\id GAL - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Galesiya \toc2 Galesiya \toc1 Galesiya \toc3 Gal \mt1 GALESIYA \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Nga Puⱡ Ei: \ip Ya buk ei, Kraist nga rapa tenda wamp kʉⱡ wi ropa tʉpa ronduⱡ mondʉk pilik, Jisas Kraist kʉn wei muⱡeing. \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Ya buk ei, Pol ndi mon rurum. \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Ya buk ei, Pol ndi, mon ropa, Got nga ropa tenda ila wamp met Galesiya kona ila mormʉn kʉⱡ kʉn ropa ngurum. \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Ya buk ei Pol ndi, Andiyok kona ila moⱡpa rurum. Ei, Kraist metʉng ei kʉn, mbuldung orunga pana 57 (AD) ila mon kʉⱡ rurum. \is2 Ik Ronduⱡ: Galesiya 5:1 \ip Kraist ndi, tʉn kan ila pilinga ndurum uⱡ ei ndi, akup tʉn wei mormun. Enim uⱡ ei, pilik ronduⱡ mundʉk muⱡʉi! Jura wamp nga etmin uⱡ mbʉ ndi, enim kindmant indi nʉndangga mon! \is1 IK PENG KɄⱠ \iot Rump \io1 1:6-1:10 - Rʉnang ik ei, tenda mint tetʉm \io1 1:11-1:23 - Got ndi, Pol wi ropa tʉpa nombuⱡa rung wu mundrum \io1 2:1-2:10 - Pol kʉn, nombuⱡa rung wu kʉⱡ \io1 2:11-2:14 - Pol ndi, Pita Andiyok kona ila ik ngurum \io1 2:15-2:21 - Mondpa pili uⱡ ila mint Got ndi, wamp pora etpa tʉmba \io1 3:1-3:14 - Mi ik ei kʉn, mondpa pili ik ei kʉn \io1 3:15-3:20 - Mi ik kʉⱡ kʉn, Got nga nimba mʉi rurum ik ei kʉn \io1 3:21-3:29 - Mi ik kʉⱡ etpa petʉm mel nant \io1 4:8-4:20 - Pol, Galesiya wamp kʉⱡ nga numan ou ndupa pitim \io1 4:21-4:31 - Amp Eikar kʉn, Sera raⱡ nga ik timan ei pilʉi! \io1 5:1-5:15 - Kraist ndi, tʉn etpa wei mundrum ei mel muⱡmin \io1 5:16-5:23 - Muⱡnga Wingti nga numan ei kʉn, wamp nga numan ei kʉn \io1 6:1-6:10 - Angmʉn wamp mat nga mbun koma rundʉmʉn \io1 6:11-6:18 - Rawe ik nimba pora ndurum \c 1 \p \v 1 Na Pol, nombuⱡa rung wu mor ei, wamp ti ndi, tʉpa mundi nʉmʉndrʉm, muna wamp nga ronduⱡ ila kep mon ku. Got Tipam ei ndi, Jisas Kraist wamp kuⱡi uⱡ ila, etpa kont titim. Wu ei ndi, na etpa nombuⱡa rung wu ei mundrum. \v 2 Na kʉn, na nga angmʉn mbʉ kʉn, rʉp rop moⱡpʉn, enim Got nga rapa tenda ila wamp mbʉ, met Galesiya kona ila mormin mbʉ kʉn, mon ropʉn ngunmʉn. \p \v 3 Got Wuta kʉn, Nuim Jisas Kraist raⱡ nga wamp poⱡ ti uⱡ mbʉ, wote numan wang ndui uⱡ mbʉ, enim kʉn omba piyangga! \p \v 4 Akup ui kit mbila, Kraist ndi, tʉn etpa tʉmba pilpa kʉn, Got Wuta nga numan pʉtʉm uⱡ ei teng ndupa, elim nga kʉng kʉⱡ wak ropa, tʉn nga uⱡ kit mbʉ nga mundpa kurum. \v 5 Ei nga, Got nga mbi ou tʉpa, eng nomba tetʉm uⱡ ei mel, uⱡ nga kʉnt nga tepa mint pangga. Ei kupa. \s1 Rʉnang Ik Ei Tenda Mint Tetʉm \p \v 6 Na enim nga orunga pilip, min ngun mundunt ei ka! Ti Kraist Jisas nga wamp poⱡ tʉtʉm uⱡ ila, Got ndi, enim wi ropa titim. Uⱡ ei, rʉk rʉk wak rok, enim ndi, rʉnang ik elpa kat ku pep ronmin. \v 7 “Rʉnang ik elpa kat,” ti natʉtʉm mon. Wote na ndi, ei mel nʉnt ei nambuⱡ emel, wamp mat ndi, ruk molk Kraist nga Rʉnang Ik Kai ei, tʉk ropʉl rok, ik elpa ti mel nilingina, enim nga numan orunga rok mbuⱡ mbaⱡ endinmin. \v 8 Wote tʉn kep, muⱡ kona anggelo ti kep, muna wamp nam ti rʉnang ik ei, tʉn unt nʉmp ngurmʉn ni mel ni nandpa, ik elpa ti mel mbo endʉm ndam, koⱡpa ndip kona ila mba ye! \v 9 Tʉn unt nitmin ni mel, na ik ei aldpa nʉnt. Wote, wamp nam ti ndi, Rʉnang Ik ei, tʉn ndi, enim unt mbo inditmin ei mel kelpa, ik elpa ti mel nim wamp ei, koⱡpa ndip ila pangga! \p \v 10 Na akup ya ik nʉnt kʉⱡ, wamp mbʉ ndi, na kandʉk neing nʉmp nʉnt muna, Got etʉp kai mundimp pilip nʉnt nda? Wamp mbʉ ndi, na kandʉk neing nʉmp nʉnt ndam, na Kraist nga kongun kindmant wu kupa ti, muⱡi nambʉⱡʉmba, mon. \s1 Got Ndi Pol Wi ropa Tʉpa Nombuⱡa Rung Wu Mundrum \p \v 11 Angmʉn, enim pileing nʉmp nʉnt ei, na Rʉnang Ik puⱡ nʉmp ngur kʉⱡ, wamp ti ndi, mim iti nʉtʉtʉm. \v 12 Wamp ti ndi kep, na nimba ngumba, wote mbo endpa uⱡ ti, iti nʉtʉtʉm mon ku. Jisas Kraist ndi, na nanim kun ik kʉⱡ tʉpa ora ndupa nguⱡnga tit. \p \v 13 Enim pʉtmin ni, na unt Jura wamp mbʉ atinga rormin uⱡ mbila pep rop kʉn, Got nga rapa tenda ila wamp mbʉ, rop etʉp kit mondʉp, ama ombil pendʉp rop wei ai indimp pilip it. \v 14 Jura wamp mbʉ, mbi paka rondʉk, namba uⱡ etʉng mbila, na nga wu peng tenda Jura wu mbʉ, tʉp akil ndup na kuimp ila mur. Na nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ nga mbo uⱡ etʉng mbʉ, ronduⱡ mundʉp pep rur. \p \v 15-17 Wote, Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, na unt mi nʉmi kʉn, na mbi ropa tʉpa, elim nga kongun indeimp nimba pitim. Wote ui ila nga, elim nga kangʉm ei, na tʉpa ora ndupa elinga, na ndi, elim nga Rʉnang Ik Kai ei, mbo wamp mbʉ, nʉmp ngeimp nimba pitim. Wamp ti ndi, na man ngeing nʉmp pi nʉpʉr mon ku, muna Jerusalem kona ila nombuⱡa rung wu kuimbal morung kʉⱡ, mbo kandʉp uⱡ ti, iti natʉt mon ku. Na Ereipiya kona ila tʉngʉnda mbo, wote Damaskas kona ila yant ur. \v 18 Pana raldika omba puⱡnga, na Jerusalem kona ila Pita kʉn ik mat pilimp nʉmp pur. Wote, na Pita kʉn moⱡmba rumbʉⱡ 14 omba purum. \v 19 Na ndi, nombuⱡa rung wu mat kʉni nʉkʉndʉr, Nuim ei nga ʉngʉn wu Jeims mendpʉⱡ kʉndʉr. \p \v 20 Ik ya enim kʉn mon rop ngunt kʉⱡ, Got nga kuimp keta ila, ik kupa kʉⱡ nʉmp ngunt, kol rop ni nanʉnt mon! \p \v 21 Wote akil tepa, na Siriya kʉn, Silisiya kona raⱡ ila pur. \v 22 Na pur ui ei kʉn, Juriya kona ila Kraist nga rapa tenda ila wamp, mormin kʉⱡ ndi, na kandʉk mbi ndui nandrʉng. \v 23 Wamp mat ndi, na nga puⱡ orunga timan rok nʉtʉng ik ila, na mendpʉⱡ pʉtʉng. “Wu ti unt tʉn ropa etpa kit mondpa, wote mondpa pili uⱡ ei, etpa kit mondrum wu ni ndi, akup mondpa pili uⱡ ei, elim ndi, mbo endnim,” nʉtʉng. \v 24 Got ndi, na kʉn namba uⱡ itim ei nga ik timan ei pilik, Got nga mbi ei paka rondrʉng. \c 2 \s1 Pol Kʉn, Nombuⱡa Rung Wu Kʉⱡ \p \v 1 Pana 14 omba puⱡnga, na aldpa Jerusalem kona ila wu Barnapas kʉn, Taitas raⱡ kunda tʉp mep yant ur. \v 2 Na pur ei, nambuⱡ emel, Got ndi, na peimp nimba ora ndurum. Ni kʉn, na ndi, Rʉnang Ik Kai ei, mbo wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kʉn, nʉmp ngur ei mel, wu Nuim mbʉ kʉn epʉndi mou rormʉn ila nʉmp ngur. Unt kep, akup kep, na nga kongun et ei, muⱡ pemba, muna pei mba nda, nʉmp uⱡ ei mel it. \v 3 Na nga tʉpa rʉpʉndi wu Taitas, Grik wu itim ndam kep, kʉng kupti uⱡ ei nga tangga nʉk, mou rurmʉn ila ronduⱡ mundʉk ni nandʉtʉng. \v 4 Ni wote, wu mat ʉngʉnʉl mul kʉmp ralk, mou ambrung ila, kiyang nʉk ruk ok molk kʉn, Taitas kʉng kupti uⱡ ei tangga nʉtʉng. Wu kʉⱡ kʉndʉp wamp mel ralk, ya tʉn Kraist Jisas ndi, mi ik ila kan pilinga ndurum uⱡ ei nga, etʉp kʉnmin nʉk orung. Tʉn aldpa etʉk tʉk, mi ik ila kan ngangga muⱡmin nʉk orung. \v 5 Wu kʉⱡ ndi, Taitas kʉng kupti uⱡ ei, tangga nʉtʉng ei, tʉn ndi ik ei nga neing nimbun, kandʉp kont iti nʉtʉtmʉn. I itmin uⱡ ei ndi, enim Rʉnang Ik Kupa ei, pilik teing nimbun itmin. \v 6 Wote, wu mat nuim mul kʉmp rarmin mbʉ, na ndi, mbʉ tʉp mel wei randʉnt. Got ndi, wamp nga kʉng ekit orunga kʉni nakʉndrʉm. Wu nuim nimbʉ, na nga ik nʉmp ngur mbʉ nga ik ti, tʉk mendʉk kʉn, ik kont nga mat pendʉp namin ni nandʉtʉng ku. \p \v 7 Ei kelik molk, tʉk mendʉk pʉtʉng ei, Got ndi, Pita Jura wamp mbʉ kʉn, elim nga Rʉnang Ik Kai nangga nitim ei mel, na wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn, Rʉnang Ik Kai ei, nʉmp nguimp uⱡ ei pʉtʉng. \v 8 Got nga ronduⱡ ila Pita etpa, Jura wamp kʉⱡ nga nombuⱡa rung wu mundrum ei mel, na wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ nga nombuⱡa rung wu mundrum. \v 9 Jeims, Pita kʉn Jon na wu kʉⱡ, wu Nuim morung ei ndi, na Got ndi, kongun ronduⱡ ngurum ei, tʉk mendʉk kʉn, na kʉn Barnapas raⱡ, ok ki tʉtʉng. Wote tʉn pora, numan tenda puⱡnga, tʉl wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn, kongun tambuⱡa, en enim Jura wamp kʉⱡ kʉn, kongun itmin nʉtʉng. \v 10 Ik tenda ti, tʉn kʉn nʉk ngurung ei, wamp kurpa mbʉ nga tʉp rʉpʉndʉmʉn nʉtʉng. Ei na nga numan ila ronduⱡ mundʉp elimba, nʉmp pʉt uⱡ ei. \s1 Pol Ndi Pita Andiyok Kona Ila Ik Ngurum \p \v 11 Pita Andiyok kona ila urum ni kʉn, na ndi, elim ⱡawa itim uⱡ ei nga pilip kʉn, keta ila kun nont ndup ik mura ngur. \v 12 Jeims nga wu kat tʉpa mundrum kʉⱡ, ya kona ila ok ruk ui nʉwi kʉn, Pita mbo wamp rʉⱡaip kʉⱡ kʉn, kup etpa rʉng nurum. Wote, Jeims nga wamp kʉⱡ orung ei kʉn, Pita kʉn kup etʉk morung wamp kʉⱡ wak rurum. Ei nambuⱡ emel, orung wamp kʉⱡ nga kat kʉng kupti uⱡ ei nga etmin. Mbo wamp mbʉ pora, iteing nʉk minal pʉtmin ei nga, Pita ndi, pilpa mundmong etpa, mbo wamp kʉⱡ wak rurum. \v 13 Ni kʉn, Jura wamp kat Pita nga ik kol ropa itim uⱡ ila kunda etʉng. Uⱡ etʉng ei ndi, Barnapas omba tilinga, wamp kʉⱡ kʉn omba kup itim. \v 14 Na ndi, kʉndʉr mel, rʉnang ik kai ei nga nombuⱡa mam kupa ei, wak roⱡmina kandʉp, wu kʉⱡ pora kandʉk moⱡina, Pita kundʉp nʉnt mel, “Nim Jura wu ei, wote mbo wamp kʉⱡ mel pek morʉn, Jura wamp etmin ei mel mon. Namba uⱡ etkʉn nim ndi, mbo wamp kʉⱡ etkʉn, Jura wamp rʉndʉn en?” nʉnt. \s1 Mondpa Pili Uⱡ Ila Mint Got Ndi, Wamp Pora Etpa Tʉmba \p \v 15 Kupa, tʉn Jura wamp mendpʉⱡ kʉⱡ, wote mbo wamp uⱡ kit etmin mbʉ mel mon. \v 16 Tʉn pora pʉtmʉn ni, wamp ti, mi ik ila pilpa pep ropa, Got nga mong waⱡ ila, kun kai muⱡi nambrʉm mon. Wote, Jisas Kraist kʉn mondpa pili uⱡ ila, kun kai moⱡmba. Tʉn kunda ku, Jisas Kraist kʉn mondpa pili uⱡ ila, Got kʉn kun kai mormun ei, Kraist Jisas kʉn mondpa pili uⱡ ila etʉm. Wote, mi ik ila nʉtʉm ei mel mon. Mi ik pep rui uⱡ ila, wamp ti, Got nga mong waⱡ ila kun kai muⱡi nambʉⱡʉmba. \v 17 Wote, tʉn Kraist ndi, etpa tʉmba nimbun mondʉp pʉtmʉn. Ei kʉn, Jura wamp mbʉ nga mong waⱡ tʉn uⱡ ⱡawa ti etmin. Ei mbo wamp mbʉ, mi ik pep rui narʉrʉmʉn ei mel, tʉn i ku etmin. I elimina ndam, Kraist ei, uⱡ kit mbʉ nga paka rondrum ku nilimina. Ei ama mon! \p \v 18 Wote na ndi, mel ti rokʉtʉp mana tit ei, aldpa oⱡa tʉp rʉkimp int ndam, uⱡ ei ndi, ora ndupa, na mi ik ei rop puⱡa ror. \v 19 Mi ik ei ndi, na ropa kondpa pora ndurum. I itim uⱡ ei ndi, na akup Got nga nʉmp kont mbo mor. \v 20 Na kunda, Kraist kʉn nde peta ila rorung. Ei nga, akup na kont mor uⱡ ei, nanim muⱡi nambʉr mon. Kraist ei na nga rukʉr orunga moⱡnga mor. Akup ui ila, kʉng orunga kont mor uⱡ ei, na nga mondpa pili ila mendpʉⱡ mor. Na Got nga kangʉm kʉn mondʉp pilip et uⱡ ei, na numan ngumba. Wote, elim nga kʉng orunga, wak ropa na nga nimba kurum. \v 21 Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ei, wak rui narʉnt. Mi ik mbʉ ndi, uⱡ kun kai mbʉ, etpa oⱡa tʉtʉm ndam, Kraist ei wei kai kandpa kurum. \c 3 \s1 Mi Ik Ei Kʉn, Mondpa Pili Ik Ei Kʉn \p \v 1 Enim Galesiya wamp kupʉr kʉⱡ ye! Jisas Kraist nde peta ila kurum uⱡ ei nga, enim kʉn ropʉl mapʉl ropʉn etpʉn ik mbo ronduⱡmina, kandʉk pilik poⱡ ndurʉng ni, wamp nam ndi, enim etpa tʉpa mundrum! \v 2 Na ndi, enim kʉn, wuldi ik tenda ei, namp pilʉi! Mi ik ei, pep rok molk, Got nga Muⱡnga ei tʉtʉng muna, Rʉnang ik kai ei kum tek, mondʉk pilik tʉtʉng? \v 3 Enim ropa kupʉr mundʉmba mel kapⱡa mon ye! Enim unt, Got nga Muⱡnga ila puⱡ mondʉk kongun etʉk pora ndurum. Akup wote, en enim nga ronduⱡ ila, kongun etʉk pora nduing pilik enmin ei? \v 4 Enim wei nʉma mbun mindil mbʉ tʉtʉng ei? Wote, na pʉnt ei, wei nʉma etʉng nʉmp pili napʉnt! \v 5 Enim Got ndi, Muⱡnga ngumba, wote uⱡ rʉpndi na mat enim kʉn etʉm. Uⱡ ei, mi ik mbʉ nga enim pep roⱡmina, ngurum muna, Rʉnang Ik Kai ei kum tek mondʉk pilingina ngurum? \p \v 6 Buk Wingti kʉⱡ nga ik mong kat ndi, Aparam nga nʉndʉtʉm ni nimba mel, “Wu ei Got kʉn mondpa pitim. I itim ei nambuⱡ emel, Aparam nga mondpa pili uⱡ ila, Got ndi kandpa, wu kun kai ei nimba elim rukʉr titim,” nʉtʉm. \v 7 Enim akup pilik mbi ndʉi, wamp namin kat, mondʉk piling ndam, wamp kʉⱡ Aparam nga wamp pundun kʉⱡ. \v 8 Unt Buk Wingti kʉⱡ ndi, uⱡ ti tʉpa, kuimp ndupa kʉndrʉm ei, Got ndi, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ, mondpa pili uⱡ ila, elim kʉn, kai muⱡing. Ei nga, Rʉnang Ik Kai ei ndi, Aparam kʉn tʉpa kuimp tepa nitim ei ndi, nimba mel, “Nim nga wamp rʉⱡaip kʉⱡ ila, Got ndi mʉi kona wamp mbʉ pora, memp ting,” nʉtʉm. \v 9 Aparam Got kʉn mondpa pitim uⱡ ila, Got ndi memp pendʉtʉm. Ei mel ku, nim wamp nam ti, mondkʉn pin ndam, Got ndi, memp pendʉmba ku. \p \v 10 Wamp namin mat, mi ik ila mendpʉⱡ pep rormin mbʉ, Got nga popʉⱡ ei nga mana orunga moⱡmba. Buk Wingti ila nimba mel, “Wamp nam ti, Mi ik kʉⱡ rʉk rʉk teng ndui nandʉm ndam, Got nga popʉⱡ ei nga mana orunga morum.” \v 11 Akup pilip mbi ndonmʉn ei, wamp ti mi ik kʉⱡ pep ropa, wote Got kʉn kun muⱡi nambrʉm. Ei nambuⱡ emel, Buk Wingti ei ndi, nimba mel, “Wamp nam ti ndi, mondpa pili uⱡ ila mendpʉⱡ, Got kʉn tem ndam, wamp ei, Got nga kuimp keta ila kont moⱡmba,” nʉtʉm \v 12 Wote, mi ik kʉⱡ ndi, mondpa pili uⱡ ei kʉn, uⱡ ti etmba mel mon. Buk Wingti ei ndi, nimba mel, “Wamp nam ti mi kʉⱡ ndi, nʉtʉm ei mel mendpʉⱡ pep rom ndam, ila ku kont moⱡmba,” nʉtʉm. \p \v 13 Wote Kraist ndi, mi ik kʉⱡ nga popʉⱡ orum ila tʉn etpa titim. Popʉⱡ ei, tʉn tilimina, ei mel elim titim. Ei nambuⱡ emel, Buk Wingti ei ndi, nʉtʉm ei mel, “Wamp nam ti ndi, nde peta ila pendʉk rok kondurmin ei, Got nga popʉⱡ ei tʉtʉm.” \v 14 Kraist uⱡ ei itim ei ndi, akup wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, kapⱡa Got nga memp Aparam nguimp nitim ei ting. Wote, tʉn Kraist nga wamp rʉⱡaip mbʉ, kapⱡa mondpa pili uⱡ ila, Got nga Muⱡnga Wingti nguimp nimba mʉi rurum ei kapⱡa timin. \s1 Mi Ik Kʉⱡ Kʉn Got Nga Nimba Mʉi Rurum Ik Ei Kʉn \p \v 15 Angmʉn, tʉn wamp nga pep muⱡ orunga ik ti, tou tʉndʉp nimp ent ei, ya wu raⱡ, muna wamp rʉⱡaip raⱡ i etpa, uⱡ mat itmin nʉk, orunga orunga raⱡ pilik kapⱡa etʉk, mi tetmin ei kʉn, wamp ti ndi, mi tetmin ei ropa puⱡa ropa, wote tʉpa wʉlʉ mondpa ik ti, ni nandʉtʉm mon. \v 16 Ei nga, akup Got elim Aparam kʉn, elim nga kangambuⱡa pundʉn mbʉ kʉn, uⱡ kai mat wote indimp nimba mʉi ropa nimba ngurum. Buk Wingti ei ndi, kangambuⱡa ou ndupa to tʉndpa nimba mel, “Nim nga kangambuⱡa pundun mbʉ,” i ni nʉndʉtʉm mon. Buk Wingti ei ndi, wamp tenda ti, to tʉndpa nitim ei nimba kʉn, “Nim nga wamp pundʉn ei,” nitim. Ei kʉn, Kraist kundpa nitim. \v 17 Na ik nʉnt ei nga, ik puⱡ ei ya ei, Got nga uⱡ itimp nimba mʉi rurum uⱡ ei, ambʉⱡʉp gi nduimp nimba, mi titim. Pana 430 omba puⱡnga, Moses mi ik ngurum kʉⱡ ndi, Got nga nimba mʉi rurum uⱡ ei kʉn mi titim. Uⱡ raⱡ kapⱡa ropa puⱡa ropa, wote tʉpa mundpa uⱡ ti iti natʉmba. \v 18 Mi ik pep rui uⱡ ila, Got ndi, tʉn mel mbʉ ngurum ndam, elim nga ik nimba mʉi rurum ila, tʉn mel ti, ti natʉtmʉn. Wote, uⱡ ei mon, Got elim nga wamp kaimp kul uⱡ ila, Aparam kʉn nimba mʉi rurum ei nga pep ropa kʉn, uⱡ ei Aparam ngurum. \p \v 19 Ei nga, nambuⱡ emel, mi ik kʉⱡ rok pendʉtʉng? Mi ik kʉⱡ ndi, wamp nga uⱡ ⱡawa etmin mbʉ, tʉpa mot ndupa, wote kapⱡa tepa mba, Got nga nimba mʉi rurum. Ik ti, Aparam nga pundʉn ei, ekit wangga nitim. Mi ik kʉⱡ, Got nga anggelo mbʉ ndi, rok ngorung ei wu ti wamp kʉn Got kʉn raⱡ nga ruk ting ila murum. \v 20 Wote ruk ting ila murum wu ei, wamp ti elpa nga kongun iti natʉtʉm. Got tenda ei nga kongun etʉm. \s1 Mi Ik Kʉⱡ Etpa Petʉm Mel Nant \p \v 21 Ei nga, mi ik kʉⱡ ndi, Got nga nimba mʉi rurum ik mbʉ, tʉpa pei mundi nʉmʉndrʉm, mon ei? Ei mon, ama mon! Wote, mi ik ti ndi, wamp etpa kont mul uⱡ ei nguⱡnga ndam, mi ik kʉⱡ ndi, kapⱡa wamp mbʉ etpa, Got nga mong ila kun kai mbʉ moⱡina. \v 22-23 Wote, Buk Wingti ei ndi, nimba kʉn, mʉi kona wamp mbʉ pora, uⱡ kit mbʉ nga ronduⱡ ei ndi, tepa pora ndurum. Ei nga, mel kai ti nguimp nimba mʉi rurum ei, Jisas Kraist kʉn mondpa pili uⱡ ei kʉn, wamp mat mondʉk piling wamp mbʉ, nguimp nitim. Moⱡpʉn oⱡmina, wote mondpa pili uⱡ ei, ekit urum. \v 24 Ei nga, mi ik kʉⱡ ndi, tʉn rʉp etpa oⱡnga, wote Kraist urum. Wote, ila Kraist kʉn mondpa pili uⱡ ila, tʉn etpa Got nga kuimp keta ila, wamp etpa kun kai kʉⱡ mondʉmba ei nga itim. \v 25 Akup mondpa pili ui ei, ekit onum ei kʉn, mi ik kʉⱡ ndi, tʉn kan ngumba rʉp etmba mel kapⱡa mon. \p \v 26 Mondpa pili uⱡ ila, enim Kraist kʉn moⱡina, Got ndi, enim etpa, elim nga kangʉmʉl mbʉ nʉtʉm. \v 27 Enim Kraist kʉn nu tʉtʉng wamp mbʉ, Kraist nga uⱡ kai mbʉ, tʉk wal pʉki mel pakrʉng. \v 28 Ei nga, enim Jura wamp mbʉ kep, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kep, muna kan ila petmin mbʉ kep, wei mormin wamp mbʉ kep, amp na, wu na mbʉ pora, Kraist Jisas nga mbi ila, enim wamp tenda kʉⱡ mint. \v 29 Enim Kraist nga wamp kat ndam, enim Aparam nga wamp pundʉn kʉⱡ, wote Got nga nguimp nimba ik mʉi rurum mel mbʉ, kapⱡa ting mint. \c 4 \p \v 1 Wote, na ik nʉmp ngont mbʉ i etpa mel, kang etpa ti, tipam nga mel mbʉ tʉpa ambuⱡmba ei, elim on nga kot nduimp rui nʉri ei nga aldpa omba, kongun kindmant wamp ni mel morum. \v 2 Kang ei, tipam nga ui to ropa pinditim. Ei wote, kandpa tʉmba ei nga, unt kang kel kʉn rʉp wamp na, wu ou na mbʉ ndi, rʉp etmin. \v 3 Ei mel, tʉn pora i etpa ku, mʉi kona namba uⱡ tetʉm mbʉ ndi, kan nguⱡnga, kangambuⱡa kel mel murmʉn. \v 4-5 Wote, ui kupa ei, ekit urum ei kʉn, Got elim nga kangʉm ei, ngumba mundrum. Mʉi kona amp ti nga kangʉm mel raⱡpa omba, Jura wamp kʉⱡ nga mi ik rok pendʉtʉng mbʉ nga, mana orunga moⱡpa kʉn, wamp mat mi ik mbʉ ndi, kan ngurum mbʉ tʉpa mundrum. Uⱡ ei ndi, tʉn etpa Got nga kangambuⱡa wamp mundrum. \v 6 Tʉn elim nga kangambuⱡa mel mormun. Got kangʉm nga Muⱡnga ei ngumba mundrum ei omba, tʉn nga mundmong orunga moⱡpa, wi ropa nimba mel, “Wuta, na nga Wuta!” nʉtʉm. \v 7 Ei nga, nim akup kindmant wamp mbʉ mel muⱡi nambrʉn mon! Nim wu ei nga kangʉm ei, wote nim akup, elim nga kangʉm morʉn. Ei nga, Got elim nga mel tetʉm mbʉ ngumba. Ei kʉn, Got elim ndi, itimp nimba pitim uⱡ ei ngumba. \s1 Pol, Galesiya Wamp Kʉⱡ Nga Numan Ou Ndupa Pitim \p \v 8 Enim unt Got morum nʉk mondʉk pili napilik morung ni, got kol ropa mbʉ nga kongun kindmant endʉtʉng. \v 9 Wote, akup enim Got kupa morum ei, pilik mbi ndunmin. Wote, ti nʉmp mel, Got ndi, enim pilpa morum. Ei nambuⱡ emel, enim aldpa int puk, kur atinga rok, got kol ropa mul pep ronmin? Enim aldpa mel mbʉ nga kindmant wamp muⱡing ye? \v 10 Enim ndi, rumbʉⱡ muna kalimp, pana ui mbʉ nga ui, ronduⱡ mat tʉk pendinmin! \v 11 Na enim nga nʉmp mundmong ent ei, na nga ronduⱡ ei, wak rop enim kʉn kongun it ni, wei it nʉmp pʉnt. \p \v 12 Angmʉn, enim waldʉnt ei, enim na mor ei mel muⱡʉi! Na enim monmin ei mel mur ni. Enim ndi, na uⱡ ti etʉk, kit mundi namʉndrʉng. \v 13 Enim pilik mormin ei, na nga kʉng orunga kui ti ndi, tʉl nga kʉn enim Rʉnang Ik Kai ei, tʉp kuimp ndup nʉmp ngur. \v 14 Wote, na nga kʉng orunga kui ei ndi, enim mbun ngurum ndam kep, enim na kuldi kulk, wak rok uⱡ ti iti natʉtʉng. Ei mel iti natʉk, Got nga anggelo ti, rawe etʉk, tʉl muna ei mel, na rawe etʉk tʉtʉng, Kraist Jisas rawe etʉk ting, ei mel tʉtʉng. \v 15 Enim numan kai pilik morung uⱡ ni, akup etpa itim mel nant? Enim nga uⱡ kai etʉng ei nga, kupa ni nʉndʉnt. Ui ni kʉn, enim nga mong raⱡ akʉk tʉk, munding mel pelinga ndam, akʉk tʉk na nguⱡmina. \v 16 Wote, akup enim ik kupa kʉⱡ kundʉp nʉnt ei ndi, na enim nga el rui wamp ti pʉnt ei? \p \v 17 Enim ik mbo wu kol mbʉ ndi, kunt kan etʉk enmin uⱡ ei, enim nga orunga etʉk kai munding pilik uⱡ ti, iti natʉnmin. I etʉk enmin uⱡ ei, enim etʉk na kʉn oi kan pendʉk, en enim nga orunga ronduⱡ mundʉk pileing nʉk enmin. \v 18 Uⱡ kai mat nga ronduⱡ mundʉk piling ndam, ei uⱡ kai. Uⱡ ei, ama kupa mint, enim kʉn rʉp rop munt ei kʉn, mendpʉⱡ mon. \v 19 Na nga kangambuⱡa numan mundi kʉⱡ! Wote, aldpa nʉnt amp ti, kangambuⱡa memba pilpa mindil norum. Ni mel, na mindil ei mel nont ei, enim Kraist nga puⱡ ei, pilik tangina mint, na kai pilimp. \v 20 Akup ui ila, na enim kʉn rʉp rop moⱡmba ndam, enim kundʉp nilmba, ik mendpʉⱡ ei pilmba. Akup enim nga orunga etʉp kai mundimp uⱡ ei, pilip rundunt. \s1 Amp Eikar kʉn, Sera Raⱡ Nga Ik Timan ei Pilʉi! \p \v 21 Enim mi ik pep rormin wamp kʉⱡ nga ik ti penim ei, waldʉp pilamp. Enim mi ik petʉm kʉⱡ nga puⱡ ei, pilik mbi nduk, pep ronmin muna mon? \v 22 Mbi unt nga rorung kat ndi, nimba mel, “Wu Aparam ndi, kang raⱡ mitim, kang ti kindmant amp titim ei nga, kang ti amp nʉwa kun titim ei nga kang ti,” nitim. \v 23 Kindmant amp ei nga kang mitim ei, tʉn wamp nga enmin uⱡ ila mitim. Wote, amp nʉwa kun ei nga kang mitim ei, Got elim ndi, nguimp nimba mʉi rurum ei mel ngurum. \v 24 Ik ek mel ti, timan ila petʉm ei ndi, ora ndupa, amp raⱡ ninim ei, Got nga nimba mʉi rurum uⱡ raⱡ, raⱡ nga ti kindmant amp Eikar ei, tou rondpa komnga Sainai ila Isrel wamp mbʉ, kindmant wamp mel molk, orung ei nga tou ropa petʉm. \v 25 Komnga Sainai Areipiya mʉi kona ila morum ei, amp Eikar nga tou ropa morum. Wote, akup Jerusalem kona ou tenim ei kʉn, rukʉr wamp mormun kʉⱡ, amp ei mel ku tou ropa tetʉm. \v 26 Wote, wi muⱡ kona Jerusalem tetʉm kona ei mel ti ndi, kan ngui nganggʉrʉm ei, tʉn nga mʉi kona ei mel tetʉm. \v 27 Buk Wingti ei ndi, nimba mel, \q1 “Kangambuⱡa mi nʉmi amp ei, nim kai pili! Nim kangambuⱡa mindil nui nandrʉn amp ei, numan kai pilkʉn muⱡi! Kangambuⱡa mi nʉmi amp ni, kangambuⱡa puⱡi tepa moⱡmba. Amp ti wam morum amp ei mel, kapⱡa mon!” nʉtʉm. \p \v 28 Akup angmʉn, enim Aisak mel kapⱡa, Got nga mi titim pol ila, enim elim nga kangambuⱡa mbʉ mormun. \v 29 Ei kʉn, unt wamp nga etmin uⱡ ila kang metʉng ei ndi, Got nga Muⱡnga ila ngurum kang ei kʉn, uⱡ mbun mindil ngurum ei mel, akup ui ila uⱡ tenda ei ku enim. \v 30 Wote, akup Buk Wingti ila namba ik nʉtʉm? Ei ndi, nimba mel, \q1 “Kindmant amp ei kʉn, elim nga kangʉm ei kʉn, makrʉk mundʉi! Kindmant amp ei nga kang ei ndi, amp nʉwa kun ei nga kangʉm tipam raⱡ nga mel mbʉ, ti natʉmba mon,” nitim. \p \v 31 Ei nga angmʉn, tʉn kindmant amp ei nga kangambuⱡa mat, muⱡi nambʉrmʉn. Wote, tʉn amp nʉwa kun ei nga kangambuⱡa mormʉn. \c 5 \s1 Kraist Ndi, Tʉn Etpa Wei Mundrum Ei Mel Muⱡmin \p \v 1 Kraist ndi, tʉn kan ila pilinga ndurum uⱡ ei ndi, akup tʉn wei mormun. Enim uⱡ ei pilik ronduⱡ mundʉk muⱡʉi! Jura wamp nga etmin uⱡ mbʉ ndi, enim kindmant indi nʉndangga mon! \p \v 2 Na Pol ndi, ik nʉnt ei pilʉiya! Enim kʉng kupti uⱡ ila, ruk puk uⱡ ti eng ndam, Kraist ei, enim nga mel ingk ti mon. \v 3 Aldpa ronduⱡ mundʉp nʉnt ei, wu nam ti kʉng kupti uⱡ ila pilpa kelpa em ndam, mi ik puⱡ petʉm kʉⱡ kump kʉm pep romba. \v 4 Enim wu mat mi ik ei, pep rok, Got kʉn kun muⱡmin nʉk enmin mbʉ, Kraist kʉn oi kan pendinmin. Wamp mbʉ ndi, Got nga pol ti uⱡ ila, paⱡa ekit orunga mormin. \v 5 Wote, tʉn Got nga Muⱡnga Wingti tʉn nga mondpa pili orunga kongun enmin uⱡ ei ndi, tʉn etpa Got kʉn kun mondʉmba nimbun nokundʉnmʉn. \v 6 Wote, tʉn Kraist Jisas kʉn rʉp rop mormun uⱡ ei, kʉng kupti uⱡ ei in kep, mon kep, uⱡ ⱡawa ti mon. Mondpa pili uⱡ ei ndi, wamp numan ngui uⱡ ei, ama kupa. \p \v 7 Enim unt molk kai mondrung. Nam ndi, enim kunt kan etpa tilinga, ik kupa ei wak ronmin? \v 8 Got enim wi ropa rukʉr titim wu ei ndi, enim kunt kan iti nʉtʉtʉm mon! \v 9 “Yis mel wei kʉralt ndi, ruk puⱡnga, bret ei aupa oⱡa orum,” nʉtʉmin ni. \v 10 Na Nuim ei kʉn, ronduⱡ mundʉp pʉnt ei mel ku, enim i ku etʉk piling. Wamp nam ti, enim tʉpa tiki pondʉnum ei, Got elim ndi, punt ropa ngumba. \v 11 Kʉng kupti uⱡ ei ndi, wamp etpa titim nilmba ndam, wamp mbʉ ndi, na mbun mindil kit mat ngui nganggʉⱡʉngina, wote na mbun mindil ngunmin. Ei nambuⱡ emel, na Kraist nga nde peta kʉⱡ nga ik nʉndʉt ei nga enmin. \v 12 Kʉng kupti uⱡ ei, enim iteing nʉk mbo rondʉnmin wamp kʉⱡ, en enim nga kʉng ei, koptʉk tʉk, ekit nduⱡungina ndam, kapⱡa elinga. \p \v 13 Kupa angmʉn, enim Jura wamp mbʉ nga uⱡ etmin ila, wi ropa rʉk rung tʉpa wei mundrum. Wei mul uⱡ ei ndi, enim uⱡ ⱡawa iteing ni nandʉtʉm mon. Wote, uⱡ ei ndi, wamp numan nguk, ei nga wamp ti nga mana orunga molk, kongun wamp mel muⱡeing nʉtʉm. \v 14 Mi ik petʉm mbʉ, kump kum ik tenda ei ndi, tʉpa rak ndurum, “Nim ndi, ninim numan ngurun ei mel, wamp wei mbʉ i etkʉn, numan ngui!” \v 15 Wote, enim nga ruk ting ila wamp ti kʉn, ik mura tʉk, el manda mendʉk, popʉⱡ mondʉk uⱡ mbʉ eng ndam, tʉk muⱡʉi! Tʉk mindi namʉndʉk noⱡʉn ndam, enim pora kit muⱡing. \s1 Muⱡnga Wingti Nga Numan Ei Kʉn, Wamp Nga Numan Ei Kʉn \p \v 16 Na nʉnt uⱡ mbʉ ei mel, Muⱡnga Wingti ei ndi, numan orunga tʉpa kun mundangga, wote wamp nga numan ila uⱡ etmʉn nimbʉ, wak rʉmʉn. \v 17 Tʉn wamp nga numan ngurum uⱡ mbʉ ndi, Muⱡnga ei tʉpa pei mundrʉm. Wote Muⱡnga ei ndi, numan ngurmin uⱡ mbʉ ndi, wamp nga numan ei tʉpa pei mundrum. Mel raⱡ el rui wamp ralk mormbil ei ndi, enim nga itmin nʉk pʉtmin uⱡ kʉⱡ kapⱡa iti nʉting. \v 18 Wote, Muⱡnga Wingti ei kʉn, teng ndukʉn, pep run ndam, nim mi ik ei nga mana orunga muⱡi nʉmbʉⱡʉn. \v 19-21 Wamp nga numan ngurmʉn uⱡ mbʉ, mot nangga kʉning. Ei, wapra rui uⱡ, uⱡ ⱡar mul, uⱡ kit iti uⱡ, kur atinga rui uⱡ, kupna ʉmbʉⱡi uⱡ, el rui wamp molk, el etʉk, wʉlʉk rok, kandpa kum pindi uⱡ mbʉ etʉk, manga rapa oi kan pendʉk, numan kit pilik, nu ronduⱡ nok, kinan kit mbʉ nʉk, wote uⱡ elpa elpa mbʉ mel etmin. Na enim unt man ik ngur ni mel aldpa nʉnt. Wamp uⱡ ei mel, i enmin wamp mbʉ, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei, kandʉk ti nʉting mon. \p \v 22-23 Wote, Muⱡnga Wingti ei nga uⱡ kai mbʉ mbo rondrum ei mel, wamp numan ngui uⱡ, numan kai pili uⱡ, numan wang ndui uⱡ, pilpa ment ndui uⱡ, popʉⱡ mundi nʉmʉndi uⱡ, wamp mbʉ kʉn uⱡ, kai mbʉ iti uⱡ, mok rui uⱡ, ik teng ndui uⱡ, wote numan orunga mepa mana pi uⱡ mbʉ, Muⱡnga ei ndi etʉm. Mi ik ti ndi, uⱡ kʉⱡ mon ni nandʉtʉm. \v 24 Kraist Jisas kʉn mormin wamp mbʉ, kʉng orunga numan kit pilik, uⱡ kit etmin mbʉ pora, kambilik mana nduk on etmin. \v 25 Muⱡnga ei ndi, tʉn kont mul uⱡ ei ngurum. Ei ndi ku, tʉn nga mul uⱡ orunga tʉpa kun mundrum. \v 26 Tʉn nga kʉng orunga mep oⱡa pi napʉpʉn. Wote, wamp mat kʉn, ik nimbun popʉⱡ kundi nʉkʉndʉm, wʉlʉk rui narʉpʉn itʉmin. \c 6 \s1 Angmʉn Wamp Mat Nga Mbun Koma Rundʉmin \p \v 1 Angmʉn, wamp nam ti ndi kʉnangina, uⱡ ⱡawa na ti em ndam, enim Muⱡnga Wingti tek mormun wamp kʉⱡ ndi, ⱡawa em wamp ei raka raka nʉk, tʉk kun mundʉi! I etʉk kʉn, enim nga orunga oⱡa tʉpa kʉni uⱡ ila ruk ping ei nga, tʉk mendʉk muⱡʉi! \v 2 Enim ndi, wamp ti nga mbun tʉm ila ruk puk tʉk rʉpʉndʉi! I eng uⱡ ei ndi, Kraist nga mi ik tepa nʉtʉm ik ei, omba kupa etmba. \v 3 Wamp nam ti ndi, elim wamp nuim ti mor ku nimba pʉtʉm ni, mon. Wote, el elim ik kol ropa ngorum. \v 4 Enim wamp tenda tenda ei, nim kongun etʉn ei nga puⱡ orunga nim ninim pili! Wote, kai morʉn ndam, numan kai tangga muⱡi! Wote, kai mʉn uⱡ ei, wamp ti kʉn kapⱡa mindi nʉmʉndi! \v 5 Nambuⱡ emel, wamp tenda tenda nʉk mbun mbʉ, en enim koma rormʉn. \p \v 6 Got nga ik pilpa ti wamp kʉⱡ, enim nga mel kai mbʉ, ik mbo wamp mbʉ kʉn mok rʉi! \v 7 En enim nga ik kol ei, pep rui nʉrʉi! Got ei, tʉk ik kulding wu ti, muⱡi nambrʉm. Wamp ti, rʉng mbo mundrum ei, rʉng mbo ei ku, oⱡa oⱡnga tʉpa norum. \v 8 Wamp nam ti ndi, elim nga kʉng orunga minal pilpa, rʉng mbo mundum ndam, rʉng mong kandpa tʉmba ei, wamp kui nga uⱡ ei, kandpa tʉmba. Wote, wamp nam ti ndi, Muⱡnga Wingti nga ik ei pilpa, rʉng mbo ou ndupa mundum ndam, ila rʉng mong kai ropa ngumba. Ei kʉn, uⱡ nga kʉnt nga kont mba mul uⱡ ei, kandpa tʉmba. \v 9 Ei nga, tʉn uⱡ kai itmin mbʉ nga rʉn kuⱡi naⱡpʉn. Uⱡ kai mbʉ etpʉn mint muⱡmʉn ndam, ui kupa ei, ekit om ei kʉn, tʉn nga uⱡ kai imʉn mbʉ mel, rʉng mong kai mbʉ, rangga kandʉp timin. \v 10 Wote ui mbila, uⱡ kai mat tʉn itmin mel em ndam, wamp mbʉ kʉn pora, iti uⱡ kai mbʉ etpʉn mbun, Nuim ei nga mondpa pili wamp kʉⱡ kʉn minal itʉmin. \s1 Rawe Ik Nimba Pora Ndurum \p \v 11 Mon ou kat, na nga ki mendpʉⱡ ila ront kʉⱡ, enim kʉnʉi! \v 12 Wu mat ndi, en enim nga kʉng orunga, mek oⱡa puk enmin mbʉ ndi, enim kʉng kupti uⱡ ila, mek ruk ping enmin. I etʉk enmin uⱡ puⱡ ei, Kraist nga nde peta koma rok mbun mindil ti, uⱡ ei ti nʉtmin nʉk etmin. \v 13 Kʉng kupti uⱡ ila mormin wamp mbʉ kep, mi ik mbʉ pep rui narʉrmin ku. Wote wamp mbʉ ndi, enim Galesiya wamp mbʉ, kʉng kupti uⱡ ei tangina, ya uⱡ ei nga, en enim kaip ninding nʉk etmin. \v 14 Wote, na ei mel mon. Nuim Jisas Kraist nga nde peta ei nga rom kaip mbʉ, nindimp mint. Kraist nga nde peta ila, ya mʉi kona uⱡ kai, na nga numan ila orum mbʉ, koⱡpa pora ndurum. Wote, mʉi kona wamp mbʉ nga kuimp keta ila, na wamp kui mel mor. \v 15 Kʉng kupti uⱡ ila moⱡung ndam kep, wote muⱡi nambʉⱡmʉn ndam kep, uⱡ ti pi iti napʉmba. Got ndi, tʉn etpa kont mundʉmba uⱡ ei, tʉn kʉn kont mba pemba. \v 16 Wamp nam ti, ya ik nʉnt kʉⱡ, pep rok moⱡung ndam, Got nga moⱡpa kundi uⱡ ei kʉn, kont kaimp kul uⱡ mbʉ, kan piyangga! Wote, Got nga wamp mbʉ pʉkʉ, uⱡ tenda ei ndi, tʉpa tenda etangga! \v 17 Akup ui ei kʉn, wote ui ila wamp ti, na kʉn ik ti ni nanʉmba! Nambuⱡ emel, na nga kʉng ʉrʉⱡa kat petʉm kʉⱡ ndi, ora ndangga. Kandʉk kʉn, na Jisas nga kindmant wu kupa ei mor nʉk piling. \v 18 Na nga angmʉn, Nuim Jisas Kraist nga poⱡ ti uⱡ mbʉ, enim kʉn kan piyangga! Ei kupa.