\id 1TI - Mangseng NT [mbh] -Papua New Guinea 1999 (DBL 2014) \h 1 Timoti \toc1 Pol ile malueng teltelnga ako i wat i a Timoti nge \toc2 1 Timoti \toc3 1Tim \mt2 Pol ile malueng teltelnga ako i wat i a Timoti nge \mt1 1 Timoti \imt1 Ritetong nge a 1 Timoti \ip Tokokoere olemi nine ako Pol i voth a mang a midenga lemi a rem pomnga a Rom. (Pakeke 28) Na lemir mire senu avele, aveto ava palolo tie, nako Pol i vthopot nge kinong aken, ma i patea ile panongpolong a esong penelnga ako aro i panongpol mun tokokoere nge Panongpolong Sivenga. O thepol a Pol ile panongpolong a esong penelnga nge pes 346. Na lemir mire ako ilemi ol nge esong a epee a Spen. (Rom 15:24,28) Mako ava i es a Spen, lama i lo werer ma i es a mtho a Krit, ini wop ako i pamenu a Taitus nge mo i voth nge, mo i theal tetal toko lemioongare na i pavengveng ole lotu. (Taitus 1:5) Na ava panenu tie lama Pol i es a Miletus (2 Timoti 4:20) na Kolosi (Pilemon 22) na Epesus (1 Timoti 1:3) ako a epee a Esia. Na i pamenu a Timoti a Epesus mo i voth nge mo i theal tetal toko lemioongare na i pavengveng ole lotu, lamako Pol i es a epee a Masedonia. (1:3) Na Pol rongan i voth a epee a Masedonia na i wat ile malueng teltelnga a Timoti nge ako rongan i voth a Epesus, na i wat mun ile malueng a Taitus nge ako rongan i voth a mtho a Krit. Lama panenu tie, mako i es a Nikopolis. (Taitus 3:12) Lamako i plosa werer ma i es werer mun a rem pomnga a Rom, palolo avele, nako o rere mun a Pol ma o paeso werer mun i mang a midenga lemi. Na i voth nge ma i wat ile malueng aininga a Timoti nge. (2 Timoti 1:16; 2:9) Panenu tie, nako ava o pun rin a Pol (2 Timoti 1:16; 2:9) na ava i rin nge tovu po a 67 A.D. \ip Na nge wop lemi ako Timoti rongan i apo, nako i es tomo nge a Pol nge ile esong aininga a Masedonia na Gris ako iion aininga ini a Akaia. (Pakeke 16:1-4; 17:14-15; 18:5) Na Timoti i es tomo mun nge a Pol nge ile esong menga a Epesus (Pakeke 19:22) lamako o es werer mun a Masedonia na Akaia. Na Timoti kene i voth tomo mun nge a Pol nge wop lemi ako o paeso tel a Pol a mang a midenga. (Pilipai 1:1; Kolosi 1:1; Pilemon 1:1) Timoti i um senu nge Panongpolong Sivenga a omaing, na Pol i wat malueng ake a i nge mo i paengeng i nge ile omaing ako i theal toko lemioongare ako o voth a Epesus kene ole lotu. Pol i pator a Timoti nge pamirealonga le apaltetongare. (1:3-7; 4:1-8; 6:3-5; 6:20-21) I patoral i nge lotuong theal tetalnga, na nge vothung ako lotuongare aro o panes i, (2:1-15; 5:1-16; 6:17-19) na nge omaing ako lotu a mukalingare aro o panes mun i. (3:1-13; 5:17-25) Pol i sung torong engenga a Timoti nge ako aro i mit engeng nge omaing nge toko lemioongare othealtetalnga. (1:18-19; 4:6; 4:10-16; 6:11-14) Malueng ake i opoal it ponange na i patoral senu it nge lotuong ile thoing, na nge lotu a mukalingare ole theal tetaling nge lotu. \c 1 \ms1 Timoti aro i naktet ile vothung tomo mun nge toko lemioongare ole vothung \mr (Vonge 1:1–6:25) \p \v 1 Tho a Pol, ako ini a Krais Jisas ile pakeke. Eneke God ako ini ler pamimionga tomo nge a Krais Jisas ako aro i lo werer me panen na te men tetal i, kene o ateal tho ve aro tho velpol ini ole pakeke. \p \v 2 Tho wat malueng ake a wong a Timoti nge, ako ong ini tuk, eneke ler lemioong omole ol inga nge a Jisas Krais. Naro wong el themosaling, asaguong na lemi moring a God nge ako ini Titemer tomo nge a Krais Jisas ako ini ar Pomnga. \s1 Pol i panakal a Timoti nge areko o patoral nge riong le apaltetonga. \p \v 3 Na tho sis ve aro wong voth inga a Epesus, ranga ve ako tho ria tel wong nge lale, nge wop lemi ako tho losa mo tho es a Masedonia la, eneke toko pelie ako ru o voth nge, o patoral nge riong le apaltetonga. Naro ong sung riong engenga a or nge, ako aro i mit rup ole patoraling areken. \v 4 Naro wong pator or mo o mothong tova o rirum rurumong le apaltetonga opisleonga, tomo mun nge otitevie nomengangare oionre ako o pulua rintet. Eneke riong areken aro i pavelpol inga ako ini ripeling, na i pavurvur aro i opoal a God ile omaing avele, eneke ini inga lemioong inga ako aro i opoal a God ile omaing. \v 5 Naro ong pator or venen aken moro aken asaguong a vothung aro i velpol. Na vothung ako o pavelpol asaguong aken nge, kene i vene: Toko i rov ako ve, vothung kerenga e avele i voth a ilemi, na ilemi i riritet, na ile lemioong nge a Krais i nunganga. \v 6 Na tokokoe pelie o mothonglel vothung sivenga areken lale. Make ponange o mostun ol inga ako ini riong polpolngare ringa. \v 7 Na o sis ve aro o patoral toko na seng pelie nge a Moses ile patorong, aveto osivenga olemi mire nge riong ako o ripot i, kene avele. Na olemi mire nge ur ako osivenga o ri engeng nge kene tepun e avele. \p \v 8 Na lemir mire ako ve, Moses ile patorong kene i sivenga, ako tova te panes senu i na te rurum polpol nge avele. \v 9 Na lemir mire mun nge patorong aken ile omaing, ako i pavurvur aro i teltun areko o oma vothung vengvenga oa, kene avele. Aveto patorong ile omaing kene i vene: Aro i teltun tokokoere oa ako o avsa patorong, na o panes vothung ako i vengveng avele. Ranga ve ako o lel okime nge a God, na o oma vothung kerengare, na o papomnga a God na lotuong avele, na o so rin otema ome oa ninaere, na o so rin polpol tokokoere, \v 10 na o aom toko na sengre, na toko i ngo tomo nge toko, na seng i ngo tomo nge seng, na o kem toko na sengre mo o velpol ini ole um polpolongare, na ole apaltet, na o panes ole riong kinnga avele, na o oma vothung kerenga mun pulua ako i panes a God ile pamirealing vengvenga avele. \v 11 Na God ile pamirealing vengvenga aken ini Panongpolong Sivenga ako i sivenga rintet ako God ako te paesa iion roro, i sungu i a tho nge mo tho panongpol nge. \s1 Pol i ri sivengaing nge a God ile themosaling a i nge. \p \v 12 Na tho ri sivengaing a Krais Jisas nge ako ini ar Pomnga, ako i sungu engenging a tho nge, eneke ilemi ve tho pavurvur ako aro tho oma ile omaing. Make i ateal tho mo tho oma ile omaing ake. \v 13 I nunganga ako nomenga tho voltitet, na nik silal, na tho pakerenga ile tokokoere, aveto God kene i themosal tho, eneke lemiko a i nge rongan, na lemik mire ako ur areko tho oma i, kene i kerenga avele. \v 14 Na ar Pomnga ile themosaling aken i aolonga rintet nge tho, ma i sung lemioong na asaguong ako ini areko o teo a Krais nge ole, a tho nge. \p \v 15 Na riong ako i nunganga rintet, na i pavurvur ako aro tokokoere aro o nongal senu i, na olemio nge, kene i vene: Krais Jisas i esu a ulue me mo i pamimi tokokoe areko ole vothung kerenga. Na tho ini toko ako lek vothung kerenga i mukal nge or alavusnga. \v 16 Aveto Krais Jisas i sis ve aro toko alavusnga aro olemi mire senu ako ve, ini toko ako i paomelal virial areko o oma vothung kerenga, kene avele. Mako i oma senu nge tho, ako lek vothung kerenga i aolonga nge tokokoere ole vothung kerenga alavusnga, mo aro tho velpol ini patongrumong sivenga a tokokoere nge ako aro olemio nge i, na o el mimiong ako aro ile vusonga avele. \v 17 Na God ini nepes ako aro ile vusonga avele, na i pavurvur aro i rin avele, na i pavurvur mun aro te thepol i avele, na ienga inga ini a God. Naro opisleonga aro te risea i na te paesa iion roro. I nunganga. \s1 Pol i ri nge a Timoti ile omaing. \p \v 18 Tuk a Timoti, tho pator wong nge riong ako ranga ve nomenga God ile riong elngare o ri nge wong. Na tho sung riong aken a ong nge mo aro ong panes i, naro wong um engeng nge a Toko Pomnga ile omaing, ranga ve ini toko punonga ako i pun engeng nge punong. \v 19 Naro wong krim engeng lom lemioong nge a Jisas Krais, na o oma inga ur ako lomum ve i sivenga. Toko pelie o oma venen aken avele, mako o pakerenga ole lemioong ranga ve ini imot ako i tho a kurkurpo ma i kerenga selele. \v 20 Na Himeneus na Aleksander o oma vene aken, ma tho sungu or paini a Satan imeni mo or paini o el paomelaling nge, mo o mothong tova o voltitet ol a God. \c 2 \s1 Pol i ritet nge lotuong a sovengalo. \p \v 1 Na ur teltelnga ako aro wong oma i, kene i vene: Aro wong ria tokokoere mo o nong a God nge, na o ri sivengaing a i nge, na o nin i ve aro i opoal toko alavusnga. \v 2 Naro o oma venen aken nge nepesre, na a gavman a mukalinga alavusngare mo ako aro it alavusnga aro ler menong kene aro i sivenga inga, na te men lemi moring nge ako te papomnga a God, na te panes vothung sivenga alavusnga. \v 3 Na nongong ako i venen aken, i sivenga inga a God itheki ako ini ler pamimionga, na ilemi sivenga nge. \v 4 Na ini a God ako i sis ve aro i pamimi toko alavusnga, na i sis mun ve aro olemi mire senu nge ile riong nunganga. \v 5 Eneke it alavusnga lemir mire ako God ini inga omole ako i voth. Na toko inga omole ako i voth a sapat a God na tokokoere nge, na ienga inga ako i wol tokokoere a God nge la. Toko aken ini a Krais Jisas ako i velpol ini toko nunganga. \v 6 Na i sungpot isivenga ile mimiong mo ako aro i ol werer toko alavusnga mo i pamimi or. Na nge vothung aken God i pathengal it ako ve, i sis ve aro i pamimi it alavusnga. Na ur aken i velpol lale nge nang ako God i ateal i nge. \v 7 Make God i ateal tho ve ini ile pakeke, na ini mun i ile panongpolonga mo ako aro tho pamireal areko or ini Judare avele, mo aro olemio nge a Jisas Krais, naro olemi mire nge riong ako i nunganga. Na tho ri ake nunganga, na lek apaltet avele. \p \v 8 Na i venen aken, make tho sis ve toko riringare ako a lotuong a pen alavusnga, aro o paesa omeni roro mo o nong, na o mothong tova olemi kling eve o vol. \s1 Pol i ritet nge seng lemioongare ole omaing nge lotuong. \p \v 9 Na e mun e ako tho sis mun ve aro sengre aro o teun inga ako ini teunong ako iennga sivenga inga. Na o mothong tova o magon, na o pamalmal opothoi na oni peti nge nanaing pelekpolnga na malmaling sivesivenga ako i olonga i roro rintet. \v 10 Aveto i sivenga nge seng areko o ri ve o lotual a God, aro o vual inga ako nge omaing sivesivenga omanga. Aken inga ako ini oa malmaling. \p \v 11 I sivenga ako aro sengre o men poreng inga, na o paesu or ruru, na o el pamirealing ako nge lotuong. \v 12 Na ong mit roal sengre mo o mothong tova o paesa or nge totomonengaere na o pamireal or nge a God ile riong. Aro sengre o men poreng inga na o nongpol riong. \v 13 Eneke God i oma tel a Adam a mukaling, lamako i oma ol a Iv a rumongaling. \v 14 Na ina Adam ako i nongal riong le apaltetonga avele, aveto seng aken kene i nongal riong le apaltetonga aken. Mako i avsa a God ile patorong. \v 15 Aveto God aro i pamimi sengre nge ole omaing ako nge wain popnga. Tova olemio nge i, na oa sagu toko alavusnga, na o voth seng riringa, na o nak inga ole menong. \c 3 \s1 Lotu a mukalingare aro o panes inga vothung sivenga. \p \v 1 Na riong ake i nunganga rintet, aro ve toko e i sis ako ve, ini mukalinga nge lotu, akennga i sis re ake ini omaing sivenga. \v 2 Na ine lotu a mukalinga aro ile vothung i vengveng a tokokoere otheki. Naro i voth ini seng omole inga iewo. Naro i naktet ile menong, na i panes inga ako ini lemi rumong sivenga, naro ile menong i sivenga a tokokoere otheki. Naro ini toko ako i nongpoo longre a ile vel, naro ini toko ako i pavurvur ako aro i pamireal senu toko na seng nge a God ile riong. \v 3 Naro ini toko ako i thin loptet thei engenga avele.\f + \fr 3:3 \ft O thopol mun a 1 Timoti 5:23.\f* Na i mothong tova ini toko volinga na sisoinga, aveto aro ini toko lemi moringa, naro ini toko ako ile mimiong i voth nge umtun avele. \v 4 Naro ini toko ako i theal senu ile vel lemiare, naro itutunre ako aro o nongal ile riong, na o papomnga i evelelnga. \v 5 Na aro ve toko ilemi mire senu nge iewo na itutunre othealnga avele, aken i pavurvur aro i theal senu toko na seng areko o lotual a God, kene avele. \v 6 Naro ini toko ako ile lemioong i motu nge a Jisas Krais, aro vene mo vothung ako nge magoning aro i esa a i nge, naro God i paomelal i ranga ve ako i paomelal a Satan nge ile magoning. \v 7 Naro ini toko ako, areko o voth nge lotuong avele kene o ri ve ini toko vengvenga na o papomnga i, aro ve avele, aro i el le maraing nge, naro i ting nge a Satan ia suol. \s1 Lotu a opoalingare aro o panes inga vothung sivenga. \p \v 8 Na ine lotu a opoalingare mun aro tokokoere o papomnga ir. Naro ini tokokoe areko o ri nunganga, na ole apaltet avele. Naro o thin thei engenga ako ini vain pom avele. Na o mothong tova olemi engeng nge umtun na o el polpol tokokoere ole umtun. \v 9 Naro o krim engeng riong nunganga ako God i pathengal i a it nge, naro o rov ako ve, vothung kerenga e avele i voth a olemi. \v 10 Naro o tongporum tel or, na aro ve o thepol ur e avele ako i kerenga a ole mimiong, aken aro o velpol ini lotu a opoalingare. \p \v 11 Na oewo sengengaere\f + \fr 3:11 \ft Eve Pol i ri nge sengre ako ini lotu a opoalingare.\f* aro tokokoere o papomnga mun or. Na o pavurvur aro o ri ngunngun avele, naro o naktet ole menong, naro ole omaing alavusnga i vengveng. \p \v 12 Ine lotu a opoalinga aro i voth ini seng omole inga iewo. Naro i theal senu itutunre na ile vel lemiare. \v 13 Ine lotu a opoalingare ako o oma senu ole omaing, tokokoere aro o papomnga or. Naro o pavurvur aro o ngange nge ako aro o panongpol nge ole lemioong nge a Jisas Krais, kene avele. \s1 Pol i ritet nge a God ile omaing ako i mathe. \p \v 14 Na lelle inga atike tho sis ve aro tho es a wong nge, mo tho thepol wong. Aveto lemik ve i sivenga ako aro tho wat tel malueng ake a wong nge wot. \v 15 Na aro ve tho velpol viri avele, aro wong thepol riong ake mo aro lomum mire nge vothung sivenga ako it tokokoe areko ini a God ilengare, kene te panes i. Na it tokokoe areko ini a God ilengare, it ranga ve ini Lotuonga a Vel ako ini a God ile ako aro ile vusonga avele. Na te mit ranga ve ini ile Lotuonga a Vel. Na te krim bibim nge a God ile riong nunganga mo i ngo senu ranga ve ini wovek sapatanga ako i krim bibim vel. \v 16 Na lemir mire ako ve, God ile riong avera ako i patheng pat i a it nge, kene i aolonga rintet. Ma i vene: \q2 Na Krais i velpol ini toko nunganga. \q2 Na Oni Riringa i pathengal ako ve, \q2 ile vothung alavusnga i vengveng rintet. \q2 Na enselre o thepol i. \q2 Na tokokoere o panongpol nge i \q2 a rumrem elonga. \q2 Na tokokoere ake ru a ulue olemio nge i. \q2 Na God i ela i roro a Pen a Urvet \q2 mo i voth tomo nge i. \c 4 \s1 Tokokoe areko aro o panes pamirealing le apaltetonga aro o pakerenga ole lemioong. \p \v 1 Na Oni Riringa i ritet senu nge ve, toth nge nang le vusonga aro toko na seng pelie aro o modop ole lemioong nge a Jisas, naro o nongal tamata le apaltetongare, naro o panes tamata kerengare ole pamirealing. \v 2 Na pamirealing aken toko le apaltetongare aro o panongpol nge. Na o vual nge lemi rumong kerenga. Naro o pavurvur aro o rov ol le maraing nge ole vothung kerenga aken avele. \v 3 Na tokokoe areko o venen aken, o mitrup toko na sengre nge peangeong, na o ri ve aro o mothong tova o an aning pelie, aveto God i oma aning alavusnga aken, na tokokoe areko olemio nge i, na olemi mire nge ile riong nunganga, kene o pavurvur nge aning alavusnga aken annga, tova o ri sivengaing a God nge. \v 4 Eneke ur alavusnga ako God i oma i, kene i sivenga inga. Na i pavurvur aro te mothong ur e avele, aveto aro te ri sivengaing a God nge, naro te el i. \v 5 Eneke ini a God ile riong na ler nongong aken, ako i oma i mo i riri a God itheki. \s1 Pol i pamireal a Timoti mo i voth ini a Jisas ile umonga sivenga. \p \v 6 Na aro ve wong sungu patorong areke a titeum lemioongare nge, aken aro ong ini a Krais Jisas ile umonga sivenga. Naro wong el engenging aolonga nge ur ako lemiro nge, na nge pamirealing nunganga ako ong panes i nomenga vet ako me lale. \v 7 Aveto aro wong lel kimom nge riong le apaltetonga, ako i panes Panongpolong Sivenga avele, na nge rurumong polpolnga mun. Naro wong paengeng lom lemioong nge a God ile riong panesnga. \v 8 Na aro ve te paengeng nir peti, aken aro i opoal inga it tunti. Aveto aro ve te paengeng ler lemioong nge a God ile riong panesnga, aken aro i opoal rintet it evelelnga. Eneke aro i opoal it nge mimiong ake ru te voth nge ponange, naro i opoal mun it nge mimiong ako aro te voth mun nge panen. \p \v 9 Na riong aken i nunganga rintet, ma i pavurvur ako tokokoere aro o nongal i mo olemio nge. \v 10 Make ranga ve te oma na te um engeng nge, eneke lemir i ngo engeng nge, na te men sial nge a God mo i sungu mimiong a it nge ako aro ile vusonga avele. Eneke God i mimi opisleonga, na ini toko alavusnga areko olemio nge i ole pamimionga. \p \v 11 Wong patoral or na pator or nge ur areken. \v 12 Na tokokoere aro o thepol ako rongan ong ini kulpo, aveto o mothong tova o paposnga wong a otheki, aveto aro wong oma inga ako ini vothung sivenga inga mo toko lemioongare aro o thopol lom vothung aken mo o panes i. Naro o thopol vothung sivenga ako nge lom riong, na nge lom esong, na nge lom asaguong, na nge lom lemioong, na ako aro wong voth ini toko riringa a God itheki. \v 13 Na opisleonga aro wong tital a God ile erere a tokokoere otheki, na panongpol or na patoral or nge. Naro ong oma venen aken i pavurvur ako aro tho velpol a wong nge. \v 14 Naro wong mothong tova loltun Oni Riringa ile sungong ako i sungu i a wong nge nomenga nge wop lemi ako God ile riong elngare o ritet nge, na lotu a mukalingare o ronga omeni a wong nge. \p \v 15 Naro evelelnga aro wong oma lom omaing areken na sungu lom mimiong alavusnga nge, mo lom omaing aken aro i velpol senu senu ol a toko alavusngare otheki. \v 16 Naro wong naktet wong nge lom mimiong, na nge lom pamirealing nge toko na sengre. Aro ong mit engeng inga nge ur areke omanga. Eneke aro ve wong oma i venen aken, aro God aro i pamimi wong tomo mun nge areko o nongpol lom panongpolong. \c 5 \s1 Sovengalo ako nge tokokoere othealnga. \p \v 1 Na mothong tova wong vol toloklokere, i sivenga ako aro ong sungu riong mosnga a or nge ranga ve ini tomom. Naro wong oma vothung sivenga a kulpopoere nge, ranga ve ako ini titeumre. \v 2 Naro oma vothung sivenga a kimeitmeitere nge, ako ranga ve ini ninom, naro oma mun vothung sivenga a seng ovotvotere nge, ako ranga ve ini lulumre, na lom vothung alavusnga aro i riri a God itheki. \p \v 3 Naro wong oma vothung sivenga na pavothal nge seng basbasuere ako olenga e avele, na oenga o voth polpol. \v 4 Aveto aro ve seng basu aken itutun pelie, eve ititevie pelie o voth, aro olemi mire senu ako ve, ole omaing mukalinga ako o lotual a God nge i vene: Aro o theal senu oa ninaere. Na nge vothung ake aro o olal werer omaing ako nomenga otema na oa ninaere o oma i a or nge. Eneke vothung ako i venen aken God ilemi sivenga nge. \v 5 Na aro ve seng basu e ako ilenga e avele i voth ako aro i opoal i, seng aken i men tetal inga ako ini a God ile opoaling. Ma i nong mo i nin a Toko Pomnga nge nang na mlik elonga ako nge ile opoaling nge i. \v 6 Aveto aro ve seng basu e i panes inga ilemi nge vothung ulue anga omanga, aken ranga ve ako i rin lale. I nunganga ako rongan i mimi, aveto ioni i rin lale. \v 7 Naro wong pator basbasuere tomo nge olengare nge riong ake. Moro aken riong e avele aro i tupa a or nge. \v 8 Eneke aro ve toko e i theal senu ilengare eve iewo na itutunre avele, aken i lel ikime nge ile lemioong nge a Krais lale. Na toko ako i oma vothung aken, i kerenga rintet nge tokokoe areko or ini toko lemioongare avele. \p \v 9 Na seng basu pelie oion i voth lale mo lotuongare o theal or, na ong watu mun inga seng basu mun pelie oion tomo nge or, tova ve oa tovu po i el mule pa limae na i es teleka, ur mun e ako aro o voth inga toko omole iewo. \v 10 Naro ini seng ako tokokoere olemi mire ako ve, ini seng ako i oma vothung sivenga, na nomenga i theal senu itutunre, na i nongpoo longre a ile pen ma i paan or. Naro ini seng ako i paruru isivenga, na i oma vothung sivenga nge toko lemioongare. Na i opoal areko o voth nge matheong, na evelelnga i um engeng inga nge vothung sivengare omanga. \p \v 11-12 Aveto ong mothong tova watu seng basu areko rongan o apo oion tomo nge basbasue areken oion, eneke aro lemi rumong i velpol werer a or nge ve aro o peange werer mun, na aro ve o peange werer mun, aken o avsa riong ako o kin tel i tomo nge a Krais lale,\f + \fr 5:11-12 \ft Aro ve seng basu i sis ve aro i velpol ini lotu a umonga, aro i kin ile riong ve aro i peange werer avele, mako lotuongare o watu iion ve aro o theal i, na i um inga a Toko Pomnga ile omaing. Maken aro ve i peange werer, aken i avsa ile riong kinnga aken.\f* na aken ranga ve ako o lel okime nge a Krais. \v 13 Na e mun e ako, aro otheki namal nge ako o mosal ol inga ako ini siong nge vel pupo elonga. Na o oma inga aken avele, aveto o mosal mun inga ako ini ri kinineong, na o pavothalo tokokoere nge ole riong, na o ri riong ako i sivenga avele ako aro o ri nge. \v 14 Na tho sis ve aro seng basu ako rongan i apo, i sivenga ako aro o peange werer mo o pop otutunre mo o theal ole vel. Aro ve o oma vene aken, aro ler ngarang e avele aro i thepol vothung e avele a it nge, ako aro o ri moluplup it nge. \v 15 Tho ri venen aken, eneke seng basu pelie o lel okime nge ole lemioong nge a Krais lale, na o panes ol inga ako ini a Satan. \p \v 16 Na aro ve seng lemioonga ilenga pelie or ini seng basu, i sivenga ako aro seng aken aro i theal or. Aro i oma venen aken mo ako aro lotuongare aro o el matheong nge othealnga avele. Naro lotuongare aro o theal inga seng basu areko olenga e avele. \p \v 17 Aro thomu o ol senu lotu a mukalinga areko o oma senu lotu a omaing, naro o papomnga or. Ranga ve mun nge mukalinga areko o oma engeng nge panongpolong na patoraling. \v 18 Eneke God ile erere i ri nge ve, \q1 “Thomu o mothong tova o kin kup bulmakau iwo \q2 tova ve i te giguaku wit monnga \q2 ma petiti i palitlot \q3 mo aro i an pelie.” \rq Lo 25:4\rq* \p Na i ri mun ve, \q1 “Toko umonga aro i el iolonga.” \rq Luk 10:7\rq* \p \v 19 Aro ve toko omole ol inga i teltun lotu a mukalinga, aro ong mothong tova nongal riong aken. I sivenga ako aro o nongal riong aken tova ve toko or aini, eve toko or me o ri nge riong aken. \v 20 Aro ve mukalinga pelie o oma vothung kerenga, aken aro wong pavengvengu or a toko alavusnga otheki mo or alavusnga o thepol i mo o ngeip nge vothung kerenga aken omanga. \p \v 21 Na tho ria wong a God na Krais Jisas na God ile enselre otheki, na tho pator engeng wong ve, aro wong panes inga patorong alavusnga ake ru tho ria wong nge. Na vothung areko aro wong oma i, aro i vur e pel inga nge toko alavusnga. Na mothong tova lomum ol a lomngare nge. \p \v 22 Na mothong tova songalal nge menum ronganga a toko e nge mo o ateal i mo i oma a God ile omaing, o thopol senu tel ile vothung. Mothong tova supo tomo nge tokokoe areko o oma vothung kerenga, aro vene mo ole vothung i theo wong. Aro naktet senu wong ako aro wong velpol ini toko riringa a God itheki. \p \v 23 Na mothong tova thin inga thei ienga, i sivenga ako aro ong thin mun thei engenga tie ako ini vain mo ako aro i opoal opom lemi, eneke ako ni multhanging i voth a ong nge nang pulua. \p \v 24 Na toko pelie ole vothung kerenga i ngo pat, na lemir mire nge lale ako aro o el paomelaling nge. Aveto toko pelie ole vothung kerenga i ngo kine ponange, aveto panen aro i ngo patu ol. \v 25 Na i vene mun re ako nge toko le vothung sivenga, pelie ole vothung i ngo pat ol lale. Aveto pelie ole vothung sivenga i ngo kine ponange, i pavurvur panen ako aro i ngo patu ol. \c 6 \p \v 1 Na toko lemioonga alavusnga ako or ini toko um polpolongare, aro o papomnga otokoningare mo ako tokokoere aro o ri sililal nge a God iion tomo nge ile pamirealing avele. \v 2 Na aro ve toko um polpolonga omole itokoninga ini toko lemioonga, aro toko um polpolonga aken i mothong tova ilemi ve ake ini inga itein lemioonga mo i ri ve i wathalal ile riong. Aro ilemi inga ve, “Aro tho um engeng inga mo ako aro tho opoal i, eneke ini toko lemioonga mun ako God ia sagu i.” Naro wong palemi rum or nge vothung aken, na patoral mun or nge. \s1 Pol i pator engeng nge umtun sisngare na patoraling le apaltetonga pelie ako aro o velpol. \p \v 3 Na aro ve toko e ile patoraling i rel, na i patoral nge riong ako i vur e pel nge a ar Pomnga a Jisas Krais ile riong nunganga avele, eve i patoral nge riong ako i vur e pel nge a God ile pamirealing avele, \v 4 aken toko aken i vual inga nge magoning, na ilemi mire ol nge ur e avele. Na ilemi ol inga nge ur kerenga ranga ve ako i pavelpol polpol punpeling a riong nge riong mirenga. Na vothung aken aro i pamen kerere tokokoere mo o vol pel nge riong, na o ser pel mo o ri ve o velpol ini mukalinga, na o ri sililal pel, na olemi otun pel. \v 5 Na opisleonga o mosal ol inga ako ini volpeling, eneke ole mire kene i poor, na olemi mire ol nge riong nunganga avele ol. Na o rivenga vothung ako nge Toko Pomnga ipanesnga ini sovengalo ako aro o el ur elonga pom nge. \p \v 6 I nunganga ako aro ve te panes a God ile vothung, aro te el ur sivenga pulua, tova ve lemir sivenga nge ur areko i sungu i a it nge. \v 7 Eneke nge nang ako ar ninaere o pop it nge, te es tomopot nge ur e avele. Naro nge nang ako aro te rin mun nge i pavurvur aro te es tomou mun nge ur e avele. \v 8 Na aro ve ar aning na ar teunong i voth, aken aro te ri ve i pavurvur re aken. \v 9 Aveto areko o sis ve aro o velpol ini toko le urnga, aken o matu nge tongporumong, na olemi nine avele, ma o sis ve aro o oma vothung pulua ako i pakerenga or. Mako vothung aken i paesu or nge ur ako aro i pakerenga selele or. \v 10 Eneke vothung ako nge umtun sisnga ini vothung kerenga puluanga tepun. Na toko pulua ako o sis rintet umtun, vothung aken i papelekpol olemi ma o modop ole lemioong lale, na o el sisisong aolonga nge. \s1 Patorong sivenga nge toko lemioongare ve aro o mit engeng. \p \v 11 Aveto wong ako ini a God ile toko, naro geltet nge vothung kerenga alavusnga areken. Naro lom vur nge vothung vengvenga, na nge a God ipanesnga, na mit engeng nge lom lemioong, naro om sagu toko alavusnga, na mit engeng nge matheong alavusnga potunnga, na vothung mosnga nge tokokoere. \v 12 Toko ako ilemio nge a Jisas i ranga ve ini toko ako i tho nge sertetpeling. Na i sivenga ako aro ong tho engeng nge sertetpeling sivenga aken, mo ong el mimiong sivenga ako aro ile vusonga avele ako God i ateal i a ong nge, nge wop lemi ako ong ritetpot nge lom lemioong a toko puluanga otheki. \v 13 Tho pator wong a God itheki ako i sungu mimiong a ur alavusnga nge, na a Krais Jisas itheki ako i mit engeng ma i ripot ile lemioong a Pontius Pailat itheki, na tho ri engeng a wong nge ve, \v 14 aro ong panes senu inga ako ini patorong ako wong el i lale. Na mothong tova papelekpol patorong areke mo tokokoere oma riong kerenga pelie nge. Avele, aro panes senu inga patorong areken mola i pavurvur nge nang ako aro ar Pomnga a Jisas Krais aro i velpol nge. \v 15 Aro i velpol nge nang ako God i ateal i lale. Na ako ini a God ienga inga ako te risea i. Na ienga inga ako i theal ur alavusnga, na ini nepes alavusngare ole nepes. Na ini toko pomnga alavusngare oa Pomnga. \v 16 Na ienga inga ako i pavurvur aro i rin avele, na i voth nge pen lalanga ako i pavurvur aro toko e i eso nge avele. Na toko e i thepol i rongan, na e i pavurvur aro i thepol i avele. Na evelelnga aro it alavusnga aro te papomnga i tomo nge ile engenging ako aro ile vusonga avele. I nunganga. \p \v 17 Pator tokokoe areko ole ur elonga pom ake ru a ulue mo o mothong tova o paesa osivenga oion roro. Naro o mothong tova olemio nge ur areko aro i kerenga viri viri, ave aro ole lemioong aro i voth inga nge a God, eneke God inga ako i sungu ur alavusnga alarolpot a it nge, mo aro lemir sivenga nge. \v 18 Na pator mun or nge, mo o oma inga ako ini vothung sivenga nge ole umtun aken mo ole omaing sivesivenga pom ranga ve ini ole umtun. Na evelelnga aro ole sungong i alarolpot na o opoal areko ole ur e avele. \v 19 Na aro ve o oma venen aken, i ranga ve ako o paen tomoal ur sivenga pulua a Pen a Urvet ranga ve ini ole vel le mitainga sivenga, aken aro o krim mimiong ako ini mimiong nunganga. \s1 Timoti aro i the senu nge ile omaing. \p \v 20 Timoti, aro theal senu omaing ako God i sungu i a wong nge. Na lel kimom nge riong polpolngare na ripeling ako i panes a God ilemi avele. Toko pelie ole apaltet ve riong aken ini lemi rumong sivenga, aveto avele. \v 21 Lel kimom nge ur areken, eneke toko pelie ako o oma venen aken, o modop ole lemioong nge a Jisas Krais lale. \p Na God ile themosaling aro i voth tomo nge thomu. \p Na i re aken. I vus.