\id MRK - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Mak \toc2 Mak \toc1 Mak \toc3 Mak \mt1 MAK \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Nga Puⱡ Ei: \ip Mon, ropa kongun etpa Jisas nga ik mbo inditim wu ei, Mak ndi itim. \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Jon Mak \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Jon Mak ndi, Kraist kʉn mondpa pili wamp wʉl Rom morung ila mon ei ropa ngurum. \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Jon Mak ndi, wʉl Rom kona ila moⱡpa mon rurum ei, pana 60 mba 65 AD ila. \is2 Ik Ronduⱡ Ei: Mak 10:45 \ip Nambuⱡ emel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, wamp mbʉ ndi, elim nga kongun etʉk, elim tʉk rʉpʉndʉk inding nimba ui nʉwʉrʉm mon! Elim urum ei, wamp mbʉ tʉpa rapʉndʉmba ei nga urum. Wote, elim nga kʉng wak ropa wamp puⱡi etpa yant tʉmba ei nga urum,” nitim. \is1 IK PENG KɄⱠ \iot Rump \io1 1. Jon wamp nu tindi wu ei ndi, rʉnang ik ei nitim \io1 2. Jisas on por murum wu ti, etpa kai itim \io1 3. Jisas ndi, ki kukupa kel etʉm wu ti, etpa kai mundrum \io1 4. Rʉng mong mundi uⱡ ei nga ik ek ropa nitim \io1 5. Jisas ndi, kur kit mundrum wu ti etpa titim \io1 6. Nasaret kona ila Jisas tʉk mbuⱡ ngorung \io1 7. Anda kouwʉmin mbʉ nga mbo endʉtʉng ik mbʉ \io1 8. Jisas ndi, wamp 4000 rʉng itim \io1 9. Jisas ni, kʉng elpa ti mel tʉpa kurum \io1 10. Jisas ndi, wu amp raⱡ ndenggʉⱡa nitim ei nga ik mbo inditim \io1 11. Kraist Jerusalem kona peng ila Wu Nuim Mumuk mel rukur purum \io1 12. Wain pana ti rʉp etʉk kit mondrung ei nga ik ek \io1 13. Jisas ndi, manga wingti ou ei gu nimba nitim \io1 14. Jisas ruing pilik kanggʉp ambrʉng \io1 15. Jisas ni, Pailot nga kuimp keta ila ʉnggʉtʉm \io1 16. Jisas ⱡoporpa omba purum \c 1 \s1 Jon Wamp Nu Tindi Wu Ei Ndi, Rʉnang Ik Ei Nitim \p \v 1 Puⱡ mundrum rʉnang ik kai ei, Jisas Kraist Got nga kangʉm ei morum. \v 2 Ik kʉⱡ unt kuimp tepa, painui wu Aiseiya ndi, mon ropa pinditim ei mel, \q1 “Got ndi, nimba mel, ‘Na ndi, wu ti tʉp mundimp, ei na nga nombuⱡa rʉng wu ei, kuimp tepa nim nga nombuⱡa mam ei, tʉpa kun endʉmba.’ \v 3 Wamp ti ndi, kona kui waka ila, wi ropa nimba mel, ‘Wu Nuim ei nga, nombuⱡa mam ti, rop tʉpʉn kun indamina, nombuⱡa mam ropʉn kun etpʉn timʉn ila elim wangga!’” nitim. \p \v 4 Jon elim mendpʉⱡ omba, kona kui waka nila moⱡpa, wamp nu tindpa, Got nga ik puⱡ nimbʉ, nimba ngumba. Wote, wamp mbʉ kundpa nimba mel, “Enim nga uⱡ kit mbʉ, wak rok nu tangina kʉn, Got ndi, enim nga uⱡ kit mbʉ, wak rondʉmba,” nitim. \v 5 Wamp minal ya Juriya kona ou ei kʉn, wote ya Jerusalem kona peng ou raⱡ nga wamp mbʉ ndi ok, Jon nga ik ei pʉtʉng. Wamp mbʉ ndi, en enim nga uⱡ kit mbʉ nʉk para nduⱡungina, Jon ndi, nu Joran ila wamp mbʉ nu tinditim. \p \v 6 Jon nga muⱡ mbal paⱡpa kan raⱡpa itim mel kʉⱡ, kng kamel kʉng mbila mim etʉng. Rʉng nurum mbʉ, pilma muⱡ na, uipʉ goimba na mbʉ nurum. \v 7 Wote Jon ndi, wamp nimbʉ ik puⱡ mbʉ nimba ngumba mel, “Wu ti na nga mbuldung orunga omba ei, na mel kapⱡa mon. Wu ei ama oⱡa orunga. Ei nga, na ndi, wu ei kʉn, mura rop mondʉp, elim nga kʉmp rʉk kan ei pilinga, nduimp mel kapⱡa mon. \v 8 Na ndi, enim nu ila mendpʉⱡ nu tʉndʉnt. Wote, wu ei ndi, enim Muⱡnga Wingti ei kʉn pendpa, nu tʉndʉmba,” nitim. \s1 Jisas Nu Tilinga, Wote Seitan Ndi, Oⱡa Tʉpa Kundrum \p \v 9 Wote, ui ei kʉn ku, nu ou ndupa, Jisas Nasaret kona moⱡpa kʉn, Galili kona ou ila oⱡnga, Jon ndi, Jisas nu Joran ila nu tinditim. \v 10 Wote, Jisas nu ni, wak ropa ekit omba kʉndrʉm mel, wi muⱡ ni kumba tilinga, Got nga Muⱡnga Wingti ni, kʉi imil mel, elim kʉn mana urum. \v 11 Wote, wi muⱡ ila ik ti ekit omba nimba mel, “Nim na nga numan ngur kan tenda ei, na nim kʉn numan mam ti enim,” nitim. \p \v 12 Wote, Muⱡnga Wingti ei ndi, Jisas etpa mepa mba kona kui waka ila purum. \v 13 Kona kui waka ila moⱡnga, rumbʉⱡ 40 omba puⱡnga Seitan ndi, Jisas uⱡ kit mat tangga nimba, oⱡa tʉpa kʉndrʉm. Kng na mel rakra mbʉ ila morung ku. Ei wote, anggelo mbʉ ndi ok, Jisas tʉk rapʉndrʉng. \s1 Oma Rui Wu Tʉmbʉkak Kat Jisas Ndi Wi Ropa Titim \p \v 14-15 Wote, Jon ni tʉk kan ngʉk pendilingina kʉn, Jisas ni Galili kona nila mba, Got nga rʉnang ik kai nimbʉ tʉpa, wamp mbʉ ik puⱡ nimbʉ, kundpa nimba mel, “Ui ni akup om. Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nondpa onum. Enim nga uⱡ kit mbʉ wak rok, ya Got nga rʉnang ik kai kʉⱡ mondʉk pilʉi!” nitim. \p \v 16 Wote, Jisas ni, num Galili ʉldʉ nila omba kʉndrʉm mel, oma rorumbil wu raⱡ, Saimon Pita kʉn, ʉngʉn Andru raⱡ, oma wal mundkʉⱡ morunggil. \v 17 Jisas ndi, wu ni raⱡ kundpa nimba mel, “Enmbil na kʉn wʉl! Na ndi, enmbil wamp mbʉ oma mel wal mundkʉⱡ tʉnggil ei mel mbo indimp,” nitim. \v 18 Ik ei mel pilkʉⱡ kʉn, tʉngʉnda mint, en enmbil nga oma wal na mbʉ wak rokʉⱡ, Jisas pep rok purʉnggil. \v 19 Jisas onunga wei kot wuldʉng mba kʉn, wu ʉngʉn ʉngʉn ralt kʉndrʉm. Wu raⱡ Jeims kʉn Jon raⱡ, wu Sepeti nga kangʉm raⱡ. Wu ni raⱡ, nu kanu ila, rukʉr molkʉⱡ, oma wal ni kʉⱡ, tʉkʉⱡ kun etʉnggil. \v 20 Jisas ndi, wu ni raⱡ kandpa kʉn, wi roⱡnga kʉn, wu ni raⱡ ndi, en enmbil nga tipam wu Sepeti ni kʉn, kongun tʉk rapʉndrʉng wu nimbʉ kʉn, wak rokʉⱡ Jisas kʉn purʉnggil. \s1 Kur Kit Murum Wu Ti \p \v 21 Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Kaperniyum kona ou ila orung. Orung orunga Jura wamp nga mowi kor mormin ui ei kʉn, Jisas manga wingti kel ila mba kʉn, puⱡ mondpa wamp ik mbo inditim. \v 22 Jisas nga ik ei pʉtʉng wamp mbʉ ndi, Jisas nga ik mbo rundrum uⱡ ila, pilik min ngʉn mundrʉng. Jisas ya Jura wamp mbʉ nga mi ik ila ik mbo rondurmʉn ei mel mon. Elim ndi, ik mbo rundrum ei ik ronduⱡ. \p \v 23-24 Ni kʉn, kur kit murum wu ti manga wingti ila omba kʉn, wi ropa nimba mel, “Nim tʉn kʉn namba uⱡ itin pilkʉn un, Nasaret kona ila wu Jisas? Nim ya un ei, tʉn rokʉn ndip kʉⱡin ei nga un ei? Nim nam, ei na nim pilip mor. Nim Got nga nombuⱡa rung Wu Wingti ei!” nitim. \p \v 25 Jisas ndi, muⱡnga kit ni kʉn ronduⱡ mundpa nimba mel, “Raka nʉkʉn moⱡa! Wu ei, wak rokʉn kelkʉn ekit pa!” nitim. \p \v 26 Kur kit nga muⱡnga ni ndi, wu ni ama ronduⱡ ambuⱡpa pur pur ndupa, kei ronduⱡ nimba, wu ni wak ropa kelpa ekit urum. \p \v 27 Wamp nimbʉ ndi, min ngʉn mundʉk, en enim wamp mat ndi, mat waldʉk nʉk mel, “Ei namba uⱡ? Uⱡ kont ti ik mbo rondnum nda? Wu ei nga ronduⱡ ila muⱡnga kit mbʉ kundpa nilinga, ik ei teng ndʉnmʉn ei ka!” nʉtʉng. \p \v 28 Wote ni kʉn, Jisas nga uⱡ itim nimbʉ, Galili kona nimbila puⱡnga, pilik pora ndurʉng. \s1 Jisas Ndi, Wamp Puⱡi Etpa Kai Mundrum \p \v 29 Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Jeims kʉn Jon raⱡ kunda, manga wingti kel ei wak rok puk, Saimon kʉn Andru raⱡ nga mang kona purung. \v 30 Saimon nga kulpam ni, kui roⱡnga, ruⱡmina ila pitim. Wote, Jisas mang kona purum ni kʉn, Jisas kundʉk nʉk ei mel, amp ei kui roⱡnga petʉm nʉtʉng. \v 31 Amp ni, kui noⱡnga pitim ruⱡmina nila, Jisas rukʉr mba amp ni, ki mbo orunga ambuⱡpa, tʉpa rapundpa oⱡa tʉpa mundrum. I itim ni kʉn, kui ni pora nilinga, amp ni ndi, wamp orung nimbʉ nga rʉng nimbʉ, kandpa tʉpa kun itim. \p \v 32 Wote, ant ni mana mba rumbʉⱡ romba elinga kʉn, wamp mat ndi, Jisas murum nila kui rʉrʉm wamp na, kur kit murum wamp nimbʉ mek orung. \v 33 Kona peng kel ila, wamp nimbʉ ok, manga keta ila mʉk rok morung. \v 34 Jisas ndi, wamp kui elpa elpa pitim wamp puⱡi etpa tʉpa mundpa, kur kit rukʉr murum mbʉ, tʉpa mundpa itim. Jisas ndi, kur kit mbʉ, ik neing nimba kandpa kont iti nʉtʉtʉm. Nambuⱡ emel, kur kit mbʉ ndi wu ei, Jisas nʉk pʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Galili Kona Ila Ik Puⱡ Nimba Ngurum \p \v 35 Utʉma orunga ipri unt, rangʉmba min titim kʉn, Jisas ni rut nimba manga ni wak ropa kona peng kel ila ekit mba, kona waka tila elim atinga rurum. \v 36 Wote, Saimon kʉn elim nga rup rok andʉrmʉn wu mbʉ kʉn, Jisas ni andʉk kurʉrʉng. \v 37 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, Jisas ni kandʉk tʉkʉn, kundʉk nʉk mel, “Wamp minal nim andʉk kurʉnmin,” nʉtʉng. \p \v 38 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Tʉn kona kel kel mbila elpa elpa pamin! Na kona mbila, Got nga ik puⱡ mbʉ nʉmp nguimp ku. Ei nambuⱡ emel, na uⱡ ei nga ur,” nitim. \p \v 39 Jisas ndi, Galili kona rʉk nila pora andpa manga wingti kel nimbʉ ila, Got nga ik puⱡ nimba ngumba, kur kit mbʉ tʉpa mundpa titim. \s1 Jisas Ndi, Kint Pombuⱡma Rurum Wu Ti, Etpa Kai Mundrum \p \v 40 Kint pombuⱡma rurum wu ti Jisas ndi, tʉpa rʉpʉndangga nimba mura koptʉm ropa mondpa, Jisas waldpa, “Nim ndi na nga kʉng ei etʉp kai mundimp nʉkʉn pin ndam, kapⱡa indi,” nitim. \p \v 41 Jisas wu ni nga kont kuⱡpa, ki ni run ndupa, wu ni minda ndurum. Minda ndupa nimba mel, “Na numan ngʉnt. Nim kai muⱡʉn!” nitim. \p \v 42 I nilinga, wu ni nga kʉng ila kint pombuⱡma rurum ni kʉⱡ pora nilinga, kʉng kai ni, ekit urum. \v 43-44 Jisas ndi, wu ni kelpa pangga nimba, ronduⱡ mundpa nimba mel, “Uⱡ ei nga wamp ti, kundkʉn ni nʉni! Kuimp tekʉn Pris ei kʉn pana, kanim uⱡ ei ndi, kai itangga! Wote, wamp mbʉ ndi, nim nga kʉng kai em uⱡ ei kandʉk, pilik iteing. Angge mel ti, Got nga mbi ila nguin ei, Moses ndi nitim uⱡ ei mel itʉn,” nitim. \p \v 45 Wote, wu ni ndi, mba Jisas ndi, itim uⱡ ni nga wamp nimbʉ, timan ropa ngurum. Ik ni kona nimbila pora pʉtʉng. I etpa wu ei, ik nitim ei mba ou nduⱡnga, Jisas wamp morung kona peng kel mbila rʉk pi nʉpʉrʉm. Ei nga, Jisas ekit orung kona waka nimbila moⱡnga, wamp pora kona elpa elpa nimba ila molk, Jisas murum nila orung. \c 2 \s1 Jisas On Por Murum Wu Ti Etpa Kai Itim \p \v 1 Rumbʉⱡ kat omba puⱡnga, wote Jisas kelpa Kaperniyum kona yant urum. Wote, wamp nimbʉ ndi, pʉtʉng mel, Jisas ni omba mang kona morum nʉtʉng. \v 2 Wamp ama puⱡi oⱡʉngina, manga ni ti nimba murum. Wote pena orunga, manga keta kona nimbʉ pʉkʉ, ti nitim ku. Wote Jisas ndi, Got nga ik mong nimbʉ, wamp mbʉ nimba ngurum. \v 3 Ni kʉn, wu tʉmbʉkak kat ndi, wu kʉmp ki kit murum ti rupⱡaima kulk mek, Jisas murum nila orung. \v 4 Wu ni kʉⱡ ndi, wu ni kapⱡa mek, Jisas murum ila nondpa pi naprʉng. Ei nambuⱡ emel, wamp minal ei ndi, kona ti nitim. Wu ni kʉⱡ ndi, wu ni mek, manga im ila oⱡa puk, Jisas murum kona nila kun rok tʉk oⱡa nduk, wu rupⱡaima ila pitim ni, kunda tʉk, Jisas murum kona nila mana ndurʉng. \v 5 Jisas ndi, wu tʉmbʉkak kʉⱡ nga mondpa pili uⱡ ila kandpa kʉn, on por murum wu ni, kundpa nimba mel, “Na nga kang ye! Nim nga uⱡ kit mbʉ wak rondʉnt,” nitim. \v 6-7 Ui ei kʉn, Moses nga mi ik mbo wu mat morung nimbʉ ndi, en enim numan tʉk mundʉk, i nʉk pʉtʉng, “Nambuⱡ emel, wu ei ndi, ik i etpa ninim? Wu ei, Got nga ik mbuldung orunga nindinim. Wamp ti ndi, kapⱡa uⱡ kit mbʉ, wak rondʉmba mel mon. Got wu \q1 tenda ei ndi, kapⱡa etmba,” nʉtʉng. \p \v 8 Wu kʉⱡ nga numan rukʉr orunga pʉtʉng uⱡ kʉⱡ, Jisas ndi, kandpa pilpa kʉn, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim uⱡ kʉⱡ nga numan ou nduk pʉnmin? \v 9 On por mul wu ei kundʉp nump mel, ‘Nim nga uⱡ kit mbʉ, wak rondʉnt nʉnt,’ muna, ‘Oⱡa molkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ tʉkʉn mekʉn okʉn, pi nʉnt ik mong ei, ik mong nant ei mbun enim?’ \v 10-11 Na ndi etamba enim kʉning ei, na Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, mana mʉi kona ila uⱡ kit mbʉ, wak rui uⱡ ei nga ronduⱡ ei tep mor,” nitim. Wote Jisas ndi, on por murum wu ni kundpa nimba mel, “Na ndi, nim kundʉp nʉnt, oⱡa molkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ, tʉkʉn mekʉn okʉn, mang kona pi!” nitim. \p \v 12 Wamp nimbʉ pora kandʉk moⱡʉnggina, wu ni oⱡa moⱡpa, elim nga rupⱡaima kʉⱡ, tʉpa mepa tʉkrʉpa omba purum. Wamp nimbʉ min ngʉn minal mundʉk, Got kʉn ambulk palk nʉk mel, “Tʉn uⱡ i etpa ti, unt kʉni nakʉndʉrmʉn, mon!” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Wu Lipai Wi Ropa Titim \p \v 13 Jisas ni, num Galili ʉldʉ ila aldpa int purum. Wamp ama puⱡi murung kona nila oⱡnga, Jisas ndi puⱡ mondpa wamp nimbʉ, ik mbo inditim. \v 14 Wote Jisas ni, mba kʉndrʉm mel, ku takis ti, wu Lipai ni, wu Alpiyas nga kangʉm ni, elim nga kongun etʉm manga nila murum. Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Nim na punt ila pep, rokʉn ui!” nitim. Lipai ni, oⱡa anggilpa, Jisas pep ropa purum. \p \v 15 Wote, Jisas ni epindama mba, wu Lipai nga manga nila rʉng nurum. Rʉng norung kona nila, ku takis titmin wu puⱡi kʉn, uⱡ kit mbʉ nga etmin wu mat ou ndupa kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu mbʉ kʉn, wote wamp puⱡi, Jisas pep rorung nimbʉ, kunda mou rok morung. \p \v 16 Perisi wu kʉⱡ kʉn, mi ik mbo wu kat molk kandrung mel, Jisas ni, uⱡ kit etmin wu nimbʉ kʉn, ku takis tʉtʉng wu nimbʉ kʉn, moⱡpa rʉng noⱡnga, kandʉk kʉn, Jisas nga kitip kʉni wu nimbʉ, waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, Jisas wamp i etpa mbʉ kʉn, moⱡpa rʉng tenda ila nonum nda?” nʉtʉng. \p \v 17 Jisas ndi, ik kʉⱡ pilpa kʉn, punt ropa nimba mel, “Wamp ti kui rui narʉrʉm ei, dokta morum ila, pi napʉrʉm. Wote, kui rorum wamp mbʉ mint purmin. Na ya ur ei, wamp kai mbʉ, etʉp timp nʉmp ui nʉwʉr mon! Wote, wamp kit mbʉ etʉp timp pilip ur,” nitim. \s1 Rʉng Mowi Pi Uⱡ Ei Nga Waldʉtʉng \p \v 18 Ui ti kʉn, wamp nu tindi wu Jon nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, Perisi wu kʉⱡ kʉn, rʉng mowi petʉng. Wamp mat ndi ok, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, wamp nu tindi wu Jon nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, Perisi wu mbʉ nga kitip kʉni wu kʉⱡ, rʉng mowi pelingina, wote nim nga wu kʉⱡ rʉng mowi pi napʉtmin ei ka!” nʉtʉng. \v 19 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Wote, enim etʉk pinmin mel nant? Amp tʉmba wu ei nga rʉng koim ila wamp tʉma ong mbʉ, rʉng nui nʉning ye? Mon ei ka! Wote, amp tʉmba wu ei, wamp mbʉ kʉn, kunda molk kʉn, wamp mbʉ, kai pilik kapⱡa rʉng nuing. \v 20 Wote, ui ti om kʉn, wamp mbʉ mondʉk kelik, amp tʉm wu ei mek pung ei kʉn, wamp mbʉ, wu ei nga kont itangga rʉng mowi ping. \v 21 Wamp ti ndi, muⱡ ni kont ti tʉpa, wal pʉki unt nga kat mbila, nʉtʉm ila pendpa ropa rumbʉⱡi nambrʉm. Wote, i en ndam, muⱡ ni kont pendpa ropa rambrum ei, ronduⱡ mba wal pʉki unt nga kʉⱡ, mepa rʉk omba ondpa ou ndurum. \p \v 22 Wamp ti ndi, nu wain kont ei tʉpa kng meme kʉng ming unt nga ila oi ndupa mundi namʉndrʉm. Ei nambuⱡ emel, oi ndum ndam, nu wain kont ei ndi moⱡpa, kng meme kʉng unt nga kʉⱡ nomba mbila ndumba? Ei kʉn, mel raⱡ kunda kunda etpa, kit moⱡmba. Ei mon! Nu wain kont ei, kng meme kʉng ming kont ila oi ndurmin,” nitim. \s1 Mowi Kor Ei Nga Waldʉtʉng \p \v 23 Mowi kor mormin wi ei kʉn, Jisas ni, rʉk wit pana tila omba purum. Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kunda orung ei ndi, wit mong mat oldʉk tʉtʉng. \v 24 Wote, mi ik pep rui wu Perisi ni kʉⱡ ndi, Jisas kundʉk nʉk mel, “Tʉn nga mi ik ei ndi, nimba mel, mowi kor kʉn kongun iti nʉtʉi, mon nimba petʉm. Wote, nim nga wu kʉⱡ ndi, kongun enmin ei ka!” nʉtʉng. \p \v 25-26 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim King Depit nga itim timan kʉⱡ, kʉmp rok kandʉrmin muna mon? Elim kʉn, elim nga kunda rup rok andrʉng wu kʉⱡ kʉn, kunda kump kun kurung ei kʉn, King Depit ndi, Got nga manga wingti ila mukʉr mba, Got nga bret angge nʉk ngurung mbʉ tʉpa nurum. I itim ei, Apitar ni wu ei, pris kʉⱡ nga kuimbal murum ei kʉn itim. Tʉn nga mi ik ngurum ei ndi, bret ei pris kʉⱡ mint tʉk ning nʉtʉm. Ni wote, Depit tʉpa numba, elim nga wu mbʉ nguⱡnga norung ku,” nitim. \p \v 27 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Mowi Kor ei, wamp nga molk kai munding ei nga nindpa inditim. Wamp ei, Mowi Kor ei nga nindpa indi nʉndʉtʉm mon! \v 28 Ei nga, Muⱡʉⱡ Wu Kupa ei, mowi kor mormin ui ei nga Wu Nuim ei,” nitim. \c 3 \s1 Jisas Ndi, Ki Kukupa Kel Etʉm Wu Ti Etpa Kai Mundrum \p \v 1 Wote Jisas ni, mbi paka manga kel nila int purum mel, wu ti ki kukupa kel etʉm ti ila murum. \v 2 Wamp mat ila morung nimbʉ ndi, ik nombuⱡa mam mat kurʉk, Jisas mong nguimin nʉk pilik, Jisas rʉp ambulk pilik etʉk nokundʉk. Wote Jisas ndi, Mowi Kor ei kʉn, wu ei etpa kai enim ndam, kʉnmin nʉk morung. \v 3 Ni kʉn, Jisas ndi, ki kukupa kel etʉm wu ni, kundpa nimba mel, “Nim ya ekit okʉn, wamp nga kump keta ila ʉnggʉli!” nitim. \v 4 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ waldpa nimba mel, “Mi ik ndi, Mowi Kor ei kʉn, tʉn uⱡ nant ei itmin nimba petʉm? Wamp tʉpa rʉpndi uⱡ ei muna, wamp etpa mbun ngui uⱡ ei ya muna, wamp etpa peng kont ti uⱡ ei muna, wamp ropa kundi uⱡ ei?” nitim. Ni kʉn, wamp nimbʉ ik ti, ni nandʉk raka nʉk morung. \v 5 Jisas ni, popʉⱡ kuⱡpa, wamp nimbʉ kandpa andpa pok etpa, wote aldpa wamp nimbʉ nga kont kurum. Ei nambuⱡ emel, wamp nimbʉ, numan ⱡawa kʉⱡ ronduⱡ pʉtʉng ei nga itim. Wote Jisas ndi, wu ni kundpa nimba mel, “Nim nga ki ei runga ndui!” nitim. Wu ni nga ki ni, runga nduⱡnga kʉn, omba kun purum. \v 6 Wote, Perisi wu nimbʉ, manga wingti kel ni, wak rok kun puk, Erot nga wamp rʉⱡaip kʉⱡ kandʉk tʉk, Jisas rumʉn nʉk pilik, nombuⱡa mam mat kurʉrʉng. \s1 Num Galili Ʉldʉ Ila Wamp Puⱡi Morung \p \v 7-8 Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, kelik num Galili ila purung ni, wamp ama puⱡi ndi, elim pep rok orung. Wamp mbʉ, ya Galili kona ou na, Juriya kona ou na, Jerusalem kona peng ou na, Irumiya kona ou na, nu Joran al orunga kʉn, Taiya na, Sairon kona peng ou mbila pora orung. Wamp kona mbila nga pʉkʉ, Jisas nga itim uⱡ timan kʉⱡ pilik kʉn, Jisas kʉn orung. \v 9 Wamp ama puⱡi orung ila, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Nu kanu kat elim nga tʉk kun indʉi!” nitim. Kona ila, oⱡa mbo moⱡamba, wamp mbʉ ndi, elim tʉk kum rui nʉreing, nitim. \v 10 Jisas ndi, kui pitim wamp puⱡi etpa, kai mundrum ei nga, kui pitim wamp mbʉ ndi, elim pint ngʉk, elim kʉn ok minda ndʉmin nʉk pʉtʉng. \v 11 Kur kit rukʉr orunga murum wamp nimbʉ ndi, Jisas kandʉk kʉn, ropa munduⱡnga mana puk pek, ka etʉk, nʉk mel, “Nim Got nga kangʉm kupa ei ka!” nʉtʉng. \p \v 12 Wote Jisas ndi, ronduⱡ mundpa kur kit kʉⱡ kundpa nimba mel, “Elim wu nam ei wamp ti kundʉk ni nʉnʉi mon!” nitim. \s1 Jisas Ndi, Elim Nga Nombuⱡa Rung Wu 12 Kandpa Titim \p \v 13 Wote Jisas ni, komnga mong tila, oⱡa mba moⱡpa kʉn, elim nga numan ngurum kitip kʉni wu ni kʉⱡ wi ropa, elim kʉn, “Wʉi!” nitim. Wu ni kʉⱡ, elim murum nila orung. \v 14-15 Jisas ndi, wu 12 kandpa tʉpa, mbi tepa elim nga nombuⱡa rung wu kʉⱡ, “Na ndi, enim na kʉn kunda rup rop ʉndmin nʉmp tʉnt,” nitim. Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim tʉp ekit ndamba wamp mbʉ kʉn, puk Got nga ik mbʉ man ngok, wote enim ronduⱡ ei tʉk tek molk, kur kit moⱡum wamp mbʉ, tʉk munding,” nitim. \p \v 16 Elim nga kitip kʉni wu 12 kandpa titim kʉⱡ nga ti, Saimon (Jisas ndi, mbi tepa ‘Pita’, nitim). \v 17-19 Jeims kʉn, elim nga ʉngʉn Jon raⱡ, wu Sepeti nga kangʉm raⱡ. (Jisas ndi, wu raⱡ mbi tepa, Bowanerges nga puⱡ ei, ‘Ya muⱡ gaⱡa nga kangʉm,’ nitim.) Andru, Pilip, Bartolomiyu, Matyu, Tomas, Jeims ei wu Alpiyas nga kangʉm, Tatiyas, Saimon Selot, Juras Iskariyot ei, Jisas ruing ei nga rʉk murum wu ei. \s1 Jisas Biyelsipul Nga Ronduⱡ Ila Kindmant Endnʉm Nʉtʉng \p \v 20 Wote Jisas ni, mang kona purum. Wote, aldpa wamp ama puⱡi orung ila Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, molk rʉng nuing ui ti, ti nʉtʉtʉm. \v 21 Jisas elim nga wamp mbo nimbʉ ndi, molk pʉtʉng mel, wamp mbʉ ndi, nʉk mel, “Jisas elim nga wamp mbo nimbʉ ndi, molk pʉtʉng mel wamp mbʉ ndi, nʉk mel, ‘Jisas ni kur kupʉr ronum,’” nʉtʉng. \v 22 Wote mi ik mbo wu mat, wi Jerusalem kona peng ou ila orung nimbʉ ndi, nʉk mel, “Wu ei kur Biyelsipul elim nga rukʉr orunga morum,” nʉtʉng. Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Ei kur kit mbʉ nga kur nuim ei. Ei ndi moⱡpa, ronduⱡ ei nguⱡnga, kur kit mbʉ tʉpa mundnum,” nʉtʉng. \p \v 23 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ kundpa elim kʉn wei nimba ik ek mat ropa nimba mel, “Seitan ndi, Seitan nambuⱡ etpa tʉpa mundʉmba nda? \v 24 Muna mʉi kona ou tila wamp palk raⱡ etʉk orung orung etʉk el eng ndam, mʉi kona mam ei pora nimba. \v 25 Wote, wamp mbo kʉⱡ palk raⱡ etʉk orung orung etʉk en enim el eng ndam, wamp mbo kʉⱡ pora nimba. \v 26 Ei mel ku, Seitan nga wamp rʉⱡaip mbʉ, palk raⱡ etʉk elpa elpa pum ndam, Seitan nga ronduⱡ ti, ti natʉmba. Ei pora nimba. \p \v 27 “Wamp nam ti ndi, wu ronduⱡ purmʉn ti nga manga ila mukʉr mba mel mbʉ, kapⱡa ti natʉmba. Pum wu ei ndi, kuimp tepa wu ronduⱡ purum ei, tʉpa kan ngumba tepa, wote wu ei nga manga ila mel mbʉ tʉmba. \p \v 28 “Na enim kupa kundʉp nint, Got ndi, wamp mbʉ nga uⱡ kit etmin mbʉ, wak rondʉmba. Wote, wamp mbʉ ndi, ik kit mat nʉng ndam, wak rondʉmba ku. \p \v 29 “Wote, wamp nam ti ndi, Muⱡnga Wingti nga, ik mbuldung orunga nindim ndam, elim nga uⱡ kit em ei wak rundi nandʉmba. Nambuⱡ emel, elim nga uⱡ kit etʉm mbʉ pemba mint,” nitim. \v 30 Jisas ik kʉⱡ nitim ei, nambuⱡ emel, wamp mat ndi, nʉk mel, “Wu ei rukʉr orunga kur kit morum nʉtʉng ei nga,” nʉtʉng. \s1 Jisas Nga Mam Kʉn Ʉngʉnʉl Kʉⱡ Kʉn \p \v 31 Wote, Jisas nga mam kʉn ʉngʉnʉl kʉⱡ kʉn orung. Ok manga pena orunga anggilik kʉn, Jisas waldʉk pena wangga nʉk mundrʉng. \v 32 Wamp puⱡi molk andʉk pok etʉng ila, Jisas rʉk ting ila murum ni, kundʉk nʉk mel, “Pʉn ei! Nim nga manʉm kʉn ʉngʉnʉl kʉⱡ kʉn, pena nim kʉnmin nʉk nokundʉk mormin,” nʉtʉng. \p \v 33 Jisas ndi, wamp nimbʉ kʉn, punt ropa nimba mel, “Na nga mam ei nam? Na nga ʉngʉnʉl kʉⱡ wu namin?” nitim. \v 34 Jisas ndi, wamp elim murum ila molk andʉk pok etʉng nimbʉ, kundpa nimba mel, “Ya kʉnʉiya! Ya wamp mormin mbʉ, na nga mamʉl kʉn, na nga ʉngʉnʉl mbʉ mormin. \v 35 Wamp nam ti ndi, Got nga numan pʉtʉm uⱡ ei mel, em wamp ei, na nga ma, na nga ana, na nga aiya, nʉmp pʉt,” nitim. \c 4 \s1 Rʉng Mong Mundi Uⱡ Ei Nga Ik Ek Ropa Nitim \p \v 1 Wote tʉnggʉt kʉn, Jisas ndi, num Galili nga ʉldʉ ila wamp mbʉ kʉn puⱡ mondpa, ik mbo inditim. Jisas murum ila wamp orung nimbʉ ama minal elinga, Jisas aldpa kelpa omba, nu kanu nila, oⱡa mba rukʉr nila mana murum. Nu kanu ni kʉⱡ num nila, noi rukʉr mba telinga, wamp ama puⱡi num ʉldʉ nila anggilik morung. \v 2-3 Jisas ndi, ik ek puⱡi ropa wamp mbʉ, ik mbo endpa, nimba mel, “Ya pilʉiya! Ui ti kʉn, wu ti rʉng mbo mundʉmba purum. \v 4 Wu ni, rʉng mbo nimbʉ, mepa andpa rʉk kongun kona nila mundrum. Ni kʉn rʉng mbo mat nombuⱡa mam ila mana purum. Nimbʉ kʉi ndi, tʉk norung. \v 5 Rʉng mbo mat mba mana ku titim pol ila mʉi onunga etpa titim nila mana purum. Ni kʉⱡ tʉkrʉpa mʉlʉ rurum. Nambuⱡ emel, mʉi ei mandpa ti nʉtʉtʉm. \v 6 Wote, ant ei oⱡa omba rurum ei kʉn, rʉng mʉlʉ rurum ni kʉⱡ, ant ei ndi, nomba kundrum. Ei nga, rʉng pilkan kʉⱡ mʉi ila mana mba, kapⱡa iti nʉtʉtʉm. Ei nga, rʉng kʉⱡ mʉlʉ ropa oⱡa omba, wote nondpa kurum. \v 7 Wote, rʉng mbo mat mana mba, kumbʉⱡ nde ⱡembʉⱡ na nila mana purum. Nimbʉ, kumbʉⱡ nde ⱡembʉⱡ mbʉ ndi, omba mam etpa, rʉng mbo nimbʉ, ropa mana nduⱡnga, rʉng mbʉ oⱡa omba ropa muⱡ pi nʉpʉtʉm. \v 8 Wote rʉng mbo mat, mba mʉi kona kai ila mana purum. Rʉng mong mbʉ, mʉlʉ rok kai mondʉk, oⱡa ok rʉng mong puⱡi rurung. Rʉng mong mat 30 nimba mong rurum, mat ndi 60 nimba rurum, mat ndi 100 nimba rurum,” nitim. \p \v 9 Wote, Jisas ndi nimba mel, “Kum nombuⱡa tem wamp ti ndi, na ik nʉnt ei, kum tepa pilangga!” nitim. \s1 Nambuⱡ Emel, Jisas Ndi Ik Ek Rurum \p \v 10 Wote, Jisas ni elim kou murum ila, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ kʉn, Jisas ik nitim ila kum tek morung wamp nimbʉ kʉn ok, Jisas ik ek rurum ni nga, ik puⱡ mbʉ, kundpa nangga nʉk waldʉtʉng. \v 11 Jisas ndi, wamp nimbʉ kundpa nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei enim ngurum. Wote, wamp namin ya ekit orunga mormin kʉⱡ, ik ek ila mint molk piling. \v 12 Ei nga wote, \q1 ‘Wamp mbʉ ndi, kʉni nʉkʉning. Wote, kandʉk mbi ndui nʉnding. Wote, wamp mbʉ ndi, ik ei unt pʉtʉng, wote pilik kun iti nʉtʉng. Wote, wamp mbʉ ndi, uⱡ kit mbʉ etʉk, wote numan ropʉl rui naruⱡʉngina kʉn, Got ndi, en enim nga uⱡ kit mbʉ, wak rundi nandrʉm,’” nitim. \s1 Jisas Ndi, Rʉng Mong Mundi Uⱡ Ei Nga Puⱡ Ei Ik Ek Ropa Nimba Ngurum \p \v 13 Wote Jisas ndi wamp nimbʉ waldpa, “Enim ik ek kʉⱡ pili napʉnmʉn ye? Wote, nambuⱡ etʉk enim ndi ik ek ei nga puⱡ ei piling nda? \v 14 Wu rʉng mbo mundrum ei, Got nga ik mong ei mbo mundrum. \v 15 Wamp mat, rʉng mbo ya nombuⱡa mam ila mana purum ei mel kapⱡa. Got nga ik mong kʉⱡ pilik moⱡʉngina kʉn, Seitan ei ndi, rʉk omba, Got nga ik mong kʉⱡ tʉpa mepa purum. \v 16 Wote wamp mat, rʉng mong kʉⱡ ropa munduⱡnga, mba ku murum mʉi pol ila mba titim ni mel kapⱡa. Wamp mat, Got nga ik mong ei tʉngʉnda mint pilik kʉn, numan ei ndi kormin. \v 17 Wote, Got nga ik ei numan ila mana mba pepa pilkan ngui nganggʉrʉm. Ei nambuⱡ emel, Got nga ik ila uⱡ mbun mindil pi mat, oⱡnga kandʉk kʉn, Got nga ik ei tʉngʉnda wak rormin. \v 18 Wote wamp mat, ya kumbʉⱡ nde ⱡembʉⱡ kona ila mana purum ei mel. Wamp kʉⱡ ndi, Got nga ik mong ei piling. \v 19 Wote, wamp kʉⱡ ndi, en enim nga kʉng orunga kont puk muⱡing ei nga numan ou nduk pilik, en enim wamp nuim muⱡing ei nga numan ou nduk pilik kʉn, mel mbʉ nga mint numan tʉk mundʉk, wote Got nga ik mong ei pili nʉpiling. Wote, ik mong piling kai kʉⱡ ropa muⱡ pi napʉmba. \v 20 Wote wamp mat, rʉng mong mat mʉi kai ila mana purum ei mel, wamp mbʉ ik ei pilik, tʉk numan mbo ila pendʉk, mek int puk wamp mat, mbo ronduⱡʉngina kʉn, wamp mbʉ rʉng mong kai rorum ni mel mat, ropa 30 itim, mat ropa 60 itim, wote mat, ropa 100 itim,” nitim. \s1 Rʉⱡang Ei Tʉk Ming Ila Ʉk Rorung \p \v 21 Jisas ndi, ik kat kundpa nimba mel, “Wamp nam ti ndi, lam kandpa mepa mukʉr omba ming na rat pol mana orunga na mbila mondrum nda? Ei mon, lam kandʉk mondʉrmʉn kona ila mondʉrmʉn ni ka! \v 22 Mel namba mel mat, mo ropa tetʉm mbʉ, omba pena ila temba. Wote, ekit wangga wamp mbʉ ndi kʉning. Mel mat, panda ropa tetʉm mbʉ, ekit omba pena ila temba. \v 23 Wote, wamp nam ti ndi, kum nombuⱡa tem ndam, ik ei pilangga!” nitim. \v 24 Jisas ndi, wamp kʉⱡ ik mong kat, kundpa nimba mel, “Numan tʉk mundʉk pilik kai itʉi! Ya ik enim pilmin kʉⱡ, uⱡ namba uⱡ ti nim ndi, ya mana mʉi kona ila wamp ti kʉn, kʉmp tʉkʉn ngʉn ei mel ku, Got ndi, i ku etpa, nim kʉn minal kʉmp tʉmba. \v 25 Wamp nam ti, mel ou ndupa tepa moⱡum wamp ei, wote mel ou ndupa ngumba. Wote, wamp nam ti, mel ou ndupa tepa muⱡi nambuⱡ mel, onunga kʉralt tepa moⱡum ndam, kʉⱡ elim kelpa int tʉmba,” nitim. \s1 Rʉng Mong Mʉlʉ Ropa Oⱡa Orum Ei Nga Ik Ek \p \v 26 Wote Jisas ndi, ik ek kat ropa nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei mel, wu ti elim nga kongun kona ila rʉng mbo mundrum ni mel. \v 27 Rumbuldi muna rʉnggilmʉ mbila wu ei, elim ur petʉm muna morum ei kʉn, rʉng mong mbʉ mʉlʉ ropa, ou etpa etʉm uⱡ ei, nambuⱡ uⱡ etpa etʉm, wu ei pili napʉtʉm. \v 28 Mʉi ei elim ndi, kongun elinga, rʉng mong ei mʉlʉ ropa oⱡa omba omung ropa rʉng ei ropa muⱡ petʉm. \v 29 Wote, rʉng mong ei rupa ropa etʉm ei kʉn, wu ei ndi rʉng mbʉ puⱡ mondpa tʉtʉm. Nambuⱡ emel, ui ila rʉng mbʉ pora rupa ropa pelinga, tʉk normʉn ui ei,” nitim. \s1 Rʉng Mong Mastat Nga Ik Ek Ropa Nitim \p \v 30 Wote Jisas ndi, waldpa nimba mel, “Tʉn ndi, Got nga muⱡ kona ei, namba mel ei kʉn, kapⱡa nimin? Ik ek nant kʉⱡ ropʉn namina ik ei, pilik poⱡ nduing? \v 31 Uⱡ ei mel, wu ti ndi, rʉng mastat nga mong ei, muⱡ uⱡ kona mbila pora, rʉng mong mel wei kʉⱡ, tʉpa kongun kona ila mbo mundrum. \v 32 Rumbʉⱡ mat, omba puⱡnga kʉn, nde mong ni, mʉlʉ ropa oⱡa omba, kongun kona elinga, nde mastat ou kʉⱡ anggʉtʉm. Nde mastat kʉⱡ nga puⱡa mbila, kʉi mbʉ ndi ok, mastat puⱡa po nʉtʉm mbila, mi manga rormin,” nitim. \v 33 Jisas ndi, Got nga ik puⱡ mbʉ wamp mbʉ kʉn, i etpa nimba ngurum. I ku etpa, ik ek ou ndupa ropa wamp mbʉ, pilik teing nimba ngurum. \v 34 Jisas ndi, wamp mbʉ kʉn, ik kun etpa kundpa ni nʉndʉtʉm. Ik ek mint ropa kundpa nitim. Ei kʉn wote, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, mint molk kʉn, Jisas ndi, ik ek rurum nimbʉ nga puⱡ mbʉ kundpa nitim. \s1 Jisas Ndi Nilinga, Kʉpkʉ Mam Ni Kʉr Nitim \p \v 35 Ant tenda ila epindama Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Tʉn ya num ei puⱡa ropʉn noi ʉldʉ orunga pamin!” nitim. \v 36 Wote, wamp minal nimbʉ, wak rok kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Jisas mba rukʉr murum nu kanu ila rukʉr puk, Jisas ni tʉk mek en enim kʉn, rup rok purung. Nu kanu mat ila, kunda titim ku. \v 37 Wote, ama kona kʉpkʉ mam ti ropa, num ni pʉnʉn nimba omba, num ni kildpa ropa omba, nu kanu ila rukʉr mba. Nu kanu ni kʉⱡ, nu ndi, peka romba itim. \v 38 Jisas ni, nu kanu ni kʉⱡ nga met tip nila, peng kilanda mundpa ur pitim. Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas ni, rok rut nduk nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim tʉn nga nʉkʉn, pili napʉn ye! Tʉn nu wanggʉpʉn kuⱡmin enmin ei ka!” nʉtʉng. \p \v 39 Jisas ni, rut nimba oⱡa anggilpa kona kʉpkʉ ni kundpa nimba mel, “Raka nʉkʉn muⱡi!” nitim. Wote num ni kundpa nimba mel, “Raka nʉkʉn muⱡi!” nitim. I nilinga kʉn, kona kʉpkʉ ni rui narʉⱡnga, num ndi, rurum ni mana purum. \v 40 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel enim mundmong enmin? Akup enim nga mondpa pili uⱡ ei, tek muⱡi nambʉrmʉn ei ka!” nitim. \p \v 41 Wu ni kʉⱡ mundmong minal etʉk kʉn, en enim ti ndi, ti waldʉk nʉk mel, “Wu ei nam? Kona kʉpkʉ na, nu ndi na, mel raⱡ ndi, wu ei nga ik teing ndunmbʉⱡ ei ka!” nʉtʉng. \c 5 \s1 Jisas Ndi, Kur Kit Mundrum Wu Ti Etpa Titim \p \v 1 Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, num Galili noi orunga ekit puk, Gerasin kona ou ila ekit purung. \v 2 Jisas nu kanu ei, wak ropa ekit omba moⱡnga, wu ti. Wamp on kona ila pepa ʉndrʉm wu ni, Jisas murum kona ila urum. \v 3 Wu kur kit murum ei, wamp on kona mbila pepa ʉndrʉm. Wamp na ti ndi, kapⱡa tʉk imp molk, kan ronduⱡ ngʉk iting mel kapⱡa mon. \v 4 Wu ei nga kʉmp ki mbʉ, tʉk kan ngʉk puⱡi endʉtʉng ku. Ei wote, ombil minal pitim kan ronduⱡ mbʉ, ropa puⱡa mint rurum. Ei nga wote, wamp ti ndi, kapⱡa imp molk iti natʉtʉng \v 5 Rumbuldi rʉnggilmʉ mbʉ kʉn, kei nimba wamp on kona mbila anduⱡnga, ku na mbun ndi, kʉng mbʉ, ropa nit minal pinditim. \p \v 6 Wu ni, ruⱡ etpa moⱡpa, Jisas urum ni kandpa, tʉkrʉpa mba. Jisas nga kʉmp puⱡ ila mba pepa, mura kopʉtʉm ropa mundrʉm. \v 7 Ronduⱡ kei nimba mel, “Jisas, nim Got Ama Oⱡa orunga nga kangʉm! Nim ndi, na kʉn nambuⱡ ti itin? Got nga mbi ila nim waldʉnt, ‘Nim ndi, na mindil ngui ngʉngi!’” \v 8 Wu ei ndi, ik nitim, ei nambuⱡ emel, Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Kur kit nim wu ei, wak rokʉn ekit pi!” nitim. \v 9 Ei nga, Jisas ndi, wu ni waldpa nimba mel, “Nim nga mbi ei nam?” nitim. Wote, wu ni ndi, nimba mel, “Tʉn minal mormin mel ku, na nga mbi ei wamp puⱡi,” nitim. \v 10 I nimba, ronduⱡ kei nimba muⱡnga kit ei ndi, Jisas waldpa nimba mel, “Elim ekit tʉkʉn mʉi ila wak rui nʉri mon!” nitim. \p \v 11 Kona ila nondpa, kng minal wʉr ramba ila rʉng nok morung. \v 12 Wote, kur kit ni kʉⱡ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Tʉn tʉkʉn kng kʉⱡ nga kitim ila mundana! Wote tʉn rukʉr pamin!” nʉtʉng. \v 13 Jisas ndi, nʉtʉng ei mel kapⱡa nilinga, kur kit mbʉ wu ni, wak rok ekit ok puk kng kʉⱡ nga kitim ila rukʉr purung. Kng 2000 mel, ila morung ni kʉⱡ, tʉkrʉk puk, num ʉldʉ kop peng titim ila, mana puk nu wanggʉrʉng. \p \v 14 Wu kng rʉp etʉk morung ni kʉⱡ, kelik tʉkrʉk puk, kona peng na, kongun kona titim nimbila, uⱡ itim nimbʉ mel, timan roⱡʉngina, wamp mbʉ pilik kʉn, uⱡ itim ei mel kʉnmin nʉk purung. \v 15 Wote, wamp nimbʉ ok, Jisas murum nila kandrung mel, wu ti unt kur kit mundrum ni, numan mbo pilpa, muⱡ raⱡpa etpa murum ila kandʉk, mundmong etʉng. \v 16 Uⱡ itim ila, wamp molk kandrung nimbʉ ndi, orung wamp nimbʉ kundʉk, wu kur kit murum wi ei nga uⱡ itim mbʉ kʉn, kng mbʉ nga etʉng uⱡ mbʉ kʉn, wamp mbʉ kundʉk nʉtʉng. \p \v 17 Pilik kʉn, Jisas waldʉk,’ en enim nga kona wak rangga nʉtʉng. \p \v 18 Nilingina, Jisas ni, nu kanu ni kʉⱡ ila rukʉr puⱡnga, wu kur kit murum ni ndi, Jisas waldpa nimba mel, “Na nim kʉn mbi!” nitim. \v 19 Ni kʉn, Jisas ndi, mon nimba, wote wu ni, kundpa nimba mel, “Kelkʉn nim nga wamp mbʉ kʉn mang kona pukʉn, nim nga wamp mbʉ kundkʉn, ya Wu Nuim Got ndi, nim kʉn em uⱡ mbʉ kʉn, wote nim kʉn uⱡ kai em ei nga kundkʉn nʉn pi!” nitim. \p \v 20 Wote wu ni, kelpa mba kona peng 10 kat ila andpa, Jisas ndi, elim nga inditim uⱡ nimbʉ mel, timan roⱡnga, wamp nimbʉ ndi, pilik min ngʉn mundrʉng. \s1 Jairus Nga Mbuⱡam Ei Kʉn, Amp Ti Ndi, Jisas Nga Wal Pʉki Kʉⱡ Minda Ndurum Amp Ei Kʉn \p \v 21 Jisas ni, aldpa nu kanu ni kʉⱡ ila, num ni puⱡa ropa, nu ʉldʉ ronggʉt purum. Noi num ʉldʉ nila, wamp ama puⱡi ok, Jisas murum nila molk, andʉk pok etʉng. \v 22-23 Jairus ni wu ei, Got nga atinga manga kel, nokundrum wu ei omba, Jisas kandpa kʉn, Jisas nga kʉmp puⱡ ila mura koptʉm ropa mondpa, Jisas kʉn mindil tʉpa, waldpa nimba mel, “Na nga ambuⱡa kel kui ropa koⱡmba elinga, wote nim okʉn, nim nga ki ei ndi, ambulkʉn kʉng ila minda ndana, ambuⱡa ei nga kui ei, wang nangga!” nitim. \p \v 24 Wote, Jisas kʉn kunda purʉnggil, wamp ama puⱡi ndi, Jisas purum ni mel, pep rok purung. \p \v 25 Ni kʉn, amp ti ku pok ropa, mema omba mba mint moⱡnga, pana 12 omba purum. \v 26 Kui ei nga amp ei, wu dokta puⱡi ndi kandʉk, marasin ngurung ei, kui ei pora ni nʉndʉtʉm. Amp ei, ku moni ama puⱡi wak ropa, elim nga kui ei etʉp pora nduimp nimba pilpa itim. Wote, kui ni pora ni nandilinga, ama kui ni mba mam itim. \v 27 Amp ei, Jisas nga kongun itim timan ei pitim. Wote amp ei, wamp puⱡi orung rʉk ting ila, Jisas pep ropa mbuldung orunga omba, wal pʉki ni kʉⱡ minda ndurum. \v 28 Amp ei, elim nga numan ei ndi pilpa nimba mel, “Na ndi, Jisas nga wal pʉki kʉⱡ minda ndunt ndam, na nga kui ei, pora nimba,” nimba pitim. \p \v 29 Amp ni ndi, Jisas nga wal pʉki ni kʉⱡ, minda nduⱡnga kʉn, mema rurum uⱡ ni, tʉngʉnda kʉr nitim. Wote amp ni, elim nga numan orunga pitim mel, elim kui roⱡnga, mbun titim ni pora nitim. \v 30 I elinga, Jisas pitim mel, elim nga ronduⱡ ei, omba ekit puⱡnga pilpa, tʉpa ropʉl ropa, wamp minal morung nimbʉ waldpa nimba mel, “Wamp nam ndi, na nga wal pʉki kʉⱡ minda ndunum?” nitim. \v 31 Elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Wamp minal ndi, nim tʉk kum ronmʉn ei kʉni nakʉn ye! Nambuⱡ emel, nim ndi waldʉkʉn, ‘Wamp nam ndi, na minda ndonum nʉn?’” nʉtʉng. \v 32 Wote Jisas ndi, kandpa moⱡpa, wamp nam ti ndi em ei, kʉnimp nimba mong titim. \v 33 Wote amp ni, elim nga itim uⱡ ni pilpa kʉn, amp ni mundmong etpa, purpur ropa omba, Jisas nga kʉmp puⱡ nila mura koptʉm ropa mondpa, Jisas kundpa uⱡ itim nimbʉ mel, kupa mendpʉⱡ nitim. \v 34 Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Na nga ambuⱡa! Nim nga mondpa pili uⱡ ei ndi, nim nga kui ei wang ninim. Nim numan wang ndukʉn pi, nim nga mbun tʉtʉn uⱡ nimbʉ, akup pora ninim,” nitim. \v 35 Jisas ni, ik ni kʉⱡ nimba moⱡnga kʉn, atinga manga rʉp wu Jairus nga mang kona ila nombuⱡa rung wu mat ndi, akil tek ok, Jairus kundʉk nʉk mel, “Nim nga mbuⱡanʉm ni, koⱡum ei ka. Nambuⱡ emel, nim ndi, ik mbo wu ei kʉn, ik ou ndukʉn nʉkʉn morun?” nʉtʉng. \p \v 36 Jisas ndi wu kʉⱡ nʉtʉng ik ni, kum ti natʉpa, Jairus ni, kundpa nimba mel, “Mundmong iti natkʉn, mondkʉn pili!” nitim. \v 37 Wote wamp nimbʉ, wak ropa muⱡʉi nimba, Pita kʉn Jeims kʉn, Jeims ʉngʉn Jon kʉⱡ mint, tʉpa mepa purum. \v 38 Wu ni kʉⱡ puk, Jairus nga mang kona purung ni kʉn, Jisas ndi, kʉndrʉm mel, wamp nimbʉ, peng ambuⱡ kei nʉk, ka etʉk morung. \v 39 Jisas ni mukʉr mba wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel enim wamp mbʉ, ka kei nʉk enmin? Kangambuⱡa ei, kuⱡi naⱡʉm. Ambuⱡa ei, ur petʉm ei ka!” nitim. \p \v 40 Wamp nimbʉ ndi, Jisas nga nitim ik ni nga oi endilingina kʉn, wamp nimbʉ pora, tʉpa pena ndurum. Ambuⱡa ei nga tipam mam raⱡ kʉn, elim nga kitip kʉni wu raldika ni kʉⱡ kʉn, tʉpa mepa ambuⱡa ei, titim ruⱡmina nila rukʉr purung. \v 41 Jisas ndi, ambuⱡa ni nga ki ei ambuⱡpa, ambuⱡa ni kundpa nimba mel, “Talita kum!” ik ei nga puⱡ ei mel, “Ambuⱡa kel ye! Na ndi, nim kundʉp nʉnt, oⱡa muⱡi!” nitim. \p \v 42 Tʉngʉnda mint, ambuⱡa ni oⱡa moⱡpa, nombuⱡa mam ʉndrʉm. (Ambuⱡa ni pana 12). Jisas uⱡ kʉⱡ itim ei kandʉk, numan mam ti ngorung. \v 43 Wote Jisas ndi, ronduⱡ mundpa, wamp nimbʉ kundpa, uⱡ ent ei, wamp ti kundʉk ni nʉnʉi, mon! Wote nimba mel, “Ambuⱡa ei rʉng mat ngangina nangga!” nitim. \c 6 \s1 Nasaret Kona Ila Jisas Tʉk Mbuⱡ Ngurung \p \v 1 Jisas murum kona ni wak ropa, elim nga mʉi mang kona ila purum. Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, pep rok purung. \p \v 2 Mowi kor ni kʉn, Jisas ndi, wamp mbʉ manga wingti kel ila, puⱡ mondpa, Got nga ik mbo inditim. Wamp puⱡi ila molk, Jisas nitim ik mbʉ pilik, min ngʉn mundʉk, waldʉk nʉk mel, “Wu ei, ik mbʉ nʉl mba titim? Wu ei nga pilpa kungʉndi kai ei, wamp nam ndi, mbo rundrum? Wote, uⱡ rʉpndi mbʉ, wu ei nambuⱡ etpa enim? \v 3 Wu ei kamnda ni, amp Mariya kangʉm ei ni wote, wu Jeims, Josep, Juras kʉn Saimon wu kʉⱡ nga ʉngʉn ei. Wote, elim nga kimʉnʉl amp kʉⱡ, ya kona ila mormun ei ka!” Ei nʉk, wamp nimbʉ ndi, Jisas nga ik nitim nimbʉ, tʉk mbuⱡ ngurung. \p \v 4 Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Painui wu ei, kona elpa mbila wamp mbʉ ndi pora, tʉk ou ndurmin. Wote, elim nga mʉi mang kona ila wamp mbo mbʉ kʉn, elim nga tipam mamʉl mbʉ kʉn, ʉngʉnʉl kimʉnʉl na mbʉ ndi, tʉk ou ndui nandʉrmin mon!” nitim. \p \v 5 Jisas ni, uⱡ rʉpndi mat ila, iti natʉpa kʉn, kui rurum wamp mat, elim nga ki ei ndi, wamp nimbʉ ambuⱡnga kui nimbʉ pora nitim. \v 6 Wamp mbʉ mondʉk pili napilingina, Jisas ni kandpa, min ngʉn mundrum. \s1 Jisas Ndi, Elim Nga Kitip Kʉni Wu 12 Ni Kʉⱡ Kongun Numba Tʉpa Mundrum \p Wote, Jisas kona nimbila andpa, wamp nimbʉ ik mbo inditim. \v 7-8 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, wi ropa rukʉr tʉpa, wu nimbʉ, raⱡ raⱡ nimba kʉmp tʉpa mundrum. Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, ronduⱡ ti ngurum ei, kur kit mbʉ, tʉk munding ei nga ronduⱡ ngumba nimba mel, “Enim ping ila, enim nga mel ti, tʉk mek pi mon. Nombuⱡa mam puk ʉmbʉⱡing tʉmbʉⱡ ei mint. Rʉng nuing ti mek pi mon ku. Wal kumbana kep mon ku. Wote, ku moni na ti, mek pi nʉpʉi mon ku! \v 9 Kʉmp rʉk kʉⱡ mondʉk kʉn, wote wal pʉki elpa kat pendʉk, mek pi nʉpʉi mon ku!” nitim. \v 10 Wote, ik ti kundpa nimba mel, “Wamp nam ti ndi, enim rawe etpa tʉm wamp ei nga manga ila mint pek molk kʉn, wote kona ei wak rʉi! \v 11 Wote, enim kona peng mat ila wangina, wamp mat ndi, enim numan nganggʉk, rawe etʉk rʉk ti natʉk, enim nga ik kai ei, kum ti natʉng ndam, kona ei wak rok, enim nga kʉmp kʉnggʉpʉn mbʉ, ndanda nduk, tek kelik pʉi! Uⱡ ei ndi wamp mbʉ ora nduk, enim nga uⱡ kit mbʉ, en enim kʉn petʉm,” nitim. \p \v 12 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ekit puk, wamp mbʉ, ik mbo endʉk, enim nga uⱡ kit mbʉ, wak rʉi! nʉtʉng. \v 13 Wu kʉⱡ ndi, kur kit murum wamp puⱡi nga kor kit murum mbʉ, nʉk tʉk mundʉk, kui rurum wamp puⱡi kopung ndi kandʉⱡngina, wamp mbʉ nga kui mbʉ, wang nitim. \s1 Jon Wamp Nu Tindi Wu Ni Kurum \p \v 14 Wu nuim mumuk Erot ni, uⱡ nimbʉ pora pitim. Ei Jisas nga mbi ni, ya uⱡ itim mbʉ nga kona nimbʉ ila, pora pilik kapⱡa endʉtʉng. Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Jon wamp nu tindi wu ni koⱡpa, rut nim nʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, wu ei ronduⱡ tʉpa kʉn, uⱡ min ngʉn pi mbʉ enim,” nʉtʉng. \p \v 15 Wote, wamp mat ndi, ko tʉk nʉk mel, “Wu ei Ilaija,” nʉtʉng. Wamp we mbʉ ndi, nʉk mel, “Wu ei painui wu, ya unt painui wu mat morung mbʉ nga ti,” nʉtʉng. \p \v 16-17 Wote, king Erot ni, ik nʉtʉng nimbʉ, pilpa nimba mel, “Wu ei Jon wamp nu tindi wu ni, nʉmp pʉnt ei ka! Ya na ndi rop peng ei puⱡa rur wu ni, aldpa koⱡpa yant omba kont morum,” nitim. Erot elim ndi nilinga, Jon imp morung. Wote Erot ndi, Jon kan ropa tʉpa kan manga ila kan ngurum. Erot uⱡ kʉⱡ itim, ei nambuⱡ emel, amp Erotiyas ei elim nga ʉngʉn wu Pilip nga ambʉm ei manggʉpa titim. Wote, amp ei ndi, Jon numan ngui ngʉnggʉrʉm. \v 18 Uⱡ ila, Jon ndi rʉk rʉk Erot kundpa nimba mel, “Nim ndi, nim nga ʉngʉn nga amp ei tʉk, ropʉl rokʉn tin uⱡ ei nga, kapⱡa mon!” nitim. \p \v 19 Wote, Erotiyas nga numan orunga, Jon ei numan ngui nganggʉpa, rop kundimp nimba pitim. Ei nga wote, rui narʉrʉm uⱡ ei, nambuⱡ emel, king Erot ndi, wu ei numan minal ngurum ei nga kandpa itim. \v 20 Erot ni, Jon nga mundmong inditim. Ei nambuⱡ emel, Erot elim pitim ei, Jon ei wu kai, uⱡ kun kai mbʉ mint itim ila, elim ndi, Jon tʉpa rʉpʉndrʉm. Erot ndi, Jon nga ik ei, kum timp mint nimba pitim. Ik kʉⱡ ndi, Erot etpa numan minal nguⱡnga, wote pilpa kelpa, numan kai pilpa, rʉk rʉk Jon nga ik ei, kum mint titim. \p \v 21 Wote, amp Erotiyas ni, Jon romba pilpa nombuⱡa mam ti kandpa titim. Ei king Erot nga metʉng ui ei, ekit urum ei kʉn, Erot ndi, rʉng mam ti kaⱡpa, elim nga gapman wu ou mbʉ kʉn, elim nga el wu mbʉ kʉn, wote Galili kona ila nga wu ou mbʉ, rʉng mundpa, “Wʉi!” nitim. \p \v 22 Wote, amp Erotiyas nga mbuⱡam omba wʉlt ropa itim ila, Erot nga wamp orung nimbʉ pʉkʉ kandʉk, numan ndi korung. Wote, wu nuim Erot ni ndi, ambuⱡa ni kundpa nimba mel, “Nim namba mel ti numan mondʉp timp nʉkʉn pʉn? Na ndi, nim numan mondkʉn nin mel ei, nim nguimp mint,” nitim. \v 23 Ik mong ronduⱡ mbʉ nga ou ndupa, Erot ndi, mi tepa ambuⱡa ei, kundpa nitim, “Na mi tent ei, nim namba mel ti, nim numan mondkʉn wuldʉn ei nguimp mint. Wote, ya na nga tʉpa mumuk rui kona ei, rʉk ila oi ndup orunga nim nguimp ku!” nitim. \p \v 24 Wote, ambuⱡa ni pena mba, elim nga mam ni, waldpa kʉn, “Na namba mel ti ngangga namp?” nitim. Mam ndi, kundpa nimba mel, “Jon wamp nu tindi wu ei nga peng,” ei nitim. \p \v 25 Ambuⱡa ni, tʉkrʉpa yant omba kʉn, king ni, waldpa nimba mel, “Na Jon wamp nu tindi wu ei nga peng ei, numan mondunt. Nim ndi, akup ant ila mendpʉⱡ, plet tila rʉk ndukʉn, mek okʉn ngui!” nitim. \p \v 26 Ik ei ndi, etpa wu mumuk ni, ama mbun ngurum. Ei wote, elim ndi, wamp rʉng ruing ok, morung wamp mbʉ, mi tepa nitim uⱡ ei ndi, ambuⱡa ei, kundpa mon nimba ei nga, nombuⱡa mam ti, ti nʉtʉtʉm. \p \v 27 Wote, king ni ndi, elim nga el wu ti tʉpa mundpa, nimba mel, Jon nga peng ei, mekʉn ui nitim. El wu ni, kan manga nila mba kʉn, Jon nga peng ni, ropa koⱡmung itim. \v 28 Wote, el wu ni ndi, Jon nga peng ni, plet ila mepa omba ambuⱡa ni nguⱡnga. Wote, ambuⱡa ni ndi, tʉpa mam ni ngurum. \v 29 Wote, Jon nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jon rorung ik ei pilik kʉn, wu kʉⱡ ok, Jon nga on ei, tʉk mek puk, wamp on kona tila on etʉng. \s1 Jisas Ndi, Wamp 5000 Rʉng Itim \p \v 30 Jisas elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, andʉk yant ok, en enim uⱡ etʉng mbʉ kʉn, wamp ik mbo rondʉk etʉng nimbʉ mel, Jisas kondʉk nʉtʉng. \v 31 Kona ila wamp ama puⱡi ok, puk mint etʉng ila, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, muⱡ tʉk rʉng nok i iti natʉtʉng. Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Tʉn akup kona waka tila, tʉn tʉn mbun kʉn, en enim muⱡ teing,” nitim. \v 32 Wote, wu ni kʉⱡ, nu kanu ni kʉⱡ ila, en enim mint kona waka nila purung. \p \v 33 Wamp minal ndi, wu purung kʉⱡ, wu namin nʉk, kandʉk poⱡ ndʉmin nʉk, kona peng elpa elpa mbila wamp ok. Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, uing kona ila elpa elpa kuimp tek puk, nokundʉk morung. \v 34 Wote Jisas ni, nu kanu ila ekit omba kʉndrʉm mel, wamp minal ok morung. Wamp nimbʉ kanduⱡnga mel, elim nga mundmong orunga kont minal itim. Nambuⱡ emel, wamp kʉⱡ ya kng sipsip na ti, rʉp wu mon etʉm ni mel, etʉk mormin kant ei ka, nimba pitim. Wote, ila moⱡpa kʉn, wamp mbʉ ik puⱡi mbo inditim. \v 35-36 Wote, kona ant ei mana puⱡnga, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, Jisas kundʉk nʉk mel, “Kona ant ei mana pum ei ka. Wote kona ila, wamp kat kep, pi napʉtmin kona kui waka ei nga, wamp mbʉ pʉi nʉkʉn mundi. Wamp mbʉ pʉi nana puk, kongun kona na, wamp pek eng kona nondpa tem mat ila, puk rʉng na mat, rarʉp rok kandʉk tʉk neing,” nʉtʉng. \v 37 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “En enim ndi, wamp mbʉ rʉng mat ngʉi!” nitim. Wote, wu nimbʉ ndi, int nduk waldʉk nʉk mel, “Nim ndi, tʉn kapⱡa ku moni 200 kina mel wak ropʉn, bret tʉpʉn, wamp mbʉ ngamina, nuing nʉkʉn pilkʉn nʉn ei?” nʉtʉng. \v 38 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ waldpa nimba mel, “Enim bret namba iti tek mormun? Puk kʉnʉi!” Wote, wu ni kʉⱡ ndi, kandʉk kʉn, Jisas kundʉk nʉk mel, “Bret tʉmbʉkak pʉmp ti pip, omba oma raⱡ tetʉm ei ka!” nʉtʉng. \p \v 39 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wamp mbʉ tʉk mou elpa elpa rondʉk, mana numa pana ila mana muⱡʉi nʉi!” nitim. \v 40 Wote, wamp nimbʉ 100 nʉk, 50 nʉk, mou rok elpa elpa morung. \v 41 Wote Jisas ndi, bret ni kʉⱡ kʉn, oma ni raⱡ kʉn, ambuⱡpa moⱡpa tʉpa oⱡa ndupa, muⱡ ei kandpa, Got kʉn angge nimba atinga rurum. Wote elim ndi, bret nimbʉ, puk ropa tʉpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ngurum. Wu ni kʉⱡ ndi, mek andʉk, wamp mbʉ ngurung. Wote Jisas ndi, oma ni raⱡ i ku etpa, puk ropa pendpa, wamp nimbʉ ngurum. \v 42 Wamp nimbʉ pora, rʉng nok kapⱡa endilingina, pʉlʉng uⱡ itim. \v 43 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, bret na, oma na noⱡina, mana titim nimbʉ, tʉk kowʉ wal 12 mel rok peka rondrung. \v 44 Rʉng ila molk norung ei, wu 5000 ei mel molk norung. \s1 Jisas Nu Ndi, Pol Ila Oⱡa Ʉndʉrʉm \p \v 45 Wote, rʉng nok pora nduⱡungina, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, tʉpa nu kanu ni kʉⱡ ila, rukʉr ndupa kuimp tek Betseita kona num noi orunga ila, pʉi nimba mundrum. Wote, elim moⱡpa, wamp nimbʉ ndi, pʉi nimba mundrum. \v 46 Wu nimbʉ pʉi nimba mundpa kʉn, Jisas ni, komnga tila oⱡa mba atinga rurum. \v 47 Wote kona ni, epindama elinga, nu kanu ni kʉⱡ, num rʉk mil ila, kun purum ni kʉn, Jisas ni, elim mendpʉⱡ ya orunga mʉi nila murum. \v 48-49 Jisas ni, kʉndrʉm mel, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ morung. Nu kanu ni kʉⱡ kʉpkʉ ndi, ropa noi ya elinga, tʉp kun mundmin nʉk etʉng. Wote, kona rangimba pilpa, min titim ei kʉn, Jisas ni, wu ni kʉⱡ morung nila, nu ndi, pol ila oⱡa urum. Jisas ni nondpa omba, wuldʉng mba elinga, wu ni kʉⱡ ndi, kandʉk nʉk mel, “Kur ti!” nʉtʉng. Nʉk pilik, kei nʉtʉng. \v 50 Wote, wu nimbʉ pora, Jisas kandʉk mundmong etʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Mundmong iti nʉtʉi! Na ont ei ka!” nitim. \v 51 I nimba kʉn, Jisas ni, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, nu kanu morung ni kʉⱡ ila, omba oⱡa puⱡnga, kʉpkʉ ni, tʉngʉnda mint kʉr nitim. Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas kandʉk kʉn, rut nʉtʉng. \v 52 Nambuⱡ emel, wu kʉⱡ ndi, Jisas ukʉ orunga, bret kʉmp tʉpa ngurum uⱡ ni, tʉk mindi namindʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, wu kʉⱡ nga en enim nga numan orunga piral ni nʉndʉtʉm. \s1 Jisas Ndi, Genesaret Kona Ila Kui Wamp Mbʉ Etpa Titim \p \v 53 Wu ni kʉⱡ num ni puⱡa rok, ya Genesaret kona orunga ok, nu kanu ni kʉⱡ nu ila, kan kolk pendʉtʉng. \v 54 Wote, wu ni kʉⱡ, nu kanu ni kʉⱡ, wak rok ekit orung ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, Jisas ni unt kandʉk poⱡ ndurʉng. \v 55 Wote wamp nimbʉ, tʉkrʉk kona nimbila pora puk, en enim nga rupⱡaima ila, kui wamp nimbʉ mek, Jisas kona nant ila murum pʉtʉng kona nila orung. \v 56 Jisas wamp manga rʉⱡaip anggʉtʉm kona mbila muna, kona peng kel mbila muna, pana kongun kona mbila muna, en enim nga kui wamp mbʉ mek, mel rarʉp kona mbila elpa elpa tek molk, Jisas waldʉk, kui wamp kʉⱡ ndi, Jisas elim nga muⱡ punt kʉⱡ minda angina, ndʉng ndam, wamp mbʉ, nga kui mbʉ wang nimba nʉk pʉtʉng. \c 7 \s1 Anda Kouwʉmin Mbʉ Nga Mbo Endʉtʉng Ik Mbʉ \p \v 1 Perisi wu mat kʉn, mi ik mbo wu mat kʉn, Jerusalem kona molk ok, Jisas murum nila ok, tʉk polk etʉk morung. \v 2 Wu nimbʉ kandrung mel, Jisas nga kitip kʉni wu nimbʉ ndi, en enim nga rʉng nimbʉ, ki ⱡar pʉkʉ norung, ki mbʉ ⱡumʉi rui narʉrʉng. Uⱡ ei, Perisi wu mbʉ ndi, itʉi nʉtmʉn uⱡ ei mel iti natʉtʉng. \p \v 3 Ya wu Perisi na, Jura wamp wei mbʉ pʉkʉ, en enim wu anda kouwʉmin mbʉ ndi, ik mbo endʉk nʉk mel, rʉng nuing etʉk kʉn, kuimp tek ki ⱡumʉi rok kai etʉk kʉn, wote rʉng nʉi nʉtʉng. \v 4 Wote, uⱡ mat etʉng mbʉ, rʉng rarʉp rok tʉtʉng mbʉ, nuing pilik kuimp tek, ki ⱡumʉi mint rorung! Wote, mi ik unt nga mat, pep rorung mbʉ, ya kap na, nu ming na, rʉng nuing pilik morung rat pol na mel mbʉ, ⱡumʉi rok kai mint etʉng. \p \v 5 Wote, Perisi wu mbʉ kʉn, mi ik mbo wu na mbʉ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, tʉn nga anda kouwʉmin kʉⱡ nga man ngurung ik mbʉ, pep rui narʉk, rʉng mbʉ ki ⱡar pʉkʉ nonmʉn ei ka!” nʉtʉng. \p \v 6 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Painui wu Aiseiya ndi, enim wamp mbʉ, ik kol rormʉn,” nitim. “Ei enim keta kʉng ila, ik nʉtmʉn wu nimbʉ nimba kʉn, mon ropa mundrum, \q1 ‘Wamp rʉⱡaip kʉⱡ ndi, enim nga numan ei mek puk, ronggʉt elpa tek na nga mbi ei, keta kʉng ila mint paka rondʉrmʉn. \v 7 Wote, wamp mbʉ ndi, mʉi kona ila wamp nga mi ik mim etʉng mbʉ pilik, Got nga mi ik kupa ei, nʉk pilik wamp mbʉ, mbo rondurmʉn. Wote, Got nga mbi paka runding uⱡ ei iti natʉk. En enim wamp nga mi ik ei, mint pep rormʉn.’ \q1 \v 8 Enim Got nga mi ik kʉⱡ wak rok, mʉi kona wamp nga ik mong kʉⱡ pep ronmʉn ei ka!” nitim. \p \v 9 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Enim pilik kai etʉk, Got nga mi ik mong ei, wak rok, en enim nga anda kouwʉmin mbʉ nga uⱡ etmin mbʉ pep ronmʉn. \v 10 Moses nga mi ik mong ndi, nimba mel, ‘Nim nga tipanʉm manʉm raⱡ tʉkʉn ou ndui. Wamp nam ti ndi, elim nga tipam mam raⱡ nimba kit mondum ndam, wamp ei rok kunding,’ nitim. \v 11-12 Wote, ya enim ndi, ik mbo rondʉrmin ei, wu ti mel mat tepa moⱡum ndam, wu ei ndi, kapⱡa mel mbʉ ndi, elim nga tipam mam raⱡ kep, tʉpa rapʉndʉmba. Wote, wu ei ndi, wamp raⱡ kundpa nimba mel, ‘Mel kʉⱡ oi ndup elpa tent kʉⱡ, Got nga mendpʉⱡ,’ nʉtʉm. Uⱡ ei ndi, tipam mam raⱡ tʉpa rapʉndʉk napʉndʉmba ei nga tʉpa ora ndurum. \v 13 Ik mong ila, enim ndi, wamp ik mbo ronduⱡina kʉn, Got nga ik mong ei, wak rormʉn. Wote, uⱡ i etpa mat ou ndupa enim etmin ku,” nitim. \s1 Mel Mbʉ Ndi, Wamp Etpa Kit Mondrum \p \v 14 Wote Jisas ndi, wamp minal morung nimbʉ, aldpa wi ropa rukʉr tʉpa kundpa nimba mel, “Na nga ik i, enim wamp pora kum tek, pilik kai itʉi! \v 15 Tʉn nga rʉng mat normʉn kʉⱡ ndi, tʉn etpa kit mundi namʉndrʉm. Wote rʉng mat, wamp nga numan rukʉr orunga, pepa ekit orum kʉⱡ ndi, wamp ei etpa kit mondrum. \v 16 [Enim kum nombuⱡa tem ndam, ik ei kum tek pilʉi!” nitim.] \p \v 17 Wote Jisas ni, wamp minal morung nimbʉ, wak ropa omba, manga ila murʉk puⱡnga kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas ik ek rurum ei nga puⱡ ei, nimba ngangga, nʉk waldʉtʉng. \v 18 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim pilik kai iti natʉnmin ei? Ya wamp mat iting ei mel, enim enmin ei ka! Mel mat ekit orunga tepa rukʉr purum mbʉ ndi, wamp etpa kit mundi namʉndrʉm. \v 19 Nambuⱡ emel, mel kʉⱡ ndi, wamp nga mundmong ila rukʉr pi napʉrʉm. Mel kʉⱡ ndi, wamp nga te pilʉng ila mba, ti raⱡpa omba ekit purum.” (Jisas i nitim uⱡ ei ndi, rʉng mbʉ pora, kapⱡa nuing mint nitim.) \p \v 20 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wamp nga numan rukʉr orunga, pepa ekit orum mel kʉⱡ ndi, wamp ei etpa kit mondrum. \v 21-22 Wamp ti nga mundmong rukʉr orunga pepa, ekit orum uⱡ kʉⱡ ndi, numan kit mbʉ mbo ronduⱡnga, uⱡ kit mbʉ mint etmin. Wote kindʉp nombun, wamp rop kondpʉn, wu amp kandpa kum pindi uⱡ ei kʉn, wamp ti nga mel ei, kandʉp kum pindi uⱡ ei etpʉn, uⱡ kit mbʉ etʉk, ik kol ropʉn, kara mbun etmin, wamp mat nga ik mbuldung orunga nʉndʉk, meka rok, numan mbo pi nʉpi wamp mel raⱡpʉn etmin. \v 23 Uⱡ kit mbʉ ndi, wamp nga numan rukʉr orunga, tepa ekit omba wamp nga numan etpa kit mondrum.” \s1 Amp Ti Nga Mondpa Pili \p \v 24 Wote Jisas ndi, kona ni wak ropa mba, Taiya kona peng ou nila nondpa purum. Jisas manga tila mukʉr mba wamp na ti ndi, elim murum kona ei, pili napʉlʉng nimba pitim. Ei wote, mo ropa moⱡmba mel kapⱡa mon itim. \p \v 25 Ni kʉn, amp ti, elim nga mbuⱡam ambuⱡa ei, kur kit rukʉr orunga murum. Ei ndi, Jisas nga timan ik ei pilpa kʉn, omba Jisas nga kʉmp puⱡ nila rumʉⱡi pitim. \v 26 Amp ei, Grik amp ei, wote Siriya Ponisiya kona ila metʉng. Amp ei ndi, Jisas waldpa nimba mel, elim nga mbuⱡam ambuⱡa ei nga kur kit morum ei, tʉpa mundangga nitim. \v 27 Wote \q1 Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Tʉn kangambuⱡa kʉⱡ rʉng unt kuimp tepʉn ngamʉn. Kangambuⱡa kʉⱡ nga rʉng mbʉ, roldʉp tʉpʉn, owa mbʉ nguimin mel kapⱡa mon,” nitim. \p \v 28 Amp ni ndi, nimba mel, “Nuim ye! Ei, kupa nʉn ei nga, wote owa mbʉ ndi, kangambuⱡa mbʉ rʉng noⱡina, gurpa nde pol ila mana purum mbʉ, kapⱡa nuing mint,” nitim. \p \v 29 Wote Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Nim nga ik mong punt ron ei kʉn, nim mang kona pi! Pukʉn kʉn, kur kit ni, nim nga ambuⱡa ei, wak ropa omba ekit pum!” nitim. \p \v 30 Amp ni, mang kona mba kʉndrʉm mel, kur kit ni, ambuⱡa ni, wak ropa, omba ekit puⱡnga, ambuⱡa ni rupⱡaima nila ur pitim. \s1 Jisas Ndi, Kum Ngurum Wu Ti Etpa Titim \p \v 31 Jisas ni, Taiya kona ruk ting ni wak ropa, Sairon kona mba, num Galili nila purum. Kona peng 10 tetʉm kona ila purum. \p \v 32 Ni kʉn, wamp mat ndi, wu ti kum ngumba, ik mindil ngumba nitim ni mek ok, Jisas waldʉk kʉn, elim nga ki ei ndi, wu ei ʉmbʉⱡangga nʉk mek orung. \v 33 Wote Jisas ndi, wamp minal morung nimbʉ, muⱡeing nimba mondpa, wu ni mint tʉpa mepa, elim nga ki ruⱡ ni ndi, wu ni nga kum nombuⱡa nila ʉmbrʉm. Wote, ol ropa kʉn, wu ni nga keta anmbil ni minda ndurum. \v 34 Wote Jisas ni, tʉpa oⱡa ndupa, wi muⱡ ni kandpa kʉn, muⱡnga tʉpa i etpa, nimba mel, “Epaata!” Ik ei nga puⱡ ei mel, “Kum ei pilaⱡa nangga!” nitim. \p \v 35 Tʉngʉnda mint, wu ni ik pilpa wote, elim nga kum ni pilaⱡa nilinga, wote keta anmbil ni pinda nilinga wu ni, ik puⱡ mondpa nitim. \v 36 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa, “Uⱡ ei nga wamp mat kundʉk ni nʉnʉi mon!” nitim. Ni kʉn, pilik kelik wamp ou ndupa ndi, wamp mat kundʉk nʉtʉng. \v 37 Wote, wamp mbʉ pilik min ngʉn mundʉk, “Wu ei uⱡ kai kʉⱡ nambuⱡ etpa enim! Wote, uⱡ kʉⱡ elinga, wamp kum ngui mbʉ ik pilik, ik ni nandʉtmʉn wamp mbʉ, ik nʉnmʉn ei ka!” nʉtʉng. \c 8 \s1 Jisas Ndi, Wamp 4000 Rʉng Itim \p \v 1-2 Rumbʉⱡ mat omba puⱡnga, aldpa wamp minal orung. Wote wamp nimbʉ, rʉng nuing mat mon elinga, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, wi ropa rukʉr tʉpa kundpa nimba mel, “Na wamp kʉⱡ nga kont enim. Ei nambuⱡ emel, wamp kʉⱡ na kʉn rumbʉⱡ raldika muⱡmʉn ni nga, wote rʉng nuing mat ti natʉtʉm. \v 3 Wote na ndi, rʉng ngui nganggʉp, wamp kʉⱡ wak rop mundunt ndam, wamp mat kona ruⱡ mbila ong mbʉ, nombuⱡa rʉk ting ila pangina, kump kun ndi, kump ambuⱡpa ropa mundʉmba,” nitim. \p \v 4 Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, elim waldʉk nʉk mel, “Kona waka wei ila, wamp nam ti ndi, rʉng kandpa tʉpa, wamp mbʉ ngumba kapⱡa endʉmba nda?” nʉtʉng. \p \v 5 Jisas ndi, waldpa nimba mel, “Enim bret namba iti tek mormun?” nitim. Wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Bret 7 tep mormun,” nʉtʉng. \p \v 6 Jisas ndi, wamp minal morung nimbʉ, nimba mel, “Mana muⱡʉi!” nitim. Wote, bret 7 ni kʉⱡ tʉpa, Got kʉn angge nimba, ambuⱡpa pok ropa, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ ngumba. “Wamp mbʉ tʉk ngʉi!” nitim. Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, wamp nimbʉ mok rok ngurung. \v 7 Wote, wu ni kʉⱡ, oma onunga kʉralt kunda ku tek morung. Ni kʉn, Jisas ndi tʉpa, Got kʉn oma kʉⱡ nga angge nimba, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Oma kʉn, kunda ngʉi!” nitim. \v 8-10 Wamp 4000 mel morung nimbʉ pʉkʉ, rʉng nok kapⱡa endʉtʉng. Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, wamp rʉng noⱡina, mana titim nimba, tʉk kowʉ wal 7 mel rok peka rondrung. Jisas ndi, wamp minal nimbʉ pʉi nimba mundpa, elim nu kanu nila omba oⱡa mba, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Dalmanuta kona ila purung. \p \v 11 Perisi wu mat ndi, Jisas kʉn ok, puⱡ mondʉk, ik ou nduk nʉtʉng. Wu kʉⱡ ndi, Jisas oⱡa tʉp kʉnmin nʉk pilik, Jisas waldʉk uⱡ rʉpndi mat itangga kandpʉn kʉn, Got elim ndi, tʉpa mundrum wu ti, nimp pilmin nʉtʉng. \v 12 Wote Jisas ndi, elim nga numan orunga, mbun tʉpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, wamp kʉⱡ ndi, akup ant ila, uⱡ rʉpndi mat nga waldʉnmʉn? Mon! Na enim ik kupa ei kundʉp nʉnt, ‘Na ndi uⱡ rʉpndi ti akup ant ila tʉp ora ndui nʉndimp mon!’” nitim. \p \v 13 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ, wak ropa kelpa mba, nu kanu nila oⱡa mba, num ni puⱡa ropa mba, nu ʉldʉ noi orunga purum. \s1 Perisi Wu Mbʉ Erot Kʉn, Uⱡ Etʉng Mbʉ, Yis Mel \p \v 14 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, tʉk apra nduk, bret mat wote, nuing ei nga pendʉk, mek ui nawʉrʉng. Bret tenda ti mint, nu kanu nila titim. \v 15 Wote Jisas ndi, elim nga wu ni kʉⱡ, ronduⱡ mundpa, kundpa nimba mel, “Kandʉk kun etʉk muⱡʉi! Enim ya Perisi wu kʉⱡ nga yis mel, uⱡ etmin kʉⱡ kʉn, wote Erot nga yis mel, enim kʉⱡ kʉn, enim kʉn rukʉr omba ei nga tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \p \v 16 Wu ni kʉⱡ en enim ndi, ik palk, int yant etʉk nʉk mel, “Jisas ndi, ik i etpa ninim ei, nambuⱡ emel, tʉn bret mat mon. Ei nga ninim nda?” nʉtʉng. \p \v 17 Jisas ndi wu kʉⱡ nga ik nʉtʉng ni pilpa kʉn, wu kʉⱡ waldpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim na palk nimin. Enim bret mon ei nga nimin nda? Enim pilik kun iti natʉk, kandʉk kai iti natʉnmʉn ei? Enim numan ti kep, mon ei ka!” nitim. \v 18-19 Enim mong anggʉtʉm ant ko, wote enim kʉni nakʉnmin ei? Wote, enim kum anggʉtʉm ant ko, wote enim pili napʉnmʉn ei? Enim na ndi, bret 5 pok rop tʉp wamp 5000 ngur ni, tʉk mindi namʉndʉnmʉn ei? Wote, rʉng mana titim mbʉ nga kowʉ wal, namba iti enim rakʉlʉngina peka rurum?” nitim. Wote, wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Kona wal 12,” nʉtʉng. \p \v 20 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na ndi bret 7 pok rop tʉp, wamp 4000 ngur ei kʉn, rʉng mana titim mbʉ nga kowʉ wal, namba iti tʉk rakʉtʉng?” nitim. Wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Wal 7,” nʉtʉng. \v 21 Wote Jisas ndi, waldpa nimba mel, “Akup ei kʉn, enim pilik kai iti natʉnmʉn ei?” nitim. \s1 Jisas Ndi, Betseita Kona Ila Mong Ti Wu Ti Etpa Titim \p \v 22 Wu ni kʉⱡ, Betseita kona nila oⱡungina, wamp mat ndi, wu mong titim ti mek, Jisas kʉn orung. Jisas ndi, wu ei ki ei ndi, minda ndangga nʉk, kont it ik ranggʉk waldʉtʉng. \v 23 Jisas ndi, mong ti wu ni, manga rʉⱡaip ei, wak ropa, ki ambuⱡpa mepa ekit purum. Wote, ol ropa tʉpa, wu ni nga mong nila mondpa, elim nga ki ni raⱡ tʉpa, wu ni nga mong raⱡ ila ambuⱡpa, wu ni waldpa nimba mel, “Nim mel mat kan ei?” nitim. \p \v 24 Wote wu ni, tʉpa oⱡa ndupa kandpa kʉn nimba mel, “Wote, na wamp mbʉ kant ei, nde mel nombuⱡa andʉk, pok pok enmin ei ka!” nitim. \p \v 25 Jisas aldpa elim nga ki ni raⱡ tʉpa, wu ei nga mong pol ila oⱡa titim. Wote ei kʉn, wu ni ronduⱡ mondpa, kʉndrʉm ei kʉn, mong ni raⱡ omba kapⱡa elinga, mel nimbʉ, kandpa mbi ndurum. \v 26 Wote Jisas ndi, wu ni ronduⱡ mundpa, kundpa nimba mel, “Nim mang kona int pi! Wote, manga rʉⱡaip moⱡʉp, onmbʉⱡ kona nila, pi nʉpi mon!” nitim. \s1 Pita Ndi, Jisas Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 27 Wote, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn puk, Sesariya Pilipai manga rʉⱡaip ila nondpa purung. Nombuⱡa mam rʉk ting ila puⱡʉngina, Jisas ndi, wu ni kʉⱡ waldpa nimba mel, “Wamp mbʉ ndi, na kundʉk, wu nam ei nʉtmʉn?” nitim. \p \v 28 Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Wamp mat ndi, nimba nʉk mel, ‘Nim wamp nu tindi wu Jon ei,’ nʉtmʉn. Wamp mat ndi, ‘Nim wu Elaija,’ nʉtmʉn. Wamp mat ndi, ‘Nim painui wu mbʉ nga ti,’ nʉtmʉn,” nʉtʉng. \p \v 29 “Wote, enim wu kʉⱡ ndi, na nam nʉk pʉnmʉn?” Jisas ndi, wu nimbʉ waldpa. Ni kʉn, Pita ndi, punt ropa nimba mel, “Nim Got nga ngurum wu Kraist ei ka!” nitim. \p \v 30 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wamp ti, na Kraist nʉk kundʉk ni nʉnʉi mon!” nitim. \s1 Jisas Elim Mindil Nomba Koⱡmba Ei Nga Nitim \p \v 31 Wote Jisas ndi, puⱡ mondpa, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ik mbo endpa, nimba mel, “Muⱡʉⱡ Wu Kupa oⱡa mana urum ei, mindil ou ndupa nomba. Wote, manga wingti rʉp wu kʉn, Pris kʉⱡ nga wu kuimbal mbʉ kʉn, mi ik mbo wu mbʉ kʉn, wu ei tʉk mbuⱡ ngangina, rok kundangina koⱡmba. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga, wu ei, ⱡoporpa kont moⱡmba,” nitim. \p \v 32 Jisas ndi, ik kʉⱡ nimba piral ndupa, wu kʉⱡ ngurum. Wote Pita ndi, Jisas tʉpa mepa kona ʉldʉ tila mba, ik ronduⱡ mundpa nitim. \v 33 Wote Jisas ndi, tʉpa ropʉl ropa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kandpa kʉn, Pita ik ronduⱡ mundpa nimba mel, “Na pa, kur Seitan ye!” nitim. Jisas ndi, nimba mel, “Nim nga numan ei, Got kʉn ui nawʉnʉm mon! Ya mʉi ila wamp mbʉ nga numan ila pilkʉn nʉn!” nitim. \p \v 34 Wote Jisas ndi, wi ropa wamp nimbʉ kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, kundpa nimba mel, “Wamp nam ti, na kʉn uimp nimba pilim ndam, elim nga nimba pili napilpa, elim nga nde peta ei, koma ropa mepa, na kʉn pep ropa wangga! \v 35 Wote, wamp nam ti, elim nga kʉng ei nga mint nimba pilim ndam, wamp ei kont mba muⱡ uⱡ ei, wak romba. Wote, wamp nam ti, elim nga kʉng ei kʉn, na nga rʉnang ik kai kʉⱡ kʉn, na nga nimba wak rom ndam, elim nga kont mba mul uⱡ ei, wak rui narʉmba mon. \v 36 Wamp nam ti ndi, mʉi kona ila mel mbʉ numan ngumba. Elim nga kont mba mul uⱡ ei, wak rom ndam, mʉi kona mel mbʉ ndi, elim tʉpa rapʉndʉmba mel nant? \v 37 Wote, namba mel ti ndi, ya wu ei nga kont mba mul uⱡ ei, rop ropa yant tʉmba nda? \v 38 Wote, wamp nam ti ndi, uⱡ kit mbʉ eng kona mbila kep, Got numan ngui nganggʉrmʉn kona mbila kep, na nga ik mong ei, nimba ngumba ei nga pipil kuⱡum ndam, Muⱡʉⱡ Wu Kupa oⱡa mana urum wu ei, Got nga uⱡ eng nui mbila moⱡpa, anggelo wingti mbʉ kʉn, yant om ei kʉn, wamp ei pipil kuⱡmba,” nitim. \c 9 \p \v 1 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ kundpa nimba mel, “Na enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Ya ila wamp mormin mbʉ nga mat kuⱡi ralk, kont molk kʉnangina, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ronduⱡ mbʉ, kʉmp kum mepa omba,” nitim. \s1 Jisas Ni Kʉng Elpa Ti Mel Tʉpa Kurum \p \v 2 Wote, rumbʉⱡ 6 omba puⱡnga kʉn, Jisas ndi, Pita, Jeims, Jon kʉn tʉpa mepa komnga mong tila oⱡa purum. Wote, en enim kou morung. Wote, wu ni kʉⱡ molk kandrung mel, Jisas ni, kʉng elpa ti mel tʉpa kurum. \v 3 Wote, Jisas nga muⱡ nimbʉ, eng omba kurʉmʉⱡa itim. Ei ya mana mʉi kona ila wamp na ti ndi, mul mbʉ ⱡumʉi roⱡina, i iti natʉtʉm ei mel itim. \v 4 Wote, kitip kʉni wu raldika ni kʉⱡ kandrung mel, Elaija kʉn Moses raⱡ Jisas kʉn ik nʉtʉng. \v 5 Pita ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn uⱡ kai ti ni etpʉn ombʉn ya ila moⱡmʉn. Tʉn ndi, muⱡ manga raldika kat rakpʉn, ti nim nga, ti Moses nga, wote ti Elaija nga,” nitim. \v 6 Pita ndi, ik i nitim, ei nga, wu kʉⱡ ama mundmong etʉk, ik ti ning ei nga pilik rundrʉng. \p \v 7 Wote, kupa kat omba kʉn, wu ni kʉⱡ tʉpa kun rurum. Kopa nila, ik mong ti nimba mel, “Ya ei, na nga kangʉm aⱡʉm ei, wu ei nga ik ei, kum tiyʉi!” nitim. \v 8 Wote, wu ni kʉⱡ nondpa tʉk ropʉl rok kandrung mel, wamp na ti, kʉni nakʉndrʉng. Jisas mint en enim kʉn murum. \p \v 9 Wu ni kʉⱡ, komnga mong nila mana orung ni kʉn, Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Ya enim kanmin uⱡ ni kʉⱡ wamp na ti kundʉk ni nʉnʉi mon! Pilik muⱡangina, tʉnggʉt Muⱡʉⱡ Wu Kupa ei, koⱡpa tikil rom ei kʉn, ik ei nʉk mot ndʉi,” nitim. \p \v 10 Wu ni kʉⱡ Jisas nga nitim ik ni, kum tek wote, en enim ik nʉk int yant etʉk nʉk mel, “Koⱡpa tikil rui uⱡ ei nga puⱡ ei, namba uⱡ ti nda?” nʉtʉng. \v 11 Wote wu ni kʉⱡ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, mi ik mbo wu kʉⱡ ndi, nʉk mel, Elaija ei kuimp tepa omba nʉtmin?” \v 12 Jisas ndi, ik ei punt ropa nimba mel, “Elaija ei kupa kuimp tepa omba kʉn, mel mbʉ tʉpa kun etmba. Ei nga nambuⱡ emel, Got nga rʉnang ik kai ei ndi, nimba mel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, mindil mam ei nangga, wote tʉk mbuⱡ ngok iting? \v 13 Na enim kundʉp nʉnt, Buk Wingti ei ndi, wu ei nga nʉndʉtʉm ni mel. Elaija ya unt urum. Wote, wamp mbʉ ndi, namba uⱡ mat etʉng ei nga, en enim ndi itmin nʉk pʉtʉng ei mel ku etʉng,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kang Ti Kur Kit Murum Ni Etpa Titim \p \v 14 Wote ok, kitip kʉni wu kat kandrung mel, wamp ama puⱡi ndi, wu kʉⱡ morung kona nila tʉk pok etʉng. Wote, ila nga mi ik mbo mat ndi, wu kʉⱡ kʉn, ik mat tek rombulk nʉtʉng. \v 15 Wote, wamp nimbʉ ndi, Jisas urum ila, kandʉk, ama rut nʉk, tʉkrʉk puk, rawe etʉk tʉtʉng. \v 16 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, waldpa nimba mel, “Enim nambuⱡ emel, ik mura mel wu kʉⱡ kʉn enim?” nitim. \p \v 17 Wamp minal morung nimbʉ nga wu ti ndi, punt ropa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Na nga kang ei kur kit rukʉr orunga moⱡnga, ik ni nandʉtʉm ei nga, nim kʉn mep ont. \v 18 Wote, ui mat kʉn, kur kit nga ui ei orum ei kʉn, kang ei ropa munduⱡnga, mʉi ila mba pelinga, keta paip mepa gu mbʉ rʉndʉⱡ mong nomba. Wote kʉng mbʉ, ama ronduⱡ tʉpa ngʉngʉn ndurum. Wote na ndi, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundʉp kur kit ei, tʉk mundʉi nʉnt. Ei kʉn wote, wu kʉⱡ ndi, kapⱡa iti nʉting mon!” nitim. \p \v 19 Jisas ndi, ik ei pilpa, wamp nimbʉ kundpa nimba mel, “Enim wamp mbʉ nga mondpa pili mat mon! Na enim kʉn moⱡʉp, ik mbo endʉp, namba iti endʉt. Ui namba iti, na ndi, enim nga mbun koma rundimp? Kang ei, mek ya na kʉn wʉi!” nitim. \v 20 Wote, kang ni mek, Jisas kʉn oⱡʉngina, wote kur kit ni, Jisas kandpa kʉn, kang ni tʉngʉnda ropa munduⱡnga, mba mʉi nila pepa purⱡi marⱡi anduⱡnga, keta paip mbʉ, elim omba purum. \v 21 “Nant kʉn, kang ei uⱡ ei mel itim?” nimba, Jisas ndi, kang ei nga tipam wuldʉtʉm. Wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Ama, kor nga kang kel kʉn itim. \v 22 Wote, ui mat ou ndupa, kur kit ei ndi, kang ei rop kundimp nimba pilpa kʉn, ropa tʉpa ndip na, nu na mbila, rʉk ndumba itim. Wote nim ndi, kapⱡa nʉkʉn pin ndam, nim ndi, tʉn kont kulkʉn tʉkʉn rupʉndi,” nitim. \p \v 23 Jisas ndi, nimba mel, “Wote, wamp nam ti ndi, Got kun mondpa pilim ndam, mel mbʉ pora, kapⱡa iting mint,” nitim. \p \v 24 Wote, kang ni nga tipam ndi, ka etpa mindil tʉpa nimba mel, “Na kupa mondʉp pʉt ei nga, wote onunga kot kapⱡa mon. Nim ndi, na tʉkʉn rapundkʉn na nga mondpa pili ei ronduⱡ nga!” nitim. \p \v 25 Jisas ndi, kʉndrʉm mel, wamp ama puⱡi ok mʉk rok, en enim tʉk kum ruing elingina, kur kit ni kundpa nimba mel, “Nim keta mum kʉn, kum ngui kur ei, na ndi nim kundʉp nʉnt, ‘Nim kang ei, wak rokʉn kelkʉn ekit ui!’ Wote aldpa okʉn, rukʉr pi nʉpi mon,” nitim. \p \v 26 Kur kit ni, kei nimba kang ni, ronduⱡ ropa monduⱡnga, wote kang ni, wak ropa, elim kelpa ekit urum. Kang ni, koⱡpa mel titim. Wamp mbʉ ndi, kʉmp kʉm nʉk mel, “Kang ni konum,” nʉtʉng. \p \v 27 Wote Jisas ndi, kang ni, ki ambuⱡpa tʉpa rapundpa, oⱡa tilinga, oⱡa ʉnggʉtʉm. \v 28 Wote Jisas ni, omba manga tila mukʉr moⱡnga kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn mint molk, elim waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, tʉn ndi, kur kit ni, tʉpʉn ekit ndui nʉndmʉn?” nʉtʉng. \p \v 29 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Atinga rui uⱡ ila mendpʉⱡ, kapⱡa tʉk munding, wei uⱡ tila kapⱡa mon,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Elim Koⱡmba Uⱡ Ei Nga Aldpa Nitim \p \v 30 Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, kona ni, wak rok rʉk, Galili kona ila purung. Wamp na ti ndi, Jisas elim murum kona ei pili nʉpʉleing nimba pitim. \v 31 Ei nambuⱡ emel, ui ei kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, ik mbo inditim. Ik mbo endpa ei nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei, tʉk wu kat ngangina kʉn, rok kunding. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga, elim ⱡoporpa kont moⱡmba,” nitim. \p \v 32 Wote, wu kʉⱡ ik mbo inditim ei nga puⱡ ei, pilik kun iti natʉtʉng. Wote, elim wuldʉng ei nga mundmong etʉng. \s1 Wu Nuim Kuimbal Ei Nam? \p \v 33 Wu ni kʉⱡ Kaperniyum kona ok kʉn, manga tila mukʉr puk moⱡina, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ waldpa nimba mel, “Enim namba mel ti nga nombuⱡa mam ila, ik ou nduk nʉk onmʉn?” nitim. \p \v 34 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, Jisas punt rok ik ti, ni nandʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, nombuⱡa mam nila, en enim ndi, ik palk nʉk, en enim nga wu nuim kuimbal ei, nam moⱡmba nʉtʉng. \v 35 Wote Jisas ni, mana moⱡpa, kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, wi ropa rukʉr tʉpa kundpa nimba mel, “Wote, wu nam ti, kuimbal muⱡimp nimba pilim ndam, wu ei omba, akil tepa wamp mbʉ nga pora, kindmant wamp moⱡmba,” nitim. \v 36-37 Wote Jisas ndi, kangambuⱡa ti tʉpa kʉn, en enim nga kuimp keta nila oⱡa mondpa. Elim nga ki ni raⱡ ndi, kangambuⱡa ni kanggilpa kʉn, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wamp nam ti ndi, na nga mbi ila nga nimba, kangambuⱡa kʉⱡ nga ti, rawe etpa tʉm ndam, na rawe etpa tʉmba. Wote, wamp nam ti ndi, na rawe etpa tʉm ndam, ei na mint mon. Ei, wu nam ti, na tʉpa mundrum wu ei, kunda ku rawe etpa tʉmba,” nitim. \s1 Wamp Nam Ti Ndi, Tʉn Tʉpa Pe Mundi Namʉndʉmba \p \v 38 Jon ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn wu ti kʉndʉrmʉn ei ndi, kur kit mbʉ, nim nga mbi ila nga nimba tʉpa mundrum. Ei nga, tʉn ndi wu ei, kundpʉn iti nʉtangga mon! Ei nambuⱡ emel, wu ei tʉn nga rʉⱡaip ila mon,” nitmin. \v 39 Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Wu ei mon ni nʉnʉi! Wote, wamp na ti ndi, uⱡ rʉpndi mat na nga mbi ila em ndam, wote na kʉn ik kit mat tʉkrʉpa ni nanʉmba. \v 40 Wamp nam ti ndi, tʉpa pei mundi namʉndʉmba wamp ei, wamp tʉn nga. \v 41 Ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Wamp nam ti ndi, enim kandpa kʉn, enim Kraist nga wu kʉⱡ nimba, nu kuⱡpa ngum ndam, wamp ei nga tʉpa rapʉndʉm uⱡ ei, mana pi napʉmba. Got ndi, mel ti punt ropa ngumba,” nitim. \s1 Uⱡ Kit Mbila Oⱡa Tʉpa Kandrʉm \p \v 42 “Wote, wamp nam ti ndi, mondʉk pili kangambuⱡa kʉⱡ kʉn, uⱡ kit mat itangina kʉn, na kʉn mondʉk pʉtmʉn uⱡ ei, wak rong ndam, ku mam ti tʉk, wamp ei nga nuim kan ila komnga kulk, rok tʉk num kuta ila mana ndung ndam, kapⱡa. \v 43 Ei nga, nim nga ki ei ndi, uⱡ kit mat etpa, nim nga mondpa pili ei, etpa kit mondum ndam, ki ei koⱡmung etkʉn mundi! Wote, nim ki tenda mint tekʉn molkʉn, uⱡ nga kona ila kont muⱡʉn ei ndi, kapⱡa etmba. Wote, nim ki raⱡ, kunda tekʉn, mbi paka ndam, nim ndip kumbʉⱡi nambrʉm ndip ila pin. \v 44 [Ya kona ila kora mong kora kel kel mat mormin mbʉ, kuⱡi nakʉrmin. Wote ndip ei, kumbʉⱡi nambrʉm ku]. \v 45 Wote, nim nga kʉmp ei ndi, uⱡ kit mat etangga kʉn, nim nga mondpa pili orunga, etpa kit mondum ndam, kʉmp ei koⱡmung etkʉn mundi! Nim kʉmp tenda mint tekʉn molkʉn, uⱡ nga kona ila kont muⱡʉn ei ndi kapⱡa etmba. Muna, nim kʉmp raⱡ pikʉ tekʉn mbi paka ndam, ndip kumbʉⱡi nambrʉm ndip kona ila pin. \v 46 [Ya kona ila kora mong, kora kel kel mat mormin mbʉ, kuⱡi nakʉrmin. Wote ndip ei kumbʉⱡi nambrʉm ku.] \v 47 Wote, nim nga mong ei ndi, uⱡ kit mat etangga kʉn, nim nga mondpa pili orunga etpa kit mondum ndam, mong ei, akʉkʉn tʉkʉn mundi! Nim mong tenda mint tekʉn molkʉn, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila pin. Nim nga mong raⱡ kʉmp kʉm tekʉn, mbi paka ndam, nim ndip kona ila pin. \v 48 Ya kona ila, \q1 ‘Kora mong kora kel kel mat mormin mbʉ, kuⱡi nakʉrmin. Wote ndip ei, kumbʉⱡi nambrʉm ku,’ nitim. \p \v 49 Ndip ei ndi, wamp mbʉ kʉn pora mba ei, ip kuta etʉm ei mel ku. \v 50 Ip kuta ei mel kai. Wote, ip ei nga tʉngʉn ei, nu em ndam, wote nim ndi, ip ei nga tʉngʉn ei, aldpa etkʉn, yant tin mel nant? Nim ndi, wamp na mbʉ kʉn, ip kuta na, ol orum ei mel uⱡ kai, wamp numan wang nduk uⱡ mbʉ mint etʉk, wamp mbʉ kʉn numan wang nduk muⱡʉi!” nitim. \c 10 \s1 Jisas Ndi, Wu Amp Raⱡ Ndenggʉⱡa Nitim Ei Nga Ik Mbo Inditim \p \v 1 Wote Jisas ndi, kona ni wak ropa, Juriya kona ila mba, nu Joran puⱡa ropa, noi orunga purum. Kona ila, wamp minal ndi, aldpa Jisas kʉn ok mʉk rorung. Jisas ndi, wamp nimbʉ, ik mbo endʉtʉm ni mel ku inditim. \p \v 2 Perisi wu mat ndi ok, Jisas oⱡa tʉk waldʉk nʉk mel, “Tʉn nga mi ik ei ndi, tʉn kundpa wu ei ndi, amp ei kapⱡa ndenggʉⱡa ndumba nda?” nʉtʉng. \p \v 3 Jisas waldʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Moses ndi, enim namba mi ik ei, nimba ngurum?” nitim. \p \v 4 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Moses ndi, kapⱡa nangga, wu ti ndi, mon ropa amp ei, mondkʉn kili nim ndam, wu ei ndi, ambʉm ei, mondpa kilangga pangga,” nitim. \p \v 5 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Moses ndi, mi ik ei, ropa ngurum. Ei nambuⱡ emel, enim nga numan orunga ronduⱡ puⱡnga, Moses ndi kandpa, mi ik ei mbʉ ropa rurum. \v 6 Wote, unt kuimp tepa, Got ndi, mel mbʉ itim ei kʉn, ‘Got ndi, wu ei kʉn, amp ei kʉn mint itim. \v 7 Uⱡ ei nga, wu ei ndi, tipam mam raⱡ wak ropa, elim nga amp ei kʉn, omba rump nʉtʉm. \v 8 Wote, wamp raⱡ omba, wamp tenda mel etʉm. Wamp raⱡ aldpa wamp raⱡ mel mon, wamp tenda mel mormbil.’ \v 9 Wote Got ndi, wu amp raⱡ tʉpa tenda itim uⱡ ei, “Wamp ti ndi nimba ndenggʉⱡa ndui nʉndangga,” nitim. \p \v 10 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, kelik mang kona puk kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, uⱡ kʉⱡ nga nʉk waldʉtʉng. \v 11 Wote Jisas ndi, i etpa kundpa nimba mel, “Wu ti ndi, elim nga amp ei ndenggʉⱡa ndupa, amp kont paka ti tʉm ndam, wu ei ndi, amp ei kʉn, wapra rui uⱡ ei nga etmba. \v 12 Wote, uⱡ ei mel ku, amp ti ndi, elim nga wu ei ndenggʉⱡa ndupa, wu kont paka ti pum ndam, amp ei ndi, wapra rui uⱡ ei nga ku etmba,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kangambuⱡa Mbʉ Memp Pinditim \p \v 13 Wamp mat ndi, en enim nga kangambuⱡa mbʉ, Jisas ndi, memp pindangga nʉk mek orung. Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, wamp nimbʉ kundʉk nʉk mel, “Kelik mek pʉi!” nʉtʉng. \v 14 Wote Jisas ndi, ik ei mel nʉtʉng ila kandpa kʉn, popʉⱡ kuⱡpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Kangambuⱡa kʉⱡ mon ni nʉnʉi! Enim ndi, wak rok mundangina, na kʉn uing. Nambuⱡ emel, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wamp i etpa mbʉ nga. \v 15 Na enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, wote wamp na ti, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ei, kangambuⱡa kel kʉⱡ mel moⱡpa, ti natʉm ndam, wamp ei, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukʉr pi napʉmba,” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, kangambuⱡa nimbʉ, kanggilpa rukʉr tʉpa ambuⱡpa, memp pinditim. \s1 Kang Wu Mel Pi Ti \p \v 17 Wote, Jisas kelpa mbi nimba puⱡnga kʉn, wu ti tʉkrʉpa omba kʉn, Jisas nga kuimp keta nila, mura ropa mondpa kʉn, Jisas waldpa nimba mel, “Ik mbo wu kai ye! Na wote, namba uⱡ ti, etʉp uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei timp nda?” nitim. \p \v 18 Wote Jisas ndi, wu ni waldpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, nim ndi, na kundkʉn wu kai nʉn? Wamp ti, ama kai mon! Got wu tenda ei mint kai! \v 19 Nim mi ik kʉⱡ pʉtʉn ei, ‘Nim wamp ti rokʉn kundi nʉkʉndi, nim wu amp kandpa kum pindi uⱡ ei iti nʉti! Nim kindʉp nui nʉni! Nim ik kol rui nʉri! Nim ik kol rokʉn, wamp ti nga mel na ti, rok ranggʉkʉn iti nʉti! Nim tipanʉm manʉm raⱡ numan ngokʉn tʉkʉn ou ndui!’” nitim. \p \v 20 Wu ni ndi, nimba mel, “Ik mbo wu ye! Mi ik kʉⱡ na ama kang kel kʉn, moⱡʉp pep rur,” nitim. \p \v 21 Jisas ndi, wu ni kun kandpa, numan ndi, koⱡpa nimba mel, “Nim mel tenda ti nga mint mon kant ei ka! Pukʉn nim nga mel mbʉ pora, rarʉp rokʉn, ku tʉkʉn wote, ku mbʉ ndi, wamp kit kurpa mbʉ tʉkʉn rʉpndi. I in uⱡ ei ndi, nim muⱡ kona wu nuim muⱡʉn. Nʉnt uⱡ ei mel etkʉn, nim na kʉn, pep rokʉn ui!” nitim. \v 22 Wu ni, ya kng mel mbʉ nga wu nuim murum ei nga, ik ni pilpa kʉn, kuimp keta orunga kit pilpa mang kona purum. Ei nambuⱡ emel, elim wu mel ni ti murum. \p \v 23 Wote Jisas ndi, tʉpa ropʉl ropa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Wamp nuim mel pi mbʉ, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila rukʉr ping ei nga mbun etpa petʉm,” nitim. \p \v 24 Jisas nitim ik ei nga, kitip kʉni wu ni kʉⱡ pilik, min ngʉn mundrʉng. Wote Jisas ndi, aldpa wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga kangambuⱡa kʉⱡ, wamp ti, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila rukʉr mbi nimba pilim ndam, elim mbun mam mbʉ, koma romba. \v 25 Kng kamel ei, gal ruri nombuⱡa mam ila rukʉr mba uⱡ ei, mbun etpa petʉm. Ei mel ku, mel pi wamp mbʉ, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila rukʉr ping ei nga mbun minal etpa petʉm,” nitim. \v 26 Ik ei nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ama min ngʉn mundʉk, ik ou nduk ei mel nʉtʉng, “Wote, uⱡ ei mel nda, wamp nam ti, Got ndi, etpa tʉmba nda?” nʉtʉng. \v 27 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kun kandpa, yant ndupa nimba mel, “Uⱡ ei, tʉn wamp mbʉ kʉn mbun etʉm. Wote Got ndi, uⱡ ti rundi nandrʉm. Uⱡ mbʉ pora, Got ndi, kapⱡa etʉm mint!” nitim. \v 28 Wote Pita ndi, nimba mel, “Ya kana! Tʉn nga mel mbʉ pora, wak ropʉn, nim pep ropʉn urmʉn ei ka!” nitim. \p \v 29-30 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ei kupa ei nga, na enim kundʉp nʉnt, wamp nam ti ndi, elim nga mang kona wak ropa, ʉngʉnʉl kimʉnʉl wak ropa, mam tipamʉl wak ropa, kangambuⱡa mbʉ wak ropa, kongun kona mbʉ wak ropa, na nga nindpa, na nga ik kai ronduⱡ kʉⱡ nga nindpa om wamp ei mel kai mat ou ndupa, punt ropa tʉmba wamp ei, punt ropa mel 100 ei mel ngumba. Wote, ou ndupa pendpa ngumba. Mel mbʉ manga na, ʉngʉnʉl kimʉnʉl na, mam tipamʉl na, kangambuⱡa na, kongun kona na, ou ndupa tʉng ei kʉn, uⱡ mbun mindil nui mat kandʉk ting ku. Wote, muⱡ mʉi raⱡ pora nim ei kʉn, wamp ei uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei tʉmba. \v 31 Wote, wamp ama puⱡi kuimp tʉnmʉn mbʉ, wote ok akil ting, wote wamp ama puⱡi ok, akil tʉnmʉn mbʉ, wote ok kuimp ting,” nitim. \s1 Jisas Elim Koⱡpa Tikil Romba Ei Nga Nimba, Raldika Inditim \p \v 32-33 Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Jerusalem nombuⱡa mam nila purung. Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ tʉpa akil ndupa, elim omba, kuimp titim ila, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ mundmong etʉng. Wote, wamp pep rok, akil tek orung wamp nimbʉ, mundmong etʉng ku. Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ rukʉr tʉpa, elim kʉn omba uⱡ mbʉ mel, “Ya pilʉiya! Akup tʉn wi Jerusalem kona peng mbin onmʉn ila, Muⱡʉl Wu Kupa ei tʉk, pris kʉⱡ nga wu kuimbal mbʉ kʉn, mi ik mbo wu mbʉ kʉn nguing. Wote, wu mbʉ ndi, wu ei kot endʉk wu ei, rok kʉndeing ning. Wote, wu mbʉ ndi, wu ei, tʉk wu rʉⱡaip elpa kat nguing ku. \v 34 Wote, wamp mbʉ ndi, wu ei tʉk ik kuldʉk, ol rondʉk, kan pilda rok, wote rok kunding. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga kʉn, wu ei koⱡpa tikil ropa kont moⱡmba,” nitim. \s1 Jeims Kʉn Jon Raⱡ En Enmbil Nuim Muⱡʉmbil Nʉtʉnggil \p \v 35 Wu Sepeti nga kangʉm Jeims kʉn Jon raⱡ, Jisas kʉn okʉⱡ, waldkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Ik mbo wu ye! Nim ndi, tʉl nga uⱡ ti indin, nimbʉⱡ onmbʉⱡ ei ka!” nʉtʉnggil. \v 36 “Ei nambuⱡ ti, indeimp ni kʉⱡ onmbʉⱡ?” nimba Jisas ndi waldʉtʉm. \v 37 Wu ni raⱡ ndi, yant ndukʉⱡ ni kʉⱡ mel, “Wote, nim pukʉn uⱡ eng nui mbʉ nga rʉpndi pol ila, wu nuim mumuk mbi paka ei kʉn, tʉl wu raⱡ nga ti tʉkʉn nim nga ki mbo orunga mondkʉn, wote wu ti tʉkʉn, ki rar orunga mundana muⱡʉmbil,” nʉtʉnggil. \v 38 Jisas ndi, wu ni raⱡ kundpa nimba mel, “Ya na waldʉnmbil uⱡ ei, enmbil pilkʉⱡ kai iti natʉk waldʉnmbil. Wote, enmbil kapⱡa nu ming na, nuimp ent ila enmbil kapⱡa nuinggil ei, wote na nu timp ent nu ila, enmbil kapⱡa nu tinggil ku ei?” nitim. \v 39 Wote, wu ni raⱡ ndi, Jisas kundkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Tʉl kapⱡa itimbil,” nʉtʉnggil. Wote Jisas ndi, wu raⱡ kundpa nimba mel, “Kupa, enmbil na nu ming nuimp ent nu ming ila, enmbil nu nuinggil ku. Wote, na nu timp ent nu ila, enmbil nu tinggil ku. \v 40 Wote, wu nam ti, na nga ki mbo orunga muⱡangga, ti ki rar orunga muⱡangga nimp ei, na nga ronduⱡ ti mon. Ei nga, enmbil kundʉp i ni nʉnimp. Wamp nam ti, kona ei tʉmba ei, Got elim ndi, unt tʉpa kun etpa, tinditim ei mel ting. Elim ndi, tʉpa kona ei, wamp kʉⱡ ngumba,” nitim. \v 41 Wote, kitip kʉni wu 10 ni kʉⱡ ndi, ik ei pilik, Jeims Jon raⱡ kʉn, popʉⱡ mondrʉng. \v 42 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ pora, rukʉr tʉpa, kundpa nimba mel, “Enim pʉtmʉn ni, wu nuim na ti, wamp rʉⱡaip kat nokʉndrʉm ndam, wu nuim ei ndi, wamp kel mbʉ, ambuⱡpa oⱡa mana etʉm ei, pilik mormin ei? \v 43 Wote, uⱡ ei mel ti, enim nga rʉk ting ila, pi nʉpangga mon! Wu kat enmin wu kʉⱡ nga ti, elim nuim muⱡimp nimba pilim ndam, wu ei, enim wu kat nga kindmant wu mel muⱡangga! \v 44 Wu nam ti, enim wu kʉⱡ nga kuimbal muⱡimp nimba pilim ndam, wu ei, wamp mbʉ nga pora kindmant wu mel muⱡangga. \v 45 Nambuⱡ emel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, wamp mbʉ ndi, elim nga kongun etʉk, elim tʉk rʉpʉndʉk inding nimba, ui nʉwʉrʉm mon! Elim urum ei, wamp mbʉ tʉpa rapʉndʉmba ei nga urum. Wote, elim nga kʉng wak ropa, wamp puⱡi etpa, yant tʉmba ei nga urum,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Mong Ti Wu Bartimeiyas Etpa Titim \p \v 46 Wu nimbʉ ok, Jeriko orung, Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, wamp puⱡi kʉn, Jeriko kona wak rok purung. Wu Timeiyas nga kangʉm Bartimeiyas mong titim ni, nombuⱡa mam ʉldʉ nila moⱡpa, wamp mbʉ kʉn, ku mong na mel mat mawa etpa, morum ni mel murum. \v 47 Wote, wu ni pitim mel, Nasaret wu Jisas ni, onum nʉtʉng ila, wu ni kei nimba wi ropa nimba mel, “Jisas! Wu Depit nga kangʉm! Nim na kont kuⱡa!” nitim. \p \v 48 Wamp puⱡi ndi, wu ni kʉn, popʉⱡ kulk nʉk mel, “Nim raka nʉkʉn muⱡi!” nʉtʉng. Wote wu ni, aldpa ronduⱡ kei nimba, wi ropa nimba mel, “Wu Depit kangʉm, nim na kont kun ka!” nitim. \p \v 49 Jisas ndi, omba anggilpa nimba mel, “Wu ei, wi rʉi!” nitim. Wamp nimbʉ ndi, mong ti wu ni, wi rok nʉk mel, “Jisas ndi, nim wi ronum kʉn, numan wang ndukʉn, oⱡa anggilkʉn ui!” nʉtʉng. \p \v 50 Wote, elim nga wal pʉki ni kʉⱡ, ropa mundpa, rut nimba anggilpa, Jisas murum nila purum. \p \v 51 Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Na ndi, nim nambuⱡ ti indimp nʉkʉn pilkʉn nʉn?” nitim. Mong ti wu ni ndi, int ndupa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Na nga mong ei, etkʉn kai indana! Na kona mbʉ aldpa kʉnimp!” nitim. \p \v 52 Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Nim kapⱡa pa! Nim nga mondpa pili ei ndi, nim etpa tʉpa mundnum,” nitim. I nilinga kʉn, tʉngʉnda mint, wu ni nga mong ni raⱡ kai murum ila kona nimbʉ aldpa kʉndrʉm. Wote wu ni, Jisas pep ropa purum nombuⱡa mam ni mel purum. \c 11 \s1 Kraist Jerusalem Kona Peng Ila, Wu Nuim Mumuk Mel Rukʉr Purum \p \v 1-2 Jisas kʉn wamp puⱡi kʉn, Jerusalem kona peng kel ila nondpa ok mel, unt ok, Betpeis kʉn Betani kona kel raⱡ nga komnga mong Olip nila ruk orung. Ni kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu ralt unt kuimp tepa nombuⱡa ping orung nila, tʉpa mundpa nimba mel, “Enmbil kuimp tekʉⱡ pukʉⱡ, wamp petmin kona ila pʉl! Pukʉⱡ kona ila ruk pukʉⱡ kʉn, anggilkʉn, kng donggi pela kokila ti, muⱡi nambʉrmʉn ei, kan kulk pending ei. Kan potkʉⱡ mekʉⱡ wʉl!” nitim. \v 3 “Wote, wamp nam ti ndi, waldpa nimba mel, ‘Nambuⱡ emel, kng ei im nʉng ndam,’ int ndukʉⱡ ei mel nʉl, ‘Wu Nuim ei kongun ti pem ila, tʉp mep mbil onmbʉⱡ. Wote, nondpa ropʉl ropa, yant omba nʉl,’” nitim. \p \v 4-5 Wote, wu raⱡ pukʉⱡ, kandrʉnggil mel, nombuⱡa mam ʉldʉ tila, kng donggi pela ti, manga keta pupʉⱡ ila, kan kulk pendʉtʉng ila pitim. Kng donggi kan ni potilinggila mel, wamp mat ndi, wu raⱡ waldʉk nʉk mel, “Enmbil kng donggi ei, namba tangga, kan potʉmbil?” nʉtʉng. \p \v 6 Wote, wu raⱡ ndi, Jisas nitim ni mel, punt rokʉⱡ nilinggila, wamp nimbʉ ndi, kapⱡa nʉk wak rorung. \v 7 Kapⱡa ni kʉⱡ, kng donggi ni, mekʉⱡ okʉⱡ, Jisas murum kona ila ruk oⱡunggila kʉn, kitip kʉni wu nimbʉ, en enim nga wal pʉki nimbʉ, potʉk tʉk, kng donggi mbuⱡ ming ila telingina, Jisas oⱡa pol ila, oⱡa mba murum. \v 8 Ni kʉn, wamp puⱡi, en enim nga wal pʉki nimbʉ potʉk, Jisas omba nombuⱡa mam nila, kumbʉlʉk tetʉng. Wamp mat ndi, yaⱡa omung ranggʉk mek ok, pʉkaimp rok, kumbʉlʉk tetʉng. \v 9 Kuimp tetʉng wamp na, akil tetʉng wamp na mbʉ ndi, pʉi kei nʉk mel, “Got nga mbi paka rʉndamʉn! Oⱡa Nuim Mumuk ei nga mbi tepa angʉndpa om wu ei, Got ndi, memp pindangga! \v 10 Tʉn nga anda kouwʉ Depit nga tʉpa mumuk rʉrʉm uⱡ ila nga pundʉn ei onum. Got ndi, wu ei memp pindangga! Got nga mbi paka rundamʉn!” nʉtʉng. \p \v 11 Ei kʉn, Jisas ni omba, Jerusalem kona peng nila rukʉr omba, manga wingti ou tila murʉk mba, mukʉr tetʉm mel nimbʉ, kandpa pora ndurum. Ni kʉn, akil tepa, elim kʉn kitip kʉni kang wu 12 ni kʉⱡ kʉn, Betani kona nila purung. \s1 Jisas Ndi, Nde Pik Ni Kʉⱡ, ‘Mong Rui Nʉrangga!’ Nitim \p \v 12 Wote, mʉkʉlmʉ orunga, Betani kona ila molk, yant orung ni kʉn, Jisas ni kun kurum. \v 13 Ruⱡ etpa kʉndrʉm mel, nde pik kat omung etpa ʉnggʉtʉm. Wote, nde pik mong mat rom, muna mon nda, nimba kanmba purum. Rʉk omba kʉndrʉm mel, nde pik ni kʉⱡ, omung mint etpa ʉnggʉtʉm. Nambuⱡ emel, nde pik nga mong rorum ui ti mon. \v 14 Jisas ndi, nde pik ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Nim nde pik ei, kʉmp kʉm pena nga mong rui nʉrein mon!” nitim. I nilinga, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ik nitim ni pʉtʉng. \s1 Jisas Manga Wingti Ou Nila Purum \p \v 15 Wote, Jerusalem kona peng ila rʉk orung ni kʉn, Jisas manga wingti ou ila, wamp mel rarʉp rok, morung nimbʉ, ropa pep ropa mundrum. Ku moni nde pol na, kʉi emel mel kʉi mat nga nde pol nimbʉ, ropa mbʉⱡ mbaⱡ etpa, ropa tʉpa pena pena itim. \v 16 Jisas ndi, wamp mbʉ mel mat mek, manga wingti ila mek ping nimba, kandpa kui iti nʉtʉtʉm. \v 17 Wote ei kʉn, wamp mbʉ ik mbo endpa ei, nimba mel, “Got nga ik ei ndi, nimba mel, ‘Na nga manga ei, wamp mbʉ pora nga atinga manga ei. Wote enim ndi, tʉk kʉndʉp wamp mbʉ nga manga, randʉk mo rok etʉk mormin ei ka!’” nitim. \p \v 18 Jisas itim uⱡ ni kʉⱡ, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, mi ik mbo wu na nimbʉ ndi, pilik kʉn, Jisas rop kundmin nʉk, nombuⱡa mam mat an ʉk kurʉrʉng. Ni wote, mundmong etʉng. Nambuⱡ emel, wamp puⱡi, Jisas ik mbo endpa nitim ik ni kʉⱡ, pilik min ngʉn mundʉk morung. \p \v 19 Rumbʉⱡ romba elinga, Jisas kʉn kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kona peng ni, wak rok ekit purung. \s1 Nde Pik Nga Ik Ti Nitim \p \v 20 Wote, mʉkʉlmʉ orunga, nombuⱡa mam ila puk kandrung mel, nde pik ni koⱡpa pora ndurum. \v 21 Pita ndi, nde ni kandpa pilpa nimba mel, “Ik Mbo Wu ye, ya kana! Ukʉ nga nde pik kuⱡangga, nʉkʉn nin ni, koⱡum ei kana!” nitim. \v 22-23 Jisas ndi, wu kʉⱡ punt ropa nimba mel, “Ya pilʉiya! Enim wu ti, Got kʉn minal mondʉk piling ndam, ya komnga mong ei kundʉk, gʉⱡa nʉkʉn, num kuta ila okʉn, mana pi nana mba mint! Wote, nim numan raⱡ etkʉn pili napilkʉn, mondʉk pilkʉn nʉng uⱡ mbʉ mel, Got ndi, endʉmba mint. \p \v 24 Ei nga, na ndi, enim kundʉp nʉnt. Enim Got kʉn mondʉk pilik, mel na ti mawa etʉk, atinga rong ndam, mel mbʉ tep mormin nʉk pilik atinga rʉi! Enim waldʉng mel ei, ngumba mint. \v 25 Wote, enim anggilik, atinga rong ei kʉn, wamp nam ti, nim kʉn nit moⱡum ndam, nim ndi, wamp ei nga nit ei, pendʉk kilana! Wote, muⱡ kona ila, nim nga Tipanʉm ei ndi, nim nga nit mbʉ, wak rondʉmba ku. \v 26 [Wote enim ndi, wamp ti nga nit mbʉ, wak rundi nandʉng ndam, wote muⱡ kona Tipanʉm ei ndi, enim nga nit mbʉ, wak rundi nandʉmba ku,” nitim.] \s1 Jisas Nga Ronduⱡ Ei Kona Nil Kandpa Tʉm \p \v 27-28 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, kelik Jerusalem yant orung. Jisas ni, manga wingti ou ila rukʉr anduⱡnga mel, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, mi ik mbo wu na, manga wingti rʉp wu mbʉ kʉn, Jisas murum ila ok, waldʉk nʉk mel, “Nim namba ronduⱡ ei, tek molkʉn uⱡ mbʉ en? Nim nam ndi, ronduⱡ mbʉ nguⱡnga uⱡ mbʉ en?” nʉtʉng. \p \v 29 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na ndi, ik tenda ti, enim kʉn wuldimp ent ik ei, punt rok yant nduk nʉng ndam, na ndi, na nga ronduⱡ ei, nʉl tʉp ent nʉk waldʉnmin ik mbʉ punt rop nguimp. \v 30 Na kundʉk nʉiya! Jon nga wamp nu tinditim ronduⱡ ei, nʉl tʉpa itim. Got nga ronduⱡ ila tʉpa itim muna, wamp nga ronduⱡ ila tʉpa itim?” nitim. \v 31 Wote, waldʉtʉng wu ni kʉⱡ, en enim ik palk int yant etʉk, ei mel nʉtʉng, “Tʉn namba ik ti punt ramʉn, ‘Wote punt ropʉn, Got kʉn ronduⱡ ei, tʉpa itim nimin ndam,’ Jisas ndi, ‘Nambuⱡ emel, enim Jon nga nitim ik ei, mondʉk pili napʉtʉng?’ nimba. \v 32 ‘Wote, Jon wamp nga ronduⱡ ila ik nitim nimin ndam,’ (Wu ni kʉⱡ, wamp puⱡi Jon painui wu ei nga ik ei ndi, wamp mbʉ titim ila ronduⱡ pʉtmʉn ei nga, en enim nʉk pilik mundmong etʉng.) \v 33 Jisas nga wuldʉtʉm ik ni punt rok nʉk mel, “Tʉn pili napʉnmʉn ei ka!” nʉtʉng. Wote, Jisas wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ei mel ku, na ndi, na nga ronduⱡ ei, nʉl tʉp uⱡ ent mbʉ, enim kundʉp ni nʉnimp, mon ku!” nitim. \c 12 \s1 Wain Pana Ti Rʉp Etʉk Kit Mondrung Ei Nga, Ik Ek \p \v 1 Wote ei kʉn, Jisas ik ek ropa nimba mel, “Wu ti ndi, wain pana ti raⱡpa, paⱡa etpa, wain kʉiya romba ei nga kut tʉpa tepa, wote rʉp iting manga ti rukrʉm. Rakpa mondpa, wu ni, elim kona roⱡ tila manga tʉma mba etpa, wu mat ndi, kona ei rʉp indeing nimba ngumba purum. \v 2 Wote, wain poⱡ roⱡnga ranggʉrmin ui ei urum kʉn, wu ni ndi, elim nga kindmant wu ti tʉpa mundpa, wain pana rʉp etmin wu mbʉ ndi, wain elim nga mel, mat ranggʉk ngeing pi nitim. \v 3 Kindmant wu ni, purum mel, kongun rʉp etʉng wu nimbʉ ndi, tʉmbʉⱡ ndi rok, ki wai wai mundʉⱡina, yant urum. \v 4 Wote, kindmant wu ti, ku tʉpa mundrum ni, i ku etʉk, pana rʉp wu mbʉ, ndi rok peng ei, rok nduk etʉk, pipil kunduⱡngina, yant urum. \v 5 Wote, aldpa kindmant wu ti, tʉpa mundrum ni, rok kondrung. Wote, wu minal akil tepa tʉpa mundrum nimbʉ, i ku etʉk, tʉmbʉⱡ ndi rok, mat rok kondʉk etʉng. \v 6 Wote, ama akil tepa, elim nga kangʉm tenda aⱡʉm numan ngurum ni, tʉpa wain pana rʉp etʉng wu nimbʉ kʉn, tʉpa mundʉmba etpa, ‘Na nga met kang tenda ei, tʉk ou nduing pʉnt ei ka!’ nimba tʉpa mundrum. \v 7 Wote, wain rʉp etʉng wu nimbʉ ndi, en enim nʉk int yant etʉk nʉk mel, ‘Ya onum kang wu ei, kongun kona puⱡ wu ei nga kangʉm ei, wu onum ei, rop kondpʉn kʉn, kona ei, tʉn ndun puⱡ puⱡ raⱡʉp tʉmʉn!’ nʉtʉng. \v 8 I nʉk, wu ni imp molk, rok kondʉk, on ni wain pana ʉldʉ ila, rok ekit ndurʉng. \p \v 9 “Ei kʉn, wain pana puⱡ wu ei, yant omba, nambuⱡ uⱡ ti etmba?” nimba, Jisas ndi wuldʉtʉm. “Wu ei ndi, yant omba, wain pana rʉp wu mbʉ, ropa kondpa, wain pana mbʉ, oi ropa rʉp wu elpa mat ku tʉpa ngumba. \v 10 Enim Got nga ik mong ti, ei mel petʉm ni, kʉmp rok kandʉrmin muna mon? \p ‘Ku ti manga rakpa kʉni wu mbʉ ndi, ku kit nʉk mundʉk ketʉng ni, wote omba ku kai rarum. \v 11 Oⱡa nuim ei ndi, uⱡ ei mel elinga, uⱡ ronduⱡ rʉpndi mat nimp kandʉrmʉn!’” nʉtʉm. \p \v 12 Jura rʉp wu nimbʉ ndi, Jisas tʉp imp muⱡmin nʉk etʉng. Ei nambuⱡ emel, wu kʉⱡ pʉtʉng ei, ik ek rurum. Ei nga, en enim nga nindpa rʉrʉm. Ei nga, pilik popʉⱡ kulk, tʉp imp muⱡmin nʉk etʉng. Ei wote, wamp minal morung ei nga mundmong etʉk, Jisas kandʉk kui elingina purum. \s1 Ku Moni Takis Ti Uⱡ Ei Nga Waldʉtʉng \p \v 13 Wote, Perisi wu mat kʉn, Erot nga rʉⱡaip ila wu mat kʉn, tʉk mundʉk polk Jisas waldʉk ik mat neing, ‘Pʉi,’ nʉtʉng. \v 14 Wote wu nimbʉ, Jisas murum kona nila ok, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn pitmin ei, nim ik kupa mbʉ nʉkʉn, wamp nuim kurpa mbʉ nga mundmong iti natkʉn wamp ei namba nimba pilmba ei nga mundmong iti natkʉn, wote nim Got nga uⱡ kupa mbʉ petʉm ei mel ku nʉndkʉn etʉn. Ei nga, wu mumuk Sisa kʉn, ku moni takis ngormʉn uⱡ ei, kapⱡa muna mon? Ku moni wu ei ngamʉn, muna mon?” nʉk waldʉtʉng. \v 15 Wote, Jisas elim oⱡa tʉk kʉning pilik nʉtʉng ik ni, mot nga pilpa, int ndupa waldpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim na kui mel, mil kʉⱡmin nʉk enmin? Ku mong ti, mek wangina, na kʉnamp,” nitim. \p \v 16 Ku mong ti mek oⱡina, waldpa nimba mel, “Ya kuimp keta ei kʉn, mbi ei nam nga?” nitim. Ni kʉn, wamp nimbʉ nʉk mel, “Wu mumuk Sisa nga!” nʉtʉng. \p \v 17 Wote, Jisas ndi nimba mel, “Wu mumuk Sisa nga mel ei, Sisa elim ngʉi! Wote, Got nga mel ei, Got elim ngʉi!” nitim. Nitim ik ni pilik, wu nimbʉ, ama min ngʉn mundrʉng. \s1 Wamp Kolk Tikil Ruing Ei Nga Waldʉtʉng \p \v 18 Sarusi wu mat, Jisas murum nila orung. (Wu mbʉ ndi, wamp kormin on etmin mbʉ, wote ⱡoprʉk oⱡa muⱡi nʉmbʉⱡing nʉtmin). \v 19 Wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn Moses ndi, mi ik ropa ngurum ei ndi, nimba mel, ‘Wu ti amp mi tʉpa, wote kangambuⱡa mi nambʉpa, wangʉn pepa koⱡum ndam, ʉngʉn wu ti ndi, amp wiya ei tʉpa, ʉngʉn wu kurum ei nga kangambuⱡa mindangga,’ nitim. \v 20 Tʉnggʉt kʉn, wu ʉngʉnʉl 7 kat morung kʉⱡ nga wu ʉngʉn komun ei amp tʉpa kangambuⱡa mi nambʉpa, wangʉn pepa kurum. \v 21 Wote, wu ʉngʉn merʉng orunga ei ndi, amp wiya i ku etpa tʉpa, wote wangʉn pepa kurum. Wote, wu merʉng orunga ei ndi, i ku etpa, amp wiya ei titim ei, wote wu ei, i ku etpa wangʉn pepa kurum. \v 22 Wote, wu ʉngʉnʉl 7 kʉⱡ nga wu tʉmbʉkak morung kʉⱡ nga wu ti ndi kep, amp wiya titim ei, tʉpa kangambuⱡa kot kep, mi nambʉⱡʉng. Wu kʉⱡ pʉkʉ wangʉn pek korung. Wote, amp ei, wu kʉⱡ kolk pora nduⱡina, akil tepa kurum. \v 23 Wu 7 kʉⱡ ndi, amp wiya tenda ei, tʉk ambrung ei ka?” nʉk waldʉtʉng. “Wote, wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk ok pung ui ei kʉn, amp ei wu nam nga amp mendpʉⱡ ti ning,” nʉtʉng. \v 24 Wote, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim uⱡ ⱡawa mam ei etmin ei? Nambuⱡ emel, ‘Buk Wingti ei kʉn, Got nga ronduⱡ uⱡ ei kʉn, pilik kun iti natʉtmʉn. \v 25 Wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk oⱡa moⱡʉng ei kʉn, wu amp tʉk, amp wu puk uⱡ ti, iti nʉting mon! Wamp mbʉ, muⱡ kona anggelo mbʉ mel kapⱡa muⱡing. \v 26 Wote, wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk ok ping uⱡ ei, Moses nga timan Buk ila, nde kat ndip nurum ei nga puⱡ ila, Got ndi, Moses kundpa nitim ik ni, enim kʉmp rok kʉni nakʉndʉrmʉn ei? Buk ila ik mong petʉm ei ndi, Got ndi, Moses kundpa nimba mel, ‘Na wu Eiparam nga Got, wote wu Aisak nga Got, omba wu Jekop nga Got!’ nʉtʉm, \v 27 Ik ei nga puⱡ ei, Got ei wamp kui nga Got ti mon. Got ei, wamp kont molk mint ping ei nga Got ei ka! Enim pilik ⱡawa mundʉnmʉn ei ka!” nitim. \s1 Mi Ik Ronduⱡ Ei \p \v 28 Ni kʉn, ik mbo wu ti, ik tek rombulk nʉtʉng ni, omba kum tepa moⱡpa pitim. Pitim ni kʉn, Jisas ndi, Sarusi wu ni kʉⱡ, ik nʉtʉng ei, punt ropa kai mundrum. Ni kʉn, ik mbo wu ni, Jisas waldpa nimba mel, “Mi ik mbʉ nga mi ik ronduⱡ ei, ik nant ei?” nitim. \p \v 29 Jisas ndi, punt ropa, “Mi ik ronduⱡ ei ya ei! Kum tʉiya! Enim Isrel wamp mbʉ ye! Tʉn nga Wu Nuim Got ei, wu nuim tenda ei! \v 30 Enim nga Wu Nuim Got ei, enim nga mundmong ei kʉn, min ei kʉn, numan ei kʉn, wote enim nga ronduⱡ ei kʉn pora numan ngʉi! \v 31 Mi ik ronduⱡ merʉng orunga ei ya ei, ‘Enim ndi, en enim numan ngurmʉn ei mel, enim nga manga keta kup wamp mbʉ i ku etʉk, numan ngʉi!’ Mi ik mbʉ nga mi ik raⱡ ama ronduⱡ wei raⱡ,” nitim. \p \v 32 Mi ik mbo wu ni ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Ei kun nʉn! Nim nʉn ik ei kupa, Nuim ei, Got tenda ei, mint morum. Got elpa ti, ei mel muⱡi nambrʉm mon! \v 33 Wote, wamp mbʉ ndi, Nuim Got ei, elim nga mundmong ei kʉn, elim nga numan ei kʉn, elim nga ronduⱡ ei kʉn ndi, pʉkʉ numan ngangga! Wote elim ndi, el elim numan ngorum ei mel ku, elim nga manga keta kup wamp mbʉ, i ku etpa numan ngangga! Kng mel mbʉ, kalk tindiⱡim mundʉrmʉn uⱡ ni nga ronduⱡ ti mon. Ya mi ik raⱡ ama ronduⱡ wei raⱡ!” nitim. \v 34 Jisas ni, wu ni pilpa kungʉndi uⱡ nga ik ei pilpa, punt ropa nimba mel, “Nim, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga rukʉr uin. Uⱡ ei nga, roⱡ etʉk muⱡi nambrʉn!” nitim. Wote ei kʉn, wamp ti ndi, Jisas ik mat wulding ei nga mundmong etʉng. \s1 Kraist Ei, Wu Nam Nʉk Waldʉtʉng \p \v 35 Jisas ndi, manga wingti ou ila, wamp ik mbo endpa, moⱡpa mel wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Mi ik mbo wu kʉⱡ ndi, Kraist ei, Depit nga pundʉn ei, namba etʉk kandʉk ninmin?” nitim. \q1 \v 36 “Muⱡnga Wingti ei ndi, Depit kʉn omba moⱡpa nimba mel, ‘Nuim ei ndi, na nga Nuim ei kundpa, na nga ki mbo orunga okʉn muⱡi! Wote na ndi, nim nga el rui wamp mbʉ tʉp, nim nga kʉmp mana orunga wʉl nduimp,’” nitim. \p \v 37 “Depit elim ndi, Kraist ei mbi tepa, ‘Nuim ei!’ nitim. Wote ei nga, namba etpa Depit nga pundʉn ila, Kraist omba?” Wamp nimbʉ, Jisas nga nitim ik nimbʉ, pilik kai pʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Mi Ik Mbo Wu Kʉⱡ Nga Pilik Kongundʉk Muⱡʉi! \p \v 38 Wote wamp nimbʉ, ik mbo endpa nimba mel, “Enim mi ik mbo wu kʉⱡ nga pilik kongundʉk muⱡʉi! Wu mbʉ ndi, en enim nga kʉng orunga mint paka rok, muⱡ mbal kai ruⱡ mbʉ mint ralk, mel rarʉp kona na mbila, wamp kel mbʉ ndi, en enim rawe etʉk, tʉk ou ndeing nʉk pʉtmʉn. \v 39 Wote, manga wingti kel mbila, nde pol kuimbal muⱡmin nʉk pʉtmʉn. Wote, rʉng koik etmin kona mbila, kona kurung orunga kai tetʉm mbila mint mormʉn. \v 40 Atinga ruⱡ etʉk rok, wamp ndi, kandʉk neing nʉk, amp wiya mbʉ etʉk rok, mang kona mel mbʉ kindʉp nok etmin. Wu kʉⱡ i etmin uⱡ ei nga, mindil mam ti ting!” nitim. \s1 Amp Wiya Ti Nga Angge Ku Moni Ngurum \p \v 41-42 Wote Jisas ni, manga wingti ou ila, angge ku moni ngormʉn kona nila moⱡpa, wamp ku moni mundrʉng ei mel kʉndrʉm. Mel pi wamp nimbʉ ndi, ku moni ou nduk mundʉⱡina mel, amp wiya ti omba, ku peni kui raⱡ etpa ropa, mana ndurum. Ku peni raⱡ tʉpa rak ndupa, ku peni ku tenda mel. \v 43 Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, wi ropa rukʉr tʉpa nimba mel, “Na enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Ya amp wiya kurpa ni ndi, ku moni ou ndupa ngum. Wote, wamp mat nimbʉ, tʉpa mana ndupa, ya angge ku moni wal ila mundnum. \v 44 Wote, wamp mat nimbʉ, en enim nga kng orunga mel, ou ndupa nimbʉ nga nit kakina mbʉ ngʉng. Wote, ya amp ei, elim kurpa norum ei mel ku, elim nga tepa moⱡum mel mbʉ, pʉi ngum. Amp ei, elim nga ngumba pendpa moⱡum mel waⱡʉm ei, pʉi ngum,” nitim. \c 13 \s1 Jisas Ndi, Manga Wingti Ou Ei, Gu Nimba Nitim \p \v 1 Jisas manga wingti ou ni, wak ropa mbi nimba puⱡnga, elim nga kitip kʉni wu ti ndi kundpa, “Ik mbo wu ye! Ya kana! Manga ei, ku ou mon pi kai mat ndi, tʉk rukrʉng ei kan mon!” nitim. \v 2 Wote Jisas ndi, wu ni kundpa nimba mel, “Enim ya manga ou kanmin mbʉ nga, na ik ti enim pʉlʉi! Ku ou mon pi kai puⱡ puⱡ moⱡpa punum kan manga kʉⱡ, wote ui ti om ei kʉn, ya manga ou kʉⱡ, i etpa muⱡi nambʉⱡmba. Manga kʉⱡ rok gu ndangina, ku mbʉ ʉⱡmbʉⱡ nimba, mana omba,” nitim. \p \v 3-4 Wote, Olip komnga ila moⱡpa, manga wingti ou ni tʉpa, yant ndupa kandpa moⱡnga, Pita, Jeims, Jon kʉn, Andru kʉn, mint ok, Jisas elim kou moⱡnga waldʉk nʉk mel, “Manga ou rok gu nduing uⱡ ei nant kʉn etmba? Rok mbʉ nduing ui ei, nondpa om ei kʉn, tʉma ila namba tʉma ila mbʉ itangga, kandpʉn moⱡmina, uⱡ mbʉ mel etmba?” nʉk waldʉtʉng. \p \v 5 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim tʉk tiki punding ei nga, tʉk mendʉk muⱡʉi! \v 6 Wu minal ndi, na nga mbi ila onmʉn nʉk, ‘Na Kraist aⱡʉm ei ont,’ nʉk, wamp minal tʉk tiki punding. \v 7 Kona nondpa muna, kona roⱡ mbila, el enmin nʉk, timan rong ndam, numan ʉkpʉk ti nʉtʉi! Uⱡ mbʉ etmba ku. Wote, muⱡ mʉi raⱡ pora ninggil ui ei kokila. \v 8 Wu mbo rʉⱡaip kat kʉn, rʉⱡaip kat kʉn el iting. Wote, gapman mat ndi, gapman mat kʉn el ruing. Kilimbʉmp kona mbila, ambuⱡpa oⱡa tʉpa etmba, kump kun kan mam mbʉ temba. Mindil kʉⱡ, amp kangambuⱡa ming pilik, mindil normʉn uⱡ ni mel etmba. \p \v 9 Enim tʉk mendʉk muⱡʉi! Na nga mbi ila, enim tʉk mek puk kot endʉk, enim atinga manga mbila rok, wote wu nuim mumuk mbʉ kʉn, kona rʉp etmin wu mbʉ nga kuimp keta ila tʉk, oⱡa angʉndʉk kanda rok, rʉnang ik kai mat nʉk ngʉi nʉk iting. \v 10 Ei nga, kuimp tek puk, wamp kona elpa elpa mbila, Got nga rʉnang ik kai mbʉ nʉk ngʉi! \v 11 Wote, enim imp molk mek, kot manga ila mek pung ndam, enim ndi, namba ik ti nimp nda nʉk, kʉⱡ keⱡ numan ou nduk, pili nʉpʉlʉi! Nambuⱡ emel, nim ant ila, nin ik mbʉ, Muⱡnga Wingti elim ndi omba, keta ila moⱡpa, nimba ngui ngui etmba. \v 12 Wu ʉngʉn mat ndi, ʉngʉn mat rʉk muⱡangina, rok kunding. Wote tipam ndi, elim nga kangambuⱡa mbʉ, i ku itangga, rok kunding. Wote, kangambuⱡa mbʉ ndi, tʉk ropʉl rok, mam tipamʉl mbʉ nga rʉk muⱡangina, rok kunding. \v 13 Na nga mbi ei, enim kʉn petʉm uⱡ ei nga, wamp minal ndi, enim numan mbʉⱡ nguing. Wote, wamp nam ti ndi, uⱡ mindil nui mbila, ronduⱡ mba moⱡum ndam, wamp ei, Got ndi, etpa peng kont tʉmba. \s1 Uⱡ Kit Mindil Nui Mat Ekit Omba \p \v 14 “Enim kʉnangina, uⱡ kit mindil nui mat, Got nga kona peng Wingti ila ekit ui nawʉmba, kona ila ekit wangga kʉning. Jura kona ila moⱡʉng wamp mbʉ, nʉng nʉk, nde pana komnga mong mbila pʉi! \v 15 Wamp ti, manga ui ila, oⱡa mba moⱡum ndam, mana omba manga ila mukʉr mba mel ti, tʉpa mepa mbi nimba iti nʉtangga! \v 16 Wu ti, kongun kona ila moⱡum ndam, mang kona omba wal pʉki ekit orunga kʉⱡ, timp nimba pi nʉpangga! \v 17 Ui ei kʉn, amp kangambuⱡa mondʉk moⱡʉng mbʉ kep, wote kangambuⱡa aim ngʉk moⱡʉng mbʉ kʉn, mindil kit mat nuing. \v 18 Uⱡ nʉnt mbʉ, kona ndamʉng rui narʉmba ui ti kʉn, iti nʉtangga nʉk, Got kʉn atinga rʉi! \v 19 Nambuⱡ emel, ui ei kʉn, uⱡ mindil nui elpa mat ekit omba. Ei, unt muⱡ mʉi raⱡ puⱡ mondpa itim ui ei kʉn, yant ndupa mindil nui nandrʉng, mindil mat nuing. Omba wote, mindil kʉⱡ mel kat, ama pi napʉmba, mon! \v 20 Wote, Wu Nuim ei ndi, elim nga wamp mendpʉⱡ kʉⱡ nga nʉndpa, uⱡ mindil nui ui ei, tʉpa nondpa endʉmba. Got nga wamp mendpʉⱡ kʉⱡ, mon elinga ndam, wamp ti moⱡpa ruⱡ, pi napʉⱡnga. \v 21 Ui ei kʉn, ‘Wamp ti ndi, Kraist ya ila morum kana!’ nimba. Muna, ‘Int ila morum nʉm ndam,’ wamp ei nga nʉm ik ei, mondʉk pili nʉpilʉi! \v 22 Wu mat Kraist Got nga morung wu ralk, wote wu mat painui wu ralk, uⱡ min ngʉn pi mat etʉk, nʉk itangina mba kapⱡa em ndam etʉk, Got nga wamp mendpʉⱡ mbʉ kapⱡa, rukrʉng tʉng ndam, kapⱡa ting mint. \v 23 Ei nga uⱡ etmba ei mel, unt enim kundʉp nʉnt ei kʉn, tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \s1 Muⱡʉl Wu Kupa Ei Yant Omba \p \v 24-25 “Wote, mindil kit nong ui ei pora nangga, akil tepa, \q1 ‘Ant ei rumbʉⱡ moⱡpa, kalimp ei rʉⱡang pi napʉmba. Mipil rangʉnt mbʉ, kawa ndupa, mana wangina, wi oⱡa muⱡ kona ei nga ronduⱡ mbʉ, kʉⱡ kʉⱡ nimba roka ropa mana omba.’ \p \v 26 “I em ei kʉn, Muⱡʉl Wu Kupa ei, kopa pol ila, Got nga ronduⱡ ei, rʉpndi rʉⱡang mbʉ, tʉpa mepa, kopa pol ila wangga kʉning. \v 27 Wote, elim nga anggelo mbʉ, tʉpa mundangga puk, muⱡ uⱡ mbila puk, Got nga kʉmp ropa titim wamp mbʉ, kʉmp kʉm tʉk, tenda etʉk, mek rukʉr uing,” nitim. \s1 Nde Ui Mʉn Etʉm Uⱡ Ei Mel Kandʉk, Tʉk Mendʉk Muⱡʉi! \p \v 28 “Nde ui mbi paka etʉm uⱡ ei ndi, enim uⱡ ti mbo indangga. Nde ui mbi paka etʉm ei kʉn, kona ant mba ui ei nondpa enim, nʉk tʉk mendʉtmin. \v 29 Ei mel ku, uⱡ nʉnt mbʉ mel em kandʉk, yant uimp nitim ui ndi, nondpa enim nʉk pilʉi! \v 30 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, ya wamp rʉⱡaip akup ila monmʉn kʉⱡ, kolk pora ndui nʉndangina, na nʉnt uⱡ kʉⱡ mel etmba. \v 31 Muⱡ mʉi raⱡ tʉnggʉt kʉn, pora ninggil. Wote, na nga ik ei, ama pora ni nanʉmba mon! \s1 Jisas Rumbʉⱡ Muna Ant ila Omba Ei, Wamp Ti Pili Napʉtmin \p \v 32 “Rumbʉⱡ muna ant mong nant tila, uimp ui ei, wamp ti ndi, pili napʉtmin. Wote, oⱡa muⱡ ila anggelo mbʉ ndi kep, wote Got nga kangʉm ei kep, mon ku. Oⱡa Wuta, elim mendpʉⱡ pilpa morum. \v 33 Ei kʉn, tʉk mendʉk, numan kundil nangga muⱡʉi! Enim tʉk mindi namʉndʉk muⱡangina, ui ei ekit omba. \v 34 Ui ei to rondpa, wu ti kona ruⱡ tila purum. Ei mel ku, kona ila mba etpa, elim nga kindmant wamp mbʉ, kongun ndoimp rok iting ei mel, kʉmp tʉpa elpa elpa ngurum. Wote, keta puⱡ puⱡ rʉp etʉm wu ei kundpa, elim rumbʉⱡ muna, ant mong nant ila yant uimp ui ei, rʉp etʉk muⱡʉi!” nitim. \v 35-36 Ei kʉn, manga puⱡ wu ei, epindama omba, muna ou ipri omba, muna rangʉmba pilpa, mint tem ei kʉn omba, muna ant oⱡa om ei kʉn omba? Ei nga, rup etʉk muⱡʉi! Wote, wu ei tʉpa tʉndpa om ei kʉn, enim ur piyangina omba, kʉni nʉkʉnangga! \v 37 Enim kundʉp nʉnt ik ei, wamp pora, ik ku etʉp kundʉp nʉnt. Ei nga, kandʉk tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \c 14 \s1 Jisas Ruing Pilik Kanggʉp Ambrung \p \v 1 Jura wamp kʉⱡ nga bret yis mundi namʉndʉk, wei normʉn ui ni kʉn, etpa ti rʉng normʉn ui ei nga rumbʉⱡ raⱡ pelinga, pris kʉⱡ nga wu kuimbal kʉⱡ kʉn, mi ik mbo wu na mbʉ ndi, Jisas ndangga nimbun imp moⱡʉp tʉpʉn, rop kundmin nʉk, uⱡ ⱡawa mat kurʉrʉng. \v 2 Wote, wu mbʉ ndi, nʉk mel, “Etpa ti rʉng nuing ui ei kʉn, ropʉn kundmin ndam, wamp mbʉ ndi, tʉn kʉn tek rombulk, el rok iting!” nʉtʉng. \s1 Jisas Betani Kona Ila Kopung Kandrung \p \v 3 Jisas noi Betani ila kint pombuⱡma rʉrʉm wu Saimon nga manga ila, rʉng nomba moⱡnga, amp ti ndi, kopung ronduⱡ mura rui kai ming ti, mepa omba tʉpa ambuⱡpa, Jisas nga peng ila, oi ndupa, kopung kʉndrʉm. \v 4 Wote, wamp mat ila morung nimbʉ ndi, amp ei nga itim uⱡ ni kandʉk, popʉⱡ kolk, en enim nʉk int yant etʉk nʉk mel, “Kopung mura rui kai ei, etpa ge ndonum ei ka? \v 5 Kopung kai ei tʉpʉn mepʉn, mbun mel rarʉp ropʉn, elimina ndam, ku moni 300 kina na ei mel telmina. Wote ku ei, tʉpʉn wamp kurpa nom mat ngoⱡmina,” nʉtʉng. Wote amp ni, ik mura kit mat ngurung. \p \v 6 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Amp ei ndi, na nga uⱡ kai ti endnʉm ei, tangga kandʉk, kui itʉi! Nambuⱡ emel, amp ei, mbun ngonmin? \v 7 Wamp kurpa mbʉ, enim kʉn, rʉk rʉk muⱡing wamp mbʉ, ki nguimp nʉkʉn pin ndam, nguin mint. Wote, na enim kʉn, ui mbila nga rʉk rʉk rʉp rop muⱡi nʉmbʉⱡmin. \v 8 Amp ei ndi, na nga endʉmba uⱡ ei mel, kapⱡa enim. Na nga on ei, tʉk mek puk, wamp on kona ila kopung kandʉk ʉngʉndeing ei mel, unt kopung kandnʉm. \v 9 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Muⱡ uⱡ mbila, Got nga rʉnang ik kai kʉⱡ, wamp nʉk ngʉng ei kʉn, ya amp ei ndi, enim uⱡ kai ei, pendʉk timan rok nguing,” nitim. \s1 Jura Ndi, Jisas Rʉk Murum \p \v 10 Wote, kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ nga ti, Juras Iskariyot wu ni ndi mba, Jisas rʉk moⱡpa, wu Pris kʉⱡ nga wu kuimbal nimbʉ, kundʉp nimp nimba purum. \p \v 11 Wu nimbʉ ndi, Juras nimba urum ik ni, pilik kai pilik, ku moni mat nguimin nʉk, nʉk mʉi rorung. Pilpa yant omba, Jisas rʉk moⱡmba ei nga nombuⱡa mam ti kʉrʉrʉm. \s1 Jisas Kʉn Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Kʉn Etpa Ti Rʉng Norung \p \v 12 Etpa Ti rʉng normʉn ui ei nga kng sipsip rok koik, bret yis mundi namʉndʉk normʉn ui ei, puⱡ mondrung ui ei kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, elim waldʉk nʉk mel, “Nim nga Etpa Ti Rʉng ei, manga nant ila tʉp kun itʉmin pamin?” nʉtʉng. \p \v 13-14 Wote, elim nga kitip kʉni wu raⱡ tʉpa mundpa, nimba mel, “Kona peng ou ila rukʉr pukʉⱡ kʉnanggila. Wu ti, nu kuⱡpa mepa om wu ei, pep rokʉⱡ, akil tekʉⱡ pukʉⱡ, murʉk pum manga ila, manga puⱡ wu ei kundkʉⱡ, ‘Ik Mbo Wu ei ndi waldpa, na nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, nanʉm kʉn, Etpa Ti Rʉng ei, manga nant ila moⱡpʉn nuimin ei nga, tʉpa ora ndangga nʉl!’ nitim. \p \v 15 Waldanggila, manga puⱡ wu ei ndi, enmbil manga kʉkaⱡ oⱡa orunga, etpa kai etpa tem ti, tʉpa ora ndumba, rʉng mbʉ tʉk kun etʉk, muⱡʉnggil pʉl!” nitim. \p \v 16 Kitip kʉni wu ni raⱡ pukʉⱡ, kona peng ou nila, Jisas nitim uⱡ nimbʉ mel, kandkʉⱡ tʉkʉⱡ, wote Etpa Ti Rʉng mbʉ, tʉp kun etʉk morunggil. \p \v 17 Wote, kona ant ei mana puⱡnga, Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu 12 kʉⱡ kʉn orung. \v 18 Rʉng nimbʉ nok moⱡina, Jisas ndi, nimba mel, “Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Enim wu kʉⱡ nga ti ndi, na ring nimba rʉk moⱡmba. Rʉk moⱡmba wu ei, na kʉn rʉng tenda ila nonumbʉⱡ,” nitim. \p \v 19 Wu nimbʉ pora, mundmong mindil tʉk, kʉⱡ kel numan pilik elpa elpa Jisas waldʉk nʉk mel, “Nim nʉn ei, na kundʉk nʉn ei?” nʉtʉng. \p \v 20 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Ei enim wu 12 kʉⱡ nga wu ti, na kʉn ming tenda ila bret nu mundpa, nom wu ei ndi etmba. \v 21 Buk Wingti ei ndi, ik ti nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei, koⱡmba nitim ei mel koⱡmba. Wote, Muⱡʉl Wu Kupa ei, rʉk moⱡum wu ei, mindil mam ti, nomba ei ka! Wu ei mam ndi, mi nambilnga ndam, kai elinga,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Rʉng Ngurum \p \v 22 Rʉng nok moⱡina, Jisas ndi, bret ti tʉpa, Got kʉn angge nimba, puk ropa wu ni kʉⱡ ngumba nimba mel, “Tʉk nʉi! Ei, na nga kʉng ei,” nitim. \p \v 23 Wote, nu wain ming i ku etpa, Got kʉn angge nimba, wu ni kʉⱡ nguⱡnga nok, kapⱡa endʉtʉng. \v 24 Wote Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Ya ei, na nga mema ei, wamp minal Got kʉn, tʉpa tenda etmba ei nga, nʉndʉp oi ndont. \v 25 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Na mbo wain ei, aldpa nui nʉnimp. Nandʉp moⱡʉp, mbo Got nga tʉpa mumuk rui kona ila nu wain kont ti, elpa nuimp,” nitim. \p \v 26 Wote, kinan kat nʉk pendʉk, pena ok, noi Olip komnga ila ping pilik purung. \s1 Jisas Elim Pita Ndi, Tʉpa Mbuⱡ Ngumba Nitim \p \v 27 Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Got nga ik mong ti, unt pai nok rok pendʉtʉn ei ndi, nimba mel, \q1 ‘Got ndi, kng sipsip rʉp wu ei, ropa kundangga kʉn, kng sipsip mbʉ, mbʉⱡ mbaⱡ nʉk ping,’ nʉtʉm \q1 Wote, ik mong petʉm ei mel ku, enim ndi, na wak rok, enim nung nʉk ping. \p \v 28 Wote, na ⱡoporop oⱡa munt ei kʉn, enim wʉl Galili orunga pi nʉpi, na kuimp tep mbi,” nitim. \p \v 29 Pita ndi, punt ropa nimba mel, “Wu wei mbʉ ndi, nim wak rok pung ndam, na ndi, nim wak rui nʉrimp mon!” nitim. \p \v 30 Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Nim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Akup rumbuldi, kʉi kulda ropa raⱡ indi nʉndi, nim ndi, na pili napʉt nʉkʉn, raldika indʉn,” nitim. \p \v 31 Pita ndi, ik pilkʉⱡ ngumba, nimba mel, “Na ndi, nim pili napʉt ni nʉnimp mon! Nim kʉn ei mel, na kuⱡimp!” nitim. Wote kitip kʉni wu kat ndi, i ku etʉk nʉtʉng. \s1 Jisas Getsemani Pana Ila Atinga Rʉrʉm \p \v 32 Wote puk, Getsemani ni kona tila puk kʉn, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na atinga ruimp punt ei kʉn, enim ya ila muⱡʉi!” nitim. \v 33 I nimba, Pita, Jeims, Jon, nga tʉpa melinga, elim kʉn purung. Ni kʉn, elim nga numan orunga mbun mam ti, elim kʉn urum. \v 34 Wu raldika orunga ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na kuⱡimp ei nga, na nga mundmong orunga mindil etpa, na tʉpa mana ndumba enim. Ei nga, enim ya kona ila nokundʉk, mong tʉk muⱡʉi!” nitim. \p \v 35 Wu ni kʉⱡ muⱡeing nimba mondpa, onunga kot merʉng mba, mʉi ila rumʉⱡi pepa, mindil nga ui ei omba, keri mba mel pem ndam, omba keri pangga nimba, atinga rʉrʉm. \v 36 Wote, atinga rʉrʉm, nimba mel, “Wuta! Na nga Wuta ye! Nim uⱡ mbʉ kapⱡa etʉn wu ei ndi, ya uⱡ mbun na kʉn onum mbʉ omba, keri pangga ni. Wote, na nga numan pint ei mel mon! Nim nga numan pin uⱡ ei mel iti!” nitim. Nimba kʉn, atinga rʉrʉm. \p \v 37 Atinga ropa pendpa, yant omba kʉndrʉm mel, kitip kʉni wu raldika ni kʉⱡ, ur petʉng. Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Saimon ye! Nim ur petʉm ei ka! Ant mong tenda tila nim kapⱡa rʉt nʉkʉn, oⱡa muⱡʉn muna mon?” nitim. \v 38 “Enim ur pi napʉk, atinga rok mint muⱡangina, Seitan ndi, enim oⱡa tʉpa kʉni nʉkʉnangga! Muⱡnga ei ndi, atinga ramp ka nimba pʉnʉm, wote kʉng kʉⱡ ndi enʉmp monum,” nitim. \p \v 39 Nimba pendpa, int mba, unt atinga ropa ik nitim ik kʉⱡ, ku rʉrʉm. \v 40 Wote, yant omba wu ni kʉⱡ, ur ku petʉng ila kundrum. Ur pili pʉla, rʉt nʉk oⱡa molk, elim kundʉk ning ik mbʉ pilik rundrung. \v 41 Ama wote, int mba atinga ropa, raldika endpa yant omba, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim muⱡ tʉk ur ku pek mormʉn ei? Enim ur penmʉn, ei manda. Akup Muⱡʉl Wu Kupa ei tʉpa, wamp uⱡ kit etmin mbʉ nga ki pol ila tendʉmba, ui ei onum ei kanmʉn ye! \v 42 Oⱡa muⱡʉiya pamin! Kʉnʉiya! Na rʉk moⱡum wu ni, ya onum!” nitim. \s1 Jisas Tʉk Imp Morung \p \v 43 Jisas ik nimba moⱡnga, kitip kʉni wu 12 kʉⱡ nga, Juras nʉtmʉn wu ni ndi, wu el kum kat, wu pris kuimbal na, mi ik mbo wu na, manga wingti rʉp wu na mbʉ ndi, tʉk mundrʉng ila mepa urum. Wu el kum orung nimbʉ, koiya na, tʉmbʉⱡ na mat mek orung. \v 44 Ei kʉn, rʉk murum wu ni ndi, wu el kum orunga nimbʉ nimba ndoimp rondpa nimba mel, “Na ndi, rʉk mbo keta nu rop nʉnt wu ei, kan ngʉk, rʉp ronduⱡ etʉk, mek pʉi!” nitim. \p \v 45 Ni kʉn, Juras ndi, Jisas murum kona nila kun rʉk mba, “Ik mbo wu ye!” nimba, keta nu ropa nurum. \v 46 Nʉk pendʉtʉng ni mel, tʉngʉnda rʉk ok, Jisas tʉk imp molk kan ngurung. \v 47 Ni kʉn, kitip kʉni wu wʉng orunga murum ni ndi, koiya ou ti, kʉp ropa pendʉtʉm ni, kuⱡimp ropa ekit tʉpa, wu Pris kuimbal ei nga kindmant wu ni nga, kum omung ei, ropa puⱡa rʉrʉm. \v 48 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na punt mong wu ti, nʉk pilik enim tʉmbʉⱡ na, koiya na mel mbʉ, mek ok, na kan nguing onmʉn ei? \v 49 Na ui mbila rʉk rʉk enim kʉn moⱡʉp, manga wingti mbila, Got nga ik ei mbo endʉp it ei kʉn, na tʉk kan ngui nganggʉrʉng ni? Wote, ya enmin uⱡ ei ndi, Got nga ik mong ti, Buk Wingti ila nimba pinditim ik ei omba, kupa enim,” nitim. \v 50 Wote ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Jisas mondʉk kelik nung nʉk purung. \p \v 51-52 Puⱡnga, muⱡ mbal kurmʉⱡʉ rʉrʉm kang wu ti, Jisas pep ropa akil titim. Kang wu ni, tʉp imp monmʉn nʉk elingina, nʉng nimba puⱡnga, muⱡ mbal rʉrʉm ni potʉk yant tilingina we giyu gou purum. \s1 Jisas Ni, Mba Wu Pris Kaunsil Ei Nga Kuimp Keta Ila Ʉnggʉtʉm \p \v 53 Wote, Jisas tʉk mek puk, wu Pris kuimbal ei nga mang kona ila wu pris kuimbal kʉⱡ kʉn, manga wingti rʉp wu kʉⱡ kʉn, mi ik mbo wu kʉⱡ kʉn, tʉk mou rok morung, kona nila purung. \v 54 Pita ni, Jisas mek purung ni mel, akil tepa mba, wu pris peng mumuk ni nga mang keta ila, el wu nimbʉ, pena ndip kalk morung nimbʉ kʉn, mba kup etpa, ndip pilpa murum. \v 55 Wu pris kuimbal mbʉ kʉn, Jura nga wu nuim nimbʉ kʉn, Jisas namba ik tila nʉmp oⱡa ndupʉn, tepʉn rop kundmin nʉk pʉⱡ ti, kurʉrʉng ei, pʉⱡ mat kandʉk ti natʉtʉng. \v 56 Wote, wu kat ndi, ik kol rok, Jisas ik mat nilinga, pitmin ku nʉtʉng. Wote, wu mbʉ nga ik nʉtʉng kʉⱡ omba, tenda pi nʉpʉrʉm. \p \v 57-58 Wote, wu mat ndi, anggilik kol rok, Jisas nga ik mat nʉndʉtʉng, “Wu ei ndi, ik ti nitim pitmin ei, ‘Wamp nga ki ei ndi, manga wingti mam rakrung, ei rok tʉp, mana tʉp, wote rumbʉⱡ raldika mel manga ei, rakʉp timp nitim ei, ya wamp nga ki ei ndi, rakurmʉn uⱡ ni mel mon nitim,’” nʉtʉng. \v 59 Ik i nʉtʉng ik mbʉ ndi, kupa iti nʉtʉtʉm. \p \v 60 Wote, wu Pris peng mumuk ni ndi, rʉk ila anggilpa, Jisas ni waldpa nimba mel, “Nim kʉn kol rok, ik ndo ngʉk nʉnmʉn ei nga, nʉkʉn int nduin ik ti kep, pilik rundʉn ei?” nitim. \p \v 61 Wu ei ndi, nitim ik ni, Jisas ndi, pilpa kui itim. Wote, wu Pris peng mumuk ni ndi, aldpa waldpa nimba mel, “Nim Kraist, nim Got wamp memp pendʉtʉm wu ei nga kangʉm ei?” nitim. \v 62 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Int nʉn wu ei, na waⱡʉm ei ka!” nitim. “Na Muⱡʉl Wu Kupa ei, enim pora kandʉk muⱡangina, Got ronduⱡ tepa mul wu ei nga ki mbo orunga moⱡʉp, muⱡ kona kopa pol ila, yant wamba kʉning ei ka!” nitim. \v 63 Wote, wu pris kuimbal ni ndi, elim nga wal pʉki ni kʉⱡ ambuⱡpa ondpa, waldpa nimba mel, “Namba ik ti nga kombuⱡpʉn kandpʉn nimin?” nitim. \v 64 “Elim meka ropa kelpa, ik kit nʉnʉm pʉnmin ei kʉn, enim ndi, namba nʉk pʉnmin?” nitim. Jisas kuⱡangga nʉtʉng ik ei, wu ama ou ndupa mel ndi nʉtʉng. Ei nga, wu ei uⱡ kit etʉm ei nga kuⱡangga nʉtʉng. \p \v 65 Wu mat ndi, Jisas rumin nʉk wu mat ndi, elim nga kuimp keta ila ol rok, muⱡ ping ti ndi, mong raⱡ ila kan rok, ki kom ndi rok, nʉk mel, “Painui wu ye! Nim ki kom ndi ronum ei, wu nam ndi ronum?” nʉtʉng. Wote, el wu mat ila morung ni kʉⱡ ndi, Jisas i ku etʉk, ambulk int tʉk ki raka ndi rorung. \s1 Pita Ndi, Jisas Kʉni Nakʉndʉr Nimba Ik Ronduⱡ Mondpa Nitim \p \v 66-67 Wote Pita ni, wu pris kuimbal ni nga mang keta nila ndip pilpa murum. Wote, wu pris kuimbal ei nga kongun amp wendʉp ni kʉⱡ na ti ndi, pena omba, ndip pilpa murum ni kʉn, kandpa nimba mel, “Nim Nasaret wu, Jisas ei kʉn kunda, rup rokʉⱡ morumbil ni ka!” nitim. \p \v 68 Wote Pita ndi, ik ni, punt ropa nimba mel, “Nim ik nant ei nga nʉn ei, na pilip kun iti natʉnt ei ka!” nitim. Nimba kʉn, manga tip orunga mbi nimba elinga, kʉi kulda rʉrʉm. \p \v 69 Kongun ambuⱡa wendʉp ni ndi, Pita mba murum kona nila aldpa kandpa nimba mel, “Ya wu ei, wu nimbʉ nga wu ti,” nimba, wamp ndip pilik morung wamp nimbʉ, kundpa nitim. \v 70 Ni kʉn, Pita ndi, elim mon ku nitim. Wote onunga kot moⱡina, wamp morung nimbʉ nga mat ndi, Pita kundʉk nʉk mel, “Nim wu kʉⱡ nga ti nʉmp kanmin ei ka! Nambuⱡ emel, nim Galili kona ila wu ei ku! Wote, wu Jisas ei, Galili kona ila wu ei ku,” nʉtʉng. \p \v 71 Wote elim ndi, mon nimba ronduⱡ mundpa, mi tepa nimba mel, “Enim ndi, na kʉn rup rokʉⱡ morunggil ninmʉn ei pilik kun iti natʉk nimin ei ka! Na kep nʉnt ndam, na Got ndi, mbun ngangga,” nitim. \p \v 72 I nilinga, kʉi kulda ropa raⱡ inditim. Ei kʉn, Pita ndi, Jisas nga ik elim kʉn nitim ni, tʉpa mindʉtʉm. “Kʉi kulda ropa raⱡ indi nʉndi kʉn, nim ndi, na pili napʉt nʉkʉn kʉⱡ, rondkʉn raldika indin,” nitim. Ik ni tʉpa mendpa kʉn, ka kʉk nimba itim. \c 15 \s1 Jisas Ni, Pailot Nga Kuimp Keta Ila Ʉnggʉtʉm \p \v 1 Ipri unt, wu pris kʉⱡ nga wu kuimbal kʉⱡ kʉn, manga wingti rʉp wu mbʉ kʉn, mi ik mbo wu na, wote kaunsil wu ou mat, kona ila mormʉn nimbʉ pora, ik tenda ti nʉk pendʉk ok, Jisas ni kan ngʉk mek puk, Pailot nga ki ila ngorung. \v 2 Wote, Pailot ni ndi, Jisas waldpa nimba mel, “Nim Jura wamp mbʉ nga wu nuim mumuk ei?” nitim. Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Int nim nʉn ei ka!” nitim. \p \v 3 Ei kʉn, wu pris kuimbal mormʉn nimbʉ ndi, Jisas uⱡ ⱡawa mat ou ndupa etʉm nʉtʉng. \v 4 Ni kʉn, Pailot ndi, Jisas aldpa waldpa nimba mel, “Nim ik ti punt ruin muna mon? Nim uⱡ ⱡawa mat ou ndupa in nʉk, ik mura ngonmin ei, pʉn muna mon!” nitim. \p \v 5 Aldpa, Jisas ik ti punt rui nʉrʉrʉm ila, wu Pailot ni, ama min ngʉn mundrum. \s1 Pailot Ndi, Jisas Nde Peta Ila Reing Nimba Ngurum \p \v 6 Pana ui mbila rʉk rʉk Jura wamp mbʉ nga etpa ti rʉng normʉn ui ei, ekit orum ei kʉn, Pailot ndi, kan manga ila wu tenda ti, wamp mbʉ ndi, en enim numan ngormʉn wu ei tʉpa, ekit ndupa ku etʉm. \v 7 Ui ei kʉn, kan manga ila wu ti mbi tek, Barapas nʉtmʉn wu ei kʉn, wote wu mat, el etʉk wamp rok kondʉk etʉng wu nimbʉ kʉn, kunda petʉng. \v 8 Wote, wamp minal ok, mou rok molk, Pailot waldʉk en enim ui ei kʉn, etʉm uⱡ ni mel itangga nʉk morung. \v 9 Wote Pailot ndi, wamp nimbʉ, waldpa nimba mel, “Na ndi, ya Jura wamp mbʉ nga wu nuim mumuk ei, wak rop mundamp ninmin ei?” nitim. \v 10 Pailot ik ei mel nitim ei, nambuⱡ emel, wu pris kuimbal kʉⱡ ndi, Jisas kʉn wʉlʉk rok, Jisas mek ok, elim nga ki ila tʉndʉtʉng uⱡ ei, pilpa pora ndupa nitim. \p \v 11 Wote, wu pris kuimbal kʉⱡ ndi, wamp minal morung nimbʉ kʉn, ronduⱡ mondʉk nʉk, Pailot ndi, nimba mel, “Barapas mint wak rangga nʉi!” nʉtʉng. \v 12 Wote, aldpa Pailot ndi, wamp minal morung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Jura wamp nga wu nuim mumuk, ninmin ei, na ndi, namba uⱡ ti, tamp nʉk pʉnmin?” nitim. \p \v 13 Wamp pora, ke nʉk int nduk nʉk mel, “Nde peta ila nil rui!” nʉtʉng. \p \v 14 Pailot ndi, waldpa nimba mel, “Wu ei, namba ⱡawa ti em?” nitim. Pailot ndi wuldʉtʉm. Ni kʉn, wamp pora, ronduⱡ ke nʉk mel, “Nde peta ila nil rui!” nʉtʉng. \v 15 Wote Pailot ndi, wamp pora ronduⱡ mundʉk, Jisas ruimin nʉtʉng ni, kandpa wamp kʉⱡ nga numan orunga, etʉp wang nduimp nimba, Barapas kan ngʉk pendʉtʉng ni, wak ropa mundrum. Jisas ni, kan pilda rok, wote nde peta ila nil rok etʉng nimba, Rom el wu nimbʉ nga ki ila ngumba, rukrung ndurum. \s1 El Wu Kʉⱡ Ndi, Jisas Ni Tʉk Ik Kuldʉtʉng \p \v 16 Wote Jisas ni, el wu kʉⱡ ndi, mek gapman wu ou ei nga manga kukaⱡ ila mek mukʉr puk, el wu morung nimbʉ pora ok mou rʉi nʉtʉng. \v 17 Wote, el wu nimbʉ ndi, Jisas mul kunt na ti mel pakundʉk, kan goimbun rong mul ti tʉk, mʉkʉp etʉk tʉk wʉna mel pakʉndrʉng. \v 18 Uⱡ kʉⱡ etʉk pora nduk, kei nʉk, Jisas kʉn mura rok mondʉk nʉk mel, “Jura wamp nga wu mumuk ei muⱡangga!” nʉtʉng. \v 19 Wote, nde puⱡa mat tʉk, Jisas nga peng ila tʉmbʉⱡ rok, rʉk rʉk etʉk, ol rok kandʉk, mura rok mondʉk, wote mbi paka rondʉk etʉng. \v 20 Wote, Jisas tʉk wʉlʉ mundrʉng uⱡ nimbʉ, etʉk pora nduk, muⱡ mbal kunt ti, pakʉndrʉng ni tʉk mundʉk, Jisas elim nga muⱡ, unt nga ni kʉⱡ tʉk randrʉng. Randʉk kʉn, Jisas nde peta ila nil ruing pilik mek purung. \s1 Jisas Ni, Nde Peta Ila Nil Rorung \p \v 21 Jerusalem kona peng ni, wak rok ekit puⱡʉngina, Saimon, ya Sairin kona ila wu Aleksanda kʉn, Rupas raⱡ nga tipam ei, kona ekit orunga tila moⱡpa, kona peng ila uimp nimba urum. Wu ni, el wu nimbʉ ndi, ronduⱡ mundʉk nʉk mel, “Jisas nga nde peta ni, tʉpa miyangga!” nʉtʉng. \v 22 I etʉk mek ok, Jisas ya kona ti mbi tek, “Golgata,” nʉtmʉn kona nila mek rʉk orunga, Golgata mbi ei nga puⱡ ei, “Wamp peng ombʉl kona,” nʉtmʉn. \v 23 Kona ila Jisas nu wain kʉn mel kombuⱡa iti ti, mbi tek, mur rok nʉtmʉn ni, rok oⱡa mana etʉk, mek ok ngurung. Ni kʉn, Jisas nui nʉndrʉm. \v 24 Wote Jisas ni, nde peta ila, nil rok pendʉk, el wu kat ndi, Jisas nga wal pʉki ni kʉⱡ, nam ndi, tʉmba nda nʉk, kat etʉng. \v 25 Ant mong 9 kilok elinga, Jisas ni, nde peta ila nil rok pendʉtʉng. \v 26 Jisas tʉk, ik kuldʉk mon ti, ei mel rok mondrung. Mon ei ndi, nimba mel, “JURA WAMP NGA WU NUIM MUMUK EI,” nʉtʉng. \v 27 Ei kʉn, kindʉp wu ralt pendʉk, nde peta ila rorung. Ti Jisas nga ki mbo orunga rok, ti ki rar orunga rok pendʉtʉng. \v 28 [I elingina, Painui wu Aiseiya ndi, ik ti unt mon ropa pinditim ik ni, omba kupa itim. Ik ei ndi, nimba mel, \q1 “Wu ei kindʉp wu mbʉ kʉn, rak nduk, rok kunding,” nimba petʉm.] \p \v 29-30 Wamp nombuⱡa mam ila ok puk mel, peng mbʉ walinga rok, Jisas tʉk, ik kuldʉk, ei mel nʉtʉng, “Kaiye! Nim manga wingti ou ei, gu ndup, mana tʉp, rumbʉⱡ raldika ila rʉkimp nitin ni ka! Akup nim nde peta ila mana okʉn, ni ninim etkʉn tin ka!” nʉtʉng. \p \v 31 Wamp ik nʉtʉng ni mel ku, wu pris kuimbal mormʉn nimbʉ kʉn, mi ik mbo wu nimbʉ kʉn, Jisas tʉk, ik kuldʉk nʉk, int yant etʉng, “Jisas wamp mat etpa titim ni, wote elim etpa ti natʉnʉm ei ka! \v 32 Akup nim Kraist, Jura wamp nga wu nuim mumuk ei ndam, nde peta ei, wak rokʉn, mana wana kandpʉn kʉn, tʉn ndi, nim Got nga kangʉm ei, nimbun mondʉp pilʉmin!” nʉtʉng. Wote, kindʉp wu ralt, Jisas kʉn, nde peta ila pendʉk rorung wu ni raⱡ ndi, kunda ku, Jisas ik ngurʉnggil. \s1 Jisas Ni Kurum \p \v 33-34 Wote, ui ni kʉn, kona ou rʉnggilmʉ elinga, mʉi kʉmp nimbʉ pora, rumbʉⱡ roⱡnga, ant mong raldika itim. Ant mong raldika elinga, Jisas mindil tʉpa, ronduⱡ wi ropa nimba mel, “Eli, Eli, Lama Sabaktani!” nitim. Ik ei nga puⱡ ei, Ipru ik ila ei mel nʉtʉm, “Na nga Got, na nga Got, nambuⱡ emel nim na wak ron?” nitim. \p \v 35 Wamp mat kona ila nondpa morung nimbʉ ndi, Jisas ik nitim ni pilik, “Kum tʉiya! Wu ei Elaija wi ronum!” nʉtʉng. \v 36 Wote, wu ti ndi, muⱡ undi ti tʉpa, nu wain kit murum tila mana ndupa, tʉpa ndilwa punt ila mondpa, Jisas nu ei nangga nimba itim. Oⱡa ndupa Jisas ngumba etpa nimba mel, “Tʉn nokundpʉn moⱡpʉn kinamin! Painui wu Elaija ndi omba, Jisas nde peta ila mana tʉmba muna mon nda?” nitim. \p \v 37 Wote, Jisas ka ronduⱡ etpa kʉn, wote kurum. \p \v 38 Jisas ni koⱡnga kʉn, muⱡ mbal ti manga wingti ou ila, rukʉr mondʉrmʉn ni rʉk ting ila paⱡpa omba, met ekit purum. \v 39 Ni kʉn, el wu ou ti, nde peta ila nondpa murum ni, Jisas ke nimba koⱡpa itim uⱡ nimbʉ, kandpa kʉn nimba mel, “Wu ei ama kupa, Got nga kangʉm ei!” nitim. \p \v 40 Kona ila nondpa, amp mat ruⱡ etʉk molk, kandʉk morung. Amp morung ni kʉⱡ nga amp, ti Mariya Maktelin, ti Mariya ei, kang wu Jeims kʉn Josis raⱡ nga mam ei, wote amp ti Salomi. \v 41 Amp kʉⱡ, Jisas Galili kona ila kont murum ei kʉn, Jisas tʉk rapʉndʉk, Jisas nga ik kum tek etʉng amp kʉⱡ. Wote amp mat, Jisas kʉn rʉp rok, Jerusalem kona ila orunga amp nimbʉ pora, Jisas rorung kona nila morung ku. \s1 Jisas Ni Tʉk On Etʉng \p \v 42-43 Ui ni, Jura wamp nga mowi kor utʉmʉ orunga muⱡing ei nga, akup mel Jisas kurum. Ei nga, kona rumbʉⱡ romba elinga, Arimatiya kona ila wu Josep ei, Jura wamp nga moⱡpa kundi orunga, wu nuim kai ti, elim Got nga wamp tʉpa mumuk romba ui ei, nokundpa murum wu ei urum. Wu ei ndi, elim ronduⱡ mundpa, Pailot kʉn mba, Jisas nga on ei ngangga nimba, mawa itim. \v 44 Wote, wu Pailot ni, Jisas koⱡum nʉtʉng ik ni pilpa, rut nimba, elim nga el wu ou ti, wi ropa rukʉr tʉpa, Jisas koⱡpa pora ndum muna mon, nimba wuldʉtʉm. \v 45 Wu Pailot ni, elim nga el wu ou ei nga ik nimba, yant ndurum. Ni pilpa kʉn, Josep kapⱡa, Jisas nga on ei, tangga nitim. \v 46 Wote, Josep ni mba, muⱡ mbal kurʉmʉⱡa ti, wamp on kum rormʉn mbʉ nga, rarʉp ropa tʉpa, mepa omba. Jisas nga on ni mana tʉpa, muⱡ nila kum ropa tepa, Jura wamp nga wamp on etmin ku manga ila rukrʉng ndupa titim. Wote, ku mam ti ndi, ku manga ni kumba rurum. \v 47 Josep ndi, Jisas nga on ei, titim kona ni, amp Mariya Makndelin kʉn, Mariya kang wu Josis nga mam kʉn, kandʉk moⱡʉnggila, Jisas nga on ni titim. \c 16 \s1 Jisas Ⱡoporpa Omba Purum \p \v 1 Jura wamp nga mowi kor mormin ui ni omba puⱡnga, Mariya Makndelin na, Jeims nga mam, amp Mariya na, amp Salomi na mbʉ ndi, Jisas nga on ni kopung kʉnding pilik, kopung mura rui kai mat rarʉp rok, tʉk tek petʉng. \v 2 Ipri unt, kongun kor ou kʉn, ant kuimp oⱡnga pena ok, Jisas nga on etʉng kona nila purung. \v 3 Nombuⱡa mam rʉk ting ila puk mel, en enim ol tek nʉk mel, “On kona keta puⱡ puⱡ ila ku ni, nam ndi, mberʉk ndupa, tʉpa mondʉmba nda?” nʉtʉng. \v 4 Wote, puk kandrung mel, ya ku mam wei ni, mberʉk nduk tʉk mundrʉng. \v 5 Rʉk puk kandrung mel, ki mbo orunga, anggelo wu kumʉndʉp ti, wal pʉki kurʉmʉⱡa kat pakʉpa murum ila kandʉk, min ngʉn mundrʉng. \p \v 6 Wote, wu ni ndi, kundpa nimba mel, “Enim min ngʉn mundi nʉmʉndʉi! Nasaret wu Jisas, nde peta ila pendʉk rong ni, kurʉk ong ndam, ⱡoporpa omba pum. Ya kona ila, pi napʉtʉm. Kona koⱡ ei, ya kʉnʉi! \v 7 Akup kandʉk puk, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Pita kʉn kondʉk nʉi! ‘Elim Galili orunga kuimp tepa mba moⱡmba. Akil tek puk, kʉning nitim ni mel, kʉning pʉi!’” nitim. \p \v 8 Pilik tʉkrʉk ekit ok, min ngʉn mondʉk, numan kai pelinga purung. Wote, wamp ti kep, kundʉk ni nandʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, amp kʉⱡ mundmong minal etʉng. \s1 Jisas Ni, Mariya Maktelin Murum Ila Urum \p \v 9 Jisas ni, kor ou kʉn, mʉkʉlmʉ unt, ⱡoporpa oⱡa moⱡpa, amp Mariya Maktelin unt kur kit 7 kat ndi, rok wʉlʉ monduⱡnga, Jisas ndi, tʉpa mundrum. Amp ni kʉn, kuimp tepa urum. \v 10-11 Amp ni ndi, int mba, unt Jisas kʉn rʉp rok andrʉng wamp nimbʉ, munt mindil tʉk, ka rom rok morung ila mba, anggelo ei ndi, nitim ik nimbʉ mel, kundpa nitim. Amp nitim ik ni, kupa nʉk mondʉk pili napʉtʉng. \s1 Jisas Ni Kitip Kʉni Wu Raⱡ Morunggil Ila Urum \p \v 12 Wote, wu ralt en enmbil nga mbo kona ila pinggil puⱡʉnggila, Jisas ni, kuimp keta elpa ti mel, tʉpa urum. \v 13 Wote, wu ni raⱡ kelik, yant okʉⱡ, kitip kʉni wu kat kundʉk nʉtʉnggil ik ni, kupa nʉk, mondʉk pili napʉtʉng. \s1 Kitip Kʉni Wu 11 Ni Kʉⱡ Moⱡʉngina, Jisas Ni Urum \p \v 14 Wote, akil tepa wu 11 ni kʉⱡ, rʉng nok morung ila, Jisas omba wu ni kʉⱡ, tʉpa pendpa ik ngurum. Ni kʉn, numan rumʉnt pendʉk, elim ni, ⱡoporpa omba mba, kont murum uⱡ ni kandʉk, yant ok nʉtʉng ik ni, kupa nʉk, mondʉk pili napʉtʉng. \v 15 Wote, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim muⱡ uⱡ mbila puk, rʉnang ik kai ei nʉk, wamp mbʉ nʉk ngeing pʉi! \v 16 Wamp nam ti ndi, mondpa pilpa nu tʉm wamp ti, etpa tʉmba. Wote, wamp nam ti ndi, mondpa pili napilpa nu tʉm wamp ei, kit moⱡmba. \p \v 17 Mondpa pili wamp mbʉ, Got nga ronduⱡ ei tʉk, uⱡ rʉpndi mat etʉk, na nga mbi tek angʉndʉk, kur kit mbʉ rok mundʉk, ik nuim kan elpa elpa mat, tek nʉk iting. \v 18 Wote, kimbuⱡa wamp rui mat oⱡa tʉk ambulk, kopna na mel mat, nok eng ndam, kolk rok iti nʉtʉng. Kui peng em wamp mbʉ, ki ndi ʉmbʉⱡangina, wang nimba,” nitim. \s1 Got Ndi, Jisas Ni Mepa Muⱡ Ila Oⱡa Purum \p \v 19 Wote, Nuim Jisas ni, ik nimba pora nduⱡnga, elim ni, tʉpa mepa, muⱡ ila oⱡa purum. Got tipam ei nga ki mbo orunga mundrum. \v 20 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ, muⱡ uⱡ mbila puk, elim nga rʉnang ik kai nimbʉ, mbo endilingina, Nuim elim ndi, wu ni kʉⱡ kʉn moⱡnga, ik nʉk ngʉk, uⱡ rʉpndi mat etʉk, etʉng nimbʉ ndi, ronduⱡ purum.