\id PRO - mbb OT -Philippines 2014 (DBL -2014) \ide 65001 - Unicode (UTF-8) \rem Copyright: Kermit Titrud (2012) \h Menge Erubasa \toc1 Menge Erubasa \toc2 Erubasa \toc3 Eru \mt1 Menge Erubasa \c 1 \s1 Is Ketuyuan te menge Erubasa \p \v 1 Iyan heini sikan is menge erubasa ni Solomon he anak ni David te hadì diyà te Israel. \p \v 2 Heini he menge erubasa, ebpekeveǥey te ketau wey ebpekemansu kenikew, ne egkesavut nu is mezalem he menge lalag he ebpekeveǥey te ketau. \v 3 Ebpekemansu heini kenikew para mehimu ka he uluwanen, he ebpengungubpaan te hustu, metazeng, wey mezait he menge ulaula. \v 4 Ebpkeveǥey heini te ketau te wazè din ketau, wey ebpekeveǥey heini te keuluwanen te menge vetan-en te ked-isip-isip ke hengkey is hustu. \v 5 Pinaaǥi te kebpemineg kayi, ne egkeumanan pa is ketau te menge uluwanen wey egkegiyahan is duen din menge netuenan, \v 6 su wey zan mesavut is ibpesavut te menge erubasa, menge sempità, wey menge peentukà te menge metau. \p \v 7 Is kedtahud te \sc Nengazen\sc* iyan ebpuunan te hustu he ketau, piru is tulebung he etew kenè din egkesuatan is hustu he ketau, ne kenè din daan egkesuatan he metulid is mezaat he vetasan din. \s1 Is menge Sambag emun duen Lalung he menge Etew \p \v 8 Mama, pemineǥa nu is sambag ku ne kenè nu iniyuǥi is penurù te ǥinikanan nu. \v 9 Is penurù dey ebpekeveǥey kenikew te meupiya he vetasan iring te kuruna he menge vulak etawa velieg he ebpekeveǥey kenikew te mekempet he kedezagwey wey zengeg. \p \v 10 Mama, kenè ka peuwit te menge mekesesalà. \v 11 Emun ke sikandan te, “Duma ka kenami su ed-ayan kiw, ne edhimetayan tew is edsaǥad minsan pa te wazà mekesalà. \v 12 Is edsanggar ziyà te kenitew ne kenè tew en edsemaan te ǥehinawa. \v 13 Su emun egkepatey tew sikandan egkaangken tew is mahal he menge azen dan su wey mepenù is menge valey tew te menge azen he tinakew. \v 14 Duma ka kenami ne emun egketiǥayun kiw en, ne ebehinen tew is tinakew tew.” \p \v 15 Mama, kenè ka zuma te menge etew he iring dutun, kekenà, likayi nu sikandan. \v 16 Su utew sikandan meǥaan he ebaal te mezaat wey ebunù te etew. \v 17 Wazà pulus te penuǥes te tagbis emun netuenan en dutun te menge tagbis he edtuǥesen nu sikandan. \v 18 Ne iring kayi is tulebung he menge etew: ne iring dà te iyan dan edhimatey te lawa zan etawa iring dà te iyan dan ed-eyanan is keugelingen dan. \v 19 Iyan heini egkehitavù te menge etew he mid-angken te ketiǥeyunan pinaaǥi te mezaat he paaǥi. Haazà is paaǥi, iyan kes dalan pehendiyà te kemetayen. \s1 Is Rimeǥas te Kedselikwey te Ketau \p \v 20-21 Is ketau, iring te sevaha he etew he edwali te mezaǥing diyà te menge zalan, menge pelasa, menge mirkadu, wey ziyà te menge pultahan te menge inged. Ke sikandin te, \q1 \v 22 “Sikiyu is menge wazè din hanew, taman te taman en be he iring kew keniyan? \q1 Sikiyu is menge mesudì, taman te taman en be is kegkelipey niw te kedsudì? \q1 Sikiyu is menge tulebung, taman te taman en be he kenè kew egkesuat he mebmetau? \q1 \v 23 Mebpezumazuma kew te kedawey ku keniyu. \q1 Guntaan, egkeǥiyen ku keniyu is egkeisip ku; \q1 ibpetuenan ku keniyu is egkeǥiyen ku keniyu. \q1 \v 24 Tenged te kenè kew ebpezumazuma te ked-umew ku wey kenà a keniyu edseǥipaan, \q1 \v 25 ne tenged te mibey-anan niw is menge sambag ku wey kenè kew egkesuat he ebpepenurù, \q1 \v 26-27 bà ku zà sikiyu ed-engiti emun ebpekebmereǥen kew; \q1 bà ku zà sikiyu ed-un-undaha zutun te kemereǥenan wey mekahandekhandek he egkeulaula niw he iring te eribpures. \q1 \v 28 Ne ed-umawen a keniyu, iyan, kenà ad edtavak; \q1 ebpen-ahaan a keniyu, iyan, kenà a keniyu egketuredu. \q1 \v 29 Su geina te kenè kew egkesuat he ebpenuruen wey wazè niw kedtahud te \sc Nengazen\sc*. \q1 \v 30 Wazè niw seǥipaa is menge sambag ku wey wazè niw itetenged is kedawey ku keniyu, \q1 \v 31 ne egkeraǥun niw is mezaat he menge beǥas te vaal niw, wey is menge mezaat he pelanu niw. \q1 \v 32 Su is kewewalì te etew he wazè din hustu he ketau iyan ibpatey zin, \q1 ne is kebpeeyehey te tulebung iyan ebpekezezaat kandin. \q1 \v 33 Iyan, is ebpemineg kedì, dezeyaan is kebpekesavuk din. \q1 Ne kenà sikandin egkehandek he egkekeizan.” \c 2 \s1 Is menge Keupiyaanan he Egkezawat ta te Ketau \p \v 1 Mama, tentenuzi nu is menge penurù he idsuǥù ku kenikew ne kenè nu lipati. \v 2 Pemineǥa nu is menge penurù he ebpekeveǥey te ketau wey te meupiya he kedsavut. \v 3 Peniguduwi nu he mekaangken ka te kedsavut, \v 4 iring te kebpeniguduwi nu kebpen-ahaa te selapì etawa nekeeles he ketiǥeyunan. \v 5 Ne emun egkeveelan nu heini, egkesavut nu is kehuluǥan te kedtehuza te \sc Nengazen\sc*, wey egkesavut nu is ketau mehitenged kandin. \v 6 Su is \sc Nengazen\sc* iyan ebeǥey te ketau. Ne iyan daan sikandin ebpuunan te keuluwanen wey kedsavut. \v 7 Egkelesaǥan din wey edteǥenahan din te kezeeǥan is menge metazeng is menge ulaula, \v 8 su wey sikandan is menge metazeng wey menge metinumanen, ne egkepengelangan din sikandan dutun te menge ebeelan dan. \p \v 9 Emun ebpemineg ka kedì, egketuenan nu ke hengkey is meupiya he ed-ul-ulahan: is hustu, metazeng, wey mezait he menge ulaula. \v 10 Ne egkehimu ka he uluwanen, ne ebpekeveǥey heini kenikew te kelipey. \v 11 Egkehimu he kutè nu is hustu he kedsavut nu, \v 12 ne iyan ebpekepelikey kenikew te mezaat he ebeelan wey te menge etew he egkaǥi te sayep. \v 13 Heini he menge etew mid-awà diyà te metazeng he kebpengungubpaan, ne iyan mid-ikul zan is menge ulaula pehendiyà te merusirem. \v 14 Igkelipey zan is kebaal te mezaat, ne igkelangan dan is kelelalung he ebeelan dan. \v 15 Mezaat is ulaula zan; ne midsuwey zan puun te hustu he zalan. \p \v 16 Pinaaǥi te ketau, ebpekelikey ka wey ka kenà metintal emun edtintalen ka te vahi he edsalàsalà pinaaǥi te menge lalag he ebpeketintal. \v 17 Haazà he vahi nekidsuwey te esawa zin hein betan-en pa sikandin; wazè din en isipa is meupiya he menge penangdù din diyà te Megbevayà. \v 18 Benar iyan, emun edhendiyè ka te valey zin ne iring te iyan nu ebeyaan is kemetayen nu. Ne is ked-ikul nu te zalan pehendiyà te valey zin, ne iring te iyan nu ed-ikulen is dalan pehendiyà te iveyaan. \v 19 Wazà ebpekehendiyà te kandin he ebpekelikù. Is ebpekehendiyà te kandin, ne kenè en ebpekeikul te zalan pehendiyà te ubpeey te menge uuyag. \v 20 Umbe, iringi nu is kebpengungubpaan te etew he metazeng; ikula nu is metazeng he menge ulaula zan. \v 21 Su iyan ebpekeubpà kayi te tanè tew is menge metazeng; ne iyan kenà egkaawà kayi is wazà duen igkesewayi. \v 22 Iyan, sikan is ebpemen-ulaula te mezaat wey meluiven ne id-awà. Iring sikandan te sagbet he ebezuten. \c 3 \s1 Is Duma pa he menge Keupiyaanan he Egkekuwa ta Pinaaǥi te Ketau \p \v 1 Mama, kenè nu lipati is menge penurù ku kenikew; tipiǥi nu ziyà te gehinawa nu is menge suǥù ku, \v 2 su pinaaǥi kayi edluǥeyazan ka te untung wey ebmeuswaǥen ka. \v 3 Kenè nu ewaa ziyà te kenikew is kebpekid-uunungen wey is kegkemetinumanen; ke và dà belieg ne ipurung nu ivevelieg, ne ke và dà litra ne isurat nu ziyà te ǥehinawa nu. \v 4 Emun ed-ul-ulahan nu heini, egkezeliǥan ka ne ebpekepenunuat ka te Megbevayà wey menge etew, ne meupiya is kedtengtengi zan kenikew. \p \v 5 Purung ka sarig te \sc Nengazen\sc* ne kenè nu iyan seriǥi is kenikew he keugelingen he ketau. \v 6 Minsan hengkey is ed-ul-ulahan nu ne isipa nu is \sc Nengazen\sc*, ne iyan sikandin metau wey nu iyan meikul is metandang he zalan. \v 7 Kenè nu isipa he utew ke en uluwanen, kekenà, tehuza nu is \sc Nengazen\sc*, ne kenè nu ul-ulaha is mezaat. \v 8 Iring heini te tambar he ibmeupiya te lawa nu. \v 9 Beǥayi nu te zengeg is \sc Nengazen\sc* pinaaǥi te kedhelaza nu te ketiǥeyunan nu wey te egkehuna he veǥas te langun he menge pinemula nu. \v 10 Ne emun ed-ul-ulahan nu heini, ne egkepeuluwan is budiga nu, ne edrepey te inumen is menge teleǥuey nu. \p \v 11 Mama, kenè nu isipa he mezaat is kebmansu te \sc Nengazen\sc* wey kenè nu ikeepes is kedawey zin. \v 12 Su ebmensuwen te \sc Nengazen\sc* is menge mibpelanggè din iring te ebeelan te sevaha he amey ziyà te anak din he pelanggè din. \p \v 13 Utew zeyzey is etew he zuen din ketau wey kedsavut. \v 14 Su zekelè pa is pulus kayi kenà is selapì wey vulawan, \v 15 ne mahal pa heini kenà is menge elahas, ne wazà minsan hengkey he egkesuatan nu he ebpekerepeng kayi. \v 16 Is ketau ne ebpekepeluǥayad te untung nu wey ebpekeveǥey zaan te ketiǥeyunan nu wey zengeg. \v 17 Ebpekeuǥup heini te kebpengungubpaan nu wey te meupiya he kebpekesavuk nu. \v 18 Utew zeyzey is etew he edtulung ebpepenurù su wey mebmetau; is ketau ebpekelipey kandin wey ebpekepeluǥayad te untung din. \p \v 19-20 Pinaaǥi te ketau wey keuluwanen, midlimbag te \sc Nengazen\sc* is tanà wey langit, ne nemenlepew is menge serebseb ne nehimu is uzan pinaaǥi te ǥapun. \p \v 21 Mama, tipiǥi nu is ketau wey keuluwanen nu. Ne kenè nu heini mehimuwa he maawà diyà te kenikew, \v 22 su ebpekeveǥey heini kenikew te meluǥayad wey mekempet he ked-ubpà. \v 23 Ebpengungubpaan ka he wazà ebpekekaid kenikew ne kenè ka egkemenu. \v 24 Emun edhizeǥè ka ne kenè ka egkahandek wey meupiya zaan is kedlipezeng nu. \v 25 Umbe, kenè ka ereg he egkehandek emun egketik-ew egkehitavù is mekahandekhandek he hitavù, etawa edezeetan is menge lalung, \v 26 su ebpekesarig ka he iyan ebantey kenikew is \sc Nengazen\sc*, wey ka kenà mekeizi. \p \v 27 Tevangi nu is kinahanglan he edtevangan sumalà is egkehimu nu. \v 28 Ne emun duen ebpekitavang ne kenè nu en kèkeeselema pa is kedtevangi nu kandin emun duen en igketavang nu kandin. \p \v 29 Kenè ka mebpelanu te ebpekezezaat te sengeeetew he uvayè nu he midsarig kenikew. \p \v 30 Kenè nu tebeka is sengeeetew emun wazà mezaat he neveelan din diyà te kenikew. \p \v 31 Kenè ka mesina te etew he mesipala ne kenè nu zaan iringi is menge ulaula zin. \v 32 Su egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is etew he mesinupaken, iyan, ebpekid-emiǥu mulà sikandin te etew he metazeng. \p \v 33 Edrewakan te \sc Nengazen\sc* is pemilya te etew he mezaat is menge vaal zin, iyan, edtuvazan din mulà is pemilya te etew he metazeng. \p \v 34 Edsudien din is menge mesudì, ne edtuvazan din is kenà mepelevawen. \p \v 35 Is menge uluwanen, ne egkezeliǥan, piru is menge tulebung ne egkepeel-elezan. \c 4 \p \v 1 Menge anak, purungi niw pemineǥa is menge penurù te amey niw, su wey zuen niw metueni. \v 2 Meupiya is penurù ku keniyu umbe kenè niw iselikwey. \v 3 Siak, hein batè e pa, is budtung he anak te ginikanan ku, pinelanggà a te iney ku. \v 4 Mibpenurù a te amey ku. Migkeǥiyan e zin te, “Ipurung nu itaǥù diyà te isip nu is menge penurù ku. Layun nu tumana is menge suǥù ku su wey mebmeluǥayad is untung nu. \v 5 Peniguduwi nu he maangken nu is ketau wey kedsavut. Kenè nu lipati is menge lalag ku kenikew, ne kenè nu heini suwayi. \v 6 Kenè nu iselikwey is ketau, kekenà, mahala nu heini su iyan heini ebantey wey ed-elima kenikew. \v 7 Is ketau etawa is kedsavut iyan utew impurtanti he kinahanglan te etew, umbe penigudu ka wey nu maangken heini minsan maamin pa is langun he azen nu. \v 8 Mahala nu utew wey tipiǥi nu is ketau, ne pinaaǥi kayi egkevantug ka. \v 9 Iring heini te kuruna he menge vulak he ebpekeveǥey kenikew te kekempet wey zengeg.” \p \v 10 Mama, pemineǥa nu wey tumana nu is menge egkeǥiyen ku su wey ka luǥeyazi te untung. \v 11 Mibpenurù ku en sikew ke ebmenmenuwen is kebpengungubpaan he egkezumahan te ketau wey kebpurungpurung. \v 12 Emun edtumanen nu heini, wazà egkehimu he velavag te kebpengungubpaan nu, wey wazà mezaat he egkehitavù kenikew. \v 13 Pekezeseni nu te egawed is penurù ku; kenè nu ituǥut he maawà diyà te kenikew, pekeventayi nu su iyan heini untung nu. \p \v 14 Kenè nu iringi is menge vaal te menge lalung. \v 15 Likayi nu heini ne pedeyuna nu is metazeng he kebpengungubpaan. \v 16 Su kenè dan ebpekelipezeng emun kenè dan pa ebpekevaal te mezaat etawa ebpekependelahig te zuma. \v 17 Is mezaat he menge ulaula wey is kebpesipala, impeiring dan te keenen wey inumen. \p \v 18 Is kebpengungubpaan te menge etew he metazeng ne igkepetug-iring te aney en he kedsilà te andew ke egkepawà he ebmerayag taman te meudtu. \v 19 Ne is kebpengungubpaan mulà te menge etew he mezaat is menge ulaula zan, igkepetug-iring te utew merusirem, ne kenè dan egketuenan ke hengkey is hinungdan te kegkezeeti kandan. \p \v 20 Mama, purungi nu pemineǥa is menge penurù ku kenikew. \v 21 Tentenuzi nu heini, ne tipiǥi nu heini ziyà te ǥehinawa nu. \v 22 Su ebpekeveǥey heini te meupiya he kedlelawa wey meluǥayad he untung te edawat kayi. \p \v 23 Purungi nu pekeventayi is diyà te isip nu, su ke hengkey is ed-is-isipen nu, iyan daan egkeveelan nu. \v 24 Iselikwey nu is mezaat wey is mahawag he kegkaǥi. \v 25 Tengteng ka ziyà te egkehunaan wey ziyà te menge meupiya he menge vutang. \v 26 Ikula nu is hustu he zalan su para wazà mezaat he egkeulaula kenikew. \v 27 Pengungubpaan ka he metazeng; likayi nu is kebaal te mezaat. \c 5 \s1 Petizaan Mehitenged te Kedsalàsalà \p \v 1 Mama, purungi nu pemineǥa is menge lalag ku he egkezumahan te ketau, \v 2 su wey nu ikepaahà is hustu wey kedlalag he egkezumahan te ketau. \v 3 Is lalag te vahi he mengungumpadi meemis pa te teneb, ne is kegkaǥi zin ebpekevihag iring te idhamham he lana te ulibu. \v 4 Piru ziyà te egkehuziyanan is igketaǥak din diyà te kenikew iyan is keseengan wey kemereǥenan. \v 5 Emun eduma ka kandin ne edumahan ke zin diyà te lugar te menge minatey; is dalan he ed-ikulen din ne ebpekepehendiyà te kemetayen. \v 6 Wazè din seǥipaa is dalan pehendiyà te untung. Bulegkù is dalan he ed-ikulen din, ne wazè din heini metueni. \p \v 7 Umbe, menge anak, pemineǥa a keniyu wey pezumdumahi. \v 8 Likayi niw is bahi he mengungumpadi, minsan is ked-uvey zà diyà te ǥemawan te valey zin ne kenè niw ul-ulaha. \v 9 Su emun ebeelan niw heini, egkaawà is dengeg niw ne egkaangken heini te zuma, ne edhimetayan kew te menge etew he wazà kegkehizu. \v 10 Ne is langun he ketiǥeyunan niw wey is duma pa he hineǥuan niw egkuwaan te menge lumelengyawà. \v 11 Ne ebpekezag-es kew emun edserupatey kew en, ne egkeǥuǥus en utew is lawa niw. \v 12 Ne ebpekekaǥi kew te, “Geina iyan te igkeepes ku zà is kebmensuwa kedì; geina iyan te midsupak ku is indawey kedì. \v 13 Wazè ku pemineǥa is ebpemenurù kedì. \v 14 Umbe, iyan nepengkusan ku is hapit a egkepeel-elezi ziyà te etuvangan te nevurun he menge etew.” \p \v 15 Iring te ed-inum ka te wahig he ebpuun te sekezuwè nu, iyan nu zà daan hileveti is esawa nu. \v 16 Kenè nu ituǥut he egkehimu ka he iring te serebseb he minsan hentei zà he vahi is ebpekekuwa wey ebpekeinum duen. \v 17 Kinahanglan he para zà heini keniyu te teleesawa; ne kenè niw heini peǥezami te zuma. \v 18 Umbe, lipey ka pinaaǥi te esawa nu, ne verakat he tuvazi sikandin te Megbevayà. \v 19 Mekempet sikandin wey ebpekahalin te ǥehinawa su iring is kekempet din te nati he selazeng, umbe zeyzey ke mewili ka kandin wey layun nu egkeisip is kebmahal zin. \p \v 20 Mama, kenè nu iyan isipa is bahi he mengungumpadi. Kenè nu iyan egkesuati is esawa te sengememaama. \v 21 Su egkaahà te \sc Nengazen\sc* is langun he menge vaal nu. Ne minsan hendei ka ebpevayà ne egkeehè ke zin. \v 22 Is mezaat he menge ulaula te lalung he etew iring te litag he ebpekehiket kandin. \v 23 Ebpatey sikandin tenged te kebpezumdumahi zin te mezaat he suat te lawa zin. Is ketutulebungi zin iyan ed-uwit kandin pehendiyà te penlevengà. \c 6 \s1 Is Duma pa he menge Petizaan \p \v 1 Mama, emun nenangdù ka he iyan ka ebayad te utang te sengeeetew wey mibpesarig ka he iyan ka ebpenavak te televaken te zuma, \v 2 ne egkezeetan ka zutun te penangdù nu, \v 3 ne zuen nu en televaken diyà te zuma. Piru iyan heini ul-ulaha nu su wey ka melibri zutun te penangdù nu ziyà te kandin: Hendiyè ka te kandin ne hangyù ka he tevangi ke zin he mekelingkawas ka zutun te televaken nu. \v 4 Kenè ka lipezeng wey himeley taman te ebpekelingkawas ka. \v 5 Libriya nu is keugelingen nu iring te selazeng etawa tagbis he nekaawà he nelitaǥan te mengenganup. \p \v 6 Sikiyu is menge peǥulen, ahaa niw wey istudyuwi niw ke mibmenumenu te menge lemetik is kedlaǥud te igkeuyag dan, para mehimu kew he uluwanen. \v 7 Minsan wazè dan egalen etawa pengulu he ebmandar kandan, \v 8 iyan, edtiǥum sikandan te egkekaan dan timpu te ǥulavung wey tiraǥun su para zuen dan mekaan emun tipenguzan. \v 9 Sikiyu is menge peǥulen, edtulung kew zè be edliplipezeng? Keenu kew en be ed-enew? \v 10 Hidhizeǥè kew, liplipezeng kew, pahareyharey kew, \v 11 ne egketik-ew egkehitavù diyà te keniyu is kewewezai he iring te kebpekeuma te neǥumeenan he tulisan. \p \v 12 Is menge etew he wazè dan pulus wey is mezaat is menge ulaula zan, ne iyan dà idsuǥuksuǥuk dan is ebpemenudtul te tarù. \v 13 Ebpemengendat sikandan wey ebpeuy-uyawà pinaaǥi te menge velad wey paa zan para te kedlimbung te zuma. \v 14 Tenged te kebmesinupaken dan, layun dan ebpelanu te kebaal te mezaat, wey iyan sikandan ebpemuunà te samuk. \v 15 Umbe, egketik-ew egkehitavù diyà te kandan is kezeetan; segugunè dan ebpekehendiyà te kezeetan ne wazè en paaǥi wey zan melibri. \p \v 16 Duen pitu he kelasi te etew he egkeepesan wey edumutan te \sc Nengazen\sc*: \li1 \v 17 is menge gelbuwen, \li1 is menge teruen, \li1 is menge memumunù, \li1 \v 18 is menge ebpelanu te mezaat, \li1 is menge elistu te kebaal te mezaat, \li1 \v 19 is menge ebpemenistiǥus te tarù, \li1 is menge edretem te menge kesamuk diyà te zuma zan. \p \v 20 Mama, sunuza nu is menge suǥù wey ibpenurù te ginikanan nu kenikew. \v 21 Ipemula nu heini ziyà te ǥehinawa nu su wey kenè nu heini melipati. \v 22 Emun edhipanew ka ne iyan heini egkehimu he ǥiya nu, ne emun edlipezeng ka ne iyan heini egkehimu he vantey nu, ne emun egkepukew ke en ne iyan heini edsambag kenikew. \v 23 Su heini is menge suǥù dan wey menge penurù iring te sulù he ed-anlag diyà te kenikew. Ne is menge kedawey zan kenikew, ebpeketandang te vetasan nu, ebpekeuǥup wey ebpekepeluǥayad te untung nu. \v 24 Ne pinaaǥi kayi ebpekelikey ka te vahi he mengungumpadi wey kenè ka egkeuwit te mekevivihag he menge lalag din. \v 25 Kenè ka petintal tenged te kekempet din. Kenè ka peuwit te mekevivihag he menge mata zin. \v 26 Su is kebpekidhilavet te vahi he ebelegyà te zengeg din, utew ebpekepepubri zutun te edhilavet, piru kedhilavet te esawa te zuma, ne ebeyazan nu te untung. \p \v 27 Is etew he edsepipi te hapuy, egketutung is bisti zin; \v 28 is edhipanew ziyà te vaǥa, egketutung is paa zin. \v 29 Ne iring din ded daan is maama he egkevut te vahi he zuen din en esawa su kenà ebpeseyluwen, kekenà, edsilutan sikandin. \p \v 30 Kenà edsudien te menge etew is tekawen emun iyan ibpenakew zin te keenen su ǥeina te egkeumes en sikandin. \v 31 Iyan, emun egkezekepan sikandin, ne ibpevayad sikandin te kepipitu edtekepa is bali zutun te midtakew zin, minsan pa ke pinaaǥi kayi egkeamin is langun he azen din. \p \v 32 Is etew he edhilavet te zuen din esawa ne kenà metau he ed-isip te hustu. Iyan dà sikandin ed-uney edezaat te lawa zin. \v 33 Ebpesekitan sikandin ne egkepeel-elezan taman te taman. \v 34 Ne is ebpengelikud he teǥiesawa zutun te vahi he edhilevetan, ne utew egkererengiti, ne wazè din en kegkehizu emun ebelesan din is midsalàsalà diyà te kandin. \v 35 Kenè din en edewaten is ibayad diyà te kandin ne kenè en sikandin egkepeypeyuan minsan sengemenu pa kezekelà is ibpayùpayù kandin. \c 7 \p \v 1 Mama, layun nu tumana is menge lalag ku ne kenè nu lipati is menge suǥù ku. \v 2 Tumana nu is menge suǥù ku ne edluǥeyazan ka te untung. Ne pekeventayi nu is menge penurù ku iring te ked-urami nu te mata nu. \v 3 Ipemula nu heini ziyà te isip nu wey nu kenà melipati. \v 4 Is ketau, isipa nu he iring te etevey nu, ne is kedsavut, isipa nu he iring te utew nu emiǥu. \v 5 Tenged kayi egkelikayan nu is bahi he edsalàsalà te esawa zin, wey te mekevivihag he menge lalag dan. \s1 Is Bahi he Mengungumpadi \p \v 6 Diyà te valey ku zuen timpu he midsulew a, \v 7 ne neehè ku is menge vetan-en he menge maama he wazè dan pa utew pereg, ne nesusi ku he is sevaha kandan egketalengtaleng. \v 8 Midhipanew sikandin pehendiyà te suyuk he zutun kes ed-ubpaan te sevaha he vahi he mengungumpadi. \v 9 Mahapun en dutun ne malù en ebmerusirem. \v 10 Ne midsinuǥung sikandin te vahi he mibivisti te iring te visti te vahi he ebelegyà te zengeg din, ne zuen din mezaat he pelanu. \v 11 Berèbaan heini he vahi ne wazè din keelezan. Ne layun en sikandin wazà diyà te valey zin. \v 12 Ed-ayan sikandin diyà te menge kelesada, etawa ziyà te kada suyuk, wey ziyà te menge pelasa. \v 13 Migkepkepan din sikan is maama, ne midhezekan din. Ne wazè en sikandin menawànawà is egkaǥi te, \v 14 “Midtuman ku ǥeina is penangdù ku ziyà te \sc Nengazen\sc* he ebpemuhat a, umbe zuen usa ziyà te valey. \v 15 Umbe, mibpen-ehè ku sikew, ne meupiya su neehè ku sikew. \v 16 Daan ku en he mibpurungi te edempas is hizeǥaan ku te dikulur he manggad he linu he ebpuun diyà te Ehipto. \v 17 Mibpehemutan ku en te menge pehemut he mira, aloe, wey sinamun. \v 18 Ne hendiyè ki en, su ebpehulizà ki; ebpemulpulusan ta is kebpeked-eriǥè ta taman te egkepawà, \v 19 su is esawa ku ne wazà diyà te valey. Meziyù is midhipenawan din. \v 20 Dekelà is selapì he mid-uwit din ne edlavey pa is dezuwa he simana ne human sikandin ebpekeulì.” \p \v 21 Pinaaǥi te keungangen te menge lalag din neuwit din haazà is maama. \v 22 Segugunà sikandin miduma zutun te vahi, ne iring sikandin te tudu he vaka he eduma te edtuyuk kandin pehendiyà te lugar he zutun edlepaa, wey iring te selazeng he ebpetandang en diyà te litag \v 23 he zutun edhimetayi pinaaǥi te panà. Iring daan sikandin te sevaha he tagbis he edhendiyè en te litag, wazè din metueni he kemetayen en bes is egkepengkusan din. \p \v 24 Umbe, ǥuntaan menge anak, purungi niw pemineǥa is egkeǥiyen ku. \v 25 Likayi niw is bahi he iring dutun, ne kenè kew peuwit kandin. \v 26 Mahabet en he menge maama is nengezeetan tenged kandin. \v 27 Emun ebpehendiyè kew te valey zin, ne henduen be te mid-ikul niw is dalan pehendiyà te kemetayen. \c 8 \s1 Kedeliǥa te Ketau \p \v 1 Is ketau wey is meupiya he kedsavut iring te etew he edwali. \v 2 Edhithitindeg sikandin diyà te metikang he menge lugar ziyà te kilid te zalan, diyà te menge suyuk, \v 3 wey ziyà te menge ǥemawan te inged, wey ziyà te menge veyeey. Ne ebpengumew sikandin te, \q1 \v 4 “Sikiyu is langun he menge etew, edlelaǥan ku sikiyu. \q1 \v 5 Sikiyu is menge wazè din utew hanew, penigudu kew wey kew mebmetau. \q1 Sikiyu is menge tulebung, gemita niw is kedsavut niw. \q1 \v 6 Pemineg kew su zekelà is pulus wey hustu heini is egkeǥiyen ku. \q1 \v 7 Egkaǥi a te tutuu, su egkeepesan ku is kegkaǥi te mezaat. \q1 \v 8 Tutuu is langun he egkeǥiyen ku; wazà tarù wey limbung he menge lalag ku. \q1 \v 9 Is etew he zuen din kedsavut, ne utew zin egkekeleduwi is langun he menge lalag ku, ne wazà igkesawey zin duen. \q1 \v 10 Ne isipa niw he lavew pa he mahal is penurù ku kenà te pelata, ne isipa niw zaan he lavew pa he mahal is ketau kenà te pinilì he vulawan. \q1 \v 11 Su is ketau mahal pa kenà is mahalen he menge vatu, ne wazà minsan hengkey he egkesuatan te etew he ebpekerepeng kayi. \q1 \v 12 Siak, is ketau, metau he ed-isip-isip ke hendei is hustu etawa kenà, wey netuenan ku ke ebmenmenuwen te ed-angken is ketau wey kedsavut. \q1 \v 13 Is langun he edtahud te \sc Nengazen\sc*, igkeepes dan is mezaat. Egkeepesan ku is kegkegelbuwen, is kegkemepelevawen, is mezaat he menge vetasan, wey is winalì he menge lalag. \q1 \v 14 Metau a he edsambag, duen ku hustu he ketau. Duen ku meupiya he kedsavut wey ǥehem. \q1 \v 15 Pinaaǥi kediey ebpekezumala is menge hadì, wey edhimu is menge pengulu te metazeng he menge kesuǥuan. \q1 \v 16 Ne pinaaǥi zaan kediey ebpekezumala is langun he metazeng he ebpemendumala wey menge upisyal. \q1 \v 17 Ebmahalen ku is mibmahal kediey, \q1 ne is ebpen-ahà kediey egketuredu e zin. \q1 \v 18 Ebpekeveǥey a te ketiǥeyunan, dengeg, keuswaǥan wey kezeeǥan he kenà egkahanew. \q1 \v 19 Is keupiyaanan he egkekuwa te etew he nekaangken kedì, mahal pa kenà is kuruna he vulawan etawa pelata. \q1 \v 20 Edsunuzen ku is metazeng wey is hustu. \q1 \v 21 Is mibmahal kediey ebeǥayan ku te ketiǥeyunan; \q1 ebpenuen ku is teleǥuey zan te ketiǥeyunan. \q1 \v 22 Puun pa te puunà, daan e en dutun te wazè pa limbaǥa te \sc Nengazen\sc* is langun. \q1 \v 23-26 Impelastar e zin en puun pa te puunà. \q1 Daan e en dutun te wazè pa is kelibutan: is daǥat, is menge serebseb, is menge vuntud, is menge vuvungan, is menge vevesukà, wey minsan pa is menge eliyavuk. \q1 \v 27 Daan e en hein midlimbag din is langit. \q1 Daan e en hein insavuk din is mid-elangan te langit wey tanà. \q1 \v 28 Daan e en hein midhimu zin is gapun, \q1 wey is menge ulu te wahig diyà te kinezizeleman, \q1 \v 29 hein midteltalan din is egketemanan te zaǥat su wey kenà medlapey, \q1 wey hein insavuk din is menge pundasyun te kelibutan. \q1 \v 30 Hein mibpelanu wey mibpundar is \sc Nengazen\sc* te langun kayi, diyà a is ketau te avey zin. \q1 Iyan a igkelipey zin kada andew, ne layun a melipayen diyà te etuvangan din. \q1 \v 31 Ingkelipey ku is kelibutan he midlimbag din, wey is menusiyà. \q1 \v 32 Umbe ǥuntaan menge anak, pemineǥa a keniyu, \q1 su utew zeyzey is edsunud te menge lalag ku. \q1 \v 33 Pemineǥa niw is menge penurù ku wey kew mehimu he uluwanen; \q1 ne kenè niw heini iselikwey. \q1 \v 34 Utew zeyzey is etew he layun ebantey wey edtaǥad su wey mekepemineg kedì. \q1 \v 35 Is etew he ebpen-ahà kedì ne ebpeketuredu te untung, \q1 ne igkesuat sikandin te \sc Nengazen\sc*. \q1 \v 36 Piru is etew he wazà meketuredu kedì, edezeetan din is keugelingen din. \q1 Ne is langun he egkeepes kedì, ne iyan dan egkesuatan is kemetayen.” \c 9 \s1 Is Ketau wey Ketutulebungi \p \v 1 Is ketau, iring te sevaha he etew he mibevaley te zekelà wey mekempet he valey. \v 2 Ne nengemuran sikandin. In-andam din is menge keenen wey menge inumen. \v 3 Ne midsuǥù din is menge suluǥuen din he menge vahi te kedhendiyà te metikang he menge lugar zutun te inged su wey zan ikepesayud heini: \v 4 “Sikiyu is menge wazà hanew wey kedsavut, mid-imbita kew te kegkaan te ǥastu. \v 5 Hendiyè kew wey kew mekekaan te keenen he in-andam ku, ne wey kew zaan mekeinum te vinu he inteǥana ku. \v 6 Kenè niw ipedayun is kedtinulebung niw ne ebmeupiya is ked-ubpè niw, ne pengungubpaan kew zuma is kedsavut.” \p \v 7 Emun edewayen nu is etew he mesudì, bà ke zin dà ed-insultuwi. Ne emun edewayen nu is lalung he etew, bà ke zin dà edsumpalita wey ed-ebusari. \v 8 Kenè nu zewaya is etew he mesudì su và ke zin dà egkeepesi. Iyan nu zewaya is etew he uluwanen su ebmahalen ke zin. \v 9 Penurua nu is etew he uluwanen ne ed-iseg pa is ketau zin. Penurua nu is etew he metazeng ne ed-iseg pa is netuenan din. \p \v 10 Tehuza nu is \sc Nengazen\sc* wey ka mekaangken te ketau. Kilelaa nu is Waǥas he Megbevayà ne egkeangken nu is meupiya he kedsavut. \v 11 Pinaaǥi te ketau ebmeluǥayad is untung. \v 12 Emun uluwanen ka, ne ebpekeveǥey kenikew te keupiyaanan, piru emun edsudien nu is ketau, ibpaantus nu zà is gehinawa nu. \p \v 13 Is ketutulebungi iring te sevaha he vahi he wazè din betasan, wazà memansu wey wazè din ketau. \v 14 Ebpimpinuu sikandin diyà te ǥemawan te valey zin, diyà te vangkù diyà te metikang he menge lugar zutun te inged. \v 15 Ne ed-umawen din is menge etew he edsaǥad he ebpemenhendiyà te menge terebahu zan. \v 16 Ke sikandin te, “Sikiyu is wazè din pereg wey kedsavut, hendini kew.” \v 17 “Is tinakew he wahig utew meupiya he ed-inumen, ne is keenen he id-eles is kegkeena zuen ne utew metaam.” \v 18 Piru wazà mesayud heini he menge etew he is edhendiyà te kandin ebpatey. Is nekehendiyè en te kandin diyè en te iveyaan. \c 10 \s1 Is menge Erubasa ni Solomon \p \v 1 Iyan heini menge erubasa ni Solomon: \p Is anak he uluwanen ebpekeveǥey te kelipey te ǥinikanan din, iyan, is anak he tulebung ebpekeveǥey te seeng kandan. \p \v 2 Is ketiǥeyunan he nekuwa te mezaat he paaǥi kenà ebpekeveǥey te keupiyaanan. Is metazeng he kebpengungubpaan ebpekelibri kenikew te kemetayen. \p \v 3 Kenà idtuǥut te \sc Nengazen\sc* he mevitil is menge metazeng, iyan, kenè din ebmehimuwen he mekuwa te menge lalung is egkesuatan dan. \p \v 4 Is kepepeǥul te etew egkehimu he iyan hinungdan te kegkeey-eyuwi zin. Ne is keǥied te etew egkehimu he iyan hinungdan te kebpekaangken din te zekelà he ketiǥeyunan. \p \v 5 Is anak he edezerengdeng emun timpu te tiraǥun uluwanen sikandin, iyan, is anak he và dà edliplipezeng emun timpu te tiraǥun, ebpekeveǥey te keelezan. \p \v 6 Edtuvazan te Megbevayà is metazeng he etew, iyan, is menge lalag te lalung he etew ebpekezezaat. \p \v 7 Is metazeng he etew, egkehimu sikandin he tuvad te zuma ne layun sikandin egketenuzi, piru is lalung he etew egkelipatan en. \p \v 8 Is uluwanen he etew, ebpezumdumahan din is menge suǥù, iyan, is etew he sumalè en is ebpengeǥiyen din, ne kezeetan is egkepengkusan din. \p \v 9 Is etew he metazeng meziyù te kezeetan, piru is etew he ebaal te mezaat egketuenan is salè din. \p \v 10 Is etew he limbungan ebpekeveǥey te samuk, ne is etew he sumalè en is ebpengeǥiyen din egkezeetan. \p \v 11 Is menge lalag te etew he metazeng ebpekeveǥey te keupiyaanan diyà te zuma, piru is menge lalag te lalung he etew ebpekezezaat. \p \v 12 Is kegkeepes ebpeketuvù te kesamuk, piru is etew he zuen din kebmahal ne ebpekepesaylu te langun he menge sayep. \p \v 13 Duen menge meupiya he penurù he egkekuwa ta ziyà te menge lalag te etew he metau, iyan, is engey ereg he ebmensuwen etawa edsilutan. \p \v 14 Is menge uluwanen ebpenigudu pa wey meumani is ketau zan, piru is menge tulebung edtulung egkaǥi te ebpekezezaat kandan te kenà egkeuǥet. \p \v 15 Is menge sepian iyan kutè dan is ketiǥeyunan dan, ne is menge ayu-ayu, iyan ebpekezezaat kandan is kewewezai. \p \v 16 Is suhul te etew he metazeng iyan is meupiya wey meluǥayad he untung, piru silut mulà is egkeraǥun te lalung he etew. \p \v 17 Is etew he ebpezumazuma te menge penurù, ebpekaangken te meupiya wey meluǥayad he untung, piru is etew he kenà ebpemineg te menge penurù egketazin. \p \v 18 Teruen is etew he id-eles din is kegkepauk din, ne tulebung is etew he pereituk. \p \v 19 Is etew he verak melemu ebpekesalà. Piru is uluwanen he etew egketuenan din te ked-eǥen is dilè din. \p \v 20 Is menge lalag te metazeng he etew mahal iring te pelata, piru is isip te lalung he etew wazè din pulus. \p \v 21 Is lalag te metazeng he etew ebpekeveǥey te keupiyaanan diyà te mezakel he menge etew, piru is menge tulebung ebpemematey tenged te kekurang te kedsavut dan. \p \v 22 Ebpekepesepian te etew is kedtuvazi kandin te \sc Nengazen\sc*, ne kenà heini egkekuwa pinaaǥi te subra he kebpenigudu. \p \v 23 Is igkelipey te tulebung iyan is kebaal te mezaat, piru is igkelipey te etew he zuen din kedsavut iyan is kebpengungubpaan duma is ketau. \p \v 24 Iring te is igkeherati te etew he mezaat is menge ulaula zin, ne egkelaus egkehitavù diyà te kandin, is etew he metazeng, egkekuwa zin is edtinguhaan din. \p \v 25 Emun ebpekeuma is menge penggezam te ked-ubpà he iring te vagyu, egkehanew is lalung he etew, piru is etew he metazeng kenà egkewaleng, edhitindeg he melig-en. \p \v 26 Iring te sukà he ebpekengingilu te ngipen, wey is evel ebpekepeluhà te mata, ne is peǥulen he etew igkererengiti zaan te edsuǥù kandin. \p \v 27 Is kedtahud te \sc Nengazen\sc* ebpekepeluǥayad te untung, piru mevavà is untung te lalung he etew. \p \v 28 Kelipey is egkeperateng te etew he metazeng, iyan, is ebperetengen te etew he mezaat is menge ulaula zin, ne kenè din egkekuwa. \p \v 29 Is kedsunud te menge suǥù te \sc Nengazen\sc* iyan iliyan te menge metazeng, iyan, is menge lalung he edsupak kayi ne egkengezeetan mulà. \p \v 30 Is menge etew he metazeng, ebpedayun is ked-ubpè dan, iyan, is menge etew he mezaat is menge ulaula zan, ne kenà ebpekepedayun is ked-ubpè dan kayi te tanà. \p \v 31 Is menge lalag te metazeng he etew ebpekeveǥey te ketau, iyan, is ebpengeǥiyen te etew he limbungan ne kenà ibpepedayun. \p \v 32 Is metazeng, egketuenan din ke hengkey is dait he egkeǥiyen, iyan, is menge etew he mezaat is menge ulaula, ne winalì dà is egketuenan dan. \c 11 \p \v 1 Igkeepes te \sc Nengazen\sc* is limbung he paaǥi te kedtimbang, piru iyan din igkesuat is kenà kedlimbung. \p \v 2 Is ebpelavew ne egkepeel-elezan sikandin, piru is kenà mepelevawen egkehimu he uluwanen. \p \v 3 Is etew he metazeng, egketuenan din ke hengkey is ereg he ebeelan din su hustu man is paaǥi zin, piru is etew he edlimbung, egkezeetan su kenà hustu is paaǥi zin. \p \v 4 Kenà ebpulus diyà te kenikew is ketiǥeyunan emun iyan en kebpatey nu, iyan, is ketazeng mulà, ebpekelibri kenikew te kemetayen. \p \v 5 Is ketazeng te etew he wazà duen igkesewayi, iyan ebpekepelemu te ked-ubpè din, ne is mezaat he ulaula te etew ne iyan ebpekezezaat kandin. \p \v 6 Is metazeng he kebpengungubpaan te etew iyan hustu he ebpekelibri kandin, piru is mezaat he penganduy te etew he meluiven ne ebpekezezaat kandin. \p \v 7 Emun ebpatey en is menge etew he lalung, ne egkaawà is perateng dan; is menge penganduy zan egkehimu he wazè dan pulus. \p \v 8 Edlibriyen te Megbevayà te kelised is metazeng he etew, piru kenè din mulà edlibriyen is lalung. \p \v 9 Edezeetan te menge etew he wazà medtuu te Megbevayà is duma zan pinaaǥi te menge ebpekezezaat he ebpengeǥiyen dan, iyan, egkelibri mulà is metazeng he menge etew pinaaǥi te kegkeuluwanen dan. \p \v 10 Ed-ugyab te kegkelipey is menge meǥinged diyà te inged dan emun ed-uswag is menge metazeng he etew; igkelipey zaan te menge meǥinged dutun emun ebpatey is menge etew he mezaat is menge ulaula. \p \v 11 Pinaaǥi te kedtuvazi te metazeng he menge etew ed-uswag is inged, iyan, pinaaǥi te menge lalag te menge etew he mezaat is menge ulaula, egkezeetan is inged. \p \v 12 Is etew he wazè din utew kedsavut mesudì te zuma zin, iyan, is etew he metau he edsavut, ne kenà mulà mesudì. \p \v 13 Is etew he pereituk, kenà egkeseriǥan su edtudtulen din is kenà duen ibpetudtul, iyan, is etew he metazeng, egkeseriǥan mulà su kenè din edtudtulen is kenà dait he edtudtulen. \p \v 14 Egkezaag te tebek is nasyun he wazà duen ebpekepenurù ke hengkey is hustu he ed-ul-ulahan, iyan, ebpekezaag mulà is nasyun he mahabet is metau he edsambag ke hengkey is hustu he ed-ul-ulahan. \p \v 15 Is etew he ebpesarig te utang te zuma he etew ne meniǥù en he ebpekedsendit, piru is etew he kenà ebpesarig te zuma ebpekelikey te selenditan. \p \v 16 Telehuzen is bahi he meupiya is ulaula zin. Piru kenà telehuzen is mevurut he maama su ketiǥeyunan dà is egkekuwa zin. \p Is etew he peǥulen egkaayuayu, piru is etew he meǥied edsepian mulà. \p \v 17 Is etew he metinevangen, iring te iyan din edtevangan is keugelingen din, ne is mesipala, iring te iyan din ebpesipelahan is keugelingen din. \p \v 18 Is lalung he etew, kunaan din ke meupiya is suhul kandin, iyan, meupiya mulà is suhul te etew he meupiya is menge ulaula zin. \p \v 19 Meluǥayad is untung te etew he metazeng, iyan, is etew he kenà ed-engked he ebaal te mezaat, kemetayen is egkepengkusan din. \p \v 20 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is menge etew he iyan dan ed-isipen is mezaat, iyan, igkelipey zin mulà is menge etew he wazà igkesawey te menge ulaula zan. \p \v 21 Siguradu he edsilutan is menge etew he mezaat is menge ulaula zan, iyan, kenà mulà edsilutan is menge metazeng. \p \v 22 Is kekempet te vahi he tulebung, wazà pulus diyà te kandin; iring dà te vulawan he inggalunggalung te vavuy. \p \v 23 Meupiya is rimeǥas te tinguhà te etew he metazeng, piru igkepauk mulà is tinguhà te lalung. \p \v 24 Duen etew he ibpemeǥey zin dà is ketiǥeyunan din, iyan, nasì ed-iseg is kegketiǥayun din, ne zuen daan utew subra is kegkenuǥun din te azen din, iyan, nasì egkaawà diyà te kandin is menge azen din. \p \v 25 Is kelelaǥan he etew, ed-uswag sikandin, ne is edtavang te zuma zin, edtevangan daan sikandin te zuma zin. \p \v 26 Edrewakan te menge etew is etew he idsekel zin is keuyaǥan, iyan, ebpenubtuvazan dan mulà is andam he ebelegyà te keuyaǥan su wey metevangi is duma. \p \v 27 Is etew he meupiya is tuyù din, meupiya is isip te menge etew ziyà te kandin, iyan, is etew he mezaat is tuyù din, mezaat daan is ed-ul-ulahan te menge etew ziyà te kandin. \p \v 28 Is etew he edsarig te ketiǥeyunan din, egkeulug iring te zahun he egkepugpug, piru is metazeng, ed-uswag iring te melambeg he pinemula. \v 29 Is etew he ed-sinamuk diyà te keugelingen din he pemilya, ne wazà egkepupulus din, ne is menge tulebung, egkehimu zà he suluǥuen te menge metau. \p \v 30 Is rimeǥas te menge ulaula te etew he metazeng, igkepetug-iring te kayu he ebpekeveǥey te untung, ne is ed-ul-ulahan te etew he metau ibpenurù din diyà te menge etew is paaǥi te hustu he kebpengungubpaan. \p \v 31 Ne zini te kelibutan egkezawat te menge metazeng is bales te meupiya he menge vaal zan, ne lavew pa he ebpekezawat te vales te mezaat he menge vaal zan is menge etew he kenà edtuu te Megbevayà wey menge mekesesalà. \c 12 \p \v 1 Is etew he egkesuat he ibperangka ziyà te kandin is sayep din egkesuat he egkehimu he uluwanen, iyan, is etew he paglung ne egkeepes emun egkeǥiyen diyà te kandin is menge sayep din. \p \v 2 Egkehizuwan te \sc Nengazen\sc* is meupiya he etew, iyan, edsilutan din mulà is ed-isip te mezaat. \p \v 3 Kenà iyan ibmelig-en te etew is mezaat he menge ulaula, piru is etew he metazeng iring te kayu he midtuaneb is dalid din. \p \v 4 Is bahi he egkezeliǥan tenged te meupiya he menge vaal zin, ne zengeg sikandin te esawa zin, piru is bahi he mekeeled-eled is menge ulaula zin, ne iring sikandin te vaus he midtuvù diyà te peka te esawa zin. \p \v 5 Hustu is ed-is-isipen te etew he metazeng, iyan, limbung mulà is idsambag te etew he mezaat is menge ulaula zin. \p \v 6 Is menge lalag te lalung he etew, igkepetug-iring te etew he ed-ayan su wey mekevunù su pinaaǥi zutun egketuvù is samuk, ne is menge lalag te etew he metazeng, igkepetug-iring mulà te etew he edlaǥuy te mid-eyanan su pinaaǥi zutun egkehusey is egketuvù he samuk. \p \v 7 Is menge etew he lalung edezeetan ne wazè en egkesamà kandan, iyan, is etew he metazeng ebpedayun mulà is kevuwazan din. \p \v 8 Egkezeliǥan is etew pinaaǥi te ketau zin, piru is etew he egketultulebung, edsudien sikandin. \p \v 9 Deyzey pa is etew he ed-isipen din he minus is pid-etawan din, he ebpekeveǥey te suhul te suluǥuen din, kenà te etew he ed-isipen din he lavew is pid-etawan din, piru edlised su wazè din egkekaan. \p \v 10 Is metazeng he etew, ed-elimahan din is menge uyaǥen din, piru is ketulanged te etew he mezaat is menge ulaula zin, ebpekezezaat su seligkep dà. \p \v 11 Is mevasuk, ne layun dekelà is keuyaǥan din, piru sikan is etew he kenà utew metau he ed-isip ke hengkey is hustu, kenè din egkenuǥunan is timpu he egkeusik. \p \v 12 Is etew he lalung, iyan din layun egkesuati is kebaal te mezaat, umbe kenà melig-en is kebpekesavuk din, piru is metazeng mulà, melig-en iring te kayu he mezalem is nesenevan te menge zalid din. \p \v 13 Is mezaat he kegkaǥikaǥi te mezaat he etew iyan ebpuunan te samuk, iyan, is metazeng he etew ebpekelikey mulà te samuk. \p \v 14 Is meupiya he menge lalag wey meupiya he menge ulaula, ne meupiya zaan is rimeǥas din. \p \v 15 Is etew he tulebung, kenà ebpemineg te sambag su kunaan din ke hustu en is paaǥi zin, iyan, ebpemineg mulà te sambag is etew he uluwanen. \p \v 16 Is tulebung he etew, emun ed-insultuwan segugunà egkepauk, iyan, is etew he uluwanen kenè din edseǥipaan is ked-insultuwi kandin. \p \v 17 Is kenà teruen he tistiǥus, hustu is ebpengeǥiyen din diyà te hukmanan, iyan, is tarù he tistiǥus, tarù is kandin he ebpengeǥiyen. \p \v 18 Is kenà binentayan he kegkaǥi, iring te lembitan su ebpekepalì te ǥehinawa, iyan, is menge lalag he mibpurungan is-isipa ne ebpekevey te keupiyaanan. \p \v 19 Is menge lalag he tutuu kenà egkaawà te wazà pidtemanan, iyan, is lalag he tarù meǥaan dà egkahanew. \p \v 20 Limbung is egketaǥù diyà te ǥehinawa te etew he iyan ed-isipen din is kebaal te mezaat, iyan, kelipey mulà is egketaǥù diyà te ǥehinawa te etew he ebpen-ahà te melinew he kebpekesavuk. \p \v 21 Wazà ebpekekaid te etew he metazeng, iyan, samuk mulà is egkeperateng te menge etew he mezaat is menge ulaula zan. \p \v 22 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is teruen, piru igkelipey zin mulà is kenà menge teruen. \p \v 23 Kenà ebpehivantug is etew he uluwanen mehitenged te netuenan din, piru is menge tulebung, ibpezalig dan mulà is tinulebung he menge vaal zan. \p \v 24 Is etew he meǥied egkehimu he pengulu, iyan, is etew he peǥulen, egkehimu zà mulà he uripen. \p \v 25 Is kegkeipeng ne ebpekeveǥey te seeng, iyan, is meupiya he lalag, ebpekeveǥey te kelipey. \p \v 26 Is metazeng he etew ebpekegiya te emiǥu zin, piru ebpeketazin mulà is lalung he etew. \v 27 Is peǥulen he etew, kenè din egkekuwa is egkesuatan din, iyan, edsepian mulà is etew he meǥied. \p \v 28 Emun ebpengungubpaan ka he metazeng, pedayun ka he ed-ubpà wey egkelibri ka te kemetayen. \c 13 \p \v 1 Is anak he uluwanen, ebpezumazuma te kebmensuwa kandin te amey zin, piru is anak he sumpalit, ne kenà ebpemineg he edewayen. \v 2 Is etew he meupiya is kebpengaǥikaǥi zin, ne meupiya is ibales kandin, piru is etew he meluiven ne edezeetan. \v 3 Is etew he ebenteyanan din is kebpengaǥikaǥi zin, ne iring te iyan din ebentayan is keugelingen din, piru sikan is kenè din ebenteyanan is kebpengaǥikaǥi zin, edezeetan din is keugelingen din. \v 4 Emun peǥulen is sevaha he etew, duen pezem egkesuatan din, ne kenè din egkekuwa heini, piru emun meǥied sikandin, egkekuwa zin is subra pa te egkesuatan din. \p \v 5 Is etew he metazeng, igkeepes din is kedtarùtarù, iyan, is etew he mezaat is menge ulaula zin, mekeeled-eled mulà is menge lalag din. \p \v 6 Is meupiya he menge ulaula, iyan bantey te menge metazeng, piru is mezaat he menge ulaula, iyan ebpuew te menge mekesesalà. \p \v 7 Duen etew he uvag kun sepian sikandin, iyan, wazè din ketiǥeyunan. Ne zuen daan uvag kun pubri, iyan, dekelà is ketiǥeyunan din. \p \v 8 Is sepian egkevelukasan din is untung din, iyan, wazà edhulgà te etew he egkeey-eyuwan. \p \v 9 Is kerayag te menge metazeng ebpurung edsiǥa, iyan, is sulù te ebpemen-ulaula te mezaat ne egkeevukan mulà. \p \v 10 Samuk dà is egketuvù pinaaǥi te kebpelavew. Ne is etew he metau, ebpesambag sikandin. \p \v 11 Is selapì he melemu is paaǥi te kegkekuwaa zuen, meǥaan dà egkahanew, iyan, ed-uswag mulà is selapì he mereǥen is paaǥi te kegkekuwaa zuen. \p \v 12 Is kenà kegkeengkena te etew te penganduy zin ne ebpekezezaat te ǥehinawa zin, piru is etew he naangken din is penganduy zin ne ebpekelig-en wey ebpekelipey kandin. \p \v 13 Is etew he kenà ebpezumazuma te ibpenurù, iyan edsuǥù kandin he merasey, piru is etew he ebpezumazuma te suǥù, ebpekehendiyà mulà te keupiyaanan. \p \v 14 Is ibpenurù te etew he uluwanen, iring te kedtudà te wahig he ebpekeveǥey te untung, su pinaaǥi zutun, egkesenggilahan ta is ebpekepemevavà te umur ta. \p \v 15 Edtehuzen is etew he meupiya is ked-isip-isip din. Piru is etew he kenà edtuman te hustu, ne iring sikandin te ed-ikul ziyà te zalan he vetuwen. \p \v 16 Is etew he metau he ed-isip-isip ke hendei is hustu etawa kenà, ed-is-isipen din dèpa, ne human din ebeeli heini, piru is lalung mulà kenè din en ed-is-isipen, umbe ibpeehè din iyan is kelelalung din. \p \v 17 Is menunudtulà he kenà egkeseriǥan ebpekeveǥey te rirù, iyan, is menunudtulà he egkeseriǥan ebpekeveǥey mulà te kelinew. \p \v 18 Is etew he kenà egkesuat he ebpenuruen, iyan egkepengkusan din is egkepeey-eyuwan wey egkepeel-elezan, iyan, egkezeliǥan mulà is etew he ebpekeventayan din is idawey kandin. \p \v 19 Utew ta igkelipey emun egkekuwa ta is utew ta egkesuati, iyan, kenà mulà egkesuat he ed-iniyug te mezaat is menge tulebung. \p \v 20 Is etew he uluwanen layun ebpekiduma te iring din he uluwanen, iyan, ebpekebmereǥen mulà is etew he layun ebpekiduma te tulebung. \p \v 21 Ebpekeuma is ebpekezezaat te mekesesalà, piru is menge metazeng ne ebelesan te meupiya. \p \v 22 Is ketiǥeyunan te etew he metazeng ne egkepengevilin te menge apù din, iyan, is azen te mekesesalà, iyan ebpekaangken duen is menge metazeng. \p \v 23 Dekelà pezem he keuyaǥan is egkekuwa ziyà te tanà te egkengeey-eyuwan, piru kenè dan egkepulusan heini tenged te kenà metazeng is ebeelan te zuma. \p \v 24 Wazè nu pelenggaa is anak nu emun kenè nu ebmensuwen, wazè nu heini pelenggaa. Emun pelanggè nu sikandin, edtulizen nu is mezaat he betasan din. \p \v 25 Kenà ebitilen is menge metazeng, iyan, ebitilen mulà is kenà menge metazeng. \c 14 \p \v 1 Is bahi he uluwanen, ebpurungan din is pemilya zin, iyan, is tulebung mulà he vahi edezeetan din is kandin he pemilya. \p \v 2 Is kedtinazeng, ne paaǥi te kedtehuza te \sc Nengazen\sc*, piru is kenà kebpengungubpaan te hustu, ne paaǥi te kedsudia kandin. \p \v 3 Is menge ebpengeǥiyen te tulebung he etew, iyan ebpekezezaat kandin, piru is ebpengeǥiyen te uluwanen, iyan egkehimu he pengalang din. \p \v 4 Emun wazà ayam he igkeeradu ne wazè daan taǥù te budiga su pinaaǥi te zesen te ayam ebmeluag is terebahu ta ne zekelà is egkeraǥun ta. \p \v 5 Is kenà teruen he tistiǥus kenà edlimbung, iyan, is tarù he tistiǥus, ebpengaǥi zaan te tarù. \p \v 6 Is etew he sumpalit, kenà egkehimu he uluwanen, iyan, is etew he uluwanen, melemu zà mulà egketau. \p \v 7 Likayi nu is etew he tulebung su kenà ebpekeveǥey te ketau is menge lalag din. \p \v 8 Is ketau te etew he metau he ed-isip-isip te ed-ul-ulahan din ke hendei is hustu wey kenà, ne iyan ebeǥey kandin te keuluwanen ke hengkey is ebeelan din, piru is ketutulebungi te menge tulebung, ne ebpekelimbung kandin. \p \v 9 Kenè en ebeliyen te menge tulebung is salè dan, iyan, is menge metazeng he etew, ne meupiya mulà is kebpengungubpaan dan; egkesuatan dan he ebpekepenunuat sikandan te Megbevayà. \p \v 10 Iyan ke zà nesayud te utew nu kegkelipey etawa kegkeseeng. \p \v 11 Edezeetan is pemilya te etew he mezaat is menge ulaula zin, piru ipeuswag is pemilya te ebpengungubpaan te hustu. \p \v 12 Duen dalan he kunaan te etew ke iyan hustu he zalan, iyan, is egkepengkusan dutun ne iyan is kemetayen. \p \v 13 Egkehimu he id-eles ta is mezaat he ǥehinawa ta pinaaǥi te ked-engit, iyan, emun ebpekepasad ka he ed-engit mesakit gihapun is gehinawa nu. \p \v 14 Is etew, ne egkezawat din is bales te mibeelan din, meupiya etawa mezaat. \p \v 15 Is etew he wazè din utew hanew, edtuu te minsan hengkey zà duen; is etew he metau, ne ed-is-isipen din ke hendei is meupiya etawa mezaat ne ebentayan din is kedlangkad din. \p \v 16 Is etew he uluwanen, ne ed-empingan din is keugelingen din ne edlikey sikandin te samuk, piru is tulebung, melemu egkepauk ne ebeyveyanan din is hustu. \p \v 17 Is etew he melemu egkepauk ebpekevaal te tinulebung. Is etew he metau te kebpekelimbung din, ne egkukuntedahan te menge zuma zin. \p \v 18 Is etew he wazè din utew pereg, egkezawat din is rimeǥas te ketutulebungi zin, ne is etew he layun din ebpekeventayi is ed-ul-ulahan din, egkevantug sikandin tenged te ketau zin. \p \v 19 Ebpekezunghuy wey ebpekepehizuhizu ziyà te menge metazeng is menge etew he mezaat is menge ulaula zan. \p \v 20 Is etew he egkeey-eyuwan, minsan is siringan din, ne kenà edsegseǥipà kandin, iyan, mahabet mulà is emiǥu te sepian he etew. \p \v 21 Is etew he edsudì te zuma zin, ne ebpekesalà, iyan, utew zeyzey is etew he metinevangen te kinahanglan he edtevangan. \p \v 22 Is etew he ebpelanu te mezaat, ebpekevaal te sayep, iyan, is etew he meupiya is ebpelenuwen din, ebmahalen wey ebpezumdumahan sikandin te zuma he menge etew. \p \v 23 Emun edterebahu ki ne layun ta egkekuwa is rimeǥas te kedhaǥù ta, iyan, emun bà ki zà ebembentaan ne iyan dà egkepengkusan ta is kegkeayuayu. \p \v 24 Is menge uluwanen, ne iyan suhul zan is dekelà he ketiǥeyunan dan, iyan, is tinulebung he vaal te menge tulebung, ne iyan dà rimeǥas din is ketutulebungi. \p \v 25 Is kenà teruen he tistiǥus, ebpekelibri te menge etew wey zan kenà mehimetayi, iyan, is tarù he tistiǥus ne utew limbungan. \p \v 26 Is kedtehuza te \sc Nengazen\sc*, ne iyan ebpekeveǥey te kelig-en wey kenà kegkekeizi te etew wey te menge anak din. \p \v 27 Is kedtehuza te \sc Nengazen\sc* iring te kedtudà te wahig he ebpekeveǥey te untung, su pinaaǥi zutun egkelikayan ta is ebpekepevavà te umur ta. \p \v 28 Is kegkemekeǥeǥehem te hadì ne pinaaǥi te kahabet te menge sakup din; emun wazè din menge sakup ne wazè din daan gehem. \p \v 29 Is etew he uluwanen, ne mepelevayen sikandin, ne egketuusan ta is tulebung su melemu sikandin egkepauk. \p \v 30 Is melinew he isip, ibmeupiya te lawa, iyan, is kegkesina, iring te zaru he kansir su ebpekezezaat. \p \v 31 Is kedèdaaǥa te menge pubri, paaǥi te kedsupaka te Megbevayà, iyan, is kedtevangi te etew he kinahanglan he edtevangan, paaǥi te kebentuǥa te Megbevayà. \p \v 32 Edezeetan te Megbevayà is menge mekesesalà tenged te mezat he ulaula zan, piru ebpengelangan din is metazeng minsan ke ebpatey, ne zuen din mulà egkeeputan. \p \v 33 Ke và dà etew is ketau ne midlipezeng sikandin diyà te isip te etew he pereudseb, ne ebpekilala sikandin minsan diyà te menge tulebung. \p \v 34 Emun metazeng is menge meǥinged egkevantug is inged, iyan, is salà mulà ebpekeveǥey te keelezan. \p \v 35 Igkelipey te hadì is sineriǥan din he uluwanen, iyan egkeepesan din mulà is sineriǥan din he mekeeled-eled is baal zin. \c 15 \p \v 1 Is menayù he kedtavak, ebpekepevehew te pauk, iyan, is hangger he kedtavak, ebpekepeiseg te pauk. \p \v 2 Emun egkezineg te menge etew is menge lalag te uluwanen, egkesuat dan he mebmetau, piru is edlelaǥen te menge tulebung pudu zà tinulebung. \p \v 3 Egkaahà te \sc Nengazen\sc* is minsan hendei. Egkeehè din is ed-ul-ulahan te minsan hentei, metazeng etawa lalung. \p \v 4 Is lalag he menayù, ebpekepayùpayù te gehinawa, iyan, is menge lalag he ebpekelimbung, ebpekaawà te kezasig. \p \v 5 Is taleng he etew ne kenè din ebpezumdumahan is penurù te amey zin, piru is uluwanen mulà, ebpemineg te ibpenurù kandin. \p \v 6 Duen dekelà he ketiǥeyunan te menge metazeng diyà te valey zan. Ne is egketiǥeyunan te menge lalung, ebpekeveǥey kandan te samuk. \v 7 Edseysayen te menge uluwanen is ketau; kenà heini egkeveelan te menge tulebung. \p \v 8 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is pemuhat te menge lalung, piru igkesuat din mulà is menge kebpengemuyù te menge metazeng. \p \v 9 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is etew he ed-ulaula te mezaat, piru ebmahalen din mulà is ebpeninguhà he mekeulaula te metazeng. \p \v 10 Utew merasey is ibmansu te etew he ed-engked he ed-ulaula te meupiya, ne is kenà ebpezawey, iyan egkepengkusan din is kemetayen. \p \v 11 Kenà ebpekeeles diyà te \sc Nengazen\sc* is egketagu diyà te isip wey ǥehinawa te minsan hentei su minsan is egkengeulaula ziyà te iveyaan, ne netuenan din. \p \v 12 Is etew he sumpalit, kenà egkesuat he ebpenuruen ne kenà sikandin ebpekisambag diyà te metau. \p \v 13 Emun duen kelipey ziyà te ǥehinawa te etew ne ebpekeǥemen sikandin, iyan, emun mesakit is gehinawa zin ebmerembunut is kebuvuked din. \p \v 14 Is etew he pereudseb, ebpenigudu wey meumani is netuenan din, iyan, is tulebung, kenè en mulà ebpeninguhà he mebmetau sikandin. \p \v 15 Is menge pubri layun edlised, piru emun egkekuntintu zan ne layun dan egkelipey. \p \v 16 Deyzey pa is etew he zeisey zà is ketiǥeyunan din, iyan, edtahud sikandin te \sc Nengazen\sc* kenà is etew he zekelà is ketiǥeyunan din, iyan, layun egkesemuki. \p \v 17 Deyzey pa is menge etew he lumbey zà is sezè dan, iyan, egiǥineǥawè dan, kenà is menge etew he usa is sezè dan, iyan, ebpekunkuntedehè dan. \p \v 18 Is etew he melemu egkepauk, egkehimu he hinungdan te kesevaan, iyan, is etew he mepelevayen, ebpekehusey te egkesavà. \p \v 19 Layun edlised is etew he tepulan, iyan, is etew he metandang is ulaula zin, kenà mulà edlised. \p \v 20 Is anak he metau, igkelipey te amey zin, iyan, is anak he tulebung, edsaweyen din is iney zin. \p \v 21 Is etew he kenà meudseb, igkelipey zin is ketutulebungi zin, iyan, is etew he meudseb, layun hustu is ed-ul-ulahan din. \p \v 22 Egkehimu he kenè ta egkekuwa is ebpelenuwan ta te egkuwa emun wazà ebpekesambag kenita te meupiya he paaǥi, iyan, emun mahabet is ebpekesambag kenita ne egkekuwa ta. \p \v 23 Igkelipey te etew emun egkeisip din is hustu he kegkeǥiya te egkeǥiyen din, lavew en ke egkekaǥi zin haazà diyà te hustu he timpu te kegkeǥiya zuen. \p \v 24 Is etew he metau, iyan ed-ikulen din is dalan pehendiyà te untung ne kenà iyan is dalan pehendiyà te kemetayen. \p \v 25 Edrundusen te \sc Nengazen\sc* is baley te etew he mepelevawen, iyan, edtipiǥan din mulà is menge azen te valu. \p \v 26 Igkeepes te \sc Nengazen\sc* is ked-isip-isip te lalung, piru igkesuat din mulà is ked-isip-isip te metazeng he etew. \p \v 27 Is etew he leǥezen, egkesemukan is pemilya zin tenged kandin, ne is etew he kenà ebpesipsip, edluǥeyazan te umur. \p \v 28 Is etew he metazeng, edtimtimbangen din edhuna a ziyà te isip din ke hengkey is idtavak din, iyan, iburaswang mulà te etew he lalung is mezaat he menge lalag. \p \v 29 Meziyù is \sc Nengazen\sc* te menge lalung, piru uvey sikandin te menge metazeng, su ebpemineǥen din is kebpengemuyù dan. \p \v 30 Ebpekelipey is kebpenggemenggemen, ne is meupiyè he tudtul ebpekezasig. \p \v 31 Is etew he ebpemineǥen din wey edewaten din is sawey kandin su wey mebmeluǥayad is untung din, ne ebpekaamur sikandin te menge metau. \p \v 32 Is etew he kenè din idtetenged is penurù kandin pinaaǥi te kedsewaya kandin, iring te iyan dà sikandin mezesen he edsudì te keugelingen din. Iyan, emun ebpemineg sikandin te penurù, ebmetau sikandin. \p \v 33 Is kedtehuza te \sc Nengazen\sc* iyan ebpekepenurù kenita wey ki mebmetau, ne kenè ki egkezeliǥan emun ebpelavew ki. \c 16 \p \v 1 Is etew, edhimu te menge pelanu, piru is \sc Nengazen\sc*, iyan ebayàbayà te langun. \p \v 2 Is langun he ed-ul-ulahan te etew, midtuuwan din he hustu, piru edsusiyen te \sc Nengazen\sc* is tuyù te uman sevaha. \p \v 3 Isarig nu ziyà te \sc Nengazen\sc* is minsan hengkey he ed-ul-ulahan nu, ne egketuman nu is menge pelanu nu. \p \v 4 Is minsan hengkey he ebeelan te \sc Nengazen\sc* ne zuen din tuyù dutun, ne netuenan din ke keenu zin edtepusa, ne is imbanglis diyà te lalung he menge etew iyan is kezeetan. \p \v 5 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is menge mepelevawen, ne siguradu edsilutan din sikandan. \p \v 6 Emun mahal ta is \sc Nengazen\sc* he metinumanen, ebpeseyluwen din is menge salè ta. Emun edtehuzen ta sikandin, egkelikayan ta is mezaat he egkeulaula. \p \v 7 Emun igkesuat te \sc Nengazen\sc* is menge ulaula ta, edhimuwen din he meemiǥu ta is menge kuntada ta. \p \v 8 Deyzey pa is deisey he ketiǥeyunan he meupiya he paaǥi is kegketiǥeyuni zuen, kenà is dekelà he ketiǥeyunan he netiǥeyunan pinaaǥi te limbung. \p \v 9 Pinaaǥi te isip te etew edhimuwen din is pelanu zin piru iyan egiya kandin is \sc Nengazen\sc*. \p \v 10 Emun edhukum is hadì he egiyahan te Megbevayà, layun hustu is kukuman din. \p \v 11 Kenà igkesuat te \sc Nengazen\sc* emun edlimbung ki is ebpetiǥayun. \p \v 12 Igkeepes te menge hadì is mezaat he vaal su iyan man ebpekelig-en te ginhedian dan is ketazeng. \p \v 13 Ebpekepenunuat te menge hadì is etew he kenà teruen, ne zekelà is kedtahud dan kandin. \p \v 14 Dekelà is keǥehem te hadì umbe emun egkepauk sikandin egkehimu he edhimetayan din is egkepeukan din, ne iyan ebpekepayùpayù kandin is etew he metau. \p \v 15 Emun nekepenunuat te hadì is etew ne kenè din sikandin edhimetayan; ibpeehè din kandin is keupiya zin he iring te uzan he ebpekepetuvù te menge pinemula. \p \v 16 Meupiya pa he egkaangken is ketau wey kedsavut kenà is bulawan wey pelata. \p \v 17 Is etew he metandang is menge ulaula zin edlikey te mezaat, ne is ebentayan din is keugelingen din ebpekelikey te kezeetan. \p \v 18 Is kebpelavew wey kegkemesinupaken, edrimeǥas te kezeetan. \p \v 19 Deyzey pa is kenà kebpelavew wey kegkeey-eyuwi kenà is kebpelavew wey kebpekaangken te menge azen pinaaǥi te ked-aǥew. \p \v 20 Is etew he ebpekeventayan din is penurù, ed-uswag sikandin, ne utew zeyzey is etew he edsarig te \sc Nengazen\sc*. \p \v 21 Is etew he uluwanen, egkekilala he metau he edsavut, ne emun metau he edlalag ne ebpekeistudyu is duma ziyà te kandin. \p \v 22 Is kegkesevuta te hustu, iyan ked-isipa zuen te menge pereudseb is iring te tudà te wahig he ebpekeveǥey te untung su ebpekepeluǥayad te untung te etew, iyan, is tinulebung he menge vaal, iyan igkesiluti te menge tulebung. \p \v 23 Is uluwanen he etew, edhuna ebpurung ed-isip-isip ne human egkaǥi, umbe utew egkesuati te ebpemineg is ibpenurù din. \p \v 24 Is menge lalag he meupiya he ebpemineǥen, ne iring te teneb is kegedgezama ta zuen diyà te ǥehinawa ta ne ebpekevawì kenita. \p \v 25 Duen dalan he kunaan te etew ke meupiya he ed-ikulen, iyan, diyè bes ebpekepevayà te kemetayen. \p \v 26 Is edsuhulan, edterebahu su wey mevewii is kegkevitil zin. \p \v 27 Is engey he etew, iyan pelanu zin is ked-ulaula te mezaat, ne is menge lalag din ebpeketutung iring te hapuy. \p \v 28 Is etew he mezaat is kebpemèbè din, ebpeketuvù te samuk wey egkehimu he hinungdan te kebpekegkuntedaha te teleemiǥu. \p \v 29 Is etew he mesipala, egkelimbungan din is duma zin pinaaǥi te pesarig din, ne egkeuwit din diyà te kezeetan. \p \v 30 Is ebpurung dà ebpengpengendat, lagmit mezaat is ed-isipen din, ne is ebpurung dà ebpenggemen-gemen, lagmit daan mezaat is tuyù din. \p \v 31 Utew meupiya emun egkembuwayan ki taman te ked-indelawi te vulvul ta, ne ziyè heeyan egkeulaula te etew he metazeng. \p \v 32 Deyzey pa is etew he mepelevayen, kenà is etew he veǥani; deyzey pa is etew he ed-eǥenen din is pauk din, kenà is ebihag te sengeingezan. \p \v 33 Ebarà is etew su wey zin metueni is dait he ed-ul-ulahan din piru iyan is \sc Nengazen\sc* ebpuunan te minsan hengkey he penurù he zait he ed-ul-ulahan. \c 17 \p \v 1 Meupiya pa is pemilya he usahay vehew zà is egkeenen dan, iyan, melinew is kedezepitè dan, kenà is pemilya he layun dà meupiya is sezè dan, iyan, ebpekunkuntedahà. \p \v 2 Is uluwanen he suluǥuen, ne ebpekemandù te taleng he anak te egalen din, ne ebeǥayan sikandin te egkepengevilin duma te zuma pa he menge anak te egalen din. \p \v 3 Is bulawan wey pelata, egezaman pinaaǥi te hapuy, ne egezaman daan te \sc Nengazen\sc* is gehinawa te etew. \p \v 4 Is lalung, egkesuat he ebpemineg te mezaat he menge lalag, ne is teruen, egkesuat he ebpemineg te tarù. \p \v 5 Is etew he ed-un-undahan din is menge pubri, iyan din egkesudì is Megbevayà su iyan man midlimbag kandan, ne is igkesuat din is kegkehitevua te mezaat diyà te sengeetew, siguradu edsilutan sikandin. \p \v 6 Dengeg te meǥurang is menge apù din ne zengeg daan te menge vatà is ginikanan dan. \p \v 7 Wazà igkepegalbu te tulebung ne kenè dait he edtarùtarù is pengulu. \p \v 8 Is etew he edsipsip, kunaan din ke iring te kegkeselemengkiru is kedsipsip su pinaaǥi zutun, egkehimu kun minsan is kenà pezem egkehimu. \p \v 9 Is etew he ebpeseyluwen din is ebpekesalà diyà te kandin, igkepenurù din pinaaǥi zutun he iyan hustu he ed-ul-ulahan is kegiǥineǥawa, ne is ed-uman egkeyungkat dutun te sayep ne ebpekebulang te utew teleemiǥu. \p \v 10 Is etew he meudseb, kesevaha zà edsewaya ne egkepenurù en, iyan, is tulebung, minsan penletiguwa pa ne kenà egkepenurù. \p \v 11 Is lalung he etew, edsukul te gubirnu, ne zuen daan edsuǥuen wey mekaasdang kandin. \p \v 12 Piligru pa is kebpekesinuǥung te engey kenà is kebpekesinugung te bir he ed-uraingen tenged te veǥu pa he midawi te sengelelanggam is menge anak din. \p \v 13 Emun mezaat is ibales ta te meupiya ne is mezaat kenà egkaawà diyà te valey ta. \p \v 14 Is puunà te kesevaan, ne iring te zeisey he vudsi ziyà te teleǥuey te wahig; umbe edsengsengen heini te wazè pa medekelà. \p \v 15 Is kedlibriya te nekesalà wey is kedsiluti te wazà mekesalà, ne pudu kenà igkesuat te \sc Nengazen\sc*. \p \v 16 Wazà pulus te selapì he egkeǥastu tenged te kebpetunghaa te tulebung su wazè din man tinguhà he mebmetau sikandin. \p \v 17 Is elukuy nu, ne egkehizuwan kezin te langun he timpu, wey iyan ketuyuan ke maan is duen nu perinti, para zuen edtavang kenikew te timpu te kelised. \p \v 18 Is etew he kenà metau he ed-isip ke hengkey is hustu, ne segugunè din ebpeseriǥa is beleyazan te zuma zin. \p \v 19 Is etew he zekelà diyà te ǥehinawa zin is samuk, ne zekelà diyà te ǥehinawa zin is salà; ne is etew he lalung ne ebpen-ahà te kegkezeeti zin. \p \v 20 Kenà ed-uswag is etew he layun mezaat is ed-isipen din, ne ebpekaagbur ziyà te kesamuk is etew he layun mezaat is ebpengeǥiyen din. \p \v 21 Emun engey is anak ta egkeveǥayan ki te seeng, ne wazè ta kelipey. \v 22 Emun layun duen kelipey he egketaǥù diyà te ǥehina ta, ebmeupiya is kedlelawa ta, iyan, emun layun dà seeng is egketaǥù diyà te gehinawa ta, egkezeetan is kedlelawa ta. \p \v 23 Is lalung he etew, edewaten din is idsipsip diyà te kandin su para kenà metuman is hustu he kukuman. \p \v 24 Is etew he meudseb, egketuenan din ke hengkey is dait he ebeelan din, iyan, is tulebung, minsan hengkey zà duen is ebeelan din. \p \v 25 Is tulebung he anak, egkeveǥayan din te seeng is amey zin ne igkeperuǥur zin is iney zin. \p \v 26 Kenà meupiya is kebpigada te etew he wazà mekesalà wey is kebuǥala te menge upisyal tenged te kedtinazeng dan. \p \v 27 Is etew he uluwanen, emun egkaǥi, ebpekeventayan din is menge lalag din su wey kenà mekekaǥi te kenè hustu, ne is meudseb he etew mevented sikandin. \p \v 28 Minsan is tulebung kunaan ta ke uluwanen wey meudseb emun ebperpereremek dà sikandin. \c 18 \p \v 1 Is etew he kenà ebpekid-emiǥu ne iyan dà ed-isipen din is kandin he keupiyaanan, ne edsupaken din is hustu he ed-isipen te zuma. \p \v 2 Is tulebung he etew ne wazè din isipa is kebpeiseg te kedsavut din; iyan egkesuatan din he ibpahayag is kandin he egkengeisip umbe layun din ibpezineg. \p \v 3 Is kebaal te mezaat wey mekeeled-eled he vaal ne iyan ebpekeveǥey te keelezan. \p \v 4 Is menge lalag te uluwanen he etew ne ebpekeveǥey te ketau te zuma; iring te edtudà he wahig he ziyà ebpuun te mezalem he serebseb he kenà egkemezahan. \p \v 5 Kenà meupiya is kedapig te selaan wey is kenà kebeǥey te kevenar ziyà te ebpekevenar. \p \v 6 Is menge lalag te tulebung he etew, iyan puunà te tebek wey iyan igkesekiti zin. \p \v 7 Is kegkaǥikaǥi te tulebung he etew ne iyan ebpekezezaat kandin. \p \v 8 Is ituk, iring te metaam he keenen he egenahan ki he ed-eveleng duen. \p \v 9 Is etew he igkepeǥuli zin is terebahu zin, ne iring te etew he ebpendezaat. \p \v 10 Is \sc Nengazen\sc*, iring te melig-en he turi he iyan egkeeputan te menge metazeng su wey zan kenà mekeizi. \p \v 11 Is ketiǥeyunan te menge sepian, midtuuwan dan he iyan kutè dan he iring te metikang he verengbeng he nekeliǥuy te inged. \p \v 12 Is kebpelavew te etew ebpekezezaat kandin, iyan, edeliǥen mulà is etew he kenà mepelevawen. \p \v 13 Taleng wey ebpeeled-eled is etew he tekew en edtavak te wazè din pemineǥa. \p \v 14 Is kelipey he egketaǥù diyà te ǥehinawa te etew, iyan ibpekesustinir zin emun egkezeruwan, iyan, emun seeng is egketaǥù diyà te ǥehinawa zin ne kenà sikandin ebpekesustinir. \p \v 15 Is etew he uluwanen wey zuen din kedsavut, egkesuat he meumani pa is netuenan din. \p \v 16 Melemu is kebpekidhinguma ta te dungganen he etew emun ed-uwit ki te ibeǥey ta kandin. \p \v 17 Emun diyà te husayen, is egkehuna he egkaǥi, henduen be te iyan en ebpekevenar, iyan, wey ebpekelepew is hustu emun ebpekedtevakè en haazà is dezuwa he edhusayen. \p \v 18 Is kedripa ebpeketavang te kesamuk, ebpeketavang daan te kedhusey te kasu te zezuwa he gemhanan he etew. \p \v 19 Is telesuled he ebpekedsilaǥà utew mereǥen he ibped-uliey te meupiya he gehinawa. Mereǥen pa heini he ebeelan kenà is kedseled te miberengbeng he inged. \p Iring ded kereǥen te kedrundus te trangka te ǥemawan te turuǥan, mereǥen he edhusayen is dezuwa he telesuled. \v 20 Iyan ke zed ebpulus te menge meupiya he rimeǥas te menge lalag nu. \p \v 21 Is kedlalag, dezuwa is rimeǥas din, kedlalag he ebpekelibri wey kedlalag he ebpekekaid. Umbe is berèbaan egkezawat din is rimeǥas te menge egkeǥiyen din. \p \v 22 Emun ebpekeesawa is etew ne meupiya heeyan, ne tuus heeyan he midtuvazan sikandin te \sc Nengazen\sc*. \p \v 23 Is pubri, edhangyù diyà te sepian he ikehizu sikandin, ne is sepian, singka mulà is kandin he idtavak. \p \v 24 Duen kebpeemiǥuwà he kenà egkeuǥet, iyan, duen daan kebpeemiǥuwà he edhuna pa te kedtelesuled. \c 19 \p \v 1 Meupiya pa is egkeey-eyuwan he wazà igkesawey te menge vaal zin kenà is tulebung he mezaat is kebpemèbè din. \p \v 2 Kenà meupiya emun tekew ki en egkeleglegetayi te wazè ta metueni is ked-ul-ula zuen wey is egkehimu he rimeǥas din. Kenà meupiya is kedegdeǥusu su kela ke mesayep ki. \p \v 3 Duen menge etew he edezeeten dan is keugelingen dan tenged te kedtinulebung dan, ne iyan ebesulan dan is \sc Nengazen\sc*. \p \v 4 Tenged te kesepian te etew egkehimu he mahabet is menge emiǥu zin, ne tenged daan te kegkeey-eyuwi te etew, ed-engkezan sikandin te menge emiǥu zin. \p \v 5 Edsilutan is teruen he tistiǥus, ne kenà ebpekeǥawas te silut is minsan hentei he edtarùtarù. \p \v 6 Mahabet is edhimu te paaǥi wey zin mepenunuat is etew he lavew is pid-etawan din, ne emun duen etew he ebpekeveǥey te menge keupiyaanan ne mahabet is egkaǥi he emiǥu zin haazà is nekeveǥey te menge keupiyaanan. \p \v 7 Is etew he pubri, kenà idtetepian te menge kezuzumahi zin, iyan pe be medseǥipà kandin is menge emiǥu zin dà. Emun ebpetavang ka kandan ne ed-eles dan. \p \v 8 Is kebpenigudu te etew su wey mehimu he uluwanen, ne tuus he igkeseeng din is keugelingen din, ne heini he etew ed-uswag. \p \v 9 Edsilutan is teruen he tistiǥus, ne is minsan hentei he ebpengaǥi te tarù ne egkezeetan. \p \v 10 Kenà dait is tulebung he etew he ebpengungubpaan he zekelà is ketiǥeyunan din, ne tuwas pa he kenà dait is uripen he ebayàbayà te menge edumala. \p \v 11 Tenged te ketau te etew, egkehimu sikandin he mepelevayen. Ne igkelipey zin is kebpesaylu zin te nekesalà diyà te kandin. \p \v 12 Emun egkepauk is hadì ne iring haazà te edhiniǥer he erimaung, iyan, is tavang din igkepetug-iring daan te zehemug he ebpekepetuvù te pinemula. \p \v 13 Is tulebung he anak, ebpekezezaat te amey zin, ne is bahi he peretebek te esawa zin, ne iring te edtiǥisan he atep. \p \v 14 Is baley wey zuma pa he menge azen, egkepengevilin diyà te ginikanan, iyan, \sc Nengazen\sc* mulà is ebpekeveǥey te uluwanen he esawa. \p \v 15 Emun ebpepepeǥul ka wey edtulung ke zà edlipezeng ne siguradu ebitilen ka. \p \v 16 Is kebpezumazuma te etew te menge suǥù te Megbevayà, iyan egkehimu he ibmeluǥayad te ked-ubpè din, piru is kenà edtuman ne meǥaan dà egkeumuri. \p \v 17 Emun ebeǥey ki ziyà te menge pubri, ne iring te impesambey nu is \sc Nengazen\sc*, su iyan is \sc Nengazen\sc* ebayad kenikew. \p \v 18 Mensuwa nu is menge anak nu zutun te zuen pa timpu. Emun kenè nu sikandan ebmensuwen, iring te mid-uǥup ka he edhimatey kandan. \p \v 19 Beleǥaza nu is etew he uuringeren te ked-etuvang te neveelan din, su emun ed-uǥupan nu sikandin, ne egkelayam ne edsublien din is mibeelan din. \p \v 20 Pemineǥa nu is idsambag kenikew ne zewata nu is ibpenurù kenikew ne emun egkeuǥet egkehimu ka he uluwanen. \p \v 21 Mahabet is pelanu te etew piru iyan gihapun egkeulaula is egkesuatan te \sc Nengazen\sc*. \p \v 22 Iyan egkesuatan te etew is; kenà sikandin engkezi te ebmahal. Deyzey pa is egkeey-eyuwan kenà is teruen. \p \v 23 Is etew he edtahud te \sc Nengazen\sc*, edluǥeyazan te untung, melipayen wey ebpekelikey te kesamuk. \p \v 24 Duen menge etew he utew tepulan minsan is keenen ne kenè din pa igkesungit. \v 25 Kinahanglan he edsilutan is menge sumpalit para is iring dan he kenà memetau ne egkehimu sikandan he uluwanen. Is uluwanen he etew ne ed-iseg pa is kedsavut din emun edewayen sikandin. \p \v 26 Mekeeled eled wey ebpesudìsudì he anak is edsukul te amey zin wey edsegseg te iney zin. \p \v 27 Mama, emun kenè nu ebpemineǥen is menge penurù ku kenikew, ne idselikwey nu is menge penurù he ebpekeveǥey te ketau. \p \v 28 Is teruen he tistiǥus, edsumpeliten din is hustu he ketezengan, wey is menge etew he lalung, iyan egkesuatan dan is kelelalung. \p \v 29 Ebmultahan is etew he sumpalit ne ebuǥelen is egkeengey-engey. \c 20 \p \v 1 Is subra he ked-inum te vinu he ebpekelangut, iyan ibmesamuk te etew. Is etew he lelenguten kenà egkehimu he uluwanen. \p \v 2 Emun egkepauk is hadì henduen be te edhiniǥer he erimaung. Umbe, emun ebaal ka te igkepauk din, ne edhimetayan ke zin. \p \v 3 Egkezeliǥan is etew he edlikey te samuk; is tulebung he etew egkesuat te samuk. \p \v 4 Is tepulan he ed-eradu emun timpu te kebpemula, wazè din egkekuwa emun timpu te tiraǥun. \p \v 5 Is egketaǥù diyà te isip te etew, iring te wahig he mezalem, piru emun uluwanen ka, egketegkad nu heini. \p \v 6 Mahabet he menge etew is egkaǥi he metau sikandan, iyan, tutuu ve he zuen kandan egkeseriǥan? \p \v 7 Is etew he metazeng kenà egkesewayan is menge ulaula zin. Deyzey is menge anak te etew he metazeng su ketazeng is egkelingehè dan. \p \v 8 Emun edhukum is hadì, ebpurungan din edsusiya ke hengkey is mezaat he mid-ulaula zutun te edhukuman din. \p \v 9 Wazà minsan hentei he ebpekekaǥi he wazà mezaat diyà te ǥehinawa zin; ne wazè din salà. \p \v 10 Is kedlimbung pinaaǥi te timbangan wey is kedlimbung pinaaǥi te sukud, ne pudu igkeepes te \sc Nengazen\sc*. \p \v 11 Egketuenan ta is betasan te minsan menguhed pa he etew su egkeehè ta ziyà te menge vaal zin, ke metazeng be sikandin etawa kenà. \p \v 12 Midhimu te \sc Nengazen\sc* is telinga ta su wey ki mekezineg, wey midhimu zin is mata ta su wey ki mekaahà. \p \v 13 Emun edtulung ke zà edlipezeng, ne ebitilen ka, piru ke ed-enew ka ne edterebahu, ne zekelà is egkekaan nu. \p \v 14 Edsewayen te kumpredur is ibelegyà su para mekehangyù sikandin. Piru emun egkekumpra zin en, ne kenè din en maan edsudien, kekenà ibpenhambug din pa. \p \v 15 Mahabet he menge vulawan wey mahalen he menge vatu, piru mezelag dà is etew he egkezumahan te ketau is kegkaǥi zin. \p \v 16 Emun mibpesarig is sevaha he etew he iyan ebayad diyà te kenikew te utang te etew he kenè din kilala, siguruwa nu he zuen din igkegerentiya, minsan bisti zin, para siguradu he mekevayad sikandin. \p \v 17 Is keenen he egkekuwa te etew pinaaǥi te limbung ne meupiya is kegkèkèena zin dutun, iyan, emun edhingungunà haazà henduen dà te pantad diyà te vèbè din. \p \v 18 Emun duen ebpelenuwen nu, kinahanglan he ebpekisambag ka ziyà te zuma. Kenè ka hendiyà te tebek emun wazè ka mebpesambag diyà te zuma. \p \v 19 Likayi niw is etew he verèbaan su ebpenudtulen din is id-iinelesà pezem. \p \v 20 Is ebpenrawak te ginikanan din, ne iring sikandin te sulù he egkeevukan su edhimetayan sikandin. \p \v 21 Is kevilin he edseyuwan nu egkuwaa te kenè pa hustu he timpu, ne kenà ebpulus diyà te kenikew te huziyan he timpu. \p \v 22 Kenè ka vales. Sarig ke zà te, \sc Nengazen\sc*, ne edtevangan ke zin. \p \v 23 Egkeepesan te \sc Nengazen\sc* is mge ebpemenlimbung pinaaǥi te timbangan. Kenà heeyan meupiya he vaal. \p \v 24 Iyan ebayàbayà is \sc Nengazen\sc* te untung ta, umbe kenè ta egketuenan ke hengkey is egkeulaula kenita. \p \v 25 Ebpekezezaat is kegkemeǥègaanen te kebpenangdù he ibpemuhat nu is sevaha he azen diyà te \sc Nengazen\sc*. Kinahanglan he purung ka isip-isip ne human ka penangdù. \p \v 26 Emun edhukum is hadì he uluwanen, ne edtegteǥaman din he metueni zin ke hentei is nekevaal te sayep, ne edsilutan din heini. \p \v 27 Is isip ta ne egamiten te \sc Nengazen\sc* wey mereyaǥi is untung ta, ne pinaaǥi kayi egkesusi ta is keugelingen ta. \p \v 28 Emun hihizuwen wey metinumanen is sevaha he hadì, ne wazà ebpekezezaat kandin ne ebpedayun is kedhadì din. \p \v 29 Is igkezeliǥi te menge vetan-en he maama iyan is desen dan, ne iyan igkeventuǥa te menge meǥurang is keǥuǥurangi zan. \p \v 30 Is kedsilut te mekesesalà iyan ebpeketavang kandin su wey inyuǥi zin is mezaat. \c 21 \p \v 1 Is isip te menge hadì ne iring te wahig he iyan ebayàbayà is \sc Nengazen\sc* te kedtudè din. Iyan ebayàbayà kayi sikandin sumalà te egkesuatan din. \p \v 2 Minsan pa ke iyan egkeisip te etew is utew hustu is langun he menge ulaula zin, iyan hustu is hukum te \sc Nengazen\sc* kandin. \p \v 3 Lavew pa he igkesuat te \sc Nengazen\sc* is ked-ulaula te etew te meupiya wey metazeng kenà is kebpemuhat din te menge ibpemuhat. \p \v 4 Salà is ked-undaunda wey kebmepelevawen. Egketuusan nu is menge lalung he menge etew pinaaǥi kayi he ulaula. \p \v 5 Emun ebpurung ka ebpelanu ne ebpekeǥied ka, ne ed-uswag ka. Piru ke emeǥègaanen ka, ne kenè en ebperis he egkeayuayu ka. \p \v 6 Is ketiǥeyunan he egkekuwa pinaaǥi te limbung, meǥaan dà egkehanew wey ebpekepevavà daan te umur. \p \v 7 Pinaaǥi te kebebagis te etew he lalung, egketipu sikandin su kenè man sikandin egkesuat he ed-ulaula te hustu. \p \v 8 Kenà metandang is betasan te mekesesalà, ne metandang mulà is ulaula te kenà mekesesalà. \p \v 9 Deyzey pa is kedsivey kenà is kebpekid-amur te esawa he peretebek. \p \v 10 Is menge lalung he etew, utew zekelà is suat dan te ked-ulaula te mezaat; ne wazè dan hizu te zuma zan. \p \v 11 Emun edsilutan is menge sumpalit, pinaaǥi zutun egkepenurù is iring dan he wazà kedsavut ne egkehimu he uluwanen. Is uluwanen he etew, ed-iseg pa is ketau zin emun egkepenurù sikandin. \p \v 12 Is Megbevayà he metazeng netuenan din is menge vaal te menge etew he lalung, ne edsilutan din sikandan. \p \v 13 Emun kenè ta idtetepian is egkengeayuayu he ebpekitavang kenita, ne kenè ki zaan idtetepian emun iyan ki ebpekitavang. \p \v 14 Emun ebeǥayan nu te gasa he wazà metueni te zuma haazà is egkepauk kenikew, ne egkeawà is rerangit din. \p \v 15 Emun ed-ikulen is hustu he kukuman, egkelipey is menge metazeng, iyan, egkengeheratan mulà is menge lalung. \p \v 16 Kemetayen is egkepengkusan te etew he edlikayan din is kegketau. \p \v 17 Is etew he iyan dekelà diyà te ǥehinawa zin is kedlipeylipey wey kebpengemuran ne egkepubri, ne kenè en edsepian, kekenà, egkeey-eyuwan. \p \v 18 Edsilutan is menge lalung wey is meluiven su wey melibri is menge metazeng. \p \v 19 Deyzey pa is kedsivey ked-ubpà diyà te sibsivayan, kenà is kebpekid-amur te peretebek he esawa. \p \v 20 Is uluwanen he etew ne edteǥana para te huziyan he timpu, piru is tulebung he etew ebpetakè en mulà te kegastu. \p \v 21 Is etew he egkesuat he meupiya is ked-ubpè din wey metazeng, ebmeluǥayad is untung din, wey ebmezeeǥen, ne egkezeliǥan sikandin. \p \v 22 Is peremandar he metau te paaǥi ebpekaaǥew te inged he mezakel is menge sundaru zuen, ne ebpekerundus heini te menge verengbeng he edseriǥan dutun te menge sundaru. \p \v 23 Is etew he ebpekeventayan din is kebpengaǥikaǥi zin, ebpekelikey te samuk. \p \v 24 Is hembugiru wey mepelevawen he etew, ne egkekilala ta sikandin su masudì sikandin, wey utew mepedeligen. \p \v 25 Is tepulan, egkehimu he iyan ibpatey zin is kegkeseeng din tenged te kenè din egkekuwa is edtinguhaan din; kenè din egkekuwa su kenè man sikandin edterebahu. \p \v 26 Is tepulan he etew ne egkesuat layun he ebpekekuwa, piru is metazeng he etew ebeǥey he wazà kegkenuǥun. \p \v 27 Kenà igkesuat te \sc Nengazen\sc* is ibpemuhat te menge lalung, lavew en ke mezaat is tuyù dan te ked-ul-ulaha zan dutun. \p \v 28 Is teruen he tistiǥus ne kenè en ibpekaǥi, piru is tistiǥus he tutuu is egkeǥiyen din ne iyan ibpelaus ibpelalag. \p \v 29 Is etew he lalung, ne kenè din igkeseeng is ed-ulaula din, piru is metazeng mulà, ebpurungan din ed-isipa is ed-ul-ulahan din. \p \v 30 Wazà edlampus he ketau, kedsavut, etawa sambag he igkuntra te \sc Nengazen\sc*. \p \v 31 Minsan andam en is menge kudà he egemiten te kebpekidtebek, iyan, ketau zà te \sc Nengazen\sc* is kebpekezaag. \c 22 \p \v 1 Is meupiya he zengeg lavew pa he meupiya he ebpilien kenà is dekelà he ketiǥeyunan. Is kedtehuza kenita te menge etew ne lavew pa he meupiya kenà is kegkeengkena ta te pelata wey vulawan. \p \v 2 Is sepian wey pubri pudu midlimbag te \sc Nengazen\sc*. \p \v 3 Is etew he uluwanen, egketuenan din te edlikey emun duen kemereǥenan he ebpekesuǥat kandin, iyan, is etew he wazè din utew emet ne kenà ed-eliǥu zutun, umbe ebpekebmereǥen sikandin. \p \v 4 Pinaaǥi te kenà kebpelavew te etew wey te kedtehuza zin te \sc Nengazen\sc*, egkehimu he egkaangken din is dekelà he ketiǥeyunan, meupiya he zengeg, wey keluǥayad te untung. \p \v 5 Is ibayà te lalung he menge etew, ne iring te zalan he zuǥiyen wey zuen duen menge litag. Is etew he ebpekeziyù keniyan he zalan ne ed-empingan din is untung din. \p \v 6 Kinahanglan he ibansey ta ziyà te menge vatà is menge ulaula, he zait he ed-ul-ulahan, ne emun ebmeǥurang en sikandan, ne kenè dan edsuwey zutun. \p \v 7 Is menge egkengaayuayu ne egkeveyveyaan te menge sepian, ne is menge ebpengutang uripen te menge neutangan dan. \p \v 8 Is ebpemula te kelelalung ebpekeraǥun te kezeetan, ne kenè en ebpekependezaat te zuma. \p \v 9 Edtuvazan te \sc Nengazen\sc* is etew he kelelaǥan, su edtelewizen din is menge pubri. \p \v 10 Emun ibpaawà diyà te inged is menge etew he sumpalit, egkaawà daan is kebpelewlewanà, kesevaan, wey is kebpein-insultuwà. \p \v 11 Is etew he lumpiyu is gehinawa zin wey menayù is kebpengaǥikaǥi zin ne egkehimu he emiǥu te hadì. \p \v 12 Ebpurungan ebentayi te \sc Nengazen\sc* is menge uluwanen, piru edezeetan din is menge pelanu te menge teruen. \p \v 13 Mezakel is menge pesangil te tepulan. Kenè kun sikandin egawas su zuen kun erimaung diyà te ǥawas he edawi kandin. \p \v 14 Is kegkaǥikaǥi te vahi he lebag ne ebpeketintal, iring te mezalem he vudsi, ne heini he vudsi ne egkeulug kayi is egkeepesan te \sc Nengazen\sc*. \p \v 15 Kineiya te vatà is kelelalung, piru egkaawà heeyan diyà te kandin pinaaǥi te kebmensuwa kandin. \p \v 16 Egkepubri is etew he edèdaaǥen din is egkeey-eyuwan su wey meumani is ketiǥeyunan din etawa iyan din ebegayan is sepian. \s1 Is menge Erubasa te Uluwanen \p \v 17 Heini is menge lalag te uluwanen he menge etew. Pemineǥa nu heini purungi zutun te kebpenurua ku kayi kenikew, \v 18 su ebpekeveǥey heini kenikew te kelipey emun kenè nu heini egkelipatan. \v 19 Ibpenurù ku heini kenikew ǥuntaan su wey nu iyan meseriǥi is \sc Nengazen\sc*. \p \v 20 Insurat ku is 30 he menge erubasa he ebpekeveǥey te ketau wey menge selembaǥan. \v 21 Pinaaǥi kayi egketuenan nu ke hengkey is hustu, ne ebpekeveǥey ka te egkeseriǥan he menge tavak diyà te menge etew he ed-insà kenikew. \s1 -1- \p \v 22 Kenè ka pemintahà te menge pubri, wey kenè nu sikandan pegpeǥesa ziyà te hukmanan, \v 23 su is \sc Nengazen\sc* iyan edlavan kandan. Emun hengkey is ebeelan niw ziyà te kandan he kenà meupiya ne iyan daan ebeelan te \sc Nengazen\sc* diyà te keniyu. \s1 -2- \p \v 24 Kenè ka mebpekid-emiǥu te etew he melemu egkepauk, \v 25 su kela ke mekeiring ka kandin, ne egke-uwit-uwit ka zutun he kineiya. \s1 -3- \p \v 26 Kenè ka mebpesarig he iyan ka ebayad te utang te zuma. \v 27 Su emun kenè ka ebpekevayad, egkuwaan dan is hizeǥaan nu. \s1 -4- \p \v 28 Kenè nu ihalin is taltal te tanè nu, he iyan kes taltal he intaltal te menge apù nu. \s1 -5- \p \v 29 Is etew he metau he ebaal te edterebehuwen din ebpekepenilbi te hadì ne kenè diyà te menge etew zà duen. \c 23 \s1 -6- \p \v 1 Emun egkaan ka zuma te pengulu, purungi nu is kebpenwalengwaleng nu. \v 2 Emun buleǥuk ka, ne kenè nu pezumdumahi is gehinawa nu. \v 3 Kenè ka meima te meupiya he menge keenen he indtangel zin, su kela ke igezam din dà te ulaula nu. \s1 -7- \p \v 4 Kenè nu pesubrahi is kedhaǥù nu tenged te kedtinguhà he medsepian ka. Kekenà, pugungi nu is keugelingen nu ne is-isipa nu ke hengkey is hustu. \v 5 Is selapì, ne egkehanew te senge perè dà he iring te zuen din pakpak he edlayang pehendiyà te meziyù iring te vanug. \s1 -8- \p \v 6 Kenè ka megkaan etawa meima te keenen te etew he kuriput, minsan meupiya pa heini. \v 7 Su is etew he iring keniyan, ebelensiyen din is kezekelà te egkekaan nu. Ke sikandin, “Pengaan ka.” Piru kenè bes ebpuun diyà te meupiya he ǥehinawa zin is kegkekeǥiya zin dutun. \v 8 Umbe, kenè ka penigudu kaan su egkeutè nu is nekaan nu ne egkaawè is pulus te kedeliǥa nu kandin. \s1 -9- \p \v 9 Kenè ka mebpekidlalag te menge tulebung, su minsan metau ke pa he ed-lalag wazà pulus gihapun kayi ziyà te kandan. \s1 -10- \p \v 10 Kenè nu eǥawa is tanà te menge ilu pinaaǥi te kedhelina te menge kezaan he menge simintu kayi. \v 11 Su is \sc Nengazen\sc* iyan mekeǥeǥehem he edlavan kandan. Iyan sikandin ebpengalang kandan kuntra kenikew. \s1 -11- \p \v 12 Pemineg ka emun ebpenuruen ka su wey ka mebmetau. \s1 -12- \p \v 13 Kenè ka mebpeneǥana he ebmansu te anak nu. Su is kedlegkuta nu kandin ne kenè din ibpatey, \v 14 kekenà, iyan idluǥeyazi kandin te untung. \s1 -13- \p \v 15 Mama, melipayen a emun uluwanen ka, \v 16 wey hustu is menge lalag nu. \s1 -14- \p \v 17 Kinahanglan he kenè ka egkesina te menge mekesesalà, kekenà, tehuza nu layun is \sc Nengazen\sc*. \v 18 Su emun edtehuzen nu sikandin, tutuu iyan he zuen meupiya he egkeperateng nu; kenà egkehimu he wazà pulus te menge tinguhè nu. \s1 -15- \p \v 19 Mama, pemineǥa nu is egkeǥiyen ku. Penigudu ka wey ka mehimu he uluwanen ne isipa nu is hustu he ed-ul-ulahan. \v 20 Kenè ka mebpekiduma te menge lelenguten wey vuleǥuk, \v 21 su heeyan he kelasi te menge etew ne melemu he egkepubri. Edtulung dan dà ebpenlipezeng, umbe iyan egketemanan dan is ebpekekukumbalè dan dà te tuǥak. \s1 -16- \p \v 22 Pemineǥa nu is ginikanan nu he iyan mid-uyag kenikew ne kenè nu iyan dà ivaras kandan is bà nu zà edsudia emun ebmeǥurang dan en. \v 23 Peniguduwi nu he maangken nu is ketutuanan, ketau, kegkemansu, wey kedsavut. Ne kenè nu heini iliwà te minsan hengkey he menge azen. \v 24 Utew igkelipey te ǥinikanan nu emun metazeng ka wey uluwanen ka, \v 25 lavi en is iney nu. \s1 -17- \p \v 26 Mama, pemineǥa nu purungi is egkeǥiyen ku, ne sunuza nu is menge ulaula ku. \v 27 Is bahi he ebelegyà te zengeg din, ne ebpekezezaat kenikew. Iring heini te mezalem he vitu wey meliǥet he vudsi. \v 28 Iring sikandin te tulisan he edtaǥad te egkebiktima zin, ne iyan sikandin hinungdan te kedlseselai te menge maama te menge esawa zan. \s1 -18- \p \v 29-30 Hentei is mekehizuhizu he etew, peretebek, riklemedur, melemu he egkengepelian, wey layun dà meriǥà is mata zin? Iyan heini sikan is etew he lelenguten, he egkesuat layun he egezam te nekedselekawà he inumen. \v 31 Kenè ka petintal te keriǥa wey ked-ilak-ilak te vinu ziyà te seled te vasu wey is ketaam kayi he ed-inumen. \v 32 Su emun egkelangut ke en, ne selakew en is egkeǥezam nu te lawa nu, iring te edhereg he uled he egkaǥat kenikew. \v 33 Ne minsan hendei ke zà meketengteng, ne kenà meupiya is ked-isip-isip nu. \v 34 Henduen be te ziyè ka medhizeǥà te varku he ziyà te lawed te zaǥat. \v 35 Ne egkeisip nu is: “Midsusumbag a, iyan, wazà a mevuǥel, midlelagkut a iyan, wazè ku ǥezama. Keenu ad buwa egkehuwasi su wey a mekeuman en maan mekeinum?” \c 24 \s1 -19- \p \v 1 Kenè ka mesina te menge etew he lalung etawa tinguhà te kebpekid emiǥu kandan. \v 2 Su iyan dà ed-isipen dan is kebpesipala wey edhisgutan dan is kedsinamuk. \s1 -20- \p \v 3-4 Emun metau ka, egkevangun nu wey igkepeuswag nu is pemilya nu. \s1 -21- \p \v 5 Is etew he uluwanen dekelà is igkeuǥup din he med-iseg is kebpekegaga te menge ebpekidtebek, \v 6 su kinahanglan dan is menge sambag din te kebpekidtebek. Ne kelegmitan iyan ebpekezaag is mahabet is menge peresambag dan. \s1 -22- \p \v 7 Is tulebung kenè din egkesavut is mezalem he menge lalag. Wazè din igkesambag emun impurtanti is egkevitiyeraan. \s1 -23- \p \v 8 Is etew he ebpelanu layun te mezaat ne egkilelaan he iyan ebaal te kezeetan. \v 9 Salà is minsan hengkey he pelanu te etew he tulebung, ne egkeepesan te menge etew is ked-undaunda. \s1 -24- \p \v 10 Emun egkeewaan ka te perateng te timpu te kemereǥenan, tuus heeyan he meluya ka. \s1 -25- \p \v 11 Kenè ka peneǥana te kedlibri te menge etew he wazà salà he midsintinsiyahan he edhimetayan. \v 12 Egkehimu he ebpemarew ka he wazè nu metueni heini. Piru netuenan te Megbevayà ke tutuu ve is migkaǥi nu wey kekenà, su ebentayan ke zin ne netuenan din ke hengkey is diyà te isip nu. Ebelesan ke zin sumalà te nengeveelan nu. \s1 -26- \p \v 13 Mama, kaan ka te teneb su meupiya heini para kenikew, \v 14 su iring keniyan is ketau. Su ke uluwanen ka, duen meupiya he egkeperateng nu ne kenà egkehimu he wazà pulus te menge penganduy nu. \s1 -27- \p \v 15 Kenè nu iringi is lalung he etew, he ebpeniid su ebpenulis diyà te valey te etew he metazeng. \v 16 Su minsan kepipitu pa mepiley is etew he metazeng, iyan, layun sikandin ebpekeenew. Ne emun iyan is lalung egkepiley, kenè en sikandin ebpekeenew. \s1 -28- \p \v 17 Kenè nu ikelipey emun duen mezaat he egkeulaula te kuntada nu. \v 18 Egkaahà te \sc Nengazen\sc* is baal nu, ne kenè din heeyan egkesuatan; ne kenè din en edsilutan haazà is kuntada nu. \s1 -29- \p \v 19 Kenè ka mesemuki wey mesina te menge lalung he menge etew, \v 20 su wazà meupiya he egkepaabut dan, su is untung dan iring te sulù he egkeevukan. \s1 -30- \p \v 21 Mama, tehuza nu is \sc Nengazen\sc* wey is hadì. Kenè ka medtampu te menge etew he edsukul kandan, \v 22 su egketik-awan sikandan te silut. Wazè nu metueni ke hengkey he kelasi te kemeresayan is ibpigada te Megbevayà etawa te hadì diyà te kandan. \s1 Is Duma pa he menge Erubasa \p \v 23 Heini pa is duma he menge erubasa te menge etew he uluwanen: \p Kenà meupiya is kedhukum nu he zuen nu ibpelavi. \v 24 Emun egkaǥi ka he wazà salà dutun te nekesalà, ebpenrewakan ka wey egkepeukan ka te menge etew. \v 25 Piru emun ebpigedahan nu haazà is nekesalà, edtuvazan ka wey ed-uswag ka. \p \v 26 Is tavak he hustu ne tuus te tutuu he teleemiǥu. \p \v 27 Hunaa nu endama is igkeuyag-uyag nu, iring te pemuleey nu, ne human ka tukud te pemilya. \p \v 28 Kenè ka penistiǥus he kaatbang te idsumbung he siringan nu emun kenè ka zait he ebpenistiǥus dutun he kasu. \v 29 Kenè ka megkaǥi te, “Ed-ul-ulahan ku ziyà te kandin is mid-ulaula zin kayi te kedì, ne ibpevayad ku sikandin tenged te mezaat he mid-ulaula zin kayi te kedì.” \p \v 30 Nekesaǥad a ziyà te vevesukà te etew he tepulan he wazè din utew emet. \v 31 Mid-erikumunan en heini te ribpes wey zuǥiyen he menge zezeisey he kayu, ne nerundus en is menge alad kayi. \v 32 Ne mibpurungan ku is-isipa ke maan is neulaula haazà is neehè ku, ne neisip ku is penurù he iyan is: \v 33 Is ed-isipen te etew he mevavè dà he kedlipezeng, mevavè dà he kebpeuurek wey mevavè dà he kebpahareyharey su wey mekehimeley; \v 34 ne iring te ebpekeuma he tulisan he egkeǥumeenan is kewewezai. \c 25 \s1 Is Duma pa he menge Erubasa ni Solomon \p \v 1 Heini pa is duma he menge erubasa ni Solomon he migkupya te menge maama he sakup ni Hadì Hezekia he hadì te Juda: \p \v 2 Ebentuǥen tew is Megbevayà tenged te menge egkengeulaula he wazè din ipezayag kenitew; ebentuǥen tew is menge hadì tenged te menge ibpezayag dan kenitew. \p \v 3 Kenè ta egkesavut is ed-isipen te menge hadì su iring heini ketikang te langit wey iring kezalem te zaǥat. \p \v 4 Ewaa nu is tangis te pelata, ne is etew he pandey te pelata ebpekehimu te ǥelemiten puun dutun. \v 5 Iring din ded daan emun ibpaawà te hadì is lalung he peresambag din, ne egkelig-enan is kedumala zutun te hadì pinaaǥi te ketazeng. \p \v 6 Emun sevaha ka te menge upisyal te hadì, ne kenè nu isipa is keugelingen nu he lavew tenged te nekepinuu ka zuma te dungganen he menge etew. \v 7 Deyzey pa ke egkeǥiyan ka zutun te hadì te zutun ka pinuu kenà ke egkeǥiyan ke zin te awè ka, ne egkepeel-elezan ka zutun te etuvangan te dungganen he menge etew. \p \v 8 Emun duen egkeehè nu, kenè nu segugunà isumbung diyà te hukmanan su emun duen ebpekepenistiǥus he igkepeletew zin he nesayep ka ne zutun egkepeel-elezan ka. \p \v 9 Emun ebpekedlawan kew te siringan nu, egkehimu ke ebpelewanè kew, piru kenè niw tudtula is in-eles niw. \v 10 Su emun egketuenan heini te zuma, ne kela ke peel-elezi kew zan, ne egkezeetan is dengeg niw taman te taman. \p \v 11 Is lalag nu he edsungkad te hustu he timpu, iring heini te mensanas he vulawan he idsavuk diyà te selevukà he pelata. \p \v 12 Is kedawey te etew he uluwanen te etew he egkesuat he ebpemineg mahal pa heini kenà te elahas he vulawan. \p \v 13 Is egkeseriǥan he menunudtulà, ebpekepahagkap te egezamen te midsuǥù kandin, iring te meǥenew he wahig emun timpu te gulavung. \p \v 14 Ne is etew he ebpenangdù he zuen ibeǥey zin, iyan, kenè din idlaus, haazà is penangdù din igkepetug-iring te ǥapun wey keramag he kenà egkezumahan te uzan. \p \v 15 Is kebmepelevayen wey menayù he kegkaǥikaǥi ne ebpekeuwit te menge pengulu minsan te menge mezesen is gehinawa. \p \v 16 Kenè ka mebpesubra te kegkaan te teneb su kela ke mekeutè ka. \v 17 Kenè ka layun penumbaley ziyà te siringan nu, su kela ke meperahi sikandin ne egkeepesan ke zin. \p \v 18 Is etew he ebpenistiǥus te tarù kuntra te zuma zin, ne ebpekezezaat iring te ispada, badas, wey panà. \p \v 19 Emun timpu te kesamuk ne is kedsarig diyà te etew he kenà metinumanen, igkepetug-iring te ngipen he meǥaan en egkesepù wey iring daan te paa te pigket. \p \v 20 Is kedlengana te etew he utew egkeseeng, pinaaǥi te kegkentahi nu kandin, ne igkepetug-iring te edluwasen nu is kumbalè din dutun te timpu te meǥenew etawa edsevukan nu te sukà is palì din. \p \v 21 Emun egkevitil is kuntada nu, ipekaan nu, ne emun egkemezahan ipeinum nu. \v 22 Ne emun ebeelan nu heini, ne egkeeled sikandin kenikew, ne is \sc Nengazen\sc* ebales kenikew. \p \v 23 Is keramag he ebpuun diyà te zizaya ed-uwit te uzan, ne iring dutun is etew he pereituk su ed-uwit te tudtul he igkesavà. \p \v 24 Deyzey pa is kedsivey ked-ubpa kenà is kebpekid-amur te esawa he peretebek. \p \v 25 Is kebpemineg te meupiya he tudtulanen he ebpuun diyà te meziyù, ne iring te ked-inum te meǥenew he wahig emun egkemazahan ki. \p \v 26 Is metazeng he etew he egkeuwit te lalung he etew iring te leveg he serebseb etawa meremerik he teheb. \p \v 27 Kenà meupiya emun ebpesubra ki te kegkaan te teneb, iring din daan is kedtinguhà he mezeliǥi ka layun te menge etew. \p \v 28 Is etew he kenè din egkeeǥen is suat din ne melemu egkezeeti iring te sevaha he inged he wazè din berengbeng. \c 26 \p \v 1 Kenà ereg he ebpenggiyew emun gulavung ne kenè daan edrendeng emun tiraǥun, ne iring keniyan is tulebung su kenà dait he edeliǥen. \p \v 2 Kenà ed-utengan te rawak is etew he wazè din salà. Iiring dà heini te tagbis he edlayang, iyan kenà edlatun. \p \v 3 Kinahanglan he edlegkuten wey ebusalan is kudà wey asnu. Iring din is tulebung, kinahanglan he ebpigahan. \p \v 4 Kinahanglan he kenè nu tevaka is tulebung emun tinulebung is kebpekidlalag din kenikew, su kela ke mekeiring ka kandin. \v 5 Piru meupiya zaan ke edtevaken nu sikandin, su para metueni zin he kenà sikandin uluwanen sumalà is diyà te isip din. \p \v 6 Is etew he idsarig din diyà te tulebung is kegketudtula te ibpesavut din, ne iring dà te edtempezen din is paa zin su samuk is egkeperateng din. \p \v 7 Is erubasa he egkeǥiyen te menge tulebung ne wazè din pulus iring te paa te pigket. \p \v 8 Kelelelungan emun idhiket nu ziyà te petik is batu; iring din daan is kedeliǥa te tulebung. \p \v 9 Is erubasa he egkeǥiyen te menge tulebung ebpekezezaat iring te zuǥiyen he menge rasang he egewezan te langut. \p \v 10 Kelelalung heeyan emun ebpenaan nu is minsan hentei; iring din ke ibpeterebahu nu is minsan hentei he tulebung he edsaǥad. \p \v 11 Is asu, egkeenen din is ingkeutè din, iring te tulebung su ed-umanan din gihapun ebeeli is mezaat he vaal zin. \p \v 12 Deyzey pa is egkepengkusan te tulebung he etew, kenà is etew he kunaan din ke uluwanen sikandin. \p \v 13 Is tepulan, iyan kun kenè din igawasgawas dutun te valey su egkahandek kun sikandin he egkeizen te erimaung. \p \v 14 Is tepulan he etew ne ebelvelikid dà diyà te katri zin iring te lekeb he egketulung egkewangigwangig is bisagra zin. \p \v 15 Duen tepulan he menge etew he minsan is kedsungit dan te keenen ne igkepeǥuli zan. \p \v 16 Is tepulan, egkeisip din he metau pa sikandin kenà is pitu he etew he utew hustu is kegketevaka zan te id-insà diyà te kandan. \p \v 17 Is kebpesahugsahug te kesevaan te zuma; iring te ked-apul te ebpemengaǥat he asu pinaaǥi te kegewezi te telinga zin. \p \v 18-19 Is etew he ebinuangan din is duma zin, ne egkeǥiyen din he suyat din dà haazà, iring sikandin te ebuneǥen he henduen te edriyubriyub he vala te panà is ibpanè din he ebpekepatey. \p \v 20 Egkeevukan is hapuy emun wazè din tavun, ne egkeengked is kesevaan emun ed-engkezan is kebpemengituk. \p \v 21 Is uring iyan egkehimu he ebpekelangga, ne is tavun iyan ebpeketuvù te regreg, ne iring keniyan is etew he peretebek su ebpeketuvù sikandin te rirù. \p \v 22 Is menge lalag te pereituk henduen be te utew metaam he keenen he utew ta egkesuati te ed-eveleng. \p \v 23 Emun id-eles nu is mezaat diyà te ǥehinawa nu pinaaǥi te meupiya he kegkaǥikaǥi, iring ka te ziniyun he mibpekeplaan te pelata he kenà lunsey. \p \v 24 Is kuntada, ne uvag meupiya is egkeǥiyen din, iyan, minsan pa ke egkepenù te mezaat is gehinawa zin, edtembunan din pinaaǥi te menge lalag din. \v 25 Minsan pa ke utew meupiya he ebpemineǥen is menge lalag din, kenà ereg he edtuuwan su utew mezaat is netaǥù diyà te gehinawa zin. \v 26 Egkehimu he edtembunan din is mezaat he menge tuyù din pinaaǥi te akal, iyan, egketuenan ded is kelelalung din te minsan hentei. \p \v 27 Is ebangbang para meulug is duma, iyan sikandin egkeulug dutun. Is edlilid te vatu su wey melilizi is duma, iyan sikandin egkelikuan egkelilizi zutun. \p \v 28 Egkeepesan te teruen he etew is menge etew he mibiktima zin pinaaǥi te kedtarùtarù. Is etew he edigdig kenikew ebpekezezaat kenikew. \c 27 \p \v 1 Kenè nu izantal is ed-ul-ulahan nu wey is meupiya he egkeulaula ziyà te kenikew te huziyan he timpu, su minsan pa is egkehitavù te sunud he andew wazè nu metueni. \p \v 2 Kinahanglan he iyan edalig kenikew is duma he etew; kenà te iyan ka edalig te keugelingen nu. \p \v 3 Meveǥat is batu wey meveǥat daan is pantad, iyan, edhuna pa he meveǥat is samuk he egkehimu he rimeǥas te kelelalung te menge tulebung diyà te kenikew. \p \v 4 Ebpekezezaat is pauk wey rerangit, iyan, edhuna pa is kebpengelikud. \p \v 5 Deyzey pa is kedawey te egkesayep diyà te etuvangan te sevaha he etew kenà ke egkaǥi ka te, igkeǥaǥew nu sikandin piru ebey-anan nu zà sikandin. \p \v 6 Is mesakit he kedawey te tutuu he emiǥu duen meupiya he ketuyuan, piru is hazek te kuntada kenà egkeseriǥan. \p \v 7 Is egkahantey en, ne minsan is teneb, kenè en sikandin egenahan he egkaan duen, iyan, is egkevitil, minsan is mepait, ne henduen be te meemis en is kegedgezama zin duen. \p \v 8 Is etew he ebpekeziyù diyà te valey zin ne kenè en ed-ulì, iring sikandin te tagbis he mid-engkezan din is salag din. \p \v 9 Is menge pehemut wey veyewà ebpekeveǥey te kelipey te gehinawa te etew; iring din ded daan is hustu he sambag te sevaha he emiǥu ne ebpekelipey kenita. \p \v 10 Kenè nu lipati is emiǥu nu wey is emiǥu te amey nu. Ne emun ebpekebmereǥen ka, kenè nu iyan peleleǥuya is suled nu he nekeziyù kenikew, su tuwas pa he ebpeketavang kenikew is siringan nu, kenà is suled nu he nekeziyù kenikew. \p \v 11 Mama, mebpekeuluwanen ka su iyan heini ebpekeveǥey kedì te kelipey, ne egketavak ku is minsan hentei he edsudì kedì. \p \v 12 Is etew he uluwanen egketuenan din emun duen piligru he egkehitavù kandin, piru is etew he kenà uluwanen ne kenà mevantey, umbe ebpekaantus sikandin. \p \v 13 Emun ebpesarig is etew he iyan sikandin ebayad diyà te kenikew te utang te etew he wazè din mekilala, siguruwa nu he zuen din igkesandà kenikew, minsan is bisti zin, su para mesiguru nu he mekevayad sikandin. \p \v 14 Is etew he iyan en igkepukew zin ke meselem is mezaǥing he kebpenuvadtuvad nu, ne ibpetug-iring din heini te kebpenrewaki kandin. \p \v 15 Is bahi he peretebek te esawa zin ne iring te edtiǥisan he atep emun rendeng. \v 16 Ne emun edewayen ta sikandin ne egkeiring ki zà te edawey te keramag wey te egkemkem te lana. \p \v 17 Is putew ebpekepeǥarang te putew zaan, ne is etew zaan, iyan ibmetau te zuma zin. \p \v 18 Is ed-elima te kayu he higus ebpekekaan te veǥas dutun te ed-elimahan din. Ne is suluǥuen he ebpurung ebpenilbi te egalen din ne egkezeliǥan. \p \v 19 Iring te egkeehè ta is alung ta ziyà te wahig, pinaaǥi te keugelingen ta he gehinawa, egketuusan ta ke metazeng ki he etew wey ke kenà. \p \v 20 Kenà egkeengked is kebpemematey te etew; ne is suat te etew ne kenè daan egkeengked. \p \v 21 Egketuenan is hustu he vulawan wey is hustu he pelata pinaaǥi te kegezami zuen pinaaǥi te hapuy, ne is etew zaan egketuenan is ked-etew zin pinaaǥi te kegkezeliǥi kandin. \p \v 22 Is tulebung minsan ed-iringen te pa te parey he ed-ey-eyazan ebeveyuwa su wey maawà is ukap, iyan, kenà gihapun egkaawà is ketutulebungi zin. \p \v 23 Pekeventayi nu wey kenè nu lemlemuwi is menge uyaǥen nu, \v 24 su is menge ketiǥeyunan wey kevantug, kenà edtaman te taman is kegkeengkena zuen te etew. \v 25 Egeraven nu is menge igkumpey nu; ne egkesuvul ǥihapun haazà is migeravan nu, su para zuen layun sagbet he egkekaan te menge uyaǥen nu puun te menge vuvungan. \v 26 Ebpekehimu ka te visti pinaaǥi te vulvul te menge kerehidu, ne ebpekepemasa ka te tanà pinaaǥi te halin te menge kambing nu. \v 27 Ebpekekuwa ka zaan te zekelà he ǥatas puun dutun te menge kambing para te pemilya nu ragkes is menge suluǥuen nu he vahi. \c 28 \p \v 1 Is etew he lalung tekew en ebpelaǥuy minsan wazà edal-as kandin; iyan, is etew he metazeng iring te erimaung su mevurut mulà sikandin. \p \v 2 Emun egkeilis-ilis is menge pengulu ziyà te sevaha he ginhedian, tuus heeyan he mesinupaken is menge etew zutun. Piru ke zuen uluwanen he pengulu kayi, ebmelig-en wey ebpedayun is inged. \p \v 3 Is pubri he edlislisezen din is iring din he pubri, ne iring sikandin te utew mereǥes he uzan he ebpekezezaat te menge pinemula. \p \v 4 Is etew he kenà edtuman te Kesuǥuan, igkesuat din is kelelalung, iyan, is etew he edtuman kayi, igkeepes din mulà is kelelalung. \p \v 5 Is menge etew he lalung kenè dan egkesavut is hustu he kukuman, piru is menge etew he edangep te \sc Nengazen\sc* egkepurung dan mulà egkesavut is hustu. \p \v 6 Deyzey pa is pubri he wazà duen igkesawey kenà is sepian he kenà hustu is menge ulaula zin. \p \v 7 Is anak he edtuman te Kesuǥuan ne uluwanen, piru is anak he ebpekid-elukuy te wazè din pulus he etew, ne egkepeel-elezan din is amey zin. \p \v 8 Is etew he ibpeuswag din is ketiǥeyunan din pinaaǥi te utew subra he kebpepursintu, is ketiǥeyunan he egketiǥum din, egkehimu he egkaangken te etew he igkeǥaǥew zin mulà is menge pubri. \p \v 9 Is minsan hentei he kenà edtuman te Kesuǥuan, egkeepesan te Megbevayà minsan is menge pengemuyù din. \p \v 10 Is etew he edhimuwen din is paaǥi wey mekeulaula te mezaat is etew he metandang, ne egkeuney sikandin te mezaat he vaal zin. Iyan, is etew he wazà duen igkesawey ed-uswag mulà. \p \v 11 Is menge etew he sepian, ed-isipen dan he uluwanen en sikandan, piru is pubri he etew he zuen din kedsavut, egketuenan din ke hengkey he kelasi he etew is sepian. \p \v 12 Emun metazeng is egkehimu he zekelà is keǥehem din, ne henduen be te ibayew is menge etew tenged te kegkelipey zan, iyan, emun lalung is egkehimu he zekelà is keǥehem din ne edliyasen is menge etew. \p \v 13 Is etew he id-eles din is menge salè din ne kenà ed-uswag, iyan, is etew he idtug-an din wey ed-engkezan din te ed-ulaula is menge salè din, igkehizu sikandin te Megbevayà. \p \v 14 Utew zeyzey is etew he layun din edtehuza is \sc Nengazen\sc*, iyan, is etew he kenà ebpezumazuma, ne ziyà sikandin ebpekepevayà te kezeetan. \p \v 15 Iring te edhiniǥer he erimaung wey ebpemendurus he bir is lalung he etew he edumala te menge pubri. \p \v 16 Is pengulu he mesipala te menge sakup din iyan kes pengulu he kenà metau. \p Piru is pengulu he kenà egkesuat he edsepian te kenà meupiya he paaǥi ne edluǥeyazan te untung. \p \v 17 Is etew he edsemuken te isip din tenged te kebpekevaal zin te mezaat pinaaǥi te kebpemumunù din, wazè din kelinew taman te kebpatey zin. Ne kenà sikandin ipetevangi te minsan hentei. \p \v 18 Is etew he wazè duen igkesawey ne kenà egkekeizan, piru is etew he kenà hustu is ulaula zin ne meǥaan egkahanew. \p \v 19 Is mevasuk ne ed-uzaren, iyan, is peǥulen mulà ne egkeey-eyuwan. \p \v 20 Is etew he egkeseriǥan ne edtuvazan te Megbevayà; iyan, is etew he egègaanen din is kegketiǥayun din te zekelà, ne iyan egkepengkusan din is kegkesiluti kandin. \p \v 21 Kenà meupiya emun duen edepiǥan nu. Piru zuen duma he menge etew he mibaal kayi tenged te midsipsipan sikandan, minsan deisey zà heini. \p \v 22 Is etew he legezen, eggègaanen din is kedsepian din, iyan, wazè din metueni he iyan edtaǥad kandin is kewewezai. \p \v 23 Igkesuat pa te etew emun edewayen nu sikandin su wey mepenurù, kenà ke edigdiǥen nu sikandin. \p \v 24 Is etew he edtuu he kenà sayep emun iyan din dà ebpenekawan is amey zin wey iney zin, ne iring sikandin te tulisan. \p \v 25 Is etew he leǥezen ebpeketuvù te kesevaan, iyan, is etew he edsarig te \sc Nengazen\sc* ed-uswag mulà sikandin. \p \v 26 Is etew he edsarig te keugelingen din ne tulebung. \p Is etew he ebpenigudu para med-uluwanen ne kenà egkemenu. \p \v 27 Is etew he edtelewizen din is pubri kenà egkeeminan te minsan hengkey he kinahanglan din, iyan, is etew he kenè din en ebeliyen is menge pubri ebpenrewakan sikandin. \p \v 28 Emun lalung is egkehimu he edumala edliyasen is menge etew. Piru emun ebpematey haazà is menge lalung, ne iyan en maan edumala is menge metazeng. \c 29 \p \v 1 Is etew he kenà ebpezumazuma minsan layun en edewaya, ne iyan egkepengkusan din is egkerumpak sikandin diyà te kezeetan ne wazè en paaǥi wey meǥaud sikandin dutun. \p \v 2 Emun metazeng is pengulu, egkelipey is menge etew, iyan, emun lalung is egkehimu he pengulu, egkengeseeng is menge etew. \p \v 3 Is etew he zekelà is suat din he mebmetau ebpekeveǥey te kelipey ziyà te amey zin. \p Is etew he ebpengumpadi te vahi he ebelegyà te zengeg din, ne edhelhelasen din is ketiǥeyunan din. \p \v 4 Emun iyan igkeseeng te hadì is ked-ikul te hustu he kukuman, egkelig-enan is ginhedian din, puru emun ebpeheheramham sikandin su egkesuat he edsipsipan, ne edezeetan din is ginhedian din. \p \v 5 Is etew he edigdiǥen din is duma zin, ne iring te ebaal te lelevù su wey meuney melelevù sikandin. \p \v 6 Is lalung he etew egkelitag te keugelingen din he salà, iyan, is etew he metazeng, ne egkanta te kegkelipey zin. \p \v 7 Is etew he metazeng midlevanan din is ketenged te menge pubri. Kenà heini egkesavut te etew he lalung. \p \v 8 Is menge etew he sumpalit iyan edretem te kesamuk te sevaha he inged, iyan, ebmelinew mulà is inged pinaaǥi te etew he uluwanen. \p \v 9 Wazà egkepeveyaan emun ebpeked-etuvang diyà te hukmanan is uluwanen he etew wey is tulebung, ne wazà kelinew zutun su haazà is tulebung ebpelelanget wey ebpemenulà. \p \v 10 Is etew he utew egkesuat he ebunù, ne minsan is etew he ebpeninidtuwan edumutan din, ne edtinguhaan din te edhimatey. \p \v 11 Is etew he tulebung kenè din egkeeǥen is pauk din, iyan, is etew he uluwanen egkeeǥen din mulà is kandin he pauk. \p \v 12 Emun ebpemineg is pengulu te tarù he menge tudtul, ne egkehimu he lalung is langun he menge upisyal zin. \p \v 13 Is pubri wey is ebpendaagdaag kandin neked-iiring dà su imbeǥey zà te \sc Nengazen\sc* is mata zan.\f + \fr 29:13 \ft He ke và dà egkeǥiya, pudu zan is dezuwa, midlimbag te \ft \+sc Nengazen\+sc*.\f* \p \v 14 Emun metazeng is kukuman te sevaha he hadì diyà te menge pubri, epedayun is kedumala zin wey egkelig-enan heini. \p \v 15 Is kebmensuwa te vatà pinaaǥi te kedlegkuta kandin, ebpekepenurù kandin ne egkehimu he uluwanen, iyan, emun pinesagdan is batà, egkepeel-elezan din is iney zin. \p \v 16 Emun lalung is ebpemendumala, ne ed-uswag daan is ked-ulaula te salà. Piru heini sikandan egkezeetan, ne egkemetmetahan heini te menge metazeng. \p \v 17 Mensuwa nu is anak nu, ne ebpekeveǥey sikandin kenikew te kelinew te ǥehinawa wey kelipey. \p \v 18 Emun wazà lalag te Megbevayà he ebpenurù te sevaha he inged, wazà kayi kegkelinew. Utew zeyzey is menge etew he edtuman te menge ibpenurù te Megbevayà. \p \v 19 Duen suluǥuen he kenà egkesuat he ebpenuruen pinaaǥi te kegkeǥiyi nu kandin, su minsan ebpekesavut ne kenè ke zin ebpemineǥen. \p \v 20 Deyzey pa is egkepengkusan te tulebung he etew, kenà te etew he ebpengaǥi te wazà pulus. \p \v 21 Emun ibpaangè nu is suluǥuen nu puun pa te kengunguhezi zin, iyan egkepengkusan is ebpekeveǥey sikandin te seeng kenikew. \p \v 22 Is etew he melemu he egkepauk, ebpeketuvù te kesevaan, ne layun dà ebpekehimu te salà. \p \v 23 Tenged te kebpelavew te etew, ebminus is pid-etawan din; iyan, tenged te kenè din kebpelavew, edtehuzen wey edeliǥen sikandin. \p \v 24 Is etew he kumpeniya te tekawen, iyan ebpekezezaat te keugelingen din. Minsan ibpepenangdù pa sikandin he iketug-an din ke hentei is duma zin, ne kenà sikandin edtug-an. \p \v 25 Is kegkahandek, ebpekezezaat te etew; iyan, ke edsarig ki zà te \sc Nengazen\sc*, ne wazè ta igkemenu. \p \v 26 Mahabet is edsarig te hukum te pengulu, iyan, \sc Nengazen\sc* dà is ebpekeveǥey te hustu he kukuman. \p \v 27 Is menge metazeng egkeepesan dan is menge lalung, ne is menge lalung egkeepesan dan daan is menge metazeng. \c 30 \s1 Is menge Erubasa ni Agur \p \v 1 Iyan heini menge erubasa ni Agur he anak ni Jake he tig-Masa. Migkaǥi zin heini ziyà te ki Itiel wey ziyà te ki Ucal: \q1 \v 2 “Iyan a kinepeglungan te langun he menge etew. \q1 Is ked-isip-isip ku ne henduen be te kenà ked-isip-isip te etew. \q1 \v 3 Wazà a mebpenginenau he mehimu a he uluwanen, \q1 ne wazè ku zaan netuenan mehitenged te Megbevayà. \q1 \v 4 Duen be etew he nekehendiyà te langit he midliku ded kayi te kelibutan? \q1 Duen be etew he nekekemkem te keramag etawa neketenges te wahig te manggad? \q1 Duen be etew he nengelintau wey mekesavuk is menge zulunà te kelibutan? \q1 Emun duen nu nekilala, keǥiya nu kedì is ngazan din wey is ngazan te menge anak din. \q1 \v 5 Is kada lalag te Megbevayà ne egkeseriǥan utew. \q1 Iring sikandin te kelasag te menge etew he ed-aput diyà te kandin. \q1 \v 6 Kenè nu umani is ibpesavut din, \q1 su emun ed-ul-ulahan nu heini, edsewayen ke zin ne wazè en igkevarew nu emun egkeǥiyen ke zin he teruen.” \p \v 7 \sc Nengazen\sc*, duen dezuwa he ebuyuen ku ziyà te kenikew. Emun egkehimu ne edhangyù a he iveǥey nu kediey heini te kenè e pa ebpatey. \v 8 Iyan heini: iyan ka metau he kenà a meketarùtarù. Ikezuwa, iyan ka metau he kenà a mehimu he utew egkeey-eyuwi etawa mehimu he sepian su iyan dà egkesuatan ku he zuen ku mekaan te kada andew. \v 9 Su emun utew zekelà is ketiǥeyunan ku kela ke iyan ku haazà meseriǥi ne iyan ku sikew egkeiniyuǥan; ne emun pubri a, kela ke mekepemenakew a ne egkepeel-elezan ku sikew. \s1 Nekeuman pa he menge Erubasa \p \v 10 Kenè nu pemeyunga is suluǥuen emun ebpekedlalag kew te egalen din, su emun ed-ul-ulahan nu heeyan ne ebpenrewakan ka zutun te suluǥuen ne egkepigedahan ka. \p \v 11 Duen menge etew he kenà ebpekehimu he ebpengemuyù he tuvazi te Megbevayà is menge ǥinikanan dan, kekenà, nasì dan dà ebpenrewaki. \p \v 12 Duen daan menge etew he egkeisip dan he wazè en igkesewayi kandan, piru is tutuu meremerik is ulaula zan. \p \v 13 Duen menge etew he utew en hembugiru, minsan is kebpenirapsirap dan ne henduen te hentei sikandan. \p \v 14 Duen menge etew he henduen te vuaya, iyan baal zan is kebpemintahà te menge pubri. \p \v 15 Is etew he zekelà is kadar zin ne iring te limatek. Layun dà egkaǥi te, “Beǥayi a!” \p Duen daan tetelu etawa heepat he kenà egkeperahan: \q1 \v 16 is iveyaan, \q1 is bahi he kenà ebpekaanak, \q1 is tanà su kenà egkeperahan te uzan \q1 wey hapuy su kenà daan heini egkeperahan te idtavun duen. \b \p \v 17 Is etew he ed-undaunda wey kenè din ebpemineǥen is menge ǥinikanan din ne edtuktukan te menge uwak is menge mata zin, ne edeesan te menge kulaǥu is minatey he lawa zin. \p \v 18 Duen daan heepat he utew ku igkeinuinu ne kenè ku heini egkesavut: \q1 \v 19 Ebmenumenu is kulaǥu he mekelayang diyà te hewhewanan, \q1 is uled ebmenumenu he ebpenanap diyà te menge vetuwen, \q1 is barku ebmenmenuwen he mekeǥampung diyà te zaǥat, \q1 wey ebmenmenuwen te kenakan he mekepengulitawu te raǥa. \p \v 20 Iyan heini ed-ul-ulahan te vahi he mengungumpadi: Ebpehilavet sikandin te zuma he maama, ne kegkeipus dutun ebpemeziǥù ne ke sikandin diyà te esawa zin te wazè din mid-ulaula he mezaat. \p \v 21 Duen tetelu etawa heepat he kenà egkaantus te menge etew kayi te kelibutan: \q1 \v 22-23 Is suluǥuen he nehimu he hadì, \q1 is tulebung he neezenan te minsan hengkey he egkesuatan din te egkaan, \q1 is egkengeepesan he vahi he neesawa, \q1 wey is uripen he vahi he ebpekeliwan te vahi he teǥiuripen kandin. \p \v 24 Duen heepat he zezeisey he linimbag, iyan, utew memetau: \q1 \v 25 Is menge lemetik, minsan dezeisey zà wey meluya sikandan, ebpeketiǥum dan te keuyaǥan dan timpu te ǥulavung, \q1 \v 26 is menge badir, kenà sikandan memezesen, iyan, diyè dan ebaal te ubpeey zan te vetuwen, \q1 \v 27 is menge terapan, wazè dan pengulu, iyan, egkesevaha zan emun edlayang dan, \q1 \v 28 is menge telètà, melemu zà he ed-emien, iyan, diyè ta egkengaahà te turuǥan te hadì. \p \v 29 Duen tetelu etawa heepat he menge linimbag he hembuǥen ke edhipanew: \q1 \v 30 is erimaung, iyan utew mezesen te langun he langgam he wazà igkahandek, \q1 \v 31 is lumansad he manuk, \q1 is meemahan he kambing, \q1 wey is hadì he edhuna te menge sundaru zin. \p \v 32 Emun nekevaal ka te tinulebung tenged te kebpelavew nu, wey emun ebpelanu ka te mezaat ne engkezi nu heeyan! \v 33 Emun edtulungan nu egkutawa is gatas egkehimu heini he mentikà? Ne emun edsumbaǥen nu is izung te duma nu kenè be edsengguwen man hei? Umbe emun ebaal ka te igkepauk te sevaha he etew, iyan heeyan ebpuunan te samuk. \c 31 \s1 Is menge Erubasa ni Hadì Lemuel \p \v 1 Iyan heini menge erubasa ni Hadì Lemuel he tig-Masa, he impenurù kandin te iney zin: \p \v 2 Mama, neetew ka he iyan tavak te menge kebpengemuyù ku. Migkeǥiyan ku sikew he kenè nu \v 3 usiki is timpu wey selapì nu para te menge vahi, su iyan sikandan hinungdan he nezeetan is menge hadì. \v 4 Lemuel, kenà dait he ed-inum is menge hadì te vinu. Kenà dait he edtinguhà is menge pengulu te minsan hengkey he ebpekelangut he menge inumen. \v 5 Su emun egkelangut sikandan, ne kela ke melipati zan is menge kesuǥuan, ne ed-ewaan dan te ketenged is menge pubri. \v 6 Iyan ereg he ebpelelangut is etew he egkeewaan en te perateng, wey mesakit is gehinawa zan. \v 7 Ereg sikandan he ed-inum te vinu su wey zan melipati is kewewezai zan ne wey zan kenà metenuzi is menge elentusen dan. \p \v 8 Levani nu is ebpekevenar he mekehizuhizu he etew, he kenà metau he ebpengetezengan he iyan ebpekeuǥup kandin. \v 9 Emun egkukum ka ne ipeikul nu te hustu he kukuman, ne levani nu is ketenged te menge pubri. \s1 Is Buutan he Esawa \p \v 10 Is buutan he esawa mahal pa kenà is menge rubi, iyan, utew mereǥen he ebpen-ahaan. \p \v 11 Is maama he buutan is esawa zin, utew zekelà is kedsarig din dutun te esawa zin, ne kenà sikandin egkeǥansi. \p \v 12 Is buutan he vahi ne taman en te kebpatey zin, ne kenà sikandin ed-ula-ula te minsan hengkey he ebpekezezaat te esawa zin. \p \v 13 Meǥied sikandin he ebpemaal te manggad he welin wey linu. \p \v 14 Igkepetug-iring sikandin te varku te menge nigusyanti; ne ed-uwit sikandin te keuyaǥan minsan te meziyù is ebpuunan din he menge inged. \p \v 15 Merusirem pa ne ed-enew en sikandin is ed-andam te egkekaan para te pemilya zin, wey egkeǥiyan din is menge suluǥuen din he menge vahi ke hengkey is ebeelan dan. \p \v 16 Metau sikandin he ebpilì te tanà, ne ebpemesahan din heini. Ebpepemulaan din heini te paras he ebpemesahan din te selapì he netiǥum din. \p \v 17 Meviserviser sikandin wey utew mesigudu he edterebahu. \p \v 18 Metau sikandin he ebpetiǥayun, ne mesigudu sikandin he edterebahu su taman en te ebmerusirem. \p \v 19 Iyan en sikandin ebpenhavel te ebeelan he kumbalà. \p \v 20 Igkeǥaǥew zin is menge pubri wey ebpenginahanglan. \p \v 21 Emun timpu te meǥenew, ne kenè din igkeseeng haazà su zuen mekepal he manggad para te pemilya zin. \p \v 22 Ebpengavel sikandin te para te idempas diyà te hizeǥaan. Ne ebivisti sikandin te mekempet wey mahalen. \p \v 23 Diyà te inged dan, ne telehuzen is esawa zin wey sevaha te menge edlingahaan dutun. \p \v 24 Haazà is bahi ebpenahì te mekempet he menge visti su manggad he linu, wey ebpemaal zaan sikandin te vakes ne haazà pudu zin ibpemelegyà diyà te menge tumitinda. \p \v 25 Melig-en sikandin wey edtehuzen, ne kenè din igkehandek is egkehitavù te huziyan he menge andew. \p \v 26 Emun egkaǥi sikandin ne egketuusan ta he uluwanen sikandin, ne meelima sikandin he ebpenurù. \p \v 27 Meǥied sikandin, ne edsusiyen din ebpurungi is dutun te pemilya zin. \p \v 28 Utew sikandin egkezeliǥi te menge anak din wey te esawa zin. \v 29 Ne egkaǥi is esawa zin diyà te kandin te, “Mahabet he vahi is meupiya is menge vaal zan, iyan, kenè dan ebpekerepeng kenikew.” \p \v 30 Is kekempet te vahi ebpekelimbung, ne edlavey zà. Is bahi he edtahud te \sc Nengazen\sc* ne iyan dait he edeliǥen. \p \v 31 Dait sikandin he edsuhulan tenged te meupiya he menge vaal zin wey edeliǥen diyà te mezakel he menge etew.