\id JHN - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Jon \toc2 Jon \toc1 Jon \toc3 Jon \mt1 JON \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Nga Puⱡ Ei: \ip Got kangʉm Jisas ei kupa mana urum, ei mondpa pili wamp mbʉ oⱡnga kʉnt nga molk mint ping ei nga mon ndurum. \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Jon ei kitip kʉni wu ei, wu Sepeti kangʉm ei, Jeims ʉngʉn. \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Mon ei ropa, Kraist kʉn mondpa pili wamp na, mondpa pili nʉpili wamp mat, mondpa uⱡ ei nga andʉk kurʉrʉng mbʉ kʉn, ropa ngurum. \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Ei Kraist metʉng ei kʉn, mbuldung pana 85 mba 90 AD ila mon kʉⱡ rurum. \is2 Ik Ronduⱡ: Jon 20:30-31 \ip Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ mondpa, uⱡ wengʉndupa mat minal itim mbʉ, ya Buk ila, mon rok pindi napʉndʉtʉng. Wote, ya ik mbʉ rorung ei, Jisas ei, Got nga kangʉm, wote Got nga ngurum wu ei, mondʉk pileing! Wote enim ndi, elim nga mbi ila mondʉk piling ndam, enim uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei ting. \is1 IK PENG KɄⱠ \is2 Rump: \io1 1. Wamp nu tindi wu, Jon ndi, ik mbʉ nimba mot ndurum \io1 2. Jisas ni kongun puⱡ mondpa itim \io1 3. Jisas kʉn Nikondimas raⱡ ik nʉtʉnggil \io1 4. Jisas ni, Sameriya amp ti kʉn ik nitim \io1 5. Jisas ndi, kui pitim wu ti etpa titim \io1 6. Jisas ndi, wamp 5000 rʉng itim \io1 7. Jisas kʉn elim nga ʉngʉn wu kʉⱡ kʉn \io1 8. Amp ti wam mondpa kelpa mba wapra rurum \io1 9. Jisas ndi wu mong titim ti etpa titim \io1 10. Kng sipsip rʉp wu ti nga ik ek \io1 11. Lasarus ni kurum \io1 12. Amp ti ndi Jisas nga kʉmp ila kopung kʉndrʉm \io1 13. Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga kʉmp ⱡumʉi rundrum \io1 14. Got kʉn mbin ei nga nombuⱡa mam ei Jisas \io1 15. Jisas ei nde wain kupa morum \io1 16. Muⱡnga Wingti nga kongun etʉm mel \io1 17. Jisas ndi elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ nga atinga rundrum \io1 18. Jisas ni, tʉk imp morung \io1 19. Jisas ni, nde Peta ila pendʉk rorung \io1 20. Jisas ni ⱡoporpa omba purum \io1 21. Kitip kʉni wu 7 morung ila Jisas mot nga urum \c 1 \s1 Jisas Ni, Got Nga Ik Ei \p \v 1 Unt kor nga Got ndi, muⱡ mʉi raⱡ mim iti nʉti kʉn, Ik ei titim. Ik ei, Got kʉn murum. Omba Ik ei, elim Got. \v 2 Ama unt kor nga puⱡ mondpa, Ik ei, Got kʉn murum. \v 3 Ik ila mendpʉⱡ, Got ndi, mel mbʉ pora itim. Mel mbʉ nga ti, nombuⱡa mam elpa tila, oⱡa ui nawʉrʉm, mon! \v 4 Ik ei, el elim kont mba mul uⱡ ei nga Puⱡ Wu ei. Wote, kont mba mul uⱡ ei, tepa omba, tʉn wamp mbʉ rʉⱡang ngurum. \v 5 Rʉⱡang ei ndi omba, rumbʉⱡ ila rʉⱡang ngurum. Wote, rumbʉⱡ ei nga ronduⱡ ei ndi, rʉⱡang ei, ropa mana ndui nandrʉm. \v 6-7 Got ndi, elim nga nombuⱡa rung wu ti, tʉpa mundrum. Wu ni nga mbi ei, Jon. Wu ni ndi, rʉⱡang ei nga pora ndupa nangga. Wamp mbʉ ndi, ik ei pilik mondʉk, pileing nimba, tʉpa mundrum. \v 8 Jon elim ni, rʉⱡang ei mon. Wote elim ndi, rʉⱡang ei, mat ndumba nimba, mat ndumba ei nga urum. \v 9 Rʉⱡang kupa ei, mʉi kona mana omba, wamp mbʉ pora, rʉⱡang ngurum. \v 10 Got nga ik ni, mʉi kona ila mana urum. Got elim moⱡpa, muⱡ mʉi mbʉ pora itim. Wote, wamp mbʉ ndi, elim kandʉk, mbi ndui nandrʉng. \v 11 Elim nga mʉi ila rukʉr urum. Wote, elim nga wamp nimbʉ ndi, elim rawe etʉk, ti natʉtʉng. \v 12 Wote, wamp mat ndi, elim rawe etʉk tʉk, elim mondʉk pilik etʉng nimbʉ, ronduⱡ nguⱡnga, Got nga kangambuⱡa rarʉng. \v 13 Got nga kangambuⱡa rarʉng mbʉ, wamp mema ei ndi, mon! Wamp nga numan ei ndi, mon ku! Wote, Got elim ndi itim. \v 14 Ik ei, wamp raⱡpa, tʉn kʉn omba pitim. Elim eng noⱡnga, kʉndʉrmʉn. Elim nga Tipam kʉn moⱡpa, mana urum kangʉm kang ei, eng nurum. Wamp poⱡ ti uⱡ ei kʉn, ik kupa ei kʉn, elim kʉn pitim. \p \v 15 Jon ndi, wu ei nga para ndupa, nimba mel, “Wu ei nga kundʉp nit ni, Wu Nuim akil tepa onum. Ei ndi, na tʉpa mana ndumba. Nambuⱡ emel, na muⱡi nʉmbʉr kʉn, elim ni, unt murum,” nitim. \v 16 Nambuⱡ emel, elim nga poⱡ ti uⱡ ei nga mur ila, tʉn memp titmin. Wote, pol ila aldpa, memp tʉpʉn ku etmin. \v 17 Nambuⱡ emel, Got nga mi ik kʉⱡ, Moses kʉn pilpʉn titmin. Wote, wamp poⱡ ti uⱡ ei kʉn, ik kupa ei kʉn, uⱡ raⱡ Jisas Kraist kʉn tʉtmʉn. \v 18 Wamp ti ndi, Got kʉni nakʉndrʉm. Elim nga kangʉm mendpʉⱡ ei ndi, Tipam kʉn nondpa moⱡpa, Tipam nga puⱡ ei nimba, mot ndurum. \s1 Wamp Nu Tindi Wu, Jon Ndi Ik Mbʉ Nimba Mot Ndurum \p \v 19 Jerusalem, kona ila Jura wu morung nimbʉ ndi, wu Pris na, Lipai wu kat, tʉk mundʉⱡina ok, Jon waldʉk nʉk mel, “Nim wu nam?” nʉtʉng. \v 20 Jon elim ndi, nimba mot ndupa, “Na Kraist mon!” nitim. \v 21 Ama minal waldʉk nʉk mel, “Nim wu nam? Nim Ilaija muna? Nilingina, “Mon ku!” nitim. “Muna, nim painui wu ei?” Nʉk waldʉlingina, “Mon ku!” nitim. \v 22 “Wote nim wu nam? Tʉn kundkʉn ni! Wote, tʉn tʉk mundung wu mbʉ, int mbun kundpʉn nimin,” nʉtʉng. \v 23 Jon ndi, ik punt ropa nimba mel, “Painui wu Aisaiya nga ik ti, unt nimba pinditim. Ik ei ndi, ei mel nitim, \q1 “Kona kui waka ila wamp ti, wi ronum ei, na Nuim ei, omba ei nga nombuⱡa mam ei, rok tʉk kun mundangina, wu Nuim ei wangga!” nitim. \p \v 24-25 Perisi wu nimbʉ, tʉk mundrʉng wu ni kʉⱡ ndi, Jon waldʉk nʉk mel, “Nim Kraist ei mon. Ilaija kep, mon ku. Painui wu ti kep, mon ku ndam, wote nambuⱡ emel, wamp nu tʉndʉn?” nʉtʉng. \v 26-27 Ei mel nilingina, Jon ndi, punt ropa nimba mel, “Na ndi, wamp mbʉ, nu ila mint nu tʉndʉnt. Wote, enim nga rʉk ting ila, wu kʉni nʉkʉni ti morum. Wu ei, na nga mbuldung orunga, akil tepa onum. Wu ei nga kʉmp rʉk kan ei, na ndi pilinga, nduimp mel kapⱡa mon!” nitim. \v 28 Uⱡ etʉng nimbʉ pora nilinga, Betani kona ila, ekit oⱡungina, nu Joran al orunga, Jon wamp nu tinditim kona nila itim. \s1 Jisas Ni, Got Nga Kng Sipsip Waⱡ Mel \p \v 29 Wote, mʉkʉlmʉ orunga, Jisas ni, Jon murum nila, oⱡnga kandpa, nimba mel, “Got nga kng sipsip waⱡ, mʉi kona ila wamp mbʉ nga uⱡ kit mbʉ, pendpa kelmba ei nga onum kʉnʉi! \v 30 Enim wu ei nga kundʉp nit ni, wu akil tepa omba ei, wu oⱡa orunga mel ti, na kʉn kapⱡa mon. Nambuⱡ emel, na mi nʉmi kʉn, elim ni, kump kor nga murum. \v 31 Na ndi, elim pili nʉpʉt mon. Wote na ndi, Isrel wamp mbʉ, wu ei nga kandʉk, pilik poⱡ ndeing nʉmp kʉn omp, wamp nu tindint,” nitim. \v 32 Wote ni kʉn, Jon ndi, ekit ndupa nimba mel, “Muⱡnga Wingti ei, muⱡ ila, kʉi imil mel raⱡpa, mana omba, elim kʉn moⱡnga, kundung nitim. \v 33 Na elim pili nʉpʉt, mon ku. Wote Got ndi, na wamp nu tʉndeimp nimba, tʉpa mundrum ei ndi, na ndoimp rondpa, nimba mel, ‘Muⱡnga Wingti ei kinana, mana omba, wu ti kʉn moⱡum ndam, wu ei ndi wamp mbʉ, Muⱡnga Wingti kʉn pendpa, nu tʉndʉmba,’ nitim. \v 34 Nitim ei mel, na ndi, kʉndʉr ei mel, enim kundʉp namp, “Wu ni, Got nga kangʉm waⱡʉm ei,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kuimp Tepa Rukʉr Titim Kʉⱡ \p \v 35-36 Ni kʉn, mʉkʉlmʉ orunga, Jon elim nga kitip kʉni wu raⱡ kʉn kunda moⱡʉngina, Jisas ni omba puⱡnga, Jon ndi kandpa, nimba mel, “Got nga Sipsip Waⱡ ei kʉnʉi!” nitim. \v 37 Kitip kʉni wu ni raⱡ, ik nitim ni pilkʉⱡ, Jisas purum ni mel, akil tekʉⱡ, pep rokʉⱡ purʉnggil. \v 38 Jisas ndi, tʉpa ropʉl ropa kundrum ni kʉn, wu ni raⱡ orʉnggil ila, waldpa nimba mel, “Namba mel ei, kurkʉⱡ onmbil?” nitim. Wote wu ni raⱡ ndi, punt rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Ik mbo wu ye! Nim kona nant ila pun?” nʉtʉnggil. \v 39 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Okʉⱡ kunʉnggil wʉl!” nitim. Ant mong ni, tʉmbʉkak elinga, rʉp rok puk pitim kona ni, kandkʉⱡ elim kʉn rʉp rok, ant ei kʉn morung. \v 40-41 Jon ndi, ik nitim ni pilkʉⱡ, Jisas purum mel, akil tekʉⱡ purʉnggil. Wote, wu ni raⱡ nga ʉngʉn, Saimon Pita nga ʉngʉn wu Andru ni, ant tenda ila mba, ʉngʉn Saimon ni kandpa, tʉpa nimba mel, “Mesaiya, Kraist, nʉtmin wu ni raⱡ ndi, kandʉp tʉmbʉⱡ,” nitim. \v 42 Wote Andru ndi, Saimon tʉpa mepa, Jisas kʉn purum. Jisas ndi kandpa, nimba mel, “Nim Jon kangʉm wu Saimon. Nim mbi tep Sipas, nʉnt ropʉl ropʉn, Pita nimin. \s1 Jisas Ndi, Pilip Kʉn Nataniyel Raⱡ Wi Ropa Rukʉr Titim \p \v 43 Wote mʉkʉlmʉ orunga, Jisas ni, Galili orunga purum. Wote, wu Pilip ni kandpa tʉpa nimba mel, “Na pep rokʉn ui!” nitim. \v 44 Pilip, Andru kʉn, Pita kʉⱡ nga mʉi mang kona ei nga, kona peng ei, Betseita. \v 45 Pilip ni mba, Nataniyel kurpa kandpa, tʉpa kundpa, nimba mel, “Moses ndi, wu ti nga nʉndpa mi ik ila, mon rurum. Wote, painui wu mbʉ ndi, rorung wu ni, tʉn ndi, kandʉp timʉn. Wu ni, Nasaret kona ila wu Jisas, Josep nga kangʉm”, nitim. \v 46 Wote Nataniyel ndi, waldpa nimba mel, “Nasaret kona ila, namba uⱡ kai ti ekit omba nda?” nitim. Nimba waldilinga, Pilip ndi nimba mel, “Okʉn kʉni!” nitim. \v 47 Jisas ndi, Nataniyel ni oⱡnga, kandpa nimba mel, “Wu ei, Isrel nga wu kupa ei. Ik kep nui uⱡ ti, wu ei kʉn pi napʉtʉm,” nitim. \v 48 Ei mel nilinga, Nataniyel ndi, Jisas waldpa nimba mel, “Nim na nga puⱡi etkʉn, pilkʉn nin mel nant?” nitim. Wote Jisas ndi, int ndupa, nimba mel, “Nim Pilip ndi, wi ropa ti nʉti kʉn, nde ui puⱡ ila moⱡina, kant ni ka!” nitim. \v 49 Nataniyel ndi, ik int ndupa, nimba mel, “Nim ik mbo wu ye! Nim Got nga kangʉm ei, Isrel wamp mbʉ nga Wu Nuim Mumuk ei!” nitim. \v 50 Jisas ndi, nimba mel, “Nim nde ʉi puⱡ ila, mʉn nʉnt ik kʉⱡ nga mendpʉⱡ, mondkʉn pilkʉn nʉn nda? Uⱡ ou mat, wote kʉnin an!” nitim. \v 51 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na ndi, ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Muⱡ ei, kumba tʉpa tiyangga kʉn, Got nga anggelo mbʉ ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, oⱡa mana etʉk endangina, kʉning!” nitim. \c 2 \s1 Jisas Ni, Kongun Puⱡ Mondpa Itim \p \v 1 Wote, rumbʉⱡ raldika omba puⱡnga, Galili kona peng Keina ila, amp ti, wu ngorung nila, Jisas nga mam ni, ila murum ku. \v 2 Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, rung munduⱡina, puk morung ku. \v 3 Wote, nu wain nok pora nduⱡmina, Jisas nga mam ndi, Jisas ni kundpa, nimba mel, “Nu wain ei, pora ninim,” nitim. \v 4 Jisas ndi, int ndupa, nimba mel, “Amp ye! Nim ndi, na nga itimp uⱡ ei mel, nʉkʉn ngui ngʉngi! Na nga ui ei, kokila petʉm,” nitim. \v 5 Wote, Jisas nga mam ndi, kongun wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Elim ndi, enim kundpa nim ik ei mel, pilik itʉi!” nitim. \v 6 Ku ming 6 kat titim ni kʉⱡ, Jura wamp mbʉ nga atinga rok uⱡ etmin ei nga, nu kulk, kump ki ⱡumʉi rormin ming mam nimbʉ, wei titim. \v 7 Jisas ndi, kongun wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Ming mbila nu kulk mundʉi!” Nilinga, nu kulk peka rondrung. \v 8 Jisas ndi, kongun wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Akup nu mbʉ kulk, mek puk, rʉng kaⱡʉm rʉp wu ei ngʉi!” nitim. Wote, nitim ni mel etʉng. \v 9-10 Rʉng rup itim wu ni ndi, nomba pitim mel, nu wain mendpʉⱡ itim, “Apa ye! Nil kandʉk tʉng nda?” nimba pitim. Wote, kongun wu nu kulk, mek orung ni kʉⱡ, pilik morung. Amp titim wu ni, wi ropa kundpa, nimba mel, “Wamp pora, nu wain kai mbʉ, kuimp tek nok, wote akil tek, nu wain tʉngʉn iti nʉti ei, etmin ni. Nim nu wain kai mat titʉn ti, wote akup, nonmʉn ei ka!” nitim. \v 11 Ni kʉn, Galili nga kona peng Keina ila, Jisas ndi, puⱡ mondpa, uⱡ rʉpndi ti itim ila, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, elim nga ronduⱡ ei kandʉk, elim ni, mondʉk pʉtʉng. \v 12 Wote, Jisas elim nga mam kʉn, ʉngʉnʉl kʉn omba, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Kaperniyum kona peng ila puk, ui mat morung. \s1 Jisas Ni Manga Wingti Ou Ila Purum \p \v 13 Jura wamp nga Pasopa rʉng nuing ui ni, nondpa elinga, Jisas ni, Jerusalem purum. \v 14 Wote, manga wingti ou ila, wamp minal kng kau na, sipsip na, kʉi na mbʉ, rarʉp rok, ku moni int yant etʉk, rat pol nimbila moⱡina kundrum. \v 15 Ni kʉn, Jisas ndi, kan puⱡa ti tʉpa, wamp na, kng sipsip na, kng kau na mel nimbʉ, kan puⱡa ndi ropa, makrʉpa mundpa, ku moni int yant etʉng nimbʉ, ropa mbuⱡ mbaⱡ etpa, rat pol nimbʉ, ropa kongundpa itim. \v 16 Kʉi na mat, tek morung wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Kelik mek pʉi! Na nga Wuta nga manga ei, tʉk mel rop manga rundi nʉndʉi!” nitim. \v 17 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Buk Wingti ila, ik ti petʉm ei, omba ronduⱡ nga pʉtʉng. \q1 “Got nim nga manga ei, na numan ngʉmp kʉn, na nga numan ei, ndip mel nonum,” nʉtʉm. \p \v 18 Wote, Jura wu nuim nimbʉ ndi, yant nduk, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nim namba uⱡ rʉpndi ti, etana kandpʉn, nim uⱡ mbʉ nga ronduⱡ tekʉn molkʉn en, ei nana pilamin!” nʉtʉng? \v 19 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Manga wingti ou ei, rok tʉk tiyangina, na ndi, rumbʉⱡ raldika ila mendpʉⱡ, rakʉp timp,” nitim. \v 20 Jura wu nimbʉ ndi, ik int nduk nʉk mel, “Ya manga wingti ei rakʉⱡina, pana 46 omba purum. Nim wu ei ndi, rumbʉⱡ raldika ila, manga rakʉp timp nun ei?” nʉtʉng. \v 21 Wote Jisas ndi, manga wingti nitim ni, elim nga kʉng kʉⱡ kundpa nitim. \v 22 Wote Jisas ndi, on kona ila, ⱡoporpa omba purum ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, nitim ik ni, pilik tʉk rondʉk, Buk Wingti ila ik petʉm mbʉ kep, Jisas elim nga nitim ik nimbʉ, kʉmp kʉm pilingina, kupa elinga, mondʉk pʉtʉng. \s1 Jisas Wamp Numan Kandrum Wu Ei \p \v 23 Wote Jisas ndi, Jerusalem kona peng ou ila, Pasopa ui ou morung ni kʉn, Jisas uⱡ rʉpndi mat itim ni, wamp minal ndi kandʉk mondʉk pʉtʉng. \v 24 Wote Jisas ndi, i etʉng uⱡ ni, kandpa tʉpa pei mundpa kʉn, el elim ndi, wamp kʉⱡ nga ki ila, ngui ngʉnggʉrʉm. \v 25 Nambuⱡ emel, wamp nam ti ndi, wamp nga numan pʉtmʉn uⱡ ei nga, Jisas kundʉk ni nandʉtʉng. Nambuⱡ emel, elim ndi, wamp nga numan rukʉr kandrum. \c 3 \s1 Jisas Kʉn Nikondimas Raⱡ Ik Nʉtʉnggil \p \v 1 Wote, Jura wamp mbʉ nga Perisi wu nuim, Nikondimas nimba ti murum. \v 2 Wu ni ndi, rumbuldi Jisas kʉn mba, kundpa nimba mel, “Ik Mbo Wu ye! Nim ik mbo wu Got kʉn molkʉn, mana urʉn ti kant. Ei kʉn, wamp ti ndi, Got elim kʉn muⱡi nambʉⱡʉm ndam, wamp ei, nim uⱡ rʉpndi mat etʉn mbʉ mel, kapⱡa iti natʉmba,” nitim. \v 3 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Ya ik nʉnt mbʉ, ama kupa nʉnt. Kont nga mi naming wamp ti ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila, rukrʉng mba mel mon!” nitim. \v 4 Jisas nga nitim ik ni, Nikondimas ndi, waldpa nimba mel, “Wu anda etpa moⱡum ti, aldpa mam nga oⱡ ila, rukrʉng pangga kʉn, namba etʉk, wote kont nga mondʉk ming ei?” nitim. \v 5 Jisas ndi, int ndupa nimba mel, “Ik kupa ei nʉnt. Wamp ti, nu ei kʉn, Nuim Got nga Muⱡnga raⱡ ndi, kont nga mi naminggil ndam, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila, rukrʉng mba mel mon! \v 6 Mʉi kona wamp mbʉ ndi, mondʉk metmin wamp mbʉ, mʉi kona wamp rarmin. Wote Muⱡnga ndi, mondpa metʉm wamp mbʉ, tʉpa Muⱡnga elim nga wamp randrum. \v 7 Wamp kont nga, miyangga nʉnt ik ni nga, nim pilkʉn min ngʉn mundi nʉmʉndi! \v 8 Kona kʉpkʉ elim pʉtʉm ei mel, ropa omba mba mel mbʉ, roka nduⱡnga, ik nʉtʉm ei pʉtmʉn. Wote, pepa orum kona ei kep, wote omba kona nil purum ei kep, tʉn pili napʉtmʉn. Muⱡnga nga wamp kont nga, metʉm ei nga puⱡi ei, ei mel ku petʉm” nitim. \v 9 Wote Nikondimas ndi, nimba mel, “Namba uⱡ ti nga nin ei, na pilip rondʉnt ei ka!” nitim. \v 10 Aldpa Jisas ndi, Nikondimas kundpa, nimba mel, “Nim Isrel kona ei nga ik mbo wu kuimbal ni, nʉmp kant! Ei wote, na ik nʉnt ei, pilkʉn rundʉn ei ka! \v 11 Na ndi, ik kupa enim kundʉp nʉnt. Tʉn ik pilip kongundpʉn nimbun, wote mong raⱡ ndi, kandʉrmʉn mel, kun nimbun mot ndupʉn nʉtmʉn. Ei wote, enim ndi, tʉn nga ik ei, pilik ti natʉtmʉn. \v 12 Mʉi kona ila nga, uⱡ petʉm mbʉ mel, oⱡa tʉp nilmba, nim pilkʉn kun iti natʉn. Wote, muⱡ kona ila uⱡ mbʉ nga, nint ndam, namba etkʉn pilkʉn kun itin? \v 13 Wote, wamp ti mul kona ila, oⱡa pi nʉpʉrʉm. Wote, Muⱡʉl Wu Kupa ei mendpʉⱡ, muⱡ kona ila moⱡpa, mana urum. \p \v 14-15 Unt, kona kui waka ila, Moses ndi, kimbuⱡa mel ti, mim etpa, kuipa ropa mundrum. Ei mel, Muⱡʉl Wu Kupa ei, i ku etʉk tek, kuipa rok mundangina, na mondpa pilim wamp ti, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, moⱡpa mint mba. \v 16 Ei kʉn, Nuim Got ndi, tʉn mʉi kona ila wamp mbʉ, kont minal kuⱡpa, elim nga kangʉm mendpʉⱡ ei, tʉn ngurum. Ei nga, elim nga kangʉm ei, mondʉk piling wamp mbʉ, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, molk mint ping. \v 17 Wote Got ndi, kangʉm Jisas tʉpa mundrum ni, wamp kʉmp tangga nimba, tʉpa mundi nʉmʉndrʉm, mon! Wamp pora etpa tangga nimba, tʉpa mundrum. \v 18 Wamp ti, Got nga kangʉm ei, mondpa pilim ndam, kʉmp ti natʉmba. Wote, wamp ti mondpa pili napilim ndam, wamp ei kʉmp tʉmba. Nambuⱡ emel, wamp ei, Got nga kangʉm mendpʉⱡ ei, mondpa pili napʉtʉm. \v 19 Wamp kʉmp tʉmba uⱡ ei mel, Jisas ni, rʉⱡang ei, ya mʉi kona ila mana urum. Ei mʉi kona ila wamp mbʉ ndi, kandʉk kun iti natʉk, rumbʉⱡ ei kandʉk, numan nguk, rʉⱡang ei tʉk mbaⱡ ngorung. Nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, uⱡ kit mbʉ etʉk morung. \v 20 Uⱡ kit etmin wamp mbʉ ndi, rʉⱡang ei kandʉk, kit pilik, tʉn nga uⱡ kit mbʉ, para temba nʉk, rʉⱡang ila rukʉr ui nawʉrmʉn. \v 21 Wote, uⱡ kupa mbʉ etʉm wamp ti, Got nga ik ei, teng ndupa etʉm uⱡ mbʉ, mot nangga, kʉneing nimba, rʉⱡang ila rukʉr orum,” nitim. \s1 Jon Ndi, Jisas Nga Puⱡ Ei Nimba Mot Ndurum. \p \v 22 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, Juriya kona ila puk moⱡʉngina, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, wamp mbʉ nu tinditing. \v 23 Wote Jon ndi, i ku etpa, met Einon Selim kona ila, nondpa nu minal murum kona nila, wamp ok, mint moⱡina, nu tinditim. \v 24 Ni kʉn, Erot ndi, Jon ni tʉpa, kan ngui ngʉngi kʉn, uⱡ mbʉ etpa murum. \p \v 25 Tʉnggʉt, Jura wu ti ndi omba, en enim nga ki ⱡumʉi rui uⱡ ei nga, oⱡa tʉpa nilinga, Jon nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, ik porung. \v 26 Wote, Jon nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, elim kʉn ok, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Unt wu ti, nim kʉn, nu Joran noi orunga oⱡnga, elim nga para ndukʉn nitin. Akup wu ni ndi, wamp mbʉ nu tʉndʉlnga, wamp pora wu ei kʉn punmʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 27 Wote Jon ndi, ik ni punt ropa, nimba mel, “Got ndi, mel ti mana ndupa, ngui ngangʉm ndam, wamp ti ndi, kun poⱡpa tʉmba mel mon. \v 28 ‘Unt nit ni mel, enim akup kundʉp nʉnt, Got nga ngurum wu Kraist ei, na mon! Na nombuⱡa rung wu ei.’ \v 29 Amp kiyaka orum ei, amp tʉmba wu ei nga mendpʉⱡ orum. Amp tʉmba wu ei nga, wamp mʉn ti, nondpa moⱡpa, amp tʉmba wu ei nga ik nʉtʉn ei, pilpa numan kai pʉtʉm. Uⱡ ei mel, Got nga ngurum wu Kraist ei, amp tʉmba wu ei mel, wote wamp mʉn ti, nondpa moⱡpa, numan kai pʉtʉm wu ei mel, na moⱡʉp kʉn, enim ndi, wu ei nga ik ninmin ei, pilip kai pʉnt. \v 30 Elim nga mbi omba, oⱡa pangga, na, elim nga mana orunga muⱡimp. \p \v 31 Wu nam ti, oⱡa mana orum ei, wamp mbʉ tʉpa mana ndupa, oⱡa mel morum. Wote, wamp ti ndi, mʉi kona ila orum wamp ei, mʉi kona mel mbʉ nga nʉtʉm. Wu ti, muⱡ kona moⱡpa, mana urum wu ei, wamp wei mbʉ, tʉpa mana ndupa, elim oⱡa mel morum. \v 32 El elim pilpa kandpa itim uⱡ mbʉ nga, akup omba pora ndupa ninim. Ei wote, wamp ti ndi, ik ninim ei pilpa, ti natʉtʉm. \v 33 Wamp nam ti ndi, Got nga ik ei pilpa tʉpa, ambʉⱡʉm ei ndi, Got kupa morum nimba. \v 34 Ei mel, Got nga tʉpa mundrum wamp ei ndi, elim nga keta tʉpa nʉtʉm. Ei nambuⱡ emel, Got nga Muⱡnga ei, elim kʉn peka ropa morum. \v 35 Got ndi, kangʉm numan ngumba kʉn, muⱡ mʉi raⱡ nga mel tetʉm mbʉ pora, elim nga kangʉm nga ki ila tinditim. \v 36 Wote, wamp nam ti ndi, Kangʉm mondpa pilim ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei tepa morum. Wote, wamp nam ti ndi, kangʉm tʉpa pei mondum ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, ti natʉmba. Got nga popʉⱡ ei omba, wamp ei kʉn moⱡmba,” nitim. \c 4 \s1 Jisas Ni, Sameriya Amp Ti Kʉn Ik Nitim \p \v 1 Ui ni kʉn, Jisas ndi, Jon ni, tʉpa mana ndupa, wamp minal nu tinditim. Uⱡ ei, Perisi wu nimbʉ ndi, molk pʉtʉng. \v 2 Wamp minal nu tʉtʉng uⱡ ei, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, mendpʉⱡ etʉng. Jisas elim mon. \v 3-4 Jisas elim nga uⱡ itim nimbʉ, Perisi wu nimbʉ ndi, pʉtʉng ila, Juriya kona ni, wak ropa, Galili kona ila int mba pilpa kʉn, Sameriya kona ila unt ekit urum. \p \v 5 Ni kʉn, Sameriya kona peng ti, mbi tek, Saikar nʉtmʉn nila urum. Kona ni unt, Jekop ndi, elim nga mʉi ti, kangʉm Josep ngurum ni, nondpa mel titim. \v 6 Jekop nga nu kut kona nila titim. Ant ni omba, peng im ila pelinga, Jisas nombuⱡa ruⱡ urum ei nga, kʉmp ambuⱡnga omba, nu kut ʉldʉ ila murum. \v 7 Ni kʉn, Sameriya amp ti, nu kuⱡmba pilpa urum ila, Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Na nu kot kulkʉn ngui!” nitim. \v 8 Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kona peng ila, rʉng rarʉp ruing purung. \v 9 Wote, Sameriya amp ni ndi, punt ropa nimba mel, “Nim Jura wu, na Sameriya amp ei wote, nu kuⱡʉp ngeimp, nʉn ei ka!” nitim. Ni, Jura wamp mbʉ kʉn, Sameriya wamp mbʉ kʉn, el rui wamp morung ei nga pilpa nitim. \v 10 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Nim Got nga mel gem ngurum uⱡ mbʉ, pilkʉn mbi ndukʉn, wote na nu kulkʉn ngui nʉnt wu ei, akup kandkʉn, mbi nduⱡina ndam, wu ei kʉn, nu kot mawa etana! Wote, kont mba mul nu ei, kuⱡpa nim nguⱡnga,” nitim. \v 11 Amp ei ndi, kundpa nimba mel, “Nuim ye! Nu kut kona ei, ama mandpa tetʉm. Nim nu kuⱡin ming ti kep, mon ku ei ka! Kont mba mul nu nʉn ei, nil moⱡnga kulkʉn, na nguin pilkʉn nʉn nda? \v 12 Tʉn nga anda tipam Jekop ndi, nu kut kona ei, tʉn ngurum. Unt, elim kʉn, elim nga kangʉmʉl na, wote kng kau na nimbʉ ndi, norung ku. Jekop ni wu mana, nim wu oⱡa mel nda?” nitim. \v 13 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Ya nu ei, kuⱡpa nom wamp ei, aldpa nu waka kuⱡmba ku. \v 14 Wote, wamp nam ti ndi, nu kuⱡʉp ngamba nom wamp ei, aldpa nu waka kuⱡi naⱡʉmba. Nu kuⱡʉp ngʉnt nu ei ndi, wamp ei nga numan rukʉr orunga, nu pit kona mel raⱡpa, pukpa omba mba, mint moⱡmba. Nu ei, pukpa omba mba, mint moⱡmba ei, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kandpa tʉpa ngumba,” nitim. \v 15 Amp ni ndi, nimba mel, “Nuim ei! Nu ei na ngui! Na wote, nu waka kuⱡi nʉⱡimp. Wote, na nu kuⱡimp ont uⱡ ei, ui nʉwimp mon!” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, amp ei, kundpa nimba mel, “Pukʉn wanʉm wu ei, ui nana, ya ila wangga!” nitim. \v 17 Amp ei ndi, nimba mel, “Na wu ti mon ei ka,” nitim. Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Nim wu ti mon, nʉn ei, kupa nʉn. \v 18 Nim unt wu 5 kat purʉn, akup wu ti kʉn morumbil ei, wanʉm wu ti mon. Nim nʉn ik ei, kupa nʉn,” nitim. \v 19 Amp ei ndi, nimba mel, “Nuim ei! Nim Painui Wu ti pʉnt ei ka! \v 20 Tʉn nga Sameriya ila anda tipam ila mbʉ ndi, ya komnga ila molk, Got nga mbi paka rondrung. Wote, enim Jura wamp mbʉ ndi, tʉn Jerusalem kona ila molk, Got nga mbi paka rundeing nʉtmʉn,” nitim. \v 21 Wote Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Na ik nʉnt ei, mondkʉn pili! Ui ti, ekit om ei kʉn, Wuta nga mbi paka runding uⱡ ei, ya komnga ila mon. Wote, Jerusalem kona ila mon ku. \v 22 Enim Sameriya wamp mbʉ, nam nga mbi paka rondʉrmin uⱡ ei, pili napilik etmin. Tʉn Jura wamp mbʉ pilpʉn, Got nga mbi paka rondʉrmʉn. Ei nambuⱡ emel, Got nga wamp etpa ti uⱡ ei, tʉn Jura wamp mbʉ kʉn ekit orum. \v 23 Wote ui ti, ekit omba, ni akup ekit onum. Ei nga, Wuta nga mbi paka runding uⱡ ei, wamp mbʉ ndi, Muⱡnga Wingti ei kʉn, wote uⱡ kupa mbʉ kʉn iting. Wuta ei ndi, wamp i iti mbʉ, numan ngurum. \v 24 Got elim Muⱡnga ei nga, elim nga mbi paka rondʉk iting wamp mbʉ, Muⱡnga ei kʉn, ik kupa raⱡ nga pol ila mint, molk iteing,” nitim. \p \v 25 Amp ei ndi, Jisas ni, kundpa nimba mel, “Mesaiya ni, Wu Kraist nʉtmin ni omba ei, na pilip mor. Omba kʉn, uⱡ mbʉ nga pora, tʉn kundpa nimba,” nitim. \v 26 Wote Jisas ndi, amp ni, int ndupa, nimba mel, “Nim nʉn wu ei, na akup nim kʉn, ik nimbuⱡ morumbʉⱡ ei ka!” nitim. \p \v 27 Wote, Jisas nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, andʉk yant ok, kandrung ei, Jisas ni, amp ti kʉn, ik nimba murum ila kandʉk rot nʉtʉng. Wote, ik nʉtʉnggil ni nga, wu ti ndi kep, waldʉk nʉk mel, “Nim namba mel numan ngʉn, muna nim amp ei kʉn, namba ik ei, nʉn nʉk kep,” waldʉk, pili napʉtʉng. \p \v 28-29 Wote amp ei, nu ming ei, tepa kelpa, wi kona peng nila mba, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ti ndi, na nga et uⱡ mbʉ nga puⱡ ei, pilpa kelpa ninim ei, kʉneing wʉi! Wu ei, Kraist nda?” nitim. \v 30 Wamp nimbʉ, ik ei pilik, kona peng ni, wak rok, Jisas murum kona nila orung. \p \v 31 Wote, ant ni kʉn ku, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Nim rʉng ti nui!” nʉtʉng. \v 32 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga nuimp rʉng mbʉ tetʉm ei, enim pili napilik mormin,” nitim. \v 33 Ei kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, en enim nʉk mel, “Wamp nam ti ndi, rʉng mat ngum ei nga ninim nda?” nʉtʉng. \v 34 Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga rʉng ei, na tʉpa mundrum wu ei nga numan pʉtʉm uⱡ mbʉ mel, teng ndup kongun ngurum ei, etʉp pora nduimp. \p \v 35 Enim ik ti, ei mel nʉtmin. ‘Rʉng rʉpa romba ei nga kalimp 4 petʉm,’ nʉtmin. Na enim ik ti kundʉp namp, pilik kai itʉi! Rʉng rʉpa ropa kenim ei nga, rʉng ting ui ei, nondpa enim. \v 36 Rʉng tʉm wu ei mel kaⱡmba, wote rʉng tepa, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, tʉpa mou romba. Rʉng rarum wu ei kʉn, rʉng tʉm wu ei kʉn, raⱡ kunda numan kai pilinggil. \v 37 Ik kupa nʉtmin ni mel, wamp ti ndi, rʉng rarum, wote wamp ti ndi, rʉng tʉtʉm. \v 38 Ni mel, enim kongun iti natʉtʉng. Wote, wamp elpa mat, kongun mindil nok etʉng kona ila, na ndi, enim tʉp mundunt, rʉng tʉk mek, weing pʉi,” nitim. \p \v 39 Sameriya wamp minal ndi, Jisas kʉn mondʉk pʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, amp ni ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Na nga it uⱡ mbʉ pora, pilpa mbi ndupa, ninim ik ei nga etʉng. \v 40 Wote, Sameriya wamp nimbʉ, Jisas kʉn ok, rʉp ropʉn muⱡamin nʉtʉng ila pilpa, kona nila moⱡpa, rumbʉⱡ raⱡ tʉpa mundrum. \v 41-42 Ik mbo inditim ni, wamp minal mondʉk pilik, wote amp ni kundʉk, nʉk mel, “Nim nga keta ila ik pʉnmin ni mon. Jisas elim nga keta ila ik punmʉn ei, mʉi kona wamp mbʉ nga Etpa Tʉmba Wu waⱡʉm ei, nʉmp pʉnmʉn!” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, El Wu Nuim Ti Nga Kangʉm Etpa Titim \p \v 43 Rumbʉⱡ raⱡ omba puⱡnga, Jisas Galili kona ila purum. \v 44 Ni kʉn, Jisas elim ndi, nimba mel, “Painui wu ti nga mbi ei, elim nga mʉi mang kona ila, tʉk ou ndui nandʉrmin,” nitim. \v 45 Wote Jisas ni, Galili kona ila rʉk puⱡnga, wamp morung nimbʉ ndi, rawe etʉk tʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Jerusalem kona ila uⱡ rʉpndi mat, Pasopa Ui ei kʉn, itim kandrung ni nga, pilik etʉng. \p \v 46 Wote, Galili nga Keina kona ila, Jisas ndi, mbo nu tʉpa, wain rundrum ila int purum. Wote, gapman el wu ou ti nga kangʉm ei, Kaperniyum kona ila kui roⱡnga pitim. \v 47 Jisas ndi, Juriya moⱡpa, Galili kona ila onum nʉtʉng ik ei, el wu ou ni pilpa, Jisas kʉn purum. Mba kʉn, kont kaimp ik ranggʉpa, “Na nga kangʉm ei, koⱡmba enim. Nim etkʉn, tʉn nʉmp timp ont,” nitim. \v 48 Wote Jisas ndi, wu ei, kundpa nimba mel, “Enim uⱡ rʉpndi ou ndupa mat, kandʉk kʉn, na nga ik ei, mondʉk piling nʉnmʉn ye!” nitim. \v 49 Ni kʉn, el wu ni ndi, yant ndupa, nimba mel, “Nuim ye! Na nga kang ei, kuⱡi nʉⱡangga, pili nʉkʉn ui!” nitim. \v 50 Jisas ndi, wu ei, kundpa nimba mel, “Nim pi, nim nga kang ei kont moⱡmba ei ka!” nitim. Wu ni, Jisas nga ik ni, mondpa pilpa kʉn, wote purum. \v 51 Kokila puⱡnga, elim nga kongun wu nimbʉ ndi, yant ok, nʉk mel, “Nim nga kang ei kont morum,” nʉtʉng. \v 52 Kang ei nga tipam ei ndi, waldpa nimba mel, “Kui nant kʉn, wang nimba?” waldinga. Elim nga kongun wu nimbʉ ndi, nimba mel, “Ukʉ ou runggilmʉ kui ropa wang nim,” nʉtʉng. \v 53 Kang ei nga tipam ni ndi, ui ei kʉn, Jisas ndi, elim kundpa nimba mel, “Nim nga kangnʉm kont moⱡmba,” nitim. Ik niting ni kʉn, pilpa mbi ndurum. Ni kʉn, elim kʉn, elim nga wamp mbo kʉⱡ pora, Jisas kʉn mondʉk pʉtʉng. \p \v 54 Jisas ni, Juriya kona moⱡpa, Galili kona yant urum ei kʉn, uⱡ rʉpndi raⱡ itim. \c 5 \s1 Jisas Ndi, Kui Pitim Wu Ti Etpa Titim \p \v 1 Got ndi, Jura wamp etpa titim ei nga, kor muⱡing ui nila, Jisas Jerusalem kona ila purum. \v 2 Jerusalem ku paⱡa petʉm ei nga, sipsip keta puⱡ puⱡ nʉtmin ʉldʉ orunga, nu num ti morum. Ei, Ipru ik ila mbi tek, ‘Betseita,’ nʉtmin. Kona ila, kʉpkʉ tʉk mormʉn manga 5 kat ʉnggʉtʉm. \v 3 Ni kʉn, kui wamp minal kui ropa, mong tʉpa, on por moⱡpa itim wamp nimbʉ, nu num ei, pʉnin nimba omba nʉk, kʉpkʉ manga nimbila, nokundʉk pek morung. \v 4 [Nu num nila, ui mat kʉn, Got nga anggelo ti ndi, mana omba, nu ni ropa orung orung elinga. Kui wamp ti ndi kandpa, kuimp tepa mana puⱡnga, namba kui ti pitim ndam, kui ei pora nitim.] \v 5 Wote kona nila, kui rurum wu ti, pepa pana 38 tʉpa mundrum. \v 6 Jisas ndi, wu ni, pana ui mbʉ nga ou ndupa, tepa mundrum ila kandpa, nimba mel, “Nim nga kui ei, wang nangga nʉkʉn pʉn ei?” nitim. \p \v 7 Wote, kui wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Wu Nuim ye! Na tʉk mek puk, num ila munding wamp ti mon. Nu pʉnin nimba oⱡnga, mana mbi nimp et ei kʉn, wamp ti ndi ku, kuimp tepa omba, mana purum,” nitim. \p \v 8 Wote Jisas ndi, wu ni kundpa nimba mel, “Nim oⱡa anggilkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ, tʉkʉn mekʉn, nombuⱡa mam pi!” nitim. \v 9 Ei mel nilinga, tʉngʉnda mint, wu ni nga kui ni pora nilinga, rupⱡaima ni kʉⱡ, tʉpa mepa purum. Mowi kor kʉn uⱡ ei itim. \v 10 Ei nga, Jura wamp nimbʉ ndi, kui wang nitim wu ni, kundʉk nʉk mel, “Mowi kor ei kʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ, men uⱡ ei ndi, tʉn nga Mi Ik petʉm uⱡ ei, nim ndi, rokʉn puⱡa ron ei ka!” nʉtʉng. \p \v 11 Wote, wu ni ndi, punt ropa, nimba mel, “Na etpa tʉm wu ei ndi, ‘Na nga rupⱡaima kʉⱡ tʉkʉn, mekʉn pi nim wu ei mel’, tʉp mep mbi ont!” nitim. \p \v 12 Wote, wu ni, waldʉk nʉk mel, “Nim rupⱡaima ei, tʉkʉn mekʉn pi nim wu ei, ei nam?” nʉtʉng. \v 13 Kui wang nitim wu ni ndi, Jisas pilpa mbi ndui nʉndrʉm. Ei nambuⱡ emel, Jisas ni, wamp minal pitim nila, mo ropa omba, ekit mba purum. \v 14 Wote, manga wingti ou nila, Jisas murʉk mba, wu ni kandpa, wote nimba mel, “Nim nga kui pora nim ei, kan mon! Nim uⱡ kit mat, aldpa iti nʉti! Muna in ndam, uⱡ kit minal mat, nim kʉn pemba,” nitim. \v 15 Wote, wu ni ndi, pilpa int mba, Jura wu nimbʉ kundpa nimba mel, “Na etpa tʉm wu ni nga mbi Jisas,” nitim. \p \v 16 Ni kʉn, Jisas ndi, mowi kor kʉn itim ei nga, Jura wu nimbʉ ndi, ik mura nguimin nʉtʉng. \v 17 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na nga Wuta kongun rʉk rʉk etpa mint morum. Ei nga, na kongun etʉp ku mor,” nitim. \v 18 Jura wu nimbʉ ndi, ik ni pilik, kit pilik, wu ei ndi, tʉn nga mowi kor ei nga, mi ik ei, puⱡa ropa, Got kundpa Wuta nimba, elim Got mel ranʉm wu ei, ropʉn kundmun, nʉtʉng. \s1 Got Nga Kangʉm Ronduⱡ Tʉpa Etʉm \p \v 19 Wote Jisas ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Got kangʉm ei ndi, elim nga numan ila, uⱡ ti etmba mel kapⱡa mon. Got kangʉm ei, Tipam nga kitip kandpa kongun etʉm. Tipam nga nambuⱡ ti etʉm ei, kangʉm etʉm ku. \v 20 Got ndi, kangʉm ei, numan ngumba. Wote, elim nga etʉm uⱡ mbʉ, tʉpa ora ndurum. Akup uⱡ enim kanmin ei mel, uⱡ mbi pi minal mat, kangʉm kʉn etpa ora ndangga. Wote enim kandʉk, min ngʉn munding. \v 21 Got ndi, wamp kui mbʉ, ropa rut ndupa, etpa kont mundrum. Ei mel ku, elim nga kangʉm ei ndi, i ku etpa, wamp nam ti, elim nga numan ei ndi, pilim ei mel ku, etpa kont mundʉmba. \v 22 Got ndi, wamp uⱡ eng ei mel kandpa, kʉmp ti natʉmba. Wamp kʉmp ti uⱡ ei, kangʉm itangga nimba, ambuⱡpa ngurum. \v 23 Ei nga, wamp mbʉ ndi, Got tʉk ou ndurmin ei mel, elim nga kangʉm ei, i ku etʉk, tʉk ou ndeing nimba itim. Elim nga kangʉm ei, tʉpa ou ndui nandʉm. Wote wamp ti, kangʉm tʉpa mundrum Tipam ei kep, tʉpa ou ndui nandrʉm ku. \p \v 24 Na ndi, ik kupa ei nʉnt! Na nga ik ei, pilpa tʉpa, wote na tʉpa mundrum wu ei, mondpa pilim wamp ei, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, tepa morum. Wamp ei nga uⱡ kit etʉm mbʉ, kʉmp ti natʉmba. Wamp ei ndi, wamp kui nga uⱡ ei, wak ropa, akup uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, moⱡmba ei nga morum. \v 25 Na ndi, ik kupa ei nʉnt. Ui ti omba, ei mel akup onum. Wamp kui mbʉ ndi, Got Kangʉm ei nga, ik ei piling. Wote kum tek piling wamp mbʉ, kont puk muⱡing. \v 26 Kont mul uⱡ ei, Got elim kʉn puⱡ petʉm. Ei mel ku, elim nga Kangʉm ei, i ku etpa, ronduⱡ nguⱡnga, kont mul uⱡ ei nga puⱡ petʉm ku. \v 27 Elim nga Kangʉm ei ndi, wamp mbʉ, kʉmp tʉmba ei nga ronduⱡ ei ngurum. Ei nambuⱡ emel, wu ei elim ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei. \p \v 28-29 Ik nʉnt ei pilik, min ngʉn mundi nʉmundʉi! Nambuⱡ emel, ui ti om ei kʉn, on kona ila petmin wamp mbʉ, elim nga ik ei pilik, wote on kona ei, wak rok ekit uing. Uⱡ kai etʉng wamp mbʉ, kont puk muⱡing. Wote, uⱡ kit etʉng wamp mbʉ, etpa kit mondʉmba. \v 30 Na ndi, nanim nga ronduⱡ ila, uⱡ ti kapⱡa iti nʉtimp. Wamp kʉmp timp uⱡ ei, Got ndi, nʉtʉm ei mel itimp. Ei nga, na nga wamp kʉmp timp uⱡ ei, kun mba tetʉm. Ei nambuⱡ emel, na nga numan ei ndi, uⱡ ti itimp nʉmp iti natʉnt mon. Na tʉpa mundrum Wu ei nga numan ila, pep rop ent. \s1 Wamp Mat Ndi, Jisas Nga Nʉk Mot Ndurʉng \p \v 31 Na ndi, na nanim nga orunga mint nʉmp mot ndunt ndam, enim ndi pilangina, ik nʉnt ei nga ronduⱡ ti, pi napʉmba. \v 32 Wamp ti morum ei ndi, na nga nimba mot ndupa, ik kun mint ni nʉndʉtʉm. Wote na pʉnt ei, na nga nimba mot ndurum ik mbʉ, kupa mint. \p \v 33 Enim ndi, nombuⱡa rung wu kat, Jon kʉn tʉk munduⱡngina, ik kupa ei nga, nimba mot ndurum. \v 34 Mʉi kona wamp ti ndi, na nga ik ei kandʉk, pilik nʉnding mel mon. Na ik nʉnt ei ndi, enim etpa tangga, nʉmp nʉnt. \v 35 Jon ni, lam mel, nomba rʉⱡang puⱡnga, ui onunga ni kʉn, enim Jon nga rʉⱡang ila, molk ambulk palk morung. \p \v 36 Wote uⱡ ti, Jon ropa mana ndupa, na nga orunga nimba, mot ndupa nʉtʉm. Ei uⱡ elpa ti mel, Wuta ndi, na kongun ngurum et, ei nga kongun nit ei ndi, nimba mot ndupa, Wuta ndi, na tʉpa mundrum. \v 37 Na tʉpa mundrum Wuta ei ndi, na nga orunga nimba, mot ndurum ku. Wote, elim nga ik ei, enim ndi, pili napʉtmʉn. Elim morum ei kep, kʉni nakʉndʉrmin ku. \v 38 Wote, elim nga ik ei, enim nga rukʉr orunga ti natʉtʉm. Ei nambuⱡ emel, elim nga tʉpa mundrum wu ei, enim ndi, mondʉk pili napʉtmin. \v 39 Enim ndi, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kandʉk timin nʉk, Buk Wingti kʉⱡ, rʉk rʉk kandʉrmin. Ei wote, Buk Wingti nga nʉtʉm ik puⱡ ei, na kʉn petʉm. \v 40 Wote, enim uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kandʉk ting ei nga, enim na kʉn ui nawʉrmʉn, ei ka! \v 41 Na enim wamp mbʉ nga mbi ou ngurmʉn uⱡ ei, ti natʉt mon. \v 42 Wote, enim nga mundmong ila, Got numan ngui nganggʉk, mormʉn uⱡ ei, na pilip mor. \v 43 Na Wuta nga ronduⱡ ila, omp ik nilmba. Enim ndi, ik ei, pilik ti natʉtmʉn. Wote wamp ti, elim nga ronduⱡ ila, omba ik nilinga ndam, ik ei, pilik tilingina. \v 44 Got ndi, kaip nʉndangga, ni nandʉk. Enim wamp mbʉ ndi, kaip nindeing nʉk etmin. Namba etʉk, enim ndi, na mondʉk piling. \v 45 Na ndi, enim nga puⱡ orunga, Wuta kʉn nimp kit mundimp, nʉk pili nʉpilʉi! Enim Moses ndi, uⱡ ti endʉmba, nʉk pilik mormʉn. Wu ei ndi, enim nga puⱡ orunga nimba, kit mondʉmba. \v 46 Moses nga ik ei, kupa nʉk, pilingina ndam, na nga ik ei, pilik tilingina ku. Wu ei ndi, na nga ik ei, mon ropa pinditim. \v 47 Wote, ik mon rurum mbʉ, mondʉk pili napʉtʉng. Ei kʉn wote, na nga ik ei, namba etʉk, mondʉk piling?” nitim. \c 6 \s1 Jisas Ndi, Wamp 5000 Rʉng Itim \p \v 1 Wote, Jisas ni, num Galili noi orunga int purum. Num ei nga mbi ti kundʉk, ‘Taipiriyus’, nʉtʉng. \v 2 Wamp mam ti, Jisas purum mel, akil tek purung. Nambuⱡ emel, Jisas ndi, uⱡ rʉpndi mat etpa, kui peng itim wamp mbʉ, etpa titim kandrung. \v 3 Wote, Jisas komnga ila oⱡa mba, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, rʉp rok morung. \v 4 Ui ni kʉn, Jura wamp nga Pasopa, Rʉng Ou Nuing ui ei, nondpa itim. \p \v 5 Jisas moⱡpa kʉndrʉm mel, wamp minal, elim pep rok, orung kandpa, wu Pilip kundpa nimba mel, “Rʉng mat nant ila, kandʉp tʉpʉn, ya wamp kʉⱡ, rʉng ruimin nda?” nitim. \v 6 Ik ei, Pilip oⱡa tʉpa, kanʉmba pilpa nitim. Elim uⱡ etmba ei mel, pilpa pora ndupa murum. \v 7 Wote Pilip ndi, ik punt ropa nimba mel, “Tʉn ku moni K200 ei mel, rʉng bret timin ndam, wamp mormʉn mbʉ ndi, rʉng mint rok nuing mel, kapⱡa mon!” nitim. \v 8-9 Kitip kʉni wu ti, Saimon Pita nga ʉngʉn Andru ndi, nimba mel, “Kang ti, bret 5 kat kʉn, oma raⱡ tepa morum ei ndi, wamp minal kʉⱡ kʉn, kapⱡa etmba nda?” nitim. \v 10 Ni kʉn, Jisas ndi, kitip kʉni wu kʉⱡ, kundpa wamp mbʉ, mana muⱡeing nʉi, nitim. Kona kai titim nila, wamp nimbʉ, mana morung ila, wu 5000 mel morung. \v 11 Wote Jisas ndi, bret ni tʉpa ambuⱡpa, Got kʉn angge nimba, puk ropa wamp morung nimbʉ, neing nimba, ngurum. Wote, oma ni raⱡ i ku etpa, oⱡa tʉpa angge nimba, gurpa wamp nimbʉ, neing nimba, ngurum ku. Wamp nimbʉ rʉng noⱡʉngina, pilʉng elinga, mana titim. \v 12 Rʉng noⱡʉngina, mana titim nimbʉ, Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Rʉng nonmʉn mbʉ nga, mana tʉnʉm mbʉ, tʉk rʉkʉlʉi! Rʉng ti etʉk, ge ndui nʉndʉi!” nitim. \v 13 Wote, bret 5 kʉⱡ nga wamp mbʉ ndi, noⱡʉngina mana titim mbʉ, tʉk rakilingina, wal 12 peka rurum. \v 14 Ni kʉn, uⱡ rʉpndi Jisas ndi, itim ni, wamp mbʉ ndi, kandʉk nʉk mel, “Painui wu ti, mʉi kona ila mana omba nʉtmin ni, omba morum kanmʉn,” nʉtʉng. \v 15 Jisas ni, pitim mel, wamp mbʉ ndi, ronduⱡ mundʉk, elim tʉk, wu nuim mumuk munding, elingina pilpa, komnga nila, elim kou kiyang nimba, int purum. \s1 Jisas Nu Ndi, Pol Ila Kʉmp Kambilpa Urum \p \v 16 Wote, epindama elinga, Jisas nga kitip kʉni wu nimbʉ, num ʉldʉ nila purung. \v 17 Puk, nu kanu nila rukrʉng puk, num ei, puⱡa rok, Kaperniyum kona ila ping purung. Kona ni, rumbʉⱡ roⱡnga, Jisas ni, ama ui nʉwʉrʉm. \v 18 Ni kʉn, kʉpkʉ ambuⱡpa pilpa roⱡnga, nu ni, ropa mbʉ, nuwa kuⱡpa kara purum. \v 19 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, num rʉk ting ila puk, kandrung mel, Jisas ni, nu ndi, pol ila kʉmp kambilpa, nondpa oⱡnga kandʉk, mundmong etʉng. \v 20 Wote Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Mundmong iti nʉtʉi! Na ont ei ka!” nitim. \v 21 Kandʉk kʉn, numan wang nduk, Jisas ni, nu kanu ila, oⱡa wangga nʉk, pilik moⱡʉngina, wote tʉngʉnda mint, nu kanu ni kʉⱡ, ping orung kona ila, mba rʉk purum. \s1 Wamp Mbʉ Ndi, Jisas Andʉk Kurʉrʉng. \p \v 22 Mʉkʉlmʉ orunga, num noi orunga, morung wamp nimbʉ ndi kandrung. Nu kanu tenda kat titim ni kʉⱡ, ti nʉtʉtʉm. Ni kʉn, tʉk mendʉk pʉtʉng ei, kitip kʉni wu ni kʉⱡ mendpʉⱡ, nu kanu ila purung. Wote Jisas ni, kunda pi naprʉng. \v 23 Wʉl Taipiriyus kona ila nga nu kanu mat, Jisas ndi, angge nimba, wamp rʉng ngurum kona nila, nondpa orung. \v 24 Wote wamp nimbʉ kandrung mel, Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ pora, muⱡi nambʉrʉng. Nu kanu titim nimbila, ok rʉk puk, Kaperniyum kona nila kurʉk purung. \s1 Jisas Ei Kont Mul Uⱡ Ei Nga Bret Ei \p \v 25 Wote, wamp nimbʉ ndi, Jisas nu noi orunga, puk kandʉk tʉk, waldʉk nʉk mel, “Ik Mbo Wu ye! Nim nant kʉn ya ila un?” nʉtʉng. \v 26 Wote, Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, ik kupa enim kundʉp nʉnt. Enim bret nok, pʉlʉng kundʉk, eng ni nga mendpʉⱡ, na kurʉk onmʉn. Wote, uⱡ rʉpndi mat int nimbʉ nga, enim tʉk mindi namindʉnmʉn. \v 27 Rʉng purpa moⱡmba mbʉ nga, kongun iti nʉtʉi! Rʉng kai uⱡ nga muⱡing ei nga, kongun indʉi! Rʉng ei, Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, enim ngumba. Uⱡ ei, Got Tipam ndi, unt tip timal mundpa, Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, etpa ronduⱡ mundpa pinditim,” nitim. \v 28 Wote, wamp mbʉ ndi, Jisas waldʉk, “Tʉn namba uⱡ ti etpʉn kʉn nʉk mel, Got nga kongun indʉmin nda?” nʉtʉng. \v 29 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Enim kongun ti iting ei, Got elim ndi, tʉpa mundrum wu ei, mondʉk pilʉi!” nitim. \v 30 Wamp mbʉ ndi, ik punt rok, nʉk mel, “Nim nambuⱡ ti rʉpndi ronduⱡ ti, etana kandpʉn, nim mondʉp pilmin nda? Namba uⱡ ti itin pilkʉn nʉn nda? \v 31 Unt, tʉn nga anda kouwʉmin mbʉ ndi, kona kui waka ila rʉng ti, mbi tek, ‘mana,’ nʉtmin ei norung. Buk Wingti ila nʉtʉm ei mel, ‘Muⱡ kona bret ei nga nguⱡnga norung,’” nʉtʉng. \v 32 Wote, Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, enim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Moses ndi, enim muⱡ kona bret ei, tʉpa ngui ngʉnggrʉm. Wote na nga Wuta ndi, enim muⱡ kona bret kupa ei, tʉpa ngorum. \v 33 Got ndi, muⱡ kona bret ngurum ei ndi, ya mʉi kona ila wamp mbʉ, kont mul uⱡ ei ngorum,” nitim. \v 34 Wote, wamp nimbʉ ndi, nʉk mel, “Nuim ye! Nim ndi, bret ei nga, tʉn rʉk rʉk ngui!” nʉtʉng. \v 35 Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Kont mul uⱡ ei nga bret, ei na! Wamp ti, na kʉn om ndam, kump kun kuⱡi naⱡʉmba. Na mondpa pilim wamp ei, nu waka kuⱡi naⱡʉmba. \v 36 Wote na ndi, enim kundʉp nit ni, na kanung, wote mondʉk pili napʉnmʉn. \v 37 Wuta ndi, na ngurum wamp mbʉ pora, na kʉn uing. Wote, na kʉn ong wamp mbʉ, tʉp mbuⱡ ngui ngʉngimp. \v 38 Ei nambuⱡ emel, na muⱡ kona wak rop mana ur ei, nanim ndi, ui nʉwʉr. Wuta nga numan pʉtʉm uⱡ ei, pep rop itimp pilip ur. \v 39 Wuta ndi, numan ei mel pilpa, na tʉpa mundrum. Na ngurum wamp mbʉ nga ti, wak rui narup, wote ui pora nim kʉn, wamp mbʉ rop rut ndup, kont mul uⱡ ei nguimp. \v 40 Na nga Wuta ndi, uⱡ ti pʉtʉm ei, wamp namin mat ndi, kangʉm ei kandʉk, mondʉk pʉtʉng wamp mbʉ, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei ting. Wote, ui pora nim kʉn, na ndi, wamp mbʉ rop rut ndup, kont mul uⱡ ei nguimp,” nitim. \p \v 41 Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ ndi, ik rombulk nʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Na muⱡ kona nga, bret ei, mana ur,” nitim. \v 42 Wamp mbʉ ndi, nʉk mel, “Wu ei Jisas, Josep kangʉm nimbun, kanmin ei? Wote, wu elpa nda? Tʉn ndi, mam tipam raⱡ kandʉrmin. Ni wote, elim muⱡ ila mana ur ninim ei, etpa ninim, mel nant nda,” nʉtʉng. \v 43 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Ik tek rombulk ni nʉnʉi! \v 44 Wamp ti, na kʉn numa ui nawʉmba. Na tʉpa mundum Wuta ei ndi, tʉpa mundangga, na kʉn omba. Wote na ndi, wamp ei, ui pora nim kʉn, rop rut ndup, kont mundimp \v 45 Unt painui wu mbʉ nga, mon ti rorung petʉm ei ndi, nimba mel, ‘Got ndi, wamp mbʉ, elim ndi, ik mbo endʉmba,’ nʉtʉng. Wuta nga ik ei pilik, tʉk pep rong wamp mbʉ, na kʉn uing. \v 46 Ik nʉnt ei ndi, nʉmp kʉn wamp ti ndi, Got kʉndrʉm ni nanʉnt mon! Got kʉn moⱡpa, mana urum Wu ei ndi mendpʉⱡ, Got kandrum. \p \v 47 Enim ik kupa ei kundʉp nint. Wamp ti, mondpa pilpa moⱡum ti, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, tʉpa tepa morum. \v 48 Uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei nga bret ei, na. \v 49 Unt, enim nga anda kouwʉ mbʉ ndi, kona kui waka ila, rʉng mbi tek, ‘mana’ nʉtmin ni, nurung. Ni kʉn wote, kolk ketʉng. \v 50 Wote, muⱡ kona bret mana urum ei, elpa ti mel, wamp ti nom ndam, kuⱡi naⱡʉmba. \v 51 Na muⱡ kona kont mba mul bret ei, mana ur. Wamp ti, bret ei, tepa nom ndam, kont moⱡpa mint mba. Na ndi, bret ngʉmp nʉnt ei, na nga kʉng ei. Ei, tʉpa nom wamp ti, uⱡ nga kʉnt nga kont moⱡpa mint mba,” nitim. \p \v 52 Wote, Jura wu nimbʉ ndi, ik ni pilik kit pilik, tek rombulk, nʉk mel, “Ya wu ei ndi, elim nga kʉng ei, tʉn ngangga! Wote tʉpʉn nʉmʉn ninim ei, etpa ninim mel nant nda?” nʉtʉng. \v 53 Wote Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Wamp ti ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei nga kʉng ei kʉn, mema ei kʉn, tʉpa nui nanʉm ndam, kont mul uⱡ ei, wamp ei kʉn pi napʉmba. \v 54 Na nga kʉng ei kʉn, mema ei kʉn, tʉpa nom wamp ei, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei tʉpa tepa morum. Wote, ui ei pora nim kʉn, na ndi, wamp ei, rop rut ndup, tʉp oⱡa mundimp. \v 55 Na nga kʉng ei, rʉng kupa ingk ei. Omba, na nga mema ei, nu kupa ingk ei. \v 56 Wamp ti ndi, na nga kʉng ei kʉn, mema ei kʉn, tʉpa nom wamp ei, na kʉn moⱡangga! Wote, na wamp ei kʉn muⱡimp. \v 57 Na tʉpa mundrum Wuta ei, rʉk rʉk kont morum. Ei mel ku, na mor. Uⱡ ei mel ku, na tʉpa nom wamp ei, rʉk rʉk kont moⱡmba. \v 58 Muⱡ kona mana urum bret kupa ei, na mor. Unt, enim nga anda kouwʉ kʉⱡ ndi, bret ti norung, wote kolk ketʉng. Wote wamp ti ndi, muⱡ kona mana urum bret kupa ei, nom ndam, kont moⱡpa mint mba,” nitim. \v 59 Jisas ndi, Kaperniyum kona ila manga wingti kel ila, wamp ik mbo endpa moⱡpa, ik kʉⱡ nitim. \s1 Uⱡ Nga Kʉnt Nga Kont Moⱡpa Mint Pi, Ei Nga Ik \p \v 60 Elim nga kitip kʉni wu ou ndupa ndi, ik nitim mbʉ, pilik molk nʉk mel, “Ik ronduⱡ mat mbo endnim. Wamp nam ti ndi, ik mbʉ pilpa tʉmba nda?” nʉtʉng. \v 61 Jisas wamp numan kandrum ei ndi, ik nʉtʉng ni pilpa nimba mel, “Ik ei ndi, enim nga numan orunga, mbun ngunum nda? \v 62 I ndam, Muⱡʉl Wu Kupa ei, elim moⱡpa mana urum kona ila kʉnangina, kelpa int pum ndam, enim etʉk piling mel nant? \v 63 Got nga Muⱡnga ei ndi, kont mul uⱡ ei ngorum. Wamp nga ronduⱡ ei ndi, uⱡ ingk ti, iti natʉtʉm. Na nʉnt ik ei ndi, Got nga Muⱡnga enim ngump. Wote, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kunda ngʉnt. \v 64 Jisas elim kʉn, mondʉk pili napilik iting,” nitim. Wu mbʉ kʉn, wote wu ti, elim reing nimba, rʉk moⱡmba ei, unt kuimp tepa pitim. Ei nga, Jisas ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, ‘Enim wu mat mondʉk pili napʉnmin,’” nitim. \v 65 Wote Jisas ndi nimba mel, “Uⱡ ei nga wamp ti, na kʉn kapⱡa ui nawʉmba. Wuta ndi, etpa kapⱡa endim ti, na kʉn omba,” nitim. \p \v 66 Ik nitim ei nga, rup rok andrʉng wamp nimbʉ nga mat ndi, Jisas wak rok, mondʉk kelik purung. Wote aldpa, Jisas murum ila, yant ui nawʉrʉng. \v 67 Wote Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ, waldpa nimba mel, “Enim i ku etʉk, na wak rok ping ei?” nitim. \v 68 Saimon Pita ndi, punt ropa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Tʉn nam kʉn mbin? Uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei nga ik ei, nim tekʉn morʉn. \v 69 Ei nga, akup tʉn pʉnmʉn ei, nim Wu Wingti ti, Got kʉn molkʉn, urʉn nʉmp mondpʉn pʉnmʉn,” nitim. \v 70 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, enim wu 12 ni kʉⱡ, kʉmp rop tit. Ei nga, wu tenda ti, kur kit ei mondpa morum,” nitim. \v 71 Ik nitim ni, Juras, Saimon Iskariyot nga kangʉm kundpa nitim. Juras ei, elim nga kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ nga ti, wote Jisas rʉk murum. \c 7 \s1 Jisas Kʉn Elim Nga Ʉngʉn Wu Kʉⱡ Kʉn \p \v 1 Wote Jisas ni, Galili kona orunga andpa kʉn, Juriya kona ila pi naprʉm. Ei nambuⱡ emel, Jura wu mat ndi, elim rok kunding pilik etʉng. \v 2-3 Jura wamp mbʉ nga manga kouwʉ rok, kor mormʉn ui ou ei, nondpa elinga, Jisas nga ʉngʉnʉl mbʉ ndi, elim kundʉk, nʉk mel, “Nim ya kona ei, wak rokʉn, Juriya kona ila pi! Wote, nim pep rormin wamp mbʉ ndi, nim uⱡ rʉpndi mbʉ itana kʉneing. \v 4 Wamp ti ndi, elim kandʉk, neing nimba pʉtʉm. Wote elim ndi, uⱡ mbʉ tʉpa pena ila, pendpa etʉm. Nim ndi, i etkʉn uⱡ mbʉ in ndam, muⱡ uⱡ mbila, nim nga mbi ei piling,” nʉtʉng. \v 5 Wote, elim nga ʉngʉnʉl nimbʉ ndi, i ku etʉk, elim kʉn mondʉk pili napʉtʉng. \v 6 Jisas ndi, nimba mel, “Na mbi ei nga ui mendpʉⱡ ei, ekit ui nawʉm. Wote ui nant mbila, enim kapⱡa ping mint. \v 7 Mʉi kona wamp mbʉ ndi, enim numan nguing, wote na numan ngui ngʉnging. Nambuⱡ emel, na ndi, wamp mbʉ nga uⱡ etmin mbʉ, nʉmp kit mondʉr. \v 8 Enim wʉl rʉng nok mormʉn kona ila, muⱡeing pʉi! Wote na pi nʉpimp. Ei nambuⱡ emel, na nga ui ei kokila,” nitim. \v 9 Ik ei mel nimba pendpa, kelpa wʉl Galili kona ila, int murum. \s1 Jura Wamp Nga Kor Morung Ui Ou Ei, Jisas Kanmba Purum \p \v 10 Wote, elim nga ʉngʉnʉl mbʉ, kor morung ila puⱡʉngina, Jisas ila purum ku. Mot nga pi nʉprʉm, wote mo ropa purum. \v 11 Kor morung ui ou ni kʉn, Jura wu nimbʉ ndi, wamp mbʉ waldʉk nʉk mel, “Jisas ni, nil morum?” nʉk, andʉk kurʉrʉng. \v 12 Ni kʉn, wamp minal ndi, ol wal tek nʉk mel, “Wu ei, wu kai ei,” nʉtʉng. Mat ndi, nʉk mel, “Wu ei ndi, wamp mbʉ tʉpa wʉlʉ mundrum,” nʉtʉng. \v 13 Wamp morung nimbʉ ndi, Jura wu nuim mbʉ nga mundmong etʉk, ik ei, mot nga ni nandʉtʉng. \p \v 14 Kor morung ui ni omba, rʉk ting ila pelinga, Jisas ni manga wingti ou nila, murʉk mba wamp mbʉ kʉn, puⱡ mondpa ik mbo inditim. \v 15 Jura rʉp wu nimbʉ ndi, min ngʉn mundʉk nʉk mel, “Wu ei ndi, ik wengʉndʉpa, ronduⱡ mat ninim mbʉ, nam ndi, mbo rondum nda?” nʉtʉng. \v 16 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, enim ik mbo endint mbʉ, nanim nga numan ila pilip ni nanʉnt, mon. Wote na tʉpa mundrum Wuta ei ndi, ik mbo endilinga nʉnt. \v 17 Wamp ti ndi, Got nga numan pʉtʉm ei mel, pep rop itimp nimba, pilim ndam, na ndi, ik mbo endʉnt mbʉ, Got kʉn pepa onum, muna na nga numan ila pilip nʉnt nda? Ei pilpa, mbi ndumba. \v 18 Wote wamp ti, elim nga numan ila pilpa ik nʉtʉm ni, elim nga mbi paka rundeing nimba etʉm. Wote, wamp ti ndi, elim tʉpa mundrum wamp ei nga mbi, paka rundeing nimba, pʉtʉm wamp ei, kun kai morum. Uⱡ ⱡawa ti mon. \v 19 Unt, Moses ndi, enim mi ik nimba ngurum pʉtmʉn. Ni kʉn wote, enim wamp ti ndi, pep rui narʉrmin. Ei nga, nambuⱡ emel, enim ndi, na rok kunding enmin?” nitim. \v 20 Wote, wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nim kur kit ti, mondkʉn morʉn! Nam ndi, nim ropa kondʉmba enim?” nʉtʉng. \v 21 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Na ndi unt, uⱡ rʉpndi ou ti elimba, enim kandʉk rut nʉtʉng. \v 22 Moses ndi, wamp kʉng kupti uⱡ ei nga iteing nitim. Ei Moses ndi, iti nʉtʉtʉm. Uⱡ ei, unt anda kouwʉmʉn mbʉ nga etʉng. Ei nga, enim ndi, mowi kor kʉn, kang mbʉ kʉn, kʉng kupti uⱡ ei etmin. \v 23 Enim ndi, Moses nga mi ik ei, ropʉn puⱡa rui nʉrmʉn. Nʉk kʉn, wamp kʉn kʉng kupti uⱡ ei, mowi kor kʉn etmin. Wote na ndi, wu ti nga kʉng ei, mowi kor kʉn, etʉp kai mundunt. Ei nga, nambuⱡ emel, popʉⱡ kʉnmin? \v 24 Enim ndi, mong raⱡ ndi mendpʉⱡ, kandʉk kʉmp ti nʉtʉi! Uⱡ kupa mendpʉⱡ ila, kandʉk kʉmp tʉi!” nitim. \s1 Got Nga Ngurum Wu Ei Kraist Nda? \p \v 25 Ni kʉn, Jerusalem wamp mat ndi, molk waldʉk nʉk mel, “Wu ei, ruing nʉtmin wu ndi nda? \v 26 Kʉnʉiya! Wamp nga num ila ik ninim mat ndi, ik punt rui narʉnmin ei ka! Got Nga Ngurum Wu ei, Kraist pilik kun enmin nda? \v 27 Wote, Got Nga Ngurum Wu ei, om ndam, kona nant ila moⱡpa omba uⱡ ei, wamp ti ndi, pili napilmba. Wu ei moⱡpa, onum kona ei, tʉn pora pʉtmʉn,” nʉtʉng. \p \v 28-29 Jisas ndi, manga wingti ou ila wamp mbʉ, ik mbo endpa, ik ronduⱡ mundpa, nimba mel, “Enim ndi, na kandʉrmin. Wote, na nga mang kona enim pʉtmʉn. Wote, na omp mor uⱡ ei, na nga ronduⱡ ila mon. Wuta, muⱡ ila wu kupa morum ei ndi, na tʉpa mundrum. Wu ei, enim ndi, pili napʉtmʉn. Wote na pilip mor. Ei nambuⱡ emel, na wu ei kʉn moⱡʉp ur. Wote wu ei ndi, na tʉpa munduⱡnga ur,” nitim. \v 30 Wote, tʉp imp muⱡmin nʉk etʉng. Ei nga wote, elim nga ui ei, kokila itim ila, wamp ti ndi, imp muⱡi nʉmbrʉng. \v 31 Wamp num pitim nila mat ndi, ik nitim ni, pilik tʉk nʉk mel, “Wote Got nga ngurum wu ei, om ndam, ya wu ei, enim ei mel, uⱡ rʉpndi mat minal etmba nda?” nʉtʉng. \s1 Jisas Imp Muⱡeing Nʉk El Wu Mat Tʉk Mundrʉng \p \v 32 Wamp minal nimbʉ, Jisas nga nitim ik nimbʉ wamp ndi, ol wal tek nʉtʉng. Perisi na, wu Pris kuimbal nimbʉ ndi pilik, Jisas tʉk imp muⱡeing nʉk, el wu nimbʉ, tʉk mundrʉng. \v 33 Jisas ndi, nimba mel, “Na ui orunga kot, enim kʉn moⱡʉp, wote na tʉpa mundrum wu ei kʉn, kelip mbi. \v 34 Enim ndi, na andʉk kurung. Wote, na kandʉk ti nʉtʉng. Na mbi ent kona ila, enim pi nʉping,” nitim. \v 35 Jura wu nimbʉ ndi, en enim nʉk mel, “Wu ei, nant tila pangga, tʉn ndi, kurmin ei nga ninim nda? Tʉn nga Jura wamp mat, wʉl Grik kona ila petmin wamp mbʉ kʉn, mba Grik wamp ik mbo endʉmba, ninim nda? \v 36 Elim ndi nimba mel, ‘Tʉn ndi, elim andʉp kurmin, wote kandʉp ti nʉtmin,’ nitim. Wote, ‘Elim mbo munt kona ila, kapⱡa ui nʉwing,’ nitim. Ik ei, etpa ninim mel nant nda?” nʉtʉng. \s1 Jisas Ni, Kont Mba Mul Nu Ei \p \v 37 Kor molk munding etʉng ui ou ila, Jisas oⱡa anggilpa, ik oⱡa mundpa, nimba mel, “Wamp ti, nu waka em ndam, na kʉn omba nu nangga! \v 38 Buk Wingti ei ndi, nimba mel, ‘Na mondʉk pʉtmʉn wamp mbʉ nga numan ila, kont mba mul nu ei, rʉk rʉk pukpa omba, mint morum,’” nitim. \v 39 Jisas ndi, ik nitim ei, elim mondʉk pʉtʉng wamp mbʉ, Muⱡnga Wingti nguimp nimba nitim. Ui ni kʉn, Muⱡnga Wingti ei, ti natʉtʉng. Nambuⱡ emel, Jisas koⱡpa wote, mul kona pi nʉpʉrʉm. \v 40 Jisas nitim ik ei, wamp mbʉ ila mat ndi, pilik nʉk mel, “Wu ei kupa, Painui Wu ei,” nʉtʉng. \v 41 Wamp mat ndi, wu ei, Got Nga Ngurum Wu ei Kraist, nʉtʉng. Wote wamp mat ndi nʉk mel, “Got nga ngurum wu ei, Galili kona orunga ui nawʉmba ei ka!” nʉtʉng. \v 42 Buk Wingti ei ndi, nimba mel, “Got nga ngurum wu ei, King Depit nga pundʉn ei, Betelem kona ila, Depit nga mʉi mang kona ila ming,” nitim. \v 43 Ni kʉn, wamp mindil nila, Jisas nga nʉk oi nduk mu raⱡ rorung. \v 44 Wamp mat ndi, tʉp kan nguimin nʉtʉng. Wote ambulk ti natʉtʉng. \s1 Jura Rʉp Wu Nuim Mbʉ Mondʉk Pili Nʉpʉtʉng \p \v 45 El wu ni kʉⱡ, int purung kʉn, Perisi wu na, Pris kuimbal nimbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Nambuⱡ emel, wu ei, tʉk mek ui nawʉnmʉn?” nʉtʉng. \v 46 Wote, el wu ni kʉⱡ ndi, punt rok, nʉk mel, “Wamp ti ndi, wu ei, ik nim ei mel ni nanim, ei ka!” nʉtʉng. \v 47 Perisi wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Enim i ku etpa, tʉpa kum ngi randum ei? \v 48 Tʉn nga Pris Kuimbal na, Perisi wu mbʉ nga mat ndi, wu ei nga ik ei, pilik tʉtmʉn ei? \v 49 Wamp nimbʉ ndi, Moses nga mi ik ei, pep rui narʉrmin. Ei kʉn, wamp mbʉ, Got nga kuimp keta ila, kit molk pora ndurung,” nʉtʉng. \v 50-51 Perisi wu kʉⱡ nga wu ti ni, Nikondimas wu ei, unt Jisas mba kʉndrʉm. Ei ndi kat, kundpa nimba mel, “Wu ti nga puⱡ ei, kʉni nakʉndpʉn. Ik ndo ngonmin ei, tʉn nga mi ik ila petʉm nda?” nitim. \v 52 Wote, Perisi wu kat ndi, punt rok, nʉk mel, “Nim Galili wu ei ku? Buk Wingti ila, kʉmp rokʉn pilkʉn, kun iti Galili kona ila, painui wu ti, ui nawʉmba,” nʉtʉng. \v 53 Wote wamp nimbʉ, elpa elpa mang kona purung \c 8 \s1 Amp Ti Wam Mondpa Kelpa Mba Wapra Rurum \p \v 1 Wote, Jisas elim Olip Komnga ila purum. \v 2 Mʉkʉlmʉ unt kelpa, manga wingti ou ila int purum. Wamp nimbʉ ndi, molk pok elingina, elim mana moⱡpa, puⱡ mondpa ik mbo inditim. \v 3-4 Ni kʉn, mi ik mbo wu na, Perisi wu nimbʉ ndi, amp ti wam wak ropa, wapra rurum ni, mek ok, wamp nga kuimp keta ila, tʉk oⱡa angʉndʉk, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Amp ei, wam wak ropa, wapra rom ila mep onmʉn. \v 5 Amp i iti mbʉ, ku ndi rop kundmin nimba, Moses ndi, mi ik ila rurum. Ei nga, akup nim ndi, namba nin?” nʉtʉng. \v 6 Wu ni kʉⱡ ndi, Jisas ik ti nimba, ⱡawa mundangga, kʉmp tʉk etʉng nʉk, oⱡa tʉk, kʉning pilik nʉtʉng. Ni kʉn wote, Jisas pilpa moⱡpa, mʉi kandpa, ki ruⱡ ei ndi, mʉi ila mon rurum. \p \v 7 I etʉk waldʉk morung ila, Jisas rʉn nimba, oⱡa moⱡpa nimba mel, “Nim wamp nam ti ndi, uⱡ kit mat iti natʉtʉn ndam, kuimp tekʉn, amp ei, ku ndi rui!” nitim. \v 8 Wote, aldpa mʉi kandpa moⱡpa, mʉi ila mon rurum. \p \v 9 Wamp morung nimbʉ, ik ni pilik, kʉmp kʉm ti raⱡ nʉk, ou kel nimbʉ, kelik purung. Jisas elim kou murum ila, amp ni, anggilpa murum ku. \v 10 Wote Jisas ni, oⱡa anggilpa, amp ni, waldpa nimba mel, “Amp ye! Wamp mbʉ nant? Ti ndi moⱡpa, nim kʉmp tʉpa, ni nandʉm ei?” nitim. \p \v 11 Ni kʉn, amp ni ndi, punt ropa, nimba mel, “Wamp ti, mon ei ka!” nitim. Wote Jisas ndi, nimba mel, “I ndam, na ndi, nim kot indi nʉndimp ku. Nim kelik pukʉn, aldpa uⱡ kit mat iti nʉti mon!” nitim. \s1 Jisas Ei Ya Mʉi Kona Ei Nga Rʉⱡang Ei \p \v 12 Wote aldpa, Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Ya mʉi kona ei nga rʉⱡang ei na! Wamp ti ndi, na pep rom ndam, rumbʉⱡ ila ʉndi nandʉmba, mon. Wote, kont mba mul rʉⱡang ila andʉmba,” nitim. \p \v 13 Ni kʉn, Perisi wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Nim nʉn ik ei, ik kupa ti nʉmp pi napʉnmʉn. Nim nga orunga, paka rokʉn nʉn,” nʉtʉng. \p \v 14 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na nga orunga, paka rop nint ndam kep, ik ei, kupa mint. Nambuⱡ emel, na moⱡʉp ur kona ei kep, wote mbi kona ei kep, na nanim pilip mor. Enim uⱡ ei nga pili napʉtmʉn. \v 15 Enim wamp nga numan, kandʉk tʉk, wamp kʉmp tʉtmʉn ei mel, na i iti natʉt. \v 16 Wote, na wamp kʉmp tilmba ndam, na nga wamp kʉmp tint uⱡ ei, kupa mint pelinga. Nambuⱡ emel, na nanim kou muⱡi nambʉr. Wote, na tʉpa mundrum Wuta ei, na kʉn morum ei nga, mondʉp pilip nimp. \v 17 Enim nga mi ik ila, mon rok pendʉtʉng ei ndi ninim. Wamp raⱡ ndi, ik tenda ti natʉmbil ndam, ik ei kupa nʉtmin. \v 18 Na ndi, nanim nga orunga nʉnt. Wote wamp ti ndi, na nga orunga nʉndʉtʉm ei, na tʉpa mundrum Wuta ei ndi nʉtʉm,” nitim. \p \v 19 Wote, Perisi wu nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Nim nga tipanʉm ei, nant ila morum?” nʉtʉng. Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Enim ndi, na kep, Wuta kep, kandʉk mbi ndui nandʉnmʉn. Na kandʉk mbi nduⱡina ndam, Wuta kandʉk mbi nduⱡina ku,” nitim. \v 20 Ik nitim mbʉ, manga wingti ou ila angge moni mbʉ, tʉk tetmin kona ila moⱡpa, wamp ik mbo endpa, ik mbʉ nitim. Ei kʉn, wamp ti ndi, elim tʉk imp muⱡi nʉmbrʉm. Nambuⱡ emel, elim nga ui ei, kokila itim. \s1 Na Punt Kona Ila Enim Ping Mel Mon \p \v 21 Aldpa Jisas ndi, nimba mel, “Na kelip mbi, enim ndi, na kʉni nʉkʉning. Wote enim, en enim nga uⱡ kit mbʉ ndi, enim kʉⱡing. Na punt kona ila, enim kapⱡa ui nʉwing,” nitim. \p \v 22 Ni kʉn, Jura wu nimbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Elim punt kona ila, tʉn kapⱡa pi nʉpʉmʉn” nʉtʉm. “Elim ndi, elim ropa kondʉmba, pilpa nʉnʉm nda,” nʉtʉng. \p \v 23 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Enim ya mana mʉi kona ila wamp kʉⱡ. Na mʉi kona ila mon, Na oⱡa mana ur. \v 24 Ei nga, enim nga uⱡ kit eng mbila, en enim kuⱡing nʉmp, unt enim kundʉp nit. Wote, Na Ei Wu Nam nʉk, mondʉk pili napʉlʉng ndam, enim nga uⱡ kit eng mbila, en enim kʉⱡing,” nitim. \p \v 25 Wote, wamp nimbʉ ndi, Jisas waldʉk, nʉk mel, “Nim nam?” nʉtʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na wu nam ei, unt kuimp tep enim kundʉp nit. \v 26 Na ndi, enim kʉmp tʉp nimp ei nga, ik ou ndupa petʉm. Wote, na tʉpa mundrum Wu ei, kupa morum. Elim ndi, na kundpa nʉtʉm ik mbʉ mint, mʉi kona wamp mbʉ nʉmp ngur,” nitim. \p \v 27 Jisas ndi, elim nga Tipam nga nitim ik ni, pilik kun iti natʉtʉng. \v 28 Wote int ndupa, nimba mel, “Wakʉt Muⱡʉl Wu Kupa ei, ambulk oⱡa tʉng ei kʉn, na wu nam ei, pilik mbi nduing. Ei kʉn ku, na ik nʉt mbʉ, na nga ronduⱡ ila, ni nandʉt, mon. Wuta ndi, na mbo endʉtʉm ik mbʉ mint nʉt. \v 29 Na tʉpa mundrum wu ei, na wak rui narʉpa, rʉk rʉk na kʉn moⱡnga, elim nga numan ngorum uⱡ mbʉ mint et,” nitim. \v 30 Wamp puⱡi, Jisas nga ik nitim ei pilik, elim kʉn mondʉk pʉtʉng. \s1 Wu Aparam Nga Wamp Pundʉn Mbʉ \p \v 31 Ni kʉn, Jisas ndi, Jura wamp mat, elim kʉn mondʉk pʉtʉng nimbʉ, kundpa nimba mel, “Na nga ik ei, pilik tʉk teng nduk, moⱡʉng ndam, enim na nga kitip kʉni wamp kupa kʉⱡ muⱡing. \v 32 Enim ik kupa ei, pilik ting. Wote ik kupa ei ndi, enim etpa tangga kʉn, aldpa uⱡ kit mbʉ nga kindmant indi nʉnding,” nitim. \p \v 33 Wote, Jura wamp nimbʉ ndi, punt rok, waldʉk nʉk mel, “Tʉn Aparam nga wamp pundʉn mbʉ mormʉn. Tʉn wamp ti nga kindmant wamp kat mon. Ei nga wote, nim ndi, tʉn ik kupa ei ndi, etpa tʉmba nʉn ei, etʉk nʉn mel nant?” nʉtʉng. \p \v 34 Ni kʉn, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Wamp ti uⱡ kit etʉm ei, uⱡ kit mbʉ nga kindmant wamp ei morum. \v 35 Wote, wamp mbo tenda kat nga kindmant wamp ti, morum ni, kongun nowu etpa morum. Wote, wamp mbo kʉⱡ nga kangʉm ti, morum ei, wamp mbo kʉⱡ nga wamp mendpʉⱡ ei morum. \v 36 Got Kangʉm ei ndi, enim uⱡ kit mbila etpa tʉm ndam, enim aldpa uⱡ kit mbʉ nga kindmant wamp muⱡi nʉmbʉⱡing. \v 37 Enim Aparam nga wamp pundʉn kʉⱡ, na pilip mor. Wote, na nga ik mbo endʉnt kʉⱡ, enim pilik ti natʉk, na rok kunding enmin. \v 38 Na nga Wuta ndi, ora ndurum mel ik mbʉ nʉnt. Wote enim, en enim nga tipam ei ndi, ik man ngorum ei mel ku etmin,” nitim. \p \v 39 Wote, wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Tʉn nga tipam ei Aparam,” nʉtʉng. Ni kʉn, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim kupa Aparam kangʉmʉl ndam, enim Aparam nga itim uⱡ mbʉ mel elimina. \v 40 Na ndi, Got nga ik kupa ei, pilip tʉp, enim kundʉp nit. Wote, aldpa enim ndi, na rok kunding pilik enmin. Aparam ndi, uⱡ ei iti nʉtʉtʉm ei ka! \v 41 Enim etmin uⱡ mbʉ, enim nga tipam ei, etʉm ei mel etmin,” nitim. Wote, Jura wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Tʉn wapra rok, mi nambʉtʉng, mon. Tʉn nga Tipam kupa ei, Got morum,” nʉtʉng. \p \v 42 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Got ei, enim nga Tipam kupa ndam, enim ndi, na numan nguⱡina. Nambuⱡ emel, na Got kʉn moⱡʉp ur ei, akup ya omp mor. Na nanim ui nʉwʉr. Elim ndi, na tʉpa munduⱡnga, na ur. \v 43 Enim ndi, na nga ik ei, pilik kun iti natʉnmʉn. Ei nambuⱡ emel, enim ndi, na nga ik ei kum tek, piling ei nga numan orunga, piral ni nandʉtʉm. \v 44 Enim nga tipam ei, Seitan morum. Ei nga, elim nga etʉm uⱡ mbʉ, enim pep rok etmin. Unt, kuimp tepa, wamp ropa kundi uⱡ ei nga puⱡ ei, Seitan kʉn tepa orum. Uⱡ kupa ti iti natʉtʉm. Ei nambuⱡ emel, ik kupa ti, elim nga rukrʉng orunga ti natʉtʉm. Ik kol ti rorum ndam, ei elim nga uⱡ mendpʉⱡ. Ei nambuⱡ emel, elim ik kol wu, wote ik kol rui uⱡ mbʉ nga tipam ei morum. \v 45 Wote, na ik kupa nʉt ei, enim ndi mondʉk pili napʉtmʉn ei ka! \v 46 Na nga uⱡ kit et mbʉ, wamp ti ndi, kandʉk ning muna mon? Wote, ik kupa ei, na nʉt ndam, nambuⱡ emel, enim ndi, na mondʉk pili napʉnmʉn? \v 47 Got nga wamp ei, Got nga nʉtʉm ik mbʉ, kum tepa pʉtʉm. Enim Got nga ik ei, pilik ti natʉng ndam, enim Got nga wamp kat mon,” nitim. \s1 Jisas Kʉn Aparam Raⱡ \p \v 48 Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Tʉn ndi, nim Sameriya wu ti, kur kit rukʉr orunga, mondkʉn morʉn nʉtmʉn ni, ik kol rurmʉn ei?” nʉtʉng. \p \v 49 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na Wuta nga mbi paka rondʉr. Wote enim ndi, na kur kit mondʉr nʉk, na nga mbi ei tʉk pei mundʉnmʉn,” nitim. \v 50 Wote na nga orunga, kaip nindeing nʉmp ni nanʉnt. Wu ou ti morum ei ndi, na nga orunga, kʉmp tʉpa kun endpa, kaip nindʉmba. \v 51 Ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Wamp ti ndi, na nga ik ei, pilpa tʉm ndam, wamp ei kuⱡi naⱡʉmba,” nitim. \p \v 52 Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nim kupa kur kit mondkʉn morʉn! Aparam na, painui wu na morung mbʉ, unt korung. Aldpa nim ndi, pilkʉn kelkʉn wamp mbʉ, ik mbo endkʉn, nim nga ik ei pilik tʉng ndam, kuⱡi nʉⱡing nʉn ei ka! \v 53 Tʉn nga tipam Aparam kʉn, painui wu korung nimbʉ, nim ndi, tʉkʉn pei mundun ku ei? Nim naka wu ei?” nʉtʉng. \p \v 54 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na ndi, na nga mbi ei, paka rop nilmba ndam, na nga mbi ei, kapⱡa mon. Na nga mbi paka rondnum Wuta ei, enim ndi nʉk mel, ‘Enim nga Got,’ nʉnmʉn. \v 55 Enim ndi, Got pilik kandʉk iti natʉtmʉn. Na ndi, pilip kandʉp et. Na ndi, nʉmp mel, ‘Na pilip kandʉp, iti natʉt nint ndam, enim ik kol rormʉn ei mel, na ik kol roⱡʉmba. Wote na ndi, pilip kandʉp mbi ndup et ei ndi, elim nga ik ei teng ndʉr. \v 56 Enim nga tipam Aparam nga numan ei ndi, na nga ui ei, kʉnimp nimba, ambuⱡpa paⱡpa murum. Ei mel kandpa kʉn, numan wang ndurum,” nitim. \p \v 57 Wote, Jura wamp nimbʉ ndi, Jisas kundʉk, nʉk mel, “Nim nga pana 50 omba, pi nʉpi. Nim kokila ei nga, nim Aparam kʉndrʉn nʉn ei?” nʉtʉng. \p \v 58 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Aparam ni, mi nʉmi kʉn, na unt kuimp tep mur,” nitim. \v 59 Jura wamp morung nimbʉ ndi, ku mat tʉk, Jisas ni ruing elingina, wote manga wingti ou ni, wak ropa, mo ropa purum. \c 9 \s1 Jisas Ndi, Wu Mong Titim Ti Etpa Titim \p \v 1 Jisas ni, nombuⱡa ila mba kʉndrʉm mel, wu ti metʉng kʉn, mong titim ti murum. \v 2 Elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, waldʉk nʉk mel, “Ik Mbo Wu ye! Wu ei metʉng kʉn, mong titim uⱡ ei, nam nga ⱡawa tila itim nda? Elim nga, muna mam tipam raⱡ nga nda?” nʉtʉng. \p \v 3 Ni kʉn, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Wu ei nga mong titim uⱡ ei, elim nga kep, wote mam tipam raⱡ nga kep, ⱡawa tila mon. Mong titim uⱡ ei, Got nga ronduⱡ ei, kongun em ei mel, kʉneing nimba itim. \v 4 Na tʉpa mundrum wu ei nga kongun, rʉnggilmʉ endamin. Wamp ti ndi, rumbuldi kongun kapⱡa iti natʉtʉmba. \v 5 Na ya mʉi kona ila mor ei kʉn, mʉi kona wamp mbʉ nga rʉⱡang ei na mor,” nitim. \p \v 6-7 Ni kʉn, Jisas i nimba moⱡpa, ol ropa mʉi ila mondpa etpa, ui endpa tʉpa, wu mong titim ni nga mong raⱡ ila kandpa kʉn, nimba mel, “Nim nu Sailom ila pukʉn, nim nga kuimp keta ei ⱡumʉi rui!” nitim. (Sailom mbi ei nga puⱡ ei, ‘Tʉpa Mundrum.’) Wu ni mba kuimp keta ⱡumʉi ropa pendpa, yant oⱡnga, mong raⱡ piral nilinga, kona kʉndrʉm. \p \v 8 Ei nga, mang keta kup wamp na, unt rʉng mawa etpa moⱡnga, kandrung wamp na nimbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Wu ei moⱡpa, wamp mbʉ rʉng mawa etʉm ni nda?” nʉtʉng. \v 9 Wamp mat ndi, “Wu waⱡʉm ei,” nʉtʉng. Wamp mat ndi, “Wu ei mel ti morum ei,” nʉtʉng. Wote, mong titim wu ni, elim nimba mel, “Na wu waⱡʉm ei,” nitim. \p \v 10 Ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Nim nga mong raⱡ etpa, piral nim mel nant?” nʉtʉng. \p \v 11 Wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Wu ti mbi tek, Jisas nʉtmin ni ndi, ui mat tʉpa, na nga mong raⱡ ila, kandpa kʉn na kundpa, nimba mel, ‘Nu Sailo ila pukʉn, kuimp keta ⱡumʉi rui nim ila, mbo ⱡumʉi roⱡmba.’ Na nga mong raⱡ piral nilinga, kona mbʉ kʉnt,” nitim. \p \v 12 Wote, wamp nimbʉ ndi, wu ni, waldʉk nʉk mel, “Wu ei nant ila morum,” nʉtʉng. Ni kʉn, wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Na kʉni nʉkʉnt!” nitim. \s1 Perisi Nimbʉ Ndi, Mong Etpa Piral Ndurum Uⱡ Ei Andʉk Kombulk Pʉtʉng \p \v 13 Mong titim wu ni, mek puk, Perisi wu ni kʉⱡ ngurung. \v 14 Jisas ndi, ui mat tʉpa, wu ni nga mong rat etpa piral ndurum uⱡ ni, mowi kor mormʉn ui ila itim. \v 15 Ni kʉn, Perisi nimbʉ ndi, aldpa wu ni, waldʉk nʉk mel, “Nim nga mong raⱡ etpa, piral nim mel nant?” nʉtʉng. Wote, wu ni ndi, nimba mel, “Ui mat tʉpa, na nga mong ila kandʉm. Wote, na nga kuimp keta ⱡumʉi roⱡmba, mong raⱡ piral nim,” nitim. \p \v 16 Perisi wu mat ndi, nʉk mel, “Uⱡ i etpa em wamp ei, Got nga wamp ti mon. Nambuⱡ emel, mowi kor nga mi ik ei, tʉpa roi ndupa em,” nʉtʉng. Wote, wu mat ndi, nʉk mel, “Uⱡ kit etʉm wu ti ndi, uⱡ rʉpndi i etpa, mat etmba ei?” nʉtʉng. Wote, en enim nga rʉk ting ila, oi kan mel pendʉk ik nʉtʉng. \v 17 Ni kʉn, Perisi wu mbʉ ndi, mong titim wu ni, aldpa waldʉk nʉk mel, “Nim nga mong raⱡ etpa piral ndum, wu ei etkʉn, pʉn mel nant?” nʉtʉng. Ni kʉn, wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Ei painui wu ti, nʉmp pʉnt,” nitim. \v 18-19 Jura wu nimbʉ ndi, ko tʉk, wu ei kupa mong titim ila, wote akup kanim nda? Mam tipam raⱡ pilamin nʉk, waldʉk nʉk mel, “Wu ei enmbil nga kangʉm ei? Wote metʉng kʉn mong titim ninggil ndam, wote akup mong raⱡ piral nilinga, kona kandpa andnim ei etpa, em mel nant?” nʉtʉng. \p \v 20 Wote, tipam mam raⱡ ndi, punt rokʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Wu ei tʉl nga kangʉm ei pʉtmbʉⱡ. Wote, mong raⱡ titim uⱡ ei, tʉl pʉtmbʉⱡ ku. \v 21 Wote, mong raⱡ piral nilinga kanim, uⱡ ei, nam ndi, etpa piral ndum nda? Elim wu ou ei, waldʉk pilangina, punt ropa nimba!” nʉtʉnggil. \v 22 Mam tipam raⱡ ik i etʉk, nʉtʉnggil ni. Nambuⱡ emel, Jura wu nimbʉ nga mundmong etʉnggil. Jura wu mbʉ nga ik ti unt nʉk ronduⱡ mundrʉng. Ei kʉn, wamp ti ndi, Jisas Got nga ngurum wu ei, nʉng ndam, manga wingti ila makʉrpʉn mundmin nʉtʉng. \v 23 Mam tipam raⱡ ndi, ik ei nga pilkʉⱡ mundmong etkʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, ‘Elim wu ronduⱡ ei elim waldʉk pilʉi!’ nʉtʉnggil. \p \v 24 Aldpa mong titim wu ni, wi rok tʉk kundʉk, nʉk mel, “Nim Got kʉn ik kupa ti, nʉkʉn mʉi rui! Nim nga mong etpa piral ndum wu Jisas ei, tʉn ndi, uⱡ kit etʉm wu ti, nʉmp pʉnmin,” nʉtʉng. \p \v 25 Wote, mong titim wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Wu ei uⱡ kit etʉm, muna mon nda, na pili napʉnt. Uⱡ tenda ti, pilip mor ei, na nga mong raⱡ unt titim. Wote akup piral nilinga, kandʉp mbi ndup mor,” nitim. \p \v 26 Aldpa Jura wu nimbʉ ndi, waldʉk nʉk mel, “Nim nga nambuⱡ ti endim? Wote nim nga mong raⱡ etpa piral ndum mel nant?” nʉtʉng. \v 27 Aldpa mong ti, wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Enim kundʉp nʉnt, ik ni pili napʉlʉng ei? Aldpa piling pilik nʉnmʉn ei? Enim wu ei nga kitip kʉni wu rʉⱡing pilik nʉnmʉn ei?” nitim. \p \v 28 Ni kʉn, Jura wu nimbʉ ndi, ik mura nguk, nʉk mel, “Nim mint wu ei nga kitip kʉni wu ei. Wote, tʉn Moses nga kitip kʉni wu kʉⱡ mormun. \v 29 Got ndi, Moses ik mbo inditim ei, tʉn pʉtmʉn. Wote, int wu ei, kona nant tila moⱡpa urum ei, tʉn pili napʉnmʉn,” nʉtʉng. \p \v 30 Wote, mong titim wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Uⱡ elpa ti mel etpa, na nga mong raⱡ etpa kai endim wu ei moⱡpa, om kona ei, enim ndi pili napʉnmin ei ka!” nitim. \v 31 Wote Perisi wu nimbʉ ndi, nimba nʉk mel, “Tʉn pʉtmʉn ei, Got ndi, uⱡ kit etmin wamp mbʉ nga ik kum ti natʉtʉm. Wamp mat, elim tʉk ou nduk, elim nga ik teng nduk etmin wamp mbʉ nga ik kum tetʉm. \v 32 Unt kor nga, muⱡ mʉi raⱡ puⱡ mondpa itim ei kʉn, wamp nam ti ndi, wamp ti, mel nga mong raⱡ kit moⱡnga, wote wamp ti ndi, etpa piral ndurum timan ik ti, pepa yant yant oⱡnga, pili napʉtmʉn mon. \v 33 Ya wu ei, Got kʉn moⱡpa, ui nawʉⱡnga ndam, uⱡ ti mong ropa iti natilinga,” nitim. \p \v 34 Jura wu nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nim uⱡ kit nga mur ila mondʉk metʉng wu ei ndi, wote tʉn ik mbo endʉn ei?” nʉtʉng. I nʉk, popʉⱡ kulk, wu ni, rok pep rorung. \s1 Mondʉk Pili Napʉtmin Wamp Mbʉ, Mong Ti Wamp Mel Kapⱡa \p \v 35 Jisas ndi, wu makrʉk mundrʉng ni nga timan ei pilpa, wu ni, kandpa tʉpa, nimba mel, “Nim Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, mondkʉn pʉn, muna mon nda?” nitim. \p \v 36 Ni kʉn, wu ni ndi, punt ropa nimba mel, “Wu Nuim ye! Wamp nam ti, mondʉp pilimp ei, na kundkʉn nana pilamp!” nitim. \p \v 37 Jisas ndi, nimba mel, “Nim ndi, wu ei unt kandrum ni. Wote, akup nim kʉn ik nimba morum, ei ka!” nitim. \p \v 38 Wote, mong ti wu ni ndi, nimba mel, “Wu Nuim ye! Na akup nim mondʉp pʉnt!” nitim. Nimba Jisas nga kʉmp puⱡ ila rumaⱡi pepa, elim nga mbi paka rundrum. \p \v 39 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na mʉi kona ila mana ur ei, wamp kʉmp tʉp mong ti wamp mbʉ, etʉp piral ndup, wote mong piral nʉtʉm wamp mbʉ etʉp, mong ti wamp rundimp pilip ur,” nitim. \p \v 40 Ni kʉn, Perisi wu mat, nondpa morung nimbʉ ndi, ik nitim ni pilik, int nduk waldʉk nʉk mel, “Tʉn mong tʉtʉm ku nda?” nʉtʉng. \p \v 41 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim mong tilinga ndam, enim uⱡ kit mat, iti natilingina. Wote, enim nga mong piral nʉtʉm nʉnmʉn uⱡ ei ndi, ora ndupa, enim uⱡ kit mbʉ etʉk, mint mormʉn,” nitim. \c 10 \s1 Kng Sipsip Rʉp Wu Ti Nga Ik Ek \p \v 1 Jisas ndi, nimba mel, “Na ik kupa ei nʉnt. Wu ti ndi, kng sipsip petmin kona ila nga keta puⱡ puⱡ ila rukʉr pi napʉpa, kona elpa tila ku rukʉr pum ndam, ei kʉndʉp wu, ei mba. \v 2 Wote wu ti, kumba keta puⱡ puⱡ kupa ila kun rukʉr pum ei, kng sip sip rʉp wu mendpʉⱡ ei mba. \v 3 Wote kumba keta puⱡ puⱡ rʉp wu ei ndi, kumba tʉpa telinga, rʉp wu ei ndi, kng sipsip mbʉ, mbi telinga, ik ei pilik mbi nduk, wote akil tek purmʉn. \v 4 Wote, mepa pena omba, elim kuimp telinga, kng sipsip mbʉ, elim pep rok akil tetmʉn. Ei nambuⱡ emel, en enim nga rʉp wu ei nga ik ei, pilik mbi ndurmʉn. \v 5 Wu elpa ti kʉn, pep rok pi napʉk, nung nʉk, elpa elpa ping. Ei nambuⱡ emel, wu ei nga ik ei pilik, mbi ndui nandʉrmʉn,” nitim. \p \v 6 Jisas ndi, ik ek ropa nitim ik ei, pilik kun iti natʉtʉng. \s1 Jisas Ni, Kng Sipsip Rʉp Wu Kai Ei \p \v 7 Jisas ndi, aldpa nimba mel, “Na ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Na ei, sipsip nga kumba keta puⱡ puⱡ ei mor. \v 8 Na tʉk akil nduk, unt kuimp tek orung wu nimbʉ, kʉndʉp wu mbʉ orung. Wote, kng sipsip mbʉ ndi, wu mbʉ nga ik nʉtʉng ei pilik, teng ndui nandrʉng. \v 9 Kumba keta puⱡ puⱡ ei, na mor. Ei nga, wamp nam ti, keta puⱡ puⱡ ila rukʉr om ndam, etʉp timp. Wote, keta puⱡ puⱡ ila ku, pena manga etpa, rʉng kai mbʉ, kandpa tʉpa nomba. \v 10 Kʉndʉp wu ei ndi, kng sipsip mbʉ kʉndʉp nomba, ropa kondpa, pora ndumba ei nga mint orum. Wote, na mana ur ei, wamp kont molk mint ping ei nga nʉmp ur. \p \v 11 Na kng sipsip rʉp wu kai ei mor. Sipsip rʉp wu kai ei ndi, sipsip mbʉ nga nʉndpa, koⱡmba ei nga morum. \v 12 Sipsip rʉp itangga nʉk, kandʉk tʉtmʉn wu ei ndi, owa rakra orum kandrum ei kʉn, kng sipsip mbʉ, wak ropa purum. Nambuⱡ emel, kng sipsip mbʉ, elim nga mon. Wote, elim rʉp wu kai ti mon. I elinga, owa rakra ei ndi, omba kng sipsip ti roⱡnga, mat mbʉⱡ mbaⱡ nʉtmʉn. \v 13 Kng sipsip rʉp itangga nʉk, kandʉk tʉtmʉn wu ei purum. Ei nambuⱡ emel, elim ku moni nga kongun etʉm ei ndi, sipsip kʉⱡ nga pili napʉtʉm. \p \v 14-15 Na kng sipsip rʉp wu kai ei mor. Wuta ndi, na pʉtʉm. Ei mel, na ndi, Wuta pʉt ku. Wote, ei mel ku, na ndi, na nga kng sipsip mbʉ pilip moⱡmba, wote na nga kng sipsip mbʉ ndi, na pʉtmʉn. Na sipsip mbʉ nga nʉndʉp kuⱡimp mor. \v 16 Na nga kng sipsip mormʉn mbʉ nga mat, paⱡa ekit orunga mormʉn. Kng sipsip mbʉ, na ndi, tʉp mep rukʉr wamba. Na nga ik ei, pilik ting. Wote, unt nga mormʉn mbʉ kʉn, paⱡa tenda ila muⱡangina, rʉp wu tenda ei ndi rʉp etmba. \v 17 Na nga kont mul uⱡ ei, wak rop, wote yant timp. Ei nambuⱡ emel, Wuta ndi, na numan ngorum. \v 18 Wamp ti ndi, na nga kont mba mul uⱡ ei, tʉpa mundʉmba mel, kapⱡa mon! Na nga ronduⱡ ila, na nga kont mba mul uⱡ ei, wak ruing. Nanim pint mel ku, wak rop, wote nanim pint mel ku, yant timp. Uⱡ ei, Wuta ndi, na man ngumba iteimp nitim ei mel ku itimp,” nitim. \p \v 19 Ik nitim ni, Jura wamp pilik wamp oi nduk, rʉⱡaip raⱡ etʉk morung. \v 20 Ni kʉn, wamp ou ndupa ndi, nʉk mel, “Wu ei kur kit mondpa, wote kekilip ropa ninim ik mbʉ, nambuⱡ emel, kum tenmin ei?” nʉtʉng. \p \v 21 Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Wu ti, kur kit mondpa ik ei mel, kapⱡa ni nanʉmba. Wote, kur kit ei ndi, mong ti wamp ei, nambuⱡ etpa, mong ei, etpa piral ndumba?” nʉtʉng. \s1 Jura Wamp Mbʉ Ndi, Jisas Tʉk Mbuⱡ Ngurung \p \v 22 Kona ⱡapta rurum ni kʉn, Jerusalem kona ila manga wingti ou anggʉtʉm ei nga kumba tʉtʉng ui ni, ekit urum. \v 23 Ni kʉn, manga wingti ei nga kʉkaⱡ ekit orunga, titim nimbʉ nga ti mbi tek, ‘Solomon nga kʉpkʉ titim muⱡmʉn kona nila, Jisas andpa murum. \v 24 Kona nila moⱡnga, Jura wamp nimbʉ ndi, Jisas tʉk pok etʉk molk, waldʉk nʉk mel, “Tʉn ndi, nim wu nam ei, etʉp pilmin nimbun elimina, ui mbʉ ruⱡ enim? Nim kupa Kraist Got nga ngurum wu ti ndam, nʉk kʉn, piral ndana pilamin,” nʉtʉng. \v 25 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na uⱡ et mbʉ, enim kundʉp nit ni, wote enim na mondʉk pili napʉtmin. Na Wuta nga mbi ila uⱡ et mbʉ ndi, na nga mbi ei, nimba mot ndurum. \v 26 Enim ndi, na mondʉk pili napʉnmin. Ei nambuⱡ emel, enim na nga sipsip mat mon. \v 27 Na nga sipsip mbʉ ndi, na nga ik ei pilik, mbi ndʉⱡʉngina, na ndi, en enim pʉt. Wote, na pur mel akil tek ormʉn. \v 28 Na nga sipsip mbʉ, uⱡ nga kʉnt nga kont mba mul uⱡ ei ngur. Ei nga, kuⱡing mel mon. Na nga ki ila ambʉⱡʉp mor mbʉ wamp ti ndi, roldpa tʉmba mel, kapⱡa mon! \v 29 Wuta ronduⱡ pi wu, oⱡa orunga ei ndi, kng sipsip mbʉ, na ngurum. Ei nga, elim nga ki ila, roldʉk ting mel, kapⱡa mon! \v 30 Wuta kʉn, na kʉn tʉl, wu tenda raⱡ mormbʉⱡ,” nitim. \p \v 31 Ni kʉn, aldpa Jura wamp nimbʉ ndi ku aprʉk tʉk, Jisas ku ndi ruing pilik etʉng. \v 32 Jisas ndi, wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim Wuta nga kongun kai mbʉ mint, etʉp tʉp ora ndʉr. Ei nga, uⱡ nant ei nga, pilik, na ku ndi ruing enmin?” nitim. \p \v 33 Aldpa, Jura wamp mbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nim uⱡ kai mbʉ etʉn ei nga, nim ku ndi rui nʉrmʉn. Nim mʉi kona wu mendpʉⱡ ni, wote ninim tʉkʉn, Got randʉn ei nga, nim ku ndi ruimin enmin,” nʉtʉng. \p \v 34 Ni kʉn, Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Enim nga mi ik ila mon ti petʉm ei ndi, nimba mel, ‘Enim mʉi kona wamp mbʉ, got ku morum,’” nitim. \v 35 Tʉn pʉnmʉn ei, Buk Wingti ila ik petʉm ei kupa. Uⱡ nga pemba ei nga petʉm. Wote, Got elim nga ik ei, nimba ngurum wamp mbʉ, Got ndi, mbi tepa, ‘got’ nʉtʉm. \v 36 Wote, na Wuta ndi, mbi ropa tʉpa, mʉi kona ila tʉpa mundrum. Ei nga, na ndi, nanim Got kangʉm nʉnt. Ei nga, nambuⱡ emel, enim ndi, na Got tʉp mana ndont nʉnmʉn. \v 37 Wuta nga kongun ronduⱡ mat, na ndi iti nʉtʉnt ndam, enim na kʉn mondʉk pili nʉpilʉi! \v 38 Wote na ndi, Wuta nga kongun ronduⱡ mat elimba. Wote enim ndi, na nga ik ei mondʉk pili nʉpiling ndam, na nga uⱡ rʉpndi et mbʉ, onunga kot tʉk mendʉk, mondʉk pilʉi! Ei etʉk kʉn, Wuta ei, na kʉn morum. Wote na ei, Wuta kʉn mor uⱡ ei pilik kun iting,” nitim. \v 39 Wote aldpa, tʉp imp muⱡmin nʉk elingina, kiyang nimba omba, ekit purum. \p \v 40 Ni kʉn, Jisas nu Joran aldpa puⱡa ropa, noi orunga mba, wu Jon ndi, unt wamp nu tinditim kona nila mba murum. \v 41 Wamp minal Jisas murum nila, rʉk ok molk, nʉk mel, “Jon ndi, uⱡ rʉpndi mat iti nʉtʉtʉm. Wote, wu ei nga ik mat ninditim mbʉ, akup omba, kupa enim,” nʉtʉng. \v 42 Wote, wamp minal ila morung nimbʉ ndi, wu ei mondʉk pʉtʉng. \c 11 \s1 Lasarus Ni Kurum \p \v 1 Betani kona ila Lasarus ni, wu ti murum wu ei, kui rurum. Wote, kona ila amp Mariya kʉn, ʉngʉn amp Mata kʉn pek morunggil. \v 2 Amp Mariya ni, Jisas nga kʉmp ila kopung mura rui mat, oi ndupa kandpa, wote elim nga peng ndi kʉⱡ ndi, kil ngurum amp ni nga kimin ni, kui rurum. \v 3 Amp ni raⱡ ndi, Jisas kʉn rung mundkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Nuim ye! Nim nga wu mʉn mondpʉn ni, kui rom,” nʉtʉnggil. \v 4 Wote, Jisas ndi, ik ni pilpa nimba mel, “Lasarus kui rom uⱡ ei, wamp kormin ei nga kui ti rui narʉm. Uⱡ ei, Got nga ronduⱡ ei, etpa mot ndangga, Got mbi ou tʉmba ei nga em. Wote, Got kangʉm ei, uⱡ ila ku, mbi ou tʉmba,” nitim. \p \v 5 Jisas ndi, amp Mata kʉn, ʉngʉn kʉn, Lasarus kʉn numan minal ngurum. \v 6 Jisas ndi, Lasarus kui rurum ik ei pilpa, wote murum kona ila moⱡnga, rumbʉⱡ raⱡ omba purum. \v 7 Wote, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Juriya kona ila kelip int pamin!” nitim. \v 8 Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Ik mbo wu ye! Jura wamp mbʉ ndi, nim ku ndi ruimin nʉng ni, wote nim kona ila noi pamin nin ye?” nʉtʉng. \v 9 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Rumbʉⱡ tenda ila ant mong 12 petʉm. Ei nga, wamp nam ti, rʉnggilmʉ nombuⱡa andrʉm ei, kʉmp nduma rui narʉrʉm. Ei nambuⱡ emel, wamp ei mʉi kona ei nga rʉⱡang ei, kandpa andrʉm. \v 10 Wote, wamp nam ti, rumbʉⱡ ila nombuⱡa andrʉm ni, kʉmp nduma rorum. Ei nambuⱡ emel, wamp ei nga rukʉr orunga rʉⱡang ti mon,” nitim. \v 11 Jisas ndi, i nimba kʉn, wote nimba mel, “Tʉn nga wu mʉn Lasarus ni, ur petʉm. Wote na ndi, mbo rop rut nduimp punt,” nitim. \v 12 Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Wu Nuim ye! Wu ei, ur pem ndam, wote rut nimba,” nʉtʉng. \v 13 Lasarus kurum ni, Jisas ndi, wei ur petʉm nitim. Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, mbo kun ur pelinga, ninim nʉk pʉtʉng. \v 14-15 Wote, nimba mot ndupa nimba mel, “Lasarus ni koⱡum. Ei nga, na enim nga pilip kʉn, pi napʉⱡʉmba, wu ei koⱡum. Uⱡ ei, na numan enim. Nambuⱡ emel, enim mondʉk piling ei nga, akup pamin,” nitim. \v 16 Tomas, wu pʉklʉm nʉtʉng ni ndi kundpa nimba mel, “Tʉn nga wu ei koⱡum ei mel, tʉn kʉⱡʉmʉn pamin,” nitim. \p \v 17 Ni kʉn, Jisas mba kʉndrʉm ni, Lasarus kurum on etʉng ni, rumbʉⱡ tʉmbʉkak omba purum. \v 18 Betani kona ei, ruⱡ mel puk, Jerusalem ekit purmin mel itim. \v 19 Jura wamp mam ti ok, Mata kʉn Mariya raⱡ nga kimin kurum ni nga kont kulk, koⱡa manga rʉp rok muⱡing orung. \p \v 20 Molk pʉtʉng mel, Jisas onum nʉtʉng. Mata ndi pilpa, mba nombuⱡa ila kandʉp timp nimba puⱡnga, Mariya ni mang kona murum. \v 21 Mata ndi, Jisas kundpa, nimba mel, “Nuim ye! Nim ya moⱡina ndam, na nga kimin wu ei kuⱡi naⱡʉnga. \v 22 Wote akup na pʉnt ei, nim ndi, Got kʉn mel ti mawa etkʉn nin ndam, nin mel ei ngumba,” nitim. \v 23 Jisas ndi, kundpa nimba mel, “Kemina rut kitip kʉni wu mbʉ nimba, oⱡa moⱡmba,” nitim. \v 24 Mata ndi, int ndupa, nimba mel, “Ui pora nim ei kʉn, rut nimba oⱡa moⱡmba ei, na pʉnt,” nitim. \v 25 Jisas ndi, Mata kundpa nimba mel, “Rut nimba oⱡa mul uⱡ ei kʉn, wote kont mba mul uⱡ raⱡ nga puⱡ ei, na kʉn petʉm. Wamp nam ti, na mondpa pilim ei, koⱡum ndam kep, na kʉn kont moⱡpa mint mba. \v 26 Wote, wamp nam ti, kont moⱡpa, na mondpa pilim ndam, kuⱡi naⱡʉmba. Ik ei, nim mondkʉn pʉn ei?” nitim. \v 27 Ni kʉn, Mata ndi, punt ropa nimba mel, “Kupa, Nuim ye! Nim Got nga kangʉm ei, ya mʉi kona ila omba, nimbun nokʉndʉrmʉn wu mendpʉⱡ ei, ik nʉn ei, kupa mondʉp pʉnt,” nitim. \s1 Jisas Ni, Ka Itim \p \v 28 Wote Mata ndi, int mba ʉngʉn amp Mariya ni, wi ropa ol tepa, kundpa nimba mel, “Ik mbo wu ni, omba moⱡpa, nim kʉnimp nimba, waldpa morum,” nitim. \v 29 Ik ni, Mariya pilpa tʉkrʉpa oⱡa moⱡpa, Jisas murum nila purum. \v 30 Jisas ni, mang kona ila ui nʉwʉrʉm. Mata kandpa titim kona nila murum mint. \v 31 Ni kʉn, Jura wamp mat, Mariya kʉn koⱡa manga rʉp rok morung nimbʉ ndi, kandrung ei, amp ni oⱡa moⱡpa, tʉkrʉpa pena purum ila kandʉk, akil tek purung. Wamp nimbʉ ndi, wamp on kona ila, ka etmba punum nʉk pʉtʉng. \p \v 32 Wote Mariya ndi, Jisas murum kona nila mba, Jisas kandpa tʉpa kʉn, kʉmp puⱡ ila kopʉtʉm. Ropa mondpa, nimba mel, “Nuim ye! Nim ya ila moⱡina ndam, na nga kimin wu ei, kuⱡi naⱡʉnga,” nitim. \v 33 Ni kʉn, Mariya ka elinga, Jura wamp rʉp rok orung nimbʉ, ka ku elingina, Jisas kandpa, kont kurum. \v 34 Jisas ndi wamp nimbʉ kundpa nimba mel “Wu ei kona nant ila angʉndʉng?” nitim. Wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Wu Nuim ye! Ya okʉn kʉni!” nʉtʉng. \v 35 Ni kʉn, Jisas ka itim. \v 36 Uⱡ itim ni, Jura wamp nimbʉ, kandʉk nʉk mel, “Wu ni, numan minal ngorum ei, kanmin mon!” nʉtʉng. \v 37 Wote, wamp mat ndi, nʉk mel, “Wu mong titim \q1 ti, etpa piral ndurum ni ka! Ei mel ku, wote akup, Lasarus koⱡum ei, unt oⱡnga ndam, etpa ti natilinga ei?” nʉtʉng. \s1 Jisas Ndi, Lasarus Ropa Rut Ndurum \p \v 38 Aldpa, Jisas nga mundmong ni, mi elinga, wu on etʉng kona ila purum. Ku manga ila, on etʉng ei nga keta puⱡ puⱡ ila ku ti ndi, ⱡʉrʉk nduk pendʉtʉng. \v 39 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Ku ei tʉk mundʉi!” nitim. Wote, amp Mata ndi, punt ropa nimba mel, “Nuim ye! Wu on ei, on kona ila telinga, rumbʉⱡ tʉmbʉkak omba pum. Ei nga, elkʉⱡ kit ti, romba ei ka!” nitim. \v 40 Aldpa Jisas ndi, nimba mel, “Nim mondkʉn pili, Got nga uⱡ rʉpndi mat etmba, kʉnin nit ni ka!” nitim. \v 41 Wote, ku ni tʉk munduⱡngina, Jisas tʉpa oⱡa ndupa, kandpa nimba mel, “Wuta, na nga rʉk rʉk ik kum tetʉn ei nga, nim kʉn angge nʉnt. \v 42 Na nga ik ei, nim rʉk rʉk kum tetʉn ei na pʉt. Wote, akup na nʉnt ei, ya wamp mbʉ ndi kandʉk, nim ndi, na tʉk mundrun nʉk, pilik mondʉk pileing nʉmp nʉnt,” nitim. \v 43 Ik nimba pora ndupa, ronduⱡ wi ropa nimba mel, “Lasarus nim ekit wu!” nitim. \v 44 Wu kurum angʉndʉtʉng ni, muⱡ ndi, kʉmp ki na, kuimp keta kum rorung nimbʉ, pʉi oⱡa moⱡpa, ekit urum. Jisas ndi, nimba mel, “Kan pilinga nduk, mundangina omba pangga!” nitim. \s1 Jisas Ni Ruing Pilik Nʉtʉng \p \v 45 Jura wamp puⱡi amp Mariya kʉning pilik, orung nimbʉ ndi, Jisas uⱡ itim ni kandʉk, wote mondʉk pʉtʉng. \v 46 Wote, wamp mat ndi, int puk Jisas itim uⱡ nimbʉ, Perisi wu nimbʉ kundʉk nʉtʉng. \v 47 Ni kʉn, Perisi wu na, Pris wu kuimbal ni kʉⱡ puk, kaunsil kʉⱡ kʉn mou rok nʉk mel, “Wu ei ndi, uⱡ ronduⱡ mat enim ei ka! Tʉn ndi, namba uⱡ ti itmin nda? \v 48 Wote, tʉn ndi, wu ei, wak ropʉn mundmin ndam, wamp mbʉ pora, wu ei mondʉk pilik, pep rangina, Rom el wu mbʉ ndi, rʉk ok, tʉn nga manga wingti ei, etʉk kit mondʉk, tʉn Jura wamp mbʉ, rok wapra pinding,” nʉtʉng. \v 49 Ui ei kʉn, Kaiyapas ni, wu ti, Pris kuimbal murum ei ndi, nimba mel, “Enim uⱡ mbʉ nga ti, pilik kun iti natʉtmin ei ka! \v 50 Wamp kump kʉm kuⱡing ei mon. Wu tenda ti, wamp mbʉ nga nindpa kuⱡangga,” nitim. \v 51 Ik nitim ni, elim nga numan ila ni nʉndʉtʉm mon. Ui ei kʉn, elim wu pris kuimbal murum ei nga pai nomba, Jisas ni, Jura wamp mbʉ nga kan endpa, koⱡmba ei nga nitim. \v 52 Ik nitim ei, Jura wamp kʉⱡ nga mendpʉⱡ mon. Got nga wamp kona elpa elpa mbila mormin mbʉ, kʉmp kʉm tʉpa, tenda etmba ei nga nitim. \v 53 Ui ni kʉn, Jura wu nuim nimbʉ ndi, Jisas ruimin nʉk mʉi rorung. \v 54 Ei kʉn, Jisas ndi, Jura wamp mbʉ nga kuimp keta ila, mot nga ʉndi nandpa, kelpa kona kui waka tila, kona peng ti mbi tek ‘Epraim,’ nʉtmin ila, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, rʉp ropa murum. \p \v 55 Ui ni kʉn, Jura wamp mbʉ nga Pasopa rʉng mormin ui ou ei, nondpa elinga, kona elpa elpa nimbila, wamp puⱡi en enim nga uⱡ ⱡawa mbʉ, wak ropʉn, Got nga kuimp keta ila kai muⱡmin nʉk, Jerusalem kona ila purung. \v 56 Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ, manga wingti ou nila molk, en enim waldʉk nʉk, int yant etʉk, nʉk mel, “Akup nga ui ou ila, Jisas omba muna mon nda, nʉk ko tʉk morung,” nʉtʉng. \v 57 Wote Perisi na, wote Pris wu kuimbal nimbʉ ndi, ik ti, nʉk mel, “Wamp nam ti ndi, Jisas kona nant tila moⱡangga, kanʉng ndam, tʉkrʉk mint en enmin ok, kundʉk nangina, wu ei tʉp imp muⱡmin,” nʉtʉng. \c 12 \s1 Amp Ti Ndi, Jisas Nga Kʉmp ila Kopung Kʉndrʉm \p \v 1 Pasopa rʉng normin ui ou ni nga rumbʉⱡ 6 pelinga, Jisas ni, wʉl Betani kona ila Lasarus wu kurum ti, ropa rot ndurum ni nga kona ila purum. \v 2 Ni kʉn, Jisas nga rʉng kandrung. Amp Mata ndi, rʉng nimbʉ, mok roⱡnga, Jisas kʉn Lasarus raⱡ, rat pol nila morunggil. \v 3 I etʉk moⱡʉngina, Amp Mariya ndi, kopung mura rui kai ming ti, ku moni minal purum ti, mepa omba, Jisas nga kʉmp pol nila, oi ndupa mondpa, wote elim nga peng ndi ni kʉⱡ ndi, kil ngurum. Manga ni, kopung ei ndi, mura kai ropa murum. \v 4-5 Wote, Jisas nga kitip kʉni wu, rʉk moⱡmba wu, Juras Iskariyot ni ndi, nimba mel, “Kopung ei ndi, ku moni K300 tʉpʉn, wote ku moni mbʉ, wamp kurpa mbʉ, mok ropʉn nguimin. Ei nambuⱡ emel en?” nitim. \v 6 Ik i etpa nitim ei, nambuⱡ emel, elim ku moni nga kum mepa nitim. Wamp kurpa norum mbʉ nga mon. Elim nga mendpʉⱡ pilpa nitim. \v 7 Jisas ndi, nimba mel, “I ni nʉni! Na kuⱡimp ei nga, na nga kʉng kʉⱡ, kopung kandpa tʉpa kun endnim. \v 8 Na enim kʉn moⱡʉp, mint pi nʉpimp. Wote, wamp kurpa mbʉ, enim kʉn rʉk rʉk muⱡing,” nitim. \s1 Lasarus Ni Ruimin Nʉtʉng \p \v 9 Jisas Betani kona ila mba murum ni, Jura wamp rʉⱡaip ou ndupa ndi, pilik akil tek purung. Wamp purung ni, Jisas purum ni nga mendpʉⱡ pilik, pi napʉrʉng. Lasarus on kona ila, Jisas ndi, ropa rut ndurum ni, kʉning pilik purung. \v 10-11 Ni kʉn, Pris wu kuimbal nimbʉ ndi, Lasarus ni, kunda rop kundmin nʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Jisas ndi, Lasarus ropa rut ndurum uⱡ ni, Jura wamp mbʉ ndi kandʉk, en enim nga wu nuim nimbʉ, wak rok Jisas mondʉk pʉtʉng. \s1 Jisas Ni, Jerusalem Puⱡnga Wamp Mbʉ Ndi, Tʉk Wu King Randrʉng. \p \v 12 Utʉma orunga, Jisas ni, Jerusalem yant urum. Ni kʉn, Jura wamp minal, Pasopa rʉng normin ui ou ila orung, wamp nimbʉ ndi pʉtʉng. \v 13 Wamp nimbʉ ndi, yaⱡa omung ranggʉk tʉk, nombuⱡa mam nila pʉkaimp rok, ke nʉk, Got nga mbi paka rondʉk, nʉk mel, “Got nga mbi paka ramin! Got nga mbi ila, tʉpa angʉndpa onum wamp ei, Got ndi, memp pindangga! Isrel wamp mbʉ nga Wu King ei, Got ndi, memp pindangga!” nʉtʉng. \v 14 Ui ni kʉn, Jisas ndi, kng donggi mbuⱡ ila moⱡpa urum. \v 15 Buk Wingti ila nitim ni mel, \q1 “Nim Saiyon kona ye! mundmong iti nʉti! Akup kng donggi kokila ti nga mbuⱡ ila moⱡpa onum ei, nim nga Wu King ei onum,” nʉtʉm. \p \v 16 Elim nga kitip kʉni wu nimbʉ ndi, uⱡ etʉng nimbʉ, pilik kun iti natʉk morung. Wote, akil tepa, Jisas ⱡoporpa oⱡa moⱡpa, muⱡ kona purum ni kʉn, Buk Wingti ila nʉtʉm ik, wote wamp ndi, etʉng uⱡ nimbʉ, piral nilinga, pilik kun etʉng. \p \v 17 Jisas ndi, Lasarus ni, on kona ila ropa rʉt nduⱡnga, kandrung wamp nimbʉ ndi, uⱡ itim nimbʉ, wamp mat kundʉk nʉtʉng. \v 18 Wamp minal ndi ok, Jisas rawe etʉk tʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Jisas ndi, uⱡ rʉpndi ti etpa, Lasarus on kona ila ropa rʉt ndurum ei nga etʉng. \v 19 Wote, Perisi wu nimbʉ ndi, ol tek, int yant etʉk nʉk mel, “Tʉn namba uⱡ itmin? Mul kʉmp mbila wamp mbʉ pora, wu ei kʉn puk kenmin. Tʉn uⱡ ti kanda iti nʉtmin ei, kanmin mon!” nʉtʉng. \s1 Grik Wu Mat Ndi, Jisas Kʉning Pilik Orung \p \v 20 Pasopa rʉng normin ui ou nila, Grik wu mat, Jerusalem kona ila, Got nga mbi paka rundmin nʉk purung. \v 21 Wote, Galili nga Betseita kona ila wu Pilip murum nila, puk nʉk mel, “Wu nuim ye! Tʉn Jisas kʉnmin onmʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 22 Pilip ndi mba, Andru kundpa nilinga, rʉp rokʉⱡ, Jisas kundkʉⱡ, ninggil purʉnggil. \v 23 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Muⱡʉl Wu Kupa ei, akup mbi ou tʉmba ui ei, nondpa enim. \v 24 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt, wit mong tenda ti, mʉi ila mana mba, kuⱡi naⱡʉⱡʉm ndam, elim tenda ei ku pemba. Wit mong ti, mʉi ila mana mba, koⱡum ndam, wit minal milʉ ropa, oⱡa omba, rʉng mong ou ndupa rorum. \v 25 Wamp nam ti, elim nga kont mul uⱡ ei, ambuⱡpa gi ndum ndam, kont mba mul uⱡ ei, kandpa ti natmba. Wote, wamp nam ti, elim nga mul uⱡ ei, wamp mat nga nindpa, wak rom ndam, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, kandpa tʉmba. \v 26 Wamp nam ti, na nga kongun indimp nimba pilim ei, na kʉn pep ropa wangga! Na munt kona ila rʉp ropʉl muⱡʉmbil. Na nga kongun endim ti, Wuta ndi, tʉpa ou ndumba,” nitim. \s1 Jisas Elim Koⱡmba Ei Nga Nitim \p \v 27 Jisas ndi, nimba mel, “Akup na nga mundmong ei, mi enim ei nga, akup na namba nimp? Wuta o, na kʉn pemba enim uⱡ ei, tʉkʉn munda, ei mon! Uⱡ pemba enim ei nga na ur. \v 28 Wuta o, nim nga mbi ei, oⱡa mba piyangga!” nitim. Ni kʉn, muⱡ ila ik ti, mana ndupa nimba mel, “Na nga mbi ei, etʉp tʉp oⱡa mundʉr. Ei mel ku, oⱡa mba piyangga!” nitim. \p \v 29 Wamp minal morung nimbʉ ndi, muⱡ ila ik nitim ni pilik, nʉk mel, “Kona guⱡ gaⱡa ninim!” nʉtʉng. Mat ndi, nʉk mel, “Anggelo ti, Jisas kʉn ik ninim!” nʉtʉng. \v 30 Wote, Jisas ndi, nimba mel, “Ik ei ndi, na tʉpa rapʉndʉmba ui nawʉnʉm. Ik ei ndi, enim tʉpa rapʉndʉmba, ei nga onum. \v 31 Akup ui ila, Got ndi, mʉi kona wamp mbʉ kʉmp tʉmba. Wote, mʉi kona ila mel mbʉ, nokʉndrʉm wu nuim ei, ropa mana ndumba. \v 32 Na nanim mʉi kona ila oⱡa tʉng ei kʉn, na ndi, wamp mbʉ pora etʉp rukʉr timp,” nitim. \v 33 I nitim ik ei, elim etpa koⱡmba mel nant ei nga pilpa nitim. \v 34 Wote, wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Tʉn nga mi ik ei ndi, nimba mel, ‘Got nga ngurum wu ei, kuⱡi naⱡʉmba,’ uⱡ nga moⱡmba nʉtʉm. ‘Wote nim ndi, Muⱡʉl Wu Kupa ei, mʉi kona oⱡa ting nʉn ei? Muⱡʉl Wu Kupa ei nam?’” nʉtʉng. \v 35 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Ui onunga wei kot ila, na nga rʉⱡang ei, enim kʉn temba. Akup rʉⱡang tʉnʉm ei kʉn, ping kona tila pʉi. Wote, rumbʉⱡ ei ndi, enim tʉpa kum rui narangga! Nambuⱡ emel, rumbʉⱡ ila nombuⱡa ila purum wamp ei, elim purum kona ei pili napilpa purum. \v 36 Akup rʉⱡang ei, tek mormun ei kʉn, mondʉk pilʉi! I etʉk kʉn, enim rʉⱡang ei nga wamp muⱡing,” nitim. Jisas ndi ik ei, nimba pora ndupa kʉn, wamp nimbʉ, wak ropa, elim kiyang nimba mba, mo rurum. \s1 Jura Wamp Mbʉ Ndi, Mondʉk Pili Napʉtʉng \p \v 37 Wote Jisas ndi, uⱡ rʉpndi minal itim ni, wamp nimbʉ ndi kandʉk, mondʉk pili napʉtʉng. \p \v 38 Wote, Painui wu Aisaiya nga nitim ik ni, omba kupa itim. Aisaiya ndi, nimba mel, \q1 “Wu Nuim ye! ik nimʉn ei, wamp namin ndi, pilik ting? Got ndi, wamp namin elim nga ronduⱡ ei, tʉpa ora ndurum?” nitim. \p \v 39 Mondʉk pili napʉtʉng uⱡ ei nga painui wu Aisaiya ndi, aldpa nimba mel, \p \v 40 “Got ndi, wamp mbʉ etpa, numan ku randpa, etpa mong tʉndpa elinga, wote pilik kun iti natʉk, kandʉk mbi ndui nandʉk enmin. Got ndi, nimba mel, na nambuⱡ etʉk numan ropʉl rok, rukrʉng wangina, na ndi, etʉp timp,” nitim. \p \v 41 Aisaiya ndi, Jisas nga uⱡ eng nui mbʉ, ur kump mel etpa kandpa kʉn, ik ei nitim. \p \v 42 Ni kʉn, Jura wu nuim mat ou ndupa, Jisas mondʉk pʉtʉng. Wote, nʉk ekit ndui nandrʉng. Ei nambuⱡ emel, Perisi wu mbʉ ndi, en enim atinga manga mbila, mon ning nʉk pʉtʉng. \v 43 Uⱡ etʉng ei, Got ndi, numan ngangga nʉk, uⱡ ti iti natʉk, wamp mbʉ ndi, numan ngeing nʉk etʉng. \s1 Jisas Nga Ik Ei Ndi, Mbʉ Wamp Kʉmp Tʉmba \p \v 44 Jisas ndi, ik oⱡa ndupa nimba mel, “Wamp ti, na mondʉp pilim ti, na mint mon. Wote na tʉpa mundrum wu ei, kunda mondpa pilangga ku.” nitim. \v 45 Wamp nam ti, na kandpa mbi ndum ndam, na tʉpa mundrun wu ei, kandpa mbi ndurum ku \v 46 Na ya mʉi kona ila rʉⱡang ei, mana ur. Ei nga, na mondpa pilim wamp ti, aldpa rumbʉⱡ ila muⱡi nambʉⱡmba. \v 47 Wamp nam ti ndi, na nga ik ei pilpa, pep rui narʉm ndam, wamp ei na ndi, kʉmp ti nʉtimp. Na ya mʉi kona ila wamp kʉmp timp ei nga, ui nʉwʉr. Wamp etʉp timp pilip mana ur. \v 48 Wamp nam ti na tʉpa mbuⱡ ngumba. Na nga ik ei, tʉpa roi ndum ndam, wamp ti ndi, elim kʉmp tʉmba. Ui pora nim ei kʉn, na nga ik nʉnt ei ndi, el elim kʉmp tʉmba. \v 49 Ya ik nʉnt mbʉ, nanim ni nanʉnt. Na tʉpa mundrum Wuta ei ndi, man ngumba ni nilinga, nʉnt. \v 50 Na pʉnt ei, Wuta nga man ik ei ndi, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, tʉpa ngumba. Na nʉnt ik mbʉ, Wuta ndi, na kundpa nilinga nʉnt,” nitim. \c 13 \s1 Jisas Ndi, Kitip Kʉni Wu Ni Kʉⱡ Nga Kʉmp Ⱡumʉi Rundrum. \p \v 1 Pasopa rʉng nuing ui ei nondpa elinga, Jisas elim pitim ei, ya mʉi kona wak ropa, Tipam kʉn mba ui ei, nondpa itim. Mʉi kona wamp mat, elim numan ngurum nimbʉ nga kont minal kuⱡpa mba, wote elim kurum. \p \v 2 Jisas kʉn elim kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, epindama Pasopa rʉng nok morung. Ni kʉn, Saimon kangʉm Juras nga numan ila, Seitan ndi, kunt ropa Jisas nga rʉk moⱡmba. \v 3 Jisas pitim ei, Got ndi, uⱡ ronduⱡ mbʉ pora, elim nga ki ila tinditim. Wote, elim Tipam kʉn moⱡʉp, ur ei mel ku, aldpa rukʉr mbi nimba pitim. \v 4-5 Ei nga, Jisas run nimba anggilpa, wal pʉki oⱡa ni kʉⱡ, potpa tepa, muⱡ kil ngurmin kat tʉpa, elim nga kan rʉⱡi ila, kan ropa pendpa, nu ni tʉpa, nu ming tila oi ndupa mondpa, elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga kʉmp nimbʉ, ⱡumʉi ropa, muⱡ kil ngurmin ni kʉⱡ ndi, kil ngurum. \p \v 6 I etpa omba, Saimon Pita murum ila oⱡnga, Saimon Pita ndi, nimba mel, “Wu Nuim ye! Na nga kʉmp raⱡ ⱡumʉiya ruin en ei?” nitim. \p \v 7 Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na uⱡ ent ei nga, akup nim pili napʉn. Wote nim molkʉn, pilkʉn kun itin,” nitim. \v 8 Pita ndi, nimba mel, “Nim ndi, na nga kʉmp raⱡ ⱡumʉiya rundin mel kapⱡa mon!” nitim. Wote Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Nim nga kʉmp raⱡ ⱡumʉiya rui nʉrʉnt ndam, nim na kʉn muⱡi nʉmbʉⱡʉn, mon!” nitim. \p \v 9 Pita ndi, punt ropa, nimba mel, “Nuim ye! Na nga kʉmp raⱡ mendpʉⱡ mon. Na nga ki raⱡ kʉn, peng kʉn pʉi, ⱡumʉi rundil!” nitim. \p \v 10 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Wamp nam ti, nu tepa kai em ndam, aldpa nu temba mel mon. Wote kʉmp kʉⱡ mint, ⱡumʉi rangga kʉn, kʉng mbʉ pora, eng nomba. Ei mel, enim nga kʉng kʉⱡ, eng nonum. Wote, wu tenda ti, mint mon,” nitim. \v 11 Jisas ndi wu tenda ti, eng nu nanʉnʉm nitim. Ei nambuⱡ emel, elim nga ruk moⱡmba ei nga pilpa nitim. \p \v 12 Wote, kʉmp ⱡumʉiya ropa pora ndupa, Jisas elim nga wal pʉki oⱡa ni kʉⱡ, tʉpa pakʉpa, elim murum nde pol nila int mba moⱡpa, nimba mel, “Uⱡ ent ei nga puⱡ ei, enim pilik kun enmin ei? \v 13 Na kundʉk, ik mbo wu ei nʉk, wote Wu Nuim ei nʉk enmin, ei kupa! Ei na waⱡʉm ei. \v 14 Na enim nga Ik Mbo Wu ei, wote enim nga Wu Nuim ei ndi, enim nga kʉmp ⱡumʉiya rondunt. Ei mel, enim ndi, i ku etʉk, en enim rʉk ila ti ndi, ti nga kʉmp ⱡumʉiya rundʉi! \v 15 Na ndi, uⱡ to rop enim kʉn ent ei mel, enim ndi, na nga kitip kandʉk, i ku etʉk, mek pʉi! \v 16 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Kindmant wu ti, elim nga wu nuim ei, tʉpa mana ndumba, mel kapⱡa mon. Omba, nombuⱡa rʉng wu ti ndi, elim tʉpa mundum wu ti, tʉpa mana ndumba mel mon ku. \v 17 Ik kupa nʉnt ei, enim pilik mormin, pʉnmin ei mel etʉk, mek pung ndam, numan wang ni, uⱡ mbʉ enim kʉn pemba, nitim. \v 18 Ik nʉnt ei, enim pʉi kundʉp ni nanʉnt. Enim kʉmp rop tit ei, nanim pilip mor. Wote, Buk Wingti ila ik petʉm ei omba, kupa etmba. Enim ei ndi, nimba mel, ‘Wu ti ndi, na nga rʉng tʉpa nom ei ndi, na ruk muⱡʉmba.’ \v 19 Uⱡ wote, pemba ei nga, enim kuimp tep kundʉp nʉnt. Wote, uⱡ ei pem kandʉk kʉn, Na Wu Nam Moⱡ, ei enim ndi, mondʉk piling. \v 20 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Wamp ti, na ndi, tʉp mundunt ei, nim wamp ti ndi, rawe etkʉn tin ndam, ei na rawe etkʉn tin. Wote, wamp nam ti ndi, na rawe etpa tʉm ndam, na tʉpa mundrum wu ei, rawe etpa tʉmba ku,” nitim. \s1 Juras Ndi, Jisas Rʉk Murum \p \v 21 Jisas ik nimba pora ndupa, elim mbun tʉpa nimba mel, “Na ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Enim wu kʉⱡ nga ti ndi, na ruk muⱡing,” nitim. \p \v 22 Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi kundʉk nʉk mel, “Nam kundpa ninim nda?” Nʉk pilik, rundʉk ti ndi, ti kandrung. \v 23 Jisas ndi, kitip kʉni wu ti, numan minal ngurum ni, elim kʉn nondpa murum. \v 24 Wote wu ni, Saimon Pita ndi, peng walinga ropa nimba mel, “Wu nam ti, kundpa ninim nda?” waldʉkʉn pili nitim. \p \v 25 Kitip kʉni wu ni ndi, Jisas murum nila nondpa mba moⱡpa, waldpa nimba mel, “Nuim ye! Nim nam kundkʉn nʉn?” nitim. \p \v 26 Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Bret ti tʉp, kopung kandʉp wu ti, ngamba tʉm wu ei, waⱡʉm ei,” nitim. Wote, bret ti tʉpa, kopung kandpa, Saimon Iskariyot kangʉm wu Juras ngurum. \v 27 Ni kʉn, Juras ndi, bret ni tʉpa ambuⱡnga, tʉkrʉpa mint, Seitan omba, Juras nga numan ila murum. Wote Jisas ndi, nimba mel, “Uⱡ itin ti, tʉkʉrkʉn iti!” nitim. \v 28 Nde pol ila morung wu nimbʉ ndi, Jisas nga nitim ik ni, tʉk mindi namindʉtʉng. \v 29 Juras ku moni wal kʉⱡ, rʉp itim ei nga, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi pilik, Jisas ndi, ui rʉng ou ila rʉng mat, rarʉp ropa tangga, ninim nʉk pʉtʉng. Wote, mat ndi pilik, mel mbʉ tʉpa, wamp kurpa mbʉ ngangga nʉk pʉtʉng. \v 30 Wote Juras ndi, bret ni tʉpa, mepa, pena purum. Ni kʉn, kona ni rumbʉⱡ ropa pitim. \v 31 Juras ni, pena puⱡnga, Jisas ndi, nimba mel, “Akup Muⱡʉl Wu Kupa ei, mbi ou tinim. Got elim Muⱡʉl Wu Kupa ei kʉn, mbi ou tinim. \v 32 Got nga mbi ou tʉmba uⱡ ei, Muⱡʉl Wu Kupa ei ndi, etpa mot ndum ndam, wote Muⱡʉl Wu Kupa ei, elim mbi ou tʉmba. Uⱡ ei, Got ndi, wamp mbʉ kʉn, etpa mot ndumba. \v 33 Na nga kangambuⱡa mbʉ, na enim kʉn ui ruⱡ etʉp muⱡi nʉmbʉⱡimp. Ei kʉn, enim ndi, na andʉk kuring. Wote, na punt kona ila, enim ui nʉwing. Ik ei, Jura wamp mbʉ, kundʉp nit ei mel, enim kʉndʉp nʉnt. \p \v 34 Enim kʉn, mi ik kont ti, nʉmp ngʉnt ei, enim ndi, wamp mat numan ngʉi! Na ndi, enim numan ngur ei mel ku, enim ndi, wamp mat numan ngʉi! \v 35 Enim ndi, wamp mat numan ngʉng ndam, wamp elpa mbʉ ndi kandʉk, enim na nga kitip kʉni wu kʉⱡ, nʉk piling,” nitim. \s1 Pita Ndi, Jisas Elim Tʉpa Mbuⱡ Ngumba Ei Nga Nitim \p \v 36 Saimon Pita ndi, Jisas waldpa nimba mel, “Nuim ye! Nim nant ila pin?” nilinga. Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na akup punt kona ila, nim uin mel mon. Wote, ui ti kʉn, na pep rokʉn uin,” nitim. \v 37 Wote Pita ndi, waldpa nimba mel, “Nuim ye! Akup na nambuⱡ emel, nim pep rop ui nʉwimp. Na nim nga nindʉp kuⱡimp mor ei ka!” nitim. \v 38 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim kupa, na nga nʉndkʉn kuⱡin, ei nga tʉkʉn, kun etkʉn morʉn ei? Na ik kupa ei, nim kʉndʉp nʉnt. Kʉi kulda rui nʉri kʉn, nim ndi, na kʉni nakʉndʉr nʉkʉn, ronduⱡ mundkʉn raldika indin,” nitim. \c 14 \s1 Got kʉn Mbin Ei Nga Nombuⱡa Mam Ei Jisas \p \v 1 Jisas ndi, nimba mel, “Enim kit pilik, numan ou ndupa pili nʉpʉlʉi! Got mondʉk pilik, wote na kunda mondʉk pilʉi! \v 2 Na nga wuta nga manga ila kʉkaⱡ minal tetʉm. Ei mel natilinga ndam, enim unt kundʉp nilmba. Wote, akup mbo enim nga kona ti tʉp kun itimp punt. \v 3 Na mbo enim nga kona ti, tʉp kun etʉp pora ndup kʉn, yant omp enim tʉp mep pamba, na kʉn rʉp rop muⱡmin. \v 4 Na mbi kona ei nga nombuⱡa mam ei, enim pilik mormin,” nitim. \v 5 Tomas ndi, nimba mel, “Nuim ye! Nim pin kona ei, tʉn pili napilip mormʉn. Wote, kona ila mbin ei nga nombuⱡa mam ei, etʉp pilimin mel nant nda?” nitim. \v 6 Jisas ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Nombuⱡa mam ei na. Ik kupa ei na, wote kont mba mul uⱡ ei na. Wamp ti, na tʉpa waka ndupa, Wuta kʉn mba mel mon. \v 7 Enim na pilik mbi ndʉng ndam, Wuta i ku etʉk, pilik mbi nduing ku. Wote, akup ei kʉn, enim ndi, wu ei kandʉk pilik enmin,” nitim. \p \v 8 Wu Pilip ndi, nimba mel, “Nuim ye! Tipanʉm tʉn tʉkʉn ora ndui! Tʉn kʉnmin uⱡ ei ndi, tʉn nga numan orunga wang nangga!” nitim. \v 9 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na enim kʉn, ui ruⱡ etʉp mormʉn ni, wote nim na kandkʉn, mbi ndui nandʉn ei? Pilip, wamp nam ti, na kandpa, mbi ndurum ei ndi, Wuta kandrum. Ei kʉn, nambuⱡ emel, ‘Wuta ei, tʉn tʉkʉn ora ndui,’ nʉn?” nitim. \v 10 Wu Pilip ye! Nim na mondkʉn pili napʉn ei? Na Wuta kʉn moⱡmba, Wuta ei na kʉn morum. Na ik enim kundʉp nʉnt mbʉ, nanim ndi, ni nandʉt. Wuta na kʉn morum ei ndi, elim nga kongun mbʉ enim. \v 11 Na Wuta kʉn moⱡmba. Wuta ei, na kʉn morum. Nʉnt ik ei, mondʉk pilʉi! Ei mel mon ndam, na ent uⱡ mbʉ kandʉk kʉn, mondʉk pilʉi! \v 12 Na ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Na mondpa pilim wamp ti, na uⱡ ent mbʉ mel etmba. Ama kupa nʉnt, uⱡ ronduⱡ ou mat, na tʉpa mana ndupa etmba. Nambuⱡ emel, na Wuta kʉn punt. \v 13 Na mbi tek angʉndʉk, mawa eng ei mel pilip indimp. Uⱡ ei ndi, Wuta nga uⱡ ronduⱡ mbʉ, kangʉm kʉn, etpa mot ndumba. \v 14 Wote enim ndi, na nga mbi tek angʉndʉk mel ti, mawa eng ndam, na ndi indimp,” nitim. \s1 Jisas Ndi, Muⱡnga Wingti Mana Ndup Nguimp Nitim \p \v 15 “Enim ndi, na numan ngʉng ndam, na nga mi ik kʉⱡ pep rʉi! \v 16-17 Na nga Wuta waldʉp namba, Tʉpa Rʉpndi wamp elpa ti, enim ngumba. Ei Ik Kupa nga Muⱡnga ei, enim kʉn omba, uⱡ nga kʉnt nga moⱡpa mint mba. Mʉi kona wamp mbʉ ndi, Ik Kupa nga Muⱡnga ei, kandʉk ting mel mon. Nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Muⱡnga ei kandʉk, wote pili napʉtmin. Wote enim ndi, Muⱡnga ei pʉtmʉn. Ei nambuⱡ emel, enim kʉn akup morum, wote moⱡpa mint mba. \p \v 18 Enim kangambuⱡa etpa mel muⱡi nʉmbʉⱡing. Na enim kʉn yant uimp. \v 19 Ui onunga kot ila, mʉi kona wamp mbʉ ndi, na kʉni nʉkʉning. Wote enim ndi, na kʉning. Nambuⱡ emel, na kont mbo mor ei mel, enim kont puk muⱡing ku. \v 20 Wote, ui ei om kʉn, na Wuta kʉn mor. Wote, enim na kʉn mormin. Wote, na enim kʉn mor uⱡ ei, pilik kun iting. \p \v 21 Na nga mi ik kʉⱡ pilpa tʉpa, pep rorum wamp ei ndi, na numan ngurum. Wuta ndi, na numan ngorum ei mel ku, wamp ei numan ngumba. Wote na ndi, i ku etʉp, wamp ei numan ngamba. Na nga puⱡ ei, wamp ei kʉn, tʉp ora nduimp,” nitim. \v 22 Wote, Juras (Iskariyot ei mon) ni ndi, nimba mel, “Nuim ye! Nambuⱡ emel, nim nga puⱡ ei, tʉn kʉn mint, nʉkʉn mot ndukʉn, wote mʉi kona wamp mbʉ, kʉn nʉkʉn, mot ndui nandʉn?” nitim. \v 23 Wote, Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Wamp nam ti ndi, na numan ngum ndam, na nga ik mbo endʉnt mbʉ, pep romba. Wuta ndi, wamp ei numan ngangga. Wote tʉl ombuⱡ wamp ei kʉn, rʉk rʉk muⱡʉmbil \v 24 Wamp nam ti ndi, na numan ngui nganggʉrʉm. Ei ndi, na nga ik mbo endʉnt mbʉ, pep rui narʉrʉm. Man ik enim pʉtmʉn ei, na nga mon. Na tʉpa mundrum Wuta ei nga ik, ei pʉtmʉn. \p \v 25 Na enim kʉn kont moⱡʉp, enim ik mbʉ, kundʉp nʉnt. \v 26 Enim Tʉpa Rapundpa, ronduⱡ ngumba ei, Muⱡnga Wingti ei ndi, etmba Muⱡnga ei, na nga mbi ila, Wuta ndi, ngumba mundangga uⱡ mbʉ nga pora, mbo endʉmba. Muⱡnga Wingti ei ndi ku, ya enim kundʉp nit ik nimbʉ, enim kʉn etpa piral ndumba. \p \v 27 Na nga numan wang ni uⱡ ei, enim kʉn wak ront ei, enim kʉn piyangga! Mʉi kona wamp mbʉ nga numan wang ndui uⱡ etmin ei nga ngui ngangʉnt. Ei kʉn, enim numan ou nduk, pilik mundmong iti nʉtʉi! \v 28 ‘Na enim wak rop mbo, wote enim kʉn yant uimp.’ Ei nga, enim unt kundʉp nit. Enim na numan ngʉng ndam, na Wuta kʉn punt ei nga, kai pilik muⱡing. Ei nambuⱡ emel, na nga Wuta ei, na tʉpa mana ndupa oⱡa, orunga morum. \v 29 Uⱡ mbʉ, iti nʉti kʉn, na ndi, enim akup unt kundʉp nʉnt. Wote uⱡ mbʉ em ei kʉn, na mondʉk piling. \v 30 Na enim kʉn, ik minal ni nʉnimp. Nambuⱡ emel, mʉi kona rʉp wu ei onum. Wu ei nga ronduⱡ ti ndi, na tʉpa mana ndumba, mel mon! \v 31 Wote, mʉi kona wamp mbʉ ndi, na nga Wuta numan ngur uⱡ ei nga kandʉk, poⱡ ndeing. Nambuⱡ emel, na Wuta ndi, iti nʉtʉm uⱡ mbʉ pora, pep rop et. Wʉiya, ya kona ei, wak rop kelip pamin!” nitim. \c 15 \s1 Jisas Ei Nde Wain Kupa Morum \p \v 1 “Na nde wain kupa ei mor. Na nga Wuta nde wain pana rʉp etʉm. \v 2 Wain puⱡa mat na kʉn mong rui narʉm mbʉ, koⱡmung etpa mundʉmba. Wote puⱡa mat mong ropa pem mbʉ, poⱡ ndupa etpa, kai etangga, mong minal romba. \v 3 Enim ik nʉmp ngur ni kʉⱡ ndi, enim kor nga etpa eng nʉndrʉm. \v 4 Na kʉn, rʉmp nduk, moⱡung ndam, na enim kʉn rʉmp ndup muⱡimp ku. Wain puⱡa ti, na kʉn rʉmp ni nanim ndam, nambuⱡ etpa mong romba? Wain puⱡa ti, nde mam ei kʉn, rʉmp nimba pem ndam, mong romba. Ei mel ku, enim na kʉn rʉmp nduk, moⱡʉng ndam, wain puⱡa kont mel mong ruing. \p \v 5 Na nde wain mam ei, enim nde wain puⱡa kʉⱡ. Wamp nam ti, na kʉn rʉmp ndupa muⱡangga! Na wamp ei kʉn, munt ndam, wamp ei mong minal romba. Na wak rokʉn nim mendpʉⱡ uⱡ ti, kapⱡa iti nʉtin. \v 6 Wamp nam ti, na kʉn rʉmp ndup, muⱡi nambʉⱡʉm wamp ei, nde puⱡa mel rok tʉk, ekit ndangina, tepa kuⱡangga! Wote aprʉk tʉk, ndip kʉⱡing. \v 7 Enim na kʉn rʉmp nʉk muⱡangina, wote na nga ik mong ei, enim kʉn tem ndam, namba mel ti, numan nguk mawa eng ei, ting mint. \v 8 Enim na nga kitip kʉni wamp ralk, mong minal rok peng ndam, Wuta nga uⱡ ronduⱡ eng nui mbʉ, enim kʉn etpa mot ndumba. \v 9 Wuta ndi, na numan ngurum ei mel, na ndi, enim numan ngur. Enim na nga wamp numan ngur uⱡ ila muⱡʉi! \v 10 Na ndi, Wuta nga man ik ei, pilip tʉp, elim nga wamp numan ngui uⱡ ila rukʉr mor. Ei mel, enim ndi, na nga mi ik ei, pilik tʉng ndam, na nga wamp numan ngui uⱡ ila muⱡing. \p \v 11 Enim ik kundʉp nʉnt ei ndi, Na nga numan kai pili uⱡ ei, enim kʉn pemba. Wote, enim nga numan kai piling uⱡ ei, etpa kapⱡa endʉmba. \v 12 Na nga mi ik ei ndi, nimba mel, “Na ndi, enim numan ngur ei mel, enim ndi, i ku etʉk, ti ndi, ti numan ngʉi! \v 13 Wamp nam ti ndi, elim nga kont muⱡ uⱡ ei, wamp ti nga nindpa, wak rom ndam, wamp numan ngui uⱡ wei etmin mbʉ, tʉpa mana ndumba. \v 14 Na ndi, enim kundʉp nʉnt. Ei mel eng ndam, enim na nga wamp mʉn mendpʉⱡ kʉⱡ muⱡing. \v 15 Na ndi, enim kundʉp, kindmant wamp ni nʉnimp! Nambuⱡ emel, kindmant wamp ei ndi, elim nga wu nuim ei, etʉm uⱡ mbʉ pili napʉtʉm. Na ndi, enim mbi tep, na nga wamp mʉn kʉⱡ nʉnt. Ei nambuⱡ emel, Wuta ndi, na man ik ngurum mbʉ pora, enim kundʉp nʉt. \v 16 Enim ndi, na kʉmp rok ti natʉtʉng. Na ndi, enim kʉmp rop tʉp, kongun ila tʉp mundʉr. Ei uⱡ nga kʉnt nga nde mong minal, enim kʉn ropa muⱡ piyangga! Wote enim ndi, na nga mbi tek angʉndʉk, atinga rok, namba mel ti, Wuta kʉn mawa eng ndam, nʉng mel mbʉ pilpa ngumba. \v 17 Enim ndi, wamp mat numan ngʉk muⱡʉi! Ei na nga mi ik ei, enim kundʉp nʉnt.” nitim. \s1 Mʉi Kona Wamp Mbʉ Ndi, Kitip Kʉni Wu Mbʉ, Numan Ngui Nganggʉrʉng \p \v 18 Mʉi kona wamp mbʉ ndi, enim numan ngui nganggʉrmʉn ndam, kuimp tek ngangʉng, na numan ngui nganggʉrʉng ei mel ku, enim nʉk pilʉi! \v 19 Enim ya mʉi kona ila wamp kat ndam, ya mʉi kona wamp mbʉ ndi, enim kʉn mʉn mondʉk, numan nguⱡina. Wote na ndi, enim kʉmp rop tit ei nga, enim mʉi kona wamp ralk, muⱡing mel mon. I it uⱡ ei ndi, mʉi kona wamp mbʉ ndi, enim numan ngui nganggʉrmin. \v 20 Na ndi, enim kundʉp nit ik ni, pilik muⱡʉi! ‘Kindmant wu ti ndi, elim nga wu nuim ei tʉpa mana ndumba mel mon!’ Na mbun ngorung ndam, enim i ku iting. Na nga ik ei, pilik teng ndʉⱡʉngina ndam, enim nga ik ei, i ku etʉk, pilik teng nduing. \v 21 Na ndi, enim kʉmp rop tit ei nga uⱡ mbʉ, enim kʉn iting. Nambuⱡ emel, na tʉpa mundrum wu ei, pili napʉtmʉn. \v 22 Na mana omp ik mbʉ, ni nandilimba ndam, wamp mbʉ nga uⱡ kit etmin mbʉ, mot ni nandilinga. Wote akup, en enim nga uⱡ kit mbʉ, mo ruing kona ti, ti natʉtʉm. \v 23 Wamp nam ti ndi, na numan ngui ngangʉm ndam, Wuta numan ngui nganggʉrʉm ku. \v 24 Wamp ndi, iti natʉtmʉn uⱡ rʉpndi mat, na ndi it. Uⱡ rʉpndi mbʉ iti natilimba ndam, wamp mbʉ nga uⱡ kit etmin mbʉ, mot ni nandilinga. Wote, uⱡ rʉpndi mbʉ, kandʉk kelik, na kʉn Wuta raⱡ, numan ngui nganggʉrmʉn. \v 25 En enim nga mi ik ila nimba mel, ‘Na kʉn kai kandʉk numan ngui nganggʉrmʉn,’ nʉtʉm. Mi ik ei omba, kupa etmba ei nga uⱡ mbʉ iting mel enmin. \p \v 26 “Tʉpa Rupʉndi Muⱡnga kupa ei Wuta kʉn morum. Morum ei, enim kʉn tʉpa mundangga, na nga ik mat tʉpa pena ila pendpa nimba. \v 27 Wote enim ndi, na nga ik ninding ku. Nambuⱡ emel, unt kuimp tepa enim na kʉn kunda murmʉn,” nitim. \c 16 \p \v 1 “Enim nga mondpa pili ei, ropa mbuⱡ mbaⱡ iti nʉtangga nʉmp kʉn, enim ik mbʉ kundʉp nʉt. \v 2 Enim atinga manga ila, ui nʉweing nʉk, enim rok pep ruing. Wote, wamp mat ndi, enim rok kondʉk kʉn, Got nga uⱡ kun kai ti, endʉnmʉn nʉk piling, ui ei nondpa onum. \v 3 Uⱡ mbʉ enim kʉn iting. Ei nambuⱡ emel, Wuta kep, na kep, pilik mbi ndui nandʉrmʉn. \v 4 Wote na ndi, enim ik mbʉ, unt kundʉp nit. Wote, uⱡ mbʉ pemba ei nga, ui ei, ekit om kʉn, enim ndi, kundʉp nʉnt ik mbʉ, wote molk piling. Enim ik mbʉ, unt kundʉp ni nʉndʉt. Ei nambuⱡ emel, na enim kʉn kunda murmʉn. \s1 Muⱡnga Wingti Nga Kongun Etʉm Mel \p \v 5 Wote akup, na tʉpa mundrum puⱡ wu ei kʉn punt. Wote, enim kʉⱡ nga ti ndi, na waldʉk nʉk mel, ‘Nim nant ila pun?’ nʉk, ni naninmin. \v 6 Ei nambuⱡ emel, enim ik kundʉp nʉnt nimbʉ nga, enim munt mindil tʉnmʉn. \v 7 Wote, ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Na enim nga nindʉp, enim wak rop mbi. Wote, na pi nʉpʉnt ndam, enim Tʉpa Rapʉndʉmba Wamp ei, ui nawʉmba. Wote na punt ndam, enim Tʉpa Rapʉndʉmba Wamp ei, enim kʉn tʉp mundimp. \v 8 Wote, wamp ei om kʉn, mʉi kona wamp mbʉ nga uⱡ kit etmin mbʉ kʉn, uⱡ kun kai etmin mbʉ kʉn, wote Got nga wamp mbʉ kʉmp tʉmba. \v 9 Wote akup ei kʉn, uⱡ kit mbʉ etʉk mormʉn. Ei nambuⱡ emel, na mondʉk pili napilik mormʉn. \v 10 Uⱡ kun kai mbʉ, tʉpa pena ila pendʉmba. Ei nga, na Wuta kʉn punt. Wote, na kʉni nʉkʉning. \v 11 Got nga wamp mbʉ, kʉmp tʉtʉm uⱡ ei, wote tʉpa pena ila pendʉmba. Nambuⱡ emel, mʉi kona uⱡ kit etmin mbʉ nga wu peng ei, tʉpa mana ndurum. \p \v 12 Na nimp ik puⱡi petʉm. Ei nga wote, akup enim pilik tʉk, kapⱡa indi nʉnding. \v 13 Wote, Muⱡnga Kupa ei om kʉn, enim nombuⱡa kupa kun kai ila, tʉpa kun mundʉmba. Elim nga numan ila, ik ti oⱡa tʉpa ni nanʉmba. Uⱡ wote, pemba mbʉ nga pilpa kandpa etʉm ei mel nimba. \v 14 Na nga ik mbʉ, tʉpa enim kundpa nimba. Nambuⱡ emel, uⱡ ei ndi, na nga mbi ei, tʉpa ou ndupa, paka rondʉmba. \v 15 Wuta nga mel mbʉ pora, na nga. Ei nga, na ndi, nʉmp kʉn, na nga ik mbʉ, Muⱡnga ei ndi, tʉpa enim kundpa nimba. \p \v 16 Ui onunga wei kot ila, na kʉni nʉkʉning. Wote, aldpa ui onunga wei kot ila, na kʉning,” nitim. \v 17 Kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, en enim nʉk mel, “Ui onunga wei tila na kʉni nʉkʉning. ‘Wote ui onunga wei kot ila, na aldpa kʉning,’ ninim. Wote, aldpa tʉn kundpa, ‘Na Wuta kʉn mbi,’ ninim. Ei, etpa ninim mel nant nda? \v 18 Wote, ui onunga wei kot ninim ei, etpa ninim mel nant nda? Ik ninim ei nga puⱡ ei, tʉn pilip rundʉnmʉn,” nʉtʉng. \v 19 Jisas elim wuldʉng pilik, etʉng ei nga, pilpa nimba mel, “‘Ui onunga wei kot ila, na kʉning. Wote, ui onunga wei kot ila, na aldpa kʉni nʉkʉning’ nʉnt. Ik ei nga, en enim tek rombulk nʉnmin ei? \v 20 Enim ik kupa ei, kundʉp nʉnt. Enim ka etʉk, moⱡangina kʉn, wote mʉi kona wamp mbʉ ndi, ambulk palk muⱡing. Enim mindil nok muⱡangina, wote numan kai piling uⱡ ei, ekit omba. \v 21 Amp ti, kangambuⱡa memba ui ei, nondpa elinga, kangambuⱡa mbuⱡ rorum. Wote, mepa tʉpa kʉn, mindil norum uⱡ ei, tʉpa apra ndupa, na nga kangambuⱡa ti, mʉi kona ila mint nimba, numan ndi korum. \v 22 Ei mel ku, akup, enim munt mindil enim. Wote, na enim kʉnt ei kʉn, enim nga numan orunga ambuⱡpa pʉl uⱡ ei pemba. Ambuⱡpa pʉl uⱡ ei, wamp ti ndi, roldpa ti natʉmba. \p \v 23 Wote ui ei, ekit om ei kʉn, enim ndi, na kʉn mel ti mawa iti nʉting. Na ik kupa ei, enim kundʉp nʉnt. Na nga mbi tek angʉndʉk, Wuta kʉn mawa eng ei mel pilpa ngumba. \v 24 Unt ui ei kʉn, omba akup ui ila, enim ndi, na nga mbi ila, mel ti mawa iti natʉtʉng. Mawa etʉk kʉn, mel ti tʉng ei kʉn, enim nga numan orunga, ambuⱡpa pʉl uⱡ ei, peka ropa pemba. \p \v 25 “Na nʉt ik mbʉ, ik ek rop, enim kundʉp nʉt. Wote, ui ti om kʉn, enim ik ek rop, ni nʉnimp mon! Na ndi, Wuta nga ik kun ei, enim kʉn para ndup nimp. \v 26 Wote ui ei, ekit om kʉn, enim ndi, na nga mbi tek angʉndʉk, Wuta kʉn atinga rong ndam ting. Ei nʉmp kʉn, na ndi, enim nga nindʉp Wuta kʉn atinga rundimp ni nanʉnt. \v 27 Nambuⱡ emel, Wuta elim ndi, enim numan ngurum. Ei nambuⱡ emel, enim ndi, na numan ngʉk, na Got kʉn moⱡʉp, mana ur nʉk mondʉk pʉtmʉn. \v 28 Na Got kʉn moⱡʉp, ya mʉi kona ila mana ur. Wote akup, ya mʉi kona wak rop, Wuta kʉn mbi,” nitim. \p \v 29 Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, nʉk mel, “Akup nim ik ek rui narkʉn, ik kun mint nʉn. \v 30 Akup tʉn pʉnmʉn ei, nim uⱡ mbʉ nga pora pilkʉn ketʉn, wamp ti ndi, nim ik mat waldpa, ni nanʉmba. I en uⱡ ei ndi, nim Got kʉn molkʉn urʉn nimbun, nim mondʉp pilip mormʉn,” nʉtʉng. \v 31 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Enim ndi, na akup mondʉk pʉnmʉn ye! \v 32 Ui ti omba ei, akup kor om. Enim ndi, na wak rok, mbuⱡ mbaⱡ nʉk, elpa elpa mang kona ping. Na mendpʉⱡ mondʉk, kelik ping. Wote, na mendpʉⱡ muⱡi nʉmbʉⱡimp. Nambuⱡ emel, Wuta na kʉn morum. \v 33 Na enim ik i etʉp kundʉp nʉnt. Ei ndi, enim nga numan ei, na kʉn tiyangina, wang nangga. Enim mʉi kona uⱡ mbʉ ndi, etpa mindil kundʉmba. Wote, enim ronduⱡ mundʉk muⱡʉi! Ya mʉi kona uⱡ kit mbʉ, na ndi, rop mana ndunt,” nitim. \c 17 \s1 Jisas Ndi Elim Nga Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ nga Atinga Rundrum \p \v 1 Wote, Jisas ndi, ik nimbʉ, nimba pora ndupa, tʉpa oⱡa ndupa, muⱡ kona kandpa, nimba mel, “Wuta ye! Ui ei, nondpa enim, nim nga uⱡ eng nui mbʉ kangnʉm kʉn, etkʉn mot ndui! Wote kangnʉm ndi, nim nga uⱡ eng nui mbʉ, etpa mot ndumba! \v 2 Nim ndi, kangnʉm ronduⱡ ngurun ei ndi, mʉi kona wamp mormʉn mbʉ pora, rʉp etmba. Ei nga, wamp mat ninim ndi, kangnʉm ngurun nimbʉ, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei ngumba. \v 3 Wote, uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei, ei mel, nim Got kupa morʉn nʉk pilik, wote Jisas Kraist nim ndi, tʉkʉn mundrun nʉk piling. \v 4 Na ndi, nim nga uⱡ eng nui mbʉ, ya mʉi kona ila tʉp ora ndur. Nim nga kongun na ngurun nimbʉ, etʉp pora ndont. \v 5 Wuta, muⱡ mʉi raⱡ pi nʉpi kʉn, na nga uⱡ eng nui mat, nim kʉn kunda tep murumbʉⱡ. Nimbʉ, akup nanim ngui! \v 6 Nim ndi, mʉi kona ila wu mat, ekit tʉkʉn, na ngurun wu nimbʉ, nim nga mbi ei, pileing nʉmp kundʉp nit. Wu mbʉ, nim nga mbʉ, wote nim ndi, tʉkʉn na ngurun. Wu mbʉ ndi, nim nga ik ei, pilik teng ndurmin. \v 7 Nim ndi, mel mat, na ngorun mbʉ, akup nim kʉn tepa orum nʉk pʉtmʉn. \v 8 Nim nga ik, na nʉkʉn ngurun nimbʉ, kundʉp nilimba, pilik tʉtmʉn. Na nim kʉn moⱡʉp ur. Wote nim ndi, na tʉkʉn mundrun nʉk, ik kupa ei, mondʉk pʉtmʉn. \p \v 9 Na ndi, wu kʉⱡ nga nindʉp atinga ront. Mʉi kona wamp mbʉ nga mon. Nambuⱡ emel, wu kʉⱡ nim nga. \v 10 Na tep mor mel mbʉ, nim nga. Wote nim tekʉn morʉn mbʉ, na nga. Mel mbʉ ndi, na nga mbi ei, etʉk eng nondʉrmʉn. \v 11 Akup na mʉi kona wak rop, nim kʉn uimp. Wote wu kʉⱡ, mʉi kona ila muⱡing. Wuta Wingti ye! Nim nga ronduⱡ, na kʉn tetʉm ila ku, wu kʉⱡ rup etkʉn, kai mundi! Nim kʉn, na kʉn, tenda purum ei mel, wu kʉⱡ i ku etʉk muⱡeing. \v 12 Na wu kʉⱡ kʉn, murmʉn ei kʉn, nim nga mbi ronduⱡ ei tʉp, wu kʉⱡ rʉp etʉp kai mundʉr. Na ndi, wu kʉⱡ, rʉp etʉp kai mondʉⱡʉmba. Wu ti, tiki puⱡi pi nʉpʉrʉm. Wote, wamp tenda ti, mba tiki purum ei, kit moⱡmba wamp ei, Buk Wingti ila petʉm ik ei omba, kupa etmba ei nga etmba. \v 13 Ei nga, akup na nim kʉn uimp. Ya mʉi kona ila moⱡʉp, ik nʉnt mbʉ ndi, na nga ambuⱡpa pʉl uⱡ ei, wu kʉⱡ nga numan orunga, peka ropa muⱡangga. \v 14 Nim nga ik ei, nʉmp nguⱡmba mʉi kona wamp mbʉ ndi, wu kʉⱡ numan ngui nganggʉrmʉn. Ei nambuⱡ emel, na mʉi kona wu ti mon. Ei mel, wu kʉⱡ mʉi kona wu kat mon. \v 15 Ya mʉi kona ila wu kʉⱡ, ekit tʉn nʉmp waldʉp ni nanʉnt. Wote wu kʉⱡ, wu kit ei ndi, etpa kit mondʉmba ei nga rʉp etkʉn, kai mundun nʉmp nʉnt. \v 16 Na ya mʉi kona ila wu ti mon. Ei mel ku, wu kʉⱡ, ya mʉi kona ila wu kat mon ku. \v 17 Nim nga ik kupa ei ndi, wu kʉⱡ mbo endkʉn, etkʉn wingti rundi! Nambuⱡ emel, nim nga ik ei ama kupa. \v 18 Na mʉi kona ila, nim ndi, tʉkʉn mundrun ei mel, na ndi, wu kʉⱡ mʉi kona ila tʉp mundunt. \v 19 Na nga mul uⱡ ei, wu kʉⱡ nga nindʉp, nim ngunt. I ent uⱡ ei ndi, wu kʉⱡ etpa, nim nga wu wingti kupa kʉⱡ mundangga! \p \v 20 Na ndi wu kʉⱡ nga mendpʉⱡ, atinga rui narʉnt mon. Ya wu kʉⱡ nga ik ei, pilik tʉk, na mondʉk piling wamp mbʉ nga pendʉp atinga rondʉnt. \v 21 Wuta, na nim kʉn moⱡmba, nim na kʉn morʉn ei mel nʉnt, Wamp mbʉ i ku etʉk, muⱡeing nʉmp atinga rondʉnt. Wamp tenda mel ralk, moⱡʉng uⱡ ei ndi, mʉi kona wamp mbʉ, ora nduk, nim ndi, na tʉkʉn mundrun nʉk, mondʉk piling. \v 22 Nim nga mbi ei, tʉp ou ndup, uⱡ ronduⱡ na ngurun nimbʉ, wamp kʉⱡ ngur. Nambuⱡ emel, nim na kʉn numan tenda petʉm ei mel, wamp kʉⱡ numan tenda pangga muⱡeing. \v 23 Na wamp kʉⱡ kʉn mor. Wote nim na kʉn morʉn. Wote, nim ndi, na numan ngorun ei mel, wamp kʉⱡ i ku etkʉn, numan ngana, numan tenda pangga muⱡeing. Wote mʉi kona wamp mbʉ ndi kandʉk kʉn, nim ndi, na tʉkʉn mundrun nʉk pileing. \v 24 Wuta! Nim ndi, wamp kʉⱡ na ngurun ei nga, na mor kona ila rʉp rop muⱡʉmin. Ila molk, na nga uⱡ eng nui nim ndi, ngurun mbʉ kʉneing. Nambuⱡ emel, muⱡ mʉi raⱡ pi nʉpi kʉn, nim ndi, na numan ngurun. \v 25 Uⱡ kun kai mbʉ nga Wuta, mʉi kona wamp mbʉ ndi, nim pili napʉtmʉn. Na ndi, nim nga pʉⱡ ei pʉt. Wote nim ndi, na tʉkʉn mundrun uⱡ ei, wamp kʉⱡ ndi pʉtmʉn. \v 26 Na ndi, nim nga mbi ei, wamp kʉⱡ kʉn, etʉp tʉp pena ila mot ndur. I et ei mel, rʉk rʉk etamba. Nim ndi, na numan ngurun uⱡ ei, wamp kʉⱡ kʉn, i ku etpa piyangga! Wote na wamp kʉⱡ kʉn muⱡimp,” nitim. \c 18 \s1 Jisas Ni, Tʉk Imp Morung \p \v 1 Wote Jisas ni, atinga ropa pora ndupa kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, tʉpa mepa, nu Kitron puⱡa ropa, noi orunga pana ti titim nila purung. \v 2 Kona nila ui mat kʉn, Jisas elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, puk ku etʉng. Ei nga, Jisas ruk murum wu Juras ni ndi, kona ei tʉpa mindʉtʉm. \v 3 Ni kʉn, wu Juras ni, wu pris kuimbal na, Perisi na nimbʉ ndi molk, el wu na, manga wingti rʉp wu na mat kʉn tʉk, kup endʉtʉng. Wu nimbʉ, el mel mbʉ tʉk, kiya kandʉk, mek wi pana nila purung. \v 4 Uⱡ pemba nimbʉ, Jisas ndi, pilpa pora ndupa, oⱡa moⱡpa nimba mel, “Enim nam kurʉnmʉn ye?” nitim. \v 5 Wote, wu nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Nasaret wu Jisas,” nʉtʉng. Jisas ndi, punt ropa nimba mel, “Na ya mor ei ka!” nitim. Jisas ruk murum wu Juras ni, kunda ila morung. \v 6 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Na ya mor,” nitim. Ni kʉn, wu nimbʉ int puk, mʉi ila ropa munduⱡnga puk petʉng. \v 7 Wote aldpa, Jisas ndi waldpa nimba mel, “Enim wu nam andʉk kurʉnmʉn,” nitim. Wote, wu nimbʉ ndi, kundʉk nʉk mel, “Nasaret wu Jisas,” nʉtʉng. \v 8 Jisas ndi, nimba mel, “Na unt enim kundʉp nʉnt ni, enim kurʉk onmʉn wu ei, na mor. Ei nga, ya wu kʉⱡ, wak rok mundʉi!” nitim. \v 9 Ik i etpa nitim ni, elim nga ik unt nitim ni, omba kupa etangga, nimba nitim. “Wuta! Nim ndi, na ngurun wamp nimbʉ nga ti, wak rui narʉnt!” nitim. \v 10 Ni kʉn, Saimon Pita koiya ruⱡ ti, tepa murum ni ndi, tʉpa nont ndupa, Pris kuimbal ei nga kindmant wu ni nga kum mbo orunga, ropa puⱡa rurum. Kindmant wu ni nga mbi ei, Malkus. \p \v 11 Jisas ndi, Pita kundpa, nimba mel, “Koiya ei, elim petʉm kona ila mana nduk pindi! Wuta ndi, na mindil mam ngumba ei, ti nʉteimp nʉkʉn en ei?” nitim. \s1 Jisas Ni, Wu Anas Kʉn Mek Purung \p \v 12 Wote, el wu nimbʉ kʉn, en enim nga wu kuimbal ni kʉn, wote rʉp wu na orung nimbʉ ndi, Jisas tʉk imp molk, kan ngurung. \v 13 Jisas ni, kuimp tek, wu Anas ni kʉn, mek purung. Wu ni, Kaiyapas nga kulpam ei, pana ni kʉn, wu ei pris wu kuimbal murum. \v 14 Kaiyapas ni, wu ei ndi, Jura wamp mbʉ, man ngumba nimba mel, ‘wu tenda ti ndi, wamp mbʉ nga tʉpa rak ndupa, koⱡnga ndam, kapⱡa nitim,’ nitim. \p \v 15 Saimon Pita kʉn, kitip kʉni wu ti kʉn, Jisas mek purung ni mel, akil tekʉⱡ purʉnggil. Pris wu kuimbal ni ndi, kitip kʉni wu ti, kandpa mbi ndurum ni, murʉk ui nilinga purum. \v 16 Saimon Pita ni, paⱡa keta puⱡ puⱡ nila, pena orunga murum. Ni kʉn, Pris wu kuimbal ei nga pʉⱡ petʉm kitip kʉni wu ni, yant omba, amp ti, keta puⱡ puⱡ rup itim ni, kundpa Pita murʉk wangga ni nilinga, murʉk urum. \v 17 Amp ni ndi, Pita waldpa nimba mel, “Nim ya imp moⱡʉng wu ei nga kitip kʉni wu ti, nʉmp pʉnt ei ka!” nitim. Pita ndi, punt ropa, nimba mel, “Mon, na mon!” nitim. \p \v 18 Kona ni, ʉt itim ila, kongun wu na, rʉp wu na nimbʉ, ndip kalk pendʉk, ndip pilik morung. Pita ni, el elim ila, ndip pilpa murum ku. \s1 Pris Wu Kuimbal Ni Ndi, Jisas Wuldʉtʉm \p \v 19 Pris wu kuimbal ni ndi, Jisas elim nga ik mbo inditim. Wote, kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga waldpa nitim. \v 20 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, rʉk rʉk atinga manga na, manga wingti ou na mbila, Jura wamp ok, mou rok morung ila, wamp pora pileing nʉmp ik mbo indʉt. Ik ti mou rop ni nʉndʉt. \v 21 Na wote, nambuⱡ emel waldʉn? Na ik nʉmp ngur pʉtʉng wamp mbʉ, waldʉkʉn pila! Na ndi, kundʉp nit ik mbʉ, pilik mormʉn,” nitim. \v 22 Wote Jisas ndi, ik i etpa nilinga, manga wingti rʉp itim el wu ti ndi, ki ⱡʉrwʉ ndi ropa, nimba mel, “Pris kʉⱡ nga wu kuimbal morum ei, nambuⱡ emel nʉn?” nitim. \v 23 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, ik ti nʉmp ⱡawa mundunt ndam, ya wamp mormʉn mbʉ kundkʉn ni! Wote, na ik kun ti, nint ku ndam, na nambuⱡ emel ron?” nitim. \v 24 Wote, Jisas nga ki raⱡ kan ngurung ni mel pelinga, Anas ndi, kelpa wu Kaiyapas pris kuimbal murum nila, tʉpa munduⱡnga, mek purung. \s1 Pita Ndi, Aldpa Jisas Kʉni Nakʉndʉr Nitim \p \v 25 Pita ni, ndip pilpa murum ila, wamp mat ndi, waldʉk nʉk mel, “Nim wu ei nga kitip kʉni wu ti, nʉmp pʉnmʉn ei?” nʉtʉng. Pita ndi, nimba ronduⱡ mundpa, “Na mon!” nitim. \v 26 Wu Pris kuimbal ei nga kindmant wu ti, Pita ndi, ropa kum ei, puⱡa rurum. Wu ni nga rʉⱡaip tenda ila wu ti ndi, nimba mel, “Nim wi pana ila wu ei kʉn, kunda moⱡʉng ni ka!” nitim. \v 27 Aldpa Pita ndi, na mon nilinga, tʉngʉnda mint, kʉi kulda rurum. \s1 Jisas ni, Pailot kʉn Mek Purung \p \v 28 Jisas ni, Kaiyapas nga manga ila murum ni, tʉk mek, wi gapman kona peng ila purung. Ei kʉn, mʉkʉlmʉ unt, Jura wu nimbʉ, murʉk pi naprʉng. Ei nambuⱡ emel, en enim murʉk mbun ndam, aldpa ⱡar muⱡangga. Wote Pasopa rʉng nui nʉnmin nʉk, pilik etʉng. \v 29 Ni kʉn, Pailot ndi, pena mba wamp morung mbʉ, waldpa nimbʉ mel, “Enim uⱡ puⱡ, nant ila wu ei, mek onmʉn ei?” nitim. \v 30 Wamp nimbʉ ndi, punt rok nʉk mel, “Wu ei nga ⱡawa ti, pi napilinga ndam, mep ui nawʉⱡʉmina,” nʉtʉng. \v 31 Ni kʉn, Pailot ndi, nimba mel, “Enim nga mi ik petʉm ei mel, nʉk tʉk kun mundeing mek pʉi!” nitim. Wote, Jura wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Rom gapman ndi, wamp ti, rok kundi ni nandʉtʉm,” nʉtʉng. \v 32 Uⱡ ei, Jisas elim ruing ei mel, unt nimba mot ndurum, ni mel wote, kupa itim. \v 33 Pailot ni, elim kot pʉtʉm manga ila murʉk mba, Jisas wi ropa tʉpa mundpa, waldpa nimba mel, “Nim Jura wamp mbʉ nga wu peng mumuk ei?” nitim. \v 34 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Int ik nʉn ei, ninim nʉn, muna wamp mat ndi, nilingina, nʉn ei?” nitim. \v 35 Wote Pailot ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim ndi, na Jura wu ti, nʉkʉn pʉn ei? Nim nga wamp na, en enim nga Pris kuimbal na mbʉ ndi, nim tʉk, na nga ki ila tʉndʉng. Ei nga, nim namba uⱡ ⱡawa ei in?” nitim. \v 36 Wote Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Na nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei mʉi kona ila ti natʉtʉm. Na nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, mʉi kona ila telinga ndam, na nga kongun wamp mbʉ ndi, Jura wamp mbʉ kʉn, el pendʉk, na kelip int timin nilingina. Ei nga, na nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei ya ila ti natʉtʉm mon!” nitim. \v 37 Wote Pailot ndi, waldpa nimba mel, “I ndam, nim wu nuim mumuk ti pʉnt ei ka!” nitim. Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim ndi, na wu nuim mumuk nʉn ei ka! Ik kupa ei nga, para ndup nimp ei nga, na mʉi kona ila metʉng. Ik kupa ei nga, wamp ti ndi, na nga ik ei pilpa tʉmba,” nitim. \v 38 Pailot ndi, waldpa nimba mel, “Ik kupa nant ei nga nʉn ei?” nitim. Nimba pendpa, pena mba, Jura wu nimbʉ kundpa nimba mel, “Na ya wu ei nga uⱡ ⱡawa ti, kandʉp ti natʉnt mon! \v 39 “Wote, enim nga Pasopa rʉng normin ui ila, rʉk rʉk kan manga wu ti, tʉp ekit ndup ngur ni mel ngamp, nʉk piling ndam, Jura wamp mbʉ nga king wu ei, ngamp ei?” nitim. \v 40 Ni kʉn, wamp mbʉ ronduⱡ ke nʉk, “Int wu ei mon! Tʉn nga wu Barapas wangga!” nʉtʉng. (Barapas ni punt wu ei). \c 19 \p \v 1 Wote Pailot ndi, Jisas ni mek, puk komnga pilda ndi, rʉi! nitim. \v 2 El wu nimbʉ ndi, kan goimbun rong mul mat, tʉk mʉkʉp etʉk, King mbʉ nga wʉna mondʉrmʉn, ei mel endʉtʉng. Wote, wal pʉki kunt ruⱡ kat i ku etʉk, tʉk pakʉndrʉng. \v 3 Wote, el wu nimbʉ ndi, nʉk mel, “Kʉnʉiya! Ya wu ei, Jura wamp mbʉ nga Wu Nuim Mumuk ye!” nʉtʉng. I nʉk kʉn, ki raka ndi rorung. \p \v 4 Ni kʉn, Pailot aldpa pena mba, wamp mou morung nimbʉ kundpa nimba mel, “Ya kʉnʉiya! Na ndi, wu ei nga uⱡ ⱡawa ti kandʉp, ti natʉnt. Ei nga akup, mep pena omp, enim tʉp waka nduimp,” nitim. \v 5 Ei kʉn, Jisas ni, kan goimbun wʉna mel ni pakʉpa, muⱡ ruⱡ ni kʉⱡ raⱡpa, pena oⱡnga, Pailot ndi, wamp morung nimbʉ kundpa nimba mel, “Na nʉnt wu ni, ya kʉnʉiya!” nitim. \v 6 Wote, Pris kʉⱡ nga wu kuimbal kʉⱡ kʉn, rʉp wu nimbʉ kʉn, Jisas ni kandʉk, ke nʉk mel, “Nde peta ila nil ro! Nde peta ila nil ro!” nʉtʉng. Pailot ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, wu ei nga uⱡ ⱡawa ti kandʉp, ti natʉnt. Ei kʉn, en enim ndi, mek puk, nde peta ila nil rok pindʉi!” nitim. \v 7 Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ ndi, punt rok, nʉk mel, “Tʉn nga mi ik ti petʉm ei ndi, nimba mel, wu ei, elim Got nga kangʉm nʉtʉm uⱡ ei nga kuⱡangga!” nʉtʉng. \p \v 8 Ik ei mel nʉtʉng ni, Pailot ndi, pilpa mundmong minal itim. \v 9 Wote, Pailot manga ila int mba, Jisas ni, waldpa nimba mel, “Nim nant ila molkʉn urʉn?” nitim. Wote Jisas ndi, ik ti, punt rui nʉrʉrʉm. \v 10 Ni kʉn, Pailot ndi, Jisas kundpa nimba mel, “Nim rok kundʉi, nint ndam, rok kunding! Muna wak runt ndam, wak ruimp, ei nga ronduⱡ ei, na tep mor,” nitim. \v 11 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim Got ndi, ronduⱡ ngui nganggʉⱡnga ndam, na tʉkʉn mana ndui nandʉⱡina. Ei nga, na tʉpa, nim nga ki ila amʉndʉm wu ei nga nit ei, oⱡa mba petʉm,” nitim. \v 12 Pailot ndi, ik ni pilpa, nombuⱡa ti kandʉp tʉp, Jisas ni, wak rop mundimp nimba pitim. Ni kʉn, Jura wamp nimbʉ ndi, ke nʉk, “Wu ei, tʉkʉn ekit ndun ndam, nim wu nuim mumuk Sisa nga wu mʉn ti mon. Wu ti, elim wu nuim ei, nʉm ndam, nuim mumuk Sisa ei, tʉpa pei mundʉmba,” nʉtʉng. \v 13 Pailot ndi, ik ni pilpa, Jisas ni, mepa pena omba, elim ni, kot pʉtmʉn kona ila mana murum. Kona ei mbi tek ku pol nʉtmin. Grik ik ila mbi tek, ‘Gapata,’ nʉtmʉn. \p \v 14 Kona ni, ou rʉnggilmʉ elinga, Jura wamp nga Pasopa rʉng nuing ui ei, utʉma orunga mel pitim. Ni kʉn, Pailot ndi, Jura wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim nga wu nuim mumuk ei ya kʉnʉiya!” nitim. \v 15 Wote ke nʉk, int nduk nʉk mel, “Rok konda! Rok konda! Nde peta ila pendkʉn nil ro!” nʉtʉng. Ni kʉn, Pailot ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, enim nga wu nuim mumuk ei, nde peta ila reimp ninmin ei!” nitim. Wote, Pris kʉⱡ nga wu kuimbal kʉⱡ ndi, ik punt rok, nʉk mel, “Tʉn nga wu nuim mumuk tenda e, i Sisa,” nʉtʉng. \v 16 Wote Pailot ndi, Jisas nde peta ila reing nimba, wu ni kʉⱡ nga ki ila ngurum. \s1 Jisas Ni, Nde Peta Ila Pendʉk Rorung \p \v 17 Ni kʉn, el wu nimbʉ ndi, Jisas tʉk ambʉⱡʉngina, elim nga nde peta ni, koma ropa, kona peng ni, wak ropa, kona ti mbi tek, ‘Wamp peng ombil,’ nʉtmʉn kona ila mepa purum. Ipru ik ila kona ei, mbi tek, ‘Golgata,’ nʉtmʉn. \v 18 Kona ila, Jisas ni, nde peta ila pendʉk rorung. Ni kʉn, wu raⱡ pendʉk rorung. Wu ti tʉk ki mbo orunga rok, ti tʉk, ki rar orunga rorung. Jisas ni, rʉk ting ila pendʉk rorung. \v 19 Wote Pailot ndi, nde peta ila mon ti, rʉi nilinga rorung ei ndi, nimba mel, “Nasaret Wu Jisas, Jura Wamp Nga Wu Nuim Mumuk Ei,” nimba murum. \v 20 Ni kʉn, Jura wamp minal ndi, mon kʉⱡ kʉmp rorung. Ei nambuⱡ emel, Jisas rorung kona ei, kona peng ila nondpa, wote, mon kʉⱡ Grik, Latin, Ipru ik ila rurum. \v 21 Wote Pris kʉⱡ nga wu kuimbal nimbʉ ndi, Pailot kundʉk nʉk mel, “Jura wamp nga wu nuim mumuk nʉkʉn, rui nʉri! Wote wu ei, el elim ndi, nimba mel, ‘Na Jura wamp mbʉ nga wu nuim mumuk ei, nʉtʉm ei mel rui!’” nʉtʉng. \v 22 Pailot ndi, punt ropa, nimba mel, “Na ndi, mon runt ei mel muⱡangga!” nitim. \p \v 23 Wote, el wu nimbʉ ndi, Jisas ni, nde peta ila rok pendʉk, elim nga muⱡ rʉrʉm ni kʉⱡ, potʉk tʉk kʉmp tʉk, tʉmbʉkak etʉk tʉtʉng. Wal pʉki ruⱡ ti, rumbʉⱡi nambrʉng ni, pendʉk tʉtʉng ku. \v 24 El wu nimbʉ, en enim nʉk mel, “Wal pʉki ruⱡ ei, ambuⱡpʉn undi nʉndʉmin! El mong poⱡpʉn kʉnamina, ambʉⱡʉm wu ti tangga!” nʉtʉng. Ni kʉn, Buk Wingti ila ik ti petʉm ei, omba kupa itim, \q1 “Na nga mel mbʉ, kʉmp tʉk, elpa elpa tʉk, wal pʉki ruⱡi kʉⱡ el mong puⱡing,” nitim. \p El wu nimbʉ ndi, uⱡ ei kupa etʉng. \v 25 Jisas nga nde peta puⱡ ila nondpa, elim nga mam Mariya kʉn, ʉngʉn kʉn, Kliopas ambʉm Mariya kʉn, Makndelin Mariya kʉn morung. \v 26 Jisas ndi, elim nga mam kandpa, wote elim nga kitip kʉni wu numan ngorum ni ʉnggʉtʉm. Kandpa kʉn, elim nga mam ni kundpa nimba mel, “Amp ye! Int wu ei, nim nga kangnʉm,” nitim. \v 27 Wote Jisas ndi, kitip kʉni wu ni kundpa nimba mel, “Int amp ei, nim nga manʉm,” nitim. Ui ni kʉn, kitip kʉni wu ni ndi, amp ni mepa, mang kona mba rʉp itim. \s1 Jisas Ni Kurum \p \v 28 Ni kʉn, Jisas elim nga uⱡ etmba nimbʉ, etʉp pora ndunt nimba pilpa kʉn, Buk Wingti ila ik mbʉ omba, kupa etangga, nimba mel, “Na nu waka enim,” nitim. \v 29 Ming tila nu wain kombila iti ni, peka ropa murum ila, muⱡ pang pang iti ti, tʉk nu wain ila mana nduk, wote ndila rok tʉk, oⱡa nduk, keta min ila, kopung kandrung. \v 30 Wote Jisas ndi, nu wain ni nomba, nimba mel, “Pora ninim!” nitim. Ni kʉn, peng ni, mana puⱡnga, koⱡpa nuim kan ʉkrʉm. \s1 Jisas Nga Wʉnggʉⱡʉp Ila Kupanda Ndi Purum \p \v 31 Jura wamp nimbʉ ndi, Pailot kundʉk nʉk mel, “Nde petal ila rorung wu kʉⱡ nga kʉmp mbʉ, rop puk rok, nde peta ila mana teing ni!” nʉtʉng. I etʉng ei, kongun pʉmp kʉn, nambuⱡ emel, ui ei, Jura wamp mbʉ nga mowi kor ou ei kʉn, wu kʉⱡ nga kʉng kʉⱡ, nde peta ila pi napʉmba. Ei nga, mowi kor onum ei, Kor Wingti ei. \v 32 Wote, el wu nimbʉ ndi, kuimp tek puk, wu ti nga kʉmp raⱡ rok, puk rok, wote wu ti nga rok puk rorung. Wu raⱡ, Jisas kʉn pendʉk rorung wu raⱡ. \v 33 Wote ok, Jisas ni, kandrung mel, koⱡpa pora ndurum. Ni kʉn, Jisas nga kʉmp raⱡ, rok puk, rui narʉrʉng. \v 34 Ni kʉn, el wu ti ndi, elim nga kupanda ni, tʉpa oⱡa ndupa, Jisas nga wʉnggʉⱡʉp ila poⱡnga, tʉngʉnda mint mema kʉn, nu kʉn oi nitim. \v 35 Uⱡ itim kʉⱡ, wu ti kʉndrʉm. Ei nga, enim mondʉk pileing nimba kʉn, uⱡ pitim ei mel, mendpʉⱡ kundpa ninim. \v 36 Uⱡ ei, Buk Wingti ila petʉm ik ei, omba kupa itim: \q1 “Ei kʉn, elim nga ombil ti, rok puk rui, nʉring,” nitim. \p \v 37 Wote, Buk Wingti ila ku, ik ti ndi, nimba mel, \q1 “Wamp mbʉ ndi, kupanda ndi, purung wu ei kʉning,” nitim. \s1 Jisas Ni, Tʉk On Etʉng \p \v 38 Ni kʉn, akil tepa, Arimatiya wu Josep ndi, Jisas nga on ei, timp nimba mba, Pailot waldpa pitim. Josep ei, Jisas nga kitip kʉni wu ti ku ei, mo ropa ʉndrʉm. Nambuⱡ emel, Jura wu mbʉ nga mundmong itim. Wote Pailot ndi, kapⱡa nilinga, Josep ndi, Jisas nga on ei, tʉpa mepa purum. \v 39 Wote, Nikondimas ni wu ti, Jisas kʉn rumbʉⱡ rui ik nʉtʉnggil wu ni, Josep kʉn mba, etpa kopung mura rui mat ou ndupa, 45 kilo mel mepa purum. \v 40 Wu ni raⱡ ndi, Jisas nga on ni kopung mura rui mbʉ ndi, kopung kandkʉⱡ, muⱡ kurʉmʉⱡa tila kum rorʉnggil. Uⱡ ei, Jura wamp mbʉ nga wamp on angʉndʉk, etmin ei mel etʉnggil. \v 41 Jisas rorung kona ila, nondpa kongun kona ti titim. Kona ila wamp ʉngʉndi nangʉndʉtmin kona ila, ku manga ti titim. \v 42 Jura wamp nga mowi kor muⱡing ui ei, nondpa itim. Wote, ku manga ei nondpa titim. Ei nga, Jisas nga on ni kona ila tetʉng. \c 20 \s1 Jisas Ni, Ⱡoporpa Omba Purum. \s1 (On kona ni wei titim) \p \v 1 Mʉkʉlmʉ unt, Kor Ou kʉn, kona rumbʉⱡ ropa pelinga, Makndelin amp Mariya ni, on kona nila purum. Mba kʉndrʉm mel, on kona ⱡʉrʉk ndurʉng ku ni, tʉk mundrʉng. \v 2 Kandpa kʉn, tʉkrʉpa yant omba, Saimon Pita kʉn, kitip kʉni wu ti, Jisas ndi, numan ngurum wu ni raⱡ, kundpa nimba mel, “Wu Nuim ni, tʉk mek pung on kona ei, wei tetʉm. Mek puk kona nant ila teng nda? Tʉn pili napʉnmʉn,” nitim. \v 3 Wote Pita kʉn, kitip kʉni wu ti kʉn, on kona ei kunʉnggil purʉnggil. \v 4 Wu ni raⱡ, tʉkʉrkʉⱡ purʉnggil ila, wu ti ndi, Pita ropa akil ndupa, elim kuimp tepa on kona nila purum. \v 5 Wote wu ni, elim murʉk pi napʉpa, kʉp ropa moⱡpa, kʉndrʉm mel, muⱡ kurʉmʉⱡa ni mint titim. \v 6 Akil tepa, Pita ni omba, kun rukrʉng mba kʉndrʉm mel, muⱡ kurʉmʉⱡʉ ni, mint titim. \v 7 Wote, Jisas nga peng ei, kum rorung muⱡ ni, merʉng tila, elpa kawa nduk, ek nduk, kai etʉk tetʉng ei mel titim. \v 8 Ni kʉn, kitip kʉni wu kuimp titim ni, akil tepa, rukrʉng mba kandpa, mondpa pitim. \v 9 Jisas koⱡpa, wote ⱡoporpa kont oⱡa moⱡmba ei nga, Buk Wingti ei ndi, nitim ik ei, pili napʉtʉng. \v 10 Wote, Jisas nga kitip kʉni wu nimbʉ, enim nga mang kona ila yant purung. \s1 Jisas ndi, Mariya Makndelin Tingi Waka Ndurum \p \v 11-12 Ni kʉn, Mariya ni, on kona ila ekit orunga anggilpa, ka etpa murum. Ka etpa moⱡpa, wote kʉp ropa, on kona ni, tʉpa murʉk ndupa, kʉndrʉm mel, anggelo raⱡ mel kurʉmʉⱡʉ mbʉ ralkʉⱡ, Jisas nga on ei, titim kona ila morʉnggil. Anggelo ti, Jisas nga peng ei, titim ila moⱡnga ti, kʉmp raⱡ titim ila murum. \v 13 Anggelo ni raⱡ ndi, amp ni kundkʉⱡ nʉkʉⱡ mel, “Amp ye! Nim nambuⱡ emel, ka en?” nʉtʉnggil. Wote, amp ni ndi, punt ropa, nimba mel, “Na nga wu Nuim ei, tʉk mek puk, nant ila teng nda? Na pili napʉnt,” nitim. \v 14 Ik nimba pendpa, tʉpa ropʉl ropa, kʉndrʉm mel, Jisas ni, elim nga mbuldung orunga anggilpa murum. Wote, amp ni ndi, Jisas murum ni, tʉpa mindi nʉmʉndʉtʉm. \v 15 Ni kʉn, Jisas ndi, amp ni, waldpa nimba mel, “Amp ye! Nim nambuⱡ emel, ka en? Wote nim nam andkʉn kurun?” nitim. Wote, amp ni ndi, wu ni kongun kona puⱡ wu ti, omba ninim nimba pilpa, nimba mel, “Wu Nuim ye! Nim ndi, wu on ei, tʉkʉn mekʉn pun ndam, na kundkʉn nana mbo tamp!” nitim. \v 16 Jisas ndi, amp ni, kundpa nimba mel, “Mariya!” nitim. Wote, amp ni ndi, tʉpa ropʉl ropa, Ipru ik ila, nimba mel, “Raponi!” nitim. Ik ei nga puⱡ ei, ‘Ik mbo wu,’ ei nʉtmʉn. \v 17 Ni kʉn, Jisas ndi, nimba mel, “Na minda ndui nʉndi! Nambuⱡ emel, na Wuta kʉn, oⱡa pi nʉpʉnt. Ei nga, nim pukʉn, na nga ʉngʉnʉl kʉⱡ kundkʉn, na Wuta kʉn oⱡa mbi ent ei, enim nga Wuta kʉn, Na nga Got, wote enim nga Got,” nitim. \v 18 Wote, amp Mariya Makndelin tʉkrʉpa mba, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, kundpa, elim Nuim ei kʉnt, wote ik ei mel, kundpa nʉm nitim. \s1 Kitip Kʉni Wu Kʉⱡ Morung Ila, Jisas Mot nga Urum \p \v 19 Kor ou ni kʉn rumbuldi, kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Jura wu nimbʉ nga mundmong endʉk, manga kumba rok, gi nduk, murʉk morung. Ni kʉn, Jisas elim omba, rʉk ting ila anggilpa, nimba mel, “Enim numan wang nduk muⱡʉi!” nitim. \v 20 I nimba pendpa, elim nga ki na, wʉnggʉⱡʉp na nimbʉ, tʉpa ora ndurum. Ni kʉn, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Nuim ei kandʉk, numan kai pʉtʉng. \v 21 Wote Jisas ndi, aldpa nimba mel, “Enim numan wang nduk muⱡʉi! Wuta ndi, na tʉpa mundrum ei mel, na ndi, enim tʉp mundunt,” nitim. \v 22 Ik i etpa, nimba pendpa, elim nga muⱡnga ei, pop ropa ngumba, nimba mel, “Enim Muⱡnga Wingti ei tʉi! \v 23 Wote enim ndi, wamp mat nga uⱡ kit etmin mbʉ pendʉk, keling ndam, elim ndi, pendpa kelmba ku. Wote enim ndi, pendʉk moⱡʉng ndam, pendpa moⱡmba ku,” nitim. \s1 Jisas Ni, Tomas Kʉn Ik Nʉtʉnggil \p \v 24 Kitip kʉni wu 12 ni kʉⱡ nga ti, Tomas mbi tek, ‘pʉklʉm,’ nʉtʉng wu ni, Jisas urum ni kʉn, muⱡi nʉmbrʉm. \v 25 Wote, kitip kʉni wu kat ndi, Tomas kundʉk nʉk mel, “Tʉn Wu Nuim ei kʉnmʉn!” nʉtʉng. Ni kʉn, Tomas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na nga mong raⱡ ndi, Jisas nga rorung ki ʉrʉⱡa kʉⱡ, kandʉp minda ndup, wote porung wʉnggʉⱡʉp ei, minda ndup int ndam, na kapⱡa mondʉp pilimp,” nitim. \p \v 26 Wote, rumbʉⱡ 8 omba puⱡnga, Tomas kunda, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, manga nila kumba rok gi nduk, murʉk morung. Ni kʉn, Jisas ni, tʉkrʉpa omba, rʉk ting ila moⱡpa, nimba mel, “Enim numan wang nduk muⱡʉi,” nitim. \v 27 Wote, Tomas kundpa nimba mel, “Nim nga ki ruⱡ ei, yant ndukʉn, na nga ki raⱡ ambulkʉn kʉni! Wote ki run ndukʉn, na nga wʉnggʉⱡʉp ila, minda ndui! Nim numan ʉk puk ti nʉti! Nim mondkʉn pili!” nitim. \v 28 Tomas ndi, punt ropa nimba mel, “Na nga Nuim wote, Na nga Got!” nitim. \v 29 Ni kʉn, Jisas ndi, Tomas kundpa nimba mel, “Nim na kandkʉn mondkʉn pʉn ei? Na kʉni nakʉndʉk mondʉk pʉtmʉn wamp mbʉ, numan kai pilik muⱡʉi!” nitim. \s1 Jon Ndi, Mon Rurum Ei Nga Puⱡ Ei \p \v 30 Jisas ndi, elim nga kitip kʉni wu kʉⱡ mondpa, uⱡ wengʉndupa mat minal itim mbʉ, ya Buk ila, mon rok pindi napʉndʉtʉng. \v 31 Wote, ya ik mbʉ rorung ei, Jisas ei, Got nga kangʉm, wote Got nga ngurum wu ei, mondʉk pileing! Wote enim ndi, elim nga mbi ila mondʉk piling ndam, enim uⱡ nga kʉnt nga kont mul uⱡ ei ting. \c 21 \s1 Kitip Kʉni Wu 7 Morung Ila, Jisas Mot Nga Urum \p \v 1 Wote akil tepa, Jisas elim nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Num Taipiriyus ʉldʉ ila moⱡʉngina, mot nga urum. Wote, i etpa urum. \v 2 Ni kʉn, wu Saimon Pita kʉn, Tomas mbi tek ‘pʉklʉm,’ nʉtʉng ni kʉn, Galili kona ila nga Keina wu Nataniyel kʉn, wote wu Sepeti kangʉm wu raⱡ kʉn, kitip kʉni wu ralt kunda, kona nila morung. \v 3 Ni kʉn, Saimon Pita ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na oma ruimp punt,” nitim. Wote, wu kat ndi, nʉk mel, “Tʉn nim kʉn uimin,” nʉtʉng. Wote, wu ni kʉⱡ, rʉp rok puk, nu kanu ila rukrʉng purung. Rumbʉⱡ nila, oma tenda kot kep, rok ti natʉtʉng. \v 4 Mʉkʉlmʉ unt, Jisas omba, nu ʉldʉ ila murum ni, kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, Jisas tʉk mindi namindʉtʉng. \v 5 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Kang wu kʉⱡ, enim oma mat rong ei?” nitim. Wu ni kʉⱡ ndi, punt rok, nʉk mel, “Oma tenda kot kep, ropʉn ti nʉtmʉn mon,” nʉtʉng. \v 6 Ni kʉn, Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Enim nga oma wal kʉⱡ, tʉk nu kanu kʉⱡ nga ki mbo orunga mana nduk kʉn, oma mat ting,” nitim. Nitim ni mel, tʉk mana ndurʉng ila, oma wal ni kʉⱡ, oma ndi, peka roⱡnga, kundʉk oⱡa ting ei, pilik rundrung. \v 7 Kitip kʉni wu ti, Jisas ndi, numan ngurum wu ni ndi, Pita kundpa, nimba mel, “Nuim ei omba morum!” nitim. Nuim ei, omba morum nitim ik ni, Pita ndi, tʉngʉnda pilpa, elim nga muⱡ ekit orunga rurum ti, potpa titim ni, tʉpa raⱡpa, nu ila puka ropa, mana purum. \v 8 Ni kʉn, kitip kʉni wu kat ni kʉⱡ, nu kanu ila molk, oma wal ni kʉⱡ, kundʉk mek, nu ʉldʉ ila, nondpa orung. Num ʉldʉ ila rʉk ping ei nga 100 mita mel titim. \v 9 Wu ni kʉⱡ ok, nu okiya pena ila ekit ok, kandrung mel, ndip karung tila, oma na bret na mat pitim. \v 10 Wote Jisas ndi, wu ni kʉⱡ kundpa nimba mel, “Oma kokila ronmʉn mbʉ nga mat, mek wʉi!” nitim. \v 11 Saimon Pita ndi, nu kanu ila oⱡa mba moⱡpa, oma wal ni kʉⱡ, kunt kundi, ekit titim. Oma ou 153 pitim. Oma ama minal pitim. Ei nga wote, oma wal ni kʉⱡ, nduip ni nʉndʉtʉm. \v 12 Wote Jisas ndi, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Rʉng nuing wʉi!” nitim. Kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga ti ndi, “Nim nam?” nʉk wuldʉng mel, iti nʉtʉtʉm. Nambuⱡ emel, Nuim ei murum ei, en enim tʉk mendʉtʉng. \v 13 Jisas ndi omba, bret ni tʉpa, wu ni kʉⱡ ngumba. Wote, oma ni, i ku etpa pendpa, wu ni kʉⱡ ngurum. \v 14 Ya uⱡ itim ei, Jisas on kona ila, ⱡoporpa oⱡa moⱡpa, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, mot nga oⱡnga, raldika itim. \s1 Jisas Ndi, Pita Ik Ronduⱡ Mat Nimba Ngurum \p \v 15 Wote, rʉng nok pora nduk moⱡʉngina, Jisas ndi, Saimon Pita ni, waldpa nimba mel, “Saimon, wu Jon kangʉm ya, wu kʉⱡ ndi, na numan ngormin uⱡ ei, tʉkʉn mana ndukʉn, nim ndi, na numan ngorun uⱡ ei, ama oⱡa mel nda?” nitim. Wote Saimon Pita ndi, punt ropa, nimba mel, “Kupa, Nuim ye! Na nim numan ngur uⱡ ei, nim pʉtʉn,” nitim. Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Na nga sipsip waⱡ mbʉ, rʉp indi!” nitim. \v 16 Wote Jisas ndi, aldpa Pita kundpa nimba mel, “Jon kangʉm Saimon ye! Na kupa numan ngʉn ei?” nitim. Saimon Pita ndi, punt ropa, nimba mel, “kupa Nuim ye! Na nim numan ngur uⱡ ei, nim pʉtʉn,” nitim. Wote Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Na nga sipsip mbʉ rʉp indi!” nitim. \v 17 Ei kʉn, Jisas ndi, Pita waldpa, raldika endpa, nimba mel, “Jon kangʉm wu, Saimon ye! Nim ndi, na numan ngʉn ei?” nitim. “Na numan ngurun nda?’ nitim. Nitim ik ei, waldpa omba raldika endilinga. Pita ndi, munt mindil tʉpa, Jisas kundpa nimba mel, ‘Nuim ye! Nim wamp numan kʉni wu ei, na ndi, nim numan ngʉmp mor ei pʉn mon,” nitim. Wote Jisas ndi, Pita kundpa nimba mel, “Na nga sipsip mbʉ rʉp indi! \v 18 Nim ik kupa ei kundʉp nʉnt. Unt, nim kang wu kʉn, nim nga kan mum ei, ninim ndi tʉkʉn, gi ndukʉn rʉrʉn. Wote mbi nʉkʉn, pitin kona ila purʉn ku. Wote, anda in ei kʉn, nim nga ki raⱡ, run ndukʉn moⱡana. Wamp ti ndi, nim nga kan mum ei rundangga. Nim pi nʉpimp nʉkʉn pin kona ila, ki ambuⱡpa mepa mba,” nitim. \v 19 Ik i etpa nitim ei, Pita ni koⱡpa, Got nga mbi paka rondʉmba ei nga ik ek ropa nitim. I nimba kʉn, Pita kundpa nimba mel, “Na kʉn pep rokʉn ui,” nitim. \v 20 Ni kʉn, Pita ndi, tʉpa ropʉl ropa, kʉndrʉm mel, kitip kʉni wu ti, Jisas ndi, numan minal ngurum wu ni, akil tepa urum. Wu ni, unt rʉng norung ei kʉn, Jisas kʉn nondpa moⱡpa, Jisas waldpa nimba mel, “Nuim ye! Wu nam ti, nim rʉk moⱡmba?” nitim. \v 21 Wote Pita ndi, wu ni, kandpa kʉn, Jisas kundpa, nimba mel, “Nuim ye! Akil tepa onum wu ei, namba uⱡ ti etmba nda?” nitim. \v 22 Jisas ndi, punt ropa, nimba mel, “Wu ei kont moⱡangga! Na yant uimp nint ndam, nimp mint, nim nga uⱡ ti mon. Nim na kʉn pep rokʉn ui!” nitim. \v 23 Jisas nga nitim ik ni pilik, nʉk mek int int puk, nʉk mel, “Kitip kʉni wu ei, kuⱡi naⱡʉmba,” nʉtʉng. Wote Jisas ndi, nitim ik ei, wu ei, “Kuⱡi naⱡʉmba nimba ik ti, ni nʉndʉtʉm, mon. Wu ei, kont moⱡangga! Na yant uimp nint ndam, nimp mint, nim nga uⱡ ti mon,” nimba kʉn, nitim. \p \v 24 Kitip kʉni wu ei ndi, ik mbʉ nimba, para ndupa, mon ropa pinditim ik mbʉ, kupa mint nʉmp pʉnmin. \v 25 Jisas ndi, uⱡ mat minal itim. Uⱡ mbʉ pora, mon roⱡʉngina ndam, muⱡ \q1 kʉmp mbʉ pora, Buk mbʉ ndi, tepa ti nimba, kakina moⱡnga.