\id MAT - Ese (Managalasi) NT [mcq] -Papua New Guinea 1999 (web version -2014) \h Matiu \toc1 Matiu \toc2 Matiu \toc3 Mt \mt1 Matiu \c 1 \s1 Jesu Keriso Oni Amuhijijina \r (Ruku 3:23-38) \p \v 1 Hehakaho Jesu Keriso oni amuhija vejajina. Jesuho Teviti ꞌee Eparahami puni amuja. \q1 \v 2 Eparahamiho Aisiki oni oma. Aisikiho Jekapi oni oma. Jekapiho Jutaho ꞌee ꞌuꞌuhwaha ꞌahoꞌijihipuni oma. \q1 \v 3 Jutaho Jera upuni oma kaivo puni ohijaho Tema. ꞌEnakaivo Peresiho Hesarani oni oma kaivo Hesaraniho Rama oni oma. \q1 \v 4 ꞌEnakaivo Ramaho Amenatapu oni oma. Amenatapuho Nasioni oni oma. Nasioniho Saramani oni oma. \q1 \v 5 Saramaniho Poasi oni ome ꞌee Rehapiho Poasi oni oha. Poasiho Opeti oni oma. ꞌEne Rutiho huni oha Opetiho Jesi oni oma. \q1 \v 6 Jesiho Kini Teviti oni oma. Tevitiho Saramani oni oma. Huni oha marakoꞌa Uraia oni napara. \q1 \v 7 ꞌEnakaivo Saramaniho Rehapoami oni oma. ꞌEne Rehapoamiho Apaija oni oma. ꞌEne Apaijaho Aisa oni oma. \q1 \v 8 ꞌEne Aisaho Jihosapati oni oma. ꞌEne Jihosapatiho Jorami oni oma. ꞌEne Joramiho Usaia oni oma. \q1 \v 9 Usaiaho Jotami oni oma. ꞌEne Jotamiho Ehasi oni oma. ꞌEne Ehasiho Hesakaia oni oma. \q1 \v 10 ꞌEne Hesakaiaho Manase oni oma. ꞌEne Manaseho Emani oni oma. ꞌEne Emaniho Josaia oni oma. \q1 \v 11 ꞌEne Josaiaho Jekanaiane ꞌee ꞌuꞌuhwaha puni oma. Ijihuni vea kaji aneja rene pu ꞌeke Paparania tipurai vaꞌara. \q1 \v 12 ꞌEne ijí Paparania pu tipurai ꞌeka vaꞌari túnaꞌijaho Jekanaiaho Sieritieri oni oma renana. ꞌEjume Sieritieriho Jerupaparu oni oma. \q1 \v 13 Jerupaparuho Apaiuti oni oma. Apaiutiho Iraiakimi oni oma. ꞌEne Iraiakimiho Aisori oni oma. \q1 \v 14 ꞌEne Aisoriho Setaka oni oma. ꞌEne Setakaho Ekimi oni oma. ꞌEne Ekimiho Eriuti oni oma. \q1 \v 15 ꞌEne Eriutiho Eriesa oni oma. ꞌEne Eriesaho Mateni oni oma. ꞌEne Mateniho Jekapi oni oma. \q1 \v 16 ꞌEne Jekapiho Josapi kaꞌene Meri oni paruijihuni oma. ꞌEnaꞌomo Merira Jesu kaꞌene Kerisona ꞌwavujaho nahenana. \p \v 17 ꞌEnakaivo ea kaꞌene Eparahami oniji rena roe Teviti oniji ꞌeꞌunajaho amuja iropu ropu noꞌona noꞌona ijá hijara. ꞌEjumakame Teviti oniji rena roe Juapo aneja vene Paparani tipurai hijaji ꞌeꞌunajaho amuja kúꞌo ija iropu ropu noꞌona noꞌona ijá hijara. ꞌEne vukúꞌo ijí Juapo Paparania aneja vene tipurai hijaji rena roe Jesu Kerisora roani veiji ꞌeꞌunaji ꞌuꞌo amuja iropu ropu noꞌona noꞌona ijá hijara. \s1 Jesu Keriso Nahejajina \r (Ruku 2:1-7) \p \v 18 Ikaho Jesu Keriso ꞌunama icháꞌina kaꞌene nahejajina. Meri kaꞌene Jesuni ohijaho Josapira mwamuna kaivo pu maiꞌo paꞌwaꞌaraꞌeme Godoni ꞌAveni vejume hu hariꞌi nenana. \v 19 ꞌEnakaivo hu mwaviꞌinijaho Josapina kaivo Josapiho hu nihoꞌo ꞌunama arira ꞌuraha onunaꞌomo Meri juhunijihunaꞌe masuani ranama vaꞌiro vwihanana. \v 20 Hu hine ijí vwihanani vea kajino Natohwi jihuni ona ojiꞌini roe navahi ijá ꞌwama Josapi kaꞌene Teviti oni harihakera a Meri aheve oni napara rehunijaho pajuꞌamana. Ijí hu hariꞌi nena kajaho Godoni ꞌAveni vejume hariꞌi nenana. \v 21 ꞌEnaꞌomo hu naheja kamareje ara Huni ihijaho ꞌimareje Jesuna ꞌwaꞌamana kaivo Hura ehwahaka mapokijihi puni siseijaho niꞌajihe paꞌarehuna ꞌwamana. \v 22 Ike iviamaa raka kaꞌene renukaho nitama Natohwi jihuni poropetijara ꞌwaramajara rene ikaꞌina ꞌwaramana. \q1 \v 23 Heha! ꞌAsúri hariꞌi nenareje hariha naheꞌamajaho Huni iha ꞌimareje Imanueruna ꞌwahuna. Ijihuni maijaho Godi nú puꞌúmo hinu ꞌwaꞌavara ꞌiamana. \p \v 24 ꞌEjume Josapi tatama ꞌurine Natohwi jihuni ona ojiꞌini ꞌwaramaja venarena napara kajaho ahemana. \v 25 ꞌEnakaivo hu napara kajiꞌi paꞌuraha oꞌeme hu hina apena vaꞌo vaꞌo huni hariha amura kajaho nahejumakaviꞌi hu iha ꞌime Jesuna ꞌwamana. \c 2 \s1 Vwiha Mamaa Vwihajiꞌinapo Roajina \p \v 1 Vea kaꞌene Jesu Petirihemi Juta vaji nahejari veijaho Herotiho Kinia rena hinana. ꞌEꞌeme ea hami hami vwihajiꞌina vea ajimujaꞌi hijurepo Jerusaremi roara. \v 2 Pu aporama ijá ꞌiava Jua puni Kinia ichí nahejare? Nú Huni china kamaꞌi vea ajimujaꞌi kamareja ijihunaꞌe nú Hu oja mahareꞌe kaꞌi rou. \v 3 Vea kaꞌene Kinia Heroti ijí henajaho oja hwaꞌusunahana. ꞌEjume Jerusaremi ora kaꞌene hu huꞌúmo hijajija ꞌuꞌo oja hwaꞌusunahara. \v 4 ꞌEjumakame Herotira ꞌwaravume pirisitia mamaꞌina ꞌee Sikuraipi puꞌúmo ahuma roume hu pu aporama ijá ꞌiama ꞌÚ ichihi Keriso nahehune? ꞌiamana. \v 5 ꞌEjume pu hu ijá ꞌwava Poropetijara heha ꞌahi venajaho Petirihemi Jutia vajina ꞌwavara. \q1 \v 6 Ja Petirihemi ora kaꞌene Jutia puni kwaa vaji hijujija ja nihoꞌo túchamaa parehuna kaivo joni ei pini maiꞌo ꞌajohiꞌina niꞌimaꞌura renareje Isureri ora ꞌajohahuna ꞌiamana. \p \v 7 Heroti ea kaꞌene hami hami vwihajiꞌiniji nesi aporame ijá ꞌiama Vea rakijiano ike chinakaho ajimane? ꞌiamana. \v 8 ꞌEnarena hu pu irechamie ijá ꞌiama Ja vaꞌe Petirihemi ike Harihakaho samu vaꞌo kamare ona ranave nuni roe na ꞌuꞌo vuꞌe Hu oja mahuma ꞌiamana. \v 9 ꞌEjume pu kini huni vuꞌa hejume parajume vaꞌeme china kaꞌene vea ajimujaꞌi ajima roajaho ajima roe asitaha ruvaꞌe ijí Hariha ꞌuꞌua kajara hinani huriji naminana. \v 10 ꞌEjumakame pu ijí china kaji kamareja pu nihoꞌo mariꞌuma paravara. \v 11 ꞌEne pu vaꞌe ijí niꞌúha kaji aruviꞌi kavajaho Hariha ꞌuꞌua kajaho oaha Meriꞌi hinana. ꞌEjumakame pu nitupari same oja Hu mahara. ꞌEne pu puni tuja usee swara korutia ꞌee senisia ꞌee ꞌwerua vajahara. \v 12 ꞌEjume Godira navahi ꞌwaravume pu kúꞌo paꞌuname Herotira hinujaho vaꞌi kaivo pu ꞌunama ani vaꞌe puni ari vaꞌara. \s1 Juhahe Ijipiti Vaꞌajina \p \v 13 ꞌEꞌeme Natohwi jihuni ona ojiꞌini roe Josapi navahi ijá ꞌwama A iviamaa ꞌurine Hariha ꞌuꞌuakaho apene ꞌee oaha aheme aseha Ijipiti vaꞌamana. ꞌEnareje ijí hiꞌeje Nara kúꞌo ꞌwarava henareje ijiꞌa ꞌunama roꞌamana. Ijihuni maijaho Herotira Hariha ꞌuꞌua kaji ꞌanaꞌi ꞌahauꞌukamareꞌe saꞌiro venukúnina ꞌwamana. \v 14 ꞌEjume ijí naꞌia kajiano hu ꞌurine Hariha ꞌuꞌua kajaho apene ꞌee oaha aheme Ijipiti vaꞌana. \v 15 ꞌEnarena pu ijino Ijipiti hiꞌeme Heroti kwamana. ꞌEjumakame Natohwijara nitama poropeti ijá ꞌwaramana \q1 Nuni Hariha Ijipiti vaji Nara Hu ꞌumejuta ꞌiamana. \s1 Herotira Musia Tisamajina \p \v 16 ꞌEꞌeme Heroti hina ajihana ea hami hami vwihajiꞌinijija hua pisiviaraꞌe henarena nihoꞌo ajivume ea ꞌahoꞌa irechamie ijá ꞌiama Vaꞌe Petirihemi kasima kaꞌene maiꞌo juara noꞌoheꞌi papaꞌarejiꞌinijihi ꞌaniha ꞌiavume vaꞌara. Ea kaꞌene hua pisimiajipo ꞌwaravume henajaꞌinaꞌe vaꞌara. \v 17 Ikaho nitama poropeti Jeramaiara ꞌwaramajara roe nimai renana. Hu ikaꞌina ꞌwaramana. \q1 \v 18 ꞌEjume pu Rama vaji heꞌejuꞌe virisia vejiꞌi niramarume ꞌee eahura niꞌimaꞌura veꞌejuꞌe Recheru harihwapumu venana vo ea ꞌahopo hu oja somahuna areria pana ꞌwamana. \s1 Ijipiti Rena ꞌUnama Roajina \p \v 19 ꞌEꞌejume ijiꞌa Heroti kwavumakaviꞌi Natohwi jihuni ona ojiꞌinijara roe ijí Ijipiti Josapi navahi ijá ꞌwama \v 20 Ea kaꞌene ike Hariha ꞌuꞌuake ꞌanaꞌi venajaho nikwamanakúne a kúꞌo ꞌurine Hariha ꞌuꞌuakaho apene ꞌee oaha aheme ꞌunama Isureri vaꞌamana ꞌwamana. \v 21 ꞌEjume hu ꞌurine ijí Hariha ꞌuꞌua kajaho apene oaha aheme Isureri vaꞌara. \v 22 ꞌEnakaivo Akireasira Heroti kaꞌene huni omijihuni tinia apene Jutia ꞌajohuma henarena Josapiho jumana. ꞌEjume Godira navahi ijá ꞌwama Karari vaꞌa ꞌwavume hu ijí Karari vaꞌana. \v 23 ꞌEnarena hu vaꞌe ara iha Nasareti hinana. Hu ijá venajihuni maijaho poropetiepo raka kaꞌene ꞌwaravajija nimai reꞌavarono avanana. Pu ikaꞌina ꞌwaravara Hu Nasareti ora ꞌwahuna ꞌiavara. \c 3 \s1 Joni Papitisitara Najahajina \r (Maka 1:1-8) \p \v 1 Ijí vea kajino Joni Papitisita Jutia puni nechiꞌi riri ea Godoni vuꞌa najaha roana. \v 2 Hu ijá ꞌwaramana Taꞌaroha joni sisea amairie arira renama. Godoni arijihuni ꞌunama niroe tuꞌu renukúnina ꞌiamana. \v 3 Poropeti Aisea ꞌwavujara Hu rone ikaꞌina ꞌwaramana \q1 Hu nechiꞌi riri namine ijá ꞌumenu Natohwi jihuni ꞌunama amairie Huni ꞌunamijija arira reꞌavara ꞌumenu ꞌwamana. \p \v 4 ꞌEnakaivo Joni oni atehijija kameru huni sapasi vejaraꞌomo hu ijí same ꞌee huni ꞌaha muꞌoi charia apúsame ꞌee huni ꞌirumijaho pújúha ꞌee aneura rihijiꞌi inuna. \v 5 ꞌEꞌeme ijihuni vea kajino ea kaꞌene Jerusaremi ora ꞌee Jutia ora ꞌee eaka mapoka kaꞌene Jotani rori hiju kajija niꞌaha kwino huni roara. \v 6 ꞌEnareja pu puni sisea vwihane nahama Godi ꞌwaraꞌi kaivo aremamaa arevajihunaꞌe hu pu Jotani ꞌunirame toi samana. \v 7 ꞌEꞌeme Hu kivume Parasia ꞌee Sajusia hura toi samaꞌamarono rouma kimarena hu pu ijá ꞌiama Ja tapara kaꞌene sisesa jihipuni harihija joni eha sisea niꞌimaꞌura kaꞌene túnaꞌi roujaho irara ja ꞌwaravukame ja juhame iki roajivare? \v 8 ꞌIna rukina reꞌavara. Joni ꞌunama sahasijaho taꞌarohareje niareꞌi kaivo ea maiuꞌina reꞌavara. \v 9 Ja vwiha ikaꞌina pavwihaꞌavara. Nú Eparahami oni harihijaꞌomo nú areri rena hiju paroꞌavara kaivo Godira areri veje ike muna ikihipo Eparahami oni harihija rehuna. Ijihunaꞌe nú areri rena hiju paroꞌavara. \v 10 Iviamai taupa icha aneji namunaꞌomo icha kajija ꞌina maa pareꞌavajaho ꞌumareje ꞌuhue veni atoꞌaruhuna. \v 11 Na ja toa vaji samaume ꞌurijajihuni maijaho ja joni sisea vwihane temukavume nahama Godi ꞌwaraꞌikaꞌi aremama arevaji najaharejo ijihunaꞌe toa vaji samauta kaivo Ea kaꞌene nuni túnaꞌi roujara Godoni ꞌAvena ꞌee harurijiꞌi samahuna. Na Hu Huꞌúmo areria pana ꞌee nara Huni mumora hwana jahenahuna areria pana. \v 12 ꞌEnakaivo icha kaꞌene ꞌwitia aruma sirikuvujaho Huni ija tahi namunaꞌomo Hura ꞌwitia mutuuri ruhijijino mutuareje maijaho nianaꞌikaꞌi siseijijahija vena kaꞌene pautaruti saꞌikaꞌi namujiano atoꞌaruhuna. \s1 Jesu Toi Vaji Apúsamajina \r (Maka 1:9-11; Ruku 3:21-22) \p \v 13 Jesuho Karari rene roe Jotani Jonira apene toi apúsamaꞌamarono roana. \v 14 ꞌEnakaivo Joni rarene ijá ꞌwama Ara na toi apúsamiꞌamajaho areri reꞌena. ꞌÚ nara A toa vaji apúsamaꞌurono roane? ꞌwamana. \v 15 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌwama Nú iviamaa ijá vehunijihuni maijaho ijá vejakame ꞌunama arimai rene mamai reꞌamarono avaꞌeja ꞌwamana. ꞌEjume Joniho Huni ira hene avamana. \v 16 ꞌEꞌeme Jesuho toi apúsavume ꞌurijiꞌi kavume kahi akúpi ꞌahi vwicha reꞌeme Godoni ꞌAvena marahoꞌora punaꞌi jaima ꞌariha roe Huni haha ꞌahi ajimana. \v 17 ꞌEꞌeme ira kahi akúpa ꞌahi rena roe ijá ꞌiama Ikaho Nuni Hariha kaꞌene Na oja mahujina. Na Hunijihunaꞌe nihoꞌo teamanimu ꞌiamana. \c 4 \s1 Jesu Vena Kamajina \r (Maka 1:12-13; Ruku 4:1-13) \p \v 1 ꞌEꞌeme Godoni ꞌAveni vejume Jesuho vaꞌe nechiꞌi hiꞌeje ꞌavena sisei roe vena kaꞌamarono vaꞌana. ꞌEnakaivo Jesu ijí ꞌaura arema \v 2 hiꞌeme naꞌia mapoka (40) paꞌareꞌeme matumana. \v 3 ꞌEꞌeme ꞌavena sisei roe ijá ꞌwama A Godoni Hariha reꞌamajaho veje munakaho puretia renama ꞌwamana. \v 4 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌwama Godoni ira vaji ijá ꞌwaramana \q1 Ea puretiapo reje majama hihuna pana kaivo ira kaꞌene Godira ꞌwaramujara reje majama hihuna ꞌwamana. \p \v 5 ꞌEjumakame ꞌavena sisea kajara Hua ahema ajima vaꞌe Temiporu atahuri ranamana. \v 6 ꞌEnarena hu ijá ꞌwama Areri Godoni ira vaji ꞌwaramajaꞌinaꞌe A Godoni Hariha reꞌamajaho mwamapene kami mweꞌi ꞌonava kavuma. \q1 Godoni ona ojiꞌinijipo A iji ꞌunarama apena ꞌariha vaꞌe kami ranamaakame muna A paninama kavuma ꞌwame ꞌwamana. \p \v 7 ꞌEjumakame Jesura ijá ꞌwama Godoni ira vaji kúꞌo ikaꞌina ꞌwaramana. A oni Godi paapene vena kaꞌamana ꞌwamana. \v 8 ꞌEjume kúꞌo ꞌavena sisea kajara Jesuho ahema vaꞌe huriꞌa kaꞌene nihoꞌo jopatuꞌuriji ajima vaꞌe kahi huri namiꞌi kaivo kwaa araka mapokakija ꞌee puni mamaijaho nahana. \v 9 ꞌEnarena ꞌavena sisea Jesu ijá ꞌwama A nitupari same nuana vetie na oja miꞌamajaho ike uneunechaka mapokakija niꞌaha kwino nara A vajaꞌeju ꞌwamana. \v 10 ꞌEjume Jesura ꞌavena sisea kajaho ijá ꞌwama ꞌAvena sisea karera! Karori vaꞌa! Godoni ira vaji ꞌwarumajaho \q1 Natohwa kaꞌene oni Godijiru oja mahe Hunaru venaꞌamana ꞌwamana. \p \v 11 ꞌEjume ꞌavena siseijaho Jesu ranaꞌikaꞌi vaꞌeme ona ojiꞌinapo roe Hu niꞌajahara. \s1 Jesura Huni Kaukara Karari Vaji Aneja ꞌEmajina \r (Maka 1:14-15; Ruku 4:14-15) \p \v 12 ꞌEnakaivo Jesuho hejume Joniho tipurai ranavuma hejiꞌi Hu Karari vaꞌana. \v 13 ꞌEnarena Hu vaꞌe Nasareti areꞌikaꞌi vaꞌe Kapeniami hinana. Ijí ara kajaho soha rorina. Ara kajaho Sepurani ꞌwame ꞌee Napatarai ꞌwavuri vajina. \v 14 Ijaho Poropeti Aisea oni vaji ꞌwaramajara roe nimai nimai renu. Hu ikaꞌinaꞌe ꞌwaramana. \q1 \v 15 Ara kaꞌene Sepurani ꞌwame ꞌee Napatarai ꞌwavujija soha rori Jotani ona karaꞌi Karari kaꞌene Jenitaruepo hijujina. \q1 \v 16 Ea kaꞌene ijí nutuviꞌini hijujija hanajiꞌina niꞌimaꞌura kavara. ꞌEne ea kaꞌene nutuviꞌinaka nikwamasahujaꞌina rena hijujihi hanajiꞌina kajara hananiu ꞌwamana. \p \v 17 Vea kajiano Jesuho aneja vene vuꞌa ꞌwaramarena ijá ꞌiama Taꞌarohe joni sisea vwihane teamukave aremamai areꞌi kaivo ea maiuꞌina reha! Ijihuni maijaho Godoni ara niroe rori roa paranukúnina ꞌiamana. \s1 Jesura Huni Tisaiporu Amura ꞌUmenajina \r (Maka 1:16-20; Ruku 5:1-11) \p \v 18 ꞌEnarena Jesuho Karari soha rora kaji kahi vaꞌi kivume ea iha Saimani kaꞌene Pitana ꞌwavujiꞌo huni ꞌuꞌua kaꞌene Enituruna ꞌwavujiꞌo hine úa vesamapene roara. Ijihuni maijaho pu úa vesaviꞌina. \v 19 ꞌEjumakame Jesura pu ijá ꞌiama Nuni roajivakame jara ꞌúa vesavu kajaꞌinaꞌe Na ja najahe ja ea aheraꞌavara ꞌiamana. \v 20 ꞌEjume pu niꞌaha kwino puni namea irecha ꞌoꞌi kaivo pu puꞌúmo vaꞌara. \v 21 ꞌEjume pu vaꞌi kivume vu ea ꞌahoꞌa Sepati oni harihija Jemisina ꞌwavujiꞌo Joni kaꞌene huni ꞌuꞌuijiꞌi emahwa puꞌúmo puni sisima vaji hine puni namea hwearikara. ꞌEjume Hu pu ꞌumenaana. \v 22 ꞌEjume pu niꞌaha kwino puni sisima raname ꞌee omaha ranaꞌi kaivo pu puꞌúmo vaꞌara. \s1 Jesura Kaukara Irakaꞌe Venajina \r (Ruku 6:17-19) \p \v 23 ꞌEnarena Jesura vaꞌe Karari vaja kaji ꞌuraha ojiꞌi puni Sinakoku vaji Godoni arijihuni vuꞌa mai maiuꞌina najahana. ꞌEjiꞌi eaka mapokijihi atama ani aniꞌina kaꞌene renaꞌe ꞌee ꞌuniravajija vejume sonahiara. \v 24 ꞌEjumakame Huni pinani ꞌurina vaꞌe Siria vaji vaꞌuma henarene eaka mapokijipo hahapo hianame ꞌee hahapo siseranie ꞌee ea kaꞌene ꞌavena sisei ajimaꞌe ꞌee ea kaꞌene mweꞌi ꞌarihe simaviꞌi name ꞌee ea kaꞌene irimaꞌina ꞌeka Huni roume Hura vejume maranie ꞌee sonahiara. \v 25 ꞌEjumakame ijihunaꞌe ea nihoꞌo mapoka mapoka Hu tamatihara. Ara kaꞌene Hu tamatihajaho Karari ora ꞌee Jerusaremi ora ꞌee Jutia ora ꞌee ara kaꞌene Jotani toa one karaꞌi hijujija ꞌee Tikaparasi hijujija niꞌaha kwinu Hua tamatiha ojara. \c 5 \s1 Huriꞌa ꞌAhi Najaha ꞌWaramajina \p \v 1 Hu kimajaho ea mapoka mapoka Hua ꞌararihae ojuma kimarena vaꞌe huriꞌi ajime hiꞌeme Huni tisaiporua Huni roara. \s1 Temara Nimaijina \r (Ruku 6:20-23) \p \v 2 ꞌEjume Hu ijí aneja vene pu najaha ijá ꞌiama \q1 \v 3 Ea kaꞌene puni ꞌavena pivusahujija iviꞌa teamanamama. Ijihuni maijaho Godoni arijaho iviꞌa puna renu. \q1 \v 4 ꞌEne ea kaꞌene temukaꞌikaꞌi pasonahiiꞌinijija iviꞌa teamanamama. Ijihuni maijaho pu nihoꞌo oja sonahihuna. \q1 \v 5 ꞌEne ea kaꞌene masuani hijiꞌinijija teamanava. Ijihuni maijaho mweꞌa kakaho pumai rehuna. \q1 \v 6 ꞌEne ea kaꞌene ꞌunama mai matuname ꞌee toa punaꞌi huanavujija iviꞌa teamanava. Ijihuni maijaho pu nihoꞌo sonahihuna. \q1 \v 7 ꞌEne ea kaꞌene ea ꞌahoꞌa numiravujija teamanava. Ijihuni maijaho Godira pu ꞌuꞌo numirahuna. \q1 \v 8 ꞌEne ea kaꞌene puni oja ariramaa rejajija teamanava. Ijihunaꞌe pu Godi kahuna. \q1 \v 9 ꞌEne ea kaꞌene ea ꞌahoꞌa venauꞌe pu puꞌúmo matauviꞌinijija teamanava. Ijihuni maijaho Godira pu Huni harihija ꞌiꞌena. \q1 \v 10 ꞌEne ea kaꞌene ꞌunama ariramaa ꞌuraha oꞌejuꞌe ea ꞌahopo siseꞌi ꞌahiujija pu teamanava. Ijihuni maijaho Godoni arijaho puna renukúne. \q1 \v 11 Nunijihunaꞌe erapo ja ira sisea ꞌwarame ꞌararihie vuꞌa sisea ani aniꞌina ꞌwarame ijá veja kiꞌavajaho ja teamanaꞌavara. \p \v 12 Ja nihoꞌo teamaname ꞌee mariꞌuꞌavara. Ijihuni maijaho joni eha natohwa kahino akúpa ꞌahi namu. Ea ꞌahoꞌa nimarako poropetia kaꞌene hijajija siseꞌi ꞌahiajaꞌinaꞌe ja ꞌuꞌo siseꞌi ꞌahihuna. \s1 Hanajiꞌina ꞌEe Misa \r (Maka 9:50; Ruku 14:34-35) \p \v 13 Ja areri mweꞌa kehuni misa. ꞌEnakaivo misa kajihuni vweijara paꞌareꞌipisa icháꞌinaꞌe veje kúꞌo vwea rejaꞌe? Misa ijaꞌinijija vwea paꞌanaꞌomo usekujukame emaapo momori tautiura. \v 14 Ja mweꞌa kehuni hanajiꞌina ara huriꞌa ꞌahi vejujija nihoꞌo vaja panavura. \v 15 ꞌEne emaapo naheha ꞌejujaho pu paꞌeka vaꞌe siꞌuara vaja irechavura kaivo samai irechavura. ꞌEjuꞌe ea kaꞌene sea vaji hijujija hananiura. \v 16 Ijaꞌinaꞌe joni hanajiꞌinijara ea mapoka puni unaꞌi hananiꞌamana. ꞌEjakame pu kive maaru vejakame pu joni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinuji taꞌarohuna. \s1 Varapa Tamaniji Rone Najahajina \p \v 17 Ja nihoꞌo ikaꞌina pavwihaꞌavara. Nara roukaho varapa tamana ꞌee poropetia hoꞌo veje paꞌareꞌamarono routa roꞌava. Na pu atoꞌarumaꞌi rohuna pana kaivo ijihipuni maiji veꞌi ꞌahiume routa. \v 18 Na nimai nimai ja ꞌwaravu ike akúpa mweꞌakaho niꞌaha kwino ijá paꞌarehuna. ꞌEnakaivo unenuꞌu pina maꞌuparitumaa ho maꞌuꞌua Godoni Iri jihuni vaji navujaho nihoꞌo papaꞌarehuna kaivo ijá naꞌeje uneunechaka mapokijija roe areri rehuna. \v 19 Ea irara ike varapa tamana maꞌuꞌua ꞌene ꞌee ea ꞌahoꞌa najahe pu ꞌuꞌo ijaꞌinaꞌe veꞌavajaho hu Godoni ara nihoꞌo maꞌuꞌua ꞌiahuna. ꞌEnakaivo ea irara hene vene ea tamana kaji najaꞌavajaho hu Godoni ara ea natohwa ꞌwahuna. \p \v 20 Na nimai nimai ja ꞌwaravu jara ꞌunama arira kaꞌene ojujara nihoꞌo arimai parenareje Sikuraipi ꞌee Parasi paasitaꞌamajaho ja nihoꞌo Godoni ara pavahuna. \s1 Ajinavuri Vuꞌa Najahajina \p \v 21 Nitama sahu jona ꞌwaramajaho ja nihejara. Ea paꞌanaꞌe kwaꞌamana. Ea irara ea ꞌanaa kwaꞌamajaho ꞌotua vehuna. \v 22 Na nihoꞌo nimaa nimai ja ꞌwaravu. Ei pini napuraha ꞌajime ꞌee seꞌamajaho ea kajaho ꞌotua vetihuna. ꞌEe ea irara vweaha húmata paꞌana ꞌwaꞌamajaho hu ꞌuꞌo ꞌotua niꞌinijino vehuna. ꞌEe ea irara a ꞌvwiha paꞌana ꞌwaꞌamajaho hu veni vahuna arerina. \v 23 ꞌEꞌeje a swara Godi maꞌiro vejiꞌi a vweuna siseꞌi ꞌahaaji vwihaꞌamajaho \v 24 swara kajaho ijá ranaꞌikaꞌi vukúꞌo ꞌunama vaꞌe vweuneꞌi ꞌwame amairiarejaꞌe ijiꞌa roe Godi swara maꞌamana. \v 25 ꞌEne ei pini a ꞌotua apenaare ꞌotua vetaꞌiro veja kaꞌamajaho ja noꞌo ꞌunamu toi vaiꞌi a hu huꞌúmo vuꞌa ꞌwame amairiꞌavara. Ijihuni maijaho hu a apena vaꞌe ꞌotua vejiꞌina natohwi jihuni ija tahi ranamaa veꞌenakúne. ꞌEjakame ijí ꞌotua vejiꞌina natohwa kajara hirisima mihakame pu apena vaꞌe tipura ranama veꞌejakúne ꞌwamana. \v 26 Na nimaa nimai a ꞌwaravu a ijí tipurai hinuvaꞌo monia túchamaa ijaho maharene ro ꞌeꞌuhuna. \s1 Napasina Paruina Turamauri Vuꞌa Najahajina \p \v 27 Ikaꞌina ꞌwaramajaho a nihenana. A nihoꞌo ea pipuni napara paturaꞌamana ꞌúmana. \v 28 ꞌEnakaivo Na ikaꞌina ꞌwaravu. Ei pini napara kame huni oja vaji ituꞌamajaho hu areri ijí napara kajaho nituramana rehuna. \v 29 ꞌEne oni nia manaꞌinijara venaꞌe a sisea veꞌamajaho nia kuha kajaho tajahena piꞌonave vaꞌamana. Ijihuni maijaho oni haha kwisu kajara veje oni haha kajaho mahoꞌo veni vahuna sisea. \v 30 ꞌEne oni ija manaꞌinijara veje a sisea veꞌamajaho ijí ija kajaho ꞌuhua piꞌonave vaꞌamana. Ijihuni maijaho oni ija ꞌuhua apene piꞌonaꞌamajiana vo oni haha mahoꞌo veni vaji vahuna. \s1 Parua Napara Ranaravuraꞌe Najahajina \r (Matiu 19:9; Maka 10:11-12; Ruku 16:18) \p \v 31 ꞌEne vu pina ijá ꞌwarumana. Ei pini huni napara ranaꞌamajaho hu niranamani heha vena mahuna ꞌwarumana. \v 32 ꞌEnakaivo Na nimai a ꞌwaravu. Ea pipuni naparaꞌe parui pini ahemoꞌamajaho paruaha kajara areri naparaha kajaho ranahuna. ꞌEnajihunaꞌe parua kaꞌene huni napara kaji ranamajara veje hu parua pina veꞌamajaho hu sisea vehuna. ꞌEe ea irara napara kaꞌene ranaviꞌiniji ꞌwaꞌamajaho hu ꞌuꞌo sisea vehuna. \s1 Ichutoa Pikivuji Najahajina \p \v 33 ꞌEne pinijaho nitama emaapo ꞌwaruvajaho ja nihejiꞌina. \q1 A raka nahama ꞌwaramajaho patuꞌamana kaivo Natohwi jihuni unaꞌi nahama ꞌwaraꞌamajaho veꞌamana ꞌúmara. \p \v 34 Na nimai a ꞌwaravu. A ikaꞌina paꞌwaraꞌamana Ichutoa pikiva hejuma paꞌwaꞌamana. Ijihuni maijaho ijaho Godoni ruhaꞌomo Godi ijí hinukúne paꞌwaraꞌamana. \v 35 ꞌEne vukúꞌo ikaꞌina paꞌwaꞌamana. Mweꞌa ikenaꞌomo nimai ꞌwaravu paꞌwaꞌamana. Ijihuni maijaho ike mweꞌakaho Godira Huni mumora ijihuni toi irechamuna. ꞌEne vukúꞌo ikaꞌina paꞌwaꞌamana Jerusareminaꞌomo nimai ꞌwaravu paꞌwaꞌamana. Ijihuni maijaho Jerusaremi Kini Natohwi jihuni arakúne ijaꞌina paꞌwaraꞌamana. \v 36 ꞌEnakúne a ikaꞌina paꞌwaraꞌamana Nuni húmata ikenaꞌomo nimaa nimai ꞌwaravu paꞌiaꞌamana. Ijihuni maijaho a nihoꞌo oni húmata kaji veje sajasaꞌina rene ꞌee aja rehuna nihoꞌo areria pana. \v 37 Ijaho ꞌavena siseijarahara a venauꞌe ira kajaho ꞌwaramukúne ijaꞌina paꞌwaraꞌamana kaivo manimaa ꞌiame ꞌee pana ꞌiꞌamana. \s1 Eha Vetiaravuji Najahajina \r (Ruku 6:29-30) \p \v 38 Nitama vuꞌa kaꞌene rena roajaho ikaꞌina ꞌwaruvara. Ei pini ea pinaꞌe ꞌanae nia kuha suꞌamajaho eha ꞌuꞌo ꞌanae nia kuha suꞌamana. ꞌEe ei pini ea pinaꞌe ꞌanae ea pipuni upaja hijaꞌusaꞌamajaho hu ꞌuꞌo ꞌanae upaja hijaꞌusaꞌamana. \v 39 ꞌEnakaivo na ja ꞌwaravu. Ei pini siseꞌi ꞌahiꞌiro veja kaꞌamajaho a eha pavetiꞌamana kaivo hu a noanu tahijiha kaꞌamajaho a vu taꞌarohe ropunaꞌi mahe ꞌaniꞌamana. \v 40 ꞌEne ei pini oni setia apeꞌiroreje ꞌotui vetaꞌamajaho oni tapuka ꞌuꞌo tajahene maꞌamana. \v 41 ꞌEne ei pini ja noꞌo maꞌuako ꞌaha josu vaꞌavarono ꞌejahaꞌamajaho ja noꞌo vaꞌareje nihoꞌo hura ꞌwaramajaho asima vaꞌe jopatuꞌura vaꞌavara. \v 42 ꞌEne ei pini a unenuꞌu pina hu maꞌamarono ꞌwarava heꞌamajaho maꞌamana. ꞌEne ei pini oni unenuꞌu pina apena venareje vukúꞌo maꞌiro ꞌwarava heꞌamajaho maꞌamana. \s1 Oni Naka Oja Mihunijina \r (Ruku 6:27-28, 32-36) \p \v 43 ꞌEne ja nihejara nitama vuꞌa kaꞌene ꞌwaravara. A ehuanaru oja miꞌi kaivo oni nakijihija senaꞌamana ꞌúvara. \v 44 ꞌEnakaivo Na ijá ꞌiavo Ja joni naka oja miꞌavara. ꞌEne ea ꞌahopo ja siseꞌi ꞌahia kiꞌavajaho puni siporua ꞌonaꞌavara. \v 45 ꞌEnareje ja joni Oma kaꞌene akúpa ꞌahi hinujihuni harihija reꞌavara. Hu Huni vea vejuꞌe ea kaꞌene siseijihipuna rine ꞌee maijihipuna ꞌuꞌo rinuna. ꞌEne Hu vejuꞌe neha pine ea maijihipuna marane ea sisea vejiꞌini jihipuna ꞌuꞌo maranuna. \v 46 ꞌEne ja ea kaꞌene oja ja mihujiru oja miꞌavajaho ja eha iraka apehune? Ea kaꞌene takisia apejiꞌinijija ꞌuꞌo ijaꞌina vejura. \v 47 ꞌEne ja vwehu jonaru ꞌajoravujaꞌinaꞌe ꞌú ja ea ꞌahoꞌa ijaꞌinaꞌe asitahe ꞌajoravure? ꞌÚ Jenitarua ꞌuꞌo ijaꞌina pavejure? \v 48 Ijihunaꞌe joni Omi kahi akúpa ꞌahi ariramaa hinujihunaꞌe ja ꞌuꞌo ariramaa hiꞌavara. \c 6 \s1 Vajihiꞌina Rehuna Najahajina \p \v 1 Ja hami vwihaꞌavara ea ꞌahopuni nia ꞌahi pu kiꞌavarono ja joni ꞌunama kaꞌene arimaiji veꞌava. Ja ijá veꞌavajaho joni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinujaho ja eha pamihuna. \v 2 Ja ura ea uneunecha paꞌamaiji swara vajiꞌirono veꞌavajaho ja ea mapoka niꞌi niꞌi kiꞌavaroreje nipia apena hwasiꞌava. Ijihuni maijaho ea kaꞌene iraꞌasinijipo Sinakoku vaja ꞌee maꞌahi riri kaji ani ani vejakame ea ꞌahopo pu taꞌaroraꞌavarono ijaꞌina vejura. Na nihoꞌo nimaa nimai ja ꞌwaravu. Pu puni eha niapejara. \v 3 ꞌEnakúne ja ea swara vajiꞌi veꞌavajaho paveje joni manaꞌinijara raka kaꞌene venujaho joni aniꞌinijaho kaꞌamana. \v 4 ꞌEnakúne ja ea uneunecha paꞌamaiji swara vajiꞌiro veꞌavajaho hemi vajihakame joni Oma kaꞌene hemi kimujara eha vajiꞌamana. \s1 Siporu ꞌOhuna Najahajina \r (Ruku 11:2-4) \p \v 5 ꞌEnakúne ja siporua ꞌoꞌi veꞌavajaho ja ea kaꞌene iraꞌasinijipo vejujaꞌinaꞌe paveꞌavara. Pu nihoꞌo Sinikoku vaja ꞌee maꞌaha riri namine siporua ꞌojura. Ruha kaꞌene ea mapoka niꞌi niꞌi kihuni tinijiano namine ojura. Na nihoꞌo nimaa ja ꞌwaravu pu puni eha niapejara. \v 6 ꞌEnakúne ja siporua ꞌoꞌiro veꞌavajaho vaꞌe joni sei vaji vaꞌe vwicha kuꞌi kaivo joni Omijihuni siporua ꞌoꞌavara. Ijihuni maijaho ja ijí ruha hemi siporua ꞌojuꞌe kimujara Hu joni eha mihuna. \v 7 ꞌEnakúne ja siporua ꞌoꞌavajaho ja hine vuꞌa nikwinuꞌina kaji hura hara paꞌojiꞌi naꞌavara. Jenitaruepo Hu henarena rojiꞌi vuꞌa nikwinuꞌina kaji apena hura hara ꞌojiꞌi navura. \v 8 Ja ijí ea kajipo vejujaꞌinaꞌe paveꞌavara. Ijihuni maijaho ja raka pivusahareꞌe Amo jariꞌiro vejujija ja maiꞌo pajariviꞌini Hu nihena kimuna. \q1 \v 9-13 ꞌEnakúne siporua ikaꞌina ꞌoꞌavara. Amo akúpi ꞌahi hino ese. Oni iha nihoꞌo nimaa nimaiꞌomo A veje nú Oni iha taꞌaroraha. A roa nú ꞌajohua hina. ꞌEne oni ura ijara akúpa ꞌahi venujaꞌinaꞌe mweꞌa ꞌuꞌo ijaꞌinaꞌe venama. ꞌIruma iviasi areri ihuniji vajúha. Ea nú siseꞌi ꞌahúuꞌe nú vwihana ꞌarevujaꞌinaꞌe nú ꞌuꞌo A siseꞌi ꞌahaukúne A vwihana ꞌarema. Nú nihoꞌo sisea vwihanareꞌe oja ꞌurinukúne A ꞌajohue niꞌajúhe nú sisea paveja. A ꞌajohuꞌina. A ajira rukina. Oni iha niꞌimaꞌura. A majama ijaꞌina. Amo ese. Nijina. \p \v 14 Ijihunaꞌe ja ea ꞌahopuni sisea vwihana areꞌavajaho joni Oma kaꞌene akúpa ꞌahi hinujara jona ꞌuꞌo vwihana arehuna. \v 15 ꞌEnakaivo ja ea ꞌahopuni sisea pavwihana areꞌavajaho joni Omiji ꞌuꞌo joni sisea pavwihania arehuna. \s1 ꞌAura Arehuna Najahajina \p \v 16 ꞌEnakúne jara ꞌaura areꞌavajaho era kiꞌavarono ura nia paajurasahe oꞌavara. Areri ea kaꞌene iraꞌasinijipo vejujaꞌinaꞌe paveꞌavara. ꞌEjuꞌukame eaka mapokijipo kima henareje pu ꞌaura arevara roꞌavarono avajura. Na nihoꞌo nimai ja ꞌwaravu. Pu puni eha niapejara. \v 17 ꞌEnakúne ja ꞌaura areꞌavajaho joni ura nia some tuvaria pijahe matausahe oꞌavara. \v 18 ꞌEjakame jara ꞌaura kaꞌene arevajaho ea hena kiꞌavara. ꞌEjakame joni Amo kaꞌene uneunecha mapoka hemi kimujara eha samai vajihuna. \s1 Akúpa ꞌAhi Kukua Rukina Rehunijina \r (Ruku 12:32-34) \p \v 19 ꞌEne uneunecha kaꞌene mamaijija ikaho mweꞌa paahuma irechama hiꞌavara. Ijihuni maijaho soapo ine ꞌee kapurapo ꞌuhusame ꞌee ea kaꞌene nesa apejiꞌinijipo nesi tirasame aruma vaꞌe nesi ꞌekahuna. \v 20 ꞌEnakúne joni uneunecha maa kajija kahino akúpa ꞌahi ahume irechava naꞌavara. ꞌEjakame soa ꞌee kapura paꞌuhusame ꞌee ea nesa paꞌekahuna. \v 21 ꞌEjakame joni uneunecha mamaa kajipo ruha kaꞌene navu kajino joni oja ꞌuꞌo ijí nahuna. \s1 Haha Huni Hanajiꞌina \r (Ruku 11:33-36) \p \v 22 ꞌEnakaivo joni niijaho areri joni hahaka mapoka kajihi hananiiꞌina. ꞌEnaꞌomo joni nia kajara marana paranujaho joni hahaka mapokijaho hanana paranu. \v 23 ꞌEnakaivo joni nia siseraꞌamajaho joni hahaka mapokijija nihoꞌo nutuma namu. ꞌEjakame ijí hanajiꞌina kaꞌene joni vaji namujara nutuꞌamajaho nihoꞌo niꞌimaꞌura nutuhuna. \s1 Godine ꞌEe Kukua \r (Ruku 16:13; 12:22-31) \p \v 24 Ea kwinuꞌwi huni mamaꞌina noꞌoheꞌi rehuna nihoꞌo areri pana. Hu ea pina oja maꞌi kaivo ea pina siseꞌi ꞌahahuna. ꞌEne ea pina nihoꞌo ura rena paraꞌi kaivo ea pina kaꞌamajaho sema parahuna. Godi oja mahe ꞌee monia oja ꞌuꞌo ahuma mahuna areria pana. \v 25 Ijihunaꞌe Na ja ꞌwaravukúne jara icháꞌina kaꞌene hihunijaho pavwihaꞌavara. Ja ikaꞌina pavwihaꞌavara nú ꞌiruma ꞌee toa iraki iꞌeja paꞌwaꞌavara. ꞌEnakaivo nú ꞌiruma ꞌee toa iraki iꞌeja pavwihaꞌavara. ꞌÚ ꞌirumijara niꞌina kaivo hiijaho pana raka? ꞌEe atehijipo niꞌina kaivo hahijaho pana raka? \v 26 ꞌEnakúne ikaho vwihaha. Uka kaꞌene jaijasaha oju kivujija pu nihoꞌo puni ꞌina paꞌone ꞌee puni ꞌiruma paꞌeke rira kwino ahuma irechavura kaivo joni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinujara ꞌiruma vajihu. ꞌEnakaivo ja Godoni unaꞌijaho uka nihoꞌo asitaha parajara. \v 27 A ea irara hine vwihananaviꞌi temuka apeꞌamajaho ꞌú ijí temuka kajara veje oni hia vea pina kúꞌo huri ranave hivaꞌena? \v 28 Ja rakijihunaꞌe ateharu vwihajo? Ike vwihaha! Sinara kaꞌene nechi ꞌurijajija ma opuipo ꞌurijura kaivo pu opuꞌina paharura vene ꞌee opuꞌina majikaria pamarasahura. \v 29 ꞌEnakaivo na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Saramani oni pinana ichutoi namajaho huni haha sarira ꞌenana kaivo ijí hura sarira kaꞌene ꞌenajaho areri sinara puni nia vajaꞌe kimujaho paasimana. \v 30 Ike sinarakija iviasi rena navu. ꞌEnaꞌomo niari uhakiviꞌi ꞌekareje veni jae rehuna. Sinara kaꞌene nia vaja ijaꞌina kivujija Godira vejuꞌe niijaꞌina rejura. ꞌEnakaivo Godira vejuꞌe sinara marasahu kajaꞌinaꞌe ꞌú Hu areri jona ijaꞌina paveꞌena? Ea kaꞌene joni nimairoa maꞌuꞌumai kihije? \v 31 ꞌEnakúne ja hine icháꞌinaꞌe hihuni ꞌunamiji saravujaho areꞌavara. Nú iraki iꞌeja? ꞌEe toa iraki iꞌeja? ꞌEne ateha iraki samoꞌeja? ꞌEne atehaka apúsahunijaho ichihi rena rohunijaho pavwihaꞌavara. \v 32 Ike uneunecha kijahija Jenitaruepo vwihana vejura. ꞌEnakaivo joni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinujara uneunechaka mapoka kaꞌene ja pivusahujija nihe paranuna. \v 33 ꞌEnakaivo ja marakuꞌa Huni ara ꞌunamiji ꞌee Huni ꞌunama kaꞌene ariramaiji saravakame ijiꞌa uneunecha kaꞌene mweꞌakaki jara pivusahujaho Hura vajihuna. \v 34 Niari raka kaꞌene rehunijaho pavwihaꞌavara. Ijihuni maijaho niara huni ahijijaho niarahuna. Vea kwinu kwinu puni ahija ꞌoiꞌoi navu. \c 7 \s1 Ea ꞌAhoꞌa Namahujina \r (Ruku 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Ja nihoꞌo ea ꞌahoꞌa panamahakame pu ja ꞌuꞌo panamahuna. \v 2 Ijihunaꞌe Godira ꞌunama kaꞌene jara ea ꞌahoꞌa namahu kajaꞌinaꞌe Godi ja ꞌuꞌo ijaꞌinaꞌe namahuna. ꞌEje jara icháꞌina kaꞌene ea vajiꞌavajaho ijaꞌinaꞌe Godi ja vajihuna. \v 3 A rakijihunaꞌe vweu puni nia vaji taura kaꞌene namujaho kama ꞌwaraꞌi kaivo oni nia vaji natohwaka namujaho marako pakama amairio? \v 4 A raka vene oni nia titi taura kaꞌene namu kahaꞌajaho papiꞌonaꞌi kaivo napuru puni nia vaji taura kaꞌene namujaho kama ꞌwaramo? \v 5 ꞌEnakúne iraꞌasinakere marakuꞌa oni nia vaji taura kaꞌene namu kahaꞌajaho piꞌonaꞌi kaivo ijiꞌa napuru puni nia titi taura kajaho ape piꞌonaꞌamana. \v 6 ꞌEne ja uneunecha kaꞌene ariramaijija ꞌua pavajiꞌavara. Ijihuni maijaho pu taꞌarohareje mwatumiꞌejakúne pavajiꞌavara. ꞌEne joni uneunecha mamaijijahija maha pavajiꞌavara. Ijihuni maijaho pu maꞌeka tautiꞌejakúne pavajiꞌavara. \s1 Jarime Sarame ꞌAnaꞌanaꞌavara \r (Ruku 11:9-13) \p \v 7 ꞌEnakúne ja Godoni siporua ꞌone jarima apena vaꞌakame Hu ja vajihuna. ꞌEne ja sarama apena vaꞌavajaho ja kihuna. ꞌEne ja vwicha ꞌanaꞌanaa apena vaꞌavajaho Hu tirasahuna. \v 8 ꞌEne ea irara siporua ꞌone jarima apene vaꞌamajaho hu ijihuni mai ꞌekahuna. ꞌEje ea irara ꞌunama kaji sarama apene vaꞌamajaho hu piunahuna. ꞌEje ea irara vwicha kaji ꞌanaꞌanaa apena vaꞌamajaho vwicha tatiranamahuna. \v 9 Ea irara harihuni puretiaꞌe ꞌwaraꞌipisa hu muni mahaꞌe? \v 10 ꞌEne hu kija jariraꞌipisa hu tapari mahaꞌe? \v 11 ꞌEnakaivo ja ea siseakija joni harihija uneunecha mamairu vajihuraꞌe reꞌavajaho ꞌú joni Oma kaꞌene akúpi ꞌahi hinuji jariꞌavajaho Hu uneunecha mamairu pavajihuna raka? \v 12 ꞌEne ja ura ea ꞌahopo jona venaꞌavarono ura renaujaꞌinaꞌe ja ura renaꞌeje ea ꞌahopuna venaꞌavara. Ikehuni maijaho varapa tamana ꞌee poropetiepo najuhara. \s1 Vwicha Maꞌuꞌuijina \r (Ruku 13:22-30) \p \v 13 ꞌEnakúne vwicha kaꞌene ira mwahatitijino vaha. Ijihuni maijaho vwicha kaꞌene natohwijaho ꞌunama niꞌimaꞌura kaꞌene veni vaꞌujina. ꞌEjuꞌe ea mapokaꞌe ijihuna kajino vaꞌura. \v 14 ꞌEnakaivo vwicha maꞌuꞌua kajaho ꞌunama kaꞌene majama hihunijina ꞌee kikisimaꞌuraꞌomo ea kwinu kwino piunavura. \s1 Icha ꞌEe Huni ꞌIna \r (Ruku 6:43-44) \p \v 15 ꞌEnakúne poropetia iraꞌata najahiꞌinijija hami kiꞌavara. Pu joni roujaho sipia puni atehi same rohuna. ꞌEnakaivo puni vajijaho nihoꞌo ꞌua neꞌa saꞌina. \v 16 ꞌEnaꞌomo puni ꞌinijino samai kihuna. ꞌÚ ea ꞌwija ajina ꞌahi ꞌekure? ꞌEne ea mitota vaji matakina nitehure? \v 17 ꞌEnajihunaꞌe icha kaꞌene maijija ꞌina maa rejura. ꞌEjuꞌe icha kaꞌene siseijija ꞌina sisea rejura. \v 18 ꞌEjuꞌe icha kaꞌene maijija ꞌina sisea parejuꞌe icha kaꞌene siseijija ꞌina maa parejura. \v 19 ꞌEne icha kaꞌene ꞌina maa parejujija ꞌuma veni jaura. \v 20 ꞌEne puni ꞌinijino samai kihuna. \s1 Na A Pahena Pakavura \r (Ruku 13:25-27) \p \v 21 ꞌEnakaivo ea mapoka kaꞌene Na Natohwe Natohweru ꞌwivujija Godoni ara pavahuna kaivo ea kaꞌene Nuni Oma kaꞌene akúpa ꞌahi hinujara raka kaꞌene Hu ura renujiru veꞌavajipo vahuna. \v 22 ꞌEnaꞌomo ijihuni vea kajara roꞌejaꞌe ijiꞌa ea mapoka Na ikaꞌina ꞌwarihuna Natohwe Natohwe ꞌú nú Oni ihi vuꞌa ꞌwaravure? ꞌEne Oni ihi ꞌurahiꞌi ꞌavena sisea ajimaꞌinijija siomahure? ꞌEne uneunecha mapoka ea areri pavehuna nú vejure? ꞌwihuna. \v 23 ꞌEjakame Na ikaꞌina samamai pu ꞌwarahuna Na nihoꞌo ja pakivurakúne usema vaꞌaha ea sisea vejiꞌinakije! \s1 Ea Noꞌo Ara Vejajina \r (Ruku 6:46-49) \p \v 24 ꞌEnaꞌomo ea irara ike Nuni vuꞌake hene veꞌamajaho hu areri ea kaꞌene vwiha mamai vwihajiꞌinijara araꞌe muna ꞌahi vena hinujaꞌina. \v 25 ꞌEnaꞌomo nehi pine sai hirame ꞌee puri hiramujaho ara kajaho ninavume patiraꞌusahuna. Ijihuni maijaho ara kajaho muna ꞌahi vejajihunaꞌe patiraꞌusunahana. \v 26 ꞌEnakaivo ea irara Nuni vuꞌa henareje paveꞌamajaho hu areri ea kaꞌene hami pavwihajiꞌina kaꞌene huni ara ajara ꞌahi venajaꞌina. \v 27 ꞌEnajihunaꞌe neha pine sai hirame puuri ꞌeꞌune ara kajaho ꞌanaume ꞌonajaho maijihi nihoꞌo aniꞌina tiraꞌusunaha ꞌonana ꞌiamana. \s1 Jesuni Harurijina \p \v 28 Ijí vuꞌa kaji Jesura ꞌwarame paꞌarejume ea mapoka mapoka ijí Hura najaha kaji hejajaho oja hwaꞌusunahara. \v 29 Ijihuni maijaho Hu nihoꞌo harurijiꞌi pu najahana areri Sikuraipiepo najahujaꞌina pana. \c 8 \s1 Jesura Ea Vejume Maranajina \r (Maka 1:40-45; Ruku 5:12-16) \p \v 1 ꞌEnarena Hu kahi huriꞌi rena roe ariꞌeme ea nihoꞌo mapoka mapoka Hu ꞌarariha vaꞌara. \v 2 ꞌEꞌeme ea pina reporosia rukini roe Huni unaꞌi nitupari same ijá ꞌwama Natohwe A ura renaꞌamajaho venie na maraniama ꞌwamana. \v 3 ꞌEjume Hu ija ea kaꞌene reporosia rukina kajihuni haha ꞌahi ija ranaꞌi kaivo ijá ꞌwama Na ura reniunaꞌomo maranahuna ꞌwavume reporosia kajaho niꞌaha kwino paꞌarenana. \v 4 ꞌEnakaivo vaꞌe oni haha Pirisiti nahe ꞌee Mosisira nitama najaha jaꞌinaꞌe swasa veje ea mapoka oni reporosia paꞌarenajaho hena kaꞌavara ꞌwamana. \s1 Jesura Romu Puni Natohwi Jihuni Pwea Vejume Maranajina \r (Ruku 7:1-10) \p \v 5 ꞌEꞌikaivo Hu vaꞌe Kapeniami ꞌeꞌuꞌeme sorutia puni namiki kajara roe Hua piuname niꞌajaꞌamarono ꞌwaramana. \v 6 ꞌEne hu ijá ꞌwama Natohwe nuni pwea pina atami niꞌimaꞌuri ꞌunavuꞌe nihoꞌo areri pavarime ꞌee haha natohwa hiꞌejuꞌe namu ꞌwamana. \v 7 ꞌEjume Jesura ijá wama Nara vuꞌareje veje marahuna ꞌwamana. \v 8 ꞌEjume sorutia namikia kajara eha vena ijá ꞌwama Natohwe na ea sisea ijihunaꞌe Ara nuni sei vuhunijaho nihoꞌo areri panakúne ma iri ꞌwaraꞌeje nuni pwea kajaho maranama. \v 9 Na sorutia kaivo na ea kaꞌene na ꞌajohiꞌini jihipuni harina. ꞌEne na ꞌuꞌo sorutia puni natohwaꞌomo nara ea pina vaꞌa ꞌwavujaho hu vaꞌuna. ꞌEne vukúꞌo ea pina roa ꞌwavujaho hu rouna. ꞌEne na nuni pweaꞌe a ike vena ꞌwavujaho hu venuna ꞌwamana. \v 10 ꞌEjume Jesuho ijí henarena teamaꞌeme ea kaꞌene Hua ꞌarariha vaꞌajija ijá ꞌiama Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Ike Isureri opuni vajakino ei pini ijaꞌina nimaa rohuna nihoꞌo areri paꞌana kavu ꞌiamana. \v 11 Ikaho vwihaꞌavara. Ea nihoꞌo mapoka mapoka veaꞌe ajimujaꞌi rena roe ꞌee vea vaꞌonujaꞌi rena roavajipo Godoni ara kaꞌene Eparahami ho Aisiki ho ꞌee Jekapi ho ijano ruha kaꞌene hijujaho pu puꞌúmo ahuma hihuna. \v 12 ꞌEnakaivo ea iki mweꞌi hiꞌavajija samai atoꞌarumaꞌe nutuviꞌinijino vaꞌe niramarume upaja jaꞌiꞌujiꞌi nahuna ꞌiamana. \v 13 ꞌEjume Jesura sorutia puni namikia kaji ijá ꞌwama Raka kaꞌene a nimai ronujara veje oni pwea maraꞌenakúne vaꞌa ꞌwamana. ꞌEjume ijí huni pwea niꞌaha kwinu sonanana. \s1 Jesura Ea Mapoka Vejume Maraniajina \r (Maka 1:29-34; Ruku 4:38-41) \p \v 14 ꞌEꞌeme Jesuho Pita oni sei vaiꞌi kavume Pita oni jura paranahijaho atama niꞌimaꞌuri ꞌuname haha ohoa reꞌeme namana. \v 15 ꞌEjume Hura iji ꞌunama apene ꞌurijume niꞌaha kwinu huni atama kaꞌene haha ohoa kajaho paꞌarejume hu ꞌurine mataume ꞌiruma amairia vajihume ijara. \v 16 ꞌEꞌeme ijihuni nusireijino ea kaꞌene ꞌavena siseapo ajimaꞌinijija aherame ꞌeka Jesuni roume Hura ꞌavena sisea kajija ꞌwaraviꞌi sioma atoꞌarumana. ꞌEne ea kaꞌene atama ꞌuniraviꞌinijija venaume puni atama paꞌarenaana. \v 17 Nitama Godira poropetia Aisea oni vaji ꞌwaramajaho nimaa nimaa renu. \q1 Hura núni atama ani aniꞌina ꞌee haha hiana ꞌekana ꞌúmana. \s1 Jesu Paꞌararihaꞌiro ꞌUnama Savujina \r (Ruku 9:57-62) \p \v 18 ꞌEnarena Jesura eaka mapoka kaꞌene Huni rori hija kaji kimarena Hu toa ropunaꞌi vaꞌiro ꞌwaramana. \v 19 ꞌEjume Sikuraipi pini ijá ꞌwama Najuhuꞌine na A huꞌúmo A ichihichihi vaꞌamajaho na vuhuna ꞌwamana. \v 20 ꞌEjume Jesura ijá ꞌwama Achimina mweꞌi vaji ahejura ꞌene uka nesa rukina kaivo Ema Puni Harihijara ruha kaꞌene Huni húmata ranave siheria vehuna paꞌana ꞌwamana. \v 21 ꞌEjume Huni tisaiporu pini ijá ꞌwama Natohwe ijinakúne asinamie na marako vaꞌe nuni oma apene kwananavuma ꞌwamana. \v 22 ꞌEnakaivo Jesura ijá ꞌwama Na ꞌararihia roꞌi kaivo ea kaꞌene kwaviꞌina kajaho makaꞌeje opu apena vaꞌe ranava ꞌwamana. \s1 Jesura Puuraꞌe ꞌWaravume Ajuaranajina \r (Maka 4:35-41; Ruku 8:22-25) \p \v 23 ꞌEꞌikaivo Hu vaꞌe sisima vaji ajivume Huni tisaiporu pu puꞌúmo vaꞌara. \v 24 ꞌEꞌeme soha kajaho nihoꞌo ajira amenarena sisima kajaho siseraꞌi venana kaivo Jesuho nenana. \v 25 ꞌEjumakamarena Huni tisaiporuepo ꞌurina vaꞌe saiꞌi ijá ꞌwava ꞌUrina! Núni Natohwe nú kwamasaꞌi vejukúne ꞌwavara. \v 26 ꞌEjume Hu ijá ꞌiama Nimairoa maꞌuꞌu maikije ja rakijihunaꞌe juvo? ꞌiꞌi kaivo ijiꞌa ꞌurina ꞌwaravume puura kaꞌene hirame ꞌee soha kaꞌene amenajaho mahoꞌo paꞌarenana. \v 27 ꞌEjumakame pu oja hwaꞌusunahaꞌeme ijá ꞌwava Hu ea iraka saꞌinaꞌomo Hu ꞌwaravume puura ꞌee soha Huni ira hejare? ꞌwavara. \s1 Jesura Ea Noꞌoheꞌi ꞌAvena Siseopo Ajimaꞌinaꞌe Vejume Maraniana \r (Maka 5:1-20; Ruku 8:26-39) \p \v 28 ꞌEꞌejume sisima kajaho roe toa ropunaꞌi Katarini roiꞌi kivume ea noꞌoheꞌi ꞌavena sisei ajimaukame pu vaꞌe euchi hinone pu nihoꞌo ajisimaꞌora ꞌee ani ani vejukame ea ꞌunama kajihuna kajaho paojuraꞌomo Hu vaꞌe ijihi piunimana. \v 29 ꞌEjume ea kajipo ajira emaavajiꞌi ijá ꞌwava Godoni Harihe A raka nú vetúꞌena? Vea kaꞌene Ara núa ruruhunijaho maiꞌo paroꞌeme A nú ruruꞌirono roane? ꞌwavara. \v 30 ꞌEnakaivo ijiha kajakaru maha mapoka namijara. \v 31 ꞌEjumakame ꞌavena sisea kajipo Jesu jarime ijá ꞌwava A ura nú sioma atoꞌarumuhunaꞌe reꞌamajaho atoꞌarumuꞌe nú vaꞌe maha kahehi ajima ꞌwavara. \v 32 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Vaꞌajiha ꞌiavume pu niꞌaha kwinu ariha vaꞌe mahaka mapoka kajija ajimaume pu niꞌaha kwinu vaꞌe rarahi arihe toi imwasamiara. \v 33 ꞌEjumakame ea kaꞌene ijí maha kaji ꞌajohiꞌinijipo ninukujaha vaꞌe ari useme ijí maha kajihipuni vuꞌa ꞌwarame ꞌee ea kaꞌene noꞌoheꞌi ꞌavena sisei ajimaꞌini jihipuni vuꞌa ꞌuꞌo ꞌwaravara. \v 34 ꞌEjumakame eaka mapoka kaꞌene ara kajiꞌurijipo niꞌaha kwinu niana roe ijí Jesuho kamareja ꞌejahae ijí puni kwaa kajaho areꞌi kaivo ꞌurine ani vaꞌamarono ꞌwaravara. \c 9 \s1 Jesura Ea Haha Ajuarajiꞌina Vejume Maranajina \r (Maka 2:1-12; Ruku 5:17-26) \p \v 1 ꞌEjumakame Jesuho vaꞌe sisima vaji ajime vaꞌe toa one karaꞌi Huni ari vaꞌana. \v 2 ꞌEꞌejume ea ꞌahopo ea pina atami ꞌunamarena huni ꞌata nihoꞌo ajuarananaꞌomo pu huni suhijiꞌi apene Jesuni roume Hu kimajaho pu nihoꞌo nimaa nimaa rojuma kimarena Hu ijí ea kajaho ijá ꞌwama Nuni harihe oja pahianaꞌamana. Oni sisea nipaꞌarenukúne ꞌwamana. \v 3 ꞌEjumakame Sikuraipiepo ijí ꞌwamapene ojiꞌi ijá ꞌwava Hu hine Godi mataha ꞌwaramu ꞌwavara. \v 4 ꞌEjume pu raka kaꞌene vwihaja kaji Jesura kimarena Hu pu ijá ꞌiama Ja raka vene hine ꞌunama sisea ani ani vwihajo? \v 5 ꞌÚ ꞌunama icháꞌinijara samaumaaꞌe a oni sisea niparanu ꞌwaꞌeju ho a ꞌurine namina vaꞌa ꞌwaꞌejo? \v 6 ꞌEnakaivo jara ijí hena kaꞌavarono ijihunaꞌe Ema Puni Harihijara iki mweꞌi roe sisea vwihana arehuni harurijiꞌi roana ꞌiꞌi kaivo ea kaꞌene ꞌata ajuarajiꞌina kajaho ijá ꞌwama ꞌÚrine oni suha apene ari vaꞌa ꞌwamana. \v 7 ꞌEjume hu ꞌurine huni sei vaꞌana. \v 8 ꞌEjumakame ea mapoka ijí Godoni harura kaji kamareja Godi taꞌarohara. Ijihuni maijaho Godira harura kajaho emaa vajihana. \s1 Jesura Matiu ꞌUmenajina \r (Maka 2:13-17; Ruku 5:27-32) \p \v 9 ꞌEꞌeme Jesuho ijí ara kaji rene vaꞌi kavume ea pina kaꞌene huni iha Matiuna ꞌwavujaho takisia apejuri seijino hinana. ꞌEjume Hu ijá ꞌwama Na ꞌararihie roa ꞌwamana. ꞌEjume hu ꞌurina ꞌarariahae Hu huꞌúmo vaꞌana. \v 10 ꞌEnarena Jesuho Huni tisaiporu puꞌúmo sei vaji hiꞌeme ea mapoka kaꞌene takisia apejiꞌina ꞌee ea kaꞌene sisea vejiꞌinijija roe pu puꞌúmo ahuma ꞌiruma ijara. \v 11 ꞌEꞌeme Parasiepo kamareja pu Huni tisaiporu aporame ika ꞌiava Irakijihunaꞌe joni Najahiꞌinakaho ea kaꞌene takisia apejiꞌinijija ꞌee ea kaꞌene sisea vejiꞌinijihi puꞌúmo ꞌiruma ijiꞌi hino? ꞌiavara. \v 12 ꞌEjume Hu ijí henarena ijá ꞌiama Ea kaꞌene atama paꞌuniraviꞌinijija juketa pasaravura. ꞌEnakaivo ea kaꞌene atama ꞌuniraviꞌinijipo pupusu saravura. \v 13 Ja ma vaꞌajimareje Godoni ira vaji ikaꞌinaka ꞌwaramaji sama kaꞌavara. Na emaapo temukivu kaivo Na swasa vehuna senimu. Ijihuni maijaho Na ea mamaaꞌe ꞌekaꞌi rohuna pana kaivo ea sisea punijihunaꞌe Na routa ꞌiamana. \s1 ꞌAura Arevuji Rone Apovajina \r (Maka 2:18-22; Ruku 5:33-39) \p \v 14 ꞌEꞌejume Joni oni tisaiporu Jesuni roe ijá ꞌwava Irakijihunaꞌe núa ꞌee Parasia ꞌaura arevu kaivo Oni tisaiporu ꞌaura paarevo? ꞌwavara. \v 15 ꞌEjume Hu ijá ꞌiama ꞌÚ ei pini napasi neꞌi ꞌahaꞌeje hu ehwa puꞌúmo hiꞌipisa ijihunaꞌe chora hija raka? Nihoꞌo pana. ꞌEnakaivo ea kaꞌene ijí napasi nena kaji apena vaꞌe hu kúꞌo pu puꞌúmo pahija kamareje ijiꞌa pu ꞌaura arehuna. \v 16 ꞌEne ea ꞌahoꞌa ateha sahasapo napavujaho pu ateha maiuꞌina puni pwina paꞌeke suhura. Ijihuni maijaho ijí suhakaviꞌi ijí niꞌajahe niꞌimaꞌura napaꞌamarono pasuhura. \v 17 ꞌEne vukúꞌo ꞌwainia maiuꞌina hanuha sisa sahasa vaji veriꞌavajaho hanuha sisa sahasa kajaho napama arihuna. ꞌEje hanuha sisa sahasa kaji ꞌuꞌo siserahuna. ꞌEnakaivo hanuha sisa maiuꞌina vaji ꞌwainia maiuꞌina veriꞌamajaho marahuna ꞌiamana. \s1 Ea Niꞌina Huni ꞌApaja ꞌEe Napari Jesuni Ateha ꞌUnamajina \r (Maka 5:21-43; Ruku 8:40-56) \p \v 18 ꞌEꞌeme Jua puni ꞌajohiꞌina natohwijaho roarene Huni unaꞌi nitupari saviꞌi ijá ꞌwama Nuni ꞌapaja iviamajai kwamanakúne roe Oni ija huni haha ꞌahi ranave ꞌurinama ꞌwamana. \v 19 ꞌEjume Jesuho ꞌurine hu huꞌúmo vaꞌume Huni tisaiporu ꞌuꞌo pu puꞌúmo vaꞌara. \v 20 ꞌEꞌeme napara pina ꞌaa vuraviꞌina juara iropu ropu noꞌoheꞌi paꞌarenanaꞌomo Jesuho vaiꞌi pakaꞌeme hu túnaꞌi rou vaꞌo ija joranajaho vaꞌe Huni ateha uri vwemana. \v 21 Ijihuni maijaho hu huhusu ijá rona Na Huni ateha ura kaji vweꞌujaho na maraniꞌena ronarena ijihunaꞌe vwemana. \v 22 ꞌEjume Jesura aroma napara kajaho kaviꞌi ijá ꞌwama Nuni ꞌapajakera oja pahianaꞌamana. Ijihuni maijaho ara nimai ronajara vejuꞌe maranaukúnina ꞌwamana. ꞌEjume napara kajaho niꞌaha kwinu maranana. \v 23 ꞌEjumakaviꞌi Jesuho ijiꞌa vaꞌe ea natohwa kajihuni sei vaiꞌi kivume ea mapoka hine hurisia hwasihe ꞌee hine irunoꞌa apejiꞌi kúrúhwa ani rejara. \v 24 ꞌEꞌeme Hu ijí va ajime ijá ꞌiama Ariha vaꞌaha! Ike napaiseakaho pakwamana kaivo hu nenu ꞌiamana. ꞌEjume ea mapoka Hu ijahara. \v 25 ꞌEjumakiviꞌi eaka mapoka kajaho vejume maꞌahi vaꞌeme Hu ijí aruma vaꞌajino ijí napaisea kajihuni iji ꞌunamapene ꞌurijume hu ꞌurinana. \v 26 ꞌEjumakame ijihuni pinana kajara renapene arara kajiano vaꞌana. \s1 Jesura Ea Noꞌo Nia Paꞌana Vejume Maraniajina \p \v 27 ꞌEꞌeme Jesuho ijí ara kajaho areꞌi kaivo vaꞌeme ea noꞌoheꞌi nia supaviꞌinapo Hua ꞌararihaiꞌi ijá ꞌumeja Teviti oni harihakera nú numiruma ꞌumejara. \v 28 ꞌEjume Jesuho vaꞌe sei ajiꞌeme ea kaꞌene nia supaviꞌina kajija noꞌoheꞌi ijí vaꞌume Jesura ijá ꞌiama Nara ike veje maranihunijaho ja nimai rojo? ꞌiamana. ꞌEjume pu ijá ꞌwava Natohwe nú nimai roju ꞌwavara. \v 29 ꞌEjume Hu puni nia ꞌaha kajino ija ꞌuniraviꞌi ijá ꞌiama Jara nimai rojujara venauꞌe maraniu ꞌiamana. \v 30 ꞌEꞌeme puni nia niꞌaha kwino jaraume niriara. ꞌEjume Jesura ira kisi ijá ꞌiama Ja ea ꞌahoꞌa paꞌwaraꞌavara ꞌiamana. \v 31 ꞌEnakaivo pu noꞌo vaꞌajimareja ea mapoka ꞌwaramapena ojumakame Jesuni vuꞌa kajaho rausahapene vaꞌana. \s1 Jesura Ira Paꞌanae Vejume Maranajina \p \v 32 ꞌEjume pu vaꞌeme ea pina ira paꞌana ꞌavena siseapo ajivuraꞌomo pu apene Huni roara. \v 33 ꞌEjumakame ꞌavena sisea kajaho ꞌeꞌuna vaꞌeme ea kajaho ira ꞌwaravumakame ea mapoka ijí kamareja oja hwaꞌusunahaꞌeme ijá ꞌwava Nú ea ikaꞌina Isureri opuni vaja pakivura ꞌwavara. \v 34 ꞌEjumakame Parasi ijá ꞌwava ꞌAvena siseijihipuni natohwijara niꞌajahuꞌe ꞌavena sisea atoꞌarumau ꞌwavara. \s1 Jesura Ea Numirame Puamu Venajina \p \v 35 ꞌEꞌeme Jesuho vaꞌe ara mamaꞌina ꞌee ara maꞌuꞌumaa ijino puni Sinakoku kaꞌene namijujino Godoni vuꞌa mai maiuꞌina kaꞌene Huni ara rona ꞌwaramaji najahana. ꞌEjiꞌi ea kaꞌene atama ꞌuniraviꞌina ꞌee unenuꞌu ꞌahoꞌa aniꞌina renaujija vejume sonahiara. \v 36 ꞌEjiꞌi Hu kimajaho ea mapoka ijí ani rejara kaivo pu majikari areri sipiepo sipia ꞌajohaiꞌina paꞌa ojujaꞌinaꞌe vejume Hu nihoꞌo temumana. \v 37 ꞌEjumakame Hu Huni tisaiporu ijá ꞌiama Juara mapokaꞌe tuma navu kaivo ea kaꞌene juara sahunijaho kwinu kwinuna. \v 38 ꞌEnajihunaꞌe juara savuri Natohwiji jarivakame Hura ea kaꞌene juara sahunijaho irechamiꞌamana ꞌiamana. \c 10 \s1 Apasorua Iropuropu Noꞌu Pijihajina \r (Maka 3:13-19; Ruku 6:12-16) \p \v 1 ꞌEjume Hu Huni tisaiporu iropu ropu noꞌo ꞌumenaume Huni roumakiviꞌi pura ꞌavena sisea atoꞌarumaꞌe ꞌee atama veje sonahie ea kaꞌene haha siseraniꞌina amairia Huni harurijaho mihana. \v 2 Ijí Huni tisaiporu iropu ropu noꞌoheꞌi kajihipuni ihijaho ikihina. Saimani kaꞌene Pitana ꞌwavujine ꞌee huni ꞌuꞌua Eniturune ꞌee Jemisina ꞌwavujaho Sepati oni hariha ꞌee huni ꞌuꞌua Jonina ꞌwavujaho \v 3 ꞌee Piripu ho ꞌee Pataramiu ho Tomasi ho Matiu kaꞌene takisia apejiꞌinijaho ꞌee Jemisi kaꞌene Apiasi oni harihijaho ꞌee Tariasiho \v 4 ꞌee Saimani Kenani orijaho ꞌee Jutasi Isikariatika kaꞌene Jesu nahamahajina. \s1 Apasoru Iropuropu Noꞌo Irechamiume Usema Vaꞌajina \r (Maka 6:7-13; Ruku 9:1-6) \p \v 5 Ike iropu ropu noꞌoheꞌi Jesura irechamiana. ꞌEꞌikaivo ijá ꞌiama Ja Jenitaru puna pavaꞌe ꞌee Sameria opuni ara vaja pavaꞌavara. \v 6 ꞌEnakaivo arira vaꞌe Isureri opuni sipia kaꞌene pivusahu jihipuni vaꞌavara. \v 7 ꞌEnareje vaꞌe najahareje ijá ꞌwaraꞌavara Godoni arijihuni ꞌunama niturana roanaꞌomo maiꞌo piunahuna ꞌiavara. \v 8 ꞌEnakaivo ea kaꞌene atama ꞌuniraviꞌinijija veje sonahie ꞌee ea kaꞌene kwamasahiꞌinijija veje ꞌurine ꞌee ea kaꞌene reporosia rukinijija venaꞌe reporosia paꞌarenaꞌe ꞌee ꞌavena sisea ea ajimaꞌinijija siomaꞌavara. Ja maapejarakúne mavajiꞌavara. \v 9 ꞌEnakaivo ja ijí vaꞌi veꞌavajaho korutia ho siriva ho kapa monijaho pina joni tuja vaja nihoꞌo panaꞌavara. \v 10 ꞌEne joni tuja paꞌeke ateha noꞌo paꞌeke ꞌee joni mumora hwana paꞌeke ꞌee pijuha paꞌekavara. Ijihuni maijaho ea irara ea ꞌahoꞌa niꞌajihujaho ijí ea kaꞌene pu niꞌajihu kajipo ꞌiruma pu vajihuna. \v 11 ꞌEnakúne ja vaꞌe taunuina ho ari useꞌavajaho hami aporama henu vaꞌo ea mamaijihi puꞌúmo hinu vaꞌo vaꞌavara. \v 12 ꞌEne ja vaꞌe sei ajiviꞌi ea kaꞌene sea kaji hijujija ꞌajoraꞌavara. \v 13 ꞌEjiꞌi kive pu ja ꞌajorava kiꞌavajaho pu puꞌúmo matauꞌavara kaivo pu paꞌajorava kiꞌavajaho pu puꞌúmo pamatauꞌavara. \v 14 ꞌEꞌeje ara kajiꞌu puna ho ei pini joni vuꞌa pahene pataaroraha kaꞌavajaho joni mumora hari saina kaꞌene namujaho taireꞌi kaivo vaꞌavara. \v 15 ꞌEnakaivo Na nimaa nimaa ꞌwaravu vea kaꞌene ꞌotua veꞌavari veijaho eakijahija nihoꞌo sisea aniꞌina renahuna. Kwaa kaꞌene Satami Kamora renajaho asimareje nihoꞌo aniꞌina rehuna. \s1 Siseꞌi ꞌAhihuna Kaꞌene Roujina \r (Maka 13:9-13; Ruku 21:12-17) \p \v 16 ꞌEnakúne hami heha. Na ja irechamiujaho areri sipiaꞌe ꞌua neꞌa puni vaji irechamiu jaꞌinaꞌe irechamiu. ꞌEne ja raka veꞌiro veꞌavajaho marakuꞌa vwihana areri taparapo vejujaꞌinaꞌe veꞌavara. ꞌEnakúne ja marahuꞌorapo ajuarasaha ojujaꞌinaꞌe oꞌavara. \v 17 ꞌEne hami kiꞌavara. Erapo ja ꞌeke namahareje ꞌeka vaꞌe kanisoru puni nini vaꞌe ꞌee pu ja ꞌekaꞌe puni Sinakoku vaji hijihahuna. \v 18 ꞌEne Nuni hahijihunaꞌe pu ja ꞌekaꞌe ea mamaꞌina kaꞌene kwaa ara ꞌajohiꞌini jihipuni unaꞌi vaꞌe ꞌee kamatia epuni una ꞌuꞌo vahuna. ꞌEnakúne ja Nuni vuꞌakaho pu ꞌwarame ꞌee Jenitaru ꞌwaraꞌavara. \v 19 ꞌEꞌeje pu ja ꞌekaꞌe namaꞌirono vaꞌa kiꞌavajaho ja pajumareje ikaꞌina vwihaꞌavara. Na vina vuꞌa icháꞌinaꞌe ꞌwaraꞌejo? paroꞌamana. Ijihuni maijaho vea kaꞌene ara ꞌwaraꞌi veꞌamajino raka kaꞌene ara ꞌwarahunijaho vajahe ꞌwarahuna. \v 20 ꞌEnajihunaꞌe ijí vuꞌa kajaho a pana kaivo Amo oni ꞌAvenijara oni vaji ꞌwarahuna. \v 21 ꞌEnareꞌe ei pini huni poka ꞌotu vetiakame erapo apene ꞌanaa kwahuna. ꞌEje omahi huni hariha ijaꞌina ꞌahahuna. ꞌEjakame kasihwapo emahwaha namahe ꞌanie tirahuna. \v 22 ꞌEnakaivo Nuni hahijihunaꞌe ea ja senahuna. ꞌEne ea irara ꞌata kairane hiꞌeje mweꞌakaho paꞌareꞌamajara marana parahuna. \v 23 ꞌEnakúne ari pini ja ruaraha kiꞌavajaho marakoꞌa juhaha vaꞌe ari pini vaꞌavara. ꞌEnakaivo Na nimai ja ꞌwaravu ja joni kaukara kaꞌene ike Isureri opuni ara kwaa vajakino vejujaho maiꞌo pave paraꞌeje Na Ema Puni Harihijaho kúꞌo ꞌunama rohuna. \v 24 ꞌEne tisaiporu ijaho huni tisa paasimana ꞌee pweijaho huni natohwa paasimuna. \v 25 ꞌEnakaivo tisaiporu ijara huni tisa ijí vareꞌinaꞌe reꞌipisa areri reje ꞌee pweijara huni natohwiji vareꞌinaꞌe reꞌipisa areri rejaꞌa. ꞌEnakaivo pu ijí sea anesura kajaho Pierisiparu ꞌwaꞌavajaho pu ijí sea kaji hijujija ꞌuꞌo niꞌaha kwino sisea ꞌwavaꞌa. \s1 Irá Juhahunijina? \r (Ruku 12:2-7) \p \v 26 ꞌEnajihunaꞌe ja ea ꞌahoꞌa pajuhaꞌavara. Ijihuni maijaho uneunecha mapoka kaꞌene vaji navuꞌe ea mapoka pakivuraꞌomo túnaꞌi sama hirahuna. ꞌEne ea mapoka niꞌi niꞌi hemi navujaho hena kihuna. \v 27 Vuꞌa kaꞌene sei vaji Nara ja masuani ꞌwaravukaho ja samaumai ꞌwaraꞌavara. ꞌEne vuꞌa kaꞌene Na atai koravuꞌe ja hejukaho ja maꞌaha riri namine ꞌwaraꞌavara. \v 28 ꞌEnakaivo ike haha huriji erapo ꞌanaa kwahuniji ja pajuꞌavara. Pu joni ꞌavenijaho paꞌanaa kwahuna. ꞌEnakaivo Godira haha ꞌee ꞌavena ijiꞌi ꞌaniareje atoꞌarumaꞌe vena vaji vaꞌajime rehunakúne ijí juꞌavara. \v 29 ꞌEne ea uka ꞌuꞌumai noꞌo ꞌwani toia ꞌimejura. ꞌEnaꞌavo joni Omijara ijí uka ꞌuꞌua kajara mweꞌi ꞌonujaho Hu kama henuna. \v 30 ꞌEne ijí joni húmata ꞌahi sapasa icharo namujaho Hu nihena kimuna. \v 31 ꞌEnakúne ja pajuꞌavara. Ijihuni maijaho jara uka ꞌuꞌua mapoka kajaho asitahara. \s1 Keriso Rone ꞌWarahuna ho Pataarohuna \r (Ruku 12:8-9) \p \v 32 ꞌEnaꞌomo ea irara Na ronareje ea mapoka puni unaꞌi ꞌwaraꞌamajaho Na ꞌuꞌo ea kaji rone kahino akúpa ꞌahi Nuni Omijihuni unaꞌi nahama ꞌwarahuna. \v 33 ꞌEnakaivo ea irara Na hemihareje ea ꞌahoꞌa panajaꞌamajaho Na ꞌuꞌo ea kajaho kahi akúpi ꞌahi Nuni Omijihuni unaꞌijaho hemahuna. \s1 Matauhuna Pana Kaivo Ahaahunijina \r (Ruku 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ꞌEnakúne ja ikaꞌina pavwihaꞌavara. Na iki mweꞌi matauviꞌina paapena routa kaivo Na ea soꞌwi ahaaꞌi routa. \v 35 Nara roujihuni maijaho Na veje harihwapo omahwaha chichahie ꞌee ꞌapajahi oaha chichahae ꞌee hariahoni naparijara sasaha chichahaꞌamarono routa. \v 36 ꞌEnakaivo emahuni nakijaho huni kachiꞌipo rehuna. \v 37 ꞌEje ea irara omaha oaha ijihi oja miha paraꞌi kaivo Na oja pamihujaho Nuni tisaiporua areri parehuna. ꞌEne ea irara hu huni hariha ꞌapahija ijihi oja miꞌi kaivo Na oja hami pamihujaho Nuni ea areri parehuna. \v 38 ꞌEne ea irara huni korosia paapene Na ꞌararihiꞌamajaho hu Nuni ea areri parehuna. \v 39 ꞌEa irara huni hiiji ori niꞌajaraꞌamajaho huni hiijaho ranahuna. ꞌEne ea irara huni hiiji Nunijihunaꞌe Godoni vuꞌa maa maiuꞌini jihunaꞌe ranamajaho hu huni hia ꞌonanahuna. \s1 Eha Huni vuꞌa \r (Maka 9:41) \p \v 40 Ea irara ja hami ꞌahiujaho pu Na ꞌuꞌo hami ꞌahiu. ꞌEne ea kaꞌene Na hami ꞌahiujaho pu Godi kaꞌene Na ranamiume rouji ꞌuꞌo hami ꞌahau. \v 41 Ei pini kaꞌeje poropeti pini roa kamareje hu ꞌajohaꞌamajaho Godira eha Huni poropeti miꞌamajaꞌinaꞌe ea kajaho eha areri mahuna. ꞌEnaꞌomo ei pini kaꞌeje ea ariramaa roa kamareje hu ꞌajohaꞌamajaho Godira eha ea ariramaa miꞌama jaꞌinaꞌe ea kajaho eha areri mahuna. \v 42 Na nihoꞌo nimaa nimaa ꞌwaravu. Nuni tisaiporu ijihunaꞌe ea maꞌuꞌumaakihi toa huanava kimareje toa ꞌe miꞌavajaho ea kajaho eha maa paasihuna ꞌiamana. \c 11 \s1 Ea Joni Papitisita Oni Rena Roara \r (Ruku 7:18-35) \p \v 1 ꞌEnarena Jesuho Huni tisaiporu iropu ropu noꞌoheꞌi kajipo raka kaꞌene vehunijaho ꞌwaravume paꞌarejume Hu ijí rene vaꞌe puni ari najahe vuꞌa ꞌwaraꞌirono vaꞌana. \v 2 ꞌEꞌeme Joni tipurai hijiꞌi Kerisora raka kaꞌene venajaho henarena hu huni tisaiporua noꞌo irechamiume Huni roara. \v 3 ꞌEnareja pu Hu apoma ijá ꞌwava ꞌÚ A ea kaꞌene rohunaka ꞌwaruvajina ho nú ea pina saꞌeja? ꞌwavara. \v 4 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Ja iviamaa ꞌunama vaꞌajimareje ja raka kaꞌene hena kavajaho Joni ꞌwaraha. \v 5 Ea kaꞌene nia supamaꞌinijija nia niriuꞌe ea kaꞌene irimaꞌinijija ꞌurahe matauma ojuꞌe ea kaꞌene reporosia rukina paꞌarenauꞌe ea kaꞌene ataa paꞌajija hejuꞌe ea kaꞌene kwamasahiꞌinijija niꞌurine maiꞌo hiju. ꞌEjuꞌe Godoni vuꞌa mai maiuꞌinijaho ea kaꞌene pivusahiꞌiniji najahu. \v 6 ꞌEnaꞌomo ea irara Nuni hahijihunaꞌe pajuꞌamajaho nihoꞌo hu merajahiꞌina ꞌiamana. \v 7 ꞌEjume Joni oni pwehijijija vaꞌeme Jesura eaka mapoka kajihi Joni rona ꞌwaramarena ijá ꞌiama Ja vaꞌe nechiꞌa riri vaꞌajaho ja iraka kavare? Ja vi hwaꞌoha rakaꞌe hwasisiꞌi ninamarena variviꞌi navumakame ja ijí kaꞌi vaꞌara raka? \v 8 Ja ijino vaꞌajaho ja rakaꞌe kaꞌi vaꞌare? ꞌÚ ei pini ateha kaꞌene mavarasaꞌinijino apúsavumakame ja kaꞌi vaꞌara raka? Heha! Ea kaꞌene ateha mamai savujaho kini huni sei hijura \v 9 kaivo ijí jara raka kaꞌene kaꞌi vaꞌa kajaho ꞌwariva hejuma. Ja poropeti kaꞌi vaꞌare? Iꞌa Na ijaho ja niꞌwaravume hejara. Hura poropeti ꞌahoꞌakija asitahu. \v 10 Ikaho nitama ea kaji Godoni ira vaji rona ꞌwaramajina. \q1 Heha! Na Nuni vuꞌa ꞌwaraviꞌina ranave Oni unaꞌi vuꞌakame hu Oni ꞌunama amairiahuna ꞌúmana. \p \v 11 Na nihoꞌo nimaa nimaa ja ꞌwaravu Joni Papitisita eaka mapoka kaꞌene mweꞌa kakino hijujaho hura asitahana. ꞌEnakaivo Godoni ehija maꞌuꞌumaijipo Joni asivu. \v 12 ꞌEnakaivo veaka Joni Papitisita aneja vene ea najahaji rena roe iviamaa ꞌeꞌunukino renareja ea mapoka Godoni ara piꞌonaꞌiroreja harura niꞌina veju kaivo ea kaꞌene ajisinijipo nihoꞌo Godoni ara kajaho harura vene apeꞌi veju. \v 13 ꞌEnakaivo nitama Godoni poropeti ꞌee ea kaꞌene Godoni tamana vaji ꞌwarama apena rou vaꞌo roe iviamaa Jonira roani veakino ꞌeꞌunakena. \v 14 ꞌEnakúne ja ura ijí hena nimai roꞌi ꞌahiꞌamajaho Joniho Iraijana. Hu ea kaꞌene rohuna ꞌwaruvajina. \v 15 Ea irara areri ataa jaraaꞌe heꞌi veꞌamajaho ataa apúsame henama. \v 16 Ea kaꞌene iviasi hijukija Na iraki apene manura vetiꞌejo? Ijihuni maijaho pu areri sesamaapo maketi hine sesamaa ꞌahoꞌaꞌe ꞌumenai hijujaꞌinaꞌe veju. \q1 \v 17 Nú jonaꞌe hurisia hwasihihura kaivo ja pajavavura. ꞌEne nú virisi vejura kaivo ja paniramaruvura ꞌumejara. \p \v 18 ꞌEnakaivo Jonira roarena ꞌaura areme ꞌiruma paine ꞌee toa paijumakame ea mapoka ijá ꞌwava Hu ꞌavena siseapo ajivuꞌe avanu ꞌwavara. \v 19 ꞌEnakaivo Ema Puni Harihijara roajaho Hu ꞌiruma ine ꞌee toa inana. ꞌEnajihunaꞌe pu ikaꞌina ꞌwavu Kaha! Hu ꞌiruma arisi isaꞌora ꞌee Hu arisi toa sisea isaꞌora Hu ea kaꞌene takisia apejiꞌinijihija ꞌee ea kaꞌene sisea vejiꞌinijihi puni napura. ꞌEnakaivo ea kaꞌene vwiha mamaa rukinijija pura icháꞌina kaꞌene vejujara najahujaho pu hena kaviꞌina ꞌiamana. \s1 Ara Kaꞌene Panimaa Rojiꞌinijina \r (Ruku 10:13-15) \p \v 20 ꞌEjumakame kwaa ara ꞌahoꞌa uneunecha kaꞌene ea areri pavehunijija venana kaivo ea mapoka puni sisea paarevumakame Hu pu ꞌuraraharena ijá ꞌiama \v 21 Ja ea kaꞌene Koresini hine ꞌee Petasaita hijujija eha sisea apehuna. Ijihuni maijaho Na joni ari uneunecha ea areri pavejura vejuꞌukame ja panimai roju kajihunaꞌe ja eha sisea apehuna. Na Taia ꞌee Sairani ijaꞌinaꞌe veꞌipisa pu nihoꞌo marakuꞌa puni sisea niaremamaa arevaꞌa. \v 22 ꞌEnaꞌomo na nimai ja ꞌwaravu. Vea kaꞌene Godira mweꞌakaki ꞌotua venuni veijaho kwaa iha Taia ꞌee Sairani ijija jara eha kaꞌene niꞌimaꞌura apeꞌavajaꞌinaꞌe papehuna. \v 23 ꞌEnakaivo ꞌú ja Kapeniami orakija ja ma joni haha kakino ꞌeka kahino Godoni ari vaꞌiro avajo? Ja nihoꞌo kwa kaꞌene veni renuni kwaijino vahuna. Ijihuni maijaho Nara uneunecha kaꞌene ea areri pavejuraka joni vaji vejuꞌukame ja panimai rojuke Satami ijaꞌina veꞌipisa ijí ara kajaho iviasa ijí navaꞌa. \v 24 ꞌEnakaivo Na nimaa ja ꞌwaravo. Vea kaꞌene Godira ꞌotua veꞌamani veijaho Satami opo eha maꞌuako mihuna kaivo ja nihoꞌo eha niꞌimaꞌura mihuna ꞌiamana. \s1 Nuni Roe Ojuta Hweha \r (Ruku 10:21-22) \p \v 25 ꞌEꞌikaivo ijihuni vea kajino Jesura eha vene ijá ꞌwama Amo kaꞌene akúpa mweꞌa ijihuni Natohwijiꞌo Na teimani ꞌwavujihuni maijaho Ara uneunechakija ea kaꞌene vwiha mamaa vwihajiꞌinijija ꞌee hena kaviꞌini jihipuni unaꞌa pavejume samaa renana kaivo kasimaaru najahana. \v 26 Nimai Amo A ijaꞌina venajara teamanamu. \v 27 ꞌEnakaivo uneunecha mapokijija Amora Nuni ija tahi irechamana. Ijihunaꞌe eaka mapokijija Godoni Harihijaho hami pakama pahejura kaivo Amora huhusu hami hena kamuna. ꞌEjuꞌe eaka mapokijija Amoho hami pakama pahejura kaivo Hariahi huhusu hami hena kamuna. ꞌEnakaivo Hariahi ea irá ura renajiru Omahaꞌe nahume hu ꞌuꞌo Omaha hena kamuna ꞌwamana. \v 28 ꞌEne Hu pu ijá ꞌiama Ja ea kaꞌene ahija apene oja vaja sirua paꞌarenaujija Nuni roajive Nara venaꞌe joni ahija paꞌareje ojuta hwena hiha. \v 29 ꞌEne Nuni ꞌunama kaꞌene kisimaꞌurijaho jonaꞌe apene Nuni ꞌunamiji kama heha. Ijihuni maijaho Na matauviꞌina ꞌee masuani hijiꞌina. ꞌEne veje joni oja masuani sonama namama. \v 30 Ijihuni hahi Nuni ꞌunamijaho samaumaa. ꞌEne Nuni ahijijaho nimaa nimai nasina ꞌiamana. \c 12 \s1 Sapati Rona Aposaravajina \r (Maka 2:23-28; Ruku 6:1-5) \p \v 1 ꞌEꞌeme ijihuni túnaꞌi Sapati veijino Huni tisaiporu puꞌúmo konesa juari ꞌuraha vaꞌeme pu matunavume konesa ꞌeka ijara. \v 2 ꞌEjume Parasiepo kame Jesu ijá ꞌwava Jua puni varapijaho Sapatia juasiꞌi ꞌiruma paꞌekura kaivo Oni tisaiporu hine ꞌiruma ꞌeka iju ꞌwavara. \v 3 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama ꞌÚ ja Godoni ira vaja pataha kavure? Naꞌia pini Tevitira pwehwa puꞌúmo matunavumakame vejajaho ja patahare? \v 4 Pu ijí Temiporu kajino vaꞌe arumareja ijí puretia kaꞌene ea mapoka paijura kaꞌene hu pwehwa puꞌúmo ꞌeke ijajaho pirisitiapo pupuso ijuraꞌe ja patahare? \v 5 ꞌEne Mosisi oni tamanijara ea kaꞌene Godoni kaukara ꞌajohiꞌinijihi rona ꞌwaramajaho ja pataha hejara raka? Pu ijí tamana Sapatia vea kajaho pu Temiporu vaji pirisitia varapi ꞌwaramajaꞌina pavejura kaivo pu sisea pavejara. \v 6 ꞌEnakaivo na nimai ja ꞌwaravu Ea kaꞌene ike Temiporua asima paranajaho iviamaa ikeho naminu. \v 7 ꞌEnaꞌomo jara ijí Godoni ira vaji raka kaꞌene ꞌwarama kajihuni maiji hena kaꞌipisa Na ema kime temukavujara ura renu kaivo jara Nuni swasa vejujaho Na ura pareniaꞌa. ꞌEnakaivo ja ea kaꞌene sisea pavejajihi punaꞌi sisea pavejaꞌa. \v 8 ꞌEnakaivo Ema Puni Harihijaho ijí Sapatia kajihuni Natohwa ꞌiamana. \s1 Ea Ija Ajuaraviꞌina Vejume Maranajina \r (Maka 3:1-6; Ruku 6:6-11) \p \v 9 ꞌEnarena Jesuho ijí ruha kajaho areꞌi kaivo sinakoku naminujino vaꞌana. \v 10 ꞌEnakaivo ijino ea pina ija uꞌurajiꞌina hinunaꞌomo ea ꞌahopo Jesu namaꞌi ꞌahiumakame Hu apome ijá ꞌwava ꞌÚ ea ꞌahoꞌaꞌe Sapatia vei venaꞌe maraniꞌamajaho arerinaꞌaho pane? ꞌwavara. \v 11 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama ꞌÚ joni ei pini sipia rukina reꞌiraꞌomo Sapati kajino maꞌoa vaji ꞌoꞌipisa ja paꞌena apene ꞌajiva raka? \v 12 Nú emaakipo sipia asitaharaꞌomo nú Sapati kakino ꞌunama mai veꞌavajaho areri rehuna ꞌiamana. \v 13 ꞌEꞌikaivo ea kaꞌene ija sisea kajaho ijá ꞌwama Ija ahasirima ꞌwavume hu ija ahasirimajaho huni ija kajaho niꞌaha kwino maranarena ija ropuna ijí vareꞌi renana. \v 14 ꞌEjumakame ijí Parasia kajipo vaꞌe ahuma hine icháꞌinaꞌe Jesu ꞌanahuniji ꞌwaviꞌi hijara. \s1 Godira Iji Pijihani Pweijina \p \v 15 ꞌEjumakamarena Jesuho ijí henarena Hu ijí sea kajaho areꞌi kaivo ariha vaꞌume ea nihoꞌo mapokaꞌe Hu ꞌarariha vaꞌume Hura ea kaꞌene atama rukinijija vejume maraniara. \v 16 ꞌEjumakame Hura raka kaꞌene vena kajaho ea ꞌahoꞌa paꞌwaraꞌavarono Hu pu ꞌwaramana. \v 17 ꞌEnakaivo raka kaꞌene nitama Godoni ira vaji poropeti Aiseara ꞌwaramajaho nimai renana. \v 18 Godira ijá ꞌwarumana \q1 Ikaho Nuni pwea kaꞌene Nara iji pijahujina. Na Hu oja mahu. ꞌEne Na Hu nihoꞌo kavujaho teamanima paranunaꞌomo Na Nuni ꞌAvena Hu samahuna. ꞌEjakame Hura Jenitaru ꞌotua arira vetihuna. \q1 \v 19 ꞌEne Hu ea paꞌurarahune ꞌee Hu ira ajira ea paꞌananajihune ꞌee Huni ira maꞌaha rira majikari pahehuna. \v 20 ꞌEnakaivo hwaꞌohapo irasahe navujaho Hu paveje tuꞌusunaha arihuna. ꞌEne vena kaꞌene utahu vaꞌo maꞌuakuꞌwi renujaho Hu paveje utahuna. Ijihuni maijaho Hura veje ariramaa rene asitaha parahuna. \q1 \v 21 ꞌEjukame Jenitaru Huni ihijihuni vajijino maranihuniji nimai rojiꞌi hiju ꞌúmana. \s1 Jesune ꞌEe Pierisiparu \r (Maka 3:20-30; Ruku 11:14-23) \p \v 22 ꞌEnakaivo ea ꞌahopo ea kaꞌene ꞌavena siseꞌi ajimarena ira paꞌwarame ꞌee nia paniriꞌinijaho ahema apene Jesuni roume Hura vejume ea kajaho nia nirie ira ꞌwaramana. \v 23 ꞌEjumakamareja eaka mapoka kajija oja hwaꞌusunahaꞌeme ijá ꞌwava ꞌÚ Hu Teviti Oni Hariha pana raka? ꞌwavara. \v 24 ꞌEjumakame Parasiapo ijí henareja ijá ꞌwava Hura ꞌavena sisea pasioma kaivo Pierisiparu kaꞌene ꞌavena siseijihipuni natohwijara siomau ꞌwavara. \v 25 ꞌEjume Jesura puni vwihaiji kimarena Hu pu ijá ꞌiama Ara ꞌahosupo riri ahaame araꞌipisa nihoꞌo ꞌaha josu pahijaꞌa. ꞌEje kwaa ꞌahosupo riri ahaame pu hina ꞌarahiꞌi hiꞌipisa nihoꞌo paꞌarejaꞌa. \v 26 ꞌEnaꞌomo Setanira ꞌurine ꞌoriꞌini riri ahaꞌipisa hu icháꞌinaꞌe areri namijaꞌe? \v 27 ꞌEnavo jara vwihajujaho Nara ꞌavena sisea kaꞌene siomahujaho Pierisiparura rejuꞌe siomahu ꞌwavu kaivo irahuni harurijara rejakame joni harihija ꞌavena sisea kajaho siomaꞌeja? Ijihuni hahi joni harihija kajipo ja nahamahuna. \v 28 ꞌEnajihunaꞌe Na Godoni ꞌAvenijara veje ꞌavena sisea siomaujaho Godoni arijaho nikino joni vaji roana. \v 29 Icháꞌine ea pina vaꞌe ea kaꞌene harusini jihuni sea ajime Huni ꞌiruma ꞌeka vaꞌena? Hu maijaho marakuꞌa ea ajisina kajaho kamomapi ninaꞌi kaivo ijiꞌa huni ꞌiruma kajaho nesi ꞌeka vaꞌamana. \s1 Sisea Kaꞌene Nihoꞌo Pavwihana Arehunijina \p \v 30 Ea kaꞌene Na huꞌúmo parenujaho hu Nuni pwina pana. ꞌEne ea na huꞌúmo parene ea nianaujaho hu vejuꞌe pu jirijiri va ranavura. \v 31 ꞌEnakaivo Na nimaa nimai ja ꞌwaravu. Ea kaꞌene sisea vene ꞌee ea ronaꞌavajaho Hu vwihania arehuna. ꞌEnavo Godoni ꞌAveniji ronaꞌavajaho Hu nihoꞌo pavwihane arehuna. \v 32 ꞌEne ea irahipo Ema Puni Harihijihunaꞌi ira sisea ꞌwaꞌavajaho puni sisea vwihanie arehuna kaivo Godoni ꞌAveni jihunaꞌi sisea ꞌwaꞌavajaho Hu nihoꞌo puni sisea iviamaa pavwihanie areme ꞌee vea kaꞌene pu kwamasaꞌavari túnaꞌijaho pavwihanie arehuna. \s1 Icha ꞌEe Huni ꞌIna \r (Ruku 6:43-45) \p \v 33 ꞌEnakaivo icha maijara mamai reꞌamajaho huni ꞌina ꞌuꞌo mavarasaꞌina rehuna. ꞌEne icha kajara sisea reꞌamajaho huni ꞌinijaho nihoꞌo sisea rehuna. Ichaꞌina punijino icha irakijija kima hehuna. \v 34 ꞌEnakaivo ja iviamaa hijujija tapara sisesa ijina. ꞌEnaꞌomo ja icháꞌinaꞌe unenuꞌu pina kaꞌene maijaho ꞌwahune? Irijija raka kaꞌene oja vaji rarejujiru ꞌwavura. \v 35 ꞌEnakaivo ea kaꞌene puni oja vaja ariramaaru navujija vwiha maaru vwihana ꞌwaravura. ꞌEjuꞌe ea kaꞌene puni oja vaja sisearu navujija sisearu ꞌwaravura. \v 36 ꞌEnavo Na ja ꞌwaravu. Ira sisea mapoka kaꞌene emaapo majikarino ꞌwavukija vea kaꞌene Godira mweꞌakaki ꞌotua veꞌamani veijino ijaho aporuhuna. \v 37 ꞌEnakaivo ijí ira kaꞌene ara ꞌwaramu kajara rejakame Godi ja ea arira ꞌiꞌena ꞌee joni ira kajara rejakame Godi ja namahuna ꞌiamana. \v 38 ꞌEjumakame ijí Sikuraipia ꞌee Parasi ijipo Jesu ijá ꞌwava Najuhiꞌine nú ura Ara unenuꞌu pina kaꞌene ea areri pavejiꞌiniji veja kava ꞌwavara. \s1 Emapo Areri Pavejuji Veja Kaꞌiro Miꞌimiꞌivajina \r (Maka 8:11-12; Ruku 11:29-32) \p \v 39 ꞌEjume Hu eha vene ijá ꞌiama Ea kaꞌene nihoꞌo sisea ani ani vejiꞌinakije Nara ea areri pavejuri uneunechiji najaꞌurono ꞌwarivu. Na unenuꞌu pina ea areri pavejujaho panajahuna vo poropeti Jona renajiru najahuna. \v 40 Ijí ea kaꞌene Jonana ꞌwavu kajaho naꞌia noꞌopisune vea noꞌopisu ijano kija natohwa huni tei vaji namanaꞌomo Ema Puni Harihiji ꞌuꞌo ijaꞌina naꞌia noꞌopisune vea noꞌopisu ijano mweꞌi vaji nahuna. \v 41 ꞌEnakaivo vea kaꞌene Godira ꞌotua veꞌamani veijino ea kaꞌene Niniva orijija pu Godoni unaꞌi ja puꞌúmo namine ja namahuna. Ijihuni maijaho Jonara najahaji pu hene nimai ronareja puni sisea arevara. ꞌEnakúne heha! Ea kaꞌene Jona asimani Eijaho nimaa iki joni vaji hinu. \v 42 ꞌEne vukúꞌo vea kaꞌene Godira ꞌotua veꞌamani veijino vea vaꞌe ꞌonu karoꞌi puni kwinia kaꞌene hinujara Godoni unaꞌi ja puꞌúmo namine ja namahuna. Ijihuni maijaho ike kwinia karoꞌi kwaa jori hinujaho roe Saramanira kora mamaiji ꞌwaravume henana. ꞌEnakúne heha! Ea kaꞌene Saramani asimani Eijaho iviamaa iki joni vaji hinu. \s1 ꞌAvena Sisei Kúꞌo ꞌUnama Rohunijina \r (Ruku 11:24-26) \p \v 43 Vea kaꞌene ꞌavena sisea emahuni haha ꞌahi hinujara ruꞌeꞌunujaho hu vaꞌe kwaa toa paꞌajino vaꞌe ojuta hwehuna samujaho pakamuna. \v 44 ꞌEnareꞌe hu ijá rohuna Na kúꞌo ꞌunama vaꞌe ruha kaꞌene nara hijujino vaꞌuma. Hu ꞌunama vaiꞌi kavuꞌe ruha kajaho ea pahiju kaivo túa ꞌanae amairiana. \v 45 ꞌEnareje hu vaꞌe napuhwaha ꞌavena sisea ꞌahoꞌa iropu noꞌo ajisinijija aherama roe ijí hihuna. ꞌEnaꞌavo marakuꞌijaho eakaho siseꞌi hinana vo iviamaa hami sisemai hina parahuna. ꞌEnajihunaꞌe ja ea kaꞌene siseaka iviamaa hijukija ijaꞌina renahuna ꞌiamana. \s1 Jesuni Oha ꞌEe ꞌUꞌuhija \r (Maka 3:31-35; Ruku 8:19-21) \p \v 46 Jesuho maiꞌo hine eka mapoka kajihi vuꞌa ꞌwarama apena vaꞌeme oaha ꞌee ꞌuꞌuhwaha maꞌahi namijiꞌi Hu vuꞌa ꞌwaraꞌirono savara. \v 47 ꞌEjumakame ea pini henarena Jesu ijá ꞌwama Ike hena ohuna ꞌee ꞌuꞌuhuana maꞌahi namine A vuꞌa ꞌwaraꞌi veju ꞌwamana. \v 48 ꞌEjumakame Jesura hu eha vene ijá ꞌwama Nuni oha irane? ꞌEe Nuni ꞌuꞌuhija irahije? \v 49 ꞌwaꞌi kaivo Hu Huni tisaiporu iji pijihiꞌi ijá ꞌiama Ike kima! Nuni ohija ꞌee ꞌuꞌuhija ikena. \v 50 Ea kaꞌene Nuni Oma akúpa ꞌahi hinujara ura renujiru venujaho Nuni vwee ꞌee maꞌine ꞌee oha ꞌiamana. \c 13 \s1 ꞌIna ꞌOjiꞌinijihuni Haa \r (Maka 4:1-9; Ruku 8:4-8) \p \v 1 Ijí veaka nikwinuꞌina kajiano Jesuho ijí sea kajaho areꞌi kaivo vaꞌe soha rori hinana. \v 2 ꞌEꞌeme nihoꞌo ea mapoka rarena jihunaꞌe Hu vaꞌe sisima vaji ajima asuma hinana. ꞌEꞌejume ea mapoka ijí soha rori namijara. \v 3 ꞌEjumakiviꞌi Hu sisima vaji namine uneunechaka mapokijija hai najahana. ꞌEnarena ijá ꞌiama Ea pina vaꞌe ꞌina ꞌoꞌiro vaꞌana. \v 4 ꞌEꞌeme ꞌina ꞌahoꞌa ꞌunamu ꞌahi arihume ukapo ro ijara. \v 5 ꞌEjume ꞌina ꞌahoꞌa muna ꞌahi mweꞌa maꞌuako namaji arihajija marakoꞌa riavara kaivo chinuma jojora parejara. Ijihuni maijaho muna ꞌaha mweꞌa maꞌuako namana. \v 6 ꞌEꞌeme vei ꞌeꞌuna rena ijaho chinuma jojora paꞌanaꞌomo ꞌanie sarasahara. \v 7 ꞌIna ꞌahoꞌa ija sisei vaji arihajija riame ajivara kaivo ija sisea kaꞌene oma rukina kajipo raorihume siserasahe ꞌina parejara. \v 8 ꞌEnakaivo ꞌina ꞌahoꞌa mweꞌa mai ꞌojajaho riame marasahe ꞌina ꞌahoꞌa mapoka (30) rejume ꞌahoꞌa mapoka mapoka (60) rejume ꞌahoꞌa nihoꞌo mapoka mapoka (100) rejara. \v 9 ꞌEnakúne irara ataa rukina reꞌamajaho ataa apúsame heꞌamana ꞌiamana. \s1 Haa Kajihuni Maijina \r (Maka 4:10-12; Ruku 8:9-10) \p \v 10 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo roe Jesu apome ijá ꞌwava A iraka vene pu vuꞌa ꞌwaramujaho haaru ꞌwaramo? ꞌwavara. \v 11 ꞌEjume Hura pu ijá ꞌiama Ja Huni arijihuni hemijaho najahume ja nihena kavara kaivo pu maiꞌo pahene pakaviꞌina. \v 12 Ea pina hu ꞌahoꞌa naꞌeje ꞌahoꞌa ꞌuꞌo ꞌekuna. ꞌEje ea pina huna poku panaꞌavajaho mahoꞌo ꞌetujahuna. \v 13 ꞌEnakaivo Nara haa kaꞌene ꞌwaravujihuni maijaho ikena. Pu kavu kaivo ijihuni maijaho pakavu. ꞌEne pu heju kaivo ijihuni maijaho pahene pakavu. \v 14 Nitama poropetia kaꞌene Aiseana ꞌwavujara Godoni ira vaji pu rona ꞌwaramajaho nimai renu. \q1 Ja hehuna kaivo ijihuni maijaho pahehuna. ꞌEne ja kahuna kaivo ijihuni maijaho pakahuna. \q1 \v 15 Ijihuni maijaho ea kehipuni ojijaho nihoꞌo kisina rejara. ꞌEne puni ataijaho tanumajihunaꞌe pu hami paheju. ꞌEne puni niijaho tanurihuꞌe pu pakivu. Ijihuni maijaho pu vejuroꞌi puni nia ꞌee ataa jarae ꞌee puni oja jarae hene veje pu taꞌarohakame Nara veje pu sonahihuna ꞌwamana. \p \v 16 ꞌEnakaivo joni nia merajihukame niriara. Ijihunaꞌe ja kihuna. ꞌEne joni ataa jaraajihunaꞌe ja heju. \v 17 ꞌEnakúne hami vwihananaꞌavara. Poropetia ꞌee ea arira mapokaꞌe ura jara uneunechaka kima hejujihi kima heꞌi ꞌahiara kaivo pu pakima pahejara. \s1 Jesura ꞌIna ꞌOjiꞌinijihuni Haiji Nahama ꞌWaramajina \r (Maka 4:13-20; Ruku 8:11-15) \p \v 18 ꞌEnakúne ꞌina huni haijihuni maijaho heꞌavara. \v 19 ꞌIna kaꞌene ꞌunamu toi arihajihuni maijaho ikena. Pu Godoni arijihuni vuꞌa hejura kaivo ijihuni mai pahejura. ꞌAvena siseijara roareꞌe Godoni ira kaꞌene puni oja vaji namujaho ꞌetujiha ꞌatoꞌarumuna. \v 20 ꞌEnakaivo ꞌina kaꞌene muna ꞌahi arihajija ea hu Godoni vuꞌa iviamaa kakaro henujaho hu nihoꞌo teamaꞌejuꞌe ꞌekuna. \v 21 ꞌEnakaivo ꞌinijaho nihoꞌo oja vaja chinuma pasamanaꞌomo Godoni iriji nimai rojujihuni hahi unenuꞌu pini sisea puni haha ꞌahi renaujaho pu marako rana ꞌoꞌujuꞌe ani vaꞌuna. \v 22 ꞌEne ꞌina kaꞌene ija sisea vaji arihajaho ea hu Godoni vuꞌa henu kaivo uneunecha kaꞌene mweꞌa kehunijiru vwihane ꞌee monia ꞌekahuni ꞌunamijara pisiviuꞌe Godoni vuꞌa kajaho veurahuꞌe maa parenuna. \v 23 ꞌEnakaivo ꞌina kaꞌene mweꞌa mai arihajija ea hu Godoni irakaho hene ꞌeka venuna. Ea ꞌahoꞌa nihoꞌo mapoka mapoka (100) rejuꞌe ea ꞌahoꞌa nihoꞌo mapoka (60) rejuꞌe ea ꞌahoꞌa mapoka (30) rejura ꞌiamana. \s1 Ija ꞌEe ꞌWiti Puni Haijina \p \v 24 Vukúꞌo Jesura haa pina ꞌwaramarena ijá ꞌiama Godoni arijihuni maijaho areri ei pini ꞌina kaꞌene mamaiji ꞌeka vaꞌe ꞌonujaꞌina. \v 25 ꞌEnakaivo ea mapoka noturanaꞌeme huni naki pini ꞌina sisea ꞌeka roe ꞌwitia vaja kajiano atoꞌaruma vaꞌana. \v 26 ꞌEꞌeme ijí ꞌwitia kajaho ritati ꞌanae maa reꞌeme ijiꞌa ijihuni vaji ija sisea kajihuni ꞌina ꞌuꞌo ꞌurina samaahiramana. \v 27 ꞌEjumakame ea kajihuni pwehipo roe ea kajaho ijá ꞌwava Natohwe! A ꞌina maaru juasiꞌa kajaho ꞌonana kaivo ꞌú ija siseakaho ichá rene roe ijaho ꞌurijare? ꞌwavara. \v 28 ꞌEjume hura ijá ꞌiama Nuni nakapo raki ꞌeka roe ꞌojara ꞌiamana. ꞌEjume pu hu apome ijá ꞌwava ꞌEnaꞌomo núra vaꞌe ija sisea kajaho jahekuhuna ura renau ꞌwavara. \v 29 Hu eha vene ijá ꞌiama Oo ja iviamaa ija sisea kaji jaheju rojiꞌi ꞌwitia kaji jaheꞌavarono pajaheꞌeja. \v 30 ꞌEnakúne makaꞌeje ꞌina kajaho ajive ija sisea kaji ꞌuꞌo ajimuvaꞌo ꞌina kajaho tuvakaviꞌi ijiꞌa nara ea ꞌahoꞌa ꞌekakame ijipo ija sisea kajaho jahejiꞌi useakame ꞌeka vaꞌe veni jahuna kaivo ꞌwitia kajija taireviꞌi irechahuna ꞌiamana. \s1 Kwava ꞌIna Huni Haa \r (Maka 4:30-32; Ruku 13:18-19) \p \v 31 ꞌEꞌikaivo Jesura vukúꞌo haa pina ijá ꞌiama Godoni arijaho areri kwava ꞌina saꞌina. ꞌEnaꞌomo emai apena vaꞌe huni juasiꞌi ꞌonamana. \v 32 ꞌInakaho nihoꞌo maꞌuꞌumaa. ꞌEnaꞌomo riamareꞌe nihoꞌo icha natohwaꞌe rejuꞌe ukapo roe ijihuni anuama ꞌahijino nesa vene hijura ꞌiamana. \s1 Isiti Huni Haa \r (Ruku 13:20-21) \p \v 33 ꞌEne vukúꞌo Jesuho haa pina ꞌwaramana. ꞌEnarena ijá ꞌiama Godoni arijaho areri napari isitia kaꞌene harava ꞌeke puretia venareꞌe ꞌonahukame hwena ajivujaꞌina ꞌiamana. \s1 Jesu Hai ꞌEkiꞌi Vuꞌa ꞌWaramana \r (Maka 4:33-34) \p \v 34 Jesura uneunechaka mapokijija ea mapoka haaru ꞌwaramana. ꞌEnakaivo Hu ea kajija vuꞌa pina nihoꞌo ma maha paꞌwaramana. \v 35 Hura ijaꞌina venajihuni maijaho nitama poropeti raka kaꞌene ꞌwaramajara nimai nimai reꞌamarono avanana. Ikaꞌina ꞌwaramana \q1 Na vuꞌa ꞌwaravuri veijaho haaru ꞌwarahuna. ꞌEne Nara vuꞌa kaꞌene ꞌwaraꞌujaho nitama akúpa mweꞌa maiꞌo pavejiꞌini hemi ea pahena pakivajihijaꞌe ꞌwarahuna ꞌiamana. \s1 Jesura Ija Huni Haiji Nahama ꞌWaramana \p \v 36 ꞌEnarena Jesuho ea mapokijija irechamiꞌi kaivo sei vaji vaꞌumakame Huni tisaiporu vaꞌe apome ijá ꞌwava ꞌIna kaꞌene juasiꞌi ꞌoꞌeme ija siseijiꞌi ꞌurijajihuni maiji ꞌwaruma ꞌwavara. \v 37 ꞌEjume Hu ijá ꞌiama Ea kaꞌene ꞌina maa ꞌona ꞌonujaho Emaa Puni Harihijina. \v 38 ꞌEnakaivo juasiꞌijaho ike mweꞌakena. ꞌEne ꞌina kaꞌene mamaijija ea kaꞌene Godoni eijihina. ꞌEnakaivo ija siseijaho ꞌavena siseijihuni ehijijihina. \v 39 ꞌEnakaivo naka kaꞌene roe ija sisea ꞌonajaho ꞌavena siseijina. ꞌEne ꞌina kajara tuame areri reꞌamajaho mweꞌakara paꞌarehuni urijina. ꞌEne juara kajaho ona ojiꞌinapo sahuna. \v 40 ꞌEnaꞌomo ija sisea nianae veni jaujaꞌina mweꞌakara paꞌareꞌamani veijino ijaꞌinaꞌe jahuna. \v 41 Emaa Puni Harihijara Huni ona ojiꞌina irechamie ijipo mweꞌa kakino ea kaꞌene emaa venauꞌe sisea vejujihija ꞌee sisea vejiꞌina kajija nianae ꞌekahuna. \v 42 ꞌEjakame ꞌeke atoꞌarumaꞌe vena kaꞌene nihoꞌo aniꞌina vajijino renareje niramarume kuchikuchiviꞌi upaja chanichaniviꞌi nahuna. \v 43 ꞌEꞌeje Godoni eijija puni Omijihuni ari vea punaꞌi risaꞌeje hihuna. ꞌEnakúne ea kaꞌene ataa rukinijija ataa apúsame heha. \s1 Kukua Kaꞌene Hemi Navujihuni Haijina \p \v 44 Godoni arijaho areri moniaꞌe ea ꞌahopo juasiꞌi apúrinanavuꞌe namujaꞌina. ꞌEnaꞌomo ei pini vaꞌe kamarena vukúꞌo apene ani apúrinanaꞌi kaivo hu nihoꞌo teamaꞌejuꞌe vaꞌe huni uneunecha mapokijijahija ea ꞌahoꞌaꞌe ꞌimena ranavume hu monia kajino apena vaꞌe juara kajaho ꞌimenana. \s1 Perua Huni Haa \p \v 45 ꞌEne kúꞌo Godoni arijaho areri ea kaꞌene perua saramujaꞌina. \v 46 ꞌEnuvaꞌo kwinuꞌwi kamareꞌe vaꞌe huni uneunecha mapokijija ea ꞌahoꞌa ꞌimena ranavume hu monia kajino apene perua kajaho ꞌimenana. \s1 Namea Huni Haa \p \v 47 ꞌEne Godoni arijaho areri nameaꞌe soha vaji ꞌonamareꞌe kija ani aniꞌina siriravujaꞌina. \v 48 ꞌEnareꞌe namea kajaho ituꞌoꞌujukaviꞌi unama tairia roe rori ranaꞌi kaivo kija kaꞌene mamaijija nianae katija vena useꞌi kaivo siseijija atoꞌaruvara. \v 49 ꞌEnaꞌomo vea kaꞌene mweꞌakara paꞌareꞌamani veijino Godoni ona ojiꞌinapo roajimareje ea sisea kaꞌene Godoni eijihipuni vaji hijujija ahaahuna. \v 50 ꞌEne ꞌeka vaꞌe vena kaꞌene renujino atoꞌaruve ijí renareje kuchikuchime ꞌee niramarume upaja chanichaniviꞌi nahuna ꞌiamana. \s1 Vuꞌa Sahasa ꞌEe Maiuꞌina Nimaa Nimaijina \p \v 51 ꞌEꞌikaivo Jesura pu aporama ijá ꞌiama Ja ike uneunecha kaꞌene Nara ꞌwaravukehi puni maijaho ja niheju ꞌiavume pu ijá ꞌwava ꞌIꞌa nú niheju ꞌwavara. \v 52 ꞌEnajihuni hahi Sikuraipia kaꞌene Godoni arijihuni tisaiporua rejajija areri aachia anesuraꞌomo ijí puni aachiꞌa vaja kajino uneunecha maiuꞌina ꞌee sahasa ꞌeka rouna ꞌiamana. \s1 Jesu Nasareti Vaji Pataarohajina \r (Maka 6:1-6; Ruku 4:16-30) \p \v 53 ꞌEjume Hu haa kajaho ꞌwaravume paꞌarejume ijí ruha kajaho areꞌi kaivo ꞌurina vaꞌana. \v 54 ꞌEnarena Hu vaꞌe Huni ari ꞌeꞌune ijino puni Sinakoku vaji pu najahumakame Hura vuꞌa kaꞌene ꞌwaramaji ea henareja nihoꞌo oja hwaꞌusunahara. ꞌEjuma kamareja pu ijá ꞌwava ꞌÚ ike vuꞌa anejakaho Hu ichihi apenane? Hura uneunecha kaꞌene ea areri pavejura kaꞌene venajaho ichihi apenane? ꞌwavara. \v 55 ꞌÚ Hu kapinita ijihuni Hariha pana raka? ꞌEne Meriho Huni oha pana raka? ꞌEne Jemisi ho Josapi ho Saimani ho Juta ho ijá Huni ꞌuꞌuhija pana raka? \v 56 ꞌEne Huni maꞌipija mapokaꞌe iki hijura raka? ꞌÚ ea ikaho ichihicha harura kajaho apenane? \v 57 ꞌwaꞌi kaivo pu Hu pataarohara. ꞌEjumakame Jesura ijá ꞌiama Poropetijaho eaka mapoka kaꞌene kwaka mapokakino hijujija Huni ira hena taꞌarohuna kaivo ea kaꞌene Huni ara anemai hijujipo hena pataarohura ꞌiamana. \v 58 ꞌEjume Huni arijino uneunecha kaꞌene ea areri pavejura kaꞌene ijí mapoka pavenajihuni maijaho pu panimai rojumakame ijihunaꞌe avanana. \c 14 \s1 Joni Papitisita Kwamajina \r (Maka 6:14-29; Ruku 9:7-9) \p \v 1 ꞌEꞌeme vea kajino ea kaꞌene Karari ara kwaa ꞌajohiꞌina kaꞌene Herotina ꞌwavujaho Jesuni pinana henana. \v 2 ꞌEnarena hu huni pwehwaha Jesu rona ijá ꞌiama Ijaho Joni Papitisita kwamanaꞌomo kúꞌo ꞌurina jihunaꞌe Huni harura niꞌimaꞌura rene ꞌee emaa areri pavehuna venu ꞌiamana. \v 3 Herotira Joniho kamoma ranavume tipurai hinana. Hu ijaꞌina kaꞌene venajihuni maijaho Herotiasiho Piripu kaꞌene Heroti oni ꞌuꞌuijihuni naparaꞌomo ijí ꞌwaravumakame tipurai ranamana. \v 4 Ijihuni maijaho Jonira Heroti ijá ꞌwama Ara hu ꞌwahajaho nihoꞌo ꞌunama maa pana ꞌwamana. \v 5 ꞌEjumakame Herotira Joni ꞌanaa kwaꞌamarono ura renana kaivo hu eaka mapokijihijaꞌe juhamana. Ijihuni maijaho pu ea mapokijija Joniho poropeti rojujihunaꞌe paꞌanaara. \v 6 ꞌEnakaivo vea kaꞌene Heroti nahejari veijara rejuma kamarena Herotiasi oni ꞌapajijara eaka mapokijihi puni unaꞌi javavumakame Heroti nihoꞌo teamama paranana. \v 7 ꞌEjumakame Herotira ijí napara kajaho nahama ꞌwaramarena ijá ꞌwama Na ura a iraki ura renaꞌamajaho nahama ꞌwarivakame na maꞌuta ꞌwamana. \v 8 ꞌEjume oahi ꞌapajaha nimarako ꞌwarama jihunaꞌe hu ijá ꞌwama Iviamajai Joni Papitisita oni húmatiji tevua ꞌahi ranama miha ꞌwamana. \v 9 ꞌEnakaivo Herotiho ijí henarena temumana kaivo hura ea mapoka puni unaꞌi nahama ꞌwarama jihunaꞌe apena roe maꞌavarono ꞌwaramana. \v 10 ꞌEjume hu ea irechamiume vaꞌe Joni oni húmataꞌe tipura ari vaji ꞌuhuara. \v 11 ꞌEnareja pu ꞌuhue tevua ꞌahi raname apena roe napara kaji mahume hura apena vaꞌe oaha mahana. \v 12 ꞌEjume huni tisaiporuepo roe huni hahijaho apena vaꞌe kwananaꞌi kaivo vaꞌe Jesuho ꞌwaravara. \s1 Jesura Ea Mapoka (5,000) Túasamahajina \r (Maka 6:30-44; Ruku 9:10-17; Joni 6:1-14) \p \v 13 ꞌEjumakame Jesuho ijí vuꞌa kaji henarena Hu kwaa kajaho areꞌi kaivo sisima ꞌahi huhusumano kwaa ea paꞌajino vaꞌana. ꞌEjumakame ea mapoka ijí henareja pu Hu ꞌarariha vaꞌara. \v 14 ꞌEjumakame Hu sisima vaji rena arihiꞌi eaka mapoka kaji kimarena oja turaꞌi ꞌahaana. ꞌEjumakame Hu puni ea kaꞌene atami ꞌuniraviꞌinijija vejume sonahiara. \v 15 ꞌEꞌeme ijihuni nusireijino Huni tisaiporuepo roe Hu ijá ꞌwava Vea nipaꞌarena paranukúne eakija irechamie pu ari vaꞌe puni ꞌiruma opuipo ꞌimeja ꞌwavara. \v 16 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Pu pavahunakúne jara ꞌiruma vajihakame pu ija ꞌiamana. \v 17 ꞌEjume pu Hu ijá ꞌwava Núra ꞌiruma kaꞌene irechama hijujaho puretia iropune ꞌee kija noꞌoheꞌineruna ꞌwavara. \v 18 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama ꞌEka Nuni roha ꞌiamana. \v 19 ꞌEjume Hura eaka mapoka kajija ꞌwaravume mweꞌi hijasavara. ꞌEꞌeme Hu puretia iropune ꞌee kija noꞌo ꞌeke kahi ichutoi niriꞌi Godi teimani ꞌwaviꞌi tuchame Huni tisaiporua vajihume pu ꞌeke ea mapoka kajija vajihara. \v 20 ꞌEjumakame ea mapoka kajija ijume túꞌama parajumakame Huni tisaiporuepo ijí pwina kaꞌene irechavajaho ꞌekareja katija iropu ropu noꞌoheꞌi vejume itusahara. \v 21 Vea kajino parua kaꞌene ꞌiruma kaji ijajija nihoꞌo mapoka mapoka (5,000) kaivo napara ꞌee kasima patahara. \s1 Jesura Toa ꞌAhi Namina Vaꞌajina \r (Maka 6:45-52; Joni 6:15-21) \p \v 22 ꞌEꞌeme Jesuho eaka mapoka kajihi irechamia vaꞌavaro ijí hiꞌi kaivo Huni tisaiporu irechamiume pu sisima ꞌahi ajime toa ropunaꞌi urana vaꞌara. \v 23 ꞌEꞌeme Hu eaka mapoka kajija irechamiume vaꞌeme Hu Huhusu vaꞌe huriꞌi ajime hine siporua ꞌoꞌi vaꞌana. ꞌEnarena vea nutui venajaho Jesuho ijino Huhusu hinana. \v 24 ꞌEꞌejume ijihuni vea kajakaro sisimaijaho vaꞌu vaꞌume toa rira karohi areri pavaꞌi kaivo ijí apene karohi kahi ruvaꞌeme puuri hiramarena nihoꞌo siseraꞌi venana. \v 25 Ijá renajihuni veijaho nitunituhaꞌomo Jesuho puni roꞌi ꞌahaume toa ꞌaha kajino mumori roana. \v 26 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo kaꞌeme Hu toa ꞌaha kajino mumori rouma pu kamareja oja hwaꞌusahume ijá ꞌwava ꞌAvena sisei rou kavu ꞌwamareja pu nihoꞌo juma emaavaravara. \v 27 ꞌEjume niꞌaha kwino Jesura pu ijá ꞌiama Naranakúne juvujaho areha ꞌiamana. \v 28 ꞌEjumakame Pitara ijá ꞌumena Natohwe ijaho nimaae Arana reꞌamajaho ꞌwarive na toa ꞌahakino vuꞌuma ꞌumenana. \v 29 ꞌEjume Jesura ijá ꞌwama Ijinakúne roa ꞌwamana. ꞌEjume Pitaho niꞌaha kwino sisima vaja kaji rene arihe toa ꞌaha kajino Jesuni vaꞌana. \v 30 ꞌEnarena vaꞌe Huni rori vaiꞌi puura kaꞌene hiramaji kamarena jumajaho niꞌaha kwino ijí toa vaji tusama ꞌonana. ꞌEnarena hu ijá ꞌumena Natohwe niꞌajiha ꞌumenana. \v 31 ꞌEjume Jesura niꞌaha kwino ija joranajaho ꞌunaviꞌi ijá ꞌwama A maꞌuako nimaa ronana kaivo irakijihunaꞌe ara nimaa ronajaho aremane? \v 32 ꞌEne pu noꞌo sisima vaji ajiꞌeme puura kaꞌene hiramajaho aremana. \v 33 ꞌEjumakame ea kaꞌene sisima vaji hijajipo Hu oja mahiꞌi ijá ꞌwava A nimaaꞌe Godoni Hariha ꞌwavara. \s1 Jesura Kenesareti Atama Rukina Vejume Maraniajina \r (Maka 6:53-56) \p \v 34 ꞌEꞌikaivo pu sua vaꞌe karaꞌi Jenesarati usevara. \v 35 ꞌEjume parua mapoka ara kajiupo Hua hena kamareja ꞌona vejume ara rora kajino atakina mapoka kaꞌene hijujaho aherama Huni roara. \v 36 ꞌEnareja Hu pu makiꞌeje Huni ateha urijino ꞌunave atama sonahiꞌamarono pu jariravara. ꞌEnareja ea irahipo Huni ateha kaji ꞌunavajaho atama puna mahoꞌo sonahiara. \c 15 \s1 Emahwapuni Tamana Najahajina \r (Maka 7:1-13) \p \v 1 ꞌEꞌeme Parasi ꞌee Sikuraipi Jerusaremi rena roajime Jesu apoma ijá ꞌwavara. \v 2 Irakijihunaꞌe Oni tisaiporu núni tamana ꞌiruma iꞌi vejujaho ija some ijura kaivo pu núni tamana kaji pataarohe ija pasoꞌi kaivo ꞌiruma maijo? ꞌwavara. \v 3 ꞌEjume Hu eha vene ijá ꞌiama Ja irakijihunaꞌe Godoni ira pataaroꞌi \p Noinkaivo ja joni tamana vejo? \v 4 ꞌEjume Godira ikaꞌina ꞌwarumana. Ja omahu jona ꞌee ohu jopuna ira hene veꞌavara. ꞌEnakaivo ea kaꞌene oahona ꞌee omahoni ira pataaroꞌamajaho ꞌanaa kwaꞌamana ꞌúmana. \v 5 ꞌEnakaivo jara ikaꞌina ꞌwavura Ea irara omaha ꞌee oaha ika ꞌwamujaho nuni unenuꞌu pina kaꞌene nara a niꞌajahune saꞌinijaho na Godi nimahuta \v 6 ꞌwamujara vejuꞌe omaha ꞌee oaha puni hura pavenu jihunaꞌe Godoni irijaho tauvo joni tamaneru vejura. \v 7 ꞌEnakaivo ja nihoꞌo ea iraꞌasimaꞌura. Poropeti Aisea ja ronarena ikaꞌina ꞌwaramana. \q1 \v 8 Ea kijahija iraru Nuni iha taꞌarohura kaivo puni oja pamihura. \v 9 ꞌEꞌavajihunaꞌe pu majikari oja mihura. ꞌEne pura najahujaho ema puni tamaneru najahura ꞌiamana. \s1 Uneunecha Kaꞌene Vejuꞌe Emahuni Kara Siseranujina \r (Maka 7:14-23) \p \v 10 ꞌEꞌikaivo Hu ea mapoka ꞌwaramarena ijá ꞌiama Hami ataa apúsame hene veha. \v 11 Uneunecha kaꞌene ema puni ira vaji vaꞌe kamaa ꞌarihujipo venaꞌe pu sisea rehuna pana kaivo emaapuni ira titi iki kahi ajima roe ꞌwaramujara rejuꞌe pu sisea rejura ꞌiamana. \v 12 ꞌEjumakame Huni tisaiporu Huni roe apoma ijá ꞌwava Parasiepo Ara vuꞌa kaꞌene ꞌwaramu kaji henareꞌe oja ajinamujaho A vi heno? ꞌwavara. \v 13 ꞌEjumakame Jesura eha vena ijá ꞌiama Uneunecha kaꞌene Nuni Oma kaꞌene akúpa ꞌahi hinujara pavenajijahija nihoꞌo túnaꞌi jahena atoꞌaruve parahuna. \v 14 Makiha! Pu nia supaviꞌinapo nia supaviꞌina aherama vaꞌu. ꞌEnaꞌomo ea nia supaviꞌina pini ei nia supaviꞌini pini ahema vaꞌamajaho pu noꞌo vaꞌe maꞌoi arihuna ꞌiamana. \v 15 ꞌEjume Pitara eha vene Hu ijá ꞌwama Ike haa kehuni maiji ꞌwaruve heja ꞌwamana. \v 16 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Ja ꞌuꞌo nihoꞌo maiꞌo pahejo? \v 17 Ja nikiꞌejuꞌe uneunecha kaꞌene iri titi vaꞌujaho vaꞌe tea vaji vaꞌareꞌe vaꞌe kamaꞌi usevure? \v 18 ꞌEnakaivo uneunecha kaꞌene kamino oja vaji rena roe ira titi usemujara vejuꞌe ea sisea renuna. \v 19 Ijí oja vaja kajino rena rou kajara vejuꞌe sisea vwihane ꞌee ea ꞌaniu kwamasahe ꞌee ꞌuasa vene ea ꞌahopuni napara turame ꞌee nesa apene iraꞌata vene ꞌee ira sisea karokaha ꞌwavura. \v 20 Ijipo venaukame ea sisea rejura. ꞌEnakaivo ija pasoꞌi kaivo ja ꞌiruma iju kajara reje ea sisea vehuna nihoꞌo paꞌamaa ꞌiamana. \s1 Sairopinisia Naparijihuni Nimai Roijina \r (Maka 7:24-30) \p \v 21 ꞌEꞌikaivo ijiꞌa Jesuho ara kajaho areꞌi kaivo ꞌurine vaꞌe Taia ꞌee Sairani vaꞌana. \v 22 ꞌEjumakame napara pina Kenani oraꞌomo roe Jesu ijá ꞌwama Natohwa kaꞌene Teviti oni Hariha karera numirima! Ijihuni maijaho ꞌavena sisei nuni ꞌapaja ajime apene siseꞌi ꞌahaunakúne ꞌwamana. \v 23 ꞌEnakaivo Jesuho nihoꞌo eha pina paꞌwaramana. ꞌEꞌeme Huni tisaipuru roe ꞌejahae ijá ꞌwava Hu roe núni túnaꞌakino ꞌumena apene onukúne ꞌwarave vaꞌama ꞌwavara. \v 24 ꞌEjume Hu eha vene pu ijá ꞌiama Na ranamiume iki roujihuni maijaho Na Jua punijihunaꞌe routa ꞌiamana. \v 25 ꞌEꞌeme ijí napara kajaho niꞌaha kwino roe Huni mumora rora kajino nitupari saviꞌi ijá ꞌwama Natohwe niꞌajiha ꞌwamana. \v 26 ꞌEjume Hu eha vene ijá ꞌwama Nú kasima puni puretia paꞌeke ꞌua puni atoꞌaruvura ꞌwamana. \v 27 ꞌEjume napara kajara ijá ꞌwama Natohwe nimaaꞌe ꞌua ꞌuꞌo emahwapo ꞌiruma iꞌejuꞌe sahurapo arihujaho ijura ꞌwamana. \v 28 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌwama Naparakera ara raka kaꞌene nimaa ronujihunaꞌe a raka kaꞌene ura renaujaho maraꞌenakúnina ꞌwavume niꞌaha kwino huni ꞌapaja kajaho maranana. \s1 Jesu Ea Mapoka Venaume Maraniajina \p \v 29 ꞌEjumakaviꞌi Jesuho ijí Karari soha rora kaji vaꞌe huriꞌa ꞌahi asuma hinana. \v 30 ꞌEꞌeme ea mapoka mapoka ea puna kaꞌene mumora sisea ꞌee nia supaviꞌina ꞌata ꞌajoasahiꞌina ira paꞌana ꞌee ꞌahoꞌa kajihi puꞌúmo ꞌeka roe Jesuni mumora rori useume Hura vejume maraniara. \v 31 ꞌEjumakame ea mapoka nihoꞌo oja hwaꞌusahara. Ijihuni maijaho pu kaꞌeme ea kaꞌene mumora siseraniꞌina maraniume nia supamaꞌina niriume ira paꞌana ira ꞌwaravumakame ijihunaꞌe pu Isureri opuni Godiji taꞌarohara. \s1 Jesura Ea Mapoka (4,000) Túasamahajina \r (Maka 8:1-10) \p \v 32 ꞌEꞌejume Jesura Huni tisaiporu ꞌumenaume pu Huni roume ijá ꞌiama Na nihoꞌo natohwa temukimu jihuni maijaho ea kakija ikino nú puꞌúmo unenuꞌu pina paiꞌi kaivo mahiꞌeme naꞌia noꞌopisu paꞌarenanaꞌomo Na pu irechamie matunaꞌeje vahunijaho Na ura pareniu. Ijihuni maijaho pu puni ari useꞌiroreje vaꞌeje nihoꞌo matuname nii hwerave ohuna ꞌiamana. \v 33 ꞌEjume Huni tisaiporupo Hu ijá ꞌwava ꞌÚ nú nechi rirakaho ꞌiruma ichihi areri eaka mapokakipo ije areri renahunijaho ꞌekaꞌeja? ꞌwavara. \v 34 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Núni puretia icharu navo? ꞌiavume pu ijá ꞌwava Iropu noꞌona. ꞌEne kija maꞌuꞌumaa makwinu kwinu navu ꞌwavara. \v 35 ꞌEjume Jesura eaka mapoka kajija ꞌwaravume mweꞌi hijasavara. \v 36 ꞌEjumakiviꞌi Hu puretia iropu noꞌone ꞌee kija kajihi puꞌúmo Godi teimani ꞌwaꞌikaꞌi tuachame Huni tisaiporu vajihume pura ꞌeke eaka mapoka kajija vajihara. \v 37 ꞌEjume pu ijume túꞌama paraꞌeme pwinaꞌa kaꞌene navajija Huni tisaiporupo katija iropu noꞌo ꞌeke vejume ituꞌusahara. \v 38 ꞌEnakaivo parua kaꞌene ꞌiruma kaji ijajija ea nihoꞌo mapoka mapoka (4,000) ijara kaivo napara ꞌee kasima patahara. \v 39 Ijiꞌa Jesura eaka mapoka kajija irechamiume vaꞌeme Hu sisima ꞌahi ꞌajime Makatani vaꞌana. \c 16 \s1 Ea Areri Pavejuji Veja Kaꞌi ꞌAhiume Miꞌimiꞌivajina \r (Maka 8:11-13; Ruku 12:54-56) \p \v 1 Parasi ꞌee Sajusiapo roareja Jesu vena kaꞌi ꞌahiume Hura kahi akúpi ꞌahi uneunecha kaꞌene ea areri pavejujihi veꞌamarono ꞌwaravara. \v 2 ꞌEjume Hu eha vene pu ijá ꞌiama Ja vea nusireꞌejuꞌe vea kaꞌene apirauji ronareꞌe iviamaa vea maraꞌena rojura. \v 3 ꞌEnakaivo vu súꞌu súꞌuhijaho ja ijá ꞌwavure Vea nituꞌejuꞌe vea ꞌaaꞌejuꞌe nutumujaho neha puurijiꞌi ꞌeꞌuhuna ꞌwavura. Ijihuni maijaho ja ijí vea mwapuna kajihi kimareꞌe ja ijaho ꞌwavura. ꞌEnakaivo iviamaakaho ja vea mwapuna kaꞌene joni vaji iviamaa renujaho pakame paheju raka? \v 4 Ea sisea ꞌuasa vejiꞌinapo uneunecha kaꞌene ea areri pavejiꞌinijija najaꞌavarono ꞌwaravura. ꞌEnakaivo unenuꞌu pina najahuna pana kaivo Jonara raka kaꞌene renajiru ꞌwaraꞌikai vaꞌana. \s1 Parasia ꞌEe Sajusia Puni Isitia \r (Maka 8:14-21) \p \v 5 ꞌEꞌeme Huni tisaiporua karaꞌi toa ropunaꞌi vaꞌara kaivo pu runamiume puretia paꞌekara. \v 6 ꞌEnaꞌomo Jesura Huni tisaiporua ijá ꞌiama Hami kiꞌavara! Parasi ꞌee Sajusia ijihipuni isitia arumaꞌenakúne hami kiꞌavara ꞌiamana. \v 7 ꞌEjume pu piraꞌarame ijá ꞌwava Ijihuni maijaho núra puretia paꞌeka roajina ꞌwavara. \v 8 ꞌEjumakame Jesura pura piraꞌaravume henarene ijá ꞌiama Joni nimaaroa maꞌuꞌua. Ja irakijihunaꞌe nú puretia paꞌana ꞌwame nakaravo? \v 9 Ja majaa pahene pavwihajo? Puretia iropune ea mapoka mapoka (5,000) ijajaho ꞌee katija icharo itusahajaho pavwihajo? \v 10 ꞌEne vukúꞌo puretia iropu noꞌone ea mapoka mapoka (4,000) ijajaho ꞌee katija icharo itusahajaho pavwihajo? \v 11 Ja ichá venareja Nara puretia parone ꞌwaravujaho pahejare? ꞌEnakaivo ja Parasia ꞌee Sajusia ijihipuni isitia hami kiꞌavarono ronarejo ꞌwaravuta ꞌiamana. \v 12 ꞌEjumakame pu ijiꞌa hena kavara. Hu ijí puretia parone ꞌwaramana vo ea Parasia ꞌee Sajusia ijipo najahuji rona ꞌwaramana. \s1 Pitara Jesu Rona ꞌWaramajina \r (Maka 8:27-30; Ruku 9:18-20) \p \v 13 ꞌEnareja Jesuho ꞌurina Sesaria Piripai roarena Hu ijino Huni tisaiporu aporaviꞌi ijá ꞌiama Ea mapokakija Ema Puni Harihijaho irane ꞌwavure? ꞌiavume pu ijá ꞌwava \v 14 Ea ꞌahoꞌa Joni Papitisita ꞌwavume ꞌee ea ꞌahoꞌa Iraijane ꞌee ea ꞌahoꞌa Jeramaia ꞌee ea ꞌahoꞌa poropetia pinina ꞌwavara. \v 15 ꞌEjume Hu ijá ꞌiama Ja Na ea irane ꞌwiꞌeja? ꞌiamana. \v 16 Saimani Pitara eha vene ijá ꞌwama A Kerisona. A Godi kaꞌene maiꞌo hijiꞌinijihuni Hariha ꞌwamana. \v 17 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌwama Saimani kaꞌene Pajona oni hariha karera nimerajahajaho aana. Ijihuni maijaho emaa haha ꞌee ꞌaa rukini jipuhipo a panajahara kaivo Nuni Oma kaꞌene akúpi ꞌahi hinujara a najahana. \v 18 ꞌEnaꞌomo Na kúꞌo pina ꞌwaravu. A Pitana. ꞌEnaꞌomo ike muna anesina toakino Nuni sosia vehuna. ꞌEje vena huni harurijaho paniname ꞌee paasitahuna. \v 19 Nara Godoni ara huni kiijaho vajahuna. ꞌEjakame ara iki mweꞌi kamoꞌamajaho akúpa ꞌaha ꞌuꞌo kamohuna. ꞌEne ara iki mweꞌi rasaꞌamajaho akúpa ꞌaha ꞌuꞌo rasahuna ꞌwamana. \v 20 Hu Kerisona kaivo tisaiporua ea paꞌwaraꞌavarono ꞌwaramana. \s1 Jesura Ahija Apene ꞌEe Kwahuniji Rone ꞌWaramajina \r (Maka 8:31–9:1; Ruku 9:22-27) \p \v 21 ꞌEnarena ijihuni vea kaji rene Jesu Kerisoho uneunecha mapoka kaꞌene Hu Jerusaremi vaꞌakame ea mamaꞌina pirisiti mamaꞌina Sikuraipi uneunecha ani ani vene hu siseꞌi ꞌahaꞌe ꞌanaa kwamareje naꞌia noꞌopisu paꞌareje ꞌurihuna Huni tisaiporu najahana. \v 22 ꞌEjumakame Pitara Hu ahema apene vaꞌe karaa rori hine ꞌurarahe ijá ꞌwama Natohwe nihoꞌo pana! Nihoꞌo ijaꞌina parenahuna ꞌwamana. \v 23 ꞌEjumakame Jesura taꞌarohe Pita ijá ꞌwama Setanikera túnaꞌi rovaꞌa ꞌwamana. A Na apene tanuꞌurihu jaꞌinaꞌe venu. A oni vwihijaho nihoꞌo Godoni urijaꞌina pana kaivo emaa puni vwihijaꞌina vwihanu ꞌwamana. \s1 Tisaiporu Rehuni ꞌUnamijaho Nihoꞌo Kisina \p \v 24 ꞌEnarena Jesura Huni tisaiporu ijá ꞌiama Ei pini Nuni túnaꞌi roi veꞌamajaho hu huni oja makaꞌi kaivo huni korosia apene Na ꞌararihiꞌamana. \v 25 ꞌEnakaivo ea irara huni hiiji ori niꞌajaraꞌamajaho huni hiijaho ranahuna. ꞌEne ea irara huni hiiji Nunijihunaꞌe hiꞌamajaho huni hia ꞌunanahuna. \v 26 ꞌEnakaivo ei pini uneunecha kaꞌene mweꞌa kakehunijaho huna reranaꞌeje hia nimaa nimai iji asinaꞌipisa hu maa iraka apejaꞌe? \v 27 Ema Puni Harihijara roꞌamajaho Amoni hanajiꞌina ꞌee Huni ona ojiꞌina puꞌúmo rohuna. ꞌEne ea kwinu kwino pura iraka kaꞌene vejujaho eha ijaꞌina apehuna. \v 28 Emaa Puni Hariha Hura ꞌajohuni kwaijaho ea kaꞌene ike namiju kijahija maiꞌo pakwamasaꞌeje roe kahuna ꞌiamana. \c 17 \s1 Taꞌaroha Aniꞌina Renajina \r (Maka 9:2-13; Ruku 9:28-36) \p \v 1 Naꞌia iropu kwinu paꞌareꞌeme Jesura Pitane ꞌee Jemisine ꞌee huni ꞌuꞌua Joni ijá pupusu aherame huriꞌa jopatuꞌura ꞌahi ajima vaꞌara. \v 2 ꞌEnareja pu hine Jesu kaꞌeme puni unaꞌi Huni haha taꞌarohe nihoꞌo aniꞌina reꞌeme Huni nia urijaho nihoꞌo hanane vea punaꞌi riꞌeme Huni atehijija nihoꞌo sajasaꞌina rene hanajara. \v 3 ꞌEjume pu kiꞌeme Mosisiꞌo Iraijaꞌo Jesui puꞌúmo hina vuꞌa ꞌwavara. \v 4 ꞌEjumakame Pitara Jesu ijá ꞌwama Natohwe nihoꞌo mamaa venareja nú iki roaraꞌomo A ura renaꞌamajaho nú ikakaro ara pina Onaꞌe vene ꞌee pina Mosisi onaꞌe vene ꞌee pina Iraija onaꞌe vejava ꞌwaꞌeme \v 5 niꞌaha kwino ꞌimitia hanajiꞌina puni hura kajaho saꞌeme ꞌimitia vaja kajino ira roe ijá ꞌwama Ikaho Nuni Hariha kaꞌene Na nihoꞌo ura renia parajuꞌe oja mahiꞌinijinakúne ja Huni ira hami heꞌavara ꞌiamana. \v 6 ꞌEjumakame tisaiporu ira kaji henareja nihoꞌo tea junama parajume pu puni urania mweꞌi aruhara. \v 7 ꞌEjumakame Jesura puni roe ija ꞌuniraviꞌi ijá ꞌiama Juvujaho areꞌi kaivo ꞌuriha ꞌiamana. \v 8 ꞌEjume pu ꞌurine nia ahasirima niriajaho ea ꞌahoꞌa pakivara kaivo Jesu huhuso kavara. \v 9 ꞌEnareja pu huriꞌa kaji rene ariha roiꞌi Jesura pu ijá ꞌiama Jara iviamajai raka kaꞌene kavakaho nihoꞌo ja ea pina paꞌwaraꞌavara. ꞌEꞌeje Emaa Puni Harihijara kwamareje kúꞌo ꞌurija kamaꞌe ijiꞌa nahama ꞌwaraꞌavara ꞌiamana. \v 10 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo Jesu apoma ijá ꞌwava Irakijihunaꞌe Sikuraipi Iraijara marakuꞌa rohuna ꞌúvare? ꞌwavara. \v 11 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌiama Iraijara marakuꞌa urana roe uneunechaka mapokijija amairihuna. \v 12 ꞌEnakaivo Na nimaa nimaaꞌe ꞌwaravu Iraijana ꞌwavujaho nimarako roana. ꞌEjume pu hu pahena pakavara kaivo pu apene raka kaꞌene pu ura renau jaꞌinaꞌe ꞌahaara. ꞌEnaꞌomo ijaꞌinaꞌe Emaa Puni Hariha ꞌuꞌo pura puni ijijino siseꞌi ꞌahahuna ꞌiamana. \v 13 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo hejajaho Hu Joni Papitisita rona ꞌwaramana. \s1 Jesura Sesama ꞌAvena Sisei Rosamaji Vejume Maranajina \r (Maka 9:14-29; Ruku 9:37-43a) \p \v 14 ꞌEnareja pu ijiꞌa roe ea mapoka hijajino roume ea pini roe Huni unaꞌi nitupari saviꞌi ijá ꞌwama \v 15 Natohwe nuni hariha numima. Ijihuni maijaho hu naꞌia mapoka húmata siserajuꞌe nanamareꞌe ꞌone veni rene ꞌee toi ꞌonuna. \v 16 ꞌEjuꞌe na apene Oni tisaiporue puni routa kaivo pu pavejume maranana ꞌwamana. \v 17 ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌiama Ike panimaa rojiꞌina kaꞌene sisemakije Na naꞌia icharo ja puꞌúmo hiꞌejo? ꞌEne naꞌia icharo Na ja najahapena vaꞌejo? Ahema iki Nuni roha ꞌiamana. \v 18 ꞌEjume Jesura ꞌavena sisea kajaho ꞌurarahume ariha vaꞌeme niꞌaha kwino ijakaru kasimaa kajaho maranana. \v 19 ꞌEꞌejume Huni tisaiporuapo hemi roajimareja ijá ꞌwava Irakijihunaꞌe nú ꞌavena sisea areri pasiomaho? ꞌwavara. \v 20 ꞌEjumakame Hu ijá ꞌiama Ijihuni maijaho ja hamia panimaa rojujihunaꞌe areria parenau. ꞌEnakaivo Na nimaa ja ꞌwaravu joni nimaa roijaho areri kwava ꞌina saꞌinaꞌe reꞌamajaho ja ꞌwarave huriꞌa karaho tajahena vaꞌe kamakaru namina ꞌwaꞌavajaho huriꞌa kajaho tajahene kamakaru vahuna. ꞌEne unenuꞌu pina jonunaꞌa kisina parehuna. \v 21 ꞌEnakaivo ꞌavena sisea ikakajija pava usevura kaivo ꞌaura areme siporua ꞌojujari rejuꞌe va usevura. \s1 Jesura Kwahuniji Kúꞌo Nahama ꞌWaramajina \r (Maka 9:31-32; Ruku 9:43-45) \p \v 22 ꞌEne pu Karari ahuma hijumakiviꞌi Jesura ijá ꞌiama Emaa Puni Harihijaho emaa puni ija tahi vahuna nituꞌu renu. \v 23 ꞌEje pu ꞌanaa kwamareje naꞌia noꞌopisu vaji namareje kúꞌo ꞌurihuna ꞌiavume pu nihoꞌo temukavara. \s1 Temiporu Huni Takisi \p \v 24 ꞌEjume pu vaꞌe Kapeniami useꞌeme ea kaꞌene Temiporu takisia apejiꞌinijipo roe Pita apome ijá ꞌwava ꞌÚ joni Najahiꞌina kajaho Temiporu takisi venuna raka? ꞌwavara. ꞌEjume Pitara eha vene ꞌIꞌa ꞌwamana. \v 25 ꞌEne hu ijiꞌa sei ajima roajaho Jesura marakoꞌa ira ꞌwarame ijá ꞌwama ꞌÚ Saimani a ichá vwihano? Mweꞌa kehuni kinijihija ea irahipo puni takisia venahure? ꞌÚ puni takisia ehwapo venahura ho ea ꞌahopo venahure? ꞌwamana. \v 26 ꞌEjume Pitara eha vene ijá ꞌwama Ea ꞌahopuna ꞌwamana. ꞌEjume Jesura eha vene ijá ꞌwama Ijihuni hahi ehwaha takisia pavenahura. \v 27 ꞌEnakaivo vejuroꞌi pu ajinaꞌejakúne vaꞌe sohi kimai oname kija amura kaꞌene eꞌama jihuni ira jaraꞌamajaho monia tita apene Nuna ꞌee onajiꞌi takisia veꞌamana ꞌwamana. \c 18 \s1 Irara Natohwane? \r (Maka 9:33-37; Ruku 9:46-48) \p \v 1 ꞌEnareja ijihuni vea kajino Huni tisaiporuepo roe Jesu apoma ijá ꞌwava Godoni arijino ea natohwijaho irane ꞌwavara. \v 2 ꞌEjumakame Jesura kasimaa pina ꞌumejume Huni roumakame Hu apenapi puni unaꞌi ranavume naminana. \v 3 ꞌEne ijá ꞌiama Na nimai ja ꞌwaravu ja pataꞌarohe roe kasima saꞌina pareꞌavajaho ja Godoni ara nihoꞌo pakahuna. \v 4 Ea irara masuani ajuarane areri ike kasima kaꞌina renujara Godoni arijaho ea niꞌina. \v 5 ꞌEnakaivo ea irara Nuni iha ꞌahi kasima ikaꞌinaꞌe hami apenujaho hu Na apeniuna. \s1 Sisea Veꞌavarono Vena Kivujina \r (Maka 9:42-48; Ruku 17:1-2) \p \v 6 ꞌEnakaivo kasimakipo Na nimai roꞌeje ei pini veje amaaresume taꞌarohe ani ro vaꞌamajaho maijaho ja muna kaꞌene natohwijino apene huni uroa ꞌahi vevahamareje piꞌonave vaꞌe sohi vaji ꞌoꞌamajaho ja mamai vehuna. \v 7 ꞌEnakaivo iki mweꞌi sisea namujihunaꞌe ijihuni eha namu kaivo ike mweꞌa kehuni eijipo vejuꞌe ea ꞌahoꞌa sisea vejuraꞌomo ea kajihipuni eha kaꞌene mihunijaho namu. \v 8 ꞌEnakaivo oni ijina ho mumori venaꞌe a sisea veꞌamajaho ijaho ꞌuhua atoꞌaruve vaꞌamana. Maijaho a núpúviꞌi onareje majama hihuna apehuna. ꞌEnakaivo a ija mumora noꞌo noꞌo reꞌamajaho a vaꞌe vena kaꞌene pautaruti saviꞌinijino rehuna. \v 9 ꞌEne oni niijara venaꞌe sisea veꞌamajaho tajahene apena ꞌonave vaꞌamana. ꞌEnaꞌavo maijaho a nia kwinu apene majama hihuni kwaijaho vaꞌe marahuna kaivo nia noꞌo reꞌamajaho vena kaꞌene majama rejiꞌi namujino piꞌonamahuna. \s1 Sipia Ranama Savajihuni Haijina \r (Ruku 15:3-7) \p \v 10 ꞌEnakúne ja hami vwihaha. Kasima ikaꞌina nihoꞌo pasenaꞌavara. Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Puni ona ojiꞌina kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hijujipo naꞌia mapokaꞌe Nuni Omijihuni unaꞌi vaꞌa roura. \v 11 ꞌEnakaivo Ema Puni Harihijara roajaho ea kaꞌene pivusaha ojuji niꞌajiꞌi roana. \v 12 ꞌEnaꞌomo ja icháꞌina vwihajo? Ei pini huni sipia mapoka mapoka (100) namiꞌiraꞌomo kwino pakaꞌipisa hu ichá vejaꞌe? ꞌÚ hu ꞌahoꞌa kaꞌene (99) ijija huriꞌi irechamiꞌi kaivo vaꞌe kwinuꞌwi sava raka? \v 13 Na nihoꞌo nimaa ja ꞌwaravu hu (99) ijí kiꞌamajaho teamavaꞌa kaivo kwisuꞌwi pivunonaji piunaꞌamajaho nihoꞌo teamama parahuna. \v 14 Areri ijaꞌinaꞌe joni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinujaho kasimapo kwinuꞌwi ani ro vaꞌe pivuhuna ura parenu. \s1 Ea Pini Sisea Veꞌamajaho \p \v 15 ꞌEnakúne oni ei pini a siseꞌi ꞌahaa kaꞌamajaho aꞌasu hemi vaꞌe hu huꞌúmo ꞌwama amairiꞌamana. ꞌEje hu oni ira heꞌamajaho mamaa vehuna. \v 16 ꞌEnakaivo hu oni ira paheja kaꞌamajaho a ea noꞌona ho noꞌopisu raki aherama pu puꞌúmo vaꞌamana. ꞌEꞌirakúne hu ja ichá ꞌahiꞌamajaho pura kama heꞌavara. \v 17 ꞌEnakúne hu joni ira paheja kaꞌavajaho jara sosi nahama ꞌwaraꞌavara. ꞌEje hu ijí paheja kaꞌavajaho ijiꞌa makaꞌeje Jenitaru rene ꞌee takisi apejiꞌina reꞌamana. \s1 Vehuna ꞌAho Pavehuna \p \v 18 ꞌEnakaivo Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu uneunecha kaꞌene jara iki mweꞌi kamoꞌavajaho akúpa ꞌaha ꞌuꞌo kamohuna. ꞌEne jara iki mweꞌi rasaꞌavajaho akúpa ꞌaha ꞌuꞌo rasahuna. \v 19 ꞌEna vukúꞌo na pina ꞌwaraꞌi veju. ꞌEne ja ea noꞌo ahume iki mweꞌi nimaa veꞌi kaivo siporua ꞌone unenuꞌu pinaꞌe jariꞌavajaho Nuni Oma kaꞌene akúpa ꞌahi hinujara eha vehuna. \v 20 ꞌEne ichihi ichihi ea noꞌuna ho noꞌopisu Nuni iha ꞌahi ahuꞌavajaho Na ijino puni vaji hihuna ꞌiamana. \s1 Pwei Huni Napura Pavwihana Aremajihuni Haijina \p \v 21 ꞌEꞌeme Pitara Jesuni roe ijá ꞌwama Natohwe nuni vwei na siseꞌi ꞌahiꞌamajaho ꞌaha icharu na vwihana areꞌejo? ꞌAha iropu noꞌo vwihana areꞌejo? ꞌwavume \v 22 Jesura ijá ꞌwama Na ꞌaha iropu noꞌoheꞌina paꞌwavu kaivo ꞌaha mapoka mapoka (70 x 7) vwihana areꞌamana. \v 23 Ikehuni hahi Godoni arijaho areri kini pini huni pwehipunaꞌi huni monia hura vajihaji piuhiꞌamajaꞌina. \v 24 ꞌEjumakame vea kaꞌene hu pwehwaha piuhiani veijaho ea pina monia mapoka mapoka (K10,000,000) pukini maꞌekana. \v 25 ꞌEnaꞌomo huni monia eha vajahuna areri parejukame huni natohwijara pikinaviꞌi ijá ꞌwama Na a oni napara ꞌee sesahuana ꞌee uneunecha ona kaꞌene navujaho ijá ꞌeka vaꞌe nuni monia eha ꞌimena ꞌekahuna ꞌwamana. \v 26 ꞌEjumakame huni pwea huni unaꞌi aruha arihe jarime ijá ꞌwama Natohwe a ꞌajiꞌeje nara uneunecha mapoka eha venahuma ꞌwamana. \v 27 ꞌEjakame huni natohwijaho nihoꞌo ijara teamuma parajume monia pukini venajaho vwihana areꞌi kaivo makavuma vaꞌana. \v 28 ꞌEnarena pwea kajaho ꞌeꞌuna vaꞌe huni napura pwea pina kaꞌene hununaꞌi monia (K20) pukini naminajaho piuname uroi ꞌena apene musaviꞌi ijá ꞌwama Ara nuni monia kaꞌene pukini vene inajihuni ehiji vajiha ꞌwamana. \v 29 ꞌEjumakame pwea kajara huni unaꞌi ꞌone naviꞌi jarime ijá ꞌwama A na ajiha na ijiꞌa eha vajahuna ꞌwamana. \v 30 ꞌEnakaivo hu huni ira paheꞌi kaivo apene tipura ranavume ijí monia kajihuni ehiji vajahumakaviꞌi ijiꞌa ranamana. \v 31 ꞌEjakame pwea pwina ijipo hura venaji kamareja pu nihoꞌo temukavume vaꞌe puni natohwa iraka kaꞌene renajaho nahama ꞌwaravara. \v 32 ꞌEjumakame hu pwea kajaho ꞌumejume ijí roume ijá ꞌwama A nihoꞌo pwea sisea. Nuni chimua kaꞌene onunaꞌi namajaho na vwihanaꞌe arevuta. Ijihuni maijaho a na jaririvumakame na vwihanae areꞌikaꞌi makavume \p Noina vaꞌana. \v 33 ꞌEnaꞌomo na a numiravu jaꞌinaꞌe a oni napura numiꞌipisa areri rejaꞌa? \v 34 ꞌEꞌikaivo ea natohwijaho ajivume huni pwea kajaho apena vaꞌe tipurai raname monia kajihuni ehijaho vajihakamaꞌe ijiꞌa ranahuna. \v 35 ꞌEnaꞌomo a vweupuni sisea pavwihana areꞌamajaho Nuni Oma kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hinujara a ꞌuꞌo pavwihanae arehuna ꞌwamana. \c 19 \s1 Jesura Parua Napara Ranaravuji Najahajina \r (Maka 10:1-12) \p \v 1 Jesura vuꞌa kajaho ꞌwaravume paꞌarejume Hu ijiꞌa Karari areꞌi kaivo ꞌurine Jotani one karaꞌi Jutia vaꞌana. \v 2 ꞌEjume ea nihoꞌo mapoka mapoka Hu tamatiha vaꞌumakame Hu ijino venaume maraniara. \v 3 ꞌEjumakame Parasiepo Jesu vena kamareja pu Hu ijá ꞌwava ꞌÚ ea pina huni napara varapa paꞌa mají ranaꞌipisa areri rejaꞌe? ꞌwavara. \v 4 ꞌEjume Hu eha vene ijá ꞌiama Ja nitama ea kaꞌene parua napara aneja venajaho ja pataha kavare? ꞌiamana. \v 5 ꞌEne Hu vukúꞌo ijá ꞌiama Ijihunaꞌe ea omaha oaha ranaꞌi kaivo hu napara ꞌwaꞌamani veijaho noꞌo naparaheꞌi nikwinuꞌina rehuna. \v 6 ꞌEnajihuni hahi pu majaa noꞌoheꞌi pana kaivo haha nikwinuꞌina rejara. ꞌEnaꞌomo Godira raka kaꞌene ahuma venaume nikwisuꞌina rejajija veje ea paturiamae ani irechamiꞌavara ꞌiamana. \v 7 ꞌEjume pu Jesu ijá ꞌwava Irakijihunaꞌe Mosisiho huni tamana vaji ei pini huni napara ranave paꞌareꞌamajaho paruaha kajara asura venapi maꞌi kaivo ranave ani vaꞌamana ꞌúma ꞌwaramane? ꞌwavara. \v 8 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Ijihuni maijaho joni ojijija kisimaꞌura ijihunaꞌe Mosisiho ijihunaꞌe ꞌwaramana kaivo nitama anejijaho ꞌunama ijaꞌina pana. \v 9 ꞌEnakaivo Na ja ꞌwaravu. Ea pipuni napara parui pini ahemoꞌamajaho parua kajara areri napara kajaho ranahuna. ꞌEnajihunaꞌe parua kaꞌene huni napara kaji ranamajara napara pina ꞌwaꞌamajaho sisea vehuna ꞌiamana. \v 10 ꞌEjume Huni tisaiporuepo ijá ꞌwava Parua naparaheꞌo puni hia ijaꞌina reꞌamajaho maijaho napara pasame parua pavejaꞌa ꞌwavara. \v 11 ꞌEnakaivo Jesura pu ijá ꞌiama Ike vuꞌakaho eaka mapokakija pana kaivo ea kaꞌene Godira Huni harura pu mihajipo pupuso vuꞌa kajaho hena kahuna. \v 12 ꞌEnakaivo ea ani aniꞌina nihoꞌo napara pasavura. Ijihuni maijaho ea ꞌahoꞌa ohwapo nahenauji rene nijaꞌina rejura. ꞌEjuꞌe ea ꞌahoꞌa emaapo tanuvuꞌe napara pasavura. ꞌEjuꞌe ea ꞌahoꞌa Godoni ꞌunamiji vwihanareꞌe pu maopuipo puni ura ijine napara pasaꞌi ꞌahiuꞌe pasavura. ꞌEnakúne ei pini ike vuꞌake heꞌiro veꞌamajaho hami heꞌamana ꞌiamana. \s1 Jesura Sesamaa Merajihajina \r (Maka 10:13-16; Ruku 18:15-17) \p \v 13 ꞌEnakaivo ea ꞌahoꞌapo kasima aherame ꞌeka roume Jesura Huni ija puni húmata ꞌahi irechamihe siporua ꞌonaꞌavarono roajivara kaivo Huni tisaiporuepo eaka mapoka kajija ꞌurarahara. \v 14 ꞌEnakaivo Jesura ijá ꞌiama Kasima kajija makiꞌeje Nuni roajiva kaivo ja patanuꞌuriha. Ijihuni maijaho kasima ikaꞌina Godoni arijihuna ꞌiamana. \v 15 ꞌEnarena Hu Huni ija puni húmata ꞌahi irechamarena Hu ijiꞌa vaꞌana. \s1 Ea Kaꞌene Uneunecha Rukimaꞌurijina \r (Maka 10:17-31; Ruku 18:18-30) \p \v 16 ꞌEꞌeme ei pini roe Jesu ijá ꞌwama Najuhiꞌine na unenuꞌu pina maa icháꞌinaꞌe venareje majama hihunijaho apeꞌejo? ꞌwamana. \v 17 ꞌEjume Jesura ijá ꞌwama A iraka vene unenuꞌu pina kaꞌene maijaho aporimo? Godira nikwinuꞌwi mamaana. ꞌEnakúne a ura majama hihuniji apeꞌi veꞌamajaho a Godoni tamaneru veꞌamana ꞌwamana. \v 18 ꞌEjume hu Jesu ijá ꞌwama Godoni tamana ichihunichi veꞌejo? ꞌwavume Jesura ijá ꞌwama A ea paꞌanae kwaꞌamana. Ea ꞌahopuni napara paturiꞌamana. ꞌEe nesa paapeꞌamana. ꞌEe a ea iraꞌatijino panamaꞌamana. \v 19 ꞌEne emahuapuni hura veꞌamana. Oni ea kaꞌene oni rori hijujija oja miꞌamana. Areri ara oni haharu oja mahujaꞌinaꞌe miꞌamana ꞌwamana. \v 20 ꞌEjume ea kajara ijá ꞌwama Na ike tamanakija nani ijá vesihura kaivo vu ꞌahoꞌa na raka vehune? ꞌwamana. \v 21 ꞌEjume Jesura ijá ꞌwama A nihoꞌo ariramaa kajara ura rena paraꞌamajaho vaꞌe oni uneunecha kaꞌene navujija niꞌaha kwino ꞌeke ꞌimé raname oni monia ꞌeke ea kaꞌene uneunecha paꞌajihi vajiha. Ijaꞌina veꞌamajaho oni uneunecha mapoka kahino akúpa ꞌahi navakiviꞌi ijiꞌa túnaꞌi Na ꞌararihie roꞌamana ꞌwamana. \v 22 ꞌEjumakame ea kajaho hu ijí henarena hu nihoꞌo temuma paraꞌeme vaꞌana. Ijihuni maijaho hu uneunecha nihoꞌo mapoka rukini jihunaꞌe avanana. \v 23 ꞌEꞌeme Jesura Huni tisaiporu ijá ꞌiama Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu ea kaꞌene uneunecha mapoka rukinijipo Godoni ꞌunami vahunijaho nihoꞌo kisina ꞌiamana. \v 24 ꞌEne Na vukúꞌo ja ꞌwaraꞌi veju. Maha nitirua huni titi vaji aruma vahuna samaa kaivo ea kukua uneunecha rukimaꞌurijara Godoni ari vahunijaho kikisimaꞌura ꞌiamana. \v 25 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo ijí vuꞌa kaji henareja pu nihoꞌo oja hwaꞌusahaꞌeme pu Hu ijá ꞌwava Ea irara areri Godoni ea reꞌena? ꞌwavara. \v 26 ꞌEjumakame Hu pu niimaru kiviꞌi ijá ꞌiama Eaka mapokakipo ijaꞌina vehuna nihoꞌo areria pana kaivo Godira Huhuso ijá kajaho vehuna ꞌiamana. \v 27 ꞌEjumakame Pitara eha vene ijá ꞌwama Nú uneunecha kaꞌene mapokijija Onijihunaꞌe niareꞌi kaivo nú A ꞌarariha ojaraꞌomo nú iraka ꞌekahune? ꞌwamana. \v 28 ꞌEjume Jesura pu ijá ꞌiama Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Vea kaꞌene mweꞌa maiuꞌina veꞌavari veijino Ema Puni Harihijara Huni ruha hanajiꞌina kaꞌene asuma hiꞌamajino ja ea kaꞌene nú puꞌúmo ojukija ruha iropu ropu noꞌoheꞌi ijí asuma hinareje Isureri opuni ituha iropu ropu noꞌo navujija ꞌotua vetihuna. \v 29 ꞌEjakame ea kaꞌene Nuni ihijihuni hahi puni ara irechame puni ꞌuꞌua poka irechame ꞌee maꞌipija irechame oha oma irechamie ꞌee puni mweꞌa irechame hariha irechamiu ijija pu nihoꞌo eha mai mapoka mapoka ꞌekahuna ꞌee majama hihuna apehuna. \v 30 ꞌEnakaivo ea kaꞌene iviamaa urana vaꞌujija túnaꞌi rehuna kaivo ea kaꞌene masuani túnaꞌi vaꞌujija urasahuna. \c 20 \s1 Ajaꞌina Juari Kaukara Vejujina \p \v 1 ꞌEnakaivo ijí Godoni arijihuni ꞌunamijaho areri ei pini kwai huni ajina juara naꞌiraꞌomo hu ninaꞌi arihe pwehwaha aherame ijino kaukara veꞌiro vaꞌujaꞌina. \v 2 ꞌEjukame hu teamama paraꞌejuꞌe pwehwaha ijá ꞌiama Ja kaukara iviasi veꞌavajaho monia tita vajihuna ꞌiamana. ꞌEjume pu kaukara veꞌi vaꞌajivara. \v 3 ꞌEjumakame hu súꞌu súꞌu vea ajiru naminu kamino namiꞌeme vaꞌi kimajaho maketia kwai ea ꞌahoꞌa onekajaho paveꞌi kaivo maijino namimaravuma kimana. \v 4 ꞌEjumakame hu pu ijá ꞌiama Ja ꞌuꞌo vaꞌe aja ꞌina juasiꞌi kaukara vejakame na ja eha areri renahuna vajiꞌuta ꞌiavume pu vaꞌara. \v 5 ꞌEꞌeme hu vea ꞌuꞌarirakano naminajaho nijaa venanaꞌomo vukúꞌo vea hareha ꞌaha karo karu naminaji ꞌuꞌo ijá venana. \v 6 ꞌEnarena vukúꞌo vea niꞌoꞌirono veꞌeme vaiꞌi kivume ea ꞌahoꞌa niiji ruha kajino namina ojara. ꞌEjuma kimarena hu pu ijá ꞌiama Ja iraka vene roe maꞌuraha ikino namina ojo? ꞌiamana. \v 7 ꞌEjume pu hu ijá ꞌwava Ijihuni maijaho ea pina nú kaukara pamúhuꞌe avaju ꞌwavara. ꞌEjume hu pu ijá ꞌiama Ijinakúne ja ꞌuꞌo vaꞌajime juasiꞌa kajino kaukara veha ꞌiamana. \v 8 ꞌEꞌeme vea nusirevume ea kaꞌene juara anesurijara roe namikia ꞌwaravume hura ea kaꞌene kaukara vejiꞌinijija ꞌumenaume niana roumakiviꞌi ea kaꞌene túchamai roajivajino marakuꞌa eha vajiharenaꞌe ijiꞌa ea kaꞌene urasaha roajaho vajihana. \v 9 Ea kaꞌene nusire mai aneja vene kaukara vejajija eha monia tita apejara. \v 10 ꞌEjumakame ea kaꞌene nimarako roe vejajipo vwihajajaho pu monia niꞌina apeꞌeja rojara kaivo pu ꞌuꞌo eha nijaꞌina monia tita vajihana. \v 11 ꞌEjumakame pu ijí puni monia kajaho ꞌekareja ijiꞌa ea kaꞌene juara anesurijaho chichahaara. \v 12 ꞌEnakaivo ea kaꞌene túchamai roajija vea maꞌuako kaukara vejara kaivo nú ea kaꞌene nimaraku roajivajija vea niꞌina ꞌeꞌune ꞌanúe kaukara harura vejara kaivo eha kaꞌene nú múha kajaꞌinaꞌe pu mihana ꞌwavara. \v 13 ꞌEjume ijí ea kaꞌene juara anesurijara ea kwino ijá ꞌwama Ea nune ike hena na ja pasiseꞌi ꞌahiu kaivo nú ja puꞌúmo nimaraku ꞌwavajaho ja monia tita iviasi kaukara vehuna avacharavara. \v 14 ꞌEnakúne joni eha ꞌekareje joni ari vaꞌavara. Nara eaka túchamai roaji eha areri ja mihu kajaꞌinaꞌe vajiꞌujaho nara nuni ura ijino nijaꞌina vajiꞌejukúne pavwihaꞌavara vo vaꞌajiꞌavara. \v 15 ꞌÚ nuni monijaho nara ura reniujaꞌinaꞌe vehuna arerine? Na mamaa kaivo ja na kivujaho sisea kivo? \v 16 ꞌEnajihunaꞌe ea kaꞌene urasahujija túnaꞌi reje ꞌee ea kaꞌene túnaꞌi rejujija urasahuna ꞌiamana. \s1 Jesura Kwahuni Vuꞌa Noꞌopisuji Rona ꞌWaramajina \r (Maka 10:32-34; Ruku 18:31-34) \p \v 17 ꞌEꞌikaivo Jesuho Jerusaremi vaꞌi ꞌahaume Hu Huni tisaiporu iropu ropu noꞌo ijá aherama ro vaiꞌi ijá ꞌiama \v 18 Hami heha nú iviamaaja kahino Jerusaremi vaꞌakame pirisiti mamaꞌina Sikuraipia mamaꞌinijipo Emaa Puni Harihijaho apene namahe ꞌanae kwaꞌamarono vehuna. \v 19 ꞌEne pu Hu apene Jenitaru mihe pu apene sipana asutie ꞌee hijahe ꞌee icha ꞌahi raname nerui ꞌanahuna. ꞌEjakame naꞌia noꞌopisu paꞌareꞌeje vukúꞌo ꞌurihuna ꞌiamana. \s1 Oahi Jarima ꞌWaravajina \r (Maka 10:35-45) \p \v 20 ꞌEjumakame Sepati oni harihija noꞌoheꞌi jihipuni ohijara harihwaha noꞌoheꞌi aherame roe Jesuni unaꞌi nuana vetie unenuꞌu pina Hu jarimana. \v 21 ꞌEjume Jesura hu ijá ꞌwama A iraki ura renao? ꞌwamana. ꞌEjume napara kajara ijá ꞌwama Vea kaꞌene Ara ea mapokakehi ꞌajohaꞌamani veijino ike nuni harihijakija pina Oni ija manaꞌinijaꞌi asumahije ꞌee vu pina Oni ija anaꞌinijaꞌi asuma hihuniji nahama ꞌwarima ꞌwamana. \v 22 ꞌEjumakame Jesura pu ijá ꞌiama Ja nihoꞌo raka kaꞌene jara jaririvu kajihuni maijaho pahene pakaviꞌi maiji avaju ꞌiamana. ꞌEjiꞌi Hu ꞌijá ꞌiama ꞌÚ ja Nara kapusia kaꞌene maiꞌo ihunijaho ja areri ijaꞌina iꞌeja ꞌiavume pu ijá ꞌwava ꞌIꞌa nú areri iꞌeja ꞌwavara. \v 23 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Ja nimaa Nuni kapusia vaja areri iꞌeja kaivo maiꞌo ea kaꞌene Nuni ija manaꞌinijaꞌi asuma hine ꞌee anaꞌinijaꞌi asuma hihunijaho Na ijija areri ijá pavajihuna. Ijí ruha kaꞌene Nuni Omijara amairiujaho ea irahijaꞌe iji pijiha jihipunaꞌe amairiahana ꞌiamana. \v 24 ꞌEjumakame Huni tisaiporu ꞌahoꞌa kaꞌene iropu ropu ijija ijí vuꞌa kaji henareja pu ijí ꞌuꞌuaheꞌo pokaheꞌo punaꞌi nihoꞌo ajinavara. \v 25 Ijihunaꞌe Jesura pu ꞌumenaume nianae Huni roume Hu ijá ꞌiama Ja nihena kivura. Jenitaru puni ꞌajohaꞌina mamaꞌina ꞌahoꞌijija vu ajisina ꞌahopo ꞌajoahaura. \v 26 ꞌEnakaivo ijí ꞌunama kaꞌene ijáꞌinijija joni vaja kajaho panahuna. ꞌEnakaivo ea irara ura joni vaji natohwa reꞌi veꞌamajaho hu joni pwea reꞌamana. \v 27 ꞌEne ijí joni vaji ei pini ꞌuraꞌi veꞌamajaho hu joni pwea reꞌamana. \v 28 Ema Puni Harihijara roujaho ea mapoka Huni pwea pareꞌavarono roana kaivo Hu puni pwea reꞌi ꞌahaume roana. Hu Huni hia ea mapokaꞌe mihana. Areri ema ꞌimenaana ꞌiamana. \s1 Jesura Ea Noꞌoheꞌi Nia Paꞌana Vejume Maraniajina \r (Maka 10:46-52; Ruku 18:35-43) \p \v 29 ꞌEjume Jesu ijí Jeriko rene vaꞌeme ea mapoka puaꞌe ꞌararihie vaꞌara. \v 30 ꞌEꞌejume ea noꞌoheꞌi nia supamaꞌinapo ꞌunamu toi hiꞌeme Jesuho vaꞌe puni rori vaꞌuma henareja pu Hu jarime ijá ꞌwava Natohwe Teviti oni Harihakera nú numiruma ꞌwavara. \v 31 ꞌEjumakame eaka mapoka kajipo pu ꞌurarahe ijá ꞌiava Irunoꞌa areha ꞌiavara. ꞌEjumakame ea kajipo noꞌo ira ajira ijá ꞌumeja Natohwe Teviti oni Harihakera numiruma ꞌumejara. \v 32 ꞌEjumakame Jesu areme ijá namijiꞌi pu ꞌumenae ijá ꞌiama Ja ura Na joni raka venaꞌejo? ꞌiamana. \v 33 ꞌEjume pura ijá ꞌwava Natohwe nú ura Ara nuni nia venuhe niriꞌirono ꞌwaravu ꞌwavara. \v 34 ꞌEjumakame Jesura pu numiramarena Huni ija puni nia ꞌahi irechamihume puni nia maraniume pu Jesui puꞌúmo vaꞌara. \c 21 \s1 Temarajiꞌi Jerusaremi Vaji Roe Arumajina \r (Maka 11:1-11; Ruku 19:28-40; Joni 12:12-19) \p \v 1 ꞌEnareja pu vaꞌe Jerusaremi rori Petapeje Arivi huriꞌi ꞌuseviꞌi Jesuho Huni tisaiporua noꞌoheꞌi irechamiume vaꞌara. \v 2 Hu pu ijá ꞌiama Ja noꞌo vaꞌe ara ropunaꞌi va ꞌuseviꞌi kave tonikia kaꞌene iꞌivananave ꞌuꞌuijiꞌi namija kaꞌavaji aherame Nuni roꞌavara. \v 3 ꞌEꞌeje ea ꞌahopo unenuꞌu pina ja ꞌwarava heꞌavajaho ijá ꞌwaraꞌavara Natohwijara ura rejukame nú roe ikaho apeju ꞌiꞌi kaivo apejakame pu ja mihuna ꞌiamana. \v 4 Ijí Hura ijá venajihuni maijaho nitama poropeti vuꞌa kaꞌene ꞌwaramajara nimaa nimaa reꞌamarono avanana. \q1 \v 5 Ja Saiani oni ꞌapajiji ijá ꞌwaraꞌavara. Joni Kinia joni rou. Hu masuani tonikia ꞌahi hiꞌejuꞌe rou. Hu ijí tonikia ꞌuꞌua kaꞌene kúchini ꞌahi hiꞌejuꞌe rou ꞌiamana. \p \v 6 ꞌEjumakame tisaiporua kajija vaꞌe raka kaꞌene Jesura ꞌwaramajaho ijá vejara. \v 7 ꞌEnareja pu vaꞌe tonikijaho ahema roumakame ꞌuꞌua hunijaho ijí hu huꞌúmo roana. ꞌEjume pu ijí huni ꞌahi ateha risaremahume Jesuho ajima ijihuni ꞌahi hinana. \v 8 ꞌEꞌeme ea mapoka puni atehi jahena Huni unaꞌi ꞌunama toi risarema apena vaꞌume ꞌee ea ꞌahoꞌa icha anumi ꞌuhue ꞌeke ꞌunama toi Hura ijihuni ꞌahi vaꞌamaroreja risarevara. \v 9 ꞌEjiꞌi ea mapoka kaꞌene Huni unaꞌi vaꞌe ꞌee túnaꞌi vaꞌajipo ira ajira mwasiriviꞌi ijá ꞌumeja \q1 Teviti oni Hariha taꞌaroha Natohwi jihuni iha ꞌahi ea kaꞌene roujaho merajaho. Hu taꞌarohe Huni iha ꞌunama apene ichu toi ahasiriha ꞌumejara. \p \v 10 ꞌEꞌeme Jesuho vaꞌe ijí Jerusaremi vaꞌuma kamareja ea mapoka kajipo oja hwaꞌusunahaꞌeme ijá ꞌwava Ikaho ea irarane ꞌwavara. \v 11 ꞌEjumakame eaka mapoka kajipo ijá ꞌwava Eakaho Jesu kaꞌene poropetia Nasareti Karari vaji rena roana ꞌwavara. \s1 Jesura Temiporua Vaji Vaꞌe Amairiajina \r (Maka 11:15-19; Ruku 19:45-48; Joni 2:13-22) \p \v 12 ꞌEꞌeme Jesura vaꞌe ijí Temiporu kajino arumarena ea kaꞌene ijí arume ꞌimearavajaho arukunie ꞌee ꞌararihie ꞌee pura ꞌaijua kaꞌene hine monia senisu vene ꞌee hine uka ꞌimearava kajaho ꞌunirame ꞌeka arohume ꞌuseusahara. \v 13 ꞌEjumakiviꞌi Hu pu ijá ꞌiama Godoni ira heha ꞌahi ikaꞌina ꞌwarumana. Nuni seijaho nikwinu siporuaru ꞌohuni sea ꞌwavura kaivo jara iviamajai apena vejuꞌe nesa apejuri sea renu ꞌiamana. \v 14 ꞌEꞌejume ea kaꞌene nia supaviꞌina ꞌee ea kaꞌene irimaꞌinijipo ijí Temiporu vaja kajino Huni roumakame Hura vejume maraniana. \v 15 ꞌEjumakame pirisitia mamaꞌinijija Sikuraipia ijí Hura uneka mamai kaꞌene venaji kiꞌeme sesamai kaꞌene ijí Temiporua vaja kajino hijajipo mwasiriviꞌi ijá ꞌumeja Teviti oni Hariha taꞌaroha ꞌumejara. ꞌEjume pu nihoꞌo ajinavara. \v 16 ꞌEjumakame pu Jesu ijá ꞌwava ꞌÚ ijí pura ira kaꞌene ꞌwaravu kajaho A niheno? ꞌwavara. ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama ꞌIꞌa ijaꞌinaꞌomo ja vina nitama Godoni ira vaji ikaꞌina ꞌwarumajaho kasima ꞌee musia ijihipu irijaho ja raka kame pura Natohwiji taꞌarohunijaho ja pataha kavara raka? ꞌiamana. \v 17 ꞌEꞌikaivo Hu pu irechamiꞌi kaivo ara kajaho areme Petani vaꞌe hinana. \s1 Jesura Mataka Sirimajina \r (Maka 11:12-14, 20-24) \p \v 18 ꞌEnaꞌomo ijihuni súꞌuhijino Hu vukúꞌo ꞌunama ari natohwi vaꞌeme ꞌunamutoi matumana. \v 19 ꞌEꞌeme roi kavume matakijaho ꞌunamu rori namijuma kamarena maa rena namu roꞌi kaivo vaiꞌi kamajaho ꞌina paꞌana kamarena ijá ꞌwama A nihoꞌo vukúꞌuha maa pareꞌena ꞌwavume niꞌaha kwino saranana. \v 20 ꞌEjumakame Huni tisaiporuepo ijí mataka kaji kaꞌeme sarajumakame oja hwaꞌusunahaꞌeme aposarama ijá ꞌwava Ichá vene ike matakakaho iviamaa Huni iri ꞌahi sarano? ꞌwavara. \v 21 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Na nimaa nimaaꞌe ja ꞌwaravu Ja ꞌunama nikwinu nimaa roꞌavajaho ja areri ike iviamaa matakake renajaꞌineru pavehuna kaivo jara huriꞌake ikaꞌina ꞌwarave hu tajaheuna ꞌurina vaꞌe sohi ꞌona ꞌwave ijá rehuna. \v 22 ꞌEne ja nihoꞌo nimaa nimai roꞌi kaivo unenuꞌu ꞌahoꞌa Godi jariꞌavajaho ja ꞌekahuna ꞌiamana. \s1 Jesuni Haruriji Rona Apovajina \r (Maka 11:27-33; Ruku 20:1-8) \p \v 23 Hu vaꞌe Temiporu vaji hine ea najaꞌeme pirisiti mamaꞌina ꞌee Jua puni emakinepo roe Jesu apoma ijá ꞌwava A harura irakijara rejuꞌe uneunechakija veno? ꞌÚ ea irara harurakaho mahuꞌe avano? ꞌwavara. \v 24 ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Na ꞌuꞌo ja aporave ja ijihuni maa ꞌwariꞌavajiꞌa Na ꞌuꞌo harura kaꞌene raki rejuꞌe Na vejujaho ꞌwarahuna. \v 25 ꞌÚ Joni Papitisita kahi akúpi ꞌahi rena roana ho ema puni rena roane? ꞌiamana. ꞌEjumakame pu hine ꞌwama apene puni vaja kaji ꞌojiꞌi ijá ꞌwava Nú akúpi ꞌahi rena roana ꞌwaꞌavajaho Hu ijá ꞌúhune ja rakijihunaꞌe ijí Jonira raka kaꞌene ꞌwaramajaho panimai rojo? ꞌúꞌena. \v 26 ꞌEne nú emaapuni rena roana ꞌwaꞌavajaho nú eaka mapokijihi juhavu. Ijihuni maijaho eaka mapokijipo hena kavajaho hu poropetia vwihajara ꞌwavara. \v 27 ꞌEnareja pu Jesu ijá ꞌwava Nú puruva renu ꞌwavara. ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama ꞌEnaꞌomo Na harura iraki apene uneunechakaho vejujaho paꞌwarahuna. \s1 Hariha Noꞌoheꞌi Puni Haijina \p \v 28 ꞌÚ ja ichá vwihajo? Ea pina huni harihija noꞌoheꞌinaꞌomo hu pokijihuni vaꞌe ijá ꞌwama Harihavuro! A iviasa vaꞌe ajina juari kaukara veꞌamana ꞌwamana. \v 29 ꞌEjume Hu ijá ꞌwama Na vahuna ꞌwamana kaivo hu pavaꞌana. \v 30 ꞌEjume hu vukúꞌo vaꞌe ꞌuꞌuijihuni vaꞌe vuꞌaka nikwinuꞌina kajaho ꞌwaramana. ꞌEjume Hu ijá ꞌwama Na pavahuna ꞌwaꞌi kaivo hu ijiꞌa areme túnaꞌi vaꞌana. \v 31 ꞌEnakaivo ea iraka saꞌinijara omahoni ira hene venane? ꞌiamana. ꞌEjume pu ijá ꞌwava ꞌUꞌuijarana ꞌwavara. ꞌEjume Jesura ijá ꞌiama Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Ea kaꞌene takisia apejiꞌina ꞌee ea kaꞌene ꞌuasa vejiꞌinijipo asitahe urasahe Godoni ara vahuna. \v 32 Joni roe ꞌunama kaꞌene arimaiji ja najahana kaivo ja panimai roꞌeme ea kaꞌene takisia apejiꞌina ꞌee ea kaꞌene ꞌuasa vejiꞌinijipo nimaa rojara. ꞌEnakaivo ja túnaꞌi ijaho kavara vo ja joni oja pataarohe panimai rojara ꞌiamana. \s1 Ajaꞌina Juara ꞌAjohiꞌinijihi Puni Haa \r (Maka 12:1-12; Ruku 20:9-19) \p \v 33 ꞌEꞌikaivo vukúꞌo Jesura ijá ꞌiama haa pinake heha. Ea pina mweꞌa anesura ajina juara mene ajina ꞌone ijikano uja pimena raname ꞌee vera iramapi tauhuhe ꞌee ꞌwainia tautahuni ruha ꞌume amairie ꞌee ijí juasiꞌa kajino namine aiha vehuni tinia vene ijí juara kajaho ea kaꞌene moni juara vejiꞌini jihipuni ija tahi ranaꞌi kaivo hu kwaa jopatuꞌuri vaꞌana. \v 34 ꞌEnaꞌomo vea kaꞌene ajina marasahuni vea niturajumakaviꞌi hu huni pwehija irechamiume ijí ea kaꞌene juasiꞌa ꞌajohu kajihipuni ajina ꞌekaꞌi vaꞌara. \v 35 ꞌEjumakame ea kaꞌene juara kaji ꞌajohujipo pwea pina hijahe pina ꞌanaume kwavume pina muni one hijahume kwamana. \v 36 ꞌEjume hu kúꞌo pwehwaha ꞌahoꞌa ꞌuꞌo irechamiume vaꞌume vukúꞌo marako ahia kajaꞌinaꞌe ꞌaniume kwamasahara. \v 37 ꞌEjumakamaꞌe ijiꞌa túnaꞌi hu huni hariha pina ranavume vaꞌeme hu ijá rona Pu nuni hariha kehuni hura veꞌeja ronana. \v 38 ꞌEjumakame ea kaꞌene ijí juara kaji ꞌajohajipo hariha kaji kamareja pu kosarama ika ꞌwava Eakara roareje omahoni uneunecha mapoka ꞌekaꞌenakúne roe ꞌanaa kwamama. ꞌEjakame huni aachikaho núna renama ꞌwavara. \v 39 ꞌEnareja pu hu apene piꞌonavume samai vaꞌumakaviꞌi ꞌanauma kwamana. \v 40 ꞌEnaꞌomo ijí juara anesura kajara roꞌamajaho ea kaꞌene juara kaji ꞌajohujija ichá ꞌahihune? ꞌiamana. \v 41 Pu Hu ijá ꞌwava Hu pu nihoꞌo eha sisea niꞌimaꞌura mihe ꞌanie tirahakiviꞌi vu juara kajaho ea ꞌahoꞌaꞌe mihe ꞌajohe hiꞌiraꞌomo vea kaꞌene ahaja ihuni veijara roakaviꞌi pura ꞌiruma eiria vajahuna ꞌwavara. \v 42 Vukúꞌo Jesura pu ijá ꞌiama ꞌÚ ja nitama Godoni ira vaji ꞌwaramajaho pataha kavure? Hu ikaꞌina ꞌwaramana. \q1 Ijí muna kaꞌene ara vejiꞌinapo piꞌonava kajara iviamaikaho ara kajihuni kúrúti tukeja natohwaꞌe rena naminu. ꞌEnajihunaꞌe Natohwijara uneunecha kaꞌene mamaijija vejuꞌe roe samaahiravuꞌe nú kivo? ꞌiamana. \p \v 43 Ijihunaꞌe Na nimai ja ꞌwaravu. Godira Huni ara kaꞌene ikino joni vaji namujaho apene ea ꞌahoꞌa mihe pu hami ꞌajohakame ꞌina rehuna. \v 44 ꞌEꞌeje ei pini ꞌone muna ꞌaha kajino ninaꞌamajaho hu nihoꞌo puꞌusahe maꞌuꞌumai rehuna kaivo muna kajara ꞌone emai ꞌahi ninaꞌamajaho ea kajaho nihoꞌo puꞌusahe túa rehuna ꞌiamana. \v 45 ꞌEjumakame pirisitia mamaꞌinijija ꞌee Parasia Jesuni haa kaji hejajaho pua rona ꞌwaravuma hejara. \v 46 ꞌEnareja pu ꞌunama same Jesu ꞌanaꞌi ꞌahiara kaivo ea mapoka kajipo vwihajujaho Hu poropetia rojujihunaꞌe jumareja makavara. \c 22 \s1 Napasinejari ꞌIruma Ijuri Haa \r (Ruku 14:15-24) \p \v 1 ꞌEꞌejume vukúꞌo Jesura eha vene haa ꞌwaramarena ijá ꞌiama \v 2 Godoni arijaho areri kinia natohwijara hariahi napasineꞌi vejuꞌe ꞌiruma vei venujaꞌina. \v 3 ꞌEnarena hu huni pwehija irechamiume pura ꞌona apene ara ꞌahosupuni vaꞌe ꞌwarave pura roe ꞌiruma kajaho iꞌavarono ꞌwaravume vaꞌe ꞌwaravara kaivo pu uchaꞌasahe paroara. \v 4 ꞌEjume hu vukúꞌo huni pwehija ꞌahoꞌa irechamie ijá ꞌiama Vaꞌe ea kaꞌene nara ꞌumenaujija ika ꞌwaraꞌavara. Núni ꞌiruma amairie ꞌee maha amene ꞌee hanuha ꞌeka roe amairie uneunechaka mapokijija niareri rena hijukúne roajiha iꞌavara ꞌiamana. \v 5 ꞌEjume ijí huni pwehija kajipo vaꞌe ꞌwaravara kaivo pu uchaꞌasahe ea pwinaꞌa puni juasiꞌi vaꞌume ea pwinaꞌa puni moni kaukara vejara. \v 6 ꞌEjumakiviꞌi ea ꞌahoꞌijipo ijí pwehija kajija ꞌeke hijihaꞌe ꞌee ꞌaniuma kwamasahara. \v 7 ꞌEjumakame kinia natohwa kajaho henajaho ijara ajivume hu huni amia irechamiume pura roe ea kajija ꞌanii raname ꞌee puni ara kwaa kajaho veni jaume reranamana. \v 8 ꞌEjume hu pwehwaha ijá ꞌiama Ike napasi nejari ꞌirumakaho niamairia irechavara kaivo ea kaꞌene ꞌwaravajija paroara ꞌiamana. \v 9 ꞌEnakúne iviamajai ma ꞌunamaka mapokakino vaꞌajimareje eaka mapokijihi piuniꞌavajaho ꞌwarave pura roe ike napasi nejuri ꞌirumakaho iꞌavara ꞌiamana. \v 10 ꞌEjumakame pwehwaha kajijahija ꞌunamutoi vaꞌe ea kaꞌene piuniva kajaho aherama roe ahumu vaꞌume ea sisea ea mai ijiꞌi aherama roume napasi nejuri sea kajaho hijume ituꞌoꞌunana. \v 11 ꞌEꞌejume kinia natohwa kajara vaꞌe ijí vaji arume kiꞌiro vaiꞌi kamajaho ea kwino ijí ateha maa paapúsamana kamana. \v 12 ꞌEjumakame kinia kajara ea kajaho ijá ꞌwama Ea nune a ichá vene napasi nejuri ateha paapúsaꞌikaꞌi roane? ꞌwavume ea kajaho huni vwiha paꞌarenana. \v 13 ꞌEjumakame kinijara pwehwaha ꞌwaravume pura eakaho apene ija mumora kamome apene piꞌonavume maꞌahi nutuma namajino vaꞌarena nirame ꞌee upaja chanichaniviꞌi namana. \v 14 ꞌEnajihunaꞌe Godira ea mapoka ꞌumenau kaivo ea makwinu kwinu iji pijihana ꞌiamana. \s1 Sisa Oni Takisia Vejuji Rone Apovajihuni Vuꞌa \r (Maka 12:13-17; Ruku 20:20-26) \p \v 15 ꞌEjumakame Parasi ijí henareja vaꞌe kanisorua puꞌúmo ahuma hine ꞌunama icháꞌina venareje Jesura ꞌwarama kajihuni ꞌahi pataꞌaroꞌi kaivo tanuꞌuraꞌirono ꞌunama savara. \v 16 ꞌEnareje pu puni pwehija ꞌee Heroti oni pwehijijihi puꞌúmo irechamiume Jesuni vaꞌareja pu ijá ꞌwava Najuhiꞌine nú nihena kavu A vuꞌa nimaaru ꞌwaramuna. ꞌEne Godoni ꞌunama kaꞌene aririjiru ea mapoka najahuna. ꞌEne A ea kwinuru pavwihanuna. ꞌEne eaka mapokijija ira nikwinu ꞌwaramuna. \v 17 ꞌEnakúne Ara vwihana ꞌwaruva heja A vwihanujaho nú ea iha Sisa oni takisia veꞌeja ho pane ꞌwavara. \v 18 ꞌEjumakame pura Jesu pisiviꞌiro vejajaho Hu nikima henarena ijá ꞌiama Ea kaꞌene iraꞌasinakije ja raka vena Na vena kivo? \v 19 Iviamajai monia kaꞌene takisia apejujaho najiha kavume ꞌiavume pu oma kwinu nahara. \v 20 ꞌEjumakame Hura pu aporama ijá ꞌiama Ikaho irahuni ihe ꞌee ikaho irahuni pikisaꞌe ꞌiamana. \v 21 ꞌEjume pu Hu ijá ꞌwava Ikaho Sisa ona ꞌwavara. ꞌEjume Hu ijá ꞌiama Ijinakúne Sisa oni uneunechijaho Sisa vajaha kaivo Godoni uneunechijaho Godi vajaha ꞌiamana. \v 22 ꞌEjumakame pu ijí henareja oja hwaꞌusuna-haume pu Hu raname ani vaꞌara. \s1 Kwamasahe ꞌUrihuniji Rone Apovajina \r (Maka 12:18-27; Ruku 20:27-40) \p \v 23 ꞌEꞌeme veaka nikwinuꞌina kajino Sajusia kaꞌene kwamasahiꞌinijija kúꞌo paꞌurihuna rojuraꞌomo hu Huni roe Hu apovara. \v 24 ꞌEne Najuhiꞌina Mosisi oni tamana vaji ꞌwarumajaho ei pini napasi nenareje naparaha hariha panaheꞌeje hu kwaꞌamajaho huni ꞌuꞌuijara napara kajaho ahemareje huni hariha nahesamahuna ꞌwaramana. \v 25 ꞌEnaꞌomo nuni vajakino nú ea iropu noꞌoheꞌinaꞌomo pokijara marako napara ꞌwahumakame naparaha hariha panaheꞌeme hu kwamana. ꞌEjume vu ijihuni niꞌajahijara napara kajaho ahemana. \v 26 ꞌEnarena vu ijí pokijihuni nijahijara ꞌuꞌo ahevume kame ijá vene apena vaꞌe túchamai ꞌuꞌuijihuni usevara. \v 27 ꞌEꞌeme ijiꞌa napara kaji ꞌuꞌo kwamana. \v 28 ꞌEnaꞌomo vea kaꞌene vukúꞌo ea kwamasahiꞌinijipo ꞌuriꞌavari veijaho hu irahuni napara reꞌena? Eaka mapoka kajihi puni napara renana ꞌwavara. \v 29 ꞌEjumakame Jesura eha vene ijá ꞌiama Ja hami paꞌwaravu. ꞌEe Godoni irijaho pahena pakavu. ꞌEe ja Godoni harura pakavuraꞌomo ja hine ira sisea ꞌwaravu. \v 30 Ea kaꞌene kwamasahiꞌinijipo ꞌurimaraꞌavajaho vukúꞌo panapasi nehuna kaivo niareri ona ojiꞌina kaꞌene kahi akúpa ꞌahi hijujipo hijujaꞌinaꞌe hihuna. \v 31 ꞌÚ ja Godoni ira vaji ea kaꞌene kwamasahiꞌinijipo ꞌurimarahuna kaꞌene Godira ikaꞌina ꞌwarumajaho ja pataha kavare? ꞌiamana. \v 32 Hu ijá ꞌiama Na Eparahami oni Godi ꞌee Aisiki oni Godi ꞌee Jekapi oni Godia. Na kwamasahiꞌini jihipuni Godi pana kaivo Na majama hijiꞌinijihipuni Godi ꞌúmana ꞌiamana. \v 33 ꞌEjumakame ea mapoka ijí Hura najaha kaji henareja pu oja hwaꞌusunahara. \s1 Varapa Natohwijina \r (Maka 12:28-34; Ruku 10:25-28) \p \v 34 ꞌEjume Parasiepo hejajaho Jesura Sajusia puni vuꞌa tanuvuma henareja pu niꞌaha kwino nianaa roe huni rori ahuvara. \v 35 ꞌEꞌeme puni vaja kajino Jua puni ꞌotua ꞌajohiꞌinijara Jesu vena kaꞌi ꞌahaume apoma ijá ꞌwama \v 36 Najuhiꞌine Mosisi oni tamana irakijara tamanaka mapokijaho asitaha paranane ꞌwamana. \v 37 ꞌEjume Hu ijá ꞌwama Nihoꞌo niꞌimaꞌurijaho Godi kaꞌene joni Natohwiji joni oja mahoꞌo niꞌaha kwino mahe ꞌee joni vwiha mahoꞌo niꞌaha kwino mahe joni harurijiꞌi mahoꞌo niꞌaha kwino Hu mahuna. \v 38 Tamana ijara kwino niꞌinane ꞌee ijara kwino urana namu. \v 39 ꞌEnakaivo vu tamana pina kaꞌene ijihuni rorijaho niareri ijaꞌina jara joni hahaꞌe vwihajujaꞌina ea kaꞌene joni rori hijujija oja miꞌavara. \v 40 Ike tamana noꞌoheꞌikipo tamanaka mapokijija ꞌee poropetia puni vuꞌijaho ꞌuninamie navu ꞌwamana. \s1 Keriso Rone Apovajina \r (Maka 12:35-37; Ruku 20:41-44) \p \v 41 ꞌEꞌikaivo Parasia kajija ahuvumakiviꞌi Jesura ikaꞌinaꞌe aporamana \v 42 ꞌÚ ja Kerisoho icháꞌina vwihajo ꞌee Hu irahuni Hariha rojo? ꞌiavume pu Hu ijá ꞌwava Teviti oni Hariha ꞌwavara. \v 43 ꞌEjume Hu pu ijá ꞌiama ꞌEne ꞌunama irakijino Godoni ꞌAveni vejume Tevitiho Hu Natohwijiꞌo ꞌwamane? ꞌiamana. \v 44 ꞌEjume Natohwijara ijá ꞌwamana \q1 Nuni Natohwe Nuni manaꞌinikaꞌi asuma hija kamareje Nara oni nanaꞌejiꞌina oni mumora hari irechamahuna ꞌwamana. \p \v 45 ꞌÚ ꞌunama icháꞌinijino Tevitiho Hu rone nuni Natohwe ꞌwamana reꞌamajaho Hu ꞌunama icháꞌiniji Huni Hariha renane? ꞌiamana. \v 46 ꞌEjume ea pina nihoꞌo Jesuni vuꞌa kajaho areri eha paꞌwaravara. Ijihuni vea kaji rene ijí kahi ijaho Hu juhamareja vukúꞌo túnaꞌa unenuꞌu pina paapovara. \c 23 \s1 Jesura Parasia ꞌEe Varapa Tamana Najahiꞌiniji Namahajina \r (Maka 12:38-39; Ruku 11:43, 46; 20:45-46) \p \v 1 ꞌEjume Jesura ea mapoka ꞌee Huni tisaiporua ijihi puꞌúmo ijá ꞌiama \v 2 Sikuraipia ꞌee Parasia vwihajujaho pu Mosisi oni tamana nihena kama parajiꞌina rojura. \v 3 Ja pura raka kaꞌene ꞌwaravujija vejurakúne pura ꞌunama kaꞌene vejujijahija paveꞌavara. Ijihuni maijaho pu manajahura vo ijihipuni maijijahija pu pavejura. \v 4 Pu uneunecha kaꞌene ahisinijijahija iramareꞌe ꞌeka ꞌurine ea ꞌahopuni sireha ꞌahi nahuchamihura kaivo ijí pura maꞌuakuꞌwi ꞌunama niꞌajihe ꞌunira ꞌurihuna nihoꞌo pavejura. \v 5 Uneunecha kaꞌene pura vejujijahija emaapo kiꞌavaroreꞌe pu ijá vejura. Pu era kiꞌavaroreꞌe túkua kaꞌene Godoni ira ijihuni vaji naviꞌinijaho ꞌeke ꞌee ateha aniꞌiniji same ꞌurahojura. \v 6 ꞌEne vea kaꞌene ahaja ijuri veijaho pu ura eaka mapoki jihipuni unaꞌi hiꞌirono ura rena parahuna. ꞌEne pu Sinakoku ijikano eaka mapokijipo kiꞌavaroreꞌe ꞌunaꞌi kama hijura. \v 7 ꞌEne pu maketia vaji emaapo pu ꞌajorahunaꞌe ura renaura. ꞌEe emaapo najahiꞌina iꞌeje ohuna ura renaura. \v 8 ꞌEnakaivo ja paveje ea ꞌahoꞌa ja najahiꞌina ꞌiꞌavara. Ijihuni maijaho joni Najahiꞌinijaho kwinuꞌwina. ꞌEnakaivo ja Huni vwehija. \v 9 ꞌEnakúne ja mweꞌakino ea pinaꞌe nuni Ome ꞌwaꞌava. Ijihuni maijaho joni Oma kwinuꞌwi kahino akúpa ꞌahi hino. \v 10 ꞌEnakúne ja paveje ea ꞌahoꞌa ja rone núni mamaꞌinijihije ꞌiꞌava. Ijihuni maijaho joni Natohwijaho kwinuꞌwi Kerisona. \v 11 ꞌEnakaivo joni ei pini hu ura natohwa reꞌi ꞌahaꞌamajaho hu joni pwea rehuna. \v 12 Ea irara oriꞌini huni pinana ahasiriꞌamajaho Godira vetie hu ajuarana ohuna. ꞌEnakaivo ea irara oriꞌini ajuarana oꞌamajaho Godira vetie huni pinana ꞌurihuna. \s1 Jesura Pu Aroaroti Namijuji Rone Namahajina. \r (Maka 12:40; Ruku 11:29-42, 44, 52; 20:47) \p \v 13 ꞌEnakaivo Sikuraipi ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha sisea namu. Ijihuni maijaho eaka mapokijipo ꞌunama kaꞌene Godoni ari vahuniji jara hina tanuꞌurihu. Jara Godoni ara kajaho pavaꞌi ꞌahiuꞌe ea ꞌahopo pavaꞌavaroreꞌe ja ijihunaꞌe tanuꞌurihura. \v 14 Sikuraipi ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha sisea namu. Ijihuni maijaho ja amuna pisivisaviꞌi puni aachia nesi ꞌeke ꞌee ea pisivisame siporua jojora ꞌojura. Ijihunaꞌe ja nihoꞌo niꞌimaꞌuraꞌe namahuna. \v 15 Sikuraipi ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakija joni eha sisea namu. Ijihuni maijaho ja soha ꞌaha ꞌee mweꞌa ꞌaha vaꞌajimareꞌe are ea kwisu apeje taꞌarohe jaaꞌina renama ronareꞌe vaꞌura. ꞌEnakaivo vea kaꞌene hu roe jaaꞌina renujaho ja hu vejuꞌe hura eha kaꞌene veni vaꞌe apehunijaho joni ehijaho asimareje kehi apehuna. \v 16 Joni eha sisea namu. Nia supaviꞌina kaꞌene ea ꞌahoꞌa aherame vaꞌukera. Ja ea irara Temiporu ꞌurahiꞌi ichutoa pikivajaho unenuꞌu pina pana. ꞌEnakaivo ja ea irara Temiporu huni korutia ꞌurahiꞌi ichutoa pikiꞌamajaho hu raka kaꞌene ꞌwaramajaho ꞌararihaꞌe vehuna. \v 17 Nanamie nia supaviꞌinakije irakijarahara nihoꞌo niꞌimaꞌure? Korutijarana ho Temiporu kaꞌene rejume korutia kaji akuamahuna renane? \v 18 ꞌEne ea irara swasa vejuri ꞌaijua ꞌurahiꞌi ichutoa pikivajaho unenuꞌu pina pana. ꞌEnakaivo ea irara ꞌaijua ꞌahi swasa kaꞌene namuji ꞌurahiꞌi ichutoa pikiꞌamajaho hu iraka kaꞌene ꞌwaramajaho ꞌararihaꞌe vehuna. \v 19 Nanamie nia supaviꞌinakije irakijarahara nihoꞌo niꞌimaꞌure? Swasijarana ho ꞌaijua kaꞌene vejume swasa kaji akuamahuna renajarane? \v 20 Ijihunaꞌe ea irara swasa vejuri ꞌaijua ꞌurahiꞌi ichutoa pikimujaho hu swasa vejuri ꞌaijua ꞌee uneunecha kaꞌene ijihuni ꞌahi navuji ꞌurihiꞌi ichutoa pikima avanu. \v 21 ꞌEne ea irara Temiporu ꞌurahiꞌi ichutoa pikimujaho hu Temiporu ꞌee Godi kaꞌene vaji hinujihuni ihi ꞌurahiꞌi ichutoa pikima avanu. \v 22 ꞌEne ea irara akúpi ꞌurahiꞌi ichutoa pikimujaho hu Godira hinuni tinia ꞌee Godi kaꞌene ijihuni toi hinujihuni ihi ꞌurahiꞌi ichutoa pikima avanu. \p \v 23 Sikuraipi ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha sisea niꞌimaꞌura namu. Ijihuni maijaho ja joni taisi kaꞌene Godi vajahajaho senisia suraka paareha ꞌee imaria vajahura kaivo ja varapa mamaꞌina kaꞌene arira vwihane numisarame ꞌee nimai rojuji ja pavejura. Ja ikihi mahoꞌo vehune saꞌina vo ja pavejura. \v 24 Ja nia supaviꞌina kaꞌene ea ꞌahoꞌa aherame vaꞌukije ja kuta maꞌuꞌumaijaho kima sirira atoꞌaruvu vo maha kaꞌene natohwijaho iꞌúsavura. \v 25 Sikuraipia ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha sisea namu. Ijihuni maijaho ja joni kapusia ꞌee tevua huraru sovura kaivo vajijaho nesa ani rene sisea itunavujara itusaha navu. \v 26 Parasia nia supaviꞌinakije marakoꞌa kapusia ꞌee tevua vajiji sovakame hura ꞌuꞌo maraꞌamana. \v 27 Sikuraipia ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha niꞌimaꞌura namu. Ijihuni maijaho ja nihoꞌo areri eucha saꞌinaꞌomo hura kahaꞌajaho ꞌeke sinara ꞌone amairia nirisame meruma amairia nihoꞌo mavarasaꞌimaa rena navu kaivo kame vaja kamaho ea ꞌata nihoꞌo chire ꞌwame ꞌee sakaha nihoꞌo amajaraꞌejuꞌe navujaꞌina. \v 28 ꞌEnajihunaꞌe ja ꞌuꞌo areri ijaꞌina. Ea ꞌahopuni unaꞌijaho ja ea arira kaivo joni vajijaho iraꞌata mamaꞌina ꞌee sisea ani rena navu. \s1 Jesura Puni Eha Sisea Icháꞌiniji Nahama ꞌWaramajina \r (Ruku 11:47-51) \p \v 29 Sikuraipia ꞌee Parasia kaꞌene iraꞌasinakije joni eha sisea namu. Ijihuni maijaho ja poropeti kwamasaha jihipuni arijijahija vene amairie mavarasaꞌina venu vaꞌuꞌe irechavuꞌe navu. \v 30 ꞌEne ja ijá ꞌwavure Nú vea kaꞌene emahunupo hijari veijino hiꞌipisa nú poropetia paꞌaniaꞌa ꞌwavura. \v 31 ꞌEnakaivo poropetia kaji ꞌania jijahija sahu jopo avajara ꞌwivu hejujihunaꞌe ja areri joni sahipu vareꞌina. \v 32 ꞌEne pura sisea kaꞌene vejajihuni pwinijaho jara veje ituꞌoꞌumama. \v 33 ꞌEne ja nihoꞌo tapare ꞌee tapara kajihipuni ꞌuꞌuhija. ꞌÚ ja veni vahuni ꞌunamijaho icháꞌina asima vaꞌeja? \v 34 ꞌEnaꞌomo na nimaa nimaa ja ꞌwaravu. Nara poropetia ꞌee ea kaꞌene vwiha arira vwihajiꞌina ꞌee Sikuraipia irechamiuꞌe joni roajivu. ꞌEnakaivo ja ea ꞌahoꞌa ꞌanie kwamasahune ꞌee ea ꞌahoꞌa nerui icha ꞌahi ꞌanie kwamasahuna. ꞌEe ea ꞌahoꞌa joni Sinakoku ajivajijahija ja hijihae ꞌee ara ara kaji sarame ruarahuna. \v 35 Joni ehijijipo ea arira kaꞌene iki mweꞌi hijajihi ꞌania jihipuni ꞌaa joni ꞌahi ariha jihunaꞌe ja eha apehuna. Eporu kaꞌene ea aririjihuni ꞌaa arihaji rena roe Sakaraia kaꞌene Perakaia oni harihijihuni ꞌaa kaꞌene Temiporu ꞌee swasa vejuri ꞌaijua riramoꞌoa kaji ꞌanaaji ro ꞌeꞌunana. \v 36 Na nimaa nimaa ja ꞌwaravo. Uneunechakija roe ea kaꞌene iviamaija hiju jihipuni haha ꞌahi rehuna. \s1 Jesura Jerusaremi Oja Mahajina \r (Ruku 13:31-35) \p \v 37 Jerusaremi ore Jerusaremi ore jara Poropetia kaꞌene Na irechamiume joni vuꞌajijahija ꞌaniume kwamasahare ꞌee ea ꞌahoꞌaka maijijahija muni ꞌaniume kwamasahara. Naꞌiaka mapokakikano Na ura ja nianaa roe rira kwinu irechamiꞌirono areri ꞌuꞌorapo ꞌuꞌuhwahaꞌe nianaa roe puni sarapariji irechame ahuma hijujaꞌinaꞌe veꞌiro vejujaho ja nihoꞌo ura parenaura. \v 38 Heha! Joni seijaho jonaꞌe ranavuꞌe iraꞌarama namu. \v 39 Na ja ꞌwaravu. Ja iviasi rene ikikahia pakimu vaꞌo ijiꞌa ijá ꞌwahune ea kaꞌene Natohwi jihuni iha ꞌahi roujaho merajahu ꞌwahuna ꞌiamana. \c 24 \s1 Jesura Temiporui Tiraꞌusahuna ꞌWaramajina \r (Maka 13:1-2; Ruku 21:5-6) \p \v 1 Jesuho Temiporui vaji rene ro ꞌeꞌune vaꞌeme Huni tisaiporuepo roajime Temiporua kaji kama ꞌwaravara. \v 2 ꞌEnakaivo Jesu pu eha vene ijá ꞌiama Ike uneunecha mapoka kija nikivo? Na nimaa nimaaꞌe ja ꞌwaravu. Ike araka kehuni toi ja kivu kijahija niꞌaha kwino tiraꞌusahe arira naꞌeja vo muna pina nihoꞌo pihuna toa pamakave nahuna ꞌiamana. \s1 Ahija ꞌEe Sisei Hihunijina \r (Maka 13:3-13; Ruku 21:7-19) \p \v 3 ꞌEꞌikaivo pu vaꞌe Arivi huriꞌi hiꞌeme Huni tisaiporu pupusu roe Hu ijá ꞌwava Vea vecha ijá kajaho reꞌena? Mweꞌakara paꞌareꞌiro veꞌamani urijaho marakoꞌa iraki rejakame nú kamareje A iviꞌa roꞌiro venu ꞌwaꞌeje A roꞌena ꞌwavara. \v 4 ꞌEjume Jesura pu eha vene ijá ꞌiama Ja hami kivakame ea ꞌahoꞌa ja papisimisaꞌavara. \v 5 Ea ani aniꞌina mapoka Nuni iha ꞌahi roajimareje ja pisimia Na Kerisonakúne Nuni roha ꞌiꞌi kaivo ja aherama ꞌunama ani vahuna. \v 6 ꞌEnakúne ja heꞌeje kwaa araka mapokakija ajira vene ꞌee ijí ajira vehuni pinana kajaho ꞌurina rohuna. Ijaꞌinijaho reꞌeja vo ijaho maiꞌo ura paruꞌeꞌunukúne patea junaꞌavara. \v 7 Ijihuni maijaho kwaa ara mamaꞌini jipuhipo vu ara mamaꞌina ꞌahoꞌijihi puꞌúmo ajira veje ara ꞌahosupo vu ara ꞌahosu puꞌúmo ajira vehuna. ꞌEne ora vea rene ꞌee mwe varivura rohuna. \v 8 ꞌEnaꞌomo ikipuhipo aneja reꞌavajaho areri napapo hariha naheꞌiro haha hejujaꞌinaꞌe rehuna. \v 9 ꞌEnajihunaꞌe ea ꞌahopo ja ꞌeka siseꞌi ꞌahie ꞌee ꞌanie kwamasahuna. Ijihunaꞌe kwaa araka mapoka kijahija Nuni ihijihuni hahi ja nihoꞌo senama paranihuna. \v 10 ꞌEnareje eaka mapoka kaꞌene Nuni ꞌunama ꞌurahojujijahija ijaho areꞌi kaivo taꞌarohe ani vahuna. ꞌEne ea ꞌahoꞌa ea ꞌaho puꞌúmo sena vetiarahune ꞌee siseꞌi vetiarahuna. \v 11 ꞌEne poropetia iraꞌasipo mapoka roajimareje ijipuhipo najahakamaꞌe ea mapoka pisimisame ꞌunama ani vahuna. \v 12 ꞌEne sisea nihoꞌo niꞌimaꞌura rena paraꞌama jihunaꞌe erapo oja ꞌekaravujaho roe paꞌarehuna. \v 13 ꞌEnakaivo ea kaꞌene Nuni ꞌunami jihunijikano kirasaha hiꞌavajipo pu nihoꞌo maranihuna. \v 14 ꞌEꞌeje ijí Godoni arijihuni vuꞌa maa maiuꞌiniji kwaka mapoka kakino najahapene ohuna. ꞌEjakame kwaaka mapokakino ea kaꞌene hijujijahija ijaho hina kaꞌejaꞌe ijiꞌa mweꞌakara paꞌarehuni urijaho rohuna. \s1 Sisea Niꞌimaꞌuri Rehuni Veijina \r (Maka 13:14-23; Ruku 21:20-24) \p \v 15 ꞌEa irara ike taꞌamajaho hami heꞌamana. Poropeti Tanerura ꞌwarama jaꞌinaꞌe vei pini nihoꞌo sisemai pakaviꞌinijara akuavuri tiniji namija kaꞌavajaho \v 16 ea kaꞌene Jutia hijujijahija niꞌaha kwinu juhahareje huriꞌi va ranaꞌavara. \v 17 ꞌEje ea kaꞌene ꞌahutoi hiꞌavajija paariha vaꞌe puni sea vaja kukua ꞌekaꞌavara. \v 18 ꞌEje vu ea kaꞌene juasiꞌi ꞌurahoꞌamajaho paꞌunama roe huni ateha ꞌekaꞌamana. \v 19 ꞌEnakaivo vea kajara nituꞌamani veijaho naparaka hariꞌinijija ꞌee hariha musa ijiꞌinijijahija nihoꞌo sisesei hihuna. \v 20 Vea kaꞌene ijaꞌinijija siporua ꞌojakame jara juhahunijaho sapatia ꞌee neha rija pareꞌamana. \v 21 Ijihuni vea kajino sisemai kaꞌene rehunijaho nitama mweꞌa akúpa vejume hinapena roajino sisea ijaꞌina parenajara rehuna. ꞌEnareje ijiꞌa túnaꞌa vu ijaꞌina parehuna. \v 22 Natohwijara vea kaji patuꞌua veꞌamajaho ea pina areri maiꞌo pahihuna. Ea kaꞌene Hura iji pijihajihi puni hahi Hu veje vea kajaho tuꞌua rehuna. \v 23 Ei pini ja ijá ꞌiꞌamajaho Keka! Keriso ikena karena ꞌiꞌamajaho ja nihoꞌo panimaa roꞌavara. \v 24 Túnaꞌi ea ꞌahopo iraꞌatijino na Kerisona ꞌiave vu ea ꞌahopo iraꞌatijino na poropeti ꞌiahuna. Pu ijaꞌina venareje uneunecha mapoka veje ea mapoka oja hianava kiviꞌi pisivie ea mapoka nimaa rohuna. Pu ea kaꞌene Hura iji pijihajihija pisivihuna vo areri parehuna. \v 25 Hami heha! Maiꞌo raka kaꞌene rehunijaho Na niꞌwaravuta. \v 26 ꞌEnajihunaꞌe ea ꞌahopo ika ꞌiava heꞌavajaho Hu karohu nechiꞌina ꞌiava heꞌavajaho nihoꞌo pava kaꞌavara. ꞌEne kare sea vajina ꞌiava heꞌavajaho nihoꞌo panimai roꞌavara. \v 27 ꞌEnakaivo vea kaꞌene Ema Puni Harihijara roꞌamani veijaho aresi vei ajimujaꞌi piꞌime vaꞌe vea ꞌonujaꞌi ꞌeꞌunujaꞌinaꞌe rehuna. \v 28 Unenuꞌu pini kwama naꞌamajaho púrúha ijá emoꞌeja. \s1 Emaa Puni Harihijara Rohunijina \r (Maka 13:24-27; Ruku 21:25-28) \p \v 29 Sisemai reꞌavari túnaꞌi niꞌaha kwinu vea naꞌive masapa pahanahuna. China jaheꞌusahe ariha akúpa puni harurijihija ꞌunirama usihuna. \v 30 ꞌEꞌeje ijá reꞌeje ijihuna vaja kajino Ema Puni Harihijihuni aacha kaꞌeje ijí ꞌimitia vaja kajino harura niꞌimaꞌura hanajiꞌinijiꞌi roakame eaka mapoka kaꞌene mweꞌakaki hijujijahija pu kamareje nihoꞌo niramaruma parahuna. \v 31 ꞌEꞌeje Hura Huni ona ojiꞌina irechamiakame ijipuhipo tauja hwasihakame Huni ehijaka mapoka kaꞌene kwaka mapokakino hijujijahija niꞌaha kwinu nianae aherame roe rira kwinu rohuna. \s1 Matakijara Najahujina \r (Maka 13:28-31; Ruku 21:29-33) \p \v 32 ꞌEnajihunaꞌe Na iviamajai tavoꞌa puniji apúsamareꞌe haa ꞌwaraꞌejukúne hami heꞌavara. Ijí tavoꞌa kajara ꞌanaareꞌe vukúꞌo nahenareꞌe sisira apúsamujaho ja nihena kivujaho vei mai maraꞌi venu ꞌwavura. \v 33 ꞌEnaꞌomo ja uneunecha kajipo aneja vene reje kiꞌavajaho Hu iviamaa ijí vwicha jiami namine roi venu roꞌavara. \v 34 Na nimaa nimaaꞌe ja ꞌwaravu. Ea kaꞌene iviamajai maiꞌo hijukijahija pakwamasaꞌeje ikaho rehunaꞌe ꞌwaravu. \v 35 Ike akúpa mweꞌa ijaho niꞌaha kwinu paꞌarehuna vo ike Nuni irijija nihoꞌo papaꞌarehuna. \s1 Ei Pini Vea ho Vea Mukiji Hena Kahuna Pana \r (Maka 13:32-37; Ruku 17:26-30, 34-36) \p \v 36 Ijarahara rehuni veijaho eaka mapoka kijahija pahena pakavuꞌe ona ojiꞌina kaꞌene akúpi ꞌahi hijujijahija ꞌuꞌo pahena pakavuꞌe Harihiji ꞌuꞌo pahena pakamu kaivo Omijara Huhusu hena kamu. \v 37 Vea kaꞌene Ema Puni Harihijara roꞌi veꞌamani veijaho areri Noara hinani veijaꞌinaꞌe rehuna. \v 38 Vea kaꞌene toa kajarahara paituꞌoꞌunani veijaho pu hine ahaja inareja javamareja toa sisea inareja napara pina ꞌwaha raname pina ꞌwaha raname pina ꞌwaha raname apene vaꞌo vaꞌume vaꞌe vea kaꞌene Noara sisima vaji ajimaji ꞌeꞌujara. \v 39 Pu pahena pakaꞌeme toi ituꞌoꞌune imwasamia jaꞌinaꞌe Emaa Puni Harihijara roꞌamajaho ijaꞌina rehuna. \v 40 Vea kaꞌene Hura roꞌamani veijaho ea noꞌoheꞌi puni juasiꞌi hine kaukara veꞌira ꞌomo ea pina apeꞌi kaivo pinijaho makahuna. \v 41 ꞌEje napara noꞌoheꞌi sei vaji pu hine kaukara puna veꞌiraꞌomo ea pina apeꞌi vo pinijaho makahuna. \v 42 Ijihuni hahi vea kaꞌene joni Natohwijara rohunijaho ja pakame pahejiꞌinakúne amairiarame areri rena parajiꞌi hiha. \v 43 ꞌEnakaivo ja niheju. Sea anesurijara heꞌeje nesa apejiꞌinijara vea irakiji roe nesa apeꞌi roꞌipisa hu ꞌajohe tanurahakame hu paroe huni sea ruarahe nesa apejaꞌa. \v 44 Ijihuni hahi amairiarame nirisame areri rena paraꞌeje ꞌajaha hiꞌavara. Vea muka kaꞌene ja paꞌana rone matauvajino Ema Puni Harihijaho rohuna. \s1 Pwea Kaꞌene Uchaha Paꞌajiꞌo Uchaha Rukinijiꞌo Puni Vuꞌa? \r (Ruku 12:41-48) \p \v 45 ꞌÚ pwea irara paseviꞌine ꞌee vwiha hami vwihajiꞌine huni natohwijara huni sea ꞌajohe ꞌee ꞌiruma vea ꞌahi areri vajihunaꞌe ranamane? \v 46 Vea kaꞌene huni natohwijara roiꞌi kave huni pwea kaukara vejiꞌi hiꞌamajaho hu merajahuna. \v 47 Na nimaa nimaaꞌe a ꞌwaravu. Hu huni kukua mapoka kajija mahoꞌo huni ija tahi ranave hura ꞌajohuna. \v 48 ꞌEnakaivo ea kaꞌene pwea siseijaho hu oja vaji ika ronu Nuni natohwijaho paroꞌejuꞌe ꞌaha jora renu roꞌikaꞌi \v 49 aneja vene hu huni napuhija hijihaꞌe hu ꞌiruma maina hine ꞌee toa sisea ijiꞌinijihi puꞌúmo toa inonana. \v 50 ꞌEne vea kaꞌene pwea kajihuni natohwijara roꞌamani veijaho hu pakame paꞌajoꞌeje rohuna. Vea kaꞌene Hura rohunijaho pakame pahejiꞌina. \v 51 ꞌEnareje hura eha mahareje ranave ea kaꞌene iraꞌasinijipo tinia kaꞌene niramarume ꞌee upaja jaꞌiꞌujiꞌi hijuri tinijino vahuna. \c 25 \s1 ꞌAsúra Iropuropu Puni Haa \p \v 1 Godoni arijaho areri ikaꞌina manura vehuna. ꞌAsúra ea iropu ropu puni naheha ꞌeke napasiniji piunaꞌirono vaꞌara. \v 2 ꞌAsúra iropu nihoꞌo vwiha paꞌane ꞌee iropu vwiha arira vwihajiꞌina. \v 3 ꞌAsúra kaꞌene vwiha paꞌajija puni naheha ꞌekara kaivo pu puni karesinia paꞌekara. \v 4 ꞌEnakaivo ea kaꞌene vwiha aririjija pu puni naheha ꞌeke ꞌee puni karesinia ꞌeka vaꞌajivara. \v 5 ꞌEjume napasinejiꞌina kajaho paroume pu ajaha hinuvaꞌo ninanavume ariha notuara. \v 6 ꞌEꞌeme naꞌia riramoꞌoi emaavajara. Heha! Ea kaꞌene napasinijaho ikehunakúne usema roe hu kame ꞌajoho ꞌumejara. \v 7 ꞌEjume ꞌasúra mapoka kajija ꞌurimarame puni naheha amairiara. \v 8 ꞌEjume ꞌasúra kaꞌene vwiha paꞌajipo ꞌurina ꞌasúra kaꞌene vwiha rukinijija ijá ꞌiava Areꞌi kaivo joni karesinia ꞌahoꞌa ꞌusé vajúha. Ijihuni maijaho núni naheha utaꞌirono vejukúna ꞌiavara. \v 9 ꞌEnakaivo ꞌasúra kaꞌene vwiha mamaijipo ijá ꞌiava Pana. Ijihuni maijaho núra ja userimihuna areri panakúne vaꞌe sitovai ojono jona ꞌimeha ꞌiavara. \v 10 ꞌEnakaivo pu ꞌimeꞌirono vaꞌeme napasina kajaho roana. ꞌEjume ꞌasúra kaꞌene amairiarame ꞌajoha hijajija pu puꞌúmo ijí napasinejuri niꞌúhi vaji sora kaꞌene vejajino vaꞌeme vwicha kuvara. \v 11 Josu pareꞌeme ꞌasúra ꞌahoꞌijija ꞌuꞌo ꞌunama roara. Natohwe! natohwe! Vwicha tirasamúha! ꞌumejara. \v 12 ꞌEnakaivo hu eha vene ijá ꞌiama Na nimaa nimaae ja ꞌwaravu. Na nihoꞌo ja pakivura ꞌiamana. \v 13 Hami ꞌajohe nia niriꞌi hiha! Ijihuni maijaho ja maiꞌo vea vechana ho vea muka irakijaho pahena pakaviꞌinakúne ꞌiamana. \s1 Pwea Noꞌopisu Puni Haa \r (Ruku 19:11-27) \p \v 14 ꞌEne kúꞌo areri ei pini kwa ari pini vaꞌi ꞌahaume pwehwaha ꞌumenaume roumakiviꞌi huni kukua pura ꞌajoꞌavarono vajihajaꞌina. \v 15 Hu ea pina monia K5,000 vajahe ꞌee ea pina monia K2,000 vajahe ꞌee ea pina monia K1,000 vajahana. Ea kwinu kwino pura kaukara kaꞌene areri vehuni jaꞌinaꞌe vajihana. \v 16 ꞌEjume ea kaꞌene monia K5,000 ꞌekajaho niꞌaha kwino ꞌekavaꞌe kaukara vene monia kúꞌo K5,000 huri venana. \v 17 ꞌEjume ꞌunama nikwinuꞌina kajino ea kaꞌene monia K2,000 ꞌekajaho monia kúꞌo huri K2,000 venana. \v 18 ꞌEnakaivo ea kaꞌene monia K1,000 ꞌekajaho hu ꞌekavaꞌe mweꞌa ꞌume iji vaji huni natohwi jihuni monijaho rijume navara. \v 19 ꞌAha joraꞌe paꞌareꞌeme ijí pwea kajihi puni natohwijaho monia kajihi puni ꞌunamiji roe pu puꞌúmo piuhiha amairiana. \v 20 ꞌEjume ea kaꞌene monia K5,000 ꞌekajara roe monia kúꞌo K5,000 kaꞌene hura venajaho ꞌeka roe ijá ꞌwama Natohwe a monia K5,000 vajihana kaivo na huri monia kúꞌo K5,000 vejuta ꞌwamana. \v 21 ꞌEjumakame huni natohwijara ijá ꞌwama Mamaaꞌe venana. A nuni pwea mamaa kaꞌene vene ihajinanaviꞌinakera a nuni kukua maꞌuꞌuakaho areri venajihunaꞌe na ranamae nuni kukua mamaꞌina ꞌajohihe ijihuni húmata reꞌena. ꞌEnakúne oni natohwi jihuni temara vaji ro aruma ꞌwamana. \v 22 ꞌEꞌejume vukúꞌo ea kaꞌene monia K2,000 vajahajara roe ijá ꞌwama Natohwe kima. A na monia K2,000 vajihana kaivo na kúꞌo K2,000 huri vejuta ꞌwamana. \v 23 ꞌEjume huni natohwa kajara ijá ꞌwama Mamaaꞌe venana. A nuni pwea mamaa kaꞌene vene ihajinanaviꞌinakera. A nuni kukua maꞌuꞌumaakaho areri venajihunaꞌe na ranamae nuni kukua mamaꞌina ꞌajohihe ijihuni húmata reꞌena. ꞌEnakúne oni natohwi jihuni temara vaji ro aruma ꞌwamana. \v 24 ꞌEꞌejume ea kaꞌene monia K1,000 vajahajara roe ijá ꞌwama Natohwe na nihene kavujaho a ea kisinaꞌomo soa kaꞌene a pasamajaho a juara samuna ꞌee a oni ija paꞌonajaho a menuna. \v 25 ꞌEnajihunaꞌe na tea junivume monia K1,000 kaꞌene a vajihajaho na apena vaꞌe mweꞌa ꞌume apúrinanavutaꞌomo ike onakúne apena ꞌwamana. \v 26 ꞌEjume huni natohwijara eha vene ijá ꞌwama Ike nihoꞌo pwea kaꞌene uchaviꞌina kaꞌene ea siseakera a nikime henujaꞌinaꞌe na juara kaꞌene ea ꞌahopo savujaho nara ahaja ꞌuvure ꞌee ea ꞌahopo juara kaꞌene ꞌojujaho nara mejura. \v 27 A monia kajaho ꞌeka vaꞌe panikai irechave namareje monia ꞌahoꞌa huri vejaꞌa. ꞌEꞌiraꞌomo na roareje mahoꞌo ijá ꞌekuꞌu ꞌwamana. \v 28 Ijihuni hahi ijí monia K1,000 kajaho apene ea kaꞌene monia K10,000 venaji vajahana. \v 29 ꞌEnajihunaꞌe ea irahipo kukua rukinijaho mapoka huri vajihuna. ꞌEnakaivo ea irara kukua paꞌanaꞌe reꞌamajaho huni kukua icharu navujaho ꞌetujahuna. \v 30 ꞌEjakame ijí pwea sisea kajaho piꞌonave vaꞌe ruha kaꞌene nutuviꞌiniji vaꞌe nirame ꞌee upaja jaꞌiujiꞌi hihuna. \s1 Túchamaa Huni ꞌOtua \p \v 31 ꞌEnakaivo vea kaꞌene Emaa Puni Harihijara Huni harurijiꞌi ꞌee ona ojiꞌina ariramaa mahoꞌo ijihi puꞌúmo roꞌamajaho Hu roe Huni ruha hanajiꞌina ꞌahi asuma hihuna. \v 32 ꞌEꞌeje eaka mapoka ijijahija niꞌaha kwinu nianaa roe Huni unaꞌa kaji roakiviꞌi Hura ꞌeka ꞌahaume ea ꞌahoꞌa ani irechame ea ꞌahoꞌa ani irechahuna areri ea kaꞌene sipi ꞌajohiꞌini jipuhipo sipia ꞌeke ani irechame ꞌee kotia ijija ꞌeke ani irechavu jaꞌinaꞌe vehuna. \v 33 ꞌEjakamareje ijí sipi ijijahija Huni ija manaꞌinijaꞌi irechamie ꞌee kotia ijijahija Huni ija anaꞌinijaꞌi irechamihuna. \v 34 ꞌEꞌeje Kinijara ijí ea kaꞌene Huni manaꞌinijaꞌi hiꞌavajijahija ijá ꞌwarahuna Roajiha Núni Omijara ja merajiharena nitama ike mweꞌakaho maiꞌo parejiꞌini joni kwaa kaꞌene amairihaji apeha. \v 35 Ijihuni maijaho Na matuniꞌeme jara Na ꞌiruma vajihara. ꞌEne Na toa huaniꞌeme jara Na toa ꞌe vajihara. ꞌEne Na joni ea sujaꞌe vo jara Na apeniara. \v 36 ꞌEne Na ateha paꞌareniajaho jara ateha samihara. ꞌEne Na atama navujaho jara ro kivara. ꞌEne Na tipurai hijuti veijaho ja roe Na kivara ꞌiamana. \v 37 ꞌEjakamareje ea maijipuhipo Hu ijá ꞌwarahuna Natohwe A vecha matunavume nú A ꞌiruma vajahare? ꞌEne A vecha toa huanavume nú A toa ꞌe mahare? \v 38 ꞌEnareja A vecha núni ea suja rejumakame nú A ꞌajoahare? ꞌEne A vecha ateha paranaume nú A ateha vajahare? \v 39 ꞌEne A vecha tipura hijume nú vuꞌe A kavare? ꞌEne A vecha atama ꞌunaravume nú vuꞌe A kavare? ꞌwavara. \v 40 ꞌEjakame Kinijara pu eha vene ijá ꞌihune Na nimaa nimaa ja ꞌwaravo. Ikejahija ja Núni ehijijihi vajihara vo ja nimaa pu pavajihara kaivo Na vajihara ꞌiahuna ꞌiamana. \v 41 ꞌEjakame vu Hu taꞌarohe Huni ija anaꞌinijaꞌiji rone ijá ꞌiahuna Núni nina kakaho areꞌi kaivo ani vaꞌajiha. ꞌEnareje vaꞌe vena kaꞌene ꞌavena siseijaho ꞌee huni ona ojiꞌinijihi punaꞌe vena ranavuꞌukame namujino vaꞌajiha. \v 42 Ijihuni maijaho vea kaꞌene Na matunimani veijaho ja ꞌiruma na pavajihare ꞌee Na toa huanimani veijaho ja Na toa pae mihara. \v 43 ꞌEne Na ateha paꞌareniajaho ja Na ateha pamihara. Na sujaꞌe rejujaho ja Na paaherivara. Na atama ꞌunirimani veijaho ja paroe na kivara. Na tipura hijuti veijaho ja paro Na kivara ꞌiamana. \v 44 ꞌEjakame pu Hu ijá ꞌwarahuna Natohwe A vea vecha toa huaname ꞌee matuname ꞌee suja renane ꞌee ateha paꞌarenane ꞌee atama ꞌunaramane ꞌee tipura hijumakame nú A paniꞌajahare? ꞌwahuna. \v 45 ꞌEjumakame Hura pu ijá ꞌiahuna Na nimaa nimaaꞌe ja ꞌwaravo. Jara Nuni ehija kaꞌene paniꞌajihajija ja Naꞌe paniꞌajihe avajara ꞌiahuna. \v 46 ꞌEjakame pu vaꞌajime vaꞌa vena kaꞌene majama rejiꞌi namujino vahuna. ꞌEnakaivo vu ea kaꞌene ariramaa ijijahija vaꞌe majama hihuna ꞌiamana. \c 26 \s1 Jesu ꞌAnaꞌiro Nesi Kosarama Ojajina \r (Maka 14:1-2; Ruku 22:1-2; Joni 11:45-53) \p \v 1 ꞌEjumakame Jesura Huni tisaiporua vuꞌa kaꞌene ꞌwaramajaho paꞌarejumakaviꞌi Hu ijá ꞌiama \v 2 Ja nihena kavu. Naꞌia noꞌoheꞌi paꞌareꞌeje Pasova vea reꞌamajino Ema Puni Harihijaho pu apenareje icha ꞌahi nerui ꞌanahuna ꞌiamana. \v 3 ꞌEꞌeme pirisitia mamaꞌina ꞌee ema puni mamaꞌinijija vaꞌe pirisitia natohwa kaꞌene Kaiapasina ꞌwavujara hinujino ahuma hijara. \v 4 ꞌEnareja pu ahuma hine hemi vuꞌa ꞌwama pirahe Jesu icháꞌinaꞌe nesi apena ꞌanaa kwahuniji ꞌwavara. \v 5 ꞌEnakaivo pu ijá ꞌwava Oo nú ike ahaja ijuri veakino ijá veꞌavajaho eaka mapokakipo ꞌaraꞌeja ꞌwavara. \s1 Jesu Petani Senisi ꞌOnahajina \r (Maka 14:3-9; Joni 12:1-8) \p \v 6 ꞌEnakaivo Jesuho Peteni vaꞌe Saimani kaꞌene reporosia rukinijihuni sei hinana. \v 7 ꞌEꞌeme napari pini huni roe kavapwa kaꞌene muni vejaraꞌomo ijihuni vaji senisia kaꞌene monia niꞌimaꞌura ꞌimehunijaho apena roe Jesuho ꞌiruma ijiꞌi hiꞌeme hu Huni húmata ꞌahi usetiana. \v 8 ꞌEjumakame Huni tisaiporua ijí kamareja ajinaꞌeme ijá ꞌwava Irakijihunaꞌe ike senisiakaho manisamo? \v 9 Ike senisiakaho apena vaꞌe ea ꞌahopuni moni aneja niꞌimaꞌura ꞌimenareje ea kaꞌene uneunecha paꞌajihi vajihaꞌa ꞌwavara. \v 10 ꞌEjumakame Jesura ijá ꞌiama Ja iraka vene naparakaho ꞌuraraho? Hu nihoꞌo unenuꞌu pina mamaa Nununaꞌi vene avanu. \v 11 ꞌEnakaivo ja ea kaꞌene uneunecha paꞌajijahija naꞌiaka mapokakaho ja puꞌúmo hihuna kaivo Na ikaho ja puꞌúmo majama pahihuna. \v 12 Ike hura senisia kaꞌene Nuni haha ꞌahi usetiakaho Nuni haha kaꞌene kwananahuniji amairia avanana. \v 13 ꞌEnakaivo Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu Mweꞌi kwaaka mapokakino ike Godoni vuꞌake ichihi chihi najaꞌavajaho ike naparakara raka kaꞌene Nunaꞌe venukaho pu ꞌwaviꞌi hu vwihahuna ꞌiamana. \s1 Jutasira Jesu Nahamahunaꞌe Nimaa Venajina \r (Maka 14:10-11; Ruku 22:3-6) \p \v 14 ꞌEꞌeme ijí pu ea iropu ropu noꞌoheꞌina vaja kajino ea pina huni iha Jutasi Isikariatina ꞌwavujara pirisitia mamaꞌinijihi puni vaꞌana. \v 15 ꞌEnarena ijá ꞌiama Nara Hu najahe nahama ja ꞌwaraꞌujaho ja raka na vajiꞌeja? ꞌiamana. ꞌEjume pu niꞌaha kwino monia siriva mapoka (30) tahe vajahara. \v 16 Ijihuni vea hu aneja venarena Huaꞌe nahamahuni ꞌunamijaho samana. \s1 Jesura Pwehwa Puꞌúmo Pasova ꞌIruma Inajina \r (Maka 14:12-21; Ruku 22:7-13, 21-23; Joni 13:21-30) \p \v 17 ꞌEꞌeme puretia isitia paajihuni vea amurijino Huni tisaiporuepo roe Jesu ijá ꞌwava ꞌÚ A ura nú ichihichano Pasova veijino ihunijaho Onaꞌe amairiaꞌeja? ꞌwavara. \v 18 ꞌEjume Hura pu ijá ꞌiama Ja ara natohwiji vaꞌajimareje ea pina piunaꞌavajaho ijá ꞌwaraꞌavara Núni Najahiꞌinijara ijá ꞌwarumane Vea niroe tuꞌu rejukame Pasova veakaho oni sei Nuni tisaiporu puꞌúmo vehuna ꞌúmana ꞌwaꞌavara. \v 19 ꞌEjume Huni tisaiporua kajija Jesura ꞌwarama kaja venareja pu Pasova amairiara. \v 20 ꞌEnaꞌomo vea nusireꞌeme Hu Huni tisaiporua iropu ropu noꞌoheꞌijihi puꞌúmo ꞌaijua rori hijasama hijara. \v 21 ꞌEne hine ꞌiruma ijiꞌi Hu ijá ꞌiama Na nimaa nimaa ja ꞌwaravu Joni vajakino ei pini Na nahamihuna ꞌiamana. \v 22 ꞌEjumakame mapokijija nihoꞌo temukama paraꞌeme ꞌurine ea kwinu kwinu Hu apome ijá ꞌwava ꞌWi! Natohwe Na pane? ꞌwavara. \v 23 ꞌEjume Hu eha vene ijá ꞌiama Ea kaꞌene Na huꞌúmo huni ija tevui vaji apúsamukara Na nahamihuna. \v 24 Ijí Emaa Puni Hariha kajaho areri nitama Godoni Ira vaji Huaꞌe rone ꞌwarama jaꞌinaꞌe vahuna kaivo ea kaꞌene ijí Hu nahama ea ꞌahoꞌa ꞌwaramajaho vi eha nihoꞌo sisea apeꞌena. Maijaho ike ea kaꞌene Emaa Puni Hariha nahamahuna kajaho panaheꞌipisa mamaaꞌe vejaꞌa ꞌiamana. \v 25 ꞌEjumakame Jutasi kaꞌene Hu nahamahuna kajara eha vene ijá ꞌwama ꞌWi! Najuhiꞌine na pana ꞌwamana. ꞌEjume Jesu ijá ꞌwama Ara orono ꞌwaramana ꞌwamana. \s1 Natohwijara Kwamaji Vwihajiꞌi ꞌIruma Ihunijina \r (Maka 14:22-26; Ruku 22:14-20; 1 Koritia 11:23-25) \p \v 26 Ijí pu hine iꞌeme Jesura puretia kajaho apenarena Godoni siporua ꞌone teamani ꞌwaꞌikaꞌi ijiꞌa túchamaa Huni tisaiporua vajihiꞌi ijá ꞌiama Ikaho Nuni hahakúne ꞌeke iha ꞌiamana. \v 27 ꞌEnarena vukúꞌo kapusia kaꞌene toa rukinijaho apene Godoni siporua ꞌone teamani ꞌwaꞌikaꞌi pu vajihiꞌi ijá ꞌiama Ja mahoꞌo ikaho iha! \v 28 Ijihuni maijaho ikaho Nuni ꞌaa kaꞌene eaka mapoki jihipuni siseijihunaꞌe ꞌarihakame puni sisea paꞌarehunaka nimaa vena ꞌwaramajina ꞌiamana. \v 29 ꞌEnakaivo ike heha! Na vukúꞌo ike ajaꞌina riha kakaho ja puꞌúmo paahume hina ihuna vo vaꞌe vea kaꞌene jara Nuni Omijihuni ari roꞌavajiꞌa vukúꞌo ja puꞌúmo maiuꞌinaꞌe ahuma ihuna ꞌiamana. \v 30 ꞌEꞌeme pu javaa vene paꞌarejume usema Arivi huriꞌi vaꞌara. \s1 Jesu Pitara Hemahuniji Rona ꞌWaramajina \r (Maka 14:27-31; Ruku 22:31-34; Joni 13:36-38) \p \v 31 ꞌEjumakame Jesura pu ijá ꞌiama Ja iviasi naꞌiakino Nuni hahi ja juhahuna. Ijihuni maijaho nitama Godoni ira vaji ikaꞌina ꞌwarumana. \q1 Nara ea kaꞌene sipia ꞌajohiꞌina kajaho ꞌanaakame ijí sipia kajijahija juhaha jirijiri va ranaꞌeja ꞌúmana. \p \v 32 ꞌEnakaivo Na kwamareje vukúꞌo ꞌuriꞌuti veijaho Na urane kami Karari vaꞌeju ꞌiamana. \v 33 ꞌEjumakame Pitara eha vene Hu ijá ꞌwama Eaka mapokakija pu Oni hahi kame niꞌaha kwinu varanahuna vo na nihoꞌo A papataaroraꞌeju ꞌwamana. \v 34 ꞌEꞌeme Jesura Pita ijá ꞌwama Na nimaa nimaa a ꞌwaravu. Iviasi naꞌiakikano ijiꞌa ꞌuꞌora ꞌumeꞌavarono a ꞌaha noꞌopisu Na hemiꞌena ꞌwamana. \v 35 ꞌEjume Pitara ijá ꞌwama Na A Huꞌúmo kwahuna vo na pahemaꞌeju ꞌwamana. ꞌEjume Huni tisaiporu ꞌuꞌo mahoꞌo ijaꞌina ꞌwavara. \s1 Jesura Ketasimani Siporua ꞌOnajina \r (Maka 14:32-42; Ruku 22:39-46) \p \v 36 ꞌEne Jesuho Huni tisaiporu aherama roarena roe kwaa iha Ketasimani pu ijá ꞌiama Ja ikano hiꞌeje Na vaꞌe karohi siporua ꞌojuma ꞌiamana. \v 37 ꞌEꞌeme Jesura Pita aheme ꞌee Sepati oni harihijaho noꞌoheꞌi aherame pu puꞌúmo vaꞌejume Hu nihoꞌo temumarena oja turaꞌi ꞌahaa paranana. \v 38 ꞌEjume Hu pu ijá ꞌiama Nuni ojakaho nihoꞌo temukimareꞌe oja sui ꞌahiukúne ja ika maiꞌo hine ꞌaiha vejiꞌi hiha ꞌiamana. \v 39 ꞌEꞌeme Hu maꞌuakuꞌwi kahakaru vanamarenaꞌa ijiꞌa mweꞌi ꞌone siporua ꞌone ijá ꞌwama Amo ike kapusia ikaho makaꞌeje asitiha ruvaꞌama kaivo ikaho Nuni ura pana ꞌavo Oni urijara renama ꞌwamana. \v 40 ꞌEjume Hu kúꞌo ꞌunama Huni tisaiporu puni vaiꞌi kivume pu nejuma kimarena Hu Pita ijá ꞌwama ꞌEnaꞌomo ja vea muka kwinu Na huꞌúmo maiꞌo hine ꞌaiha paveꞌeja? \v 41 ꞌEne ꞌaiha vejiꞌi siporua ꞌoha. ꞌEꞌirakúne ja siseijihuni harurijaho pavaꞌe aruꞌavara. Joni ꞌavenijaho ura rena paranu kaivo joni hahijaho nihoꞌo ajuarana paranu ꞌiamana. \v 42 ꞌEnarena Hu kúꞌo pu irechamiꞌi kaivo siporua ꞌoꞌi vaꞌarena siporua ꞌone ijá ꞌwama Amo ike kapusia ikaho makaꞌeje asitiha ruvaꞌama vo paꞌana reꞌamajaho Na ihuna. ꞌEnakúne Oni ura ijara renama ꞌwamana. \v 43 ꞌEjumakame Hu kúꞌo ꞌunama roiꞌi kimajaho pu nihoꞌo nia vahima parajume notuara. \v 44 ꞌEjumakame Hu pu makiꞌi kaivo Hu ꞌaha noꞌopisuji siporua ꞌoꞌi ꞌunama vaꞌarena Hura kúꞌo nisúꞌu ꞌwarama kajaꞌinaꞌe vukúꞌo ꞌwaramana. \v 45 Hu kúꞌo ꞌunama roarena Huni tisaiporua ijá ꞌiama ꞌÚ ja maiꞌo hina notue ꞌee ojuta hwejo? Iviamaa vea muka nituranu. Ema Puni Harihijaho emaapo nahamahareje ea sisea puni ija tahi ranahuna. \v 46 ꞌEe ꞌurija nú vaꞌa. Ea kaꞌene Na nahamihunijaho nikaraꞌi rou. \s1 Jesu Kamovajina \r (Maka 14:43-50; Ruku 22:47-53; Joni 18:3-12) \p \v 47 ꞌEjumakame Hu ijá ꞌwaraꞌejume Jutasi kaꞌene Huni tisaiporua pinijaho ea mapoka juha hajaa soꞌwa ꞌekiꞌinijija emaapuni ea mamaꞌina ꞌee pirisitia mamaꞌinapo irechamiume roajivara. \v 48 ꞌEjume Jutasira nimarako ikaꞌina ꞌwaramana. Nara vaꞌareje ea kaꞌene Hu ꞌajoviꞌi ura mina veja kiꞌavaji apeꞌavara ꞌiamana. \v 49 ꞌEnaꞌomo hu ajiru Jesuni nini ꞌeꞌunarena Jesu ijá ꞌwama Ese Najuhuꞌine ꞌwaꞌi kaivo ura mina venana. \v 50 ꞌEjumakaviꞌi Jesura ijá ꞌwama Ea nuna a iraka veꞌirono roaji vena ꞌwaꞌeme eaka mapoka kajipo usevajino Jesuho ijija ꞌunavara. \v 51 ꞌEꞌeme Jesuni tisaiporua pini ija jora rova kajikano soꞌwa apene ꞌanaumakame pirisitia natohwi jihuni pweijaho ꞌataa ꞌuhusahana. \v 52 Jesu ijá ꞌwama Oni soꞌwa huni ruhi ranama. Ijihuni maijaho ea irahipo soꞌwa ꞌekujaho pu soꞌwa ꞌaha kajino kwamasahuna. \v 53 A maiꞌo Na pakimunaꞌe kavu! Nara Nuni Omiji ꞌumeꞌipisa Hu Huni ona ojiꞌina iviamaa 72,000 asisame irechavakame Nuni roaꞌa. \v 54 Ijaꞌina veꞌipisa Godoni ira vaji nitama ꞌwaramajaho iviamaa ijaꞌina pareja vo ikaꞌina rehuna ꞌwaramana. \v 55 ꞌEjume ijihuni vea kajino Jesura eaka mapoka kaji ijá ꞌiama Na ea nesa apejiꞌinaꞌomo ja juha soꞌwa ꞌee hajaa vena Na apeniꞌiro roare? Na naꞌiaka mapoka kame Temiporu vaji hine ja najahura vo ja Na paapeniura ꞌiamana. \v 56 Ijaꞌinaꞌe rejumakame nitama Godoni Ira vaji raka kaꞌene ꞌwaramajaho nimaa nimaaꞌe renuna ꞌiamana. ꞌEꞌejume Huni tisaiporua mapokijija Hu raname juhahe varanavara. \s1 Jesu Aheme Kanisoru ꞌEe Kaiapasi Oni Roajina \r (Maka 14:53-65; Ruku 22:54-55, 63-71; Joni 18:13-14, 19-24) \p \v 57 ꞌEꞌeme ijí ea kaꞌene Jesu apeja kajipuhipo Jesu apena vaꞌe pirisitia natohwa kaꞌene Kaiapasina ꞌwavujihuni sei vaꞌara. ꞌEꞌeme Sikuraipia ꞌee emakinijija ijino pu puꞌúmo ahuma hijara. \v 58 ꞌEnakaivo Pita hu ijino Huni túnaꞌi makameri roi ꞌararihaa vaꞌe pirisitia natohwi jihuni apirunijino vaꞌana. ꞌEne aruma vaꞌe hirisima kaꞌene hijajija kimarena ijihipuni vaji hijiꞌi kiꞌeje pu ichá veje kiꞌi ꞌahaume roe ijí hinana. \v 59 ꞌEjumakame ijí pirisitia mamaꞌina ꞌee kanisorua mahoꞌo kajipo vuꞌa iraꞌata ꞌekarene Jesu namahareje apena vaꞌe ꞌanaa kwaꞌamarono saravara. \v 60 ꞌEnakaivo ijí iraꞌata mapoka nipiunivara vo ijí pura vuꞌa kaꞌene ꞌwamareje Jesu namahunijaho areri nihoꞌo parenana. ꞌEnakaivo ijihuni túnaꞌi ea noꞌoheꞌi usema roara. \v 61 ꞌEꞌeme ijí ea kajipo ijá ꞌiava Ike Ea ikarahara ijá ꞌwarumana Godoni Temiporukaho Nara veje tirausahakame vukúꞌo veje naꞌia noꞌopisu vajijino niꞌaha kwinu ꞌurinareje namiꞌena ꞌúmana ꞌwavara. \v 62 ꞌEjumakame ijí pirisitia natohwijara ꞌurina namiꞌi kaivo ijá ꞌwama ꞌÚ A eha paꞌwaruꞌena? ꞌÚ ea ikija irakaꞌe hine A ronahe ikaho ꞌwaruvo? ꞌwame ꞌwamana. \v 63 ꞌEnakaivo Jesuho nihoꞌo ira paꞌwaramana. ꞌEjumakame pirisitia natohwa kajara ijá ꞌwama Godi kaꞌene maiꞌo hijiꞌinijinakúne ꞌwaruma. A Keriso kaꞌene Godoni Harihiji reꞌamajaho ꞌwaruma ꞌwamana. \v 64 ꞌEjumakame Jesu ijá ꞌwama A niꞌwarimu kajina. Ema Puni Harihijaho kaꞌeje ija manaꞌini harurijaꞌi asuma hine ꞌee ꞌimitia vaji akúpa ꞌahi rena rohuna ꞌwamana. \v 65 ꞌEjumakame ijí pirisitia natohwa kajara huni ateha kajija ꞌunirame puachaviꞌi ijá ꞌumena Ea kakaho hine Godi matahooo nú nihoꞌo ei pina Hu panamahu kaivo Hura Godi matahajaho ja nihejara. \v 66 ꞌEnaꞌomo ja icháꞌinaꞌe vwihajo? ꞌEjume pu eha vene ijá ꞌwava Hu kwahuna ꞌwavara. \v 67 ꞌEjumakame pu Hu cheri niuri ꞌotie ꞌee haisi ꞌanae ꞌee ea ꞌahopo nonu tahijahara. \v 68 ꞌEjiꞌi pu Hu sivaa ijá ꞌwava A Kerisonakúne iviꞌa raka kaꞌene renuji ꞌwarume ꞌee ea irahipo A ꞌanaujaho ꞌwaruve heja ꞌwavara. \s1 Pitara Jesu Hemahajina \r (Maka 14:66-72; Ruku 22:56-62; Joni 18:15-18, 19-24) \p \v 69 Ijá veꞌeme Pitaho ijí ara rori hiꞌeme napara pwea pini roarena hu ijá ꞌwama A ꞌuꞌo Jesu kaꞌene Karari orijiꞌi ꞌurahonuna ꞌwamana. \v 70 ꞌEnakaivo hu puni unaꞌa kajino hema ijá ꞌiama Ara raka kaꞌene rone ꞌwarimujaho na nihoꞌo puruva retiu ꞌwamana. \v 71 ꞌEꞌeme Pita hu ijiꞌa kami vwicha jiami vaꞌeme vu napara pwea pini kamarena ijí ea kaꞌene vwicha jiami namijaji ijá ꞌiama Ike ea kakaho Jesu kaꞌene Nasareti orijiꞌi ꞌurahonuna ꞌiamana. \v 72 ꞌEjumakame Pitara kúꞌo hemarena ichutoa pikiviꞌi ijá ꞌiama Na nihoꞌo ea kajaho pahena pakavura ꞌiamana. \v 73 Ijihuni túnaꞌa kajakaru ea kaꞌene ijí manamija kajipo roareja Pita ijá ꞌwava Nimaꞌe a ꞌuꞌo puni ea pina. Ijihuni maijaho ara ira kaꞌene ꞌwarumujara samaa renu ꞌwavara. \v 74 ꞌEjume hu aneja vene ira sisea ꞌwaraviꞌi ichutoa pikime ijá ꞌiama Ea ikaho na nihoꞌo pahena pakaviꞌina ꞌiꞌeme niꞌaha kwino ꞌuꞌora ꞌumenana. \v 75 ꞌEꞌeme ijiꞌa Pita Jesura ira kaꞌene ꞌwaramajaho vwihanana. ꞌUꞌora maiꞌo ꞌumeꞌi veꞌeje a Na ꞌaha noꞌopisu hemiꞌena. ꞌEjume hu va ꞌeꞌune nirame nihoꞌo oja turaꞌi ꞌahaana. \c 27 \s1 Jesu Aheme Pairati Oni Roajina \r (Maka 15:1-5; Ruku 23:1-2; Joni 18:28-32) \p \v 1 Ijihuni súꞌuhijino pirisitia mamaꞌina ꞌee ꞌemapuni mamaꞌina mapokaꞌe ahuma Jesu icháꞌinaꞌe venareje ꞌanaa kwahuniji piraꞌarame hina ꞌwavara. \v 2 ꞌEnareja pu Hu kamomareja ahema vaꞌe kwaa ara kaji ꞌajohiꞌina kaꞌene Pairati mahara. \s1 Jutasira Kwamajina \r (Akisi 1:18-19) \p \v 3 ꞌEjumakame Jutasi kaꞌene nahamahajaho kiꞌeme pu Jesu sisea namahe ꞌee siseꞌi ꞌahaumakime hu nihoꞌo temuma parajume ijí monia siriva (30) kaꞌene hu ꞌekajaho vukúꞌo ꞌuname ꞌeka roe pirisitia mamaꞌina ꞌee emaapuni ea mamaꞌinijihi vajihana. \v 4 ꞌEne ijá ꞌiama Na nihoꞌo Ea kajaho ꞌaa sisea paꞌamaaꞌe na Hu nahamahuta ꞌiamana. ꞌEjume pu hu ijá ꞌwava Ijaho núni rake? Aꞌasu ijaho kama ꞌwavara. \v 5 ꞌEjume hu monia kajaho ijí Temiporu vaja kajino atoꞌaruꞌi kaivo va ꞌeꞌuna vaꞌe jasi kwamana. \v 6 ꞌEnakaivo pirisitia mamaꞌina kajipo monia kajaho nianaiꞌi ijá ꞌwava Varapijara ꞌwaramujaho ike moniakaho nú Temiporu moni ijiꞌi paahuma irechahuna. Ijihuni maijaho monia kakaho emaapuni ꞌaa ꞌimejara ꞌwavara. \v 7 ꞌEjume pu ꞌwama pirahe monia kajaho ꞌeke ea kaꞌene siꞌuara vejiꞌini jihuni mweꞌa ꞌimenareja apiopuni euchaꞌe vejara. \v 8 Ijihuni hahi mweꞌa sisa kajaho ꞌAa Mweꞌa ꞌwama roe iviasi usevu. \v 9 ꞌEjumakame poropetia Jeramaiara ꞌwaramajaho nimaa renana. Hu ikaꞌina ꞌwaramana ꞌEne Isureri opo Huni haha ꞌimehuni aneja monia siriva 30 ranavara. \v 10 Pu monia kajaho ꞌeke ea kaꞌene siꞌuara vejiꞌini jihuni mweꞌa ꞌimejara. Natohwijara najiꞌeme na ꞌwaravuta. Godira na ꞌwarimana ꞌiamana. \s1 Pairatira Jesu Apomajina \r (Maka 15:2-5; Ruku 23:3-5; Joni 18:33-38) \p \v 11 ꞌEꞌeme Jesuho ijí kwaa ara ꞌajohiꞌina kajihuni unaꞌi namijume hura apome ijá ꞌwama ꞌÚ A Jua puni kinie? ꞌwamana. ꞌEjume Jesura ijá ꞌwama A niꞌwarimu kajina ꞌwamana. \v 12 ꞌEnakaivo pirisitia mamaꞌina ꞌee ema puni mamaꞌinijihi puꞌúmo Huaꞌe namahajaho Hu ira paꞌwaramana. \v 13 ꞌEjumakame Pairatira Hu ijá ꞌwama Uneunecha raka raka pu A namahujaho A nihino? ꞌwamana. \v 14 ꞌEnakaivo Hu nihoꞌo ira pina maꞌuakuꞌwi paꞌwaravumakame ijí kwaa ara ꞌajohiꞌina natohwa kajaho nihoꞌo puruva rena paranana. \s1 Jesu ꞌAnaa Kwahuna Nimaa Vejajina \r (Maka 15:6-15; Ruku 23:13-25; Joni 18:39–19:16) \p \v 15 ꞌEne vea kaꞌene ahaja ijuri veijino ara kwaa ꞌajohiꞌina niꞌinijihuni tamanaꞌomo ea kaꞌene tipurai hijujaho ea mapoka kajipo ea ira ura renauji ranavuꞌe samai vaꞌuna. \v 16 ꞌEnakaivo ea pina huni iha Parapasiho nihoꞌo sisemaa ea mapoka nihena kaviꞌina hu tipura hinana. \v 17 ꞌEnaꞌomo vea kajino ea mapoka mapoka roe ahuvumakiviꞌi Pairatira pu ijá ꞌiama Na ea irá ranave va ꞌeꞌuꞌena? Parapasina ho Jesu kaꞌene Kerisone ꞌwavujine? ꞌiamana. \v 18 Pu Jesu ꞌotua vetihuni jihuni maijaho Pairati nihena kamana. Ea mapoka Jesu ura renajihunaꞌe pu sena vena avajara. \v 19 ꞌEꞌeme Pairatiho ruha kaꞌene ꞌotua venajino asuma hiꞌeme naparahi ona vene ijá ꞌwama Ea kaꞌene ariramaa kajihunaꞌi majihiꞌa unenuꞌu pina paveꞌamana. Ijihuni maijaho ivisi naꞌi kakino na navahi Huaꞌe kamarejo pivujuta ꞌwamana. \v 20 ꞌEnakaivo pirisitia mamaꞌinijija ꞌee puni ea mamaꞌina ijipuhipo eaka mapoka kajijahija ꞌejahie ꞌwarave Parapasi ranaꞌikaꞌi Jesu ꞌanaa kwaꞌamarono ꞌwaravara. \v 21 ꞌEnarena ijiꞌa vukúꞌo kwaa kajihuni natohwijara eha vene ijá ꞌiama Ea iraka saꞌiniji na ranave vaꞌena? ꞌiamana. ꞌEjume pu ijá ꞌwava Parapasina ꞌwavara. \v 22 ꞌEjume Pairatira pu ijá ꞌiama ꞌEnaꞌomo Jesu kaꞌene Kerisona ꞌwavujaho na Hu ichá veꞌejo? ꞌiamana. ꞌEjume pura mahoꞌo hu ijá ꞌwava Icha ꞌahi ꞌanaa! ꞌwavara. \v 23 ꞌEjume hu ijá ꞌiama Irakijihunaꞌe? Hu sisea iraka venane? ꞌiamana. ꞌEnakaivo pu nihoꞌo ijí ꞌumejajaho pasonananamie Icha ꞌahi ꞌanaa ꞌumejara. \v 24 ꞌEjumakame Pairatira kimajaho pu puni vwiha ijaho aniꞌina pavwihajara vo nikwinuꞌwi vwihajiꞌi ꞌaraꞌiro vejuma kimarena hu toi ꞌene apene puni unaꞌi ija soviꞌi ijá ꞌiama Ea kakaho nihoꞌo sisea maꞌuakuꞌwi pavenanaꞌomo ja Hu ꞌanaꞌavajaho Huni ꞌaa ijaho nuni ahija panakúne ja ojono kaha ꞌiamana. \v 25 ꞌEjume pu ea mahoꞌo eha vene ijá ꞌwava Nijinakúne makave Huni ꞌaa núni haha ꞌahi arihe ꞌee sesahu núpuni haha ꞌahi ariha ꞌwavara. \v 26 ꞌEꞌejume hu Parapasi ranavume vaꞌeme hura ꞌwaravume Jesu apene hijahe ꞌee apene ranavume icha ꞌahi ꞌanaꞌavarono vaꞌana. \s1 Sorutiapo Jesu Sipana Asutiajina \r (Maka 15:16-20; Joni 19:2-3) \p \v 27 ꞌEꞌejume ea kwaa ara ꞌajohiꞌina natohwa kajihuni sorutia kajipo Jesuho ahema kamati puni niꞌúhi vaꞌe aruꞌeme sorutia mahoꞌo Huaꞌe ꞌoutihara. \v 28 ꞌEnareja pu Huni ateha kajijahija ꞌunirama jaheꞌi kaivo ateha amapuꞌura kaꞌene kwaa ara ꞌajohiꞌini jipuhipo savujikano apene apúsamahara. \v 29 ꞌEe ꞌwija kaꞌene ehima piranavaji apenapi húmata ꞌahi apúsamahe ꞌee pijuha ija manaꞌinijaꞌi mahuma ꞌunama namijumakaviꞌi pu nitupari satie nuana vetiꞌi matahe taꞌarohe ijá ꞌwava Ese! Jua Puni Kinie ꞌwavara. \v 30 ꞌEne ijá vejiꞌi pu Hu cheri ꞌotie ꞌee pijuha kajino apene ꞌuitejara. \v 31 Pu Hu matahume paꞌarejume ijiꞌa ateha kaꞌene jopatuꞌuraka apúsamaha kajaho ꞌunama apene tasiomaꞌi kaivo ijí Huni ateha kaꞌene Hu marakoꞌa samajaho samahe ijiꞌa icha ꞌahi ꞌanaꞌiro apene vaꞌara. \s1 Jesu Korosi ꞌAhi ꞌAnaajina \r (Maka 15:21-32; Ruku 23:26-43; Joni 19:17-27) \p \v 32 ꞌEjumakame pu vaiꞌi ꞌunamutoi ea pina Saimani Sairini orijaho piunamareja ꞌejahaume hura korosia kaꞌene Jesu ꞌanahuna kajaho tapana vaꞌana. \v 33 ꞌEjumakame pu Hu apena vaꞌe kwaa iha Korukata ꞌwavujino vaꞌara. Ijí Korukata ꞌwavujihuni maijaho Húmata ꞌAta ꞌwavura. \v 34 ꞌEjumakame pu ijino ajina riha kisinaꞌe icha maritajiꞌi ahume amairiu vaꞌume Jesu mahume Hu maꞌuako ina henarena pataarorahana. \v 35 ꞌEjumakame pu ijiꞌa ichi ꞌahi ꞌanaara. \q1 ꞌEne Huni ateha pipi vene ꞌekara ꞌúmana. \p \v 36 Ijá vejuma parajumakaviꞌi pu asuma hine ꞌaiha vejiꞌi hijara. \v 37 Pu Hu namaha jihuni maijaho Huni húmata huri icha ꞌaha kajino asura venareja ikaꞌina ꞌwaravara. Ikaho Jesu kaꞌene Jua puni Kinijina ꞌwavara. \v 38 ꞌEnareja vea nikwinuꞌina kajino ea noꞌoheꞌi nesa apejiꞌina Jesuni manaꞌinajaꞌi ꞌanae ꞌee pina anaꞌinijaꞌiji ꞌanaara. \v 39 ꞌEjumakame ea kaꞌene ijí rora kaji ro vaꞌajijahija Hu kame nuana achiachihiꞌi ira sisea kajino Hu ꞌwaravara. \v 40 ꞌEjiꞌi ijá ꞌwava ꞌÚ A ike Jua puni vuꞌa ꞌwavuri sea kakaho veje tiraꞌusahakaviꞌi naꞌia noꞌopisu vajijikano veje kúꞌo ꞌurine namiꞌena ꞌiame ijá ꞌwarumana. ꞌEnakúne A Godoni Hariha reꞌamajaho iviꞌa orono niꞌajarame korosia ꞌaha kajino rene ariha roa kava ꞌwavara. \v 41 ꞌEjumakame ꞌunama nikwisuꞌina kajino pirisitia mamaꞌina ꞌee Sikuraipia ꞌee emaapuni ea mamaꞌina ꞌuꞌo matahiꞌi ijá ꞌwava \v 42 Hu areri ea ꞌahoꞌa niꞌajiꞌena vo Hu oriꞌini niꞌajarahuna nihoꞌo areria paꞌamaa. Hu nimai Isureri Puni Kini ijí reꞌamajaho makaꞌeje ijí korosi ꞌaha kaji ariha roakame nú ijiꞌa kamareja Hu nimaa roja. \v 43 Hu Godi nimaa ronunakúne areꞌeje Hu ura reꞌamajaho Hura niꞌajahe ijí rena ariha roa kava. Ijihuni maijaho Hu ijá ꞌúmune Na Godoni Hariha ꞌúmuna ꞌwavara. \v 44 ꞌEjume ea nesa rukina kaꞌene Hu huꞌúmo ꞌania kajipo pu ꞌuꞌo ira sisea ani ani Hu ꞌwaravara. \s1 Jesura Kwamajina \r (Maka 15:33-41; Ruku 23:44-49; Joni 19:28-30) \p \v 45 ꞌEꞌeme veꞌiriꞌa kajino mweꞌa kakaho niꞌaha kwino nutuma naꞌima namana. ꞌEꞌeme naꞌima nama apena vaꞌu vaꞌume vaꞌe vea tahunaname hareha ꞌaha karakaro naminuji ꞌeꞌunana. \v 46 Vea hareha ꞌaha karakaro ariha vaꞌe namiꞌeme Jesura ira ajira ijá ꞌumena Irai Irai rama sapakatani ꞌumenana. Ijaho Nuni Godi Nuni Godi A Rakijihunaꞌe Na Pataaroriho? ꞌwama avanana. \v 47 ꞌEjumakame ea kaꞌene Huni rori namija kajipo ijí hinareja ijá ꞌwava Ooo ea kajaho Iraija ꞌumenu ꞌwavara. \v 48 ꞌEjumakame ea kwinuꞌwi ninuma vaꞌarena icha kaꞌene ꞌoasuna ijihuni toi amairiꞌinijaho apena roe ajina riha kisina vaji apúsame ꞌenapene Hura iꞌamarono apena mahana. \v 49 ꞌEnakaivo ea ꞌahopo ijá ꞌwava Areꞌeje Iraijara roareje Hu niꞌajahe kava ꞌwavara. \v 50 ꞌEjumakame Jesuho ira ajira ꞌumeꞌi kaivo ijiꞌa kwamana. \v 51 Ijá veꞌeme niꞌaha kwinu Temiporu vaji ateha kaꞌene rira muꞌoijano pu uranavujaho niꞌaha kwinu kahe huriji rene ro vaꞌe kame hariji ꞌonarene rira kaja puchaꞌusaharena ronu ronu ro vaꞌara. ꞌEꞌeme mwevarivuri roarena muna kakija niꞌaha kwinu mutuusahe ronu ronu vaꞌara. \v 52 ꞌEꞌeme euchi jaraꞌeme Godoni ea nimaa nimaa kaꞌene kwamasahajija ꞌurijara. \v 53 Vea kaꞌene Hura kwama ꞌurinani veiji ea kaꞌene nitama kwamasahajija ijí pu puꞌúmo ꞌurinareja akuavuri ari ea mapoka puni unaꞌi vaꞌume kivara. \v 54 ꞌEjumakame amia natohwa ꞌee ea ꞌahoꞌa kaꞌene pu puꞌúmo Jesu ꞌajoha namijajipo mwevarivura ꞌee uneunecha ꞌahoꞌa kaꞌene rejajija kimareja tea junavume ijá ꞌwava Nimaa! Ikaho Godoni Hariha ꞌwavara. \v 55 ꞌEꞌeme napara mapoka kaꞌene Karari Jesu niꞌajahura kaꞌene Hu ꞌararihaa roajija kamakaru hinareja kaviꞌi hijara. \v 56 ꞌEne napara ꞌahoꞌa kaꞌene ijihipuni vaji hijajijahija Meri Matarini ꞌee Meri kaꞌene Jemisiho ꞌee Josapiho puni ohijaho ꞌee Sepati oni harihiji jihipuni ohijaho ijá hijara. \s1 Jesu Kwananavajina \r (Maka 15:42-47; Ruku 23:50-56; Joni 19:38-42) \p \v 57 ꞌEa pina kukua rukimaꞌura Josapina hu ꞌuꞌo Jesuni tisaiporuaꞌomo Arimatia rene nusireꞌeme roana. \v 58 Ea ikara hu Pairati oni vaꞌe Jesuni haha apeꞌiro jarimana. ꞌEjume Pairatira hu mahuna ꞌwamana. \v 59 ꞌEjumakame Josapira vaꞌe ateha kaꞌene maiuꞌimaijino apene Jesuni haha kajaho mwamana. \v 60 ꞌEnarena Hu apena vaꞌe Huni muna ara maiuꞌina kaꞌene amairiajikano haha kajaho ranaꞌikaꞌi hu muna niꞌimaꞌura tahuma apena vaꞌe ira kajikahi kunaꞌikaꞌi hu ijiꞌa vaꞌana. \v 61 ꞌEꞌeme napara kaꞌene Meri Matarini ꞌee vu Meri pinijaho ijano eucha ropunaꞌijaꞌi hijara. \s1 Sorutiapo Mutita ꞌAjohajina \p \v 62 Pura Pasova amairiaravari súꞌuhwijino pirisitia mamaꞌina ꞌee Parasia Pairati puꞌúmo vaꞌe rira kwinu ahuvara. \v 63 ꞌEnareja pu Pairati ijá ꞌwava Natohwe nú iviꞌa vwihaju. Hu pakwaꞌikaꞌi maiꞌo hinani veijino pisivisaviꞌinakara ijá ꞌúmane Naꞌia noꞌopisu paꞌareꞌeje Na kúꞌo ꞌuriꞌeju ꞌúmana ꞌwavara. \v 64 ꞌEnajihunaꞌe ꞌwarave ea ꞌahoꞌa irechamiakame vaꞌajimareje ijí eucha kajaho hami ꞌajohe tanuma paraha. ꞌEꞌeje vaꞌe naꞌia noꞌopisu paramama. Vejuroꞌi Huni tisaiporuepo roe Hu nesi apena vaꞌi kaivo pu ea ijá ꞌwarahuna Hu kwamajaho niꞌurinana ꞌiavakame Hura iviamaa pisimisamakara marakoꞌa pisimúsumajaho asisama paraꞌena ꞌwavara. \v 65 ꞌEjumakame Pairatira pu ijá ꞌiama Joni ea ꞌajohaꞌina ijí hiju. Ja icháꞌina vehunijaho nivwihaju. Vaꞌe tanume kuma pijuha paraꞌavara. \v 66 ꞌEjumakame pu vaꞌe eucha kajaho nihoꞌo tanume kuma kisimaꞌura vene ꞌee ea ijí ꞌajoha namihuna irechamie muna tanuvume paranana. \c 28 \s1 Jesura Kúꞌo ꞌUrinajina \r (Maka 16:1-10; Ruku 24:1-12; Joni 20:1-10) \p \v 1 ꞌEjume Sapati paꞌarejume Hurapoki súꞌu súꞌu vea nituꞌejuꞌe Meri Matariniꞌo vu Meri kaꞌene napara pina ijiꞌi pu noꞌo vaꞌe ijí eucha kaji kaꞌi ꞌahiume roara. \v 2 ꞌEꞌeme mweꞌa varivura nihoꞌo niꞌimaꞌura roꞌeme Natohwi jihuni ona ojiꞌini kahi akúpa ꞌahi rena roarena muna kajaho tahumapene rori rovaꞌikaꞌi ijihuni toi asuma hinana. \v 3 ꞌEꞌeme ijí Huni hahijara hananajaho areri veapo piꞌivu kivujaꞌinaꞌe rene ꞌee huni atehijaho nihoꞌo sajasaꞌimai renana. \v 4 ꞌEjumakame ea kaꞌene ijí ꞌajoha namijajija nihoꞌo simarame tea junama paraꞌeme areri kwamasahu jaꞌinaꞌe renaara. \v 5 ꞌEjumakame ona ojiꞌina kajara eha vene napara kajija ijá ꞌiama Juvujaho areha. Na nihena kivu. Ja Jesu kaꞌene pura icha ꞌahi ꞌanaaji kaꞌi ꞌahiume roajivara. \v 6 ꞌEnakaivo Hu nihoꞌo ikaho pahinu. Hu nimarakuꞌa ja ꞌwaravume hejajaꞌinaꞌe Hu niꞌurinana. ꞌEnakúne roe Hura tinia kaꞌene namajaho kaha. \v 7 ꞌEnareje marako vaꞌajime Huni tisaiporua ijá ꞌiha Hu kwamajaho niꞌurinana. Heha! Hu urana Karari vaꞌunaꞌomo ja ijí Hu kahuna. Heha! Na ja ꞌwaravu ꞌiamana. \v 8 ꞌEjumakame pu euchi rene tea juname ꞌee teamanama paraꞌeme oharoharu ninukujaha vaꞌe Huni tisaiporua ꞌwaraꞌi vaꞌara. \v 9 ꞌEne heha! Jesuho ꞌeꞌuru piunime ꞌajoramana. ꞌEjume pu Huni mumora ꞌuname Hu oja mahara. \v 10 ꞌEjume Jesu pu ijá ꞌiama Ja nihoꞌo pajuꞌi kaivo ninukujaha vaꞌe Nuni vwehija ꞌwaravakame pu kami Karari vuꞌe Na kiha ꞌiamana. \s1 Sorutiapo Rakaka Renaji ꞌWaravajina \p \v 11 ꞌEjume pu maiꞌo vaꞌeme ꞌunamutoi vaiꞌi niꞌaha kwinu kivume ea kaꞌene eucha ꞌajoha namijajija roe ari pirisitia mamaꞌina iraka kaꞌene renajaho hoꞌo ꞌwaravara. \v 12 ꞌEjumakame pu roe emaapuni ea mamaꞌina ahuma hine vuꞌa ꞌwame monia niꞌimaꞌura sorutia kaꞌene ꞌajoha kaji vajihara. \v 13 ꞌEne ja ikaꞌina ꞌwaraꞌavara. Huni tisaiporuepo naꞌii nú notui pakiꞌeme roe Hu nesi apena vaꞌara ꞌiꞌavara. \v 14 ꞌEnareje ijí vuꞌa kajara rena apena vaꞌe kwaa ara ꞌajohiꞌina natohwi jihuni atahuri aruꞌamajaho núra hu hami ꞌwarama amairiakame jonunaꞌa unenuꞌu pina pareꞌenakúnina ꞌiavara. \v 15 ꞌEjumakame monia kajija ꞌeke pura ꞌwarava jaꞌinaꞌe vejara. ꞌEne ike vuꞌakaho raꞌusaha apenaji Jua puni vaja kajaho ꞌona apena rou vaꞌo iviamaa iki ꞌeꞌunu. \s1 Jesura Huni Tisaiporu Puni Unaꞌi Samaahiramajina \r (Maka 16:14-18; Ruku 24:36-49; Joni 20:19-23; Akisi 1:6-8) \p \v 16 ꞌEꞌejume ijí tisaiporu kajija ea iropu ropu kwinu ijá vaꞌe kami Karari huriꞌa kaꞌene Hura pu ijí vaꞌavarono ꞌwaramajino vaꞌajivara. \v 17 ꞌEjumakame pu ijí Hu kamareja pu Hu oja mahara. ꞌEnakaivo ꞌahoꞌa pu maꞌuaku panimai rojara. \v 18 ꞌEjumakame Jesura puni roarena Hu pu ijá ꞌiama Harura kaꞌene mweꞌakaki namuna ꞌee kahi akúpi ꞌahi namuna ijaho niꞌaha kwinu Na mihana. \v 19 ꞌEnakúne kwaka mapokakino vaꞌajimareje najahakame Nuni tisaiporu reꞌavara. ꞌEne Amo Hariha ꞌAvena ijihipuni ihi ꞌahi ꞌunirama toi samaꞌavara. \v 20 ꞌEne pu najahakame iraka kaꞌene Nara ja ꞌwaravujija pu ija kisi apena veꞌavara. Parunamiꞌavara. Na ja puꞌúmo naꞌia mapoka mapoka hina apena vaꞌu vaꞌu vaꞌe mweꞌa paꞌareꞌamani uriji ꞌeꞌuhuna ꞌiamana.