao”. \v 17 Adavana danu basine hahohodia, idia ese lalona bae ania na garina; bona \it silver\it* momo bona \it gold\it* momo basine habou. \p \v 18 Ena basileia teronona ai baine helai negana ai, ia ese ina taravatu buka ta ai baine torea, hahelaḡa taudia, Levi iduhuna amo, edia taravatu bukana amo baine torea hanai. \v 19 Buka na dekenai baine mia, bona ena mauri dinadia iboudiai baine duahia. Unu amo Iehova, ena Dirava, imatauraina ai baine manada, bona ina taravatu bona ini haheḡani baine badinadia bona karadia baine kara. \v 20 Lalona danu basine hekokoroku, ena bese taudia basine dadaraidia, bona haheḡani amo basine raka siri, idiba kahana ai eiava lauri kahana ai; bena ena mauri dinadia bae hoho bona natuna edia mauri dinadia bae hoho, ena basileia Israel ai. \c 18 \p \v 1 Hahelaḡa taudia Levi iduhuna amo bona Levi taudia iboudiai na asi ahudia bona asi edia tano Israel ai. Ahudia na ḡole-oho bouboudiabona boubou idau-idau taunimanima ese e mailaidiamu, Iehova ena. \v 2 Asi ahudia edia bese taudia bogaragidiai: Iehova na idia ahudia, e gwau henidia hamata heḡereḡerena. \v 3 Hahelaḡa taudia ahudia na boubou ḡaudia, boromakau eiava mamoe e mailaidiamu taudia edia amo bae abi. Ḡaudia bini: larolarona, bona vahana ruaosi, bona boukana, hahelaḡa tauna bae henia. \v 4 Ini danu ba henia: emu uma anidia roboadia, bona emu vine ranuna bona emu dehoro roboadia, bona emu mamoe huina roboana. \v 5 Badina be Iehova, emui Dirava, ese vada e abia hidi, emui iduhu iboudiai lalodia amo, baine gini, hahelaḡa karadia baine kara Iehova ladana ai, ia bona ia garana ela bona hanaihanai. \p \v 6 Levi tauna ta, ena ura korikori dainai ena noho hanuana Israel ai bema rakatania, Iehova baine abia hidi gabuna bema lao henia, \v 7 ia ese hahelaḡa karadia baine kara Iehova ena Dirava ladana ai, varavarana Levi taudia Iehova vairanai hahelaḡa karadia unuseni ai e karamu heḡereḡerena. \v 8 Bona idia ida ana baine abia, iboudiai ahudia bae heḡereḡere, a ahuna ena hanua amo baine abia na ma idau. \p \v 9 Iehova, emui Dirava, baine henimui tanona ai ba raka vareai negana ai, unu bese edia kara bodagadia na basio kara. \v 10 Ta ese natuna maruanena eiava natuna hahinena na lahi ai basine haḡolea oho. Ta ese babalau eiava mari eiava rohe karadia basine kara, eiava mea ḡaudia basine abi, \v 11 eiava basine vada, eiava lauma basine nanadaidia, eiava kara hehunidia basine kara, eiava mase taudia basine hahanedia. \v 12 Badina be unu kara bodagadia e karamu taudia na Iehova ese e dadaraidiamu; bona unu kara bodagadia daidiai Iehova ese umui vairamui amo e luludia lasimu. \v 13 Umui na asi bebeka-bebekamui ba gini Iehova, emui Dirava, vairanai. \v 14 Badinabe hari gabudia bavabidia besedia ese rohe taudia bona mari taudia e kamonai henidiamu; a umui be Iehova, emui Dirava, ese vada e gwaumui tao, basio karaia e tomu. \p \v 15 Iehova, emui Dirava, ese peroveta tauna ta, lau heḡereḡeregu, emui bese bogaragina amo baine abia hidi; bena ia erena ba kamonai: \v 16 Horeb ai, hebou badana dinana ai, Iehova, emui Dirava, o noia heḡereḡerena, oto “Mani emu kara Iehova, emai Dirava, erena basia kamonai lou, bona ina lahi badana basia itaia lou, baia mase garina”. \v 17 Bena Iehova ese e hereva henigu, eto, Edia hereva iboudiai na mamaoro-mamaoro: \v 18 lau na ediabese bogaragina amo peroveta tauna ta baina abia hidi, oi heḡereḡeremu; lauegu hereva na ia uduna amo baina gwaurai, bena lau ese baina haḡanilaia herevadia na ia ese baine gwaurai henidia. \v 19 Bena daika ese lauegu hereva, ia ese lau ladagu ai baine gwaurai, na basine abi dae, lau ese davana baina henia. \v 20 A peroveta tauna ta ese lau asina haḡanilaia herevana ta lau ladagu ai baine gwauraia, eiava dirava idaudia ladadia ai baine hereva, una peroveta tauna na baine mase. \v 21 Readia oi lalomu ai baoto “Iehova ese se gwauraia herevana na ede baia diba toma?” \v 22 Benaini; peroveta tauna ta ese hereva ta Iehova ladana ai baine gwauraia, bena una hereva na basine momokani bona anina basine vara, una na Iehova ese se gwauraia herevana. Peroveta tauna na sibona ena hekokoroku ai vada e hereva; ia garina basio gari. \c 19 \p \v 1 Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona inoholaina besedia do baine negedia daure, bena umui ese ba luludia lasi, edia hanua bavabidia bona edia ruma ba noholaidia. \v 2 Una negana ai Iehova, emui Dirava, ese baine henimui emui tano ai ba halaoa tanona lalonai hanua toi ba gwauraidia hidi. \v 3 Daladia danu ba lailai; bena Iehova; emui Dirava, ese baine henimui emui tano ai ba halaoa tanona na ba hapararaia kaha toi. Bena ala-ala tauna ese unu hanua ta baine heau henia. \p \v 4 Ala-ala tauna taravatuna binai: dekena tauna se inai henia to e hapadidia tauna baine roho mauri, unu hanua ta baine heau henia negana ai. \v 5 Tau ta bamona ida uda bema lao, au bema utu; bena ira bema davea, au ta iutuna totona, a ira anina na ira auna amo bema hedave oho, bamona enai bema tubu, bema hamasea, ia na unu hanua toiosi ta baine heau henia, baine roho mauri; \v 6 mase tauna varavarana ese hapadidi tauna baine hahavaia mai baduna ida, bena dala na daudau dainai baine ḡavaia tao bona baine alaia mase na garina; a ia be mase karana se karaia, badina be bamona se inai henia. \v 7 Taunabunai na haḡanimuimu, hanua toi ba gwauraidia hidi. \v 8-9 A ina haheḡani idoinai hari dina ai na haḡanilaimui na ba badinaia namonamo, bona Iehova, emui Dirava, ba lalokau henia bona ena dala ba rakalaia hanaihanai; bena Iehova, emui Dirava, ese emui tano baine habadaia, senemui e gwau henidia hamata heḡereḡerena, bona senemui e gwaurai henidia hamata tanona idoinai baine henimui: una negana ai umui ese hanua toi ma ba gwauraidia hidi, unu gunadia toiosi ida bae mia; \v 10 asi ena kerere tauna rarana na Iehova, emui Dirava, baine henimui emui tano ai ba halaoa tanona ai baine hebubu, bena una rara na umui latamui ai baine mia na garina. \p \v 11 A tau ta ese ia dekena tauna bema inai henia, bena bema bani henia, bema heatu henia, bona bema haberoa dikadika; bena tau na baine mase, bona ala-ala tauna be una hanua ta baine heau henia, \v 12 ena hanua korikori lohiadia ese unu amo bae ha-abia, mase tauna varavarana bae henia, benaia danu baine mase. \v 13 Basio bogaia hisi, a Israel na asi ena kerere tauna rarana amo ba haḡoevaia; unu amo vada ba namo. \p \v 14 Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona ai, dekemu tauna ena tano hetoa holoahuna, uru gunadia taudia ese e holoa ḡauna, na basio raḡaia oho. \p \v 15 Dibana tauna tamona ena hereva basine heḡereḡere, kerere tauna ta ena kara dika eiava ena kerere ihamomokanina: a dibadia taudia rarua eiava tatoi edia hereva ese hahebade bae hamomokania. \v 16 Koikoi tauna ta ese tau ta bema habadelaia, baineto ia na vada e kerere, \v 17 raruosi na Iehova vairanai bae gini, bona hahelaḡa tauna bona hahemaoro dagina unu negana ai vada e abia taudia vairadiai. \v 18 Bena hahemaoro taudia bae tahua namonamo: bema hahebade tauna na mai koikoina, tadikakana vada e habadelaia koikoi, \v 19 bavabia, ia ese tadikakana baine kara henia eto heḡereḡerena na ia ba kara henia. \v 20 Bena taunimanima oredia na bae kamonai bona bae gari, kara dika unuhetomana basie karaia lou umui bogaragimui ai. \v 21 Basio hebogahisi: mauri davana na mauri; mata davana na mata; ise davana na ise; ima davana na ima; ae davana na ae. \c 20 \p \v 1 Inaimu ba tuari henidia negadia ai, hosi bona kariota momo bona tuari taudia hutuma ba itadia, to garidia basio gari; badina be Iehova, Aigupto tanona amo e hakaumui lasi Diravana, ese e bamomuimu. \v 2 Tuari gabuna ba raka henia kahi negana ai, hahelaḡa tauna na baine raka lasi, orea taudia baine hereva henidia, \v 3 baineto: Israel e, a kamonai; hari dina ai inaimui ba tuari henidia; kudoumui basie hetaha, laumamui basie daure, basio daradara, basio gari henidia. \v 4 Badina be Iehova, emui Dirava, ese e, bamomuimu; ia ese inaimui baine tuari henidia umui daimui ai, bona imadia amo baine hamaurimui. \p \v 5 Bena heitatao taudia ese orea taudia bae hereva henidia, baeto: Bema tau ta ena ruma matamatana vada e haginia, a do se kehoa, ia na ena ruma baine lou henia, tuari ai bema mase bena idau tauna ta ese bema kehoa na garina. \v 6 Eiava bema tau ta vine imeana vada e hadoa, a anina do se abia, ia na ena ruma baine lou henia, tuari ai bema mase bena idau tauna ese ena vine anidia roboadia bema abi na garina. \v 7 Eiava bema tau ta ese, maohenina vada e abia a do se adavaia, ia na ena ruma baine lou henia, tuari ai bema mase bena idau tauna ese hane-ulato bema adavaia na garina. \p \v 8 Heitatao taudia ese orea taudia ma bae hereva henidia, baeto: Bema tau ta gari ese e butua taomu, ia na ena ruma baine lou henia, bamona lalodia baine hamanokadia na garina. \p \v 9 Orea taudia na unu bae hamaorodia toma, bena heitatao taudia ese tuari biagudia bae duanaidia. \p \v 10 Hanua ta ba raka henia kahi, ba tuari henia totona, maino ba gwaurai henidia guna. \v 11 Maino herevadia amo bema haere henimui, bona edia hanua ikoukoudia bema keho emui, idia iboudiai na emui hesiai taudia ai baela, isiaimui bae lao heni. \v 12 A maino basiema ura, bema ura tuari, vada ba koua heḡeḡe, \v 13 ela bona Iehova, emui Dirava, ese una hanua baine henimui. Bena edia mamaruane ibouboudiai bavaladia mase; \v 14 a hahine mai natudia ida bavabidia mauri, bona boromakau bona hanua rumadia mai kohudia ida na bavabi emui. Bena inaimui adia, Iehova, emui Dirava, ese vada e henimui, vada bavania. \p \v 15 Dauha hanuadia, bavabia tanona murimurinai, na unu ba karadia toma. \v 16 A ini Iehova, emui Dirava, ese edia hanua vada e henimui emui hanua ai baela besedia na mauri ḡauna ta basio bogaia hisi: ibouboudiai bavaladia mase. \v 17 Bavaladia ore: Hiti taudia, bona Amoro taudia, bona Kanaan; taudia bona Perisi taudia, bona Hivi taudia bona Iebusu taudia, Iehova, emui Dirava, ese vada e haḡanimui heḡereḡerena. \v 18 Unuheto amo idia ese edia dirava itomadiho-henidia karadia bodagadia iboudiai na basiehadibamui, bona Iehova, emui Dirava, basio kara dika henia. \p \v 19 Hanua ta boma tuari henia, bena boma koua heḡeḡe ela bona nega bema, daudau, una gabu auna na emui ira amo basio hagaridia, badina be huahuadia na amui aniani. Imea audia na taunimanima a? Una dainai ba tuari henidia a? \v 20 A huahuadia asie animu audia mo ba hagaridia, bena hanua maḡuna ihamakohina audia ai ba halaodia, ela bona; una e tuari henimuimu hanuana bavabia. \c 21 \p \v 1 Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona ai, mase tauna ta; tano paka ai boma davaria, basioma diba daika ese e aIaia, \v 2 emui tau badadia bona emui hahemaoro taudia ese bae raka Iasi, mase tauna bona hetabira hanuadia padadia bae hahetoho, \v 3 edena be kahikahi; bena una kahikahi hanuana ena tau badadia ese boromakau natuna hahinena ta edia seri amo bae abia, do asie ḡaukaralaia bona aiona madunana do asie atoa kau ḡauna. \v 4 Hari hanua tau-badadia ese bae laohaia, koura ta maisinavaina, tano asie ruaia bona ḡau ta asie hadoa gabuna, unuseni ai aiona bae hakwaidua. \v 5 Bena hahelaḡa taudia, Levi iduhuna amo, bae raka kahira; badina be Iehova, emui Dirava, ese vada e abidia hidi, ia isiaina bae lao heni bona Iehova ladana bae heatolaia totona, bona hepapahuahu eiava heatu iboudiai idia ese bae hahemaorolai. \v 6 Bena una mase tauna enai e kahikahi hanuana ena tau badadia ese una boromakau natuna hahinena koura ai aiona e hakwaidua ḡauna daenai imadia bae huri; \v 7 baeto: Imamai ese ina rara asie hahebubua, bona matamai ese ihahebubuna asie itaia. \v 8 Iehova e, emu bese Israel, o hamauria besena, ba bogaia hisi; ina asi ena kerere tauna rarana na emu bese Israel bogaraginai basine mia. Bena una rara kererena na ediai baine hegwau tao. \v 9 Taunabunai, asi ena kerere tauna rarana na bogaragimui amo baine heabi oho, umui na Iehova vairanai ba kara maoromaoro negana ai. \p \v 10 Inaimui ba tuari henidia negana ai, Iehova, emui Dirava, ese imamui ai baine atodia kau, bena bavabidia mauri. \v 11 Una negana ai, hane namo ta abi-mauri taudia bogaragidiai boma itaia, bena boma ura henia, benaboma abia adavamu, \v 12 vada ba laohaia emu ruma. Ia na kwarana baine naua bona kahauna baine utu, \v 13 bona ena abi-mauri toana dabuadia baine doki oho, bena emu ruma ai baine noho, tamana sinana taidia baine tai ela bona hua ta baine ore. Una murinai ba raka vareai ia dekenai, bona bavadavaia; ia na oi adavamu ai bainela. \v 14 A gabeamo basioma ura henia, vada ba kahua nege; basio hoia moni davana, bona emu hesiai hahinena ai basio halaoa, badina be vada o hahemaraia. \p \v 15 Tau ta adavana bema rarua, ta bema ura henia, ma ta bema inai henia; bena natuna na hahine raruosi, e ura heniamu hahinena bona e inai heniamu hahinena, edia amo bema abidia, a roboana na e inai heniamu hahinena ena amo, \v 16 ena kohu baine haria natuna ahudia baine henidia dinana ai, ia na e ura heniamu hahinena natuna na dihina ai basine halaoa, roboana korikori, e inai heniamu hahinena natuna, gabuna basine abia. \v 17 A natuna roboana, e inai heniamu hahinena ena amo e havaraia, na baine hahedinaraia ahu rua ihenina ai, badina be ia na ena goada roboana; una dainai roboa ahuna be ena. \p \v 18 Tau ta natuna bema daḡedaḡe bona bema gwau edeede, tamana bona sinana eredia basinema kamonai, ena be bae dadabaia to basine kamonai henidia, \v 19 tamana bona sinana ese bae dabaia tao, hanua tau-badadia vairadiai bae hakaua lao, hanua ikoukouna badinai; \v 20 bena hanua taubadadia bae hamaorodia, baeto “Natumai binai e daḡedaḡemu bona e gwau edeedemu, bona eremai se kamonaimu; ia na aniani dika tauna bona vine ranuna e inu momomu tauna”. \v 21 Bena hanua taudia iboudiai ese bae hodoa mase. Unu amo kara havara na bogaragimui amo ba negea daure: Israel taudia iboudiai ese harina bae kamonai, bena bae gari. \p \v 22 Tau ta ese kara dikana ta baine karaia, bena una kara davana be mase, bena au ai ba taua dae ela bona baine mase, \v 23 ia na au ai basine hetau dae rani; ba taua dae dinana ani ba guria. Badina be au ai e taua dae tauna na Dirava ese e uduguiraiamu. Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona na basio hamiroa. \c 22 \p \v 1 Varavaramu ena boromakau eiava ena mamoe bema boio, bena oi ese boma itaia, basio rakatania; ba hakaua lao, varavaramu ba henia. \v 2 A biaguna ena ruma basinema kahikahi, eiava boma daradara biaguna be daika, ba laohaia oiemu ruma, unuseni ai ba naria ela bona biaguna ese baine tahua, bena ba henia lou. \v 3 Eiava ena doniki eiava ena dabua eiava ena ḡau ta bema boio, bena oi ese boma davaria, vada ba henia lou; basio rakatania. \v 4 Varavaramu ena boromakau eiava ena doniki na dala ai bema keto, bena boma itaia, ketona ai basio rakatania; ihagini-torenaai varavaramu ba durua. \p \v 5 Tau ta ese hahine ena dabua basine dokilaia; hahine ta danu tau ena dabua basine dokilaia. Unu e kara tomamu tauna eiava hahinena na Iehova ese e dadariamu. \p \v 6 Manu rumana ta boma davaria, au ai eiava tano ai, lalonai be manu hahinena mai natuna ida eiava mai gatoina ida, manu hahinena na natuna ida basio abidia; \v 7 a sinadia ba harohoa mauri, natuna mo bavabidia. Unu ba kara toma, vada ba namo; emu mauri dinadia danu bae hoho. \p \v 8 Ruma matamatana ba haginia negana ai, guhi isena ai helaoahu ḡauna ba karaia, emu ruma guhina amo tau ta baine moru dobi bena rarana na emu ruma latanai baine mia na garina. \p \v 9 Uhe idau-idau emu vine imeana ai basio hado, anina idoinai, uhe bonahuahua, baine helaḡa na garina. \v 10 Emu tano iruana ḡauna na boromakau bona doniki basie veri hebou. \v 11 Mamoe huidia bona uda varodia e hatu hebou dabu; ma na basio hahedokilaia.dinadia. \p \v 12 Emu dabua rimudia ba kara, emu hetaru dabuana isena haniosi ai. \p \v 13 Tau au ta ese hane-ulato ta bema adavaia, bena ia ida baine eno boumurinai bema dadaraia, \v 14 bena hemarai herevana bema tahotaholaia, ladana bema hadikaia bema toma “Ina hahine na abia, a ia ida a eno bou negana ai na diba ia na dia rami-hebou ulatona”. \v 15 una hahine tamana bonasinana ese ena rami-hebou toadia bae abi, hanua tau-badadia vairadiai baehahedinarai, hanua ikoukouna ai. \v 16 Bena hahine tamana ese hanua taubadadia baine hereva henidia, baineto “Natugu na ina tau na henia, baine adavaia, to se ura heniamu dainai \v 17 ia ese vada e hahemaraia, eto ia na dia rami-hebou ulatona; a natugu ena rami-hebou toadia bini”. Bena idia ese hari dabua na bae papaia, hanua tau-badadia vairadiai. \v 18 Bena hanuatau-badadia ese una tau bae abia; bena bae dadabaia, \v 19 bona ena kereredavana, \it silver\it* sekeledia\f + \fr 22:19 \ft “Sekele” na Heberu taudia edia hahetoho ḡauna ta. Sekele 50 = 850 grams sisivana. Sekele 100 = 1.7 kilograms sisivana.\f* sinahu-ta, na iena amo bae abia, hahine tamanabae henia. Badina be una tau ese Israel hane-ulato rami-hebouna ta ladanavada e hadikaia. Bona baine abia, ia adavana; basine hadihoa, ena mauri dinadia iboudiai. \p \v 20 A una tau ena hahebade bema momokani, una hahine ena rami-heboutoadia bema lasi, \v 21 idia ese una hahine na tamana ena ruma iduarana amo bae hakaua lasi murimuri ai; bena hanua taudia ese bae hodoa mase, badina be ia na Israel ai vada e kara havara, tamana ena ruma ai vada e noho, ariara hahinena na heto. Unu amo kara havara na bogaragimui amo ba negea daure. \p \v 22 Tau ta ese ma tau ta adavana ida bae heuda hanai, bena enoboudia ai bae davaridia, raruosi na bae mase: tau baine mase, hahine danu baine mase. Unu amo kara havara na Israel bogaragina amo ba negea daure. \p \v 23 Hane-ulato rami-hebou ta bema mai maohenina, bena tau ta ese hanualalonai bema davaria bona bema eno henia, \v 24 raruosi na bavabidia, hanua ikoukouna amo ba hakaudia lasi, bena ba hododia mase. Hane-ulato bahodoa mase badina, ena be hanua lalonai, to ia na se lolo; bona tau ba hodoa mase, badina be ia ese dekena tauna maohenina vada e hahemaraia. Unu amo kara havara na bogaragimui amo ba negea daure. \p \v 25 A tau ta ese hane-ulato mai maohenina na tano paka ai bema davaria, bena bema rosia bona bema eno henia, una tau mo sibona baine mase; \v 26 a hane-ulato enai kara ta basio karaia, badina be ia na se kerere, taunabunaiasi badina ia baine mase. Una na tau ta baine tore isi, dekena tauna baine aIaia mase, na heto. \v 27 Badina be tano paka ai e davaria, bena hane-ulatona e lolo, a asi iduruna tauna ta unuseni ai. \p \v 28 Tau ta ese hane-ulato rami-hebou ta asi maohenina bema davaria, bena bema rosia bona bema eno henia, bena taunimanima ese bae davaria, \v 29 hari tau ese hane-ulato tamana na \it silver\it* sekeledia imahui baine henia, bona hane-ulato baine adavaia danu; badina be ia ese vada e hahemaraia. Ia na basine hadihoa, ena mauri dinadia iboudiai. \p \v 30 Tau ta ese tamana adavana basine abia, basine eno henia. \c 23 \p \v 1 Abona nadinadina e heala eiava usina e heutu tauna na Iehova ena hebou lalonai basine raka vareai. \p \v 2 Ariara natuna na Iehova ena hebou lalonai basine raka vareai; ia garana danu Iehova ena hebou lalonai basie raka vareai, ela bona uru ihagwautana. \v 3 Amono tauna ta eiava Moab tauna ta Iehova ena hebou ai basine raka vareai, ela bona uru ihagwautana, eIa bona hanaihanai; \v 4 badina be Aigupto amo oma negana ai idia na raka hanaimui ai aniani bona ranu asie henimui. Badina danu idia ese Balaam Beoro na Petoro, Mesopotamia tanona hanuana, amo e boiria, bona davana e henia, baine uduguiraimui totona. \v 5 A Iehova, emui Dirava, ese Balaam na se hakala henia; iuduguiraimui herevana na ihanamolaimui herevana ai e halaoa, badina be Iehova, emui Dirava, ese e ura henimui. \v 6 Ihamainodia bona ihanamodia na basio tahu, emui mauri dinadia iboudiai. \p \v 7 Edom tauna ta basio inai henia, badina be ia na tadikakamu. Aigupto tauna ta danu basio inai henia, badina be ena tano ai o noho hedoava. \v 8 Uru ihatoina ai bena idia garadia ese Iehova ena hebou lalonai bae raka vareai. \p \v 9 Tuari baola bena ba taruha negadia ai, nahuamui ba toho, ḡau dikadia garidia. \v 10 Tau ta hanuaboi ai baine miro, ia na taruha baine rakatania, murimuri ai baine noho; \v 11 adorahi ai baine digu, bena dina baine diho murinai ia na taruha lalonai ma baine raka vareai. \p \v 12 Taruha murimurinai ba hamurimuri. \v 13 Isiva ta emu tuari ḡaudia ida bavabi kau, bena o uramu ba helai diho negana ai guri ba ḡeia, bena ba kukuri murinai tano amo ba tahunia. \v 14 Badina be Iehova, emui Dirava, na emui taruha bogaraginai e loamu, baine hamaurimui bona inaimui na vairamui ai baine hadareredia totona. Taunabunai, emui taruha baine helaḡa, ia ese ḡau mirona ta bogaragimui ai baine itaia bena emui amo baine raka oho na garina. \p \v 15 Hesiai tauna ta ese biaguna bema heautania, oi dekemu ai bema heau kau, biaguna basio henia lou. \v 16 Ia na dekemu ai baine noho, emu ruma taudia bogaragidiai; baine abia hidi bona baine ura henia gabuna ai emu maḡu lalonai, unuseni ai baine noho; basio daḡedaḡe henia. \p \v 17 Israel hahinena ta ariara hahinena ai basinela, dirava ta ihanamolaina; bona Israel tauna ta tau ta ida basine eno bou, dirava ta ihanamolaina. \v 18 Ariara hahinena davana eiava sisia davana na Iehova, emu Dirava, ena ruma ai basio vareailaia, emu gwauhamata davana ai basio halaoa; badina be unu kara ruaosi na Iehova, emu Dirava, ese e dadaraimu. \p \v 19 Emu ḡau ta na varavaramu basio henia torehai, mai atokauna ida bavabi lou totona; ena abi-torehai bema moni eiava aniani eiava ma ḡau ta, to atokauna na basio tahua. \v 20 Idau bese tauna ena amo atokauna bavabia; a varavaramu ena amo basio abia. Unu amo Iehova, emu Dirava, ena hahenamo na imamu ḡaukaradia latadiai baine mia, bavabia emui tano ai ba halaoa tanona ai. \p \v 21 Iehova, emu Dirava, ba gwau henia hamata negana ai, emu gwauhamata ihamomokanina ai basio halahe. Badina be Iehova, emu Dirava, ese emu gwauhamata anina na emu ai baine tahua; bema lasi, ia ese baine gwauraimu kara dika tauna. \v 22 A basioma gwau hamata, oi na asi emu kara dika. \v 23 Udumu bibinadia amo bae lasi herevadia ba badinadia bona karadia ba kara; lalomu ena ura dainai udumu vada e hereva, Iehova, emu Dirava, vairanai, taunabunai karana ba karaia. \p \v 24 Dekemu tauna ena vine imeana ai ba raka vareai negana ai, vine anidia bavani, emu hitolo heḡereḡerena, a haida basio uda emu moda ai. \v 25 Dekemu tauna ena uit umana ai ba raka vareai negana ai, uit anidia na imamu ai ba buruki, a emu ilapa amo basio utu. \c 24 \p \v 1 Tau ta baine headava, gabeai adavana basine ura henia, hahine ena kara mirona ta dainai, ia ese hekoho revarevana baine torea, baine henia; bena baine hadihoa. \v 2 Hahine na baine diho; bena baine ura negana ai ia na bainela, tau ta ma baine adavaia. \v 3 A adavana ihararuana basinema ura henia, bena hekoho revarevana baine henia bona baine hadihoa, eiava hari adavana ihararuana bema mase, \v 4 ia adavana gunana, e hadihoa guna tauna, basine abia lou diba; vada e miro ienai. Una na kara mirona Iehova enai; Iehova, emu Dirava, ese baine henimu emu tano ai ba halaoa tanona na basio hamiroa. \p \v 5 Headava matamata tauna na tuari basinela, bona ḡaukara ta basio henia. Ena ruma ai baine noho, adavana baine hamoalea, ela bona laḡani ta baine ore. \p \v 6 Asi tauna ta ese uit iririlaina nadidia, henu nadina eiava atai nadina, baine abia, abitorehai toana; badina be unu bema kara toma, una tau ena mauri badina bema abia oho. \p \v 7 Tau ta ese bamona, Israel tauna ta, baine dabaia tao, ena hesiai tauna ai baine halaoa eiava baine hoia, ia na henao tauna; bae alaia mase. Unu amo kara dika unuhetomana na bogaragimui amo ba negea daure. \p \v 8 Nahuamu ba tohoa, lepra garina. Hahelaḡa taudia Levi oreana amo ese bae hadibalaimui karadia iboudiai ba kara; lau ese idia vada na haḡanidia heḡereḡerena, umui danu unu ba kara toma. \v 9 Aigupto amo o raka lasi negana ai Iehova, emu Dirava, na dala ai Miriama ede e karaia toma vada ba laloa tao. \p \v 10 Dekemu tauna na ḡau ta ba henia torehai negana ai, ena ruma ai basio dae kau, ena abitorehai toana iabina. \v 11 Murimuri ai ba gini, ela bona abitorehai tauna baine raka lasi, ena abitorehai toana baine henimu. \v 12 Bema ogoḡami tauna, ena abitorehai toana basio dogoa tao rani; \v 13 dina baine diho ai ba henia lou; bena ena hetaru ai baine mahuta, bona baine hanamomu. Una na kara maoromaoro oiemu ai, Iehova, emu Dirava, vairanai. \p \v 14 Emu hesiai tauna mai davana, Israel tauna eiava noho-hedoa tauna, bema ogoḡami, emu kara na basine auka ienai. \v 15 Dina ta ta amo davana ba henia; dina do basine diho vada ba henia. Badina be ia na e ogoḡamimu, bona davana iabina e uramu. Ia ese Iehova baine tai henia, oi baine habadelaimu, bena oi na ba kerere na garina. \p \v 16 Tama na basie aladia mase natudia daidiai, bona memero na basie aladia mase tamadia daidiai; a ta ta ena kara dika ena kara dika daidiai bae aladia mase. \p \v 17 Hahemaoro basio hagagevaia, idau tauna enai eiava ihareha enai. Vabu ena dabua na basio abia, abitorehai davana. \v 18 Ba laloa tao, oi na hesiai iḡuidia ai o nohova Aigupto ai, bena Iehova, emu Dirava, ese e hamaurimu. Badina bunai lau ese ini na haḡanimu toma. \p \v 19 Emu uma anina ba utua negana ai, iḡui ta boma reaia, basio lou henia, basio abia. Idau tauna eiava ihareha eiava vabu ese baine abia. Unu boma kara toma, Iehova, emu Dirava, ese baine hanamomu, oi imamu ḡaukaradia iboudiai lalodiai. \p \v 20 Emu olive audia huahuadia ba hamorudia negana ai, au rigidia na basio kwadidia nega harua. Orena na idau tauna bona ihareha bona vabu ese bae abi. \p \v 21 Emu vine imeana ai danu vine ba pada negana ai, tano ai bae moru ḡaudia na basio gogodia; idau tauna bona ihareha bona vabu ese bae gogo. \v 22 Ba laloa tao, oi na hesiai iḡuidia ai o nohova Aigupto ai; badina bunai lau ese ini na haḡanimu toma. \c 25 \p \v 1 Taunimanima bae heai, bena hahemaoro gabuna baela, hahemaoro taudia ese bae hahemaoro henidia; asi ena kerere tauna na bae kahua nege, bona kerere tauna na ena dika davana bae henia. \v 2 Kerere tauna davana bema hedadaba, hahemaoro tauna baine hahedua, bena ia vairanai; kerere tauna bae hagorua diho bona bae kwadia, nega hidaosi, ena kerere metauna heḡereḡerena. \v 3 Bae kwadia diba ela bona nega hari-ahui, a hari-ahui basie hanai, bae kwadia momo ela bona bae hadikaiana garina. \p \v 4 Boromakau ese uit e moimoilaiamu negana ai na uduna basio ḡuia. \p \v 5 Tadikaka bae noho hebou, bena ta baine mase asi natuna, vabu na idau tauna ta basine adavaia. Ihana na ia dekenai baine raka vareai, baine adavaia; vabu ihana ena kara korikori baine karaia. \v 6 Bena natudia roboana na mase tauna dihina ai bainela, unu amo ia ladana basine boio Israel ai. \v 7 A ihana na iabina basinema ura, hari vabu na hanua tau-badadia dekediabainela, hanua ikoukouna ai; baineto “Ihagu na se uramu tadikakana dihina baine havaraia Israel ai; vabu ihana ena kara ikarana ai e gwau edeedemu”, \v 8 Bena hanua tau-badadia ese una tau bae boiria, bae hereva henia. Benaena hereva bema ha-aukaia, bema toma “Lau na iabina asina uramu”, \v 9 vabuna baine raka kahira, hanua tau-badadia vairadiai una tau ena tamaka na aena amo baine veria oho, bona vairana baine kanudia, baineto “Tadikakana garana basine havaradia tauna na ene baine heto”. \v 10 Bena una tau ena ruma na Israel ai ladana bae hatoa “Tamaka veri-oho tauna ena ruma”. \p \v 11 Tatau rarua bae heatu, bena idia ta adavana baine raka kahira, adavana na e heatu heniamu tauna imana amo baine hamauria totona, bena imana baine toia roro, una tau na usina eiava abona amo baine abia, \v 12 una hahine na imana ba utui oho; basio bogaia hisi. \p \v 13 Emu moda ai metau hahetoho ḡaudia rua, momokanina bona koikoina, ruaosi basio uda hebou. \v 14 Emu ruma ai danu efa\f + \fr 25:14 \ft “Efa” na Heberu taudia edia hahetoho ḡauna ta flaoa e hahetohoa ḡauna.\f* rua, momokanina bona koikoina, basie mia. \v 15 Emu metau hahetoho ḡauna baine maoromaoro, bona emu efa baine maoromaoro; bena emu mauri dinadia bae hoho, Iehova, emu Dirava, baine henimu tanona ai. \v 16 Badina be kara koikoidia unuhetomadia e karamu taudia na Iehova, emu Dirava, ese e dadaraidiamu. \p \v 17 Ba laloa tao, Amalek ese ede e karamui toma, Aigupto amo o raka Iasi negana ai. \v 18 Dala ai e davarimui, taumui e boerava bona e manoriva negana ai, bena e manokava dainai murimui ai e raka heveriveriva taudia na e aladia mase; ia na Dirava garina se gariva. \v 19 Taunabunai, Iehova, emui Dirava, ese inaimui iboudiai bogaragidiai laḡa-ani baine henimui, Iehova, emui Dirava, baine henimui emui tano ai ba halaoa tanona ai. Una negana ai Amalek ilalolaina ba rohoa oho, guba henunai. Basio laloa boio. \c 26 \p \v 1 Iehova, emu Dirava, ese baine henimu emu tano ai ba halaoa tanona bavabia bona ba noholaia negana ai, \v 2 tano anina roboana, Iehova, emu Dirava, ese baine henimu tanona ai baine vara ḡauna, kahana bavabia, bosea ai ba udaia, Iehova, emu Dirava, ese baine abia hidi bona ladana baine hahenemailaia gabuna baola. \v 3 Bena hahelaḡa karadia una dina ai e karamu tauna dekena baola.l, baoto “Hari dina ai na gwauraia hedinaraimu, lau na Iehova ese seneda e gwaurai henidia hamata tanona ani vada na kau”. \v 4 Bena hahelaḡa tauna ese bosea oi imamu amo baine abia, Iehova, emu Dirava, ena ihaboulaina patana vairanai baine atoa diho. \p \v 5 Bena Iehova, emu Dirava, vairanai ba hereva, ini ba gwau toma: Senegu na tau Aram, laolao tauna; ia na Aigupto ela, taunimanima kwabu-kwabudiaida, unuseni ai ia ese bese badana bona goadana e havaraia; garana na hutuma. \v 6 Aigupto taudia ese e daḡedaḡe henimai, e hahisimai, maduna metaudia na paḡamai ai e atodia. \v 7 Bena Iehova, senemai edia Dirava, a tai henia; bena Iehova ese gadomai e kamonai, bona emai hisihisi bona emai hekwarahi bona emai maduna e haḡeredia. \v 8 Bena Iehova ese imana e toia roro, mai siahuna ida, Aigupto amo e hakaumai lasi, mai hahegari karadia bona toa idau-idau bona hoa karadia ida; \v 9 e hakaumai ema bona ina gabu ai, bona ina tano vada e henimai, rata bona bada-ranuna e arumu tanona. \v 10 Taunabunai lau vada nama, oi Iehova vada o henigu tanona anina roboana vada na mailaia. \p Unu ba hereva toma; bena Iehova, emu Dirava, vairanai bosea na bavatoa diho. Bena Iehova, emu Dirava, vairanai ba toma diho. \v 11 Bena Iehova, emu Dirava, ese oi bona emu ruma taudia vada e hanamolaimui ḡaudia na ba moalelai: Levi tauna bona dekemu ai e noho hedoamu tauna ida ba moale hebou. \p \v 12 Laḡani ihatoina ai, emu uma anidia ba karoadia negana ai, karoa ihagwautana amo Levi tauna bona idau tauna bona ihareha bona vabu ba harihari henidia, emu hanua lalonai bae aniani, bogadia bae kunu. \v 13 Bena Iehova, emu Dirava, vairanai ba hereva, baoto: Ḡau helaḡadia iboudiai egu ruma amo vada na abidia lasi, Levi tauna bona idau tauna bona ihareha bona vabu vada na harihari henidia, emu haheḡani heḡereḡerena. Emu haheḡani ta asina tataia utu, bona ta asina laloa boio. \v 14 Hari karoa ihagwautana taina asina ania, mase na tailaia negana ai; bona taina asina abia, na taubu negana ai; bona mase latanai e helaḡalaimu karadia e kara tauna na taina asina henia. Iehova, egu Dirava, erena vada na kamonai, bona o haḡanigu karadia iboudiai na kara. \v 15 Guba ai emu noho gabuna helaḡana amo ba roha dobi, emu bese Israel ba hanamoa, ina vada o henimai tanona, senemai o gwaurai henidia hamata tanona, rata bona bada-ranuna e arumu tanona, danu ba hanamoa. \p \v 16 Hari dina ai Iehova ese e haḡanimuimu, ini taravatu bona hahemaoro herevadia iboudiai ba badinadia; taunabunai ba badinadia bona karadia ba kara mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai. \v 17 Hari dina ai vada o gwau hamatamu, o tomu, Iehova na emui Dirava; iena dala ai ba raka, ena taravatu bona ena haheḡani bona ena hahemaoro herevadia ba badinadia, bona ia erena ba kamonai. \v 18 Hari dina ai danu Iehova vada e gwau hamatamu, e tomu, umui na ena bese korikori, ena gwau-hamata heḡereḡerena. Mae tomu, ena haheḡani iboudiai ba badinadia; \v 19 bena ia ese baine abimui isi, e karadia besedia iboudiai daediai, imodaimui ai bona harimui ai bona imatauraimui ai; Iehova, emui Dirava, ena bese helaḡana ai baola, iena hereva heḡereḡerena. \c 27 \p \v 1 Bena Mose bona Israel tau-badadia ese Israel taudia e haḡanidia, eto: Hari dina ai na henimuimu haheḡanidia ba badinadia. \v 2 Ioridane sinavaina ba hanaia, Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona ai ba raka vareai, dinana ai, huro nadidia badadia ba hagini, bona taba-taba ḡaunaamo bae tabaia ahu. \v 3 Ina taravatu herevadia iboudiai na latadiai ba tore, ba hanai negana ai. Unu amo Iehova, emui Dirava, ese baine henimui tanona bavabia, rata bona bada-ranuna e arumu tanona, Iehova, senemuiedia Dirava, ese vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \v 4 Ioridane sinavaina ba hanaia, bena hari na haḡanilaimuimu nadidia ba haginidia, Ebal ororona ai; bena taba-taba ḡauna amo ba tabaia ahu. \v 5 Bona Iehova, emui Dirava, ena ihaboulaina patana nadi amo ba larebaia unuseni ai; auri amo asie utudia nadidia. \v 6 Asie utu nadidia amo Iehova, emui Dirava, ena ihaboulaina patana ba larebaia; bena una pata latanai ḡole-oho bouboudiaba hahelaḡadia, Iehova, emui Dirava, ena. \v 7 Herohemaino bouboudia danu ba hahelaḡadia. Unuseni ai danu bavaniani bona ba moale hebou, Iehova, emui Dirava, vairanai. \v 8 Huro nadidia ai ina taravatu herevadia iboudiai ba tore hedinarai. \p \v 9 Bena Mose bona hahelaḡa taudia Levi iduhuna amo ese Israel taudia iboudiai e hereva henidia, eto: Israel taumui e, eremui. A hakala. Hari dina ai umui na Iehova, emui Dirava, ena bese ai vada ola. \v 10 Taunabunai, Iehova, emui Dirava, gadona ba kamonai; ena haheḡani bona ena taravatu hari ina dina ai na henimuimu vada ba badinadia. \p \v 11 Una dina ai danu Mose ese Israel taudia e hamaorodia, eto: \v 12 Ioridane sinavaina ba hanaia, bena ini na Gerisim ororona ai bae gini, taunimanima bae hanamodia: Simeon bona Levi bona Iuda bona Isakara bona Iosef bona Beniamina. \v 13 Ma iduhu ikwaradia bini Ebal ororona ai bae gini, heuduguirai herevadia bae gwaurai: Ruben bona Gad bona Asere bona Sebulun bona Dan bona Napatali. \p \v 14 Bena Levi taudia na bae hereva badabada, Israel taudia iboudiai bae hamaorodia, baeto: \p \v 15 Laulau ta au amo eiava nadi amo eiava auri amo e koroamu tauna na.bae uduguiraia. Unuhetomana, taunimanima imadia amo e karaiamu bona gabu hehunina ai e haginiamu, be Iehova ese e dadaraiamu. (Bena taunimanima iboudiai bae haere, baeto “Amen”.) \p \v 16 Tamana bona sinana se matauraidiamu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 17 Dekena tauna ena tano hetoana e raḡaiamu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 18 Matakepulu tauna e koiamu, dala amo e hakaua sirimu, tauna bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 19 Idau tauna enai eiava ihareha enai eiava vabu enai hahemaoro e hagagevaiamu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 20 Tamana adavana ida e eno boumu tauna na bae uduguiraia, badina be ia ese tamana vada e haida hahemaraia. (Bena taunimanima; iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 21 Mauri ḡauna idauna ta ida e eno boumu tauna a na bae uduguirai. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 22 Taihuna, tamana natuna eiava sinana natuna, ida e eno boumu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 23 Rava bada hahinena ida e eno boumu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 24 Dekena tauna e alaia mase hehunimu tauna na bae uduguriaia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 25 Dava e abiamu, asi ena kerere tauna baine alaia mase totona, tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \p \v 26 Ini taravatu herevadia se abi daemu bona se badinamu tauna na bae uduguiraia. (Bena taunimanima iboudiai baeto “Amen”.) \c 28 \p \v 1 Benaini, Iehova, emui Dirava, erena boma kamonai, bona ena haheḡani iboudiai hari dina ai na haḡanilaimui na boma badinadia namonamo bona karadia boma kara, Iehova, emui Dirava, ese baine abimui isi, tanobada besedia iboudiai daediai. \v 2 Oibe, Iehova, emui Dirava, erena boma kamonai, ini hahenamo iboudiai na latamui ai bae diho bona dekemui ai bae kau. \v 3 Hanua lalonai vada ba namo, bona taruha ai ba namo. \v 4 Taumui anidia bae namo, bona emui tano anidia bae namo. Emui mauri ḡaudia anidia bae namo, bona emui seri bae hutuma; emui mamoe natudia bae mauri. \v 5 Emui bosea bae namo, bona emui dihu bae namo. \v 6 Emui raka vareai baine namo, bona emui raka lasi baine namo. \v 7 Inaimui bae tuari henimui negadia ai Iehova ese baine hadareredia; dala tamona ai bae mai henimui, a dala hitu amo vairamui ai bae heau. \v 8 Iehova ese emui roge baine hanamodia, bona imamui ḡaukaradia iboudiai baine hanamodia. Iehova, emui Dirava, baine henimui tanona ai ia ese baine hanamomui. \p \v 9 Iehova, emui Dirava, ena haheḡani boma badinadia, bona ena dala ai boma raka, Iehova ese baine hahelaḡamui, iena bese ai baine halaomui, vada e gwau henimui hamata heḡereḡerena. \v 10 Bena tanobada taudia iboudiai ese bae itaia, Iehova ese ia ladana e hanemailaimui; bena idia na garimui bae gari. \v 11 Iehova ese baine hataḡamui, ḡau namodia iboudiai: taumui anidia, bona emui seri anidia, bona emui tano anidia; Iehova ese senemui e gwau henidia hamata baine henimui eto tanona ai. \v 12 Iehova ese ena guba kohuna namona baine keho henimui, medu na emui tano ai baine hadihoa, ena nega korikori ai, bona imamui ḡaukaradia iboudiai baine hanamodia. Bese momo ba henidia torehai, a ediai basio abi torehai. \v 13 Iehova ese kwara ai baine halaomui, iu ai basiola. Atai ai mo baola; henu amo basiola. Iehova, emui Dirava, ena haheḡani hari dina ai na henimuimu na boma badinadia namonamo bona karadia boma kara, \v 14 hari dina ai na henimuimu haheḡanidia amo basio raka siri, idiba kahana amo eiava lauri kahana amo bona dirava idaudia basio lao henidia bona isiaidia basio lao heni, bona ia ese unu baine karamui toma. \p \v 15 A Iehova, emui Dirava, erena basioma kamonai, bona ena haheḡani bona ena taravatu iboudiai hari dina ai na haḡanilaimuimu na basioma badinadia namonamo bona karadia basioma kara, ini uduguirai anidia iboudiai na latamui ai bae diho, bona dekemui ai bae kau. \v 16 Hanua lalonai vada ba dika, bona taruha ai ba dika. \v 17 Emui bosea bae dika, bona emui dihu bae dika. \v 18 Taumui anidia bae dika, bona emui tano anidia bae dika; emui seri basie hutuma, bona emui mamoe natudia basie mauri. \v 19 Emui raka vareai bona emui raka Iasi do bae dika. \p \v 20 Iehova ese heuduguirai bona daradara bona lalo-hesiku latamui aibaine siaia, emui ḡaukara iboudiai lalodiai, ela bona ba dika vaitani bona ba mase haraḡa; badina be emui kara havara ai vada o rakatanigu. \v 21 Iehova ese gorere metaudia amo baine hahisimui, ela bona o lao heniamu emui tano ai ba halaoa tanona ai ba mase ore. \v 22 Iehova ese tau-varoda, bonakeru, bona ḡoudae-ḡoudae, bona siahu, bona doe, bona gesegese, bonavalavala, amo baine hahisimui; bae hahisimui ela bona ba mase. \v 23 Guba na kwaramui daediai auri labora-labora heḡereḡerena ai bainela; tanobadana aemui henudiai auri heḡereḡerena ai bainela. \v 24 Ḡahu na emui tano ai baine diho medu na heto; guba amo baine diho latamui ai, ela bona ba mase ore. \p \v 25 Iehova ese baine hadareremui, inaimui vairadiai. Dala tamona ai ba raka lasi, ba tuari henidia; dala hitu amo vairadiai ba heau. Tanobada basileiadia iboudiai ese bae dadaraimui. \v 26 Masemui ai atai manudia iboudiai bona tanobada boromadia ese hidiomui bae ani; tau ta basine luludia oho. \v 27 Iehova ese Aigupto iohururudia bona toto dikadia amo baine hahisihisimui. Udumui bae totototo, bona kopimui bae kuhikuhi; basio namo diba. \v 28 Iehova ese baine hakavamui, bona matamui baine hakepuludia, bona lalomui baine hadaradaradia. \v 29 Dina tubua ai ba hedarahu, matakepulu tauna ese dibura ai e hedarahumu na heto. Emui ḡaukara ta anina basine vara. Taunimanima ese bae daḡedaḡe henimui, bona emui amo bae dadidadi, dina iboudiai tau ta ese basine hamaurimui. \p \v 30 Hahine ta bavadavaia, to idau tauna ese baine eno henia. Ruma auta ba haginia, to basio noholaia. Vine imeana ba hadoa, to anina basio abia. \v 31 Emu boromakau na vairamu ai bae alaia, to oi na hidiona taina basio ania. Emu doniki na vairamu ai bae dadia, basie henimu lou. Emu mamoe na inaimu bae henidia, tau ta basine durumu. \v 32 Natumu mamaruanedia bona natumu hahinedia na idau bese taudia bae henidia; matamu amo ba raraidia, bona iruru-matamu bae diho, to irudia na imamu basie goada. \v 33 Do asi dibamu besena ese emu tano anina bona imamu amo ba kara ḡaudia, iboudiai bae dadihai; bae daḡedaḡe henimu bona bae hahisimu dina iboudiai lalodiai, \v 34 ela bona matamu bae ita ḡaudia ese do bae hakavamu. \v 35 Iehova ese iohururu amo baine hahisimu, tuimu ai bona aemu ai, bona aemu palapaladia amo ela bona kwaramu tubuana; muramura ta ese baine.basine hamaurimu, diba. \p \v 36 Umui, bona ikwaramui; ai ba halaoa pavapavana, na Iehova ese baine kahumui nege, umui asi dibamui bona senemui asi dibadia besena bogaraginai ba noho; unuseni ai dirava idaudia, au amo bona nadi amo e karadiamu diravadia, isiaidia ba lao heni. \v 37 Umui na hahegari ḡauna ai bona hereva lada-isina ai bona udu gwaurai-gwaurai herevana ai baola, Iehova ese bogaragidiai bae kahumui nege besena taudia ediai. \v 38 Uhe momo ba hado, a anidia ba gogo bae maraḡi: badina be kwadi ese bae ha-ore. \v 39 Vine audia bahado bona ba reḡu, a vine basio gogo bona vine ranuna basio inua; gaigai-gaigai ese bae ani ore. \v 40 Olive audia na bae vara emui tano idoinai, a olive dehorona basio hedahulai; badina be emui olive huahuadia bae ruru nege. \v 41 Natumui mamaruanedia bona natumui hahinedia bae vara, to dekemui ai basie noho; mai iḡuidia bae hakaudia lao. \v 42 Emui au iboudiai bona emui uma anidia na kwadi ese bae ani. \v 43 Bogaragimui ai e noho hedoamu tauna na atai ai bainela; umui be henu amo baola. \v 44 Ia ese baine henimui torehai; emui ai basine abi torehai. Ia na kwara ai bainela; umui na iu ai baola. \v 45 Ini hahedika iboudiai na latamui ai bae diho; bae ḡavamui bona emui ai do bae kau, ela bona ba mase ore. Badina be Iehova, emui Dirava, erena asio kamonai, bona ena haheḡani bona ena taravatu asio badinadia. \v 46 Idia na toa ai bona hoa ḡaudia ai baela, umui emui ai bona garamui ediai, ela bona hanaihanai. \p \v 47 Iehova emui Dirava isiaina ilao-henina asio moalelaia bona ḡau momoemui ai mimia daidiai asio moale henia; \v 48 una dainai inaimui na Iehova ese baine siaidia, bae tuari henimui totona. Isiaidia do ba lao heni, mai hitolomui bona mai ranu-masemui ida; dabua ai ba dabu, ḡau iboudiai badabu; auri gadeadia na aiomui ai bae ato; ela bona bae alamui ore. \v 49 Iehova ese bese ta dauha amo baine mailaia, tanobada dokona amo. Ugava e rohomu heḡereḡerena baema, umui bae tuari henimui. Una bese na edia gado asi dibamui; \v 50 vaira-hua taudia, iahu basie matauraidia bona memero basie bogadia hisi. \v 51 Idia ese emui boromakau natudia bona emui tano anidia bae ani ore, ela bona umui na ba mase ore; emui uit bona emui vine ranuna bona emui dehoro sisina taina basie rakatania; emui boromakau natudia bona emui mamoe natudia danu ta basie rakatania, ela bona umui na ba mase ore. \v 52 Emui hanua na edia tuari oreadia ese bae koudia ahu, ela bona emui maḡu badadia, o abidadama henidiamu ḡaudia, na bae heḡiḡi dobi, emui tano idiodia. Edia tuari oreadia ese emui hanua bae koudia hegege, Iehova, emui Dirava, ese vada e henimui tanona idoinai. \v 53 Taumui anidia amo e vara hidiodia, natumui mamaruanedia bona natumui hahinedia Iehova, emui Dirava, ese vada e henimui hidiodia, bavani, inaimui bae koumui ahu bona bae hadabumui dainai. \v 54 Bogaragimui ai readia tau ta tau-anina manada-manada bona aniani inonoḡadia mo e animu; to ena karabaine auka bona baine daḡedaḡe, tadikakana enai bona adavana enai bona natuna hahidaosi dounu mauridia ediai. \v 55 Bena natuna vada e mase hidiodia e animu na taidia basine henidia, badina be ena hitolo baine bada herea, emui hanua iboudiai lalodiai inaimui ese baine koumui ahu bona baine hadabumui dainai. \v 56 Eiava bogaragimui ai readia hahine ta tau-anina manada-manada bona aniani inonoḡadia mo e animu, aena danu taina se hamareremu, badina be ia na aboni-noho hahinena; to ena kara baine auka, adavana enai bona natuna maruanena enai bona natuna hahinena enai. \v 57 Bena momo aena padadia amo e lasimu bona natuna bogana amo e varamu na baine anidia hehuni, badina be ena hitolo baine bada herea, emui hanua lalodiai inaimui ese baine koumui ahu bona baine hadabumui dainai. \p \v 58 Ina buka ai e tore taravatudia iboudiai basioma badinadia bona karadia basioma kara, bona Iehova, emui Dirava, ladana ḡoeva-daena bona herea-daena basioma matauraia, \v 59 Iehova, emui Dirava, ese baine hahisimui bona garamui baine hahisidia, hisihisi metaudia, bae hesiriu daudau hisihisidia, bona gorere metaudia, bae hesiriu daudau goreredia, amo baine hahisimui. \v 60 Ia ese Aigupto goreredia iboudiai, o garilaidiamu ḡaudia, latamui ai baine hadihodia, bae gugubamui. \v 61 Bona ina taravatu bukana ai asie tore goreredia bona hisihisidia iboudiai Iehova ese baine hadihodia latamui ai, ela bona ba mase ore. \v 62 Vada o hutuma, guba hisiudia na heheto, a do ba gadoi; badina be Iehova, emui Dirava, gadona asio kamonai. \v 63 Iehova na ihanamomui bona ihahutumamui vada e moalelai; to ia na ihadikamui bona ihamasemui do baine moalelai; ba raka vareai emui tano ai ba halaoa tanona amo baine butumui tao. \v 64 Iehova ese baine hakarohomui rohoroho, bese idau-idauiboudiai bogaragidiai, tanobada dokona amo ela bona tanobada dokona. Unuseni ai dirava idaudia, umui asi dibamui bona senemui asi dibadia diravadia, au bona nadi amo e karadia diravadia, isiaidia ba lao heni. \v 65 Unu bese bogaragidiai basio noho namonamo, bona aemui basie laḡa ani. Iehova ese kudoumui baine hahetahadia, bona matamui baine hakepuludia, bona laumamui baine hadauredia. \v 66 Emui mauri dainai ba daradara: dina ai bona hanuaboi ai kudoumui bae hetaha, ba mauri eiava lasi. \v 67 Daba ai baoto “Hanua bema boi”. Hanuaboi ai baoto “Daba bema rere”. Lalomui bae garilai ḡaudia bona matamui bae ita ḡaudia daidiai unu ba hereva toma. \v 68 Iehova ese lagatoi ai baine laohaimui, Aigupto ba lou henia; na hamaorolaimui nato “Basio itaia lou” dalana amo ma ba lou. Unuseni ai sibomui ba hehoi toho, inaimui edia hesiai taudia bona edia hesiai hahinedia ai baola totona; a tau ta ese basine hoimui. \c 29 \s1 Mose ena haroro ihatoina \p \v 1 Taravatu herevadia bini, Iehova ese Mose e haḡanilaia Moab tanona ai, Israel taudia ma baine haḡanilaidia totona; ini hereva na Horeb ai e henidia taravatudia latadiai e ato kau. \p \v 2 Mose ese Israel taudia iboudiai e boiridia, e hamaorodia, eto: Iehova ese Aigupto tanona ai umui vairamui ai e kara karadia na o itadia, Farao mai ena hesiai taudia iboudiai ida bona ena tano i (idoinai ede e karadia toma. \v 3 Hedibaḡani badadia bona toa bona hoa karadia na matamui ese e itadia; \v 4 a Iehova ese lalo-parara bona mata-itaita bona taia-kamonai nado se henimui ema bona hari dina. \v 5 Laḡani hari-ahui lalodiai vada nahakaumui tano ḡaḡaena ai; emui dabua na asie dika taumui ai, bona emui tamaka na asie dika aemui ai. \v 6 Flaoa asio ania; vine ranuna eiava kekero muramurana ta asio inua. Taunabunai, vada o diba, lau na Iehova, emui Dirava. \v 7 Ina gabu oma negana ai, Sihon, Hesebon pavapavana, bona Og, Basan pavapavana, e raka lasi, e tuari henida. Bena ita ese ta hadareredia, \v 8 edia tano ta abia, Ruben iduhuna taudia bona Gad iduhuna taudia bona Manase iduhu kahana taudia ta henidia, edia tano ai bae halaoa totona. \v 9 Taunabunai, ini taravatu herevadia ba badinadia bona karadia ba kara, emui ḡaukara iboudiai anidia bae vara helaoreana. \p \v 10 Hari dina ai umui na iboumui ai Iehova, emui Dirava, vairanai gigini: iduhu ikwaradia taumui, iduhu tau-badadia, heitatao taumui, bona Israel taumui iboumui ai; \v 11 bona natumui, bona adavamui, bona idau bese taudia emui taruha ai e noho hedoamu, bona emui au-siri bona emui ranu-ututaudia. \v 12 Hari dina ai Iehova emui Dirava, ida ba herohemaino, bona ia ida ba hegwau-hamata heheni totona vada oma. \v 13 Iena bese taudiaai baine halaomui hari ina dina ai, bona emui Dirava ai bainela, e gwau henimui hamata bona senemui Abraham bona Isaak bona Iakob e gwau henidia hamata heḡereḡerena. \v 14 Dia umui sibomui ida ina herohemaino bona ina hegwau-hamata heheni asina karamu, \v 15 a ita ida Iehova, eda Dirava, vairanai e heboumu taudia iboudiai ida, bona ma hebou asiema taudia ida danu. \p \v 16 Umui dibamui, ani, Aigupto tanona ai ede ta noho tomava, bona dala ai bese idau-idau bogaragidia amo ede ta raka hanai tomava. \v 17 Ediakara havara danu vada o itaia; edia kaivakuku danu, au bona nadi bona \it silver\it* bona \it gold\it* amo e karadia, vada o itadia. \v 18 Nahuamui ba toho, bogaragimui ai tau ta eiava hahine ta eiava doḡoro ta eiava iduhu ta ese hari dina ai Iehova, eda Dirava, bae dadaraia bona unu bese edia dirava isiaidia bae lao heni na garina; eiava bogaragimui ai mase huahuana ta ramuna eiava huahua iditana ta ranuna baine mia na garina. \v 19 Readia unuhetomana ta ese ini gwau-hamata herevadia ikamonaina ai sibona baine hahemarumaru, baineto “Ena be na rakamu mai lalogu aukana ida, to vada baina namo”; bena unu amo pariparina bona kaukauna bae dika bou. \v 20 A Iehova ese basine bogaia hisi. Iehova ena badu bona ena vaḡege bae siahu ḡaraḡara una tau latanai; bena heuduguirai ina buka ai e hetore na ia latanai bae kau, bona Iehova ese ia ladana baine rohoa, guba henunai baine boio. \v 21 Iehova ese Israel iduhudia iboudiai bogaragidia amo baine abia siri, bona baine hadikaia, heuduguirai herevadia iboudiai vada e gwaurai hamata bona ina taravatu bukana lalonai vada e tore heḡereḡeredia. \p \v 22 Uru gabedia ai, umui garamui bona dauha amo ena laolao ai bainema tauna ese una tano ena dika bona ena gorere Iehova ese baine hahisilaia na bae itaia; \v 23 bae itaia danu tano idoinai na teio\f + \fr 29:23 \ft “Teio” na nadi ta ladana; lahi ai e aramu negana ai, bonana dikana e daemu. Ladana English gado ai be “sulphur”.\f* bona damena ese vada e hadikaia, tano ḡaḡaena; ai vada e halaoa; ḡau ta asie hadoamu, ḡau ta se tubumu, rei danu se varamu, e dika vaitanimu Sodoma bona Gomora bona Adma bona Seboimi na heheto, Iehova ese ena badu ḡaraḡarana ai e habuadia tari hanuadia. \v 24 Oibe, idia bona bese iboudiai baeto “Badina be dahaka Iehova ese ina tano na ini e karaia toma? Ina badu ḡaraḡarana anina be dahaka?” \v 25 Bena taunimanima baeto “Badina be idia ese Iehova, senedia edia Dirava, ena taravatu, Aigupto tanona amo e hakaudia lasi negana ai e henidia taravatuna, e laloa nege, \v 26 dirava idaudia isiaidia e lao heni bona e toma henidia diho, asi dibadia bona ia ese se henidia diravadia. \v 27 Una dainai Iehova ena badu vada e siahu ina tano enai bona heuduguirai idoinai ina buka ai e hetore na anina e havaraia; \v 28 edia tano amo e raḡadia oho, ena badu siahuna ai, bona e luludia lasi idau tano ai bae noho, hari ina dina ai e nohomu heḡereḡerena.” \p \v 29 Ḡau hehunidia na Iehova, eda Dirava, ena; to hedinarai ḡaudia na ita eda bona ita garada edia ela bona hanaihanai, ini taravatu herevadia iboudiai baita badinadia helaoreana. \c 30 \p \v 1 Ini hahenamo bona heuduguirai herevadia vada na gwaurai henimui na anidia iboudiai do bae vara vaitani negana ai umui do ba helalo. Iehova, emui Dirava, ese bese idau-idau bogaragidiai baine hakarohomui rohoroho gabudia ai. \v 2 Bena Iehova, emui Dirava, ba lou henia, ia erena ba kamonai, ena haheḡani iboudiai hari ina dina ai vada na gwaurai henimui na ba badinadia, umui bona natumui danu, mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai. \v 3 Bena Iehova, emui Dirava, ese baine hamaurimui, baine bogamui hisi; bena Iehova, emui Dirava, ese bese idau-idau bogaragidiaie hakarohomui rohoroho gabudia amo ma baine haheboumui lou. \v 4 Ena be taunimanima haida be guba dokona henuna ai e nohomu, to ia ese unu amo baine haheboumui bona unu amo baine hakaumui mai. \v 5 Iehova, emui Dirava, ese senemui edia tano ai ma baine hakaumui vareai; bavabia, emui tano. Ia ese baine hanamomui bona baine hahutumamui, ela bona senemui edia hutuma ba hereaia. \v 6 Iehova, emui Dirava, ese umui lalomui bona garamui lalodia baine hahelaḡadia; bena ba lalokau henia mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai; bena vada ba mauri. \v 7 Bena Iehova, emui Dirava, ese ini heuduguirai iboudiai na inaimui latadiai bona e badu henimui, e daḡedaḡe henimui, taudia latadiai baine gwaurai. \v 8 A umui na Iehova erena ma ba kamonai, bona ena haheḡani iboudiai, hari ina dina ai na haḡanilaimui, ḡaudia, na ba badinadia. \v 9 Bena Iehova, emui Dirava, ese baine hanamomui; imamui ḡaukaradia anidia baine habada, bona garamui baine hahutumadia, bona emui seri baine hahohodia, bona emui taboro baine habada. \v 10 Iehova, emui Dirava, erena boma kamonai, ena haheḡani bona ena taravatu, ina taravatu bukana ai vada e hetore ḡaudia, na boma badinadia, bona Iehova, emui Dirava, boma lou henia mai lalomui idoidiai bona mai laumamui idoidiai ida, ia ese unu baine karamui toma. \p \v 11 Badina be hari ina dina ai na haḡanilaimui haheḡanina na dia auka herea bona dia daudau herea. \v 12 Ḡauna na dia guba ai; ta basioto “Daika ita daidai baine dae guba ai, baine mailaia edai, bena baita kamonaia bona karana baita karaia?” \v 13 Ḡauna na dia davara unukahana ai; ta basioto “Daika ita daidai bainela davara unukahana ai, baine mailaia edai, bena baita kamonaia bona karana baita karaia?” \v 14 A ḡauna na badibadimu ai, bona udumu ai, bona lalomu ai, karana ba karaia totona. \p \v 15 0 itaia, hari ina dina ai mauri bona namo, bona mase bona dika, vairamui ai vada na atodia. \v 16 Hari ina dina ai vada na haḡanimuimu, Iehova, emui Dirava, ba lalokau henia, ena dala ai ba raka, bona ena haheḡani bona ena taravatu bona ena hahemaoro herevadia ba badinadia; unu amo ba mauri, bona ba hutuma, bona Iehova, emui Dirava, ese baine hanamomui, ba raka vareai bona emui tano ai ba halaoa tanona lalonai. \v 17 A lalomui bema auka bona taiamui bema kudima, bena haida muridia amo baola, dirava idaudia ba toma henidia diho bona isiaidia ba lao heni, \v 18 lau ese hari dina ai na hamaoromui gunamu, vada ba mase; Ioridane sinavaina ba hanaia, unukahai tano ta bavabia emui tano ai ba halaoa tanona lalonai emui mauri dinadia basie hoho. \v 19 Guba bona tanobada na boi henidiamu, lau na habadelaimuimu herevadia na hari dina ai idia ese bae hamomokani: lau na mauri bona mase, bona hahenamo bona heuduguirai, na vairamui ai vada na atodia. Taunabunai, mauri bavabia hidi; bena umui ba mauri, bona garamui bae mauri; \v 20 bena Iehova, emui Dirava, ba lalokau henia, bona erena ba kamonai, bona ba badinaia tarika-tarika. Badina be ia na emui mauri, bona ia bagunai emui mauri dinadia bae hoho, Iehova ese senemui, Abraham bona Isaak bona Iakob, e gwaurai henidia hamata baine henidia eto tanona ai do ba noho. \c 31 \s1 Mose ena hahetoni \p \v 1 Mose ese ini hereva iboudiai na Israel taudia e hamaorolaidia. \v 2 Bena ia ese ma e hereva henidia, eto, Hari dina ai lauegu mauri laḡanidia na sinahu-ta ruahui. Asi goadagu baina raka Iasi bona baina raka vareai; bona Iehova ese vada e hamaorogu, eto “Oi na ina Ioridane sinavaina basio hanaia”. \v 3 Iehova, emui Dirava, na umui vairamui ai baine hanai; ia ese unu bese na umui vairamui ai baine habuadia tari, bena edia tano bavabia, emui tano ai ba halaoa. Iosua ese baine gunalaimui, Iehova ena hereva heḡereḡerena. \v 4 Iehova ese baine habuadia tari, Sihon bona Og, Amoro taudia edia pavapava, e habuadia tari bona edia tano e habuaia tari heḡereḡerena. \v 5 Iehova ese umui imamui ai baine atodia, bena vada na haḡanilaimui haheḡanidia heḡereḡeredia ba kara henidia. \v 6 Ba goada, lalomui ba ha-aukadia, idia garidia basio gari; badina be Iehova, emui Dirava, ese baine bamomui. Ia ese basine lalomui rea, bona basine rakatanimui. \p \v 7 Bena Mose ese Iosua e boiria, Israel taudia iboudiai vairadiai e hereva henia, eto, Ba goada, lalomu ba ha-aukaia; ina orea ida ba raka vareai, Iehova ese seneda e gwaurai henidia hamata baine henidia eto tanona ai. Tano na ba henidia, edia tano ai bainela. \v 8 Iehova na oi vairamu ai bainela; ia ese baine bamomu. Ia ese basine lalomu rea, bona basine rakatanimu. Basio gari; kudoumu basine hetaha. \p \v 9 Mose ese ina taravatu idoinai e torea, hahelaḡa taudia, Levi natuna, Iehova ena taravatu mauana e huaiava taudia, bona Israel tau-badadia iboudiai, e henidia. \v 10 Mose ese e haḡanidia, eto, Laḡani ihahitudia dokodia ai, heruha-nege laḡanina ena nega helaḡana ai, kalaga ariana dainai \v 11 Israel taudia ese Iehova, emui Dirava, ena abi-hidi gabuna ai ia vairanai bae hebounegana ai, ina taravatu ba duahia hedinarai Israel taudia vairadiai, ibouboudiai vada bae kamonai. \v 12 Taunimanima iboudiai ba haboudia: tatau bona hahine, memero bona kekeni, bona idau taudia emui hanua ai e noho hedoamu danu. Bena bae kamonai, lalodia bae parara, Iehova, emui Dirava, garina bae gari, bona ina taravatu ena hereva iboudiai bae badinadia, bona karadia bae kara. \v 13 Natudia danu do asi dibadia, vada bae kamonai bona bae diba; bena Iehova, emui Dirava, garina bae gari, Ioridane sinavaina ba hanaia murinai emui tano ai ba halaoa tanona lalonai ba noho dinadia iboudiai. \p \v 14 Iehova ese :Mose e hamaoroa, eto, A kamonai: dina na vada eme kahikahi oi vada ba mase. Iosua a boiria, raruosi na hebou kalagana lalonai ba raka vareai, unuseni ai lau ese baina haḡania. \p Bena Mose bona Iosua na ela, hebou kalagana lalonai e raka vareai. \v 15 Bena Iehova na kalaga ai e hahedinarai henidia, ori dubuna ai. Hari ori dubuna na kalaga iduarana badinai e hedinarai. \p \v 16 Bena Iehova ese Mose e hamaoroa, eto, A kamonai: oi na tubu tama dekediai ba mahuta. Bena ina bese taudia bae tore isi, dirava idaudia, bae lao henia tanona taudia edia dirava, bae toma henidia diho, lau bae rakatanigu, bona egu taravatu vada na henidia be bae tataia utu. \v 17 Una dina ai egu badu baine siahu ediai; baina rakatanidia, vairagu na edia amo baina hunia; bena bae hebua tari, dika momo bona hekwarahi momo ediai bae kau. Bena una dina ai idia baeto “Ina dika na latadai vada e kau badina be eda Dirava na bogaragidai se nohomu ani?” \v 18 Momokani, una dina ai lau ese vairagu baina hunia, edia kara dika bona dirava idaudia vada e lao henidia daidiai. \v 19 Taunabunai, ina ane ba torea bona Israel taudia ba hadibalaidia. Ududia ai bavatoa: ina ane ese Israel taudia baine habadelaidia lau vairagu ai. \v 20 Badina be senemui na gwaurai henidia hamata tanona ai baina hakaudia vareai, rata bona bada-ranuna e arumu tanona; unuseni ai bae aniani, bogadiabae hakunu, taudia bae bada. Una negana ai idia ese dirava idaudia bae tahudia, bona isiaidia bae lao heni, a lau bae dadaraigu, bona egu taravatu bae tataia utu. \v 21 Bena dika momo bona hekwarahi momo ediai bae kau negana ai, ina ane ese baine habadelaidia; badina be idia garadia ududia amo basine boio. Badina be lau dibagu lalohadai dahaka dahaka ina harihari lalodia ai e varamu, na gwaurai henidia hamata tanona ai do asina hakaudia vareai negana ai. \p \v 22 Taunabunai, Mose ese ina ane e torea una dina ai, bona ia ese Israel taudia e hadibalaidia. \p \v 23 Iehova ese Iosua Nunu e haḡania, eto, Ba goada, lalomu ba ha-aukaia: Israel taudia do ba hakaudia vareai, lau ese vada na gwaurai henidia hamata tanona lalonai. Lau danu baina bamomu. \p \v 24 Mose ese ina taravatu ena hereva iboudiai na buka ai e tore ḡuḡuru. \v 25 Bena Mose ese Levi taudia, Iehova ena taravatu mauana e huaiava taudia, e haḡanidia, eto, \v 26 Ina taravatu bukana bavabia, Iehova, emui Dirava, ena taravatu mauana badibadinai bavatoa; ia ese umui baine habadelaimui. \v 27 Badina be emui gwau-edeede bona emui daḡedaḡe be dibagu; hari dinaai, lau na doini dekemui ai na mauri nohomu ai, umui ese Iehova vada Ia gwau edeede henia; matona, baina mase murinai ede ba kara toma? \v 28 Emui iduhu tau-badadia iboudiai bona emui heitatao taudia ba haboudia, lau eseini hereva baina gwaurai henidia, bena guba bona tanobada na umui ihabadelaimui ai baina halaodia. \v 29 Badina be lau dibagu, lauegu mase murinai umui na do ba kara havara, bona vada na haḡanilaimui daladia na ba rakatani; bena dina gabedia ai dika na emui ai baine kau, badina be Iehova vairanai do ba kara havara, bona ena badu ba havaraia, imamui ḡaukaradia daidiai. \p \v 30 Bena Mose na Israel taudia iboudiai edia hebou ai ina ane herevadia e gwaurai hedinarai, ela bona e ore. \s1 Mose ena ane \c 32 \q1 \v 1 Guba e, a hakala, lau baina hereva; \q1 Tanobada e, lau udugu herevadia ba kamonaidia. \q1 \v 2 Egu hahediba na medu na heto baine diho, \q1 Egu hereva na hunu na heto baine hedinarai, \q1 Medumedu rei matamata latanai na heto, \q1 Medu hetuturu aniani avadia latadiai na heto. \q1 \v 3 Badina be Iehova ladana baina heatolaia; \q1 Eda Dirava ba imodaia. \q1 \v 4 Ia na Nadi-ginina; ena ḡaukara na ḡoeva-dae; \q1 Ena dala iboudiai na hahemaoro daladia. \q1 Ia na heabidadama Diravana, asi ena kara dika; \q1 Ia na momokani bona maoromaoro. \q1 \v 5 Idia na ia vairanai vada e kara havara, \q1 Idia na dia ia natuna, badina be idia na mai bebeka-bebekadia, \q1 Idia na daḡedaḡe uruna, uru gageva-gagevana. \q1 \v 6 Kavakava bona laloduhu taumui! \q1 Iehova na ene o kara henia tomamu a? \q1 Ia na dia oi tamamu a? Mauri se henimu a? \q1 Ia ese e karamu, bona e haginimu. \q1 \v 7 Nega gunadia ba lalodia, \q1 Uru momo edia mauri laḡanidia ba haero. \q1 Tamamu ba nanadaia, ia ese baine hadibamu, \q1 Tau badadia ba nanadaidia, idia ese bae hamaoromu. \q1 \v 8 Herea Mikamika ese bese ta ta ahudia e henidia negana ai, \q1 Taunimanima natudia e hapararadia negana ai, \q1 Ia ese taunimanima edia tano hetoadia e henidia, \q1 Israel garana edia hoho heḡereḡeredia. \q1 \v 9 Badina be Iehova ahuna na ena bese, \q1 Ia dihina na Iakob. \q1 \v 10 Ia ese tano ḡaḡaena ai e davaria, \q1 Tano gesegesena ai e davaria. \q1 E dosia bona e reḡua, \q1 E gimaia, ta ese matana nadinadina e gimaiamu na heto; \q1 \v 11 Ugava na heto, natuna e harohodiamu negana ai, \q1 Idia daediai e roho taomu, \q1 Bena hanidia e toi roromu, \q1 Latadiai e hahelaidia kaumu. \q1 \v 12 Iehova sibona ese e hakaua, \q1 Dirava idauna ta ese se bamoa. \q1 \v 13 Tanobada latalatana ai ena laolao ai e siaia lao, \q1 Uda anianidia e aniva. \q1 Nadi amo bada ranuna e henia, \q1 Nadi aukana amo dehoro e henia. \q1 \v 14 Boromakau batana bona mamoe ratana, \q1 Bona mamoe natudia mamoe mamaruanedia digaradia; \q1 Basan boromakaudia bona nani. \q1 Uit namo-hereana o ania, \q1 Vine ranuna, rara hetomana, o inua. \q1 \v 15 A Iesurunu\f + \fr 32:15 \ft Iesurunu na Israel ladana ta.\f* na tauna e bada, e daḡedaḡe. \q1 Taumu vada e bada, vada o hedai rumurumu, vada o ḡaubadabada. \q1 Bena e karaia Diravana vada e rakatania, \q1 Ena mauri Nadi-ginina e dadaraia. \q1 \v 16 Idia ese dirava idaudia amo e havaḡeḡea, \q1 Kara havara amo e habadua. \q1 \v 17 Lauma dikadia e boudia, idia na dia Dirava, \q1 Asi dibadia diravadia e boudia, \q1 Dirava matamatadia, vanegai mo e davaridia, bena ma e boudia; \q1 Tamamui ese asie matauraidia diravadia bunu. \q1 \v 18 E havaramu Papapapana so laloa, \q1 E karamu Diravana o reaia. \q1 \v 19 Iehova ese e itaia, bena e dadaraidia, \q1 Natuna mamaruanedia bona hahinedia edia daḡedaḡe karadia daidiai. \q1 \v 20 Eto, Vairagu na edia amo baina hunia \q1 Baina itadia, ede bae hadoko toma; \q1 Badina be idia na daḡedaḡe uruna, \q1 Asi edia heabidadama memerodia. \q1 \v 21 Edia dirava asi anina amo vada e havaḡeḡegu, \q1 Edia kaivakuku amo vada e habadugu. \q1 A lau ese orea asi anina amo baina havaḡeḡedia, \q1 Bona bese kavakavana amo baina habadudia. \q1 \v 22 Badina be egu badu ese lahi vada e havaraia, \q1 Mase taudia edia gabu dobu-hereadia ai e aramu, \q1 Tanobada mai anina ida e araia oremu, \q1 Ororo badi-tanodia e doudiamu. \q1 \v 23 Dika idau-idau na idia latadiai baina senu senu kau, \q1 Egu diba baina ha-ore idia latadiai. \q1 \v 24 Hitolo ese baine havarodadia, \q1 Lahi siahudia ese baine aladia, \q1 Mase goreredia ese bae hamasedia. \q1 Uda ḡaudia edia hekori na latadiai baina siaidia, \q1 Bona e raumu ḡaudia edia mase muramurana. \q1 \v 25 Murimuri ai dare ese baine aladia, \q1 Ruma lalonai gari ese baine butudia tao. \q1 Tauhau bona hane-ulato bae mase, \q1 Rata e inuamu merona bona iahu danu. \q1 \v 26 Bama toma “Baina hakarohodia rohoroho, \q1 bona ilalotaodia na taunimanima bogaragidia amo baina hadokoa”; \q1 \v 27 A inaidia edia hevaseha herevadia garidia na gari, \q1 Inaidia bema lalo hadai kerere na garina, \q1 Bema toma “Ai imamai vada e kwalimu, \q1 a Iehova ese ḡau ta se karaia”. \q1 \v 28 Badina be idia na dia aonega besena, \q1 Lalodia na asie pararamu. \q1 \v 29 Bema mai aonegadia, lalodia bema parara, \q1 Bona edia dina gabedia ede bae heto na bema diba. \q1 \v 30 Ta ese daha-ta ede bema luludia toma? \q1 Rarua ese gerebu-ta ede bema hahavadia toma? \q1 Dala tamona mo: edia Nadi-ginina ese vada e rakatanidia dainai, \q1 Iehova ese vada e negedia daure dainai. \q1 \v 31 Badina be edia nadi-ginina be dia iseda Nadi-ginina heḡereḡerena, \q1 Inaida na hahemaoro taudia ai vada ela. \q1 \v 32 Badina be edia vine na Sodoma ena vine na heto, \q1 Gomora ena vine imeana amo. \q1 Edia vine huahuadia na didika, \q1 Edia vine takodia na i'idita. \q1 \v 33 Edia vine ranuna na gaigai edia mase muramurana na heto, \q1 Gaigai edia mase hekorina na heto. \q1 \v 34 Ina na dia lauegu roge ai a? \q1 Ina na dia lauegu kohu namodia ida basine helaoahu a? \q1 \v 35 Dika davana be lau imagu ai, bona namo davana danu, \q1 Aedia bae dedi dinana ai. \q1 Badina be edia hekwakwanai dinana na kahikahi, \q1 Ediai baine vara ḡauna baine hedinarai taku. \q1 \v 36 Iehova ese ena bese taudia maorodia baine gwaurai, \q1 bona ena hesiai taudia baine bogadia hisi, \q1 Baine itadia, edia goada vada e ore bona \q1 tau ta dia noho, iḡui ai eiava murimuri ai, una negana ai. \q1 \v 37 Ia na baineto, Edia dirava na edeseni ai? \q1 E abidadama heniamu nadi-ginina na edeseni ai? \q1 \v 38 Edia boubou ḡaudia digaradia e ani \q1 bona edia inuinu bouboudia vine-ranudia e inu \q1 diravadia be edeseni ai? \q1 Idia bae tore isi, bae durumui; \q1 Idia ese bae gimamui. \q1 \v 39 Harihari a itaia, lau binai Dirava; \q1 Dirava ta lasi, lau mo sibogu. \q1 Lau ese na aladiamu, bona na hamauridiamu; \q1 Na haberodiamu, bona edia bero na kumidiamu; \q1 Asi tauna ta ese lau imagu amo baine hamauridia. \q1 \v 40 Badina be imagu na duduia isimu atai ai, \q1 Na tomu: Na noho hanaihanaimu heḡereḡerena, \q1 \v 41 Egu dare kiama-kiamana baina segea, \q1 Bona imagu amo hahemaoro baina karaia, negana ai, \q1 E tuari henigumu taudia davadia baina heni, \q1 E dainai henigumu taudia davadia baina heni. \q1 \v 42 Egu diba na rara baina ha-inudia loulou, \q1 Egu dare ese hidio baine ani, \q1 Mase taudia bona abi-mauri taudia raradia bunu, \q1 Hui lata taudia kwaradia bunu. \q1 \v 43 Bese idau-idau e, iena bese ba imodaia! \q1 Badina be ena hesiai taudia raradia davana e abiamu, \q1 Ia inaina davadia e henidiamu; \q1 Ena tano ena dika e abia ohomu, ena bese taudia daidiai. \p \v 44 Mose na ema, ina ane herevadia iboudiai e gwaurai hedinarai taunimanima vairadiai, ia bona Iosua Nunu ese. \p \v 45 Mose ese ina hereva na Israel taudia iboudiai e hamaorolaidia vaitani, \v 46 bena ma eto: Hari dina ai vada na haḡanilaimui herevadia iboudiai na ba Ialodia tao; natumui danu ba hadibalaidia, bena idia ese ina taravatu ena hereva iboudiai bae badinadia bona karadia bae kara. \v 47 Badina be ina na dia ḡau pipikina emui ai. Ina na emui mauri; ia dainai emui mauri dinadia bae hoho, Ioridane sinavaina unukahana ai bavabia bona emui tano ai ba halaoa tanona lalonai. \p \v 48 Una dina ai Iehova ese Mose e hereva henia, eto, \v 49 Abarim ororona ai ba dara dae. (Una ba Nebo ororona, Moab tanona ai, Ieriko hegaga hehenina ai.) Unu amo ba roha lao, Kanaan tanona, Israel taudia baina henidia edia tano ai bae halaoa tanona, ba itaia. \v 50 Bena ba dara dae ororona ai ba mase, tubu tama dekedia ba hahebou, Horo ororona ai kakamu Aaron e mase bona tubu tama dekediai e hahebou heḡereḡerena. \v 51 Badina be Israel taudia vairadiai o gwau edeede henigu, Meribata-kade ranudia badibadidiai, Sin tano-ḡaḡaena ai; bona asio hahelaḡagu Israel taudia bogaragidiai. \v 52 Taunabunai tano ba itaia vairamu ai; a Israel taudia na henidiamu tanona na basio lao henia bona lalonai basio raka vareai. \s1 Mose ena Hahenamo \c 33 \p \v 1 Bena Dirava ena hesiai tauna Mose ese Israel taudia e hanamodia, ia do se mase negana ai. Ena hahenamo herevadia bini. \v 2 Ia eto: \q1 Iehova na Sinai amo ema, \q1 Seiri amo e tata dae roha idia latadiai; \q1 Paran ororona amo e tara, \q1 Helaḡa taudia gerebu gerebu edia amo ema; \q1 Taravatu na lahi na heto, ia imana idibana ai. \q1 \v 3 Oibe, ena orea taudia e lalokau henidia, \q1 Ena helaḡa taudia iboudiai na ia imana ai. \q1 Oi aemu gabudia ai e rakava, \q1 Haheḡani emu amo e abiva. \q1 \v 4 Mose ese taravatu e henida, \q1 Iakob ena bese ahuna ai bainela ḡauna. \q1 \v 5 Iehova na Iesurunu pavapavana ai ela, \q1 Bese ikwaradia taudia e hegogova negana ai, \q1 Bona Israel iduhudia iboudiai e hebouva negana ai. \q1 \v 6 Ruben baine mauri, basine mase; \b \q1 Ena orea taudia danu basie gadoi. \m \v 7 Iuda be ini e herevalaia toma: \q1 Iehova e, Iuda gadona a kamonai; \q1 Ena orea taudia ida ba haheboudia; \q1 Oi imamu ese bae durua, \q1 Ia inaina imadia amo ba hamauria. \m \v 8 Levi be ini e herevalaia toma: \q1 Emu Tumim bona emu Urim,\f + \fr 33:8 \ft Tumim bona Urim na mari nadidia rua.\f* \q1 Emu helaḡa tauna ba henia; \q1 Masa ai o dibaḡania, \q1 Meriba ranu gabudia ai o heai henia. \q1 \v 9 Ia ese tamana bona sinana e herevalaidia, eto \q1 “Asina lalodiamu”; \q1 Tadikakana e dadaraidia, \q1 Bona natuna e lalodia nege; \q1 Badina be idia ese emu hereva e kamonai, \q1 Bona emu taravatu e badinadia. \q1 \v 10 Idia ese emu haheḡani na Iakob bae hadibalaia, \q1 Emu taravatu na Israel bae hadibalaia. \q1 Idia ese muramura mai bonadia na oi vairamu ai bae gabua, \q1 Ḡole-oho bouboudia na oiemu ihaboulaina patana latanai bae haḡole oho. \q1 \v 11 Iehova e, ena kohu ba hanamoa; \q1 Imana ḡaukaradia bavabi dae. \q1 E tuari heniamu taudia ba gwadadia, \q1 E dainai heniamu taudia ba gwadadia mase, \q1 Basie tore isi lou. \b \p \v 12 Beniamina be ini e herevalaia toma: \q1 Iehova ena lalokau na \q1 Ia badibadinai e nohomu mai namona ida. \q1 Dina Idoinai ia ese e ḡeḡe ahumu, \q1 Ia paḡana padadiai ena noho gabuna e karaiamu. \m \v 13 Iosef be ini e herevalaia toma: \q1 Iehova ese ena tano baine hanamoa, \q1 Guba atai ai ena kohu namodia amo, \q1 Dobu gabudia tanobada henunai edia ḡau namodia amo, \q1 \v 14 Dina ena huahua namodia amo, \q1 Hua ta ta anidia namodia amo, \q1 \v 15 Ororo gunadia edia ḡau hereadia amo, \q1 Mia-hanaihanai ororodia edia ḡau loḡora amo, \q1 \v 16 Tano ena ḡau namodia mai anidia idoidiai amo, \q1 Bona au ginigini ai e nohova Diravana\f + \fr 33:16 \ft Au ginigini ai na nohova Diravana: Esodo Karoa 3 ba itaia.\f* ena hahenamo amo. \q1 Iboudiai na Iosef kwarana ai bae kau. \q1 Tadikakana e halohiadia tauna tubuana ai bae kau. \q1 \v 17 Ena boromakau natuna maruanena roboana na herea dae; \q1 Doana na uda boromakauna doana na heto; \q1 Doana amo taunimanima iboudiai baine nuadia \q1 Baine nuadia ela bona tanobada dokodia; \q1 Efraim ena gerebu gerebu ese, \q1 Bona Manase ena daha daha ese. \m \v 18 Sebulun be ini e herevalaia toma: \q1 Sebulun e, emu raka lasi ai ba moale; \q1 Isakara e, emu kone noho ai ba moale. \q1 \v 19 Taunimanima bae boiridia, edia ororo baela, \q1 Unuseni ai kara maoromaoro bouboudia bae hahelaḡadia; \q1 Badina be davara ena taḡa bae haboua, \q1 Bona kone ena kohu hehunidia bae gogo. \m \v 20 Gad be ini e herevalaia toma: \q1 Gad ena tano e habadaiamu tauna na namo. \q1 Ia na leona na heto e hekuremu, \q1 Imana e dareamu, bona kwarana tubuana. \q1 \v 21 Tano namona ia ese e abia hidi, iena, \q1 Badina be lohia ahuna bunai. \q1 Bese ikwaradia taudia dekediai ema, \q1 Iehova ena kara maoromaoro e hahemaorolaia, \q1 Ena hahemaoro na Israel taudia latadiai e gwaurai. \m \v 22 Dan be ini e herevalaia toma: \q1 Dan na leona natuna, \q1 Basan amo e roho lasimu. \b \p \v 23 Napatali be ini e herevalaia toma: \q1 Napatali e, lalonamo vada o abia, \q1 Iehova ena hahenamo vada o abia vaitani; \q1 Gohu bona diho kahana bavabi. \m \v 24 Asere be ini e herevalaia toma: \q1 Asere na mero namo-hereana; \q1 Tadikakana ese bae imodaia. \q1 Aena na dehoro ai bae uru diho. \q1 \v 25 Emu tamaka na auri bona auri labora-laborana; \q1 Emu goada na emu mauri dinadia ida bae heḡereḡere. \q1 \v 26 Iesurunu o, Dirava na asi idaina. \q1 Ia na guba oridia ai e guimu, oi idurumu totona: \q1 Ia na guba amo e maimu, mai hairaina ida. \q1 \v 27 Noho-hanaihanai Diravana na emu noho gabuna; \q1 Mia-hanaihanai imadia na henumu ai. \q1 Inaimu na vairamu ai e luludia, \q1 Eto “A habuadia tari”. \q1 \v 28 Taunabunai Israel na e noho namonamova, \q1 Iakob ena ranu gabuna e miava, \q1 Uit bona vine ranuna tanona ai; \q1 Oibe, hunu na guba amo baine diho ena tano ai. \q1 \v 29 Israel e, oi na namo. Daika na oi sisivamu? \q1 Iehova ese vada e hamauria besena; \q1 Emu hekaha kesina, \q1 Bona emu kwalimu darena. \q1 Inaimu na vairamu ai bae goru diho; \q1 Edia atai gabudia helaḡadia ba moidia tao. \c 34 \s1 Mose e mase \p \v 1 Mose na Moab taorana amo Nebo ororona ela, e dara dae ela bona Pisga dorina, Ieriko hegaga hehenina ai. Bena Iehova ese tano idoinai e haheitalaia: Gilead tanona ela bona Dan; \v 2 bona Napatali tanona idoinai; bona Efraim bona Manase tanodia; bona Iuda tanona idoinai ela bona Davara Badana, Lahara kahana ai; \v 3 bona diho kahana; bona Ieriko kourana taoradia, pamu audia gabuna bunai, ela bona Soara. \v 4 Bena Iehova ese e hereva henia, eto, Tanona bunai Abraham bona Isaak bona Iakob na gwaurai henidia hamata, nato “Umui garamui baina henidia”. Harihari vada na haheitalaimu, matamu amo vada o itaia; to basio lao henia. \p \v 5 Taunabunai Mose, Iehova ena hesiai tauna, na unuseni ai e mase, Moab tanona ai, Iehova ena hereva heḡereḡerena. \v 6 Bena Iehova ese e guria, Moab kourana ta ai, Bete-peoro hegaga hehenina ai. A e guria gabuna na tauta asi dibana ema bona hari. \v 7 Mose ena mase negana ai, ena mauri laḡanidia na sinahu-ta ruahui; a matana se valahu-valahu, bona tauna se manoka. \v 8 Dina toi-ahui Israel taudia ese Mose taina e tai, Moab taoradia ai, ela bonaedia taitai bona edia lalo-hisihisi, Mose dainai, dinadia vada e ore ai. \p \v 9 Bena Iosua Nunu na aonega laumana ese e rohea; badina be Mose ese imana na ia tubuana ai vada e ato kau. Taunabunai, Israel taudia ese e kamonai henia, bona Iehova ese Mose e haḡanilaia haheḡanidia na idia ese e badinadia. \v 10 Una negana ema bona harihari, peroveta tauna ta basine hedinarai Israel ai, Mose heḡereḡerena; ia na Iehova ida e hevaira heheni bona e hahediba heheni. \v 11 Toa bona hoa karadia, Iehova ese Aigupto tanona e siaia negana ai ia ese Farao bona ena hesiai taudia iboudiai bona ena tano idoinai e kara henidia na ikaradia ai ia na asi idaina. \v 12 Bona siahu karadia bona hahegari karadia, Mose ese Israel taudia iboudiai vairadiai e kara, ikaradia ai ia na asi idaina.