\id ACT - Melpa NT [med] -Papua New Guinea 1995 (DBL 2014) \h Aposel \toc2 Aposel \toc1 Aposel \toc3 Ap \mt1 APOSEL \imt1 KUIMP TEPA IK KɄⱠ \is2 Ya Buk Ei Nga Pʉⱡ Ei: \ip Wamp mbʉ kondʉk manga wingti ila rapa tenda wamp mbʉ etpa oⱡa urum mel nant. \is2 Ya Buk Ei Nam Ndi Rurum: \ip Dokta Luk ndi, mon ei rurum. \is2 Mon Ropa Nam Ngurum: \ip Mon ei ropa, Tiyopilas kʉn mondpa pili wamp mbʉ kʉn ngurum. \is2 Ui Nant Ila Rurum: \ip Mon ei, pana 63 mba 70 A.D ila rurum. \is2 Ik Ronduⱡ: Aposel 1:8 \ip “Wote, Muⱡnga Wingti ei, mana om ei kʉn, enim ronduⱡ ting. Tʉk kʉn, Jerusalem kona ila kʉn, Juriya kona ila kʉn, Sameriya kona na, wote muⱡ uⱡ kona mbila pora, na nga ik ei nʉk, para nduing,” nitim. \is1 IK PENG KɄⱠ \iot Rump \io1 1. Aposel kʉⱡ kongun etʉng ei nga timan \io1 2. Muⱡnga Wingti mana urum \io1 3. Pita ndi, elkʉna rumbil wu ti, etpa titim \io1 4. Pita kʉn Jon raⱡ, tʉk kan ngorung \io1 5. Ananaiyas kʉn Sapaira raⱡ nga timan \io1 6. Tʉpa rʉpʉndi wu 7 kʉⱡ, to rorung \io1 7. Stipen ik nitim \io1 8. Sol ndi, Got nga rapa tenda wamp mbʉ, etpa kit mundrum \io1 9. Sol ni, numan ropul rurum \io1 10. Pita kʉn Koniliyas raⱡ \io1 11. Pita ndi, elim kongun itim mbʉ nga timan rurum \io1 12. Mbun mat pilpa kelpa urum \io1 13. Barnapas, Sol raⱡ, Got nga kongun ila tʉk mundrung \io1 14. Pol, Barnapas raⱡ, Aikoniyum kona ila kongun etʉnggil \io1 15. Rapa tenda ila wamp Jerusalem kona ila mou rorung \io1 16. Timoti ni, Pol kʉn omba, kup itim \io1 17. Tesalonaika kona ila orʉnggil \io1 18. Pol Korin kona ila purum \io1 19. Pol Episis kona ila purum \io1 20. Pol Masaroniya kʉn Grik kona taⱡ ila purum \io1 21. Pol Jerusalem purum \io1 22. Nuim ei ndi, Pol rukʉr titim mel, timan rurum \io1 23. Wamp mou pitim ila Pol ndi, ik nitim \io1 24. Pol ni Piliks kʉn, kot enditing \io1 25. Pol elim nga ik ei, Rom nga wu peng mumuk ei pilangga nitim \io1 26. Pol ndi, King Agripa nga kuimp keta ila, Pol elim nga nimba mot ndurum \io1 27. Pol nu sip tʉpa, Rom purum \io1 28. Malda kona ila murmʉn \c 1 \s1 Aposel Kʉⱡ Kongun Etʉng Ei Nga Timan \p \v 1-2 Wu Tiyopilus ye! Na ik mong kuimp tep mon rur kʉⱡ ila, Jisas ndi, kongun puⱡ mondpa etpa, wote wamp ik mbo endpa kʉn, wote muⱡ kona oⱡa purum ei mel rur. Muⱡ kona oⱡa pi nʉpi kʉn, Muⱡnga Wingti nga ronduⱡ ila, elim nga kitip kʉni wu, unt kʉmp ropa titim. Nimbʉ, kongun iting mbʉ mel, mbo rondpa nimba, ndoimp rundrum. \v 3 Wote, elim nde peta ila rorung, wote ⱡoporpa omba purum. Ei kʉn, akil tepa, elim nga kitip kʉni wu mbʉ kʉn, elim kont mor ei kandʉk, poⱡ ndeing nimba, tʉpa mot ndurum. I etpa, elim tʉpa mot ndupa, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, mbo endpa. I elinga, rumbʉⱡ 40 omba purum. \v 4 Ui ti kʉn, Jisas elim nga kʉmp ropa titim wu ni kʉⱡ kʉn moⱡpa, nimba mel, “Enim Jerusalem kona wak rui nʉrʉi! Wuta ndi, enim mel ti nguimp nitim nʉmp, na enim kundʉp nit ni mel ngumba, ei nga nokundʉk muⱡʉi! \v 5 Jon ndi, wamp mbʉ nu mendpʉⱡ ila, nu tinditim. Wote, enim rumbʉⱡ onunga, ralt omba pangga, Muⱡnga Wingti ei ndi, enim nu tʉndʉmba,” nitim. \s1 Jisas Mepa Muⱡ Kona Oⱡa Purum \p \v 6 Ui ti kʉn, Jisas kʉn, elim nga kitip kʉni wu nimbʉ kʉn, ok tʉk tenda etʉk morung ei kʉn, wu nimbʉ ndi, Jisas waldʉk nʉk mel, “Nuim ye! Akup nim ndi, Isrel wamp mbʉ, tʉkʉn tenda etkʉn tʉkʉn, mumuk ruin muna mon nda?” nʉtʉng. \v 7 Wote Jisas ndi, nimba mel, “Uⱡ ei, enim nga piling ui ti mon. Wuta ndi, kanggʉp ambuⱡpa pinditim ui ei, elim nga ronduⱡ ila pilpa morum. \v 8 Wote, Muⱡnga Wingti ei, mana om ei kʉn, enim ronduⱡ ting. Tʉk kʉn, Jerusalem kona ila kʉn, Juriya kona ila kʉn, Sameriya kona na, wote muⱡ uⱡ kona mbila pora, na nga ik ei nʉk, para nduing,” nitim. \v 9 Ik ei mel nimba moⱡnga, kandrung mel, Jisas ni, tʉpa mepa oⱡa purum. Wote, kopa kat ndi omba, peta rurum ila, elim ni kʉni nakʉndʉng. \p \v 10-11 Wote, purum ni mel kandʉk, mint morung ei kʉn, wu muⱡ kurʉmʉⱡʉ rʉⱡi ralt okʉⱡ, wu kʉⱡ nga wung ila anggilikʉⱡ wu raⱡ ndi, nʉkʉⱡ mel, “Enim Galili kona wu mbʉ ye! Nambuⱡ emel, enim muⱡ ila, tʉk oⱡa nduk, kandʉk mormʉn? Wu Jisas ndi, enim wak ropa, muⱡ kona oⱡa punum. Wote, i ku etpa, muⱡ kona punum ei mel, wote yant omba!” nʉtʉnggil. \s1 Wu Juras Nga Koⱡ Ila Wu Ti Kandʉk Tʉtʉng \p \v 12 Wote, Jisas nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ, Olip Komnga wak rok, Jerusalem kona ila purung. \v 13 Jerusalem kona ila puk kʉn, wote en enim nga petʉng manga nila, oⱡa orunga purung. Wu Pita, Jon, Jeims, Andru, Pilip, Tomas, Bartolomiyu kʉn, Matyu kʉn, Wu Alpiyas kangʉm Jeims kʉn, omba Saimon Selot kʉn, Jeims kangʉm Juras kʉn. \v 14 Wu kʉⱡ ila molk, numan tʉk tenda mondʉk, atinga rʉk rʉk rok morung. Wote ila ku, amp mat kʉn, Jisas nga mam, amp Mariya kʉn, wote Jisas nga ʉngʉnʉl nimbʉ kʉn kunda, atinga rok morung. \p \v 15-16 Wote, rumbʉⱡ mat omba puⱡnga, Nuim ei, mondʉk pʉtʉng wamp nimbʉ, mou ti rurung. Mou ila, wamp 120 mel morung. Ei kʉn, Pita ndi, oⱡa anggilpa, nimba mel, “Angmʉn! Buk Wingti ila ik mong ti petʉm. Unt Muⱡnga Wingti ei ndi, Depit ronduⱡ nguⱡnga nitim ik ei, omba kupa enim. Ik ei, wu Juras ndi, Jisas rʉk moⱡnga, Jisas imp molk, tʉk kan ngorung ni mel nʉtʉm. \v 17 Wu Juras ni, unt tʉn kʉn murum. Wote, kongun tʉn kunda itʉmʉn nimba, kʉmp ropa titim,” nitim. \p \v 18 (Wu Juras ndi, Jisas rʉk murum uⱡ nila, ku mong mat ngorung. Ku nimbʉ ndi, mʉi mam ti, rop ropa titim. Wote mʉi ila, Juras ropa mundrum ila, mba pelinga, kitim nimbʉ, ruⱡʉp ropa, ekit oⱡnga kurum. \p \v 19 Jerusalem kona ila petʉng wamp nimbʉ ndi, Juras kurum ei mel, pilik pora ndurʉng. Wamp nimbʉ ndi, mʉi ei mbi tek, ‘Akeldama,’ nʉtmʉn. Akeldama nga ik puⱡ ei, “Mema mʉi.”) \p \v 20 Wote Pita ndi, nimba mel, “Buk Sam ila, ik mong ti ndi, ei mel nʉtʉm, \q1 ‘Wu ei nga kona ei, wapra tiyangga! Wamp ti koⱡ ila, muⱡi nʉmbʉⱡangga! Wote, elim nga koⱡ ila, wamp elpa ti ndi, kongun etangga!’ nʉtʉm. \p \v 21-22 Ei kʉn, akup tʉn ndi, wu ti tou ruimin. Wu ei, tʉn Nuim Jisas kʉn, rʉp ropʉn andʉrmʉn. Wote, wu ti ku, Jon kongun etpa, wamp nu tindpa itim. Wote, Jisas kongun itim ui ei kʉn omba, akup Jisas muⱡ kona purum. Ei mel, wu ei ndi, tʉn kʉn numan tenda pangga, Jisas koⱡpa, ⱡoporpa omba purum ei nga, para ndup nʉmʉn,” nitim. \v 23 I nʉk kʉn, wu raⱡ tou rorung. Wu ti, Josep mbi tek, ‘Barsapas,’ nʉtmʉn ei nga tipam, Jastas. Omba wu ti nga mbi ei, Matiyas. \v 24-25 Ei kʉn, wamp nimbʉ, atinga rok nʉk mel, “Nuim ye! Nim wamp nga numan rukʉr orunga, kandrun ei nga, wu raⱡ nga nam ti, nim ndi, tou run ei, tʉk orunga ndana! Wu ei ndi, Juras ni, wu elim nga mbi nimba, pitim kona ila piraim purum. Wu ei nga kok ila tʉpa, kitip kʉni wu raⱡpa, kongun etangga!” nʉtʉng. \v 26 Ni kʉn, wu kʉⱡ ndi, wu raⱡ nga el mong purung ila, Matiyas kʉn omba tilinga, Matiyas ni omba, kitip kʉni wu ni kʉⱡ kʉn, kup itim. \c 2 \s1 Muⱡnga Wingti Mana Urum \p \v 1 Pendikos ui ni, urum ei kʉn, Jisas nga mondʉk pʉtʉng wamp nimbʉ ok, manga tila tʉk, mʉk rok morung. \v 2 I etʉk moⱡina, tʉngʉnda mint, wi muⱡ ila, kona kʉpkʉ mam mel rom ropa omba, morung manga nila, mukʉr urum. \v 3 Ei kʉn, kandrung mel, ndip anmbil mel mat, ngʉnt ropa omba, wamp nimbʉ nga peng ombil mbila, elpa elpa ndip mel nomba murum. \v 4 Wamp ila morung nimbʉ, Muⱡnga Wingti ei ndi, peka roⱡnga, mbo ik nʉm kan elpa elpa mbila nʉtʉng. \p \v 5 Wote ni kʉn, Jura wamp mat, Got nga ik ei, pilik etmin. Muⱡ kʉmp mbila, petmin wamp mbʉ, Jerusalem kona ila manga poning ok, morung ku. \v 6 Wamp minal, kona kʉpkʉ rom ropa, ik nitim ni pilik, ok mʉk rok morung. Ei nambuⱡ emel, mondpa pili wamp nimbʉ ndi, muⱡ kʉmp mbila, orung wamp nimbʉ nga ik nuim kan elpa elpa tek nilingina, pilik min ngʉn mondʉk morung. \v 7-8 Min ngʉn mondʉk, wote numan ou nduk pilik, ei mel nʉtʉng, “Ik nimʉn wamp kʉⱡ, Galili wamp kʉⱡ ant ko, wote tʉn nga ik nuim kan tek elpa elpa nilingina, pʉnmʉn ei, etʉk ninmin mel nant nda? \v 9-11 Tʉn ya wamp elpa elpa omp mormʉn mbʉ, kona Partiya, Midiya, Elam, Mesopotemiya, Judiya, Kaparosiya, Pontas, Eisiya kʉn, wote Prigiya, Pampiliya, Isip kʉn, wote Libiya orunga nondpa tetʉm kona Sairin, Rom kona mbila pʉkʉ kʉn, Jura wamp kʉn, wote wamp rʉⱡaip elpa ok, Jura wamp rarʉng mbʉ kʉn, Krit kona kʉn, Areipiya kʉn, kona elpa elpa kʉⱡ ila nga mormʉn wamp mbʉ, wote Galili wamp kʉⱡ ndi, tʉn nga ik nuim kan mendpʉⱡ ila, Got nga uⱡ ronduⱡ itim mbʉ nilingina, pʉnmʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 12 Wamp nimbʉ ndi pilik, min ngʉn mundʉk, numan orunga mbun tʉk, wamp mat ndi, mat waldʉk, nʉk mel, “Uⱡ ei etpa, enim mel nant nda?” nʉtʉng. \v 13 Wote, wamp mat ndi, mondʉk pʉtʉng wamp nʉkʉⱡ, tʉk ik kuldʉk nʉk mel, “Wamp kʉⱡ, nu wain nok, kekilip ronmin!” nʉtʉng. \s1 Pita Ndi, Wamp Mbʉ Nga Mou Ila Anggilpa Ik Nitim \p \v 14 Ui ni kʉn, Pita kʉn elim nga kongun rʉp rok etmin wu 11 nʉkʉⱡ kʉn, oⱡa anggilik molk, Pita ndi, ik ronduⱡ oⱡa ndupa, wamp minal ok morung nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim Jura wamp, mbʉ kʉn, wote Jerusalem kona ila mormʉn wamp mbʉ kʉn, kum tek muⱡʉi! Na ndi, ya enim uⱡ kanmin ei nga puⱡ ei, kundʉp namp. \v 15 Enim ndi pilik, wamp kʉⱡ, nu ronduⱡ nok, kekilip ronmʉn, nʉk pʉnmʉn, ei mon! Akup kona ant mong 9 kilok mʉkʉlmʉ unt ei ka! \v 16 Uⱡ ei nga, pai nui wu Joel ndi, pai nomba ei mel nitim, \q1 \v 17 ‘Got ndi, nimba mel, muⱡ mʉi raⱡ pora nimba ui ila, uⱡ ei mel itimp nitim. Na ndi, na nga Muⱡnga Wingti ei, wamp mbʉ kʉn, oi ndup mundamba. Enim nga kangʉmʉl mbʉ kʉn, mbʉⱡamʉl mbʉ kʉn, na nga ik ei, pai nok ninding. Enim nga kang wu mbʉ, uⱡ wote pemba mbʉ kʉning. Wote, enim nga wu anda mbʉ ndi, ur kump etʉk kʉning. \v 18 Ui ei kʉn ku, na nga kongun wu na, kindmant amp na mbʉ, na nga Muⱡnga Wingti ei oi ndamba, uⱡ akil tepa etmba mbʉ, pai nok ning. \v 19-20 Na ndi, wi muⱡ ila uⱡ rʉpndi mat itimp. Wote, mana mʉi ila, uⱡ kʉni nʉkʉni mat itimp. Ei kʉn, mema romba ku, wote ndip nangga, ʉkʉl mam mba, kona ant ei tʉpa, rumbʉⱡ mondʉmba. Wote, kona kalimp ei, kunt etpa, mema mel raⱡmba. Uⱡ i etmba ei, kuimp tepa ekit wangga. Wote Nuim ndi, elim nga uⱡ eng nui kai mbila nga, pol ila moⱡpa, yant wangga ui ou ei, ekit omba. \v 21 Wote ei kʉn, wamp nam ti ndi, elim nga Nuim ei nga mbi ila, wi rom ndam, wamp ei etpa tʉmba,’ nitim. \p \v 22 Enim Isrel wamp kʉⱡ, ik ei kum tek pilʉi! Nasaret kona ila nga Jisas, Got ndi, elim nga ronduⱡ ei ngurum. Elim ndi, kongun ronduⱡ na, uⱡ rʉpʉndi ronduⱡ na, uⱡ kai mbʉ itim ei, enim pilik ketʉng ni ka! \p \v 23 Muⱡ mʉi raⱡ mim iti nʉti kʉn, Got elim nga numan ila, Jisas kʉn uⱡ, wote pimba mbʉ, pilpa pora ndurum. Uⱡ ei tʉp, Jisas enim nga ki ila tendʉmba. Wote, enim uⱡ kit etmin wu mbʉ ndi, Jisas nde peta ila rok kunding, nʉtʉng ei mel etʉng. \v 24 Wote Jisas ni, Got ndi, wamp kui nga uⱡ ila, ⱡoporpa tʉpa oⱡa mundrum. Wamp kui nga uⱡ ei ndi, imp muⱡi nʉmbrʉm. Ei nambuⱡ emel, wamp kui nga uⱡ ei nga ronduⱡ ti mon. \v 25 Uⱡ ei nga, Depit ndi, Nuim ei nga nimba mel,’ \q1 Na kʉndʉr ei, Nuim ei, na kʉn rʉk rʉk morum. Nambuⱡ emel, na nga ki mbo orung murum. Ei nga, mbun mat na kʉn ui nawʉmba. \v 26 Ei kʉn, na nga numan ei kai punt. Wote, na nga ik ei, nimp ei nga kai pilip nʉnt. Wote, na nanim kʉng orunga mel kai ti timp ei nga, na nokundʉp mor. \v 27 Ei nambuⱡ emel, nim ndi, na nga min ei, wamp kui nga kona ila, wak rui nʉri. Wote nim ndi, nim nga kongun Wu Wingti ei, wamp on kona ila, pepa purangga ni nandʉtʉn mon. \v 28 Nim ndi, na uⱡ nga kont mbo, muⱡimp nombuⱡa mam ei, tʉk ora ndurun. Wote, nim na kʉn morun uⱡ ei ndi, ambuⱡpa puⱡ uⱡ ei, na kʉn peka ropa morum,’ nitim. \p \v 29 “Angmʉn! Na ndi, enim ik mendpʉⱡ ti, kundʉp nimp ent ei, kum tek pilʉi! Tʉn nga anda kouwʉ Depit kurum on kona kut ei, akup tʉn mormʉn ui ila tetʉm ku. \v 30 Wu ei, painui wu ei nga, Got ndi, elim kʉn, nimba mʉi ropa nitim ik ei pitim. Got ndi, nimba mʉi ropa, mi tepa, Depit elim nuim mumuk murum ei mel ku. Elim nga mepa tem wamp pundun ti tʉp, Depit nga koⱡ ila mundimp. \v 31 Depit ndi, Got nga wote etmba uⱡ mbʉ pitim ei ndi, Depit ndi, Kraist koⱡpa, rut nimba moⱡmba ei nga nimba mel, \q1 ‘Wu ei, wamp kui kona ila piyangga nimba, wak rui nʉrʉrʉm. Wu ei nga kʉng kʉⱡ, wamp on kona ila, tepa puri nʉpʉrangga!’ nitim. \p \v 32 Wu Jisas ei, Got ndi, wamp kui nga kona ila, ⱡoporpa tʉpa, oⱡa mundrum. Wu ei, tʉn kʉnmʉn ei nga, para ndup ninmʉn. \v 33 Akup, Jisas wi muⱡ kona, Got nga ki mbo orunga morum. Tipam ndi, Muⱡnga Wingti nguimp nimba mi titim ei mel nguⱡnga, enim akup pilik kandʉk enmin ei, elim nga memp ei, tʉn kʉn oi ndupa ngonum. \v 34 Depit elim muⱡ kona pi nʉpʉrʉm. Ei wote, elim ndi, nimba mel, \q1 ‘Nuim ei ndi, na nga Nuim ei kundpa, nim okʉn, na nga ki mbo orunga moⱡana! \v 35 Wote, na ndi, nim nga el rui wamp mbʉ tʉp, nim nga kump puⱡ ila mana orunga mundim,’ nitim. \p \v 36 Ei nga, enim Isrel wamp pilik kai enmin. Wu Jisas ni, enim ndi rok, nde peta ila pendʉtʉng wu ni, Got ndi tʉpa, Kraist Wu Nuim mundrum!” ei nga Pita ndi nitim. \s1 Wamp Minal Numan Ropʉl Rok Nu Tʉtʉng \p \v 37 Wamp mbʉ, ik ei pilik, min ngʉn mundʉk iting uⱡ ei pilik rundʉk, Pita kʉn, elim nga rʉⱡaip ila wu kʉⱡ, waldʉk nʉk mel, “Angmʉn! Tʉn etʉp itamʉn mel nant?” nʉtʉng. \v 38 Wote Pita ndi, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim wamp tenda tenda nʉk, numan ropʉl rok, Jisas Kraist nga mbi ila nu tʉi nitim. Enim uⱡ ei mel eng ndam, Got ndi, enim nga uⱡ kit mbʉ, wak ropa, wote enim Got ndi, elim nga Muⱡnga Wingti ei, enim wei gem ngumba. \v 39 Got ndi, enim kʉn, enim nga mek teng kangambuⱡa mbʉ kʉn, wote wamp muⱡ uⱡ kona mbila mormin mbʉ kʉn, wote Got elim ndi, nimba mʉi ropa wi ropa, rukʉr tʉm wamp mbʉ, Muⱡnga Wingti ei, nguimp,” nitim. \p \v 40 Pita ndi, ik elpa mat ronduⱡ mundpa, nimba mel, “Uⱡ kit enmin wamp mbʉ kʉn, tʉk rak nduk, ʉndi nʉndʉi! Enim uⱡ kit mbʉ ndi, tʉmba ei nga, pilik kongundʉk muⱡʉi!” nitim. \v 41 Ei kʉn, Pita nga ik nʉtʉm ik ni, wamp minal pilik tʉk, wote nu tʉtʉng. Ui ei kʉn ku, mondʉp pili wamp 3000 kʉⱡ kʉn ok, tʉk tenda etʉk morung. \s1 Mondpa Pili Wamp Mbʉ, Kongun Tenda Mundʉk Etmin. \p \v 42 Wamp nimbʉ ndi, Jisas nga nombuⱡa rung wu kʉⱡ ndi, ik mbo rondrung mel pilik, rup rok molk, atinga rok, Got nga mbi paka rok, bret puk rok nok etʉng. \p \v 43 Uⱡ ni kʉn, nombuⱡa rung wu kʉⱡ ndi, uⱡ rʉpʉndi minal mat elingina, wamp nimbʉ ndi kandʉk, min ngʉn mundrʉng. \v 44 Mondpa pili wamp nimbʉ, en enim nga numan orunga omba, tenda puⱡnga, atinga tʉk tenda etʉk rok, en enim nga mel mbʉ, tʉk tenda etʉk, tʉn nga mint nʉk pʉtʉng. \v 45 Wote wamp mbʉ, en enim nga pana rʉng na, kng mel na nimbun, rarʉp rok, ku moni tʉtʉng nimbʉ ndi, wamp kurpa nimbʉ kʉn, mok rok ngʉk etʉng. \v 46-47 Rumbʉⱡ mbila rʉk rʉk ok, tenda puk, manga wingti ou ila atinga rok, wote bret mbʉ, en enim nga manga mbila, rak nduk molk nok, numan kun kai ei pilik molk, Got nga mbi paka rondʉk, wote wamp minal ndi, enim kʉn numan kai pilik etʉng. Rumbʉⱡ ant mbila rʉk rʉk, Nuim ei ndi, wamp kont nga mat etpa, wamp mbʉ kʉn tilinga, mondpa pili wamp nga rʉⱡaip ei, mam itim. \c 3 \s1 Pita Ndi, Elkʉna Rumbil Wu Ti Etpa Titim \p \v 1 Ui ti kʉn, Pita kʉn Jon raⱡ, manga wingti ila, ant 3 kilok atinga rormʉn ui ei elinga, purʉnggil. \v 2 Manga wingti keta puⱡ puⱡ ila nondpa, wu ti mam ndi, mitim ei kʉn, kʉmp elkʉna rumbrʉm, wu ni murum. Manga wingti ei nga keta puⱡ ti, mbi tek, ‘Mon Pi,’ nʉtmʉn. Rʉk rʉk mek puk, kai wei keta puⱡ puⱡ ila monduⱡina, wamp manga wingti ila ok, murʉk purmin mbʉ kʉn, ku moni mawa etʉm. \v 3 Wu ni, Pita Jon raⱡ okʉⱡ, mukʉr pinggil orʉnggil. Ni kʉn kandpa, ku moni na mel mat, ngʉnggil nimba mawa itim. \v 4 Pita, Jon raⱡ ndi, elkʉna rʉmbrʉm wu ni, kandkʉⱡ kʉn, Pita ndi, nimba mel, “Tʉl kʉni!” nitim. \v 5 Wote, wu ni raⱡ ndi, mel mat nguinggil, nimba pilpa kundrum mel. \v 6 Pita ndi, wu ni kundpa, nimba mel, “Na ku ti mon. Wote, na mel ti, nim nguimp ent ei, Nasaret Wu Jisas Kraist nga mbi ila, nim oⱡa anggilkʉn pi!” nitim. \v 7-8 Wote Pita ndi, wu ni nga ki mbo orunga ambuⱡpa tʉpa, oⱡa munduⱡnga, wu ni nga kʉmp elkʉna ni raⱡ, omba kʉn puⱡnga, wu ni, puka ropa, oⱡa anggilpa, nombuⱡa andpa kʉn, wu raⱡ kʉn rup rok, manga wingti ila purung. Ei kʉn, wu ni puka ropa, oⱡa mana etpa, numan kai pilpa, Got nga mbi paka rundrum. \v 9 Wamp minal ndi, wu ni puka ropa, oⱡa mana elinga, kandʉk moⱡnga kʉn, numan kai pilpa, Got nga mbi paka rundrum. \v 10 Wote, wamp nimbʉ ndi, wu ei, manga wingti ei nga keta puⱡ puⱡ, ‘Mon Pi,’ ila mel mbʉ, mawa etpa murum wu ei, kandʉk mbi nduk, uⱡ itim ei nga kandʉk, min ngʉn mundrung. \s1 Pita Ndi, Manga Wingti Ou Ila Ik Nitim \p \v 11 Wu ni ndi, manga wingti ei nga keta puⱡ puⱡ ti, mbi tek, ‘Solomon nga kʉpkʉ titim nʉtmin kona ila,’ Pita kʉn, Jon raⱡ nga ki raⱡ ambuⱡpa moⱡnga, wamp mbʉ ndi kandʉk, min ngʉn mundʉk, tʉkrʉk orung. \v 12 Pita ndi, ni uⱡ kandpa, wamp nimbʉ kundpa, nimba mel, “Enim Israel wamp mbʉ ye! Nambuⱡ emel, uⱡ ei nga numan ou nduk pilik, tʉl kʉn mong ronduⱡ kandʉk mormin? Tʉl nga ronduⱡ tila, kang wu ei etʉp, ti natʉmbʉⱡ mon! Tʉl nambuⱡ emel, mong ronduⱡ kandʉk mormin? \v 13 Got nga wu Aparam, Aisak, Jekop kʉn, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ nga Got. Ei ndi, elim nga kongun kindmant wu Jisas ni, mbi ou ti, uⱡ ei ngurum. Wu ei ya, enim ndi, el rui wu kʉⱡ nga ki ila tʉndʉtʉng. Wu Pailot ei ndi, wak rop mundimp nitim ni. Wote enim ndi, tʉk mbuⱡ ngorung. \v 14 Wote Wu Wingti Kun Kai ei, tʉk mbuⱡ ngʉk, enim ndi, wu Pailot ni kundʉk, wu ti wamp ropa kundrum wu ni, wak rok mundi nʉtʉng. \v 15 Wamp kont mbun muⱡmin kona ei, tʉpa orunga ndurum wu kai ei Jisas, enim ndi rok kondrung. Wote Got ndi, wu ei, ⱡoporpa tʉpa, oⱡa kont mundrum ei nga, tʉl ndi, nʉmp para ndunmbʉⱡ. \v 16 Tʉl, Jisas nga mbi ronduⱡ ila mondpa pili uⱡ, Jisas nga mbi ila, nʉtmbʉⱡ. Wu ei, enim kandʉrmin wu ni, etʉp tʉnmbʉⱡ, Jisas elim ndi, tʉl nga mondpa pili ei etpa, ronduⱡ munduⱡnga, mondpa pili uⱡ ei ndi, ronduⱡ nguⱡnga, enim kanmin. \p \v 17 Ei kʉn, akup angmʉn! Na pʉnt ei, enim pilik kun iti natʉk, etʉng uⱡ mbʉ ndi, Jisas rok rondrung. Ei mel ku, enim nga rʉp wu mbʉ ndi, uⱡ ei mel ku etʉng. \v 18 Unt Got ndi, elim nga kangʉm ei kʉn, etmba uⱡ mbʉ numan ila, pilpa pora ndupa, painui wu kʉⱡ, ronduⱡ nguⱡnga, wu Kraist ei, mindil minal nomba nʉtʉng ei, kupa enim. \v 19-20 Ei kʉn akup, enim nga uⱡ kit mbʉ, wak rok, numan ropʉl rangina, Got ndi, enim nga uⱡ kit etʉng mbʉ, wak rangga! Wote, uⱡ ei mel eng ndam, Got ndi, enim ronduⱡ kont mbʉ rʉk rʉk ngumba. Ei, enim nga unt, Got ndi, mbi ropa ngurum wu ei nga mbi Jisas. \v 21 Akup, elim muⱡ kona muⱡangga nitim ei mel morum. Wote Got ndi, to ropa pinditim ui ila, mel kont nga mat ngumba. Uⱡ ei, elim ndi, unt painui wu wingti mbʉ, ronduⱡ nguⱡnga, pai nok nʉtʉng ei mel ngumba. \v 22 Ei nambuⱡ emel, Moses ndi, nimba mel, \q1 ‘Got enim nga Nuim ei ndi, enim painui wu ti ngumba ei, elim enim ngurum ei mel ku. Painui wu ei, enim nga rʉⱡaip tenda ila ku, ti kandpa tʉpa ngumba. Enim wamp mbʉ pora, wu ei nga ik nimbʉ, kum tek pilʉi! \v 23 Wote, wamp nam ti, painui wu ei nga ik kum ti natʉm wamp ei, Got ndi, wamp ei ropa kondʉmba. Wote wamp mbʉ, Israel wamp rʉⱡaip ila, muⱡi nʉmbʉⱡing ku,’ nitim. \p \v 24 Wote, Samuwel kʉn, painui wu mat unt nga mbʉ ndi, pai nok nʉtʉng. Akil tek orung, painui wu mbʉ ndi, akup nga etmba uⱡ mbʉ mel nʉtʉng. \v 25 Enim painui wu kʉⱡ nga kangambuⱡa mbʉ mormin. Enim nga anda kouwʉmin wu nimbʉ kʉn, Got ndi, tʉp tenda itimp nimba, Aparam ni kundpa, nimba mel, \q1 ‘Nim nga mekʉn tin mbʉ ndi, kona mbila wamp mbʉ, memp kai mbʉ ngangga!’ nitim. \p \v 26 Wote Got ndi, elim nga kindmant wu ni, ⱡoporpa tʉpa, oⱡa mondpa, kuimp tepa enim kʉn omba. Wote, enim nga uⱡ kit mbʉ, tʉk mbʉⱡ ngeing nimba itim. Enim tenda tenda nimba, tʉpa yant ndupa, memp pindangga kʉn, uⱡ kit mbʉ, wak reing nimba itim,” nitim. \c 4 \s1 Pita Kʉn Jon Raⱡ, Tʉk Kan Ngorung \p \v 1 Pita kʉn Jon raⱡ wamp mbʉ, ik mbo endʉk moⱡʉnggila, wu pris mat kʉn, manga wingti ou ila rʉp wu kuimbal mbʉ kʉn, wote Sarusi wu mat kunda orung. \v 2 Wu orung nimbʉ, popʉⱡ kurung. Ei nambuⱡ emel, wu raⱡ ndi, wamp mbʉ ik mbo endʉkʉⱡ, Jisas ⱡoporpa oⱡa murum nʉtʉnggil. Wote, tʉn wamp kui mbʉ, aldpa ⱡoporpʉn, oⱡa muⱡmin, nʉtʉnggil. Ni nga, en enim pilik kit pʉtʉng. \v 3 Wote ant ei, mana puⱡnga, wu ni raⱡ, imp molk, tʉk kan manga ila pendʉtʉng. Wote, mʉkʉlmʉ orunga nʉmin nʉtʉng. \v 4 Wote, wamp minal ndi, wu raⱡ nga ik nʉtʉnggil nimbʉ, kupa nʉk mondʉk pʉtʉng. I etʉng uⱡ ei ndi, wu 5000 mel itim. \p \v 5 Ni kʉn, utʉma orunga, Jura wu nuim mbʉ kʉn, manga wingti rʉp wu mat kʉn, mi ik mbo wu nimbʉ kʉn pʉi ok, Jerusalem kona ila mou rorung. \v 6 Kona ila ku, pris kuimbal murum wu Anas kʉn, Kaiyapas kʉn, wote wu Jon, Aleksanda kʉn, wu pris kuimbal ei nga wamp mbo mbʉ ok, kandʉk tʉtʉng. \v 7 Wu rʉⱡaip nimbʉ ndi, kitip kʉni wu ni raⱡ, tʉk mek ok, oⱡa angʉndʉk, waldʉk nʉk mel, “Enmbil nambuⱡ ti enggil? Wote, namba ronduⱡ ti tek mormbil, muna nam nga mbi ila tek ninimbil?” nʉtʉng. \v 8-9 Ni kʉn, Muⱡnga Wingti ei ndi, Pita kʉn peka ropa moⱡnga, ik ni punt ropa, nimba mel, “Enim wamp nga wu nuim mbʉ kʉn, manga wingti rup wu mbʉ kʉn, tʉl ndi, elkʉna rumbʉⱡ wu ei, tʉp rʉpʉndʉmbʉⱡ ei nga wu ei, etpa kai em mel nant, nʉk waldʉnmʉn? \v 10 Ei kʉn, enim wamp pora ila mormin kʉⱡ kep, wote Isrel wamp pora, wu anggʉtʉm ei, Nasaret kona wu Jisas Kraist nga mbi ronduⱡ ila, wu ei etpa kai mundum. Ei nga, enim kundʉp nimp ei nga, pilip kai pʉnt. Jisas ni wu ei, enim ndi, nde peta ila roⱡʉngina, wote Got ndi, wamp kui nga kona ila, ⱡoporpa tʉpa, kont mundrum. \v 11 Buk Wingti unt nga ila, nimba mel, \q1 ‘Ku mam ti, enim manga rakrʉmʉn wu mbʉ ndi, ku kit nʉk mundʉk ketʉng ni, aldpa omba ku wei mbʉ nga rungina nde mel petʉm,’ nitim. \p \v 12 Ya mul kump tetʉm kona mbila nga mbi elpa ti ndi, tʉn etpa tʉmba mel mon. Wamp etpa ti uⱡ ei nga Puⱡ Wu ei, Jisas morum,” nitim. \p \v 13 Pita kʉn Jon raⱡ, skul ti kep mon. Wote mbo wu mendpʉⱡ raⱡ, ik ama ronduⱡ mbʉ nʉtʉnggil ila wu nimbʉ, pilik min ngʉn mondʉk, wu raⱡ Jisas kʉn, unt rʉp rok andrʉng nʉk pʉtʉng. \v 14 Ei kʉn, kump elkʉna kai itim wu ni, Pita kʉn Jon raⱡ morung. Ei nga nila, kunda anggilik morunggil ik ti, nʉk int nduk pinding ik ti, pilik rundrung. \v 15 Wote, wu morung nimba ndi, Pita kʉn Jon raⱡ ok, pena pʉl nʉk, en enim mou rok molk, ik mat nʉtʉng. \v 16 Nʉk mel, “Wu raⱡ kʉn, etʉp itmin mel nant? Ya Jerusalem kona ila, wu raⱡ ndi, elkʉna rumbuⱡ wu ei, etʉk kai monduⱡunggila, wamp nimbʉ kandʉk pora ndung. Ei nga tʉn ndi, uⱡ ei, iti natʉnggil nimbun mel, kapⱡa mon. \v 17 Wote, wamp mbʉ kʉn, uⱡ ei nʉk mek int int pi nʉpeing nʉmp pilmin ndam, wu raⱡ kʉn ronduⱡ mondpʉn, Jisas nga mbi ila wamp ti kʉn, aldpa uⱡ ti iti nʉtʉnggil nʉmin,” nʉtʉng. \v 18 Ei mel nʉk pendʉk, wu raⱡ aldpa wi rok yant tʉk, nʉk mel, “Wote, kʉni nakʉndkʉⱡ aldpa, Jisas nga mbi ila uⱡ ti etkʉⱡ, ik mbo endkʉⱡ, iti nʉtʉl mon!” nʉtʉng. \p \v 19 Wote, Pita kʉn Jon raⱡ ndi, ik punt rokʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “En enim kʉmp tʉk pilʉi! Enim nga ik ei, kum tek pep ruing, muna Got nga kuimp keta ila Got elim pep ruing? \v 20 Ei kʉn, tʉl nga keta ei, rou ruimbil mel, kapⱡa mon! Tʉl uⱡ kandpʉⱡ pilpʉⱡ, itimbʉⱡ mbʉ mel, nimbuⱡ mot nduimbil mint,” nʉtʉnggil. \v 21 Wote, wu nuim morung nimbʉ ndi, ama pilik kelik, ik ronduⱡ mondʉk, wu raⱡ kondʉk, Jisas nga mbi ila uⱡ mat iti nʉtʉl nʉk, wote wu ni raⱡ, wak rok mundrung. Wu raⱡ, kan nguing ei nga uⱡ puⱡ ti kandʉk ti natʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, wu ei kʉn, uⱡ itim ni kandʉk, Got nga mbi paka rondrung. \v 22 Elkʉna rumbrum wu, etkʉⱡ tʉtʉnggil wu ni, pana 40 omba purum. \s1 Mondpa Pili Wamp Ronduⱡ Ting Pilik Atinga Rorung \p \v 23 Wote, Pita kʉn Jon raⱡ, nondpa wak rok mondrung ni kʉn, yant okʉⱡ, en enmbil nga wamp nimbʉ, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, wote manga wingti wu ronduⱡ mbʉ ndi, niting ik nimbʉ kondʉk nʉtʉnggil. \v 24 Wote, mondpa pili wamp nimbʉ, ik ei pʉtʉng ei kʉn, numan ei omba tenda puⱡnga, Got kʉn atinga rok, nʉk mel, “Nuim Got! Nim muⱡ mʉi raⱡ kʉn, num kuta ei kʉn, mel mbʉ mim itʉn Puⱡ Wu ei! \v 25-26 Unt, nim nga Muⱡnga Wingti ei, tʉn nga anda kouwʉ Depit, nim nga kongun wu ei nga keta ila omba moⱡpa, nimba mel, \q1 ‘Nambuⱡ emel, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, popʉⱡ mondunmin. Nambuⱡ emel, wamp mbʉ, kanggʉp kai kandʉk ronmin? Muⱡ kump mbila, nga wu nuim mumuk mbʉ kʉn, wote Nuim kuimbal mat kʉn, ik kanggʉp ambulk, Nuim kʉn, Elim Nga Ngurum Wu Kraist raⱡ rop mana nduimin nʉk etʉng,’ nitim. \p \v 27 Ni kʉn, ama kupa, Erot kʉn, Pontas Pailot kʉn, wamp rʉⱡaip elpa ekit orunga mbʉ kʉn, wote ya Isrel wamp mbʉ, kʉmp kʉm ya kona peng ou ila, kanggʉp ambulk, Jisas nim nga kongun Wu Wingti nim ndi etkʉn, ya mul kona ila Got nga ngurum wu Kraist muⱡangga nitin ni, kanggʉp ambulk wamp nimbʉ ndi, Jisas nga ik ni tʉk pei mundrum. Jisas kʉn ik pendʉtʉng. \v 28 Wamp mbʉ, mou rok etʉng, uⱡ mbʉ pora, nim nga numan ronduⱡ ila, to rokʉn pinditim mel ku, kupa tangga nʉk etʉng. \v 29 Nuim ei! Nim akup, wu mbʉ nga numan kit, wote uⱡ kit enmin mbʉ pilkʉn molkʉn, wote tʉn nim nga kongun wu mbʉ, tekʉn rapʉndana, nim nga ik ei, ronduⱡ mondpʉn nimin. \v 30 Nim nga ki ei, rʉna ndukʉn, wamp kui peng em wamp mbʉ, etkʉn tana uⱡ rʉpʉndi na, kont paka mat itʉi! Nim nga kindmant wu Wingti Jisas ei nga mbi ila itʉmin,” nʉtʉng. \p \v 31 Wote wu kʉⱡ, atinga rok pora nduⱡina, manga morung ni, rowa rowa nitim. Ei mel etpa, wu nimbʉ, Muⱡnga Wingti ndi, peka roⱡnga, Got nga ik puⱡ mondʉk, mundmong iti natʉk nʉtʉng. \s1 Nuim Ei Mondʉk Pʉtʉng Wamp Mbʉ Numan Tenda Purum \p \v 32 Nuim ei, mondʉk pʉtʉng wamp nimbʉ ndi, numan ei tenda puⱡnga, wamp ti nga mel mbʉ, el elim nga mendpʉⱡ nimba pili nʉpʉtʉm. Wote mel mbʉ, tʉn nga rak ndupa, mint nʉk pʉtʉng. \v 33 Jisas nga nombuⱡa rung wu kʉⱡ, ronduⱡ mam ti tʉk, Nuim Jisas ni koⱡpa, ⱡoporpa oⱡa murum wu ni nga ik ni, ronduⱡ mundʉk nʉtʉnggil. Got ndi, memp pinditim ila, ik nilingina, wamp ou nduk, wu kʉⱡ pep rorung. \v 34-35 Wamp mbʉ nga ti, kurpa nui nʉndrʉm mon! Ni kʉn, manga na, mʉi na, mel ou nduk tek morung. Wamp nimbʉ ndi, mel nimbʉ wamp mat kʉn, ku moni tʉtʉng. Wote, ku moni nimbʉ, ku moni tʉk mek ok kʉn, wote nombuⱡa rung wu kʉⱡ ngurung. Wote, wu kʉⱡ ndi, tʉk mok rok, wamp kurpa nurum wamp nimbʉ, mok rok ngurung. \p \v 36 Ei kʉn, Lipai wu ti, Saipras kona ila metʉng ei, mbi tek, Josep nʉtʉng. Wote, nombuⱡa rung wu kʉⱡ ndi, Barnapas nʉtʉng. (Mbi Barnapas nga puⱡ ei, ‘Nimba ndoimp rundi wu.’) \v 37 Wu ei ndi, elim nga mʉi ti, wu mat kʉn, ku moni tʉpa ku mbʉ, mepa omba, nombuⱡa rung wu kʉⱡ nga ki ila tinditim. \c 5 \s1 Ananaiyas Kʉn Sapaira Raⱡ Nga Timan \p \v 1 Wu ti murum, ei nga mbi ei, Ananaiyas, wote ambʉm nga mbi ei, Sapaira nʉtʉng. Wamp raⱡ nga mʉi ti, wu mat ngukʉⱡ, ku moni tʉtʉnggil. \v 2 Wote, Ananaiyas ku moni titim nimbʉ nga mat ou ndupa, elim timp nimba tepa ku moni mel wei kʉralt mepa omba, nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ ngurum. Uⱡ ei, ambʉm ndi pilpa, kapⱡa nilinga itim. \v 3 Ni kʉn, Pita ndi, Ananaiyas kundpa, nimba mel, “Ananaiyas, nim Seitan ndi, nim nga numan orunga peka ropa moⱡnga, Muⱡnga Wingti ei, kol rokʉn ngukʉn, ku moni mat, ninim ambulkʉn tekʉn morun. \v 4 Nim unt, mʉi ila ku ti nʉtʉtʉn ei kʉn, mʉi ei nim nga ku. Wote, mʉi ila ku moni titin ei kʉn, ku moni ei nim nga ku. Ei kʉn, nambuⱡ emel, ku moni mbʉ, Got kʉn mint nguimp nʉkʉn, numan raⱡ etkʉn pitin? Nim wamp ti kʉn, ik kol rokʉn, ngui ngʉnggʉrʉn mon. Nim Got kʉn ik kol rokʉn ngurun,” nitim. \p \v 5 Wote Ananaiyas ni, ik ni pilpa, tʉngʉnda mint koⱡpa, mboi nitim. Uⱡ itim ni nga pʉtʉng wamp mbʉ, mundmong etʉng. \p \v 6 Wote, kang wu mat ndi ok, Ananaiyas nga on ni, tek kom rok, mek puk on etʉng. \p \v 7 Wote, ant mong raldika omba puⱡnga, Ananaiyas ambʉm ni, uⱡ itim ni, pili napilpa, manga nila murʉk urum. \v 8 Wote Pita ndi, amp ni, waldpa nimba mel, “Mʉi ila ku moni tʉnggil ei nga ku moni, ya kuraⱡ mint mendpʉⱡ ei?” nitim. Wote amp ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Wote int kʉⱡ mint, ei ka!” nitim. \v 9 Wote Pita ndi, amp ni kundpa nimba mel, “Nambuⱡ emel, nim kʉn, nim nga wanim raⱡ, Nuim ei nga Muⱡnga ei, oⱡa tʉkʉⱡ kanʉnggil. Nim nga wanʉm mek puk, on eng wu kʉⱡ ndi, yant ok, nim nga on ei, akup mek ping ei nga keta puⱡ puⱡ ila, nokundʉk mormin,” nitim. \v 10 Wote tʉngʉnda mint, amp ni, Pita nga kʉmp puⱡ ila koⱡpa, mboi nitim. Kang wu ni kʉⱡ, ruk ok kandrung ei, amp ni, kurum ila, on ni tʉk mek ekit puk, wam on etʉng wʉng ila angʉndʉtʉng. \v 11 Wote kona ila, Got nga rapa tenda wamp kʉn, wote wamp wei mat kʉn, uⱡ itim ei nga pʉtʉng wamp mbʉ pora, mundmong minal etʉng. \p Uⱡ Rʉpndi Elpa Elpa Mat Etʉng \p \v 12 Uⱡ rʉpndi wamp kʉni nakʉndʉmʉn mat, Jisas nga nombuⱡa rung wu nimbʉ ndi, wamp morung nimbila etʉng. Nuim ei, mondʉk pʉtmʉn wamp nimbʉ, numan omba tenda puⱡnga ok, Solomon nga kʉpkʉ titim kona nila mou rorung. \v 13 Wote, mondpa pili wamp mbʉ nga ekit orunga, wamp rʉⱡaip elpa nimbʉ ndi, kaip minal nʉndʉtʉng. Ei wote, ekit orunga wamp mou morung wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga mat, ruk ui nawʉrʉng. \v 14 Wote, mondpa pili wamp mou rorung nila wu kep, amp kep, wamp kont nga, minal rukʉr oⱡungina, mondpa pili wamp mou ei mam itim. \v 15 Nombuⱡa rʉng wu kʉⱡ nga kongun etʉng puⱡ ila kui wamp mbʉ, nombuⱡa mam mbila mek ekit ok, muⱡ kombilik pendʉk, Pita nga min ei ndi, ropa rʉngʉndangga, kui mbʉ pora nangga, nʉk etʉng. \v 16 Ei kʉn, wamp ou ndupa, Jerusalem kona peng ila nondpa tetʉm kona peng mbila petmin wamp mbʉ nga, en enim nga kui rurum wamp mbʉ kʉn, wote kur kit rukʉr orunga murum wamp nimbʉ, mek orung. Wamp nimbʉ pora, etpa kai mundrum. \s1 Nombuⱡa Rʉng Wu Ni Kʉⱡ, Mindil Kit Tʉk Ngurung \p \v 17 Wote, wu pris kuimbal ei kʉn, elim nga rʉp wu mat, Sarusi rʉⱡaip ila mat kunda, nombuⱡa rʉng wu kʉⱡ etʉng uⱡ mbʉ nga wʉlʉk rok, wu kʉⱡ kʉn, uⱡ mat itimin nʉk pʉtʉng. \v 18 Nʉk kʉn, wu kʉⱡ imp molk, tek kan manga ila pendʉtʉng. \v 19-20 Wote rumbuldi ei kʉn, Got nga anggelo ti ndi, kan manga kumba ila, kumba tʉpa tepa, wu ni kʉⱡ, mepa ekit omba, nimba mel, “Enim manga wingti ila puk, wamp kont mul uⱡ ei nga ik ei pora, wamp mbʉ kundʉk nʉi,” nitim. \p \v 21 Ni kʉn, nombuⱡa rʉng wu ni kʉⱡ, ik ei pilik, kona ranggʉⱡnga unt puk, manga wingti ila wamp mbʉ kʉn, ik mbo puⱡ mondʉk endʉtʉng. Ei kʉn, wu pris kuimbal ei kʉn, elim nga rʉp wu mbʉ kʉn, Jura wu kuimbal mbʉ kʉn, wi rok tʉk mou rok molk, nombuⱡa rung wu kan manga ila petʉng ni kʉⱡ, mek weing nʉtʉng. \v 22-23 Wote, el wu nimbʉ, puk kan manga ila kandrung ei, wu ni kʉⱡ muⱡi nambrʉng. Wote, el wu nimbʉ, aldpa int puk, en enim nga wu nuim nimbʉ kundʉk, nʉk mel, “Tʉn kan manga ila ruk mbun kʉnmʉn ei, keta puⱡ puⱡ ei, kumba gi nimba pim. Wote, keta puⱡ puⱡ rʉp etmin el wu nimbʉ, moⱡung ku. Ei wote, kumba tʉpʉn, kan manga ila murʉk mbun ei kʉn, wamp ti muⱡi nambʉⱡʉm,” nʉtʉng. \v 24 Wote, manga wingti rup wu kuimbal ei kʉn, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, ik kʉⱡ pilik, nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ etʉk, eng mel nant nda nʉk, numan ou nduk pʉtʉng. \v 25 Ei kʉn, wu ti ndi omba, nimba mel, “Enim pinmin ye! Enim nga kan ngʉk pendʉng wu nimbʉ, manga wingti ila wamp ik mbo endʉk mormin ei ka!” nitim. \v 26 Wote, rʉp wu kuimbal ni kʉn, elim nga el wu nimbʉ kʉn, puk nombuⱡa rung wu nimbʉ, tek mek orung. Puk ting etʉk kʉn, ronduⱡ mundʉk uⱡ ti, iti natʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, ronduⱡ mundʉp nimin ndam, wamp mbʉ ndi, en enim ku ndi ruing nʉk pʉtʉng. \p \v 27-28 Wote, nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ mek ok, wu nuim nimbʉ nga kuimp keta nila mondrung ila, wu pris kuimbal ni ndi, waldpa nimba mel, “Tʉn ndi, enim kʉn ronduⱡ mondpʉn, enim Jisas nga mbi ila, wamp ik mbo rundi, mon nʉtmʉn! Wote, akup enim nga ik ei, Jerusalem kona ila pilik, kapⱡa endinmin ei ndi, Jisas ni, tʉn ndi, rop kundurmin ninmin,” nitim. \v 29 Pita kʉn, nombuⱡa rung wu kat kʉn, punt rok nʉk mel, “Tʉn Got nga ik ei mendpʉⱡ, pep ruimʉn, wote wamp ti nga mon! \v 30 Enim ndi, Jisas nde peta ila pendʉk, rok kondrung wu ni, wote tʉn nga anda kouwʉ nimbʉ nga tipam Got elim ndi, ⱡoporpa tʉpa oⱡa mundrum. \v 31 Wote Got ndi, mepa muⱡ kona ila oⱡa mba, elim nga ki mbo orunga, wamp Etpa Ti Wu Nuim ei mundrum. Nambuⱡ emel, wu ei ndi, Isrel wamp mbʉ numan ropʉl rangina wamp mbʉ, nga uⱡ kit mbʉ pendpa kelmba. \v 32 Muⱡnga Wingti tʉn uⱡ kʉndrʉmʉn mbʉ nga pora nimba, mot ndonmun. Tʉn kʉn Got ndi, elim nga ik ei, kum teng wamp mbʉ kʉn, Muⱡnga Wingti ei, wei gem ngurum,” nʉtʉng. \p \v 33 Wu nimbʉ ndi, nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ, ik nʉtʉng nimbʉ, pilik popʉⱡ kulk wu ni kʉⱡ, rop kundmin nʉtʉng. \s1 Wu Gamaliyel Ndi, Nombuⱡa Rung Wu Kʉⱡ Nga Ik Nimba Kun Mundrum \p \v 34 Mi ik mbo wu ti, mbi tek, Gamaliyel nʉtʉng. Wu ei, Perisi wu ei, Moses nga mi ik kʉⱡ, wamp mbʉ mbo rondrum. Wu ei, wamp minal ndi, tʉk ou ndurʉng. Wu ni ndi, wu nuim morung nimbʉ nga kuimp keta ila oⱡa anggilpa, kundpa nimba mel, “Nombuⱡa rʉng wu mbʉ, tʉk pena ndangina, ant mong ralt pena ila muⱡeing,” nitim. \v 35 Ei mel elingina, wu Gamaliyel ndi, mukʉr morung wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Enim Isrel wu mbʉ ye! Tʉk pena ndunmin wu kʉⱡ kʉn, uⱡ ti itmin nʉk, pʉlʉng ndam, numan tʉk mondʉk, pilik kun etʉk mint itʉi! \v 36 Ei kʉn, enim pʉtmin ni, kot unt mel, Tatiyas ni, wu ei, elim wu nuim ti mor ku, nimba pilpa, wu 400 elim kʉn pep rorung. Wote wu ni, rok kondrung ei kʉn, pep rok andrʉng wu nimbʉ, mbuⱡ mbaⱡ nilimina, kongun etʉng uⱡ nimbʉ, pora nitim. \v 37 Wote wu ei, kurum ni kʉn, gapman ndi, wamp mbi titim ei kʉn, Galili kona wu Juras ndi, oⱡa omba, elim wu nuim ti ku nimba, wamp minal rukʉr tʉpa itim. Wote wu ni, rok konduⱡina kʉn, elim nga pep rok orung wamp nimbʉ, kʉni i ku etʉk, mbuⱡ mbaⱡ nʉtʉng. \v 38 Uⱡ ei nga, na akup enim kundʉp nʉnt. Enim wu kʉⱡ kʉn, kʉni nakʉndʉk uⱡ ti iting, ama mon! Wu kʉⱡ, wak rop mundamin peing. Uⱡ enmin kʉⱡ, wamp nga ronduⱡ tila eng ndam, etʉk roⱡ pi nʉping. \v 39 Wote uⱡ mbʉ, Got nga ronduⱡ ila eng ndam, enim ndi kapⱡa rok, mana ndui nʉnding. Wote, itimin nʉk eng ndam, enim Got kʉn el ruing!” nitim. \p \v 40 Wote, wu nuim ila morung nimbʉ, wu Gamaliyel nga ik nitim nila, teng nduk Jisas nga nombuⱡa rung wu nimbʉ, wi rok mukʉr tʉk, tʉmbʉⱡ ndi rok, Jisas nga mbi ila aldpa ik mbo indi, mon nʉk, wak rok mundrung. \v 41 Ei nga, Jisas nga nombuⱡa rung wu ni kʉⱡ ndi, wu nuim morung nimbʉ nga manga ni, numan kai pilik, wak rok, pena orung. Ei nambuⱡ emel, Got ndi, pilim ila, tʉn kapⱡa enim. Jisas nga mbi ila mindil tʉk, wote pipil kulk etʉk morung. \v 42 Uⱡ ei nga, rumbʉⱡ ui mbila rʉk rʉk, manga wingti ou ila kep, wamp mang kona mbila kep, wote kona mbila pora, aldpa puⱡ mondʉk, Jisas Wu Kraist, Got nga ngurum wu ei nga Rʉnang Ik Kai mbʉ, mbo rondrung. \c 6 \s1 Tʉpa Rʉpʉndi Wu 7 Kʉⱡ To Rorung \p \v 1 Ui mat omba puⱡnga, Jisas nga kitip kʉni wamp rukʉr orung ei nga, ou nduⱡnga, ik mbun mat oⱡa urum. Ei nga, Jura wamp Grik ik tetmin kʉⱡ ndi, Jura wamp mendpʉⱡ kʉⱡ kundʉk, en enim nga amp wiya mbʉ, rʉng na mel mbʉ nga tʉk rapʉndʉk, ngui ngangʉnmʉn, nʉtʉng. \v 2 Ei mel nilingina, Jisas nga nombuⱡa rung wu 12 ni kʉⱡ ndi, kitip kʉni wamp mat kundʉk, nʉk mel, “Tʉn Got nga ik mbo indimin uⱡ ei, wak ropʉn, kʉng orunga mbun ei nga nimin ndam, kapⱡa iti natʉmba. \v 3 Ei nga angmʉn! Enim ndi, wamp mbʉ kʉn, molk kai mundangina, enim nga ruk ting ila wu 7 kat, Muⱡnga Wingti ndi, ronduⱡ nguⱡnga, pilpa kungʉndi kai tek mormin wu kat, to rop mundamina, wu kʉⱡ ndi, uⱡ mbun penim ei, rʉp etʉk muⱡeing. \v 4 Wote, tʉn rʉk rʉk atinga ropʉn, wamp mbʉ, Got nga ik ei, mbo rundʉmin,” nʉtʉng. \p \v 5 Wote, wamp nimbʉ pora, Jisas nga kitip kʉni wu ni kʉⱡ nga ik ei, pilik numan ndi kolk, wu mat mbi rok tʉtʉng. Wu kʉⱡ nga ti, Stipen ni, wu ei Nuim ei mondpa pitim. Wote, Muⱡnga Wingti ndi, peka rurum wu ei kʉn, Pilip, Prokoras, Nikanor, Timon kʉn, Parminas, wote Antiyok kona ila wu Nikolas omba, Jura wamp nga wu, Got ei, mondpa pitim wu ei kʉn, kandʉk tʉtʉng. \v 6 Wamp mbʉ ndi, wu kʉⱡ tʉk, Jisas nga kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, ngʉk ruk nduⱡina, wote kitip kʉni wu ni kʉⱡ ndi, peng ambulk atinga rondrung. \p \v 7 I elingina, Got nga ik ei, tepa ekit puⱡnga, Jerusalem kona ila wamp ou ndupa ok, kitip kʉni wamp rarʉng. Wote, wu pris ou ndupa ku, Got nga ik ei pilik tʉk, wote Got kʉn mondʉk pilik wamp mbʉ kʉn ok, tʉk tenda etʉng. \s1 Stipen Ni, Tʉk Imp Morung \p \v 8 Got ndi, wu Stipen, memp pendilinga, ronduⱡ tʉpa moⱡpa, uⱡ rʉpndi ou ndupa mat wengʉndpa, wamp morung kona nimbila itim. \v 9 Wote wu mat, Stipen kʉn, ik ou ndupa nʉtʉng. Wu mbʉ nga wu mat, Sairin kona kʉn, Aliksendriya raⱡ nga atinga manga ila ei, mbi tek wamp wei mormʉn mbʉ imp muⱡi nambʉrmun wamp mbʉ nga atinga manga nʉtmin. Wote, wamp mat, Eisiya kʉn, Silisiya kona raⱡ ila ok molk, Stipen kʉn ik ou ndupa nʉtʉng. \v 10 Wote, Got nga Muⱡnga Wingti ei ndi, Stipen ni, pilpa kungʉndi kai mbʉ nguⱡnga, Stipen nga ik ei, wamp mbʉ ndi, kapⱡa rok mana ndui nʉndrʉng. \v 11 I elinga, wu mat ndi, mat kunt rok, ik mat nʉk amundʉk, ya ei mel kʉndʉk nʉk mel, “Tʉn pilmin ei, Stipen ndi, Got kʉn Moses raⱡ nga ik, raka rondpa ninim nʉi!” nʉtʉng. \v 12 Ei mel nilingina, wamp mbʉ kʉn, rʉp wu mbʉ kʉn, wote mi ik mbo wu mbʉ nga numan orunga, etʉp popʉⱡ oⱡa tʉndʉtʉng. Wu mbʉ kʉn, ik rondʉk mundʉk, nʉk mel, Stipen imp molk mek puk, manga wingti ila rup wu nuim mbʉ, morung nila purung. \v 13 Wote, aldpa wu mat kunt rok, ik kol rok ei mel, kʉndʉk nʉk mel, “Ya wu ei, rʉk rʉk tʉn nga manga wingti ei kʉn, Moses nga mi ik ngurum kʉⱡ kʉn, nimba kit mondrum. \v 14 Wote, wu ei ndi, ik ti nitim ei, ‘Nasaret wu Jisas ndi, tʉn nga manga wingti ei, ropa ʉtkil ropa, wote Moses ndi, wamp molk kunding ei mel, man ngurum uⱡ mbʉ tʉpa ekit ndumba,” nʉtʉng. \v 15 Manga wingti ila rup wu nuim morung nimbʉ ndi, ronduⱡ mundʉk, Stipen nem nem kandrung mel, Stipen nga kuimp keta ei, Got nga anggelo mbʉ nga kuimp keta ei mel titim. \c 7 \s1 Stipen Ik Nitim \p \v 1 Wote, wu pris kuimbal ni ndi, Stipen waldpa, nimba mel, “Ik kupa ei?” nitim. \v 2 Ni kʉn, Stipen ndi, punt ropa, nimba mel, “Wutamʉn, angmʉn! Na nga ik ei, kum tek pilʉiya! Unt tʉn nga anda kouwʉ Aparam ni, Eran kona ila pi nʉpi kʉn, Mesopotemiya kona ila pepa moⱡnga, Got wu eng nui ei ndi, Aparam pepa murum kona ila urum. \v 3 Omba kʉn, Aparam kundpa, nimba mel, ‘Nim nga mʉi na, ʉngʉnʉl na mbʉ, wak rokʉn, na ndi, nim kona ti, ora nduimp ila pukʉn, muⱡi!’ nitim. \v 4 Ei kʉn, elim nga Kaldiya mʉi kona ei, wak ropa mba, Eran ni kona ila mba pitim. Wote, Aparam nga tipam ni koⱡnga kʉn, Got ndi, Aparam tʉpa mepa omba, akup enim pek mormin kona ila pinditim. \v 5 Got ndi, mʉi ei, Aparam elim nga mendpʉⱡ, nimba to ropa ngui ngʉnggʉrʉm, mon! Aparam elim nga kangambuⱡa ti, mon ku! Wote Got ndi, mʉi ei elim kʉn, elim nga mepa tem mbʉ kʉn, wote mbʉ nga mek teng mbʉ kʉn, nguimp nimba mʉi ropa nitim. \v 6 Got ndi, Aparam ik ei mel kun kundpa nimba mel, ‘Nim nga kangambuⱡa mek tin mbʉ, muⱡ kʉmp elpa ronggʉt ku muⱡing. Wote, kona ila nga wamp mbʉ ndi, tek kan ngʉk, kongun kindmant endʉk iteing nʉk etʉk, mindil kit mbʉ nguing. I etʉk pangina, pana 400 omba mba. \v 7 Wote na ndi, nim nga kangambuⱡa mbʉ, kongun kindmant ngong wamp mbʉ etʉp, mindil kundamba kʉn, kangambuⱡa mbʉ, kona elpa ei, wak rok, wote yant ok, ya kona ila molk kʉn, na nga mbi paka runding,’ Got ndi nitim. \v 8 Wote Got ndi, kʉng kupti uⱡ ei nga Aparam itangga nimba kʉn, nimba mʉi ropa pinditim. Ei nga wote, Eiparam ndi, wu Aisak mitim ei kʉn, rumbʉⱡ 8 omba puⱡnga kʉn, Aisak nga kʉng ei kup tʉtʉm. Wote, wu Aisak ni, Jekop nga kʉng ei, kup tʉtʉm ku. Wote Jekop ndi, wu 12 kʉⱡ nga kʉng kʉⱡ, kup tʉtʉm ku. \p \v 9 “Jekop nga kangʉmʉl wu mat ndi, en enim nga ʉngʉn akil, Josep kʉn, wʉlʉk rok, Isip kona ila, Josep wu mat kʉn, kindmant wamp mel raⱡpa muⱡangga nʉk, rarʉp rok ku moni tʉtʉng. Ni kʉn wote, Got ndi, Josep wak rui nʉrʉrʉm. \v 10 Wote, Josep nga uⱡ mbun urum mbila, Got ndi, ki kaimp pendpa mepa purum. Wote Josep ni, Got ndi, pilpa kungʉndi kai mbʉ ngumba, Isip kona ila nga wu king kʉndrʉm ei, wu king Pero nga kuimp keta ila uⱡ mbʉ, etpa kai mundrum. Wote Pero ndi, Josep ni tʉpa wu nuim kuimbal ei, monduⱡnga moⱡpa, Isip kona ila mel mbʉ pora, rʉp itim. \v 11 Wote, ui ti kʉn, Isip kʉn Keinen kona raⱡ ila, kump kun mam ti titim. Wote, tʉn nga anda kouwʉ tipamʉl mbʉ, rʉng kandʉk tʉk nuing kona mbʉ, pilik rundrung. \v 12 Ni kʉn, Jekop moⱡpa pitim mel, Isip kona ila rʉng minal tetʉm nʉtʉng ei pilpa, elim nga kangʉmʉl ni kʉⱡ, tʉpa mundrung, unt pi napʉrmʉn kona ila purung. \v 13 Wote, ui mat omba puⱡnga, aldpa pʉi nitim. Purung ui ei kʉn, wu Josep elim nga ʉngʉnʉl kʉⱡ kʉn, elim nga puⱡ ei, nimba mot ndurum. Wote, Isip kona ila wu king Pero ni ndi, Josep nga wamp mema kʉⱡ, pilpa pora ndurum. \v 14 Ei kʉn, Josep ndi, elim nga tipam Jekop kʉn, elim nga wamp mbʉ, 75 morung ni kʉⱡ pora, Isip kona ila weing nimba, rung mundrum. \v 15 Wote Jekop kʉn, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ kʉn, Isip kona ila puk pek molk, wote korung. \v 16 Wu korung kʉⱡ nga ombil kʉⱡ, tʉk mek puk, Sekim kona ila angʉndʉtʉng. Kona ei, Aparam ndi, unt Amor kangʉmʉl wu rʉⱡaip kʉⱡ kʉn, ku moni ndi, rop ropa titim. \p \v 17 “Unt Got ndi, Aparam kʉn nimba mʉi rurum uⱡ mbʉ mel etmba ei nga nitim ei, etpa nondpa elinga, Isip kona ila Isrel wamp minal kalk tʉtʉng. \v 18 Wote ei kʉn, Isip kona ila, wu king kont ti oⱡa urum. Wu ei ndi, Josep ni pilpa kun, iti nʉtʉtʉm. \v 19 Wu nuim ei ndi, tʉn nga wamp minal kalk tʉtʉng mbʉ, etpa mindil kundpa, wamp kʉⱡ nga kangambuⱡa nana, kokila meng mbʉ, pena tek kilangina, tek puk kuⱡeing nitim. \v 20 Ui ni kʉn, Moses ni, kang mon wei ei, mam ndi mitim. Wote, mam tipam raⱡ ndi, kang ni, mo rok tek moⱡunggila, kalimp raldika omba purum. \v 21 Wote, tek pena ndurung ila, wu king Pero nga mbuⱡam ni ndi, Moses kandpa tʉpa, kang ni tʉpa, elim nga kangʉm mel randpa, etpa ou inditim. \v 22 Wote Moses ni, Isip wamp nga uⱡ pilpa kungʉndi mbʉ, mbo endʉⱡina, kongun na, ik na, uⱡ mbʉ nga wu nuim murum. \p \v 23 Wote Moses ni, pana 40 elinga, elim nga Isrel wamp mbʉ, mbo kʉnimp nimba pitim. \v 24 Wote tʉnggʉt kʉn, Moses ni, moⱡpa kʉndrʉm mel, Isip wu ti ndi, Isrel wu ti, etpa kit mundrum ila mba, Isrel wu ni tʉpa rapundpa, Isip wu ni, ropa kundrum. \v 25 Moses ndi pilpa, Got ndi, elim kʉn moⱡpa, Isrel wamp mbʉ, etpa tʉmba nʉk pileing nimba itim. Uⱡ ei, wamp mbʉ ndi, pilik kun iti natʉtʉng. \v 26 Wote utʉma orunga, Isrel wu raⱡ el elinggila, Moses ndi kandpa, wu raⱡ nga nʉmp kun mundimp nimba mel, ‘Ik ei kum tiyʉl! Enmbil wu ʉngʉn ʉngʉn raⱡ, nambuⱡ emel, el enmbil?’ nitim. \v 27 Wote, el ruimp nimba itim wu ni ndi, Moses punt ropa kundpa, nimba mel, ‘Nim nam ndi, tʉpa nuim mondpa uⱡ mbʉ nga tʉk kun iti nitim? \v 28 Nim ukʉ nga Isip wu ti, rok kundun ni mel, akup na i ku etʉp rop kundimp nʉk pilkʉn nʉn ei?’ nitim. \v 29 Wote, Moses ik ni pilpa, Isip kona ni, wak ropa, nung nimba mba, Mirian kona ila purum. Kona ila mba moⱡpa kʉn, amp ti tʉpa, kang raⱡ mitim. \p \v 30 “Wote, pana 40 omba puⱡnga, Moses ni, Sainai komnga ei nga, wur kui waka ila moⱡpa kundrum ei, nde kat ndip nomba pitim kona ila, Got nga anggelo ti moⱡnga kundrum. \v 31-32 Uⱡ itim ni, Moses kandpa min ngʉn mundpa kʉn, kandʉp kai itimp nimba, nondpa purum. Ei kʉn, Got nga ik ei, mel nitim, ‘Na nim nga anda kouwʉ Eiparam, Aisak na, Jekop unt morung kʉⱡ nga Got ei,’ nitim. I nilinga, Moses nga kʉmp ki nimbʉ, pur pur roⱡnga, kona ei kanʉmba ei nga mundmong itim. \v 33 Wote Got ndi, Moses kundpa, nimba mel, ‘Nim nga kʉmp rʉk mel kʉⱡ potkʉn mundi! Nim int, anggilkʉn morun kona ei, mʉi wingti ila morun. \v 34 Na kant ei, Isip kona ila, na nga wamp mormin mbʉ, mindil minal nok mormin. Wamp kʉⱡ nga ka enmin ei pilip kʉn, na mana omp, wamp kʉⱡ nga mbun ila etʉp timp ont. Akup nim wana! Na ndi, nim Isip kona ila, tip mundamba pʉn!’ nitim. \p \v 35 “Moses ni, wu ei, Isrel wamp mbʉ ndi, tʉk pei mondʉk nʉk mel, ‘Nim nam ndi, nuim molkʉn, tʉn wamp mbʉ kundi nʉkʉndi?’ nʉtʉng. Got ndi, Moses ni, tʉp wu nuim mondpa, elim nga wamp mbʉ, kan tinga ndupa tangga nitim. Got nga Anggelo unt kona kui waka ila ndip mel noⱡnga, kʉndrʉm ni ndi, Moses ni, tʉpa rapundʉⱡnga uⱡ mbʉ itim. \v 36 Moses ndi, Isrel wamp nimbʉ, Isip kona ei, wak ropa, mepa ekit urum ei kep, wote Num Kuta Kunt ei, puⱡa rok, noi orunga ekit purung ei kep, wote kona kui waka ila uⱡ rʉpʉndi ou ndupa, wengʉndupa etpa, mepa puⱡnga, pana 40 omba purum. \v 37 Moses ndi, Isrel wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, ‘Got ndi painui wu na, mel ti enim nga ruk ting ila, kandpa tʉpa ngumba. \v 38 Moses ni, unt Isrel wamp mbʉ kʉn, kona kui waka ila rʉp rok purung. Wote wu ei ndi ku, tʉn nga anda kouwʉ mbʉ kʉn, kunda rʉp rok purung. Wote, Sainai komnga ila, Got nga Anggelo ei kʉn, ik ranggʉⱡnga, Got ndi, elim nga kont mba mul uⱡ ei nga ik ei, tʉn kundpa nangga nimba, Moses ni ngurum. \p \v 39 Wote, tʉn nga anda kouwʉmʉn nimbʉ ndi, Moses nga nitim ik ni, teng ndui nandrʉng. Moses ni, rok pint panda etʉk, Isip kona ila aldpa kelik, int mbin nʉk, numan ila pʉtʉng. \v 40 Pilik kʉn, Eron ni kundʉk, nʉk mel, ‘Tʉn nga got mat mim itana! Got mbʉ ndi, tʉn rʉp etʉk mek peing,’ nʉtʉng. ‘Moses ni, wu tʉn Isip kona ila mepa ekit urum wu ni, nant ila pum nda, tʉn pili napʉnmʉn,’ nʉtʉng. \v 41 Ei kʉn ku, kng kau pela mel ti, mim etʉk mondʉk, numan minal nguk, kng rung mat kalk tindiⱡim mundʉk ngʉk mel ni kʉn, atinga rorung. \v 42-43 I etʉng ni nga, wote Got ndi, wamp nimbʉ, tʉpa mbuⱡ nguⱡnga, oⱡa muⱡ ila mipil na, mel mbʉ nga atinga rundeing nimba wak rurum. Uⱡ ei, ya unt painui wu morung nimbʉ mbʉ ndi, mon rok pendʉtʉng ni mel, kupa itim, \p ‘Enim Isrel wamp mbʉ ye! Enim unt pana 40 kona kui waka ila na kʉn, kng rung mel mbʉ kalk tindiⱡim mundʉk etʉng ni, na kʉn iti natʉtʉng mon! Enim ik kol got Molek nga muⱡ manga kʉⱡ mek, omba enim nga got Repan ei nga mipil ei, enim nga got ei nʉk, mim etʉng mel ei mek purung. Ei nga, na ndi, enim akup Bapilon kona ei nga mbuldung orunga tʉp mundamba, kongun kindmant wamp ralk muⱡing,’ nʉtʉng. \p \v 44 “Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ, kona kui waka ila morung ei kʉn, Got nga muⱡ manga kʉⱡ, Got ndi, Moses kundpa nimba, ora ndurum ni mel ku, tou ila mim etʉng. \v 45 Ui mat omba puⱡnga, tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ, Got nga atinga muⱡ manga ei, en enim nga tipamʉl ndi, ngurung nimbʉ mek, Josuwa kʉn puk, Got ndi, wamp ropa mundrum mʉi nimbila morung. Wote, mul manga kʉⱡ kona ila angindʉk mondʉk moⱡʉngina, wote Depit ni oⱡa urum. \v 46 Got ndi, Depit kʉn numan minal ngumba memp pendilinga kʉn, Depit ndi, Got waldpa wu Jekop nga Got ei nga manga wingti ronduⱡ ti rʉkʉndimp, nitim. \v 47 Wote, manga wingti ni rakʉndimp nitim ni, wote Solomon ndi rukundrum. \v 48 Wote, Got Ama Oⱡa Nuim ei, wamp ndi, manga rakurmin ila muⱡi nambʉrʉm. Ik ei, painui wu Eimos ndi, pai nomba nimba mel, \q1 \v 49 “Nuim ndi, nimba mel, ‘Mul kona ei na nga rʉpʉndi pol ei nimba. Wote, mʉi kona ei na nga kʉmp raⱡ tetʉm kona ei nʉtʉm. Enim ndi, na nga namba manga ti rʉkʉndangina, na muⱡ tʉp muⱡimp nda?’ nʉtʉm. \v 50 ‘Mel mbʉ pora, na nga ki raⱡ ndi, mim iti nʉtʉt ei?’” nʉtʉm. \p \v 51 “Enim ik tʉk roi nduk, Got nga ik ei, kum ti natʉk etmin wamp mbʉ ye! Unt enim nga anda kouwʉ mbʉ mel ku ralk, Muⱡnga Wingti ei nga ik ei, kum ti natʉtmʉn. \v 52 Unt painui wu ti tenda na ti, enim nga anda kouwʉ mbʉ ndi, mbun mat tʉk ngui nganggʉrʉng ei? Ei mon! Enim nga anda kouwʉ mbʉ ndi, wu kun kai ei omba, ei nga pai nok nʉtʉng wu mbʉ, rok kondrung ku. Wote, akup enim ndi, wu kun kai ei urum ei kʉn, ruk molk, wote rok kondrung. \v 53 Enim ndi, Got nga mi ik ronduⱡ kʉⱡ anggelo kʉⱡ ndi, ambulk nguⱡina tʉtʉng. Ei kʉn, enim ndi, ik kʉⱡ pep rui narʉrmʉn ku,” nitim. \s1 Stipen Ni, Ku Ndi Rorung \p \v 54 Wote, Stipen nga nitim ik nimbʉ, rʉp wu mbʉ ndi, ik ei pilik, ama popʉⱡ ndi kolk, gu mbʉ konggilingina puk rurum. \v 55 Wote, Muⱡnga Wingti ei ndi, Stipen kʉn peka rurum ila, Stipen muⱡ kona tʉpa oⱡa ndupa, Muⱡʉl Wu Kupa kʉndrʉm mel, Got nga rʉⱡang kai ila, Jisas ni, Got nga ki mbo orunga anggilpa murum. \v 56 Wote Stipen ndi, wu nimbʉ, kundpa nimba mel, “Kʉnʉiya! Na muⱡ kona ei, kumba tʉpa telinga kant ei, Got nga ki mbo orunga anggilpa morum kant!” nitim. \v 57-58 Wu nimbʉ pora, ronduⱡ ke nʉk, en enim nga kum nombuⱡa mbʉ rou rok, tʉkrʉk ok, Stipen ni imp molk kona nila rok, tʉk pena nduk, ku ndi rorung. Stipen rorung kandrung wu nimbʉ ndi, en enim nga wal pʉki pakrung mbʉ, kang wu Sol ni ti, murum nila potʉk tetʉng. \v 59 Wu ni kʉⱡ ndi, Stipen ku ndi roⱡina mel, Stipen ndi, atinga ropa nimba mel, “Nuim Jisas ye! Na nga Muⱡnga ei, nim ndi oⱡa tiyo!” nitim. \v 60 Wote Stipen ndi, mura ropa mondpa, atinga ronduⱡ ropa nimba mel, “Nuim ye! Wu kʉⱡ nga uⱡ kit enmin ei, wak rundi!” nimba kʉn kurum. \c 8 \s1 Sol Ndi, Got Nga Rapa Tenda Wamp Mbʉ Etpa Kit Mundrum. \p \v 1 Stipen rok kondrung uⱡ ei, Sol ndi, kapⱡa nimba pitim. Ui ei kʉn, Jerusalem kona ila Got nga rapa tenda wamp mbʉ kʉn, uⱡ mbun mindil pi mat, ekit urum. Nuim ei, mondʉk pʉtʉng wamp nimbʉ, nung nʉk, kona elpa elpa Juriya kun, Sameriya kʉn, titim kona nimbila purung. Jisas nga nombuⱡa rʉng wu ni kʉⱡ mint, Jerusalem kona ila int morung. \v 2 Got tʉk ou ndurmʉn wamp mat ndi, Stipen kurum ei nga koⱡa manga molk, wote on ni, mek puk angʉndʉtʉng. \p \v 3 Ni kʉn, Sol ni, wu ei ndi, Got nga rapa tenda wamp mbʉ, ropa etpa kit mundimp nimba, manga elpa elpa mbila mba, mondpa pili wu amp mbʉ pora, imp moⱡpa, tʉpa pena ndupa, kan manga ila mundrum. \s1 Pilip Ni, Sameriya Kona Ila Murum \p \v 4 Mondpa pili wamp nimbʉ, nung nʉk kona mbila elpa elpa purung. Puk kʉn, Got nga Rʉnang Ik kai ei, nʉk mek ekit purung. \v 5 Wote, Pilip ni, wu ei ndi, Sameriya orunga mba kona peng tila, Jisas nga Rʉnang Ik Kai ei, wamp mbʉ pileing nimba mbo rundrum. \v 6 Kona ila wamp minal ndi, Pilip nga uⱡ rʉpndi, Nuim ei nga ronduⱡ ila itim kandʉk, ik nitim nimbʉ pilik, kum tek kai mondʉk morung. \v 7 Wote, Pilip ndi nilinga, wamp mat, kur kit rukʉr murum nimbʉ, ke nʉk wamp nimbʉ, wak rok ok, ekit purung. Omba ui ei kʉn ku, wamp elkʉna rambuⱡpa, etpa kit murum nimbʉ nilinga, omba kun purum. \v 8 Uⱡ ei elinga kʉn, kona peng ila nga wamp mbʉ ndi, numan mam ti ngorung. \s1 Kum Kundrum Wu Saimon \p \v 9 Sameriya kona peng ila ku, wu ti murum ei, mbi tek, Saimon nʉtʉng. Wu ei ndi, kum kundrum uⱡ mbʉ ndi, wamp mbʉ kandʉk min ngʉn mundʉk elingina, elim wu nuim ti mor, nitim. \v 10 Wote, kona ila wamp ou kel, nuim kurpa nimbʉ ndi, wu Saimon nga uⱡ itim mbʉ kandʉk pilik, tʉk nʉk mel, “Wu ei, Got nga ronduⱡ ti mbi tek, ‘Ronduⱡ Ou Ti,’ nʉtmʉn ni tepa morum,” nʉtʉng. \v 11 Saimon nga kum kundrum uⱡ elpa elpa mbʉ elinga, ui ruⱡ etpa omba purum. Uⱡ mbʉ, wamp mbʉ ndi kandʉk, min ngʉn mondʉk, ik kum tek morung. \v 12 Wote, wu Pilip ndi, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei kʉn, wote Jisas nga mbi ei kʉn, Rʉnang Ik Kai ei, kundpa nitim ni kʉn, wu amp raⱡ ik ei pilik tʉk, wote nu tʉtʉng. \v 13 Wote Saimon elim, Pilip nga ik nitim nimbʉ pilpa tʉpa, Got kʉn mondpa pitim. Wote nu tʉpa kʉn, Pilip kʉn moⱡpa, uⱡ rʉpndi mat, Nuim ei nga ronduⱡ ila, itim nimbʉ kandpa, min ngʉn mundrum. \p \v 14 Jisas nga nombuⱡa rung wu nimbʉ ndi, Jerusalem kona ila molk pʉtʉng mel, Sameriya wamp nimbʉ, Got nga ik ei, pilik tʉng nʉtʉng. Ni kʉn, Pita kʉn Jon raⱡ kona ila nga pʉl nʉk tʉk mundrung. \v 15 Wote, wu raⱡ ndi, Sameriya kona ila pukʉⱡ kʉn, mondpa pili wamp nimbʉ, Muⱡnga Wingti ei, teing nʉkʉⱡ, Nuim ei kʉn, atinga rorʉnggil. \v 16 I etʉnggil, ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ, Jisas nga mbi ila mint, nu tʉk kʉn, wote Muⱡnga Wingti ti natʉtʉng. \v 17 Wote ni kʉn, Pita kʉn Jon raⱡ ndi, mondpa pili wamp mbʉ nga peng ila ambuⱡunggila, Muⱡnga Wingti oⱡnga tʉtʉng. \p \v 18-19 Saimon ndi, moⱡpa kʉndrʉm mel, mondpa pili wamp nimbʉ nga peng ila ambuⱡunggila, Muⱡnga Wingti tʉtʉng uⱡ ni kandpa, Pita kʉn Jon raⱡ nga ronduⱡ ei, elim ngʉnggil nimba, ku moni mat nguimp nimba pilpa, waldpa nimba mel, “Enmbil uⱡ mbʉ nga ronduⱡ ei, na nganggila kʉn, wote na ndi, i ku etʉp, wamp mat nga peng mbila ʉmbuⱡamba, Muⱡnga Wingti teing ku,” nitim. \v 20 Wote Pita ndi, Saimon kʉn, ik punt ropa, nimba mel, “Nim kʉn nim nga ku moni ei kʉn, ndip kona ila pinggil. Nambuⱡ emel, nim pʉn ei, Got nga memp kai ei, nim nga ku moni ei ndi, kapⱡa rop rui nʉrʉn mon! \v 21 Tʉn Got nga kongun enmin ila, nim ruk ila muⱡʉn mel kapⱡa mon. Ei nambuⱡ emel, nim nga mundmong rukʉr orunga, Got nga numan pʉtʉm ei mel pi napʉtʉm mon. \v 22 Ei nga, nim numan ropul rokʉn, uⱡ kit ei, wak rokʉn, Nuim ei kʉn, atinga rana, nim nga numan kit pʉn ei, wak rondʉmba. \v 23 Ei nambuⱡ emel, na ndi, nim kant ei, nim nga numan ei, kng yuwi na ni mel, uⱡ kit mbʉ ndi, ambuⱡpa kum ropa petʉm ei ka!” nitim. \v 24 Wote Saimon ndi, Pita kʉn, Jon raⱡ kundpa, nimba mel, “Wu raⱡ ye! Na nga nʉkʉⱡ, Nuim ei kʉn atinga ranggila, Nuim ei ndi, na kont kuⱡpa, na nga uⱡ ninimbil mbʉ, na kʉn pi nʉpangga,” nitim. \v 25 Pita kʉn Jon raⱡ ndi, Nuim ei nga ik puⱡ mbʉ, wamp mbʉ kʉn nʉkʉⱡ pendkʉⱡ, wote Jerusalem kona ila, int purʉnggil. Pukʉⱡ kʉn, Sameriya kona kel kel tʉtʉm mbila, wamp ou ndupa, Nuim ei nga Rʉnang Ik Kai mbʉ, nʉkʉⱡ ngorunggil. \s1 Pilip Kʉn Itiyopiya Kona Ila Wu Ti Kʉn \p \v 26 Ni kʉn, Nuim nga anggelo ti ndi, Pilip kundpa, nimba mel, “Nim tʉkʉn kona etkʉn pukʉn, nombuⱡa mam ti, Jerusalem kona ou ila tepa mba, Gasa kona purum ila pi!” nitim. \v 27-28 Ei kʉn, Pilip tʉpa kun etpa mba, nombuⱡa ila, Itiyopiya kona wu ti kandrum. Wu ei, wu oⱡa orunga ei, Itiyopiya kona amp Kuin ei nga ku moni rʉp inditim. Wu ei, Jerusalem kona ou ila mba, Got nga mbi paka rondpa pendpa, wote mang kona mbi nimba, elim nga kar mel kng os ndi, kondpa tʉtʉm mel ila urum. Ni kʉn, elim oⱡa moⱡpa, pai nui wu Aiseiya nga mon rurum ik ni, kʉmp ropa purum. \v 29 Wote ila nga, Muⱡnga Wingti ndi, Pilip kundpa, nimba mel, “Nim kar mel punum mel kʉⱡ ila, nondpa pi,” nitim. \v 30 Pilip nondpa mba, kum tʉpa pim mel, wu ni, painui wu Aiseiya nga mon rurum ik ni, kʉmp ropa purum. Pilip ndi, wu ni waldpa, nimba mel, “Nim ik mong kʉmp ron kʉⱡ, pilkʉn kun en ei?” nitim. \v 31 Wu ei ndi, nimba mel, “Na pilip kun itimp mel nant? Wamp ti ndi, na ik puⱡ kʉⱡ, ropul ropa nimba ngum ndam, pilimp ei ka!” nitim. Wote, Pilip wu ni ndi, oⱡa tʉpa mepa purum. \v 32-33 Ik mong, Itiyopiya wu ei, kʉmp rurum ei mel, \q1 “Wu ei kng sipsip na ti, rok kunding pilik mek purmun ni mel kapⱡa. Wote, kng sipsip waⱡ na ti, elim nga ndi mbʉ, purⱡina rowa ndupa, uⱡ ti iti natʉpa, raka nimba morum. Ei mel ku, wu ei ik ti ni nʉndʉtʉm. Elim tʉk mana nduk, kot itim ik mbʉ, kapⱡa mon nʉtʉng. Wamp ti ndi, kapⱡa wu ei nga wamp rʉⱡaip mbʉ, pilik mbi ndui nʉnding. Ei nambuⱡ emel, wu ei nga mʉi kona ila moⱡpa, urum ui ei pora nitim,” nitim. \p \v 34 Wote, ku moni rup etʉm wu ni ndi, wu Pilip waldpa, nimba mel, “Painui wu ei ndi, nam kundpa nʉnʉm? Elim nga, muna wamp elpa ti nga pilpa nitim nda? Na kundkʉn nin ka!” nitim. \v 35 Wu Pilip ik puⱡ mondpa nitim ei, wu ni nga ik mong kʉmp rurum nila nimba mba, wote Jisas nga rʉnang ik kai mbʉ kundpa nitim. \v 36 Ei mel nʉkʉⱡ, nombuⱡa mam ila okʉⱡ, wote nu ti omp purum nila ruk oⱡunggila, wu ni ndi, Pilip waldpa, nimba mel, “Ya ei nu ei ka! Namba mel ti ndi, na imp moⱡangga, nu ti nʉtimp nda?” nitim. [ \v 37 Wu Pilip ndi, wu ni i kundpa, nimba mel, “Nim nga numan orunga mondkʉn pin ndam, kapⱡa nu tʉn!” nitim. Wote elim ndi, punt ropa, nimba mel, “Na kupa pʉnt, Jisas Kraist ei, Got nga kangʉm ei,” nitim.] \v 38 Wote, Itiyopiya wu ni ndi, kar mel purʉnggil mel, ni kʉⱡ ambuⱡnga, wu raⱡ mana okʉⱡ, nu ila mana pukʉⱡ, Pilip ndi, wu ni, nu tinditim. \v 39 Wote, wu ni raⱡ, nu ila ekit oⱡunggila, Nuim ei nga Muⱡnga Wingti ei ndi, Pilip ni, kiyang nimba tʉpa, mepa purum. Wu ni, Pilip kʉni nakʉndrʉm ei nga, nimba pi nʉpʉtʉm. Elim numan kai pilpa, mang kona purum. \v 40 Wu Pilip elim kandrum ei, elim ni, Asotas ni, kona ila murum mel itim. Kona ila moⱡpa, mbi nimba mba mel, nombuⱡa ruk ting kona peng kel kel titim mbila, Jisas nga Rʉnang Ik Kai mbʉ, wamp mbʉ kʉn, nimba ngumba mint mba, Sesariya ekit purum. \c 9 \s1 Sol Ni, Numan Ropul Rurum \p \v 1-2 Wote, ruk ui nimbila ku, Sol ndi, Nuim ei nga kitip kʉni wamp mbʉ, rop kondʉp mint, wang nduimp nimba pilpa omba, wu pris mbʉ nga wu kuimbal ei, murum kona ila mba, elim waldpa, mon ti ropa, Damaskas kona ila atinga manga mbila pora ndangga, kona mbila wamp mat kʉnamba, Jisas nga ik nʉtʉm ei mel, pep rong ndam, wamp mbʉ imp moⱡʉp, tʉp mep, Jerusalem yant uimp nitim. \v 3 Ei mel nimba, Damaskas ni kona ila, nondpa puⱡnga, ama tʉngʉnda mint, Sol urum kona ila, rʉⱡang mam ti, muⱡ kona ila ropa mana urum. \v 4 Rʉⱡang ei ndi, Sol ropa monduⱡnga mba, mʉi ila pepa pitim mel, ik ti ndi, elim mbi tepa, nimba mel, “Sol, Sol! Nambuⱡ emel, na rok kongundʉn?” nitim. \v 5 Sol ndi, punt ropa nimba mel, “Nuim ei nim nam?” nitim. Wote, ik urum ei ndi, punt ropa nimba mel, “Na Jisas nim ndi, rok kongundun wu ei ka! \v 6 Ei nga, nim oⱡa molkʉn, Damaskas kona peng ila rukʉr pi! Kona ila, nim namba uⱡ itin mbʉ mel, kundʉk ning,” nitim. \v 7 Sol kʉn rup rok purung wu nimbʉ, ik ti ni nandʉk morung ik ei pʉtʉng. Ei wote, wamp ti, kʉni nakʉndrʉng. \v 8 Wote, Sol oⱡa moⱡpa, mong raⱡ ndi, kona kʉnimp nimba itim ni, kapⱡa iti nʉtʉtʉm. I elinga, ki ambulk mek, Damaskas kona ila purung. \v 9 Ui ei kʉn, Sol nga mong raⱡ ropa tilinga, rʉng nu raⱡ, nʉi nandpa pelinga, rumbʉⱡ raldika omba purum. \v 10 Got nga kitip kʉni wu ti mbi tek, Ananaiyas nʉtʉng ni, Damaskas ni, kona ila murum. Wu ei ur kump etpa kʉndrʉm ei, Nuim ndi, elim kundpa nimba mel, “Ananaiyas!” nitim. Ik punt ropa nimba mel, “Nuim ye! Na ya mor ei ka!” nitim. \v 11-12 Wote, Nuim ei ndi, kundpa nimba mel, “Nim tʉkʉn kun etkʉn met, Nombuⱡa Kun nʉtmʉn kona ila pukʉn, wu Judas nga manga ila, Tarsas kona ila, wu ti mbi tek, Sol, nʉtmʉn wu ei, omba morum nʉkʉn waldʉkʉn pili! Wu ei atinga ropa morum. Wu ei, ur kump etpa kanum ei, Ananaiyas ni wu ti, mukʉr omba, elim nga mong ei, piral nangga nimba, ki raⱡ ndi, peng ila ambuⱡmba ei, unt ur kump etʉp kanim,” nitim. \v 13 Ananaiyas ndi, punt ropa nimba mel, “Nuim ye! Wamp mbʉ ndi, na kundʉk wu ei ndi, nim nga mondpa pili wamp met, Jerusalem mormin mbʉ, etpa kit mondrum nʉtʉng, pit. \v 14 Wote akup, wu pris kuimbal kʉⱡ kʉn, nimba kun mundpa tepa, ya Damaskas kona ila, nim nga mbi paka rondʉrmin wamp mbʉ, tʉpa kan ngumba pilpa om,” nitim. \v 15 Wote, Nuim ei ndi, Ananaiyas kundpa, nimba mel, “Nim pa! Na ndi, wu ei to rop tint wu ei, na nga kongun wu moⱡmba. Wu ei ndi, na nga mbi ei, wamp rʉⱡaip elpa na, wote wu king na, Israel wamp mbʉ kʉn, na nga mbi ei, tʉpa pena ila pendpa nimba. \v 16 Wote, na nga mbi ila, mindil nomba mbʉ, nanim ndi, tʉp ora nduim,” nitim. \v 17 Wote Ananaiyas mba, manga ila murʉk mba, elim nga ki raⱡ tʉpa, Sol nga peng ila ambuⱡpa, Sol kundpa, nimba mel, “Ana Sol! Nuim Jisas ndi, elim nim ya uimp nʉkʉn urum ila, nim nombuⱡa paka ila kundrum. Wu Nuim ei ndi, na tʉpa mundum. Wu ei ndi, nim aldpa mong raⱡ piral nangga, kʉnʉn nitim. Wote nim, Muⱡnga Wingti ei ndi, peka rangga nimba, na tʉpa munduⱡnga ont,” nitim. \v 18 Ama tʉngʉnda mint, Sol nga mong raⱡ ila, oma kundun na ni mel mat, ndiⱡimp nimba, mana puⱡnga, wu ei nga mong raⱡ piral nilinga, kona mbʉ aldpa kundrum. Wote oⱡa anggilinga, nu tinditim. \v 19-20 Wote, rʉng nomba elinga, elim nga ronduⱡ ei, yant urum. \p Sol Ei Ndi, Nuim Ei Nga Ik Ei, Damaskas Wamp Mbʉ, Nimba Ngurum \p Sol ndi, Damaskas kona ila, mondpa pili wamp mat kʉn, rumbʉⱡ mat moⱡpa kʉn, atinga manga mbila mba, ik pʉⱡ mat nimba, mot ndupa, Jisas ei, Got nga Kangʉm ei nitim. \v 21 Ni kʉn, ik pʉtʉng wamp mbʉ ndi, min ngʉn mondʉk waldʉk, nʉk mel, “Jerusalem kona ila wu ei ndi, Jisas nga mbi paka rondʉk etʉng wamp mbʉ, ropa kundpa itim wu waⱡʉm ei, nʉmp kanmin ei, muna mon? Wote akup, ya Damaskas kona ila wamp kan ngumba, mepa Pris kuimbal kʉⱡ kʉn, pi napʉmba om nda?” nʉtʉng. \p \v 22 Wote, Sol nga ik ei, ama ronduⱡ puⱡnga, Jisas ei, wu Got ngurum wu Kraist nitim. Ei nga, Jura wamp Damaskas moⱡung mbʉ ndi, Sol nga ik ei, punt rok ning mel iti nʉtʉtʉm. \p \v 23 Wote, rumbʉⱡ mat ou ndupa omba puⱡnga kʉn, Jura wu nimbʉ, ik nʉk pendʉk, nombuⱡa mam ti kandʉk tʉk, Sol rop kundmin nʉtʉng. \v 24 Wote, Sol wu kʉⱡ nga ik nʉk pendʉtʉng ei pitim. Rumbuldi rʉnggilmʉ mbʉ, Sol rop kundmin nʉk, kona ou ei nga, keta puⱡ puⱡ ila nokʉndrʉng. \v 25 Wote, i elingina rumbʉⱡ tila, Sol nga ik pep rorung wu nimbʉ ndi, Sol ku paⱡa etʉng nila, kelwa wal kat ila, Sol rukʉr mba moⱡnga, kan kulk, kan punt raⱡ ambulk molk, raka raka nʉk, wak rok paⱡa ekit orunga mundrung. \s1 Sol Mba Jerusalem Kona Ila Murum. \p \v 26 Wote, Sol Jerusalem kona ila mba, kitip kʉni wamp mbʉ kʉn, kup itimp nimba pitim ni, wote wamp nimbʉ, Sol nga mundmong etʉk, wu ei, nuim ei nga kitip kʉni wu kupa ti, nʉk pili napʉtʉng. \v 27 Wote i elinga, Barnapas omba, Sol tʉpa rapundpa mepa mba, Jisas nga nombuⱡa rung wu kʉⱡ kʉn purum. Mba Sol, nuim ei nombuⱡa mam ila, Nuim ei kandpa, ik ranggʉpa itim ni mel, ik timan mbʉ ropa, nombuⱡa rʉng wu kʉⱡ ngurum. Wote Sol, Damaskas kona ila, Nuim ei nga ik ei ronduⱡ mondpa nimba itim uⱡ mbʉ, Barnapas ndi, timan rurum ku. \v 28-30 I etpa nilinga, Sol ni, rukʉr tilingina, Jerusalem tetʉm kona mbila pora mba, Nuim ei nga mbi ila, ik puⱡ mbʉ ronduⱡ mundpa, mbo inditim. Sol ik ronduⱡ mundpa, nimba mba kʉn, Grik ik nʉtmʉn Jura wamp mbʉ kʉn, ik mel itim ila, wamp mbʉ ndi, rok kunding pilik etʉng. Ni kʉn, mondpa pili wamp mbʉ, etʉk tʉk mendʉk kʉn, wote Sol ni, Sesariya kona ila mek puk, Tarsus kona ila, tʉk munduⱡina purum. \v 31 Ei kʉn, Juriya, Galilee, Sameriya mbi paka rormin kona nimbʉ pora, moⱡpa kundi ui kai ti kandʉk tʉtʉng. Ni kʉn, kona ila wamp mbʉ, Muⱡnga Wingti ndi, etpa ronduⱡ munduⱡnga, Nuim ei nga mundmong etʉk, mana orunga moⱡʉngina, wamp puⱡi ruk ok, mbi paka rorung. \s1 Pita, Lira Kʉn, Jopa Kona Raⱡ Ila Purum. \p \v 32 Pita ik mbo endpa, kona mbila pora ʉndrʉm. Tʉnggʉt kʉn, Got nga wamp met Lira morung kʉⱡ kanʉmba purum. \v 33 Kona ila mba kʉn, Einiyas ni, wu ti kʉndrʉm. Wu ei nga kʉng mbʉ, moiya rurum ila, rupⱡaima ila mint pelinga, pana 8 omba purum. \v 34 Wote Pita ndi, wu ei kundpa, nimba mel, “Einiyas, Jisas Kraist ndi, nim aldpa etpa kai mondnum. Oⱡa molkʉn, nim nga rupⱡaima kʉⱡ tʉkʉn kun iti!” nitim. Tʉngʉnda mint, Einiyas oⱡa murum. \v 35 Wote Lira, Saron kona raⱡ ila, pʉtmʉn wamp mbʉ, wu ei kandʉk kʉn, numan ropʉl rok, Nuim ei kʉn, rukʉr purung. \p \v 36 Wote Jopa ni, kona ila mondpa pili amp ti, mbi tek, Tabita, nʉtʉng ei murum. (Wote, Grik ik ila, mbi tek, Dokas, nʉtʉng). Amp ei, uⱡ kai mbʉ rʉk rʉk etpa, wamp kurpa mbʉ, tʉpa rapundpa itim. \v 37-40 Ui ei kʉn, amp ni kui kandpa, tʉpa kurum. On ei, nu tendʉk mek, manga kʉkaⱡ oⱡa orunga, tila tetʉng. Jopa ni kona ei, Lira kʉn, nondpa mel titim. Wote, Jopa mondpa pili wamp kʉⱡ, Pita omba, Lira ni kona ila murum ei, pilik kʉn, wu raⱡ tʉk nombuⱡa rung mundʉk ei mel waldʉk, nʉk mel, “Pʉt pʉt, ama akilma, ya tʉn mormin ila ui!” nʉtʉng. Pita nombuⱡa rung ik ei, pilpa tʉpa kʉn, elim tʉpa kun etpa, wu raⱡ kʉn purum. Pita kona ila mba, ruk puⱡnga, tʉk mek manga kʉkaⱡ oⱡa orunga ila purung. Ei kʉn, amp wiya ou ndupa, Pita murum nila molk, pok etʉk, ka etʉk mel, amp Dokas kont moⱡpa kʉn, wal pʉki ou kel mim itim nimbʉ, Pita tʉk ora nduk etʉng. Wamp nimbʉ, Pita ndi, tʉpa pena ndupa, elim mura koptʉm ropa mondpa, atinga rurum. Wote, tʉpa ropʉl ropa, amp on ei, kundpa nimba mel, “Tapita, nim oⱡa moⱡa!” nitim. I nilinga, amp ni, mong raⱡ makilpa, wote Pita kandpa kʉn, amp ei oⱡa murum. \v 41-43 Pita ndi, amp ei, ki ambuⱡpa tʉpa, oⱡa mundrum. Wote amp ni, etpa kont mondpa kʉn, mondpa pili wamp na, amp wiya na nimbʉ, wi ropa rukʉr tʉpa, etpa kont titim amp ni, en enim ngurum. Uⱡ itim ni nga, timan ik ei, Jopa kona ila tepa ndaip nitim ila, wamp mbʉ pora, Nuim ei kʉn, mondʉk pʉtʉng. Jopa kona ila, Pita ni, Saimon, nʉtmʉn wu ti, kng kau kʉng mim etʉm wu ni kʉn, pepa moⱡnga, rumbʉⱡ ou ndupa omba purum. \c 10 \s1 Pita Kʉn Koniliyas Raⱡ \p \v 1 Sesariya kona ila wu Koniliyas ni, wu ti murum. Wu ei, Rom Gapman ei nga el wu mormin mbʉ nga wu rʉⱡaip kat mbi tek, “Itali Rʉⱡaip” nʉtmʉn kʉⱡ nokundrum. \v 2 Wu ei kʉn, wote elim nga wamp mbo kʉⱡ pora, Got nga mundmong endʉk, Got nga mbi paka rondʉk etmin. Jura wamp kurpa mbʉ, rʉk rʉk tʉpa rapundpa, Got kʉn rʉk rʉk atinga ropa itim. \v 3 Ui ti kun, kona ant ei 3 kilok epindama elinga, ur kump mel etpa kʉndrʉm mel, Got nga anggelo ti ndi omba, nimba mel, “Koniliyas!” nitim. \v 4 Wote mundmong etpa, anggelo ni, nem nem kandpa, nimba mel, “Nuim ye! Namba uⱡ em?” Anggelo ndi, punt ropa, nimba mel, “Nim nga atinga rorʉn, wote tʉpa rʉpndi kongun kai etʉn uⱡ nimbʉ, Got ndi, numan ngumba, pilpa kai pilpa morum. \v 5 Akup ant ila, met Jopa kona ila, wu Saimon Pita ni, ei morum kona ila, wu mat tʉkʉn mundana, kurʉk pinggil. \v 6 Wu ei, wu Saimon ni ti, kng kau kʉng mbʉ nga kongun etʉm wu ei nga manga ei, num ʉldʉ ila anggʉtʉm kona ila mba morum,” nitim. \v 7-8 Wote Anggelo ni, kelpa puⱡnga kʉn, Koniliyas ndi, elim nga kongun wu ralt kʉn, el wu ti, Got kʉn mondpa pili wu ti kʉn, wi ropa rukʉr tʉpa mondpa, elim kʉn anggelo ei ndi, ik nitim nimbʉ mel, timan ropa ngumba, wote wu Koniliyas ndi, wu kʉⱡ, Jopa kona ila, tʉpa mundrum. \s1 Pita Ndi, Ur Kʉmp Mel Etpa Kundrum \p \v 9 Puk kʉn, nombuⱡa ruk ting ila ting manga petʉng. Pek kona ranggʉⱡnga, Jopa kona peng ila, ekit purung. Purung ui ni kʉn, rʉnggilmʉ Pita ni, manga im ila, oⱡa mba atinga rurum. \v 10-11 Wote, Pita kump kun kuⱡpa, rʉng mat namp nimba pitim ni, rʉng mbʉ kokila kaⱡina mel, Pita ndi, ur kʉmp mel etpa kʉndrʉm. Ni kʉn, muⱡ kona kumba tilinga, muⱡ mbal para na, ni mel ti, muⱡ punt tʉmbʉkak kʉⱡ ila ambuⱡpa, ya mʉi ila mana ndurum. \v 12 Muⱡ ei nga rukʉr orunga, kundrum ei, kimbuⱡa na, kng, kui kʉi na, mel rakra mbʉ pitim. \v 13 Ik ti ndi omba, Pita kundpa nimba mel, “Pita nim oⱡa molkʉn, mel kʉⱡ rok koikʉn nun ka!” nitim. \v 14 Wote Pita ndi, nimba mel, “Nuim ye! Na ndi, ei mel kapⱡa iti nʉtimp. Ei nambuⱡ emel, na ndi, mel ⱡar mul mbʉ kʉn, wote mel eng nui nʉni mbʉ, na nui nandʉr, mon!” nitim. \v 15 Ik nitim ni ndi, aldpa Pita kundpa, nimba mel, “Got ndi, mel ti kai nʉtʉm ei, nim ndi, kit ni nʉni mon!” nitim. \v 16 Uⱡ ei mel etpa, raldika elinga kʉn, wote muⱡ mbal mel ni, muⱡ kona ila oⱡa titim. \p \v 17 Pita ur kʉmp mel elpa kʉndrʉm ni nga puⱡ ei, pilip mbi nduimp nimba murum. Ni kʉn, Koniliyas ndi, wu tʉpa mundrum ni kʉⱡ, Saimon nga manga ei, kandʉk tʉk ok, paⱡa ekit orunga keta puⱡ puⱡ ila anggilik morung. \v 18 Kona ila molk, tʉk rukʉr nduk, wi rok waldʉk, nʉk mel, “Wu Saimon Pita, nʉtmʉn wu ei ila morum ei?” nʉtʉng. \v 19-20 Ni kʉn, ur kʉmp mel etpa kʉndrʉm uⱡ ni nga, Pita ndi, puⱡ ei, pilip mbi nduimp nimba moⱡnga, wote Muⱡnga Wingti ei ndi kundpa, nimba mel, “Nim pʉn ye! Wu raldika kat nim kurʉk onmʉn. Ei nga, nim numan ou ndukʉn, pili napʉlkʉn, tʉkʉrkʉn mana pukʉn, wu kʉⱡ kʉn rup rokʉn pi! Wu kʉⱡ, na ndi, tʉp mundʉⱡmba onmʉn,” nitim. \v 21 Wote Pita ndi, mana mba, wu kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Na enim kurʉnmin wu ei na! Enim nambuⱡ emel ong?” nitim. \v 22 Wu kʉⱡ ndi, punt rok, nʉk mel, “Tʉn nga el wu kuimbal Koniliyas ndi, tʉpa munduⱡnga onmʉn. Wu ei, Got nga mundmong etpa, Got nga mbi paka rondpa, uⱡ kun kai mbʉ etʉm. Jura wamp mbʉ ndi, wu ei, tʉk ou nduk etmin. Wote, anggelo ti ndi omba, nim wu ei nga elim nga mang kona ila okʉn, ik mat kundʉk, nʉn nitim ei nga onmʉn,” nʉtʉng. \v 23 I nilingina kʉn, Pita ndi, wu kʉⱡ, rumbʉⱡ ei kʉn mukʉr tʉpa, elim nga manga ila ur pimʉn, nitim. Utʉma orunga, Pita tʉpa kun etpa, wu kʉⱡ kʉn rʉp ropa purum. Wote, Jopa kona ila mondpa pili wamp mat, kunda ku, rʉp rok purung. \s1 Pita Koniliyas Nga Mang Kona Purum \p \v 24 Wote, puk ting manga pek, utʉma orunga, Sesariya kona ila ruk purung. Ei kʉn, Koniliyas ndi, elim nga wamp mbo tenda na, manga keta kup wamp na mbʉ, ruk tʉpa, mou ropa, Pita nokundpa murum. \v 25-26 Pita manga nila mukʉr mbi nimba elinga, Koniliyas ni, Pita kandpa tʉpa, kump puⱡ ila mura koptʉm ropa mondpa, mbi paka ruimp nimba elinga, wote Pita ndi, Koniliyas etpa, tʉpa oⱡa mondpa, nimba mel, “Oⱡa anggila! Na nim mel ku, ei ka!” nitim. \v 27 Pita ndi, Koniliyas kʉn ik nimba moⱡpa, manga nila murʉk mba kʉndrʉm ei, wamp minal mou rok morung. \v 28 Wote wamp mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim pora, pilik ketmin ni, Jura wamp nga mi ik ei ndi, Jura wamp ti, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn nondpa, puk kup etʉk, iting ei mon nimba petʉm. Wote Got ndi, na uⱡ ti, ora ndupa, wamp mbʉ nga, wamp ti, ⱡar morum ni nʉni mon! Wote wamp ti, eng norum ni nʉni, mon! \v 29 Ei nga, enim na rung mundung ei kʉn, na enim nga ik ei, kum tep teng ndup unt. Akup na ndi, enim waldʉp kʉn, enim na nambuⱡ emel, rung mundung nda?” nitim. \p \v 30-31 Wote Koniliyas ndi, punt ropa, nimba mel, “Rumbʉⱡ tʉmbʉkak omba puⱡnga kʉn, epindama ant 3 kilok, na mang kona ila atinga rop moⱡmba, wu ti, muⱡ mbal kurmʉⱡʉ eng nui kat ti raⱡpa, na mur ila urum. Wote, wu ei ndi, na kundpa, nimba mel, ‘Koniliyas! Got ndi, nim nga atinga rokʉn, wote wamp kurpa mbʉ, tʉkʉn rapundkʉn etʉn uⱡ nimbʉ, pilpa kandpa mbi ndurum. \v 32 Ei kʉn, wamp mat tʉk mundana, met Jopa kona ila wu Saimon ni ti, mbi tek, Pita nʉtmin ei, petʉm kona ila pangga! Wu Saimon ei, kng kau kʉng mim etʉm wu ei nga manga met, num ʉldʉ ila, manga tʉma mba morum,’ nitim. \v 33 Ik ei pilip kʉn, na nim wun nʉmp rung mundunt ei kʉn, nim teng ndukʉn un ei, uⱡ kai ti in. Akup, tʉn wamp pora, Got nga kuimp keta ila ombun nokundpʉn mormun. Ei nga, Nuim ei ndi, nim namba ik mat mbo rondum mbʉ, tʉn kundkʉn nana pilamin!” nitim. \s1 Pita Ndi, Koniliyas Nga Manga Ila Got Nga Ik Ei Nitim \p \v 34 Wote Pita ndi, ik puⱡ mondpa, nimba mel, “Na akup pilip mbi ndunt ei kupa, Got ndi, wamp mbʉ pora, to tenda ila mint kʉmp tʉtʉm. \v 35 Wote, wamp rʉⱡaip elpa elpa nant mbʉ nga wamp ti, elim Got nga mundmong etpa, uⱡ kun mbʉ mint etpa moⱡum wamp ei, Got ndi, kandpa kapⱡa nimba pʉtʉm. \v 36 Enim pilik mormin ei, Got nga nombuⱡa rung ik ei, Isrel wamp kʉⱡ kʉn urum ni ka! Nombuⱡa rung ik ei ndi, Jisas Kraist kʉn moⱡpa kundi uⱡ, rʉnang ik kai kʉⱡ, Got ndi, tʉn kʉn ngumba mundrum. \v 37 Enim Jon ndi, wamp nu tindi uⱡ ei nga puⱡ ei, nimba mel ngurum ei, pilik mormin. Ui ei kʉn, Jisas nga rʉnang ik ei, Galili na Jura kona mbila puⱡ mondʉk nilingina, para purum. \v 38 Ik ei, Nasaret wu Jisas nga ik ei, Got ndi, wu ei to ropa tʉpa, Muⱡnga Wingti ngumba ronduⱡ ngurum. Wote, Got wu ei kʉn murum uⱡ ei ndi, kona elpa mbila mba, uⱡ kai mbʉ etpa, Seitan ndi, tepa murum wamp mbʉ etpa titim. \v 39 Wote tʉn ndi, wu ei nga itim uⱡ mbʉ nga Jura kona na, Jerusalem kona mbila kundpʉn, nimbun pora ndurmʉn. Wu ei, nde peta ila pendʉk roⱡina, kurum. \v 40 Wote, rumbʉⱡ raldika omba puⱡnga, Got ndi, Jisas ⱡoporpa tʉpa, oⱡa monduⱡnga, omba pena ila pitim. \v 41 Got ndi, elim wamp mbʉ pora, ora ndui nandrʉm mon! Wote elim ndi, tʉn to ropa tʉpa, elim nga ik ei nʉtmʉn wamp mbʉ, ora ndurum. Wote, elim on kona ila rut nimba murum. Ei kʉn, tʉn elim kʉn rʉng na, nu na mbʉ nomp etmin. \v 42 Wote, Jisas elim ni, Got ndi, wamp kui kont mbʉ, kʉmp tʉmba ei nga tʉpa, kuimbal mundrum. Ei nga, tʉn ndi, wamp mbʉ, ik ei tʉk pena ila pendʉk, mbo indʉi, nitim. \v 43 Painui wu mbʉ ndi, unt wu ei nga nʉndʉk mel kʉn, wamp nam ti ndi, Jisas nga mbi ei, mondpa pilim ndam, wu ei nga mbi ronduⱡ ila, elim nga uⱡ kit mbʉ, pendpa kelmba,” nitim. \s1 Wamp Rʉⱡaip Elpa Mbʉ, Muⱡnga Wingti Tʉtʉng \p \v 44 Pita ni, ik mbʉ nimba moⱡnga, ik kum tek morung wamp nimbʉ, Muⱡnga Wingti ei mana omba, wamp mbʉ kʉn murum. \v 45 Ei kʉn, Jura mondpa pili wamp mat, Pita kʉn Jopa kona ila kunda molk, orung ni kʉⱡ, Got ndi Muⱡnga Wingti ei, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn, kun oi ndupa ngurum ni, Jura wamp kʉⱡ, pilik min ngʉn mundrung. \v 46-47 Ei nambuⱡ emel, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, ik nuim kan elpa elpa mbila, tek nʉk, Got nga mbi paka rondrung. Ei nga, Pita ndi, nimba mel, “Wamp kʉⱡ, akup Muⱡnga Wingti tʉnmin ei, tʉn kitip kʉni wu kʉⱡ titmin, ei mel ku tʉnmʉn. Ei kʉn, wamp nam ti ndi, kapⱡa ya wamp kʉⱡ, nu ti nʉteing nʉk, mi pinding?” nitim. \v 48 I nimba kʉn, wamp mbʉ kapⱡa, Jisas nga mbi ila nu teing nitim. Wote, wamp nimbʉ ndi, Pita waldʉk, en enim kʉn muⱡangga, rumbʉⱡ mat omba pangga nʉtʉng. \c 11 \s1 Pita Ndi, Elim Kongun Itim Mbʉ Nga Timan Rurum \p \v 1 Nombuⱡa rung wu na, mondpa pili wamp Jura kona mbila pora petmin nimbʉ ndi, wamp rʉⱡaip elpa minal, Got nga ik ei, pilik tʉnmin nʉtʉng ik timan ni, pilik kapⱡa endʉtʉng. \v 2-3 Ei kʉn, Pita ndi, Jerusalem purum mel, Jura wu mat ndi, mondpa pili rʉⱡaip elpa wamp mbʉ nga kʉng kuptʉmin nʉk pilik morung wu nimbʉ ndi, Pita ik mura nguk nʉk mel, “Nim wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga kʉng kupti nʉpti mbʉ nga mang kona pukʉn, rʉng nokʉn in ei ka!” nʉtʉng. \v 4-5 Ei kʉn, Pita ndi, uⱡ puⱡ mondpa itim ni mel puⱡ mondpa, nimba mel, “Na Jopa kona peng ila atinga rop moⱡʉp, ur kʉmp mel kandʉp kundʉr ei, muⱡ kona kumba tilinga, muⱡ mbal na ni mel ti, muⱡ punt tʉmbʉkak ila moⱡpa, mana nduⱡnga omba, na mur ʉldʉ ila titim. \v 6 Muⱡ ei nga rukʉr orunga kʉndʉr ei, kimbuⱡa na, kng na, kui kʉi mel rakra mbʉ, pitim. \v 7 Wote, ik ti ndi, nimba mel, ‘Pita, oⱡa molkʉn, mel mbʉ rokʉn, nun ka!’ nitim. \v 8 Wote na ndi, punt rop, nʉmp mel, ‘Nuim ei na ndi, uⱡ ei mel, kapⱡa iti nʉtimp. Ei nambuⱡ emel, na nga keta ila mel ⱡar muⱡ na, kit mbʉ, nui nandʉr mon, ni ka!’ nit. \v 9 Wote, muⱡ kona ik pit ni ndi, wote na kundpa, nimba mel, ‘Got ndi, mel mbʉ kai nʉtʉm mbʉ, nim ndi, ⱡar morum ni nʉni mon!’ nitim. \v 10 Uⱡ ei mel etpa raldika elinga, wote mel ni, muⱡ kona ila oⱡa titim. \v 11 Uⱡ ei, kandʉp pora ndup moⱡmba, Sesariya kona ila wu raldika kat, na kʉn tʉk mundrung wu ni kʉⱡ ok, na pep mur manga nila ruk orung. \v 12 Wote, Muⱡnga Wingti ei ndi, na kundpa, nimba mel, ‘Nim numan ou ndukʉn, pili napilkʉn, wu kʉⱡ kʉn pi!’ nitim. Ei pilip kʉn, ya Jopa kona ila mondpa pili wu 6 ni kʉⱡ kʉn, Sesariya kona ila rʉp ropʉn, Koniliyas nga mang kona purmun. \v 13 Wote, puⱡmina, Koniliyas ndi, tʉn kundpa, elim Anggelo ti ndi, na nga mang kona omba, na ku, ndpa nimba mel, ‘Wamp mat tʉkʉn nombuⱡa rung mundana, met Jopa kona peng ila wu ti, mbi tek, Saimon Pita nʉtmin ei wangga ni! \v 14 Wu ei ndi, ik kai mat, nim kundpa nangga, ‘Nim kʉn nim nga wamp mbo mbʉ kʉn pora, Got ndi, enim etpa peng kont tʉmba!’ nitim. \v 15 Wote, na puⱡ mondʉp, Koniliyas nga manga ila ik nilmba kʉn, Muⱡnga Wingti ndi, wamp kʉⱡ kʉn mana urum. Ei kʉn, tʉn kitip kʉni wu kʉⱡ kʉn, kuimp tepa urum uⱡ ni mel ku, akup wamp ni kʉⱡ kun onum. \v 16 Wote, i elingina mel, Nuim ei nga ik ti nitim ei, tʉp mendʉp pit. Ei na nga numan ila omba rundrum ei ndi, nimba kʉn, ‘Jon wamp nu tinditim ei, nu ila mint titim. Wote, enim Muⱡnga Wingti ila nu ting,’ nitim. \v 17 Akup pilip pora ndonmʉn ei, tʉn unt Nuim Jisas Kraist kʉn mondʉp puⱡmina, Got ndi, tʉn elim nga mel ronduⱡ ei, wei gem ngurum. Ei wote, akup mbo wamp mbʉ, mel tenda i ku tʉnmʉn. Ei kʉn, na wu nam ei ndi, Got nga kongun ei mon nimp?” nitim. \v 18 Wote, wamp mbʉ pora, Pita nga ik ei, pilik kʉn, ik mura etʉng nimbʉ kelik, aldpa Got nga mbi paka ronduⱡ rok ei nʉk mel, “Ei kʉn, akup kanmin ei, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, Got ndi, etpa numan ropʉl rondpa, etpa kont tʉnʉm.” nʉtʉng. \s1 Andiyok Kona Ila Rapa Tenda Wamp \p \v 19 Unt Stipen ni, rok kondrung ni kʉn, mbun mam ti oⱡnga kʉn, mondpa pili wamp nimbʉ, mbuⱡ mbaⱡ nʉk, elpa elpa purung. Mondpa pili wamp nimbʉ, puk kona elpa elpa, Ponisiya, Saipras kʉn Andiyok ni, kona kʉⱡ ila puk, Got nga rʉnang ik kai ei, Jura wamp kʉⱡ kʉn, mendpʉⱡ nʉk ngurung. \v 20 Wote, mondpa pili wu mat, Saipras kʉn Sairin ni kona raⱡ, ila nga wu mbo mat nga kat, Andiyok kona ila puk kʉn, Grik wamp mbʉ kʉn, Nuim Jisas nga Rʉnang ik kai mbʉ, nʉk ngurung. \v 21 Nuim ei nga ronduⱡ ei omba, wu kʉⱡ kʉn telinga, wamp puⱡi numan ropʉl rok, Nuim ei kʉn rukrʉng orung. \p \v 22 Andiyok kona ila, uⱡ pitim mbʉ nga timan ik ei, Jerusalem rapa tenda wamp mbʉ kʉn puⱡnga, Barnapas ni, tʉk Andiyok kona ila mundrung. \v 23 Ruk mba kʉndrʉm ei, Got ndi, wamp mbʉ, memp minal pinditim ei kandpa, numan ndi koⱡpa wamp mbʉ, nimba ronduⱡ mundpa, Nuim ei, tʉk enim nga mundmong ila mondʉk, Nuim ei, rʉk rʉk ambulk gi nduk muⱡʉi nitim. \v 24 Barnapas ni, wu kai ei nga, Muⱡnga Wingti ei ndi, peka ropa moⱡnga, mondpa pili ronduⱡ puⱡnga, wamp minal Nuim ei kʉn rukrʉng orung. \v 25 Wote Barnapas ni, Sol kurpa, Tarsus ni kona ila purum. \v 26 Barnapas ni, Sol kandpa tʉpa kʉn, mepa Andiyok urum. Wu raⱡ molkʉⱡ, pana ti tʉk mundkʉⱡ, ropa tenda wamp mbʉ, ik mbo endkʉⱡ, wamp minal etʉk rukrʉng tʉtʉnggil. Andiyok kona ila kitip kʉni wu nimbʉ, mbi kont tek, “Kristen” nʉtʉng. \v 27 Ui ei kʉn, painui wu mat, Jerusalem molk, Andiyok kona ila purung. \v 28 Wu kʉⱡ nga ti, mbi tek, Akapas, nʉtʉng wu ni, Muⱡnga Wingti ei ndi, ronduⱡ nguⱡnga, oⱡa anggilpa, nimba mel, “Kump kun kan kit ti, ya Rom nga mʉi kʉmp mbila pora, nondpa ekit omba,” nitim. (Ui ei, Rom kona ila nga wu nuim mumuk Klotiyas ni, nuim murum ei kʉn ekit urum). \v 29 Kitip kʉni wu nimbʉ elpa elpa, en enim nga ku na, mel tʉtʉng mbʉ, mondpa pili wamp ʉngʉnʉl mat, met Juriya kona ila morung nimbʉ, tʉp rʉpʉndmin nʉk, ik nʉk pilik, tʉk tenda itmin nʉk, pilik tʉk kun etʉng. \v 30 I etʉk kʉn, en enim nga ku moni nimbʉ tʉk, Got nga rapa tenda wamp mbʉ nga rʉp wu mbʉ nguimin nʉk, Barnapas kʉn Sol raⱡ nguⱡngina, mek pukʉⱡ, rup wu mbʉ ngurʉnggil. \c 12 \s1 Mbun Mat Pilpa Kelpa Urum \p \v 1 Ui ei kʉn, king Erot ndi Got nga rapa tenda wamp mbʉ minal, mbun mindil mbʉ tʉpa ngurum. \v 2 Wu Jon ʉngʉn Jeims ni, Erot ndi, koiya ei ndi ropa, peng ei puⱡa rurum. \v 3 Uⱡ itim ei nga, Jura wamp mbʉ ndi kandʉk, numan nguⱡina, Pita imp moⱡpa, tʉpa kan ngurum. I etʉng uⱡ ei, Isrel wamp, bret yis mundi namʉndʉk normin ui ei. \v 4 Pita imp molk tʉk kʉn, kan manga ila tʉk pendʉtʉng ila, el wu mou tʉmbʉkak ei nga wu tʉmbʉkak ku, mou tenda ila mormin kʉⱡ ndi, Pita rʉp etʉng. Erot ndi, Jura wamp Pasopa rʉng normin ui ei pora nangga kʉn, Pita tʉp, wamp nga kuimp keta ila kot indimp nimba pitim. \v 5 Ei nga, Pita ni, tʉk kan manga ila pendʉtʉng. Nila pepa murum ei kʉn, wote Got nga rapa tenda wamp nimbʉ ndi, Pita ni, Got ndi, tʉpa rʉpʉndangga nʉk, atinga ronduⱡ mundʉk rorung. \s1 Anggelo Ei Ndi, Pita Ni Kan Manga Ila Tʉpa Ekit Ndurum \p \v 6 Utʉma orunga, Erot ndi, Pita kot endʉmba ei nga, akup rumbuldi ei mel ila, Pita ni, el wu raⱡ nga ruk ting ila pitim. Pita ni, kan sen ronduⱡ ralt ndi, kan ngʉk penduⱡina, kan manga keta puⱡ pʉⱡ rukʉr ui ila, el wu mat rʉp etʉk morung. \v 7 Tʉngʉnda mint, Nuim ei nga anggelo ti, omba anggilinga, Pita pitim manga nila, rʉⱡang mam ti purum. Anggelo ni ndi, Pita nga pendʉk ila ambuⱡpa, ropa rut ndupa, nimba mel, “Tʉkrʉk oⱡa moⱡa!” nitim. I nilinga, tʉngʉnda mint, kan sen ronduⱡ nimbʉ, kuⱡimp ropa mana purum. \v 8 Ni kʉn, anggelo ei ndi, kundpa nimba mel, “Nim nga muⱡ kan ei, tʉk gi ndukʉn ralkʉn, kʉmp rʉk kʉⱡ, tʉkʉn mundi!” nitim. Pita uⱡ mbʉ mel teng ndupa elinga, anggelo ni ndi, kundpa nimba mel, “Nim nga wal pʉki ekit orunga kʉⱡ pakʉkʉn, na kʉn ui!” nitim. \v 9 Ni kʉn, Pita ni, anggelo ei pep ropa, kan manga ila omba, ekit purum. Pita elim anggelo ei ndi, itim uⱡ ei, pilpa kun iti nʉtʉtʉm. Ei nambuⱡ emel, elim ni, uⱡ mbʉ ur kʉmp mel etʉp, kant ku nimba pitim. \v 10 Wote okʉⱡ, el wu rʉp kerʉng orunga rʉp etmin kona ei, wak rokʉⱡ, wote merʉng orunga rʉp etmin kona ei, wak rokʉⱡ okʉⱡ, kona peng ei nga paⱡa keta puⱡ pʉⱡ ronduⱡ ila, ekit purʉnggil. Kona ila ruk oⱡunggila, keta puⱡ pʉⱡ ei, elim ndi, kumba titim ila ok, ekit purʉnggil. Wote, anggelo ni ndi, Pita mepa, nombuⱡa ila mundpa, elim ni wei ai itim. \v 11 Ni kʉn, Pita elim kʉn itim uⱡ nimbʉ, tʉpa mondpa, nimba mel, “Nuim ei ndi, elim nga anggelo ei, tʉpa munduⱡnga, King Erot kʉn, Jura wamp na mbʉ ndi, na kʉn uⱡ kit mbʉ itmin nʉk eng ila, na etpa tʉpa ekit ndunum. Ei, na akup pilip kun ent!” nitim. \v 12 Uⱡ itim kʉⱡ pilpa kʉn, wote Jon Mak mam, amp Mariya nga mang kona ila purum. Manga ila wamp minal tʉk tenda etʉk, atinga rok morung. \v 13 Pita omba, manga keta puⱡ pʉⱡ ila ropa gep nduⱡnga, kongun ambuⱡa ti mbi tek Rota, nʉtʉng ei ndi, kumba tʉmba urum. \v 14-15 Omba pitim ei, Pita nga ik ei, pilpa mbi ndupa, numan ndi koⱡpa, kumba ti natʉpa, tʉkrʉpa kelpa int mba, wamp morung nimbʉ kundpa nimba mel, “Pita omba manga kumba keta puⱡ puⱡ ila morum!” nitim. Ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, ambuⱡa ei kundʉk nʉk mel, “Nim kekilip roⱡnga nʉn ei?” nʉtʉng. Wote, ambuⱡa ni ndi, ronduⱡ mundpa, omba morum nilinga, wote wamp nimbʉ ndi, punt rok, nʉk mel, “Ei, elim nga anggelo ei, omba enim nda,” nʉtʉng. \v 16 Wote, Pita kumba ropa gep ndupa, moⱡmba ei nga moⱡnga, wote kumba tʉk kandrung mel, Pita murum ila kandʉk, min ngʉn mundrung. \v 17 Wote, Pita elim nga ki ei, oⱡa ndupa, ik raka nʉk morung, “Elim Nuim ei ndi, kan mang ila tʉpa ekit ndurum uⱡ mbʉ mel, wamp mbʉ nimba ngurum. Ik nʉnt kʉⱡ, Jeims kʉn, tʉn nga mondpa pili wamp ʉngʉnʉl mbʉ pʉi, kundʉk nʉi!” nitim. Ni kʉn, elim wamp nimbʉ, wak ropa pena omba, elpa ronggʉt ku purum. \p \v 18 Wote, mʉkʉlmʉ unt kona ranggʉⱡnga, kan manga ila el nde wu nimbʉ, Pita pi nʉpʉtʉm ila kandʉk, rut nʉk etpa, em mel nant nda nʉk, min ngʉn mundʉk morung. \v 19 Erot ndi, Pita kuruk kandʉk, tʉi nitim. Ei wote, Pita kandʉk ti natʉtʉng. Ei nga, elim nga el wu mbʉ waldʉk pilik, wote rok kundʉi nitim. Ei mel etpa, Juriya kona ei, wak ropa, Sesariya kona ila ui mat muⱡimp nimba purum. \s1 Erot Ni Kurum \p \v 20 Wote Erot ni, Taiya kʉn Sairon kona raⱡ ila nga wamp mbʉ kʉn, popʉⱡ mam ti mundrum ila wamp nimbʉ, tʉk rak nduk, Erot kʉning orung. Kuimp tek, wu mumuk ei, petʉm manga nokundrum wu Blastas kʉn, nʉk tʉk tenda etʉng. Wote, Erot kʉn numan tʉpa tenda mundamin nʉk, waldʉk pʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Taiya kʉn Sairon kona raⱡ nga wamp kʉⱡ ok, wu king ei nga kona ila rʉng tʉtʉng ei nga orung. \v 21 Erot ndi, ui ti tou ropa pinditim nila, elim nga muⱡ kai mbʉ tʉpa raⱡpa omba, elim nga morum nde pol nila moⱡpa, ik ronduⱡ kai mat, wamp mbʉ kʉn nimba ngurum. \v 22 Wote, wamp nimbʉ ndi, ke nʉk, “Ei wamp ti nga ik ti mon, got nga! Ik ti nʉmp pʉnmin,” nʉtʉng. \v 23 Ei kʉn, tʉngʉnda mint, Nuim ei nga anggelo ei ndi, Erot ropa kundrum. Ei nambuⱡ emel, Got tʉpa ou ndui nʉndrʉm ei nga, wu ni kimbuⱡa ⱡant mbʉ ndi, nok kondrung. \p \v 24 Uⱡ mbʉ pitim ku, wote Got nga ik kai ei, kona mbila tepa ndaip nimba purum. \v 25 Barnapas kʉn Sol raⱡ, Got nga kongun mbʉ, etkʉⱡ pora ndukʉⱡ, Jerusalem wak rokʉⱡ yant orʉnggil ila, Jon Mak kunda, tʉk mek orʉnggil. \c 13 \s1 Barnapas, Sol Raⱡ Got Nga Kongun Ila Tʉk Mundrung \p \v 1 Antiyok Got nga rapa tenda wamp mbʉ kʉn, ik mbo wu na, painui wu na mat morung. Wu mbʉ Barnapas kʉn, Simiyon, mbi ti tek ‘pombra’ nʉtmʉn. Ei kʉn, Siriya kona wu Lusiyus kʉn, wu Maniyan gapman nga wu ou Erot ni kʉn etʉk, ou endʉtʉng wu ei kʉn, Sol kʉn. \v 2 Ei kʉn, wu kʉⱡ Nuim ei nga kongun endʉk, rʉng mowi pek moⱡina, Muⱡnga Wingti ei ndi, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Wu Barnapas, Sol raⱡ, mbi rok ekit tangina, na nga kongun itinggil nʉmp, wi rop tit, ei mel itinggil,” nitim. \v 3 Wote, wu kʉⱡ rʉng mowi pek atinga rok molk, wu raⱡ nga peng ila ambulk pʉl nʉk tʉk, mundʉⱡina purʉnggil. \s1 Saipras Kona Ila Rʉnang Ik Kai Mbʉ, Mbo Endʉtʉnggil \p \v 4 Muⱡnga Wingti ei ndi, Barnapas Sol raⱡ, Selusiya kona ila tʉpa mundrum. Kona ila pukʉⱡ molkʉⱡ, wote nu sip tʉkʉⱡ, Saipras kona ila purʉnggil. \v 5 Wote, Salamis ni kona ila ruk pukʉⱡ kʉn, Jura wamp nga atinga manga kel anggʉtʉm mbila, Got nga ik mbʉ, kundʉk nʉtʉnggil. Ei kʉn, wu Jon Mak ni, tʉpa rʉpʉndpa kongun itangga nʉkʉⱡ, tʉkʉⱡ mekʉⱡ purʉnggil. \v 6 Wote wu kʉⱡ, Salamis mʉi ila kongun etʉk, andʉk pora nduk kʉn, wote Papos mʉi ila ok, ekit purung. Papos kona ila nga wu ti, kur atinga ropa, elim painui wu ti ku nitim ei, mbi tek, ‘Barapas,’ nʉtʉng. \v 7 Ni kʉn, Barapas ni, kona ila nga gapman nga wu kuimbal ei mbi tek, ‘Sergiyus Paulus,’ nʉtʉng, ei nga wu puⱡ ei murum. Gapman nga wu kuimbal ei ndi, Barnapas Sol raⱡ, elim kʉn wunggil nitim. Ei nambuⱡ emel, Got nga ik kai kʉⱡ, elim pilmba pilpa nitim. \v 8 Wote, kur atinga rui wu (Grik ik ila ropʉl rok Elimas nʉtmin) ni ndi, wu raⱡ nga ik nʉtʉnggil mbila ropa akpa, itim. Ei nambuⱡ emel, gapman nga wu kuimbal ei, Got nga ik kupa kʉⱡ pilpa, ti nʉtangga nimba itim. \v 9-10 Wote, Sol mbi ti tek, Pol nʉtʉng ni, Muⱡnga Wingti ei ndi, ronduⱡ nguⱡnga, kur Elimas ni, wu ei kandpa, ronduⱡ mundpa, nimba mel, “Nim Seitan nga kangʉm ei! Nim uⱡ kai mbʉ nga pora el rui wu. Nim kʉn uⱡ kit mbʉ, peka ropa petʉm ei nga, rʉk rʉk Nuim ei nga uⱡ kupa mbʉ, nim ndi, etkʉn ge ndurʉn. \v 11 Ei kʉn akup, Nuim ei nga ki ei ndi, nim rangga, nim mong ei, kit itangga, ant rʉⱡang ei, kʉni nʉkʉnana, rumbʉⱡ mat omba pangga!” nitim. Tʉngʉnda mint, Elimas pitim ei, kupa rumbʉⱡ mul kat omba, elim nga mong raⱡ, panda rurum ila, wamp morung kona mbila runum runaim etpa, wamp ti ndi, elim ki ʉmbʉⱡeing nimba ʉndrʉm. \v 12 Wote, wu Sergiyus Paulus ni, Gapman nga wu kuimbal ni, uⱡ ei kandpa, Nuim ei nga ik mbo endʉtʉng ni pilpa, min ngʉn mundrum. \s1 Wu Raⱡ Pisiriya Nga Kona Peng Andiyok Ila Orʉnggil \p \v 13 Pol kʉn elim nga rʉp wu kʉⱡ kʉn, Papos kona molk, nu sip tʉk puk, Pampiliya nga kona peng Purga nʉtʉng ila ekit purung. Kona ila, Jon Mak wu kʉⱡ, wak ropa Jerusalem int purum. \v 14 Wu kʉⱡ, Purga kona ila molk, wote Pisiriya mʉi kona ila purung. Puk mowi kor ei, Andiyok kor kʉn, atinga manga kel ila murʉk puk, mana morung. \v 15 Wote ila nga, Moses nga mi ik na, wote painui ik na mbʉ nga, kʉmp tʉk pora nduk moⱡʉngina, atinga manga kel nokundurmʉn wu mbʉ ndi, rung mundʉk nʉk mel, “Angmʉn, enim ndi wamp mbʉ, ndoimp rondʉk ik mat nimin nʉk, pilʉng ndam, nʉi!” nʉtʉng. \v 16 Wote, Pol ndi anggilpa, ki oⱡa ndupa, nimba mel, “Enim Isrel wamp mbʉ kʉn, wote wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, Got nga mbi paka rondʉrmin mbʉ kʉn, na nga ik ei kum tʉiya! \v 17 Tʉn Isrel wamp nga Got ei ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ, mbi ropa tʉpa, Isip kona ila, nomba andrʉng wamp mbʉ kʉn, wamp rʉk tʉpa etpa mam inditim. Got nga ronduⱡ mam ei ndi, wamp mbʉ Isip kona ila, mepa ekit urum. \v 18 Kona kui waka ila wamp mbʉ nga mbun koma ropa mepa oⱡnga, pana 40 itim. \v 19 Wote, Keinen mʉi ila wamp rʉⱡaip tʉmbʉkak, gul raldika ropa mundpa, elim nga Isrel wamp mbʉ mʉi ei ngurum. \v 20 Mʉi ila pek muⱡina, pana 450 omba purum. Pana ui kʉⱡ omba puⱡnga, wote Isrel wamp mbʉ, kʉmp ting wu mbʉ tʉpa mundrum. Molk puⱡina, painui wu Samuwel ni oⱡa urum. \v 21 Wote, wu king ti, kandʉk tʉk, ngui nʉk mawa elingina, wu Benjamin nga rʉⱡaip ila, wu Kis kangʉm Sol ni, tʉpa king monduⱡnga, moⱡnga pana 40 omba purum. \v 22 Wote Got ndi, Sol tʉpa ekit ndupa, Depit tʉpa, Isrel wamp mbʉ nga king mundrum. Mondpa kʉn, Depit kʉn, nimba mel ‘Na wu Jesi kangʉm Depit kandʉp tʉnt wu ei, na numan ngur. Wu ei ndi, na nga pʉt uⱡ mbʉ mel, kapⱡa endʉmba,’ nitim. \v 23 Wu Depit nga pundun ila, Isrel wamp nga Etpa Ti Wu ei, Jisas oⱡa omba nimba, Got ndi unt, nimba mʉi rurum. \v 24 Jisas ni, kongun iti natilinga kʉn, Jon ndi, Isrel wamp mbʉ pora numan ropʉl rok, nu tʉi nimba ik mbo inditim. \v 25 Wote, Jon elim kongun etpa pora ndupa ei kʉn, wamp mbʉ waldpa, nimba mel, ‘Enim ndi, na nam nʉk pʉnmʉn? Enim nga nokundʉk mormin wu ei, na mon! Ei kʉn, kum tʉiya! Na nga mbuldung orunga omba wu ei, na ndi, wu ei nga kʉmp rʉk kʉⱡ, na wu kai ti mon! Ei nga, na kapⱡa pʉtimp mel mon,’ nitim. \p \v 26 “Na nga Isrel wamp angmʉn mbʉ, wote Aparam nga wamp pundun mbʉ kʉn, wote wamp rʉⱡaip elpa, Got nga mbi paka rondʉnmin mbʉ kʉn pora, etpa ti uⱡ ei nga, rʉnang ik kai ei, tʉn kʉn tʉpa mundrum. \v 27 Wote, Jerusalem wamp mbʉ kʉn, en enim nga rʉp wu mbʉ kʉn pʉi, Etpa Ti Wu ei, kandʉk mbi ndui nandrʉng. Omba, painui wu mbʉ nga pai nʉk, mon rorung ik mbʉ, mowi kor mbʉ kʉn, rʉk rʉk kʉmp rormin ik mbʉ nga puⱡ mbʉ kep, pilik kun iti natʉtʉng. Wote, Jisas kot endʉk, etʉng uⱡ mbʉ ndi, painui wu mbʉ nga pai nok nʉtʉng ik mbʉ, omba kupa itim. \v 28 Wu ei, rok kunding ei nga puⱡ ti, kandʉk ti natʉtʉng. Ei wote, Pailot waldʉk, wu ei, rop kundamin nʉkʉn, ni nʉtʉng. \v 29 Wote, Buk Wingti ila, pai nok mon rorung uⱡ mbʉ mel etʉk, kapⱡa endʉk kʉn, nde peta ila mana tʉk, on kona ila tetʉng. \v 30-31 Wote on kona ila, Got ndi, Jisas ni ⱡoporpa tʉpa kont monduⱡnga, unt rumbʉⱡ mat ou ndupa, elim kʉn rʉp rok, Galili kona ila molk puk, Jerusalem purung wu mbʉ ndi, kandrung. Wu kʉⱡ ndi, akup elim nga ik ei nʉk, tʉk pena ila pendʉtmʉn. \v 32-33 Tʉn ndi, akup Rʉnang Ik Kai ei, enim nimbun nguimin. Ei kʉn, Got ndi, Jisas ⱡoporpa tʉpa mundrum uⱡ ei ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ kʉn, nimba mʉi rurum uⱡ ei, tʉn wamp pundun kʉⱡ, etpa kupa inditim. Uⱡ ei, Buk Sam 2 ila nimba mel, \q1 ‘Nim na nga kangʉm, akup ei kʉn, na nim nga Tipanʉm rundi,’ nitim. \p \v 34 Wote Got ndi, kangʉm on kona ila puri nʉpʉrangga nimba, ⱡoporpa tʉpa kont mondʉmba ei nga ik ti, nimba mel, \q1 ‘Na ndi, unt Depit kʉn nʉmp, mʉi rop nguimp nit memp ronduⱡ wingti mbʉ, akup nim kʉn nguimp,’ nitim. \p \v 35 Ei nga aldpa, Buk Sam ila nimba mel, \q1 ‘Nim nga Wu Wingti ei, on kona ila pepa purangga nʉkʉn, wak rui nʉri!’ nitim. \p \v 36 Ni kʉn, tʉn pʉtmʉn ni, king Depit ndi, Got nga numan pitim ei mel, wamp mbʉ kʉn, kongun mbʉ pep ropa itim. Wote koⱡnga kʉn, tʉk elim nga anda kouwʉmʉn mbʉ, tetʉng on kona ila telingina, tepa pururum. \v 37 Wote Got ndi, Jisas ni, on kona ila ⱡoporpa kont mundrum wu ei, on kona ila tepa puri nʉpʉrʉm mon! \v 38 Ei kʉn, Isrel wamp angmʉn mbʉ, pilik kun itʉi! Jisas nga mbi ila, uⱡ kit pendpa kili uⱡ ei nga Rʉnang Ik Kai ei, enim kʉn mbo endinmʉn. \v 39 Moses nga mi ik kʉⱡ ndi, tʉn etpa tʉpa, wamp kun kai ni nʉndʉtʉm. Wote ya wu ei, mondʉk pʉtmʉn wamp mbʉ, wamp kun kai nʉtʉm. \v 40 Ei kʉn, enim tʉk mendʉk muⱡʉi! Unt, ik painui wu kʉⱡ nga ik nʉtʉng uⱡ kʉⱡ, enim kʉn omba iti nʉtangga! \v 41 Buk Wingti ei ndi, nimba mel, \q1 ‘Enim Got nga ik mbʉ nʉk, kit mondurmin wamp mbʉ, enim andʉk kuⱡing! Ei nambuⱡ emel, na ndi, enim nga ui ila, uⱡ ti itimp ei, wamp ti ndi, enim kʉn it mat nin ndam, uⱡ ei nga puⱡ ei, enim ndi, kapⱡa mondʉk pili nʉpiling!’” nitim. \p \v 42 Wote, Pol Barnapas raⱡ, ik mbo endkʉⱡ pora ndukʉⱡ, atinga manga kel ni, wak rokʉⱡ pinggil elinggila, wote wamp morung nimbʉ ndi, aldpa mowi kor ti kʉn ok, ik mbʉ nga mat nʉnggil ku nʉtʉng. \v 43 Wamp morung nimbʉ, elpa elpa puⱡʉngina mel, wamp minal kʉn, wamp rʉⱡaip elpa mat, Jura nga uⱡ etmin mbila kʉn ok, Pol kʉn Barnapas raⱡ kʉn, rʉp rorung. Wu raⱡ ndi, wamp mbʉ kʉn, Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, ronduⱡ mundʉk pek muⱡʉi, nʉk man ngorʉnggil. \v 44 Wote, merʉng mowi kor ti kʉn, kona peng ila petmin wamp mbʉ pora, Got ei nga ik ei, pilmin nʉk ruk orung. \v 45 Ui ei kʉn, amp mam ti orung ni, Jura wu mbʉ kandʉk, munt mi telinga, popʉⱡ kulk, Pol nga ik nitim nimbʉ, rok mana nduk, ik mbuldung orunga nʉndʉk etʉng. \v 46 Uⱡ ei mel etʉng ila, wote Pol, Barnapas raⱡ, ronduⱡ mundʉk, punt rok, nʉkʉⱡ mel, “Got nga ik mong ei, enim kuimp tep kundʉp nimbuⱡ. Ei nga wote, en enim ndi, uⱡ nga kʉnt nga kont uⱡ ei, mi ronmin kant ei kʉn, enim wak ropʉn wamp kʉⱡ rʉⱡaip elpa ik ei, kundʉp ninimbʉⱡ. \v 47 Nuim ei ndi, tʉn mi ik ei, Buk Wingti ei ndi, ei mel nimba ngurum, \p ‘Na ndi, enim wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ nga rʉⱡang ei mondunt, ei mel molkʉn, muⱡ kʉmp mbila, Got nga wamp etpa ti uⱡ ei nga, nʉkʉn mekʉn pi!’” nitim. \p \v 48 Wote, wamp rʉⱡaip elpa ok morung nimbʉ, ik kʉⱡ pilik numan ngʉk, Nuim ei nga ik kʉⱡ mbi paka rondrung. Wote, uⱡ nga kʉnt nga kont uⱡ ting wamp mbʉ, kʉmp ropa titim mat ila ok, morung nimbʉ, Got kʉn mondʉk pʉtʉng. \v 49 Nuim ei nga ik ei, kona mbila, ndaip nimba purum. \v 50 Wote, Jura wu nimbʉ ndi, kona peng ila nga rʉp wu nimbʉ kʉn, rʉⱡaip elpa amp mbi mul mbʉ, Got nga mbi paka rondurmun wamp nimbʉ, kunt roⱡungina, Pol Barnapas raⱡ kʉn, nʉk kit mondʉk, enim nga mʉi ila muⱡi nʉmbʉⱡʉnggil mon nʉk, rok makrʉk mundrung. \v 51 Ni kʉn, wu raⱡ en enmbilinga, kʉmp kʉnggʉpʉn nimbʉ, kona ila ndanda ndukʉⱡ, mundkʉⱡ. I etʉk pendkʉⱡ, Andiyok kona ni wak rokʉⱡ, Aikoniyum kona ila purʉnggil. \v 52 Wote, Andiyok kona ila kitip kʉni wamp nimbʉ, Muⱡnga Wingti ei ndi, peka roⱡnga, numan kai pilik, ambulk palk morung. \c 14 \s1 Pol, Barnapas Raⱡ Aikoniyum Kona Ila Kongun Etʉnggil \p \v 1 Aikoniyum kona ila uⱡ tenda ei ku etʉnggil, Pol Barnapas raⱡ, atinga manga kel ila etʉnggil, ni mel mukʉr pukʉⱡ, Got nga ik puⱡ mbʉ nʉk kai monduⱡunggila, Jura wamp na, wamp rʉⱡaip elpa na, Got kʉn mondʉk pʉtʉng. Wamp rʉⱡaip elpa minal ik pilik, tʉk mondʉk pʉtʉng. \v 2 Wote, Jura wamp mat, mondʉk pili napʉtʉng nimbʉ ndi, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kunt roⱡungina, wu ni raⱡ etʉk, numan kit pendʉtʉng. \v 3 Ni kʉn, Pol kʉn Barnapas raⱡ ila molkʉⱡ, ui roⱡ etʉk tʉk mundkʉⱡ, Nuim ei nga ik ronduⱡ mundkʉⱡ nʉtʉnggil. I elinggila kʉn, Nuim ndi, elim ei nga wamp poⱡ ti uⱡ ei, kupa nimba, wu raⱡ ronduⱡ nguⱡnga, uⱡ rʉpndi min ngʉn pi mbʉ etʉnggil. \v 4 I elinggila, kona peng ila wamp nimbʉ palk, orung orung etʉk, wamp mat puk, Jura wamp mbʉ kʉn kup etʉng, wote wamp mat, wu raⱡ kʉn kup etʉng. \p \v 5 Ni kʉn, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kʉn, wote Jura wamp mbʉ kʉn, enim nga rʉp wu mbʉ kʉn, nʉk pendʉk, wu ni raⱡ, ku ndi rop kundamin nʉtʉng. \v 6-7 Wote, wu raⱡ uⱡ ei tʉk mundkʉⱡ, nung nʉkʉⱡ, Laikoniya kona ei nga kona peng ou, Derpi kʉn, Listra raⱡ ila kʉn, wote mʉi kʉmp ila nga nondpa titim mbila purʉnggil. Kona mbila, Rʉnang Ik Kai ei, wamp mbʉ kundʉk nʉtʉnggil. \s1 Wu Raⱡ, Derpi, Kʉn Listra Kona Raⱡ Ila Kongun Etʉnggil \p \v 8 Listra kona ila, elkʉna rumbrʉm wu ti murum. Wu ei, mam ndi, mitim ui ei kʉn i elinga, nombuⱡa mam ʉndi nʉndrʉm. \v 9 Wu ei ndi, kona ila moⱡpa, Pol nga ik nitim ni, kum tepa murum. Pol ndi, wu ei, mong ronduⱡ kandpa kundrum ei, wu ei nga mondpa pili ei, ronduⱡ purum. Uⱡ ei ndi, elim nga kʉmp kit murum ei omba, kai etmba nimba pitim. \v 10 Wote Pol ndi, ik oⱡa ndupa, nimba mel, “Nim oⱡa molkʉn kʉmp kambila,” nitim. I nilinga, tʉngʉnda mint wu ni, oⱡa moⱡpa, kʉmp kambilpa purum. \v 11 Wamp rʉⱡaip mam ti, Pol itim uⱡ ni kandʉk, enim nga Laikoniya ik ila ronduⱡ wi rok, nʉk mel, “Tʉn nga got nʉtmʉn nimbʉ, mʉi kona ila mana ok, akup wamp mel ralk, tʉn kʉn ong,” nʉtʉng. \v 12 Wamp mbʉ ndi, Barnapas mbi tek, Sus nʉk, wote Pol ik puⱡ pendpa nitim ei nga mbi tek, Ermis nʉtʉng. \v 13 Ei kʉn, Sus got ei nga manga wingti ou ei, kona ila nondpa ʉnggʉtʉm. Ei nga, wu pris kona ila morum ei ndi mba, kng kau pela mat kʉn, plawa kuk mat kʉn ranggʉpa, ot ropa mepa omba, kona peng ou ei nga keta puⱡ puⱡ nila urum. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ kʉn elim kʉn, nombuⱡa rʉng wu raⱡ got nʉk pilik mel mbʉ, kaⱡʉp tindiⱡim mundmin nʉk etʉng. \v 14-15 Wote, Pol kʉn Barnapas raⱡ, wamp uⱡ iting pilik etʉng ni pilkʉⱡ kʉn, en enmbil nga muⱡ mbal nimbʉ, ambulk ondkʉⱡ, wamp mou morung nila, tʉkrʉk pukʉⱡ, wi rokʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Enim wu mat ndi, uⱡ ei nambuⱡ emel enmin? Tʉl enim wamp mormin ei mel ku, kapⱡa mormbʉⱡ ei ka! Tʉl enim kʉn, Rʉnang Ik Kai ei, nʉmp nguimbil! Ei ndi, enim etpa rukʉr tangga, uⱡ kurpa enmin mbʉ, tʉk mbuⱡ ngʉk, Got kont morum, muⱡ mʉi na, num kuta kʉn mel kʉⱡ nga, rukrʉng orunga tetʉm mbʉ nga Puⱡ Wu Got, ei kʉn rukʉr peing! \v 16 Unt kor nga ei kʉn, Got ndi, wamp mbʉ kandpa kont elinga, en enim nga numan pʉtmʉn mbʉ mel pep rok andʉrmʉn. \v 17 Wote, Got elim ni, pili nʉpileing nimba mba, mo rui nʉrʉrʉm. Tʉn wamp mbʉ kʉn, uⱡ kai mbʉ etpa, muⱡ kona ila mana nduⱡnga, enim kʉn orung oⱡnga, rʉng kai mbʉ oⱡa orum. Wote rʉng mbʉ, kapⱡa etpa nguⱡnga, enim numan ngʉk ambulk parmin,” nitim. \v 18 Wu ni raⱡ, ik mbʉ nʉtʉnggil ku. Ei wote, wamp rʉⱡaip mam ni, en enim nga mel mbʉ, kaⱡʉp tindiⱡim mundmin nʉk pek kont etʉng. \p \v 19 Wote, Andiyok kʉn Aikoniyum kona raⱡ nga Jura wamp mat ok, wamp morung nimbʉ nga mat nga numan orunga kunt rok nilingina, Pol ku ndi rok, wote konum nʉk pilik, kunt kundi mek, kona peng ei nga, ekit orunga purung. \v 20 Kurum nʉk pʉtʉng ni, wote, mondpa pili wamp nimbʉ ndi, tʉk pok elingina, Pol ni, oⱡa moⱡpa, kona peng ila aldpa rukʉr purum. Wote utʉma orunga, elim kʉn Barnapas raⱡ, Derpi kona ila purʉnggil. \s1 Wu Raⱡ Siriya Nga Kona Peng Andiyok Ila Purʉnggil \p \v 21 Pol, Barnapas raⱡ, Derpi kona ila, Rʉnang Ik Kai ei nilinggila, kitip kʉni wamp minal rukʉr orung. Wote aldpa, Listra, Aikoniyum, Andiyok kona kʉⱡ ila int purʉnggil. \v 22 Kona kʉⱡ ila pukʉⱡ, mondpa pili wamp mbʉ, nʉkʉⱡ ronduⱡ mundkʉⱡ, man ngukʉⱡ, en enim nga mondpa pili ei, ronduⱡ mundʉk, tek muⱡʉi nʉkʉⱡ mel, “Tʉn mbun mindil mbʉ tʉpʉn, wote Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ila rukʉr mbin,” nʉtʉnggil. \v 23 Pol Barnapas wu raⱡ ndi, Got nga rapa tenda ila wamp elpa elpa titim mbila, rʉp wu mbʉ tʉk mondkʉⱡ. Wote, en enmbil rʉng mowi pekʉⱡ, atinga rokʉⱡ, Nuim ei kun mondʉk pʉtʉng rʉp wu nimbʉ tʉkʉⱡ, Nuim ei nga ki ila tendʉtʉnggil. \p \v 24 Wote, Pisiriya kona ila andʉk, uⱡ pora ndukʉⱡ kʉn, Pampiliya kona ila orʉnggil. \v 25 Wote, kona ila pukʉⱡ, Purga kona peng ila Rʉnang Ik Kai ei, nʉk ngukʉⱡ, wote Ataliya kona peng ila mana purʉnggil. \v 26 Wote, Ataliya molkʉⱡ kʉn, nu sip tʉkʉⱡ, Andiyok int purʉnggil. Kona ila nga wu raⱡ, Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, Got ndi, rukʉr tʉpa, kongun itinggil nitim ei mel, akup etʉk pora ndukʉⱡ, rukʉr orʉnggil. \v 27 Wu ni raⱡ, Andiyok ruk okʉⱡ kʉn, Got nga rapa tenda wamp nimbʉ tʉk mou rokʉⱡ, Got ndi, en enmbil kongun ila tʉpa rʉpʉndrʉm ei nga puⱡ ei, nʉk mot ndukʉⱡ, wote wamp rʉⱡaip elpa mondʉk pileing nimba, Got ndi, kumba tʉpa titim uⱡ mbʉ mel, timan rok ngorʉnggil. \v 28 Wote, kona ila nga kitip kʉni wamp mbʉ kʉn, rʉp rok moⱡina, ui minal omba purum. \c 15 \s1 Rapa Tenda Ila Wamp Jerusalem Kona Ila Mou Rorung \p \v 1 Wote, Juriya kona ila wu mat, Andiyok kona ila mana ok, mondpa pili wamp ʉngʉnʉl nimbʉ, ik mbo endʉk, nʉk mel, “Enim Moses nga mi ik ila, kʉng kuptʉi nʉtʉm ei mel iti natʉng ndam, Got ndi, enim etpa rukʉr ti natʉmba,” nʉtʉng. \v 2 I nʉtʉng uⱡ ila, Pol kʉn, Barnapas raⱡ, ik ei pilkʉⱡ, popʉⱡ kulkʉⱡ, wu kʉⱡ kʉn ik palk, ik mura mel mam ti etʉng. Ei kʉn, Pol, Barnapas raⱡ kʉn, Andiyok kona ila mondpa pili wamp mat kapⱡa to rok, Jerusalem oⱡa puk, nombuⱡa rung wu kʉⱡ kʉn, rʉp wu mbʉ kʉn, ik ei nga nʉk tʉk, kun iteing pʉi nʉtʉng. \v 3 Got nga rapa tenda wamp kʉⱡ ndi, wu kʉⱡ tʉk munduⱡina purung. Wote wu kʉⱡ puk, Ponisiya kʉn Sameriya kona mbʉ nga rʉk ila puk, wamp rʉⱡaip elpa numan ropʉl rok, Got kʉn rukʉr orung mbʉ mel, timan rok ngurung. Ik mbʉ timan rok, wamp morung mbʉ nʉk ngʉⱡʉngina, mondpa pili wamp ʉngʉnʉl morung nimbʉ, numan kai pʉtʉng. \v 4 Jerusalem ruk puⱡina, rʉp wu na, nombuⱡa rung wu na, wote Got nga rapa tenda wamp na mbʉ ndi molk, rawe etʉk tʉtʉng. Wote kona ila nga, Got ndi, en enim kʉn kongun itim uⱡ mbʉ mel timan rok, wamp mbʉ ngorʉnggil. \v 5 Wote, mondpa pili wamp mat, wu Perisi kʉⱡ nga rʉⱡaip ila morung kʉⱡ ndi, oⱡa anggilik nʉk mel, “Enim ndi, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ, kʉng kuptʉi nʉk, wote Moses nga mi ik kʉⱡ, pep reing mint, nʉk mbo indʉi!” nʉtʉng. \p \v 6 Ik ei nga, nombuⱡa rung wu mbʉ kʉn, rʉp wu na mbʉ kʉn, nʉmp tʉp kun mundmin nʉk mou rorung. \v 7 Ik minal nʉk pora nduk, Pita ndi, oⱡa anggilpa nimba mel, “Wamp angmʉn! Enim pʉnmin ei, unt kor nga Got ndi, enim nga ruk ting ila, na mbi ropa tʉpa, elim nga Rʉnang Ik Kai ei, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, nʉmp nguⱡmba, wamp mbʉ ik ei pilik tʉk, elim kʉn mondʉk pileing nimba, na rukʉr titim. \v 8 Wote, Got tʉn nga numan mbʉ pora, kandrum wu ei ndi, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ, elim nga ku nimba, Muⱡnga Wingti ei, tʉn ngurum ni mel wamp mbʉ ngurum. \v 9 Got ndi, tʉn Jura wamp mbʉ kʉn, wote wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kʉn, ruk ila oi kan ti, etpa pindi napʉndʉtʉm. Wote, wamp mbʉ nga mondʉk pʉtʉng uⱡ ei ndi, en enim nga numan mbo ei, etpa piral ndurum. \v 10 Uⱡ ei ndi, Got oⱡa tʉk kanmin ek ka! Ei nga wote, enim ndi, uⱡ mbun iti ei, Got nga rapa tenda wamp kʉⱡ kʉn koma rondunmʉn. Tʉn kep, tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ kep, mbun ei mel ti, kapⱡa koma rui nʉrʉmʉn. \v 11 Ei mon! Tʉn mondʉp pilamina, Nuim Jisas nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, tʉn etpa titim ei mel, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ, Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, i ku etpa tʉmba,” nitim. \p \v 12 Wote, Pol Barnapas raⱡ, kongun etʉk andrʉnggil ruk ting ila, Got ndi, uⱡ rʉpndi mat, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kʉn, itim nimbʉ mel timan rokʉⱡ, wamp mbʉ kundʉk nilinggila, wamp mbʉ pilik raka nʉk morung. \v 13 Wote wu raⱡ, ik nʉkʉⱡ pora nduⱡunggila, Jeims ndi, oⱡa ndupa, nimba mel, “Angmʉn! Na ik nimp ent ei, kum tek pilʉiya! \p \v 14 Saimon ndi, enim unt kundpa, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ nga ruk ting ila, Got ndi, elim nga wamp morung kʉⱡ, ekit tʉpa, elim nga rapa tenda wamp mundrum. \v 15-16 Uⱡ ei, painui wu kʉⱡ nga unt nʉtʉng ik kʉⱡ kʉn, omba tenda purum. Buk Wingti ila rok, Nuim ei ndi, nimba mel, \q1 ‘Wote na yant omp, Depit nga manga ʉⱡmbʉⱡ nimba petʉm ei, na ndi rakʉp oⱡa timp. Manga ila mukʉr etpa kit murum mel mbʉ, na ndi, kont mim etʉp, tʉp oⱡa mundimp. \v 17 Ei mel itamba kʉn, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ ndi pora, Nuim ei kuruk uing, ei, mbo wamp kʉⱡ nga, nanim ndi na nga mbi ila tit wamp kʉⱡ mendpʉⱡ. \v 18 Nuim ei ndi, uⱡ kʉⱡ itimp nimba kor nga,’ nitim. \p \v 19 “Ik ei mel petʉm ei nga, na nanim numan ei ndi, pʉnt ei, mbo wamp Got kʉn numan ropʉl rok, Got kʉn rukʉr ping enmin kʉⱡ, etʉp mbun ngui ngʉngʉmin. \v 20 Wamp kʉⱡ kʉn, mon ti ropʉn, ngumbun nimbun mel, kur kit mbʉ nga mbi paka rondʉk, rʉng kaⱡing mbʉ nui nandʉk, wapra uⱡ mbila ok tʉk, kui kʉi mel ti ambulk nuim kan kint ngʉk eng ei, nui nandʉk, wote mema mbʉ mendpʉⱡ nui nʉnʉi! \v 21 Ei, uⱡ kont paka ti mon. Moses nga Mi Ik kʉⱡ kor nga, ik mbo wu mbʉ ndi, kona peng mbila, atinga manga kel tetʉm mbila ik mbʉ, mowi kor ei kʉn, nʉk ngʉⱡʉngina, pʉtmʉn ni ka!” nitim. \s1 Wamp Rʉⱡaip Elpa Mondpa Pili Wamp Kʉⱡ Kʉn, Mon Ti Rok Ngurung \p \v 22 Wote, rʉp wu na, nombuⱡa rung wu na, Got nga rapa tenda ila wamp na mbʉ mou rok, wu mat kʉmp rok tʉk, Pol kʉn Barnapas raⱡ kʉn, Andiyok kona ila rup rok, pʉi nʉk tʉk mondrung. Wote, mondpa pili wamp nimbʉ nga wu kuimbal tʉk ou ndurmʉn. Wote, wu ni raⱡ nga ti, Juras mbi tek, Barsapas nʉtmin, omba wu ti Sailas nʉtmʉn. \v 23 Mon ti, wu raⱡ kʉn ngʉk mundrung. Mon rok, nʉk mel, “Tʉn enim nga ʉngʉnʉl, nombuⱡa rung wu, wote rʉp wu na mbʉ pora moⱡpʉn, rawe ik kai mbʉ nimbun, enim Andiyok kʉn Siriya kʉn Silisiya kona kʉⱡ ila nga wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ nga ruk ting ila mondpa pili wamp mormin kʉⱡ kʉn, ei mel nʉnmʉn. \v 24 Tʉn pilmin ei, tʉn nga wu kat, enim kʉn ok, ik ⱡawa elingina, enim kit pʉtʉng. Uⱡ ei, tʉn ndi, mbo rondpʉn neing ni nʉndʉtmʉn mon. \v 25 Ei nga, tʉn Jerusalem kona ila, Got nga rapa tenda wamp mbʉ, numan omba tenda puⱡnga, wu mat to ropʉn, tʉn nga wu mʉn mul wu kai raⱡ, Pol kʉn Barnapas raⱡ kʉn, rʉp rop tʉp mundunmʉn. \v 26 Pol kʉn Barnapas raⱡ, en enmbil nga mul uⱡ ei, wak rokʉⱡ, kʉⱡʉnggil ei nga pili napilkʉⱡ, kongun etʉnggil. Uⱡ ei ndi, tʉn nga Wu Nuim Jisas Kraist nga mbi ei, paka rondrʉnggil. \v 27 Tʉn ndi, Sailas kʉn Juras raⱡ tʉp mundunmʉn. Wu raⱡ nga keta ila, ik ekit om mbʉ, ik ei, tʉn ndi, mon ronmʉn ik mbʉ ninggil. \v 28-29 Muⱡnga Wingti ei kʉn, tʉn kʉn numan tenda puⱡnga, uⱡ mbʉ pep rok iteing nimbun, mon rok pun ngʉnmʉn. Wote, uⱡ mbun mat elpa, enim nguimin nʉmp pili napʉnmʉn. Ei nga, kurmun rok rʉng ngʉng mbʉ, nui nʉnʉi mon! Mema nui nʉnʉi mon! Wapra rui uⱡ mbila ok tʉk muⱡʉi! Kui kʉi mel mat ambulk mema mondung mbʉ, nui nʉnʉi mon! Enim uⱡ kʉⱡ pilik pep rong ndam, enim kapⱡa muⱡing. Kapⱡa molk, kai mundʉiyo!” nʉtʉng. \p \v 30 Wote, nombuⱡa rung wu ni raⱡ, Andiyok kona ila ruk pukʉⱡ, mondpa pili wamp nimbʉ, tʉk mʉk rok mondkʉⱡ, mon ni ngorunggil. \v 31 Wamp nimbʉ, mon ni, kʉmp rok pʉtʉng mel, enim nga numan orunga nimbʉ, ronduⱡ ngui ik mat murum ila, numan kai pilik, ambulk palk morung. \v 32 Sailas kʉn Juras raⱡ enmbil, ik pai nok etmbil wu raⱡ ndi, molkʉⱡ kʉn, wamp mbʉ ambulk pilkʉⱡ, mbo endkʉⱡ, etʉk ronduⱡ mundʉk etʉnggil. \v 33 Andiyok kona ila ui mat molkʉⱡ, tʉk mundkʉⱡ kʉn, wote mondpa pili wamp ʉngʉnʉl mbʉ ndi, ki tʉk, etʉk kai etʉk munduⱡina, enmbil molk, orʉnggil kona ila wamp nimbʉ kʉn, int purʉnggil. \v 34 Wote, Sailas elim nga numan ei ndi, kona ila muⱡimp nimba pitim. \v 35 Pol kʉn Barnapas raⱡ, ui ou ndupa, Andiyok kona ila wamp mat kʉn, pʉi molk kʉn, Nuim ei nga Rʉnang Ik Kai ei, nʉk ngukʉⱡ, ik mbo endʉk etʉnggil. \s1 Pol Kʉn Barnapas Raⱡ, Ik Polkʉⱡ, Elpa Elpa Purʉnggil \p \v 36 Ui mat omba puⱡnga, Pol ndi, Barnapas kundpa, nimba mel, “Nuim ei nga rʉnang ik ei, nʉmp ngurumbʉⱡ kona peng nimbila, wamp mbʉ etʉk mormin mel nant ei, kʉnʉmbil yant pambuⱡ,” nitim. \v 37-38 Ei kʉn, Barnapas ndi, wu Jon mbi ti tek, Mak nʉtmin ei, tʉp mep mbi nimba pitim. Wote Pol ndi, mon nimba pitim ei, nambuⱡ emel, wu ei ndi, en enmbil Pampiliya kona ila, wak ropa mondpa, kelpa purum. Ei nga, tʉl ndi, wu ei, tʉp mep pi nʉpʉmbil, nitim. \v 39-40 Ik puⱡ ila, wu raⱡ ik polkʉⱡ, elpa elpa purʉnggil. Barnapas ndi, Jon Mak tʉpa mepa nu sip tʉpa, Saipras puⱡnga, wote Pol ndi, Sailas tʉpa, mepa purum. Mondpa pili wamp mbʉ ndi, Nuim ei nga wamp poⱡ ti uⱡ ila pʉl, nʉtʉng. \v 41 Wote Pol ni, Siriya kʉn Silisiya kona raⱡ nga rapa tenda wamp mbʉ kʉn, Got nga ik ei, wote nimba, ndoimp rondpa purum. \c 16 \s1 Timoti Ni, Pol Kʉn Omba Kup Itim \p \v 1 Wote Pol ni, Derpi kʉn Listra kona raⱡ ila, purum kona ila, mondpa pili wu Timoti ni, ti murum. Wu ei nga mam ei, Jura amp mondpa pili amp ei. Wote tipam ei, Grik wu ei. \v 2 Listra, Aikoniyum kona raⱡ nga ʉngʉnʉl wamp mbʉ ndi, Timoti nga kaip nʉndʉtʉng. \v 3 Pol ndi, Timoti mep mbi nimba pitim ei nga, Jura wamp kʉng kupti uⱡ ei nga inditim. Ei nambuⱡ emel, Jura wamp kʉng kupti uⱡ ei nga, ei mel morunggil kona ila, Jura wamp petmin mbʉ ndi, Timoti nga tipam Grik wu ei, pilik pora ndurung. \v 4 Wu kʉⱡ, kona peng mbila puk kʉn, mi ik mat, unt Jerusalem kona ila nombuⱡa rʉng wu na, rʉp wu na mbʉ mou rok molk, nʉk pendʉtmʉn ik mbʉ, mondpa pili wamp mbʉ, pep rʉi nʉtʉng. \v 5 I elingina, rapa tenda wamp mbʉ nga mondpa pili mbʉ ronduⱡ puⱡnga, wote wamp kont nga rʉk rʉk oⱡungina, wamp rʉⱡaip ei, mam itim. \s1 Trowas Kona Ila Pol Ur Kump Mel Etpa Kʉndrʉm \p \v 6 Pergiya kʉn Galesiya kona raⱡ nga ruk ting ila puⱡina, Muⱡnga Wingti ei ndi, Eisiya kona ila nga ik mbo indi nʉndʉi, mon nitim. \v 7 Wu kʉⱡ, Misiya nga mʉi oi ila ruk oⱡina, wote Jisas nga Muⱡnga ei ndi, Bitiniya kona ila pi nʉpʉi, mon nitim. \v 8 Wote, Misiya kona ila ok, nombuⱡa mam ila kun puk, Trowas ekit purung. \v 9 Ei kʉn rumbuldi, Pol ur kump mel etpa kʉndrʉm. Masaroniya wu ti, Pol kʉn kont kaimp ik ranggʉpa, nimba mel, “Nim num kuta puⱡa rokʉn, Masaroniya kona ila okʉn, tʉn tʉkʉn rʉpʉndʉn ka!” nitim. \v 10 Pol ur kump mel, etpa kanduⱡnga kʉn, tʉn Masaroniya kona ila mbin ei nga, tʉkrʉp tʉp kun itmʉn. Ei nambuⱡ emel, Got ndi, tʉn met kona ila, Rʉnang Ik Kai ei, nʉmp ngʉmin nimba, tʉn wi rurum. \s1 Pilipai Kona Ila Amp Litiya Numan Ropʉl Rurum \p \v 11 Tʉn Trowas kona ila moⱡpʉn, nu sip tʉpʉn kun puⱡa ropʉn, Samotres kona ila purmun. Wote utʉma orunga, Niyapolis kona ila purmʉn. \v 12 Wote, tʉn kona ei, wak ropʉn, Pilipai kona peng ila purmun. Kona peng ei, Rom kona ila gapman ei ndi, rup itim. Wote, Masaroniya mʉi kona ou ei nga kona peng ou ei, kona ila moⱡpʉn, ui mat tʉp mundurmʉn. \v 13 Wote, mowi kor ei kʉn, kona peng ei, wak ropʉn ekit mbun. Nu wʉr orunga, ekit mbun. Wote, Jura wamp atinga rormin kona ila tetʉm, nʉmp pilpʉn kurʉp purmʉn. Ei kʉn, amp mat, nu ʉldʉ ila, mou rok morung kandʉp tʉpʉn, ik mat nʉtmʉn. \v 14 Ei kʉn, amp ik kum tetʉng kʉⱡ nga amp ti, Taiyataira kona peng ila amp, Litiya nʉtmʉn. Amp ei, muⱡ mbʉnʉng mbʉ, rarʉp ropa etʉm. Wote, Got nga mbi paka ropa itim ku. Ei kʉn, Nuim ei ndi, amp ei nga numan orunga kumba tilinga, Pol nga ik nitim nimbʉ, kum titim. \v 15 Wote, amp ei kʉn, elim nga manga tenda wamp mbʉ, nu tʉtʉng. Wote tʉn kundpa, nimba mel, “Enim na Nuim ei kʉn, kupa mondʉp pʉt nʉk piling ndam, na nga mang kona muⱡamin wʉi!” nitim. Nimba kʉn, ama ronduⱡ mundpa nilinga, tʉn teng ndup purmun. \s1 Pol Kʉn Sailas Raⱡ, Pilipai Kona Ila Tʉk Kan Ngurung \p \v 16 Ui ti kʉn, atinga rormin kona nila puⱡmina, nombuⱡa mana ila, kindmant amp wendʉp ti, rukʉr orunga, kur kit ti ndi moⱡpa, uⱡ wote, pemba mbʉ nga kandpa nimba etʉm amp ni, tʉn kandpa nitim. Amp wendʉp ei ndi, uⱡ mbʉ mel elinga, elim rʉp etmin wu mbʉ, ku moni minal tʉtmʉn. \v 17 Ambuⱡa ei, tʉn Pol min purmun ila, akil tepa omba, ke nimba mel, “Wu kʉⱡ, Got Oⱡa Kupa morum ei nga, kongun wu mbʉ! Wu mbʉ ndi, enim wamp mbʉ, Got ndi, etpa tʉmba ei nga, nʉk nguing onmʉn!” nitim. \v 18 Ambuⱡa ei ndi, ik ei mel nilinga, ui ou ndupa, omba purum ila, Pol run kuⱡpa tʉpa, ropʉl ropa, kur kit ni kundpa, nimba mel, “Jisas Kraist nga mbi ila, na nim kundʉp nʉnt. Ambuⱡa ei, wak rokʉn, kelik ekit pa!” nitim. I nilinga, kur kit ni ndi, ambuⱡa ni, wak ropa omba, ekit purum. \v 19 Ambuⱡa ei, rʉt etmin puⱡ wu nimbʉ, kandrung ei, en enim nga ku moni tʉtmʉn nombuⱡa mam ei, etpa kumba pendʉtʉng ila, popʉⱡ kulk, Pol kʉn Sailas raⱡ, imp molk, kunt kundi mek, wamp minal morung kona ila, kot pʉtmʉn wu ou mbʉ kʉn purung. \v 20 Mek puk, kot pʉtmʉn wu mbʉ kʉn mondʉk, nʉk mel, “Jura wu raⱡ ndi, tʉn nga kona peng ila etkʉⱡ, mong pindinggil enmbil. \v 21 Wu raⱡ ndi, tʉn Rom kona ila wamp mbʉ, mi pendʉtmʉn uⱡ mbʉ, mbo endʉnmbil uⱡ mbʉ, kapⱡa tʉn pilip tʉpʉn, pep ruimin mel mon!” nʉtʉng. \v 22 Wamp minal morung nimbʉ ndi, Pol kʉn Sailas raⱡ, ik mura nguk, wote kot pʉtʉng wu nimbʉ ndi, wu raⱡ nga muⱡ mbal mbʉ, potʉk mundʉk, tʉmbʉⱡ ndi rʉi nʉtʉng. \v 23 Wu raⱡ tʉmbʉⱡ ndi, ambulk pilik rok, wote tʉk kan manga ila pendʉk, kan manga rʉp etʉm wu ni kundʉk, rʉp ronduⱡ mundkʉn iti nʉtʉng. \v 24 Kan manga rʉp wu ni ndi, ik ronduⱡ mundʉk nʉtʉng ni pilpa, wu raⱡ manga kʉkaⱡ rukʉr orunga ila, tʉpa ruk ndupa, wu raⱡ nga kʉmp kʉⱡ tʉpa, nde plang ronduⱡ ila kan ngumba pinditim. \v 25 Wote, ou rumbuldi ei kʉn, Pol Sailas raⱡ, Got kʉn kinan atinga raⱡ elinggila, kan manga ila rʉp rok petʉng wu nimbʉ, kum tek pʉtʉng. \v 26 Ei kʉn, tʉngʉnda mint, kona kilimbʉmp ambuⱡpa pilpa etpa, kan manga ni, akpa ʉⱡmbʉⱡ nimba itim. Ni kʉn, tʉngʉnda mint, kan manga keta puⱡ puⱡ nimbʉ, elim kumba tilinga, wote kan ngurung wamp nimbʉ nga kan sen mbʉ, elim ndi potpa omba mana purum. \v 27 Ni kʉn, kan manga rʉp etʉm wu ni, rʉt nimba kʉndrʉm ei, manga kumba nimbʉ, wei titim ila, kan manga petʉng wu nimbʉ, nʉng nʉk pung nimba pitim. Pilpa kʉn, elim nga koiya ou pinditim ni, ekit tʉpa, elim ropa kondʉmba itim. \v 28 I etmba elinga, Pol ndi, ronduⱡ wi ropa, nimba mel, “Tʉn pora mormʉn kʉn, nim ninim rokʉn kundi nʉkʉndi mon!” nitim. \p \v 29 Ni kʉn, kan manga rʉp wu ni ndi, kiya kandʉk, mek wʉiya nimba, elim ni mundmong etpa, tʉkrʉpa mba, Pol Sailas raⱡ nga kʉmp puⱡ ila rumʉⱡi pitim. \v 30 Wote, wu raⱡ tʉpa mepa, pena mba waldpa, nimba mel, “Wu nuim raⱡ ye! Na namba uⱡ ti itamba kʉn, Got ndi, na etpa tʉmba nda?” nitim. \p \v 31 Wote, wu raⱡ ndi, punt rokʉⱡ, nʉkʉⱡ mel, “Nim ndi, Nuim Jisas mondkʉn pilana kʉn, Got ndi, nim etpa tʉpa, wote nim nga wamp mbo kʉⱡ pora etpa tʉmba ku!” nʉtʉnggil. \v 32 Wote, wu raⱡ ndi, Nuim ei nga Rʉnang Ik Kai ei, wu ei kʉn, elim nga wamp mbo kʉⱡ kʉn, kʉndʉk nʉtʉnggil. \v 33 Ei kʉn, ant tenda ila rumbuldi, rʉp wu ni ndi, wu raⱡ nga kip mondrʉnggil kona nimbʉ mepa mba, ⱡumʉi rundrum. Wote elim kʉn, elim nga wamp mbo nimbʉ kʉn, pʉi nu tʉtʉng. \v 34 Wote, wu raⱡ mepa mba, elim nga manga kʉkaⱡ oⱡa orunga ila, mondpa rʉng inditim. Wu ni elim kʉn, elim nga wamp mbo kʉⱡ kʉn, pʉi numan kai pilik morung. Nambuⱡ emel, en enim Got kʉn mondʉk pʉtʉng ei nga etʉng. \p \v 35 Wote mʉkʉlmʉ unt, kot pʉtʉng wu nimbʉ ndi, Rom kona ila el wu mat tʉk mundʉk, kan manga rʉp wu ni kundʉk, nʉk mel, “Wu raⱡ tʉkʉn ekit mundi!” nʉtʉng. \v 36 Wote, kan manga nokundrum wu ni ndi, Pol kundpa, nimba mel, “Kot pʉtmʉn wu nimbʉ ndi, nim kʉn Sailas raⱡ, tʉk ekit ndui nʉnmin. Ei kʉn, enmbil numan wang ndukʉⱡ pʉl!” nitim. \p \v 37 Ni wote, Pol ndi, el wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Tʉl Rom mʉi puⱡ wu raⱡ! Tʉl mong tʉtʉmbʉⱡ ei nga puⱡ ti, kandʉk ti natʉk, kai kandʉk wamp morung pena ila kanda rok, wote tʉk kan manga ila pendʉtʉng. Wote, akup uⱡ ei, kamblik pendʉk, tʉl mo rok, tʉk ekit nduing enmin ei? Ei kapⱡa mon! Rom gapman nga kot pʉtmʉn wu kʉⱡ ndi, en enim ok, tʉl tʉk ekit ndeing weing!” nitim. \p \v 38 Wote, el wu ni kʉⱡ, ik nitim kʉⱡ mek int puk, kot pʉtmʉn wu ni kʉⱡ, kundʉk nʉtʉng. Wote, Pol Sailas raⱡ, Rom mʉi puⱡ wu raⱡ nilingina, kot pʉtmʉn wu ni kʉⱡ, ik ei pilik mundmong etʉng. \v 39 Wote, kot pʉtʉng wu nimbʉ puk, wu raⱡ kʉn, ⱡawa itmin nʉk, kont kulk, ⱡawa itmin wu raⱡ kan manga ila, tʉk mek ekit puk, kona peng ni, wak rokʉⱡ, kelik pʉl nʉtʉng. \v 40 Ni kʉn, Pol Sailas raⱡ, kan manga ni, wak rokʉⱡ, amp Litiya nga mang kona purʉnggil. Kona ila nga mondpa pili wamp morung nimbʉ, ik kai mbʉ nʉkʉⱡ, ndoimp rondkʉⱡ kʉn, wote kona ei, wak rokʉⱡ purʉnggil. \c 17 \s1 Tesalonaika Kona Ila Orʉnggil \p \v 1 Wote, Pol Sailas raⱡ, Ampipolis kona ila pukʉⱡ pendkʉⱡ, Apoloniya pukʉⱡ, wote Tesalonaika kona ila purʉnggil. Kona ila Jura wamp kʉⱡ nga atinga manga kel ti, murum ila purʉnggil. \v 2-3 Pol elim ʉndrʉm mbila, itim uⱡ ni mel, atinga manga kel ila kuimp tepa purum. Kona ila mba moⱡpa, mowi kor rumbʉⱡ raldika moⱡpa, wamp mbʉ kʉn, Got nga ik mong mat, Buk Wingti ila petʉm mbʉ, ekit tʉpa, kundpa nimba. Wote, Got nga ik puⱡ mbʉ, nimba mot ndupa, wu Mesaiya ei, mindil nomba koⱡpa, wote ⱡoporpa omba purum ik mbʉ nga nimba, piral ndupa, ei mel nitim, “Enim puⱡ nimp ngunt wu ei, Jisas ei, Got nga ngurum wu Mesaiya,” nitim. \v 4 Ni kʉn, Jura wamp mat ik ei, pilik mondʉk pʉtʉng nimbʉ, wote Grik wamp mat, Got nga mbi paka rondʉk etmin nimbʉ ok, Pol kʉn Sailas raⱡ kʉn kup etʉng. Wote, wu nuim mbʉ nga ambʉmʉl nimbʉ, i ku etʉk ok, kup etʉng. \p \v 5 Wote, Jura wamp nimbʉ, wʉlʉk rok, kona peng ei nga nombuⱡa ʉldʉ mbila ik kindʉp wamp na, wamp wʉlʉ morung mbʉ, andʉk ruk tʉk mou rorung. I etʉk kʉn, kona peng ila etʉk ik pendʉk puk, wu Jeison nga manga e, i tʉk pok etʉk, manga ambulk, Pol, Sailas raⱡ, ila pek moⱡʉnggil ndam, imp moⱡʉp tʉpʉn, mep ekit mbun wamp mbʉ nguimin nʉk etʉng. \v 6-7 Ni wote, wu raⱡ, kandʉk ti natʉk, wu Jeison kʉn mondpa pili wamp mat kʉn, imp molk, kunt kundi mek puk, kona peng ei nga wu ou mbʉ kʉn mondʉk, ronduⱡ wi rok, nʉk mel, “Wu kʉⱡ ndi, muⱡ uⱡ mbila pora, uⱡ kit mbʉ etʉk andʉrmʉn! Akup ya tʉn nga kona peng ou ila oⱡina, wote wu Jeison ndi, wu kʉⱡ tʉpa, elim nga manga ila pendʉm. Wu kʉⱡ ndi, tʉn nga Rom wu nuim mumuk Sisa ei nga nʉtʉm ik kʉⱡ, rok akʉk, wu king elpa ti morum, nʉng ei nga mbi ei Jisas,” nʉtʉng. \v 8 Wote, ik kʉⱡ mel nilingina, kona peng ila rʉp wu na, wamp ok paⱡa petʉng nimbʉ orunga, ik ou ndupa, nʉtʉng. \v 9 Ei kʉn, kona peng ila wu ou mbʉ ndi, wu Jeison kʉn mondpa pili wamp mbʉ kʉn, orunga ku moni mat ngangina kʉn, wak rop mundmin nʉtʉng. \s1 Pol Kʉn Sailas Raⱡ, Beriya Kona Ila Orʉnggil \p \v 10 Kona rumbʉⱡ roⱡnga, Pol kʉn Sailas mbʉ raⱡ, mondpa pili wamp nimbʉ ndi, tʉk Beriya kona ila mundrung. Wote, kona ila ruk pukʉⱡ kʉn, Jura wamp mbʉ nga atinga manga kel ila purʉnggil. \v 11 Beriya kona ila Jura wamp petmin nimbʉ, Tesalonaika kona ila Jura wamp nimbʉ mel mon, wamp mbʉ wamp kai. Ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ numan kun petʉm wamp mbʉ morung, Tesalonaika kona ila wamp mel mon. Wu raⱡ, ik nʉtʉnggil mbʉ, kum tek, wote rumbʉⱡ ui mbila rʉk rʉk, Pol nga ik nitim mbʉ, kupa, muna kol nda nʉk, Got nga Buk Wingti ila rorung ei mel kombulk, kʉmp tʉk kandrung. \v 12 Ei kʉn, Jura wamp puⱡi kʉn, wote kona ila Grik wu nuim mat nga ambʉmʉl mbʉ kʉn, Grik wu mat kʉn, ik ei pilik mondʉk pʉtʉng. \p \v 13 Wote Pol ndi, Beriya kona ila Got nga ik ei, nimba ngonum nʉtʉng ik ei, Tesalonaika kona ila Jura wu mbʉ ndi, pilik kʉn, Beriya kona puk, wamp mbʉ kunt kan etʉk ik pendʉtʉng. \v 14 I elingina, mondpa pili wamp ʉngʉnʉl nimbʉ ndi, Pol tʉkrʉk tʉk, mek puk, num kuta ʉldʉ ila mundrung. Wote, Sailas kʉn Timoti raⱡ, Beriya kona ila morʉnggil. \v 15 Wote Pol mep, int nduimin nʉk purung. Wu kʉⱡ mek puk, Atins kona ila puk, wak rok yant orung. Ok kʉn, Pol ndi, Sailas, Timoti raⱡ, elim kʉn nundpa, akil tek wunggil nimba, rung mundrum ik nimbʉ, kundʉk nʉtʉng. \s1 Pol, Atins Kona Ila, Got nga Ik Puⱡ Nimba Ngurum \p \v 16 Pol, Atins kona ila Sailas kʉn, Timoti raⱡ nokundpa moⱡpa, kʉndrʉm mel, kona peng ou ila, kur atinga uⱡ ei nga, minal etʉng ila kandpa, Pol ni munt mi titim. \v 17 Uⱡ ei kandpa kʉn, atinga manga titim ila, Jura wamp na, wamp rʉⱡaip elpa na mat, Got nga mbi paka rondʉrmʉn morung wamp nimbʉ kʉn, Got nga Rʉnang Ik Kai mbʉ, nimba ngurum. Wote rʉnggilmʉ mbila, wamp mou rok etmin kona mbila moⱡpa, elim nga ik kum ting orung mbʉ, wamp mbʉ, Rʉnang Ik Kai mbʉ, nimba ngurum ku. \v 18 Wote, kona ila nga, Epikuriyan kʉn, Stowik uⱡ elpa raⱡ nga numan pep rok etmin ik mbo wu kat ndi, Pol nga ik nitim mbʉ rok, akʉk nʉk mel, “Ik puⱡaka mat ninim mbʉ, namba ik mat ninim nda?” nʉtʉng. Wote, wu mat ndi, nʉk mel, “Muna kona elpa mat ila nga got mormin mbʉ nga nʉndnʉm nda?” nʉtʉng. I nʉtʉng, ei nambuⱡ emel, Pol ndi, Jisas koⱡpa, wote ⱡoporpa omba purum nitim ik ei nga, pilik nʉtʉng. \v 19 Wote, Pol tʉk mek puk, Eriyopokas mou rormin komnga mondʉk, nʉk mel, “Nim ik kont kat, wamp mbo rondʉn mbʉ, tʉn nʉkʉn ngana, pilamin! \v 20 Tʉn pili napʉtmʉn ik mat nilinga pʉnmʉn mbʉ, na puⱡ mbʉ nʉkʉn, mot ndana, pilamin!” nʉtʉng. \v 21 (Atins mʉi puⱡ wamp mbʉ kep, wote kona elpa mbila nga wamp ok, Atins pek mormin mbʉ ndi kep, ik kont ti ruk orum, ei nga nʉk, wote nʉtmin mbila, kum tek iting mbʉ nga numan ngormin). \p \v 22 Eriyopokas wu mou rok morung nila, Pol ndi, oⱡa anggilpa, nimba mel, “Enim Atins wamp mbʉ, mbi paka rui uⱡ mbila ronduⱡ puk mormin. \v 23 Ei nambuⱡ emel, na enim nga kona peng ila andʉp kant ei, enim nga mbi paka rormin kona mbʉ nga kona tila mbo kʉndʉr ei, rat pol wingti ila mon kat rok, ‘Got pili napʉtmʉn ti nga kona ei,’ nʉk rok mondrung. Enim ndi, Got pili napʉtmʉn ti kʉn, mbi paka rormin nʉtmin. Got ni kupa morum ei nga ik ei, enim kundʉp namp pilʉi! \p \v 24 Ya mʉi ei kʉn, mʉi ei nga rukʉr tetʉm mbʉ nga mim itim Got ei, muⱡ mʉi raⱡ nga Nuim morum. Wote elim ndi, wamp nga manga wingti ou rakurmin mbila muⱡi nambrʉm. \v 25 Muna Got mel ti monduⱡnga, wamp ti ndi, ngumba tʉpa rupʉndi napʉndrʉm mon. El elim ndi, tʉn wamp mbʉ orunga, kont mba mul uⱡ ei nga muⱡnga ei kʉn, wote mel mbʉ pora tʉn ngorum. \v 26 Wu tenda ei nga mema ila, akup wamp mbo elpa elpa mbʉ, mʉi kʉmp mbila pora, kaⱡʉp tʉpʉn yant yant onmʉn. Elim ndi, wamp mbʉ nga ui pendpa, pek muⱡing kona mbi mbʉ, kʉmp tʉpa elpa elpa ngurum. \v 27 I itim ei, ei nambuⱡ emel, wamp mbʉ ndi, Got elim kuruk kandʉk, teing nimba itim. Wote, i etʉk kʉn, elim ni, ruⱡ etpa morum nʉmp pili nʉpilmʉn nimba itim. \v 28 Unt, wu ti ndi, nimba mel, ‘Elim nga ronduⱡ ila, kont mbun monmun, wote nombuⱡa andinmʉn,’ nitim. Wote ti, en enim nga mon rormun wu mat ndi, nʉk mel, ‘Tʉn elim nga kangambuⱡa mbʉ, ku nʉtʉm,’ nʉtʉng. \p \v 29 Ei kupa, tʉn Got nga kangambuⱡa mbʉ. Ei nga, tʉn ndi pilpʉn, Got ei, wamp nga ki raⱡ ndi, gol na, silpa na, ku na mbʉ ndi, mim etmin mbʉ, got nʉmp pili nʉpʉlmʉn. \v 30 Unt wamp uⱡ mbʉ, pili napilik etʉng ei, Got ndi, kandpa kui itim. Wote akup, Got ndi, ronduⱡ mundpa, wamp mbʉ, orunga uⱡ kit mbʉ, wak rok, numan ropʉl reing nʉtʉm. \v 31 Elim ndi, to ropa pinditim ui ila, elim nga mbi ropa titim wu ei ndi, wamp mbʉ orunga, en enim nga etmin uⱡ mbila, kun kʉmp tʉmba. Elim nga wu ei, pilpʉn poⱡ ndupʉn, itʉmin nimba kʉn, wu ei, on kona ila, ⱡoporpa tʉpa mundrum,” nitim. \v 32 Ni kʉn, Pol ndi, wamp on kona ila, ⱡoporpa omba purum nitim ik ei, wamp mat ndi, pilik tʉk, ik kuldʉtʉng. Wote wamp mat ndi, Pol kundʉk, nʉk mel, “Nim nʉn ik kʉⱡ nga aldpa, tʉn nʉk ngui!” nʉtʉng. \v 33 Wote Pol ndi, mou rok morung kona ni, wak ropa kelpa purum. \v 34 Wamp mat, Pol nga ik nitim mbʉ, pilik mondʉk, pʉtʉng nimbʉ ok, wote Pol kʉn, kup etʉng. Wamp kʉⱡ nga ti, wu Daiyonaisiyas, wu ei Eriyopokas komnga ila kaunsil morum. Ti, amp ti mbi tek, Damaris nʉtʉng ei kʉn, wamp mat kʉn, pʉi mondʉk pʉtʉng ku. \c 18 \s1 Pol Korin Kona Ila Purum \p \v 1 Wote ei kʉn, Pol Atins kona ei, wak ropa, Korin kona ila purum. \v 2-3 Kona ila mba, Pontas kona ila, metʉng Jura wu ti, mbi tek, Akuila nʉtʉng ei, kandpa titim. Wu ei kʉn, ambʉm Prisila raⱡ, Itali kona ei, wak rokʉⱡ orʉnggil. Ei nambuⱡ emel, Rom kona ila gapman wu nuim Klautiyas ndi, Jura wamp, Rom kona ila petʉng mbʉ ok, ekit pʉi nitim. Wote Pol mba, wamp raⱡ kandpa tʉpa, wamp raⱡ, wote elim kongun etʉm ei mel, kng kau kʉng mim etmbil kona ila, tʉpa rapundpa etpa murum. \v 4 Moⱡpa, mowi kor nimbʉ kʉn, Jura wamp nga atinga manga mbila, Jura wamp na, Grik wamp na mbʉ nga mondpa pili orunga, ropa rut ndupa, ik mbo inditim. \p \v 5 Wote, Sailas kʉn Timoti raⱡ, Masaroniya kona ei, wak rokʉⱡ orʉnggil. Ni kʉn, Pol ndi, rumbʉⱡ ant ui mbila rʉk rʉk, Got nga Rʉnang ik kai ei, nimba para ndurum. Para ndupa, nimba mel, Jisas ni, wu Mesaiya ei nga Rʉnang Ik Kai ei, ronduⱡ mundpa nitim. \v 6 Ei kʉn, Pol nga ik nitim nimbʉ, akʉk, ik mbuldung orunga nʉndʉk elingina, Pol ndi, wamp elim nga muⱡ mbal mbʉ, ndanda ndupa, nimba mel, “Enim Got kʉn, kan puⱡa rong ndam, na nga ⱡawa ti mon. En enim nga ⱡawa ei! Na nga ik ti ila, pi napʉtʉm. Akup ya ei kʉn, na wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn mbi!” nitim. \p \v 7 Wote, Pol atinga manga kel ei, wak ropa, mbo wu Taitas Jastas ni ti ei, Got nga mbi paka rondpa itim ei nga mang kona purum. Wu ei nga manga ei, Jura wamp kʉⱡ nga atinga manga kel morum ila, nundpa anggʉtʉm. \v 8 Ni kʉn, Krispas ni wu ei, Jura wamp kʉⱡ nga atinga manga kel ila rʉp wu ei murum. Wu ei, elim nga manga tenda ila mondpa pili wamp mbʉ kʉn, wote Korin kona ila wamp minal kʉn, Pol nga ik nitim ei, mondʉk pilik, wote nu tʉtʉng. \p \v 9-10 Rumbʉⱡ ti kʉn, Pol mong mel kʉndrum ei, Nuim ei ndi, elim kundpa, nimba mel, “Nim mundmong etkʉn, ik ei nʉn ei nga, keta mʉn kʉn, muⱡi nʉmbʉⱡi! Ik ei tʉkʉn, pena ila, ik nʉn mbʉ mel ni, wak rui nʉri! Ei nambuⱡ emel, na nim kʉn muⱡimp! Wamp ti ndi, nim rui narʉmba. Ei nambuⱡ emel, ya kona peng ila wamp minal, na nga wamp mormin,” nitim. \v 11 Ni kʉn, Pol Korin kona ila wamp mbʉ, Got nga ik mbo endpa moⱡnga, pana ti, wote kalimp 6 omba purum. \p \v 12-13 Wote, wu Galiyo ni, Rom (gapman) ndi, nokundrum mʉi Akeiya ila wu nuim murum. Ni kʉn, Jura wamp mbʉ ok, mou rok, Pol ni, imp molk mek puk, kot endʉk, nʉk mel, “Wu ei ndi, Got nga mbi paka rundʉmʉn nimba, mi ik petʉm ei mel, pep rui narʉpa, ik ti mel ku mbo endnʉm,” nʉtʉng. \v 14 Ni kʉn, Pol ik nimp nimba elinga, wu Galiyo ndi, Jura wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Wu ei, uⱡ kit mat etpa, Rom kona ei nga mi ik ti ropa, puⱡa ropa elinga ndam, enim Jura wamp mbʉ nga, ik ei kum telʉmba. \v 15 Ei nga wote, ya ik penim uⱡ ei, enim nga ik ei kʉn, mbi ei kʉn, wote en enim nga ik petʉm kʉⱡ nga nʉnmʉn kant ei kʉn, int mana, en enim nʉk kun itʉi! Na uⱡ mbʉ nga kʉmp timp mel, kapⱡa mon!” nitim. \v 16 Ei mel nimba kʉn, wamp mbʉ, kot kona ila makrʉpa tʉpa, pena ndurum. \v 17 I nilinga, popʉⱡ kulk, wamp mbʉ ndi, Jura wamp kʉⱡ nga atinga manga ei nga rʉp wu Sostinis ni, atinga manga keta ila imp molk, tʉk mek puk, kot kona ila, tʉmbʉⱡ ndi rorung. Uⱡ etʉng nimbʉ, wote wu Galiyo ndi, kandpa kui etpa, ik ti ni nʉndʉtʉm. \s1 Pol, Andiyok Kona Ila Int Purum \p \v 18 Pol Korin kona ila moⱡnga, rumbʉⱡ ou ndupa mel, omba purum. Wote, Korin kona ila mondpa pili wamp ʉngʉnʉl nimbʉ, wak ropa, Siriya kona ila mbi nimba elinga, Prisila kʉn Akuila raⱡ rʉp rok, nu sip ila purung. Nu sip ila oⱡa pi nʉpi kʉn, Senkreya kona ila moⱡpa, elim nga peng ndi pek rurum. Ei nambuⱡ emel, elim Got kʉn uⱡ ti itimp nimba, ronduⱡ mondrum ei nga itim. \v 19 Wote, Episis kona ila ruk puⱡʉngina, Pol ndi, Prisila kʉn Akuila raⱡ, kona ila wak rurum. Elim ni, Jura wamp mbʉ nga atinga manga ʉnggʉtʉm kona ila mba, Jura wamp mbʉ kʉn, ik nitim. \v 20 Wamp mbʉ ndi, Pol en enim kʉn, ui mat ou ndupa muⱡamin nʉk waldʉtʉng. Ei wote, Pol ndi, elim kapⱡa muⱡi nʉmbʉⱡimp nitim. \v 21 Wote, mba etpa wamp mbʉ, rawe etpa nimba mel, “Enim nʉnmʉn ei mel, Got ndi, kapⱡa nimba pilim ndam, wote na enim kʉn yant uimp,” nitim. I nimba kʉn, Episis kona ila wak ropa, nu sip tʉpa purum. \v 22 Wote, Sesariya kona ila ruk mba kʉn, Jerusalem mba, Got nga rapa tenda wamp kʉⱡ, ik rungʉndʉpa pendpa, wote Andiyok kona ila purum. \v 23 Wote ni kʉn, ant ui mat ou ndupa, Andiyok kona ila moⱡpa, tʉpa mundpa, wote wak ropa, Galesiya kʉn Pergiya kona raⱡ nga ruk tetʉm kona mbila andpa, mondpa pili wamp mbʉ, ronduⱡ ngumba, Jisas nga ik ei, kundpa nitim. \s1 Wu Apolus Ni, Episis kʉn Korin Kona Raⱡ Ila, Got Nga Ik Mbʉ Nitim. \p \v 24 Ei kʉn, Aliksendriya kona ila, Jura wu ti metʉng ei, mbi tek, Apolus nʉtʉng ni, Episis kona ila urum. Wu ei, Got nga timan ik, unt nga mbʉ, pilpa kitim. Wote ik mbʉ, pilpa kongundpa ku nitim. \v 25 Wu ei, Nuim ei nga uⱡ mbila, unt ambulk pilik, mbo rondrung ei nga ronduⱡ ei, tepa moⱡpa, Jisas nga itim uⱡ mbʉ kʉn, wamp mbʉ mbo inditim. Wote, el elim Jon ndi, wamp nu tindpa itim uⱡ mbʉ nga timan ei, mendpʉⱡ pitim. \v 26 Wote, atinga manga kel ila wamp mbʉ nga mundmong iti natʉpa, ronduⱡ mundpa ik nitim. Ei kʉn, Prisila kʉn Akuila raⱡ ndi, wu ei nga nitim ik ni pilkʉⱡ, wu ei, tʉkʉⱡ mekʉⱡ, en enmbil nga mang kona pukʉⱡ, Got nga ik mbo endʉmba ei mel nʉk, kun etʉk ngurʉnggil. \p \v 27 Wote, wu Apolus ni, Akeiya kona ila mbi nilinga, Episis kona ila mondpa pili wamp nimbʉ ndi, tʉk rapʉndʉk, mon ti rok, Akeiya kona mondpa pili wamp ʉngʉnʉl kʉⱡ ngʉk, Apolus rawe etʉk, teing nʉtʉng. Wote, Akeiya kona ila ruk mba, ik mbo enduⱡnga, Got nga wamp poⱡ ti uⱡ ila, wamp minal, Got kʉn mondʉk pʉtʉng. \v 28 Jura wamp mbʉ nga ik polk nʉtmin mbʉ, wamp mbʉ nga kuimp keta ila, ⱡawa etmin nitim. Elim ndi, Got nga Rʉnang Ik Kai ei ndi, Jisas ei, wu Mesaiya nʉtʉm ei mel nimba, tʉpa ora ndupa itim. \c 19 \s1 Pol Episis Kona Ila Purum \p \v 1-2 Apolus ni wu ei, Korin kona ila moⱡnga kʉn, Pol ni, kona ei nga ruk ting komnga titim kona nimbila mba ui, Episis kona ila ruk purum. Kona ila nga kitip kʉni wu mat kandpa, tʉpa waldpa, nimba mel, “Enim mondʉk pʉtʉng ni kʉn, Muⱡnga Wingti enim tʉtʉng muna mon?” nitim. Wamp kʉⱡ ndi, punt rok, nʉk mel, “Tʉn Muⱡnga Wingti ei, pili napʉtmʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 3 Ni kʉn, Pol ndi waldpa nimba mel, “Enim nu nant ei nga tʉtʉng?” nitim. Wamp kʉⱡ ndi, punt rok nʉk mel, “Tʉn Jon nga wamp nu tinditim uⱡ ila, nu tʉtmin,” nʉtʉng. \v 4 Pol ndi kundpa, nimba mel, “Jon nga wamp nu tinditim uⱡ ei, uⱡ kit mbʉ, tʉk mbʉⱡ ngeing nimba itim. Wote, Isrel wamp mbʉ kundpa, elim nga mbuldung orunga omba, wu ei mondʉk pilʉi wu ei, Jisas,” nitim. \v 5 Wamp nimbʉ, ik ei pilik tʉk kʉn, wote Nuim Jisas nga mbi ila nu tʉtʉng. \v 6 Wote, Pol elim nga ki raⱡ ndi, wamp kʉⱡ nga peng mbila ambuⱡnga kʉn, Muⱡnga Wingti mana omba, wamp kʉⱡ kʉn moⱡnga, ik nuim kan elpa elpa mbila, ik pai nok nʉtʉng. Wote, Got nga uⱡ etʉm mbʉ nga nʉtʉng ku. \v 7 Wamp 12 mel molk, uⱡ mbʉ nʉtʉng. \p \v 8 Kalimp raldika mel, Pol atinga manga kel ila wamp mbʉ kʉn moⱡpa, ik ronduⱡ mundpa nimba. Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga wamp mbʉ nga numan orunga nimba, piral ndupa kondpa nitim. \v 9 Wote wamp mat, numan ruwik nilinga, mondʉk pili nʉpili wamp mbʉ morung, kuimp keta ila, Nuim ei nga ‘Nombuⱡa Mam’ orunga, ik kit mbʉ nʉtʉng. I elingina, Pol ndi, wamp nimbʉ, wak ropa, kitip kʉni wu kʉⱡ tʉpa, mepa ekit purum. Wote, ui mbila rʉk rʉk, Tairaniyus nga ik mbo manga ila, Pol ndi, wamp mbʉ, ik mbo endpa murum. \v 10 Pol ndi, wamp ik mbo endpa puⱡnga, pana raⱡ omba purum. I elinga, Eisiya kona ila Jura wamp na, Grik wamp na mbʉ pora, Nuim ei nga ik ei, pilik tʉtʉng. \s1 Wu Skipa Nga Kangʉmʉl Kʉⱡ \p \v 11 Got ndi, tʉpa rapundʉⱡnga, Pol ni, uⱡ rʉpndi kʉni nʉkʉni mat, minal itim. \v 12 Wote, wamp mbʉ ndi, muⱡ mbal punt mat mek ok, Pol nga kʉng ila minda nduk, wote mek int puk, kui wamp mbʉ, minda nduⱡungina kʉn, kui pitim mbʉ pora nilinga, kur kit morung mbʉ, ok ekit purung. \p \v 13 Ei kʉn, Jura wamp mat andʉk, kur kit murum mbʉ, tʉk mundʉk, mel mat tʉk etmin mbʉ ndi, Nuim Jisas nga mbi oⱡa tʉk angʉndʉk, kur kit murum wamp mbʉ kundʉk, nʉk mel, “Wu Nuim Jisas nga mbi ila, Pol ndi, nʉndʉtʉm ei nga, enim kʉn ronduⱡ mundʉp nʉnt,” nitim. \v 14 Ei kʉn ku, Jura wu pris kuimbal ti, mbi tek, Skipa nʉtʉng. Ei nga, kangʉmʉl wu 7 kat ndi molk, uⱡ mbʉ ku etʉng. \v 15 I elinga, kur kit ei ndi, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Jisas ei na pʉt, wote Pol ei, na pʉt ku, wote enim wu namin?” nitim. \v 16 Wote, kur kit rukʉr mundrum wu ni ndi, puka ropa oⱡa omba, wu kʉⱡ tʉpa, rak ndupa rurum. Wote, muⱡ rarʉng mbʉ, ropa ou ndupa, etʉp kit mundrum. Ni kʉn, wu ni kʉⱡ, manga ei, wak rok, nung nʉk purung. \p \v 17 Wote, Episis kona ila Jura wamp na, wamp rʉⱡaip elpa na mat, pek morung mbʉ ndi pora, uⱡ itim ni pilik, mundmong mam ti etʉng. Ei kʉn, Nuim Jisas nga mbi ei, tʉk ou ndurung. \v 18 Wamp morung mou mbila, mondpa pili wamp ou ndupa ekit ok, en enim uⱡ mbʉ mel, itmin nʉk para ndurung. \v 19 Kurmʉn rok etʉng wamp mbʉ, en enim nga buk mbʉ mek, wamp morung mbila ekit ok, ndip karʉng. Buk mbʉ nga ku moni purum mel, tʉp rak ndupa, ku 50,000 kina itim. \v 20 Uⱡ i etpa pelinga kʉn, Nuim ei nga ik ei, oⱡa omba, ronduⱡ puⱡnga, kona mbila pora, tepa ndaip nimba purum. \s1 Episis Wamp Kʉⱡ, Pol Kʉn El Ruing Etʉng \p \v 21 Uⱡ mbʉ mel, etʉk pora nduⱡungina kʉn, Muⱡnga Wingti ndi, Pol numan mbo ti nguⱡnga kʉn, Masaroniya kʉn Grik kona raⱡ ila mbo, wote Jerusalem puⱡmba ku nimba pitim. “Kona raⱡ ila mba kʉn, wote Rom kona ila mbo, kʉnimp nimba,” pitim ku. \v 22 Ei mel nimba kʉn, elim Eisiya kona ila, ui ou ndupa moⱡmba etpa kʉn, Timoti kʉn Erastas kʉn wu raⱡ, elim nga tʉpa rʉpʉndi wu raⱡ tʉpa, Masaroniya kona ila tʉpa mundrum. \v 23 Ui ei kʉn ku, Episis kona ila ik mam ti pitim. Ei nambuⱡ emel, Nuim ei nga, ‘Nombuⱡa Mam’ ni, rorung uⱡ ei nga. \v 24 Ni kʉn, wu Dimitriyus ni wu ti, ku silpa ila mel kai mat got kep nui, Artemas nga mel to tendpa itim. Uⱡ ei etpa kʉn, ku moni minal rukʉr tʉpa, wote elim nga kongun wu mbʉ ngumba itim. \v 25 Ei kʉn, elim nga kongun wu na, wote kongun tenda ei nga etmin wu mat pʉi, wi ropa ruk tʉpa, mondpa nimba mel, “Wu kʉⱡ, enim pora pilik mormin. Tʉn mel kai kandʉp tʉnmʉn mbʉ, ya tʉn nga kongun enmin ila ekit onum. \v 26 Pol ni, enim uⱡ ei, en enim kandʉk pilik pora ndonmun. Wu ei ndi, nimba mel, ‘Wamp nga got mim enmʉn mbʉ, got kupa mat mon!’ I nilinga, wamp puⱡi ya Episis kona ila kep, Eisiya kona mbila pora, wamp minal nimba rukʉr tʉnʉm. \v 27 Wote, Pol uⱡ i enim ei ndi, tʉn nga kongun kai etmʉn ei nga mbi ei, etpa kit mondnum. Wote, uⱡ ei mendpʉⱡ mon, uⱡ ti kit moⱡmba ei, ya got (kol ropa morum) Artemas nga manga ou ei, wamp mbʉ ndi, tʉk manga wei nuwa randʉk tangina, wote elim nga mbi oⱡa orunga tʉtʉm uⱡ ei, etʉk kit munding. Ei, Eisiya kona kʉn, wote muⱡ kʉmp tepa purum kona mbila pora, got (kol ropa morum), Artemas nga mbi ei, etpa kit, Pol ndi, mondnum,” nitim. \p \v 28 Wamp minal morung nimbʉ, ik kʉⱡ pilik, popʉⱡ mondʉk, ronduⱡ kei nʉk mel, “Episis kona ei nga got (kol ropa morum) Artemas ei, oⱡa orunga morum!” nʉtʉng. \v 29 Uⱡ ei etʉk kʉn, kona peng ou ei, pʉi etʉk ik pendʉtʉng. Ik pendʉtʉng wamp nimbʉ ndi ok, Pol nga tʉpa rʉpʉndi wu Geiyas kʉn Aristakus raⱡ, tʉk imp morung. Masaroniya wu raⱡ, tʉk imp molk, kot etmin manga ila mek purung. \v 30 Pol elim wamp uⱡ i etʉng mbʉ nga ruk ting ila mbi nimba elinga, wote mondpa pili wamp mbʉ ndi, mon nʉtʉng. \v 31 Ei kʉn, Eisiya kona ila gapman wu kuimbal mat, Pol kʉn puⱡ pitim mbʉ ndi, Pol kundʉk, kot kona ila ekit ui nʉwangga nʉk, rung mundʉk, mon nʉtʉng. \p \v 32 Ui ni kʉn, wamp minal mou rorung kona nila, ik tek rumbulk nʉtʉng. Wamp mat ndi, ik ku nilmina mat ndi, ik elpa elpa kat ku nʉk etʉng. Ei nambuⱡ emel, wamp minal, en enim ok, mʉk rorung uⱡ puⱡ ei, pili napʉtʉng. \v 33-34 Ik ou ndupa pitim ni, Jura wamp mat ndi, wu Aleksanda ik mbʉ, kapⱡa punt rondʉmba nʉk pilik nimba, ik puⱡ mat mbo rondʉk, wote tʉk wamp nga mou ila tʉk kuimbal mundrung. Wote, Aleksanda elim nga ki oⱡa ndupa, wamp ik nʉtʉng mbʉ nga punt ruimp nimba itim. Ni wote, mʉi puⱡ wamp ndi, kandrung ei, Aleksanda ei Jura wu mel itim ila wamp pora, unt kei nʉk nʉtʉng ik ni kʉⱡ, aldpa tʉk tenda mondʉk, ambulk oⱡa tʉk, nʉk mel, “Episis kona ei nga got (kol ropa morum) Artemas ei, oⱡa orunga morum!” nitim. I nilingina, ant mong ui raⱡ omba purum. \v 35 Ik ou ndupa nʉtʉng ni, wote kona peng ou ei nga wamp mbi titim wu ni ndi, ik nilinga, wamp nimbʉ, raka nʉk morung. Wote, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Enim Episis wamp mbʉ ye! Wamp pora pʉtmʉn ei, ya Episis kona peng ou ei ndi, nuim Artemas nga manga ou ei, tʉk ou nduk, wote ku muⱡ kona ila mana urum ku ei, rup etmin ni, pili napʉtmʉn ei? \v 36 Ei nga, wamp ti ndi, ik kʉⱡ tʉpa, roi ndui nʉndʉi! Enim raka nʉk molk mel ti, etʉk kit mundmin nʉk iti nʉtʉi! \v 37 Enim ndi, ya mek ong wu raⱡ, tʉn nga got ei nga atinga manga ou ila mel ti, kindʉp nokʉⱡ, wote ik ti nʉkʉⱡ kit mondkʉⱡ iti nʉtʉnggil. \v 38 Wote, Dimitriyus kʉn, elim nga kongun wu kʉⱡ kʉn, wamp na ti kʉn, ik nimp nimba pilim ndam, kot etmin ui mbila mba kʉn, kot nitmin wu kʉⱡ kʉn pangga! Ik mat nʉk, int yant iting ndam, ila puk neing. \v 39 Wote, enim ik elpa mat ning pem ndam, wamp mou amburmin ui ila mendpʉⱡ weing. \v 40 Tʉn akup ant ila, el etpʉn ik mat, nimbun imʉn uⱡ mbʉ nga, tʉn mong timʉn mel enim. Ik puⱡ tila, uⱡ kʉⱡ iti nʉtʉtmʉn ei nga, tʉn waldʉk eng ei kʉn, ik puⱡ ti, kandʉp tʉpʉn nimin mel mon!” nitim. \v 41 Kona peng ou ei nga, wamp mbi titim wu ni ndi, ik kʉⱡ nimba ngumba, kelik pʉi nilinga, elpa elpa purung. \c 20 \s1 Pol Masaroniya Kʉn Grik Kona Raⱡ Ila Purum \p \v 1 Wote, Episis kona ila, ik pitim nimbʉ, pora nilinga kʉn, Pol ndi, mondpa pili wamp nimbʉ, wi ropa ruk tʉpa, ik mat nimba ronduⱡ mundpa, wote wamp mbʉ, muⱡʉi nimba mondpa, elim Masaroniya kona ila purum. \v 2 Ni kʉn, Pol ndi, kona ila mba kʉn, wamp morung mbʉ, ik nimba ronduⱡ mundpa, wote Grik kona ila ruk purum. \v 3 Wote, Pol kona ila moⱡnga, kalimp raldika omba purum. Wote, nu sip tʉpa, Siriya kona orunga, mbi nimba, tʉpa kun etpa moⱡpa pitim ei, Jura wamp mbʉ, elim ruing elingina, wote Masaroniya kona ila int purum. \v 4 Beriya wu Sopater kangʉm wu Pairus ni, Pol kʉn kunda purʉnggil. Wote, Tesalonaika wu Aristarkus, Sekundus raⱡ kʉn, Derpi kona wu Geiyas kʉn, Timoti kʉn, Eisiya kona ou, wu Tikikus, Tropimus raⱡ kʉn kunda, Pol kʉn rʉp rok purung. \v 5 Wu ni kʉⱡ, Trowas kona ila kuimp tek puk, nokundʉk morung. \v 6 Wote, bret ila, yis mundi namʉndʉk nurmʉn ui ei, omba puⱡnga, Pilipai kona ila moⱡpʉⱡ, nu sip ila rumbʉⱡ 5 tʉp mondpʉⱡ, Trowas kona ila ruk purumbʉⱡ. Kona ila wu kat, kandʉp tʉpʉⱡ ila moⱡmina, rumbʉⱡ 7 omba purum. \p \v 7 Ei kʉn, kongun puⱡ mondʉrmʉn ui ei kʉn, epindama tenda ila moⱡpʉn, rʉng nuimin ei nga mou rurmʉn. Pol utʉma orunga, mba pitim ei ndi, wamp mbʉ kʉn, ik nimba moⱡnga, ou rumbuldi itim. \v 8 Manga kʉkaⱡ oⱡa orunga, mou rurmʉn kona ila, ndip kiya ou ndupa murum. \v 9 Manga ila nga wu kang wu ti, mbi tek, Iyutikus nʉtʉng ei, manga rʉⱡang murʉk orum, kumba ila murum. Wote, Pol ik kokila nimba pelinga, Iyutikus mong raⱡ ila ur oⱡnga, ur pitim. Wote, ama kʉmp kʉm ur pitim ila, manga kʉkaⱡ oⱡa orunga ila, ropa munduⱡnga omba, mana mʉi ila rurum. Wote, kang ni ok, oⱡa tʉk kandrung ei, koⱡpa pora ndurum. \v 10 Wote, Pol elim ndi, mana omba, kang wu on ni, tʉpa kanggʉⱡpa, wamp mbʉ kundpa, nimba mel, “Mundmong iti nʉtʉi! Kang wu ei, kuⱡi naⱡʉm,” nitim. \v 11 Wote, manga oⱡa orunga int mba, bret ni puk roⱡnga, wamp nimbʉ kʉn norung. Wote, Pol wamp mbʉ kʉn, ik nimba puⱡnga, ant kuimp oⱡnga kʉn, kelpa purum. \v 12 Wamp nimbʉ ndi, kang wu ni, kuⱡi nʉkʉrʉm ni kandʉk, mang kona mek puk, numan minal ngorung. \s1 Pol Trowas Kona Ila Moⱡpa, Miletus Kona Ila Purum \p \v 13 Wote tʉn ndi, Pol Asos kona ila, nu sip ila oⱡa timin ei nga, tʉn nu sip tʉpʉn, kuimp titmin. Ei itmʉn ei, nambuⱡ emel, Pol elim kʉmp kongun etʉp uimp nilinga, purmun. \v 14 Wote, Pol Asos kona ila omba kandpa tilinga, nu sip tʉpʉn, Mitilin kona ila purmun. \v 15 Wote, Mitilin kona ila moⱡpʉn, nu sip tʉpʉn, Kiyos kona ila ruk purmun. Mʉkʉlmʉ orunga, Samos kona ila ruk purmun. Utʉma orunga, Miletus kona ila mbun ruk purmun. \v 16 Pol ndi, Pendikos ui ila kʉn, Jerusalem kona ila mbi nimba, numan ronduⱡ pitim. Wote elim ndi, ant mong mat ou ndupa, Eisiya kona ou ila moⱡʉp, tʉp mundimp nimba, pili nʉpʉtʉm. Wote Pol ndi, Episis kona peng ei, tʉpa wak ropa, Jerusalem kona ila mbi nimba pitim. \s1 Episis Atinga Manga Rʉp Wu Mbʉ, Pol Ndi, Memp Ik Kai Mbʉ Ngurum \p \v 17 Pol ndi, Miletus kona ila moⱡpa kʉn, ik rung mundpa, Episis atinga manga ila rʉp etmʉn wu mbʉ, elim ok kʉneing nitim. \v 18 Wote, ok ruk oⱡungina, Pol ndi, wu mbʉ, kundpa nimba mel, “Enim pilik mormun ei, na unt enim kʉn kuimp tep ur. Wote enim kʉn, Eisiya kona ou ila moⱡʉp, enim pilik mormun. \v 19 Jura wamp mbʉ ndi, na mbun mam mbʉ nguⱡngina, mindil nomp ka etʉp, Nuim ei nga kongun wu ronduⱡ ti, mon nʉmp pilip, na nga mbi mana omp, Nuim ei nga kongun ei ronduⱡ mundʉp it. \v 20 Enim pilik mormun ei, pena ila kep, manga mbila kep, enim kʉn ik nʉmp, enim ik mbo rundʉr ei kʉn, enim tʉpa rapʉndʉmba uⱡ mbʉ, na ndi ambʉⱡʉp gi ndui nʉndʉr mon! \v 21 Jura kʉn Grik wamp raⱡ pʉi, man ngump, enim nga uⱡ kit mbʉ wak rok, numan ropʉl rok, Got kʉn rukʉr puk, Nuim Jisas mondʉk pilʉi, nit ku. \p \v 22 Wote, akup na mbi ont kona ila, na kʉn pemba uⱡ mbʉ, pili napʉnt. Muⱡnga Wingti ei nga ik ei, teng ndup, na Jerusalem kona ila punt. \v 23 Wote, uⱡ tenda ti, na pʉnt ei, kona peng elpa elpa mbila, na pur ei kʉn, na kan nguing, muna mbun nguing uⱡ mbʉ, na nokundpa tetʉm ei, Muⱡnga Wingti ndi, kundpa nʉtʉm. \v 24 Na nanim nga kʉng orunga, kont moⱡʉp mbi uⱡ ei, ronduⱡ ti petʉm, nʉmp pili napʉt. Nuim Jisas elim nga Rʉnang Ik Kai ei nga nʉmp, Got nga wamp pol ti uⱡ ei nga kindmant indeimp nimba, kongun ngurum uⱡ ei etʉp, mbo pora nduimp nʉmp pʉnt. \p \v 25 Na enim wamp mbʉ kʉn andʉp, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga ik puⱡ, nʉmp ngump it. Wote, akup na pʉnt ei, enim wamp ti ndi, na aldpa kʉni nʉkʉning. \v 26 Ei nga, akup enim kʉn nʉmp mot ndunt ei, wamp ti uⱡ kit mbila, mana pum ndam, na nga ik puⱡ ti ila, pi napʉmba. \v 27 Nambuⱡ emel, na ndi, enim ronduⱡ mundʉp kundʉp nit ni, Got nga numan ila pora, enim kundʉp nit. \v 28 En enim rʉp etʉk muⱡʉi! Wote, Muⱡnga Wingti ei ndi, enim nga wamp rʉp iteing nimba ngurum mbʉ, Got nokundʉk kai mondʉk. Ei nga, wamp mbʉ, elim nga kangʉm Jisas nga mema ei ndi, etpa titim. \v 29 Na pʉnt ndam, mbuldung orunga, owa rakra mat ndi ok, wamp tek moⱡung mbʉ, rok mbuⱡ mbaⱡ iting. \v 30 Ui ti kʉn, enim nga ruk ting ila wu mat ndi, ik kol rok, mondpa pili wamp mbʉ, en enim pep rok wʉi ning. \v 31 Ei kʉn, enim pilik kongundʉk muⱡʉi! Na pana raldika, enim kʉn rumbuldi rʉnggilmʉ raⱡ, muⱡ ti natʉp, ka etʉp, enim ik mbo indʉt ni, pilik munt muⱡʉi! \v 32 Ei kʉn, akup enim tʉp, Got nga ki ila mondunt. Wote elim nga wamp poⱡ ti uⱡ ei kʉn, rʉnang ik kai ila kunda, tʉp mondunt. Got elim ndi, enim etpa ronduⱡ mundpa, wote elim nga mel kai mat, elim nga wamp ngurum ei mel, enim ngumba. \v 33 Na ndi, wamp ti nga ku moni na, muⱡ mbal na, mel mbʉ kandʉp kum pindi nʉpʉndʉt. \v 34 En enim pilik mormun ei, na nanim na nga kʉng orunga rup itimp mel, na nga ki raⱡ ndi, kongun etʉp, mel mbʉ tʉp, wote na nga kongun tenda ila etmin mbʉ nga tʉndʉp ku it. \v 35 Na nga it uⱡ mbʉ pora, enim ora ndup kʉn, kongun ronduⱡ mundpʉn etpʉn, wamp ombil ek ni mbʉ, tʉp rʉpʉndmin nʉmp it. I etʉp it uⱡ ei, nambuⱡ emel, Jisas nga ik kat, tʉn kundpa, nimba mel, ‘Enim pilik kun itʉi! Mel yant tʉn mbila mon, mel mok run ila numan kai ou ndupa, kandʉk ting,’” nitim. \p \v 36 Pol ik mbʉ, nimba pora nduⱡnga kʉn, wamp morung mbʉ ndi pora, mura koptʉm rok monduⱡina, Pol atinga rurum. \v 37 Ei kʉn, Pol kʉmp kʉm mba ei nga, wamp morung nimbʉ, Pol kanggulk pendʉk, ka etʉk, keta nu rok nok etʉng. \v 38 Pol aldpa ui tila yant omp, wamp kʉⱡ kʉni nʉkʉnimp nitim ik ei nga pilik, kont kurung. Wote wamp nimbʉ, Pol kʉn rʉp rok puk, nu sip ila pangga nʉk, mek int ndurung. \c 21 \s1 Pol Jerusalem Purum \p \v 1 Wamp mbʉ, muⱡʉi nʉmp mondpʉn, tʉn nu sip tʉpʉn kun mbun, Kos nʉtmʉn kona ila ruk purmun. Utʉma orunga, Rots nʉtmʉn kona ila ruk urmʉn. Kona ila moⱡpʉn, int mbun Patara kona ila purmun. \v 2 Ni kʉn, kona ila nga nu sip kat, Ponisiya kona ila mbi nimba titim nila, oⱡa mbun purmun. \v 3 Wote tʉn mbun, Saipras kona ei, ruⱡ etʉp kandʉp pendpʉn, nu sip nila kun mbun, Siriya kona ila ruk purmun. Taiya kona ila nu sip kʉⱡ mel mat, wak romba itim ei nga, tʉn kona ila kelip, mana mbun, Taiya kona ila purmun. \v 4 Ni kʉn, tʉn ndi, kona ila nga mondpa pili wamp mat, kandʉp tʉpʉn moⱡmina, rumbʉⱡ 7 omba purum. Wote, Muⱡnga Wingti ei nga ronduⱡ ei ndi, wamp mbʉ kundpa nilinga, Pol Jerusalem pi nʉpangga nʉtʉng. \v 5 I etʉk nʉtʉng ni, wote tʉn muⱡmʉn nitmʉn ui ei pora nilinga, tʉn mbin urmʉn kona ila purmun. Mbin puⱡmina, amp kangambuⱡa wamp mbʉ, tʉn kʉn ok, kup elingina, kona peng ou ei, wak ropʉn, ekit orunga urmʉn. Wote, nu ʉldʉ, ku ok tetʉm kona ila, wamp pora, mura koptʉm rop mondpʉn, atinga rurmʉn. \v 6 Wote wamp nimbʉ, muⱡʉi nimbun, rawe etpʉn pora ndupʉn, tʉn nu sip ila oⱡa puⱡmina, wamp nimbʉ, en enim mang kona purung. \p \v 7 Tʉn Taiya kona ei, wak ropʉn ombun, Tolimais kona ila ruk oⱡmina, tʉn nga wamp ʉngʉnʉl mat, kandʉk tʉpʉn moⱡmina, rumbʉⱡ ti omba purum. \v 8 Utʉma orunga, kona ei wak ropʉn, Sesariya kona ila ruk purmun. Kona ila, Got nga Rʉnang Ik Kai nʉndʉtʉm wu, Pilip nga mang kona mbun, wu ei kʉn, rʉp ropʉn murmʉn. Jerusalem kona ila wu 7 kʉⱡ, kʉmp rok tʉtʉng, kʉⱡ nga ti Pilip. \v 9 Wu ei nga amp wendʉp 4 kat, wu pi napʉrmʉn kʉⱡ morung. Amp ni kʉⱡ, Got nga ik ei, paka rondʉk nundʉk etmin. \p \v 10 Tʉn kona ila moⱡmina, rumbʉⱡ mat ou ndupa, omba puⱡnga kʉn, ik painui wu Akapas, Juriya kona ila moⱡpa urum. \v 11 Wu ei, tʉn kʉn omba moⱡpa, Pol nga kan rarʉm ei tʉpa, elim nga kʉmp ki mbʉ kan ngumba. Wote elim ndi, kundpa nimba mel, “Muⱡnga Wingti ei ndi, ik ei mel ninim, ‘Kan ei nga puⱡ wu ei, Jerusalem mormin Jura wamp mbʉ ndi, kan ngʉk pendʉk, wote wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga ki ila, nguk ruk nduing,’” nitim. \p \v 12 Wote tʉn ndi, ik ei pilpʉn, wote tʉn wamp rʉp rop murmʉn nimbʉ kʉn moⱡpʉn, Pol Jerusalem kona ila pi nʉpangga nimbun, ronduⱡ mundpʉn, mon nitmin. \v 13 Wote Pol ndi punt ropa nimba mel, “Enim nambuⱡ emel, uⱡ ei mel etʉk, ka elingina, na nga mundmong ei mindil enim? Na Jerusalem kona ila kan nguing uⱡ ei nga mendpʉⱡ mon, Nuim Jisas nga nʉndʉp kʉn na nanim kuⱡimp ei nga tʉp kun etʉp mor,” nitim. \v 14 Wote, Pol nga numan orunga ronduⱡ puⱡnga kʉn, tʉn mbʉ pilpa ti nʉtʉtʉm ila, wak ropʉn, elim kundpʉn, nimbun mel, “Nuim ei nga pilim uⱡ mbʉ, nim kʉn tangga!” ninmʉn. \p \v 15 Wote, kona nila ui mat moⱡʉp, tʉp mundpʉn, tʉn nga mel mbʉ, tʉp kun etpʉn, Jerusalem kona ila mbin purmun. \v 16 Sesariya kona ila kitip kʉni wu mat, tʉn kʉn rʉp rop urmʉn, wote tʉn Nason ni, wu ti nga mang kona ila muⱡamin nʉk, mek purung. Nason ni, Saipras kona ei nga mʉi puⱡ wu ei, unt ui mbila, mondpa pili wu ronduⱡ ti, moⱡpa urum, wote akup morum ku. \s1 Pol Jerusalem Kona Ila Ruk Purum \p \v 17 Tʉn Jerusalem kona ila ruk puⱡmina, mondpa pili wamp ʉngʉnʉl morung nimbʉ ndi, tʉn numan nguk, rawe etʉk tʉtʉng. \v 18 Wote utʉma orunga, tʉn Jeims kʉnmin ei nga, Pol kʉn kunda rʉp rop purmun. Wote, rapa tenda ila manga rʉp etmin wu mbʉ pora, kona ila ok morung. \v 19 Pol ndi, wamp nimbʉ, rawe etpa, wote elim wamp rʉⱡaip elpa mbʉ kʉn, kongun elinga, Got ndi, tʉpa rapundpa itim uⱡ mbʉ, wamp mbʉ pora nimba ngurum. \p \v 20 Wote, Pol nga ik mbʉ pilik pora nduk kʉn, Got nga rom kaip mbʉ nʉndʉtʉng. Wote, wamp nimbʉ ndi, Pol kundʉk, nʉk mel, “Ana ye! Nim kandrʉn ni, Jura wamp puⱡi, mondpa pili uⱡ ila ruk orung. Wote wamp mbʉ, mi ik ei ronduⱡ mundʉk, pep rormʉn ku. \v 21 Ei nga, ya Jura wamp mbʉ ndi, nim nga ik mbo endʉtʉn uⱡ mbʉ, mel kundʉk nʉtʉng. Wote, wamp rʉⱡaip elpa mbʉ nga mʉi ila, Jura wamp mormin mbʉ nga, Pol ndi, ik mbo rondpa, Moses nga mi ik kʉⱡ, wak rok, kangambuⱡa mbʉ kʉng kupti uⱡ ei nga, indi nandʉk, Jura wamp nga mbo uⱡ etmin mbʉ wak ruing. \v 22 Ei kʉn, nim ya un uⱡ ei nga pilik mormin. Ei nga, akup tʉn namba uⱡ ti itimin? \v 23 Tʉn nʉnmʉn uⱡ ei mel iti! Wu tʉmbʉkak kat, uⱡ ti itmin nʉk, Got kʉn nʉk ronduⱡ mundrung. \v 24 Nim wu kʉⱡ kʉn, rʉp rok pukʉn, etpa kai mundi uⱡ ila peng ndi purʉk eng uⱡ ila, nim ndi, ruk ila molkʉn, wu kʉⱡ nga ku moni ngui! Ei kʉn, wamp ndi, nim nga ik nʉndʉk eng uⱡ mbʉ omba, ik kol piyangga! Wote, wamp mbʉ ndi pilik, Moses nga mi ik ei, nim pep rorʉn ku nʉk piling. \v 25 Ei nga, wamp rʉⱡaip elpa mondpa pili kʉⱡ, tʉn ndi, mon ti ropʉn iting uⱡ mbʉ mel, kundʉp nimʉn ei ka! Wote, kur kit atinga rok rʉng kaⱡing mbʉ, nui nandʉk, mema moⱡum kng mbʉ nui nandʉk, nuim kan ambulk kint ngʉk eng mel mbʉ, nui nandʉk, wote amp kʉn roldʉnga undi uⱡ mbila iti nʉtʉi!” nʉtʉng. \v 26 Wote utʉma orunga, Pol wu kat kʉn, rʉp ropa mba, etʉp kai mundi uⱡ etmin ila kunda etʉng. Ei kʉn, manga wingti ou ila wu kuimbal mbʉ puk kandʉk, en enim nant kʉn uⱡ etʉng mbʉ, etʉk pora nduk, wote Got kʉn angge nʉk, mel mat elpa elpa nguing ei mel, puk kundʉk nʉtʉng. \s1 Pol Ni, Manga Wingti Ou Ila Imp Morung \p \v 27 Wote, rumbʉⱡ 7 kat, omba mba elinga, Eisiya kona peng ila, Jura wamp mat ndi, Pol manga wingti ila murum ni kandʉk, mbi nduk nilingina, wamp minal morung mbʉ ndi, Pol imp morung. \v 28 Ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, ronduⱡ ke nʉk mel, “Isrel wamp mbʉ ye! Tʉn tʉk rʉpʉndʉiya! Wu ei ndi, Isrel wamp mbʉ nga mbo uⱡ etmin, wote Moses nga mi ik na, wote manga wingti na mbila pora andpa, wamp mbʉ ik mbo rondpa, uⱡ tʉn nga etmin mbʉ nga nimba kit mondrum. Wote akup, Grik wamp mat, mepa omba, manga wingti ila om uⱡ ei ndi, kona wingti ei etpa ⱡar mondum!” nʉtʉng. \v 29 (Wote, Ik nʉtʉng ei, nambuⱡ emel, Episis kona ou ila, wu Tropimus, Pol kʉn rʉp ropa, manga wingti ou ila murum ni, tʉk imp molk, rok kunt kundi pena tʉtʉng. I elingina, manga wingti ou ila murʉk purʉnggil.) \v 30 Ni kʉn, Jerusalem kona peng ila wamp pora, ik ei pilik rut nʉk, tʉkrʉk puk, Pol manga wingti ou ila murum ni, tʉk imp molk, rok kunt kundi pena tʉtʉng. I elingina, manga wingti ou ei nga kumba mbʉ angʉndʉtʉng. \v 31 Wamp mbʉ ndi, Pol rok kunding elingina, wote wamp ti ndi, Jerusalem kona pʉi mong penim nimba pilpa, Rom kona ila el wu kuimbal morum wu ei kʉn, rung mundrum. \v 32 Wote tʉngʉnda mint, el wu kuimbal ni ndi, elim nga el wu ou mat kʉn, merʉng orunga mat kʉn, tʉpa mepa wamp num pitim kona ila mepa purum. Ni kʉn, wamp nimbʉ ndi, el wu mbʉ oⱡungina kandʉk, Pol rui narʉk wak rorung. \v 33 Wote, el wu kuimbal ni ndi, Pol murum ila mba, imp moⱡpa kʉn, wu ei ndi, nimba mel, “Kan sen ralt ndi, tʉk ki raⱡ kan ngʉi!” nitim. Wote, Rom kona ila el wu kuimbal ei ndi, wamp mbʉ, waldpa nimba mel, “Wu ei nam, namba uⱡ em?” nitim. \v 34 Ei kʉn, wamp num pitim nila, wamp ke nʉk ik elpa elpa nʉtʉng ila, el wu kuimbal ni ndi, ik puⱡ ei pilpa kun iti natʉpa kʉn, elim nga el wu mbʉ kundpa nimba mel, “Pol tʉk mek, el wu petmʉn kona ila mek pʉi!” nitim. \v 35 Wote, el wu nimbʉ ndi, Pol tʉk mek, en enim nga nde pol ila oⱡa puⱡʉngina, wamp minal morung mbʉ ndi, Pol ruimin nʉk, ombil minal petʉng. Ni kandʉk, wote Pol tʉk, koma rok, pol pol etʉk mek purung. \v 36 Wamp pora, akil tek, rombulk ok, ke nʉk mel, “Wu ei, rok kundʉi mint!” nʉtʉng. \s1 Pol Elim Nga Orunga Nimba Mot Ndurum \p \v 37 Pol tʉk mek, el kona ila nondpa puⱡʉngina, Pol ndi, el wu kuimbal ei, kundpa nimba mel, “Na ik ti, kapⱡa nim kundʉp namp muna mon?” nitim. Wote, el wu ei ndi, elim waldpa, nimba mel, “Nim Grik ik nʉtʉn ei?” nitim. \v 38 “Na pʉnt ei, nim Isip wu ti gapman kʉn, el rokʉn wu 4,000 tʉk mekʉn, kona kui waka ila purʉn nʉk etmin ni, nim wu waⱡʉm ei?” nitim. \v 39 Wote Pol ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Na Jura wu ei, Silisiya kona ei nga, Tarsus nʉtmʉn kona ila metʉng. Na nga kona peng ei, mbi purum. Nim ndi, na wak rana, wamp mbʉ ik mat kundʉp namp!” nitim. \v 40 Wote, el wu kuimbal ni ndi, kapⱡa nilinga, Pol ni ndi, pol ila oⱡa mba moⱡpa, ki oⱡa nduⱡnga, wamp nimbʉ kandʉk, raka nʉk moⱡʉngina, Pol ndi, Ipru ik tepa, wamp mbʉ, kundpa nimba mel, \c 22 \p \v 1 “Angmʉn, tamʉn! Na enim kʉn, ik punt rop nguimp ent ei, kum tek pilʉi!” nitim. \v 2 Pol ndi, Ipru ik ila nitim ni pilik kʉn, wamp nimbʉ pora, ik ni kum tetʉng. \p \v 3 Wote Pol ndi, nimba mel, “Na Jura wu ei, Silisiya kona peng Tarsus ila, metʉng. Wote, ya Jerusalem kona ila wu Gamaliyel ndi, ik mbo rundrum mbʉ, pilip tʉp moⱡʉp kʉn, en enim ei mel, tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ nga mi ik pep rok, wote mbo uⱡ etʉng mbʉ nga ronduⱡ pilip, Got kʉn nondpa akup mor. \v 4 Wote, i etʉp moⱡʉp kʉn, Got nga mbi paka rok andrʉng wamp mbʉ, imp moⱡʉp rop kondʉp it. Wu, amp mbʉ, imp moⱡʉp tʉp kan ngur. \v 5 Wu pris kuimbal ei kʉn, kaunsil wu kʉⱡ kʉn pʉi, na nga ik ei kupa ning. Wu kʉⱡ ndi, na mon ti rok ngʉk, met Damaskas kona ila Jura wamp morum mbʉ nga mondpa pili imp wamp mbʉ molkʉn, mek wana, ya Jerusalem etʉp, kit mundmin,” nitim. \s1 Nuim Ei Ndi, Pol Rukʉr Titim Mel Timan Rurum \p \v 6 “Wote, na Damaskas kona ila nondpa puⱡmba, ou rʉnggilmʉ mel, wi muⱡ ila rʉⱡang mam ti, na mur nila omba, tepa pok itim. \v 7 Na ropa munduⱡnga, mʉi ila mbʉ, pep pilmba, ik ti omba, na kundpa, nimba mel, ‘Sol, Sol! Na nambuⱡ emel, etʉk kit mondʉn?’ nitim. \v 8 Wote na ndi, ik int ndup waldʉp, nʉmp mel, ‘Nuim ye! Nim nam?’ Nilmba kʉn, wote na kundpa, nimba mel, ‘Na Nasaret wu Jisas, nim ndi, na etʉk kit mondʉn ei ka!’ nitim. \v 9 Ni kʉn, na kʉn kunda purmun wu nimbʉ, rʉⱡang ei kandrung. Wote, na kʉn ik nitim wamp ei nga ik ei, pili napʉtʉng. \v 10 Nuim ei wote, na ndi, namba uⱡ ti tamp nʉmp waldilimba kʉn, na kundpa, nimba mel, ‘Nim oⱡa molkʉn, Damaskas kona ila pana kʉn, Got ndi, nim elim nga uⱡ indʉn mbʉ mel, kundpa nimba,’ nitim. \v 11 Ni kʉn, rʉⱡang mam ni ndi, na nga mong raⱡ, ropa titim ila, na kʉn rʉp rop urmʉn wu kʉⱡ ndi, na ki ambulk mek Damaskas purung. \p \v 12 Ananaiyas nimba wu ti, Damaskas kona ila murum. Wu ei, Got mondpa pilpa, wote mi ik mbʉ, teng ndupa itim ila, wote Jura wamp kʉn morung mbʉ ndi, tʉk ou nduk etmin. \v 13 Na mur kona ila, wu ei omba anggilpa, na kundpa, nimba mel, ‘Ana Sol! Nim aldpa kona mbʉ kʉni!’ nitim. Ei kʉn, tʉngʉnda mint, na kona mbʉ kandʉp, wote wu ei, elim kʉndʉr. \v 14 Ni kʉn, na kundpa, nimba mel, ‘Tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ nga, Got ei ndi, nim kʉmp ropa tʉpa, elim nga numan ei pilik mbi ndukʉn, Kindmant Wu kun kai ei kandkʉn, wote elim ik nim ei, pʉlʉn nimba em, nitim. \v 15 Wote nim ndi, elim nga ik ei kandkʉn pilkʉn in ei mel, wamp pora nim ndi, wamp mbʉ kundkʉn ni! \v 16 Wote akup, nambuⱡ ei nokundʉnmbʉⱡ? Oⱡa molkʉn, elim nga mbi tek angʉndkʉn, nu tana, nim nga uⱡ kit etʉn mbʉ, ʉlki rundangga,’” nitim. \s1 Got Ndi, Pol Wamp Rʉⱡaip Elpa Mbʉ Kʉn Tʉpa Mundrum \p \v 17-18 “Wote, na Jerusalem kelip int mbo manga wingti ou ila, atinga rop moⱡʉp kʉn, ur kump mel etʉp kʉndʉr ei, Nuim ei ndi, na kundpa, nimba mel, ‘Nim Jerusalem tʉkʉrkʉn wak rui! Nambuⱡ emel, ya wamp mormin mbʉ ndi, na nga ik nindin mbʉ, pilik ti nʉting,’ nitim. \v 19 Wote na ndi, ik punt rop nʉmp mel, ‘Nuim ye! Wamp mbʉ pora, na pʉtmʉn ei, atinga manga kel mbila mbo, nim mondʉk pʉtʉng wamp mbʉ, imp moⱡʉp rop it ei, wamp pora pilik mormin, nitim. \v 20 Wote, nim nga ik para ndupa ninditim, wu Stipen rok kondʉk, etʉng uⱡ ei, na ruk ila moⱡmba rorung. Wote, Stipen rorung wu mbʉ nga mul mbʉ na rʉp it,’ nitim. \v 21 Ni kʉn, Nuim ei ndi, na kundpa, nimba mel, ‘Nim pi! Nambuⱡ emel, na ndi, nim tʉp, kona ruⱡ wamp elpa kat kʉn, tʉp mundimp,’” nitim. \p \v 22 I nilingina, wamp minal pilik morung nimbʉ ndi, Pol nga ik ei kum tek molk, pʉtʉng mel, ya ik kʉⱡ pilik kʉn, popʉⱡ kulk, ronduⱡ ke nʉk mel, ‘Wu ei kuⱡangga mint!’ nʉtʉng. \v 23 Wamp nimbʉ, ke nʉk, muⱡ mbʉ ambulk oⱡa nduk, mʉi kʉnggʉpʉn rok oⱡa nduk etʉng. \v 24 Ni kʉn, Rom kona ila el wu kuimbal murum ei ndi, elim nga wu rʉⱡaip kʉⱡ ndi, Pol tʉk mek, en enim nga petmin kona ila mek puk, kan pilda ndi rok, Jura wamp elim kʉn ik pendinmin. Ei nambuⱡ emel, nʉnmʉn nda, waldʉk pilʉi! nitim. \v 25 Wote, Pol tʉk kan ngʉk pendʉk, kan pilda ndi ruing elingina, Pol ndi, el wu ti anggilpa murum ei kundpa, nimba mel, “Rom kona ila mʉi puⱡ wamp ti, ⱡawa ei kandʉk ti natʉk, kai kandʉk, kan pilda ndi rormin ei?” nitim. \v 26 Wote, el wu ni, ik ei pilpa mba, elim nga wu kuimbal morum ni kundpa, nimba mel “Nim en uⱡ ei, tʉkʉn mendkʉn en ei? Wu Rom nga mʉi puⱡ wu ei ka!” nitim. \v 27 Wote, el wu kuimbal ei, Pol murum ila mba waldpa, nimba mel, “Na kundkʉn na, nim Rom mʉi puⱡ wu ei?” nitim. Pol ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Wote ka!” nitim. \v 28 Wote, el wu kuimbal ei ndi kundpa, nimba mel, “Na ku moni puⱡi ngump kʉn omp, Rom wu mor,” nitim. Ni wote, Pol ndi kundpa, nimba mel, “Na wote, Rom kona ila rukʉr metʉng ei ka!” nitim. \v 29 Ei kʉn, wu kat, Pol ik wuldʉng morung ni kʉⱡ, aldpa ropʉl rok int purung. El wu kuimbal ni, mundmong itim. Ei nambuⱡ emel, Pol ei Rom kona ila mʉi puⱡ wu mendpʉⱡ ni, tʉpa kan ngum ei nga. \s1 Pol Ni, Wu Kaunsil Mbʉ Nga Kuimp Keta Ila Ʉnggʉtʉm \p \v 30 Utʉma orunga, el wu kuimbal nimbʉ ndi, Jura wamp ndi, Pol ik mura ngʉk etʉng uⱡ nimbʉ, pilip kai itimp nimba. Wote utʉma orunga, Pol nga ki kan rorung mbʉ, potʉk mundeing nimba, wu pris kuimbal na, wu kaunsil morung nimbʉ pora, ok mou rʉi, nitim. Wote, Pol ekit tʉpa, wu mou rok morung nimbʉ nga kuimp keta ila, tʉpa oⱡa ʉngʉndʉtʉm. \c 23 \s1 Wamp Mou Pitim Ila Pol Ndi Ik Nitim \p \v 1 Pol ndi, wu kaunsil nimbʉ, nim nim kandpa nimba mel, “Angmʉn! Got nga kuimp keta ila, na nanim nga numan orunga unt kun titim ei mel, akup i ku elinga mor,” nitim. \v 2 Ei mel nilinga, wu pris kuimbal Ananaiyas ndi, wu kat Pol kʉn nondpa morung wu ni kʉⱡ, kundpa nimba mel, “Pol nga keta mʉn ila, ki raka ndi rʉi!” nitim. \v 3 Wote Pol ndi, wu ei kundpa, nimba mel, “Nim nde plang kit mel, ekit orunga kopung kai kandʉrmin ei mel kapⱡa, Got ndi, nim romba. Nim Mi Ik kʉⱡ, pep ront nʉkʉn, nim ila molkʉn, na kʉmp tʉn ei, wote ninim ndi, Mi Ik ei, rok puⱡa rokʉn, na rʉi nʉn ei ka!” nitim. \v 4 Wote, wu mat nondpa anggilik morung ni kʉⱡ ndi, Pol kundʉk, nʉk mel, “Nim ndi, Got nga wu pris kuimbal ei, ik mura ngʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 5 Pol ndi, wu kʉⱡ nga ik ni, punt ropa, nimba mel, “Na nga angmʉn! Wu ei Got nga wu pris kuimbal morum ni, na pili napilip nint. Got nga Buk Wingti ila nimba mel, ‘Enim nga wu nuim mbʉ, ik mura ngʉi ngʉngʉi,’ nitim ei, na pʉt,” nitim. \p \v 6 Ni kʉn, Sarusi wamp mat, Perisi wu kʉⱡ kʉn ok morung ni, Pol ndi kandpa kʉn, ronduⱡ wi ropa, nimba mel, “Na nga angmʉn! Na Perisi wu ei, Perisi wu mbo kʉⱡ nga kangʉm ei. Na kupa ronduⱡ mondʉp pʉt ei, wamp korung mbʉ, ⱡoprʉk kont muⱡing nʉt ik ei nga, akup enim ndi, na tʉk kot inding pilik enmin,” nitim. \v 7 Wote Pol ndi, ik kʉⱡ nimba pora nduⱡnga kʉn, tʉk rʉk Sarusi wu kʉⱡ kʉn, Perisi wu kʉⱡ kʉn, en enim ruk ila ik palk ok, elpa elpa purung. \v 8 (Sarusi wu rʉⱡaip kʉⱡ ndi, wamp korung mbʉ, ⱡoprʉk kont muⱡing nʉk pili napʉtmʉn. Wu anggelo na, muⱡnga na mbʉ mormin nʉk pili napʉtmʉn. Wote, Perisi wu mbʉ ndi, uⱡ raldika kʉⱡ kupa nʉk pʉtmʉn.) \v 9 Ni kʉn, wi ama ronduⱡ rok elingina, Perisi wu kʉⱡ nga Mi Ik mbo wu kat ndi, ronduⱡ mondʉk, nʉk mel, “Tʉn ndi, wu ei kʉn ⱡawa ti, kandʉp ti natʉnmʉn! Anggelo, muna muⱡnga ti ndam, omba moⱡpa, elim kʉn ik nʉm!” nʉtʉng. \p \v 10 Ik mura etʉk rombulk ik nʉtʉng nimba ronduⱡ puⱡnga, el wu kuimbal ni ndi, Pol rok kunding enmʉn nimba pilpa, mundmong itim. Wote, elim nga el wu mbʉ, kundpa, nimba mel, “Enim wu mormʉn kona ila mana puk, Pol ekit tʉk mek, el wu petmʉn kona ila mek rukrʉng pʉi!” nitim. \p \v 11 Wote utʉma rumbuldi, Nuim ei omba, Pol nga pitim kona ila nondpa anggilpa moⱡpa, Pol kundpa, nimba mel, “Ronduⱡ pukʉn muⱡi! Ya Jerusalem kona ila, na nga ik ei, ronduⱡ mundkʉn nʉndi! Ei mel ku, met Rom kona ila pukʉn, uⱡ tenda ei ku iti!” nitim. \s1 Pol Rok Kunding Pilik Etʉng \p \v 12 Wote mʉkʉlmʉ orunga, Jura wu mat ok tenda etʉk, Pol ruing pilik, ik mat nʉtʉng. Wote, nʉk ronduⱡ mundʉk, nu na, rʉng na mbʉ, nui nandpʉn kʉn, mbun Pol rop kundmʉn, nʉtʉng. \v 13 Wu 40 mel ok, ik ronduⱡ mundʉk nʉk, Pol ruimʉn nʉk, mʉi rorung. \v 14-15 Wu kʉⱡ puk, en enim nga wu pris kuimbal na, rʉp wu na mbʉ kundʉk, nʉk mel, “Tʉn ndi, nimbun mʉi ropʉn rʉng nui nandpʉn, Pol rop kondpʉn kʉn, rʉng nuimʉn, nʉtʉng. Ei kʉn, akup enim kʉn, kaunsil wu mbʉ kʉn, rak nduk molk, Rom nga el wu kuimbal morum ei kʉn, rundi kʉmp ralk, nʉk mel, Pol enim kʉn mana wangga! Pol nga ik nʉtʉm mbʉ nimba, kai itangga, pilʉmin nʉk tʉk mundʉi! Wote tʉn ndi, nombuⱡa mam paka ila moⱡpʉn, Pol rop kundmin,” nʉtʉng. \p \v 16 Wote, Pol ruimʉn nʉk nʉtʉng ik ni, Pol nga pam kang ei, moⱡpa pitim. Wote, el wu petmʉn kona nila mba, pam Pol kandpa ik mbʉ, kundpa nitim. \v 17 Wote Pol ndi, el wu ti, wi rop tʉpa, nimba mel, “Ya kang wu ei, el wu kuimbal ei kʉn, ik ti kundpa nimba, ei nga mekʉn pi!” nitim. \v 18 Ni kʉn, el wu ni ndi, Pol nga pam kang ni, tʉpa mepa mba, el wu kuimbal murum ni kʉn, mepa mba mondpa, nimba mel, “Kan ngumʉn wu, Pol ndi, na wi ropa tʉpa, ya kang wu ei, nim kʉn ik ti kundpa nimp nilinga, na mep ont,” nitim. \v 19 Wote, el wu kuimbal ni ndi, kang wu ni, ki ambuⱡpa mepa, kona waka tila mondpa, kang wu ni waldpa, nimba mel, “Nim na kʉn namba ik ei, nin on?” nitim. \v 20 Wote, kang wu ni ndi, el wu kuimbal ei kundpa, nimba mel, “Jura wu kaunsil mormʉn mbʉ ndi, ik kanggʉp etʉk, utʉma orunga, pili nʉpili kump ralk ombun, nim kʉn waldpʉn, Pol wak rana, en enim ik mat nangga pilmin nʉk nʉng. \v 21 Wote nim ndi, ik ei kum ti nʉti! Nambuⱡ emel, wu 40 mel nombuⱡa paka ila mo rok molk, Pol rok kundmin nʉk nokundʉk mormin. Ik nʉk, mʉi rok nu na, rʉng na mel mbʉ, nui nandʉk mi tek, Pol rop kondʉp mint, wang nduimin nʉng. Akup iting ei nga kor tʉk kun eng ei nga, akup nim nga ik ting ei nga nokundʉk mormin,” nitim. \v 22 Wote, el wu kuimbal ni ndi, kang wu ni kundpa, nimba mel, “Ik ei, na ndi, kundʉp nint nʉkʉn, wamp ti kundkʉn ni nʉni mon!” nitim. Ei mel nimba kʉn, kang wu ni, kelik pi nitim. \s1 Pol Tʉk Gapman Wu Peng Piliks Kʉn Tʉk Mundrung \p \v 23 Wote, el wu kuimbal ni ndi, elim nga el wu ou raⱡ, wi ropa kundpa, nimba mel, “Enmbil ndi pukʉⱡ, el wu 200 tʉkʉⱡ kun etkʉⱡ, wote kng os mbuⱡ ila mormʉn wu 70, wote el kupanda metmʉn wu 200 mbʉ pora, rumbuldi 9 kilok Sesariya kona ping ei nga tʉk kun itʉi! \v 24 Wote enim ndi, Pol nga kng os ralt, tʉk kun endʉk, wote rʉp etʉk kai mondʉk mek puk, Gapman wu peng mumuk Piliks kʉn, tʉk mundʉi!” nitim. \v 25-26 Wote, el wu kuimbal ni ndi, mon ti ropa, ei mel nitim, “Na Klautiyas Lisiyas ndi, numan kai pilip, gapman nga wu peng mumuk Piliks kʉn, mon ti rop ngunt. \v 27 Jura wu mbʉ ndi, wu ei rok kunding pilik etʉng. Wote na ndi, wu ei, tʉn nga Rom mʉi puⱡ wu ti, nʉmp pilip kʉn, na nga el wu mbʉ tʉp munduⱡmba puk, imp molk tʉk mek orung. \v 28 Wote, Jura wu mbʉ ndi, nambuⱡ emel, wu ei kʉn ik nʉng ndam, na etʉp pilimp nʉmp kʉn, wu ei mep kaunsil wu mbʉ, mou rorung ila mep pur. \v 29 Wote, na ila mbʉ kʉndʉr ei, wu ei rok kondʉk ei kʉn, kan nguing ei nga ⱡawa ti, kandʉp ti nʉtʉt. Wote Jura wamp, en enim nga mi ik mbʉ nga wʉldi ik mat nga nʉk, wu ei kʉn kot etʉng. \v 30 Wote na kundʉk, Jura wu mat ndi, wu ei, mo rok rop kundmin, nilmina pilip, na ndi, wu ei, tʉkrʉp tʉp nim kʉn mundunt. Jura wu mbʉ kundʉp, namba ik ti, wu ei kʉn ning ndam, nim kʉn ping,” nint. \p \v 31 Wote, el wu ni kʉⱡ ndi, ik mbʉ kum tek, Pol rumbuldi tʉk mek, Antipatris kona ila purung. \v 32 Utʉma orunga, el wu mana mʉi ila andurmin wu kʉⱡ, mang kona yant oⱡungina, wote kng os mbuⱡ ila mormin wu kʉⱡ ndi, Pol rʉp etʉk mek purung. \v 33 Wote, Pol ni mek puk, Sesariya kona ila ruk puk kʉn, mon ni Gapman wu peng mumuk ni nguk, wote Pol ni kunda gapman wu peng ni ngurung ku. \v 34-35 Wote, Gapman wu peng mumuk ni ndi, mon ni, kʉmp ropa pora ndupa kʉn, wote Pol waldpa, nimba mel, “Nim nga mʉi kona ei, nant ila nga tetʉm?” nitim. Wote, etpa pitim ei, Pol nga kona ei, Silisiya tetʉm wu peng mumuk ni ndi, Pol kundpa, nimba mel, “Nim kʉn ik nʉndʉk eng wu mbʉ wangina kʉn, nim nga ik mbʉ, ei na pileimp!” nitim. Wote, wu ei ndi, Pol tʉk nuim mumuk Erot nga mang kona ila kan ngʉk rʉp itʉi, nilinga etʉng. \c 24 \s1 Pol Ni, Piliks Kʉn Kot Enditing \p \v 1-2 Rumbʉⱡ 5 omba puⱡnga, pris kuimbal morum wu Ananaiyas ndi, atinga manga rup molk etmin wu mat kʉn, mi ik pili wu Tertalas kʉn mbʉ, tʉpa mepa Sesariya kona purum. Wu kʉⱡ puk, gapman nga peng mumuk wu Piliks nga kuimp keta ila anggilik kʉn, en enim nga namba ik ning, orung mbʉ kundʉk nʉtʉng. Wote, Pol wi rok tilingina kʉn, wu Tertalas ndi, Pol mong titim nʉk etʉng ik mbʉ, mon ila kʉmp ropa ei, mel nitim, “Wu Nuim Piliks, nim nga numan kai ila, tʉn Jura wamp mbʉ moⱡʉp, kundi uⱡ ila moⱡʉp kai mondurmin, el etpʉn uⱡ ti iti natʉtmʉn ku. Nim nga numan kai ei tekʉn moⱡina kʉn, tʉn wamp mbʉ nga kona mbila elpa elpa etpa kit murum uⱡ mbʉ, nim ndi, tʉk rapundkʉn etʉk kun mundrʉn. \v 3 Uⱡ mbʉ nga kandʉp pilpʉn elimina, tʉn nga numan orunga wang nʉnʉm. Tʉn ndi, nim kʉn angge nʉnmʉn. \v 4 Ei nga, na ndi, nim nga ik mong mat ruⱡ etʉp ni nʉnimp. Na ndi, nim waldʉnt ei, nim ndi, kapⱡa tʉn nga ik nimin ei, numan kai pilkʉn, kum tiyana ik kʉⱡ namin. \v 5 Tʉn ndi, wu ei, punt mong uⱡ mbʉ tʉtʉm wu ti, nʉmp kandʉrmʉn. Jura wamp kona elpa elpa pek purmin mbʉ kʉn pora, andpa ik nimba, el pendpa etʉm. Wote, wu ei ndi, tʉn nga rʉⱡaip ei kʉn, oi kan pendpa, elim Nasaret wamp rʉⱡaip mormin ei nga kuimbal morum. \v 6-7 Wote, tʉn nga manga wingti ou ei, etpa ⱡar mondʉmba itim ila tʉp imp murmʉn. [Wote tʉn ndi, wu ei, tʉn nga mbo uⱡ etmin mi ik ila kʉmp timin elimina, el wu kuimbal morum wu Lisiyas ndi, tʉn kʉn el mondpa wu ei, roldʉpa tʉpa mepa purum. \v 8 Wote Lisiyas ndi, nimba mel, ‘Ik ti wu ei kʉn, ning em ndam, nim Piliks nga kuimp keta ila pin ku,’ nitim.] Nim ndi, wu ei waldʉk, pin ndam, ik nimbʉ ninim pilik tin ku,” nʉtʉng. \v 9 Wote Jura wamp mbʉ ndi, ik nitim kʉⱡ kupa, mint nʉtʉng. \s1 Pol, Wu Piliks Kʉn Elim Nga Orunga Nitim \p \v 10 Wote, gapman wu peng mumuk ei ndi, Pol ik nangga nilinga, Pol kundpa, nimba mel, “Na pilip mor ei, ya mʉi kona mormun ei, nim ndi, rʉp etkʉn oⱡina, pana ou ndupa omba punum. Ei nga, na numan kai pilip, nim nga kuimp keta ila, na kʉn ik nʉnmʉn ei nga, punt rop nʉnt nitim. \v 11 Wote nim pilʉn ku, rumbʉⱡ 12 omba purum ni kʉn, na Jerusalem manga wingti ou ila mbi paka ruimp pilip pur. \v 12-13 Na Jura wamp ti kʉn, manga wingti ou ila kep, kel ila kep, wamp mat el kaⱡʉp uⱡ ti, etʉp moⱡmba kandʉk ti natʉtʉng. Wote, kona peng ei nga kona kel tetʉm mbila mon ku. Wote akup, na kʉn ik nʉnmʉn mbʉ nga ik puⱡ ti, para nduk nʉk, ekit ndui nandʉnmʉn. Uⱡ ei ndi, nim ik kupa ti, kanda pili nʉpʉlʉn. \v 14 Na ndi, nim kundʉp nʉnt ei, na ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ nga Got nga mbi paka rundʉr uⱡ ei, Jura wamp mbʉ ndi, etʉk kit mondrum orunga pur. Wote, Moses nga Mi Ik na, pai nui wu mbʉ nga mon rorung ik mbʉ, mondpa pili orunga pʉt. \v 15 Jura wamp en enim ndi, wamp kit kai korung mbʉ, kont ⱡoprʉk muⱡing nʉtmin ei mel, wote na numan tenda ei ku pʉt. \v 16 Ei nga, na nanim ronduⱡ mundʉp, Got nga kep, wamp nga mong waⱡ ila kep, na nga numan orunga kʉn, mint piyangga nʉmp kʉn, uⱡ mbʉ pilip et. \p \v 17 Jerusalem wak rop pana ou ndupa, kona elpa mat ila moⱡʉp, tʉp mundʉp, wote na nga wamp mbʉ kʉn, ku moni mat mep omp ngump, wote Got kʉn angge nʉmp, mel mat nguimp mep ur. \v 18 Na uⱡ kʉⱡ etʉp, wote etpa kai mundi uⱡ ei, etʉp manga wingti ou ila moⱡmba ok kandrung. Wote, wamp minal muⱡi nambʉⱡʉngina, na uⱡ ⱡawa mat iti nʉtʉt mon. \v 19 Wote, Eisiya kona ila Jura wamp mat ok, ila morung wamp kʉⱡ ndi, na kʉn, ik ning ndam, kapⱡa ya ila ok ning. \v 20 Wote mon ndam, ya wu kʉⱡ ndi, na namba uⱡ it ei mel, en enim nga kaunsil mo rorung ila, kandʉk tʉtʉng ei mel, akup nʉk mot nduing. \v 21 Wote, ik tenda ti nga, na oⱡa anggilip ni, ei nga wamp korung mbʉ, aldpa ⱡoprʉk kont muⱡing nʉmp, wu mou rorung ila nit ik ei nga, na akup nim nga kʉmp keta ila moⱡʉp kot ent,” nitim. \p \v 22 Wote Piliks ndi, mondpa pili wamp nga mbi paka rok etmin uⱡ mbʉ, pilpa mbi ndurum, wu kʉⱡ nga ik nʉtʉng mbʉ pilpa mba, wote wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “El wu kuimbal morum wu Lisiyas om kʉn, enim nga ik nʉnmin mbʉ, nʉmp kai etʉp nguimp,” nitim. \v 23 Wote, Pol nokundrum el wu ni kundpa, Pol kan manga ila petʉm ei, wak rokʉn mundana, elim nga wamp mbo, na mbʉ ndi, mel na mat, ngʉk teing. \p \v 24 Rumbʉⱡ mat omba puⱡnga, Piliks elim nga Jura amp Drusila nʉtmin ni, tʉpa mepa urum. Wote, Pol wangga nilinga, Pol ndi omba, Jisas Kraist kʉn mondpa pili uⱡ mbʉ nga ik mat, timan ropa ngurum. \v 25 Pol ndi, timan ropa uⱡ kun kai mbʉ iting. Wote, wamp ti ndi, el elim nokundʉmba mbʉ mel nimba, wote Jisas aldpa yant omba, wamp kʉmp tʉmba uⱡ mbʉ mel nimba ngurum. Ni kʉn, wu Piliks pilpa mundmong etpa, Pol kundpa, nimba mel, “Akup nim kelkʉn pi, wote ui kai ti tem kʉn, nim wi rop ui nimp.” nitim. \v 26 Ei kʉn, Pol ndi, elim ku moni mat ngangga nimba pilpa, ui mat ila, Pol wangga ku nilinga, Pol kʉn kup etkʉⱡ, ik nʉtʉnggil. \p \v 27 Wote, pana raⱡ omba puⱡnga, gapman wu peng mumuk Piliks kongun itim koⱡ ila wu Porsiyas Pestas ndi, omba titim. Piliks, Jura wamp kʉⱡ kʉn, mel ti ngeing nimba pilpa, Pol kan manga ila piyangga nimba, pendpa kelpa purum. \c 25 \s1 Pol Elim Nga Ik Ei, Rom Nga Wu Peng Mumuk Ei Pilangga Nitim. \p \v 1 Rumbuldi raldika omba puⱡnga, wu Pestas ni, kona ou ila moⱡpa, Sesariya kona ni waka ropa, wote Jerusalem purum. \v 2-3 Ila nga, Jura wu nuim mbʉ kʉn, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, ruk puk molk, Pol kʉn kot iting ik mbʉ nʉk, wu Pestas ngurung. Wu Pestas ni, kunt kan etʉk, Pol Jerusalem wangga nʉtʉng. Ei nambuⱡ emel, Pol nombuⱡa mam paka ila molk, rok kunding pilik, ik mo rok nʉtʉng. \v 4 Wote, wu Pestas ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Pol met Sesariya kona ila kan ngurung ei mel petʉm. Wote na nanim, met kona ila mana mbi ui ei, nondpa enim. \v 5 Enim nga wu nuim mbʉ, na kʉn rʉp rop pamina, wote wu ei, uⱡ ⱡawa mat itim ndam, kapⱡa tep ik nʉmʉn,” nitim. \p \v 6 Wu Pestas ni, Jura wamp kona ila moⱡpa, rumbʉⱡ 8 muna 10 ei mel moⱡpa, wote Sesariya kona ila purum. Mʉkʉlmʉ orunga wu ni, kot etmin kona ila moⱡpa kʉn, Pol mek mana wei, nitim. \v 7 Wote, Pol ekit oⱡnga, Jura wu Jerusalem molk, orung wu nimbʉ ruk ok, Pol tʉk pok etʉk, Pol kʉn ik ronduⱡ minal mbʉ ngok nʉtʉng, wote ik ei nga puⱡ ti mon. \v 8 Wote, Pol elim nga orunga nimba mel, “Jura wamp nga mi Ik kʉⱡ kep, manga wingti ou ei kep, Rom nga wu nuim mumuk Sisa ei kʉn kep, uⱡ ti na ndi, etʉp uⱡ ⱡawa mundi nʉmʉndʉr mon!” nitim. \v 9 Ni kʉn, wu Pestas ni, Jura wu kʉⱡ nga, orunga mba kunt kan etpa, Pol waldpa, nimba mel, “Nim kapⱡa Jerusalem ila rʉp rop mbun, wote nim nga ik ei, kona ila mbo kʉn pilimp?” nitim. \v 10 Wote, Pol ndi kundpa, nimba mel, “Na ya Rom nga wu nuim mumuk Sisa ei nga kot pʉtʉm kona ila mor, na mek kona nʉl ping. Nim pilkʉn morun ei, na Jura wamp kʉⱡ kʉn, uⱡ ⱡawa mat iti nʉtʉt. \v 11 Wote, na ya ik nʉnt ei ndi, nʉmp kʉn, mi ik kʉⱡ nga ti rop puⱡa rop, wote wamp rok kundi uⱡ ila kuⱡimp ei nga mundmong etʉp, ik ti ni nanʉnt, mon! Wote, na kʉn ik nʉnmin ei nga puⱡ ti, kandʉk ti natʉng ndam, wamp ti ndi, kapⱡa na kun tʉpa, Jura wu kʉⱡ ngui ngangʉmba mon! Rom wu nuim mumuk Sisa ei ndi, na nga ik ei pilangga, nʉmp nʉnt!” nitim. \v 12 Ni kʉn, Pestas elim nga ik man ngui wu mbʉ kʉn, ik nimba moⱡpa, wote Pol kundpa, nimba mel, “Nim Rom nga wu nuim mumuk Sisa ei kʉn, mbi nʉn ei mel kapⱡa pi!” nitim. \s1 King Pestas Ndi, Pol Nga Puⱡ Ei Agripa Kundpa Nitim \p \v 13 Rumbʉⱡ mat omba puⱡnga, King Agripa kʉn, elim nga kimin amp Bernis raⱡ, wu Pestas kokila tʉk kongun ou ila mondrung ei nga, rawe itinggil pilkʉⱡ, Sesariya kona ila purʉnggil. \v 14 Wamp raⱡ pukʉⱡ, Sesariya kona ila rumbʉⱡ mat, ou ndupa moⱡunggila kʉn, wu Pestas ndi, Pol nga uⱡ etʉng mbʉ mel, ik timan ropa, King Agripa ngurum, nimba mel, “Wu Pol ni, ya kan manga ila petʉm ei, wu Piliks ndi, na wu ei nga ik pileimp nimba, pendpa kelpa purum. \v 15 Unt, na Jerusalem pur ei kʉn, Jura wu pris kuimbal mbʉ kʉn, manga wingti rʉp wu mbʉ pʉi, na kʉn ok waldʉk, ya kan manga ila petʉm wu ei, mbun mat ngump, etʉp kit mundeimp nʉk ik mat nʉtʉng. \v 16 Wote na ndi, wu mbʉ kundʉp, tʉn Rom wamp mbʉ ndi, punt tʉtʉm wamp ti kun tʉpʉn, mbun ngui uⱡ ei nga iti natʉtmʉn. Mong tʉtʉm wamp ei, unt ekit tʉpʉn, wamp mbʉ nga kuimp keta ila, elim ndi, nimba para ndangga nʉmp, wak rormʉn. \v 17 Wote, Jura wu mbʉ, ya orung ei kʉn, na ndi, ui ti tʉp keri mundi namʉndʉp, utʉma orunga, kot etmin kona ila moⱡʉp wu ei, tʉk mek wʉi nit. \v 18 Ei kʉn, Jura wu orung kʉⱡ ndi, wu ei mong titim nʉk, ik ti ning nʉmp pit ei kʉn, wote ik ti ni nandʉtʉm mon! Wote, ik elpa mat nʉtʉng. \v 19 En enim nga mbi paka rormʉn puⱡ orunga nga ik mat nʉk, wote Jisas ni, wu ti kurum nilingina, Pol ndi, kont morum nilinga etʉng. \v 20 Na wote, ik nʉtʉng puⱡ ei nga ti pilip kun iti natʉp kʉn, wote Pol waldʉp, nʉmp mel, Jerusalem mbun kʉn, nim nga ik ei, nʉmp kun itʉmin. \v 21 Ni kʉn, Pol elim ndi waldpa nimba mel, ‘Na kan manga ila piyamba, wote Rom wu nuim mumuk Sisa ndi, na nga ik ei pilangga,’ nitim. I nilinga kʉn, na ndi, kapⱡa kan manga ila piyangga. Rom wu nuim mumʉk Sisa ei kʉn mba, ui ila tʉp mundeimp,” nit. \v 22 Wote, king Agripa ndi, Pestas kundpa, nimba mel, “Wu ei nga ik ei, na nanim ndi pilimp!” nitim. Pestas ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Nim utʉma kapⱡa ik ei pʉlʉn!” nitim. \p \v 23 Mʉkʉlmʉ orunga, Agripa Bernis raⱡ, muⱡ kai mbʉ ralkʉⱡ, mou rormin manga kukaⱡ orunga orʉnggil. Ei kʉn, el wu kuimbal mbʉ kʉn, wote kona ila wu nuim mbʉ pora, mel kai mbʉ ralk ok, tenda ila moⱡʉngina, Pestas ndi, Pol mek ekit wʉi nilinga, tʉk mek ekit orung. \v 24 Wote, wu Pestas ndi, kundpa nimba mel, “King Agripa nim kʉn, wote ya wamp mormin mbʉ pora, enim ya wu ei kʉnʉi! Jura wamp ya mormin, wote Jerusalem mormin mbʉ ndi, kʉmp kʉm kundʉk, ya wu ei kuⱡangga mint nʉtʉng. \v 25 Wote na ndi, wu ei, rok kunding nʉtʉng ei nga koⱡmba ik puⱡ ti, kandʉp ti nʉtʉnt. Wote, wu elim ndi, wu nuim mumuk Sisa ei, kʉnimp nim ei nga, na pilip kʉn, wu ei tʉp mundunt. \v 26 Wote, uⱡ ei mel pilinga kandʉp kʉn, na mon ti rop pendʉp, tʉn nga Rom wu nuim mumuk Sisa ei kʉn, ngump mundimp ei nga mel ti mon. Akup king Agripa nim kʉn, wote wamp wei mormin mbʉ pora molk, ik ⱡawa mat, Pol kʉn kandʉk tʉng ndam, kapⱡa na mon ti rop, tʉn nga wu nuim mumuk Sisa ei ngeimp. \v 27 Na nanim ndi, Pol nga, uⱡ ⱡawa kat kandʉp ti natʉp, wote Rom wu nuim mumʉk Sisa ei kʉn, wei ngump mundimp uⱡ ei, kapⱡa iti natʉnʉm mon,” nitim. \c 26 \s1 Pol Ndi, King Agripa Nga Kuimp Keta Ila Pol Elim Nga Nimba Mot Ndurum \p \v 1-2 Wote, King Agripa ndi, Pol kundpa, nimba mel, “Nim ndi, akup nim ninim nga orunga nin ik mbʉ ni,” nitim. Pol wu king ni kʉn, ki oⱡa ndupa, rawe mel etpa, wote ik ei, nimba mel, “King Agripa, Jura wamp mbʉ ndi, na kʉn ik pendʉnmʉn uⱡ mbʉ, ya nim nga kuimp keta ila moⱡʉp, nanim nga orunga nʉmp uⱡ ei, kapⱡa nʉmp pʉnt. \v 3 Na ik kupa ei nʉnt, nambuⱡ emel, nim ndi, Jura wamp nga mbo uⱡ etʉk, wote namba ik mat tek rombulk nʉk etmin mbʉ pora, pilik ketʉn. Ei nga, na ndi, nim waldʉp kʉn, na nga ik nʉmp ent mbʉ, kum tekʉn pilkʉn kai iti! \p \v 4 “Jura wamp mbʉ pora, na kang kʉn moⱡʉp, andʉp it uⱡ mbʉ pora pʉtmʉn. Ama unt puⱡ mondpa, na nga mʉi kʉmp ila kep, Jerusalem kona ila kep, kang kʉn moⱡʉp, namba uⱡ it mbʉ, pilik mormin. \v 5 Unt en enim ndi, na pʉtʉng ni, enim kapⱡa nʉk piling ndam, nʉk para ndʉi. Na unt tʉn nga mbi paka rormin uⱡ ila, Perisi wu rʉⱡaip kʉⱡ kʉn, rʉp rop etʉp ʉndʉr. \v 6 Na akup ya ila, kot inding ei nga mor uⱡ ei nga puⱡ ei mel, Got ndi, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ kʉn, unt uⱡ ti itimp nimba mʉi rurum uⱡ ila, na keⱡ rondʉp nokundʉp mor ei nga, na kʉn ik ninmin. \v 7 Tʉn nga, Jura wamp rʉⱡaip kʉⱡ nga nimp mʉi rurmʉn, ik ei mondʉk pilik rumbuldi rʉnggilmʉ mbʉ, Got kʉn mbi paka rondʉk keⱡ rondʉk nokundʉk etʉk mormin. Wu nuim ye! Na uⱡ ila nga ku, akup Jura wamp kʉⱡ ndi, tʉk kot endinmin. \v 8 Nambuⱡ emel, enim Jura wamp mat ndi, wamp korung mbʉ, Got ndi, ⱡoporpa tʉpa kont mundi namʉndʉmba nʉk pʉnmʉn ei? \p \v 9 “Unt na nanim nga numan ei ndi, Nasaret nga Jisas mbi ei, rop mana nduimp pilip uⱡ elpa elpa mat it ku. \v 10 Ei kʉn, na Jerusalem kona ila moⱡʉp it. Wu pris kuimbal kʉⱡ kʉn ronduⱡ tʉp moⱡʉp, Got nga wamp mbʉ, tʉp kan manga ila mundʉr. Wote, rok kondrung wamp mbʉ na ndi, kapⱡa nilmba rok kondrung ku. \v 11 Ui ou ndupa, na ndi, wamp mat, atinga manga kel mbila wamp mbʉ, etʉp kit mondʉp enim nga mondpa pili wak reing nʉmp it. Na mondpa pili wamp mbʉ kʉn, popʉⱡ minal mondʉp ronduⱡ mondʉp, wote kona peng ruⱡ etpa titim kona mat ila, mbo it ku. \s1 Pol Elim Nuim Ei Ndi, Wi Rurum Ei Nga Nimba, Mot Ndurum \p \v 12 “Uⱡ mbʉ nga, ronduⱡ tʉp itimp pilip, wu pris kuimbal mbʉ kʉn, ik nʉmp tep Damaskas kona ila mbi pilip pur. \v 13 Wu Nuim ye! Ou rʉnggilmʉ, na nombuⱡa mam ila mbʉ kʉndʉr ei kʉn, wi muⱡ ila rʉⱡang ronduⱡ ti, ant nga rʉⱡang ei mel mon. Rʉⱡang elpa ti mel ropa omba, na kʉn, wu rʉp rop purmun kʉⱡ kʉn, kun urum. Wote, rʉⱡang ei ndi, kona ila omba, tʉn tʉpa kum rurum. \v 14 Tʉn pora, mʉi ila ropa munduⱡnga, mbun pitmin. Wote, na pep pilimba, Ipru ik ila ik mong ti omba, na kundpa nimba mel, ‘Sol! Sol! Nambuⱡ emel, etʉk kit mondʉn ei? Nim ndi, rong morum ila kʉmp pildʉt rokʉn, ninim mindil non ei ka!’ nitim. \v 15 Wote na ndi, nʉmp mel, ‘Nuim ei! Nim nam nʉmp wʉldʉt?’ nitim. Nuim ei ndi, na kundpa, nimba mel, ‘Na Jisas, nim ndi, etkʉn kit mondʉn ei ka! \v 16 Nim oⱡa molkʉn, kʉmp raⱡ kambilkʉn, oⱡanggilikʉn moⱡa! Nim na nga kindmant wu muⱡʉn nʉmp kʉn, nim kʉn ont. Akup kan uⱡ mbʉ kʉn, wote ora nduimp uⱡ mbʉ pʉi, wamp mbʉ kundkʉn nʉn nʉmp, nim rukʉr tʉnt. \v 17 Isrel wamp mbʉ kʉn, wamp rʉⱡaip elpa moⱡʉng ila, tʉp mundimp ei nga mbun mat pem ndam, nim etʉp timp nitim. \v 18 Nim ndi, wamp mbʉ nga mong orunga, etʉk makʉndʉkʉn etana, rumbʉⱡ ila moⱡung wamp mbʉ, numan ropʉl rok rʉⱡang ila ekit weing. Wote, Seitan nga ronduⱡ ei, tʉk mbuⱡ ngʉk, Got kʉn rukʉr pangina, wote i etʉk, na kʉn mondʉk piling ndam, en enim nga uⱡ kit mbʉ, wak ramba. Wote ok, Got nga mondpa pili wamp mbʉ kʉn, wamp wingti tʉpa mondrum kona ila, ruk muⱡeing.’” nitim. \s1 Pol Elim Kongun Etʉm Ei Mel Nitim \p \v 19 Pol ndi, nimba mel, “Ei kʉn, King Agripa, ei nga nʉmp kʉn, na muⱡ kona ur kump it kʉⱡ nga ik ti, tʉp roi ndi, ni nʉndʉr mon! \v 20 Wote, kuimp tep Damaskas na, Jerusalem kona raⱡ ila pur. Wote, Jura wamp na, wamp rʉⱡaip elpa na, mʉi kʉmp tetʉm mbila pora mbʉ, ik mbo endʉp, uⱡ kit mbʉ wak rok, Got kʉn rukʉr puk, uⱡ kai mbʉ, pep ring nit. \v 21 Ni kʉn, na uⱡ kʉⱡ etʉp mbo, manga wingti ou ila moⱡmba kʉn, Jura wu kʉⱡ ndi, na imp molk, wote rok kunding pilik etʉng. \v 22 Wote ni kʉn, Got ndi, na tʉpa rap ndupa mepa oⱡnga, akup ya ila moⱡʉp, enim wamp ou kel mbʉ kʉn pora, na kandʉp, pilip it uⱡ mbʉ, enim kʉndʉp nʉnt. Na nʉnt ik mbʉ, unt ik painui wu mbʉ kʉn, Moses na mbʉ ndi, etmba nʉk ei mel nʉtʉng. \v 23 Nʉk kʉn, Kraist ei ndi, mindil nomba, wote wamp kui nga kona ila, kuimp tepa koⱡpa, ⱡoporpa oⱡa moⱡpa, etpa ti uⱡ ei nga ik rʉⱡang pi ei, Jura wamp na, wamp rʉⱡaip elpa na mbʉ kʉn, nimba ngumba,” nʉtʉng. \p \v 24 Wote Pol ndi, elim nga orunga ik ei mel nilinga kʉn, wu Pestas ndi, ronduⱡ ke nimba, Pol kundpa, nimba mel, “Pol, nim wu kupʉr wʉlʉ! Nim nga ik na, wote namba uⱡ pilik tʉtʉn mbʉ ndi, nim ropa kupʉr mundnum!” nitim. \v 25 Pol ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Wu nuim ei, na wu kupʉr ti mon! Na nga numan mbo kun ei, pilip ik kupa ei, kundʉp nʉnt,” nitim. \v 26 Pol ndi, nimba mel, “King Agripa, na nim kʉn mundmong iti natʉp. Ik nimp ei, nambuⱡ emel, na nʉnt uⱡ mbʉ nim ndi, pilkʉn kandkʉn itin ei nga, na pilip kʉn nʉnt. Na kupa pilip nʉnt ei, na nʉnt ik nimbʉ, nim pilkʉn moⱡina nʉnt, na uⱡ mo ropa petʉm ti nga, na ni nanʉnt mon! \p \v 27 King Agripa, nim painui wu mbʉ, mondʉk pʉtʉn muna mon nda? Na nga numan ei ndi, nim mondʉk pʉtʉn nimp pʉnt!” nitim. \v 28 Wote Agripa ndi, Pol ni kundpa, nimba mel, “Akup ya ant mong onunga ila, nim ndi, na etkʉn mondpa pili wamp mundimp nʉkʉn pʉn ei?” nitim. \v 29 Pol ndi, ik punt ropa, nimba mel, “Ant mong punda kep, ruⱡ etpa kep, na Got kʉn atinga ront ei nim kʉn, wote wamp mbʉ pora, ik kum tenmin mbʉ pora ok, na mel mondpa pili wamp ralk muⱡeing nʉmp nʉnt. Ei nga wote, na kan ngorung ei nga nʉmp ni nanʉnt!” nitim. \p \v 30-31 Wote, wu king ei kʉn, Pestas wote, amp Bernis kʉn, wamp kʉⱡ pora oⱡa molk, wote ok pena puk, ik nʉk int yant etʉk, nʉk mel, “Wu ei rop kundmin muna, kan ngumbun itmin ei nga uⱡ ⱡawa tenda ti, kandʉp ti natʉnmʉn ei ka!” nʉtʉng. \v 32 Wote Agripa ndi, Pestas kundpa, nimba mel “Rom wu nuim mumuk Sisa ei, kʉnimp ni nandilinga ndam, kor wak roⱡmina,” nitim. \c 27 \s1 Pol Nu Sip Tʉpa, Rom Purum \p \v 1 Ik ei nʉk pendʉk kʉn, tʉn nu sip tʉpʉn, Itali kona ou ila peing, nʉtʉng. Wote ei kʉn, Pol kʉn kan wu mat kʉn, tʉk kup endʉk puk, Rom kona ila nga el wu 100 nokundrum wu Juliyas ni ngurung. Wu Juliyas nga el wu rʉⱡaip kʉⱡ, wu nuim mumuk Sisa nga wu kʉⱡ. \v 2 Tʉn Atramitiyum kona ei nga nu sip kat, Eisiya kona mbila, mbi nimba omba titim nu kʉⱡ ila, omba oⱡa purmun. Ei kʉn, Tesalonaika kona ei nga, Masaroniya wu Aristakus tʉn kʉn oⱡnga, kunda purmun. \v 3 Utʉma orunga, Sairon kona ila mbun, ruk purmun. Ei kʉn, el wu kuimbal Juliyas ndi, Pol urum ei nga numan kai pendpa, Pol elim nga wamp mat kandpa tʉpa, rʉng na mat ngeing nimba, pangga nilinga purum. \v 4 Wote, Sairon kona ei, wak ropʉn, Saipras kona ei nga, mbuldung orunga purmun. Ei nambuⱡ emel, kona kʉpkʉ mam ti rurum ei ndi, nu sip kʉⱡ ropa, yant ndurum. \v 5 Wote Silisiya kʉn, Pampiliya kona ou raⱡ ila, ruk num kuta morum ei, puⱡa ropʉn mbʉ, Lisiya kona ou ei nga, Maira kona peng ila ruk purmun. \v 6 Kona ila ruk puⱡmina, el wu kuimbal murum ei ndi, Aliksendriya kona ei nga nu sip kat, Itali kona ou ei mba, pilpa titim ni kʉⱡ, kandpa tʉpa kʉn, tʉn tʉpa, nu sip nila oⱡa ndurum. \v 7 Wote, kona peng ei, wak ropʉn, num kuta ila raka raka nimbun puⱡmina, rumbʉⱡ ralt omba purum. Ei wote, Snidus ni, kona ila omp ruk ui nʉwʉrmʉn. Mbin purmun nombuⱡa ei, kona kʉpkʉ ei ndi, imp moⱡnga, Salmone kona ei, tʉp yant ndupʉn, Krit kona ila purmun. \v 8 Ni kʉn, tʉn mindil tʉpʉn, num ʉldʉ orunga mint mbun, kona ti mbi tek, ‘Muⱡ Ti Kona Kai,’ nʉtʉng kona ila ruk urmʉn. Kona ei, Laseiya kona peng ila nondpa itim. \p \v 9-10 Num kuta ni ndi, ropa kara puⱡnga kona ei, wak rop mbin mel, iti natilinga moⱡmina, rumbʉⱡ mat ou ndupa, omba purum. Wote, Jura wamp nga rʉng mi rormʉn ui ni, omba purum ku. Ei kʉn, Pol ndi, wu mbʉ kundpa, nimba mel, “Kang wu kʉⱡ ye! Na kant ei, tʉn akup ei kʉn mbun ndam, tʉn mbun kandʉp timin. Ei kʉn, nu sip kʉⱡ kep, rukʉr orunga mel wal tetʉm mbʉ kep, wote tʉn wamp mbʉ, pʉi kit muⱡʉmin,” nitim. \v 11 Wote, el wu kuimbal murum ni ndi, nu sip kʉⱡ nga tipam ei kʉn, nu sip kʉⱡ kongun etʉm wu ei nga ik ei, kum tepa, Pol nga ik ei, kum ti nʉtʉtʉm. \v 12 Ei nambuⱡ emel, nu sip kʉⱡ titim kona ei, kona kʉpkʉ mam omba ui ei kʉn, ropa kit mondʉmba ei nga. I elinga kʉn, wu puⱡi ik nʉk pendʉk kona ei, wak rop pamin nʉtʉng. Mbun Piniks kona ila moⱡpʉn, kʉpkʉ mam orum ui ei, tʉp mundmin nʉtʉng. Piniks kona ei, Krit kona ou mʉi kʉmp ei nga nu sip, puk tetmin kona ila kapⱡa moⱡpʉn, kʉpkʉ ui kit ei, tʉp mundmin nʉk pʉtʉng. \s1 Kona Kʉpkʉ Mam Ti Ropa, Num Kuta Ei Kit Murum \p \v 13 Kʉpkʉ kel kai ti met, wunt rurum ila, wu ni kʉⱡ, en enim nga nʉtʉng ik mbʉ mel pemba nʉk pilik, nu sip kan ngurung mel kʉⱡ oⱡa tʉk, Krit kona ei nga num kuta ʉldʉ orunga purung. \v 14 Wote kokila puⱡmina, kʉpkʉ ronduⱡ ti mbi tek, ‘Wi Alt,’ nʉtmin kʉpkʉ ei, Krit mʉi kʉmp ila ropa mana urum. \v 15 Ei kʉn, kʉpkʉ ei ndi, nu sip kʉⱡ ropa, noi ya itim ila ronduⱡ mundpa, kʉpkʉ urum ila mba mel, kapⱡa iti nʉtʉtʉm. Wote ni kʉn, mbin mel, iti nʉtʉtʉm ila, kʉpkʉ ei ndi, ropa mepa pangga nimbun, nu sip kʉⱡ, wak rurum ila kʉpkʉ ndi, mepa purum. \v 16 Tʉn mʉi kel kot, mbi tek Kaura nʉtʉng. Ei nga, mbuldung orunga mbun, nu sip mep urmʉn kʉⱡ, ropa kit mondʉmba elinga, kan kʉⱡpʉn, gi ndup pinditmʉn. \v 17 Wote, nu sip kʉⱡ ila, kʉⱡ oⱡa tʉk, kan rok pendʉk kʉn, wote nu sip kʉⱡ, kʉpkʉ ndi, ropa mepa mba, Lipiya kona ku morum mbila mba nʉk, mundmong etʉk, nu sip kʉⱡ nga muⱡ manga rakurmin mbʉ, potʉk mana tʉk, ruk ila monduⱡʉngina, kʉpkʉ elim ndi, nu sip kʉⱡ mepa purum. \v 18-19 Kona kʉpkʉ kit ni pilpa, kelpa rurum ila, utʉma orunga, nu sip ila mel wal titim nimbʉ, rok tʉk nu ila mana ndurung. Wote utʉma orunga, nu sip kʉⱡ nga tepa kongun etʉm mel mbʉ, en enim nga ki raⱡ ndi, ambulk tʉk rok, nu ila mana ndurung. \v 20 Ni kʉn, rumbʉⱡ ou ndupa omba puⱡnga, kona ant, mipil rangʉnt mbʉ, kʉni nʉkʉndʉrmʉn. Wote, kona kʉpkʉ ei, pilpa kelpa romba ei nga mint rurum ila, kona mat ila mbin nʉmp pitmin. Ei wote, tʉn nga numan orunga pilpʉn, tʉn akup kont pi nʉpʉmʉn, nʉmp pitmin. \v 21 Wu mbʉ, rumbʉⱡ ui ou ndupa, rʉng na ti, nui nandrʉng ei nga, Pol ndi anggilpa, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Kang wu mbʉ, na unt nit ik ni kum tek, Krit kona ei, wak rui narʉⱡʉmina ndam, akup ya mel kit moⱡpa mbun, enim uⱡ mbʉ kandʉp tʉp enmin uⱡ mbʉ, iti natʉlmina. \v 22 Wote, akup na ndi, enim kundʉp nʉnt. Enim numan wang nduk, ronduⱡ muⱡʉi! Nambuⱡ emel, tʉn wu kʉⱡ ti kʉⱡi nʉⱡmin. Nu sip kʉⱡ mint, etpa kit moⱡmba. \v 23-24 Ukʉ rumbuldi, na nga mbi paka rondʉr Wu Got ei nga anggelo ti, na munt ila omba kundpa, nimba mel, ‘Pol, mundmong iti nʉti! Nim nuim mumuk Sisa nga kuimp keta ila ʉnggʉlʉn. Wote Got, elim nga uⱡ kai mbʉ etʉn ni mel ku, nim kʉn rʉp rok, nu sip ila ong wu kʉⱡ, pora nim kʉn, nomba rukʉr ndonum,’ nitim. \v 25 Ei nga, enim wu kʉⱡ, mundmong iti natʉk muⱡʉi! Ei nambuⱡ emel, na Got kʉn mondʉp pʉnt ei, na kʉn itimp ninim uⱡ mbʉ kupa etmba. \v 26 Ei nga, tʉn mʉi kel tem ti nga nu ʉldʉ tila, ropa oⱡa ndumba mint,” nitim. \p \v 27 Ei kʉn, rumbʉⱡ 14 elinga, tʉn kʉpkʉ mam ei ndi, ropa mepa mba, num Eitriyatik ila purmun. Wote, ou rumbuldi mel, nu sip kongun wu kʉⱡ ndi, mʉi tila nondpa onmʉn nʉk pʉtʉng. \v 28 Wote, ila nga puk kʉn, kan ti, nu ila rok mana nduk, wote oⱡa tʉk tou rok kandrung ei, nu ei, 40 mita mel mandpa titim. Wote, ui onunga kot molk ok, uⱡ tenda ei ku etʉk, tou rorung ei, 30 mita mel mandpa titim. \v 29 Wote, wu kʉⱡ ndi, nu sip kʉⱡ mba, nu ku mbila romba nʉk mundmong etʉk, sip imp morum angka tʉmbʉkak, sip tip orunga rok mana nduk, kona tʉkrʉpa rʉnangga ka nʉk, atinga rorung. \v 30 Ei kʉn, sip kongun wu kʉⱡ, nung nʉk, ping pilik kep nok, nu kanu kat kan pilinga nduk, mana tʉk molk, sip imp morum angka kat, sip kuimp orunga mana nduimin enmʉn nʉtʉng. \v 31 Wote Pol ndi, uⱡ etʉng ni tʉpa mendpa, el wu kuimbal ei kʉn, elim nga el wu rʉⱡaip mbʉ kʉn kundpa, nimba mel, “Sip kongun wu kʉⱡ, tʉn wak rok pung ndam, tʉn kont pi nʉpʉmʉn ei ka!” nitim. \v 32 El wu ni kʉⱡ ndi, nu kanu kan kulk pendʉtʉng ei nga kan ei, rok puⱡa roⱡina, nu kanu kʉⱡ mepa purum. \p \v 33 Wote, kona rangimba elinga, Pol ndi, wamp nimbʉ, ropa rut ndupa nimba mel, “Rʉng mat nʉi!” nitim. Wote wamp nimbʉ, kundpa nimba mel, “Tʉn nga kitim mbʉ kit elinga, rʉng nandʉp oⱡmina, rumbʉⱡ 14 omba pum. \v 34 Ei kʉn, na ndi, akup enim rʉng mat, nʉi nʉmp ronduⱡ mundʉp nʉnt. Enim rʉng ti, etʉk nong ndam, kont muⱡing. Enim wu kʉⱡ nga peng ndi tenda kot kep, mana pi napʉmba mon ku,” nitim. \v 35 Pol ik ei mel nimba pora ndupa kʉn, wu morung nimbʉ nga kuip keta ila bret mat tʉpa, Got kʉn angge nimba, pok ropa, wote nurum. \v 36 Wote, wu wei nimbʉ, uⱡ ei kandʉk ronduⱡ puⱡnga, rʉng mat tʉk norung ku. \v 37 Tʉn wamp tʉpa rak ndupa, 276 mel nu sip ila murmʉn. \v 38 Wote, wu nimbʉ pora, rʉng nok kapⱡa endilingina, wit mana titim nimbʉ rok, nu ila mana ndurung. I etʉng, ei nambuⱡ emel, sip kʉⱡ piya nangga nʉk etʉng. \s1 Nu Sip Kʉⱡ Etpa Kit Murum \p \v 39 Wote, kona ranggʉpa mana nduⱡnga, sip ila kongun etʉng wu kʉⱡ ndi, mʉi titim ei kandrung. Ei wote, mʉi ei nga mbi ei, pilik kun iti natʉtʉng. Wote, nu moⱡpa mba, mʉi nit ila rukʉr mba etʉm, kona ku ok, kona kai ei kandʉk kʉn, nu sip kʉⱡ ila kapⱡa mek, nu ʉldʉ ila mbin nʉk pʉtʉng. \v 40 I nʉk kʉn, sip angka kan nimbʉ, rok puⱡa roⱡina, nu ila mana purum. Wote, sip kongun etʉm mel kan kurung nimbʉ pilinga nduk, sip muⱡ pendʉtmʉn ni kʉⱡ, potʉk kuimp orunga oⱡa nduⱡina, kona kʉpkʉ ei ndi, nu sip kʉⱡ ropa mepa, nu ʉldʉ ila mba purum. \v 41 I etʉk purung ni kʉn, sip kuimp orunga mba, ku nengina murum kat ila roⱡnga, gi nimba telinga, sip nga tʉp orunga, num kuta ei ndi, ropa pungaⱡ nduⱡnga, sip kʉⱡ ropa, mbuldpa elpa elpa purum. \v 42 El wu kʉⱡ ndi, kan ngurung wu kʉⱡ, nu tek nung nʉk pi nʉk, wu pora rop kundamin nʉk ol tetʉng. \v 43-44 El wu kuimbal murum ni ndi, Pol tʉp rʉpʉndimp nimba pitim ei ndi, elim nga el wu kʉⱡ kundpa, uⱡ ei mel iti nʉtʉi mon nitim. “Nu tek kʉni wu mbʉ, unt nu ila puka rok, mana puk nu tek puk, nu ʉldʉ ila muⱡʉi!” nitim. Wote wu mat, sip ʉmbʉldrʉm nde koⱡmung na mbʉ ambulk, nu tek purung. Uⱡ ei mel, etpʉn kʉn, tʉn urmʉn wu kʉⱡ pora, nu tepʉn mbun nu, ʉldʉ ila ekit purmun. \c 28 \s1 Malda Kona Ila Murmʉn \p \v 1 Wote, tʉn mʉi ila ekit omp, kai mundurmʉn, wote pitmin mel kona ei, mbi tek Malda nʉtʉng. \v 2 Kona ila mʉi puⱡ wamp mbʉ, tʉn kʉn uⱡ kai mbʉ etʉk, ik rungʉndʉk etʉng. Wote ui ei kʉn, kona ropa ʉt itim ila, wamp nimbʉ ndi, tʉn numan ngʉk kʉn, ndip etʉk kandrung. \v 3 Pol ndi, nde kat rʉkʉlpa, ndip ila tʉpa oⱡa nduⱡnga kʉn, wote wimbʉ ti, ndip muⱡ ei ndi, roⱡnga ekit omba, Pol nga ki ila mʉkʉp rurum. \v 4 Mʉi puⱡ wamp nimbʉ ndi, kandrung mel, Pol nga ki ila, wimbʉ ni konggilpa pitim ila kandʉk kʉn, wamp mbʉ ndi, en enim nʉk mel, “Wu ei, wamp ropa kondurum wu ei nda?” nʉtʉng. Wote wu ei, num kuta ila nu wʉngi nangʉm ndam, wote akup kont muⱡi nambʉⱡmba,” nʉtʉng. \v 5 Wote Pol ndi, wimbʉ ni pilinga, ndupa tʉpa, ndip ila ruk ndurum. Wote, wimbʉ ei ndi kep, Pol ropa uⱡ ti iti nʉtʉtʉm mon! \v 6 Wote, mʉi puⱡ wamp nimbʉ ndi, Pol nga ki awʉmba, muna koⱡmba nda, nʉk pilik nokundʉk morung ni, uⱡ ti iti nʉtʉtʉm. Wote, numan ropʉl rok, min ngʉn mundʉk, Pol kundʉk, nʉk mel, “Wu ei got nda?” nʉtʉng. \p \v 7 Wote, tʉn murmʉn ila nga wuldʉng orunga nondpa kona ti titim. Ila nga wu Pupliyas nga kona ei, titim, kona ei nga wu nuim ei. Wu ei ndi, tʉn numan kai pendpa, rawe etpa, tʉl nga kun manga ponʉng ombun moⱡmina, rumbʉⱡ raldika omba purum. \v 8 Wu Pupliyas nga tipam ni, kui ou ti kandpa, manga tʉpa rupⱡaima ila pitim. Pol ndi, rupⱡaima ila mba wu ei, atinga rondpa, ki raⱡ ndi, wu ei nga peng ila oⱡa ndupa ambuⱡpa, kui wu ei etpa titim. \v 9 Uⱡ ei itim ni, wamp mbʉ ndi kandʉk, kui peng itim wamp mbʉ mek oⱡina, Pol ndi, etpa titim. \v 10 Wote, tʉn mbin elimina, tʉn mel kai mat ngorung. Wote, sip ila tʉn kun kuⱡmin nʉk, mel mbʉ nga puⱡi rok, oⱡa ndurung. \p \v 11 Wote, kalimp raldika omba puⱡnga kʉn, tʉn Aleksandriya kona ila nu sip kat mbi tek, ‘Got Pʉklʉm,’ nʉtʉng, kʉⱡ ila tʉn purmun. Sip ni kʉⱡ, kona kʉpkʉ rurum ui kit ei kʉn, kona ila ku moⱡpa, tʉpa mundrum. \v 12 Wote tʉn mbun, Sirakus kona peng ou ila moⱡmina, rumbʉⱡ raldika omba purum. \v 13 Wote, kona ila moⱡpʉn int mbun, Rekiyum kona ila ruk purmun. Wote utʉma orunga, nu por orunga kʉpkʉ wunt rurum ila, rumbʉⱡ ui raⱡ tʉp mundpʉn, wote mbun Puteyoli kona kel ila, ruk purmun. \v 14 Kona ila, mondpa pili wamp mat, kandʉp telmina, wote wamp mbʉ, tʉn waldʉk rʉp rop muⱡamin nilingina, kapⱡa nimbun moⱡmina, rumbʉⱡ 7 omba purum. I etʉp ombun, wote Rom kona ila ruk urmʉn. \v 15 Rom kona ila mondpa pili wamp morum mbʉ, tʉn urmʉn ik ei pilik ok, Apiyus mel rop kona kʉn, Ur Manga Raldika anggʉtʉm kona kʉⱡ ila ok, tʉn kʉnmʉn nʉk, nokundʉk morung. Pol ndi, wamp kʉⱡ kandpa, Got kʉn angge nimba, wote elim nga orunga ronduⱡ titim. \s1 Pol Rom Mba Murum \p \v 16 Wote Pol ndi, Rom kona ila ruk purum. Ei kʉn, Pol elim pepa muⱡangga nʉk, el wu tenda ti ndi, Pol rʉp itangga nʉk, tʉk mundrung. \v 17 Wote, rumbʉⱡ raldika omba puⱡnga, Pol ndi, Jura wamp mbʉ nga rʉp wu morung mbʉ, wi ropa ruk tʉpa, mou rʉmin nitim. Wote, wu mbʉ ok mou roⱡmina, Pol ndi, wu kʉⱡ kundpa, nimba mel, “Na nga Angmʉn! Na ndi, tʉn nga wamp rʉⱡaip mbʉ nga mbi tʉp mana ndup, wote tʉn nga anda kouwʉmʉn mbʉ nga, mbo uⱡ etʉng uⱡ mbʉ nga tʉp roi ndup kʉn, numan pendʉp uⱡ ti iti nʉtʉt mon. Na wei nuwʉ, Jerusalem kona ila tʉk imp molk, Rom kona ila wamp kʉⱡ nga ki ila ngʉk, ruk ndurung. \v 18 Wote, na nga puⱡ orunga, waldʉk pilik, kai etʉk kʉn, na wak ruing etʉng. Ei nambuⱡ emel, na rok kunding ei nga uⱡ ⱡawa ti, na kʉn kandʉk ti natʉtʉng. \v 19 Wote, ik ei, Jura wamp kʉⱡ ndi, tʉk roi nduⱡina kʉn, na itimp uⱡ ti pili napilip, wote wu nuim mumuk Sisa ei ndi, na nga ik ei pilangga nit. Ei na nga, Jura wamp kʉⱡ kʉn, ik ti nʉmp kit mundi nʉmʉndʉr ku. \v 20 Uⱡ ei mel, na kʉn penim nʉmp kʉn, na enim kandʉp nimp pilip kʉn, enim wʉi nint. Nambuⱡ emel, Isrel wamp ndi, wamp tenda ti, nokundurmʉn ei nga nʉmp pilmba kʉn, na imp molk, tʉk kan ngonmin,” nitim. \v 21 Wote Pol kundʉk, nʉk mel, “Tʉn Juriya kona ila wamp ti ndi, mon rok, nim nga ik nʉk ngui nganggʉrʉng. Wu angmʉn wamp ti ndi ok, ik timan ei rok, wote nim kʉn ik nʉk etʉng uⱡ ei nga, tʉn kopʉt kum ila, pili nʉpʉtmʉn, mon! \v 22 Wote tʉn ndi, nim nga numan ila ik nana, tʉn pilmin ei nga numan ngonmʉn. Ei nambuⱡ emel, kona mbila wamp pora mormin mbʉ ndi, nim nga wu rʉⱡaip kʉⱡ kʉn, ik ou ndupa nʉk kʉn, tʉk mana ndʉnmʉn,” nʉtʉng. \p \v 23 Wote, ui ti kʉn, uimin nʉk Pol kʉn kanggʉp rorung. Ui ei kʉn, wamp ou ndupa, Pol murum kona ila oⱡina, rumbuldi rʉngmʉ raⱡ mba rumbuldi, Pol ndi, wamp mbʉ, Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, ik puⱡ petʉm mbʉ mel, nimba piral ndurum. Pol ndi, wamp mbʉ nga numan orunga ropa rut ndupa, Jisas mondʉk pileing nimba kʉn, Moses nga Mi Ik na, painui wu ik mon rorung mbʉ, ekit tʉpa nimba ngurum. \v 24 Wamp mat, ik nitim nimbʉ, mondʉk pʉtʉng. Wote wamp mat, pilik ti natʉtʉng. \v 25-26 Ik pilik ti natʉtʉng wamp kʉⱡ, numan elpa elpa pʉtʉng ei ndi elinga, mou rok morung uⱡ ei, wak rok kelik purung. Wamp kʉⱡ, kelik ping ei nga, Pol ndi, kuimp tepa ik tenda ti nimba mel, “Unt Muⱡnga Wingti ei ndi, ik kupa kat, tʉn nga anda kouwʉmʉn kʉⱡ kʉn, painui wu Aiseiya nga keta ila nimba mel, \q1 ‘Nim pukʉn, wamp kʉⱡ kundkʉn, Enim ik ei pili piling, wote ik puⱡ ei, pilik ti nʉtʉng. Enim kʉnmin nʉk ti iting, wote mong ei ndi, kʉni nʉkʉning. \v 27 Nambuⱡ emel, enim wamp kʉⱡ nga, numan mbo orunga ku raⱡpa petʉm, Ei ndi, kum raⱡ ila ik piling ei nga rʉng kuⱡing, Wote, mong raⱡ ndi, mel ti kʉni nʉkʉning. Ei mel mon ndam, mong raⱡ ndi kandʉk, wote, kum raⱡ ndi ik pilik, numan ei ndi, pilik mbi nduk, Got elim kʉn rukʉr wangina, elim ndi, wamp mbʉ etʉp kai mondʉmba,’” nitim. \p \v 28 Wote, Pol ik nimba pora ndupa, nimba mel, “Enim akup pʉnmin ei, Got nga wamp etpa tʉmba nombuⱡa rung ik ei, wamp rʉⱡaip elpa kʉⱡ kʉn purum. Wamp kʉⱡ ndi, ik ei pilik ting!” nitim. [ \v 29 Pol ik kʉⱡ nimba pora nduⱡnga kʉn, Jura wamp mbʉ, ekit puk, en enim ruk ila ik palk ik mat nʉtʉng.] \p \v 30 Pana raⱡ mel, Pol manga ti, rarʉp ropa titim nila pepa moⱡpa, wamp mat, elim kʉning orung mbʉ kʉn, uⱡ kai mbʉ mint itim. \v 31 Got nga wamp tʉpa mumuk rui uⱡ ei nga, ik puⱡ mbʉ nimba ngumba, wote wamp ti ndi, mi pindi nʉpʉndʉtʉm ila, ronduⱡ mundpa moⱡpa, wamp mbʉ, Nuim Jisas Kraist nga ik mbʉ mbo inditim.