\id TIT - Mato [met] 
\ide 65001 - Unicode (UTF-8)
\h TAITAS 
\toc3 Tai 
\toc2 Taitas 
\toc1 Taitas 
\mt2 Aposel Pol bung xailongdi mala rangua lipuxing haulingamdi. Tauxu xailongga li ba,  
\mt1 Taitas  
\is1 Namua Pol Bung Mala Na Taitas  
\ip Taitas bing lipu hatuminga haringinam tela, ne Yuda tela te. Hauli Pol mana oxatanoa. Pol murung sibuna mana, saing Taitas haringia Pol bungina mauxangang xumana daxap (2 Korin 7:6). Bungina Pol sauya Antiok saing haing mala Yerusalem bu baxanga na sabunga yanamindi mana oxatanoa rangua Yuda Teguamdi, xap Taitas mala rangua (Galesia 2:1-3). Taitas waxata rangua Pol bungina wa Epasas. Baing Pol soxi mala Korin bu haulidi (2 Korin 8:6,16).  
\ip Kimuya mana Romdi diyunga Pol sangua salak yabania bunging mugamugangama (Aposel 28), Taitas tang dituxu oxatua mutumutua Krit (1:5). La ba Pol mogu Taitas ba wa ranguadi saing sahi oxata teladi (1:5). Binabu bung bu bala Taitas ba sahi oxatua Krit baru. Pol bung xailongga li bila niani AD 64.  
\is1 Haruanga Tuandi  
\io1 • Haruanga mugamugangam \ior (1:1-4)\ior*  
\io1 • Taitas oxatanoa mutumutua Krit \ior (1:5-16)\ior*  
\io1 • Tubatubainga xai \ior (2:1-15)\ior*  
\io1 • Libu kubolu xaiyua \ior (3:1-11)\ior*  
\io1 • Haruanga kimuam \ior (3:12-15)\ior*  
\ib  
\c 1  
\s1 Haruanga Mugamugangam  
\p
\v 1 Nga Pol, nga Urana lipuxing oxatanam tela xaung nga Yesu Kristo aposeling tela. Soxi nga mala bu ngaharingia lipuadi Urana mogudi hatumingading haringindi, xaung bu ngatubatubadi ba daxabia ulek maxunama hatanga nadi ba dinaxu mana Urana daxanganoa baru.  
\v 2 Haruanga maxunamga li sina haringinga nadi bu daxabia ba daxap walinga subingang teguama, walinga ba lipu languanga teguama Urana hau haruanganoa ba sina nadi mugau sibuna muga mana tongtongia axamandi.  
\v 3 Baing mana bungina mogu ba, xap haruanganoa ma sabasabia mana oxata baxangangama. Urana, Lipuxira Xabinga Muliama, tabina nga saing ta oxata li rimagia.   
\p
\v 4 Taitas,\f + \fr 1:4 \fk Taitas\ft —Taitas hatum haringina mana Yesu bungina Pol baxanga Urana Xuanoa na. Baing gabu Pol bu dibaxanga ulek xaiyua. Kimuya mana duwa mutumutua Krit sobak teladi, Pol bala Taitas ba wa la ba bu haringia Kristo lipuxindi.\f* ngabung xailongga li naung. Uwa garagu sibunoa mana hatuminga haringing taininau tatuxu.  
\p Ngasabu ba Tibura Urana xaung Kristo Yesu Lipuxira Xabinga Muliama tang atiding dimoti maung xaung ba tang dilibu gamoma wa mosiu.   
\s1 Taitas Oxatanoa Mutumutua Krit  
\p
\v 5 Bungina ngaxusungaung ba uwauyu Mutumutua Krit, ngabo ba ulibu bila li: Uhamaringia oxataroa tasahi teguyu, saing umogu sabunga yanamindi mana long taining tainina, bila nga ba ngabalaung ba.  
\v 6 Sabunga yanamina kubolunoa bing xola mana kubolu diandi. Haining taininau ing ganina. Garandi bing gara haruanga lungunganamdi, saing kuboludinga labu dududing mauliu tai xaung labu diyunga baudingtibuding haruangadingau tai.  
\v 7 Sabunga yanamina kubolunoa bing xola mana kubolu diandi, namua na wasa mana Urana oxatanoa. Kubolunoa bing labu haxi sibuna mana lipudi disu mana murunganau tai. Labu gamia sapku tai. Labu nung lang haringing xumanau tai. Labu atin disala saing taha lipudiu tai. Labu langlangua lipudi bu xap siangidingdiu tai.  
\v 8 Tegu. Kubolunoa bing xap lobudi, wasa manadi xai xaung muruna mana kubolu xai longgalo. Haxi bu libu hatuminga maringina xaung libu kubolua Urana muruna mana ing ganina. Libu kubolu sigixingang sibuna xaung wasa xai mana ing sibung kubolunoa.  
\v 9 Tuxu haringina ulek maxunama tubatuba mana ba, bu sanga ba haringia lipudi tubatubainga maringinia, xaung bu hatanga na lipu gaxarea duxukxugia ba hatumingadingdi didoa baru.\fig Sabunga yanamina kubolunoa bing xola mana kubolu diandi|alt="Elder man and family" src="BA03006BW.tif" size="col" loc="Titus 1:6-9" copy="BFBS (Bass)" ref="1:6-9" \fig*   
\p
\v 10 Ngabaxanga bila ba namua na lipu xumana duxukxugia tubatubainga maringindi. Dududing mana disu mana yanamidinga haruangandi. Daharua harua mua, daharua mana haruanga hauli lipudi te, saing dilangua lipudi. Yuda hatuminga haringinamdi dahaxi mana taxuxu sangga bu Urana xap kira muli ba, ding ba dilibu buk.  
\v 11 Ubilidi ba labu ditubatuba bila bau tai. Namua na tubatubaingading diandi duxugia lipu teladi xaung bakbagiding longgalo mala sangua ulek maxunama. Lipu tubatubaingamgadi na bila ba dibo ba dilanglangua lipudi ba daxap siangidingdi ing ganina.  
\v 12 Mutumutua Krit ding sibuding lipuxiding tela, ina dahatum ba lipu xabianga maringinam tela, libu haruanga tela manadi ba, “Krit longgalo lipu languangamdi ding ganiding. Kuboludinga diang sibuna bila asaxa abungindi. Bungingbunginalo dirung olang daxang xang mua.”  
\v 13 Haruanga baguba maxung sibuna. Binabu ubala baladi haringina ba hatumingading dimaring te, bu dahatum haringing sibuna mana tubatubainga maringinama.  
\v 14 Xauna, bu labu dilungu Yuda buxiradingau tai, saing labu dilungu hanaunaungadi dima rangua lipudi diyamu ulek maxunamau tai.  
\v 15 Axamang longgalo disigixinga mana lipu gaxarea hatumingading disigixinga. Ne mana lipu gaxarea didoa xaung dahatum haringina te, axamang tela sigixinga te. Maxung sibuna, hatumingadingdi didoa, xaung hatumingadingdi sanga ba mauxading te nabu dilibu kubolu dian tela.  
\v 16 Lipuadi na bila ba dibaxanga ba daxabia Urana, ne kuboludingdi dahatanga ba daxabia mana te. Lipuadi ba didoa sibuna xaung dilungu haruangua te. Dimaring te sanga mana dituxu oxata xai tela te.   
\c 2  
\s1 Tubatuba Tubatubainga Maringina  
\p
\v 1 Ne ung ba, utubatuba lipudi ba dilibu kuboluadi dahasusu mana tubatubainga maringinama.  
\v 2 Utubatuba duangadi ba duwasa xai mading, dilibu kubolua sanga mana sina yaya xai nading ing ganina, xaung duwasa xai mana ding sibuding kuboludingdi. Axadi bagudi li bing duwa xai sibuna xaung haringing sibuna maluxu manadi: hatumingading haringina, murungading sibuna xaung lilingading haringina.   
\p
\v 3 Bila balau, utubatuba xanronggidi ba dilibu kubolua sina yaya na Urana. Labu daharungia telau tai. Labu dinung wain bukku tai. Tegu. Bing ditubatuba kubolu xai na teladi.  
\v 4 Mana daxanga baguba sanga ba dahatanga haing yaungamdi ba muruding sibuna mana ayuadingdi xaung garadingdi,  
\v 5 ba duwasa xai mana ding sibuding kuboludingdi xaung duwa sigixinga mana kuboluding longgalo, ba duwasa mana numadingdi xai, ba dilibu kubolu xai mosiu, ba duwa hawa mana ding sibuding ayuadingdi, bu lipu tela sanga ba harungia Urana haruanganoa te. \fig Utubatuba xanronggidi ba dilibu kubolua sina yaya na Urana, bing ditubatuba kubolu xai na teladi|alt="Women in village" src="BA03007BW.tif" size="col" loc="Titus 2:3-5" copy="BFBS (Bass)" ref="2:3-5" \fig*   
\p
\v 6 Bila balau, uharingia lup yaungamdi ba duwasa xai mana ding sibuding kuboludingdi mana axamang longgalo.  
\v 7 Bing ung ba ulibu kubolu xai sibuna, bu dinaxu mana kim babundi. Bungina utubatuba lipudi, bing uhatanga nadi ba Urana lipuxindi dilibu ding sibuding haruangadinga, xaung ulibu kubolu yaya xai xabinganam ing ganina.  
\v 8 Nabu uharua haruanga hasusu mana tubatubainga maringinama ing ganina, bing sanga ba lipudi daharungia te. Ulibu kuboluadi bila ba bu lipuadi duxukxugiaung bagula memeyading, namua na doxola mana haruanga dian tela ba dinaxuya kira.   
\p
\v 9 Ubala lipu oxata olanggamdi\f + \fr 2:9 \fk lipu oxata olanggamdi\ft —Lipu na bila ba waxata mana lipu tela mana ing murunganoa te. Lipua waxata mana bing wa bila moxonoa, saing tabina lipu oxata olanggama walinganoa.\f* ba disu mana lipuxiding haringindi haruangading longgalo. Bing dituba ba dilibudi diyaha. Labu dahaxuya haruanga tela rangua lipuxiding haringindiu tai.  
\v 10 Labu dahanai axamang tela manadiu tai. Tegu. Bing dahatanga ba ding lipu xai sibundi dituxu oxatua xai bungingbunginalo. Dilibu kuboluadi bila ba bu dilibu tubatubainga wa xai sibuna lipudi maxadingia, tubatubaikka ba mana Urana, kira Lipuxira Xabinga Muliama ba.   
\p
\v 11 Utubatuba lipu hatuminga haringinamdi bila ba, namua na Urana hatanga sabasabia ba atin dimoti makira, mana tongtongia daxangua bu xap lipu longgalo muli.  
\v 12 Kubolunoa ba tubatuba kira ba tayamu kubolua Urana yaha mana te, ba tayamu kubolu sanggam titiamdi. Tubatuba kira ba tawasa mana kira kuboluradi, tawa maringina, xaung talibu kubolua Urana yaha mana ba mana bungina hatata li.  
\v 13 Talibulibu bila ba, baing bunging taininau tata ragunga mana axa ba bagula libu kira tayaha sibuna mana. Taragu mana Urana sabanga kiria, mana Lipuxira Xabinga Muliama, Yesu Kristo, ba goxoya ma ralania!  
\v 14 Yunga ing sibuna walinganoa bila giminak bu xap kira muli sangua kubolu diang haringinganoa! Bu damia kira. Bu libu kira tawa ing sibung lipuxindi kira tahaxi mana talibu kubolu xai longgalo.   
\p
\v 15 Bing utubatuba axadi ba. Uharingiadi ba dilibudi. Lipu gaxarea disu manadi te, bing uhamaringiadi haringina. Ung gusanga haringinga ba ulibu bila ba. Ngasina yaya ba naung. Binabu labu uyunga lipu tela tatua haruangamau tai.   
\c 3  
\s1 Libu Kubolu Xaiyua  
\p
\v 1 Uhanaunau lipudi muli ba duwa hawa mana gabman xaung yanamindi. Disu mana haruangadinga, saing bungingbunginalo daxauxau mana dilibu baraxing baraxintadi daxai.  
\v 2 Labu daharungia lipu telau tai, saing labu dahakhaxiu tai. Tegu. Duwa mosiu ing ganina saing ditatua ding mana lipu longgalo.   
\p
\v 3 Utubatubadi bila ba, namua na muga kira xauna xabiangara xai te saing tasu mana haruangua te. Tayunga lipudi dilangua kira saing tawa lipu oxata olanggamdi mana kubolu diang xangxana xaung sangga murungang xangxana. Walingaradi dibaxagi mana gamoradi didoa xaung xawanga. Talibu lipudi ba hauxading sibuna makira saing hauxara sibuna makira xauna.  
\v 4-5 Talibulibu bila ba, ning Urana xap kira muli! Libu xai makira, murung sibuna makira, saing xap kira muli! Talibu kubolu maringin tela te bu libu bila ba makira. Tegu. Ing sibuna libu bila ba namua na usinga kira! Xap kira muli bila li: Damia kira bu sina unggutinga hauna xaung walinga hauna nakira mana Aningonoa ina ta maluxu makira.  
\v 6 Urana hatuminganoa mesa makira bungina matu Aningonoa makira, mana axamana Yesu Kristo, Lipuxira Xabinga Muliama, libu.  
\v 7 Libu bila ba bu tasok garandi, binabu tata ragunga mana taxap walinga subingang teguama. Daxanga mana axadi bagudi ba wau, namua na baxanga ba kira tawa maringina mana kubolua atin dimoti makira.  
\v 8 Alaba haruanga maxunamdi sanga uhatum haringina manadi. Binabu ngabo ba uhaxi mana utubatuba lipudi mana axadi li, bu lipu longgalo dahatum haringina mana Urana, sanga ba dimaxania ba dilibu kubolu xaidi bungingbunginalo. Tubatubaikkadi li bing xai sibundi saing dahauli lipu longgalo.   
\p
\v 9 Ne lipu teladi duwau, hatumingading daxaxa ding te, saing dibo ba dahakhaxi ranguaung mana axadi namuxiding te bila buxiradi xaung suxingadingdi. Dahaung haruangia saing dahakhaxi mana tasu mana Yudadi hanaunaungadingdi kimbo tegu. Labu uta tangamlianoa mana haruangadingau tai, namua na axadi ba dahauli lipudi ba disu mana kubolu xaiyua te.  
\v 10 Nabu lipu tela tuba ba libu autu guguniangadi, bing usina haruanga haringina na bu hamaringia hatuminganoa. Ulibu bila ba bunging taininau, saking bunging luwa. Baing ina naga, nabu lungu haruangama te, bing uyamu.  
\v 11 Maxung sibuna uxabia ba lipua na bila ba yamu ulek maxunama. Kubolung diandi daxap suxuyangua maina.   
\s1 Haruanga Kimuam  
\p
\v 12 Ngasoxi Atemis kimbo Tikikas mala ranguaung to. Baing ina naga uhaxi ba usok manga long sabangga Nikopolis, namua na ngahau hatumingua ba ngawa la ba bunging xaringana.  
\v 13 Ngabo ba uhaxi ba uhauli Sinas, lipu hanaunaunga suxunguxunguama, xaung Apolos tang mana tang haxangadinga, bu diraxap mana axamang tela te.  
\v 14 Riara hatuminga haringinamdi bing daxap xabianga mana dilibu kubolu xai bungingbunginalo bu dahauli lipu raxabingamdi. Nam walingadingdi aningoding te.   
\p
\v 15 Lipu longgalo duwa rangua nga disina xaidap xai naung. Uharua xaidap xai na riara hatuminga haringinamdi muruding sibuna mam.  
\p Ngasabu ba Urana atin dimoti mang longgalo.