\id MAT \h San Mateo \toc1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Mateo qui³squi³ \toc2 San Mateo \toc3 Mt. \mt1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Mateo qui³squi³ \c 1 \s1 Jan³ˀain¹-le⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ Jesús \r (Lc. 3:23-28) \p \v 1 Je² libro xi³ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ Jesucristo, ˀnti¹-le⁴ David, cˀoa⁴ ˀnti¹-le⁴ Abraham. \p \v 2 Abraham nˀai³-le⁴ Isaac, cˀoa⁴ Isaac nˀai³-le⁴ Jacob, cˀoa⁴ Jacob nˀai³-le⁴ Judá cao⁴ ntsˀe⁴. \v 3 Judá cao⁴ chjon⁴²-le⁴ xi³ Tamar ˀmi², xi³ nˀai³ xi³ na⁴-le⁴ Fares cao⁴ Zara, cˀoa⁴ Fares nˀai³-le⁴ Esrom, cˀoa⁴ Esrom nˀai³-le⁴ Aram. \v 4 Aram nˀai³-le⁴ Aminadab, cˀoa⁴ Aminadab nˀai³-le⁴ Naasón, cˀoa⁴ Naasón nˀai³-le⁴ Salmón. \v 5 Salmón cao⁴ chjon⁴²-le⁴ xi³ Rahab ˀmi², xi³ nˀai³ xi³ na⁴-le⁴ Booz, cˀoa⁴ Booz cao⁴ chjon⁴²-le⁴ xi³ Rut ˀmi², xi³ nˀai³ xi³ na⁴-le⁴ Obed, cˀoa⁴ Obed nˀai³-le⁴ Isaí. \v 6 Isaí nˀai³-le⁴ David xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² coan³, cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² David cao⁴ je² xi³ chjon⁴²-le⁴ Urías, xi³ nˀai³ xi³ na⁴-le⁴ Salomón. \v 7 Salomón nˀai³-le⁴ Roboam, cˀoa⁴ Roboam nˀai³-le⁴ Abías, cˀoa⁴ Abías nˀai³-le⁴ Asa. \v 8 Asa nˀai³-le⁴ Josafat, cˀoa⁴ Josafat nˀai³-le⁴ Joram, cˀoa⁴ Joram nˀai³-le⁴ Uzías. \v 9 Uzías nˀai³-le⁴ Jotam, cˀoa⁴ Jotam nˀai³-le⁴ Acaz, cˀoa⁴ Acaz nˀai³-le⁴ Ezequías. \v 10 Ezequías nˀai³-le⁴ Manasés, cˀoa⁴ Manasés nˀai³-le⁴ Amón, cˀoa⁴ Amón nˀai³-le⁴ Josías. \v 11 Josías nˀai³-le⁴ Jeconías cao⁴ ntsˀe⁴, cˀia⁴ nca³ qui³cha³ni² ya⁴ Babilonia. \v 12 Xi³ coan³scan³-ni³ nca³ qui³cha³ni² ya⁴ Babilonia, Jeconías nˀai³-le⁴ Salatiel coan³, cˀoa⁴ Salatiel nˀai³-le⁴ Zorobabel. \v 13 Zorobabel nˀai³-le⁴ Abiud, cˀoa⁴ Abiud nˀai³-le⁴ Eliaquim, cˀoa⁴ Eliaquim nˀai³-le⁴ Azor. \v 14 Azor nˀai³-le⁴ Sadoc, cˀoa⁴ Sadoc nˀai³-le⁴ Aquim, cˀoa⁴ Aquim nˀai³-le⁴ Eliud. \v 15 Eliud nˀai³-le⁴ Eleazar, cˀoa⁴ Eleazar nˀai³-le⁴ Matán, cˀoa⁴ Matán nˀai³-le⁴ Jacob. \v 16 Jacob nˀai³-le⁴ José, xˀin⁴-le⁴ María xi³ qui³tsin³-le⁴ Jesús xi³ Cristo tsa³cˀin². \v 17 Cˀoa⁴-sˀin² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ sa³ˀnta³ Abraham sa³ˀnta³ David, te³ño³ jco⁴ ma³-ni³, cˀoa⁴ sa³ˀnta³ David sa³ˀnta³ nca³ qui³cha³ni² ya⁴ Babilonia, te³ño³ jco⁴ ma³-ni³, cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ qui³cha³ni² ya⁴ Babilonia sa³ˀnta³ Cristo, te³ño³ jco⁴ ma³-ni³. \s1 Jo³-sˀin² qui³tsin³ Jesús \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 Cˀia⁴ nca³ qui³tsin³ Jesucristo cˀoi⁴ coan³: María xi³ na⁴-le⁴ tji¹nˀion¹-le⁴ cjoa⁴chi³con³ cao⁴ José. Cˀia⁴ nca³ cje³ va³tio²cao⁴-jin² xi¹ncjin¹, María coan³sjai³-le⁴ nca³ yˀa³ ˀnti¹ xi³ tsˀe⁴ Espíritu Santo. \v 19 Cˀoa⁴ nca³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ José xˀin⁴-le⁴, li²coi³ coan³me³-le⁴ nca³ tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴soa³ María. Coan³me³con³ nca³ to⁴ˀma³ qui³tsjion³. \v 20 Cˀoa⁴ nca³ ti¹si¹cja³ˀai³tsjen³ je² cjoa⁴-vi⁴, coe⁴-ni³ a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹ coan³tsen³-ni³le⁴ ya³ ni³jña¹-le⁴. Qui³tso²: José ˀnti¹-le⁴ David, li² jcon³-jin² nca³ chjoai¹³ María, chjon⁴²-li⁴, nca⁴ je² xi³ cˀoa⁴-sˀin² yˀa³ tsˀe⁴ Espíritu Santo ni¹. \v 21 Cˀoa⁴ jnco³ ˀnti¹ cˀoe⁴² xi³ Jesús cˀoin¹-lai⁴ jan³ˀain¹-le⁴, nca⁴ je² cˀoa⁴sje³ntjai² na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je¹-le⁴. \v 22 Nca³yi³je³ je²-vi⁴ cˀoa⁴coan³ jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² coi⁴tjo³son²-si¹ni³ xi³ qui³tso² Nai³-na¹ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. Cˀoi⁴ qui³tso²: \v 23 Coe⁴-ni³ je² chjon⁴²tsje³-vi⁴ cˀoa⁴ ˀnti¹, cˀoa⁴ cˀia⁴ cˀoe⁴², cˀoa⁴ Emanuel coi⁴tso⁴-le⁴ jan³ˀain¹-le⁴, je² jan³ˀain¹ xi³ tso²-ni³: Ni³na¹ ti¹jna³cao⁴-na¹. \v 24 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³-le⁴ José, cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-le⁴ a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹, cˀoa⁴ qui³scoe¹-ni³ chjon⁴²-le⁴. \v 25 Li²jme³ xi³ to⁴nqui³-ni³ qui³sˀin³ sa³ˀnta³ nca³ tsa³cˀe¹ ˀnti¹tjon²-le⁴. Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ jan³ˀain¹-le⁴. \c 2 \s1 Cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ ja³ˀai³ que³xcon¹ Jesús \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ qui³tsin³ Jesús ya⁴ Belén tsˀe⁴ Judea, cˀia⁴ ni⁴čhjin³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² Herodes, coe⁴-ni³ ja³ˀai³ ya⁴ Jerusalén cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴, xi³ ji³nčhoa³-ni³ jña³ tjo³-ni³ tsˀoi¹. \v 2 Qui³tso²: Jña¹ ti¹jna³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos xi³ qui³tsin³. Nca⁴ je² ni³ño³-le⁴ je³ca²ˀyai³⁴-jin⁴ jña³ nca³ tjo³-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴ cjoa²ˀai⁴ ˀya³xcon¹-ni¹⁴jin⁴ nca³ je². \v 3 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² Herodes qui³tsa³cjon¹, cˀoa⁴-ti⁴ nca³yi³je³ cho⁴ta⁴ Jerusalén. \v 4 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴ma³ña³-le⁴ nca³tsˀi³ na⁴ˀmi³ti¹tjon² cao⁴ scribano xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, qui³tsi²na³nqui³-le⁴ jña¹-ni³ qui³tsin³-ni³ je² Cristo. \v 5 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Ya⁴ Belén tsˀe⁴ Judea, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² tji¹tˀa³ xon⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ qui³nchja⁴ ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 6 Ji³ Belén, na³nqui³-le⁴ Judá, a³li² to⁴jo³ ˀnti¹-jin² ja⁴jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ tsˀe⁴ Judá. Ya⁴ coi⁴tjo³jin³-ni³li² jnco³ xi³ coa⁴te²xo³ma³ na⁴xi⁴na³nta¹-na⁴ Israel. \v 7 Cˀia⁴ Herodes qui³nchja⁴ˀma³-le⁴ je² cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴-ve⁴. Nˀion¹ qui³tsi²na³nqui³-le⁴ jme¹ ni⁴čhjin³ coan³tsen³ je² ni³ño³. \v 8 Cˀoa⁴ qui³si³ca³sen¹ cho⁴ta⁴-ve⁴ ya⁴ Belén, qui³tso²: Ta⁴nquin¹ qui⁴tso⁴mao⁴³ ya⁴jan¹, cˀoa⁴ nˀion¹-la² cho⁴na³nquio³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-ve⁴. Cˀia⁴ nca³ coan⁴sjai³-no³, ti⁴cji³nčhˀoe¹-nao¹³, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-ti⁴ cjoi¹-si¹nia³ an³ nca³ scoe³xcoan¹³. \v 9 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nčhˀoe¹-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴, qui³. Coe⁴-ni³ je² ni³ño³ xi³ tsa³ve³ ya⁴ jña³ nca³ tjo³-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴-sˀin² qui³ti¹tjon²-le⁴ nca³ je² jo³ sa³ˀnta³ nca³ ji³cho² ya⁴ jña³ ti¹jna³ ˀnti¹-ve⁴, ya⁴ tsa³ca³sen²son². \v 10 Cˀoa⁴ nca³ tsa³ve³ je² ni³ño³-ve⁴, a³li² to⁴cˀoa⁴ cji³ tsjoa³ coan³-le⁴. \v 11 Ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ ntˀia³, tsa³ve³ je² ˀnti¹-ve⁴ cao⁴ María je² na⁴-le⁴, cˀoa⁴ tsa³qui³ncha³xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ tsa³ve³xcon¹. Qui³sco³ˀai²nqui³ tso³jmi²-le⁴ xi³ chji¹, qui³tsjoa³cjoa⁴tjao²-le⁴ oro cao⁴ xo³nco¹sja³ cao⁴ xi³cha³xi³ xi³ na⁴sca¹ njen⁴. \v 12 Ya³ ni³jña¹-le⁴ cˀoa⁴tsa³cˀin²ya³-le⁴ xcon¹ tsa² ti⁴ya⁴ coai⁴con³-ni³le⁴ Herodes. Xin² ntia⁴² ja³ˀa³ nca³ qui³-ni³ na³nqui³-le⁴. \s1 Qui³ni²cˀen³ xi³ ˀnti¹xˀin⁴ \r (Lc. 2:39-40) \p \v 13 Cˀia⁴ nca³ je³qui³-ni³ nca³ je², coe⁴-ni³ je² a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹ coan³tsen³-ni³le⁴ ya³ ni³jña¹-le⁴ José, qui³tso²: Ti²so⁴tjain⁴, chjoai¹³ je² ˀnti¹-ve⁴ cao⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ ti⁴yoi¹³ ya⁴ Egipto. Ti⁴jnai³ ya⁴-ve⁴ sa³ˀnta³ cˀia⁴ nca³ an³ xi³ cˀoa⁴xin¹-le²³, nca³ cˀoi⁴²coan⁴ nca³ Herodes coa⁴²sjai³ je² ˀnti¹-ve⁴ tsa² si⁴²cˀen³. \v 14 Cˀoa⁴ José ja³ˀa³-le⁴, qui³scoe¹ ˀnti¹-ve⁴ cao⁴ na⁴-le⁴ nca³ ni⁴tjen⁴, qui³ ya⁴ Egipto. \v 15 Ya⁴ tsa³cˀe²jna³ sa³ˀnta³ nca³ cˀen³ Herodes, jme¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son²-si¹ni³ je² xi³ qui³tso² je² Nai³-na¹ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴, qui³tso²: Na³nqui³ Egipto qui³nchja²³-le⁴ ˀnti¹-na⁴. \v 16 Cˀia⁴ nca³ Herodes tsa³ve³ nca³ tsa³ve³chi⁴con¹ je² cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴-ve⁴, a³li² cˀoa⁴cji³ jti³ coan³-le⁴. Tsa³cˀe¹ne² nca³ qui³ni²cˀen³ nca³tsˀi³ ˀnti¹xˀin⁴ xi³ jao² no¹ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ xi³ nqui²sa⁴ ˀnti-sa³ xi³ qui³sˀe³ ya⁴ Belén cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ qui³sˀe³ ntai³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, jo³ cjoan³ tjin¹ ni⁴čhjin³ xi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³tso²ya³-le⁴ je² cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴-ve⁴. \v 17 Cˀia⁴ cˀoa⁴-sˀin² ji³tjo³son² je² xi³ cˀoa⁴qui³tso² xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ Jeremías, xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: \v 18 Nˀion¹ tse³ cjoa⁴fao¹ qui³no²ˀya²-le⁴ ya⁴ ˀnte³ Ramá, qui³squi³ˀntia¹ ja³ˀa¹tse³-le⁴ Raquel xi³ squi³ˀnta¹tˀain³ xti³-le⁴. Li²coi³ coan³me³-le⁴ nca³ qui³ni²je³con³, nca⁴ isi² ti⁴tjio¹-ni³. \v 19 Cˀia⁴ nca³ je³cˀen³ Herodes, coe⁴-ni³ je² a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹ coan³tsen³-ni³le⁴ ya³ ni³jña¹-le⁴ José ya⁴ ˀnte³ Egipto. \v 20 Qui³tso²: Ti²so⁴tjain⁴, chjoai¹³ je² ˀnti¹-ve⁴ cao⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ tˀin³ na³nqui³ Israel. Je³cˀen³ je² xi³ cˀoa⁴-sˀin² me³-le⁴ nca³ si⁴²cˀen³ ˀnti¹-vi⁴. \v 21 Cˀia⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴. Qui³scoe¹ je² ˀnti¹ cao⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ ja³ˀai³ ya⁴ na³nqui³ Israel. \v 22 Qui³nčhˀoe¹ nca³ Arquelao ti¹va³te¹xo³ma³ ya⁴ Judea nca³jao³-le⁴ Herodes xi³ nˀai³-le⁴, José qui³tsa³cjon¹-le⁴ nca³ ya⁴ coai⁴. To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀin²ya³-le⁴ ya³ ni³jña¹-le⁴, qui³ ya⁴ na³nqui³ Galilea. \v 23 Cˀoa⁴ ja³ˀai³, ya⁴ tsa³cˀe²jna³ ya⁴ ciudad xi³ Nazaret ˀmi², jme¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son²-si¹ni³ jo³ qui³tso² je² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, nca³ cˀoa⁴-sˀin² cˀoin¹-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ nazareno. \c 3 \s1 Jo³-sˀin² qui³nchja⁴ya³ Juan Bautista \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Je² coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ ja³ˀai³ Juan Bautista, xi³ qui³nchja⁴ya³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³ xi³ tsˀe⁴ Judea. \p \v 2 Cˀoi⁴qui³tso²: Ti⁴cˀa³ntjai³yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, nca⁴ je³nčhoa¹ ma³čhian³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 3 Je²-vi⁴ jña³-le⁴ xi³ qui³tso²-ni³ Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Je²-vi⁴ jta⁴-le⁴ xi³ nˀion¹ nchja⁴ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³: Tja³ntao³ ntia⁴²-le⁴ Nai³-na¹, tja³qui²xio⁴³ ntia⁴²ˀnti¹-le⁴. \v 4 Cˀoa⁴ Juan tsa³cˀa³cja¹ na³jño³ntsja⁴-le⁴ camello, cˀoa⁴ jnco³ čhjoa⁴xin¹ tji¹cja¹ntia³. Cˀoa⁴ tsa³cjen² xi³ tjin¹ nqui³jña¹, chjo⁴va⁴ cao⁴ ntsjen¹-le⁴ cho⁴ntsjen¹ya¹. \v 5 Cˀia⁴ ji³tjo³ cho⁴ta⁴ Jerusalén, cao⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ Judea, cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹ntai³ ya⁴ nta¹je⁴ Jordán. Qui³con³-le⁴ Juan. \v 6 Cˀoa⁴ tsa³ca³te¹nta¹ cho⁴ta⁴-ve⁴ Juan ya⁴ nta¹je⁴ Jordán. Cˀoa⁴ tsa³cja³ˀa¹con³ je¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 7 Juan tsa³ve³ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos xi³ ncjin² ma³-ni³, xi³ ja³ˀai³ sa³te¹nta¹, qui³tso²-le⁴: Cho⁴ta⁴ xi³ ye⁴ cjoaon³, ˀya¹ xi³ tsa³qui³ncha¹xcon¹-no³ nca³ coi⁴ncha³xin²-lao⁴³ je² cjoa⁴ñˀain³ xi³ nčhoa¹-vi⁴. \v 8 Cˀoa⁴tˀiaon⁴³ tso²cˀoa⁴ cjoa⁴ xi³ nta³ tjin¹, xi³ va³quin²-no³ tsa² je³qui³ni²cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³. \v 9 A³li² vi³xon¹-jion²³ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-no³: Tjin¹-na¹ Abraham je² nˀai³jcha¹cjin³-na¹. An³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ Ni³na¹ coan⁴-le⁴ nta³ tsa² cao⁴ je² la⁴jao⁴-vi⁴, sco¹mi³tjen⁴ ˀnti¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Abraham. \v 10 Cˀoa⁴-ti⁴ je² hacha je³qui³jna³tˀa³-le⁴ ja⁴ma⁴-le⁴ ya¹. Nca³yi³je³ ya¹ xi³ tsi² coi³ va³-le⁴ to³ xi³ nta³, jti¹ sˀe³tsao³jin³ lˀi¹. \v 11 An³-vi⁴ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ va³te³nta¹³-ni³no³ cao⁴ na³nta¹, nca³ qui³ni²cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, to⁴nca³ je² xi³ nčhoa¹tjen⁴nqui³-na³, nqui²sa⁴ tse³ nca³nˀion¹ tjin¹-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² an³. Je² jte¹-le⁴ an³ li²coi³ va³quin²-na³ nca³ cˀoa³. Je² xi³ coa⁴te²nta¹-ni³no³ cao⁴ Espíritu Santo cˀoa⁴ cao⁴ lˀi¹. \v 12 Je² xi³ vˀe¹ntjao⁴-ni³le⁴ cjia³ ntsja³, cˀoa⁴ si⁴²tsje³ tˀa³na³nqui³, cˀoa⁴ coi⁴ncha³xco¹ trigo ja⁴ya³ ni³ncˀa³-le⁴, cˀoa⁴ tje¹-le⁴ coi⁴ti⁴jin³ lˀi¹ xi³ ni⁴cˀia³-jin² cjoi⁴tsˀao³. \s1 Jo³-sˀin² qui³sa³te²nta¹ Jesús \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 Cˀia⁴ ja³ˀai³-ni³ Galilea Jesús. Ja³ˀai³con³-le⁴ Juan ya⁴ nta¹je⁴ Jordán, jme¹-ni³ nca³ Juan coa⁴te²nta¹-si¹ni³ nca³ je². \v 14 To⁴nca³ Juan nˀion¹ tsa³cˀe²jna³ta²ja³, qui³tso²: An³ xi³ ma³chjen¹ nca³ coa⁴te²nta¹-nai¹³ ji³, cˀoa⁴ ji³ a³ cjoa²ˀai⁴chon⁴-nai¹³. \v 15 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Ca²ta³vˀe² ntˀai⁴-vi⁴, nca³ cˀoa⁴²-sˀin² sque¹ntia³-na¹ nca³ si⁴qui³tjo³soan² nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴. Cˀia⁴ qui³si³jyo³-le⁴. \v 16 Cˀoa⁴ Jesús, coan³scan³-ni³ nca³ je³qui³sa³te²nta¹, ji³nčhoa³mi³ jin³nti⁴ton⁴-ni³ na³nta¹. Coe⁴-ni³ je² ncˀa³jmi³ qui³tjo³ˀai²-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ve³ je³ Espíritu-le⁴ Ni³na¹ xi³ ji³nčhoa³jen³-ni³ jo³-ni³ ni⁴se³ paloma, ja³ˀai³jen³ne²-le⁴ Jesús. \v 17 Coe⁴-ni³ jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-ni³le⁴ ncˀa³jmi³ xi³ cˀoa⁴tso²: Je²-vi⁴ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴, jo³ nta³ sˀe³coan³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \c 4 \s1 Jo³-sˀin² nca³ chˀao³ qui³cho²tˀa³ Jesús \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 Cˀia⁴ je² Espíritu Santo qui³cao⁴ Jesús ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³, nca³ je² nai⁴² coan³me³-le⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴. \p \v 2 Cˀoa⁴ ña³chan³ ni⁴čhjin³, ña³chan³ ni⁴tjen⁴, nca³ tsi² tsa³cjen². Coan³scan³-ni³ coan³vao³-le⁴. \v 3 Cˀoa⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús je² xi³ chˀao³ si⁴²cao⁴, qui³tso²: Tsa² ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹³ ji³, cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ je² la⁴jao⁴-vi⁴ nca³ nio⁴xti²la⁴ ca²ta³ma³. \v 4 To⁴nca³ qui³nchja⁴-nca¹ni³ Jesús: Tji¹tˀa³: A³li² to⁴cao⁴ nio⁴xti²la⁴ cˀoe¹jna³con³-ni³ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ cao⁴ nca³yi³je³ en¹ xi³ nchja⁴-ni³ tsˀoa³ Ni³na¹. \v 5 Cˀia⁴ je² nai⁴² qui³cao⁴ Jesús ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹tsje³, cˀia⁴ qui³si³cˀe¹jna³son² ya⁴ son²ncˀa³-le⁴ yo⁴nco⁴. \v 6 Qui³tso²-le⁴: Tsa² ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹³ ji³, chji¹jen³nqui³-lai⁴ i⁴-vi⁴, nca³ tji¹tˀa³: Ni³na¹ cˀoe⁴²xa¹-le⁴ a²ncje⁴-le⁴ nca³ si⁴²coi²nta⁴-li², cˀoa⁴ je² ntsja⁴ sco¹mi³tjen⁴-ni³li², jme¹-ni³ nca³ je² la⁴jao⁴ li²coi³ sa⁴te¹nqui³-si¹ni³ ntso⁴coi³. \v 7 Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴²-ti⁴ tji¹tˀa³: A³li² chˀao³ cho²tˀa³-jin²³ je² Nai³-li⁴ Ni³na¹-li⁴. \v 8 Nqui²jnco³cˀa² je² nai⁴² qui³cao⁴ jnco³ ni³nto³ xi³ nˀion¹ ncˀa³, cˀoa⁴ tsa³ca³co¹-le⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ son³ˀnte³, cao⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴. \v 9 Qui³tso²-le⁴: Nca³yi³je³ je²-vi⁴ tsjoa³-le²³ ji³-vi⁴, tsa² coi⁴sen⁴xco¹nchˀin³tˀa³-nai¹³, cˀoa⁴ tsa² jcha⁴xcon¹-nai¹³. \v 10 Cˀia⁴ Jesús tso²-le⁴: Tˀin³, Satanás, nca⁴ tji¹tˀa³: To⁴je² Nai³-li⁴ Ni³na¹-li⁴ xi³ jcha⁴xcoin¹³, cˀoa⁴ to⁴je² to⁴jnco³ xi³ si⁴xa¹-lai⁴. \v 11 Cˀia⁴ je² nai⁴² qui³xin²-le⁴. Coe⁴-ni³ je² a²ncje⁴ xi³ ji³cho², cˀoa⁴ qui³si³sin³-le⁴. \s1 Jesús vˀe¹tsˀia⁴ xa¹-le⁴ \r (Mr. 1:14-20; Lc. 4:14-15; 5:1-11; 6:17-19) \p \v 12 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ Jesús nca³ Juan qui³ni²cˀe¹jna³nˀion¹, qui³ ya⁴ Galilea. \v 13 Qui³si³cˀe¹jna³ Nazaret, ji³nčhoa³ cˀoa⁴ ya⁴ tsa³cˀe²jna³ Capernaum, je² na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ ti¹jna³ntai³ nta¹chi³con³, xi³ nchja⁴-ni³ Zabulón cao⁴ Neftalí, \v 14 jme¹-ni³ nca³ coan⁴jnco³-si¹ni³ je² xi³ qui³tso² Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ cˀoi⁴qui³tso²: \v 15 Je² na³nqui³ Zabulón cao⁴ je² na³nqui³ Neftalí, xi³ ntia⁴² ya⁴ ja⁴tˀa³-le⁴ nta¹chi³con³, cˀoa⁴ xi³ xi³ncoa³tˀa³ Jordán, cˀoa⁴ ya⁴ Galilea xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin². \v 16 Je² na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tjio¹jin³ njion², jnco³ lˀi¹tse³ tsa³ve³, cˀoa⁴ je² xi³ tjio¹ ya⁴ ˀnte³-le⁴ cjoa⁴vi³ya³, xi³ tjio¹nqui³-le⁴ cjoa⁴vi³ya³, lˀi¹ qui³si³ˀi³sen³-le⁴. \v 17 Sa³ˀnta³ cˀia⁴ Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴ya³, cˀoa⁴ qui³tso²: Ti⁴cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, nca⁴ je³nčhoa¹ ma³čhian³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 18 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³ Jesús ntai³ nta¹chi³con³ ya⁴ Galilea, tsa³ve³ jao² ntsˀe⁴, Simón xi³ Pedro ˀmi²-ni³, cao⁴ Andrés xi³ ti⁴ntsˀe⁴-ni³. Tjio¹si¹cˀa³tjen⁴jin³ na⁴ˀya³-le⁴ nta¹chi³con³, nca⁴ jti⁴ ma³-le⁴ si¹cˀen³. \v 19 Jesús qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nao¹³, cˀoa⁴ an³ tsjoa³-no³ xa¹ nca³ cˀoe¹xco¹³ cho⁴ta⁴. \v 20 Nti⁴ton⁴ qui³si³ca³tio² na⁴ˀya³-le⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 21 Cˀoa⁴ qui³-sa³ ya⁴-ve⁴, nqui²jao² ntsˀe⁴ tsa³ve³, je² Jacobo xi³ ˀnti¹-le⁴ Zebedeo, cao⁴ Juan xi³ ti⁴ntsˀe⁴-ni³ ja⁴ya³ chi³tso³ cao⁴ Zebedeo xi³ nˀai³-le⁴, tjio¹vˀe¹jčho³ na⁴ˀya³-le⁴. Cˀoa⁴ qui³nchja⁴-le⁴. \v 22 Cˀoa⁴ je² nti⁴ton⁴ qui³si³cˀe¹jna³ chi³tso³-ve⁴ cao⁴ nˀai³-le⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 23 Cˀoa⁴ Jesús tsa³cˀa³mjen³jin³jnta² Galilea, tsa³ca³co¹ya³ ya⁴ ntˀia³ xi³ sinagoga ˀmi² xi³ tsˀe⁴, cˀoa⁴ qui³nchja⁴ya³jin³-ni³ en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. Qui³si³nta³ nca³yi³je³ chˀin³, cˀoa⁴ nca³tsˀi³ xi³ aon³-le⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴. \v 24 Cˀoa⁴-sˀin² tsa³nca³va³son² en¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús nca³qui³jnta² Siria, cˀoa⁴ ja³ˀai³cao⁴-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹mˀen³, je² xi³ ncjin² jco⁴ya³ tjin¹-le⁴, xi³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ tjio¹fa³ˀa¹, xi³ nai⁴² tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, xi³ chˀin³xin¹ tjin¹-le⁴, xi³ to⁴cjio³ ya¹, cˀoa⁴ qui³si³nta³-ni¹. \v 25 Ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ Galilea qui³tjen⁴nqui³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ tsˀe⁴ Decápolis, cˀoa⁴ xi³ tsˀe⁴ Jerusalén, cˀoa⁴ xi³ tsˀe⁴ Judea, cˀoa⁴ xi³ tsˀe⁴ ya⁴ xi³ncoa³tˀa³ Jordán. \c 5 \s1 Jo³-sˀin² nca³ qui³nchja⁴ya³ Jesús ya⁴ ni³nto³ \r (Lc. 6:20-23) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³tsˀi³ cho⁴ta⁴, qui³mi³ ya⁴ ni³nto³. Ya⁴ tsa³cˀe²jna³, cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. \p \v 2 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴, tsa³ca³co¹ya³-le⁴, cˀoi⁴qui³tso²: \v 3 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴ cjia³ya³con³, nca⁴ tsˀe⁴ ni¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 4 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ cji³ˀntia¹, nca⁴ je² xi³ coan⁴je³con³. \v 5 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ i³nta³jin³, nca⁴ je² xi³ scoe¹cjoa⁴tjao² je² son³ˀnte³-vi⁴. \v 6 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ vao³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ fa³ti²-le⁴ cjoa⁴ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, nca⁴ coan⁴squi³. \v 7 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ ma³ma⁴con³, nca⁴ je² xi³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ma⁴ta³con². \v 8 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ tsje³ ni⁴ma⁴-le⁴, nca⁴ je² xi³ scoe⁴ Ni³na¹. \v 9 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ si¹qui³njen³nchˀan¹, nca⁴ je² xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ cˀoin¹-le⁴. \v 10 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ cjoa⁴ñˀain³ fa³ˀa¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, nca⁴ je² xi³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ tjin¹-le⁴. \v 11 Jo¹ to⁴nta³-no³ cˀia⁴ nca³ no²cjoa⁴ˀaon³-no³, cˀia⁴ nca³ fi²tjen⁴nqui³ co²ntran⁴-no³, cˀoa⁴ nca³ coi⁴tso⁴-no³ nca³yi³je³ xi³ chˀao³ tjin¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴, nca³ en¹nti³so³ nchja⁴. \v 12 Tˀe²tsjoao³-ta³con²³, cˀoa⁴ tˀe²jnco³-ta³con²³, nca⁴ je² chji¹-no³ nˀion¹ tse³ coan⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³. Cˀoa⁴-sˀin² qui³tjen⁴nqui³co²ntran⁴-le⁴ je² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ ti¹tjon² tjio¹-no³. \s1 Na⁴xa⁴-le⁴ son³ˀnte³. Lˀi¹-le⁴ son³ˀnte³ \r (Mr. 9:49-50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 Jon² nio¹³ na⁴xa⁴-le⁴ son³ˀnte³, cˀoa⁴ tsa² je² na⁴xa⁴ cha⁴jta³, jo¹-sˀin² coan⁴ nqui²ntia³-ni³ cˀoai⁴-le⁴ jta⁴. A³li² ti⁴jme³-ni³ chji¹-le⁴, to⁴sa³ si⁴cˀa³tjen⁴, ca²ti³ncha³ne² cho⁴ta⁴. \v 14 Jon² nio¹³ lˀi¹-le⁴ son³ˀnte³. Jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ ti¹jna³son² ni³nto³ li²coi³ coan⁴ sˀe⁴ˀma³. \v 15 Ni⁴ca³nti²-jin² sˀe³tˀa³ˀi¹, ni⁴ya⁴-jin² sˀe³jna³nqui³-le⁴ jnco³ ca²xa⁴choa⁴, to⁴nca³ ya⁴² sˀe³jna³son² jña³ sa³tio²son² ca³nti², cˀoa⁴ si⁴²ˀi³sen³-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹ ya⁴ ntˀia³. \v 16 Cˀoa⁴-sˀin² ca²ta³ma³ˀi³sen³-le⁴ lˀi¹-no³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴, jme¹-ni³ nca³ scoe⁴-si¹ni³ xa¹nta³-no³, cˀoa⁴ cˀoa⁴sje³je³ya³-si¹ni³ Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \s1 Jesús ja³ˀai³ si¹jnco³ cjoa⁴te¹xo³ma³ \p \v 17 A³li² ni²cja³ˀai³tsjen³-jion²³ tsa² cjoa⁴te¹xo³ma³ je²ˀe⁴ si³qui³xo²ya³, ni⁴je²-jin² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Li²coi³ je²ˀe⁴-nia³ nca³ si³qui³xo²ya³, to⁴nca³ je²ˀe⁴ si³jnco³-nia¹³ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 18 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, jo³ sa³ˀnta³ nca³ cjoe⁴tˀa³ ncˀa³jmi³ cao⁴ son³ˀnte³, ni⁴jnco³-jin² letra, ni⁴jnco³-jin² choa⁴ xi³ cha⁴ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-vi⁴, sa³ˀnta³ nca³ coan⁴jnco³ cjoa⁴te¹xo³ma³-vi⁴ nca³yi³je³. \v 19 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cˀoa⁴sje³nqui³ jnco³ cjoa⁴te¹xo³ma³-vi⁴, nta³ tsa² to⁴choa³ na⁴cji³-sa³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coa⁴co²ya³-le⁴ cho⁴ta⁴, cjai¹nca³ to⁴ˀnti¹ cˀoin¹-le⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. To⁴nca³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cˀoa⁴sˀin⁴² xi³ cˀoa⁴ti⁴-sˀin² coa⁴co²ya³, je²-vi⁴ xi³ ncˀa³ cˀoin¹-le⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 20 Nca⁴ cˀoa⁴²xin³-no³, tsa² je² cjoa⁴qui²xi⁴-no³ xi³ tsi² tsa² nqui²sa⁴ tse³ coan⁴ cao⁴-ni³ tsa² xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, ni⁴cˀia⁴-jin² coi⁴tja¹sˀaon³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \s1 Jo³ tso² Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jti³ \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 Qui³no²ˀya²-nio¹³ jo³ tsa³cˀin²-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³: A³li² ni²cˀen³-jin²³. Tsa² ˀya³ xi³ si⁴²cˀen³, cji³ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 22 To⁴nca³ an³ xin³-no³, tsa² jnco³ xi³ coan⁴jti³-le⁴ cao⁴ ntsˀe⁴, cji³ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ chˀao³ coi⁴tso⁴-le⁴ ntsˀe⁴ en¹tsˀen⁴, cji³ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ nqui³xcon⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³. To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ sca¹-li² coi⁴tso⁴-le⁴ ntsˀe⁴, cji³ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ ˀnte³ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹. \v 23 To⁴coi³, tsa² cjoa²ˀai⁴coai⁴ cjoa⁴tjao²-li⁴ ya⁴ son²xta², cˀoa⁴ tsa² ya⁴ cjoa⁴ˀai¹tsjen³-li² nca³ ntsˀai⁴ tjin¹ˀi⁴tse¹-le⁴ cjoa⁴co²ntran⁴ tˀa³tsi⁴, \v 24 tˀe²jnai³ cjoa⁴tjao²-li⁴ ya⁴tˀa³ son²xta², cˀoa⁴ tˀin³ ti¹tjon²-cjoan²la² ti⁴mi²yo⁴ nqui²jnco³cˀai²³ ntsˀai⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ nčhoai¹³, cˀoa⁴ tˀai²tˀai³ cjoa⁴tjao²-li⁴ˀni³. \v 25 Nti⁴ton⁴ cho⁴va²nta³-nio³ cao⁴ xi³ jti³que³-li², to⁴tjen⁴ nca³ ti³ˀmi³coai⁴ ya⁴ ntia⁴², jme¹-ni³ nca³ je² xi³ jti³que³-li² li²coi³ tsjoa¹tˀa³-si¹ni³li² xca²le⁴, cˀoa⁴ je² xca²le⁴ sca⁴ni²tˀa³-li² policía, cˀoa⁴ sca⁴ni²sˀen³-li² nto⁴ya¹. \v 26 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-le²³, nca³ li²coi³ ti⁴coan⁴ coi²tjo⁴-ni³ ya⁴-ve⁴ sa³ˀnta³ nca³ cˀoe¹chji¹ntjai² yao³-li⁴ nca³yi³je³ jo³ tjin¹ xi³ cji³ne²-li⁴. \s1 Jo³ tso² Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴cha³jnqui³ \p \v 27 Qui³no²ˀya²-nio¹³ nca³ cˀoi⁴qui³tso² cjoa⁴: A³li² ni²cha³jnqui³-jin²³. \v 28 To⁴nca³ an³ xin³-no³: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ co³tsen³-le⁴ jnco³ chjon⁴² nca³ ma³xcai⁴²-le⁴, je³qui³si³cha³jnqui³ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ cao⁴ je². \v 29 To⁴coi³ tsa² xcoin³ nca³qui²xi⁴ si¹cji³tson¹-li², chˀa⁴sjai³, ti⁴cˀe¹jna³ tˀa³xin²-lai⁴ yao³-li⁴. Nqui²sa⁴ nta³-ni³ nca³ cha⁴ jnco³ ya²-le⁴ yao³-li⁴, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² nca³yi³je³ yao³-li⁴ tsao⁴jin³-si¹ni³ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹. \v 30 Tsa² ntsai⁴ nca³qui²xi⁴ si¹cji³tson¹-li², ti⁴cha¹tˀai³, ti⁴-cˀe¹jna³ tˀa³xin²-lai⁴ yao³-li⁴. Nqui²sa⁴ nta³-ni³ nca³ cha⁴ jnco³ ya²-le⁴ yao³-li⁴, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² nca³yi³je³ yao³-li⁴ tsao⁴jin³-si¹ni³ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹. \s1 Jo³ tso² Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ tsjion³ chjon⁴²-le⁴ \p \v 31 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso²: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjion³ chjon⁴²-le⁴, tˀai²-lai⁴ xon⁴ xi³ tsjion³-ni³ xi¹ncjin¹ cho⁴ta⁴. \v 32 To⁴nca³ an³ xin³-no³, nca³ je² xi³ tsjion³ chjon⁴²-le⁴, tsa² tsi² xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴cha³jnqui³, je² cho⁴ta⁴ cˀoa⁴sˀin¹ nca³ si¹cha³jnqui³ chjon⁴²-le⁴. Cˀoa⁴ je² xˀin⁴ xi³ coi⁴xan³cao⁴ chjon⁴² xi³ qui³njion³-ve⁴, si¹cha³jnqui³tˀa³-le⁴. \s1 A³li² en¹nti³so³-jin² vˀe¹ \p \v 33 Cˀoa⁴²-ti⁴ je³qui³no²ˀyao²³ nca³ cˀoa⁴ tsa³cˀin²-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³: A³li² en¹nti³so³-jin² vˀai²³. Je² Nai³-na¹ cˀoe¹chji¹-lai⁴ je² cjoa⁴ xi³ en¹-li⁴ vˀai²³. \v 34 To⁴nca³ an³ xin³-no³: Ni⁴to⁴jme³-jin² xi³ tˀa³tsˀe⁴ vˀai²³ en¹-li⁴, ni⁴tˀa³tsˀe⁴ ncˀa³jmi³-jin², nca⁴ coi³ xi³ ya¹xi²le⁴-le⁴ Ni³na¹. \v 35 Ni⁴tˀa³tsˀe⁴-jin² son³ˀnte³, nca⁴ coi³ jña³ vi³ncha¹ne² ntso⁴co⁴ Ni³na¹. Ni⁴tˀa³tsˀe⁴-jin² Jerusalén, nca⁴ coi³ xi³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tsˀe⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ nˀion¹ ncˀa³. \v 36 Ni⁴tˀa³tsˀe⁴ jco⁴-jin² vˀai²³ en¹-li⁴, nca⁴ li²coi³ coan⁴-li² si⁴čhoai³ ni⁴si⁴jmai²³ jnco³ ntsja⁴. \v 37 To⁴nca³ ca²ta³jaon³-li² tsa² jaon³-li², cˀoa⁴ tsa² mai³ mai³-li². Je² xi³ fa³ˀa³to³-sa³ je²-vi⁴, ya⁴² nčhoa¹-ni³ xi³ chˀao³ tjin¹. \s1 Si⁴cjain¹-le⁴² xi³ tsˀen⁴ \r (Lc. 6:27-30) \p \v 38 Qui³no²ˀya²-nio¹³ nca³ cˀoa⁴tsa³cˀin²-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³: Xi³ xcon⁴ ca²ta³si¹nca³jao³-ni³ xcon⁴, cˀoa⁴ xi³ ni⁴ˀño⁴ ca²ta³si¹nca³jao³-ni³ ni⁴ˀño⁴. \v 39 To⁴nca³ an³ xin³-no³: Ti⁴cjain¹-lao⁴³ xi³ tsˀen⁴. To⁴sa³ tsa² jnco³ xi³ si⁴²qui²ˀaon³ ncjain³ nca³qui²xi⁴-li⁴, ti⁴cˀo¹fa³ya³-lai⁴ xi³ncoa³-ni³. \v 40 Tsa² jnco³ xi³ coa⁴jnqui³ya³tˀain³-li², cˀoa⁴ tsa² scoe¹ na³jño³-li⁴, cˀoa⁴-ti⁴ ti⁴cˀe¹jna³nqui³-lai⁴ tso⁴nca⁴-li⁴. \v 41 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ cjoa⁴nˀion¹ sˀin⁴²-li² nca³ cjin³ cˀoin¹coai⁴, jao² ya³ cˀoa⁴cji³ tˀin³coai⁴. \v 42 Tsa² jnco³ xi³ si⁴²je¹-li², tˀai²-lai⁴, cˀoa⁴ tsa² jnco³ xi³ me³-le⁴ scoin³ya³tˀa³-li², a³li² mai³-jin² ˀmi²-lai⁴. \s1 Ca²ta³ma³tsjoa³cha³² xi³ jti³que³-na¹ \r (Lc. 6:32-36) \p \v 43 Qui³no²ˀya²-nio¹³ nca³ cˀoa⁴qui³tso²: Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ xi²nqui⁴, cˀoa⁴ ca²ta³ma³jti³chai³ xi³ jti³que³-li². \v 44 To⁴nca³ an³ xin³-no³: Ca²ta³ma³tsjoa³chao³ xi³ jti³que³-no³, ti⁴chi³con³tˀaon³ xi³ nchja⁴ˀaon³-no³, nta³ ti⁴cao⁴³ xi³ chˀao³ ve³con³-no³, tˀe²tsˀoa³ntjao²³ xi³ chˀao³ si¹cao⁴-no³, cˀoa⁴ xi³ fi²tjen⁴nqui³ co²ntran⁴-no³, \v 45 jme¹-ni³ nca³ coan⁴-si¹nio³ ˀnti¹-le⁴ Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. Nca⁴ je² xi³ si¹cji³tjo³son² tsˀoi¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ tsˀen⁴ cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ nta³. Vˀa³ne²-le⁴ jtsi¹ ja⁴son²-le⁴ je² xi³ qui²xi⁴ cˀoa⁴ xi³ tsi² qui²xi⁴ tjio¹ma³. \v 46 Tsa² tsjoa³chao³ xi³ ma³tsjoa³que³-no³, jme¹-ni³ chji¹-no³. A³ tsi² cˀoa⁴-ti⁴ nˀiaon²³ jo³ sˀin¹ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. \v 47 Cˀoa⁴ tsa² to⁴je² ntsˀao³ ni²ti²ˀntao³, jme¹ xi³ nqui²sa⁴ tse³ nˀiaon²³. A³ tsi² cˀoa⁴-ti⁴ nˀiaon²³ jo³ sˀin¹ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin². \v 48 Ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ ca²ta³mao³ nca³ jon², jo³-ni³ tsa² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ xi³ ña³qui³ qui²xi⁴-ni¹. \c 6 \s1 Jesús va³co¹ya³ nca³ li² nqui³xcon⁴-jin² cho⁴ta⁴ cˀoa⁴nˀian² cjoa⁴nta³-na¹ \p \v 1 Ti⁴coi²ntao⁴³ nca³ je² cjoa⁴qui²xi⁴-no³ a³li² cˀia⁴-jin² nˀiaon²³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴, jme¹-ni³ nca³ scoe⁴-si¹ni³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴-no³. Tsa² cˀoa⁴sˀiaon⁴³, li²coi³ tsjoa¹-no³ chji¹-no³ je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 2 Cˀia⁴ nca³ cˀoai⁴cjoa⁴tjao²-lai⁴ limosna, a³li² čhjao³-jin² ni²cja³ne³ ti¹tjon²-lai⁴ yao³-li⁴, jo³ sˀin¹ cho⁴ta⁴ xi³ jao² ncjain¹ ya⁴ ni³ˀya³ xi³ sinagoga ˀmi², cˀoa⁴ ya⁴jin³ nti⁴tsin⁴, jme¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴sje³je³ya³-si¹ni³. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je³tjin¹-le⁴ chji¹-le⁴. \v 3 Cˀia⁴ nca³ ji³ vˀai²³ limosna, ntsai⁴ nca³scon¹ li² je²-jin² ve³ jme³ xi³ sˀin¹ ntsai⁴ nca³qui²xi⁴, \v 4 jme¹-ni³ nca³ je² limosna-li⁴ cˀoai⁴ˀma³-si¹ni³. Cˀoa⁴ Nˀai³-li⁴ xi³ ve³ xi³ tji¹ˀma³, je² xi³ tsjoa¹son²tsen³-li² chji¹-li⁴. \s1 Jo³ tso² Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vˀe²tsˀoa³ \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 Cˀia⁴ nca³ vˀe²tsˀoai³, a³li² cˀoa⁴-jin² nˀiain²³ jo³ sˀin¹ xi³ jao² ncjain¹, nca⁴ je² xi³ ma³tsjoa³que³ xi³ vˀe²tsˀoa³ ˀmi² ya⁴ ni³ˀya³ sinagoga, cˀoa⁴ ya⁴ cro²-le⁴ calle, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² scoe⁴-si¹ni³ cho⁴ta⁴. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je³tjin¹-le⁴ chji¹-le⁴. \v 6 To⁴nca³ ji³, cˀia⁴ nca³ vˀe²tsˀoai³ ti⁴tja¹sˀain³ tˀa³xin², cˀoa⁴ tˀe²chjoai²³ xo⁴ntjoa⁴-li⁴, tˀe²tsˀoa³-lai⁴ Nˀai³-li⁴ xi³ ti¹jna³ˀma³, cˀoa⁴² Nˀai³-li⁴ xi³ ve³ xi³ tji¹ˀma³, je² xi³ tsjoa¹son²tsen³-li² chji¹-li⁴. \v 7 Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ vˀe²tsˀoai³, a³li² ti⁴coi³-jin²ni³ en¹ ni²chjain²³, jo³-sˀin² cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin², xi³ si¹cja³ˀai³tsjen³ nca³ to⁴coi³ nca³ tse³ nchja⁴, nca³ coi³ xi³ coi⁴no¹ˀya³-ni³le⁴. \v 8 A³li² cˀoa⁴-jin² nˀiaon²³ jo³ sˀin¹ nca³ je², nca⁴ je² Nˀai³-no³ ve³ nca³yi³je³ xi³ ma³chjen¹-no³, to⁴nqui³-ni³ nca³ ni²jao¹³. \v 9 Jon² cˀoi⁴-sˀin² tˀe²tsˀoao³: Nˀai³-na⁴jin⁴ xi³ ti³jnai³ ncˀa³jmi³, ca²ta³ˀya³xcon¹ jan³ˀain¹-li⁴. \v 10 Ca²tji³nčhoa¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-li⁴. Cˀoa⁴ca²ta³sˀin¹ jo³-sˀin² nca³ me³-li², jo³-ni³ ya⁴ ncˀa³jmi³ cˀoa⁴-ti⁴sˀin² i⁴ son³ˀnte³. \v 11 Tˀai²-na³jin⁴ nio⁴xti²la⁴ xi³ ni⁴čhjin³ nca³ nchaon³ ma³chjen¹-na³jin⁴. \v 12 Ti⁴cha³tˀa³-na³jin⁴ jme³ xi³ tjen⁴-na³jin⁴, jo³-sˀin² nca³ cˀoa⁴-ti⁴ jin⁴-jin⁴ ni²cha³tˀa³-lai⁴jin⁴ je² xi³ qui³tjen⁴-le⁴ tsain⁴-jin⁴. \v 13 Cˀoa⁴ a³li² cha⁴ni²tˀa³-jin²na³jin⁴ xi³ chˀao³ si¹cao⁴-na³jin⁴, to⁴nca³ chˀa⁴sje³ntjai²-na³jin⁴ xi³ cjoa⁴tsˀen⁴. Nca⁴ tsi⁴ ni¹ cjoa⁴te¹xo³ma³, cao⁴ nca³nˀion¹, cao⁴ cjoa⁴je³ya³ nca³ntsjai² ni⁴čhjin³. Cˀoa⁴ ca²ta³ma³. \v 14 Cˀia⁴ tsa² jon² si⁴cha³tˀa³-lao⁴³ je¹-le⁴ cho⁴ta⁴, je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ cˀoa⁴-ti⁴sˀin² si⁴²cha³tˀa³-no³. \v 15 To⁴nca³ tsa² tsi² si⁴cha³tˀa³-lao⁴³ cho⁴ta⁴ je¹-le⁴, cˀoa⁴-ti⁴ je² Nˀai³-no³ li²coi³ si⁴²cha³tˀa³-no³ je¹-no³. \s1 Jo³ tso² Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³nchjan³ \p \v 16 Cˀia⁴ nca³ vi³yo³nchjaon³, a³li² cˀoa⁴-jin² nˀiaon²³ jo³ sˀin¹ xi³ jao² ncjain¹ nca³ va³-le⁴ ncjain¹. Je² si¹cˀa³ntjai²ya³ ncjain¹, nca³ me³-le⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴ cjoan³ jo³-sˀin² cho⁴ta⁴ xi³ tsi² tsa² cjen². Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je³tjin¹-le⁴ chji¹-le⁴. \v 17 To⁴nca³ ji³, cˀia⁴ nca³ vi³jna³nchjain³, tˀe²jin³ si²ti⁴ ntsja⁴jcoi³, cˀoa⁴ cho¹ncjain⁴, \v 18 jme¹-ni³ nca³ tsi² scoe⁴-si¹ni³li² cho⁴ta⁴, tsa² ti³jna³nchjain³, to⁴je² Nˀai³-li⁴ xi³ ti¹jna³ˀma³ xi³ scoe⁴-li², cˀoa⁴ je² Nˀai³-li⁴ xi³ ve³ xi³ tji¹ˀma³, je² xi³ tsjoa¹son²tsen³-li² chji¹-li⁴. \s1 Chjoe¹xcoa¹ cjoa⁴nchi⁴na¹ ya⁴ ncˀa³jmi³ \r (Lc. 12:32-34) \p \v 19 A³li² cjoa⁴nchi⁴na¹-jin² vˀe²xco¹³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, jña³ nca³ cho⁴qui³xo³, cˀoa⁴ cao⁴ ntsjao¹ si¹qui³tson¹, cˀoa⁴ jña³ nca³ che¹ va³cja¹nqui³, cˀoa⁴ si¹che¹. \v 20 To⁴nca³ chjoe¹xco¹ cjoa⁴nchi⁴na¹ ya⁴ ncˀa³jmi³, jña³ nca³ tsi² cho⁴qui³xo³, cˀoa⁴ cao⁴ ntsjao¹ xi³ si¹qui³tson¹, jña³ nca³ tsi² che¹-jin² xi³ va³cja¹nqui³, ni⁴ si¹che¹-jin². \v 21 Nca⁴ ya⁴ jña³ nca³ ti¹jna³ cjoa⁴nchi⁴na¹-li⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ ya⁴ cˀoe¹jna³ ni⁴ma⁴-li⁴. \s1 Je² xcoan³² lˀi¹-le⁴ yao³-na¹ \r (Lc. 11:33-36) \p \v 22 Je² xcoan³² lˀi¹-le⁴ yao³-na¹ ni¹. Tsa² je² xcoin³ ña³qui³ nta³, cˀoa⁴²-ti⁴ i³sen³ coan⁴-le⁴ nca³yi³je³ yao³-li⁴. \v 23 To⁴nca³ tsa² xcoin³ xi³ chˀao³ cjoan³, njion² chon³-le⁴ nca³yi³je³ yao³-li⁴. Cˀoa⁴-sˀin² tsa² je² lˀi¹ xi³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-li⁴, to⁴cjoa⁴njion² ni¹, jo¹ to⁴tse³ cjoa⁴njion²-ni³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ cao⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ \r (Lc. 16:13) \p \v 24 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ jao² nai³-le⁴ ma³ si¹xa¹-le⁴. Cˀoa⁴ jti³que³ coan⁴ jnco³, cˀoa⁴ xi³jnco³ tsjoa³que³, cˀoa⁴ coai⁴tˀa³-le⁴ jnco³ cˀoa⁴ xi³jnco³ chˀao³ scoe⁴con³. A³li²coi³ coan⁴ ni²xa¹-lao⁴³ nca³ jao², Ni³na¹ cao⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹. \s1 A³li² vˀe²xcon¹-jin²-le⁴² yao³-na¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³-na¹ \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 Cˀoa⁴xin³-no³: A³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ yao³-no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³-no³, jme³ xi³ chi⁴nao⁴³, jme³ xi³ sˀio⁴³, ni⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ yao³-no³, jme³ xi³ chˀa²cjao¹³. A³ tsi² nqui²sa⁴ chji¹-le⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³-no³ cao⁴-ni³ tsa² xi³ chi⁴nao⁴³, cˀoa⁴ je² yao³-no³ cao⁴-ni³ tsa² je² xi³ chˀa²cjao¹³. \v 26 Cho¹tsen³-lao⁴³ ni⁴se³ xi³ fi²tjen⁴ jin³sen¹, ni⁴vˀe¹ntje²-jin² jno⁴, ni⁴vˀe¹xco¹-jin², ni⁴vi³ncha³-jin² ya⁴ ni³ncˀa³. Cˀoa⁴ je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³, tsjoa¹-le⁴ xi³ cji³ne³. Cˀoa⁴ jon² nqui²sa⁴-sa³ chji¹-no³ cao⁴-ni³ tsa² je². \v 27 ˀya¹-ni³ xi³ jon²-vi⁴ xi³ coan⁴-le⁴ si⁴²ncˀa³-sa³ yao³-le⁴ jnco³ nta³, nta³ tsa² vˀe²xcon¹-lao⁴³ yao³-no³. \v 28 Xi³ chˀa²cjao¹³, a¹-ni³ vˀe²xcon¹-ni³lao⁴³ yao³-no³. Cho¹tsen³-lao⁴³ na³xo¹jña¹, jo³-sˀin² ma³jcha¹. A³li²coi³ si¹xa¹, ni⁴va¹ˀa³-jin². \v 29 To⁴nca³ an³ xin³-no³, nta³ tsa² Salomón, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴je³ya³-le⁴, li²coi³ tsa³cˀa³cja¹-ni³ na³jño³ xi³ cˀoa⁴cjoan³ jo³ cjoan³ na³xo¹-ve⁴. \v 30 Cˀoa⁴ tsa² Ni³na¹ cˀoa⁴-sˀin² si¹cˀa³cja¹ je² xca⁴jña¹ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴, cˀoa⁴ nchaon³-li⁴ sˀe⁴tsao³ya³ nca⁴ja¹ˀnti¹, a³ tsi² si⁴²cˀa³cja¹-no³ jon², cho⁴ta⁴ xi³ to⁴choa³ ma³cjain¹-no³. \v 31 A³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ yao³-no³, tso²cˀoa⁴, nca³ coi⁴xon¹³: Jme¹ xi³ chi⁴ne⁴², cˀoa⁴ jme¹ xi³ sˀioa⁴², a³xo⁴ jme¹ xi³ chˀa²cja¹. \v 32 Nca⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² xi³ va¹sjai³ je² cjoa⁴ xo⁴tjin¹-vi⁴. Je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ ve³ nca³ ma³chjen¹-no³ nca³yi³je³ cjoa⁴ je²-vi⁴. \v 33 To⁴nca³ ti¹tjon² ti⁴jnchi¹sjao³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, cao⁴ cjoa⁴qui²xi⁴-le⁴, cˀoa⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ je²-vi⁴ cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴son²-no³. \v 34 Cˀoa⁴-sˀin² a³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ yao³-no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nchaon³, nca⁴ nchaon³-li⁴ sˀe⁴-no³ cjoa⁴ xi³ cˀoe¹xcon¹-ni³lao⁴³ yao³-no³. Ca²ta³ma³-ni³le⁴ jnco¹jnco¹ ni⁴čhjin³ cjoa⁴ñˀain³-le⁴. \c 7 \s1 A³li² je¹-jin² fa³ne² xi³cˀa³ \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 A³li² je¹-jin² fa³nao²³, jme¹-ni³ nca³ tsi² je¹ coa⁴ne²-ni³no³. \v 2 Jo³-sˀin² nca³ je¹ fa³nao²³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² je¹ coa⁴ne²-ni³no³. Cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ vˀe²cho⁴yao³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² cˀoe⁴²cho⁴ya³-ni³no³. \v 3 A¹-ni³ nca³ cho¹tsen³-si¹ni³lai⁴ je² tje¹ xi³ ti¹jna³nqui³ xcon⁴ ntsˀai⁴, to⁴nca³ je² ya¹qui⁴cho⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ ya⁴ xcoin³ li²coi³ cho¹tsain³. \v 4 A³xo⁴ jo¹ cˀoin¹-lai⁴ ntsˀai⁴: Ti⁴jyo³-la⁴ i⁴tse¹nai¹³, cˀoa³-sje²nquia³ je² tje¹-ve⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ xcoin³, cˀoa⁴ ji³, to⁴jo³ ti¹jna³nqui³ ya¹qui³cho³ xcoin³. \v 5 Cho⁴ta⁴ jao² ncjain¹ ni¹³ nca³ ji³, chˀa⁴sje³nqui³ ti¹tjon²cjoa²lai² je² ya¹qui³cho³-ve⁴ xi³ qui³jna³nqui³ xcoin³, cˀia⁴ nta³ jcha⁴-ni³ nca³ chˀa⁴sje³nqui³ tje¹-ve⁴ xi³ qui³jna³nqui³ xcon⁴ ntsˀai⁴. \v 6 A³li² nia¹-jin² vˀai²-lai⁴ je² xi³ tsje³, ni⁴ ya⁴-jin² ni²cˀa³tsao³-lao⁴³ to³fa³nqui³-no³ chi⁴nca⁴, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² coi⁴ncha²ne²-si¹ni³ ntso⁴co⁴, cˀoa⁴ tsa² si⁴²cˀo¹fa³ya³ nca³ si⁴²na³ˀño¹-no³ nca³ jon². \s1 Si⁴je¹, coi⁴jnchi¹sje³², si⁴cja³ne³tˀa⁴² xo⁴ntjoa⁴ \r (Lc. 11:9-13; 6:31) \p \v 7 Ti⁴jao¹³, cˀoa⁴ cˀoai⁴-no³. Ti⁴jnchi¹sjao³, cˀoa⁴ coan⁴sjai³-no³. Ti⁴cja³ne³tˀao³ xo⁴ntjoa⁴, cˀoa⁴ tjo¹ˀai²-no³. \v 8 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si¹je¹, vˀai²-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ va³jnqui³sjai³, ma³sjai³-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ si¹cja³ne³tˀa³ xo⁴ntjoa⁴, tjo¹ˀai²-le⁴. \v 9 ˀya¹ cho⁴ta⁴ xi³ ti¹jna³jin³jnco³-no³, tsa² ˀnti¹-le⁴ si⁴²je¹-le⁴ nio⁴xti²la⁴, a³ la⁴jao⁴² tsjoa¹-le⁴. \v 10 Cˀoa⁴ tsa² jti⁴ si⁴²je¹-le⁴, a³ ye⁴² tsjoa¹-le⁴. \v 11 Tsa² jon² xi³ chˀao³ cjoaon³, ma³-no³ nca³ nta³ vˀai²cjoa⁴tjao²-lao⁴³ xti³-no³, je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³, a³ tsi² nqui²sa⁴-sa³ tse³ tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴tjao²nta³ je² xi³ si¹je¹-le⁴. \v 12 Cˀoa⁴-sˀin² nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ me³-no³ nca³ si¹cao⁴-no³ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² ti⁴cao⁴-nio³ nca³ je². Coi³ cjoa⁴ je²-vi⁴ xi³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ xo⁴ntjoa⁴ xi³ nčhˀoe²ya³ \r (Lc. 13:24) \p \v 13 Ti⁴tja¹sˀen³-nio³ xo⁴ntjoa⁴ xi³ nčhˀoe²ya³, nca³ te³ya³ xo⁴ntjoa⁴, cˀoa⁴ te³ya³ je² ntia⁴² xi³ fi²-ni³ jña³ nca³ cha⁴-jin³, cˀoa⁴ a³li² cˀoa⁴cji³ ncjin² xi³ ya⁴ fa³ˀa³sˀen³. \v 14 Nca⁴ nčhˀoe²ya³ je² xo⁴ntjoa⁴, cˀoa⁴ xco¹ya³ je² ntia⁴² xi³ fi²-ni³ cjoa⁴vi³jna³chon³, cˀoa⁴ choa³ ma³-ni³ xi³ ya⁴ ma³sjai³-le⁴. \s1 Ya¹ xi³ nta³, va³-le⁴ to³ xi³ nta³ \r (Lc. 6:43-45; 13:25-27) \p \v 15 Nta³ ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ je² xi³ en¹nti³so³ nchja⁴ya³, xi³ fa³ˀai³con³-no³ xi³ qui³jte¹jon³ čhjoa⁴ xi³ tsˀe⁴ va³rre², to⁴nca³ ya⁴³ ni⁴ma⁴-le⁴ nco³ya²-le⁴ tsen⁴² xcai⁴²-ni¹. \v 16 Cao⁴ xa¹-le⁴ jcha⁴-ni³le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. To³tse⁴² a³ tjoe¹jin³-le⁴ na³ˀya¹, a³xo⁴ to³ higo a³ tjoe¹jin³-le⁴ na³xo¹na³ˀya¹. \v 17 Cˀoa⁴-sˀin² nca³ nca³yi³je³ ya¹ xi³ nta³, va³-le⁴ to³ xi³ nta³, to⁴nca³ je² ya¹ xi³ tsi² nta³, va³-le⁴ to³ xi³ chˀao³ cjoan³. \v 18 Jnco³ ya¹ xi³ nta³ li²coi³ ma³ va³-le⁴ to³ xi³ chˀao³ cjoan³, ni⁴je²-jin² ya¹ xi³ tsi² nta³, va³-le⁴ to³ xi³ nta³. \v 19 Nca³yi³je³ ya¹ xi³ tsi² tsa² va³-le⁴ to³ xi³ nta³, ti³-ni¹, cˀoa⁴ sˀe³jin³ lˀi¹. \v 20 Cˀoa⁴-sˀin² cao⁴ xa¹-le⁴ jcha⁴-ni³le⁴ cho⁴ta⁴. \v 21 Li²coi³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ nca³tsˀi³ xi³ Señor, Señor, tso²-na³. To⁴je² xi³ cˀoa⁴sˀin⁴² jo³-sˀin² me³-le⁴ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³ xi³ cjoa⁴ˀa³-sˀen³. \v 22 Ncjin² xi³ cˀoi⁴coi⁴tso⁴-na³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴: Señor, Señor, a³ tsi² qui³no²cjoa⁴yai³⁴-jin⁴ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴, cˀoa⁴ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴ qui³cha³ˀa²xin²-ni³⁴jin⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴ a³li² cˀoa⁴cji³ ncjin² cjoa⁴xcon¹ qui³nˀiain²⁴-jin⁴. \v 23 Cˀoa⁴ cˀia⁴ si³qui²xi⁴ya³-le⁴: Ni⁴cˀia³-jin² tsa³ˀve³xcon³-no³, ti⁴ncha³xin²-nao¹³ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴tsˀen⁴ ma³-no³ ni²xao¹³. \s1 Xi³ tsa³cˀe¹nta³son² na⁴xi⁴ cˀoa⁴ xi³ tsa³cˀe¹nta³son² tso⁴mi¹ \r (Lc. 6:46-49) \p \v 24 To⁴ˀya³-ni³ xi³ nčhˀoe¹ je² en¹-na⁴vi⁴, cˀoa⁴ xi³ cˀoa⁴sˀin¹, si³nco¹son²coa⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ to⁴nqui³-ni³ nta³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³, nca³ ntˀia³-le⁴ tsa³cˀe¹nta³son² na⁴xi⁴. \v 25 Cˀoa⁴ nˀion¹ tsˀa³ jtsi¹, cˀoa⁴ ja³ˀa³ nta¹je⁴, cˀoa⁴ ja³ˀa³ ntjao⁴nˀion¹, ja³ˀa³ne² ntˀia³, cˀoa⁴ li²coi³ chi³xo²ya³, nca³ cˀoa⁴-sˀin² qui³sˀe³nta³son² na⁴xi⁴. \v 26 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ nčhˀoe¹ je² en¹-na⁴vi⁴, cˀoa⁴ xi³ li²coi³ cˀoa⁴sˀin¹, si³nco¹son²coa⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ chi⁴con¹, xi³ tsa³cˀe¹nta³son² ntˀia³-le⁴ jin³ tso⁴mi¹. \v 27 Cˀoa⁴ nˀion¹ tsˀa³ jtsi¹, cˀoa⁴ ja³ˀa³ nta¹je⁴, cˀoa⁴ ja³ˀa³ ntjao⁴nˀion¹, ja³ˀa³ne² ntˀia³-ve⁴, cˀoa⁴ chi³xo²ya³. A³li² to⁴cˀoa⁴² xi³ coan³ nca³ chi³xo²ya³. \v 28 Cˀoa⁴ coan³ cˀia⁴ nca³ Jesús qui³si³cje³ en¹-vi⁴, jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴, jo³-sˀin² tsa³ca³co¹ya³. \v 29 Nca⁴ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ jo³-ni³ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ˀnte³, li²coi³ jo³-ni³ tsa² cho⁴ta⁴ scribano-le⁴. \c 8 \s1 Jesús si¹nta³ jnco³ xi³ jtse¹ cji³ \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³jen³-ni³ ya⁴ ni³nto³, a³li² cˀoa⁴cji³ ncjin² cho⁴ta⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 2 Cˀoa⁴ coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ jtse¹ cji³ ja³ˀai³con³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ Jesús, qui³tso²: Señor, tsa² me³-li², coan⁴ ni⁴tsje³-nai¹³. \v 3 Cˀoa⁴ tsa³cjen¹ ntsja³ Jesús, qui³si³cao⁴, qui³tso²: Me³-na³, ca²ta³ma³tsjai³. Cˀoa⁴ nti⁴ton⁴ coan³nta³ jtse¹-le⁴. \v 4 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Na²nta³-lai²³, ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ ˀmi²-lai⁴, to⁴nca³ tˀin³, ta⁴co²-lai⁴ yao³-li⁴ na⁴ˀmi³, cˀoa⁴ tˀai² cjoa⁴tjao² je² xi³ tsa³cˀe¹ne² Moisés, jme¹-ni³ nca³ coan⁴qui²xi⁴ya³-ni³le⁴ nca³ je². \s1 Jesús si¹nta³ cho⁴ˀnta³-le⁴ jnco³ xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴ \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ Jesús ya⁴ Capernaum, ja³ˀai³con³-le⁴ Jesús jnco³ xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴. \v 6 Qui³tso²-le⁴: Señor, je² cho⁴ˀnta³-na⁴ ti¹qui³jna³ ya⁴ ntˀia³-na⁴, to⁴cji³ ya¹ ni¹, nˀion¹ tao¹. \v 7 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cjoia¹³, cˀoa⁴ si³nta³-nia¹³. \v 8 Qui³nchja⁴-nca¹ni³ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴-ve⁴, qui³tso²: Li²coi³ va³quin²-na³ nca³ coi⁴tja¹sˀain³ ntˀia³-na⁴. To⁴ti⁴no²cjoai⁴ en¹, cˀoa⁴ cho⁴ˀnta³-na⁴ coan⁴nta³-ni³. \v 9 Cˀoa⁴²-ti⁴ an³ nia¹³ cho⁴ta⁴ xi³ ti²jna⁴ nqui³ cjoa⁴te¹xo³ma³, cˀoa⁴²-ti⁴ an³ tjin¹-na³ so³nta²do⁴ xi³ tjio¹nqui³-na³. Cˀoa⁴xin³-le⁴ jnco³: Tˀin³, cˀoa⁴ fi²-ni¹, cˀoa⁴xin³-le⁴ xi³jnco³: Nčhoai¹³, cˀoa⁴ nčhoa¹-ni¹, cˀoa⁴xin³-le⁴ cho⁴ˀnta³-na⁴: Cˀoa⁴tˀiain⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ cˀoa⁴²sˀin¹. \v 10 Cˀia⁴ nca³ Jesús qui³nčhˀoe¹-le⁴, to⁴coan³xcon¹-le⁴, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ ni⁴jnco³-jin² xi³ qui³sa³co³-na³ xi³ cˀoa⁴-sˀin² nta³ ma³cjain¹-le⁴ ya⁴ Israel. \v 11 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ ncjin² cjoa⁴ˀai¹-ni³ ya⁴ jña³ nca³ tjo³-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴ ya⁴ jña³ nca³ ca³ntjai²-ni³, cˀoa⁴ to⁴jnco³ coa⁴tio⁴tˀa³ cao⁴ Abraham, cao⁴ Isaac, cao⁴ Jacob ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 12 To⁴nca³ je² xti³-le⁴ xi³ tjen⁴-ni³ cjoa⁴te¹xo³ma³-ve⁴, cjoi⁴chon³sje³ jin³ njion² nti³tsin³-jan¹. Ya⁴ squi¹ˀnta¹, cˀoa⁴ ya⁴ tsao⁴cjao² ni⁴ˀño⁴. \v 13 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴-ve⁴: Tˀin³, cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ coan³cjain¹-li², cˀoa⁴-sˀin² coi⁴tjo³son²-li². Cˀoa⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ ti⁴cˀia⁴-ni³ coan³nta³. \s1 Jesús si¹nta³ na⁴cha¹-le⁴ Pedro \r (Mr. 1:29-34; Lc. 4:38-41) \p \v 14 Cˀoa⁴ ja³ˀai³ Jesús ya⁴ ntˀia³-le⁴ Pedro, cˀoa⁴ tsa³ve³ je² na⁴cha¹-le⁴ nca³ ti¹qui³jna³ nca³ chˀin³ntˀai⁴ tjin¹-le⁴. \v 15 Cˀoa⁴ qui³si³cao⁴ ntsja³ chjon⁴²-ve⁴, cˀoa⁴ ji³tjo³xin²-le⁴ ntˀai⁴-ve⁴. Tsa³qui³so¹tjen⁴-ni³, cˀoa⁴ qui³si³sin³-ni³le⁴. \v 16 Nca³ je³coan³xon²-ni³, ja³ˀai³cao⁴-le⁴ Jesús ncjin² ma³-ni³ xi³ nai⁴² tjio¹jin³-le⁴. Tsa³cja³ˀa¹xin² nai⁴²-ve⁴ xi³ cao⁴ en¹, cˀoa⁴ qui³si³nta³ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹mˀen³, \v 17 jme¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son²-si¹ni³ je² xi³ qui³tso² Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Ti⁴je² qui³scoe¹-ni³ chˀin³-na¹, cˀoa⁴ qui³cao⁴ cjoa⁴ˀaon³-na¹. \s1 Cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ me³-le⁴ fi²tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús nca³ ncjin² ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³tse³ntai³-le⁴, tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ja³ˀa³to³tˀa³ xi³ncoa³-le⁴ nta¹chi³con³. \v 19 Cˀoa⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ qui³tso²-le⁴: Maestro, cjoi¹tjen⁴nqui³-le²³ to⁴jña³-ni³ nca³ cˀoin¹. \v 20 Jesús qui³tso²-le⁴: Je² ni⁴nta⁴ tjin¹-le⁴ nqui³jao³, cˀoa⁴ je² ni⁴se³ xi³ si¹ma³ncˀa³ tjin¹-le⁴ tje¹, to⁴nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tsin²-le⁴ ˀnte³-jin² jña³ si⁴²cja¹ya³. \v 21 Nqui²jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, tˀai²ˀnte³-nai¹³ nca³ ti¹tjon²-cjoa²la² cjoi¹cˀe³ñe³ nˀai³-na⁴. \v 22 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nai¹³. Je² xi³ tjio¹cˀen³, ca²ta³vˀe¹ñai³ cˀen³-le⁴. \s1 Jesús vˀe¹chjoa²-le⁴ ntjao⁴xcon¹ \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 Cˀia⁴ ja³ˀa³sˀen³ Jesús ya⁴ chi³tso³. Qui³tjen⁴nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. \v 24 Coe⁴-ni³ ja³ˀai³ne² ntjao⁴xcon¹ ja⁴jin³ nta¹chi³con³, sa³ˀnta³ nca³ je² chi³tso³ ña³qui³ tsa³cˀe¹ˀma³-ni³ nta¹xo¹-le⁴, to⁴nca³ Jesús qui³jna³fe². \v 25 Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho²con³-le⁴ nca³ qui³si³cja³ˀa¹-le⁴, qui³tso²: Señor, chˀa⁴sje³ntjai²-na³jin⁴ nca³ je³ti³ncha³mˀain³-jin⁴. \v 26 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ vi³jcon³-si¹nio³, cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ choa³ ma³cjain¹-no³. Cˀia⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴, tsa³cˀe¹chjoa²-le⁴ ntjao⁴-ve⁴ cao⁴ nta¹chi³con³, coan³nta³chon³-ni³. \v 27 Cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴-le⁴ jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²: Jo¹ cjoan³ cho⁴ta⁴ je²-vi⁴, nta³ tsa² ntjao⁴ cao⁴ nta¹chi³con³ si¹tjo³son²-le⁴. \s1 Jao² cho⁴ta⁴ gadarenos xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² xi³ncoa³nta¹-ni³ jan¹ ya⁴ na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ gadarenos, ya⁴ qui³sa³te³cjao³ jao² cho⁴ta⁴ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, xi³ ji³tjo³jin³-ni³ tsjo¹, nˀion¹ tsˀen⁴, jo³ sa³ˀnta³ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ coan³ ja³ˀa³ ntia⁴²-ve⁴. \v 29 Coe⁴-ni³ qui³squi³ˀntia¹, qui³tso²: Jme¹ xi³ tjin¹-na³jin⁴ xi³ cao⁴ ji³, Jesús, ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. A³ ca²fa²ˀai⁴ cˀai²-na³jin⁴ cjoa⁴ñˀain³ nca³ to⁴nqui³-ni³. \v 30 Cjin³ tjio¹jtin¹-le⁴ nca³ je², chi⁴nca⁴ xi³ tjio¹ma³cjen². \v 31 Cˀoa⁴ je² nai⁴² xi³ nta³jin³-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús, qui³tso²: Tsa² cha³ˀa²xin²-na³jin⁴, tˀai²ˀnte³-na³jin⁴ nca³ coa⁴nqui¹-ni³⁴jin⁴ jña³ nca³ tjio¹jtin¹ chi⁴nca⁴. \v 32 Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³. Ji³tjo³, cˀoa⁴ ja³ˀa³sˀen³-le⁴ chi⁴nca⁴-ve⁴. Coe⁴-ni³ nca³tsˀi³ ña³jtin¹ chi⁴nca⁴-ve⁴ tsa³nca³jen³nqui³ na⁴xi⁴-ve⁴, qui³tsao³jin³ nta¹chi³con³, cˀoa⁴ ya⁴ cˀen³jin³ na³nta¹. \v 33 Cˀoa⁴ tsa³nca³ cho⁴ta⁴ xi³ co³ˀnta³ chi⁴nca⁴. Ja³ˀai³-ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, tsa³cˀe¹ na⁴jmi¹ nca³yi³je³ cjoa⁴-ve⁴ xi³ coan³ tsˀe⁴ chi⁴nca⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 34 Cˀoa⁴ coe⁴-ni³ nca³yi³je³ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ ji³tjo³con³-le⁴ Jesús. Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ ca²ta³fi²-ni³ ya⁴ˀnte³-le⁴. \c 9 \p \v 1 Cˀia⁴ ja³ˀa³sˀen³ Jesús ya⁴ chi³tso³, ja³ˀa³to³tˀa³ xi³ncoa³-ni³, ja³ˀai³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ xi³ tsˀe⁴. \v 2 Coe⁴-ni³ ja³ˀai³cha³ni²-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ xi³ qui³jna³son² na⁴chan³. Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús jo³-sˀin² nca³ ma³cjain¹-le⁴ nca³ je², qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴. Ji³, ˀnti¹ti³, a³li² cˀoa⁴-jin² ma³-li², qui³cha³tˀa³-li² je¹-li⁴. \v 3 Coe⁴-ni³ tjin¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ cˀoi⁴-sˀin² qui³tso²-le⁴ yao³-le⁴: Je² cho⁴ta⁴-vi⁴ ti¹nchja⁴ˀaon³-ni³. \v 4 Tsa³ve³ Jesús cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² chˀao³ ni²cja³ˀai³tsjen³jin³-si¹nio³ ni⁴ma⁴-no³. \v 5 Jña¹-le⁴ xi³ li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³, tsa² coi⁴xoan¹: Qui³cha³tˀa³-li² je¹-li⁴, a³xo⁴ tsa² coi⁴xoan¹: Ti²so⁴tjain⁴, ti⁴to²mjain³. \v 6 Coi³ cjoa⁴, jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-si¹nio³ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tjin¹-le⁴ ˀnte³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ nca³ si⁴²cha³tˀa³ je¹, Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴: Ti²so⁴tjain⁴, chjoai¹³ na⁴chan³-li⁴, cˀoa⁴ tˀin³-ni³ ya⁴ ni³ˀya³-li⁴. \v 7 Cˀia⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴, qui³ ya⁴ ni³ˀya³-le⁴. \v 8 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ cho⁴ta⁴ jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴, tsa³cˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹ xi³ cˀoa⁴-sˀin² tse³ nca³nˀion¹ qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴. \s1 Jesús nchja⁴ le⁴ Mateo \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³-ni³ ya⁴-ve⁴ Jesús, tsa³ve³ jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ ˀmi² Mateo, xi³ ti¹jna³ ya⁴ jña³ sˀe³ña³ taon⁴va³sen³, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nai¹³. Tsa³qui³so¹tjen⁴, cˀoa⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 10 Cˀoi⁴ coan³ nca³ Jesús ya⁴ ti¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ ya³ ni³ˀya³, coe⁴-ni³ ja³ˀai³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³, cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀen⁴. Tsa³ca³tio²tˀa³cao⁴ ya¹mi²xa⁴ Jesús cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. \v 11 Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³-le⁴ coi³-vi⁴, je² cho⁴ta⁴ fariseos qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: A¹-ni³ nca³ cjen²cao⁴-si¹ni³ je² Maestro-no³ je² xi³ vˀe¹ña³ taon⁴-ve⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴-ve⁴. \v 12 Qui³nčhˀoe¹ Jesús, qui³tso²: Cho⁴ta⁴ xi³ nta³ tjio¹, li²coi³ ma³chjen¹-le⁴ chji⁴ne⁴xqui³, to⁴je² xi³ tjio¹mˀen³ xi³ ma³chjen¹-le⁴. \v 13 Ta⁴nquion¹³, tso²cˀoa⁴, cho¹tˀa³yao³ jo³ tso²-ni³: Cjoa⁴ma⁴ta³con² xi³ me³-na³, a³li² je²-jin² cjoa⁴tjao² xi³ vˀai²tˀa³-nao¹³, nca⁴ tsin² cho⁴ta⁴ xi³ qui²xi⁴-jin² je²ˀe⁴ nchja²³-le⁴, to⁴je² xi³ cho⁴ta⁴je¹, nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³nchjan³ \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Juan ja³ˀai³con³-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ ncjin² cˀa³ vi³yo³nchjan³-si¹ni³jin⁴ jin⁴-jin⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-li⁴ li²coi³ va³tio²nchjan³. \v 15 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ coan⁴²-le⁴ mi²yo⁴-le⁴ xˀin⁴ xi³ vi³xan³ nca³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴va³, tjen⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹jna³ xi³ xˀin⁴. To⁴nca³ cjoa⁴ˀai¹ ni⁴ñchjin³ cˀia⁴ nca³ je² xˀin⁴ coi⁴tjo³tˀa³xin²-le⁴. Cˀia⁴ coa⁴tio⁴nchjan². \v 16 A³li²ˀya³ xi³ na³jño³ jchi¹nca³ vˀe¹jčho³ cao⁴ i⁴tse¹ na³jño³ cho⁴tse⁴. Je² na³jño³ cho⁴tse⁴ nqui²sa⁴ tse³ vˀe¹jnta³ na³jño³ jchi¹nca³-ve⁴, cˀoa⁴ nqui²sa⁴ xi³jnta² jña³ nca³ tjon³ya³. \v 17 Ni⁴cˀoa⁴-jin² sˀin¹ nca³ vino cho⁴tse⁴ sˀe³ya³ čhjoa⁴ jchi¹nca³, nca³ cja⁴ˀai¹ sˀin¹ cho⁴ta⁴, nca⁴ čhjoa⁴-ve⁴ xi¹jnta¹-ni¹, cˀoa⁴ vino-ve⁴ xi¹jten⁴-ni¹, cˀoa⁴ cha⁴ čhjoa⁴-ve⁴. To⁴nca³ vino cho⁴tse⁴ ma³ sˀe³ya³ čhjoa⁴ cho⁴tse⁴. Cˀoa⁴-sˀin² nta³ tjio¹ nca³ jao². \s1 xi³ qui³si³cao⁴ na³jño³-le⁴ Jesús \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Tjen⁴ nca³ tsa³cja¹cao⁴ je² cjoa⁴-vi⁴, coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² ja³ˀai³, cˀoa⁴ tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴, qui³tso²: ˀnti¹tso²ti³-na⁴ sˀa⁴cjoan² je³cˀen³. To⁴nca³ nčhoai¹³, ta³jna³son²-lai⁴ ntsai⁴, cˀoa⁴ cˀoe¹jna³con³-ni³. \v 19 Tsa³qui³so¹tjen⁴ Jesús, cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴. \v 20 Coe⁴-ni³ jnco³ chjon⁴² xi³ je³coan³ te³jao² no¹ nca³ ti¹ve³ njin¹. Je² chjon⁴²-ve⁴ ja³ˀai³ ca³sen²čhian³ ja⁴jton⁴ ya¹tsˀin³ Jesús, qui³si³cao⁴ tjon² na³jño³-le⁴, \v 21 nca³ cˀoi⁴-sˀin² qui³si³cja³ˀai³tsjen³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴: Tsa² to⁴je²-cjoan² na³jño³-le⁴ si³coa⁴, coan⁴nta³-nia¹³. \v 22 To⁴nca³ Jesús qui³si³cˀo¹fa³ya³, tsa³ve³ chjon⁴²-ve⁴, qui³tso²-le⁴: A³li² cˀoa⁴-jin² ma³-li², ˀnti¹na⁴². Coi³ nca³ ma³cjain¹-li², ca²ma³nta³-ni³. Cˀoa⁴ je² chjon⁴²-ve⁴ coan³nta³ ti⁴coi³-ni³ hora. \v 23 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² Jesús ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon², tsa³ve³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹si¹cja³ne³ čhjao³xo⁴vi¹, cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ to⁴si³ tjio¹ma³sˀin¹. \v 24 Qui³tso²-le⁴: Ti⁴ncha³xion²³, nca³ tso²ti³-ve⁴ li²coi³ qui³jna³cˀen³, to⁴qui³jna³fe²-ni¹. Cˀoa⁴ jo³ to⁴tsa³qui³jno²que³ Jesús nca³tsˀi³. \v 25 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³ni²qui³tjo³ nti³tsin³, Jesús ja³ˀa³sˀen³ qui³scoe¹ ntsja³ tso²ti³-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴ tso²ti³-ve⁴. \v 26 Tsˀa³tji³vi¹son² en¹ nca³qui³jnta² ya⁴ ˀnte³-ve⁴ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ xi³ coan³. \s1 Jao² xi³ xca⁴ cjio³ xi³ Jesús qui³si³nta³ \p \v 27 Cˀoa⁴ nca³ ja³ˀa³-ni³ Jesús ya⁴-ve⁴, jao² cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cjio³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴, nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²: Jcha⁴ma⁴ta³con²-na³jin⁴, ji³ ˀnti¹-le⁴ David. \v 28 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³ ja³ˀai³con³-le⁴ xi³ xca⁴ cjio³, cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ ma³cjain¹-no³ nca³ coan⁴-na³ cˀoa⁴sˀian³ je²-vi⁴. Je² qui³tso²: Jaon³, Señor. \v 29 Cˀia⁴ qui³si³cao⁴ xcon⁴ nca³ je², qui³tso²-le⁴: Jo³-sˀin² nca³ ma³cjain¹-no³, cˀoa⁴-sˀin² ca²ta³ma³-no³. \v 30 Je² xcon⁴ nca³ je² qui³tjo³ˀai²nqui³-ni³. Jesús nˀion¹ tsa³cˀe¹ne²-le⁴, qui³tso²: Nta³ ti⁴coi²ntao⁴³ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ ca²ta³sˀe³jin³-le⁴. \v 31 Cˀia⁴ ji³tjo³ nca³ je², qui³si³cˀa³vi¹son² en¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús nca³qui³jnta² ya⁴ ˀnte³-ve⁴. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ xi³ coan³ qui³nchja⁴ \p \v 32 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³ nca³ je², coe⁴-ni³ ja³ˀai³ cha³ni²tˀa³-le⁴ Jesús jnco³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 33 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³xin² je² nai⁴² xi³ nta³jin³-ve⁴, qui³nchja⁴ je² cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴. Cˀoa⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²: Ni⁴cˀia³-jin² tsa³ˀya³² cjoa⁴ xi³ cˀoi⁴coan³ i⁴ ˀnte³ Israel. \v 34 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ fariseos qui³tso²: Tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ nai⁴² vˀa³sje³xin² nai⁴² xi³ nta³jin³. \s1 Nˀion¹ tse³ xi³ ma³jcha¹, to⁴choa³ ma³-ni³ xi³ si¹xa¹ \p \v 35 Cˀoa⁴ Jesús tsˀa³mjen³jin³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ nqui³chao³, tsa³ca³co¹ya³ ya⁴ ntˀia³ sinagoga xi³ tsˀe⁴, cˀoa⁴ qui³nchja⁴ya³ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ qui³si³nta³ nca³yi³je³ chˀin³, cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ coan³ˀaon³-le⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴. \v 36 Cˀia⁴ nca³ Jesús tsa³ve³ cho⁴ta⁴ncjin², coan³ma⁴que³, nca³ cˀoa⁴-sˀin² tjio¹tsao³va³, cˀoa⁴ tˀa³xin² tjio¹, jo³-ni³ va³rre² xi³ tsin²-le⁴ xi³ co³ˀnta³. \v 37 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, nˀion¹ tse³ xi³ ma³jcha¹, to⁴nca³ to⁴choa³ ma³-ni³ xi³ si¹xa¹. \v 38 Tˀe²tsˀoa³-lao⁴³ tso²cˀoa⁴ je² Nai³-na¹ xi³ tsˀe⁴ je² xi³ cji³ma³jcha¹-ve⁴, nca³ ca²ta³si¹ca³sen¹ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ ma³jcha¹-le⁴. \c 10 \s1 Jesús si¹ca³sen¹ xi³ te³jao²-vi⁴ \r (Mr. 3:13-19; 6:7-13; Lc. 6:12-16; 9:1-6) \p \v 1 Cˀia⁴ qui³nchja⁴-le⁴ xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tsjoa³-le⁴ ˀnte³ nca³ coa⁴te²xo³ma³-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴sje³xin²-si¹ni³. Cˀoa⁴ qui³tsjoa³-le⁴ ˀnte³ nca³ si⁴²nta³ nca³yi³je³ chˀin³, cˀoa⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ñˀain³ xi³ cjoa⁴ˀa² cho⁴ta⁴. \v 2 Cˀoi⁴ ˀmi² je² te³jao² cho⁴ta⁴ xi³ pa²stro⁴: Je² xi³ ti¹tjon², Simón, je² xi³ ˀmi²-ni³ Pedro; cˀoa⁴ Andrés xi³ ntsˀe⁴; Jacobo xi³ ˀnti¹-le⁴ Zebedeo; cao⁴ Juan xi³ ntsˀe⁴. \v 3 Felipe, cao⁴ Bartolomé; Tomás, cao⁴ Mateo xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³; Jacobo xi³ ti³-le⁴ Alfeo, cao⁴ Lebeo xi³ ˀmi²-ni³ jan³ˀain¹-le⁴ Tadeo. \v 4 Simón xi³ cho⁴ta⁴ cananita; cao⁴ Judas Iscariote xi³ cˀoa⁴-ti⁴ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \v 5 Je² xi³ te³jao²-vi⁴ Jesús qui³si³ca³sen¹, cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-le⁴ qui³tso²: Ntia⁴²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² a³li² ma³nquin¹-jion²³, cˀoa⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ cho⁴ta⁴ samaritanos a³li² vi³tja³sˀen³-jion²³. \v 6 To⁴nca³ to⁴sa³ ta⁴nqui¹chon³-lao⁴³ va³rre² xi³ qui³cha³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ Israel. \v 7 Cˀia⁴ nca³ ti³ma³nquion¹³, ti⁴no²cjoa⁴yao³, cˀoi⁴ti⁴xon¹³: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ je³nčhoa¹ ma³čhian³. \v 8 Ti⁴ntao³ xi³ tjio¹mˀen³, ti⁴tsjao³ xi³ jtse¹ cjoan³ yao³-le⁴, ti⁴cja³ˀa¹ya³-lao⁴³ xi³ cjio³cˀen³, ti⁴chon³sje³jion³ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³. To⁴cjoa⁴tjao² qui³tsˀai²-no³, to⁴cjoa⁴tjao² tˀai²-nio³. \v 9 A³li² taon⁴si³ne²-jin², ni⁴taon⁴čhoa³-jin², ni⁴qui⁴cha⁴si³ne²-jin² chjoao¹³ xi³ vi³nchao³ xi³jtsa³-no³, \v 10 ni⁴na⁴ˀya³-jin² chˀao²³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ntia⁴², ni⁴jao²-jin² chi⁴nca³ chˀa²cjao¹³, ni⁴jte¹-jin² fa³yao³, ni⁴ya¹ni³se³-jin² chˀao²³, nca⁴ je² xi³ si¹xa¹, va³quin²-le⁴ nio⁴-le⁴. \v 11 To⁴jña³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ a³xo⁴ nqui³chao³ jña³ coi⁴tja¹sˀaon³, cho⁴na³nquio³ ˀya³ xi³ scoe⁴tjao²-no³. Ya⁴ to⁴jnco³ cˀa² ti⁴yo³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ coi²tjo⁴-nca¹nio³. \v 12 Cˀia⁴ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³ ni³ˀya³, ti⁴ti²ˀntao³. \v 13 Cˀoa⁴ tsa² je² ni³ˀya³ scoe⁴tjao²-no³, nchˀan¹ ca²ta³tio² tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ni²ti²ˀnta³-no³, to⁴nca³ tsa² tsi² scoe⁴tjao²-no³, ca²ta³cha³jin³ cjoa⁴ni²ti²ˀnta³-no³. \v 14 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ tsi² tsjoa¹ˀnte³-no³, ni⁴cjoi⁴nčhˀoe¹-jin² en¹-no³, tˀe²cha³jon³ chao³-le⁴ ntso⁴co³ cˀia⁴ nca³ coi²tjo⁴-nio³ ya⁴ ntˀia³-ve⁴, a³xo⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴. \v 15 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, cho⁴ta⁴ Sodoma cao⁴ xi³ tsˀe⁴ Gomorra nqui²sa⁴ choa³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² je² na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \s1 Cjoa⁴ñˀain³ xi³ cjoa⁴ˀai¹ \r (Mr. 9:41; Lc. 6:40; 12:2-9, 11-12, 49-53; 14:26-27) \p \v 16 Coe⁴-ni³ an³ si³ca³sen¹³-no³ jo³-ni³ tsa² va³rre² ya⁴jin³-le⁴ tsen⁴². Cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ ca²ta³sˀe³-no³ jo³-ni³ tsa² ye⁴, cˀoa⁴ nta³ ca²ta³mao³ jo³-ni³ tsa² ni⁴se³paloma. \v 17 Ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ cho⁴ta⁴, nca³ cˀoa⁴-sˀin² tsjoa¹tˀa³-no³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, cˀoa⁴ ya⁴ya³ ni³ˀya³sinagoga coa⁴²-no³. \v 18 Cˀoa⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴ coai⁴cao⁴-no³ gobernador cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon², cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴-lao⁴³ en¹ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin². \v 19 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ tsjoa¹tˀa³-no³, a³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ yao³-no³, jo³-sˀin² a³xo⁴ jme³ xi³ coi⁴no²cjoao⁴³, nca³ ti⁴cˀia⁴-ni³ cˀoai⁴-no³ jo³-sˀin² coi⁴no²cjoao⁴³, \v 20 nca⁴ tsi² tsa² jon² xi³ coi⁴no²cjoao⁴³, to⁴je² Espíritu-le⁴ Nˀai³-no³ xi³ nchja⁴jin³-no³ nca³ jon². \v 21 Cˀoa⁴ ntsˀe⁴ tsjoa¹tˀa³-le⁴ cjoa⁴vi³ya³ ntsˀe⁴, cˀoa⁴ nˀai³ tsjoa¹tˀa³ ˀnti¹-le⁴. Cˀoa⁴ ˀnti¹-le⁴ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ xi³jcha¹-le⁴, cˀoa⁴ si⁴²cˀen³. \v 22 Cˀoa⁴ coan⁴jti³que³-no³ nca³tsˀi³ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, to⁴nca³ je² xi³ jcho¹cjoa⁴-le⁴ jo³ sa³ˀnta³ nca³ cjoe⁴tˀa³-ni³, je²-vi⁴ coi⁴tjo³ntjai²-ni¹. \v 23 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ coi⁴yo³tjen⁴nqui³ co²ntran⁴-no³ i⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴, ti⁴yo¹³ jña³ xin² na⁴xi⁴na³nta¹. Cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ ti¹tjon² cjoa⁴ˀai¹ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, ti⁴cje³ fe³tˀa³-jin²ni³no³ nca³ coi⁴tso⁴mao⁴³ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tsˀe⁴ Israel. \v 24 Je² xi³ fi²tˀa³-le⁴ jnco³ xi³ va³co¹ya³-le⁴, li²coi³-jin² nqui²-sa⁴ ncˀa³ ti¹jna³ cao⁴-ni³ tsa² xi³ va³co¹ya³-le⁴, ni⁴je²-jin² cho⁴ˀnta³ nqui²sa⁴ ncˀa³ ti¹jna³ cao⁴-ni³ tsa² Nai³-le⁴. \v 25 To⁴ma³-ni³le⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ nca³ cˀoa⁴ma³-le⁴ jo³-sˀin² ma³-le⁴ maestro-le⁴, cˀoa⁴ to⁴ma³-ni³le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ nca³ cˀoa⁴ma³-le⁴ jo³-sˀin² ma³-le⁴ Nai³-le⁴. Tsa² Beelzebú tsa³cˀin²-le⁴ nˀai³-le⁴ ntˀia³, nqui²sa⁴-sa³ cˀoa⁴cˀoin¹-le⁴ xi³ tsˀe⁴ ntˀia³-le⁴. \v 26 A³li² vi³jcon³-jin²lao⁴³, nca³ nca³yi³je³ xi³ tjio¹jtsa³nqui³, cˀoa⁴-sˀin² jcha⁴son²tsen³-le⁴, cˀoa⁴ nca³yi³je³ xi³ tjio¹ˀma³, cˀoa⁴-sˀin² jcha⁴-le⁴. \v 27 Je² xi³ cˀoa⁴xin³ˀma²³-no³, ya⁴ jña³ i³sen³ cˀoa⁴ti⁴xon¹³ nca³ jon². Cˀoa⁴ je² xi³ no²ˀya²che¹-nio³, nˀion¹ ti⁴no²cjoa⁴ya³-nio³ sa³ˀnta³ son²ncˀa³ ntˀia³. \v 28 Cˀoa⁴ a³li² vi³jcon³-jin²lao⁴³ je² xi³ si¹cˀen³ yao³-na¹, to⁴nca³ ni⁴ma⁴-na¹ li²coi³ coan⁴-le⁴ si⁴²cˀen³. To⁴je² ti⁴jcon¹-lao⁴³ xi³ ma³-le⁴ si¹qui³xo²ya³ ni⁴ma⁴-na¹ cao⁴ yao³-na¹ ya⁴ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹. \v 29 A³ tsi² tsa² sa³te¹na³ jao² ni⁴se³ˀnti¹ nca³ to⁴jnco³ ˀnti¹taon⁴. Nta³ tsa² cˀoa⁴tjin¹, ni⁴jnco³-jin² nca³ je² ca³tˀa³na³nqui³, tsa² tsi² tsa² jyo³-le⁴ Nˀai³-no³. \v 30 Nta³ tsa² ntsja⁴jco³ tjio¹xqui⁴ nca³yi³je³. \v 31 Cˀoa⁴-sˀin² a³li² vi³jcon³-jion²³, nca³ nqui²sa⁴ chji¹-no³ nca³ jon² cao⁴-ni³ tsa² ncjin² ni⁴se³ˀnti¹. \v 32 Nca³tsˀi³ xi³ tsen³ coi⁴tso⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ nca³ tsˀan⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ an³ tsen³ cˀoa⁴xian¹³ nca³ tsˀan⁴, nqui³xcon⁴ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 33 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ coi⁴tso⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ nca³ tsi² tsˀan⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ an³ cˀoa⁴xian¹³ nca³ tsi² tsˀan⁴, nqui³xcon⁴ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 34 A³li² ni²cja³ˀai³tsjen³-jion²³ tsa² nchˀan¹ tjin¹ xi³ je²ˀe⁴ si³cˀe¹jna²³-le⁴ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴. A³li²coi³ je²ˀe⁴ nca³ si³cˀe¹jna²³ xi³ nchˀan¹ tjin¹, to⁴cjoa⁴jchan¹ xi³ je²ˀe⁴ si³cˀe¹jna²³. \v 35 Coi³ xa¹ ja²ˀai⁴-nia³, jme¹-ni³ nca³ je² ti³-ve⁴ co²ntran⁴ coai⁴-si¹ni³le⁴ nˀai³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ tso²ti³ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ xi³ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ ja⁴ˀnta³ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ xi³ na⁴cha¹-le⁴. \v 36 Cˀoa⁴ je² xi³ co²ntran⁴-le⁴ cho⁴ta⁴, ti⁴je²-ni³ xi³ tjio¹ ya⁴ ntˀia³-le⁴. \v 37 Je² xi³ nqui²sa⁴ tsjoa³que³ nˀai³-le⁴ cao⁴ na⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² an³, li²coi³ va³quin²-le⁴ nca³ je² xi³ tsˀan⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ nqui²sa⁴ tsjoa³que³ ˀnti¹-le⁴ a³xo⁴ tso²ti³-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² an³, li²coi³ va³quin²-le⁴ nca³ je² xi³ tsˀan⁴. \v 38 Cˀoa⁴ je² xi³ tsi² scoe¹ cro²-le⁴ nca³ nta³ coai⁴tˀa³-na³, li²coi³ va³quin²-le⁴ xi³ tsˀan⁴. \v 39 Je² xi³ va¹sjai³ jo³-sˀin² vˀe¹jna³tjao² ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴si⁴²cha³-ni¹, cˀoa⁴ je² xi³ si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, coan⁴sjai³-ni³le⁴. \v 40 Je² xi³ nta³ ve³tjao²-no³ nca³ jon², cˀoa⁴-ti⁴ ve³tjao²-na³ nca³ an³. Cˀoa⁴ je² xi³ ve³tjao²-na³ nca³ an³, cˀoa⁴-ti⁴ ve³tjao² xi³ qui³si³ca³sen¹-na³. \v 41 Je² xi³ ve³tjao² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, nca⁴ ve³ nca³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, chji¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ to⁴nco¹son²-sˀin² cˀoai⁴-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ ve³tjao² cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴, nca⁴ ve³ nca³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴, chji¹-le⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ to⁴nco¹son²-sˀin² cˀoai⁴-le⁴. \v 42 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ ˀi⁴tse¹-le⁴ na³nta¹ jnco³ ˀnti¹xti³-vi⁴, nca⁴ je² xi³ cho⁴ta⁴-na⁴, xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² si⁴²cha³ chji¹-le⁴. \c 11 \s1 Jao² cho⁴ta⁴ le⁴ Juan Bautista ji³cho²com³-le⁴ Jesús \r (Lc. 7:18-35) \p \v 1 Cˀoi⁴coan³-ni³ cˀia⁴ nca³ Jesús je³qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴-te¹xo³ma³ je² xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴, qui³-ni³ ya⁴-ve⁴, qui³ ca³co¹ya³, cˀoa⁴ qui³nchja⁴ya³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tsˀe⁴. \v 2 Je² Juan xi³ ti¹jna³ nto⁴ya¹, cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² xi³ qui³sˀin³ Cristo, jao² cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³ca³sen¹con³-le⁴. \v 3 Qui³tso²-le⁴: A³ ji³ ni¹³ je² xi³ cjoi⁴nčhoa³, a³xo⁴ cho¹ya³-lai⁴jin⁴ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 4 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³, cˀoa⁴ cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ Juan cjoa⁴ xi³ ti³no²ˀyao²³, cˀoa⁴ xi³ ti³ˀyao³. \v 5 Je² xi³ xca⁴ cjoan³ ma³tsen³-le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ chi⁴ˀnque¹ cjoan³ vˀe¹ma³-ni¹, cˀoa⁴ je² xi³ jtse¹ cjoan³ ma³tsje³jon³-ni¹, cˀoa⁴ je² xi³ jta³ya³ ma³ nčhˀoe¹-ni¹, cˀoa⁴ je² xi³ cˀen³ fa³ˀa¹ya³-ni³le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴ tjio¹ ti¹no²cjoa⁴ya³jin³-le⁴ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀan⁴. \v 6 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ tsi² ni²qui³tson¹ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴. \v 7 Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ qui³ nca³ je², tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ Jesús nca³ qui³nchja⁴cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Juan: Jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. A³ jnco³ ya¹na⁴xo⁴ xi³ si¹tin²ya³ ntjao⁴. \v 8 To⁴nca³ jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³. A³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nˀion¹ nta³ cjoan³ na³jño³-le⁴. Coe⁴-ni³ je² xi³ yˀa³cja¹ na³jño³ xi³ se¹xcon¹ cjoan³, ya⁴ tjio¹ ntˀia³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon². \v 9 To⁴nca³ jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³. A³ jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Jaon³, an³ xin³-no³, cˀoa⁴ nqui²sa⁴-sa³ ti¹tjon² ti¹jna³ cao⁴-ni³ tsa² jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 10 Je²-vi⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ tji¹tˀa³-ni³: Coe⁴-ni³ an³ si³ca³sen¹³ ti¹tjon²-le²³ je² cho⁴ta⁴-na⁴ xi³ fi²cao⁴ en¹, xi³ coa⁴²nta³ ti¹tjon²-li² ntia⁴²-li⁴. \v 11 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ jin³-le⁴ cho⁴ta⁴son³ˀnte³ tsin² xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ma³ cao⁴-ni³ tsa² Juan Bautista. To⁴nca³ je² xi³ nqui²sa⁴ na³nqui³ ma³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ma³ cao⁴-ni³ tsa² je². \v 12 Sa³ˀnta³ ni⁴čhjin³-le⁴ Juan Bautista sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴, je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ nˀion¹ tse³ cjoa⁴ñˀain³ ti¹fa³ˀa¹, cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹cja³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³ cjoe¹. \v 13 Nca³tsˀi³ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³ qui³nchja⁴ya³-ni³ xi³ tˀa³tsˀe⁴, sa³ˀnta³ nca³ ja³ˀai³ Juan. \v 14 Tsa² me³-no³ nca³ chjoe¹tjao²³, je² ni¹ Elías xi³ cˀoa⁴-sˀin² tjin¹-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹. \v 15 Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \v 16 ˀya¹-ni³ve⁴ˀni³ xi³ si³nco¹son²coa⁴ je² cho⁴ta⁴-vi⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴. Cˀoa⁴ cjoan³ jo³ cjoan³ xi³ tjio¹ nti⁴tsin⁴, cˀoa⁴ xi³ tjio¹nchja⁴-le⁴ xi¹ncjin¹. \v 17 Xi³ tso²: Qui³ni²cji³ˀnta¹-lai²jin⁴ čhjao³xo⁴vi¹, cˀoa⁴ li²coi³ qui³chao²³. Qui³chi³ˀntia¹-lai²jin⁴, cˀoa⁴ li²coi³ qui³chi³ˀntiao¹³. \v 18 Nca⁴ ja³ˀai³ Juan xi³ ni⁴tsa³cjen²-jin², ni⁴qui³tsˀi³-jin². Cˀoa⁴ tso² cho⁴ta⁴: Nai⁴² xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 19 Ja³ˀai³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjen², xi³ ˀvi³. Cˀoa⁴ tso² cho⁴ta⁴: Coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ nˀion¹ cjen², cˀoa⁴ xi³ nˀion¹ ˀvi³ vino, cˀoa⁴-ti⁴ mi²yo⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. To⁴nca³ je² cjoa⁴ˀi³sen³ta³con² ma³qui²xi⁴ya³ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ xti³-le⁴. \s1 si¹cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ \r (Lc. 10:13-16) \p \v 20 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴ti³cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, jña³-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² qui³sˀin³ ncjin² cjoa⁴xcon¹, nca⁴ tsi² qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²-le⁴: \v 21 Ma⁴-xo¹ni³ nca³ ji³, Corazín. Ma⁴xo¹ni³ nca³ ji³, Betsaida. Je² cjoa⁴xcon¹-vi⁴ xi³ coan³ ya⁴ tsaon⁴³, tsa² cˀoa⁴qui³sˀin³ ya⁴ Tiro, tsa² cˀoa⁴qui³sˀin³ ya⁴ Sidón, je³co²tse³ qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ cao⁴ na³jño³-na³xa¹ cao⁴ chao³lˀi¹. \v 22 To⁴coi³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ cho⁴ta⁴ Tiro, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ Sidón, nqui²sa⁴ choa³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² jon² je² ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 23 Cˀoa⁴ ji³, Capernaum, a³ mi³ncˀa³-ni¹ sa³ˀnta³ ncˀa³jmi³. Sa³ˀnta³ ˀnte³cjoa⁴ñˀain³ sca⁴jin³. Je² cjoa⁴xcon¹-vi⁴ xi³ cˀoa⁴coan³ ya⁴ tsi⁴, tsa² cˀoa⁴coan³ ya⁴ Sodoma, to⁴jo³ ti¹jna³ sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴. \v 24 To⁴coi³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ ya⁴ ˀnte³ Sodoma nqui²sa⁴ jcho¹cjoa⁴-le⁴ je² cjoa⁴ñˀain³-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² ji³, je² ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³. \s1 Jesús si¹cˀe¹yo³cja¹ya³-na¹ \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³ qui³nchja⁴ Jesús, qui³tso²: Tsjoa³-le²³ cjoa⁴nta³, Nˀai³, Nai³ xi³ tsi⁴ ncˀa³jmi³, xi³ tsi⁴ son³ˀnte³, nca³ ji³ tsa³cˀe²jna³ˀma³-lai⁴ je² cjoa⁴-vi⁴ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ cao⁴ xi³ ma³cho⁴ya³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca³co²son²tsen³-lai⁴ xi³ to⁴xquia⁴ xti³. \v 26 Tsjoa³-le²³ cjoa⁴nta³, Nˀai³, nca³ cˀoa⁴-sˀin² coan³me³-li². \v 27 Nca³yi³je³ cjoa⁴ an³ qui³tsjoa³-na³ Nˀai³-na⁴. To⁴je² xi³ Nˀai³ xi³ ve³ jo³ cjoan³ xi³ ˀnti¹, ni⁴ˀya³-jin²sa³ xi³ ve³. To⁴je² xi³ ˀnti¹ xi³ ve³ jo³ cjoan³ xi³ Nˀai³, cˀoa⁴ cao⁴ je² xi³ je² ˀnti¹ me³-le⁴ nca³ coa⁴co²son²tsen³-le⁴. \v 28 Nčhoa¹chon³-nao¹³ nca³tsˀio³ xi³ nˀion¹ ti³ni²xao¹³, cˀoa⁴ xi³ tse³ chˀa¹ ti³chˀao²³, nca³ an³ xi³ si³cˀe¹yo³cja¹ya³-no³. \v 29 Tja³ya³son²-lao⁴³ yao³-no³ yugo xi³ tsˀan⁴, cho¹tˀa³yao³ xi³ tsˀan⁴, nca³ ntˀe¹-nia¹³, cˀoa⁴ yo⁴ma⁴ cjia³coan³. Cˀoa⁴ sa⁴co²-no³ cjoa⁴ni²cja¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ni⁴ma⁴-no³. \v 30 Nca⁴ yugo-na⁴ a³li² ñˀain³-jin², cˀoa⁴ tja⁴-ni¹ chˀa¹-na⁴. \c 12 \s1 Cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³scoe¹ trigo ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ tso²ˀva³jin³ Jesús jña³ cji³ntje² tso³jmi². Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ coan³vao³-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³scoe¹ trigo, cˀoa⁴ qui³squi³ne³. \v 2 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je² cho⁴ta⁴ fariseos, qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³ cho⁴ta⁴-li⁴ cˀoa⁴tjio¹sˀin¹ jña³-le⁴ xi³ tsi² tjo³ˀnte³ je² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 3 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ jme³ xi³ qui³sˀin³ David, cˀia⁴ nca³ coan³vao³-le⁴, cao⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio². \v 4 Jo³-sˀin² nca³ ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ tsa³cjen² nio⁴xti²la⁴ xi³ ya⁴ ncha³tsen³ nqui³xcon⁴ Ni³na¹, xi³ li²coi³ qui³tjo³ˀnte³-le⁴ nca³ tsa³cjen², ni⁴qui³tjo³ˀnte³-jin²le⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio², to⁴je²-cjoan²ni¹ na⁴ˀmi³-ve⁴. \v 5 A³xo⁴, a³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ je² na⁴ˀmi³-ve⁴ ya⁴ yo⁴nco⁴ li²coi³ ve³xcon¹ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, cˀoa⁴ tsin²-le⁴ je¹-jin². \v 6 An³ xin³-no³ nca³ je² xi³ ti¹jna³ i⁴-vi⁴, je² ni¹ nqui²sa⁴ ti¹tjon² cao⁴-ni³ tsa² yo⁴nco⁴. \v 7 To⁴nca³ tsa² coan³cho⁴ya³-no³ tsa²cai³ jo³ tso²-ni³ je²-vi⁴: Cjoa⁴ma⁴ta³con² xi³ me³-na³, cˀoa⁴ a³li² cjoa⁴tjao² xi³ vˀai²tˀa³-nao¹³jin². Cˀia⁴ li²coi³ tsa³cˀai²-ni³lao⁴³ tsa²cai³ cjoa⁴ñˀain³ je² xi³ tsin²-le⁴ je¹-jin². \v 8 Nca⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, Nai³-le⁴ ma³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ ntsja³ \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 Cˀoa⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ ya⁴-ve⁴, ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ ni³ˀya³ sinagoga xi³ tsˀe⁴. \v 10 Coe⁴-ni³ ya⁴ ti¹jna³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ jnco³ ntsja³, cˀoa⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴, qui³tso²: A³ tjo³ˀnte³-ni¹ nca³ si¹nta³ cho⁴ta⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. To⁴coi³ qui³sco²na³nqui³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ ma³ va³jnqui³ya³tˀain³-si¹ni³. \v 11 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: ˀya¹-ni³ jon², xi³ tjin¹-le⁴ jnco³ va³rre², tsa² ya⁴ sca⁴sˀen³ jnco³ nca⁴jao⁴ je² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, a³ tsi² tsa² scoe¹-ni³, cˀoa⁴ cˀoa⁴sje³-ni³. \v 12 Nqui²sa⁴ chji¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cao⁴-ni³ tsa² jnco³ va³rre². Cˀoa⁴-sˀin² tjo³ˀnte³-ni¹ nca³ nta³ nˀian² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 13 Cˀoa⁴ cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴: Tjain³ ntsai⁴. Cˀoa⁴ tsa³cjen¹, cˀoa⁴ coan³nta³-ni³ ntsja³ jo³-ni³ xi³jnco³. \v 14 Cˀia⁴ ji³tjo³-ni³ cho⁴ta⁴ fariseos, tsa³cjao¹ya³-ni³ qui³ co²ntran⁴-le⁴ Jesús, nca³ coan³me³-le⁴ nca³ si⁴²cˀen³. \s1 Je² cho⁴ˀnta³ xi³ Ni³na¹ tsa³cja³ˀa¹jin³. \p \v 15 To⁴nca³ tsa³ve³ Jesús, tsa³ca³sen²xin²-le⁴ ya⁴-ve⁴, cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. Qui³si³nta³ nca³tsˀi³. \v 16 Cˀoa⁴ je² nˀion¹ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ tsi² tsa² jme³ xi³ coa⁴co²son²tsen³ xi³ tˀa³tsˀe⁴, \v 17 jme¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son²-si¹ni³ xi³ qui³tso² Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ qui³tso²: \v 18 Coe⁴-ni³ je² cho⁴ˀnta³-na⁴ xi³ tsa³cja³ˀa³jian³. Je² xi³ tsjoa³que⁴, jña³-le⁴ xi³ ma³tsjoa³jin³-le⁴ ni⁴ma⁴-na⁴. Cˀoe³jna³son²-le⁴ je² espíritu-na⁴, cˀoa⁴ je² xi³ coi⁴nchja⁴ya³jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 19 Li²coi³ scan³, ni⁴squi¹ˀntia¹xa¹-jin², ni⁴ˀya³-jin² xi³ ˀncho² calle cjoi⁴nčhˀoe¹-le⁴ jta⁴-le⁴. \v 20 Je² ya¹na⁴xo⁴ xi³ chi³cjan³, li²coi³ sco¹tˀao¹. Je² xca⁴ xi³ to⁴tjo³ˀnti⁴, li²coi³ si⁴²qui³tsˀao² sa³ˀnta³ nca³ coi⁴njen⁴-le⁴ cao⁴ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 21 Cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ jan³ˀain¹-le⁴ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴cho⁴ya³cao⁴cjoa⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin². \s1 Tsa² jnco³ xi³ coi⁴nchja⁴ˀaon³-le⁴ je² Espíritu Santo, li²coi³ cha⁴tˀa³-le⁴ \r (Mr. 3:19-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Cˀia⁴ ja³ˀai³cha³ni²tˀa³-le⁴ jnco³ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, xi³ xca⁴ cji³, cˀoa⁴ xi³ yo⁴ma⁴. Cˀoa⁴-sˀin² qui³si³nta³-ni¹, cˀoa⁴ je² xi³ xca⁴ xi³ yo⁴ma⁴ cji³ qui³nchja⁴, cˀoa⁴ coan³tsen³-le⁴. \v 23 Cˀoa⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ jo³ to⁴coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²: A³ je²-vi⁴ ˀnti¹-le⁴ David tso²cˀoa⁴. \v 24 Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ fariseos qui³nčhˀoe¹-le⁴, qui³tso²: To⁴cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Beelzebú xi³ nca³jco⁴-le⁴ cho⁴to⁴-nai⁴², ma³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ vˀa³sje³xin² nai⁴² xi³ nta³jin³. \v 25 Cˀoa⁴ nca³ tsa³ve³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ma³ jao² ya³, xi³ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, fi³tson³ya². Cˀoa⁴ nca³yi³je³ na⁴xi⁴na³nta¹ a³xo⁴ ntˀia³ xi³ jao² ya³ ma³-ni³, xi³ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹-ncjin¹, li²coi³ ti⁴cˀoe¹yo³-ni³. \v 26 Tsa² Satanás vˀa³sje³xin² xi³ ti⁴je²-ni³ Satanás, jao² ya³ ma³-ni³, co²ntran⁴ fi²-le⁴ yao³-le⁴. Jo¹-sˀin² cˀoe¹jna³-ni³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴. \v 27 Cˀoa⁴ tsa² an³ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Beelzebú vˀa³sje³xian²³ je² nai⁴²-ve⁴, ja⁴xti³-no³ ˀya¹ tsˀe⁴ nca³nˀion¹ xi³ vˀa³sje³xin²-ni³. Coi³ cjoa⁴-vi⁴ je² xti³-no³ xca²le⁴ coan⁴ xi³ tsjoa¹ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ tˀa³tsaon⁴³. \v 28 Cˀoa⁴ tsa² an³ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ Espíritu xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹, vˀa³sje³xian²³ je² nai⁴²-ve⁴, cjoa⁴qui²xi⁴ je³ja³ˀai³-no³ nca³ jon² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 29 Jo¹-sˀin² coan⁴-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³-ni³ ntˀia³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹, nca³ si⁴²che¹ tso³jmi²-le⁴, tsa² tsi² tsa² ti¹tjon² vˀe¹tˀa³nˀion¹ je² xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹. Cˀia⁴² si⁴²che¹ tso³jmi²-le⁴. \v 30 Je² xi³ tsi² fi²tˀa³-na³, co²ntran⁴ fi²-na³. Je² xi³ tsi² tsa² vˀe¹xco¹cao⁴-na³, vˀe¹tsao³va³. \v 31 To⁴coi³ cˀoa⁴xin³-no³: Nca³yi³je³ je¹ a³xo⁴ cjoa⁴ˀaon³ cha⁴tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ tsa² coi⁴nchja⁴ˀaon³-le⁴ je² Espíritu-ve⁴, li²coi³ cha⁴tˀa³-le⁴. \v 32 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ coi⁴nchja⁴ˀaon³-le⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴-sˀin² cha⁴tˀa³-le⁴, to⁴nca³ to⁴ˀya³-ni³ xi³ coi⁴nchja⁴ˀaon³-le⁴ Espíritu Santo, li²coi³ cha⁴tˀa³-le⁴, ni⁴je²-jin² ni⁴čhjin³-vi⁴, ni⁴je²-jin² ni⁴čhjin³ xi³ cjoa⁴ˀai¹. \v 33 Tˀe²ntjao²³ ya¹ xi³ nta³, cˀoa⁴ xi³ nta³ to³ va³-le⁴, a³xo⁴ tˀe²ntjao²³ ya¹ xi³ tsi² nta³, cˀoa⁴ xi³ li²coi³ nta³ to³-le⁴. To⁴tˀa³tsˀe⁴ to³-le⁴ cˀoa⁴-sˀin² ˀya³-ni³le⁴ ya¹-ve⁴. \v 34 Cho⁴ta⁴ xi³ ye⁴ cjoaon³, jo¹-sˀin² coan⁴-no³ coi⁴no²cjoao⁴³ cjoa⁴nta³, nca³ tsˀaon⁴³. Nca⁴ je² xi³ nˀion¹ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-na¹, coi³ xi³ nchja⁴-ni³ ntso⁴ˀva³². \v 35 Je² xi³ nta³ cho⁴ta⁴, cjoa⁴nta³ xi³ sˀin¹, nca⁴ cjoa⁴nta³ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. Cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ tsˀen⁴, cjoa⁴tsˀen⁴ xi³ sˀin¹, nca⁴ cjoa⁴tsˀen⁴ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 36 To⁴nca³ an³ xin³-no³ nca³ je² nca³yi³je³ en¹ xi³ to⁴xquia⁴ coi⁴tso⁴ cho⁴ta⁴, ti⁴coi³-ni³ tsjoa¹ coi²nta⁴ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 37 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ en¹-li⁴ coi²tjo⁴qui²xi⁴-ni³. Xi³ tˀa³tsˀe⁴ en¹-li⁴ sca⁴ne²-li² cjoa⁴ñˀain³. \s1 Cho⁴ta⁴tsˀen⁴ si¹je¹ choa⁴ xi³ tsˀe⁴ Jesús \r (Lc. 11:24-26; 29-32) \p \v 38 Tjin¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos xi³ cˀia⁴ qui³tso²-le⁴: Maestro, me³-na³jin⁴ nca³ jchai⁴-jin⁴ jnco³ choa⁴ xi³ tsi⁴. \v 39 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-nca¹ni³le⁴: Cho⁴ta⁴ xi³ tsˀen⁴, cˀoa⁴ xi³ si¹cha³jnqui³, si¹je¹ choa⁴, to⁴nca³ choa⁴ li²coi³ cˀoai⁴-le⁴, to⁴je² choa⁴-le⁴ Jonás xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 40 Nca⁴ jo³-sˀin² nca³ jan² ni⁴čhjin³ cao⁴ jan² ni⁴tjen⁴ tsa³cˀe²jna³ Jonás ya³ tsˀoa⁴ jnco³ jti⁴je³, cˀoa⁴-sˀin² jan² ni⁴čhjin³ cao⁴ jan² ni⁴tjen⁴ cˀoe¹jna³jin³ na³nqui³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 41 Cˀia⁴ nca³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³, je² cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ Nínive coi⁴so¹tjen⁴ cao⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹, cˀoa⁴ coa⁴²ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. Nca⁴ qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ nca³ qui³nchja⁴ya³ Jonás, cˀoa⁴ coe⁴-ni³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴ jnco³ xi³ nqui²sa⁴-sa³ to⁴nˀion¹ cao⁴-ni³ tsa² Jonás. \v 42 Cˀia⁴ nca³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³, je² reina xi³ tsˀe⁴ sur cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ cao⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹, cˀoa⁴ coa⁴²ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. Nca⁴ ja³ˀai³-ni³ sa³ˀnta³ jña³ nca³ fe³tˀa³-ni³ son³ˀnte³, nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴ cjoa⁴chji⁴ne⁴-le⁴ Salomón. Cˀoa⁴ coe⁴-ni³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴ jnco³ xi³ nqui²sa⁴-sa³ to⁴nˀion¹ cao⁴-ni³ tsa² Salomón. \v 43 Cˀia⁴ nca³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ ji³tjo³-ni³le⁴ cho⁴ta⁴, tso²ˀva³ jña³ nca³ ˀnte³qui³xi², va¹sjai³ jña³ nca³ si¹cja¹ya³, cˀoa⁴ li²coi³ ma³sjai³-le⁴. \v 44 Cˀia⁴ tso²: Cjoi¹-nca¹nia³ tso²cˀoa⁴ ntˀia³-na⁴ jña³ nca³ ji²tjo⁴-nia³. Cˀia⁴ nca³ fa³ˀai³ to⁴cji³tia³-ni¹, cˀoa⁴ je³qui³sa³te²cha², cˀoa⁴ je³coan³nta³chon³. \v 45 Cˀia⁴ fi², cˀoa⁴ nčhoa¹cao⁴ nqui²ña³to³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ xi³ nqui²sa⁴-sa³ chˀao³ cjoan³ cao⁴-ni³ tsa² je². Cˀoa⁴ ya⁴ fa³ˀa³sˀen³, ya⁴ va³tio². Je² cho⁴ta⁴-ve⁴ nqui²sa⁴-sa³ chˀao³ ma³ cjoan³ xi³ fe³tˀa³-ni³le⁴ cao⁴-ni³ tsa² xi³ ti¹tjon². Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴. \s1 Na⁴-le⁴ cao⁴ ntsˀe⁴ Jesús \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹fa¹cao⁴ cho⁴ta⁴ Jesús, coe⁴-ni³ na⁴-le⁴ cao⁴ ntsˀe⁴ tjio¹nti³tsin³, nca³ me³-le⁴ nca³ cjoa⁴²cao⁴. \v 47 Cˀoa⁴ jnco³ xi³ qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³ na⁴-li⁴ cao⁴ ntsˀai³ tjio¹ nti³tsian³². Me³-xo¹le⁴ cjoa⁴²cao⁴-li². \v 48 Cˀoa⁴ Jesús qui³nchja⁴-nca¹ni³le⁴ nca³ je² xi³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ je²-vi⁴, qui³tso²: ˀya¹-ni³ xi³ na⁴-na⁴, cˀoa⁴ ˀya¹-ni³ xi³ ntsˀe³. \v 49 Cˀoa⁴ tsa³cjen¹ ntsja³ ya⁴ jña³ nca³ tjio¹ cho⁴ta⁴-ve⁴: Coe⁴-ni³vi⁴ je² xi³ na⁴-na⁴, cˀoa⁴ je² xi³ ntsˀe³. \v 50 To⁴ˀya³-ni³ xi³ sˀin⁴² jo³-sˀin² me³-le⁴ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³, je²-ve⁴ xi³ ntsˀe³, cˀoa⁴ xi³ ti²chja³, cˀoa⁴ xi³ na⁴-na⁴. \c 13 \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴ \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Cˀia⁴ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ ji³tjo³-ni³ ni³ˀya³ Jesús, tsa³cˀe²jna³ntai³ nta¹chi³con³. \v 2 Ncjin² cho⁴ta⁴ coan³xco¹tˀa³-le⁴, sa³ˀnta³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ jnco³ chi³tso³ xi³ tsa³cˀe²jna³ya³, cˀoa⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ tsa³ca³tio²ntai³-le⁴ nta¹chi³con³. \v 3 Cˀoa⁴ a³li² cˀoa⁴cji³ cjoa⁴ xi³ cjoa⁴xco¹son² qui³nchja⁴ni³le⁴, qui³tso²: Coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴, qui³ co³jnti². \v 4 Cˀia⁴ nca³ ti¹co³jnti², tjin¹ cˀa³ na⁴xin⁴ xi³ qui³tsao³ntai³ ntia⁴², cˀoa⁴ ja³ˀai³ ni⁴se³, tsa³cjen². \v 5 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ na⁴xin⁴ xi³ qui³tsao³ jña³ la⁴jao⁴ chon³, jña³ nca³ to⁴choa³ na³nqui³ chon³. Coan³ntje² nti⁴ton⁴, coi³ nca³ tsi² tse³ ni³ˀnte³ xi³ tjin¹-le⁴. \v 6 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³ tsˀoi¹, qui³ti², cˀoa⁴ qui³xi², coi³ nca³ tsin²-le⁴ ja⁴ma⁴-jin². \v 7 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ qui³tsao³jin³ na³ˀya¹, cˀoa⁴ je² na³ˀya¹-ve⁴ chi³so², tsa³cˀe¹chjoa²jin³-le⁴. \v 8 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ nta³ na³nqui³ qui³tsao³jin³, cˀoa⁴ qui³tsjoa³ ntje⁴-le⁴, tjin¹ cˀa³ xi³ jnco³ ciento, tjin¹ cˀa³ xi³ jan² can³, tjin¹ cˀa³ xi³ can³te². \v 9 Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \s1 A³-ni³ nca³ to⁴cjoa⁴xco¹son² fa¹cao⁴-ni³ Jesús \r (Mr. 4:1 10-12; Lc. 8:9-10; 10:23-24) \p \v 10 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ to⁴cjoa⁴xco¹son² no²cjoa⁴-si¹ni³lai⁴. \v 11 Cˀoa⁴ je² qui³nchja⁴-nca¹ni³: Nca⁴ jon² qui³tsˀai²-no³ nca³ jchao⁴³ cjoa⁴ˀma³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³, to⁴nca³ je², li²coi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³tsˀai²-le⁴. \v 12 To⁴ˀya³-ni³ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoai⁴-sa³le⁴, cˀoa⁴ coan⁴tse³sa³le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ li²jme³ xi³ tjin¹-le⁴, sa³ˀnta³ je² xi³ tjin¹-le⁴, tjo¹xin²-le⁴. \v 13 To⁴coi³ nca³ to⁴cjoa⁴xco¹son² fa²cao⁴-nia³, nca⁴ cˀia⁴ nca³ tjio¹ve³, li²coi³ ve³-ni³, cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ tjio¹nčhˀoe¹, li²coi³ nčhˀoe¹-ni³, ni⁴ma³cho⁴ya³-jin²ni³le⁴. \v 14 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ je² cji³ma³jnco³-ni³le⁴ je² cjoa⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ Isaías tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ qui³tso²: Xo⁴ño³ coi⁴no¹ˀya²-nio³, to⁴nca³ li²coi³ coan⁴cho⁴ya³-no³, cˀoa⁴ ña³qui³ ti³cho²tsaon³, to⁴nca³ li²coi³ jchao⁴³. \v 15 Nca⁴ je² ni⁴ma⁴-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴ je³nˀion¹ coan³nchja¹, cˀoa⁴ xo⁴ño³ ñˀain³ nčhˀoe¹-ni³, cˀoa⁴ xcon⁴ to⁴sa³-sa³ tsa³cˀe¹chjoa²nqui³-ni³, jme¹-ni³ nca³ tsi² scoe⁴-ni³ xcon⁴, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² cjoi⁴nčhˀoe¹-ni³ xo⁴ño³, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² coan⁴cho⁴ya³-ni³le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² si⁴²cˀo¹fa³tˀa³-ni³le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ an³ si³nta³-nia³. \v 16 To⁴nca³ jo¹ to⁴nta³-le⁴ xcon³ xi³ tsaon⁴³, nca³ ma³tsen³-le⁴, cˀoa⁴ xo⁴ño³ nca³ nčhˀoe¹-ni³. \v 17 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ ncjin² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ cˀoa⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ coan³me³con³ nca³ tsa³ve³ je² xi³ ti³cho²tsen³-lao⁴³, to⁴nca³ li²coi³ tsa³ve³. Coan³me³con³ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² xi³ ti³no³ˀyao²³, to⁴nca³ li²coi³ qui³nčhˀoe¹. \s1 Jesús si¹qui²xi⁴ya³nta³ jo³ tso² ni³ cjoa⁴xco¹son² ve⁴ \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 Ti⁴no¹ˀyao²³ tso²cˀoa⁴ nca³ jon², jo³ tso²-ni³ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴. \v 19 Cˀia⁴ nca³ nčhˀoe¹ je² en¹ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ nca³ tsi² ma³cho⁴ya³-ni³le⁴, fa³ˀai³ je² xi³ tsˀen⁴, fa³ˀai³ cja¹ˀa³-le⁴ je² xi³ sˀe³ntje² ya³ ni⁴ma⁴-le⁴. Je²-vi⁴ xi³ ya⁴ ma³ntje² ntai³ ntia⁴². \v 20 Cˀoa⁴ je² xi³ ma³ntje²jin³ la⁴jao⁴, je²-vi⁴ xi³ nčhˀoe¹ je² en¹, cˀoa⁴ nti⁴ton⁴ cjoe¹-ni³ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³. \v 21 To⁴nca³ tsin²-le⁴ ja⁴ma⁴ ya³ ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴jnco³ tjo² fa³ˀa³. Cˀia⁴ nca³ fa³ˀai³ cjoa⁴ñˀain³, a³xo⁴ tjin¹ xi³ fi²co²ntran⁴-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ en¹-vi⁴, nti⁴ton⁴ tsjion¹ ntia⁴²-le⁴ Ni³na¹. \v 22 Cˀoa⁴ je² xi³ ma³ntje²jin³ na³ˀya¹, je² xi³ nčhˀoe¹ en¹-vi⁴, to⁴nca³ coi³ nca³ cjoa⁴va³ xi³ tjin¹ tsˀe⁴ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴, cao⁴ cjoa⁴chˀa¹na⁴cha⁴ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹, to⁴ya⁴ sa³te¹chjoa²-le⁴ en¹nta³-vi⁴, cˀoa⁴ li²jme³ xi³ tsjoa¹. \v 23 To⁴nca³ je² xi³ ya⁴ ma³ntje² jña³ nta³ na³nqui³, je²-vi⁴ xi³ nčhˀoe¹, cˀoa⁴ ma³cho⁴ya³-le⁴ en¹-vi⁴, cˀoa⁴ je²-vi⁴ xi³ ña³qui³ si¹ncjin²ya³-ni³. Cˀoa⁴ jnco³ xi³ ciento cˀa³ si¹ncjin²ya³-ni³, cˀoa⁴ nqui²jnco³ xi³ jan² can³ cˀa³ tsjoa¹, cˀoa⁴ nqui²jnco³ xi³ can³te² cˀa³. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² jña¹ xi³ tsi² nta³, xi³ qui³sˀe³ntje²jin³ trigo \p \v 24 Tsa³cˀe¹ nqui²jnco³-le⁴ cjoa⁴xco¹son²: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² cho⁴ta⁴ xi³ nta³ na⁴xin⁴ vˀe¹ntje²son² na³nqui³-le⁴. \v 25 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ cjio³fe² cho⁴ta⁴, ja³ˀai³ xi³ co²ntran⁴-le⁴, cˀoa⁴ jña¹ xi³ tsi²coi³ nta³ tsa³cˀe¹ntje²jin³ trigo, cˀia⁴ qui³tˀa³xin²-ni³. \v 26 Cˀia⁴ nca³ je² trigo qui³tsjoa³ xca⁴ntsja³, qui³sˀe³-le⁴ to³, cˀoa⁴ cˀia⁴ coan³tsen³ je² jña¹ xi³ tsi² nta³. \v 27 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² cho⁴ˀnta³-le⁴ nˀai³-le⁴ ntˀia³ qui³tso²-le⁴: Señor, a³ tsi² nta³ ntje⁴ tsa³cˀe²ntjai²³ ya⁴ na³nqui³-li⁴. Jña¹-ni³ve⁴ tso²cˀoa⁴, tjin¹-le⁴ jña¹ xi³ tsi² nta³-ve⁴. \v 28 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Jnco³ cho⁴ta⁴ co²ntran⁴-na⁴ xi³ cˀoa⁴qui³sˀin³ je²-vi⁴. Cˀoa⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴ qui³tso²-le⁴: A³ me³-li² nca³ coa⁴nquin¹ cˀe²xco¹jin³-jin⁴. \v 29 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Mai³, tsa² cho⁴nao²³ je² jña¹ xi³ tsi² nta³-ve⁴, a³ tsi² tsa² cˀoa⁴-ti⁴ cho⁴ne²cao⁴³ trigo-ve⁴. \v 30 Ña³tjen⁴ ca²ta³ma³jcha¹ nca³ jao² cˀa³, sa³ˀnta³ nca³ sˀe⁴xco¹. Cˀia⁴ ni⁴čhjin³ nca³ sˀe⁴xco¹, an³ cˀoa⁴xin¹-le⁴ ˀya³ xi³ cˀoe⁴²xco¹: Tˀe²xco¹ti¹tjon² jña¹ xi³ tsi² nta³-ve⁴, jnco¹ jte¹ tˀiaon⁴³, jme¹-ni³ nca³ coi⁴ti⁴-si¹ni³. To⁴nca³ ca²ti³ncha³ je² trigo-ve⁴ ya⁴ya³ ni³ncˀa³-na⁴. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀc⁴ na⁴xin⁴-le⁴ mostasa \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Tsa³cˀe¹ nqui²jnco³-le⁴ cjoa⁴xco¹son²: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² jnco³ na⁴xin⁴ xi³ tsˀe⁴ mostasa. Jnco³ cho⁴ta⁴ qui³scoe¹ je² na⁴xin⁴-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ntje² ya⁴ na³nqui³-le⁴. \v 32 Cjoa⁴qui²xi⁴ je²-sa³ xi³ nqui²sa⁴ ˀnti¹ cji³ cao⁴-ni³ tsa² to⁴jña³-ni³le⁴ na⁴xin⁴, to⁴nca³ cˀia⁴ nca³ je³coan³ncˀa³, je²-vi⁴ xi³ nqui²sa⁴-sa³ ncˀa³ cao⁴-ni³ tsa² to⁴jña³-ni³le⁴ na⁴xin⁴ xi³ sˀe³ntje². Cˀoa⁴-sˀin² ma³ jnco³ ya¹, jña³ fa³ˀai³ ni⁴se³ xi³ si¹ma³ jin³sen¹, cˀoa⁴ ya⁴ vˀe¹nta³ˀa³ tje¹-le⁴ jin³ ya¹ntsja³. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴ˀyo⁴san³ \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 Nqui²jnco³ cjoa⁴xco¹son² qui³tso²-le⁴: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² na⁴ˀyo⁴san³ xi³ qui³scoe¹ jnco³ chjon⁴², cˀoa⁴ jan² choa⁴ scoan⁴ nio⁴xti²la⁴ qui³si³cˀo¹tji³jin³ sa³ˀnta³ nca³ qui³tsin³jin³ nca³yi³je³ na⁴ˀyo⁴-ve⁴. \s1 To⁴cao⁴ cjoa⁴xco¹son² qui³nchja⁴ Jesús \r (Mr. 4:33-34) \p \v 34 Nca³yi³je³ je²-vi⁴ Jesús qui³nchja⁴cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin² cao⁴ cjoa⁴xco¹son². To⁴cao⁴ cjoa⁴xco¹son² tsa³cja¹cao⁴. \v 35 Coi³ cjoa⁴-vi⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² coan⁴jnco³-si¹ni³ je² xi³ qui³tso² cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Coi³nchja²³ cjoa⁴xco¹son². Si³qui²xi⁴ya³ cjoa⁴ xi³ tjio¹ˀma³ sa³ˀnta³ nca³ qui³sˀe³nta³ son³ˀnte³. \s1 Jesús si¹qui²xi⁴ya³nta³ tˀa³tsˀe⁴ je² jña¹ xi³ qui³sˀe³ntje²jin³ trigo \p \v 36 Cˀia⁴ nca³ je³qui³si³xa³tˀa³ je² cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴, ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³-le⁴. Ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Ti⁴qui²xi⁴ya³nta³-ni³na³jin⁴ je² cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² jña¹ xi³ tsi² nta³, xi³ qui³sˀe³ntje²jin³ na³nqui³. \v 37 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴-nca¹ni³ Jesús: Je² xi³ nta³ na⁴xin⁴ vˀe¹ntje², je² ni¹ xi³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 38 Je² na³nqui³ je² ni¹ xi³ son³ˀnte³. Je² na⁴xin⁴ xi³ nta³, je² ni¹ xi³ cho⁴ta⁴ xi³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. Cˀoa⁴ je² jña¹ xi³ tsi² nta³, je² ni¹ xi³ cho⁴ta⁴-le⁴ nai⁴². \v 39 Je² xi³ co²ntran⁴ xi³ tsa³cˀe¹ntje², je² ni¹ xi³ nai⁴². Je² xi³ sˀe³xco¹, je² xi³ cjoe⁴tˀa³-ni³ je² ni⁴čhjin³-vi⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ vˀe¹xco¹, je² ni¹ je² a²ncje⁴. \v 40 Jo³-sˀin² nca³ sˀe³xco¹ je² jña¹ xi³ tsi² nta³, cˀoa⁴ ti² jin³ lˀi¹, cˀoa⁴-sˀin² coan⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³-ni³ je² ni⁴čhjin³-vi⁴. \v 41 Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ si⁴²ca³sen¹ a²ncje⁴-le⁴, cˀoa⁴ cˀoe⁴²xco¹jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ nca³yi³je³ xi³ vˀe¹tsˀia⁴ cjoa⁴si³, cˀoa⁴ je² xi³ cjoa⁴tsˀa³ntjai²cjoa⁴ sˀin¹. \v 42 Cˀoa⁴ ya⁴ nca⁴ja¹ jña³ ti¹ti², si⁴²cˀa³tsao³jin³. Ya⁴ squi¹ˀntia¹, cˀoa⁴ ya⁴ tsao⁴cjao³ ni⁴ˀño⁴. \v 43 Cˀoa⁴ cˀia⁴ je² xi³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ coan⁴fa³te³jon³ jo³-ni³ tsa² ntoa¹, ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Nˀai³-le⁴. Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³ nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ti¹jna³ˀma³ \p \v 44 Cˀoa⁴-ti⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² jo³-ni³ tsa² cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ti¹jna³ˀma³ jin³-le⁴ na³nqui³. Cˀia⁴ nca³ jnco³ cho⁴ta⁴ coan³sjai³-le⁴, tsa³cˀe¹jna³ˀma³. Coi³ nca³ tsjoa³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴, qui³ ca³te¹na³ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca³tse³ je² na³nqui³-ve⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ to³fa³nqui³ xi³ nˀion¹ chji¹ \p \v 45 Cˀoa⁴-ti⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ma⁴ sˀin¹, xi³ va¹sjai³ to³fa³nqui³ xi³ nta³. \v 46 Cˀia⁴ nca³ coan³sjai³-le⁴ jnco³ to³fa³nqui³ xi³ nˀion¹ chji¹, qui³ tsa³ca³te¹na³ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ coi³ tsa³ca³tse³-ni³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ na⁴ˀya³ xi³ je³ \p \v 47 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ya³ ma³nco¹son² jnco³ na⁴ˀya³ xi³ je³, xi³ ni²cˀa³tjen⁴jin³ nta¹chi³con³, xi³ cjoe¹ to⁴jña³-ni³le⁴ jco⁴ya³-ni³ jti⁴. \v 48 Cˀia⁴ nca³ je³qui³tse³, tsa³cˀa³sje³ ya⁴ ntai³-le⁴ nta¹chi³con³. Cˀoa⁴ tsa³ca³tio² tsa³cja³ˀa¹jin³. Nca³yi³je³ xi³ nta³ qui³si³ncha³ ni⁴sin⁴ya¹, cˀoa⁴ je² xi³ tsi² nta³ qui³si³cˀa³tsao³. \v 49 Cˀoa⁴-sˀin² coan⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³ je² ni⁴čhjin³-vi⁴. Coi⁴tjo³ je² a²ncje⁴-ve⁴, cˀoa⁴ cjoa⁴ˀa²xin²jin³ jña³-le⁴ xi³ tsˀen⁴, cˀoa⁴ xi³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴. \v 50 Cˀoa⁴ ya⁴ nca⁴ja¹ jña³ nca³ ti¹ti² si⁴²cˀa³tsao³jin³. Ya⁴ squi¹ˀntia¹, cˀoa⁴ ya⁴ tsao⁴cjao³ ni⁴ˀño⁴. \s1 Nˀai³-le⁴ ntˀia³ xi³ vˀa³sje³-ni³ cjoa⁴nchi⁴na¹-le⁴ cjoa⁴ xi³ cho⁴tse⁴, cˀoa⁴ cjoa⁴ xi³ jchi¹nca³ \p \v 51 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ je³ca²ma³cho⁴ya³-no³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. Cˀoa⁴ je² qui³nchja⁴: Jaon³, Señor. \v 52 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: To⁴coi³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ qui³sco²tˀa³ya³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³, ya³ ma³nco¹son² jnco³ nˀai³-le⁴ ntˀia³ xi³ vˀa³sje³-ni³ cjoa⁴nchi⁴na¹-le⁴ cjoa⁴ xi³ cho⁴tse⁴, cˀoa⁴ cjoa⁴ xi³ jchi¹nca³. \s1 Jesús li²coi³ tsa³ˀya³xcon¹ ya⁴ Nazaret \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Cˀoi⁴ coan³ nca³ je³je³tˀa³cao⁴ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴ Jesús, ja³ˀa³-ni³ ya⁴-ve⁴. \v 54 Cˀia⁴ ja³ˀai³-ni³ na³nqui³ jña³ nchja⁴-ni³, tsa³ca³co¹ya³-le⁴ ya⁴ ni³ˀya³ sinagoga xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴. Cˀoa⁴-sˀin² coan³ nca³ to⁴coan⁴xcon¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Jña¹-ni³ qui³sa³co³-le⁴ cjoa⁴chji⁴ne⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ coi³ cjoa⁴xcon¹-vi⁴. \v 55 A³ tsi² tsa² je²-vi⁴ ti³-le⁴ chji⁴ne⁴ya¹. A³ tsi² María ˀmi² na⁴-le⁴. Cˀoa⁴ ntsˀe⁴ Jacobo, cao⁴ José, cao⁴ Simón, cao⁴ Judas. \v 56 A³ tsi² tjio¹cao⁴-na¹ nca³tsˀi³ nti³chja³. Jña¹-ni³ qui³sa³co³-le⁴ tso²cˀoa⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴-vi⁴. \v 57 To⁴jti³ coan³-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Nca³tsˀi³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ tjin¹-le⁴ xi³ ve³xcon¹ nca³ je². To⁴ya⁴² na³nqui³-le⁴ jña³ nchja⁴-ni³, cˀoa⁴ ya⁴ ni³ˀya³-le⁴ li²coi³ ˀya³xcon¹. \v 58 Coi³ cjoa⁴ nca³ tsi² coan³cjain¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, li²coi³ ncjin² cjoa⁴xcon¹ qui³sˀin³ ya⁴-ve⁴. \c 14 \s1 Jo³-sˀin², nca³, cˀen³, Juan Bautista. \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ je² gobernador xi³ Herodes ˀmi² qui³nčhˀoe¹ je² en¹ xi³ tsˀa³tji³vi¹son² tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \v 2 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴: Je²-vi⁴ Juan Bautista, ca²fa³ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. Coi³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ cjoa⁴xcon¹ xi³ ma³-le⁴. \v 3 Nca⁴ Herodes je² xi³ qui³tsoa³ Juan, xi³ ya⁴ nto⁴ya¹ tsa³cˀe¹tˀa³nˀion¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Herodías, chjon⁴²-le⁴ Felipe, ntsˀe⁴. \v 4 Nca⁴ Juan qui³tso²-le⁴: Li²coi³ tjo¹ˀnte³-li² ji³ nca³ coi⁴jna³coai⁴. \v 5 Cˀoa⁴ coan³me³-le⁴ nca³ qui³si³cˀen³, to⁴nca³ qui³tsa³cjon¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ Juan qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 6 To⁴nca³ tsˀa³sje³ sˀoi¹-le⁴ je² Herodes. Tso²ti³-le⁴ Herodías qui³te²jin³-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ qui³sa³sen³-le⁴ Herodes. \v 7 Cˀoa⁴ qui³si³sˀe³nqui³-le⁴ nca³ qui³tsjoa³ en¹-le⁴ nca³ tsjoa¹-le⁴ to⁴jme³-ni³ xi³ si⁴²je¹. \v 8 Cˀoa⁴ ti¹tjon² na⁴-le⁴ qui³si³ma²ña⁴ tso²ti³-ve⁴, cˀia⁴ tso²ti³-ve⁴ qui³tso²-le⁴ Herodes: Tˀai²ya³-ni³nai¹³ jnco³ čhoa⁴ jco⁴ Juan Bautista. \v 9 Cˀia⁴ to⁴coan³fao¹-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴, to⁴nca³ to⁴coi³ nca³ je³qui³tsjoa³ en¹-le⁴, cˀoa⁴ coi³ nca³ cho⁴ta⁴ tjio¹cao⁴ ya⁴tˀa³ ya¹mi²xa⁴, cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴ tsa³cˀe¹ne² nca³ cˀoai⁴-le⁴. \v 10 Cˀia⁴ qui³si³ca³sen¹, tsa³cˀe¹ne² nca³ qui³ ca³te³sin³ Juan ya⁴ya³ nto⁴ya¹-ve⁴. \v 11 Cˀoa⁴ ja³ˀai³cha³ni² jco⁴ ja⁴ya³ jnco³ čhoa⁴, qui³tsˀai²-le⁴ tso²ti³-ve⁴. Je² ja³ˀai³cao⁴-le⁴ na⁴-le⁴. \v 12 Cˀia⁴ ji³cho² cho⁴ta⁴-le⁴ Juan, qui³scoe¹ yao³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ñai³. Qui³, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ Jesús. \s1 Jesús qui³si³cjen² xi³ aon² jmi³ cho⁴ta⁴ \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 13 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ Jesús, qui³tˀa³xin²-ni³ ya⁴-ve⁴. Qui³ya³ jnco³ chi³tso³, qui³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ncjin² qui³nčhˀoe¹, ntso⁴co⁴ qui³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ nca³ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³-ni³ chi³tso³-ve⁴ Jesús, tsa³ve³ cho⁴ta⁴ncjin². Cˀoa⁴ coan³ma⁴que³ nca³ je², cˀoa⁴ qui³si³nta³ xi³ tjio¹mˀen³. \v 15 Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ je³coan³xon², cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho²con³-le⁴, qui³tso²: Je² ˀnte³-vi⁴ cjai¹ to⁴tˀa³xin²tˀa³, cˀoa⁴ je³coan³xon². Cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ ca²ta³fi² cho⁴ta⁴, jme¹-ni³ nca³ coai⁴-si¹ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹, cˀoa⁴ ca²ta³va³tse³-le⁴ yao³-le⁴ jme³ xi³ squi⁴ne⁴. \v 16 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Li²coi³ ma³chjen¹ nca³ coai⁴. Tˀai²-lao⁴³ nca³ jon² xi³ squi⁴ne⁴. \v 17 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Tsin²-na³jin⁴ i⁴-vi⁴, to⁴ˀaon² ma³ nio⁴xti²la⁴, cˀoa⁴ jao² jti⁴ xi³ tjio¹-na³jin⁴. \v 18 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹cao⁴-nao¹³ i⁴-vi⁴. \v 19 Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin², nca³ ca²ta³va³tio²jin³ jña¹, qui³scoe¹ je² aon² nio⁴xti²la⁴ cao⁴ xi³ jao² jti⁴, qui³sco²tsen³ncˀa² qui³si³chi³con³tˀain³. Qui³si³xcoa⁴ nio⁴xti²la⁴-ve⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴. \v 20 Cˀoa⁴ tsa³cjen² nca³tsˀi³, ña³qui³ coan³squi³-ni³. Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹xco¹ xi³ qui³njen²nqui³, te³jao² ni⁴sin⁴ ma³-ni³ nio⁴xti²la⁴ čhˀoa¹. \v 21 Cˀoa⁴ aon² jmi³-la⁴ ma³-ni³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ tsa³cjen², cˀoa⁴ tˀa³xin² ya¹nchjin¹ cao⁴ ˀnti¹xti³. \s1 Jesús tso²ˀva³son² nta¹chi³con³ \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6:15-21) \p \v 22 Jesús tsa³cˀe¹ne² nti⁴ton⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ya³ chi³tso³-ve⁴, cˀoa⁴ nca³ qui³ti¹tjon²-le⁴ sa³ˀnta³ xi³ncoa³nta¹-ni³ jan¹. Tjen⁴ Jesús qui³si³xa³tˀa³ cho⁴ta⁴. \v 23 Cˀia⁴ nca³ je³cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin², Jesús qui³mi³ ya⁴ ni³nto³, qui³cˀe¹tsˀoa³ tˀa³xin². Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon², to⁴je² tsa³cˀe²jna³ ya⁴-ve⁴. \v 24 Cˀoa⁴ je² chi³tso³-ve⁴ je³tjen⁴ va³sen³ jin³ nta¹chi³con³-ve⁴. Na³nta¹ si³ ti¹si¹cao⁴, nca⁴ ntjao⁴ cja⁴ˀai¹-sˀin² ti¹fa³ˀa³. \v 25 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ las tres nca³ ta⁴njion²ya³, Jesús qui³con³-le⁴ tso²ˀva³son² nta¹chi³con³-ve⁴. \v 26 Cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ tsa³ve³ nca³ tso²ˀva³son² nta¹chi³con³, jo³ qui³tsa³cjon¹, qui³tso²: To⁴sen¹-le⁴ cho⁴ta⁴. Jo¹ nˀion¹ qui³squi³ˀntia¹, nca³ qui³tsa³cjon¹. \v 27 To⁴nca³ Jesús nti⁴ton⁴ qui³nchja⁴-le⁴, qui³tso²: Tˀe²jnco³ta³con²³, an³ nia¹³, a³li² jcon³-jion²³. \v 28 Cˀia⁴ Pedro qui³nchja⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Señor, tsa² ji³ ni¹³, tˀe²ne²-nai¹³ nca³ cjoi¹con³-le²³ son² na³nta¹-ve⁴. \v 29 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²: Nčhoai¹³. Cˀoa⁴ Pedro ji³tjo³jen³-ni³ ya⁴ chi³tso³-ve⁴. Tsˀa³mjen³son² na³nta¹ nca³ qui³con³-le⁴ Jesús. \v 30 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je² ntjao⁴ xi³ nˀion¹, qui³tsa³cjon¹. Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³sˀen³jin³ na³nta¹, qui³squi³ˀntia¹, qui³tso²: Señor, chˀa⁴sje³ntjai²-nai¹³. \v 31 Nti⁴ton⁴ Jesús tsa³cjen¹ ntsja³, qui³tsoa³, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: Ji³ xi³ choa³ ma³cjain¹-li², a¹-ni³ nca³ jao² ca²vˀe²-si¹ni³ ta³coin²³. \v 32 Cˀia⁴ nca³ je² ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ chi³tso³-ve⁴, qui³sˀe³jyo¹ ntjao⁴. \v 33 Cˀia⁴ je² xi³ tjio¹ ya⁴ chi³tso³, tsa³qui³ncha³xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ tsa³ve³xcon¹, qui³tso²: Xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴, ji³ ni¹³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \s1 Jesús si¹nta³ xi³ tjio¹mˀen³ ya⁴ Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Cˀia⁴ nca³ je³ja³ˀa³to³tˀa³ nta¹chi³con³, ji³cho² ya⁴ na³nqui³ jña³ Genesaret ˀmi². \v 35 Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ ya⁴ ˀnte³-ve⁴ tsa³ve³xcon³ Jesús, qui³si³ca³sen¹ nca³qui³jnta² ja⁴ˀnte³ ya⁴ čhian³-le⁴, ja³ˀai³ cha³ni²-le⁴ nca³ je² nca³tsˀi³ xi³ tjio¹mˀen³. \v 36 Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ to⁴coi³cjoan² si⁴²cao⁴ tjon³ na³jño³-le⁴, cˀoa⁴ nca³tsˀi³ xi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³si³cao⁴ coan³nta³-ni¹. \c 15 \s1 Jña³-le⁴ cjoa⁴ xi³ si¹qui³tson¹ cho⁴ta⁴ \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 Cˀia⁴ tjin¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos xi³ tsˀe⁴ Jerusalén, xi³ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: \v 2 A¹-ni³ nca³ si¹qui³tson¹-si¹ni³ cho⁴ta⁴-li⁴ costumbre-le⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³, nca³ tsi² va³ne¹jon³ ntsja³ cˀia⁴ nca³ cjen² nio⁴. \v 3 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-ti⁴ ti³ma³ni²qui³tson¹-si¹nio³ jon² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ xi³ to⁴cjoa⁴ tˀa³tsˀe⁴ costumbre-no³. \v 4 Nca⁴ Ni³na¹ xi³ cˀoa⁴qui³tso²: Jcha⁴xcoin¹³ nˀai³-li⁴ cao⁴ na⁴-li⁴. Je² xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ nˀai³-le⁴ a³xo⁴ na⁴-le⁴ ntia³ ca²ta³mˀen³. \v 5 To⁴nca³ jon² xi³ vi³xon¹³: To⁴ˀya³-ni³ xi³ coi⁴tso⁴-le⁴ nˀai³-le⁴ a³xo⁴ na⁴-le⁴: Nca³yi³je³ xi³ ma³chjen¹-li² xi³ tsˀan⁴, an³ je³qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴tjao² Ni³na¹, \v 6 nca³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ li²coi³ ma³chjen¹ nca³ scoe⁴xcon¹ nˀai³-le⁴ a³xo⁴ na⁴-le⁴. Cˀoa⁴-sˀin² qui³ni²xo²yao³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ xi³ to⁴cjoa⁴ tˀa³tsˀe⁴ costumbre-no³. \v 7 Xi³ cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ ˀmi²-no³, nta³ qui³nchja⁴ya³ xi³ tˀa³tsaon⁴³ je² Isaías xi³ cˀoi⁴qui³tso²: \v 8 Je² na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ en¹-le⁴ ve³xcon¹-na³, to⁴nca³ ni⁴ma⁴-le⁴ xin² tjio¹-na³. \v 9 To⁴nca³ li²jme³ chji¹-le⁴ nca³ ve³xcon¹-na³, nca⁴ va³co¹ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ xi³ to⁴xquia⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 10 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin², qui³tso²-le⁴: Ti⁴no¹ˀyao²³, cˀoa⁴ nta³ ca²ta³ma³cho⁴ya³-no³: \v 11 Li²coi³ je² xi³ fa³ˀa³sˀen³ tsˀoa³ xi³ si¹qui³tson¹ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ je² xi³ vi³tjo³-ni³ tsˀoa³, je² xi³ si¹qui³tson¹. \v 12 Cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: A³ ˀya³-ni¹ nca³ je² cho⁴ta⁴ fariseos coan³jti³-le⁴ cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² en¹-vi⁴. \v 13 To⁴nca³ cˀia⁴ qui³nchja⁴-nca¹ni³ Jesús: Nca³yi³je³ tso³jmi²ntje² xi³ tsi² tsa² coi³ tsa³cˀe¹ntje² Nˀai³-na⁴ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴-sˀin² tjo¹ne²-ni³. \v 14 Ti⁴ca³tio¹ xi³ cˀoa⁴cjoan³. To⁴xca⁴² cjoan³, cˀoa⁴ va¹ntia⁴²-le⁴ xi³ xca⁴. Cˀoa⁴ tsa² je² xi³ xca⁴ cjoan³ coa⁴²ntia⁴²-le⁴ je² xi³ xca⁴ cjoan³, tsao⁴ya³ nca³ jao² jña³ ti⁴xˀa⁴. \v 15 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴ Pedro: Ti⁴qui²xi⁴ya³-ni³na³jin⁴ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴. \v 16 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²: A³ cˀoa⁴²-ti⁴ to⁴jo³ cje³ ma³cho⁴ya³-jin²no³ jon². \v 17 A³ tsi² ma³cho⁴ya³-no³ nca³ nca³yi³je³ xi³ fa³ˀa³sˀen³ tsˀoa³ fi²sˀen³ tsˀoa⁴, cˀoa⁴ fa³ˀa³-ni³le⁴. \v 18 To⁴nca³ je² xi³ vi³tjo³-ni³ tsˀoa³, ni⁴ma⁴-le⁴ nčhoa¹jin³-ni³. Je²-vi⁴ xi³ si¹qui³tson¹ cho⁴ta⁴. \v 19 Nca⁴ ni⁴ma⁴-ve⁴ vi³tjo³-ni³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ xi³ tsˀen⁴, xi³ si¹cˀen³ cˀen³, cˀoa⁴ cjoa⁴cha³jnqui³ xi³ sˀin¹ xi³ je³chi³xan² cˀoa⁴ xi³ cje³ vi³xan³-jin², cjoa⁴che¹, xi³ en¹nti³so³ va³sen¹-le⁴ xi¹ncjin¹, cˀoa⁴ xi³ nchja⁴ˀaon³. \v 20 Coi³ cjoa⁴ je²-vi⁴ xi³ si¹qui³tson¹ cho⁴ta⁴. Je² xi³ cjen² nca³ cje³ va³ne¹jon³ ntsja³, je²-vi⁴ li²coi³ si¹qui³tson¹ cho⁴ta⁴. \s1 Jnco³ chjon⁴² cananita xi³ nˀion¹ nta³ coan³cjain¹-le⁴ \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 Cˀoa⁴ ji³tjo³-ni³ ya⁴-ve⁴ Jesús, qui³ ˀnte³ jña³ Tiro ˀmi² cao⁴ ya⁴ jña³ Sidón ˀmi². \v 22 Coe⁴-ni³ jnco³ chjon⁴² cananita ji³tjo³-ni³ ya⁴ ˀnte³-ve⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴-le⁴ Jesús: Señor, ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con²-nai¹³. Je² tso²ti³-na⁴ cjai¹ tse³ cjoa⁴ñˀain³ ti¹fa³ˀa¹ nca³ nai⁴² xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 23 To⁴nca³ Jesús ni⁴jnco³-jin² en¹ tsa³cja¹cao⁴. Cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴: Cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ nca³ ca²ta³vi³tjo³xin² nca³ cji³ˀntia¹tjen⁴nqui³-na¹. \v 24 Cˀoa⁴ je² qui³nchja⁴-nca¹ni³le⁴: Li²coi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³ni²ca³sen¹-na³. To⁴tˀa³tsˀe⁴ va³rre² xi³ qui³cha³, xi³ tsˀe⁴ ntˀia³-le⁴ Israel qui³ni²ca³sen¹-ni³na³. \v 25 Cˀia⁴ je² chjon⁴²-ve⁴ ja³ˀai³, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Señor, ti⁴sen⁴cao⁴-nai¹³. \v 26 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Li²coi³ nta³ nca³ chjoe¹ nio⁴xti²la⁴-le⁴ ˀnti¹xti³, cˀoa⁴ nia¹ˀnti¹ ni²cˀa³tsao³-le⁴. \v 27 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Jaon³, Señor, to⁴nca³ nia¹ˀnti¹ cji³ne³ xcoa⁴ˀnti¹ xi³ tsao³nqui³ ya¹mi²xa⁴-le⁴ xi³ tsˀe⁴ nai³-le⁴. \v 28 Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Jesús: Ji³ chjon⁴², nˀion¹ nta³ ma³cjain¹-li². Cˀoa⁴ ca²ta³ma³-li² jo³-sˀin² nca³ me³-li². Cˀoa⁴ tso²ti³-le⁴ coan³nta³-ni³ ti⁴coi³-ni³ hora. \s1 Ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ Jesús qui³si³nta³ \p \v 29 Cˀia⁴ nca³ qui³-ni³ Jesús ya⁴-ve⁴, ja³ˀai³ čhian³-le⁴ nta¹chi³con³ Galilea. Qui³mi³jon³ ni³nto³, ya⁴ tsa³cˀe²jna³. \v 30 Cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ ji³cho²con³-le⁴ xi³ cˀoa⁴-sˀin² tjen⁴cao⁴ xi³ chi⁴ˀnque¹, xi³ xca⁴, xi³ yo⁴ma⁴, xi³ tjio¹xco¹ya³ ntsja³, cˀoa⁴ ncjin²-sa³je⁴, cˀoa⁴ ya⁴ qui³si³ca³tio¹ nqui³ntso⁴co⁴ Jesús, cˀoa⁴ qui³si³nta³-ni³. \v 31 Cˀoa⁴-sˀin² to⁴coan³xcon¹-le⁴ cho⁴ta⁴, nca³ tsa³ve³ nca³ coan³ qui³nchja⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴, cˀoa⁴ je² xi³ tjio¹xco¹ya³ ntsja³ coan³nta³-ni³, coan³ tsa³cˀe¹ma³-ni³ je² xi³ chi⁴ˀnque¹, coan³ qui³sco²tsen³-ni³ je² xi³ xca⁴. Tsa³cˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ Israel. \s1 Jesús qui³si³cjen² xi³ ño³ jmi³ cho⁴ta⁴ \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 Cˀoa⁴ Jesús qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Cjai¹nca³ ma³ma⁴que⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-vi⁴, nca³ je³coan³ jan²-le⁴ ni⁴čhjin³ nca³ tjio¹ma³tjen⁴nqui³-na³, nca³ tsin²-le⁴ xi³ cji³ne³-jin². A³li²coi³ me³-na³ nca³ sca⁴ni²nchjan², jme¹-ni³ nca³ tsi² ya⁴ coan⁴ˀi³nta³-si¹ni³ ya⁴ ntia⁴². \v 33 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Jña¹-ni³ sa⁴co²-na³jin⁴ nio⁴xti²la⁴ xi³ ncjin² ma³-ni³ i⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³-vi⁴, xi³ coan⁴squi³-ni³ cho⁴ta⁴ncjin²-vi⁴. \v 34 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹ tjin¹ nio⁴xti²la⁴ cjio³-no³. Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Ña³to³ ma³-ni³, cˀoa⁴ jnco³jao² ma³-ni³ jti⁴ˀnti¹. \v 35 Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ ca²ta³va³tio²ne² na³nqui³. \v 36 Cˀoa⁴ qui³scoe¹ je² nio⁴xti²la⁴ xi³ ña³to³-ve⁴ cao⁴ jti⁴-ve⁴, cˀoa⁴ qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³si³xcoa⁴, cˀoa⁴ qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. Je² cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin². \v 37 Cˀoa⁴ tsa³cjen² nca³tsˀi³, ña³qui³ coan³squi³. Tsa³cˀe¹xco¹ xi³ qui³njen²nqui³, ña³to³ ni⁴sin⁴ya¹ ma³-ni³ nio⁴xti²la⁴ čhˀoa¹. \v 38 Cˀoa⁴ je² xi³ tsa³cjen² ño³ jmi³ ma³-ni³ xi³ xˀin⁴, cˀoa⁴ tˀa³xin² ya¹nchjin¹ cao⁴ ˀnti¹xti³. \v 39 Cˀia⁴ nca³ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ca²ta³fi²-ni³ cho⁴ta⁴, ja³ˀa³sˀen³ chi³tso³, ji³nčhoa³ ya⁴ ˀnte³ Magdala. \c 16 \s1 Cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos qui³si³je¹-le⁴ Jesús jnco³ choa⁴ \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 Cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos, nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴, qui³si³je¹-le⁴ nca³ coa⁴co²jnco³-le⁴ choa⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³. \v 2 To⁴nca³ Jesús qui³nchja⁴-nca¹ni³: Cˀia⁴ nca³ je³ma³xon² nca³ ni⁴čhjin³, jon²-vi⁴ vi³xon¹³: Nta³ chon³ nchaon³, nca⁴ ni² chon³ ncˀa². \v 3 Cˀoa⁴ nca³ ta⁴njion²: Ntˀai⁴ cˀoa⁴ jtsi¹, nca⁴ yo³jvi³jma² cjoan³ xi³ ncha³ ncˀa², cˀoa⁴ ni² chon³ ncˀa². Xi³ cho⁴ta⁴jao²ncjain¹ ˀmi²-no³, ma³-no³ cho¹tˀa³ jo³ ma³ chon³ ncˀa², to⁴nca³ choa⁴-le⁴ ni⁴čhjin³ li²coi³ ma³-no³. \v 4 Je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹, xi³ tsˀen⁴-ni¹, xi³ to⁴si¹cha³jnqui³, si¹je¹ choa⁴, to⁴nca³ choa⁴ li²coi³ cˀoai⁴-le⁴, to⁴je² choa⁴-le⁴ Jonás xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Cˀoa⁴ Jesús qui³si³ca³tio¹ cho⁴ta⁴, qui³-ni³. \s1 Je² na⁴ˀyo⁴san³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Cˀoa⁴ ja³ˀai³ cho⁴ta⁴-le⁴ xi³ncoa³tˀa³ nta¹chi³con³, qui³cha³jin³-le⁴ nio⁴xti²la⁴. \v 6 Jesús qui³tso²-le⁴: Cho¹tsaon³, ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ je² na⁴ˀyo⁴san³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos. \v 7 To⁴nca³ je² tsa³cjao¹ya³-ni³, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Coi³ nca³ cˀoa⁴ ca²tso²-na¹ nca³ tsi² qui³chˀa¹ nio⁴xti²la⁴. \v 8 Cˀoa⁴ coan³jin³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Cho⁴ta⁴ xi³ choa³ ma³cjain¹-no³, a¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ti³cho³va²ya³-si¹nio³ jin³-no³ nca³ jon² nca³ tsin²-no³ nio⁴xti²la⁴-jin². \v 9 A³ cje³ ma³cho⁴ya³-jin²no³, a³ tsi² tjin¹jin³-no³ je² xi³ aon² nio⁴xti²la⁴-ve⁴ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ aon² jmi³ ma³-ni³, cˀoa⁴ jo³ tjin¹ ni⁴sin⁴ tsa³cˀe²xco¹³. \v 10 Ni⁴je²-jin² xi³ ña³to³ nio⁴xti²la⁴, xi³ tsˀe⁴ xi³ ño³ jmi³ ma³-ni³, cˀoa⁴ jo³ tjin¹ ni⁴sin⁴ya¹ tsa³cˀe²xco¹³. \v 11 Jo¹-sˀin²ni³ nca³ tsi² ma³cho⁴ya³-no³ nca³ tsi² to⁴tˀa³tsˀe⁴ nio⁴xti²la⁴ cˀoa⁴ca²xin³-no³ nca³ ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ je² na⁴ˀyo⁴san³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos. \v 12 Cˀia⁴ coan³cho⁴ya³-le⁴ nca³ tsi² tsa² cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ nca³ si⁴²coi²nta⁴-le⁴ yao³-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³ xi³ tsˀe⁴ nio⁴xti²la⁴, to⁴nca³ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ saduceos. \s1 Pedro si¹qui²xi⁴ya³nta³ nca³ Jesús je² Cristo. \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Cˀia⁴ nca³ ji³nčhoa³ Jesús ya⁴ ˀnte³ jña³ Cesarea xi³ nchja⁴-ni³ Filipo, qui³sco²na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Jo¹ tso² cho⁴ta⁴, ˀya¹-la⁴ xi³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 14 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Tjin¹ cˀa³ xi³ tso² nca³ je² Juan Bautista, cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ tso² je² Elías, cˀoa⁴ tjin¹ xi³ tso² je² Jeremías, a³xo⁴ je² jnco³ xi³ tsˀe⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 15 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴ nca³ jon², jo¹ vi³xon¹³, ˀya¹-nia³ an³. \v 16 Qui³nchja⁴ Simón Pedro: Ji³ ni¹³ Cristo, xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ ti¹jna³con³. \v 17 Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Jesús: Jo¹ to⁴nta³-li² nca³ ji³, Simón, ˀnti¹-le⁴ Jonás, nca³ tsi² tsa² cho⁴ta⁴son³ˀnte³ xi³ tsa³ca³co¹son²tsen³-li², to⁴je² Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 18 To⁴nca³ cˀoa⁴-ti⁴ xin³-le²³, nca³ ji³ ni¹³ Pedro. Cˀoa⁴ son² coi³ la⁴jao⁴-vi⁴ cˀoe³nta³soan²³ je² na⁴xi⁴na³nta¹-na⁴. Cˀoa⁴ je² nca³nˀion¹-le⁴ ˀnte³cjoa⁴ñˀain³, li²coi³ si⁴²qui³njen³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-na⁴. \v 19 Cˀoa⁴ ji³ si³ntsja³-le²³ yo²vi⁴ xi³ tsˀe⁴ xo⁴ntjoa⁴-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ tsi² tsa² coi³ cˀoai⁴ˀnte³-lao⁴³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ li²coi³ cˀoai⁴ˀnte³-le⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³. Nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ cˀoai⁴ˀnte³-lao⁴³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ cˀoai⁴ˀnte³-le⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³. \v 20 Cˀia⁴ Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ nca³ je² ni¹ xi³ Cristo. \s1 Jesús tsa³ca¹ya³con³ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mr. 8:31-9:1; Lc. 9:23-27) \p \v 21 Sa³ˀnta³ nca³ ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³-ve⁴. Jesús tsa³cˀe¹ tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³si³qui²xi⁴ya³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ coan⁴chjen¹-le⁴ nca³ coai⁴ Jerusalén, nca³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa² xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³, cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano, cˀoa⁴ nca³ si⁴cˀen³-ni³ nca³ je², to⁴nca³ si⁴cja³ˀa¹ya³-ni³le⁴ xi³ coan⁴jan²-ni³ ni⁴čhjin³. \v 22 Cˀoa⁴ Pedro qui³cao⁴ tˀa³xin², tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴ti³cao⁴ qui³tso²: Señor, Ni³na¹ ca²ta³vˀe¹chjoa²-le⁴ cjoa⁴-vi⁴ tˀa³tsi⁴. Ni⁴cˀia³-jin² nca³ cˀoa⁴coan⁴tˀain³. \v 23 Cˀia⁴ qui³si³cˀo¹fa³ya³ Jesús, qui³nchja⁴ti³cao⁴ Pedro: Ti⁴tja¹jton³-nai¹³, ji³ Satanás. Cjai¹ to⁴chˀao³ ni²cao⁴-nai¹³, nca³ tsi² ˀmi³tˀa³-lai⁴ cjoa⁴-le⁴ Ni³na¹, to⁴nca³ ˀmi³tˀa³-lai⁴ cjoa⁴-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 24 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴, ca²ta³tsjion¹con³ yao³-le⁴, ca²ta³vˀa³mi³ cro²-le⁴, cˀoa⁴ nta³ ca²ta³fi²tˀa³-na³. \v 25 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴, cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, coan⁴sjai³-ni³le⁴. \v 26 Jme¹ xi³ sca⁴son²-le⁴ cho⁴ta⁴, nta³ tsa² coi⁴njen⁴-le⁴ nca³yi³je³ son³ˀnte³, tsa² si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴. A³xo⁴ jme¹ chji¹ xi³ tsjoa¹ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 27 Nca⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ sˀa⁴ cjoa⁴ˀai¹cao⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴ Nˀai³-le⁴ cao⁴ a²ncje⁴-le⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ cˀoe⁴²chji¹ nca³ jnco¹jnco¹ jo³-sˀin² si¹xa¹. \v 28 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³: tjin¹ cˀa³ xi³ i⁴ tjio¹-vi⁴ xi³ tsi²coi³ coi⁴ya² sa³ˀnta³ nca³ scoe⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹cao⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴. \c 17 \s1 Jo³-sˀin² nca³ Jesús tsˀa³ntjai²ya³ \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 Xi³ coan³ jaon³ ni⁴čhjin³, Jesús qui³cao⁴ Pedro cao⁴ Jacobo cao⁴ Juan xi³ ntsˀe⁴, cˀoa⁴ qui³mi³jon³ tˀa³xin² jnco³ ni³nto³ xi³ nˀion¹ ncˀa³. \v 2 Tsˀa³ntjai²ya³ nqui³xcon⁴ nca³ je². Coan³fa³te³ ncjain¹ jo³-ni³ tsa² tsˀoi¹, cˀoa⁴ na³jño³-le⁴ coan³čhoa³ jo³-ni³ tsa² nchˀan¹. \v 3 Coe⁴-ni³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ tsa³ve³ Moisés cao⁴ Elías, xi³ tjio¹fa¹cao⁴ Jesús. \v 4 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴ Pedro, qui³tso²-le⁴ Jesús: Señor, nta³-ni¹ nca³ i⁴ ti³yoi³⁴-jin⁴. Tsa² me³-li² i⁴ si⁴nta³² jan² xco¹jnta², jnco³ xi³ tsi⁴, jnco³ xi³ tsˀe⁴ Moisés, cˀoa⁴ jnco³ xi³ tsˀe⁴ Elías. \v 5 Tjen⁴ nca³ ti¹nchja⁴ nca³ je², coe⁴-ni³ jnco³ yo³jvi³fa³te³ ja³ˀa³ne²-le⁴. Cˀoa⁴ coe⁴-ni³ jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-le⁴ ya⁴jin³ yo³jvi³-ve⁴, xi³ qui³tso²: Je²-vi⁴ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴. Jo³ nta³ sˀe³coan³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. Ti⁴no¹ˀya²-lao⁴³ nca³ je². \v 6 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tsao³tso³cjan¹, cˀoa⁴ nˀion¹ qui³tsa³cjon¹. \v 7 Cˀoa⁴ Jesús ji³cho², qui³si³cao⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Ti²so⁴tjaon⁴³, a³li² vi³jcon³-jion²³. \v 8 Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³ncˀa², ni⁴ˀya³-jin² xi³ tsa³ve³, to⁴jnco³ Jesús. \v 9 Ti⁴ˀa³-ni³ nca³ tjio¹nčhoa¹jen³tˀa³, tsa³cˀe¹ne²-le⁴ Jesús, qui³tso²: Ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ ˀmi²-lao⁴³ je² xi³ ca²ˀyao³, sa³ˀnta³ nca³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. \v 10 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴tso²-si¹ni³ cho⁴ta⁴ scribano nca³ tjin¹-ni³ nca³ ti¹tjon² cjoa⁴ˀai¹ Elías. \v 11 Qui³nchja⁴ Jesús: Xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴, ti¹tjon² cjoa⁴ˀai¹ Elías, cˀoe⁴²nta³ya³ nqui²jnco³cˀa² nca³yi³je³ cjoa⁴ jo³ coan³ nca³sˀa⁴. \v 12 To⁴nca³ an³ xin³-no³ nca³ je³ja³ˀai³ Elías, cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ li²coi³ tsa³ve³xcon³. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ qui³si³cao⁴ jo³-sˀin² coan³me³con³. Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀa² cjoa⁴ñˀain³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 13 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ coan³cho⁴ya³-le⁴ nca³ qui³nchja⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Juan Bautista. \s1 Jesús si¹nta³ jnco³ ti³ xi³ chˀin³xin¹ tjin¹-le⁴ \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43a) \p \v 14 Cˀia⁴ nca³ je³ji³cho² jña³ nca³ tjio¹ cho⁴ta⁴ncjin², ja³ˀai³con³jnco³-le⁴ xˀin⁴, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴. \v 15 Cˀoa⁴qui³tso²: Señor, jcha⁴ma⁴ta³coin²³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-na⁴, nca³ chˀin³xin¹ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ li² cˀoa⁴cji³ cjoa⁴ñˀain³ ti¹fa³ˀa¹, nca³ coan³ ncjin² cˀa³ ca³jin³ lˀi¹, cˀoa⁴ ncjin² cˀa³ jin³ na³nta¹. \v 16 Cˀoa⁴ je³ja²ˀai⁴ ca³co³-le⁴ cho⁴ta⁴-li⁴, li²coi³ coan³-le⁴ qui³si³nta³. \v 17 Qui³nchja⁴ Jesús: Cho⁴ta⁴ xi³ tsi² ma³cjain¹-no³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ to⁴xin² ntia⁴² ma³nquin¹cao⁴³ yao³-no³. Cˀia¹ sa³ˀnta³ tjin¹ne²-na³ nca³ coa²te⁴jna³cao⁴-no³ nca³ jon². Cˀia¹ sa³ˀnta³ tjin¹ne²-na³ nca³ si³cjain¹-no³ nca³ jon². Nčhoa¹cao⁴-nao¹³ i⁴-vi⁴. \v 18 Cˀoa⁴ Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ ti¹jna³jin³-le⁴ ti³-ve⁴, cˀoa⁴ ji³tjo³jin³-ni³le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³. Cˀoa⁴ ti³-ve⁴ coan³nta³-ni³ sa³ˀnta³ ti⁴coi³-ni³ hora. \v 19 Cˀia⁴ ji³cho²con³ tˀa³xin²-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ jin⁴-jin⁴ li²coi³ coan³-si¹ni³na³jin⁴ nca³ qui³chˀa²sje³xin²-lai⁴jin⁴ nai⁴²-ve⁴ xi³ nta³jin³. \v 20 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Coi³ nca³ to⁴choa³ ma³cjain¹-no³. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, tsa² nta³ ma³cjain¹-no³, nta³ tsa² to⁴choa³ tjin¹ jo³-ni³ tsa² jnco³ na⁴xin⁴-le⁴ mostaza xi³ ˀnti¹ na⁴cjoan³, cˀoa⁴cˀoin¹-lao⁴³ je² ni³nto³-vi⁴: Ti⁴tja¹-ni³ i⁴-vi⁴ ˀnta³ xi³ncoa³ jan¹, cˀoa⁴ cjoa⁴ˀa³. Cˀoa⁴ ni⁴jme³-jin² xi³ tsi² coan⁴-no³. \v 21 Ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² ma³vi³tjo³ nai⁴² xo⁴cjoan³-vi⁴, tsa² tsi² cˀoe¹tsˀoa³², cˀoa⁴ tsa² tsi² coi⁴yo³nchjan³². \s1 Jesús va¹ya³con³-nca¹ni³ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43b-45) \p \v 22 Cˀia⁴ nca³ tjio¹ma³ña³ ya⁴ Galilea, Jesús qui³tso²-le⁴: Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴. \v 23 Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ si⁴²cˀen³, cˀoa⁴ xi³ coan⁴jan²-ni³ ni⁴čhjin³ si⁴cja³ˀa¹ya³-ni³le⁴. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nˀion¹ coan³fao¹-le⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴ xi³ tsˀe⁴ yo⁴nco⁴ \p \v 24 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² Capernaum, je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹xco¹ taon⁴ xi³ tsˀe⁴ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Je² Maestro-no³, a³ tsi² vˀe¹chji¹ taon⁴ xi³ tsˀe⁴ yo⁴nco⁴. \v 25 Cˀoa⁴ Pedro qui³tso²: Jaon³. Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ ntˀia³, Jesús qui³nchja⁴ ti¹tjon²-le⁴: Jo¹ si³, Simón. Je² xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, ˀya¹-ni³ xi³ ma³chjen¹ nca³ vˀe¹chji¹-le⁴ taon⁴va³sen³ cˀoa⁴ taon⁴sa¹. A³ je² xi³ xti³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴, a³xo⁴ xi³ xin²ˀnte³-le⁴. \v 26 Pedro qui³tso²-le⁴: Je² xi³ xin²ˀnte³-le⁴. Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ je² xi³ xti³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ tjio¹ntai¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴-ve⁴. \v 27 To⁴nca³ jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² chˀao³ si⁴cao⁴-si¹nia³², tˀin³ ya⁴ nta¹chi³con³, ti⁴cˀa³tjen⁴jin³ qui⁴cha⁴ˀva⁴, cˀoa⁴ jti⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹ti¹tjon² chjoai¹³. Cˀia⁴ nca³ ti⁴xˀa⁴ tsˀoa³ coan⁴sjai³-li² taon⁴. Chjoai¹³, cˀoa⁴ tˀai²-lai⁴ xi³ tˀa³tsˀan⁴ cao⁴ xi³ tˀa³tsi⁴. \c 18 \s1 ˀya¹-ni³ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ \r (Mr. 9:33-37; 9:42; Lc. 9:46-48; 17:1-2) \p \v 1 Coi³ hora-ve⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³tso²: ˀya¹-ni³ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 2 Cˀoa⁴ Jesús qui³nchja⁴-le⁴ jnco³ ˀnti¹ti³, qui³si³ca³sen¹jna³ ˀncho²va³sen³-le⁴. \v 3 Qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, tsa² tsi² cˀoa⁴ntjai²yao³ nca³ coaon⁴³ jo³-ni³ xti³, li²coi³ coan⁴ coi⁴tja¹sˀaon³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 4 Cˀoa⁴-sˀin² nca³ to⁴ˀya³-ni³ xi³ na³nqui³ vˀa³sje³ yao³-le⁴ jo³-ni³ je² ˀnti¹ti³-ve⁴, je²-vi⁴ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 5 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ scoe¹tjao² xi³ tˀa³tsˀan⁴ jnco³ ˀnti¹, an³ xi³ cjoe¹tjao²-na³. \v 6 Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si⁴²ca³jnqui³ je¹ jnco³ xi³ je² ˀnti¹xti³-vi⁴ xi³ ma³cjain¹-le⁴ tˀa³tsˀan⁴, nqui²sa⁴ nta³-le⁴ tsa² jnco³ la⁴jao⁴ xi³ ai¹ xi³ tsˀe⁴ molino sˀe⁴tjen⁴vˀa³nqui³ ya¹sin³, cˀoa⁴ nca³ ya⁴ cha⁴ni²čhjoa³jin³ nta¹chi³con³ jña³ nˀion¹ na⁴nca⁴. \s1 Tjin¹ xi³ si¹ca³jnqui³ je¹ \r (Mr. 9:43-48) \p \v 7 Ma⁴xo¹ni³ cho⁴ta⁴son³ˀnte³, nca⁴ tjin¹ xi³ si¹ca³jnqui³ je¹. Ma³chjen¹ nca³ cjoa⁴ˀai¹ xi³ si⁴²ca³jnqui³ je¹ xi¹ncjin¹. To⁴nca³ ma⁴xo¹ni³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹ca³jnqui³ je¹ xi³jnco³. \v 8 To⁴coi³, tsa² ntsai⁴ a³xo⁴ tsa² ntso⁴coi³ si¹qui³tson¹-li², ti⁴cha¹tˀai³, cˀoa⁴ ti⁴cˀa³tjain⁴. Nqui²sa⁴ nta³ tsa² chi⁴ˀnque¹tˀai³ a³xo⁴ tsa² co³to³ ntsja³ ti³soi³ nca³ coi⁴tja¹sˀain³ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai² cao⁴-ni³ tsa² nca³ jao² ma³ ntso⁴coi³ a³xo⁴ nca³ jao² ntsai⁴, cˀoa⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cha⁴ni²jin³-li² lˀi¹ xi³ nca³ntsjai². \v 9 Cˀoa⁴ tsa² je² xcoin³ si¹qui³tson¹-li², chˀa⁴sjai³, cˀoa⁴ ti⁴cˀa³tjain⁴. Nqui²sa⁴ nta³ tsa² cˀoa⁴-sˀin² coi⁴tja¹sˀain³ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai² cao⁴ to⁴jnco³ xcoin³ cao⁴-ni³ tsa² nca³ jao² ma³ xcoin³, cˀoa⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cha⁴ni²jin³-li² ya⁴ ˀnte³ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ va³rre² xi³ qui³cha³ \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 Cho¹tsaon³ nca³ li²coi³ chˀa²sje³nquio³ jnco³ ˀnti¹xti³-vi⁴. Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ je² a²ncje⁴-le⁴ ˀnti¹xti³-vi⁴, ya⁴ ncˀa³jmi³ ve³ntsjai² ncjain¹ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 11 Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ ja³ˀai³ nca³ cˀoa⁴sje³ntjai² je² xi³ qui³cha³. \v 12 Jo¹ vi³xon¹³. Tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ tjin¹-le⁴ jnco³ ciento va³rre², cˀoa⁴ tsa² qui³cha³ jnco³ va³rre², a³ tsi² tsa² si⁴²ca³tio¹ je² xi³ ño³ can³ cao⁴-ni³ čhja³ˀaon²ño³, nca³ coai⁴ ya⁴jin³jña¹ nca³ coai⁴ ca¹sjai³ je² xi³ ca²cha³. \v 13 Tsa² coan⁴sjai³-le⁴, xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nqui²-sa⁴ ma³tsjoa³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ jnco³ xi³ qui³cha³ cao⁴-ni³ tsa² xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ ño³ can³ cao⁴-ni³ čhja³ˀaon²ño³ xi³ tsi² tsa² qui³cha³. \v 14 Cˀoa⁴²-sˀin² li²coi³ me³-le⁴ Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ya⁴ ncˀa³jmi³ nca³ cha⁴ jnco³ xi³ je² ˀnti¹xti³-vi⁴. \s1 Jo³-sˀin² ni²cha³tˀa³-lai⁴ ntsˀai³ \r (Lc. 17:3-4) \p \v 15 Cˀoa⁴ tsa² ntsˀai³ coa⁴jnqui³ je¹ xi³ tˀa³tsi⁴, tˀin³chon¹-lai⁴, cˀoa⁴ ti⁴qui²xi⁴ya³-lai⁴ nca³ to⁴ji³ nca³ to⁴je² to⁴jnco³. Tsa² cjoi⁴nčhˀoe¹-li², je³qui³ni²qui³njain³ ntsˀai³. \v 16 To⁴nca³ tsa² tsi² cjoi⁴nčhˀoe¹-li², ca²tji³cao⁴-li² tsa² jnco³ tsa² jao², jme¹-ni³ nca³ si⁴²qui²xi⁴ya³nta³-ni³ nca³yi³je³ en¹-le⁴, tsa² jao², cˀoa⁴ tsa² jan² testigo. \v 17 Tsa² tsi² cjoi⁴nčhˀoe¹-le⁴ je² xi³ coai⁴cao⁴-li², cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ nca³tsˀi³ xi³ ya⁴ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ tsa² tsi² cjoi⁴nčhˀoe¹-le⁴ je² nca³tsˀi³-ve⁴, to⁴cˀoa⁴-sˀin² jcha⁴ta³coin²³ jo³-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ xin² ˀnte³ a³xo⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. \v 18 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ tsi² tsa² coi³ cˀoai⁴ˀnte³-lao⁴³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ li²coi³ cˀoai⁴ˀnte³-le⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³. Nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ cˀoai⁴ˀnte³-lao⁴³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ cˀoai⁴ˀnte³-le⁴ ya⁴ ncˀa³-jmi³. \v 19 Nqui²jnco³ cˀa² cˀoa⁴xin³-no³, tsa² jao² xi³ nca³ jon²-vi⁴ xi³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ cˀoa⁴-sˀin² nta³ cˀoe¹jnco³-ta³con²³ tˀa³tsˀe⁴ to⁴jme³ cjoa⁴-ni³ xi³ si⁴jao¹³, cˀoa⁴-sˀin² sˀe⁴-no³ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ya⁴ ncˀa³jmi³. \v 20 Ya⁴ jña³ nca³ to⁴jnco³ tjio¹ jao² a³xo⁴ jan² xi³ tsˀan⁴ cho⁴ta⁴, ya⁴² ti²jna⁴jin³ va³sen³-le⁴ nca³ je². \v 21 Cˀia⁴ Pedro ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³tso²: Señor, jo¹ tjin¹ cˀa³ si³cha³tˀa³-le⁴ ntsˀe³ xi³ coa³jnqui³ je¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴. A³ sa³ˀnta³ ña³to³ cˀa³. \v 22 Jesús tso²-le⁴: A³li²coi³ cˀoa⁴xin³-le²³ tsa² sa³ˀnta³ ña³to³ cˀa³, to⁴nca³ to⁴sa³ sa³ˀnta³ ña³to³ cˀa³ jan²can³ cao⁴ te³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ˀnta³ xi³ li²coi³ qui³si³cha³tˀa³-le⁴ cho⁴ˀnta³xi¹ncjin¹ \p \v 23 To⁴coi³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ma³nco¹son² jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ coan³me³-le⁴ nca³ tsa³cˀe¹xqui⁴cao⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴. \v 24 Cˀia⁴ nca³ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³cˀe¹xqui⁴, ja³ˀai³ cha³ni²tˀa³-le⁴ jnco³ xi³ qui³tjen⁴-le⁴ te³ jmi³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-ve⁴. \v 25 Je²-vi⁴ li²coi³ coan³ tsa³cˀe¹chji¹-le⁴. Nai³-le⁴ tsa³cˀe¹ne² nca³ sa⁴te¹na³ cao⁴ chjon⁴²-le⁴, cao⁴ ˀnti¹xti³-le⁴, cao⁴ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴-sˀin² coan⁴chji¹-ni³le⁴ nai³-le⁴. \v 26 Cˀia⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, ca²ta³sˀe³-li² cjoa⁴je³ta³con² xi³ tˀa³tsˀan⁴. An³ cˀoe³chji¹³-le²³ nca³yi³je³. \v 27 Je² nai³-le⁴ coan³ma⁴que³ cho⁴ˀnta³-ve⁴, qui³si³cˀe¹jna³ntai¹, cˀoa⁴ qui³si³cha³tˀa³-le⁴ nca³yi³je³ xi³ qui³tjen⁴-le⁴. \v 28 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴, qui³sa³te³cjao³ jnco³ xi³ cho⁴ˀnta³xi¹ncjin¹ xi³ qui³tjen⁴-le⁴ jnco³ ciento vi²xo⁴ xi³ tsˀe⁴. Qui³tsoa³ nca³ je², jo³ qui³si³xi²jnto³, qui³tso²: Tˀe²chji¹-nai¹³ je² xi³ qui³tjen⁴-li². \v 29 Cˀia⁴ je² cho⁴ˀnta³xi¹ncjin¹ qui³sca³nqui³ ntso⁴co⁴, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴: Ca²ta³sˀe³-li² cjoa⁴je³ta³con² xi³ tˀa³tsˀan⁴. An³ cˀoe³chji¹-le²³ nca³yi³je³. \v 30 To⁴nca³ je² coan³cai³-le⁴. To⁴nca³ qui³ qui³sca³ni¹ nto⁴ya¹ sa³ˀnta³ nca³ cˀoe⁴²chji¹-le⁴ je² xi³ qui³tjen⁴-le⁴. \v 31 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ xi³cˀa³ cho⁴ˀnta³xi¹ncjin¹ je² cjoa⁴ xi³ coan³, nˀion¹ coan³va³-le⁴. Ja³ˀai³ tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ nai³-le⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴ xi³ coan³. \v 32 Cˀia⁴ nai³-le⁴ qui³nchja⁴-le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Ji³ cho⁴ˀnta³ xi³ tsˀain⁴. Nca³yi³je³ xi³ qui³tjen⁴-li², an³ qui³si³cha³tˀa³-le²³ nca³ tsa³cˀe²tsˀoa³-nai¹³. \v 33 A³ tsi² cˀoa⁴-ti⁴ ma³chjen¹ nca³ coan³ma⁴chai³ cho⁴ˀnta³xi²nqui⁴, jo³-sˀin² nca³ an³ coan³ma⁴que³-le²³. \v 34 Cˀia⁴ nai³-le⁴ coan³jti³-le⁴, qui³tsjoa³tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ nˀion¹ tsjoa¹ cjoa⁴ñˀain³, sa³ˀnta³ nca³ tsa³cˀe¹chji¹ nca³yi³je³ xi³ qui³tjen⁴-le⁴. \v 35 Cˀoa⁴-ti⁴ si⁴²cao⁴-no³ Nˀai³-na⁴ xi³ ti¹jna³ ncˀa³jmi³, tsa² tsi² si⁴cha³tˀa³-lao⁴³ cao⁴ ni⁴ma⁴-no³ nca³ jnco¹jnco¹ ntsˀao³. \c 19 \s1 Jesús va³co¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴ \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Cˀoa⁴ coan³ cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴ Jesús je² en¹-vi⁴, ji³tjo³-ni³ Galilea, ja³ˀai³ na³nqui³ Judea xi³ ti¹jna³ xi³ncoa³nta¹-ni³ nta¹je⁴ Jordán. \p \v 2 Nˀion¹ ncjin² cho⁴ta⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴, cˀoa⁴ Jesús qui³si³nta³ cho⁴ta⁴ ya⁴-ve⁴. \v 3 Cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴ fariseos, chˀao³-sˀin² qui³si³cao⁴, qui³tso²-le⁴: A³ tjo³ˀnte³-le⁴ xi³ xˀin⁴ nca³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ to⁴jme³ cjoa⁴-ni³. \v 4 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ cje³ vˀe²xquia⁴jion²³ nca³ je² xi³ qui³si³nta³-le⁴ sa³ˀnta³ nca³ ti¹tjon², xi³ xˀin⁴ cao⁴ xi³ chjon⁴² qui³si³nta³-le⁴. \v 5 Cˀoa⁴ Ni³na¹ qui³tso²: To⁴coi³ cjoa⁴ je² xˀin⁴ si⁴²ca³tio¹ nˀai³-le⁴ cao⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ to⁴jnco³ cˀoe¹jna³cao⁴ chjon⁴²-le⁴, cˀoa⁴ to⁴coan⁴jnco³-ni³ yao³-le⁴. \v 6 Cˀoa⁴-sˀin² nca³ tsi² ti⁴jao² ma³nqui²-sa³ni³, to⁴jnco³ yao³ ma³-ni³. To⁴coi³ je² xi³ Ni³na¹ tsa³cˀe¹cjao², a³li² vˀa³sje³xin²-jin² cho⁴ta⁴. \v 7 Cho⁴ta⁴ fariseo qui³tso²-le⁴ Jesús: A¹-ni³ tso²cˀoa⁴ nca³ Moisés tsa³cˀe¹ne² nca³ tsjoa¹ xon⁴ xi³ tsjion¹-ni³ xi¹ncjin¹ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ ntia³ tsjion¹. \v 8 Jesús qui³tso²-le⁴: To⁴coi³ nca³ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-no³, Moisés qui³tsjoa³ˀnte² nca³ coi⁴njion¹³ ya¹nchjin¹-no³, to⁴nca³ nca³sˀa⁴ sa³ˀnta³ nca³ ti¹tjon² li²coi³ cˀoa⁴coan³. \v 9 To⁴nca³ an³ xin³-no³, to⁴ˀya³-ni³ xi³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴, tsa² tsi² tsa² xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ nca³ chjon⁴²-le⁴ qui³si³cha³jnqui³tˀa³-le⁴, cˀoa⁴ tsa² cja⁴ˀai¹ chjon⁴² coi⁴xan³cao⁴, je² xˀin⁴-ve⁴ si¹cha³jnqui³tˀa³-le⁴ chjon⁴²-le⁴. Cˀoa⁴ je² xˀin⁴ xi³ coi⁴xan³cao⁴ chjon⁴² xi³ je³qui³njion³, si¹cha³jnqui³tˀa³-le⁴. \v 10 Cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Tsa² cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ cjoa⁴-le⁴ xˀin⁴ cao⁴ chjon⁴²-le⁴, li²coi³ nta³-ni³ nca³ coi⁴xan³². \v 11 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Li²coi³ nca³tsˀi³ xi³ coan⁴-le⁴ scoe¹ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ je²-vi⁴, to⁴je²-ni¹ xi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³tsˀai²-le⁴. \v 12 Tjin¹ cˀa³ xi³ ˀnti⁴ xi³ xa¹ cˀoa⁴-sˀin² qui³tsin³-ni³. Cˀoa⁴ tjin¹ xi³ ˀnti⁴ xi³ cˀoa⁴-sˀin² coan³ ˀnti⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴. Cˀoa⁴ tjin¹ xi³ ˀnti⁴ xi³ ti⁴je² cˀoa⁴sˀin¹-ni³, jme¹-ni³ nca³ si⁴²xa¹-si¹ni³le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. Je² xi³ cˀoa⁴-sˀin² jcho¹cjoa⁴-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ ca²ta³sˀin¹. \s1 Jesús si¹chi³con³tˀain³ xi³ ˀnti¹xti³. \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Cˀia⁴ qui³cha³ni²tˀa³-le⁴ ˀnti¹xti³, jme¹-ni³ nca³ coa⁴son²-si¹ni³le⁴ ntsja³, cˀoa⁴ cˀoe⁴²tsˀoa³. Je² cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ xi³ ja³ˀai³cao⁴. \v 14 To⁴nca³ Jesús qui³tso²: Tˀai²ˀnte³-lao⁴³, ca²tji³nčhoa¹con³-na³ ˀnti¹xti³-ve⁴, a³li² vˀe²chjoa¹-jin²lao⁴³, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² cjoan³ je² xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 15 Jesús tsa³ca¹son²-le⁴ ntsja³, cˀia⁴ qui³-ni³ ya⁴-ve⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ sˀa⁴ xti³, cˀoa⁴ xi³ nchi⁴na¹. \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 Coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ ji³cho²con³-le⁴, qui³tso²: Maestro, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ sˀian³ nca³ sˀe⁴-si¹ni³na³ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai². \v 17 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho¹na³nqui³-si¹ni³nai¹³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ nta³. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ nta³, to⁴jnco³ xi³ je² Ni³na¹. Tsa² me³-li² nca³ sˀe⁴-li² cjoa⁴vi³jna³chon³, ti⁴qui³tjo³soin²³ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 18 Cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Jna¹-le⁴, Jesús qui³tso²: A³li² ni²cˀen³-jin². A³li² ni²cha³jnqui³-jin². A³li² ni²che¹-jin². A³li² va³sen² nti³so³-jin²lai⁴ xi³cˀa³. \v 19 Jcha⁴xcoin¹³ nˀai³-li⁴ na⁴-li⁴. Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ xi³cˀa³ jo³-ni³ tsa² ti⁴ji³-ni³. \v 20 Je² ti³xˀin⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: Nca³yi³je³ je²-vi⁴ cˀoa⁴-sˀin² qui³si³tjo³soan²³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ xtia³. Jme¹-sa³ xi³ cha³-na³. \v 21 Jesús qui³tso²-le⁴: Tsa² me³-li² nca³ ña³qui³ coan⁴jncoi³, tˀin³ ta⁴te²nai³ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-li², cˀoa⁴ tˀai²-lai⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴. Cˀoa⁴ sˀe⁴-li² cjoa⁴nchi⁴na¹ ya⁴ ncˀa³jmi³. Cˀoa⁴ nčhoai¹³, nčhoa¹tˀa³-nai¹³. \v 22 Cˀia⁴ nca³ je² ti³xˀin⁴ qui³nčhˀoe¹ je² en¹-ve⁴, fao¹ coan³-le⁴ nca³ qui³, nca⁴ ncjin² tso³jmi² xi³ tjin¹-le⁴. \v 23 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xian³, nca³ nˀion¹ ñˀain³ coan⁴-le⁴ jnco³ xi³ nchi⁴na¹ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³. \v 24 To⁴nca³ an³ xin³-no³, li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ jnco³ camello jña³ ti⁴xˀa⁴ ni³nto³, cao⁴-ni³ tsa² nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹. \v 25 To⁴nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ nˀion¹ coan³xcon¹-le⁴ cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² cjoa⁴-vi⁴, qui³tso²: ˀya¹-ni³ tso²cˀoa⁴ xi³ coan⁴ coi⁴tjo³ntjai². \v 26 Jesús qui³sco²tsen³-le⁴ qui³tso²-le⁴: Cho⁴ta⁴ li²coi³ coan⁴-le⁴, to⁴nca³ Ni³na¹ coan⁴²-le⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴. \v 27 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³ jin⁴-jin⁴ je³qui³ni²ca³toi¹⁴-jin⁴ nca³yi³je³, cˀoa⁴ je³ji³nčhoa³tˀa³-lai²⁴jin⁴. Jme¹-ni³ tso²cˀoa⁴ xi³ sˀe⁴-na³jin⁴. \v 28 Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, jon² xi³ je³ji³nčhoa³tˀa³-nao¹³, cˀia⁴ nca³ coan⁴cho⁴tse⁴ya³ nca³yi³je³ cˀia⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoe¹jna³son² ya¹xi²le⁴-le⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴, cˀoa⁴-ti⁴ jon² coi⁴yo³son² te³jao² ya¹xi²le⁴, nca³ coa⁴te²xo³ma³-lao⁴³ je² te³jao² ntje⁴-le⁴ Israel. \v 29 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ jan³ˀain¹-na⁴ qui³si³cˀe¹jna³ ntˀia³-le⁴, a³xo⁴ ntsˀe⁴, a³xo⁴ nti³chja³, a³xo⁴ nˀai³-le⁴, a³xo⁴ na⁴-le⁴, a³xo⁴ chjon⁴²-le⁴, a³xo⁴ ˀnti¹xti³, a³xo⁴ na³nqui³, nqui²jnco³ ciento cˀoa⁴tjin¹ cˀoai⁴-le⁴, cˀoa⁴ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴tjao² xi³ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai². \v 30 To⁴nca³ ncjin² xi³ ma³ ti¹tjon², cˀia⁴ cjoe⁴tˀa³-ni³ coan⁴, cˀoa⁴ je² xi³ fe³tˀa³-ni³, ti¹tjon² coan⁴. \c 20 \s1 Cho⁴ˀnta³ xi³ qui³si³xa¹cao⁴ tso³jmi²ntje². \p \v 1 Nca⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ma³nco¹son² jo³-ni³ tsa² jnco³ xi³ nˀai³-le⁴ ntˀia³, xi³ ji³tjo³ nca³ ta⁴njion²ya³ nca³ qui³ ca³jnqui³ cho⁴ˀnta³ xi³ si⁴²xa¹cao⁴ tso³jmi²ntje²-le⁴. \p \v 2 Cˀia⁴ nca³ je³qui³sˀe³nta³cao⁴ cho⁴ˀnta³ nca³ jnco³ vi²xo⁴ nca³ jnco³ ni⁴čhjin³, qui³sca³ni¹jin³ tso³jmi²ntje²-le⁴. \v 3 Ja⁴me³-la⁴ las nueve nca³ ta⁴njion² ji³tjo³-nca¹ni³, tsa³ve³ cˀa³ xi³ tjio¹ ya⁴ nti⁴tsin⁴, xi³ tsi²jme³ xa¹ tjin¹-le⁴. \v 4 Qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ ta⁴nquion¹³ nca³ jon² ja⁴jin³ tso³jmi²ntje²-na⁴, an³ tsjoa³-no³ jo³ tjin¹ xi³ va³quin²-no³. Cˀoa⁴ qui³ cho⁴ˀnta³-ve⁴. \v 5 Ja⁴me³nchi³sen³-le⁴ ji³tjo³ nqui²jnco³ cˀa², cˀoa⁴ nqui²jnco³ cˀa² las tres nca³ coan³xon², cˀoa⁴ ti⁴qui³sˀin³-nca¹ni³. \v 6 Ja⁴me³-la⁴ las cinco nca³ coan³xon² ji³tjo³-nca¹ni³, coan³sjai³cˀa³-le⁴ xi³ to⁴xquia⁴ ya⁴ tjio¹, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ ti⁴ˀi⁴ ti³yo³-si¹nio³ cˀoa³ni⁴čhjin³ nca³ tsi² ni²xao¹³. \v 7 Cho⁴ˀnta³ qui³tso²-le⁴: Nca⁴ tsi² tsa² ˀya³ xi³ tsa³cˀe¹nta³cao⁴-na³jin⁴. Je² qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ ta⁴nquion¹³ nca³ jon² ja⁴jin³ tso³jmi²ntje²-na⁴, cˀoai⁴-no³ jo³ tjin¹ xi³ va³quin²-no³. \v 8 Cˀia⁴ nca³ je³coan³xon² je² nai³-le⁴ tso³jmi²ntje²-ve⁴ qui²tso²-le⁴ je² cho⁴ˀnta³ xi³ si¹coi²nta⁴ xi³cˀa³: Ti⁴no²cjoa⁴-lai⁴ cho⁴ˀnta³, tˀai²-lai⁴ chji¹-le⁴, tˀe²tsˀia⁴coai⁴ sa³ˀnta³ xi³ fe³tˀa³-ni³ sa³ˀnta³ xi³ ti¹tjon². \v 9 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ je² xi³ me³ las cinco nca³ coan³xon² qui³ si¹xa¹, qui³tsˀai²-le⁴ jnco³ vi²xo⁴ nca³ jnco¹jnco¹. \v 10 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ je² xi³ ti¹tjon², qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ nqui²sa⁴ tse³ cˀoai⁴-le⁴. To⁴nca³ cˀoa⁴-ti⁴ nca³ je² qui³tsˀai²-le⁴ jnco³ vi²xo⁴ nca³ jnco¹jnco¹. \v 11 Cˀia⁴ nca³ qui³scoe¹, tsa³cja³yo³je¹tˀa³-le⁴ nˀai³-le⁴ ntˀia³. \v 12 Qui³tso²: Je² xi³ scan³ ca²fa³ˀai³, to⁴jnco³ hora qui³si³xa¹ cˀoa⁴ to⁴nco¹son² ca²si¹cao⁴-na³jin⁴ cao⁴ xi³ scan³ ca²si¹xa¹ cao⁴ nca³ jin⁴-jin⁴ xi³ qui³jcho¹cjoa⁴-na³jin⁴ chˀa¹-le⁴ ntoa¹-le⁴ ni⁴čhjin³. \v 13 Cˀia⁴ je² nˀai³-le⁴ ntˀia³ qui³tso²-le⁴ jnco³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ˀnta³-ve⁴: Mi²yo⁴, a³li²jme³ xi³ chˀao³ ti²si³cao⁴-le²³. A³ tsi² tsa³cˀe²nta³cao⁴-nai¹³ nca³ jnco³ vi²xo⁴. \v 14 Chjoai¹³ je² xi³ tsi⁴, cˀoa⁴ tˀin³, an³ me³-na³ tsjoa³-le⁴ je² xi³ fe³tˀa³-ni³ jo³-ni³ ji³. \v 15 A³ tsi² tjin¹-na³ ˀnte³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² sˀian³ jo³-sˀin² me³-na³ cao⁴ je² xi³ tsˀan⁴. A³ chˀao³ ntai³ cjoain³, nca⁴ an³ ña³qui³ nta³ ni⁴ma⁴-na⁴. \v 16 Cˀoa⁴-sˀin² je² xi³ ma³ ti¹tjon² cjoe⁴tˀa³-ni³ coan⁴, cˀoa⁴ je² xi³ fe³tˀa³-ni³ ti¹tjon² coan⁴, Ncjin² xi³ qui³no²cjoa⁴-le⁴, to⁴nca³ choa³ xi³ ji³tjo³jin³. \s1 Jesús va¹ya³con³-nca¹ni³ cjoa⁴vi³ya³-le⁴. \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Cˀia⁴ nca³ qui³mi³ Jesús ya⁴ Jerusalén, qui³cao⁴ tˀa³xin² xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ ya⁴ ntia⁴²: \v 18 Coe⁴-ni³ ma³nquin¹mia³² ya⁴ Jerusalén. Cˀoa⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoai⁴tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano, cˀoa⁴ cˀaon⁴ne²-le⁴ cjoa⁴vi³ya³. \v 19 Cˀoa⁴ sca⁴ni²tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin², jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² coi⁴jno²que³-si¹ni³, cˀoa⁴ nca³ coa⁴²-le⁴, cˀoa⁴ nca³ coa⁴²tˀa³ cro², cˀoa⁴ xi³ ma³jan²-ni³ ni⁴čhjin³ si⁴cja³ˀa¹ya³-ni³le⁴. \s1 Cjoa⁴ xi³ qui³si³je¹-le⁴ Jesús je² xti³-le⁴ Zebedeo. \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 Cˀia⁴ na⁴-le⁴ xti³-le⁴ Zebedeo ji³cho²con³-le⁴ Jesús, cao³ xti³-le⁴, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ nca³ tjin¹ xi³ qui³si³je¹-le⁴. \v 21 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ me³-li². Qui³tso²: Cˀoa⁴-si¹ nca³ ca²ta³tio² je² jao² xti³-na⁴, jnco³ xi³ nca³qui²xi⁴-li⁴, cˀoa⁴ nqui²jnco³ xi³ nca³scon¹-li⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-li⁴. \v 22 Cˀia⁴ Jesús qui³nchja⁴-nca¹ni³: Li²coi³ ˀyao³ jme³ xi³ ni²jai¹³. A³ coan⁴²-no³ sˀio⁴yao³ je² cho⁴tsin¹ cjoa⁴ñˀain³-na⁴ xi³ an³ scˀoi⁴ya²³, cˀoa⁴ nca³ sa⁴te¹ntao¹³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³ jo³-sˀin² nca³ an³ sa³te¹nta¹. Je² xi³ jao²-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Coan⁴-na³jin⁴. \v 23 Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ sˀio⁴yao³ je² cho⁴-tsin¹ cjoa⁴ñˀain³-na⁴, cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ an³ sa³te¹nta¹-nia³, cˀoa⁴-sˀin² sa⁴te¹ntao¹³ ja⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³, to⁴nca³ xi³ coi⁴yo³tˀa³-nao¹³ nca³qui²xi⁴-na⁴ cˀoa⁴ nca³scon¹-na⁴, a³li² an³-jian²³ xi³ tsjoa³-le⁴, to⁴nca³ je² ˀnte³-ve⁴ cˀoai⁴-le⁴ je² xi³ Nˀai³-na⁴ tsa³cˀe¹nta³-le⁴. \v 24 Cˀia⁴ nca³ je² xi³ te³-ve⁴ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, coan³jti³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ jao² ntsˀe⁴-ve⁴. \v 25 Cˀia⁴ Jesús qui³nchja⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²: ˀya³-nio¹³ nca³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² si¹cˀe¹yo³nqui³ cho⁴ta⁴-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ nˀion¹ vˀe¹ne²-le⁴. \v 26 To⁴nca³ jin³-le⁴ nca³ jon², li²coi³ cˀoa⁴coan⁴, to⁴sa³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ nca³ je³ya³ cˀoe¹yo³jin³-no³ nca³ jon², ca²ta³si¹xa¹-le⁴ xi³cˀa³. \v 27 Cˀoa⁴ je² xi³ jin³-le⁴ nca³ jon², xi³ me³-le⁴ nca³ ti¹tjon² coan⁴, cho⁴ˀnta³-no³ nca³tsˀio³ ca²ta³ma³ nca³ je². \v 28 Ti⁴cˀoa⁴-sˀin²ni³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ li²coi³ ja³ˀai³ nca³ si⁴xa¹-le⁴, to⁴nca³ je² xi³ si⁴²xa¹, cˀoa⁴ tsjoa¹ ni⁴ma⁴-le⁴ nca³ cˀoe⁴²chji¹ntjai² ncjin² cho⁴ta⁴. \s1 Jao² cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cjio³ coan³tsen³-le⁴. \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Cˀia⁴ ji³tjo³-ni³ Jesús ya⁴ ˀnte³ Jericó, cho⁴ta⁴ncjin² qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 30 Coe⁴-ni³ jao² cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cjio³ tjio¹ntai³ ntia⁴². Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ nca³ Jesús ja³ˀa³to³-ve⁴ qui³squi³ˀntia¹tˀa³, qui³tso²: Señor, ji³ xi³ ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con²-na³jin⁴. \v 31 Je² cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴ qui³nchja⁴ti³cao⁴, jme¹-ni³ nca³ jyo¹ ca²ta³va³tio²-si¹ni³, to⁴nca³ je² nqui²sa⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴: Señor, ji³ xi³ ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴cha³-na³jin⁴. \v 32 Cˀia⁴ Jesús tsa³ca³sen²jna³, qui³nchja⁴-le⁴, qui³tso²: Jme¹ xi³ me³-no³ nca³ si³cao⁴-no³. \v 33 Je² xi³ xca⁴ cjio³ qui³tso²-le⁴: Señor, ca²ta³tjo³ˀai²nqui³ xcoin³⁴-jin⁴. \v 34 Cˀia⁴ Jesús coan³ma⁴que³ qui³si³cao⁴ xcon⁴. Coan³tsen³ nti⁴ton⁴-le⁴, cˀoa⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \c 21 \s1 Jo³-sˀin² nca³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ Jerusalén. \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³čhian³ Jerusalén, ja³ˀai³ ya⁴ ˀnte³ Betfagé, ya⁴ ni³nto³ xi³ ˀmi² Olivos, cˀia⁴ Jesús qui³si³ca³sen¹ jao² cho⁴ta⁴-le⁴. \p \v 2 Qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹ xi³ ti¹jna³tsen³-ve⁴, nti⁴ton⁴ coan⁴sjai³-no³ jnco³ bo²rra⁴ xi³ ti¹jna³tˀa³nˀion¹, cˀoa⁴ jnco³ bo¹rro¹ˀnti¹ xi³ ti¹jna³cao⁴. Cho¹jnta¹ˀño¹³, cˀoa⁴ nčhoa¹cao⁴-nao¹³. \v 3 Tsa² ˀya³-ni³ve⁴ xi³ jo³ coi⁴tso⁴-no³, cˀoi⁴ti⁴xon¹³: Je² Nai³-na¹ ma³chjen¹-le⁴. Nti⁴ton⁴ si⁴²ca³sen¹. \v 4 Nca³yi³je³ je²-vi⁴ cˀoa⁴coan³, jme¹-ni³ nca³ coan⁴jnco³-si¹ni³ je² xi³ qui³tso² je² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: \v 5 Cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ tso²ti³-le⁴ Sión: Coe⁴-ni³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-li⁴ nčhoa¹con³-li², ntˀe¹, ti¹jna³son²-le⁴ jnco³ bo²rra⁴, cˀoa⁴ son²-le⁴ jnco³ bo¹rro¹ˀnti¹ xi³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴chˀa¹. \v 6 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³, cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-sˀin² Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴. \v 7 Ja³ˀai³cao⁴ bo²rra⁴ cao⁴ bo¹rro¹ˀnti¹-ve⁴. Tsa³ca¹yo³son²-le⁴ tso⁴nca⁴-le⁴, cˀoa⁴ Jesús tsa³cˀe²jna³son²-le⁴. \v 8 Ncjin² ma³-ni³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴ xi³ tsa³ca¹yo³nta³-le⁴ ya³ ntia⁴² tso⁴nca⁴-le⁴. Xi³cˀa³ tsa³ca³te³tˀa³ xca⁴-le⁴ ya¹, cˀoa⁴-ti⁴ tsa³ca¹yo³ ya³ ntia⁴². \v 9 Je² cho⁴ta⁴ncjin² xi³ tjen⁴ti¹tjon²-le⁴ cao⁴ xi³ tjen⁴nqui³-le⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²: Viva ˀnti¹-le⁴ David. Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ nčhoa¹ nca³jao³-le⁴ Nai³-na¹. Viva xi³ nqui²sa⁴ ncˀa³. \v 10 Cˀia⁴ nca³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ Jerusalén nca³yi³je³ na⁴xi⁴na³nta¹ jo³ cja⁴ˀai¹-nca¹ coan³, qui³tso²: ˀya¹-ni³ je²-vi⁴. \v 11 Je² cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴ qui³tso²: Je²-vi⁴ je² Jesús, xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Nazaret xi³ nchja⁴-ni³ Galilea. \s1 Qui³tsˀaon³sje³ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹va³te¹na³ ya⁴ yo⁴nco⁴. \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 12 Cˀia⁴ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya³ yo⁴nco⁴, qui³tsˀaon³sje³ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹va³te¹na³, xi³ tjio¹va³tse³ ya³ yo⁴nco⁴-ve⁴. Qui³sca³ni¹ti¹cja¹ ya¹mi²xa⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹si¹cˀa³ntjai² taon⁴. Qui³sca³ni¹ti¹cja¹ ya¹xi²le⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹va³te¹na³ ni⁴se³ paloma. \v 13 Qui³tso²-le⁴: Tji¹tˀa³-ni¹: Je² ntˀia³-na⁴ cˀoin¹-le⁴ ntˀia⁴ jña³ sˀe³tsˀoa³ya³, to⁴nca³ jon² nqui³jao³-le⁴ che¹ ti³nˀiaon²³. \v 14 Cˀia⁴ je² xi³ xca⁴ cjoan³, cao⁴ xi³ chi⁴ˀnque¹, ja³ˀai³con²-le⁴ ya⁴ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ qui³si³nta³. \v 15 To⁴nca³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano jo³ coan³jti³-le⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ cjoa⁴xcon¹ xi³ qui³sˀin³, cˀoa⁴ tsa³ve³ xti³ xi³ nˀion¹ tjio¹nchja⁴ ya³ yo⁴nco⁴, tjio¹-tso²: Viva ˀnti¹-le⁴ David. Jo³ coan³jti³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano. \v 16 Qui³tso²-le⁴ Jesús: A³ no²ˀya²-ni¹ xi³ je²-vi⁴ tjio¹tso². Jesús qui³tso²-le⁴: Jaon³. A³ ni⁴cˀia³-jin² tsa³cˀe²xquiao⁴³: Tsˀoa³-ni³ ˀnti¹xti³, cˀoa⁴ cao⁴ xi³ tjio¹va³qui³, qui³chˀa²sje³-ni³ cjoa⁴nta³ xi³ ña³qui³ cˀoa⁴tjin¹. \v 17 Cˀoa⁴ Jesús qui³si³ca³tio¹ cho⁴ta⁴-ve⁴, ji³tjo³-ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, qui³-ni³ ya⁴ Betania. Ya⁴ qui³si³cja¹ya³ nca³ ni⁴tjen⁴. \s1 Jnco³ ya¹ higo xi³ qui³xi². \r (Mr. 11:12-14; 20-26) \p \v 18 Cˀia⁴ nca³ ta⁴njion² ja³ˀai³ nqui²ntia³-ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, coan³vao³-le⁴. \v 19 Tsa³ve³ jnco³ ya¹ higo čhian³ ntai³ ntia⁴². Ja³ˀai³ jña³ se¹jna³, cˀoa⁴ li²jme³ to³ xi³ qui³sa³co³-le⁴, to⁴xca⁴-ni¹, cˀia⁴ qui³tso²-le⁴: Ni⁴to⁴cˀia³-jin² ni⁴čhjin³ ti⁴ca²ta³va³-ni³li² to³ sa³ˀnta³ nca³ntsjai². Cˀoa⁴ qui³xi² nti⁴ton⁴ je² ya¹ higo-ve⁴. \v 20 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je²-vi⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ coan³xcon¹-le⁴. Qui³tso²: Jo¹-sˀin²ni³ nca³ ca²xi² nti⁴ton⁴ je² ya¹ higo. \v 21 Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, tsa² ma³cjain¹-no³, cˀoa⁴ tsa² tsi² jao² tjin¹-ta³con²³, a³li² to⁴je²-vi⁴ cˀoa⁴si⁴cao⁴³ je² ya¹ higo, to⁴nca³ tsa² cˀoa⁴cˀoin¹-lao⁴³ je² ni³nto³-ve⁴: Ti⁴se⁴xin², cˀoa⁴ ca²ta³ni²cˀa³tjen⁴jin³-li² nta¹chi³con³, cˀoa⁴² coan⁴. \v 22 Nca³yi³je³ to⁴jme³-ni³ xi³ ni²jao¹³ nca³ vˀe²tsˀoao³, cˀia⁴ tsa² ma³cjain¹-no³, cˀoa⁴-sˀin² cˀoai⁴-no³. \s1 Cho⁴ta⁴ vi¹na³nqui³-le⁴ Jesús jña³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsjoa¹-le⁴ nca³nˀion¹. \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Cˀia⁴ nca³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya³ yo⁴nco⁴, cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ji³cho²con³-le⁴, cˀia⁴ nca³ ti¹va³co¹ya³, qui³tso²: Jña¹-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-ni³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-li² nca³ cˀoa⁴nˀiain²³ je² cjoa⁴-vi⁴. ˀya¹-ni³ je² xi³ qui³tsjoa³-li² je² cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 24 Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ an³ sco¹na³nqui³-no³ jnco³ cjoa⁴. Cˀia⁴ tsa² jon² cˀoa⁴cˀoin¹-nao¹³, cˀoa⁴-ti⁴ an³ cˀoa⁴xin¹-no³ jña³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-na³ nca³ cˀoa⁴sˀian³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 25 Je² cjoa⁴sa⁴te¹nta¹ xi³ qui³sˀin³ Juan, jña¹ ja³ˀai³-ni³le⁴. A³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, a³xo⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni¹. Cˀia⁴ je² tsa³cjao¹ya³-ni³: Cˀia⁴ tsa² coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, cˀoa⁴-jin² coi⁴tso⁴-ˀni³: A¹-ni³ nca³ tsi² coan³cjain¹-si¹ni³no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 26 Cˀoa⁴ tsa² coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni³, jcon³-le⁴² je² na⁴xi⁴na³nta¹, nca⁴ nca³tsˀi³ cˀoa⁴qui³tso² nca³ Juan jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 27 Cˀia⁴ qui³nchja⁴-nca¹ni³ Jesús: Li²coi³ ˀyai³-jin⁴. Cˀoa⁴-ti⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ni⁴ˀan³-jin² cˀoa⁴xin¹-no³ jña³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-na³ nca³ cˀoa⁴sˀian³ je² cjoa⁴-vi⁴. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ jao² xti³. \p \v 28 To⁴nca³ jo¹ vi³xon¹³. Jnco³ cho⁴ta⁴ tjin¹-le⁴ jao² xti³xˀin⁴, cˀoa⁴ nˀai³-le⁴ ji³cho²con³ ti¹tjon²-le⁴ jnco³ ti³-le⁴ qui³tso²-le⁴: ˀnti¹-na⁴, tˀin³ ni⁴xa¹-lai⁴ tso³jmi²ntje²-na⁴ ntˀai⁴ntai⁴. \v 29 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Li²coi³ me³-na³. To⁴nca³ scan³ qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, cˀoa⁴ qui³. \v 30 Cˀoa⁴ nˀai³-le⁴ ji³cho²con³-le⁴ xi³jnco³ ti³-le⁴, qui³tso²-le⁴ ti⁴coi³-ni³ en¹. Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Jaon³, nˀai³, cjoia¹³. To⁴-nca³ li²coi³ qui³. \v 31 Jña¹-le⁴ nca³ jao² cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-sˀin² nca³ coan³me³-le⁴ nˀai³-le⁴. Qui³tso² je² cho⁴ta⁴-ve⁴: Je² ti³ xi³ ti¹tjon². Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cˀoa⁴ je² ya¹nchjin¹sca¹ xi³ si¹cha³jnqui³ fa³ˀa³sˀen³ ti¹tjon²-no³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 32 Juan ja³ˀai³con³-no³ tsa³ca³co¹ya³-no³ ntia⁴² xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, cˀoa⁴ li²coi³ coan³cjain¹-no³. To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ ya¹nchjin¹sca¹ xi³ si¹cha³jnqui³ coan³cjain¹-le⁴. Nta³ tsa² tsa³ˀyao³ je²-vi⁴, jon² li²coi³ scan³ qui³ni²cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³ nca³ coan³cjain¹-no³. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ xca⁴to³tse⁴² cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son². \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 Ti⁴no¹ˀyao²³ je² cjoa⁴xco¹son²: Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nˀai³-le⁴ ntˀia³ xi³ tsa³cˀe¹ntje² xca⁴to³tse⁴². Tsa³cˀe¹nchˀoa¹ntai³-le⁴, tsa³cˀe¹jna³nta³ jnco³ máquina xi³ si⁴²tsˀion³nqui² na³nta¹-le⁴ to³tse⁴², tsa³cˀe¹nta³ jnco³ xjao¹ncˀa³, cˀoa⁴ qui³si³quin³ya³son²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son², cˀia⁴ qui³ jña³ nca³ cjin³. \v 34 Cˀia⁴ nca³ coan³čhian³-le⁴ ni⁴čhjin³ nca³ coan³jcha¹ to³tse⁴²-ve⁴, cho⁴ˀnta³ qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son² na³nqui³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ scoe¹-si¹ni³ jo³ tjin¹ xi³ coan³jcha¹-le⁴ xi³ je² vˀa³cao⁴-le⁴. \v 35 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son² qui³tsoa³ cho⁴ˀnta³-le⁴ve⁴, qui³si³qui²ˀaon³ xi³ coan³ ti¹tjon², qui³si³cˀen³ xi³ nqui²jnco³, la⁴jao⁴ tsa³cˀe¹-le⁴ xi³ nqui²jnco³. \v 36 Cˀia⁴ je² qui³si³ca³sen¹ xi³ cja⁴ˀai¹ cho⁴ˀnta³, xi³ nqui²-sa⁴ ncjin² ma³-ni³ jo³-ni³ xi³ ti¹tjon², cˀoa⁴-ti⁴sˀin² qui³si³cao⁴ jo³-ni³ xi³cˀa³. \v 37 Cˀia⁴ nca³ je³tˀa³-ni³, qui³si³ca³sen¹ ti³-le⁴, qui³tso²: Scoe⁴xcon¹ ti³-na⁴. \v 38 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son², cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je² ti³-le⁴, qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Je²-vi⁴ xi³ cˀoai⁴cjoa⁴tjao²-le⁴ tso³jmi²ntje²-vi⁴. Tjin³ si⁴cˀen⁴², cˀoa⁴ chjoe¹ cjoa⁴tjao²-le⁴. \v 39 Qui³tsoa³ tsˀaon³sje³jin³ tso³jmi²ntje²-ve⁴, cˀoa⁴ qui³si³cˀen³. \v 40 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ nai³-le⁴ tso³jmi²ntje²-ve⁴, jme¹ xi³ si⁴²cao⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴. \v 41 Cho⁴ta⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: Je² cho⁴ta⁴tsˀen⁴-ve⁴ ña³qui³ si⁴²cha³. Cˀoa⁴ je² tso³jmi²ntj²-le⁴ tsjoa¹son²-le⁴ cja⁴ˀai¹ cho⁴ta⁴si¹xa¹ xi³ cˀoe⁴²chji¹son²-le⁴ cao⁴ xca⁴to³tse⁴² xi³ ma³jcha¹ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³-le⁴. \v 42 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ je² xon⁴ Escritura. Je² la⁴jao⁴ xi³ qui³si³cˀa³tjen⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹nta³ ni³ˀya³, je²-vi⁴ xi³ coan³ la⁴jao⁴ xi⁴nqui⁴. Je² Nai³-na¹ cˀoa⁴qui³sˀin³ je²-vi⁴. Ña¹ to⁴ma³xcon¹-ni³na¹ nca³ ˀya³². \v 43 To⁴coi³ cˀoa⁴xin³-no³, nca³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ cˀoa⁴-sˀin² tjo¹xin²-ni³no³ nca³ jon², cˀoa⁴ cˀoai⁴-le⁴ na⁴xi⁴-na³nta¹ xi³ cˀoa⁴sˀin⁴² xa¹ xi³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 44 Je² xi³ sca³son² la⁴jao⁴-vi⁴, cˀoa⁴-sˀin² coan⁴xcoa⁴. Cˀoa⁴ tsa² ˀya³ xi³ la⁴jao⁴-vi⁴ sca³ne²-le⁴, cˀoa⁴-sˀin² coan⁴chao³. \v 45 Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos qui³nčhˀoe¹ je² cjoa⁴xco¹son²-ve⁴, coan³cho⁴ya³-le⁴ nca³ Jesús qui³nchja⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 46 Cˀia⁴ nca³ tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ tsoa⁴, qui³tsa³cjon¹-le⁴ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹. Nca⁴ cho⁴ta⁴ coan³cjain¹-le⁴ nca³ Jesús jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \c 22 \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ sˀoi¹ cjoa⁴vi³xan³ \p \v 1 Cˀoa⁴ Jesús qui³nchja⁴, nqui²jnco³ cˀa² qui³tso²-ni³le⁴ cao⁴ cjoa⁴xco¹son²: \v 2 Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ ma³nco¹son² jnco² cho⁴ta⁴ti¹tjon² cˀia⁴ nca³ tsa³cˀe¹jna³ sˀoi¹ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³xan³-le⁴ ti³-le⁴. \v 3 Qui³si³ca³sen¹ cho⁴ˀnta³-le⁴ nca³ qui³nchja⁴-le⁴ je² xi³ qui³no²cjoa⁴-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³xan³, to⁴nca³ coan³cai³-le⁴ nca³ ji³nčhoa³. \v 4 Cja⁴ˀai¹ cho⁴ˀnta³ ti⁴qui³si³ca³sen¹-nca¹ni³, qui³tso²: Cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ je² xi³ qui³no²cjoa⁴-le⁴: Coe⁴-ni³, je² xi³ coi⁴chi³-nia¹ je³tsa³cˀe³nta²³. Je² nčha⁴ja⁴-na⁴, cˀoa⁴ nčha⁴ja⁴ˀnti¹nchja¹-na⁴ je³qui³ni²cˀen³, cˀoa⁴ nca³yi³je³ je³tjin¹nta³. Nčhoao¹³ cjoa⁴vi³xan³-vi⁴. \v 5 To⁴nca³ je² li²coi³ qui³si³sin³. Qui³ jnco³ ya⁴ nqui³chao³-le⁴, cˀoa⁴ xi³jnco³ ntia⁴² cjoa⁴ma⁴-le⁴. \v 6 Xi³cˀa³ qui³tsoa³ cho⁴ˀnta³-le⁴, chˀao³ qui³si³cao⁴, cˀoa⁴ qui³si³cˀen³. \v 7 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² coan³jti³-le⁴, qui³si³ca³sen¹ so³nta²do⁴-le⁴, qui³si³cˀen³ je² cho⁴ta⁴ xi³ cˀen³ qui³si³cˀen³, cˀoa⁴ tsa³ca³ca¹ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴. \v 8 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² qui³tso²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴: Je² cjoa⁴vi³xan³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ je³tji¹nta³, to⁴nca³ je² xi³ qui³no²cjoa⁴-le⁴ li²coi³ cˀoa⁴-sˀin² tsa³quin²-le⁴. \v 9 Ta⁴nquion¹³ tso²cˀoa⁴, ya⁴ jña³ nca³ ma³jnco³-ni³ ntia⁴², cˀoa⁴ ti⁴no²cjoa⁴-lao⁴³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³xan³ jo³ tjin¹ xi³ ma³sjai³-no³. \v 10 Ji³tjo³ cho⁴ˀnta³-le⁴ ya⁴ ntia⁴²-ve⁴, tsa³cˀe¹xco¹ nca³tsˀi³ xi³ coan³sjai³-le⁴ xi³ tsˀen⁴, cˀoa⁴ xi³ nta³. Cˀoa⁴ je² ntˀia³ jña³ tjin¹ cjoa⁴vi³xan³ qui³tse³ cho⁴ta⁴ xi³ tsa³cjen². \v 11 Ja³ˀa³sˀen³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² nca³ sco¹tsen³-le⁴ je² xi³ ja³ˀai³ cjen². Ya⁴ tsa³ve³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tsi² yˀa³cja¹ na³jño³ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴vi³xan³. \v 12 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Mi²yo⁴, jo¹-sˀin² ca²vi³tja³sˀain³ i⁴-vi⁴, nca³ tsin²-li² na³jño³ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴vi³xan³. To⁴nca³ je² tsa³cˀe¹chjoa² tsˀoa³. \v 13 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ qui³tso²-le⁴ je² xi³ tjio¹vˀe¹ya³: Ti⁴ntoao⁴³ tˀe²tˀa³nˀion¹³ ntso⁴co⁴ cao⁴ ntsja³, cˀoa⁴ ti⁴chˀaon³sje³ tˀa³xion²³ jña³ nca³ njion². Ya⁴ squi¹ˀnta¹, cˀoa⁴ tsao⁴cjao² ni⁴ˀño⁴. \v 14 Nca⁴ ncjin² xi³ cˀoa⁴-sˀin² qui³no²cjoa⁴-le⁴, cˀoa⁴ choa³ xi³ qui³tjo³jin³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴sa¹ xi³ tsa³cˀai²-le⁴ César \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 Cˀia⁴ qui³ je² cho⁴ta⁴ fariseos, tsa³cjao¹ya³-ni³ jo³-sˀin² coan⁴-ni³ nca³ coa⁴²nqui³ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ en¹-le⁴. \v 16 Cho⁴ta⁴ fariseos qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴-le⁴ xi³ ti⁴je²-ni³ cao⁴ cho⁴ta⁴ herodianos, xi³ qui³tso²: Maestro, ˀya³-ni¹jin⁴ nca³ ji³ xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴, cˀoa⁴ nca³ va³co²yai³ je² ntia⁴²-le⁴ Ni³na¹ cao⁴ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, cˀoa⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jcon³-lai⁴, nca⁴ tsi² tsa² cho²tsen³-lai⁴ jo³ cji³ cho⁴ta⁴. \v 17 Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴ tso²cˀoa⁴: Jo¹ ma³-li². A³ nta³ tjin¹ nca³ cˀoe¹chji¹-le⁴² taon⁴sa¹ César, a³xo⁴ mai³. \v 18 To⁴nca³ Jesús tsa³ve³ cjoa⁴taon³-le⁴, qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho¹tˀa³-si¹ni³nao¹³, jon² xi³ cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ cjoaon³. \v 19 Ta⁴co²-nao¹³ je² taon⁴ xi³ ni²cˀe¹chji¹ntje². Cˀia⁴ ja³ˀai³cao⁴ jnco³ xi³ coi³ taon⁴-ve⁴. \v 20 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: ˀya¹ tsˀe⁴ je² xco¹son²-vi⁴, cˀoa⁴ je² en¹ xi³ tjio¹tˀa³. \v 21 Qui³tso²-le⁴: Tsˀe⁴ César. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Tˀai²-lao⁴³ tso²cˀoa⁴ César je² xi³ tsˀe⁴ César, cˀoa⁴ tˀai²-lao⁴³ Ni³na¹ je² xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 22 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, coan³xcon¹-le⁴ qui³si³cˀe¹jna³ Jesús, cˀoa⁴ qui³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀa¹ya³ \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³-ve⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús cho⁴ta⁴ saduceos, je² xi³ tso² nca³ tsi² cjoa⁴fa³ˀa¹ya³-jin², qui³sco²na³nqui³-le⁴, \v 24 Maestro, Moisés qui³tso²: Tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ coi⁴ya² nca³ tsin²-le⁴ xti³-jin², je² ntsˀe⁴ coi⁴xan³cao⁴ chjon⁴²-le⁴, cˀoa⁴ ca²ta³sˀe³-le⁴ xti³ nca³jao³-le⁴ ntsˀe⁴. \v 25 Tsa³ca³tio²cao⁴-na³jin⁴ ña³to³ ntsˀe⁴. Je² xi³ ti¹tjon² qui³sˀe³-le⁴ chjon⁴², cˀoa⁴ cˀen³ xˀin⁴-ve⁴. Coi³ nca³ tsi²jme³ xti³ xi³ qui³sˀe³-le⁴, qui³si³cˀe¹jna³-le⁴ ntsˀe⁴ chjon⁴²-le⁴. \v 26 Ti⁴cˀoa⁴-sˀin² coan³ je² xi³ ma³jao²-ni³, cˀoa⁴ je² xi³ ma³jan²-ni³, sa³ˀnta³ je² xi³ ma³ña³to³-ni³. \v 27 Cˀoa⁴ coan³scan³-ni³ nca³ je³cˀen³ nca³tsˀi³, cˀoa⁴-ti⁴ cˀen³ chjon⁴²-ve⁴. \v 28 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-na¹ tso²cˀoa⁴, ˀya¹ tsˀe⁴ coan⁴ chjon⁴²-ve⁴, nca⁴ nca³tsˀi³ xi³ ña³to³-ve⁴ cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³tio²cao⁴ je² chjon⁴²-ve⁴. \v 29 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ma³sca¹ya³-no³, nca³ tsi² ˀyao³ jo³ tso² xon⁴ Escrituras ni⁴nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹-jin². \v 30 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-na¹, ni⁴coi⁴xan³-jin², cˀoa⁴ ni⁴si⁴²qui³xan³-jin², ni⁴je²-jin² ya¹nchjin¹ xˀin⁴ sˀe⁴-le⁴. To⁴-nca³ cˀoa⁴² cjoan³ jo³-ni³ a²ncje⁴ xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹ ya⁴ ncˀa³-jmi³. \v 31 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ je² xi³ cˀen³, a³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ je² xi³ Ni³na¹ qui³tso²-no³: \v 32 An³ nia¹³ Ni³na¹-le⁴ Abraham, Ni³na¹-le⁴ Isaac, cˀoa⁴ Ni³na¹-le⁴ Jacob. Ni³na¹ a³li² Ni³na¹-le⁴ cˀen³-jin², to⁴nca³ tsˀe⁴ xi³ tjio¹con³. \v 33 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ncjin² qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³tio²xcon¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \s1 Je² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹tjon² \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ fariseos qui³nčhˀoe¹ nca³ Jesús cˀoa⁴-sˀin² qui³si³cˀe¹chjoa²-le⁴ tsˀoa³ cho⁴ta⁴ saduceos, to⁴jnco³ tsa³ca³tio²xco¹. \v 35 Jnco³ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ xi³ si¹cˀa³to³ya³ cjoa⁴te¹xo³ma³, qui³sco²na³nqui³ nca³ qui³sco²tˀa³-le⁴ Jesús: \v 36 Maestro, jña¹-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ nqui²sa⁴ ncˀa³ cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 37 Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ Nai³-li⁴ Ni³na¹-li⁴. Ca²ta³ma³tsjoa³cha³-ni³ nca³yi³je³ ni⁴ma⁴-li⁴, cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴tsjoa³-li⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-li⁴. \v 38 Je²-vi⁴ xi³ ti¹tjon², xi³ nqui²sa⁴ ncˀa³ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 39 Cˀoa⁴ je² xi³ ma³jao²-ni³ cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ je²-vi⁴: Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ xi³cˀa³ jo³-ni³ nca³ ti⁴ji³-ni³. \v 40 Xi³ coi³ je² jao² cjoa⁴te¹xo³ma³-vi⁴ ti⁴ya⁴ nčhoa¹-ni³ nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³ cao⁴ en¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \s1 Je² Cristo ˀnti¹ le⁴ David \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Cˀia⁴ nca³ to⁴jnco³ tjio¹ cho⁴ta⁴ fariseos, Jesús qui³sco²na³nqui³-le⁴: \v 42 Jo¹ vi³xon¹³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Cristo. ˀya¹ tsˀe⁴ ˀnti¹-le⁴. Cho⁴ta⁴ fariseos qui³tso²-le⁴ Jesús: Tsˀe⁴ David. \v 43 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹-sˀin²ˀni³ nca³ David qui³tso²-le⁴ Nai³-na⁴ cˀia⁴ nca³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ Espíritu Santo qui³nchja⁴, nca⁴ tso²: \v 44 Je² Nai³-na¹ qui³tso²-le⁴ je² Nai³-na⁴: Ti⁴jna³tˀa³-nai¹³ nca³ qui²xi⁴-na⁴ sa³ˀnta³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si³cˀe¹yoa³ co²ntran⁴-li⁴ ya⁴nqui³ ntso⁴coi³. \v 45 Tsa² je² David Nai³-na⁴ tso²-le⁴, jo¹-sˀin² nca³ ˀnti¹-le⁴ ma³-le⁴. \v 46 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ coan³ qui³nchja⁴cao⁴-nca¹ni³. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ ti⁴ma³nˀion¹-ni³con³ nca³ scoi⁴na³nqui³-sa³le⁴, sa³ˀnta³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. \c 23 \s1 Jesús tso²-le⁴ cho⁴ta⁴jao²ncjain¹ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Cˀia⁴ Jesús tsa³cja¹cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin², cˀoa⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. \v 2 Qui³tso²: Je² cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos va³tio²son² ya¹xi²le⁴-le⁴ nca³ si¹cˀa³to³ya³ xi³ qui³tso² Moisés. \v 3 Nca³yi³je³ xi³ cˀoa⁴coi⁴tso⁴-no³ cˀoa⁴sˀiaon⁴³, cˀoa⁴-sˀin² si⁴qui³tjo³son²³. To⁴nca³ li² cˀoa⁴-jin² nˀiaon²³ jo³-sˀin² sˀin¹ nca³ je², nca⁴ cˀoa⁴tso², to⁴nca³ li²coi³ cˀoa⁴sˀin¹. \v 4 Va³nˀion¹ chˀa¹ xi³ ai¹, xi³ nˀion¹ ñˀain³ chˀa², cˀoa⁴ va¹yo³son² ya¹tsˀin⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ ti⁴je²-ni³ ni⁴si¹cao⁴-jin² cao⁴ jnco³ na⁴jma¹ntsja³. \v 5 Nca³yi³je³ je² xa¹ xi³ sˀin¹, cˀoa⁴sˀin¹ jme¹-ni³ nca³ ca²ta³ve³-si¹ni³ cho⁴ta⁴. Si¹te³ya³-sa³ je² čhjoa⁴ jña³ va¹yo³ya² xon⁴cjoa⁴te¹xo³ma³, cˀoa⁴ si¹jnčho³tjon²-sa³ ntsja⁴ˀa³-le⁴ na³jño³jnčho³-le⁴. \v 6 Tsjoa³que³ ˀnte³ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² cˀia⁴ nca³ cjen², cˀoa⁴ je² ya¹xi²le⁴ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ya⁴ ntˀia³ sinagoga. \v 7 Tsjoa³que³ cjoa⁴ni²ti²ˀnta³ ya⁴ nti⁴tsin⁴, cˀoa⁴ nca³ Rabí, Rabí tso²-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 8 To⁴nca³ jon² li²coi³ ca²ta³ˀmi²-no³ Rabí, nca⁴ to⁴jnco³ je² xi³ Maestro-no³, je² Cristo, cˀoa⁴ nca³tsˀio³ nca³ jon² ntsˀe⁴ ma³-nio³. \v 9 Cˀoa⁴ ni⁴ˀya³-jin² xi³ cˀoa⁴ˀmi²-lao⁴³ nˀai³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, nca⁴ to⁴jnco³ je² xi³ Nˀai³-no³, je² xi³ cˀoa⁴-sˀin² ti¹jna³ ncˀa³jmi³. \v 10 Ni⁴nca³jco⁴-jin² ca²ta³ˀmi²-no³, nca⁴ to⁴jnco³ je² xi³ nca³jco⁴-no³, je² Cristo. \v 11 Je² xi³ ti¹tjon² cˀoe¹yo³jin³-no³ nca³ jon², je²-vi⁴ xi³ si⁴²xa¹-no³. \v 12 Je² xi³ ncˀa³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, cjai¹nca³ na³nqui³ coan⁴-ni³, cˀoa⁴ je² xi³ na³nqui³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, ncˀa³ coi⁴tjo³-ni³. \v 13 To⁴nca³ ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. Vˀe²chjoa²-nio¹³ xo⁴ntjoa⁴-le⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ xi³ me³-le⁴ fa³ˀa³sˀen³, ti⁴jon²-nio³ li²coi³ vi³tja³sˀaon³, cˀoa⁴ je² xi³ tjio¹fa³ˀa³sˀen³ tsa³cˀe²chjoa²-lao⁴³ nca³ fa³ˀa³sˀen³. \v 14 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. So³yo³ntjao²³ ni³ˀya³-le⁴ ya¹nchjin¹cˀan³ xi³ cˀen³-le⁴ xˀin⁴, cˀoa⁴ to⁴nti³so³-nio¹³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tse³ vˀe²tsˀoao³. Xi³ to⁴coi³ cjoa⁴ nqui²sa⁴ tse³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-no³. \v 15 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. Cˀoa⁴-sˀin² vi³ma³jion³ nta¹chi³con³ cˀoa⁴ son² na³nqui³, jme¹-ni³ nca³ si⁴qui³njen³-si¹ni³lao⁴³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ coai⁴tˀa³-no³. Cˀia⁴ nca³ je³cˀoa⁴-sˀin² coan⁴, jon² cˀoa⁴ni²cao⁴³ sa³ˀnta³ nca³ va³quin²-le⁴ ˀnte³cjoa⁴ñˀain³, jao²ya³ cˀoa⁴tjin¹ nqui²sa⁴ va³quin²-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² jon². \v 16 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ xi³ fa³ntiao⁴², to⁴nca³ xca⁴ nio¹³, cˀoa⁴vi³xon¹³: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnte³tsje-le⁴ yo⁴nco⁴, a³li²jme³-jin², to⁴nca³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴si³ne² xi³ tsˀe⁴ ˀnte³tsje³, cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ne²-le⁴. \v 17 Cho⁴ta⁴ xi³ tsi² cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ tjin¹-no³, cˀoa⁴ xca⁴ nio¹³. Jña¹-le⁴ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon², a³ je² taon⁴si³ne², a³xo⁴ je² yo⁴nco⁴ xi³ si¹tsje³ je² taon⁴si³ne². \v 18 Cˀoa⁴ vi³xon¹³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xta², a³li²jme³-jin², to⁴nca³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cjoa⁴tjao² xi³ ti¹jna³son²-le⁴ xta²-ve⁴, cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ne²-le⁴. \v 19 Cho⁴ta⁴ xi³ tsi² cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³ tjin¹-no³ cˀoa⁴ xca⁴ nio¹³. Jña¹-le⁴ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon², a³ je² cjoa⁴tjao², a³xo⁴ je² xta² xi³ si¹tsje³ je² cjoa⁴tjao². \v 20 Je² xi³ tsjao¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xta²-ve⁴, tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ xi³ ti¹jna³son²-le⁴. \v 21 Cˀoa⁴ je² xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnte³tsje³, tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ ti¹jna³ya³-le⁴. \v 22 Cˀoa⁴ je² xi³ tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, tsjoa¹ en¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ya¹xi²le⁴-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ ti¹jna³son². \v 23 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. Jon² vˀao²³ jnco³ ya³ xi³ te³ ya³ ma³-ni³, jo³ tjin¹ xi³ njen²-no³ xi³ tsˀe⁴ xca⁴ menta cao⁴ xca⁴ eneldo cao⁴ xca⁴ comino, cˀoa⁴ tsa³cˀe²jnao³ je² xi³ nqui²sa⁴ nˀion¹ ma³chjen¹ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, xi³ coi³ cjoa⁴qui²xi⁴ cao⁴ cjoa⁴ma⁴ta³con² cao⁴ xi³ ma³cjain¹-na¹. Je²-vi⁴ xi³ tjin¹ne²-no³ nca³ cˀoa⁴sˀiaon⁴³ tsa²cai³, cˀoa⁴ ni⁴cˀoe¹jna³-jion²³ xi³cˀa³ cjoa⁴. \v 24 Cho⁴ta⁴ xi³ fa³ntiao⁴² to⁴nca³ xca⁴ nio¹³, nca³ ni²cˀao³ je² ˀnti¹ na⁴tse⁴, to⁴nca³ cho⁴jaon⁴³ camello. \v 25 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. Ni²tsjao³ son²ncˀa³-le⁴ cho⁴tsin¹ cao⁴ čhoa⁴, to⁴nca³ ja⁴ya³-le⁴ tjio¹qui³tse³-ni³ cjoa⁴che¹ cao⁴ cjoa⁴chi⁴nca⁴. \v 26 Xca⁴ ni¹³, ji³ xi³ cho⁴ta⁴ fariseo, ti⁴tsje³ ti¹tjoin²³ ja⁴ya³-le⁴ cho⁴tsin¹, cao⁴ čhoa⁴, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-ti⁴ son²ncˀa³-le⁴ ña³qui³ coan⁴tsje³-si¹ni³. \v 27 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, jao²ncjain¹ nio¹³. Cˀoa⁴ cjoaon³ jo³-ni³ tsjo¹ xi³ coan³ čhoa³jon³, xi³ son²tˀain³-le⁴ na⁴sca¹ ma³tsen³, to⁴nca³ ja⁴ya³-le⁴ tjio¹qui³tse³-ni³ ni³nta³-le⁴ cˀen³, cao⁴ nca³yi³je³ xi³ jnti¹. \v 28 Cˀoa⁴-sˀin² nca³ jon² xi³ son²tˀain³-no³ ma³tsen³ nca³ nˀion¹ qui²xi⁴ ti³mao³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ ja⁴ya³-no³ tjio¹qui³tse³-nio³ cjoa⁴jao²ncjain¹ cao⁴ cjoa⁴tsˀen⁴. \v 29 Ma⁴-xo¹nio³ nca³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, cho⁴ta⁴jao²ncjain¹ nio¹³. Cˀoa⁴-sˀin² vˀe²ntao³ tsjo¹-le⁴ cˀen³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ ni²nˀion¹jon³ lao⁴chi³con³-le⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴. \v 30 Cˀoa⁴ vi³xon¹³: Tsa² ña¹-la⁴ nia¹ xi³ tsa³qui³yo³choan³² cˀia⁴ ni⁴čhjin³-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³-na¹ tsa²cai³, li²coi³ cˀoa⁴-sˀin² cao⁴ je² to⁴jnco³ tsa³cˀe²jten⁴² njin¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 31 Cˀoa⁴-sˀin² ti⁴jon² fa³nqui³-nio³ yao³-no³ nca³ jon² nio¹³ xti³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³si³cˀen³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 32 Tˀe²qui³tsao³-ˀni³ je² choa⁴-le⁴ nˀai³jcha¹cjin³-no³. \v 33 Jon² xi³ cho⁴ta⁴ xi³ ye⁴ cjoaon³, jo¹-sˀin² coi²tjo⁴xin³-ni³lao⁴³ je² cjoa⁴ñˀain³-le⁴ ˀnte³cjoa⁴ñˀain³. \v 34 To⁴coi³ cjoa⁴-vi⁴ an³ si³ca³sen¹³-no³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cao⁴ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴, cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano. Tjin¹ cˀa³ xi³ tsˀe⁴ xi³ si⁴cˀaon³, cˀoa⁴ cjoa¹tˀao³ cro². Cˀoa⁴ xi³cˀa³ cjoa¹-lao⁴³ ya⁴ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ coai⁴tjen⁴nqui³ co²ntran⁴-lao⁴³ xqui⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 35 An³ cˀoa⁴-sˀin² si³ca³sen¹³-no³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴, jme¹-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ne²-si¹ni³no³ nca³ jon² je² njin¹-le⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ qui³sˀe³jten⁴ son² son³ˀnte³-vi⁴, sa³ˀnta³ njin¹-le⁴ Abel, xi³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴, sa³ˀnta³ njin¹-le⁴ Zacarías, ˀnti¹-le⁴ Berequías, xi³ qui³ni²cˀen³ˀncho² ˀnte³tsje³-ve⁴ cao⁴ xta²-ve⁴. \v 36 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³yi³je³ je² cjoa⁴ je²-vi⁴ cjoa⁴ˀai¹ne²-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴. \s1 Jesús cji³ˀnta¹tˀain³ Jerusalén \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 Jerusalén, Jerusalén, xi³ ni²cˀain³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ la⁴jao⁴ ni²cˀen³-ni³ je² xi³ ni²ca³sen¹con³-li². Jo¹-la²na¹ tjin¹ cˀa³ nca³ coan³me³-na³ nca³ tsa³cˀe³xcoa¹³ xti³-li⁴ jo³-ni³ tsa² xa⁴ˀnta⁴ xi³ vˀe¹nqui³jnca³ ˀnti¹-le⁴, to⁴nca³ coan³cai³-li². \v 38 Coe⁴-ni³ ntˀia³-no³ sˀe³jna³ cji³tia³-no³. \v 39 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ va³se²tsˀia⁴-cjoan²ni³ ntˀai⁴-vi⁴, li²coi³ ti⁴jcha⁴-ni³nao¹³ sa³ˀnta³ nca³ coi⁴xon¹³: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ nčhoa¹ nca³jao³-le⁴ Nai³-na¹. \c 24 \s1 Jesús va¹ya³con³ nca³ tsao⁴nqui³ yo⁴nco⁴ \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³tjo³-ni³ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ ti¹fi²-ni³, cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho²con³-le⁴, nca³ tsa³ca³co¹-le⁴ jo³ tjin¹ ma³-ni³ ntˀia³-le⁴ yo⁴nco⁴. \v 2 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ ti³ˀya³-nio¹³ nca³yi³je³ je²-vi⁴. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ li²coi³ ti⁴sa⁴tio²son²-ni³le⁴ xi¹ncjin¹ la⁴jao⁴, tsao⁴nqui³ nca³yi³je³. \s1 Choa⁴ xi³ sˀe⁴ cˀia⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³ son³ˀnte³-vi⁴ \r (Mr. 13:3-23; Lc. 17:22-24; 21:7-24) \p \v 3 Cˀia⁴ nca³ Jesús tsa³cˀe²jna³jon³ ya⁴ ni³nto³ xi³ ˀmi² Olivos, cho⁴ta⁴-le⁴ ji³cho²con³ tˀa³xin²-le⁴, qui³tso²: Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴, cˀia¹-ni³ve⁴ nca³ cˀoa⁴ coan⁴ je² cjoa⁴-vi⁴. Jme¹ choa⁴ xi³ sˀe⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa²ˀai⁴, cˀoa⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³ son³ˀnte³-vi⁴. \v 4 Jesús qui³tso²-le⁴: Ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ nca³ tsi² tsa² ˀya³ xi³ cˀoa⁴na⁴cha⁴-no³. \v 5 Ncjin² xi³ cjoa⁴ˀai¹ xi³ jan³ˀain¹-na⁴ yˀa³, xi³ cˀoa⁴coi⁴tso⁴: An³ nia¹³ Cristo, cˀoa⁴ ncjin² xi³ cˀoa⁴na⁴cha⁴-le⁴. \v 6 Coi⁴no¹ˀya²-lao⁴³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jchan¹, cˀoa⁴ en¹ xi³ cˀoa¹mjen³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jchan¹. Ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³, a³li² vi³yo³xcon¹-jion²³. Ma³chjen¹ nca³ cˀoa⁴coan⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴, to⁴nca³ cje³ fe³tˀa³-jin². \v 7 Coi⁴so¹tjen⁴ne² na⁴xi⁴na³nta¹ co²ntran⁴-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ coi⁴so¹tjen⁴ne² xi³ cja⁴ˀai¹ cjoa⁴te¹xo³ma³. Sˀe⁴ chˀin³, cˀoa⁴ sˀe⁴ cji³nčha¹, cˀoa⁴ chaon¹ cjoa⁴ˀa³ ncjin² ˀnte³. \v 8 Nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ to⁴vˀe¹tsˀia⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 9 Cˀia⁴ sca⁴ni²tˀa³-no³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si⁴²cja³ˀa¹-no³ cjoa⁴ñˀain³, si⁴²cˀen³-no³, chˀao³ scoe⁴con³-no³ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴-na³nta¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴. \v 10 Cˀia⁴ ncjin² xi³ coa⁴tio⁴ tˀa³xin², cˀoa⁴ tsjoa¹tˀa³ xi¹-ncjin¹, cˀoa⁴ chˀao³ scoe⁴con³ xi¹ncjin¹. \v 11 Ncjin² cho⁴ta⁴nti³so³ xi³ coi⁴nchja⁴ya³ xi³ coi⁴so¹tjen⁴, cˀoa⁴ ncjin² xi³ cˀoa⁴na⁴cha⁴-le⁴. \v 12 Cˀia⁴ nca³ coan⁴ncjin²ya³ cjoa⁴tsˀen⁴, je² cjoa⁴tjao²cha³-le⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ sa⁴te¹nchˀan¹jin³. \v 13 Je² xi³ jcho¹cjoa⁴-le⁴ sa³ˀnta³ nca³ cjoe⁴tˀa³-ni³, je²-vi⁴ coi⁴tjo³ntjai². \v 14 Cˀoa⁴ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ coi⁴no²cjoa⁴ya³-ni³ nca³qui³jnta² son³ˀnte³, nca³ si⁴²qui²xi⁴ya³nta³-le⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹. Cˀia⁴ cjoa⁴ˀai¹ xi³ cjoe⁴tˀa³. \v 15 Cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ nca³ cˀoe¹jna³ ya⁴ ˀnte³ jña³ tsje³ je² xi³ chˀao³ cjoan³ xi³ si¹qui³xo²ya³ nca³yi³je³, xi³ cˀoa⁴qui³tso² Daniel xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ (je² xi³ vˀe¹xquia⁴, ca²ta³ma³cho⁴ya³-le⁴), \v 16 cˀia⁴ je² xi³ tjio¹ ya⁴ ˀnte³ Judea, ca²ta³ma³nca³ ya⁴ jin³jña¹ jan¹. \v 17 Cˀoa⁴ je² xi³ ti¹jna³son² ntˀia³-le⁴, li²coi³ ca²ta³vi³tjo³jen³ nca³ scoe¹ jme³-ni³ ya⁴ ntˀia³-le⁴. \v 18 Je² xi³ ya⁴ jin³jña¹ ti¹si¹xa¹, li²coi³ si⁴²cˀo¹fa³ya³-ni³ nca³ scoe¹ tso⁴nca⁴-le⁴. \v 19 To⁴nca³ ma⁴xo¹ni³ je² xi³ yˀa³ ˀnti¹, cˀoa⁴ je² xi³ si¹ca³qui³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. \v 20 Tˀe²tsˀoao³ tso²cˀoa⁴, nca³ tsi² coi⁴yo¹³ cˀia⁴ nca³ chan⁴ nchˀan¹, ni⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³-jin². \v 21 Nca⁴ cˀia⁴ nˀion¹ tse³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³ xi³ tsi² tsa² cˀoa⁴coan³ sa³ˀnta³ nca³ to²tsˀin³-le⁴ cjoa⁴, sa³ˀnta³ ntˀai⁴, ni⁴cˀia³-jin² cˀoa⁴coan⁴-nca¹ni³. \v 22 Cˀoa⁴ tsa² je² ni⁴čhjin³-ve⁴ tsi² tsa² cjoi⁴nčhoa¹jen³, ni⁴jnco³-jin² cho⁴ta⁴ xi³ coi⁴tjo³ntjai², to⁴nca³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ qui³tjo³jin³ je² ni⁴čhjin³-ve⁴ cjoi⁴nčhoa¹jen³. \v 23 Cˀia⁴ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ coi⁴tso⁴-no³: Coe⁴-ni³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴ Cristo, a³xo⁴ tsa² coi⁴tso⁴: Ya⁴ ti¹jna³-ve⁴, a³li² ma³cjain¹-jin²no³, \v 24 nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² coi⁴so¹tjen⁴ cho⁴ta⁴nti³so³ xi³ Cristo coi⁴tso⁴-le⁴ yao³-le⁴, cˀoa⁴ cho⁴ta⁴nti³so³ xi³ coi⁴nchja⁴ya³, tse³ choa⁴ cao⁴ cjoa⁴xcon¹ xi³ tsjoa¹. Cˀoa⁴-sˀin² cˀoa⁴na⁴cha⁴-le⁴ nta³ tsa² je² xi³ Ni³na¹ tsa³cja³ˀa¹jin³, tsa² coan⁴-le⁴. \v 25 Coe⁴-ni³ to⁴nqui³-ni³ cˀoa⁴ca²xin³-no³. \v 26 Tsa² coi⁴tso⁴-no³: Coe⁴-ni³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³ ti¹jna³, a³li² vi²tjo⁴-jion²³ ya⁴-ve⁴. Tsa² coi⁴tso⁴-no³: Coe⁴-ni³ ti¹jna³ˀya³, a³li² ma³cjain¹-jin²no³. \v 27 Jo³-ni³ lˀi¹chˀaon⁴ xi³ vi³tjo³-ni³ jña³ nca³ vi³tjo³ tsˀoi¹, cˀoa⁴ nca³ ma³tsen³ sa³ˀnta³ jña³ nca³ ca³ntjai²-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 28 To⁴jña³-ni³ nca³ ti¹jna³ yao³cˀen³, ya⁴² coa⁴tio⁴jtin¹ ni¹que¹. \s1 Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹jin³ yo³jvi³ \r (Mr. 13:24-37; Lc. 12:41-48; 17:25-36; 21:25-36) \p \v 29 Xi³ cjoe⁴tˀa³ je² cjoa⁴ñˀain³ xi³ tsˀe⁴ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴, nti⁴ton⁴ tsˀoi¹ sˀe⁴njion²-ni³, cˀoa⁴ sa¹ li²coi³ ti⁴si⁴²ˀi³sen³-ni³, cˀoa⁴ ni³ño³ coi⁴xo⁴jen³-ni³ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ je² lˀi¹ xi³ tjin¹-le⁴ ncˀa³jmi³ jtin¹ya³-ni¹. \v 30 Cˀia⁴² coan⁴tsen³ choa⁴-le⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ ya⁴ ncˀa³-jmi³. Cˀia⁴² squi¹ˀntia¹va³ nca³tsˀi³ nca³yi³je³ ntje⁴-le⁴ son³ˀnte³, cˀoa⁴ scoe⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹jin³-ni³ yo³jvi³ ya⁴ ncˀa³jmi³ cao⁴ tse³ nca³nˀion¹, cˀoa⁴ cao⁴ tse³ cjoa⁴je³ya³. \v 31 Cˀia⁴ nca³ si⁴²ca³sen¹ a²ncje⁴-le⁴ nˀion¹ squi¹ˀntia¹ čhjao³, cˀoa⁴ a²ncje⁴-le⁴ cˀoe⁴²xco¹ je² xi³ qui³tjo³jin³. Cˀoe⁴²xco¹-ni³ nca³ ño³ xi⁴nqui⁴-le⁴ son³ˀnte³, cˀoa⁴ sa³ˀnta³ jnco³ ncoa³ ncˀa³jmi³, sa³ˀnta³ xi³ nqui²jnco³ ncoa³. \v 32 Cho¹tˀa³yao³ jnco³ cjoa⁴xco¹son² xi³ tsˀe⁴ ya¹ higo: Cˀia⁴ nca³ ya¹ntsja³ cˀoe⁴²jtsˀen¹, cˀia⁴ xca⁴ nčhoa¹-le⁴, ˀya³-nio¹³ nca³ je³ti¹jna³čhian³ chan⁴jtsi¹. \v 33 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ nca³ jon², cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ nca³ cˀoa⁴cji³ma³ je² cjoa⁴-vi⁴, ca²ta³ˀyao³ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ je³ti¹jna³čhian³ ja⁴jčho³ xo⁴ntjoa⁴. \v 34 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ tsi² tsa² coi⁴ya¹ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴ sa³ˀnta³ nca³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ cˀoa⁴coan⁴. \v 35 Ncˀa³jmi³ cao⁴ son³ˀnte³ cjoe⁴tˀa³-ni³, to⁴nca³ je² en¹-na⁴ li²coi³ cjoe⁴tˀa³. \v 36 To⁴nca³ xi³ cjoi⁴cho²ca³ je² ni⁴čhjin³-ve⁴, cˀoa⁴ je² hora-ve⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴, li²ˀya³ xi³ ve³, ni⁴je²-jin² a²ncje⁴ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, to⁴jnco³ je² Nˀai³-na¹ xi³ ve³. \v 37 To⁴nca³ jo³ coan³chon³ ni⁴čhjin³-le⁴ Noé, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 38 Jo³ coan³chon³ je² ni⁴čhjin³-ve⁴ to⁴nqui³-ni³ je² jtsi¹nˀion¹, nca³ tjio¹cjen², tjio¹ˀvi³, tjio¹vi³xan³, cˀoa⁴ tjio¹si¹qui³xan³, sa³ˀnta³ nca³ je² ni⁴čhjin³ nca³ Noé ja³ˀa³sˀen³ je² chi³tso³yˀai³. \v 39 Cho⁴ta⁴ li²coi³ tsa³ve³ sa³ˀnta³ nca³ ja³ˀai³ je² jtsi¹nˀion¹-ve⁴ xi³ qui³cao⁴ nca³tsˀi³. Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴chon³ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 40 Cˀia⁴² coa⁴tio⁴ jao² ya⁴ nqui³chao³. Jnco³ xi³ tjo¹ve¹, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ sˀe⁴jna³-ni¹. \v 41 Jao² ya¹nchjin¹ xi³ tjio¹vˀao³ nca³ si¹cˀa³tji³. Jnco³ xi³ tjo¹ve¹, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ sˀe⁴jna³-ni¹. \v 42 Tjen⁴ya³-ta³con²³ ti⁴yo³, nca⁴ tsi² tsa² ˀyao³ jme³ hora nca³ cjoa⁴ˀai¹ Nai³-no³. \v 43 To⁴nca³ ca²ta³ˀyao³ je²-vi⁴, tsa² je² nai³-le⁴ ntˀia³ tsa³ve³ jo³ chon³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ cho⁴ta⁴che¹, tsa³cˀe²jna³con³ˀnta³ tsa²cai³, cˀoa⁴ li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte³ nca³ tsa³ca³cjan¹jčho³ xjao¹ ni³ˀya³ nca³ ja³ˀa³sˀen³che¹. \v 44 To⁴coi³ cˀoa⁴-ti⁴ nca³ jon² cjia³-ta³con²³ ti⁴yo³, nca⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹ coi³ hora cˀia⁴ nca³ tsi² tjin¹jin³-no³. \v 45 ˀya¹ ni¹³ tso²cˀoa⁴ je² cho⁴ˀnta³ xi³ nˀion¹tˀa³con³, xi³ nta³ ve³ xa¹, xi³ je² nai³-le⁴ qui³si³cˀe¹jna³ˀnta³ xi³cˀa³ cho⁴ˀnta³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ tsjoa¹-si¹ni³le⁴ xi³ coa⁴cjen⁴-ni³ nca³ fi³cho² choa⁴-le⁴. \v 46 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴, xi³ nai³-le⁴ coan⁴sjai³-le⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ nca³ cˀoa⁴ti¹sˀin¹. \v 47 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je² nai³-le⁴ si⁴²cˀe¹jna³ˀnta³-le⁴ nca³yi³je³ tso³jmi²-le⁴. \v 48 To⁴nca³ tsa² je² cho⁴ˀnta³ xi³ tsˀen⁴ coi⁴tso⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴: Nai³-na⁴ cˀoa⁴čhjin³-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹. \v 49 Cˀoa⁴ cˀoe⁴²tsˀia⁴cao⁴ nca³ si⁴²qui²ˀaon³ je² xi³ to⁴nco¹son² cho⁴ˀnta³cao⁴, cˀoa⁴ coa⁴cjen⁴cao⁴ scˀoi¹cao⁴ je² xi³ chˀi⁴. \v 50 Cjoa⁴ˀai¹ nai³-le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴, cˀia⁴ ni⁴čhjin³ nca³ tsi² ti¹co³ya³-le⁴, cˀoa⁴ hora nca³ tsi² tsa² ve³. \v 51 Coa³te³nca³ yao³-le⁴, cˀoa⁴ sca⁴ni²jin³-le⁴ xi³ jao² ncjain¹. Ya⁴ squi¹ˀntia¹, cˀoa⁴ ya⁴ tsao⁴cjao² ni⁴ˀño⁴. \c 25 \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ te³ ya¹nchjin¹ xo³nco¹ \p \v 1 Cˀia⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ coan⁴nco¹son² cao⁴ te³ ya¹nchjin¹ xo³nco¹ xi³ qui³scoe¹ lˀi¹-le⁴, cˀoa⁴ ji³tjo³ nca³ qui³ co³ya³ya⁴³ntia⁴²-le⁴ xˀin⁴ xi³ coi⁴xan³. \v 2 Cˀoa⁴ aon² ma³-ni³ xi³ i³sen³con³, cˀoa⁴ je² xi³ nqui² aon² chi⁴con¹. \v 3 Je² xi³ chi⁴con¹ qui³scoe¹ lˀi¹-le⁴, to⁴nca³ li²coi³ tsa³cˀa³ si²ti⁴. \v 4 Je² xi³ i³sen³con³ qui³scoe¹ cho⁴tsin¹si²ti⁴-le⁴, to⁴jnco³cao⁴ lˀi¹-le⁴. \v 5 Coan³tse³ya²-le⁴ xˀin⁴ xi³ coi⁴xan³, coan³ ni³jña¹-le⁴ nca³tsˀi³, cˀoa⁴ tsa³cja³yo³fe². \v 6 Cˀia⁴ nca³ va³sen³ni⁴tjen⁴, qui³no²ˀya²-le⁴ jnco³ jta⁴ xi³ nˀion¹ qui³squi³ˀntia¹: Coe⁴-ni³ je² xˀin⁴ nčhoa¹, ti²tjo⁴³ nca³ cho¹ya³ya⁴³ntia⁴²-lao⁴³. \v 7 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ ya¹nchjin¹ xo³nco¹-ve⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹nta³ lˀi¹-le⁴. \v 8 Je² xi³ chi⁴con¹ qui³tso²-le⁴ je² xi³ i³sen³con³: Tˀai² i⁴tse¹-na³jin⁴ si²ti⁴-no³, nca⁴ je² lˀi¹-na⁴jin⁴ je³tjio¹fi³tsˀao³. \v 9 To⁴nca³ je² xi³ i³sen³con³ qui³tso²: Li²coi³-la⁴ coan⁴son²-nia¹ nca³tsˀia³². To⁴sa³ nta³ tsa² coa⁴nquin¹ qui³jnchi¹tˀa³-lao⁴³ je² xi³ va³te¹na³, cˀoa⁴-ti⁴ ti⁴ntao¹³ xi³ tˀa³tsaon⁴³. \v 10 Tjen⁴ nca³ qui³ca³tse³ nca³ je², ja³ˀai³ xˀin⁴-ve⁴. Je² xi³ tjio¹nta³, ja³ˀa³sˀen³ cao⁴ je² ya⁴ cjoa⁴vi³xan³, cˀia⁴ qui³sˀe³chjoa² xo⁴ntjoa⁴. \v 11 Coan³scan³-ni³ ja³ˀai³ ya¹nchjin¹ xo³nco¹ xi³cˀa³, qui³tso²: Señor, Señor, ti⁴nto¹ˀai²-na³jin⁴. \v 12 To⁴nca³ je² qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, li²coi³ ˀve³xcon³-no³. \v 13 Tjen⁴ya³-ta³con²³ ti⁴yo³, tso²cˀoa⁴, nca⁴ tsi² tsa² ˀyao³ jme³ ni⁴čhjin³-ni³, cˀoa⁴ jme³ hora-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ taon⁴ xi³ qui³tsˀai²-le⁴ cho⁴ˀnta³ \p \v 14 Cˀoa⁴ coan⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ jo³-ni³ tsa² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ cjin³ ti¹fi², xi³ qui³nchja⁴-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴, cˀoa⁴ qui³tsjoa³tˀa³-le⁴ tso³jmi²-le⁴. \v 15 Jnco³ xi³ qui³tsjoa³-le⁴ aon² jmi³, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ jao² jmi³, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ jnco³ jmi³. Nca³ jnco¹jnco¹ qui³tsjoa³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ coan³-le⁴. Cˀia⁴ qui³ jña³ nca³ cjin³. \v 16 Je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ aon² jmi³, qui³ sˀin¹ nti⁴ton⁴ cjoa⁴ma⁴ cao⁴ taon⁴-ve⁴, cˀoa⁴ aon² jmi³ qui³si³qui³njen³son². \v 17 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ jao² jmi³. Cˀoa⁴-ti⁴ qui³si³qui³njen³son² nqui²jao²-sa³. \v 18 To⁴nca³ je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ jnco³ jmi³, qui³ cˀe¹ñai³jin³ na³nqui³, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹jna³ˀma³ taon⁴-le⁴ nai³-le⁴. \v 19 Cˀia⁴ nca³ je³coan³ ncjin² ni⁴čhjin³, ja³ˀai³ nai³-le⁴ cho⁴ˀnta³-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹nta³ cuenta-le⁴ cao⁴ je². \v 20 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ aon² jmi³, ja³ˀai³cao⁴ nqui² aon² jmi³, qui³tso²: Señor, aon² jmi³ qui³tsˀai²-nai¹³, coe⁴-ni³ nqui² aon² jmi³ qui³njen³son²-na³. \v 21 Je² nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: To⁴ma¹-ni³, ntai³ cho⁴ˀnta³, cˀoa⁴ xˀin⁴cjoai⁴. Cjai¹nca³ nta³ qui³ni²qui³tjo³soin²³ cjoa⁴ xi³ to⁴choa³ tjin¹. Ntˀai⁴ cˀoe³jna³tˀa³-le²³ xi³ nqui²sa⁴ tse³ tjin¹. Ti⁴tja¹sˀen³jin³ cjoa⁴tsjoa³-le⁴ nai³-li⁴. \v 22 Cˀoa⁴-ti⁴ ji³cho² je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ jao² jmi³, qui³tso²: Señor, jao² jmi³ qui³tsˀai²-nai¹³. Coe⁴-ni³ nqui² jao² jmi³ qui³njen³son²-na³. \v 23 Je² nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: To⁴ma¹-ni³, ntai³ cho⁴ˀnta³, cˀoa⁴ xˀin⁴cjoai⁴. Cjai¹nca³ nta³ qui³ni²qui³tjo³soin²³ cjoa⁴ xi³ to⁴choa³ tjin¹. Ntˀai⁴ cˀoe³jna³tˀa³-le²³ xi³ nqui²sa⁴ tse³ tjin¹. Ti⁴tja¹sˀen³jin³ cjoa⁴tsjoa³-le⁴ nai³-li⁴. \v 24 Cˀoa⁴-ti⁴ ji³cho² je² xi³ qui³tsˀai²-le⁴ jnco³ jmi³, qui³tso²: Señor, ˀve³xcon³-le²³ nca³ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ cha³ti¹xai¹³, nca³ ji³ vˀe²xcoi¹³ je² xi³ tsi² tsa² ji³ tsa³cˀe²ntjai²³, cˀoa⁴ vˀe²xcoi¹³ je² xi³ tsi² tsa² ji³ qui³cho³jnti². \v 25 Cˀoa⁴ qui³tsa³cjoan³, quia³, tsa³cˀe³jna³ˀma²³ taon⁴-li⁴ jin³ na³nqui³. Coe⁴-ni³ i⁴ ti¹jna³-li² xi³ tsi⁴. \v 26 Je² nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: Tsˀen⁴-ni¹³, cˀoa⁴ cho⁴ˀnta³ tsˀe² ni¹³. Tsa² cˀoa⁴-sˀin² tsa³ˀya³-nai¹³ nca³ vˀe³xcoa¹³ je² xi³ tsi² tsa² an³ tsa³cˀe³ntje²³, cˀoa⁴ vˀe³xcoa¹³ je² xi³ tsi² tsa² an³ qui³sco³jntia², \v 27 cjai¹-la²nca³ nta³ ma³chjen¹ nca³ qui³tsˀai²-la²ni³lai⁴ taon⁴-na⁴ tsa²cai³ je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹tjao² taon⁴. Cˀia⁴ nca³ je²ˀe⁴ an³, cˀoa⁴-la⁴sˀin² qui³tsˀai²-na³ taon⁴-na⁴ cao⁴ ˀnti¹-le⁴. \v 28 Cha⁴ˀa²xin²-lao⁴³ tso²cˀoa⁴ je² taon⁴-ve⁴, cˀoa⁴ tˀai²-lao⁴³ je² xi³ te³ jmi³ tjin¹-le⁴. \v 29 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoai⁴²-sa³le⁴, cˀoa⁴ nˀion¹ sˀe⁴-sa³le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ li²jme³ xi³ tjin¹-le⁴, sa³ˀnta³ je² xi³ tjin¹-le⁴ tjo¹xin²-le⁴. \v 30 Cˀoa⁴ je² cho⁴ˀnta³ xi³ tsi²jme³ chji¹-le⁴, ti⁴cˀa³tjaon⁴³ nti³tsin³ jña³ njion². Ya⁴ squi¹ˀntia¹, cˀoa⁴ ya⁴ tsao⁴cjao² ni⁴ˀño⁴. \s1 Jnco¹jnco¹ na⁴xi⁴na³nta¹ cˀoa⁴-sˀin² sˀe⁴-le⁴ jo³-sˀin² va³quin²-le⁴. \p \v 31 Cˀia⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹cao⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³tsˀi³ a²ncje⁴-le⁴ xi³ tsje³ cao⁴ je², cˀia⁴ cˀoe¹jna³son² ya¹xi²le⁴-le⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴. \v 32 Coan⁴xco¹ nqui³xcon⁴ nca³ je² nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴ si⁴²ca³tio¹ tˀa³xin² nca³ jnco¹jnco¹ cˀa³, jo³-sˀin² je² xi³ co³ˀnta³ cho⁴ si¹ca³tio¹ tˀa³xin² va³rre², cˀoa⁴ tˀa³xin² ti²ntso⁴. \v 33 Cˀoa⁴ je² si⁴²ca³tio¹ va³rre² nca³qui²xi⁴-le⁴, cˀoa⁴ ti²ntso⁴ nca³scon¹-le⁴. \v 34 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² coi⁴tso⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹ nca³qui²xi⁴-le⁴: Nčhoao¹³, jon² xi³ Nˀai³-na⁴ qui³si³chi³con³tˀain³, chjoe¹cjoa⁴tjao²³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹jna³nta³ xi³ tˀa³tsaon⁴³, sa³ˀnta³ nca³ to²tsˀin³-le⁴ cjoa⁴. \v 35 Coan³vao³-na³, cˀoa⁴ qui³tsˀai²-nao¹³ xi³ tsa²cjen⁴. Coan³fa³ti²-na³, cˀoa⁴ qui³tsˀai²-nao¹³ xi³ tsa³cˀia⁴. Qui³tsˀai²ˀnte³-nao¹³, nta³ tsa² tsi² tsa³ˀya³xcon³-nao¹³. \v 36 Cji³jtia²³, cˀoa⁴ qui³ni²cˀa³cja¹-nao¹³. Ti²mˀen³, cˀoa⁴ tsa³nquin¹ ni²coi²nta⁴-nao¹³. Tsa³ca²te⁴jna³ ya⁴ nto⁴ya¹, cˀoa⁴ ji³nčhoa³chon³-nao¹³. \v 37 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴-ve⁴ coi⁴tso⁴-le⁴: Señor, cˀia¹-ni³ tsa³ˀya³-lai²⁴jin⁴ nca³ coan³vao³-li², cˀoa⁴ nca³ qui³tsˀai²-lai²⁴jin⁴ xi³ qui³chi³nai³. Cˀia¹ni³ coan³fa³ti²-li², cˀoa⁴ nca³ qui³tsˀai²-lai²⁴jin⁴ xi³ qui³ˀyoi²³. \v 38 Cˀia¹-ni³ nca³ tsi² tsa² tsa³ˀya³xcon³-lai²⁴jin⁴, cˀoa⁴ nca³ qui³tsˀai²ˀnte³-lai²⁴jin⁴. Cˀoa⁴ nca³ qui³so³jna³jti²³, cˀoa⁴ nca³ qui³ni²cˀa³cja¹-lai²⁴jin⁴. \v 39 Cˀia¹-ni³ tsa³ˀya³-lai²⁴jin⁴ nca³ ti³mˀain³, a³xo⁴ ya⁴ nto⁴ya¹, cˀoa⁴ nca³ ja²ˀai⁴chon³-lai²⁴jin⁴. \v 40 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon² coi⁴tso⁴-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴qui³ni²cao⁴³ jnco³ xi³ je² ntsˀe³-vi⁴ xi³ nqui²sa⁴ na³nqui³ tjio¹, cˀoa⁴-ti⁴ an³ xi³ cˀoa⁴qui³ni²cao⁴-nao¹³. \v 41 Cˀia⁴ cˀoa⁴-ti⁴ coi⁴tso⁴-le⁴ je² xi³ tjio¹ nca³scon¹-le⁴: Ti⁴ncha³ tˀa³xin²-nao¹³ nca³ jon², xi³ nai⁴² ti¹vˀe¹xa¹-no³, ta⁴nquion¹³ ya⁴ ˀnte³ jña³ nca³ ti¹ti² lˀi¹ nca³ntsjai², xi³ ti¹jna³nta³ tˀa³tsˀe⁴ nai⁴², cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ a²ncje⁴-le⁴. \v 42 Cˀoa⁴-sˀin² coan³vao³-na³, a³li²coi³ tsa³cˀai²-nao¹³ xi³ tsa²cjen⁴. Cˀoa⁴ coan³fa³ti²-na³, cˀoa⁴ li²coi³ qui³tsˀai²-nao¹³ xi³ tsa³cˀia⁴. \v 43 To⁴coi³ nca³ tsi² tsa² tsa³ˀya³xcon³-nao¹³, li²coi³ qui³tsˀai²ˀnte³-nao¹³. Cji³jtia²³, cˀoa⁴ li²coi³ qui³ni²cˀa³cja¹-nao¹³. Ti²mˀen³, cˀoa⁴ ya⁴ nto⁴ya¹ tsa³ca²te⁴jna³, cˀoa⁴ li²coi³ tsa³nquin¹ ni²coi²nta⁴-nao¹³. \v 44 Cˀia⁴ cˀoa⁴-ti⁴ je² cho⁴ta⁴ nca³scon¹-le⁴ coi⁴tso⁴: Señor, cˀia¹-ni³ tsa³ˀya³-lai²⁴jin⁴ nca³ coan³vao³-li², a³xo⁴ coan³fa³ti²-li², a³xo⁴ tsi² tsa² tsa³ˀya³xcon³-lai²⁴jin⁴, a³xo⁴ qui³so³jna³jti²³, a³xo⁴ ti³mˀain³, a³xo⁴ nto⁴ya¹ tsa³qui³jna³ˀyai³, cˀoa⁴ li²coi³ qui³ni²sin³-lai²⁴jin⁴. \v 45 Cˀia⁴ coi⁴tso⁴-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, cˀia⁴ nca³ tsi² cˀoa⁴qui³ni²cao⁴³ jnco³ xi³ je²-vi⁴ xi³ nqui²sa⁴ na³nqui³ tjio¹, ni⁴ˀan³-jian²³ cˀoa⁴qui³ni²cao⁴-nao¹³. \v 46 Je²-vi⁴ coai⁴ ya⁴ cjoa⁴ñˀain³ xi³ nca³ntsjai², cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ ya⁴ coai⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³ nca³ntsjai². \c 26 \s1 Cho⁴ta⁴ti¹tjon² fao¹ya³ ni³ nca³ tsoa⁴che¹ Jesús \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴ nca³yi³je³ je² en¹-vi⁴, Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: \v 2 ˀya³-nio¹³ nca³ ntˀai⁴ jan² ni⁴čhjin³ coan⁴ sˀoi¹ pa²xco⁴, cˀoa⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cha⁴ni²tˀa³ nca³ sˀe⁴tˀa³ cro². \v 3 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ scribano, cˀoa⁴-ti⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ coan³xco¹ ya⁴ nti³tsin³ xi³ tsˀe⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon², xi³ ˀmi² Caifás. \v 4 Tsa³cjao¹ya³-ni³ nca³ tsoa⁴che¹ Jesús, cˀoa⁴ nca³ si⁴²cˀen³. \v 5 Cˀoa⁴qui³tso²: A³li² cˀia⁴² ni⁴čhjin³-le⁴ sˀoi¹, jme¹-ni³ nca³ tsi² cjoa⁴si³ sˀe⁴-si¹ni³ i⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴. \s1 Jnco³ chjon⁴² vˀe¹jten⁴jon³-le⁴ Jesús si²ti⁴ \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8) \p \v 6 Cˀia⁴ nca³ ti¹jna³ Jesús ya⁴ Betania ya⁴ ni³ˀya³-le⁴ Simón, je² xi³ ti¹fi³ˀnto³jon³ yao³-le⁴, \v 7 ja³ˀai³con²-le⁴ jnco³ chjon⁴² xi³ yˀa³ jnco³ cho⁴tsin¹ xi³ la⁴jao⁴ xi³ na⁴sca¹ cji³, xi³ tjia¹ si²ti⁴ xi³ nˀion¹ chji¹. Tsa³cˀe¹jten⁴son² jco⁴ Jesús, nca³ ti¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴. \v 8 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ve³ je²-vi⁴, coan³jti³-le⁴, qui³tso²: A¹-ni³ nca³ qui³si³qui³tson¹-si¹ni³ je²-vi⁴. \v 9 Coan⁴² nca³ nˀion¹ chji¹ sa⁴te²na³ si²ti⁴-vi⁴ tsa²cai³-ni³, cˀoa⁴ cˀoai⁴-le⁴ taon⁴-ve⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴. \v 10 Cˀia⁴ nca³ coan³cho⁴ya³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ ni²jti³-si¹ni³lao⁴³ je² chjon⁴²-vi⁴, nca³ na⁴sca¹ tjin¹ xa¹ xi³ ca²si¹cao⁴-na³. \v 11 Je² cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ tjio¹cao⁴ntsjai²-no³, to⁴nca³ an³ li²coi³ nca³ntsjai² coa²te⁴jna³cao⁴-no³. \v 12 Cˀia⁴ nca³ je² qui³tsjo³jon³ yao³-na⁴ je² si²ti⁴ xi³ nta³ njen⁴, cˀoa⁴qui³sˀin³ nca³ qui³si³ca¹jna³nta³-na³ nca³ sˀe⁴ñe³. \v 13 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, to⁴jña³-ni³ nca³qui³jnta² son³ˀnte³ nca³ coi⁴no²cjoa⁴ya³-ni³ je² en¹nta³-vi⁴ xi³ tˀa³tsˀan⁴, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² sˀe⁴ en¹ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ca²si¹cao⁴-na³, jme¹-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹tsjen³-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \s1 Judas tjin¹jnco³con³ nca³ sca⁴ni²tˀa³ Jesús \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 Cˀia⁴ jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴ xi³ ˀmi² Judas Iscariote, qui³con³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³. \v 15 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ me³-no³ nca³ cˀoai⁴-nao¹³, cˀoa⁴ an³ sca³ni³tˀa³-no³ Jesús. Cˀia⁴ je²-vi⁴ can³te³ taon⁴čhoa³ tsa³cˀe¹chji¹-le⁴. \v 16 Cˀia⁴ sa³ˀnta³ tsa³ca¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ sca⁴ni²tˀa³ Jesús. \s1 Je² cena xi³ tˀa³tsˀe⁴ Nai³-na¹ \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 17 Je² ti¹tjon² ni⁴čhjin³-le⁴ sˀoi¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ tsin²-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³-jin², ja³ˀai³con³-le⁴ Jesús je² cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Jña¹-ni³ nca³ me³-li² nca³ cˀoe¹ntai³-jin⁴ ˀnte³ xi³ tˀa³tsi⁴ nca³ coi⁴chi³ sˀoi¹ pa²xco⁴. \v 18 Jesús qui³tso²: Ta⁴nquin¹chon³-lao⁴³ jnco³ cho⁴ta⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³: Je² Maestro xo⁴tso²: Ni⁴čhjin³-na⁴ je³ti¹jna³čhian³, ya⁴ ni³ˀya³-li⁴ cˀoa³sje³ sˀoi¹ pa²xco⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴-na⁴. \v 19 Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-sˀin² nca³ Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴, cˀoa⁴ ya⁴ tsa³cˀe¹nta³ je² pa²xco⁴-ve⁴. \v 20 Cˀia⁴ nca³ coan³xon² je² ni⁴čhjin³-vi⁴, Jesús tsa³cˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cao⁴ xi³ te³jao². \v 21 Cˀia⁴ nca³ tjio¹cjen² qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ jnco³ xi³ jon² sca⁴ni²tˀa³-na³. \v 22 Nˀion¹ coan³fao¹-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ jnco¹jnco¹ nca³ qui³tso²-le⁴: A³ an³ nia¹³, Señor. \v 23 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Je² xi³ ca³ni¹sˀen³ ntsja³ ya⁴ čhoa⁴ cao⁴ an³, je² xi³ sca⁴ni²tˀa³-na³. \v 24 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coai⁴, jo³-sˀin² nca³ tji¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. To⁴nca³ ma⁴xo¹ni³ je² cho⁴ta⁴ xi³ sca⁴ni²tˀa³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. Nqui²sa⁴ nta³-ni¹ tsa² tsi² qui³tsin³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 25 Cˀia⁴ Judas, je² xi³ qui³sca³ni¹tˀa³ Jesús, qui³tso²: A³ an³ nia¹³, Señor. Jesús qui³tso²-le⁴: Ji³ xi³ cˀoa⁴ca²si³. \v 26 Cˀia⁴ nca³ tjio¹cjen², Jesús qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴, qui³si³chi³con³tˀain³, qui³si³xcoa⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Chjoao¹³, ti⁴cho³, je²-vi⁴ yao³-na⁴ ni¹. \v 27 Cˀia⁴ qui³scoe¹ jnco³ cho⁴tsin¹, qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³tsjoa³-le⁴, qui³tso²: Tˀio⁴³ nca³tsˀio³. \v 28 Je²-vi⁴ njin¹-na⁴ ni¹ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴cho⁴tse⁴ xi³ qui³sˀe³nˀion¹, xi³ xi²jten⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ ncjin² cho⁴ta⁴, jme¹-ni³ nca³ cha⁴tˀa³-ni³le⁴ je¹-le⁴. \v 29 To⁴nca³ an³ xin³-no³, nca³ li²coi³ ti⁴scˀoi⁴-nia³ na³nta¹to³tse⁴²-vi⁴ sa³ˀnta³ cˀia⁴ ni⁴čhjin³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ scˀoi⁴ nqui²jnco³cˀa²-nia³ cao⁴ nca³ jon² ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Nˀai³-na⁴. \s1 Jesús va¹ya³con³ nca³ Pedro cˀoe¹jna³ˀma³cao⁴ nca³ je² \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34, 39; Jn. 13:36-38; 18:1) \p \v 30 Cˀia⁴ nca³ je³qui³se³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, qui³ ya⁴ ni³nto³ Olivos. \v 31 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Nca³tsˀio³ nca³ jon², cˀoa⁴-sˀin² tsao⁴tˀa³xion²³ xi³ tˀa³tsˀan⁴ coi³ ni⁴tjen⁴-vi⁴, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² tji¹tˀa³: Si³qui²ˀoan³ je² xi³ co³ˀnta³ cho⁴, cˀoa⁴ je² va³rre² xi³ tjio¹jtin¹ tsao⁴ya³. \v 32 To⁴nca³ scan³-ni³ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-na³, cjoi¹ti¹tjon²-no³ ya⁴ ˀnta³ na³nqui³ Galilea. \v 33 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²-le⁴: Nta³ tsa² cˀoa⁴-sˀin² tsao⁴tˀa³xin² nca³tsˀi³ xi³ tˀa³tsi⁴, an³ ni⁴cˀia⁴-jin² sca⁴tˀa³xian²³. \v 34 Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-le²³, nca³ coi³ ni⁴tjen⁴-vi⁴ to⁴nqui³-ni³ nca³ squi¹ˀnta¹ cha¹xi³cha¹, jan² cˀa³ coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³. \v 35 Pedro qui³tso²-le⁴: Nta³ tsa² ma³chjen¹ nca³ coi³ya²cao⁴-le²³, li²coi³ coa²te⁴jna³ˀma³cao⁴-le²³. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ ti⁴cˀoa⁴qui³tso²-ni³ nca³tsˀi³. \s1 Jesús vˀe¹tsˀoa³ ya⁴ Getsemaní \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:40-46) \p \v 36 Cˀia⁴ ji³cho² Jesús cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ ya⁴ ˀnte³ jña³ nca³ Getsemaní ˀmi². Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Ti⁴yo³ i⁴-vi⁴ sa³ˀnta³ nca³ cjoia¹³ ya⁴-ve⁴, cˀoa⁴ cˀoe³tsˀoa²³. \v 37 Qui³cao⁴ Pedro, cao⁴ jao² xti³-le⁴ Zebedeo, tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ nˀion¹ coan³fao¹-le⁴, cˀoa⁴ nca³ nˀion¹ qui³si³cjao¹jin³. \v 38 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Nˀion¹ fao¹-le⁴ ni⁴ma⁴-na⁴ sa³ˀnta³ cjoa⁴vi³ya³. Ti⁴yo³ i⁴-vi⁴, cˀoa⁴ ti⁴yo³chon³ˀnta³cao⁴-nao¹³. \v 39 Jesús qui³ti¹tjon² i⁴tse¹-sa³ tsa³ca²jna³tsa³cjan² tˀa³na³nqui³, tsa³cˀe¹tsˀoa³ qui³tso²: Nˀai³-na⁴, tsa² coan⁴-ni³ cha³ˀa²xin²-nai¹³ je² cjoa⁴ñˀain³-vi⁴, to⁴nca³ li²coi³ jo³-sˀin² nca³ me³-na³, to⁴jo³-sˀin² nca³ me³-li² nca³ ji³. \v 40 Cˀia⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, coan³sjai³-le⁴ nca³ cjio³fe², cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ Pedro: A³ tsi² tsa² ma³ nca³ ca²vi³yo³chon³cao⁴-nao¹³ jnco³ hora. \v 41 Ti⁴yo³chon³ˀntao³, cˀoa⁴ tˀe²tsˀoao³, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsao⁴jin³-si¹nio³ je¹ cˀia⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴-no³. Je² espíritu-na¹ ti¹jna³nta³, to⁴nca³ je² yao³-na¹ tsin²-le⁴ nca³nˀion¹-jin². \v 42 Qui³ nqui²jnco³ cˀa², xi³ ma³jao²-ni³ cˀa², tsa³cˀe¹tsˀoa³ qui³tso²: Nˀai³-na⁴, tsa² tsi² tsa² coan⁴ nca³ tjo¹xin²-na³ je² cjoa⁴ñˀain³-vi⁴, tsa² tsi² tsa² an³ scˀoia⁴, cˀoa⁴ ca²ta³sˀe³jo³-sˀin² nca³ me³-li². \v 43 Ti⁴ja³ˀai³-nca¹ni³, coan³sjai³-le⁴ nca³ cjio³fe² nca⁴ xcon⁴ qui³sˀe³chjoa²ntso¹. \v 44 Qui³si³ca³tio¹ qui³ nqui²jnco³ cˀa², cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³ xi³ ma³jan²-ni³ cˀa², qui³tso²-nca¹ni³ ti⁴coi³-ni³ en¹. \v 45 Cˀia⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: Sa¹yo³fao²³ tso²cˀoa⁴, cˀoa⁴ ti⁴cja¹yao³. Coe⁴-ni³ je³ca²fi³cho² hora, cˀoa⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cha⁴ni²tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 46 Ti⁴so¹tjaon⁴³, tjian¹. Coe⁴-ni³ je³ti¹jna³čhian³ xi³ sca⁴ni²tˀa³-na³. \s1 Cho⁴ta⁴ tsoa³nˀion¹ Jesús \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³ Jesús, coe⁴-ni³ ja³ˀai³ Judas, jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴, cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ yˀa³ qui⁴cha⁴, yˀa³ ya¹. Ja³ˀai³-ni³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 48 Judas xi³ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, cˀoa⁴-sˀin² qui³tsjoa³-le⁴ choa⁴ cho⁴ta⁴, qui³tso²: Je² xi³ an³ cˀoe³ntso³ˀa²³, je² ni¹-ve⁴, ti⁴ntoao⁴³. \v 49 Nti⁴ton⁴ nca³ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³tso²: Ti²ˀnta³-li² Maestro. Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ntso⁴ˀa³. \v 50 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Mi²yo⁴, cˀoa⁴tˀiain⁴ jme³ xa¹ ca²nčhoa¹-ni³. Cˀia⁴ ja³ˀai³ cho⁴ta⁴, qui³tsoa³nˀion¹-ni³ ntsja³ Jesús. \v 51 Jnco³ xi³ ti¹jna³cao⁴ Jesús tsa³cjen¹ ntsja³, tsa³cˀa³sje³ qui⁴cha⁴-le⁴, tsa³ca¹-le⁴ jnco³ cho⁴ˀnta³-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon², cˀoa⁴ tsa³ca³te³tˀa³ xo⁴ño³. \v 52 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cha⁴ni²sˀain³ qui⁴cha⁴-li⁴ ya⁴³čhjoa⁴-le⁴, nca⁴ nca³tsˀi³ xi³ scoe¹ qui⁴cha⁴, qui⁴cha⁴ coi⁴ya³-ni³. \v 53 A³ ni²cja³ˀai³tsjen³-nio¹³ nca³ tsi² tsa² coan⁴-na³ cˀoe³tsˀoa²³-le⁴ Nˀai³-na⁴, cˀoa⁴ je² tsjoa¹-na³ xi³ nqui²sa⁴ tsˀa³to³ cao⁴-ni³ tsa² te³jao² jmi³ a²ncje⁴-le⁴. \v 54 Jo¹-sˀin² coan⁴-ni³ nca³ coan⁴jnco³-ni³ jo³ tso² xon⁴ Escrituras, nca⁴ cˀoa⁴²-sˀin² ma³chjen¹ nca³ cˀoa⁴coan⁴. \v 55 Cˀia⁴ hora-ve⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin²: A³ jo³ni³ che¹ ca²vi²tjo⁴³-nio³ cao⁴ qui⁴cha⁴ cao⁴ ya¹, nca³ coi⁴ntoa⁴-nao¹³. Nchaon³nchaon³ tsa³ca²te⁴jna³cao⁴-no³ nca³ tsa³ca³co³ya²³ ya⁴³yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ li²coi³ qui³ntoa³-nao¹³. \v 56 To⁴nca³ nca³yi³je³ je²-vi⁴ cˀoa⁴coan³, jme¹-ni³ coan⁴jnco³-si¹ni³ jo³ tso² xon⁴ Escrituras xi³ qui³squi³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Cˀia⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³nca³ qui³tsjion³con³ Jesús. \s1 Jesús ti¹jna³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴xa¹ \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Cˀia⁴ je² xi³ qui³tsoa³ Jesús, qui³cao⁴-le⁴ Caifás xi³ na⁴ˀmi³ti¹tjon², jña³ nca³ tjio¹xco¹ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. \v 58 To⁴nca³ Pedro cjin³cjin³ qui³ co³tsen³tjen⁴nqui³-le⁴, sa³ˀnta³ nca³ ji³cho² nti³tsin³-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon². Ja³ˀa³sˀen³, cˀoa⁴-sˀin² tsa³cˀe²jna³cao⁴ cho⁴ˀnta³-ve⁴ nca³ scoe⁴ jo³-sˀin² cjoe⁴tˀa³ cjoa⁴. \v 59 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³, cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ xa¹ tjio¹xco¹-ni³, tsa³ca¹sjai³ en¹ xi³ coai⁴ne²-ni³le⁴ Jesús, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀen³-si¹ni³. \v 60 Cˀoa⁴ li²jme³ xi³ coan³sjai³-le⁴, nta³ tsa² cˀoa⁴-sˀin² ncjin² cho⁴ta⁴nti³so³ xi³ ji³cho² tsjoa¹ en¹. Xi³ je³tˀa³-ni³, ja³ˀai³ jao² cho⁴ta⁴nti³so³, \v 61 xi³ qui³tso²: Je²-vi⁴ qui³tso²: Coan⁴-na³ si³qui³xo²ya² je² yo⁴nco⁴-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nca³ jan² ni⁴čhjin³ cˀoe³nta³ya³ nqui²ntia³. \v 62 Tsa³ca³sen²nto³ na⁴ˀmi³ti¹tjon², qui³tso²-le⁴ Jesús: A³ tsi² jme³ xi³ coi⁴no²cjoai⁴. Jme¹ en¹ xi³ tjio¹tsjoa¹ je²-vi⁴ co²ntran⁴ tsi⁴. \v 63 To⁴nca³ Jesús jyo¹ tsa³cˀe²jna³. Qui³nchja⁴ je² na⁴ˀmi³ti¹tjon², qui³tso²-le⁴: Vˀe³ne²³-le²³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ xi³ ti¹jna³con³ nca³ cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴ tsa² ji³ ni¹³ je² Cristo, ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \v 64 Jesús qui³tso²-le⁴: Ji³ xi³ cˀoa⁴ca²si³. To⁴nca³ an³ xin³-no³, nca³ sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴, cˀoa⁴ xi³ fi²-sa³ni³ jchao⁴³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ ti¹jna³ nca³qui²xi⁴-le⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹jin³-ni³ yo³jvi³ ya⁴ ncˀa³jmi³. \v 65 Cˀia⁴ je² na⁴ˀmi³ti¹tjon² tsa³cˀe¹jnta³ na³jño³-le⁴, qui³tso²: Ca²nchja⁴ˀaon³-le⁴ Ni³na¹, jme¹-sa³ testigo xi³ ma³chjen¹-na¹. Coe⁴-ni³ ntˀai⁴ je³ca²no²ˀyao²³ nca³ ca²nchja⁴ˀaon³-le⁴ Ni³na¹. \v 66 Jo¹ vi³xon¹³. Cˀia⁴ qui³nchja⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴: Va³quin²-le⁴ cjoa⁴vi³ya³. \v 67 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹čha¹ˀa³ ncjain¹, cˀoa⁴ xo⁴nco⁴ tsa³cˀe¹-le⁴, cˀoa⁴ xi³cˀa³ qui³si³jtsin³ˀa³ ncjain¹. \v 68 Qui³tso²: Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴ ji³, Cristo, ˀya¹-ni³ xi³ cˀoa⁴-sˀin² ca²si¹qui²ˀaon³-li². \s1 Pedro vˀe²jna³ˀma³cao⁴ Jesús \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:55-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Pedro ti¹jna³ ya⁴ nti³tsin³. Ji³cho²con³-le⁴ jnco³ chjon⁴² cho⁴ˀnta³ xi³ qui³tso²: Cˀoa⁴-ti⁴ ji³ to⁴jnco³ tsa³qui³jna³coai⁴ Jesús, je² cho⁴ta⁴ galileo. \v 70 Cˀoa⁴ je² tsa³cˀe²jna³ˀma³ nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³, qui³tso²: Li²coi³ ˀve³ jme³ xi³ si³. \v 71 Cˀia⁴ Pedro ji³tjo³ ca³sen²jčho³ xo⁴ntjoa⁴, nqui²jnco³ chjon⁴² cho⁴ˀnta³ tsa³ve³ Pedro, cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ je² xi³ cˀoa⁴-ti⁴ ya⁴ tjio¹: Cˀoa⁴-ti⁴ je²-vi⁴ to⁴jnco³ tsa³cˀe²jna³cao⁴ Jesús, je² cho⁴ta⁴ nazareno. \v 72 Cˀoa⁴ nqui²jnco³ cˀa² tsa³cˀe²jna³ˀma³ Pedro, qui³tsoa³nˀion¹ en¹-le⁴: Li²coi³ ˀve³xcoan³ je² xˀin⁴-ve⁴. \v 73 Cˀoa⁴ coan³scan³ i⁴tse¹-ni³ ji³cho² je² xi³ cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³tio², cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ Pedro: Xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ ji³ ni¹ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús, nca⁴ je² en¹-li⁴ va³co¹son²tsen³-li². \v 74 Cˀia⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³tso²: Ni³na¹ ca²ta³tsjoa¹-na³ cjoa⁴ñˀain³ tsa² tsi² cˀoa⁴tjin¹ en¹-na⁴. Ña³qui³ qui³tsjoa³ en¹-le⁴: Li²coi³ ˀve³xcoan³ je² xˀin⁴-ve⁴. Ti⁴ˀa³ cˀia⁴-ni³ cha¹xi³cha¹ qui³squi³ˀnta¹. \v 75 Cˀia⁴ Pedro ja³ˀai³tsjen³-le⁴ je² en¹-le⁴ Jesús jo³ qui³tso²-le⁴: To⁴nqui³-ni³ nca³ squi¹ˀnta¹ cha¹xi³cha¹, jan² cˀa³ coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³. Cˀia⁴ ji³tjo³ Pedro nti³tsin³, a³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ aon³ coan³-le⁴. \c 27 \s1 Jesús qui³cha³ni²tˀa³-le⁴ Pilato \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ qui³sˀe³sen¹, nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ tsa³cjao¹ya³-ni³ nca³ co²ntran⁴ qui³-le⁴ Jesús, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cˀen³-si¹ni³. \v 2 Tji¹tˀa³nˀion¹ qui³cao⁴, qui³sca³ni¹tˀa³-le⁴ Poncio Pilato, je² gobernador. \s1 Cˀen³ Judas \p \v 3 Judas, je² xi³ tsa³cˀe¹tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ nca³ cji³ne²-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ Jesús. Qui³tsjoa³-ni³le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ je² xi³ can³te³ taon⁴čhoa³-ve⁴. \v 4 Qui³tso²: An³ tsa³jnquia³ je¹, nca⁴ qui³sca³ni³tˀa³ njin¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsi²jme³ je¹ tjin¹-le⁴. To⁴nca³ je² qui³tso²: Jme¹ xi³ ˀyai³⁴-jin⁴ nca³ jin⁴-jin⁴, ji³ xi³ ˀyai³. \v 5 Cˀia⁴ Judas tsa³cˀe¹tsao³ taon⁴-ve⁴ ya⁴³yo⁴nco⁴, ji³tjo³. Qui³ si¹xi²jnto³ yao³-le⁴. \v 6 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ qui³scoe¹ taon⁴-ve⁴, cˀoa⁴qui³tso²: Li²coi³ tjo³ˀnte³ nca³ si⁴jnco³tˀa³-le⁴² taon⁴ xi³ tjia¹ ca²xa⁴, nca⁴ chji¹-le⁴ njin¹ ni¹. \v 7 Cˀia⁴ nca³ tsa³cjao¹ya³-ni³, cao⁴ coi³ tsa³ca³tse³-ni³ nqui³chao³-le⁴ je² xi³ si¹nta³ ti⁴², jme¹-ni³ nca³ ya⁴ cˀoe⁴²ñai³si¹ni³ cho⁴ta⁴ xi³ tsi² tsa² i⁴ tsˀe⁴. \v 8 Xi³ coi³ cjoa⁴-vi⁴, sa³ˀnta³ ntˀai⁴, nqui³chao³-le⁴ njin¹ ˀmi². \v 9 Cˀia⁴ coan³jnco³ je² xi³ cˀoa⁴qui³tso² Ni³na¹ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ Jeremías xi³ qui³nchja⁴ya³: Qui³scoe¹ je² can³te³ taon⁴čhoa³-ve⁴, chji¹-le⁴ xi³ qui³sˀe³nta³tˀain³, xi³ je² xi³cˀa³ cho⁴ta⁴ Israel tsa³cˀe¹nta³ne². \v 10 Cˀoa⁴ qui³tsjoa³ taon⁴-ve⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nqui³chao³-le⁴ je² xi³ si¹nta³ ti⁴², jo³-sˀin² tsa³cˀe¹ne²-na³ je² Nai³-na¹. \s1 Pilato vi¹na³nqui³-le⁴ Jesús \r (Mr. 15:25; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38a) \p \v 11 Jesús tsa³cˀe²jna³ nqui³xcon⁴ gobernador. Je² gobernador qui³sco²na³nqui³-le⁴: A³ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. Jesús quit³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tjin¹ xi³ si³-ve⁴. \v 12 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ tsa³ca¹nqui³ Jesús, to⁴nca³ ni⁴jme³-jin² xi³ qui³nchja⁴. \v 13 Cˀia⁴ Pilato qui³tso²-le⁴: A³ tsi² no²ˀyai²³, jo³ tjin¹ cjoa⁴ tjio¹tso² co²ntran⁴-li². \v 14 Cˀoa⁴ ni⁴jme³-jin² en¹ qui³nchja⁴ Jesús. Jo¹ to⁴coan³xcon¹-le⁴ gobernador. \s1 Jesús a³xo⁴ Barrabás jña¹-le⁴ \r (Mr 15:6-15; Lc 23:13-25; Jn 18:38b-40) \p \v 15 Cˀia⁴ nca³ sˀoi¹je³, je² gobernador cˀoa⁴-sˀin² coan³nca³-le⁴ nca³ si¹cˀe¹jna³ntai¹-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ jnco³ preso, to⁴jña³-le⁴ xi³ na⁴xi⁴na³nta¹ me³-le⁴. \v 16 Cˀia⁴ ti¹jna³ jnco³ preso xi³ nˀion¹ cji³xqui⁴-le⁴, xi³ ˀmi² Barrabás. \v 17 Cˀia⁴ nca³ coan³xco¹ nca³ je², Pilato qui³tso²-le⁴: Jña¹-le⁴ xi³ me³-no³ nca³ si³cˀe¹jna³ntai¹-no³. A³ Barrabás, a³xo⁴ Jesús xi³ ˀmi² Cristo. \v 18 Nca⁴ tjin¹jin³-le⁴ Pilato nca³ to⁴cjoa⁴xin²ta³con² qui³sca³ni¹tˀa³-le⁴ Jesús. \v 19 Cˀia⁴ nca³ Pilato ti¹jna³son² ya¹xi²le⁴-le⁴, je² chjon⁴²-le⁴ qui³si³ca³sen¹-le⁴ en¹, qui³tso²: A³li²jme³ xi³ vˀa³cao⁴-li² cao⁴ je² cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴-ve⁴, nca³ ntˀai⁴-vi⁴ tse³ cjoa⁴ñˀain³ ti²fa³ˀa³ya³ ni³jña¹-na⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ je². \v 20 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³, cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ tsa³cˀe¹sjoe²-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, jme¹-ni³ nca³ si⁴²je¹-ni³ Barrabás, cˀoa⁴ nca³ Jesús si⁴²cˀen³-si¹ni³. \v 21 Je² gobernador qui³tso²-le⁴: Jña¹-le⁴ nca³ jao²-ve⁴ me³-no³ nca³ si³cˀe¹jna³ntai¹-no³. Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Barrabás. \v 22 Pilato qui³tso²-le⁴: Jme¹-ni³ tso²cˀoa⁴ xi³ sˀian³ cao⁴ Jesús xi³ ˀmi² Cristo. Qui³tso²-le⁴: Ca²ta³sˀe³tˀa³ cro². \v 23 Je² gobernador qui³tso²-le⁴: Jme¹ cjoa⁴tsˀen⁴ xi³ qui³sˀin³-ˀni³. To⁴nca³ je² qui³squi³ˀntia¹-sa³: Ca²ta³sˀe³tˀa³ cro². \v 24 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Pilato nca³ tsi² tsa² jme³ xi³ coan³ qui³sˀin³, to⁴nca³ nqui²sa⁴-sa³ tse³ cjoa⁴si³ coai⁴tsˀia³, qui³scoe¹ na³nta¹ tsa³ca³ne¹jon³ ntsja³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ncjin², qui³tso²: A³li²jme³ je¹ tjin¹-na³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ njin¹-le⁴ je² cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴-vi⁴. Jon² xi³ ˀyao³. \v 25 Nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ qui³tso²: Je² njin¹-le⁴ ca²ta³sˀe³ne²-na³jin⁴ nca³ jin⁴, cao⁴ xti³-na⁴jin⁴. \v 26 Cˀia⁴ qui³si³cˀe¹jna³ntai¹-le⁴ Barrabás, cˀoa⁴ nca³ je³tsa³ca¹-le⁴ Jesús, qui³sca³ni¹tˀa³, jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴tˀa³-si¹ni³ cro². \s1 So³nta²do⁴ vi³jno²que³ Jesús \r (Mr. 15:16-20; Jn. 19:1-3) \p \v 27 Cˀia⁴ je² so³nta²do⁴-le⁴ gobernador qui³cao⁴ Jesús ya⁴ ˀnte³-le⁴ cho⁴ta⁴xa¹ti¹tjon², cˀoa⁴ coan³jtin¹ntai³-le⁴ nca³tsˀi³ so³nta²do⁴. \v 28 Tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ na³jño³-le⁴, qui³si³cˀa³cja¹ jnco³ na³jño³jnčho³ xi³ ni² cji³ xi³ tsˀe⁴ so³nta²do⁴. \v 29 Qui³si³cˀe¹jna³son² jco⁴ jnco³ coronana³ˀya¹, cˀoa⁴ jnco³ ya¹ni³se³ ja⁴ya³ ntsja³ nca³qui²xi⁴. Tsa³qui³ncha³xco¹nchˀin³ nqui³xcon⁴ nca³ je², to⁴tsa³qui³jno²que³, qui³tso²: Ti²ˀnta³-li², cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 30 Tsa³cˀe¹čha¹jon³, qui³scoe¹ ya¹ni³se³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca¹-le⁴ jco⁴. \v 31 Cˀia⁴ nca³ je³qui³si³tsjoa³tˀain³, tsa³cˀa³sje³xin²-le⁴ je² na³jño³jnčho³-le⁴ so³nta²do⁴, cˀoa⁴ qui³si³cˀa³cja¹ xi³ tsˀe⁴, cˀia⁴ qui³cao⁴ nca³ coa⁴tˀa³ cro². \s1 Jo³ sˀin² nca³ qui³sˀe³tˀa³ cro² Jesús \r (Mr. 15:21-41; Lc. 23:26-49; Jn. 19:16b-24, 28-30) \p \v 32 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³, qui³sa³te³cjao³ jnco³ cho⁴ta⁴ cireneo xi³ Simón ˀmi², je² qui³ni²cˀa³ncˀa³ cjoa⁴nˀion¹, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-si¹ni³ cro²-le⁴ Jesús. \v 33 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ˀnte³ jña³ nca³ Gólgota ˀmi², xi³ tso²-ni³ ˀnte³jco⁴cˀen³, \v 34 qui³tsjoa³-le⁴ vinagre xi³ ti¹tsˀo¹jin³-le⁴ xqui³sja³. Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tˀa³, li²coi³ qui³tsˀi³. \v 35 Coan³scan³-ni³ nca³ je³tsa³ca¹tˀa³ cro², qui³si³sca¹-ni³ na³jño³-le⁴ nca³ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ xi¹ncjin¹. Cˀoa⁴-sˀin² coan³jnco³ je² xi³ cˀoa⁴qui³tso² cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ xi¹ncjin¹ na³jño³-na⁴, cˀoa⁴ tˀa³tsˀe⁴ na³jño³-na⁴ qui³si³sca¹-ni³. \v 36 Cˀia⁴ tsa³ca³tio², ya⁴ qui³si³coi²nta⁴ Jesús. \v 37 Cˀoa⁴ son² jco⁴ tsa³cˀe¹tˀa³ cjoa⁴-le⁴ xi³ tsa³ca¹nqui³ tˀa³tsˀe⁴: Je²-vi⁴ Jesús cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 38 Cˀia⁴ cˀoa⁴-ti⁴ tsa³ca¹tˀa³ cro² jao² cho⁴ta⁴che¹, xi³ tsa³qui³ncha¹ jnco³ nca³qui²xi⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³jnco³ nca³scon¹-le⁴. \v 39 Cˀia⁴ je² xi³ tjio¹fa³ˀa³to³ qui³nchja⁴ˀaon³-le⁴, jo³ nca³ tsa³cˀe¹jco⁴ qui³sˀin³. \v 40 Cˀoa⁴qui³tso²: Ji³ xi³ qui³si³ nca³ si⁴qui³xo²jain³ je² yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ nca³ jan² ni⁴čhjin³ cˀoe¹nta³-ni³, chˀa⁴sje³ntjai²³ yao³-li⁴. Tsa² ji³ xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹, ti²tjo⁴jen³-lai⁴ cro²-ve⁴. \v 41 Cˀoa⁴-ti⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano, cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ cˀoi⁴-sˀin² qui³tsjoa³tˀain³, qui³tso²: \v 42 Tsa³cˀa³sje³ntjai² xi³ cja⁴ˀai¹, to⁴nca³ li²coi³ ma³-le⁴ nca³ vˀa³sje³ntjai²-ni³ yao³-le⁴. Tsa² je² ni¹ xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ Israel, ca²ta³vi³tjo³jen³tˀa³-ni³ cro²-ve⁴ ntˀai⁴-vi⁴, cˀia⁴ coan⁴cjain¹-na¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 43 Je² coan³cjain¹-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, ca²ta³vˀa³sje³ntjai²-ni³le⁴ ntˀai⁴-vi⁴, tsa² tsjoa³que³, nca⁴ cˀoa⁴qui³tso²: An³ nia¹³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \v 44 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ je² cho⁴ta⁴che¹-ve⁴ xi³ ya⁴ to⁴jnco³ tjen⁴vˀa³tˀa³ cro², qui³nchja⁴ti³cao⁴ Jesús. \v 45 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ nchi³sen³ coan³njion² nca³qui³jnta² son³ˀnte³, sa³ˀnta³ las tres nca³ ma³xon². \v 46 Cˀia⁴ nca³ ja⁴me³ las tres nca³ ma³xon², Jesús nˀion¹ qui³nchja⁴: Elí, Elí, lama sabactani, xi³ tso²-ni³: Ni³na¹-na⁴, Ni³na¹-na⁴, a¹-ni³ nca³ ti³njion³ta³con²-si¹ni³nai¹³. \v 47 Qui³nčhˀoe¹-le⁴ cˀa³ xi³ ya⁴ tjio¹, qui³tso²: Je²-vi⁴ nchja⁴-le⁴ Elías. \v 48 Qui³to²ca³ nti⁴ton⁴ jnco³ xi³ ya⁴ ti¹jna³, qui³scoe¹ tsa⁴nca⁴, qui³si³ca³ˀnchi⁴-ni³ vinagre, cˀoa⁴ qui³si³cˀe¹jna³jco³ ya¹na⁴xo⁴, qui³si³cˀi³. \v 49 To⁴nca³ xi³cˀa³ qui³tso²: Ca²ta³vˀe², cho¹tsen³-le⁴² tsa² cjoa⁴ˀai¹ Elías nca³ cˀoa⁴sje³ntjai² nca³ je². \v 50 Cˀia⁴ Jesús, cˀia⁴ nca³ je³qui³squi³ˀntia¹ nqui²jnco³cˀa², qui³cha³jta³. \v 51 Coe⁴-ni³ je² na³jño³ xi³ qui³tjen⁴chjoa² ya⁴ya³ yo⁴nco⁴, coan³va³sen³ya³. Cˀoa⁴ ja³ˀa³ chaon¹, cˀoa⁴ coan³jao²ya³ la⁴jao⁴. \v 52 Qui³tjo³ˀai² tsjo¹cˀen³, cˀoa⁴ ncjin² yao³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Cristo xi³ tsa³cja³yo³fe² qui³ni²qui³so¹tjen⁴. \v 53 Ji³tjo³-ni³ tsjo¹-le⁴ coan³scan³-ni³ nca³ ja³ˀa¹ya³-ni³le⁴ Jesús, ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ tsje³, cˀoa⁴ ncjin² xi³ ya⁴ coan³tsen³-le⁴ nca³ je². \v 54 Je² nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴ cao⁴ je² xi³ tjio¹cao⁴, xi³ tjio¹si¹coi²nta⁴ Jesús, nˀion¹ qui³tsa³cjon¹-le⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ chaon¹-ve⁴, cˀoa⁴ je² cjoa⁴ xi³ coan³, qui³tso²: Xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² ni¹ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹. \v 55 Cˀoa⁴ ncjin² ya¹nchjin¹ xi³ ya⁴ tjio¹, xi³ cjin³ tjio¹co³tsen³-ni³, xi³ ji³nčhoa³tjen⁴nqui³-ni³le⁴ Jesús ya⁴ Galilea, nca³ qui³si³sin³-le⁴. \v 56 Jin³-le⁴ nca³ je² tjio¹ María Magdalena, María na⁴-le⁴ Jacobo cao⁴ José, cˀoa⁴ na⁴-le⁴ xti³-le⁴ Zebedeo. \s1 Jo³sˀin² qui³sˀe³ñai³ Jesús \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 57 Cˀia⁴ nca³ coan³xon² je² ni⁴čhjin³-ve⁴ ja³ˀai³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchi⁴na¹, xi³ Arimatea tsˀe⁴, xi³ José ˀmi², xi³ cˀoa⁴ti⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús coan³. \v 58 Je²-vi⁴ ji³cho²con³-le⁴ Pilato, cˀoa⁴ qui³si³je¹ yao³-le⁴ Jesús. Cˀia⁴ Pilato tsa³ca³te¹xo³ma³ nca³ ca²ta³vˀai²-le⁴. \v 59 Cˀia⁴ José qui³scoe¹ yao³-le⁴ Jesús, qui³si³ca¹jte¹jin³ jnco³ sábana xi³ tsje³. \v 60 Qui³sca³ni¹sˀen³nqui³ tsjo¹cho⁴tse⁴ xi³ ti⁴tsˀe⁴-ni³, xi³ qui³sˀe³nta³ jña³ nca³ qui³tjo³ˀai²cja¹ jnco³ na⁴xi⁴. Qui³sca³ni¹ti¹cja¹jčho³ xo⁴ntjoa⁴-le⁴ tsjo¹-ve⁴ jnco³ la⁴jao⁴tse³, cˀia⁴ qui³. \v 61 Cˀoa⁴ tjio¹ ya⁴-ve⁴ María Magdalena, cao⁴ xi³ nqui²jnco³ María, tjio¹ntai³-le⁴ tsjo¹-ve⁴. \v 62 Cˀia⁴ nca³ coan³nchaon³-ni³, coan³scan³-le⁴ víspera, coan³xco¹tˀa³-le⁴ Pilato cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos. \v 63 Qui³tso²-le⁴: Señor, fa³ˀai³tsjen³-na³jin⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴chˀa¹na⁴cha⁴-ve⁴ qui³tso² nca³ ti¹jna³con³-sa³: Xi³ coan⁴ jan² ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀa¹ya³-na³. \v 64 Ta⁴te²xo³mai³ tso²cˀoa⁴ nca³ c²ta³sˀe³chjoa²nta³ je² tsjo¹cˀen³ sa³ˀnta³ coan⁴ jan² ni⁴čhjin³, jme¹-ni³ nca³ tsi² cjoa⁴ˀai¹-si¹ni³ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ njion², cˀoa⁴ si⁴²che¹, cˀoa⁴coi⁴tso⁴-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹: Ca²fa³ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. Cˀoa⁴ je² cjoa⁴chˀa¹na⁴cha⁴ xi³ coan⁴scan³-ni³ nqui²sa⁴ chˀao³ coan⁴ jo³-ni³ xi³ ti¹tjon². \v 65 Pilato cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Chjoao¹³ so³nta²do⁴ xi³ si⁴²coi²nta⁴, ta⁴nquion¹³ cˀe²chjoa²ntao³ tsjo¹-ve⁴, jo³-sˀin² coan⁴-no³. \v 66 Cˀia⁴ qui³ nca³ je², tsa³cˀe¹chjoa²nta³ tsjo¹-ve⁴, tsa³cˀe¹choa⁴ la⁴jao⁴, cˀoa⁴ qui³si³ca³tio²ˀnta³ so³nta²do⁴. \c 28 \s1 Jo³-sˀin² nca³ ja³ˀa¹ya³-le⁴ Jesús \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ coan³njion² nca³ xo³to², cˀoa⁴ nca³ qui³sˀe³sen¹ ni⁴čhjin³ tai²nco⁴ nca³ to²tsˀin³ xo³ma²na⁴, ja³ˀai³ María Magdalena, cao⁴ je² xi³ nqui²jnco³ María, ja³ˀai³ co³tsen³ tsjo¹. \p \v 2 Coe⁴-ni³ ja³ˀa³ jnco³ chaon¹ xi³ nˀion¹, nca⁴ jnco³ a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹ xi³ ji³tjo³jen³-ni³ ncˀa³jmi³, ji³cho² qui³sca³ni¹ti¹cja¹ tˀa³xin² la⁴jao⁴-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe²jna³son². \v 3 Sen¹-le⁴ cˀoa⁴cji³ jo³-ni³ lˀi¹chaon⁴, cˀoa⁴ na³jño³-le⁴ čhoa³ jo³-ni³ nchˀan¹. \v 4 Qui³tsa³cjon¹ je² xi³ tjio¹si¹coi²nta⁴, jo³ nca³ ja³tse³, cˀoa⁴ jo³-ni³ cˀen³ coan³ cjoan³. \v 5 Qui³nchja⁴ je² a²ncje⁴, qui³tso²-le⁴ ya¹nchjin¹-ve⁴: A³li² vi³jcon³-jion²³ nca³ jon², nca⁴ an³ ˀve³ nca³ ti³ma³fa³sjai³-nio¹³ Jesús xi³ qui³sˀe³jna³tˀa³ cro². \v 6 A³li² i⁴ ti¹jna³, nca⁴ ca²fa³ˀa¹ya³-ni³le⁴ jo³ qui³tso²: Nčhoao¹³, cho¹tsaon³ ˀnte³ jña³ nca³ qui³sˀe³jna³. \v 7 Ta⁴nquin¹ nti⁴ton⁴³, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ je³ca²fa³ˀa¹ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. Cˀoa⁴ coe⁴-ni³ fi²ti¹tjon²-no³ ya⁴ Galilea, ya⁴ jchao⁴³ nca³ je². Coe⁴-ni³ an³ xi³ je³cˀoa⁴qui³xin³-no³. \v 8 Cˀia⁴ ya¹nchjin¹-ve⁴, nca³ qui³-ni³ tsjo¹cˀen³ tjio¹tsa³cjon¹, cˀoa⁴ nˀion¹ tsjoa³-le⁴. Qui³to²ca³ nca³ qui³ si¹qui³nčhˀoe² cho⁴ta⁴-le⁴. \v 9 Coe⁴-ni³ Jesús qui³sa³te³cjao³ qui³tso²: Ti²ˀnta³-li². Cˀoa⁴ ya¹nchjin¹-ve⁴ ji³cho²tˀa³-le⁴ qui³tsoa³cja¹ ntso⁴co⁴, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴. \v 10 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³li² vi³jcon³-jion²³, ta⁴nquin¹ ni²qui³nčhˀoao¹³ ntsˀe³, jme¹-ni³ nca³ coai⁴-si¹ni³ ya⁴ Galilea, cˀoa⁴ ya⁴ scoe⁴-na³. \v 11 Cˀia⁴ nca³ tjio¹fi² nca³ je², coe⁴-ni³ tjio¹ cˀa³ so³nta²do⁴ xi³ tjio¹si¹coi²nta⁴, xi³ ja³ˀai³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, qui³si³qui³nčhˀoe¹ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ cˀoa⁴-sˀin² coan³. \v 12 Cˀia⁴ nca³ coan³xco¹ cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³, tsa³cjao¹ya³-ni³, cˀoa⁴ tse³ taon⁴ qui³tsjoa³-le⁴ je² so³nta²do⁴, \v 13 qui³tso²-le⁴: Cˀoi⁴tˀin²-lao⁴³: Je² cho⁴ta⁴-le⁴ ja³ˀai³ nca³ njion², cˀoa⁴ qui³si³che¹ cˀia⁴ nca³ ti³sa³yo³fai²⁴-jin⁴. \v 14 Cˀoa⁴ tsa² je²-vi⁴ cjoi⁴nčhˀoe¹ gobernador, jin⁴-jin⁴ si⁴cˀe¹jyo¹ˀai³⁴-jin⁴, cˀoa⁴ si⁴ca³tio¹nta³-lai²⁴jin⁴ nca³ jon². \v 15 Cˀia⁴ je² qui³scoe¹ taon⁴-ve⁴, cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-sˀin² nca³ tsa³ca³co¹ya³-le⁴. Cˀoa⁴ je² en¹-ve⁴ qui³son² jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴. \s1 Cjoa⁴ xi³ Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 16 To⁴nca³ je² xi³ te³jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³ ya⁴ Galilea, ya⁴ ni³nto³ jña³ nca³ Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús, tsa³qui³ncha³xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴, to⁴nca³ tjin¹ cˀa³ xi³ jao² tsa³ca³tio²con³. \v 18 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³nčhoa³tˀa³čhian³-le⁴, tsa³cja¹cao⁴: Nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³ qui³tsˀai²-na³ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ i⁴ son³ˀnte³. \v 19 Ta⁴nquion¹³, ti⁴ncha³ˀao³ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹, ti⁴qui³njaon³ cho⁴ta⁴ tˀa³tsˀan⁴, ta⁴te²ntao¹³ cao⁴ jan³ˀain¹-le⁴ Nˀai³, cao⁴ tsˀe⁴ ˀnti¹, cˀoa⁴ cao⁴ tsˀe⁴ Espíritu Santo. \v 20 Ta⁴co²ya³-lao⁴³ nca³ ca²ta³si¹tjo³son² nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ an³ tsa³cˀe³ne²³-no³. Coe⁴-ni³ an³ ti²jna⁴cao⁴-no³ nca³ jon² nca³ntsjai² ni⁴čhjin³, sa³ˀnta³ nca³ cjoe⁴tˀa³ son³ˀnte³-vi⁴. Cˀoa⁴ ca²ta³ma³.