\id LUK - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Luk \toc2 Luk \toc1 Luk \toc3 Luk \mt1 LUK \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Ng Puⱡ Ei: \ip Ya buk ei ndi Kraist nga mul uⱡ ei tʉpa ora ndupa, Kraist kʉn mondpa pili wamp mbʉ mondpa pili uⱡ ronduⱡ ei tʉpa ora ndupa, mondpa pili nʉpili wamp mbʉ ndi mondpa pili wamp mbʉ nʉk kit mondʉk etmin, wamp mbʉ Got nga ik ei ya mʉi kona ila pileing. \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Ya buk ei Dokta Luk ndi rurum. Luk ei Grik wu ei. Wote, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga mondpa pili wu ei. \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Mon ei ropa Tiopolus kʉn wamp rʉⱡaip eket orunga mbʉ kʉn mʉi kona wamp mbʉ kʉn pora ngurum. \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Mon ei pana 59-63 A.D. ila rurum. \is2 Ik Ronduⱡ: Luk 19:10 \ip Muⱡʉl Wu Kupa ei, nombuⱡa tiki purmin wamp mbʉ, kurʉp kandʉp etʉp rukʉr timp nimba, mana urum,” nitim. \is1 IK PENG KɄⱠ \iot Rump \io1 1. Ik peng rop nʉnt \io1 2. Mariya ndi, Jisas mitim ui ei \io1 3. Jon wamp nu tindi wu ei ndi, Got nga ik nitim \io1 4. Seitan ndi, Jisas oⱡa tʉpa kʉndrʉm \io1 5. Jisas nga kitip kʉni wu kuimp tepa titim kʉⱡ \io1 6. Mowi kor ui ila kongun mi rormin uⱡ ei nga Jisas ndi nitim \io1 7. Jisas ndi, Rom el nde wu kuimbal ei nga kongun wu ei etpa titim \io1 8. Amp mat ndi Jisas pep rok akil tek purung \io1 9. Jisas ndi elim nga kitip kʉni wu 12 kʉⱡ kongun ngurum \io1 10. Jisas ndi wu 72 kat elim nga kongun ila tʉpa mundrum \io1 11. Jisas ndi, atinga ruing ei mel mbo inditim \io1 12. Ik kol uⱡ mbʉ nga tʉk mendʉk muⱡʉi \io1 13. Numan ropʉl rui narʉm wamp ei uⱡ kit mbʉ nde ropa kondʉmba \io1 14. Jisas ndi, kui wu ti etpa titim \io1 15. Kng sipsip ti mba tiki purum ei nga ik ek \io1 16. Kongun rʉp wu ti mel punt rurum ei nga ik ek \io1 17. Uⱡ kit mbʉ ndi wamp nga mondpa pili etʉp kit mondrum \io1 18. Amp wiya ti omba jas ei ndi, tʉpa rʉpʉndangga nitim ei nga ik ek \io1 19. Ku moni takis ti wu Sakiyas \io1 20. Wamp mbʉ ndi Jisas waldʉk nim ronduⱡ ei nam ndi ngurum nʉtʉng \io1 21. Amp wiya ti Got kʉn angge nimba ku moni ngurum \io1 22. Juras ndi, mi tepa Jisas ni Wu Nuim mbʉ tʉp nguimp nitim \io1 23. Pailot nga kuimp keta ila Jisas ni mek purung \io1 24. Jisas ni ⱡoporpa kont murum \c 1 \s1 Ik Peng Rop Nʉnt \p \v 1 Wu nuim Tiyopilus ye! Tʉn nga ruk ting ila uⱡ itim mbʉ, timan rok, mon ruing pilik, wu mat ou nduk kongun etʉng. \v 2-3 Got nga rʉnang ik kai ekit oⱡnga, kuimp tek nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ ndi kandʉk, tʉk wamp mbʉ, timan rok ngorung mbʉ, wote puⱡ ik wunt ment mbʉ, kurʉp mbʉ, pilip tʉp kun it wu ei ndi, nim wu nuim Tiyopilus, timan kun petʉm ei mel ku, mon rop kundʉp nʉnt. \v 4 Na uⱡ ent mbʉ, kʉmp rokʉn pilkʉn, na rʉnang ik kai ei, mbo endʉtʉng ndi, ama kupa nʉkʉn, pilʉn nʉmp, mon rop ngont. \s1 Anggelo Gepril Ndi, Sakaraiya Kundpa, “Nim Nga Kang Ti Mendʉmba!” Nitim. \p \v 5 King Erot ni, Juriya wamp mbʉ, rʉp itim ui ni kʉn, Apaija nga pris rʉⱡaip ila, wu Sakaraiya pris murum. Ambʉm nga mbi Elisapet, Eron nga pundʉn ei. \v 6 Got nga kuimp keta ila, wamp raⱡ mop map ambulk, pilkʉⱡ etʉnggil. Got elim nga man ik ei, teng ndurunggil ei, wamp ti kʉn, kapⱡa mon ku. Ⱡawa ama tenda kot kandʉk ti natʉtʉng. \v 7 Elisapet ni, wangʉn pelinga, wei mint pek molkʉⱡ, wenda anda etʉnggil. \v 8 Tʉnggʉt kʉn, Sakaraiya ni, Got nga kuimp keta ila, elim pris kongun et ei mel, itimp nimba urum. \v 9 Kongun elpa elpa mbʉ, kʉmp tʉk iting etʉk, Sakaraiya ni, rat pol wingti ila rukʉr mba, kaⱡpa tindiⱡim mundangga nilingina, Got nga manga wingti ou ila, murʉk mba kurum. \v 10 Ni kʉn, wamp wei orung nimbʉ, pena orunga, atinga rok morung. \v 11-12 Oⱡa Nuim ei nga anggelo ti ndi omba, rat pol wingti titim ei nga ki mbo orunga ʉnggʉtʉm. Sakaraiya ndi, kandpa rot nimba, min ngʉn mundpa murum. \v 13 Wote, anggelo ni ndi, Sakaraiya kundpa nimba mel, “Nim mundmong iti nʉti! Nim nga atinga rorun ni, Got ndi, pilpa pora ndurum. Wote, nim nga ambnʉm ndi, kang ti mendʉmba. Mem kandkʉn kʉn, mbi tekʉn, Jon ni nitim. \v 14 Kang ei, mem ei kʉn, nim numan ama mam ti etmba. Wote, wamp minal i ku etʉk, numan mam ti nguing. \v 15 Wote kang ei, Oⱡa Nuim ei nga kump keta ila, wu nuim moⱡmba. Kang ei, mam ndi, mepa ekit tangga kʉn, nu wain na, nu ronduⱡ na mat, nui nʉnangga! Muⱡnga Wingti ei ndi, ronduⱡ ngumba. \v 16 Isrel wamp minal man ik ngangga pilik tʉk, numan ropʉl rok, en enim nga Puⱡ Wu Nuim ei nga, man ik ei, pilik pep ruing. \v 17 Kang wu ei, Nuim ei nga nombuⱡa rung omba. Unt painui wu Ilaija nga numan ronduⱡ pilpa, kongun etpa ʉndrʉm ei mel etmba. Wu tipamʉl mbʉ kʉn, en enim nga kangambuⱡa mbʉ kʉn, tʉpa tenda etmba. Ik nʉpʉl wamp mbʉ, ik mbo endangga pilik, tʉk kun kai muⱡing. I etpa, wamp mbʉ tʉpa kun endangga, Nuim ei nga nokundʉk muⱡing,” nitim. \v 18 Sakaraiya ndi, anggelo ni, kundpa nimba mel, “Nim nga ik nʉn ei, na pilip kun itimp mel nant? Tʉl wamp wenda anda raⱡ morumbil ei ka!” nitim. \v 19-20 Wote, anggelo ni ndi, ik punt ropa nimba mel, “Na Gepril, Got nga kuimp keta ila mor wu ei, na tʉpa munduⱡnga, rʉnang ik kai ei, nʉmp nguimp ont. Ik ei pilkʉn, ti nʉtʉn kant. Ei kʉn wote, nim ik ni nandkʉn, keta mum kʉn moⱡana, ik nʉnt ei, omba kupa itangga kʉn, ik nʉn,” nitim. \v 21 Wu Sakaraiya ni, manga wingti kʉkaⱡ wingti ila murʉk moⱡmba, ruⱡ purum ila, pena orunga wamp nimbʉ ndi, ko tʉk morung. \v 22 Pena omba ik nimba ei nga pilpa rundpa, wamp nimbʉ ndi kandʉk, manga wingti ila uⱡ kʉni nakʉndʉrmʉn uⱡ ti kandpa, enim nʉtʉng. Wote, ik nimba pilpa rundpa, ki ei ndi, to ropa keta mum kʉn murum. \v 23 Wote, Sakaraiya nga kongun itim ui ni pora nilinga kʉn, kelpa mang kona purum. \v 24 Wote, ui mat omba puⱡnga, Sakaraiya nga ambʉm Elisapet ni, kangambuⱡa manga pelinga, kalimp 5 kʉⱡ, mo ropa mint murum. \v 25 Wote, Elisapet el elim nimba mel, “Akup Nuim ei ndi, na uⱡ kai ti endnim. Wangʉn pep, wamp mormin mbila, pipil kuⱡʉp andʉr ndi, akup na etpa, numan wang ndunum ei ka!” nitim. \s1 Anggelo Ni Ndi, Jisas Ming Ui Ni Nimba Mot Ndurum \p \v 26-28 Amp Elisapet ni, kangambuⱡa monduⱡnga, kalimp 6 elinga, Got ndi, anggelo Gepril ni, tʉpa munduⱡnga, Galili nga kona peng Nasaret nila purum ila, amp wendʉp ti kʉn urum. Amp wendʉp ni nga mbi Mariya. Depit nga pundʉn wu Josep nga tangga nʉk, ol ik nʉndʉk mondrung. Anggelo ni omba, amp ni, koma pu raⱡ nim kʉn tiyangga! Oⱡa Wu Nuim ei, nim kʉn morum,” nitim. \p \v 29-30 Mariya ni pilpa, rot nimba, na ndi, rawe etpa ninim mel nant nimba, pilpa rundpa murum. Wote, anggelo ni ndi, Mariya kundpa nimba mel, “Nim mundmong iti nʉti! Nuim ei ndi, nim kandpa numan ngurum ei kan mon! \p \v 31 Nim kang ti mondkʉn min ei, mbi tekʉn Jisas ni. \v 32 Elim Wu Nuim muⱡangga, Oⱡa Nuim ei nga kangʉm ei ning. Wu Nuim Got ndi, kang ei tʉpa, wu Nuim Mumuk mondpa, elim nga anda kouwʉ Depit itim ei mel etmba. \v 33 Jekop nga mema tenda wamp rʉⱡaip mbʉ, tʉpa mumuk ropa, ambuⱡpa moⱡpa, mint mba!” nitim. \p \v 34-35 Wote Mariya ndi, anggelo ni, kundpa nimba mel, “Na amp wendʉp ei, kan mon? Ik nin ei, na pilip rondʉnt,” nitim. I nilinga, anggelo ni ndi, ik punt ropa nimba mel, “Muⱡnga Wingti ei kʉn, Got nga ronduⱡ ei kʉn, nim kʉn omba moⱡmba. Ei nga, kang wingti min ei mbi tek, Got nga Kangʉm ei ning. \v 36 Nim nga pilpanʉm Elisapet amp wenda ni, akup kangambuⱡa manga pelinga, kalimp 6 enim. \v 37 Nambuⱡ emel, Got ndi, uⱡ elpa elpa mbʉ, etmba ei nga pilpa rundi nandrʉm,” nitim. \p \v 38 Wote Mariya ndi, nimba mel, “Na Nuim ei nga kindmant amp ei mor. Nim ik nin ei mel, na kʉn etangga!” nitim. Wote, anggelo ni ndi, “Muⱡiyo!” nimba, pendpa purum. \s1 Mariya Ni, Elisapet Kanʉmba Purum \p \v 39 Ui ni kʉn, nondpa ku, Mariya ni tʉk tʉpa wi Jura mʉi kona ei nga kona peng ila purum. \v 40 Wote, amp Mariya ni, Sakaraiya nga mang kona nila rʉk omba, Elisapet ni rawe itim. \v 41-42 Wote Mariya ndi, amp Elisapet rawe itim ik ni pilpa, kangambuⱡa oⱡ rukʉr murum ni, pukʉ ropa oⱡa mana itim. Wote, amp Elisapet ni, Muⱡnga Wingti ndi, peka ropa moⱡnga, Elisapet ni, ik oⱡa ndupa nimba mel, “Amp wei mbʉ mon, nim ama memp ambuⱡpa pilpa pendʉm kant. Wote, kang min pilkʉn morʉn ei, Got ndi, memp pindangga! \v 43 Na nga Nuim ei nga mam ndi, na nambuⱡ emel, kanmba pilpa om nda? Pʉnt uⱡ ei, ama uⱡ mam ti enim. \v 44 Nim ndi, na ik rʉngʉndʉlina kʉn, kangambuⱡa rukʉr oⱡ ila moⱡum ei, numan kai pilpa, puⱡa ropa oⱡa mana em pint. \v 45 Got nga nitim ik ei, kupa pemba nʉkʉn, mondkʉn pitʉn ik ni, akup etpa kupa endnim,” nitim. \s1 Mariya Ndi, Got Nga Rom Kaip Inditim \p \v 46-47 Mariya ndi, nimba mel, “Na nga mundmong ei ndi, Nuim ei nga mbi paka rondʉp, na nga min ei ndi, na nga Etpa Ti Wu Got ei, numan ngʉmp mor. \v 48 Nambuⱡ emel, na mbi mul nʉmbil kindmant amp mendpʉⱡ ei, kandpa kont kuⱡpa etpa tʉnʉm. Ei nga, wamp mbʉ ndi, na Got ndi, memp pendnim uⱡ ei nga timan rondʉk, mek int int ping. \v 49 Got wu ronduⱡ pi ei ndi, na kʉn, uⱡ ou mbʉ enim ei nga, elim nga mbi Wingti ei petʉm. \v 50 Elim nga mundmong endʉtmin wamp mbʉ, rʉk rʉk kont kuⱡpa etpa, mepa yant yant orum. \v 51-52 Elim nga ki mbo orunga ronduⱡ ei ndi, ronduⱡ mundpa wamp mat, en enim nga mbi mek oⱡa purmin mbʉ nga numan orunga ropa, mbʉⱡ mbaⱡ etʉm. Wu king mbʉ, tʉpa mana ndupa, wamp mbi mul nʉmbil mbʉ, tʉpa oⱡa ndurum. \v 53-54 Kump kun kormin wamp mbʉ, rʉng ngumba mel pi wamp mbʉ, etpa kurpa munduⱡnga, wei purmin. Elim ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ kʉn, nimba mʉi rurum ik ei mel pilpa pep ropa, elim nga Isrel kindmant wamp kʉⱡ nga tʉpa rapundpa, kont kul uⱡ mbʉ nga endʉtʉm. \v 55 Eiparam kʉn elim nga wamp pundʉn mbʉ kʉn, rʉk rʉk kont kurum ei mel petʉm.” nitim. \v 56 Wote, amp Mariya ni, Elisapet kʉn moⱡpa, kalimp raldika tʉpa mundpa kʉn, kelpa mang kona yant urum. \s1 Jon Wamp Nu Ti Ndi, Wu Ni Metʉng \p \v 57 Amp Elisapet ni, kangambuⱡa memba ui ni oⱡnga, kang ti mitim. \v 58 Wote, manga keta kup wamp na, wamp mbo na mbʉ ndi kandʉk, Oⱡa Nuim ei ndi, amp ei etpa tʉnʉm nʉk, numan kai pʉtʉng. \p \v 59-60 Rumbʉⱡ 8 kʉⱡ omba puⱡnga, kang ei nga kʉng ila tip timal indimin nʉk rʉk ok, wote tipam nga mbi ei, tindimin nʉk moⱡʉngina, mam ndi nimba mel, “Mon, mbi tepʉn, Jon namin,” nitim. \p \v 61-64 Wote, wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nim nga wamp mbo mbʉ nga mbi ei mel ti, pi napʉtʉm,” nʉtʉng. Wote tipam ndi, mbi tiyangga nʉk ki ndi, to tendʉk waldʉk nilingina, mon rui mel ti, ngʉi nimba waldpa tʉpa, “Mbi tepa, Jon,” nimba, mon rurum. Wamp nimbʉ, mbi rurum ei kandʉk, rut nʉk morung! Ni kʉn, Sakaraiya puⱡ mondpa, ik nitim. Ik ei piral nilinga, Got nga mbi paka rʉndrʉm. \p \v 65-66 Mang keta kup wamp nimbʉ ndi, pilik min ngʉn mundʉk, kona komnga na, Jura kona mbila, nʉk mek int int purung. Ik ei pʉtʉng wamp nimbʉ ndi, numan tʉk mundʉk, nʉk mel, “Ei, kang ei moⱡpa, ou etpa kʉn, namba uⱡ mat etmba nda?” nʉtʉng. Nuim ei nga ronduⱡ ei, kang ei kʉn omba, tenʉm nʉk kandʉk, mbi ndurʉng. \s1 Sakaraiya Nga Pai Nomba Kinana Kʉⱡ Nitim \p \v 67 Jon nga tipam wu Sakaraiya ni, Muⱡnga Wingti ei ndi, ronduⱡ ngʉⱡnga, Got nga ik ei, painui wu mba nʉtʉng ei mel, nimba mot ndurum. \p \v 68 “Tʉn Isrel wamp mbʉ nga wu Nuim Got ei kʉn, mbi paka rundamʉn! Elim ndi, tʉn tʉpa rapundpa, etpa rukʉr tʉmba ei nga mana om. \v 69 Elim nga kindmant wu Depit nga rʉⱡaip ila, Etpa Ti Wu Ronduⱡ ti om. \v 70 Unt kor nga painui wu wingti mbʉ nga keta ila, Got ndi, ei mel nitim. \v 71-75 Unt, nimba mʉi rurum ei mel, akup tʉn nga el puⱡa wamp kʉⱡ nga ki ila, tʉn etpa yant tʉnʉm. Tʉn nga anda kouwʉmin ol ik ngurum ei mel kont kuⱡpa, tepa tenda itim uⱡ, wingti ei nga pilpa, tʉn nga anda kouwʉ Eiparam nʉkʉn, mi ambuⱡpa nimba pinditim ei mel, tʉn nga el puⱡa wu mbʉ nga ki ila ndenggʉⱡa ndupa, tʉmba onum ei kʉn, tʉn mundmong iti natʉpʉn, rʉnang ik ei pilip tʉpʉn, pila kana ui mbila, elim nga kuimp keta ila kʉn, kai muⱡmin. \v 76 Nim kang ei kondʉk, Got Oⱡa Nuim ei nga painui wu ei ning. Nuim ei nga rʉnang ik nʉndkʉn, nombuⱡa tʉkʉn kun indʉn. \v 77 Oⱡa Nuim ei, elim nga wamp mbʉ, nit wak rondʉp etʉp timp nimba, uⱡ ei nga nim ndi, ik mbo endana, pilik kun iteing. \v 78-79 Tʉn nga Got wamp kont kaimp kurum wu ei ndi, etpa ti rʉⱡang ei, tʉn kʉn omba. Wote, muⱡ kona ila rʉⱡang ei, ropa mundangga, rumbʉⱡ ila molk, kuⱡing pilik, mundmong etmin wamp mbʉ kʉn omba. Wote, nombuⱡa mam ei, waka ndangga kʉn, kupʉn puk mul uⱡ ei, kandʉp timin,” nitim. \v 80 Wote kang ei, min orunga kep, kʉng orunga kep, ou ambuⱡpa pilpa itim. Kang ei, elim kona kui waka ila pepa murum. Isrel wamp mbʉ kʉn moⱡnga, rʉnang ik ei nimba, ui ei urum ei kʉn, kona kui waka ei, wak ropa, kelpa ekit urum. \c 2 \s1 Mariya Ndi, Jisas Mitim Ui Ei \p \v 1 Ui ni kʉn, wu nuim mumuk Agustus ndi, nimba mel, Rom Gapman ndi, wamp nokʉndrʉm kona mbila wamp mbʉ, pʉkʉ mbi ngeing nitim. \p \v 2 Wote, wamp mbi ngui uⱡ ei, kuimp tek puⱡ mondʉk tʉtʉng ei kʉn, Kuirinius ni wu ei, Siriya kona ila wu nuim murum. \p \v 3 Wamp pʉkʉ, en enim nga mʉi peng mbila, elpa elpa puk, mbi nguing purung. \p \v 4 Josep ni, Galili nga kona peng Nasaret ni, wak ropa, Jura kona peng Betelem ila purum. Kona ei, King Depit nga metʉng uⱡimp kut mʉi ei, Josep mʉi ila purum. Ei nambuⱡ emel, elim King Depit \q1 nga pundʉn ei. \p \v 5 Josep amp Mariya tʉpa mepa, mbi nguimbil ni kʉⱡ purʉnggil. Amp Mariya ni, Josep tangga nʉk, ol ik nʉndʉk mondrung. Ei kʉn, amp ni, kangambuⱡa mundrum. \p \v 6-7 Wote, wamp raⱡ Betelem kona ila puk moⱡʉnggila, amp ei, elim nga kangambuⱡa memba ui ei nondpa itim. Ni kʉn, amp ni, kang kumina ei mitim. Kang ni, muⱡ ila kum ropa, kng kau rʉng normin kona ila pindʉtʉm. Wamp raⱡ nga pinggil manga ti mon itim. Ei nambuⱡ emel, wamp puk petmin manga mbʉ ti nitim. \s1 Kng Sipsip Rʉp Wu Kʉⱡ Kʉn, Anggelo Kʉⱡ Kʉn \p \v 8 Kona ila nondpa, kng sipsip rʉp wu kat, rumbuldi pena, kng sipsip rʉp etʉk morung. \p \v 9 Wu Nuim Got nga anggelo ti, kng sipsip rʉp wu mbʉ morung ila urum. Wote, Wu Nuim Got nga rʉⱡang kai ei ndi, wu kʉⱡ morung nila, rʉⱡang kai ti nguⱡnga, wu ni kʉⱡ kandʉk, min ngʉn munt rong. \p \v 10 Wote, anggelo ni ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim mundmong iti nʉtʉi! Na ya ont ei, rʉnang ik kai ti, enim kundʉp nimp ont. Wamp pora ik ei pilik, kai piling. \p \v 11 Akup ui ila, enim nga Etpa Ti Wu Nuim Kraist ei, Depit nga mʉi mang kona mek tek mormin. \p \v 12 Ya ik nʉnt ei, enim puk kanʉng ei kʉn, kupa etmba. Kang nana ei, muⱡ ila kum rok, wote kng kau rʉng normin kona ila pendʉk morum,” nitim. \v 13-14 Ni kʉn, kump kiraipa na ni mel, tʉngʉnda mint, muⱡ ila nga anggelo wu, el kum mbʉ ok, anggelo ʉngʉn ti murum nila, Got nga mbi paka rondʉk, kinan nʉndʉk ei mel nʉtʉng, “Oⱡa muⱡ ila Got nga mbi ei, rom kaip mbʉ, nindamin omba, ya mʉi ila, Got nga numan ngurum wamp mbʉ, kupʉn pangga muⱡeing!” nʉtʉng. \p \v 15 Wote anggelo nimbʉ, kng sipsip rʉp wu nimbʉ, wak rok kelik, muⱡ kona int purung. Ni kʉn, kng sipsip rʉp wu nimbʉ ndi, nʉk int yant etʉk nʉk mel, “Tʉn Betelem kona mbun, namba uⱡ em ei? Wu Nuim Got ndi, tʉn kundpa nim ni mel, mbun kʉnamin!” nʉtʉng. \p \v 16 Wote, kng sipsip rʉp wu ni kʉⱡ, tʉkrʉk puk, amp Mariya kʉn, wu Josep kʉn kandʉk tʉtʉng. Wote kandrʉng ni, kang nana ei, kng kau rʉng normin kona nila ur pitim. \p \v 17 Kng sipsip rʉp wu ni kʉⱡ, kang nana ni kandʉk kʉn, anggelo ndi, kang nana ei nga kundpa nitim ik nimbʉ, wamp mbʉ kundʉk nʉtʉng. \p \v 18-19 Wamp nimbʉ ik ei, pilik min ngʉn mundrʉng. Wote Mariya ndi, ik ni pilpa kʉⱡ pʉkʉ, el elim nga numan ila rukʉr ndupa murum. \p \v 20 Kng sipsip rʉp wu ni kʉⱡ, kelik int puk, Got nga ronduⱡ ei pilik, kandʉk etʉng ei nga, kinan kai mbʉ, Got nga mbi rok potʉn nduk nʉtʉng. Uⱡ itim mbʉ, anggelo ei ndi, kundpa nitim ei mel ku itim. \p \v 21 Rumbʉⱡ 8 omba puⱡnga, kang ei nga kʉng ila tip timal etʉk, mbi tek, Jisas nʉtʉng. Mbi tetʉng ei, nambuⱡ emel, mam nga oⱡ ila muⱡi nʉmbʉⱡi kʉn, anggelo ei ndi, mbi ei mel, tʉi nitim ei nga. \s1 Wu Amp Raⱡ Ndi, Kang Jisas Ni Manga Wingti Ou Ila Kandrʉnggil \p \v 22 Moses nga mi ik ila petʉm ei mel, kor ou ni omba puⱡnga kʉn, Mariya kʉn Josep raⱡ ndi, Jisas Got nguimbil ni kʉⱡ itinggil, Jerusalem kona peng ila purʉnggil. \v 23 Uⱡ ei, Nuim ei nga mi ik ila rok pendʉtʉng mel, “Kang kumina meng mbʉ, enim ndi, Nuim ei ngʉi,” nitim. \v 24 Kang ei nga, nʉndʉk angge nʉk, Got ngurung. Ei Wu Nuim ei nga mi ik ila petʉm ei mel, “Kʉi imil raⱡ muna, kʉi mumi waⱡ raⱡ tʉk, Puⱡ Wu ei nga mbi ila ngʉi,” nitim. \p \v 25 Ui ei kʉn, wu ti Jerusalem kona ila murum. Wu ei nga mbi Simiyon. Wu ei, kun kai moⱡpa, Got nga mundmong etpa, Got nga ik ei, pilpa tʉpa morum Muⱡnga Wingti wu ei kʉn moⱡnga, wu ei ndi, Isrel wamp mbʉ, etpa tʉmba ei nga nokundpa murum. \v 26 Muⱡnga Wingti ei ndi, elim unt kuⱡi nʉⱡi kʉn, Got nga ngʉmp mana nduimp nitim. Got nga ngurum wu Kraist ei, molkʉn kandkʉn kuⱡin, nitim. \v 27 Muⱡnga Wingti ei ndi, Simiyon ni, Got nga manga wingti ou ila mepa purum. Got nga mi ik kʉⱡ petʉm ei mel teng ndukʉⱡ, kang Jisas ni, tipam mam raⱡ ndi, mekʉl manga wingti ila purʉnggil. \v 28-29 Ni kʉn, wu Simiyon ndi, kang Jisas ni, tʉpa ki ila kanggʉⱡpa, Got nga mbi paka rondpa angge nimba, i etpa nitim. \q1 “Oⱡa Nuim ye! Akup nim ndi, nim nga nitʉn ik ei, omba kupa penim kant. Ei kʉn, akup na nim nga kongun kindmant wu ei etkʉn, numan wang ndana pamp. \v 30 Na nga mong raⱡ ndi, nim nga wamp Etpa Tʉmba Wu ei kant. \v 31 Etpa ti wu ei, ninim ndi, etkʉn mot ndun ei, wamp mbʉ ndi, pʉi kanmin. \v 32 Ei rʉⱡang ti, nim nga numan ila wamp elpa mbʉ, tʉkʉn ora ndon. Wote, nim nga rʉⱡang ronduⱡ ei tʉkʉn, nim nga Isrel wamp mbʉ ngun,” nitim. \p \v 33 Simiyon ndi, kang ei nga ik kai nʉndʉtʉm mbʉ, kang Jisas nga tipam mam raⱡ ndi, pilkʉⱡ min ngʉn mondrʉnggil. \v 34 Wote Simiyon ndi, mam tipam raⱡ kʉn, memp pendpa, mam Mariya kundpa nimba mel, “Kang Jisas ei, Got ndi, mbi ropa tʉpa, mondpa kʉn, Isrel wamp mat etpa rukʉr tangga, mat uⱡ kit mbila, mana ping. Kang ei, Got nga tip timal ronduⱡ ti moⱡangga, wamp puⱡi ndi ik nʉk kit munding. \v 35 Itangga kʉn, wamp mbʉ nga numan pʉtmʉn mbʉ, omba pena ila pemba. Koiya nengina ti ndi, norum ni mel, nim nga mundmong ila rukʉr kopʉtʉmba ku,” nitim. \p \v 36-37 Ni kʉn, painui amp wenda wiya ti murum. Amp ei nga mbi, Ana. Amp ei nga tipam Panuwel, met Asa rʉⱡaip ila nga wu ei. Amp ei nga pana 84, wam kʉn pana 7 mendpʉⱡ pepa moⱡnga, wam kurum. Amp ei, rumbuldi rʉnggilmʉ mbʉ, Got nga manga wingti ou ei, wak rui nʉrʉrʉm. Got nga mbi paka rondpa, rʉng mowi moⱡpa, atinga rʉk rʉk ropa itim. \v 38 Amp wenda wiya ei, ant mong ei kʉn rʉk omba, Got kʉn angge nimba, kaip nindpa. Kang ei, Got ndi, Jerusalem wamp mbʉ, etpa rukʉr tʉmba nʉk, nokundʉk morung kang ei nitim. \s1 Jisas Ni, Tipam Mam Raⱡ Kʉn Nasaret Kona Ila Int Purung. \p \v 39 Wote, Josep Mariya raⱡ, Got nga mi ik ila petʉm uⱡ mbʉ, etʉkʉⱡ pora ndukʉⱡ, Galili nga kona peng Nasaret ila, kelik int purung. \v 40 Kang Jisas ni, ou etpa ronduⱡ mba, numan kai kun mbʉ nga pilpa pora ndurum. Wote, Got nga memp pendʉtʉm uⱡ mbʉ omba, Jisas kʉn titim. \s1 Kang Jisas Ni, Manga Wingti Ou Ila Murum \p \v 41 Rʉk rʉk pana mbila, \p Pasopa ui ambʉrmʉn ei kʉn, Jisas nga tipam mam raⱡ Jerusalem kona ila purʉnggil. \v 42 Jisas ni, pana 12 itim ni kʉn, Pasopa ui ni, ekit oⱡnga, Jisas ni, tipam mam raⱡ kʉn, Jerusalem kona ila rʉk rʉk purmin ni mel ku purung. \v 43-44 Wote, kang Jisas ni, Jerusalem int murum. Murum ni, tipam mam raⱡ pili napʉtʉnggil. Wamp raⱡ pilkʉⱡ mel, wamp mou rup rok orung nila, onum ku nʉk pʉtʉnggil. Ant tenda ei, nombuⱡa mam okʉⱡ pora ndukʉⱡ, aldpa kang ni, wamp mbo mbʉ kʉn, kurkʉⱡ int purʉnggil. \v 45 Wote kang ni, kandʉk ti natʉtʉnggil. Aldpa Jerusalem kona nila, kurkʉⱡ int purʉnggil. \v 46 Rumbʉⱡ raⱡ elinga, wote ant tila manga wingti ou ila moⱡnga, kandʉk tʉtʉnggil. Kona nila moⱡpa, Jura ik mbo wu mat, ik nʉtʉng mbʉ kum tepa, mat ila waldpa, int ndupa etpa murum. \v 47 Kona ila morung wamp nimbʉ, Jisas nga ik ronduⱡ pilpa kungʉndi mbʉ nilinga, pilik min ngʉn mundrʉng. \v 48 Wote, tipam mam raⱡ ndi, en enmbilinga kang ni, uⱡ ei mel etpa murum ni, kandkʉⱡ min ngʉn mundrʉnggil. Wote mam ndi, kangʉm kundpa, nimba mel, “Na nga kang ye! Nim uⱡ ei mel tʉl kʉn in ei, nambuⱡ emel, tʉl kʉn uⱡ ei mel in? Nim nga tipanʉm kʉn, na kʉn numan mbun ou ndupa pilpʉⱡ, nim kurʉp andʉp mint pimbʉⱡ,” nitim. \v 49 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na nambuⱡ emel, andkʉⱡ kurʉnggil? Na, na nga Wuta nga manga ila muⱡimp ni, enmbil ni, pʉtʉmbil muna mon?” nitim. \v 50 Wote, tipam mam raⱡ ik nitim ni, pilkʉⱡ mbi ndui nandrʉnggil. \v 51 Wote Jisas ni, wamp raⱡ kʉn rʉp rok, Nasaret int purung. Ila nga tipam mam raⱡ nga ik nʉtʉnggil mbʉ, teng mint ndurum. Wote, ik teng ndupa, uⱡ kai itim mbʉ, mam pilpa rukʉr ndupa, kai pilpa murum. \v 52 Wote Jisas ni, elim nga kʉng orunga kʉn, pilpa kungʉndi ei kʉn, ou etpa, kun mba kai mundrum. Wote Got kʉn, wamp mbʉ kʉn pʉiya Jisas kandʉk numan ngorung. \c 3 \s1 Jon Wamp Nu Tindi Wu Ei Ndi, Got Nga Ik Nitim \p \v 1 Wote, Sisa Taipiriyus ni wu ei, Rom wamp kʉⱡ nga wu nuim mumuk moⱡnga, pana 15 itim. Pontiyus Pailot ni wu ei, Jura kona peng ila gapman kuimbal murum. Ui ei kʉn, Erot ndi, Galili kona ei nokʉndrʉm. Ʉngʉn Pilip ndi, Ituriya kʉn Treikonaitis kona raⱡ nokʉndrʉm. Laisaniyas ni, wu ei ndi, Apilin ei, kona peng ei nokʉndrʉm. \v 2 Wote, wu Anis kʉn, Kaiyapas raⱡ pris kuimbal morunggil. Ui ei kʉn, wu Sakaraiya kangʉm Jon ni, kona kui waka tila murum ila, Got ndi, ik mat Jon kundpa nitim. \v 3 Wote, Jon ik ni pilpa mba kʉn, nu Joran ʉldʉ ila petʉng wamp nimbʉ pora, kundpa nimba mel, “Enim numan ropʉl rok, nu tangina kʉn, Got ndi, enim nga uⱡ kit etʉk mormin mbʉ, tinga ndundʉmba,” nitim. \v 4 Akup uⱡ etmba kʉⱡ, unt painui wu Aisaiya ndi, ik pai nomba, mon ropa nitim ei mel pimba, \q1 “Kona kui waka tila wamp ti nga keta ila wi ti onum ei ndi, nimba mel, ‘Wu Nuim ei nga nombuⱡa mam omba ei, rok kun endʉk, etʉk kai mundʉk itʉi! \v 5 Kona kut tem mbʉ, mʉi mbo rok. Komnga tem mbʉ, kulda rok ruⱡa nduk, nombuⱡa mam kʉrʉiya em mbʉ, etʉk tʉk kun mundʉk, nombuⱡa kit moⱡum mbʉ, etʉk kai mondʉk itʉi! \v 6 Ya mʉi kona ila wamp mbʉ ndi, Got nga wamp Etpa Ti Uⱡ ei kʉning!’” nitim. \p \v 7 Wote wamp puⱡi, Jon ndi, nu tindangga nʉk oⱡungina, Jon ndi, wamp mbʉ kundpa nimba mel, “Enim wimbʉ kit mbʉ ye! Got nga popʉⱡ ei, nondpa omba enim ila, enim nung nʉk ping ei, nam ndi nʉm? \v 8 Enim numan ropʉl rok, kupa rong ndam, enim nga uⱡ kai eng mbʉ ndi, ora ndupa mel, enim numan ropʉl rok pora ndurʉng nimba ei ka! Enim nga keta mʉn ei ndi, nʉk mel, ‘Eiparam ei tʉn nga wu tipam anda kouwʉ nʉtmin ik ei, ni nʉnʉi!’ Na ndi, enim ik kat kundʉp nʉnt. Ya ila ku tetʉm kʉⱡ, Got ndi, kapⱡa etpa, Eiparam nga kangambuⱡa pundʉn kʉⱡ, mondʉmba mint. \v 9 Nde puⱡ ila rui kat nokundpa tetʉm. Nde kit kat mong ropa, kit mondum kʉⱡ, rui rok tʉk ndip kuⱡing,” nitim. \p \v 10 Jon nga ik nitim ni, wamp mbʉ pilik, min ngʉn mundʉk, Jon waldʉk nʉk mel, “Akup tʉn namba uⱡ itmin nda?” nʉtʉng. \v 11 Wote, wamp mbʉ nga nʉtʉng ik ni, Jon ndi, punt ropa nimba mel, “Nim wamp nam ti, wal pʉki raⱡ tekʉn mun ndam, wal pʉki ti tʉkʉn, wal pʉki mon wamp ei ngui. Wote, nim rʉng mat tekʉn mun ndam, rʉng mon wamp ei, mat ngui ku,” nitim. \v 12 Ku moni takis tʉtmʉn wu mat, nu timin nʉk ok morung nimbʉ ndi, Jon waldʉk nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn akup namba uⱡ itmin nda?” nʉtʉng. \v 13 Jon ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim gapman ndi, ku moni takis tʉi nʉm, to ila mendpʉⱡ tʉi. Ik kol rok wamp mbʉ nga ku moni mat pendʉk, ti nʉtʉi mon!” nitim. \v 14 Wote, el wu mat ndi, Jon waldʉk nʉk mel, “Akup tʉn namba uⱡ itmin nda?” nʉtʉng. Jon ndi, el wu kʉⱡ nga ik, punt ropa nimba mel, “Enim ndi, wamp mat, nʉk kit mondʉk, ku moni na mel mbʉ, kindʉp nok ti nʉtʉi mon! Enim ndi, wamp mat, nga ik kep nok, kot pilik kʉn, ku moni na mel mbʉ, roldʉk ti nʉtʉi mon! Enim nga kongun etmin ila nga ku tʉtmʉn kʉⱡ, numan ngʉk tʉi!” nitim. \p \v 15 Ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, Got nga ngurum wu ti omba nʉtmʉn ndi, Jon ni, wu ei aⱡʉm ei, nda nʉk, numan ou nduk pʉtʉng. \v 16 I nʉk pʉtʉng ni, Jon ndi, ik punt ropa wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim wamp mbʉ, nu ila mendpʉⱡ nu tʉndʉnt. Wote wu ti, akil tepa omba ei ndi, na nga ronduⱡ ei, mana ndupa omba. Na wu kai ti ndi, kapⱡa wu ei nga kʉmp rʉk mondum raⱡ nga kan ei pilinga, nduimp mel kapⱡa mon. Wu ei ndi, enim wamp mbʉ, Muⱡnga Wingti ei kʉn, ndip ei kʉn, pendpa nu tʉndʉmba. \v 17 Wu omba ei, wit kongun etmin ti, mepa omba wit rʉlkawa mbʉ, apʉrpa tʉpa, mundpa kelpa, wit mong pemba tʉpa, wit manga ila mʉk romba. Wote, wit kit mbʉ, tʉpa ndip rʉk rʉk nomba, mint morum ila mundʉmba,” nitim. \p \v 18 Jon ndi, ik mat ou ndupa, wamp mbʉ, pilik teing nimba, ronduⱡ mundpa, ik mbo endpa, Rʉnang Ik Kai mbʉ nimba ngurum. \p \v 19 Wote Jon ndi, nuim Erot ni, ik mura ngurum. Ei nambuⱡ emel, Erot ni, gapman wu kuimbal moⱡpa kʉn, elim nga ʉngʉn nga amp Erotiyas ni, manggʉpa titim. Wote, uⱡ ⱡawa elpa mat, ou ndupa itim ku. \v 20 Wote Erot ndi, uⱡ ⱡawa unt itim kʉⱡ, tʉpa pei mundpa kʉn, wote Jon ni, aldpa kan ngurum. \s1 Jon Ndi, Jisas Nu Tʉndʉtʉm \p \v 21-22 Wamp mbʉ, Jon ndi, nu tindpa pora nduⱡnga kʉn, wote Jisas ni omba, nu titim. Nu tʉpa pora ndupa, wote atinga ropa moⱡnga kʉn, wi muⱡ kona kumba tilinga, Muⱡnga Wingti ni, kʉi imil mel mana omba, Jisas kʉn murum. Ni kʉn, wi muⱡ ila, ik ti omba nimba mel, “Nim na nga kangʉm waⱡʉm ei, na ndi, nim numan minal ngunt,” nitim. \s1 Jisas Nga Anda Kouwʉmin Mbʉ \p \v 23 Jisas ni, pana 30 omba puⱡnga kʉn, puⱡ mondpa kongun itim. Wamp mbʉ ndi, pilik mel, Jisas ni, wu Josep nga kangʉm ei nʉk pʉtʉng. Wu Josep nga tipam ei Eli. \v 24 Wu Eli nga tipam ei Matat. Matat tipam Lipai. Lipai tipam Melki. Melki tipam Janai. Janai tipam Josep. \v 25 Josep tipam Matatiyas. Matatiyas tipam Eimos. Eimos tipam Neiyum. Neiyum tipam Esli. Esli tipam Nakai. \v 26 Nakai tipam Mat. Mat tipam Matatiyas. Matatiyas tipam Semein. Semein tipam Josek. Josek tipam Jora. \v 27 Jora tipam Jowanan. Jowanan tipam Resa. Resa tipam Serapapel. Serapapel tipam Seldiyel. Seldiyel tipam Neri. \v 28 Neri tipam Melki. Melki tipam Ari. Ari tipam Kosam. Kosam tipam Elmatam. Elmatam tipam Er. \v 29 Er tipam Josuwa. Josuwa tipam Eliyeser. Eliyeser tipam Jorim. Jorim tipam Matat. Matat tipam Lipai. \v 30 Lipai tipam Simiyon. Simiyon tipam Jura. Jura tipam Josep. Josep tipam Joram. Joram tipam Eliyakim. \v 31 Eliyakim tipam Meleiya. Meleiya tipam Mena. Mena tipam Matata. Matata tipam Neitan. Neitan tipam Depit. \v 32 Depit tipam Jesi. Jesi tipam Opet. Opet tipam Bowas. Bowas tipam Salmon. Salmon tipam Nason. \v 33 Nason tipam Aminatap. Aminatap tipam Atmin. Atmin tipam Arni. Arni tipam Esron. Esron tipam Peres. Peres tipam Jura. \v 34 Jura tipam Jekop. Jekop tipam Aisak. Aisak tipam Aparam. Aparam tipam Tera. Tera tipam Neiyor. \v 35 Neiyor tipam Seruk. Seruk tipam Reyu. Reyu tipam Pelek. Pelek tipam Iper. Iper tipam Sela. \v 36 Sela tipam Keinan. Keinan tipam Arpakat. Arpakat tipam Sem. Sem tipam Nowa. Nowa tipam Lamek. \v 37 Lamek tipam Matusela. Matusela tipam Inok. Inok tipam Jeret. Jeret tipam Malalalel. Malalalel tipam Keinan. \v 38 Keinan tipam Enos. Enos tipam Set. Set tipam Andam. Andam ni wu ei, Got nga kangʉm. \c 4 \s1 Seitan Ndi, Jisas Oⱡa Tʉpa Kundrum \p \v 1 Wote Jisas ni, Muⱡnga Wingti ndi, rukʉr orunga peka rurum ila, nu Joran ni, wak ropa kelpa yant urum. Ei kʉn, Muⱡnga Wingti ndi, Jisas tʉpa mepa mba, kona kui waka tila mundrum. \v 2-3 Kona kui waka nila, Jisas ni, Seitan ndi, oⱡa tʉpa kandpa mint moⱡnga, rumbʉⱡ 40 omba purum. Ui ni kʉn, Jisas ni, rʉng ti nui nandpa murum ei nga kump kun ndi kurum. Wote Seitan ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Nim kupa Got nga kangʉm ndam, ku ei nana, omba oka rʉⱡ angga!” nitim. \v 4 Wote Jisas ndi, punt ropa Seitan kundpa nimba mel, “Got nga rʉnang ik ei ndi, nimba mel, ‘Oka ndi mendpʉⱡ, wamp kont mul uⱡ ei, ngui nganggʉrʉm mon!’” nitim. \p \v 5-6 Wote Seitan ndi, Jisas ni tʉpa mepa wi komnga mong ila oⱡa mba mul, uⱡ tepa purum nimbʉ, Jisas ni, tʉkrʉpa mint ora ndurum. Ni kʉn, Seitan ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Mʉl kʉmp ila tetʉm mel mbʉ nga ronduⱡ mbʉ pora, nim nguimp. Ya mel mbʉ pora, na ngurum ei nga, na nga mint tetʉm. Ei nga, na ndi, nguimp nʉmp pʉnt, wamp ti nguimp mint. \v 7 Ei nga, akup ila, nim ndi, mura rokʉn mondkʉn, na nga mbi paka rundʉn ndam, ya mel mbʉ pora, nim nguimp mint,” nitim. \v 8 Jisas ndi, Seitan nga ik nitim punt ropa nimba mel, “Got nga Rʉnang Ik ila nimba mel, ‘Nim nga Nuim Got tenda ei nga mint, mbi paka rokʉn, kindmant indi, nʉtʉm ni ka!’” nitim. \p \v 9 Wote Seitan ndi, Jisas ni, tʉpa mepa mba, Jerusalem kona peng ni nga manga wingti mam im ila mundpa, Jisas kundpa nimba mel, “Kupa nim Got nga kangʉm ndam, pʉkʉ rokʉn mana pana kʉnamp. \v 10 Ei nambuⱡ emel, Got nga Rʉnang Ik Kai ei ndi nʉtʉm, ‘Got elim nga anggelo mbʉ kundpa nangga, nim rʉp etmba, nokundʉk kai munding, nʉtʉm. \v 11 Wote, nim ku ndi, ropa kʉmp kit mondpa etmba ei nga, anggelo mbʉ ndi, ki pol ila mondʉk mek ping nʉtʉm ni ka!’” nitim. \v 12 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Got nga rʉnang ik kai ei ndi, nimba mel, ‘Nim nga Nuim Got tenda ei kʉn, oⱡa tʉkʉn kʉni nʉkʉni mon!’ nʉtʉm ni ka!” nitim. \v 13 Seitan ndi, Jisas ni, uⱡ elpa elpa mbila oⱡa tʉpa kandpa, pora ndupa kʉn, Jisas wak ropa, wote ui mat ila oⱡa tʉp kʉnimp nimba pilpa, kelpa purum. \s1 Galili Kona ila Jisas Puⱡ Mondpa Kongun Itim \p \v 14 Wote Jisas ni, Muⱡnga Wingti ei ndi, ronduⱡ nguⱡnga, Galili kona ila int purum. Galili kona ila wamp mbʉ molk pʉtʉng ei, Jisas ni, Galili kona ila omba morum nʉtʉng. \v 15 Rʉk rʉk Jisas ndi, atinga manga kel titim mbila, wamp mbʉ ik mbo enduⱡnga, wamp mbʉ pora, Jisas nga mbi paka rondrung. \s1 Nasaret Wamp Kʉⱡ Ndi, Jisas Tʉk Mbuⱡ Ngurung \p \v 16 Jisas ni, kang kel kʉn mba, Nasaret kona peng ila moⱡpa, ou itim kona ila, mowi kor mbʉ kʉn, rʉk rʉk atinga manga kel mbila, mba itim ei mel ku purum. Kona ila moⱡpa, Got nga rʉnang ik kai mon mat, kʉmp ruimp nimba, oⱡa anggilinga. \v 17 Wamp mbʉ ndi, Painui wu Aisaiya nga rurum Buk Wingti kʉⱡ tʉk ngurung. Buk ila ik mong kʉⱡ mel murum ila kandpa titim, \q1 \v 18 “Got nga Muⱡnga Wingti ei, na kʉn omba morum. Uⱡ ei, nambuⱡ emel, Got elim ndi, na Wu Nuim muⱡimp nimba, kopung kandpa, memp pinditim ei ndi, elim nga ik mong kai kʉⱡ mek pukʉn, wamp mbʉ kʉn kundkʉn ni nitim. Got elim ndi, na tʉpa mundpa kʉn, kan manga ila petmin wamp mbʉ, kan pilinga ndana kʉn, wamp mbʉ wei muⱡeing nitim. Mong rumbina wamp mbʉ, nana mong makilik kʉneing. Wamp mat mbun mam tʉk mormin mbʉ, etpa piya ndumba. \q1 \v 19 Wote, Got elim nga wamp etpa tʉmba ui ei, nimba mot nduimp,” nitim. \p \v 20 Wote Jisas ni, ik nimba pora ndupa kʉn, buk ni kʉⱡ tʉpa rʉp etʉm wu ni, elim ngumba kʉn, Jisas ni mana murum. Atinga manga kel ila morung wamp nimbʉ ndi, Jisas mong rʉk rʉk etʉk kandrʉng. \v 21 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa nimba mel, “Got nga ik mong kat buk ila, enim kʉmp rop ngʉnt pʉnmin ni kʉⱡ akup omba kupa enim,” nitim. \v 22 Nitim ila, wamp mbʉ ndi, Jisas nga kaip nʉndʉk ik mong kai mat nitim nimbʉ, pilik min ngʉn mundʉk etʉng. Wote, wamp mbʉ ndi nʉk mel, “Tʉn pʉtmʉn ni, wu ei, Josep nga kangʉm ni ka, ik mong min ngʉi ninim kʉⱡ namba etpa ninim nda?” nʉtʉng. \v 23 Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Kupa, enim ndi, na ik ek ti rok, wu dokta ye! ‘Ninim nga kʉng kʉⱡ etkʉn kai iti!’” ning. Wote enim ndi, nʉk mel, “Jisas nim ndi, Kaperniyum kona ila uⱡ itʉn pitmin ni mel, akup ya nim nga mʉi kona ila uⱡ ei mel ku iti!” nʉtʉng. \v 24 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Mʉi puⱡ painui wu ti, elim nga mʉi kona ila wamp mbʉ ndi, numan ngui nganggʉrmʉn. \v 25 Enim ik kupa kat kundʉp nʉnt, unt wu Ilaija murum ei kʉn, amp wiya mat ou ndupa, wam ila korung mbʉ, Isrel mʉi kona ila morung. Ui ei kʉn, kona ndamʉng rui narʉⱡnga, pana raldika, kalimp tʉmbʉkak pʉmp raⱡ pip omba purum ei kun, Israel nga kona mbila pora, kump kun mam ti titim. \v 26 Ui ei kʉn, Got ndi, Ilaija tʉpa, Isrel kona ila amp wiya ti kʉn, tʉpa mundi nʉmʉndrʉm mon! Got ndi, Ilaija tʉpa, Sairon ni, mʉi kona ei nga kona peng kel Sarapat ila, amp wiya tenda ti, murum ila tʉpa mundrum. \v 27 Uⱡ ei mel ku, painui wu Ilaisa murum ei kʉn, Isrel mʉi kona ila kint pombuⱡma wamp ou ndupa morung. Wamp kʉⱡ nga ti kep, kui pora ni nʉndʉtʉm mon. Wote, Siriya mʉi kona ila wu, Neiman nga kui ei mint kapⱡa itim,” nitim. \v 28 Jisas ik nitim ni, atinga manga kel ila morung wamp nimbʉ, pilik popʉⱡ ndi korung. \v 29 Wamp nimbʉ ndi, Jisas makrʉk tʉpʉn, kona peng ei nga ekit orunga komnga mong kit punt ronggʉt, mondpʉn rop mana nduimin nʉk etʉng. \v 30 I etʉng ni wote, Jisas pilpa kongundpa kiyang nimba, wamp nimbʉ, tʉpa ruip ndupa purum. \s1 Jisas Ndi, Wu Ti Kʉn Kur Kit Rukʉr Orunga Murum Ei, Tʉpa Mundrum \p \v 31 Wote Jisas ni, Galili wamp kʉⱡ nga Kaperniyum kona peng nila mba, mowi kor ui ei kʉn, wamp mbʉ ik mbo inditim. \v 32 Jisas nga ik mbo inditim mbʉ, ronduⱡ mam ti pendpa nilinga, wamp mbʉ pilik min ngʉn mundrʉng. \v 33-34 Atinga manga kel nila, wu ti kur kit rukʉr orunga murum ti, ila rʉk murum. Wu ni, ronduⱡ wi ropa ke nimba mel, “Nim Nasaret wu Jisas ye! Nim tʉn kʉn, namba uⱡ ti itʉn on? Tʉn etkʉn kit mundun on ei? Nim wu nam ei, na ndi, nim pilip mor. Nim Got nga Wu Wingti ei!” nitim. \v 35 Ni kʉn, Jisas ndi, kur kit ni, ik mura ngumba nimba mel, “Nim ik ni nandkʉn, wu ei, wak rokʉn kelkʉn pi,” nitim. Wote, kur kit rukʉr orunga murum ni ndi, wu ni nga kʉng ombil kʉⱡ purpur ropa, wu ni ropa mundrum ila, mana mba wamp morung kona nila mba pitim. Wote, kur kit ni ndi, wu ni wak rurum. Kur kit ni ndi, wu ni, ropa nit pindi nʉpʉndʉtʉm. \v 36 Wote, wamp morung nimbʉ ndi, uⱡ ni kandʉk, min ngʉn mundʉk, en enim rʉk nʉk, int yant etʉk nʉk mel, “Ik mong mbo endnim ei, namba ik ti nda? Wu ei, ik ronduⱡ mbʉ ik nilinga, wu ei nga kur kit rukʉr orunga moⱡʉng mbʉ, wak rok ok pʉnmʉn,” nʉtʉng. \v 37 Wamp mbʉ ndi, Jisas nga itim uⱡ ni kandʉk, int puk kona mbila nʉk mek puⱡina, uⱡ itim kʉⱡ, wamp mbʉ pora, pilik kapⱡa endʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Pita Nga Kulpam Amp Ei Etpa Kai Mundrum. \p \v 38 Wote, Jisas atinga manga kel ila murum ni, wak ropa mba, Saimon nga manga ila mukʉr purum. Saimon ambʉm nga mam amp ei, kʉng muⱡ moⱡpa, kui kat rurum ila, Jisas ndi omba, amp ei nga kui ei, etpa kapⱡa indangga nʉk, Jisas wangga nʉtʉng. \v 39 Ni kʉn, Jisas ni mba, amp ni pitim nila nondpa anggilpa, kui ei, nim amp ei, wak rokʉn kelkʉn pi nitim. Wote kui ni, amp ei, wak roⱡnga, amp ni tʉngʉnda mint oⱡa moⱡpa, mba wamp rʉng nuing mbʉ, kaⱡpa tʉpa kun inditim. \s1 Jisas Ndi, Wamp Puⱡi Etpa Titim. \p \v 40 Ant ei mana puⱡnga, mba pilpa elinga, wamp mbʉ ndi, en enim nga wamp mat kui elpa elpa pitim nimbʉ, mek Jisas murum kona nila orung. Jisas ndi, ki oⱡa ndupa, wamp tenda tenda nimba, peng ila ambuⱡnga, kui pitim mbʉ, pora nitim. \v 41 Wamp ou ndupa, kur kit rukʉr orunga murum mbʉ, nimba tʉpa mundrum ila, kur kit mbʉ ndi, wamp mbʉ wak rok ping etʉk kʉn, Jisas wi rok nʉk mel, “Nim Got kangʉm ei ka!” nʉtʉng. Jisas ndi, kur kit mbʉ, ik mura ngumba, “Enim ik ni nʉnʉi mon!” nitim. Uⱡ ei namba elinga, kur kit kʉⱡ pʉtmʉn ei, Kraist ei, Got nga kangʉm wu ei. \s1 Jisas Ni Kona Peng Mat Ila Ʉndrʉm \p \v 42 Mʉkʉlmʉ unt, Jisas pepa murum kona peng ni, wak ropa mba, kona waka tila purum. Wamp mbʉ ndi, Jisas mba murum kona nila, kurʉk kandʉk tʉk kʉn, pi nʉpangga nʉk, imp imp etʉng. \v 43 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na kona peng mat ila, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, rʉnang ik kai mbʉ, wamp mbʉ kundʉp nʉmp ont. Ei nambuⱡ emel, Got ndi, na kongun ei, iteimp nimba tʉpa mundrum,” nitim. \v 44 Wote, Juriya kona ila wamp mbʉ nga atinga manga kel mbila andpa, wamp ik mbo inditim. \c 5 \s1 Jisas Nga Kitip Kʉni Wu Kuimp Tepa Titim Kʉⱡ \p \v 1 Tʉnggʉt kʉn, Jisas ni, num Genesaret nga ok, pena nila ʉnggʉtʉm. Kona nila wamp mam ti ok, Got nga ik kai mat, Jisas ndi, mbo indangga pilimin nʉk, Jisas murum kona nila nondpa ok, tʉk paⱡa etʉng. \v 2 Wote Jisas ndi, kʉndrʉm mel, nu kanu raⱡ nu ok, pena ila tetʉng. Nu kanu kʉⱡ, oma wal pendʉtmʉn. Wu kʉⱡ, nu kanu kʉⱡ wak rok, oma wal kʉⱡ ⱡumʉi rok morung. \v 3 Wote Jisas ni, Saimon nga nu kanu nila puka ropa, omba oⱡa purum. Oⱡa mba moⱡpa, Saimon kundpa nimba mel, “Nim nu kanu kʉⱡ onunga, kot pungaⱡ ndukʉn, na ila rukʉr ndui,” nitim. Jisas nu kanu pol ila moⱡpa, wamp ik mbo inditim. \p \v 4 Jisas ndi, wamp mbʉ ik mbo endpa pora ndupa, wote Saimon kundpa, nimba mel, “Nu kanu kʉⱡ, mek num rʉk ting ila puk, oma wal kʉⱡ rok, num ila mana ndukʉn, mat tin,” nitim. \v 5 Wote Saimon ndi, Jisas punt ropa nimba mel, “Wu Nuim ye! Tʉn rumbuldi oma ruimin nimbun, kongun mam ti etpʉn, mbun andʉp koinmin rʉngʉndmʉn. Ei wote, oma tenda kot kep, rui nurmin. Akup nim nʉn ei kʉn, teng ndup, oma wal kʉⱡ, rop num ila mana ndamp,” nitim. \v 6 Wote, oma wal ni, kʉⱡ rok tʉk, num ila mana nduⱡina, oma puⱡi wal kʉⱡ, peka ropa rung nimba itim. \v 7 Wu ni kʉⱡ ndi, wu kat nu kanu tila morung kʉⱡ, wi rok, tʉn tʉk rʉpʉndeing, “Wʉi!” nʉtʉng. Wote, nu kanu kat, mek oⱡina, oma nimbʉ tʉk, nu kanu raⱡ ila rʉk rʉk elingina, nu kanu raⱡ mbun etpa, num ila mana mba itim. \v 8 Saimon Pita ndi, oma puⱡi tʉtʉng uⱡ ni kandpa, mundmong etpa, Jisas kʉn nondpa omba, mura ropa mondpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Na uⱡ kit mbʉ nga puⱡ wu ei. Nim ndi, na wak rokʉn kelkʉn pi,” nitim. \v 9 Ei kʉn, Saimon Pita kʉn, wu ʉngʉnʉl kat kunda, oma puⱡi tʉtʉng uⱡ ni kandʉk, min ngʉn mundrʉng. \v 10 Saimon kʉn kongun tenda ila etʉng wu Jeims kʉn Jon raⱡ, wu raⱡ Sepeti nga kangʉm raⱡ kunda, min ngʉn mundrʉng. Wote Jisas ndi, Saimon Pita kundpa nimba mel, “Nim mundmong iti nʉti! Akup nim oma wal pendkʉn, tʉn ei mel, wote nim ndi, wamp mbʉ i ku etkʉn, tʉkʉn mekʉn, na kʉn uin!” nitim. \v 11 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, nu kanu kʉⱡ, mek ekit ok tek, en enim nga mel mbʉ pora, wak rok tek kelik, Jisas pep rok akil tek purung. \s1 Jisas Ndi, Kint Pombuⱡma Rurum Wu Ti Etpa Titim \p \v 12 Tʉnggʉt kʉn, Jisas ni, kona peng tila mba murum. Kona nila, kint pombuⱡma ndi, kʉng mbʉ kum rurum wu ti murum. Wu ni moⱡpa, Jisas ni kandpa omba, Jisas nga kuimp keta ila mura ropa, mondpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim ndi, kapⱡa nʉkʉn pin ndam, na etkʉn kai mundun ka!” nitim. \v 13 Wote Jisas ndi, elim nga ki ni, oⱡa ndupa, wu ni minda ndupa, nimba mel, “Na kapⱡa nʉmp ei kʉn punt ei, nim nga ku, ei kapⱡa tangga. Ni kʉn, tʉngʉnda mint kui ni ndi, wu ni wak roⱡnga, wu ni eng nui kai ei, murum. \v 14 Jisas ndi, ronduⱡ mundpa wu ni, kundpa nimba mel, “Ya uⱡ nim kʉn em kʉⱡ, wamp ti kundkʉn, ni nʉni mon! Nim pukʉn wu pris kʉⱡ kʉn, nim nga kʉng kʉⱡ ora ndukʉn, Moses ndi, nitim uⱡ ei mel, Got kʉn angge mel ti ngui. I in uⱡ ei ndi, wamp ndi, nim kandʉk, nim nga kui ni, pora nim ning,” nitim. \v 15 Ni kʉn, Jisas nga itim uⱡ kʉⱡ nga timan ik ei, pi nimba kona mbila purum. Wamp ou ndupa, Jisas nga uⱡ itim ik timan nimbʉ pilik, kui rurum wamp mbʉ, en enim etpa kapⱡa indangga, nʉk orung. \v 16 Wote, ui ou ndupa, Jisas ndi, wamp mbʉ, wak ropa mondpa, kelpa mba, kona mo ropa mat ila atinga rorum. \s1 Jisas Ndi, Kump Ki Rumbʉⱡi Wu Ti Etpa Titim. \p \v 17 Ui ti kʉn, Jisas ndi, wamp mat, ik mbo endpa murum. Perisi wu na, mi ik mbo wu mat ila rʉk morung ku. Wu orung mbʉ, Jerusalem kona peng ou ei kʉn, Galili kona na, Juriya kona peng mbila orung. Jisas ndi, Got nga ronduⱡ ei, tepa moⱡpa, kui wamp mbʉ, etpa kapⱡa inditim. \v 18 Wu mat ndi, kʉmp ki rumbʉⱡi wu ti, rupⱡaima kulk mek, Jisas murum manga nila mukʉr ping pilik orung. \v 19 Wamp ndi, manga ni ti, nimba murum ila kui wu ni, mek mukʉr ping nombuⱡa mam ti, ti nʉtʉtʉm. Kui wu ni, rupⱡaima pʉkʉ mek, Jisas murum manga nila oⱡa puk, manga im ni, rokʉtʉk tek, kui wu pitim rupⱡaima ni kʉⱡ, kan kulk mana nduⱡmina mba, Jisas murum kuimp keta nila kun titim. \v 20 Jisas ndi, wu kʉⱡ nga mondʉk pilik uⱡ etʉng ei, kandpa kui wu ni, kundpa nimba mel, “Wu ang ye! Nim nga, uⱡ kit mbʉ, na ndi, pendʉp kent,” nitim. \v 21 Ni kʉn, Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ ndi, en enim ik nʉk, int yant etʉk nʉk mel, “Wu ei nam? Got tʉpa wʉlʉ mundnum ei ka! Wamp ti ndi, kapⱡa wamp nga uⱡ kit etmin mbʉ, pendpa kili nakilmba. Uⱡ kit mbʉ, Got tenda ei ndi mint, uⱡ kit pendpa ketʉm,” nʉtʉng. \v 22 Wu kʉⱡ nga numan pilik ik nʉtʉng ni, Jisas ndi, pilpa pora ndupa, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim nga numan ila ik kʉⱡ pilik mormin. \v 23 Namba ik i wei wei etʉp nimp? Na nim nga uⱡ kit mbʉ, wak rondʉnt, muna rupⱡaima kʉⱡ mekʉn anggilkʉn pi? \v 24 Na ndi, enim pileing nʉmp nʉnt, ‘Muⱡʉl Wu Kupa ei, ya mʉi kona ila ronduⱡ ei, mepa urum ei ndi, kapⱡa uⱡ kit mbʉ wak romba,’” nitim. Wote Jisas ndi, kʉmp ki rumbrʉm wu ni, kundpa nimba mel, “Nim kundʉp nʉnt. Nim oⱡa molkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ tʉkʉn, mekʉn mang kona pi,” nitim. \v 25 Tʉngʉnda mint, wu ni run nimba, oⱡa anggilpa, wamp nga kuimp keta nila, elim nga rupⱡaima ni kʉⱡ, tʉpa mepa, Got nga mbi paka rondpa mang kona purum. \v 26 Wamp mbʉ ndi, Jisas uⱡ itim ni kandʉk, min ngʉn mundʉk. Got nga ronduⱡ mam ti, kongun enim, kanmʉn nʉk, Got nga mbi paka rondʉk nʉk mel, “Akup uⱡ elpa ti mel kanmʉn ei ka!” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Lipai Wu Ni Wi Rurum \p \v 27 Wote, Jisas ni mba, kʉndrʉm mel, ku takis tʉtmʉn manga nila wu ti, ku takis tʉpa murum. Wu ei nga mbi ei Lipai. Wote Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Nim na pep rokʉn ui!” nitim. \v 28 Wote, wu Lipai ni, mel mbʉ pora, wak ropa tepa kelpa, Jisas pep ropa purum. \p \v 29 Lipai ndi, rʉng mam ti, Jisas tʉpa tʉma endpa kʉndrʉm. Ku takis tʉtmʉn wu mbʉ kʉn, wote wu elpa mat kunda, wu raⱡ kʉn, rak nduk molk, rʉng norung. \v 30 Ni kʉn, Perisi wu na, mi ik mbo wu na mbʉ ndi, Jisas nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, ik ou nduk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, ku takis tʉk, uⱡ kit mbʉ etmin wamp mbʉ kʉn, rak nduk, rʉng nok mormin?” nʉtʉng. \v 31 Jisas ndi, wu ik nʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Wamp ti, kui rui narʉm ni, dokta kʉn pi napʉrʉm ei ka! Kui rorum wamp ei mint, dokta kʉn purum. \v 32 Uⱡ ei mel ku, na ur ei, wamp kun kai mbʉ, numan ropʉl reing nʉmp ui nʉwʉr mon. Na ndi, wamp kit mbʉ, wi ramba kʉn, numan ropʉl reing nʉmp ur,” nitim. \s1 Rʉng Mi Rormin Uⱡ Ei Nga Jisas Ndi Nitim \p \v 33 Wu mat ndi, Jisas kundʉk nʉk mel, “Ui mat ou ndupa, Jon nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, wote Perisi kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, rʉng mowi rʉk rʉk pek, atinga rʉk rʉk rok etʉng. Wote, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, rʉng na, nu na mbʉ normin ei ka!” nʉtʉng. \v 34 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wu nam ti, amp kokila tʉmba ei kʉn, enim ndi, wu ei nga wamp mbo mbʉ kʉn, rʉp ropa muⱡangina kʉn, wamp kʉⱡ, rʉng mi rok nandʉk muⱡing nda, ei mon! \v 35 Wote, amp tʉmba wu ei, wamp mat ndi, tʉk mek pangina kʉn, wu ei nga wamp mbo mbʉ, en enim molk kʉn, rʉng mowi ping,” nitim. \p \v 36 Wote Jisas ndi, ik ek ti ropa, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wal pʉki ping unt nga kat, rʉr rom ndam, wamp ti ndi, kapⱡa muⱡ kont ti ondpa tʉpa, wal pʉki unt nga kʉⱡ, rumbʉⱡi nambʉⱡʉmba mon. Uⱡ ei em ndam, muⱡ kont ei, etpa kit mondʉmba. Wal pʉki unt nga kʉⱡ kʉn, muⱡ kont ei kʉn, to tenda mel kapⱡa mon. \v 37 Kng meme kʉng unt nga kʉⱡ ila kanda, nu wain kont ei kulk, tʉk oi ndʉng mel mon. Uⱡ ei em ndam, kng meme kʉng kʉⱡ, rok nimba, nu wain kont ei, mʉi ting ila, oi nimba moⱡmba. Kng meme kʉng kʉⱡ, kit moⱡmba ku. \v 38 Nu wain kont ei kolk, tʉk kng meme kʉng kont ila oi ndurmʉn. \v 39 Wamp nam ti, nu wain unt nga nom ndam, wote nu wain kont ei, numan ngui nganggʉrʉm. Wamp ei, nimba mel, ‘Nu wain unt nga ei ka!’” nʉtʉm. \c 6 \s1 Mowi Kor Ui Ila Kongun Mi Rormin Uⱡ Ei Nga Jisas Ndi Nitim \p \v 1 Mowi kor ui ti kʉn, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, wit pana rʉk ting tila purung. Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, puk mel, wit mong nimbʉ, oldʉk tʉk, ambulk mitʉk roⱡina, kʉng mbʉ puⱡnga, mong mbʉ nok purung. \v 2 Uⱡ etʉng ni, Perisi wu mbʉ ndi kandʉk, nʉk mel, “Uⱡ kʉⱡ, Mowi Kor ui ei kʉn, tʉn nga mi ik ei ndi, mon nʉtʉm ndi, nambuⱡ emel enmin?” nʉtʉng. \v 3-4 Wote Jisas ndi, Perisi wu kʉⱡ nga nʉtʉng ik ni, punt ropa nimba mel, “Enim ndi, Depit nga timan ropa pinditim kʉⱡ, kʉmp rok kʉni nakʉndʉrmin ei? Unt Depit kʉn, el elim nga wu rʉⱡaip kʉⱡ kʉn, kump kun kurung ei kʉn, Depit ndi, Got nga manga ila mukʉr mba, Got kʉn angge nʉk, bret tetmin mbʉ titim. Bret kʉⱡ, wu pris mbʉ mint normin. Wamp mbʉ, mi rok mon nʉtmin. Wote Depit ndi, bret mbʉ, tʉpa nomba, wote elim nga wu rʉⱡaip mbʉ, mok ropa ngumba itim ku,” nitim. \v 5 Wote Jisas ndi, ik ti nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, Mowi Kor ui ei, rʉp etʉm!’ nitim. \s1 Mowi Kor Ui Ei Kʉn, Jisas Ndi, Ki Rumbrʉm Wu Ti Etpa Titim \p \v 6 Mowi kor ui ti kʉn, Jisas ndi mba, atinga manga kel nila mba, wamp ik mbo endpa murum. Manga nila wu ti murum ei nga, ki mbo orunga kit itim. \v 7 Wote, ik mbo wu mat kʉn, Perisi wu na nimbʉ ndi, Jisas tʉk kongundʉk morung. Ei nambuⱡ emel, Mowi Kor ui ei kʉn, Jisas ndi, kui wamp mbʉ, etpa tʉm ndam, Jisas kot indimin nʉk pilik, nokundʉk morung. \v 8 Wote, wu kʉⱡ nga pʉtʉng numan ni, Jisas ndi, pilpa pora ndupa kʉn, ki rumbrʉm wu ni, kundpa nimba mel, “Nim ya wamp mbʉ nga kuimp keta ila, oⱡa ʉnggʉli!” nitim. Wote wu ni, oⱡa ʉnggʉtʉm. \v 9 Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim ik ti wuldimp ent. Tʉn nga mi ik ei ndi, tʉn Mowi Kor ui ei kʉn, namba uⱡ mbʉ, itʉmin nʉtʉm? Uⱡ kit mbʉ, itʉmin nʉtʉm, muna uⱡ kai mbʉ itʉmin nʉtʉm nda? Tʉn ndi, wamp mbʉ, tʉpʉn rapundpʉn, etpʉn kai itʉmin nʉtʉm, muna wamp mbʉ, etʉp kit mundmin nʉtʉm nda?” nitim. \v 10 Jisas ndi, wamp morung nimbʉ, kandpa pok etpa kʉn, ki rumbrʉm wu ni, kundpa nimba mel, “Nim nga ki ei tʉkʉn, run ndui!” nitim. I nilinga, wu ni nga ki ni tʉpa, run nduⱡnga, omba kun purum. \v 11 Wote, mi ik mbo wu nimbʉ kʉn, Perisi wu na nimbʉ, popʉⱡ ndi kolk, en enim nʉk, int yant etʉk nʉk mel, “Tʉn ndi, Jisas ni wu ei, namba uⱡ ti itmin nda,” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Nombuⱡa Rung Wu 12 Kat Kʉmp Ropa Titim \p \v 12 Ui ei kʉn, Jisas ni, elim Got kʉn atinga ruimp nimba, komnga nila purum. Mba, rumbuldi atinga ropa moⱡnga, kona ni rʉnggʉrʉm. \v 13 Kona ranggʉpa, ant kuimp oⱡnga, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ, wi ropa rʉk tʉpa mondpa, elim nga kitip kʉni wu 12 kat, nombuⱡa rung wu nimba, mbi tepa ngurum. \v 14-15 Wu ti nga mbi Saimon, wote Jisas ndi, wu ei, mbi tepa, Pita nitim. Ei nga, ʉngʉn Andru kʉn, Jeims, Jon, Pilip, Bartolomiyu, Matyu, Tomas, wu Alpiyas kangʉm Jeims, Saimon ni, wu Selot rʉⱡaip kʉⱡ nga. \v 16 Jeims kangʉm Juras, Juras Iskariyot ni wu ei, wote Jisas ruk moⱡpa itim wu ei. \s1 Jisas Ndi, Wamp Ou Ndupa Etpa Titim \p \v 17 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, komnga morung ni, wak rok, kelik mana ok, kona kai tila morung. Wamp puⱡi, Jura kona na, Jerusalem kona peng na, Tair kʉn, Sairon kona raⱡ nga nondpa, nu wung ila na, petmin wamp mbʉ pora, ok morung. \v 18 Wamp orung mbʉ, Jisas nga ik nitim mbʉ, kum tek pilik, kui rurum wamp mbʉ, Jisas ndi, etpa tangga nʉk, wote kur kit rukʉr orunga murum wamp mbʉ, etpa tangga nʉk orung. \v 19 Wote, wamp mbʉ nga ki mbʉ ndi pora, Jisas ni, minda ndʉmin nʉk pilik etʉng. Ei nambuⱡ emel, kui wamp mbʉ ndi, Jisas minda ndurʉng ei kʉn, Jisas nga ronduⱡ ei ndi, kui rurum wamp mbʉ, etpa titim. \s1 Jisas Ndi, Wamp Numan Kai Piling, Wote Wamp Mat Kai Ting Nitim \p \v 20 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim wamp kurpa mbʉ, numan wang ndʉi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, enim nga mint. \v 21 Enim akup kump kun ndi kormʉn wamp mbʉ, numan wang ndʉi! Wote ei kʉn, enim rʉng nangina, pilʉng etmba. Enim akup ka etʉk mormʉn wamp kʉⱡ, numan wang ndʉi! Wote ei kʉn, enim oi iting. \v 22 Enim ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei nga uⱡ mbʉ, pep rok pangina kandʉk kʉn, wamp mbʉ ndi, enim kʉn numan kit piling. Wamp mbʉ ndi, enim makrʉk mundʉk, ik kit nʉk ngʉk iting. Wote, wamp mbʉ ndi, enim nga mbi ei, nʉk kit munding. Uⱡ mbʉ mel, enim kʉn om ndam, enim numan wang nduk muⱡʉi! \v 23 Wamp mbʉ ndi, enim kʉn uⱡ kit mbʉ eng ndam, enim ambulk palk numan kai pilik muⱡʉi! Enim nga mel mam kai mat, muⱡ kona ila tinditim ei tetʉm. Nambuⱡ emel, wamp mbʉ nga anda kouwʉmin mbʉ ndi, uⱡ ei mel ku, painui wu mbʉ kʉn etʉng. \v 24 Enim kng mel pi wamp mbʉ, akup pilik kun etʉk muⱡʉi! Enim wi muⱡ kona ila ting mel ei, ya mʉi kona ila tʉk pora ndurmin. \v 25 Akup enim rʉng nok pilʉng kundʉk mormin wamp mbʉ, pilik kun etʉk muⱡʉi! Wote, enim kump kun kuⱡing. Akup enim oi etʉk mormʉn wamp mbʉ, pilik kun etʉk muⱡʉi! Wote, enim ka itangina, ka nu mel omba mba. \v 26 Wamp mbʉ, ndi, enim nga kʉng orunga mbi paka rok, mek oⱡa pung ndam, pilik kun etʉk muⱡʉi! Nambuⱡ emel, wamp mbʉ nga unt nga anda kouwʉmin mbʉ ndi, i ku etʉk, ik kol rok painui wu mbʉ nga kaip nʉndʉtʉng. \s1 El Puⱡa Wamp Numan Ngui Uⱡ Ei Nga \p \v 27 Wote Jisas ndi, aldpa nimba mel, “Na nga ik nʉnt ei kum tepa pilim wamp ei ndi, el puⱡa wamp mbʉ, numan ngangga, nim kʉn, ik kit nim wamp ei, uⱡ kai mbʉ etkʉn ngui! \v 28 Wamp mat ndi, enim ik mura ngʉng ndam, enim ndi, wamp ei, Got ndi, memp pindangga nʉi! Wote, wamp ti ndi, enim rom ndam, wamp ei nga, Got kʉn atinga rundʉi! \v 29 Wamp ti ndi, nim ki ⱡʉrwʉ ndi rom ndam, wote keng orunga nont ndana pendpa rangga! Wamp ti ndi, nim nga wal pʉki ekit orunga kʉⱡ tʉm ndam, wote wal pʉki rukʉr kʉⱡ kunda tangga, kandkʉn kui iti! \v 30 Wamp mat ndi, nim mel mat mawa eng ndam, mawa eng mel mbʉ ngui! Wamp ti ndi, nim nga mel mat roldpa tʉm ndam, wote mel mbʉ, nim yant ndupa ngangga nʉkʉn, mawa iti nʉti! \v 31 Wote, wamp mat ndi, enim nga uⱡ mat, indeing nʉk numan pʉtmʉn ei mel ku, enim ndi, wamp mbʉ nga ei mel ku indʉi! \v 32 Wamp mat, enim numan ngʉng mbʉ mint, pep rok numan ngʉng ndam, memp kai ei, etʉk ting mel nant? Uⱡ kit etmin wamp mbʉ ndi, ku etʉk, en enim numan ngurmin wamp mbʉ, pep rok numan ku ngurmin. \v 33 Wamp mat, enim kʉn uⱡ kai eng wamp mbʉ kʉn, pep rok, uⱡ kai mbʉ mint eng ndam, enim memp kai ei etʉk ting mel nant? Uⱡ kit etmin wamp kʉⱡ, uⱡ to tenda ei mel ku etmin. \v 34 Enim ndi, wamp mat mel mbʉ, ngurmin uⱡ ei, enim punt rok, yant ngeing mint nʉk pilik etmin. Wote, enim memp kai ei, etʉk ting mel nant? Uⱡ kit etmin wamp mbʉ ndi, ei mel ku etʉk mel mbʉ, wamp mat, punt mondʉk ngʉk kʉn, wote punt rok, ngeing mint nʉk pilik etmin. \v 35 Ei mon, enim nga el puⱡa wamp mbʉ, numan minal ngʉk, uⱡ kai mbʉ mint itʉi! Enim ndi, wamp mbʉ, mel mat ngʉk kʉn, punt rok yant ngui ngʉngeing nʉk, pili nʉpʉlʉi mon! Uⱡ mbʉ, pep rok eng ndam, enim nga puⱡ wamp mbʉ, memp kai mat tetʉm mbʉ, wote ting. Wote, enim Got Oⱡa Nuim ei nga kangambuⱡa mel muⱡeing. Wote, uⱡ kit mbʉ etʉk, Got kʉn angge ni nandʉk etmin wamp mbʉ, Got ndi, numan minal ku ngurum. \v 36 Enim nga Got Tipam ndi, wamp pora, kont kurum uⱡ ei mel, enim ndi, wamp mbʉ pora, i ku etʉk, kont minal kʉⱡʉi! \s1 Wamp Mat Nga Uⱡ Eng Mbʉ, Enim Ndi, Kʉmp Ti Nʉtʉi \p \v 37 Wote Jisas ndi, ik ti wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim ndi, wamp mat nga uⱡ kit eng mbʉ, kʉmp ti nʉtʉi mon! Wote Got ndi, enim kʉmp tʉmba. Enim ndi, wamp mat nga uⱡ kit mbʉ, wak rundangina kʉn, wote Got ndi, enim nga uⱡ kit mbʉ, wak ku rondʉmba. \v 38 Enim ndi, mel mat ou ndupa, wamp mbʉ ngʉng ndam, wote Got ndi, enim mel mat ou ndupa, kʉmp tʉpa mel kai mat ngangga, peka romba. Wote, pi rok mana tangina kʉn, oⱡa oi nimba ei mel kapⱡa. Enim ndi, mel mat wamp ngurmin to ni mel ku, Got ndi enim i ku etpa ngumba. \v 39 Jisas ndi, ik ek ti ropa, nimba mel, “Mong ti wamp ti ndi, kapⱡa mong ti wamp ti, nombuⱡa mam ora ndumba, ei mon! Ei mel enggil wamp raⱡ kunda, kut ila mana pinggil. \v 40 Kangambuⱡa ti ndi, elim nga ik mbo wu ei, kapⱡa tʉpa mana ndui nandʉmba mon! Kuimp tʉpa man ik pilpa tʉpa pora ndupa kʉn, wote ik mbo wu ei mel kapⱡa moⱡmba. \v 41 Nambuⱡ emel, nim ndi, ʉngʉn nga ʉi moⱡ kel ti, mong waⱡ ila tetʉm ei, kandkʉn nʉkʉn purʉn. Wote, nim nga mong waⱡ ila, nde koⱡmung mam ti, peta ropa petʉm ei, pilkʉn nʉtʉn nda? \v 42 Nim nga mong waⱡ ila, nde koⱡmung mam ti, peta ropa tetʉm ei, kʉni nakʉndkʉn kʉn, nambuⱡ emel, ʉngʉn nga mong waⱡ ila ʉi moⱡ kel ei, tʉkʉn mundun pilkʉn nʉtʉn nda? Nim wamp kai ti, molkʉn kʉn, wamp ei kondkʉn nʉtʉm nda? Unt, nim nga mong waⱡ ila, nde koⱡmung mam ei, kuimp tekʉn tʉkʉn mundkʉn kʉn, wote ʉngʉn nga mong waⱡ ila, ʉi moⱡ kel ei, kandkʉn tʉkʉn mundun,” nitim. \s1 Nde Kit Kʉⱡ Ndi, Nde Mong Kai Ti Rui Narʉrʉm \p \v 43 Wote Jisas ndi, ik ti nimba mel, “Nde kai kʉⱡ ndi, nde mong kit mat rui narʉrʉm mon! Wote, nde kit kʉⱡ ndi, nde mong kai mat rui narʉrʉm, mon! \v 44 Wamp mat ndi, nde ei nga, nde mong rorum ei ndi, kit muna, kai ei unt kandʉk pʉtmʉn. Ei nga, ruwa rʉⱡwa ila neka kai ei, rui narʉrʉm mon! Wote, rakʉm ila ru keningina kai ei, rui narʉrʉm mon ku. \v 45 Wote, wamp kai mbʉ ndi, numan kai mbʉ nga puⱡi mundmong orunga pendʉk kʉn, uⱡ kai mbʉ mint etmin. Wamp kit mat ndi, numan kit mbʉ nga puⱡi mundmong orunga pendʉk kʉn, uⱡ kit mbʉ etmin kʉⱡ, mundmong rukʉr orunga, tepa oⱡa oⱡnga kʉn, keta ila nʉk ekit ndurmin,” nitim. \s1 Wu Raⱡ Nga Manga Raⱡ Rakrʉnggil Ei Mel \p \v 46 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Nambuⱡ emel, na ‘Wu Nuim, Nuim’ nʉk, mbi mundʉnmin? Wote enim ndi, na nga ik nʉnt kʉⱡ, pilik pep rui narʉnmin ei ka! \v 47 Wamp nam ti, na kʉn omba, na nga nʉnt ik mbʉ, kum tepa pilpa, pep ropa em ndam, wamp ei nga puⱡ ei na ndi, enim kʉn nʉmp mot nduimp. \v 48 Wamp ei, wu ti manga rakʉmba pilpa, unt mʉi ila kut tʉpa mana mba kʉn, ku mam mbʉ, kandpa tʉpa kʉn, pol ila mang rakʉpa mepa oⱡa urum. Wote, kona ndamʉng tʉma ropa, nu kui omba, kʉpkʉ ropa etʉm ei kʉn, manga ei omba, mana pi napʉtʉm, mon! Nambuⱡ emel, wamp ei ndi, manga ronduⱡ ei, ku pol ila rakrʉm ei ndi, gi nimba anggʉtʉm. \v 49 Wote, wamp nam ti ndi, na nga ik nʉnt mbʉ, kum tepa pilpa, pep rui narʉm ndam, wamp ei wu ti, elim nga manga ei, oⱡa mʉi pol ila mendpʉⱡ, rakpa mondrum ni mel kapⱡa. Wote, kona ndamʉng tʉma ropa, nu kui omba, kʉpkʉ mam mat, ropa etʉm ei kʉn, manga ei, tʉkrʉpa mint ʉⱡmbʉⱡ nimba, mana petʉm,” nitim. \c 7 \s1 Jisas Ndi, Rom El Nde Wu Kuimbal Ei Nga Kongun Wu Ei Etpa Titim \p \v 1 Jisas ni, wamp ik mbo endpa pora ndupa, wote Kaperniyum kona peng ila purum. \v 2 Kona peng ila Rom el nde wu kuimbal ti, el wu 100 nokʉndrʉm. Ei nga, kongun wu ti, numan minal ngurum ni, kui ropa koⱡmba itim. \v 3 El nde wu kuimbal ni, moⱡpa pitim mel, Jisas ni, onum nʉtʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, elim kongun wu ei etpa tangga nimba, Jura wu nuim kat, Jisas kʉn pʉi nimba tʉpa mundrum. \v 4 Wote, wu ni kʉⱡ, rʉng puk, Jisas murum kona nila, ronduⱡ mundʉk, Jisas kʉn kont kaimp ik ranggʉk, nʉk mel, “Wu kai ti nga elim nga kongun wu koⱡmba enim ei, nim ndi okʉn, wu ei tʉk rʉpʉndʉn nimbun onmʉn. \v 5 Ei nambuⱡ emel, wu ei ndi, tʉn Jura wamp mbʉ, numan ngumba, tʉn nga atinga manga kel ei, rakʉndpa itim,” nʉtʉng. \p \v 6 Wote Jisas ni, wu ni kʉⱡ kʉn, rʉp rok yant ok, manga keta kona nila, nondpa oⱡina kʉn, el nde wu kuimbal ni ndi, wu kat tʉpa munduⱡnga puk, Jisas kundʉk nʉk mel, “Wu Nuim ye! Nim numan ti, pili nʉpili! Na wu kai ti mon! Ei nga, manga ila mukʉr uin mel mon! \v 7 Wote, na wu kai ti mon ei nga, Jisas omp kʉnimp mel mon ku. Jisas ruⱡ etpa moⱡpa, ik ei nangga kʉn, nangga kongun wu ei nga kui ei, kapⱡa itangga! \v 8 Na nʉnt wu ei, na nga wu nuim ei ndi, kongun mat ngurum ei kʉn, wu nuim ei nga mana orunga moⱡʉp endʉt. Wote, na nga el wu mbʉ, na nga mana orunga mormʉn. Na ndi, wu ti kundʉp, ‘nim pi,’ nʉt ndam, wu ei purum ku. Wote wu ti, ‘yant wangga,’ nʉt ndam, wu ei yant orum ku. Kongun wu ei kundʉp, ‘kongun tangga’, nʉt ei kʉn, kongun etʉm ku,” nitim. \p \v 9 Wote Jisas ndi, el nde wu kuimbal ni nga, ik nitim ni pilpa, ʉⱡi ropa, tʉpa peling ndupa, wamp rʉⱡaip mam ti, elim pep rok orung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Isrel kona ila wamp ti, mondpa pili uⱡ ei nga, na kʉni nakʉndʉr mel, wu ei ndi, ninim kant!” nitim. \v 10 El nde wu kuimbal ei ndi, tʉpa mundrum wu ni kʉⱡ, kelik mang kona int puk, kongun wu kui rurum ni, kandrʉng mel kui ni, kapⱡa elinga, wei murum. \s1 Jisas Ndi, Amp Wiya Ti Nga Kangʉm Kurum Ni, Etpa Kont Titim \p \v 11 Wote, ui ti kʉn nondpa ku, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, wamp rʉⱡaip mam ti kunda, Nein kona peng ila, ping pilik purung. \v 12 Jisas ni mba, kona peng ei nga paⱡa keta puⱡ puⱡ ila nondpa puⱡnga, wu kurum ti nga on ei, ting pilik, rupⱡaima kulk, mek ekit orung. Kang wu kurum ei, amp wiya ei nga kang tenda mitim ei. Kona peng ila wamp puⱡi, amp ei kʉn, koⱡa manga molk kunda rʉp rok orung. \p \v 13 Wote Jisas ndi, amp wiya ni, ka etpa urum ni, kandpa kont ndi, koⱡpa amp ni, kundpa nimba mel, “Nim ka iti nʉti!” nitim. \v 14 Jisas ndi, kang wu on rupⱡaima kulk, mek orung nila, nondpa mba anggilpa, ki oⱡa ndupa, nimba mel, “Kang wu kumʉndʉp ye! Nim kundʉp nʉnt rut nʉkʉn oⱡa muⱡi!” nitim. \v 15 Kang wu kurum ni, rut nimba, oⱡa moⱡpa, ik mat puⱡ mondpa nitim. Wote Jisas ndi, kang wu ni, tʉpa mam ngurum. \v 16 Uⱡ itim ni, wamp mbʉ kandʉk, min ngʉn mundʉk, Got nga mbi paka rondʉk, nʉk mel, “Painui wu ou ti, tʉn kʉn om. Wote, Got ni omba, elim nga wamp mbʉ, tʉpa rapʉndʉmba, pilpa om,” nʉtʉng. \v 17 Wamp nimbʉ ndi, int puk, Jura kona peng na, wote kona mbila elpa elpa puk, Jisas nga itim uⱡ kʉⱡ, timan rok nʉk, mek purung. \s1 Wamp Nu Tindi Wu Jon Ndi, Elim Nga Kitip Kʉni Wu Raⱡ Tʉpa Jisas Kʉn Mundrum. \p \v 18-19 Wamp nu tindi wu Jon nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, Jisas nga uⱡ itim kʉⱡ kandʉk ok, Jon elim kundʉk nʉtʉng. Wote Jon ndi, elim nga kitip kʉni wu raⱡ tʉpa kʉn pukʉⱡ, Jisas waldkʉⱡ ni kʉⱡ mel. “Nim wu ei, Jon ndi, wu ti akil tepa omba nokundmʉn nitim wu ni, muna tʉn wu elpa ti, omba nga nokundmin nda?” nitim. \v 20 Wote, wu ni raⱡ, Jisas murum kona nila rʉk pukʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Wamp nu tindi wu Jon ndi, tʉl tʉpa mundpa, nimba mel, ‘Nim Got ndi, tʉpa mundʉmba nimba, Jon ndi, nitim wu ei muna tʉn wu elpa ti nokundmin nda?’” nʉtʉnggil. \v 21 Ui ei kʉn, Jisas ndi, wamp kui elpa elpa rurum mbʉ, etpa tʉpa, wote kur kit rukʉr murum wamp mbʉ, nimba tʉpa mundpa, wote mong ti wamp mbʉ nilinga, kona kandrʉng. \v 22 Wote Jisas ndi, wu raⱡ nga ik ni, punt ropa nimba mel, “Akup enmbil kʉⱡ, enmbil kandkʉⱡ pilkʉⱡ kʉⱡ, enmbil uⱡ kʉⱡ mel pukʉⱡ, Jon kundkʉⱡ nʉl! Mong ti wamp mbʉ, kona kanmin, kʉmp elkʉna rumbʉⱡi wamp mbʉ, nombuⱡa mam andinmin, kint pombuⱡma wamp mbʉ nga kʉng mbʉ, eng nonum, kum ngurum wamp mbʉ, ik pʉnmin wamp korung mbʉ, etpa kont tʉnʉm. Wamp kurpa mbʉ kʉn, Rʉnang Ik Kai mbʉ, kundpa ninim. \v 23 Wamp ti, na kʉn mondpa pʉtʉm uⱡ ei, wak rui narʉm ndam, kai pilangga!” nitim. \p \v 24 Wote, Jon nga wu ni raⱡ puⱡʉnggila kʉn, Jisas ndi, Jon nga ik mat, wamp minal morung ila kundpa, nimba mel, “Enim ndi, Jon kona kui waka ila kʉning purung ei kʉn, namba mel ti, kʉnmin nʉk pʉtʉng? Enim ʉi ongum na mel ti, kʉpkʉ ropa roka nitim ila, kʉning purung ei? \v 25 Enim namba mel ti, kʉning pilik purung? Wu ti, mʉkʉ etpa murum ila kʉning pilik purung ei? Mʉkʉ etmin wamp mbʉ, rapa keta ila mint molk etmin. \v 26 Enim namba mel ti, kʉning pilik purung ei, na kundʉk nʉiya? Enim painui wu ti, kʉning purung. Ei kupa painui wu ei ndi, painui wu ei ndi, wu mat tʉpa mana ndurum. \v 27 Buk Wingti ila Got ndi, Jon nga nʉndpa mel, \q1 ‘Na nga nombuⱡa rung wu ti, kuimp tʉp mundamba kʉn omba, Got nga omba wu ei nga nombuⱡa mam ei, tʉpa kun etpa rondpa moⱡmba!’ nʉtʉm. \p \v 28 Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Ya mana mʉi kona ila morung, wu mbʉ pora, Jon ndi, tʉpa mana ndurum. Wote, akup wamp nam ti ndi, Got nga tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wamp mbi mul nʉmbil wamp mel raⱡpa moⱡum ndam, Jon tʉpa mana ndumba,” nitim. \v 29 Wote, ku takis tʉtmʉn wu mbʉ kʉn, wamp na morung nimbʉ ndi, Jon nga ik nitim nimbʉ pilik, Got nga uⱡ mbʉ, kapⱡa itmin nilingina, Jon ndi, wamp mbʉ nu tinditim. \v 30 Wote, Perisi wu na, mi ik mbo wu mbʉ ndi, Jon nga nitim ik nimbun pilik tʉk mbʉⱡ ngʉk, Got nga uⱡ mbʉ, iti nʉtmin nilingina, Jon ndi, wu mbʉ nu tindi nʉndʉtʉm. \p \v 31 Wote Jisas ndi, ik nimba mel, “Akup ya ila mormin wamp mbʉ nga enmin uⱡ kʉⱡ, nʉmp mot nduimp uⱡ ei, namba ik ek ti, rop namba kʉn, wamp mbʉ pilik ting nda? \v 32 Wamp mbʉ, kangambuⱡa kel na mat, rʉng rarʉp rarmin kona mbila molk, kangambuⱡa mat ndi, mat wi rok nʉtmin ei mel, ‘Tʉn kowa pela ik ndʉmʉn ei kʉn, enim kinan ni nanʉng. Wote, kont kaimp kinan nimin ei kʉn, wote enim ka iti natʉnmin ku!’ nʉtʉng. \v 33 Wamp nu tindi wu Jon urum ei ndi, rung mowi pepa, nu wain nui nandpa itim uⱡ ei, wote enim ndi, wu ei, kundʉk nimba mel, ‘Kur kit rukʉr orunga morum,’ nʉtʉng. \v 34 Akup Muⱡʉl Wu Kupa ei omba, nu na, rʉng na mbʉ nonum ei, enim ndi, wu ei kundʉk, ‘Wu ei rʉng wal nomba, nu ming nduka nomba, enim ninmin. Wote, ku takis tʉk, uⱡ kit etmin wamp kʉⱡ kʉn, rʉp ronum ei ka!’ ninmin. \v 35 Wote, Got nga pilpa kungʉndi pilik tʉtmʉn wamp mbʉ ndi, uⱡ mat etʉk, tʉn ora ndurmin, pilpa kungʉndi ei, kupa mint,” nitim. \s1 Amp Wapra Ti Ndi, Jisas Nga Kʉmp Raⱡ Kopung Kʉndrʉm \p \v 36 Wote, Perisi wu ti ndi, Jisas ni, elim nga manga ila, rʉng nangga wangga nitim. Wote Jisas ni, Perisi wu ni nga manga ila mba, rʉng nomba murum. \v 37 Ni kʉn, amp wapra ti, kona peng ila rʉk murum. Amp ni, moⱡpa pitim mel, Jisas ni omba, Perisi wu ti nga manga ila rʉng nomba morum nʉtʉng. Ik ni pilpa kʉn, kopung ming ronduⱡ mura rui ti tʉpa mepa, Jisas murum manga nila purum. \v 38 Amp ni mba, Jisas murum kʉmp puⱡ ila nondpa moⱡpa, ka etpa murum. Ni kʉn, ka nu mana omba, Jisas nga kʉmp puⱡ ila urum mbʉ, amp ei ndi, elim nga peng ndi kʉⱡ ndi, kil ngurum. Wote, Jisas nga kʉmp ni, keta nu ropa nomba, kopung ni tʉpa, kopung kandpa itim. \v 39 Wote, Perisi wu ni, moⱡpa kʉndrʉm mel, amp wapra ni ndi, itim uⱡ ni kandpa, numan ou ndupa pilpa, nimba mel, “Wu ei, kupa painui wu ti ndam, amp ei ndi, elim ambuⱡpa enim ei kʉn, amp ei nga uⱡ kit etʉm mbʉ, pilpa mbi ndumba. Amp ei, uⱡ kit mbʉ etʉm ndi, ka nimba pitim,” nitim. \v 40 Wote Jisas ndi, Perisi wu ni nga numan pilpa murum ni kʉⱡ, kandpa pora ndupa, nimba mel, “Saimon, na ndi, ik ti nim kundʉp namp,” nitim. Wote Saimon ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Ik mbo wu ye! Nim ni!” nitim. \v 41 Wote Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Wu raⱡ ndi, wu ti nga ku moni kat punt mondkʉⱡ tʉtʉnggil. Wu ti, ku moni K500 titim. Wu ti, ku moni K50 mint titim. \v 42 Wu raⱡ, ku moni punt mondkʉⱡ tʉtʉnggil kʉⱡ, punt rokʉⱡ nguinggil mel, kapⱡa mon itim ila, ku moni puⱡ wu ei ndi, ku punt kʉⱡ, wak rurum. Akup nim pʉn ei, wu raⱡ nga, wu nam ndi, ku moni puⱡ wu ei, numan minal ngurum nʉkʉn pʉn?” nitim. \v 43 Wote Saimon ndi, punt ropa nimba mel, “Ku moni ou ndupa, punt mundrum wu ei, nim pʉnt!” nitim. Wote Jisas ndi, Saimon kundpa nimba mel, “Nim numan kun pilkʉn nin,” nitim. \v 44 Ni kʉn, Jisas ndi, tʉpa ropʉl ropa, amp ni, kandpa kʉn, Saimon kundpa, nimba mel, “Nim ndi, ya amp ei kan ei? Na ya, nim nga manga ila mukʉr unt ei kʉn, nim ndi, na nga kʉmp ⱡumʉi ruimp nʉkʉn, nu kulkʉn mundi nʉmʉndʉn ni ka! Wote, amp ei ndi, elim nga ka em nu ei ndi, na nga kʉmp ⱡumʉi rondpa, elim nga peng ndi kʉⱡ ndi, kil ngumba enim ni ka! \v 45 Na kor mel mukʉr omp mont ni, wote nim ndi, na keta nu rok nui nʉnʉn. Wote, amp ei ndi, na nga kʉmp raⱡ, keta nu ropa nomba enim. \v 46 Nim ndi, kopung mat tʉkʉn, na nga peng ila kep, kopung kundi nʉkʉndʉn, ni ka! Wote, amp ei ndi, kopung mura rui kai ti mepa omba, na nga kʉmp raⱡ, kopung kandpa enim. \v 47 Uⱡ ei nga, na ndi, nim kundʉp nʉnt. Ya amp ei ndi, na numan minal ngunum. Uⱡ ei ndi, ora ndupa, amp ei nga uⱡ kit minal etʉm mbʉ, Got ndi, wak rondnum. Wote, wamp nam ti, uⱡ kit mel wei kʉralt etʉm ei, Got ndi, wak rondʉⱡnga kʉn, wamp ei, Got kʉn numan onunga etpa ngurum,” nitim. \v 48 Wote Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Na ndi, nim nga uⱡ kit etʉn mbʉ pora, wak rondʉnt,” nitim. \v 49 Wu mat Jisas kʉn, rat pol ila rʉp rok morung nimbʉ ndi, ik nitim ni pilik, en enim puⱡ mondʉk, nʉk int yant etʉk nʉk mel, “Wu ei namba wu ti nda? Amp ei nga uⱡ kit etʉm mbʉ, wak rondʉnt ninim ei ka!” nʉtʉng. \v 50 Wote Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Nim nga mondpa pili uⱡ ei ndi, akup nim etpa tʉnʉm. Nim numan wang ndukʉn pi!” nitim. \c 8 \s1 Amp Mat Ndi, Jisas Pep Rok Akil Tek Purung. \p \v 1 Wote Jisas ni, kona peng na mbo kona mbila, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga Rʉnang Ik Kai ei nga, wamp ik mbo indimp nimba purum. Elim nga kitip kʉni wu 12 kʉⱡ kunda ku, rup rok purung. \v 2 Amp kat kunda ku, rup rok purung. Amp kʉⱡ, unt kui pepa kur kit rukʉr orunga murum ila, Jisas ndi, nimba tʉpa mundrum. Amp ti nga mbi Mariya Makndelin. Amp nga, rukʉr orunga kur kit 7 kʉⱡ morung ila, Jisas ndi, nimba tʉpa mundrum. \v 3 Wote amp ti, Jowana, Susana na, amp mat kunda, rup rok purung. Wu Kusa ambʉm Jowana, wu Kusa ni, ei wu nuim Erot nga manga rʉp inditim. Amp kʉⱡ ndi, Jisas na, kitip kʉni wu kʉⱡ, tʉk rapʉndʉk, enim nga mel mbʉ, wu kʉⱡ ngʉk etʉng. \s1 Wu Ti Ndi, Rʉng Mong Mbo Mundrum Ei Nga Ik Ek \p \v 4-5 Kona peng elpa elpa mbila wamp rʉⱡaip mam ti ok, Jisas kʉn mʉk rok morung ila, Jisas ndi, wamp kʉⱡ kʉn, ik ek ti ropa, nimba mel, “Wu ti ndi, wit mong mat mepa mba, kongun kona mbila ropa mundrum ila, wit mong mat mba, nombuⱡa mam ila mana purum. Wote wamp mbʉ ndi, andʉk kambʉlʉngina, kʉi mbʉ ndi ok, tʉk norung. \v 6 Rʉng mong mat mba, ku pol ila, mʉi wei wei etpa tetʉm mbila, mana purum ila, tʉkrʉpa mint oⱡa mba, wote kurum. Ei nambuⱡ emel, mʉi ei kʉp etʉm. \v 7 Wote, wit mong mat, goimbun rong pana mbila, mana purum mbʉ, goimbun rong morum mbʉ ndi, tʉpa kom rorum ila, oⱡa ui nawʉrʉm. \v 8 Wote, wit mong mat, mʉi kai mbila, mana purum mbʉ ndi, mʉlʉ ropa oⱡa omba, ropa kai mondpa, rʉng mong mat, 100 nimba rurum,” nitim. Jisas ndi, ik ek ni, ropa pora ndupa kʉn, wi ropa, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Wamp ti, kum nombuⱡa tem ndam, ik nʉnt kʉⱡ pilik itʉi!” nitim. \s1 Nambuⱡ Emel Jisas Ndi, Ik Ek Mint Rurum \p \v 9 Jisas elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas nga ik ek rurum puⱡ ei, nimba mot ngangga, nʉk waldʉtʉng. \v 10 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Got elim ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ, mo ropa tetʉm ei, enim tʉpa, ora ndupa pora ndurum. Wote, wamp mat ndi, ik ek ila mint piling. Wote, mong ei ndi kʉning ei wote, kandʉk mbi ndui nʉnding. Ik pʉtmʉn ei, wote ik puⱡ ei, pilik mbi ndui nʉnding,” nitim. \s1 Rʉng Mong Kʉⱡ Nga Ik Ek Puⱡ Ei \p \v 11 Jisas ndi, ik ek ropa nitim kʉⱡ nga puⱡ ei, para ndupa nimba mel, “Wit mong kat nʉnt ni kʉⱡ, Got nga ik mong ei, to rondʉp nʉnt. \v 12 Wit mong mat, nombuⱡa mam ila mana purum ei, to rondpa wamp mat, unt Got nga ik mong ei, pilik moⱡina kʉn, wote Seitan ndi, kandrʉm mel, wamp kʉⱡ, Got kʉn mondʉk piling enmin ei, ka nimba pilpa kʉn, wote rʉk omba ik mong pʉtmʉn kʉⱡ, tʉpa mepa purum. \v 13 Wote, wit mong kat, ku pol ila mana purum ni, wamp mat, Got nga ik kai mbʉ pilik, numan ngormin ni mel. Wote ik ei, numan ila puⱡ pilkan ngumba pi napʉtʉm, wote ui onunga ila mint pʉtmʉn. Wote, mbun mat orum ei kʉn, mundmong etʉk, Got wak rormin. \v 14 Rʉng mong mat, goimbun rong morum kona mbila mana purum. Uⱡ ei, to rondpa wamp mat, Got nga ik ei pilik kʉn, wote kʉng orunga uⱡ mbʉ nga kel rondʉk ku moni numan ngurmin. Uⱡ ei ndi, Got nga ik pʉtmʉn ei, en enim kʉn, mong ropa, muⱡ pi napʉtʉm. \v 15 Wote, wit mong mat, mʉi kai mbila mana purum ei, wamp mat ndi, Got nga ik mong ei pilik tʉk numan ila pendʉk, numan kun kai mbʉ pilik, ronduⱡ mundʉk, uⱡ kai mbʉ etʉk, mong rok muⱡ petmin,” nitim. \s1 Rʉⱡang Ei Tʉk Ming Ila Ʉk Rui Narʉrmin \p \v 16 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wamp nam ti ndi, lam kiya kandpa, nu ming ila ʉk ropa, rat pol mana orunga ila, mundi namʉndʉrmin mon! Lam kiya kandʉk, mondʉrmin kona ila mondʉⱡmina kʉn, wamp murʉk ormʉn mbʉ ndi, rʉⱡang ei kandʉk ormʉn. \v 17 Ni kʉn, mel mat, akup mo ropa tetʉm mbʉ, wote pena ila ekit omba. Wote mel mat, panda ropa tetʉm mbʉ, wote rʉⱡang ila ekit wangga, wamp mbʉ ndi kʉning. \v 18 Enim wamp kum nombuⱡa tem ndam, ik nʉnt kʉⱡ, kum tek pilik kai itʉi! Wamp nam ti, mel mat, tepa moⱡum ndam, Got ndi, mel mat, aldpa pol ila ngumba. Wote, wamp nam ti, mel mat, tepa muⱡi nambʉⱡʉm ndam, tep mor nimba pʉtʉm mel mbʉ, Got ndi, rukʉr tʉmba,” nitim. \s1 Jisas Nga Mamʉl Na Ʉngʉnʉl Kʉⱡ Namin \p \v 19 Wote, Jisas elim nga mam kʉn ʉngʉnʉl na mbʉ, Jisas kʉning pilik orung. Wote, wamp mbʉ ndi, Jisas tʉk pok etʉng ila, Jisas ruk ok, kʉning mel kapⱡa mon itim. \v 20 Ni kʉn, wamp ti ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Manʉm kʉn, ʉngʉnʉl na mbʉ, nim kʉnmin nʉk, pena orunga ok mormin,” nitim. \v 21 Wote Jisas ndi, ik nʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Wamp mat, Got nga ik ei pilik, pep rok eng wamp mbʉ, na nga mamʉl na, ʉngʉnʉl mbʉ ka!” nitim. \s1 Jisas Ndi Nilinga, Kʉpkʉ Mam Ei Kʉr Nitim \p \v 22 Ui ti kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, nu kanu kat ila ok, oⱡa purung. Puk molk kʉn, Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Tʉn mbun num ei nga, noi ʉldʉ orunga pamin!” nitim. I nilinga, wote purung. \v 23 Nu kanu ni kʉⱡ, nu ndi, pol ila puⱡnga mel, Jisas ni, nu kanu nila rukʉr ur pitim. Ni kʉn, kona kʉpkʉ mam ti, roⱡnga mel, num ni, kildpa ropa, rukʉr omba, nu kanu ni kʉⱡ nu ndi, peka romba elinga, wu ni kʉⱡ, nu wanging etʉng. \v 24 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi puk, Jisas rok rut nduk, nʉk mel, “Nuim ye! Nuim ye! Tʉn nu wanggʉpʉn kʉⱡmin enmin ei ka!” nʉtʉng. Ni kʉn, Jisas rut nimba, kona kʉpkʉ kʉn, nu kʉn, tʉpa pendpa ik nguⱡnga kʉn, kona kʉpkʉ ni, kʉr nilinga, nu ndi, rurum ni, tiyu nimba titim. \v 25 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, waldpa nimba mel, “Enim nga mondpa pili uⱡ ei, nant?” nitim. Wote wu, ni kʉⱡ, uⱡ ni kandʉk, mundmong etʉk, numan ou nduk pilik, nʉk mel, “Wu ei namba wu ti nda? Wu ei ndi, kona kʉpkʉ kʉn, nu ei kʉn nilinga, wu ei nga ik ei, kum tekʉⱡ, tʉngʉnda mint kur nʉnmbil ei ka!” nʉtʉng. \s1 Wu Ti Kur Kit Rukʉr Orunga Murum Ni, Jisas Ndi, Makrʉpa Mundrum \p \v 26 Wote, Jisas kʉn elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Gerasin wamp mbʉ nga kona nila puk, rʉk purung. Ni kʉn, Gerasin ni kona ei, num Galili ʉldʉ orunga tetʉm. \v 27 Jisas ni, nu kanu purung ni kʉⱡ, wak ropa ekit puⱡnga, kona peng ila, wu ti omba, Jisas kandpa titim. Wu ni nga rukʉr orunga, kur kit mat morung. Wu ei, kump kor nga kur kit ndi, ropa wʉlʉ munduⱡnga, muⱡ rʉⱡi naⱡʉpa, manga tila mukʉr pi nʉpʉtʉm, mon! Wote, pena wamp on kona mbila pepa ʉndrʉm. \v 28 Wote, wu ni ndi, Jisas kandpa, ronduⱡ ke nimba omba, Jisas nga kʉmp puⱡ nila omba, mana pitim. Wote, ronduⱡ ke nimba mel, “Jisas, nim Got Oⱡa orunga nga kangʉm ei, na kʉn namba uⱡ ti, itʉn on nda? Nim wu kai ei ndi, na etkʉn kit mundi nʉmʉndi,” nitim. \v 29 Ei nambuⱡ emel, Jisas ndi, wu ei, kur kit rukʉr orunga murum ei, kundpa nimba mel, “Nim ndi, wu ei, wak rokʉn kelkʉn ekit pi!” nitim. I nilinga mel, kur kit ni, ronduⱡ ke nitim. Wamp mbʉ ndi, wu ei nga kʉmp ki mbʉ, kan ronduⱡ mat ndi rok, gi nduk pendʉtmʉn mbʉ, ropa puⱡa rorum. Kur kit ei ndi, wu ei, ropa wʉlʉ munduⱡnga, kona waka mbila, pena pepa ʉndrʉm. \v 30 Wote Jisas ndi, kur kit murum wu ni, waldpa nimba mel, “Nim nga mbi nam?” Kur kit ni ndi, nimba mel, “Na nga mbi ou ndupa ei ka!” nitim. Nambuⱡ emel, kur kit ou ndupa, wu ei kʉn, rukʉr orunga morung ei nga nitim. \v 31 Wote, kur kit nimbʉ ndi, ronduⱡ ke nʉk, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nim ndi, tʉn tʉkʉn ndip kona ila, mundi nʉmʉndi mon!” nʉtʉng. \p \v 32 Ni kʉn, komnga mong ramba tila, kng puⱡi, ʉi ongum nok morung. Kur kit nimbʉ ndi, Jisas kʉn ronduⱡ ke nʉk, waldʉk nʉk mel, “Nim ndi, tʉn kundʉk kui tana kʉn, tʉn ombʉn kng kʉⱡ ila, rʉk pamin,” nʉtʉng. Wote Jisas ndi, kur kit ni kʉⱡ tʉpa, kng ni kʉⱡ kʉn tʉpa, rukʉr ndurum. \v 33 Wote, kur kit nimbʉ ndi, wu ni, wak rok ok, kng rʉⱡaip mam ni kʉⱡ kʉn, rʉk rʉk etʉng. Kng rʉⱡaip mam nimbʉ, ronduⱡ pʉn nʉk puk, kona kop tila mana puk, num tila nu wanggʉk korung. \p \v 34 Kng rʉp etʉng wu nimbʉ ndi, uⱡ ni kandʉk tʉkrʉk puk, kona peng na kona mbila pora, ik nʉk mek int int purung. \v 35 Wamp mbʉ ndi, namba uⱡ ti, enim nda nʉk, kʉnmin nʉk orung. Ok kandrʉng mel, kur kit ndi, ropa wʉlʉ mundrum wu ni, numan mbo pilpa, muⱡ raⱡpa Jisas nga kʉmp puⱡ nila nondpa murum ila, wamp kandʉk mundmong etʉng. \v 36 Wote, wamp mbʉ ndi, Jisas nga uⱡ itim ni, kandʉk min ngʉn mundʉk, timan rok nʉtʉng. Wu ei, unt kur kit ndi, ropa wʉlʉ mundpa itim ni, akup numan mbo pilpa morum, nʉtʉng. \v 37 Wote, Gerasin kona ila wu nimbʉ ndi pora, Jisas nga uⱡ ronduⱡ itim ni kʉⱡ, kandʉk min ngʉn mundrʉng. Wote, Jisas waldʉk nʉk mel, “Jisas ndi, wamp kʉⱡ, wak ropa kelpa pangga!” nʉtʉng. Wote Jisas ndi, kona ni, wak ropa, nu kanu kat ila, oⱡa mba kelpa purum. \v 38-39 Ni kʉn, kur kit ndi, ropa wʉlʉ mundrum wu ni ndi, Jisas ronduⱡ mundpa, waldpa nimba mel, “Nim ndi, kapⱡa nana, na nim kʉn kunda pumbil,” nitim. Wote Jisas ndi, wu ni, yant ndupa nimba mel, “Nim int pukʉn, Got ndi, nim tʉpa rapundpa endim uⱡ mbʉ mel, wamp mbʉ, kundkʉn nʉn pi!” nitim. Wote wu ni, mang kona kelpa yant omba, kona peng na, kona mbila pora, wamp mbʉ kandpa, Jisas ndi, elim tʉpa rapundpa itim uⱡ mbʉ mel, wamp mbʉ kundpa nitim. \s1 Jisas Ndi, Amp Ti Kʉn Ambuⱡa Ti Kʉn Etpa Titim \p \v 40 Wote Jisas ni, num noi ʉldʉ orunga, rʉk oⱡnga kʉn, nokundʉk morung wamp nimbʉ ndi, ambulk palk, rawe etʉk tʉtʉng. \v 41 Ni kʉn, wu ti mbi tek, Jairus nʉtʉng ei, kuimp tepa urum. Wu ni, atinga manga kel ila nga rup wu murum. Wu ni omba, Jisas nga kʉmp puⱡ nila, mura ropa mondpa, Jisas kʉn kont it ik ranggʉpa, elim nga mang kona pambʉⱡ nitim. \v 42 Nambuⱡ emel, wu ni nga mbuⱡam ambuⱡa tenda ei, mint metʉm. Ambuⱡa wendʉp ei nga pana 12, ei nondpa koⱡmba itim. Wote Jisas ni, puⱡnga mel, purum nombuⱡa mam nila wamp minal ndi, Jisas tʉk kum rok purung. \v 43 Ni kʉn, amp ti, kona nila murum. Amp ei, rʉk rʉk ku puk roⱡnga, pana 12 omba purum. Amp ei ndi, elim nga kui ei, etʉp tʉp mundimp nimba, ku moni ou ndupa wak rurum. Wote kui ei, pora ni nʉndʉtʉm. \v 44 Amp ni, Jisas purum mbuldung orunga nondpa mba, Jisas nga wal pʉki pʉkrʉm ni kʉⱡ, ki ei ndi, minda ndurum. Ni kʉn, elim nga ku puk rurum uⱡ ni, tʉngʉnda mint pora nitim. \v 45 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Nam ndi, na minda ndunum?” nitim. Wote, wamp nimbʉ pora, en enim mon nilingina, Pita ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Wamp puⱡi molk, nim tʉk rʉk ndunmin ei ka!” nitim. \v 46 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Wamp ti ndi, na minda nduⱡnga kʉn, na nga ronduⱡ ei, punum pʉnt ei ka!” nitim. \v 47 Ni kʉn, amp ni, pitim mel, elim mo romba uⱡ ti, mon itim ila, min ngʉn mundpa omba, Jisas nga kʉmp puⱡ nila mura ropa mondpa mba, mana mʉi ila rumʉⱡi pitim. Wote, wamp morung kuimp keta nila, amp ni, elim nga numan pilpa itim uⱡ nimbʉ, nimba mel, “Na nga kui ti, petʉm ei, tʉngʉnda mint pora ninim,” nitim. \v 48 Wote Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Ambuⱡa ye! Nim ndi, na kʉn mondkʉn pʉn uⱡ ei ndi, nim nga kui ei pora ninim. Ei nga, nim numan wang ndukʉn pi!” nitim. \p \v 49 Wote Jisas ni, wamp ik mbo endpa moⱡnga kʉn, atinga manga rʉp wu, Jairus ni nga wu ti ndi omba, elim kundpa nimba mel, “Nim nga ambuⱡa ni, koⱡum ei nga, nim ndi, ik mbo wu ei, mbun ik ti, ni nʉni mon,” nitim. \v 50 Wote Jisas ndi, ik ni pilpa kʉn, atinga manga rʉp wu Jairus ni, kundpa nimba mel, “Nim mundmong iti nʉti! Nim mondkʉn pilkʉn muⱡana kʉn, ambuⱡa ei kapⱡa etmba,” nitim. \v 51 Wote Jisas mba, atinga manga rʉp wu ni nga manga ila purum. Ni kʉn, Jisas ndi, wamp mbʉ pora, pena muⱡeing nimba, Pita, Jon, Jeims na, ambuⱡa ei nga tipam mam raⱡ kʉn mendpʉⱡ, tʉpa mepa mukʉr purum. \v 52 Wamp mat, ambuⱡa kurum on ni tek, ka etʉk morung. Ni kʉn, Jisas ndi, wamp ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim ka iti nʉtʉi! Ambuⱡa ei kuⱡi naⱡʉm, wei ur petʉm,” nitim. \v 53 Ni kʉn, ka etʉk wamp morung nimbʉ ndi, ambuⱡa ei, kurum pilik pora ndurʉng. Ei nga, Jisas nga ik nitim kʉⱡ pilik oi endʉtʉng. \v 54 Wote Jisas ndi, ambuⱡa ni nga ki ni, ambuⱡpa oⱡa tʉpa, nimba mel, “Ambuⱡa ye! Nim oⱡa muⱡi!” nitim. \v 55 Ni kʉn, ambuⱡa ei nga muⱡnga ei, yant omba rukʉr puⱡnga, ambuⱡa ni, tʉngʉnda mint rut nimba, oⱡa murum. Wote Jisas ndi, wamp ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ambuⱡa ei, rʉng mat nangga, mek ok ngui!” nitim. \v 56 Ambuⱡa ni nga tipam mam raⱡ ndi kandkʉⱡ, min ngʉn mundrʉnggil. Wote Jisas ndi, wamp raⱡ, kundpa nimba mel, “Ya uⱡ kanmbil ei, wamp mat kundkʉⱡ, ni nʉnʉl mon!” nitim. \c 9 \s1 Jisas Ndi, Elim Nga Kitip Kʉni Wu 12 Ni Kʉⱡ Kongun Ngurum \p \v 1 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu 12 kat wi ropa, rʉk tʉpa mondpa kʉn, elim nga ronduⱡ ei, wu kʉⱡ ngumba, mek andʉk, kui elpa elpa petʉm wamp mbʉ, etʉk tʉk, wote wamp mat, kur kit rukʉr orunga morum mbʉ, tʉk mundeing nimba ronduⱡ ei, ngurum ku. \v 2 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, tʉpa mundpa, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga ik mbo endʉk, kui peng em wamp mbʉ, etʉk tʉk, iteing pʉi nitim. \v 3 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim nde pʉiya ʉpʉⱡ na, wal na, rʉng na, ku moni na, wote wal pʉki na kat, pendʉk mek pi nʉpʉi, mon! \v 4 Enim pangina kʉn, rawe etʉk tʉng mang kona ila ik mbo endʉk, pek molk kʉn, wote kona tila ku pʉi! \v 5 Enim kona peng tila pangina kʉn, wamp mbʉ ndi, enim numan nguk ti natʉng ndam, kona peng ei, wak rok kelik pʉi! Wote, ping etʉk kʉn, wamp kʉⱡ nga uⱡ kit etmin mbʉ, ora nduk kʉn, enim nga kʉmp mbila, kʉnggʉpʉn moⱡum mbʉ, ndanda nduk, tek pʉi!” nitim. \p \v 6 Wote, kitip kʉni wu nimbʉ, kona elpa elpa ni mbila puk, Rʉnang Ik Kai ei, wamp mbʉ kʉn mbo endʉk, kui peng itim wamp mbʉ, etʉk tʉk etʉng. \s1 Erot Ndi, Jisas Wu Nam Nda Nimba Pitim. \p \v 7 Ui ni kʉn, Jisas ndi, uⱡ ronduⱡ mat itim nimbʉ nga timan ik ei, wamp kandrʉng mbʉ ndi, wu nuim Erot kundʉk nʉtʉng. Wote, Erot numan ou ndupa pitim. Ei nambuⱡ emel, wamp mat ndi, nʉk mel, “Jon wamp nu tindi wu ni koⱡpa, tikil rom,” nʉtʉng. \v 8 Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Elaija kurum wu ni, tikil ropa om,” nʉtʉng. \p Wamp mat ndi, nʉk mel, “Painui wu unt korung nimbʉ nga ti, tikil ropa yant om,” nʉtʉng. \v 9 I nʉtʉng ila, wote Erot ndi, nimba mel, “Jon wamp nu tindi wu ei, na ndi, nil mba rok, nuim kan puⱡa rorung ni ka! Akup wu ti, kongun ronduⱡ mat, enim ninmin pʉnt ei, wu nam nda?” nitim. Nimba kʉn, Jisas kandʉⱡmba ndam, pʉp nimba pitim. \s1 Jisas Ndi, Wu 5,000 Rʉng Itim \p \v 10 Nombuⱡa rung wu kongun iting purung nimbʉ, yant ok, enim etʉng uⱡ mbʉ mel, Jisas kondʉk nʉtʉng. Wote Jisas ndi, wu nimbʉ, tʉpa mepa wamp morung mbʉ, wak rok enmin mint, kona peng tila purung. Kona peng ei, mbi tek, Betseita nʉtmin. \v 11 Wote, wamp nimbʉ ndi, pilik kʉn, Jisas ni purum ila, akil tek pep rok puk, Jisas kandʉk tʉtʉng. Jisas ndi, wamp mbʉ kandpa, rawe etpa tʉpa kʉn, kui rurum wamp mbʉ etpa tʉpa, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga ik mbo inditim. \p \v 12 Epindama ant mana mba elinga kʉn, kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ ok, Jisas murum ila kundʉk, nʉk mel, “Nim ndi, wamp mbʉ nʉkʉn mundana, ant ei pendʉk puk, rʉng nuing mat kandʉk tʉk, ur pek iting kona mat, kandʉk tʉk iteing. Ya tʉn mormʉn kona ei, kui waka kona ila mormʉn,” nʉtʉng. \v 13 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa, nimba mel, “En enim ndi, wamp mbʉ, rʉng mat kandʉk tʉk ngʉi!” nitim. Wote, wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Tʉn rʉng ou ndupa, tep muⱡi nambʉrmʉn mon! Bret tʉmbʉkak pʉmp ti, gul tepa, oma raⱡ tepa etʉm ei ka! Wamp rʉⱡaip mam ei nga rʉng nuing kʉⱡ, tʉn ndi, nil mbun rarʉp rʉmin nʉk nʉn?” nʉtʉng. \v 14 Wu 5000 mel mormin ei ka! Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Enim ndi, wamp mbʉ, numa pana mbila, 50 nʉk mʉk elpa elpa rok, muⱡeing nʉk kundʉk nʉi!” nitim. \v 15 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas nitim uⱡ ni mel etʉk, wamp mbʉ 50 nʉk mou rok, elpa elpa mondrung. \v 16 Wote Jisas ndi, bret 5 ni kʉⱡ kʉn, oma ni raⱡ kʉn, tʉpa ambuⱡpa moⱡpa, oⱡa ndupa, muⱡ ila kandpa, Got kʉn angge nimba atinga rurum. Wote Jisas ndi, bret na, oma na nimbʉ, kʉmp tʉpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ nguⱡnga, wu ni kʉⱡ ndi, mek andʉk, wamp nimbʉ, mok rok ngurung. \v 17 Wamp nimbʉ pora, rʉng noⱡina, pʉlʉng elinga, mana titim nimbʉ tʉk, kowa wal 12 rakʉlʉk peka rondrung. \s1 Pita Ndi, Jisas Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 18 Wote, ui ti kʉn, Jisas elim mendpʉⱡ atinga ropa moⱡnga kʉn, wote elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ orung. Jisas ndi, wu ni kʉⱡ waldpa nimba mel, “Wamp mbʉ ndi, na kundʉk wu nam ninmin nda?” nimba wuldʉtʉm. \v 19 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Wamp mat ndi, nim kundʉk, Jon wamp nu tindi wu ei nʉtmin. Wamp mat ndi, nim painui wu Ilaija, nʉtmin. Wamp mat ndi, nim painui wu unt ti kolkʉn, tikil rokʉn, yant okʉn morʉn nʉk, nʉtmʉn!” nʉtʉng. \v 20 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, waldpa nimba mel, “Wote enim ndi, na kundʉk, wu nam nʉtmin?” nitim. Ei nga, Pita ndi, punt ropa nimba mel, “Nim Kraist, Got elim nga wamp mbʉ, etʉk rukʉr tindin nimba kʉn, tʉpa mundrum wu ei ka!” nitim. \s1 Jisas Elim Nga Mindil Nomba Koⱡmba Ei Nga Nitim \p \v 21 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ronduⱡ mundpa, kundpa nimba mel, “Enim ndi, na Kraist Got nga ngurum wu ei nʉk, wamp mbʉ kundʉk, ni nʉnʉi mon!” nitim. \v 22 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei, manga wingti rʉp wu na, wu pris kuimbal na, mi ik mbo wu na mbʉ ndi kandʉk, tʉk mbʉⱡ ngangina, ama mindil ou ndupa nomba, wote koⱡmba. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga, ⱡoporpa tʉpa, kont mondʉmba,” nitim. \v 23 Ni kʉn, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, wamp morung nimbʉ pora, kundpa nimba mel, “Wamp nam ti, na kʉn pep rop uimp nimba, pilim ndam, elim nga numan orunga mana ndupa, ui mbila rʉk rʉk, elim nga nde peta ei, koma ropa mepa, na kʉn wangga! \v 24 Wote, wamp nam ti ndi, elim nga kʉng orunga nga mint nimba pilim ndam, kont mba mul uⱡ ei, wak romba. Wote, wamp nam ti ndi, na nga nimba pilpa, elim nga kʉng orunga pili napilim ndam, wamp ei kont mba mul uⱡ ei kapⱡa tʉmba. \v 25 Wote, wamp nam ti ndi, mʉi kona mel mbʉ nga kapⱡa itangga, kont mba mul uⱡ ei, wak rom ndam, mʉi kona mel mbʉ ndi, elim tʉpa rapʉndʉmba mel nant? \v 26 Wote, wamp nam ti ndi, na kʉn kep, na nga ik mbo endint mbʉ nga pipil kuⱡʉm ndam, Muⱡʉl Wu Kupa ei wakʉt, Got nga uⱡ eng nui pol mbila moⱡpa, kopa pol ila anggelo wingti mbʉ kʉn, yant ong ei kʉn, Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, wamp ei kʉn pipil ku kuⱡmba. \v 27 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, ‘Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Ya ila mormʉn wamp mbʉ nga mat, kuⱡi nalk, kont molk kʉnangina, Got nga wamp tʉpa mumuk romba uⱡ ei kʉning,” nitim. \s1 Jisas Nga Kʉng Kʉⱡ Rʉⱡang Puⱡnga Kandrʉng \p \v 28 Jisas ik kʉⱡ nilinga, wote rumbʉⱡ 8 omba purum. Ni kʉn, Jisas ndi, Pita, Jon, Jeims kʉⱡ tʉpa mepa, wi komnga ila, atinga ruing pilik purung. \v 29 Wote, Jisas elim atinga ropa murum nila, Jisas nga kuimp keta ei, ti elpa mel titim. Wote, wal pʉki pʉkrʉm nimbʉ, rʉⱡang mba eng minal nurum. \v 30-31 Ni kʉn, tʉngʉnda mint, wu raⱡ okʉⱡ, Jisas kʉn ik nʉtʉnggil. Wu raⱡ, Moses kʉn Ilaija raⱡ, Got nga rʉⱡang ila molk okʉⱡ, Jisas kʉn ik nʉtʉnggil. Ik nʉtʉnggil mbʉ, Jisas wi Jerusalem kona peng ou ila moⱡpa, kongun etpa, wote mʉi ei, wak ropa mba etmba, uⱡ mbʉ mel rak nduk molk nʉtʉng. \v 32 Wote, kitip kʉni wu Pita, Jon, Jeims ni kʉⱡ, ur petʉng ei mel, rut nʉk kandrʉng mel, Jisas ni, elim nga rʉⱡang ila, wu raⱡ kʉn kunda, anggilik morung. \v 33 Wu ni raⱡ ndi, Jisas wak rokʉⱡ puⱡʉnggila kʉn, Pita ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Tʉn ya kona ila ombʉn moⱡmʉn ei, uⱡ kai ti imʉn. Tʉn ndi, muⱡ manga raldika kat rʉkamʉn, ti nim nga, ti Moses nga, ti Ilaija nga,” nitim. Pita nitim ik ni, pilpa kun iti natʉpa, nitim. \v 34 Pita ndi, ik nimba moⱡnga mel, kona kopa kat ndi, mana omba, wu kʉⱡ tʉpa kum roⱡnga, wu kʉⱡ mundmong etʉng. \v 35 Wote, kona kopa kʉⱡ nga rukʉr ila ik ti, ekit ndupa nimba mel “Ya wu ei, na nga kangʉm ei, na nga kongun indangga nʉmp tʉp mundʉr ei nga ik nim ei, kum tek pilʉi!” nitim. \v 36 Wote, ik nimba pora nduⱡnga, kandrʉng mel, Jisas ni, elim kou murum. Wote, wu ni kʉⱡ ndi, uⱡ itim kandrʉng nimbʉ, wamp na ti kundʉk ni nandʉk, pilik rukʉr nduk morung. \s1 Jisas Ndi, Kur Kit Murum Kang Ti Etpa Titim \p \v 37 Wote mʉkʉlmʉ orunga, Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, komnga mong ni, wak rok oⱡungina, wamp puⱡi ok, Jisas kandʉk tʉtʉng. \v 38 Wamp morung rʉk ting nila wu ti ndi, Jisas kʉn ronduⱡ wi ropa nimba mel, “Ik Mbo Wu ye! Na nga kang tenda waⱡʉm ei, nim kʉnʉn nʉmp nʉnt ei ka! \v 39 Kur kit ei ndi, omba rorum ei kʉn, tʉkrʉpa mint ronduⱡ ke nimba, kʉng mbʉ purpur ropa, keta paip mepa etʉm. Kur kit ei ndi, kang ei nga rukʉr orunga moⱡpa, kang ei etpa mindil kundpa, wak rui narʉrʉm. \v 40 Wote na ndi, nim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, kur kit ei, tʉk mundeing nʉmp kundʉp nit ei, wote wu kʉⱡ ndi, nʉk tʉk munding mel kapⱡa mon!” nitim. \p \v 41 Ik nitim ni, Jisas ndi, pilpa kʉn, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim wamp mbʉ nga mondpa pili ei, kapⱡa mon. Wote, pilpa kungʉndi kun kai ti mon ku. Na enim kʉn moⱡʉp, ik mbo endʉp namba iti ent. Ui namba iti na ndi, enim nga mbun koma rundimp nda? Nim nga kangnʉm ei, mekʉn na kʉn ui!” nitim. \v 42 Wote, kang ni mepa, Jisas murum nila oⱡina kʉn, kur kit ni ndi, Jisas kandpa kʉn, tʉngʉnda mint kang ni, ropa munduⱡnga, mʉi ila pepa purⱡi marⱡi ʉndrʉm. Wote Jisas ndi, kur kit ni, ik mura ngumba tʉpa mundpa, kang ni etpa tʉpa tipam ni ngurum. \s1 Jisas Ni, Elim Koⱡmba Uⱡ Ei Nga Aldpa Nitim \p \v 43-44 Jisas ndi, Got nga ronduⱡ ila uⱡ itim ei, wamp mbʉ kandʉk, min ngʉn mundrʉng. Wote, wamp nimbʉ ndi, Jisas nga itim uⱡ nimbʉ nga, numan ou nduk pilik moⱡina kʉn, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga nimp ent ik kʉⱡ, kum tek pilik kai itʉi! Wu mat ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, tʉk wu mat ngangina, rok kunding,” nitim. \v 45 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas nitim ik ei nga puⱡi ei, pilik kun iti natʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, ik puⱡ ei, mo ropa pitim. Wote, wu kʉⱡ ndi, Jisas wuldʉng ei nga mundmong etʉng. \s1 Wu Nuim Kuimbal Ei Nam Moⱡmba \p \v 46 Ui ti kʉn, Jisas nga kitip kʉni ni kʉⱡ, ik rombulk nʉk mel, “Wu kuimbal nam moⱡmba nda?” nʉtʉng. \v 47-48 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ nga numan pendʉk morung nimbʉ, kandpa pora ndupa kʉn, kangambuⱡa kel ti, tʉpa mepa omba, elim murum kona nila mondpa, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Wamp nam ti, na nga mbi ila kangambuⱡa kel ei, numan ngumba, rawe etpa tʉm ndam, na rawe etpa tʉmba. Wote, wamp nam ti, na rawe etpa tʉm ndam, na tʉpa mundrum wu ei, rawe etpa tʉmba ku. Wamp nam ti, kangambuⱡa kei raⱡpa moⱡum wamp ei, nuim moⱡmba,” nitim. \s1 Tʉn Kʉn Popʉⱡ Kuⱡi Naⱡʉm Wamp Ei Enim Nga Wamp Puⱡ Ei \p \v 49 Ni kʉn, Jon ndi, Jisas nga nitim ik nimbʉ, punt ropa nimba mel, “Wu Nuim ye! Tʉn ndi wu ti, kʉndʉrmʉn ei, nim nga mbi ila, kur kit mbʉ, nimba tʉpa mundrum. Wu ei, tʉn nga rʉⱡaip ila mon. Ei nga, uⱡ itim ei, tʉn ndi, kundpʉn iti nʉtangga mon!” nitmin. \v 50 Wote Jisas ndi, Jon kʉn kitip kʉni wu kat kʉn, kundpa nimba mel, “Wu ei mon ni nʉnʉi! Wamp ti, enim kʉn popʉⱡ kuⱡi naⱡʉm wamp ei, enim nga wamp puⱡ ei ka!” nitim. \s1 Sameriya Wamp Mbʉ Ndi, Jisas Numan Ngui Nganggʉrʉng \p \v 51 Wote Got ndi, Jisas muⱡ kona oⱡa tʉmba ui ei, nondpa itim ila, Jisas elim nga numan ei, ronduⱡ pilpa, Jerusalem kona peng ou ila purum. \v 52 Jisas elim akil tep uimp nimba ei nga wu mat, Sameriya kona ila kuimp tek puk, tʉk kun etʉk muⱡeing nimba, tʉpa mundrʉng. \v 53 Wote, Sameriya kona ila wamp nimbʉ ndi, Jisas tʉk mek, enim nga kona ila pi nʉpmʉn nʉk pʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Jisas ni, Jerusalem kona peng ou ila mba, purum ei pʉtʉng. \v 54 Wote ni kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu Jeims kʉn, Jon raⱡ ndi, Sameriya wamp etʉng uⱡ ni kandkʉⱡ kʉn, wote Jisas waldkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Wu Nuim ye! Nim pilkʉn kapⱡa nana, tʉn ndi, wi muⱡ ila ndip ti, mana wangga namina omba, uⱡ kit enmin wamp mbʉ, ndip ndi, nomba mi tindangga?” nʉtʉnggil. \v 55-56 Wote Jisas ndi, ropʉl ropa wu raⱡ ik mura ngurum ila, en enim ping etʉng kona ei kelik, wu ni kʉⱡ kona tila elpa ping pilik purung. \s1 Wamp Nam Ti Jisas Pep Romba \p \v 57 Wote Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, nombuⱡa mam ila puⱡina kʉn, wu ti ndi omba, Jisas kundpa nimba mel, “Kona nant mbila nim pun mel, na nim pep rop uimp mint!” nitim. \v 58 Wote, Jisas ndi pilpa, punt ropa nimba mel, “Owa rakra mbʉ, mʉi ila kut akʉk petmin. Kʉi mbʉ mi manga rok petmin. Wote, Muⱡʉl Wu Kupa ei nga peng kilanda mundʉmba, kona ti mon!” nitim. \v 59 Wote Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Nim na pep rokʉn ui!” nitim. Wote wu ni ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim ndi, na wak rokʉn mundana, unt mbo na nga tipam ei, on etʉp pendʉp wamp,” nitim. \v 60 Wote Jisas ndi, pʉnt ropa nimba mel, “Ei mon! Wamp korung mbʉ ndi, wamp koⱡung mbʉ tʉk on iting. Nim pukʉn kona mbila, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga wamp mbʉ, ik mbo indʉn pi!” nitim. \v 61 Wote, wu ti ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Na nim pep rop uimp ei nga, wote nim ndi, kapⱡa nana kʉn, na unt mbo, na nga wamp mbʉ, rawe etʉp pendʉp, wote wamp,” nitim. \v 62 Wote Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Wamp ti ndi, kongun ru koipa ru kan ei, pep rui narʉpa kona elpa mbʉ, mong tʉm ndam, ru koipa kit mondʉmba. Uⱡ ni mel wamp ei, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kongun ei, etmba mel kapⱡa mon!” nitim. \c 10 \s1 Jisas Ndi, Wu 72 Kat Elim Ng Kongun Ila Tʉpa Mundrum. \p \v 1 Wote, Nuim ei ndi, wu 72 kat morung kʉⱡ, wi ropa tʉpa raⱡ raⱡ nimba, kuimp tepa tʉpa mundrum. Wu kʉⱡ, tʉpa kona peng na, mbo kona na mbila, tʉpa mundpa kʉn, elim akil tepa, kona mbila mba pilpa itim. \v 2 Wote Jisas ndi, wu 72 ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Pana kona mbila rʉng puⱡi rupa ropa petʉm. Wote, rʉng ting kongun wu mat, ou ndupa mon. Ei nga, enim puk pana puⱡ wu ei kʉn, atinga rangina, kongun wu mat, ou ndupa tʉpa mundangga, puk rʉng mbʉ tʉk, mʉk rok muⱡeing. \v 3 Enim pilik pʉi! Na ndi, enim tʉp mundunt ei, kng sipsip waⱡ na mat, owa rakra morum kona ila rʉk purmin ni mel, enim tʉp mundunt pʉi! \v 4 Enim puk kʉn, ku moni na, wal na, kʉmp rʉk na mel mat, mek pi nʉpʉi mon! Wote, nombuⱡa mam ila puk, wamp mat kandʉk kʉn, rawe iti nʉtʉi mon ku! \v 5 Wote, enim puk wamp mat nga manga tila mukʉr pung ndam, kokila puk ei kʉn, wamp mbʉ kundʉk, enim ya manga ila wamp kʉⱡ, numan wang nduk muⱡeing nʉi. \v 6 Omba wote, numan kai pili kang wu ti, manga ila moⱡum ndam, enim nga memp ik kai nʉng kʉⱡ pilpa tʉmba. Wote, numan kai pili napʉlʉng kang wu ti, moⱡum ndam, enim nga memp ik kai nʉng mbʉ, en enim kʉn rukʉr tʉi. \v 7 Enim puk manga tenda ila mint molk, wamp mbʉ ndi, rʉng na, nu na, ngʉng mbʉ nok muⱡʉi! Manga elpa mat ila andʉk, pi nʉpʉi mon! Ei nambuⱡ emel, kongun etʉm wamp ei, mel ti tʉmba ei nga kongun etʉm. \v 8 Wote, enim kona peng tila pangina kʉn, wamp mat ndi, enim rawe etʉk tʉk mek puk, en enim nga manga ila pung ndam, rʉng ngʉng mbʉ nok muⱡʉi! \v 9 Wote, kona ila kui rom wamp mbʉ, etʉk kai mondʉk, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, int enim kʉn nondpa, omba tetʉm ei nga nʉk ik mbo indʉi! \v 10-11 Wote, kona peng tila pangina kʉn, wamp mat ndi, enim rawe etʉk ti natʉng ndam, enim puk kona peng ei nga nombuⱡa mam rʉk ila anggilik nʉk mel, ‘Enim nga kona peng ei nga kʉnggʉpʉn kʉⱡ, tʉn nga kʉmp mbila rʉmp ninim mbʉ, akup ndanda ndʉnmʉn. Enim uⱡ ⱡawa mbʉ, etʉk mormin ei nga tʉpʉn ora ndʉnmʉn. Enim pilik kai itʉi! Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, nondpa omba enim.’ \v 12 Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Unt Sorum kona ila wamp mbun ngurum ei, mana ndupa, Got ndi, enim kona peng ila wamp kʉⱡ, elim nga ui ou ila, mbun minal ngumba,” nitim. \s1 Wamp Numan Ropʉl Rui Narʉrmin Kona Kʉⱡ \p \v 13 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Korasin kona peng ila wamp kʉⱡ kʉn, kont enim. Wote, Betseita wamp kʉⱡ kʉn, kont enim ku. Unt wu ti ndi, omba ya Taiya kʉn, Sairon kona peng raⱡ ila, uⱡ rʉpʉndi mat, akup na ndi, enim kʉn omp ent ei, mel elinga ndam, wamp nʉnt kʉⱡ numan ropʉl ronmʉn nʉk, muⱡ ping ralk ui kik raⱡ pakʉk elingina. \v 14 Wote Got ndi, wamp kʉmp tʉmba ui ila, enim Korasin, kʉn Betseita kona raⱡ nga wamp kʉⱡ, tʉpa mana ndupa, Taiya, Sairon kona raⱡ nga wamp kʉⱡ, kont minal kuⱡmba. \v 15 Wote, enim Kaperniyum wamp kʉⱡ ye! Enim muⱡ kona mbin nʉk piling kʉn, ei mon. Enim ndip kona ila ping. \p \v 16 Wote Jisas ndi, elim nga 72 wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Wamp nam ti ndi, enim nga ik nʉng ei, pilpa tʉm ndam, wamp ei, na nga ik ei pilpa tʉmba. Wote, wamp ti ndi, enim tʉpa mbʉⱡ ngum ndam, na tʉpa mbʉⱡ ngumba. Wote, wamp ti ndi, na tʉpa mbʉⱡ ngum ndam, na tʉpa mundrum wamp ei, tʉpa mbʉⱡ ngumba ku,” nitim. \s1 Kongun Wu 72 Ni Kʉⱡ Yant Orung \p \v 17 Wu 72 kat Jisas ndi, kongun teing nimba tʉpa mundrum ni kʉⱡ, wote andʉk yant ok, ambulk palk nʉk mel, “Wu Nuim ye! Nim nga mbi tepʉn angʉndpʉn, muⱡnga kit mbʉ ok, ekit peing nimʉn ei kʉn, tʉn nga ik ei, teing nduk ok, pung ei ka!” nʉtʉng. \v 18 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Seitan wi muⱡ ila kona kiraipa mel etpa, mana om ei, na kʉnt,” nitim. \v 19 Enim pilʉi! Na nga ronduⱡ ei, enim ngur uⱡ ei ndi, wimbʉ kit na kimbuⱡa kelwa na mbʉ, kamblik kondʉk, wote el puⱡa wu Seitan nga ronduⱡ ei, rok mana nduk iting. Mel mat ndi, enim kapⱡa etpa kit mundi namʉndʉmba, mon! \v 20 Wote enim ndi, ambulk palk, nʉk mel, “Muⱡnga kit mbʉ, tʉn nga ik kum tek ok, pung ni nʉnʉi mon! Enim nga mbi kʉⱡ, Got ndi, wi muⱡ kona ila, mon ropa mana ndupa mundrum ei nga, ambulk palk muⱡʉi!” nitim. \s1 Jisas Numan Kai Pilpa Got Kʉn Angge Nitim \p \v 21 Wote ui ti kʉn, Muⱡnga Wingti ndi, Jisas numan kai kat mbo rʉndrʉm ila, Tipam Got kʉn atinga ropa nimba mel, “Wuta Nuim ei, nim muⱡ mʉi raⱡ nga Tipam ei. Na nim kʉn angge nʉnt ei, nambuⱡ emel, Nim ndi, wamp pilpa kungʉndi mbʉ kʉn, uⱡ mbʉ mo rokʉn etʉn. Wote, wamp ti kangambuⱡa kel mel raⱡpa morum ei kʉn, uⱡ mbʉ ninim nga numan ei ndi, pilkʉn ora ndurun,” nitim. \p \v 22 Wote Jisas ndi, ik kat nimba mel, “Nanim nga Tipam ei ndi, mel mbʉ pora, na nga ki ila tepa pora ndurum. Wamp ti ndi, Got nga Kangʉm ei, pilpa mbi ndui nandrʉm mon. Elim nga Tipam Got ndi, mint pʉtʉm. Wote, wamp ti ndi, Got Tipam pilpa mbi ndui nandrʉm mon, elim nga Kangʉm ei ndi, mint pʉtʉm. Wote, Kangʉm elim ndi, Tipam wamp mat tʉp ora nduimp nimba, pʉtʉm kʉⱡ mint, ora nduⱡnga, kandʉk pʉtmʉn. \p \v 23 Wote, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ mendpʉⱡ, elim kʉn rʉp rok morung ila ropʉl ropa, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim kanmin uⱡ kʉⱡ, wamp mat kandʉk kʉn, enim pora ambulk palk muⱡeing. \v 24 Wote, unt nga painui wu mat kʉn, wu nuim mumuk na mat, ou ndupa morung mbʉ ndi, uⱡ akup enim kanmin uⱡ kʉⱡ, kʉnmin nʉk pʉtʉng. Ei wote, kʉni nakʉndrʉng, mon. Wote, akup enim ik pʉnmin kʉⱡ kep, pilamin nʉk pʉtʉng. Ei wote, pili napʉtʉng mon ku,” nitim. \s1 Sameriya Wu Ti Ndi, Jura Wu Ti Tʉpa Rʉpʉndrʉm Ei Nga Ik Ek \p \v 25 Wote, mi ik mbo wu ti ndi, Jisas oⱡa tʉp kʉnimp nimba, waldpa nimba mel, “Ik mbo wu ye! Na namba uⱡ ti etʉp kʉn, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kandʉp timp nda?” nitim. \v 26 Wote Jisas ndi, wu ni nga ik punt ropa nimba mel, “Mi ik ila petʉm ik kʉⱡ, nim kʉmp rokʉn pʉtʉn mel nant?” nitim. \v 27 Wote, mi ik mbo wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Enim nga Wu Nuim Got numan nguing uⱡ ei, enim nga mundmong, min, ronduⱡ, numan na mbila pora, numan nguing. En enim numan ngurmin uⱡ ei mel ku, manga keta kup wamp mbʉ, i ku etʉk numan ngeing,” nitim. \v 28 Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Akup nim ndi, na nga ik waldʉnt ni, punt rokʉn nʉn ei mel, uⱡ mbʉ in ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mba mul kona ei tin,” nitim. \p \v 29 Wote, mi ik mbo wu ni ndi, Jisas ndi, elim wu kun kai ti, nimba pilangga nimba, waldpa nimba mel, “Mi ik ei ndi, mang keta kup wamp ninim ni, namin kundpa ninim nda?” nitim. \v 30 Wote Jisas ndi, wu ni nga ik nitim ni, punt ropa nimba mel, “Tʉnggʉt kʉn, Jura wu ti, Jerusalem kona peng ei, wak ropa, Jeriko kona peng ila mbi nimba, nombuⱡa mam ila purum. Nombuⱡa ruk ting ila kindʉp wu mat ndi, Jura wu ei, tʉmbʉⱡ ndi rok, mel mepa purum mbʉ, roldʉk tʉk mek purung. Wote, rorung wu ni, nombuⱡa mam ila koⱡmba etpa titim. \v 31 Wote ei kʉn, wu Pris ti, nombuⱡa mam ila akil tepa omba, kʉndrʉm mel, wu ni, koⱡmba etpa, nombuⱡa mam ila peta ropa titim ila kandpa pendpa, nombuⱡa mam ʉldʉ orunga, kuk tʉpa omba purum. \v 32 Wote, Lipai wu ti, i ku etpa omba, rorung wu ni, kandpa kʉn, nombuⱡa mam ʉldʉ orunga, kuk tʉpa omba purum. \v 33-34 Wote, Sameriya wu ti, akil tepa urum ni ndi, wu rok tetʉng ni kandpa, kont kuⱡpa munt mindil tʉpa, nondpa omba, ambuⱡpa kandpa, rorung kona nimbʉ, kopung ni kandpa, kng donggi mbuⱡ ila mondpa, mepa mba, wamp tʉma ok, pek puk etmin manga nila pendpa, rʉp itim. \v 35 Wote utʉma orunga, Sameriya wu ni ndi, manga puⱡ wu ni, ku K2 ngumba kʉn, nimba mel, “Nim ndi, wu ei, rʉp etkʉn kai mondkʉn molkʉn, nim nga ku moni mat ndi, rʉng rarʉp rok, tʉk ngukʉn in mbʉ mel, wote na yant omp kʉn, ninim punt rop nguimp,” nitim. \v 36 Wote Jisas ndi, mi ik mbo wu ni, waldpa nimba mel, “Wu raldika kʉⱡ nga wu nam ti ndi, wu rorung ei, tʉpa manga keta kup wamp randpa, numan ngurum nda?” nitim. \v 37 Mi ik mbo wu ni ndi, nimba mel, “Sameriya wu ei ndi, kont kuⱡpa etpa titim,” nitim. Wote Jisas ndi, mi ik mbo wu ni, kundpa nimba mel, “Nim akup int pukʉn, Sameriya wu ei itim uⱡ ei mel ku itʉn pi!” nitim. \s1 Jisas Ni Mata Kʉn Mariya Raⱡ Nga Manga Ila Purum \p \v 38 Wote tʉnggʉt kʉn, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kunda, kona tila purung. Kona nila amp Mata ni, ti murum ni ndi omba, Jisas rawe etpa tʉpa mepa, elim nga manga nila purum. \v 39 Amp Mata nga ʉngʉn amp ti, murum ei nga mbi Mariya. Amp Mariya ni, Jisas murum kona nila, nondpa wʉng ila moⱡpa, ik nitim ni, kum tepa pilpa murum. \v 40 Ni kʉn, amp Mata ni, rʉng mbʉ, elim kou tʉpa kun etpa, numan kit pilpa, wote Jisas murum nila omba, kundpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Na nga ʉngʉn amp ei, na wak roⱡnga, nanim mendpʉⱡ rʉng mbʉ, tʉp kun etʉp mor ei ka! Nim ndi, amp ei, kundʉk nana omba, na tʉpa rʉpʉndangga!” nitim. \v 41 Wote Nuim ndi, Mata nga nitim ik ni, punt ropa nimba mel, “Amp Mata, Mata ye! Nim rʉng na mel mbʉ nga mint, numan ou ndukʉn, ngukʉn morʉn ei mon. \v 42 Nim mel tenda ti mint, nim kʉn mon ndonum. Mel ei, Mariya ndi, pilpa tʉpa morum. Ei, wamp ti ndi, roldpa tʉmba mel mon!” nitim. \c 11 \s1 Jisas Ndi, Atinga Ruing Ei Mel Mbo Inditim \p \v 1 Wote ui ti kʉn, Jisas elim kona tila atinga ropa murum. Wote, atinga ropa pora nduⱡnga kʉn, elim nga kitip kʉni wu ti ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Nuim ye! Unt, Jon wamp nu tindi wu ei ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, atinga mbo rundrum ei mel ku, nim ndi, tʉn atinga mbo indʉn ka!” nitim. \v 2 Wote Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim atinga i etʉk rʉi! ‘Tʉn nga Wuta o! Nim nga mbi wingti ei, tʉpʉn ou ndʉmin. Nim nga wamp tʉpa mumuk rʉi uⱡ ei, wangga! \v 3 Akup rʉk rʉk ui mbila, tʉn nga nuimin rʉng mbʉ nguiyo! \v 4 Tʉn nga uⱡ kit mbʉ pendkʉn kili! Nambuⱡ emel, wamp mat ndi, tʉn etʉk kit mondʉrmin uⱡ mbʉ, tʉn ndi, i ku etpʉn, uⱡ kit mbʉ, wak ronmʉn. Nim ndi, tʉn kandkʉn, kui tana uⱡ mbun pi mbʉ, tʉn kʉn oⱡa ui nʉwangga, mon!’” nitim. \p \v 5-6 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kandpa nimba mel, “Enim wu mormin kʉⱡ nga ti ndi, ou rumbuldi elim nga wamp puⱡ ti nga manga ila mba, ropa rʉt ndupa nimba mel, ‘Ang, na nga manga ila wu ponʉng ti rumbuldi oⱡnga kʉn, na ndi, wu ei rʉng nguimp mel ti mon elinga, nim ndi, na bret raldika ngʉn nʉmp ont ei ka!’ nimba. \v 7 Wote, manga ila murʉk moⱡum wamp ei ndi, nim kundpa, ‘Na mbun ngui ngʉngi! Na kʉn kangambuⱡa kʉⱡ kʉn, kor kumba ropʉn pendpʉn, ur pepʉn pora ndumin. Na kapⱡa oⱡa moⱡʉp, nim mel ti nguimp mel mon!’ \v 8 Ei kʉn, manga puⱡ wu ei ndi, wamp elim nga ʉngʉn ti, wi ronum pʉnt ei ka nimba, rʉng mat nuwa tʉpa ngui ngangʉmba mon! Wote, pipil kuⱡi naⱡʉpa epʉp ropa, wi tʉkrʉk ropa enʉmp kuⱡpa kʉn, rut nimba kʉn, rʉng mawa em mbʉ, kapⱡa ngumba mint. \v 9 Na ndi, enim ik kupa ti kundʉp namp. Enim Got kʉn waldʉk, atinga rong ndam, mel mat enim ngumba. Enim mel ti kurung ndam, kapⱡa Got ndi, ora ndangga kʉning. Enim ndi, kumba rok gep ndʉng ndam, kapⱡa Got ndi, kumba tʉndʉmba. \v 10 Wamp pora, Got kʉn atinga rok, waldʉtmin mbʉ, mel mat ngurum. Wamp mat ndi, mel mat kurʉrmin mbʉ, Got ndi, ora nduⱡnga kandʉrmin. Kumba rok, gep ndurmin wamp mbʉ nga Got ndi, kumba tʉndʉtʉm. \v 11 Omba, enim nga kangambuⱡa mbʉ ndi, tipamʉl mbʉ kundʉk, oma mat, tʉk ngui nʉng ndam, wote tipamʉl mbʉ ndi, kimbuⱡa mat tʉk nguing ei? Ei mon! \v 12 Wote, kangambuⱡa ei ndi, tipam kundpa kʉi muⱡ tʉkʉn ngui nangga, wote tipam ndi, kimbuⱡa kelwa ti, tʉpa ngumba ei? \v 13 Enim uⱡ kit mbʉ nga puⱡ wamp mbʉ ndi, kangambuⱡa mbʉ, mel kai mat ngurmin. Uⱡ ei mel ku, enim nga Tipam wi muⱡ ila morum ei ndi, numan kai pilpa, waldʉtmin wamp mbo Muⱡnga Wingti ngurum,” nitim. \s1 Jisas Ni, Kur Kit Biyelsipul Mondpa Kongun Enim Nʉtʉng \p \v 14 Wote Jisas ndi, wu ti kur kit ndi, ropa kum ngurum ila ik ni nandpa itim wu ni, etpa titim. Wote wu ni, ik nimba elinga, wamp mbʉ ndi kandʉk, min ngʉn mundrʉng. \v 15 Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Jisas ndi, kur kit mbʉ nga nuim Biyelsipul ei nga ronduⱡ ei, tʉpa kur kit mbʉ, ropa pep ropa mundnum,” nʉtʉng. \v 16 Wamp mat ndi, Jisas oⱡa tʉk kʉning pilik kʉn, waldʉk nʉk mel, “Wu ei, Got nga ronduⱡ ila kongun mat em ndam, uⱡ rʉpʉndi ti etpa, tʉn ora ndangga kʉnmin,” nʉtʉng. \v 17 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ nga numan pʉtʉng ni, kundpa nimba mel, “Kona tenda tila wamp rʉⱡaip kat, rʉk ila oi kan pendʉk, el eng ndam, wamp mbo kʉⱡ molk, ruⱡ pi nʉping. Wote, wamp mema tenda kat palk, rʉⱡaip raⱡ etʉk molk, el eng ndam, wamp kʉⱡ kit muⱡing. \v 18 Omba, Seitan nga rʉⱡaip ei, palk raⱡ etʉk, el eng ndam, wote ronduⱡ muⱡing ei? Enim ndi, na kundʉk kur kit nuim Biyelsipul mondʉp kʉn, kur kit mbʉ, makrʉp mundunt ninmin ei nga nʉnt. \v 19 Na kur kit nuim Biyelsipul ei, mondʉp kur kit mbʉ nʉmp mundunt ninmin. Ei wote, enim nga wamp rʉⱡaip mbʉ, nam nga ronduⱡ ei, tʉk kur kit mbʉ, nʉk tʉk mundʉrmin? Enim nga wamp rʉⱡaip mbʉ, etmin uⱡ ei ndi, ora ndupa, en enim kʉn ⱡawa etmin. \v 20 Ei mon, Got nga ronduⱡ ei, na nguⱡnga kʉn, na ndi, kur kit mbʉ, nʉmp tʉp mundunt. Uⱡ ei ndi, ora ndupa, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, enim kʉn omba morum. \p \v 21 Omba, wu ronduⱡ purum ti ndi, el kupanda na tepa, elim nga mang keta rʉp etpa morum ndam, elim nga mel mbʉ, etpa poⱡ tʉtʉm. \v 22 Wote, wu ama ronduⱡ ti ndi, rʉk omba wu ei ropa, pendpa el kupanda na, koiya na mel ronduⱡ nimba pʉtʉm mbʉ, tʉpa elim nga mel ambuⱡpa morum mbʉ, tʉpa wamp mbʉ ngumba etʉm. \p \v 23 Wamp nam ti, na kʉn mʉn muⱡi nambrʉm ei, na kʉn el puⱡa wamp morum. Wamp ti, na nga sipsip kʉⱡ, na kʉn tʉpa mʉk rui narʉm ei, na nga wamp mbʉ, ropa mbuⱡ mbaⱡ etʉm. \s1 Muⱡnga Kit Ei Aldpa Yant Orum \p \v 24-26 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Omba kur kit ti ndi, wamp ti nga rukʉr orunga moⱡpa, wote wamp ei, wak ropa mba, kona waka ti, kandʉp tʉp muⱡimp nimba purum. Wote, kona kai ti, kandpa ti natʉpa kʉn, nimba mel, ‘Unt na mur manga ila kelip pamp nimba kʉn,’ mba kandrʉm mel, unt murum manga ni, ou nduk, pʉkaimp rok, kai etʉk tetʉng. Ni kandpa kʉn, int mba, kur kit 7 kat kongun kit minal etʉk, elim akʉk oⱡa nduk etmin ni kʉⱡ, el kaⱡpa tʉpa, mepa oⱡnga puk, manga nila mukʉr puk mormʉn. Unt wamp ni, wei etpa moⱡpa, kit mundrum ndam, wote akil tepa wamp ei, ama kit minal morum,” nitim. \s1 Wamp Kupa Ambulk Palk Muⱡing \p \v 27 Jisas ndi, wamp num pitim kona nila, Got nga ik puⱡ mbʉ nimba murum. Ni kʉn, amp ti, rʉk ila murum ni ndi, Jisas wi ropa, kundpa nimba mel, “Amp ti, nim mepa aim ngurum amp ei, ambuⱡpa paⱡʉmba,” nitim. \v 28 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wamp nam ti, Got nga ik ei, pilpa pep ropa, em wamp ei, numan mam ti, ngumba muⱡangga,” nitim. \s1 Wamp Mat Ndi, Jisas Waldʉk Uⱡ Rʉpʉndi Ti Tangga Kʉnmin Nʉtʉng \p \v 29 Wamp mam ti, Jisas murum kona nila ok, mint morung. Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Akup nga ui ila wamp kit mat mormin kant. Wamp mbʉ ndi, wi rok, Got nga uⱡ rʉpʉndi ti, etʉp ora ndamba, kʉnmin mint ninmin, ei ka! Na ndi, kanda uⱡ ti, etʉp tʉp ora ndui nʉndimp mon! Unt Painui wu Jona nga uⱡ rʉpʉndi tenda ei, mint kʉning. \v 30 Unt, Ninipa kona peng ila painui wu Jona ni, Got nga to rondpa moⱡnga, wamp ndi kandrʉng. Uⱡ ei mel ku, akup ui ila Muⱡʉl Wu Kupa ei, Got nga to rondpa ya rʉk ila morum. \v 31 Wamp mbʉ pora, kot iting ei nga ui ti, Got ndi, to ropa pinditim. Ui ila Sipa kona ila amp kwin ti, murum ei omba, wamp mbʉ, kot iting kona ila anggilpa, wamp mbʉ nga uⱡ kit akup etʉk mormin mbʉ, kot ila nimba. Nambuⱡ emel, amp kwin ei, mʉi punt ronggʉt moⱡpa, wote Solomon nga pilpa kungʉndi ik kai nʉtʉm mbʉ, pilmba pilpa urum. Ei mel, ya enim nga kona ila rʉk wu ti morum. Ei ndi, Solomon tʉpa mana ndupa, oⱡa orunga morum. \v 32 Wote Got ndi, wamp mbʉ pora, kʉmp tʉmba ui ei kʉn, Ninipa wamp kʉⱡ, kot ila anggilik kʉn, akup ui ila mormin wamp mbʉ nga uⱡ kit etʉk mormin mbʉ, kot inding. Uⱡ ei, nambuⱡ emel, unt painui wu Jona ndi, Ninipa wamp kʉⱡ, ik mbo inditim ei, tʉngʉnda pilik, numan ropʉl rorung. Ei nga, akup ya rʉk ila wu ti morum ei, Jona tʉpa mana ndupa, oⱡa orunga moⱡpa, ik mbo endnim,” nitim. \s1 Kʉng Kʉⱡ Nga Rʉⱡang Ei \p \v 33 Wote Jisas ndi, ik ti nimba mel, “Wamp ti ndi, lam kiya kandpa, manga mukʉr rat pol mana orunga, mo ropa mundi namʉndrʉm mon. Wamp mat manga ila kandʉk, mukʉr weing nʉk lam kiya kandʉk, rat pol oⱡa orunga mondʉrmin. \v 34 Enim nga kʉng ei nga mong ei, kai moⱡum ndam, kʉng kʉⱡ rʉⱡang minal purum. Enim nga mong ei, kit moⱡum ndam, kʉng kʉⱡ pora rumbʉⱡ morum. \v 35 Uⱡ ei nga, enim nga rʉⱡang rukʉr orunga morum ei, etʉk kai mundʉi! Tʉpa kawa ndangga, enim nga rʉⱡang rukʉr orunga morum ei kumbʉⱡmba. \v 36 Wote, enim nga kʉng kʉⱡ pora, rumbʉⱡ ti muⱡi nambʉⱡʉm ndam, lam kiya rʉⱡang purum ni mel, rʉⱡang mint mba moⱡmba,” nitim. \s1 Perisi Wu Na, Mi Ik Mbo Wu Mbʉ Ndi, Uⱡ Kit Mbʉ Etʉng \p \v 37 Wote, Jisas ik mbo endpa, pora nduⱡnga kʉn, Perisi wu ti ndi, Jisas elim nga manga ila rʉng nʉn, wi nilinga purum. Jisas mba, manga nila mukʉr rat pol nila murum. \v 38 Jisas ni, ki ⱡumʉi rʉi narʉpa, rʉng nurum ila Perisi wu ni ndi kandpa, numan ou ndupa pitim. \v 39 Wote Jisas ndi, Perisi wu ni, kundpa nimba mel, “Enim Perisi wamp mbʉ ndi, rʉng normin mel mbʉ, ekit orunga, ⱡumʉi rok, eng nondʉrmʉn. Wote, enim nga numan rukʉr orunga, uⱡ kit mbʉ ndi, peka ropa petʉm,” nitim. \v 40 Enim Perisi wamp wʉlʉ mbʉ ye! Got ndi, enim nga kʉng ekit orunga, etpa kai mundrum ndam, wote rukʉr orunga etpa, kai mundi nʉmʉndrʉm nda? \v 41 Wote, enim nga rʉng normin mbʉ nga rukʉr orunga, tek mormin mel mbʉ, wamp kurpa mat, tʉk rapʉndʉk ngʉi. Uⱡ i eng ei ndi, enim eng nomba. \p \v 42 Enim Perisi kʉⱡ, pilik kai itʉi! Pana kona mbila, kim na, rʉng mat kʉmp tʉk, ki ti gu nduk, Got ngʉi! Enim Got numan ngui uⱡ kun kai kʉⱡ, wak rormin ei kelik, akup ronduⱡ mundʉk, uⱡ kai kʉⱡ etʉk, wamp mat, wak rui narʉk, wote mi ik mbʉ pora, pep rʉi. \p \v 43 Enim Perisi wu mbʉ, pilik kai itʉi! Enim atinga manga kel mbila nga kuimbal mint puk molk, wamp kel mbʉ, mʉk rok mormʉn kona mbila, enim rawe iteing mint nʉk etmin ei ka! \v 44 Enim Perisi wu mbʉ, pilik kai itʉi! Enim wamp on kut kona, mʉi ila mo ropa, telinga kʉn, wamp mat ndi, kʉni nakʉndʉk ok, purmʉn uⱡ ni mel etʉk mormʉn. \p \v 45 Wote, Jisas nitim ik ni, mi ik mbo wu ti ndi, pilpa moⱡpa, punt ropa, Jisas waldpa, nimba mel, “Ik mbo wu ye! Nim ndi, Perisi wamp mbʉ, ik kundkʉn nʉn kʉⱡ, tʉn kunda ik mura ngʉn ei ka!” nitim. \v 46 Wote Jisas ndi, punt ropa wu ni, kundpa nimba mel, “Enim mi ik mbo wu mbʉ kunda, pilik kai etʉk muⱡʉi! Enim mi ik mbo wu mbʉ ndi, uⱡ mbun mam mbʉ tʉk, wamp kel mbʉ nguⱡina, mindil nok koma rormin. Wote, enim nga ki kot ila rʉk nduk, tʉk rʉpʉndi napʉndʉrmin ku. \v 47 Uⱡ ei, enim pilik kai itʉi! Enim nga anda kouwʉ mbʉ ndi, painui wu mbʉ, rok kondrung ei nga, akup enim ndi, painui wu kʉⱡ nga on kona ei, mim etʉk mormʉn. \v 48 Unt nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ, etʉng ei mel ku, akup enim ndi, uⱡ mbʉ wamp mbʉ, teing nʉk orunga mint nduk, mormin uⱡ ei, nambuⱡ emel etmʉn. Anda kouwʉ mbʉ ndi, painui wu mbʉ, rok kondrung ei nga on kona mbʉ, enim mim etʉk mormʉn. \v 49 Nambuⱡ emel, Got nga numan kun kai ei ndi, nimba mel, ‘Na ndi, painui wu na, nombuⱡa rung wu na mat tʉp mundamba. Wote, wamp mbʉ ndi, wu mat etʉk kit mondʉk wu mat rok kunding.’ \v 50 Got ndi, mʉi ei puⱡ mondpa itim ui ei kʉn, yant ndupa, painui wu rok kondʉk etʉng ⱡawa ei, akup ui ila wamp mormin mbʉ, ⱡawa ei ting. \v 51 Unt, painui wu rok kondrung kʉⱡ nga puⱡ mondʉk, Eipel rok kondrung. Uⱡ ei, tepa mint orum. Wote, Sakaraiya rok kondrung ei, rat pol wingti ei kʉn, manga kʉkaⱡ wingti raⱡ nga rʉk ting ila rok kondrung. Na ik kupa kʉⱡ, enim kundʉp nʉnt. ‘Uⱡ kit etʉng mbʉ, punt romba uⱡ ei, akup ui ila mormin wamp mbʉ ting!’ \p \v 52 Enim mi ik mbo wu mbʉ, pilik kai itʉi! Enim ndi, wamp pilpa kungʉndi ting ei nga kumba ki kʉⱡ, tʉk mo rorung ei ka! Enim kumba tʉk rukʉr pi napʉk, wote wamp mbʉ, pilpa kungʉndi kandʉk ting ei nga nombuⱡa mam kumba angʉndʉtmʉn,” nitim. \p \v 53-54 Wote, Jisas ik mbo endpa murum kona ni, wak ropa puⱡnga kʉn, mi ik mbo wu na, Perisi wu na mbʉ ndi, Jisas kʉn popʉⱡ kolk, ik elpa elpa mat waldʉtʉng. Wu nimbʉ ndi, Jisas ik mat ⱡawa etʉk waldamina kʉn, Jisas punt ropa, ⱡawa tangga kʉn, imp muⱡmin nʉk pilik nʉtʉng. \c 12 \s1 Ik Kol Uⱡ Mbʉ Nga Tʉk Mendʉk Muⱡʉi \p \v 1 Tʉnggʉt kʉn, wamp ama minal ok moⱡina, kona ti nimba moⱡnga, wamp mat ndi, mat kʉmp pol mbila kambilik anggʉtʉng. Kona nila Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kuimp tepa kundpa nimba mel, “Enim ndi, Perisi wamp mbʉ nga yis mbʉ, pilik tʉk mendʉk muⱡʉi! Yis nʉnt ei, ik kol uⱡ ei, kundʉp nʉnt nitim. \v 2 Wamp mbʉ ndi, ik nʉk, mo rok uⱡ etʉk, kambilik pendʉk mormin mbʉ, wote pena ila mot nimba. \v 3 Wote enim ndi, ik mat rumbuⱡ ila molk nʉng ik mbʉ, wote omba ik mat nʉng ndam, pena ila piyangga wamp mbʉ ndi, pilik kapⱡa inding. Manga ila mukʉr, ol tek nʉng ik mbʉ, tʉk peni ila pendʉk, ui rok ning,” nitim. \s1 Got Kʉn Mint Mundmong Itʉi \p \v 4 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa nimba mel, “Enim nga kʉng kʉⱡ, wamp mat ndi, rok kunding ei nga mundmong iti nʉtʉi mon! Enim nga min ei, kunda rok kundi nʉkʉnding ei ka,” nitim. \v 5 Jisas ndi, nimba mel, “Enim ndi, nam nga mundmong inding ei nga, na ndi, nʉmp piral ndamp. Got nga mint mundmong indʉi! Nambuⱡ emel, Got nga rondʉⱡ ei ndi, wamp ropa kundpa, wote ndip kona tʉpa mundpa etʉm. Na ndi, enim ik kupa kundʉp nʉnt. Enim ndi, Got nga mint mundmong indʉi! \v 6 Enim pʉtmʉn ni ka, wamp mat ndi, ku toea raⱡ rok mundʉk, kʉi waⱡ 5 kat rarʉp rok tʉtmʉn. Ni nga, Got ndi, kʉi waⱡ ti, wak rui narʉrʉm mon ni ka! \v 7 Got ndi, enim wamp mbʉ nga peng ndi mbʉ, kʉmp ropa pilpa pora ndurʉm. Ei nga, enim mundmong iti nʉtʉi! Enim wamp mbʉ, Got nga kuimp keta ila wamp ingk mbʉ mormʉn,” nitim. \s1 Jisas Nga Mbi Paka Runding Ei Mel \p \v 8 Omba Jisas ndi, wamp kʉⱡ ik mat, kundpa nimba mel, “Wamp ti ndi, anggilpa wamp mbʉ kundpa, na nga rʉⱡaip ila mor nim ndam, wote Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, Got nga anggelo mbʉ kʉn, uⱡ tenda ei mel ku etmba. \v 9 Wote, wamp ti ndi anggilpa, wamp mbʉ kundpa, na nga rʉⱡaip ila rʉk muⱡi nambʉr nim ndam, wote Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, Got nga anggelo mbʉ kʉn, uⱡ tenda ei mel ku etmba. \v 10 Wamp nam ti, Muⱡʉl Wu Kupa ei, ik mura kit mat ngum ndam, Got ndi, wamp ei nga uⱡ kit mbʉ wak rondʉmba. Wote, wamp nam ti ndi, Muⱡnga Wingti ei ik mura kit mat ngum ndam, wote Got ndi, wamp ei nga uⱡ kit mbʉ, wak rundi nandʉmba mon! \p \v 11 Ui mat kʉn, enim wamp mat ndi, mek puk atinga manga kel na, gapman kot kona mbila, muna mi ik mbo wu na mbʉ nga kuimp keta mbil angʉndʉk, enim waldʉk, ik mat nʉng ndam, enim mundmong etʉk kʉn, na namba etʉp ik mat, punt rop nimp nda nʉk, pili nʉpʉlʉi mon! \v 12 Ant mong ila kʉn, Muⱡnga Wingti ei ndi, ik mong mbʉ, mbo rundangga punt rokʉn nin ei ka!” nitim. \s1 Ku Moni Ambrʉm Wu Ropa Wʉlʉ Mundrʉm Ei Nga Ik Ek \p \v 13 Wamp ou nduk, mʉk rok morʉng rʉk ting nila wu ti ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Ik Mbo Wu ye! Na nga tipam ei, kurʉm ei nga, na nga ʉngʉn wu ei, kundʉk nana kʉn, tʉl nga tipam ei nga moiya mel tepa, purʉm mbʉ nga mat, kʉmp tʉpa, na ngangga ni!” nitim. \p \v 14 Wote Jisas ndi, wu ni punt ropa, waldpa nimba mel, “Nam ndi, na mak ropa kʉn, enmbil nga mel mbʉ, molkʉn kʉmp tindi,” nitim. \v 15 Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim pilik kandʉk, kun etʉk muⱡʉi! Tʉpa kawa ndangga, enim ndi, mel elpa elpa mbʉ kandʉk, kum pindi uⱡ ila muⱡing. Nambʉⱡ emel, enim mel ou nduk, tek moⱡʉng ndam, mel mbʉ ndi, enim nga kont muⱡing uⱡ ei, kapⱡa mon,” nitim. \p \v 16-17 Jisas ndi, ik ek ti ropa, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ti, ku moni ambrʉm ei nga, kongʉn kona ila rʉng puⱡi, kakʉna tangga kʉn, wote wu ei, elim numan ei ndi pilpa, ‘Akup na namba uⱡ ti itimp nda nimba kʉn, na nga rʉng mbʉ, tʉp timp manga mat, mon pʉnt ei ka! \p \v 18 Akup na pʉnt uⱡ ei mel, itimp nimba kʉn, rʉng tet manga mbʉ, rokʉtʉp kʉn, manga mam mat rakʉp mondʉp mbila, wit na rʉng kai mbʉ, manga ila timp.’ \v 19 Wote elim ndi, nimba mel, “Na akup mel mbʉ, kapⱡa enim. Na mel kai mbʉ, tʉp tep moⱡʉp pamba mba, pana ou ndupa omba mba. Akup na rʉk rʉk rʉng nomp, nu kai kandʉp, muⱡ tʉp ambuⱡʉp paⱡʉp, wei muⱡimp ei ka!’” nitim. \p \v 20 Wote Got ndi, wu ni, kundpa nimba mel, ‘Nim wu wʉlʉ purʉm ti kant. Akup rumbʉⱡ ila mint nim kun ndam. ‘Wote, nim nga mel tekʉn morʉn mbʉ, wamp nam ti tʉmba nda?’ \p \v 21 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wu mat ndi, mel ou ndupa mbʉ, tʉk mʉk rok molk, wote Got nga kuimp keta ila, wamp kurpa ralk muⱡing,” nitim. \s1 Numan Ou Nduk Pili Nʉpilʉi \p \v 22 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na ndi, ik kʉⱡ nʉnt. Enim nga kʉng orunga, namba rʉng mat nombʉn, muⱡ mat raⱡpʉn itmin nda nʉk, kel rondʉk numan ou ndupa, pili nʉpʉlʉi mon! \v 23 Kont mba mul uⱡ ei uⱡ rondʉⱡ, wote rʉng mbʉ kʉn kapⱡa mon! Wote, kʉng kʉⱡ nga ronduⱡ ei kʉn, muⱡ mbaⱡ mbʉ nga rondʉⱡ ei, kapⱡa mon! \v 24 Enim kʉi mbʉ kʉnʉiya! Kongʉn etʉk rʉng mat rʉⱡi nakʉrmin ku. Wote, rʉng manga mat rʉki nakʉrmin ku. Wote kʉi mbʉ, Got ndi, rʉng ngurʉm ila nok andʉrmin. Enim wamp mbʉ, kʉi mbʉ mel kapⱡa mon ei ka! \v 25 Wote, enim kʉⱡ nga ti ndi, numan rondʉⱡ kat pilpa kʉn, na pana ralt moⱡʉp mint, mbi nimba pʉtʉm uⱡ ei, kapⱡa mon! \v 26 Uⱡ kel ei, nim kapⱡa iti nʉtʉn. Ei nga wote, enim mel elpa mat nga nambuⱡ emel, numan ou nduk pʉtmʉn? \p \v 27 Enim ndi, plawa kuk kʉⱡ kandʉrmin ei, etpa oⱡa orʉm mel nant? Wote, plawa kuk mbʉ ndi, kongun iti natʉk muⱡ mbal namba iti natʉtmʉn ni ka! Ei nga, na enim kundʉp nʉnt. Unt king Solomon ndi moⱡpa, elim nga kʉng orunga, muⱡ minal tepa, moke kai mat itim. Wote, plawa kuk ei nga eng norum uⱡ ei ndi, king Solomon nga moke itim uⱡ ei, mana ndurʉm. \v 28 Akup nga plawa kʉⱡ, mʉi ila kuk ropa, eng nomba morʉm. Utʉma oⱡa ila, tepa mana pangga, tʉk ndip kʉⱡing. Plawa mel roldʉnga kʉⱡ, Got ndi, ou ndurʉm ndam, wote enim wamp mbʉ, mundpa kel mba nda ei! Enim wamp mbʉ nga mondpa pili mel wei etpa petʉm. \v 29 Uⱡ ei nga, enim ndi, kʉⱡ keⱡ numan pilik kʉn, namba rʉng na, nu na mat nuimin ndam, nʉk pili nʉpʉlʉi, mon! \v 30 Mbo wamp mbʉ, mel mbʉ nga mint pilik keⱡ rondʉrmin. Wote, enim nga Tipam Got ei ndi, enim nga ting mel mbʉ, pilpa pora ndurʉm. \v 31 Wote enim ndi, Got nga wamp tʉpa mumʉk rui uⱡ ei tʉk, kuimbal mundʉng ndam, Got ndi, mel mbʉ pora, enim ngumba mint,” nitim. \s1 Muⱡ Kona Ting Ei Nga Uⱡ Kai Mbʉ, Tʉk Mʉk Rʉi \p \v 32 Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa nimba mel, “Enim wamp rʉⱡaip kel kʉⱡ, mundmong iti nʉtʉi! Nambuⱡ emel, enim nga Tipam ei ndi, nimba pora ndupa kʉn, Got nga wamp tʉpa mumʉk rui uⱡ ei, enim nguimp nitim. \v 33 Enim nga mel tek moⱡʉng mbʉ, rarʉp rok, ku tʉk, wote ku moni mbʉ tʉk, wamp kurpa moⱡʉng mbʉ, tʉk rapʉndʉk ngʉi! Ku moni wal rondʉⱡ kat kit muⱡi nambʉrʉm kʉⱡ ila mel kai mbʉ, tʉk wal rok, wi muⱡ kona ila tiyʉi! Kona ila wu raⱡ rui narʉmba, kindʉp nok ti nʉting, tʉtʉp ropa uⱡ ti, iti natʉmba. \v 34 Enim nga mel kai mbʉ, teng kona ila wote, enim nga mundmong ei kunda temba,” nitim. \s1 Kongʉn Wamp Mbʉ Tʉk Kun Etʉk Nokʉndʉk Muⱡeing \p \v 35 Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Enim nga muⱡ mbal mbʉ tʉk, gi nduk ralk, lam kiya mbʉ, anmbil nangga. Tʉk kun etʉk muⱡʉi! \v 36 Enim nokʉndʉk muⱡing uⱡ ei, wu nuim na ti, kang amp tʉk etmin ila mba, rʉng nomba moⱡpa, wote yant omba, manga kumba roⱡnga kʉn, kongun wu kʉⱡ ndi molk, tʉkrʉk ok, manga kumba tʉtmʉn uⱡ ei mel. \v 37 Wote, wu nuim ei, omba kandrʉm mel, kongʉn wu kʉⱡ ur pi napʉk mormin kʉⱡ, ambulk palk muⱡeing. Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Wu nuim ei, elim nga muⱡ mbal ei, tʉpa gi ndupa raⱡpa, wamp mbʉ, rat puⱡ ila, muⱡʉi nimba. Wote elim ndi, wamp mbʉ, rʉng ngumba ei nga nu kundpa moⱡmba. \v 38 Wote, wu nuim ei, rumbʉl rangga omba, muna ou rumbuldi omba, muna wote rang mba tangga omba, kʉnangga kongʉn wamp kat ur pi napʉk, tʉk kun etʉk moⱡʉng wamp kʉⱡ, kapⱡa ambulk palk muⱡeing. \v 39 Wote, enim uⱡ ti pilʉi! Manga puⱡ wamp ei ndi, kundʉp wamp ti omba, ei nga pilim ndam, elim nokundpa moⱡpa, elim nga mel mbʉ poⱡ tʉmba. \v 40 Uⱡ ei mel ku, enim akup tʉk kun etʉk muⱡʉi! Enim ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, ui nawʉmba, rʉk pilik moⱡʉng ui tila omba,” nitim. \s1 Kongʉn Wamp Kit Kai Mbʉ Nga Ik Ek \p \v 41 Pita ndi, Jisas ni, waldpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim ik ek rokʉn nʉn ik kʉⱡ, tʉn mint kundkʉn nʉn, muna wamp mbʉ, kunda kundkʉn?” nitim. \p \v 42 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Kongʉn wamp nam ti, elim numan kai pilpa, elim nga kongʉn ei etpa kai mondrʉm. Elim nga wu nuim ei ndi, elim to ropa mondpa kʉn, elim nga kongʉn wamp mbʉ rʉp endpa, rʉng nuing wi ei, pilpa mint, kongʉn wamp mbʉ rʉng ngumba. \v 43 Wote, wu nuim ei, yant omba kʉnangga kʉn, elim nga kongʉn rʉp endpa, moⱡʉm ndam, kongʉn wu ei, ambuⱡpa paⱡpa moⱡmba. \v 44 Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Wu nuim ei ndi, elim nga mel mbʉ pora, kongʉn wu ei ndi, rʉp itangga,” nimba. \v 45-46 “Wote kongʉn wu ei, elim nga numan ila keⱡ rondpa kʉn, elim nimba mel, ‘Wu nuim ei, tʉkrʉpa ui nawʉmba ei ka!’ nimba. Wote, kongʉn wamp mat, tʉmbʉⱡ ndi ropa, rʉng tem mbʉ nomba, nu nomba kupʉr ropa muⱡangga kʉn, wote wu nuim ei omba, kʉnangga kongʉn wu ei, tʉpa kun iti natʉpa moⱡʉm ndam, wu nuim ei ndi, kongʉn wu ei etpa kit mondpa, kongʉn etʉk kit mondʉrmin wamp mbʉ kʉn, tʉpa rʉp rondʉmba. \p \v 47 Kongun wu nam ti, elim nga wu nuim ei nga kongʉn endʉmba kʉⱡ, pilpa pora ndupa, wote elim tʉpa kon iti natʉpa moⱡʉm ndam, tʉmbʉⱡ ndi romba. \v 48 Wote, kongʉn wu nam ti ndi, elim nga wu nuim ei nga endʉmba uⱡ kʉⱡ, pili napilpa, uⱡ kit mat em ndam, elim nga wu nuim ei om ei kʉn, kongʉn wu ei, tʉmbʉⱡ wei wei etpa romba. Mel ou ndupa tʉm wamp ei ndi, mel ou ndupa, punt ropa ngumba. Wote, mel ou ndupa, minal tʉm wamp ei ndi, to ei mel ku, punt ropa ngomba,” nitim. \s1 Jisas Ni, Wamp Rʉⱡaip Mbʉ Tʉpa Elpa Elpa Mundʉmba Ei Nga Urʉm. \p \v 49 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na omp kʉn, ndip ti, mʉi kona ila rop mundʉr ei, tʉkrʉpa ndip nangga nʉmp pʉnt. \v 50 Na nu ti, mel ku timp ei, ti natʉp mor ei nga numan ei mbun enim. \v 51 Enim ndi, pilik kʉn, na ya mʉi kona ila mana ur ei, wamp nga moⱡpa kundi uⱡ ei, mep ui nʉwʉr! Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Na omp wamp rʉⱡaip mbʉ, tʉp elpa elpa mundimp ei nga ur. \v 52 Akup ei kʉn, wote kunda ku, wamp mbʉ, paip kat manga tenda ila petmin ndam, raⱡ int tanggila, raldika yant tangina, el puⱡa wamp ralk muⱡing. \v 53 Wamp oi rok muⱡing ei mel, tipam kangʉm raⱡ, el puⱡa wamp mel muⱡʉnggil. Mam mbuⱡam raⱡ, el puⱡa wamp mel muⱡʉnggil. Apʉm apʉm raⱡ, el puⱡa wamp mel muⱡʉnggil,” nitim. \s1 Jisas Omba Ei Nga Tʉk Minding Ei Mel. \p \v 54 Wote ni kʉn, Jisas ndi, wamp rʉⱡaip mam ti morʉng ila, kundpa nimba mel, “Enim ndi, wʉl ant ei, mana purʉm orunga, kona kopa kʉⱡ kandʉk kʉn, kona ndamʉng romba nʉtmin ei, kopa kona rorʉm. \v 55 Wote enim ndi, molk kandʉk pilik kʉn, kona ant ei, al orʉnga rondʉⱡ mundpa oⱡa onʉm ei, ant mba nʉtmin ei, kopa kona ant purʉm. \v 56 Enim ndi, uⱡ kandʉk nʉtmin kʉⱡ, enim wamp ik kol rormin ei ka! Enim ndi, muⱡ mʉi raⱡ ila oⱡa orʉm uⱡ kʉⱡ, kandʉk pilik kʉmp tʉtmʉn. Enim nambuⱡ emel, akup ui ila nga uⱡ, enim kʉⱡ pilik kandʉk, kʉmp ti natʉtmʉn,” nitim. \p \v 57 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, en enim ndi, uⱡ kun mbʉ kʉmp tʉk, pilik kai etʉk, kʉni nakʉndʉrmin. \v 58-59 Wamp nam ti ndi, nim kot indimp nim wamp ei kʉn, rʉp rokʉⱡ, nombuⱡa mam ila pukʉⱡ kʉn, mana nʉkʉⱡ kun mundi! Tʉpa kawa ndangga wamp ei ndi, nim mepa mba, kʉmp tʉmba pʉtmʉn wu kʉⱡ ngangga! Wu kʉⱡ ndi, nim mek puk, el wu kʉⱡ ngangina, wote el wu kʉⱡ ndi, nim mek puk, kan ngangina ila pekʉn molkʉn kʉn, nim ku moni mak rong kʉⱡ, ngʉkʉn mint, kan manga ila wak rokʉn uin,” nitim. \c 13 \s1 Numan Ropʉl Rui Narʉm Wamp Ei Uⱡ Kit Mbʉ Nde Ropa Kondʉmba \p \v 1 Ui ni kʉn, Jisas ndi, wamp ik mbo endpa moⱡnga kʉn, wu mat rʉk ila morʉng nimbʉ ndi, Galili wu mbʉ etmin uⱡ mbʉ mel, Jisas timan rok ngok, nʉk mel, “Pailot ndi, elim nga el wu mbʉ, kundpa nimba mel, ‘Enim ndi, wamp rok kondʉrmʉn mema mbʉ, rat pol ila mana tek, kng mema mbʉ kalk oⱡa pol ila tek, Got kʉn oi nduk, angge nʉk ngʉi!’” nitim. \v 2 Wote Jisas ndi, wu mbʉ, kundpa nimba mel, “Galili wamp uⱡ kit minal etmin mbʉ ndi etʉk, Galili wamp mat rok, mana ndurmin ei! Ei, uⱡ kit mbʉ nga puⱡ ti mon ei ka! \v 3 Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Enim numan ropʉl rui narʉng ndam, enim i ku etʉk kuⱡing. \v 4 Unt, Sailom nga manga ruⱡ ndi, ʉtkil ropa mana omba, wamp 18 ropa kundrʉm. Wamp kʉⱡ nga uⱡ ⱡawa etʉng kʉⱡ ndi, Jerusalem wamp kʉⱡ rok mana ndui nandrʉng ei? \v 5 Ei mon! Wote na ndi, enim ik kun kat kundʉp nʉnt. Enim numan ropʉl rui narʉng ndam, uⱡ ⱡawa mbʉ mel ku, enim kʉn uⱡ i ku etmba!” nitim. \s1 Nde Mong Rui Narʉm Ei Nga Mel Ik Ek \p \v 6 Wote Jisas ndi, wamp ik mbo endpa, ik ek kat ropa, nimba mel, “Wu ti ndi, elim nga wain pana ila rʉk nde pik kat, raⱡpa pinditim ila kʉnimp nimba mba kʉn, yant omba kʉndrʉm mel, nde pik kʉⱡ, mong ropa pi nʉptʉm. \v 7 Elim nga pana ila rʉp wu ni, kundpa nimba mel, ‘Nde pik kʉⱡ, pana kona ila rʉk anggilinga, pana raldika mong rui narʉm ei ka! Koⱡmung etkʉn, tʉkʉn mundi! Nambuⱡ emel, mʉi kopʉng etpa, pora ndupa anggʉtʉm?’ nitim. \v 8-9 Kongʉn wu ni ndi, Wu Nuim kundpa, nimba mel, ‘Pana tenda ila mint, nokʉndʉp moⱡʉp kʉnmin. Mʉi rʉk rʉk etʉp, kng kau te maldʉp mundʉp tamba kʉn, wote pana mat ila, mong rui narʉm ndam, nʉn uⱡ ei mel koⱡmung etkʉn mundʉn,’” nitim. \s1 Jisas Ndi, Mowi Kor Ui Ila Amp Ti Etpa Kai Itim \p \v 10 Jura wamp nga Mowi Kor ui ni kʉn, Jisas ndi, wamp mbʉ, atinga manga kel tila mukʉr ik mbo inditim. \v 11 Rʉk nila amp ti, kur kit ila rukʉr orʉnga murʉm. Kur kit rukʉr orunga moⱡpa, amp ei nga mbʉⱡ ming ei, etpa kʉrʉiya endilinga, pana 18 omba purʉm. \v 12 Wote Jisas ndi, amp ni kandpa, wi ropa wangga nitim ila oⱡunga, amp ni, kundpa nimba mel, “Na ndi, nim nga kui ei, etʉp pora indamba pʉn,” nitim. \v 13 Wote Jisas ndi, ki oⱡa ndupa, amp ni ambuⱡnga, tʉngʉnda mint, kui ei pora nilingga, amp ni oⱡa anggilpa mba, Got nga mbi paka rʉndrʉm. \v 14 Jisas ndi, Mowi Kor ui ei kʉn, amp kur murʉm ni, etpa titim ni nga, atinga manga kel rʉp wu nuim ni, popʉⱡ kuⱡpa, wamp morʉng nimbʉ, kundpa nimba mel, “Rumbʉⱡ 6 kʉⱡ ila kongʉn etmin ni ka! Enim kui wamp mbʉ, kongʉn ui mbila, kui etʉk kapⱡa inding nʉk wʉi! Mowi Kor ui mbila, kui ei, etʉk kapⱡa inding nʉk, wu mat, wʉldi nʉwʉldʉi mon!” nitim. \v 15 Wote, Wu Nuim ndi, ik nitim punt ropa, nimba mel, “Enim ik kol rok rormin wamp mat kant. Enim nga ik nʉk, uⱡ etmin mbʉ, to tenda mon ei ka! Enim wamp mbʉ ndi, enim nga kng kau na, donggi na mbʉ, nu nuing nʉk mek, Mowi Kor ui ei kʉn purmin. \v 16 Ya amp Eiparam nga mbuⱡam ei, Seitan ndi, kan ngurʉm ila pana 18 omba purʉm ei ka! Ya amp ei, kan ngurʉm uⱡ ei, Mowi Kor kʉn etʉp tʉp, mundi nʉmʉndamp, mon ei?” nitim. \v 17 Jisas ndi, ik nitim ni pilik, el puⱡa wamp mbʉ, pipil minal kurʉng. Wamp mat ndi, Jisas nga uⱡ min ngʉn pi itim ni kandʉk, ambulk palk morʉng. \s1 Nde Mastat Mong Ei Kʉn Yis Ei Kʉn \p \v 18 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumʉk rui uⱡ ei namba mel ei nda? Wote, ik ek rop namba namp nda? \v 19 Nde mong ei, mbi tek mastat nʉtmin. Wu ti, nde mastat mong ei, tʉp mepa mba, elim nga pana ila rʉrʉm. Wote, nde mastat oⱡa omba, omung etpa, puⱡa mam mbʉ etpa eling kʉn, kʉi mbʉ ndi ok, nde puⱡa mbila mi manga rok petmin,” nitim. \v 20 Wote Jisas ndi, ik ti ku, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumʉk rui uⱡ ei, ik ek rop namba namp nda? \v 21 Kona ei, yis mel kapⱡa. Amp ti ndi, yis oi ndupa, plawa kuⱡpa, ming ila oi ndupa kʉn, ropa oⱡa mana etpa telinga, wote mepa oⱡa orʉm ni mel kapⱡa,” nitim. \s1 Keta Puⱡ Puⱡ Kel Ei \p \v 22 Wote Jisas ni, Jerusalem kona peng ou ila mba pilpa purʉm. Kona peng kel nimbila, wamp ik mbo endpa ku purʉm. \v 23-24 Wu ti ndi, Jisas waldpa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Got ndi, wamp tenda tenda etpa, rukʉr titim tʉmba nda?” nitim. Wote Jisas ndi, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Enim wamp mbʉ, ombil pendʉk, keta puⱡ puⱡ kel mel wei ila mukʉr ping. Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt ei ka! Wamp puⱡi mbin nʉk etmin ku. Wote, kapⱡa mon! \v 25 Wote, manga puⱡ wu ei ndi omba, manga kumba ʉngʉndangga kʉn, enim manga keta puⱡ puⱡ pena orʉnga anggilik kumba rok, gep nduk molk, nʉk mel, ‘Wu Nuim ye! Tʉn onmʉn, manga kumba tindʉn ka!’ ning. Wote yant ndupa, enim kundpa, i etpa nimba mel, ‘Na ndi, enim pili napʉt, wamp kʉⱡ ka! Enim kona nant orunga ong wamp mbʉ nda?’ nimba. \v 26 Wote enim ndi, i ik punt rok, nʉk mel, ‘Tʉn nim kʉn rʉp rok, nu na, rʉng na mbʉ moⱡpʉn nombʉn itmin ni ka! Nim ndi moⱡʉn, tʉn nga kona ila, ik mbo endkʉn itʉn ku ni ka!’ ning. \v 27 Wote, enim aldpa kundpa, nimba mel, “Enim kona nant orunga wamp kʉⱡ? Na ndi, enim pili napʉt wamp kat ei ka! Enim uⱡ kit mbʉ etmin wamp kʉⱡ, kelik pʉi!” nimba. \v 28 Wote, enim rop enim ndi, kʉning ei, Eiparam, Aisak, Jekop, na painui wu mbʉ pora, Got nga wamp tʉpa mumʉk rui kona ila rukʉr moⱡangina kʉning. Enim wamp mbʉ ndi, puk manga keta puⱡ puⱡ pena orunga molk, ka etʉk, gu konggʉlʉk, gi nduk muⱡing. \v 29 Al ant oⱡa ui orʉnga, wʉl ant mana pi orʉnga, met orʉnga, wi orʉnga, wamp mbʉ ok, Got nga wamp tʉpa mumʉk rui kona ila rukʉr rʉng nok muⱡeing. \v 30 Enim pilʉi! Akup nga ui ila wamp mat ok, kuimbal mormin mbʉ, wote ok akil ting. Akup nga ui ila wamp mat ok, akil \q1 tek mormin wamp mbʉ, wote ok, kuimbal muⱡeing,” nitim. \s1 Jisas Ni Jerusalem Kona Peng Ou Ei Kont Kurʉm \p \v 31 Ant mong ila mendpʉⱡ, Perisi wu mat ndi ok, Jisas murʉm ni, kundʉk nʉk mel, “Nim ndi, ya kona ei, wak rokʉn, kelkʉn kona ronggʉt elpa tila pi! Nuim Erot ndi, nim ropa kondʉmba ei ka!” nʉtʉng. \v 32 Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim ndi puk, owa rakra kit ei, kondʉk nʉk mel, ‘Akup kʉn, utʉma raⱡ ila, na ndi, wamp mbʉ nga kur kit moⱡʉm mbʉ, tʉp mundʉp, kui rorʉm wamp mbʉ, etʉp kapⱡa endʉp muⱡimp. Ui onʉnga kuⱡ ila moⱡʉp, kongʉn ei etʉp mbo pora nduimp, nʉm nʉk kondʉk nʉi!’ \v 33 Wote akup ei kʉn, utʉma kʉn, kona ila na nanim kelip pamp. Painui wu ei, kona elpa ila muⱡangga, rok kundi nʉkʉnding, mon. Jerusalem kona peng ou ila mint muⱡangga, mint rok kunding. \p \v 34 Jisas ndi, ka etpa wi ropa nimba mel, “Enim Jerusalem, Jerusalem wamp mbʉ ye! Enim ndi, painui wu mbʉ, rok kundʉk ku etmin. Got ndi, wamp mat tʉpa enim ngurʉm mbʉ, ku ndi rok kondrʉng ei ka! Wote na ndi, enim wamp mbʉ etʉp, kʉi kulda mam ei ndi, waⱡ mbʉ tʉpa, pou ila ruk ruk etʉm ni mel itimp nʉmp et ku. Ei wote, enim wamp mbʉ ndi, numan ngui nganggʉrmin. \v 35 Enim pilʉi! Got ndi, enim wak romba ei kanmin mon. Na ndi, enim ik kun kat kundʉp nʉnt. Enim ndi, na kʉni nakʉndʉk moⱡangina. Wote ui tila nʉk mel, ‘Nuim ei nga ila om wu ei, Got ndi, memp pindangga ning ei ka!’” nitim. \c 14 \s1 Jisas Ndi, Kui Wu Ti Elpa Titim \p \v 1 Wote, Jura wamp nga mowi kor ui ni kʉn, Perisi wu nuim ting manga ila, Jisas rʉng nomba pilpa purum. Perisi wu mbʉ ndi, Jisas rʉp etʉk kandʉk morung. \v 2 Kona ila wu ti nga kʉmp ki orum wu ti, Jisas murum ila nondpa murum. \v 3 Wote Jisas ndi, wu ni kandpa kʉn, mi ik mbo wu na, Perisi wu na nimbʉ, waldpa nimba mel, “Mowi kor ui ei kʉn, tʉn ndi kanda, kui wamp mbʉ etʉp, kai mundmin muna mon nda?” nitim. \v 4 Wote wu nimbʉ, ik mat ni nandʉk morung ila, Jisas ndi, kui wu ni, tʉpa mepa mba, kui rurum ni etpa, kapⱡa endʉp pi nilinga, kelpa purum. \v 5 Wote Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim nga kangambuⱡa ti kep, muna kng kau ti kep, kut ila mana mba pem ei kʉn, mowi kor ui ila kapⱡa, tʉkrʉk puk, oⱡa ting muna mon nda?” nitim. \v 6 Wote, wu nimbʉ ndi, Jisas nga nitim ik ni, punt rok ik mat ni nandʉtʉng. \s1 Nim Nga Kʉng Orunga, Mekʉn Mana Pi \p \v 7-8 Perisi wu ei nga rʉng kurum kona nila, Jisas moⱡpa, kʉndrʉm mel, wu mat en enim raⱡ pol mat kuimbal titim nimbila, muⱡmin mint nʉk pilik orung. I etʉng ila, Jisas ndi, ik ek ropa, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ti ndi, kang amp tʉmba ila rʉng koipa, ‘Enim wʉi!’ nitim. Nimba kʉn, wi rom ndam, nim pukʉn, rat pol kuimbal muⱡi nʉmbʉⱡi. Wu ti, elpa mbi moⱡpa etʉm ti nga to rok tʉndʉng tila, nim pili napilikʉn puk muⱡʉn. \v 9 Nim okʉn, kuimbal muⱡana kʉn, wote rʉng koim puⱡ wu ni ndi, nim mʉn ila omba, nim kundpa, nimba mel, ‘Nim morʉn rat pol kuimbal ei, wu ti elpa ngangga!’ Wote, nim pipil kulkʉn, pukʉn met tʉp orunga, rat pol mbila muⱡʉn. \v 10 Wote. uⱡ ei nga, wu ti ndi, rʉng koipa nim ui nimba wi rom ndam, nim pukʉn, tip orunga muⱡana. Wu ei ndi, nim mʉn ila omba, nim kundpa, nimba mel, ‘Ana ye! Nim okʉn, rat pol kuimbal muⱡʉn ui nangga kʉn, nim okʉn, rat pol kuimbal moⱡʉn, wamp nga kuimp keta ila mbi ou tʉkʉn, rʉng nokʉn muⱡʉn.’ \v 11 Wamp nam ti, elim nga kʉng orunga mepa oⱡa mba moⱡum ndam, Got ndi, wamp ei, ropa mana ndumba. Wamp ti elinga, kʉng orunga mepa mana mba moⱡum wamp ei, Got ndi, wamp ei, paka rondʉmba,” nitim. \p \v 12 Wote Jisas ndi, rʉng kuitʉm wu ndi, kundpa nimba mel, “Nim ndi, rʉng koikʉn nuin etkʉn kʉn, nim nga wamp rʉⱡaip tenda na, ʉngʉnʉl na, kng mel pi wamp mbʉ, wi rokʉn, weing ni nʉni! Wote, wamp mbʉ ndi, rʉng mat koikʉn, nim wi rangina, pun ndam, nim nga rʉng koikʉn ngurun mbʉ, punt rok yant nguing. \v 13 Ei mon! Nim ndi, rʉng mam ti kuin ndam, wamp kurpa na, kʉmp ki kit wamp na, mong ti wamp mbʉ, wi rok nana ok rʉng neing. \v 14 Got ndi, nim memp pendʉmba. Nambuⱡ emel, wamp kit mbʉ ndi, nim nga rʉng ngʉn mbʉ nok kʉn, punt rui nʉring. Got ndi, nim punt ropa ngumba ui ila, wamp kun kai korung wamp mbʉ, on kona ila ⱡoprʉk yant ong,” nitim. \s1 Rʉng Mam Ti, Nuing Ei Nga Ik Ek \p \v 15 Wote, rʉng nok morung mou ila rʉk wu ti, Jisas kʉn murum ni ndi, ik nʉtʉng ni pilpa, Jisas kundpa, nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila rʉng nok moⱡʉng mbʉ, kai pilik muⱡing,” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Wu ti ndi, rʉng mam ti koipa kʉn, wamp puⱡi rʉng neing wʉi nimba wi rorum. \v 17 Wote, rʉng koipa ui ei kʉn, elim nga kongun wu ti, tʉpa mundrum ila mba, wamp rʉng neing weing nimba, unt to rurum mbʉ, wi ropa nimba mel, ‘Rʉng mbʉ, tʉpa kun etpa pora ndum, neing wʉi!’ nitim. \v 18 Wote wamp nimbʉ, pi nʉpʉmʉn nʉtʉng. Wu ti ndi, nimba mel, ‘Na kongun kona ti, rarʉp nop tint ei, mbo kʉnimp mbi ent. Na pi nʉpimp,’ nitim. \v 19 Wu ti ndi, nimba mel, ‘Na pi nʉpimp, kng kau 10 kat rarʉp rop tint kʉⱡ, kongun iting, muna mon nda? Na mbo kʉnimp ent,’ nitim. \v 20 Wu ti ndi, nimba mel, ‘Na amp kokila ti, tʉp tep mor ei ka, pi nʉpimp,’ nitim. \v 21 Wote, kongun wu ni ndi, wamp ik nʉtʉng nimbʉ, pilpa yant omba, wu nuim ei, kundpa nitim. Wu nuim ni pilpa, popʉⱡ kuⱡpa, elim nga kongun wu ni, kundpa nimba mel, ‘Nim tʉkrʉk mint pukʉn, kona peng ei nga nombuⱡa ou kel tetʉm mbila, wamp kurpa na, kʉmp ki kit wamp na, mong ti wamp na mbʉ, tʉk mekʉn wana, na nga manga ei, mukʉr ti nangga!’ nitim. \v 22 Kongun wu ni ndi, wu nuim ni nga nitim ni mel, etpa pora ndupa kʉn, wu nuim kundpa, nimba mel, ‘Nim nin ni mel int ei nga, wote manga ni, ti ni nanʉm,’ nitim. \v 23 Wote, wu nuim ni ndi, kongun wu ndi, kundpa nimba mel, ‘Nim kona peng ei, wak rokʉn, nombuⱡa kel ila pukʉn, kinana wamp mat moⱡʉng ndam, ik ronduⱡ mundkʉn wamp mbʉ kʉn nana, wamp mbʉ, ya na nga rʉng kuimp ila wangina, manga ei ti nangga! \v 24 Na ndi, enim kondʉp nʉnt. Unt wamp mat, wi rʉr mbʉ ndi, na nga rʉng koint mbʉ nga kot, ama nomba kʉni nakʉndʉmba!’” nitim. \s1 Wamp Ti Jisas Pep Romba Ndam, Mʉi Kona Uⱡ Mbʉ Wak Rangga \p \v 25-26 Ni kʉn, akil tepa wamp rʉⱡaip mam ti, Jisas kʉn rʉp rok purung. Wote Jisas ndi, ropʉl ropa, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Wamp ti, na kʉn pep ropa uimp nimba pilim ndam, elim nga tipam mam raⱡ kep, amp kangambuⱡa mbʉ kep, ʉngʉnʉl kimʉnʉl mbʉ kep, wote elim nga mul uⱡ ei kep, wak ropa om wamp ei, na nga kitip kʉni wamp ti moⱡmba. \v 27 Wamp ti, elim nga uⱡ mbun mindil mbʉ, nde peta mel, mi namʉmba, na pep rom ndam, wamp ei, na nga kitip kʉni wamp muⱡi nambʉⱡmba. \v 28 Wote, wu nam ti ndi, manga mam ti, rʉkimp nimba kʉn, ku moni namba iti ndi, manga ei, rakʉp timp nda nimba, numan ila kuimp tepa to rorum. \v 29-30 Kuimp elim tepa, elim nga numan ila pilpa, kun iti natʉpa kʉn, ku ronduⱡ etpa pendʉm ndam, wote mang ei rakpa, pora ndui nʉndangga kʉn, wamp mbʉ ndi kandʉk, ik raka rondʉk nʉk mel, ‘Manga ei rakpa, pora ndui nʉndrʉm ei ka!’ ning. \v 31 Wu nuim ti mba, wu nuim ti kʉn, el itimp nimba kʉn, kuimp tepa, elim nga numan kuimp tepa pʉtʉm. Elim nga el wu 10,000 tep morum. Wu nuim ti nga el wu 20,000 mepa omba, elim kʉn el pendpa, elim rok munding, muna mon nda nimba, unt pʉtʉn kuimp tepa pʉtʉm. \v 32 Wu nuim ei ndi, elim kʉn kapⱡa mon nimba, pilpa kʉn, wu nuim ei, ruⱡ etpa moⱡnga kʉn, wu mat tʉpa, nomba uⱡ rung mundpa kʉn, el ei, rop kundimp nʉtʉm. \v 33 Uⱡ ei mel ku, wamp nam ti ndi, elim nga mel mbʉ, wak rui narʉm ndam, na nga kitip kʉni wamp muⱡi nambʉⱡmba,” nitim. \s1 Ip Kuta Nga Tʉngʉn Ti, Mon Ei Nga Ik Ek \p \v 34 Wote Jisas ndi, ik ti, nimba mel, “Ip kuta ei, mel kai. Wote, ip kuta nga tʉngʉn ei, pora nim ndam, namba uⱡ ti etpʉn kʉn, ip kuta nga tʉngʉn ei kai moⱡmba. \v 35 Ip kuta kit morum ei, tʉpʉn kongun kona na mbila, ropʉn mundi namʉndʉrmʉn. Kng kau te na mbila, tʉp rak ndupʉn, pana kona na mbila, mundi namʉndʉrmʉn ku. Ropʉn mundpʉn ketmin ni ka! Wamp ti, kum nombuⱡa tem ndam, ik mong ei pilʉi!” nitim. \c 15 \s1 Kng Sipsip Ti Mba Tiki Purum Ei Nga Ik Ek \p \v 1 Wote, ku moni takis tʉk, uⱡ kit mbʉ etʉk etʉng wu nimbʉ, Jisas ni moⱡpa, ik nitim ila kum tek, pilmin nʉk, nondpa orung. \v 2 Wote, Perisi wu na, mi ik mbo wu na nimbʉ ndi, ik mura etʉk, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Wu ei, wamp kit mbʉ kʉn, ki ngumba moⱡpa, rʉng rak ndupa moⱡpa, nomba enim ei ka!” nʉtʉng. \v 3-4 Wu kʉⱡi nʉtʉng ila, wote Jisas ndi, ik ek kat ropa, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Enim wu mbʉ nga ti ndi, kng sipsip 100, ʉt ropa tepa muⱡangga kʉn, wote kng sipsip tenda ti, andpa mba tiki poⱡpa, pena pem ndam, kng sipsip puⱡ wu ei ndi, kng sipsip 99 wak ropa tila, mondpa kelpa mba, kng sipsip tenda ei, kandʉp timp mint nimba, kurpa purum. \v 5-6 Mba kurpa kandpa tʉpa kʉn, tʉpa pendʉk ombil ila koma ropa mepa, rui mʉi nimba, mepa manga kona omba kʉn, elim nga wamp rʉⱡaip tenda na, wamp puⱡ mbʉ, wi ropa rukʉr tʉpa, nimba mel, ‘Na nga kng sipsip tenda ti, andʉp mba tiki purum ni, kandʉp tʉp mep, ont nitim mel kʉn, wamp mbʉ elim kʉn ambulk palk tʉtʉng,’ nitim. \v 7 Jisas ndi, nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Ya mana nʉtmin uⱡ ei mel ku, ambulk palk wamp kit ti, numan ropʉl rorum ei kʉn, wi muⱡ kona ila ambulk palk, ei mel ku nʉtmʉn. Wamp 100 kʉⱡ, numan ropʉl rok, pora nduk mormin nʉk pilik mormʉn. Ei mon! Wamp tenda ei mint, uⱡ kit mbʉ etpa morum ni, numan ropʉl rorum ei kʉn, wamp ama ambulk palk tʉtʉm,” nitim. \s1 Ku Moni Mana Purum Ei Nga Ik Ek \p \v 8 Wote Jisas ndi, ik ek ti ropa, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Amp ti, elim ku silpa mong ruri kat, tepa muⱡangga kʉn, ku mong ruri tenda ti, manga mukʉr etpa, tʉpa mana ndupa etʉm ndam, wote namba uⱡ etmba? Ku meiya kandpa, manga brum mepa, kandʉp timp nimba kʉrʉrʉm. \v 9 Amp ni, elim nga ku mong mana purum kandpa tʉpa kʉn, elim nga wamp mbo na, kona tenda wamp na mbʉ, wi ropa rʉk tʉpa, kundpa nimba mel, ‘Na nga ku mong ruri ti, mana purum ni, akup kurʉp kandʉp tint, nitim ila wamp mbʉ kʉn, ku moni puⱡ amp ei kʉn, ambulk palk minal,’ nʉtʉng. \v 10 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Ya mʉi kona ambulk palk nʉtmin uⱡ, to ei mel ku, wamp kit ti, numan ropʉl rorum ei kʉn, Got nga wi muⱡ kona anggelo mbʉ, uⱡ i etʉk, ambulk palk,” nʉtmin. \s1 Wu Ti Nga Kangʉm Wu Ti, Tiki Purum Nga Ik Ek \p \v 11 Wote Jisas ndi, ik kat wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ti nga kangʉm wu raⱡ mitim. \v 12 Kang wu akil ni ndi, tipam kundpa, nimba mel, ‘Na ndi, numan ti pʉnt ei mel, nim ndi mel mbʉ, kʉmp tʉkʉn mat, kang wu komun ei ngukʉn, na nga nguin mat, akup ngui!’ nitim. Wote tipam ndi, mel nimbʉ, kʉmp tʉpa, kangʉm wu raⱡ ngurum. \v 13 Kang wu akil ei nga ngurum mel nimbʉ, tʉkrʉpa mint tʉpa, mʉk ropa wamp mbʉ kʉn, ku moni tʉpa mepa, nung nimba, kona ruⱡ ronggʉt muⱡimp nimba purum. Kona nila moⱡpa, ik pili napilpa, ku moni mepa purum mbʉ, etpa pora ndurum. \v 14 Ku moni na mel nimbʉ, etpa pora nduⱡnga kona nila, kump kun mam ti titim ila, kun kurum. \v 15 Wote, kang wu ni mba, kona ila wu ti nga kongun indimp nimba purum. Wu ni ndi, kang wu ei tʉpa, elim nga kng makrʉp indangga nimba, tʉpa mundrum. \v 16 Kang wu ni mba kʉndrʉm mel, kng nimbʉ mbin kʉng mbʉ, norung ni kandpa, ol tʉmʉng nurum. Wote, wamp na ti ndi, elim rʉng na mat, nangga ngʉk iting mel, kapⱡa mon. \v 17 Kang wu ni, akup numan kun kat kandpa, tʉpa moⱡpa nimba mel, “Na nga tipam ei nga kongun wamp mbʉ, rʉng puⱡi tek mormin pʉnt ei ka! Na ya ila mʉn ndam, kump kun ndi kuⱡimp. \v 18 Nanim kelip, wuta kʉn mbo rimp mel, ‘Na ndi, Got kʉn wuta, nim raⱡ etʉp, kit mundʉr ei ka nimp. \v 19 Akup, na wu kai ti mon. Ei nga, na nim nga kangʉm ei nin, mel kapⱡa mon. Na tʉkʉn nim nga kindmant kongun wu mel mundʉn,’” nitim. \v 20 Nimba kʉn, tipam murum kona nila elim purum. Mba nombuⱡa mam ila ruⱡ etpa pelinga, tipam moⱡpa kʉndrʉm mel, kangʉm urum ni kandpa kʉn, tʉkrʉpa omba, kangʉm kanggʉⱡpa, numan minal ngurum. \v 21 Kangʉm ndi, tipam kundpa, nimba mel, ‘Na ndi, Got kʉn nim kʉn, kit mundʉr. Ei nga, akup na wu kai ti mon. Nim ndi, na nim nga kangʉm nin mel mon ei ka!’ nitim. \v 22 Wote tipam ndi, elim nga kongun wu nimbʉ, wi ropa nimba mel, ‘Enim ndi, wal pʉki kai ni kʉⱡ, mek ok puk ndʉi! \v 23 Puk kʉn, kng kau waⱡ pela kai iti ti, tʉk mek ok, rok kui yangina, tʉn nombun moⱡpʉn, ambuⱡpʉn paⱡpʉn muⱡamʉn!’ nitim. \v 24 Tipam ndi, nimba mel, ‘Na nga kangʉm wu ei, mba kurum nʉmp pitmin ni mon! Kont moⱡpa, yant om ei nga rʉng mam ti nok molk, ambulk palk muⱡamʉn,’ nitim. \p \v 25 Kang wu kumna ni, ant ei kʉn, kongun kona ila murum. Wote, mang kona uimp nimba, manga keta ila nondpa omba, pitim mel, wamp mat gita rok, denis etʉk nʉk, morung ni pitim. \v 26 Wote, kongun wu ti, wi ropa tʉpa, waldpa nimba mel, ‘Wamp mbʉ, namba elinga nʉk mormin ei?’ nitim. \v 27 Kongun wu ni ndi, punt ropa nimba mel, ‘Nim nga ʉngʉn wu akil ni, yant om ila tipanʉm ndi, kangʉm om ei nga numan elinga kʉn, kng kau waⱡ pela ti, ropa koim. Ei nambuⱡ emel, kangʉm moⱡpa, kai mondpa, yant om ei nga em ei.’ \v 28 Kang wu kumina ei ik ni pilpa kʉn, popʉⱡ kuⱡpa, manga ila mukʉr pi napʉpa, pena murum. Wote tipam ni, pena omba, kangʉm ik mat kundʉp namba, numan wang ndangga, nimba nitim. \v 29 Kang wu ni ndi, tipam kundpa, nimba mel, ‘Nambuⱡ emel, na ndi, nim nga kindmant kongun endʉp puⱡ mba, pana mbʉ ou ndupa omba purum. Na ndi, nim nga ik tʉp, roi ndui nandʉp et, ni ka! Nim ndi, na kng meme waⱡ na ti, ngana kʉn, na nga wamp puⱡ mbʉ kʉn kep, koip nomp, numan kai pilip iti natʉt mon, ni ka! \v 30 Wote, nim nga kangʉm wu ei ndi, mel mbʉ mepa mba, amp wapra mbʉ kʉn, etpa pora ndupa pendpa, wote aldpa, yant om. Ei nga, kng kau waⱡ pela ti, rok koindkʉn itʉn ye!’ nitim. \v 31 Wote, tipam wu ni ndi, kangʉm wu kumina ni kundpa, nimba mel, ‘Nim ya na kʉn, rʉk rʉk rʉp rokʉn morʉn, ni ka! Na nga mel tetʉm mbʉ pora mel, nim nga mbʉ mint tetʉm. \v 32 Wote, kang wu ei mba, kurum nda nimbun pitmin ni, akup kont moⱡpa, yant om. Ei nga, numan kai pilpʉn, ambuⱡpʉn paⱡpʉn nʉmp tamin,’” tipam ndi nitim. \c 16 \s1 Kongun Rʉp Wu Ti, Mel Punt Rurum Ei Nga Ik Ek \p \v 1 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ku moni ʉmbrʉm wu ti, elim nga wu ti ndi, kongun rʉp inditim. Ei kʉn, wu mat ndi ok, ku moni ʉmbrʉm wu kunt rok, nʉk mel, ‘Nim nga kongun rʉp wu ei ndi, ku moni mbʉ etpa nʉwʉ pora ndunʉm ei ka!’ nʉtʉng. \v 2 Wote, ku moni ʉmbrʉm wu ni, elim nga kongun rʉp inditim wu wi ropa, kundpa nimba mel, ‘Nambuⱡ emel, nʉkʉn nim uⱡ etʉn mbʉ, na kundʉk nilingina pʉnt. Na nga mel mbʉ pora, nim nga ki ila tetʉm mbʉ nga punt rokʉn, tʉkʉn kun indi. Nim akup kongun wu muⱡi nʉmbʉⱡʉn!’ nitim. \v 3 Wote, kongun rʉp wu ni, elim nimba mel, ‘Na nga kongun rʉp endʉt wu nuim ei ndi, na makrʉnʉm pʉnt ei nga kindmant kongun mʉi apʉp rop, itimp mel kapⱡa mon. Na ndi, wu mat, ku moni nguing nimp uⱡ ei, pipil enim. \v 4 Akup na uⱡ ti, itimp ei mel pʉnt. Na nga wu nuim ei ndi, na makrʉm ei kʉn, wu mbʉ ndi, na mek, enim nga manga mbila ping,’ nitim. \v 5 Nimba pilpa kʉn, wu tenda tenda nimba, elim nga wu nuim ei nga punt mondrung wu mbʉ, wi rurum ila orung. Wote wu ti, kuimp tepa urum ni, waldpa nimba mel, ‘Nim ndi, na nga wu nuim ei nga punt namba iti mundrʉn?’ nitim. \v 6 Wote, wu ni ndi, nimba mel, ‘Wel ming 100 tit ei ka!’ nitim. Wote, kongun rʉp wu ni ndi, nimba mel, ‘Nim pepa ongum ngʉnt ei ndi, nim nga punt morum ei nga, tʉkʉrkʉn mana molkʉn, 50 nʉkʉn, mon rokʉn mundi!’ nitim. \v 7 Wote, wu ti urum ila, kongun rʉp wu ni ndi, waldpa nimba mel, ‘Nim nga punt namba iti norum?’ nitim. Wu ni ndi, nimba mel, ‘1000 ming wit morum,’ nitim. Kongun rʉp wu ni ndi, wu ni, kundpa nimba mel, ‘Nim pepa ongum ngʉnt ei ndi, punt 800 nʉkʉn, mon rokʉn mundi,’ nitim. \v 8 Wote, wu nuim ni ndi, kongun wu ni itim uⱡ ni kʉⱡ, kandpa mbi ndupa kʉn, kongun rʉp itim wu ni, kai nitim. Uⱡ ei, nambuⱡ emel, kongun rʉp wu ei ndi, wamp mbʉ mel punt mondrung mbʉ, mepa mana omba mon ngurum. Uⱡ itim ei ndi, elim numan ngeing nimba itim. Wu mat ndi, ya mʉi kona ila uⱡ mbʉ nga minal, peng goiya tʉk, enim nga kongun elpa elpa mbʉ, pip rok etʉk, mek puk kʉn, rʉⱡang ila mormin wamp mbʉ, rok mana ndurmin,” nitim. \p \v 9 Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Ya mʉi kona ila ku moni mel kit ei, enim ndi, tʉk ambulk kʉn, wamp mbʉ tʉk rapʉndʉⱡngina, enim numan ngormʉn. Wakʉt ui tila, ku moni ambʉrmin uⱡ ei, pora nim kʉn, uⱡ nga kʉnt nga kona ei, ik tʉk rapʉndrʉng wamp mbʉ ndi, enim rawe etʉk ting. \v 10 Wote, wamp nam ti ndi, mel kel mbʉ rʉp etpa kai mondum ndam, wote mel ou mbʉ, kapⱡa rʉp kai etmba. Wamp ti ndi, mel kel mbʉ kʉn, uⱡ kun mat iti natʉm ndam, wote mel ou mbʉ kʉn, uⱡ kun mat iti natʉmba ku. \v 11 Ya mʉi kona ila, ku moni mel kit ei, wamp ti ndi, rʉp etpa kit mondum ndam, wote wamp nam ndi, Got nga kongun uⱡ kupa mbʉ nangga, rʉp etpa kai mondʉmba? \v 12 Wote enim ndi, wamp mat nga mel mbʉ, rʉp indi nandʉng ndam, wote enim mel mbʉ nam ndi ngumba? \v 13 Wamp ti ndi, kongun wu raⱡ nga kongun kindmant rak ndi nandʉmba. Kongun wu ti, numan ngum ndam, kongun wu ti numan ngui ngangʉmba. Kongun tila ik kum tem ndam, tila tʉpa mbuⱡ ngumba. Enim Got nga kongun etʉk, wote ku moni ei kʉn, rak nduk kongun iti nʉtʉi mon!” nitim. \s1 Got Nga Wamp Tʉpa Mumuk Rui Ik Ei Kʉn, Mi Ik Ei Kʉn \p \v 14 Perisi wu mbʉ, ku moni mint numan ngurmin uⱡ ei ndi, Jisas nga nitim ik ei, tʉk ik kuldʉtʉm. \v 15 Wote Jisas ndi, Perisi wu mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim numan ei ndi, pitmin uⱡ ei, wamp mbʉ ndi, enim uⱡ kun mbʉ, etmin nʉk, pileing nʉk pʉtmʉn ei ka! Wote Got ndi, enim nga mundmong ila, uⱡ mo ropa petʉm uⱡ kʉⱡ pʉtʉm. Wamp ndi, uⱡ kai mat nʉk pʉtmʉn kʉⱡ, Got nga kuimp keta ila, uⱡ kit kʉⱡ etmin. \p \v 16 Mi ik na, painui wu mbʉ nga ik na mbʉ, Jon wamp nu tindi wu ei murum ei kʉn titim. Got nga wamp tʉpa mumuk rui rʉnang kai ik ei, Jon puⱡ mondʉp, kongun itim ei kʉn, mʉi kona mbila pora purum. Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila wamp mbʉ pora, ronduⱡ mundʉk, rukʉr mbin nʉtʉng. \v 17 Muⱡ mʉi raⱡ pora nimba, wote Got nga mi ik kel kot, ama pora ni nanʉmba,” nitim. \s1 Jisas Ndi Wu Amp Wak Rurmin Uⱡ Ei Nga Nitim \p \v 18 Jisas ndi, ik ti nimba mel, “Wu nam ti ndi, elim nga amp ei, wak ropa ndupa mundpa kelpa kʉn, amp elpa ti tʉm ndam, wu ei, wapra nga uⱡ etmba. Wu ti nga amp ti, unt wak ropa ndupa mundpa kitim ti, wote wu ti tʉm ndam, wu ei, wapra nga uⱡ ku etmba,” nitim. \s1 Wu Mel Pi Ti Kʉn Lasarus Raⱡ Nga Timan \p \v 19 Wote Jisas ndi, ik ti, nimba mel, “Unt wu mel pi ti murum. Rʉk rʉk mel eng nui kai mbʉ mint raⱡpa, wal pʉki kunt mbʉ mint, pakʉpa murum. Ant mbila rʉk rʉk rʉng kai mbʉ mint, nomba murum. \v 20-21 Wu mel pi ei nga manga keta puⱡ puⱡ kumba pena orunga, wu kurpa ti murum. Wu kurpa ei nga mbi ei Lasarus. Wu mel pi ei nga rʉng na mat nomba itim kʉn, rat pol ila mana mba itim mbʉ, aprʉp tʉp nomp elimba, nimba pitim. Kʉng iti etpa mema ropa itim mbʉ, owa mbʉ ndi ok, pen tek nok etʉng. \v 22 Wote Lasarus ni, kurum ila, anggelo mat ndi ok, tʉk mek, muⱡ kona Eiparam kʉn, rʉp rok mondrung. Wote, wu mel pi ni kurum ila, tʉk anggʉtʉng ku. \v 23 Wu mel pi ni, koⱡpa mba kʉn, wamp kolk puk, mindil mam mbʉ nok mormin kona ila mba, mindil nomba moⱡpa, tʉpa oⱡa ndupa kʉndrʉm mel, Eiparam ni Lasarus raⱡ, rʉp rokʉⱡ, ruⱡ etkʉⱡ morunggil. \v 24 Wu mel pi ndi, wi ropa nimba mel, ‘Wuta Eiparam ye! Nim ndi, na kont kulkʉn, Lasarus kundkʉn nana kʉn, ki ila nu kot mondpa, mepa omba, na nga keta anmbil ila, oi ndangga kʉn, keta anmbil ei koma tiyangga! Na ya ndip ila moⱡʉp, mindil mam ti nont ei ka!’ nitim. \v 25 Wote Eiparam ndi, wu ni, kundpa nimba mel, ‘Kang wu ye! Nim kont murʉn ni kʉn, mel kai mbʉ mint, ʉmbrʉn ni pili. Lasarus mel kit mbʉ mint ʉmbrʉm. Akup ya kona ila, Lasarus numan kai pilpa morum. Wote, nim mindil kit nokʉn morʉn. \v 26 Wote uⱡ ti, Got ndi itim ei, enim mormʉn kona ei kʉn, ya tʉn mormʉn kona raⱡ nga rʉk ila, ruⱡ mam ti petʉm. Ya orunga mormʉn wamp mbʉ ndi kapⱡa, ru ei puⱡa rok, int orunga uing mel kapⱡa mon. Wote, int orunga mormʉn wamp mbʉ ndi, ru ei puⱡa rok, ya orunga uing mel kapⱡa mon ku.’ \v 27-28 Wote, wu mel pi ni ndi, nimba mel, ‘Wuta Eiparam ye! Nim ndi, kapⱡa Lasarus tʉkʉn mundana, na nga wuta nga mang kona mba, na nga wu ʉngʉnʉl 5 kat mormʉn kʉⱡ, kundpa nangga kʉn, pilik uⱡ ⱡawa etmin mbʉ, tʉk kʉn etʉk muⱡeing. Tʉpa kawa ndangga, wote wu kʉⱡ ok, ya kona ila mindil mam mbʉ, nuing ei mon!’ nitim. \v 29 Wote Eiparam ndi, punt ropa nimba mel, ‘Moses nga mi ik na, painui wu mbʉ nga mi ik na mbʉ pora, tetʉm ei kapⱡa, wu mbʉ kum tek piling,’ nitim. \v 30 Wu mel pi ni ndi, punt ropa, Eiparam kundpa, nimba mel, ‘Nim nʉn ik ei kapⱡa mon. Wamp korung ti, on etʉk pendʉtʉng ei, ⱡoporpa mba wu kʉⱡ mormin ila pum ndam, wu kʉⱡ ndi kandʉk, numan ropʉl ruing,’ nitim. \v 31 Wote Eiparam ndi, wu ni, kundpa nimba mel, ‘Wamp mbʉ ndi, Moses na, painui wu mbʉ nga mi ik mbʉ, pilik pep rui narʉng ndam, wote wamp on etʉk pendʉtʉng ti, on kona ila ⱡoporpa pum ei kandʉk kʉn, mondʉk pili nʉpʉling mon, ei ka!’” nitim. \c 17 \s1 Uⱡ Kit Mbʉ Ndi, Wamp Nga Mondpa Pili Etpa Kit Mondrum \p \v 1 Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Uⱡ elpa elpa mat omba, wamp mbʉ tangga kʉn, uⱡ kit mbila mana ping. Wamp nam ti ndi, uⱡ kʉⱡ em wamp ei, mong tʉmba ei ka! \v 2 Wote, wamp nam ti ndi, na nga kangambuⱡa kel ti, etpa uⱡ kit mur ila mana ndum ndam, wamp ei, ku mam ti, kan kuⱡpa nuim kan ila rumʉndpa tʉpa, num kuta ila ropa mana ndumba an. I etmba uⱡ ei nga, wamp mbʉ, en enim rʉp etʉk, kai mondʉk muⱡʉi! \v 3 Ʉngʉn uⱡ kit mat, etpa moⱡum ndam, nim ndi, kundkʉn nana kʉn, tʉpa kun etpa numan ropʉl ropa tangga kʉn, nim ndi, uⱡ kit mbʉ wak rundi! \v 4 Wote, ʉngʉn wamp ei, nim kʉn uⱡ kit 7 ant tenda ila em ndam, ʉngʉn nim kʉn yant omba 7 ila tangga kʉn, elim nga uⱡ kit em mbʉ, kont kuⱡpa tangga! Nim ndi, uⱡ kit em nit mbʉ, wak rundi!” nitim. \s1 Jisas Ndi, Wamp Nga Mondpa Pili Ik Ei Nga Nitim \p \v 5 Nombuⱡa rung wu nimbʉ, Jisas kundʉk nʉk mel, “Nim ndi, tʉn nga mondpa pili uⱡ ei, etkʉn ou indʉn ka!” nʉtʉng. \v 6 Wote Jisas ndi, nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim nga mondpa pili ei, nde mastat mong kel mel, kapⱡa em ndam, nde kʉⱡ kundʉk, puⱡ pʉkʉ rʉnggʉⱡa, rokʉn pukʉn, num kuta ila ʉnggʉli! Nangina, wote enim nga nʉng ik ei mel, ‘Nde kʉⱡ kapⱡa, pep romba!’” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kongun Wamp Uⱡ Iting Mbʉ Nga Nitim \p \v 7 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wu ti ndi, elim nga kongun wu ti, tʉpa mundangga mba, kongun kona ila mʉi apʉp romba, muna mba, kng sipsip rʉp etpa andpa, mang kona om ei kʉn, elim nga wu nuim ei ndi, nimba mel, ‘Nim tʉkʉrkʉn okʉn, ila molkʉn, rʉng nui!’ nimba ei? Ei mon! \v 8 Wu nuim ei ndi, kongun wu ei, kundpa nimba mel, ‘Na nga rʉng mbʉ tʉkʉn kun endkʉn, nim nga kan mum ei, tʉk gi tʉkʉn ralkʉn, na nga rʉng mbʉ, ro rokʉn, mek okʉn ngana, na unt rʉng na, nu na mbʉ neimp. Wote, nim nu na, rʉng na mbʉ nʉn.’ \v 9 Wu nuim ei ndi, elim nga kongun wu elim nitim uⱡ kʉⱡ, pep ropa itim ei nga, wu nuim ei, angge ni nʉndʉtʉm, mon. \v 10 Uⱡ to ei mel ku, Got ndi, enim uⱡ mat iteing nimba ngum ndam, kongun mbʉ etʉk, pora ndukʉn, nʉk mel, ‘Tʉn kongun wamp kit kʉⱡ nʉi! Tʉn uⱡ enmin mbʉ, kindmant kongun mint etʉp mormin, nʉi!’” nitim. \s1 Kint Pombuⱡma Rurum Wu 10 Kat Jisas Ndi, Etpa Titim \p \v 11 Wote Jisas ni, Jerusalem nombuⱡa mam nila mba, pilpa purum. Mba Galili kʉn, Sameriya kona raⱡ nga rʉk ting ila purum. \v 12-13 Jisas ni omba, kona tila oⱡnga kʉn, kint pombuⱡma wu 10 kat ndi, Jisas urum nombuⱡa mam nila ok, kandʉk tʉtʉng. Wu ni kʉⱡ ok, ruⱡ etʉk anggilik, Jisas ni, ronduⱡ wi rok nʉk mel, “Wu Nuim ye! Nim ndi, tʉn kont kun ka!” nʉtʉng. \v 14 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kandpa kʉn, kundpa nimba mel, “Enim nga kʉng mbʉ, mek puk, wu pris kʉⱡ, ora ndui!” nitim. Ni kʉn, mbin nʉk, nombuⱡa ruk ting ila puⱡnga, wu ni kʉⱡ nga kʉng mbʉ kai elinga, kelik purung. \v 15 Wote, wu 10 kʉⱡ nga tenda ti ndi, elim nga kʉng kʉⱡ kʉndrʉm mel, kʉng kʉⱡ kai murum ila, kelpa yant omba, wi ronduⱡ mundpa ropa, Got nga mbi paka rʉndrʉm. \v 16 Wote, wu ni mba, Jisas ʉnggʉtʉm kona nila, mura ropa mondpa rumʉⱡi pepa, Jisas nga kʉmp puⱡ ila mba pitim. Wu ei, Sameriya kona ila urum. \v 17 Wote Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Wu 10 kʉⱡ nga kui ei, kapⱡa em nʉmp pint ni ka! Wote, akup wu 9 kʉⱡ, nʉl mormʉn? \v 18 Wu mat yant ok, Got nga mbi paka runding ui nawʉng ei ka! Kona elpa ila wu tenda ei mint, yant om kant ei ka!” nitim. \v 19 Jisas ndi, wu ni, kundpa nimba mel, “Nim nga mondpa pili uⱡ ei ndi, ninim etpa, kapⱡa endnim. Nim oⱡa anggilkʉn pi!” nitim. \s1 Got Nga Wamp Tʉp Mumuk Rui Kona Ei Omba \p \v 20 Wote, Perisi wu nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, nant kʉn omba nda?” nʉtʉng. Jisas ndi, ik nʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, wamp na ni mel ti wangga, enim mong raⱡ ndi, kʉni nʉkʉning mon. \v 21 Wamp ti ndi, nimba mel, ‘Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, noi ila tetʉm, muna ya ila morum,’ ni nʉning mon. Nambuⱡ emel, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, enim kʉn ya rʉk ila omba, tepa pora ndurum,” nitim. \p \v 22 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Wote, ui ti ekit om ei kʉn, Muⱡʉl Wu Kupa ei nga ui ei, kʉnmin nʉk, numan minal ngʉk muⱡing. Wote enim ndi, ui ei kʉni nʉkʉning. \v 23 Wote, wamp mat ndi, enim kundʉk, nʉk mel, ‘Wu ei noi ila morum, muna ya ila morum.’ I nʉng ndam, wote wamp mbʉ nga nʉng ik ei, enim pep rok, pi nʉpʉi mon! \v 24 Enim kandʉk pʉtmʉn ni ka! Kona kiraipa etʉm ei kʉn, oⱡa muⱡ ei pora rʉⱡang purum ni ka! Uⱡ ni mel ku, Muⱡʉl Wu Kupa ei, om ei kʉn, wamp mbʉ pora, kandʉk pilik iting. \v 25 Wote Muⱡʉl Wu Kupa ei, unt mindil nomba, mbun koma ropa etmba. Akup ui nga wamp mbʉ ndi, wu ei tʉk mbuⱡ nguing. \v 26 Unt wamp mbʉ molk, wu Nowa murum ei kʉn, etʉng uⱡ ei mel ku, akup Muⱡʉl Wu Kupa omba, ei nga, wamp mbʉ ndi, uⱡ ei mel ku iting. \v 27 Unt wamp mbʉ, rʉng nok, nu nok, kang amp tʉndʉk etʉk moⱡina, Nowa omba, okak manga ila mukʉr purum. Mʉi ila nu oⱡa omba, wamp mbʉ, ropa nu wʉnggʉrʉm. \v 28-29 Wote akil tepa, Lot murum ei kʉn, wamp mbʉ molk, uⱡ mbo tenda ei mel ku etʉng. Rʉng nok, nu nok, mel mbʉ rarʉp rok, int yant tʉk, pana kongun etʉk, manga rakʉk etʉk moⱡina, Lot ni, Sorum kona ila wak ropa puⱡnga, ant tenda ila, ku kundi na, ndip na mbʉ ndi, wi muⱡ ila kona ndamʉng mel mana omba, wamp mbʉ ndip ndi, nomba pora ndurum. \v 30 Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, yant omba ei kʉn, unt uⱡ itim ei mel ku, wote uⱡ i iting. \p \v 31 Ant tenda ei kʉn, wu ti mba, manga im oⱡa orunga moⱡpa kʉn, elim nga mel mbʉ, manga mukʉr tem ndam, wote murʉk mba, kapⱡa ti natʉmba. Uⱡ ei mel ku, wamp ti pana kongun kona ila mba, moⱡum ndam, wote mang kona yant ui nawʉmba. \v 32 Lot ambʉm ndi, elim nga mel mbʉ nga tʉpa pendpa yant ndupa kʉndrʉm uⱡ ei, akup enim numan tʉk mundʉk pilʉi! \v 33 Wote, wamp nam ti ndi, elim nga kʉng orunga mint, nimba pilim ndam, kont mba mul uⱡ ei wak romba. Wote, wamp nam ti ndi, na nga nimbʉ pilpa, elim nga kʉng orunga, pili napilim ndam, wamp ei, kont mba mul uⱡ ei, kapⱡa tʉmba. \v 34 Na ndi, enim kundʉp nʉnt an! Rumbuldi wamp raⱡ manga rat pol tenda ila ur piyanggila kʉn, wamp ti, tʉpa mepa mba kʉn, wamp ti, wak romba. \v 35-36 Wote amp raⱡ, oka pek rokʉⱡ muⱡanggila kʉn, amp ti, tʉpa mepa mba kʉn, amp ti, wak romba. [Wote wu raⱡ, kongun kona ila etkʉⱡ muⱡanggila kʉn, wu ti tʉpa mepa mba kʉn, wu ti wak romba,” nitim.] \v 37 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas ni, waldʉk nʉk mel, “Wu Nuim ye! Nim nʉn uⱡ kʉⱡ, kona nant ila omba?” nʉtʉng. Jisas ndi, yant ndupa, punt ropa nimba mel, “Kui ti koⱡpa purpa, tetʉm kona ila, kʉi tap mbʉ ok, num petmʉn,” nitim. \c 18 \s1 Amp Wiya Ti Omba Jas Ei Ndi, Tʉpa Rʉpʉndangga Nitim Ei Nga Ik Ek \p \v 1 Jisas ndi, ik ek ropa, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kundpa, wamp mbʉ rʉk rʉk atinga reing nimba, mbo inditim. Wote wamp mbʉ, enʉmp kuⱡi nʉⱡʉi nitim. \v 2 Jisas ndi, nimba mel, “Wu Jas ti, kona peng tila murum ei, Got nga mundmong indi nandpa, wote wamp mbʉ nga nimba numan tʉpa mundi namʉndpa itim. \v 3 Amp wiya ti, kona peng ila murum. Amp ei, rʉk rʉk wu jas ei, murum kona nila omba, wu jas ei, kundpa nimba mel, ‘Na nga el puⱡa wu ei, na etpa kit mondʉmba enim. Nim ndi, na tʉkʉn rʉpʉndʉn nʉmp ont,’” nitim. \v 4 Unt, wu jas ei ndi, amp ei, tʉp rʉpʉndi nʉpʉndimp nimba pitim. Wote akʉk tʉpa, wu jas ei, pitim mel, “Na Got kʉn mundmong iti natʉnt ku, wamp mbʉ nga numan tʉp mundi namʉndʉnt ku ei ka! \v 5 Wote amp ei, (wam wu ei kurum,) rʉk rʉk na mbun ngumba pʉnt ei, kuimp tep tʉp rʉpʉndamp. Wote rʉk rʉk, na munt ila mint wangga kʉn, elim nga ik ei, na pilip enʉmp kuⱡimp,” nitim. \v 6 Wu Nuim ei ndi, nimba mel, “Enim wu jas kit ei, na ik ei, kum tek pilʉi! \v 7 Akup, Got nga wamp mak ropa, elim titim kʉⱡ, rumbuldi rʉngmʉ raⱡ, Got elim kʉn, ka eng ndam, Got ndi, wamp mbʉ, tʉpa rʉpʉndi napʉndʉmba ye! Wote Got ndi, wengʉndupa wamp mbʉ, tʉpa rapʉndʉmba ei? Ei mon! \v 8 Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Got ndi, enim tʉkrʉpa mint tʉpa rapʉndʉmba. Wote Muⱡʉl Wu Kupa om ei kanʉmba, mʉi kona ila wamp mbʉ, mondʉk pilik mormin, muna mon nda, uⱡ ei kanʉmba?” nitim. \s1 Ku Takis Titim Wu Ti Kʉn, Perisi Wu Ti Kʉn, Wu Raⱡ Nga Ik Ek \p \v 9-10 Wamp mat ndi, en enim wamp kun kai mbʉ nʉk kʉn, wamp mat kit nʉk pʉtmʉn. Uⱡ ei nga Jisas ndi, ik ek kat ropa, wamp mbʉ nimba mel, “Wu raⱡ manga wingti ila atinga ruinggil, pilkʉⱡ purʉnggil. Wu ti, ku moni takis titim. Wu ti, Perisi wu ei kʉn purʉnggil. \v 11 Perisi wu ni, manga wingti ila mukʉr omba anggilpa, numan ila atinga ropa, nimba mel, ‘Na wu mat kʉn kapⱡa mon. Uⱡ ei nga, Got nim kʉn angge nʉnt. Wu mat kindʉp nok, uⱡ kit mbʉ etʉk, wapra rok etmin. Na uⱡ mbʉ, iti natʉt. Ku takis tʉtʉm wu ei mel, na mon. \v 12 Kor ou mbila pora, ant raⱡ to rop pendʉp kʉn, rʉng mowi mor. Na ndi, mel mbʉ kandʉp tʉp kʉn, rʉk ila kʉmp tʉp 10 mel, Got nim ngur,’ nitim. \v 13 Wote, ku takis tʉtʉm wu ni, manga wingti ila mukʉr omba, ruⱡ etpa anggilpa, mʉi kandpa moⱡpa, pepil ombil ila ⱡurwa ropa nimba mel, ‘Got ye! Na uⱡ kit mbʉ nga puⱡ wu ei ka! Nim ndi, na kont kuⱡi!’ nitim. \v 14 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Ku takis titim wu ei, atinga ropa pora ndupa, mang kona purum ei, Got nga kuimp keta ila wu kun ei murum. Perisi wu nga mbi kit murum. Uⱡ ei nambuⱡ emel, wamp mat ndi, en enim nga mbi paka rondung ndam, wamp mbʉ Got ndi, ropa mana ndumba. Wamp mat ndi, en enim nga kʉng orunga, mana nduk moⱡʉng ndam, wamp ei nga mbi Got ndi, paka rondʉmba,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Kangambuⱡa Kel Mbʉ Memp Pinditim \p \v 15 Wamp mat ndi, en enim nga kangambuⱡa nana mbʉ mek, Jisas murum kona nila orung. Wote kangambuⱡa mbʉ, Jisas ndi, ki oⱡa ndupa, peng mbila ambʉⱡangga, nʉk pilik mek orung. Wote, kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, wamp mbʉ uⱡ i etʉk orung, ni kandʉk, wamp mbʉ, ik mura ngurung. \v 16 Wote Jisas ndi, kangambuⱡa mbʉ wi ropa, elim mor ila nondpa, wʉi nimba kʉn, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim ndi, kangambuⱡa mbʉ, wak rangina, ya na mor ila weing, imp muⱡi nʉmbʉⱡʉi! Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, ya kangambuⱡa kel mbʉ mel, numan pilʉng uⱡ ei kapⱡa,” nitim. \v 17 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na ik kupa kat enim kundʉp nʉnt an. Wamp nam ti ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, kangambuⱡa kel mel ralk molk, ti natʉng ndam, wamp ei, Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona ila, rukʉr kapⱡa pi napʉmba, mon!” nitim. \s1 Wu Mel Pi Murum \p \v 18 Wote, Jura wu mel pi ti ndi, Jisas waldpa, nimba mel, “Ik mbo wu kai ye! Na ndi, nambuⱡ etʉp moⱡʉp, uⱡ nga kʉnt nga kont mba mul uⱡ ei, kandʉp timp nda?” nitim. \v 19 Jisas ndi, wu mel pi ni, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, na wu kai nʉn? Got tenda ei mint, kai morum. \v 20 Nim Moses nga mi ik kʉⱡ, pilkʉn pora ndurun ni ka! Wu ti nga amp ei kʉn, wapra rui uⱡ ei mon. Wamp ti rok kundi uⱡ ei mon. Kindʉp nui uⱡ ei mon. Ik kol rui uⱡ ei mon. Tipanʉm manʉm raⱡ tʉkʉn, ou ndukʉn, ik nʉnggil ei, pilkʉn pep rokʉn iti!” nitim. \v 21 Wote, wu mel pi ni ndi, nimba mel, “Na kel kʉn moⱡʉp ur ui ei, on akup ya mor ei kʉn, mi ik mbʉ pora, na pep rop ket,” nitim. \v 22 Wu mel pi ni nga ik nitim kʉⱡ, Jisas pilpa kʉn, wu mel pi ni, kundpa nimba mel, “Nim mel tenda ti nga mon ndurum ei ka! Nim nga mel tekʉn morʉn mbʉ, wamp mat kʉn, mel rarʉp rokʉn, ku moni yant tin mbʉ ndi, wamp kurpa mbʉ, kʉmp tʉkʉn ngui! Nim uⱡ i in ei ndi, wi muⱡ kona ila, nim wu nuim muⱡin. Uⱡ i etkʉn kʉni, wote nim ndi, na punt mel kandkʉn, pep rokʉn ui!” nitim. \v 23 Jisas nga nitim ik kʉⱡ, wu mel pi ni pilpa, numan orunga mbun titim. Uⱡ ei, nambuⱡ emel, wu ei kng mel ou ndupa tepa murum ei nga pitim. \p \v 24 Jisas ndi, wu mel pi ni, mbun titim uⱡ ni, kandpa kʉn, nimba mel, “Wamp nam ti, mel puⱡi tepa moⱡum ndam, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukʉr mba, uⱡ ei nga mbun etpa tetʉm. \v 25 Kng kamel ei, gal ruri nombuⱡa ila rukʉr mba, uⱡ ei kapⱡa mba. Wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila kng mel mbʉ, tepa moⱡum wamp ei, mindil nomba rukʉr mba.” nitim. \v 26 Jisas ndi, ik nitim kʉⱡ, wamp mbʉ ndi pilik molk, nʉk mel. “Wote, ei mel ndam, Got ndi, wamp nam mel ti, etpa tʉmba nda?” nʉtʉng. \v 27 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wamp ndi, iti nʉtʉng uⱡ mbʉ, Got ndi, kapⱡa etmba,” nitim. \p \v 28 Wote Pita ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Tʉn nga mʉi mang kona na, mel na mbʉ wak ropʉn, nim pep rop ʉmʉn ei, tʉn namba mel ei timin nda?” nitim. \v 29-30 Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa ti, kundʉp nʉnt, wamp mat ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga pilik kʉn, en enim nga amp kangambuⱡa na, mang kona mel mbʉ kʉn, tipamʉl mamʉl wamp na, ʉngʉnʉl kimʉnʉl mbʉ pora, wak rong ndam, Got ndi, wamp kʉⱡ, ya mormin ui ei kʉn, mel ou ndupa ngumba. Unt mʉi kona ila molk, kng mel kandʉk tʉtmʉn mbʉ, mel mon. Wote, ui mam ei kʉn, wamp rʉk rʉk kont mba mul uⱡ ei ngumba,” nitim. \s1 Jisas Elim Koⱡmba Ei Nga Nimba Raldika Inditim \p \v 31 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, tʉpa mepa puⱡnga, kona waka tila moⱡina kʉn, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Enim pilʉi! Akup tʉn Jerusalem kona peng ou ila mbin. Ila painui wu mbʉ ndi, unt ik pai nok nʉk, rok pendʉtʉng ik ni kʉⱡ, akup Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, omba kupa etmba. \v 32-33 Muⱡʉl Wu Kupa ei, wu mat ndi, mek puk, mbo wu rʉⱡaip kat ngangina kʉn, wu mbʉ ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, ik raka rondʉk, nʉk kit mondʉk, kuimp kulwa ila ol rok, kan puⱡa rok, rok kunding. Wote, rumbʉⱡ raldika omba pangga kʉn, ⱡoporpa, wote kont moⱡmba,” nitim. \v 34 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Jisas ik nitim ei nga puⱡ ti, ama pilik kun iti natʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, wu ni kʉⱡ nga numan orunga, piral ni nʉndʉtʉm. \s1 Jisas Ndi, Mong Ti Wu Ti Etpa Kai Mundrum. \p \v 35 Jisas ni omba, Jeriko kona peng kel nila nondpa oⱡnga, nombuⱡa mam ʉldʉ ila mong ti, wu ti murum ei ndi, wamp ok purung mbʉ kʉn, mel mat mawa etpa murum. \v 36 Wamp mam ti, orung ila kum tepa pilpa moⱡpa, wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Wamp mbʉ ye! Namba uⱡ ti enim nda?” nitim. \v 37 Wamp mbʉ ndi, mong ti wu ni, kundʉk nʉk mel, “Nasaret kona ila wu Jisas ni onum,” nʉtʉng. \v 38 Ni kʉn, mong ti wu ni ndi, ronduⱡ ke nimba, wi ropa, nimba mel, “Jisas, Nim Depit nga kangʉm ye! Na kont kun ka!” nitim. \v 39 Wamp kuimp tek nombuⱡa mam ila orung nimbʉ ndi, mong ti wu ni, ik mura ngʉk, raka nimba muⱡangga!” nʉtʉng. Wote, mong ti wu ni, pilpa kelpa, ke ronduⱡ wi ropa nimba mel, “Nim Wu Depit nga kangʉm ye! Nim na kont kun ka!” nitim. \v 40-41 Wote, Jisas omba anggilpa, wamp mbʉ kundpa, mong ti wu ei, ki ambulk mek, elim mor ila wʉi nitim. Wote, mong ti wu ni, mek nondpa oⱡina, Jisas ndi, wu ni, waldpa nimba mel, “Na ndi, nim namba uⱡ ti indeimp nʉkʉn nʉn ei?” nitim. Wote mong ti wu ni ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Na nga mong ei, piral nangga, wamp kʉnimp pilip nʉnt ei ka!” nitim. \v 42 Wote Jisas ndi, mong ti wu ni, kundpa nimba mel, “Ei kani! Nim nga mondpa pili uⱡ ei ndi, ninim nga mong raⱡ, etpa piral ndonum!” nitim. \v 43 Ni kʉn, tʉngʉnda mint, wu ni nga mong ni, piral nilinga, wamp kʉndrʉm. Wote ei kʉn, Got nga mbi paka rondpa, Jisas purum ila akil titim. Wamp minal morung nimbʉ ndi, uⱡ ei kandʉk, Got nga mbi ei, paka rondrung ku. \c 19 \s1 Ku Moni Takis Ti Wu Sakiyas \p \v 1 Wote Jisas ni, Jeriko nila rukʉr omba, wote ronggʉt ekit mba, pilpa purum. \v 2 Wote, kona peng ila ku takis tʉtmʉn wu mbʉ nga wu kuimbal ei, mbi tek, Sakiyas nʉtmʉn. Wu ei, kng mel mbʉ nga kapⱡa etʉm wu ni, ila murum. \v 3 Wote, wu ei ndi, Jisas ei, wu nam ti nda, nʉmp kʉnimp nimba itim ni, wote kʉni nʉkʉndrʉm. Ei nambuⱡ emel, elim wu etʉmp ei nga, wamp minal morung mbʉ ndi, Jisas rok ngʉk morung. \v 4 Ei kʉn, kanmba pilpa rundpa kʉn, Jisas wote omba mba, nombuⱡa mam nila, tʉkrʉpa kuimp tepa mba, nde Sikamor ila oⱡa mba, Jisas kʉnimp nimba murum. \v 5 Wote Jisas ni, int kona nila mba kʉn, tʉpa oⱡa ndupa, Sakiyas kandpa, nimba mel, “Sakiyas, nim tʉkʉrkʉn mana wana! Akup na, nim nga mang kona ila mbuⱡ muⱡʉmbil,” nitim. \v 6 Wote, wu Sakiyas ni, tʉkrʉpa mana omba, Jisas ni, rawe etpa, numan mam ti ngumba, tʉpa mepa purum. \v 7 Wote, wamp ila morung nimbʉ ndi, uⱡ itim ni kandʉk, popʉⱡ kulk, kon kon nʉk mel, “Ya wu ei, uⱡ kit etʉm wu ni nga manga ila, manga tʉma punum,” nʉtʉng. \v 8 Wote, wu Sakiyas ni, oⱡa anggilpa, Nuim ei kundpa, nimba mel, “Nuim ei, nim pʉn ye! Akup ant ila mint, na nga kng mel tep mor mbʉ, rʉk ila kʉmp tʉp wamp kurpa mbʉ nguimp. Wote, wamp mat, tʉp kum ngui randʉp, mel mat, kol rop nʉmp tit mbʉ, wamp mbʉ, punt rop int ndup, tʉmbʉkak mel indimp,” nitim. \v 9 Jisas ndi, int ndupa wu ni, kundpa nimba mel, “Got nga wamp etpa ti uⱡ ni, ya manga ila akup om. Ei nambuⱡ emel, ya wu ei, unt wu Eiparam nga mondpa pilpa uⱡ itim ei mel ku enim. Wu ei, Eiparam nga pundʉn kupa ei. \v 10 Muⱡʉl Wu Kupa ei, nombuⱡa tiki purmin wamp mbʉ, kurʉp kandʉp etʉp, rukʉr timp nimba, mana urum,” nitim. \s1 Ku Mong 10 Kat Nga Ik Ek \s1 Ei Mel \p \v 11 Wote wamp nimbʉ, ya ik kʉⱡ pilik moⱡina, Jisas ndi, ik ek kat, aldpa rurum ku. Ei nambuⱡ emel, Jisas Jerusalem kona ila nondpa urum. Ei nga wote, wamp mbʉ ndi pilik, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ni, akup ila tʉngʉnda mint ekit omba, enim nʉk pʉtʉng. \v 12 Ei kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Tʉnggʉt kʉn, wu nuim ti, mʉi kʉmp ronggʉt mba, elim ni etʉk, wu king mundangina, wote yant omp, elim nga mʉi mang kona ila king muⱡimp nimba purum. \v 13 Ei nga, mba etpa kʉn, elim nga kindmant wu 10 kat, wi ropa tʉpa, ku moni K200 nimba elpa elpa ngumba kʉn, kundpa nimba mel, “Ya ku moni kʉⱡ ndi, kongun etʉk muⱡʉi!” nitim. \v 14 Ei kʉn, elim nga, mʉi puⱡ wamp nimbʉ ndi, elim numan ngui nganggʉk, nombuⱡa rung wu kat, akil tek tʉk mundʉk, nʉk mel “Wu ei, tʉn nga wu king muⱡi nʉmbʉⱡangga mon!” nʉtʉng. \v 15 Ni wote, wu ni, etʉk wu king monduⱡina, wote yant urum. Omba moⱡpa kʉn, elim nga kindmant wu nimbʉ, elim nga ku moni ngurum nimbʉ nga kongun etʉk, mat pendʉk kandʉk tʉtʉng, muna mon nda, nimba kʉnimp nimba orung. \v 16 Wu kuimp tepa ni ndi, omba nimba mel, “Nuim ye! Nim na ku moni ngurum ni kʉⱡ ndi, kongun etʉp ku K2000 pendʉp ngʉnt,” nitim. \v 17 Elim nga wu king ni ndi, int ndupa, nimba mel, “Na nga kindmant wu kai ei, nim mel kel mbʉ nga rup etkʉn, kai mundʉn. Ei nga, akup ya kona peng 10 kat nim rʉp itʉn!” nitim. \v 18 Wote, wu merʉng orunga ni ndi omba, nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim nga ku moni ni kʉⱡ ndi, kongun etʉp ku moni K1000 kat pendʉp ngont,” nitim. \v 19 Wote, elim nga wu ou ni ndi, punt ropa nimba mel, “Nim ya kona peng 5 kat rʉp iti!” nitim. \v 20 Wote, kindmant wu ti ndi omba, nimba mel, “Wu nuim ye! Nim nga ku moni ni kʉⱡ na ndi, mep mbʉ muⱡ mbal ila kom rop tit tetʉm. \v 21 Na nim nga mundmong indʉt. Ei nambuⱡ emel, nim wu pundma rorun ei nga. Nim mel rukʉr ndukʉn, ti natʉtʉn mel mbʉ kʉn, polkʉn tetʉn omba, nim mel rʉⱡi narʉrʉn mbʉ, akʉkʉn tʉkʉn, etʉn ni nga pilip it,” nitim. \v 22 Elim nga wu nuim ni ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim nga ik mong nʉn kʉⱡ ndi, ninim kʉmp timp, nim kindmant wu kit ye! Nim pʉtʉn ei, na wu pundma rop, mel na rukʉr ndup, ti natʉt mbʉ, ekit tʉp omba, wote mel na rʉⱡi narʉr mbʉ, akup tʉp et, nim pʉtʉn ei ka! \v 23 Wote, nambuⱡ emel, na nga ku moni kʉⱡ nim ndi, mek pukʉn, ku moni manga ila ti nʉtʉn? Telina ndam, wote na nanim yant omp ku moni mbuⱡ ila, mat pendʉp tilmba ni ka!” nitim. \v 24 Wote, wamp mat anggilik morung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Ya wu ei nga ku moni mbʉ, tʉk mek puk, ku K2000 pendpa ngum wu ni, ngʉi!” nitim. \v 25 Wote, wamp nimbʉ ndi, nʉk mel, “Wu nuim ye! Wu ei, ku moni K2000 unt tepa moⱡum ni ka!” nʉtʉng. \v 26 Wote Jisas ndi, wamp morung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Wamp ti mel mat tepa moⱡum ndam, na ndi, wamp ei, mel mat ou ndup nguimp. Wote wamp ti, mel mat tepa muⱡi nambʉⱡʉm ndam, mel on nga etpa tepa moⱡum mbʉ, nanʉm rukʉr timp. \v 27 Wote, na nga el puⱡa wamp mbʉ ndi, na en enim nga wu king muⱡi nʉmbʉⱡeimp nʉk pʉtʉng wamp mbʉ, enim ndi, tʉk mek ok, na nga kuimp keta ila rok kundʉi!” nitim. \s1 Wu Nuim Jisas Ni, Jerusalem Kona Peng Ou Ila Rukʉr Purum \p \v 28 Jisas ni, ik nimba pora ndupa kʉn, wote omba kuimp tepa, Jerusalem nombuⱡa mam nila, pep ropa oⱡa purum. \v 29-30 Wote omba, Betpeis kʉn, Betani kona raⱡ nga Olip Komnga ila nondpa omba kʉn, elim nga kitip kʉni wu raⱡ tʉpa, kuimp tepa mundpa, nimba mel, “Enmbil pukʉⱡ, kona ila nga kʉnanggila kʉn, kng donggi pela ti, mbuⱡ ila molk ʉndi nandʉrmin ti, kan kulk pinding ei, ei kan potʉkʉⱡ mekʉⱡ ya wʉl! \v 31 Kan pʉtanggila kʉn, wamp mat ndi, enmbil waldʉng ndam, enmbil ndi, int ndukʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, ‘Wu Nuim ei ndi, kongun mat itimp nilinga, ombʉⱡ tin mbʉⱡ nʉl,’” nitim. \v 32 Wote, wu ni raⱡ pukʉⱡ kandrʉnggil mel, Jisas ndi, nitim uⱡ ni mel itim. \v 33 Wu ni raⱡ pukʉⱡ, kng donggi ni, kan potʉkʉⱡ moⱡʉnggila kʉn, kng puⱡ wu ni ndi, wu raⱡ, waldpa nimba mel, “Kng donggi ei, nambuⱡ emel, kan potʉnmbil?” nitim. \v 34 Wu raⱡ ndi, int ndukʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Wu Nuim ei, kongun mat itimp nilinga, ombuⱡ tʉnmbʉⱡ,” nʉtʉnggil. \v 35 Kng donggi ni, mek okʉⱡ Jisas ngukʉⱡ kʉn, en enmbilinga wal pʉki mbʉ, potʉkʉⱡ kng donggi mbuⱡ ila tekʉⱡ kʉn, wote Jisas ni, tʉkʉⱡ kng donggi mbuⱡ ila mondrʉnggil. \v 36 Wote Jisas ni, kng donggi mbuⱡ ila moⱡpa, oⱡnga kʉn, wamp mbʉ ndi, Jisas ni, tʉk Wu Nuim mondʉk, en enim nga wal pʉki mbʉ, potʉk nombuⱡa mam ila kumbʉlʉk tetʉng. \v 37 Wote Jisas ni, Olip Komnga ei nga nombuⱡa tepa mana ndurum kona nila oⱡnga kʉn, kitip kʉni wamp puⱡi orung nimbʉ ndi, puⱡ mondʉk ambulk palk, Got nga mbi ronduⱡ paka rondrung. Ei nambuⱡ emel, uⱡ rʉpʉndi minal itim kandrʉng ei nga etʉng. \q1 \v 38 Wu Nuim ei nga mbi ila om wu king ei, Got ndi memp pindangga! Muⱡ kona ila moⱡpa kundi uⱡ mbʉ, kupʉn mba tiyangga. Wote, Got nga mbi ou ei, tepa mint pangga!” nʉtʉng. \p \v 39 Ni kʉn, Perisi wu mat ndi, wamp morung nimbila, anggilik molk, Jisas kundʉk nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim nga kitip kʉni wamp mbʉ, raka nʉk muⱡeing nin ka!” nʉtʉng. \v 40 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na enim kundʉp nʉnt. Wamp mbʉ, raka nʉk moⱡʉng ndam, wote ya ku mbʉ ndi, kapⱡa ke nʉk, na nga mbi paka runding mint,” nitim. \s1 Jisas Ni, Jerusalem Kona Ni Kandpa Kai Itim. \p \v 41 Wote Jisas ni, Jerusalem nondpa omba kʉn, kona peng ou ni kandpa, kont kuⱡpa ka itim. \v 42 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Omba nim ndi, ya akup ant ila, moⱡpa kundi uⱡ ei nga puⱡ ei, kanduⱡina ndam, kapⱡa elinga. Wote, akup nim mong ti, wamp mel kapⱡa morʉn ei ka! \v 43 Wote, ui mat nim kʉn omba. Ei kʉn el rui wamp mbʉ ndi, nim nga ku paⱡa petʉm ila, mʉi mbo rok, mek oⱡa ok ni, tʉk rʉk nduk, el kilanda muⱡangina, nim ekit pukʉn itin, nombuⱡa mam ti, ama ti natʉmba. \v 44 Wamp mbʉ ndi, nim kʉn nim nga ku paⱡa rukʉr mormin wamp mbʉ, pʉkʉ rok pora nduing. Ku paⱡa ei nga, na mel ni ti, ama muⱡi nambʉⱡʉmba. Ei nambuⱡ emel, Got ndi, nim etpa tʉmba urum ui ni, kandkʉn poⱡ ndui nʉndrʉn!” nitim. \s1 Jisas Manga Wingti Ou Ila Purum \p \v 45-46 Wote Jisas ni, manga wingti ou ila mukʉr mba, mukʉr kng sipsip na mel mbʉ nga rarʉp rok morung wamp mbʉ, ropa makrʉpa, pena ndupa nimba mel, “Buk Wingti ila, Got ndi, nimba mel, \q1 ‘Na nga manga ei, atinga manga! Wote enim ndi, kandʉk kelik tʉk mel rarʉp manga randʉnmin ei ka!’” nitim. \p \v 47 Ui mbila rʉk rʉk, Jisas manga wingti ou ila moⱡpa, wamp ik mbo inditim. Ni kʉn, wu pris kuimbal morung, mi ik mbo wu na, wu nuim na mat morung nimbʉ ndi, Jisas rop kundmin nʉk pilik, nombuⱡa mat kurʉrʉng. \v 48 Wote, wamp mbʉ ndi, Jisas nga ik nitim mbʉ nga ti, wak rui narʉpʉn pilmin mint nʉk pʉtʉng. Wote, wu nuim mbʉ ndi, Jisas ruing ei nga ⱡawa mat kandʉk ti natʉtʉng. \c 20 \s1 Wamp Mbʉ Ndi Jisas Waldʉk Nim Ronduⱡ Ei Nam Ndi Ngurum Nʉtʉng \p \v 1 Wote ui ti kʉn, Jisas ndi, manga wingti ou nila, wamp mbʉ ik mbo endpa, Rʉnang lk Kai mbʉ nga ik puⱡ mbʉ, nimba ngumba murum. Ni kʉn, wu pris kuimbal mat kʉn, mi ik mbo wu na, manga wingti rʉp wu mat kunda, Jisas murum nila orung. \v 2 Wote, wu mat ndi, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Nim ronduⱡ nant ei nga, tek molkʉn uⱡ mbʉ en? Nam ndi, nim ronduⱡ ngʉⱡnga, uⱡ mbʉ en ei, tʉn kundkʉn nin ka!” nʉtʉng. \v 3-4 Wote Jisas ndi, ik nʉtʉng ni, punt ropa nimba mel, “Na ndi, enim ik ti waldʉp nʉnt ei, na kundʉk nʉi! Unt Jon ndi, wamp nu tinditim uⱡ ei, Got nga muⱡ ila uⱡ ei, muna mʉi kona wamp nga uⱡ ei nda?” nitim. \v 5 Wote, wu nimbʉ ndi, en enim ik palk nʉk mel, “Tʉn ndi, Got nga muⱡ kona uⱡ ei, nimʉn ndam, wote Jisas ndi, tʉn kundpa, nimba mel, ‘Enim nambuⱡ emel, Jon nga ik ei, mondʉk pili napʉtmʉn nimba.’ \v 6 Wote tʉn ndi, ‘Mʉi kona wamp nga uⱡ ti nimʉn ndam,’ wamp mbʉ ndi pora, ik ei pilik kʉn, tʉn ku ndi ruing. Nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Jon ei, painui wu ti nʉk pʉtmʉn,’” nʉtʉng. \v 7 Uⱡ ei nga pilik kʉn, Jisas nga nitim ik ni, punt rok nʉk mel, “Jon wamp nu tinditim uⱡ ei, kona nant orunga kandpa titim ei, tʉn pili napʉtmʉn,” nʉtʉng. \v 8 Wote Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim ninmin uⱡ ei mel ku, na nga ronduⱡ tep moⱡʉp, kongun etʉp et uⱡ mbʉ, enim kundʉp ni nʉnimp mon ku!” nitim. \s1 Wain Pana Rʉp Wu Kit Mat Nga Ik Ek \p \v 9 Wote Jisas ndi, ik ek ti ropa, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ti ndi, nde wain pana ti raⱡpa pendpa kʉn, wu mat ndi, kongun etʉk ku moni tʉk, elim nga mat tʉndʉk, teing nimba ngumba pendpa, mang kona ila wak ropa, kona elpa tila mba, ui ruⱡ etpa murum. \v 10 Wote, wain mong ranggʉk ting ui ei kʉn, elim nga wain pana ila, elim wain mong mat ranggʉk ngeing nimba kongun wu ti, tʉpa mundrum. Wote, wain pana ila morung wu nimbʉ ndi, kongun wu ni, tʉmbʉⱡ rok, pep rorung ila wu ni, kelpa wei yant urum. \v 11 Wote, elim nga kongun wu ti, ku tʉpa mundrum ila urum. Wu ni, i ku etʉk rok, kit mondʉk, makrʉk mundrʉng ila, kelpa wei yant urum. \v 12 Wote, elim nga kongun wu ti, ku tʉpa mundrum ila urum. Wu ni, rok kit mondʉk, tʉk ekit kundrung. \v 13 Wote, wain pana puⱡ wu ni ndi, elim nimba mel, ‘Akup na nambuⱡ ti, itimp nda? Na nga kang wu numan ngur ei mint, tʉp mundamba kʉn, wu ei nga nim ik ei, tʉk ou nduk, kum tek piling nʉmp pʉnt!’ nitim. \v 14 Wote, wain pana rʉp etʉng wu nimbʉ ndi, kandrʉng mel, kangʉm wu ni urum ila, en enim ik mat nʉk mel, ‘Wain pana ei, kang wu ei ndi moⱡpa, wote tʉmba uⱡ ei mon. Tʉn ndi, wu ei rop kondpʉn, wain pana ei tʉndʉn ndi, rʉp itʉmin,’ nʉtʉng. \v 15-16 Wote, wu nimbʉ ndi, kang wu ni, wain pana nila rok, tʉk ekit nduk, wote rok kondrung. Wote, wain pana puⱡ wu ei ndi, wu mbʉ kʉn, namba uⱡ ti etmba nda, nimba? Jisas ndi, wamp morung mbʉ, waldpa nimba mel, “Puⱡ wu ei ndi, wain pana rʉp wu mbʉ, ropa kondpa kʉn, wote wain pana mbʉ tʉpa, wu mat elpa rʉp iteing nimba ngumba,” nitim. Wamp nimbʉ ndi, Jisas nga nitim ik ni, pilik nʉk mel, “Uⱡ ei mel kapⱡa iti natʉmba!” nʉtʉng. \v 17 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ, kandpa kʉn, nimba mel, “Enim mon nʉng ndam, wote Got nga Buk Wingti ila ik morum kʉⱡ nga puⱡ ei, etʉk ning mel nant? \q1 ‘Manga rʉki wamp mbʉ ndi, nde ti, kit nʉk, wak rok mundʉk, ketʉng nde ni ndi, akup manga ei, ambuⱡpa ronduⱡ mundpa morum,’ nʉtʉm. \p \v 18 Wote, wamp nam ti, ku pol ila tʉpa kawa ndupa, rom ndam, wamp ei, ondpa kel kel etmba. Wote ku ei ndi, mana omba wamp ti, rom ndam, wamp ei ropa, nem nem ndupa tʉmba,” nitim. \v 19 Wote, mi ik mbo wu na, wu pris na mbʉ molk pʉtʉng mel, Jisas ndi, ik ek ropa nitim ei, en enim kundpa nitim. Nambuⱡ emel, enim pilik kʉn, Jisas tʉpʉn imp muⱡmin nʉk pʉtʉng. Ni wote, wamp mbʉ nga mundmong endʉtʉng. \s1 Ku Moni Takis Ngurmin Uⱡ Ei Nga Jisas Waldʉtʉng \p \v 20 Ni kʉn, Jisas nga itim uⱡ mbʉ, tʉk kongundʉk rʉp etʉk kʉn, wu mat kandʉk tʉk, Jisas nga itim uⱡ mbʉ, tʉk mundeing nʉk tʉk mundrʉng. Wu kit mbʉ ndi, kun kai ralk molk kʉn, Jisas ik mat nimba ⱡawa tangga, imp moⱡpʉn wu gapman kuimbal ei nga, kot endangga nʉk etʉng. \v 21 Wote, wu nimbʉ ndi, Jisas ni, waldʉk nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Tʉn ndi, pʉnmʉn ei, nim ndi, wamp mbʉ ik kun kai mat mint kundkʉn ni, kun en. Wote nim ndi, wamp nuim mbʉ nga mundmong indi nandʉn, mon. Nim ndi, Got nga ik kupa petʉm mbʉ mel, wamp ik mbo endʉn. \v 22 Akup nim ndi, namba nʉkʉn pʉn? Tʉn ndi, wu nuim mumuk Sisa ku moni takis nguimin uⱡ ei, kapⱡa muna mon, nda?” nʉtʉng. \v 23-24 Wote, wu mbʉ nga kol rok nʉtʉng ik ni, Jisas ndi, pilpa pora ndupa kʉn, nimba mel, “Ku moni ti na, tʉk ora ndʉi! Wamp kuimp keta ti kʉn, mbi kʉn morum ei, wamp nam nga nda?” nitim. Ni kʉn, wamp mbʉ ndi, ik punt rok, nʉk mel, “Wu nuim mumuk Sisa nga kuimp keta morum,” nʉtʉng. \v 25 Wote Jisas ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim ndi, Sisa nga mel mbʉ kandʉk kʉn, Sisa ngʉk, wote Got nga mel mbʉ kandʉk, Got ngʉk itʉi!” nitim. \v 26 Jisas nga punt ropa nitim ik ni ndi, wu mbʉ nga numan orunga roⱡnga, wamp morung ni kʉⱡ ndi, Jisas imp muⱡing ei nga, uⱡ ⱡawa ti kandʉk, ti natʉk kʉn, ik ti ni nandʉtʉng. \s1 Wamp Kolk Tikil Rormʉn Uⱡ Ei nga Jisas Waldʉtʉng \p \v 27 Wote, Sarusi wu rʉⱡaip mat, Jisas murum kona nila orung. (Wu mbʉ ndi, wamp korung nimbʉ, ⱡoprʉk yant ui nʉwing, nʉtmʉn.) \v 28 Wu nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Moses nga mi ik ila ik ti, mon ropa pinditim ei ndi, nimba mel, ‘Wu ti ndi, amp tʉpa mondpa, kangambuⱡa mi naimbʉpa kuⱡangga kʉn, wote ʉngʉn wu ti ndi, amp wiya ei, tʉpa ʉngʉn nga koⱡ ila kangambuⱡa mendʉmba,’ nʉtʉm. \v 29-31 Kona tilinga, wu ʉngʉnʉl 7 kat morung. Wu komun ei ndi, amp titim. Amp ei, kangambuⱡa mi naimbʉpa, kurum. Wote, wu ʉngʉn ti ndi, amp wiya ei, tʉpa kʉn, kangambuⱡa mi naimbʉpa, kurum. Wote, wu ʉngʉn merʉng orunga ti ndi, i etpa amp ei titim. Wote, wu ʉngʉnʉl 7 kʉⱡ ndi pora, amp ei, tʉk kapⱡa endʉk kʉn, kangambuⱡa mi naimbʉk kolk pora ndurʉng. \v 32 Wote, akil tepa, amp wiya ni, kurum ku. \v 33 Wu 7 kʉⱡ ndi, amp ei, tʉk mek andrʉng. Ei nga wote, wamp korung mbʉ, ⱡoprʉk kont moⱡʉng ui ei kʉn, amp ei, wu nam nga moⱡmba nda?” nʉtʉng. \p \v 34 Wote Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Akup nga ui ila wamp kont molk kʉn, wu amp nʉk mormin. \v 35 Wamp korung mbʉ nga mat, Got ndi, muⱡ kona teing nimba pitim mbʉ, wote ⱡoporpa kont mondum ei kʉn, wu amp mel rʉp rok, muⱡi nʉmbʉⱡing mon. \v 36 Got ndi, wamp on kona mbila, ropa rut ndangga kʉn, anggelo ralk, Got nga kangambuⱡa mel mbʉ muⱡing. Wote aldpa, kuⱡi nʉⱡing, mon. \v 37 Wamp kui mbʉ, ⱡoprʉk kont muⱡing uⱡ ei nga, Moses ndi, tʉn kʉn nimba pora ndurum. Nde waⱡ kat ndip nurum ila, ik timan unt nga kʉⱡ nga, Moses ndi, nimba mel, ‘Wu Nuim ei, Eiparam, Aisak, Jekop na kʉⱡ nga Got ei!’ \v 38 Wamp mbʉ pora, Got elim nga kuimp keta ila kont mint muⱡing. Uⱡ ei nga, Got ei, wamp kui mbʉ nga Got ti, mon!” nitim. \v 39-40 Wote, Jisas nga ik nitim nimbʉ, mi ik mbo wu mat ndi, punt rok, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim ik kai mat punt ron ei ka!” nʉtʉng. Wote wu nimbʉ ndi, Jisas murum nila mundmong endʉk, ik mat waldʉk ni nandʉtʉng. \s1 Kraist Ei Wu Nam Nga Kangʉm? \p \v 41 Wote Jisas ndi, Perisi wu mbʉ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Got nga ngurum wu Kraist ei kundʉk, Depit kangʉm nʉtmin nda? \v 42 Buk Sam ila, Depit elim ndi, nimba mel, \p ‘Oⱡa Nuim ei ndi, Na nga Nuim ei kundpa, Na nga ki mbo orunga okʉn muⱡana, \v 43 Na ndi, nim nga el puⱡa wamp mbʉ, tʉp nim nga kʉmp mundin ei nga, nde pol mel indimp,’ nitim. \p \v 44 Depit elim ndi, Kraist nga nindpa kʉn, elim nga Wu Nuim ei nitim. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, aldpa Kraist kundʉk, Depit kangʉm nʉtmin nda?” nitim. \s1 Mi Ik Mbo Wu Mbʉ Nga Uⱡ Etʉng Mbʉ Mel \p \v 45-46 Wamp mbʉ ndi, Jisas ik nitim nimbʉ, pilik moⱡʉngina, Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim ndi, mi ik mbo wu mbʉ nga pilik, tʉk mendʉk muⱡʉi! Wu mbʉ ndi, wal pʉki roⱡ mbʉ mint, numan ngʉk pakʉk andʉk kʉn, wamp mou rok molk etmin kona mbila, en enim tʉk ou nduk, rawe etʉk, numan ning ngʉk pilik etmin. Wote, atinga manga kel mbila puk, nde pol kuimbal mbila, wamp kʉnangina mint muⱡmin nʉk pilik numan ngʉk etmin. Wote, wamp rʉng nok etmin mbila puk, nde pol kuimbal molk etmin. \v 47 Wote, amp wiya mbʉ tʉk, wʉlʉ mundʉk kʉn, kng mel mbʉ kindʉp nok tʉk, atinga ruⱡ wei mat, ik kol rok rormin ku. Got nga wamp kʉmp tʉmba ui ila, wu mbʉ, mbun mindil mam mat ting,” nitim. \c 21 \s1 Amp Wiya Ti, Got Kʉn Angge Nimba Ku Moni Ngurum \p \v 1 Ui ti kʉn, manga wingti ou nila mba moⱡpa, kʉndrʉm mel, ku moni ou nduk ambʉrmin wamp nimbʉ, nde ket nila angge ku moni ngorung. \v 2 Ui ni kʉn, amp wiya kurpa ti, ku kuⱡi kel raⱡ mepa omba, nde ket ila mana nduⱡnga kʉndrʉm ku. \v 3 Uⱡ ni, Jisas ndi, kandpa moⱡpa, nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa ti kundʉp nʉnt. Amp wiya kurpa ei, ku moni ngunum ei ndi, moni minal mundʉnmʉn wamp mbʉ, tʉpa mana ndupa ngunum. \v 4 Ku moni ou nduk ambʉrmin wamp mbʉ ndi, ku moni mat, mang kona tek, ku moni mat mek ok, Got kʉn angge nʉk ngʉnmʉn. Wote, amp wiya ei, elim rʉng nomba ku ti mon, tepa moⱡum ku moni waⱡum, kuraⱡ pʉi mepa omba ngunum,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Manga Wingti Ou Ei Kit Moⱡmba Nitim \p \v 5 Wote, wamp mat ndi, manga wingti ou ni, kandʉk nʉk mel, ku eng nui kai mat kʉn, mel kai mat, Got kʉn angge nʉk ngʉk, manga wingti ou ei, ou nduk etmin ei ka, nʉtʉng. \v 6 Wote Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Akup enim ndi, mel mbʉ, kandʉk ninmin. Wote ui ti om ei kʉn, ku ti natʉmba, mon. Wote, ku mbʉ pora, mana mba,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Mbun Mindil Puⱡi Omba Nitim \p \v 7 Wote, wamp nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim uⱡ nʉn mbʉ, nant kʉn pemba nda? Namba uⱡ ti unt itangga, tʉn kandʉp muⱡamina kʉn, wote uⱡ nʉn mbʉ, ekit omba nda?” nʉtʉng. \p \v 8 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Enim pilik, tʉk mendʉk muⱡʉi! Wamp mat ndi, ik kol rok, na nga mbi tek, nʉk mel, ‘Na wu Jisas ont. Ui nimbʉ, akup nondpa pora nimba,’ enim ning. I nʉng ndam, enim ik ei, pilik pep rui nʉrʉi mon!’ \v 9 Ei, enim kʉn, pilangina kʉn, el mam mat enmin nʉng ndam, enim mundmong iti nʉtʉi mon! Uⱡ mbʉ, kuimp tepa ekit omba, wote muⱡ mʉi raⱡ ui ila, tʉkrʉpa pora ni nanʉmba mon!” nitim. \v 10 Wote Jisas ndi, wamp ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Wu rʉⱡaip kat ndi, wu rʉⱡaip kat kʉn el iting. Wu king ti nga rʉⱡaip kat ndi, wu king ti nga rʉⱡaip ei kʉn, el iting ku. \v 11 Wote, kona kilimbʉmp mam mat etpa, kump kun mat tiyangga. Wote, kona mat ila kui mam mat, kandʉk ting ku. Wi muⱡ ila uⱡ to elpa elpa mat kandʉk, wote uⱡ elpa elpa mat ndi, tʉn etpa mundmong endʉmba ku. \p \v 12 “Wote uⱡ mbʉ, nondpa ui nʉwangga kʉn, enim tʉk imp molk, etʉk kit munding. Wote, enim manga wingti mbila, mek mukʉr puk kot endʉk, kan ngʉk iting. Uⱡ ei, nambuⱡ emel, na nga mbi enim kʉn tetʉm ei nga kandʉk, tʉpʉn mana nduimin nʉk enim, mek wu king na, gapman na mbʉ nga kuimp keta mbila, mek ping. \v 13 Uⱡ mbʉ, ekit om ei kʉn, enim ronduⱡ mundʉk molk, Rʉnang Ik Kai mbʉ nʉk ngʉi! \v 14 Wote enim ndi, namba ik mat, punt ropʉn nimin nda nʉk, numan ou nduk pili nʉpilʉi! \v 15 Ui ila nanim ndi, enim nga numan ila ik kai mat ning mbʉ, mbo rʉndamba kʉn ning. Wote, enim nga el rui wamp mbʉ ndi, enim nga nʉng ik ei, tʉk roi nduk rok, mana nduk iti nʉtʉng. \v 16 Enim nga tipamʉl mamʉl na, ʉngʉnʉl na, wamp puⱡ na, mema tenda wamp ni mbʉ ndi, enim wamp mat tʉk, el rui wamp mbʉ ngangina, enim rok kunding. \v 17 Wote, wamp mat ndi, enim kʉn popʉⱡ mondʉk iting uⱡ ei, nambuⱡ emel, na nga mbi ei, enim kʉn tiyangga kandʉk iting. \v 18 Wote, enim nga peng ndi tenda ti, ama mana pi napʉmba mon. \v 19 Uⱡ eng ei ndi, en enim nga wamp kont mul uⱡ ei, etʉk ting, ronduⱡ mundʉk molk, en enim nga kont mba mul uⱡ etʉk, peng kont ting. \s1 Jisas Ndi, Jerusalem Kona Peng Ou Ei Kit Moⱡmba Nitim. \p \v 20 “Wote, enim molk kʉnangina kʉn, el wu mat ok, Jerusalem kona peng ou ei, tʉk pok eng ndam, kona peng ei, etʉk kit munding ui ei, nondpa tangga iting. \v 21 Ui ei kʉn, Juriya kona ila wamp mbʉ, nung nʉk, komnga mong mbila oⱡa ping. Wote, Jerusalem kona peng ou ila wamp mbʉ, kona peng ei, wak rok, kona mat ila ekit ping. Kona peng ei nga ekit orunga petmin wamp mbʉ, wote ok, rukʉr pi nʉping. \v 22 Wamp nga uⱡ kit etmin mbʉ, ui ei kʉn, Got ndi, punt rondʉmba. Ik ei, Got nga Buk Wingti ila petʉm uⱡ ei, wote omba kupa etmba. \v 23 Akup ui ila, amp mat kangambuⱡa mondʉk mormin. Wote, amp mat kangambuⱡa aim nguk mormin mbʉ, mbun ting. Mbun mindil mam mat, mʉi kona ila pem ei kʉn, Got nga popʉⱡ ei, wamp mbʉ kʉn punt romba. \v 24 Ui ei kʉn, el rui wamp mbʉ ndi, wamp mat koiya ndi rok kunding. Wote, wamp mat tʉk mek puk, mʉi kʉmp mat ila kan nguk mundangina ping. Ik nʉpʉl wamp mbʉ ndi, Jerusalem kona peng ei, rok wapra pendʉk muⱡangina, en enim nga ui ni wei pora noimba. \s1 Wote Got Kangʉm Jisas Kraist Ni, Yant Omba \p \v 25 “Uⱡ i tangga kʉn, oⱡa muⱡ ila ant, kalimp na, mipil na mbila, uⱡ elpa elpa mat itangga kʉn, mʉi kona ila pora, num kuta rʉk nangga, wamp mbʉ ndi, pilik min ngʉn mundʉk, mundmong etʉk muⱡing. \v 26 Wamp mbʉ ndi, uⱡ em ei kandʉk, namba uⱡ mat enim nda nʉk, mundmong etʉk muⱡangina kʉn, mil mal tʉpa ropa mundʉmba. Wote ni kʉn, muⱡ ila mipil mbʉ roka nimba. \v 27 Uⱡ mbʉ kandʉk muⱡangina, wote Got nga kangʉm Jisas Kraist ni, kopa pol ila rʉpʉndi rʉⱡang mbʉ, tʉpa pakʉpa wangga kʉning. \v 28 Wote uⱡ mbʉ, puⱡ mondpa tangga kʉn, enim wamp mbʉ ndi, anggilik molk, oⱡa nduk kandʉk muⱡangina kʉn, Got ndi, enim etpa rukʉr tʉmba ui ei, nondpa omba, pora nimba,” nitim. \s1 Nde Ui Mʉn Etʉm Ei Mel Tʉk Mundʉi! \p \v 29 Wote Jisas ndi, ik ek ti ropa, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim nde ui kʉⱡ kandʉk kʉn, nde mat kʉnʉi! \v 30 Nde ui mʉn etʉm uⱡ ei kandʉk kʉn, akup kona ant mba enim nʉtmin. \v 31 Uⱡ ei mel ku, enim ndi, kʉnangina uⱡ mbʉ mel, pem ndam, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, nondpa omba, pora nimba ei nga etmba. \v 32 Na ndi, ik kupa ti, enim kundʉp nʉnt! Akup nga ui ila mormin wamp mbʉ nga mat, kolk pora ni nʉnangina kʉn, uⱡ mbʉ mel pemba. \v 33 Wote ui ei kʉn, muⱡ mʉi raⱡ pora nimba. Wote, na nga ik ei, pora ni nanʉmba,” nitim. \s1 Enim Kandʉk Tʉk Mendʉk Muⱡʉi! \p \v 34 “Uⱡ ei nga, enim wamp mbʉ pilik, tʉk mendʉk muⱡʉi! Enim rʉng na, nu ronduⱡ na mbʉ, ou nduk nui nandʉk, mʉi kona mel mbʉ nga mint, numan ngui nganggʉk muⱡʉi! Wote, enim uⱡ mbʉ ndi, mana tʉm ndam, Got nga ui ei, tʉngʉnda mint ekit omba, enim kui mil mel, pira tepa romba. \v 35 Mʉi kona mbila mormin wamp mbʉ pora, Got nga ui ei ndi, kandpa tʉmba. \v 36 Enim rʉk rʉk uⱡ mbʉ nga kandʉk, tʉk mendʉk, Got kʉn atinga rʉk rʉk rok, ronduⱡ tʉk itʉi! I eng uⱡ ei ndi, Muⱡʉl Wu Kupa om ei kʉn, elim nga kuimp keta ila ronduⱡ mundʉk, anggilik muⱡing,” nitim. \v 37 Ui mbila rʉk rʉk, Jisas ndi, manga wingti ou ila wamp mbʉ, ik mbo endpa kʉn, rumbʉⱡ rurum ei kʉn, Olip Komnga ila oⱡa mba, moⱡmba purum. \v 38 Wamp mbʉ ndi, mʉkʉlmʉ unt, manga wingti ou ila ok, Jisas nga ik nitim mbʉ, pilik kun etʉng. \c 22 \s1 Juras Ndi Mi Tepa Jisas Ni Wu Nuim Mbʉ Tʉp Nguimp Nitim \p \v 1 Bret yis mundi namʉndʉrmin Mowi Kor ui ei, mbi tek, Pasopa rʉng normin. Ui ei nondpa mel pitim. \v 2 Ni kʉn, mi ik mbo wu na, Perisi wu na mbʉ ndi, wamp mbʉ nga pilik, mundmong etʉk, nʉk mel, “Namba uⱡ ti etpʉn, Jisas imp moⱡpʉn, rop kundmin nda?” nʉk pʉtʉng. \v 3 Kitip kʉni wu 12 kʉⱡ nga wu ti nga mbi, Juras, mbi ti tek, Iskariyot nʉtʉng. Wu ni, Seitan ndi, rukʉr orunga moⱡpa, kunt kunt rurum. \v 4 Juras ni mba, wu pris kuimbal na, manga wingti ou mbila wu nuim nimbʉ kʉn, rʉk murum. Jisas tʉpa, wu kʉⱡ ngumba ei nga nombuⱡa ti kʉrʉrʉm. \v 5 Wu nimbʉ, numan mam ti, Juras kʉn nguk, Juras kandʉk, ku moni na mat nguimin nʉk nʉtʉng. \v 6 Wu ni kʉⱡ nga nʉtʉng ik ni, Juras ni, kapⱡa nimba, Juras ndi, Jisas tʉpa, wu kʉⱡ nga ki kaimp ila ngumba. Ei nga, nombuⱡa mam ti, kurpa nokundpa, moⱡpa mba, wote wamp mbʉ, Jisas kʉn rʉp rok, muⱡi nambʉⱡangina kʉn, kiyang nʉmp, Jisas tʉp nguimp nimba pitim. \s1 Kitip Kʉni Wu Raⱡ Ndi, Pasopa Nuing Ei Nga Tʉk Kun Etʉnggil \p \v 7 Mowi kor mormʉn ant ila bret yis mundi namʉndʉrmin ui ei urum. Ant ei kʉn, kng sipsip waⱡ mat rok, Pasopa rʉng nuing ei nga tʉk kun etʉng. \v 8 Wote Jisas ndi, Pita kʉn Jon raⱡ, kuimp tepa tʉpa mundpa kʉn, kundpa nimba mel, “Enmbil pukʉⱡ, Mowi Kor rumbuⱡ ila rʉng nuimin mat, tʉkʉⱡ kun itinggil pʉl!” nitim. \v 9 Wu raⱡ ndi, Jisas kʉn int ndukʉⱡ, waldkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Tʉn nga rʉng nimin mbʉ, kona nant tila, tʉpʉⱡ kun itimbil, nʉkʉn nʉn ei?” nʉtʉnggil. \v 10-11 Jisas ndi, wu raⱡ, kundpa nimba mel, “Enmbil pukʉⱡ, Jerusalem kona peng ila panggila kʉn, wu ti, nu ming mam ti, nu kuⱡpa mepa om wu ei, pep rokʉⱡ pukʉⱡ, wu ei mba, mukʉr pum manga ila, mukʉr pukʉⱡ kʉn, manga puⱡ wu ei, waldkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, ‘Ik mbo wu ei ndi, nim waldpa, na nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, Pasopa rʉng moⱡpʉn nimin, manga kʉkaⱡ ei nant nda?’ tʉl tʉkʉn, ora ndana kʉn, \v 12 wu ei ndi, enmbil tʉpa ora ndumba ei, manga kʉkaⱡ oⱡa orunga ila, rʉng noⱡʉp nuimin mel mbʉ pora, tetʉm kona ila mel mbʉ, tʉkʉⱡ kun etkʉⱡ muⱡʉl!” nitim. \v 13 Wote, wu ni raⱡ, pukʉⱡ kandrʉnggil mel, Jisas ndi, nitim uⱡ nimbʉ mel pitim. Wote, rʉng nuing nimbʉ, tʉkʉⱡ kun etkʉⱡ morunggil. \s1 Jisas Ndi, Bret Kʉn Wain Raⱡ Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Ngurum. \p \v 14 Rʉng nuing ui ei, nondpa itim ila, Jisas na, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn kunda, rat pol nila morung. \v 15 Kona ila, Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na akup enim kʉn rʉp rop moⱡʉp, Pasopa nimin ei, numan enim. Wote, na mindil nuimp!” nitim. \v 16 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa kat kundʉp nʉnt. Na enim kʉn rup ropʉn moⱡpʉn, Pasopa rʉng ti, wote nui nʉnmʉn. Wakʉt, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ kupa ei, ekit om ei kʉn, Pasopa rʉng ei nga puⱡ ei, mot nʉm kʉn, na kʉning,” nitim. \v 17 Wote Jisas ndi, nu wain ming n, tʉpa ambuⱡpa oⱡa ndupa, Got kʉn angge nimba, wote kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim ya nu ming ngʉnt ei, kʉmp tʉk nʉi! \v 18 Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Akup nga ant ila enim kʉn, ming ila nu wain nont ei manda. Wote, na nu wain enim kʉn, moⱡʉp nuimp ei, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, ekit om ei kʉn nuimin,” nitim. \v 19 Wote Jisas ndi, bret ni tʉpa ambuⱡpa, puk ropa oⱡa ndupa, Got kʉn angge nimba, tʉpa elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ ngumba, nimba mel, “Ya ei na nga kʉng ei, ei ndi, enim tʉpa rʉpʉndangga nʉmp ngʉnt. Enim tʉk nok molk, wote na pilik mint muⱡeing nʉmp ent,” nitim. \v 20 Rʉng nok pora nduⱡmina kʉn, wote nu wain ming ni tʉpa, ambuⱡpa oⱡa ndupa, Got kʉn i ku etpa, angge nimba kʉn, kitip kʉni wu kʉⱡ ngumba, nimba mel, “Ya nu wain ming ei, na nga mema ei, enim kʉn nʉmp mʉi ruimp mema ei, oi nimba kʉn, enim tʉpa rapʉndʉmba,” nitim. \p \v 21 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ya kʉnʉi! Na ki ambuⱡpa tʉpa, el puⱡa wu mbʉ nga ki kaimp ila ngumba wu ei, na kʉn nondpa rat pol ila morum wu ei. \v 22 Wu ei nga Muⱡʉl Wu Kupa ndi, nombuⱡa mam ti unt to ropa tinditim ila pep romba. Wu ti ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, tʉpa el puⱡa wu kʉⱡ nga ki kaimp ila ngum wu ei, mong mam ti tʉmba!” nitim. \v 23 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, en enim int yant etʉk, waldʉk nʉk mel, “Uⱡ ei, nam ti ndi, etmba nda?” nʉtʉng. \s1 Kitip Kʉni Wu Ni Kʉⱡ, Ik Palk Nam Ti Kuimbal Moⱡmba Nda Nʉtʉng \p \v 24 Wote, kitip kʉni wu kʉⱡ, en enim nga rʉk ila, puⱡ mondʉk ik palk, wu nam ti, kuimbal moⱡmba nda waldʉtʉng. \v 25 Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Wu king mat, wamp rʉⱡaip mat nga kuimbal molk, wamp mbʉ rʉp etʉk etmin wu kʉⱡ, uⱡ kai mbʉ elingina, mbi moⱡpa etʉm. \v 26 Wote, enim uⱡ ei mel iti natʉnmʉn, mon ei ka! Wu nam ti, kuimbal muⱡimp nimba pilim wu ei omba, akil tiyangga! Enim nga kuimbal moⱡpa, rʉp itimp nimba pilim wu ei ndi, enim tʉpa rapundpa kindmant kongun endpa tangga! \v 27 Enim pilʉi! Nam kuimbal moⱡmba? Wu nam ti, rʉng nomba moⱡum ei, muna kindmant wu ti, rʉng kaⱡpa mepa om ei? Rʉng moⱡpa nom wu ei, kuimbal moⱡmba. Wote, na ya enim nga rʉk ting ila moⱡʉp, enim tʉp rapʉndʉp, kindmant kongun endʉp mor. \p \v 28 Uⱡ mat ndi, na oⱡa tʉpa kanʉmba om ndam, enim na kʉn kunda, rʉp rok muⱡing ei ka! \v 29 Na nga Tipam ei ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, na ngurum. Na ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, akup enim nguimp. \v 30 Got nga wamp tʉpa mumuk rui kona na ndi, enim nguimp kona ila enim rat pol mbila molk, rʉng na, nu na mel mbʉ nuing. Enim rat pol kai mbila molk, wote Isrel wamp rʉⱡaip 12 kʉⱡ, kʉmp tʉk iting,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Nimba Mel, “Pita Ndi, Na Tʉpa Mbʉ Ngumba,” Nitim. \p \v 31 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Saimon, Saimon, nim kum tekʉn pili! Seitan ndi, enim nga mondpa pili oⱡa tʉpa, kanmba uⱡ ei, nimba pora ndum. Uⱡ ei, wit mong kʉⱡ ambulk, mʉk tʉk, elim muna kʉn, ⱡawa kʉⱡ purum ni mel, enim kʉn etmba ei ka! \v 32 Na ndi, enim nga tʉp rapʉndʉp, atinga rondʉp pora ndʉnt uⱡ ei ndi, nim nga mondpa pili ei, mana pi napʉmba. Nim wote, kelkʉn ropʉl rokʉn, na kʉn yant okʉn, nim nga ʉngʉnʉl kʉⱡ, nʉkʉn ronduⱡ mundi!” nitim. \v 33 Pita ndi, int ndupa, Jisas kundpa nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim kan manga ila pun ndam kep, kun ndam kep, na kunda rʉp ropʉⱡ mbil mint,” nitim. \v 34 Jisas ndi, Pita ni, kundpa nimba mel, “Pita, akup rumbʉⱡ ila, kʉi kulda rui nʉri! Nim ndi, na pili napʉt nʉkʉn, raldika indin,” nitim. \s1 Jisas Ndi Koiya, Ku Moni, Na Wal Mel Mbʉ Nga Nitim \p \v 35 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na ndi, enim unt tʉp mundʉr ni kʉn, ku moni wal na, kʉmp rʉk na mel mat, mek pi naprʉng ni kʉn, enim mel mat nga mon ndurum, muna mon?” nitim. Wu kʉⱡ ndi, “Mon ndi nʉndrʉm!” nʉtʉng. \v 36 Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ku moni na, wal na mel mbʉ tʉk mek, kur koiya ti natʉm wu ti, elim nga wal pʉki kʉⱡ tʉpa, wamp mat kʉn, kur koiya rarʉp ropa tangga! \v 37 Uⱡ ei, nambuⱡ emel, Buk Wingti ila, Muⱡʉl Wu Kupa ei nga, nʉtʉm ni mel, ‘Wu ei, elim wamp mbʉ ndi, etʉk kit munding,’ nʉtʉm. Ni mel, na ndi, enim kundʉp nʉnt. Uⱡ kʉⱡ, na kʉn pemba. Buk Wingti ila uⱡ kat, na kʉn omba nʉtʉm kʉⱡ, akup omba kupa etmba. \v 38 Kitip kʉni wu kʉⱡ ndi, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Wu Nuim ye! Nim ya kʉni! Tʉn koiya raⱡ mint, tepʉn mormʉn,” nʉtʉng. Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Koiya raⱡ manda,” nitim. \s1 Jisas Ni, Mba Komnga Olip Ila Atinga Rurum \p \v 39 Jisas ni, kona murum ni, wak ropa mba, wi Komnga Olip nila, atinga unt rurum uⱡ ei mel, romba purum. Elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, akil tek pep rok purung. \v 40 Komnga ila ruk puk kʉn, Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim atinga rok mint muⱡʉi! Ei nga wote, uⱡ mbun mindil mbʉ, enim kʉn ui nʉwangga!” nitim. \v 41-42 Nimba pendpa, Jisas ndi, wu kʉⱡ, wak ropa mba, ruⱡ etpa mel, mura ropa mondpa, atinga ropa, nimba mel, “Wuta! Nim nga numan ei ndi, na nga mindil nuimp uⱡ ei, timp nin ndam, timp. Nim ndi, na nga numan ei pep rui nʉri, mon! Nim nga numan ei ndi, pin uⱡ mbʉ mel iti!” nitim. \v 43 Ni kʉn, muⱡ kona anggelo ti ndi omba, Jisas etpa ronduⱡ mundrum. \v 44 Jisas ni pitim ei, mbun itim ila, atinga ronduⱡ mundpa roⱡnga, elim nga kʉng ila kur mema raⱡ nu mel, oi nitim. \p \v 45 Wote, atinga ropa pora ndupa, oⱡa anggilpa omba, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ, kʉndrʉm mel, numan mbun minal tʉk, ur pek morung. \v 46 Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim ur mint pek mormʉn? Oⱡa molk, atinga rok mint muⱡʉi! Tʉpa kawa ndangga, uⱡ mbun pi mbʉ, enim kʉn wangga, enim mana ping,” nitim. \s1 Jisas Ni, Tʉk Imp Morung \p \v 47-48 Jisas ni, ik nimba moⱡnga kʉn, wu rʉⱡaip mam ti orung. Kitip kʉni wu 12 kʉⱡ nga wu ti nga mbi, Juras nʉtmin. Wu ei ndi, wu kat nombuⱡa ora ndupa, mepa urum. Juras ni, Jisas kʉn nondpa omba, keta nu ropa nuimp nimba itim. Wote, Jisas ndi, Juras waldpa, nimba mel, “Juras, nim ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, keta nu rok nokʉn, wote wu ei, tʉkʉn el puⱡa wu kʉⱡ, nguin pilkʉn en ei?” nitim. \v 49 Kitip kʉni wu kʉⱡ, Jisas kʉn rʉp rok molk, kandrʉng mel, uⱡ ni kʉⱡ etʉng ila, wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Wu Nuim ye! Tʉn koiya tep mormʉn ei ndi, wu mbʉ ramin ei?” nʉtʉng. \v 50-51 Kitip kʉni wu ti ndi, koiya pinditim ni, ekit tʉpa, wu pris kuimbal ei nga kongun wu ni, koiya ndi, kum mbo orunga ropa, puⱡa rurum ila mana urum. Wote Jisas ndi, uⱡ ni kandpa, nimba mel, “Uⱡ ⱡawa en ei, wak rui!” nitim. Nimba kʉn, wu ni nga kum ni, tʉpa aldpa ropa rʉmp ndupa, mundrum ila kapⱡa itim. \p \v 52 Wote Jisas ndi, wu pris kuimbal na, manga wingti rʉp wu na, wu nuim na mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim kur koiya na, tʉmbʉⱡ na mat, mek onmʉn mbʉ, kindʉp nomba, el ropa ik pili napilim wamp ti, imp muⱡing pilik onmʉn ei? \v 53 Ui mbila rʉk rʉk, na manga wingti ou ila rukʉr mor ni, wote enim ndi, na imp muⱡi nambʉrmʉn ni ka! Akup nga ui ei, enim nga ti pʉnt. Rumbʉⱡ ei ndi, rʉⱡang ei kapⱡa, ropa mana ndumba,” nitim. \s1 Pita Ndi, Jisas Pili Napʉt Nitim \p \v 54 Jisas ni, ik nimba pora nduⱡnga, imp molk mek puk, wu pris kuimbal kʉⱡ nga manga ila mukʉr purung. Pita ni, akil tepa mba, ruⱡ etpa murum. \v 55 Wu mat, manga ei nga paⱡa rukʉr ndip kalk morung kona nila, Pita kunda rʉp rok morung. \v 56 Pita ni, ndip pilpa murum ila, kongun amp ti ruk omba, Pita ni, nem nʉm kandpa, amp ni ndi, nimba mel, “Wu ei, Jisas kʉn rʉp rokʉⱡ, andrʉmbil ndi ka!” nitim. \v 57 Wote Pita ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Jisas ni wu ei, na pili napʉt,” nitim. \v 58 Wote, wu ti ndi omba, Pita murum ni, kandpa mbi ndupa, nimba mel, “Wu ei, Jisas nga rʉⱡaip ila wu ei ka!” nitim. Pita ndi, int ndupa, nimba mel, “Na Jisas nga kitip kʉni wu ti mon!” nitim. \v 59 Wote moⱡnga, ant mong ti omba puⱡnga kʉn, wu ti ndi omba, Pita nem nʉm kandpa, ronduⱡ mundpa, nimba mel, “Kupa mendpʉⱡ, Jisas kʉn Galili kona ila wu raⱡ,” nitim. \v 60 Wote Pita ndi, int ndupa, nimba mel, “Nim nga nʉn, ik ei, na pili napʉt ik mat nʉn ei ka!” Pita ik nimba moⱡʉng mel, tʉngʉnda mint, kʉi kulda rurum. \v 61 Ni kʉn, Nuim ei ndi, tʉpa ropʉl ropa, Pita kanduⱡnga mel, wote elim numan tʉpa mundpa, pitim mel, Wu Nuim ei ndi, ik kat, elim unt kundpa, nitim kʉⱡ pitim. Nimba mel, “Akup rumbʉⱡ ila, kʉi kulda rui nʉri kʉn, nim ndi, na pili napʉt nʉkʉn, raldika indin,” nitim ik kʉⱡ, Pita pitim. \v 62 Wote Pita ni, mindil tʉpa, ka etpa, pena purum. \s1 Jisas Nga Oi Endʉk Tʉmbʉⱡ Ndi Rok Etʉng \p \v 63-64 Jisas imp morung wu mbʉ nga mat ndi, Jisas nga mong raⱡ muⱡ ti ndi, kum rok pendʉk, tʉmbʉⱡ ndi rok, tʉk ik kuldʉk, waldʉk nʉk mel, “Nim wu nam ndi, ronum ei?” ʉldʉ ndukʉn, ni nʉtʉng. \v 65 Wote, wu mbʉ ndi, ik kit mat, Jisas kundʉk nʉtʉng ku. \s1 Jisas Mek Puk Kaunsil Ei Nga Kuimp Keta Ila Purum \p \v 66-67 Mʉkʉlmʉ ant ei oⱡa oⱡnga, Jura nga pris kuimbal wu na, manga wingti rʉp wu na, mi ik mbo wu mbʉ kʉn, mou tenda ila rorung. Mou rok morung kona nila, Jisas tʉk mek, kaunsil ei nga kuimp keta ila puk, nʉk mel, “Nim ndi, tʉn kundʉk ni! Nim Got ndi, tʉpa mundpa kʉn, wamp mbʉ etkʉn, rukʉr ti nitim wu ei, muna wu elpa ti nda?” nʉtʉng. Ei mel, nilingina kʉn, Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, enim ik ei kundʉp, nint ndam, enim ndi, kapⱡa pilik poⱡ ndui nʉnding. \v 68 Wote, enim nam ndi, ik kat waldʉp, nint ndam, enim ndi kapⱡa punt rui nʉring. \v 69 Ei nga akup, Muⱡʉl Wu Kupa ei, kʉmp kʉm mba, Got Ronduⱡ Purum ei nga ki mbo orunga moⱡmba,” nitim. \v 70 Wu nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Nim Got Kangʉm ei?” nʉtʉng. Jisas ndi, wu mbʉ kundpa nimba mel, “Enim pilik nʉnmʉn ei ka!” nitim. \v 71 Wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Namba ik ti, wu mbʉ wi ramina kʉn, ok nangina pilmin? Ya wu ei nga keta mʉn ila, ik nʉnʉm kʉⱡ, tʉn pilpʉn pora ndʉnmʉn,” nʉtʉng. \c 23 \s1 Pailot Nga Kuimp Keta Ila Jisas Ni Mek Purung \p \v 1 Wote, wu nuim nimbʉ ndi pora, Jisas mek, Pailot murum kona ila purung. \v 2 Jisas ni, puⱡ mondʉk, kot endʉk, nʉk mel, “Tʉn kʉnmin ei, wu ei ndi, tʉn nga wamp mbʉ, tʉpa wʉlʉ mundpa, ‘Wu nuim mumuk Sisa, ku moni takis ngui ngʉngʉi,’ nimba, wote wu ei, el elim kundpa, nimba mel, ‘Wu Kraist wu king ei nga,’” nitim. \v 3 Wote Pailot ndi, Jisas waldpa, nimba mel, “Nim Jura wamp nga wu king ei?” nitim. Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim nʉn ei kupa,” nitim. \v 4 Pailot ndi, wu pris kuimbal na, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Wu ei nga uⱡ ⱡawa ti, kandʉp ti natʉnt mon, ei ka!” nitim. \v 5 Wamp mbʉ ndi, ronduⱡ ke, nʉk mel, “Wu ei ndi, Jura kona peng na, Galili kona peng na mbila andpa, wamp mbʉ, ik mbo endpa, ropa gi ndupa etʉm. Wote, akup ya ila om,” nʉtʉng. \s1 Jisas Ni Erot Nga Kuimp Keta Ila Mek Purung \p \v 6 Pailot ndi, wamp mbʉ nga nʉtʉng ik mbʉ, pilpa moⱡpa, wamp mbʉ waldpa, nimba mel, “Wu ei, Galili ila wu ei nda?” nitim. \v 7 Pailot ndi pilpa mel, Jisas ni wu ei, Erot nga rʉp itim kona ila moⱡpa, om nimba pitim. Ui ei kʉn, Erot ni, Jerusalem kona ila murum ku. Pailot ei ndi, Jisas tʉpa, Erot murum kona nila mundrum. \v 8 Erot ndi, Jisas urum ni kandpa, numan mam ti ngurum. Jisas nga timan ik ei pitim, wote Jisas kʉni nʉkʉndrʉm eing, uⱡ rʉpʉndi mat itangga, Erot kʉnimp nimba murum. \v 9 Uⱡ mbʉ nga, Erot ndi, ik mat ou ndupa, Jisas wuldʉtʉm. Wote Jisas ndi, Erot ik ti, punt ropa, yant ndui nʉndrʉm mon. \v 10 Wu pris kuimbal na, mi ik mbo wu na mbʉ, Jisas murum nila nondpa ok, Jisas ronduⱡ mundʉk, kot endʉtʉng. \v 11 Erot kʉn, elim nga el wu ni kʉⱡ kʉn, Jisas tʉk ik kuldʉk, Jisas wal pʉki eng nui kai kat, tʉk pakʉndʉk, Jisas ni, Pailot murum kona nila, nduk yant mundrʉng. \v 12 Erot ni, unt Pailot kʉn, el puⱡa wamp mel morunggil. Ui ei kʉn mint, wu raⱡ mʉn mondrʉnggil. \s1 Pailot Ndi, Jisas Nde Peta Ila Nil Rʉi Nitim \p \v 13 Wote Pailot ndi, rʉp wu na, wu pris kuimbal na, wamp mbʉ, wi ropa, nimba mel, “Wʉi!” nitim. Kona ila rʉk ok, mʉk rorung. \v 14 Pailot ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim ndi, wu ei, mek ok, na nguk, enim ndi, wu ei kundʉk, wamp mbʉ tʉpa wʉlʉ mundrum nʉnmʉn. Na ndi, wu ei, enim nga kuimp keta ila kun mondʉp, waldʉp pʉnt ei, wu ei nga uⱡ ⱡawa ti em ila, enim ndi, kot endʉng uⱡ ei, kurʉp kandʉp, ti natʉnt ei ka! \v 15 Erot ndi, wu ei nga uⱡ ⱡawa ti, kurpa kandpa, ti natʉpa kʉn, wu ei ngumba, ya tʉn kʉn yant ndum. Enim pilʉi! Wu ei nga uⱡ ⱡawa ti mon! Ei nga, tʉn ndi wu ei, rop kundamin mel mon! \v 16 Na ndi, wu ei kan puⱡa ndi rop, wak rop, mundamba kʉn kelpa pangga!” nitim. [ \v 17 Mowi kor ui mbila pora, Pailot ei ndi, kan manga wu ti, wamp mbʉ kʉn, wak ropa ngurum.] \v 18 Wamp nimbʉ pora, wi rok ke nʉk mel, “Wu ei, rok kondkʉn, Barapas wak rokʉn, tʉn kʉn mundi!” nʉtʉng. \v 19 (Barapas ni, wu ei, kona peng ila gapman wu mat kʉn, el ropa wu mat ropa kʉndrʉm ila tʉk kan ngurung.) \v 20 Wote Pailot ndi, wamp mbʉ waldpa pilpa, Jisas wak rop, mundamba pangga, nitim. \v 21 Wote aldpa, wamp mbʉ ndi, wi rok, Pailot kundʉk, nʉk mel, “Jisas nde peta ila nil ro! Jisas nde peta ila nil ro!” nʉtʉng. \v 22 Wote Pailot ndi, raldika endpa kʉn, nimba mel, “Wu ei, namba uⱡ ⱡawa ti em? Wu ei kuⱡangga nimp ei, wu uⱡ ⱡawa ti, na ndi, kandʉp ti natʉnt ei ka! Na ndi, wu ei, kan puⱡa ndi rop kʉn, wote wak rop mundamba pangga!” nitim. \v 23 Wote, wamp mbʉ ndi, ronduⱡ ke nʉk, ronduⱡ mundʉk, Pailot ndi, Jisas nde peta ila nil rangga nʉtʉng. Wamp mbʉ nga ronduⱡ, wi rok nʉtʉng ik ei ndi, Pailot nga ik nitim ei, rok mana mana ndurʉng. \v 24 Ni kʉn, Pailot ndi, wamp mbʉ nga nʉtʉng ik ni, pep ropa, nimba mel, “Jisas ni kuⱡangga!” nitim. \v 25 Wote, wamp mbʉ ndi, Pailot wi rok kundʉk, nʉk mel, “Barapas ni, gapman kʉn el ropa wamp ropa kʉndrʉm wu ei, wak rokʉn mundana, kelpa wangga!” nʉtʉng. Nʉtʉng ei kʉn, Pailot ndi, wu ei, wak ropa mundpa kʉn, wamp kʉⱡ nga nʉtʉng ik ni, pep ropa, Jisas ni tʉpa, el wu kʉⱡ nga ki kaimp ila ngurum. \s1 Jisas Tʉk Nde Peta Ila Nil Rorung \p \v 26 Wote, el wu nimbʉ ndi, Jisas ni, imp molk mek purung ila, Sairin kona peng ila wu ti, mbi tek, Saimon nʉtmʉn ni, kona peng ila rukʉr uimp nimba urum ni, tʉk imp molk, nde peta ni kʉⱡ ngurung ila, koma ropa mepa, Jisas ni, pep ropa, akil tepa purum. \v 27 Wamp rʉⱡaip mam ti, Jisas pep rok, akil tek purung. Wote, amp mat ou ndupa, Jisas kont kolk ka etʉk purung. \v 28 Jisas ni, ropʉl ropa, amp ka etʉk, orung ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim Jerusalem kona peng ila amp kʉⱡ ye! Enim ndi, na nga nʉndʉk, ka iti nʉtʉi, mon! En enim nga orunga nʉk kʉn, enim nga kangambuⱡa, mbʉ nga nʉndʉk, ka itʉi! \v 29 Enim pilʉi! Wote ui ti, ekit wangga kʉn, wamp mat ndi, enim kundʉk, i etʉk ning. ‘Amp mbʉ, kangambuⱡa mi naimbʉk, kangambuⱡa aim ngui nganggʉk eng mbʉ, numan kai pileing,’ ning. \v 30 Ui ei kʉn, wamp mat ndi, komnga mong mbʉ kundʉk, ‘Tʉn tʉkʉn mo rokʉn, ⱡʉrʉk ndui!’ ning. \v 31 Ni kʉn, akup wamp mbʉ ndi, nde nu pi kʉⱡ uⱡ ei mel enmin, wote nde kʉⱡ kʉp em ei kʉn, namba uⱡ ti iting nda?” nitim. \p \v 32 El wu mbʉ ndi, uⱡ kit mbʉ, etʉnggil wu raⱡ kunda, Jisas kʉn nde peta ila pendʉk ruing, pilik mek purung. \v 33 Wote, wu ni kʉⱡ mek puk, kona komnga ti, mbi tek, ‘Wamp Peng Ombil’ kona nʉtmin nila, Jisas nde peta ila nil rok pendʉtʉng. Wu ni raⱡ nga ti, Jisas nga ki mbo orunga, nde peta tila nil rok pendʉk, wu ti, ki rar orunga nde peta ila nil rok pendʉk etʉng. \v 34 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wuta Got nim ndi, wu kʉⱡ nga uⱡ ⱡawa mbʉ, wak rundi. Wu kʉⱡ uⱡ enmin ei nga puⱡ ti, pili napilik enmin,” nitim. El wu kʉⱡ ndi, Jisas nga wal pʉki na mel nimbʉ, potʉk tek, satu etʉk, wu ti tangga, nʉk etʉng. \v 35 Wote wamp nimbʉ, anggilik kandʉk moⱡina, Jura nga rʉp wu nimbʉ ndi, Jisas nga ik kuldʉk nʉk mel, “Wu ei ndi, wamp mbʉ, tʉpa rapundpa etʉm uⱡ ei mel, elim Muⱡʉl Wu Kupa ti, Got ndi, tʉpa mundrum ila, wamp mbʉ, etpa rukʉr tangga nimba itim ndam, elim ndi, elim kapⱡa uⱡ mat, etpa tʉpa mundangga!” nʉtʉng. \v 36-37 El wu mbʉ kunda ku, ik raka rondʉk, wote Jisas rok pendʉtʉng nila, nondpa ok, ki runt rok, nʉk mel, “Nim kupa Jura wamp mbʉ nga Wu Nuim Mumuk ei ndam, ninim ndi, uⱡ mat etkʉn olkʉn pi!” nʉtʉng. \v 38 Wu kʉⱡ ndi, mon kat rok, Jisas nga peng oⱡa orunga, nde peta nila mondʉk, nʉk mel, “WU EI, JURA WAMP NGA WU NUIM MUMUK EI!” nʉtʉng. \p \v 39 Wu ralt, nde peta ila rorung ni nga ti ndi, Jisas ni tʉpa, ik kuldpa nimba mel, “Nim kupa Got nga tʉpa mundrum wu ti ndam, ninim ndi, uⱡ mat etkʉn, ninim etʉk tʉk mundkʉn, wote tʉl tʉkʉn rapundkʉn iti ku!” nitim. \v 40 Wote, wu ti ndi, nitim ik ni pilpa kʉn, wu ni, ik mura ngumba, nimba mel, “Wu ei, tʉn mindil kapⱡa mint nonmun. Ei nga, nim Got kʉn mundmong iti natʉkʉn nʉn ei?” \v 41 Tʉl uⱡ kit mbʉ, etmbʉⱡ wu raⱡ, kapⱡa rok kunding enmin. Wu ei nga ⱡawa ti mon. Ei nambuⱡ emel, rok kunding enmin nda?” nitim. \v 42 Wu ni ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Wote, Jisas ni, nim pukʉn, nim nga mumuk rui kona ei mʉn ndam, nim ndi, na piliya!” nitim. \v 43 Wote Jisas ndi, wu ni kundpa, nimba mel, “Na ndi, nim ik kupa ti, kundʉp nʉnt. Nim wote, na kʉn rʉp ropʉⱡ, muⱡ kona muⱡin,” nitim. \s1 Jisas Ni Kurum \p \v 44 Wote ant ni, ou rʉnggilmʉ elinga, kona rumbʉⱡ ropa pelinga mba, epindama ant mong raldika itim. \v 45 Ant ei kʉn, kona ant rui narʉⱡnga kʉn, manga wingti ou ila muⱡ mbal mam ti, kuipa rok mondʉrmin ei, rʉk ila paⱡpa, mba raⱡ itim. \v 46 Wote Jisas ni, ke ronduⱡ, nimba mel, “Wuta ye! Na nga muⱡnga ei, nim nga ki kaimp ila ngʉnt,” nitim. Nimba kʉn, Jisas ni kurum. \v 47 El wu kʉⱡ nga wu kuimbal ni ndi, uⱡ itim ni kʉⱡ, kandpa kʉn, Got nga mbi paka rondpa, nimba mel, “Wu kun kai ei nga, uⱡ ⱡawa ti mon ei, rok kondʉnmin ei ka!” nitim. \v 48 Wamp mat ndi, uⱡ itim ni, kʉnmin nʉk, orung nimbʉ ndi, uⱡ itim ni kandʉk, min ngʉn mundʉk, pepiⱡ ⱡuwa rok, kelik mang kona purung. \v 49 Jisas nga wamp pundʉn mbʉ kʉn, Galili kona peng ila amp kat, Jisas pep rok orung ni kʉⱡ kʉn, wamp kʉⱡ ruⱡ etʉk mel molk, uⱡ itim ni kandrʉng. \s1 Jisas Kurum Ni Nga Kʉng Kʉⱡ On Ku Manga Ila Tetʉng \p \v 50 Wu ti, kona ila murum ei nga mbi, Josep. Jura wamp kʉⱡ nga Arimatiya kona peng ila wu ei. Wu ei, kaunsil tʉpa etʉm wu kun kai ei. \v 51 Wu ei ndi, wu kaunsil mat nga numan pilik, uⱡ etmin mbʉ mel iti natʉtʉm. Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei mint, nokundpa morum. \v 52 Josep mba, Pailot ni, waldʉp pilamba kʉn, Jisas nga on ei ngangga, nimba mba, pitim mel, Pailot ei ndi, kapⱡa nitim. \v 53 Wote Josep ndi, Jisas nga on ni, mana tʉpa, muⱡ mbal kurʉmʉⱡa tila kum ropa, mepa mba, ku manga kont ti, wamp on kona mim etʉk tetʉng nila, rʉk ndupa titim. \v 54 Mowi kor mormin ui ei, ekit oⱡnga kʉn, rʉng molk nuing mbʉ, tʉk kun etʉng. \v 55 Galili kona ila amp kat, Jisas pep rok orung ni kʉⱡ, Josep ndi, Jisas nga on ni, mepa mba, wamp on ku manga nila etpa, tenʉm mel nant nda nʉk, kʉnmin nʉk, akil tek purung. \v 56 Amp ni kʉⱡ, kandʉk pendʉk, wote kelik, manga kona yant ok kʉn, kopung mura rui kai na, ronduⱡ mat, tʉk kun etʉk morung. Mi ik ei ndi, nʉtʉm ei mel, mowi kor ei kʉn, muⱡ tʉk kor morung. \c 24 \s1 Jisas Ni, Ⱡoporpa Kont Murum \p \v 1 Kor ou ei nga ant puⱡ mondrung ni nga mʉkʉlmʉ unt, amp ni kʉⱡ ndi, kopung mura rui ronduⱡ na mat, tʉk kun etʉk tetʉng nimbʉ mek, wamp on kona nila purung. \v 2 Amp ni kʉⱡ puk, anggilik kandrʉng mel, ku manga keta puⱡ puⱡ kumba rormʉn ku kara ni, mberʉk nduk, tʉk ʉldʉ orunga, angʉndʉtʉng ila ʉnggʉtʉm. \v 3 Ku manga nila mukʉr puk, kandrʉng ei, Nuim Jisas nga on ni, ti nʉtʉtʉm. \v 4 Jisas nga on ni, nʉl teng nda nʉk, amp ni kʉⱡ, wote pilik rondʉk, numan ou nduk, pilik molk, kandrʉng mel, wu raⱡ muⱡ kurʉmʉⱡa pakʉkʉⱡ, morunggil ila rʉⱡang ndi, ʉlt nitim. \v 5 Amp ni kʉⱡ, mundmong etʉk, mʉi kandʉk morung ila, wu ni raⱡ ndi, amp kʉⱡ kundkʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Wu koⱡpa tikil rom ei nga, nambuⱡ emel, ok kurʉk, mormʉn ei?” nʉtʉnggil. \v 6 “Wu ei, Galili kona ila kont moⱡpa kʉn, enim kundpa nitim ni mel pilʉi! Wu ei, ⱡoporpa omba pum. Ya kona ila pi napʉtʉm. \v 7 Enim kundpa, nimba mel, ‘Wu mat ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei tʉk, wu kit mat ngangina kʉn, nde peta ila nil rangina, kuⱡangga kʉn, wote wamp on kona ila tʉk puk andangga. Wote, rumbʉⱡ raldika omba, pangga kʉn, ⱡoporpa kont moⱡmba,’” nitim. \v 8-9 Jisas kont moⱡpa nitim ik ni pʉtʉng. Uⱡ itim kandrʉng nimbʉ mel puk, kitip kʉni wu 11 ni kʉⱡ kʉn, wamp mbʉ kʉn kundʉk, nʉtʉng. \v 10 Amp Mariya Makndelin, Jowana na, Jeims mam amp Mariya na, amp mat kunda, rʉp rok molk kʉn, nombuⱡa rung wu kʉⱡ kundʉk nʉtʉng. \v 11 Nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ ndi, amp kʉⱡ nga ik nʉtʉng ik ei, mondʉk pili napʉtʉng. Ik nuwa mat nʉnmʉn nʉk pʉtʉng. \v 12 Ni kʉn, Pita mint, tʉkrʉpa mba, wamp on kona ila kʉnimp nimba purum. Mba mana pepa, mukʉr ndupa kʉndrʉm mel, muⱡ mbal kurʉmʉⱡa kat mint titim. Wote, mang kona yant omba kʉn, uⱡ kʉⱡ nga numan ou ndupa pitim. \s1 Imeiyus Nombuⱡa Paka Ila Kitip Kʉni Wu Raⱡ Ndi, Jisas Kandrʉnggil \p \v 13 Ant tenda ei kʉn, wu ralt, Imeiyus kona ila mbil ni kʉⱡ, nombuⱡa mam ila orʉnggil. Imeiyus ni kona ei, Jerusalem kona peng ou ei nga ruⱡ etpa mel tetʉm. \v 14 Wu raⱡ, nombuⱡa mam ila okʉⱡ kʉn, Jisas rok etʉng uⱡ mbʉ mel timan rokʉⱡ nʉkʉⱡ orʉnggil. \v 15 Wu raⱡ ndi, uⱡ etʉng ni mbʉ nga ik ou ndukʉⱡ, waldkʉⱡ nʉkʉⱡ orʉnggil. Ni kʉn, Jisas elim ni, wu raⱡ kʉn nondpa urum uⱡ ei, pili napʉtʉnggil. \v 16 Wu raⱡ nga mong ila mel mat ndi, ⱡʉrʉk ndurum ila, Jisas kandkʉⱡ, mbi ndui nandrʉnggil. \v 17 Jisas ndi, wu raⱡ, waldpa nimba mel, “Enmbil namba uⱡ em mbʉ nga nʉnmbil, wote enmbil nʉl pinggil, onmbil nilinga mel, wu raⱡ nga numan orunga, mbun tʉtʉnggil?” nitim. \v 18 Wu raⱡ nga wu ti nga mbi, Kliopas ni ndi, Jisas nga nitim ik ni, punt ropa, nimba mel, “Kona elpa elpa mbila wu mbʉ ok, Jerusalem kona peng ila mormʉn uⱡ ei, nim wu tenda ei mint, uⱡ em ei, pili nʉpʉn ei?” nitim. \v 19 Wu ni, i nilinga mel, Jisas ndi, wu ni raⱡ, waldpa nimba mel, “Namba uⱡ mat em nda?” nitim. Wu ni ndi, nimba mel, “Nasaret kona peng ila Jisas ni, wu ei ndi, uⱡ rʉpʉndi mat etʉm. Painui wu ei ndi, ik na kongun na, ronduⱡ mat, wamp kʉn, Got nga kuimp keta mbila nimba etʉm. \v 20 Wu pris kuimbal na, rʉp wu mbʉ ndi, Jisas tʉk gapman nga ki kaimp ila nguⱡina kʉn, gapman ndi, nimba kʉn, Jisas nde peta ila nil rʉi nilinga, nde peta ila nil rorung. \v 21 Unt, tʉn pʉtmʉn ei, Got ndi, Jisas tʉpa mundpa kʉn, Isrel wamp mbʉ etpa rukʉr tangga, nimba itim. Wote, wamp kit mbʉ ndi, Jisas nde peta ila nil rok eng. Uⱡ ei nga, rumbʉⱡ raldika omba pum ei nga akup mormʉn. \v 22 Ei mel pilpʉn moⱡmina, wote akup nga mʉkʉlmʉ unt, tʉn nga amp mat wamp on kona ila puk kandʉk, yant ok nilingina, tʉn rut nimin. \v 23 Puk kanʉng ei, Jisas nga on ni, on kona ila ti natʉm. Amp kʉⱡ yant ok, nʉk mel, tun ndi anggelo kʉⱡ kʉnmin ila nʉk mel, Jisas ⱡoporpa kont morum nʉng. \v 24 Tʉn nga wu mat puk kanʉng ei mel ku, amp kʉⱡ kandʉk yant ok nʉng. Wu kʉⱡ ndi, Jisas nga on ei, kʉⱡ tem kʉni nakʉnʉng,” nitim. \p \v 25 Wote Jisas ndi, wu raⱡ, kundpa nimba mel, “Enim mbil nga numan ti mon, ei ka! Painui wu mbʉ nga nʉtmin ik mbʉ, enmbil mondkʉⱡ, pili napʉtʉmbil ei ka! \v 26 Enmbil pili napʉtʉmbil ye! Jisas ni mbun mam ti, unt koma ropa kʉn, wote uⱡ eng nui ti, Got kʉn tʉm ei?” nitim. \v 27 Jisas ndi, wu raⱡ, ik mat mbo inditim. Moses nga mi ik mat, puⱡ mondpa, mbo endpa, pai nui wu mbʉ nga ik puⱡ mat, nimba ngumba, Got nga Buk Wingti ila mat, elim nga itim uⱡ mbʉ mel nimba, ngumba itim. \p \v 28 Wu raⱡ nga numan pinggil, pilkʉⱡ orʉnggil kona ila nondpa oⱡunggila. Jisas ni, kandpa, kelpa kun pi mel itim. \v 29 Wote, wu raⱡ ndi, Jisas ni imp molkʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Nim akup tʉl kʉn muⱡmin,” nʉtʉnggil. Kona ant ei, mana mba elinga, nondpa rumbʉⱡ romba itim ila, Jisas ni, manga ila mukʉr puⱡnga kʉn, wu ni raⱡ kʉn, rʉp rok morung. \v 30 Wote Jisas ni, wu raⱡ kʉn molk, rʉng nuing etʉng ila, Jisas ndi, bret ni, tʉpa oⱡa ndupa, Got kʉn angge nimba, ambuⱡpa puk ropa tʉpa, wu raⱡ ngurum. \v 31 Jisas ndi, uⱡ ni eling kʉn, wu raⱡ mong makʉlkʉⱡ kandrʉnggil mel, Jisas kandkʉⱡ, mbi ndʉrʉnggil. Tʉngʉnda mint, Jisas purum ila, wu raⱡ ndi, Jisas ni, kʉni nakʉndrʉnggil. \v 32 Wote, wu ni raⱡ, ik nʉkʉⱡ int yant etkʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Tʉl nombuⱡa mam ila ʉmbʉⱡ ei kʉn, Jisas ndi, Got nga Buk Wingti ila ik puⱡ kai mat, tʉl nimba nguⱡnga kʉn, tʉl pilpʉⱡ min ngʉn mundʉmbʉⱡ ni ka!” nʉtʉnggil. \v 33 Wu raⱡ ndi, ik nimbʉ, nʉkʉⱡ pendkʉⱡ tʉkʉrkʉⱡ, Jerusalem kona peng nila yant orʉnggil. Okʉⱡ kandrʉnggil mel, kitip kʉni wu 11 kʉⱡ kʉn, wamp mat kunda mʉk rok morung. \v 34 Wamp mbʉ ndi, wu raⱡ, kundʉk nʉk mel, “Wu Nuim ni, ⱡoporpa kont morum! Saimon ndi, wu ei kanim ei ka!” nʉtʉng. \v 35 Wu raⱡ nga uⱡ mat, nombuⱡa mam ila Jisas ndi, itim kandrʉnggil nimbʉ mel timan rokʉⱡ, wamp mbʉ ngurʉnggil. Jisas ndi, bret tʉp roⱡnga kʉn, wu raⱡ ndi, Jisas kandʉk, mbi ndukʉⱡ, etʉnggil mbʉ mel nʉtʉnggil. \s1 Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Ndi, Jisas Ni Kandrʉng \p \v 36 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ, ik nʉk moⱡina kʉn nila rʉk, Jisas ni, omba anggilpa, wu kʉⱡ kundpa nimba mel, “Enim numan kai mbʉ mint, pilik muⱡʉi!” nitim. \v 37 Wu ni kʉⱡ, rut nʉk, mundmong etʉk pilik mel, Jisas nga min ei nda nʉk, kandrʉng. \v 38 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, enim rut nʉk, numan ou nduk, pilik mormin ei? \v 39 Na nga kʉmp ki ʉrʉⱡa mbʉ, ya ok, ambulk kʉnʉi! Wamp nga min ei, ya na mel ti wangga, kapⱡa kʉni nʉkʉning, mon!” nitim. \v 40 Ni kʉn, Jisas ndi, elim nga kʉmp ki ʉrʉⱡa mbʉ, wu ni kʉⱡ ora ndurum. \v 41 Wu kʉⱡ, ama numan minal ngurung. Wote, wu kʉⱡ nga mondpa pili ti, kapⱡa mon ei nga, numan ou ndupa pʉtʉng. Uⱡ ila, Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Rʉng mat, enim tek mormin ei?” nitim. \v 42-43 Wote, wu ni kʉⱡ ndi, oma karʉng mint ti ngurung ila, Jisas ndi, oma mint ti tʉpa, nurum ila, wu kʉⱡ kandrʉng. \p \v 44 Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Unt, na enim kʉn moⱡʉp, enim kundʉp nʉmp pora ndʉr ni ka! Unt, ik mong mat, na nga mon rondʉk ngurung ei, Moses nga mi ik na, painui wu kʉⱡ na, ik nʉtʉng. Wote, Buk Wingti ila ik kʉⱡ, akup omba kupa enim,” nitim. \v 45 Jisas ndi, wu kʉⱡ nga pilpa kungʉndi orunga nimba, piral ndurum ila uⱡ puⱡ mbʉ, pilik kai etʉng. \v 46 Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Buk Wingti ei ndi, nimba mel, ‘Kraist ni, wu ei, mbun koma ropa mba koⱡpa, wote ⱡoporpa mba, kont moⱡmba,’ nʉtʉm. \v 47-48 Wu ei nga ronduⱡ ila mbi ei, tek angʉndʉk, wamp mbʉ kundʉk nangina, wamp mbʉ, pilik numan ropʉl rok tangina, Got ndi, wamp mbʉ nga uⱡ kit mbʉ, wak rondʉmba. Enim ndi, kongun ei, Jerusalem kona peng ila puⱡ mondʉk etʉk, ya uⱡ penim kanmin mbʉ mel, wamp kundʉk, nʉk itʉi! \v 49 Enim pilʉi! Unt Wuta ndi, nimba mʉi ropa kʉn, Muⱡnga Wingti, enim kʉn nguimp nitim ei, akup nondpa, enim ngumba. Enim akup ya Jerusalem kona peng ou ila molk, Got nga ronduⱡ ei, tʉk kʉn, wote enim kongun etʉk pʉi!” nitim. \s1 Got Ndi, Jisas Tʉpa Mepa Muⱡ Kona Purum \p \v 50 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, tʉpa mepa mba, Betani kona nila puk molk kʉn, Got kʉn atinga ropa, ki oⱡa ndupa, wu kʉⱡ, memp pendpa itim. \v 51 Wu kʉⱡ, memp pendpa moⱡnga kʉn, Got ndi, tʉpa mepa, muⱡ kona oⱡa purum. \v 52 Wote, wu ni kʉⱡ, mura rok mondʉk, Jisas nga mbi paka rondʉk, ambulk palk, Jerusalem kona peng ila yant orung. \v 53 Ui nimbila rʉk rʉk, manga wingti ila mint puk, Got nga mbi paka rondʉk etʉng.