\id JHN - Mangseng NT [mbh] -Papua New Guinea 1999 (DBL 2014) \h Jon \toc1 Panongpolong Sivenga ako Jon i wat i \toc2 Jon \toc3 Jon \mt2 Panongpolong Sivenga ako Jon i wat i \mt1 Jon \imt1 Ritetong nge a Jon \ip Panongpolong Sivenga ako Jon i wat i, kene Jon ako ini a Jisas ile pakeke i wat i mo aro areko o tital i aro olemio ako ve, Jisas ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere. Na Judare o apet toko aken ini Mesaia eve Krais. Na ini mun i a God Itun, naro i pamimi tokokoere nge ole vothung kerenga. (Jon 20:31) Na Jon i pathengal ako ve, Jisas ako ini a God nunganga, i velpol ini toko neneanga, na i mimi ake ru a ulue mo aro i pathengal it nge a God. (14:7-11) Na i venen aken, mako Jon i apet a Jisas ini “Riong”, eneke ile mimiong i pathengal it nge a God. (1:1-18) Na Jon i ri papulua ako ve, Jisas i velpol mo aro i sung mimiong ako aro ile vusonga avele a tokokoe areko olemio nge i. (1:12; 3:16; 3:36; 5:24; 6:40; 10:28) Na i ri mun ako ve, Jisas ini a God Itun na so ol e avele ako aro tokokoere o es a God nge la, ini a Jisas ienga inga. (5:19-27; 10:30; 11:27; 14:6) \c 1 \ms1 I ranga ve ako God ile riong i velpol ini toko, na i voth ake ru a tokokoere oa lemimi \mr (Vonge 1:1-51) \s1 Jisas i ranga ve ini Riong na theki lalainga. \p \v 1 Na nomenga nge wop lemi ako ulue i velpol rongan, Riong i voth tel lale, ma Riong aken i voth tomo nge a God, na Riong aken ini a God. \v 2 Na nomenga vet ako nge patenga, kene i voth tomo nge a God. \p \v 3 Na God inga i ria Riong aken mo aro i pamenu ur alavusnga, na ur e avele i velpol polpol. Avele! Ur alavusnga ako i voth, ienga inga ako i pamenu ir. \v 4 Na ienga inga ini mimiong tepun, na mimiong aken i ranga ve ini theki lalainga ako i pathengal tokokoere nge ur ako i nunganga. \v 5 Na theki lalainga aken i totun mideng, na mideng i pavurvur aro i seltun i avele. \p \v 6 Lamako God i pakepot ile pakeke, ini toko omole ako iion a Jon. \v 7 Na i es me mo aro i panongpol tokokoere nge theki lalainga aken mo ako aro or alavusnga aro o nongpol ile panongpolong aken naro olemio ol nge i. \v 8 I kene ini theki lalainga aken avele, i es me mo aro i panongpol nge theki lalainga aken. \v 9 Na theki lalainga aken ini theki lalainga nunganga, ako i esu a ulue me mo ako aro i totun toko alavusngare mo olemi mire nge ur ako i sivenga. \p \v 10 Na Riong aken kene i voth ake ru a ulue, na nomenga God i ria i mo aro i pavelpol ulue ake, aveto toko na seng ake ru a ulue, o ate senu i avele. \v 11 Ma i eso a ile rem tepun, aveto ilengare o elo i avele. \v 12 Aveto pelie kene, o elo i ma olemio nge i, mako i sung engenging a or nge mo aro o velpol ini a God itutunre. \v 13 Na o velpol ini a God itutunre ranga ve ako tokokoere o pavelpol otutunre nge, kene avele, na nge otitemaere olemi avele. Aveto God ienga inga i oma or mo o velpol ini itutunre. \p \v 14 Na Riong aken i velpol ini toko, na i vual nge lemi esaling na riong nunganga na i mimi tomo nge it. Na te thopol ako God i papomnga i, eneke ini a God Itun re inga aken ako i esu me. \p \v 15 Ma Jon i panongpol nge i na i presa viringa ve, “Toko ake ini toko aton tho ria thomu nge ve, ‘Toko ako i rumongal nge tho, kene i pomnga nge tho, eneke i voth tomo nge a God nomenga lamako nina i maneu ol tho.’” \v 16 Na it alavusnga te elel ile sungong sivengare opisleonga, eneke i vual nge lemi esaling nge it. \v 17 Na God i sung ile patorong a Moses nge mo aro i sungu i a it nge. Aveto God ile lemi esaling na ile riong nunganga o es a it nge me, nge a Jisas Krais. \v 18 Na toko e avele ako i thopol a God, aveto Itun omole inga aken i mun re inga ake ini a God na i voth a Itema ilo sei, i kene, i panine tokokoere olemi nge i. \s1 Jon ako ini toko paninuonga i ritet nge isivenga. \r (Matiu 3:1-12; Mak 1:1-8; Luk 3:1-18) \p \v 19 Mako Judare oa pompomere ako o voth a Jerusalem o pakepot pris pelie na ole opoalingare mo aro o nin a Jon ve, “Ong ini ao?” \v 20 Aveto Jon i wotum avele, i ritetu i a or nge ve, “Tho ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, kene avele.” \p \v 21 Mako o nina mun i ve, “Ong ini ao? Ong ini a Elaija?” \p Ma i olal ole riong ve, “Avele! Tho ini a Elaija avele.” \p Mako o ria i ve, “Na ong ini a God ile riong elnga ako them men tetal i?” \p Ave Jon i olal ole riong ve, “Avele!” \p \v 22 Na o ria mun i ve, “Aro ong ria them, ong ini ao, mo ako aro them el lom riong olalnga a tokokoe areko o pake them me, na ong ri senu a them nge sivengom.” \p \v 23 Mako Jon i olal ole riong ma i ripot riong ako God ile riong elnga a Aisaia i wat i nomenga ve, \q1 Tho ini toko omole \q2 ako tho presa pres a pen polpolnga ve, \q1 ‘O pavengveng Toko Pomnga ile sovengalo \q2 mo aro i es nge me.’” \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 24 Lamako, Parisi pelie ako ole mukalingare o pake or a Jon nge la, \v 25 o nina mun i ve, “Na eve ong ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere avele, na eve ong ini a Elaija avele, na ong ini a God ile riong elnga ako them men tetal i, kene avele, na i vova ako ong paninu tokokoere, e?” \p \v 26 Na Jon i olal ole riong ve, “Tho paninu tokokoere nge thei, aveto toko e ako i mit tomo nge thomu na lomumu mire nge i avele, \v 27 aro i rumongal ol a kimek, na tho ini toko sivenga avele na tho pavurvur avele ako aro tho es totho a ilo sei mo tho inospot ile esonga a we.” \p \v 28 Na ur areke i velpol a thei a Jordan wo epee ako a Betani, ini wop ako Jon i paninu tokokoere nge. \s1 Jisas ini toko ako i eltetpot tokokoere ole vothung kerenga. \p \v 29 Na nge erangunga Jon i thopol a Jisas ako i es me, ma i ria ve, “O thopol, ake ini a God ile Sipsip Tun\f + \fr 1:29 \ft Na Judare ole vothung vet ako aro o sungu sipsip a prisre nge mo o so rin i, maken aro ia mla i seltun ole vothung kerenga. Aveto Jisas ile rinong aro i patitepot ole vothung kerenga areken ru i ngo tomoal a God itheki.\f* ako aro i rin mo aro i eltetpot toko na seng ake ru a ulue ole vothung kerenga. \v 30 Toko ake tomo tho ri nge ve, ‘Toko ako i rumongal nge tho, kene i pomnga nge tho, eneke i voth tomo nge a God nomenga lamako nina i maneu ol tho.’ \v 31 Na nomenga sivengek lemik mire nge toko kathnga ako i rumongal nge tho avele, aveto tho es ake me, ve aro tho paninu tokokoere nge thei, mo ako aro thomu Israelre aro lomumu mire nge i.” \p \v 32 Lamako Jon i ritet i a or nge ve, “Tho thopol Oni Riringa ako i esu a Pen a Urvet lemi me, ma i ranga ve ini pothu, ma i mena a i nge. \v 33 Na nomenga sivengek lemik mire nge i avele, aveto God ako i pake tho me ve aro tho paninu tokokoere nge thei, i ria tho ve, ‘Naro ong thopol Oni Riringa ako aro i esu me, mo i mena a toko e nge, i re aken ini toko ako aro i paninu tokokoere nge Oni Riringa.’ \v 34 Na tho thopol i lale, na tho ritet thomu ve, ake ini a God Itun.” \s1 Jisas i ateal tel toko or me ako aro o velpol ini ile wainlangaere. \r (Matiu 4:18-22; Mak 1:16-20; Luk 5:2-11) \p \v 35 Na erangu mun, na Jon i mit mun e pen aken tomo nge ile wainlanga or aini. \v 36 Ma Jon i thopol a Jisas ako i es me, ma i ria ve, “O thopol, ake ini a God ile Sipsip Tun.” \p \v 37 Na ile wainlanga aini o nongpol ile riong venen aken, mako or paini o panes ol a Jisas. \v 38 Mako Jisas i the singal werer ma i thopol or paini ako o panes i, ma i nina or paini ve, “Thomu paini o vo neke?” \p Ma or paini o olal ile riong ve, “Rabai, lom vel kath?” Na Rabai ake mirenga ako ve, “Pamirealinga.” \p \v 39 Ma Jisas i olal or paini ole riong ve, “O es me mo o thopol i.” Mako or paini o es tomo ol nge i ma o thopol vel ako i voth nge. Na or paini o voth tomo nge i, na i patea nge nang theki i el or penel nge penie ma i pavurvur ako la nge nang le sivlukong. \p \v 40 Na oa omole kene iion a Andru, ako ini a Saimon Pita itein. \v 41 A ur e avele, nako Andru i ortet itein a Saimon, ma i ria i ve, “Them thopol Mesaia lale.” (Na Mesaia mirenga ako ve, toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere.) \v 42 Lamako Andru i wol a Saimon a Jisas nge. \p Ma Jisas i thopol i ma i ria i ve, “Iom a Saimon ako ini a Jon itun, aveto aro tho leng ol ong nge a Sipas.” (Nge Grikre okei ini a Pita, ako i mirenga ve ini um aolonga.) \s1 Jisas i leng a Pilip ome a Nataniel. \p \v 43 Na erangu mun ma Jisas ilemi ve aro i es a Galili, ma i es a pen ako Pilip i voth nge, ma i ria i ve, “Es me mo ong panes tho.” \p \v 44 Na Pilip ile a Betsaida, nge rem pomnga ako Andru ome a Pita o voth nge. \v 45 Na Pilip i kath a Nataniel ma i thopolo i ma i ria i ve, “Them thopolo toko aton Moses i ri nge ako nge ile patorong nomenganga na God ile riong elngare o wat mun nge i, ini a Jisas ako ini a Josep itun, ile a Nasaret.” \p \v 46 Na Nataniel i olal ile riong ve, “Ken, i pavurvur ako aro ur sivenga aro i velpol a Nasaret, e?” \p Na Pilip i olal ile riong ve, “Es me mo thopol i.” \p \v 47 Na Jisas i thopol a Nataniel ako i es i me, ma i ria ve, “Toko ake ini toko Israel nunganga, ini toko le apaltetonga avele.” \p \v 48 Ma Nataniel i nina i ve, “Lomum mire nge tho vava?” \p Ma Jisas i olal ile riong ve, “Na Pilip i lenga ong rongan, na tho thopol tel ong lale ako ong men a pupos tepun.” \p \v 49 Lamako Nataniel i olal a Jisas ile riong ve, “Pamirealinga, ong ini a God Itun, na ong ini Israelre ole nepes.” \p \v 50 Lamako Jisas i ria mun i ve, “Lomumo ol nge tho, eneke tho ria ong nge ako ve, tho thopol ong ako a pupos tepun. Aro ong thopol ol ur ako i aolonga nge ake.” \v 51 Na i ria mun or ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, aro thomu o thopol Pen a Urvet lemi aro i thep naro God ile enselre aro o esa la na o esu me a Toko Pomnga Itun nge.” \c 2 \ms1 Jisas i pathengal ile engenging nge pathepolong omanga, aken i mirenga ve God i ateal i \mr (Vonge 2:1–4:54) \s1 Jisas i eksing thei mo ini vain. \p \v 1 Na nang or aini i lutetu ma o oma peangeong a aning ako a rem pomnga a Kana a epee ako a Galili. Ma Jisas inina i voth nge. \v 2 Na o leng mun a Jisas ome ile wainlangaere mo o supo mun nge peangeong a aning aken. \v 3 Ma nge ako oa vain i vus, lama Jisas inina i ria Jisas ve, “Ken, oa vain aton i vus.” \p \v 4 Ave Jisas i olal ile riong ve, “Nina, i vova ake ong ria tho nge, e? Nang ako aro tho patea lek omaing nge i velpol rongan.” \p \v 5 Lama Jisas inina i ria toko umongare ve, “O oma omaing ranga ve ako i ria thomu.” \p \v 6 Na thei pokin aolonga or limae ako o oma i nge anral o ngo, ako Judare o pariri osivenga nge mo o riri a God itheki, ake ini ole vothung vet aken, ma or omole omole ole aolongaing o pavurvur nge lita or mule pa mule. \p \v 7 Lama Jisas i ria umongare ve, “Thomu o saveu thei nge thei pokin areke mo o vual.” Mako o palelu thei nge ma o vual sipsip. \p \v 8 Lamako i ria or ve, “O savea thei pelie mo el i a aning tokoninga nge la.” \p Ma o oma i vene re aken. \v 9 Na thei aken i eksing ma ini vain lale. Ma aning tokoninga i tongporumo vain aken thinnga, na ilemi mire avele nge wop kathnga ako o el i nge me. Aveto umongare ako o save thei aken, olemi mire nge. Lama i leng ol toko ako i peange a i nge me, \v 10 ma i ria i ve, “Toko alavusnga, aro ve o oma aning, aro o pamukal tel vain sivenga ako a tokokoere nge, mo aro o thin tel i a mukaling mo aro otheki weng weng, lamoko aro o sung vain le masesnga a or nge, aveto wong, wong paen sise vain ako i sivenga rintet ake, makola i pavurvur ol ake wong elpot ol i.” \p \v 11 Ake ini ine pathepolong mukalinga ako Jisas i oma i. Ma i oma i a rem pomnga a Kana a epee ako a Galili. Na nge ile omaing aken i pathengal ako God i papomnga i, mako ile wainlangaere olemio ol nge i. \p \v 12 Lamako Jisas ome inina na ititeinre tomo nge ile wainlangaere o es a Kaperneam. Na o voth nge pen aken nge nang pelie. \s1 God ile Lotu Tepun a Vel i voth mo aro tokokoere o nong nge, naro Prisre o ongtun tokokoere ole sungong nge. \r (Matiu 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46) \p \v 13 Na Judare oa aning ako o apet i ve ini Punseleainga a Aning i toth lale, mako Jisas i es ol a Jerusalem la. \v 14 Ma i eso a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma i thopolo tokokoere ako o men tomo nge ole lulu ako ini bulmakaure, na sipsipre na pothure, na i thopol mun tokokoere ako ru o men a ole ring ma o tepolal Romre ole umtun nge Judare ole umtun.\f + \fr 2:14 \ft Nge ako o tepolal umtun areken o kem pelie mo ini ole.\f* \v 15 Lamako Jisas i ela we ma i oma solitlitonga nge, mako i wistetpot or alavusnga a lalanga tomo nge bulmakau na sipsipre. Na i vurpoltun mun tokokoere ako o tepolal pel nge umtun ma i eksingtunu ole ringre ma ole umtun i vathathar. \v 16 Mako i ria tokokoe areko o tepolal men nge umtun ve, “Thomu o elpot lomu lulu areken a lalanga la. O mothong tova oma Vovo ile vel mo ini olinga a vel!” \p \v 17 Na ile wainlangaere o nongpol ile riong aken, mako olemi rumu riong e ako i nunganga nge a Jisas ako i voth a God ile erere nge ako i ri ve, \q1 Lek asaguong nge lom vel Vovo, \q2 i ranga ve ini won sesenga \q3 ako i anlel a lemik.” \rq Buk Song 69:9\rq* \p \v 18 Lama Judare ole mukalingare o ri werer a i nge ve, “Na pathepolong kathnga ako aro ong oma i mo i pathengal them nge ako God i ria wong ve aro ong oma i venen aken, e?” \p \v 19 Lamako Jisas i olal ole riong ve, “Aro ve thomu o teu Lotu Tepun a Vel ake, aro nge nang or me inga naro tho pamit werera mun i.” \p \v 20 Mako Judare o olal werer ile riong ve, “Ken, vel ake o ari i nge tovu po or mule pa penel pothoi limae, na ong pavurvur ako aro ong pamit werera mun i nge nang or me inga?” \v 21 Aveto Lotu Tepun a Vel aken Jisas i patongrum i ako nge isivenga ini peti. \v 22 Na nge wop lemi ako God i palos werera i nge rinong, ile wainlangaere olemi rum werer ile riong ako i ri nge, na olemio nge a God ile riong ako i voth a ile erere nge, tomo mun nge a Jisas ile riong. \s1 Jisas ilemi mire nge toko alavusnga olemi. \p \v 23 Na nge wop lemi ako Jisas i voth a Jerusalem nge Punseleainga a Aning, toko na sengre pom o thopol pathepolong pom ako i oma i, mako olemio nge i. \v 24 Aveto Jisas ile lemioong i voth a or nge avele, eneke ilemi mire nge or alavusnga oopo lemi.\f + \fr 2:24 \ft Jisas ilemi mire ako ve, palolo avele naro ole lemioong a i nge aro i eksing, naro o pamona i a won ngoronga nge.\f* \v 25 Na toko e avele i pavurvur aro i ritet i nge tokokoere olemi, eneke ilemi mire nge or alavusnga olemi lale. \c 3 \s1 Nikodemus i leng leng tomo nge a Jisas. \p \v 1 Toko omole e ako ini Parisi, na ini mun i Judare oa pompomere or mule pa limai e, iion a Nikodemus. \v 2 Na i es a Jisas nge pemlik, ma i ria i ve, “Pamirealinga, lemimem mire ako ong ini pamirealinga e ako i es a God nge me. Toko e avele i pavurvur ako aro i oma pathepolong ako ong oma ir, tova God i opoal i nge avele.” \p \v 3 Lamako Jisas i ria i ve, “Tho ri nunganga a wong nge, aro ve toko e i velpol ponganga werer mun avele, i pavurvur aro i thopol a God ile menong e nepes lemi avele.” \p \v 4 Ma Nikodemus i kukuk ma i nin werer a Jisas ve, “Aro i vava nge toko ako tova i poma lale? I pavurvur aro i eso werer mun a inina iopo lemi mo i velpol ponganga werer?” \p \v 5 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Tho ri nunganga a wong nge, aro ve toko e i velpol ponganga nge thei tomo nge Oni Riringa avele, i pavurvur aro i eso a God ile menong e nepes lemi avele. \v 6 Ur ako toko ulue anga i pavelpol i, aken ini ur ulue anga vet aken, na ur ako Oni Riringa i pavelpol i, aken ini Oni Riringa iana. \v 7 Mothong tova kukuk nge ako tho ria ong ve, varo thomu o velpol ponganga werer mun. \v 8 Thue kene i panes vengveng ako ini ile so, ma i thu a pen elonga. Na ong nongpol inga ako ini ile avvuvong, na lomum mire nge ile velpolainga tomo nge ile thuu thuainga, kene avele. Toko alavusnga ako o velpol ponganga nge Oni Riringa kene o vene mun aken. Oni Riringa i oma ile omaing a or nge, aveto o thopol i avele.” \p \v 9 Lamako Nikodemus i olal ile riong ve, “Ur aken aro i velpol vava?” \p \v 10 Ma Jisas i olal ile riong vene: “Ong ake ini Israelre ole pamirealinga e, na i vova ake lomum mire nge ur ake avele, e? \v 11 Tho ri nunganga a wong nge, them panongpol nge ur ako lemimem mire nge, na them ripot ur ako ranga ve them thopol i, aveto omu e avele i nongala lemem panongpolong. \v 12 Na tho tongporum lomumu paninenga nge ur ulue anga, ave lomumuo nge avele, na aro ve tho ria thomu nge ur Pen a Urvet anga, i pavurvur mun aro lomumuo nge avele. \v 13 Na toko e avele i esa a Pen a Urvet lemi la, ini inga Toko Pomnga Itun ako i esu a Pen a Urvet me. \v 14 Na nomenga Moses i viv pilimo ma i pamita a won lonungnunga a pen polpolnga, ma i pamona pilimo aken nge roro,\f + \fr 3:14 \ft Na tenesing ake i voth nge a Namba 21:8-9.\f* na i ranga ve ini mun i Toko Pomnga Itun aro o pamona mun i venen aken \v 15 mo ako aro tokokoe areko olemio nge i, aro o el mimiong ako aro ile vusonga avele. \p \v 16 “Eneke God ia sagu rintet toko ulue angare, mako i sungpot Itun omole inga aken mo ako tokokoe areko olemio nge i, aro o penthal avele, naro o el mimiong ako aro ile vusonga avele. \v 17 Eneke God i pakeu Itun a toko ulue angare nge me, ve aro i paomelal or nge ole vothung kerenga, kene avele, i pakeu i me mo aro i velpol ini ole pamimionga. \v 18 Na tokokoe areko olemio nge i, o voth ol a God ile paomelaling lemi avele, aveto areko olemio nge i avele, o voth ol a God ile paomelaling lemi, eneke olemio nge a God Itun omole inga aken avele. \v 19 Na paomelaling tepun kene i vene: Pen lalanga i esu a ulue me lale, aveto tokokoere o sis mideng na oni plong nge pen lalanga, eneke ole vothung i kerenga. \v 20 Areko o oma vothung kerenga, kene oni silal pen lalanga ma oni plong ve aro o eso a pen lalanga lemi, eneke oni plong ve aro ole vothung kerenga aro i ngo patu a lalanga. \v 21 Aveto tokokoe areko o panes a God ile riong ako i nunganga, aro o eso a pen lalanga lemi mo aro tokokoere aro o thopol ur ako o oma i, ako o oma i a God nge.” \s1 Jon ako ini toko paninuonga i ritet nge a Jisas ini ao. \p \v 22 Lamako, Jisas ome ile wainlangaere o es a epee ako a Judia, ma i esu esa tomo nge or nge nang pelie, na nge wop lemi aken i oma paninuong. \v 23 Na Jon mun i oma paninuong ako a Ainon ako i totho a Salim, eneke thei i pom nge pen aken. Na toko na sengre pom o es a i nge, ma i paninu or. \v 24 (Na nge wop lemi aken Herot i paeso a Jon a mang a midenga rongan.) \v 25 Na Jon ile wainlanga pelie tomo nge toko Juda omole ako o pun pel nge riong nge Judare ole paririong a vothung. \v 26 Lama o es a Jon nge, ma o ria i ve, “Pamirealinga, lomum rum mun toko aton thomu paini o voth a Jordan wo epee, toko aton ong ritet nge? Ken, i vava mun ake toko aken i oma mun paninuong na toko elonga o wilal a i nge la, e?” \p \v 27 Na Jon i olal ole riong ve, “Toko e aro i oma polpol omaing e avele, ini inga God ako aro i sungu i a i nge. \v 28 Ma i vene re ako tho ria thomu nge lale ve, ‘Tho ini toko ako God i ateal tho ve aro tho el werer ile tokokoere, kene avele, aveto God i pake tho mo aro tho mukal tel nge i.’ \v 29 Na seng ako o sungtun i lale, ini toko aken ile. Na toko aken ithanga i men tetal i nge ile peangeong. Na aro ve i nongpol ako i velpol, aro ilemi sivenga. Na i vene mun re aken ako lemik sivenga rintet nge i. \v 30 Naro iion i esa roro, na tho aro iok aro i esu ruru. \p \v 31 “Toko ako i esu a Pen a Urvet me, kene i pomnga nge toko alavusnga. Na toko ako ini ulue anga, kene ini toko ulue anga vet aken, ma i ri ako nge ur ulue anga. Na toko ako i esu a Pen a Urvet me, kene i pomnga nge toko alavusnga. \v 32 Na i re inga ako i panongpol nge ur areko i nongpol i na i thopol i ako a Pen a Urvet, aveto e avele i nongal ile riong. \v 33 Na toko e ako i nongal ile riong, i pathengal ako ve, ilemi ve, God ile riong i nunganga. \v 34 Na toko ako God i pakeu i me, i panongpol inga ako nge a God ile riong, eneke God i pavual rintet i nge Ioni Riringa. \v 35 Na Vovo a God ia sagu rintet Itun aken ma i sungu ur alavusnga a imeni. \v 36 Na tokokoe areko olemio nge Itun o el mimiong lale ako aro ile vusonga avele. Na tokokoe areko o avsa Itun aken ile riong, i pavurvur aro o el mimiong aken avele, eneke God ile lemi klingong rongan i voth a or nge.” \c 4 \s1 Jisas i ri tomo nge seng Samaria anga. \p \v 1 Na Parisire o nongpol ako toko na sengre pom o es a Jisas nge, na o el paninuong na o velpol ini ile wainlangaere na oa titaling i aolonga nge a Jon ile wainlangaere. \v 2 Aveto Jisas kene i oma ol paninuong nge toko e avele, ini inga ile wainlangaere ako o oma ol paninuong. \v 3 Na Jisas ilemi mire nge ako Parisire o nongpol ile kimaing ve toko pulua ako o panes i, mako i plospot a Judia ma i lo werer a epee a Galili la. \p \v 4 Na i panes a God ilemi, mako i panes so ako i eso a epee a Samaria lemi pat. \v 5 Mako i velpol nge rem ako iion a Sikar ako a epee a Samaria. Na rem aken i toth inga nge ulue epee ako Jekop i sungu i a itun a Josep nge. \v 6 Na Jekop ia thei meta ako i to i, i voth nge. Na nang theki i mitpoa, na Jisas i molos nge esong, mako i thau i nge thei meta aken. \p \v 7 Na seng Samaria anga ako i es me mo i save, ma Jisas i ria i ve, “Sungu thei me mo tho thin.” \v 8 Na ile wainlangaere o es a rem pomnga lale mo o ol aning. \p \v 9 Ma seng Samaria anga aken kene i olal ile riong ve, “I vova ake ong nonga thei a tho nge, e? Ong aken kene ini Juda na tho ake ini Samaria anga.” Na i ri venen aken, eneke Judare oni silal Samaria angare. \p \v 10 Na Jisas i olal ile riong ve, “Aro ve lomum mire senu nge a God ile sungong, na nge toko ako i nonga thei a ong nge, maken aro ong nong a i nge, naro i sungpot thei ako i sung mimiong a ong nge.” \p \v 11 Lamako seng aken kene i olal werer mun a Jisas ile riong ve, “Om thei pokin avele, na thei ake i voth a volo lemi ako i lukuluku, naro ong save thei ako i sung mimiong a pen kath ol, e? \v 12 Na titevimem a Jekop i toa thei meta ake ma i sungu i a them nge. I mun kene ome itutunre o thin mun nge nomenga ome ole mekerem areko o theal ir, or vusnga o thin nge. Ava lomum ako ve, ong pomnga nge a Jekop?” \p \v 13 Lama Jisas i olal ile riong ve, “Tokokoe areko aro o thin nge thei ake, aro thei i pun werer mun or. \v 14 Aveto areko o thin thei ako aro tho sung i a or nge, i pavurvur aro thei i pun werera ol or avele. Na thei ako aro tho sungu i a or nge, aro i velpol ranga ve ini thei povovloainga a olemi na thei aken aro i sung mimiong ako aro ile vusonga avele a or nge.” \p \v 15 Na seng aken i ria Jisas nge ve, “Tho sis ve aro ong sung thei aken a tho nge, maken aro thei i pun ol tho avele. Naro tho es me mo tho save werer thei avele ol.” \p \v 16 Lama Jisas i ria ve, “Es mo ria tel ewom tomonnga mo o es me.” \p \v 17 Mako seng aken i olal ile riong ve, “Tho ake ewok e avele.” Ma Jisas i ria i ve, “Ong ri nunganga ako ewom avele, \v 18 ewom or lim tel lale na toko aken ru thomu paini o voth tomo ol nge pel, aken kene ini ewom nunganga avele. Na lom riong aken i nunganga.” \p \v 19 Na seng aken i ria Jisas ve, “Toko Pomnga, lemik mire ako ve, ong ini a God ile riong elnga e. \v 20 Na nomenga titevimemre o lotual a God a tete ake, aveto thomu Judare o ri ve Jerusalem ini pen ako aro te lotual a God nge.” \p \v 21 Lama Jisas i ria i ve, “Tho ri nunganga a wong nge, nang e ako aro i es me ako tokokoere aro o lotual ol Titemer a tete ake avele ol, na ako la a Jerusalem mun avele. \v 22 Thomu Samaria angare o ri ve thomu o lotual a God, aveto lomumu mire nge i avele. Aveto them Judare, them lotual a God ako lemimem mire senu nge i, eneke them pavurvur aro them ritet nge sovengalo ako aro God i el werer ile tokokoere nge. \v 23 Na nang e ako aro i es me, na i velpol lale, ako tokokoere ako o lotual a God, aro o lotual i nge a Oni Riringa ile engenging aken ini lotuong nunganga, aken ranga ve ako God i sis ve aro tokokoere aro o lotual i. \v 24 Eneke God Ioni inga ako i voth, na tokokoere ako o lotual i, aro o lotual i nge a Oni Riringa ile engenging, aken ini lotuong nunganga.” \p \v 25 Ma seng aken i olal ile riong ve, “Lemik mire ako ve, toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, aro i es me, na nge wop lemi ako i velpol nge, aro i ritet it nge ur alavusnga.” \p \v 26 Na Jisas i olal ile riong ve, “Na tho re ake tho palav tomo nge wong.” \s1 Jisas i ri riong agelalnga ako tokokoere o ranga ve ini ometa lemia. \p \v 27 Na a ur e avele, nako Jisas ile wainlangaere o lo werer ma o thopol ako i leng leng tomo nge seng aken ma o kukuk nge. Aveto oa e avele i nina i ve, “Ong sis neke a i nge?” Eve “I vova ake ong leng leng tomo nge seng aken, e?” \p \v 28 Lama seng aken i mothong lelu ia thei pokin na i lo werer a rem pomnga la ma i ria toko na sengre ve, \v 29 “Thomu o es me mo o thopol toko omole ako i ripot ur alavusnga ako tho oma i nomenga. Ava ini toko aton God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere?” \v 30 Mako o plospot a rem pomnga aken ma o es a Jisas nge la. \p \v 31 Lama ile wainlangaere o ri engeng a i nge ve, “Pamirealinga, i sivenga ako aro ong an tel.” \p \v 32 Aveto i olal ole riong ve, “Ok aning i voth ako aro tho an i, ako lomumu mire nge avele.” \p \v 33 Na ile wainlangaere o nin werer pel osivenga ve, “Ava toko e i sungu ia aning lale?” \p \v 34 Lama Jisas i ria or nge ve, “Ok aning kene i vene: Aro tho panes inga God ilemi ako i pakeu tho me, naro tho pavus ile omaing elonga ako i sungu i a tho nge. \v 35 Na lomu riong omole i voth ako i ri ve, ‘Aro ngov or penel i vus tel lamo aning i pavurvur nge lelnga.’ Ave tho ria thomu, o the senu senu tel tokokoe areko o ranga ve ini ometa lemiare, o pavurvur nge lelnga lale. \v 36 Na lelinga i el iolonga lale, na ranga ve ako i paen tomoal aning, i paen tomoal tokokoere mo aro o el mimiong ako aro ile vusonga avele. Na toko oinga tomo nge toko lelinga aro or paini olemi sivenga tomo e pel. \v 37 Na riong ake i nunganga na i vene: ‘Toko omole i o aning a ometa, na toko relnga e i lel i.’ \v 38 Na tho pake thomu a God ia ometa ako thomu o oma nge avele, mo o lel nge. Na toko relnga pelie o les tel i, na thomu o el opoaling nge ole omaing aken.” \s1 Samaria anga pulua olemio nge a Jisas. \p \v 39 Lama Samaria anga pom ako a rem pomnga aken o nongpola seng aken ile riong veno ako, “I ripot ur areko tho oma i nomenga.” Mako olemio ol nge a Jisas. \v 40 Lama Samaria angare pom o es a i nge, ma o nong a Jisas nge ve aro i voth tel a or nge. Mako Jisas i voth a or nge, nge nang or aini. \v 41 Na pulua mun ako olemio nge i, eneke o nongpol ile panongpolong. \p \v 42 Ma o ria seng aken ve, “Lemimemo nge i, nge lom riongre, kene avele. Sivengemem them nongpol ile riong ma lemimem mire ako ve, toko re ake ini toko ulue angare ole pamimionga.” \s1 Jisas i pamimia mukalinga omole itun. \p \v 43 Na Jisas i voth tomo nge Samaria angare nge nang or aini aken, lamako i losa ma i es a epee a Galili. \v 44 Na nomenga Jisas i ri vene, “God ile riong elnga e, aro ve i lo werer a epee ako i poma nge, tokokoere aro o papomnga i avele.” \v 45 Aveto nge wop lemi ako Jisas i velpol a Galili, toko Galili angare o nongpoo i, eneke o voth tomo mun nge Punseleainga a Aning ako a Jerusalem ma o thopol omaing elonga ako i oma ir. \p \v 46 Lama Jisas i lo werer a Kana a epee a Galili, nge rem ako i eksing tel thei mo i velpol ini vain. Na toko omole mun ako i voth mun a epee a Galili ako a Kaperneam, ini nepes ile umongare ole mukalinga, na itun tomonnga ini multhang. \v 47 Na mukalinga aken i nongpol ako Jisas i lospot a Judia ma i velpol a Galili, mako i es a i nge mo i nong tangosing ve aro i es mo i pamimia itun, ako i toth aro i rin. \p \v 48 Lama Jisas i ria i ve, “Aro ve thomu tokokoere o thopol paatealing na pathepolong avele, aro lomumuo ol nge tho avele ol.” \p \v 49 Aveto mukalinga aken i ria Jisas ve, “Toko Pomnga, te paviri la i toth aro tuk i rin.” \p \v 50 Ma Jisas i ria i ve, “Ong es la, tum aro i mimi.” Na toko aken i rongo ile lemioong a Jisas ile riong nge, mako i lo werer. \v 51 Na nge ile esong a ile pen la, ile umongare o thopolo i a sovengalo ma o ria i ve, “Tum aton i mimi lale.” \v 52 Ma i nina or ve, “I mimia nge nang theki or pova?” Mako o ria i ve, “Nine nge nang meta i el omole nge penie, mako ini peti velnga i vus.” \p \v 53 Mako wain aken itema ilemi rumtetu ve, nine kene nang meta i el omole na Jisas i ria i ve, “Tum aro i mimi.” Mako ome ile vel lemiare olemio ol nge a Jisas. \p \v 54 Na ake ini a Jisas ile losaing paininga a Judia ma i es a Galili ako i oma pakukukaling paininga nge. \c 5 \ms1 Jisas i oma ile omaing nge nang rialonga, aken i pamireal tokokoere nge omaing kathnga ako God ilemi sivenga nge \mr (Vonge 5:1–10:42) \s1 Jisas i pamimia toko omole. \p \v 1 Lamako Jisas i es mun a Jerusalem, eneke Judare o oma oa aning aolonga e ako. \v 2 Na ako a Jerusalem thei povovloainga omole ako i aolonga i voth nge, na i voth totho inga a Jerusalem a lok thekia e ako o apet i ve ini “Sipsipre Ole.” Na nge Hibrure okei o apet thei aken ve ini a Betesda, na nge thei povovloainga wo peti aken valvale or lim o voth nge. \v 3 Na valvale or lim areken o vual nge areko oni multhang na areko otheki pros na areko oeve lil. [Or vusnga kene o men tetal re ako ini thei povovloainga ako tova aro i sia. \v 4 Eneke nang pelie Toko Pomnga ile ensel kene i esu a thei povovloainga lemi na i pasia thei. Na aro ve thei i sia, toko ni multhanginga ako i esu tel a thei aken lemi, aro i senu werer nge ni multhanging kathnga ako i voth a i nge.] \v 5 Na toko omole ako i ngo vet inga a valvale na ia ni multhanging kene i nomenga vet ako i pavurvur nge tovu po or mule pa me pothoi or limme. \v 6 Na Jisas i thopol i ako ru i ngo, na ilemi mire ako ia ni multhanging aken ini nomenganga vet, ma i nina i ve, “Ong sis ve aro ong senu werer?” \p \v 7 Lamako toko ni multhanginga aken i olal ile riong ve, “Toko Pomnga, aro ve thei i sia, lek toko e avele ako aro i manea tho mo i pavluku tho nge la. Na tho tongporum ako ve, tho esu nge la, aveto tokokoere o serpot tho ma o esu tel nge.” \p \v 8 Ma Jisas i ria i ve, “Ong mita, mo ong ela lom ngoinga mo ong es.” \v 9 A ur e avele na toko aken i senu werer, lama i mita ma i ela ile ngoinga ma i es. Na ur areke i velpol ako nge nang rialonga. \v 10 Mako Judare ole mukalingare o ria toko ako i senu werer ve, “Ake ini nang rialonga, na nge ler patorong i pavurvur aro ong el tomo lom ngoinga avele.” \p \v 11 Aveto i olal ole riong ve, “Toko ako i vural tho kene i ria tho ve, ‘Ong ela lom ngoinga mo ong es.’” \p \v 12 Lamako o nina mun i ve, “Toko anga ako i ria ong ma ong ela lom ngoinga ma ong es, e?” \p \v 13 Ave toko ako ru i senu werer kene ilemi mire nge toko anga ako i pamimi i, kene avele, eneke toko na seng pulua ako o voth nge pen aken ma Jisas i pasulalo nge or. \p \v 14 Lama Jisas i thopolo mun i a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma i ria i ve, “Nongpol, ong senu re lale aken na mothong tova oma ol vothung kerenga pelie, aro vene mo matheong ako i aolonga nge num multhanging aken aro i velpoltun mun ong.” \v 15 Lamako toko aken i es ol ma i ria Judare ole mukalingare ve, “Ina Jisas re aton i pamimi werer tho.” \p \v 16 Taro ako o patea ol nge a Jisas inisilalnga, eneke Jisas i oma ur areke nge nang rialonga. \v 17 Aveto Jisas i ria or ve, “Ok Vovo i pesrou avele nge tokokoere oopoalnga, na tho mun aro tho oma mun venen aken.” \v 18 Na ile riong aken i palemi vel rintet Judare olemi ma o engeng rintet ve aro o pun rin i, eneke i avsa ole patorong nge nang rialonga ienga avele, aveto i ri mun ve, God ini itema, na nge ile riong aken i ri ve i vur e pel tomo nge a God. \s1 God i sungu engenging a Itun nge mo aro i oma omaing. \p \v 19 Na Jisas i olal Judare ole mukalingare ole riong ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, God Itun i pavurvur aro i oma polpol ur e avele ako nge isivenga ilemi, na i oma inga ur ako i thopol i a Itema nge ako i oma ir. Na ur ako Itema i oma i, Itun mun aro i oma i. \v 20 Eneke Itema ia sagu Itun, na i pathengal i nge ur alavusnga ako isivenga aro i oma i. Naro i pathengal mun i nge ur mun pelie ako aro Itun aro i oma i ako i aothelpot nge ur areko i oma i lale, naro thomu o kukuk nge. \v 21 Na ranga ve ako God i sung werer mimiong nge areko o rin lale, na Itun mun, aro i sung mun mimiong nge tokokoe areko i sis ve aro i sung i a or nge. \v 22 Na Itema aro i velpol ini tokokoere ole riong nongpolnga avele, eneke i sungu omaing aken a Itun nge lale, mo aro i velpol ini tokokoere ole riong nongpolnga, \v 23 ve aro toko alavusnga aro o papomnga Itun aken ranga ve ako o papomnga mun Itema. Na areko o papomnga Itun avele, kene o papomnga mun Itema ako i pakeu i me, kene avele. \p \v 24 “Tho ri nunganga a thomu nge, tokokoe areko o nongpol lek riong na olemio nge a God ako i pakeu tho me, o el mimiong lale ako aro ile vusonga avele, naro o mit nge riong avele, ke o sele ol rinong na o el mimiong lale. \v 25 Tho ri nunganga a thomu nge, nang e ako aro i es me, kene i velpol lale, na tokokoe areko i ranga ve ako ooni o rin lale, aro o nongpol a God Itun ikei na areko o nongal ile riong aken aro o el mimiong. \v 26 Na ranga ve ako Vovo ini mimiong tepun, i sung engenging a Itun nge mo ini mimiong tepun. \v 27 Na i sung ur alavusnga a Itun imeni mo i velpol ini riong nongpolnga, eneke ini Toko Pomnga Itun. \p \v 28 “Thomu o mothong tova o kukuk nge lek riong ake, nang e ako aro i velpol ako toko alavusnga ako o rin na o voth a oa vuvepunre, aro o nongpol ikei, \v 29 naro o plos werera a oa vuvepunre. Na areko o oma vothung sivenga, aro o los werera mo o el mimiong. Aveto areko o oma vothung kerenga, aro o los werera mo o mit nge riong mo aro God i paomelal or.” \s1 Toko pulua mun ako o ritet mun nge a Jisas. \p \v 30 Na Jisas ria mun or ve, “Na tho oma polpol ur e avele ako nge sivengek lemik. Na aro ve toko e i mit nge riong a thekik, aro tho sung riong a i nge ranga ve ako God i ria tho nge, aken kene lek riong i vengveng, eneke tho panes lemik avele, tho panes inga a God ako i pakeu tho me kene ilemi. \p \v 31 “Na aro ve tho ritet nge sivengek, aro lek riong aken ini ur polpolnga inga. \v 32 Aveto toko e ako i voth ako i ritet nge tho, na lemik mire ako ile ritetong aken kene i nunganga. \p \v 33 “Na nomenga thomu o pake lomu tokokoere a Jon nge ako ini toko paninuonga ma i ritet nge tho na ile ritetong aken i nunganga. \v 34 Lemik i voth nge tokokoere ole ritetong nge tho, kene avele, ave tho palemi rumal thomu nge a Jon ile ritetong nge tho, eneke tho sis ve aro God i pamimi thomu. \v 35 Na Jon i ranga ve ini theki lalainga ako i an ma i to, na ile panongpolong i ranga ve ini the lalainga ako lomumu sivenga nge, aveto lomumu aken i palolo vet avele. \p \v 36 “Aveto ritetong nge tho i voth ako i aolonga nge a Jon ile ritetong nge tho. Eneke omaing alavusnga ako tho oma i, ini omaing ako Vovo i sungu i a tho nge ve aro tho pavus i alavuspot. Na lek omaing aken i ritet thomu ve, Vovo i pakeu tho me. \v 37 Na Vovo ako i pakeu tho me, isivenga i ritet mun nge tho, na nge ikei, thomu o nongal vet i avele. Na itheki lemi, thomu o thopol mun i avele. \v 38 Na ile riong, thomu o rongo vet i a lomumu avele, eneke lomumuo nge toko ako i pakeu i me avele. \v 39 Na thomu o engeng nge a God ile erere ititalnga, eneke lomumu ve aro thomu o el mimiong ako aro ile vusonga avele nge, aveto God ile erere aken i ritet nge tho, \v 40 aveto numu plong nge esong a tho nge mo aro o el mimiong ako aro ile vusonga avele. \p \v 41 “Na tokokoere ole riseaing nge tho kene nik plong i. \v 42 Aveto lemik mire nge thomu, asaguong nge a God, i voth a opomu lemi avele. \v 43 Na Vovo i sung ile engenging a tho nge ma tho es me, aveto omu e avele i elo lek riong a ilemi, aveto aro ve toko e i papomnga isivenga na i es me, aro thomu o elo ile riong a lomumu. \v 44 Na lomumu sivenga nge ako lomungare o paesa iomu, aveto thomu o tongporum vet tie avele nge ako aro o elo riseaing ako i esu a God nge me ako ienga inga ini a God. Taro ake thomu o pavurvur ako aro lomumuo nge tho avele. \p \v 45 “Thomu o mothong tova lomumu ve, aro tho teltun omu a Vovo nge. Avele, toko ako aro i teltun omu ini a Moses, ini toko ako thomu o parong lomu lemioong a i nge ve aro i opoal thomu. \v 46 Na aro ve lomumuo nunganga nge a Moses ile riong, aro lomumuo mun nge tho, eneke ile riong ako i wat i, i ri nge tho. \v 47 Aveto lomumuo nge ile riong ako i wat i, kene avele, aken, naro lomumuo nge lek riong vava?” \c 6 \s1 Jisas i paan tokokoere ako oa titaling i aoselea 5,000. \r (Matiu 14:13-21; Mak 6:32-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Lamako Jisas i plosa ma i es a thei a pamonlel a Galili wo epee, na iion aininga mun a Taiberias. \v 2 Ma toko na sengre pom ako o panes i, eneke o thopol pathepolong pom ako i pamimi ni multhangingare lale. \v 3 Lamako Jisas ome ile wainlangaere, o roro a tete polemi, ma o men nge. \v 4 Na Judare oa Punseleainga a Aning kene i toth me lale. \p \v 5 Na Jisas ipo watha ma i thopol toko na seng pulua ako o es tuntun i me, mako i ria a Pilip ve, “Aro te ol aning ako aro o an i, nge pen kath?” \v 6 Na i tongporum ako ini a Pilip nge ile ninong aken, aveto ilemi mire nge ur ako aro i oma i. \p \v 7 Lamako Pilip i olal ile riong ve, “Aro ve toko e i um nge nang or 200\f + \fr 6:7 \ft Grik 200 denarius.\f* na i el umtun nge, umtun aken i pavurvur avele ako aro te ol bret nge mo te sung i tutun tutunti a pulua aolonga ake nge.” \p \v 8 Lamako Jisas ile wainlanga mun e ako ini a Andru, ako ini a Saimon Pita itein, i ria Jisas ve, \v 9 “Wainlanga atike, ia bret or lim ako o oma i nge bali tomo nge silang tun or aini, aveto aro i pavurvur nge toko puluanga ake vava?” \p \v 10 Lamako Jisas i ria ile wainlangaere ve, “Thomu o ria or mo o men menu.” Na nge pen aken kene pilil i pom nge, mako o men menu nge. Na o tital inga ako ini tomonmonengaere ma oa titaling i pavurvur nge 5,000. \v 11 Mako Jisas i ela bret or lim aken ma i ri sivengaing a God nge, lamako i sung vur i a toko na sengre nge ako o men men, na i oma venen aken mun nge silang tun or aini aken. Ma i sung vur i a or nge ma o an i ma osa pup. \p \v 12 Ma or vusnga o an ma osa pup leltun i, lamako Jisas ria ile wainlangaere ve, “Thomu o el veliloalo oa aning uluo areken, aro vene mo i pautet.” \v 13 Mako o veliloalo bret or lim epipeere ako o an i ma ini oa uluo, ma o inou i nge alal aolonga or mule pa omole pothoi or aini ma o vual. \p \v 14 Na toko na sengre o thopol pathepolong ake i velpol, ma o ri ve, “Ake ini a God ile riong elnga aton, Moses i ri nge i aro i velpol ake a ulue.”\f + \fr 6:14 \ft Lo 18:15\f* \v 15 Na Jisas ilemi mire nge olemi, ako o sis ve aro o rere i mo o panepes i, mako i plos lelpot nge or ma ienga i esa mun a tete polemi. \s1 Jisas i es roro a thei stha. \r (Matiu 14:22-33; Mak 6:47-51) \p \v 16 Mako penieo, ma Jisas ile wainlangaere o esu a thei a pamonlel a Galili. \v 17 Ma o ro a wok nge, ma o ri ve o mon ako la a epee a rem a Kaperneam, aveto pemliko na Jisas i velpol a or nge rongan, mako o losa ma o sauthpot ol. \v 18 Aveto thue aolonga i velpol, ma thei i lolik. \v 19 Mako o sauthpot ma i pavurvur nge kilomita or lim eve or limae, nako o thopolpot a Jisas ako i es a thei stha ako i es tuntun or me, ma o ngange rintet. \v 20 Aveto Jisas i ria or ve, “O mothong tova o ngange, ake ini tho.” \v 21 Mako o ri ve o paroa i a wok nge, na a ur e avele, nako o otuno a pen ako o sis ve aro o mon nge. \s1 Toko na sengre pom ako o or a Jisas. \p \v 22 Ma erangu mun na toko na sengre ako rongan o voth a thei a pamonlel wo epee, olemi mire ako ve, nine kene wok omole inga ako i voth nge, na Jisas i ro tomo vet nge ile wainlangaere avele, oenga inga ako o sauthpot la. \v 23 Na wok pelie mun ako a Taiberias o otuno totho nge wop ako Toko Pomnga i ri sivengaing nge bret na tokokoere o an i. \v 24 Lamako pulua pomnga aken o ortet a Jisas, makola olemi mire ako i voth nge wop aken avele, tomo mun nge ile wainlangaere, mako o ro a wokre nge, mako o sauthpot ol a Kaperneam mo o ortet a Jisas nge. \s1 Jisas i ranga ve ini bret ako i sung mimiong a tokokoere nge. \p \v 25 Na o thopol a Jisas a thei a pamonlel wo epee, mako o nina i ve, “Pamirealinga, ong es mun me penva?” \p \v 26 Mako Jisas i olal ole riong ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, thomu o thopol pathepolong pelie ako tho oma i nge menik, aken ini lomu atealinga, aveto thomu o panes tho nge ur ake avele, thomu o panes inga tho ake, eneke thomu o an sapuponga nge bret ako tho sung i a thomu nge, taro ake thomu o ortet tho. \v 27 Thomu o mothong tova o um nge aning ako i voth palolo avele, nako i plot, aveto i sivenga ako aro thomu o um nge aning ako i voth palolo na i sung mimiong ako aro ile vusonga avele, ako Toko Pomnga Itun aro i sungu i a thomu nge, ini toko ako Vovo a God i pango ile paatealing a i nge.” \p \v 28 Mako o nina i ve, “Naro them oma neke ve aro them oma omaing ako God i sis ve aro them oma i?” \p \v 29 Lamako Jisas i olal ole riong ve, “God i sis ve aro lomumuo nge toko ako i pakeu i me.” \p \v 30 Lamako o nin werer mun i ve, “Pathepolong kathnga ako aro ong oma i ve aro them thopol i mo aro lemimemo nge wong, e? Naro ong oma neke? \v 31 Nomenga ako titevirre o an ine aning ako o apet i ve ini ‘Mana’ ako a pen polpolnga, ako ranga ve God ile erere i ri nge na i ri ve, \q1 ‘I sungu bret ako i esu a Pen a Urvet me \q2 a or nge mo o an i.’” \rq Kisim Bek 16:4\rq* \p \v 32 Lama Jisas i ria or ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, ina Moses ako i sungu bret ako i esu a Pen a Urvet me a thomu nge, kene avele, ini inga ok Vovo ako i sungu bret nunganga ako i esu a Pen a Urvet me, a thomu nge. \v 33 Eneke bret aton God i sungu i, ini toko ako i esu a Pen a Urvet me mo aro i sungu mimiong a toko ulue angare nge.” \p \v 34 Mako o nong a Jisas ve, “Toko Pomnga, aro ong sung bret aken evelelnga a them nge me.” \p \v 35 Lamako Jisas i ria mun or ve, “Tho ini bret ako tho sung mimiong, na aro ve toko e i es a tho nge me, i pavurvur aro i rova ol mesipuniong avele, na aro ve toko e ilemio nge tho, i pavurvur aro thei i pun ol i avele. \v 36 I vene re ako tho ria tel i a thomu nge lale, ako thomu o thopol tho lale, aveto lomumuo nge tho avele. \v 37 Na areko Vovo i sungu or a tho nge, aro o es a tho nge me, na areko o es a tho nge, aro tho wistetpot or avele. \v 38 Eneke tho esu a ulue ake me ve aro tho panes sivengek lemik avele, tho esu a ulue ake me ve aro tho panes inga ako ini a Vovo ilemi ako i pakeu tho me. \v 39 Na God ako i pakeu tho me ilemi ve aro tokokoe areko i sungu or a tho nge, i pavurvur aro tho modoppot e avele. Aveto aro tho palosa or alavusnga nge ulue ake ile vusong. \v 40 Eneke Vovo ilemi ako ve, tokokoe areko o thopol Itun na olemio nge i, aro o krim mimiong ako aro ile vusonga avele, naro tho palosa or, nge ulue ake ile vusong.” \p \v 41 Ma Judare o ri pompom nge i, eneke i ri ve, “Tho ini bret ako i esu a Pen a Urvet me.” \v 42 Mako o ria ve, “Toko ake ini a Jisas ako ini a Josep itun ako lemir mire nge itema ome inina, na i vova ake i ri ve i esu a Pen a Urvet me, e?” \p \v 43 Lamako Jisas i olal ole riong ve, “Thomu o mothong tova o ri pompom nge pel. \v 44 Toko e i pavurvur aro i panes inga ilemi mo i es a tho nge me, kene avele, aveto Vovo ako i pakeu tho me, aro i palosa ilemi mo i wol i a tho nge me, maken aro tho palosa i nge ulue ake ile vusong. \v 45 Na nomenga God ile riong elnga e i watu ve, \q1 ‘Toko alavusnga aro o el pamirealing a God nge.’ \rq Aisaia 54:13\rq* \m Na toko alavusnga ako o nongpol a Vovo ikei na o el pamirealing a i nge, aken o es a tho nge me. \v 46 Aveto toko e avele i thopol a Vovo, ini inga toko ako i esu a God nge me, ienga inga ako i thopol i. \v 47 Na tho ri nunganga a thomu nge, toko e aro ve ilemio nge tho, aro i el mimiong ako aro ile vusonga avele. \v 48 Tho ini bret ako i sung mimiong. \v 49 Nomenga ako titovumuere o an aning ako o apet i ve ini ‘Mana’ ako a pen polpolnga, aveto o rin lale. \v 50 Aveto bret ako i esu a Pen a Urvet me, aro ve toko e i an i, aro i rin ol avele. \v 51 Tho re ake ini bret ako i esu a Pen a Urvet me ako i sung mimiong, na aro ve toko e i an bret ake, aro ile ini mimiong ako aro ile vusonga avele, na bret aken ini sivangek ako aro tho sungpot i mo aro toko na sengre ake ru a ulue, aro o mimi nge.” \p \v 52 Na Judare okei paenal pel nge osivenga ve, “Toko ake aro i sungu isivanga a it nge mo aro te an i vava?” \p \v 53 Lamako Jisas i ria mun or ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, aro ve thomu o an Toko Pomnga Itun isivanga avele, na aro ve thomu o thin mun ia mla avele, aro thomu o mimi avele. \v 54 Na toko e aro ve i an sivangek na i thin mun ok mla, aro ile ini mimiong ako aro ile vusonga avele. Naro tho palosa i nge ulue ake ile vusong. \v 55 Eneke sivangek ini aning nunganga, na ok mla ini thei nunganga ako aro o thin i. \v 56 Na aro ve toko ako aro i an sivangek na i thin ok mla, aro i teo a tho nge, na tho mun aro tho teo a i nge. \v 57 Na tho mimi, eneke Vovo ako ini mimiong tepun, ako i pakeu tho me, i teo a tho nge, na ranga ve mun i thomu, toko ako i an sivangek aro i mimi, eneke tho teo a i nge. \v 58 Na ake ini bret ako i esu a Pen a Urvet me, na i ranga ve ini bret ako titovumuere o an i nomenga ma o rin lale nge, kene avele. Na aro ve toko e i an bret ake, aro ile ini mimiong ako aro ile vusonga avele.” \v 59 Na Jisas i ri riong aken, ako i patoral or ako a Judare ole lotuonga a vel ako a Kaperneam. \s1 Toko pulua o lel okime nge a Jisas. \p \v 60 Lamako toko pom ako o panes a Jisas kene o nongpol riong aken ma o ri ve, “Riong ake kene i engeng rintet, anga aro i nongala i, e?” \p \v 61 Na Jisas ilemi mire nge olemi ako o ri pompom nge riong aken, ma i ria or ve, “I vava, riong ake i pamatu lomumu? \v 62 Na aro ve thomu o thopol Toko Pomnga Itun aro i esa werer a rem ako i voth tel nge nomenga, aro lomumu i vava? \v 63 God Ioni i sung mimiong, aveto toko ulue anga i pavurvur aro i sung mimiong avele, lek riong ake tho ria thomu nge kene i ranga ve ini a God Ioni ako i sung mimiong. \v 64 Aveto omu pelie kene lomumuo nge avele.” I ri venen aken, eneke nge wop lemi ako i patea ile omaing, ilemi mire lale nge tokokoe kathnga areko aro olemio nge i avele na nge toko e ako aro i sungu i a ngarangre omeni. \v 65 Lama i ria mun or ve, “Na tho ria thomu nge lale ve, ‘Aro ve Vovo i sungu engenging a toko e nge avele, i pavurvur aro i es ol a tho nge avele.’ Na ake ini riong tepun ako tho ri ve, ‘Omu pelie kene lomu lemioong avele.’” \p \v 66 Na riong aken i oma toko pulua ako o panes i ma o lel okime nge i ma o panes ol i avele. \p \v 67 Lamako Jisas i ria ile wainlanga or mule pa omole pothoi or aini ako ve, “Ava thomu mun ake o sis ve aro o lo lelpot mun ok?” \p \v 68 Lamako Saimon Pita i olal ile riong ve, “Toko Pomnga, aro them es ol a anga nge, e? Eneke lom riong inga ako i sung mimiong ako aro ile vusonga avele. \v 69 Na lemem lemioong na lemimem mire ako ve, engom inga ini a God ile toko riringa.” \p \v 70 Na Jisas i ria mun or ve, “I nunganga ako tho ateal thomu toko or mule pa omole pothoi or aini ve aro thomu ini lek, aveto omu omole ini a Satan ile.” \v 71 Jisas i ri aken nge a Judas ako ini a Saimon Iskariot itun. I mun kene ini a Jisas ile wainlanga or mule pa omole pothoi or aininga ako aro panen i sungu a Jisas a ngarangre omeni. \c 7 \s1 Jisas i es nge Judare oa aning ako o an i a valvalere lemi. \p \v 1 Lamako Jisas i esu esa a pen elonga ako a Galili, na ini plong ve aro i es ol a epee a Judia, eneke Judare oa pompomere nge pen aken, o sis ve aro o so rin i. \v 2 Na Judare oa aning ako o an i a valvalere lemi i toth me lale. \v 3 Mako Jisas ititeinre o ria i ve, “Aro ong los lelpot nge pen ake mo ong es a epee a Judia la, mo aro lom wainlangaere aro o thopol pathepolong areko aro ong oma ir. \v 4 Aro ve ong sis ve iom i kima, ong mothong tova parong kinealo lom omaing. Na ong pavurvur nge pathepolong omanga na i sivenga ako aro ong oma i a lalanga a tokokoere otheki mo aro olemi mire nge wong.” \v 5 Na ititeinre mun kene olemio nge i avele. \p \v 6 Mako Jisas i ria or ve, “Aveto lek nang kene i velpol rongan. Aveto nang elonga ako ini lomu nang. \v 7 Na tokokoe areko o panes vothung ulue anga o pavurvur ako aro oni silal thomu avele, aveto oni silal tho, eneke tho ripolal or nge ole vothung kerenga. \v 8 Engomu o es nge aning aken, aro tho es nge aning aken avele, eneke lek nang i velpol rongan.” \v 9 I ria or nge riong areken, na i voth a epee a Galili. \p \v 10 Lamako Jisas ititeinre o es ol nge aning aken la, ma i mun i plosa ma i es, aveto i es patat avele, i es kinine inga nge la. \v 11 Na Judare oa pompomere o kath i nge aning aken. Ma o nina ve, “Toko aton i kala?” \p \v 12 Lamako toko na seng pom ako o pakosil pel nge i, ma pelie o ri ve, “Aken ini toko sivenga.” \p Ave pelie o ri ve, “Avele, ile apaltet tokokoere.” \v 13 Aveto toko e avele i ri pat ol nge i, eneke o ngange nge Judare oa pompomere. \s1 Ako nge Judare oa aning Jisas i patoral toko na sengre. \p \v 14 Na aning aken o voth nge, makola i metasa na Jisas i eso a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma i patea ol ile pamirealing. \v 15 Na Judare oa pompomere o kukuk ma o nina ve, “Na toko ake i es nge pamirealing avele na i el mire ake a kala?” \p \v 16 Lama Jisas i olal ole riong ve, “Ine riong elonga ake tho pamireal thomu nge ini lek riong avele. Ake ini a God ako i pakeu tho me ile riong. \v 17 Aro ve toko e i sis ve aro i panes a God ilemi, aro ilemi mire nge lek pamirealing, ako i esu a God nge me, eve i espot a lemik. \v 18 Na toko e ako i ri nge isivenga ile lemi rumong, kene i papomnga isivenga iion, aveto toko ako i sis ve aro i papomnga toko ako i pake i iion, kene ini toko ako ile riong i nunganga, na le apaltetong e avele i voth a i nge. \v 19 Na nomenga Moses i sungu a God ile patorong a thomu nge, aveto omu e avele i panes i. Na i vava ake thomu o ri nge sorinngek, e?” \p \v 20 Lamako pulua pomnga o olal ile riong ve, “Ava tamata kerenga i rero ong, them i ri nge sorinngom avele.” \p \v 21 Lamako Jisas i olal ole riong ve, “Na tho oma pathepolong e ken ako tho pamimi toko nge nang rialonga, nako thomu o kukuk ma o ri ve tho pavothal nge nang rialonga avele. \v 22 Na nomenga Moses i sung riong a thomu nge vene: Aro ve o pop tutumuere, na aro ve oa nang or limme lamo o is ole, aveto i patea nge a Moses avele, i patea vet ako nge titovumuere, na aro ve nang aken i vengtun nge nang rialonga, aro vava? Thomu o is ole nge nang rialonga. \v 23 Na thomu o ri ve i sivenga ako aro te is ole nge nang rialonga, mo aro te panes a Moses ile patorong, na i vova ake lomumu klingtun tho nge lek omaing ako tho pamimi toko ini peti elonga nge nang rialonga, e? \v 24 Thomu o mothong tova o the polpol nge lek omaing na o teltun ok, aveto lomumu rum senu tel i mo o pavurvur aro lomumu mire nge ve, lek omaing aken kene i vengveng a God itheki eve avele.” \s1 Tokokoere o sis ve aro olemi mire nge a Jisas ini anga. \p \v 25 Lamako toko pelie ako a Jerusalem o nina ve, “Ava ini toko aton Judare oa pompomere o ri nge isorinnga ot? \v 26 O thopol vet! I ri a lalanga a pulua otheki, ave o ria ol ur e avele a i nge. Ava olemi mire ako ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, eve avele. \v 27 Aveto nge nang e ako aro God ile toko aton aro i velpol, toko e avele aro ilemi mire nge ile rem tepun, aveto lemir mire nge toko ake ile rem tepun.” \p \v 28 Na Jisas rongan i patoral a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma i presa viringa ve, “Thomu o ri ve lomumu mire nge tho na nge lek rem tepun, aveto tho es me nge sivengek lemik avele. Na God ako i pakeu tho me i voth, na lomumu mire nge i avele. \v 29 Aveto tho, lemik mire nge i, eneke tho esu ako a i nge me na i pakeu tho me.” \p \v 30 Mako o tongporum ako aro o rere i, aveto toko e avele i krimu i, eneke ile nang i velpol rongan. \v 31 Aveto toko na seng pulua ako a or nge olemio nge i ma o ri ve, “Na toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, aro ve i velpol, aro i oma pathepolong ako aro i aolo leltun toko ake iana? Aro avele. I re aken ini toko ako God i ateal i.” \s1 Mukalingare o ri ve aro o rere a Jisas. \p \v 32 Na Parisire o nongpol venen aken ako tokokoere o pakosil pel nge i, mako tomo nge pris kimangare o pake Lotu Tepun a Vel a mit tetalongare mo o rere i. \v 33 Lama Jisas ria or ve, “Aro tho voth palolo tomo nge thomu avele. Lamo tho lo werer mun a toko ako i pake tho me. \v 34 Naro thomu o kath tho, aveto aro thomu o thopolo tho avele, eneke thomu o pavurvur aro o es nge rem ako aro tho es nge, kene avele.” \p \v 35 Ma Judare oa pompomere o ria pel osivenga ve, “I ri ve aro i es nge pen kathnga ako aro te thopolo ol i nge avele, e? Ava aro i los lelpot ler pen epee ma i es a tokokoe areko or ini Judare avele mo i patoral or? \v 36 Na i ri ve, ‘Aro thomu o kath tho, aveto aro thomu o thopolo tho avele.’ Na i ri mun ve, ‘Thomu o pavurvur aro o es nge rem ako aro tho es nge, kene avele.’ Na ile riong areken i mirenga vava?” \s1 Jisas i ri nge thei ako i sung mimiong. \p \v 37 Na nge aning aken a nang patopalalnga ako o papomnga i, Jisas i mita ma i presa viringa ve, “Aro ve thei i pun toko e, aro i es a tho nge me mo i thin. \v 38 I ranga ve ako God ile erere i ri nge, toko e ako ilemio nge tho, aro thei ako i sung mimiong aro i lel a ilemi mo i espot a lalanga.” \v 39 Na thei aken Jisas i ri nge, ini Oni Riringa ako aro toko lemioongare aro o el i panen, aveto nge wop lemi ake, God i sungu Ioni Riringa me rongan, eneke i papomnga a Jisas rongan. \s1 Tokokoere olemi omole avele nge a Jisas. \p \v 40 Lamako tokokoe pelie o nongpol ile riong aken ma o ri ve, “I nunganga, toko ake ini a God ile riong elnga aton te men tetal i.” \p \v 41 Ave pelie o ri ve, “Ake ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere.” Aveto pelie ako a or nge o ri ve, “Avele, toko ake ini Galili anga na toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, aro ini Galili anga avele. \v 42 God ile erere i ri ve toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere aro ini a nepes a Devit ilenga naro o pop i a Betlehem nge rem ako nomenga Devit i voth nge.” \v 43 Mako tokokoere olemi or aini nge a Jisas. \v 44 Na pelie olemi ve aro o rere i, aveto toko e avele i krimu i. \s1 Judare oa pompomere olemio nge a Jisas avele. \p \v 45 Lamako Lotu Tepun a Vel a mit tetalonga areken o lo werer, na pris kimangare tomo nge Parisire o nina or ve, “I vova ake thomu o wol i me avele, e?” \p \v 46 Na mit tetalongare o olal ole riong ve, “Toko e avele ile riong i ranga ve ini toko ake ile riong.” \p \v 47 Na Parisire o olal ole riong ve, “Ava ile apaltet mun thomu aken ot? \v 48 Judare oa pompomere e avele na Parisire e avele ako ilemio nge i. \v 49 Ini inga areko olemi mire nge a Moses ile patorong avele, or re aken olemio nge i. Na God aro i paomelal or nge ole lemioong aken.” \p \v 50 Lama Parisi omole ako iion a Nikodemus ako nomenga i es a Jisas nge, i ria or ve, \v 51 “Na nge ler patorong i pavurvur avele ako aro te paomelal tel toko e na i mit nge riong rongan, na lemir mire nge ur ako i oma i kene rongan.” \p \v 52 Ma o olal ile riong ve, “Na toko aken ini Galili anga na ong mun ake ini Galili anga? Aro ong tital senu a God ile erere mo aro lomum mire ako God ile riong elnga e avele aro i velpol a Galili.” \p \v 53 [Lama toko alavusnga o es a ole vel omole omole. \c 8 \s1 O pamit seng ako i aom toko a Jisas itheki. \p \v 1 Aveto Jisas i esa a tete a Oliv. \v 2 Lama rulpou ma i lo werer a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma toko na seng pulua o vustuno i, mako i menu ma i patoral or. \v 3 Na pamirealingare nge a Moses ile patorong tomo nge Parisire o wol seng peange omole ako olemi mire ako i aom toko ma o pamitu i a tokokoere otheki. \v 4 Mako o ria Jisas ve, “Pamirealinga, them thopol seng ake ako i aom toko ako ini iewo avele. \v 5 Na Moses ile patorong i ri ve, na aro ve seng e i oma venen aken, aro te ela umre mo te pun rin i nge. Naro ong ri vava nge?” \v 6 Na o ri venen aken mo o ri ve o patelek i mo aro o teltun ia nge. \p Ave Jisas i lotoru ma i watu a ulue nge imeni pupo. \v 7 Ave o nin ororo i, mako Jisas i mit vengveng werera ma i ria or ve, “Na omu e ako i oma vothung kerenga e avele, aro i ula tel um a i nge.” \v 8 Lamako i lotoru mun ma i watu mun a ulue. \p \v 9 Na o nongpol veno ako ma o korpot omole omole, i patea nge toloklokere makola or alavuspot, na Jisas ienga ako i voth tomo nge seng aken ako i mit a itheki. \v 10 Ma i mita ma i ria i ve, “Or ol kala? E avele i voth mo i teltun om, e?” \p \v 11 Ma i olal ile riong ve, “Toko Pomnga, e avele.” \p Mako Jisas i ria i ve, “Na tho mun, aro tho teltun om avele. Na ong es la, na ong mothong tova oma ol vothung kerenga e.”] \s1 Jisas i ranga ve ini theki lalainga ako i to. \p \v 12 Ma Jisas i ria mun tokokoe areko o voth a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ve, “Engek, tho ini toko ako tho sung pen lalanga a toko ulue angare nge. Na areko o panes tho, aro o el pen lalanga ako i pathengal or nge mimiong a so, naro o es ol a mideng lemi avele.” \p \v 13 Lamako Parisire o ria i ve, “Lom riong kene ini ur polpolnga, eneke sivengom, wong ritet ako nge wong.” \p \v 14 Mako Jisas i olal ole riong ve, “Avele, ur ako tho ritet nge sivengek i nunganga, eneke lemik mire nge pen ako tho es nge me, tomo mun nge pen ako aro tho es nge la. Aveto lomumu mire nge pen ako tho es nge me, kene avele, tomo mun nge pen ako aro tho es nge la. \v 15 Sivengomu, thomu o panes inga vothung ulue anga ma o pamit toko nge riong, aveto engek inga, tho pamit toko e avele nge riong. \v 16 Na aro ve tho pamit toko e nge riong, aro lek omaing aken i vengveng, eneke tho panes sivengek lemik avele. Vovo ako i pakeu tho me, i voth tomo e tho. \v 17 Na lomu patorong i ri vene: ‘Aro ve toko or aini o teltun toko ia na o ripot nge riong omole inga, aken kene ole riong aken i nunganga.’\f + \fr 8:17 \ft Lo 19:15\f* \v 18 Na tho kene tho ritet nge sivengek, na Vovo ako i pakeu tho me i ritet mun nge tho.” \v 19 Mako Parisire o nina i ve, “Tomom aken i voth a kala?” \p Na Jisas i olal ole riong ve, “Lomumu mire nge tho avele, na lomumu mire mun nge ok Vovo avele. Aro ve lomumu mire nge tho, aro lomumu mire mun nge ok Vovo.” \v 20 Na Jisas i ri riong aken, ako i patoral toko na sengre, ako a Lotu Tepun a Vel a lok lemi, toth nge pen ako o sungu ole sungong nge. Ave toko e avele i rere i, eneke ile nang i velpol rongan. \s1 Jisas i ri ve, o pavurvur aro o es nge pen ako aro i es nge, kene avele. \p \v 21 Na Jisas i ria mun or ve, “Aro tho es, naro thomu o kath tho, aveto aro thomu o rin tomo nge lomu vothung kerenga ako rongan i voth a thomu nge. Na thomu o pavurvur aro o es nge pen ako aro tho es nge, kene avele.” \p \v 22 Mako Judare oa pompomere o ria ve, “I vava ake i ri ve, ‘Na thomu o pavurvur aro o es nge pen ako aro tho es nge, kene avele, e?’ Ava i mirenga ve aro i pun rin isivenga?” \p \v 23 Lama Jisas i olal ole riong ve, “Thomu ini ulue anga na tho ini ulue anga avele, tho ini Pen a Urvet anga. \v 24 Na tho ria tel thomu nge lale ve, ‘Aro thomu o rin tomo nge lomu vothung kerenga ako rongan i voth a thomu nge.’ Na aro ve lomumuo nge tho ako tho ini toko ako tho ritet thomu nge lale, kene avele, aro thomu o rin tomo nge lomu vothung kerenga ako rongan i voth a thomu nge.” \p \v 25 Ma o nina mun i ve, “Ong ini ao?” \p Ma i olal ole riong ve, “Tho ini toko re ako tho ria tel thomu nge lale, i patea nge ako tho patea nge lek omaing. \v 26 Na i pavurvur aro tho teltun omu nge ur puluanga, aveto aro tho oma i avele, toko ako i pakeu tho me ile riong kene i nunganga na tho ri inga riong ako tho nongpol i a i nge a thomu toko ulue angare nge.” \p \v 27 I ri venen aken a or nge, aveto olemi mire avele ako i ri nge Itema ako a Pen a Urvet. \v 28 Mako i ria or ve, “Aro thomu o pamona Toko Pomnga Itun, maken aro lomumu mire ako tho ini toko ako tho ritet thomu nge lale. Naro lomumu mire ol nge ako tho oma polpol ur e avele ako nge sivengek lemik, aveto tho ri inga riong ako Vovo i patoral tho nge. \v 29 Na toko ako i pakeu tho me, i kene i voth tomo nge tho, na i modoppot vet tho avele, eneke tho oma inga omaing ako ilemi sivenga nge.” \v 30 Na i ri venen aken ma toko na seng pulua olemio ol nge i. \s1 Toko Pomnga Itun aro i pavthopot tokokoere. \p \v 31 Ma Jisas i ria Juda areko olemio nge i lale, ma i ria or ve, “Areko o nongal lek patoraling, or ini lek wainlanga nungangare. \v 32 Na aro ve thomu o oma venen aken, aro lomumu mire nge riong nunganga, na riong nunganga aro i pavthopot thomu.” \p \v 33 Ma o olal ile riong ve, “Them ini a Abraham ititeviere, na nomenga i pavurvur ponange them um polpol nge toko e avele. Na i vova ako ong ri ve aro them vthopot, e?” \p \v 34 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, toko ako i oma vothung kerenga, aken ini vothung kerenga ile um polpolonga. \v 35 Na toko um polpolonga i voth tomo nge ia pomnga ile vel lemiare evelelnga avele, aveto toko itun ini itema itun evelelnga. \v 36 Maken aro ve God Itun i pavthopot thomu, aro thomu o vtho selele. \v 37 Na lemik mire lale ako thomu ini a Abraham ititeviere, aveto thomu o sis ve aro o so rin tho, eneke thomu o krim lek patoraling avele. \v 38 Na tho ria thomu nge ur ako Vovo i pathengal i a tho nge, aveto thomu o oma omaing ako omu vovo i ria thomu nge.” \p \v 39 Na o olal ile riong ve, “Emem vovo ini a Abraham.” \p Ma Jisas i olal ole riong ve, “Aro ve thomu ini a Abraham itutun nungangare, aro thomu o oma mun omaing ranga ve ako i oma i. \v 40 Na evelelnga tho ritet thomu nge riong nunganga ako tho nongpol i a God nge, ave thomu o engeng ve aro o so rin tho. Na Abraham kene i oma venen aken avele. \v 41 Na thomu o oma ranga ve ako omu vovo i oma i.” \p Ma o olal ile riong ve, “Na God ienga inga ako ini emem Vovo, na them ini itutun nungangare.” \p \v 42 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Aro ve God ini omu Vovo nunganga, aro omu sagu tho, eneke tho esu a God nge me, na ponange tho voth ol ake. Na tho es me nge sivengek lemik avele, aveto God i pakeu tho me. \v 43 Na i vova ake lomumu mire nge ur areko tho ri nge, kene avele, e? Eneke numu plong ve aro o nongal lek riong. \v 44 Na thomu ini a Satan itutunre na ini omu vovo. Make thomu o sis ve aro thomu o panes vet inga ako ini ilemi. Na nomenga vet ako me, i so rin rin toko, na i pavurvur aro i ri riong nunganga avele, eneke riong nunganga i voth a i nge avele. Aken ini ile vothung vet ako ile apaltet, eneke ini toko le apaltetonga na ini vothung le apaltetonga itema. \v 45 Aveto lomumuo vet nge lek riong avele, eneke tho ri nge ur ako i nunganga. \v 46 Na i vava, thomu o pavurvur aro o ripot lek vothung kerenga, e? Avele! Na aro ve lek riong i nunganga, i vova ako lomumuo nge tho avele, e? \v 47 Na toko e ako ini a God ile, i nongal a God ile riong. Aveto thomu o nongal lek riong avele, eneke thomu ini a God ile avele.” \s1 Jisas i velpol tel nge a Abraham. \p \v 48 Na Judare o olal ile riong ve, “Na them ri ve, ong ini Samaria anga ma tamata kerenga i rero ong. Na lemem riong aken i nunganga, e?” \p \v 49 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Tamata kerenga i rero tho avele. Na tho papomnga a Vovo, aveto thomu o paruru tho. \v 50 Na tho sis ve aro tokokoere o papomnga tho avele. Aveto toko omole ako i voth ako i sis ve aro i papomnga tho, na ini tokokoere ole riong nongpolnga. \v 51 Na tho ri nunganga a thomu nge, areko o nongal lek riong, i pavurvur aro o rin ol avele.” \p \v 52 Na Judare o ria i ve, “Na lemimem mire senu ol lale ako ve, tamata kerenga i rero ong! Eneke Abraham i rin nomenga lale tomo mun nge a God ile riong elngare, ave ong ri ve, ‘Areko o nongal lek riong, i pavurvur aro o rin ol avele.’ \v 53 Na emem vovo a Abraham i rin lale, na ong ini ao ako ong ri ve, ong aolonga nge a Abraham, e? Na God ile riong elngare o rin mun lale, na ong ini ao ako ong ri venen aken, e?” \p \v 54 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Aro ve tho papomnga sivengek, aro lek omaing aken ini ur polpolnga. Na toko ako i papomnga tho, ini a Vovo ako thomu o ri ve ini lomu God. \v 55 Aveto lomumu mire vet nge i avele, aveto lemik mire nge i. Na aro ve tho ri ve, lemik mire nge i avele, aro tho ini toko le apaltetonga ranga ve ini thomu. Aveto lemik mire nge i na tho panes ile riong. \v 56 Na omu vovo a Abraham ilemi sivenga rintet ve aro i thopol lek velpoling, na i thopol i lale ma ilemi sivenga nge.” \p \v 57 Mako Judare o ria mun i ve, “Om tovu po or mule pa lim rongan, na ong ri ve ong thopol a Abraham, e?” \p \v 58 Mako i olal ole riong ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, Abraham o pop i rongan, na tho voth tel lale.” \v 59 Mako o ela umre ma o ri ve o pun rin i nge, ave Jisas i es kinepot a or nge ma i korpot a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ma i es ol. \c 9 \s1 Jisas i thopol toko ako itheki pros ma i vles werer itheki. \p \v 1 Lama Jisas i eses na i thopol toko omole ako itheki pros, i kene itheki pros vet ako inina i poppot i nge. \v 2 Lamako Jisas ile wainlangaere o nina i ve, “Pamirealinga, anga ile vothung kerenga i oma i mo itheki pros ako inina i pop i nge? Ini isivenga ile vothung kerenga eve inina ome itema ole vothung kerenga?” \p \v 3 Mako Jisas i olal ole riong ve, “Toko ake ile vothung kerenga i oma i mo itheki pros, kene avele, tomo mun nge itema ome inina. Toko ake itheki pros mo aro tokokoere o thopol a God ile engenging ako aro i oma i a i nge. \v 4 Na rongan erang i voth aro te oma toko ako i pake tho me ile omaing, eneke pemliknga i toth me lale, ako i pavurvur aro toko e i um nge avele. \v 5 Na rongan tho voth ake ru a ulue, ma tho ini toko ulue angare ole theki lalainga.” \p \v 6 Na i ri venen aken lamako i osuku a ulue ma i sula i mo i velpol ini patpat ma i mota i ma i sisao i a toko aken itheki. \v 7 Lamako i ria i ve, “Es la, mo paut rirpot thekum a thei povovloainga ako o apet i ve ini a Siloam.” Na Siloam mirenga ve, “Pake”. Mako toko aken i es la ma i paut rirpot itheki, mako itheki vles ol ma i lo werer a ile vel la. \p \v 8 Ma ile rem lemia tomo nge areko o thopol i nomenga ako i menen ma i nong ur elonga a tokokoere nge, kene o nin pel osivenga ve, “Toko ake tomo i menen mo i nong ur elonga a tokokoere nge, e?” \v 9 Na pelie o ri ve, “I re aken.” \p Ave pelie mun o ri ve, “Avele, ini toko relnga, ave itheki lemi ranga ve ini mun i toko aken.” \p Mako toko aken isivenga i ria ve, “Na tho re ake.” \p \v 10 Mako o nina i ve, “Ong vova ake thekum i sivenga ol, e?” \p \v 11 Ma i olal ole riong ve, “Toko aton o apet i ve ini a Jisas, i viv patpat ma i sisao i a thekik ma i ria tho ve aro tho es a thei a Siloam mo tho paut rirpot thekik nge. Mako tho es nge la ma tho paut rirpot thekik nge, mako tho thepolpot ol.” \p \v 12 Na o nina i ve, “Toko aken i kala?” Ma i olal ole riong ve, “Lemik mire nge avele.” \s1 Parisire o sir a Jisas ia tepun nge ako i pamimi toko nge nang rialonga. \p \v 13 Lamako o wol ol toko ako itheki pros tel nomenga a Parisire nge la. \v 14 Na Jisas i viv patpat ma i pasenu werer toko theki prosnga aken ako nge nang rialonga. \v 15 Mako Parisire mun ako o nina i ve, “Thekum aken i sivenga vava?” Ma i olal ole riong ve, “Toko aton i sisao patpat a thekik, mako tho paut rirpot i ma tho thepolpot ol.” \p \v 16 Na Parisi pelie o ria ve, “Toko aken i es a God nge me avele, eneke i pavothal nge nang rialonga avele.” Ave pelie o ri ve, “Na toko ako ile vothung kerenga i pavurvur ako aro i oma pathepolong venen aken avele.” Mako o thomreu ol pel. \p \v 17 Lamako o nin werer mun toko aken itheki pros tel nomenga ve, “Aro ong ri vava nge toko aken i vles werer thekum, e?” Ma i olal ole riong ve, “Ini a God ile riong elnga e.” \p \v 18 Ave Judare oa pompomere olemi ve, toko aken itheki pros tel nomenga, ma ponange i the werer, kene avele. Mako okei song inina ome itema mo o es a or nge. \v 19 Ma o nina or paini ve, “Ake ini tutumu? Na thomu o ri ve, itheki pros nomenga vet ako ong poppot i nge. Na i vova ake itheki vles werer, e?” \p \v 20 Mako or paini o olal ole riong ve, “Lemimem mire ako ve, ini tutumem. Na lemimem mire mun ako ve, itheki pros nomenga vet ako ipoppotnga nge. \v 21 Aveto lemimem mire nge tepun e avele ako ponange itheki vles werer. Na toko ako i oma i, lemimem mire mun nge i avele. Aro thomu o nina i, eneke i pomnga lale na i pavurvur ako aro isivenga aro i olal i a thomu nge.” \v 22 Na or paini o ri venen aken, eneke o ngange nge Judare ako o rong riong lale ve, aro ve toko e i ri ve, Jisas ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, aro o mit roal or nge koroong a Judare ole lotuonga a vel. \v 23 Aken kene ini tepun ako o ria or nge ve, “I pomnga lale, mo o nina i.” \p \v 24 Lamako Parisire o leng werer mun paininga toko ako itheki pros tel nomenga, ma o ria i ve, “Aro ong kin lom riong tomo nge a God mo ong ripot riong nunganga! Lemimem mire ako toko ako i pamimi ong, ini toko ako ile vothung kerenga.” \p \v 25 Na toko aken i olal ole riong ve, “Na eve ini toko ako ile vothung kerenga, eve avele, lemik mire nge avele. Ur omole inga ako lemik mire nge kene i vene: Nomenga thekik pros, aveto ponange tho thepolpot ol.” \p \v 26 Mako o nina mun i ve, “I oma ur nekenga nge wong, make i vles werer thekum, e?” \p \v 27 Ma i olal ole riong ve, “Tho ritet thomu nge lale, ave thomu o nongpol lek riong avele. Na i vava ake thomu o sis ve o nongpol mun i, e? Ava thomu mun o sis ve aro o velpol ini ile wainlangaere, e?” \p \v 28 Mako Parisire o akrisal i ma o ri ve, “Wong re ake ini ile wainlanga, aveto them ini a Moses ile wainlangaere. \v 29 Na lemimem mire ako ve, God i ri tomo nge a Moses, aveto toko aken ini toko vulutnga, na lemimem mire nge wop kathnga ako i es nge me, kene avele.” \p \v 30 Lamako i olal ole riong ve, “Na tho kukuk nge lomu riong aken, God ile engenging i voth a toko aken nge ma i vles werer thekik, aveto lomumu mire nge ile rem tepun avele. \v 31 Na lemir mire ako ve, God i nongal toko ako ile vothung kerenga ile riong, kene avele, ave i nongal tokokoe areko o lotual i na o panes ilemi. \v 32 Na nomenga ma me i pavurvur ponange, toko e avele i nongpol kimaing e tova toko e i vles werer toko itheki ako inina i poppot i ma theki pros. \v 33 Aro ve toko aken i es a God nge me avele, i pavurvur aro i oma ur e avele.” \p \v 34 Na Parisire o olal ile riong ve, “Na vothung kerenga i teo a ong nge a ninom iopo lemi ma i pop tomopot ong nge, make i pavurvur ponange, na ong ini ao ako ong ri ve ong patoral them, e?” Mako o sivpot i a lalanga la. \s1 Tokokoe areko olemio nge a Jisas avele o ranga ve ini toko theki prosnga. \p \v 35 Lamako Jisas i nongpol ako o sivpot toko aken, mako i kath i ma i thopolo i ma i nina i ve, “Lomumuo ol nge a Toko Pomnga Itun?” \p \v 36 Ma i olal ile riong ve, “Toko Pomnga Itun ini ao? Riteta tel tho nge i mo aro lemiko nge i.” \p \v 37 Ma Jisas i ria i ve, “Ong thopol i lale, i re ake i leng leng tomo nge wong.” \p \v 38 Ma i ria i ve, “Toko Pomnga, lemiko ol nge wong.” Ma i koru ieve ma i lotual i. \p \v 39 Ma Jisas i ria ve, “Tho es a ulue me mo aro tho sirum tokokoere, naro toko theki prosngare aro o the werer, naro tokokoe areko o the aro otheki pros ol.” \p \v 40 Na ine Parisi pelie o voth tothal i ma o nongpol ile riong aken ma o nina i ve, “Na ong ri ve thekimem pros mun?” \p \v 41 Lama Jisas i olal ole riong ve, “Aro ve thekumu pros, aro lomu vothung kerenga aro i teo a thomu nge avele, aveto thomu o rivenga thomu o the, make lomu vothung kerenga rongan i voth.” \c 10 \s1 Jisas i ranga ve ini sipsipre othealnga. \p \v 1 Ma Jisas i ria mun or ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, tokokoe areko o koro a sipsipre ole lok thekia avele, na o ro a pen relnga e ma o eso a lemi, tokokoe areken kene ini toko kemongare na toko kerengare. \v 2 Na toko ako i koro vengveng a lok thekia, i re aken ini sipsipre othealnga. \v 3 Na lok thekia mit tetalonga i theppot lok thekia nge i, na sipsipre olemi mire nge ikei ako i leng ile sipsipre oion omole omole, ma i wolpot or la. \v 4 Na aro ve i wolpot or a lalanga, aro i mukal sipsipre ole, naro o panes i, eneke olemi mire nge ikei. \v 5 Na i pavurvur aro o paneso toko relnga e avele, aro o lo nge i, eneke olemi mire nge ikei avele.” \v 6 Na Jisas i ria or nge riong agelalnga ake, aveto olemi mire nge mirenga avele. \p \v 7 Mako Jisas ria mun or ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, tho ranga ve ini sipsipre ole lok thekia. \v 8 Na areko o es tel me a mukaling nge tho, or ini toko kemongare na toko kerengare, aveto sipsipre o nongal okei avele. \v 9 Na tho ranga ve ini lok thekia, na toko e ako i eso a tho nge na i koro a lok lemi, aro tho pamimi i. Na toko aken aro i eso me, naro i espot la, naro i el ia aning, na ur e avele aro i pakerenga i. \v 10 Na toko kemongare o es ako me mo aro o kem, na o so rin, na o pakerenga, sipsipre. Aveto tho, tho es ake me mo aro o el mimiong naro o oror nge ur e avele. \p \v 11 “Na tho ini sipsipre othealnga sivenga, ako aro tho sungpot lek mimiong mo aro tho opoal or. \v 12 Na toko ako i um nge iolonga, kene ini sipsipre othealnga nunganga avele, na ini otokoninga avele. Na aro ve i thopol nanau pil ako i es me, aro i lo sipsipre oa, naro nanau pil aro i pun sipsipre na i wis meresu or. \v 13 Na toko aken i lo sipsipre oa, eneke i um na ilemi nge iolonga na ilemi nge sipsipre othealnga avele. \p \v 14 “Na tho ini sipsipre othealnga sivenga, na lemik mire nge lek sipsipre, na olemi mire nge tho, \v 15 ranga ve ako Vovo ilemi mire nge tho na lemik mire nge i. Naro tho sungpot lek mimiong mo aro tho opoal sipsipre. \v 16 Na lek sipsip relnga mun pelie ako o voth a lok ake lemi avele. Naro tho velilo mun or me. Naro o nongal mun keik mo aro o velpol omole ol inga naro othealnga omole. \v 17 Na Vovo ia sagu tho, eneke lemik altetpot nge lek mimiong sungpotnga naro tho el werer mun i. \v 18 Toko e avele i eltetpot lek mimiong a tho nge, lemik omoletetpot nge isungpotnga. Na tho pavurvur ako aro tho sungpot i na tho pavurvur mun ako aro tho el werer mun i. Ake kene Vovo i pator tho nge ve aro tho oma i.” \p \v 19 Na Judare o nongpol ile riong aken ma o thomreu pel ma or ainiu. \v 20 Ma oa pelie o ri ve, “Tamata kerenga i rero i ma ini ngongong, na i vova ako o ta telngomu nge ile riong, e?” \p \v 21 Aveto oa pelie o ri ve, “Toko ako tamata kerenga i rero i, i pavurvur aro i ri venen aken avele! Na tamata kerenga i pavurvur ako aro i vles werer toko theki prosnga, kene avele.” \s1 Judare olemio nge a Jisas avele. \p \v 22 Na nang aolonga omole ako Judare olemi rum Lotu Tepun a Vel thepnga, i velpol a Jerusalem na i vengtun nge theu po. \v 23 Na Jisas i esu esa a Lotu Tepun a Vel a lok lemi ako a Solomon ile sawak lemi. \v 24 Ma Judare o mit kalutuno i ma o nina i ve, “Penva ol aro ong panine lemimem nge wong? Aro ve ong ini toko ako God i ateal ong ve aro ong el werer ile tokokoere, aro ong ritet senu i a them nge.” \p \v 25 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Tho ritet thomu nge lale, ave lomu lemioong tie avele nge tho. Na pathepolong ako tho oma i ranga ve ako Vovo i ria tho nge, ma i pathengal thomu nge ako ve, tho ini ao. \v 26 Aveto thomu, lomumuo nge avele, eneke thomu ini lek sipsipre avele. \v 27 Lek sipsipre o nongal keik na lemik mire nge or na o panes tho. \v 28 Na tho sung mimiong ako aro ile vusonga avele a or nge, na i pavurvur aro o penthal avele. Na toko e avele i pavurvur aro i eltetpot or a menik. \v 29 Na ok Vovo ako i sungu or a tho nge, ile engenging i aolonga nge ur alavusnga, na toko e avele i pavurvur aro i eltetpot or a ok Vovo imeni. \v 30 Them e a Vovo them omole inga.” \p \v 31 Mako Judare o ela mun umre mo o pun rin i nge. \v 32 Lamako Jisas i ria or ve, “Na tho oma omaing sivenga pulua ako a thekumu ako ranga ve Vovo i ria tho nge. Na kathnga ol ako o ri ve o pun rin tho nge, e?” \p \v 33 Ma o olal ile riong ve, “Them sis ve aro them pun rin ong nge lom omaing sivenga omanga, kene avele. Them sis ve aro them pun rin ong, eneke ong ri tangatun nge a God, na ong ini toko ulue anga, ave ong ri ve ong ini mun i a God.” \p \v 34 Na Jisas i olal ole riong ve, “Na wating ako ru a lomu patorong lemi i ri ve, ‘God i ri ve, thomu ini godre.’\f + \fr 10:34 \ft Buk Song 82:6\f* \v 35 Na lemir mire ako God ile erere i nunganga rintet, na tokokoe areko God i sung ile riong a or nge kene, i apet or ini godre. \v 36 Na toko ako God i ateal i mo i riri na i pakeu i ake ru a ulue me kene i pomnga nge or, na aro ve i apet or ini godre, i vova ake thomu o ri ve tho ri tangatun nge a God nge ako tho ri ve, ‘Tho ini a God Itun,’ e? \v 37 Na aro ve tho oma Vovo ile omaing avele, make aro lomumuo nge tho avele. \v 38 Aveto aro ve tho oma ile omaing, aro lomumuo nge lek omaing aken. Na aro ve lomumuo nge lek riong avele, ur e avele, aro lomumuo inga nge lek omaing, maken aro lomumu mire senu ako Vovo i teo a tho nge, na tho teo a Vovo nge.” \v 39 Ma Judare o tongporum ve aro o rere mun i, ave i lo lelpot nge or. \p \v 40 Na Jisas i apola werer thei a Jordan ma i es nge pen ako nomenga Jon i paninu tokokoere nge, ma i voth ol nge. \v 41 Ma toko pulua o es a i nge, na o ria ve, “Na Jon i oma pathepolong pelie avele, aveto ur alavusnga ako i ri nge toko ake, kene i nunganga.” \v 42 Na nge wop aken toko pulua olemio nge a Jisas. \c 11 \ms1 Jisas i es a Judia na Jerusalem na mukalingare o rirum nge isorinnga \mr (Vonge 11:1–12:50) \s1 Lasarus ile rinong. \p \v 1 Na toko omole ako iion a Lasarus, kene i ngoo. Na i voth nge rem pomnga ako iion a Betani, ako ini a Maria ome iteinnga a Marta ole rem tepun. \v 2 Na Maria ake ini seng ako aro i odoroktun a Jisas ieve nge sanda una vronga, ma i taulpot i a ieve nge ipounga thoing, na ilun re aton ini a Lasarus ako i ngoo. \v 3 Lamako ilun alaini o pasong okei a Jisas nge ve, “Toko Pomnga, toko aton om sagu rintet i, kene ini multhang.” \p \v 4 Na Jisas i nongpola i ma i ria ve, “Ni multhanging aken i potoipot nge rinong avele. Ur aken i velpol mo aro tokokoere o papomnga a God, naro God i papomnga Itun nge.” \v 5 Na Jisas ia sagu a Marta ome itein na olun a Lasarus. \v 6 Na i nongpola a Lasarus ia kimaing ako ini multhang, aveto i voth vet inga nge pen ako ru o voth nge ma i voth nge nang or aini. \p \v 7 Lamako i ria ile wainlangaere ve, “Aro te lo werer a Judia la.” \p \v 8 Ave o olal ile riong ve, “Pamirealinga, worse re atike Judare ako a epee a Judia o ri nge pun rinngom nge umre, nake ong ri ve te lo werer mun a epee a Judia la, e?” \p \v 9 Ma Jisas i ria ve, “Na nang i to nge aua or mule pa omole pothoi or aini nge nang omole omole. Na toko ako i es erang i pavurvur aro i omrang pelekpol avele, eneke i thopol pen lalanga ako i to a ulue. \v 10 Aveto aro ve i es pemlik, aro i omrang pelekpol, eneke ile the lalainga avele.” \p \v 11 Na Jisas i ria or venen aken, lama i ria mun or ve, “Thenger a Lasarus i nokolkol, ave aro tho es la mo tho pamimeta i.” \p \v 12 Ma ile wainlangaere o olal ile riong ve, “Toko Pomnga, aro ve i nokolkol, aro i senu werer.” \v 13 Na Jisas ile riong aken mirenga ve, Lasarus i rin lale, aveto ile wainlangaere o el ile riong aken mirenga avele, ma o rivenga Lasarus i nokolkol inga. \p \v 14 Mako Jisas i ritet ole ve, “Lasarus i rin lale, \v 15 aveto lemik sivenga nge ako tho voth tomo nge i avele, eneke aro tho oma omaing ako aro i opoal thomu mo aro lomumuo nge tho. Naro te es a i nge.” \p \v 16 Na Tomas ako iion aininga a Didimus, kene i ria ithangangaere ve, “Aro te es tomo nge ler pamirealinga mo aro te rin tomo nge i.” \s1 Jisas ini toko ako i palos werera tokokoere ma i sung mimiong a or nge. \p \v 17 Ma Jisas i velpol ma i nongpola ako Lasarus kene i ngotet nge nang or penel lale a vuvepun. \v 18 Na Betani kene a wop mela avele nge a Jerusalem, i pavurvur nge kilomita or me inga. \v 19 Na toko pulua ako a epee a Judia o es mo o thopol a Marta ome a Maria mo o okup or paini, ke olunnga i rin. \v 20 Na Marta i nongpola ako Jisas i es me, mako i korpot mo i thopolo i a so, aveto Maria i voth a vel lemi. \p \v 21 Lama Marta i ria Jisas ve, “Toko Pomnga, aro ve ong voth ake, aro luk aro i rin avele. \v 22 Aveto lemik mire ako ve, ur nekenga ako ong nong i a God nge ponange, aro i sungu i.” \p \v 23 Ma Jisas i ria i ve, “Lum aro i los werera.” \p \v 24 Lama Marta i olal ile riong ve, “Lemik mire ako ve, aro i los werera nge ulue ile vusong.” \p \v 25 Ma Jisas i ria i ve, “Tho ini toko ako tho palos werera tokokoere na tho sung mimiong a or nge. Areko olemio nge tho, aro ve o rin a ulue, aro o mimi a Pen a Urvet. \v 26 Na areko o mimi a ulue na olemio nge tho, aro o penthal avele ol. Na Marta lomumo nge lek riong ake?” \p \v 27 Ma i olal ile riong ve, “Ena, Toko Pomnga, lemik ako ve, wong ini toko ako God i ateal ong ve aro ong el werer ile tokokoere, na wong ini a God Itun, ako i kin ile riong ve aro i pakeu ong a ulue me.” \s1 Jisas i tang nge a Lasarus. \p \v 28 Na Marta i ri venen aken lama i lo werer a iteinnga a Maria nge, ma i leng i mo i ri kine a i nge na i ri ve, “Ler pamirealinga ake i velpol, ma i nin nge wong.” \v 29 Na Maria i nongpola i ma i espot viri viri la mo i thopol a Jisas. \v 30 Na Jisas i velpol a rebo rongan, aveto rongan i voth nge pen ako Marta i thopolo i nge. \v 31 Na Judare ako o okup a Maria a vel lemi, ma o thopol ako Maria i espot viri viri, mako o paneso i, eneke o rivenga aro i es a vuvepun mo i tang nge. \p \v 32 Na Maria i velpol nge pen ako Jisas i voth nge ma i thopol i, mako i koru ieve ma ipo tiru a i nge ma i ria i ve, “Toko Pomnga, aro ve ong voth ake, aro luk aro i rin avele.” \p \v 33 Na Jisas i thopol ako Maria i tang, na i thopol mun ako Juda pelie ako o panes i kene o tang tomo mun nge i, ma ilemi kerere rintet. \v 34 Ma i nina ve, “Thomu o rongo i a kath?” \p Ma o olal ile riong ve, “Toko Pomnga, es me mo thopol i.” \p \v 35 Mako Jisas i tang. \p \v 36 Lama Judare o ria ve, “Thopol vet, ia sagu rintet re i ake.” \p \v 37 Aveto pelie o ri ve, “Na i vles werer toko theki prosnga aton itheki, na aro ve i voth ake i pavurvur ako aro i pamimi mun a Lasarus mo i rin avele.” \s1 Jisas i palos werera a Lasarus. \p \v 38 Ma Jisas ilemi kerere rintet mun ma i es a vuvepun la. Na vuvepun aken ini silkep ako o sing rupo ithekia nge um aolonga. \v 39 Ma Jisas i ria or ve, “O singtetpot um aken.” \p Ave Marta ako ini rinonga ilun i ria i ve, “Toko Pomnga, i una plot lale, eneke i ngotet nge nang or penel lale.” \p \v 40 Ma Jisas i ria i ve, “Na tho ria ong lale ako, aro ve lomumo nge tho, aro ong thopol a God ile engenging aolonga.” \p \v 41 Lamako o singtetpot um aken, lama Jisas ipo watha ma i ria ve, “Vovo, tho ri sivengaing a ong nge ako ong nongpol lek nongong lale. \v 42 Lemik mire ako ve, evelelnga ong nongpol tho, ave tho ri nge ake mo aro tho opoal tokokoe areke o mit mo aro olemio ako ve, ake ini wong ako ong pakeu tho me.” \p \v 43 Ma i ri venen aken ma i vus, lama i presa viringa ve, “Lasarus, espot me!” \v 44 Mako rinonga i losa ma i espot me. Ma i es tomopot nge ia pupo ako o papupoala i nge a imeni mala mulpot a ieve, tomo mun nge itheki sorupalonga. \p Mako Jisas i ria or ve, “O inospot ipapupoalnga mo i es.” \s1 Mukalingare o rirum nge a Jisas isorinnga. \r (Matiu 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 Na Juda pom ako o es me ma o okup a Maria kene o thopol ur ako Jisas i oma i, mako olemio a i nge. \v 46 Ave oa pelie o lo werer a Parisire nge la, ma o ritet or nge ur ako Jisas i oma i. \v 47 Lama Parisire tomo nge pris kimangare o velilo tomo nge Judare oa pompomere or mule pa limai ma o ri ve, “Aro te oma neke? O thopol vet pathepolong pulua ako toko ake i oma ir! \v 48 Aro ve ser wenal i, aro toko alavusnga aro olemio nge i. Naro Romre aro o es me mo o pakerenga ler Lotu Tepun a Vel na ler tokokoere mun.” \p \v 49 Na ole mukalinga, ako iion a Kaiapas, ako ini Prisre oa Pomnga nge tovu po aken, i ri ve, “Lomumu mire nge ur e avele. \v 50 O thopol vet, i sivenga nge thomu ako aro toko omole aro i el toko alavusnga omei mo i rin, maken Romre aro o pakerenga ler toko alavusnga avele.” \p \v 51 Na Kaiapas i ri riong aken nge isivenga ile lemi rumong avele. Aveto i ripot a God ile riong, eneke ini Prisre oa Pomnga nge tovu po aken, ma i ri nge a Jisas ako aro i rin leltun Judare. \v 52 Na ini Judare oenga avele, ave aro i rin leltun mun a God itutunre ako o men a pen elonga mo aro i velilo ir mo aro or omole ol. \v 53 Na i patea nge nang aken ako Judare oa pompomere o rirum nge a Jisas isorinnga. \p \v 54 Mako Jisas kene i es patpot ol avele, i es kinine ol inga nge Judare oa. Mako i es ol nge pen ako i toth nge pen polpolnga ako a rem ako iion a Epraim, ma i voth tomo ol nge ile wainlangaere nge. \p \v 55 Makola i toth nge Judare oa Punseleainga a Aning a nang. Na nge wop lemi aken, toko pulua ako a rumremre o es a Jerusalem mo aro o pariri tel or a God itheki lamo o es ol nge aning aken. \v 56 Na o kath a Jisas ma o theu thea i, na nge ako o voth a Lotu Tepun a Vel a lok lemi, o nin pel osivenga ve, “Lomumu vava? Aro i es mun me nge aning eve avele?” \v 57 Na pris kimangare tomo nge Parisire o sung riong engenga lale ve, “Aro ve omu e ilemi mire nge wop ako Jisas i voth nge, aro i pamilempot i, mo them rere i.” \c 12 \s1 Maria i odorok sanda una vronga a Jisas ieve. \r (Matiu 26:6-13; Mak 14:3-9) \p \v 1 Na nang or limae rongan i voth ako aro Punseleainga a Aning i velpol, ma Jisas i es a Betani, ako ini a Lasarus ile pen, ini toko aton i palos werera i nge rinong. \v 2 Ma o monsi ia aning nge. Na Marta i mota oa aning na Lasarus i men tomo nge a Jisas rea nge aning aken. \v 3 Lamako Maria i ela sanda una vronga a botol aolonga ako iolonga i roro rintet ma i odoroka i a Jisas ieve nge, ma i girtet i nge ipounga thoing. Na iunanga i vual a vel lemi. \p \v 4 Na Jisas ile wainlanga omole ako iion a Judas Iskariot, na ini toko ako aro i sungu a Jisas a ngarangre omeni, kene i ri ve, \v 5 “I vova ake te tepolal sanda aken nge umtun avele, e? I olonga i pavurvur nge toko omole iolonga nge tovu po omole mo te sungu i a toko le ur avelengare nge.” \v 6 I ri venen aken, eneke ilemi rum toko le ur avelengare, kene avele, aveto i ri venen aken, eneke ini toko kemonga na i theal a Jisas ile wainlangaere ole umtun a kole, na evelelnga i elpot pelie nge mo ini ile. \p \v 7 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Mothong! I voth venen, sanda epee aken aro i voth mola i pavurvur nge nang ako aro o tetun tho nge. \v 8 Toko le ur avelengare aro o voth tomo nge thomu evelelnga, aveto tho, aro tho voth tomo nge thomu evelelnga avele.” \s1 Pris kimangare o ri nge a Lasarus isorinnga. \p \v 9 Na Juda pulua o nongpol ako Jisas i voth a Betani, mako o es la, aveto o sis ve aro o thopol a Jisas ienga avele, o sis ve aro o thopol mun a Lasarus, ini toko ako Jisas i palos werera i nge rinong. \v 10 Mako pris kimangare o rirum mun a Lasarus isorinnga, \v 11 eneke Juda pulua o suptun or avele ma olemio ol nge a Jisas, eneke o thopol a Lasarus ako i mimi werer. \s1 Jisas i eso a Jerusalem ranga ve ini nepes. \r (Matiu 21:4-9; Mak 11:7-10; Luk 19:35-38) \p \v 12 Na erangu mun na toko na seng pom ako o es nge Punseleainga a Aning, o nongpol ako Jisas aro i es a Jerusalem me. \v 13 Mako o tokor pakao menini ma o es mo o thopolo i ma o anuepot i ma o presa viringa ve, \q1 “ “Te risea a God!” \q1 Sapase toko ako i es nge Toko Pomnga iion me.” \rq Buk Song 118:25-26\rq* \q1 “Sapase Israelre ole Nepes ake.” \m \v 14 Lama Jisas i thopolo donki aponga ma i mena nge, ako ranga ve God ile erere i ritet nge nomenga na i ri vene: \q1 \v 15 “Thomu Jerusalem angare, o mothong tova o ngange, \q2 o thopol vet lomu nepes ake i es me \q2 ma i men a donki aponga nge.” \rq Sekaria 9:9\rq* \p \v 16 Na ile wainlangaere kene olemi mire senu nge ur areko i velpol a i nge, kene avele. Aveto panen aro God i papomnga ol a Jisas, aro olemi rumtetu ur areko o oma i a Jisas nge na i ranga ve ako God ile erere i ri nge lale. \p \v 17 Na toko na seng areko o voth tomo nge a Jisas nge nang ako i lengpot a Lasarus a vuvepun me ma i palos werera i nge rinong, kene o panongpol nge. \v 18 Mako toko pulua o es a i nge ma o thopolo i, eneke o nongpol ako i oma pathepolong aken. \v 19 Mako Parisire o ria pel osivenga ve, “Te pavurvur aro te oma ur e avele ol. O thopol vet toko alavusnga o panes i lale!” \s1 Toko pelie ako or ini Judare avele, o kath a Jisas. \p \v 20 Na toko pelie ako or ini Judare avele, o supo tomo nge areko o es a Jerusalem mo aro o lotu ako nge Punseleainga a Aning aken. \v 21 Mako o es a Pilip nge, ako ile a Betsaida a epee a Galili, ma o ria i ve, “Them sis ve aro them thopol a Jisas.” \v 22 Mako Pilip i es ma i ria Andru, ma or paini o es ma o ria ol a Jisas. \p \v 23 Ma Jisas i olal ole riong ve, “Lek nang i velpol lale ako aro Toko Pomnga i papomnga Itun. \v 24 Tho ri nunganga a thomu nge, aro ve wit monnga omole i matu a ulue avele na i rin avele, aro ienga inga i voth, aveto aro ve i matu a ulue na i rin, aro i mon mo imonnga i pom. \v 25 Na toko ako i sarinalo isivenga ile mimiong, aro ile mimiong aken aro i penthal. Na toko ako i sungpot isivenga ile mimiong ake ru a ulue, aro ile mimiong aken aro ile vusonga avele. \v 26 Na aro ve toko e ako i sis ve aro i velpol ini lek umonga, aro i panes tho nge wop elonga ako aro tho es nge, mo aro i voth tomo nge tho nge pen ako aro tho voth nge. Naro Vovo i papomnga tokokoe areko or ini lek umongare. \s1 Jisas i ritet nge ile rinong. \p \v 27 “Na ponange ake lemik i sivenga ol avele. Naro tho ria ol vava? Aro tho ri ve, ‘Vovo, eltetpot ur ako i toth ako aro i velpol a tho nge’? Avele! Aro tho el inga matheong aken, eneke tho es re me ake, mo aro tho el i. \v 28 Vovo, papomnga sivengom!” \p Na Jisas i ri venen aken lama lenging i espot a Pen a Urvet me, ma i ri ve, “Tho papomnga sivengek lale, naro tho oma mun i.” \v 29 Na pulua pomnga ako o mit tomo nge i, o nongpol lenging aken ma pelie o ri ve, “Ini pen akrunga.” Ave pelie o ri ve, “Ensel omole i ri tomo nge i.” \p \v 30 Ave Jisas i olal ole riong ve, “Na lenging aken i espot me mo aro i opoal tho avele, i espot me mo aro i opoal thomu. \v 31 Na nge wop lemi ake God aro i velpol ini toko alavusnga ole riong nongpolnga. Naro i eltetpot a Satan ako i theal areko o panes vothung ulue anga ile engenging. \v 32 Na nge ako o pamona tho roro, aro tho palosa toko alavusnga olemi mo tho wol or a tho nge me.” \v 33 Na nge ile riong aken i ritet nge sovengalo kathnga ako aro i rin nge. \p \v 34 Na pulua pomnga o olal ile riong ve, “Na them nongpol ako ler patorong i ri ve, ‘Toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, aro i voth naro ile vusonga avele.’ Na i vova ake ong ri ve aro o pamona Toko Pomnga Itun, e? Na Toko Pomnga Itun ako ong ri nge, ini ao?” \p \v 35 Lama Jisas i olal ole riong ve, “Na pen lalanga aro i voth tomo nge thomu palolo tie. Naro thomu o es nge ako pen lalanga rongan i voth tomo nge thomu, maken aro mideng i seltun thomu avele, eneke toko ako i es nge mideng, ilemi mire nge wop kathnga ako i es nge, kene avele. \v 36 Aro lomumuo nge toko ako i sung pen lalanga, ako rongan i voth tomo nge thomu, maken aro thomu ini tokokoe areko o mimi nge pen lalanga.” Na Jisas i ri venen aken ma i vus, mako i es lelpot nge or ma i mit kinealo i nge or. \s1 Juda pulua ako olemio nge a Jisas avele. \p \v 37 Na Judare o thopol pathepolong pulua ako Jisas i oma i, aveto olemio nge i avele. \v 38 Mako ur ako God ile riong elnga a Aisaia i ri nge, i velpol nunganga. Ma Aisaia i ri vene: \q1 “Toko Pomnga, tho thopol toko e avele \q2 ako ilemio nge lemem panongpolong. \q1 Na ong pathengal lom engenging a or nge, \q2 ave olemio nge avele.” \rq Aisaia 53:1\rq* \p \v 39 Na o pavurvur aro olemio nge a Jisas avele, eneke itepun ranga ve ako riong mun ako Aisaia i wat i nomenga ako i ri ve, \q1 \v 40 “God i mon sopal tokokoere otheki \q2 mo o the ol avele. \q1 Na i pasulung olemi, \q2 mo aro olemi nine ol avele. \q1 Maken o pavurvur aro o eksing a God nge, \q2 mo aro i pamimi or, kene avele.” \rq Aisaia 6:10\rq* \p \v 41 Na Aisaia i wat riong aken nomenga, eneke i thopol tel nang ako aro God i papomnga a Jisas nge, mako i ritet nge. \p \v 42 Aveto Judare oa pompome pulua olemio nge a Jisas, ave o rimilempot i avele, eneke o ngange nge Parisire ako aro vene mo o mit roal or nge koroong a Judare ole lotuonga a vel. \v 43 Eneke ole lemi sivengaing nge tokokoere ole riseaing nge or, i mukal nge ole lemi sivengaing nge a God ile riseaing nge or. \s1 Jisas ile riong aro i pamit tokokoere nge riong. \p \v 44 Lama Jisas i presa viringa ve, “Toko ako ilemio nge tho, ilemio nge engek avele, ilemio mun nge a Vovo ako i pakeu tho me. \v 45 Na toko ako i thopol tho, i thopol mun a Vovo ako i pakeu tho me. \v 46 Na tho esu a ulue ake me ranga ve ini pen lalanga, mo aro tokokoe areko olemio nge tho, aro o voth ol a mideng avele. \p \v 47 Na aro ve toko e i nongpol lek riong, na i nongal i avele, aro tho pamit i nge riong avele. Eneke tho es me mo aro tho pamit tokokoere nge riong avele, tho es me mo aro tho pamimi tokokoere ake ru a ulue. \v 48 Na tokokoe areko o lel okime nge tho na o avsa lek riong, ole riong nongpolnga i voth, ake ini lek riong, na nge ulue ile vusong, riong ako tho ripot i lale aro i sung paomelaling a or nge. \v 49 Ur ake i nunganga, eneke tho ripot riong nge sivengek lemik avele, aveto Vovo ako i pakeu tho me, i pator tho nge riong ako aro tho \m ripot i. \v 50 Na lemik mire ako ve, ile patorong aken i sung mimiong ako aro ile vusonga avele, mako riong alavusnga ako tho ripot i, ini inga riong ako Vovo i ria tho nge.” \c 13 \ms1 Jisas i ria ile wainlangaere ve aro i lo lelpot or mo aro i lo werer a Itema nge la \mr (Vonge 13:1–17:26) \s1 Jisas i paut ile wainlangaere oeve. \p \v 1 Na nang omole ol inga ako aro Punseleainga a Aning i patea. Na Jisas ilemi mire ako i toth lale ako aro i losa a ulue ake mo i lo werer a Itema nge la. Na evelelnga ia sagu rintet toko elonga ake ru a ulue ako ini ile, na ponange aro i pathengal or nge ako ile asaguong aken i aolonga rintet. \p \v 2 Penieo ol ma Jisas ome ile wainlangaere o an. Na Satan i ri ololo a Judas Iskariot ako ini a Saimon Iskariot itun, ilemi lale mo aro i sungu a Jisas a ngarangre omeni. \v 3 Na Jisas ilemi mire ako Itema i sungu ur alavusnga a imeni lale, na ilemi mire mun ako i es a God nge me, naro i lo werer mun a God nge la. \v 4 Lama Jisas i mita ma i teuntetpot ile teunong na i kino ni peti girtetnga a ilopat. \v 5 Lama i odoroku thei a thei mei nge, na i patea ile wainlangaere oeve pautnga na i paklangklang oeve nge ni peti girtetnga ako i kino i a ilopat. \p \v 6 Mako me i eso a Saimon Pita nge, ma Pita i nin i ve, “Toko Pomnga, aro ong paut evek?” \p \v 7 Lama Jisas i olal ile riong ve, “Lomum mire nge ur ako tho oma i ponange, kene avele, aveto aro panen aro lomum mire nge.” \p \v 8 Ma Pita i ria i ve, “Avele, i pavurvur aro ong paut evek avele.” \p Aveto Jisas i olal ile riong ve, “Aro ve tho paut evom avele, aro wong ini lek wainlanga avele.” \p \v 9 Mako Pita i olal ile riong ve, “Toko Pomnga, aro ong paut evek inga avele, aro ong paut mun menik na poungek.” \p \v 10 Ma Jisas i ria ve, “Na toko e ako i nunu lale, ini peti elonga i riri, ave ieve inga i pavurvur nge pautpotnga. Na thomu alavusnga o riri lale, aveto omu omole avele.” \v 11 Na Jisas ilemi mire lale nge toko ako aro i sungu i a ngarangre omeni, taro ake i ri ve, “Na thomu alavusnga o riri lale, aveto omu omole avele.” \p \v 12 Lama Jisas i paut oeve ma i vus, lamako i teunu werer ile teunong ma i men wereru a imei ma i ria or ve, “Lomumu mire nge ur ako tho oma i a thomu nge kene mirenga? \v 13 Na thomu kene o apet tho ve, ‘Pamirealinga’ na ‘Toko Pomnga’ aken i vengveng re aken, eneke tho vene re aken. \v 14 Na tho ini omu pomnga na lomu pamirealinga, ave tho paposnga tho na tho paut evomu, maken i sivenga ako aro thomu mun o paut pel evomu. \v 15 Tho oma omaing ake mo aro thomu oma i ranga ve ako tho oma i a thomu nge lale. \v 16 Tho ri nunganga a thomu nge, toko um polpolonga e avele i pomnga nge ia pomnga, na pakeke e avele i pomnga nge toko ako i pake i. \v 17 Na lomumu mire lale nge ur areke, na aro ve thomu o oma ir, aro lomumu sivenga rintet. \p \v 18 “Na tho ri nge thomu alavusnga avele. Lemik mire nge areko tho ateal or lale. Aveto God ile erere aro i velpol nunganga ako i ri ve, \q1 ‘Toko ako i an tomo nge tho kene ikime lelalpot tho.’ \rq Buk Song 41:9\rq* \p \v 19 “Na tho ritet thomu nge ur areko i velpol rongan, mo aro ve i velpol, aro lomumuo ako ve, tho ini toko ako tho voth evelelnga. \v 20 Tho ri nunganga a thomu nge, toko ako i nongpoo toko ako tho pake i, aken kene i nongpoo mun tho, na toko ako i nongpoo tho, aken kene i nongpoo mun toko ako i pakeu tho me.” \s1 Jisas i ritet nge toko ako aro i sungu i a ngarangre omeni. \r (Matiu 26:20-25; Mak 14:17-21; Luk 22:21-23) \p \v 21 Na Jisas i ri venen aken, lamako ilemi kerere rintet na i ritet senu ve, “Tho ri nunganga a thomu nge, omu ko e aken aro i sungu tho a ngarangre omeni.” \p \v 22 Lamako ile wainlangaere o theal theala pel, eneke olemi mire nge oa kathnga ako i ri nge i, kene avele \v 23 Na Jon ako ini a Jisas ile wainlanga ako ia sagu rintet i, kene i men totho a Jisas nge. \v 24 Ma Saimon Pita i powittuna i ma i ria i ve, “Ong nina vet i, i ri aken nge ao?” \p \v 25 Mako Jisas ile wainlanga aken ipo wathtuno i ma i nina i ve, “Toko Pomnga, ong ri aken nge ao?” \p \v 26 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Aro tho papisu bret ake mo tho sungu i a i nge koto i re aken.” Mako Jisas i ela bret ma i papisu i lama i sungu i a Judas ako ini a Saimon Iskariot itun. \v 27 Ma Judas i ela i na ur e avele, nako Satan i rero sele i. \p Mako Jisas i ria i ve, “Ur ako aro ong oma i, mo ong paviritun omanga.” \v 28 Ave nge areko o men nge aning aken e, e avele ilemi mire nge ako i vava ake Jisas i ria riong aken nge i. \v 29 Na Judas ini ole umtun a kole thealnga, ma oa pelie o rivenga Jisas i ria i nge Punseleainga a Aning olnga eve nge umtun sunga a toko le ur avelengare nge. \v 30 Na Judas i ela bret aken lamako i korpot la nako pemlik ol lale. \s1 Jisas i tor ile wainlangaere nge vothung ako aro o panes i. \p \v 31 Na Judas i korpot la ma Jisas i ria ve, “Na ponange God aro i papomnga Itun. Na Itun ile omaing aro i papomnga a God. \v 32 Na aro ve Itun ile omaing i papomnga a God, aro God isivenga aro i papomnga Itun, na i toth ako aro i oma i. \p \v 33 “Na lek wainlangaere aro tho voth tomo nge thomu palolo avele. Naro o ora tho, na tho ria thomu ranga ve ako tho ria Judare nge, thomu o pavurvur ako aro thomu o es nge wop ako aro tho es nge, kene avele. \p \v 34 “Na ponange tho tor lomu nge vothung ponganga: Ako aro omu sagu pel ranga ve ako ok sagu thomu. \v 35 Na aro ve omu sagu pel, aro toko alavusnga aro olemi mire ako ve, thomu ini lek wainlangaere.” \s1 Jisas i ria Pita ve, “Aro ong kelelal nge tho.” \r (Matiu 26:33-35; Mak 14:29-31; Luk 22:33-34) \p \v 36 Lama Saimon Pita i nin a Jisas ve, “Toko Pomnga, aro ong es a kath?” \p Mako Jisas i olal ile riong ve, “Wop ako aro tho es nge, i pavurvur aro ong es nge ponange avele, aveto panen, aro ong es nge.” \p \v 37 Lama Pita i nina mun i ve, “I vava ake tho pavurvur aro tho panes ol ong avele, e? Tho pavurvur ako aro tho sungpot lek mimiong mo aro tho opoal ong.” \p \v 38 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Ong pavurvur ako aro ong sungpot lom mimiong mo ong opoal tho, e? Tho ri nunganga a wong nge, aro vareo i tang rongan, naro wong kelelal pa or me ve, lomum mire nge tho avele.” \c 14 \s1 Jisas ini tokokoere ole so ako aro o es a God nge. \p \v 1 Na Jisas i ria or nge ve, “Thomu o mothong tova lomumu rit eve lomumu ngo pelekpol. Lomumuo nge a God, na lomumuo mun nge tho. \v 2 Ako a ok Vovo ile vel kene, ilemi pulua. Naro tho es nge mo aro tho monsi meumu. Na aro ve i vene ake avele, i pavurvur aro tho ria thomu nge avele. \v 3 Na aro ve tho monsi meumu mo i vus, aro tho lo werer me, mo tho wola thomu, mo o voth tomo nge tho, nge wop ako tho voth nge. \v 4 Na lomumu mire nge sovengalo nge wop ako aro tho es nge.” \p \v 5 Na Tomas i ria i ve, “Toko Pomnga, lemimem mire nge wop ako aro ong es nge, kene avele. Naro lemimem mire nge aken vava?” \p \v 6 Mako Jisas i olal ile riong ve, “Tho ini so, na riong nunganga, na mimiong tepun. Engek re inga ake ini so ako aro tokokoere o panes i mo o es a Vovo nge. Na so ol e avele ol.” \v 7 Na i ria mun or ve, “Aro ve lomumu mire senu nge tho, aro lomumu mire mun nge ok Vovo. Na i patea ponange aro lomumu mire nge i na thomu o thopol i lale.” \p \v 8 Mako Pilip i ria i ve, “Toko Pomnga, pathengal them nge a Vovo, na lemimem ol nge ur e avele.” \p \v 9 Na Jisas i olal ile riong ve, “Pilip, tho voth palolo tomo nge thomu, na lomum mire kek nge tho avele? Toko e ako i thopol tho, aken kene i thopol a Vovo. Na i vova ake ong ri ve, ‘Pathengal them nge a Vovo’, e? \v 10 Na Pilip, lomumo nge avele, ako tho teo a Vovo nge, na Vovo i teo a tho nge, e?” Na Jisas i ria or ve, “Riong ako tho ria thomu nge, tho ri nge lemik avele, Vovo i teo a tho nge make i oma ile omaing. \v 11 Lomumuo nge lek riong ako tho ri ve, tho teo a Vovo nge na Vovo i teo a tho nge. Na aro ve avele, aro lomumuo nge pathepolong ako tho oma ir, o pathengal ako ve, tho teo a Vovo nge, na Vovo i teo a tho nge. \v 12 Tho ri nunganga a thomu nge, toko ako ilemio nge tho, aro i oma mun omaing areko tho oma i. Naro ile omaing aro i aolonga nge lek, eneke tho es a Vovo nge. \v 13 Na ur alavusnga ako thomu o nong i a tho nge, eneke thomu o panes tho, aro tho oma i, mo aro tokokoere o papomnga a Vovo nge lek omaing aken. \v 14 Na ur alavusnga ako thomu o nong i a tho nge, eneke thomu o panes tho, aro tho oma i.” \s1 Jisas i kin ile riong ako aro i pakeu Oni Riringa a or nge. \p \v 15 Mako Jisas i ria mun or ve, “Aro ve omu sagu tho, maken aro thomu o panes senu lek riong elonga. \v 16 Naro tho nong a Vovo nge, mo i sungu mun lomu opoalinga e, naro i voth tomo nge thomu nge nang eloelonga. \v 17 Ako ini a God Ioni Riringa, ako i ri nge riong nunganga. Na toko na seng areko o panes vothung ulue anga, o pavurvur aro o elo i avele, eneke o thopol i avele, na olemi mire mun nge i avele. Aveto lomumu mire nge i, eneke i voth tomo nge thomu, naro i eso a lomumu. \v 18 Naro tho es, aveto aro tho mothong lel thomu ranga ve ini wain patuainga, kene avele. Aro tho lo werer mun a thomu nge me. \v 19 Na nang pelie i lutetu inga lamako aro tho rin naro tokokoe areko o panes vothung ulue anga, aro o thopol ol tho avele ol, aveto aro thomu o thopol werera mun tho, naro thomu o mimi, eneke tho mimi werer. \v 20 Ma nge nang aken aro lomumu mire nge ako, tho teo a Vovo nge, na thomu o teo a tho nge, na tho teo a thomu nge. \v 21 Na toko e, aro ve i nongal lek riong na i panes i, toko aken kene ia sagu tho, na toko ako ia sagu tho, na Vovo mun aro ia sagu mun i, na tho mun aro ok sagu mun i, naro tho pathengal sivengek a i nge.” \p \v 22 Na Judas, ako ini a Judas Iskariot avele, i nin a Jisas ve, “Toko Pomnga, i vava ake aro wong pathengal sivengom a them nge, ave tokokoe areko o panes vothung ulue anga aro wong pathengal sivengom a or nge avele, e?” \p \v 23 Lamako Jisas i olal ile riong ve, “Aro ve toko ia sagu tho, aro i panes lek patoralingre, naro Vovo aro ia sagu mun toko aken, maken aro them toko aini aro them es a i nge me, naro them mimi tomo ol nge i. \v 24 Na toko ako ia sagu tho avele, aro i panes lek patoralingre avele, na riong ako thomu o nongpol i lale, kene ini lek avele, i es ako a Vovo nge me, ako i pakeu tho me. \p \v 25 “Ako rongan tho voth tomo nge thomu na tho ria thomu nge ur areke lale. \v 26 Na opoalinga, ako ini Oni Riringa, ako aro Vovo aro i pakeu i me, mo i el meik, aro i patoral thomu nge ur elonga, naro i palemi rumal thomu nge lek riong ako tho patoral thomu nge lale. \v 27 Aro tho lolel thomu, naro tho sungu lek lemi moring a thomu nge, mo i voth tomo ol nge thomu. Na lek lemi moring aken i vur e pel nge toko ulue angare ole avele. O mothong tova lomumu i ngo pelekpol. Na o mothong tova o ngange. \p \v 28 Na thomu o nongpol ako tho ri ve, ‘Aro tho es la, naro tho lo werer mun a thomu nge me.’ Na tova ve omu sagu tho, aro lomumu sivenga nge ako tho es a Vovo nge, eneke Vovo kene i pomnga nge tho. \v 29 Na ur ake i velpol rongan, na tho ritet i a thomu nge lale, eneke panen tova ve i velpol, aro lomu lemioong i engeng nge tho. \v 30 Aro tho ri tomo nge thomu palolo avele, eneke i toth ako aro Satan ako i theal areko o panes vothung ulue anga, aro i es me. Na ile engenging avele ako aro i oma ur e a tho nge. \v 31 Aveto tho sis ve aro toko na seng areke ru a ulue aro olemi mire ako ok sagu rintet a Vovo, na tho oma inga omaing elonga ako Vovo i pator tho nge ve aro tho oma i. \p Ita, mo te es.” \c 15 \s1 Jisas i ranga ve ini vain venganga, na it ranga ve ini vain aken imenini. \p \v 1 Na Jisas i ria or nge ve, “Na tho re ake, tho ranga ve ini vain tepun nunganga na ok Vovo i ranga ve ini vain a ometa tokoninga.\f + \fr 15:1 \ft Nge a God ile riong o oma riong agelalnga nge Israelre ako o ranga ve ini vain a ometa.\f* \v 2 Na meningek elonga, ako o mon avele, Vovo i sorotetpot ir. Na meningek elonga ako o mon, Vovo i paepepal ir mo aro o mon senu. \v 3 Na thomu kene, panongpolong ako tho sungu i a thomu nge, i pariri thomu lale. \v 4 Thomu o teo a tho nge, naro tho teo mun a thomu nge. Na vain meni, aro ve i teo a venganga nge avele, i pavurvur aro i mon avele, aveto i pavurvur aro i mon tova i teo a venganga nge. Na i vene re ako, na aro ve thomu o teo a tho nge avele, i pavurvur aro lomu omaing aro i mon avele. \p \v 5 “Na tho ranga ve ini vain venganga, na thomu o ranga ve ini vain menini. Na toko ako i teo a tho nge, na tho teo mun a i nge, aro ile omaing aro i mon mo imonnga aro i pom rintet. Na aro ve thomu o teo a tho nge avele, i pavurvur aro o oma ur e avele. \v 6 Na toko e ako i teo a tho nge avele, i ranga ve ini won meni ako o asespot i mo i mene, naro o velilo won aken menini mo o ula i a won sesenga nge mo i ongtun. \v 7 Na aro ve thomu o teo a tho nge, na lek riong i voth a thomu nge, maken aro thomu o nong a tho nge i pavurvur nge ur ako thomu o sis i, naro i velpol ranga ve ako thomu o nong i a tho nge. \v 8 Tova ve lomu omaing monnga i velpol pom, aken i pathengal ako ve, thomu ini lek wainlangaere, maken aro o papomnga ok Vovo. \p \v 9 “Ok sagu thomu ranga ve ako Vovo ia sagu tho. Naro thomu o teo a tho nge mo aro lek asaguong aro i voth a thomu nge. \v 10 Na aro ve thomu o panes lek riong, maken aro lek asaguong aro i voth a thomu nge, ranga ve ako tho panes a Vovo ile riong ma ile asaguong i voth a tho nge. \v 11 Na tho ri riong alavusnga aken a thomu nge lale mo ako aro lomu lemi sivengaing i ranga ve ini lek lemi sivengaing. Naro thomu o vual nge lemi sivengaing. \v 12 Na lek riong engenga i vene: Thomu omole omole omu sagu pel ranga ve ako ok sagu thomu. \v 13 Na asaguong ako i aolonga nge asaguong alavusnga i vene: Aro ve toko e i sungpot ile mimiong nge ithangangaere oopoalnga. \v 14 Na thomu ini thengengekre, tova thomu o oma i ranga ve ako tho pator thomu nge. \v 15 Na toko umonga ilemi mire avele nge ur ako ia pomnga i oma ir, taro ake i pavurvur aro tho apet thomu ini toko umonga avele, eneke riong alavusnga ako tho nongpol i a ok Vovo nge, i re ake tho ria thomu nge lale, make tho apet thomu ve ini thengengekre. \v 16 Thomu o ateal tho ve tho ini omu pomnga, kene avele, tho ateal thomu ve aro thomu ini lek, na tho sungu omaing a thomu nge ve aro lomu omaing aken aro i mon mo i pom, naro ile monaing aro ile vusonga avele. Maken Vovo aro i sungu ur alavusnga ako thomu o nong i a i nge, eneke thomu o panes tho. \v 17 Tho sungu riong engenga ake a thomu nge ve, aro omu sagu pel.” \s1 Tokokoe areko o panes vothung ulue anga aro oni silal a Jisas ile wainlangaere. \p \v 18 Na Jisas i ria or ve, “Aro ve tokokoe areko o panes vothung ulue anga oni silal thomu, aro lomumu rum mun ako oni silal tel tho a mukaling. \v 19 Aro ve thomu o men ranga ve ini tokokoe areko o panes vothung ulue anga, aro oa sagu thomu ranga ve ini olengare. Aveto tho ateal thomu ve aro thomu o velpol ini tokokoe areko o panes vothung ulue anga avele. Na ponange thomu ini tokokoe areko o panes vothung ulue anga avele, make tokokoe areko o panes vothung ulue anga, oni silal thomu. \v 20 Naro lomumu rum riong ake tho ria thomu nge lale, ako ve, ‘Toko umonga e avele i aolonga nge ia pomnga.’ Na areko o pamen kerere tho, aro o pamen kerere mun thomu. Ave areko o nongal lek riong, aro o nongal mun lomu riong. \v 21 Naro o pamen kerere thomu, eneke thomu ini lek. Naro o oma venen aken, eneke olemi mire avele nge a Vovo ako i pakeu tho me. \v 22 Aro ve tho es me avele ako aro tho sung riong a or nge, aro paomelaling avele nge ole vothung kerenga, aveto tho es me lale, mako o pavurvur avele ako aro o ri ve, ‘Lemimem mire avele ako lemem vothung i kerenga.’ \v 23 Na toko e ako ini silal tho, aken ini silal mun ok Vovo. \v 24 Aro ve tho voth tomo nge or avele, na tho oma pathepolong areko toko e avele i oma i nomenga, kene avele, aro paomelaling avele nge ole vothung, aveto o thopol lek omaing lale ma oni silal tho tomo nge ok Vovo. \v 25 Aveto ole vothung aken kene i panunganga riong ako nomenga i voth nge ole patorong, kene i ri vene: \q1 ‘Tokokoere oni silal polpol tho, \q2 na tepun e avele.’ \rq Buk Song 35:19; 69:4\rq* \p \v 26 “Opoalinga aro i es me, ako ini Oni Riringa ako i ri nge riong nunganga ako i voth tomo nge a Vovo. Aro tho pakeu i a thomu nge me, naro i ritet thomu nge tho. \v 27 Naro thomu mun, aro thomu o ritet tokokoere nge tho, eneke thomu o voth tomo nge tho, nge wop lemi ako tho patea omaing, ma me i pavurvur ponange. \c 16 \p \v 1 “Na nik plong ve aro lomu lemioong i matu, make tho ri riong ake a thomu nge. \v 2 Naro o pakealalpot thomu a Judare ole lotuonga a vel lemire. Naro nang e ako aro i velpol ako tokokoere aro o pun rin thomu, na olemi ve va o oma a God ile omaing. \v 3 Na o oma vothung aken, eneke olemi mire nge a Vovo tomo e tho, kene avele. \v 4 Na tho ria thomu nge ur areke, mo aro lomumu rum nge lek riong aken, tova nang aken aro i velpol a thomu nge. Na tho ritet thomu nge ur areke nomenga avele, eneke rongan tho voth tomo nge thomu. \s1 Jisas i ri nge Oni Riringa ile omaing. \p \v 5 “Aveto i toth lale ako aro tho lo werer a Vovo nge, ako i pakeu tho me. Na omu e avele i nina tho ve, ‘Ong es a kath?’ \v 6 Na lomumu kerere rintet, eneke tho ritet thomu nge ur areke. \v 7 Aveto tho ri nunganga a thomu nge, i sivenga ako aro tho esa la, eneke aro ve tho esa la avele, aro Opoalinga aro i esu mun a thomu nge me avele. Aveto aro ve tho es la, aro tho pakeu i a thomu nge me. \v 8 Na nge ako aro i velpol, aro i palemi nine toko ulue angare nge ole vothung kerenga, na nge vothung vengvenga, na nge a God ile paomelaling. \v 9 Aro i pathengal or nge ako ole vothung i kerenga, eneke olemio nge tho avele. \v 10 Naro i pathengal or nge vothung vengvenga, eneke aro olemi mire ako tho panes vothung vengvenga, eneke aro tho es a Vovo nge, naro thomu o thopola ol tho avele. \v 11 Naro i pathengal or nge ako God ile paomelaling aro i velpol, eneke God i ritet nge ile paomelaling nge a Satan lale. \p \v 12 “Lek riong pom ako tho sis ve aro tho ria thomu nge, aveto ponange thomu o pavurvur aro o el senu lek riong mirenga avele. \v 13 Aveto, nge ako Oni Riringa ako i ri nge riong nunganga kene i velpol, aro i panine lomumu nge ur ako i nunganga. Aro i ri nge isivenga ilemi avele, aveto aro i ri nge ur ako i nongpol i a God nge, naro i ria thomu nge ur alavusnga ako aro i velpol panen. \v 14 Naro i papomnga tho, eneke aro i el ur alavusnga ako tho ri nge mo aro i ripot i a thomu nge. \v 15 Ur alavusnga ako ini a Vovo ile, kene ini lek, taro ake tho ri ve Oni Riringa aro i el ur alavusnga ako ini lek naro i ripot i a thomu nge.” \s1 Lemi sivengaing aro i el matheong imei. \p \v 16 Na Jisas i ria mun or ve, “Nang pelie i lutetu inga naro thomu o thopol ol tho avele, aveto aro i palolo mun avele naro thomu o thopol werera mun tho.”\f + \fr 16:16 \ft Jon 14:19\f* \p \v 17 Lama ile wainlanga pelie o nin pel osivenga ve, “Riong aken mirenga vava ako i ri ve, ‘Nang pelie i lutetu inga naro thomu o thopol ol tho avele, aveto aro i palolo mun avele naro thomu o thopol werera mun tho.’ Na i ri mun ve, ‘I vene re ake, eneke aro tho es a Vovo nge’?” \v 18 Na o pesrou nge ninong avele ve, “Na i mirenga vava ako i ri ve, ‘Nang pelie i lutetu inga’? Lemir mire nge ile riong aken avele.” \p \v 19 Na Jisas ilemi mire nge olemi ako o sis ve aro o nina i, mako i nina or ve, “Thomu o nin pel sivengomu nge riong ako tho ri ve, ‘Nang pelie i lutetu inga naro thomu o thopol ol tho avele, aveto aro i palolo mun avele naro thomu o thopol werera mun tho,’ e? \v 20 Tho ri nunganga a thomu nge, aro thomu o wal na o tang, aveto tokokoe areko o panes vothung ulue anga aro olemi sivenga. Naro lomumu kerere, aveto lomu lemi kerereong aro i eksing kena aro ini ol i lemi sivengaing. \v 21 Na aro ve seng i pop wain e, aro i rov sisisong, eneke ile nang re aken aro i pop i, aveto aro ve wain i velpol a lalanga, aro ilemi simikal sisisong aken, eneke ilemi sivenga nge ako i pop povothvoth aken lale. \v 22 I ranga ve ini mun i thomu, na ponange ini lomu nang ako aro lomumu kerere, aveto aro tho thopol werera mun thomu, kena aro lomumu sivenga, na lomu lemi sivengaing aken i pavurvur aro toko e aro i eltetpot i avele. \v 23 Na nge nang aken aro thomu o nina ol tho nge ninong e avele. Tho ri nunganga a thomu nge, aro ve thomu o nong ur e a Vovo nge, aro i sungu i, eneke thomu ini lek. \v 24 Na thomu ini lek wainlangaere, aveto nomenga ma me i mul ponange thomu o nong vet ur e avele a tho nge. Aveto aro o nong ol i a tho nge, naro o el i mo aro lomumu sivenga rintet. \s1 Jisas ile mong vothung ulue anga lale. \p \v 25 “Tho ri riong agelalnga a thomu nge, nge ur areke, aveto nang pelie ol aro tho ri riong agelalnga ol e avele a thomu nge. Aro tho panine senu ol lomumu nge a Vovo. \v 26 Na nge nang aken aro thomu o nong vengveng a i nge, eneke thomu ini lek, i pavurvur avele ako aro tho el lomu nongong mo tho ria i nge. \v 27 Eneke, Vovo isivenga ako ia sagu thomu. Ia sagu thomu, eneke thomu oa sagu tho, na lomumuo ako ve, tho es ako a God nge me. \v 28 Tho es ako a Vovo nge me, ma tho esu a ulue me. Na i toth lale ako aro tho los lelpot nge ulue ake, mo aro tho lo werera a Vovo nge.” \p \v 29 Na ile wainlangaere o ri i ve, “Na ponange ong panine senu ol i lale, na ong ria ol them nge riong agelalnga ol e avele. \v 30 Na lemimem mire ako ve, lomum mire nge ur alavusnga, na aro ve tokokoere o nin ninong a ong nge avele, ong pavurvur ako aro ong olal ole ninong, eneke lomum mire nge olemi lale. Ake i oma them mo lemimemo ako ve, ong esu God a nge me.” \p \v 31 Mako Jisas i olal ole riong ve, “Lomumuo lale ol nge tho, e? \v 32 Tho nin venen aken, eneke nang i toth na i velpol lale ako aro thomu o lo vra a lomu vel omole omole, na toko e avele aro i voth tomo nge tho, aveto engek tho voth avele, eneke Vovo i voth tomo nge tho. \p \v 33 “Na tho ria thomu venen aken mo aro thomu o el lemi moring, eneke thomu o teo a tho nge. Ake ru a ulue, matheongre aro o seltun thomu, aveto aro thomu o mit engeng, eneke lek mong vothung ulue anga lale.” \c 17 \s1 Jisas i nong nge isivenga. \p \v 1 Lama Jisas i ri venen aken ma vus, mako ipo watha a Pen a Urvet la, ma i nong ve, \li1 “Vovo, nang i velpol lale, papomnga Tum mo aro Tum i papomnga wong. \v 2 Eneke ong paeso toko alavusnga a isa thewo mo aro i sung mimiong ako aro ile vusonga avele nge areko ong sung ir a i nge. \v 3 Na mimiong ako aro ile vusonga avele kene mirenga ako ve, olemi mire nge wong, engom inga ako ini a God nunganga, na olemi mire mun nge a Jisas Krais, ako ong pakeu i me. \v 4 Na tho papomnga ong ake ru a ulue nge ako tho pavus omaing ako ong sungu i a tho nge ve aro tho oma i. \v 5 Vovo, nomenga ako ong pavelpol ulue rongan na tho voth tomo nge wong na lek kimaing kene i aolonga, na ponange aro ong papomnga werer tho ranga ve ako tho voth tomo tel nge ong. \s1 Jisas i nong nge ile wainlangaere. \li1 \v 6 “Na nge tokokoe areko o panes vothung ulue anga, ong sungpot pelie a tho nge, ma tho panine olemi nge wong. Na toko areken ini lom na ong sungu or a tho nge na o panes lom riong lale. \v 7 Na olemi mire lale ako ve, ur elonga ako i velpol a tho nge, kene i es inga ako a ong nge me. \v 8 Na riong ako ong sungu i a tho nge, tho sungu i a or nge lale, ma o elo i a olemi. Na olemi mire ol nge ako tho es a ong nge me, na olemio ako ve, ong pakeu tho me. \v 9 Tho nong ve aro ong opoal or, na tho nong nge areko o panes vothung ulue anga, kene avele, aveto tho nong nge areko ong sungu or a tho nge, eneke or ini lom. \v 10 Na areko ini lek, or ini lom. Na areko ini lom, or ini lek. Na tokokoe areko o thopol ako lek mimiong i voth a or nge, aro o pasea tho. \v 11 Na i toth ako aro tho es a ong nge wot, naro tho voth a ulue avele, aveto rongan o voth a ulue. Vovo ong ini toko riringa, na sivengom wong theal or nge lom engenging, nge engenging ako ong sungu i a tho nge, theal or mo or ini omole inga ranga ve ako it aini ini omole inga. \v 12 Na nge wop lemi ako tho voth tomo nge or, tho theal senu or nge lom engenging ako ong sungu i a tho nge. Ma oa e avele i penthal, aveto ini inga omole ako ilemi altet ma i penthal ranga ve ako lom erere i ri nge ma i velpol nunganga. \li1 \v 13 “Na i toth ako aro tho es a ong nge wot, aveto rongan tho voth ake ru a ulue, make tho ri lek nongong ake mo aro lek lemi sivengaing aro i vual a olemi. \v 14 Na tho, tho sung lom riong a or nge lale, mako tokokoe areko o panes vothung ulue anga, oni silal or, eneke o panes toko ulue angare ole vothung avele, ranga ve ako tho mun tho panes toko ulue angare ole vothung avele. \v 15 Na tho nong wong ve aro wong eltetpot or a ulue ake avele, tho nong inga wong ve aro wong paseral or nge a Satan ako ile vothung elonga i kerenga rintet. \v 16 Na or ini areko o panes vothung ulue anga kene ole avele, ranga ve ako tho ini areko o panes vothung ulue anga kene ole avele. \v 17 Lom riong kene i nunganga, aro lom riong nunganga aro i oma or mo o velpol ini lomngare. \v 18 Na tho pakepot or a tokokoe areko o panes vothung ulue anga, ranga ve ako ong pakepot tho a tokokoe areko o panes vothung ulue anga. \v 19 Na tho sung tho a wong nge mo aro tho opoal or mo aro lom riong nunganga aro i oma or mo o velpol ini lomngare. \s1 Jisas i nong nge toko lemioongare. \li1 \v 20 “Na tho nong inga nge oenga ole avele, ave tho nong mun nge areko panen aro o nongpol ole panongpolong mo olemio ol nge tho. \v 21 Tho nong ve aro or alavusnga aro or ini omole, Vovo aro o teo a it aini nge ranga ve ako tho teo a ong nge na ong teo a tho nge, mo aro tokokoe areko o panes vothung ulue anga, aro olemio ve ong pakeu tho ake me. \v 22 Na tho papomnga or ranga ve ako ong papomnga tho mo aro or ini omole ranga ve ako it aini ini omole. \v 23 Tho teo a or nge, na wong teo a tho nge, naro or ini omole ol mo aro tokokoe areko o panes vothung ulue anga aro olemi mire ako ve, ong pakeu tho me na om sagu or ranga ve ako om sagu tho. \li1 \v 24 “Vovo, wong sung tokokoe areke a tho nge lale, na tho sis ve aro o voth tomo nge tho nge pen ako aro tho voth nge, mo aro o thopol ok malamling pen a urvet anga ako i tolilis ako ong sungu i a tho nge, eneke om sagu tho nomenga nge wop lemi ako ong pavelpol ulue rongan. \li1 \v 25 “Vovo wong ini God vengvenga, tokokoe areko o panes vothung ulue anga olemi mire nge wong avele, ave lemik mire nge wong, na lek tokokoe areke, olemi mire ako ve, ong pakeu tho me. \v 26 Na tho panine olemi nge wong lale, naro tho pesrou avele nge olemi paninenga, mo aro asaguong ako om sagu tho nge, aro i voth a olemi, naro tho, tho teo mun a or nge.” \c 18 \ms1 Jisas i el sisisong na i rin lama i los werera mun \mr (Vonge 18:1–20:24) \s1 Judas i sungu a Jisas a ngarangre omeni. \r (Matiu 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 Lama Jisas i nong ma i vus, lama ome ile wainlangaere o es ma o apola thei a Kidron, ma o eso a lempopo lemi ako i voth a thei aken wo epee. \p \v 2 Na Judas ini toko ako aro i sungu a Jisas a ngarangre omeni, na ilemi mire nge lempopo aken, eneke nang pulua ako Jisas ome ile wainlangaere o velilo pel nge. \v 3 Mako Judas i es a lempopo aken, ma i wola punonga avlung ako ini Romre tomo mun nge Lotu Tepun a Vel a mit tetalongare ako pris kimangare tomo nge Parisire o pake or la. Ma o pasise sil tomo nge theki lalainga ma o es tomo nge, na o el tomo mun peangre. \p \v 4 Na Jisas ilemi mire nge ur alavusnga ako aro i velpoltun i, mako i espot ma i nina or ve, “Na thomu o or anga?” \p \v 5 Na o olal ile riong ve, “Ina Jisas ako ini Nasaret anga.” Ma Jisas i ri ve, “Na tho re ake.” (Na Judas ako i sungu i a ngarangre omeni, i ako ru i mit tomo nge or.) \v 6 Ma nge ako o nongpola Jisas ile riong ako i ri ve, “Na tho re ake.” Mako o te werer a okime ma o matu a ulue. \p \v 7 Na Jisas i nina mun or ve, “Na thomu o or anga?” \p Ma o olal ile riong ve, “Ina Jisas ako ini Nasaret anga.” \p \v 8 Na Jisas i olal ole riong ve, “Na tho ria thomu nge lale, tho re ake, na eve o or re ake ini tho, mo modop tokokoe areke mo o es.” \v 9 Na i ri venen aken, eneke ur ako i ri nge nomenga aro i velpol nunganga ako i ri vene, “Vovo, tokokoe areko ong sungu or a tho nge, kene e avele i penthal.”\f + \fr 18:9 \ft Jon 6:39\f* \p \v 10 Na Saimon Pita i el val ile bainat, mako i turusa i ma i so Prisre oa Pomnga ile umonga ako iion a Malkus, ma i sorotetpot itelnga epee a imeni sivenga nge anga. \p \v 11 Lamako Jisas i ri engeng a Pita ve, “Paturusu lom bainat a imei! Lomum vava? Lomum ako ve, tho pavurvur avele ako aro tho el sisisong ako Vovo i ateal i ve aro tho el i? Avele aro tho el i.” \s1 O pasong a Jisas a Anas nge la. \r (Matiu 26:57; Mak 14:53; Luk 22:54) \p \v 12 Lamako punongare ako or ini Romre tomo nge oa pomnga tomo mun nge mit tetalongare ako or ini Judare, o rere a Jisas ma o kin i. \v 13 Na o pasong tel i a Anas nge ako ini a Kaiapas iwenga tomonnga. Na nge tovu po aken Kaiapas ini Prisre oa Pomnga. \v 14 Ini toko ako i ria Judare oa pompomere nomenga ve, “I sivenga ako aro toko omole aro i rin leltun toko alavusnga.”\f + \fr 18:14 \ft Jon 11:49\f* \s1 Pita i kelelal ve ilemi mire nge a Jisas avele. \r (Matiu 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 Na Saimon Pita tomo nge a Jisas ile wainlanga mun e,\f + \fr 18:15 \ft Jon ini toko ako i es tomo nge a Pita.\f* or paini o panes a Jisas. Na Jisas ile wainlanga aken, i es tomoo nge a Jisas a Prisre oa Pomnga\f + \fr 18:15 \ft Nomenga Anas ini Prisre oa Pomnga lamako Kaiapas i el imei, aveto rongan tokokoere o apet mun a Anas ini Prisre oa Pomnga.\f* ile vel a lok lemi, eneke Prisre oa Pomnga ilemi mire nge i, \v 16 aveto Pita i mit ol inga a lok thekia. Na Jisas ile wainlanga aken i lo wererpot a lalanga ma i riteta seng ako i voth a lok thekia mo i wolo a Pita a lok lemi. \p \v 17 Mako seng aken, ako i mit a lok thekia i ria Pita ve, “Wong re ake ini toko aton ile wainlanga, e?” \p Ma Pita i olal ile riong ve, “Tho ini ile wainlanga avele.” \p \v 18 Na pen i merir, nako toko umongare tomo nge mit tetalongare o veliloalo won sesenga mikeri ma or vusnga o mit kalutun i ma o meni won sesenga. Na Pita mun i mit tomo nge or ma i meni won sesenga. \s1 Jisas i mit nge riong a Anas itheki. \r (Matiu 26:59-68; Mak 14:55-65; Luk 22:63-71) \p \v 19 Mako Prisre oa Pomnga i nin a Jisas nge ile wainlangaere na nge ile pamirealing. \p \v 20 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Na evelelnga tho ri pat a tokokoere otheki. Na lek pamirealing alavusnga tho oma i ako a Judare ole lotuonga a velre tomo mun nge Lotu Tepun a Vel a lok lemi nge wop ako Judare o velilo pel nge. Na tho ri kine riong e avele. \v 21 I vova ake ong nin tho, e? Aro ong nin areko o nongpol lek riong, eneke olemi mire nge riong ako tho ria or nge.” \p \v 22 Na Jisas i ri venen aken, mako mit tetalonga omole e ako i sivlak i, na i ria i ve, “I vova ake wong ri venen aken nge Prisre oa Pomnga, e?” \p \v 23 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Eve tho ri rong kerenga e, moro ong ripot riong kathnga ako i kerenga a tokokoere nge. Aveto aro ve lek riong i nunganga, i vova ako ong so tho, e?” \v 24 Mako Anas i pake mun i a Kaiapas ako ini Prisre oa Pomnga nge, na imeni kinnga rongan i voth. \s1 Pita i kelelal mun ve ilemi mire nge a Jisas avele. \r (Matiu 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62) \p \v 25 Na rongan Pita i mit ma i meni won sesenga, nako o nina i ve, “Ava ong mun re ake ini toko aken ile wainlanga, e?” Ave i lela ve, “Tho ake avele.” \v 26 Na Prisre oa Pomnga ile umonga omole ako ini toko aton Pita i sorotetpot itelnga epee ilenga, i ri engeng ve, “Wong re ake tho thopol ong tomo nge i ako a lempopo aken lemi, e?” \v 27 Ave Pita i lela mun, nako vareo i tang. \s1 Jisas i mit nge riong a Pailat itheki. \r (Matiu 27:11-14; Mak 15:2-15; Luk 23:1-5) \p \v 28 Rulpou inga, nako o wolpot a Jisas o Kaiapas ile vel na o wol i a gavana ako ini toko Rom ile vel. Na Judare ole mukalingare oni plong ve aro o eso a mukalinga aken ile vel, eneke ini Juda avele na o sis ve aro o panakal senu or mo ur e avele aro i paakop or a God itheki maken o pavurvur ako aro o an Punseleainga a Aning. \v 29 Mako Pailat i espot a or nge a lalanga ma i nina or ve, “Thomu o teltun toko ake ia nge uneke?” \p \v 30 Mako o olal ile riong ve, “Aro ve i oma vothung kerenga e avele, i pavurvur aro them sungu i a menum avele.” \p \v 31 Na Pailat i ria or ve, “Aro sivengomu o pamit i nge riong mo aro lomumu mire ako ve, i avsa lomu patorong eve avele.” \p Ave o olal ile riong ve, “Rom a gavman isa wom them nge toko punnga avele.” \v 32 Na nomenga Jisas i ritet nge sovengalo ako aro i rin nge, na ur ake i velpol mo ako aro i panunganga ile riong aken. \p \v 33 Ma Pailat i es werero a ile vel lemi ma i lengo a Jisas a i nge me ma i nina i ve, “Wong re ake ini Judare ole nepes?” \p \v 34 Ma Jisas i olal ile riong ve, “I vava, ninong aken kene i es a wong nge me, eve toko pelie o ria wong nge tho, e?” \p \v 35 Mako Pailat i olal ile riong ve, “Na lemik mire ol nge Judare ole vothung avele. Na ini lomngare tomo nge pris kimangare ako o sungu wong a menik, na ur nekenga ako ong oma i, e?” \p \v 36 Na Jisas i ri ve, “Lek menong e nepes i ranga ve ini toko ulue angare ole avele, aro ve i ranga ve ini ole, aro lek tokokoere aro o vuralal lek mo o pavurvur ako aro o sungu tho a Judare ole mukalingare omeni avele. Aveto lek menong e nepes i ranga ve ini toko ulue angare ole avele.” \p \v 37 Mako Pailat i nina i ve, “E, ong ini nepes, e?” \p Ma Jisas i olal ile riong ve, “Ong apet tho ini nepes na lom riong aken kene i nunganga, na tho velpol ake ru a ulue mo aro tho oma omaing omole inga ako aro tho panongpol nge riong nunganga. Na toko elonga ako oa sagu ur ako i nunganga, o nongal lek riong.” \p \v 38 Na Pailat i nina i ve, “Ur nekenga ako ini ur ako i nunganga, e?” \s1 Pailat i ri nge a Jisas ipunrinnga. \r (Matiu 27:15-31; Mak 15:16-20; Luk 23:18-25) \p Mako Pailat i es wererpot a lalanga ma i ria or ve, “Tho thopol ia tepun e avele ako aro tho teltun ia nge. \p \v 39 Aveto ini lomu vothung ako aro tho pavthopot toko omole ako i voth a mang a midenga lemi nge Punseleainga a Aning elonga, na thomu o sis ve aro tho pavthopot Judare ole nepes ake?” \p \v 40 Ave o presa ve, “Avele, i avele, sungpot a Barabas a them nge me.” Na Barabas ini toko ako i voth tomo nge areko o pavelpol punong tomo nge gavman. \c 19 \p \v 1 Lamako Pailat i ria or mo o wolpot a Jisas mo o so litlit i. \v 2 Na punongare o mola we wopuponga na o paunu i a ipounga, na o panaklesu i nge seltun vuvavnga. \v 3 Ma o es a i nge ma o ri sililal i ve, “Them papomnga ong ini Judare ole nepes.” Na o pesrou avele nge isivlaknga. \p \v 4 Mako Pailat i espot mun pa omole mun a Judare nge na i ria or ve, “O thopol vet, aro tho paespot i me mo aro tho pathengal thomu ve ako tho thopol ia tepun e avele ako aro tho teltun ia nge.” \v 5 Mako Jisas i espot me na we wopuponga ako o paunu i nge rongan i voth a ipounga na seltun vuvavnga rongan i sop a ilopat. Na Pailat i ria or ve, “O thopol i, a toko re ake.” \p \v 6 Ma pris kimangare tomo nge mit tetalongare o thopol i, mako o presa viringa ve, “Pamona i a won ngoronga nge! Pamona i a won ngoronga nge!” \p Ave Pailat i olal ole riong ve, “Thomu o wola i mo o pamona i a won ngoronga nge, eneke tho thopol ia tepun e avele ako aro tho teltun ia nge.” \p \v 7 Lama puluangare o olal ile riong ve, “Lemem patorong omole ako i voth ako i ri ve aro i rin, eneke isivenga i ri ve, ini a God Itun.” \p \v 8 Ma Pailat i nongpol veno ako ma i ngange rintet. \v 9 Mako Pailat i lo werero mun a ile vel lemi ma i nin a Jisas ve, “Ong es vanath me?” Ave Jisas i olal ile riong avele. \v 10 Ma Pailat i ria i ve, “Ong olal lek riong avele, kene i vava, lomum mire avele ako lek engenging i pavurvur ako aro tho pavthopot ong, eve tho pamona ong a won ngoronga nge?” \p \v 11 Ma Jisas i olal ile riong ve, “Aro ve God i sungu lom engenging aken a ong nge avele, ong pavurvur ako aro ong oma ur e avele a tho nge. Na toko ako i sungu tho a menum, ile vothung kerenga aken i aolonga nge lom vothung kerenga.” \p \v 12 Na Pailat i nongpol veno ako ma i sis ve aro i kath so e ako aro i pavthopot a Jisas nge, ave pulua pomnga aken o pres werer ve, “Aro ve ong pavthopot i, i mirenga ako ve, ong ini nepes a Sisar ithanga avele, eneke toko e ako i ri ve ini nepes, aken kene ini nepes a Sisar ile ngarang.” \p \v 13 Lama Pailat i nongpol riong areken, ma i wolpot a Jisas a lalanga la na i menu nge menonga ako ini riong nongpolngare ole, ako i voth nge pen ako o apet i ve ini “Sovengalo Ako O Oma I Nge Um” Na nge Hibrure okei o apet i ve ini “Gabata”. \v 14 Na i toth ako aro penang lopat nge aning elnga a nang ako aro o monsi Punseleainga a Aning nge. \p Mako Pailat i ria tokokoere ve, “Lomu nepes ke.” \p \v 15 Ave o pres werera mun ve, “O wol lelpot i! O wol lelpot i! Pamona i a won ngoronga nge!” \p Ma Pailat i nina mun or ve, “Na o sis ve aro tho pamona lomu nepes a won ngoronga nge?” \p Ma pris kimangare o olal ile riong ve, “Lemem nepes ol e avele, lemem nepes inga ako ini a Sisar.” \p \v 16 Mako Pailat i sungpot a Jisas a punongare nge mo o pamona i a won ngoronga nge. \s1 O pamona a Jisas a won ngoronga nge. \r (Matiu 27:33-44; Mak 15:22-32; Luk 23:33-43) \p Na Jisas i voth ol a punongare omeni. \v 17 Ma i potun ol ia won ngoronga ma i es lelpot nge a Jerusalem ma i es a pen ako o apet i ve ini “Toko Po a Kikil”. Na nge Hibrure okei o apet i ve ini a “Golgota.” \v 18 Na o pamona i nge pen re aken. Na o pamon tomoa i nge toko or aini. Na e i mon a epee, na e a epee, na Jisas i mon a sapat. \p \v 19 Na Pailat i ria or mo o wat riong epee ako ve, \qc Ake ini a Jisas ako ile a Nasaret ini Judare ole nepes \m Ma o pamona i a ia won ngoronga nge. \v 20 Na wating aken o wat i nge Hibrure na Grikre na Romre okei. Mako Juda pulua o tital i, eneke pen ako o pamona Jisas nge kene i mela nge rem pomnga avele. \v 21 Na Judare oa pris kimangare o ria Pailat ve, “Mothong tova ong wat i ve, ‘Ini Judare ole nepes’, aro ong wat i ve, ‘Toko ake isivenga i ri ve ini Judare ole nepes.’” \p \v 22 Mako Pailat i olal ole riong ve, “Ur nekenga ako tho wat i lale, aro i ngo re lale aken.” \p \v 23 Na punongare o pamona Jisas ma i vus, lama o ela ia teunongre ma o thomreu i ma or penelu. Na o el i omole omole, na o ela mun ia teunong lemi anga ako o italal i avele na o the i ma i omoletet inga. \p \v 24 Na punongare o ria pel ve, “Aro te inrapot i avele. Aro te asisal nge satu mo aro lemir mire nge toko kathnga ako aro i el i.” \p Na ur areken i velpol ako aro i panunganga riong ako i voth a God ile erere nge ma i ri ve, \q1 O thomreu pel nge lek teunongre. \q1 Na o asisal nge satu \q2 mo aro ve oa kathnga i mukal \q3 aro i ela lek tekruk.” \rq Buk Song 22:18\rq* \m Mako punongare o oma i venen aken. \p \v 25 Na Jisas inina ome inina posnga tomo nge a Klopas iewo sengenga ako iion a Maria na Maria Makdala anga, or vusnga o mit totho a Jisas ia won ngoronga nge. \v 26 Ma Jisas i thopol inina ome a Jon ako ini ile wainlanga ako ia sagu rintet i ako o mitit, mako i ria inina ve, “Ake ini tum.” \v 27 Mako i ria mun ile wainlanga aken ve, “Ake ini ninom.” Ma i patea nge nang aken ile wainlanga aken i wol ol i a ile vel la ma i theal ol i. \s1 Jisas i rin. \r (Matiu 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 Mako Jisas ilemi mire ako ve, i pavus ile omaing elonga lale. Ma i ria ve, “Thei i pun tho.” Na i ri venen aken mo aro i panunganga riong ako i voth a God ile erere nge. \v 29 Na enong pokin e ako ru i ngo ma i vual nge vain le masesnga, na o ela ur ako i tum vus thei ma o paesu i a vain nge, na ur aken i vual nge vain, mako o kin i a won ako o apet i ve ini “Hisop” ongepo ma o osea i a iwo nge la. \v 30 Mako Jisas i tumo i lamako i ria ve, “I vus.” Nako ikei wathou ma i rin ol. \s1 Punonga omole i ruruo a Jisas a itelipo. \p \v 31 Na ini aning elnga a nang ako o monsi nge nang rialonga tomo nge Punseleainga a Aning, ma nang rialonga aken kene i aolonga, na pris kimangare oni plong ve aro tokokoere o mon a won ngoronga nge, nge nang aken, mako o nin a Pailat ve aro o tokoror oeve mo o rin viri viri mo o osu ir. \v 32 Mako punongare o es ma o tokor tel omole ieve lama o tokor ia aininga ieve, toko or aini aken o mon tomo nge a Jisas. \v 33 Na o es a Jisas nge, ave o thopol ako i rin lale, mako o tokor ol ieve avele. \v 34 Na punonga omole i ela ile peang ma i ruruo a Jisas a itelipo, a ur e avele, nako mla ome thei i lelpot. \v 35 Ma tho a Jon sivengek, tho thopol ur aken i velpol, na tho ripot riong nunganga mo ako aro thomu mun, aro lomumuo nge. Na lemik mire nge ur nekenga ako tho ri nge, kene i nunganga. \v 36 Na ur areke i velpol mo ako aro i panunganga ur ako God ile erere i ri nge. Na i ri ve, \q1 Aro ipokinnga e avele aro i vulkor.” \rq Kisim Bek 12:46\rq* \m \v 37 Na God ile erere i ri mun ve, \q1 Aro tokokoere o thopol toko ako o ruruo i.” \rq Sekaraia 12:10\rq* \s1 O paeso a Jisas ini peti a vuvepun ako o seo i a pen tepun. \r (Matiu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 Lamako Josep ako ile a Arimatea, i nin a Pailat ve i pavurvur ako aro i osu a Jisas ini peti. Na Josep ini a Jisas ile wainlanga e, aveto i parong kinealo i, eneke i ngange nge Judare ole mukalingare. Mako Pailat isa wompot i. Mako i osu a Jisas ini peti. \v 39 Na Nikodemus i es tomo nge i. Ini toko ako nomenga i es tel a Jisas nge pemlik. Na i el tomo ur una vronga ako imathenga i pavurvur nge kilo or mule pa me pothoi or penel. Na ur una vronga aken o oma i nge won or aini einga ako e iion ini Mir na e iion ini Alos. \v 40 Ma or paini o ela Jisas ini peti ma o soala i nge seltun tomo nge ur una vronga aken. Ake ini Judare ole vothung vet ako o monsi nge vungre otetunnga. \v 41 Na ometa e ako i ngo tothal e wop ako o pamona Jisas nge, na vuvepun a silkep ponganga i voth nge, ave o tetuno toko e nge rongan. \v 42 Na or paini o tetuno a Jisas ini peti a vuvepun a silkep aken, eneke nang le sivlukong ako nang rialonga i patea nge, i toth me lale na vuvepun aken i toth. \c 20 \s1 Jisas i mimi werera. \r (Matiu 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-10) \p \v 1 Na nge rulpoalal nge won tinanga ako rongan ia midingdeng, Maria Makdala anga i opotal a vuvepun aken nge la, ma i thopol um ako o sing rupo vuvepun thekia aken nge, kene i voth ol avele. \v 2 Mako i tho werer a Saimon Pita tomo nge a Jon ako ini Jisas ile wainlanga ako ia sagu rintet i, ma i ria or ve, “O elpot Toko Pomnga a vuvepun lale, na lemimem mire nge wop kathnga ako o rongu i nge, kene avele.” \p \v 3 Mako Pita ome a Jon ako ini Jisas ile wainlanga aken o es a vuvepun la. \v 4 Ma or alaini o tho inga, ave Jisas ile wainlanga ako ia sagu rintet i, i sertet a Pita ma i velpol tel a vuvepun aken. \v 5 Ma i lotoru ma ikei eto la ma i thopol seltun ako o so i nge, ave i koro la avele. \v 6 Ma Saimon Pita i velpol a rumongaling ma i alpo sele nge koroong a vuvepun lemi la, ma i thopol seltun ako o so i nge kene i ngo. \v 7 Na i thopol mun seltun siva ako o kin tetal ipounga nge, ako i ngo relpot alapinmolnga. \v 8 Ma Jisas ile wainlanga aton ru i velpol tel a vuvepun aken, kene i koro mun la ma i thopol i veno ako ma ilemio ol nge. \v 9 Aveto olemi mire senu nge riong ako i voth a God ile erere imirenga rongan ako i ri ve, aro i rin lamo i mimi werera mun. \p \v 10 Lamako Jisas ile wainlanga or aini aken o lo werer ol a ole pen la. \s1 Maria Makdala anga i thepol a Jisas. \r (Mak 16:9-11) \p \v 11 Na Maria i mit a vuvepun thekia ma i tang. Ma rongan i tang na i lotoru ma ikei eto a vuvepun lemi la \v 12 ma i thopol ensel or aini ako oa teunong i veleles. Ma o men nge wop ako Jisas ini peti i ngo tel nge. Na e i men a ipounga nge anga na e i men a ieve nge anga. \p \v 13 Mako or paini o nina i ve, “Bouti, ong tang neke?” \p Mako i olal ole riong ve, “O elpot ok Pomnga lale, na lemik mire nge wop ako o pango i nge, kene avele.” \v 14 Mako i eksinga ma i thopol a Jisas ako i mitit, aveto i ate i avele. \p \v 15 Ma Jisas i nina i ve, “Bouti, ong tang neke? Na ong ortet anga?” \p Na i rivenga ini ometa thealnga e, mako i ria i ve, “Eve ong elpot i, aro ria tho nge wop kathnga ako ong pango i nge mo aro tho es lamo tho el i.” \p \v 16 Mako Jisas i ria i ve, “Maria.” \p Ma itheki lel a i nge na i ria i nge Hibrure okei ve, “Rabonai.” Riong ake mirenga ako ve, “Pamirealinga.” \p \v 17 Lamako Jisas i ria i ve, “Mothong tova krim tuntun tel tho, eneke tho lo werer a Vovo nge la rongan. Aro ong es a titeikre nge la, mo ong ria or nge ako aro tho lo werer a ok Vovo nge, ako ini omu Vovo mun na ini lek God na ini lomu God mun.” \p \v 18 Mako Maria Makdala anga i lo werer ma i ria ile wainlangaere ako i thopol a Toko Pomnga lale, ma i ritet or nge ur alavusnga ako i ria i nge. \s1 Jisas ile wainlangaere o thopol i. \r (Matiu 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 Na nge penaivuvu nge won tinanga aken, Jisas ile wainlangaere o veliloalo pel a vel lemi ma o pupal ritrito or, eneke o ngange nge Judare. Na Jisas i velpol a or nge ma i mitu a otheki, ma i ria or ve, “Lemi moring aro i voth tomo nge thomu.” \v 20 Na i ria venen aken ma vus, mako i pathengalu imeni salemi na peang wo mei ako a itelipo a or nge. Na ile wainlangaere o vual rintet nge lemi sivengaing, eneke o thopol a Toko Pomnga lale. \p \v 21 Lama Jisas i ria mun or ve, “Lemi moring aro i voth tomo nge thomu. Na ponange tho pakepot thomu ranga ve ako Vovo i pakepot tho.” \v 22 Mako i thupostun or ma i ria or ve, “O elo Oni Riringa a lomumu. \v 23 Na aro ve ong panes Oni Riringa ilemi na ong ria toko e nge ve, ‘God ilemi simikal lom vothung kerenga.’ Aken God aro ilemi simikal toko aken ile vothung kerenga. Na aro ve ong ria toko e nge ve, ‘God ilemi simikal lom vothung kerenga avele.’ Aro toko aken kene ile vothung kerenga rongan i voth.” \s1 Tomas i thopol a Jisas. \p \v 24 Na Jisas ile wainlanga or mule pa omole pothoi or aini, e ako iion a Tomas na iion mun a Didimus i voth tomo nge or avele nge wop lemi ako Jisas i velpoltun or. \v 25 Mako o ria i ve, “Them thopol a Toko Pomnga lale.” \p Ave Tomas i ria or ve, “Aro lemiko inga ako i mimi tova tho thopol ia sotunong wo mei a imeni salemi na tho paeso menik pupo nge, naro tho paeso mun menik a peang wo mei a itelipo. Na aro ve tho oma venen aken avele, aro lemiko nge avele.” \p \v 26 Lama nang or limae i vus na Jisas ile wainlangaere o veliloalo mun pel a vel aken lemi na Tomas i voth tomo ol nge or. Ma o pupal ritrito mun or. Ma Jisas i velpol ma i mitu a or nge, ma i ria mun or ve, “Lemi moring aro i voth tomo nge thomu.” \v 27 Lamako i ria Tomas ve, “Tomas, parong rumo menum pupo a menik salemi, na osepot menum mo paeso i a telik po. Mothong tova wong voth ini toko ako lom lemioong avele, aro lomumo inga nge tho.” \p \v 28 Mako Tomas i olal ile riong ve, “Wong ini ok Pomnga na wong ini lek God.” \p \v 29 Na Jisas i ria mun i ve, “Na lomumo ol nge tho, eneke ong thopol tho lale. Sapase areko o thopol tho avele, aveto ole lemioong i voth.” \p \v 30 Ako a ile wainlangaere otheki, Jisas i oma pathepolong pulua mun ako tho watu i a erere ake nge avele. \v 31 Aveto tho watu riong areke mo aro lomumo ako ve, Jisas ini toko ako God i ateal i ve aro i el werer ile tokokoere, na ini a God Itun. Na tho wat mun riong areke mo aro ong el mimiong nge lom lemioong a i nge. \c 21 \ms1 Jisas i velpol werer mun a ile wainlangaere nge \mr (Vonge 21:1-25) \s1 Jisas ile wainlanga or limai o thopol i. \p \v 1 Lamako Jisas i velpoltun mun ile wainlangaere a thei a pamonlel a Galili ako iion aininga a Taiberias. Na ile velpoling i vene: \v 2 Na Saimon Pita, na Tomas ako iion aininga a Didimus, na Nataniel ako ile a Kana ako a epee a Galili, na Sebedi itun or aini tomo mun nge a Jisas ile wainlanga or aini o voth tomo e pel. \v 3 Ma Saimon Pita i ria or ve, “Aro tho es mo tho paural silang.” Mako o ria i ve, “Aro them es tomo nge wong.” Mako o monpot ol la nge wok, aveto pemlik lollonga aken o paural vet silang e avele. \p \v 4 Na nang i avsua mesi, nako Jisas i mitpot a thei wo peti, aveto ile wainlangaere o ate i avele ako ve, ini a Jisas. \p \v 5 Mako i nina or ve, “Thengengekre, o paural vet silang pelie?” \p Ave o olal ile riong ve, “Avele, posispot.” \p \v 6 Mako i ria or ve, “Thomu o ulu omu susua a wok epee a menumu sivenga nge anga mo aro o paural silang pelie.” Mako o ulu ol oa susua, ave o pavurvur nge imontetanga avele, eneke silang pulua o uro nge. \p \v 7 Na Jon ako ini a Jisas ile wainlanga ako ia sagu rintet i, i ria Pita ve, “Aken ini a Toko Pomnga.” Ma Pita i nongpol ako ve, toko ako i lengpot or ini a Toko Pomnga, mako i teun werer ia neong, eneke i teuntetpot tel i lale. Ma i opthou a thei lemi la ma i keo a thei wopo la. \v 8 Na Jisas ile wainlangaere ako rongan o voth a wok nge, o rumongal nge i ma o montet oa susua ako i vual rintet nge silang ma o mono a wopo la. Na o melapot nge thei wopo avele, i pavurvur nge mita or mule pa mule. \v 9 Na nge ako o pelo a thei wopo, o thopol silang na bret ako i ngo a won sesenga mikeri nge. \p \v 10 Lamako Jisas i ria or ve, “O ela silang pelie ako o paural i mo o el i me.” \p \v 11 Na Saimon Pita i ro a wok nge mo aro i titpoo susua a wopo me. Na susua aken i vual nge silang aoliloenga. Na oa titaling i pavurvur nge 153. Na silang i pom rintet, aveto susua i minra avele. \v 12 Mako i ria or ve, “O es me mo o an.” Ave oa ko e avele ilemi i mit engeng i pavurvur ako aro i nina i ve, “Ong ini ao?” Eneke olemi mire ako ve, ini a Toko Pomnga. \v 13 Mako Jisas i es ma i ela bret ma i sungu i a or nge, na i oma vene mun aken nge silang. \v 14 Na ake ini ile velpoling pa menga a ile wainlangaere nge ako i rin ma i los werera. \s1 Jisas i pator a Pita. \p \v 15 Na o an ma i vus, mako Jisas i ria Saimon Pita ve, “Saimon ako ini a Jon itun, lom asaguong nge tho i mukal nge toko areke ole asaguong nge tho?” \p Mako i olal ile riong ve, “Enala, Toko Pomnga, lomum mire ako ok sagu ong.” \p Mako Jisas i ria mun i ve, “Aro ong theal lek tokokoere ranga ve ini sipsipre.” \p \v 16 Mako Jisas i ria mun paininga a i nge ve, “Saimon ako ini a Jon itun om sagu tho?” \p Mako i olal werer mun ile riong ve, “Enala, Toko Pomnga, lomum mire ako ok sagu ong.” \p Mako Jisas i ria mun i ve, “Aro ong theal lek tokokoere ranga ve ini sipsipre.” \p \v 17 Na Jisas i ria mun pa menga a i nge ve, “Saimon ako ini a Jon itun om sagu tho?” \p Ma Pita ilemi kerere, eneke Jisas i nina i pa or me ve, “Om sagu tho?” Mako i ria i ve, “Toko Pomnga, lomum mire nge ur alavusnga, na lomum mire ako ve, ok sagu ong.” \p Ma Jisas i ria mun i ve, “Aro ong theal lek tokokoere ranga ve ini sipsipre. \v 18 Na tho ri nunganga a wong nge, ako nge wop lemi ako rongan ong apo, ong pateunu sivengom, na ong es nge wop ako lomum ve aro ong es nge. Aveto aro ong toloku, aro ong paespot menum na toko relnga e aro i pateunu wong naro i ti wong nge wop ako num plong ve aro ong es nge.” \v 19 Na Jisas i ri riong aken mo aro i ritet nge sovengalo ako aro Pita i rin nge na i papomnga a God nge.\f + \fr 21:19 \ft Na nge a Jisas ile riong ako i ria Pita ve, “Aro ong paespot menum” i mirenga ve Pita aro i paespot imeni mo aro punongare aro o sotuna i a won ngoronga nge.\f* Lamako Jisas i ria i ve, “Panes tho.” \s1 Jisas i ri nge a Jon ako ini ile wainlanga ako ia sagu rintet i. \p \v 20 Na Pita i eksinga werer ma i thopol a Jon ako ini a Jisas ile wainlanga ako ia sagu rintet i, ako i panes or. Na ini toko aton ru i men thalu a Jisas nge aning na ipo wathtun i mo i nina i ve, “Anga ako aro i sungu ong a ngarangre omeni?” \v 21 Ma Pita i thopol i, mako i nin a Jisas ve, “Toko Pomnga, i vava nge toko ake? Aro i rin vava?” \p \v 22 Na Jisas i olal ile riong ve, “Aro ve lemik ve aro i mimi mo la i pavurvur nge lek lo wererong me, aken ini lek omaing. Na i vava ake lomum nge? Panes inga tho.” \v 23 Mako riong i kima ol a ile wainlangaere nge ve ile wainlanga aton aro i rin avele. Aveto Jisas i ri venen aken avele, i ri inga ve, “Aro ve lemik ve aro i mimi mo la i pavurvur nge lek lo wererong me, aken ini lek omaing. Na i vava ake lomum nge?” \p \v 24 Na tho ini a Jon ako tho ritet nge ur elonga areken na tho watu ir. Na lomumu mire ako ve, lek riong i nunganga. \p \v 25 Na ur pulua mun ako Jisas i oma i. Na aro ve o watu ir omole omole a erere nge, lemik ve aro ulue ake i pavurvur nge omei avele. \p Na i re aken. I vus.