\id MRK \h San Marcos \toc1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Marcos qui³squi³ \toc2 San Marcos \toc3 Mr. \mt1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Marcos qui³squi³ \c 1 \s1 Juan Bautista qui³nchja⁴ya³ \r (Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Cˀoa⁴-sˀin² qui³to²tsˀin³cao⁴ en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesucristo xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \v 2 Jo³-sˀin² nca³ qui³squi³ je² cho⁴ta⁴ xi³ Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Coe⁴-ni³, an³ si³ca³sen¹ ti¹tjon²-le²³ je² cho⁴ta⁴-na⁴ xi³ fi²cao⁴ en¹, xi³ coa⁴²nta³ ti¹tjon²-li² ntia⁴²-li⁴. \v 3 Tjin¹ xi³ nˀion¹ nchja⁴ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³: Tja³ntao³ ntia⁴² xi³ tˀa³tsˀe⁴ Nai³-na¹. Tja³qui²xio⁴³ ntia⁴²ˀnti¹-le⁴. \v 4 Juan tsa³ca³te¹nta¹ ya⁴ jña³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. Cˀoa⁴-sˀin² qui³nchja⁴ya³ cjoa⁴sa³te¹nta¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ cha⁴tˀa³-si¹ni³ je¹-le⁴. \v 5 Ji³tjo³con³-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹ jña³ nca³ Judea ˀmi², cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹ Jerusalén. Juan tsa³ca³te¹nta¹ cho⁴ta⁴-ve⁴ ya⁴ nta¹je⁴ xi³ Jordán ˀmi², nca³ qui³si³qui²xi⁴ya³nta³ je¹-le⁴. \v 6 Juan tsa³cˀa³cja¹ na³jño³ntsja⁴-le⁴ camello, cˀoa⁴ jnco³ čhjoa⁴xin¹ tji¹cja¹ cja¹ntia³-le⁴. Tsa³cjen² cho⁴va⁴ cao⁴ ntsjen¹-le⁴ cho⁴ntsjen¹ya¹ xi³ tjin¹ nqui³jña¹. \v 7 Cˀoa⁴-sˀin² qui³nchja⁴ya³: Ja⁴ve³ cjoa⁴ˀai¹ jnco³ xi³ nqui²sa⁴ nta³ ma³-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² an³, sa³ˀnta³ li²coi³ va³quin²-na³ nca³ coa²sen⁴nia³ nca³ sco³jnta¹³ čhjoa⁴xin¹-le⁴ jte¹-le⁴. \v 8 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ an³-vi⁴ to⁴na³nta¹ tsa³ca³te³nta¹³-ni³no³, to⁴nca³ je² xi³ cjoa⁴ˀai¹, Espíritu Santo coa⁴te²nta¹-ni³no³. \s1 Juan tsa³ca³te¹nta¹ Jesús \r (Mt. 3:13-17; Lc. 3:2l-22) \p \v 9 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ Jesús ja³ˀai³-ni³ Nazaret xi³ nchja⁴-ni³ Galilea. Juan tsa³ca³te¹nta¹ Jesús ya⁴ nta¹je⁴ xi³ Jordán ˀmi². \v 10 Nti⁴ton⁴ nca³ ji³tjo³ca²jin³-ni³ na³nta¹, cˀia⁴ tsa³ve³ nca³ ti¹tjo³ˀai² ncˀa³jmi³. Je² Espíritu Santo ji³nčhoa³jen³ne²-le⁴ Jesús jo³-ni³ ni⁴se³ paloma. \v 11 Jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-ni³le⁴ ncˀa³jmi³ xi³ cˀoa⁴tso²: Ji³ ni¹³ xi³ ˀnti¹-na⁴ xin³-le²³. Ji³ ni¹³ xi³ tsjoa³que⁴-le²³, jo³ nta³ sˀe³coan³ xi³ tˀa³tsi⁴. \s1 Satanás me³-le⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴ Jesús \r (Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13) \p \v 12 Je² Espíritu Santo qui³cao⁴ nti⁴ton⁴ Jesús jña³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 13 Ña³chan² ni⁴čhjin³ tsa³cˀe²jna³ Jesús ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. Satanás coan³me³-le⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴. Ña³tjen⁴ tjio¹ cho⁴jña¹ cao⁴ Jesús. A²ncje⁴ qui³si³sin³-le⁴ Jesús. \v 14 Cˀia⁴ nca³ je³qui³cha³ni² nto⁴ya¹ Juan, Jesús ja³ˀai³-ni³ ya⁴ Galilea. Qui³nchja⁴ya³ en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 15 Cˀoa⁴qui³tso²: Ni⁴čhjin³-vi⁴ je³coan³jnco³, cˀoa⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ je³nčhoa¹ ma³čhian³. Ti⁴cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, ca²ta³ma³cjain¹-no³ en¹nta³-vi⁴. \s1 Jesús qui³nchja⁴ le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ ma³-le⁴ si¹cˀen³ jti⁴ \r (Mt. 4:18-22; Lc. 5:1-11) \p \v 16 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³ ntai³-le⁴ nta¹chi³con³ ya⁴ Galilea, Jesús tsa³ve³ Simón, cao⁴ ntsˀe⁴ Andrés xi³ tjio¹si¹cˀa³tjen⁴ na⁴ˀya³ ja⁴jin³ nta¹chi³con³. Jti⁴ ma³-le⁴ si¹cˀen³. \v 17 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nao¹³, cˀoa⁴ an³ tsjoa³-no³ xa¹ nca³ cˀoe¹xco¹³ cho⁴ta⁴. \v 18 Simón cao⁴ Andrés tsa³ca³tio¹ nti⁴ton⁴ na⁴ˀya³-le⁴. Qui³tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús. \v 19 Qui³ntai³-sa³ nta¹chi³con³. Tsa³ve³ Jacobo cao⁴ ntsˀe⁴ Juan xi³ ja⁴xti³-le⁴ Zebedeo. Tjio¹ya³ chi³tso³. Ya⁴ tjio¹-vˀe¹jčho³ na⁴ˀya³-le⁴ xi³ ca³ni¹ya³ jti⁴. \v 20 Jesús qui³nchja⁴ nti⁴ton⁴-le⁴ Jacobo cao⁴ Juan. Ya⁴ qui³si³ca³tio¹ nˀai³-le⁴ Zebedeo cao⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ ja⁴ya³ chi³tso³-ve⁴. Qui³tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ \r (Lc. 4:31-37) \p \v 21 Jesús ji³cho² ya⁴ ˀnte³ jña³ nca³ Capernaum ˀmi². Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³ sinagoga. Ya⁴ tsa³ca³co¹ya³. \v 22 To⁴coan³xcon¹-le⁴ cho⁴ta⁴ jña³-le⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ xi³ qui³nchja⁴ Jesús nca³ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ jo³-ni³ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴te¹xo³ma³ ntsja³, li²coi³ jo³-ni³ tsa² xi³ to⁴cho⁴ta⁴ scribano ma³. \v 23 Ya⁴ ntˀia³ sinagoga ti¹jna³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. Nˀion¹ qui³nchja⁴ cho⁴ta⁴ xo⁴cji³-ve⁴. \v 24 Cˀoa⁴qui³tso²: Jain⁴²! Jme¹ xi³ tjin¹-na³jin⁴ xi³ cao⁴ ji³, ji³ ni¹³ Jesús xi³ cho⁴ta⁴ nazareno ˀmi²-li². A³ ca²fa²ˀai⁴ ni²cji³tson¹-na³jin⁴. An³ ˀve³-le²³ ˀya³-ni³ve⁴ ji³. Ji³ ni¹³ xi³ tsjai³ xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 25 Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. Jyo¹ ti⁴jnai³, qui³tso²-le⁴. Ti²tjo⁴xin²-lai⁴ nca³ je². \v 26 Jo³ qui³si³tin³ya³ cho⁴ta⁴. Je² ntjao⁴ xi³ nta³jin³ xi³ qui³si³cao⁴. Jo³ qui³squi³ˀnta¹, cˀia⁴ ji³tjo³xin²-le⁴. \v 27 Jo³ coan³xcon¹-le⁴ nca³tsˀi³, jo³ nca³ i⁴ nca³ jan¹ qui³sco²na³nqui³-le⁴ xi¹ncjin¹: Jme¹ xi³ cji³ma³ ntˀai⁴-vi⁴. A³ sˀa⁴² cjoa⁴cho⁴tse⁴ xi³ ti¹va³co¹ya³, nca³ je² cho⁴ta⁴ cˀoa⁴-sˀin² tjin¹-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ nca³ va³te¹xo³ma³-le⁴ nta³ tsa² je² ntjao⁴ xi³ nta³jin³. Je² ntjao⁴-ve⁴ si¹cji³tjo³son² xi³ tso² Jesús. \v 28 Qui³son² en¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús nca³qui³jnta² Galilea. \s1 Jesús qui³si³nta³ na⁴cha¹-le⁴ Simón \r (Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39) \p \v 29 Cˀia⁴ ji³tjo³-ni³ Jesús ntˀia³ sinagoga. Ji³nčhoa³ nti⁴ton⁴ ntˀia³-le⁴ Simón cao⁴ Andrés. Ña³tjen⁴ qui³ Jacobo cao⁴ Juan. \v 30 Je² na⁴cha¹-le⁴ Simón ti¹qui³jna³, chˀin³ntˀai⁴ tjin¹-le⁴. Je² xti³-le⁴ cˀoa⁴qui³tso² nti⁴ton⁴-le⁴ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴cha¹-le⁴. \v 31 Cˀia⁴ ja³ˀa³sˀen³ Jesús, qui³scoe¹ ntsja³, qui³si³qui³so¹tjen⁴. Ji³tjo³xin² nti⁴ton⁴-le⁴ chˀin³ntˀai⁴-le⁴, qui³si³sin³-ni³le⁴ Jesús cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³cˀa³. \s1 Ncjin² ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ coan³nta³ \r (Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41) \p \v 32 Cˀia⁴ nca³ coan³xon² nca³ qui³sca³ntjai² tsˀoi¹, ja³ˀai³ ca³ni¹-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹mˀen³, xi³ tjin¹-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³. \v 33 Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ya⁴-ve⁴ qui³tse³jčho² xo⁴ntjoa⁴. \v 34 Ncjin² ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹mˀen³ xi³ Jesús qui³si³nta³. Qui³si³nta³ to⁴jme³-ni³ chˀin³ xi³ tjin¹-le⁴. Ncjin² ma³-ni³ nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴. Li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nai⁴²-ve⁴ nca³ coi⁴nchja⁴ nca⁴ je² nai⁴²-ve⁴ tsa³ve³ Jesús. \s1 Jesús qui³, qui³nchja⁴ya³ \r (Lc. 4:42-44) \p \v 35 Cjai¹nca³ ta⁴njion² ji³so¹tjen⁴ Jesús, njion²ya³-sa³ ji³tjo³, qui³ jña³ tˀa³xin²tˀa³. Ya⁴-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Ni³na¹. \v 36 Simón cao⁴ xi³ tjio¹cao⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús. \v 37 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ cho⁴ta⁴ jña³ ti¹jna³ Jesús, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ tjio¹va¹sjai³-li². \v 38 Jesús qui³tso²-le⁴: Tjian¹ na⁴xi⁴na³nta¹ jña³ nca³ čhian³, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-ti⁴ coi³nchja²ya³-si¹nia³ ya⁴-ve⁴. Coi³ cjoa⁴ nca³ ji²tjo⁴-nia³. \v 39 Qui³nchja⁴ya³ ya⁴ ntˀia³ xi³ sinagoga ˀmi². Tsa³cˀa³mjen³jin³jnta² Galilea. Tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ je² nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴. \s1 Jesús qui³si³tsje³ jnco³ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16) \p \v 40 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ jo³ ti¹fi³ˀnto³jon³ yao³-le⁴, ji³cho²con³-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Tsa² me³-li² coan⁴ si⁴tsje³-nai¹³. \v 41 Cˀoa⁴ Jesús coan³ma⁴que³. Tsa³cjen¹ ntsja³, qui³si³cao⁴, qui³tso²-le⁴: Me³-na³, ca²ta³ma³tsjai³. \v 42 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴, nti⁴ton⁴ ji³tjo³xin² chˀin³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. Coan³tsje³. \v 43 Cˀia⁴ Jesús tsa³qui³ncha¹ˀa³. Tˀin³, qui³tso² nti⁴ton⁴-le⁴. \v 44 Jesús qui³tso²-le⁴: Ji³, a³li²ˀya³-jin² xi³ jo³ ˀmi²-lai⁴, to⁴nca³ tˀin³, ta⁴co²-lai⁴ yao³-li⁴ na⁴ˀmi³. Tˀai²tˀa³-lai⁴ xi³ Moisés tsa³ca³te¹xo³ma³ nca³ coan³tsjai³. Cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴-lai⁴ cjoa⁴qui²xi⁴ jo³-sˀin² coan³ntai³. \v 45 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³. Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴ ncjin² en¹. Qui³sca³ni¹son² cjoa⁴nta³-le⁴ Jesús, sa³ˀnta³ li²coi³ ti⁴coan³-ni³le⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³tsen³ ya⁴jin³ na⁴xi⁴na³nta¹. To⁴ ya⁴ jña³ tˀa³xin²tˀa³ tsa³cˀe²jna³. Ya⁴² ja³ˀai³con³-le⁴ nca³tsˀi³. \c 2 \s1 Jesús qui³si³nta³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ \r (Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Xi³ coan³nchaon³ coan³jnqui³-ni³, ja³ˀa³sˀen³-nca¹ni³ ˀnte³ jña³ nca³ Capernaum ˀmi², ya⁴ tsa³ˀya³-le⁴ nca³ ti¹jna³ˀya³ ni³ˀya³. \v 2 A³li² to⁴cˀoa⁴cji³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ ja³ˀai³ ma³xco¹tˀa³-le⁴ Jesús, sa³ˀnta³ li²coi³ ti⁴ti³ˀnte²-ni³ ja⁴jčho³ xo⁴ntjoa⁴-le⁴ ni³ˀya³. Cˀoa⁴ ya⁴ qui³nchja⁴ya³jin³-le⁴ en¹-le⁴ Ni³na¹. \v 3 Cˀia⁴ ja³ˀai³cao⁴ jnco³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴. Ño³ cho⁴ta⁴ tsa³cˀa³ncˀa³. \v 4 Li²coi³ qui³tjo³ˀnte²-le⁴ ji³cho²sˀen³con³-le⁴ Jesús, nca³ cˀoa⁴-sˀin² chon³ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ qui³tse³ˀya² ni³ˀya³. Ya⁴ qui²xi⁴ jña³ nca³ ti¹jna³ Jesús, tsa³cja³ˀa¹xin² te²ja⁴-le⁴ ncˀa¹. Ya⁴ qui³sca³ni¹jen³ne²-ni³le⁴ na⁴chan³ xi³ tsa³ca³jna³ne² je² xi³ ti¹mˀen³. \v 5 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús jo³-sˀin² nca³ coan³cjain¹-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴: ˀnti¹ mi²yo⁴-na⁴, i⁴² ca²cha³tˀa³-li² je¹-li⁴ ntˀai⁴. \v 6 Ya⁴ tjio¹čhian³ cˀa³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ tjio¹ma³ si¹cja³-ˀai³tsjen³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 7 Cˀoa⁴tso²: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴tso²-si¹ni³ je²-vi⁴, nca³ Ni³na¹ nchja⁴ˀaon³-ni³le⁴. ˀya¹-ni³ xi³ coan⁴-le⁴ si⁴²cha³tˀa³-na¹ je¹-na¹, a³ tsi² tsa² to⁴jnco³ Ni³na¹ xi³ coan⁴-le⁴. \v 8 Jesús tsa³ve³ nti⁴ton⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cho⁴ta⁴-ve⁴ tjio¹ma³ si¹cja³ˀai³tsjen³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si¹cja³ˀai³tsjen³jin³-si¹ni³ ni⁴ma⁴-no³. \v 9 Jña¹-le⁴ xi³ li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³, tsa² cˀoa⁴xin¹-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴: Je¹-li⁴ cha³tˀa³-li² ntˀai⁴, a³xo⁴ tsa² cˀoa⁴xin¹-le⁴: Ti²so⁴tjain⁴, chjoai¹³ na⁴chan³-li⁴, ti⁴to¹mjain³. \v 10 To⁴nca³ coi³ cjoa⁴-vi⁴ jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-si¹nio³ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tjin¹-le⁴ ˀnte³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ nca³ si¹cha³tˀa³ je¹-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀia⁴ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴: \v 11 Cˀoa⁴xin¹-le²³ nca³ ji³: Ti²so⁴tjain⁴, chjoai¹³ na⁴chan³-li⁴, tˀin³ ni³ˀya³-li⁴. \v 12 Cˀia⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴, qui³scoe¹ nti⁴ton⁴ na⁴chan³-le⁴, ji³tjo³jin³ nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴. Nca³tsˀi³ to⁴coan³xcon¹-le⁴. Nˀion¹ ncˀa³ tsa³cˀa³sje³ Ni³na¹, cˀoa⁴qui³tso²: Ni⁴sa³jnco³-jin² ni⁴čhjin³ tsa³ˀya³² xi³ cˀoa⁴ma³. \s1 Jesús qui³nchja⁴ le⁴ Leví \r (Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32) \p \v 13 Jesús ji³tjo³-ni³ ni³ˀya³. Qui³-nca¹ni³ ja⁴ntai³ nta¹chi³con³. Ya⁴ ja³ˀai³con²-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴. Cˀoa⁴ tsa³ca³co¹ya³-le⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ Jesús ja³ˀa³to³, tsa³ve³ Leví, ti³-le⁴ Alfeo, xi³ ti¹jna³ ya⁴ jña³ nca³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nai¹³. Je² Leví tsa³ca³sen²nto³, cˀoa⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 15 Cˀoa⁴ xi³ coan³-ni³ cˀia⁴ nca³ Jesús ti¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ ya⁴³ ni³ˀya³-le⁴ Leví, ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³, cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴tsˀen⁴, ya⁴ ña³tjen⁴ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cao⁴ Jesús, cˀoa⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴, nca⁴ li²to⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ ja³ˀai³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 16 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos tsa³ve³ nca³ Jesús ti¹cjen²cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: A¹-ni³ nca³ je² cjen²cao⁴-si¹ni³, cˀoa⁴ nca³ je² ˀvi³cao⁴-si¹ni³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ Jesús qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, qui³tso²-le⁴: Je² cho⁴ta⁴ xi³ nta³, a³li² chji⁴ne⁴xqui³-jin² ma³chjen¹-le⁴, to⁴je² xi³ tjio¹mˀen³ xi³ ma³chjen¹-le⁴ chji⁴ne⁴xqui³. A³li²coi³ je²ˀe⁴ nca³ an³ nca³ coi³nchja²³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, to⁴je² cho⁴ta⁴je¹ xi³ coi³nchja²³-le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³nchjan³ \r (Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39) \p \v 18 Cho⁴ta⁴-le⁴ Juan cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos va³tio²nchjan³. Cˀoa⁴ ja³ˀai³ xi³ qui³tso²-le⁴ Jesús: A¹-ni³ nca³ va³tio²nchjan³-si¹ni³ cho⁴ta⁴-le⁴ Juan cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, cˀoa⁴ tsi² tsa² va³tio²nchjan³ cho⁴ta⁴ xi³ tsi⁴. \v 19 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A³ ma³² nca³ va³tio²nchjan³ mi²yo⁴-le⁴ xˀin⁴ xi³ ti¹vi³xan³, tjen⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹jna³ xi³ xˀin⁴. Tjen⁴ nca³ ti¹jna³cao⁴ xi³ xˀin⁴ li²coi³ ma³ va³tio²nchjan³. \v 20 To⁴nca³ cjoa⁴ˀai¹ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ je² xˀin⁴ coi⁴tjo³tˀa³xin²-le⁴. Cˀia⁴ je² ni⁴čhjin³-ve⁴ coa⁴tio²nchjan³ mi²yo⁴-le⁴. \v 21 Li²ˀya³ xi³ na³jño³ cho⁴tse⁴ vˀe¹jčho³ya³-ni³ na³jño³ jchi¹nca³. Tsa² tjin¹ xi³ cˀoa⁴-sˀin² sˀin¹ je² na³jño³ cho⁴tse⁴ fa³ˀai³xco¹, cˀoa⁴ to⁴xi³jnta²-sa³ na³jño³ jchi¹nca³. \v 22 Li²ˀya³ xi³ vino cho⁴tse⁴ vˀe¹ya³ čhjoa⁴ jchi¹nca³. Tsa² tjin¹ xi³ cˀoa⁴-sˀin² sˀin¹, va³sen¹jnta³-ni¹ čhjoa⁴-ve⁴, cˀoa⁴ vi³tjo³xi¹jten³ vino-ve⁴. Ya⁴² si¹cha³ čhjoa⁴-ve⁴. To⁴nca³ vino cho⁴tse⁴ ma³ sˀe³ya³ čhjoa⁴ cho⁴tse⁴. \s1 Ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ qui³sco³ne² na⁴tin¹-le⁴ trigo \r (Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5) \p \v 23 Cˀia⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, Jesús ja³ˀa³ ya⁴ jña³ nca³ tji¹ntje² trigo. Cˀoa⁴ nca³ tjio¹fi² cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³sco³ne² na⁴tin¹-le⁴ trigo. \v 24 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ne²-ni³ntai⁴, a¹-ni³ nca³ cˀoa⁴sˀin¹-si¹ni³ jnco³ cjoa⁴ xi³ tsi² tjo³ˀnte³ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴ nca³ ni²cja¹ya³². \v 25 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ jme³ xi³ qui³sˀin³ David cˀia⁴ nca³ coan³vao³-le⁴ cao⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio², \v 26 jo³-sˀin² nca³ ja³ˀa³sˀen³ David ya⁴ ni³ˀya³-le⁴ Ni³na¹ cˀia⁴ nca³ Abiatar coan³ na⁴ˀmi³ti¹tjon². To⁴je² na⁴ˀmi³-ve⁴ xi³ tjin¹ ˀnte³ nca³ cjen² nio⁴xti²la⁴ xi³ ya⁴ ncha³tsen³ nqui³xcon⁴ Ni³na¹. To⁴nca³ je² David tsa³cjen² nio⁴xti²la⁴-ve⁴, cˀoa⁴-ti⁴ qui³tsjoa³-le⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio². \v 27 Jesús qui³tso²-sa³: Je² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ qui³ni²nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴. A³li² cho⁴ta⁴-jin² xi³ qui³ni²nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴. \v 28 Cˀoa⁴-sˀin² nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ Nai³-le⁴ ma³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \c 3 \s1 Je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ jnco³ ntsja³ \r (Mt 12:9-14; Lc 6:6-11) \p \v 1 Ja³ˀa³sˀen³ Jesús nqui²jnco³cˀa² ntˀia³ sinagoga. Ya⁴ ti¹jna³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ jnco³ ntsja³. \v 2 Cho⁴ta⁴ tjio¹co²tsen³-le⁴ Jesús, tsa² si⁴²nta³ cho⁴ta⁴-ve⁴ coi³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. Cˀoa⁴-sˀin² qui³sˀin³ cho⁴ta⁴ nca³ me³-le⁴ nca³ coa⁴²nqui³ Jesús. \v 3 Cˀia⁴ Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ ntsja³: Ti²so⁴tjain⁴, ti⁴sen³nto³ ˀncho²va³sen³-lai⁴. \v 4 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ntai³-le⁴: A³ tjo³ˀnte³-ni¹ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ nca³ nta³ sˀian⁴², a³xo⁴ nca³ chˀao³ sˀian⁴², nca³ chˀa³sje³ntje² jnco³ cho⁴ta⁴, a³xo⁴ nca³ ni²cˀen³² cho⁴ta⁴. \v 5 Jesús qui³sco²tsen³ntai³-le⁴, coan³jti³-le⁴. Aon³ coan³-le⁴ nca³ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. Qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴xˀin⁴-ve⁴: Tjain³ ntsai⁴. Tsa³cjen¹ ntsja³, ntsja³ xi³ qui³xi²tˀa³ coan³nta³. \v 6 Cˀia⁴ ji³tjo³ cho⁴ta⁴ fariseos, coan³ña³ cao⁴ cho⁴ta⁴ herodianos. Tsa³cjao¹ya³-ni³ jo³-sˀin² nca³ coan⁴-ni³ si⁴²cˀen³ Jesús. \s1 Cho⁴ta⁴ncjin² ya⁴ ja⁴ntai³-le⁴ nta¹chi³con³ \p \v 7 To⁴nca³ Jesús tsa³ca³sen²xin² cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. Qui³ ya⁴ ja⁴ntai³-le⁴ nta¹chi³con³. Qui³tjen⁴nqui³-le⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ Galilea, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ Judea, \v 8 cao⁴ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ na³nqui³ Idumea, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ na³nqui³ xi³ncoa³tˀa³ nta¹je⁴ Jordán, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ ja⁴ntai³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Tiro cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Sidón. Cˀoa⁴-sˀin² coan³-ni³ nca³ ja³ˀai³con²-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nčhˀoe¹ cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³ Jesús. \v 9 Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ ja⁴nta³ ca²ta³jna³ntsjai² xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ chi³tso³ ˀnti¹ jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² si⁴²cˀe¹jna³ˀncho²nˀion¹-si¹ni³ cho⁴ta⁴. \v 10 Nca⁴ Jesús qui³si³nta³ ncjin² cho⁴ta⁴. Coi³ cjoa⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹mˀen³ qui³si³cˀe¹jna³ˀncho²nˀion¹ jme¹-ni³ nca³ si⁴²cao⁴-si¹ni³ Jesús nca³tsˀi³. \v 11 Cˀoa⁴ je² ntjao⁴ xi³ nta³jin³, to⁴cˀia⁴-ni³ nca³ qui³sco²tsen³-le⁴ nca³ je², nˀion¹ qui³nchja⁴: Ji³ ni¹³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \v 12 To⁴nca³ Jesús cjai¹nca³ nˀion¹ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ tsi² tsa² coi⁴tso⁴ya³-le⁴ cho⁴ta⁴ ˀya³-ni³ve⁴ nca³ je². \s1 Jesús tsa³cja³ˀa¹jin³ te³jao² cho⁴ta⁴ \r (Mt 10:1-4; Lc 6:12-16) \p \v 13 Cˀia⁴ Jesús qui³mi³jon³ jnco³ ni³nto³. Qui³nchja⁴ma³ña³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ je² coan³me³-le⁴ nca³ ja³ˀai³con³-le⁴. \v 14 Tsa³cja³ˀa¹jin³ te³jao² cho⁴ta⁴ xi³ coa⁴tio²cao⁴ nca³ je², xi³ je² sca⁴ni²son² nca³ coi⁴nchja⁴ya³, \v 15 cˀoa⁴ xi³ sˀe⁴-le⁴ ˀnte³ nca³ coan⁴-le⁴ si⁴²nta³ cho⁴ta⁴ xi³ chˀin³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ nca³ cˀoa⁴sje³xin² nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 16 Je² xi³ te³jao²-ve⁴ xi³ Jesús tsa³qui³ncha¹: Je² Simón xi³ Pedro qui³tso²-le⁴, \v 17 cao⁴ Jacobo xi³ ti³-le⁴ Zebedeo, cao⁴ Juan xi³ ntsˀe⁴ Jacobo. Apellido-le⁴ Boanerges qui³tso²-le⁴, xi³ tso²-ni³ nca³ ˀnti¹-le⁴ chˀaon⁴, \v 18 cao⁴ Andrés, cao⁴ Felipe, cao⁴ Bartolomé, cao⁴ Mateo, cao⁴ Tomás, cao⁴ Jacobo xi³ ti³-le⁴ Alfeo, cao⁴ Tadeo, cao⁴ Simón xi³ cho⁴ta⁴ cananita, \v 19 cao⁴ Judas Iscariote xi³ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \s1 Tsa² tjin¹ xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ Espíritu Santo \r (Mt 12:22-32; Lc 11:14-23) \p Cˀia⁴ nca³ je³tsa³cja³ˀa¹jin³ cho⁴ta⁴ xi³ te³jao²-ve⁴, Jesús ja³ˀai³-nca¹ni³ ni³ˀya³-le⁴. \v 20 Coan³xco¹-nca¹ni³ cho⁴ta⁴ncjin², sa³ˀnta³ li²coi³ coan³ tsa³cjen². \v 21 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ xi¹ncjin¹ Jesús, ji³nčhoa³tsoa³ nca³ qui³tso²: A³li²coi³ nta³ tjin¹³con³. \v 22 Cho⁴ta⁴ scribano xi³ ja³ˀai³jen³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén cˀoa⁴qui³tso² nca³ Beelzebú ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ Jesús. Coi³ nca³ Jesús coan³ tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ nai⁴² xi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴, tso²-sa³. \v 23 Jesús qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ scribano, tsa³cja¹cao⁴ jnco³ cjoa⁴xco¹son²: Jo¹-sˀin² ma³-le⁴ Satanás nca³ ti⁴je²-ni³ vˀa³sje³xin²-ni³le⁴ je² xi³ ti⁴je²-ni³ Satanás. \v 24 Tsa² jnco³ cjoa⁴te¹xo³ma³ ma³jao²ya³, tsa² co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, a³li²coi³ coan⁴ cˀoe¹jna³-ni³. \v 25 Tsa² jnco³ familia ma³jao²ya³, tsa² co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, je² familia a³li²coi³ coan⁴ cˀoe¹jna³-ni³. \v 26 Tsa² Satanás coi⁴so¹tjen⁴ne² yao³-le⁴, tsa² jao² ya³ coan⁴, ni⁴to⁴cˀia³-jin² coan⁴ cˀoe¹jna³-ni³, to⁴sa³ ña³qui³ si¹cha³ yao³-le⁴. \v 27 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ coan⁴ cjoa⁴ˀa³sˀen³ ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹ nca³ si⁴²che¹ tso³jmi²-le⁴, tsa² tsi² ti¹tjon² vˀe¹tˀa³nˀion¹ je² xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹. To⁴cˀia⁴² nca³ coan⁴ si⁴²che¹ tso³jmi²-le⁴. \v 28 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³yi³je³ je¹-le⁴ cha⁴tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴-ti⁴ en¹ xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ Ni³na¹, to⁴jme³-ni³-ve⁴ en¹ xi³ nchja⁴ˀaon³, cha⁴tˀa³-le⁴. \v 29 To⁴nca³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ Espíritu Santo, ni⁴to⁴cˀia³-jin² cha⁴tˀa³-le⁴, to⁴nca³ ti¹jna³-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ nca³ntsjai². \v 30 Coi³ cjoa⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ scribano cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ntjao⁴ xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ Jesús. \s1 Ntsˀe⁴ cao⁴ na⁴-le⁴ Jesús \r (Mt 12:46-50; Lc 8:19-21) \p \v 31 Cˀia⁴ ja³ˀai³ ntsˀe⁴ cao⁴ na⁴-le⁴ Jesús. Tjio¹nti³tsin³. Qui³si³ca³sen¹cjoa⁴-le⁴ Jesús nca³ qui³nchja⁴-le⁴. \v 32 Ncjin² cho⁴ta⁴ tjio¹ntai³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³, na⁴-li⁴ cao⁴ ntsˀai³ ja⁴ncha³ ja⁴nti³tsian³². Ji³ xoi¹³, tjio¹va¹sjai³-li². \v 33 Jesús qui³nchja⁴cao⁴, qui³tso²-le⁴: ˀya¹-ni³ xi³ na⁴-na⁴, cˀoa⁴ ˀya¹-ni³ xi³ ntsˀe³. \v 34 Qui³sco²tsen³-le⁴ xi³ tjio¹ntai³-le⁴, qui³tso²: Coe⁴-ni³, je²-vi⁴ xi³ na⁴-na⁴, cˀoa⁴ xi³ ntsˀe³. \v 35 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cˀoa⁴-sˀin² sˀin¹ jo³-sˀin² me³-le⁴ Ni³na¹, je²-vi⁴ xi³ ña³qui³ ntsˀe³, xi³ ti²chja³, cˀoa⁴ xi³ na⁴-na⁴. \c 4 \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ co³jnti² na⁴xin⁴ \r (Mt 13:1-23; Lc 8:4-15) \p \v 1 Nqui²jnco³cˀa² Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³ca³co¹ya³ ya⁴ ntai³ nta¹chi³con³. Ncjin² cho⁴ta⁴ coan³xco¹tˀa³-le⁴ sa³ˀnta³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ jnco³ chi³tso³ xi³ tsa³cˀe²jna³ya³ ja⁴jin³ nta¹chi³con³. Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ tsa³ca³tio² jña³ nca³ qui³jna³ na³nqui³ ja⁴ntai³ nta¹chi³con³. \v 2 Ncjin² cjoa⁴ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ cho⁴ta⁴ Jesús. Tsa³ca³co¹ya³-le⁴ cao⁴ cjoa⁴xco¹son². Cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³co¹ya³-le⁴: \v 3 Ti⁴no¹ˀyao³: Coe⁴-ni³, jnco³ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴ qui³ co³jnti². \v 4 Cˀoa⁴coan³ cˀia⁴ nca³ ti¹co³jnti², jnco³ cˀa³ qui³tsao³ntai³ ntia⁴², cˀoa⁴ ni⁴se³ xi³ si¹ma³tjen⁴ jin³sen¹ qui³squi³ne³. \v 5 Xi³ nqui²jnco³ cˀa³ qui³tsao³ jña³ la⁴jao⁴ chon³, jña³ nca³ to⁴choa³ na³nqui³ chon³. Coan³ntje² nti⁴ton⁴-ni¹ nca³ tsi²coi³ na⁴nca⁴ na³nqui³ xi³ tjin¹-le⁴. \v 6 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ ji³tjo³ tsˀoi¹, qui³ti² nca³ tsin²-le⁴ ja⁴ma⁴-jin². \v 7 Tjin¹ cˀa³ xi³ qui³tsao³jin³ na³ˀya¹. Je² na³ˀya¹ chi³so², tsa³cˀe¹chjoa²jin³-le⁴, cˀoa⁴ li²jme³ xi³ qui³tsjoa³. \v 8 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ nta³ na³nqui³ qui³tsao³jin³. Cjai¹nca³ nta³ qui³tsjoa³, nta³ coan³ncˀa³, nˀion¹ coan³ncjin²ya³. Jnco³ xi³ can³te² cˀa³ qui³tsjoa³ ntje⁴-le⁴, jnco³ xi³ jan²can³ cˀa³ qui³tsjoa³, xi³jnco³ sa³ˀnta³ jnco³ ciento cˀa³ qui³tsjoa³. \v 9 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \v 10 Cˀia⁴ nca³ je³tˀa³xin² ti¹jna³ Jesús, je² xi³ čhian³ tjio¹tˀa³-le⁴ cao⁴ xi³ te³jao²-ve⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jo¹ tso²-ni³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 11 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nca³ jon² qui³tsˀai²-no³ nca³ jchao⁴³ je² cjoa⁴ˀma³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, to⁴nca³ je² xi³ tsi²coi³ tjio¹cao⁴-na³, cˀoa⁴xin¹-le⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ cao⁴ en¹ xi³ to⁴cjoa⁴xco¹son², \v 12 jme¹-ni³ nca³ li²coi³ scoe⁴-si¹ni³, nta³ tsa² nta³ sco¹tsen³, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ li²coi³ coan⁴cho⁴ya³-si¹ni³le⁴ nta³ tsa² nta³ cjoi⁴nčhˀoe¹, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² si⁴²cˀo¹fa³ya³tˀa³-si¹ni³le⁴ yao³-le⁴, nca³ tsi² tsa² coi³ cha⁴tˀa³-si¹ni³le⁴ je¹-le⁴. \v 13 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa² ma³cho⁴ya³-no³ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴. Jo¹-sˀin² coan⁴cho⁴ya³-no³ tso²cˀoa⁴, nca³yi³je³ cjoa⁴xco¹son². \v 14 Je² xi³ co³jnti² na⁴xin⁴, je² ni¹ xi³ vˀe¹ntje² en¹nta³-le⁴ Ni³na¹. \v 15 Je² xi³ qui³tsao³ ya⁴³ ntia⁴², cˀoa⁴cjoan³ cho⁴ta⁴ xi³ nčhˀoe¹ je² en¹nta³-vi⁴, to⁴nca³ nca³ nčhˀoe¹-le⁴, cˀoa⁴ ja⁴cjoan² nčhoa¹ Satanás, fa³ˀa¹xin² en¹nta³ xi³ tji¹ntje²jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 16 Cˀoa⁴ti⁴sˀin²ni³ je² xi³ qui³sˀe³ntje²jin³ jña³ nca³ la⁴jao⁴ chon³. Cˀoa⁴cjoan³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴tsjoa³ nca³ cjoe¹ nti⁴ton⁴ je² en¹ xi³ nčhˀoe¹. \v 17 To⁴nca³ tsin²-le⁴ ja⁴ma⁴-jin². To⁴xqui⁴ ni⁴čhjin³ ma³tse³-le⁴. Cˀia⁴ nca³ fa³ˀai³ cjoa⁴si³, a³xo⁴ cˀia⁴ nca³ fa³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ en¹nta³-vi⁴, nti⁴ton⁴ tsjion¹ ntia⁴²-le⁴ Ni³na¹. \v 18 Je² xi³ qui³sˀe³ntje² jin³ na³ˀya¹, cˀoa⁴cjoan³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nčhˀoe¹ en¹nta³, \v 19 to⁴nca³ je² cjoa⁴va³ xi³ tsˀe⁴ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴, cao⁴ cjoa⁴chˀa¹na⁴cha⁴ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹, cao⁴ cjoa⁴xi²ta³con², nca³yi³je³ coi³ cjoa⁴-vi⁴ nca³ fa³ˀa³sˀen³jin³-le⁴ vˀe¹chjoa²-le⁴ en¹nta³-vi⁴, li²jme³ xi³ tsjoa¹. \v 20 Je²-vi⁴ xi³ qui³sˀe³ntje² jña³ nca³ nta³ na³nqui³, cˀoa⁴cjoan³ cho⁴ta⁴ xi³ nčhˀoe¹ en¹nta³, cjoe¹ya³-ni¹, cˀoa⁴ si¹-ncjin²ya³-ni³, jnco³ sa³ˀnta³ can³te² cˀa³, xi³jnco³ sa³ˀnta³ jan²can³ cˀa³, xi³ nqui²jnco³ sa³ˀnta³ jnco³ ciento cˀa³ tsjoa¹. \s1 Je² lˀi¹ xi³ sˀe³jna³nqui³ ca²xa⁴choa⁴ \r (Lc 8:16-18) \p \v 21 Jesús qui³tso²-sa³le⁴: A³ fa³ˀai³cao⁴ ca³nti² cho⁴ta⁴ jme¹-ni³ nca³ vˀe¹jna³nqui³-si¹ni³ ca²xa⁴choa⁴, a³xo⁴ nqui³na⁴chan³. A³ tsi² tsa² vˀe¹jna³ncˀa³. \v 22 Li²jme³ xi³ tjin¹ xi³ tji¹ˀma³ xi³ tsi² sˀe⁴son²tsen³, ni⁴cjoa⁴che¹-jin² xi³ tsi² jcha⁴-le⁴. \v 23 Tsa² ˀya³ xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³-va³sen¹ño³. \v 24 Jesús qui³tso²-sa³le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴: Ti⁴coi²ntao⁴³ jo³-sˀin² no²ˀyao²³: Je² xi³ ti⁴coi³-ni³ choa⁴ xi³ vˀe²choao⁴³, sˀe⁴cho⁴ya³-ni³no³, cˀoa⁴ nqui²sa⁴ tse³ sˀe⁴-no³ nca³ jon². \v 25 Je² xi³ tjin¹-le⁴, cˀoai⁴-sa³le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ li²jme³ xi³ tjin¹-le⁴, tjo¹xin²-le⁴ sa³ˀnta³ je² xi³ tjin¹-le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ ma³jcha¹ ni⁴jin⁴ \p \v 26 Jesús cˀoa⁴qui³tso²: Cˀoa⁴-sˀin² ma³nco¹son² je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, jo³-ni³ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹tsao³ na⁴xin⁴-le⁴ tso³jmi²ntje² ja⁴jin³ na³nqui³. \v 27 Va³jna³fe² nca³ ni⁴tjen⁴, vi³so¹tjen⁴ nca³ ni⁴čhjin³. Je² na⁴xin⁴ ma³ntje², ma³jcha¹, to⁴nca³ li²coi³ ve³ cho⁴ta⁴-ve⁴ jo³-sˀin² ma³-ni³. \v 28 To⁴ya⁴ ma³ntje² jin³na³nqui³ nca³ to⁴je². Ti¹tjon² vi³tjo³ je⁴ˀe⁴, cˀia⁴ ma³ ncho⁴tin⁴, ja⁴scan³ ma³ ni⁴jin⁴. \v 29 Cˀia⁴ nca³ je³coan³jcha¹ ni⁴jin⁴, nti⁴ton⁴ vi³cha²-ni³ qui⁴cha⁴, nca³ je³ji³cho² ni⁴čhjin³-le⁴ nca³ sˀe⁴xco¹. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴xin⁴-le⁴ mostaza \r (Mt 13:31-32; Lc 13:18-19) \p \v 30 Jesús qui³tso²: Jme¹ xi³ nco¹son² coan⁴-na¹ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, a³xo⁴ jme¹ en¹ xi³ coi⁴no²cjoa⁴² xi³ ma³nco¹son². \v 31 Je² ma³nco¹son² jo³-ni³ jnco³ na⁴xin⁴-le⁴ mostaza. Cˀia⁴ nca³ sˀe³ntje² jin³na³nqui³, je²-sa³ xi³ nqui²sa⁴ ˀnti¹ cji³ cao⁴-ni³ tsa² nca³yi³je³ na⁴xin⁴ xi³ tjin¹ son³ˀnte³-vi⁴. \v 32 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ fe³ sˀe³ntje², ma³jcha¹, nqui²sa⁴-sa³ ma³ncˀa³ cao⁴-ni³ tsa² nca³yi³je³ tso³jmi²ntje². Cjai¹nca³ to⁴te³jnca² ma³, sa³ˀnta³ ma³ fa³yo²tˀain²ˀa³ ni⁴se³ xi³ fi²tjen⁴ jin³sen¹. \v 33 Cao⁴ ncjin² en¹ xi³ cjoa⁴xco¹son² xi³ cˀoa⁴²tjin¹, Jesús qui³tso²ya³-le⁴ en¹nta³, jo³ tjin¹ xi³ ji³cho¹cjoa⁴-le⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹. \v 34 To⁴cao⁴ en¹ xi³ cjoa⁴xco¹son² tsa³cja²cao⁴, to⁴nca³ cˀia⁴ nca³ ti¹jna³cao⁴ tˀa³xin² cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²ya³nta³-le⁴ nca³yi³je³. \s1 Jesús tsa³cˀe¹chjoa²-le⁴ ntjao⁴ \r (Mt 8:23-27; Lc 8:22-25) \p \v 35 Ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ coan³xon², cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Coi⁴tja¹ xi³ncoa³tˀa³ nta¹chi³con³. \v 36 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³ca³tio¹tjen⁴nqui³ nca³tsˀi³ jo³ tjin¹ ma³-ni³ cho⁴ta⁴ncjin². Qui³cao⁴ Jesús jo³-sˀin² nca³ ti¹jna³ya³ ja⁴ya³ chi³tso³. Cˀoa⁴ti⁴ tjin¹-sa³ chi³tso³ ˀnti¹ xi³ qui³tse³ntai³-le⁴. \v 37 A³li² to⁴jo³ xi³ coan³ ntjao⁴xcon¹. Tsa³qui³ncha¹ na³nta¹ ja⁴ya³ chi³tso³, jo³ me³qui³tse³ntjai² na³nta¹ chi³tso³-ve⁴. \v 38 Jesús qui³jna³fe² ya⁴ to²tsˀin³-le⁴ chi³tso³. Qui³jna³fe² tjin¹nqui³jco³ jnco³ na³jño³fa³nqui³jco³. Qui³si³cja³ˀa¹-le⁴ qui³tso²-le⁴: Maestro, a³ tsi² jo³ coan⁴-li² tsa² ti³ncha³mˀain³-jin⁴. \v 39 Tsa³qui³so¹tjen⁴ Jesús, tsa³cˀe¹chjoa²-le⁴ ntjao⁴-ve⁴, qui³tso²-le⁴ nta¹chi³con³: Jyo¹ ti⁴jnai³. Qui³sˀe³jyo¹ nti⁴ton⁴ ntjao⁴-ve⁴. Coan³nta³chon³-ni³. \v 40 Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² jcon³-si¹nio³. A¹-ni³ nca³ tsi² tsa² ma³cjain¹-si¹ni³no³. \v 41 Cho⁴ta⁴-le⁴ cjai¹nca³ qui³tsa³cjon¹, qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: ˀya¹-ni³ve⁴ je²-vi⁴, nca³ sa³ˀnta³ ntjao⁴-vi⁴ cao⁴ nta¹chi³con³-vi⁴ si¹tjo³son²-le⁴. \c 5 \s1 Coan³nta³ cho⁴ta⁴ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴ \r (Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39) \p \v 1 Jesús cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho² xi³ncoa³-ni³le⁴ nta¹chi³con³ ya⁴ na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ gadarenos. \v 2 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³tjo³ chi³tso³, ji³tjo³con³ nti⁴ton⁴-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ ja⁴jin³ tsjo¹ ti¹jna³, xi³ cjai¹nca³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. \v 3 Jnco³ cˀa² ya⁴ ti¹jna³ntsjai² ja⁴jin³ tsjo¹-ve⁴. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ coan⁴-le⁴ cˀoe⁴²tˀa³nˀion¹ nca³ je², nta³ tsa² cao⁴ cadena. \v 4 Ncjin² cˀa³ tsa³cˀe¹nˀion¹-ni³ cadena ntso⁴co⁴ cao⁴ ntsja³, to⁴nca³ tsa³ca³te³jtso² cadena. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ coan³-le⁴ qui³si³ntˀe¹. \v 5 Nca³ntsjai² ni⁴čhjin³, nca³ntsjai² ni⁴tjen⁴, tso²ˀva³ ti¹cji³ˀntia¹ nqui³jña¹ cao⁴ ya⁴jin³ tsjo¹-ve⁴. Si¹qui³ˀaon³ yao³-le⁴ cao⁴ la⁴jao⁴. \v 6 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús nca³ cjin³, je² cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³to²ca³, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ve³xcon¹ Jesús. \v 7 Nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²: Jme¹ xi³ tjin¹-na¹ xi³ cao⁴ ji³, ji³ xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³ ti¹jna³. Vˀe³tsˀoa³-le²³ nqui³xcon⁴ Ni³na¹ nca³ tsi² cjoa⁴ñˀain³ si⁴cja³ˀa¹-nai¹³. \v 8 Nca⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ti²tjo⁴jin³-lai⁴ je² cho⁴ta⁴-vi⁴, ntjao⁴ xi³ nta³jin³. \v 9 Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jo¹ ˀmi²-li². Je² qui³tso²: Legión ˀmi²-na³, coi³ nca³ ncjin² ma³-ni³jin⁴. \v 10 Cˀoa⁴ cjai¹nca³ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ tsi² tˀa³xin² ˀnte³ sca⁴ni². \v 11 Ncjin² chi⁴nca⁴ xi³ tjio¹ma³cjen² ya⁴ tjio¹xco¹-le⁴ čhian³-le⁴ ni³nto³-ve⁴. \v 12 Nca³tsˀi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Ya⁴ ti⁴cja³ˀa³sˀen³jin³-na³jin⁴ chi⁴nca⁴-ve⁴, jme¹-ni³ nca³ ya⁴ coi⁴tja¹sˀen³jin³-si¹ni³lai⁴jin⁴. \v 13 Jesús qui³tsjoa³ˀnte³ nti⁴ton⁴-le⁴. Ji³tjo³ je² nai⁴² xi³ nta³jin³, ya⁴ ja³ˀa³sˀen³-le⁴ chi⁴nca⁴-ve⁴. Ña³jtin¹ chi⁴nca⁴-ve⁴ tsa³nca³jen³nqui³ na⁴xi⁴-ve⁴, qui³tsao³jin³ nta¹chi³con³. Jao² jmi³-la⁴ ma³-ni³ chi⁴nca⁴-ve⁴ xi³ ya⁴ cˀen³jin³ nta¹chi³con³. \v 14 Tsa³nca³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ma³ co³ˀnta³ chi⁴nca⁴-ve⁴. Tsa³cˀe¹ na⁴jmi¹ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ ya⁴ nqui³chao³. Cho⁴ta⁴ ji³tjo³ co³tsen³-le⁴ cjoa⁴ xi³ coan³. \v 15 Cho⁴ta⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ Jesús. Tsa³ve³ je² xi³ qui³sˀe³-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³. To⁴nca³ ntˀai⁴ ti¹jna³, yˀa³cja¹ na³jño³-le⁴, nta³ tjin¹con³. Cho⁴ta⁴ qui³tsa³cjon¹. \v 16 Je² xi³ tsa³ve³ tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ cho⁴ta⁴ jo³ coan³-le⁴ je² xi³ tjin¹-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ jo³ coan³-le⁴ chi⁴nca⁴-ve⁴. \v 17 Cho⁴ta⁴ na³nqui³-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ ca²ta³fi² cjin³-le⁴. \v 18 Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ chi³tso³. Je² xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ qui³si³jti³-le⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ ca²ta³vˀe²jna³tˀa³ntsjai²-le⁴. \v 19 To⁴nca³ Jesús li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴, qui³tso²-le⁴: Tˀin³ ni³ˀya³-li⁴, tˀin³chon³-lai⁴ xi²nqui⁴, tˀe²-lai⁴ na⁴jmi¹ jo³ nca³ tjin¹ cjoa⁴nta³ xi³ ca²sˀin¹ xi³ tˀa³tsi⁴ je² Nai³-na¹, jo³-sˀin² nca³ ca²ma³ma⁴que³-li². \v 20 Qui³ cho⁴ta⁴-ve⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³si³nca³son² en¹ ya⁴ ˀnte³ Decápolis, jo³ nca³ tjin¹ cjoa⁴xcon¹ xi³ qui³sˀin³ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴. Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ jo³ coan³xcon¹-le⁴. \s1 Jairo tsa³cˀe¹tsˀoa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ tso²ti³-le⁴ \r (Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56) \p \v 21 Ji³nčhoa³ nqui²jnco³cˀa²-ni³ Jesús ya⁴³ chi³tso³ xi³ncoa³-ni³ nta¹chi³con³. A³li² to⁴ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ coan³xco¹tˀa³-le⁴. Ya⁴ ntai³ nta¹chi³con³ ti¹jna³. \v 22 Ja³ˀai³nčhˀoe² Jesús jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ tsˀe⁴ ntˀia³ sinagoga. Jairo ˀmi². Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³ ntso⁴co⁴ Jesús. \v 23 Cjai¹nca³ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴, qui³tso²-le⁴ Jesús: ˀnti¹ tso²ti³-na⁴ je³me³mˀen³. Nčhoai¹³ tja³son²-lai⁴ ntsai⁴, jme¹-ni³ nca³ coan⁴nta³-si¹ni³, nca³ cˀoe⁴² jna³con³-si¹ni³. \v 24 Jesús qui³cao⁴ nca³ je². A³li² to⁴ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴, jo³ nca³ tsa³cˀe²jna³ˀncho²nˀion¹-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴ncjin². \v 25 Je³coan³ te³jao² no¹ nca³ ti¹vi³tjo³ njin¹-le⁴ jnco³ chjon⁴². \v 26 A³li² to⁴cˀoa⁴cji³ cjoa⁴ñˀain³ xi³ je³tsa³cja³ˀa¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncjin² chji⁴ne⁴xqui³. Je³qui³si³cje³ nca³yi³je³ taon⁴-le⁴. Ni⁴jme³-jin² xi³ tsa³ca³sen²cao⁴, to⁴sa³ nqui²sa⁴ tao¹ coan³. \v 27 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, qui³jin³-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴, ja³ˀai³ca³sen²čhian³ ja⁴jton⁴ ya¹tsˀin⁴ Jesús. Qui³si³cao⁴ na³jño³-le⁴. \v 28 Chjon⁴²-ve⁴ cˀoa⁴qui³tso²: Tsa² to⁴je² cjoan² na³jño³-le⁴ si³coa⁴, coan⁴nta³-nia¹³. \v 29 Nti⁴ton⁴ qui³sa³te³chjoa²-le⁴ njin¹-le⁴. Chjon⁴²-ve⁴ ña³qui³ tsen³ coan³-le⁴ yao³-le⁴ nca³ coan³nta³-ni³ chˀin³-le⁴. \v 30 Nti⁴ton⁴ Jesús tsa³ve³ yao³-le⁴ nca³ ji³tjo³-le⁴ xi³ nca³nˀion¹-le⁴, qui³si³cˀo¹fa³ya³, qui³sco²tsen³-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ tjen⁴cao⁴, cˀoa⁴qui³tso²: ˀya¹-ni³ xi³ ca²si¹cao⁴ na³jño³-na⁴. \v 31 Cho⁴ta⁴-le⁴ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ji³ ˀyai³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cho⁴ta⁴ncjin² vˀe¹jna³ˀncho²nˀion¹-li². A¹-ni³ cˀoa⁴si³-si¹ni³, ˀya¹-ni³ xi³ ca²si¹cao⁴-na³. \v 32 Jesús qui³sco²tsen³ntai³-le⁴ nca³ scoe⁴ ˀya³-ve⁴ xi³ cˀoa⁴qui³si³cao⁴. \v 33 Cˀia⁴ chjon⁴²-ve⁴, qui³tsa³cjon¹, jo³ ja³tse³, nca³ ve³ jo³ coan³-ni³ chˀin³-le⁴. Ji³nčhoa³nčhˀoe², tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ Jesús, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ nca³yi³je³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 34 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: ˀnti¹ na⁴², coi³ nca³ coan³cjain¹-li², ca²ma³nta³-ni³. Tˀin³-la²na¹ ntai³, ca²ta³ma³ntai³ chˀin³-li⁴. \v 35 To⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³ Jesús nca³ ja³ˀai³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴qui³tso²: Je² tso²ti³-li⁴ je³cˀen³. A¹-ni³ nca³ to⁴jo³ ni²si³-si¹ni³lai⁴ Maestro. \v 36 Cˀia⁴ Jesús, nca³ qui³nčhˀoe¹ je² cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ ja³ˀai³-le⁴, qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴: A³li² jcon³-jin²³, to⁴ca²ta³ma³cjain¹-li². \v 37 To⁴je² Pedro, cao⁴ Jacobo, cao⁴ Juan ntsˀe⁴ Jacobo xi³ Jesús qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca³ ji³nčhoa³tjen⁴nqui³-le⁴, ni⁴ˀya³-jin²sa³ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 38 Ja³ˀai³ ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴, cˀia⁴ tsa³ve³ nca³ li² to⁴jo³ xi³ cji³ma³. Cjai¹nca³ tjio¹vˀe¹jta³, tjio¹cji³ˀntia¹. \v 39 Jesús ja³ˀa³sˀen³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si³ nˀian²-si¹nio³, cˀoa⁴ ti³chi³ˀntao¹³. ˀnti¹ tso²ti³-ve⁴ a³li² ca²mˀen³-jin², to⁴qui³jna³fe²-ni¹. \v 40 Jo¹ to⁴tsa³qui³jno²que³ Jesús cho⁴ta⁴. To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ je³tsa³cˀa³sje³ nti³tsian³² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³scoe¹ nˀai³-le⁴ na⁴-le⁴ ˀnti¹ tso²ti³-ve⁴ cao⁴ je² xi³ tjio¹cao⁴ nca³ je², ja³ˀa³sˀen³ jña³ nca³ ti¹jna³ ˀnti¹ tso²ti³-ve⁴. \v 41 Qui³scoe¹ ntsja³ ˀnti¹ tso²ti³-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Talita cumi xi³ tso²-ni³: Tso²ti³, ji³ xi³ xin³-le²³, ti⁴so²tjain⁴-ntai⁴. \v 42 ˀnti¹ tso²ti³ ji³so¹tjen⁴ nti⁴ton⁴. Tsa³cˀa³mjen³, nca³ te³jao² no¹ tjin¹-le⁴. Cho⁴ta⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴. \v 43 To⁴nca³ Jesús cjai¹nca³ nˀion¹ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ scoe⁴ je²-vi⁴. Qui³tso²-le⁴ nca³ ca²ta³tsjoa¹-le⁴ xi³ squi⁴ne⁴ tso²ti³-ve⁴. \c 6 \s1 Taon³ tsa³ve³ Jesús ya⁴ Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30) \p \v 1 Jesús ji³tjo³-ni³ ya⁴-ve⁴. Ja³ˀai³-ni³ na³nqui³-le⁴. Cho⁴ta⁴-le⁴ tjen⁴nqui³tsao³-le⁴. \v 2 Ji³cho²ca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³ca³co¹ya³ ya⁴ ntˀia³ sinagoga. Ncjin² cho⁴ta⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴, jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²: Jña¹-ni³ nca³ tjin¹-le⁴ coi³ cjoa⁴-vi⁴. Jme¹ cjoa⁴chji⁴ne⁴ xi³ tsa³cˀai²-le⁴ nca³ to⁴cao⁴ ntsja³ sˀin¹ cjoa⁴xcon¹ xi³ cˀoa⁴chon³. \v 3 A³ tsi² tsa² je²-vi⁴ xi³ chji⁴ne⁴ya¹, xi³ ˀnti¹-le⁴ María, xi³ ntsˀe⁴ Jacobo, cao⁴ José, cao⁴ Judas, cao⁴ Simón. A³ tsi² tsa² cˀoa⁴-ti⁴ i⁴ tjio¹cao⁴-na¹vi⁴ je² nti³chja³. To⁴ jti³ coan³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \v 4 To⁴nca³ Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nca³tsˀi³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ tjin¹-le⁴ xi³ ve³xcon¹ nca³ je². To⁴ya⁴² na³nqui³-le⁴ jña³ nchja⁴-ni³, cˀoa⁴ ya⁴ jin³-le⁴ xi¹ncjin¹, cˀoa⁴ ya⁴ ni³ˀya³-le⁴ li²coi³ ˀya³xcon¹. \v 5 Ni⁴jme³-jin² cjoa⁴xcon¹ coan³-le⁴ Jesús ya⁴-ve⁴. To⁴choa³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹mˀen³, xi³ je² qui³si³nta³ nca³ tsa³ca¹yo³son²-le⁴ ntsja³. \v 6 Jo¹ to⁴coan³xcon¹-le⁴ Jesús nca³ tsi² coan³cjain¹-le⁴ cho⁴ta⁴. Tsa³cˀa³mjen³ ya⁴ nqui³chao³-ve⁴ xi³ tjio¹ntai³-le⁴, tsa³ca³co¹ya³-le⁴. \s1 Je² xa¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ te³jao²-ve⁴ \r (Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6) \p \v 7 Qui³nchja⁴-le⁴ xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴ve⁴. Jao²jao² qui³si³ca³sen¹. Qui³tsjoa³-le⁴ ˀnte³ nca³ coa⁴te²xo³ma³-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. \v 8 Jesús tsa³ca³te¹xo³ma³-le⁴ nca³ tsi²jme³ xi³ cˀoa⁴ nca³ coai⁴ ya⁴ ntia⁴², ni⁴na⁴ˀya³-jin², ni⁴nio⁴xti²la⁴-jin², to⁴je² ya¹ni³se³-le⁴ xi³ cˀoa⁴, ni⁴taon⁴-jin² coi⁴ncha³ xi³jtsa³-le⁴. \v 9 To⁴nca³ čhjoa⁴jte¹ ca²ta³va¹ya³, to⁴jnco³ chi⁴nca³ ca²ta³vˀa³cja¹, a³li² jao²-jin². \v 10 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: To⁴jña³-ni³ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³ jnco³ ni³ˀya³, to⁴jnco³ cˀa² ti⁴yo³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ coi²tjo⁴nio³ ya⁴ ˀnte³-ve⁴. \v 11 Je² nca³tsˀi³ xi³ tsi² tsjoa¹-no³ ˀnte³, cˀoa⁴ xi³ tsi² nčhˀoe¹-no³, cˀia⁴ nca³ coi²tjo⁴-nio³ ya⁴ ˀnte³-ve⁴, tˀe²tsao³jnao³ chao³-le⁴ ntso⁴co³, nca³ cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴-lao⁴³ en¹ nca³ tsi² nta³ cjoan³ ni⁴ma⁴-le⁴. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ cˀia⁴ ni⁴čhjin³ nca³ tsjoa¹ cjoa⁴ñˀain³ nqui²sa⁴ tse³ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa³ coi³ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ cao⁴-ni³ tsa² tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Sodoma a³xo⁴ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Gomorra. \v 12 Cho⁴ta⁴-le⁴ ji³tjo³, qui³nchja⁴ya³ nca³ ca²ta³si¹cˀa³ntjai²ya³ cho⁴ta⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \v 13 Ncjin² nai⁴² xi³ nta³jin³ tsa³cˀa³sje³xin². Si²ti⁴ qui³tso²jon³ ncjin² xi³ tjio¹mˀen³, coan³nta³-ni¹. \s1 Qui³ni²cˀen³ Juan Bautista \r (Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9) \p \v 14 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ Herodes ˀmi² qui³nčhˀoe¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, nca³ nca³qui³jnta² qui³no²ˀya²-le⁴ jan³ˀain¹-le⁴ Jesús. Cˀoa⁴qui³tso² Herodes: Je² Juan xi³ tsa³ca³te¹nta¹, ja³ˀa³ya²jin³-ni³le⁴ cˀen³, coi³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ cjoa⁴xcon¹ xi³ ma³-le⁴. \v 15 Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ xi³cˀa³ qui³tso²: Je² Elías. Xi³cˀa³-nca¹ni³ qui³tso²: Jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ jo³-ni³ tsa² xi³ qui³nchja⁴ya³ nca³sˀa⁴. \v 16 Cˀia⁴ nca³ Herodes qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, qui³tso²: Je²-vi⁴ je² Juan xi³ an³ tsa³ca³te³sian³. Ja³ˀa³ya²jin³-ni³le⁴ cˀen³. \v 17 Nca⁴ ti⁴je²-ni³ Herodes xi³ qui³si³ca³sen¹ cho⁴ta⁴ xi³ qui³tsoa³ Juan, xi³ qui³sca³ni¹ nto⁴ya¹ Juan to⁴tˀa³tsˀe⁴ Herodías. Je² xi³ chjon⁴²-le⁴ ntsˀe⁴ xi³ Felipe ˀmi². Herodes chi³xan³cao⁴ je² chjon⁴²-le⁴ ntsˀe⁴. \v 18 Juan cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ Herodes: Ni⁴to⁴ˀi⁴tse¹-jin² tjo¹ˀnte³-li² nca³ ji³ coi⁴jna³coai⁴ chjon⁴²-le⁴ ntsˀai³. \v 19 Cˀoa⁴ Herodías coan³jti³que³ Juan, me³-le⁴ si¹cˀen³, to⁴nca³ li²coi³ cˀia⁴² coan³-le⁴ qui³si³cˀen³. \v 20 Herodes qui³tsa³cjon¹-le⁴ Juan, nca³ ve³-ni¹ nca³ Juan jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, xi³ tsje³, coi³ cjoa⁴ nca³ tsa³ve³cho⁴ta⁴ nca³ je². Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴ ncjin² cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³. Cjai¹nca³ to⁴nta³ qui³nčhˀoe¹-le⁴ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³. \v 21 Ja³ˀai³ jnco³ ni⁴čhjin³ xi³ nta³, cˀia⁴ nca³ Herodes tsa³cˀa³sje³ sˀoi¹-le⁴ ni⁴čhjin³ nca³ qui³tsin³. Cˀia⁴ nca³ coan³xon² tsa³cjen²cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴, cao⁴ xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴, cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ ya⁴ jña³ nca³ Galilea ˀmi². \v 22 Ji³cho²sˀen³ tso²ti³-le⁴ Herodías, qui³te², qui³sa³sen³-le⁴ Herodes cao⁴ je² xi³ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cao⁴ nca³ je². Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² qui³tso²-le⁴ tso²ti³-ve: Ti⁴je¹-nai¹³ to⁴jme³-ni³ xi³ me³-li², tsjoa³-le²³. \v 23 Herodes qui³tsjoa³ en¹-le⁴: Nca³yi³je³ xi³ si⁴je¹-nai¹³ tsjoa³-le²³, sa³ˀnta³ va³sen³ xi³ an³ va³te³xo³ma³-le⁴. \v 24 Tso²ti³ ji³tjo³, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ na⁴-le⁴: Jme¹ xi³ si³je¹-le⁴. Na⁴-le⁴ cˀoa⁴qui³tso²: Ti⁴je¹-lai⁴ jco⁴ Juan Bautista. \v 25 Tso²ti³-ve⁴ ja⁴cjoan² ja³ˀa³sˀen³nčhˀoe² Herodes, cˀoa⁴-sˀin² qui³si³je¹-le⁴: Coi³ xi³ me³-na³ nca³ ntˀai⁴cjoan² cˀoai⁴ya³-ni³nai¹³ jnco³ čhoa⁴ jco⁴ Juan Bautista. \v 26 Cjai¹nca³ coan³fao¹-le⁴ Herodes, to⁴nca³ to⁴coi³ nca³ je³qui³tsjoa³ en¹-le⁴, cˀoa⁴-ti⁴ coi³ nca³ cho⁴ta⁴ tjio¹cao⁴ ya⁴tˀa³ ya¹mi²xa⁴, a³li²coi³ coan³me³-le⁴ nca³ mai³ qui³tso²-le⁴. \v 27 Herodes qui³si³ca³sen¹ nti⁴ton⁴ jnco³ so³nta²do⁴-le⁴ nca³ ca²tji³nčhoa³cao⁴ jco⁴ Juan. \v 28 Je² so³nta²do⁴ qui³ ca³te³sin³ Juan ya⁴ nto⁴ya¹. Ja³ˀai³cao⁴ jco⁴ ja⁴ya³ jnco³ čhoa⁴. Qui³tsjoa³-le⁴ tso²ti³-ve⁴. Je² tso²ti³-ve⁴ qui³tsjoa³ nqui²ntia³-le⁴ na⁴-le⁴. \v 29 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ cho⁴ta⁴-le⁴ Juan nca³ cˀoa⁴coan³, ja³ˀai³ qui³scoe¹ yao³-le⁴, tsa³ca¹ñai³. \s1 Aon² jmi³ ma³-ni³ xi³ Jesús qui³si³cjen². \r (Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 30 Pa²stro⁴ coan³xco¹tˀa³-le⁴ Jesús, tsa³cˀe¹yi³je³-le⁴ na⁴jmi¹ jña³-le⁴ cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³, cao⁴ nca³yi³je³ xi³ tsa³ca³co¹ya³. \v 31 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nčhoao¹³ nca³ jon² jña³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. Ya⁴ ti⁴cja¹yao³ jnco³ tjo², nca⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹fi², xi³ tjio¹fa³ˀai³con²-le⁴, sa³ˀnta³ li²coi³ tjo³ˀnte³-le⁴ nca³ cjen². \v 32 Qui³ ya⁴³ chi³tso³ jin³nta¹chi³con³ sa³ˀnta³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 33 Ncjin² xi³ tsa³ve³ nca³ tjio¹fi², cˀoa⁴ ncjin² xi³ tsa³ve³xcon³ nca³ je². Ya⁴-jan¹ qui³-ni³ ntso⁴co⁴ ncjin² xi³ tsˀe⁴ nca³yi³je³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ ya⁴čhian³. Ji³cho² ti¹tjon²-le⁴ nca³ je², coan³xco¹tˀa³-le⁴ Jesús. \v 34 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³tjo³-ni³ chi³tso³-ve⁴, tsa³ve³ cho⁴ta⁴ncjin². Coan³ma⁴que³ nca³ je², nca⁴ je² jo³-ni³ tsa² va³rre² xi³ tsin²-le⁴ xi³ co³ˀnta³. Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ ncjin² cjoa⁴. \v 35 Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon², ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²: Cjai¹to⁴ tˀa³xin²tˀa³ ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴ je³coan³xon². \v 36 Cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ nca³ ca²ta³fi², jme¹-ni³ nca³ coai⁴-si¹ni³ jña³-ve⁴ nqui³chao³ jña³-ve⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ˀnti¹ xi³ čhian³, jme¹-ni³ nca³ ya⁴ coa⁴tse³-si¹ni³le⁴ yao³-le⁴ xi³ coa⁴cjen⁴. \v 37 Jesús qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴: Tˀai²-lao⁴³ nca³ jon² xi³ coa⁴cjen⁴. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: A³ coa⁴nquin¹ qui³ntai¹³-jin⁴ jao² ciento vi²xo⁴ nio⁴xti²la⁴ nca³ cˀoai⁴-le⁴² xi³ coa⁴cjen⁴. \v 38 Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹ tjin¹ nio⁴xti²la⁴ tjin¹-no³. Ta⁴nquin¹ cho⁴tsen³-lao⁴³. Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³, qui³tso²: Aon² ma³-ni³, cˀoa⁴ jao² jti⁴. \v 39 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹xa¹-le⁴ nca³ qui³si³ca³tio² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ ya⁴ jin³ li⁴ji⁴xcoen¹. Tsa³ca³tio²jtin¹ jnco¹jnco¹ ˀnte³. \v 40 Jnco¹jnco¹ ciento tsa³ca³tio²jtin¹, cˀoa⁴ ña³chan²te³ ña³chan²te³ tsa³ca³tio². \v 41 Jesús qui³scoe¹ xi³ aon² nio⁴xti²la⁴ cao⁴ xi³ jao² jti⁴-ve⁴, qui³sco²tsen³ncˀa², qui³si³chi³con³tˀain³, qui³si³xcoa⁴ nio⁴xti²la⁴-ve⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀa³vi¹-si¹ni³le⁴. Ti⁴cˀoa⁴-sˀin²ni³ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ nca³tsˀi³ je² jao² jti⁴-ve⁴. \v 42 Tsa³cjen² nca³tsˀi³, coan³squi³. \v 43 Tsa³cˀe¹xco¹ nio⁴xti²la⁴čhˀoa¹, cao⁴ čhˀoa¹-le⁴ jti⁴. Te³jao² ma³-ni³ ni⁴sin⁴ xi³ qui³tse³. \v 44 Aon² jmi³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ tsa³cjen². \s1 Jesús tso²ˀva³son² nta¹chi³con³ \r (Mt. 14:22-27; Jn. 6:15-21) \p \v 45 Jesús tsa³cˀe¹ne² nti⁴ton⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ chi³tso³-ve⁴, nca³ qui³ ti¹tjon²-le⁴ sa³ˀnta³ na⁴xi⁴na³nta¹ Betsaida ya⁴ xi³ncoa³-ni³. Tjen⁴ nca³ tjio¹fi² nca³ je², ti⁴je²-ni³ Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² nca³ ca²ta³fi² nca³tsˀi³. \v 46 Cˀia⁴ nca³ je³cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³tsˀi³, qui³ cˀe¹tsˀoa³ tˀa³xin². \v 47 Xi³ je³coan³xon², je² chi³tso³-ve⁴ ti¹jna³ nca³va³sen³-le⁴ jin³ nta¹chi³con³. Jesús ti¹jna³ nca³ to⁴je² ya⁴ na³nqui³qui³xi². \v 48 Jesús tsa³ve³ nca³ je³coi³jta² cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ tjio¹cjen³nta¹ chi³tso³-ve⁴, nca⁴ je² ntjao⁴-ve⁴ cjai¹nca³ cja⁴ˀai¹-sˀin² ti¹fa³ˀa³. Jo³-ni³ tsa² las tres nca³ ta⁴njion²ya³, Jesús ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ tso²ˀva³son² nta¹chi³con³ jo³-ni³ tsa² me³-le⁴ fi² ti¹tjon². \v 49 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ve³ nca³ tso²ˀva³son² nta¹chi³con³, qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ tsa³ve³ xi³ cˀoa⁴cji³ sen¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cji³. Qui³squi³ˀntia¹xcon¹ cho⁴ta⁴-le⁴. \v 50 Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ve³ nca³ je², to⁴qui³jma²-le⁴ chˀin³xcon¹. To⁴nca³ Jesús tsa³cja¹cao⁴ nti⁴ton⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ti⁴nˀion¹ta³con²³, an³ nia¹³, a³li² jcon³jion²³. \v 51 Jesús ja³ˀa³sˀen³con³-le⁴ ya⁴³ chi³tso³-ve⁴, qui³sˀe³jyo¹ ntjao⁴. Je² cho⁴ta⁴-le⁴ jo³ nca³ li²coi³ ti⁴ve³-jin²ni³ yao³-le⁴, jo³ coan³xcon¹-le⁴, \v 52 nca⁴ li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ je² cjoa⁴-le⁴ nio⁴xti²la⁴, to⁴nca³ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \s1 Jesús qui³si³nta³ je² xi³ tjio¹mˀen³ ya⁴ Genesaret \r (Mt. 14:34-36) \p \v 53 Cˀia⁴ nca³ je³ja³ˀa³to³tˀa³ nta¹chi³con³, ji³cho² ya⁴ na³nqui³ jña³ Genesaret ˀmi². Tsa³qui³ncha¹ chi³tso³-ve⁴. \v 54 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ chi³tso³-ve⁴, cho⁴ta⁴ xi³ ya⁴ tjin¹ tsa³ve³ nti⁴ton⁴ Jesús. \v 55 Si¹ma³ nca³qui³jnta² ja⁴ˀnte³ xi³ ya⁴ čhian³-le⁴. Ja³ˀai³cao⁴ qui³jnta²-ni³ xi³ tjio¹mˀen³, xi³ tjio¹son²-ni³le⁴ ni³jña³, to⁴jña³-ni³ nca³ nčhˀoe¹ nca³ ti¹jna³ Jesús. \v 56 To⁴jña³-ni³ve⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ nca³ je², nta³ tsa² na⁴xi⁴na³nta¹ ˀnti¹, nta³ tsa² na⁴xi⁴na³nta¹ yˀai³, nta³ tsa² nqui³chao³, qui³si³ca³tio¹ jin³sen¹ ya⁴ nti³tsin³ je² xi³ tjio¹mˀen³. Tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ to⁴coi³ cjoan² si⁴²cao⁴ tjon³ je² na³jño³-le⁴. Nca³tsˀi³ xi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³si³cao⁴ coan³nta³-ni³. \c 7 \s1 Xi³ vi³tjo³jin³-ni³ ni⁴ma⁴-le⁴, coi³ xi³ si¹cji³tson¹ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 15:1-20) \p \v 1 Coan³xco¹tˀa³-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴ fariseos, cao⁴ cˀa³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ scribano xi³ ja³ˀai³-ni³ Jerusalén. \v 2 Qui³sco²tsen³-le⁴ cˀa³ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús nca³ tjio¹cjen² nio⁴xti²la⁴ cao⁴ ntsja³ xi³ li²coi³ tsje³ nca³ cje³ va³ne¹jon³jin², tsa³cja³ˀa¹nqui³jmi¹. \v 3 (Nca⁴ je² cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ judíos cˀoa⁴-sˀin² qui³si³tjo³son² costumbre-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³-le⁴, nca³ tsa² tsi² ncjin² cˀa³ coa⁴ne²jon³ ntsja³ li²coi³ cjen². \v 4 Cˀia⁴ nca³ fe³fa³ˀai³-ni³ nti⁴tsian⁴², tsa² tsi² ti¹tjon² coa⁴nco²ya³, li²coi³ cjen². Cˀoa⁴-ti⁴ ncjin²-sa³ cjoa⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ xi³ qui³sˀe³-le⁴ nca³ va³ne¹ya³ cho⁴tsin¹ xi³ ˀvi³ya², cao⁴ xo²lo⁴, cao⁴ ti⁴²qui⁴cha⁴, cao⁴ ni³jña³-le⁴.) \v 5 Cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano qui³sco²na³nqui³-le⁴ Jesús: A¹-ni³ nca³ tsi² si¹cji³tjo³son²-si¹ni³ cho⁴ta⁴-li⁴ je² costumbre-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³-na¹, to⁴nca³ cjen² nio⁴xti²la⁴ cao⁴ ntsja³ xi³ li²coi³ tsje³. \v 6 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nta³ qui³nchja⁴ya³ Isaías xi³ tˀa³tsaon⁴³ xi³ cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ ˀmi²-no³. Cˀoa⁴-sˀin² tji¹tˀa³: Je² cho⁴ta⁴-vi⁴ ve³xcon¹-na³ cao⁴ en¹-le⁴, to⁴nca³ ni⁴ma⁴-le⁴ xin² tjio¹-na³. \v 7 Li²jme³ xi³ chji¹-le⁴ nca³ ve³xcon¹-na³, nca⁴ va³co¹ya³ jo³-ni³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ xi³ tsˀan⁴, cjoa⁴ xi³ to⁴xquia⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 8 Qui³njion² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, ni²tjo³son²-lao⁴³ costumbre-le⁴ cho⁴ta⁴: Nca³ va³ne¹ya³ xo²lo⁴, cao⁴ cho⁴tsin¹ xi³ ˀvi³ya². Ncjin²-sa³ cjoa⁴ xi³ cˀoa⁴-sˀin² nˀiaon²³. \v 9 Jesús qui³tso²-sa³le⁴: Ni²cji³tson²³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jme¹-ni³ nca³ ni²tjo³son²-si¹ni³lao⁴³ costumbre-no³ xi³ tsaon⁴³. \v 10 Moisés cˀoa⁴qui³tso²: Jcha⁴xcoin¹³ nˀai³-li⁴ na⁴-li⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ nˀai³-le⁴ na⁴-le⁴ ntia³ ca²ta³mˀen³. \v 11 To⁴nca³ jon² vi³xon¹³ nca³ nta³-ni¹ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴tso²-le⁴ nˀai³-le⁴ a³xo⁴ na⁴-le⁴: To⁴jme³-ni³ve⁴ xi³ coan⁴chjen¹-no³ xi³ tsˀan⁴, Corbán ni¹, xi³ tso²-ni³: Je³qui³tsˀai²tˀa³-le⁴ Ni³na¹. \v 12 Jon² li²coi³ ti⁴vˀai²ˀnte³-ni³lao⁴³ nca³ jme³-sa³ xi³ sˀin⁴² xi³ tˀa³tsˀe⁴ nˀai³-le⁴ a³xo⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴-le⁴. \v 13 Jon² ni²cji³tson²³ en¹-le⁴ Ni³na¹ nca³ li²jme³ chji¹-le⁴ xi³ to⁴cjoa⁴ tˀa³tsˀe⁴ costumbre-no³. Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² nˀiaon²³ ncjin² cjoa⁴ jo³-ni³ tsa² je²-vi⁴. \v 14 Jesús qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin², qui³tso²-le⁴: Nta³ ti⁴no¹ˀya³-nao¹³ nca³tsˀio³, ca²ta³ma³cho⁴ya³-no³. \v 15 Li²jme³ xi³ tjin¹ xi³ fa³ˀa³sˀen³jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ coan⁴ si⁴²cji³tson¹ nca³ je², to⁴je² xi³ vi³tjo³jin³-ni³ ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴je²-ve⁴ xi³ si¹cji³tson¹ cho⁴ta⁴. \v 16 Tsa² ˀya³ xi³ tjin¹-le⁴ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \v 17 Jesús ji³tjo³xin²-le⁴ cho⁴ta⁴, ja³ˀa³sˀen³ jnco³ ni³ˀya³, cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cjoa⁴xco¹son². \v 18 Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ jon² a³ tsi² ma³cho⁴ya³-no³. A³ tsi² ma³cho⁴ya³-no³ nca³ nca³yi³je³ xi³ fa³ˀa³sˀen³jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ li²coi³ coan⁴ si⁴²cji³tson¹ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 19 Li²coi³ fa³ˀa³sˀen³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴ya⁴ tsˀoa⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ vi³tjo³ nca³ va³jti³. Jesús cˀoa⁴qui³tso² nca³ tsi²jme³ tso³jmi² xi³ ma³chi³ne³ xi³ si¹cji³tson¹ ni⁴ma⁴-na¹. \v 20 To⁴nca³ qui³tso² nca³ je² cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ xi³ vi³tjo³jin³-ni³le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴, je² ni¹ xi³ si¹cji³tson¹ cho⁴ta⁴. \v 21 Ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ nčhoa¹-ni³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ tsˀen⁴ xi³ tsi² nta³ tjin¹, nca³yi³je³ cjoa⁴cha³jnqui³ xi³ tsˀe⁴ xˀin⁴ cao⁴ ya¹nchjin¹ xi³ je³chi³xan³ cao⁴ xi³ cje³ vi³xan³-jin², cao⁴ xi³ cˀen³ si¹cˀen³, \v 22 nca³yi³je³ cjoa⁴che¹, cjoa⁴xi²ta³con², cjoa⁴tsˀen⁴, cjoa⁴chˀa¹na⁴cha⁴, cao⁴ xi³ tsin²-le⁴ cjoa⁴soa³-jin², cao⁴ xi³ to⁴xcon⁴ vˀi²ma³cao⁴, cjoa⁴ˀaon³ta³con², cjoa⁴chi⁴con¹. \v 23 Nca³yi³je³ coi³ cjoa⁴tsˀen⁴-vi⁴, ni⁴ma⁴-le⁴ nčhoa¹jin³-ni³ cho⁴ta⁴. Je²-vi⁴ xi³ si¹cji³tson¹ cho⁴ta⁴. \s1 Coan³cjain¹-le⁴ chjon⁴² xi³ Sirofenicia ˀmi² na³nqui³-le⁴ \r (Mt. 15:21-28) \p \v 24 Jesús tsa³qui³so¹tjen⁴. Qui³ na³nqui³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Tiro, cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Sidón. Ja³ˀa³sˀen³ jnco³ ni³ˀya³. Cai³-le⁴ nca³ ˀya³ xi³ scoe⁴, to⁴nca³ li²coi³ coan³ tsa³cˀe²jna³ˀma³. \v 25 Jnco³ chjon⁴² xi³ tjin¹-le⁴ jnco³ tso²ti³ ˀnti¹ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. Nti⁴ton⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, ja³ˀai³nčhˀoe², tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ ntso⁴co⁴ Jesús. \v 26 Je² chjon⁴²-ve⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ griega to⁴nca³ Sirofenicia na³nqui³-le⁴. Je² chjon⁴²-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ cˀoa⁴sje³xin²-le⁴ tso²ti³-le⁴ je² nai⁴² xi³ nta³jin³. \v 27 To⁴nca³ Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ti¹tjon² ca²ta³cjen² xi³ ˀnti¹xti³, nca³ li²coi³ nta³ nca³ chjoe¹ nio⁴xti²la⁴-le⁴ ˀnti¹xti³ nca³ nia¹ ˀnti¹ ni²cˀa³tsao³-le⁴. \v 28 Chjon⁴²-ve⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: Jaon³, Señor, to⁴nca³ nia¹ ˀnti¹ xi³ va³tio²nqui³ ya¹mi²xa⁴ cji³ne³ xcoa⁴-le⁴ nio⁴xti²la⁴-le⁴ ˀnti¹xti³. \v 29 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Coi³ nca³ cˀoa⁴ca²si³, tˀin³-la²na¹ntai³. Je² nai⁴² xi³ nta³jin³ ca²vi³tjo³jin³-ni³ ni⁴ma⁴-le⁴ tso²ti³-li⁴. \v 30 Chjon⁴² qui³ ni³ˀya³-le⁴. Tsa³ve³ tso²ti³-le⁴ nca³ qui³ni²ca³te³son² na⁴chan³, cˀoa⁴ nai⁴²-ve⁴ je³ji³tjo³jin³-ni³ ni⁴ma⁴-le⁴. \s1 Coan³nta³ jnco³ xi³ jta³ya³, xi³ li²coi³ nta³ ma³-le⁴ nchja⁴ \p \v 31 Jesús ji³tjo³ nqui²jnco³cˀa²-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ Tiro. Ja³ˀa³to³ na⁴xi⁴na³nta¹ Sidón. Cˀoa⁴ ja³ˀa³to³jin³ jña³ nca³ Decápolis ˀmi². Ja³ˀai³ nta¹chi³con³ Galilea. \v 32 Cho⁴ta⁴ ja³ˀai³cao⁴-le⁴ jnco³ xi³ jta³ya³, xi³ li²coi³ nta³ ma³-le⁴ nchja⁴. Tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ coa⁴²son²-le⁴ ntsja³. \v 33 Jesús qui³scoe¹ tsa³cja³ˀa¹xin²jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ tjio¹. Qui³sca³ni¹sˀen³ na⁴jma¹ntsja³ ya⁴ xo⁴ño³ nca³ je², tsa³cˀe¹čha¹, qui³si³cao⁴ ni⁴jen⁴. \v 34 Jesús qui³sco²tsen³ncˀa², ja³ˀa¹tse³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Efata xi³ tso²-ni³ ca²ta³tjo³ˀai². \v 35 Nti⁴ton⁴ qui³tjo³ˀai² xo⁴ño³, coan³jnta¹ya³-ni³ ni⁴jen⁴. Nta³ qui³nchja⁴. \v 36 Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴jo³-jin² coi⁴tso⁴-le⁴ ni⁴ˀya³-jin². To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-le⁴, to⁴nqui²sa⁴ qui³sca³ni¹son² en¹. \v 37 A³li² to⁴cˀoa⁴cji³ coan³xcon¹-le⁴ cho⁴ta⁴, qui³tso²: Nta³ qui³sˀin³ nca³yi³je³. Si¹nta³ya³-ni³ xi³ jta³ya³ nca³ nčhˀoe¹, xi³ yo⁴ma⁴ nca³ nchja⁴. \c 8 \s1 Ño³ jmi³ ma³-ni³ xi³ Jesús qui³si³cjen² \r (Mt. 5:32-39) \p \v 1 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴, cjai¹ to⁴ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ coan³xco¹. Tsi²jme³ xi³ tjin¹-le⁴ xi³ cji³ne³. Jesús qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: \v 2 Cjai¹nca³ ma³ma⁴que⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-vi⁴ nca³ je³coan³ jan² ni⁴čhjin³ nca³ tjio¹ma³tjen⁴nqui³-na³, cˀoa⁴ tsin²-le⁴ xi³ cji³ne³-jin². \v 3 Tsa² to⁴sca³ni³nchjan³-nia¹³ ni³ˀya³-le⁴, to⁴coan⁴ˀi³nta³-ni¹ ya⁴ya³ ntia⁴², nca⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ cjin³ fa³ˀai³-ni³. \v 4 Je² cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Jo¹-ni³ coan⁴squi³-jin²ni³ nio⁴xti²la⁴ je² cho⁴ta⁴-vi⁴ i⁴ jña³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 5 Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jo¹ tjin¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ tjin¹-no³. Ña³to³ ma³-ni³, qui³tso² cho⁴ta⁴-le⁴. \v 6 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² nca³ ca²ta³va³tio²ne² na³nqui³. Qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ ña³to³-ve⁴, cˀoa⁴ qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³si³xcoa⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀa³vi¹-si¹ni³le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ coan³xco¹. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin². \v 7 Cˀoa⁴-ti⁴ tjio¹jnco³jao²-le⁴ jti⁴ˀnti¹. Jesús qui³si³chi³con³tˀain³. Tsa³cˀe¹ne² nca³ cˀoa⁴-ti⁴ ca²ta³si¹cˀa³vi¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ coan³xco¹. \v 8 Cho⁴ta⁴ tsa³cjen², ña³qui³ coan³squi³. Tsa³cˀe¹xco¹ čhˀoa¹-le⁴ xi³ qui³njen²nqui³, ña³to³ ni⁴sin⁴ ma³-ni³. \v 9 Ño³-la⁴ jmi³ ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ tsa³cjen². Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ ca²ta³fi². \v 10 Ja³ˀa³sˀen³ nti⁴ton⁴ chi³tso³ cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. Ja³ˀai³ ya⁴ ˀnte³ Dalmanuta. \s1 Cho⁴ta⁴ qui³si³je¹-le⁴ jnco³ choa⁴ \r (Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56) \p \v 11 Ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³scan³cao⁴ Jesús. Qui³sco²tˀa³ nca³ je² nca³ qui³si³je¹-le⁴ jnco³ choa⁴ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³. \v 12 Jesús to⁴ja³ˀa¹tse³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ choa⁴ si¹je¹-si¹ni³ je² na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ li²coi³ cˀoai⁴-le⁴ choa⁴ je² na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴. \v 13 Jesús qui³si³ca³tio¹ cho⁴ta⁴-ve⁴, ja³ˀa³sˀen³ nqui²jnco³cˀa²-ni³ chi³tso³, qui³ xi³ncoa³tˀa³ nta¹chi³con³. \s1 Na⁴ˀyo⁴san³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos \r (Mt. 16:5-12) \p \v 14 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³cha³jin³-le⁴ nio⁴xti²la⁴, li²coi³ tsa³cˀa³. To⁴jnco³ ma³-ni³ nio⁴xti²la⁴ xi³ yˀa³ nca³ qui³ ya⁴³ chi³tso³. \v 15 Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Cho¹tsen³lao⁴³, ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴ˀyo⁴san³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, cao⁴ na⁴ˀyo⁴san³-le⁴ Herodes. \v 16 Cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³cjao¹ya³-ni³, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Coi³ nca³ tsin²-na¹ nio⁴xti²la⁴, coi³² nca³ cˀoa⁴qui³tso²-na¹. \v 17 Cˀia⁴ nca³ Jesús coan³jin³-le⁴, qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ti³cho³va³ya³-si¹nio³ nca³ tsin²-no³ nio⁴xti²la⁴. A³ cje³ ˀya³-jion²³. A³ cje³ ma³cho⁴ya³-jin²no³. A³ to⁴jo³ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-no³. \v 18 Tjin¹ xcon³. A¹-ni³ nca³ tsi² ma³tsen³-si¹ni³no³. Tjin¹ xo⁴ño³. A¹-ni³nca³ tsi² no²ˀya²-si¹nio³. A³ tsi² tjin¹jin³-no³. \v 19 Cˀia⁴ nca³ aon² jmi³ ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ an³ qui³si³xcoa⁴-le⁴ je² nio⁴xti²la⁴ xi³ aon² ma³-ni³, jo¹ tjin¹ ni⁴sin⁴ ma³-ni³ je² nio⁴xti²la⁴čhˀoa¹ xi³ tsa³cˀe²xco¹³. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Te³jao² ni⁴sin⁴ coan³. \v 20 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Cˀia⁴ nca³ ña³to³ ma³-ni³ nio⁴xti²la⁴, cˀoa⁴ ño³ jmi³ cho⁴ta⁴, jo¹ tjin¹ ni⁴sin⁴ya¹ ma³-ni³ je² nio⁴xti²la⁴čhˀoa¹ xi³ tsa³cˀe²xco¹³. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Ña³to³ ni⁴sin⁴ya¹ coan³. \v 21 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ cje³ma³cho⁴ya³-jin²no³. \s1 Coan³nta³ cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cji³ ya⁴ Betsaida \p \v 22 Jesús ji³cho² na⁴xi⁴na³nta¹ Betsaida. Cho⁴ta⁴ ja³ˀai³cao⁴-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cji³. Tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ ca²ta³si¹cao⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 23 Cˀia⁴² Jesús qui³scoe¹ ntsja³ je² cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cji³-ve⁴. Tsa³cˀa³sje³jin³ ja⁴jin³ na⁴xi⁴na³nta¹. Tsa³cˀe¹čha¹nqui³ xcon⁴, tsa³ca¹son²-le⁴ ntsja³, qui³sco²na³nqui³-le⁴ tsa² tjin¹ xi³ ma³tsen³-le⁴. \v 24 Cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³sco²tsen³ncˀa², qui³tso²: Je³²ˀve³ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ to⁴cˀoa⁴cjoan³ ya¹ cjoan³ xi³ si¹ma³, ma³-na³. \v 25 Nqui²ntia³ Jesús tsa³ca¹son² ntsja³ xcon⁴, nˀion¹ qui³si³cˀa³ xcon⁴. Coan³nta³ cho⁴ta⁴-ve⁴. Nta³ tsa³ve³yi³je³. \v 26 Jesús qui³sca³ni¹ ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³tso²-le⁴: A³li² vi³tja³sˀen³jin³-jin² na⁴xi⁴na³nta¹-li⁴. A³li² ˀya³ xi³ jo³ ˀmi²-lai⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-li⁴. \s1 Pedro si¹qui²xi⁴ya³nta³ Jesús \r (Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21) \p \v 27 Ji³tjo³ Jesús cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹ xi³ nchja⁴-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ Cesarea de Filipo. Ya⁴ya³ ntia⁴² Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Jo¹ tso²-na³ cho⁴ta⁴, ˀya¹-nia³ an³-vi⁴. \v 28 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³nchja⁴: Juan Bautista. Tjin¹ cˀa³ xi³ Elías tso², cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ tso² nca³ jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 29 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴ jon², jo¹ vi³xon¹³, ˀya¹nia³ an³-vi⁴. Pedro qui³nchja⁴ qui³tso²-le⁴: Ji³ ni¹³ xi³ Cristo ˀmi²-li². \v 30 Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27) \p \v 31 Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ tjin¹ne²-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³ cjoa⁴ñˀain³. Cho⁴ta⁴jchi¹nca³ cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano taon³ scoe⁴ nca³ je², si⁴cˀen³-ni³ nca³ je², to⁴nca³ xi³ coan³jan²-ni³ ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴. \v 32 Jesús qui³nchja⁴tsen³ je² en¹-vi⁴. Cˀia⁴ Pedro qui³cao⁴ tˀa³xin² Jesús, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³nchja⁴ti³cao⁴ nca³ je². \v 33 To⁴nca³ Jesús qui³si³cˀo¹fa³ya³, qui³sco²tsen³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³nchja⁴ti³cao⁴ Pedro, qui³tso²: Ti⁴tja¹jton³-nai¹³ Satanás nca³ tsi² ˀmi³tˀa³-lai⁴ cjoa⁴-le⁴ Ni³na¹, to⁴nca³ ˀmi³tˀa³-lai⁴ cjoa⁴-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 34 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin², qui³tso²-le⁴: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴, ca²ta³tsjion¹con³ yao³-le⁴, ca²ta³vˀa³mi³ cro²-le⁴, nta³ ca²ta³fi²tˀa³-na³. \v 35 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴. To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ je² en¹nta³, cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴. \v 36 Jme¹ xi³ coi⁴njen⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ tsa² si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴, nta³ tsa² coi⁴njen⁴-le⁴ nca³yi³je³ son³ˀnte³. \v 37 A³xo⁴ jme¹ chji¹-le⁴ xi³ tsjoa¹-nca¹ni³ cho⁴ta⁴ xi³ ti⁴tˀa³tsˀe⁴-ni³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 38 Je² xi³ ma³soa³con³que³-na³ cao⁴ je² en¹-na⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹ ntˀai⁴-vi⁴, xi³ cho⁴ta⁴cha³jnqui³, xi³ cho⁴ta⁴-je¹, je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴-ti⁴ coan⁴soa³con³que³ nca³ je² cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹-ni³ cao⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴ nˀai³-le⁴ cao⁴ a²ncje⁴ xi³ tsje³. \c 9 \p \v 1 Jesús cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ tjin¹ cˀa³ xi³ i⁴ tjio¹-vi⁴ xi³ tsi² sco¹tˀa³ cjoa⁴vi³ya³ sa³ˀnta³ nca³ scoe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ xi³ cjoa⁴ˀai¹ cao⁴ nca³nˀion¹. \s1 Jesús tsˀa³ntjai²ya³-le⁴ \r (Mt. 17:1-13; Lc 9:28-36) \p \v 2 Xi³ coan³ jaon³ ni⁴čhjin³ Jesús qui³cao⁴ Pedro cao⁴ Jacobo cao⁴ Juan. Qui³mi³jon³ tˀa³xin² jnco³ ni³nto³ xi³ ncˀa³. Ya⁴ tjio¹ to⁴je². Jesús tsˀa³ntjai²ya³-le⁴ nqui³xcon⁴ nca³ je². \v 3 Coan³fa³te³ na³jño³-le⁴. Cjai¹nca³ nˀion¹ coan³čhoa³. Cˀoa⁴²cjoan³ nchˀan¹ coan³ na³jño³-le⁴. Ni⁴jnco³-jin² xi³ cˀoa⁴-sˀin² va³ne¹ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² nˀion¹ čhoa³ si¹čhoa³ na³jño³. \v 4 Cˀoa⁴-ti⁴ coan³tsen³-le⁴ Elías cao⁴ Moisés xi³ tjio¹fa¹cao⁴ Jesús. Pedro cao⁴ Jacobo cao⁴ Juan tsa³ve³. \v 5 Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Pedro, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: Maestro, nta³-ni¹ nca³ i⁴ ti³yoi³⁴-jin⁴vi⁴, tsa² jan² xco¹jnta² si⁴ntai³⁴-jin⁴, jnco³ xi³ tˀa³tsi⁴, jnco³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Moisés, nqui²jnco³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Elías. \v 6 Li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ jña³-le⁴ xi³ qui³tso²-le⁴, to⁴qui³tso³cjon¹ nca³ jan². \v 7 Ja³ˀai³ jnco³ yo³jvi³ xi³ qui³si³ncˀian¹-le⁴. Jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-le⁴ ya⁴ jin³ yo³jvi³ xi³ qui³tso²: Je²-vi⁴ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴, ti⁴no¹ˀya³-lao⁴³ nca³ je². \v 8 Nti⁴ton⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²tsen³ntai³. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ ti⁴tsa³ve³-ni³ xi³ ti¹jna³cao⁴ Jesús. To⁴jnco³ je² Jesús xi³ ti¹jna³. \v 9 Ti⁴ˀa³-ni³ nca³ tjio¹nčhoa¹jen³tˀa³ ni³nto³-ve⁴, Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ jme³ xi³ tsa³ve³. To⁴cˀia⁴² coan⁴ cˀoe⁴² na⁴jmi¹ cˀia⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoe⁴ cjoa⁴ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. \v 10 Je² cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³cˀe¹jin³con³ je² en¹-ve⁴, tsa³cjao¹ya³-ni³ jme¹-ni³ xo⁴ tso²-le⁴ve⁴: Cjoa⁴ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. \v 11 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴ Jesús: Jme¹-ni³ xi³ tso² cho⁴ta⁴ scribano, nca³ ma³chjen¹ nca³ Elías ti¹tjon²-cjoa²la² cjoa⁴ˀai¹. \v 12 Jesús qui³tso²-le⁴: Cjoa⁴qui²xi⁴ ti¹tjon² cjoa⁴ˀai¹ Elías. Cˀoe⁴²nta³ nqui²jnco³cˀa² nca³yi³je³ cjoa⁴ jo³ cjoan³ nca³sˀa⁴. Jo¹-sˀin² tji¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, nca³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa², nca³ cho⁴ta⁴ taon³ scoe⁴ nca³ je². \v 13 To⁴nca³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ an³ nca³ je³ja³ˀai³ Elías, cˀoa⁴qui³si³cao⁴ jo³-sˀin² coan³me³con³, jo³-sˀin² tji¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \s1 Coan³nta³ ti³ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ \r (Mt. 17:14-21; Lc. 8:37-43) \p \v 14 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, tsa³ve³ nca³ li² to⁴ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ qui³tse³ntai³-le⁴. Cho⁴ta⁴ scribano tjio¹fao¹ya³-ni³ cao⁴ je². \v 15 To⁴coan³xcon¹ nti⁴ton⁴-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús. Qui³to²ca³nčhˀoe², qui³si³ti²ˀnta³. \v 16 Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jme¹-ni³ xi³ ti³cho⁴va²ya³-nio³. \v 17 Qui³nchja⁴ jnco³ xi³ ti¹jna³jin³-le⁴, qui³tso²: Maestro, ja²ˀai⁴cao⁴-le²³ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsi² ma³-le⁴ nchja⁴, xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³. \v 18 To⁴jña³-ni³ve⁴ nca³ fi²cao⁴ nca³ je², si¹cˀa³tjen⁴tˀa³ na³nqui³ yao³-le⁴. Nta¹xo¹ vi³tjo³ tsˀoa³, ma³nca³ya³ ni⁴ˀño⁴, ti¹xi²ya³. Cˀoa⁴ca²xin³-le⁴ cho⁴ta⁴-li⁴ nca³ ca²ta³mˀaon³sje³, to⁴nca³ li²coi³ ca²ma³-le⁴. \v 19 Jesús qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴: Jon² xi³ cho⁴ta⁴ xi³ li²coi³ ma³cjain¹-no³. Cˀia¹ sa³ˀnta³ nca³ coa²te⁴jna³cao⁴-no³. Cˀia¹ sa³ˀnta³ nca³ si³cjain¹-no³. Nčhoa¹cao⁴-nao¹³ ti³ xi³ ti¹mˀen³. \v 20 Ji³nčhoa³cao⁴-le⁴. Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³-le⁴, nti⁴ton⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³-ve⁴ qui³si³cja³tse¹ ti³-ve⁴. Qui³si³cˀa³tjen⁴tˀa³ na³nqui³, tsa³nco¹ya³ ˀnte³. Nta¹xo¹ ji³tjo³ tsˀoa³. \v 21 Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴ nˀai³-le⁴ ti³-ve⁴: Jo¹ coan³ tjin¹ ni⁴čhjin³ nca³ cˀoa⁴coan³-le⁴. Nˀai³-le⁴ qui³tso²: Sa³ˀnta³ nca³ ˀnti¹ cji³. \v 22 Ncjin² cˀa³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ ca³ni¹ti¹cja¹ ˀnti¹-na⁴vi⁴, lˀi¹ ca³ni¹jin³, na³nta¹ ca³ni¹jin³, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀen³-si¹ni³ nca³ je². To⁴nca³ tsa² coan⁴-li², jcha⁴ma⁴ta³con²-na³jin⁴, ti⁴sen⁴cao⁴-na³jin⁴. \v 23 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Tsa² coan⁴-li² nca³ coan⁴cjain¹-li², nca³yi³je³ cjoa⁴ coan⁴²-le⁴ je² xi³ ma³cjain¹-le⁴. \v 24 Nti⁴ton⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴ nˀai³-le⁴ ti³-ve⁴, qui³tso²: Ma³cjain¹-na³, xi³ tsi² ti⁴ma³cjain¹-ni³na³, ti⁴sen⁴cao⁴-nai¹³. \v 25 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús nca³ coan³ncjin² cho⁴ta⁴, qui³nchja⁴ti³cao⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³, qui³tso²-le⁴: Ntjao⁴ xi³ tsi² ma³-li² en¹, xi³ tsi² no²ˀyai²³, an³ va³te³xo³ma³-le²³, ti²tjo⁴jin³-lai⁴ nca³ je², a³li² ti⁴vi³tja³sˀen³-jin²ni³lai⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ ti³-ve⁴. \v 26 Cˀia⁴ qui³squi³ˀntia¹ ntjao⁴-ve⁴. Cjai¹nca³ qui³si³cja³tse¹ ti³-ve⁴. Ntjao⁴-ve⁴ ji³tjo³jin³-le⁴. Ti³-ve⁴ qui³sˀe³jna³ jo³-ni³ tsa² cˀen³. Cˀoa⁴-sˀin² nca³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ cˀoa⁴qui³tso²: Je³qui³jna³cˀen³. \v 27 To⁴nca³ Jesús qui³scoe¹-ni³ ntsja³ ti³-ve⁴, qui³si³qui³so¹tjen⁴, cˀoa⁴ ji³so¹tjen⁴ ti³-ve⁴. \v 28 Cˀia⁴ nca³ je³ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³ Jesús, je² cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³ tˀa³xin²-le⁴: A¹-ni³ nca³ tsi² coan³-si¹ni³na³jin⁴ nca³ jin⁴ nca³ qui³chˀa²sje³xin²-lai⁴jin⁴ ntjao⁴-ve⁴. \v 29 Jesús qui³tso²-le⁴: Ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² ma³vi³tjo³ ntjao⁴ xo⁴ cjoan³-vi⁴, to⁴cao⁴ cjoa⁴vˀe²tsˀoa³ cao⁴ cjoa⁴vi³jna³nchjan³. \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³-nca¹ni³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45) \p \v 30 Cˀia⁴ nca³ je³ji³tjo³-ni³ ya⁴-ve⁴, ja³ˀa³to³jin³ na³nqui³ Galilea. Li²coi³ coan³me³-le⁴ nca³ scoe⁴ cho⁴ta⁴. \v 31 Jesús tsa³ca³co¹ya³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoai⁴tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴. Si⁴²cˀen³ nca³ je². Cˀia⁴ nca³ je³cˀen³, cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ nca³ coan⁴ jan² ni⁴čhjin³. \v 32 To⁴nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ je² en¹-vi⁴. To⁴qui³tsa³cjon¹ nca³ scoi⁴na³nqui³-le⁴. \s1 ˀya¹ xi³ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon² \r (Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48) \p \v 33 Ji³cho² ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ jña³ Capernaum ˀmi². Cˀia⁴ nca³ je³ti¹jna³ ja⁴ya³ ni³ˀya³, Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Jme¹ xi³ ti³cho⁴va²ya³-nio³ ya⁴ya³ ntia⁴². \v 34 To⁴nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ to⁴tsa³ca³tio²jyo¹. Cˀoa⁴-sˀin² tsa³cjao¹ya³-ni³ xi¹ncjin¹ ya⁴ya³ ntia⁴², ˀya¹ xi³ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon². \v 35 Cˀia⁴ Jesús tsa³cˀe²jna³, qui³nchja⁴-le⁴ xi³ te³jao²-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Tsa² ˀya³ xi³ me³-le⁴ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon², cˀoe¹jna³tjen⁴nqui³-le⁴ nca³tsˀi³, cˀoa⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ nca³tsˀi³ coan⁴. \v 36 Jesús qui³scoe¹ jnco³ ˀnti¹, qui³si³ca¹jna³ ˀncho²va³sen³-le⁴ nca³ je². Tsa³cˀa³ncˀa³. Qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴. \v 37 Je² xi³ scoe¹tjao² jnco³ ˀnti¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴, an³ xi³ scoe¹tjao²-na³, cˀoa⁴ je² xi³ scoe¹tjao²-na³ nca³ an³, a³li² an³-jian²³ xi³ scoe¹tjao²-na³, to⁴nca³ scoe¹tjao² je² xi³ qui³si³ca³sen¹-na³. \s1 Je² xi³ tsi² fi²co²ntran⁴-na¹, ja⁴tˀa³tsan⁴² ti¹jna³ \r (Lc. 9:49-50) \p \v 38 Juan qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴: Maestro, jnco³ cho⁴ta⁴ tsa³ˀyai³⁴-jin⁴ xi³ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴ vˀa³sje³xin²-ni³ nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ li²coi³ fi²tˀa³-na¹. Tsa³ca³te³chjoa²-lai⁴jin⁴, nca³ li²coi³ ña¹ fi²tˀa³-na¹. \v 39 Jesús qui³tso²: A³li² vi³yo³chjoa²-jion²³. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ tjin¹ xi³ sˀin¹ cjoa⁴xcon¹ cao⁴ jan³ˀain¹-na⁴, xi³ cˀia⁴² nti⁴ton⁴ coan⁴-le⁴ aon³ coi⁴nchja⁴-na³. \v 40 Je² xi³ tsi² fi²co²ntran⁴-na¹, ja⁴tˀa³tsan⁴² ti¹jna³. \v 41 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² si⁴²cha³ chji¹-le⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ ˀi⁴tse¹-no³ na³nta¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴, nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ Cristo nio¹³. \s1 Tsa² tjin¹ xi³ si¹cji³tson¹-li² \r (Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2) \p \v 42 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si⁴²ca³jnqui³ je¹ jnco³ ˀnti¹ xi³ ma³cjain¹-le⁴ tˀa³tsˀan⁴, cjai¹-la² nca³ nta³-le⁴ tsa² jnco³ la⁴jao⁴ xi³ tsˀe⁴ molino sˀe⁴tˀa³nˀion¹nqui³ ya¹sin³, cˀoa⁴ si⁴cˀa³tjen⁴jin³ nta¹chi³con³ cho⁴ta⁴ xo⁴ cji³-ve⁴. \v 43 Tsa² ntsai⁴ si¹cji³tson¹-li², to⁴sa³ ti⁴cha³tˀai³. Nqui²sa⁴ nta³ tsa² coi⁴jna³choin³ nca³ co³to³ ntsja³ ti³soi³, cao⁴-ni³ tsa² to⁴jo³ jao² ma³ ntsai⁴, cˀoa⁴ nca³ cha⁴ni²jin³-li² ya⁴ infierno, ya⁴jin³ lˀi¹ xi³ tsi² coan⁴ coi⁴tsˀao³, \v 44 jña³ nca³ tsi² coi³ mˀen³ cho⁴nto³-le⁴, cˀoa⁴ ni⁴cˀia⁴-jin² fi³tsˀao³ lˀi¹. \v 45 Tsa² ntso⁴coi³ si¹cji³tson¹-li², to⁴sa³ ti⁴cha³tˀai³. Nqui²sa⁴ nta³ tsa² coi⁴jna³choin³ chi⁴ˀnque¹, cao⁴-ni³ tsa² to⁴jo³ jao² ma³ ntso⁴coi³, cˀoa⁴ nca³ cha⁴ni²jin³-li² ya⁴ infierno, jña³ nca³ tjin¹ lˀi¹ xi³ tsi² coan⁴ coi⁴tsˀao³, \v 46 jña³ nca³ tsi² coi³ mˀen³ cho⁴nto³-le⁴, cˀoa⁴ ni⁴cˀia⁴-jin² fi³tsˀao³ lˀi¹. \v 47 Tsa² xcoin³ si¹cji³tson¹-li², chˀa⁴sjai³. Nqui²sa⁴ nta³ tsa² coi⁴tja¹sˀain³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ cao⁴ to⁴jnco³ xcoin³, cao⁴-ni³ tsa² nca³ jao² ma³ xcoin³, cˀoa⁴ nca³ cha⁴ni²jin³-li² ya⁴ infierno, \v 48 jña³ nca³ tsi² coi³ mˀen³ cho⁴nto³-le⁴, cˀoa⁴ ni⁴cˀia⁴-jin² fi³tsˀao³ lˀi¹. \v 49 Nca³tsˀi³ coan⁴tsje³-ni³ cao⁴ lˀi¹, nca³yi³je³ cjoa⁴tjao² si⁴²jnčha³-ni³ na⁴xa⁴. \v 50 Nta³-ni¹ je² na⁴xa⁴-ve⁴, to⁴nca³ tsa² je² na⁴xa⁴-ve⁴ cha⁴jta³, jo¹-sˀin² coan⁴ nqui²ntia³ cˀoai⁴-le⁴ jta⁴. Ca²ta³sˀe³jna³jin³ ni⁴ma⁴-no³ na⁴xa⁴-ve⁴. Nchˀan¹ ti⁴yo³cao⁴³ xi²nquio⁴³. \c 10 \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ tsjion¹ xi¹ncjin¹ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 19:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Jesús ji³tjo³-ni³ ya⁴-ve⁴, ja³ˀai³ ya⁴ jña³ na³nqui³ xi³ Judea ˀmi², cˀoa⁴ ja³ˀa³to³tˀa³ nta¹je⁴ Jordán. Coan³xco¹tˀa³ nqui²ntia³-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin². Nqui²ntia³ Jesús tsa³ca³co¹ya³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ coan³nca³-le⁴. \v 2 Cho⁴ta⁴ fariseos ji³cho²con³-le⁴, qui³sco²na³nqui³-le⁴, nca³ chˀao³-sˀin² si⁴²cao⁴ nca³ je²: A³ tjo³ˀnte³-le⁴ xi³ xˀin⁴ nca³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴. \v 3 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-no³ Moisés. \v 4 Cho⁴ta⁴ fariseos qui³tso²: Moisés qui³tsjoa³ˀnte² nca³ sˀe³nta³ xon⁴ nca³ coan⁴ tsjion¹ xi¹ncjin¹. \v 5 Jesús qui³tso²-le⁴: Coi³ nca³ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-no³ qui³squi³-no³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-vi⁴. \v 6 Sa³ˀnta³ qui³sˀe³nta³ son³ˀnte³-vi⁴, Ni³na¹ tsa³cˀe¹nta³ xi³ xˀin⁴ cao⁴ xi³ chjon⁴². \v 7 Coi³-vi⁴ je² xˀin⁴ si⁴²ca³tio¹ nˀai³-le⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ chjon⁴²-le⁴ cˀoe¹jna³cao⁴. \v 8 Je² xi³ jao² coan³-ni³ nca³ chjon⁴² nca³ xˀin⁴, to⁴ma³jnco³-ni³ yao³-le⁴. Cˀoa⁴-sˀin² nca³ li² ti⁴jao² ma³-ni³ nca³ je², to⁴nca³ to⁴jnco³ yao³ coan³-ni³. \v 9 Je² xi³ Ni³na¹ tsa³cˀe¹cjao², a³li² vˀa³sje³xin²-jin² cho⁴ta⁴. \v 10 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³ nqui²ntia³-le⁴ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ ti⁴coi³-ni³ cjoa⁴. \v 11 Jesús tso²-le⁴: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴, xi³ cja⁴ˀai¹ chjon⁴² vi³xan³cao⁴, si¹cha³jnqui³tˀa³-le⁴ chjon⁴²-le⁴. \v 12 Tsa² chjon⁴² xi³ tsjion¹ xˀin⁴-le⁴, xi³ cja⁴ˀai¹ xˀin⁴ vi³xan³cao⁴, cˀoa⁴-ti⁴ si¹cha³jnqui³tˀa³-le⁴ xˀin⁴-le⁴. \s1 Jesús qui³si³chi³con³tˀain³ ˀnti¹xti³ \r (Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Cho⁴ta⁴ ja³ˀai³ cha³ni²tˀa³-le⁴ ˀnti¹xti³ Jesús, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cao⁴-si¹ni³. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³nchja⁴ti³cao⁴ je² xi³ ja³ˀai³cao⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ Jesús tsa³ve³, coan³jti³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Tˀai²ˀnte³-lao⁴³ ca²tji³nčhoa¹con³-na³ ˀnti¹xti³-ve⁴, a³li² vˀe²chjoa²-jin²lao⁴³, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² cjoan³ je² xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 15 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsi² scoe¹ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jo³-ni³ tsa² ˀnti¹xti³ scoe¹ xi³ vˀai²-le⁴, li²coi³ coan⁴ cjoa⁴ˀa³sˀen³. \v 16 Jesús tsa³cˀa³ncˀa³ ˀnti¹xti³-ve⁴, tsa³ca¹yo³son²-le⁴ ntsja³, qui³si³chi³con³tˀain³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ \r (Mt. 19:16-30; Lc 18:18-30) \p \v 17 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³tjo³-ni³ nca³ coai⁴ ya⁴³ ntia⁴², ji³nčhoa³ to³ca³nčhˀoe² jnco³ xi³ tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³ nqui³xcon⁴ nca³ je², qui³sco²na³nqui³-le⁴: Maestro ntai³, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ sˀian³ jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴-si¹ni³na³ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai². \v 18 Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴ntai³ ˀmi²-si¹ni³nai¹³, ni⁴ˀya³-jin² xi³ nta³, to⁴jnco³ je² Ni³na¹. \v 19 Je² cjoa⁴te¹xo³ma³ ji³ ˀyai³: A³li² ni²cˀen³-jin²³, a³li² ni²che¹-jin²³, a³li² va³sen²nti³so³-jin²lai⁴ xi³cˀa³, a³li² chˀa²na⁴cha⁴-jin²³, jcha⁴xcoin¹³ nˀai³-li⁴ na⁴-li⁴. \v 20 Cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Maestro, je² nca³yi³je³ xi³ ˀmi²-nai¹³, ña³qui³ cˀoa⁴-sˀin² qui³si³tjo³soan²³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ xtia³. \v 21 Cˀia⁴ Jesús qui³sco²tsen³-le⁴ coan³tsjoa³que³, qui³tso²-le⁴: Nqui²jnco³-sa³ cjoa⁴ xi³ cha³-li². Tˀin³, ta⁴te²nai³ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-li², tˀai²-lai⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴, sˀe⁴-li² cjoa⁴nchi⁴na¹ ya⁴ ncˀa³jmi³. Nčhoai¹³, nčhoa¹tˀa³-nai¹³, chˀa¹mi³ cro²-li⁴. \v 22 Coan³fao¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² en¹-vi⁴. Cjai¹nca³ fao¹-le⁴ nca³ qui³, nca³ ncjin² tso³jmi² xi³ tjin¹-le⁴. \v 23 Cˀia⁴ Jesús qui³sco²tsen³ntai³, qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: A³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ ñˀain³ coan⁴-le⁴ cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ je² xi³ cjoa⁴nchi⁴na¹ tjin¹-le⁴. \v 24 Cho⁴ta⁴-le⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴ cao⁴ je² en¹-le⁴. To⁴nca³ Jesús qui³tso² nqui²ntia³-le⁴: Jon² xi³ ˀnti¹xtio³, cjai¹nca³ to⁴ñˀain³ fa³ˀa³sˀen³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ je² xi³ taon⁴-le⁴ nˀion¹tˀa³con³ yao³-le⁴. \v 25 Li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ jnco³ camello jña³ ti⁴xˀa⁴ xcon⁴ ni³nto³ cao⁴-ni³ tsa² nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹. \v 26 Cho⁴ta⁴-le⁴ to⁴nqui²sa⁴-sa³ coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: ˀya¹-ni³ tso²cˀoa⁴ xi³ coan⁴ coi⁴tjo³ntjai². \v 27 Cˀia⁴ Jesús qui³sco²tsen³-le⁴, qui³tso²: Cho⁴ta⁴-le⁴ li²coi³ coan⁴-le⁴, to⁴nca³ Ni³na¹ coan⁴²-le⁴. Nca³yi³je³ cjoa⁴ coan⁴²-le⁴ Ni³na¹. \v 28 Cˀia⁴ Pedro tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³, jin⁴-jin⁴ je³qui³ni²ca³toi¹⁴-jin⁴ nca³yi³je³, cˀoa⁴ ji³nčhoa³tˀa³-lai²⁴jin⁴ nca³ ji³. \v 29 Jesús qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ tjin¹ xi³ qui³si³cˀe¹jna³ ni³ˀya³-le⁴, a³xo⁴ ntsˀe⁴, a³xo⁴ nti³chja³, a³xo⁴ nˀai³-le⁴, a³xo⁴ na⁴-le⁴, a³xo⁴ chjon⁴²-le⁴, a³xo⁴ xti³-le⁴, a³xo⁴ na³nqui³-le⁴, xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ je² en¹nta³-na⁴, \v 30 xi³ tsi² ntˀai⁴-vi⁴ nca³ je² ni⁴čhjin³-vi⁴ nqui²sa⁴ ncjin² ya³ cˀoa⁴tjin¹ cˀoai⁴-le⁴ ni³ˀya³-le⁴, cao⁴ ntsˀe⁴, cao⁴ nti³chja³, cao⁴ na⁴-le⁴, cao⁴ xti³-le⁴, cao⁴ na³nqui³-le⁴, cˀoa⁴ cao⁴ cjoa⁴ñˀain³, cˀoa⁴ cˀia⁴² ni⁴čhjin³ xi³ cjoa⁴ˀai¹ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai². \v 31 To⁴nca³ ncjin² xi³ ma³ti¹tjon², cˀia⁴ cjoe⁴tˀa³-ni³ coan⁴, cˀoa⁴ je² xi³ fe³tˀa³-ni³ ti¹tjon³ coan⁴. \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³-nca¹ni³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34) \p \v 32 Ya⁴ tjio¹ma³ ya⁴³ ntia⁴² nca³ tjio¹fi²mi³ ˀnta³ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén. Jesús tjen⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. To⁴coan³xcon¹-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. Cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴ncjin² xi³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴ qui³tsa³cjon¹. Cˀia⁴ nqui²ntia³ qui³cao⁴ tˀa³xin² xi³ te³jao²-ve⁴. Cˀia⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tso²-le⁴ je² cjoa⁴ xi³ coan⁴tˀain³. \v 33 Coe⁴-ni³, ma³nquin¹mia³² ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén. Cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano scoe¹ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴vi³ya³, cˀoa⁴ sca⁴ni²tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² Judío-jin². \v 34 Taon³ scoe⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, coa⁴²-le⁴, cˀoe⁴²čha¹jon³ nca³ je², si⁴²cˀen³ nca³ je², to⁴nca³ xi³ coan⁴ jan² ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀa²ya³-ni³le⁴. \s1 Cjoa⁴ xi³ qui³si³je¹ Jacobo cao⁴ Juan \r (Mt. 20:20-28) \p \v 35 Cˀia⁴ Jacobo cao⁴ Juan xi³ ˀnti¹-le⁴ Zebedeo, ji³cho²con³-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Maestro, coi³ xi³ me³-na³jin⁴ nca³ cˀoa⁴sˀiain⁴ xi³ tˀa³tsain⁴-jin⁴ to⁴jme³-ni³ve⁴ xi³ si⁴jai¹⁴-jin⁴. \v 36 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Jme¹-ni³ xi³ me³-no³ nca³ sˀian³ xi³ tˀa³tsaon⁴³. \v 37 Jacobo cao⁴ Juan qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ nca³ sˀe⁴-li² cjoa⁴te¹xo³ma³ cao⁴ cjoa⁴je³ya³-li⁴, tˀai²ˀnte³-na³jin⁴ nca³ coi⁴yo³tˀa³-lai²⁴jin⁴, jnco³ nca³qui²xi⁴-li⁴ xi³jnco³ nca³scon¹-li⁴. \v 38 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Li²coi³ ˀyao³ jme³ xi³ ni²jao¹³. A³ coan⁴ sˀio⁴yao³ cho⁴tsin¹ xi³ an³ ti²ˀvi⁴ya³, a³xo⁴ coan⁴² sa⁴te¹nta¹-nio³ cao⁴ cjoa⁴ñˀain³ jo³-sˀin² nca³ an³ ti¹sa³te¹nta¹-nia³. \v 39 Je² xi³ jao²-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Coan⁴-na³jin⁴. Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, je² cho⁴tsin¹cjoa⁴ñˀain³-na⁴ xi³ an³ ti²ˀvi⁴ya³, sˀio⁴ya³-nio¹³, cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ an³ ti¹sa³te¹nta¹-nia³ cao⁴ cjoa⁴ñˀain³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² sa⁴te¹nta¹-nio³. \v 40 To⁴nca³ xi³ coi⁴yo³tˀa³-nao¹³ nca³qui²xi⁴-na⁴ cao⁴ nca³scon¹-na⁴, a³li² an³-jian²³ xi³ tsjoa³-le⁴. To⁴je² xi³ ti¹jna³nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cˀoai⁴-le⁴ ˀnte³-ve⁴. \v 41 Cˀia⁴ je² xi³ te³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ coan³jti³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jacobo cao⁴ Juan. \v 42 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Jon² ˀyao³ nca³ je² xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin², si¹cˀe¹yo³nqui³ cho⁴ta⁴-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ je² xi³ tjin¹-le⁴ ˀnte³ nca³ va³te¹xo³ma³. \v 43 To⁴nca³ jin³-le⁴ nca³ jon², li²coi³ cˀoa⁴coan⁴, to⁴sa³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ nca³ je³ya³ cˀoe¹yo³jin³-no³ nca³ jon², ca²ta³si¹xa¹-le⁴ xi³cˀa³. \v 44 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ nca³ jon² xi³ me³-no³ nca³ coi⁴ncha³ti¹tjon², cho⁴ˀnta³-no³ nca³tsˀio³ ca²ta³ma³ nca³ je². \v 45 Nta³ tsa² je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, li²coi³ ja³ˀai³ nca³ si⁴xa¹-le⁴, to⁴nca³ je² xi³ si⁴²xa¹, cˀoa⁴ tsjoa¹ ni⁴ma⁴-le⁴ nca³ cˀoe⁴²chji¹ntjai² ncjin² cho⁴ta⁴. \s1 Bartimeo coan³tsen³ nqui²ntia³-le⁴ \r (Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43) \p \v 46 Cˀia⁴ ja³ˀai³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ Jericó ˀmi². Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ ya⁴ Jericó cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cao⁴ xi³ cho⁴ta⁴ncjin², Bartimeo xi³ xca⁴ cji³, xi³ ˀnti¹-le⁴ Timeo, ti¹jna³ntai³ ntia⁴², ti¹si¹je¹ caridad. \v 47 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhoe¹ nca³ ti¹jna³ Jesús xi³ Nazaret tsˀe⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³squi³ˀntia¹tˀa³, qui³tso²: Jesús, ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con²-nai¹³. \v 48 Ncjin² ma³-ni³ xi³ qui³nchja⁴ti³cao⁴ Bartimeo, jme¹-ni³ nca³ jyo¹ ca²ta³vˀe²jna³-si¹ni³. To⁴nca³ je² to⁴nqui²sa⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴: ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con²-nai¹³. \v 49 Cˀia⁴ Jesús tsa³ca³sen²jna³, tsa³cˀe¹ne² nca³ coi⁴nchja⁴-le⁴. Qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴xca⁴-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Ca²ta³ma³nˀion¹ta³coin²³, ti⁴so¹tjain⁴, ti¹nchja⁴-li². \v 50 Cˀia⁴ Bartimeo tsa³cja³ˀa¹xin² tso⁴nca⁴-le⁴, ji³so²tjen⁴, ja³ˀai³nčhˀoe² Jesús. \v 51 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jme¹-ni³ xi³ me³-li² nca³ si³cao⁴-le²³. Cho⁴ta⁴xca⁴-ve⁴ qui³tso²le⁴: Me³-na³ nca³ coan⁴tsen³ nqui²ntia³-na³. \v 52 Jesús qui³tso²-le⁴: Tˀin³-la²ntai³, coi³ nca³ ma³cjain¹-li² ca²ma³nta³-ni³. Nti⁴ton⁴ coan³tsen³-le⁴, qui³cao⁴ Jesús ya⁴³ ntia⁴² jan¹. \c 11 \s1 Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²čhian³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén, jña³ nca³ Betfagé ˀmi², cao⁴ xi³ Betania ˀmi², ya⁴ ni³nto³ xi³ Olivos ˀmi², Jesús qui³si³ca³sen¹ jao² cho⁴ta⁴-le⁴, \v 2 cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ ti¹jna³tsen³-ve⁴. Nti⁴ton⁴ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³, coan⁴sjai³-no³ jnco³ bo¹rro¹ˀnti¹ xi³ ya⁴ ti¹jna³tˀa³nˀion¹, xi³ ni⁴-sa³ ˀya³-jin² cho⁴ta⁴ tsa³cˀe²jna³son²-le⁴. Chjo¹jnta¹ˀño¹³, nčhoa¹cao⁴-nao¹³. \v 3 Tsa² ˀya³-ni³ve⁴ xi³ jo³ coi⁴tso⁴-no³: A¹-ni³ cˀoa⁴nˀian²-si¹nio³ coi³-vi⁴. Cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ nca³ je² Nai³-na¹ ma³chjen¹-le⁴. Cˀoa⁴ si⁴²ca³sen¹ nti⁴ton⁴-nca¹ni³ i⁴-vi⁴. \v 4 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³-ˀni³, coan³sjai³-le⁴ bo¹rro¹ˀnti¹-ve⁴ xi³ ya⁴ ti¹jna³tˀa³nˀion¹ nti³tsin³ xo⁴ntjoa⁴, ya⁴ jña³ nca³ fa³ˀa³cja¹cro²-le⁴ xi¹ncjin¹ ntia⁴², qui³sco³jnta¹nˀion¹. \v 5 Cho⁴ta⁴ ya⁴ tjio¹, jnco³ qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ sˀian⁴-nio³ nca³ ti³chjo³jnta¹ˀño¹-si¹nio³ bo¹rro¹ˀnti¹-ve⁴. \v 6 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ jo³ qui³tso² Jesús. Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca³ coai⁴cao⁴. \v 7 Ja³ˀai³cao⁴-le⁴ Jesús je² bo¹rro¹ˀnti¹-ve⁴. Cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ca¹son²-le⁴ tso⁴nca⁴-le⁴. Jesús tsa³cˀe²jna³son²-le⁴. \v 8 Ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ tsa³ca¹nta³-le⁴ na³jño³-le⁴ ya⁴ya³ ntia⁴². Cˀoa⁴ xi³cˀa³ xca⁴-le⁴ ya¹ tsa³ca³te³. Tsa³ca¹nta³-le⁴ ya⁴³ ntia⁴². \v 9 Je² xi³ tjen⁴ti¹tjon², cˀoa⁴ je² xi³ tjen⁴nqui³, nˀion¹ qui³nchja⁴, tjio¹tso²: Viva. Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ nčhoa¹ nca³jao³-le⁴ Nai³-na¹. \v 10 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ nˀai³-na¹ David xi³ nčhoa¹. Viva xi³ nqui²sa⁴ ncˀa³. \v 11 Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén, qui³sˀen³ ja⁴ya³ yo⁴nco⁴. Qui³sco²tsen³ntai³-le⁴ nca³yi³je³ tso³jmi². Coi³ nca³ je³coan³xon², ji³tjo³ ˀnta³ na⁴xi⁴na³nta¹ Betania cao⁴ xi³ te³jao²-ve⁴. \s1 Qui³nchja⁴ˀaon³ ya¹ higo \r (Mt. 21:18-19) \p \v 12 Xi³ coan³nchaon³-ni³ cˀia⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ Betania, coan³vao³-le⁴. \v 13 Cjin³ tsa³ve³-ni¹ jnco³ ya¹ higo xi³ tjin¹-le⁴ xca⁴. Ji³cho²čhian³-le⁴ tsa² jme³ to³-le⁴ xi³ so⁴co²-le⁴. To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ ji³cho²nčhˀoe², ni⁴jme³-jin² to³ xi³ qui³so³co³-le⁴, to⁴xca⁴ ni¹, nca³ tsi² tsa² cˀia⁴ ni⁴čhjin³-le⁴ higo. \v 14 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ je² ya¹ higo: Ni⁴ˀya³-jin² xi³ ti⁴squi⁴ne⁴-ni³ to³-li⁴ nca³ntsjai² ni⁴čhjin³. Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴. \s1 Jesús qui³si³tsje³ yo⁴nco⁴ \r (Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 15 Ja³ˀai³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén, cˀoa⁴ Jesús ja³ˀa³sˀen³ yo⁴nco⁴. Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tsˀaon³sje³ je² xi³ tjio¹va³te¹na³, xi³ tjio¹va³tse³ ya⁴ya³ yo⁴nco⁴. Qui³sca³ni¹ti¹cja¹ ya¹mi²xa⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹si¹cˀa³ntjai² taon⁴. Qui³sca³ni¹ti¹cja¹ ya¹xi²le⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹va³te¹na³ ni⁴se³ paloma. \v 16 Li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte² nca³ ˀya³ xi³ chˀa¹ fa³ˀa³to³ya³cao⁴ yo⁴nco⁴. \v 17 Tsa³ca³co¹ya³-le⁴ qui³tso²: A³ tsi² tji¹tˀa³ nca³ je² ntˀia³-na⁴ cˀoa⁴cˀoin¹-le⁴ ntˀia³ jña³ vˀe¹tsˀoa³ya³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ jon² nqui³jao³-le⁴ che¹ ti³nˀiaon²³. \v 18 Cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ qui³nčhˀoe¹-le⁴. Tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² si⁴²cˀen³ nca³ je². To⁴nca³ qui³tsa³cjon¹-le⁴ Jesús, nca⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴ cjoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \v 19 Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon² Jesús ji³tjo³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén. \s1 Je³qui³xi² ya¹ higo \r (Mt. 21:19-22) \p \v 20 Cˀia⁴ nca³ ta⁴njion² ya⁴ ja³ˀa³to³-nca¹ni³ jña³ sˀe³jna³ ya¹ higo. Tsa³ve³ nca³ je³qui³xi² ya¹ higo sa³ˀnta³ ja⁴ma⁴-le⁴. \v 21 Cˀia⁴ Pedro ja³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Maestro, coe⁴-ni³ je² ya¹ higo xi³ qui³no²cjoa⁴ˀaon³-lai⁴. Je³qui³xi². \v 22 Jesús qui³tso²-le⁴: Ca²ta³ma³cjain¹-no³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 23 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cˀoa⁴coi⁴tso⁴-le⁴ je² ni³nto³-vi⁴: Ti⁴se⁴xin²³, ca²ta³ni²cˀa³tjen⁴jin³-li² nta¹chi³con³, tsa² vˀe¹jnco³con³ ni⁴ma⁴-le⁴ nca³ ma³cjain¹-le⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴ je² xi³ tso², je² xi³ coi⁴tso⁴ cˀoa⁴²coan⁴-le⁴. \v 24 Coi³ nca³ cˀoa⁴xin³-no³, nca³yi³je³ to⁴jme³-ni³ xi³ ni²-jao¹³ nca³ vˀe²tsˀoao³ Ni³na¹, ca²ta³ma³cjain¹-no³ nca³ cˀoa⁴²-sˀin² sˀe⁴-no³, cˀoa⁴ cˀoa⁴²-sˀin² cjoa⁴ˀai¹-no³. \v 25 Cˀia⁴ nca³ ti³ncha³nto³ nca³ vˀe²tsˀoao³ Ni³na¹, ti⁴cha³tˀa³-lao⁴³ tsa² jme³ xi³ tjin¹-no³ tˀa³tsˀe⁴ co²ntran⁴-no³, jme¹-ni³ nca³ je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ cˀoa⁴-ti⁴ si⁴²cha³tˀa³-si¹ni³no³ nca³ jon² je² cjoa⁴tsˀen⁴-no³. \v 26 To⁴nca³ tsa² tsi² si⁴cha³tˀa³-lao⁴³ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴-li⁴ je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ li²coi³ si⁴²cha³tˀa³-no³ cjoa⁴tsˀen⁴-no³. \s1 Qui³sco²na³nqui³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Jesús \r (Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8) \p \v 27 Qui³-nca¹ni³ ya⁴ Jerusalén. Cˀia⁴ nca³ Jesús tso²ˀva³ya³ yo⁴nco⁴, cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ ja³ˀai³con²-le⁴ Jesús. \v 28 Qui³tso²-le⁴: Jme¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-ni³ xi³ tsjoa¹-li² ˀnte³ nca³ cˀoa⁴nˀiain²³ je² cjoa⁴-vi⁴. ˀya¹-ni³ je² xi³ qui³tsjoa³-li² je² cjoa⁴te¹xo³ma³ nca³ cˀoa⁴sˀian⁴-si¹ni³. \v 29 Cˀia⁴ Jesús qui³nchja⁴ qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ an³ sco³na³nqui³-no³ jnco³ cjoa⁴. Ti⁴no²cjoa⁴-nao¹³, cˀia⁴² cˀoa⁴xin¹-no³ jña³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-na³ nca³ cˀoa⁴-sˀian³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 30 Je² cjoa⁴sa³te¹nta¹ xi³ qui³sˀin³ Juan, a³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, a³xo⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni¹. Ti⁴no²cjoa⁴-nao¹³. \v 31 Cˀia⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ tsa³cjao¹ya³-ni³, qui³tso²: Cˀia⁴ tsa² coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, cˀoa⁴coi⁴tso⁴-jin²ˀni³: A¹-ni³ nca³ tsi² coan³cjain¹-si¹ni³no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 32 Cˀia⁴ tsa² cˀoa⁴coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni¹, jcon³-le⁴² cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ nca⁴ nca³tsˀi³ cˀoa⁴qui³tso² nca³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ nca³ Juan jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 33 Cˀia⁴ qui³nchja⁴-nca¹ni³le⁴ Jesús: Li²coi³ ˀyai³-jin⁴. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Ni⁴ˀan³-jin² cˀoa⁴xin¹-no³ jña³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-na³ nca³ cˀoa⁴sˀian³ je² cjoa⁴-vi⁴. \c 12 \s1 Cjoa⁴-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴² cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son² \r (Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19) \p \v 1 Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³cja¹cao⁴ cao⁴ cjoa⁴xco¹son²: Jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ tsa³ca¹ntje² xca⁴-le⁴ to³tse⁴², tsa³cˀe¹nchˀoa¹ntai³-le⁴, tsa³ˀnqui³ya³, tsa³cˀe¹jna³nta³ jnco³ máquina xi³ si¹tsˀion³nqui²-ni³ na³nta¹-le⁴ to³tse⁴². Tsa³cˀe¹nta³ jnco³ xjao¹ncˀa³, qui³si³quin³ya³son²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son². Cˀia⁴ qui³ jña³ nca³ cjin³. \v 2 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ni⁴čhjin³-le⁴ nca³ sˀe³xco¹ to³tse⁴²-ve⁴, qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴ jnco³ cho⁴ˀnta³, jme¹-ni³ nca³ tsjoa¹-si¹ni³le⁴ tso³jmi²-ve⁴ xi³ je² vˀa³cao⁴-le⁴. \v 3 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son² qui³tsoa³ cho⁴ˀnta³-ve⁴, qui³si³qui²ˀaon³, qui³sca³ni¹cji³tia³. \v 4 Je² nai³-le⁴ ti⁴qui³si³ca³sen¹ nqui²jnco³-nca¹ni³ cho⁴ˀnta³. To⁴nca³ nqui²ntia³ cho⁴ta⁴-ve⁴ to⁴la⁴jao⁴ tsa³cˀe¹-le⁴, qui³si³qui²ˀaon³ jco⁴, qui³tsˀaon³tjen⁴nqui³ cao⁴ cjoa⁴tsˀen⁴. \v 5 Je² nai³-le⁴ ti⁴qui³si³ca³sen¹ nqui²jnco³-nca¹ni³ cho⁴ˀnta³. Cho⁴ta⁴-ve⁴ ña³qui³ qui³si³cˀen³-ni¹ nca³ je². Ncjin² xi³ cˀoa⁴qui³si³cao⁴, tjin¹ xi³ to⁴qui³si³qui²ˀaon³-ni³, cˀoa⁴ tjin¹ xi³ ña³qui³ qui³si³cˀen³-ni³. \v 6 Je² nai³-le⁴ to⁴jo³ tjin¹-sa³le⁴ jnco³ ˀnti¹ xi³ tsjoa³que³, cˀoa⁴-ti⁴ qui³si³ca³sen¹ nca³ je². Je² xi³ je³tˀa³-ni³. Scoe⁴xcon¹ ti³-na⁴, qui³tso². \v 7 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴, qui³tso²-le⁴ xi¹-ncjin¹: Je²-vi⁴ xi³ cˀoai⁴cjoa⁴tjao²-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-vi⁴. Tjian¹ si⁴cˀen³-nia¹ jme¹-ni³ nca³ cjoa⁴tjao²-le⁴ tsan⁴² coan⁴-ni³. \v 8 Qui³tsoa³ ti³-ve⁴, qui³si³cˀen³ nca³ je², qui³si³cˀa³tjen⁴ tˀa³xin². \v 9 Je² nai³-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-ve⁴, jme¹ xi³ si⁴²cao⁴-ˀni³ tso²cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴. Cjoi⁴nčhoa³ cˀoa⁴ si⁴²qui³xo²ya³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴, cˀoa⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-le⁴ tsjoa¹son²-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 10 A³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ xon⁴ Escritura: Je² la⁴jao⁴ xi³ qui³si³cˀa³tjen⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹nta³ ni³ˀya³, je²-vi⁴ xi³ coan³ la⁴jao⁴xi⁴nqui⁴. \v 11 Je² Nai³-na¹ cˀoa⁴qui³sˀin³ je²-vi⁴, ña¹ to⁴ma³xcon¹-na¹ nca³ ˀya³². \v 12 Cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² tsoa⁴ Jesús, nca⁴ coan³cho⁴ya³-le⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso² je² cjoa⁴xco¹son²-ve⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ je², to⁴nca³ qui³tsa³cjon¹-le⁴ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹. Coi³ nca³ qui³si³cˀe¹jna³ Jesús, cˀoa⁴ qui³-ni³. \s1 Ca²ta³vˀe¹chji¹-le⁴ taon⁴sa¹ César \r (Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26) \p \v 13 Qui³sca³ni¹nčhˀoe² Jesús cˀa³ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ herodianos, jme¹-ni³ nca³ si⁴²qui³njen³-si¹ni³ cao⁴ en¹-le⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Maestro, ˀya³-ni¹jin⁴ nca³ ji³ xi³ tjin¹-li² cjoa⁴qui²xi⁴. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ jcon³-lai⁴, nca³ tsi² tsa² cho²tsen³-lai⁴ jo³ cji³ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ cjai¹nca³ nta³ va³co²yai³ ntia⁴²-le⁴ Ni³na¹ cao⁴ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴. A³ nta³ tjin¹ nca³ cˀoe¹chji¹-le⁴² taon⁴sa¹ César, a³xo⁴ mai³. A³ cˀoai⁴-le⁴² a³xo⁴ tsi² tsa² cˀoai⁴-le⁴². \v 15 Cˀia⁴ Jesús nca³ tsa³ve³ nca³ cho⁴ta⁴jao²ncjain¹, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho¹tˀa³-si¹ni³nao¹³. Nčhoa¹cao⁴-nao¹³ taon⁴-ve⁴, jme¹-ni³ nca³ sco³tsen³-si¹ni³le⁴. \v 16 Ja³ˀai³cao⁴-le⁴ taon⁴-ve⁴. Jesús qui³tso²-le⁴: ˀya¹ tsˀe⁴ je² xco¹son²-vi⁴, cˀoa⁴ je² en¹ xi³ tjio¹tˀa³. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Tsˀe⁴ César. \v 17 Jesús qui³tso²-le⁴: Tˀai²-lao⁴³ César je² xi³ tsˀe⁴ César, cˀoa⁴ tˀai²-lao⁴³ Ni³na¹ je² xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. Cho⁴ta⁴-ve⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴ je²-vi⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀa²ya³-le⁴ xi³ cˀen³ \r (Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40) \p \v 18 Cˀia⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴ saduceos, je² xi³ tso² nca³ tsin² cjoa⁴fa³ˀa²ya³-jin². Qui³sco²na³nqui³-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: \v 19 Maestro, Moisés qui³squi³-na¹, tsa² jnco³ ntsˀe⁴ coi⁴ya¹, xi³ si⁴²cˀe¹jna³ chjon⁴²-le⁴, cˀoa⁴ tsa² tsin²-le⁴ xti³-jin² xi³ si⁴²ca³tio¹, cˀia⁴ je² ntsˀe⁴ ca²ta³cjoe¹tjao² chjon⁴²-le⁴, cˀoa⁴ ca²ta³sˀe³-le⁴ xti³ nca³jao³-le⁴ ntsˀe⁴. \v 20 Ña³to³ coan³ xi³ ti⁴ntsˀe⁴-ni³. Je² xi³ ˀnti¹tjon² qui³sˀe³-le⁴ chjon⁴², cˀen³ xˀin⁴-ve⁴, cˀoa⁴ ni⁴jnco³-jin² xti³ qui³sˀe³-le⁴. \v 21 Je² ntsˀe⁴ xi³ ma³jao²-ni³ qui³scoe¹tjao² chjon⁴²-le⁴, cˀoa⁴-ti⁴ cˀen³ nca³ je², cˀoa⁴-ti⁴ ni⁴jnco³-jin² ˀnti¹ qui³sˀe³-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ ma³jan²-ni³ tsa³cˀe²jna³cao⁴-nca¹ni³ chjon⁴²-ve⁴, cˀoa⁴²-ti⁴sˀin² coan³tˀain³. \v 22 Xi³ ña³to³ ntsˀe⁴ tsa³ca³tio²cao⁴ chjon⁴²-ve⁴. Cˀoa⁴ ni⁴jnco³-jin² xti³ qui³sˀe³-le⁴ nca³tsˀi³. Xi³ je³tˀa³-ni³ cˀoa⁴²-ti⁴ cˀen³ chjon⁴²-ve⁴. \v 23 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa²ya³-na¹ tso²cˀoa⁴, ˀya¹ tsˀe⁴ coan⁴ chjon⁴²-ve⁴, nca⁴ je² xi³ ña³to³-ve⁴ tsa³ca³tio²cao⁴ chjon⁴²-ve⁴. \v 24 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tsi² ma³sca¹ya³-no³ nca³ tsi² ˀyao³ xon⁴ Escrituras, cˀoa⁴-ti⁴ li²coi³ ˀyao³ nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹. \v 25 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa²ya³-le⁴ xi³ cˀen³, li²coi³ coi⁴xan³, cˀoa⁴ li²ˀya³ xi³ si⁴²qui³xan³, to⁴nca³ cˀoa⁴² cjoan³ jo³-ni³ a²ncje⁴ xi³ tjio¹ ncˀa³jmi³. \v 26 Je² cjoa⁴ je²-vi⁴ nca³ cjoa⁴ˀa²ya³-le⁴ xi³ cˀen³, a³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ libro-le⁴ Moisés, jo³-sˀin² nca³ Ni³na¹ tsa³cja¹cao⁴ ya⁴jin³ ya¹na³ˀya¹, nca³ qui³tso²: An³ nia¹³ Ni³na¹-le⁴ Abraham, Ni³na¹-le⁴ Isaac, cˀoa⁴ Ni³na¹-le⁴ Jacob. \v 27 Ni³na¹ a³li² Ni³na¹-le⁴ cˀen³-jin², to⁴nca³ tsˀe⁴ xi³ tjio¹con³. Jon² cjai¹nca³ ma³sca¹ya³-no³. \s1 Je² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹tjon² \r (Mt. 22:34-40) \p \v 28 Jnco³ cho⁴ta⁴ scribano ja³ˀai³con³-le⁴ Jesús, qui³nčhˀoe¹-le⁴ nca³ tjio¹fao¹ya³-ni³, tsa³ve³ nca³ nta³ qui³nchja⁴ Jesús, qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jña¹-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹tjon² cao⁴-ni³ nca³yi³je³. \v 29 Jesús qui³nchja⁴: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹tjon² cao⁴-ni³ nca³yi³je³: Ti⁴no¹ˀyao³ cho⁴ta⁴ Israel, je² Nai³-na¹ Ni³na¹-na¹ to⁴jnco³ ma³-ni³. \v 30 Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ tso²cˀoa⁴ je² Nai³-na¹ Ni³na¹-li⁴. Ca²ta³ma³tsjoa³cha³-ni³ nca³yi³je³ ni⁴ma⁴-li⁴, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴tsjoa³-li⁴, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-li⁴, cao⁴ nca³yi³je³ nca³nˀion¹-li⁴. Je²-vi⁴ je² ni¹ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹tjon². \v 31 Cˀoa⁴ je² xi³ ma³jao²-ni³ cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ je²-vi⁴. Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ xi³cˀa³ jo³-ni³ nca³ ti⁴ji³-ni³. Tsin² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ cja⁴ˀai¹, xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² cao⁴-ni³ je²-vi⁴. \v 32 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ scribano qui³tso²-le⁴: Nta³ tjin¹, Maestro, cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ ca²si³-ve⁴ nca³ to⁴jnco³ Ni³na¹, tsin² xi³ cja⁴ˀai¹. \v 33 Cˀoa⁴ nca³ tsjoa³cha³² nca³ je² cao⁴ nca³yi³je³ ni⁴ma⁴-na¹, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-na¹, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴tsjoa³-na¹, cao⁴ nca³yi³je³ nca³nˀion¹-na¹, nca³ tsjoa³cha³² xi³cˀa³ jo³-sˀin² nca³ tsjoa³cha³² yao³-na¹, je²-vi⁴ xi³ to⁴nqui²sa⁴-sa³ chji¹-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² nca³yi³je³ cjoa⁴tjao² xi³ ña³qui³ ti² nca³yi³je³, cao⁴ cho⁴ xi³ ni²cˀen³ nca³ cˀoai⁴tˀa³-le⁴² Ni³na¹. \v 34 Cˀia⁴ Jesús nca³ tsa³ve³ nca³ je² cho⁴ta⁴ qui³nchja⁴ cao⁴ cjoa⁴chji⁴ne⁴, qui³tso²-le⁴: A³li² cjin³-jin² ti³jnai³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ ti⁴ma³nˀion¹ni³con³ nca³ scoi⁴na³nqui³-sa³le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-le⁴ David \r (Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44) \p \v 35 Jesús tsa³ca³co¹ya³ ya⁴³ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Jo¹-sˀin²ˀni³ nca³ cˀoa⁴tso²-ni³ cho⁴ta⁴ scribano nca³ Cristo ˀnti¹-le⁴ David. \v 36 Ti⁴je²-ni³ David cˀoa⁴qui³tso² cao⁴ Espíritu Santo: Je² Nai³-na¹ qui³tso²-le⁴ Nai³-na⁴. Ti⁴jna³tˀa³-nai¹³ nca³qui²xi⁴-na⁴ sa³ˀnta³ nca³ si³cˀe¹yoa³ co²ntran⁴-li⁴ ya⁴nqui³ ntso⁴coi³. \v 37 Ti⁴je²-ni³ David Nai³-na⁴ tso²-le⁴. Jo¹-sˀin²ˀni³ nca³ ˀnti¹-le⁴ ma³-le⁴. Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ qui³nčhˀoe¹ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³ jo³ qui³tso² Jesús. \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ scribano \r (Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³co¹ya³-le⁴: Ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ tsjoa³-le⁴ vˀa³mjen³ cao⁴ na³jño³jnčho³, cˀoa⁴ tsjoa³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴ si⁴²ti²ˀnta³-le⁴ ya⁴ nti⁴tsin⁴-ve⁴. \v 39 Cˀoa⁴ tsjoa³que³ je² ya¹xi²le⁴ xi³ ti¹tjon² ya⁴ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ je² ˀnte³ xi³ ti¹tjon² ya⁴ jña³ cjen² sˀoi¹. \v 40 Je² fa³yo³ntjai² ntˀia³-le⁴ ya¹nchjin¹cˀan³ xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴. To⁴chji³ne³-ni³ tse³² vˀe¹tsˀoa³. Je² xi³ cˀoa⁴cjoan³ nqui²sa⁴ tse³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴ xi³ tsa³qui³ncha¹ jnco³ chjon⁴² xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴ \r (Lc. 21:1-4) \p \v 41 Jesús tsa³cˀe²jna³ jña³ nca³ qui³jna³ ca²xa⁴ xi³ si³ncha¹ taon⁴ limosna. Qui³sco²tsen³ jo³-sˀin² nca³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ tsa³qui³ncha¹ taon⁴ ca²xa⁴-ve⁴. Ncjin² ma³-ni³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ xi³ tse³ taon⁴ tsa³qui³ncha¹. \v 42 Cˀia⁴ ji³cho² jnco³ chjon⁴²cˀan³ xi³ je³cˀen³ xˀin⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ yo⁴ma⁴. ˀnti¹ qui⁴cha⁴si³ne² tsa³qui³ncha¹ xi³ to⁴choa³ chji¹-le⁴. \v 43 Cˀia⁴ Jesús qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ je² chjon⁴²cˀan³ xi³ je³cˀen³ xˀin⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ yo⁴ma⁴, nqui²sa⁴ tse³ tsa³qui³ncha¹ cao⁴-ni³ tsa² nca³tsˀi³ xi³ tsa³qui³ncha¹ ca²xa⁴. \v 44 Nca⁴ nca³tsˀi³ tsa³qui³ncha¹ je² xi³ vˀa³nqui³-le⁴, to⁴nca³ nta³ tsa² yo⁴ma⁴ je² chjon⁴²-vi⁴ tsa³qui³ncha¹ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ cjen². \c 13 \s1 Jtsao⁴nqui³ yo⁴nco⁴ \r (Mt. 24:1-28; Lc. 21:5-24) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ yo⁴nco⁴, jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Maestro, coe⁴-ni³, jme¹-si³ cjoan³-ni³ la⁴jao⁴, jme¹-si³ cjoan³-ni³ ntˀia³-vi⁴. \v 2 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ ti³ˀya³-nio¹³ je² ntˀia³yˀai³-vi⁴. Jtsao⁴nqui³ nca³yi³je³, li²coi³ ti⁴sa⁴tio²son²-ni³le⁴ xi¹ncjin¹ la⁴jao⁴. \s1 Choa⁴ xi³ sˀe⁴ cˀia⁴ nca³ me³coan⁴jnco³ \p \v 3 Jesús ya⁴ tsa³cˀe²jna³ ni³nto³ xi³ Olivos ˀmi². Qui³sco²tsen³tˀa³ yo⁴nco⁴. Pedro, Jacobo, Juan, cao⁴ Andrés qui³sco²na³nqui³ tˀa³xin²-le⁴ Jesús. \v 4 Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴: Cˀia¹-ni³ve⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴. Jme¹ choa⁴ xi³ sˀe⁴ cˀia⁴ nca³ me³coan⁴jnco³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 5 Jesús qui³nchja⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ jme¹-ni³ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ cˀoa⁴na⁴cha⁴-si¹ni³no³. \v 6 Nca⁴ ncjin² xi³ cjoa⁴ˀai¹ xi³ jan³ˀain¹-na⁴ yˀa³, xi³ cˀoa⁴coi⁴tso⁴: An³ nia¹³ Cristo. Cˀoa⁴na⁴cha⁴-le⁴ ncjin² cho⁴ta⁴. \v 7 To⁴cˀia³-ni³ve⁴ nca³ coi⁴no¹ˀyao³ nca³ tjin¹ cjoa⁴jchan¹, cˀoa⁴-ti⁴ cˀoa¹mjen³ en¹ nca³ tjin¹ cjoa⁴jchan¹, a³li² cˀoa⁴-jin² ma³-no³, nca⁴ ma³chjen¹ nca³ cˀoa⁴coan⁴, to⁴nca³ cje³fe³tˀa³-jin². \v 8 Coi⁴so¹tjen⁴ne² na⁴xi⁴na³nta¹ co²ntran⁴-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ coi⁴so¹tjen⁴ne² co²ntran⁴-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ cjoa⁴te¹xo³ma³. Cˀoa⁴ chaon¹ cjoa⁴ˀa² ncjin² ˀnte³. Cji³nčha¹ coan⁴ cao⁴ cjoa⁴-si³. Je² cjoa⁴-vi⁴ to⁴cˀoe⁴²tsˀia⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 9 Jon² ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ nca³ sca⁴ni²tˀa³-no³ cho⁴ta⁴xa¹, ya⁴ ntˀia³ sinagoga coa⁴²-no³ ya¹jti³. Ja⁴nqui³xcon⁴ gobernador cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² coi⁴no²cjoa⁴-no³ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴ nca³ cˀoai⁴-lao⁴³ nca³ je² je² en¹-no³. \v 10 Ti¹tjon² ma³chjen¹ nca³ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Cristo ca²ta³fi²son²-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴. \v 11 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹cao⁴-no³ nca³ sca⁴ni²tˀa³-no³ cjoa⁴te¹xo³ma³, a³li² cˀoa⁴-jin² ma³-no³ to⁴nqui³-ni³ jme³ xi³ coi⁴xon¹³, ni⁴ni²cja³ˀai³tsjen³-jion²³. Sˀe⁴-no³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ cˀia⁴ hora-ve⁴, coi³ xi³ ti⁴no²cjoao⁴³. A³li² jon²-jion²³ xi³ coi⁴no²cjoao⁴³, to⁴je² Espíritu Santo xi³ coi⁴nchja⁴. \v 12 Ti⁴je²-ni³ ntsˀe⁴ sca⁴ni²tˀa³ ntsˀe⁴ nca³ si⁴²cˀen³, cˀoa⁴ je² xi³ nˀai³ sca⁴ni²tˀa³ ˀnti¹-le⁴ nca³ si⁴²cˀen³. Xi³ xti³-le⁴ coi⁴so¹tjen⁴ne²-le⁴ xi³jcha¹-le⁴, sca⁴ni²tˀa³ nca³ si⁴²cˀen³. \v 13 Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ coan⁴jti³que³-no³ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, to⁴nca³ je² xi³ jcho¹cjoa⁴-le⁴ sa³ˀnta³ xi³ cjoe⁴tˀa³-ni³, je²-vi⁴ coi⁴tjo³ntjai²-ni¹. \v 14 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ je² xi³ chˀao³ cjoan³, xi³ si¹qui³xo²ya³, xi³ sˀe⁴jna³ ˀnte³ jña³ tsi² va³quin²-le⁴, cˀia⁴ je² xi³ tjio¹ ya⁴ Judea, ca²ta³ma³nca³ jin³jña¹. (Je² xi³ vˀe¹xquia⁴ jo³ qui³tso² Daniel xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ ca²ta³ma³cho⁴ya³-le⁴.) \v 15 Je² xi³ ya⁴ ti¹jna³son²ncˀa³ ntˀia³-le⁴, a³li² vi³tjo³jen³-jin² ni⁴fa³ˀa³sˀen³-jin², nta³ tsa² tjin¹ xi³ me³-le⁴ scoe¹ ja⁴ya³ ntˀia³-le⁴. \v 16 Je² xi³ ti¹jna³ jin³jña¹ jan¹, a³li² ya¹tsˀin⁴ si⁴²cˀo¹fa³ya³-ni³ nca³ scoe¹ tso⁴nca⁴-le⁴. \v 17 Ma⁴-xo¹ni³ je² ya¹nchjin¹ xi³ ˀnti¹ yˀa³, cˀoa⁴ je² xi³ ˀnti¹ si¹ca³qui³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. \v 18 Tˀe²tsˀoao³ tso²cˀoa⁴ nca³ tsi² coi⁴yo¹³ cˀia⁴ nca³ chan⁴nchˀan¹. \v 19 Cˀia⁴ ni⁴čhjin³-ve⁴ cjai¹nca³ to⁴sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³. Ni⁴-sa³ jnco³ cˀa³-jin² cˀoa⁴ma³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ Ni³na¹ tsa³ca¹nta³ son³ˀnte³, ni⁴to⁴cˀia⁴-jin² cˀoa⁴coan⁴-nca¹ni³. \v 20 Tsa² je² Nai³-na¹ li²coi³ qui³si³ˀnti¹ya³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴, ni⁴jnco³-jin² cho⁴ta⁴ xi³ coi⁴tjo³ntjai², to⁴nca³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ Ni³na¹ tsa³cja³ˀa¹jin³, qui³si³ˀnti¹ya³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. \v 21 Cˀia⁴ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴coi⁴tso⁴-no³: Coe⁴-ni³, i⁴ ti¹jna³-vi⁴ Cristo, a³xo⁴ tsa² coi⁴tso⁴, coe⁴-ni³, ya⁴ ti¹jna³-ve⁴, a³li² ma³cjain¹-jin²no³. \v 22 Cjai¹nca³to⁴ coi⁴so¹tjen⁴ cho⁴ta⁴nti³so³ xi³ Cristo coi⁴tso⁴-le⁴ yao³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ je² xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ coi⁴tso⁴-le⁴ yao³-le⁴. Tse³ choa⁴ cao⁴ cjoa⁴xcon¹ xi³ tsjoa¹. Cˀoa⁴-sˀin² xin² ntia⁴² fi²cao⁴, nta³ tsa² je² xi³ Ni³na¹ tsa³cja³ˀa¹jin³, tsa² coan⁴-le⁴. \v 23 Ti⁴coi²ntao⁴³ nca³ jon², to⁴nqui³-ni³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³yi³je³. \s1 ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹ \r (Mt. 24:29-35, 42-44; Lc. 21:25-36) \p \v 24 To⁴nca³ cˀia⁴ ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³ je² cjoa⁴ñˀain³-ve⁴, tsˀoi¹ sˀe⁴njion²-ni¹, cˀoa⁴ sa¹ li²coi³ ti⁴si⁴²ˀi³sen³-ni³. \v 25 Cˀoa⁴ ni³ño³ jtsao⁴-ni³ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ je² lˀi¹ xi³ tjin¹-le⁴ ncˀa³jmi³ jtin¹ya³-ni¹. \v 26 Cˀia⁴ scoe⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹jin³-ni³ yo³jvi³, cao⁴ tse³ nca³nˀion¹ cao⁴ cjoa⁴je³ya³. \v 27 Cˀia⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ si⁴²ca³sen¹ a²ncje⁴-le⁴, cˀoa⁴ cˀoe⁴²xco¹ cho⁴ta⁴-le⁴ xi³ tsa³cja³ˀa¹jin³, cˀoe⁴²xco¹-ni³ nca³ ño³ xi⁴nqui⁴-le⁴ son³ˀnte³, cˀoa⁴ nca³qui³jnta² son³ˀnte³, cˀoa⁴ nca³qui³jnta² ncˀa³jmi³. \v 28 Cho¹tˀa³yao³ je² xi³ va³co¹ ya¹ higo-ve⁴. Cˀia⁴ nca³ ya¹ntsja³ cˀoe⁴²jtsˀen¹, cˀia⁴ nca³ xca⁴ nčhoa¹-le⁴, ˀya³-nio¹³ nca³ je³ti¹jna³čhian³ chan⁴jtsi¹. \v 29 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² nca³ jon² cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ nca³ cˀoa⁴cji³ma³ je² cjoa⁴-vi⁴. Ca²ta³ˀyao³ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ je³ti¹jna³čhian³, ja⁴jčho³ xo⁴ntjoa⁴. \v 30 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ tsi² tsa² coi⁴ya² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴ sa³ˀnta³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ cjoe⁴cˀoa⁴coan⁴. \v 31 Ncˀa³jmi³ cao⁴ son³ˀnte³ cjoe⁴tˀa³-ni¹, to⁴nca³ je² en¹-na⁴ li²coi³ cjoe⁴tˀa³. \v 32 To⁴nca³ xi³ cjoi⁴cho²ca³ je² ni⁴čhjin³-ve⁴, cˀoa⁴ je² hora-ve⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴, li²ˀya³ xi³ ve³, ni⁴je²-jin² a²ncje⁴ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, ni⁴je²-jin² ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹, to⁴jnco³ je² Nˀai³-na¹ xi³ ve³. \v 33 Ti⁴coi²ntao⁴³, ti⁴yo³chon³ˀntao³, tˀe²tsˀoao³, nca⁴ li²coi³ ˀyao³ cˀia⁴²-ni³ve⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴. \v 34 Jo³-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ cjin³ qui³. Tsa³cˀe¹jna³ ni³ˀya³-le⁴, tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ nca³ jnco¹jnco¹ qui³tsjoa³-le⁴ xa¹-le⁴. Tsa³ca³te¹xo³ma³-le⁴ je² xi³ si¹coi²nta⁴ xo⁴ntjoa⁴. Ti⁴jna³chon³ˀntai³, qui³tso²-le⁴. \v 35 Tjen⁴ya³to³con² ti⁴yo³, nca⁴ tsi² ˀyao³ cˀia⁴ cjoa⁴ˀai¹ je² nai³-le⁴ ntˀia³, tsa² sˀai⁴nqui³xon², a³xo⁴ va³sen³ni⁴tjen⁴, cˀia⁴ nca³ squi¹ˀntia¹ cha¹xi³cha¹, a³xo⁴ nca³ ta⁴njion²ya³, \v 36 jme¹-ni³ nca³ tsi² sa³yo³fe²-si¹nio³ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ nti⁴ton⁴. \v 37 Je² cjoa⁴ xi³ xin³-no³ nca³ jon², cˀoa⁴xin¹-le⁴ nca³tsˀi³: Tjen⁴ya³to³con² ti⁴yo³. \c 14 \s1 Cho⁴ta⁴ tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ si⁴²cˀen³ Jesús \r (Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Jao² ni⁴čhjin³ to⁴nqui³-ni³ nca³ qui³tsˀia⁴ sˀoi¹pa²xco⁴, cˀoa⁴ ni⁴čhjin³ nca³ tsa³cjen² nio⁴xti²la⁴ xi³ tsin²-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³-jin², je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ tsoa⁴che¹ nca³ si⁴²cˀen³ Jesús. \v 2 Cˀoa⁴qui³tso²: A³li² cˀia⁴² ni⁴čhjin³-le⁴ sˀoi¹, jme¹-ni³ tsi² cjoa⁴si³ sˀe⁴-si¹ni³ i⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. \s1 Chjon⁴² qui³tsjo²jon³ yao³-le⁴ Jesús \r (Mt. 26:6-13; Jn. 12:1-8) \p \v 3 Jesús ti¹jna³ˀya³ ni³ˀya³-le⁴ Simón ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Betania. Simón tjin¹-le⁴ chˀin³ nca³ ti¹fi²ˀnto³jon³ yao³-le⁴. Cˀia⁴ nca³ ti¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴, ja³ˀai³nčhˀoe² jnco³ chjon⁴² xi³ yˀa³ jnco³ ti⁴²xo²lo⁴ xi³ tjia¹-le⁴ si²ti⁴ nardo xi³ ña³qui³ coi³, xi³ cjai¹nca³ chji¹-le⁴. Tsa³ca³cjan¹ ti⁴²xo²lo⁴-ve⁴, tsa³cˀe¹jten⁴son² jco⁴. \v 4 Tjin¹ cˀa³ xi³ coan³jti³-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ qui³si³qui³tson¹-si¹ni³ si²ti⁴-ve⁴. \v 5 Coan⁴² nca³ sa³te¹na³ tsa²cai³-ni³. Sa³ˀnta³ tsˀa³to³ jan² ciento vi²xo⁴ coi⁴tjo³ chji¹-le⁴. Coan⁴² cˀoai⁴-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ taon⁴-ve⁴ tsa²cai³-ni³. Qui³nchja⁴ti³cao⁴ chjon⁴²-ve⁴ xi³ cˀoa⁴qui³sˀin³. \v 6 To⁴nca³ Jesús qui³tso²: Ca²ta³vˀe²-no³. A¹-ni³ nca³ ni²jti³-si¹ni³lao⁴³. Cjai¹nca³ to⁴nta³-ni¹ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ca²si¹cao⁴-na³. \v 7 Je² cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ coa⁴tio⁴cao⁴ntsjai²-no³. To⁴cˀia⁴²-ni³ me³-no³ coan⁴-no³ nta³ si⁴cao⁴ nca³ je². To⁴nca³ an³ li²coi³ nca³ntsjai² coa²te⁴jna³cao⁴-no³. \v 8 Je² chjon⁴²-ve⁴ cˀoa⁴ca²sˀin¹ jña³ sa³ˀnta³ tjen⁴ ca²ma³-le⁴, nca³ to⁴nqui³-ni³ qui³tsjo²jon³ yao³-na⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ coa²jna⁴ñe³. \v 9 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, to⁴jña³-ni³ nca³qui³jnta² son³ˀnte³ nca³ coi⁴no²cjoa⁴ya³-ni³ en¹nta³-vi⁴, cˀoa⁴ti⁴-sˀin² sˀe⁴ en¹ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ca²si¹cao⁴-na³, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cjoa⁴ˀai¹tsjen³-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \s1 Judas tjin¹jnco³con³ nca³ sca⁴ni²tˀa³ Jesús \r (Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6) \p \v 10 Cˀia⁴ Judas Iscariote, jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴, ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, jme¹-ni³ nca³ cˀoe⁴²tˀa³-si¹ni³le⁴ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \v 11 Cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴, coan³tsjoa³-le⁴. Qui³tsjoa³ tsˀoa³ nca³ tsjoa¹-le⁴ taon⁴. Judas tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ sca⁴ni²tˀa³ Jesús. \s1 Jesús tsa³cjen² cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ je² pa²xco⁴ \p \v 12 Xi³ ti¹tjon² ni⁴čhjin³-le⁴ sˀoi¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ tsin²-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³-jin², cˀia⁴ nca³ xi¹jten⁴ njin¹-le⁴ va³rre² xi³ tˀa³tsˀe⁴ sˀoi¹pa²xco⁴, cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jña¹-ni³ nca³ me³-li² nca³ coa⁴nquin¹ cˀe²ntai³⁴-jin⁴ jme¹-ni³ nca³ chi⁴ne⁴-si¹ni³ je² va³rre² xi³ tsˀe⁴ pa²xco⁴. \v 13 Jesús qui³si³ca³sen¹ jao² cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, ya⁴ sa⁴te¹jion³ jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ yˀa³ jnco³ ni³sa³na³nta¹. Tain¹tjen⁴nqui³-lao⁴³. \v 14 Ya⁴ jña³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ nca³ je², cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ je² xi³ tsˀe⁴ ntˀia³: Maestro xo⁴ tso²: Jña¹ ti¹jna³ je² cuarto jña³ nca³ coa²cjen⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴-na⁴ je² pa²xco⁴. \v 15 Je² xi³ tsˀe⁴ ntˀia³ coa⁴co²-no³ jnco³ cuarto xi³ je³, xi³ ti¹jna³ son²ncˀa³, xi³ je³chon³nta³. Ya⁴ tˀe²ntao³ xi³ tˀa³tsan⁴². \v 16 Qui³ cho⁴ta⁴-le⁴, ji³cho² ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴-sˀin² coan³sjai³-le⁴ jo³ qui³tso²-le⁴ Jesús. Tsa³cˀe¹nta³ je² pa²xco⁴-ve⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon², Jesús qui³cao⁴ xi³ te³jao²-ve⁴. \v 18 Cˀia⁴ nca³ tsa³ca³tio²tˀa³ ya¹mi²xa⁴, tjen⁴ nca³ tjio¹cjen², Jesús cˀoa⁴qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, jnco³ xi³ jon² xi³ coi⁴chi³cao⁴-nao¹³ xi³ sca⁴ni²tˀa³-na³. \v 19 Cho⁴ta⁴-le⁴ coan³fao¹-le⁴. Qui³tso²-le⁴ jnco¹jnco¹: A³ an³ nia¹³. Xi³cˀa³, a³ an³ nia¹³, cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso². \v 20 Jesús qui³tso²-le⁴: Je² jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴ xi³ ti¹si¹ca³ˀnchi⁴cao⁴-na³ ja⁴ya³ čhoa⁴. \v 21 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coai⁴ jo³-sˀin² nca³ tji¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. To⁴nca³ ma⁴-xo¹ni³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ sca⁴ni²tˀa³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. Nqui²sa⁴ nta³-ni¹ tsa² tsi² qui³tsin³ cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 22 Cˀia⁴ nca³ tjio¹cjen², Jesús qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴, qui³si³chi³con³tˀain³, qui³si³xcoa⁴, qui³tsjoa³-le⁴, qui³tso²: Chjoao¹³, je²-vi⁴ yao³-na⁴ ni¹. \v 23 Qui³scoe¹ cho⁴tsin¹, qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³tsjoa³-le⁴. Nca³tsˀi³ qui³tsˀi³ya². \v 24 Jesús qui³tso²-le⁴: Je²-vi⁴ njin¹-na⁴ ni¹ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴cho⁴tse⁴ xi³ qui³sˀe³nˀion¹, xi³ xi¹jten⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncjin² cho⁴ta⁴. \v 25 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ tsi² ti⁴scˀoi⁴-nia³ na³nta¹to³tse⁴² sa³ˀnta³ cˀia⁴ ni⁴čhjin³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ scˀoi⁴ nqui²jnco³cˀa²-nia³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \s1 Pedro cˀoe¹jna³ˀma³cao⁴ Jesús \r (Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 26 Cˀia⁴ nca³ je³qui³se³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, ji³tjo³ ˀnta³ ni³nto³ Olivos. \v 27 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Nca³tsˀio³ jtsao⁴tˀa³xion²³ xi³ tˀa³tsˀan⁴ coi³ ni⁴tjen⁴-vi⁴, nca³ tji¹tˀa³: Si³qui²ˀoan³ je² xi³ co³ˀnta³ cho⁴, cˀoa⁴ va³rre² nca³ i⁴ nca³ jan¹ coai⁴. \v 28 To⁴nca³ coan⁴scan³-ni³ nca³ cjoa⁴ˀa²ya³-na³, cjoi¹ ti¹tjon²-no³ ya⁴ ˀnta³ na³nqui³ Galilea. \v 29 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²-le⁴: Nta³ tsa² nca³tsˀi³ jtsao⁴tˀa³xin², an³ ma³jain². \v 30 Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-le²³ nca³ je² ni⁴tjen⁴-vi⁴ ntˀai⁴, jan² cˀa³ coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³ to⁴nqui³-ni³ nca³ squi¹ˀntia¹ jao² cˀa³ cha¹xi³cha¹. \v 31 To⁴nca³ Pedro nqui²sa⁴ nˀion¹ qui³tso²: Nta³ tsa² ma³chjen¹ nca³ coi³ya²cao⁴-le²³, li²coi³ coa²te⁴jna³ˀma³cao⁴-le²³. Ti⁴cˀoa⁴qui³tso²-ni³ nca³tsˀi³. \s1 Jesús vˀe¹tsˀoa³ ya⁴ Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46) \p \v 32 Ji³cho² ja⁴ˀnte³ xi³ Getsemaní ˀmi², Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Ti⁴yo³ i⁴-vi⁴, tjen⁴ an³ cˀoe³tsˀoa²³. \v 33 Qui³cao⁴ Pedro, Jacobo, cao⁴ Juan. Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ ja³tse³xcon¹, cˀoa⁴ nˀion¹ qui³si³cjao¹jin³. \v 34 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nˀion¹ fao¹-le⁴ ni⁴ma⁴-na⁴, sa³ˀnta³ cjoa⁴vi³ya³. Cho¹yao³ i⁴-vi⁴, ti⁴yo³chon³ˀntao³. \v 35 Qui³ ti¹tjon² i⁴tse¹-sa³, tsa³ca²jna³ tsa³cjan² tˀa³na³nqui³, tsa³cˀe¹tsˀoa³ tsa² coan⁴ ca²ta³fa³ˀa³to³-le⁴ hora-ve⁴. \v 36 Cˀoa⁴qui³tso²: Abba Nˀai³-na⁴, ji³ ma³-li² nca³yi³je³ cjoa⁴. Chja⁴ˀa²xin²-nai¹³ je² cjoa⁴ñˀain³, to⁴nca³ li² je²-jin² xi³ an³ me³-na³, to⁴je² xi³ ji³ me³-li². \v 37 Ja³ˀai³-nca¹ni³ coan³sjai³-le⁴ Pedro, Jacobo, cao⁴ Juan nca³ cjio³fe². Jesús qui³tso²-le⁴ Pedro: Simón, a³ so³jna³fe²-ni¹³. A³ tsi² tsa² ma³ nca³ ca²vi³jna³chon³ˀntai³ jnco³ hora. \v 38 Ti⁴yo³chon³ˀntao³, tˀe²tsˀoao³, jme¹-ni³ nca³ tsi² jtsao⁴jin³-si¹ni³no³ je¹, cˀia⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴-no³. Je² espírituna¹ ti¹jna³nta³, to⁴nca³ je² yao³-na¹ tsin²-le⁴ nca³nˀion¹-jin². \v 39 Nqui²jnco³cˀa² qui³-nca¹ni³, tsa³cˀe¹tsˀoa³, qui³tso²-nca¹ni³ xi³ ti⁴coi³-ni³ en¹. \v 40 Ti⁴ja³ˀai³-nca¹ni³, nqui²jnco³cˀa² coan³sjai³-le⁴ nca³ cjio³fe², nca⁴ xcon⁴ qui³sˀe³chjoa²ntso¹, cˀoa⁴ li²coi³ ve³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ Jesús. \v 41 Jesús ja³ˀai³ xi³ coan³jan²-ni³ cˀa³, qui³tso²-le⁴: Sa¹yo³fao²³ ntˀai⁴, ti⁴cja¹yao³. Je³ji³cho² hora. Coe⁴-ni³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cha³ni²tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 42 Ti⁴so¹tjaon⁴³, tjian¹. Coe⁴-ni³ je² xi³ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴ je³ti¹jna³čhian³. \s1 Qui³tsoa³ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 43 To⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³ Jesús cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ nti⁴ton⁴ Judas, jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴. Ja³ˀai³cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ yˀa³ qui⁴cha⁴ yˀa³ ya¹, ja³ˀai³-ni³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cho⁴ta⁴ scribano, cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. \v 44 Judas xi³ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Cristo, je³qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴ jnco³ choa⁴, qui³tso²: Je² xi³ an³ cˀoe³ntso³ˀa²³, je² ni¹-ve⁴. Ti⁴ntoao⁴³ nca³ je², nta³ ta⁴nquin¹cao⁴³. \v 45 Cˀia⁴ Judas ja³ˀai³, nti⁴ton⁴ ji³nčhoa³tˀa³čhian³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Maestro, Maestro. Tsa³cˀe¹ntso³ˀa³. \v 46 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ qui³tsoa³nˀion¹-ni³ ntsja³. \v 47 Jnco³ xi³ ti¹jna³ ya⁴-ve⁴, tsa³cˀa³sje³ qui⁴cha⁴. Tsa³ca¹-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon². Tsa³ca³te³tˀa³ xo⁴ño³. \v 48 Jesús qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴: A³ ca²vi²tjo⁴-nio³ cao⁴ qui⁴cha⁴, cao⁴ ya¹ nca³ coi⁴ntoa⁴-nao¹³. \v 49 Nchaon³nchaon³ tsa³ca²te⁴jna³cao⁴-no³ nca³ tsa³ca³co³ya²³-no³ ya⁴³ yo⁴nco⁴. Cˀoa⁴ li²coi³ qui³ntoa³-nao¹³, to⁴nca³ ca²ta³ma³jnco³ jo³ tso² xon⁴ Escrituras. \v 50 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tsjion²con³, tsa³nca³. \v 51 To⁴nca³ jnco³ cho⁴ta⁴xti³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴, ti¹jna³jte¹ jnco³ sábana nca³ qui³jna³jti². Cho⁴ta⁴ qui³tsoa³ nca³ je². \v 52 To⁴nca³ cho⁴ta⁴xti³-ve⁴ tsa³cˀe¹jna³ sábana, qui³jti² nca³ tsa³nca³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. \s1 Qui³cao⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ Jesús \r (Mt. 26:57-68; Lc. 22:54, 67-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 53 Cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴ qui³cao⁴ Jesús. Qui³con³-le⁴ je² xi³ na⁴ˀmi³ti¹tjon². Coan³ña³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cho⁴ta⁴jchi¹nca³, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano. \v 54 To⁴nca³ Pedro qui³ co³tsen³tjen⁴nqui³-le⁴ sa³ˀnta³ nca³ ji³cho² ja⁴ya³ nti³tsin³-le⁴ je² xi³ na⁴ˀmi³ti¹tjon². Ya⁴ tsa³cˀe²jna³cao⁴ cho⁴ˀnta³. Ti¹si¹so³-ni³le⁴ lˀi¹ yao³-le⁴. \v 55 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴xa¹ tsa³ca¹sjai³ en¹ xi³ coai⁴ne²-ni³le⁴ Jesús, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀen³, to⁴nca³ li²coi³ qui³sa³co³-le⁴. \v 56 Ncjin² xi³ en¹nti³so³ tsa³cˀe¹nta³ne² Jesús, to⁴nca³ cja⁴-ˀai¹ cja⁴ˀai¹ qui³tso² nca³ jnco¹jnco¹. \v 57 Cˀia⁴ tsa³qui³ncha³nto³ cˀa³, qui³tsjoa³ en¹nti³so³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, qui³tso²: \v 58 Jin⁴-jin⁴ qui³no²ˀya²-lai⁴jin⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²: An³ si³qui³xo²ya³ je² yo⁴nco⁴-vi⁴ xi³ ntsja³ qui³si³nta³-ni³, cˀoa⁴ to⁴jan² ni⁴čhjin³ cˀoe³nta³-nia³ xi³ nqui²jnco³ xi³ tsi² ntsja³ sˀe⁴nta³-ni³. \v 59 Ni⁴cˀoa⁴²-jin²sˀin² coan³nco¹son² en¹-le⁴. \v 60 Cˀia⁴ je² xi³ na⁴ˀmi³ti¹tjon² tsa³qui³ncha³nto³ jin³va³sen³, qui³sco²na³nqui³-le⁴ Jesús, qui³tso²: A³ tsi²jme³ en¹ xi³ no²cjoai⁴. Jo¹ tso²-ni³ je² en¹ xi³ tsjoa¹ je² cho⁴ta⁴-vi⁴ co²ntran⁴ tsi⁴. \v 61 To⁴nca³ Jesús jyo¹ tsa³cˀe²jna³, ni⁴jme³-jin² en¹ xi³ qui³nchja⁴. Je² na⁴ˀmi³ti¹tjon² nqui²ntia³ qui³sco²na³nqui³-le⁴, qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa² ji³ xi³ Cristo xi³ ˀnti¹-le⁴ je² xi³ to⁴nta³. \v 62 Jesús qui³tso²-le⁴: An³ nia¹³. Jcha⁴-nio¹³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ ti¹jna³ nca³qui²xi⁴-le⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹, nca³ cjoa⁴ˀai¹jin³-ni³ yo³jvi³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 63 Cˀia⁴ je² na⁴ˀmi³ti¹tjon² tsa³ca³sen¹jnta³ na³jño³-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Jme¹-sa³ testigo xi³ ma³chjen¹-na¹. \v 64 Je³ca²no²ˀyao²³ nca³ ca²nchja⁴ˀaon³-le⁴ Ni³na¹: Jo¹ vi³xon¹³. Cˀia⁴ nca³tsˀi³ qui³tsjoa³-le⁴ Jesús cjoa⁴ñˀain³, cˀoa⁴qui³tso² nca³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴vi³ya³. \v 65 Tjin¹ cˀa³ xi³ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³cˀe¹čha¹jon³ Jesús. Tsa³ca¹jtsa³ ncjain¹, tsa³cˀe¹-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ti⁴no²cjoa⁴yai³. Je² xi³ cho⁴ˀnta³ qui³si³jtsin³ˀa³ ncjain¹. \s1 Pedro tsa³cˀe²jna³ˀma³ \r (Mt. 26:69-75; Lc. 22:55-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Pedro ya⁴ ti¹jna³nqui³ nti³tsin³ jan¹. Ja³ˀai³ jnco³ tso²ti³ xi³ si¹xa¹-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon². \v 67 Je² tso²ti³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Pedro nca³ ti¹si¹so³ yao³-le⁴, qui³sco²tsen³ˀa³, qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ ji³ to⁴jnco³ tsa³qui³jna³coai⁴ Jesús je² cho⁴ta⁴ nazareno. \v 68 To⁴nca³ Pedro tsa³cˀe²jna³ˀma³, qui³tso²: Li²coi³ ˀve³xcoan³, li²coi³ ma³cho⁴ya³-na³ jo³ si³. Ji³tjo³ sa³ˀnta³ ja⁴jčho³ xo⁴ntjoa⁴. Qui³squi³ˀntia¹ cha¹xi³cha¹. \v 69 Je² tso²ti³ xi³ si¹xa¹-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon² ti⁴tsa³ve³-nca¹ni³ Pedro, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ ya⁴ tjio¹: Je² cho⁴ta⁴-vi⁴ tsˀe⁴ Jesús. \v 70 To⁴nca³ Pedro mai³ ti⁴qui³tso²-nca¹ni³. Xi³ coan³jnco³tjo²-ni³ je² cho⁴ta⁴ xi³ ya⁴ tjio¹ qui³tso² nqui²jnco³cˀa²-le⁴ Pedro: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús, nca⁴ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ galileo. Je² en¹-li⁴ cˀoa⁴tso². \v 71 Pedro tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³tso²: Ni³na¹ ca²ta³tsjoa¹-na³ cjoa⁴ñˀain³ tsa² tsi² cˀoa⁴tjin¹ en¹-na⁴. Ña³qui³ qui³tsjoa³ en¹-le⁴. Li²coi³ ˀve³xcoan³ cho⁴ta⁴ xo⁴cji³-vi⁴ xi³ vi³xon¹³ nca³ jon². \v 72 Cha¹xi³cha¹ qui³squi³ˀntia¹ xi³ coan³jao² cˀa²-ni³. Pedro ja³ˀai³tsjen³-le⁴ je² en¹-le⁴ Jesús jo³ qui³tso²-le⁴: Jan² cˀa³ coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³ to⁴nqui³-ni³ nca³ squi¹ˀntia¹ jao² cˀa³ cha¹xi³cha¹. Cˀia⁴ nca³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ je²-vi⁴, qui³squi³ˀnta¹. \c 15 \s1 Qui³cao⁴-le⁴ Pilato Jesús \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Lc. 23:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Nca³ ta⁴njion² cˀia⁴ nca³ je³coan³ junta, cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na³ˀmi³, cho⁴ta⁴jchi¹nca³, cho⁴ta⁴ scribano, cao⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴xa¹. Qui³cao⁴ Jesús xi³ tji¹tˀa³nˀion¹, qui³ ca³ni¹tˀa³-le⁴ Pilato. \v 2 Pilato qui³sco²na³nqui³-le⁴: A³ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tjin¹ xi³ si³-ve⁴. \v 3 Cjai¹nca³ ncjin² je¹ tsa³ca¹nqui³ Jesús cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³. \v 4 Pilato nqui²jnco³cˀa² ti⁴qui³sco²na³nqui³-nca¹ni³le⁴: A³ tsi² jme³ en¹ xi³ no²cjoai⁴. Coe⁴-ni³ jo³ nca³ ncjin² cjoa⁴ xi³ va¹nqui³-li². \v 5 To⁴nca³ Jesús li²coi³ qui³nchja⁴ nta³ tsa² cˀoa⁴ti¹ˀmi²-le⁴. Jo¹ to⁴coan³xcon¹-le⁴ Pilato. \v 6 Cˀia⁴ nca³ sˀoi¹je³ Pilato si¹cˀe¹jna³ntai¹ntsjai² jnco³ preso nca³ xqui⁴no¹, to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ qui³si³je¹. \v 7 Ti¹jna³ cjoa⁴ñˀain³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ Barrabás ˀmi², cao⁴ mi²yo⁴-le⁴ xi³ tsa³qui³so¹tjen⁴ cao⁴ cjoa⁴si³. Qui³si³cˀen³ cˀen³ ja⁴jin³ cjoa⁴si³-ve⁴. \v 8 Cho⁴ta⁴ncjin² ja³ˀai³con³-le⁴ Pilato. Tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³si³je¹-le⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si⁴²tjo³son²-nca¹ni³le⁴ jo³-sˀin² nca³ntsjai² xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 9 Pilato qui³tso²-le⁴: A³ me³-no³ nca³ si⁴²cˀe¹jna³ntai¹-no³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 10 Pilato tjin¹jin³-le⁴ nca³ to⁴cjoa⁴xin²ta³con²³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ ji³cho² ca³ni¹tˀta³-le⁴ Jesús. \v 11 To⁴nca³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ tsa³qui³ncha¹ˀa³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ nca³ to⁴sa³ ca²ta³si¹cˀe¹jna³ntai¹-le⁴ Barrabás. \v 12 Pilato nqui²jnco³cˀa² qui³tso²-nca¹ni³le⁴: Jme¹ xi³ me³-no³ tso²cˀoa⁴ nca³ sˀian³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cho⁴ta⁴-vi⁴ xi³ ˀmi²-lao⁴³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 13 Cho⁴ta⁴ nqui²ntia³ tsa³cˀe¹jta³: Cro² tja³tˀai³. \v 14 To⁴nca³ Pilato qui³tso²-le⁴: Jme¹ cjoa⁴tsˀen⁴ xi³ qui³sˀin³-ˀni³. Cho⁴ta⁴ nqui²sa⁴ tsa³cˀe¹jta³: Cro² tja³tˀai³. \v 15 Pilato me³-le⁴ si¹ña³con³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹, coi³ cjoa⁴-vi⁴ qui³si³cˀe¹jna³ntai¹-le⁴ Barrabás. Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ je³tsa³ca¹-le⁴ Jesús, qui³sca³ni¹tˀa³ jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴tˀa³-si¹ni³ cro². \s1 So³nta²do⁴ qui³si³tsjoa³tˀain³ Jesús \p \v 16 Cˀia⁴ so³nta²do⁴ qui³cao⁴ Jesús ya⁴ ˀnte³-le⁴ cho⁴ta⁴xa¹ti¹tjon² xi³ ˀmi² Pretorio. Qui³nchja⁴ma³ña³-le⁴ nca³tsˀi³ so³nta²do⁴. \v 17 Qui³si³cˀa³cja¹ Jesús na³jño³jco³. Tsa³cˀe¹jna³son² jco⁴ jnco³ corona na³ˀya¹. \v 18 Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nti⁴ton⁴ nca³ qui³si³ti²ˀnta³: Ti²ˀnta³-li², cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 19 Tsa³ca¹ntjai² ya¹ jco⁴. Tsa³cˀe¹čha¹jon³ nca³ je², jo³ tsa³qui³ncha³xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ jo³-ni³ xi³ tsa³ve³xcon¹. \v 20 Cˀia⁴ nca³ je³qui³si³tsjoa³tˀain³, tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ na³-jño³jco³-le⁴. Qui³si³cˀa³cja¹-ni³ na³jño³ xi³ tsˀe⁴, cˀia⁴ ji³tjo³cao⁴ nca³ coa³tˀa³ cro². \s1 Tsa³ca¹tˀa³ cro² Jesús \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 21 Qui³si³cˀa³ncˀa³ cjoa⁴nˀion¹ xi³ ya⁴ ja³ˀa³, xi³ ja³ˀai³-ni³ nqui³chao³-le⁴, (je² Simón xi³ cho⁴ta⁴ cireneo, nˀai³-le⁴ Alejandro cao⁴ Rufo) jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-si¹ni³ cro²-le⁴ Jesús. \v 22 Qui³cao⁴ Jesús ja⁴ˀnte³ Gólgota, xi³ tso²-ni³ je² ˀnte³jco⁴cˀen³. \v 23 Qui³tsjoa³-le⁴ vino xi³ ti¹tsˀo¹jin³-le⁴ mirra, to⁴nca³ Jesús li²coi³ qui³tsˀi³. \v 24 Cˀia⁴ nca³ je³tsa³ca¹tˀa³ cro², qui³si³cˀa³vi¹ na³jño³-le⁴, qui³si³sca¹cao⁴ ˀya³-ni³ xi³ cˀoa⁴ nca³ jnco¹jnco¹. \v 25 Las nueve nca³ ta⁴njion² cˀia⁴ nca³ tsa³ca¹tˀa³ cro². \v 26 Cˀoa⁴ son²jco⁴ tsa³cˀe¹tˀa³ xi³ tsa³ca¹nqui³ Jesús: Cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 27 Cˀoa⁴-ti⁴ tsa³ca¹tˀa³ cro² Jesús jao² cho⁴ta⁴che¹ xi³ tsa³qui³ncha¹ jnco³ nca³qui²xi⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³jnco³ nca³scon¹-le⁴. \v 28 Cˀoa⁴-sˀin² coan³jnco³ je² en¹ Escritura xi³ tso²: Cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀa³ntjai²cjoa⁴ coan³xqui⁴cao⁴ nca³ je². \v 29 Je² xi³ ya⁴ ja³ˀa³to³ qui³nchja⁴ˀaon³-le⁴, jo³ nca³ tsa³cˀe¹jco⁴ qui³sˀin³, qui³tso²: Jan⁴. Ji³ xi³ qui³si³ nca³ si⁴qui³xo²jain³ yo⁴nco⁴ xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nca³ jan² ni⁴čhjin³ cˀoe¹nta³-ni³, \v 30 chˀa⁴sje³ntjai² yao³-li⁴, ti²tjo⁴jen⁴-lai⁴ cro²-ve⁴. \v 31 Ti⁴cˀoa⁴qui³sˀin³-ni³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano qui³si³tsjoa³tˀain³ nca³ i⁴ nca³ jan¹ qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Tsa³cˀa³sje³ntjai² xi³ cja⁴ˀai¹, to⁴nca³ li²coi³ ma³-le⁴ vˀa³sje³ntjai²-ni³ yao³-le⁴. \v 32 Je² Cristo, cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ Israel, ca²ta³vi³tjo³jen³tˀa³ cro² ntˀai⁴-vi⁴, jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-si¹nia³², cˀoa⁴ coan⁴cjain¹-si¹ni³na¹. Cˀoa⁴-ti⁴ je² xi³ ya⁴ to⁴jnco³ tjen⁴vˀa³tˀa³ cro² qui³nchja⁴ti³cao⁴ Jesús. \v 33 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ nchi³sen³, coan³njion² nca³qui³jnta² son³ˀnte³, sa³ˀnta³ las tres nca³ ma³xon². \v 34 Cˀia⁴ nca³ las tres nca³ ma³xon² Jesús nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²: Eloi, Eloi, lama sabactani, xi³ tso²-ni³: Ni³na¹-na⁴, Ni³na¹-na⁴, a¹-ni³ nca³ ca²njion³ta³con²-si¹ni³nai¹³. \v 35 Xi³ je³qui³nčhˀoe¹-le⁴ cˀa³ xi³ ya⁴ tjio¹, qui³tso²: Coe⁴-ni³ nchja⁴-le⁴ Elías. \v 36 Jnco³ cho⁴ta⁴ qui³to²ca³, qui³si³ca³ˀnchi⁴-ni³ tsa⁴nca⁴, qui³si³cˀe¹jna³jco³ ya¹na⁴xo⁴, qui³si³cˀi³, qui³tso²: Ca²ta³vˀe², cho¹tsen³-le⁴² tsa² cjoa⁴ˀai¹ Elías nca³ cjoa⁴ˀa²xin² Jesús. \v 37 To⁴nca³ Jesús nˀion¹ qui³squi³ˀntia¹, qui³cha³jta³. \v 38 Cˀia⁴ je² na³jño³ xi³ qui³tjen⁴chjoa² ya⁴ya³ yo⁴nco⁴ coan³va³sen³ya³. Ji³nčhoa³-ni³ jco⁴ sa³ˀnta³ tˀa³na³nqui³ qui³xi³jnta¹jen³. \v 39 Je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴ xi³ ya⁴ tsa³ca³sen²jna³tˀa³-le⁴ Jesús, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ nca³ ntia³ qui³cha³jta³ Jesús, qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² cho⁴ta⁴-vi⁴ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹. \v 40 Cˀoa⁴-ti⁴ tjio¹ cˀa³ ya¹nchjin¹ xi³ cjin³ tjio¹co³tsen³-ni³le⁴. María Magdalena, cˀoa⁴ María xi³ na⁴-le⁴ Jacobo xi³ ma³ˀnti¹ cao⁴ José, cˀoa⁴ Salomé tjio¹ jin³-le⁴ nca³ je². \v 41 Je² ya¹nchjin¹ qui³tˀa³-le⁴, qui³si³sin³-le⁴ Jesús cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ tsa³cˀe²jna³ ya⁴ na³nqui³ Galilea. Cˀoa⁴ ncjin²-sa³ ya¹nchjin¹ xi³ ña³tjen⁴ ji³nčhoa³mi³ cao⁴ Jesús ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén. \s1 Qui³sca³ni¹sˀe³nqui³ tsjo¹ \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 42 Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon², coi³ nca³ je² víspera-le⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³cˀe¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, \v 43 José xi³ Arimatea tsˀe⁴, jnco³ cho⁴ta⁴xa¹ xi³ cjai¹nca³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, xi³ cˀoa⁴-ti⁴ qui³sco²ya³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, coan³nˀion¹con³ nca³ ja³ˀa³sˀen³nčhˀoe² Pilato, qui³si³je¹-le⁴ yao³-le⁴ Jesús. \v 44 Pilato to⁴coan³xcon¹-le⁴ nca³ je³cˀen³. Qui³nchja⁴-le⁴ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴-ve⁴, qui³sco²na³nqui³-le⁴ tsa² je³cˀen³. \v 45 Je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴ qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴. Cˀia⁴ nca³ Pilato tsa³ve³, qui³tsjoa³-le⁴ José yao³-le⁴ Jesús. \v 46 José tsa³ca³tse³ jnco³ sábana, tsa³cja³ˀa¹xin² Jesús, tsa³ca¹jte¹ sábana, qui³sca³ni¹sˀen³nqui³ tsjo¹ jña³ qui³tjo³-ˀai²cja¹ jnco³ na⁴xi⁴. Jnco³ la⁴jao⁴ qui³sca³ni¹ti¹cja¹ jčho³xo⁴ntjoa⁴-le⁴ tsjo¹. \v 47 María Magdalena, cao⁴ María xi³ na⁴-le⁴ José, tsa³ve³ jña³-ni³ nca³ ti¹qui³jna³ñai³. \c 16 \s1 Jesús ja³ˀa²ya³-ni³le⁴ \r (Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ je³ja³ˀa³to³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, María Magdalena, María na⁴-le⁴ Jacobo, cao⁴ Salomé, tsa³ca³tse³ xqui³ xi³ nta³ njen³, jme¹-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ si¹ca³jon³-si¹ni³le⁴ yao³-le⁴ Jesús. \v 2 Cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ tai²nco⁴ nca³ cjai¹nca³ ta⁴njion²ya³, xi³ qui³sˀe³sen¹, ji³nčhoa³ jña³ qui³jna³ tsjo¹-ve⁴. \v 3 Qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: ˀya¹-ni³ve⁴ xi³ cjoa⁴ˀa²xin²-na¹ je² la⁴jao⁴ xi³ qui³jna³jčho³ xo⁴ntjoa⁴-le⁴ tsjo¹. \v 4 Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³, tsa³ve³ la⁴jao⁴-ve⁴ xi³ je³qui³tji³ tˀa³xin²-le⁴ tsjo¹-ve⁴. Cjai¹nca³ to⁴je³ cji³ la⁴jao⁴-ve⁴. \v 5 Qui³sˀen³ tsjo¹-ve⁴. Tsa³ve³ jnco³ cho⁴ta⁴xti³ xi³ ti¹jna³ nca³qui²xi⁴-le⁴. Ti¹jna³jte¹ jnco³ na³jño³jnčho³ xi³ čhoa³ cji³. Ya¹nchjin¹ qui³tsa³cjon¹. \v 6 To⁴nca³ je² cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A³li² vi³jcon³-jion²³, ti³ma³fa³sjai³-nio¹³ Jesús xi³ tsˀe⁴ Nazaret, xi³ qui³sˀe³jna³tˀa³ cro². Ca²fa³ˀa¹ya³-ni³le⁴, li²coi³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴. Cho¹tsen³-lao⁴³ i⁴ ˀnte³-vi⁴ jña³ nca³ tsa³ca³jna³. \v 7 Ta⁴nquion¹³ tso²cˀoa⁴, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ cho⁴ta⁴-le⁴ cao⁴ Pedro nca³ je² ti¹fi² ti¹tjon²-no³ ya⁴ Galilea. Ya⁴ jchao⁴³ nca³ je², jo³-sˀin² nca³ qui³tso²-no³. \v 8 Ya¹nchjin¹ ji³tjo³ nti⁴ton⁴-ni³ tsjo¹-ve⁴. Jo³ qui³to²ca³, jo³ ja³tse³ yao³-le⁴, jo³ coan³xcon¹-le⁴. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ qui³tso²-le⁴, nca⁴ nˀion¹ tjio¹tsa³cjon¹. \s1 María Magdalena tsa³ve³ Jesús \r (Jn. 20:11-18) \p \v 9 Jesús ja³ˀa²ya³-ni³le⁴ nca³ tai²nco⁴ ni⁴tjen⁴ya³. Tsˀa³tsen³ ti¹tjon²-le⁴ María Magdalena xi³ tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ ña³to³ nai⁴² xi³ nta³jin³. \v 10 Qui³ María Magdalena, tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ je² xi³ tsa³ca³tio²cao⁴ Jesús. Fao¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, tjio¹qui³ˀnta¹. \v 11 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ nca³ ti¹jna³con³ Jesús, cˀoa⁴ nca³ María tsa³ve³ nca³ je², cho⁴ta⁴-le⁴ li²coi³ coan³cjain¹-le⁴. \s1 Jao² cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ve³ Jesús \r (Lc. 24:13-35) \p \v 12 To⁴nca³ coan³scan³-ni³ cja⁴ˀai¹ cji³ yao³-le⁴ nca³ qui³si³cˀa³tsen³-le⁴ jao² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹fi² ntia⁴² nqui³chao³. \v 13 Qui³si³cˀo¹fa³-ni³ nca³ jao². Qui³ cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ xi³cˀa³. Cˀoa⁴-ti⁴ li²coi³ coan³cjain¹-le⁴. \s1 Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ \r (Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 14 Xi³ je³tˀa³-ni³ Jesús qui³si³cˀa³tsen³-le⁴ yao³-le⁴ je² xi³ ti⁴je²-ni³ te³jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ cˀia⁴ nca³ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴. Qui³nchja⁴ti³cao⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² xi¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, nca³ tsi² coan³cjain¹-le⁴ jo³ qui³tso² je² xi³ tsa³ve³ Jesús cˀia⁴ nca³ ja³ˀa²ya³-ni³le⁴. \v 15 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³ nca³qui³jnta² son³ˀnte³. Ti⁴no²cjoa⁴ya³jin³-lao⁴³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀan⁴. \v 16 Je² xi³ coan⁴cjain¹-le⁴, cˀoa⁴ xi³ sa⁴te¹nta¹-ni¹, coi⁴tjo³ntjai²-ni¹. To⁴nca³ je² xi³ tsi² coan⁴cjain¹-le⁴, sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 17 Je² xi³ coan⁴cjain¹-le⁴, cˀoa⁴sˀin⁴² je² choa⁴ je²-vi⁴: Cao⁴ jan³ˀain¹-na⁴ cˀoa⁴sje³xin² nai⁴² xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ coi⁴nchja⁴ en¹ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 18 Sco¹mi³tjen⁴ ye⁴, cˀoa⁴ tsa² scˀoi¹ tso³jmi² xi³ si¹cˀen³, li²jo³ si⁴²cao⁴. Coa⁴²yo³son²-le⁴ ntsja³ je² xi³ tjio¹mˀen³, coan⁴nta³-ni¹. \s1 Jesús qui³tjoe¹mi³ ncˀa³jmi³ \r (Lc. 24:50-53) \p \v 19 Je² Nai³-na¹, cˀia⁴ nca³ je³tsa³cja¹cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tjoe¹mi³ ncˀa³jmi³. Tsa³cˀe²jna³ nca³qui²xi⁴-le⁴ Ni³na¹. \v 20 Ji³tjo³ je² cho⁴ta⁴-le⁴ve⁴, qui³nchja⁴ya³ nca³qui³jnta² ˀnte³. Je² Nai³-na¹ qui³si³xa¹cao⁴ nca³ je², ña³qui³ qui³si³qui²xi⁴ya³nta³ en¹-le⁴ cao⁴ choa⁴ xi³ qui³sˀin³. Cˀoa⁴ ca²ta³ma³.