\id MAT - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Matyu \toc2 Matyu \toc1 Matyu \toc3 Mat \mt1 MATYU \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Nga Puⱡ Ei: \ip Ya buk ei nga puⱡ ei: Jisas ye kupa Got nga ngurum wu ei, uⱡ nga moⱡpa mint mba wu nuim ei. Matyu uⱡ itim ei Jisas na muⱡ uⱡ ei kʉn kongun itim uⱡ raⱡ nga rʉngang ik unt nga pitim ei etpa kup inditim. (Matyu ila mon rʉⱡaip kʉⱡ kʉni 1:22-23, 2:17-18, 4:14-16, 12:17-20, 13:35) \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Jisas nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ nga Matyu ndi ya buk ei mon rurum. \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Mon ei ropa Juda wamp kʉⱡ ngurum \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Matyu ndi wʉl Andiyok moⱡpa mon rurum ei pana 60 mba 65 AD ila. \is2 Ik Ronduⱡ: Matyu 5:17 \ip Jisas ndi nimba mel, “Na ik mbo endʉnt uⱡ ei nga enim ndi, pilik pai nui wu mbʉ nga ik niting na, Got nga mi ik Moses ngurum na mbʉ, rop mbuⱡ mbaⱡ indimp nʉmp, ur nʉk pili nʉpʉlʉi mon! Na rop mbuⱡ mbaⱡ indimp nʉmp ui nʉwʉr mon. Na ik kʉⱡ etʉp, kupa indimp nʉmp mana ur,” nitim. \is1 IK PENG KɄⱠ \iot Rump \io1 1. Jisas Kraist nga anda kouwʉmin mbʉ \io1 2. Al ant oⱡa ui orunga wu tʉma kat \io1 3. Wamp nu tindi wu Jon Got nga ik puⱡ nimba ngurum \io1 4. Jisas Seitan ndi oⱡa tʉpa kʉndrʉm \io1 5. Komnga tila oⱡa mba wamp ik mbo inditim \io1 6. Wamp kʉrʉpa mbʉ tʉp rʉpindʉmin \io1 7. Jisas ndi, wamp mat nga kʉmp tʉk nʉnʉi nimba ik mbo inditim \io1 8. Kint pombuⱡma rurum wu ti etpa titim \io1 9. Jisas ndi, on por mul wu ti etpa titim \io1 10. Jisas nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ \io1 11. Wamp nu tindi wu Jon ndi, kitip kʉni wu kat tʉpa mundrum \io1 12. Jisas kʉn Perisi wu kʉⱡ kʉn, mowi kor ui ei nga ik porung \io1 13. Rʉng mong mundrum ei nga ik ek \io1 14. Wamp nu tindi wu Jon ni rok kondrung \io1 15. Anda kouwʉmin mbʉ nga mbo rondrung ik \io1 16. Jisas ndi, uⱡ rʉpndi ti itangga kʉnmin nʉtʉng \io1 17. Jisas nga kʉng ei elpa ti mel kurum \io1 18. Tʉpa mumuk rui kona ila wamp nam ti nuim moⱡmba \io1 19. Jisas ndi, wu amp ndenggʉⱡa ni uⱡ ei nga mbo inditim \io1 20. Wain pana ila kongun wu mbʉ \io1 21. Jisas wi Jerusalem rukur purum \io1 22. Amp kuima ngurung nimba ik ek ti rurum \io1 23. Jisas ndi, mi ik mbo wu na perisi wu na mbʉ nga tʉk mendʉk muⱡʉi nitim \io1 24. Jisas ndi, manga wingti ou ei ʉtkil romba nitim \io1 25. Amp wendʉp 10 kat nga ik ek ropa nitim \io1 26. Manga wingti ila wu kuimbal mbʉ ndi, Jisas rop kundmin nʉtʉng \io1 27. Jisas ni, wu Pailot murum ila mek purung \io1 28. Jisas ⱡoporpa oⱡa murum \c 1 \s1 Jisas Kraist Nga Anda Kouwʉmʉn Mbʉ \p \v 1 Ya ei Jisas Kraist nga wamp pundun kʉngan kalk, tʉk mek yant ok, Depit kangʉm nʉk, Depit Aparam kangʉm nʉk etʉng ei nga. \p \v 2 Aparam ni, Aisak nga tipam, Aisak ni, Jekop nga tipam, Jekop ni, Jura kʉn ʉngʉnʉl nga tipam, \v 3 Jura ni, Peres kʉn Jeral raⱡ nga tipam, wote wu raⱡ nga mema, Tamar Peres ni, Esron nga tipam, Esron ni, Ram nga tipam, \v 4 Ram ni, Aminarap nga tipam, Aminarap ni, Nason nga tipam, Nason ni, Salmon nga tipam, \v 5 Salmon ni, Bowas nga tipam, wote mam Reiyap, Bowas ni, Opet nga tipam, Opet ni, Jesi nga tipam, \v 6 Jesi ni, wu peng mumuk Depit nga tipam murum. Depit ni, Solomon nga tipam, mam amp Yuraiya ni, wu ei nga ambʉm. \v 7 Solomon ni, Riyopowam nga tipam, Riyopowam ni, Apaija nga tipam, Apaija ni, Eisa nga tipam, \v 8 Eisa ni, Jeyosopat nga tipam, Jeyosopat ni, Jeyoram nga tipam, Jeyoram ni, Atariya nga tipam, \v 9 Atariya ni, Jotam nga tipam, Jotam ni, Eiyas nga tipam, Eiyas ni, Etikaiya nga tipam, \v 10 Etikaiya ni, Manasa nga tipam, Manasa ni, Amon nga tipam, Amon ni, Josaiya nga tipam, \v 11 Josaiya ni, Jeoiyakin kʉn ʉngʉnʉl ni kʉⱡ nga tipam murum. \p \v 12 Ui ni kʉn, Isrel wamp mbʉ rok makrʉk Bapolon kona nila mek purung. Bapolon kona mek ok mondrung ni kʉn, Jeoiyakin ni, Seldiyel nga tipam, Seldiyel ni, Serupapel nga tipam, \v 13 Serupapel ni, Apiyut nga tipam, Apiyut ni, Eliyakim nga tipam, Eliyakim ni, Asor nga tipam, \v 14 Asor ni, Seitok nga tipam, Seitok ni, Akim nga tipam, Akim ni, Eliyut nga tipam, \v 15 Eliyut ni, Eliyeisor nga tipam, Eliyeisor ni, Matan nga tipam. Matan ni, Jekop nga tipam, \v 16 Jekop ni, Josep nga tipam, Josep ambʉm ei Mariya, kang Jisas mam, akup mbi tek Kraist nʉtmin ei, Jisas ei, Got nga ngurum wu. \p \v 17 Ei kʉn, Aparam ni kʉn, yant ndupa, wamp rʉⱡaip 14 mel molk oⱡina mba, Depit metʉng. Wote, Depit ni kʉn, yant ndupa, wamp rʉⱡaip 14 mel molk oⱡina mba, Bapolon mʉi kona ou ei ndi, Isrel wamp rok, kan ngʉk mek purung. Bapolon ok morung ei kʉn, yant ndupa, wamp rʉⱡaip 14 mel molk oⱡina mba, Kraist ei, Got nga ngurum wu ei metʉng. \s1 Kang Jisas Mitim Mel \p \v 18 Ya ei, Jisas Kraist mitim mel: Jisas mam, amp Mariya ni, wu Josep nga ol ik nundʉk mondrung. Wote ei Josep nga kuima ngok tʉk manga tenda ila pindi nʉpindi kʉn kandrung ei, amp Mariya ni, Muⱡnga Wingti nga ronduⱡ ila kangambuⱡa mundrum. \v 19 Nambuⱡ emel, Josep amp Mariya tʉmba nʉtʉng wu ni, uⱡ minʉpi mbʉ nga iti natʉpa itim. Uⱡ ei ndi, amp Mariya kangambuⱡa mondpa itim ni, tʉpa pena ila pendʉp etʉp tʉngambuⱡ kundi nʉkʉndimp nimba, kiyang nʉmp wak ruimp nimba pitim. \p \v 20 Numan i etpa pilpa murum ni, ur pepa, ur kump itim nila, Got nga anggelo ti ndi omba kundpa nimba mel, “Josep, nim Depit nga pundun ei, amp Mariya tʉkʉn nim nga ambnʉm rundʉn ei nga, mundmong iti nʉti! Kangambuⱡa mondpa morum ei, Muⱡnga Wingti ei nga ronduⱡ ila mondpa morum. \v 21 Amp ei ndi, kang ti memba ei mbi tekʉn Jisas ni, nambuⱡ emel, wu ei ndi, elim nga wamp mbʉ uⱡ kit mbila mormin ei nga, etpa peng kont tʉmba,” nitim. \v 22 Uⱡ kʉⱡ itim ei, Oⱡa Nuim Got ei nga keta tʉpa painui wu ti ndi, nitim ik ei kupa itim. \q1 \v 23 “Amp wendʉp ei, kangambuⱡa mondʉmba. Wote, kang ti memba ei mbi tek, “Imanuwel,” ning ei nga puⱡ ei, “Got tʉn kʉn morum,” nitim. \p \v 24 Ni kʉn, Josep ur pepa rut nimba kʉn, Got nga anggelo ei ndi, ur kump ngumba nitim ni mel, amp Mariya ni tʉpa, elim nga ambʉm rundrum. \v 25 Tʉpa ambʉm rundrum ei kʉn, rʉp rokʉⱡ iti natʉtʉnggil, amp ei elim wendʉp murum ei mel ku moⱡpa mba, kang ei mitim. Wote Josep ndi, kang ei mbi tepa, Jisas nitim. \c 2 \s1 Al Ant Oⱡa Ui Orunga Wu Tʉma Kat \p \v 1 Jisas ni wʉl Juriya mʉi kʉmp ei nga kona peng ti mbi tek, Betelem nʉtmin kona ila metʉng. Ui ei kʉn Erot ni, wu ei king murum. Ei kʉn ku, akil tepa wu kat oⱡa muⱡ ila mipil mbila, kandʉk ko rok etmin wu kʉⱡ al ant oⱡa orum orunga molk ok, Jerusalem kona peng ila ping orung. \v 2 Jerusalem rʉk ok waldʉk nʉk mel, “Kang nana Jura wamp mbʉ nga King moⱡmba kang mem nʉng ni nant? Wu king moⱡmba ei nga mipil ei, tʉn al ant oⱡa ui orunga, kandpʉn ombun mbi paka rundmin onmʉn,” nʉtʉng. \p \v 3-4 King Erot ni, wu king ti meng nʉtʉng ik ei pilpa, rot nimba, popʉⱡ kurum ei mel ku, Jerusalem ila ik ei pʉtʉng wamp mbʉ pilik, rot nʉk popʉⱡ mundʉk etʉng ku. Ni kʉn, wu pris kuimbal mbʉ na, mi ik mbo wu na mbʉ ok, tʉk tenda itʉi nilinga, oⱡina waldpa nimba mel, “Got ndi mbi ropa mundum wu Nuim Mumuk Kraist ei, nant tila meng nda?” Erot nitim. \v 5 “Wu ni kʉⱡ ndi, nʉk int nduk Betelem kona peng Juriya kona ila meng,” nʉtʉng. “Ei painui wu ti ndi, ik pai nomba i etpa ropa pinditim: \q1 \v 6 “‘Juriya orunga kona Betelem ye, nim kona peng kel ti mon. Ei nambuⱡ emel, Betelem kona ila wu ti meng ei ndi, Isrel wamp mbʉ nga king moⱡpa, wamp mbʉ rʉp etpa tʉpa kun etmba,’” nitim. \p \v 7 Ei kʉn, Erot ndi, al ant oⱡa ui orunga, wu tʉma ni kʉⱡ tʉpa tenda etpa, mou kel ti rorung nila waldpa nimba mel, “Mipil ei ant mong kun nant ei kʉn, muⱡ ila oⱡa oⱡnga kanʉng?” nitim. \v 8 Nʉtʉng ik ni pilpa, wu ni kʉⱡ tʉpa, Betelem mondpa ik ei mel nimba “Puk wang nduk kang ninmin ei kurʉi! Kandʉk tʉng ndam, yant ok na kondʉk nangina, na i ku etʉp, mbo mbi paka rimp,” nitim. \p \v 9-10 Wu kʉⱡ, king ei nitim ik ni pilik, en enim ping orung ni mel puk, nombuⱡa mam ila mipil unt kandʉk, pep rok orung ni pitim. Wote, mipil ni kandrung ei kʉn, ama numan mam ti elinga, kai pilik morung. Wote mipil ni oⱡa muⱡ ila ndui nimba kuimp tilinga, wu ni kʉⱡ akil tek puⱡʉngina, mipil ni mba, kang nana ni pitim manga nila omba murum. \v 11 Mipil rʉⱡang nomba pitim, manga nila murʉk puk, amp Mariya kʉn, kang nana Jisas raⱡ kandʉk tʉk, rumaⱡi pek, Jisas nga mbi paka rondrʉng. Wote, en enim nga wal mek orung nimbʉ, elpa elpa aptʉk tek, ku eng nui mat ngok, kopung mura rui, ou ni mat kʉn, nde ongum i ku etpa mura rui mat angge nʉk ngok etʉng. \v 12 Mel nimbʉ ngok pendʉk, en enim kelik mang kona nombuⱡa mam elpa tila ku purung. Ei nambuⱡ emel, Got ndi, rumbʉⱡ rui ur kump ila man ngumba, king Erot morum ila aldpa int pi nʉpʉi nitim ei nga etʉng. \s1 Nʉng Nʉk Isip Kona Purung \p \v 13 Ant oⱡa ui wu tʉma ni kʉⱡ puⱡʉngina, mbuldung orunga, Got nd, Josep ur pitim nila ur kump ngumba, kundpa nimba mel, “Oⱡa molkʉn! Kang nana ei kʉn, mam kʉn kongundkʉn mekʉn, Isip mʉi kʉmp ila nʉng nʉkʉn pi! Puk ila muⱡangina, na ndi, yant ui nʉnt tila pilkʉn, yant ui! Nambuⱡ emel, ʉkpi nundpa, king Erot ndi, elim nga el wu mbʉ tʉpa mundangga, ya kang nana ei rok kunding enmin ei mon!” nitim. \p \v 14 Ik ei pilpa, rumbʉⱡ tenda nila ku, kang nana ni kʉn, mam kʉn kongundpa melinga, Isip kona ila purung. \v 15 Kona nila puk molk, ui mat tʉk mundʉⱡina, wote king Erot ni kurum. Ei nga, Pai nui wu Aisaiya ndi, ik nitim ei omba kupa itim. Ei nga, ik pai nui wu ei ndi, Oⱡa Nuim Got nga keta tʉpa nitim ik ei mel, \q1 “Na nga kangʉm ei, al Isip murum ei, wi rop Isip wak ropa kelpa ekit wangga nʉnt!” nitim. \s1 Kangambuⱡa Mbʉ Rok Kondrung \p \v 16 Wu pilpa kungʉndi ni kʉⱡ ndi, King Erot elim tʉk kumngui randrʉng, uⱡ ei tʉpa mendpa popʉⱡ kurum. Popʉⱡ ei ndi, elim nga el wu mbʉ kundpa nimba mel, “Kang nana ya Betelem kona ila kep, Betelem nga nondpa petmin wamp mbʉ nga kang nana pana raⱡ ndi, mana ndupa, kanʉng mbʉ rok kundʉi!” nitim. Ei nga, tʉma ila ant oⱡa ui orunga orung wu ni kʉⱡ ndi, mipil kuimp tepa pilinga nilinga, kandʉk ok nʉtʉng ik ni pilpa moⱡpa, Jisas ni rop kundimp nimba, pilpa pana to ei mel, kang nana mbʉ rok kundʉi!” nitim. \v 17 I itim uⱡ ei ndi, painui wu Jerimaiya ndi, pai nomba nitim ik ei, omba kupa itim, ik ei mel, \q1 \v 18 “Wi Rama kona ila, wi ti urum pitmin ni, wamp ka rom ʉⱡmbʉⱡ ik ei pitmʉn. Ni kʉn, amp Reisel ndi, elim nga kangambuⱡa mbʉ nga ka itim. Numan wang ndangga nʉk, kont kondʉnmin ei, kont kuⱡi nʉⱡi!” nitim. “Ei nambuⱡ emel, elim nga kangambuⱡa mbʉ, kolk pora ndung ei nga!” nitim. \p Isip Morung Ni Mel Nasaret Kelik Yant Orung \p \v 19-20 Erot kurum ni kʉn, Josep wʉl Isip murum nila, ur kump itim ei, Got nga anggelo ti ndi omba, Josep kundpa nimba mel, “Nim oⱡa molkʉn, kang ei kʉn, mam kʉn kongundkʉn mekʉn, nim nga Isrel mʉi ila rukʉr pi! Nambuⱡ emel, kang ei, rop kundmin nʉtʉng wu nimbʉ korung,” nitim. \p \v 21 Ni kʉn, Josep ik ni pilpa, rut nimba rumbʉⱡ tenda nila, kang ei kʉn mam kʉn kongundpa mepa, Isrel mʉi ila yant urum. \v 22-23 Wote Erot koⱡnga, kangʉm Arkaleyas ni, tipam nga koⱡ ila, Jura wamp mbʉ, rʉp enim nʉtʉng ik ni Josep pilpa, Jura kona ila mba ei nga mundmong itim. Ni kʉn, Got ndi, ur kump ngumba nduimp rundrum mel, Galili ni, kona ei nga kona peng ti mbi tek, ‘Nasaret,’ nʉtmin nila, mba pepa murum. I itim uⱡ ei ndi, painui wu ti ndi, Jisas nga nʉndpa nitim ik ni omba kupa itim, \it “Wu ei mbi tek, ‘Nasaret wu ei,’”\it* nitim. \c 3 \s1 Wamp Nu Tindi Wu Jon Got Nga Ik Puⱡ Nimba Ngurum \p \v 1-2 Ui nimbʉ kʉn, wamp nu tindi wu Jon ni Jura kona kui waka ronggʉt Got nga ik ei puⱡ mondpa, wamp mbʉ kʉn nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ei nundpa onum kʉn, en enim nga uⱡ kit mbʉ tʉk mbuldung ngʉi!” nitim. \v 3 Jon ni wu ei, painui wu Aisaiya ndi, nitim wu ni, nimba mel, \q1 “Kona kui waka ila, wamp ti wi ropa, ‘Wu Nuim ei tʉn kʉn omba ei nga nombuⱡa mam ei kʉtʉk kai itʉi! Nombuⱡa rondung ei, kun pangga,” nitim. \p \v 4 Jon nga muⱡ mbal wal pʉki pʉkrʉm mbʉ, kng kamel nga kʉng mbila rok rambrʉng. Wote, kng kʉng ei, kʉp kan rurum. Rʉng nui mel, uipʉ nguimba mbʉ ropa numba, pilma muⱡ mbʉ tʉpa numba itim. \v 5 Elim nga ik nitim ni kʉnmin nʉk, Jerusalem ila wamp na, Jura wamp rʉⱡaip na, nu Joran ʉldʉ ila wamp rʉⱡaip na mbʉ orung. \v 6 En enim nga uⱡ kit etʉng nimbʉ nʉk para nduⱡina, nu Joran ila nu tinditim. \p \v 7 Perisi na, Sarusi wu minal Jon ndi, nu tʉndangga nʉk, orung ni kandpa, i nitim, “Enim kimbuⱡa mbʉ ye! Enim Got ndi, popʉⱡ tʉpa mundʉmba enim ila enim nʉng nʉk, ping nimba wamp nam ndi nitim? \v 8 Nim nga uⱡ in mbʉ ndi, nim nga numan ropʉⱡ run uⱡ ei, tʉpa mot ndangga. \v 9 Wote, mindil tʉpa mundʉmba uⱡ ei na, Aparam nga pundun kungan ei, nʉmp kʉn na, nʉng nʉmp mbi nʉk pili nʉpʉlʉi! Na ndi, enim kundʉp namp, ‘Ku mbʉ mana, Got ndi, etpa Aparam nga wamp pundun kungan kapⱡa randʉmba!’ \v 10 Rui ti ndi, nde ei nga puⱡ pilkan kʉⱡ, rung ndumba ei nga tʉpa kun etpa morum. Nde ti, mong kai ropa iti natʉm nde ei, rui rok tʉk, ndip ila munding. \v 11 Na enim nu ila mint nu tindint ei ndi, nim kupa numan ropʉⱡ rʉn nʉmp ent. Wote, akil tepa omba wu ei ndi, Muⱡnga Wingti kʉn, ndip kʉn pendpa nu tʉndʉmba. Wu ei, na mel kapⱡa mon! Wu Nuim ei nga ronduⱡ ei, kot oⱡa mel, na wu mana orunga ei ndi, elim nga kʉmp rʉk mel raⱡ kep, tʉp mimp mel kapⱡa mon. \v 12 Wu ei ndi, wit ropa muⱡ petʉm mana, ropa nʉnou rorum mbʉ apurʉrmʉn ni mel, mana wamp mbʉ i etpa, apʉrpa wamp kit kai mbʉ, tʉpa elpa elpa mondʉmba. Wit ropa muⱡ pem mbʉ tʉpa, manga etpa, wit ropa nʉnou rom mbʉ tʉpa, ndip tila kaⱡmba, ndip ei kumbʉⱡi nambʉrʉm!” nitim. \s1 Jon Ndi, Jisas Nu Tinditim \p \v 13 Jon wamp nu tinditim ui ni kʉn, Jisas wil Galili orunga moⱡpa, omba nu Joran ila omba, Jon ndi elim nu tʉndangga nimba urum. \v 14 Ni kʉn, Jon ndi numan pilpa onum ei, wak rangga nimba Jisas kundpa, “Na wu mana ei, nim ndi nu tʉndʉn nʉmp kel rondʉp mor ndi, wote na ndi, nim nu tʉndamp nʉn ei, etʉk pilik nʉn mel nant?” nitim. \p \v 15 Ni Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Akup nʉnt uⱡ ei mel, peng piyangga. I etʉp mbuⱡ uⱡ ei, Got nga numan ila pilangga kapⱡa etmba,” nitim. Wote Jon ndi, Jisas nitim ni mel pilpa teng ndupa itim. \p \v 16 Wote Jon ndi, nu tʉndʉlnga, Jisas nu mil ni wak ropa ekit oⱡnga, wi muⱡ ei, wei guⱡ gaⱡa nimba kumba tilinga, Got nga Muⱡnga ni kʉi Imil mel ndui nimba mana omba, Jisas nga peng ila rʉⱡang ngumba murum. \v 17 Ni kʉn, wi muⱡ ila ik ti ekit omba nimba mel, “Ya wu ei, na nga kangʉm mendpʉⱡ ei, nanim kandʉp numan ndi kont,” nitim. \c 4 \s1 Jisas Seitan Ndi, Oⱡa Tʉpa Kʉndrʉm \p \v 1 Seitan ndi, Jisas oⱡa tʉpa kanʉmba ei nga, Got nga muⱡnga ei ndi, Jisas mepa kona kui waka tila purum. \v 2 Rumbʉⱡ 40, wote ant 40 mel rʉng ti nui nandpa pitim ei nga, Jisas ama kump kun ndi kurum. \v 3 Ni kʉn, Seitan Jisas murum nila omba kundpa nimba mel, “Nim Got nga kangʉm ei ndam, ya ku kʉⱡ nana omba oka rʉⱡangga,” nitim. \p \v 4 Wote Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Got nga ik mong ti petʉm ei ndi, nimba mel, ‘Oka ndi, mendpʉⱡ wamp ti ombʉl ʉmbʉⱡi nambrʉm. Got nga keta ila ik mong ekit orum ei ndi, wamp ombʉl ambrʉm,’” nitim. \p \v 5-6 Nitim ni kʉn, akil tepa Seitan ndi, Jisas tʉpa mepa kona wingti Jerusalem nga manga wingti ou im ila mondpa, Jisas kundpa, “Nim Got nga kangʉm ndam, pukʉ rokʉn mana pi, Got nga ik mong ti petʉm ei ndi, nimba mel, \q1 ‘Elim nga anggelo mbʉ, nim nga nʉndpa tʉpa mundangga, nim tʉk ki kaimp pol ila ambulk, oⱡa nduk mek wangina, nim nga kʉmp kot kep, ropa nit pindi napundʉmba’” nitim. \p \v 7 Ni kʉn, Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Got nga ik mong ila ku, ik ti petʉm ei ndi nimba mel, ‘Nim nga Wu Nuim Got ei, oⱡa tʉkʉn, kʉni nʉkʉni mon, nimba petʉm!’” nitim. \p \v 8-9 Aldpa Seitan ndi, Jisas tʉpa mepa komnga oⱡa tila mba, muⱡ uⱡ ila kng mel tetʉm mbʉ kʉn, wamp rʉⱡaip mormin mbʉ kʉn, tʉpa ora ndupa, nimba mel, “Na kʉn rumʉⱡi pekʉn na nga mbi paka rundʉn ndam, ya kona na mel, na kan mbʉ pʉkʉ nim nguimp,” nitim. \p \v 10 Ei kʉn, Jisas ndi, nimba int ndupa, “Seitan nim kelkʉn pi! Got nga kʉndʉk ik mong unt nga petʉm ei ndi, nimba mel, ‘Nim nga Oⱡa Nuim Got ei mendpʉⱡ, mbi paka rondkʉn kongun indi!’” nʉtʉm. \p \v 11 Seitan ni, Jisas wak ropa kelpa puⱡnga, anggelo mbʉ ndi ok, Jisas tʉk rapʉndrʉng. \s1 Jisas, Galili Kona Orunga Kongun Puⱡ Mondpa Itim \p \v 12 Jon tʉk kan manga ila pendʉtʉng nʉtʉng ik ni Jisas pilpa, Juriya mʉi kona ei wak ropa kelpa, Galili int purum. \v 13 Jisas mba Nasaret muⱡi nambʉⱡpa, kelpa mba Kaperniyum kona peng ila pepa murum. Kona peng ei, num Galili ei nga ʉldʉ wote, Sepulun kʉn, Neptali wu rʉⱡaip raⱡ nga oi ila. \v 14 Uⱡ itim ei, Oⱡa Nuim Got ei nga keta tʉpa ik pai nui wu Aisaiya ndi, nitim ik ei omba kupa itim. \q1 \v 15 “Sepulun kʉn, Neptali wu rʉⱡaip kʉⱡ nga mʉi kʉmp, wote num kuta morum orunga ndi, Joran al orunga, Galili mbo wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga mʉi ila, \v 16 enim rumbʉⱡ ila morung wamp mbʉ, akup rʉⱡang ti kʉning! Enim wamp kui nga mʉi ila petʉng wamp mbʉ, akup rʉⱡang ei ndi, rʉⱡang ngumba,” nitim. \p \v 17 Ui ni kʉn, Jisas nga nombuⱡa rung ik mbʉ puⱡ mondpa wamp mbʉ kʉn nimba mel, “Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ei enim kʉn onum. En enim nga uⱡ kit mbʉ wak rʉiya!” nitim. \s1 Jisas Ndi Oma Wal Mundi Wu Tʉmbʉkak Kat Wi Ropa Titim \p \v 18 Jisas, num Galili ei nga ʉldʉ orunga omba kʉndrʉm mel, oma wal mundi wu ʉngʉn ʉngʉn raⱡ Saimon wote, (mbi tek Pita) nʉtmʉn. Ni kʉn, ʉngʉn akil Andru raⱡ oma ruimbil nʉkʉⱡ, oma wal nu ila mundkʉⱡ morunggil. \v 19 Ni kʉn, Jisas ndi nimba mel, “Enmbil na kʉn wʉl! Na ndi, enmbil wamp wal mondʉk tinggil ei mel, mbo indimp,” nitim. \v 20 Nitim ni mel teng ndukʉⱡ, oma wal nimbʉ tʉngʉnda mint wak rokʉⱡ, elim purum nila kunda purung. \p \v 21 Wote, num ni nga ʉldʉ orunga mba, ama merʉng orunga nu mil ila, wu ʉngʉn ʉngʉn elpa ralt ku morunggil. Ni raⱡ, wu Sepeti kangʉm Jeims kʉn, Jon kʉn, wu raⱡ nga tipam Sepeti kʉn, nu kanu ila oma wal mundmin nʉk, wal tek kun etʉk moⱡina, Jisas ndi, omba wi rurum. \v 22 Ni kʉn, tʉngʉnda rot nʉk, oⱡa anggilikʉⱡ, en enmbil nga tipam ni kep, nu kanu ni kep, mondʉk kelkʉⱡ wak rokʉⱡ, Jisas purum nila kunda purung. \s1 Jisas Ndi, Got Nga Ik Ei Nimba Ngumba. Ik Mbo Endpa, Kui Wamp Etpa Wei Mondpa Itim \p \v 23 Jisas mba Galili orunga andpa, kapⱡa endpa, atinga manga mbila, Got nga ik mbo endpa, tʉpa mumuk rui kona kʉndʉk ik kai ei, nimba ngumba, kui mbo elpa elpa na, kʉmp ki rambuⱡpa itim wamp mbʉ etpa, we mondpa itim. \v 24 I itim uⱡ mbʉ nga timan ei, Siriya kona orunga pora purum ila, kui elpa elpa roⱡnga, mindil norung wamp na, kur kit rurum wamp na, numan mbila ropa kupʉr mundrum wamp na, on por murum wamp na mbʉ mek oⱡina, Jisas ndi, wamp mbʉ pora etpa titim. \v 25 I itim ila kandʉk, Galili kona peng kʉⱡ kʉn, Jerusalem, Juriya nui orunga na, Joran noi orunga wamp nimbʉ, kʉmp kʉn ok, elim purum mel, kandʉk pep rok purung. \c 5 \s1 Komnga Tila Oⱡa Mba Wamp Ik Mbo Inditim \p \v 1-2 Jisas wamp num ni kandpa, elim komnga mong tila oⱡa mba murum. Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, elim murum nila molk, pok elingina, puⱡ mondpa wamp nimbʉ, ik mbo endpa nimba mel, \p \v 3-4 “Got nga uⱡ mbʉ nga kapⱡa iti natilinga, keⱡ rundi rundi mormin wamp mbʉ, kai pileing. Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ei, wamp mbʉ nga, mʉi kona uⱡ kit mbʉ ndi elinga, mundmong mindil tʉnmin wamp mbʉ, kai pileing wamp mbʉ, Got ndi, etpa numan wang ndumba! \p \v 5 Numan koma tʉi wamp mbʉ, kai pileing, Got ndi, kela memp mʉi nguimp nitim ei, en enim puⱡ puⱡ ralk ting! \p \v 6 Got nga numan ngorum uⱡ mbʉ, etamin ka nʉk, kum pendʉtmʉn wamp mbʉ kai pileing, numan ngʉng uⱡ mbʉ mel etpa, kapⱡa endangga! \p \v 7 Wamp elpa mbʉ kaimp kurmin wamp mbʉ kai pileing, wamp kit kai kʉmp ti ui ei kʉn, Got ndi, wamp i etmin mbʉ, kaimp koⱡmba! \p \v 8 Numan kun kai pendpa, Got nga nimba pilim wamp ei kai pilangga! Wamp mbʉ Got kʉning. \p \v 9 Wamp molk kundeing nʉk, kongun etmin wamp mbʉ kai pileing, wamp mbʉ Got ndi, el elim nga kangambuⱡa nimba! \p \v 10 Got nga numan ngorum uⱡ mbʉ elingina, rok pep rok, rok pint panda etʉk mek andinmin wamp mbʉ, kai pilʉi! Muⱡ kona tʉpa mumuk rui kona ei, wamp mbʉ nga! \p \v 11 Enim na nga kitip kʉni wamp kʉⱡ, ui nant mat ila enim wamp kit nʉk, rok pint panda etʉk, tʉk mbuldung oldung etʉk, ik kit mbʉ, we ndil ndil polk nʉng wamp mbʉ kai pilʉi! Nambuⱡ ei mel, enim na pep rormin wamp kʉⱡ. \v 12 Enim numan kai pendʉk, rui mʉi nʉk muⱡʉi! Enim nga mel mam kai ti punt ropa ngumba ei, muⱡ kona ila tendpa morum. Enim mul nʉmbil unt mbila, ik pai nomba ni, wu mat morung mbʉ ei ku etʉk, rok pint panda etʉk, mek andrʉng. \s1 Ip Kuta Kʉn Rʉⱡang Ei Kʉn \p \v 13 “Enim Got nga wamp ya mʉi kona wamp mbʉ kʉn, ip kuta mel, wote ip kuta ei nga tʉngʉn ei purpa wei ai em ndam, ip kuta ei nga tʉngʉn ei, etʉp timin mel nant? Ip kuta purpa kit etʉm ei, mundʉk kelik mʉi ila wamp mbʉ ndi kambitmin. \p \v 14 Enim, muⱡ uⱡ mbila wamp molk pʉnmin mbʉ nga rʉⱡang mbʉ. Manga rʉⱡaip ti mek, komnga mong ila rakurmin ei nga rʉⱡang ei, mou rui napʉrʉm ei mel kapⱡa. \v 15 Wamp ti ndi, ndip lam kandpa, lam rʉⱡang ei, panda ropa mundi namʉndrʉm mon. Wote lam kandʉk, oⱡa nduk monduⱡina, manga ila mormin wamp ei, rʉⱡang ngʉⱡnga rʉⱡang ei, kandʉk mormin ei mel kapⱡa. \v 16 Ei mel ku, enim nga rʉⱡang ei, wamp mbʉ nga kuimp keta ila rʉⱡang pangga! Enim nga uⱡ kai eng mbʉ, wamp mbʉ ndi kandʉk, enim nga Tipanʉm Got wi muⱡ kona morum ei nga mbi ei, paka rundeing. \s1 Jisas Ndi, Moses Nga Mi Ik Mbʉ Mbo Inditim \p \v 17 “Na ik mbo endʉnt uⱡ ei nga, enim ndi, pilik pai nui wu mbʉ nga ik niting na, Got nga mi ik Moses ngurum na mbʉ, rop mbuⱡ mbaⱡ indimp nʉmp, ur nʉk pili nʉpʉlʉi mon! Na rop mbuⱡ mbaⱡ indimp nʉmp ui nʉwʉr mon. Na ik kʉⱡ etʉp, kupa indimp nʉmp mana ur. \v 18 Pilik muⱡʉi! Ya akup moⱡʉp onmʉn ui ei, mba muⱡ mʉi raⱡ pora nimba ei kʉn, rʉk ting ila, Moses nga mi ik ei nga, ik mong tenda kot kep, mʉi ila uⱡ mbʉ ndi, ropa kawa ndui nʉndangga. Got nga ik ei ndi, etmba nitim uⱡ mbʉ, etpa pora ndumba. \v 19 Ei nga, wamp nam ti ndi, Got nga mi ik ei nga, ik mong onunga ti, tʉpa pei mondrum uⱡ ei mel, wamp mat i ku iteing nimba, mbo endim ndam, wamp ei Got nga tʉpa mumuk rui kona ila wamp nuim muⱡi nambuⱡmba. Wote, wamp nam ti ndi, mi ik ei, tʉpa ou ndupa, wamp mat i ku etʉk tʉk, ou ndʉi nimba mbo endim ndam, wamp ei, Got nga tʉpa mumuk rui kona ila wamp nuim moⱡmba. \v 20 Na enim kundʉp namp, enim Moses nga mi ik mbo wu na, Perisi wu na mbʉ, kun kai mormin uⱡ ei, tʉk mana mel nduk, enim Got nga numan ngorum uⱡ mendpʉⱡ mbʉ mel, pep rok eng ndam, enim tʉpa mumuk rui kona ila rukʉr ping. \s1 Popʉⱡ Mundi Uⱡ Ei Nga Ik Mbo Inditim \p \v 21 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn Jura wamp mbʉ, man ngok, wamp rok kundi nʉkʉndʉi nʉtʉm. Rom wamp ei, kombulk nangina mba, kupa em ndam, mong tangga. \v 22 Ni kʉn wote, akup na ndi, enim ik i etʉp kondʉp nʉnt, wamp nam ti ndi, elim nga ʉngʉn ti kʉn popʉⱡ kuⱡʉm ndam, wamp kʉmp ti, wu ei nga kuimp keta ila mba anggilmba. Wamp nam ti ndi ʉngʉn ti nimba kit mondum ndam, ‘Nim ik ei mek puk, rʉp wu,’ mbʉ kʉn, nʉk mot ndʉi! ‘Wamp nam ti ndi, elim nga ʉngʉn ei kundpa, nim kur kupʉr wamp ti kant ei ka!’ nim ndam, nim wamp ei ndip kona ila mindil nomba. \v 23-24 Wamp ti ndi, Got kʉn rat pol wingti ila mel mat, wei gem nguimp nʉkʉn, oⱡa pukʉn molkʉn, wamp mbo ei kʉn, ik puⱡ mat ropa mondpa nimba pilpa em ik ei, omba rondum pin ndam, nim nga wei gem ngʉn mekʉn mel ei, rat pol wingti ei nga kuimp keta ila tʉkʉn kelkʉn, tʉkrʉk yant okʉn, wamp mbo ei kʉn, pem ik mbʉ nʉkʉⱡ mʉn mondkʉⱡ kʉn, yant okʉn, wote Got wei gem nguin mekʉn pun mel ei ngui. \p \v 25 Wamp ti ndi, nim mepa kot indimp nim ndam, wamp ei kʉn, ik puⱡ pem ei kot manga ila pi nʉpi kʉn, nombuⱡa paka ila unt nʉk rotʉk tʉl muna, i iti natʉkʉⱡ, kot manga ila kun punggil ndam, nim tʉpa wamp kʉmp tʉtʉm wu ei kʉn ngangga wu ei ndi, nim tʉpa, el nde wu kʉⱡ kʉn ngangga, nim mek puk kan nguing. \v 26 Ik kupa ei, nim kondʉp nʉnt, mel punt mat nim kʉn petʉm mbʉ, punt rokʉn pora ndun ndam, mint kan manga ei wak rokʉn ekit pin,” nitim. \s1 Wu Ti Nga Amp Ei, Tek Petmin Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 27 Jisas ndi, nimba mel, “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ ndi, Jura wamp mbʉ, man ngok nitmin pʉtmin ik ei, ‘Wu ti nga amp ei tek pi nʉpʉi,’ nʉtmʉn. \v 28 Ni nga wote, akup ila na ndi, enim ik i etʉp kundʉp nʉnt. Wu nam ti ndi, amp ti kandpa amp kant ei, tep pilmba ndam, pʉp nimba pʉtʉm. Uⱡ ni ndi, mundmong ila amp ni, unt tepa pepa pora ndurum. \v 29 Ei kʉn, nim nga mong orunga ndi, nim etpa nit paka ila pendʉm ndam, mong orunga polkʉn tʉkʉn, rok mundʉk kili! Kʉng ei nga mel imp tenda ti ndi, etangga nim nga kʉng kʉⱡ pʉkʉ, ndip kona ila mba ei mon. Kʉng ei nga em mel tenda ei, kʉng ila muⱡi nambʉⱡʉm uⱡ ei kai. \v 30 Muna, nim nga ki mbo orunga ndi, nim etpa nit paka ila pendʉm ndam, koⱡmung etkʉn mondʉk kili! Ki tenda ei ndi, etangga nim nga kʉng kʉⱡ pʉkʉ, ndip kona ila mba ei mon. Em ki ei nga koⱡmung kopʉt, ki ila muⱡi nambʉⱡʉm uⱡ ei kai! \s1 Wu Amp Ndenggʉⱡa Ni, Uⱡ Ei nga Mbo Inditim \p \v 31 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ ndi, Jura wamp mbʉ man ngok, ‘Wu nam ti ndi, elim nga ambʉm ei, mondpa kelim ndam, amp ei akup mondʉp kent nimba, wu amp ndenggʉⱡa ndui pepa ti ropa ngangga.’ \v 32 Ni nga wote, akup na ndi, enim ik i etʉp kundʉp nʉnt, wu ti ndi, ambʉm ei, wu elpa ti ndi, tepa pi nʉpangga. Ik elpa tila nimba, oⱡa ndupa tepa ambʉm mundpa kilangga, amp ei mba wu kont nga ti pum ndam, wu elpa tʉpa tepa pei uⱡ ei nga mong ei, amp mundpa kelim wu ei tʉmba. Wote, mundpa kelim amp ei, tʉm wu ei, amp elpa tepa pei uⱡ ei nga mong ei tʉmba. \s1 Mi Ʉmbil Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 33 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ ndi, Jura wamp mbʉ man ngʉk nʉtʉng petmin ei mel, ‘Nim nga mi tekʉn itimp nin uⱡ ei, rokʉn puⱡa rui nʉri! Wote, nim nga Got ei kʉn, mi tekʉn itimp nin uⱡ ei mel etkʉn kapⱡa indi.’ \v 34-35 Ni nga wote, akup ila na ndi, enim i etʉp kundʉp nʉnt, nim mi tekʉn uⱡ ti itimp nʉkʉn pin ndam, kona ti mbi tekʉn ni nʉni! Wote ik ti nʉmp ronduⱡ mundimp nʉkʉn, muⱡ kona ei mbi ti nʉti! Nambuⱡ emel, muⱡ kona ei Got nga rʉpndi pol ei, muna ya mʉi ei mbi ti nʉtʉi! Ei nambuⱡ emel, ya mʉi ei, Got nga kʉmp raⱡ kambitim kona ei, muna Jerusalem mbi ti nʉti! Nambuⱡ emel, Jerusalem ei, Got wu peng mumuk ei nga kona peng ei tetʉm. \v 36 Muna ik ti nimp ronduⱡ mundimp nʉkʉn, nim nga peng ombʉl ei ʉmbʉⱡi nʉmbʉⱡi. Nambuⱡ emel, nim nga peng ombʉl ei ambuⱡana. Nim nga peng ndi kot kep, pomp ndumba muna, kurʉmʉⱡa iti natʉmba. \v 37 Nim nga nin ik ei, kapⱡa nin ndam kep, mon nin ndam, ik tenda ei ni, merʉng ik mat pendʉp nʉmp ronduⱡ mundimp nʉkʉn nin ndam, Seitan kʉn orum ik mbʉ nin. \s1 Punt Ropa Ti Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 38 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ ndi, man ngʉk niting pʉtmʉn ei mel, ‘Wamp ti ndi, nim nga mong orunga ropa tʉm ndam, mong elim nga mong ei rokʉn ti ku, nim nga gu ei ropa randum ndam, elim nga gu ei ku rokʉn rʉngʉn.’ \v 39 Ni nga wote, akup ila na ndi, enim i etʉp kundʉp nʉnt, wamp ti ndi, nim kʉn uⱡ kit mat em kandkʉn, ei mel ku etʉp punt rop tamp nʉkʉn iti nʉti! Wamp ti ndi, nim nga keng orunga ki ⱡurwa nde rom ndam, keng orunga nont ndana pendpa rangga! \v 40 Wote, wamp ti ndi, nim nga wal pʉki kel rukrʉng orunga kʉⱡ tʉmp nimba, nim mepa kot endim ndam, nim nga wal pʉki ekit orunga kʉⱡ ngana pendpa tangga! \p \v 41 Wamp ti ndi, pilkʉⱡ ngumba, nim kona nundpa tila, pi nim ndam, nim ndi, oma kona roⱡ tila pi. \v 42 Wamp ti ndi, nim mel ti waldʉm ndam, waldʉm mel ei ngui! Wamp ti nim nga mel ei mep mbo etʉp, wote mep omp ngeimp nim ndam, wak rok ngana mepa etpa, wote mepa omba ngangga! \s1 Nim Nga El Rui Wamp Mbʉ Numan Ngui \p \v 43 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ ndi, man ngʉk nʉtʉng pʉtmʉn ei mel, ‘Nim numan ngʉng wamp mbʉ numan ngukʉn, nim numan ngangʉng wamp mbʉ, numan ngui ngʉngi,’ nitim. \v 44 Ni nga wote, akup na ndi, enim i etʉp kundʉp nʉnt, nim nga el rui wamp mbʉ numan ngokʉn, nim rok pint panda eng wamp mbʉ, Got kʉn atinga rundi. \v 45 Uⱡ ei mel etangina, oⱡa muⱡ kona Wuta ei nga kangambuⱡa ralk muⱡeing. Oⱡa nuim ndi, wamp kit, kai mbʉ kʉn, ant tenda ei nga rʉⱡang ei wamp mbʉ kʉn, ngumba kapⱡa endʉtʉm. Wote kona ndamʉng ei, i ku etpa rangga nilinga, wamp kit kai mbʉ mormin kona ila rorum. \v 46 Ei kʉn, nim numan ngʉng wamp mbʉ ku, numan ngʉn ndam, wote Got ndi, nim namba tangga mel ti ngumba? Gapman nga ku moni takis tʉndʉtmin wu mbʉ, uⱡ emel etmʉn ei ka. \v 47 Wote, nim nga wamp puⱡ na, wamp min na mbʉ mint ik rungʉndʉn ndam, uⱡ ei mbo wamp mbʉ kʉn, uⱡ kont ti mon? Got kʉn mondpa pili nʉpili wamp mbʉ, i ku etmʉn. \v 48 Ei kʉn, nim nga oⱡa Wu Tipanʉm ei, muⱡ kona ila kun kai morum ei mel, nim i ku etkʉn, kun kai muⱡi! \c 6 \s1 Wamp Kurpa Mbʉ Tʉp Rʉpʉndʉmʉn \p \v 1 “Nim kandʉk neing nʉkʉn, nim nga wamp minal moⱡung ila tʉpa rʉpndi uⱡ mbʉ iti nʉti! Uⱡ ei mel in ndam, nim nga Oⱡa Wu Tipanʉm ei ndi, nim muⱡ kona ila mel ti ngui ngangʉmba. \p \v 2 Ei nga nim ndi, wamp ki ngui uⱡ ila, wamp korpa num ti mel ti ngʉn ndam, wamp ndi, kandʉk neing nʉkʉn na uⱡ ti iti nʉti! Wamp mat ndi, kun kai mul kump ralk manga wingti na, kona peng na mbila wamp ndi kandʉk, en enim nga mbi ei, mek oⱡa piyeing nʉk etmin. Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt, wamp ndi kandʉk, neing nʉk elingina, kandʉk nitmin uⱡ ni ndi, muⱡ kona ila ting mel ei, tʉk pora ndurmʉn. Wote Got ndi, mel ti ngui ngangʉmba. \v 3 Ei kʉn, nim ndi, wamp ki ngui uⱡ ila wamp korpa nom ti tʉk rʉpʉndʉn ndam, nim nga wamp min ti, in uⱡ ei pili nʉpʉlangga. \v 4 Wote, wamp roldʉnga ei, pili nʉpʉlʉng. Nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm ei ndi, uⱡ mo ropa in mbʉ kandpa kʉn mel kai ti punt ropa ngumba. \s1 Atinga Ruimin Ei Mel Mbo Inditim \p \v 5 “Nim atinga ruin ei kʉn, kun kai mul kump rʉl wamp mbʉ, etmin ei mel iti nʉti! Wamp mbʉ ndi atinga manga na kona pena na mbila, numan mondʉk, anggilik atinga rormʉn. I etamin ei, wamp ndi, kandʉk, enim nga mbi ei, mek oⱡa piyeing nʉk etmin. Nim ik kupa ei kundʉp nʉnt, wamp kandʉk niyeing nʉk elingina, kandʉk nitmin ni ndi, ting mel ei tʉk pora ndurmʉn. \v 6 Nim atinga ruin pilkʉn, manga ila murʉk pukʉn, manga kumba angʉndkʉn, nim nga muⱡ kona kʉni nʉkʉni! Wu Tipanʉm ei kʉn, atinga rui! Nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm, uⱡ mo ropa iti na, numan rukʉr pili na mbʉ, kandrum wu ei ndi, nim mel kai ti punt ropa ngumba. \v 7 Nim atinga ruin ei, mbo wamp atinga ropa kʉni nʉkʉni, wamp ralkʉn, ik mong puⱡ pi nʉpi mat, ou nduk ni nʉni! I etpʉn, atinga roⱡ mat ramina, Got ndi, pilmba ku nʉk pʉtmʉn. \v 8 Atinga rok roⱡ purmin ei mel, rui nʉri! Nim nga Tipanʉm Got ndi, nim pilik rondkʉn, mawa in mel ei, mawa iti nʉti, unt pilpa pora ndurum. \p \v 9 Atinga ya ei mel rʉi! \q1 ‘Tʉn nga muⱡ kona Wuta o! Nim nga mbi ei, tʉp wingti rʉndamin! \p \v 10 Nim nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei wangga! Muⱡ kona ila nim nga man ik pʉtmʉn ei mel, ya mʉi kona mbila i ku itamin! \p \v 11 Akup nga nuimin rʉng mbʉ nguiyo! \p \v 12 Tʉn nga uⱡ kit imʉn mbʉ wak rundi! Tʉn ndi, i ku etpʉn, tʉn kʉn uⱡ kit eng wamp mbʉ nga uⱡ kit mbʉ wak rundmin. \p \v 13 Tʉn uⱡ kit mbila oⱡa tʉkʉn kʉni nʉkʉnʉi! Wote tʉn wu kit ei nga kan ila tinga ndukʉn tiyo!’ \p \v 14 Nim ndi, nim kʉn uⱡ kit eng wamp mbʉ nga nit mbʉ, pendʉk kin ndam, nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm ei ndi, nim nga uⱡ kit mbʉ pendpa kelmba ku. \v 15 Wote, nim kʉn uⱡ kit eng wamp mbʉ nga nit mbʉ pendʉk kili nʉkʉn ndam, nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm ei ndi, nim nga uⱡ kit mbʉ pendpa kili nakilmba ku. \s1 Rʉng Mi Rui Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 16 “Enim Got nga nʉk rʉng mi rok, mowi ping pilik, kun kai mul kump rʉl wamp mbʉ ndi, kuimp keta kit kit pilik, mowi petmin ei mel pi nʉpʉi! Wamp mbʉ ndi, en enim nga kuimp keta kit kit petmin uⱡ ei, mot nga etangga, wamp ndi, rʉng mowi peng nʉk kandʉk, neing nʉk etmin. Nim ik kupa ei kundʉp nʉnt, wamp mbʉ ndi, kandʉk neing nʉk elingina, kandʉk nitmin uⱡ ni ndi, ting mel ei tʉk pora ndurmin. \v 17-18 Nim rʉng mowi pin ei kʉn, kuimp keta el ⱡumʉi rokʉn peng ndi, kom etkʉn, in uⱡ ndi, nim rʉng mowi pin uⱡ ei mot nga iti natʉmba. Nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm, uⱡ mo ropa nimba iti na, numan rukʉr pili na mbʉ kandrum wu ei ndi, nim punt ropa mel kai ti ngumba. \s1 Muⱡ Kona Mel Kai Mbʉ Ting Ei Mel \p \v 19 “Ya mʉi kona ila mel kai mat kui koka nomba, wu raⱡ ropa, wote kʉndʉp wu mbʉ ndi, manga akʉk, waning ting mel mbʉ nga ou ndup, tʉp mou rop timp nʉkʉn it nʉti! \v 20 Ei mon, nim nga mel ou ndupa, muⱡ kona ila tʉk mou rui, kona ila kui ndi nandʉmba ku. Wote, wu raⱡ rui narʉmba. Wote, kʉndʉp wu ndi kep, manga akʉk waning ti nʉting ku. \v 21 Ei nambuⱡ emel, nim nga numan ei, rʉk rʉk nim nga mel kai mbʉ, tem kona ila mba. \s1 Kʉng Ei Nga Rʉⱡang Ei \p \v 22-23 “Nim nga mong raⱡ kʉng ei nga lam kiya norum ei mel kapⱡa, nim nga mong raⱡ kai em ndam, ‘Nim nga kʉng ei rʉⱡang mba,’ wote ‘Nim nga mong raⱡ kit moⱡum ndam, kʉng ei rumbʉⱡ moⱡmba.’ Nim nga rʉⱡang aⱡʉm ei, rumbʉⱡ moⱡum ndam, nim nga rukrʉng orunga ama rumbʉⱡ elpa ti mel moⱡmba! \s1 Got Ei Kʉn, Mel Ou Ndupa Ti Uⱡ Ei Kʉn \p \v 24 “Wamp ti ndi, wu nuim raⱡ nga kongun kindmant endʉmba mel kapⱡa mon. Ti numan ngui nganggʉpa, ti numan ngumba. Ti kʉn, rʉmp ndupa, ti tʉpa pei mondʉmba. Enim ndi, Got nga kongun ei etʉk kʉn, ku moni kongun numan minal mondʉk, raⱡ tʉk rak nduk, kongun inding mel kapⱡa mon. \v 25 Na ndi, enim kundʉp nʉnt, enim kont molk, nu rʉng mbʉ kandʉk tʉk normin. Wote, enim nga kʉng orunga, muⱡ mbal mbʉ tʉk ralk etmin. Wote enim ndi, mel mbʉ nga numan ou ndupa pili nʉpʉlʉi! Enim kont mba mul muⱡnga ei, tek mormin ei mel ingk ei, rʉng mbʉ kʉn kapⱡa mon. Enim nga kʉng kʉⱡ muⱡ mbal ei mel mon, kʉng kʉⱡ mel ingk. \v 26 Kʉi mbur nʉk andinmin mbʉ, kopʉt kʉnʉiya! Pana etʉk rʉⱡi nakʉrmin. Wote, rʉng manga tila kep, kona ruⱡ tila kep, puk rʉng nuing ei nga, ti natʉtmʉn ku. Ei nga, enim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm ndi, namba mel, kʉi mbʉ nuing ei tʉpa ngorum! Ei nga, enim i ku, kʉi mbʉ mel mon. Enim wamp mbʉ ama mel ingk kʉⱡ. \v 27 Enim kont molk ping ei nga, kel rondum wamp ti, ya mʉi kona ila moⱡpa, ruⱡ mba mel kapⱡa mon! \p \v 28 “Muⱡ mbal rʉⱡing ei nga, nambuⱡ emel, keⱡ ou nduk rondunmʉn? Plawa kuk na ndi, pana roldʉnga ila pʉnʉm ei kʉnʉiya! Mel mbʉ muⱡ mbal rʉⱡing ei nga mim iti natʉtmʉn. Wote, rʉng nuing ei nga pana ti etʉk rʉⱡi nakʉrmin. \v 29 Ei nga, akup ila na ndi, enim i etpa kundʉp nʉnt, unt kor nga king Solomon ni wu ei, kng mel mbʉ nga ou ndupa ropa titim. Ei nga wote, plawa kuk na mbʉ eng norum ei mel, King Solomon nga wal pʉki na mbʉ, i etpa eng nui nʉndrʉm. \v 30 Wote, ema pana mel roldʉnga mbʉ, akup kuk ropa, utʉma oⱡʉl nʉtʉm mel mbʉ, Got ndi, etpa muⱡ mbal mel eng nondrʉm ndam, wote ema pana mel roldʉnga mbʉ runggulk, tʉk ndip kalk etmin. Ei nga wote, nim wamp ei keⱡ mam ei, rondʉmba nʉmp pʉnt ei? Nim Got kʉn mondʉk pʉtʉn uⱡ ei, ronduⱡ pi napʉrʉm ei ka! \v 31 Ei nga, na rʉng nuimp ei nant tila, tʉp nuimp muna, nu nuimp muna, muⱡ mbal mbʉ, nant tila timp nda? Nʉkʉn kel rundi nʉndi! \v 32 Mbo wamp mbʉ ndi, rʉk rʉk mel mbʉ nga kel rondʉrmin. Wote, nim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm ei ndi, nim mel ti nga mon ndurum ei pilpa morum. \v 33 Ei kʉn, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga kel rangga molkʉn, wote Got elim nga namba uⱡ mat indʉn nimba pʉtʉm ei mel in ndam, nim namba mel numan ngun mbʉ, ngangga kapⱡa etmba. \v 34 Ei kʉn, utʉma nga mel mbʉ tʉkʉn, akup ila kel rundi nʉndi. Utʉma nga kel rundʉn uⱡ ei, elpa tetʉm. Ant tenda ti nga mindil nuimin uⱡ mbʉ, elim elpa tetʉm. \c 7 \s1 Wamp Kʉmp Tʉk Ni Nʉnʉi Nitim \p \v 1 “Wamp mat nga uⱡ eng mbʉ kʉmp tʉkʉn ni nʉni! Wote, ei mel ku, Got ndi, nim kʉmp ti natʉmba. \v 2 Wamp mat nga kʉmp tʉkʉn, nin ei mel ku, Got ndi, nim kʉn i ku etmba. Nim wamp mat kʉn ronduⱡ mondʉk kʉn, nin ei mel ku, Got ndi, nim kʉn i ku etpa, ronduⱡ mondpa nimba. \p \v 3 Nambuⱡ emel, nim nga angina nga mong waⱡ ila nde karʉⱡ tetʉm ei, tʉk mundimp nʉkʉn, nim nga mong waⱡ ila nde koⱡmung tetʉm ei, tʉk mindi namʉndʉn ye? \v 4 Nim nga mong waⱡ ila nde koⱡmung ei tiyangga nʉkʉn, angina kondkʉn, ‘Ana raka moⱡa, nim nga mong ila nde karʉⱡ tetʉm ei, tʉp mundamp,’ nin ei kapⱡa etmba ye!’ \v 5 Nim kun kai rʉl wu ye! Unt nim nga mong ila nde koⱡmung ei tʉkʉn mundkʉn kʉn, wote nim nga mong ei piral nangga kandkʉn, wote angina nga mong ila nde karʉⱡ ei, tʉk mundi! \p \v 6 Mel wingti ti tʉkʉn owa mbʉ ngui ngʉngi! Wote nim ngun ndam, kelpa yant omba nim nomba. Nim nga tʉt pal kai mbʉ, kng moⱡʉng kuimp keta ila rok mindi nʉmʉndi! I in ndam, kamblik nim nim nduk ting. \p Atinga Ronduⱡ Mundʉk Rormin \p \v 7 “Got kʉn mawa in ndam, mawa in mel mbʉ ngumba. Wote, mindil tʉkʉn kurun ndam, kandkʉn tin. Kumba ei rok gep gep ndun ndam, kumba ei tʉndʉmba. \v 8 Pilpa kelpa mindil tʉpa mawa em ei ndi tʉmba. Pilpa kelpa mindil tʉpa kurum ei ndi, kandpa tʉmba. Pilpa kelpa mindil tʉpa kumba ropa gep gep ndun ndam, ei nga kumba tʉndʉmba. \p \v 9 Wu nam ti ndi, kangʉm kang kel ti oka nuimp nimba, mawa em ndam, ku ti nguin ye? \v 10 Ei mel ku, muna oma ti mawa em ndam, kimbuⱡa ti nguin ye? \v 11 Enim wamp kiraⱡ mbʉ ndi, enim nga kangambuⱡa mbʉ mel, kai mbʉ ngurmʉn. Ei mel ku, enim nga muⱡ kona Wu Tipanʉm kai ei ndi, mawa eng mel kai mbʉ teng ndupa ngumba.” \v 12 Nim nga indeing nʉkʉn pʉtʉn uⱡ mbʉ mel ku, nim ndi, wamp mbʉ nga indi! Ya ik ei, Moses nga mi ik kʉⱡ kʉn, painui wu kʉⱡ nga mbo endʉtʉng ik mbʉ nga puⱡ mendpʉⱡ ei. \s1 Nombuⱡa Mam Raⱡ \p \v 13 “Keta puⱡ puⱡ kel ila murʉk pʉi! Nambuⱡ emel, ndip kona ila purum nombuⱡa mam ei nga keta puⱡ puⱡ ei, para etpa tetʉm ila ping ei, wei wei etpa tetʉm. Wote, wamp minal nombuⱡa ila purmʉn. \v 14 Wote, omba uⱡ nga kʉnt nga kona ila nombuⱡa mam tepa purum ei nga keta puⱡ puⱡ ti ei, mindil tʉk purmin. Nombuⱡa mam ila, wamp onunga etʉk purmin. \s1 Nde Mam Ei Kʉn, Elim Nga Mong Rorum Kʉⱡ Kʉn \p \v 15 “Ik kol painui wu mbʉ nga tʉk mendʉk muⱡʉi! Ekit orunga, kng sipsip kʉng kulk uing. Ei wote, wu mbʉ nga rukrʉng orunga numan ei, owa rakra na ei mel numan pendʉk uing. \v 16 Wu mbʉ uⱡ eng ei ndi, tʉkʉn mindin. Ruwa rʉⱡwa ti ndi, ropa muⱡ pi napʉtʉm. Muna rakum ei ndi, neka mel ropa koⱡ muⱡi nambrʉm. \v 17 Nde kai ti ndi, mong ropa kai mondrum. Wote, nde kit ti ndi, mong ropa kit mondrum. \v 18 Nde kai kat ndi, nde mong kit kat rui narʉmba. Wote, nde kit kat ndi, nde mong kai kat rui narʉmba. \v 19 Wote, nde mong kit rom nde ei, rui rok tʉk ndip ila kʉⱡing. \v 20 Ei mel ku, painui wu kol ropa kʉⱡ nga uⱡ eng mbʉ mel, kandʉk poⱡ ndʉi. \s1 Tʉpa Mumuk Rui Kona Ila Wamp Nam Rukrʉng Mba \p \v 21 “Na kondʉk, ‘Nuim ei! Nuim ei!’ neng wamp mbʉ pʉkʉ, muⱡ kona tʉpa mumuk rui kona ila rukrʉng pi nʉping. Na nga muⱡ kona Wuta nga man ik ei pilik, tʉk teng ndung wamp mbʉ mint rukʉr ping. \v 22 Wamp kʉmp tʉmba ui mam ni om kʉn, na kondʉk, ‘Nuim ei! Nuim ei!’ Nim nga mbi ila, Got nga ik mbʉ wamp nimbun ngurmʉn? Nim nga mbi ila, kur kit murum wamp mbʉ, nimbun tʉp mundi nʉmʉndʉrmʉn muna, nim nga mbi ila uⱡ rʉpndi mat wengʉndpʉn iti nʉtʉtmʉn ye?’ \v 23 Ik ei mel nangina, na ndi, ik ei mel nimp, ‘Na enim kandʉp mbi ndui nandʉnt, kelik pʉiya! Enim punt kunt wamp mbʉ ye!’ nimp. \s1 Wu Pilpa Kungʉndi Ti Kʉn Pilpa Rundi Ti Kʉn \p \v 24 “Na nga man ik ei nga puⱡ mendpʉⱡ ei, pilpa tʉpa teng ndupa em wamp ei, wu mong rui ti elim nga manga ei, mepa ku pol ila rukrʉm ei mel kapⱡa. \v 25 Kona ndamʉng tʉmʉ ropa, nu kui omba, kʉpkʉ ronduⱡ ropa itim. Ni kʉn, manga ei, nen nimba murum. Ei nambuⱡ emel, manga ei ku pol ila rukrʉm. \v 26 Omba wamp ti ndi, na nga ik mong kʉⱡ pilpa kelpa, wote tʉpa rei ndurum wamp ei, wu rundi ti manga mepa ku ok pena ila rukrʉm ei mel kapⱡa. \v 27 Kona ndamʉng tʉmʉ ropa, nu kui omba, kʉpkʉ mam ropa itim ni kʉn, manga ni akpa tilinga mba pitim,” nitim. \s1 Jisas Nga Ronduⱡ Tepa Morum Mel \p \v 28 Jisas ik kʉⱡ mel nimba, pora ndurum ni kʉn, wamp minal morung nimbʉ ndi, ik ronduⱡ pi nitim nimbʉ, pilik min ngʉn mundrʉng. \v 29 Jisas ni, mi ik mbo wu na nʉtmin mbʉ mel ni nʉndʉtʉm. Jisas nga ik ei, wu nuim mbʉ nga el ik nilingina, ronduⱡ purum ik ei mel nitim. \c 8 \s1 Kint Pombuⱡma Rurum Wu Ti Etpa Titim \p \v 1 Jisas komnga ila, mana urum ni kʉn, wamp minal purum ni mel pep rok akil tetʉng. \v 2 Orung ila kint pombuⱡma rurum wu ti omba, Jisas nga kuimp keta ila rumaⱡi pepa, nimba mel, “Nuim ei! Nim ndi pilana, kapⱡa em ndam, na etkʉn mbo kʉng tindin ka!” nitim. \p \v 3 Jisas ndi, ki ni rundpa wu ni, mindi ndupa nimba mel, “Nin ei mel endamp, mbo kʉng ta!” nitim ni kʉn, mint mbo kʉng titim. \v 4 Wote, wu ni kundpa, “Kum tʉiya! Uⱡ ei ndi, wamp ti kʉn, timan rui nʉri pukʉn, Pris ei moⱡum ila, nim nga kʉng kʉⱡ tʉkʉn, ora ndana kʉnangga! Wote, Moses nga mi ik ei ndi, nitim ei mel, ‘Got kʉn angk ngui mel, ti mek ngana wamp ndi, nim kupa mbo kʉng tin nʉk, pilik ndeimp rondʉk, nim akup kapⱡa morʉn ming,’” nitim. \s1 Kindmant Wu Ti Etpa Titim \p \v 5-6 Jisas omba Kaperniyum kona peng ila, ruk urum. Ni kʉn, Roman el wu ei nga wu peng ti ndi omba. Jisas kʉn kont iti ik ranggʉpa waldpa, “Nuim ye! Na nga kindmant kang wu ei, kui mam ti ndi, tʉl nga kʉmp ki raⱡ kep, roka ndupa iti natʉpa, ur mint pepa morum,” nitim. \p \v 7 Wote, Jisas nimba mel, “Na kunda mbuⱡ, wu ei itamba, wei muⱡangga,” nitim. \p \v 8 Ni kʉn, el wamp nga wu peng ni ndi, punt ropa int ndupa nimba mel, “Mon, Nuim ei! Na wu kai nant ei nga mang kona ila uin? Ik mong ti ya morʉn ila nin ndam, na nga kindmant kang wu ei, kui pora nangga, omba mba ei nga pilip nʉnt. \v 9 Na wu iti ti ku, wu nuim mat nga mana orunga moⱡʉp, iti nʉtmin uⱡ mbʉ, teng ndup et. Wote na ndi, el wu rʉⱡaip mat rʉp et ku. Rʉp et wu mbʉ kundʉp, ‘Pi!’ nʉt ndam, purmʉn. Omba ti kundʉp, ‘Ui!’ nʉt ndam, orum. Wote, na nga kongun kindmant wu ei kundʉp, ‘Ya ei mel iti!’ nʉt ndam, ei mel ku etʉm,” nitim. \p \v 10 Ik i nitim ik ni kʉⱡ, Jisas pilpa min ngʉn mondpa, wamp elim pep rok orung nimbʉ kundpa, “Ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Ya Isrel kona ila wamp ti, ya wu ei, mondpa pʉtʉm uⱡ ei mel, wamp ti kʉni nakʉndʉr. \v 11 Pʉnmʉn an! Wamp minal al ant oⱡa ui orunga kʉn, wʉl ant mana pi orunga kʉn, tʉk tenda etʉk, mou rok ok, Aparam, Aisak kʉn, Jekop kʉn, tʉpa mumuk rui kona ila tʉk tenda etʉk, rʉng rat pol tenda ila molk nuing. \v 12 Wote, tʉpa mumuk rui kona ei, puⱡ puⱡ ralk tilingina, wamp kʉⱡ, ekit orunga kona rumbʉⱡ mul ila rok ekit mundangina, gu konggilik gi nduk, ka rom rok etʉk muⱡing,” nitim. \p \v 13 Jisas ndi, el wu kuimbal ni kundpa, “Kapⱡa mang kona pa! Nim nga mondʉk pʉn ei ndi, nim nga nʉkʉn un uⱡ ei endʉmba,” nitim. Ni kʉn mint, kindmant kang wu ni nga kui ni pora nitim. \s1 Jisas Ndi, Kui Peng Itim Mat Etpa Titim \p \v 14 Jisas mba, Pita nga mang kona moⱡpa kʉndrʉm mel, Pita nga kulpam amp ni, kui emʉngi roⱡnga pitim. \v 15 Ni kandpa, amp ni nga ki ni, ambuⱡa nga kui ni wang nilinga, oⱡa moⱡpa, Jisas rʉng kaⱡpa ngumba itim. \p \v 16 Wote, epindama kur kit moⱡpa itim, wamp minal mek orung. Kur kit murum nimbʉ, Jisas nga ik ila wamp mbʉ, wak reing nimba makrʉpa mondpa, kui rurum wamp nimbʉ, etpa wang ndupa itim. \v 17 Uⱡ ei mel elinga, Painui wu Aisaiya nga ik pai nurum kʉⱡ, omba kupa itim. I nimba kʉn, \q1 “Wu elim ndi, tʉn nga kui elpa elpa mbʉ nga mindil nuimin uⱡ mbun mbʉ, tʉpa mepa ruⱡ etpa purum,” nʉtʉm. \s1 Jisas Nga Kitip Kʉni Wu Ruⱡing \p \v 18 Wamp minal ndi, Jisas elim murum kona nila, tʉk paⱡa elingina kandpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Num Galili noi ʉldʉ orunga pamin!” nitim. \v 19 Mi ik mbo wu ti ndi, omba Jisas kundpa, nimba mel, “Ik mbo wu ye! Nim nant tila pun ei mel, na kandʉp pep rop uimp!” nitim. \p \v 20 Wote Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Owa rakra mbʉ nga nde kuimp tetʉm. Kʉi mbʉ nga mi manga ei anggʉtʉm. Na Muⱡʉl Wu Kupa, mana ui ei nga peng kilanda ti mon!” nitim. \p \v 21 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga ti ndi, nimba mel, “Nuim ei, na nim kʉn uimp ei nga tʉp kun etʉp mor. Ei wote, unt yant mbo, wuta kuⱡangga kʉn, tʉp on etʉp pendʉp uimp,” nitim. \p \v 22 Wote Jisas ndi, ik punt ropa, “Akup na punt ei mel kandkʉn nim pep rokʉn ui! Wote, wamp on mbʉ ndi, en enim nga on mbʉ tʉk ʉngʉndeing,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kona Tʉmʉ Ti Nilinga, Kʉr Nitim \p \v 23 Jisas omba nu kanu kat ila, rukʉr purum ni mel, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ akil tetʉng. \v 24 Ni kʉn, tʉngʉnda mint kona tʉmʉ mam ti tʉmʉn tʉpa oⱡnga, num ni pʉnin nimba omba, nu kanu ni kʉⱡ oi ndumba itim. Ni kʉn, Jisas ur pitim. \v 25 Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, ronduⱡ rok rʉt nduk, nʉk mel, “Nuim ei, tʉn nu ndi, tʉpa wangʉmba enim ei, pilkʉn petʉm ei?” nʉtʉng. \p \v 26 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim mundmong mam enmin! Enim nga mondpa pili ei ronduⱡ pi naprʉm kant ei ka!” nitim. Nimba oⱡa moⱡpa kona kʉpkʉ kʉn, nu pʉnin nimba urum ni kʉn, tiyu ni nilinga, tʉngʉnda mint kʉr nitim. \p \v 27 Jisas elim nga kitip kʉni wu nimbʉ, min ngʉn mundʉk nʉk mel, “Wu ei namba wu ti nda? Kona kʉpkʉ ei ndi kep, nu pʉnin ei ndi kep, wu ei nga ik teng ndonmbil ei ka!” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Kor Kit Murum Wu Ralt Etpa Titim \p \v 28 Jisas omba, Galili noi orunga, Gandera wamp nga kona orunga ekit urum ni kʉn, wu ralt wamp on kona, ku manga ila molkʉⱡ, ekit okʉⱡ, Jisas kandʉk tʉtʉnggil. Wu raⱡ kor mbo kit ei nga murum mbʉ ndi, rok rakra mundʉⱡina, kona ila wamp mbʉ ruinggil elinggila, wamp mbʉ mundmong etʉk, nombuⱡa mam ila wamp andʉk iti natʉtʉng. \v 29 Jisas urum ni, kandkʉⱡ ke nʉkʉⱡ mel, “Nim Got nga kangʉm ye! Tʉn kʉn nambuⱡ itimp nʉkʉn on? Muⱡ mʉi raⱡ pora ni nʉni. Tʉn unt tʉkʉn mindil nguin on ei ka!” nʉtʉnggil. \p \v 30 Wote, morung kona ila, kng ama puⱡi ila, rʉng nok morung. \v 31 Kur nimbʉ ndi, kont iti ik ranggʉk nʉk mel, “Nim tʉn mak rʉkʉn mundin ndam, mak rʉkʉn kng kʉⱡ nga oⱡ ila mundana muⱡamin,” nʉtʉng. \p \v 32 Wote Jisas ndi, kur kit nimbʉ kundpa nimba mel, “Wu raⱡ wak rok pʉiya!” nitim. Nilinga, kongundʉk ekit puk, kng mbʉ nga oⱡ ila, rukʉr puⱡina kng nimbʉ, komnga ramba ila, pʉkʉ rok, puk num ila pek, nu wanggʉk korung. \v 33 Kng rʉp etʉng wu nimbʉ, pʉn nʉk, kona peng ila puk, Jisas ndi, uⱡ i etpa em mel ya, ya nʉk, wu ni raⱡ kur kit etpa, titim ni mel timan rok etʉng. \v 34 Ik ei pilik, kona peng ila wamp petʉng nimbʉ puk, Jisas kandʉp timin nʉk orung. Ok kandʉk tʉk, Jisas kont iti ik ranggʉk, en enim nga kona ei wak ropa, mba kona elpa tila pangga nʉtʉng. \c 9 \s1 Jisas Ndi, On Por Mul Wu Ti Etpa Titim \p \v 1 Jisas kelpa nu kanu urum ni kʉⱡ ila ku, rukʉr mba, num Galili puⱡa ropa, elim nga kona peng ila int purum. \v 2 Kona peng ila wamp mat ndi, on por murum wu ti, rupⱡaima ila koma rok mek, elim urum nila orung. Jisas ndi, wamp mbʉ nga mondpa pili ronduⱡ purum uⱡ ei kandpa, wu on por mul ni kundpa nimba mel, “Na nga wu kangʉm ye! Numan wang ndui! Nim nga uⱡ kit mbʉ pendʉp kent,” nitim. \p \v 3 Jisas nʉtʉm ik ni pilik, Moses nga mi ik mbo wu kat, en enim nʉk int yant etʉk, “Wu ei ndi, Got nga ik mbuldung orunga nindinim ei ka!” nʉtʉng. \v 4 Ik nʉtʉng ei, Jisas ndi, tʉpa mendpa nimba mel, “Enim numan kit i etpa mbʉ nambuⱡ emel pʉnmʉn? \v 5 ‘Nim nga uⱡ kit mbʉ pendʉp, kent nimp ik ei kapⱡa,’ muna ‘Oⱡa molkʉn nombuⱡa mam pi,’ nimp ik ei kapⱡa?” \v 6 Ei mel, na Muⱡʉl Wu Kupa, ya mʉi kona ila ronduⱡ tep mor ei ndi, uⱡ it eng mbʉ pendʉp kilimp, nʉnt ik ei mel, itamba kandʉk poⱡ ndeing. Ei kʉn, on por mul wu ni kundpa nimba mel, “Oⱡa molkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ, koma rokʉn mekʉn mang kona pi!” nitim. \v 7 I pilinga, wu ni oⱡa moⱡpa, mang kona purum. \v 8 Wamp ila morung nimba, uⱡ i itim ei nga kandʉk, mundmong etʉk, Got ndi, mʉi kona wamp, ronduⱡ mam ti ngurum ei ka! Nʉk kʉn, Got nga mbi paka rondrʉng. \s1 Jisas Matyu Wi Ropa Titim \p \v 9 Jisas kona ni wak ropa, nombuⱡa mam ila mba kʉndrʉm mel, ku moni takis ti, wu Matyu ni, elim nga kongun manga ila murum ila kundpa nimba mel, “Na pep rokʉn ui!” nitim. Matyu, Jisas nitim ik ni pilpa, pep ropa akil tepa purum. \p \v 10 Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn puk, Matyu mang kona ila puk rʉng norung. Ku moni takis ti wu na, punt wu minal rʉk ok, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, morung ila molk, rʉk ndurʉng. \v 11 Perisi wu nimbʉ ndi, Jisas i etpa, rʉng numba murum uⱡ ni kandʉk, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ waldʉk nʉk mel, “Enim nga ik mbo wu ei, ⱡawa etpa, ku moni takis ti wu na, punt ti wu na mbʉ kʉn, rʉng numba morum ei ka!” nʉtʉng. \p \v 12 Waldʉtʉng ik ni, Jisas pilpa nimba int ndupa nimba mel, “Kui rui narʉrʉm wamp ei, dokta morum ila pi napʉrmʉn. Kui rorum wamp ei mint purmin. \v 13 Painui wu Oseiya ndi, mon ti ropa i nimba mel, \q1 ‘Got ndi, nim wamp elpa mbʉ kaimp kʉⱡ nimba pʉtʉm. Kng rʉng mel mbʉ, kaⱡpa tindiⱡim mundi uⱡ ei mon. Na wamp kun kai mbʉ kʉn, Got nga uⱡ mbʉ pep reing nʉmp ui nʉwʉr mon!’ nʉtʉm. \p Na uⱡ kit iti wamp na, wote punt ti wamp na mbʉ, etʉp timp nʉmp ur,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Rʉng Mowi Pei Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 14 Wamp nu tindi wu Jon nga kitip kʉni wu kʉⱡ ok, Jisas murum nila waldʉk, “Tʉn kʉn Perisi wu kʉⱡ kʉn, rʉng mowi rʉk rʉk petmin. Ei wote, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, rʉng mowi pi napʉtmin, ei ka!” nʉtʉng. \p \v 15 Wote Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Wamp tʉma ong mbʉ, amp tʉmba wu ei kont moⱡum ei kʉn, wamp tʉma ong mbʉ, numan kai pendʉk muⱡing. Wote, amp tʉmba wu ei, imp molk mek pung ei kʉn, wamp tʉma mbʉ, rʉng nandʉk kont kolk mowi ping. \p \v 16 Wamp ti ndi, muⱡ uni kont ti tʉpa, wal pʉki unt nga kat mbila, nʉtʉm ila pendpa, kapⱡa ropa rumbʉⱡi nambrʉm. Ei nambuⱡ emel, muⱡ uni kont pendpa rambʉⱡʉm ei, ronduⱡ mba wal pʉki unt nga kʉⱡ mepa, rʉk omba ou ndupa ou ndurum. \v 17 Muna, wamp ti ndi, nu wain kont ei tʉpa, kng meme kʉng ming unt nga ila, oi ndupa mundi namʉndrʉm. I etʉm ndam, meme kʉng ming unt nga ei, wain kont ei ndi, pepa mbun itangga, meme ming ei rung nimba. Wote, wain kont ei etpa, kit ku moⱡmba. Mon, wain kont ei meme kʉng ming kont tila ku, ming rumʉn uⱡ ei ndi, nu kep, ming kep, pʉkʉ etpa kai moⱡmba,” nitim. \s1 Atinga Manga Rʉp Wu Ti Nga Mbuⱡam Kʉn, Amp Ti Jisas Nga Wal Pʉki Minda Ndurum Ei Kʉn \p \v 18 Jisas ik nimba moⱡnga, Jura wamp atinga manga kel rʉp wu ti, omba Jisas murum nila, mura ropa mondpa nimba mel, “Na nga mbuⱡam ambuⱡa ei, ʉkpi mendpʉⱡ koⱡmba enim. Wote nim okʉn, nim nga ki ei ndi, minda ndun ndam, kont mba moⱡmba,” nitim. \v 19 Ni kʉn, Jisas pilpa anggilpa wu ni purum mel akil tilinga, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ, Jisas purum mel rʉp rok purung. \p \v 20 Ni kʉn, nombuⱡa mam paka ila amp ti ku, puk ropa, mema omba mba mint moⱡnga, pana 12 omba purum amp ni ndi, omba Jisas nga wal pʉki roⱡ kʉⱡ nga punt ila, minda ndurum. \v 21 Minda ndupa numan rukʉr nimba mel, “Na elim nga wal pʉki kʉⱡ mint minda ndunt uⱡ ei ndi, na nga kui ei pora nimba,” ni pitim. \p \v 22 Jisas tʉpa pelinga ndupa, amp ni kandpa nimba mel, “Na nga ambuⱡa ye! Nim numan wang nda! Nim nga mondpa pili ei ndi, ninim etpa wei mondnʉm,” nitim. Tʉngʉnda mint, amp ei nga mema rurum uⱡ ni kʉr nitim. \p \v 23 I etpa pendpa, wote Jisas ni, mba rʉp wu ni nga manga ila, murʉk purum. Mba kʉndrʉm mel, koⱡa manga kowa pela ik ndurmʉn wu mbʉ kʉn, koⱡa manga morung, wamp nimbʉ nga ka rom ik ei, ama oⱡa purum. \v 24 Jisas kandpa, omba nimba mel, “Enim wamp pʉkʉ, ok pena pʉiya! Ambuⱡa kel ei kuⱡi naⱡʉm. Ambuⱡa ei, ur mendpʉⱡ petʉm!” nitim. I nitim ik ni nga wamp ndi, ik nitim ni, tʉk ik ong paka pendʉk, oi endʉk etʉng. \v 25 Jisas ndi, wamp nimbʉ pʉkʉ, makrʉpa tʉpa pena ndupa, pora ndupa, ambuⱡa on tetʉng ruⱡmina nila murʉk mba, ambuⱡa ni nga ki ni ambuⱡpa, oⱡa tilinga, ambuⱡa ni rʉt nimba, oⱡa murum. \v 26 Uⱡ itim ei nga timan ik ei nʉk, mek ekit puⱡmina, kona nondpa wamp mbʉ ndi, pilik kapⱡa endʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Mong Ti Wu Ralt Etpa Titim \p \v 27 Jisas kona ni wak ropa, nombuⱡa mam tila omba purum mel, mong titim wu ralt akil tekʉⱡ, wi nop nʉmp rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Depit nga kangʉm ye! Tʉl kont kun ka!” nʉtʉnggil. \p \v 28 Wote, Jisas manga ila murʉk purum ni kʉn, mong ti wu ni raⱡ akil tekʉⱡ, elim murum nila oⱡunggila, wu raⱡ kundpa nimba mel, “Na ndi, enmbil kapⱡa, etʉp timp ni kʉⱡ mondkʉⱡ pʉnmbil ye?” nimba wuldʉtʉm. Wote, ni wu ni raⱡ ndi, “Nuim ei! Nim ndi, kapⱡa tʉl etkʉn tin,” nʉtʉnggil. \p \v 29 Wote Jisas ndi, wu ni raⱡ nga mong ei, minda ndupa, “Enmbil nga mondpa pili ei ndi, enmbil etpa tʉnʉm,” nitim. \v 30 Nimba, mong ni raⱡ etpa piral ndurum. Wote Jisas ndi, wu ni raⱡ kʉn, ronduⱡ mundpa man ngumba mel, “Ya ent uⱡ ei, wamp ti kundʉk ni nʉnʉl mon!” nitim. \v 31 Wote, Jisas nitim ik ni, pilik kelkʉⱡ, Jisas nga itim uⱡ ei, kona mbila timan roⱡʉnggila. Wamp ndi, pilik kapⱡa endʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Ik Nʉni Wu Ti Etpa Titim \p \v 32 Wu ni raⱡ kelik poⱡunggila mel, wamp mat ndi, ik nʉndʉtʉm wu ti kur kit moⱡpa itim wu ti, mek Jisas murum ila orung. \v 33 Wote Jisas ndi, kur kit ni makrʉpa monduⱡnga, wu ni nga ik ei peⱡa nitim. Wamp morung nimbʉ ndi, kandʉk min ngʉn mundʉk ei mel nʉtʉng, “Tʉn ya, Isrel kona ila uⱡ ei mel ti, kʉni nakʉndʉrmʉn,” nʉtʉng. \p \v 34 Wote, Perisi wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Kur kit tʉpa ekit ndunʉm ei, kur kit mbʉ nga Nuim ei ndi, wu ei ronduⱡ ngurum ei nga enim,” nʉtʉng. \s1 Jisas, Wamp Mbʉ Nga Kont Kurum \p \v 35 Jisas kona ou kel titim nimbila, atinga manga murum nimbila, andʉp Got nga kʉndʉk ik kai ei nimba ngumba. Omba elim ndi, Got nga tʉpa mumuk rui kona ei nga nimba. Wote, kui namba kui mbʉ nga pitim wamp mbʉ, etpa wei mondpa itim. \v 36 Wote, Jisas wamp mam ti kʉndrʉm. Ni kʉn, kont minal kurum. Ei nambuⱡ emel, kng sipsip na mat, rʉp wu mon etʉm ni mel, wamp mbʉ, mindil nok pilik rondʉk puk morung. \v 37 I itim ei nga kandpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Kongun rʉng mbʉ ou ndunʉm. Ei wote, rʉng tʉk mou ruing ei nga kongun wamp onunga enim! \v 38 Ei nga, kongun rʉng puⱡ wu ei kʉn, atinga rangina, kongun wamp puⱡi tʉpa mundangga, rʉng mbʉ tʉk mou reing,” nitim. \c 10 \s1 Jisas Nga Kitip Kʉni Wu 12 Ni Kʉⱡ \p \v 1 Jisas elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, wi ropa rukʉr tʉpa, ronduⱡ ngumba kur kit moⱡum wamp mbʉ nga kur kit mbʉ, tʉk mundʉk, kui ou kel mbʉ nga elpa elpa pem wamp mbʉ, etʉk ting ei nga ronduⱡ ngurum. \p \v 2-4 Nombuⱡa rung wu 12 kʉⱡ nga mbi kʉⱡ ya ei mel, kuimbal murum wu ei, Saimon ei, mbi kont ti tek, Pita nitmin ni kʉn, ʉngʉn akil Andru kʉn, wu Sepeti kangʉm Jeims kʉn, Jon raⱡ kʉn, Pilip kʉn Bartolomiyu kʉn, Tomas kʉn, Matyu ku moni takis ti wu ni kʉn, Jeims wu Alpiyas kangʉm kʉn, Tatiyas kʉn, Saimon ei, wu el kum kat Rom rup wamp ei, ropa nga tʉpa mana nduimin nʉk etʉng. Wu kʉⱡ nga wu ei kʉn, Juras Iskariyot, wote Jisas rʉk murum wu ni kʉn. \p \v 5 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, tʉpa kongun ila mundpa, ik kʉⱡ mel man ngumba mel, “Got nga ik nʉpʉl, mbo wamp mormin kona mbila kep, Sameriya kona mbʉ nga kona peng mbila kep, rukʉr pi nʉpʉi! \v 6 Enim puk Isrel wamp mbʉ, rʉp wu ti mon elinga, kng sipsip mel, tiki polk mormin mbila pʉi! \v 7 Puk kʉn, Got nga ik puⱡ i etʉk nʉk mel, ‘Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nondpa omba nʉi!’ \v 8 Kui peng em wamp mbʉ etʉk tʉk, wamp on mbʉ, rok rot nduk, kint pombuⱡma rorum wamp mbʉ etʉk tʉk, kur kit wamp kʉn moⱡum mbʉ, makrʉk tʉk mundʉk etʉi! Enim memp tʉnmin ei, wei nʉwʉ tʉnmin ei mel ku, wamp mbʉ ya nʉnt uⱡ mbʉ mel, gem ku etʉk pindʉi! Uⱡ mbʉ mel etpʉn, wote mel na ti, punt rok ngeing nʉk, pilik iti nʉtʉi! \v 9 Ku moni mat tʉk enim nga kʉng ila pendʉk, mek pi nʉpʉi mon! \v 10 Wal kumbana na kel kat kep, rapʉk mek pi mon. Wote, wal pʉki na ei nga kep, kʉmp rʉk mel mek pi nʉpʉi mon ku! Omba, nombuⱡa mam pangina, kʉmp ambuⱡmba ei nga tʉmbʉⱡ na ti kep mon ku. Nambuⱡ emel, pung kona mbila mel mbʉ nga tʉk kun inding. \p \v 11 “Enim kona peng kel muna, manga rʉⱡaip na tila puk eng ei kʉn, wamp nam ti ngorum puⱡ orunga, kai etʉm wamp ei nga, manga ila pek muⱡʉi! Molk wote, kona tila ku pʉi! \v 12 Wote, manga tila murʉk puk, manga puⱡ wamp ei kundʉk, moⱡpa kundi uⱡ ei, enim kʉn piyangga, ngʉi! \v 13 Manga puⱡ wamp mbʉ ndi, enim numan ngʉk, rawe etʉk tʉng ndam, enim nga memp ik ei, wamp kʉⱡ kʉn piyangga! Muna, enim numan ngui nganggʉk, rawe etʉk ti natʉng ndam, enim nga memp ik ei, en enim kʉn yant wangga, ngʉi! \v 14 Wote manga rʉⱡaip ti ndi, muna kona peng kel ti nga wamp mat ndi, enim rawe etʉk ti natʉk, Got nga ik ei tʉk pei mundʉk tʉk, nguna kandʉk, piling ei nga numan ngui nganggʉk, eng kona ei wak rok, enim nga kʉmp kaimp ila kʉng ngupʉn moⱡum ei ila, ndanda nduk, tek kelik pʉi! \v 15 Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt, muⱡ mʉi raⱡ pora nangga! Got ndi, wamp kʉmp tʉm ui ei kʉn, kona peng na, manga rʉⱡaip na mat, Got nga ik ei tʉk nguna kandʉk, tʉk pei mundʉk piling ei, numan ngui nganggʉk, enim wamp nimbʉ, mindil mam ti nuing. Ei, unt kor nga ei, kona Sorum, Gomora raⱡ, ropa kaⱡnga mindil norung ei mel mon. Wote, ama mindil elpa ti mel ku nuing. \s1 Jisas Ndi, Mbun Mam Mat Omba Nitim \p \v 16 “Kum tʉiya! Na ndi, enim owa rakra mormin kona ila, kng sipsip tʉk mondʉrmin ni mel, enim tʉp mundunt. Ei kʉn, kimbuⱡa mel tʉk mendʉk, kʉi imil mel, koma tek ʉndʉi! \p \v 17 “Wamp ndi, enim imp molk mek puk, wu ou mbʉ ngangina, atinga manga kel mbila, kanda ndi rok iting ei nga tʉk mendʉk ʉndʉi! \v 18 Omba, mbo wamp moⱡʉng kona mbila na ndi, nʉi nʉnt ik mbʉ nʉk, itʉi nʉnt uⱡ mbʉ mel eng ei kʉn, enim tʉk mek puk, Rom kona mbʉ nga rup nokundurmʉn wu mbʉ kʉn, kona mbʉ nga wu peng mumuk mbʉ kʉn, moⱡʉng mbila, enim kot inding. Mbo wamp moⱡʉng mbila, i eng uⱡ ndi, na nga ik ei para mba. \v 19 Enim kot inding pilik imp molk mek ong ei kʉn, etʉp nʉmin mel nant nʉk, kʉⱡ keⱡ numan ou nduk pili nʉpʉlʉi! Enim nga ik ropʉl rok, ning ui ei om kʉn, Got elim ndi, enim nga keta ila nimba ngui ngui endʉmba. \v 20 Ik ning ei, enim ndi, kanda ni nʉning. Enim ik ning ei mel, enim nga Oⱡa Wuta nga Muⱡnga ei ndi, enim kʉn moⱡpa, ni nʉndʉmba. \p \v 21 “Wu ʉngʉn ti ndi, ti rʉk muⱡangga rok kunding. Wu Tipam ti ndi, elim nga kangambuⱡa mbʉ, rʉk muⱡangga, rok kunding. Muna, kangambuⱡa ndi, en enim nga mam tipamʉl mbʉ, rʉk muⱡangina, rok kunding. \v 22 Wamp minal ei ndi, na nga nʉndʉk eng uⱡ ila kandʉk, enim numan ngui ngʉnging. Ei kʉn, wamp nam ti ndi, na nga ik ei pewa aiwa nimba, ambuⱡpa gi ndupa muⱡangga, kot ending uⱡ ei, pora nim ndam Got ndi, wamp ei etpa tʉmba. \v 23 Enim kona peng ila pangina, tʉk kot ending ndam, kona ei wak rok kelik, kona peng elpa tila ku pʉi! Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt, Got nga ik ei, Isrel kona peng tetʉm mbʉ nga kona peng mat ila kundʉk, ni nʉni muⱡangina, wote Muⱡʉl Wu Kupa ei, yant omba. \p \v 24 “Skul kangambuⱡa ti ndi, elim nga ik mbo wu ei, tʉpa mana ndumba mel mon. Kindmant wamp ei ndi, elim nga wu nuim ei tʉpa mana ndumba mel mon. \v 25 Ei kʉn skul kangambuⱡa ti ndi, ik mbo wu ei mel, kapⱡa muⱡimp nimba pilpa, mil kan etpa om ndam, kapⱡa etmba ku. Omba kindmant wu ti ndi, elim nga wu nuim ei nga kitip kandpa, kongun em ndam, kapⱡa ku etmba. Wote, wamp mbʉ ndi, manga puⱡ wu ei kundʉk, Biyelsipul kur kit mbʉ nga nuim ei, nʉng ndam, wote manga tenda ila petmin wamp mbʉ i ku etʉk, ik kit wei mat ku nʉnding. \s1 Nuim Got Ei Nga Mundmong Iti! \p \v 26 “Ei kʉn, enim wamp mbʉ nga mundmong iti nʉtʉi! Uⱡ mo rok, ik mo rok nʉk eng mbʉ, etpa tʉpa mot ndumba. \v 27 Na enim rumbʉⱡ ila, kundʉp nʉnt ik kʉⱡ, wote rʉnggilmʉ nʉk, mot ndʉi! Wote, enim ol tep kundʉp nʉnt ik kʉⱡ, tʉk pena ila pendʉk nʉi! \v 28 Enim nga kʉng kʉⱡ rok kunding. Wote, min ei rok kundi nʉkʉnding. Wote wamp mbʉ nga, mundmong indi nʉndʉi! Kʉng kep, min kep, pʉkʉ ropa, ndip kona ila mundʉmba wu Got ei nga mint mundmong indʉi! \v 29 Kʉi waⱡ raⱡ nga ku kuⱡi tenda na, ei mel rop mundpʉn tilmina. Ei wote, enim nga muⱡ kona morum Wu Tipanʉm kupa ei ndi, kandpa kilangga, kʉi raⱡ nga ti tʉpa, kawa ndupa mana omba, koⱡmba mel mon. \v 30 Enim wamp mbʉ, nga peng ila, peng ndi namba iti morum ei, Got ndi pilpa ketʉm. \v 31 Ei nga, mundmong iti nʉtʉi! Enim wamp mbʉ kʉi waⱡ na ei mel mon. Enim wamp ei, Got nga kuimp keta ila, mel numan ngui elpa ti mel ku mormʉn. \s1 Kraist Petmin Nʉk, Nʉk Mot Nduing, Muna Kraist Pili Napʉtmin Ning \p \v 32 “Wamp nam ti ndi, wamp moⱡʉng kona pena mbila moⱡpa, na nga para ndupa, nimba mot ndum ndam, na ndi i ku etʉp, na nga muⱡ kona Wuta morum ila, wamp ei nga nimp mot nduimp. \v 33 Muna wamp nam ti ndi, wamp moⱡʉng kona pena mbila moⱡpa, na nga ik ei pi napʉtmʉn nim ndam, na ndi, i ku etʉp, na nga muⱡ kona Wuta moⱡum ila, wamp ei na pi napʉt ku nimp. \s1 Jisas Ndi, Wamp Etpa Oi Kan Pendʉmba Urum \p \v 34 “Enim ndi, na ya mʉi kona ila, moⱡpa kundi uⱡ ei nga mep ur nʉk, pili nʉpilʉi mon! Na ya moⱡpa kundi uⱡ ei, mep ui nʉwʉr. Na ndi, wamp mbʉ etʉp, oi kan pindimp pilip, koiya nengina ti mep ur. \v 35-36 Puⱡ geka nangga nʉmp ur ei mel, na ndi, wu tipam kangʉm raⱡ, mam mbuⱡam raⱡ, amp apʉm apʉm raⱡ mbʉ, oi piyangga nʉmp ur. Wote, wu ti nga el puⱡa wamp mendpʉⱡ muⱡing kʉⱡ, elim nga manga tenda wamp kʉⱡ. \v 37 Wamp nam ti ndi, elim nga mam tipam raⱡ numan minal ngumba. Na wei wei etpa, numan ngum ndam, wamp ei na nga kitip kʉni wamp moⱡmba mel kapⱡa mon! Wamp nam ti ndi, i ku etpa, elim nga kangambuⱡa mbʉ, numan minal ngumba. Na wei wei etpa, numan ngum ndam, wamp ei na nga kitip kʉni wamp moⱡmba mel, kaⱡpa mon. \v 38 Wamp nam ti ndi, elim nga nde peta ei koma rui narʉpa, na kʉn pep ropa ui nawʉm ndam, na nga kitip kʉni wamp moⱡmba mel, kapⱡa mon. \v 39 Wamp nam ti ndi, elim nga mʉi kona ila moⱡpa mba, uⱡ ei nga kel rondum ndam, wamp ei kont mba mul uⱡ ei ti natʉmba. Muna wamp nam ti ndi, na nga nʉndpa uⱡ mat itangga! Wote, elim rok kondung ndam, kont mba mul uⱡ kupa ei tʉmba. \s1 Got Ndi, Punt Ropa Ngumba \p \v 40 “Wamp nam ti, enim rawe etpa tʉm wamp ei, na rawe etpa tʉmba. Wote, wamp nam ti, na rawe etpa tʉm wamp ei, wi muⱡ kona na tʉpa mundrum wu ei, rawe etpa tʉmba. \v 41 Wamp nam ti ndi wamp ei, Got nga nombuⱡa rung wamp ei nimba, rawe etpa tʉpa mepa, elim nga mang kona pum ndam, wamp ei Got nga nombuⱡa rung wamp ei nga punt mel, Got ndi, ngumba ei kunda tinggil. Wote, wamp nam ti ndi, wamp ei, uⱡ kai mbʉ etʉm nimba, rawe etpa tʉm ndam, wamp ei uⱡ kai mbʉ etʉm wamp ei nga punt mel, Got ndi, ngumba kunda tinggil. \v 42 Na ik kupa ei nʉnt, wamp nam ti ndi, wamp kurpa ti kandpa wamp ei, Jisas nga kitip kʉni wamp ti, kant ei ka nimba, mbo nu kot nui nimba, kuⱡpa ngum ndam, wamp ei, Got ndi, wak ropa wei mundi namʉndʉmba,” nitim. \c 11 \s1 Wamp Nu Tindi Wu Jon Ndi, Kitip Kʉni Wu Kat Tʉpa Mundrum \p \v 1 Jisas elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, ik nimba, ndoimp rondpa pora ndupa, murum kona ni wak ropa, Galili orunga kona peng tetʉm nimbila, wamp ik mbo endpa, Got nga ik puⱡ nimba, ngumba etmba purum. \p \v 2 Wamp nu tindi wu Jon ni, kan manga ila pepa moⱡpa, Kraist uⱡ enim nʉtʉng ik nimbʉ pilpa, Jon elim nga kitip kʉni wu ralt, Jisas murum kona nila tʉpa mundrum. \v 3 Wote okʉⱡ, Jisas nitim ik ni mel waldkʉⱡ, “Nim wu Jon ndi, wote omba nitim wu ni waⱡʉm, muna mon? Muna tʉn wu elpa ti nga nukʉndamin ye?” nitinggil. \p \v 4 Wote Jisas ndi, ik pʉnt ropa nimba mel, “Int pukʉⱡ, Jon kun timan rokʉⱡ, ya uⱡ mbʉ mel kandpʉⱡ pilpʉⱡ onmbʉⱡ nil! \v 5 Mong ti wamp mbʉ, mong piral ninim. On por morum wamp mbʉ, nombuⱡa mam andinmin. Wote, kint pombuⱡma wamp mbʉ, mbo kʉng tʉnmin. Kum ngorum wamp mbʉ, ik pʉnmʉn. Wamp on mbʉ, ropa rut nduⱡnga, kont monmʉn. Omba, Got nga ik kai mbʉ, wamp kurpa mbʉ kʉn, ik mbo endnim nil! \v 6 Na nga uⱡ ent kʉⱡ ndi, wamp ti nga mondpa pili ei, ropa mbuⱡ mbaⱡ ndui nandʉm ndam, wamp ei kai pilangga nʉnʉm niⱡ!” nitim. \p \v 7 Jon nga kitip kʉni wu ni raⱡ kelik, Jon kʉn int puⱡʉnggila mel, Jisas ndi, wamp num morung nimbʉ, Jon nga nʉndpa nimba mel, “Enim unt kona kui waka ila namba mel, ei kʉning pilik purung? Nde kaipa mʉn ei, kʉpkʉ ropa, ruimp rika nitim ila, kʉning pilik purung ye? \v 8 Muna, wu ti kui kuk mbal raⱡpa, mʉkʉ etpa murum ila, kʉning pilik purung? Kui kuk mbal ralk, moke etmin uⱡ ei, wu nuim mbʉ nga mʉkʉ pena ila mormun ni. \v 9 Namba mel ei, kʉnmin nʉk, kona ila purung? Na kundʉk nʉiya! Pʉnmin an! Wu ni, painui wu mint mon. Wu ni, painui wu mbʉ, tʉpa mana ndupa, wu oⱡa orunga, wu elpa ti mel. \v 10 Got nga ik mong ti petʉm ei ndi, wu Jon ei nga nʉndpa mel, \q1 ‘Enim pilʉiya! Na nga nombuⱡa rung wu ei, kuimp tep tʉp mundamba mba, nombuⱡa mam ti ropa tʉpa kun indangga,’ nitim. \p \v 11 “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Ya mʉi kona wu metʉng mbʉ nga wu ti ndi, wamp nu tindi wu Jon ei, kapⱡa ropa mana ndumba mel mon. Wote, muⱡ ila Got nga tʉpa mumuk rui kona ila wamp mana ti ndi, Jon ni tʉpa, mana ndupa, elim ni oⱡa mba morum. \v 12 Wamp nu tindi wu Jon ei, Got nga ik nimba ngumba ʉndrʉm ui ei kʉn, wote yant ndupa omba, akup monmʉn ui ila, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ei, mindil mam mat tʉpa onum. Ei, punt wu mbʉ ndi, wu rok wei ai inding pilik enmin. \v 13-14 Uⱡ etmba mbʉ mel, painui wu na Moses nga mi ik na mbʉ ndi, wamp nu tindi wu Jon kʉn, wu Mesaiya raⱡ nga nʉndʉk, mint moⱡina, wote Jon ni ekit urum. Ei kʉn, akup painui wu mbʉ, Elaija yant omba, nʉk pilik mormin uⱡ ni nga, Jon ni Elaija mel urum. Ei pilik itʉi! \v 15 Enim kum nombuⱡa tem ndam, ik ei pilik kun itʉi! \v 16-17 Na ndi, akup ui ila wamp kat namba mel ei kʉn, to tindimp? Kangambuⱡa kel rarʉp rop kona pena ila molk, kindmal mel etʉk, ke nʉk int yant etʉk, ‘Tʉn enim ou nein nimbun nditing rumʉn ei, enim ou ni nandʉtʉng. Tʉn ka nde mundpʉn ka imʉn ei kʉn, enim ka iti natʉtmʉn,’ ni mel. \v 18 Jon urum ni kʉn, rʉng mowi pepa, nu wain nui nandpa itim ei kʉn, wamp ndi, ‘Kur kit ti mondpa morum,’ nʉtʉng. \v 19 Jon moⱡnga kʉn, wote wu ei, Muⱡʉl Wu Kupa ni omba, nu rʉng mel mbʉ nurum ei kʉn, wamp mbʉ ndi, nʉk mel, ‘Wu ei kʉnʉiya! Wu ei rʉng wal numba, nu ronduⱡ minal numba, ku moni takis wu na, uⱡ kit etmin wu na mbʉ nga wu mʉn ei morum,’ nʉtʉng. Wote, Got nga uⱡ rʉpndi etʉm mbʉ ndi, elim nga pilpa kungʉndi ronduⱡ ei, tʉpa mot ndurum,” nitim. \s1 Jisas Mondʉk Pili Napʉtʉng Kona Peng Mbʉ \p \v 20 Jisas ndi, uⱡ wengʉndupa minal etpa, kona peng ila morung wamp mbʉ, ora ndurum. Wote, wamp mbʉ ndi, en enim nga uⱡ kit etʉng mbʉ, wak rui narʉrʉng kona peng ila petmin wamp mbʉ kʉn, ik mura itim. \v 21 Jisas ndi, nimba mel, “Enim kona Korasin kʉn Betseita raⱡ nga wamp mbʉ ye! Enmbil kona raⱡ ila nga petmin wamp mbʉ kʉn, uⱡ kit mat etmba. Enim wamp mbʉ kʉn, uⱡ wengʉndupa mat etʉp, ora ndunt nimba, wʉl Taiya kʉn Sairon kona raⱡ ila elimba ndam, kona raⱡ ila wamp mbʉ, kandʉk etʉk rok, ui kik raⱡ etʉk, gel mbal ping mbʉ ralk, uⱡ kit etmin mbʉ, wak ronmʉn, nilingina. \v 22 Enim ik ti kundʉp nʉnt ei, tʉn wamp kui kont raⱡ kʉmp tʉm ui ei kʉn, enim wamp mbʉ, mindil mam ti nuing. Wote, kona Taiya kʉn Sairon raⱡ mindil kot onunga, etpa mel nuinggil. \v 23 Wote, nim Kaperniyum kona ei, kona peng kel mbʉ nga ronduⱡ mbʉ, nim ʉmbuⱡimp nʉkʉn pilʉn ei nga? Nim ropa ndip kaⱡmba ei ka! Nim kʉn uⱡ rʉpndi mat, unt etpa ora ndunt nimbʉ, Sorum wamp mbʉ kanduⱡina ndam, Sorum kona ei, akup uⱡ ila telinga. \v 24 Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Wamp kui kont raⱡ kʉmp tʉm ui ei kʉn, Sorum kona wamp mbʉ, mindil orunga etʉk nangina, enim Kaperniyum nga wamp mbʉ, mindil mam ti nuing,” nitim. \s1 Enim Na Kʉn Ok Muⱡ Tʉi \p \v 25 Ei kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Wuta, nim muⱡ mʉi raⱡ nga Wu Mumuk ei, nim kʉn angge nʉnt. Ei nambuⱡ emel, nim ninim ndi, wamp mong rui mbʉ kʉn, ik kupa kʉn, uⱡ kupa mbʉ kʉn, etkʉn mo rokʉn pendkʉn, wote kangambuⱡa kel mel mbʉ kʉn, apʉtkʉn tʉkʉn, mot ndukʉn etʉn. \v 26 Wuta ye! Ninim ndi, itangga nʉkʉn pitin ei mel ku etʉm. \p \v 27 “Na nga Wuta ei ndi, elim nga mel mbʉ pora, na ngumba rukʉr ndurum. Ei nga, na wu elim nga kanim ei nga numan ei, mana mʉi kona ila wamp ti ndi, kʉni nakʉndrʉm mon. Wuta elim ndi kandrum. Wote, Wuta nga numan ei, mana mʉi kona ila wamp ti ndi, kʉni nakʉndrʉm mon. Na wu elim nga kangʉm ei kʉn, wote elim nga kangʉm ndi, mbi ropa, titim wamp mbʉ, elim nga pʉtʉm uⱡ mbʉ mel, tʉpa pena ila pendpa, Wuta nga timan ik ei, wamp nam ti ndi, pilpa tʉtʉm. Wamp ki kunda. \p \v 28 “Enim mbun koma ronmin wamp mbʉ, na kʉn wʉi! Na nanim ei ndi, enim etʉp piya nduimp. \v 29 Na nga ik kupa nʉnt kʉⱡ, pilik rukʉr tʉk, na nga ent uⱡ mbʉ, pilik tʉi! Ei nambuⱡ emel, na wu koma ti, numan wang ndui wu ei mor. Enim nga min ei, omba kʉndʉk ndupa, moⱡmba kona ei na. \v 30 Ei nambuⱡ emel, na ik mong enim mbo endʉnt kʉⱡ, wei wei etʉk pilik ting, omba na ndi, enim mbun ti kona rundimp ei pʉiya!” nʉtʉm. \c 12 \s1 Jisas Kʉn Perisi Wu Kʉⱡ Kʉn, Mowi Kor Ui Ei Nga Ik Parʉng \p \v 1 Mowi kor ou ui ei kʉn, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu mbʉ kʉn, wit pana kuta tetʉm ei nga, rʉk ting nombuⱡa mam ila purung. Jisas elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kump kun ndi kolk, wit ropa pitim nimbʉ nga mong mat, oldʉk kont norung. \v 2 I etʉng uⱡ ni, Perisi wu mat ndi kandʉk, Jisas kundʉk nʉk mel, “Kana! Nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, Moses nga mi ik ei, rok puⱡa rok, mowi kor ui ila, iti nʉtʉi nʉtʉm. Wote, uⱡ kʉⱡ enmin ei ka!” nʉtʉng. \v 3 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Buk Wingti ila, Depit kʉn elim nga wu mbʉ kʉn, kump kun kurung ei kʉn, namba uⱡ ti etʉng ei, enim kʉmp rok pʉtmin, muna mon? \v 4 Elim Got nga manga ila murʉk mba, Got kʉn angge nʉk, bret ngorung mbʉ, tʉpa elim numba, elim nga wu kunda purung mbʉ, bret mat nguⱡnga norung. Angge bret mbʉ, Moses nga mi ik ei ndi, nimba mel, ‘Wu pris kʉⱡ mint neing,’ nʉtʉm. \v 5 Ei kupa, enim Moses nga mi ik ei, kʉmp rok kandʉrmin ei? Mowi kor ei kʉn, kongun mon nʉtʉm. Ei nga wote, wu pris kʉⱡ ndi, mowi kor ei kʉn, Got nga manga wingti ila murʉk puk, Got kʉn rʉng kalk tindiⱡim mundʉk etʉng. Ei wote, ⱡawa iti natʉtmin. \v 6 Pʉnmʉn ye! Mel ti ya omba morum ei ndi, manga wingti nga ronduⱡ mbʉ, akpa tʉpa oⱡa ndupa morum. \v 7 Got nga ik mong ti, painui wu mbʉ ndi, rorung ei ndi nimba mel, ‘Wamp kont kul uⱡ ei, na numan ngor, omba kng rʉng mbʉ kapⱡa tʉndʉtʉm mundi uⱡ ei, na numan ngui nganggʉr.’ Ik ei nga puⱡ ei, enim pilingina ndam, ya wu nit muⱡi nʉmbʉⱡi kʉⱡ ik, ngui nganggʉⱡina. \v 8 Na Muⱡʉl Wu Kupa ei, mowi kor ei nga Nuim ei,” nitim. \s1 Wu Ti Nga Ki Kit Itim Ei, Jisas Ndi, Ki Etpa Kai Itim. \p \v 9-10 Jisas ik nimba, murum kona ni wak ropa, mba manga wingti kel tila, murʉk purum ila, wu ti ki orunga, kuⱡpa kel etʉm wu ti murum. Manga ila wamp mat, Jisas uⱡ ⱡawa mat enim, Jisas kʉn nimbun ndil ndil poⱡʉp nʉmin nʉk pilik morung nimbʉ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Mowi kor ei kʉn, wamp etpa ti uⱡ ei, Moses nga mi ik ei ndi, mon nʉtʉm uⱡ ei etmin ei, kapⱡa muna mon?” nʉtʉng. \p \v 11 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Akup enim mormun wamp kʉⱡ nga, kng sipsip tenda ti mowi kor ei kʉn, mba kut tila mana pum ndam, enim nambuⱡ ti iting? Kng puⱡ wu ei ndi, kelpa oⱡa ti natʉmba ye? Ei mon, kng ei oⱡa tʉmba mint. \v 12 Ei kʉn, enim wamp mbʉ, kng sipsip na mel nʉrnga mbʉ mel mon! Enim wamp mel imp ei nga, wamp ti mowi kor ei kʉn, wamp ti tʉpa rapʉndʉm ndam, kapⱡa etmba,” nitim. \v 13 I nimba kʉn, ki kuⱡpa kel itim wu ni kundpa nimba mel, “Nim nga ki ei, tʉkʉn ron ndui!” nitim. Nilinga, ki ni ron nduⱡnga, tʉngʉnda mint ki ni, omba kai itim. \v 14 Perisi wu ni kʉⱡ, Jisas itim uⱡ ni kandʉk, popʉⱡ kolk int puk, kanggʉp ambulk, Jisas rop kundmin, nʉtʉng. \s1 Jisas Ei, Got Nga Kongun Muⱡʉl Wu Kupa Ei \p \v 15 Jisas elim ruimin nʉtʉng ik ni pilpa, kona ei wak ropa, kona elpa ronggʉt ku purum. Wamp minal ndi, purum ni mel, akil tek pep rok orung. Wote, rʉk ting mbila, kui peng itim wamp mat orung nimbʉ, etpa kai mundrum. \v 16 Wamp etpa kai itim nimbʉ kundpa, int puk, na enim nga endʉnt uⱡ mbʉ wamp mat kundʉk, ‘Ni nʉnʉi! nitim. \v 17 I itim uⱡ kʉⱡ ndi, unt painui wu Aisaiya ndi, ik ti pai numba nitim ik ei, omba kupa itim, \q1 \v 18 “Ya wu ei, na kandʉp mbi ndup, tʉp mundʉr kongun wu ei, wu na numan ngor ei, wote na nga numan ei ndi, numan minal ngor ku. Na nga Muⱡnga ei, tʉp mundamba omba, wu ei kʉn moⱡmba, na nga wamp kʉmp timp uⱡ ei, muⱡ uⱡ wamp mormun mbʉ kʉn, kundpa nʉndpa kapⱡa endʉmba. \q1 \v 19 Wote, nombuⱡa mam ʉldʉ mbila, elim nga kʉng orunga, mepa oⱡa mba el ik nimba, ik mura etpa iti natʉmba. \q1 \v 20 El elim ndi, wamp wening em mbʉ kʉn, raka raka nimba uⱡ mbʉ etmba. El elim ndi, wamp wening eng mbʉ kʉn, uⱡ kai etʉk tʉk, rʉpʉndeing ei mel tʉpa ora ndumba. Uⱡ mbʉ, etpa mint pangga, Got nga pʉtʉm uⱡ kʉⱡ pilik, kapⱡa ending ei kʉn, uⱡ kit mbʉ, el etpa int pendʉmba. \q1 \v 21 Wu ei ndi, enim muⱡ uⱡ ila wamp mbʉ, etpa tʉmba nʉk, nokundʉk muⱡeing,” nitim. \s1 Jisas Kʉn Biyelsipul Raⱡ Nga Timan \p \v 22 Ei kʉn wamp mat ndi, kur kit ei ndi, wu ti nga rukʉr orunga moⱡpa, wu ei nga mong ei, kit etpa, keta mum petʉm wu ni, mek Jisas murum ila orung. Wu ni, Jisas ndi, etpa tilinga wu ei nga mong na, keta na mbʉ piral nilinga, ik nimba kona kandpa itim. \v 23 Wamp minal morung nimbʉ, Jisas uⱡ itim ei kandʉk, min ngʉn mundʉk, “Wu ei Depit nga kangʉm ei muna?” nʉk waldʉtʉng. \p \v 24 Perisi wu ni kʉⱡ wamp mbʉ nga, waldʉtʉng ik ni pilik, punt rok nʉk mel “Kur kit mbʉ nga nuim Biyelsipul ndi, wu ei ronduⱡ nguⱡnga, ronduⱡ mondpa, kur kit ei tʉpa ekit ndonʉm,” nʉtʉng. \p \v 25 Perisi wu kʉⱡ, i nʉk pilik etʉng ik nimbʉ, Jisas tʉpa mendpa ei mel nitim, “Wu rʉⱡaip tenda ti, rʉk ila palk, orung orung etkʉⱡ, el int yant enggil ndam, molk roⱡ pi nʉpʉnggil. Wote, kona peng ti muna, wamp mbo tenda kat kep, rʉk ila palk, orung orung etʉk, el eng ndam, kona peng muna, wamp mbo tenda kʉⱡ molk, roⱡ pi nʉpʉng! \v 26 Ei mel ku, akup Seitan nga kona mumuk ila wu rʉⱡaip mbʉ, geka nangga, el rʉk eng ndam, Seitan elim nga rʉⱡaip mbʉ namba etʉk, ronduⱡ mundʉk muⱡing? \v 27 Enim na kur kit mbʉ nga nuim Biyelsipul ei ndi, na ronduⱡ nguⱡnga, kur kit mbʉ, tʉp mundunt ninmin. Akup enim kʉn, pep rormʉn wamp mbʉ nam ndi, ronduⱡ nguⱡnga, kur kit mbʉ tʉk mundʉnmʉn? I ninmin ik ei ndi, enim kʉn pep rok ormʉn wamp mbʉ ndi, kur kit tʉk mundʉnmʉn uⱡ ei ndi, ora ndupa, enim ⱡawa enmin. \v 28 Wote, na kur kit tʉp mondunt uⱡ ei, Got nga Muⱡnga ei ndi, ronduⱡ nguⱡnga int ndam, ya ila ekpi mendpʉⱡ ora ndupa, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ei, enim kʉn omba morum. \p \v 29 “Wamp nam ti ndi, wu mong kundi ti nga mel mbʉ, namba etʉk, manga ambulk kʉndʉp ting. Tʉmba ndam, wu ei kapⱡa ambuⱡpa, kan ngumba, akil tepa mel mbʉ tʉmba. \p \v 30 “Na kʉn, rʉmp nanim ti ndi, na tʉpa rei ndupa, na nga wamp mbʉ, tʉpa rapundpa, tʉpa kʉkʉp iti natʉm ti ndi, ropa mboⱡ mbaⱡ etʉm. \v 31 Ei kʉn, enim kundʉp nʉnt, wamp mbʉ nga wei uⱡ menʉpi na, ik kit Got kʉn, muna wamp ti kʉn, nʉng ndam, Got ndi, uⱡ nit mbʉ, wak romba. Wote, wamp nam ti ndi, Muⱡnga Wingti ei kʉn, ik kit minʉpi mat nimba, em ndam, wamp ei nga uⱡ nit mbʉ, Got ndi, wak rui narʉmba. \v 32 Omba, wamp nam ti ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, ik kit mat nim ndam, wamp ei nga nit ei, Got ndi, wak romba. Wote, wamp nam ti ndi, Muⱡnga Wingti ei kʉn, ik kit mat nimba em ndam, nit mbʉ akup kep, wote kep, Got ndi, wak rui narʉmba. \s1 Nde Ei Kʉn, Elim Nga Mong Ei Kʉn \p \v 33 “Nde kit ei ndi, mong kit mbʉ rorum. Nde kai ei ndi, mong kai mbʉ rorum. Nde kit muna, kai ei mong rorum. Ei kʉn, kandʉp kun etmin. \v 34 Enim kimbuⱡa mbʉ ye! Enim uⱡ kit mbʉ etmin. Ei nga wote, ik kai mbʉ etʉk, ning mel nant? Wamp numan ila peka ropa petʉm uⱡ mbʉ, keta ila ekit orum. \v 35 Wamp kai ei ndi, numan kai mbʉ pendʉtʉm. Ei mel ku, ik kai mbʉ nʉtʉm. Wamp kit ei ndi, numan kit mbʉ pendʉtʉm. Ei mel ku, ik kit mbʉ nʉtʉm. \p \v 36 Pʉnmʉn an! Wamp kit kai raⱡ kʉmp tʉm Ui Ou ei kʉn, wamp mbʉ ndi, elpa elpa ik kurpa karpa nʉk mek andinmin mbʉ mel, wote Got kundʉk ning. \v 37 Nim tʉpa mong ngumba muna, tʉpa kun mundʉmba ei, nim nga nʉtʉn ik kʉⱡ ndi, nimba kʉmp tʉmba,” nitim. \s1 Uⱡ Rʉpndi Mat Etangga Nʉtʉng \p \v 38 Ei kʉn, mi ik mbo wu mat kʉn, Perisi wu mat kʉn ok, Jisas waldʉk, “Ik mbo wu ye! Nim uⱡ rʉpndi ti itana kʉnmʉn ka!” nʉtʉng. \v 39 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Enim akup kalk tʉnmin wamp mbʉ, meka rok kelik, Got nga ik tʉk rui nduk enmin. Enim na uⱡ rʉpndi ti itamba kʉnmʉn ninmin ei? Ei mon! Na uⱡ rʉpndi ti itamba, kʉning ei, unt kor nga painui wu Jona kʉn, itim uⱡ kandrung ei mel ku. \v 40 Jona ant raldika rumbʉⱡ raldika oma mam ei nga, oⱡ rukʉr ila pitim ei mel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, mana urum mʉi min mana orunga piyangga, ant raldika rumbʉⱡ raldika etmba. \v 41 Wamp kit, kai raⱡ kʉmp tʉm ui ei kʉn, Ninipa kona ila wamp mbʉ ndi, oⱡa anggilik, enim ik mura nguing. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Jona Got nga ik puⱡ nimba ngurum ei kʉn pilik, numan ropʉl rorung. Pʉnmʉn ye! ‘Ya ila wamp ti, omba morum ei Jona mel mon, wamp ama muⱡ ei! \v 42 Wamp kit kai raⱡ kʉmp tʉm ui ou ei kʉn, mek Sipa kona Amp Kwin ei ndi anggilpa, enim ik mura ngumba. Ei nambuⱡ emel, amp ei, elim nga mʉi mana kona roⱡ ei wak ropa omba, king Solomon nga ik pilpa, kungʉndi mbo endʉtʉm mbʉ nga mat, pilimp nimba urum. Ei mel ku, enim nʉmp ndoimp rundamp, ya ila wu ti omba morum ei, King Solomon murum ei mel mon. Wu ei, ama oⱡa ndupa ei, omba morum!” nitim. \s1 Kur Kit Aldpa Kelpa Yant Orum \p \v 43-44 “Kur kit wamp kʉn morum ei, makrʉk tʉk, ekit ndormʉn ei kʉn, mba kona kʉp, kui waka tila muⱡ tʉp, muⱡimp nimba purum. Wote, kona kʉp ei mel ti kandpa, ti natʉpa pilpa kʉn, ei mel nʉtʉm, ‘Na pep moⱡʉp unt manga ila kelip yant pamp!’ I nimba kʉn mba kandrum mel, manga ni ⱡumʉiya rok, etʉk mon mundʉk telingina, nuwa tetʉm. \v 45 Ei kʉn int mba, kur kit 7 elim, ei mel mon, ok ila pek mormin. Ei kʉn, wamp ei akup morum ni, unt moⱡnga kit murum ei mel mon. Wote ama muⱡangga, kit elpa ti mel moⱡmba. Akup ui ila wamp rʉⱡaip kalk tʉnmin mbʉ, uⱡ ei mel etmba,” nitim. \s1 Jisas Nga Mam Kʉn Ʉngʉnʉl Mbʉ Kʉn \p \v 46 Jisas wamp nimba kʉn, ik nimba moⱡnga, elim nga ʉngʉnʉl mbʉ kʉn, mam kʉn orung. Ok pena orunga molk, Jisas kʉn ik rungʉndmin nʉmp onmʉn ei, ka nʉk, wamp morung nimbʉ waldʉtʉng. \v 47 Waldʉtʉng ik ni, wamp morung nimbʉ nga ti ndi, pilpa mba Jisas kundpa nimba mel, “Pʉn ei! Nim nga manim kʉn, ʉngʉnʉl mbʉ kʉn ok, nim kʉn ik rungʉndmin nʉk, pena anggilik mormun ei ka,” nitim. \p \v 48 Wote Jisas ndi nimba mel, “Na nga manʉm kʉn, na nga ʉngʉnʉl kʉⱡ namin?” nitim. \v 49 I nimba kʉn, elim nga kitip kʉni wu morung ni kʉⱡ kʉn, ki ruⱡ ropa nimba mel, “Kanmin ei! Ya kʉⱡ, na nga mam kupa kʉn ʉngʉnʉl kupa mbʉ. \v 50 Wamp nam ti ndi, na nga muⱡ kona Wuta ei ndi, itangga nimba pʉtʉm uⱡ kʉⱡ mel etʉm wamp, ei na nga ʉngʉn, na nga kimʉn, omba na nga mam,” nitim. \c 13 \s1 Rʉng Mong Mundrum Ei Nga Ik Ek \p \v 1-2 Ant tenda ei kʉn, Jisas murum manga ni, wak ropa mba, num Galili ei nga ʉldʉ ila, ik mbo endʉmba ei nga, murum kona ila wamp minal ok, num pelingina wamp nimbʉ, nu ʉldʉ ila mondpa kelpa, elim mba nu kanu kat titim kʉⱡ ila, rukʉr mba pol ila murum. \v 3 Ila moⱡpa wamp mbʉ, ik minal mbo inditim. Ik ek mbʉ mint ropa nitim. Ik ek ti, ropa nimba mel, “Tʉnggʉt kʉn, wu ti pana ila wit mong mbo mundimp nimba purum. \v 4 Wit mong mbʉ, mepa andpa ndanda ndupa munduⱡnga mat ni, nombuⱡa ʉldʉ ila titim nimbʉ, kʉi ndi ok norung. \v 5 Wit mong mat, ku pol ila mana mba, mʉi wei wei etpa titim ila, tʉkrʉpa mʉlʉ ropa oⱡa urum. \v 6 Wote ant ndi, oⱡa omba kʉndrʉm ei kʉn, kui nimba kurum. Ei nambuⱡ emel, ku pol ila pilkan mundʉmba, ei mel mon ei nga kurum. \v 7 Wit mong mat, mana puⱡnga kumbʉⱡ nde ⱡʉmbʉⱡ rong mul mbʉ kʉn, rukʉrʉⱡa etpa oⱡa urum. Wote, rʉng mong mbʉ, ropa kurʉp ila inditim. \v 8 Mong mat mʉi kai ila, mana purum mbʉ, mʉlʉ ropa kai mondpa oⱡa omba mong rorum. Mat mong 100, mat mong 60, mat mong 30 ropa pitim,” nitim. \v 9 Ik ek kʉⱡ ropa pora ndupa ei nimba mel, “Kum nombuⱡa tem ndam, na ik nʉnt ei, pilik tʉi!” nitim. \p Jisas Ik Mbʉ Namba Elinga Ek Ropa Nitim? \p \v 10 Wote, kitip kʉni wu, ni kʉⱡ ok, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nim ndi, wamp mbʉ ik ek rokʉn, ik mbo endin ei, nambuⱡ emel en?” nʉtʉng. \v 11 Wote, Jisas ndi, nimba mel, “Enim Got ndi, muⱡ kona tʉpa mumuk rui uⱡ ei, ting ei nga ik mou ropa petʉm mbʉ nga pilpa kungʉndi nguⱡnga, pilik kun enmin. Wote, wamp wei mbʉ, ei mel mon. \v 12 Pilpa kungʉndi tʉpa moⱡum wamp ei, Got ndi, pilpa kungʉndi ou ndupa ngumba, wote wamp ti pilpa kungʉndi ei nga, numan ngui ngangʉm wamp ei, pilpa kungʉndi onunga, etpa tʉpa moⱡum kʉⱡ, Got ndi, elim rukʉr tʉmba. \v 13 Na ik ek puⱡi rop wamp mbʉ, ik mbo endʉnt. Ei nambuⱡ emel, \q1 ‘Kanmin ei wote, kandʉk mbi ndui nandʉnmin. Wote, kum tenmin ei, wote ik puⱡ ei, pilik kun iti natʉnmin,’ nitim. \p \v 14 Ei kʉn, Painui wu Aisaiya ndi, ik ti unt kor nga pai nomba nitim ei, ya wamp kʉⱡ kʉn omba kupa enim. \q1 ‘Enim kum tek pili piling, wote pilik kun iti nʉtʉng. Kandʉk kʉni kʉning, wote kandʉk kun iti nʉting. \v 15 Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ nga numan ei, piral ni nʉndʉtʉm, wote ik kum tek pili napʉnmin, wote mong raⱡ ndi, kʉni nakʉnmin. Muna uⱡ mbʉ mel iti natʉlina ndam, mong raⱡ ndi kandʉk poⱡ nduⱡina, kum raⱡ ndi, pilik kun etangina numan ei ndi, pilik ndoimp rondʉk, numan ropʉl rok, na wu Got ei kʉn, yant wangina, na ndi, wamp mbʉ etʉp tilmba!’ nitim. \q1 \v 16 Wote, enim na nga kitip kʉni wu kʉⱡ kai pilʉiya! En enim nga mong raⱡ ndi, kandʉk mbi ndʉnmin omba, enim nga kum raⱡ ila pilik mbi rondʉnmin. \v 17 Enim nʉmp ndoimp rondʉp nʉnt, unt kor nga Painui wu minal kʉn, Got nga wamp minal mbʉ, akup enim kanmin uⱡ mbʉ mel kʉnamʉn nʉk pʉtʉng ei, wote kʉni nakʉndrʉng. Omba akup, pʉnmʉn ik mbʉ mel pilamin nʉk pʉtʉng ei, wote pili napʉtʉng. \s1 Rʉng Mong Mundi Ik Ek Kʉⱡ Nga Puⱡ Ei Nimba Ngurum. \p \v 18 “Kum tek pilʉi! Rʉng mong mundi ik ek ei nga, puⱡ ei pilik, kun itʉiya! \v 19 Mat ndi, tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, nombuⱡa rung ik ei, pilik ndoimp rundi nandʉrmin mbʉ, wit mong mat, nombuⱡa mam ila mana purum ei mel, Got nga ik ei, mundmong ila mbo mundʉk pendʉtmin ei, wu kit ei ndi, omba tʉpa ropa wei ai endʉtʉm ei mel kapⱡa. \p \v 20 Omba rʉng mong mat, ku pol titim mʉi mbila mana purum ei, Got nga ik ei pʉtmʉn ei kʉn, mint numan kai ndi, kurmin ei mel. \v 21 Wote, pʉtmʉn ik ei, puⱡ pilkan etpa, roⱡ pi napʉrʉm. Ui mat kʉn wamp ei, Got nga ik pʉtʉm uⱡ ila wamp mat ndi, ei rok kongundʉk. Wote, mbun kandʉk tʉk ngʉk etmin ei kʉn, Got nga ik ei tʉk mbuⱡ ngurmin. \v 22 Wote, rʉng mong mat ni, nde rong murum mbila, mana puⱡnga ndi, rong mul kʉⱡ ndi, ropa kurʉp ila inditim ei, tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, nombuⱡa rung ik ei pili pʉtmʉn. Wote, kʉng orunga mel mbʉ, kel rondʉk, kng mel mbʉ nga kom pendʉk etmin uⱡ ei ndi, Got nga ik mong ei, ropa kurʉp ila enduⱡnga, mong rui narʉrʉm. \v 23 Omba, wit mong mʉi kai ila mʉlʉ ropa kai itim ei, wamp ti, nombuⱡa rung ik ei, pilpa ndoimp rondrum ei ndi, mong ropa 100, mat ropa 60, omba mat ropa 30 endʉtʉm,” nitim. \s1 Pana Eta Purum Ei Nga Ik Ek Ti \p \v 24 Wote Jisas ndi, ik ek ti ku kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ku ropa ngumba nimba mel, “Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ wu ti, ei ya ei mel kapⱡa, wu ti, elim nga pana ila, wit mong kai mat mundrum. \p \v 25 “Rumbʉⱡ roⱡnga wamp pʉkʉ ur petʉng ni kʉn, pana puⱡ wu ei nga, el rui wu ti ndi, wit rʉng mundpa pinditim pol nimbila, eta kit mong mbʉ, mbo mundpa pendpa purum. \v 26 Wote wit nimbʉ, mʉlʉ ropa mong kokila romba elinga, eta kit ni kʉⱡ, kunda oⱡa urum. \p \v 27 “Wu ni nga kongun wamp mbʉ ndi nʉk mel, ‘Wu Nuim ye! Pana ila wit mong kai mbʉ nga, mint mbo mundrʉn. Ni wote, eta kit mat kunda oⱡa onmʉn ei, nant ila pitim mbʉ onum nda?’ nʉk waldʉtʉng. \v 28 Ni kʉn, pana puⱡ wu ei ndi, punt ropa nimba mel, ‘Ei el rui wu ti ndi omba itim,’ nitim. Wote kongun wamp nimbʉ ndi, int nduk nʉk mel, ‘Tʉn mbun eta mbʉ rʉnggʉⱡpʉn mundamin nʉkʉn pʉn muna mon?” nʉk waldʉtʉng. \v 29 Wote, pana puⱡ wu ei ndi, punt ropa nimba mel, ‘Mon nʉnt. Ei nambuⱡ emel, eta kʉⱡ rʉnggʉⱡmin nʉk itangina mel, wit mat pendpa rʉnggʉⱡpa oⱡa omba, ei nga mon,’ nʉnt. \v 30 ‘Kandʉk kont itangina, eta mbʉ kʉn, wit mbʉ kʉn kunda oⱡa wangina, wit ropa rangga rʉngmin ui ei kʉn, tʉpʉn elpa elpa itmin. Ei kʉn, wit rangʉng wamp mbʉ kundʉp, eta mbʉ kuimp tek runggulk, ot rok tek ndip kʉⱡeing. Wote, wit rʉng mbʉ tʉk tenda etʉk mek pok, na nga wit rʉng tet manga ila tindʉi nimp!’” nitim. \s1 Jisas Ndi, Nde Mastat \s1 Mong Ei Mel Nimba Ik Ek \s1 Ti Rurum \p \v 31 Jisas ndi, ik ek ti ropa nimba mel, “Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ei ya ei mel kapⱡa. Wu ti nde mastat mong mat mepa mba elim nga pana ila mbo mundrum. \v 32 Nde wei mbʉ nga mong mbʉ wei, ya mastat mong ei mel wei kʉⱡ, wote mʉlʉ ropa oⱡa orum ei kʉn, pana ila kim na rʉng wei mbʉ, ropa mana ndupa mastat ei oⱡa purum. Wote oⱡa omba mam etʉm ei kʉn, kʉi mbʉ ndi, nde puⱡa mbila mi manga rok pek etmin,” nitim. \s1 Yis Nga Ik Ek Ei Rurum \p \v 33 Ik ti, ek ropa nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei ya ei mel kapⱡa. Amp ti ndi, plawa ila yis mundpa ropʉl mapʉl ropa, nu mundpa telinga, plawa ei mepa oⱡa orum ei mel,” nitim. \p \v 34 Jisas ndi, wamp nimbʉ kʉn, ik ek mbʉ mint, ropa kundpa nitim. Ik ti kʉn, para ndupa mbo indi nʉndʉtʉm mon! Ik mbʉ pora, ek mint ropa kundpa nitim. \v 35 I itim uⱡ kʉⱡ, painui wu Aisaiya nga ik nitim kʉⱡ, etʉp kupa indimp nimba nitim, \q1 “Na ik kundʉp nimp etʉp ik ek mint rop nimp, muⱡ mʉi raⱡ iti nʉti kʉn, ik mo ropa titim mbʉ, ndupa para ndup nimp,” nitim. \s1 Jisas Pana Eta Mel Ik Ek Kat Rurum Ni Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 36 Wote, Jisas wamp num morung nimbʉ, kelik pʉi nimba mundpa, manga ila murʉk purum ni kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, akil tek ok nʉk mel, “Pana eta ei mel ik ek ron ni nga puⱡ ei, tʉn kundkʉn ni,” nʉtʉng. \p \v 37 Jisas ndi, punt ropa pendpa nimba mel, “Rʉng mong kai mbʉ mundrum wu ei, ‘Na Muⱡʉl Wu Kupa’ ei mel. \v 38-39 Pana kuta ei, ya mʉi kona ei mel, rʉng mbo kai kʉⱡ ei, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ila wamp mormun ei mel, pana eta ei, Seitan ei nga wamp mbʉ mel, el rui wu ti, eta kit kʉⱡ, mepa omba mundrum wu ei, Seitan. Rʉng poⱡ roⱡnga ranggʉrʉng ei, muⱡ mʉi raⱡ pora nimba ei mel, rʉng ranggʉrʉng wamp mbʉ, anggelo mbʉ mel. \p \v 40 “Wote eta mbʉ, tʉk mʉk rok, ndip pol etʉk, ndip karmin ei mel ku, muⱡ mʉi raⱡ pora nim ei kʉn, uⱡ ei mel ku pemba. \v 41-42 Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, elim nga anggelo mbʉ, tʉpa mundangga, Got nga tʉpa mumuk rui wamp mormin mbʉ nga mat ndi, wamp mat kʉn ⱡawa etmin. Wote, wamp mat uⱡ kit etmin mbʉ kʉn, anggelo mbʉ ndi, aprʉk ekit tʉk rok, ndip kona ku mel, kundpa moⱡum ila mundangina, gu konggilik gʉkʉr tʉk, ka rom rok muⱡing. \v 43 Ei kʉn, Got nga kindmant endʉtmin wamp mbʉ, en enim nga tipam kʉnt ei nga tʉpa mumuk rui kona ila, kona ant na, rʉⱡang purum ni mel, rʉⱡang ti ku pangga muⱡing. Ei kʉn, enim kum nombuⱡa tem ndam, na nʉnt ik ei, kum tek pilʉi!” nitim. \s1 Jisas Ndi, Mel Kai Mat Mou Rok Pendʉtʉng Mel Nimba Ik Ek Ti Rurum \p \v 44 “Got nga muⱡ kona ila wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, mel kai mat kongun kona tila mou rok pendʉtʉng. Ei kʉn, wu ti ndi, kandpa tʉpa numan ndi koⱡpa, wote mel mbʉ mʉi akpa, mou ropa pendpa. Wote mba, elim nga tepa morum mel mbʉ, rarʉp ropa ku tʉpa, wote ku mbʉ mepa yant mba kongun kona ei, rop ropa titim ei mel. \s1 Mel Ronduⱡ Eng Nui Ei Nga Ik Ek \p \v 45 “Wote uⱡ ti, muⱡ kona wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wu ti ndi, ku eng nui mat andpa kʉrʉrʉm ni mel kapⱡa. \v 46 Wote, kurpa andpa mel ronduⱡ eng nui ei, kandpa tʉtʉm ei kʉn, int mba elim nga mel kai tepa morum mbʉ, mepa mba ku moni tʉpa ku moni mbʉ ndi, mepa yant omba, mel ronduⱡ eng nui ei, rarʉp ropa tʉmba ei mel kapⱡa. \s1 Oma Wal Ei Nga Ik Ek \p \v 47 “Omba uⱡ ti, muⱡ ila wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, ya ei mel, oma wal mundi wu mat ndi, oma wal mbʉ, num ila pendʉk, oma mbo elpa elpa mbʉ nga imp molk, tʉtmʉn ei mel kapⱡa. \v 48 Oma wal ei oma ndi, peka rurum ei kʉn, ʉldʉ ila ekit tʉk tek, oma mbʉ aprʉk tʉk, elpa elpa etmin. Oma kai mbʉ tʉk wal ila rakilik, oma kit mbʉ, rok mundʉk ketmin. \v 49 Muⱡ mʉi raⱡ pora nim ei kʉn, uⱡ ei mel ku etmba. Anggelo mbʉ ndi, ekit pok, uⱡ kit eng wamp mbʉ, aprʉk tʉk elpa mondʉk uⱡ kai etmin wamp mbʉ, aprʉk tʉk tila mondʉk iting. \v 50 Uⱡ kit iti wamp mbʉ rok tʉk, ndip ila rok mundangina, ka etʉk, gu konggilik, gʉkʉr tʉk muⱡing. \p \v 51 Jisas ndi, nimba mel, “Enim ik mbo endʉnt mbʉ, pilik kun enmin muna mon?” nimba waldilinga. Wote, wu kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Pilpʉn kun enmin,” nʉtʉng. \v 52 Wote, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “I pilik kun enmin pʉnt ei kʉn, mi ik mbo wu na ti ndi, muⱡ ila wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga kitip kʉni wu kandpa, kongun etʉm. Wu ti ndi, elim nga wal kum ila, elim nga mel unt nga, kont nga mbʉ pora, apʉtpa tʉpa, ekit ndurum ni mel kapⱡa,” nitim. \s1 Nasaret Wamp Mbʉ Ndi, Jisas Tʉk Mbuⱡ Ngorung \p \v 53-54 Wote Jisas ni, ik ek nimbʉ pora ndupa, murum kona ni wak ropa, elim nga mʉi mang kona ila mba, atinga manga ila moⱡpa, ik mbo inditim. Ik pʉtʉng wamp nimbʉ ndi, pilik min ngʉn mundʉk nʉk mel, “Wu ei pilpa, kongundpa ni, ik na, uⱡ rʉpndi ronduⱡ na mbʉ, etpa pilpa titim mel nant nda?” nʉtʉng. \v 55-56 “Elim nga puⱡ ei, tʉn pilpʉn mormun ye? Elim wu kamnda ei nga kangʉm ant ko! Mam amp Mariya nʉmp pʉnmʉn ye? Jeims, Josep, Saimon, Juras min kʉⱡ, elim nga ʉngʉnʉl, wote elim nga amp kimʉnʉl mbʉ kep, ya tʉn nga kona ila mormun ant ko! Uⱡ mbʉ nam ndi, mbo inditim nda?” nʉtʉng. \v 57 Ik kʉⱡ mel nʉk pilik, Jisas nga itim uⱡ mbʉ, tʉk mbuⱡ ngorung. Ni kʉn, Jisas ndi, kandpa nimba mel, “Painui wu ti, kona elpa mbila, elim tʉk ou ndurmin. Wote, elim nga mang kona ila kep, elim nga wamp mema tenda mbʉ ndi kep, elim tʉk pei mondʉrmin,” nitim. \p \v 58 Wu ei, uⱡ rʉpndi mat, Nasaret wamp mbʉ kʉn, etpa ora ndui nʉndrʉm. Ei nambuⱡ emel, elim ni, mondʉk pili napʉtʉng. \c 14 \s1 Wamp Nu Ti Ndi, Wu Jon Ni, Rok Kondrung \p \v 1-2 Ui ei kʉn, Galili kona ei, nʉkʉndrʉm wu Erot ni, Jisas nga timan ei pilpa, elim nga kongun wu ni kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Wu ei, wamp nu ti ndi, wu Jon ni, ⱡoporpa oⱡa moⱡpa, wamp kui nga ronduⱡ ei, tepa uⱡ wengʉndupa mbʉ, enim nʉmp pʉnt,” nitim. \p \v 3 Ei mel nitim, ei nambuⱡ emel, unt Erot elim ndi nilinga, Jon ni tʉk imp molk, kʉmp ki raⱡ kan ngʉk, mek kan manga ila pendʉtʉng. Uⱡ ei mel itim, ei nambuⱡ emel, elim nga ʉngʉn Pilip nga ambʉm Erotiyas nga ik ei, kum tepa itim. \v 4 Jon kan ngui ngʉngi ui ei kʉn, Jon ndi, Erot kundpa, “Nim amp ei tʉkʉn mekʉn andrʉn ei, ⱡawa etʉn ei ka!” nitim. \v 5 Erot popʉⱡ koⱡpa, Jon rop kundimp nimba pitim ei, wote Jura wamp mbʉ nga mundmong itim. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Jon ei, en enim nga painui wu muⱡ ti, mondpʉn mormʉn nʉk pʉtʉng ei nga. \p \v 6-7 Erot elim metʉng ui ni, ekit urum ei kʉn, kng rʉng mbʉ kui elingina, wamp tʉma ok, nok morung ila, Erotiyas mbuⱡam amp wendʉp ni, moke etpa, pena omba, welt rʉrʉm ila, Erot ndi kandpa, numan ndi koⱡpa, mi tepa nimba mel, “Nim namba mel ti nin ei nguimp mint,” nitim. \v 8 Amp ni nga mam ndi, kunt punt ropa nimba mel, “Ming tila, wamp nu tindi wu Jon ei nga peng ei, poⱡa rokʉn, mekʉn okʉn ngui!” nitim. \v 9-11 Wu king Erot ni, ik ei pilinga, mundmong ei mi elinga, ei pilpa kelpa ninim ei mel, tʉk ngʉi nitim. Ei nambuⱡ emel, unt wamp tʉma mbʉ nga kuimp keta ila, mi tepa nitim ei nga, wu mat tʉpa munduⱡnga, kan manga ila puk, Jon nga peng ei rok, poⱡa rok, mek ok, amp wendʉp ei nguⱡina, mepa mba mam ngurum. \v 12 Jon nga on ni, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, tʉk mek puk on etʉk pendʉk, wote puk, Jisas kundʉk nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi Wu 5000 Rʉng Itim \p \v 13 Jon ni rorung timan ei pilpa, Jisas murum kona ni, wak ropa mba, nu kanu ila rukʉr mba, num noi orunga, kona tiyu nimba tʉtʉm tila purum. Wamp morung nimbʉ ndi, Jisas purum ik ni pilik, pep rok akil tek, Jisas purum kona nila purung. \v 14 Jisas nu kanu ila ekit omba, wamp num pitim ila, kandpa kont ndi koⱡpa, kui peng itim wamp nimbʉ etpa titim. \p \v 15 Kona ant ni mana puⱡnga, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi ok elim kundʉk nʉk mel, “Kona kui waka ila, ant ei mana punum ei kʉn, wamp mbʉ pʉi nʉkʉn, mundana puk, manga rʉⱡaip nondpa moⱡum mbila, rʉng rarʉp rok iteing,” nʉtʉng. \v 16 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Wamp mbʉ pi nʉpeing, mon. Enim ndi, wamp mbʉ nuing rʉng mat ngʉi!” nitim. \p \v 17 “Wote, tʉn rʉng mat, tep mul mel bret 5 kat kʉn, oma raⱡ kʉn mendpʉⱡ, tepʉn mormʉn ei ka!” nʉtʉng. \p \v 18 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Tek mormin rʉng kʉⱡ mek ok, na ngʉi!” nitim. \v 19 Wamp num ni, numa pana ila, “Mana muⱡʉi!” nimba. Wote, bret 5 ni kʉⱡ kʉn, oma raⱡ kʉn, tʉpa ambuⱡpa, muⱡ ila oⱡa ndupa kandpa, Got kʉn angge nimba. Atinga ropa, bret nimbʉ, ambuⱡpa puk ropa, elim nga kitip kʉni wu mbʉ, ngumba nimba mel, “Wamp mbʉ, mok rok ngʉi!” nitim. \v 20 Wamp morung nimbʉ, pʉkʉ nok pilʉng kundʉk, kapⱡa endʉtʉng. Noⱡina mba mana tʉtʉm nimbʉ, kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, kowa wal 12 rakʉⱡina, peka rʉrʉm. \v 21 Rʉng norung wamp mbʉ nga, amp, kangambuⱡa, wamp ei, kʉmp rui narʉk, wu mint kʉmp rorung ei, wu 5000 itim. \s1 Jisas Nu Ndi, Pol Ila Urum \p \v 22 Wote, Jisas ei ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ok, nu kanu ila rukʉr pok, kuimp tek puk, “Num Galili noi orunga muⱡʉi! Elim wamp mbʉ pʉi nʉmp mundʉp, akil tep wamp,” nitim. \v 23 Wamp mbʉ pʉi nimba pendpa, elim komnga tila oⱡa mba, atinga romba pilpa purum. Kona ni rumbʉⱡ rʉrʉm ei kʉn, elim ni kou murum. \v 24 Wote, ei kʉn ku, kitip kʉni wu ni kʉⱡ puk, num Galili rʉk ila pelingina, kona kʉpkʉ mam ti omba, nu ndi ropa elinga, nu kanu kʉⱡ ropa, noi ya itim. \v 25 Kona rangʉmba pilpa, ⱡant gu nitim ni kʉn, Jisas nu ndi pol ila, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ morung nila urum. \v 26 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ Jisas nu ndi, ila urum ni kandʉk, mundmong minal etʉng. “Ei kur ti, onum kant ei ka!” nʉk runga etʉk, ke nʉtʉng. \v 27 Ni kʉn mint, Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Mundmong iti nʉtʉi! Ei na ont, ronduⱡ puk muⱡʉi!” nitim. \v 28 Wote Pita ndi, ik punt ropa nimba mel, “Nuim ye! Ei nim kupa em ndam, na nim int on ei mel, nim ndi, na ui nana wamp!” nitim. \v 29 Jisas ndi nimba mel, “Un ka!” nitim. Nilinga, Pita ndi, nu kanu kʉⱡ wak ropa, ekit mba, nu ndi pol ila, kump kambilpa, Jisas murum ila purum. \v 30 Mba kʉndrʉm mel, kʉpkʉ ei ndi, nu ndi, ei ropa pʉnin ndupa, mepa urum ila kandpa, mundmong itim. Ei kʉn, elim ni nu ila mana tilinga, ke nimba mel, “Nuim ye! Na etkʉn tin ka!” nitim. \v 31 Na kʉn, tʉngʉnda mint Jisas ndi, elim nga ki ni norung ndupa, Pita ambuⱡpa, oⱡa tʉpa nimba mel, “Nim nga mondpa pili ama mel wei kot kant ei ka! Nambuⱡ emel, numan ʉkpʉk tin?” nitim. \p \v 32 Wote, wu ni raⱡ okʉⱡ, nu kanu nila rukʉr puⱡʉnggila, kona kʉpkʉ ni, kʉr nimba titim. \v 33 Ei kʉn, kitip kʉni wu nu kanu ila morung ni kʉⱡ ndi, Jisas nga mbi paka rondʉk, nʉk mel, “Kupa, nim Got nga kangʉm ei!” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Genesaret Kona Ila Kui Rurum Wamp Mat Etpa Titim \p \v 34 Wu ni kʉⱡ, num ei poⱡa rok, pok noi Genesaret kona ila purung. \v 35 Wote, kona ila nga wamp nimbʉ ndi, Jisas kandʉk poⱡ nduk, kona nimbila rung mundʉk, kui peng em wamp mbʉ, mek wei nilingina, mek orung. \v 36 Kona ila wamp nimbʉ ndi, kui peng itim wamp mbʉ, nim nga wal pʉki punt orunga, mint minda ndeing nʉk, Jisas kʉn mawa etʉng. Wote, minda ndurʉng wamp mbʉ, kui nimbʉ, tʉngʉnda mint pora nitim. \c 15 \s1 Anda Kouwʉmʉn Mbʉ Nga Mbo Rondrʉng Ik \p \v 1-2 Wote, Jerusalem orunga wu Perisi kat kʉn, Moses nga mi ik mbo wu kat kʉn ok, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ nga ik mbo endʉtʉng kʉⱡ, tʉk roi nduk, rʉng nuing etʉk, ki ⱡumʉi rui narʉk normin ei? Nambuⱡ emel etmin?” nʉtʉng. \v 3 Nʉtʉng ni, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim wote, Got nga mi ik ei, pep rui narʉk, en enim nga anda kouwʉmʉn mbʉ nga mi ik pep rormin. Ei nambuⱡ emel etmin? \v 4 Wote, Got ndi nimba mel, \q1 ‘Nim nga manʉm tipanʉm raⱡ tʉkʉn ou ndui!’ Wote, ‘Wamp nam ti ndi, elim nga mam kep, tipam kʉn kep, ik kit nʉm ndam, wamp ei rok kundeing,’ nʉtʉm. \p \v 5-6 Wote enim ndi, ik ti mel ku mbo endʉk, wote wamp ti ndi, mam tipam raⱡ kundpa, mel ei ni enmbil nguⱡmba. Ei wote, tʉp Got ngʉnt ei ka nʉtʉm ndam, wote enim nga ik mbo endʉtmin ei ndi, elim nga mam tipam raⱡ tʉpa, rʉpndi napʉndrʉm. Ik i etʉk, mbo endʉtmin mbʉ ndi, Got nga mi ik ei, pep rui narʉk, en enim nga ik mbʉ mendpʉⱡ pep rormin. \v 7 Enim ik kol nga puⱡ wu mbʉ ye! Enim nga puⱡ ei, unt painui wu Aisaiya ndi, ei mel nimba mot ndurum! \q1 \v 8 ‘Wamp mbʉ ndi, na keta kʉng ila, mbi mundʉrmʉn. Wote numan ei, na kʉn roⱡ etpa tetʉm. \v 9 Na nga mbi paka rondʉrmin uⱡ ei pendʉk kileing. Ei nambuⱡ emel, mʉi kona wamp nga mi ik mim etmin mbʉ, mbo rondʉk tʉk, Got nga randʉk etmin!” nitim. \s1 Mel Mat Wamp Etpa Ⱡar Mondrum \p \v 10 Wote, wamp minal morung nimbʉ, wi ropa kundpa nimba mel, “Ik nʉnt kʉⱡ pilik kungʉndʉi! \v 11 Wamp nga keta ila, mana purum mel mbʉ ndi, wamp etpa ⱡar mundi namʉndrʉm. Wote, keta ila ekit orum mel mbʉ ndi, wamp etpa ⱡar mondrum,” nitim. \p \v 12 Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, Jisas kundʉk nʉk mel, “Nim nga ik nʉn ei ndi, Perisi wu kʉⱡ pilik kit pʉnmin ei, pʉn muna mon nda?” nʉtʉng. \v 13 Wote Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Na nga muⱡ kona Wuta ei ndi, kongun kona ila mel mat elim ndi, mbo rui nʉrʉrʉm mbʉ, elim ndi, nangga runggulk munding. \v 14 Enim numan ou nduk pili nʉpʉlʉi! Wu kʉⱡ, rʉp wu mong tʉtʉm kʉⱡ, mong ti wu ti ndi, ti ki ambuⱡpa mepa purum ndam, raⱡ kunda kut ila mana pinggil,” nitim. \p \v 15 Wote, Pita ei ndi, waldpa nimba mel, “Nim ik ek ron ei nga puⱡ ei, nʉkʉn mot ndui,” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Enim ik ek ei nga puⱡ ei kep, pilik kun iti natʉnmin ku ei? \v 17 Wote kep, mel ti keta ila mana purum ei, mba kitim ila tepa, wote te raⱡpa omba ekit purum ei, enim pilik kun iti natʉnmin ku ei? \v 18 Wote, mel mat keta ila, ekit orum ei mundmong ila pepa orum mbʉ ndi, wamp etpa ⱡar mondrum. \v 19 Wote, wamp nga mundmong ila numan kit pepa ekit orum kʉⱡ ndi, elinga wamp rok kondʉk, kandʉk kom pendʉk, kindʉp nok, ik kol rok, wamp mat kʉn ik kit nʉk, uⱡ kit mbʉ etʉk etmin. \v 20 Got nga kuimp keta ila uⱡ kʉⱡ ndi, wamp etpa ⱡar mondrum. Wote, rʉng ti ki ⱡumʉi rui narkʉn nun uⱡ ei ndi, nim etpa kit mundi namʉndʉmba,” nitim. \s1 Mondpa Pili Amp Ti Nga Timan \p \v 21 Jisas murum kona ni, wak ropa mba kona peng Taiya kʉn Sairon raⱡ nga, kona ʉldʉ tetʉm mbila purum. \v 22 Kona ila Keinen amp ti, ekit omba wi ropa nimba mel, “Nuim ye! Nim Depit nga kangʉm ei, na kont kun ka! Na nga mbuⱡam ambuⱡa ei, kur kit rukʉr orunga moⱡnga, ambuⱡa ei, etpa kit mondrum,” nitim. \p \v 23 Ik nitim ni, Jisas ndi, ik ti punt rui nʉrʉrʉm. Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, ik mana tek nʉk mel, “Kelpa pangga ni! Tʉn pep ropa, ka etpa onum ei mon!” nʉtʉng. \v 24 Ei kʉn, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Isrel wamp mbʉ, kng sipsip mel tiki polk andʉrmʉn ei nga nimba, Got ndi, na tʉpa mundrum,” nitim. \v 25 I nitim ik ni, amp ni pilpa omba, Jisas nga kʉmp puⱡ ila rumaⱡi pepa nimba mel, “Nuim ei! Na tʉkʉn rʉpʉndʉn ka!” nitim. \v 26 Wote Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Kangambuⱡa mbʉ nga rʉng mbʉ tʉpʉn owa mbʉ ngʉmʉn ndam, kapⱡa iti natʉmba,” nitim. \v 27 Amp ni ndi, “Nuim ye! Ik ei piram nʉn ei wote, owa mbʉ ndi, en enim nga puⱡ wu mbʉ, rat pol ila molk, rʉng noⱡina nurpʉn, mana purum mbʉ, tʉk normin ku ni ka!” nitim. \v 28 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Nim nga mondpa pili ei, ronduⱡ purum kant ei kʉn, nim nga numan ngʉn uⱡ ei mel etmba,” nitim. Ni kʉn mint, amp ei nga mbuⱡam nga kui ni wang nitim. \s1 Jisas Ndi Kui Wamp Minal Etpa Titim \p \v 29 Jisas murum kona ni, wak ropa omba, Num Galili ʉldʉ orung purum. Wote komnga tila oⱡa mba, muⱡ tʉpa mana murum. \v 30 Ila wamp minal ruk ok, wamp on por mul na, mong ti wamp na, ik ni nʉni wamp na, elkʉna rumbʉⱡi wamp na, uⱡ elpa elpa itim wamp na nimbʉ mek ok, Jisas nga kʉmp puⱡ ila monduⱡnga, etpa titim. \v 31 Wamp wei nimbʉ, min ngʉn minal mundrʉng. Ei nambuⱡ emel, ik ni nʉni wamp mbʉ, ik nʉtʉng. Ki rumbʉⱡi wamp omba kun purum. On por murum wamp mbʉ, nombuⱡa andrʉng. Mong ti wamp mbʉ, kona kandrung. Isrel wamp nga Nuim Got ei nga mbi paka rondrʉng. \s1 Jisas Wamp 4000 Rʉng Itim \p \v 32 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ wi ropa ruk tʉpa nimba mel, “Na wamp mbʉ nga kont enim. Ei nambuⱡ emel, na kʉn moⱡina rumbʉⱡ raldika omba pum. Ei nga akup, nuing mel ti tek muⱡi nambʉrmʉn. Kump kun pʉi mang kona pʉi, nint ndam, nombuⱡa mam paka ila kʉmp kun ndi, kʉmp ambuⱡmba ei mon,” nitim. \v 33 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi waldʉk nʉk mel, “Ya kona kui wak ila, rʉng nant ila pem ei nga wamp rʉⱡaip mam ei, rʉng ambuⱡpʉn kapⱡa indimin ei nga nʉn?” nʉtʉng. \v 34 Wote Jisas ndi, “Enim bret namba iti tek mormin?” nimba wuldʉtʉm. Ni kʉn, wu kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Bret 7 kat kʉn oma kʉralt tetʉm ei ka!” nʉtʉng. \p \v 35-36 I nilingina, Jisas ndi, wamp num ni pora, mana muⱡʉi, nimba. Bret 7 ni kʉⱡ kʉn, oma ni kuraⱡ kʉn tʉpa ambuⱡpa, Got kʉn angge nimba, puk ropa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ngurum. Wote wu ni kʉⱡ ndi, mok rok wamp nimbʉ ngorung. \v 37 Wote, wamp morung nimbʉ, pʉkʉ nok pilʉng kunduⱡina, mana tʉtʉm mbʉ, aprʉk tʉk kowa wal 7 mel rok peka rondrʉng. \v 38 Rʉng norung ei, amp kangambuⱡa nimbʉ, kʉmp rui narʉk wu mint kʉmp rorung ei mba, 4,000 ei mel itim. \p \v 39 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ peing nimba mundpa, elim ni nu kanu ila omba, rukrʉng mba, noi Makadan ni kona ila purum. \c 16 \s1 Jisas Ndi Uⱡ Rʉpndi Ti Itangga Kʉnmin Nʉtʉng \p \v 1 Perisi wu mat kʉn, Sarusi wu mat kʉn, Jisas murum ila rʉk ok, Jisas ei kupa, Got nga kangʉm nda nʉk, oⱡa tʉk muⱡ ila kʉning pilik muⱡ ila uⱡ rʉpndi ti itangga kʉnmin, nʉtʉng. \v 2 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Kona ant ei mana purum ei kʉn, enim ndi, nʉk mel, ‘Muⱡ ei kunt enim ei, kona kai etmba,’ nʉtmin. \v 3 Wote, ipri unt ei kʉn, ‘Mʉkʉlmʉ rumbʉⱡ morum ei kʉn kona romba,’ nitmin. Kona ant mba muna, kona romba ei oⱡa muⱡ ei kandʉk kʉn, tʉk mendʉtmin. Wote enim ndi, akup penim uⱡ mbʉ kandʉk, tʉk mindi namindʉtmʉn. \v 4 Enim uⱡ kit mbʉ etʉk, Got pep rui nʉri wamp mbʉ ye! Na uⱡ rʉpndi ti itamba kʉnmin ninmin ei? Ei mon! Got ndi, Jona kʉn uⱡ rʉpndi itim ei mel, na uⱡ rʉpndi ti, wote itamba kʉning,” nitim. Ei mel nimba pendpa, wu ni kʉⱡ wak ropa kelpa purum. \s1 Perisi Na Sarusi Wu Kʉⱡ Nga Yis Ei \p \v 5 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, num Galili poⱡa rok noi orunga purung. Wote, rʉng nuing ei nga bret mat, mek pi naprʉng. \v 6 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim Perisi na, Sarusi wu kʉⱡ nga Yis ei nga, tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \v 7 En enim ol tek nʉk int yant etʉk nʉk mel, “I nʉnʉm, ei nambuⱡ emel, tʉn bret ti, mep ui nawʉnmʉn ei nga ninim nda?” nʉtʉng. \p \v 8 Wu kʉⱡ nʉtʉng ik ni, Jisas tʉpa mendpa waldpa nimba mel, “Enim bret ti, mek ui nawʉng ei nga, nambuⱡ emel, ol wal tenmin? Enim Got kʉn mondʉk pʉtmʉn ei, ronduⱡ pi naprʉm kant ei ka! \v 9 Enim tʉk mindi namindʉnmʉn ye? Na bret 5 kʉⱡ puk rop nguⱡmba wu 5000 rʉng endʉtʉng. Wote, rʉng mana titim ei, kowa wal namba iti rok peka rondrʉng ye? \v 10 Muna bret 7 kʉⱡ ila, wu 4000 rʉng endʉtʉng. Wote, rʉng norung mana titim ei, kowa wal namba iti rok peka rondrʉng ye? \v 11 Na bret mendpʉⱡ ei nga ik ti, ni nanʉnt. Ei nambuⱡ emel, pilik kun iti natʉnmʉn? Enim Perisi na, Sarusi wu kʉⱡ nga yis ei, tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \v 12 I nitim ila, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, yis bret ila mundʉrmʉn ei nga ni nʉndʉtʉm. Ya Perisi na, Sarusi wu kʉⱡ nga, ik mong wamp mbo endʉtmin kʉⱡ nga, tʉk mendʉk muⱡeing nimba nitim ik ei, akil tek pilik kun etʉng. \s1 Pita Ndi, Jisas Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 13 Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn puk, Sesariya nga kona peng Pilipai nga tetʉm kona tila puk molk, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, waldpa nimba mel, “Wamp mbʉ ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, kundʉk wu nam ninmin?” nitim. \v 14 Wu nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Wamp mat ndi, wamp nu tindi wu Jon ninmin mat ndi, wu Ilaija ninmin mat ndi, wu Jerimaiya muna, painui wu ti ninmin,” nʉtʉng. \p \v 15 “Wote enim ndi, na wu nam ninmin?” nimba wu ni kʉⱡ wuldʉtʉm. \v 16 Wote, Saimon Pita ndi, ik punt ropa nimba mel, “Nim Wu Kraist, nim kont moⱡpa, mint pi Wu Got ei nga Kangʉm,” nitim. \v 17 Ni kʉn, Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Wu Jon kangʉm Saimon ye! Got ndi, nim memp pindilinga, nim ik kupa nʉn. Ya mʉi kona ila wamp ti nga ronduⱡ tila tʉkʉn, ni nanʉn mon. Ik nʉn ei, na nga muⱡ kona Wu Tipam ei ndi, nim nimba nguⱡnga nʉn. \v 18 Ei kʉn, Pita ei, nim ik kupa ei kundʉp nʉnt, nim ku mel muⱡana, ku pol ila na nga manga wingti ei, rʉⱡimp wamp mbʉ, tʉp oⱡa ndup mundimp. Wote, wamp kul uⱡ ei ndi, manga wingti ei ropa mana ndui nandʉmba. \v 19 Muⱡ ila tʉpa mumuk rui kona ei nga kumba ki kʉⱡ, nim nguimp. Nim ndi, ya mʉi kona ila mi run uⱡ mbʉ, oⱡa muⱡ kona ila mi ku romba. Ya mʉi kona ila, kapⱡa nin uⱡ mbʉ, oⱡa muⱡ ila kapⱡa ku nimba,” nitim. \v 20 I nimba, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa, wamp ti kandʉk, elim Kraist ei, ni nʉnʉi nitim. \s1 Jisas Elim Koⱡpa Kont Mba Ei Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 21 Ui ni kʉn, puⱡ mondpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, nimba mot ndupa, na wi Jerusalem pamba rʉp wu na, wu peng mumuk na, mi ik mbo wu na mbʉ nga ki pol ila mindil mam nomp, wote rok kundangina, rumbʉⱡ raldika omba pangga! Wote Got ndi, ⱡoporpa kont mundʉmba. \p \v 22 Wote Pita ndi, ik ni pilpa, Jisas ʉldʉ tila ekit tʉpa, ik ngumba nimba mel, “Nuim ye! Uⱡ mbʉ nim kʉn omba ei, Got ndi, pendpa kilangga. Nin uⱡ mbʉ, nim kʉn omba pi nʉpangga!” nitim. \v 23 Jisas tʉpa ropʉl ropa, Pita ni tʉpa pendpa ik ngumba, “Seitan ye! Na mor ila kelkʉn pa! Nambuⱡ emel, na nga mbi nombuⱡa mam ei imp mon? Nim nga pilkʉn nʉn ik kʉⱡ, Got kʉn ui nawʉnʉm mon. Nim wamp nga numan ila pilkʉn nʉn,” nitim. \p \v 24 Jisas ndi, ik ei nimba kʉn, wote elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wamp ti ndi, na kʉn uimp nimba pilim ndam, elim nga mul uⱡ ei wak ropa, elim nga nde peta ei koma ropa, na punt mel kandpa, pep ropa akil tepa wangga! \v 25 Wamp ti ndi, elim nga kont mul uⱡ ei, ambuⱡpa gi ndum ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei ti natʉmba. Wote, wamp ti ndi, elim nga mul uⱡ ei na nga nimba wak rom ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei tʉmba. \v 26 Wamp ti ndi, ya mʉi kona ila mel mbʉ nga etpa nomba, elim nga min ei nimba etpa yant tʉmba. Ei kapⱡa iti natʉmba. Ei kʉn, namba mel mat ndi, int ndupa ngumba, elim nga min ei etpa tʉmba? \v 27 Muⱡʉl Wu Kupa ei, elim nga anggelo mbʉ kʉn, tipam nga rʉpndi pol ila omba, tʉn wamp mbʉ uⱡ etmin mbʉ mel, punt ropa elpa elpa ngumba. \v 28 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, ya wamp mormin mbʉ nga mat, kuⱡi nʉⱡangina, Wu Nuim Mumuk ei, elim nga Tipam nga rʉpndi pol ila Nuim moⱡpa, wangga kʉning,” nitim. \c 17 \s1 Jisas Nga Kʉng Ei Elpa Ti Mel Kurum \p \v 1 Rumbʉⱡ 6 omba puⱡnga, Jisas ndi, Pita, kʉn wu ʉngʉn ʉngʉn Jeims kʉn, Jon ni kʉⱡ tʉpa mepa, komnga mong oⱡa pi tila, monduⱡnga kou morung. \v 2 Molk kandrung ni, Jisas ni etpa mon munduⱡnga, elim nga kuimp keta ni, kona ant mel rʉⱡang purum. Wote, elim nga muⱡ rʉrʉm nimbʉ omba, kurʉmʉⱡa raⱡpa rʉⱡang ndi ʉlt nitim. \v 3 Wote, kitip kʉni wu raldika ni kʉⱡ ndi, kandrung mel, Moses kʉn Ilaija raⱡ okʉⱡ, Jisas kʉn ik ni kʉⱡ morunggil. \v 4 Ei kʉn, Pita ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Nuim ye! Tʉn ya ila mbo ngʉn tʉnʉm kant ei kʉn, nim ndi, kapⱡa nʉkʉn pin ndam, na ndi, ya ila manga kouwʉ raldika ramp, ti nim mel, ti Moses mel, ti Ilaija mel,” nitim. \p \v 5 I nimba moⱡnga, kopa rʉⱡang pi kat omba, morung kona ni, panda ropa pelinga, kopa rʉk ting ila ik ti, ekit omba nimba mel, “Ya ei, na nga numan ngur kang ei. Nanim kandʉp numan ngʉmp mor. Elim ik nim ei, kum tek pilʉi!” nitim. \p \v 6 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ik ei, pilik min ngʉn mundʉk rumaⱡi petʉng. \v 7 Wote, Jisas ndi omba, elim nga ki ei ndi, wu ni kʉⱡ minda ndupa, “Enim mundmong iti natʉk, oⱡa muⱡʉi!” nitim. \v 8 Tʉk oⱡa nduk kandrung ei, wamp wei ti, kʉni nakʉndrʉng, Jisas mendpʉⱡ murum. \p \v 9 Komnga ila mana ok mel, Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kʉn, mi tepa nimba mel, “Enim uⱡ kanmin ni mel wamp ti kʉn timan rok ni nʉnʉi! Na Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei kuⱡamba, wote ⱡoporpa tʉpa oⱡa mondum ei kʉn, kandʉk neing!” nitim. \p \v 10 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, waldʉk nʉk mel, “Mi ik mbo wu mbʉ ndi, Ilaija kuimp tepa omba nʉtmʉn ndi, namba elinga nʉtmʉn?” nʉtʉng. \p \v 11 Nilingina ik ni, punt ropa nimba mel, “Ik mong ti Buk Wingti ila petʉm ei ndi, Ilaija kuimp tepa omba, wamp mbʉ tʉpa kun etmba. \v 12 Wote na ndi, enim ik ti kundʉp namp ei, Ilaija ni kor urum ni, wote wamp ndi, kandʉk poⱡ ndui nandʉk, rok pint panda etʉng. I etʉng ei mel ku, na Muⱡʉl Wu Kupa ei, wamp mbʉ nga ki pol ila mindil nuimp!” nitim. \v 13 I nitim ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, ik ninim ei, wamp nu tindi wu Jon nga ninim pʉnt nʉk tʉk mendʉtʉng. \s1 Jisas Ndi Kang Ti Kur Kit Murum Ei Etpa Titim \p \v 14-15 Wote yant ok, wamp num morung nila orung ei kun, wu ti omba Jisas kʉn mura kopʉtʉng ropa rumaⱡi pepa nimba mel, “Nuim ye! Na nga kang ei kaimp kun ka! Kang ei, ropa wʉlʉ munduⱡnga, purpur ropa ndip ila kep, nu num na mbila kep, ropa rʉk ndurum. \v 16 Kang ei mep, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn oⱡʉmba, etʉk ting ei pilik rundrung,” nitim. \p \v 17 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim na mondʉk pili napilik, numan mbo pi nʉpi wamp mbʉ ye! Na enim kʉn moⱡʉp mint mbi ei? Enim wamp mbʉ nga na mindil nondʉp mint mbi ei? I kang ei, na mor ila mek wʉiya!” nitim. \v 18 Wote kang ni, mek oⱡina, Jisas ndi, tʉpa pendpa kur kit ni, ik nguⱡnga, kur ni kang ei, wak ropa puⱡnga, ni kʉn ku kui ni wang nitim. \p \v 19 Ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, Jisas mo rok waldʉk nʉk mel, “Tʉn kur kit ei, mak rʉp tʉp mundmin nʉmp etʉp koi nimʉn ei, namba ei mel em nda?” nʉtʉng. \p \v 20 Ik ni, punt ropa nimba mel, “Ei nambuⱡ emel, enim nga Got kʉn mondpa pili ei, ronduⱡ pi napʉrʉm. Ik kupa ei enim kundʉp nʉnt, enim Got kʉn mondʉk pilik muⱡing uⱡ ei, nde kaipa mong ei mel kapⱡa pem ndam, int komnga ei kundʉk, ‘Nim akʉkʉn pukʉn noi ila mul nana mba moⱡmba.’ Wote nim ndi i etkʉn uⱡ mat kapⱡa itʉn ku. \v 21 [Kur kit mbʉ, wei ok pi nʉping, enim atinga rok, rʉng mowi pek eng ei ndi, kapⱡa makrʉk munding,” nitim.] \s1 Jisas Elim Koⱡmba Ei Nga Aldpa Nitim \p \v 22-23 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ok, Galili kona ila tʉk tenda etʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei, imp molk, tʉk wu mat ngangina, wu mbʉ ndi, rok kunding. Wote, ant raldika omba pangga, ⱡoporpa tʉpa oⱡa mondʉmba,” nitim. Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ik ei, pilik munt mindil tʉtʉng. \s1 Manga Wingti Ila Ku Moni Takis Ngui Uⱡ Ei \p \v 24 Wi Kaperniyum yant oⱡina, manga wingti ku takis tʉtmʉn wu kʉⱡ ndi ok, Pita waldʉk nʉk mel, “Nim nga ik mbo wu ei, manga wingti ku takis ngorum muna mon?” nʉtʉng. \p \v 25 Pita ndi, “Ngorum ei ka!” Nimba pendpa, manga nila murʉk puⱡnga, Jisas ndi, kuimp tepa nimba mel, “Saimon ye! Nim etʉk pʉn mel nant? Ya mʉi kona wu peng mumuk mbʉ, ku takis ei nam kʉn tʉtmʉn? Mʉi puⱡ wamp mbʉ kʉn tʉtmʉn muna, wamp elpa mbʉ kʉn tʉtmʉn?” nitim. \p \v 26 Pita ndi, nimba mel, “Wamp elpa mbʉ kʉn tʉtmʉn,” nitim. Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “I pʉnt ei kʉn, mʉi puⱡ wamp mbʉ, ku takis ngui ngʉngmin. \v 27 Wote tʉn ndi, ku takis ngui ngʉngmin ndam, tʉn kʉn, pilik kit piling ei mon. Wote nim pukʉn, met num ʉldʉ ila oma uk mundana, oma kuimp tepa omba pem oma ei nga keta ei. Ambulkʉn aka etkʉn kʉni, ku moni ti, pemba ku ei ndi, mek pukʉn tilinga, ku takis ngui,” nitim. \c 18 \s1 Tʉpa Mumuk Rui Kona Ila Wamp Nam Ti Nuim Moⱡmba? \p \v 1 Ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, Jisas waldʉk nʉk mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila wamp nam ti, nuim moⱡmba?” nʉtʉng. \p \v 2-3 Wote Jisas ndi, kangambuⱡa ti, wi ropa tʉpa rʉk ting ila mondpa nimba mel, “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, enim nga numan ei, ropʉl rok, kangambuⱡa mel rʉⱡi naⱡʉng ndam, enim Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukʉr puk, muⱡing mel kapⱡa mon. \v 4 Wamp ti ndi, ya kangambuⱡa kel ei mel raⱡpa, elim nga orunga mepa mana omba moⱡum ndam, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila nuim moⱡmba. \p \v 5 “Wamp nam ti ndi, na nga mbi ila wamp ti, ya kangambuⱡa ei mel, rawe etpa rukʉr tʉm ndam, ei na kʉn etmba. \s1 Uⱡ Kit Mat Ndi, Wamp Nga Mondpa Pili Etpa Kit Mondrum \p \v 6 “Wote, wamp ti ndi, na mondʉk pilip moⱡum ndam, wamp kel mbʉ nga ti ndi, kunt kan itangga, uⱡ kit em ndam, kunt kan em wamp ei nga nuim kan ila, ku ou ti tʉk romʉndʉk, mek puk, nu moimbʉⱡ tila rok mana ndangina, nu wanggʉⱡ nga ndam pʉp. \v 7 Enim ya mʉi kona ila, kunt kan etmin wamp mat ndi itangina, mondpa pili wamp mat uⱡ kit eng ndam, kunt kan wamp mbʉ nga kont enim! Kunt kan uⱡ ei, pepa mint mba. Ei wote, wamp kʉn kunt kan puⱡ pendpa etʉm wamp ei nga kont enim. \v 8 Nim nga kʉmp muna, ki ei ndi itangga, nim uⱡ kit in ndam, uⱡ kit em mel ei, koⱡmung etʉk mundʉk kili! Nim ki tenda kep, kʉmp tenda muⱡangga, uⱡ nga kʉnt nga kont uⱡ tin ei kai. Nim nga kʉmp ki raⱡ pikʉ muⱡangga, nim rok, ndip kona ila munding ei kit. \v 9 Nim nga mong tenda ei ndi itangga, nim uⱡ kit in ndam, nim nga mong ei, akʉk ekit tʉkʉn, rok mundʉk kili! Nim nga mong tenda ei tek molkʉn, uⱡ nga kʉnt nga kona tin ei kai. Nim nga mong raⱡ pikʉ ʉnggʉlangga, nim rok ndip kona ila rok munding, ei kit,” nitim. \s1 Kng Sipsip Ti Mba Tiki Purum Ei Nga Ik Ek \p \v 10 “Enim ya wamp kel mbʉ nga ti, tʉk pei mundi nʉmʉndʉi! Enim kundʉp namp, ya wamp kel mbʉ rʉp etmin anggelo mbʉ ndi, na nga Wuta Got nga kuimp keta ila molk kandʉk mormin,” nitim. \v 11 [Na Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, wamp tiki polk mormin mbʉ, etʉp timp nʉmp mana ur.] \p \v 12 “Enim etʉk pʉnmin mel nant? Wu ti kng sipsip 100 tepa muⱡangga, tenda ti mba tiki poⱡum ndam, kng sipsip 99 kʉⱡ muⱡeing nimba, mondpa kelpa, tenda tiki poⱡum ei mba, kuri nakʉrmba ye? \p \v 13 “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, kng sipsip tenda mba, tiki poⱡum kandpa tʉm ni nga, numan mam ti etmba ei, kng sipsip 99 tiki puⱡi napʉⱡʉng kʉⱡ, numan etmba ei mel mon. \v 14 Ei mel ku, nim nga muⱡ ila Wu Tipanʉm ei ndi, ya wamp kel mbʉ nga ti, puk tiki puⱡi nʉpʉⱡeing nimba pʉtʉm,” nitim. \s1 Wu Ʉngʉn Nʉkʉn Tin Ei Mel \p \v 15 “Nim nga wu ʉngʉnʉl ei ndi, nim kʉn uⱡ ⱡawa ti em ndam, pukʉⱡ tila ndenga ni kʉⱡ molkʉⱡ, ⱡawa em ei mel nʉkʉn mot ndui. Nʉkʉn mot ndana ⱡawa em ei mel tʉm ndam, ang ndi, etʉp tʉnt nʉkʉn pili. \v 16 Muna ⱡawa em uⱡ ei, pilpa tʉpa pei mondum ndam, pukʉn wu tenda muna, raⱡ ei mel puk molk, nʉk tʉk kun itʉi! Buk Wingti ila nimba kʉn, ⱡawa em wamp ei, nʉk tʉk kun munding uⱡ ei, wamp raⱡ muna, raldika ei mel rʉk ila molk, mint nʉk tʉk kun munding. \v 17 Muna wu kʉⱡ nga ik ei, kum tʉi natʉm ndam, ⱡawa em ei mek, Got nga rapa tenda wamp mam ei kʉn oⱡa pʉi. Muna rʉp wamp mam ei nga ik ei, kum tʉi natʉpa, tʉpa mondum ndam, wu ei tʉk mbo wu mel kep, ku muna takis tʉtmʉn wu na mbʉ mel rundʉi,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Uⱡ Kut Ambuⱡpa Gi Ndʉi Uⱡ Ei Kʉn Pendpa Kili Uⱡ Raⱡ Nga Nitim \p \v 18 “Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt, enim ya mʉi kona ila mi rong uⱡ mbʉ, Got ndi, oⱡa muⱡ ila mi ku romba. Muna ya mʉi kona ila mi go nduk teng ndam, oⱡa muⱡ ila mi go ku ndumba,” nitim. \p \v 19 “Wote, na ik kupa ti, aldpa kundʉp namp, ya mʉi kona ila wamp ralt ndi, ik nʉk tenda mʉn kʉⱡ. Na nga muⱡ ila Wuta ei kʉn, mawa etkʉⱡ nʉnggil mel ei ngumba. \v 20 Ei nambuⱡ emel, wamp raⱡ kep, raldika kep, na nga mbi tʉk angʉndʉk, mʉk rok mormin rʉk ting ila nanim moⱡʉp ku et,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Mel Punt Wu Ralt Nga Ik Ek Rurung \p \v 21 Wote, Pita ei ndi, oⱡa omba Jisas waldpa nimba mel, “Nuim ei, na nga ʉngʉn wu ei ndi, rʉk rʉk na kʉn ⱡawa etpa mint pum ndam, nit mbʉ pendʉp kelip pamba mba, namba iti itangga? Nit pendʉp kilamba mba, 7 em kʉn kapⱡa etmba ei?” nitim. \p \v 22 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Pendʉk kilana mba 7 mint mon, pendkʉn kelkʉn mint pana mba 70 pendpa 7 pora itangga. \v 23 Ik ei mel kundʉp nʉnt. Ei nambuⱡ emel, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, Wu Nuim ti ndi, elim nga kongun wu mbʉ, kʉng mel punt mundrum mbʉ, nimba tʉpa kun mundʉmba ei mel. \v 24 Wote, mel punt mundrum wu mbʉ ndi, punt rok ngeing nimba pitim ni kʉn, elim nga kongun wu mbʉ ndi, ku moni punt 10 miliyon ei mel punt mundrum wu ti, elim kʉn mek orung. \v 25 Mel punt pʉtʉm wu ni, ku punt romba ei pilpa rundʉⱡnga, wu king ni ndi, ‘Wu ei kep, amp kangambuⱡa na, kng mel na mbʉ tʉk wu mat kʉn rarʉp rangina, na nga ku mbʉ mel puⱡ ila timp!’ nitim. \v 26 I nilinga, kongun wu ni, wu nuim mumuk ei nga kʉmp puⱡ ila, mura ropa mondpa, ‘Nuim ye! Na kont kulkʉn ui mat, roⱡ etkʉn ngana moⱡʉp nim nga ku punt, na kʉn petʉm mbʉ, andʉp kandʉp tʉp punt rop ngeimp!’ nitim. \v 27 Wu peng ei ndi, kongun wu ni nga kont kuⱡpa, ku punt nimbʉ, punt rok ngʉngi. \v 28 Wote, kongun wu tenda ni ndi, ku pena omba kʉndrʉm mel, elim kʉn kongun rʉⱡaip tenda ila wu ti, elim ndi, ku kum raⱡ ngurum wu ni urum. Kandpa kʉn, wu ni nga nuim kan ni, ambuⱡpa kint ngumba nimba mel, ‘Na nga ku moni ei tʉkʉr kʉn punt rokʉn ngui!’ nitim. \p \v 29 “Wote, kongun rʉⱡaip tenda wu ni ndi, kʉmp puⱡ ila, mura ropa mondpa, ‘Nim ndi, na kont kulkʉn wak rana, nim nga ku punt na kʉn petʉm mbʉ, pikʉ punt rop ngeimp,’ nitim. \v 30 Wote ik ni, pili nʉpilimp nimba, ku kʉⱡ punt rokʉn ngʉn kʉn mint, wak rop mundimp nimba, tʉpa kan ngurum. \p \v 31 “I itim uⱡ ni, kongun wu mat ndi, kandʉk munt mindil tʉk, pok wu nuim ni kundʉk nʉtʉng. \v 32-33 Wu Nuim ei ndi, kongun wu ei wi ropa tʉpa, ‘Nim kongun wu kit! Na kʉn kont it ik rʉngʉn ni pilip, na nga ku punt nin ila nim kʉn petʉm mbʉ, wak runt ni ka! Na ndi, nim kont kuⱡʉp, mel punt mbʉ, wak runt ni mel ku, nim nga kongun tenda wu ei nga ku punt kʉⱡ wak ku roⱡina ka!’ nitim. \v 34 I nimba, wu nuim ni, popʉⱡ kuⱡpa, kongun wu ni tʉpa, kan manga ila wu kʉⱡ ngumba, etʉk elik rundangina, na ku kʉⱡ punt rangga mint wak rʉi!’ nitim. \v 35 Ei mel ku, enim wu ʉngʉn ti kʉn, popʉⱡ em ei, numan wang nduk, wak rui narʉng ndam, na nga muⱡ ila Wuta ei ndi, i ku etpa, enim nga uⱡ kit mbʉ wak rui narʉmba,” nitim. \c 19 \s1 Jisas Ndi, Wu Amp Ndenggʉⱡa Ni Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 1 Jisas ndi, ik mbʉ pora nimba mel, Galili kona ila wak ropa, nu Joran noi orunga, Juriya kona tetʉm mbila purum. \v 2 Wamp minal ndi, Jisas kandʉk purum ila, akil tek orung nimba, mat kui peng itim wamp mbʉ, etpa weing titim. \p \v 3 Ei kʉn, Perisi wu mat ndi, Jisas oⱡa tʉk kʉning pilik ik ei mel, waldʉtʉng nʉk mel, “Wu ti nga amp ei, uⱡ ei muna ei, enim nimba ndenggʉⱡa ndupa, mundpa kilmba ei, kapⱡa etmba muna mon?” nʉtʉng. \p \v 4 Wote Jisas ndi, ik int ndupa nimba mel, “Enim Buk Wingti ila wamp weng ndupa itim ei ndi, wu amp nimba mim itim mon ei, kʉmp rok kandʉrmin muna mon? \v 5 Wote Got ndi, nimba mel, ‘Wu amp raⱡ nʉmp mim ent uⱡ ei ndi, wu ei, elim nga mam tipam raⱡ wak ropa mba, amp ei kʉn kup itangga, wamp tenda ralk muⱡʉnggil.’ \v 6 Ei kʉn, wamp raⱡ, wote raⱡ mel mon. Wote, wamp tenda ralk muⱡʉnggil. Got ndi, tʉpa tenda itim uⱡ ei, mana mʉi kona ila wamp ti ndi, nimba ndenggʉⱡa ndumba mel kapⱡa mon,” nitim. \p \v 7 Wote, Perisi wu ni kʉⱡ ndi, waldʉk nʉk mel, “Wote nambuⱡ emel, Moses ndi, mi ik ti ngumba kʉn, wu ei ndi, elim nga amp ei, amp ndenggʉⱡa ndui mon ti ngumba wak rangga?” nitim. \p \v 8 Jisas ndi, nimba mel, “Moses ndi, enim nga ambʉnʉmʉl mbʉ, ndenggʉⱡa ndʉi nitim ei, nambuⱡ emel, wu amp raⱡ mim itim ei nga puⱡ ei, enim ndi, pilik kʉn, tʉk roi ndurum. Uⱡ ei mel, wu amp raⱡ mim itim ei kʉn, uⱡ ei pi nʉpʉtʉm. \v 9 Enim pilʉiya! Wu ti ndi, elim nga ambʉm ei wapra rui uⱡ ti iti nʉtangga, mʉn kan amp ei, mundpa kelpa, amp kont nga tʉm ndam, wu ei wapra rui uⱡ ⱡawa ei etmba,” nitim. \p \v 10 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas kundʉk nʉk mel, “Nim ndi nʉkʉn kʉn, wu amp wapra rui uⱡ ei ndi mendpʉⱡ, wu amp ndenggʉⱡa nitmin nin ndam, wu amp ti natʉk, wangʉn pelingina ndam, kapⱡa elinga,” nʉtʉng. \v 11 Ni kʉn, Jisas ndi, ik punt ropa nimba mel, “Wu amp wangʉn petmin uⱡ ei, wamp pora nga uⱡ ti mon. Got elim ndi, pʉtʉm wamp kʉⱡ mendpʉⱡ, wangʉn petmin. \v 12 Wu amp ti natʉtmʉn uⱡ ei nga puⱡ minal ei, mat mamʉl nga oⱡ rukʉr ila pek ormʉn ei kʉn, wu puk amp tʉk iting mel mon. Wote, wamp mat ndi elingina, pot petmin mat muⱡ ila tʉpa, mumuk rui uⱡ ei nga nʉndʉk, wangʉn pek etmin. Ei kʉn, ik ei pilpa tʉmba wamp ti, elim pilpa tangga,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kangambuⱡa Kel Mbʉ Memp Pindʉtʉm \p \v 13 Wote, wamp mat ndi, kangambuⱡa mbʉ, Jisas ndi, peng mbila ki oⱡa ndupa ambuⱡpa, memp pindangga nʉk mek orung. Ni kʉn, kitip kʉni wu nimbʉ ndi, uⱡ ei kandʉk, wamp mbʉ ik ngorung. \v 14 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Kangambuⱡa mbʉ, na kʉn weing, enim ndi, mon ni nʉnʉi! Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wamp mat kangambuⱡa kel mbʉ mel, ralk moⱡʉng mbʉ nga” nitim. \v 15 I nimba kʉn, kangambuⱡa nimbʉ nga peng ila ambuⱡpa, memp pendpa kʉn, wote kona tila purum. \s1 Kang Wu Ti, Kng Mel Ou Ndupa Pitim ei \p \v 16 Ui ti kʉn, wu ti rʉk omba Jisas waldpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Na uⱡ kai namba uⱡ mbʉ etʉp, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei timp?” nitim. \v 17 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Uⱡ kai ei, nant nʉkʉn na kʉn waldʉn ei, ⱡawa etkʉn nin ei ka! Got mint wu kai tenda ei morum. Uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, timp nʉkʉn pin ndam, Got nga mi ik kʉⱡ pep rui,” nitim. \p \v 18-19 Ni kʉn, wu ni ndi, nimba mel, “Ei mi ik nant mbʉ nga nʉn?” nimba wuldʉtʉm. Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Wamp ti rok kundi nʉkʉndi, wu amp wapra rui uⱡ mbʉ iti nʉti, kindʉp nui nʉni! Nim wamp ti kʉn, ik kol rok ni nʉni, manʉm tipanʉm raⱡ tʉkʉn ou ndui, nim ninim numan ngorun ei mel ku, nim nga manga keta kup wamp mbʉ i ku etkʉn, numan ngui!” nitim. \v 20 Wote, kang wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Ya nʉn mi ik mbʉ, na pep rop pilip ket ent. Na nambuⱡ ei nga kapⱡa iti natʉnʉm?” nitim. \v 21 Jisas ndi, wu ni kundpa nimba mel, “Nim wu kun pi kai ti muⱡimp nʉkʉn, pin ndam, int pukʉn nim nga kng mel tekʉn morʉn mbʉ, rarʉp rokʉn, ku moni tʉkʉn ku mbʉ ndi, mek pukʉn, wamp kurpa mbʉ ngui! Wote yant okʉn, na nga kitip kʉni wamp ralkʉn mʉn ndam, nim muⱡ kona ila mel pemba,” nitim. \v 22 Kang wu ni ndi, Jisas ik nitim ni pilinga, numan ei mbun elinga, kelpa purum. Ei nambuⱡ emel, elim kng mel ou ndupa tepa murum. \v 23 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, kng mel mbʉ pei wamp ti ndi, muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukrʉng mba, ei nga mbun ndi koⱡmba. \v 24 Ik ei nga, wote aldpa nʉnt, kng kamel ou ei ndi, gal ruri nombuⱡa ila rukrʉng mba ei nga mbun etpa tetʉm. Wote, wamp kng mel pi ti, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukrʉng mba ei nga, ama minal mbun etpa tetʉm,” nitim. \v 25 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ik ei pilik, min ngʉn mundʉk, nʉk mel, “I ndam, nam uⱡ nga kʉnt nga moⱡpa mint mba?” waldʉtʉng. \v 26 Wu ni kʉⱡ kʉn, kundpa nimba mel, “Wamp ti ndi, elim peng kont ti natʉmba. Ei wote, Got ndi, nambuⱡ mbʉ, kapⱡa etmba mint,” nitim. \v 27 Wote Pita ndi, ik akpa nimba mel, “Kana! Tʉn nga mel mbʉ, tʉp mbuldung ndupʉn, nim pep rumʉn ei nga, tʉn Got ndi, namba mel ei ngumba?” nitim. \v 28 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim pilik nduimp rok muⱡʉi! Na Muⱡʉl Wu Kupa ei, mon pangga, rʉpndi pol ila munt kʉn, enim na nga kitip kʉni wu 12 kʉⱡ, i ku etʉk, rʉpndi pol ila molk, Isrel nga wu rʉⱡaip 12 kʉⱡ kʉmp ting. \v 29 Wote, wamp nam ti, na pep ruimp nimba kʉn, elim nga mam tipamʉl, kimʉnʉl, ʉngʉnʉl, kangambuⱡa, na pana kongun kona mbʉ, wak rom ndam, mel minal pendpa pʉⱡ ila tʉpa pangga 100 etmba. Wote, uⱡ nga kʉnt nga kont mul ei, Got ndi ngumba. \v 30 Wote wamp mat akup kuimbal mormin mbʉ ok, akil ting. Wote, akup ila wamp mat, akil tenmin mbʉ ok, kuimbal ping. \c 20 \s1 Wain Pana Ila Kongun Wu Mbʉ \p \v 1 Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ei, ya uⱡ ei mel. Wu Nuim ti, elim nga wain pana ei, kongun indeing nimba, ipri unt ekit mba, wu mat kurpa purum. \v 2 Mba kandpa titim wu mbʉ, ku moni ruri tenda ei mel, ant tenda ila nguimp nitim ila, kapⱡa nilingina, tʉpa wain pana ila kongun itʉi nimba tʉpa mundrum. \v 3-4 Wote ant omba, 9 kilok ei oⱡa elinga kʉn, wu nuim mba aldpa mba mel rop kona ila wu kat kai kandʉk morung ila kandpa nimba mel, ‘Enim puk na nga wain pana ila kongun indeing pʉi! Enim ku moni mat, kongun eng ei mel kapⱡa kapⱡa etʉp nguimp,’ nitim. Ni kʉn, wain pana ila puk kongun endʉtʉng. \v 5 Wote, rʉnggilmʉ 12 kilok elinga kʉn, wu mat i ku etpa kandpa tʉpa, kongun ila tʉpa mundrum. Wote ant ei mana mba, 3 kilok elinga, wu mat ku kandpa tʉpa, kongun ila tʉpa mundrum. \v 6 Wote akil tepa, ant ei mana mba, 5 kilok elinga kʉn, wu kai kandʉk morung kat kʉⱡ, kundpa nimba mel, ‘Enim nambuⱡ emel, kai kandʉk moⱡina, kona rumbʉⱡ romba enim?’ nimba wuldʉtʉm. \v 7 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, ‘Tʉn wamp ti ndi, kongun iteing wʉi ni nanim,’ nʉtʉng, ‘I ndam, enim puk, na nga wain pana ila kongun iteing pʉi ku!’ nitim. \p \v 8 “Kona rumbʉⱡ romba itim ni kʉn, wain pana puⱡ wu ni ndi, kongun rʉp wu ni, kundpa nimba mel, ‘Kongun wu mbʉ, wi rokʉn moni ngui! Akil tek ok, kongun eng wu mbʉ, moni kuimp tekʉn ngukʉn, wote kongun kuimp tek ok eng mbʉ, moni akil tekʉn ngui!’ nitim. \v 9 Ni kʉn, mel ant ei mana puⱡnga, kongun etʉng wu nimbʉ, ku moni ruri tenda nʉk tʉtʉng. \v 10 Wote, kongun ipri unt ok etʉng nimbʉ, en enim moni minal mel timin nda nʉk pilik morung. Ni wote, ku moni ruri tenda nimba ngurum. \v 11-12 Ku moni ni kʉⱡ tʉk, wain pana puⱡ wu ni kʉn, numan rukʉr ik mura etʉk nʉk mel, ‘Wu akil tek kongun rung tilinga ong kʉⱡ, ant mong tenda mendpʉⱡ kongun eng. Wote, tʉn ipri unt ombun etʉp moⱡmina, wote ant ndi, tʉn nom uⱡ ei, kandkʉn kelkʉn, wote ku moni ruri tenda nʉkʉn ei, ngun ei ka?’ nʉtʉng. \v 13 Pana puⱡ wu ni ndi, wu ti ni, kundpa nimba mel, “Ang ye! Na ndi, nim tʉp wʉlʉ mundʉp uⱡ ti iti nʉtʉnt. Nim ant tenda ila, ku ruri tenda nguimp nʉnt ei, kapⱡa nʉkʉn nim ok, kongun in ni ka! \v 14 Nim nga ku tin ei mel, tin ei kʉn, mekʉn mang kona pi! Ya wu ant ei, mana pʉng omba, kongun em wu ni, nim ngont ku peng ni mel ku nguimp. \v 15 Ku nanim nga mbʉ ndi, nanim kʉmp tʉp, itimp nʉmp pint mbʉ mel, iti nʉtʉmp ye? Muna, nim wu kʉⱡ kʉn, ku moni kapⱡa etʉp ngont ei nga wʉlʉk ron ei?” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, ik ek kʉⱡ ropa pora ndupa nimba mel, “Akil teng wamp mbʉ ok, kuimbal ping, wote kuimbal moⱡʉng wamp mbʉ ok, akil ting,” nitim. \s1 Jisas Elim Koⱡmba. Ei Nga Nimba Raldika Inditim. \p \v 17-19 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, wi Jerusalem mbin nʉk puk, nombuⱡa rʉk tʉngʉn ila, Jisas ndi, wu kʉⱡ ekit tʉpa ndenga nimba, kundpa nimba mel, “Pilik kun tʉi! Tʉn wi Jerusalem punmʉn ila, Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei, imp molk tʉk, pris wu kuimbal kʉⱡ kʉn, mi ik mbo wu kʉⱡ kʉn nguing. Wu kʉⱡ ndi, wu ei punt wu nʉk, rok kundʉi nʉk, tʉk mek puk wu rʉⱡaip elpa kat ngangina, kan ngʉk tʉk ik kuldʉk, tʉmbʉⱡ rok tʉk, nde peta ila nil rok pindangina, pepa koⱡmba. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga, ⱡoporpa tʉpa oⱡa mondʉmba,” nitim. \s1 Wu Jeims, Jon Raⱡ Nga Mam Ei Ndi, Jisas Kʉn Mel Mawa Itim \p \v 20 Wu Sepeti ambʉm ni, elim nga kangʉm raⱡ mepa omba, Jisas murum nila, mura ropa mondpa mel ti, mawa etmba itim. \v 21 Wote Jisas ndi, “Nim namba mel ei, numan ngun?” nimba wuldʉtʉm. Amp ni ndi, punt ropa nimba mel, “Nim nga tʉpa mumuk rui kona ila nim wu nuim mʉn ei kʉn, na nga kang wu raⱡ nga ti tʉkʉn, ki mbo orunga mondkʉn, ti tʉkʉn, ki rar orunga mundimp nʉn nʉmp ont,” nitim. \v 22 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Nim mawa etkʉn nʉn ik ei, pilkʉn kun iti natʉk ninmin. Na mindil nu nuimp ent nu ming tenda ila, kapⱡa enim kapⱡa nuing ei?” nimba wuldʉtʉm. Wote, punt rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Tʉl kapⱡa nuimbil,” nʉtʉnggil. \v 23 Wote Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Enmbil na nʉnt nu ming tenda ila kapⱡa nuinggil mint. Wote nam ti, na nga ki mbo orunga muna, rar orunga moⱡmba ei na ndi, nimp mel kapⱡa mon. Kona raⱡ na nga Wuta ei ndi, to ropa titim wamp mbʉ nga kona tetʉm,” nitim. \p \v 24 Wote, wu raⱡ nga ik nʉtʉnggil ni, kitip kʉni wu 10 kat ndi, pilik popʉⱡ kurung. \v 25 Wu kʉⱡ popʉⱡ kurung uⱡ ei, Jisas ndi, kandpa, wu ni kʉⱡ pʉkʉ, wi ropa rukʉr tʉpa, nimba mel, “Enim pilik mormin ei, mbo wu nuim mbo wamp mbʉ, ou kel mbʉ ambulk, oⱡa mana etʉk, wote en enim oⱡa mel puk wamp mbʉ ndi, en enim nga ik mbʉ teng ndeing nʉtmin. \v 26 Uⱡ ei mel, enim kʉn pi nʉpangga! Enim nga ruⱡ ila wu ti, nuim muⱡimp nimba pilim ndam, enim nga kindmant wamp mel muⱡangga! \v 27 Ei kʉn, enim kʉn kuimbal muⱡimp nimba pilim wu ei, enim nga kindmant wamp kurpa raⱡpa muⱡangga! \v 28 Ei nambuⱡ emel, Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, enim tʉpa kindmant wamp rundi nandʉmba mon. Enim nga kindmant endpa, elim nga kont mba mul uⱡ ei, wak ropa, wamp minal etpa tʉmba, pilpa mana urum ei mel, enim i ku itʉi,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Wu Mong Ti Raⱡ Etpa Titim \p \v 29 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Jeriko wak rok kelik ping oⱡina, wamp minal Jisas pep rok, akil tek orung. \v 30 Wu mong ti raⱡ, nombuⱡa ʉldʉ ila molkʉⱡ pʉtʉnggil mel, Jisas ni omba punum nʉtʉng ila, wi rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Wu Nuim ye! Depit nga kangʉm. Tʉl kont kun ka!” nʉtʉnggil. \v 31 Wote, wamp nimbʉ ndi, ik ngʉk, raka ni kʉⱡ moⱡʉnggil ka nʉtʉng ni, pilik kelkʉⱡ wi oⱡa ndukʉⱡ, rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Depit nga kangʉm wu Nuim ye! Tʉl kont kun ka!” nʉtʉnggil. \v 32 Jisas ndi, nombuⱡa ila anggilpa, wu raⱡ waldpa nimba mel, “Na ndi, enmbil etʉp iteimp nʉk, nʉnmbil mel nant?” nitim. \v 33 Wote, wu raⱡ ndi, punt rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Nuim ye! Tʉl nga mong raⱡ etkʉn, piral ndun nʉmp nʉnmbʉⱡ ei ka!” nʉtʉnggil. \v 34 Ni kʉn, Jisas ndi, wu raⱡ kandpa kont elinga, wu raⱡ nga mong ila ambuⱡnga, tʉngʉnda mint piral nilinga, kona kandkʉⱡ, Jisas purum mel, pep rokʉⱡ purʉnggil. \c 21 \s1 Jisas Wi Jerusalem Rukʉr Purum \p \v 1-2 Jisas ni, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, Jerusalem kona nondpa ok, Olip komnga mana orunga Betpeis manga rʉⱡaip ila ok, elim nga kitip kʉni wu raⱡ tʉpa, kuimp tepa mundpa nimba mel, “Noi manga rʉⱡaip ila pukʉⱡ, kng donggi mam ti, waⱡ ei kʉn, kan kulk tenda ila pendʉng ei, kan potkʉⱡ mek, na kʉn wʉl! \v 3 Wamp na ti ndi, kandpa nim ndam, enmbil ndi, ni kʉⱡ mel, ‘Nuim ei ndi, uⱡ ti itimp nim ila, timbil onmbʉⱡ nʉl. Wote ei kʉn, kng donggi raⱡ mek pʉl nimba wak romba,’” nitim. \v 4 “Uⱡ i itim ei ndi, painui wu ti nga nitim ik ei, omba kupa itim, \q1 \v 5 ‘Saiyon mbuⱡam ei kundʉk, enim nga wu Nuim ei enim kʉn onum. Wu ei koma pou raⱡ tepa, kng donggi kokila ei nga mbuⱡ ming ila moⱡpa onum.’” nitim. \p \v 6 Wote, kitip kʉni wu ni raⱡ ndi pukʉⱡ, Jisas nitim ni mel etʉnggil. \v 7 Kng donggi waⱡ mam raⱡ mek okʉⱡ, en enmbil nga wal pʉki mbʉ, potkʉⱡ donggi kokila mbuⱡ ila oⱡa nduk tilinggila, Jisas ni oⱡa mbʉ pol ila murum. \v 8 Wamp minal morung nimbʉ nga mat ndi, en enim nga wal pʉki na mbʉ, potʉk nombuⱡa mam ila kumbʉlʉk tetʉng, mat ndi, nde omung na yaⱡa ongum na mbʉ ranggʉk, tʉk nombuⱡa omba ila kumbʉlʉk tetʉng. \v 9 Jisas urum ila wamp minal ok, kuimp akil tek, ʉⱡi rok kei nʉk, “Depit nga kangʉm ei mbi pangga! Oⱡa Nuim ei nga mbi ila tʉpa angʉndpa onum ei, Got ndi, memp pindangga! Got nga mbi ei paka rʉndamin!” nʉtʉng. \p \v 10 Jisas wi Jerusalem rukʉr puⱡnga, kona puⱡ wamp nimbʉ ndi, rot nʉk mel, “Wu ei nam?” nʉk waldʉtʉng. \v 11 Wote, wamp num ila mat ndi, nʉk mel, “Wu ei, Galili kona orunga, Nasaret nga painui wu Jisas ni onum,” nʉtʉng. \s1 Jisas Manga Wingti Ou Ila Purum \p \v 12-13 Jisas manga wingti ou ila murʉk mba wamp mel mbʉ tek rarʉp rok, etʉk morung nimbʉ, makrʉpa tʉpa pena ndurum. Wote ku moni na, kʉi na, yoⱡ etʉk morung wu mbʉ nga rat pol nimbʉ, ropa kungʉndrʉm. Jisas ndi, wu nimbʉ morung kundpa nimba mel, “Buk Wingti ila, Got ndi, ik ti nitim, ‘Na nga manga wingti ei, mbi tek atinga manga nʉi,’ nʉtʉm. Ni nga wote, enim ndi tʉk, kindʉp wamp nga mi manga randʉnmin ei ka!” nitim. \p \v 14 Jisas ni mba, manga wingti ou ila moⱡnga, kʉmp ki rumbrʉm wamp na, mong tʉtʉm wamp mbʉ kʉn, mek oⱡina, etpa titim. \v 15 Jisas oⱡina ndi, uⱡ ronduⱡ mat itim nimbʉ kʉn molk kandrung. Wote, kangambuⱡa mbʉ ndi, manga wingti ou ila ke nʉk mel, “Wu Depit nga kangʉm ei, mbi paka rʉndamin!” nʉtʉng. Ni kʉn, wu pris peng mumuk kʉⱡ kʉn, mi ik mbo wu kʉⱡ kʉn, uⱡ mbʉ kandʉk popʉⱡ mondrung. \v 16 Kangambuⱡa mbʉ i nilingina, wu ni kʉⱡ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nim ik nʉnmʉn ei pʉnmin?” niting. “Na pʉnt ei ka,” nimba punt ropa wu kʉⱡ, wote waldpa nimba mel, “Enim Buk Wingti ila petʉm ik kʉⱡ, kʉmp rok kandʉrmin muna mon? \p ‘Oⱡa Got ndi, kangambuⱡa kel na, waⱡ nana na mbʉ nga keta ila, mbi paka rundi uⱡ mbʉ nga mbo endʉtʉm?’” nitim. \p \v 17 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ wak ropa, kona peng ila kelpa ekit mba, Betani kona ila mba rumbʉⱡ tenda mel murum. \s1 Nde Ui Ti Jisas Ndi, Memp Kit Ei Ngurum \p \v 18 Ipri unt Jisas ni, Jerusalem kona peng ila yant uimp nimba oⱡnga, kun kurum. \v 19 Wote kʉndrʉm mel, nde ui kat nombuⱡa mam ʉldʉ ila murum ila, mong ropa petʉm muna mon nda? Nimba ruk purum mel, mong ti ropa pi nʉpʉtʉm, wei ongum etpa murum. Jisas ndi, nde ui kʉⱡ kundpa nimba mel, “Nim wote, ui mbila mong ti rui nʉrʉn!” nitim. I nilinga, tʉngʉnda mint, nde ui ni kʉⱡ kurum. \v 20 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ uⱡ ei kandʉk, min ngʉn mundʉk nʉk mel, “Nde ui kʉⱡ tʉngʉnda mint konum ei, etpa enim mel nant?” nʉk waldʉtʉng. \v 21 Jisas ndi, ik nʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Na enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Enim Got kʉn mondʉk pilik, numan ʉkpʉk ti natʉk eng ndam, ya nde ui kʉⱡ kʉn, ent uⱡ ni mel kapⱡa iting. Wote, ei mint mon, ya komnga ei kundkʉn, ninim akʉkʉn, oⱡa tʉkʉn, num kuta ila mana pi nin ndam, kupa omba mba mint. \v 22 Enim Got kʉn mondʉk piling ndam, namba mel mat atinga rok, ngangga nʉk, waldʉng mbʉ ngumba mint,” nitim. \s1 Jisas Elim Nga Ronduⱡ Ei Nam Ndi, Ngurum Nʉk Waldʉtʉng \p \v 23 Jisas manga wingti ou ila yant omba, ik puⱡ mondpa mbo inditim ni kʉn, wu pris na, manga wingti rʉp wu na nimbʉ ndi waldʉk nʉk mel, “Tʉn ndi, nim kongun ngui ngʉngmin ni, nim ronduⱡ ei nam ndi, nguⱡnga en?” nʉtʉng. \v 24-25 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ nga ik nʉtʉng ni punt ropa nimba mel, “Na ndi, enim ik ti wuldimp ent ei, punt rong ndam, na nam ndi, ronduⱡ nguⱡnga ent uⱡ mbʉ mel, enim kundʉp nimp. Jon wamp nu tʉndʉtʉm ni, nam ndi kongun ngurum, Oⱡa Got ndi, ngurum muna, mana wamp ti ndi, ngurung?” nitim. Nitim ila, en enim rʉk ik palk nʉk mel, “Etʉp nimʉn mel nant? Tʉn pʉnt ropʉn nimbun mel, ‘Oⱡa Got ndi ngurum,’ nimʉn ndam, ‘Tʉn kundpa ei ndam, wote enim Jon nitim ik ei, nambuⱡ emel, mondʉk pili napʉtʉng?’ \v 26 Wote tʉn ndi, ‘Mana wamp,’ ti ndi, nimʉn ndam, wamp mbʉ ndi, tʉn kʉn ik mura ting ei nga mundmong itmin. Ei nambuⱡ emel, Jon ei painui wu ti nʉk pilik mormin,” nʉtʉng. \v 27 Jisas nga ik ni punt rok nʉk mel, “Tʉn pili napʉn mon,” nʉtʉng. Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim pili napʉlʉng ndam, wote na uⱡ ent kʉⱡ nga ronduⱡ ei, nam ndi, ngurum ei, enim kundʉp ni nʉnimp mon ku,” nitim. \s1 Wu Ʉngʉn Ʉngʉn Ralt Nga Ik Ek \p \v 28 “Ei kʉn, enim namba nʉk pʉnmin? Wu ti kang wu raⱡ etpa mitim. Wu ni ndi, kangʉm kang wu kumna ei kundpa, ‘Nim akup pukʉn wain pana ila kongun tʉn pi!’ nitim. \v 29 Nitim ni, kang wu ei ndi, punt ropa nimba mel, ‘Na iti nʉtimp!’ nimba, wote moⱡpa numan wang ndupa mba itim. \v 30 “Wote, wu ni ndi, mba kangʉm akil ni, ik tenda ei ku kundpa nitim ni, kang wu ndi, ‘Kapⱡa nʉn kongun ei itimp,’ nitim. Wote, kongun ei mba iti nʉtʉtʉm. \v 31 Ei kun, kang wu nant ei ndi, tipam nga nitim ik ei teng ndurum?” nimba wuldʉtʉm. Wu ni kʉⱡ ndi, “Wu komun ei,” nʉtʉng. Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Ku moni takis ti wu mbʉ kʉn, amp wapra rui mbʉ kʉn, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ila, kuimp tek pangina enim, akil ting. \v 32 Ei nambuⱡ emel, Jon ndi omba, enim nombuⱡa kun kai ei, tʉpa orunga ndurum ei, enim tʉk pei mundrʉng. Wote, ku moni takis ti wu mbʉ kʉn, amp wapra rui mbʉ kʉn, Jon nitim ik ei, mondʉk pʉtʉng. Wamp kʉⱡ i etʉng uⱡ ei, enim kandrung ku. Wote, enim molk akil tek, numan ropʉl rok, Jon nitim ik ei kep, mondʉk pili napʉtʉng ku,” nitim. \s1 Wain Pana Rʉp Wu Kit Kat Nga Ik Ek \p \v 33 Jisas ndi, wu pris na, manga wingti rup wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Ik ek ti ku, kum tek pilʉi! Ui ti kʉn, wu nuim ti, wain pana ti raⱡpa, wote paⱡa etpa rʉk ndupa, wain mong ropa ngurmba kona ti, wʉng ila kut akpa tepa, wote rup manga roⱡ ti raⱡpa, mepa oⱡa mba itim. I etpa tepa kona roⱡ tila mba pilpa, wain pana ei wu mat ndi, rʉp indeing nimba ngumba pendpa purum. \v 34 Wote, wain rʉnging ui ei, nondpa urum ni kʉn, elim nga kindmant wu, tʉpa wain pana rʉp etʉng wu nimbʉ, morung kona ila, elim nga wain mat ranggʉk, teing nimba tʉpa mundrum. \v 35 Wain pana rʉp etʉng wu ni kʉⱡ ndi, kindmant wu ni kʉⱡ imp molk, ti tem poⱡ ndi rok, ti rok kondʉk, ti ku ndi rok etʉng. \v 36 Wote, kindmant wu mat minal i ku etpa pilpa, kelpa tʉpa nga mundrum nimbʉ, wain pana rʉp etʉng wu nimbʉ ndi, unt wu raldika kʉⱡ etʉng ni mel ku etʉng. \v 37 Wote akil tepa, elim nga kangʉm kʉnt ei tʉpa mundpa, ‘Na nga mit kang ei, kandʉk mbi nduk rui nʉring,’ nimba pitim. \v 38-39 Wote, pana rʉp wu kʉⱡ ndi kandʉk, en enim ol tek nʉk mel, ‘Ya pana puⱡ puⱡ raⱡpa tʉmba wu ei onum. Ei kʉn, kang wu ei, rop kondpʉn, ya pana ei tʉn tamin,’ nʉk, kang wu ni imp molk mel, wain pana ʉldʉ ila etʉk puk rok kondʉk tetʉng. \p \v 40 “Ei kʉn wote, pana puⱡ wu ei, elim yant om ei kʉn, wain pana rʉp etʉng wu kʉⱡ, nambuⱡ ti etmba nda?” nitim. Nimba kʉn, Jisas ndi wuldʉtʉm. \v 41 Wu nimbʉ ndi, “Uⱡ minʉpi etʉng wu kʉⱡ, ropa mbo nomundpa, wain pana ei tʉpa, wu kat ku rʉpʉtang nimba ngumba. Ngum wu kʉⱡ ndi, wain rupa rom ei kʉn, tʉk elim nguk ku iteing,” nimba itim. \v 42 Jisas ndi, wu nimbʉ kundpa, nimba mel, “Buk Wingti nga ik mong ti, ya ei mel petʉm ndi, kʉmp rok kandʉrmin mon? \q1 ‘Manga rʉki wu mbʉ ndi, nde ti kit nʉk mundʉk ketʉng ni, omba runga nde mel petʉm. Ei Oⱡa Nuim ei ndi elinga, tʉn ndi, uⱡ numan iti nʉmp kandʉrmin,’ nitim. \p \v 43 “Ei kʉn, akup enim ik ti kundʉp namp, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ enim kʉn petʉm ei, ekit tʉpa etʉk muⱡ pinding wamp mat ngumba. \v 44 Wamp nam ti, runga nde pol ila mba pem ti, rangga gurpa elpa elpa mba, wote runga nde ei, omba wamp ti nga kʉng ila pem ndam, wamp ei ropa, nim nim ndupa pendʉmba,” nitim. \p \v 45-46 Wu pris kuimbal na, mi ik pep rui wu na nimbʉ ndi, Jisas ik ek rʉrʉm nimbʉ, en enim kʉn ninim nʉk pʉtʉng. I nʉk pilik, Jisas ni tʉp kan nguimin nʉk nombuⱡa mam mat kururum. Ei kʉn wote, wamp mbʉ nga mundmong etʉng. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Jisas ei, painui wu ti nʉk pʉtʉng ei nga. \c 22 \s1 Amp Kuima Ngurung Nimba Ik Ek Ti Rurum \p \v 1-2 Wote Jisas ndi, aldpa wamp mbʉ kʉn, ik ek ti ropa nimba mel, “Muⱡ ila tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wu nuim ti ndi, elim nga kangʉm ei nga, amp kuima ngumba ant ei kʉn, rʉng mam ti kuitʉm. \v 3 Wote, elim nga kindmant wu kʉⱡ tʉpa wamp tʉma mat rung mundrum mbʉ, pok tʉk mek, ‘Wei!’ nitim. Wote wamp nimbʉ, ‘Ui nawʉmin,’ nʉtʉng. \v 4 Wote, kindmant wu mat ku tʉpa mundpa, wamp tʉma rung mundunt mbʉ puk nʉi, ‘Na mbo kng kai men pi kai nimbʉ mint koip mondʉp, amp kokila tint ei nga tʉng mel mbʉ, tʉp kun etʉp pora ndunt, kʉn wʉi!’” nitim. \p \v 5 “Wote, rʉng mundrum wamp tʉma mbʉ ndi, rʉng kʉnt nitim ik ni, tʉk pei mundʉk, en enim ik elpa nʉk purung. Wu ti kongun kona nila purum, wote wu ti mel rarʉp romba purum. \v 6 Wote, runt mundrum wamp mat ndi, kindmant wu nimbʉ imp molk, tʉmbʉⱡ ndi rok kondrung. \v 7 I etʉng uⱡ ila, wu nuim ei popʉⱡ kuⱡpa, elim nga el wu rʉⱡaip mbʉ tʉpa munduⱡnga, kongun wu rok kondrung wu nimbʉ, rok kondʉk, puk kona peng ei rok ndip kalk etʉng. \v 8-9 Wote, wu nuim ei ndi, enim mba kindmant wu mbʉ kundpa nimba mel, ‘Amp tʉp rʉng kuip itim mel mbʉ etʉp pora ndunt. Wote rʉng neing nimp kanggʉp ambʉⱡʉp ngur wamp nimbʉ, ui nawʉng kant. Ei kʉn akup, puk nombuⱡa mam mbila wamp roldʉnga mbʉ kandʉk nangina, amp tʉp rʉng kunt mbʉ ok neing!’ nitim. \v 10 Ni kʉn, kindmant wu mbʉ ndi, puk nombuⱡa mam mbila, wamp kit kai mbʉ roldʉnga tʉk mek oⱡina, wu num ei ni nga manga ni moⱡina, ti nitim. \p \v 11-12 “Wote, wu nuim ni ndi, wamp ponʉng ong mbʉ mel kʉnimp nimba omba, kʉndrʉm mel, wu ti muⱡ ping kai ti rʉⱡi naⱡʉpa, muⱡ mbal ping ti, raⱡpa omba murum. Kandpa kʉn, ei mel nitim, ‘Wu ang ye! Nim muⱡ mbal kai ei, rʉⱡi nʉⱡʉn kant ei. Wote, ya ila etʉk mukʉr un mel nant?’ nitim. Nimba wuldʉtʉm ni kʉn, ik ti punt ropa ni nʉndʉtʉm. \v 13 Wote, wu nuim ni ndi, kindmant wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, ‘Wu ei kʉmp ki raⱡ kan ngʉk rok mundangina mba, pena kona rumbʉⱡ mul ila muⱡangga! Kona ila ka rom ropa, gu konggilpa, gʉkʉr tʉpa muⱡangga!’ \v 14 Wote, Jisas ndi, nimba mel, “Got ndi, wamp ou ndupa rung mundrum. Wote, wamp onunga kʉralt, kʉmp tʉpa, rukʉr tʉmba,” nitim. \s1 Wu Nuim Sisa Ku Moni Takis Nguimin Muna Mon \p \v 15 Wote, Perisi wu ni kʉⱡ, en enim int puk ol tek, Jisas ik mat nangga nʉk, oⱡa tʉk kʉning ei nga kaip rok nʉtʉng. \v 16 I nʉk pendʉk, Perisi wu mbʉ nga kitip kʉni wu mat kʉn, king Erot nga wu kat kʉn, tʉk Jisas murum kona ila tʉk mundrʉng. Wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim ik kupa nʉkʉn, Got nga uⱡ mbʉ wamp mbʉ kʉn, iteing nimba petʉm ei mel, kupa mbo endkʉn, wote wamp nga numan pilik etmin uⱡ mbʉ nga mundmong iti natkʉn, wamp nga kʉng orung kandkʉn ei, kit kai ni nandʉtʉn uⱡ ei, tʉn pʉtmʉn. \v 17 Akup, nim etʉk pʉn mel nant ei, tʉn kundʉk na? Moses nga mi ik ei ndi, tʉn Rom Gapman ei kʉn, ku moni takis ngormʉn uⱡ ei, kapⱡa muna mon?” nʉk waldʉtʉng. \p \v 18 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ ik ol tek pendʉk ok, waldʉtʉng ik ni, tʉpa mendpa nimba mel, “Enim wamp kun kai mul kump rʉⱡi wu mbʉ ye! Enim na nambuⱡ emel, na oⱡa tʉp kʉnmin nʉk pilik waldʉnmʉn? \v 19-20 Ku moni takis ngormʉn ei nga ti mek ok, na tʉk ora ndʉiya!” nitim. Ni kʉn nilinga, ku moni ti mek ok ngoⱡina, wote Jisas ndi, ei mel etpa waldpa nimba mel, “Ku ila mbi ei kʉn, kuimp keta ei kʉn, nam nga morum?” nitim. \v 21 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Kuimp keta kʉn, mbi kʉn, wu peng mumuk Sisa ei nga,” nʉtʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, pʉnt ropa nimba mel, “Wu peng mumuk Sisa nga mel ei, elim ngʉk, wote Got nga mel ei, Got elim ngʉk itʉi!” nʉtʉm. \p \v 22 Ik i nitim ni pilik, min ngʉn mundʉk, wote Jisas ni wak rok kelik purung. \s1 Jisas Ndi, Koⱡpa Kont Mul Uⱡ Ei Nga Mbo Inditim \p \v 23-24 Wamp kolk, wote kont muⱡi nʉmbʉⱡing nʉtmin Sarusi wu kʉⱡ ndi, ant tenda ei kʉn ok, Jisas ik ti waldʉk nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Moses nga mi ik ei ndi, nimba mel, ‘Wu ti kangambuⱡa mi nambʉpa, koⱡum ndam, amp wiya ei, elim nga ʉngʉn ei tʉpa, wote kangambuⱡa mem mbʉ, elim nga ʉngʉn kurum ei nga koⱡ ila muⱡeing,’ nʉtʉm. \v 25 Ei kʉn, akup wu ʉngʉn ʉngʉn uⱡ 7 kat ya kona ila morung. Wu ʉngʉn komun ei, amp tʉpa mondpa kangambuⱡa mi nambʉpa elim kurum. Wote, ʉngʉn rʉkʉnʉ ei ndi, amp wiya ei titim. \v 26 Wu rʉkʉnʉ ei, i ku etpa wangʉn pepa kurum. Wote, ʉngʉnʉl merʉng ni ndi, i ku etpa, amp wiya ei, tʉpa ambuⱡpa wangʉn pepa kurum ku. I etpa mba, wu 7 ni kʉⱡ kʉn ekit purum. \v 27 Ama akil tepa amp ni kurum. \v 28 Wu 7 kʉⱡ ndi, amp tenda ei, etʉk tʉk pora ndurʉng. Wote, wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk oⱡa moⱡʉng ui ei kʉn, amp kupa ei wu nam nga nda?” nʉk waldʉtʉng. \v 29 Jisas ndi, ik ni, punt ropa nimba mel, “Enim ⱡawa enmin ei ka! Nambuⱡ emel, Got nga ik mong ei kep, Got nga ronduⱡ ei, enim pilik kun iti natʉtmʉn. \v 30 Ni kʉn, wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk ok pung ui ei kʉn, aldpa wu amp nʉk, iti nʉting. Oⱡa muⱡ ila anggelo mbʉ, wu amp ni nandʉtmʉn ei mel ku, wamp mbʉ i ku iting \p \v 31 Wamp koⱡpa kont mul uⱡ ei nga ik ti, Got nga Buk Wingti ila petʉm ei, enim kʉmp rok kandʉrmin mon? \v 32 Ik ei ndi, nimba mel, \q1 ‘Na wu Aparam nga Got, na wu Aisak nga Got, na wu Jekop nga Got,’ nitim. \p Wu ei, wamp kui mbʉ nga Got ti mon, wamp kont mbʉ nga,” nitim. \v 33 Wamp num morung nimbʉ ndi, Jisas ik mbo inditim nimbʉ pilik, min ngʉn mundrʉng. \s1 Mi Ik Mbʉ Nga, Mi Ik Peng Ei \p \v 34 Perisi wu ni kʉⱡ ndi, pʉtʉng mel, Jisas ndi, Sarusi wu kʉⱡ ik ning nombuⱡa kumba pendnim nʉtʉng ik ni pilik, en enim nʉk mo rorung. \v 35-36 Wote, mi ik mbo wu ti ndi omba, Jisas kʉn ⱡawa ti kandʉp timp nimba ik ti, wʉldpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Mi ik mbʉ nga mi ik peng ei nant?” nitim. \v 37 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Nim nga Nuim Got ei, nim nga mundmong ei kʉn, nim nga min ei kʉn, nim nga numan ei kʉn numan ngui! \v 38 Mi ik nʉnt ei, mi ik kʉⱡ nga mi ik peng mumuk ei. \v 39 ‘Mi ik peng merʉng orunga ei, nim nga manga keta kup wamp mbʉ, nim ninim numan ngorum ei mel ku, wamp mbʉ numan ngui!’ \v 40 Mi ik peng raⱡ ndi, painui wu mbʉ nga ik mbo endʉtʉng mbʉ kʉn, Moses nga mi ik mbʉ nga peng petʉmbil,” nitim. \s1 Kraist Ei Nam? \p \v 41-42 Perisi wu kat tʉk mou rok morung ni kʉⱡ, Jisas ndi waldpa nimba mel, “Kraist ei nam nga pundʉn ei nga kangʉm ei nda?” nitim. I nilinga, wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Depit nga pundʉn ei,” nʉtʉng. \v 43-44 Jisas ndi, waldpa nimba mel, “Wu Depit ni, Got nga Muⱡnga ei ndi, kundpa nilinga, ‘Kraist ei, na nga Nuim ei,’ nitim ei, etpa nitim mel nant? Depit ndi, nimba mel, \q1 ‘Oⱡa Nuim ndi, na nga Nuim ei kundpa, “Nim na nga ki mbo orunga muⱡana, Na ndi, nim nga el rui wamp mbʉ tʉp nde pol mel pindamba kamblik muⱡʉn,’ nitim. \p \v 45 Unt Depit ndi, Kraist kundpa nimba mel, ‘Nuim,’ nitim. Ei kʉn, Kraist ei, Depit nga pundʉn etpa pimba mel nant?” nitim. \v 46 Jisas i nitim ila, wu ti ndi, ik punt rui narʉrʉng. Wote, ui ei kʉn, wamp ti ndi, Jisas ik mat waldʉk iting ei nga mundmong etʉng. \c 23 \s1 Jisas Ndi, Mi Ik Mbo Wu Na Perisi Wu Na Mbʉ Nga Tʉk Mendʉk Muⱡʉi Nitim. \p \v 1-2 Ei kʉn, Jisas ndi, wamp minal morung nimba kʉn, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ kʉn, kundpa nimba mel, “Mi Ik mbo wu mbʉ kʉn, Perisi wu na mbʉ, Moses nga koⱡ ila molk mi ik mbo endʉtʉng. \v 3 Wote, enim ik kundʉk, nʉng mbʉ, kum tek pilʉi! Wote, uⱡ eing mel, iti nʉtʉi! Ei nambuⱡ emel, en enim, wote uⱡ etmin ei mel iti natʉtmʉn. \v 4 Perisi na, mi ik mbo wu mbʉ ndi, mel mbun itmbʉⱡ tʉk, wamp mi ui nʉk, wote en enim ndi, tʉk rʉpndi napʉndʉrmʉn. \v 5 En enim nga uⱡ etmin mbʉ, wamp mbʉ ndi, kandʉk neing nʉk etmin. Got nga ik mong mbʉ, mon rok, mʉi ombil ila pendʉk, ki oⱡa mondʉk, wote muⱡ roⱡ mbʉ nuim kan ila rumbʉⱡ nga mba, met kʉmp puⱡ ila purum mbʉ, kandʉk neing nʉk etmin. \v 6-7 Wote, rʉng ou mat karmin ei kʉn muna, manga wingti mbila puk, rat pol kuimbal mint muⱡing ei nga kai pilik, wote rʉng rarʉp kona na, wamp molk etmin mbila, en enim, ‘Ik Mbo Wu,’ mbʉ, nʉk tʉk ou nduk, rawe iteing nʉk pʉtmʉn. \v 8 Ei kʉn, enim kundʉk, ‘Ik Mbo Wu,’ ni nʉneing. Ei nambuⱡ emel, enim wu ʉngʉn ʉngʉn kʉⱡ, enim nga ik mbo wu tenda ei morum. \v 9 Ya mʉi kona ila enim ndi, wu ti kundʉk, ‘Wuta,’ ni nʉnʉi! Ei nambuⱡ emel, enim nga tipanʉm wu tenda ei, oⱡa muⱡ ila morum. \v 10 Muna nim, ‘Ik Mbo Wu,’ ei, ni nʉnʉi! Ei nambuⱡ emel, nim nga ik mbo wu tenda ei, oⱡa muⱡ ila morum ei Kraist. \v 11 Ei kʉn, enim nga rʉk ting ila wu nuim kuimbal ti moⱡum ndam, elim mepa mana omba, kongun wu raⱡpa muⱡangga! \v 12 Wamp nam ti ndi, elim nuim muⱡimp nimba pilpa, em wamp ti, Got ndi, mepa mana omba. Wote wamp ti, elim nga orunga mepa mana omba moⱡum wamp ei, Got ndi, etpa wamp nuim mondʉmba. \s1 Jisas Ndi, Perisi Wu Na Mi Ik Mbo Wu Mbʉ Uⱡ Kit Mat Elinga Ik Ngurum \p \v 13 “Enim kun kai rʉl wu Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ, mbun mindil nuing an! Enim ndi, wamp mbʉ, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukrʉng ping ormʉn mbʉ, mi pendʉtmʉn. Wote, en enim kep, ila rukʉr pi nʉping ei nga, mbin nʉk ormʉn wamp mbʉ, mon ku nʉtmin. \p [ \v 14 “Enim kun kai rʉl wu Perisi na, mi ik mbo wu na mbʉ mindil nuing an! Ei nambuⱡ emel, enim amp wiya na mbʉ nga manga mbʉ, kʉndʉp nok tʉk, wote uⱡ etmin mbʉ kamblik pendʉk, atinga roⱡ mbʉ rok etmin. I etmin uⱡ ila, Got ndi, enim mindil mam ti ngumba.] \v 15 Enim kun kai rʉl Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ nga mindil nuing an! Ei nambuⱡ emel, ik mbo wu tenda ti endʉk, enim nga kitip kʉni wu runding ei nga nu komnga mbʉ, puⱡa rok kurʉk angʉndʉrmʉn. Wote, ti kandʉk tilingina omba, enim nga kitip kʉni wu rarum. Wote, enim etmin uⱡ mbʉ etpa, wote wu ei, ndip kona ila mba mindil nomba. Wote, enim nuing ei mel mon, mindil mam ti nomba. \p \v 16 “Enim mong ti wu mat ndi, mat ki amʉnmʉn ei nga, na kont enim ei ka! Enim ndi, ‘Wamp ik mbo ei mel endʉtmin. Wamp ti ndi, mi tepa, Got kʉn mel ti nguimp nimba, manga wingti ou ei, mbi tem ndam, mi tepa nʉtʉm ik ei nga muⱡ ti mon. Muna manga wingti ila ku gol morum ei nga ti, mbi tepa angʉndpa, elim nga mi ik ei, ronduⱡ pangga nim ndam, elim itimp nim mi ik ei mel etpa muⱡ indangga,’ nʉtmin. \v 17 Enim mong ti, wu kekilip mbʉ ye! Mel nant ei mel muⱡ? Gol ei mel muⱡ muna, manga wingti ei ndi, ku gol ei etpa Wingti randrum uⱡ ei muⱡ? \v 18 Enim ik ti mbo endʉk, ‘Wamp ti ndi, elim nga nʉnt ik ei, ronduⱡ pangga nimba rat pol wingti ei, mbi tem ndam, elim nga mi tem ik ei nga ronduⱡ ti mon. Muna rat pol wingti ila gem ngui mel ti, tem ei nga mbi tepa, elim nga ik ei, ronduⱡ pangga nimba nim ndam, elim itimp nimba mi tepa nim ik ei, etpa muⱡ indangga!’ nʉtmʉn. \v 19 Enim mong ti wu mbʉ ye! Uⱡ nant ei uⱡ muⱡ? Rat pol Wingti ila gem ngui mel ei telmina, wingti rarum uⱡ ei ronduⱡ muna, gem ngormʉn ei ronduⱡ? \v 20-21 Ei kʉn, wamp nam ti ndi, rat pol wingti ila mi tepa ik ti nim ndam, rat pol wingti ei kʉn, oⱡa pol ila mel gem mbʉ kʉn, pʉkʉ mi tetʉm. Wote, wamp nam ti ndi, manga wingti ei kʉn, mi tepa ik ti nim ndam, manga wingti ila mukʉr tetʉm mel mbʉ kʉn, wote Got manga Puⱡ Wu ila morum ei kʉn, mi tepa nʉtʉm. \v 22 Wote, wamp nam ti ndi, oⱡa muⱡ kona ei kʉn, mi tepa ik ti, nʉmp ronduⱡ mundimp nimba mbi tem ndam, wamp ei, Got nga rʉpndi pol morum kona ei kʉn, wote Got elim kʉn kunda mi tetʉm. \p \v 23 “Enim kun kai rʉl Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ nga, na kont enim ei ka! Nambuⱡ emel, pana enim kim mbʉ nga kʉmp tʉk ki ti, gu nduk, Got kʉn gem nguimin nʉk ekit tʉk tʉndʉtmin. Wote, ya mi ik peng mbʉ, tʉk pei mundʉrmʉn. Ik mbʉ, wamp kʉn ik kupa ni uⱡ na, mʉn kan mundi uⱡ na, mondpa pili uⱡ na, kʉⱡ pep rui narʉrmin. Ya mi ik peng kʉⱡ pep rokʉn mel, wote mi ik kat wak rui nʉri. \v 24 Enim mong ti, rʉp wu mbʉ ye! Enim nga nu ming ila oⱡma ei petʉm nʉk tʉk mundʉrmʉn. Wote, kng kamel ei, pendʉk normin uⱡ ei pili napʉtmin. \p \v 25 “Enim kun kai rʉl Perisi wu na, ik mbo wu na mbʉ nga, na kont enim ei ka! Nambuⱡ emel, enim nga ming kap mbʉ ekit orunga, ⱡumʉi rok kai etmin. Wote, ming rukʉr orunga na mbʉ, punt mong kandʉk tʉk etmin uⱡ mbʉ nga ⱡar minal morum. \v 26 Enim mong ti Perisi wu mbʉ ye! Enim ming rukʉr orunga, unt kuimp tek ⱡumʉi rangina kʉn, wote ekit orunga mbʉ, kunda eng numba! \p \v 27 “Enim kun kai rʉl Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ nga, na kont enim ei ka! Nambuⱡ emel, nim wamp on kona ti, ou nduk, kai etʉk tetmin ni mel kapⱡa. Oⱡa mʉi pol ei, etʉk mon mundʉk tetmin. Wote wamp on kona rukʉr orunga mbʉ, wamp ombʉl kʉn, mel puri na mbʉ, peka ropa tetʉm ni mel kapⱡa. \v 28 Ei mel ku, enim nga kʉng ekit orunga wamp ndi, kʉning ei nga etʉk kai mondʉrmʉn. Wote, enim nga numan ei ik kep kʉn, uⱡ kit etmin mbʉ nga peka ropa petʉm. \p \v 29 “Enim kun kai rʉl Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ nga, na kont enim ei ka! Nambuⱡ emel, enim Painui wu mbʉ nga wamp on kona mbʉ, etʉk kai mondʉrmʉn. Wote, wamp kai mat molk korung mbʉ nga on kona mbʉ, ou ndurmʉn. \v 30 Wote enim ndi, nʉk mel, ‘Tʉn nga anda kouwʉ kʉⱡ, unt morung ui ila, tʉn moⱡmina ndam, uⱡ ⱡawa etʉk, wote painui wu kʉⱡ, rok kondʉk etʉng uⱡ mbila, tʉn nga ki ti ila rʉk pi napʉⱡnga,’ nʉtmin. \v 31 I nʉnmʉn ik ei ndi, nʉk mot nduk, unt wu kit kat molk, painui wu mbʉ, rok mema oi ndurʉng wu kʉⱡ nga mema tenda kʉⱡ, en enim namin. \v 32 Ei kapⱡa kʉn, anda tʉpanʉmʉl kʉⱡ, puⱡ mondrung uⱡ nit ment ei, enim etʉk pora ndʉi! \v 33 “Enim wimbʉ kit mbʉ ye! Enim Got ndi, tʉpa ndip mam ila rukʉr ndumba ei kʉn, enim nʉng nʉk ok ping ei? \v 34 Ei kʉn, akup kum tʉi! Na ndi, painui wu mat kʉn, wu pilpa kungʉndi mat kʉn, ik mbo wu mat kʉn, tʉp enim kʉn mundimp. Wu mbʉ nga mat enim ndi, rok kunding. Mat nde peta ila ruing. Mat imp molk mek puk, atinga manga kel mbila mondʉk, tʉmbʉⱡ ndi ruing. Mat pep rok mek puk, kona peng mbila puk, mbila puk iting. \v 35 I etʉk, wu nit mul nʉmbil mbʉ, rok kunding ei nga puⱡ ei omba, enim kʉn pemba. Wu nit mul nʉmbil, Eipel rok kondrung ui ei kʉn omba, wote wu Berakaiya kangʉm Sakaraiya ni, manga wingti ei kʉn, rat pol wingti ei nga rʉk ila, rok kondʉk tetʉng ei nga uⱡ mbun ei, pʉi enim ting. \v 36 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Uⱡ i etʉng kʉⱡ nga mbun ei, akup ui ila wamp kalk tʉnmʉn mbʉ kandʉk ting. \s1 Jisas Ndi, Jerusalem Wamp Mbʉ Numan Ngorum \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem! Nim Got ndi, painui wu tʉpa mundrum mbʉ, rok kondkʉn, nombuⱡa rung wu na mbʉ, ku ndi rokʉn ku etʉn. Kʉi kulda mam ei ndi, elim nga waⱡ mbʉ, pou mana orunga mondrung ei mel, na nga ki raⱡ ndi, nim nga wamp mbʉ ambʉⱡʉp rʉk timp nʉmp ent. Ei wote, nim ei ndi, mon ku nʉtʉn ei ka! \v 38 I etʉn uⱡ ei ndi, nim nga manga wingti ei, pi muⱡangga, kona ei wapra temba. \v 39 Enim ik ti kundʉp namp, akup ui ila kʉn, yant nduk molk, ping ila na kʉni nakʉndʉk, wote molk puk, ui tila, ‘Nuim ei nga mbi ila onum ei, Got ndi, memp pindangga,’ nʉng ei kʉn, mint na kʉning,’” nitim. \c 24 \s1 Jisas Ndi, Manga Wingti Ou Ei Ʉtkil Romba Nitim \p \v 1 Jisas ni, manga wingti ou ei, wak rop kelip mbi nimba puⱡnga, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi ok, elim wi rok manga wingti ei kʉn, wʉng ila manga morum mbʉ, tʉk ora ndurʉng. \v 2 Jisas ndi, wu kʉⱡ ik punt ropa nimba mel, “Enim manga mbʉ kupa kanmin. Ei nga, na enim ik ti kundʉp namp, manga kanmin ei nga ku mbʉ, rok gu ndangina, manga ei ʉtkil ropa mba pemba,” nitim. \p \v 3 Wote, Jisas Olip komnga nila oⱡa mba murum ni kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, raka nʉk rʉk ok, elim waldʉk nʉk mel, “Nim nʉn uⱡ mbʉ, nant kʉn etmba ei, tʉn kundʉk nana pilamin! Wote, ui pora nangga, nim yant uin ei nga namba uⱡ mbʉ, itangga kandpʉn pilip muⱡmin,” nʉtʉng. \v 4 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim wamp ti ndi, tʉpa tiki pundʉmba ei nga, tʉk mendʉk muⱡʉi! \v 5 Ei nambuⱡ emel, wamp minal, na nga mbi ila onmʉn nʉk ei mel ning, ‘Na wu Kraist,’ nangina, wamp minal nʉk tiki punding. \v 6 Kona nondpa mbila, el etʉk, el nung rok eing ik ei piling, wote kona elpa mbila, el enmin nangina, rʉnang ik ei piling ku. Wote, ik mbʉ pilʉng ei kʉn, mundmong iti nʉtʉi! Ei nambuⱡ emel, uⱡ mbʉ mel etmba mint, wote ui pora nimba ei kokila. \v 7 Ei kʉn, mʉi kona mat kʉn, mat kʉn el iting. Wote, wu rʉⱡaip mat, en enim rʉk el itangina, kump kun kan tepa, kilimbʉmp kona mat ila ambuⱡpa, oⱡa tʉpa etmba. \v 8 Uⱡ kʉⱡ mel kuimp tepa etmba. Ei amp kangambuⱡa ming pilik, kuimp tek mindil normin ni mel etmba. \p \v 9 “Wote ei kʉn, enim imp molk, uⱡ mbun mindil nui mbʉ ngok, rok kondʉk iting. Ei nambuⱡ emel, enim na nga nʉndʉk kongun endʉtmin uⱡ ila kandʉk, mʉi kona wamp mbʉ ndi, enim numan ngui ngʉnging. \v 10 Ui ei kʉn, wamp minal ndi, en enim nga mondpa pili ei, wak ruing. Wote, mondpa pili wamp mat ndi, mat kʉn oi kan pendʉk rʉk muⱡangina, numan ropa pemba. \v 11 Ei kʉn, wu mat kep, nok ok, en enim painui wu mbʉ onmʉn nʉk, wamp minal nʉk tiki punding. \v 12 Ei kʉn, uⱡ kit mbʉ nga roldʉnga pangga, wamp numan ngui uⱡ ei, wak ruing. \v 13 Wote, wamp ti ui ei kʉn, elim nga mondpa pili wak rui narʉpa, pewa aiwa nimba pangga, ui ei pora nim ndam, wamp ei Got ndi, etpa peng kont tʉmba. \v 14 Wote, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga rʉnang ik kai ei, nʉk pora ndangina, mba muⱡ uⱡ mbila, pilik kapⱡa endʉng ei kʉn, pora nimba ui ei omba. \p \v 15-16 “Painui wu Daniyel ndi, nitim ni mel, uⱡ kit ti kona wingti ila anggilpa moⱡum kanʉng ndam, enim Juriya kona ila moⱡʉng wamp mbʉ nʉng nʉk, wi komnga mbila pʉi! \v 17 Wote, wamp ti manga ʉi oⱡa orunga moⱡum ti mana omba, elim nga mel wal mbʉ, timp nimbʉ ui nʉwangga, mon nʉng nimba pangga! \v 18 Kongun kuimbal pum ti ndi, mang kona yant omba, elim nga wal pʉki kʉⱡ timp nimba ui nʉwangga! \v 19 Ui ei kʉn, amp kangambuⱡa mundi na, wote amp kangambuⱡa nana aim ngʉk moⱡʉng mbʉ, etʉk iting mel nant ndam, kont enim. \v 20 Kongʉndʉp mbin ui ei, kona tipan poⱡum ei kʉn kep, kona mowi kor ei kʉn, ekit ui nʉwangga nʉk, Got kʉn atinga rok muⱡʉi! \v 21 Nambuⱡ emel, ui ei kʉn, uⱡ mbun iti ekit omba mbʉ, muⱡ mʉi raⱡ mim itim ei kʉn, omba akup ui ila iti nʉtʉtʉm uⱡ mat omba. Omba wote, ui mbʉ kʉn, uⱡ kit ei mel ti pi napʉmba. \v 22 Got elim nga kʉmp ropa titim wamp mbʉ nga nindpa, ui kit ekit om ei, nondpa pora nangga, ni nandʉⱡnga ndam, wamp mat kont molk, ruⱡ pi napʉⱡʉngina. \v 23 Ui ei kʉn, wamp ti ndi, nim kundpa nimba mel, ‘Kraist ei ya onum kana!’ nimba. Muna, ‘Int onum kana!’ nʉm ndam, ik ei, enim mondʉk pili nʉpilʉi! \v 24 Ui ei kʉn, wu mat Kraist ralk, wote mat, Painui wu ralk, uⱡ min ngʉn pi mbʉ nga ou nduk iting. Nambuⱡ emel, uⱡ ei mel itangina, Got nga kʉmp ropa tʉtʉm wamp mbʉ, Got wak reing nʉk kongun mindil nok iting. \v 25 Uⱡ wote, etmba ei nga, enim unt nʉmp ndoimp rondʉnt ei pilik muⱡʉi! \p \v 26 “Ei kʉn, enim wamp ti ndi, kundpa nimba mel, ‘Kraist ni omba, kona kui waka ila morum kʉnʉiya!’ Nʉng ndam, kona ila pi nʉpʉi! Muna nʉk mel, ‘Ya manga ila mo ropa morum kʉnʉiya!’ Nʉng ndam, nʉng ik ei, mondʉk pili nʉpilʉi! \v 27 Kona kiraipa etʉm ei kʉn, rʉⱡang ei, al orunga etpa mba, wʉl orunga kapⱡa enduⱡnga, kapⱡa endʉtmin. Ni mel ku, Muⱡʉl Wu Kupa ei, muⱡ kona ei, wak ropa om ei kʉn, kandʉk wamp ndi, kandʉk kapⱡa inding. \v 28 Kng, na mel mat purpa tetʉm ila, kʉi tap ok, rung tʉtmʉn,” nʉtmʉn. \s1 Muⱡʉl Wu Kupa Ei, Yant Omba \p \v 29 “Mindil nok moⱡʉng ui mbʉ, pora nim ei kʉn nondpa, ant ei rumbʉⱡ moⱡmba, wote kona kalimp nga rʉⱡang ei kumbʉⱡpa, oⱡa muⱡ ila mipil rangʉnt mbʉ, ndanda nʉk mana uing. Wote, oⱡa muⱡ ei, ambuⱡpa gi ndurum mel mbʉ nga ronduⱡ ei, rowa ndumba. \p \v 30 “Ei kʉn, na Muⱡʉl Wu Kupa ei, uimp ei nga tip timal ti, wi muⱡ ila ekit wangga kʉn, mʉi kona wamp mbʉ kandʉk, ka itangina, na Muⱡʉl Wu Kupa ei, oⱡa kopa pol ila, ronduⱡ ei kun, rʉpndi nga rʉⱡang pol ila tʉmʉm tep wamba, mon pangga kʉning. \v 31 Wote, Got nga kowa pela ik ei, ronduⱡ nangga, elim nga anggelo mbʉ tʉpa mundangga, puk muⱡ uⱡ tepa mba, punt rorum kona mbila, elim nga kʉmp ropa tʉtʉm wamp mbʉ, tʉpa tenda etmba,” nitim. \p \v 32 “Nde ui mun etʉm uⱡ ei ndi, enim etpa ora ndumba. Nde ui ongum kʉⱡ mun etpa, oⱡa orum ei kʉn kandʉk, kona ant mba enim nʉtmin. \v 33 Ei mel, ya nʉnt uⱡ mbʉ mel em kandʉk, Muⱡʉl Wu Kupa ei, yant uimp nitim ui ndi, nondpa enim kant ei, ka nʉk pilik muⱡʉi! \v 34 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Akup kalk tʉnmʉn wamp mbʉ, kolk pora ndui nʉndangina, ya nʉnt uⱡ mbʉ mel, ekit wangga kʉning. \v 35 Muⱡ mʉi raⱡ pora ninggil. Ei wote, na nga ik ei, ama pora ni nanʉmba. \s1 Muⱡʉl Wu Kupa Ei, Yant Omba Ui Ei, Wamp Ti Pili Napʉtʉm. \p \v 36 “Muⱡʉl Wu Kupa ei omba ui ei, rumbʉⱡ tila, muna rʉnggilmʉ, muna ant mong nant tila omba ei, wamp ti ndi, pili napʉtʉm. Muⱡʉl Wu Kupa ei, elim kep, oⱡa muⱡ ila anggelo mbʉ kep, pili napʉtmʉn. Wuta elim mint pilpa morum. \v 37 Ui ni kʉn, unt wu Nowa murum ui ila wamp mbʉ, uⱡ etʉng ei mel ku, Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei, yant omba ui ei kʉn, ei mel ku etʉk muⱡing. \v 38 Nu kui ui nʉwi kʉn, kng rʉng mel mbʉ nok, wu amp tʉk, amp wu puk etʉk moⱡina, wu Nowa ni omba, nu okak manga ila murʉk purum. \v 39 Nowa itim uⱡ ei kandrung. Ei wote, tʉk mindi namʉndʉk moⱡina, nu kui omba wamp nimbʉ, tʉpa mepa purum. Muⱡʉl Wu Kupa ei omba ei kʉn, mana wamp mbʉ ndi, ei mel ku etʉk muⱡing. \v 40 Ui ei kʉn, wu raⱡ pana kongun etʉk muⱡʉnggil, ti tʉpa mepa mba, ti mondpa kelpa mba. \v 41 Ei mel ku, amp raⱡ oka pek rok muⱡanggila, ti tʉpa mepa pangga, ti moⱡmba. \v 42 Nim tʉk mendʉk muⱡi! Ei nambuⱡ emel, nim nga Wu Nuim ei omba ui ei, nim pili napilkʉn morʉn. \v 43-44 Ik kʉⱡ pilʉi! Wamp ti ndi, elim nga manga ei, kindʉp wamp ti ndi, akpa kindʉp nomba ant mong ei, pilinga ndam, rʉp etpa kandpa muⱡangga, kindʉp wamp ei ndi, ʉki nakʉⱡnga. Ei kʉn, enim rʉk rʉk tʉk kun etʉk muⱡʉi! Nambuⱡ emel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, enim tʉk mindi namʉndʉk moⱡʉng, ant ni kʉn omba. \s1 Kindmant Wamp Ti Ndi, Elim Nga Nuim Ei Nga Teng Ndangga \p \v 45 “Wu nuim ti mba etpa kʉn, elim nga kindmant wu ti, kongun teng ndupa pilpa kongʉndpa etʉm? Wu ei, elim nga manga ei rup itangga nimba, mbi ropa tʉpa mondpa, wamp mbʉ rʉng nuing ant ei kʉn, rʉng mbʉ kaⱡpa ngumba itangga nʉtʉm. \v 46 Kindmant wu ei, elim nga nuim ei ndi, nʉtʉm ei mel kongun mbʉ etpa moⱡnga, wu nuim ou ei omba, kandpa kai pilinga, kongun wu ei elim kai pʉtʉm. \v 47 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, wu nuim ei ndi, kindmant wu ei tʉpa, elim nga pana kongun na, kng mel na mbʉ pʉkʉ rʉp itangga nimba. \v 48-49 Wote, kindmant wu ei, wu kit ti ndam, elim ndi, nimba mel, ‘Na nga wu nuim ei tʉkrʉpa yant ui nawʉmba,’ nimba. Wote elim nga kindmant kongun kup wamp mbʉ, tʉmbʉⱡ ndi ropa, nu ronduⱡ normin wamp mbʉ kʉn, rʉng nomba, nu ronduⱡ nomba etpa moⱡmba. \v 50 Ei kʉn, kindmant wu ei nga, elim nga nuim ei, elim tʉpa mindi namʉndpa moⱡum ant mong ei kʉn omba. \v 51 Wote ei kʉn, wu nuim ei ndi, kindmant wu ei, tʉmbʉⱡ ndi ropa tʉpa, ik kol wamp mbʉ kʉn, mindil nok mormin kona ila kup indangga muⱡing. Kona ila mindil kolk, ka etʉk gu konggilik muⱡing. \c 25 \s1 Amp Wendʉp 10 Kat Nga Ik Ek Ropa Nitim \p \v 1 Ui ei kʉn, muⱡ kona tʉpa mumuk rui uⱡ ei, amp wendʉp 10 kʉⱡ mel kapⱡa. Amp wendʉp kʉⱡ, rumbuldi en enim nga lam kiya mbʉ kandʉk mek, amp tʉmba wu ei, nombuⱡa rʉk ting tila kandʉp timin nʉk purung. \v 2 Amp wendʉp 10 kʉⱡ nga, amp 5 kat rundi kʉⱡ, wote amp 5 kat mong rui kʉⱡ. \v 3 Amp rundi kʉⱡ lam kiya kandʉk mek purung. Wote, lam kiya norum kopung ei nga, mat pendʉk kulk mek pi naprʉng. \v 4 Wote, amp mong rui ni kʉⱡ, lam kiya norum kopung ei nga, mat pendʉk kulk mek purung. \v 5 Amp tʉmba wu ni, nondpa ui nawʉⱡnga, amp wendʉp ni kʉⱡ, nokundʉk molk, kui nʉk ur petʉng. \p \v 6 “Ni kʉn, ou rumbuldi wi ti omba, ‘Amp tʉmba wu ei, onum o! Nombuⱡa ila ok, kandʉk teing wʉiyo!’ nitim. \p \v 7 “Wote, amp wendʉp 10 ni kʉⱡ, ur petʉng ei mel rut nʉk, lam kiya kandʉk mondrung nimbʉ, mek ping ei nga tʉk kun etʉng. \v 8 Ei kʉn, amp rundi ni kʉⱡ ndi, mong rui ni kʉⱡ kundʉk nʉk mel, ‘Angmʉn kʉⱡ, tʉn nga lam kiya kʉⱡ kumʉnʉm ei ka! Enim nga kopung mat tʉn oi nduk ngʉng ka!’ nʉtʉng. \p \v 9 “Amp wendʉp mong rui ni kʉⱡ ndi, ‘Angmʉn kʉⱡ, enim kopung mat oi ndupʉn ngʉmʉn ndam, enim kep, tʉn kep pʉkʉ, kopung ei nga kapⱡa iti natʉmba. Ei kʉn, enim mel rarʉp manga tila puk, kopung mat rarʉp rok teing pʉi,’ nʉtʉng. \p \v 10 “Amp rundi ni kʉⱡ, kokila kopung rarʉp ruing puⱡina mel, amp tʉmba wu ni, omba ekit urʉm. Amp wendʉp mong rui kʉⱡ, tʉk kun etʉk morung ni mel, amp tʉmba wu ni nga kng rʉng raⱡ koindʉk tʉk, kun etʉk morung manga nila kunda murʉk puⱡnga, manga kumba ni angʉndpa gi ndurum. \p \v 11 “Wote, amp wendʉp rundi ni kʉⱡ, akil tek ok nʉk mel, ‘Nuim ei! Nuim ei! Tʉn kumba tana, murʉk imʉn ka!’ nʉtʉng. \p \v 12 “Ni kʉn, amp tʉmba wu ei ndi, ik punt ropa nimba mel, ‘Na ik kupa ei nʉnt. Enim amp namin kʉⱡ, enim na pili napʉt ei ka!’” nitim. \p \v 13 Jisas ndi, ik kʉⱡ nimba pora ndumba, etpa ei mel nitim, “Na yant uimp ei, rumbʉⱡ ila muna, rʉnggilmʉ muna, ant mong nant tila uimp. Ei nambuⱡ emel, enim pili nʉpiling ei nga, tʉk mendʉk muⱡʉi!” nitim. \s1 Kongun Wu Raldika Kat Nga Ik Ek \p \v 14 “Wote, ui ei kʉn, Got nga muⱡ ila wamp tʉpa mumuk romba uⱡ ei, ya ei mel, wu ti kona ruⱡ tila mba pilpa, elim nga kongun wu mbʉ tʉpa, elim nga kng mel tetʉm mbʉ, elpa elpa rʉp etʉk muⱡʉi nitim. \v 15 Wu mbʉ nga ronduⱡ ei mel ku pilpa, ku moni kʉmp tʉpa, elpa elpa ngurum. Wu ti, ku moni K5000 ngumba, wu ti ku moni K2000 ngumba, wu ti ku moni K1000 ngurum. Ngumba pendpa, elim kona roⱡ nila purum. \v 16 Ku moni K5000 tʉtʉm wu ni ndi, mepa int mba kongun etpa, ropa oⱡa mana etpa, ku K5000 pendpa yant tʉtʉm. \v 17 Wote, ku moni K2000 tʉtʉm wu ni ndi, ei mel ku etpa, moni K2000 oⱡa ndupa pendpa tʉtʉm. \v 18 Wote, ku moni K1000 tʉtʉm kongun wu ni ndi, elim nga nuim ei nga ku moni kʉⱡ mepa mba, mʉi ila kut akpa oⱡʉm ropa pinditim. \p \v 19 “Wote, ui mat ruⱡ etpa kongun wu kʉⱡ nga, wu nuim ei yant omba, elim nga ku ngur nimbʉ, etʉk tek mormin mel kʉnimp nitim. \v 20 Ku moni K5000 tʉtʉm wu ni ndi, yant omba kont nga K5000 pendpa ngurum. Ngumba nimba mel, ‘Nuim ye! Nim na ku K5000 ngurun ni, wote na ndi, rop oⱡa mana etʉp mep andʉp, K5000 kʉⱡ pendʉp ngont,’ nitim. \p \v 21 “Wote, wu nuim ni ndi, punt ropa nimba mel, ‘Pʉp nʉn, nim kongun wu koip pi ye! Nim ku moni onunga kuraⱡ ila, ronduⱡ pukʉn etkʉn ou ndun kant ei kʉn, na nga ku moni ou ndupa tetʉm mbʉ rʉp indʉn. Na nim nga nuim ei, akup kai pʉnt ei kʉn, nim murʉk wana ambʉⱡʉp paⱡʉp muⱡʉmbil ui!’ nitim. \p \v 22 “Ei kʉn, ku K2000 tʉtʉm wu ni ndi, omba nimba mel, ‘Nuim ei! Nim na ku K2000 ngurun ni, wote na ndi, kongun etʉp mep andʉp, K2000 kʉⱡ ya pendʉp ngont,’ nitim. \p \v 23 “Wote, wu nuim ni ndi, punt ropa nimba mel, ‘Pup nʉn, nim wu koip pi ye! Nim ku moni onunga kuraⱡ ila, ronduⱡ pukʉn, etkʉn ou ndun in kant ei kʉn, na nga ku moni ou ndupa etpa tetʉm mbʉ rʉp itʉn. Na nim nga Nuim ei, akup kai pʉnt ei kʉn, nim murʉk wana, ambʉⱡʉp paⱡʉp muⱡʉmbil ui!’ nitim. \p \v 24 “Wote, akil tepa ku moni K1000 tʉtʉm wu ni ndi, omba nimba mel, ‘Nuim ei, nim wu ik pili napilikʉn, rʉng rʉⱡi nakʉrʉn pana ila kun polkʉn tʉkʉn, rʉng mong mundi nʉmʉndrʉn mbʉ, kun mekʉn etʉn. \v 25 Ni nga, na pilip mundmong etʉp, nim nga ku moni ngurun ni kʉⱡ, mep mbo mʉi ila mo rop pindʉt. Ei mel, akup nim nga ku moni kʉⱡ, ninim mep omp ngont,’ nitim. \p \v 26-27 “Wote, wu nuim ni ndi, nimba int ndupa, ‘Nim kongun wu kit, enʉmp mundi ye! Na rʉng rʉⱡi narʉr pana ila kun poⱡʉp tʉp, wote rʉng mong mundi namʉndʉr mbʉ, kun mep et ni kʉn pitim ndam, wote na nga ku moni kʉⱡ mek pukʉn, ku manga ila tiyana, akup nanim yant unt ei kʉn, ku moni kat mbʉⱡ ila tindangina, pendʉp tilmba,’ nitim. \p \v 28 “Wote, wu nuim ei ndi, kongun wu kat kundpa nimba mel, ‘Ku moni kʉⱡ tʉk wu ti, moni K10000 ngum wu ni ngʉi! \v 29 Nambuⱡ emel, wamp nam ti ndi, mel ou ndupa tepa moⱡum ila mbʉⱡ ila mel ou ndupa ngangga, ama minal tʉmba. Wote wamp nam ti, mel onunga etpa tepa moⱡum ni kʉⱡ, yant tʉpa mel ou ndupa tepa moⱡum wamp ni ngumba. Wote, wamp nam ti, mel onunga etpa tepa moⱡum kʉⱡ, kelpa ekit tʉmba. \v 30 Wote, ya kongun wu enʉmp mundi ei, kona rumbʉⱡ mul ila rok pena ndʉi, kona ila ka etpa, gu konggilpa, gʉkʉr tʉpa moⱡmba!’ nitim. \s1 Muⱡʉl Wu Kupa Ei Ndi, Wamp Mbʉ Pora Kʉmp Tʉmba \p \v 31 “Wote, Muⱡʉl Wu Kupa ei, Wu Nuim Mumuk moⱡpa om ei kʉn, muⱡ ila anggelo mbʉ kunda uing. Wote, ui ei kʉn, elim king rʉpndi pol ila moⱡmba. \v 32 Wote, ei kʉn, mana mʉi kona wamp mbʉ pora, elim nga kuimp keta ila tʉk tenda iting. Ei kʉn, wamp mbʉ, kng sipsip rʉp wu ti ndi, kng sipsip mbʉ, tʉpa tila mondpa, meme mbʉ, tʉpa tila mondpa etʉm ni mel etmba. \v 33 Elim ndi, kng sipsip mbʉ tʉpa, elim nga ki mbo orunga mondpa, wote kng meme mbʉ tʉpa, ki rar orunga mondʉmba. \p \v 34 “Wote, Wu Nuim Mumuk ei ndi, elim nga ki mbo orunga moⱡʉng wamp mbʉ kundpa nimba mel, ‘Enim na nga wuta ndi, memp pinditim wamp mbʉ, enim nga tʉpa mumuk rui kona ei muⱡ mʉi raⱡ wengʉndupa itim ei kʉn, koⱡ nondpa tʉndʉtʉm kona ila ok, muⱡʉi nimba. \v 35-36 Nambuⱡ emel, na kun ndi, koⱡmba kandʉk, rʉng ngurung. Nu waka ndi, koⱡmba kandʉk, nu kolk ngorung. Manga tʉma oⱡʉmba, rawe etʉk tʉtʉng, giyu gou andʉⱡʉmba kandʉk, wal pʉki na mat tʉk randrʉng. Na kui roⱡnga pilmba ok, kuimp keta minal etʉng, kan manga ila pilmba ok kandrung,’ nitim. \p \v 37-39 “Wote, wamp kun kai mbʉ ndi, nʉk int nduk, ‘Nuim ei, nim ni ui nant kʉn, kun ndi koⱡnga kandpʉn, rʉng ngurmin? Muna nant kʉn, nu waka koⱡnga kandpʉn, nu kuⱡʉp ngurmin? Muna nant kʉn manga tʉma oⱡina kandpʉn, rawe etʉp tʉtmʉn? Muna nant kʉn, giyu gou andilnga kandpʉn, wal pʉki mat tʉp rundʉrmʉn? Nim ni nant kʉn, kui rʉrʉm, muna kan manga ila pelinga kʉn, omp kʉndʉrmʉn ei nga nʉn?’ ning. \p \v 40 “Ei kʉn, Wu Nuim Mumuk ei ndi, punt ropa nimba mel, ‘Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Ya nʉnt uⱡ mbʉ mel wamp mbi mul nʉmbil, na nga ʉngʉnʉl mbʉ kʉn, etʉng uⱡ nimbʉ, na kʉn etʉng!’ \p \v 41 “Wote, ki rar orunga moⱡʉng wamp mbʉ kundpa nimba mel, ‘Enim Got nga mbun kit ei ndi, nomba wamp mbʉ, na nga kuimp keta ila kun etʉk muⱡʉi! Enim Seitan kʉn, elim nga anggelo mbʉ kʉn, ndip nomba mint pi kona tʉpa, kun endpa tʉtʉm kona ila pʉi! \v 42-43 Na kun ndi, kur ei kandʉk, wote rʉng ngui nganggʉrʉng. Na nu waka kuⱡʉp mur ei kʉn, wote nu kolk ngui nganggʉrʉng. Na manga tʉma ur ei kʉn, wote rawe etʉk ti natʉtʉng. Na giyu gou ʉndʉr ei kandʉk, wote wal pʉki na ti, tʉk rundi nandrʉng. Na kui mang ila, muna kan mang ila pit ei kʉn ok, wote kʉni nakʉndrʉng,’ nitim. \p \v 44 “Wote, wamp mbʉ ndi, nʉk int nduk mel, ‘Nuim ye! Nim ni nant kʉn, kun ndi kolkʉn, nu waka kulkʉn, muna giyu gou molkʉn, kui manga ila kep, kan manga ila kep, pekʉn itin mbʉ kʉn, tʉp rʉpndi nʉpʉndʉrmʉn,’ ning. \p \v 45 “Wote, Wu Nuim Mumuk ei ndi, punt ropa nimba mel, ‘Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Ya nʉnt uⱡ mbʉ mel, wamp mbi mul nʉmbil mbʉ kʉn, etʉng uⱡ nimbʉ, na kʉn etʉng,’ nitim. \p \v 46 “Ei kʉn, wamp mbʉ tʉpa ndip kona ila mundʉmba, wote wamp kun kai mbʉ tʉpa uⱡ nga kʉnt nga kont uⱡ ei ngumba,” nitim. \c 26 \s1 Manga Wingti Ila Wu Kuimbal Mbʉ Ndi, Jisas Rop Kundmin Nʉtʉng \p \v 1-2 Wote, Jisas ndi, ik mbʉ mel mbo endpa pora ndupa kʉn, elim nga kitip kʉni wu mbʉ kundpa nimba mel, “Enim pilik mormin rumbʉⱡ raⱡ omba pangga! Pasopa rʉng normin ui ei om kʉn, na Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei tʉk mek puk, el rui wu mbʉ ngangina, nde peta ila rok kunding,” nitim. \p \v 3 “Ui ei kʉn, wu pris kuimbal na, manga wingti rʉp wu na mbʉ ndi puk, wu Pris kʉⱡ nga peng mumuk wu Kaiyapas nga manga ila, tʉk tenda etʉk morung. \v 4 Ni kʉn, wamp nimbʉ tʉp kum ngui randpʉn, Jisas ni, rop kundmin nʉtʉng. \v 5 Ni wote, en enmin ndi, nʉk mel, “Pasopa rʉng nuing ui ei kʉn, pendʉp kilʉmin. Ei mel, imʉn ndam, ui mam ila wamp mbʉ, el pundung ei mon,” nʉtʉng. \s1 Betani Kona Ila Amp Ti Ndi, Jisas Ni Kopung Kʉndrʉm \p \v 6-7 Jisas ni, noi Betani kona ila pombuⱡma rorum wu Saimon ni nga manga ila murʉk mba moⱡnga, amp ti ndi, Jisas murum nila, kopung mura rui ti mepa omba, Jisas nga peng ila, kopung oi ndurum. \v 8 Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, amp ei, itim uⱡ ni kandʉk, popʉⱡ kulk nʉk mel, “Kopung mura rui kai ei, nambuⱡ emel etpa ge ndonʉm nda? \v 9 Kopung kai ei, rarʉp ropʉn ku moni tʉpʉn, wamp kurpa mbʉ ngoⱡum, muna ant ko!” nʉtʉng. \v 10 Jisas ndi, wu kʉⱡ nʉtʉng ik ni pilpa, int ndupa nimba mel, “Nambuⱡ emel, amp ei, ik ngonmin? Amp ei ndi, na kʉn uⱡ kai ti enim. \v 11 Ei nambuⱡ emel, wamp kurpa mbʉ, pila kana ui mbila, enim kʉn rʉk rʉk muⱡing. Wote, na enim kʉn rʉk rʉk muⱡi nʉmbʉⱡimp. \v 12 Amp ei ndi, enim uⱡ ni, na nga kʉng kʉⱡ tʉk mek puk on iting ei nga, tʉpa kun endpa, kopung kandnim. \v 13 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Kona nant mbila, Rʉnang Ik Kai mbʉ nʉk ngʉng ila, amp ei ya na kʉn, uⱡ enim ei nga timan rok nguing ku,” nitim. \s1 Juras Ndi, Jisas Rʉk Murum \p \v 14-15 Ei kʉn, kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ nga, Juras Iskariyot wu ni ndi, mba wu pris kʉⱡ nga wu kuimbal ni, waldpa nimba mel, “Na ndi, Jisas ni wu ei, rʉk moⱡʉp mep omp enim ngʉnt ndam, na namba mel ei nguing?” nitim. Wote, wu ni kʉⱡ ndi, ku moni kum raldika, Juras ngorung. \v 16 Ku moni kʉⱡ, tʉpa pendpa kʉn, Jisas ruk moⱡmba ei nga ui kai ti nokʉndrʉm. \s1 Jisas Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Kʉn, Moⱡpa Rʉng Nurum \p \v 17 Bret yis mundi namʉndʉk normin ui ei nga ui, puⱡ mondpa ila, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi ok, Jisas waldʉk nʉk mel, “Pasopa ui ei nga rʉng mbʉ, nant ila tʉp kun etpʉn muⱡamina, ok nuin?” nʉtʉng. \v 18 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Kona peng ila puk, wu ti ni nga manga ila puk, i nʉi, ‘Ik mbo wu ei ndi, ei mel nʉnʉm. Na nga ui ei omba, nondpa enim, Pasopa ui ei nga rʉng ei, nim nga manga ila, na nga kitip kʉni wu mbʉ kʉn omp nuimʉn,” nitim. \v 19 Ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas nitim ni mel, puk manga ila, rʉng mbʉ kalk tʉk kun etʉk morung. \p \v 20 Kona rumbʉⱡ puⱡnga, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu nimbʉ kʉn molk, Pasopa rʉng norung. \v 21 Rʉng nok moⱡina, Jisas ndi, nimba mel, “Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Enim mormin wu kʉⱡ nga ti ndi, na ruk moⱡmba,” nitim. \v 22 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ik ni pilik, munt mindil tʉk, elpa elpa Jisas waldʉk nʉk mel, “Nuim ye! Ei nam nda?” nʉtʉng. \v 23 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na kʉn tʉngʉnda nu ming ila, bret nu mondpʉⱡ numbʉⱡ wu ei ndi, na ruk moⱡmba. \v 24 Muⱡʉl Wu Kupa ei, rʉnang ik ila, koⱡmba nʉk, mon rok pendʉtʉng ei mel ku koⱡmba. Wote, wu nam ti, Muⱡʉl Wu Kupa ei, rʉk moⱡmba ei nga, na kont mam ti enim! Wu ei mam ndi, mei nambil nga ndam, kapⱡa elinga!” nitim. \v 25 Juras ruk murum wu ni ndi kundpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Ei na nanim nʉmp pʉnt ei?” nitim. I nilinga, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Int ninim nʉn ei ka!” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ, Rʉng Elim Ngurum \p \v 26 Rʉng nok moⱡina, Jisas ndi, bret ti tʉpa, Got kʉn angge nimba kʉn, pok ropa, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ngumba nimba mel, “Tʉk nʉi! Ya ei, na nga kʉng elim ei,” nitim. \v 27-28 Wote, nu wain ming ni, i ku etpa tʉpa, Got kʉn angge nimba, wu kʉⱡ ngumba nimba mel, “Nu ei, kump kʉm tʉk nʉi! Ya ei, na nga mema oi ndont ei ndi, wamp minal nga uⱡ kit mbʉ pendpa kilmba. Wote, Got nga wamp tʉpa, tenda iti uⱡ kont ei, etpa ronduⱡ mundʉmba. \v 29 Enim ik ti kundʉp namp, na ya nonmʉn nu wain ei, wote aldpa nui nʉnimp. Wote, ui tila, enim kʉn pʉkʉ nuimʉn ei, na nga Wuta nga muⱡ ila, tʉpa mumuk rui kona ila, tʉp tenda imʉn ui ei kʉn, wain kont paka nuimin,” nitim. \v 30 Wote, kinan kat nʉk pendʉk pena ok, Olip Komnga ila purung. \s1 Jisas Elim Pita Ndi, Tʉpa Mbuⱡ Ngumba Nitim \p \v 31 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Akup rumbuldi, enim pʉkʉ, na wak rok mondʉk, kelik nung nʉk ping. Ei, Got nga ik ti petʉm ei ndi, nimba mel, \p ‘Na ndi, sipsip rʉp wu ei, rop kundamba, kng sipsip mbʉ, mbuⱡ mbaⱡ ning,’ nʉtʉm \p \v 32 Wote, na ropa rut ndangga, kont munt ei kʉn, enim Galili pi nʉpi, na unt mbo muⱡimp,” nitim. \v 33 Ni kʉn, Pita ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Wu wei mbʉ ndi, nim wak rok kelik pung ndam, na nim wak rui nʉrimp!” nitim. \v 34 Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Nim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Akup rumbuldi mendpʉⱡ, kʉi kulda rui nʉri, na pili napʉt nʉkʉn, raldika indin,” nitim. \v 35 Pita ndi, punt ropa nimba mel, “Na nim kʉn pendʉk, rok kondung ndam kep, nim pili napʉt, ni nʉnimp,” nitim. Wote, kitip kʉni wu mat ndi, i ku etʉk nʉtʉng. \s1 Jisas Getsemani Pana Ila Atinga Rurum \p \v 36 Wote, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, kona ti mbi tek Getsemani nʉtmin kona ila purung. Jisas wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim ila muⱡʉi! Na merʉng ila mbo atinga ramp,” nitim. \v 37 Elim mba etpa, wu Pita kʉn, anda Sepeti kangʉm Jeims, Jon raⱡ tʉpa mepa purum. Ni kʉn, elim ni, munt mindil tʉpa mbun ndi kurʉm. \v 38 Wote, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga mundmong ei, ama mbun ndi konum. Ei kʉn, enim ur pi napʉk, nokundʉk muⱡʉi!” nitim. \v 39 I nimba pendpa, onunga kot wuldʉng mba, mura ropa, mʉi ila rumaⱡi pepa, atinga ropa nimba mel, “Na nga Wuta ye! Nim ndi, kapⱡa nʉkʉn pin ndam, ya nu ming mel, mindil nuimp ming nu morum ei, tʉkʉn mundi! Ei na nga pint ei mel mon. Ninim pin ei mel itiyo!” nitim. \p \v 40 Wote, yant omba kʉndrʉm mel, kitip kʉni wu raldika ni kʉⱡ, ur pi napilik petʉng. Wote Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Enim wu raldika kʉⱡ ndi, ant mong na tenda kot kep, na nga nʉndʉk rut nʉk muⱡi nambʉⱡʉng ei ka! Etpa em mel nant? \v 41 Enim oⱡa tʉpa, kʉni uⱡ mbila, ropa mana ndumba ei nga, tʉk mendʉk atinga rok muⱡʉi! Muⱡnga ei ndi, numan ngonum. Ei wote, kʉng kʉⱡ ndi, enʉmp monum,” nitim. \p \v 42 Nimba pendpa, aldpa mba atinga ropa nimba mel, “Na nga Wuta ye! Nu ming mel ya, mindil nuimp ming ei, tʉk mundi nʉmʉndʉn! Na nʉnt ei kʉn mint, nim nga numan pʉtʉn uⱡ ei, peng pemba,” nitim. \v 43 Wote, yant omba kundrum mel, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ur petʉng. Ei nambuⱡ emel, wu kʉⱡ nga mong mbʉ, ur ndi titim. \p \v 44 Aldpa wu ni kʉⱡ, mondpa kelpa int mba, unt nitim ik ni kʉⱡ ku nimba, atinga roⱡnga raldika itim. \v 45 Wote yant omba, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim muⱡ tʉk, ur ku pek mormʉn ei? Kʉnʉiya! Muⱡʉl Muⱡʉl Wu Kupa ei, tʉk pok punt uⱡ kit etmin wu mbʉ nga ki ila tʉnding. Ei nga, ui ei nondpa enim. \v 46 Oⱡa muⱡangina, kelip pamin! Na ruk moⱡmba wu ei, unt ya onum ei kanmin mon!” nitim. \s1 Jisas Ni, Tʉk Imp Morung \p \v 47 Jisas ik nimba moⱡnga, kitip kʉni wu kʉⱡ nga Juras ni, wu ei urum. Wote urum ila, wamp minal wu peng mumuk na, manga wingti rʉp wu na mbʉ kʉn, rʉp rok, tʉmbʉⱡ na, koiya na mat, kapⱡa etʉk ambulk mek orung. \v 48 Ruk murum wu ni ndi, wamp orung nimbʉ nimba, ndoimp rondpa, “Na mbo keta nu rop nunt wu ei kandʉk, wu aⱡʉm ei, nʉk puk imp muⱡʉi!” nitim. \v 49 Nitim ni mel, Juras kun mba Jisas keta nu ropa nomba ei mel nitim, “Ik mbo wu ye! Nim ila morʉn kant ei ka!” nitim. \v 50 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Nim itʉn pilkʉn un uⱡ ei mel, tʉkʉrkʉn eta!” nitim. Wote, wu nimbʉ ok, Jisas ni tʉk imp morung. \v 51 Ni kʉn, Jisas kunda morung wu ni kʉⱡ nga ti ndi, elim nga koiya ni, ekit tʉpa, wu pris peng mumuk ei nga kindmant wu ti, urum ni nga kum ei, ropa puⱡa rʉrʉm. \v 52 Wote Jisas ndi, wu ni kundpa nimba mel, “Nim nga koiya ei, elim nga petʉm kona ila, int nduk pindi! Wamp nam ti, koiya ambʉⱡʉm wamp ei, koiya ei ndi ku, elim nomba. \v 53 Na nga Wuta ei ndi, na tʉpa rʉpʉndangga nʉmp, mawa el mba ndam, tʉngʉnda mint anggelo wu ei, kum 12 mel tʉpa munduⱡnga, ei pʉn muna mon? \v 54 Wote Got ndi, na tʉpa rʉpʉndangga nilmba ndam, Got nga ik mong ti ndi, uⱡ enim ei mel itangga, nʉtʉm ik ei omba, ik kupa tʉmba mel nant?” nitim. \p \v 55 I nimba kʉn, wote wamp morung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim wu kʉⱡ ndi, na punt mong wu na ni mel, na imp muⱡmʉn nʉk, koiya na, tʉmbʉⱡ mel mbʉ mek onmʉn ei? Na manga wingti ila, Got nga ik ei, rʉk rʉk wamp mbʉ mbo endʉp mor ei kʉn, tʉk imp muⱡi nambʉrmʉn ni ka? \v 56 Wote, uⱡ pʉnʉm kʉⱡ ndi, Got nga ik ti, painui wu kʉⱡ ndi, unt mon rorung ik ei, etpa kupa pendʉm,” nitim. Ni kʉn, kitip kʉni wu nimbʉ, elim wak rok, mundmong etʉk, nung nʉk purung. \s1 Jisas Ni, Manga Wingti Rʉp Wu Mbʉ Kʉn Mek Purung \p \v 57 Jisas puk imp morung wu nimbʉ ndi, Jisas mek puk, pris kuimbal murum wu Kaiyapas kʉn, mi ik mbo wu na, manga wingti rʉp wu na mbʉ, tʉk tenda etʉk, morung manga ila mek purung. \v 58 Pita ni, wu kʉⱡ purung ni mel, ruⱡ etpa pep ropa mba, wu pris kuimbal ei nga mang keta ila purum. Kona ila moⱡpa, Jisas ni etʉk enmin mel nant nimba, el nde wu kat, kona rʉp etmin ni kʉⱡ kʉn, mba murum. \v 59 Ni kʉn, wu pris kuimbal na, wote manga wingti rʉp wu na nimbʉ ndi pʉkʉ, uⱡ ⱡawa nant ila, nʉmp oⱡa ndupʉn, Jisas ruimin nda nʉk, ol tek nʉtʉng. \v 60-61 Wote, ⱡawa ti kandʉk ti natʉtʉng. Wote, wamp minal ok, ik kep nok nʉtʉng ik nimbʉ, kupa iti nʉtʉtʉm. Ei kʉn, wu ralt okʉⱡ, ei mel nʉtʉnggil, “Ya wu ei ndi, nimba mel, ‘Got nga manga wingti ou ei, rok tʉp mana tʉp, wote rumbʉⱡ raldika ila, rʉkimp nʉm,’” nʉtʉnggil. \p \v 62 Wu pris kuimbal ni anggilpa, Jisas kundpa nimba mel, “Nim kʉn ik ninmin ei nga ik na ti kep, punt ruin muna mon ei?” nitim. \v 63 Wote, Jisas ni, ik ti ni nandpa, pilpa kui itim. Aldpa, wu pris kuimbal ni ndi, ronduⱡ mundpa, Jisas waldpa nimba mel, “Got kont morum ei nga mbi ila, mi ambʉⱡʉp nʉnt. Ei kʉn, nim wu Kraist, Got nga kangʉm ei kupa muna mon?” nitim. \v 64 Wote, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Ik ei int nim nʉn ei ka! Wote, ik ti enim wamp pora kundʉp namp. Akup mormʉn ui ei nga mba, wote ui tila, na Muⱡʉl Wu Kupa ei, Got wu ronduⱡ pi ei nga, ki mbo orunga moⱡʉp, muⱡ kona kopa pol ila wamba, kʉning!” nitim. \v 65 Ei mel nilinga, wu pris kuimbal ni ndi, elim nga wal pʉki ni kʉⱡ ambuⱡpa, rung ndupa, nimba mel, “Got kʉn ik nimba kit mondnʉm! Aldpa ik mat, kombʉⱡʉp ni nʉnamin! Got kʉn ik nimba, kit mondnʉm ik ei, enim pora pʉnmin ni ka! \v 66 Ei kʉn, akup enim namba nʉk pʉnmin?” nitim. Wote, wu kat ndi, ik punt rok nʉk mel, “Elim nga ⱡawa ila, elim kuⱡangga!” nʉtʉng. \p \v 67-68 I nʉk kʉn, Jisas nga kuimp keta ila ol rok, wote ki kum ndi rorung ku. Wu mat ndi, ki ⱡurwa ndi rok, kundʉk nʉk mel, “Kraist ni, nim painui wu ti ndam, wamp nam ndi, nim ronum ei mbi tekʉn ni,” nʉtʉng. \s1 Pita Etpa Kambʉtʉpa Rurum \p \v 69 Pita ni, wu pris kuimbal ei nga mang keta ila murum. Ei kʉn, wu pris kuimbal ei nga kongun amp ti ndi omba, Pita kundpa nimba mel, “Nim Galili wu, Jisas ei kʉn kunda andʉrmʉn, kandʉr ni ka!” nitim. \v 70 Wote Pita ndi, wamp kona ila morung nimbʉ mondpa, kulkʉⱡ ropa nimba mel, “Nim nʉn ik ei, na pili napʉnt,” nitim. \v 71 Wote, i nimba pendpa, mang keta nila omba ekit purum. Wote ila, kongun amp ti ndi, kandpa mbi ndupa nimba mel, “Wu ei, Nasaret wu Jisas kʉn, kunda andrʉnggil ndi ka!” nitim. \v 72 Wote, aldpa Pita ndi, kulkʉⱡ ropa nimba mel, “Wu ninmin ei, na pili napʉnt ei ka,” nitim. \v 73 Ei kʉn, nondpa mel ku, wu kat ila morung kʉⱡ ndi ok, Pita kandʉk nʉk mel, “Nim wu kʉⱡ nga ti ku kanmin ei, nim nga ik nʉn, nuim kan ei, pilip ninmin ei ka!” nʉtʉng. \v 74-75 Wote Pita ndi, nimba mel, “Na mi tep, ik kupa ei nʉnt! Na wu ei, pi napʉnt nʉnt. Muna na wu ei, etʉp pʉt ndam, Got ndi, na mbun ti ngangga!” nitim. Ei kʉn mint, kʉi kulda ti, wi roⱡnga, Jisas ndi, unt Pita kundpa nitim ik ni kʉⱡ, omba rundrum, “Kʉi kulda wi ropa, raldika indi nʉndi kʉn, nim ndi, na pili napʉt nʉkʉn kulkʉⱡ rokʉn, raldika indin,” nitim. Ni kʉn, manga keta ni, wak ropa ekit mba, ka rom kʉk kʉk nimba rurum. \c 27 \s1 Jisas Ni, Wu Pailot Murum Ila Mek Purung \p \v 1-2 Ipri unt, wu pris kuimbal na, manga wingti rʉp wu na mbʉ ndi, Jisas rok kunding ei mel kanggʉp ambrung. Wote, ki raⱡ tʉk, kan ngʉk mek puk, Rom Gapman ei nga wu kuimbal murum Pailot wu ei, nguing pilik, mek purung. \s1 Wu Juras Ni, Nuim Nga Nurum \p \v 3 Jisas ruk murum wu Juras ndi, moⱡpa kʉndrʉm mel, Jisas ni, tʉk mong ngurung. Uⱡ ni kandpa, elim numan ropʉl ropa, ku moni silpa K30 ni kʉⱡ mepa mba, wu pris kuimbal kʉⱡ kʉn, manga wingti rʉp etmin wu mbʉ kʉn, int ndupa ngurum. \v 4 Ngumba nimba mel, “Na ndi, etʉp ⱡawa mundʉp, mong ti natʉm wu ti nga, ruk moⱡmba, akup rok kunding pilik nʉnmʉn kant ei ka!” nitim. Wote, wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Uⱡ ei nga puⱡ ti, tʉn kʉn pi napʉtʉm ei, nim nga uⱡ ei ka!” nʉtʉng. \v 5 Wote Juras ni, ku moni ni kʉⱡ tʉpa, manga wingti ila ropa murʉk ndupa, elim ni mba, nuim nga nurum. \p \v 6 Wu pris kuimbal ni kʉⱡ ndi, ku moni ni kʉⱡ, aprʉk oⱡa tʉk, nʉk mel, “Wamp mema oi nim ku moni kʉⱡ tʉpʉn, manga wingti ei nga, moni tetmin kona ila, timin mel kapⱡa mon. Moses nga mi ik ei ndi, mon nʉtʉm uⱡ ei mel pep ruimin,” nʉtʉng. \v 7 Wote ol tek, ik nʉk tenda mundʉk, ku moni kʉⱡ ndi, mek puk, mʉi ming mim etʉm wu ti nga kona kuta ti, ei rarʉp rorung. Kona ila wamp tʉma mat ok, Jura kona ila koⱡung mbʉ, ʉngʉndmin nʉk etʉng. \v 8 Ui ila, yant ndupa omba, akup ui ei kʉn, kona ei akup mbi tek, “Wamp mema kona,” nʉtmʉn. \p \v 9-10 Ei kʉn, painui wu Jerimaiya nga ik ei mel nitim ei, omba kupa itim, \q1 “Ku moni K30 silpa kʉⱡ, Isrel wamp mbʉ ndi, wu ei rarʉp rʉmin nʉtʉng ei mel, ku moni kʉⱡ ndi, mek puk mʉi ming mim etʉm wu ei nga, kona keta ei, rarʉp rorung. Ei na, Oⱡa Nuim ei ndi, na kundpa nitim ei mel nʉnt,” nitim. \s1 Rom Gapman Nga Wu Pailot Ei Ndi, Jisas Wuldʉtʉm \p \v 11 Jisas ni mek puk, wu nuim Pailot nga kuimp keta ila monduⱡnga, wu ei ndi waldpa nimba mel, “Nim Jura wamp mbʉ nga Wu Nuim Mumuk ei?” nitim. Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Int nim nun ei ka!” nitim. \v 12 Wote, wu pris kʉⱡ nga wu kuimbal na, manga wingti rup wu na mbʉ ndi, kai kandʉk, elim kʉn ik nʉtʉng mbila ik na ti kep, punt ropa ni nʉndʉtʉm. \v 13 Ei kʉn, wu Pailot ei ndi, elim kundpa nimba mel, “Nim kʉn kai kandʉk, ik nʉnmʉn mbʉ, pʉn muna mon?” nitim. \v 14 Wote Jisas ndi, ik na ti, punt ropa ni nʉndʉtʉm ila, Rom Gapman nga wu nuim ni ndi, kandpa min ngʉn mundrum. \s1 Pailot Ndi, “Jisas Rok Kundʉi!” Nitim \p \v 15 Jura kangambuⱡa kumna mbʉ, Got ndi, poⱡ titim ui ekit orum ei kʉn, Rom gapman nga wu nuim ei ndi, wu mat kan manga ila petʉng mbʉ nga ti, ku nimba, wamp mbʉ numan ngurung ei mel, wak ropa mundrum. \v 16 Ui ei kʉn, punt mong wu ti, mbi tek Barapas ni, ei kan manga ila pitim. \v 17 Wamp minal ok, tʉk tenda etʉng ni kʉn, Pailot ndi, waldpa nimba mel, “Enim ndi, wu nant ei, wak ramp nʉk pʉnmin? Barapas muna, Jisas ni, wu mbi tek, Kraist nʉtmin ei?” nitim. \v 18 Ik ei mel nitim ei, nambuⱡ emel, Jura wamp kʉⱡ en enmin ndi, wu ei nga nitim uⱡ mbila, wʉlʉk rok kʉn, Jisas mek ok, elim ngurung ei, pilpa kelpa wuldʉtʉm. \p \v 19 Pailot ni, elim nga nde pol kot pʉtʉm kona nila, moⱡnga mel, ambʉm ndi, rung mundpa, “Wu nit mul nʉmbil ei kʉn, uⱡ ti itimp nʉkʉn, iti nʉti! Ei nambuⱡ emel, na wu ei nga ur kump kat etʉp, kunt ila mindil mam ti, nunt ndi ka!” nitim. \p \v 20 Ni kʉn, wu pris mbʉ nga wu kuimbal mbʉ kʉn, manga wingti rʉp wu na mbʉ ndi, wamp mbʉ kunt rok, Pailot wuldangina, “Barapas wak ropa mundpa, Jisas ropa kundangga, nʉi!” nʉtʉng. \v 21 Wote Pailot ndi, wamp mbʉ waldpa nimba mel, “Ya wu raⱡ nga wu nant ei, wak rop mundamp, nʉk pʉnmin?” nitim. Ni kʉn, wamp mbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Barapas,” nʉtʉng. \v 22 Wote Pailot ndi, wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Wote Jisas ni, wu Mesaiya nʉtmin ei, nambuⱡ ti etamp nʉk pʉnmin?” nitim. Ni kʉn, wamp mbʉ ndi, wi rok nʉk mel, “Nde peta ila pendkʉn rui!” nʉtʉng. \p \v 23 Wote Pailot ndi, wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Wu ei, namba ⱡawa ti em?” nitim. Ni kʉn, wamp mbʉ ndi, kei nʉk, “Nde peta ila rui!” nʉtʉng. \v 24 Wote Pailot ndi, ik merʉng ti, nʉmp mep punt ndam, kona mong pemba kant ei ka nimba. Wamp mbʉ morung kuimp keta ila, elim nga ki ni raⱡ, nu ila ⱡumʉiya ropa, nimba mel, “Wu ruing ei nga nit ei, na kʉn pi napʉmba mon. Ei enim nga uⱡ ei ka!” nitim. \v 25 Wamp nimbʉ ndi, ik punt rok nʉk mel, “Wu ei nga mema ei ndi, tʉn kʉn, tʉn nga kangambuⱡa mep timin mbʉ kʉn, ⱡang etpa tangga,” nʉtʉng. \v 26 Ei kʉn, Pailot ndi, Barapas ni, wak ropa mundpa, wote Jisas ni, kan puⱡa ndi rok, mek puk, nde peta ila rʉi nimba, wamp nimbʉ ngurum. \s1 Rom El Nde Wu Mbʉ Ndi, Jisas Tʉk Ik Kuldʉtʉng \p \v 27 Wote, wu Pailot nga el nde wu nimbʉ ndi, Jisas ni mek puk, Pailot elim moⱡpa, kongun etʉm manga mam ila murʉk puⱡnga, el nde wu mbʉ ndi, Jisas ni tʉk paⱡa etʉng. \v 28 Kona ila moⱡnga, Jisas nga rʉrʉm mel nimbʉ, ambulk rung nduk mundʉk, el nde wu kʉⱡ nga wal pʉki kunt, roⱡ kat pakʉrmin kʉⱡ nga pakʉndrʉng. \v 29 Wote, kan goimbun rong kat mʉkʉp rok, Jisas nga peng ila mondʉk, tʉmbʉⱡ ti tʉk, ki ila amʉndrʉng. I etʉk mondʉk, Jisas tʉk ik kuldʉk, kuimp keta ila, mura koptʉm rok, rumaⱡi pek nʉk mel, “Jura wamp nga wu king ei moⱡpa, ruⱡ pangga!” nʉtʉng. \v 30 Wote, kuimp keta na mbila, ol rok kandʉk, tʉmbʉⱡ mbʉ ndi, oⱡa tʉk, Jisas nga peng ila rorung. \v 31 Wote, Jisas ni tʉk, ik kuldʉk uⱡ mbʉ mel etʉk pendʉk kʉn, wal pʉki kunt, ruⱡ kat pakʉndrʉng ni kʉⱡ, potʉk mundʉk, el elim nga rʉrʉm mel nimbʉ, randʉk pendʉk mek puk, nde peta ila ruing pilik mek purung. \s1 Jisas Ni, Nde Peta Ila Rorung \p \v 32 Kona peng ni, wak rok, ekit ping pilik purung ila, Sairin kona peng ila wu ti, mbi tek, Saimon nʉtmʉn ni urum. Ei kʉn, el nde wu kʉⱡ ndi, Jisas nga nde peta ei, tʉk mindi nilingina, mindʉtʉm. \v 33 Wote ok, kona ti mbi tek, Golgata nʉtmin nila orung. Kona mbi ei nga puⱡ ei, “Wamp peng ombil kona.” \v 34 Kona ila, el nde wu mbʉ ndi, nu wain kʉn, nu kombila iti mat, nu wain ila mundʉk, Jisas nangga nʉk, ngurung ni nomba pitim ei, kombila elinga, nui nʉndrʉm. \p \v 35 Wote, Jisas ni tʉk, nde peta ila rok pendʉk, rʉrʉm mel nimbʉ, ambulk rung nduk, nam tʉmba nda, nʉk kat rorung. \v 36 Wote, i etʉk molk kʉn, Jisas nde peta ila pitim ei, rʉp etʉk morung. \v 37 Nde peta ei nga peng ila, Jisas tʉk, ik kuldʉk nʉtʉng ik ni kʉⱡ, mbi rok pendʉtʉng. Ik ei mel nimba murum, “YA WU EI JISAS, JURA WAMP MBɄ NGA WU NUIM MUMUK EI.” \v 38 Wote ei kʉn ku, kindʉp wu ralt, Jisas nde peta ila rorung kona ila, i ku etʉk, ki mbo orunga wu ti rok, ti ki rar orunga rok pendʉtʉng. \p \v 39-40 Wamp nombuⱡa mam ila ok, purung mbʉ ndi, peng walinga rok Jisas ik mura nguk nʉk mel, “Nim manga wingti ei rokʉrkʉn, wote rumbʉⱡ raldika omba pangga, wote rʉk imp nitin wu ni ka! Akup ninim etkʉn, peng kont ta! Nim Got nga kangʉm ndam, nde peta ei, wak rokʉn, mana ui!” nʉtʉng. \v 41-42 I nʉtʉng ei mel ku, wu pris kuimbal na, mi ik mbo wu na, manga wingti rʉp wu na mbʉ ndi, i ku etʉk tʉk, ik kuldʉk nʉk mel, “Wu ei, wamp wei mbʉ etpa, peng kont tʉm ni! Wote, el elim etpa, peng kont ti natʉnʉm ei, kanmin mon! Elim Isrel wamp mbʉ nga wu nuim mumuk ni muna? Elim akup nde peta ei, wak ropa mana om ndam, elim mondʉp pilimin!” nʉtʉng. \v 43 Elim Got nga kangʉm mor. Wote elim Got mondʉp pilip mor nitim ndi, akup Got ndi, elim etpa, peng kont tʉmba ei nga kinamin!” nʉtʉng. \v 44 Wote, kindʉp wu ralt pendʉk rorung ni raⱡ ndi, wamp nʉtʉng ik tenda ni mel ku nʉtʉnggil. \s1 Jisas Ni Kurum \p \v 45 Kona ou rʉnggilmʉ ni kʉn, kona ni rumbʉⱡ moⱡpa pelinga, ant mong raldika omba purum. \v 46 Wote, ant ni mba, keng orunga mba, ant mong raldika elinga, Jisas ndi, ama oⱡa ndupa, ronduⱡ kei nimba, “\it Eli, Eli Lama Sabaktani\it*,” nitim. Ik ei nga puⱡ ei, “Na nga Got, na nga Got, nambuⱡ emel na wak ron?” nitim. \v 47 Wamp mat ila nondpa anggilik morung nimbʉ ndi nʉk mel, “Wu ei ndi, Ilaija ni wi ronum,” nʉtʉng. \v 48 Wamp morung nimbʉ nga ti ndi, tʉkrʉpa mba, muⱡ ti tʉpa, nu kombila iti tila mana ndupa, ekit tʉpa, ndila ropa, Jisas ni nangga nimba, oⱡa ndupa ngurum. \v 49 Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Unt raka nimbun moⱡamin, Ilaija ndi, elim omba, peng kont tʉmba, muna mon nda, moⱡpʉn kʉnʉmin!” nʉtʉng. \v 50 Jisas ndi, aldpa ke ronduⱡ nimba kʉn, elim nga muⱡnga ei wak ropa, nuim kan ʉkrʉm. \p \v 51 Ei kʉn mint, wi Jerusalem manga wingti ou ila, muⱡ mbal ruⱡ ti, manga kʉkaⱡ wingti raⱡ oi ndupa morum ni, rʉk ting ila paⱡpa mba met ekit purum. Wote kona kilimbʉmp mam ti elinga, ku mam mbʉ puk rurum \v 52 Wamp on kona mbila mʉi rok rak nilinga, Got kʉn mondʉk pʉtʉng wamp mat korung nimbʉ, tʉpa oⱡa monduⱡnga kont morung. \v 53 Wote, Jisas koⱡpa ⱡoporpa oⱡa murum ni kʉn, wamp mbʉ, en enim nga petʉng on kona mbʉ wak rok, wi Jerusalem kona peng wingti ila puⱡʉngina, wamp minal ndi kandrung. \p \v 54 Wote, el nde wu mbʉ nga wu kuimbal ei kʉn, el nde wu mat kʉn, Jisas rʉp etʉk morung nimbʉ ndi, kona kilimbʉmp elinga, uⱡ itim nimbʉ kandʉk, ama mundmong etʉk nʉk mel, “Wu ni, kupa Got nga kangʉm,” nʉtʉng. \v 55 Ni kʉn ku, amp mat ruⱡ etʉk kandʉk morung ei, met Galili kona ila, Jisas tʉk rapʉndʉk etʉng amp kʉⱡ, Jisas pep rok orung. \v 56 Amp kʉⱡ morung rʉk ting ila amp Mariya Makndelin kʉn, wu Jeims kʉn, Josep raⱡ nga mam amp Mariya kʉn, wu Sepeti ambʉm kʉn kunda morung. \s1 Jisas Ni Angʉndʉtʉng \p \v 57 Kona ni rumbʉⱡ roⱡnga, Arametiya kona ila wu nuim ti urum. Wu ei, Jisas nga kitip kʉni wu ti ku, wote wu ei nga mbi ei Josep. \v 58 Wu ni ndi, wu Pailot ei, murum kona nila mba, Jisas nga on ei, timp nimba wuldʉtʉm. Ni kʉn, Pailot ei ndi, elim nga el nde wu kuimbal ei kundpa, wu on ninim ei, tʉkʉn ngui nitim. \v 59-60 Wote Josep ndi, wu on ni tʉpa, muⱡ mbal kurʉmʉⱡa kai tila kum ropa, mepa mba, el elim nga on kona ti, ku mam tila rorpa titim nila titim. Wote, ku mam ti ndi, mberʉk ndupa, on kona ku manga keta puⱡ puⱡ ni, aka ngumba pendpa purum. \v 61 Amp Mariya Makndelin kʉn, amp Mariya ti ni kʉn, ila nondpa, Jisas nga on ei, tetʉng kona ni, tʉk nont nduk kandʉk morunggil. \s1 El Nde Wu Kat Jisas Nga On Kona Ei Rʉp Etʉng \p \v 62-63 Jisas rorung ui ei nga utʉma orunga ei, Jura wamp nga mowi kor muⱡing ei nga tʉk kun etmin. Ui ei kʉn, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, wote Perisi wu na mbʉ ndi ok, Pailot kʉn mou rorung. Wote, wamp nimbʉ ndi, nʉk mel, “Nuim ye! Ik kol wu rok kondung ni, kont murum ei kʉn, ik ei mel nitim ik tʉn pilpʉn mormin ei, ‘Rumbʉⱡ raldika omba pangga, na ⱡoporpa oⱡa mondʉmba,’ nitim. \v 64 Ei kʉn, akup nim ndi, nim nga el nde wu mat tʉk mundana puk, on kona ila rʉp itangina, rumbʉⱡ raldika omba pangga kʉn, wak reing. I etʉk itangina kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi ok, wu on ei kundʉp nok tʉk, wote wamp mbʉ ik kol rok kundʉk nʉk mel, ‘Jisas ni ⱡoporpa omba pum,’ ning. Akil tepa ik kol rok eng uⱡ ei ndi, kuimp tepa ik kol rorung uⱡ ni, tʉpa mana ndupa, ama kit moⱡmba,” nʉtʉng. \v 65 Pailot ni ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “El nde wu ti mek puk, on kona ei nga keta puⱡ puⱡ ei, ronduⱡ puk rup itʉi!” nitim. \v 66 I nitim ni kʉn, puk on kona keta puⱡ puⱡ ni, ku mam ti ndi, mberʉk nduk, peta rok pendʉtʉng. Wote pena orunga, el nde wu mat ila, rʉp iteing nʉk, tʉk mondrung. \c 28 \s1 Jisas Ⱡoporpa Oⱡa Murum \p \v 1 Mowi kor mormin ui ni, pora nilinga, mʉkʉlmʉ kor ou ei kʉn, rangʉmba pilpa, ⱡant gu nilinga, amp Mariya Makndelin kʉn, amp Mariya ti ni kʉn, Jisas nga on ei, on etʉng kona nila, kunʉnggil pilkʉⱡ purʉnggil. \v 2 Ei kʉn, tʉngʉnda mint, kona ni kilimbʉmp mam ti elinga, oⱡa muⱡ ila, Got nga Anggelo ti mana urum. Wote, ku mam ti, Jisas tetʉng on kona ei, kumba angʉndʉk pendʉtʉng ni, mberʉk ndupa mundpa, elim pol nila murum. \v 3 Elim nga kʉng ei, kona kiraipa na ei mel, rʉⱡang mba eng nurum. Wote, elim nga muⱡ mbal rʉrʉm mel mbʉ, kona kup mong mel kurʉmʉⱡa itim. \v 4 El nde wu ila, rʉp etʉk morung ni kʉⱡ, uⱡ ei kandʉk, en enim nga min mbʉ raka nilinga, min ngʉn mundʉk, wamp kormin ei mel kapⱡa puk petʉng. \p \v 5 Ei kʉn, anggelo ni ndi, amp ni raⱡ, kundpa nimba mel, “Enmbil mundmong iti nʉtʉl! Enmbil wu Jisas, nde peta ila rong wu ni, kurʉk onmbil ei, na pʉnt. \v 6 Wu ni, ya on kona ila pi napʉtʉm. Elim unt kont moⱡpa, nitim ni mel, elim ni ⱡoporpa omba pum. Ya okʉⱡ on kona koⱡ ei, kunʉnggil wʉl! \v 7 Akup tʉkrʉk pukʉⱡ, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ kundkʉⱡ, ‘Jisas koⱡum ni, wote ⱡoporpa omba pum. Akup wi Galili mba pilpa, kuimp tepa pum. Wote, enim ila puk, Jisas elim kʉning!’ Enmbil kundʉp nʉnt ik kʉⱡ, pilkʉⱡ pʉl!” nitim. \v 8 Ei kʉn ku, mundmong etkʉⱡ, wote numan mam ti elinga, wu on ei, tetʉng kona ni wak rokʉⱡ, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kondʉk, ninggil pilkʉⱡ pukʉⱡ nʉkʉⱡ purʉnggil. \p \v 9 Ei kʉn mint, Jisas ni, elim yant omba, amp ni raⱡ kandpa nimba mel, “Enmbil numan wang ndʉl!” nitim. Ni kʉn, amp ni raⱡ ndi, rʉk pukʉⱡ, Jisas nga kʉmp raⱡ ambulk, rumaⱡi pekʉⱡ, Jisas nga mbi paka rondrʉnggil. \v 10 Jisas ndi nimba mel, “Enmbil mundmong iti nʉtʉl! Na nga wu ʉngʉnʉl kʉⱡ, pukʉⱡ kundkʉⱡ nanggila, wi Galili puk ila, na ok kʉning nʉl!” nitim. \s1 El Nde Wu Nimbʉ Ndi, Uⱡ Itim Nimbʉ, Pris Kuimbal Ei Kundʉk Nʉtʉng \p \v 11 Amp ni raⱡ puⱡʉnggila mel, el nde wu ila morung ni kʉⱡ ndi, int puk kona peng nila, wu pris kuimbal nimbʉ, uⱡ itim kandrung nimbʉ mel, kundʉk nʉtʉng. \v 12-13 Wu pris kuimbal nimbʉ kʉn, manga wingti rʉp wu nimbʉ kʉn, ol tek, ku moni minal kum rok, el nde wu nimbʉ nguk, nʉk mel, “Enim ndi, wamp mbʉ kundʉk nʉk mel, ‘Tʉn ur pimʉn ndi kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, rumbuldi ok, wu on ei kundʉp nok, tʉk mek pung nʉi!’ nʉtʉng. \v 14 Wote, wu Pailot ei ndi, ik ei pilim ndam, tʉn ndi, enim mong ti nʉteing nimbun ik mat, tʉp rapundpʉn nindmin,” nʉtʉng. \v 15 Wote, el nde wu ni kʉⱡ ndi, ku moni ni kʉⱡ tʉk, wu pris kuimbal ei ndi, ik nʉi nitim ik ni mel nʉtʉng. Ei kʉn, ik timan kep nok, rorung ni, Jura wamp mbʉ kʉn, nʉk mek int yant etʉng ei mel, akup ik kep norung timan ei ku, tepa yant yant orum. \s1 Jisas Nga Ik Nimba Ʉi Rurum \p \v 16 Wote, kitip kʉni wu 11 ni kʉⱡ, Jisas ndi, wi Galili komnga ila pʉi nitim ni mel purung. \v 17 Wote, Jisas ni oⱡnga kandʉk, Jisas nga mbi paka rondrʉng. Wote, wu mat ndi, Jisas wu waⱡʉm ei nda nʉk, ʉk puk tʉtʉng. \v 18 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ morung ila, nondpa omba, kundpa nimba mel, “Muⱡ mʉi raⱡ nga mel tetʉm mbʉ na ndi, rʉp iteimp nimba, Got ndi, na ronduⱡ ei, na ngurum. \v 19 Ei kʉn, akup enim ndi, puk muⱡ uⱡ kona mbila, wamp mormin mbʉ, etʉk tʉk, na nga kitip kʉni wamp rundʉi! Wuta kʉn, kangʉm kʉn, Muⱡnga Wingti kʉn, mbi tek angʉndʉk, wamp mbʉ nu tindʉi! \v 20 Wote na ndi, enim man ngur ik nimbʉ mek puk, wamp mbʉ mbo indangina, pilik teing. Ei kʉn, na enim kʉn pʉla kana ui moⱡʉng mbila, kunda moⱡʉp mint pamba mba, muⱡ mʉi raⱡ pora nimba,” nitim.