\id MRK - Mato [met] 
\ide 65001 - Unicode (UTF-8)
\h MAK 
\toc3 Mk 
\toc2 Mak 
\toc1 Mak 
\mt2 Ulek Xaiya Mak Bung  
\mt1 Mak  
\is1 Namua Mak Bung Xailonginoa  
\ip Haruanga mugamugangam mana Mak xailonginoa harua ba, “Unggutinga mana ulek xaiyua mana Yesu Kristo, Urana Garanoa.” Baing mana xailongga li, tabagu Yesu lipu haringingam mana libu oxata longgalo. Tabagu haringinganoa bungina tubatuba lipudi, suka xaungadi mala, xaung bungina yunga lipudi kuboluding diandi. Yesu uxuina ba, Lipua Ma Rangua Urana, saing harua ba ma bu sina ina walinganoa bu gim muli lipu xumana (10:45). Axadi bagudi li hatanga ina ba Urana Garanoa naga.  
\ip Mak naxuya xumana mana Yesu oxatanoa, ne naxuya mana Yesu tubatubaingang haruanganoa buk te. Muga, Mak naxuya mana Lipu Suguangama Yon oxatanoa xaung Yesu xap langa saing Satan tuba. Kimuya tabagu Yesu usinga lipudi mauxangading xangxana, saing tubatubadi. Muga lipuxindi dinaxu mana, ding daxabia xai te mana axadi Yesu libudi, ne mosimos daxap xabianga mana.  
\ip Tabagu xauna lipudi disok Yesu bixuandi saing disina mauxangang xumana na. Baing mana xailonging subingang hataina, Mak naxuya mana Yesu matianoa saing mesanganoa muli.  
\is1 Lipu Buningama  
\ip Lipua bung xailongga li bung yanoa te. Ne lipu xabiangam xumana daharua ba Mak bung. Mak naxuyanganoa wa bunging xumana mana Urana Xuang Hauna (Aposel 15:39, Kolosi 4:10, 2 Timoti 4:11, Pailimon 24 xaung 1 Pita 5:13). Bunging teladi duxu ba “Yon, duxu ba Mak” (Aposel 12:12, 12:25 xaung 15:37). Mak wa rangua aposel Pita niani teladi mana Pita walingang subinganoa, saing Kristo lipuxindi duxusunga Mak haringina ba bung Yesu naxuyanganoa mari.  
\is1 Haruanga Tuandi  
\io1 • Yesu oxatang unggutinganoa \ior (1:1-13)\ior*  
\io1 • Yesu tuxu oxatanoa titia Galili \ior (1:14–6:29)\ior*  
\io1 • Yesu tuxu oxatanoa titia Galili rubinia \ior (6:30–9:32)\ior*  
\io1 • Yesu tuxu oxatang kimuam sibuna titia Galili \ior (9:33-50)\ior*  
\io1 • Yesu tuxu oxatanoa titiadi Yudia xaung Peria \ior (Hataina 10)\ior*  
\io1 • Axamandi disok xaidap teladi muga mana Yesu mati makira \ior (Hataina 11–15)\ior*  
\io1 • Urana iti Yesu mesa muli \ior (Hataina 16)\ior*  
\ib  
\c 1  
\s1 Lipu Suguangama Yon Xauxau Daxangua  
\r (Matyu 3:1-11; Luk 3:2-16)  
\p
\v 1 Unggutinga mana ulek xaiyua mana Yesu Kristo, Urana Garanoa.   
\b  
\p
\v 2 Ungguti bila waleu Urana lipuxing suxunguxunguama Aisaya bung ba:  
\b  
\q1 “Bagu bagula ngasoxi lipuxigu ulekkama muga naung,  
\q2 bu hamaringia daxangama.”\x + \xo 1:2 \xt Malakai 3:1\x*   
\q1
\v 3 “Waxutu tela wagi mua long xoliania ba,  
\q1 ‘Axauxau daxangua mana Toxoratamona,  
\q2 atongtongia daxanga maringindi mana.’ ”\x + \xo 1:3 \xt Aisaya (Aisaia) 40:3\x*   
\b  
\m
\v 4 Binabu Lipu Suguangama Yon sok mana long xoliana ba, baxanga baxanga na lipudi bu duxugia hatumingadingdi, saing daxap langa bu hatanga ba, saing Urana bagula yunga kuboluding diandi.  
\v 5 Yudia long longgalo xaung Yerusalem longgalo dila rangua Yon. Baing bungina ditula kuboluding diandi, suguadi mana Langga Yodan.  
\v 6 Yon sau imanga ditongtongia mana kamel buxandi, saing goxi waxu asaxa sangganam tela wagigia ulenia. Xang munrikidi\f + \fr 1:6 \ft Tabares waxungtuana—\fq munrulidi.\f* xaung bina bila dungungu langina.\f + \fr 1:6 \ft Dungungu na bila ba, duxu ba bi, saing ditongtongia langina dauyana bu dahaxang hataxudingdi. Baing lipudi daxang xauna.\f*  
\v 7 Baing baxanga mua ba, “Lipu tela ma kimu manga, haringinganoa dali haringingagua. Sanga mana ba ngayuyu mari ngaunia xaing sanggandi te, namua na yanoa dali ngayua sibuna.  
\v 8 Nga ba ngasuguang mana langa, ne ina bagula suguang mana Urana Aningonoa.”\f + \fr 1:8 \ft Bungina Yon suguadi, bing hatanga lipudi ditula kuboluding diandi. Haruanga “Yesu bagula suguang mana Urana Aningonoa” namuxina ba ina soxi Aningonoa bu wa ludingia. Urana Aningonoa damia kuboluding diandi, hatanga daxangua nadi, haringiadi sanga mana disu mana Urana murunganoa, saing haulidi mana axamang xumana bila.\f* \fig Lipu Suguangama Yon naga|alt="John the Baptist" src="lb00296b.tif" size="col" loc="Mark 1:1-8" copy="BFBS (Bass)" ref="1:1-8" \fig*   
\s1 Yesu Xap Langa Saing Satan Tuba  
\r (Matyu 3:13–4:11; Luk 3:21-22, 4:1-13)  
\p
\v 9 Mana bungina baguba Yesu yunga longga Nasaret mana titia Galili saing ma. Baing xap langa Yon rimania maluxu Langga Yodan.  
\v 10 Baing bungina sauya langa saing haing mauyu, hata sibuna li bagu long xaiya xaxaina saing Urana Aningonoa ri ma mana bila baxaliku.  
\v 11 Baing waxutu tela sok ma long xaiya, harua ba, “Ung Garagu sibuna, nga murugu sibuna maung. Ngayaha sibuna maung.”   
\p
\v 12 Hata sibuna li Urana Aningonoa libu ila long xoliania.  
\v 13 Baing wa long xoliania xaidap 40, saing Satan tuba. Asaxa abungindi duwa xauna. Baing Urana uleginamdi dahauli.   
\s1 Yesu Wagi Lipu Xuningam Luwadi Luwadi  
\r (Matyu 4:18-22; Luk 5:2-11; Yon 1:35-42)  
\p
\v 14 Kimuya mana dita Yon salak yabania, Yesu ila titia Galili saing baxanga ulek xaiyua ma rangua Urana.  
\v 15 Yesu harua ba, “Xaidapka Urana mogu ma ba. Urana Yonggaxinoa ma haxek ba. Axugia hatumingaimdi saing ahatum haringina mana ulek xaiyua.”   
\p
\v 16 Bungina Yesu naxu Lang Gamolingana Galili rubinia, bagu neng sabangandi Saimon Andru tang diting amagua lang gamolingania, namua na dingtang lipu xuningamdi.  
\v 17 Baing Yesu harua nadi ba, “Tang gama anaxu manga, saing bagula ngalibuang asok lipu xuningam mana lipudi.”  
\v 18 Baing hata sibuna li tang diyunga amagadingdi saing dinaxu mana.   
\p
\v 19 Yesu haxa monga mala, baing bagu Yems, Sebedi garanoa, xaung kixinginoa Yon, duwa wagadingia, dahamaringia amagadingdi.  
\v 20 Hata sibuna li wagidi, saing diyunga tibuding Sebedi wagia xaung lipuxing oxatamdi, saing tang dinaxu mana.   
\s1 Yesu Suka Xaunga Mana Lipu Tela  
\r (Luk 4:31-37)  
\p
\v 21 Dila disok long sabangga Kaperneam. Baing bungina Xaidap Yaguangama sok, Yesu luxu Yudadi sabungading numania saing ungguti tubatuba lipudi.  
\v 22 Baing dihixi mana tubatubainganoa, namua na tubatubadi xaung haringinga sibuna, bila lipu hanaunaunga tubatubainganamdi te.  
\v 23 Hata sibuna li, la ba sabungading numania, lipu tela xaunga\f + \fr 1:23 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam\ft . Maxixinga 26, 27 xauna.\f* wa mana xaba ba,  
\v 24 “Yesu Nasaretiam, uma bu uraxata mam? Bola uma ba uhanggalangiam? Ngaxabiaunggu, ung Urana Lipuxing Mogu Naina!”   
\p
\v 25 Yesu bili ba, “Udik! Usok ma sangua lipua li!”  
\v 26 Baing xaunga libu lipua lulu haringina, xaba haringina, saing sok sangua.   
\p
\v 27 Baing lipu longgalo dihixi mana, ne duxusunga liwe mading ba, “Baraxinta sok? Tubatubainga haun tela saing harua bila lipu yayam tela! Tabina xaungadi saing disu mana haruanganoa!”  
\v 28 Baing Yesu naxuyanganoa ila sap mana long longgalo maluxu Galili.   
\s1 Yesu Sahi Lipu Xumana Busingadingdi  
\r (Matyu 8:14-17; Luk 4:38-41)  
\p
\v 29 Yesu yunga sabungading numanoa, baing gabu Yems, Yon dila rangua Saimon, Andru tang numadingia.  
\v 30 Saimon haininoa bauna busi, sanggandi disala saing kinuʼm tabu xabia. Baing dibala Yesu mana.  
\v 31 Binabu ila rangua haingga ba, tuxu rimanoa saing iti mesa saing rung. Baing sangga salianoa sup, saing xauxau angingua nadi.   
\p
\v 32 Bungina xaidaba ri daxap lipu busingamdi xaung adi xaungadi duwa manadi ding longgalo dima rangua Yesu.  
\v 33 Lipu longgalo digugunia mua numa xaluxinia,  
\v 34 saing Yesu sahi busingadi mana lipu xumana dibusi mana businga xangxana. Suka xaungadi, saing bilidi ba daharuau tai, namua na daxabia ba ina Urana Garanoa.   
\s1 Yesu Sabu Mua Long Xoliania  
\r (Luk 4:42-43)  
\p
\v 35 Buraraging sibuna, labauyu, baing Yesu mesa ila long xolian tela, saing sabu mua.  
\v 36 Saimon gabu riandi dila disai mana,  
\v 37 ne bungina disok mana, dibala ba, “Lipu longgalo disai maung!”   
\p
\v 38 Yesu haxuya nadi ba, “Heku, tala mana long teladi duwa haxek, bagula ngabaxanga nadi to. Namua na oxata naga ngama mana ba.”  
\v 39 Baing haxa mauli maluxu titia Galili long longgalo, baxanga maluxuʼm sabungading numandi saing suka xaungadi.   
\s1 Yesu Sahi Businga Saksaxama Mana Lipu Tela  
\r (Matyu 8:2-4; Luk 5:12-14)  
\p
\v 40 Lipu saksaxam tela ma rangua Yesu, gung king tuxundi, saing xusunga haringina ba, “Nabu ung murum, ung sanga ba usahi busingagua bu ngasok sigixinga.”\f + \fr 1:40 \ft Bunging xumana haruanga \fk sigixinga \ft namuxing luwa. Namuxing tela bing sanggang disigixinga, axadi duwa sabasabia. Namuxing tela bing lunia sigixinga. Nabu lipu tela xap businga saksaxam, bing musuna sabasabia xaung lunia, binabu sanga ba hanania mana Urana te. Hanaunaunga harua bila ba. Baing ina naga, lipu tela xap businga saksaxam bing musuna Urana maxania.\f*   
\p
\v 41 Baing Yesu usinga sibuna, ta rimanoa mala saing ring, saing bala ba, “Nga murugu, usok sigixinga!”  
\v 42 Hata sibuna li businga saksaxa sup mana, saing sok sigixinga.   
\p
\v 43 Yesu soxi mala sap, saing harua haringina na ba,  
\v 44 “Labu ubala lipu tela manau tai. Ne muga ula, uhatangaung na lipu hananiangama. Hatata usok xai, bing usina hananianga mana sigixingama bila Moses hanaunau ba, binabu lipudi bagula daxabia ba busingama sup.”  
\v 45 Ne lipua ba ila saing baxanga mauli na lipu longgalo, naxuyangua ilauba. Baing Yesu sanga ba ila mana long tela lipudi maxadingia te. Ina wa singia long xoliania, ne lipudi mana long longgalo dimau ranguau.   
\c 2  
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Tela King Riman Dahamati  
\r (Matyu 9:2-8; Luk 5:18-26)  
\p
\v 1 Xaidap teladi disup, baing Yesu ila muli longga Kaperneam. Bungina lipudi dilungu ba wa numia,  
\v 2 lipu xumana dima digugunia, sanga mana ganangang te. Haxek sibuna xaluya xauna, ganangang tela wa olang te saing Yesu baxanga Urana Xuanoa nadi mua.  
\v 3 Lipu teladi dima, luwadi luwadi dahau lipu king rimandi dahamati ba ma rangua.  
\v 4 Ne longa baxagi, sanga mana daxap busingama ma haxek rangua Yesu te. Binabu daxap mahaing numa ubunia saing daxaxa numa long tela mana longga Yesu wa ba, saking diyungia kabukabu lipu busingama kinu mana ba mari.  
\v 5 Yesu bagu hatumingading haringina, baing harua na lipu king rimandi dahamati ba, “Garagua, kubolum diandi disup.”   
\p
\v 6 Ne lipu hanaunaunga tubatubainganam teladi dirung mua la ba saing hatumingadingia dahatum ba,  
\v 7 “Baruta lipua li harua bila ba? Harungia Urana! Gaxarea sanga ba yunga kubolu diandi? Urana ing ganina!”   
\p
\v 8 Ne hata sibuna li Yesu xabia hatumingania ba dahatum baru hatumingadingia, saing harua nadi ba, “Baruta ahatum hatumingaimia bila ba?  
\v 9 Baru haruanganta mosiu mana ngaharua na lipua ba: ‘Kubolum diandi disup’ kimbo ‘Umesa, oxop uxaingama uhaxa’?  
\v 10 Ning hatata bagula ngahatanga nang ba Lipua Ma Rangua Urana ina sanga haringinga etua mana titia li bu yunga kubolu diandi.” Saking harua na lipu king rimandi dahamati ba,  
\v 11 “Ngabalaung, umesa oxop uxaingama saing ula numia.”  
\v 12 Baing ina naga, hata sibuna li lipua mesa, xap uxainganoa saing haxa mala lipu longgalo maxadingia. Baing dihixi mana saing diti Urana yanoa, daharua ba, “Si! Mugau ma am gabagu axa na bila li te.”   
\s1 Yesu Wagi Libai  
\r (Matyu 9:9-13; Luk 5:27-32)  
\p
\v 13 Tauna, Yesu ila muli Lang Gamolingana Galili rubinia. Buranga sabanga dima rangua saing ungguti baxangangua nadi.  
\v 14 Bungina haxa mala, bagu Alpias garanoa Libai rung mua numa takis xabinganamia saing bala ba, “Unaxu manga.” Baing ina naga, Libai mesa saing naxu manauba.   
\p
\v 15 Kimuya, ila xang Libai numania. Baing lipu takis xabinganam xumana gabu lipu kubolu dianam xumana daxang rangua Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana, namua na lipu xumang sibuna dinaxu mana.  
\v 16 Bungina lipu hanaunaunga tubatubainganamdi mana bakbakka Parisi dibagu Yesu xang rangua lipu kubolu dianamdi xaung lipu takis xabinganamdi, duxusunga lipuxindi dinaxu mana ba, “Baruta ina xang rangua lipu takis xabinganamdi xaung lipu kubolu dianamdi?”   
\p
\v 17 Yesu lungu haruanga baguba, baing harua nadi ba, “Lipu baxiamdi dahauli lipu businga teguamdi te. Tegu. Dahauli lipu busingamdi. Bila balau, ngama ba ngawagi lipu maringindi te. Tegu. Ngama ba ngawagi lipu kubolu dianamdi.”   
\s1 Duxusunga Yesu Mana Kubolua Disaha Mana Angingua Ba  
\r (Matyu 9:14-17; Luk 5:33-38)  
\p
\v 18 Mana bungina baguba, lipudi dinaxu mana Yon xaung Parisidi ding disaha mana angingua. Baing lipu teladi dima duxusunga Yesu ba, “Bunging xumana lipudi dinaxu mana Yon xaung lipudi dinaxu mana Parisidi ding disaha mana angingua bu dahatanga ba dibo ba Urana yaha manadi, ning lipuximdi dinaxu maung ba tegu. Baruta?”   
\p
\v 19 Baing Yesu haxuya nadi ba, “Nabu lipu tela hatata bo ba yau. Riandi sanga ba disaha mana angingua bungina wauyu ranguadi? Tegu. Bungina lipua bo ba yau wauyu ranguadi sanga ba disaha mana angingua te.  
\v 20 Ne kimuya bungina lipu teladi daxap lipua ba mala sangua ding, mana xaidapka baguba bagula disaha mana angingua.   
\p
\v 21 “Lipu tela labu raga imang hataing xabatingang tela mana imang muganguau tai. Nabu libu bila ba, bungina damia, hataina ba bagula xating saing sing mugangua, saing singingua bagula tubu.  
\v 22 Lipu tela labu gua wain hauna mari mana meme sanggang mugangadiu tai.\f + \fr 2:22 \ft Waleu, Yudadi dirugi meme sanggana, diraga saking digua wain mana. Bila nanggoladinga. Bungina ditongtongia wain hauna, bing wain salalanga. Ne meme sanggang muganga sanga ba salalanga xauna te. Nabu meme sanggang hauna, bing sanga ba salalanga.\f* Nabu libu bila ba, bing wain bagula sing saha meme sanggandi, binabu wain xaung meme sanggandi disup xauna. Tegu. Wain hauna bing gua mari mana meme sanggang haundi.”   
\s1 Yesu Wasa Mana Xaidap Yaguangama  
\r (Matyu 12:1-8; Luk 6:1-5)  
\p
\v 23 Mana Xaidap Yaguangam tela, Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana dahaxa malau daxangia, dikisi mana wit umangang tela. Lipuxindi dinaxu mana dungguti daxauya wit marang teladi namua na gesagiding.  
\v 24 Saking Parisidi duxusunga ba, “Ai, baruta dilibu oxata hanaunaungaradi dibili kira ba talibu mana Xaidap Yaguangama?” \fig Lipudi dinaxu mana Yesu daxang wit marandi|alt="Jesus & disciples pick heads of grain to eat" src="BA03021.BW.tif" size="span" loc="Mark 2:23-24" copy="BFBS (Bass)" ref="2:23" \fig*   
\p
\v 25 Baing Yesu haxuya nadi ba, “Axa mugangaroa Debit libu waleu, atiti ba ne baruta ahatumia te? Mana bungina ina gabu guguniangandi duwa mana bunging dianoa, gesagiding saing angiading te.  
\v 26 Abiata wa lipu hananiangam mugamugangama baing Debit luxu Urana Numania, saing xang salanga dita Urana maxania. Anginga baguba bilingam. Lipu hananiangam ding ganiding sanga ba daxang. Ne Debit, ina xap teladi\f + \fr 2:26 \ft Debit lipu hananiangam te, ne Abiata sina salanga dita Urana maxania na. Binabu Debit libu doa mana Urana maxania te.\f* saing xang. Baing sina teladi na guguniangandi xauna.”\f + \fr 2:26 \ft Ubagu Lipu Hananiangam Oxatanoa (Wok Pris) 24:5-9; 1 Samwel (1 Samuel) 21:1-6.\f*   
\p
\v 27 Saking Yesu harua nadi ba, “Urana mogu Xaidap Yaguangam bu sok mauxana mana lipudi te, ina mogu bu hauli lipudi.  
\v 28 Binabu Lipua Ma Rangua Urana wasa mana Xaidap Yaguangama xauna.”   
\c 3  
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Tela Mana Xaidap Yaguangam  
\r (Matyu 12:9-14; Luk 6:6-11)  
\p
\v 1 Bunging tela, Yesu luxu Yudadi sabungading numania saing lipu tela wa la ba, rimanoa mati saing toatuana.  
\v 2 Baing duwasa mana Yesu xai bu dibagu nabu bagula hamaringia lipua mana Xaidap Yaguangam kimbo tegu, namua na dibo ba dita haruangia.  
\v 3 Baing harua na lipua rimanoa mati ba, “Umesa uli lipudi maxadingia.”   
\p
\v 4 Saking harua nadi ba, “Baru kubolunta naxu mana hanaunaunga mana Xaidap Yaguangam: Talibu xai kimbo talibu doa, tahauli kimbo taung?” Ne ding dimumguti mua.   
\p
\v 5 Baing Yesu atin disala, bagu mauli manadi. Hatuminganoa mauxana namua na hatumingading diriba ding, saing harua na lipua ba, “Uraria rimama.” Raria, saing rimanoa sok xai dup.  
\v 6 Baing Parisidi disok sangua, dila digugunia rangua Herot bakbagindi bu dahangixaya bu disai daxanga tela bu dung Yesu mati.   
\s1 Buranga Disu Mana Yesu  
\r (Matyu 12:15-16; Luk 6:17-19)  
\p
\v 7 Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana diyunga longga ba mala lang gamolingania saing buranga sabanga Galiliamdi disu mana.  
\v 8 Bungina dilungu axadi Yesu libudi, lipudi dima rangua mana titia Yudia, long sabangga Yerusalem, titia Idumea, titiadi duwa Langga Yodan hataina xaung titiadi duwa mauli mana long sabanggadi Taya, Saidon.  
\v 9 Baing bungina bagu buranga baguba, bala lipuxindi dinaxu mana ba daxauxau xai wagang tela bu haing mana, nam lipudi dibura mana.  
\v 10 Bila balau namua na hamaringia busingam xumana. Binabu lipu busingamdi dahayuyu ma haxek haxek ba diring.  
\v 11 Baing bungina xaungadi\f + \fr 3:11 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam.\f* dibagu, xungdi mari maxania saing daxaba ba, “Ung Urana Garanoa!”  
\v 12 Ne Yesu bilidi haringina ba dinaxuya mana ina gaxarea.   
\s1 Yesu Mogu 12 Aposel  
\r (Matyu 10:2-4; Luk 6:14-16)  
\p
\v 13 Yesu haing mala xaxagania, baing wagi ma rangua gaxarea muruna manadi, saing dima rangua.  
\v 14 Mogu lup 12 uxudi ba aposeldi\f + \fr 3:14 \fk aposel \ft namuxina ba lipu soxingam.\f* sanga mana duwa rangua xaung sanga mana soxidi mala bu dibaxanga  
\v 15 xaung haringiadi bu disuka xaungadi.  
\v 16 Lipua 12 ba mogudi bing:  
\b  
\li1 Saimon (sina yaya Pita na),   
\li1
\v 17 Yems kixinginoa Yon (Sebedi garandi, ne sina yaya Boanerges na dingtang, namuxinoa bing Kaxap Garandi),   
\li1
\v 18 Andru,  
\li1 Pilip,  
\li1 Bartolomyu,  
\li1 Matyu,  
\li1 Tomas,  
\li1 Yems (Alpias garanoa),  
\li1 Tadias,  
\li1 Saimon (duxu ba Selat, namua na bakbagindi dibo ba disuka Romdi mala),   
\li1
\v 19 Yudas Iskariot (ina ta Yesu bixuandi rimadingia). \fig Yesu mogu lup 12 uxudi ba aposeldi|alt="Jesus chooses 12 men calling them apostles" src="C066bw.tif" size="span" loc="Mark 3:14-19" copy="NTM" ref="3:14-19" \fig*   
\s1 Yesu Xaung Belsabul  
\r (Matyu 12:25-29; Luk 11:17-22)  
\p
\v 20 Yesu goxoya mala saing luxu mana numa tela. Baing lipu xumana digugunia muli, sanga mana Yesu gabu lipudi dinaxu mana sanga ba daxang te.  
\v 21 Ne bungina Yesu bakbagina dilungu bila ba, dila ba daxap ma sanguadi, namua na daharua ba, “Ina kakahana ba.”   
\p
\v 22 Baing lipu hanaunaunga tubatubainganamdi diri Yerusalem ma daharua ba, “Belsabul\f + \fr 3:22 \fk Belsabul \ft Satan yan tela.\f* wa mana! Suka xaungadi mala mana yanamidinga haringinganoa.”   
\p
\v 23 Baing Yesu wagidi dima rangua saing harua babu nadi ba, “Satan sanga ba suka ing sibuna baru?  
\v 24 Nabu yongga tela dutu ding, bing bagula disup.  
\v 25 Nabu numa tela dutu ding, bing bagula disup.  
\v 26 Baing ina naga, nabu Satan haunggana ing sibuna saing utuina, bing sanga ba li te, ne subinganoa ma ba.  
\v 27 Ne lipu tela sanga ba luxu lipu haringingam numania bila Satan numanoa saing hanai xalingindi olang te. Tegu. Muga bing goxigoxi to. Tauna, hanai numania.  
\v 28 Maxung sibuna ngabalang ba, kubolu diang longgalo lipudi dilibudi, xauna haruanga diang longgalo daharungiadi mana Urana, ina sanga ba yungadi.  
\v 29 Ning lipu gaxarea daharungia Urana Aningonoa, bing bagula yunga kuboluding dianoa te. Bagula wa ranguadi bungingbunginalo.”   
\p
\v 30 Harua bila ba namua na daharua ba xaunga\f + \fr 3:30 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam.\f* wa mana.   
\s1 Gaxarea Yesu Bauna Xaung Kixingindi?  
\r (Matyu 12:46-50; Luk 8:19-21)  
\p
\v 31 Baing Yesu bauna gabu kixingindi disok. Dili mua sabasabia saing disoxi lipu tela maluxu bu wagi ma.  
\v 32 Baing lipu buranga dirung taxiya, saing dibala ba, “Baum gabu kixingimdi duwa sabasabia, disai maung.”   
\p
\v 33 Baing haxuya ba, “Gaxarea baugu? Gaxarea kixingigudi?”   
\p
\v 34 Baing bagu mauli mana lipuadi dirung taxiya saing harua ba, “Adi bagudi li bila baugu xaung kixingigudi!  
\v 35 Lipu gaxarea dilibu Urana murunganoa bing kixingigua, hamungagua xaung baugu.”   
\c 4  
\s1 Haruanga Babuna Mana Wit Xuyandi  
\r (Matyu 13:1-9; Luk 8:4-8)  
\p
\v 1 Yesu ungguti tubatuba muli lang gamolingang rubinia. Baing buranga sabanga dima digugunia taxiya, binabu haing wagia. Baing rung mari mana tek lia, lipudi dili titia, lang rubinia.  
\v 2 Tubatubadi axamang xumana mana haruanga babundi saing maluxu mana tubatubainganoa harua ba,  
\v 3 “Alungu to! Lipu umangam tela ila umangia bu ting wit xuyandi.  
\v 4 Tingdi saing teladi diri daxangia, saing mangdi dima daxangxangiadi.  
\v 5 Teladi diri long sianggamia, mana longga titi sibun te. Dahaxa sap namua na titia ba tubu te.  
\v 6 Ne bungina xaidaba haing, xanidi saing dimutuxu namua na oxaxadingdi diri te.  
\v 7 Xuyang teladi diri long waxu ruxunamia, baing disok, dihibuadi binabu oxading te.  
\v 8 Ne xuyang teladi diri mana titi xaiya. Dahaxa, dahaing saing dua xai. Oxang tela dua 30, tela dua 60 saing tela dua 100.” \fig Lipua ting wit xuyandi|alt="Man sowing seed" src="lb00094b.tif" size="col" loc="Mark 4:1-9" copy="BFBS (Bass)" ref="4:3" \fig*   
\p
\v 9 Baing Yesu harua ba, “Lipu gaxarea tangadingliana, bing dilungu haruanga baguli.”   
\s1 Haruanga Babuna Mana Wit Xuyandi Namuxinoa  
\r (Matyu 13:10-17; Luk 8:9-10)  
\p
\v 10 Bungina buranga disup mala, baing Lipu 12 rangua lipu teladi ding duxusunga mana haruanga babunadi ba.  
\v 11 Baing baladi ba, “Haruanga hisangamdi mana Urana Yonggaxinoa, Urana nai ba axapdi baing. Ne lipu singamdi daxap haruanga babundi ing ganina  
\v 12 bu,  
\b  
\q1 “ ‘Dibagubagu mua ne dibagu daxabia te,  
\q2 dilungulungu mua ne daxabia rangrang te.  
\q1 Nam duxugia hatumingadingdi baing bagula ngayunga kuboluding diandi!’\x + \xo 4:12 \xt Aisaya (Aisaia) 6:9-10\x* ”   
\b  
\p
\v 13 Baing Yesu harua nadi ba, “Axabia haruanga babuna baguba namuxinoa te? Nabu bila ba, bing bagula axabia haruanga babung teladi namuxidingdi baru?  
\v 14 Lipua ting wit xuyandi bila tela ting Urana haruanganoa.  
\v 15 Lipu teladi, hatumingadingdi bila daxanga ubuna, longga xuyandi diri mana. Dilungu Urana haruanganoa, ne haxek sibuna ba, Satan ma unia Urana haruanganoa sanguadi.  
\v 16 Lipu teladi bila xuyandi diri long sianggamia. Dilungu Urana haruanganoa, saing daxap sap, gamodingdi diyaha mana.  
\v 17 Ne dahatum haringina mongaita ing ganina namua na oxaxadingdi diraxap. Xungdi mari sap, bungina mauxangandi daxapdi kimbo bungina daxap salaga mana namua dahatum haringina mana Urana haruanganoa.  
\v 18 Baing lipu teladi bila xuyanadi diri long waxu ruxunamia. Dilungu haruanganoa,  
\v 19 ne dahatum xumana buk mana titia li mauxangandi, xaung xalaxaladi dituxu murak manadi, murungadingdi mana axamang xangxana xauna daxapdi, dihibuadi, saing marandi dua te.  
\v 20 Ne xuyanadi diri titi xaiya bila lipuadi dilungu Urana haruanganoa, daxap dita hatumingadingia saing oxading. Lipu teladi dua 30, teladi dua 60, teladi dua 100, didali xuyadingdi bila ba.”   
\s1 Nagung Yabanoa  
\r (Luk 8:16-18)  
\p
\v 21 Yesu baladi ba, “Aria baru? Atung nagung tela, ning akaukau minia kimbo ata hawa mana kabukabua? Tegu. Ata mahaing yabania.  
\v 22 Namua na axamandi dihisa duwa bila ba sanga mana disok menea. Baing axamandi duwa ulumia duwa bila ba sanga mana disok sabasabia.  
\v 23 Lipu gaxarea tangadingliana, bing dilungu haruanga baguli.”   
\p
\v 24 Baladiyu ba, “Ahatum xai mana baraxinta alungu. Maxang taininau ulibu mana baraxinta ulungu, bing bagula oxop maxang taininau muli bila ba, baing bagula oxop tela muli.  
\v 25 Lipu gaxarea daxap haruangagua, Urana bagula sina xabianga tela muli nadi. Lipu gaxarea dilungu te, xabianga dahagaxa ba dingia, Urana bagula xap sanguadi.”   
\s1 Haruanga Babuna Mana Wit Xuyandi Dahaing  
\p
\v 26 Yesu harua muli ba, “Urana Yonggaxinoa bila li. Lipu tela ting wit xuyandi umangia.  
\v 27 Baing kinu yambong, mesa buraragina haxa mauli, saing xuyanadi ba dahaxa, dahaing baru, lipua ba xabia te.  
\v 28 Titia ing ganina libu disok. Muga haxadingdi disok, saking oxadingdi disok, baing aningodingdi disok.  
\v 29 Bungina aningodingdi dimoya, baing lipua ba saba, namua na xauyangua sok ba.”   
\s1 Haruanga Babuna Mana Mastat Xuyana  
\r (Matyu 13:31-32; Luk 13:18-19)  
\p
\v 30 Yesu harua muli ba, “Bagula ngaharua baru mana Urana Yonggaxinoa bu ngabaxanga mana? Baru haruanga babunta bagula ngatuba?  
\v 31 Bila mastat xuyang kaxukang sibung tela lipudi duxumadi umangia. Kaxukang sibuna mana xuyang longgalo.  
\v 32 Ne bungina duxuma bing haing saing sok sabanga mana anginga longgalo lipudi duxumadi umangia. Ta rimandi disok sabanga, sanga mana mangdi ditongtongia numadingdi maluxu yonggaxinia.”   
\p
\v 33 Baing bungina Yesu tubatubadi, harua haruanga babung xumana bila bagudi li, sanga mana ditadi hatumingadingia.  
\v 34 Harua nadi sabasabia te, harua haruanga babundi ing ganina. Ne bungina gabu lipuxindi dinaxu mana ding ganiding duwa, baxanga namu longgalo nadi.   
\s1 Yesu Harua Saing Tega Manilu  
\r (Matyu 8:18,23-27; Luk 8:22-25)  
\p
\v 35 Mana xaidapka baguba, yambonga sokkuba baing Yesu harua na lipuxindi dinaxu mana ba, “Takisi mala lang gamolingang hataina.”  
\v 36 Baing diyunga burangua, dahaing mana xai wagana Yesu wa mana ba, saing daxap mala xauna. Baing xai wagang teladi dila ranguadi.  
\v 37 Kimuya yang haringina mesa, baing rubadi dimakmatuxuya maluxu wagia, saing bo ba da.  
\v 38 Ne Yesu wa waga abinia, kinuʼm tabu kandilongia. Binabu lipudi dinaxu mana dahaunghaung saing daharua na ba, “Laku, Lipu Tubatubaingam, uhatum makira te? Tabo ba tangarauba!”   
\p
\v 39 Baing mesa, bili yanga saing harua na rubadi ba, “Asauya! Awa mosiu!” Baing yanga mati, saing tega manilu sibuna.   
\p
\v 40 Baing harua na lipuxindi dinaxu mana ba, “Amaxuwa baru? Ang hatumingaim haringin te?”   
\p
\v 41 Baing dihixi buk mana, saing duxusunga ding ba, “Lipua li ina baru? Tabina lipudi ding ganiding te. Tabina yanga rubadi tang xauna, saing tang disu mana haruanganoa.”   
\c 5  
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Tela Xaunga Wa Mana  
\r (Matyu 8:28-34; Luk 8:26-39)  
\p
\v 1 Dila dikisi lang gamolingania disok mana Gerasadi titidinga.  
\v 2 Yesu ri xai wagania ma, baing lipu tela xaunga\f + \fr 5:2 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam\ft . Maxixinga 8 xauna.\f* wa mana sok gobagobia ma sok mana Yesu.  
\v 3 Lipua ba numanoa wa guhia gobagobia, ne lipu tela haringinganoa sanga mana goxigoxi te. Waxu haringina xauna, sanga mana te.  
\v 4 Namua na bunging xumana digoxi king rimandi, ne rambaxuti waxu haringindi mana rimandi saing taha saha waxu haringindi mana kindi. Lipu tela haringinganoa sanga mana bili te.  
\v 5 Yambong xaidap longgalo, haxa mauli gobagobia xaung xaxagandi, xaba mauli saing taxitaxina mana siangdi.   
\p
\v 6 Bagu Yesu wa hasoyauyu, baing luki ma gung king tuxundi maxania.  
\v 7 Wagi sabanga ba, “Yesu, Urana Etuam Sibuna Garanoa, bagula uraxata manga? Ngaxusungaung haringina Urana maxania ba usina salaga nangau tai.”  
\v 8 Wagi sabanga bila ba namua na muga Yesu harua ba, “Ung xaunga, usok sangua lipua li!”   
\p
\v 9 Baing Yesu xusunga ba, “Ung yama ga tela?”  
\p Haxuya ba, “Yagua Buranga,\f + \fr 5:9 \ft Mana Grik xuana, haxuya ba, \fq “Litsan.” \ft Litsan bila lipu haungingamdi titingadinga bila 6,000.\f* namua na am xumana.”  
\v 10 Baing xusunga xusunga Yesu haringina ba labu sinadi mala sangua titia bau tai.   
\p
\v 11 Ne buxu nangnang bakbak sabanga tela disoya mua xaxagang rubinia ba.  
\v 12 Xaungadi duxusunga Yesu haringina ba, “Usoxiam maluxuʼm buxudi, unaiam bu am galuxu manadi.”  
\v 13 Baing naidi. Baing xaungadi disok sangua, saing diluxu mana buxudi. Saking buxu nangnang bakbakka ba diluki haringing sibuna mari long diania maluxu lang gamolingania saing dingara. Buxudi bila 2,000. \fig Xaungadi diluxu mana buxudi, saing diluki mari long diania, dingara|alt="Pigs running off cliff into lake" src="GW017.tif" size="span" loc="Mark 5:1-13" copy="UBS (Wade)" ref="5:13" \fig*   
\p
\v 14 Lipu buxu wasanganamdi diluki mala saing dibaxanga na lipuadi duwa long sabangadi xaung kaxukandi. Baing lipudi disok mala bu dibagu baraxinta sok ba.  
\v 15 Bungina dima rangua Yesu, dibagu lipua menau xaunga xumang sibuna duwa mana ba. Dibagu rung mua, sau imangdi xaung hatuminganoa maring dup, baing dimaxuwa.  
\v 16 Lipuadi menau dibagu ba, dinaxuya na lipu teladi mana baraxinta sok mana lipua menau xaunga duwa mana ba, xaung baraxinta sok mana buxudi xauna.  
\v 17 Baing ina naga, dungguti duxusunga Yesu haringina ba sauya titidinga.   
\p
\v 18 Yesu bo ba haing xai wagania, baing lipua menau xaungadi duwa mana ba xusunga Yesu haringina ba ila rangua.  
\v 19 Ne Yesu nai mana te, ne harua na ba, “Ula yabamia rangua bakbagimdi. Ubaladi ba Toxoratamona libu baru maung xaung usingaung baru.”  
\v 20 Baing lipua ila saing ungguti baxanga na long longgalo duwa maluxu Dekapolis\f + \fr 5:20 \fk Dekapolis \ft namuxina ba long 10.\f* ba Yesu libu baru mana. Baing lipu longgalo dihixi mana.   
\s1 Yairus Nanuhanginoa Xaung Hainga Ring Yesu Imanginoa  
\r (Matyu 9:18-26; Luk 8:41-56)  
\p
\v 21 Kimuya Yesu haing wagia, saing kisi muli mala lang gamolingang rubing hataina. Kisi mala baing buranga sabanga dima digugunia ma taxiya, lang rubinia.  
\v 22 Baing Yudadi sabungading numang yanamiding tela ma, yanoa Yairus. Bagu Yesu saing gung king tuxundi Yesu kinia,  
\v 23 saing xusunga haringina ba, “Nanuhangigua haxek sibuna ba mati. Laku, uma uta rimamdi mana, baing bagula sok xai muli saing wa.”  
\v 24 Baing ina naga, Yesu tang dila.  
\p Buranga sabanga disu mana saing dibura mana.  
\v 25 Haing tela siba ri mua mana niani 12 wa la ba.  
\v 26 Haingga ba ila rangua lipu baxiam xumana, ne xap salak xumana maluxu mana haulingadingdi saing siangindi disup. Ditubatuba sus. Sok xai monga te, businganoa sok sabanga.  
\v 27 Haingga ba lungu Yesu naxuyanganoa, binabu hakhaxasilia mana lipudi masok Yesu ubunia saing ring imanginoa,  
\v 28 namua na hatum ba, “Nabu ngaring imanginoa ing ganina, bagula ngasok xai muli.”  
\v 29 Baing hata sibuna li sipka ri mua ba moti saing xunumia sanggania businganoa sup.   
\p
\v 30 Baing Yesu xunumia sap maluxuʼm ing sibuna bila haringingua yunga. Xugia mala rangua lipudi saing xusunga ba, “Gaxarea ring imangigua?”   
\p
\v 31 Baing lipuxindi dinaxu mana daharua na ba, “Ai, ubagu lipudi dibura buk maung, ne baruta uxusunga ba, ‘Gaxarea ring nga?’ ”   
\p
\v 32 Ne Yesu bagu mauli, sai mana gaxarea libu bila ba.  
\v 33 Saking haingga ba, ina xabiau baraxinta sok mana ba, binabu maxuwa saing lulu ma gung king tuxundi kinia. Baing baxanga maxung sibuna.  
\v 34 Baing ina naga, Yesu bala ba, “Nanuhangigua, hatumingam haringina hamaringiaung. Ula xaung gamogamu xai, salaga sup ba.”   
\p
\v 35 Harua mua ne lipu teladi disok, dima mana Yairus numanoa, Yudadi sabungading numang yanamidingga ba. Daharua ba, “Nanuhangima mati ba. Heku usina makasangua na Lipu Tubatubaingama.”   
\p
\v 36 Ne Yesu hatumia haruangadinga te, bala Yudadi sabungading numang yanamidinga ba, “Umaxuwau tai. Uhatum haringina manga ing ganina.”   
\p
\v 37 Bili lipudi ba dimau tai. Ne nai mana Pita, Yems kixinginoa Yon tung disu mana.  
\v 38 Bungina disok yanama numania, Yesu bagu buranga dibibi sabanga, lipudi dahatangitangi saing daxaba haringina.  
\v 39 Luxu saing harua nadi ba, “Abibi sabanga saing ahatangitangi baru? Haing nanunoa mati te, kinuʼm tabu ing ganina.”\f + \fr 5:39 \ft Yesu xabia haingga ba mati ba, ne mana Yesu haringinganoa, matia bila kinunga.\f*  
\v 40 Ne dimasisia.  
\p Yesu sukadi masok laing sup, baing xap haing nanunoa baungtibundi xaung lipuxing tuwa dinaxu mana duwa rangua, saing diluxu mana longga haing nanunoa wa ba.  
\v 41 Yesu tuxu rimanoa saing harua na ba, \tl “Talita kum!”\tl* (namuxinoa bing “Haing nanuna, ngabalaung ba umesa!”).  
\v 42 Baing hata sibuna li mesa saing haxa mauli (nianindi 12). Dibagu saing dihixi mana.  
\v 43 Baing bilidi ba dibaxanga na lipu telau tai. Baing baladi ba dulia haing nanuna ba anginga teladi bu xang.   
\c 6  
\s1 Nasaretdi Diyamu Yesu  
\r (Matyu 13:54-58)  
\p
\v 1 Yesu sauya longga baguba, saing ila sok yabania Nasaret. Ina gabu lipuxindi dinaxu mana ding dila.  
\v 2 Baing mana Xaidap Yaguangam ungguti tubatuba Yudadi sabungading numania. Baing lipu xumana dilungu dihixi mana haruanganoa. Daharua ba, “Si, lipua li xap haruangadi bagudi li bi? Gaxarea sina xabianga maringina na? Libu axamang haringindi buk baru!  
\v 3 Lipua li, lipu numa tongtongianganam ing ganina, bo? Maria garanoa, kixingindi Yems, Yosep, Yudas xaung Saimon saing hamungandi duwa la li rangua kira, bo?” Baing gamodingdi didoa mana.   
\p
\v 4 Baing Yesu harua nadi ba, “Urana lipuxing suxunguxunguama xap yaya sabanga mana long longgalo. Ning yabania, maluxu mana bakbagindi, bing ditatua.”  
\v 5 Sanga ba libu axamang haringing sibung tela la ba te. Ta rimandi mana lipu unrangindi dibusi ing ganina, saing hamaringiadi.  
\v 6 Baing hixi manadi, namua na dahatum haringina mana te.  
\s1 Yesu Soxi Lipu 12 Mala  
\r (Matyu 10:1,9-14; Luk 9:1,3-5)  
\p Tauna, Yesu haxa mauli saing tubatuba long taining tainina duwa singia.  
\v 7 Baing wagi Lipu 12 dima rangua saing soxidi mala luwa luwa, sina yaya nadi bu disuka xaungadi\f + \fr 6:7 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam.\f* mala. \fig Yesu soxi Lipu 12 mala luwa luwa|alt="Jesus sending off the 12 men two by two" src="GT00051.tif" size="col" loc="Mark 6:7" copy="WBT (Thompson)" ref="6:7" \fig*   
\p
\v 8 Tabinadi ba, “Bungina ala, labu axap xalingim haxangamdi malau tai. Axap anginga, tanga, xaung siang te. Axap tuki ing ganina.  
\v 9 Asau xai sanggandi xaung imang, ning axap imang muli malau tai.  
\v 10 Bungina aluxu mana long tela saing ditang mana numa tela, awa mana numa ba laing ayunga longga baguba.  
\v 11 Nabu long tela daxapkang te, kimbo dilunguang te, bungina asauyadi bing atingting gagapdi duwa kim lunia mala bu daxabia ba duwa haruangia.”   
\p
\v 12 Baing ina naga, dila dibaxanga ba lipudi duxugia hatumingadinga.  
\v 13 Disuka xaunga xumana mala, disabaxaya guxenga mana lipu busingamdi saing libudi disok xai.   
\s1 Diximguti Lipu Suguangama Yon Waxungtuanoa  
\r (Matyu 14:1-12; Luk 9:7-9)  
\p
\v 14 Xaitamoxi Herot Antipas lungu axamang longgalo Yesu libudi ba, namua na Yesu naxuyanganoa tubu. Lipu teladi daharua ba, “Ina Lipu Suguangama Yon naga mesa muli mana matiyua. Mana namua naga ina sanga ba libu axamang haringinadi ba.”   
\p
\v 15 Ne teladi daharua ba, “Ina Elaitsa.”\f + \fr 6:15 \ft Elaitsa Urana lipuxing suxunguxunguam tela. Ina wa bila nianidi 850 muga mana Yesu. Bungina mati teguyu, Urana xap mala long xaiya. Ubagu 2 Xaitamoxi (2 King) 2:11. Mana bungina Yesu, Yudadi diragu mua mana Elaitsa ma muli bu xauxau daxangua mana Kristo. Ubagu Malakai 3:1, 4:5-6.\f* Baing teladi daharua ba, “Tegu, ina Urana lipuxing suxunguxunguam tela, bila Urana lipuxing suxunguxunguam mugauamdi.”   
\p
\v 16 Ne bungina Herot lungu haruanga baguli, harua ba, “Yon ba, lipua ngaximguti waxungtuanoa ba, mesa muli saing wa!”   
\p
\v 17-20 Harua bila ba namua na yau Herodias, sabanganoa Pilip haininoa. Binabu Yon hanaunau hanaunau Herot ba, “Kubolua oxop sabangama haininoa sangaʼm daxangua te.” Baing ina naga, Herodias atin disala mana Yon saing bo ba ung mati. Sai daxanga tela baing tegu, namua na Herot maxuwa mana Yon, bagu Yon lipu maringina Urana mogu naina binabu wasa mana. Herot hatuminganoa mauxana bungina harua rangua Yon, ning murunauyu mana lungu. Ne bo ba libu Herodias yaha, binabu soxi lipuxing haungingamdi ba dituxu Yon, digoxi dita salak yabania.   
\p
\v 21 Baing ina naga, Herodias bagu gananganoa sok mana. Mana xaidapka Herot hatumia nianinoa, ina tongtongia taunga saing gugunia lipuxing yanamindi, lipuxing haungingam yanamidingdi xaung Galili lipu toxondi, ding dima diyaha rangua.  
\v 22 Baing Herodias nanuhanginoa luxu mala saing siga xai maxadingia. Baing Herot gabu lipudi dima taungania ba diyaha sibuna mana.  
\p Binabu xaitamoxi harua na haing nanunoa ba, “Bagula ngalibu baru maung? Baraxinta ung murum mana saing uxusunga mana, bagula ngasina naung.”  
\v 23 Baing xaitamoxi xusunga Urana ba hanggalangia nabu su mana haruanganoa te, saing harua ba, “Baraxinta uxusunga nga mana ba, bagula ngasina naung. Nabu ubo ba ngahata yonggaxigua mana hataing luwa saing ngasina tela naung, bagula ngalibu.”   
\p
\v 24 Baing sok mala saing xusunga bauna ba, “Ngaxusunga mana baraxinta?”  
\p Baing bauna haxuya ba, “Uxusunga mana Lipu Suguangama Yon toxona ba.”   
\p
\v 25 Goxoya mala sap rangua xaitamoxi saing harua ba, “Ngabo ba uximguti Lipu Suguangama Yon waxungtuanoa, uta toxona minia saing usina nanga hata sibuna li.”   
\p
\v 26 Baing xaitamoxi hatumia, ne gamonoa mauxana buk. Ne mana namua harua maxung sibuna lipuadi dima taungania maxadingia, baing bo ba sukoxoya haruanganoa te.  
\v 27 Binabu hata sibuna li tabina lipu haungingam tela, soxi mala bu xap Yon toxonoa ma. Lipu haungingamga ba ila ximguti waxungtuanoa salak yabania.  
\v 28 Baing ta toxonoa minia saing rai ma, sina na haing nanunoa, saing sina na bauna.  
\v 29 Bungina lipuxindi dinaxu mana dilungu, dila daxap Yon sangganoa mala saing dikimang guhia gobagobia.   
\s1 Yesu Haxang Lipu 5,000  
\r (Matyu 14:13-21; Luk 9:10-17; Yon 6:5-13)  
\p
\v 30 Aposeldi digoxoya ma rangua Yesu saing dibaxanga mana oxata longgalo dilibu xaung ditubatuba baru.  
\v 31 Baing lipu xumana dila dima mua, sanga ba ganangang te mana Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana daxang, binabu bala lipuxindi dinaxu mana ba, “Ang ganim ama tala long xoliania, tayagua to.”   
\p
\v 32 Baing ding ganiding dahaing wagia dila long xoliania.  
\v 33 Ne bungina dila, lipu xumana dibagudi saing daxabiadi ba, baing lipu xumana mana long longgalo diluki kidingia mala, saing disok muga manadi.  
\v 34 Yesu ri titia, bagu buranga sabanga, baing gamona usingadi, namua na duwa bila sipsipdi doxola lipuxiding wasangama. Baing ungguti tubatubadi mana axamang xumana.   
\p
\v 35 Bungbung sibunauba, baing lipuxindi dinaxu mana dima rangua, saing daharua ba, “La li long olang, saing yambongguba.  
\v 36 Usoxi lipudi dila mana long teladi duwa singia sanga mana digim anginga nading bu daxang.”   
\p
\v 37 Ne Yesu haxuya haruangadinga ba, “Ang ba auliadi bu daxang.”  
\p Baing daharua na ba, “Si, am gala am gagim baru? Giminaginoa sanga mana lipu tela waxata sobak 8!”\f + \fr 6:37 \ft Grik xuana—\fq 200 denari\ft . Denari tela bila lipu oxatam giminaginoa mana xaidap taininau ba.\f*   
\p
\v 38 Baing harua nadi ba, “Ang salangaimdi baru? Ala abagu to.”  
\p Dititi laing sup baing digoxoya ma rangua Yesu saing dibala ba, “Salanga luwadi luwadi hiliadinga xaung song luwa.”   
\p
\v 39 Baing Yesu bala lipu xumang sibuna ba dirung gugunianga gugunianga tatubang gamatania.  
\v 40 Baing dirung maxixinga. Mana maxixinga teladi lipu 100 duwa, mana teladi 50 duwa.  
\v 41 Yesu xap salanga luwadi luwadi hiliadinga ba xaung song luwa ba, saing bagu mahaing long xaiya, harua xai sibuna mala rangua Urana, saing utu saha salangadi. Saking sinadi na lipudi dinaxu mana bu dituxu sinak na lipudi. Utuutu song luwa xauna na lipudi.  
\v 42 Lipu longgalo daxang sanga ba.  
\v 43 Baing lipudi dinaxu mana digugunia salanga xaung song hataindi duwauyu, digam daba 12 dibaxagi.  
\v 44 Mana lipu longgalo daxang, lup ding ganiding titingadinga bila 5,000. \fig Lipu 5,000 daxang|alt="Jesus feeds the 5,000" src="BA03022BW.tif" size="span" loc="Mark 6:35-44" copy="BFBS (Bass)" ref="6:35-44" \fig*   
\s1 Yesu Haxa Lang Ubunia  
\r (Matyu 14:22-32; Yon 6:15-21)  
\p
\v 45 Sup, baing Yesu haxi lipuxindi dinaxu mana ba dahaing wagia, dimuga mana mala lang gamolingang rubing hatainia, mana longga Betsaida. Ing sibuna wa kimuya mua saing bala lipudi ba dahatibaxaya mala.  
\v 46 Kimuya mana harua xai sibuna nadi, haing mala xaxagania bu sabu.   
\p
\v 47 Yambongguba, baing lipudi dinaxu mana duwa wagia tek liwe. Ne Yesu ing ganina wa xaxaganiauyu.  
\v 48 Baing bagu dimakasa mana dui, namua na yanga ma waga yunia. Haxek sibuna xaidap, baing Yesu ila ranguadi, haxa tek ubunia. Haxek sibuna dalidi,  
\v 49 ne dibagu haxa tek ubunia, baing dahagaxa ba tauxai tela. Daxaba doa sibuna,  
\v 50 namua na dibagu saing dimaxuwa buk. Ne hata sibuna li harua nadi ba, “Awa haringina gamoimia! Nga naga. Labu amaxuwau tai.”   
\p
\v 51 Baing haing ranguadi wagia saing yanga mati. Dihixi haringing sibuna mana,  
\v 52 namua na daxabia rangrang mana salangadi ba te.\f + \fr 6:52 \ft Bungina dibagu Yesu utuutu salangadi ba, daxap xabianga te ba ina Urana Garanoa, ina lipu haringingam.\f* Hatumingading diriba dingguyu.   
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Busingam Xumana Genesaret  
\r (Matyu 14:34-36)  
\p
\v 53 Dikisi mala masup, baing diri titia Genesaret, saing digoti wagadinga lang rubinia.  
\v 54 Diri wagia masup, baing hata sibuna li lipudi dibagu daxabia Yesu.  
\v 55 Lipudi diluki mauli mana titia baguba, dibaxanga na lipudi. Bungina lipudi dilungu wa mana long tela, dahau lipu busingamdi duwa uxaingadingia dima rangua.  
\v 56 Baing long baruamta luxu mana, long sabanga, kaxukana, hataing hataina, lipudi daxap lipu busingamdi dima nawa yabania. Duxusunga haringina ba nai lipu busingamdi ba diring imanging sihinoa ing ganina. Baing lipu busingam gaxarea diring ba disok xai dup.   
\c 7  
\s1 Axamang Sigixingana, Axamang Musuna  
\r (Matyu 15:1-20)  
\p
\v 1 Parisidi digabu lipu hanaunaunga tubatubainganam teladi diyunga Yerusalem digugunia ma rangua Yesu,  
\v 2 saing dibagu lipu teladi dinaxu mana Yesu daxang xaung rimading musuna, didamiadi muga te.  
\v 3 (Parisidi xaung Yudadi disu mana mugangadingdi kuboludinga, bing didamia rimadingdi muga to, tauna daxang.  
\v 4 Bungina digoxoya nawa yabania, nabu dibo ba daxang, bing didamia to. Baing disu mana mugangadingdi kuboluding teladi, bila didamia xubadi, nanggoladi xaung boridi.)   
\p
\v 5 Baing Parisidi digabu lipu hanaunaunga tubatubainganamdi duxusunga Yesu ba, “Baruta lipuximdi dinaxu maung disu mana mugangaradi kuboludinga te? Ne daxang xaung rimading musundi baru?”   
\p
\v 6 Yesu haxuya nadi ba, “Ang lipu manang luwamdi. Ang ba waleu sibuna Aisaya harua maxung sibuna mang bungina bung Urana haruanganoa mari bila li:  
\b  
\q1 “ ‘Bakbakka baguli diti yagua suxungudingia ing ganina,  
\q2 ne hatumingadingdi duwa hasoya manga.   
\q1
\v 7 Disabu manga olang,  
\q2 namua na tubatubaingadingdi dima rangua lipudi ing ganina.’\x + \xo 7:7 \xt Aisaya (Aisaia) 29:13\x*   
\b  
\m
\v 8 Ayunga Urana hanaunaungandi masup, saing atuxu haringina lipudi kuboludinga ing ganina.”   
\p
\v 9 Baing Yesu harua nadi ba, “Ang xai sibuna buk mana adali Urana hanaunaungandi bu asu mana ang kuboluimdi!  
\v 10 Moses harua ba, ‘Uwa hawa mana baumtibumdi,’\x + \xo 7:10 \xt Xapdi Muli (Kisim Bek) 20:12; Hanaunaunga (Lo) 5:16\x* xaung, ‘Lipu gaxarea daharua diana na baudingtibudingdi bing dungdi mati.’\x + \xo 7:10 \xt Xapdi Muli (Kisim Bek) 21:17; Lipu Hananiangam Oxatanoa (Wok Pris) 20:9\x*  
\v 11 Ne ang ba, ang gaharua ba maring nabu lipu tela bala baungtibundi ba, ‘Ngausinga, sanga ba ngahauliang te. Namua na ngahau haruangua ba ngaulia Urana axadi sanga ba ngahauliang manadi.’  
\v 12 Bila balau, abilidi mana dahauli baudingtibudingdi muliu tai.  
\v 13 Baing ina naga, aunia Urana Xuanoa saing ata kuboluima ba xap yabanoa. Baing alibu axamang xumana bila ba.”   
\p
\v 14 Baing Yesu wagi lipudi muli dima rangua saing harua ba, “Ang longgalo alungu nga saing ahatumia xai to.  
\v 15-16 Baraxinta lipua xang sanga ba libu ina musuna Urana maxania te. Ne baraxinta sok sangua lipua libu ina musuna.”\f + \fr 7:15-16 \ft Buninga teladi daharua ba \fq musuna. \fv \ft 16 \+fv*\fq Gaxarea tangadingliana, bing dilungu haruanga baguli.\f*   
\p
\v 17 Kimuya, yunga lipudi saing luxu numia, lipuxindi dinaxu mana duxusunga mana haruanga babuna ba.  
\v 18 Baing xusungadi ba, “Baruta? Hatumingaimdi dimaring te? Axadi lipua xangdi sanga ba dilibu musuna te,  
\v 19 namua na diluxu hatumingania te, ne diluxu gamonia saing diri mala tinrungia.” (Mana haruanga li, Yesu baxanga ba anginga longgalo duwa sigixinga.)   
\p
\v 20 Harua muli ba, “Haruanga sok hatumingania ma. Axa ba libu musuna,  
\v 21 namua na axadi disok sangua lipu hatumingania bing: hatum doa, libu kubolu miaxuam, hanai, ung lipua mati, kinu rangua gaxarea yau teguyu,  
\v 22 xawa, libu kubolu diandi, langua, hali mauli bila komadi, harua kimu, hanggalangia lipu tela yanoa, itina, saing libu kubolu kakahana.  
\v 23 Axamang dianadi bagudi li disok hatumingia saing libu lipua musuna.”   
\s1 Haing Siroponisiam Tela Hatumingang Haringina  
\r (Matyu 15:21-28)  
\p
\v 24 Yesu yunga longga baguba saing ila titia long sabangga Taya\f + \fr 7:24 \ft Mana xailong muganga xumana dibung ba \fq Taya xaung Saidon.\f* wa mana ba. Luxu mana numa tela saing muruna te mana lipu tela xabia ba wa. Ne sanga ba wa hisangia te. Tegu.  
\v 25 Baing ina naga, bungina haing tela lungu wa la ba, ila rangua sap saing gung king tuxundi Yesu kinia, namua na xaunga\f + \fr 7:25 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam.\f* tela wa mana nanuhanginoa.  
\v 26 Haingga baguba, xuanoa Grik, ne yabang sibuna Siroponisia, Yuda tela te. Xusunga Yesu haringina ba suka xaunga mala sangua nanuhanginoa.\fig Hainga xusunga Yesu haringina ba suka xaunga mala sangua nanuhanginoa|alt="The woman begs Jesus to cast the demon out of her daughter" src="GW-129.TIFF" size="col" loc="Mark 7:26" copy="UBS (Wade)" ref="7:26" \fig*   
\p
\v 27 Baing Yesu harua na ba, “Garagudi daxang muga to, namua na maring te mana ngaxap garadi angiadingdi saing ngatingdi mala na komadi.”   
\p
\v 28 Ne haxuya ba, “Toxoratamona, maxung sibuna. Ne axamang tela xauna maxunau, komadi duwa kabukabu hanggaxobinia, ding daxang garadi angiading xuxundi.”   
\p
\v 29 Baing Yesu bala ba, “Mana namua uhaxuya xai sibuna, bing sanga ba ugoxoya malauba. Xaungua yunga nanuhangima ba.”   
\p
\v 30 Ila numia, saing bagu garanoa kinu kabukabia, xaungua yunga ba.   
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Tangangliandi Dahaxatu Xaung Harua Te  
\r (Matyu 15:29-31)  
\p
\v 31 Baing Yesu yunga Taya titing hataina, haxa makisi Saidon, ri Lang Gamolingania Galili, sup mala Dekapolis\f + \fr 7:31 \fk Dekapolis \ft namuxina ba long 10.\f* titing hataina.  
\v 32 La ba lipudi daxap lipu tela ma rangua Yesu. Lipua ba tangangliandi dahaxatu xaung sanga mana harua xai te. Duxusunga haringina ba ta rimanoa mana.   
\p
\v 33 Kimuya mana Yesu xap lipua mala singia sangua lipudi, simbaxang rimang uxundi maluxu mana lipua ba tangangliang ginangindi. Saking gip saing ring lipua mananoa.  
\v 34 Bagu mahaing long xaiya, yagua haringina saing harua na ba, “\tl Epata!\tl*” (Namuxina bing “Axaxang!”)  
\v 35 Hata sibuna li, tangangliandi daxaxa ding, mananoa bisa, saing harua xai dupkuba.   
\p
\v 36 Baing Yesu bilidi ba dibaxanga na lipu telau tai. Bilibilidi sus, daharing buk ba dinaxuya mana mauli.  
\v 37 Baing lipudi dihixi buk mana, daharua ba, “Libu axamang longgalo xai. Libu lipudi tangadingliandi dahaxatu dilungu xaung lipudi daharua te daharua.”   
\c 8  
\s1 Yesu Haxang Lipu 4,000  
\r (Matyu 15:32–16:12)  
\p
\v 1 Mana bungina baguba, buranga sabanga digugunia muli. Anginga disup, binabu Yesu wagi lipuxindi dinaxu mana dima rangua saing harua nadi ba,  
\v 2 “Gamogua usinga lipuadi li. Duwa rangua nga xaidap tuwa, saing anginga disup.  
\v 3 Gesagiding ba. Nabu ngasoxidi mala numadingia bila ba, bagula dimakmatia daxangia, namua na teladi dima hasoya.”   
\p
\v 4 Lipuxindi dinaxu mana dahaxuya ba, “Tawa long xoliania. Ne kira taxap anginga bi bu tahaxangdi?”   
\p
\v 5 Yesu xusungadi ba, “Ang salangaimdi baru?”  
\p Dahaxuya ba, “7.”   
\p
\v 6 Baing bala burangua ba dirung titia. Baing xap salanga 7, harua xai sibuna na Urana manadi, saing utu sahadi. Baing sinadi na lipuxindi dinaxu mana bu dituxu sinak na lipudi. Baing dilibu bila ba.  
\v 7 Dituxu song kaxukang teladi xauna. Baing harua xai sibuna na Urana manadi, saing bala lipuxindi dinaxu mana ba dituxu sinak.  
\v 8 Lipudi daxang sanga ba. Kimuya, lipudi dinaxu mana digugunia hataindi duwauyu, digam daba 7 dibaxagi.  
\v 9 Bila lup 4,000 duwa. Soxidi mala,  
\v 10 baing hata sibuna li gabu lipuxindi dinaxu mana dahaing wagia saing diluki mala titia Dalmanuta.   
\p
\v 11 Parisidi dima dungguti dahakhaxi rangua Yesu. Dibo ba dituba, binabu duxusunga ba libu axamang haringing tela bu hatanga ba Urana soxi ma.  
\v 12 Hatuminganoa mauxang sibuna saing harua ba, “Baruta lipu hatatamdi disaisai ba dibagu axamang haringina? Maxung sibuna ngabalang ba, bagula dibagu axamang haringing tela te. Tegu sibuna.”  
\v 13 Baing yungadi, haing wagia muli saing kisi mala lang gamolingang hataina.   
\s1 Yis Mana Parisidi Xaung Herot  
\p
\v 14 Lipudi dinaxu mana dahalingalinga ba daxap salanga ma. Dituxu taininau ing ganina wagia.  
\v 15 Yesu harua haringina nadi ba, “Amaxania mana axamana libu salanga salalanga ma rangua Parisidi xaung Herot.”   
\p
\v 16 Dahangixaya haruanga baguba liwe mading saing daharua nading ba, “Bola harua bila ba namua na taxola salanga.”   
\p
\v 17 Yesu xabia baraxinta daharua mana, baing xusungadi ba, “Baruta ahangixaya mana axola salanga? Abagu saing axabia rangrang teguyu? Hatumingaim diriba ding?  
\v 18 Ang maxaimgu, ne abagu te? Ang tangaliaimgu, ne alungu te? Ne ahatumia muli axamang tela te?  
\v 19 Bungina ngautu saha salanga luwadi luwadi hiliadinga mana lipu 5,000, agam daba baru mana salanga duwauyu?”  
\p Dahaxuya ba, “12.”   
\p
\v 20 “Ne, bungina ngautu saha salanga 7 mana lipu 4,000, agam daba baru mana salanga duwauyu?”  
\p Dahaxuya ba, “7.”   
\p
\v 21 Baing xusungadi ba, “Ne, axabia rangrang teguyu?”   
\s1 Yesu Hamaringia Lipu Tela Maxandi Dahaxatu Betsaida  
\p
\v 22 Disok longga Betsaida, baing lipudi daxai lipu tela maxandi dahaxatu ma rangua, saing duxusunga Yesu haringina ba ring.  
\v 23 Yesu xai lipua ba rimania mala sangua longa. Gip maxandi saing ta rimandi mana, baing xusunga ba, “Ubagu axamang tela, kimbo?”   
\p
\v 24 Lipua ba bagu mauli saing harua ba, “Wane, ngabagu lipudi bila xaidi dahaxa mauli.”   
\p
\v 25 Baing Yesu ta rimandi mana maxandi muli. Baing ina naga, lipua bagu haringina, sok xai dup saing bagu axamandi xai.  
\v 26 Yesu soxi mala numia, saing harua ba, “Labu uluxu mana longau tai.” \fig Yesu ta rimandi mana maxandi, saing sok xai dup|alt="Jesus put his hand on his eyes, and he became well" src="C080bw cropped.tif" size="col" loc="Mark 8:25" copy="NTM" ref="8:25" \fig*   
\s1 Pita Baxanga Ba Yesu Gaxarea  
\r (Matyu 16:13-16; Luk 9:18-20)  
\p
\v 27 Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana dila longgadi duwa singia Sisaria Pilipai. Dahaxa malau saing xusungadi ba, “Lipudi daharua ba nga gaxarea sibuna?”   
\p
\v 28 Dahaxuya ba, “Teladi daharua ba ung ba Lipu Suguangama Yon. Teladi daharua ba Elaitsa. Ne teladi daharua ba ung Urana lipuxing suxunguxunguam tela.”   
\p
\v 29 Baing Yesu xusungadi ba, “Ne ang ba, ang gaharua ba nga gaxarea?”  
\p Pita haxuya ba, “Ung Urana Lipuxing Mogunganama.”\f + \fr 8:29 \ft Grik xuana—\fq Kristo.\f*  
\v 30 Baing Yesu bilidi ba labu dibala lipu tela manau tai.   
\s1 Yesu Baxanga Ba Matianoa Bagula Sok  
\r (Matyu 16:21-28; Luk 9:22-27)  
\p
\v 31 Baing ungguti tubatubadi ba Lipua Ma Rangua Urana bagula xap salak xumana. Lipu haringindi, lipu hananiangamdi yanamidingdi xaung lipu hanaunaunga tubatubainganamdi bagula dihitixiya, dung mati, ne kimuya mana xaidap tuwa bagula mesa muli.  
\v 32 Harua sabasabia nadi mana ala baguba. Baing Pita xap mala singia saing ungguti bili ba labu harua nadi bila bau tai.   
\p
\v 33 Ne Yesu xugia mala, bagu lipuxindi dinaxu mana, bili Pita saing harua ba, “Satan, uhaya! Uhatumia bila Urana hatumia te. Uhatumia bila lipu titiamdi.”   
\p
\v 34 Baing wagi buranga xaung lipuxindi dinaxu mana dima rangua saing harua ba, “Lipu gaxarea dibo ba dinaxu manga, bing dahalingalinga murungadinga, diti doxoxi xaiding balingamdi, saing dinaxu manga.  
\v 35 Namua na lipu gaxarea dituxu haringina walingadinga, bing bagula dahanggalang. Ne lipu gaxarea diyunga walingadinga bu dinaxu manga xaung ulek xaiyua, bing bagula daxap walinga sibuna.  
\v 36 Nabu lipu tela xap axamang titiam longgalo, ne ina walinganoa hanggalang, bing axadi bagudi li bagula daxap ina muli baru?  
\v 37 Baraxinta sanga ba lipu tela sina bu haxuya walinganoa? Tegu.  
\v 38 Lipu hatatam diyunga Urana xaung dilibu kubolu diang xangxana. Ne maluxu manadi, lipu gaxarea memeyading manga xaung haruangagua, bing kimuya Lipua Ma Rangua Urana bagula memeyana manadi xauna, bungina ma liwe mana Tibuna ralanoa, xaung ma rangua Urana uleginam maringindi.”   
\c 9  
\p
\v 1 Baing baladi ba, “Maxung sibuna ngabalang ba, ang teladi awa la li, bagula amati teguyu saing bagula abagu Urana Yonggaxinoa ma xaung haringingana.”   
\s1 Yesu Sangganoa Sok Xan Tela  
\r (Matyu 17:1-13; Luk 9:28-36)  
\p
\v 2 Xaidap 6 disup, baing Yesu xap Pita, Yems, Yon dingtung, saing xaidi mahaing bimbi sabanga tela, ne ding ganiding duwa. La ba, Yesu xugia maxadingia.  
\v 3 Imangindi disina saing disok usamang sibuna. Lipu titiam tela sanga ba libu imangdi dusa bila ba te.  
\v 4 Baing Elaitsa Moses tang dowa masok tung maxadingia, tang daharua rangua Yesu.   
\p
\v 5 Baing Pita harua na Yesu ba, “Lipu Tubatubaingam, xai sibuna tawa la li. Amtum gabo ba am gatongtongia xahi tuwa—tela naung, tela na Moses, xaung tela na Elaitsa.”  
\v 6 Pita harua olang bila ba, namua na tung dimaxuwa sibuna, binabu xabia te mana baru haruanganta.   
\p
\v 7 Baing mugap tela sok saing kaudi. Waxutu tela sok mugabia ma, harua ba, “Alali Garagu sibuna, nga murugu sibuna mana. Angtung galungu haruanganoa!”   
\p
\v 8 Hata sibuna li dingtung dibagu mauli, dibagu lipu tela te. Yesu ing ganina wa ranguadi.   
\p
\v 9 Tauna diyunga bimbia ba, diri malauyu, saing Yesu bilidi ba labu dibala lipu tela mana axamana dibagu tai, laing kimuya mana Lipua Ma Rangua Urana mesa muli mana matiyua.  
\v 10 Dihisa mana haruanganoa rangua ding, ne dahangixaya nading ba haruangua “mesa muli mana matiyua” namuxinoa baru.   
\p
\v 11 Baing duxusunga ba, “Baruta lipu hanaunaunga tubatubainganamdi daharua ba Elaitsa bagula goxoya ma muga mana Urana Lipuxing Mogunganama ma?”   
\p
\v 12 Yesu haxuya nadi ba, “Maxung sibuna, Elaitsa ma muga bu hamaringia axamandi to. Ne baruta Urana Xuanoa baxanga ba Lipua Ma Rangua Urana bagula xap salak sabanga xaung lipudi diyamu?  
\v 13 Ne ngabalang ba, Elaitsa ma ba, saing dilibu ding murungadinga mana, bila Urana Xuanoa baxanga mana baing.”   
\s1 Yesu Hamaringia Gananung Tela Xaunga Wa Mana  
\r (Matyu 17:14-19; Luk 9:37-43)  
\p
\v 14 Bimbi namuya Yesu gabu dingtung disok mana lipu teladi dinaxu mana, dibagu buranga sabanga digugunia taxiyadi, saing lipu hanaunaunga tubatubainganamdi dahakhaxi mua ranguadi.  
\v 15 Baing bungina lipudi dibagu Yesu sok, dihixi mana saing diluki mala rangua, daharua xaidap xai na.   
\p
\v 16 Baing xusungadi ba, “Ahakhaxi mana baraxinta?”   
\p
\v 17 Lipu tela liwe mana burangua haxuya ba, “Lipu Tubatubaingam, ngaxap garagua ma ranguaung, namua na xaunga wa mana, libu harua tate.  
\v 18 Bungina xaunga ba tuxu haringina bing ting mari titia, gaugauna, gaxu waindi saing haringharing. Menau ngaxusunga lipuximdi dinaxu maung ba disuka xaungua mala, ne ding sanga te.”   
\p
\v 19 Baing Yesu harua nadi ba, “Ai, ang hatatamdi ahatum haringin te. Xaidap baru bagula ngawauyu ranguang? Xaidap baru bagula ngaxap salaga mang? Axap gara ba ma rangua nga to.”   
\p
\v 20 Binabu daxap ma rangua. Bungina xaungua bagu Yesu, hata sibuna li libu gara ba lulu haringina. Xung mari titia saing tutuxuya mauli, gaunggauna.   
\p
\v 21 Baing Yesu xusunga tibuna ba, “Bunging baru wa bila ba?”  
\p Haxuya ba, “Bungina kaxukanauyu sok bila ba.  
\v 22 Bunging xumana ting mahaing yabia saing ting mari langia bu ung mati. Ne nabu ung sanga mana ulibu axamang tela, bing usingam saing uhauliam.”   
\p
\v 23 Baing Yesu harua ba, “Baruta uharua ba, ‘Nabu ung sanga mana’? Axamang longgalo axamang olang mana lipua hatum haringina.”   
\p
\v 24 Hata sibuna li tibuna xaba ba, “Ngahatum haringina, ne hatumingagua haringina raxap. Uhauli nga!”   
\p
\v 25 Bungina Yesu bagu buranga digugunia dima haxek sibuna rangua, bili xaungua\f + \fr 9:25 \ft Grik xuana—\fq aningoningo sigixinga teguam.\f* ba, “Ung xaunga ulibu harua te xaung lungu te, ngatabinaung ba usok ma sangua saing uluxu muli manau tai.”   
\p
\v 26 Baing xaungua xaba saing libu lulu haringina saking sok ma sangua. Gara ba wa bila matia tela, binabu lipu xumana daharua ba, “Mati lo.”  
\v 27 Ne Yesu tuxu rimania, iti mesa saing li.   
\p
\v 28 Kimuya Yesu luxu numia, baing lipuxindi dinaxu mana duxusunga hisangia ba, “Baruta am sanga ba am gasuka mala te?”   
\p
\v 29 Haxuya nadi ba, “Sabungua ing ganina sanga ba suka xaunga na bila li. Daxanga tela te.”   
\s1 Yesu Baxanga Muli Ba Matianoa Bagula Sok  
\r (Matyu 17:22-23; Luk 9:43-45)  
\p
\v 30 Diyunga longga baguba saing dahaxa maluxu Galili. Yesu hauxana ba lipudi daxabia ba wa bi,  
\v 31 namua na tubatuba lipuxindi dinaxu mana. Baladi ba, “Bagula dita Lipua Ma Rangua Urana bixuandi rimadingia. Bagula dung mati, ne kimuya mana xaidap tuwa, bagula mesa muli.”  
\v 32 Ne daxabia rangrang haruanga ba namua te, saing dimaxuwa ba duxusunga mana.   
\s1 Gaxarea Wa Mugamuga?  
\r (Matyu 18:1-5; Luk 9:46-48)  
\p
\v 33 Dila Kaperneam. Bungina wa numia Yesu xusungadi ba, “Ahakhaxi mana baraxinta bungina ahaxa daxangia?”  
\v 34 Ne daharua te, namua na daxangia dahakhaxi liwe mading mana gaxarea wa mugamuga.   
\p
\v 35 Baing Yesu rung mari, wagi Lipu 12 dima, saing harua ba, “Lipu gaxarea bo ba wa mugamuga, bing wa kimu sibuna xaung lipu haulingam mana lipu longgalo.”   
\p
\v 36 Xap gara tela saing ta liwe manadi. Saking iti mahaing, sep saing baladi ba,  
\v 37 “Lipu gaxarea daxap gara bila li mana yagua, bing daxap nga. Saing lipu gaxarea daxap nga, bing daxap nga ganigu te. Tegu. Daxap ina soxi nga ma ba.”   
\s1 Lipua Libu Doa Makira Te, Bing Kira Riara  
\r (Luk 9:49-50)  
\p
\v 38 Yon harua na ba, “Lipu Tubatubaingam, am gabagu lipu tela suka xaungadi mala mana yama. Ne, am gabili, namua na kiria tela te.”   
\p
\v 39 Ne Yesu harua ba, “Labu abiliu tai, namua na lipu gaxarea dilibu axamang haringina mana yagua, bing sanga ba daharua diana manga sap te.  
\v 40 Lipu gaxarea dilibu doa makira te, bing kira riaradi.  
\v 41 Maxung sibuna ngabalang ba, lipu gaxarea disina langa nang mana yagua namua na ung Kristo bakbaging tela, bing maxung sibuna Urana bagula haxuya nadi.   
\s1 Kubolu Diana Hanggalangia Hatuminga Haringina  
\p
\v 42 “Lipu gaxarea xai lipu tela hatum haringina manga daxanga diania, heku lipua ba yan tate bila gara kaxukana li, Urana bagula sina salaga na. Nabu digoxi siang sabanga waxungtuania, saing diting mari tegia, bing salaga xap bagula kaxukana mana salaga xap yu Urana rimania.  
\v 43-44 Nabu rimama libung ulibu kubolu diana, bing utaxiti. Xai buk mana uluxu walinga maxaxayamia xaung rimam taininau. Nam rimam luwa ne uluxu long salakkamia, la ba yaba mati te.\f + \fr 9:43-44 \ft Buninga teladi daharua ba \fq …mati te, \fv \ft 44 \+fv*\fq la ba moxamoxa daxangxangiadi, moxamoxadi ba dimati te, saing yap subingang teguama taudi.\f*  
\v 45-46 Baing nabu kima libung ulibu kubolu diana, bing utaxiti. Xai buk mana uluxu walinga maxaxayamia xaung kim taininau. Nam kim luwa ne ditinggung mari long salakkamia.\f + \fr 9:45-46 \ft Buninga teladi daharua ba \fq …long salakkamia, \fv \ft 46 \+fv*\fq la ba moxamoxa daxangxangiadi, moxamoxadi ba dimati te, saing yap subingang teguama taudi.\f*  
\v 47 Baing nabu maxama libung ulibu kubolu diana, bing uhasi. Xai buk mana uluxu Urana Yonggaxinia xaung maxam taininau. Nam maxam luwa ne ditinggung mari long salakkamia.  
\v 48 La ba,  
\b  
\q1 “ ‘moxamoxa daxangxangiadi, moxamoxadi ba dimati te,  
\q2 saing yap subingang teguama taudi.’\x + \xo 9:48 \xt Aisaya (Aisaia) 66:24\x* \fig Sianga bila dahamunanggia wit marandi Yesu harua mana|alt="It was a stone like this that Jesus was talking about" src="lb00130b.tif" size="col" loc="Mark 9:42" copy="BFBS (Bass)" ref="9:42" \fig*   
\b  
\m
\v 49 Bagula yaba ri mana lipu longgalo bila mosak ri mana anginga.   
\p
\v 50 “Mosak axamang xai. Ne nabu dauyanoa sup, bing aria baru bu mosaga dau muli? Tegu. Mosaga libu angingadi didau, baing ina naga asok bila mosak xai saing arung mosiu ranguang.”   
\c 10  
\s1 Taxiti Yaungua  
\r (Matyu 19:1-9)  
\p
\v 1 Tauna, Yesu yunga longga baguba saing kisi Langga Yodan hataina mala titia Yudia. Buranga dila rangua muli saing tubatubadi, ina kubolunoa naga.   
\p
\v 2 Parisi teladi dima, dibo ba dituba binabu duxusunga ba, “Hanaunaungua harua ba sangau mana lipu tela taxiti yaunganoa, kimbo tegu?”   
\p
\v 3 Haxuya nadi ba, “Moses hanaunauang baru?”   
\p
\v 4 Daharua ba, “Moses nai ba lipua bung taxiti yaunga xailongina saing suka hainga mala.”   
\p
\v 5 Ne Yesu harua nadi ba, “Gamoim diriba ding, binabu Moses bung hanaunaunga baguli nang.  
\v 6 Ne mugau sibuna, bungina Urana tongtongia axamandi, ‘tongtongiadi lup haing.’\x + \xo 10:6 \xt Unggutinga (Stat) 1:27\x*  
\v 7 ‘Mana namua baguli lup tela yunga baungtibundi saing taga rangua haininoa,  
\v 8 baing tang disok lipu taininau.’\x + \xo 10:8 \xt Unggutinga (Stat) 2:24\x* Baing ina naga, tang duwa luwauyu te, tang duwa bila lipu taininau.  
\v 9 Binabu, baraxinta Urana taga masup, labu lipua taxitiu tai.”   
\p
\v 10 Bungina duwa numia muli, lipudi dinaxu mana duxusunga Yesu mana haruanga baguba.  
\v 11 Baing harua nadi ba, “Lipu gaxarea taxiti yaunganoa saing yau haing tela muli, bing libu kubolu diana na haininoa mana yaunga daxanganoa.  
\v 12 Baing nabu hainga taxiti yaunganoa saing yau lup tela muli, bing libu kubolu diana mana yaunga daxanganoa.”   
\s1 Yesu Xaung Gara Kaxukandi  
\r (Matyu 19:13-15; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Lipu teladi daxap gara kaxukandi ma rangua Yesu bu ta rimandi manadi. Ne lipudi dinaxu mana dibilidi.  
\v 14 Bungina Yesu bagu dilibu bila ba, hatuminganoa doa manadi saing baladi ba, “Ayunga garadi dima rangua nga, labu abilidiu tai, namua na lipuadi duwa bila garadi bagudi li, Urana Yonggaxinoa dingia.  
\v 15 Maxung sibuna ngabalang ba, lipu gaxarea diyunga ding te ba duwa hawa mana Urana bila garadi dilibu, bing sanga ba diluxu Urana Yonggaxinia te.”  
\v 16 Baing iti garadi mahaing saing sepdi, ta rimandi manadi, saing xusunga Urana ba sina guxama nadi. \fig Yesu iti garadi mahaing saing sepdi, ta rimandi manadi, saing xusunga Urana ba sina guxama nadi|alt="Jesus and the little children" src="IB04116bw.tif" size="span" loc="Mark 10:13-16" copy="IBS (Faadil)" ref="10:14-16" \fig*   
\s1 Lipu Xalaxalam  
\r (Matyu 19:16-30; Luk 18:18-30)  
\p
\v 17 Yesu mesa ungguti haxa mala, baing lipu tela luki ma rangua saing gung king tuxundi maxania. Xusunga ba, “Lipu Tubatubaingam Xai, ngaria baru bu ngaxap walinga subingang teguama?”   
\p
\v 18 Baing Yesu haxuya ba, “Baruta uxu nga ba xai? Lipu tela xai te. Urana ing ganina xai.  
\v 19 Uxabia hanaunaungadi: ‘Ung matiu tai, ukinu rangua tela uyau teguyu bau tai, uhanaiu tai, usu haruanga languangamgu tai, ulanglangua lipu tela bu oxop xalingindi olanggu tai, uwa hawa mana baumtibumdi.’\x + \xo 10:19 \xt Xapdi Muli (Kisim Bek) 20:12-16; Hanaunaunga (Lo) 5:16-20\x* ”   
\p
\v 20 Baing baxanga na Yesu ba, “Lipu Tubatubaingam, bungina ngawa garauyu ma laing hatata, hanaunaunga longga bagudi li ngasu manadi.”   
\p
\v 21 Yesu bagu mua mana, murung sibuna mana, saing harua ba, “Axamang tela uraxap mana. Ula usina xalingimdi masup. Usina giminagidingdi na lipu haxugindi, bing bagula oxop axamang maxung sibundi maluxu long xaiya. Saking uma, unaxu manga.”   
\p
\v 22 Bungina lungu haruanga baguba, baing ila, ayangang sibuna, namua na xalingindi xumang sibuna.   
\p
\v 23 Baing Yesu bagu mauli, harua na lipuxindi dinaxu mana ba, “Laku, lipu xalaxalamdi dimakasa sibuna mana diluxu Urana Yonggaxinia!”   
\p
\v 24 Baing lipudi dinaxu mana dihixi mana haruanganoa. Ne Yesu harua nadi muli ba, “Gananuna mana, makasa sibuna mana lipudi diluxu Urana Yonggaxinia!  
\v 25 Lipu xalaxalama bo ba luxu Urana Yonggaxinia, makasanganoa dali kamel tela ila luxu saxang ginanginia.”   
\p
\v 26 Baing dihixi buk mana, saing duxusunga ding ba, “Si! Nabu bila ba, bing lipu gaxarea bagula daxap walinga subingang teguama?”   
\p
\v 27 Yesu bagudi saing harua ba, “Lipu ding sibuding sanga tate, ne Urana ina sanga. Urana ina sanga mana axamang longgalo.”   
\p
\v 28 Pita harua na ba, “Ai! Am ba, am gayunga axamandi masup bu am ganaxu maung.”   
\p
\v 29 Yesu haxuya ba, “Maxung sibuna ngabalang ba, lipu gaxarea dahatumia nga xaung ulek xaiyua saing diyunga yabadingdi, sabangadingdi, kixingidingdi, hamungadingdi, baudingtibudingdi, garadingdi, kimbo umangadingdi,  
\v 30 bing bagula daxap 100 muli mana bungina hatata. Bagula daxap axamang xumana: yabadingdi, sabangadingdi, kixingidingdi, hamungadingdi, baudingdi, garadingdi, umangadingdi, saing xauna, bagula daxap salakdi. Ne kimu sibuna, bagula daxap walinga subingang teguama.  
\v 31 Ne xumana duwa mugamugangia bagula duwa kimuya. Baing xumana duwa kimuya bagula duwa mugamugangia.”   
\s1 Yesu Baxanga Muli Ba Matianoa Bagula Sok  
\r (Matyu 20:17-19; Luk 18:31-33)  
\p
\v 32 Dahaxa daxangia, Yesu muga manadi, dahaing mala mana long sabangga Yerusalem. Lipudi dinaxu mana dihixi mana, saing lipudi disu manadi dimaxuwa. Baing xap Lipu 12 mala singia muli, saing baxanga nadi ba baraxinta bagula sok mana.  
\v 33 Baladi ba, “Alungu to. Tahaing Yerusalemguba, saing bagula dita Lipua Ma Rangua Urana lipu hananiangamdi yanamidingdi xaung lipu hanaunaunga tubatubainganamdi rimadingia. Bagula dita haruangia baing bagula dahau haruangua ba dung mati. Baing bagula dita Yuda Teguamdi rimadingia.  
\v 34 Baing bagula didaudau, daxanubia, digusi, saing dung mati. Ne kimuya mana xaidap tuwa bagula mesa muli.”   
\s1 Yems, Yon Xusungangadinga  
\r (Matyu 20:20-28)  
\p
\v 35 Baing Yems, Yon, Sebedi garandi, tang dima rangua Yesu saing daharua na ba, “Lipu Tubatubaingam, tam gabo ba ulibu mam baraxing baraxinta tam gaxusungaung mana ba.”   
\p
\v 36 Baing xusungadi ba, “Tang gabo ba ngalibu baru mang?”   
\p
\v 37 Baing tang dahaxuya ba, “Kimuya bungina urung kabukabu ralanamia, tam gabo ba tam garung mana rubimdi, tela rung rimamo, tela rung xong, tam gaxap yaya bila ba.”   
\p
\v 38 Ne Yesu harua nadi ba, “Tang gaxabia te axusunga baru. Sanga ba tang ganung mana xuba salakkam bila nganung mana? Kimbo sanga ba axap lang matiama bila ngaxap?”   
\p
\v 39 Dahaxuya na ba, “Wane, amtam sangau.”  
\p Baing Yesu bala dingtang ba, “Maxuna, xuba nganung mana, bagula tang ganung mana xauna, saing langga ba ngaxap, bagula tang gaxap xauna.  
\v 40 Ning lipu gaxarea rung mana rimagu rimamo kimbo xong, nga sanga ba ngamogu te. Tegu. Urana xauxaudi masup na moxodingdi.”   
\p
\v 41 Baing bungina lipu 10 dinaxu mana dilungu bila ba, gamodingdi didoa mana Yems Yon tang.  
\v 42 Yesu wagidi ma digugunia saing harua nadi ba, “Ang gaxabiau, Yuda Teguamdi yanamidingdi duwa etua manadi diti ding. Yanamidingdi dahaxi ba lipudi disu mana haruangadinga.  
\v 43 Ne heku awa bila ba. Tegu. Lipu gaxarea bo ba wa sabanga liwe mang, bing wa ang lipuxim haulingama.  
\v 44 Baing lipu gaxarea bo ba wa mugamuga liwe mang, bing wa lipu oxata olanggam mana lipu longgalo.  
\v 45 Namua na Lipua Ma Rangua Urana ing sibuna ma bu lipudi dahauli te. Tegu. Ma bu hauli lipudi, xaung yunga walinganoa bu gim muli lipu xumana.”   
\s1 Yesu Hamaringia Batimeas Maxandi  
\r (Matyu 20:29-34; Luk 18:35-43)  
\p
\v 46 Disok Yeriko. Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana xaung buranga sabanga, ding diyunga long sabangga ba, baing lipu maxa haxatiang tela, Batimeas (namuxina ba “Timeas garanoa”), rung mua daxanga rubinia, xusunga lipudi olang olang mana sianga.  
\v 47 Bungina lungu ba Yesu Nasaretiam ma, ungguti wagi ba, “Yesu, Xaitamoxi Debit Garanoa ba, usinga nga!”   
\p
\v 48 Baing lipu xumana dibili, dibala ba, “Udik!” Dibalabala sus, haxi buk saing wagi sabanga ba, “Xaitamoxi Debit Garanoa ba, usinga nga!”   
\p
\v 49 Baing Yesu li mua saing harua ba, “Awagi ma.” Baing duwagi lipua maxandi dahaxatu, daharua ba, “Uyaha! Umesa, wagiung baing.”   
\p
\v 50 Baing ting imanging xabubungama mala singia, hixi mesa saing ma rangua Yesu.   
\p
\v 51 Baing Yesu xusunga ba, “Ubo ba ngariaung baru?”  
\p Lipua maxandi dahaxatu harua na ba, “Lipu Tubatubaingam, ngabo ba ngabagu.”   
\p
\v 52 Baing Yesu harua na ba, “Ulauba, hatumingam haringina hamaringiaung.” Hata sibuna li maxandi disok xai dup, saing su mana Yesu daxangia.   
\c 11  
\s1 Yesu Luxu Yerusalem Bila Xaitamoxi  
\r (Matyu 21:1-9; Luk 19:29-38; Yon 12:12-15)  
\p
\v 1 Yesu gabu lipuxindi dinaxu mana dima haxek monga mana long sabangga Yerusalem, baing disok haxek mana long luwa Betpets, Betani duwa Xaxagania Olip. Yesu soxi lipuxing luwa dinaxu mana mala,  
\v 2 harua nadi ba, “Tang galuxu mana longga wa mugamugangia to. Haxek sibuna ba aluxu, bagula abagu donki\f + \fr 11:2 \fk donki \ft asaxa tela xoxi lipudi.\f* haun tela digoti la ba, lipu tela rung mana teguyu. Tang galuba saing axai ma.  
\v 3 Nabu lipu tela xusungang ba, ‘Baruta tang galibu bila ba?’, bing tang gabala ba, ‘Toxoratamona oxatana mana. Bagula soxi ma muli sap.’ ”   
\p
\v 4 Baing dilauba, dibagu donki hauna lipudi digoti numa tela xaluxing singia, wa daxanga sabangia. Bungina diluba,  
\v 5 lipu teladi dili mua la ba duxusunga ba, “Tang garaxata? Baruta aluba donki ba?”  
\v 6 Baing tang dahaxuya bila Yesu harua nadi ba. Dilungudi baing tang dilauba.  
\v 7 Baing daxap donki ma rangua Yesu, diting imangiding sabangadi mahaing, saking Yesu rung etua mana.  
\v 8 Lipu xumana duxa imangiding sabangadi daxangia bu dahatanga ba lipu yayam sabanga, saing teladi ditaxiti xai rimandi umangia saing duxadi daxangia.  
\v 9 Baing lipudi dimuga mana gabu lipudi disu mana ding duwagi ba,\fig Yesu luxu Yerusalem bila xaitamoxi|alt="Jesusʼ triumphal entry" src="GT00099.tif" size="span" loc="Mark 11:1-10" copy="WBT (Thompson)" ref="11:7-9" \fig*  
\b  
\q1 “Taiti Urana yanoa!”  
\b  
\q1 “Urana sina guxama na lipua li ma mana Toxoratamona yanoa ba!”\x + \xo 11:9 \xt Olaidi (Buk Song) 118:25-26\x*   
\b  
\q1
\v 10 “Urana sina guxama na mugangaroa Debit Yonggaxinoa, bagula sok muli!”  
\b  
\q1 “Taiti Urana Eta Loam Sibuna yanoa!”   
\b  
\p
\v 11 Baing Yesu luxu Yerusalem saing luxu Urana Numang yabania. Haxa mauli maluxu, bagu axamandi laing sup baing yambongguba. Binabu gabu Lipu 12 dila disok mala Betani.   
\s1 Yesu Suka Lipu Siang Oxatanamdi Sangua Urana Numanoa  
\r (Matyu 21:12-16,18-22; Luk 19:45-47; Yon 2:13-16)  
\p
\v 12 Buragina baing diyunga Betani, dilauba saing Yesu gesagina.  
\v 13 Bagu mala saing bagu xai xangingam tela duxu ba pik, lonam. Ila haxek mana bu sai mana marandi. Sok mana, baing tegu, long ding ganiding duwa namua na xaiya pik nianinoa teguyu.  
\v 14 Baing harua na xaiya ba, “Sanga ba lipu tela xang maramdi muli te.” Baing lipuxindi dinaxu mana dilungu haruanga baguba.   
\p
\v 15 Bungina disok Yerusalem, Yesu luxu Urana Numang yabania saing suka lipuadi digim disina axamandi mana sianga maluxu Urana Numania masokkuba. Matuxuya lipu siang hakhaxuyanganamdi kabukabudingdi xaung lipu gumak sinaikkamdi kabukabuding rungingamdi.  
\v 16 Baing bili lipudi mana disiasia axamandi mala ma makisi Urana Numang yabaniau tai.  
\v 17 Baing tubatubadi, harua nadi ba, “Aisaya bung Urana Xuania ba Urana harua ba,  
\b  
\q1 “ ‘Numagua bagula duxu ba  
\q2 numa sabungam mana numanuma longgalo.’\x + \xo 11:17 \xt Aisaya (Aisaia) 56:7\x*  
\b  
\m Ne ang gaxugia mala bila ‘guha tela lipu hanaunggamdi dihisa maluxu mana!’\x + \xo 11:17 \xt Yeremaya (Jeremaia) 7:11\x* ” \fig Yesu sukadi sangua Urana Numania|alt="Jesus drives them from the temple" src="Dn00429b.tif" size="span" loc="Mark 11:15-17" copy="UBS (Dunham)" ref="11:15-17" \fig*   
\p
\v 18 Lipu hananiangamdi yanamidingdi digabu lipu hanaunaunga tubatubainganamdi dilungu haruanga baguba, baing dungguti disai daxanga tela bu dung Yesu mati. Dimaxuwa mana, namua na lipu buranga dihixi mana tubatubainganoa.   
\p
\v 19 Yambong baing disok sangua long sabangga ba.   
\s1 Xaiya Pik Mutuxu Ba  
\r (Matyu 21:19-22)  
\p
\v 20 Buraragina bungina dahaxa malau, dibagu xaiya pik. Mutuxu masup, oxaxandi xauna.  
\v 21 Pita hatum muli saing harua na Yesu ba, “Lipu Tubatubaingam, ubagu lo! Xaiya pik ugamia ba, mutuxu ba!”   
\p
\v 22 Yesu haxuya nadi ba, “Ahatum haringina mana Urana.  
\v 23 Maxung sibuna ngabalang ba, lipu gaxarea harua na bimbia li ba, ‘Umesa, utinggung mari tegia’, xaung hatumingang luwa te, ne hatum haringina mana axa harua mana ba bagula sok, bing bagula Urana libu mana.  
\v 24 Binabu ngabalang ba, baraxing baraxinta axusunga sabungia, nabu ahatum haringina bila axap masup ba, bing bagula axap.  
\v 25-26 Baing bungina ali asabu mua, nabu ahatum muli mana axamang diana lipu tela libu mang, bing ayunga kubolunoa. Baing ina naga Tibuim, ina wa long xaiya, bagula yunga kuboluim diandi xauna.”\f + \fr 11:25-26 \ft Buninga teladi daharua ba \fq …xauna. \fv \ft 26 \+fv*\fq Ne, nabu ayunga te, bing Tibuim, ina wa long xaiya, bagula yunga kuboluim diandi te.\f*   
\s1 Gaxarea Sina Haringinga Na Yesu?  
\r (Matyu 21:23-27; Luk 20:1-8)  
\p
\v 27 Yesu gabu lipudi dinaxu mana disok Yerusalem muli. Bungina Yesu haxa mua maluxu Urana Numang yabania, lipu hananiangamdi yanamidingdi, lipu hanaunaunga tubatubainganamdi xaung lipu haringindi dima rangua,  
\v 28 duxusunga ba, “Oxop yaya ba rangua gaxarea bu ulibu axadi bagudi li? Gaxarea mogung ba ulibudi?”   
\p
\v 29 Yesu haxuya ba, “Bagula ngaxusungang xusunganga tela to. Ahaxuya xusungangagua, bing bagula ngabaxanga ngaxap yaya ba rangua gaxarea bu ngalibu axadi bagudi li.  
\v 30 Tauna, bungina Yon sugua lipudi—Gaxarea sina yaya na bu libu? Urana kimbo lipudi? Abaxanga nanga!”   
\p
\v 31 Dahangixaya liwe mading ba, “Nabu taharua ba, ‘Urana sina,’ bing bagula xusunga kira ba, ‘Ne baruta ahatum haringina mana Yon te?’  
\v 32 Ne nabu taharua ba, ‘Lipudi disina,’ bing laku!” (Dimaxuwa lipudi, namua na lipu longgalo dahatum ba Yon ba Urana lipuxing suxunguxunguam sibung tela.)   
\p
\v 33 Baing ina naga, dahaxuya ba, “Am gaxabia te.”  
\p Baing Yesu haxuya ba, “Tauna, nga xauna, bagula ngabalang te ba gaxarea sina yaya nanga bu ngalibu axadi bagudi li.”   
\c 12  
\s1 Haruanga Babuna Mana Lipu Wain Umangang Wasanganamdi  
\r (Matyu 21:33-46; Luk 20:9-19)  
\p
\v 1 Baing ungguti harua babudi na Yudadi yanamidinggadi ba, harua ba, “Lipu tela xuma wain umangang tela. Tongtongia gamgaminga taxiya, saba wain marang ruhangam yabana mari siangia, saing tongtongia xahi wasangam maxaxayam tela. Saking sina na lipu umangamdi, duwaxata bu daxap marang hataindi nading, saing ing sibuna ila haxa mauli hasoya.  
\v 2 Bunging moyangama sok, baing soxi lipuxing haulingam tela mala rangua lipu umanga wasanganamdi bu xap wain marang hataindi ranguadi.  
\v 3 Ning dituxu ditaha saing disuka olang mala.  
\v 4 Baing soxi lipuxing haulingam tela muli nadi. Ne ditaha toxonia saing dilibu doa mana, disina memeya na.  
\v 5 Baing soxi tela muli mala, baing dung mati. Soxisoxi xumana mala: Teladi ditahadi, teladi dungdi mati.   
\p
\v 6 “Ne lipu taininau wauyu: Garanoa, ina murung sibuna mana. Kimu sibuna soxi mala ranguadi. Hatum ba, ‘Bagula dilungu garagu haruanganoa.’   
\p
\v 7 “Ne lipu umanga wasanganamgadi ba daharua nading ba, ‘Moxona garanoa lo. Kimuya bagula xap tibuna xalingindi. Tala taung mati, bing xalingindi bagula dima rimaria.’  
\v 8 Binabu dituxu, dung mati saing diting mala sangua umangua.   
\p
\v 9 “Ahatum baru? Wain umangang moxonoa bagula riadi baru? Bagula ma ung lipu umanga wasanganamgadi ba mati, saing sina umangua na teladi.  
\v 10 Haruanga li wa Urana Xuania, atiti ba ne baruta ahatumia te? Harua ba,  
\b  
\q1 “ ‘Sianga lipu numa tongtongianganamdi dihitixiya bila diana,  
\q2 sok siang mugamugangam bu haringia numa rubing longgalo.   
\q1
\v 11 Toxoratamona libu axa baguli sok,  
\q2 saing am gabagu, xai sibuna maxamamia.’\x + \xo 12:11 \xt Olaidi (Buk Song) 118:22-23\x* ”   
\b  
\p
\v 12 Harua laing sup, baing disai daxanga bu dituxu, namua na daxabia ba su haruanga babuna baguba manadi. Ne dimaxuwa mana lipu buranga duwa, binabu diyunga saing dila.   
\s1 Xusungangua Mana Digim Takis  
\r (Matyu 22:15-22; Luk 20:20-26)  
\p
\v 13 Kimuya yanam teladi disoxi Parisi teladi digabu Herot bakbaging teladi mala rangua Yesu. Dibo ba dilanglangua bu harua haruanga tela maringing te.  
\v 14 Baing dila rangua, daharua ba, “Lipu Tubatubaingam, am gaxabia ba ung lipu haruanga maxunama. Uhatum xumana mana lipudi hatumingadinga te. Ulibu hasusu mana lipu longgalo, heku lipu yayamdi kimbo lipu yaya teguamdi. Ne utubatuba Urana daxanganoa xaung haruanga maxuna.” Tauna, duxusunga ba, “Maring mana tagim takis mala na Sisa, kimbo doa?  
\v 15 Tagim kimbo tegu?”  
\p Ne Yesu xabia muragidinga, binabu xusungadi ba, “Baruta atuba ba atuxu murak manga? Axap siang tela ma bu ngabagu to.”  
\v 16 Baing daxap siang mukirina ma, saing xusungadi ba, “Gaxarea babunoa li? Gaxarea yanoa wa mana?”  
\p Dahaxuya ba, “Sisa naga.”   
\p
\v 17 Baing Yesu harua nadi ba, “Axadi Sisa iniadi, asinadi na Sisa, saing axadi Urana iniadi, asinadi na Urana.” Baing dihixi mana haruanganoa.   
\s1 Xusungangua Mana Lipuadi Dimati Dimesa Muli  
\r (Matyu 22:23-33; Luk 20:27-38)  
\p
\v 18 Baing Sadyusidi dila rangua. Ding dahatiam mana lipudi bagula dimesa muli. Duxusunga Yesu ba,  
\v 19 “Lipu Tubatubaingam, Moses bung haruanga tela makira Urana Xuania ba: Nabu lipu tela mati, sangua haininoa, ne garang tate, bing kixinginoa bagula yau sabanganoa tabinoa bu tang daxap garadi masok, saking sabanganoa bakbagindi bagula disup te.  
\v 20 Tauna, bunging tela neng sabangang 7 duwa. Mugamugangama yau haing tela saing mati, garang tate.  
\v 21 Bing kixinginoa ma kimu mana mugamugangama yau tabinoa saing mati, garang tate. Hiliadinga kubolu taininau.  
\v 22 Bila balau, disup baing ina naga, hainga mati.  
\v 23 Tauna, kimuya, bungina lipudi dimesa muli, bing haingga ba bagula wa gaxarea haininoa sibuna? Namua na 7 ding diyau ba.”   
\p
\v 24 Yesu haxuya ba, “Namua naga hatumingaimdi didoa. Ang gaxabia Urana Xuanoa te xaung haringinganoa.  
\v 25 Bungina lipudi dimesa muli, bagula lup haing diyau ding te. Bila balau bagula duwa bila Urana uleginamdi duwa long xaiya.  
\v 26 Ne mana haruangua mana lipudi dimesa muli—ngabo ba ngaxusungang to. Atiti xailongga Moses bung mana axa ba, ne baruta ahatumia te? Mana hataina naxuya mana xai kaxukana yaba wa mana ba, kimu sibuna mana mugangaradi Ebraham, Aisak xaung Yekop tung dimati ba, Urana harua na Moses ba, ‘Ngawa Urana mana Ebraham, Urana mana Aisak, xaung Urana mana Yekop.’\x + \xo 12:26 \xt Xapdi Muli (Kisim Bek) 3:6\x*  
\v 27 Binabu ina Urana mana lipu matiandi te. Tegu. Ina Urana mana lipu gamatandi. Ang ba, hatumingaimdi dirabang masup!”   
\s1 Hanaunaunga Baruamta Wa Mugamuga?  
\r (Matyu 22:34-40)  
\p
\v 28 Lipu hanaunaunga tubatubainganam tela ma saing lungudi dahakhaxi mua. Lungu Yesu haxuya nadi xai, binabu xusunga ba, “Hanaunaunga baruamta mugamuga?”   
\p
\v 29 Yesu haxuya ba, “Mugamugangama bing bila li: ‘Ang Isreldi, alungu! Toxoratamona Urana kiria, ing ganina wa Toxoratamona.  
\v 30 Bing ung murum sibuna mana Toxoratamona, Urana ungia, mana gamom longgalo xaung lum longgalo xaung hatumingam longgalo xaung haringingam longgalo.’\x + \xo 12:30 \xt Hanaunaunga (Lo) 6:4-5\x*  
\v 31 Luwa bing bila li: ‘Bing ung murum sibuna mana riam longgalo bila ung murum sibuna maung.’\x + \xo 12:31 \xt Lipu Hananiangam Oxatanoa (Wok Pris) 19:18\x* Hanaunaunga tela dali bagudi li te.”   
\p
\v 32 Lipua ba haxuya na ba, “Lipu Tubatubaingam, haruangama maring. Maxung sibuna uharua ba Urana taininau ing ganina, ne tela muli te.  
\v 33 Saing murura sibuna mana, mana gamora longgalo xaung hatumingara longgalo xaung haringingara longgalo. Saing murura sibuna mana riara longgalo bila murura sibuna makira. Hanaunaunga luwadi bagudi li didali hananianga asaxam longgalo ditau xaung hananianga teladi.”   
\p
\v 34 Yesu lungu lipua ba haxuya haruanga bila lipu xabiangam, baing harua na ba, “Uwa hasoya mana Urana Yonggaxinoa te.” Baing kimuya mana bungina baguba, lipu longgalo dimaxuwa mana dituba mana xusunganga tela muli.   
\s1 Gaxarea Garanoa Kristo?  
\r (Matyu 22:41-46; Luk 20:41-44)  
\p
\v 35 Yesu baxanga mua maluxu Urana Numang yabania, baing harua ba, “Baruta lipu hanaunaunga tubatubainganamdi daharua ba Urana Lipuxing Mogunganama wa Debit garanoa?  
\v 36 Debit ing sibuna, Urana Aningonoa sina hatumingua na, baxanga ba:  
\b  
\q1 “ ‘Toxoratamona harua na Toxoratamona ngayua ba:\f + \fr 12:36 \ft Namuxina mana maxixinga li bing Toxoratamona mugamugangam mogu Urana saing Toxoratamona kimuam mogu lipua Debit wa hawa mana ba.\f*  
\q2 “Urung kabukabu yayam wa rimagu rimamo rubinia,  
\q1 laing ngata bixuamdi  
\q2 hawa maung.” ’\x + \xo 12:36 \xt Olaidi (Buk Song) 110:1\x*   
\b  
\m
\v 37 Nabu Debit ing sibuna uxu ba ‘Toxoratamona,’ bing ina wa Debit garanoa xauna baru?” Baing buranga sabanga diyaha sibuna ba dilungu haruanganoa.   
\s1 Lipu Hanaunaunga Tubatubainganamdi Dilibu Kubolu Diandi  
\r (Matyu 23:1-7; Luk 20:45-47)  
\p
\v 38 Tubatuba mala, baing harua nadi ba, “Amaxania mana lipu hanaunaunga tubatubainganamdi. Ding muruding buk mana disau imang maxaxaya bu dahaxa mauli, saing dibo ba lipudi ditidi daharua xaidap xai nadi mana nawa yabandi.  
\v 39 Ding muruding buk mana dirung mana kabukabu mugamugangamdi mana sabunga numandi, saing dibo ba dirung kabukabu yayamdi mana taungadi.  
\v 40 Dilanglangua tapdi bu dahanai xalingidingdi, saing disabu maxaxaya bu disok xai lipudi maxadingia. Kimuya, mana xaidap subinganoa, bagula daxap salak sabanga.”   
\s1 Taba Yahanganoa  
\r (Luk 21:1-4)  
\p
\v 41 Yesu ila rung singia long sinaikkamia, bagu lipudi ditata siangdi maluxu Urana Numang siang yabania. Lipu xalaxalam xumana dita siang xumana maluxu.  
\v 42 Ne tap haxuging tela ma saing ta siang kaxukang mukiring luwa maluxu, disok bila toia taininau.   
\p
\v 43 Yesu wagi lipuxindi dinaxu mana ma rangua saing harua nadi ba, “Maxung sibuna ngabalang ba, tap haxugina sinainganoa dali sianga lipu longgalo dita maluxu siang yabania.  
\v 44 Namua na lipu teladi disina hataing kaxukana mana siangiding xumana. Ne tapka ba, raxap sibuna saing sina sianging longgalo, siangindi disup mana gim anginga xaung axamandi.” \fig Taba sina yahanganoa na Urana|alt="The Widows Gift" src="DN00431b.tif" size="col" loc="Mark 21:41-44" copy="UBS (Dunham)" ref="12:42-44" \fig*   
\c 13  
\s1 Yesu Baxanga Mana Xaidap Subinganoa  
\r (Matyu 24:1-51; Luk 21:5-36)  
\p
\v 1 Bungina Yesu sok sangua Urana Numanoa, lipuxing tela naxu mana harua na ba, “Lipu Tubatubaingam, ubagu! Sianggadi li ditubu baru! Numa gumanging sibundi baru!”   
\p
\v 2 Yesu haxuya ba, “Ubagu numa xai sibunadi li? Xaidaba ma yu bungina siang tela bagula wa etua mana rianoa te. Tegu. Bagula ding longgalo disup mari.” \fig Urana Numana bungina Yesu|alt="God's House at the time of Jesus" src="lb00250b.tif" size="col" loc="Mark 13:1-8" copy="BFBS (Bass)" ref="13:1-2" \fig*   
\p
\v 3 Yesu rung Xaxagania Olip saing bagu makisi mala Urana Numania. Baing Pita, Yems, Yon digabu Andru ding ganiding duwa, baing duxusunga ba,  
\v 4 “Ubaxanga nam, bungintabi bagula axadi bagudi li disok? Baing baraxinta bagula sok muga bu hatanga ba axadi li dibo ba disokkuba?”   
\p
\v 5 Yesu harua nadi ba, “Amaxania, nam lipu tela langlanguang.  
\v 6 Lipu xumana bagula dima dilangua daxap yagua saing bagula daharua ba, ‘Nga lipua naga Urana soxi ma!’ Bagula dituxu murak mana lipu xumana.  
\v 7 Bungina alungu haruanga mana haungingadi duwa haxek, duwa hasoya, bing amaxania—labu ahixi manadiu tai. Axadi na bila ba bagula disok to, ne subinganoa sok teguyu.  
\v 8 Numanumadi bagula dimesa dahaunggana ding, saing yonggadi bagula dilibu taininau. Noxiga sabangadi bagula disok mana long xangxana, saing gesak sabangadi bagula disok xauna. Ne axadi bagudi li unggutingua ing ganina, bila bungina haing tela ungguti xunumia salak hayauxingamdi.   
\p
\v 9 “Ang gawasa xai mang. Bagula ditang haruangia kaunsilidi maxadingia, saing digusiang maluxuʼm Yudadi sabungading numandi. Bagula ali gabanadi xaung xaitamoxidi maxadingia, namua na anaxu manga. Ne alaba ganangana mana abaxanga nga nadi.  
\v 10 Baing muga, bagula lipudi dibaxanga ulek xaiyua na numanuma longgalo.  
\v 11 Bungina dituxuang daxaiang mala haruangia, labu ahatum xumanau tai mana haruanga baruamta bagula aharua. Abaxanga haruanga baruamta Urana sina nang taxa mana bungina baguba. Namua na ang sibuim bagula abaxanga te. Tegu. Urana Aningonoa bagula baxanga suxunguimia.   
\p
\v 12 “Lipudi bagula dita sabangadingdi, kixingidingdi haruangia bu lipudi dungdi mati. Baing tibudingdi bagula dilibu kubolu taininau mana garadingdi. Garadingdi bagula disok bixua mana baudingtibudingdi saing disinadi na lipudi bu dungdi mati.  
\v 13 Lipu longgalo bagula hauxading sibuna mang, namua na yagua wa ranguang. Ne lipu gaxarea dili haringina laing matiading xaidabidingdi, Urana bagula xapdi muli.   
\p
\v 14 “Ne muga mana titia sup, bagula abagu ‘axamang maxuwangam hanggalangiangam’\x + \xo 13:14 \xt Danyel (Daniel) 9:27, 11:31, 12:11\x* li mua long bilingamia maluxu Urana Numania.” (Lipu gaxarea dititi haruanga baguli bing dahatumia haruanga li xai!) “Baing lipudi duwa titia Yudia bing diluki mala bimbia.  
\v 15 Lipudi duwa numa ubunia, labu diri numia digam xalingiding teladiu tai.  
\v 16 Lipudi duwa umangia, labu digoxoya numia bu daxap imangiding sabangadiu tai.  
\v 17 Baing usinganga buk mana haingdi gamoding xaung hainggadi disina sua na garadingdi mana bungina baguba!  
\v 18 Asabu ba sanga ba sok bunging kuyama te,  
\v 19 namua na salaga mana xaidapkadi bagudi ba bagula dali salaga mana bunging longgalo, ungguti mana Urana tongtongia axamandi laing hatata saing kimuya mauxangana bila bagula hasusu muli te.  
\v 20 Ne bungina baguba, nabu Toxoratamona raxapkuti te, bing lipu longgalo bagula disup. Ne mana namua hatumia lipuadi ina mogudi ba ing ganina, ina raxapkuti.  
\v 21 Baing mana bungina baguba, nabu lipu tela harua nang ba, ‘Abagu, alali Urana Lipuxing Mogunganama!’, kimbo lipu tela harua ba, ‘Abagu, la lo!’, bing labu ahatum haringina manau tai.  
\v 22 Namua na lipudi bagula dima dilangua ba ding Urana Lipuxing Mogunganama kimbo dilangua ba ding Urana lipuxing suxunguxunguamdi. Bagula disok dilibu axamang haringing xangxana bu dilanglangua lipudi. Bagula dituba ba dibagu nabu sanga ba dilanglangua lipuadi Urana mogudi ba xauna.  
\v 23 Binabu awasa xai! Ngabaxanga axadi li nang muga bu amaxania.   
\p
\v 24 “Ne mana bungina baguba, kimuya mana bunging salakkamga ba sup,  
\b  
\q1 “ ‘xaidaba bagula laba,  
\q2 saing sobaga bagula sina te,   
\q1
\v 25 hatungdi bagula xungdi mari sangua sabalunoa,  
\q2 saing axamang haringindi duwa sabalunia bagula dilulu.’\x + \xo 13:25 \xt Aisaya (Aisaia) 13:10, 34:4\x*   
\b  
\p
\v 26 “Mana bungina baguba lipudi bagula dibagu Lipua Ma Rangua Urana ma mana mugapdi xaung haringinganoa sabanga xaung ralana.  
\v 27 Baing bagula soxi Urana uleginamdi mala hataing hataina bu digugunia lipuadi ina mogudi ba mana titi subingang tela mala subingang tela.   
\p
\v 28 “Abagu xaiya pik\f + \fr 13:28 \fk xaiya pik\ft —Kubolunoa bila xaiya dom.\f* saing axap xabianga mana: Bungina rimandi digamata saing lona, axabia ba gesaga sokkuba.  
\v 29 Bila balau, bungina abagu axadi bagudi li disok, axabia ba xaidaba wa haxek ba, wa xaluya baing.  
\v 30 Maxung sibuna ngabalang ba, bagula lipu hatatamdi disup teguyu, laing axadi bagudi li disok to.  
\v 31 Sabaluna xaung titi bagula disup, ne xuagu marandi sanga ba disup te.   
\s1 Bungina Toxoratamona Malinganoa Lipudi Daxabia Te  
\p
\v 32 “Ne lipu tela xabia xaidaba xaung xaidap maxanoa te mana axadi bagudi li bagula disok. Urana uleginamdi daxabia te. Urana Garanoa xauna, ina xabia te. Tibugu ing ganina xabiau.  
\v 33 Amaxania! Awasa xai mua! Namua na ang gaxabia te mana bungina baguba bagula sok.  
\v 34 Bila lipu tela ila hasoya. Yunga numua saing ta xalingindi lipuxing oxatamdi rimadingia bu duwasa manadi. Sina oxatua na lipu taining tainina, saing tabina lipua wasa mana xalua ba wasa xai.\fig Amaxania! Awasa xai mua! Namua na ang gaxabia te mana bungina baguba bagula sok|alt="Guard on city wall" src="hk00227b.tif" size="col" loc="Mark 13:33" copy="BFBS (Knowles)" ref="13:33" \fig*   
\p
\v 35 “Binabu amaxania, namua na axabia te bungintabi numa moxonoa bagula goxoya ma. Ma bungbung, kinunga lia, bungina muxaxua xatu, kimbo buraraging sibuna, ang gaxabia te.  
\v 36 Nabu ma sap, labu baguang akinu matabu tai.  
\v 37 Haruanga ngabalang mana ba, ngabala lipu longgalo: ‘Awasa xai!’ ”   
\c 14  
\s1 Haing Tela Matu Guxenga Yesu Toxonia  
\r (Matyu 26:2-16; Luk 22:1-6; Yon 12:1-8)  
\p
\v 1 Kimuya mana xaidap luwa disup, baing bagula taunga sabanga luwa disok: Taunga Dalingam\f + \fr 14:1 \fk Taunga Dalingam\ft —Yudadi dahatumia muli bungina mugangadingdi duwa Isip saing Urana uleging matiam dali mugangadingdi numadingdi saing garading matuaudi dimati te.\f* xaung Taunga mana Salanga Salalangang Teguama.\f + \fr 14:1 \fk Taunga mana Salanga Salalangang Teguama\ft —Taunga baguli sok kimuya mana \fk Taunga Dalingam \ft saing ila xaidap 7 saing sup.\f* Baing lipu hananiangamdi yanamidingdi digabu lipu hanaunaunga tubatubainganamdi ding disai daxanga hisangam ba dituxu Yesu bu dung mati.  
\v 2 Baing daharua ba, “Labu talibu maluxuʼm bunging Taungamau tai, nam lipudi diti haunginga sabangua.”   
\p
\v 3 Yesu wa longga Betani mana Saimon lipu saksaxama numanoa (businganoa sup ba). Wa la ba, rung kabukabia, xang mua, baing haing tela ma rangua, tuxu nanggola siang alabastam baxagi mana guxenga saminam ditongtongia mana xai tela duxu ba nad. Daxaningxaning axamang tela mana te, binabu giminaginoa sabanga sibuna. Baing tahauti nanggola xuanoa ba saing matu mari Yesu toxonia. \fig Nanggola siang alabastamdi xaung xaiya nad|alt="Alabastar stone jars and the nard tree" src="hk00117b.tif" size="col" loc="Mark 14:3" copy="BFBS (Knowles)" ref="14:3" \fig*   
\p
\v 4 Ne lipu teladi duwa, hatumingadingdi didoa saing duxusunga liwe mading ba, “Si, baruta sahi guxenga saminamga ba olang?  
\v 5 Xai nabu tasina guxenga li na lipudi bu digim bu siangga ba tasina na lipu haxugindi. Giminaginoa sanga mana lipu tela waxata xaidap 300 giminaginoa!” Baing digamia haingga ba.   
\p
\v 6 Ne Yesu harua ba, “Ayunga. Atautiti baru? Libu axamang xai sibuna manga.  
\v 7 Lipu haxugindi duwa ranguang bunging longgalo, saing bunging bungina abo ba ahaulidi, sanga ba ahaulidi. Ne nga ba, bagula ngawa ranguang bunging longgalo te.  
\v 8 Axamana haingga ba sanga ba libu, libu ba. Matu guxenga sanggagia bu xauxau nga muga mana kimangingagua.  
\v 9 Maxung sibuna ngabalang ba, mana baru rubinta lipudi dibaxanga ulek xaiyua mana titi longgalo, bagula lipudi dilungu haingga li naxuyanganoa bu dahatumia muli.”   
\p
\v 10 Baing Yudas Iskariot, ina tela mana Lipu 12, ila rangua lipu hananiangamdi yanamidingdi bu hamaringia daxanga tela mana ta Yesu rimadingia.  
\v 11 Baing dilungu diyaha sibuna, saing dahau haruangua ba disina sianga na. Binabu sai daxanga ba ta Yesu rimadingia.   
\s1 Yesu Xang Rangua Lipuxindi Dinaxu Mana  
\r (Matyu 26:17-30; Luk 22:7-23; 1 Korin 11:23-25)  
\p
\v 12 Baing xaidap mugamugangam mana Taunga mana Salanga Salalangang Teguama sok. Mana xaidapka baguba, Yudadi kuboludinga bing dahanania sipsip tutubina mana Taunga Dalingam. Baing lipuxindi dinaxu mana duxusunga Yesu ba, “Ubo ba am gala mana long baruamta bu am gaxauxau axamandi bu oxong Taunga Dalingam angianoa?”   
\p
\v 13 Baing soxi lipuxing luwa dinaxu mana mala, saing harua na dingtang ba, “Ala aluxu long sabangia. Lipu tela xuru bori langinam bagula sok mangtang. Tang gasu mana.  
\v 14 Bungina abagu luxu mana numa tela, bing tang gabala numa moxonoa ba, ‘Lipu Tubatubaingama xusunga ba: Lobu numa lunam kabila mana ngaxang Taunga Dalingam angianoa rangua lipuxigudi dinaxu manga?’  
\v 15 Baing bagula hatanga nangtang numa luna sabanga etuam tela, kabukabudi duwa masup mana. La ba, axauxau angingua nakira.”   
\p
\v 16 Baing ina naga, lipuadi dinaxu mana tang dilauba, tang diluxu long sabangia saing tang dibagu axamandi duwa bila Yesu baxanga nadi ba. Binabu daxauxau Taunga Dalingam angianoa la ba.   
\p
\v 17 Yambongguba, baing Yesu gabu Lipu 12 dima.  
\v 18 Dirung daxang mua, baing Yesu harua ba, “Maxung sibuna ngabalang ba, angia tela bagula ta nga bixuagudi rimadingia. Lipu tela xang rangua nga.”   
\p
\v 19 Ding gamoding mauxadingguba, baing ding taining tainina duxusunga ba, “Nga te, bo?”   
\p
\v 20 Yesu haxuya nadi ba, “Ang Lipu 12 tela baing, ina tai salanga mari minia rangua nga.  
\v 21 Lipua Ma Rangua Urana bagula mati bila dibung waleu Urana Xuania. Ne laku, mauxanganoa bagula xap lipua ta Lipua Ma Rangua Urana bixuandi rimadingia! Xai buk mana lipua ba nabu waleu bauna hayau te.”   
\p
\v 22 Daxang mua, baing Yesu xap salangua, harua xai sibuna na Urana, saing utu saha. Sina na lipuxindi dinaxu mana, saing harua ba, “Axap. Alali mututungagua.”   
\p
\v 23 Baing xap xubua, harua xai sibuna na Urana, saing sina nadi. Baing ding taining tainina dinung mana.   
\p
\v 24 Baing harua nadi ba, “Alali sibigua mana hau Urana haruanganoa haringina, matuxuya mari bu hauli lipu xumana.  
\v 25 Maxung sibuna ngabalang ba, bagula nganung wain muli te laing xaidapka nganung hauna maluxu Urana Yonggaxinia.”   
\p
\v 26 Duwaya olai tela masup, baing disok mala dila Xaxagania Olip.   
\s1 Yesu Harua Muga Mana Pita Bagula Hatiam Mana  
\r (Matyu 26:31-35)  
\p
\v 27 Yesu baladi ba, “Bagula ang longgalo ayunga nga, namua na Urana haruangana li wa Xuania:  
\b  
\q1 “ ‘Bagula ngataha sipsipdi lipuxiding wasanganama mari,  
\q2 baing sipsipdi bagula dahalukiana.’\x + \xo 14:27 \xt Sekaraya (Sekaraia) 13:7\x*   
\b  
\m
\v 28 Ne kimuya mana ngamesa muli, bagula ngamuga mala nang titia Galili.”   
\p
\v 29 Pita harua na ba, “Heku nabu lipu longgalo diyungaung, nga bagula tegu.”   
\p
\v 30 Baing Yesu haxuya ba, “Maxung sibuna ngabalaung ba, hatata yambong, muga mana muxaxua xatu luwa, bagula uhatiam manga bunging tuwa.”   
\p
\v 31 Ne Pita haxi sibuna ba, “Heku nabu ngamati ranguaung, nga bagula ngahatiam maung te!” Baing ding longgalo daharua taininau.   
\s1 Yesu Sabu Getsemani  
\r (Matyu 26:36-46; Luk 22:40-46)  
\p
\v 32 Dila long tela duxu ba Getsemani, baing Yesu harua na lipuxindi dinaxu mana ba, “Arung mua la li, ngabo ba ngasabu to.”  
\v 33 Xap Pita, Yems, Yon dingtung mala xauna. Baing ayangang sibuna xaung gamona mauxang sibuna.  
\v 34 Baing harua na dingtung ba, “Lugua ayangana buk, bila ngabo ba ngamatiuba. Awa mua la li, awasa xai.”   
\p
\v 35 Ila monga saing yungaina mari titia, sabu ba nabu daxanga tela wa, bing bunging diana ba bagula dali.  
\v 36 Baing sabu ba, “Mama, Tibugu! Ung sanga ba ulibu axamang longgalo. Unia xuba salakkamga li mala sangua nga. Ne heku usu mana nga murungagua, ne usu mana ung murungama.”   
\p
\v 37 Baing goxoya ma rangua dingtung, bagudi dikinuyu matabu, saing harua na Pita ba, “Saimon, ukinu baru? Sanga mana uwasa xai mana auwa taininau te?  
\v 38 Awasa saing asabu mua, nam tubaiga xapkang. Maxuna, luimdi muruding, ne sanggaimdi haringingading te.”   
\p
\v 39 Baing Yesu ila muli bu sabu bila menau.  
\v 40 Goxoya ma, baing bagu muli dikinu matabu, namua na maxading dikinu. Ne daxabia te daharua baru na.   
\p
\v 41 Bunging tuwa goxoya ma, harua nadi ba, “Angtung gakinuyu xaung ayaguauyu? Sanga ba! Xaidap maxanoa ma ba. Abagu, disina Lipua Ma Rangua Urana mala lipu kubolu dianamdi rimadingiauba.  
\v 42 Angtung gamesa, talauba! Abagu, lipua bo ba sina nga mala nadi, ina sok lo!” \fig Yesu sabu mua Getsemani|alt="Jesus praying in Gethsemene" src="IB04155bw.tif" size="col" loc="Mark 14:32-42" copy="IBS (Faadil)" ref="14:32-42" \fig*   
\s1 Dituxu Yesu  
\r (Matyu 26:47-56; Luk 22:47-50; Yon 18:3-11)  
\p
\v 43 Yesu haruauyu, baing hata sibuna li Yudas, ina mana Lipu 12 tela, sok. Gabu buranga dima, dirai waxang sabangadi xaung xaidi. Lipu hananiangamdi yanamidingdi, lipu hanaunaunga tubatubainganamdi xaung lipu haringindi, ding disoxidi ma.   
\p
\v 44 Yudas bo ba sina Yesu nadi, muga hamaringia hatangangua tela ranguadi, harua nadi ba, “Lipua ba ngalibu, lipua naga. Atuxu saing axai mala lia mana lipu wasangamdi.”  
\v 45 Tauna, Yudas ila taxa rangua Yesu sap, saing harua ba, “Lipu Tubatubaingama!” saing libu.  
\v 46 Baing dita rimadingdi mana Yesu saing dituxu haringina.  
\v 47 Ne lipu tela li haxek, xai waxanging sabanga masok, ting mana lipu hananiangam mugamugangama lipuxing oxata olanggama, saing taxiti tanganglianoa.   
\p
\v 48 Baing Yesu harua nadi ba, “Ai, ang gama xaung waxang sabangadi xaung xaidi bu atuxu agoxi nga, bila nga lipu hanaunggam tela, bo?  
\v 49 Xaidapxaidapka lo ngawa ranguang, ngatubatuba maluxu Urana Numang yabania, ning atuxu nga te. Ne alali sok bu Urana Xuanoa aningona.”  
\v 50 Baing lipuxindi dinaxu mana disauya saing diluki mala.   
\p
\v 51 Gananung tela, sau imang usamang tela ing ganina, ina su mana Yesu mala. Lipudi dituba ba dituxu,  
\v 52 ne luki sangua imanginoa, saing luki mulang mala.   
\s1 Dita Yesu Haruangia Kaunsilidi Maxadingia  
\r (Matyu 26:57-68; Luk 22:67-71; Yon 18:12,13,19-24)  
\p
\v 53 Baing daxai Yesu mala lipu hananiangam mugamugangama numania. La ba, lipu hananiangamdi yanamidingdi, lipu haringindi xaung lipu hanaunaunga tubatubainganamdi, ding digugunia ma.  
\v 54 Pita su mana mala, ne wa hasoya monga. Su mana mala laing luxu lipu hananiangam mugamugangama numang rubinia. Baing rung mua rangua lipu wasangamdi saing biding yap.   
\p
\v 55 Lipu hananiangamdi yanamidingdi digabu lipu haringing longgalo duwa Yuda Kaunsilidi, ding disai haruanga tela bu dung Yesu mati mana, ning ding sanga te.  
\v 56 Lipu xumana dima dilanglangua mana, ne naxuyangadingdi maxang taininau te.   
\p
\v 57 Ne lipu teladi dimesa disu haruanga languangam mala rangua Yesu bila li, daharua ba,  
\v 58 “Am galungu harua ba, ‘Bagula ngaxui Urana Numana li mari, lipudi ditongtongia, baing kimuya mana xaidap tuwa, bagula ngatongtongia tela, lipudi ditongtongia te.’ ”  
\v 59 Ning haruangadinga maxang taininau te xauna.   
\p
\v 60 Baing lipu hananiangam mugamugangama mesa, li liwe lipudi maxadingia, saing xusunga Yesu ba, “Haxuyangam te? Baru mana haruanga li disu maung?”  
\v 61 Ning Yesu mumguti, haxuya haruanga tela te.  
\p Baing lipu hananiangam mugamugangama xusunga muli ba, “Ung ba Urana Lipuxing Mogunganama? Ung Urana Garanoa, Urana taiti yanoa ba?”   
\p
\v 62 Baing Yesu harua ba, “Nga baing. Baing bagula abagu Lipua Ma Rangua Urana rung Urana Haringinga rimang rimamo rubinia, xaung bagula abagu ma xaung mugap long xaiyamdi.”   
\p
\v 63 Lipu hananiangam mugamugangama sing ina imangindi bu hatanga ba gamonoa doa, saing harua ba, “Heku tasaiʼm lipu tela muli su haruangua na!  
\v 64 Ang galungu masup, harungia Urana! Ang gahatum baru?”  
\p Baing dahau hatumingua saing daharua ba lipu diana, bing mati mana kubolunoa.  
\v 65 Baing teladi dungguti daxanubia. Disaku maxandi, ditaha rimadingia, saing daharua ba, “Uhatanga ba ung Urana lipuxing suxunguxunguama! Ubaxanga ba gaxarea tahaung!” Baing lipu wasangamdi daxap mala, ditaha.   
\s1 Pita Hatiam Mana Yesu  
\r (Matyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Yon 18:16-18,25-27)  
\p
\v 66 Pita wauyu hawa, maluxu numa gamgamingania, baing haing haulingam tela mana lipu hananiangam mugamugangama haxa mala.  
\v 67 Bungina bagu Pita biding yap, bagu haringina mana, saing harua ba, “Ung xauna, uwa rangua Yesu, lipu Nasaretiama.”   
\p
\v 68 Ne hatiam saing harua ba, “Ne ngaxabia baraxinta uharua mana te.” Baing Pita ila numa xaluxing yabania. \fig Hainga bagu xabia Pita|alt="The woman identifies Peter" src="IB04158bw.tif" size="col" loc="Mark 14:66-68" copy="IBS (Faadil)" ref="14:66-68" \fig*   
\p
\v 69 Haing haulingamga ba bagu wa la ba, baing harua na lipudi dili mauli ba, “Lipua li, dingia tela.”  
\v 70 Ne hatiam muli.  
\p Mena, lipudi dili mauli la ba daharua na Pita ba, “Maxung sibuna, ung dingia tela, namua na ung Galili tela.”   
\p
\v 71 Ne Pita harua haringing sibunauba. Harua ba nabu langua bing sangau, wa haruangia rangua Urana, saing harua ba, “Maxung sibuna, Urana maxania, ngaxabia lipua aharua mana ba te.”   
\p
\v 72 Baing ina naga, hata sibuna li, muxaxua xatu muli. Baing Pita hatumia muli haruangua menau Yesu harua na ba, “Muga mana muxaxua xatu luwa, bagula uhatiam manga bunging tuwa.” Binabu Pita tang haringing sibuna.   
\c 15  
\s1 Daxap Yesu Mala Rangua Pailat  
\r (Matyu 27:11-26; Luk 23:2,3,18-25; Yon 18:29–19:16)  
\p
\v 1 Buraraging sibuna baing lipu hananiangamdi yanamidingdi digabu lipu haringindi, lipu hanaunaunga tubatubainganamdi, Sanhidron masup, ding digugunia dahangixaya ba diria baru. Baing ina naga, digoxi Yesu, daxai mala, saing dita Pailat rimania.   
\p
\v 2 Baing Pailat xusunga ba, “Ung ba xaitamoxi Yuda dingia?”  
\p Baing Yesu haxuya na ba, “Wane, bila ung guharua ba.”   
\p
\v 3 Lipu hananiangamdi yanamidingdi disu haruanga xumana mana.  
\v 4 Baing Pailat xusunga muli ba, “Uhaxuya haruanga tela te baru? Bola ulungu haruanga xumana disudi maung, bo?”   
\p
\v 5 Ning Yesu haxuya haruanga tela te, binabu Pailat hixi mana.   
\p
\v 6 Ne mana Taunga Dalingam niani taining tainina, Pailat kubolunoa ba ina yunga lipu salak yabanam tela gaxarea gaxarea haing lup duxusunga mana.  
\v 7 Mana bungina baguba, lipu tela yanoa Barabas rung salak yabania rangua lipuadi diti haungingua rangua gabman, dung lipudi mati.  
\v 8 Tauna, burangua dila haxek rangua Pailat, dungguti duxusunga ba libu kubolunoa bila libu ba.   
\p
\v 9 Baing Pailat xusungadi ba, “Ang gabo ba ngayunga xaitamoxi Yuda dingia nang?”  
\v 10 Xusunga bila ba, namua na xabiau lipu hananiangamdi yanamidingdi gamodingdi didoa mana Yesu, binabu dita rimania.  
\v 11 Ne lipu hananiangamdi yanamidingdi diyumyum burangua bu dahaxi mana Pailat yunga Barabas nadi, ne Yesu tegu.   
\p
\v 12 Baing Pailat xusungadi ba, “Ne ngaria baru mana lipua auxu ba xaitamoxi Yuda dingia?”   
\p
\v 13 Duwagi ba, “Ung mati xai balingamia!”   
\p
\v 14 Baing Pailat xusungadi ba, “Baruta? Libu kubolu diang baruamta?”  
\p Ne duwagiwagi haringina ba, “Ung mati xai balingamia!”   
\p
\v 15 Baing ina naga, Pailat bo ba libu burangua diyaha, binabu yunga Barabas nadi. Ne tabina lipuxing haungingamdi ba digusi Yesu. Sup, baing ta Yesu lipu haungingamdi rimadingia bu dung mati xai balingamia.   
\s1 Lipu Haungingamdi Didaudau Yesu  
\r (Matyu 27:27-31)  
\p
\v 16 Lipu haungingamdi daxai Yesu mala diluxu gabman numania (duxu ba Piretoriam) saing duwagi guguniangading haungingam longgalo dima.  
\v 17 Disausau imang maxaxaya sikokop tela mana, saking ditaling waxu ruxunam bila xaitamoxi muxubinoa, saing dita toxonia.\f + \fr 15:17 \ft Imangga na bila xaung waxu ruxunam dimogu axadi xaitamoxidi disau. Xalingiding xai sibundi, ne disina diandi na Yesu. Didaudau Yesu bila ba.\f*  
\v 18 Baing dungguti duwagi mana ba, “Uwa bungingbunginalo, xaitamoxi Yuda dingia!”  
\v 19 Daxap nunua, ditahataha toxonia, digipgip saing digung kiding tuxundi bila duwa hawa mana.  
\v 20 Didaudau laing sup, baing dunia imang sikokop sangua, saing disausau ing sibung imangindi mana muli. Saking daxai mala bu dung mati xai balingamia.   
\s1 Digoxi Yesu Xai Balingamia  
\r (Matyu 27:33-44; Luk 23:33-43; Yon 19:17-24)  
\p
\v 21 Lipu Sairinam tela, yanoa Saimon, Aleksanda Rupas tibuding, ina sok sangua umangadi ma saing haxa mala. Baing daxap dilibu xoxi Yesu xaing balingama.  
\v 22 Daxap Yesu mala longga duxu ba Golgota (namuxinoa ba Toxotaxu Guang Yabana).  
\v 23 Baing dituba ba disina wain tela daxaning baxi tela duxu ba mer mana, ning nung te.  
\v 24 Baing digoxi xai balingamia saing diti mahaing. Lipu haungingamdi dahali halinga tela bu dibagu gaxarea bagula daxap imangindi.   
\p
\v 25 Mana 9:00 buraragina digoxi Yesu xai balingamia.  
\v 26 Mana xai tela dibung haruanga disu na mana ba: \sc Xaitamoxi Yuda Dingia\sc*.  
\v 27-28 Digoxi lipu hanaunggam luwa rangua, tela wa rimamo, tela wa xong.\f + \fr 15:27-28 \ft Buninga teladi daharua ba …\fq xong, \fv \ft 28 \+fv*\fq binabu buninga mugangua wa Urana Xuania aningona, harua ba, “Dibagu ina maluxuʼm lipu diandi.” \ft Ubagu Aisaya (Aisaia) 53:12.\f*  
\v 29 Lipudi dahaxa dahadalia daharua diana na, ditingting toxodingdi mala saing daharua ba, “Ha! Uharua bagula uxui Urana Numanoa mari, saing utongtongia muli mana xaidap tuwa,  
\v 30 bing ung guhauliung! Uri ma sangua xai balingamga ba!”   
\p
\v 31 Lipu hananiangamdi yanamidingdi digabu lipu hanaunaunga tubatubainganamdi xauna, ding didaudau liwe mading bila ba. Daharua ba, “Hauli lipu teladi ba, ne sanga ba hauli ing sibuna te!  
\v 32 Nabu Urana Lipuxing Mogunganama, Xaitamoxi Isreliama, bing ri ma sangua xai balingamga bauba bu am gabagu am gahatum haringina.” Lipu luwa digoxi dingtang rangua, tang didaudau xauna.   
\s1 Yesu Matianoa  
\r (Matyu 27:45-56; Luk 23:44-49)  
\p
\v 33 Mana xaidap lia labianoa kaukau titia masup laing bungbung.  
\v 34 Mana 3:00 bungbung Yesu wagi sabanga ba, \tl “Eli, Eli, lema sabaktani?”\tl* namuxina ba, “Urana ngayua, Urana ngayua, baruta uyunga nga?”\x + \xo 15:34 \xt Olaidi (Buk Song) 22:1\x*   
\p
\v 35 Lipu teladi dili la ba dilungu alaba, baing daharua ba, “Bagu wagi mana Elaitsa.”   
\p
\v 36 Lipu tela luki mala, tai garumu tela maluxuʼm wain mabiana laing baxagi. Sup, baing su xai tela mana saing iti mahaing, sina na Yesu ba nung. Baing harua ba, “Taragu to! Tabagu nabu Elaitsa ma bu xap mari to.”   
\p
\v 37 Baing Yesu wagi sabanga saing mati.   
\p
\v 38 Imang sabangga silola mua maluxu Urana Numania singina hataing luwa etua laing sok ha lo. \fig Imang sabanga singina Urana Numania|alt="Veil of the temple torn" src="GT00041.tif" size="col" loc="Mark 15:38-39" copy="WBT (Thompson)" ref="15:38" \fig*   
\p
\v 39 Baing lipu haungingamdi yanamidinga, ina li mua Yesu maxania. Bungina bagu mati baru, harua ba, “Maxung sibuna, lipua li Urana Garanoa naga.”   
\p
\v 40 Haing teladi dili hasoya monga, dibagu mua. Maria Magdalam rangua Maria, Yems kaxukana xaung Yoses bauding, xaung Salome dingtung duwa maluxu ranguadi.  
\v 41 Bungina Yesu wa titia Galili, hainggadi bagudi li dinaxu mana saing dahauli. Haing xumana bungina digabu Yesu dahaing mala Yerusalem, ding xauna duwa la ba.   
\s1 Yesu Kimanginganoa  
\r (Matyu 27:57-61; Luk 23:50-56; Yon 19:38-42)  
\p
\v 42 Axadi bagudi li disok mana Paraide, Yudadi duxu xaidapka ba Xaidap Xauxaungam, ma muga mana Xaidap Yaguangam.\f + \fr 15:42 \ft Sande bing xaidap mugamugangam mana Yudadi hatumingadinga. Urana tongtongia axamandi mana Sande ila sup Paraide. Baing mana Sarare, ina yagua. Binabu Yudadi disabu mana Sarare saing diyagua. Baing dituxu oxata tela mana Sarare te. Duxu ba Xaidap Yaguangam. Baing daxauxau axamandi bila anginga mana Paraide saing duxu Paraide ba Xaidap Xauxaungam.\f* Yambongguba, binabu  
\v 43 Yosep Erimateam, Yuda Kaunsiliding tela, haringiaina saing ila rangua Pailat, xusunga mana Yesu sangganoa. Yosep yanoa xai lipudi maxadingia, ragu xauna mana Urana Yonggaxinoa sok.  
\v 44 Pailat hixi mana saing hatum ba, “Maxundi, mati lo?” Baing wagi lipu haungingamdi yanamidinga ma saing xusunga ba, “Yesu mati lo?”  
\v 45 Bungina Pailat lungu lipu haungingamdi yanamidinga baxanga ba Yesu mati ba, bing nai mana Yosep xap Yesu sangganoa mala.  
\v 46 Binabu Yosep gim imang xai sibung tela, saing xap Yesu sangganoa mari, saku imangia saing ta maluxu mana guha gobagoba tela disaba sianga maluxu mala. Baing ditutuxuya siang sabanga ma rangguti guha gobagoba xuania.  
\v 47 Maria Magdalam, Maria Yoses bauna dingtang dibagu longga dita sangganoa ba.   
\c 16  
\s1 Yesu Mesa Muli  
\r (Matyu 28:1-8; Luk 24:1-10)  
\p
\v 1 Xaidap Yaguangama ila sup, yambongguba baing Maria Magdalam xaung Maria, Yems bauna, xaung Salome dingtung digim guxenga baxiam saminam bu dila disabaxaya Yesu sangganoa mana.  
\v 2 Mana xaidap mugamugangam mana sande baguba, buraraging sibuna, xaidaba haingguba, dahaxa mala guhia gobagobia.  
\v 3 Baing duxusunga ding ba, “Gaxarea bagula tutuxuya sianga mala sangua guha xuanoa gobagobia makira?”   
\p
\v 4 Ne bungina dibagu mala, dibagu siang sabangga ba ditutuxuya mala ba.  
\v 5 Bungina diluxu guhia gobagobia, dibagu gananung tela sau imang usamang maxaxaya, rung rubina rimamo saing dihixi mana. \fig Ahixi manau tai. Ang gasai mana Yesu. Mesa muli ba! Wa la li te|alt="The angel speaks with three women" src="sil-G137a.TIF" size="col" loc="Mark 16:5-6" copy="SIL Misc" ref="16:5-6" \fig*   
\p
\v 6 Baing harua nadi ba, “Ahixi manau tai. Ang gasai mana Yesu Nasaretiam, lipua digoxi xai balingamia ba. Mesa muli ba! Wa la li te. Abagu longga dita sangganoa matabu mana ba.  
\v 7 Alauba, abala lipuxindi dinaxu mana digabu Pita ba, ‘Muga nang mala Galili. Bagula abagu la ba, bila balang ba.’ ”   
\p
\v 8 Baing disok saing diluki mala sangua guha gobagobia, ne dihixi mana xaung dimaxuwa dilulu. Baing dibaxanga na lipu tela te, namua na dimaxuwa.   
\s2 [Hataing Mak 16:9-20 wa mana xailong muganga sibundi te.]\f + \fr 16:9 \ft Lipu xabiangamdi dahatum ba Mak bung hataina baguli te.\f*  
\p
\v 9 Bungina Yesu mesa muli buraraging sibuna xaidap mugamugangam mana Sande baguba, owa masok muga rangua Maria Magdalam, haingga waleu Yesu suka xaunga 7 mana ba.  
\v 10 Maria ila saing baxanga na lipuadi dahaxa mauli rangua Yesu ba, ding dusinga saing ditang mua.  
\v 11 Bungina dilungu Yesu mesa muli xaung Maria bagu, dahatum haringin te.   
\p
\v 12 Kimuya, lipu luwadi dinaxu mana disok sangua long sabangia saing dahaxa mala. Baing Yesu owa masok muli ranguadi, ne sok xan tela.  
\v 13 Digoxoya mala saing dibaxanga na riading teladi dinaxu mana, ne dahatum haringin te.   
\p
\v 14 Kimuya, bungina Lipu 11 dirung daxang mua, Yesu owa masok ranguadi. Gamiadi namua na dahatum haringin te xaung hatumingading diriba ding mana haruanga lipuadi dibagu bungina mesa muli dibaxanga nadi ba.   
\p
\v 15 Baladi ba, “Ala mana titi longgalo, abaxanga ulek xaiyua na lipu longgalo.  
\v 16 Lipu gaxarea dahatum haringina xaung daxap langa bing bagula Urana xapdi muli, ne lipu gaxarea dahatum haringin te bagula duwa haruangia saing dahanggalang.  
\v 17 Baing lipu gaxarea dahatum haringina bagula dilibu axamang haringindi bila li: Mana yagua bagula disuka xaungadi, bagula daharua mana xuaxua teladi daxabiadi te,  
\v 18 nabu dituxu moxadi kimbo dinung lang diana ung lipudi mati, bing axadi bagudi li sanga ba dahanggalangiadi te, tegu. Baing bagula dita rimadingdi mana lipu busingamdi, bing disok xai muli.”   
\p
\v 19 Toxoratamona Yesu baxanga nadi laing sup, baing Urana xap mahaing long xaiya saing rung mana Urana rimang rimamo rubinia.  
\v 20 Baing lipudi dinaxu mana dila dibaxanga mana titi longgalo. Baing Toxoratamona haulidi mana oxatua, saing libu axamang haringindi disok bu daharingia haruangadinga.