\id LUK \h San Lucas \toc1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc. \mt1 En¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴Cristo jo³-sˀin² Lucas qui³squi³ \c 1 \s1 Cˀoa⁴-sˀin² qui³tso²ya³-le⁴ Teófilo \p \v 1 Ncjin² xi³ qui³si³qui²xi⁴ya³nta³ je² historia xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴ nca³yi³je³ xi³ coan³jin³-na¹, xi³ cjoa⁴qui²xi⁴xcon¹. \v 2 Jo³-sˀin² nca³ qui³tso²ya³-na¹ je² cho⁴ta⁴ xi³ sa³ˀnta³ nca³ to²tsˀin³-le⁴cjoa⁴ tsa³ve³-ni³ cao⁴ xcon⁴, nca³ qui³sˀe³-le⁴ xa¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² en¹. \v 3 Cˀoa⁴²-ti⁴an³ nta³ qui³sa³sen³-na³ nca³ squi³-le²³, ji³ xi³ nˀion¹ ntai³ Teófilo, jo³-sˀin² tjio¹ nca³ jnco²cˀa³jnco²cˀa³, nca³ ña³qui³ nta³ qui³sco³tˀa³jian³ nca³yi³je³ cjoa⁴ sa³ˀnta³ to²tsˀin³-le⁴ cjoa⁴, \v 4 jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-si¹ni³ xi³ ña³qui³ cˀoa⁴tjin¹ je² cjoa⁴ xi³ to⁴ˀen¹ tsa³cˀin²ya³-li². \s1 Qui³tso² nca³ sˀa⁴jtsin¹ xi³ Juan Bautista cˀoin¹ \p \v 5 Je² ni⁴čhjin³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ Herodes cho⁴ta⁴ti¹tjon² tsˀe⁴ Judea, ti¹jna³ jnco³ na⁴ˀmi³ xi³ Zacarías ˀmi², xi³ tsˀa³cao⁴-le⁴ ni⁴čhjin³-le⁴ xa¹-le⁴ Abías. Je² Zacarías tjin¹-le⁴ chjon⁴² xi³ Elisabet ˀmi², xi³ ntje⁴-le⁴ Aarón. \v 6 Cˀoa⁴ je² nca³ jao² tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴ nqui³xcon⁴ Ni³na¹, nca⁴ si¹ma³ nca³ tsi²jme³ je¹ xi³ tjin¹-le⁴ ja⁴tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴, jo³-sˀin² nca³ vˀe¹ne² Nai³-na¹. \v 7 Tsin²-le⁴ xti³-jin², nca³ ˀnti⁴-ni¹ je² Elisabet, nca³ jao² je³fi³cje³tˀa³-le⁴ ni⁴čhjin³. \v 8 Cˀoa⁴ coan³ nca³ tsˀa³cao⁴-le⁴ Zacarías nca³ si¹xa¹ nqui³xcon⁴ Ni³na¹ jo³-sˀin² si¹xa¹ na⁴ˀmi³ nca³ fi³cho² ni⁴čhjin³-le⁴. \v 9 Jo³-sˀin² coan³nca³-le⁴ na⁴ˀmi³, tsˀa³cao⁴-le⁴ Zacarías nca³ cˀoe¹jna³ xo³nco¹sja³, nca³ ja³ˀa³sˀen³ ya⁴³ ˀnte³tsje³-le⁴ Nai³-na¹. \v 10 Nca³tsˀi³ to⁴jo³ tjin¹ ma³-ni³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ nti³tsin³, tjio¹vˀe¹tsˀoa³-ni¹, cˀia⁴ hora cˀia⁴ nca³ ti² xo³nco¹sja³. \v 11 Coan³tsen³-le⁴ Zacarías jnco³ a²ncje⁴ xi³ tsˀe⁴ Nai³-na¹, ya⁴ se¹nto³tˀa³ nca³ qui²xi⁴-le⁴ xta²-ve⁴ jña³ ti² xo³nco¹sja³. \v 12 Coan³xcon¹-le⁴ Zacarías nca³ tsa³ve³, cˀoa⁴ nˀion¹ qui³tsa³cjon¹. \v 13 To⁴nca³ a²ncje⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Zacarías, a³li² jcon³-jin², cjai¹nca³ nta³ qui³no²ˀya²-le⁴ je² cjoa⁴vˀe²tsˀoa³-li⁴. Cˀoa⁴ je² chjon⁴²-li⁴, Elisabet, cˀoe⁴² jnco³ ˀnti¹ xi³ tsi⁴, cˀoa⁴ ji³ cˀoai⁴-lai⁴ jan³ˀain¹-le⁴ Juan. \v 14 Cˀoa⁴ sˀe⁴-li² cjoa⁴tsjoa³, nˀion¹ tsjoa³ sˀe⁴to³coin²³. Cjai¹nca³ ncjin² xi³ coan⁴tsjoa³-le⁴ cˀia⁴ nca³ jtsin¹ nca³ je². \v 15 Je² coan⁴ cho⁴ta⁴je³ya³ nqui³xcon⁴ Ni³na¹. A³li²coi³ scˀoi¹ vino ni⁴xan¹-jin². Cjai¹nca³ to⁴sˀe⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ ˀnti¹-ve⁴ je² Espíritu Santo, jo³-sˀin² nca³ sa³ˀnta³ ji³nčhoa³-ni³ ja⁴ya³ tsˀoa⁴ na⁴-le⁴. \v 16 Ncjin² ntje⁴-le⁴ Israel si⁴²cˀo¹fa³ya³tˀa³-le⁴ Nai³-na¹ Ni³na¹-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ nca³ je². \v 17 Je² coai⁴ ti¹tjon²-le⁴ nca³ je² cao⁴ espíritu, cˀoa⁴ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Elías, jme¹-ni³ nca³ ni⁴ma⁴-le⁴ nˀai³-le⁴ si⁴²cˀo¹fa³ya³tˀa³-si¹ni³le⁴ xti³-le⁴, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴ tsˀa³ntjai²cjoa⁴ scoe¹-si¹ni³ cjoa⁴chji⁴ne⁴-le⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴, jme¹-ni³ nca³ si⁴²ca³tio²nta³-si¹ni³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Nai³-na¹ cho⁴ta⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ coa⁴tio⁴nta³. \v 18 Zacarías cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ a²ncje⁴: Jo¹-sˀin² coan⁴-ni³ nca³ scoe³ je²-vi⁴, nca⁴ je³coan³ jchi¹nca³ nca³ an³, cˀoa⁴-ti⁴ chjon⁴²-na⁴ je³fi³cje³tˀa³-le⁴ ni⁴čhjin³. \v 19 Cˀoa⁴ je² a²ncje⁴ qui³tso²-le⁴: An³-nia¹³ Gabriel xi³ ti²jna⁴ nqui³xcon⁴ Ni³na¹. Qui³ni²ca³sen¹-na³ nca³ coi³nchja²cao⁴-le²³ nca³ tsjoa³-le²³ je² en¹nta³-vi⁴. \v 20 Coe⁴-ni³, coan⁴ chi⁴sin¹-ni¹³ ji³. Li²coi³ coi⁴no²cjoai⁴ sa³ˀnta³ ni⁴čhjin³ nca³ sˀe⁴nta³ je²-vi⁴, coi³ nca³ tsi² coan³cjain¹-li² je² en¹-na⁴, jña³-le⁴ xi³ coi⁴tjo³son² je² ni⁴čhjin³-le⁴. \v 21 Je² cho⁴ta⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ tjio¹co³ya³-le⁴ Zacarías. To⁴coan³xcon¹-le⁴ nca³ ma³tse³ya²-le⁴ ja⁴ya³ ˀnte³tsje³-le⁴ Ni³na¹. \v 22 Cˀia⁴ nca³ ji³tjo³ li²coi³ ma³-le⁴ nchja⁴. Cˀoa⁴ coan³cho⁴ya³-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ je² Zacarías qui³tsˀai²-le⁴ jnco³ ni³jña¹ ja⁴ya³ ˀnte³tsje³-ve⁴. Cˀoa⁴ to⁴ti¹mjen³chi⁴sin¹-ni¹ ntsja³. Je³coan³chi⁴sin¹. \v 23 Xi³ je³qui³si³jnco³ ni⁴čhjin³-le⁴ xa¹-le⁴, qui³ ni³ˀya³-le⁴. \v 24 Xi³ coan³scan³-ni³le⁴ je² ni⁴čhjin³-ve⁴, coan³tse³nqui³ tsˀoa⁴ Elisabet xi³ chjon⁴²-le⁴ Zacarías. Tsa³cˀe²jna³ˀma³ aon² sa¹, qui³tso²: \v 25 Je² Nai³-na¹ cˀoa⁴qui³sˀin³ xi³ tˀa³tsˀan⁴ je² ni⁴čhjin³ nca³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ cjoa⁴ˀa²xin² xi³ taon³ ve³-na³ cho⁴ta⁴. \s1 Qui³tso² nca³ sˀa⁴jtsin¹ xi³ Jesús cˀoin¹ \p \v 26 Xi³ coan³ jaon³ sa¹, Ni³na¹ qui³si³ca³sen¹ je² a²ncje⁴ Gabriel sa³ˀnta³ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ Nazaret ˀmi², xi³ nchja⁴-ni³ ya⁴ ˀnte³ Galilea. \v 27 Qui³ni²ca³sen¹con³-le⁴ jnco³ chjon⁴²xo³nco¹ xi³ tsje³, xi³ si⁴²qui³xan³cao⁴ jnco³ xˀin⁴ xi³ José ˀmi², xi³ ntje⁴-le⁴ David. Je² jan³ˀain¹-le⁴ chjon⁴²xo³nco¹ xi³ tsje³-ve⁴ María ni¹. \v 28 Ja³ˀa³sˀen³ a²ncje⁴-ve⁴ ya⁴ jña³ ti¹jna³, qui³tso²-le⁴: ˀnta³-li² ji³ xi³ cjai¹nca³ to⁴nta³-li². Je² Nai³-na¹ ti¹jna³cao⁴-li². Nqui²sa⁴ to⁴nta³-li² cao⁴-ni³ tsa² ya¹nchjin¹ xi³cˀa³. \v 29 María coan³xcon¹-le⁴ en¹-le⁴, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³. Qui³si³cja³ˀai³tsjen³, a¹-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cjoa⁴ˀai¹ si¹xa³tˀa³-si¹ni³na³. \v 30 Cˀoa⁴ je² a²ncje⁴ qui³tso²-le⁴: María, a³li² jcon³-jin², je³coan³sjai³-li² cjoa⁴nta³ nqui³xcon⁴ Ni³na¹. \v 31 Coe⁴-ni³ coan⁴jcha¹ya³-li² jnco³ ˀnti¹xˀin⁴ xi³ cˀoai¹³, xi³ cˀoai⁴ jan³ˀain¹-le⁴ Jesús. \v 32 Je²-vi⁴ cho⁴ta⁴je³ya³ coan⁴, cˀoa⁴ cˀoin¹-le⁴ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³ ti¹jna³. Je² Nai³-na¹ Ni³na¹ tsjoa¹-le⁴ ya¹xi²le⁴-le⁴ David nˀai³-le⁴. \v 33 Je² coa⁴te²xo³ma³ ntsjai²-le⁴ cho⁴ta⁴ ntˀia³-le⁴ Jacob. Cˀoa⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ li²coi³ cjoe⁴tˀa³. \v 34 Cˀia⁴ María qui³tso²-le⁴ a²ncje⁴: Jo¹ coan⁴ je²-vi⁴, nca⁴ tsi² xˀin⁴ tjin¹-na³. \v 35 Cˀoa⁴ a²ncje⁴ qui³tso²-le⁴: Je² Espíritu Santo cjoa⁴ˀai¹-li², cˀoa⁴ cˀoe¹jna³son²-li² nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³ ti¹jna³. Coi³ nca³ je² ˀnti¹ xi³ ña³qui³ tsje³ xi³ jtsin¹, ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ cˀoin¹. \v 36 Coe⁴-ni³ Elisabet xi³ xi²nqui⁴, cˀoa⁴-ti⁴ je² coan³tse³nqui³ tsˀoa⁴ nta³ tsa² jchi¹nca³. Cˀoa⁴-ti⁴ ntˀai⁴-vi⁴ je² xi³ ma³jaon³-ni³ sa¹-le⁴ je² xi³ chjon⁴²ˀnti⁴ tsa³cˀin²-le⁴. \v 37 Ni⁴jnco³-jin² cjoa⁴ xi³ tsi² tsa² coi³ coan⁴-le⁴ Ni³na¹. \v 38 Cˀia⁴ María qui³tso²: I⁴ ti²jna⁴-vi⁴ an³, chjon⁴²cho⁴ˀnta³-le⁴ Ni³na¹ nia¹³. Cˀoa⁴ ca²ta³ma³-na³ jo³ tso² en¹-li⁴. Cˀoa⁴ je² a²ncje⁴ tsa³ca³sen¹xin²-le⁴ nca³ je². \s1 María qui³con³-le⁴ Elisabet \p \v 39 Je² coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴ María, qui³ nti⁴ton⁴ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹je³ xi³ ti¹jna³ ˀncho³ni³nto³ ya⁴ na³nqui³ Judá. \v 40 Cˀoa⁴ ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³-le⁴ Zacarías, qui³si³ti²ˀnta³ Elisabet. \v 41 Cˀoa⁴ xi³ coan³-ni³ve⁴, cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ Elisabet nca³ qui³si³ti²ˀnta³ María, je² ˀnti¹-ve⁴ qui³si³cjan⁴ ya⁴³ tsˀoa⁴. Cˀoa⁴ cjai¹nca³ to⁴qui³sˀe³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ Elisabet je² Espíritu Santo. \v 42 Cjai¹nca³ nˀion¹ qui³nchja⁴: Nqui²-sa⁴ to⁴nta³-li² cao⁴-ni³ tsa² ya¹nchjin¹ xi³cˀa³, cˀoa⁴ jo¹ to⁴nta³-le⁴ ˀnti¹-li⁴ ja⁴ya³ ntsˀoai³. \v 43 Jo¹-sˀin²ni³ˀni³ je²-vi⁴ nca³ je² na⁴-le⁴ Nai³-na⁴ cjoa⁴ˀai¹con³-na³. \v 44 Coe⁴-ni³ cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe³jta³-le²³ nca³ qui³ni²ti²ˀnta³-nai¹³, je² ˀnti¹ qui³si³cjan⁴ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³ ja⁴ya³ ntsˀoa³. \v 45 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ coan³cjain¹-le⁴, nca⁴ coan⁴jnco³ je² cjoa⁴ xi³ qui³cˀin²-le⁴ ja⁴tˀa³tsˀe⁴ Nai³-na¹. \v 46 Cˀia⁴ María qui³tso²: Je² ni⁴ma⁴-na⁴ cjai¹nca³ je³ya³ vˀa³sje³ Ni³na¹. \v 47 Je² espíritu-na⁴ coan³tsjoa³-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ xi³ vˀa³sje³ntjai²-na³. \v 48 Qui³sco²tsen³-ni¹ nca³ yo⁴ma⁴-nia¹³ xi³ cho⁴ˀnta³ ma³. Coe⁴-ni³ sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴ jo¹ to⁴nta³ coi⁴tso⁴-na³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴. \v 49 Cjai¹nca³ tse³ cjoa⁴ qui³si³nta³-na³ Ni³na¹ xi³ tjin¹-le⁴ nca³yi³je³ nca³nˀion¹, cˀoa⁴ tsje³ je² jan³ˀain¹-le⁴. \v 50 Je² Ni³na¹ tjin¹-le⁴ cjoa⁴ma⁴ta³con² xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ nca³sˀa⁴ sa³ˀnta³ ntˀai⁴-vi⁴, xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² xi³ ve³xcon¹ nca³ je². \v 51 Cao⁴ čhja³-le⁴ tsa³ca³co¹ nca³nˀion¹-le⁴. Tsa³cˀe¹tsao³va³ je² cho⁴ta⁴ xi³ ncˀa³con³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 52 Ni³na¹ qui³si³cji³nčhoa³jen³ xi³ ncˀa³ tjio¹, cˀoa⁴ qui³si³quin³ncˀa³ xi³ yo⁴ma⁴ tjio¹. \v 53 Je² cho⁴ta⁴ xi³ vao³-le⁴ qui³si³tse³-le⁴ tso³jmi²nta³, cˀoa⁴ je² xi³ nchi⁴na¹ qui³sca³ni¹cji³tia³. \v 54 Ni³na¹ tsa³ca³sen¹cao⁴ Israel xi³ cho⁴ˀnta³-le⁴, nca³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³-le⁴ cjoa⁴ma⁴ta³con²-le⁴. \v 55 Jo³-sˀin² nca³ tsa³cja¹cao⁴ nˀai³jcha¹cjin³-na¹, cao⁴ Abraham cao⁴ ntje⁴-le⁴ jo³ˀnta³ nca³ntsjai² ni⁴čhjin³. \v 56 Jan² sa¹ tsa³cˀe²jna³ María cao⁴ Elisabet. Cˀia⁴ ja³ˀai³-nca¹ni³ ntˀia³-le⁴. \s1 Juan qui³tsin³ \p \v 57 Je³qui³cho² ni⁴čhjin³-le⁴ Elisabet nca³ cˀoe⁴² ˀnti¹, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹ jnco³ ˀnti¹xˀin⁴. \v 58 Qui³nčhˀoe¹ cho⁴ta⁴ ntai³ ni³ˀya³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ xi¹ncjin¹, nca³ Ni³na¹ cjai¹nca³ coan³ma⁴que³ nca³ je², cˀoa⁴ coan³tsjoa³-le⁴ cao⁴ je². \v 59 Cˀoa⁴ xi³ coan³ jin³-ni³ ni⁴čhjin³ ja³ˀai³ qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴circuncisión je² ˀnti¹-ve⁴. Cˀoa⁴ Zacarías tsa³cˀin² tsa²cai³-ni³, me³-le⁴ qui³tsjoa³-le⁴ jan³ˀain¹-le⁴ nˀai³-le⁴. \v 60 Qui³tso² na⁴-le⁴: Mai³, Juan cˀoin¹. \v 61 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ve⁴, nca⁴ ni⁴ˀya³-jin² xi³ xi²nqui⁴ xi³ cˀoa⁴ˀmi². \v 62 Cˀoa⁴ qui³nchja⁴chi⁴sin¹-ni¹ ntsja³, cˀoa⁴-sˀin² qui³tsi²na³nqui³-le⁴ nˀai³-le⁴ jo³-sˀin² me³-le⁴ jo³ cˀoin¹. \v 63 Cˀia⁴ Zacarías qui³si³je¹ jnco³ ntsja²xon⁴. Qui³squi³jon²: Juan ˀmi² jan³ˀain¹-le⁴. Nca³tsˀi³ to⁴coan³xcon¹-le⁴. \v 64 Nti⁴ton⁴ qui³tjo³ˀai²-le⁴ tsˀoa³, qui³si³cjan³ ni⁴jen⁴, cˀoa⁴ qui³nchja⁴. Nta³ tsˀa³sje³ Ni³na¹. \v 65 Cˀoa⁴ qui³tsa³cjon¹ nca³tsˀi³ xi³ ntai³ ntˀia³-le⁴. Cˀoa⁴ nca³qui³jnta² ˀncho²ni³nto³ Judea tso²ya³ i⁴ tso²ya³ jan¹-le⁴ xi¹ncjin¹. \v 66 Nca³tsˀi³ xi³ qui³nčhˀoe¹ cjoa⁴-vi⁴ tsa³cˀe¹yo³tjao²jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, qui³tso²: ˀya¹ xo⁴cjoan³ ˀnti¹ xo⁴cji³-vi⁴. Je² ntsja³ Nai³-na¹ ti¹jna³cao⁴ nca³ je². \s1 Zacarías qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ \p \v 67 Cˀoa⁴ Zacarías nˀai³-le⁴ a³li² to⁴cˀoa⁴cji³ Espíritu Santo xi³ qui³sˀe³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, cˀoa⁴ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, qui³tso²: \v 68 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² Nai³-na¹ Ni³na¹-le⁴ Israel, xi³ ja³ˀai³ co³tsen³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ tsa³cˀe¹chji¹ntjai² na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴. \v 69 Ya⁴ ntˀia³-le⁴ David cho⁴ˀnta³-le⁴, Ni³na¹ qui³sco²mi³tjen⁴-na¹ jnco³ xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹ xi³ vˀa³sje³ntjai²-na¹. \v 70 Jo³-sˀin² nca³ Ni³na¹ cˀoa⁴qui³tso²-ni³ cao⁴ tsˀoa³ cho⁴ta⁴ xi³ tsje³ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ sa³ˀnta³ nca³ nˀion¹ coa²tse³. \v 71 Ni³na¹ qui³sco²mi³tjen⁴ je²-vi⁴, jme¹-ni³ nca³ coi²tjo⁴ntjai²-si¹nia³² tˀa³tsˀe⁴ co²ntran⁴-na¹, cˀoa⁴ tˀa³tsˀe⁴ ntsja³ xi³ coan³jti³que³-na¹, \v 72 jme¹-ni³ nca³ coan³ma⁴que³-si¹ni³ nˀai³jcha¹cjin³-na¹, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ ja³ˀai³tsjen³-si¹ni³le⁴ je² cjoa⁴ xi³ tsje³, xi³ tsa³cˀe¹nˀion¹. \v 73 Cˀoa⁴-sˀin² Ni³na¹ qui³tsjoa³-le⁴ tsˀoa³ Abraham nˀai³jcha¹cjin³-na¹, \v 74 nca³ li²coi³ cao⁴ cjoa⁴jcon³ si⁴xa¹-le⁴², cˀia⁴ nca³ coi²tjo⁴ntje² xi³ tˀa³tsˀe⁴ co²ntran⁴-na¹. \v 75 Cˀoa⁴-sˀin² Ni³na¹ qui³tsjoa³ tsˀoa³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² si⁴xa¹-le⁴² nca³ tsje³ ti³ma³², nca³ tjin¹-na¹ cjoa⁴qui²xi⁴ nqui³xcon⁴ nca³ je² nca³ntsjai² ni⁴čhjin³-na¹vi⁴. \v 76 Cˀoa⁴ ji³, ˀnti¹, cˀoa⁴cˀoin¹-li² je² xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ xi³ ncˀa³ ti¹jna³. Cˀoin¹ ti¹tjon²-lai⁴ Nai³-na¹ nca³ cjoa¹ntai³ ntia⁴²-le⁴. \v 77 Nca³ cˀoai⁴-lai⁴ cjoa⁴qui²xi⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴, jo³-sˀin² coi⁴tjo³ntjai², cˀia⁴ nca³ cha⁴tˀa³-le⁴ je¹-le⁴. \v 78 Nca³yi³je³ coi³ cjoa⁴-vi⁴ cˀoa⁴coan⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ma⁴to³con²-le⁴ Ni³na¹-na¹, cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ co³tsen³-na¹ jo³-ni³ tsˀoi¹ xi³ tjo³ ncˀa³jmi³. \v 79 Nca³ si⁴²ˀi³sen³-le⁴ xi³ tjio¹ ja⁴jin³ njion², cˀoa⁴ xi³ tjio¹co³ya³-le⁴ cjoa⁴vi³ya³, nca³ si⁴²qui³ncha² ya⁴³ ntia⁴² ntso⁴coa³² jña³ nca³ jña¹ chon³. \v 80 Cˀoa⁴ je² ˀnti¹ coan³jcha¹, qui³sˀe³-le⁴ nca³nˀion¹. Ya⁴ tsa³cˀe²jna³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³ sa³ˀnta³ ni⁴čhjin³ nca³ tsa³ca³co¹-le⁴ yao³-le⁴ Israel. \c 2 \s1 Jesús qui³tsin³ \r (Mt. 1:18-25) \p \v 1 Cˀoa⁴coan³ coi³ ni⁴čhjin³ je²-ve⁴ nca³ Augusto César tsa³ca³te¹xo³ma³ nca³ ca²tja³ˀa³ sˀe³tˀa³ xon⁴ jan³ˀain¹-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ nca³qui³jnta². \v 2 Je² padron ti¹tjon²-vi⁴ ji³tjo³ cˀia⁴ nca³ Cirenio ti¹jna³ gobernador ya⁴ ˀnte³ Siria. \v 3 Cˀoa⁴ nca³tsˀi³ fi²ca¹ya³ xon⁴ yao³-le⁴ nca³ jnco¹jnco¹ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ jña³ vˀa³cao⁴-le⁴. \v 4 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³mi³-ni³ José ya⁴ Galilea, ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Nazaret, qui³ ya⁴ Judea ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ David xi³ Belén ˀmi², coi³ nca³ tsˀe⁴ ntˀia³-le⁴ cao⁴ ntje⁴-le⁴ David. \v 5 Qui³ ca¹ya³ xon⁴ yao³-le⁴. Cˀoa⁴-ti⁴ qui³ María chjon⁴²-le⁴ xi³ tji¹nˀion¹cao⁴-le⁴ cjoa⁴ cao⁴ je², je² xi³ je³yˀa³ ˀnti¹. \v 6 Cˀoa⁴ coan³-le⁴ cˀia⁴ nca³ tjio¹ ya⁴-ve⁴, ji³cho² ni⁴čhjin³ nca³ jtsin¹ ˀnti¹-le⁴. \v 7 Cˀoa⁴ qui³tsin³ ˀnti¹tjon² xi³ ˀnti¹xˀin⁴. Qui³si³cˀo¹jin³ ˀnti¹na³jño³va³-le⁴. Ya⁴ tsa³ca¹jna³ya³ ca²xa⁴ xi³ cjen²ya³ cho⁴ nca³ tsin² ˀnte³-jin² xi³ tˀa³tsˀe⁴ jña³ nca³ ma³ si⁴²cja¹ya³ cho⁴ta⁴. \s1 A²ncje⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ pastor \p \v 8 Tjin¹ pastor xi³ co³ˀnta³ cho⁴ xi³ ti⁴ya⁴-ni³ na³nqui³-ve⁴, xi³ qui³si³cˀa³ya³ ni³jña¹-le⁴ jin³sen¹, xi³ qui³sco²ˀnta³ cho⁴-le⁴ nca³ ni⁴tjen⁴. \v 9 Coe⁴-ni³ je² a²ncje⁴-le⁴ Nai³-na¹ ja³ˀai³con³-le⁴ nca³ je². Je² cjoa⁴je³ya³-le⁴ Ni³na¹ qui³si³ˀi³sen³ntai³-le⁴. A³li² cˀoa⁴cji³ qui³tsa³cjon¹. \v 10 To⁴nca³ je² a²ncje⁴ qui³tso²-le⁴: A³li² jcon³-jion²³, nca³ coe⁴-ni³, an³ si³cji³nčhˀoe¹-no³ en¹nta³ xi³ tse³ tjin¹ cjoa⁴tsjoa³, xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 11 Ca²tsin³-no³ ntˀai⁴-vi⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ David, jnco³ xi³ cˀoa⁴sje³ntjai²-no³ xi³ Cristo je² Nai³-na¹. \v 12 Cˀoa⁴ je²-vi⁴ coan⁴-no³ jnco³ choa⁴: Coan⁴sjai³-no³ jnco³ ˀnti¹ xi³ tji¹tsˀo¹jin³ na³jño³va³-le⁴ xi³ qui³jna³ya³ ca²xa⁴ xi³ cjen²ya³ cho⁴. \v 13 Nti⁴ton⁴ tjio¹cao⁴ a²ncje⁴ cjai¹nca³ ncjin²-sa³ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, xi³ nta³ tjio¹vˀa³sje³ Ni³na¹, xi³ qui³tso²: \v 14 Ca²ta³sˀe³-le⁴ cjoa⁴je³ya³ Ni³na¹ ya⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ i⁴ son³ˀnte³ jña¹ ca²ta³ma³chon³-le⁴ jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³sˀe³-le⁴ cjoa⁴nta³-le⁴ Ni³na¹. \v 15 Cˀoa⁴coan³-ˀni³ cˀia⁴ nca³ je² a²ncje⁴ qui³tˀa³xin²-le⁴ pastor, qui³ ya⁴ ncˀa³jmi³. Cˀia⁴ pastor-ve⁴ qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Tjian¹ sa³ˀnta³ Belén, cˀoa⁴ ca²ta³ˀya³² je²-vi⁴ xi³ cji³ma³, xi³ je² Nai³-na¹ ca²va³co¹-na¹. \v 16 Qui³ nti⁴ton⁴, coan³sjai³-le⁴ María cao⁴ José cao⁴ ˀnti¹-ve⁴ xi³ ti¹qui³jna³ya³ ca²xa⁴ xi³ cjen²ya³ cho⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³-le⁴ tsa³cˀe¹ na⁴jmi¹ jme³ xi³ tsa³cˀin²-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-ve⁴. \v 18 Nca³tsˀi³ xi³ qui³nčhˀoe¹ to⁴coan³xcon¹-le⁴ je² cjoa⁴ xi³ pastor qui³tso²-le⁴. \v 19 To⁴nca³ María tsa³cˀe¹jin³con³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴, to⁴je² tsa³cja¹cao⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 20 Qui³ nqui²ntia³ pastor xi³ co³ˀnta³ cho⁴, to⁴je³ya³ to⁴nta³ tsˀa³sje³ Ni³na¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ qui³nčhˀoe¹, cˀoa⁴ xi³ tsa³ve³, jo³-sˀin² nca³ tsa³cˀin²-le⁴. \v 21 Cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ coan³jnco³ jin³ ni⁴čhjin³, cjoa⁴circuncisión coan³-le⁴ ˀnti¹-ve⁴. Jesús tsa³cˀin² jan³ˀain¹-le⁴, jña³-le⁴ xi³ cˀoa⁴qui³tso² a²ncje⁴ to⁴nqui³-le⁴ni³ nca³ qui³sˀe³jna³ya³ tsˀoa⁴. \s1 Ja³ˀai³cao⁴ ˀnti¹-ve⁴ ya⁴ Jerusalén \p \v 22 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ni⁴čhjin³ nca³ qui³si³tsje³ yao³-le⁴ na⁴-le⁴, jo³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Moisés, ja³ˀai³cao⁴ ˀnti¹-ve⁴ ya⁴ Jerusalén nca³ coa⁴co²-le⁴ Nai³-na¹. \v 23 Jo³-sˀin² tji¹tˀa³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Nai³-na¹: Nca³tsˀi³ xˀin⁴ xi³ ˀnti¹tjon²-le⁴ na⁴-le⁴ cˀoa⁴cˀoin¹-le⁴ nca³ tsje³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Nai³-na¹. \v 24 Ja³ˀai³ nca³ tsjoa¹tˀa³ jnco³ nca² to¹cjo³ a³xo⁴ jao² paloma, jo³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Nai³-na¹. \v 25 Tjin¹ jnco³ cho⁴ta⁴ ya⁴ Jerusalén xi³ Simeón ˀmi². Je² ni¹ jnco³ nˀin³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, xi³ nta³ tsa³ve³xcon¹ Ni³na¹. Ti¹co³ya³-le⁴ je² xi³ si⁴²nˀion¹con³ Israel. Je² Espíritu Santo ti¹jna³cao⁴ nca³ je². \v 26 Je² Espíritu Santo qui³tso²son²tsen³-le⁴ Simeón nca³ tsi² coi³ coi⁴ya¹ to⁴nqui³-le⁴ni³ nca³ scoe⁴ Cristo xi³ tsˀe⁴ Nai³-na¹. \v 27 Simeón ja³ˀa³sˀen³ ya⁴³ yo⁴nco⁴ nca³ je² Espíritu Santo cˀoa⁴qui³tso²-le⁴. Cˀia⁴ nca³ xi³jcha¹-le⁴ ja³ˀa³sˀen³cao⁴ ˀnti¹ Jesús ya⁴³ yo⁴nco⁴, jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴sˀin⁴²-si¹ni³ tˀa³tsˀe⁴, jo³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti¹jna-le⁴, \v 28 cˀia⁴ Simeón qui³scoe¹ tsa³cja¹ya³čhja³ Jesús, qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴tjao²cha³ Ni³na¹, qui³tso²: \v 29 Ntˀai⁴-vi⁴ntai⁴ Nai³-na¹, cˀoai⁴ˀnte³-lai⁴ cho⁴ˀnta³-li⁴ nca³ nchˀan¹ ca²ta³fi², jo³ tso² en¹-li⁴. \v 30 Nca⁴ tsa³ˀve³xcoan³ je² xi³ vˀa³sje³ntjai², \v 31 jña³-le⁴ xi³ tsa³cˀe²jna³ntai³ nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 32 Je² ni¹ xi³ si¹ˀi³sen³ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin², cˀoa⁴ je² ni¹ xi³ coan⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-li⁴ Israel. \v 33 Nˀai³-le⁴ cao⁴ na⁴-le⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴ je² cjoa⁴ xi³ ti¹ˀmi²-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. \v 34 Simeón qui³si³chi³con³tˀain³ José cao⁴ María, qui³tso²-le⁴ María na⁴-le⁴ Jesús: Coe⁴-ni³ je² ˀnti¹ qui³sˀe³jna³ va³sen³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncjin² xi³ tsˀe⁴ Israel xi³ tsao³nqui³, cˀoa⁴ xi³ tjo¹mi³tjen⁴-ni³, cˀoa⁴ jo³-ni³ tsa² jnco³ choa⁴ xi³ cho⁴ta⁴ coi⁴nchja⁴ˀaon³-le⁴. \v 35 Qui³sˀe³jna³va³sen³ nca³ je² jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴son²tsen³-si¹ni³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ ncjin² ni⁴ma⁴. Cˀoa⁴-ti⁴ jnco³ qui⁴cha⁴nto³ cjoa⁴ˀa³to³cja¹ ya⁴ ni⁴ma⁴-li⁴ xi³ ti⁴ji³-ni³. \v 36 Cˀoa⁴-ti⁴ ya⁴ ti¹jna³ Ana chjon⁴² xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, tso²ti³-le⁴ Fanuel xi³ tsˀe⁴ ntje⁴-le⁴ Aser, jña³-le⁴ xi³ je³fi³cje³tˀa³ ni⁴čhjin³-le⁴. Cˀia⁴ nca³ je³chi³xan³, tsa³cˀe²jna³cao⁴ xˀin⁴-le⁴ ña³to³ no¹. \v 37 Coan³scan³-ni³ nca³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴ ño³can³ cao⁴-ni³ ño³ no¹ tsa³cˀe²jna³cˀan². A³li²coi³ tsa³ca³sen²xin²-le⁴ yo⁴nco⁴ jña³ tsa³ve³xcon¹ Ni³na¹ nca³ ni⁴čhjin³ nca³ ni⁴tjen⁴ cao⁴ cjoa⁴vi³jna³nchjan³ cao⁴ cjoa⁴vˀe²tsˀoa³. \v 38 Je²-vi⁴ ja³ˀai³čhian³ ti⁴je²-ni³ hora, cˀoa⁴-ti⁴ qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴tjao²cha³ Ni³na¹, cˀoa⁴ qui³nchja⁴-ni³le⁴ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-ve⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹co³ya³ nca³ coi⁴tjo³ntjai² Jerusalén. \s1 Qui³ nqui²jnco³cˀa² ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Nazaret \p \v 39 Cˀia⁴ nca³ José cao⁴ María qui³si³cji³tjo³son² nca³yi³je³ cjoa⁴ jo³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Nai³-na¹, qui³ nqui²jnco³cˀa² ya⁴ Galilea ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Nazaret. \v 40 Cˀoa⁴ je² ˀnti¹-ve⁴ coan³jcha¹, qui³sˀe³-le⁴ nca³nˀion¹. Nˀion¹ qui³sˀe³-le⁴ cjoa⁴ˀi³sen³ta³con². Cjoa⁴nta³-le⁴ Ni³na¹ ti¹jna³cao⁴ nca³ je². \s1 Jesús tsa³cˀe²jna³ ya⁴³ yo⁴nco⁴ \p \v 41 Xqui⁴ no¹ qui³ xi³jcha¹-le⁴ ya⁴ Jerusalén, cˀia⁴ nca³ sˀoi¹ pa²xco⁴. \v 42 Cˀia⁴ nca³ Jesús tjin¹-le⁴ te³jao² no¹, nca³tsˀi³ qui³mi³ ya⁴ Jerusalén jo³-sˀin² coan³nca³-le⁴ sˀoi¹ pa²xco⁴. \v 43 Cˀia⁴ nca³ qui³si³cji³tjo³son² ni⁴čhjin³-le⁴, qui³-ni³ xi³jcha¹-le⁴, tsa³cˀe²jna³ ti³ xi³ Jesús ˀmi² ya⁴ Jerusalén, to⁴nca³ li²coi³ tjin¹jin³-le⁴ xi³jcha¹-le⁴. \v 44 Xi³jcha¹-le⁴ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ Jesús ti¹jna³jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹fi², tsa³cˀe²ma³ ya⁴ ntia⁴² jnco³ ni⁴čhjin³. Cˀoa⁴ tsa³ca¹sjai³tˀa³-le⁴ xi¹ncjin¹ cao⁴ xi³ ve³xcon³. \v 45 Cˀia⁴ nca³ tsi² coan³sjai³-le⁴, qui³ nqui²jnco³cˀa² ya⁴ Jerusalén. Tsa³ca¹sjai³. \v 46 Cˀoa⁴ xi³ coan³ jan² ni⁴čhjin³ coan³sjai³-le⁴ ya⁴³ yo⁴nco⁴ nca³ ti¹jna³jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ va³co¹ya³ cjoa⁴te¹xo³ma³, ti¹nčhˀoe¹-le⁴, cˀoa⁴ ti¹vi³na³nqui³-le⁴. \v 47 Nca³tsˀi³ xi³ qui³nčhˀoe¹-le⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ qui³nchja⁴. \v 48 Cˀia⁴ nca³ xi³jcha¹-le⁴ tsa³ve³, to⁴coan³xcon¹-le⁴, cˀoa⁴ na⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Ji³, ˀnti¹, a¹-ni³ nca³ cˀoa⁴qui³ni²cao⁴-si¹ni³na³jin⁴. Coe⁴-ni³ nˀai³-li⁴ cˀoa⁴ an³ ti³vi³jnchi²sjai²-lai²⁴jin⁴ cao⁴ cjoa⁴va³. \v 49 Cˀia⁴ je² qui³tso²-le⁴: Jme¹-ni³ve⁴. A¹-ni³ nca³ an³ vi³jnchi²sjai²-si¹ni³nao¹³. A³tsi²-la²na¹ tjin¹jin³-no³ nca³ ma³chjen¹-na³ nca³ coa²te⁴jna³ ntˀia³-le⁴ Nˀai³-na⁴. \v 50 To⁴nca³ je² xi³jcha¹-le⁴ li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ je² en¹ xi³ Jesús tsa³cja¹cao⁴. \v 51 Jesús ja³ˀai³jen³cao⁴ José cao⁴ María, cˀoa⁴ ja³ˀai³ ya⁴ Nazaret. Qui³si³tjo³son²-le⁴. Je² na⁴-le⁴ tsa³cˀe¹jin³con³ ni⁴ma⁴-le⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 52 Cˀoa⁴ Jesús cji³ma³jcha¹cao⁴ cjoa⁴ncjin²ta³con², cji³ma³jchi¹nca³, ti¹sˀe³-sa³le⁴ cjoa⁴nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴. \c 3 \s1 Juan qui³nchja⁴ya³ \r (Mt 3:1-12; Mr 1:1-8; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Nca³ ma³ čhja³ˀaon²-ni³ no¹ nca³ va³te¹xo³ma³ Tiberio César, cˀia⁴ nca³ coan³ gobernador Poncio Pilato ya⁴ ˀnte³ Judea, cˀoa⁴ Herodes cho⁴ta⁴ti¹tjon² ya⁴ ˀnte³ Galilea, cˀoa⁴ Felipe xi³ ntsˀe⁴ Herodes cho⁴ta⁴ti¹tjon² ya⁴ ˀnte³ Iturea cao⁴ ya⁴ ˀnte³ Traconite, cˀoa⁴ Lisanias cho⁴ta⁴ti¹tjon² ya⁴ ˀnte³ Abilinia, \v 2 cˀia⁴ nca³ coan³ na⁴ˀmi³ti¹tjon² Anás cao⁴ Caifás, en¹-le⁴ Ni³na¹ ja³ˀai³-le⁴ Juan, ˀnti¹-le⁴ Zacarías ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 3 Juan ji³cho²qui³jnta² ya⁴ˀnte³ ja⁴ntai³ nta¹je⁴ Jordán. Qui³nchja⁴ya³ cjoa⁴sa³te¹nta¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ cha⁴tˀa³-si¹ni³ je¹-le⁴. \v 4 Jo³-sˀin² tji¹tˀa³ je² libro xi³ tjin¹-le⁴ en¹-le⁴ Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹: Jta⁴-le⁴ xi³ nˀion¹ nchja⁴ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³, tja³ntao³ ntia⁴²-le⁴ Nai³-na¹, tja³qui²xio⁴³ ntia⁴²ˀnti¹-le⁴. \v 5 Nca³qui³jnta² co³nca³ coan⁴nca³son², coai⁴jen³qui³jnta² ni³nto³ cao⁴ xi⁴nqui⁴, je² ntia⁴² xi³ cˀoe⁴²tin³ coan⁴qui²xi⁴-ni¹, cˀoa⁴ je² ntia⁴² xi³ tjen⁴jen³ya³ tjen⁴jen³tˀa³ chon³ coan⁴ čhja³ˀai²-ni¹. \v 6 Scoe⁴ nca³tsˀi³ jo³-sˀin² nca³ vˀa³sje³ntjai² Ni³na¹. \v 7 Juan qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ ji³tjo³ jme¹-ni³ nca³ coa⁴te¹nta¹-si¹ni³: Jon² xi³ ye⁴ cjoaon³, ˀya¹ xi³ tsa³qui³ncha¹xco¹-no³ nca³ coi⁴ncha³xin²-lao⁴³ je² cjoa⁴ñˀain³ xi³ nčhoa¹-vi⁴. \v 8 Cˀoa⁴tˀiaon⁴³ tso²cˀoa⁴ cjoa⁴ xi³ nta³ tjin¹ xi³ va³quin²-no³ tsa² je³qui³ni²cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³. A³li² vˀe²tsˀia⁴cao⁴-jion²³ nca³ vi³xon¹³ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-no³: Tjin¹-na¹ Abraham je² nˀai³jcha¹cjin³-na¹. An³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ Ni³na¹ coan⁴-le⁴ nta³ tsa² cao⁴ je² la⁴jao⁴-vi⁴, sco¹mi³tjen⁴ ˀnti¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Abraham. \v 9 Cˀoa⁴-ti⁴ je² hacha je³qui³jna³tˀa³-le⁴ ja⁴ma⁴-le⁴ ya¹. Nca³yi³je³ ya¹ xi³ tsi² coi³ va³-le⁴ to³ xi³ nta³, jti¹ sˀe³atsao³jin³ lˀi¹. \v 10 Cho⁴ta⁴ qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Jme¹ xi³ sˀiain⁴-jin⁴. \v 11 Juan qui³nchja⁴-le⁴: Je² xi³ jao² chi⁴nca³ tjin¹-le⁴, ca²ta³tsjoa¹-le⁴ xi³ tsin²-le⁴. Je² xi³ tjin¹-le⁴ xi³ cji³ne³, ti⁴cˀoa⁴ ca²ta³sˀin¹-ni³. \v 12 Cˀoa⁴-ti⁴ ja³ˀai³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹xco¹ taon⁴va³sen³, qui³tso²-le⁴ Juan: Maestro, jme¹ xi³ sˀiain⁴-jin⁴ ntˀai⁴. \v 13 Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: A³li² nqui²sa⁴ tse³ ni²je¹-jion²³ cao⁴-ni³ tsa² xi³ qui³sa³te³xo³ma³-no³. \v 14 Cˀoa⁴-ti⁴ so³nta²do⁴ qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Cˀoa⁴ jin⁴-jin⁴, jme¹ xi³ sˀiain⁴-jin⁴. Juan cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A³li² cjoa⁴nˀion¹-jin² ni²che¹-lao⁴³, a³li² vi³jnchi³ya²tˀain³-jion²³ xi³ cja⁴ˀai¹ to⁴jo³ nca³ me³-no³ nca³ coan⁴chji¹-no³. Tˀe²jnco³-lao⁴³ to³con²³ jña³-le⁴ xi³ cji³ma³chji¹-no³. \v 15 Tjio¹co³ya³ na⁴xi⁴na³nta¹, tjio¹si¹cja³ˀai³tsjen³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ Juan, tsa² je² Cristo. \v 16 Juan qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³: An³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ va³te³nta¹-ni³no³ cao⁴ na³nta¹, to⁴nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² xi³ nqui²sa⁴ tse³ nca³nˀion¹ tjin¹-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² an³. An³ li²coi³ va³quin²-na³ nca³ sco³jnta¹³ čhjoa⁴xin¹-le⁴ jte¹-le⁴. Je² xi³ coa³te²nta¹-ni³no³ cao⁴ Espíritu Santo, cˀoa⁴ cao⁴ lˀi¹. \v 17 Je² xi³ vˀe¹ntjao⁴-ni³le⁴ cjia³ ntsja³, si⁴²tsje³ tˀa³na³nqui³, cˀoa⁴ coi⁴ncha³xco¹ trigo ja⁴ya³ ni³ncˀa³-le⁴, cˀoa⁴ tje¹-le⁴ coi⁴ti⁴jin³ lˀi¹ xi³ ni⁴cˀia³-jin² cjoi⁴tsˀao³. \v 18 Cˀoa⁴-sˀin² qui³nchja⁴ya³jin³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ en¹nta³ cao⁴ ncjin² xi³ cja⁴ˀai¹-sa³ cjoa⁴ xi³ ti¹vˀe¹ne²-le⁴. \v 19 Cˀia⁴ Juan qui³nchja⁴ti³cao⁴ Herodes xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ tˀa³tsˀe⁴ Herodías, chjon⁴²-le⁴ Felipe xi³ ntsˀe⁴, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴tsˀen⁴ xi³ qui³sˀin³ Herodes. \v 20 Herodes qui³si³taon³ya²cao⁴-sa³ nca³ qui³sca³ni¹ nto⁴ya¹ Juan. \s1 Jesús qui³sa³te¹nta¹ \r (Mt. 3:13-13-17; Mr. 1:9-11) \p \v 21 Cˀia⁴ nca³ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ je³qui³sa³te¹nta¹, cˀoa⁴-ti⁴ Jesús qui³sa³te¹nta¹. Tjen⁴ nca³ Jesús ti¹vˀe¹tsˀoa³ ncˀa³jmi³ qui³tjo³ˀai². \v 22 Cˀoa⁴ ji³tjo³jen³ne²-le⁴ Jesús je² Espíritu Santo xi³ cˀoa⁴cji³ jo³ cji³ ni⁴se³ paloma. Jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-ni³le⁴ ncˀa³jmi³ xi³ qui³tso²: Ji³ ni¹³ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴-le²³, jo³ nta³ sˀe³coan³ xi³ tˀa³tsi⁴. \s1 Jan³ˀain¹-le⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³-le⁴ Jesús \r (Mt. 1:1-17) \p \v 23 Cˀoa⁴ ti⁴je²-ni³ Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴ cjoan³ can³te²-la⁴ no¹-le⁴. ˀnti¹-le⁴ José qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴. Je² José ˀnti¹-le⁴ Elí, \v 24 xi³ ˀnti¹-le⁴ Matat, xi³ ˀnti¹-le⁴ Leví, xi³ ˀnti¹-le⁴ Melqui, xi³ ˀnti¹-le⁴ Jana, xi³ ˀnti¹-le⁴ José \v 25 xi³ ˀnti¹-le⁴ Matatías, xi³ ˀnti¹-le⁴ Amós, xi³ ˀnti¹-le⁴ Nahum, xi³ ˀnti¹-le⁴ Esli, xi³ ˀnti¹-le⁴ Nagai, \v 26 xi³ ˀnti¹-le⁴ Maat, xi³ ˀnti¹-le⁴ Matatías, xi³ ˀnti¹-le⁴ Semei, xi³ ˀnti¹-le⁴ José, xi³ ˀnti¹-le⁴ Judá, \v 27 xi³ ˀnti¹-le⁴ Joana, xi³ ˀnti¹-le⁴ Resa, xi³ ˀnti¹-le⁴ Zorobabel, xi³ ˀnti¹-le⁴ Salatiel, xi³ ˀnti¹-le⁴ Neri, \v 28 xi³ ˀnti¹-le⁴ Melqui, xi³ ˀnti¹-le⁴ Adi, xi³ ˀnti¹-le⁴ Cosam, xi³ ˀnti¹-le⁴ Elmodam, xi³ ˀnti¹-le⁴ Er, \v 29 xi³ ˀnti¹-le⁴ Josué, xi³ ˀnti¹-le⁴ Eliezer, xi³ ˀnti¹-le⁴ Jorim, xi³ ˀnti¹-le⁴ Matat, \v 30 xi³ ˀnti¹-le⁴ Leví, xi³ ˀnti¹-le⁴ Simeón, xi³ ˀnti¹-le⁴ Judá, xi³ ˀnti¹-le⁴ José, xi³ ˀnti¹-le⁴ Jonán, xi³ ˀnti¹-le⁴ Eliaquim, \v 31 xi³ ˀnti¹-le⁴ Melea, xi³ ˀnti¹-le⁴ Mainán, xi³ ˀnti¹-le⁴ Matata, xi³ ˀnti¹-le⁴ Natán, \v 32 xi³ ˀnti¹-le⁴ David, xi³ ˀnti¹-le⁴ Isaí, xi³ ˀnti¹-le⁴ Obed, xi³ ˀnti¹-le⁴ Booz, xi³ ˀnti¹-le⁴ Salmón, xi³ ˀnti¹-le⁴ Naasón, \v 33 xi³ ˀnti¹-le⁴ Aminadab, xi³ ˀnti¹-le⁴ Aram, xi³ ˀnti¹-le⁴ Esrom, xi³ ˀnti¹-le⁴ Fares, xi³ ˀnti¹-le⁴ Judá, \v 34 xi³ ˀnti¹-le⁴ Jacob, xi³ ˀnti¹-le⁴ Isaac, xi³ ˀnti¹-le⁴ Abraham, xi³ ˀnti¹-le⁴ Taré, xi³ ˀnti¹-le⁴ Nacor, \v 35 xi³ ˀnti¹-le⁴ Serug, xi³ ˀnti¹-le⁴ Ragau, xi³ ˀnti¹-le⁴ Peleg, xi³ ˀnti¹-le⁴ Heber, xi³ ˀnti¹-le⁴ Sala, \v 36 xi³ ˀnti¹-le⁴ Cainán, xi³ ˀnti¹-le⁴ Arfaxad, xi³ ˀnti¹-le⁴ Sem, xi³ ˀnti¹-le⁴ Noé, xi³ ˀnti¹-le⁴ Lamec, \v 37 xi³ ˀnti¹-le⁴ Matusalén, xi³ ˀnti¹-le⁴ Enoc, xi³ ˀnti¹-le⁴ Jared, xi³ ˀnti¹-le⁴ Mahalaleel, xi³ ˀnti¹-le⁴ Cainán, \v 38 xi³ ˀnti¹-le⁴ Enós, xi³ ˀnti¹-le⁴ Set, xi³ ˀnti¹-le⁴ Adán, xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. \c 4 \s1 Nai⁴² coan³me³-le⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴ Jesús \r (Mt. 4:1-11; Mr. 1:12-13) \p \v 1 Espíritu Santo qui³sˀe³jin³ ni⁴ma⁴-le⁴ Jesús. Ji³nčhoa³ nqui²jnco³cˀa²-ni³ nta¹je⁴ Jordán, je² Espíritu qui³cao⁴ jnco³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 2 Ña³chan³ ni⁴čhjin³ je² nai⁴² coan³me³-le⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴ Jesús. Li²jme³ xi³ tsa³cjen² coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. Cˀia⁴ nca³ je³tˀa³ ni⁴čhjin³-ve⁴, coan³vao³-le⁴. \v 3 Cˀia⁴ je² nai⁴²-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Tsa² ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹³ ji³, cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ je² la⁴jao⁴-vi⁴ nca³ nio⁴xti²la⁴ ca²ta³ma³. \v 4 Jesús qui³tso²-le⁴: Tji¹tˀa³: A³li² to⁴cao⁴ nio⁴xti²la⁴-jin² cˀoe¹jna³con³-ni³ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ cao⁴ nca³yi³je³ en¹-le⁴ Ni³na¹. \v 5 Cˀia⁴ je² nai⁴² qui³cao⁴ Jesús ya⁴ jnco³ ni³nto³ncˀa³. To⁴jnco³ tjo² tsa³ca³co¹-le⁴ nca³yi³je³ ˀnte³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ son³ˀnte³. \v 6 Je² nai⁴²-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Ji³ tsjoa³-le²³ nca³yi³je³ je² nca³nˀion¹-vi⁴, cˀoa⁴ cjoa⁴je³ya³-le⁴, nca⁴ an³ tsa³cˀai²-na³, cˀoa⁴ je² xi³ me³-na³ tsjoa³-le⁴. \v 7 Cˀia⁴ tsa² ji³ coi⁴sen⁴xco¹nchˀin³tˀa³-nai¹³, jcha⁴xcon¹-nai¹³, tsi⁴ coan⁴ nca³yi³je³. \v 8 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ti⁴sen⁴xin²-nai¹³ Satanás, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² tji¹tˀa³ xon⁴: Je² Ni³na¹-li⁴ coi⁴sen³xco¹nchˀin³tˀa³-lai⁴, jcha⁴xcoin¹³, cˀoa⁴ to⁴je² to⁴jnco³ xi³ si⁴xa¹-lai⁴. \v 9 Cˀia⁴ nai⁴²-ve⁴ qui³cao⁴ Jesús ya⁴ Jerusalén, cˀoa⁴ qui³si³cˀe¹jna³son² ja⁴son²ncˀa³-le⁴ yo⁴nco⁴ qui³tso²-le⁴: Tsa² ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹³ ji³, chji¹³jen³nqui³ tˀa³na³nqui³. \v 10 Nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² tji¹tˀa³: Ni³na¹ cˀoe⁴²xa¹-le⁴ a²ncje⁴-le⁴ jme¹-ni³ nca³ si⁴²coi²nta⁴-si¹ni³li². \v 11 Cˀoa⁴ je² ntsja³ sco¹mi³tjen⁴-ni³li², jme¹-ni³ nca³ la⁴jao⁴-ve⁴ li²coi³ sa⁴te¹nqui³-si¹ni³ ntso⁴coi³. \v 12 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tso²: A³li² chˀao³ cho¹tˀa³-jin²³ je² Nai³-li⁴ Ni³na¹-li⁴. \v 13 Cˀia⁴ nca³ je³tˀa³ nca³yi³je³ cjoa⁴-ve⁴ xi³ chˀao³ cho²tˀa³-le⁴ Jesús, je² nai⁴² qui³xin²-le⁴ jnco³ tji¹cja¹ ni⁴čhjin³. \s1 Jesús vˀe¹tsˀia⁴cao⁴ xa¹-le⁴ \r (Mt. 4:12-17; Mr. 1:14-15) \p \v 14 Cˀoa⁴ Jesús ja³ˀai³ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Espíritu Santo ya⁴ Galilea, qui³son² en¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³qui³jnta² son³ˀnte³ xi³ tjio¹ntai³-le⁴. \v 15 Tsa³ca³co¹ya³ ya⁴³ ntˀia³ sinagoga xi³ tsˀe⁴. Nca³tsˀi³ tsˀa³sje³je³ya³ Jesús. \s1 Qui³tsˀaon³sje³jin³ Jesús na⁴xi⁴na³nta¹ Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Mr. 6:1-6) \p \v 16 Ja³ˀai³ Nazaret ya⁴ ˀnte³ jña³ nca³ coan³jcha¹. Jo³-sˀin² nca³ tjin¹ costumbre-le⁴ je² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, ja³ˀa³sˀen³ ya⁴³ ntˀia³ sinagoga. Tsa³ca³sen²nto³ nca³ tsa³cˀe¹xquia⁴. \v 17 Tsa³cˀai²-le⁴ xon⁴-le⁴ Isaías xi³ qui³nchja⁴ya³. Cˀia⁴ nca³ qui³sco³ˀai² xon⁴, coan³sjai³-le⁴ jña³ nca³ tji¹tˀa³ en¹ xo⁴ tso²: \v 18 Je² Espíritu-le⁴ Nai³-na¹ ti¹jna³cao⁴-na³, nca⁴ qui³tsjon²jon³-na³ tˀa³tsˀe⁴ xa¹ nca³ an³ nchja²ya³jin³-le⁴ xi³ yo⁴ma⁴ je² en¹nta³. Qui³si³ca³sen¹-na³ nca³ si³nta³ya³ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ˀaon³ tjio¹jin³ ni⁴ma⁴-le⁴, nca³ coi³nchja²ya³jin³-le⁴ preso nca³ coa⁴tio⁴ntai¹, cˀoa⁴ cao⁴ je² xi³ xca⁴ cjoan³ nca³ coan⁴tsen³-le⁴ xcon⁴, nca³ si³cˀe¹yo³ntai¹ xi³ qui³ni²quin²ˀaon³. \v 19 Nca³ coi³nchja²ya³ je² no¹ cˀia⁴ nca³ coan⁴tsen³ cjoa⁴nta³-le⁴ Nai³-na¹. \v 20 Tsa³ca³xco¹ya³cjao³-ni³ xon⁴, qui³tsjoa³-le⁴ je² xi³ si¹coi²nta⁴ xon⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe²jna³. Je² xcon⁴ nca³tsˀi³ tjio¹co³ˀa³ nca³ je² ya⁴³ ntˀia³ sinagoga. \v 21 Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tso²-le⁴: Ntˀai⁴-vi⁴ je³coan³jnco³ jo³ tso² je² xon⁴-vi⁴ nca⁴ je³ca²no²ˀyao²³. \v 22 Cˀoa⁴ ña³qui³ nta³ qui³nchja⁴ nca³tsˀi³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. To⁴coan³xcon¹-le⁴ je² en¹ xi³ nˀion¹ tjin¹-le⁴ cjoa⁴nta³ jo³-sˀin² nca³ qui³nchja⁴-ni³ tsˀoa³, cˀoa⁴qui³tso²: A³ tsi² tsa² je²-vi⁴ ˀnti¹-le⁴ José. \v 23 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ cˀoa⁴cˀoin¹-nao¹³ je² en¹ xo⁴ tso²-vi⁴: Chji⁴ne⁴xqui³, ti⁴xqui³-lai⁴ yao³-li⁴ nca³ ti⁴ji³-ni³. Xi³ cˀoa⁴to⁴xcon¹ tjin¹ cjoa⁴ xi³ qui³no²ˀyai²⁴-jin⁴ xi³ tsa³cˀe²ntai³ ya⁴ Capernaum, cˀoa⁴-ti⁴ tˀiain⁴ i⁴ ˀnte³-vi⁴ xi³ tsi⁴. \v 24 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-sa³: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ ni⁴jnco³-jin² cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ nta³ ˀya³xcon¹ ya⁴ na³nqui³-le⁴. \v 25 To⁴nca³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, cjai¹nca³ to⁴tjin¹ ya¹nchjin¹ xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴ ya⁴ Israel cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³-le⁴ Elías, cˀia⁴ nca³ qui³sˀe³chjoa² ncˀa³jmi³ jan² no¹ va³sen³, nca³ ni⁴jme³-jin² jtsi¹ qui³tsjoa³. Cjai¹nca³ tse³ coan³cji³nčha¹-le⁴ nca³qui³jnta² na³nqui³. \v 26 To⁴nca³ ni⁴jnco³-jin² xi³ coi³ xi³ Elías qui³cha³ni²tˀa³-le⁴. To⁴jnco³ chjon⁴² xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴ xi³ qui³cha³ni²tˀa³-le⁴ ya⁴ Sarepta tsˀe⁴ Sidón. \v 27 Cjai¹nca³ to⁴tjin¹ xi³ ti¹fi³ˀnto³jon³ yao³-le⁴ ya⁴ Israel coi³ ni⁴čhjin³-le⁴ Eliseo xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, to⁴nca³ ni⁴jnco³-jin² xi³ je² coan³tsje³, to⁴je² Naamán xi³ tsˀe⁴ Siro. \v 28 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ ya⁴³ ntˀia³ sinagoga nˀion¹ coan³jti³-le⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 29 Ji³so¹tjen⁴ nca³tsˀi³, qui³tsˀaon³sje³jin³ Jesús ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, cˀoa⁴ qui³cao⁴ sa³ˀnta³ jco⁴ ni³nto³ jña³ nca³ qui³sˀe³jna³ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴. Cho⁴ta⁴-ve⁴ me³-le⁴ si⁴²cˀa³tjen⁴jin³ na⁴xi⁴ jña³ nˀion¹ tˀa³jen³tˀa³. \v 30 To⁴nca³ Jesús ja³ˀa³to³jin³va³sen³-le⁴. Qui³. \s1 Cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ \r (Mr. 1:21-28) \p \v 31 Qui³jen³ ya⁴ Capernaum, na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ nchja⁴-ni³ ˀnte³ Galilea. Tsa³ca³co¹ya³-le⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 32 Cho⁴ta⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ nca⁴ en¹-le⁴ nˀion¹ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹. \v 33 Ya⁴³ ntˀia³ sinagoga-ve⁴ ti¹jna³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ tsˀe⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³. Nˀion¹ qui³nchja⁴ cho⁴ta⁴ xo⁴cji³-ve⁴. \v 34 Qui³tso²: A³li² cˀoa⁴-jin² ni²cao⁴-na³jin⁴. Jme¹ xi³ tjin¹-na¹ xi³ cao⁴ ji³, Jesús nazareno. A³ ca²fa²ˀai⁴ ni²cji³tson¹-na³jin⁴. An³ ˀve³-le²³ ˀya³-ni³ve⁴ ji³. Ji³ ni¹³ xi³ tsjai³ xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 35 Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴, cˀoa⁴ qui³tso²: Jyo¹ ti⁴jnai³, cˀoa⁴ ti²tjo⁴xin²-lai⁴. Cˀia⁴ je² nai⁴²-ve⁴ qui³tson³tsja¹tˀa³ na³nqui³ ya⁴ jin³va³sen³-le⁴. Ji³tjo³xin²-le⁴ to⁴nca³ li²coi³ qui³si³qui²ˀaon³ cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 36 Qui³tsa³cjon¹-le⁴ nca³tsˀi³ nca³ˀi⁴ nca³jan¹ qui³nchja⁴cao⁴ xi¹ncjin¹: Jme¹ en¹-ni³ je²-vi⁴ nca⁴ cao⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, cˀoa⁴ cao⁴ nca³nˀion¹ va³te¹xo³ma³-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ vi³tjo³. \v 37 Qui³son² en¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús nca³qui³jnta² ˀnte³ xi³ ti¹jna³ntai³. \s1 Na⁴cha¹-le⁴ Simón ti¹mˀen³ \r (Mt. 8:14-15; Mr. 1:29-31) \p \v 38 Cˀia⁴ ji³so¹tjen⁴ Jesús nca³ coi⁴tjo³ ntˀia³ sinagoga, ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³-le⁴ Simón. Na⁴cha¹-le⁴ Simón ti¹mˀen³, chˀin³ tjin¹-le⁴. Cho⁴ta⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³ je². \v 39 Jesús tsa³cja³te³ne²-le⁴. Qui³scan³cao⁴ ntˀai⁴, cˀoa⁴ ji³tjo³xin²-le⁴ ntˀai⁴-ve⁴. Cˀoa⁴ je² chjon⁴²-ve⁴ ji³so¹tjen⁴ nti⁴ton⁴, qui³si³sin³-ni³le⁴ xi³cˀa³. \s1 Ncjin² xi³ Jesús qui³si³nta³ \r (Mt. 8:16-17; Mr. 1:32-34) \p \v 40 Cˀia⁴ nca³ qui³sca³ntjai² tsˀoi¹, nca³tsˀi³ xi³ tjin¹-le⁴ xi³ tjio¹mˀen³ xi³ cja⁴ˀai¹cja⁴ˀai¹ chˀin³-le⁴, ja³ˀai³cao⁴-le⁴ Jesús. Jesús tsa³ca¹yo³son²-le⁴ ntsja³ nca³ jnco¹jnco¹. Cˀoa⁴-sˀin² qui³si³nta³-ni³. \v 41 Cˀoa⁴-ti⁴ je² nai⁴² xi³ nta³jin³ ji³tjo³-le⁴ xi³ ncjin² cho⁴ta⁴. Qui³squi³ˀntia¹, qui³tso² ntjao⁴-ve⁴: Ji³ ni¹³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹. To⁴nca³ Jesús qui³scan³cao⁴, li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca³ coi⁴nchja⁴, nca⁴ ve³ nca³ je² xi³ Cristo. \s1 Jesús qui³nchja⁴ya³ ya⁴ jña³ xin²-sa³ na⁴xi⁴na³nta¹ \r (Mr. 1:35-39) \p \v 42 Xi³ je³qui³sˀe³sen¹, ji³tjo³ Jesús. Cˀoa⁴ qui³ jña³ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ncjin² tsa³ca¹sjai³. Ja³ˀai³con³-le⁴. Coan³me³-le⁴ nca³ si⁴²cˀe¹jna³nˀion¹ nca³ tsi² tsa² coi³ coai⁴tˀa³xin²-le⁴. \v 43 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴²-ti⁴ xi³ xin²-sa³ na⁴xi⁴na³nta¹ ma³chjen¹ nca³ coi³nchja²ya³ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ nca⁴ coi³ xa¹ ji³nčhoa³-nia³. \v 44 Cˀoa⁴ ti¹nchja⁴ya³ ya⁴³ ntˀia³ sinagoga ya⁴ ˀnte³ Galilea. \c 5 \s1 Ncjin² jti⁴ qui³tjo³ve¹ \r (Mt. 4:18-22; Mr. 1:16-20) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ Jesús ti¹jna³ ja⁴ntai³-le⁴ jnčho¹je³ Genezaret, je² cho⁴ta⁴ncjin² ma³jtin¹ntai³-le⁴ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹-le⁴ en¹-le⁴ Ni³na¹. \v 2 Jesús tsa³ve³ jao² chi³tso³ xi³ tjio¹čhian³ ya⁴ntai³ jnčho¹. Cˀoa⁴ je² xi³ jti⁴ si¹cˀen³ je³ji³tjo³jen³ chi³tso³, tjio¹va³ne¹jon³ na⁴ˀya³-le⁴. \v 3 Cˀia⁴ Jesús ja³ˀa³sˀen³ jnco³ chi³tso³ xi³ tsˀe⁴ Simón, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ si⁴²cˀa³to³jin³ na³nta¹ i⁴tse¹ tˀa³xin² na³nqui³. Ya⁴ tsa³cˀe²jna³ya³ ya⁴³ chi³tso³-ve⁴ nca³ qui³tso²ya³-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 4 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴ Simón: Tˀin³ jña³ nca³ nqui²sa⁴ nˀion¹ na⁴nca⁴ jnčho¹, cˀoa⁴ ti⁴cˀa³tjen⁴nqui³ntao¹³ ˀnti¹na⁴ˀya³-no³ nca³ coi⁴nto³vao³ jti⁴. \v 5 Simón qui³tso²-le⁴: Maestro, je³ca²ni²xai¹⁴-jin⁴ ca²vˀa³ni⁴tjen⁴, ni⁴jme³-jin² xi³ ca²sa³co¹-na³jin⁴, to⁴nca³ tsa² ji³ xi³ cˀoa⁴si³, si³cˀa³tjen⁴nqui³nta¹³ na⁴ˀya³. \v 6 Cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴qui³sˀin³, a³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ jti⁴ xi³ qui³si³ncha³, cˀoa⁴ na⁴ˀya³-ve⁴ xi³jnta². \v 7 Qui³si³cˀa³tji³chi⁴sin¹-le⁴ ntsja³ xi¹ncjin¹ xi³ tjio¹ya³ chi³tso³ xi³jnco³ nca³ cjoi⁴nčhoa³qui³ncha³cao⁴. Ja³ˀai³-ni³. Ña³qui³ qui³tse³ nca³ jao² chi³tso³ sa³ˀnta³ me³ qui³tse³nta¹ chi³tso³. \v 8 Cˀia⁴ nca³ Simón Pedro tsa³ve³ je²-vi⁴, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ Jesús. Qui³tso²-le⁴: Ti⁴se⁴xin²-nai¹³ nca³ an³, Señor, nca⁴ cho⁴ta⁴je¹-nia¹³. \v 9 Coi³ nca³ qui³tsa³cjon¹-ni¹ nca³ je² cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹cao⁴ nca⁴ ncjin² jti⁴ qui³tjo³ve¹-le⁴. \v 10 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² qui³tsa³cjon¹ Jacobo cao⁴ Juan xi³ ˀnti¹-le⁴ Zebedeo, xi³ xi¹ncjin¹ Simón. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ Simón: A³li² jcon³-jin²³, va³se²tsˀia⁴-cjoan²ni³ ntˀai⁴-vi⁴ntai⁴ coi⁴no²cjoa⁴xco¹-lai⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀan⁴. \v 11 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ca³jna³ntai³ na³nqui³ chi³tso³-ve⁴, qui³si³ca³tio¹ nca³yi³je³, qui³tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús. \s1 Jesús qui³si³tsje³ jnco³ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 8:1-4; Mr. 1:40-45) \p \v 12 Cˀia⁴ nca³ Jesús tsa³cˀe²jna³ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹, coe⁴-ni³ jnco³ xˀin⁴ xi³ ti¹fi³ˀnto³jon³ yao³-le⁴ qui³sco²tsen³-le⁴ Jesús, tsa³cja³nia³ne² ncjain¹ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Señor, tsa² me³-li² coan⁴ si⁴tsje³-nai¹³. \v 13 Cˀia⁴ Jesús tsa³cjen² ntsja³, qui³tso²-le⁴: Me³-na³ ca²ta³ma³tsjai³. Nti⁴ton⁴ ji³tjo³xin² chˀin³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 14 Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴, to⁴nca³ tˀin³ (qui³tso²-le⁴) ta⁴co²-lai⁴ yao³-li⁴ na⁴ˀmi³, cˀoa⁴ tˀai²³ cjoa⁴tjao² nca³ je³coan³ntai³ jo³-sˀin² nca³ tsa³cˀe¹ne² Moisés nca³ cˀoai⁴-lai⁴ en¹-li⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 15 To⁴nca³ cjai¹ ncjin² en¹ tsa³nca³son²-sa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús. Coan³xco¹ ncjin² cho⁴ta⁴ jme¹-ni³ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹-si¹ni³le⁴, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ coan⁴nta³-si¹ni³ chˀin³ xi³ tjin¹-le⁴. \v 16 To⁴nca³ Jesús qui³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³, ya⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³. \s1 Jesús qui³si³nta³ jnco³ xi³ ti¹mˀen³ \r (Mt. 9:1-8; Mr. 2:1-12) \p \v 17 Jnco³ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ Jesús ti¹va³co¹ya³, ya⁴ tjio¹ cho⁴ta⁴ fariseo cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ va³co¹ya³ cjoa⁴te¹xo³ma³, jña³-le⁴ xi³ ja³ˀai³-ni³ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ nchja⁴-ni³ Galilea, cˀoa⁴ xi³ nchja⁴-ni³ Judea, cˀoa⁴ ja³ˀai³-ni³ Jerusalén. Je² nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹ ti¹jna³cao⁴ Jesús nca³ si⁴²nta³ xi³ tjio¹mˀen³. \v 18 Coe⁴-ni³ cˀa³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ ja³ˀai³cao⁴ jnco³ xˀin⁴ xi³ ti¹fa³ˀai³xco¹, xi³ cji³son²-le⁴ na⁴chan³. Tsa³ca¹sjai³ˀnte³-le⁴ jo³-sˀin² sca³ni¹sˀen³ nca³ si⁴²cˀe¹jna³tˀa³-le⁴ Jesús. \v 19 Li²coi³ coan³sjai³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ sca³ni¹sˀen³, nca⁴ nˀion¹ ncjin² cho⁴ta⁴ qui³tse³ˀya². Qui³tsin³son² ntˀia³. Ya⁴son² ntˀia³ tsa³cja³ˀa¹xin² te²ja⁴-le⁴, qui³sca³ni¹jen³ne²-le⁴ cao⁴ na⁴chan³, ya⁴ nca³va³sen³-le⁴ cho⁴ta⁴ nqui³xcon⁴ Jesús. \v 20 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ Jesús, jo³-sˀin² nca³ coan³cjain¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Ji³, qui³cha³tˀa³-li² je¹-li⁴. \v 21 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseo tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³, qui³tso²: ˀya¹-ni³ je²-vi⁴ xi³ cˀoi⁴-sˀin² to⁴chˀao³ nchja⁴. ˀya¹-ni³ xi³ coan⁴-le⁴ si⁴²cha³tˀa³-na¹ je¹-na¹, a³ tsi² tsa² to⁴jnco³ Ni³na¹ xi³ ma³-le⁴. \v 22 Jesús nta³ tsa³ve³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ ni²cja³ˀai³tsjaon³ ja⁴jin³ ni⁴ma⁴-no³. \v 23 Jña¹-le⁴ xi³ li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³. Tsa² coi⁴xoan¹: Qui³cha³tˀa³-li² je² je¹-li⁴, a³xo⁴ tsa² coi⁴xoan¹: Ti⁴so²tjain⁴, ti⁴to²mjain³. \v 24 To⁴nca³ jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-si¹nio³ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tjin¹-le⁴ ˀnte³ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ nca³ si⁴²cha³tˀa³ je¹, Jesús qui³tso²-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ ti¹fa³ˀai³xco¹: Ji³ xi³ xin³-le²³, ti⁴so²tjain⁴, cˀoa⁴ chjoai¹³ na⁴chan³-li⁴, cˀoa⁴ tˀin³ ntˀia³-li⁴. \v 25 Cˀoa⁴ ji³so¹tjen⁴ nti⁴ton⁴ nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³, cˀoa⁴ qui³scoe¹ na⁴chan³ xi³ qui³jna³son², qui³ ntˀia³-le⁴, cjai¹nca³ je³ya³ tsˀa³sje³ Ni³na¹. \v 26 To⁴coan³xcon¹-le⁴ nca³tsˀi³, tsa³cˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. Ña³qui³ qui³tsa³cjon¹-ni¹, qui³tso²: Je³tsa³ˀya³² cjoa⁴xcon¹ ntˀai⁴-vi⁴. \s1 Jesús qui³nchja⁴-le⁴ Leví \r (Mt. 9:9-13; Mr. 2:13-17) \p \v 27 Ja⁴scan³-ni³ je² cjoa⁴ je²-vi⁴, Jesús ji³tjo³, cˀoa⁴ tsa³ve³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ xi³ Leví ˀmi². Ya⁴ ti¹jna³ jña³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. Jesús qui³tso²-le⁴: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nai¹³. \v 28 Leví tsa³cˀe¹jna³ nca³yi³je³, tsa³qui³so¹tjen⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 29 Leví a³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ sˀoi¹ tsa³cˀa³sje³-le⁴ Jesús ya⁴³ ntˀia³-le⁴. A³li² to⁴cˀoa⁴cji³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ taon⁴va³sen³ vˀe¹xco¹, cˀoa⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cao⁴ je². \v 30 Cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseo tsa³cˀe¹jta⁴cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³tso²: A¹-ni³ nca³ ti³vi³chi³-si¹nio³, cˀoa⁴ ti³ˀyo²³ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ taon⁴va³sen³ vˀe¹ña³, cˀoa⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 31 Jesús qui³tso²-le⁴: Je² xi³ nta³ tjio¹, li²coi³ ma³chjen¹-le⁴ chji⁴ne⁴xqui³, to⁴je² xi³ tjio¹mˀen³ xi³ ma³chjen¹-le⁴. \v 32 Li²coi³ ja²ˀai⁴ nchja²-le⁴ xi³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, to⁴je² cho⁴ta⁴ xi³ je¹ tjin¹-le⁴ nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \s1 Qui³sco²na³nqui³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjca⁴vi³jna³nchjan³ \r (Mt. 9:14-17; Mr. 2:18-22) \p \v 33 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: A¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ Juan va³tio²nchjan³-ni³ ncjin² cˀa³, cˀoa⁴-ti⁴ vˀe¹tsˀoa³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ cho⁴ta⁴ fariseos, to⁴nca³ cho⁴ta⁴-li⁴ cjen², cˀoa⁴ ˀvi³-ni³. \v 34 Jesús qui³tso²-le⁴: A³ coan⁴²-no³ cˀoa⁴sˀiaon⁴³ nca³ va³tio²nchjan³ mi²yo⁴-le⁴ xˀin⁴ xi³ vi³xan³ tjen⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹jna³ xi³ xˀin⁴. \v 35 To⁴nca³ cjoa⁴ˀai¹ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ je² xˀin⁴ coi⁴tjo³tˀa³xin²-le⁴. Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ coa⁴tio⁴nchjan³. \v 36 Jesús qui³tso²-le⁴: Li²ˀya³ xi³ na³jño³ cho⁴tse⁴ vˀe¹jčho³-ni³ na³jño³ jchi¹nca³. Tsa² cˀoa⁴sˀin¹ je² xi³ cho⁴tse⁴ vˀe¹jnta³, cˀoa⁴ je² na³jño³ jchi¹nca³ li²coi³ va³quin²-le⁴ nca³ na³jño³ cho⁴tse⁴ sˀe⁴jčho³-ni³. \v 37 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ cˀoe⁴²ya³ vino cho⁴tse⁴ ya⁴³ čhjoa⁴ jchi¹nca³. Tsa² cˀoa⁴sˀin¹ je² vino cho⁴tse⁴ cˀoe⁴²jnta³ čhjoa⁴-ve⁴, cˀoa⁴ je² vino-ve⁴ xi¹jten⁴, cˀoa⁴ čhjoa⁴-ve⁴ cha⁴-ˀni³. \v 38 To⁴nca³ vino cho⁴tse⁴ ma³ sˀe³ya³ čhjoa⁴ cho⁴tse⁴. Cˀoa⁴ je² vino cao⁴ čhjoa⁴ cjai¹nca³ nta³ sˀe³tjao². \v 39 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ scˀoi¹ vino jchi¹nca³ xi³ me³ nti⁴ton⁴-le⁴ je² xi³ cho⁴tse⁴, nca³ tso²: Je² vino jchi¹nca³ xi³ nqui²sa⁴ nta³. \c 6 \s1 Cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús qui³sco³ne²ya³ trigo ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ \r (Mt. 12:1-8; Mr. 2:23-28) \p \v 1 Jnco³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ Jesús ja³ˀa³to³ ya⁴ jña³ nca³ tji¹ntje². Je² cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco³ne²ya³ na³tin¹-le⁴ trigo, qui³tso³jve²ya³ cao⁴ ntsja³, qui³squi³ne³. \v 2 Tjin¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ fariseos xi³ qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cˀoa⁴ti³nˀian²-si¹nio³ xi³ tsi² tsa² tjo³ˀnte³ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 3 Qui³nchja⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tsi² tsa³cˀe²xquiao⁴³ jme³ xi³ qui³sˀin³ David cˀia⁴ nca³ coan³vao³-le⁴ cao⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio². \v 4 Jo³-sˀin² ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ ya⁴ ncha³tsen³. Tsa³cjen² je² nio⁴xti²la⁴-ve⁴ xi³ li²coi³ tjo³ˀnte³ nca³ coi⁴cha³² nca³ to⁴je² na⁴ˀmi³ xi³ cjen². Cˀoa⁴-ti⁴ David qui³tsjoa³-le⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tsa³ca³tio². \v 5 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ nai³-le⁴ ma³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ ntsja³ \r (Mt. 12:9-14; Mr. 3:1-6) \p \v 6 Nqui²jnco³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³ sinagoga. Ya⁴ tsa³ca³co¹ya³. Ya⁴ ti¹jna³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ jnco³ ntsja³ nca³qui²xi⁴. \v 7 Je² cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos cjai¹nca³ nta³ qui³sco²tsen³ˀa³ Jesús, tsa² si⁴²nta³-la⁴ cho⁴ta⁴ coi³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. Coan³me³-le⁴ nca³ coan⁴sjai³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ coa⁴²nqui³. \v 8 To⁴nca³ Jesús tjin¹jin³-le⁴ jo³ tjio¹ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. Qui³tso²-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ ntsja³: Ti⁴so²tjain⁴, ti⁴sen⁴ntoi³ nca³va³sen³-vi⁴. Cˀoa⁴ je² tsa³qui³so¹tjen⁴, tsa³ca³sen²nto³. \v 9 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³: Scoi⁴na³nqui³-no³ jnco³ cjoa⁴: A³ tjo³ˀnte³-ni¹ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ nca³ nta³ sˀian⁴² a³xo⁴ chˀao³ sˀian⁴², nca³ chˀa⁴sje³ntje² jnco³ cho⁴ta⁴ a³xo⁴ chja⁴ˀa²xin²-nia¹. \v 10 Qui³sco²tsen³-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹ntai³-le⁴, cˀia⁴ qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³xi²tˀa³ ntsja³: Tjain³ ntsai⁴. Je² cˀoa⁴qui³sˀin³, ntsja³ coan³nta³. \v 11 Nca³tsˀi³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ ña³qui³ coan³jti³-le⁴. Tsa³cjao¹ya³-ni³ xi¹ncjin¹ jme³ xi³ si⁴²cao⁴ Jesús. \s1 Te³jao² cho⁴ta⁴ xi³ Jesús tsa³cja³ˀa¹jin³ \r (Mt. 10:1-4; Mr. 3:13-19) \p \v 12 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ Jesús qui³ nqui³jña¹ nca³ qui³cˀe¹tsˀoa³. Tsˀa³ni⁴tjen⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Ni³na¹. \v 13 Cˀia⁴ nca³ qui³sˀe³sen¹ qui³nchja⁴ma³ña³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴ tsa³cja³ˀa¹jin³ te³jao² xi³ cˀoa⁴-ti⁴ pa²stro⁴ qui³tso²-le⁴. \v 14 Je² Simón xi³ Pedro qui³tso²-le⁴, cˀoa⁴ Andrés xi³ ntsˀe⁴, Jacobo, Juan, Felipe, Bartolomé, \v 15 Mateo, Tomás, Jacobo ti³-le⁴ Alfeo, Simón xi³ Zelote ˀmi²-le⁴, \v 16 Judas ntsˀe⁴ Jacobo, cao⁴ Judas Iscariote xi³ coan³ co²ntran⁴. \s1 Jesús qui³si³nta³ cho⁴ta⁴ncjin² \r (Mt. 4:23-25) \p \v 17 Cˀoa⁴ ji³tjo³jen³ cao⁴ je², ya⁴ jnco³ ˀnte³ jña³ nca³son² tsa³cˀe²jna³ cao⁴ ncjin² cho⁴ta⁴-le⁴ cao⁴ nˀion¹ ncjin² ma³-ni³ xi³ tsˀe⁴ nca³yi³je³ Judea, cao⁴ Jerusalén, cao⁴ xi³ tsˀe⁴ ntai³-le⁴ nta¹chi³con³ ya⁴ Tiro cao⁴ Sidón. Coi³ xa¹ ja³ˀai³ nca³ nčhˀoe¹-le⁴, cˀoa⁴ nca³ coan⁴nta³ chˀin³ xi³ tjin¹-le⁴. \v 18 Je² xi³ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ xi³ si¹jti³-le⁴, cˀoa⁴-ti⁴ je² coan³xqui³-le⁴. \v 19 Je² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ncjin² coan³me³-le⁴ nca³ qui³si³cao⁴ Jesús, nca⁴ tse³ nca³nˀion¹ ji³tjo³-le⁴, cˀoa⁴ qui³si³nta³ nca³tsˀi³. \s1 Jo¹ to⁴nta³-no³, cˀoa⁴ ma⁴-xo¹nio³ \r (Mt. 5:1-12) \p \v 20 Cˀia⁴ Jesús qui³sco²tsen³ˀa³ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²: Jo¹ to⁴nta³-no³ jon² xi³ yo⁴ma⁴, nca⁴ tsaon⁴³ nio¹³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 21 Jo¹ to⁴nta³-no³ jon² xi³ vao³-no³ ntˀai⁴-vi⁴, nca⁴ jon² coan⁴squio³. Jo¹ to⁴nta³-no³ jon² xi³ chi¹ˀntao¹³, nca⁴ coi⁴jno³. \v 22 Jo¹ to⁴nta³-no³ cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ chˀao³ ve³-no³, cˀia⁴ nca³ fa³ˀa¹xin²-no³, cˀia⁴ nca³ nchja⁴ˀaon³-no³, cˀia⁴ nca³ vˀa³sje³nqui³ jan³ˀain¹-no³ jo³-ni³ tsa² tsˀen⁴, xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 23 Ti⁴tsjoa³ya³-lao⁴³ ta³con²³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴, tsjoa¹ tˀao²³ta³con²³. Coe⁴-ni³ cjai¹nca³ tse³ coan⁴ je² chji¹-no³ ya⁴ ncˀa³jmi³, nca⁴ nˀai³jcha¹cjin³-le⁴ cˀoa⁴qui³si³cao⁴ je² xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 24 To⁴nca³ ma⁴-xo¹nio³ jon² xi³ cho⁴ta⁴nchi⁴nao¹³, nca⁴ je³tjin¹-no³ xi³ si¹je³con³-no³. \v 25 Ma⁴-xo¹nio³ jon² xi³ ti³yo³qui³tsao³, nca⁴ coan⁴vao³-no³. Ma⁴-xo¹nio³ jon² xi³ ntˀai⁴-vi⁴ vi³jno²³, nca⁴ coan⁴va³-no³, cˀoa⁴ chi¹ˀntao¹³. \v 26 Ma⁴-xo¹nio³ jon² cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ntao³ coi⁴tso⁴-no³ nca³tsˀi³, nca⁴ nˀai³jcha¹cjin³-le⁴ cˀoa⁴qui³si³cao⁴ je² xi³ nti³so³ qui³nchja⁴ya³. \s1 Ca²ta³ma³tsjoa³chao³ co²ntran⁴-no³ \r (Mt. 5:38-48) \p \v 27 To⁴nca³ jon² xi³ no²ˀyao²³ cˀoa⁴xin³-no³: Ca²ta³ma³tsjoa³chao³ co²ntran⁴-no³, nta³ ti⁴cao⁴³ je² xi³ chˀao³ ve³-no³. \v 28 Ti⁴chi³con³tˀaon³ je² xi³ nchja⁴ˀaon³-no³, tˀe²tsˀoa³ntjao²³ je² xi³ chˀao³ si¹cao⁴-no³. \v 29 Je² xi³ si¹jtsin³ tˀa³jtsa³-li⁴, ti⁴cˀo¹fa³ya³-lai⁴ xi³ncoa³-ni³, cˀoa⁴ je² xi³ fa³ˀa¹xin²-li² tso⁴nca⁴-li⁴, cˀoa⁴-ti⁴ ti⁴cˀe¹jna³nqui³-lai⁴ chi⁴nca³-li⁴. \v 30 To⁴ˀya³-ni³ xi³ si⁴²je¹-li², tˀai²-lai⁴, cˀoa⁴ je² xi³ scoe¹ xi³ tsi⁴, a³li² ti⁴ni²je¹-jin²ni³lai⁴. \v 31 Jo³-sˀin² nca³ me³-no³ nca³ si⁴²cao⁴-no³ cho⁴ta⁴, jon² cˀoa⁴-ti⁴sˀin² ti⁴cao⁴-nio³ nca³ je². \v 32 Tsa² tsjoa³chao³ je² xi³ ma³tsjoa³que³-no³, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ nˀiaon²³. Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² cho⁴ta⁴tsˀen⁴ ma³tsjoa³que³ cho⁴ta⁴ xi³ tsjoa³que³ nca³ je². \v 33 Tsa² nta³ si⁴cao⁴³ je² xi³ nta³ si¹cao⁴-no³, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ nˀiaon²³. Cˀoa⁴-ti⁴ sˀin¹ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 34 Tsa² si⁴quin²ya³-lao⁴³ nca³ je² xi³ cho¹ya³-lao⁴³ nca³ chjoe¹-nca¹nio³, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ nˀiaon²³. Cˀoa⁴-ti⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴ si¹quin²ya³-le⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴, jme¹-ni³ nca³ scoe¹-si¹ni³ chji¹-le⁴ nca³yi³je³. \v 35 Ca²ta³ma³tsjoa³chao³ tso²cˀoa⁴ co²ntran⁴-no³, cˀoa⁴ nta³ tˀiaon⁴³, cˀoa⁴ ti⁴quin²yao³ nca³ a³li²jme³-jin² xi³ cho¹ya³-lao⁴³ xi³ tsˀe⁴. Tse³ coan⁴chji¹-no³, cˀoa⁴ coaon⁴³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³, nca⁴ je² tjin¹-le⁴ cjoa⁴nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ ncˀa³con³, cˀoa⁴ xi³ chˀao³ cjoan³. \v 36 Ca²ta³ma³ma⁴chao³ jo³-sˀin² nca³ cˀoa⁴-ti⁴ Nˀai³-no³ Ni³na¹ ma³ma⁴que³. \s1 A³li² je¹-jin² fa³ne² xi³cˀa³ \r (Mt. 7:1-5) \p \v 37 A³li² je¹-jin² fa³nao²³, cˀoa⁴ li²coi³ coa⁴ne²-no³ je¹. A³li² cjoa⁴ñˀain³-jin² vi³cho³nao²³, cˀoa⁴ li²coi³ coi⁴cho³ne²-no³ cjoa⁴ñˀain³. Ti⁴cha³tˀa³-lao⁴³, cˀoa⁴ jon² cha⁴tˀa³-no³. \v 38 Tˀao²³, cˀoa⁴ cˀoai⁴-no³. Cˀoa⁴-sˀin² tsjoa¹-no³ nca³ cˀoe¹jte¹tjon³-no³ jchˀao¹-no³, jnco³ choa⁴ xi³ nta³, xi³ ti¹cji³tse³-nˀion¹, xi³ sˀe³tsao³jne³ya², xi³ nˀion¹ qui³tse³ sa³ˀnta³ tsao³-ntjai². Je² choa⁴ xi³ vˀe²cho⁴yao³, ti⁴coi³-ni³ xi³ sˀe⁴cho⁴ya³-ni³no³ nqui²ntia³. \v 39 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ jnco³ cjoa⁴xco¹son²: A³ coan⁴²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ xca⁴ cjoan³, coa⁴²ntia⁴²-le⁴ xi³ xca⁴ cjoan³. A³ tsi² jtsao⁴ya³ nca³ jao²-ve⁴ jña³ nca³ ti⁴xˀa⁴. \v 40 Je² xi³ co³tˀa³ya³ a³li²coi³-jin² nqui²sa⁴ ncˀa³ ti¹jna³ cao⁴-ni³ tsa² xi³ va³co¹ya³-le⁴. To⁴ˀya³-ni³ xi³ ti⁴cˀoa⁴²coan⁴ jo³-ni³ maestro-le⁴, sˀe⁴jnco³ nca³ je². \v 41 A¹-ni³ cho¹tsen³-si¹ni³lai⁴ je² tje¹ xi³ ti¹jna³nqui³ xcon⁴ ntsˀai³. To⁴nca³ je² ya¹qui⁴cho⁴-ve⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ xcoin³ li²coi³ cho¹tsen³-lai⁴. \v 42 Jo¹-sˀin² coan⁴-li² nca³ cˀoin¹-lai⁴ ntsˀai³: Ntsˀe³, tˀai²ˀnte³-nai¹³ cˀoa³sje²nquia³ je² tje¹-ve⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ xcoin³, cˀia⁴ nca³ ti⁴ji³-ni³ li²coi³ ti³cho²tsen³-lai⁴ ya¹qui⁴cho⁴-ve⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ xcoin³. Cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ ni¹³ nca³ ji³, chˀa⁴-sje³nqui³ ti¹tjon²-cjoa²lai²³ je² ya¹qui⁴cho⁴-ve⁴ xi³ qui³jna³-nqui³ xcoin³, cˀia⁴ nta³ jcha⁴-ni³ nca³ chˀa⁴sje³nqui³ tje¹-ve⁴ xi³ ti¹jna³nqui³ xcon⁴ ntsˀai³. \s1 Jnco³ ya¹ cˀoa⁴-sˀin² ˀya³-ni³le⁴ jo³ cjoan³ to³-le⁴ \r (Mt. 7:15-20) \p \v 43 Nca⁴ tsi² tsa² coi³ nta³ ya¹ xi³ va³-le⁴ to³ xi³ chˀao³ cjoan³, ni⁴chˀao³ cjoan³-jin² ya¹ xi³ va³-le⁴ to³ xi³ nta³ cjoan³. \v 44 Nca⁴ jnco¹jnco¹ ya¹ cˀoa⁴-sˀin² ˀya³-ni³le⁴ jo³ cjoan³ to³-le⁴. To³ higo a³li² ya¹na³ˀya¹ ma³jcha¹-ni³, ni⁴je²-jin² to³tse⁴² ma³jcha¹-ni³ ya¹chji³ˀnčho³. \v 45 Je² xi³ nta³ cho⁴ta⁴ cjoa⁴nta³ xi³ sˀin¹, nca⁴ cjoa⁴nta³ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴. Je² xi³ tsˀen⁴ cjoa⁴tsˀen⁴ xi³ sˀin¹, nca⁴ cjoa⁴tsˀen⁴ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴, nca⁴ je² xi³ nˀion¹ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ coi³ xi³ nchja⁴-ni³ tsˀoa³. \s1 Jao² xjao¹ja⁴ma⁴ xi³ tsˀe⁴ ntˀia³ \r (Mt. 7:24-27) \p \v 46 A¹-ni³ nca³ no²cjoa⁴-si¹ni³nao¹³ Nai³-na⁴, Nai³-na⁴, cˀoa⁴ li²coi³ ni²cji³tjo³son²³ jo³ xin³-no³. \v 47 Je² nca³tsˀi³ xi³ fa³ˀai³con²-na³, xi³ nčhˀoe¹ en¹-na⁴, xi³ si¹cji³tjo³son², coa⁴co²ya³-no³ jo³ cjoan³ nca³ je². \v 48 To⁴nco¹son² cjoan³ je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹nta³ jnco³ ntˀia³, cjai¹nca³ na⁴nca⁴ tsa³ˀnqui³, tsa³cˀe¹jna³ xjao¹ja⁴ma⁴ ya⁴son² na⁴xi⁴. Cˀia⁴ nca³ nˀion¹ tsˀa³ jtsi¹, je² xo⁴nca¹-ve⁴ qui³-sca³tˀa³nˀion¹ ni³ˀya³-ve⁴, to⁴nca³ li²coi³ coan³ qui³tin²ya³-le⁴ nca³ ya⁴ ti¹jna³son²nˀion¹ na⁴xi⁴-ve⁴. \v 49 To⁴nca³ je² xi³ qui³nčhˀoe¹ en¹-na⁴, xi³ li²coi³ si¹cji³tjo³-son², to⁴nco¹son² cjoan³ je² cho⁴ta⁴ xi³ tsa³cˀe¹nta³ ntˀia³-le⁴ ya⁴jin³ na³nqui³, cˀoa⁴ li²coi³ tsa³cˀe¹jna³ xjao¹ja⁴ma⁴. Je² xo⁴nca¹-ve⁴ qui³sca³tˀa³nˀion¹ qui³sca³ nti⁴ton⁴. Qui³so³co³ cjoa⁴xcon¹ chi³xo²jen³yi³je³ ni³ˀya³-le⁴. \c 7 \s1 Je³coan³nta³ cho⁴ˀnta³-le⁴ jnco³ capitán \r (Mt. 8:5-13) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴ nca³yi³je³ en¹-le⁴ xi³ tjio¹nčhˀoe¹-le⁴ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹, Jesús ja³ˀa³sˀen³ ya⁴ Capernaum. \v 2 Jnco³ capitán tjin¹-le⁴ cho⁴ˀnta³ xi³ tsjoa³que³, ti¹mˀen³-ni¹ cho⁴ˀnta³-ve⁴, ja⁴me³ vi³ya³. \v 3 Cˀia⁴ nca³ je² capitán qui³nčhˀoe¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, qui³si³ca³sen¹-le⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ judíos, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ cjoi⁴nčhoa³nčhˀoe² nca³ si⁴²xqui³-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴. \v 4 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴jchi¹nca³ ji³nčhoa³nčhˀoe² Jesús, cjai¹nca³ nˀion¹ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Va³quin²-le⁴ nca³ cˀoa⁴sˀiain⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 5 Je² tsjoa³que³ na⁴xi⁴na³nta¹-na⁴jin⁴, cˀoa⁴ je² ni¹ xi³ tsa³cˀe¹nta³-na³jin⁴ ntˀia³ sinagoga-na⁴jin⁴. \v 6 Cˀia⁴ Jesús qui³cao⁴ nca³ je². To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ tsi² coi³ ti⁴cjin³ tjio¹-ni³ ntˀia³-le⁴, je² capitán qui³si³ca³sen¹-le⁴ Jesús cˀa³ mi²yo⁴-le⁴ nca³ qui³tso²-le⁴: Señor, a³li² ni²jti³-jin²lai⁴ yao³-li⁴, nca³ li²coi³ va³quin²-na³ nca³ coi⁴tja¹sˀain³ ntˀia³-na⁴. \v 7 Cˀoa⁴-ti⁴ an³ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ tsi² coi³ va³quin²-na³ nca³ cjoa²ˀai⁴con³-le²³, to⁴nca³ tˀai² en¹ cˀia⁴ cho⁴ˀnta³-na⁴ coan⁴nta³-ni¹. \v 8 Cˀoa⁴²-ti⁴ an³ ti²jna⁴nqui³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, cˀoa⁴-ti⁴ tjin¹-na³ so³nta²do⁴ xi³ tjio¹nqui³-na³. Cˀoa⁴xin³-le⁴ jnco³: Tˀin³, cˀoa⁴ fi²-ni¹. Cˀoa⁴ cˀoa⁴xin³-le⁴ xi³jnco³: Nčhoai¹³, cˀoa⁴ nčhoa¹-ni¹. Cˀoa⁴ cˀoa⁴xin³-le⁴ cho⁴ˀnta³-na⁴: Cˀoa⁴tˀiain⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ cˀoa⁴²sˀin¹. \v 9 Cˀia⁴ nca³ Jesús qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, to⁴coan³xcon¹-le⁴. Qui³si³cˀo¹fa³-ni³ qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ tjen⁴nqui³-le⁴: Cˀoa⁴xin³-no³, ni⁴jnco³-jin² ya⁴ Israel xi³ qui³sa³co³-na³, xi³ cˀoa⁴-sˀin² nta³ ma³cjain¹-le⁴. \v 10 Cˀia⁴ nca³ je² xi³ qui³ni²ca³sen¹-le⁴ ja³ˀai³ nqui²ntia³ ni³ˀya³-le⁴, coan³sjai³-le⁴ nca³ je³coan³nta³ cho⁴ˀnta³-ve⁴ xi³ ti¹mˀen³. \v 11 Coan³scan³-ni³ Jesús qui³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ Naín ˀmi². Ncjin² cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴ a³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ ña³tjen⁴ qui³cao⁴. \v 12 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³čhian³-ni³ xo⁴ntjoa⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, coe⁴-ni³ nti³tsin³-jan¹ tjio¹vˀa³sje³ jnco³ cˀen³ xi³ to⁴je² to⁴jnco³ ˀnti¹-le⁴ na⁴-le⁴ jña³-le⁴ xi³ ti¹jna³cˀan². Cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ ya⁴ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ tjio¹cao⁴ nca³ je². \v 13 Cˀia⁴ nca³ je² Nai³-na¹ tsa³ve³, coan³ma⁴que³ nca³ je², cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A³li² chi¹ˀnta¹-jin²³. \v 14 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³tˀa³-le⁴ qui³si³cao⁴ ca²xa⁴-le⁴ cˀen³-ve⁴. Je² xi³ yˀa³ tsa³qui³ncha³, Jesús qui³tso²: Ti³, ji³ xo⁴ xin³-le²³, ti⁴so²tjain⁴. \v 15 Cˀia⁴ tsa³cˀe²jna³qui²xi⁴ cˀen³-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³nchja⁴. Cˀoa⁴ Jesús qui³tsjoa³-le⁴ na⁴-le⁴. \v 16 Nca³tsˀi³ qui³tsa³cjon¹, cˀoa⁴ tsa³cˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. Qui³tso²: Jnco³ tsa³qui³so¹tjen⁴jin³-na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³, xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Cˀoa⁴qui³tso²-sa³: Ni³na¹ ja³ˀai³ qui³si³xa³tˀa³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴. \v 17 Qui³son² je² en¹-vi⁴ nca³qui³jnta² Judea cao⁴ nca³qui³jnta² na³nqui³ xi³ ntai³-le⁴. \s1 Tjin¹ xi³ qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ Jesús \r (Mt. 11:2-19) \p \v 18 Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ Juan tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. Cˀia⁴ Juan qui³nchja⁴-le⁴ jao² cho⁴ta⁴-le⁴. \v 19 Qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ Jesús, qui³tso²: A³ ji³ ni¹³ je² xi³ cjoi⁴nčhoa³ a³xo⁴ cho¹ya³-lai⁴jin⁴ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 20 Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ ja³ˀai³con²-le⁴ Jesús, qui³tso²: Je² Juan Bautista qui³si³ca³sen¹-na³jin⁴ xi³ tˀa³tsi⁴, qui³tso²: A³ ji³ ni¹³ je² xi³ cjoi⁴nčhoa³ a³xo⁴ cho¹ya³-lai⁴jin⁴ xi³ cja⁴ˀai¹. \v 21 Ti⁴coi³-ni³ hora qui³si³nta³ ncjin² xi³ tjio¹mˀen³, xi³ chˀin³tao¹, chˀin³ˀvi³ tjin¹-le⁴, xi³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴xca⁴ qui³sco³ˀai²nqui³ xcon⁴. \v 22 Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³ cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ Juan cjoa⁴ xi³ ca²ˀyao³-vi⁴, xi³ ca²no²ˀyao²³ nca³ je² xi³ xca⁴ cjoan³ ma³tsen³-ni³le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ chi⁴ˀnque¹ ma³ fi²-ni³, je² xi³ jtse¹ cjoan³ ma³tsje³jon³-ni³, je² xi³ jta³ya³ ma³ nčhˀoe¹-ni³, je² xi³ cˀen³ fa³ˀa²ya³-le⁴, je² xi³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ ti¹no²cjoa⁴ya³jin³-le⁴ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Cristo. \v 23 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ tsi² tsa² ni²qui³tson¹ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴. \v 24 Cˀia⁴ nca³ je³qui³ je² xi³ Juan qui³si³ca³sen¹cao⁴ en¹, Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ tsa³cja¹cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Juan: Jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³, a³ jnco³ ya¹na⁴xo⁴ xi³ si¹tin²ya³ ntjao⁴. \v 25 To⁴nca³ jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³. A³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ yˀa³cja¹ na³jño³ xi³ nˀion¹ nta³ cjoan³. Coe⁴-ni³ je² xi³ yˀa³cja¹ na³jño³ xi³ na⁴sca¹ cjoan³, xi³ nˀion¹ sin³cjoa⁴, ya⁴ tjio¹ ntˀia³nˀion¹ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon². \v 26 To⁴nca³ jme¹ xi³ ji²tjo⁴ cho²tsen³-lao⁴³. A³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Jaon³, an³ cˀoa⁴xin³-no³, to⁴nca³ jnco³ xi³ nqui²sa⁴-sa³ ti¹tjon² cao⁴-ni³ tsa² jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 27 Je² ni¹ je² cho⁴ta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ tji¹tˀa³-ni³: Coe⁴-ni³ an³ si³ca³sen¹ ti¹tjon²-le²³ je² cho⁴ta⁴-na⁴ xi³ fi²cao⁴ en¹-na⁴, xi³ coa⁴²nta³ ti¹tjon²-li² ntia⁴²-li⁴. \v 28 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ ja⁴jin³-le⁴ cho⁴ta⁴son³ˀnte³ tsin² xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ma³ cao⁴-ni³ tsa² Juan Bautista. To⁴nca³ je² xi³ nqui²sa⁴ na³nqui³ ma³ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ ncˀa³jmi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² ma³ cao⁴-ni³ tsa² Juan. \v 29 Cˀia⁴ nca³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, qui³tsjoa³ en¹-le⁴ nca³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴ Ni³na¹. Qui³sa³te¹nta¹ cao⁴ cjoa⁴sa³te¹nta¹-le⁴ Juan. \v 30 To⁴nca³ cho⁴ta⁴ fariseo cao⁴ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ tsa³cˀa³sje³nqui³ en¹ jo³-sˀin² qui³tso²ya³-le⁴ Ni³na¹. Li²coi³ qui³sa³te¹nta¹ tˀa³tsˀe⁴ Juan. \v 31 Cˀoa⁴qui³tso² Jesús: ˀya¹-ni³ve⁴ˀni³ xi³ si³nco¹son²coa⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴. Jña¹-le⁴ xi³ nco¹son². \v 32 Cˀoa⁴ cjoan³ jo³ cjoan³ xti³ xi³ tjio¹ nti⁴tsian⁴², xi³ tjio¹nchja⁴-le⁴ xi¹ncjin¹, cˀoa⁴tso²: Qui³ni²cji³ˀntia¹-lai²⁴jin⁴ xo⁴vi¹, cˀoa⁴ li²coi³ qui³chao²³. Qui³chi³ˀnta¹va³-lai²⁴jin⁴, cˀoa⁴ li²coi³ qui³chi³ˀntao¹³. \v 33 Ja³ˀai³ Juan Bautista xi³ ni⁴tsa³cjen²-jin² nio⁴xti²la⁴, ni⁴qui³tsˀi³-jin² vino, cˀoa⁴vi³xon¹³: Nai⁴² xi³ nta³jin³ ti¹jna³jin³-le⁴. \v 34 Cˀoa⁴ ja³ˀai³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjen², xi³ ˀvi³, cˀoa⁴vi³xon¹³: Coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nˀion¹ cjen², xi³ cjai¹ nˀion¹ ˀvi³, xi³ mi²yo⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ xi³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 35 To⁴nca³ je² cjoa⁴ˀi³sen³ta³con² ma³qui²xi⁴ya³ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ nca³tsˀi³ xti³-le⁴. \s1 Jesús ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³-le⁴ Simón \p \v 36 Tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús jnco³ cho⁴ta⁴ fariseo nca³ coa⁴cjen⁴cao⁴. Ja³ˀa³sˀen³ ya⁴³ ntˀia³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseo, tsa³cˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴. \v 37 Coe⁴-ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ti¹jna³ jnco³ chjon⁴²sca¹, xi³ qui³nčhˀoe¹ nca³ Jesús ti¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ ya⁴³ ntˀia³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ fariseo-ve⁴, yˀa³ jnco³ cho⁴tsin¹la⁴jao⁴ ˀnti¹ xi³ xqui³xi¹ne¹ tjia¹-le⁴. \v 38 Ya⁴ ti¹jna³jton³ tˀa³ntso⁴co⁴, qui³squi³ˀnta¹ chjon⁴²-ve⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³ qui³tsao³jon³ nta¹xcon⁴ ntso⁴co⁴ Jesús, cˀoa⁴ qui³si³tsje³-ni³ cao⁴ ntsja⁴-le⁴. Ncjin² cˀa³ tsa³cˀe¹tˀa³tsˀoa³-le⁴ ntso⁴co⁴ Jesús, cˀoa⁴ qui³tso³jon³ cao⁴ xqui³-ve⁴. \v 39 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je²-vi⁴ je² cho⁴ta⁴ fariseo xi³ qui³nchja⁴-le⁴ Jesús, qui³si³cja³ˀai³tsjen³jin³, qui³tso²-le⁴ yao³-le⁴: Tsa² cjoa⁴qui²xi⁴ nca³ je²-vi⁴ jnco³ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, scoe⁴ tsa²cai³-ni³ ˀya³-ni³ve⁴, cˀoa⁴ jo³ cjoan³ chjon⁴²-ve⁴ xi³ si¹cao⁴ nca³ je² nca³ chjon⁴²sca¹ ni¹. \v 40 Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Simón, jnco³ cjoa⁴ xi³ ma³chjen¹ nca³ xin¹-le²³. Cˀoa⁴ Simón qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tˀin²-nai¹³, Maestro. \v 41 Tjio¹ jao² xi³ qui³tjen⁴-le⁴ taon⁴ xi³ tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ si¹quin²ya³ taon⁴, jnco³ xi³ aon² ciento vi²xo⁴ qui³tjen⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ ña³chan²te³ vi²xo⁴. \v 42 Cˀoa⁴ tsin²-le⁴ taon⁴ xi³ si⁴²jnta²-ni³. Qui³si³cha³tˀa³-le⁴ nca³ jao². Cˀoa⁴tˀin²-nai¹³ tso²cˀoa⁴: Jña¹-le⁴ je²-ve⁴ xi³ nqui²sa⁴ to⁴nta³ coan³tsjoa³que³ nca³ je². \v 43 Simón qui³tso²: ˀve³-nia¹³ nca³ je² xi³ nqui²sa⁴ tse³ qui³si³cha³tˀa³-le⁴. Jesús qui³tso²-le⁴: Nta³ qui³cho³son²-lai⁴. \v 44 Cˀoa⁴ qui³si³cˀo¹fa³ya³tˀa³-le⁴ chjon⁴²-ve⁴, qui³tso²-le⁴ Simón: Cho¹tsen³-lai⁴ chjon⁴²-vi⁴. Ja²ˀa⁴sˀen³con³-le²³ ntˀia³-li⁴, li²coi³ qui³tsˀai²-nai¹³ na³nta¹ xi³ coan³chjen¹-le⁴ ntso⁴coa³. To⁴nca³ je² chjon⁴²-vi⁴ qui³tsao³jon³ nta¹xcon⁴ ntso⁴coa³, cˀoa⁴ qui³si³tsje³-ni³ cao⁴ ntsja⁴-le⁴. \v 45 Li²coi³ tsa³cˀe²tˀa³tsˀoa³-nai¹³ to⁴nca³ je²-vi⁴ jo³ˀnta³ nca³ ja²ˀa⁴sˀen³, li²coi³ tsa³te³cja¹ya³-le⁴ nca³ vˀe¹tˀa³tsˀoa³-le⁴ ntso⁴coa³. \v 46 Li²coi³ qui³no²join³ jcoa³ si²ti⁴ xi³ nta³ njen³, to⁴nca³ je²-vi⁴ qui³tso²jon³ cao⁴ xqui³xi¹ne¹ ntso⁴coa³. \v 47 Coi³ cˀoa⁴xin³-le²³ nca³ je¹-le⁴ chjon⁴²-vi⁴ xi³ cjai¹nca³ to⁴tse³ qui³cha³tˀa³-le⁴, nca⁴ je² cjai¹nca³ coan³tsjoa³que³, to⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ choa³ cha³tˀa³-le⁴ choa³ tsjoa³que³. \v 48 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ chjon⁴²-ve⁴: Je¹-li⁴ qui³cha³tˀa³-li². \v 49 Cˀia⁴ je² xi³ ña³tjen⁴ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cao⁴ je², tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: ˀya¹-ni³ je²-vi⁴ xi³ cˀoa⁴-ti⁴ si¹cha³tˀa³ je¹. \v 50 Jesús qui³tso²-le⁴ chjon⁴²-ve⁴: Coi³ nca³ coan³cjain¹-li² ji²tjo⁴ntjai²-ni¹³, tˀin³ ca²ta³njen³nchˀan¹jin³ ni⁴ma⁴-li⁴. \c 8 \s1 Ya¹nchjin¹ qui³si³sin³-le⁴ Jesús \p \v 1 Coan³scan³-ni³ Jesús qui³ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹. Qui³nchja⁴ya³, qui³tso²ya³ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Je² xi³ te³jao²-ve⁴ tjio¹cao⁴ nca³ je². \v 2 Cˀoa⁴-ti⁴ tjio¹ ya¹nchjin¹ xi³ coan³nta³ tsˀe⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ cˀoa⁴ tsˀe⁴ chˀin³-le⁴: María xi³ Magdalena ˀmi² xi³ ji³tjo³-le⁴ ña³to³ nai⁴². \v 3 Juana chjon⁴²-le⁴ Chuza xi³ si¹coi²nta⁴ tso³jmi²-le⁴ Herodes, Susana, cao⁴ ncjin²-sa³ xi³ qui³si³sin³-le⁴ cao⁴ tso³jmi²-le⁴. \s1 Cjoa⁴xco¹son² xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴ \r (Mt. 13:1-15, 18-23; Mr. 4:1-20) \p \v 4 Cˀia⁴ nca³ cjai¹nca³ ncjin² cho⁴ta⁴ coan³xco¹, cˀoa⁴ ja³ˀai³con³-le⁴ je² xi³ tjio¹ nca³ jnco¹jnco¹ na⁴xi⁴na³nta¹, Jesús qui³nchja⁴ jnco³ cjoa⁴xco¹son². \v 5 Jnco³ xi³ co³jnti² na⁴xin⁴ qui³ co³jnti². Cˀia⁴ nca³ ti¹co³jnti², jnco³ cˀa² qui³tsao³ntai³ ntia⁴², cˀoa⁴ tsa³qui³ncha³ne²-ni¹, cˀoa⁴ ni⁴se³ xi³ si¹ma³tjen⁴ jin³sen¹ qui³squi³ne³. \v 6 Xi³ nqui²jnco³ cˀa² qui³tsao³ jña³ la⁴jao⁴ chon³, qui³xi² nca³ coan³ntje², coi³ nca³ tsin² ˀnchi⁴ ˀnte³. \v 7 Tjin¹ cˀa³ xi³ qui³tsao³ jin³ na³ˀya¹. Je² na³ˀya¹-ve⁴ xi³ chi³so²cja³jao² tsa³cˀe¹chjoa²jin³-le⁴. \v 8 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ nta³ na³nqui³ qui³tsao³jin³. Coan³ntje², tsa³ca³-le⁴ to³, jnco³ ciento ya³ coan³. Cˀia⁴ nca³ je³qui³tso² je² cjoa⁴-vi⁴, nˀion¹ qui³nchja⁴ Jesús: Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹-ni³, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \v 9 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³sco²na³nqui³-le⁴: Jo¹ tso²-ni³ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴. \v 10 Jesús qui³tso²: Nca³ jon² qui³tsˀai²-no³ nca³ jchao⁴³ je² cjoa⁴ˀma³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, to⁴nca³ xi³cˀa³ vˀai²-le⁴ cao⁴ cjoa⁴xco¹son², jme¹-ni³ nca³ tsi² scoe⁴-si¹ni³ cˀia⁴ nca³ tjio¹ve³-ni³, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² coan⁴cho⁴ya³-si¹ni³le⁴ cˀia⁴ nca³ tjio¹nčhˀoe¹. \v 11 Je² xi³ cˀoa⁴tso²-ni³ cjoa⁴xco¹son²-ve⁴: Je² na⁴xin⁴ en¹-le⁴ Ni³na¹ ni¹. \v 12 Je² xi³ qui³tsao³ntai³ ntia⁴²-ve⁴, je²-vi⁴ xi³ nčhˀoe¹, cˀoa⁴ ja⁴cjoan² nčhoa¹ nai⁴², cˀoa⁴ fa³ˀa¹xin²-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ je² en¹, jme¹-ni³ nca³ tsi² ma³cjain¹-si¹ni³le⁴, cˀoa⁴ nca³ tsi² vi³tjo³ntjai²-si¹ni³. \v 13 Je² xi³ qui³tsao³son² jña³ la⁴jao⁴ chon³, je²-vi⁴ xi³ qui³nčhˀoe¹ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³, qui³scoe¹ en¹-ve⁴, to⁴nca³ tsin²-le⁴ ja⁴ma⁴. To⁴jnco³jao² ni⁴čhjin³ ma³cjain¹-le⁴, cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ nca³ cho²tˀa³ vi³tjo³xin². \v 14 Je² xi³ qui³tsao³jin³ na³ˀya¹, je²-vi⁴ xi³ qui³nčhˀoe¹, to⁴nca³ cˀia⁴ nca³ tjio¹fi²-sa³, je² cjoa⁴ni²cjao²jin³ cao⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³ xi³ tsˀe⁴ son³ˀnte³ vˀe¹chjoa²-le⁴, li²coi³ ma³jcha¹ to³-le⁴. \v 15 To⁴nca³ je² xi³ qui³tsao³jin³ jña³ nta³ na³nqui³, je²-vi⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ni⁴ma⁴qui²xi⁴ xi³ ña³qui³ nta³, xi³ nčhˀoe¹ en¹, xi³ vˀe¹jin³con³ en¹, xi³ cˀoa⁴sˀin¹-ni³ cjoa⁴tse³jta³ cjoa⁴ xi³ nta³ tjin¹. \s1 Jnco³ lˀi¹ xi³ vˀe¹jtsa³nqui³-ni³ cao⁴ tso³jmi² \r (Mr. 4:21-25) \p \v 16 Ni⁴ˀya³-jin² xi³ va³ca¹ lˀi¹ xi³ vˀe¹jtsa³nqui³-ni³ cao⁴ tso³jmi², a³xo⁴ na⁴chan³ vˀe¹jna³ˀma³nqui³, to⁴nca³ ˀnte³-le⁴ mi³ncha¹ya³, jme¹-ni³ nca³ je² xi³ fa³ˀa³sˀen³ scoe⁴-si¹ni³ lˀi¹. \v 17 Li²jme³ xi³ tjin¹ xi³ ti¹jna³ˀma³ xi³ tsi² sˀe⁴son²tsen³, ni⁴cjoa⁴ xi³ qui³sˀe³ˀma³ xi³ tsi² jcha⁴-le⁴, xi³ tsi² cjoa⁴ˀai¹-le⁴ lˀi¹. \v 18 Ti⁴coi²ntao⁴³ tso²cˀoa⁴ jo³-sˀin² no²ˀyao²³. To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoai⁴-sa³le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ li²jme³ xi³ tjin¹-le⁴, tjo¹xin²-le⁴ sa³ˀnta³ je² xi³ tjin¹-le⁴, ma³-le⁴. \s1 Na⁴-le⁴ Jesús cao⁴ ntsˀe⁴ \r (Mt. 12:46-50; Mr. 3:31-35) \p \v 19 Cˀia⁴ ja³ˀai³con²-le⁴ Jesús na⁴-le⁴ cao⁴ ntsˀe⁴. Li²coi³ coan³-le⁴ ji³cho²nčhˀoe² Jesús, nca⁴ nˀion¹ ncjin² ma³-ni³ cho⁴ta⁴. \v 20 Ji³cho² ni²cji³nčhˀoe², qui³cˀin²-le⁴: Na⁴-li⁴ cao⁴ ntsˀai³ tjio¹ nti³tsian³², me³-xo¹le⁴ nca³ sco¹tsen³-li². \v 21 Cˀia⁴ Jesús qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³: To⁴ˀya³-ni³ xi³ nčhˀoe¹ en¹-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ xi³ cˀoa⁴sˀin¹, je² ni¹ na⁴-na⁴, cˀoa⁴ je² ni¹ ntsˀe³. \s1 Jesús tsa³ca³te¹xo³ma³-le⁴ ntjao⁴ \r (Mt. 8:23-27; Mr. 4:35-41) \p \v 22 Jnco³ ni⁴čhjin³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ jnco³ chi³tso³ cao⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Coi⁴tja¹ xi³ncoa³tˀa³ nta¹chi³con³-ve⁴. Cˀoa⁴ qui³-ni¹. \v 23 To⁴nca³ tjen⁴ nca³ qui³jin³nta¹, Jesús tsa³ca³jna³fe². Cˀia⁴ ja³ˀai³ne² ntjao⁴xcon¹ ja⁴jin³ nta¹chi³con³. Ja³ˀa³sˀen³ntjai² na³nta¹ chi³tso³, cˀoa⁴ cjai¹nca³ nˀion¹ xcon¹ tsa³ca³tio². \v 24 Cˀia⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, qui³si³cja³ˀa¹-le⁴, qui³tso²-le⁴: Maestro, Maestro, je³ti³ncha³mˀain³-jin⁴. Cˀia⁴ ja³ˀa¹-le⁴ Jesús, tsa³cˀe¹chjoa²-le⁴ ntjao⁴-ve⁴ cao⁴ xo¹-le⁴ na³nta¹-ve⁴, cˀoa⁴ qui³sˀe³jyo¹. Coan³nta³chon³-ni³. \v 25 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ coan³ nca³ tsi² coan³cjain¹-no³. Qui³tsa³cjon¹, to⁴coan³xcon¹-le⁴, qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: ˀya¹-ni³ve⁴ je²-vi⁴, nca³ sa³ˀnta³ ntjao⁴-vi⁴ cao⁴ na³nta¹-ve⁴ va³te¹xo³ma³-le⁴, cˀoa⁴ si¹tjo³son²-le⁴. \s1 Coan³nta³ jnco³ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴ \r (Mt. 8:28-34; Mr. 5:1-20) \p \v 26 Qui³jin³nta¹, ja³ˀai³ na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ gadarenos xi³ncoa³tˀa³ tsˀe⁴ Galilea. \v 27 Ji³tjo³jen³-ni³ chi³tso³ Jesús. Ja³ˀa³tˀa³ na³nqui³. Ji³nčhoa³ sa³te¹cjao² jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, xi³ je³co²tse³ tjin¹-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³. Li²coi³ vˀa³cja¹ na³jño³, ni⁴ntˀia³-jin² vˀe²jna³ya³, to⁴ti¹jna³jin³ tsjo¹. \v 28 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴-ve⁴ tsa³ve³ Jesús, qui³squi³ˀntia¹, tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ Jesús, cˀoa⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴: Jme¹ xi³ tjin¹-na¹ xi³ cao⁴ ji³, ji³ xi³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ xi³ nˀion¹ ncˀa³ ti¹jna³. Cˀoe³tsˀoa³-le²³ nca³ tsi² cjoa⁴ñˀain³ si⁴cja³ˀa¹-nai¹³. \v 29 Cˀoa⁴qui³tso² nca⁴ Jesús tsa³ca³te¹xo³ma³-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ nca³ coi⁴tjo³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴. Ncjin² cˀa³ ntjao⁴-ve⁴ qui³tsoa³ nca³ je². Qui³si³cˀe¹jna³tjao² preso. Tsa³cˀe¹nˀion¹-ni³ cadena ntsja³ cao⁴ ntso⁴co⁴. To⁴nca³ tsa³ca³te³jtso² cadena, je² nai⁴² xi³ nta³jin³ qui³cao⁴ ya⁴ ˀnte³tˀa³xin²tˀa³. \v 30 Jesús qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Jo¹ ˀmi²-li². Je² qui³tso²: Legión ˀmi²-na³. Cˀoa⁴ˀmi²-le⁴ nca⁴ cjai¹nca³ ncjin² nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ ja³ˀa³sˀen³-le⁴ nca³ je². \v 31 Cˀoa⁴ nai⁴²-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ tsi² tsa² coi³ sca⁴ni² ya⁴ jña³ sˀe⁴jna³-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 32 Cjai¹nca³ ncjin² chi⁴nca⁴ ya⁴ tjio¹jtin¹. Tjio¹cjen² jin³jña¹-ve⁴. Nai⁴²-ve⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ tsjoa¹ˀnte³-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³-le⁴ chi⁴nca⁴-ve⁴. Cˀoa⁴ je² qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴. \v 33 Cˀia⁴ nai⁴²-ve⁴ ji³tjo³-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴, ja³ˀa³sˀen³-le⁴ chi⁴nca⁴. Ña³jtin¹ chi⁴nca⁴-ve⁴ tsa³nca³jen³nqui³ na⁴xi⁴ sa³ˀnta³ ji³cho² tsao³jin³nta¹. Ya⁴ cˀen³jin³ na³nta¹. \v 34 Tsa³nca³ je² xi³ tjio¹co³ˀnta³ je² cho⁴-ve⁴, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ cjoa⁴ xi³ coan³. Qui³si³cji³nčhˀoe¹ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, cˀoa⁴ ya⁴ nqui³chao³-ve⁴. \v 35 Cho⁴ta⁴ ji³tjo³ co³tsen³-le⁴ cjoa⁴ xi³ coan³, cˀoa⁴ ja³ˀai³con²-le⁴ Jesús. Coan³sjai³-le⁴ je² cho⁴ta⁴xˀin⁴-ve⁴ xi³ ji³tjo³-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³, nca³ ti¹jna³tˀa³ nqui³ntso⁴co⁴ Jesús. Yˀa³cja¹ na³jño³, cˀoa⁴ nta³ tjin¹con³. Qui³tsa³cjon¹ cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 36 Je² xi³ tsa³ve³, tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹, jo³-sˀin² coan³-ni³ nca³ ji³tjo³ntjai²-ni³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ nai⁴² xi³ nta³jin³ tjin¹-le⁴. \v 37 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ya⁴ na³nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ gadarenos, cˀoa⁴ ya⁴ntai³-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ ca²ta³fi²-ni³, nca⁴ cjai¹nca³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴jcon³. Cˀia⁴ Jesús qui³tsin³ chi³tso³-ve⁴ qui³ nqui²jnco³cˀa²-ni³. \v 38 Je² cho⁴ta⁴xˀin⁴-ve⁴ xi³ ji³tjo³-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ Jesús nca³ ca²ta³vˀe²jna³tˀa³ntsjai²-le⁴. To⁴nca³ Jesús qui³sca³ni¹ nca³ je², qui³tso²-le⁴: \v 39 Tˀin³ ni³ˀya³-li⁴, tˀe²-lai⁴ na⁴jmi¹ jo³ nca³ tjin¹ cjoa⁴nta³ xi³ ca²sˀin¹ xi³ tˀa³tsi⁴. Cˀoa⁴ qui³ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³si³nca³son² en¹ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ jo³ nca³yi³je³ cjoa⁴xcon¹ xi³ qui³sˀin³ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴. \s1 Tso²ti³-le⁴ Jairo \r (Mt. 9:18-26; Mr. 5:21-43) \p \v 40 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ nqui²jnco³cˀa²-ni³ Jesús, ncjin² cho⁴ta⁴ qui³si³ti²ˀnta³, nca⁴ nca³tsˀi³ tjio¹co³ya³-le⁴. \v 41 Coe⁴-ni³ jnco³ xˀin⁴ xi³ Jairo ˀmi², xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ ntˀia³ sinagoga, ji³nčhoa³, qui³sca³nqui³ tˀa³ntso⁴co⁴ Jesús, tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ ntˀia³-le⁴, \v 42 nca⁴ tjin¹jnco³-le⁴ tso²ti³ xi³ to⁴jnco³ ma³-ni³, xi³ te³jao²la⁴ no¹-le⁴, xi³ je³me³mˀen³. Cˀia⁴ nca³ ti¹fi² Jesús, tsa³cˀe²jna³ˀncho²nˀion¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin². \v 43 Ja³ˀai³ jnco³ chjon⁴² xi³ je³coan³ te³jao² no¹ nca³ ji³tjo³-le⁴ njin¹. Je³qui³si³cje³ nca³yi³je³ tso³jmi²-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ chji⁴ne⁴xqui³. Ni⁴jnco³-jin² xi³ coan³-le⁴ qui³si³nta³. \v 44 Ja³ˀai³ ca³sen²čhian³ ja⁴jton³ ya¹tsˀin⁴ Jesús. Qui³si³cao⁴ tjon³ na³jño³-le⁴. Nti⁴ton⁴ qui³sa³te³chjoa²-le⁴ nca³ ti¹vi³tjo³-le⁴ njin¹. \v 45 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: ˀya¹-ni³ xi³ ca²si¹cao⁴-na³. Mai³ qui³tso² nca³tsˀi³. Pedro cao⁴ xi³ tjio¹cao⁴ qui³tso²: Maestro, cho⁴ta⁴ncjin² si¹te³ne²ˀncho²-li² ca³ni¹tsja¹-li². Cˀoa⁴ jo¹ si³: ˀya¹-ni³ xi³ ca²si¹cao⁴-na³. \v 46 Cˀoa⁴ qui³tso² Jesús: Tjin¹ xi³ ca²si¹cao⁴-na³. An³ ˀve³nia¹³ nca³ ji³tjo³ nca³nˀion¹ xi³ tsˀan⁴. \v 47 Cˀia⁴ nca³ chjon⁴²-vi⁴ tsa³ve³-ni¹ nca³ tsi² coi³ ti¹jna³ˀma³, ja³ˀai³ nca³ ti¹fa³tse¹, tsa³ca³sen¹xco¹nchˀin³tˀa³-le⁴ Jesús, nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹, jme³ cjoa⁴-ni³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² qui³si³cao⁴-ni³, cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ nti⁴ton⁴ coan³nta³-ni³. \v 48 Jesús qui³tso²-le⁴: ˀnti¹ na⁴², coi³ nca³ coan³cjain¹-li², ca²ma³nta³-ni³. Tˀin³ntai³ ca²ta³njen³nchˀan¹jin³ ni⁴ma⁴-li⁴. \v 49 Cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³ Jesús, ja³ˀai³-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ ni³ˀya³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴tso²: Je² tso²ti³-li⁴ je³cˀen³. A³li² ti⁴ni²jti³-ni³lai⁴ maestro-ve⁴. \v 50 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴ Jesús, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: A³li² jcon³-jin², to⁴ca²ta³ma³cjain¹-li², cˀoa⁴ coan⁴nta³-ni¹ˀni³. \v 51 Jesús ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³, ni⁴ˀya³-jin² xi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³cao⁴, to⁴je² Pedro, Jacobo, Juan, cao⁴ nˀai³-le⁴, na⁴-le⁴ tso²ti³-ve⁴. \v 52 Sen¹jta⁴ nca³tsˀi³ nca³ tjio¹, jo³ tjio¹si¹jtsin³tˀa³ ni⁴ma⁴-le⁴. Jesús qui³tso²: A³li² chi³ˀnta¹-jion²³, a³li² ca²mˀen³-jin², to⁴qui³jna³fe²-ni¹. \v 53 Jo¹ to⁴tsa³qui³jno²que³ Jesús cho⁴ta⁴, nca⁴ tjin¹jin³-le⁴ nca³ ca²mˀen³. \v 54 To⁴nca³ Jesús qui³scoe¹ ntsja³, qui³nchja⁴le⁴: Tso²ti³, ti⁴so²tjain⁴-ntai⁴. \v 55 Cˀia⁴ je² espíritu-le⁴ ja³ˀai³ nqui²jnco³cˀa², tsa³qui³so¹tjen⁴ nti⁴ton⁴-ni³, cˀoa⁴ Jesús tsa³ca³te¹xo³ma³ nca³ sˀe⁴nta³-le⁴ xi³ squi⁴ne⁴. \v 56 Nˀai³-le⁴ na⁴-le⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴. Jesús tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ jme³ xi³ ca²ma³. \c 9 \s1 Xa¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ te³jao² ma³-ni³ \r (Mt. 10:5-15; Mr. 6:7-13) \p \v 1 Jesús qui³nchja⁴-le⁴ xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴. Qui³tsjoa³-le⁴ ˀnte³ nca³ coa⁴te²xo³ma³-le⁴ nca³tsˀi³ nai⁴² xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ nca³ coan⁴-le⁴ si⁴²nta³ chˀin³. \v 2 Qui³sca³ni¹ nca³ coai⁴ tso²ya³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nca³ si⁴²nta³ xi³ tjio¹mˀen³. \v 3 Qui³tso²-le⁴: Ni⁴jme³-jin² xi³ jchˀao⁴³ ya⁴ ntia⁴²-ve⁴, ni⁴ya¹ni³se³-jin², ni⁴na⁴ˀya³-jin², ni⁴nio⁴xti²la⁴-jin², ni⁴taon⁴-jin², ni⁴jao²-jin²la² ma³-ni³ chi⁴nca³-no³. \v 4 To⁴jña³-ni³le⁴ ni³ˀya³ jña³ coi⁴tja¹sˀaon³, to⁴jnco³ cˀa² ti⁴yo³, ya⁴² coi²tjo⁴-nio³. \v 5 Je² nca³tsˀi³ xi³ tsi² tsjoa¹ˀnte³-no³, cˀia⁴ nca³ coi²tjo⁴-nio³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, tˀe²tsao³jnao³ chao³-le⁴ ntso⁴co³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² vˀao²³ en¹-no³ nca³ co²ntran⁴ tsˀe⁴. \v 6 Ji³tjo³ cho⁴ta⁴-le⁴ve⁴. Tsa³cˀe¹ma³ jnco³tjo²ntai³ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴. Qui³nchja⁴ya³jin³ je² en¹nta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Cristo, cˀoa⁴ qui³si³nta³ cho⁴ta⁴ nca³qui³jnta². \s1 Cˀen³ Juan Bautista \r (Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29) \p \v 7 Cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ Herodes ˀmi² qui³nčhˀoe¹ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ ti¹sˀin¹ Jesús, to⁴jao² tjin¹-le⁴ nca³ qui³tso² cˀa³: Juan je³ja³ˀa³ya²jin³-ni³le⁴ cˀen³. \v 8 Xi³cˀa³ qui³tso²: Elías je³coan³tsen³-ni³. Cˀoa⁴ xi³cˀa³: Ja³ˀa³ya²-ni³le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. \v 9 Qui³tso² Herodes: An³ tsa³ca³te³sian³ Juan. ˀya¹-ni³ je²-vi⁴ xi³ nčhˀoe³-le⁴ je² cjoa⁴-vi⁴. Nˀion¹ coan³me³-le⁴ nca³ qui³sco²tsen³-le⁴. \s1 Aon² jmi³ cho⁴ta⁴ tsa³cjen² \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Jn. 6:1-14) \p \v 10 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³-ni³ pa²stro⁴, tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ nca³yi³je³ cjoa⁴ Jesús, jme³ xi³ qui³sˀin³. Cˀia⁴ Jesús qui³cao⁴tˀa³xin² jnco³ ˀnte³ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ Betsaida ˀmi². \v 11 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ cho⁴ta⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴. Jesús qui³si³sin³-le⁴, tsa³cja¹cao⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ qui³si³nta³ xi³ tjio¹mˀen³. \v 12 Xi³ je³cji³ma³xon² je² xi³ te³jao²-ve⁴ ji³cho²con³-le⁴ Jesús, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ nca³ ca²ta³fi² cho⁴ta⁴, jme¹-ni³ nca³ coai⁴-si¹ni³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ˀnti¹-ve⁴ cao⁴ nqui³chao³ ya⁴ntai³-ve⁴, nca³ coan⁴sjai³-si¹ni³le⁴ ˀnte³, cˀoa⁴ sa⁴co²-le⁴ xi³ coa⁴cjen⁴, nca⁴ i⁴ jña³ ti³yoa³²-vi⁴ to⁴ˀnte³tˀa³xin²tˀa³ ni¹. \v 13 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Tˀai²-lao⁴³ xi³ coa⁴cjen⁴. Qui³tso²-ˀni³ nca³ je²: Tsin²-na³jin⁴. To⁴ˀaon² ma³ nio⁴xti¹la⁴, cˀoa⁴ jao² jti⁴ xi³ tjin¹-na³jin⁴, tsa² tsi² coa⁴nqui¹ qui³nta¹-lai⁴jin⁴ xi³ coa⁴cjen⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xo⁴chon³-vi⁴. \v 14 Aon²-la⁴ jmi³ ma³-ni³ xi³ cho⁴ta⁴xˀin⁴. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Ti⁴qui³ncha²ntao³, ña³chan²te³ ña³chan²te³ ti⁴qui³nchao³. \v 15 Cˀoa⁴-sˀin² qui³sˀin³. Qui³si³ca³tio² nca³tsˀi³. \v 16 Jesús qui³scoe¹ xi³ aon² nio⁴xti²la⁴-ve⁴ cao⁴ xi³ jao² jti⁴, qui³sco²tsen³ncˀa¹, qui³si³chi³con³tˀain³. Cˀoa⁴ qui³si³xcoa⁴ nio⁴xti²la⁴-ve⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ qui³si³cˀa³vi¹-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴. \v 17 Tsa³cjen², coan³squi³ nca³tsˀi³. Tsa³cˀe¹xco¹ xi³ qui³njen²nqui³-le⁴. Te³jao² ni⁴sin⁴ ma³-ni³ nio⁴xti²la⁴čhˀoa¹. \s1 Pedro tsa³cˀe¹ na⁴jmi¹ \r (Mt. 16:13-20; Mr. 8:27-30) \p \v 18 Cˀia⁴ nca³ ti¹jna³tˀa³xin² Jesús, ti¹vˀe¹tsˀoa³. Cho⁴ta⁴-le⁴ tjio¹cao⁴ nca³ je². Jesús qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Jo¹ tso² cho⁴ta⁴ncjin², ˀya¹-nia³ an³-vi⁴. \v 19 Qui³tso²-le⁴ nca³ je²: Juan Bautista. Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ Elías qui³tso². Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ xi³ tso² nca³ ja³ˀa³ya²-ni³le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. \v 20 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴ jon², jo¹ vi³xon¹³, ˀya¹-nia³ an³. Cˀia⁴ qui³nchja⁴ Simón Pedro, qui³tso²: Ji³ ni¹³ Cristo xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. \s1 Jesús tsa³ca¹ya³con³ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mt. 16:21-28; Mr. 8:31-9:1) \p \v 21 To⁴nca³ Jesús nˀion¹ tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ ni⁴ˀya³-jin² xi³ jo³ coi⁴tso⁴-le⁴ cjoa⁴-vi⁴. \v 22 Qui³tso²: Ma³chjen¹-ni¹ nca³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, nca³ taon³ scoe⁴ nca³ je² je² cho⁴ta⁴jchi¹nca³ cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano, si⁴cˀen³-ni³ nca³ je², to⁴nca³ si⁴cja³ˀa¹ya³-ni³le⁴ xi³ coan⁴ jan² ni⁴čhjin³. \v 23 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³: To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ me³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴, ca²ta³tsjion¹con³ yao³-le⁴, ca²ta³vˀa³mi³ cro²-le⁴ nca³ xqui⁴ ni⁴čhjin³, nta³ ca²ta³fi²tˀa³-na³. \v 24 Nca⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ me³-le⁴ cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴si⁴²cha³-ni¹. Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴, je²-vi⁴, cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴. \v 25 Jme¹ xi³ coi⁴njen⁴-le⁴ cho⁴ta⁴nta³ nca³ si⁴²qui³njen³ nca³yi³je³ son³ˀnte³ tsa² si⁴²cha³ yao³-le⁴, cˀoa⁴ tsa² si⁴²qui³tson¹ yao³-le⁴. \v 26 Je² xi³ ma³soa³con³que³-na³ cao⁴ je² en¹-na⁴, je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coan⁴soa³con³que³ nca³ je² cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹cao⁴ cjoa⁴je³ya³ xi³ tsˀe⁴, cˀoa⁴ cao⁴ cjoa⁴je³ya³ xi³ tsˀe⁴ Nˀai³-le⁴, xi³ tsˀe⁴ a²ncje⁴tsje³-le. \v 27 Cˀoa⁴ xin³-no³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴, nca³ tjin¹ cˀa³ xi³ i⁴ tjio¹-vi⁴ xi³ cje³ mˀen³-jin² sa³ˀnta³ nca³ scoe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \s1 Cjoa⁴je³ya³-le Jesús \r (Mt. 17:1-8; Mr. 9:2-8) \p \v 28 Xi³ coan³-ni³ jin³-la⁴ ni⁴čhjin³ nca³ coan³scan³-ni³le⁴ je² en¹, Jesús qui³scoe¹ Pedro, Juan, cao⁴ Jacobo, qui³mi³jon³ ni³nto³ nca³ me³-le⁴ vˀe¹tsˀoa³. \v 29 Tjen⁴ ti¹vˀe¹tsˀoa³ tsˀa³ntjai²ya³ ncjain¹, cja⁴ˀai¹ qui³sˀe³, cˀoa⁴ na³jño³-le⁴ čhoa³ qui³sˀe³, jo³ fa³te³jon³. \v 30 Coe⁴-ni³ jao² cho⁴ta⁴ xi³ Moisés cao⁴ Elías tsa³cja¹cao⁴ nca³ je². \v 31 Coan³tsen³ cao⁴ cjoa⁴je³ya³, qui³nchja⁴ jo³ coan⁴ nca³ coi⁴tjo³ Jesús ya⁴ Jerusalén. \v 32 Cjai¹ nˀion¹ ni³jña¹-le⁴ Pedro cao⁴ xi³ tjio¹cao⁴ nca³ je², to⁴nca³ qui³si³ca³nca³ ni³jña¹-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ve³ cjoa⁴je³ya³-le⁴ Jesús, cˀoa⁴ tsa³ve³ nca³ jao² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹cao⁴. \v 33 Cˀia⁴ nca³ je² jao² cho⁴ta⁴-ve⁴ tjio¹fi²tˀa³xin²-le⁴ Jesús, Pedro qui³tso²-le⁴ Jesús: Maestro, nta³-ni¹ nca³ i⁴ ti³yoi³⁴-jin⁴vi⁴, cˀoa⁴ tsa² jan² xco¹jnta² si⁴ntai³⁴-jin⁴, jnco³ xi³ tsi⁴, jnco³ xi³ tsˀe⁴ Moisés, jnco³ xi³ tsˀe⁴ Elías. Li²coi³ ve³ xi³ qui³tso². \v 34 Cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴-sˀin² ti¹nchja⁴ je²-vi⁴, ja³ˀai³ jnco³ yo³jvi³ xi³ ja³ˀa³ne²-le⁴. Cˀoa⁴ je² qui³tsa³cjon¹ cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³jin³ yo³jvi³. \v 35 Jnco³ jta⁴ qui³no²ˀya²-le⁴ ya⁴jin³ yo³jvi³-ve⁴ xi³ qui³tso²: Je²-vi⁴ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴. Ti⁴no¹ˀya²-lao⁴³ nca³ je². \v 36 Cˀia⁴ nca³ je³qui³nchja⁴ je² jta⁴ je²-ve⁴, to⁴je² ti¹jna³ Jesús, cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴-le⁴ jyo¹ tsa³ca³tio², cˀoa⁴ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ ni⁴jme³-jin² xi³ qui³tso²-le⁴ ni⁴ˀya³-jin² jme³ xi³ tsa³ve³. \s1 Jesús qui³si³nta³-ni³ ti³ \r (Mt. 17:14-21; Mr. 9:14-29) \p \v 37 Xi³ coan³nchaon³-ni³, xi³ je³ji³nčhoa³jen³jon³-ni³ ni³nto³-ve⁴, nˀion¹ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ qui³sa³te²cjao³. \v 38 Coe⁴-ni³ jnco³ xi³ ya⁴ tjen⁴jin³-le⁴ qui³nchja⁴-le⁴ Jesús: Maestro, cˀoe³tsˀoa³-le²³ nca³ cho¹tsen³-lai⁴ ˀnti¹-na⁴, nca⁴ to⁴je² to⁴jnco³ xi³ tjin¹-na³. \v 39 Coe⁴-ni³ jnco³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ tsoa³ nca³ je², nti⁴ton⁴ cji³ˀntia¹, cˀoa⁴ si¹cja³tse¹ yao³-le⁴ sa³ˀnta³ nta¹xo¹ vi³tjo³ tsˀoa³, jo³ to⁴ñˀain³ vi³tjo³xin²-le⁴, mi²ˀaon³ nca³ je². \v 40 Tsa³cˀe³tsˀoa²-le⁴ cho⁴ta⁴-li⁴ nca³ ca²ta³mˀaon³sje³, to⁴nca³ li²coi³ ca²ma³-le⁴. \v 41 Jesús qui³tso²-le⁴: Jon² na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tsi² ma³cjain¹-no³, xi³ to⁴xin² ntia⁴² ma³nquin¹cao⁴³ yao³-no³. Cˀia¹-ni³ ˀnta³ tjin¹ne²-na³ nca³ coa²te⁴jna³cao⁴-no³, nca³ si³cjain¹-no³. Nčhoa¹cao⁴-nai¹³ ˀnti¹-li⁴ i⁴-vi⁴. \v 42 Cˀia⁴ nca³ ti¹nčhoa¹čhian³, nai⁴² xi³ nta³jin³ qui³si³ca³tsao³ tˀa³na³nqui³, qui³si³cja³tse¹ yao³-le⁴, to⁴nca³ Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ je² ntjao⁴ xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ qui³si³nta³-ni³ ti³-ve⁴, qui³tsjoa³ nqui²ntia³-ni³le⁴ nˀai³-le⁴. \s1 Jesús tsa³ca¹ya³con³-nca¹ni³ cjoa⁴vi³ya³-le⁴ \r (Mt. 17:22-23; Mr. 9:30-32) \p \v 43 Nca³tsˀi³ to⁴coan³xcon¹-le⁴ je² cjoa⁴je³ya³ xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. Tjen⁴ cji³ma³xcon¹-le⁴ nca³tsˀi³ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³, Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: \v 44 Nta³ ti⁴ncha³ño³ ntˀai⁴-ntai⁴ je² en¹-vi⁴, nca⁴ sˀa⁴cˀoa⁴coan⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cˀoai⁴tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴. \v 45 To⁴nca³ li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ je² en¹-vi⁴. Qui³sˀe³ˀma²-le⁴ jme¹-ni³ nca³ tsi² coi³ coan⁴cho⁴ya³-si¹ni³le⁴. Cˀoa⁴ qui³tsa³cjon¹ nca³ scoi⁴na³nqui³-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ en¹ je²-vi⁴. \s1 ˀya¹ xi³ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon² \r (Mt. 18:1-5; Mr. 9:33-37) \p \v 46 Cˀia⁴ cjai¹nca³ nta³ tsa³cjao¹ya³-ni³, ˀya¹ xi³ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon². \v 47 To⁴nca³ Jesús ve³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴, qui³scoe¹ jnco³ ˀnti¹ti³, qui³si³cˀe¹jna³tˀa³-le⁴ yao³-le⁴. \v 48 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: To⁴ˀya³-ni³ xi³ scoe¹tjao² xi³ tˀa³tsˀan⁴ jnco³ ˀnti¹, an³ xi³ scoe¹tjao²-na³. To⁴ˀya³-ni³ xi³ scoe¹tjao²-na³ nca³ an³, cˀoa⁴-ti⁴ scoe¹tjao² nca³ je² xi³ qui³si³ca³sen¹-na³. Je² xi³ nqui²sa⁴ na³nqui³ ti¹jna³jin³-no³, je²-vi⁴ xi³ je³ya³ ma³. \s1 Je² xi³ tsi² co²ntran⁴ fi²-na¹, fi²tˀa³-na¹ \r (Mr. 9:38-40) \p \v 49 Cˀia⁴ Juan qui³tso²: Maestro, tsa³ˀya³-ni¹jin⁴ jnco³ xi³ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴ ma³-le⁴ fa³ˀa¹xin² nai⁴² xi³ nta³jin³. Tsa³cˀe²chjoa²-lai⁴jin⁴, nca⁴ tsi² tsa² fi²cao⁴-na¹. \v 50 Jesús qui³tso²-le⁴: Li² vˀe²chjoa²-jin²lao⁴³, nca⁴ je² xi³ tsi² co²ntran⁴ fi²-no³, fi²tˀa³-no³. \s1 Jesús tsa³ca³te³cja¹ya³-le⁴ Jacobo cao⁴ Juan \p \v 51 Cˀia⁴ nca³ je³cji³ma³jnco³ ni⁴čhjin³ nca³ tjo¹ve¹ ncˀa¹, Jesús ña³qui³ cˀoa⁴tjin¹con³ nca³ coai⁴ ya⁴ Jerusalén. \v 52 Qui³si³ca³sen¹ cho⁴ta⁴ xi³ qui³ ti¹tjon²-le⁴. Qui³, ja³ˀa³sˀen³ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ cho⁴ta⁴ samaritano, nca³ coa⁴jnqui³ˀnte³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 53 To⁴nca³ li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca⁴ tsa³ve³ nca³ coai⁴ Jerusalén. \v 54 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³ve³ je²-vi⁴, Jacobo cao⁴ Juan qui³tso²: Señor, a³ me³-li² nca³ coa⁴te²xo³mai³⁴-jin⁴ nca³ ca²tji³nčhoa¹jen³-ni³ lˀi¹ ncˀa³jmi³, nca³ ca²ta³fe³jco³ nca³ je² jo³ qui³sˀin³ Elías. \v 55 Jesús qui³si³cˀo¹fa³ya³ˀa³ nca³ je², tsa³ca³te³cja¹ya³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Jon²-vi⁴ li²coi³ ˀyao³ ˀya¹ tsˀe⁴ espíritu xi³ tsaon⁴³. \v 56 Je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ li²coi³ ja³ˀai³ jme¹-ni³ nca³ si⁴²cha³-si¹ni³ ni⁴ma⁴-le⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ ja³ˀai³ jme¹-ni³ nca³ cˀoa⁴sje³ntjai²-si¹ni³ ni⁴ma⁴-le⁴. Cˀia⁴ qui³ cja⁴ˀai¹ na⁴xi⁴na³nta¹. \s1 Je² xi³ me³-le⁴ fi²tjen⁴nqui³-le⁴ Jesús \r (Mt. 8:18-22) \p \v 57 Cˀia⁴ nca³ tjio¹fi² ya⁴³ ntia⁴²-ve⁴, jnco³ cho⁴ta⁴ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Señor, cjoi¹tjen⁴nqui³-le²³ to⁴jña³-ni³ nca³ cˀoin¹³. \v 58 Jesús qui³tso²-le⁴: Je² ni⁴nta⁴ tjin¹-le⁴ nqui³jao³, cˀoa⁴ ni⁴se³ xi³ si¹ma³ncˀa³ so⁴co²-le⁴ ˀnte³ jña³ nca³ si⁴²cja¹ya³ˀa³ ya¹, to⁴nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tsin²-le⁴ ˀnte³-jin² jña³ nca³ si⁴²cja¹ya³. \v 59 Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ nqui²jnco³: Nčhoa¹tjen⁴nqui³-nai¹³. Je² qui³tso²: Señor, tˀai²ˀnte³-nai¹³ nca³ ti¹tjon²-cjoa²la² cjoi¹cˀe³ñe³ nˀai³-na⁴. \v 60 Jesús qui³tso²-le⁴: Je² xi³ jo³-ni³ tsa² xi³ tjio¹cˀen³, ca²ta³vˀe¹ñai³ cˀen³-le⁴. Cˀoa⁴ ji³ tˀin³, ti⁴no²cjoa⁴ya³jin³-lai⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 61 Cˀia⁴ cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso² xi³ nqui²jnco³: Cjoi¹tjen⁴nqui³-le²³, Señor. To⁴nca³ tˀai²ˀnte³-nai¹³ nca³ si³xa³tˀa³ ti¹tjon²cjoa²la²³ je² xi³ tjio¹ ni³ˀya³-na⁴. \v 62 Jesús qui³tso²-le⁴: To⁴ˀya³-ni³ xi³ ntsja³ qui³tsoa³-ni³ ya¹ arado, xi³ jton⁴ ya¹tsˀin⁴ co³tsen³-ni³, a³li²coi³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \c 10 \s1 Xa¹-le⁴ je² xi³ jan²can³ cao⁴ te³ cho⁴ta⁴ \p \v 1 Xi³ coan³scan³-ni³ je² cjoa⁴-vi⁴, je² Nai³-na¹ tsa³qui³ncha¹nta³ jan²can³ cao⁴ te³ cho⁴ta⁴ xi³ cja⁴ˀai¹, jña³-le⁴ xi³ qui³si³ca³sen¹ ti¹tjon²-le⁴, jao²jao² nca³qui³jnta² na⁴xi⁴-na³nta¹ cao⁴ ˀnte³ jña³ nca³ je² sˀa⁴coai⁴. \v 2 Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: Nˀion¹ tse³ xi³ ma³jcha¹, to⁴nca³ to⁴choa³ ma³-ni³ xi³ si¹xa¹. Tˀe²tsˀoa³-lao⁴³ tso²cˀoa⁴ je² Nai³-le⁴ xi³ tsˀe⁴ je² xi³ cji³ma³jcha¹-ve⁴ nca³ ca²ta³si¹ca³sen¹ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ ma³jcha¹-le⁴. \v 3 Ta⁴nquion¹³, coe⁴-ni³, an³ si³ca³sen¹-no³ jo³-ni³ tsa² va³rre² ya⁴jin³-le⁴ tsen⁴². \v 4 A³li² xi³jtsa³taon⁴-jin² chˀao²³, ni⁴na³xa¹xi³jtsa³-jin², ni⁴jte¹-jin². Cˀoa⁴ ni⁴ˀya³-jin² xi³ cha²cao⁴³ ya⁴ ntia⁴²-ve⁴. \v 5 To⁴jña³-le⁴ ntˀia³-ni³ve⁴ xi³ coi⁴tja¹sˀaon³, ti¹tjon²-cjoa²la² cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³: Nchˀan¹ ca²ta³sˀe³-le⁴ ni³ˀya³-vi⁴. \v 6 Tsa² ti¹jna³ ya⁴-ve⁴ jnco³ xi³ nchˀan¹ tjin¹con³, je² cjoa⁴ni²xa³tˀa³-no³ xi³ nchˀan¹ tjin¹ sˀe³jna³-le⁴, tsa² mai³ coai⁴nčhˀoe² nqui²ntia³-ni³no³. \v 7 Ti⁴yo³ xi³ ti⁴coi³-ni³ ni³ˀya³, chi⁴nao⁴³, cˀoa⁴ tˀio⁴³ je² xi³ tsjoa¹-no³, nca⁴ je² xi³ si¹xa¹ va³quin²-le⁴ chji¹-le⁴. A³li² xqui⁴ ni³ˀya³-jin² ni²cˀa³ntjai²yao³. \v 8 To⁴jña³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ jña³ coi⁴tja¹sˀaon³, jña³ scoe¹tjao²-no³, chi⁴nao⁴³ je² xi³ cˀoe⁴²yo³ nqui³xcon³. \v 9 Cˀoa⁴ ti⁴ntao³ xi³ tjio¹mˀen³ xi³ ya⁴ tjio¹, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ nca³ je³nčhoa¹ ma³čhian³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 10 To⁴nca³ to⁴jña³-ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ jña³ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³, jña³ nca³ tsi² coi³ scoe¹tjao²-no³, cˀia⁴ nca³ vi²tjo⁴-nio³ ya⁴ ntia⁴²te¹-le⁴, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³: \v 11 Nta³ tsa² je² chao³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-no³ xi³ tsa³ca¹jon³ ntso⁴coi³⁴-jin⁴, cˀoe¹tsao³jne²jon²-lai²⁴jin⁴ nca³ jon². To⁴nca³ ca²ta³ˀyao³ je²-vi⁴, je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ je³nčhoa¹ ma³čhian³. \v 12 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ Sodoma nqui²sa⁴ choa³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² je² na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ nca³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ñˀain³. \s1 Ma⁴-xo¹ni³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tsi² si¹cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ \r (Mt. 11:20-24) \p \v 13 Ma⁴-xo¹ni³ nca³ ji³ Corazín. Ma⁴-xo¹ni³ Betsaida. Je² cjoa⁴xcon¹ xi³ coan³ ya⁴ tsaon⁴³, tsa² cˀoa⁴qui³sˀin³ ya⁴ Tiro, tsa² ya⁴ Sidón, je³co²tse³ qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ nca³ yˀa³cja¹ na³jño³na³xa¹ cao⁴ chao³lˀi¹. \v 14 Coi³ Tiro cao⁴ Sidón nqui²sa⁴ choa³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² xi³ sˀe⁴-no³ nca³ jon²-vi⁴ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ cˀia⁴ nca³ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³. \v 15 Cˀoa⁴ ji³ Capernaum, a³ mi³ncˀa³-ni¹ sa³ˀnta³ ncˀa³jmi³. Sa³ˀnta³ ˀnte³cjoa⁴ñˀain³ sca⁴jin³. \v 16 Je² xi³ nčhˀoe¹-no³ an³ xi³ nčhˀoe¹-na³, cˀoa⁴ je² xi³ jon² vˀa³sje³xin²-no³ an³ xi³ vˀa³sje³xin²-na³. Je² xi³ vˀa³sje³xin²-na³ nca³ an³, vˀa³sje³xin² je² xi³ qui³si³ca³sen¹-na³. \s1 Ja³ˀai³ nqui²ntia³-ni³ xi³ jan²can³ cao⁴ te³ \p \v 17 Ja³ˀai³ nqui²ntia³-ni³ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³ xi³ jan²can³ cao⁴ te³, qui³tso²: Señor, nta³ tsa² nai⁴² xi³ nta³jin³ si¹tjo³son²-na³jin⁴ cao⁴ jan³ˀain¹-li⁴. \v 18 Jesús qui³tso²-le⁴: An³ tsa³ˀve³ Satanás jo³-ni³ lˀi¹chˀaon⁴ xi³ qui³sca³jen³-ni³ ncˀa¹. \v 19 Je³qui³tsjoa³-no³ cjoa⁴te¹xo³ma³ nca³ coi⁴ncha³nao²³ ye⁴ cao⁴ cho⁴na³ˀya¹, nca³ ni²qui³njen³-lao⁴³ nca³tsˀi³ nca³nˀion¹-le⁴ xi³ co²ntran⁴-no³. Ni⁴jme³-jin² xi³ si⁴²qui²ˀaon³-no³. \v 20 To⁴nca³ a³li² ni²tsjoa³-jion²³ xi³ coi³ je²-vi⁴ nca³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ si¹tjo³son²-no³, to⁴sa³ ca²ta³tsjoa³-no³ nca³ je² jan³ˀain¹-no³ je³tji¹tˀa³ ya⁴ ncˀa³jmi³. \s1 Jesús coan³tsjoa³-le⁴ \r (Mt. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ti⁴coi³-ni³ hora Jesús nˀion¹ coan³tsjoa³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Espíritu Santo, qui³tso²: Tsjoa³-le²³ cjoa⁴nta³, Nˀai³, Señor, xi³ tsi⁴ ncˀa³jmi³, xi³ tsi⁴ son³ˀnte³, nca³ je² cjoa⁴-vi⁴ tsa³cˀe²jna³ˀma³-lai⁴ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ cao⁴ xi³ ma³cho⁴ya³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca³co²son²tsen³-lai⁴ xi³ to⁴xquia⁴ xti³. Cˀoa⁴-sˀin² tsjoa³-le²³ cjoa⁴nta³, Nˀai³, nca³ cˀoa⁴-sˀin² coan³me³-li². \v 22 Nca³yi³je³ cjoa⁴ an³ qui³tsjoa³-na³ Nˀai³-na⁴. To⁴je² xi³ Nˀai³ xi³ ve³ jo³ cjoan³ xi³ ˀnti¹, ni⁴ˀya³-jin²sa³ xi³ ve³. To⁴je² xi³ ˀnti¹ xi³ ve³ jo³ cjoan³ xi³ Nˀai³. Cˀoa⁴ ve³ je² xi³ je² ˀnti¹ me³-le⁴ nca³ coa⁴co²son²tsen³-le⁴. \v 23 Qui³si³cˀo¹fa³ya³tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ nca³ tˀa³xin² qui³tso²-le⁴: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ xcon⁴ xi³ ve³ je² xi³ jon² cho²tsen³-lao⁴³. \v 24 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ ncjin² cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ti¹tjon² coan³me³-le⁴ nca³ scoe⁴ je² xi³ jon² ˀyao³, to⁴nca³ li²coi³ tsa³ve³, cˀoa⁴ coan³me³-le⁴ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹ xi³ jon² no²ˀyao²³, to⁴nca³ li²coi³ qui³nčhˀoe¹. \s1 Nta³ cho⁴ta⁴ je² cho⁴ta⁴ samaritano \p \v 25 Coe⁴-ni³, jnco³ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ xi³ ve³ cjoa⁴te¹xo³ma³, tsa³ca³sen²nto³, cˀoa⁴ qui³sco²tˀa³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Maestro, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ sˀian³ nca³ sˀe⁴-si¹ni³na³ cjoa⁴vi³jna³chon³ntsjai². \v 26 Jesús qui³tso²-le⁴: Jme¹ xi³ tji¹tˀa³ ja⁴jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³. Jo¹-sˀin² vˀe²xquiai⁴. \v 27 Cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ qui³tso²: Ca²ta³ma³tsjoa³chai³ je² Nai³li⁴ Ni³na¹-li⁴. Ca²ta³ma³tsjoa³cha³-ni³ nca³yi³je³ ni⁴ma⁴-li⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴tsjoa³-li⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³yi³je³ nca³nˀion¹-li⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-li⁴. Cˀoa⁴-ti⁴ ca²ta³ma³tsjoa³chai³ nca³tsˀi³ xi³cˀa³ jo³-ni³ tsa² ti⁴ji³-ni³. \v 28 Jesús qui³tso²-le⁴: Nta³ ca²no²cjoai⁴. Cˀoa⁴tˀiain⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ coi⁴jna³chon³-ni¹³ˀni³. \v 29 To⁴nca³ me³-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ ti⁴je² si¹cje³tˀa³-ni³ je¹-le⁴, qui³tso²-le⁴ Jesús: ˀya¹-ni³ xi³ xi²nquia⁴². \v 30 Jesús qui³tso²: Jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ qui³jen³-ni³ ya⁴ Jerusalén ˀnta³ Jericó. Qui³sca³ya³ ntsja³ jnco³ che¹ xi³ tsa³cja¹ˀa³-le⁴ na³jño³-le⁴, cˀoa⁴ qui³si³qui²ˀaon³. Ja⁴me³ qui³si³ca¹jna³cˀen³. Qui³-ni³ che¹. \v 31 To⁴na²nta³ jnco³ cho⁴ta⁴na⁴ˀmi³ ya⁴ ja³ˀa³jen³ je² ntia⁴²-ve⁴. Xi³ tsa³ve³xcon³, ja³ˀa³tˀa³xin² xi³ncoa³-ni³. \v 32 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin²ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ levita ji³cho² ya⁴ ˀnte³-ve⁴, tsa³ve³xcon³, ja³ˀa³tˀa³xin² xi³ncoa³-ni³. \v 33 To⁴nca³ jnco³ cho⁴ta⁴ samaritano xi³ ya⁴ ti¹fi², cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³tˀa³čhian³-le⁴ xi³ qui³tsi²ˀaon³, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³xcon³, coan³ma⁴que³. \v 34 Ji³cho²con³-le⁴, tsa³qui³ncha¹sˀen³ si²ti⁴ cao⁴ vino, tsa³ca¹jte¹jon³ jña³ nca³ qui³tsin²ˀaon³, qui³si³cˀe¹jna³son²-le⁴ cho⁴-le⁴, qui³cao⁴ jña³ si¹cja¹ya³ cho⁴ta⁴, qui³si³coi²nta⁴ nca³ je². \v 35 Xi³ coan³ nchaon³-ni³ tsˀa³sje³ jao² taon⁴vi²xo⁴, qui³tsjoa³-le⁴ nai³-le⁴ ntˀia³, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Ti⁴coi²nta⁴-la²nai¹³, cˀoa⁴ nca³yi³je³ xi³ si⁴cje³-sai³, an³ cˀoe³chji¹-le²³ cˀia⁴ nca³ cjoe²ˀe⁴-nia³. \v 36 Jo¹ si³, ˀya¹-ni³ xi³ jan² ma³-ni³, xi³ mi²yo⁴-le⁴ je²-ve⁴ xi³ qui³sca³ya³ ntsja³ je² che¹-ve⁴. \v 37 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Je² xi³ coan³ma⁴que³. Jesús qui³tso²: Tˀin³, cˀoa⁴tˀiain⁴ nta³ tsa² ji³. \s1 Jesús ji³cho²con³-le⁴ María cao⁴ Marta \p \v 38 Cˀia⁴ nca³ ti¹fi² Jesús, ja³ˀa³sˀen³ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ ˀnti¹. Jnco³ chjon⁴² xi³ Marta ˀmi² qui³tsjoa³-le⁴ ˀnte³ ya⁴ ntˀia³-le⁴. \v 39 Je²-vi⁴ tjin¹-le⁴ jnco³ nti³chja³ xi³ María ˀmi², xi³ tsa³cˀe¹jna³nqui³ tˀa³ntso⁴co⁴ Jesús, nca³ ti¹nčhˀoe¹-le⁴ en¹-le⁴. \v 40 To⁴nca³ Marta nca³ i⁴ nca³ jan¹ tse³ xa¹ si¹ca¹jon³-le⁴ yao³-le⁴. Qui³con³-le⁴ Jesús, qui³tso²-le⁴: Señor, a³ tsi² cˀoa⁴ma³-li² nca³ je² ti²chja³ si¹cˀe¹jna³-na³ nca³ si³xa¹³ nca³ to⁴jnco³ an³. Cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ˀni³ nca³ ca²ta³sen²cao⁴-na³. \v 41 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Marta, Marta, ni²jti³-lai⁴ yao³-li⁴, cjai¹nca³ ncjin² cjoa⁴ sa⁴te¹tˀai³. \v 42 To⁴jnco³ cjoa⁴ xi³ ma³chjen¹. María tsa³cja³ˀa¹jin³ xi³ nta³ tjin¹, xi³ tsi² tsa² tjo¹ˀa³-ni³le⁴. \c 11 \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vˀe²tsˀoa³ \r (Mt. 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Jesús ti¹jna³ jnco³ ˀnte³, ti¹vˀe¹tsˀoa³. Cˀia⁴ nca³ je³tˀa³-le⁴, jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, ta⁴co²ya³-na³jin⁴ jo³-sˀin² cˀoe¹tsˀoai³⁴-jin⁴, jo³ nca³ qui³sˀin³ Juan nca³ tsa³ca³co¹ya³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴. \v 2 Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ nca³ vˀe²tsˀoao³, cˀoi⁴ ti⁴xon¹³: Nˀai³-na⁴jin⁴ xi³ ti³jnai³ ncˀa³jmi³, ca²ta³ˀya³xcon¹ jan³ˀain¹-li⁴. Ca²tji³nčhoa¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-li⁴. Cˀoa⁴ca²ta³sˀin¹ jo³-sˀin² nca³ me³-li², jo³-ni³ ya⁴ ncˀa³jmi³ cˀoa⁴-ti⁴sˀin² i⁴ son³ˀnte³. \v 3 Tˀai²-na³jin⁴ nio⁴xti²la⁴ xi³ ni⁴čhjin³ nca³ nchaon³ ma³chjen¹-na³jin⁴. \v 4 Ti⁴cha³tˀa³-na³jin⁴ je² je¹-na⁴jin⁴, nca⁴ cˀoa⁴-ti⁴ jin⁴-jin⁴ ni²cha³tˀa³-lai⁴jin⁴ je² nca³tsˀi³ xi³ qui³tjen⁴-le⁴ tsain⁴-jin⁴. Cˀoa⁴ a³li² cha⁴ni²tˀa³-jin²na³jin⁴ xi³ chˀao³ si¹cao⁴-na³jin⁴, to⁴nca³ chˀa⁴sje³ntjai²-na³jin⁴ xi³ cjoa⁴tsˀen⁴. \v 5 Cˀoa⁴-ti⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: ˀya¹-ni³ xi³ jon²-vi⁴ xi³ tjin¹jnco³-le⁴ mi²yo⁴ xi³ coai⁴con³-le⁴ va³sen³ni⁴tjen⁴, xi³ coi⁴tso⁴-le⁴: Mi²yo⁴, ti⁴quin²ya³ jan²-nai¹³ nio⁴xti²la⁴, \v 6 nca⁴ jnco³ mi²yo⁴-na⁴ xi³ tso²ˀva³ ya⁴³ ntia⁴² ca²fa³ˀai³con³-na³, cˀoa⁴ tsin²-na³ jme³ xi³ tsjoa³-le⁴. \v 7 Cˀoa⁴ je² mi²yo⁴-le⁴ ja⁴ya³ ntˀia³-jan¹ nchja⁴-ni³, tso²-le⁴: A³li² an³-jin²³ ni²jti³-nai¹³. Je² xo⁴ntjoa⁴ je³tji¹chjoa², cˀoa⁴ je² ˀnti¹xti³-na⁴ cjio³son²cao⁴-na³ na⁴chan³. A³li²coi³ coan⁴ coi²so⁴tjen⁴ nca³ tsjoa³-le²³. \v 8 Cˀoa⁴ ti²xin³-no³: Nta³ tsa² tsi² coi⁴so¹tjen⁴ nca³ tsjoa¹-le⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴mi²yo⁴, to⁴coi³ nca³ cjai¹nca³ si³ sˀin¹, coi⁴so¹tjen⁴, tsjoa¹-le⁴ nca³yi³je³ xi³ ma³chjen¹-le⁴. \v 9 Cˀoa⁴ an³ xi³ xin³-no³ nca³ jon²: Ti⁴jao¹³, cˀoa⁴ cˀoai⁴-no³, ti⁴jnchi¹sjao³, cˀoa⁴ coan⁴sjai³-no³, ti⁴cja³ne³tˀao³ xo⁴ntjoa⁴, cˀoa⁴ tjo¹ˀai²-no³. \v 10 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ si¹je¹, vˀai²-le⁴. Je² xi³ va³jnqui³sjai³, ma³sjai³-le⁴. Je² xi³ si¹cja³ne³tˀa³ xo⁴ntjoa⁴, tjo¹ˀai²-le⁴. \v 11 Jña³-le⁴ jon² xi³ nˀai³ ˀmi²-no³, tsa² ˀnti¹-no³ si⁴²je¹-no³ nio⁴xti²la⁴, a³ la⁴jao⁴ cˀoai⁴-lao⁴³. Cˀoa⁴ tsa² jti⁴ si⁴²je¹-no³, a³ ye⁴² cˀoai⁴-lao⁴³. \v 12 Tsa² si⁴²je¹-no³ chjao⁴², a³ cho⁴na³ˀya¹ cˀoai⁴-lao⁴³. \v 13 Cˀia⁴ tsa² ma³-no³ jon²-vi⁴ xi³ chˀao³ cjoaon³ nca³ nta³ vˀai²cjoa⁴tjao²-lao⁴³ je² xti³-no³, je² Nˀai³-no³ xi³ ti¹jna³ ya⁴ ncˀa³jmi³, a³ tsi² nqui²sa⁴-sa³ tsjoa¹-le⁴ je² Espíritu Santo je² xi³ si⁴²je¹-le⁴ nca³ je². \s1 Fi³tson³ya² xi³ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹ \r (Mt. 12:22-30; Mr. 3:19-27) \p \v 14 Cˀia⁴ Jesús ti¹vˀa³sje³xin²-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ jnco³ nai⁴² xi³ nta³jin³ xi³ yo⁴ma⁴. Cˀia⁴ nca³ je³ji³tjo³xin²-le⁴ nai⁴² xi³ nta³jin³-ve⁴, je² cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ qui³nchja⁴. Cˀoa⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ to⁴coan³xcon¹-le⁴. \v 15 To⁴nca³ tjin¹ cˀa³ xi³ qui³tso²: Cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Beelzebú xi³ nca³jco⁴-le⁴ cho⁴ta⁴nai⁴² vˀa³sje³xin² nai⁴² xi³ nta³jin³. \v 16 Cˀoa⁴ xi³cˀa³ nca³ tjio¹co³tˀa³ nca³ je², qui³si³je¹-le⁴ choa⁴ xi³ nčhoa¹-ni³ ncˀa³jmi³. \v 17 To⁴nca³ Jesús tsa³ve³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Nca³yi³je³ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ma³jao²ya³, xi³ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, fi³tson³ya². Cˀoa⁴ jnco³ ntˀia³ xi³ ma³jao²ya³, xi³ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, tsao³nti¹jao³. \v 18 Tsa² cˀoa⁴-ti⁴ je² Satanás ma³jao²ya³, tsa² co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹, jo¹-sˀin² sˀe⁴jna³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴, nca⁴ jon² xo⁴ vi³xon¹³ nca³ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Beelzebú vˀa³sje³xian²³ nai⁴²-le⁴. \v 19 Tsa² an³ vˀa³sje³xian²³ nai⁴²-ve⁴ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Beelzebú, ja⁴xti³-no³ ˀya¹ cao⁴ tsˀe⁴ nca³nˀion¹ xi³ vˀa³sje³xin²-ni³ˀni³. Coi³ cjoa⁴-vi⁴ xti³-no³ coan³ xca²le⁴, tsjoa¹ cjoa⁴qui²xi⁴ tˀa³tsaon⁴³. \v 20 To⁴nca³ tsa² an³ cao⁴ na⁴jma¹ntsja³ Ni³na¹ vˀa³sje³xian²³ nai⁴² xi³ nta³jin³-ve⁴, cjoa⁴qui²xi⁴ je³ja³ˀai³-no³ nca³ jon² je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 21 Cˀia⁴ nca³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ ta²ja³, si¹coi²nta⁴ cao⁴ tjo⁴ ntˀia³nˀion¹-le⁴, cjai¹nca³ nchˀan¹ tjio¹ tso³jmi²-le⁴. \v 22 To⁴nca³ tsa² nqui²jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nqui²sa⁴ nˀion¹ cao⁴-ni³ tsa² je², cjoa⁴ˀai¹ne², si⁴²qui³njen³-le⁴, cjoa⁴ˀa²-le⁴ nca³yi³je³ tjo⁴-le⁴ xi³ ma³nˀion¹tˀa³con³, cˀoa⁴ cˀoa⁴vi¹son² tso³jmi²-le⁴. \v 23 Je² xi³ tsi² fi²tˀa³-na³, co²ntran⁴ fi²-na³. Je² xi³ tsi² vˀe¹xco¹cao⁴-na³ vˀe¹tsao³va³. \v 24 To⁴cˀia⁴-ni³ nca³ je² ntjao⁴ xi³ nta³jin³ coi⁴tjo³-ni³le⁴ cho⁴ta⁴, tso²ˀva³ jña³ nca³ ˀnte³qui³xi², va¹sjai³ jña³ nca³ si⁴²cja¹ya³. Cˀoa⁴ li²coi³ ma³sjai³-le⁴, tso²: Cjoi¹-nca¹nia³ tso²cˀoa⁴ ntˀia³-na⁴ jña³ nca³ ji²tjo⁴-nia³. \v 25 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³, je³qui³sa³te²cha², je³coan³ nta³ chon³. \v 26 Cˀia⁴ fi², cˀoa⁴ nčhoa¹cao⁴ nqui² ña³to³ ntjao⁴ xi³ nta³jin³, xi³ nqui²sa⁴-sa³ chˀao³ cjoan³ cao⁴-ni³ tsa² je². Cˀia⁴ fa³ˀa³sˀen³, ya⁴ va³tio². Je² cho⁴ta⁴-ve⁴ nqui²sa⁴-sa³ chˀao³ ma³ cjoan³ xi³ fe³tˀa³-ni³le⁴ cao⁴-ni³ tsa² xi³ ti¹tjon². \v 27 Cˀia⁴ nca³ Jesús ti¹tso² je² cjoa⁴, jnco³ chjon⁴² xi³ ya⁴ tjen⁴cao⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴, nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²-le⁴: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ tsˀoa⁴ jña³ coan³jcha¹yai³, cˀoa⁴ je² chi³qui³ xi³ tsa³ca²qui³. \v 28 To⁴nca³ Jesús qui³tso²: Nqui²sa⁴ to⁴xcon¹ nta³-ni³ je² xi³ nčhˀoe¹ en¹-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ xi³ si¹tjo³son². \s1 Cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴ va¹sjai³ choa⁴ \r (Mt. 12:38-42) \p \v 29 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ma³ña³tˀa³-sa³le⁴ cho⁴ta⁴, Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tso²: Je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹, chˀao³ cjoan³. Va¹sjai³ choa⁴, to⁴nca³ li²coi³ cˀoai⁴-le⁴, to⁴je² choa⁴-le⁴ Jonás xi³ cˀoai⁴-le⁴. \v 30 Jo³-sˀin² nca³ Jonás qui³sˀe³jna³ choa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ninivitas, cˀoa⁴²-ti⁴sˀin² je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ sˀe⁴jna³ choa⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹. \v 31 Je² reina xi³ ya⁴ tsˀe⁴ Sur, cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ cao⁴ je² cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴, cˀia⁴ nca³ sˀe⁴nta³jin³-le⁴ cjoa⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴ñˀain³, nca⁴ je² reina ja³ˀai³-ni³ sa³ˀnta³ jña³ fe³tˀa³ son³ˀnte³ nca³ qui³nčhˀoe¹-le⁴ cjoa⁴ˀi³sen³ta³con²-le⁴ Salomón. Coe⁴-ni³ tjin¹ xi³ nqui²sa⁴-sa³ nˀion¹ cao⁴-ni³ tsa² Salomón xi³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴. \v 32 Je² cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ tsˀe⁴ Nínive, cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴, cˀia⁴ nca³ sˀe⁴nta³jin³-le⁴ cjoa⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴ñˀain³, nca⁴ je² qui³si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ cˀia⁴ nca³ Jonás qui³nchja⁴ya³jin³-le⁴. Coe⁴-ni³, i⁴ ti¹jna³-vi⁴ jnco³ xi³ nqui²sa⁴²-sa³ to⁴nˀion¹ cao⁴-ni³ tsa² Jonás. \s1 Lˀi¹-le⁴ yao³-na¹ \r (Mt. 6:22-23) \p \v 33 Ni⁴jnco³-jin² xi³ vˀe¹jna³ˀma³ lˀi¹ xi³ ti¹ti², ni⁴vˀe¹jna³ˀma³nqui³-jin² ca²xa⁴choa⁴, to⁴nca³ ya⁴ jña³ ma³ si¹ncha¹ya³ lˀi¹, jme¹-ni³ nca³ coan⁴ˀi³sen³-si¹ni³le⁴ je² xi³ cjoa⁴ˀa³sˀen³. \v 34 Je² xcoan³² lˀi¹-le⁴ ni¹ yao³-na¹. Tsa² je² xcoin³ ña³qui³ nta³, cˀoa⁴²-ti⁴ i³sen³ coan⁴-le⁴ nca³yi³je³ yao³-li⁴. To⁴nca³ tsa² tsi² tsa² nta³ xcoin³, cˀoa⁴²-ti⁴ njion² chon³-le⁴ yao³-li⁴. \v 35 Ti⁴coi²ntai⁴ tso²cˀoa⁴ je² lˀi¹ xi³ ti¹jna³jin³-li², jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² njion² ma³-si¹ni³le⁴. \v 36 Cˀoa⁴-sˀin² tsa² nca³yi³je³ yao³-li⁴ coan³ˀi³sen³jin³, nca³ ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² cjoa⁴njion² ti¹jna³jin³-le⁴, ña³qui³ coan³ˀi³sen³jin³-ni¹ jo³-sˀin² cˀia⁴ nca³ jnco³ lˀi¹ xi³ nˀion¹ fa³te³ si¹ˀi³sen³-li². \s1 Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 20:45-47) \p \v 37 Cˀia⁴ nca³ Jesús je³qui³nchja⁴, jnco³ cho⁴ta⁴ fariseo tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ coa⁴cjen⁴cao⁴. Ja³ˀa³sˀen³ Jesús, tsa³cˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴. \v 38 Je² cho⁴ta⁴ fariseo coan³xcon¹-le⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ nca³ tsi² tsa³ca³ne¹jon³ ntsja³ to⁴nqui³-ni³ nca³ coa⁴cjen⁴. \v 39 Je² Señor qui³tso²-le⁴: Jon² xi³ cho⁴ta⁴ fariseo ˀmi²-no³, ya⁴ son²ncˀa³-le⁴ cho⁴tsin¹ cao⁴ čhoa⁴-ve⁴ ni²tsjao³, to⁴nca³ ja⁴ya³ ni⁴ma⁴-no³ tjio¹qui³tse³-ni³ cjoa⁴che¹ cao⁴ cjoa⁴tsˀen⁴. \v 40 Xi¹jion³, je² xi³ qui³si³nta³ son²ncˀa³-le⁴, a³ tsi² cˀoa⁴-ti⁴ qui³si³nta³ ja⁴ya³-le⁴. \v 41 To⁴nca³ je² xi³ ncha³ya³ tso³jmi²-no³ tˀai²cjoa⁴tjao²-lao⁴³ xi³ yo⁴ma⁴. Coe⁴-ni³ nca³yi³je³ tsje³ coan⁴-no³. \v 42 Ma⁴-xo¹nio³ jon², cho⁴ta⁴ fariseo, nca⁴ jnco³ ya³ xi³ te³ya³ ma³-ni³ vˀao²³ xi³ tsˀe⁴ xca⁴xi³ cao⁴ xca⁴ ruda cao⁴ nca³yi³je³ ˀnti¹ xca⁴ntia⁴-ve⁴, to⁴nca³ tˀa³xin² vˀe²jnao³ je² xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ cao⁴ cjoa⁴tjao²cha³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Je² cjoa⁴-vi⁴ ma³chjen¹ nca³ cˀoa⁴sˀiaon⁴³ tsa²cai³, cˀoa⁴ li²coi³ ma³chjen¹ nca³ ni²cˀe¹yo³tˀa³-xion²³ xi³cˀa³ cjoa⁴-ve⁴. \v 43 Ma⁴-xo¹nio³ jon², cho⁴ta⁴ fariseo, nca⁴ tsjoa³chao³ ˀnte³ xi³ ti¹tjon² ya⁴³ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ cjoa⁴ni²xa³tˀa³-no³ ya⁴ nti⁴tsin⁴-ve⁴. \v 44 Ma⁴-xo¹nio³ jon², cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseo, xi³ jao²ncjain¹, xi³ cjoaon³ jo³-ni³ tsa² tsjo¹ xi³ tsi² coi³ ma³tsen³, cˀoa⁴ xi³ vˀe¹ma³son²-le⁴ cho⁴ta⁴ nca³ li²coi³ ve³. \v 45 Cˀoa⁴ qui³tso² jnco³ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³: Maestro, cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴si³ je² cjoa⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴ti⁴ no²cjoa⁴ˀaon³-na³jin⁴. \v 46 Jesús qui³tso²: Ma⁴-xo¹nio³ nta³ tsa² jon², cho⁴ta⁴chji⁴nao⁴³ xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, nca³ ni²cˀao³ chˀa¹ cho⁴ta⁴ xi³ tsi²coi³ coan⁴ coai⁴cao⁴, to⁴nca³ jon²-vi⁴ ni⁴jnco³-jin² na⁴jma¹ntsao⁴³ ni²cao⁴-nio³ chˀa¹-ve⁴. \v 47 Ma⁴-xo¹nio³ jon² xi³ vˀe²ntao³ tsjo¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³, xi³ nˀai³jcha¹cjin³-no³ qui³si³cˀen³. \v 48 Cjoa⁴qui²xi⁴ nca³ vˀao²³ en¹, cˀoa⁴ tjio¹jnco³ta³con²³ cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³ nˀai³jcha¹cjin³-no³, nca⁴ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² ni¹ xi³ qui³si³cˀen³, cˀoa⁴ jon² xi³ vˀe²ntao³ tsjo¹-le⁴. \v 49 Ni³na¹ cao⁴ cjoa⁴ˀi³sen³ta³con²-le⁴ qui³tso²: Si³ca³sen¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ coi⁴nchja⁴ya³ tˀa³tsˀan⁴ cao⁴ xi³ pastro. Si⁴²cˀen³ cˀa³ xi³ tsˀe⁴, cˀoa⁴ xi³cˀa³ coai⁴tjen⁴nqui³ co²ntran⁴-le⁴. \v 50 Coi³ xi³ sˀian³ jme¹-ni³ nca³ ca²ta³ni²je¹-ni³le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹, je² chji¹-le⁴ njin¹-le⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ qui³xi²jten⁴ sa³ˀnta³ nca³ qui³sˀe³nta³ son³ˀnte³, \v 51 sa³ˀnta³ njin¹-le⁴ Abel, cˀoa⁴ sa³ˀnta³ njin¹-le⁴ Zacarías xi³ cˀen³ ya⁴ ˀncho²-le⁴ xta²-ve⁴ cao⁴ yo⁴nco⁴. Cˀoa⁴-sˀin² xin³-no³ nca³ si⁴je¹-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ ntˀai⁴ tjio¹. \v 52 Ma⁴-xo¹nio³ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³, nca⁴ qui³chja³ˀa²xion²³ yo²vi⁴-le⁴ cjoa⁴chji⁴ne⁴. Ti⁴jon²-nio³ li²coi³ ji³tja³sˀaon³, cˀoa⁴ je² xi³ tjio¹fa³ˀa³sˀen³ tsa³cˀe²chjoa²-lao⁴³. \v 53 Cˀia⁴ nca³ qui³tso²-le⁴ je² cjoa⁴-vi⁴, cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseo tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tse³ tsa³ca¹nˀion¹, qui³si³jtso²ˀa³ ncjin² cjoa⁴. \v 54 Qui³si³coi²nta⁴ tˀa³xin² jo³ tjio¹co³xin⁴-le⁴ tsa² jme³ xi³ coi⁴nchja⁴, jme¹-ni³ nca³ coa⁴²nqui³-si¹ni³. \c 12 \s1 Ti⁴coi²ntao³ yao³-no³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jao²ncjain¹ \p \v 1 Cˀia⁴ coan³xco¹ ncjin²xcon¹ cho⁴ta⁴, qui³si³te³ˀncho² xi¹ncjin¹. Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³nchja⁴cao⁴ ti¹tjon²-cjoa²la² cho⁴ta⁴-le⁴: Ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ tˀa³tsˀe⁴ je² na⁴ˀyo⁴san³-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseo xi³ coi³ cjoa⁴jao²ncjain¹ ni¹. \v 2 Nca³yi³je³ xi³ tjio¹jtsa³nqui³, cˀoa⁴-sˀin² jcha⁴son²tsen³-le⁴, nca³yi³je³ xi³ tjio¹ˀma³ cˀoa⁴-sˀin² jcha⁴-le⁴. \v 3 Nca⁴ je² cjoa⁴ xi³ tsa³qui³xon¹³ jin³ njion², ya⁴ jin³sen¹ coi⁴no¹ˀya²-le⁴, cˀoa⁴ xi³ qui³no²cjoa⁴chao¹³ ja⁴ya³ ntˀia³-no³, nˀion¹ coi⁴nchja⁴-ni³ ya⁴ son²ncˀa³ ni³ˀya³. \s1 ˀya³ xi³ coi⁴jcon¹-le⁴² \r (Mt. 10:26-31) \p \v 4 To⁴nca³ cˀoa⁴xin³-no³ xi³ mi²yo⁴-na⁴: A³li² vi³jcon³-jin²lao⁴³ je² xi³ si¹cˀen³ yao³-na¹, cˀia⁴ li²jme³-sa³ xi³ ma³ sˀin¹. \v 5 To⁴nca³ xin¹ya³-no³ ˀya³ xi³ coi⁴jcon³-lao⁴³. Ti⁴jcon¹-lao⁴³ je²-ve⁴ xi³ scan³ nca³ si¹cˀen³, tjin¹-le⁴ ˀnte³ nca³ si⁴²cˀa³tsao³jin³ je² infierno. Cˀoa⁴-sˀin² xin³-no³: Je²-ve⁴ xi³ ti⁴jcon¹-lao⁴³. \v 6 A³ tsi² sa³te¹na³ aon² ˀnti¹ni⁴se³ nca³ to⁴jao² ˀnti¹taon⁴. Ni⁴jnco³-jin² xi³ je² xi³ ti¹cha³jin³-le⁴ Ni³na¹. \v 7 Nta³ tsa² ntsja⁴jco³ tjio¹xqui⁴ nca³yi³je³. A³li² jcon³-jion²³ˀni³. Nqui²sa⁴-sa³ chji¹-no³ nca³ jon² cao⁴-ni³ tsa² ncjin² ˀnti¹ni⁴se³. \s1 Tsen³ tjio¹tso² nca³ tsˀe⁴ Cristo \p \v 8 Cˀoa⁴xin³-no³, nca³ nca³tsˀi³ xi³ tsen³ coi⁴tso⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ nca³ tsˀan⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ tsen³ coi⁴tso⁴ nqui³xcon⁴ a²ncje⁴-le⁴ Ni³na¹ nca³ tsˀe⁴. \v 9 To⁴nca³ je² xi³ coi⁴tso⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ nca³ tsi² tsˀan⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ sˀe⁴ˀma³-le⁴ nqui³xcon⁴ a²ncje⁴-le⁴ Ni³na¹. \v 10 Je² nca³tsˀi³ xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴-sˀin² cha⁴tˀa³-le⁴, to⁴nca³ je² xi³ nchja⁴ˀaon³-le⁴ je² Espíritu Santo, li²coi³ cha⁴tˀa³-le⁴. \v 11 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹cao⁴-no³ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ ya⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² cao⁴ cho⁴ta⁴xa¹, a³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ jo³-sˀin² a³xo⁴ jme³-ni³ xi³ coi⁴no²cjoao⁴³ a³xo⁴ jme³-ni³ xi³ coi⁴xon¹³. \v 12 Nca⁴ je² Espíritu Santo coi⁴tso⁴ya³-no³ nca³ ti⁴coi³-ni³ hora jña³-le⁴ xi³ ma³chjen¹ nca³ coi⁴xon¹³. \s1 Jesús qui³tso²ya³-le⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ \p \v 13 Qui³tso²jnco³-le⁴ xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ncjin²: Maestro, cˀoa⁴tˀin²-lai⁴ ntsˀe³ nca³ ca²ta³si¹jao²ya³ je² cjoa⁴tjao² xi³ sˀe⁴-na³jin⁴. \v 14 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: Ji³ xˀin⁴, ˀya¹ xi³ qui³si³cˀe¹jna³-na³ jo³-ni³ xca²le⁴ nca³ an³ si³jao²ya³-no³ tso³jmi² xi³ tsaon⁴³. \v 15 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ nca³tsˀi³: Cho¹tsaon³, cˀoa⁴ ti⁴coi²ntao³ yao³-no³ ja⁴tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴chi⁴nca⁴, nca⁴ je² cjoa⁴vi³jna³chon³-le⁴vi⁴ cho⁴ta⁴, a³li²coi³-jin² xi³ tso²-ni³le⁴ nca³ ncjin² tso³jmi² xi³ tjin¹-le⁴. \v 16 Cˀia⁴ qui³tso²ya³-le⁴ jnco³ cjoa⁴xco¹son², qui³tso²: Tse³ tso³jmi² qui³tsjoa³ je² na³nqui³-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹. \v 17 Je² ti¹fa²cao⁴ jco⁴, ti¹tso²: Jme¹ xi³ sˀian³, nca⁴ tsin²-na³ jña³ coi³ncha³xcoa¹³ tso³jmi²-na⁴ xi³ ma³jcha¹. \v 18 Cˀoa⁴qui³tso²: Je²-vi⁴ cˀoa⁴sˀian³. Si³qui³xo²ya³ ni³ncˀa³-na⁴, cˀoa⁴ cˀoe³nta³ xi³ nqui²sa⁴ je³. Ya⁴-ve⁴ coi³ncha³xcoa¹³ nca³yi³je³ xi³ coan⁴jcha¹-na³ cao⁴ tso³jmi²-na⁴. \v 19 Cˀoa⁴xin¹-le⁴ ni⁴ma⁴-na⁴: Ni⁴ma⁴, cjai¹nca³ ncjin² tso³jmi² tjin¹-li² xi³ ncjin² no¹ si⁴ncha¹tjao². Ti⁴cja¹yai³, ti⁴chi³, tˀoi⁴, cjoa¹ya³tsjoai³ ta³coin²³. \v 20 To⁴nca³ Ni³na¹ qui³tso²-le⁴: Chi⁴coin¹³, je² ni⁴tjen⁴-vi⁴ cjoa⁴ˀai¹ si¹je¹-nca¹ni³ ni⁴ma⁴-li⁴, cˀoa⁴ nca³yi³je³ xi³ to⁴nqui³-ni³ tjio¹nta³-li², ˀya¹ tsˀe⁴ coan⁴. \v 21 Cˀoa⁴-sˀin² je² xi³ vˀe¹xco¹-le⁴ yao³-le⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ti⁴tˀa³tsˀe⁴-ni³, a³li² nchi⁴na¹-jin² tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \s1 A³li² vˀe²xcon¹-jin²le⁴² yao³-na¹ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³-na¹ \r (Mt. 6:25-34) \p \v 22 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Coi³ cˀoa⁴xin³-no³, a³li² vˀe²xcon¹-jin²lao⁴³ yao³-no³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³-no³ jme³ xi³ chi⁴nao⁴³, ni⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ yao³-no³ jme³ xi³ chˀa²cjao¹³. \v 23 Je² cjoa⁴vi³jna³chon³-na¹ nqui²sa⁴ chji¹-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² xi³ chi⁴ne⁴², cˀoa⁴ je² yao³-na¹ nqui²sa⁴ chji¹-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² chi⁴nca³ xi³ chˀa²cja¹. \v 24 Cho¹tsen³-lao⁴³ nčha⁴², ni⁴vˀe¹ntje²-jin² jno⁴, ni⁴vˀe¹xco¹-jin², ni⁴tjin¹-jin²le⁴ jña³ vˀe¹xco¹, ni⁴ni³ncˀa³-jin² tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ Ni³na¹ si¹cjen². Cˀoa⁴ jon² nqui²sa⁴-sa³ chji¹-no³ cao⁴-ni³ tsa² ˀnti¹ni⁴se³-ve⁴. \v 25 ˀya¹-ni³ xi³ jon²-vi⁴ xi³ coan⁴-le⁴ si⁴²ncˀa³-sa³ yao³-le⁴ jnco³ nta³, nta³ tsa² vˀe²xcon¹-lao⁴³ yao³-no³. \v 26 Tsa² tsi² tsa² coan⁴-no³ xi³ to⁴choa³ tjin¹, a¹-ni³ nca³ vˀe²xcon¹-si¹ni³lao⁴³ yao³-no³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ xi³cˀa³-ˀni³. \v 27 Cho¹tsen³-lao⁴³ na³xo¹ jo³-sˀin² ma³jcha¹, li²coi³ si¹xa¹, ni⁴va¹ˀa³-jin², cˀoa⁴ cˀoa⁴xin³-ni³no³, li²coi³ tsa³cˀa³cja¹ na³jño³ xi³ cˀoa⁴cjoan³ nta³ tsa² Salomón cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴je³ya³-le⁴. \v 28 Cˀia⁴ tsa² Ni³na¹ cˀoa⁴-sˀin² si¹cˀa³cja¹ je² xca⁴jña¹-ve⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴, cˀoa⁴ xi³ si⁴²cˀa³tsao³jin³ lˀi¹-le⁴ nca⁴ja¹ nchaon³-li⁴, a³ tsi² nqui²sa⁴ si⁴²cˀa³cja¹-no³ jon², cho⁴ta⁴ xi³ to⁴choa³ ma³cjain¹-no³. \v 29 Jon²-ˀni³, a³li² vi³jnchi³sjai³-jion²³ jme³ xi³ chi⁴nao⁴³, jme³ xi³ sˀio⁴³, ni⁴coi³-jin² si⁴cjao¹jion³. \v 30 Nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ tjin¹ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ va¹sjai³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. Je² Nˀai³-no³ ve³-ni¹ nca³ ma³chjen¹-no³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 31 To⁴nca³ ti⁴jnchi¹sjao³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ cˀoai⁴son²-no³. \s1 Cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ti¹jna³tjao² ya⁴ ncˀa³jmi³ \r (Mt. 6:19-21) \p \v 32 A³li² jcon³-jion²³, jon² xi³ to⁴choa³ ma³-ni³ xi³ ti³yo³jtion¹³, nca⁴ je² Nˀai³-na¹ cjai¹nca³ coan³tsjoa³-le⁴ nca³ tsjoa¹-no³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴. \v 33 Ta⁴te²nao³ xi³ tjin¹-no³, cˀoa⁴ tˀai² cjoa⁴tjao²-lao⁴³ xi³ yo⁴ma⁴. Ti⁴ntao³ xi³jtsa³taon⁴ xi³ tsi² tsa² coan⁴jchi¹nca³, cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ti¹jna³tjao² ya⁴ ncˀa³jmi³, xi³ ni⁴cˀia³-jin² cha⁴, jña³ tsin² cho⁴ta⁴che¹-jin², ni⁴cho⁴qui³xo³-jin² si¹qui³tson¹. \v 34 Ya⁴ jña³ ti¹jna³ cjoa⁴nchi⁴na¹-no³, cˀoa⁴²-ti⁴ ya⁴ ti¹jna³ ni⁴ma⁴-no³. \s1 Cho⁴ˀnta³ xi³ nta³ si¹cji³tjo³son² \p \v 35 Tˀe²xco¹nquio³ cja¹ntia³-no³ na³jño³-no³, cˀoa⁴ lˀi¹-no³ ca²ta³ti². \v 36 Cˀoa⁴ jon²-vi⁴ cˀoa⁴²-sˀin² nco³ya³-lao⁴³ je² cho⁴ta⁴ xi³ co³ya³-le⁴ nai³-le⁴, nca³ cjoa⁴ˀai¹-ni³ jnco³ cjoa⁴vi³xan³, jme¹-ni³ nca³ nti⁴ton⁴ sco¹ˀai²-si¹ni³le⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹, cˀoa⁴ si⁴²cja³ne³tˀa³ xo⁴ntjoa⁴. \v 37 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ xi³ je² nai³-le⁴ sa⁴te¹jin³ nca³ tjio¹co³ˀnta³, cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹. Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, je² nai³-le⁴ cˀoe⁴²xco¹nqui³ cja¹ntia³-le⁴ na³jño³-le⁴, si⁴²cˀe¹jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴, cjoa⁴ˀai¹, cˀoe⁴²ya³-le⁴. \v 38 Nta³ tsa² cjoa⁴ˀai¹ nai³-le⁴ nca³ las diez nca³ coan³njion², nta³ tsa² cjoa⁴ˀai¹ tsa² las dos nca³ ta⁴njion²ya³-sa³, tsa² cˀoa⁴-sˀin² sa⁴te¹jin³ cho⁴ˀnta³ nca³ tjio¹co³ˀnta³, jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² cho⁴ˀnta³ xi³ cˀoa⁴cjoan³-ve⁴. \v 39 To⁴nca³ ca²ta³ˀyao³ je²-vi⁴, tsa² je² nai³-le⁴ ntˀia³ tsa³ve³ tsa²cai³, jo³ chon³ cjoa⁴ˀai¹ cho⁴ta⁴che¹, cjoa⁴qui²xi⁴ tsa³cˀe²jna³con³ˀnta³, cˀoa⁴ li²coi³ qui³tsjoa³ˀnte²-le⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ ntˀia³-le⁴. \v 40 Jon²-vi⁴ tso²cˀoa⁴, cjia³to³con² ti⁴yo³, nca⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹ coi³ hora cˀia⁴ nca³ tsi² tjin¹jin³-no³. \s1 Cho⁴ˀnta³ xi³ li²coi³ si¹cji³tjo³son² \r (Mt. 24:45-51) \p \v 41 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²-le⁴: Señor, a³ to⁴tˀa³tsain⁴-jin⁴ xo⁴ ˀmi²-na³jin⁴ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴, a³xo⁴ cˀoa⁴-ti⁴ tˀa³tsˀe⁴ nca³tsˀi³ ni¹. \v 42 Cˀoa⁴qui³tso² je² Nai³-na¹: ˀya¹ cho⁴ˀnta³ xi³ si¹coi²nta⁴ cho⁴ˀnta³ xi¹ncjin¹, cˀoa⁴ xi³ nˀion¹tˀa³con³, xi³ nta³ ve³ xa¹, xi³ je² nai³-le⁴ si⁴²cˀe¹jna³ˀnta³ xi³cˀa³ cho⁴ˀnta³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ tsjoa¹-si¹ni³le⁴ xi³ coa⁴cjen⁴-ni³ nca³ fi³cho² choa⁴-le⁴. \v 43 Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ xi³ je² nai³-le⁴ coan⁴ sjai³-le⁴ nca³ cˀoa⁴ti¹sˀin¹, cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹. \v 44 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, nca³ je² nai³-le⁴ si⁴²cˀe¹jna³ˀnta³ nca³yi³je³ tso³jmi²-le⁴. \v 45 To⁴nca³ tsa² je² cho⁴ˀnta³ coi⁴tso⁴jin³ ni⁴ma⁴-le⁴: Je² nai³-na⁴ cˀoa⁴čhjin³-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹, cˀoa⁴ cˀoe⁴²tsˀia⁴cao⁴ nca³ si⁴²qui²ˀaon³ cho⁴ˀnta³ xi³ xˀin⁴ cao⁴ xi³ ya¹nchjin¹, cˀoa⁴ coa⁴cjen⁴, scˀoi¹, coan⁴chˀi⁴. \v 46 Cjoa⁴ˀai¹ nai³-le⁴ cho⁴ˀnta³-ve⁴ cˀia⁴ ni⁴čhjin³ nca³ tsi² ti¹co³ya³-le⁴, cˀoa⁴ jme³ hora nca³ tsi² tsa² ve³, coa⁴²-le⁴ sa³ˀnta³ coa⁴te³nca³ yao³-le⁴, cˀoa⁴ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴ñˀain³ cao⁴ je² xi³ tsi² tsa² si¹cji³tjo³son². \v 47 Nˀion¹ coa⁴²-le⁴ je² cho⁴ˀnta³ xi³ tsa³ve³ jo³-sˀin² coan³me³-le⁴ nai³-le⁴, cˀoa⁴ li²coi³ tsa³cˀe²jna³nta³, ni⁴cˀoa⁴-jin² qui³sˀin³ jo³-sˀin² nca³ me³-le⁴. \v 48 To⁴nca³ je² xi³ li²coi³ tsa³ve³, cˀoa⁴ xi³ cˀoa⁴qui³sˀin³ cjoa⁴ xi³ va³quin²-le⁴ nca³ coa⁴²-le⁴, coa⁴²choa³-le⁴. To⁴ˀya³-ni³ xi³ tse³ qui³tsˀai²-le⁴, tse³ si⁴²je¹ nqui²jnco³cˀa²-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ tse³ qui³tsˀai²-le⁴ nca³ si⁴²coi²nta⁴, nqui²sa⁴ tse³ si⁴²je¹son²-le⁴. \s1 Jesús si¹jao²ya³ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 10:34-36) \p \v 49 Lˀi¹ ja²ˀai⁴ si³ca³sˀen³jian³ i⁴ son³ˀnte³. Jme¹-sa³ xi³ me³-na³ tsa² je³ti¹ti². \v 50 Tjin¹ cjoa⁴sa³te¹nta¹ xi³ nta³ ma³chjen¹-na³ nca³ an³ sa³te¹nta¹³. A³li² to⁴cˀoa⁴cji³ si³cjao¹jian³ sa³ˀnta³ coan⁴jnco³. \v 51 A³ ni²cja³ˀai³tsjen³-nio¹³ nca³ cjoa⁴ xi³ nchˀan¹ tjin¹ je²ˀe⁴ si³cˀe¹jna³-le⁴ i⁴ son³ˀnte³. Ma³jain² cˀoa⁴xin³-no³, to⁴nca³ xi³ si¹jao²ya³ cho⁴ta⁴. \v 52 Ntˀai⁴ xi³ fi²-ni³ jan¹, cˀoi⁴²-sˀin² coi⁴yo³, coan⁴jao²ya³ aon² nca³ jnco³ ni³ˀya³, jan² co²ntran⁴-le⁴ nca³ jao², cˀoa⁴ jao² co²ntran⁴-le⁴ nca³ jan². \v 53 Coan⁴jao²ya³ nca³tsˀi³. Je² nˀai³ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ ti³-le⁴, cˀoa⁴ ti³-le⁴ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ nˀai³-le⁴. Na⁴-le⁴ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ tso²ti³-le⁴, cˀoa⁴ tso²ti³-le⁴ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ na⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ na⁴cha¹ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ ˀnta³-le⁴, cˀoa⁴ xi³ ˀnta³ co²ntran⁴ coai⁴-le⁴ na⁴cha¹-le⁴. \v 54 Cˀoa⁴²-ti⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin²: Cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ yo³jvi³ xi³ vi³tjo³-ni³ jña³ ca³ntjai²-ni³ tsˀoi¹, nti⁴ton⁴ vi³xon¹³-ˀni³: Jtsi¹ cˀoa⁴ ntˀai⁴. Cˀoa⁴-jin² coan⁴. \v 55 Cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ nca³ fa³ˀa³ ntjao⁴qui³xi² xi³ nčhoa¹-ni³ nca³scon¹-le⁴ son³ˀnte³, vi³xon¹-ˀni³: Ntoa¹ nˀion¹ coan⁴sjoe², cˀoa⁴-jin² coan⁴-ˀni³. \v 56 Cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ nio¹³, ma³-no³ nca³ cho¹tˀao³ jo³ ma³ chon³ son³ˀnte³ cao⁴ ncˀa³jmi³. A¹-ni³ nca³ tsi² ˀya³-si¹nio³ jo³-sˀin² cho¹tˀao³ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴ ntˀai⁴. \v 57 A¹-ni³ nca³ tsi² tsa² ti⁴jon² ˀya³-si¹nio³ xi³ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 58 Cˀia⁴ nca³ cˀoin¹³ cao⁴ co²ntran⁴-li⁴ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴xa¹, cho¹son² nti⁴ton⁴-lai⁴ nca³ nta³ cˀoe¹ntai³ cjoa⁴-li⁴ cao⁴ co²ntran⁴-li⁴ ya⁴ya³ ntia⁴², jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² cjoa⁴nˀion¹ coai⁴cao⁴-si¹ni³li² nqui³xcon⁴ xca²le⁴, cˀoa⁴ je² xca²le⁴-ve⁴ sca⁴ni²tˀa³-li² policía, cˀoa⁴ je² policía sca⁴ni¹sˀen³-li² nto⁴ya¹. \v 59 Cˀoa⁴xin³-le⁴ nca³ li²coi³ ti⁴coan⁴ coi²tjo⁴-ni³ xi³ ya⁴-ve⁴, sa³ˀnta³ nca³ cˀoe¹chji¹ntjai² yao³-li⁴ nca³yi³je³ jo³ tjin¹ xi³ cji³ne²-li². \c 13 \s1 Ti⁴cˀa³ntjai²yao³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³ \p \v 1 Ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³ tjio¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ xi³ tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ Jesús xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ galileo. Coi³ njin¹-le⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ Pilato tsa³cˀe¹jten⁴jin³-le⁴ njin¹-le⁴ cho⁴ xi³ cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tsjoa³tˀa³-le⁴ Ni³na¹. \v 2 Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹ vi³xon¹³, a³ nqui²sa⁴ to⁴cho⁴ta⁴tsˀen⁴ coan³ je² cho⁴ta⁴ galileo cao⁴-ni³ tsa² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ galileo, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² tsa³cja³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³. \v 3 Ma³jain², xin³-no³, to⁴nca³ tsa² tsi² si⁴cˀa³ntjai²ya³ nqui²ntia³-nio³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coi⁴ya¹-nio³ˀni³. \v 4 A³xo⁴ je² xi³ čhja³ˀaon²jan² xi³ torre qui³sca³ne²-le⁴ ya⁴ Siloé, cˀoa⁴ qui³si³cˀen³-ni¹, jo¹ vi³xon¹³, a³ nqui²sa⁴-sa³ tse³ qui³tjen⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ya⁴ Jerusalén. \v 5 Ma³jain², xin³-no³, to⁴nca³ tsa² tsi² si⁴cˀa³ntjai²ya³ nqui²ntia³-nio³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-no³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coi⁴ya¹-nio³ˀni³. \s1 Jnco³ ya¹ higo xi³ li²coi³ ya³-le⁴ to³ \p \v 6 Cˀia⁴ Jesús qui³tso² je² cjoa⁴xco¹son²: Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ tjin¹-le⁴ ya¹ higo xi³ tjin¹ntje²-le⁴ ya⁴jin³ tso³jmi²ntje²-le⁴. Ja³ˀai³ ca¹sjai³ to³-le⁴, cˀoa⁴ li²coi³ qui³sa³co³-le⁴. \v 7 Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ si¹coi²nta⁴ tso³jmi²ntje²-ve⁴: Coe⁴-ni³, je³coan³ jan² no¹ nca³ fa²ˀai⁴ ca³sje²³ to³-le⁴ ya¹ higo xo⁴ cji³-vi⁴, cˀoa⁴ li²coi³ sa³co¹-na³. Ti⁴chao¹³, a¹-ni³ nca³ to⁴cjoa⁴tjao² si¹cji³tson¹-ni³ na³nqui³. \v 8 Je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, ca²ta³se¹jna³-la²sa³ to⁴je²-sa³ no¹-vi⁴ sa³ˀnta³ coi³ncha²xan⁴-le⁴ na³nqui³, cˀoa⁴ si³tje¹ˀnte³-le⁴. \v 9 Cˀia⁴ tsa² no¹ xi³jnco³ coa⁴-le⁴ to³, nta³-ni¹ˀni³. Cˀoa⁴ tsa² mai³, coi⁴chai¹³-ˀni³. \s1 Jesús qui³si³xqui³-le⁴ chjon⁴² cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ \p \v 10 Jnco³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ Jesús tsa³ca³co¹ya³ ya⁴³ ntˀia³ sinagoga. \v 11 Coe⁴-ni³ jnco³ chjon⁴² xi³ čhja³ˀaon²jan² no¹ tjin¹-le⁴ ntjao⁴ xi³ nta³jin³ xi³ tsjoa¹-le⁴ chˀin³. Cji³nia³ nca³ tsˀa³mjen³, cˀoa⁴ ni⁴to⁴jo³-jin²sˀin² ma³qui²xi⁴. \v 12 Cˀia⁴ nca³ Jesús tsa³ve³, qui³nchja⁴-le⁴: Chjon⁴², je³to²mjen³nta³-lai⁴ chˀin³-li⁴. \v 13 Jesús tsa³ca¹jna³son²-le⁴ ntsja³, cˀoa⁴ nti⁴ton⁴ tsa³cja³qui²xi⁴-ni³, cˀoa⁴ tsa³cˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. \v 14 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ ntˀia³ sinagoga coan³jti³-le⁴, nca³ Jesús qui³si³xqui³-le⁴ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. Cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ ya⁴ tjio¹: Jaon³ ni⁴čhjin³ tjin¹-ni³ nca³ ma³ ni²xa¹. Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ nčhoao¹³, cˀoa⁴ coan⁴nta³-nio³, cˀoa⁴ mai³ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 15 Cˀia⁴ je² Nai³-na¹ qui³tso²-le⁴: Cho⁴ta⁴ jao²ncjain¹ nio¹³. Jnco¹jnco¹ nca³ jon²-vi⁴, a³ tsi² chjo¹jnta¹nˀion¹³ nčha⁴ja⁴-no³ a³xo⁴ bo¹rro¹-no³ ya⁴ ntˀia³cho⁴-ve⁴ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³, cˀoa⁴ coa⁴nquin¹cao⁴³ nca³ coa⁴nquin¹ ni²cˀio³ na³nta¹. \v 16 Cˀoa⁴ je² ˀnti¹tso²ti³-le⁴ Abraham xi³ Satanás tsa³cˀe¹nˀion¹-le⁴ čhja³ˀaon²jan² no¹, a³ tsi² tsa² ma³chjen¹ nca³ tjo¹jnta¹ je² chjon⁴²-vi⁴ coi³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 17 Cˀia⁴ nca³ ti¹tso² je² cjoa⁴-vi⁴, coan³soa³-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ co²ntran⁴-le⁴, to⁴nca³ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ncjin² coan³tsjoa³-le⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ je³ya³ xi³ Jesús qui³sˀin³. \s1 Cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ cˀoa⁴cjoan³ ˀnti¹na⁴xin⁴ xi³ tsˀe⁴ mostaza \r (Mt. 13:31-32; Mr. 4:30-32) \p \v 18 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Jme¹ xi³ nco¹son² coan⁴-na¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Jme¹ cjoa⁴ xi³ si³nco¹son²coa⁴. \v 19 Cˀoa⁴-sˀin² nco³ya³-le⁴ jnco³ ˀnti¹na⁴xin⁴ xi³ tsˀe⁴ mostaza xi³ qui³scoe¹ cho⁴ta⁴. Tsa³cˀe¹ntje² jin³ tso³jmi²ntje²-le⁴. Coan³ntje², cˀoa⁴ jnco³ ya¹ coan³, cˀoa⁴ ni⁴se³ xi³ si¹ma³jin³sen¹ tsa³cˀe¹nta³ˀa³ tje¹-le⁴. \v 20 Cˀoa⁴ qui³tso² nqui²jnco³cˀa²: Jme¹ cjoa⁴ xi³ si³nco¹son²coa⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 21 Cˀoa⁴-sˀin² nco³ya³-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³ xi³ qui³scoe¹ jnco³ chjon⁴², cˀoa⁴ jan² choa⁴ scoan⁴ nio⁴xti²la⁴ qui³si³cˀo¹jin³ sa³ˀnta³ qui³tsin³jin³ nca³yi³je³ na⁴ˀyo⁴scoan⁴-ve⁴. \s1 Je² xo⁴ntjoa⁴ xi³ nčhˀoe²ya³ \r (Mt. 7:13-14; 21-23) \p \v 22 Jesús ja³ˀa³to³ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ nqui³chao³. Ti¹va³co¹ya³, cˀoa⁴ ti¹fi² ntia⁴² Jerusalén. \v 23 Jnco³ cho⁴ta⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, a³ to⁴choa³ ma³-ni³ xi³ vi³tjo³ntjai². Jesús qui³tso²-le⁴: \v 24 Chˀa²sjao³ nca³nˀion¹-no³ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³ xo⁴ntjoa⁴ xi³ nčhˀoe²ya³. Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ jon²-vi⁴ nca³ cjai¹ ncjin² xi³ coa⁴sjai³ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³, to⁴nca³ li²coi³ coan⁴-le⁴. \v 25 Coan⁴scan³-ni³ nca³ je² nˀai³-le⁴ ntˀia³ coi⁴so¹tjen⁴ nca³ cˀoe⁴²chjoa² xo⁴ntjoa⁴, cˀoe¹tsˀia⁴cao⁴³ nca³ coi⁴yo³ nti³tsin³, cˀoa⁴ si⁴cja³ne³tˀao³ xo⁴ntjoa⁴, coi⁴xon¹³: Señor, Señor, ti⁴nto¹ˀai²-na³jin⁴, cˀoa⁴ coi⁴tso⁴-no³: Li²coi³ ˀve³-no³ jña³-ni³ tsaon⁴³. \v 26 Cˀia⁴ cˀoe¹tsˀia⁴cao⁴³ nca³ cˀoa⁴cˀoin¹-lao⁴³: Nqui³xcoin³ tsa³qui³chi³⁴-jin⁴, qui³ˀyoi²⁴-jin⁴, cˀoa⁴ ya⁴ nti⁴tsin⁴-na⁴jin⁴ tsa³ca³co²yai³. \v 27 Cˀoa⁴ je² coi⁴tso⁴-no³: Cˀoa⁴²xin³-no³ nca³ tsi² coi³ ˀve³-no³ jña³-ni³ tsaon⁴³, ti⁴ncha³xin²-nao¹³ nca³tsˀio³, cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴tsˀen⁴ sˀiaon⁴³. \v 28 Ya⁴ chi¹ˀntao¹³ tsao⁴nao²³ ni⁴ˀño³ cˀia⁴ nca³ jchao³ Abraham, Isaac, Jacob, cao⁴ nca³tsˀi³ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ ya⁴ tjio¹ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Cˀoa⁴ jon² tˀa³xin²-nio¹³. \v 29 Cho⁴ta⁴ cjoi⁴nčhoa³-ni³ ya⁴jña³ tjo³-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴ ya⁴ jña³ ca³ntjai²-ni³ tsˀoi¹, cˀoa⁴ nca³qui²xi⁴, cˀoa⁴ nca³scon¹-le⁴ son³ˀnte³, cˀoa⁴ cˀoe¹yo³tˀa³ ya¹mi²xa⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 30 Coe⁴-ni³ je² xi³ fe³tˀa³-ni³ ti¹tjon² coan⁴, cˀoa⁴ je² xi³ ma³ti¹tjon² cjoe⁴tˀa³-ni³ coan⁴. \v 31 Ti⁴coi³-ni³ hora ji³cho² cˀa³ cho⁴ta⁴ fariseo xi³ qui³tso²-le⁴: Ti²tjoi⁴, cˀoa⁴ tˀin³-ni³ i⁴-vi⁴, nca⁴ Herodes me³-le⁴ si⁴²cˀen³-li². \v 32 Jesús qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ je² ni⁴nta⁴-ve⁴, coe⁴-ni³ vˀa³sje³xin²-nia³ nai⁴² xi³ nta³jin³, cˀoa⁴ si³nta³-nia³ cho⁴ta⁴ ntˀai⁴-vi⁴ cao⁴ nchaon³-li⁴, cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ coi⁴cho² jan² ni⁴čhjin³ si³cje³tˀa³-nia³ xa¹-na⁴. \v 33 To⁴nca³ ma³chjen¹ nca³ ntˀai⁴-vi⁴ cao⁴ nchaon³-li⁴ cao⁴ jnqui³-li⁴ nca³ cjoi¹-nia¹³, nca⁴ tsi² tsa² coi³ coan⁴ nca³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ coi⁴ya¹tˀa³xin²-le⁴ Jerusalén. \s1 Jesús cji³ˀnta¹tˀain³ Jerusalén \r (Mt. 23:37-39) \p \v 34 Jerusalén, Jerusalén, ji³ xi³ ni²cˀain³ cho⁴ta⁴ xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ la⁴jao⁴ ni²cˀen³-ni³ je² xi³ ni²ca³sen¹con³-li² nca³ ji³. Jo¹-la²na¹ tjin¹ cˀa³ nca³ coan³me³-na³ nca³ tsa³cˀe³xcoa¹³ ˀnti¹xti³-li⁴ jo³-ni³ tsa² xa⁴ˀnta⁴ xi³ vˀe¹nqui³jnca³ ˀnti¹-le⁴, to⁴nca³ coan³cai³-li². \v 35 Coe⁴-ni³ sˀe³jna³-no³ ntˀia³-no³, to⁴nca³ cˀoa⁴xin³-no³ nca³ li²coi³ ti⁴jcha⁴-ni³nao¹³ sa³ˀnta³ nca³ coi⁴xon¹³: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ nčhoa¹ nca³jao³-le⁴ Nai³-na¹. \c 14 \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchi³con³jao³ \p \v 1 Jnco³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ Jesús ja³ˀa³sˀen³ ni³ˀya³-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, nca³ coa⁴cjen⁴, tjio¹co³xin⁴-le⁴. \v 2 Coe⁴-ni³, jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nchi³con³jao³ ti¹jna³ nqui³xcon⁴ Jesús. \v 3 Jesús qui³nchja⁴cao⁴ cho⁴ta⁴chji⁴ne⁴ xi³ ve³ cjoa⁴te¹xo³ma³ cao⁴ cho⁴ta⁴ fariseos, qui³tso²-le⁴: A³ tjo³ˀnte³ nca³ ma³xqui³-le⁴ cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 4 To⁴nca³ je² to⁴jyo¹ tsa³cˀe¹yo³. Cˀia⁴ Jesús qui³scoe¹ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³si³nta³-le⁴, cˀoa⁴ qui³sca³ni¹. \v 5 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴ xi³cˀa³: Tsa² bo¹rro¹, cˀoa⁴ tsa² nčha⁴ja⁴ xi³ tsaon⁴³ sca⁴sˀen³ jnco³ nca⁴jao⁴, ˀya¹-ni³ xi³ jon² xi³ tsi² coi³ chˀa⁴sje³ nti⁴ton⁴³ nta³ tsa² ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 6 Li²coi³ coan³-le⁴ nca³ qui³nchja⁴ je² cjoa⁴-vi⁴. \s1 Cho⁴ta⁴ xi³ xa¹ ca²no²cjoa⁴-le⁴ \p \v 7 Cˀia⁴ nca³ Jesús qui³sco²tsen³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ xa¹ ca²no²cjoa⁴-le⁴ qui³scoe¹jin³ ya¹xi²le⁴ xi³ ti¹tjon² xi³ sˀe³jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴, tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ jnco³ cjoa⁴xco¹son², qui³tso²-le⁴: \v 8 Tsa² coi⁴nchja⁴jnco³-li² xi³ coi⁴chi³coai⁴ jña³ nca³ vi³xan³, a³li² ya⁴-jin² vi³jna³soin²³ ya¹xi²le⁴ ti¹tjon², tsa² coi³ ni⁴čhjin³ tjin¹ nqui²jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ nqui²sa⁴ ti¹tjon² cao⁴-ni³ tsa² ji³, xi³ xa¹ ca²no²cjoa⁴-ni³le⁴. \v 9 Cjoa⁴ˀai¹ xi³ qui³nchja⁴-li², cˀoa⁴ je² coi⁴tso⁴-li²: Tˀai²-lai⁴ ˀnte³ cho⁴ta⁴ je²-vi⁴. Cˀia⁴-jin² coan⁴soa³-li²ˀni³ nca³ coi⁴jnai³ ˀnte³ xi³ fe³tˀa³-ni³ jan¹. \v 10 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ coi⁴no²cjoa⁴-li², tˀin³, ti⁴jnai³ ˀnte³ xi³ fe³tˀa³-ni³. Cˀoa⁴-sˀin² cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ je² xi³ qui³nchja⁴-li², tsa² cˀoa⁴coi⁴tso⁴-li²: Mi²yo⁴, tˀin³ vˀa³cja¹mi³tˀain³, cˀia⁴-jin² sˀe⁴-li² cjoa⁴je³ya³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ xi³ to⁴ña³ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴. \v 11 Nca³tsˀi³ xi³ ncˀa³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, cjai¹nca³ na³nqui³ coan⁴-ni³, cˀoa⁴ je² xi³ na³nqui³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, ncˀa³ coi⁴tjo³-ni³. \v 12 Jesús cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ xa¹ qui³nchja⁴-le⁴: Cˀia⁴ nca³ vˀe²ntai³ comida a³xo⁴ cjen²sˀoi¹, a³li² no²cjoa⁴-jin²lao⁴³ xi³ to⁴mi²yo⁴-li⁴, ni⁴to⁴ntsˀai³-jin², ni⁴to⁴xi²nqui⁴-jin², ni⁴to⁴ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ xi³ ntai³ ntˀia³-li⁴jin², jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² je² cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coi⁴nchja⁴-si¹ni³li², cˀoa⁴ cˀoa⁴-sˀin² cˀoe⁴²chji¹-si¹ni³li² je²-vi⁴. \v 13 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ sˀoi¹ no²sjai³, ti⁴no²cjoa⁴-lai⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴, cˀoa⁴ xi³ yo⁴ma⁴ cjoan³ yao³-le⁴, xi³ chi⁴ˀnque¹, xi³ xca⁴. \v 14 Jo¹ to⁴nta³ coan⁴-li², nca³ tsi² tsa² coan⁴-le⁴ cˀoe⁴²chji¹ nqui²ntia³-ni³li², ya⁴ coan⁴chji¹ nqui²ntia³-li² cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-le⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ tsa³cjen² sˀoi¹ \p \v 15 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, jnco³ xi³ to⁴ña³ tjio¹tˀa³ ya¹mi²xa⁴, qui³tso²-le⁴: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ je² xi³ coa⁴cjen⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 16 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jnco³ cho⁴ta⁴ tsa³cˀe¹nta³ tso³jmi² nca³ cjen²sˀoi¹, cˀoa⁴ qui³nchja⁴-le⁴ ncjin² cho⁴ta⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ hora-le⁴ nca³ vi³chi³, qui³si³ca³sen¹ cho⁴ˀnta³-le⁴ nca³ coi⁴nchja⁴-le⁴ je² xi³ cjoa⁴ˀai¹. Cho⁴ˀnta³-ve⁴ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Nčhoao¹³. Je³tjin¹nta³ nca³yi³je³. \v 18 Tsa³cˀe¹tsˀia⁴ nca³tsˀi³ nca³ qui³tso² a³li²coi³-la⁴ coan⁴. Ni⁴jnco³-jin² xi³ tsi² cˀoa⁴qui³tso². Je² xi³ ti¹tjon², qui³tso²-le⁴: Jnco³ nqui³chao³ tsa³ca³tse³, cˀoa⁴ ma³chjen¹-na³ nca³ coi²tjoa⁴, cjoi¹ co³tsen³-le⁴. Cˀoe³tsˀoa²-le²³: Tjin¹-li² cjoa⁴je³to³con². A³li²coi³ cjoia¹³. \v 19 Xi³ nqui²jnco³ qui³tso²: Aon² nca² nčha⁴ja⁴vˀe¹nchi³ tsa³ca³tse³, cˀoa⁴ cjoi¹ co³tˀa³-cjoa²la². Cˀoe³tsˀoa²-le²³: Tjin¹-li² cjoa⁴je³to³con². A³li²coi³ cjoia¹³. \v 20 Xi³ nqui²jnco³ qui³tso²: Sˀa⁴ca²fe³ ca²vi³xan³ an³-vi⁴, coi³ cjoa⁴ nca³ tsi² tsa² coi³ cjoi¹-nia³ˀni³. \v 21 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³-ni³ cho⁴ˀnta³-ve⁴, tsa³cˀe¹-le⁴ na⁴jmi¹ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ nai³-le⁴. Coan³jti³-le⁴ nˀai³-le⁴ ntˀia³-ve⁴. Qui³tso²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴: Tˀin³ nti⁴toin⁴ nti⁴tsin⁴-jan¹, cˀoa⁴ cao⁴ calle-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴, cˀoa⁴ ti⁴cji³nčhoa³coai⁴ i⁴-vi⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴, cˀoa⁴ xi³ yo⁴ma⁴ cjoan³ yao³-le⁴, xi³ chi⁴ˀnque¹, xi³ xca⁴. \v 22 Qui³tso² cho⁴ˀnta³-ve⁴: Señor, je³ca²vi³tjo³son² ntˀai⁴ jo³-sˀin² ca²vˀe²nai²³, to⁴jo³ tjin¹-sa³ ˀnte³. \v 23 Cˀoa⁴ nai³-ve⁴ qui³tso²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴: Tˀin³ ya⁴ ntia⁴²jan¹, cˀoa⁴ ntia⁴²ˀnti¹-ve⁴. Cjoa⁴nˀion¹ ti⁴cja³ˀa³sˀain³, jme¹-ni³ nca³ jtse¹-ni³ ni³ˀya³-na⁴. \v 24 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ ni⁴jnco³-jin² cho⁴ta⁴ xi³ qui³no²cjoa⁴-le⁴ve⁴ xi³ coa⁴cjen⁴ sˀoi¹-na⁴. \s1 Sco¹son²-ni³le⁴ jo³ tjin¹ sˀe³nqui³ \p \v 25 Li² to⁴cˀoa⁴cji³ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ qui³cao⁴ Jesús, qui³si³cˀo¹fa³ya³ˀa³, qui³tso²-le⁴: \v 26 To⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ fa³ˀai³con²-na³, xi³ tsi² jti³que³ nˀai³-le⁴ na⁴-le⁴ chjon⁴²-le⁴ xti³-le⁴ ntsˀe⁴ nti³chja³, cˀoa⁴ nta³ tsa² ni⁴ma⁴-le⁴, li²coi³ coan⁴ nca³ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴. \v 27 To⁴ˀya³-ni³ xi³ tsi² tsa² yˀa³ cro²-le⁴ xi³ ti⁴tsˀe⁴-ni³, cˀoa⁴ xi³ tsi² tsa² nta³ coai⁴tˀa³-na³, li²coi³ coan⁴ nca³ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴. \v 28 ˀya¹-ni³ xi³ jon²-vi⁴ xi³ me³-le⁴ sco¹mi³tjen⁴ jnco³ torre xi³ tsi² ti¹tjon² cˀoe¹jna³ sco¹son²-ni³le⁴ jo³ tjin¹ sˀe⁴nqui³-le⁴, tsa² tjin¹-le⁴ xi³ ma³chjen¹-le⁴ nca³ si⁴²cje³tˀa³. \v 29 Tsa² mai³ cˀia⁴ nca³ ca²fe³ ca²vˀe¹jna³ xjao¹ja⁴ma⁴, tsa² tsi² coan⁴-le⁴ si⁴²cje³tˀa³, je² nca³tsˀi³ xi³ scoe⁴ cˀoe⁴²tsˀia⁴cao⁴ nca³ coi⁴jno²que³. \v 30 Coi⁴tso⁴: Je² xe¹-vi⁴ xa¹ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³sco²mi³tjen⁴, cˀoa⁴ li²coi³ coan³ je³tˀa³-le⁴. \v 31 A³xo⁴ jña¹-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ sˀin⁴² cjoa⁴jchan¹ cao⁴ nqui²jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ tsi² ti¹tjon² cˀoe¹jna³ sco¹son²-ni³le⁴ tsa² cao⁴ te³ jmi³ cho⁴ta⁴ coan⁴ sa⁴te¹cjao³ je² co²ntran⁴-le⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹ cao⁴ can³ jmi³ cho⁴ta⁴. \v 32 Tsa² mai³, cˀia⁴ nca³ xi³jnco³ to⁴jo³ cjin³ ti¹jna³, si⁴²ca³sen¹ nca³jao³-le⁴, cˀoe⁴²tsˀoa³-le⁴ nca³ jña¹ sˀe⁴. \v 33 Cˀoa⁴-sˀin²ˀni³ to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ jon²-vi⁴ xi³ tsi² tsa² si⁴²ca³tio¹ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴, li²coi³ coan⁴ cho⁴ta⁴-na⁴ coan⁴. \s1 Tsa² na⁴xa⁴ cha⁴jta³ \r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) \p \v 34 Nta³-ni¹ je² na⁴xa⁴-ve⁴, to⁴nca³ tsa² je² na⁴xa⁴-ve⁴ cha⁴jta³, jo¹-sˀin² coan⁴ nqui²ntia³ cˀoai⁴-le⁴ jta⁴. \v 35 Li²coi³ nta³ ni⁴tˀa³tsˀe⁴ na³nqui³-jin², ni⁴tˀa³tsˀe⁴ na³nqui³tje¹-jin². Xin² sˀe⁴jten³. Je² xi³ tjin¹ xo⁴ño³ xi³ nčhˀoe¹, nta³ ca²ta³va³sen¹ño³. \c 15 \s1 Jnco³ va³rre² xi³ qui³cha³ \r (Mt. 18:10-14) \p \v 1 Ji³cho²čhian³-le⁴ Jesús nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ cao⁴ cho⁴ta⁴je¹ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹-le⁴. \v 2 Tjio¹si¹cˀa³xqui⁴che¹ cho⁴ta⁴ fariseos cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano xi³ tˀa³tsˀe⁴ Jesús, qui³tso²: Je²-vi⁴ nta³ fa²cao⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴, cˀoa⁴ cjen²cao⁴. \v 3 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ je² cjoa⁴xco¹son²-vi⁴. \v 4 ˀya¹ xˀin⁴ xi³ jon²-vi⁴ xi³ tjin¹-le⁴ jnco³ ciento va³rre², cˀia⁴ tsa² jnco³ va³rre²-ve⁴ cha⁴, a³ tsi² si⁴²ca³tio¹ xi³ ño³can³ cao⁴-ni³ čhja³ˀaon²ño³-ve⁴ ya⁴ jin³jña¹-ve⁴, cˀoa⁴ coai⁴ ca¹sjai³ xi³ ca²cha³ jo³ sa³ˀnta³ coan⁴sjai³-le⁴. \v 5 Cˀia⁴ nca³ coan⁴sjai³-le⁴, coa⁴²ntjai²čhja³ cao⁴ cjoa⁴tsjoa³. \v 6 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ ntˀia³-le⁴ coi⁴nchja⁴ma³ña³-le⁴ mi²yo⁴-le⁴ cao⁴ xi³ čhian³ ntˀia³-le⁴, coi⁴tso⁴-le⁴: Ca²ta³ma³tsjoa³-no³ cao⁴ an³, nca⁴ je³ca²ma³sjai³ va³rre²-na⁴ xi³ qui³cha³. \v 7 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² nqui²sa⁴ tse³ cjoa⁴tsjoa³ sˀe⁴ ya⁴ ncˀa³jmi³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴ xi³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² ño³can³ cao⁴-ni³ čhja³ˀaon²ño³ xi³ tjin¹-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, xi³ tsi² tsa² ma³chjen¹-le⁴ nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \s1 Jnco³ ˀnti¹taon⁴čhoa³ xi³ qui³cha³ \p \v 8 A³xo⁴ ˀya¹ chjon⁴²-ni³ xi³ ti¹jna³-le⁴ te³ ˀnti¹taon⁴čhoa³, cˀia⁴ tsa² jnco³ ˀnti¹taon⁴čhoa³ si⁴²cha³, a³ tsi² coa⁴ca² lˀi¹, cˀoa⁴ cˀoe⁴²cha³ ntˀia³-le⁴, nˀion¹ nta³ coa⁴²sjai³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ coan⁴sjai³-le⁴. \v 9 Cˀia⁴ nca³ je³coan³sjai³-le⁴, coi⁴nchja⁴ma³ña³-le⁴ mi²yo⁴-le⁴ cao⁴ ya¹nchjin¹ xi³ čhian³ ntˀia³-le⁴, coi⁴tso⁴-le⁴: Ca²ta³ma³tsjoa³-no³ cao⁴ an³, nca⁴ je³ca²ma³sjai³-na³ je² ˀnti¹taon⁴čhoa³-vi⁴ xi³ qui³si³cha²³. \v 10 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² tjin¹ cjoa⁴tsjoa³ nqui³xcon⁴ a²ncje⁴-le⁴ Ni³na¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴ xi³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \s1 Jnco³ ti³ xi³ qui³cha³ \p \v 11 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ jao² ma³ xti³xˀin⁴-le⁴. \v 12 Je² xi³ ma³ˀnti¹ qui³tso²-le⁴ nˀai³-le⁴: Nˀai³, tˀai²-nai¹³ cjoa⁴tjao²-na⁴ jo³ tjin¹ xi³ an³ vˀa³cao⁴-na³ i⁴ nqui³chao³-vi⁴. Cˀoa⁴ nˀai³-le⁴ qui³si³xcoa⁴-le⁴ nqui³chao³-ve⁴. \v 13 Li²coi³ ncjin² ni⁴čhjin³ coan³scan³-ni³, je² ti³ xi³ ma³ˀnti¹ tsa³cˀe¹xco¹ nca³yi³je³ tso³jmi²-le⁴. Qui³tˀa³xin² jnco³ ˀnte³ xi³ cjin³tˀa³. Ya⁴ qui³si³cji³tson¹ xi³ qui³tsˀai²cjoa⁴tjao²-le⁴, to⁴ña³qui³ chˀao³ qui³cao⁴ yao³-le⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ nca³yi³je³ je³qui³si³cje³ya³, jnco³ cji³nčha¹ xi³ nˀion¹ ja³ˀai³ ya⁴ˀnte³. Ñˀain³ tsa³cˀe²jna³ nca³ je². \v 15 Qui³, qui³tˀa³jnco³-le⁴ cho⁴ta⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ya⁴ ˀnte³-ve⁴. Je² qui³si³ca³sen¹ ti³-ve⁴ ya⁴ nqui³chao³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ coai⁴ si⁴²cjen²-si¹ni³ chi⁴nca⁴. \v 16 Cˀoa⁴ coan³me³-le⁴ ti³-ve⁴ nca³ qui³si³tse³ tsˀoa⁴ cao⁴ xca⁴ xi³ cjen² chi⁴nca⁴, cˀoa⁴ ni⁴ˀya³-jin² xi³ tsjoa¹-le⁴. \v 17 Cˀia⁴ nca³ je³coan³nta³ya³-ni³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, qui³tso²: Jo¹ tjin¹ ma³-ni³ cho⁴ˀnta³-le⁴ nˀai³-na⁴ xi³ cjai¹nca³ tjin¹-le⁴ nio⁴xti²la⁴ sa³ˀnta³ njen³nqui³-le⁴, cˀoa⁴ an³-ˀni³ ti²vi³ya³-nia¹³ cji³nčha¹ i⁴-vi⁴. \v 18 Coi²so⁴tjen⁴, cjoi¹con³-le⁴ nˀai³-na⁴, cˀoa⁴xin¹-le⁴: Nˀai³, tsa³jnquia³ je¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsi⁴. \v 19 Li²coi³ ti⁴va³quin²-ni³na³ nca³ ˀnti¹-li⁴ cˀoin¹-na³, cˀoa⁴-sˀin² ti⁴cao⁴-nai¹³ jo³-ni³ tsa² jnco³ cho⁴ˀnta³-li⁴. \v 20 Cˀia⁴ tsa³qui³so¹tjen⁴, ji³nčhoa³nčhˀoe² nˀai³-le⁴. Cˀia⁴ nca³ cjin³-sa³ ti¹jna³, nˀai³-le⁴ tsa³ve³ coan³ma⁴que³, qui³to²ca³nˀion¹, qui³tsoa³cja¹, nˀion¹ tsa³cˀe¹ntso³ˀa². \v 21 Je² ˀnti¹-le⁴ qui³tso²-le⁴: Nˀai³, tsa³jnquia³ je¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ xi³ tˀa³tsi⁴. Li²coi³ ti⁴va³quin²-ni³na³ nca³ ˀnti¹-li⁴ cˀoin¹-na³. \v 22 To⁴nca³ nˀai³-ve⁴ qui³tso²-le⁴ cho⁴ˀnta³-le⁴: Chˀa⁴sjao³ na³jño³ xi³ na⁴sca¹ cjoan³, ti⁴cˀa³cjao¹³ nca³ je², cˀoa⁴² tˀe²yao³ jnco³ taon⁴nco³ na⁴jma¹ntsja³, cˀoa⁴-ti⁴ tja³ya³-lao⁴³ jte¹. \v 23 Nčhoa¹cao⁴³ nčha⁴ja⁴ˀnti¹ xi³ nchja¹, ti⁴cˀaon³. Chi⁴ne⁴², cˀoa⁴ sˀoi¹ coi⁴no⁴sje³². \v 24 Nca⁴ je² ˀnti¹-na⁴ je²-vi⁴ je³cˀen³ tsa²cai³, cˀoa⁴ ti¹jna³con³ nqui²jnco³cˀa²-nca¹ni³. Je³qui³cha³ tsa²cai³, to⁴nca³ je³²coan³sjai³-ni³ˀni³, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ sˀoi¹. \v 25 Je² ˀnti¹-le⁴ xi³ ma³jchi¹nca³ ti¹jna³ nqui³chao³-jan¹, cˀoa⁴ qui³nčhˀoe¹-le⁴ čhjao³ cao⁴ xi³ tjio¹te², cˀia⁴ nca³ ti¹nčhoa¹čhian³ ntˀia³. \v 26 Qui³nchja⁴-le⁴ jnco³ cho⁴ˀnta³, qui³tsi²na³nqui³-le⁴ jme¹-ni³ je²-ve⁴. \v 27 Je² qui³tso²-le⁴: Ntsˀai³ ja³ˀai³-ni³, cˀoa⁴ nˀai³-li⁴ ca²si¹cˀen³ je² nčha⁴ja⁴ˀnti¹ xi³ nchja¹, nca⁴ to⁴cˀoa⁴²nta³ ca²tjoe¹tjao² nqui²jnco³cˀa²-ni³le⁴ ˀnti¹-le⁴. \v 28 Cˀia⁴ coan³jti³-le⁴, cˀoa⁴ cai³-le⁴ ja³ˀa³sˀen³. Coi³ cjoa⁴ ji³tjo³-ni³ nˀai³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe¹tsˀoa³-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³. \v 29 To⁴nca³ je² qui³tso²-le⁴ nˀai³-le⁴: Coe⁴-ni³ coan³ ncjin² no¹ nca³ si³xa¹-le²³, ni⁴jnco³cˀa²-jin² ti²fa²ˀa⁴to³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-li⁴. Ni⁴cˀia³-jin² tsa³cˀai²-nai¹³ ˀnti¹ti²ntso⁴ˀnti¹, jme¹-ni³ nca³ cˀoa³sje²-nia³ sˀoi¹ cao⁴ mi²yo⁴-na⁴. \v 30 To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ je² ˀnti¹-li⁴ je²-vi⁴ xi³ qui³si³cje³ cjoa⁴tjao²-li⁴ cao⁴ ya¹nchjin¹sca¹, qui³ni²cˀain³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² ˀnti¹nčha⁴ja⁴ˀnti¹ xi³ nchja¹. \v 31 Cˀia⁴ nˀai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: Ji³ ˀnti¹, i⁴² ti³jna³cao⁴ntsjai²-nai¹³vi⁴, cˀoa⁴ nca³yi³je³ xi³ tsˀan⁴ tsi⁴ ni¹. \v 32 To⁴nca³ ma³chjen¹ nca³ sˀoi¹ coi⁴no⁴sje³², cˀoa⁴ cˀoai⁴-le⁴² cjoa⁴tsjoa³ yao³-na¹, nca⁴ je² ntsˀai³-vi⁴ je³cˀen³ tsa²cai³, cˀoa⁴ ti¹jna³con³ nqui²jnco³cˀa²-nca¹ni³. Je³qui³cha³ tsa²cai³, to⁴nca³ je³coan³sjai³-ni³ˀni³. \c 16 \s1 Jnco³ cho⁴ˀnta³tsˀen⁴ xi³ ti¹jna³ˀnta³ tso³jmi² \p \v 1 Cˀoa⁴-ti⁴ Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ tjin¹-le⁴ jnco³ cho⁴ˀnta³ xi³ ti¹jna³ˀnta³-le⁴ tso³jmi²-le⁴, cˀoa⁴ je²-vi⁴ qui³sˀe³nqui³ nqui³xcon⁴ nai³-le⁴ nca³ tso³jmi²-le⁴ ti¹si¹cje³ cjoa⁴tjao². \v 2 Nai³-ve⁴ qui³nchja⁴-le⁴: Jme¹-ni³ je²-vi⁴ xi³ ti²nčhˀoe³-le²³vi⁴. Tˀai² coi²nta⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ tso³jmi² xi³ qui³ni²cˀe²jna³ˀnta³-li², nca⁴ li²coi³ ti⁴coan⁴ coi⁴jna³ˀnta³-ni³. \v 3 Cˀia⁴ je² cho⁴ˀnta³-ve⁴ ti⁴je² qui³tso² nca³ ti⁴je²-ni³: Jme¹ xi³ sˀian³. Je² nai³-na⁴ ti¹fa³ˀa¹xin²-na³ xa¹-vi⁴. A³ cjoi¹ ca³ˀnqui³-nia¹³, to⁴nca³ tsin²-na³ nca³nˀion¹. Tsa² tso³jmi² si³je¹cjoa⁴tjoa²³, cjoa⁴soa³ tjin¹-na³. \v 4 An³ xi³ ˀve³-nia³ jo³ sˀian³ jme¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴ tsjoa¹ˀnte³-si¹ni³na³ ya⁴ ntˀia³-le⁴, cˀia⁴ nca³ tjo¹xin²-na³ xa¹ je²-vi⁴. \v 5 Cˀia⁴ qui³nchja⁴-le⁴ nca³ jnco¹jnco¹ xi³ qui³tjen⁴-le⁴ tsˀe⁴ nai³-le⁴, qui³tso²-le⁴ xi³ ti¹tjon²: Jo¹ tjin¹ qui³tjen⁴-li² tsˀe⁴ nai³-na⁴. \v 6 Je² qui³tso²: Jnco³ ciento lata si²ti⁴. Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: Chjoai¹³ xon⁴ xi³ tji¹tˀa³-li², cˀoa⁴ cji³tˀa³na³nqui³ ti⁴jnai³, cˀoa⁴ ña³chan²te³ chji¹³. \v 7 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ nqui²jnco³: Cˀoa⁴ ji³, jo¹ tjin¹ qui³tjen⁴-li². Je² qui³tso²: Jnco³ ciento quin³ta² xi³ trigo: Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Chjoai¹³ xon⁴ xi³ tji¹tˀa³-li², cˀoa⁴ chji¹³ ño³can³ quin³ta². \v 8 Je² nai³-le⁴ tsa³cˀa³sje³nta³ je² cho⁴ˀnta³tsˀen⁴-ve⁴ xi³ ti¹jna³ˀnta³ tso³jmi²-ve⁴, nca⁴ cˀoa⁴qui³sˀin³ nca³ xˀin⁴cjoa⁴. Nca⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹cao⁴ cjoa⁴son³ˀnte³ ntˀai⁴-vi⁴ nca³ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴, nqui²sa⁴ nˀion¹ chji⁴ne⁴ ma³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ma⁴-le⁴ cao⁴-ni³ tsa² cho⁴ta⁴ xi³ tsˀe⁴ lˀi¹. \v 9 An³ cˀoa⁴xin³-no³: Mi²yo⁴ tˀiaon⁴³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ chˀao³ tjin¹. Cˀoa⁴-sˀin² tsjoa¹ˀnte³-no³ ya⁴ jña³ si⁴cja¹yao³ nca³ntsjai² ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ cha⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹-no³. \v 10 Je² xi³ ña³qui³ nta³ si¹tjo³son²-le⁴ cjoa⁴ xi³ to⁴choa³ tjin¹, cˀoa⁴²-ti⁴ ña³qui³ nta³ si¹tjo³son²-le⁴ xi³ nqui²sa⁴ tse³ tjin¹ cjoa⁴. To⁴nca³ je² xi³ vˀa³na⁴cha⁴ cao⁴ cjoa⁴ xi³ to⁴choa³ tjin¹, cˀoa⁴²-ti⁴ vˀa³na⁴cha⁴ cao⁴ xi³ nqui²sa⁴ tse³ tjin¹. \v 11 Tsa² cao⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ chˀao³ tjin¹, li²coi³ nta³ qui³nˀiaon²³, ˀya¹ xi³ si⁴²ca³tio²ˀnta³-no³ je² cjoa⁴nchi⁴na¹ xi³ ña³qui³ cˀoa⁴tjin¹. \v 12 Cˀia⁴ tsa² cao⁴ tso³jmi²-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ cho⁴ta⁴ li²coi³ nta³ qui³nˀiaon²³, ˀya¹ xi³ tsjoa¹-no³ xi³ tsaon⁴³. \v 13 Ni⁴jnco³-jin² cho⁴ˀnta³ xi³ jao² nai³-le⁴ si¹xa¹-le⁴, nca⁴ jti³que³ coan⁴ jnco³, cˀoa⁴ xi³jnco³ coan⁴tsjoa³que³, a³xo⁴ coai⁴tˀa³-le⁴ jnco³, cˀoa⁴ xi³jnco³ chˀao³ scoe⁴con³. Li²coi³ coan⁴ si⁴xa¹-lao⁴³ nca³ jao², Ni³na¹ cao⁴ cjoa⁴nchi⁴na¹. \v 14 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³nčhˀoe¹ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ je² cho⁴ta⁴ fariseos xi³ tsjoa³que³ taon⁴, to⁴tsa³qui³jno²que³ Jesús. \v 15 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jon² xi³ nˀo²sje³ntao³ yao³-no³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴, to⁴nca³ Ni³na¹ ve³ ni⁴ma⁴-no³. Je² cjoa⁴-vi⁴ xi³ nqui²sa⁴ ncˀa³ tjin¹ jo³ tso² cho⁴ta⁴, chˀao³ tjin¹ nqui³xcon⁴ Ni³na¹. \v 16 Tjio¹ sa³ˀnta³ ni⁴čhjin³-le⁴ Juan cjoa⁴te¹xo³ma³ cao⁴ je² xi³ nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Cˀia⁴² sa³ˀnta³ no²cjoa⁴ya³-ni³ en¹nta³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Nca³tsˀi³ vˀa³sje³ nca³nˀion¹-le⁴ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ cjoa⁴te¹xo³ma³-ve⁴. \v 17 Nqui²sa⁴ choa³ ñˀain³ cjoa⁴ nca³ cjoe⁴tˀa³ ncˀa³jmi³ cao⁴ son³ˀnte³ cao⁴-ni³ tsa² nca³ jnco³ ˀnti¹ letra-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ tsi²coi³ coan⁴jnco³. \v 18 To⁴ˀya³-ni³ xi³ tsjion¹ chjon⁴²-le⁴, tsa² cja⁴ˀai¹ coi⁴xan³cao⁴, cjoa⁴cha³jnqui³ tjin¹-le⁴. Cˀoa⁴ je² xi³ coi⁴xan³cao⁴ je² chjon⁴² xi³ xˀin⁴-le⁴ qui³tsjion³, cjoa⁴cha³jnqui³ tjin¹-le⁴. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ cao⁴ jnco³ xi³ Lázaro ˀmi² \p \v 19 Tjin¹ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ xi³ tsa³cˀa³cja¹ na³jño³jco³ xi³ nˀion¹ nta³. Nchaon³nchaon³ tsa³cjen²sˀoi¹. \v 20 Cˀoa⁴-ti⁴ tjin¹ jnco³ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴ xi³ Lázaro ˀmi², xi³ ni²cˀe¹jna³tˀa³ xo⁴ntjoa⁴-le⁴, nˀion¹ ya³jon³-le⁴ jtse¹. \v 21 Me³-le⁴ nca³ si¹tse³-ni³ yao³-le⁴ ˀnti¹čhˀoa¹ xi³ tsao³nqui³-ni³ ya¹mi²xa⁴-le⁴ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹-ve⁴. Nta³ tsa² je² nia¹ ja³ˀai³ qui³to³ma²jon³ jtse¹-le⁴. \v 22 Cˀoa⁴ coan³-ni³ nca³ cˀen³ ˀnti¹cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴-ve⁴. A²ncje⁴ qui³cao⁴, qui³si³cˀe¹jna³tˀa³-le⁴ Abraham. Cˀoa⁴-ti⁴ cˀen³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹-ve⁴, cˀoa⁴ qui³sˀe³ñai³. \v 23 Cˀoa⁴ ya⁴ ˀnte³ cjoa⁴ñˀain³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹-ve⁴ ti¹fa³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³. Qui³sco²mi³xcon⁴, tsa³ve³ Abraham nca³ cjin³tˀa³, cˀoa⁴ Lázaro ya⁴ ti¹jna³tˀa³-le⁴. \v 24 Cˀia⁴ qui³squi³ˀntia¹, qui³tso²: Nˀai³ Abraham, jcha⁴ma⁴ta³con³-nai¹³, cˀoa⁴ ti⁴ca³sain¹³ Lázaro, ca²ta³si¹ca³ˀnchi⁴ jco⁴na⁴jma¹ntsja³ cao⁴ na³nta¹, ca²ta³si¹qui³njen³nchˀan¹ ni³jen³. Cjai¹nca³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ ti²fa³ˀa³ jin³lˀi¹-vi⁴. \v 25 Abraham qui³tso²-le⁴: ˀnti¹, nta³ ti⁴cja³ˀai³tsjain³ nca³ nˀion¹ qui³tjoe¹-li² tso³jmi² xi³ nta³ tjin¹ cˀia⁴ nca³ tsa³qui³jna³choin³, cˀoa⁴ Lázaro qui³scoe¹ xi³ chˀao³ tjin¹. To⁴nca³ ntˀai⁴-ntai⁴ je² ma³tsjoa³ya³-le⁴ i⁴-vi⁴, cˀoa⁴ ji³ cjoa⁴ñˀain³ ti³chja³ˀai². \v 26 Cˀoa⁴ xi³ tjin¹-sa³, jnco³ xo⁴nca¹ xi³ nˀion¹ na⁴nca⁴ qui³jna³ ˀncho²va³sen³-na¹, jme¹-ni³ nca³ je² xi³ me³-le⁴ cjoa⁴ˀa³to³tˀa³-no³ ya⁴-ve⁴ li²coi³ coan³-le⁴, ni⁴je² xi³ jan¹ cjoa⁴ˀa³ i⁴-vi⁴. \v 27 Qui³tso² cho⁴ta⁴nchi⁴na¹-ve⁴: Cˀoe³tsˀoa²-le²³ˀni³, nˀai³, nca³ si⁴ca³sen¹-ni³ Lázaro ya⁴ ntˀia³-le⁴ nˀai³-na⁴. \v 28 Nca⁴ aon² ntsˀe³ tjin¹-na³, jme¹-ni³ nca³ nta³ tsjoa¹-si¹ni³le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² je² cˀoa⁴-ti⁴ cjoa⁴ˀai¹-si¹ni³ ja⁴ˀnte³ je²-vi⁴ jña³ tjin¹ cjoa⁴ñˀain³. \v 29 Abraham qui³tso²-le⁴: Tjin¹-le⁴ Moisés cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Ca²tji³nčhˀoe¹-le⁴. \v 30 Cˀia⁴ qui³tso² cho⁴ta⁴nchi⁴na¹-ve⁴: Mai³, nˀai³ Abraham. To⁴nca³ tsa² jnco³ xi³ je³tsa³ve³ cjoa⁴vi³ya³ coai⁴con³-le⁴, si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴. \v 31 To⁴nca³ Abraham qui³tso²-le⁴: Tsa² tsi² nčhˀoe¹-le⁴ Moisés cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴-ti⁴ li²coi³ coan⁴cjain¹-le² tsa² jnco³ xi³ cjoa⁴ˀa²ya³jin³-ni³le⁴ cˀen³. \c 17 \s1 Me³-le⁴ sca⁴ni²jin³-na¹ je¹ \r (Mt. 18:6-7, 21-22; Mr. 9:42) \p \v 1 Jesús qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹ xi³ me³-le⁴ sca⁴ni²jin³-na¹ je¹, to⁴nca³ ma⁴-xo¹ni³ je² xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴ˀai¹. \v 2 Nqui²sa⁴ to⁴nta³-le⁴ tsa² jnco³ la⁴jao⁴ sˀe⁴tˀa³nˀion¹nqui³ ya¹sin³, cˀoa⁴ si⁴cˀa³tjen⁴jin³ nta¹chi³con³ cao⁴-ni³ tsa² nca³ sca⁴ni²jin³ je¹ jnco³ je² ˀnti¹xti³-vi⁴. \v 3 Cˀoa⁴-sˀin² ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ nca³ jon². Tsa² je¹ coa⁴jnqui³ ntsˀai³ xi³ tˀa³tsi⁴, ti⁴cha¹cja¹ya³-lai⁴, cˀoa⁴ tsa² si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴ ti⁴cha³tˀa³-lai⁴. \v 4 Cˀia⁴ tsa² ña³to³ cˀa³ nca³ jnco³ ni⁴čhjin³ coa⁴jnqui³ je¹ xi³ tˀa³tsi⁴, cˀoa⁴ tsa² ña³to³ cˀa³ nca³ jnco³ ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀai¹con³-li² nca³ coi⁴tso⁴: Ca²si³cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-na⁴, ti⁴cha³tˀa³-lai⁴. \v 5 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tso²-le⁴ Nai³-na¹: Ti⁴sen⁴cao⁴-na³jin⁴, jme¹-ni³ nca³ nqui²sa⁴ nˀion¹ coan⁴cjain¹-si¹ni³na³jin⁴. \v 6 Cˀia⁴ je² Nai³-na¹ qui³tso²: Cˀia⁴ tsa² nta³ ma³cjain¹-no³ nta³ tsa² to⁴choa³ tjin¹ jo³-ni³ tsa² jnco³ na⁴xin⁴-le⁴ mostaza, cˀoa⁴coi⁴xon¹-lao⁴³ je² ya¹ sicómoro: Chjo⁴ne²yai³ yao³-li⁴, cˀoa⁴ tˀe²ntjai² yao³-li⁴ ya⁴ jin³ nta¹chi³con³, cˀoa⁴ si⁴²tjo³son²-no³. \s1 Cho⁴ˀnta³ xi³ cˀoa⁴qui³sˀin³ je² xi³ tji¹tˀain³-le⁴ \p \v 7 ˀya¹-ni³ xi³ jon²-vi⁴ xi³ tjin¹jnco³-le⁴ cho⁴ˀnta³ xi³ fi²cˀe¹nchi³, a³xo⁴ cho⁴ si¹coi²nta⁴, xi³ cˀoa⁴coi⁴tso⁴-le⁴ cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀai¹-ni³ nqui³chao³: Nti⁴ton⁴ nti⁴ton⁴ ti⁴tjai¹³, ti⁴jna³tˀai³ ya¹mi²xa⁴. \v 8 A³ tsi² tsa² coi⁴tso⁴-le⁴: Tˀe²nta³-nai¹³ xi³ coa²cjen⁴-nia³, tˀe²xco¹nqui³ cja¹ntia³-li⁴ na³jño³-li⁴, tˀe²ya³-nai¹³ sa³ˀnta³ cjoe⁴ coa²cjen⁴, scˀoia⁴. Xi³ coan⁴scan³-ni³ je²-vi⁴ coi⁴chi³ nca³ ji³, cˀoa⁴ sˀoi⁴. \v 9 A³ tsjoa¹-le⁴ cjoa⁴nta³ cho⁴ˀnta³-le⁴ nca³ nta³ ca²si¹tjo³son² xi³ qui³sˀe³tˀain³-le⁴. An³ xian³ nca³ mai³. \v 10 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² nca³ jon²-vi⁴ cˀia⁴ nca³ ca²fe³ca²vi³tjo³son²-no³ nca³yi³je³ xi³ ca²sˀe³tˀain³-no³, cˀoa⁴ti⁴xon¹³: Ña¹-vi⁴ cho⁴ˀnta³ xi³ tsi²jme³ chji¹-le⁴, nca³ to⁴je² xi³ tji¹tˀain³-na¹ cˀoa⁴qui³nˀian². \s1 Te³ cho⁴ta⁴ xi³ ti¹fi²ˀnto³jon³ yao³-le⁴ \p \v 11 Cˀoa⁴coan³ cˀia⁴ nca³ ti¹fi² Jesús ya⁴ Jerusalén, ja³ˀa³jin³va³sen³ Samaria cao⁴ Galilea. \v 12 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹, te³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ ti¹fi²ˀnto³jon³ yao³-le⁴ ji³nčhoa³nčhˀoe² ya⁴ya³ ntia⁴². Je² xi³ cjin³ tsa³qui³ncha³-ni³le⁴. \v 13 Nˀion¹ qui³nchja⁴-le⁴, qui³tso²: Jesús, Maestro, jcha⁴ma⁴ta³con³-na³jin⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ je² tsa³ve³, qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³, ta⁴co²-lao⁴³ yao³-no³ na⁴ˀmi³-ve⁴. Cˀoa⁴coan³ nca³ tjio¹fi², tsje³ coan³-ni³. \v 15 Cˀia⁴ nca³ jnco³ nca³ je² tsa³ve³ nca³ je³coan³nta³, qui³si³cˀo¹fa³ya³, cao⁴ nˀion¹jta⁴ tsˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. \v 16 Ji³cho² si¹cˀa³tjen⁴ tˀa³na³nqui³ yao³-le⁴ ya⁴nqui³ ntso⁴co⁴ Jesús. Ni³na¹ xi³ ca²tˀe¹chji¹-li² qui³tso²-le⁴. Cˀoa⁴ je²-vi⁴ cho⁴ta⁴ samaritano ni¹. \v 17 Jesús qui³tso²: A³ tsi² te³ ma³-ni³ xi³ coan³tsje³. Xi³ nqui² ña³jan², jña¹ tjio¹. \v 18 A³ tsi² ˀya³-sa³ tjin¹ xi³ qui³si³cˀo¹fa³ya³, xi³ qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴nta³ Ni³na¹. A³ to⁴je²-vi⁴ xi³ cho⁴ta⁴tˀa³xin² ni¹. \v 19 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ti⁴so²tjain⁴, tˀin³-la²ntai³, coi³ nca³ coan³cjain¹-li² ca²ma³nta³-ni³. \s1 Cjoa⁴ˀai¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ \r (Mt. 24:23-28, 36-42) \p \v 20 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ fariseos qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Cˀia¹ tjin¹-ni³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. Jesús qui³tso²-le⁴: Je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ li²coi³ tsen³ cji³ nca³ cjoa⁴ˀai¹. \v 21 Ni⁴coi⁴tso⁴-jin²: Coe⁴-ni³ i⁴-vi⁴, a³xo⁴ coe⁴-ni³ ya⁴-ve⁴, nca⁴ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ i⁴ ti¹jna³jin³-no³vi⁴. \v 22 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: Ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀai¹ cˀia⁴ nca³ coan⁴me³-no³ jchao⁴³ jnco³ ni⁴čhjin³-le⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ li²coi³ jchao⁴³. \v 23 Cˀoa⁴coi⁴tso⁴-no³: Coe⁴-ni³ i⁴-vi⁴, coe⁴-ni³ ya⁴-ve⁴. A³li² ma³nquin¹-jion²³, ni⁴mai¹tjen⁴nqui³-jin²lao⁴³. \v 24 Jo³-ni³ tsa² lˀi¹chˀaon⁴ xi³ si¹cja³te³ sa³ˀnta³ nca³qui³jnta² ncˀa¹, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coi³ ni⁴čhjin³-le⁴. \v 25 To⁴nca³ ti¹tjon²-cjoa²la² ma³chjen¹ nca³ tse³ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa², cˀoa⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴ cˀoa⁴sje³xin²-le⁴. \v 26 Jo³ coan³ chon³ ni⁴čhjin³-le⁴ Noé, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² coan⁴ ni⁴čhjin³-le⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 27 Tsa³cjen², qui³tsˀi³, chi³xan³, qui³si³qui³xan³ xi¹ncjin¹, sa³ˀnta³ ni⁴čhjin³ nca³ ja³ˀa³sˀen³ Noé chi³tso³ yˀai³-ve⁴. Cˀia⁴ ja³ˀai³ jtsi¹xcon¹-ve⁴ xi³ qui³si³cˀen³ nca³tsˀi³. \v 28 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² jo³ coan³ chon³ ni⁴čhjin³-le⁴ Lot. Tsa³cjen², qui³tsˀi³, tsa³ca³tse³, tsa³ca³te¹na³, tsa³cˀe¹ntje², tsa³cˀe¹nta³ ni³ˀya³. \v 29 To⁴nca³ je² ni⁴čhjin³ nca³ Lot ji³tjo³-ni³ ˀnte³ Sodoma, tsˀa³-ni³ ncˀa³jmi³ lˀi¹ cao⁴ chao³ azufre xi³ qui³si³cˀen³ nca³tsˀi³. \v 30 Jo³-ni³ tsa² je²-vi⁴, cˀoa⁴-sˀin² coan⁴ chon³ je² ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coan⁴tsen³son²tsen³. \v 31 Coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴ je² xi³ ya⁴ ti¹jna³son² ntˀia³-le⁴, cˀoa⁴ tso³jmi²-le⁴ tjio¹ya³ ntˀia³-le⁴, nqui²sa⁴ nta³ tsa² li²coi³ fi²jen³ nca³ scoe¹. Cˀoa⁴ je² xi³ jan¹ ti¹jna³ nqui³chao³ jan¹, cˀoa⁴-ti⁴ nqui²sa⁴ nta³ tsa² li²coi³ si⁴²cˀo¹fa³ya³tˀa³. \v 32 Na¹nta³ ti⁴cja³ˀai³tsjaon³ je² chjon⁴²-le⁴ Lot. \v 33 To⁴ˀya³-ni³ xi³ me³-le⁴ nca³ cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴, to⁴si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴. Cˀoa⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ si⁴²cha³ ni⁴ma⁴-le⁴, cˀoa⁴sje³ntjai² ni⁴ma⁴-le⁴. \v 34 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ jao² cho⁴ta⁴ cˀoe¹yo³son² jnco³ na⁴chan³ je² ni⁴tjen⁴-ve⁴, jnco³ xi³ tjo¹ve¹, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ sˀe⁴jna³-ni¹. \v 35 Jao² ya¹nchjin¹ xi³ to⁴ña³ scˀao¹, jnco³ xi³ tjo¹ve¹, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ sˀe⁴jna³-ni¹. \v 36 Jao² xi³ coa⁴tio⁴ ya⁴ nqui³chao³, jnco³ xi³ tjo¹ve¹, cˀoa⁴ xi³ nqui²jnco³ sˀe⁴jna³-ni¹. \v 37 Cho⁴ta⁴ qui³tso²-le⁴ Jesús: Jña¹-ni³, Señor. Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: Ya⁴ jña³ sˀe⁴jna³ yao³cˀen³, ya⁴² coa⁴tio⁴jtin¹ ni¹que¹. \c 18 \s1 Jnco³ chjon⁴² xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴ \p \v 1 Jesús qui³tso²-le⁴ jnco³ cjoa⁴xco¹son² jo³-sˀin² ma³chjen¹ nca³ cˀoe¹tsˀoa³ntsje², cˀoa⁴ li²coi³ coan⁴ nca³ si⁴qui³jta³². \v 2 Qui³tso²: Ya⁴ jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ tjin¹ jnco³ xca²le⁴ xi³ tsi² tsa² tsa³cjon¹-le⁴ Ni³na¹, ni⁴tsa³ve³xcon¹-jin² cho⁴ta⁴. \v 3 Cˀoa⁴-ti⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ tjin¹ jnco³ chjon⁴² xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³ ncjin² cˀa³ ja³ˀai³nčhˀoe² xca²le⁴-ve⁴, qui³tso²: Ti⁴sen⁴cao⁴-nai¹³, chˀa⁴sje³ntjai²-nai¹³ tˀa³tsˀe⁴ co²ntran⁴-na⁴. \v 4 To⁴nca³ jnco³jao² ni⁴čhjin³ coan³cai³-le⁴, li²coi³ qui³si³sin³-le⁴. Xi³ coan³scan³-ni³ qui³tso²-le⁴ yao³-le⁴: Nta³ tsa² li²coi³ tsa³cjon³-le⁴ Ni³na¹, ni⁴ˀve³xcon¹-jian²³ cho⁴ta⁴, \v 5 coi³ nca³ je² chjon⁴²cˀan³-ve⁴ ti¹si¹jti³-na³, cˀoa³sje³ntjai²-le⁴, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² ti⁴cjoa⁴ˀai¹ qui³ncha²si³-ni³na³. \v 6 Qui³tso² je² Nai³-na¹: Ti⁴no¹ˀya³-lao⁴³ jo³ tso² xca²le⁴tsˀen⁴ xi³ tsin²-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 7 Cˀoa⁴ Ni³na¹ a³ tsi² cˀoe⁴²nta³jin³-le⁴ xi⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsa³cja³ˀa¹jin³ xi³ nˀion¹ nchja⁴-le⁴ ni⁴čhjin³ cao⁴ ni⁴tjen⁴, a³ tsin²-le⁴ cjoa⁴tse³jta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 8 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ nˀion¹ xi¹ti¹ cˀoe⁴²nta³jin³-le⁴. To⁴nca³ cˀia⁴ nca³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹, a³ coan⁴sjai³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ coan⁴cjain¹-le⁴ i⁴ son³ˀnte³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ \p \v 9 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso²cˀa³-le⁴ xi³ ti⁴je²-ni³ ma³cjain¹-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ cjoan³, xi³ tsˀa³sje³nqui³ nca³tsˀi³ xi³cˀa³, qui³tso²jnco³-le⁴ cjoa⁴xco¹son². \v 10 Jao² cho⁴ta⁴ xi³ qui³quin³ yo⁴nco⁴ nca³ cˀoe⁴²tsˀoa³, jnco³ xi³ cho⁴ta⁴ fariseo, xi³ nqui²jnco³ xi³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. \v 11 Je² cho⁴ta⁴ fariseo nca³ se¹nto³, cˀoa⁴-sˀin² ti¹vˀe¹tsˀoa³ ti⁴je²-ni³: Ni³na¹ tsjoa³-le²³ cjoa⁴nta³ nca³ a³li² coi³-jian²³ jo³ cjoan³ xi³cˀa³ cho⁴ta⁴, xi³ cho⁴ta⁴che¹, xi³ tsin²-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴, xi³ cha³jnqui³, ni⁴ jo³-sˀin² cjoan³ nta³ tsa² je² cho⁴ta⁴-vi⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³. \v 12 Jao² cˀa³ nca³ jnco³ xo³ma²na⁴ vi³jna³nchjan²³, tsjoa³nia¹³ jnco³ ya³ xi³ te³ ya³ to⁴jo³ tjin¹ xi³ sa³co¹-na³. \v 13 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³, cjin³ ti¹jna³. Cai³-le⁴ nca³ cjo³mi³ncˀa³ xcon⁴ ncˀa³jmi³. To⁴si¹jtsin³tˀa³-ni³ nta³ni⁴sin⁴-le⁴, qui³tso²: Ni³na¹, ca²ta³sˀe³-li² cjoa⁴ma⁴ta³con² xi³ tˀa³tsˀan⁴, nca⁴ cho⁴ta⁴tsˀen⁴ nia¹³. \v 14 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ je²-vi⁴, li²coi³ je² xi³jnco³-ve⁴, xi³ qui³jen³ ni³ˀya³-le⁴ nca³ je³tˀa³ je¹-le⁴. Nca⁴ to⁴ˀya³-ni³ xi³ ncˀa³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, cjai¹nca³ na³nqui³ coan⁴-ni³, cˀoa⁴ je² xi³ na³nqui³ vˀa³sje³ yao³-le⁴, ncˀa³ coi⁴tjo³-ni³. \s1 Jesús si¹chi³con³tˀain³ ˀnti¹xti³ \r (Mt. 19:13-15; Mr. 10:13-16) \p \v 15 Ja³ˀai³cao⁴-le⁴ nta³ tsa² ˀnti¹xti³, jme¹-ni³ nca³ si⁴²cao⁴-si¹ni³. Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴-le⁴ Jesús tsa³ve³, qui³nchja⁴ti³cao⁴ xi³ ji³cho²cao⁴. \v 16 To⁴nca³ Jesús qui³tso²: Tˀai²ˀnte³-lao⁴³ xti³-ve⁴, nca³ ca²tji³nčhoa¹con³-na³, a³li² vˀe²chjoa²-jin²lao⁴³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cjoan³ je² xi³ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 17 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, to⁴ˀya³-ni³ xi³ tsi²coi³ scoe¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jo³-ni³ tsa² jnco³ ˀnti¹ scoe¹ xi³ vˀai²-le⁴, li²coi³ coan⁴ cjoa⁴ˀa³sˀen³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ nchi⁴na¹ \r (Mt. 19:16-30; Mr. 10:17-31) \p \v 18 Jnco³ cho⁴ta⁴ti¹tjon² qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Maestro ntai³, jme¹ cjoa⁴nta³ xi³ sˀian³, jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴-si¹ni³na³ cjoa⁴vi³jna³chon³ xi³ nca³ntsjai². \v 19 Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho⁴ta⁴nta³ ˀmi²-si¹ni³nai¹³. Ni⁴ˀya³-jin² xi³ nta³, to⁴jnco³ je² Ni³na¹. \v 20 Je³²ˀyai³ cjoa⁴te¹xo³ma³: A³li² ni²cˀen³-jin²³, a³li² ni²cha³jnqui³-jin²³, a³li² ni²che¹-jin²³, a³li² va³sen²nti³so³-jin²lai⁴ xi³cˀa³. Jcha⁴xcoin¹³ nˀai³-li⁴ na⁴-li⁴. \v 21 Cˀia⁴ je² qui³tso²: Nca³yi³je³ cjoa⁴ je²-vi⁴, cˀoa⁴-sˀin² ti²si³cji³tjo³soan²³ jo³ sa³ˀnta³ nca³ xtia³. \v 22 Cˀia⁴ nca³ Jesús qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, qui³tso²-le⁴: Nqui²jnco³-sa³ cjoa⁴ xi³ cha³-li². Ta⁴te²nai³ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-li², tˀai²-lai⁴ je² xi³ yo⁴ma⁴, cˀoa⁴ sˀe⁴²-li² cjoa⁴nchi⁴na¹ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ nčhoa¹tˀa³-nai¹³. \v 23 Cˀia⁴ nca³ je² qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, cjai¹nca³ to⁴fao¹ coan³-le⁴, nca⁴ cjai¹nca³ nchi⁴na¹. \v 24 Ti¹ve³ Jesús nca³ cjai¹nca³ va³ coan³-le⁴ cho⁴ta⁴ je²-ve⁴, qui³tso²: A³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ ñˀain³ coan⁴-le⁴ cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ je² xi³ cjoa⁴nchi⁴na¹ tjin¹-le⁴. \v 25 Li²coi³ to⁴jo³ ñˀain³ nca³ cjoa⁴ˀa³sˀen³ jnco³ camello jña³ ti⁴xˀa⁴ xcon⁴ni³nto³, cao⁴-ni³ tsa² cjoa⁴ˀa³sˀen³jin³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹ jnco³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹. \v 26 Je² xi³ qui³nčhˀoe¹-le⁴, qui³tso²: ˀya¹-ni³ tso²cˀoa⁴ xi³ coan⁴ coi⁴tjo³ntjai². \v 27 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Je² xi³ tsi² coi³ coan⁴-le⁴ cho⁴ta⁴, Ni³na¹ coan⁴-le⁴. \v 28 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²: Coe⁴-ni³, je³qui³ni²ca³toi¹⁴-jin⁴ jme³ xi³ tsain⁴-jin⁴, cˀoa⁴ ji³ ji³nčhoa³tˀa³-lai²⁴jin⁴. \v 29 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³, ni⁴ˀya³-jin² tjin¹ xi³ qui³si³ca³tio¹ ntˀia³-le⁴, xi³jcha¹-le⁴, ntsˀe⁴, chjon⁴²-le⁴, xti³-le⁴, xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹, \v 30 xi³ tsi² tsa² nqui²sa⁴ ncjin² ya³ cˀoa⁴tjin¹ cˀoai⁴-le⁴, coi³ ni⁴čhjin³ je²-vi⁴, cˀoa⁴ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴vi³jna³chon³ je² ni⁴čhjin³ xi³ sˀa⁴nčhoa¹. \s1 Jesús tsa³ca³co¹ya³ jo³-sˀin² nca³ sˀe⁴-le⁴ cjoa⁴vi³ya³ \r (Mt. 20:17-19; Mr. 10:32-34) \p \v 31 Cˀia⁴ Jesús qui³tˀa³xin²cao⁴ xi³ te³jao² cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³ ma³nquin¹mia³² ya⁴ Jerusalén, cˀoa⁴ coi⁴tjo³son² nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ qui³squi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 32 Sca⁴ni²tˀa³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin², coi⁴jno³que³, cˀoa⁴ chˀao³ si⁴²cao⁴, cˀoe⁴²čha¹jon³-le⁴. \v 33 Cˀia⁴ nca³ cjoe⁴ coa⁴²-le⁴, si⁴²cˀen³-ni¹, to⁴nca³ xi³ coan⁴jan²-ni³ ni⁴čhjin³ cjoa⁴ˀa²ya³-ni³le⁴. \v 34 To⁴nca³ cho⁴ta⁴-le⁴ ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² coan³cho⁴ya³-le⁴ je² cjoa⁴-vi⁴. Je² en¹ je²-vi⁴ ti¹jna³ˀma³-le⁴, cˀoa⁴ li²coi³ coan³cho⁴ya³-le⁴ jo³ tso²-ni³. \s1 Jnco³ cho⁴ta⁴xca⁴ xi³ qui³si³je¹ caridad \r (Mt. 20:29-34; Mr. 10:46-52) \p \v 35 Cˀia⁴ nca³ Jesús ji³nčhoa³čhian³ ya⁴ Jericó, jnco³ cho⁴ta⁴xca⁴ ti¹jna³ ya⁴ntai³ ntia⁴², ti¹si¹je¹ caridad. \v 36 Cˀia⁴ nca³ qui³nčhˀoe¹ nca³ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ tjio¹fa³ˀa³to³, qui³tsi²na³nqui³ jme¹-ni³ je²-ve⁴. \v 37 Qui³tso²-le⁴ nca³ Jesús nazareno ti¹fa³ˀa³to³. \v 38 Cˀia⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³squi³ˀntia¹tˀa³, qui³tso²: Jesús, ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con³-nai¹³. \v 39 Je² xi³ tjen⁴ti¹tjon² qui³nchja⁴ti³cao⁴, jme¹-ni³ nca³ jyo¹ ca²ta³vˀe²jna³-si¹ni³, to⁴nca³ je² nqui²sa⁴ nˀion¹ qui³nchja⁴: ˀnti¹-le⁴ David, jcha⁴ma⁴ta³con³-nai¹³. \v 40 Cˀia⁴ Jesús tsa³ca³sen²jna³, tsa³cˀe¹ne²-le⁴ nca³ cjoi⁴nčhoa³tˀa³cao⁴-le⁴. Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³tˀa³čhian³-le⁴, qui³tsi²na³nqui³-le⁴: \v 41 Jme¹ xi³ me³-li² nca³ si³cao⁴-le²³, cˀoa⁴ je² qui³tso²: Señor, me³-na³ nca³ nta³ coan⁴tsen³ nqui²ntia³-na³. \v 42 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ca²ta³ma³tsen³-li², coi³ nca³ coan³cjain¹-li², ca²ma³nta³-ni³. \v 43 Nti⁴ton⁴ coan³tsen³-le⁴, qui³tjen⁴nqui³-le⁴, tsˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. Nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ tsˀa³sje³nta³ Ni³na¹ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³. \c 19 \s1 Zaqueo jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³ \p \v 1 Jesús ja³ˀa³sˀen³ Jericó, ti¹fa³ˀa³to³. \v 2 Coe⁴-ni³, jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ Zaqueo ˀmi², xi³ nca³jco⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹ña³ taon⁴va³sen³, cˀoa⁴ je²-vi⁴ cho⁴ta⁴nchi⁴-na¹ ni¹. \v 3 Me³-le⁴ sco¹tsen³ ˀya³-ni³ve⁴ Jesús, to⁴nca³ li²coi³ coan³-le⁴ nca³ cjai¹nca³ nˀion¹ ncjin² ma³ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ ˀnti¹jtoa² cji³ nca³ je². \v 4 Qui³to²ca³ ti¹tjon². Jnco³ ya¹ sicómoro qui³quin³ˀa², jme¹-ni³ nca³ sco¹tsen³-si¹ni³le⁴ Jesús, nca⁴ cˀoa⁴-sˀin² cjoa⁴ˀa³to³ ya⁴-ve⁴. \v 5 Cˀia⁴ nca³ ya⁴² ji³nčhoa³ ja⁴ˀnte³ je²-ve⁴, Jesús qui³sco²tsen³ncˀa³, cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Zaqueo, ti²tjo⁴jen⁴ nti⁴toin⁴, nca⁴ ma³chjen¹-na³ coa²te⁴jna³ ni³ˀya³-li⁴ ntˀai⁴-vi⁴. \v 6 Cˀia⁴ Zaqueo ji³tjo³jen³ nti⁴ton⁴, cˀoa⁴ qui³scoe¹tjao² cao⁴ cjoa⁴tsjoa³. \v 7 Cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ je²-vi⁴, nca³tsˀi³ qui³si³cˀa³xqui⁴, qui³tso² nca³ je³ja³ˀa³sˀen³ si¹cja¹ya³ ntˀia³-le⁴ jnco³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴. \v 8 Cˀia⁴ Zaqueo tsa³ca³sen²nto³, qui³tso²-le⁴ Nai³-na¹: Coe⁴-ni³ Señor, va³sen³ tso³jmi² xi³ tjin¹-na³ tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴yo⁴ma⁴, cˀia⁴ tsa² tjin¹ xi³ tsa³cˀa³na⁴cha⁴-le⁴, tsjoa³-nca¹ni³le⁴ ño³ cˀa³. \v 9 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ntˀai⁴-vi⁴ ca²fa³ˀai³ xi³ cjoa⁴vi³tjo³ntjai² i⁴ ntˀia³-vi⁴, nca⁴ ˀnti¹-le⁴ Abraham ni¹ nta³ tsa² je². \v 10 Nca⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ ja³ˀai³ ca¹sjai³, cˀoa⁴ ja³ˀai³ cˀa³sje³ntjai² je² xi³ qui³cha³. \s1 Xi³ tˀa³tsˀe⁴ je² te³ vi²xo⁴-ve⁴ \p \v 11 Cˀia⁴ nca³ cho⁴ta⁴ qui³nčhˀoe¹ je² cjoa⁴-vi⁴, Jesús qui³tso² jnco³ cjoa⁴xco¹son², nca⁴ Jesús ti¹jna³čhian³-le⁴ Jerusalén, cˀoa⁴ nca⁴ cho⁴ta⁴ qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ nti⁴ton⁴ coan⁴tsen³ je² cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 12 Cˀoa⁴ qui³tso²-ˀni³: Jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ ncˀa³ ti¹jna³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² qui³tsin³, qui³ jnco³ ˀnte³ jña³ nca³ cjin³tˀa³, jme¹-ni³ nca³ scoe¹jnco³-ni³ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ ti⁴tˀa³tsˀe⁴-ni³, cˀoa⁴ cjoi⁴nčhoa³ nqui²ntia³-ni³. \v 13 Qui³nchja⁴-le⁴ te³ cho⁴ˀnta³ xi³ tsˀe⁴, qui³tsjoa³-le⁴ te³ vi²xo⁴. Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴: Tˀiaon⁴³ cjoa⁴ma⁴ jo³-sˀin² tjen⁴ nca³ cjoe²ˀe⁴. \v 14 To⁴nca³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ coan³jti³que³, cˀoa⁴ qui³si³ca³sen¹tjen⁴nqui³-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ xa¹ yˀa³, qui³tso²: Li²coi³ me³-na³jin⁴ nca³ je² coa⁴te²xo³ma³-na³jin⁴. \v 15 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ nqui²ntia³-ni³ nca³ je³qui³scoe¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-ve⁴, tsa³cˀe¹tˀain³ nca³ qui³no²cjoa⁴-le⁴ je² cho⁴ˀnta³ jña³-le⁴ xi³ qui³tsjoa³-le⁴ taon⁴, jme¹-ni³ nca³ jcha⁴-ni³le⁴ jña³-le⁴ cjoa⁴ma⁴ xi³ qui³sˀin³ nca³ jnco¹jnco¹. \v 16 Ja³ˀai³ je² xi³ ti¹tjon², qui³tso²: Señor, je² taon⁴vi²xo⁴-li⁴ qui³si³qui³njen³son² te³ vi²xo⁴. \v 17 Je² nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: Nta³ tjin¹-ni³, nta³-ni¹ cho⁴ˀnta³ ji³. Nta³ qui³ni²tjo³soin²³ cao⁴ xi³ choa³, te³ na⁴xi⁴na³nta¹ coa⁴te²xo³ma³-lai⁴. \v 18 Ja³ˀai³ xi³ ma³jao²-ni³, qui³tso²: Señor, je² taon⁴vi²xo⁴-li⁴ qui³si³qui³njen³son² aon² vi²xo⁴. \v 19 Cˀoa⁴-ti⁴ nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴ je²-vi⁴: Cˀoa⁴²-ti⁴ ji³ aon² na⁴xi⁴na³nta¹ coa⁴te²xo³ma³-lai⁴. \v 20 Ja³ˀai³ nqui²jnco³ xi³ qui³tso²: Señor, i⁴ ti¹jna³-li² je² taon⁴vi²xo⁴-li⁴ xi³ ti¹jna³tjao²-na³ ja⁴jin³ pa³ne²to⁴. \v 21 Nca⁴ qui³tsa³cjon³-le²³ nca³ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ cha³ti¹xai¹³, ji³ chjoai¹³ xi³ tsi² tsa² ji³ tsa³cˀe²jnai³, cˀoa⁴ vˀe²xcoi¹³ xi³ tsi² ji³ tsa³cˀe²ntjai²³. \v 22 Cˀia⁴ je² qui³tso²-le⁴: Chˀao³ cho⁴ˀnta³ cjoain³ ji³, to⁴cao⁴ en¹-li⁴ mˀaon³ne²-le²³ je¹. Tsa² cˀoa⁴-sˀin² tsa³ˀya³-nai¹³ nca³ an³ cho⁴ta⁴cha³ti¹xa¹, nca³ cjoe¹ xi³ tsi² tsa² an³ tsa³cˀe³jna²³, cˀoa⁴ vˀe³xcoa¹³ je² xi³ tsi² tsa² an³ tsa³cˀe³ntje²³, \v 23 a¹-ni³ nca³ tsi² tsa³cˀai²-si¹ni³ taon⁴-na⁴ ntˀia³ jña³ nca³ ma³tse³ taon⁴. Cˀia⁴ nca³ cjoe²ˀe⁴ tsa² cao⁴ ˀnti¹-le⁴ xi³ ca³son² si³je¹-le²³ tsa²cai³. \v 24 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴ xi³ ya⁴ tjio¹: Chja⁴ˀa²xin²-lao⁴³ je² taon⁴vi²xo⁴-ve⁴, cˀoa⁴ je² tˀai²-lao⁴³ xi³ te³ vi²xo⁴ tjin¹-le⁴. \v 25 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ qui³tso²-le⁴: Señor, je³tjin¹-le⁴ te³ vi²xo⁴. \v 26 Cˀoa⁴xin³-no³ jon²-vi⁴, to⁴ˀya³-ni³ve⁴ xi³ tjin¹-le⁴, cˀoai⁴²-sa³le⁴, to⁴nca³ je² xi³ tsin²-le⁴, nta³ tsa² xi³ tjin¹-le⁴, tjo¹ˀa²-le⁴. \v 27 Cˀoa⁴-ti⁴ je² xi³ co²ntran⁴-na⁴ xi³ tsi² coi³ me³-le⁴ nca³ an³ coa³te³xo³ma²³-le⁴ nca³ je², nčhoa¹cao⁴³ i⁴-vi⁴, ti⁴cha¹sion³ i⁴ nqui³xcoan³-vi⁴. \s1 Jesús ja³ˀa³sˀen³ Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Jn. 12:12-19) \p \v 28 Cˀia⁴ nca³ Jesús je³²cˀoa⁴qui³tso² je²-vi⁴, qui³ ti¹tjon², qui³mi³ ya⁴ Jerusalén. \v 29 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²čhian³-le⁴ ya⁴ Betfagé cao⁴ ya⁴ Betania, ya⁴ ni³nto³ xi³ Olivos ˀmi², qui³si³ca³sen¹ jao² cho⁴ta⁴-le⁴, \v 30 qui³tso²: Ta⁴nquion¹³ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹ xi³ ti¹jna³tsen³, ya⁴ jña³ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³ coan⁴sjai³jnco³-no³ bo¹rro¹ˀnti¹ xi³ ti¹jna³tˀa³nˀion¹, xi³ ni⁴-sa³ ˀya³-jin² cho⁴ta⁴ tsa³cˀe²jna³son²-le⁴. Chjo¹jnta¹ˀño¹³ nčhoa¹cao⁴-nao¹³. \v 31 Tsa² ˀya³-ni³ve⁴ scoi¹na³nqui³-no³: A¹-ni³ nca³ ti³ma³chjo²jnta¹ˀño¹-si¹nio³, cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³, je² Nai³-na¹ ma³chjen¹-le⁴. \v 32 Cˀoa⁴ qui³ xi³ qui³sˀe³tˀain³-le⁴vi⁴, cˀoa⁴ coan³sjai³-le⁴ jo³ nca³ qui³tso²-le⁴. \v 33 Cˀia⁴ nca³ ti¹cjen³jnta¹ˀño¹ bo¹rro¹-ve⁴, nai³-le⁴ qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ ti³chjo³jnta¹ˀño¹-si¹nio³ bo¹rro¹ ˀnti¹-vi⁴. \v 34 Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Je² Nai³-na¹ ma³chjen¹-le⁴. \v 35 Cˀia⁴ ja³ˀai³cao⁴-le⁴ Jesús, tsa³ca¹son²-le⁴ tso⁴nca⁴ bo¹rro¹ˀnti¹-ve⁴, qui³si³cˀe¹jna³son² Jesús. \v 36 Cˀia⁴ nca³ ti¹fi² nca³ je², cho⁴ta⁴ tjio¹va¹nta³-le⁴ tso⁴nca⁴-le⁴ ya⁴³ ntia⁴². \v 37 Cˀia⁴ nca³ je³ji³cho²čhian³ jña³ fi²jen³ ni³nto³ Olivos, nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ncjin² xi³ fi²tˀa³-le⁴ coan³tsjoa³-le⁴, tsa³cˀe¹tsˀia⁴ tsa³cˀa³sje³nta³ Ni³na¹, nˀion¹ tsa³cˀe¹jta³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴xcon¹ xi³ tsa³ve³. \v 38 Qui³tso²: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon² xi³ nčhoa¹ nca³jao³-le⁴ Nai³-na¹. Jña¹ chon³ ncˀa³jmi³, cˀoa⁴ cjoa⁴je³ya³ ya⁴ jña³ ncˀa³-ve⁴. \v 39 Cˀia⁴ cˀa³ cho⁴ta⁴ fariseos xi³ ya⁴ tjen⁴jin³-le⁴ cho⁴ta⁴ncjin²-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Maestro, ti⁴no²cjoa⁴ti³coai⁴ cho⁴ta⁴-li⁴. \v 40 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ tsa² je²-vi⁴ jyo¹ cˀoe¹yo³, la⁴jao⁴ squi³ˀntia¹-ni¹. \v 41 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²čhian³, cˀia⁴ tsa³ve³ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴. Qui³squi³ˀnta¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 42 Qui³tso²: Tsa² cˀoa⁴-ti⁴ ji³ ˀyai³ ntˀai⁴-vi⁴ je² cjoa⁴ xi³ si¹qui³njen³nchˀan¹-li², to⁴nca³ ntˀai⁴-vi⁴ ti¹jna³ˀma³-le⁴ xcoin³. \v 43 Cjoa⁴ˀai¹ne²-li² ni⁴čhjin³ nca³ je² co²ntran⁴-li⁴ cˀoe⁴²jna³-li² jnco³ nchˀoa¹ni³ˀnte³, cjoa⁴ˀai¹ca³tio²ntai³-li², cˀoa⁴ to⁴jña³-ni³ nca³qui³jnta² si⁴²cˀe²jna³ˀncho²nˀion¹-li². \v 44 Cˀoa⁴ si⁴²qui³xo²jen³-li² tˀa³na³nqui³ cao⁴ je² xti³-li⁴ xi³ ya⁴ tjio¹cao⁴-li², li²coi³ ti⁴cˀoe¹yo³son²-ni³le⁴ xi¹ncjin¹ la⁴jao⁴ ya⁴ tsi⁴, nca⁴ tsi² tsa³ˀyai³ ni⁴čhjin³ nca³ Ni³na¹ ja³ˀai³ si¹xa³tˀa³-li². \s1 Jesús qui³si³tsje³ yo⁴nco⁴ \r (Mt. 21:12-17; Mr. 11:15-19; Jn. 2:13-22) \p \v 45 Cˀia⁴ Jesús ja³ˀa³sˀen³ yo⁴nco⁴. Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tsˀaon³sje³ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹va³te¹na³ cao⁴ xi³ tjio¹va³tse³ ya⁴-ve⁴. \v 46 Qui³tso²-le⁴: Tji¹tˀa³ xon⁴: Ntˀia³-na⁴ ntˀia³ xi³ sˀe³tsˀoa³ya³-ni¹, to⁴nca³ jon²-vi⁴ nqui³jao³-le⁴ che¹ qui³nˀiaon²³. \v 47 Tsa³ca³co¹ya³ ni⁴čhjin³ nca³ nchaon³ ya⁴ yo⁴nco⁴, to⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ va¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ si⁴²cˀen³ Jesús. \v 48 Cˀoa⁴ li²coi³ coan³sjai³-le⁴ jme³-ni³ve⁴ xi³ si⁴²cao⁴, nca⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ cjai¹nca³ nta³ tjio¹nčhˀoe¹-le⁴. \c 20 \s1 Jme¹-la⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ xi³ qui³tsjoa³ˀnte³-le⁴ Jesús \r (Mt. 21:23-27; Mr. 11:27-33) \p \v 1 Jnco³ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ ti¹va³co¹ya³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ ya⁴ yo⁴nco⁴, cˀoa⁴ ti¹nchja⁴ya³jin³-le⁴ je² en¹nta³, ji³cho²ne²-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. \v 2 Qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴ jme¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-ni³ xi³ tsjoa¹ˀnte³-li² nca³ cˀoa⁴nˀiain²³ je² cjoa⁴-vi⁴ a³xo⁴ ˀya¹-ni³ je² xi³ qui³tsjoa³-li² je² cjoa⁴te¹xo³ma³ je²-vi⁴. \v 3 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴-ti⁴ an³ sco¹na³nqui³-no³ jnco³ cjoa⁴, cˀoa⁴tˀin²-nao¹³, \v 4 Je² cjoa⁴sa³te¹nta¹ xi³ qui³sˀin³ Juan a³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, a³xo⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni¹. \v 5 Cˀia⁴ je² tsa³cjao¹ya³-ni³: Cˀia⁴ tsa² coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³ ni¹, cˀoa⁴coi⁴tso⁴-jin²ˀni³: A¹-ni³ nca³ tsi² coan³cjain¹-si¹ni³no³ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 6 Cˀia⁴ tsa² cˀoa⁴coi⁴xoan¹ nca³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ ni¹, nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ la⁴jao⁴ cˀoe⁴²-na¹, nca⁴ ña³qui³ ma³cjain¹-le⁴ nca³ je² Juan jnco³ xi³ qui³nchja⁴ya³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 7 Cˀoa⁴ qui³tso² nca³ tsi² tsa² coi³ ve³ jña³ tsˀe⁴. \v 8 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Ni⁴ˀan³-jin² cˀoa⁴xin¹-no³ jña³-le⁴ xi³ tsjoa¹ˀnte³-na³ nca³ cˀoa⁴sˀin³-si¹nia³ je² cjoa⁴-vi⁴. \s1 Xca⁴-le⁴ to³tse⁴² qui³si³quin²ya³son²-le⁴ cho⁴ta⁴ \r (Mt. 21:33-44; Mr. 12:1-11) \p \v 9 Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tso²jnco³-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ cjoa⁴xco¹son²: Jnco³ cho⁴ta⁴ tsa³cˀe¹ntje² jnco³ xca⁴-le⁴ to³tse⁴², cˀoa⁴ qui³si³quin²ya³son²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son², cˀoa⁴ ncjin² no¹ qui³. \v 10 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² ni⁴čhjin³-le⁴ nca³ sˀe³xco¹ to³tse⁴²-ve⁴, qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴ jnco³ cho⁴ˀnta³, jme¹-ni³ nca³ tsjoa¹-si¹ni³le⁴ tso³jmi²-ve⁴ xi³ je² vˀa³cao⁴-le⁴, to⁴nca³ je² cho⁴ta⁴si¹xa¹-ve⁴ tsa³ca¹-le⁴, qui³sca³ni¹cji³tia³ cho⁴ˀnta³-ve⁴. \v 11 Nqui²jnco³cˀa² qui³si³ca³sen¹-nca¹ni³ nqui²jnco³ cho⁴ˀnta³, to⁴nca³ je²-ˀni³ cˀoa⁴²-ti⁴ tsa³ca¹-le⁴, cˀoa⁴ chˀao³ qui³tso²-le⁴, cˀoa⁴ ti⁴qui³si³ca³sen¹ cji³tia³-nca¹ni³. \v 12 Ti⁴qui³si³ca³sen¹ nqui²jnco³-nca¹ni³ xi³ ma³jan²-ni³ cho⁴ˀnta³, to⁴nca³ je² cˀoa⁴²-ti⁴ qui³si³qui²ˀaon³ je²-vi⁴, cˀoa⁴ qui³tsˀaon³sje³. \v 13 Cˀia⁴² qui³tso² je² nai³-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-ve⁴: Jme¹ xi³ sˀian³. Tsa² coi³ ni⁴čhjin³ si³ca³sen¹³ ˀnti¹-na⁴ xi³ tsjoa³que⁴. Je²-vi⁴ scoe⁴xcon¹ cˀia⁴ nca³ scoe⁴. \v 14 To⁴nca³ cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴ cˀia⁴ nca³ tsa³ve³, qui³tso²-le⁴ xi¹ncjin¹: Je²-vi⁴ xi³ cˀoai⁴cjoa⁴tjao²-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-vi⁴. Tjian¹ si⁴cˀen³-nia¹ jme¹-ni³ nca³ cjoa⁴tjao²-le⁴ve⁴ tsan⁴² coan⁴-ni³. \v 15 Qui³tsˀaon³sjejin³ tso³jmi²ntje²-ve⁴, cˀoa⁴ qui³si³cˀen³. Je² nai³-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-ve⁴, jme¹ xi³ si⁴²cao⁴-ˀni³ tso²cˀoa⁴ je² cho⁴ta⁴-ve⁴. \v 16 Je² nai³-le⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-ve⁴ cjoi⁴nčhoa³, cˀoa⁴ si⁴²qui³xo²ya³ je² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹son²-ve⁴, cˀoa⁴ xca⁴-le⁴ to³tse⁴²-le⁴ tsjoa¹son²-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹. Cˀia⁴ nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹nčhˀoe¹-le⁴ Jesús qui³nčhˀoe¹ je²-vi⁴, qui³tso²: Ni⁴ˀi⁴tse¹-jin² cˀoa⁴tjin¹. \v 17 To⁴nca³ Jesús qui³sco²tsen³-le⁴ qui³tso²: Jme¹-ni³ tso²cˀoa⁴ je² xi³ tji¹tˀa³ xon⁴: Je² la⁴jao⁴ xi³ qui³si³cˀa³tjen⁴ cho⁴ta⁴ xi³ vˀe¹nta³ ntˀia³, je²-vi⁴ xi³ coan³ la⁴jao⁴xi⁴nqui⁴. \v 18 To⁴ˀya³-ni³ xi³ ya⁴ sca⁴son² je² la⁴jao⁴-ve⁴ coan⁴xcoa⁴-ni¹, to⁴nca³ je² xi³ la⁴jao⁴-ve⁴ sca⁴ne²-le⁴ coan⁴chao³. \s1 Vˀe¹chji¹-le⁴ taon⁴sa¹ César \r (Mt. 21:45-46; 22:15-22; Mr. 12:12-17) \p \v 19 Tsa³ca¹sjai³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano jo³-sˀin² nca³ tsoa⁴ Jesús ti⁴coi³-ni³ hora-ve⁴, to⁴nca³ qui³tsa³cjon¹-le⁴ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹, nca⁴ coan³cho⁴ya³-le⁴ nca³ co²ntran⁴ tsˀe⁴ qui³tso² je² cjoa⁴xco¹son²-ve⁴. \v 20 Tjio¹co³xin⁴-le⁴. Qui³si³ca³sen¹ˀma³ cho⁴ta⁴ xi³ sco¹tsen³xin²-le⁴ xi³ cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-ni³ cho⁴ta⁴nta³ jme¹-ni³ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹-ni³le⁴ en¹-le⁴ jo³ tso², cˀoa⁴ cˀoa⁴-sˀin² coan⁴sjai³-le⁴ jo³-sˀin² nca³ sca⁴ni¹tˀa³-le⁴ je² cho⁴ta⁴xa¹ti¹tjon² xi³ tjin¹-le⁴ ˀnte³ cao⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 21 Je² cho⁴ta⁴ xi³ co³tsen³xin²-le⁴ qui³tsi²na³nqui³-le⁴ Jesús: Maestro, ˀya³-ni¹⁴jin⁴ nca³ ji³ nta³ cˀoa⁴si³, cˀoa⁴ nta³ va³co²yai³, cˀoa⁴ to⁴nco¹son² ˀmi³coai⁴ cho⁴ta⁴, cˀoa⁴ cjai¹nca³ nta³ va³co²yai³ ntia⁴²-le⁴ Ni³na¹ cao⁴ cjoa⁴qui²xi⁴. \v 22 A³ nta³ tjin¹ nca³ cˀoe¹chji¹-le⁴² taon⁴sa¹ César a³xo⁴ mai³. \v 23 To⁴nca³ je² tsa³ve³-le⁴con³ cjoa⁴ma²ña⁴-le⁴, qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ cho¹tˀa³-si¹ni³nao¹³. \v 24 Ta⁴co²-nao¹³ taon⁴-ve⁴: ˀya¹ tsˀe⁴ xco¹son² xi³ tjin¹-le⁴, cˀoa⁴ je² en¹ xi³ tjio¹tˀa³. Cˀoa⁴qui³tso²: Tsˀe⁴ César. \v 25 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Tˀai²-lao⁴³ tso²cˀoa⁴ César je² xi³ tsˀe⁴ César, cˀoa⁴ tˀai²-lao⁴³ Ni³na¹ je² xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 26 Li²coi³ coan³sjai³-le⁴ jo³-sˀin² tsa³ca¹nqui³ en¹-le⁴ nqui³xcon⁴ na⁴xi⁴na³nta¹, to⁴sa³ coan³xcon¹-le⁴ jo³ qui³tso²-le⁴. To⁴tsa³cˀe²yo³jyo¹-ni¹. \s1 Qui³tsi²na³nqui³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fa³ˀa¹ya³ \r (Mt. 22:23-33; Mr. 12:18-27) \p \v 27 Cˀia⁴ ji³cho²con³cˀa²-le⁴ cho⁴ta⁴ saduceos. Je² cho⁴ta⁴ saduceos tso² nca³ tsin² cjoa⁴fa³ˀa¹ya³-jin². Qui³tsi²na³nqui³-le⁴ Jesús: \v 28 Maestro, Moisés qui³squi³-na¹: Tsa² jnco³ ntsˀe³² coi⁴ya¹, tsa² chjon⁴² tjin¹-le⁴, tsa² tsi² qui³sˀe³-le⁴ xti³ nca³ coi⁴ya¹, je² ntsˀe⁴ ca²ta³cjoe¹tjao² chjon⁴²-ve⁴, cˀoa⁴ ca²ta³sˀe³-le⁴ xti³ nca³jao³-le⁴ ntsˀe⁴. \v 29 Ña³to³ coan³ xi³ ti⁴ntsˀe⁴-ni³. Je² xi³ ˀnti¹tjon² qui³sˀe³-le⁴ chjon⁴². Tsin²-le⁴ xti³-jin² nca³ cˀen³. \v 30 Tsa³cˀe²jna³cao⁴ chjon⁴²-ve⁴ ntsˀe⁴ xi³ ma³jao²-ni³. Cˀoa⁴²-ti⁴ je² tsin²-le⁴ xti³-jin² nca³ cˀen³. \v 31 Tsa³cˀe²jna³cao⁴ chjon⁴²-ve⁴ ntsˀe⁴ xi³ ma³jan²-ni³, cˀoa⁴-ti⁴sˀin² nca³tsˀi³ xi³ ña³to³, cˀoa⁴ cˀen³-ni¹, a³li²coi³ xti³ qui³sˀe³-le⁴. \v 32 Xi³ fe³tˀa³-ni³, cˀoa⁴²-ti⁴ cˀen³ chjon⁴²-ve⁴. \v 33 Cˀia⁴ nca³ cjoa⁴ˀa¹ya³-na¹ tso²cˀoa⁴, ˀya¹ tsˀe⁴ coan⁴ chjon⁴²-ve⁴, nca⁴ je² xi³ ña³to³-ve⁴ tsa³ca³tio²cao⁴ chjon⁴²-ve⁴. \v 34 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ coi³ ni⁴čhjin³ je²-vi⁴ coi⁴xan³-ni¹, cˀoa⁴ cjoa⁴vi³xan³ cˀoai⁴-le⁴. \v 35 To⁴nca³ je² cho⁴ta⁴ xi³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴fa³ˀa¹ya³ cˀia⁴ ni⁴čhjin³-ve⁴, ni⁴coi⁴xan³-jin², ni⁴cˀoai⁴²-jin²le⁴ cjoa⁴vi³xan³. \v 36 Li²coi³ ti⁴coan³-ni³le⁴ coi⁴ya¹, nca⁴ ma³nco¹son² a²ncje⁴. ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹ coan⁴, nca⁴ cˀoa⁴cao⁴-le⁴ cjoa⁴fa³ˀa¹ya³. \v 37 Je² xi³ cˀen³ cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴. Nta³ tsa³ Moisés cˀoa⁴-sˀin² tsa³ca³co¹son²tsen³, ya⁴ jña³ tji¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹ya¹na³ˀya¹, jña³ nca³ qui³tso²-le⁴ Nai³-na¹ Ni³na¹-le⁴ Abraham, cˀoa⁴ Ni³na¹-le⁴ Isaac, cˀoa⁴²-ti⁴ Ni³na¹-le⁴ Jacob. \v 38 Ni³na¹ a³li² Ni³na¹-le⁴ xi³ cˀen³-jin², to⁴nca³ tsˀe⁴ xi³ tjio¹con³, nca⁴ nca³tsˀi³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹ tjio¹con³. \v 39 Qui³nchja⁴cˀa²-le⁴ xi³ cho⁴ta⁴ scribano: Maestro, cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ ca²si³-ve⁴. \v 40 A³li²coi³ coan³nˀion¹con³ nca³ qui³tsi²na³nqui³-sa³le⁴. \s1 Qui³tsi²na³nqui³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹-le⁴ David \r (Mt. 22:41-46; Mr. 12:35-37) \p \v 41 Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹-sˀin²ˀni³ nca³ tso² nca³ Cristo ˀnti¹-le⁴ David. \v 42 Ti⁴je²-ni³ David tso² ya⁴ libro Salmos: Je² Nai³-na¹ qui³tso²-le⁴ Nai³-na⁴: Ti⁴jna³tˀa³-nai¹³ nca³qui²xi⁴-na⁴, \v 43 sa³ˀnta³ si³cˀe¹yoa³ co²ntran⁴-li⁴ ya⁴nqui³ ntso⁴coi³, jo³-ni³ tsa² ya¹ jña³ ncha³son² ntso⁴coi³. \v 44 Cˀoa⁴-sˀin² David Nai³-na⁴ tso²-le⁴. Jo¹-sˀin²ˀni³ nca³ ˀnti¹-le⁴ ma³-le⁴. \s1 Jesús qui³nchja⁴ti³cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano \r (Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54) \p \v 45 Tjio¹nčhˀoe¹-le⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀia⁴ nca³ Jesús cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴: \v 46 Ti⁴coi²nta⁴-lao⁴³ yao³-no³ cho⁴ta⁴ scribano xi³ tsjoa³-le⁴ vˀa³mjen³ cao⁴ na³jño³jnčho³, cˀoa⁴ tsjoa³-le⁴ nca³ cho⁴ta⁴ si⁴²ti²ˀnta³-le⁴ ya⁴ nti⁴tsin⁴-ve⁴, cˀoa⁴ me³-le⁴ je² ya¹xi²le⁴ xi³ ti¹tjon² ya⁴³ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ je² ˀnte³ xi³ ti¹tjon² ya⁴ jña³ cjen²sˀoi¹. \v 47 Xi³ fa³yo³ntjai² ntˀia³-le⁴ ya¹nchjin¹ xi³ cˀen³ xˀin⁴-le⁴. To⁴chji³ne³-ni¹ tse³² vˀe¹tsˀoa³. Je² xi³ cˀoa⁴cjoan³ nqui²sa⁴ tse³ cjoa⁴ñˀain³ sˀe⁴-le⁴. \c 21 \s1 ˀnti¹qui⁴cha⁴si³ne² tsa³qui³ncha¹ ˀnti¹chjon⁴² \r (Mr. 12:41-44) \p \v 1 Cˀia⁴ Jesús qui³sco²tsen³-le⁴, tsa³ve³ cho⁴ta⁴nchi⁴na¹ nca³ tsa³qui³ncha¹ taon⁴-le⁴ ya⁴³ ca²xa⁴-le⁴ yo⁴nco⁴. \v 2 Cˀoa⁴-ti⁴ tsa³ve³ jnco³ ˀnti¹chjon⁴² xi³ yo⁴ma⁴, xi³ je³cˀen³ xˀin⁴-le⁴. ˀnti¹qui⁴cha⁴si³ne² tsa³qui³ncha¹ ya⁴-ve⁴. \v 3 Jesús qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ je² chjon⁴²-vi⁴ xi³ yo⁴ma⁴, xi³ je³cˀen³ xˀin⁴-le⁴, nqui²sa⁴ tse³ tsa³qui³ncha¹ cao⁴-ni³ tsa² nca³tsˀi³. \v 4 Nca³tsˀi³ je²-vi⁴ to⁴ca²tsjoa¹cjoa⁴tjao²-le⁴ Ni³na¹ xi³ njen³nqui³-le⁴, to⁴nca³ je²-vi⁴ nta³ tsa² yo⁴ma⁴ tsa³qui³ncha¹ nca³yi³je³ xi³ tjin¹-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ xi³ cjen². \s1 Jtsao⁴nqui³ yo⁴nco⁴, choa⁴xcon¹ xi³ nčhoa¹-ni³ \r (Mt. 24:1-28; Mr. 13:1-23) \p \v 5 Cˀoa⁴ tjin¹ cˀa³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ yo⁴nco⁴, nca³ coan³nˀion¹tˀa³ la⁴jao⁴ xi³ na³sca¹cjoan³, cˀoa⁴ cao⁴ cjoa⁴tjao² xi³ tsa³cˀai²-le⁴. Jesús qui³tso²-le⁴: \v 6 Tˀa³tsˀe⁴ je² cjoa⁴ xi³ ˀyao³-vi⁴, cjoa⁴ˀai¹ ni⁴čhjin³ nca³ tsi² ti⁴sa⁴tio²son²-ni³le⁴ xi¹ncjin¹ la⁴jao⁴, cˀoa⁴ jtsao⁴nqui³ nca³yi³je³. \v 7 Qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Maestro, cˀia¹-ni³ve⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴ je² cjoa⁴-vi⁴. Jme¹ choa⁴ xi³ sˀe⁴ cˀia⁴ nca³ me³coan⁴jnco³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 8 Cˀia⁴ qui³tso² Jesús: Cho¹tsaon³ jme¹-ni³ nca³ tsi² coai⁴cao⁴-si¹ni³no³ ntia⁴²tˀa³xin², nca⁴ cjai¹ ncjin² cjoa⁴ˀai¹ cao⁴ jan³ˀain¹-na⁴, coi⁴tso⁴: An³ nia¹³ Cristo. Cˀoa⁴ coi⁴tso⁴-sa³: Ni⁴čhjin³ ti¹jna³čhian³-ni¹. A³li² ma³nquin¹tjen⁴nqui³-jin²lao⁴³ nca³ je². \v 9 Cˀia⁴ nca³ coi⁴no²ˀya²-lao⁴³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jchan¹ cao⁴ cjoa⁴si³, a³li² vi³jcon³-jion²³, nca⁴ ma³chjen¹-ni¹ nca³ ti¹tjon² cˀoa⁴coan⁴ cjoa⁴ je²-vi⁴. To⁴nca³ li²coi³ nti⁴ton⁴ cjoe⁴tˀa³. \v 10 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴ˀni³: Coi⁴so¹tjen⁴ne² na⁴xi⁴na³nta¹ co²ntran⁴-le⁴ xi³ cja⁴ˀai¹ na⁴xi⁴na³nta¹, cˀoa⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³ co²ntran⁴-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³. \v 11 Cˀoa⁴ cjoa⁴ˀa² chaon¹xcon¹, cˀoa⁴ cjai¹ ncjin² ˀnte³ coan⁴ cji³nčha¹ chˀin³ˀvi³. Cˀoa⁴ sˀe⁴ cjoa⁴xcon¹, cˀoa⁴ cjai¹ tse³ choa⁴xcon¹ xi³ nčhoa¹-ni³ ncˀa³jmi³. \v 12 To⁴nca³ to⁴nqui³-ni³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴, tsoa⁴-ni³no³ cao⁴ ntsja³, chˀao³ coai⁴tjen⁴nqui³-no³, sca⁴ni²tˀa³-no³ ntˀia³ sinagoga, cˀoa⁴ sca⁴ni²sˀen³-no³ nto⁴ya¹. Coai⁴cao⁴-no³ nqui³xcon⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon², cˀoa⁴ nqui³xcon⁴ gobierno xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ jan³ˀain¹-na⁴. \v 13 Je²-vi⁴ cˀoa⁴coan⁴-no³ nca³ cˀoa⁴-sˀin² cˀoao⁴³ en¹-no³. \v 14 Cˀoa⁴-sˀin² tˀao²³-to³con²³, nca³ tsi² to⁴nqui³-ni³ ni²cja³ˀai³tsjaon³ jme³ xi³ coi⁴xon¹³. \v 15 Nca⁴ an³ tsjoa³-no³ en¹ cao⁴ cjoa⁴ncjin²to³con² xi³ tsi² tsa² coi³ coan⁴-le⁴ cˀoe⁴²tˀa³-no³, ni⁴cˀoe⁴²cjao²ˀa²cao⁴-jin²no³ nca³tsˀi³ xi³ co²ntran⁴ coai⁴-no³. \v 16 Sca⁴ni²tˀa³-no³, nta³ tsa² nˀai³-no³ cao⁴ ntsˀao³ cao⁴ xi²nquio⁴³ cao⁴ mi²yo⁴-no³. Cˀoa⁴ si⁴²cˀen³cˀa³-no³ nca³ jon². \v 17 Coan⁴jti³que³-no³ nca³tsˀi³ xi³ to⁴tˀa³tsˀan⁴. \v 18 To⁴nca³ ni⁴jnco³-jin² ntsja⁴-le⁴ jco³ cha⁴. \v 19 Xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴tse³jta³-no³ si⁴qui³njaon³ cjoa⁴vi³jna³chon³-no³. \v 20 Cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ Jerusalén, nca³ tjio¹chjoa²ntai³-le⁴ so³nta²do⁴, jchao⁴³-ˀni³ nca³ coi⁴xo⁴ya³ xi¹ti¹. \v 21 Cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ya⁴ Judea, ca²ta³ma³nca³ ya⁴ jin³jña¹, cˀoa⁴ je² xi³ tjio¹ nca³va³sen³-le⁴ Jerusalén, cˀoa⁴²-ti⁴ ca²ta³fi²xin², cˀoa⁴ je² xi³ ya⁴ tjio¹ nqui³chao³, a³li² ya⁴ fa³ˀa³sˀen³jin³ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 22 Nca⁴ je² ni⁴čhjin³-le⁴ cjoa⁴nca³jao³, jme¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son²-ni³ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ tji¹tˀa³ xon⁴. \v 23 Ma⁴-xo¹ni³ je² xi³ ˀnti¹ yˀa³, cˀoa⁴ je² xi³ si¹ca³qui³ coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴, nca⁴ sˀe⁴ cjoa⁴ñˀain³ xi³ nˀion¹ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, cˀoa⁴ cjoa⁴ñˀain³ cjoa⁴ˀa² je² na⁴xi⁴na³nta¹-vi⁴ xi³ to⁴tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴jti³-le⁴ Ni³na¹. \v 24 Ña³qui³ qui⁴cha⁴nto³ coi⁴ya¹-ni³, cˀoa⁴²-ti⁴ preso coai⁴cao⁴ nca³qui³jnta² na⁴xi⁴na³nta¹yˀai³, cˀoa⁴ coi⁴ncha⁴ne²taon³ Jerusalén cho⁴ta⁴-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹yˀai³ xi³ li² judío-jin², jo³ sa³ˀnta³ nca³ ni⁴čhjin³-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² coan⁴jnco³. \s1 ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cjoa⁴ˀai¹ \r (Mt. 24:29-35,42-44; Mr. 13:24-37) \p \v 25 Cˀia⁴ sˀe⁴ choa⁴ tsˀe⁴ tsˀoi¹, tsˀe⁴ sa¹, tsˀe⁴ ni³ño³, cˀoa⁴ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴ cjoa⁴va³ sˀe⁴-le⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹yˀai³, nca³ i⁴ nca³ jan¹ cˀoe⁴²jta³ jo³-sˀin² nˀion¹ fa³ne³ nta¹chi³con³ cao⁴ nta¹xo¹-le⁴. \v 26 Coan⁴ˀi³nta³ cho⁴ta⁴ xi³ to⁴coi³ cjoa⁴jcon³-ve⁴, cˀoa⁴ xi³ sco¹ya³-le⁴ je² cjoa⁴-ve⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹ne²-le⁴ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴, nca⁴ je² lˀi¹ xi³ tjin¹-le⁴ nca³nˀion¹ ncˀa³jmi³ jtin¹ya³-ni³. \v 27 Cˀia⁴² scoe⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹jin³ yo³jvi³ cao⁴ nca³nˀion¹-le⁴, cˀoa⁴ cao⁴ tse³ cjoa⁴je³ya³. \v 28 Cˀia⁴ nca³ je² cjoa⁴-vi⁴ cˀoe⁴²tsˀia⁴cao⁴ nca³ cˀoa⁴coan⁴, cho¹tsen³ncˀao³, cˀoa⁴ cho¹mi³tjaon⁴³ jco³, nca⁴ je² cjoa⁴vi³tjo³ntjai²-no³ nčhoa¹čhian³. \v 29 Qui³tso²jnco³-le⁴ cjoa⁴xco¹son²: Cho¹tsen³-lao⁴³ ya¹ higo-ve⁴, cˀoa⁴ nca³yi³je³ ya¹. \v 30 To⁴cˀia⁴-ni³ nca³ vˀe¹jtsˀen¹ ˀnti¹xca⁴-le⁴, nta³ ˀyao³ nca³ chan⁴jtsi¹ ti¹nčhoa¹čhian³. \v 31 Cˀoa⁴-ti⁴sˀin² nca³ jon²-vi⁴, cˀia⁴ nca³ jchao⁴³ nca³ cˀoa⁴cji³ma³ je² cjoa⁴-vi⁴, ca²ta³ˀyao³ nca³ ti¹jna³čhian³ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 32 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-no³ nca³ tsi² coi³ coi⁴ya¹ cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹ ntˀai⁴-vi⁴, jo³ sa³ˀnta³ cˀoa⁴coan⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴. \v 33 Ncˀa³jmi³ cao⁴ son³ˀnte³ cjoe⁴tˀa³-ni¹, to⁴nca³ je² en¹-na⁴ li²coi³ cjoe⁴tˀa³. \v 34 Ti⁴coi²ntao⁴³ yao³-no³ nca³ tsi² tsa² coi³ ai¹ sca⁴-le⁴ ni⁴ma⁴-no³ cao⁴ cjoa⁴chi⁴nca⁴ cao⁴ cjoa⁴chˀi⁴, cˀoa⁴ cao⁴ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ ai¹ xi³ tsˀe⁴ i⁴ son³ˀnte³-vi⁴. Cˀia⁴ je² ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ tsi² tsa² cjia³to³con²³, cjoa⁴ˀai¹ne²-no³ jo³-ni³ tsa² chen⁴. \v 35 Nca⁴ je² ni⁴čhjin³-ve⁴ cjoa⁴ˀai¹ne²-le⁴ nca³tsˀi³ xi³ tjio¹ nca³qui³jnta² son³ˀnte³-vi⁴. \v 36 Cjia³ta³con² ti⁴yo³-ˀni³, tˀe²tsˀoao³ nca³ntsjai² ni⁴čhjin³, jme¹-ni³ nca³ sˀe⁴-si¹ni³no³ nca³nˀion¹ nca³ coi⁴ncha³xin²-lao⁴³ nca³yi³je³ je² cjoa⁴-vi⁴ xi³ cjoa⁴ˀai¹, cˀoa⁴ jme¹-ni³ nca³ sa⁴co²-si¹ni³no³ ˀnte³ nqui³xcon⁴ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 37 Nca³ ni⁴čhjin³ Jesús tsa³ca³co¹ya³ ya⁴³ yo⁴nco⁴, cˀia⁴ nca³ njion² ji³tjo³ tsa³cˀe²jna³ ya⁴ ni³nto³ xi³ Olivos ˀmi². \v 38 Nca³ ta⁴njion² nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ ja³ˀai³con²-le⁴ ya⁴³ yo⁴nco⁴, jme¹-ni³ nca³ cjoi⁴nčhˀoe¹-si¹ni³le⁴. \c 22 \s1 Co²ntran⁴ qui³-le⁴ Jesús \r (Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Coan³čhian³-le⁴ ni⁴čhjin³ nca³ vi³tjo³ sˀoi¹-le⁴ nio⁴xti²la⁴ xi³ tsin²-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³, xi³ pa²xco⁴ ˀmi²-le⁴. \v 2 Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano tjio¹va¹sjai³ jo³-sˀin² nca³ si⁴²cˀen³ Jesús, nca⁴ qui³tsa³cjon¹-le⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 3 Cˀia⁴ Satanás ja³ˀa³sˀen³jin³-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ Judas xi³ Iscariote ˀmi², je² jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴. \v 4 Qui³ Judas, tsa³cja¹cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ nca³jco⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹coi²nta⁴ yo⁴nco⁴. Tsa³cja¹cao⁴ jo³-sˀin² nca³ sca⁴ni²tˀa³-le⁴. \v 5 Je²-vi⁴ coan³tsjoa³-le⁴. Cˀoa⁴ tsa³cˀe¹nta³-ni³ nca³ tsjoa¹-le⁴ taon⁴. \v 6 Judas qui³si³sˀe³nqui³-le⁴, cˀoa⁴ tsa³ca¹sjai³ˀnte³ nca³ sca⁴ni²tˀa³ Jesús cˀia⁴ nca³ ni⁴cho⁴ta⁴ncjin²-jin² scoe⁴. \s1 Tsa³cˀe¹nta³ je² pa²xco⁴-ve⁴ \r (Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13:21-30; 1 Cor. 11:23-26) \p \v 7 Ja³ˀai³ ni⁴čhjin³-le⁴ sˀoi¹ nio⁴xti²la⁴ xi³ tsin²-le⁴ na⁴ˀyo⁴san³-jin² cˀia⁴ nca³ ma³chjen¹ nca³ xi¹jten⁴ njin¹-le⁴ je² va³rre² xi³ tˀa³tsˀe⁴ sˀoi¹. \v 8 Jesús qui³si³ca³sen¹ Pedro cao⁴ Juan, qui³tso²-le⁴: Ta⁴nquion¹³, tˀe²ntao³ tˀa³tsan⁴² pa²xco⁴, jme¹-ni³ nca³ coi⁴chi³-si¹nia¹. \v 9 Je² qui³tso²-le⁴: Jña¹-ni³ nca³ me³-li² nca³ cˀoe¹ntai³⁴-jin⁴. \v 10 Jesús qui³tso²-le⁴: Coe⁴-ni³ cˀia⁴ nca³ coi⁴tja¹sˀaon³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, sa⁴te¹jion³ jnco³ cho⁴ta⁴xˀin⁴ xi³ yˀa³ jnco³ ni³sa³na³nta¹, tain¹tjen⁴nqui³-lao⁴³ sa³ˀnta³ ni³ˀya³ jña³ cjoa⁴ˀa³sˀen³. \v 11 Cˀoa⁴tˀin²-lao⁴³ je² xi³ tsˀe⁴ ntˀia³: Maestro xo⁴ tso²-li²: Jña¹ ti¹jna³ je² cuarto jña³ nca³ coa²cjen⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴-na⁴ je² pa²xco⁴. \v 12 Cˀia⁴ je² coa⁴co²-no³ jnco³ cuarto xi³ je³, xi³ ti¹jna³ son²ncˀa³, xi³ je³chon³nta³. Tˀe²yo³ntao³ ya⁴-ve⁴. \v 13 Qui³ tso²cˀoa⁴, coan³sjai³-le⁴ jo³ qui³tso²-le⁴, tsa³cˀe¹nta³ je² pa²xco⁴-ve⁴. \v 14 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ hora, Jesús tsa³cˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴, cˀoa⁴ cao⁴ pa²stro⁴. \v 15 Qui³tso²-le⁴: Cjai¹nca³ to⁴nˀion¹ tse³ coan³me³-na³ nca³ coa²cjen⁴cao⁴-no³ je² pa²xco⁴-vi⁴ to⁴nqui³-le⁴ni³ nca³ cjoa³ˀa³ cjoa⁴ñˀain³. \v 16 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ tsi² tsa² ti⁴squi²ne⁴-sa³nia³ pa²xco⁴ sa³ˀnta³ nca³ coi⁴tjo³son² ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 17 Qui³scoe¹ jnco³ cho⁴tsin¹, qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³tso²: Chjoao¹³ je²-vi⁴, cˀoa⁴ ti⁴cˀa³vi¹jin³-lao⁴³ xi²nquio⁴³. \v 18 Cˀoa⁴xin³-no³ nca³ li²coi³ ti⁴scˀoi⁴-sa³nia³ je² na³nta¹to³tse⁴²-ve⁴ sa³ˀnta³ nca³ cjoa⁴ˀai¹ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 19 Qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴, qui³tsjoa³ cjoa⁴nta³, qui³si³xcoa⁴, qui³tsjoa³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, qui³tso²: Je²-vi⁴ yao³-na⁴ ni¹ xi³ tsjoa³ xi³ tˀa³tsaon⁴³, cˀoa⁴tˀiaon⁴³ coi³-vi⁴ jme¹-ni³ nca³ nta³ cˀoe¹jin³ta³con²-si¹ni³nao¹³. \v 20 Cˀia⁴ nca³ je³tsa³cjen², cˀoa⁴-ti⁴sˀin² qui³sˀin³ cao⁴ je² cho⁴tsin¹, qui³tso²: Je² cho⁴tsin¹-vi⁴ je² ni¹ xi³ cjoa⁴cho⁴tse⁴ xi³ vˀe³nta³coa⁴ cao⁴ njin¹-na⁴ xi³ xi¹jten⁴ tˀa³tsaon⁴³. \v 21 To⁴nca³, coe⁴-ni³, ntsja³ je² xi³ cˀoe⁴²tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀan⁴, i⁴ ti¹jna³tˀa³cao⁴-na³ ya¹mi²xa⁴-vi⁴. \v 22 Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ coai⁴ jo³-sˀin² nca³ to⁴nqui³-ni³ xa¹ tji¹nta³-ni³, to⁴nca³ ma⁴-xo¹ni³ je² cho⁴ta⁴-ve⁴ xi³ cˀoe⁴²tˀain³ na⁴jmi¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴. \v 23 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-le⁴ tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tsi²na³nqui³-le⁴ xi¹ncjin¹ jña³-le⁴ xi³ cˀoa⁴sˀin⁴² je²-vi⁴. \s1 Tsa³cjao¹ti³ya³-ni³ cho⁴ta⁴-le⁴ \p \v 24 Cˀoa⁴coan³ nca³ tsa³cjao¹ti³ya³-ni³ ˀya³-ni³ xi³ ti⁴je²-ni³ xi³ coa⁴sen⁴jna³ ti¹tjon². \v 25 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ li² judío-jin² si¹cˀe¹yo³nqui³ cho⁴ta⁴-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴, cˀoa⁴ je² xi³ va³te¹xo³ma³-le⁴, je² ni¹ xi³ cho⁴ta⁴nta³ cˀoa⁴ˀmi²-le⁴. \v 26 To⁴nca³ jon²-vi⁴ a³li² coi³-jion²³, to⁴sa³ je² xi³ ti¹tjon² jin³-no³, ca²ta³ma³ jo³-ni³ tsa² je² xi³ ma³ˀnti¹. Cˀoa⁴ je² xi³ cho⁴ta⁴ti¹tjon², ca²ta³ma³ jo³-ni³ tsa² je² xi³ si¹xa¹. \v 27 Jña¹-le⁴ xi³ ti¹tjon²-ˀni³, a³ je² xi³ vˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴, a³xo⁴ je² xi³ vˀe¹ya³ tso³jmi². A³ tsi² tsa² je² xi³ vˀe²jna³tˀa³ ya¹mi²xa⁴-vi⁴. Cˀoa⁴ an³ nia¹³ xi³ ti²jna⁴jin³-no³vi⁴ jo³-ni³ tsa² cho⁴ta⁴ xi³ si¹xa¹-no³. \v 28 Jon² nio¹³ xi³ tsa³qui³yo³cao⁴ntsjai²-nao¹³, cˀia⁴ nca³ chˀao³ qui³cho²tˀa³-na³. \v 29 Cˀoa⁴ an³ cˀoa⁴-sˀin² tsjoa³-no³ cjoa⁴te¹xo³ma³, jo³-sˀin² nca³ qui³tsjoa³-na³ Nˀai³-na⁴, \v 30 jme¹-ni³ nca³ coi⁴chi³-si¹nio³, sˀio⁴-si¹nio³ tˀa³ ya¹mi²xa⁴-na⁴, ya⁴ jña³ va³te³xo³ma²³, cˀoa⁴ coi⁴yo³son²-si¹nio³ ya¹xi²le⁴, cˀoa⁴ si⁴²coi²ntao⁴³ xi³ te³jao² ntje⁴-le⁴ Israel. \s1 Pedro cˀoe¹jna³ˀma³cao⁴ Jesús \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Jn. 13:36-38) \p \v 31 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso² je² Nai³-na¹: Simón, Simón, coe⁴-ni³, Satanás qui³si³je¹-no³ nca³ si⁴²tsje³-no³ jo³-ni³ tsa² trigo xi³ sˀe⁴tsao³jne³nqui³. \v 32 To⁴nca³ an³ tsa³cˀe³tsˀoa²ntjai²-le²³, jme¹-ni³ nca³ tsi² tsa² ntia³² cha⁴ xi³ ma³cjain¹-li², cˀoa⁴ ji³, cˀia⁴ nca³ cjoe⁴cˀo¹fa³ya³-ni³, ti⁴nˀioin¹³-con³ ntsˀai³. \v 33 Cˀia⁴ Pedro qui³tso²-le⁴: Señor, ti²jna⁴nta³-nia¹³ nca³ cjoi¹cao⁴-le²³ nta³ tsa² nto⁴ya¹, nta³ tsa² cjoa⁴vi³ya³. \v 34 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Pedro, cˀoa⁴xin³-le²³ nca³ li²coi³ squi¹ˀntia¹ cha¹xi³cha¹ ntˀai⁴-vi⁴ sa³ˀnta³ ji³ jan² cˀa³ coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³ nca³ tsi² coi³ ˀya³xcon³-nai¹³. \s1 Jnco³ xi³jtsa³taon⁴, cˀoa⁴ na⁴ˀya³, cˀoa⁴ qui⁴cha⁴nto³ \p \v 35 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ nca³ an³ qui³si³ca³sen¹-no³, a³li² cao⁴ xi³jtsa³taon⁴-jin², ni⁴ cao⁴ na⁴ˀya³-jin², ni⁴ cao⁴ jte¹-jin², a³ tjin¹ xi³ cha³-no³. Cˀoa⁴ je² qui³tso²: Ni⁴jme³-jin². \v 36 Cˀoa⁴ qui³tso²-le⁴: To⁴nca³ ntˀai⁴-vi⁴ je² xi³ tjin¹-le⁴ xi³jtsa³taon⁴, ca²ta³cjoe¹, cˀoa⁴-ti⁴ je² xi³ tjin¹-le⁴ na⁴ˀya³, ca²ta³cjoe¹. Je² xi³ tsin²-le⁴ qui⁴cha⁴nto³-le⁴, ca²ta³te¹na³ tso⁴nca⁴-le⁴, ca²ta³tse³. \v 37 Coi³ cˀoa⁴xin³-no³, je² xi³ tji¹tˀa³ xon⁴-ve⁴ ma³chjen¹-ni¹ nca³ coi⁴tjo³son²-sa³ tˀa³tsˀan⁴: Tsˀa³xqui⁴cao⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ tsˀa³ntjai²cjoa⁴. Nca⁴ je² xi³ qui³chji³ tˀa³tsˀan⁴ tjin¹-ni³ nca³ coi⁴tjo³son². \v 38 Cˀia⁴ je² qui³tso²-le⁴: Señor, coe⁴-ni³ jao² qui⁴cha⁴nto³. Cˀoa⁴ je² qui³tso²-le⁴: To⁴coan⁴²-ni³. \s1 Jesús tsa³cˀe¹tsˀoa³ \r (Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42) \p \v 39 Cˀia⁴ Jesús ji³tjo³, qui³ jo³-sˀin² nca³ coan³nca³-le⁴ ya⁴ ni³nto³ Olivos, cˀoa⁴-ti⁴ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 40 Cˀia⁴ nca³ ji³cho² je² ˀnte³-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Tˀe²tsˀoao³ jme¹-ni³ nca³ tsi² tsao⁴jin³-si¹nio³ je¹ cˀia⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴-no³. \v 41 Cˀia⁴ Jesús tsa³ca³sen²xin²-le⁴ jo³-ni³ tsa² jnco³ la⁴jao⁴ xi³ cjin³ sa³te¹, cˀoa⁴ tsa³ca³sen²xco¹nchˀin³, tsa³cˀe¹tsˀoa³. \v 42 Qui³tso²: Nˀai³, tsa² me³-li² chja⁴ˀa²xin²-nai¹³ je² cjoa⁴ñˀain³, to⁴nca³ li²coi³ jo³-sˀin² nca³ me³-na³ nca³ an³, to⁴jo³-sˀin² nca³ me³-li² nca³ ji³. \v 43 Cˀia⁴ coan³tsen³jnco³-le⁴ a²ncje⁴ xi³ tsˀe⁴ ncˀa³jmi³, xi³ qui³tsjoa³-le⁴ nca³nˀion¹. \v 44 Cjai¹ aon³ cji³ma³-le⁴ ni⁴ma⁴-le⁴ nqui²sa⁴ to⁴nˀion¹ tsa³cˀe¹tsˀoa³, cˀoa⁴ qui³tjo³nta¹ jo³-ni³ tsa² tse³ njin¹ xi³ ca²tin³ xi³ qui³tsao³va³ tˀa³na³nqui³. \v 45 Cˀia⁴ nca³ tsa³qui³so¹tjen⁴-ni³ nca³ ti¹vˀe¹tsˀoa³, ja³ˀai³con³-le⁴ cho⁴ta⁴-le⁴, coan³sjai³-le⁴ nca³ cjio³fe² tˀa³tsˀe⁴ cjoa⁴fao¹-le⁴. \v 46 Qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ ti³yo³fe²-si¹nio³. Ti⁴so²tjaon⁴³, tˀe²tsˀoao³ jme¹-ni³ nca³ tsi² tsao⁴jion³ je¹ cˀia⁴ nca³ chˀao³ si⁴²cao⁴-no³. \s1 Qui³tsoa³ Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³ Jesús, coe⁴-ni³ ja³ˀai³ cho⁴ta⁴ncjin², cˀoa⁴ je² xi³ Judas ˀmi², jnco³ xi³ te³jao²-ve⁴, tjen⁴ti¹tjon²-le⁴ nca³ je². Ji³cho²nčhˀoe² Jesús nca³ cˀoe⁴²ntso³ˀa². \v 48 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Judas, a³ je² cjoa⁴vˀe²ntso³ˀa²-vi⁴ cha³ni²tˀa³-ni³ je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴. \v 49 Je² xi³ tjio¹cao⁴ Jesús, cˀia⁴ nca³ tsa³ve³ jme³ xi³ coan⁴-ve⁴, qui³tso²-le⁴: Señor, a³ si⁴qui²ˀaon³-ni¹⁴jin⁴ cao⁴ qui⁴cha⁴nto³. \v 50 Cˀia⁴ jnco³ cho⁴ta⁴-le⁴ qui³si³qui²ˀaon³ jnco³ cho⁴ˀnta³-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon², tsa³ca³te³tˀa³ xo⁴ño³ nca³qui²xi⁴. \v 51 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Ti⁴cˀe¹jnao³ to⁴ˀi⁴² tjen⁴-vi⁴, cˀia⁴ qui³si³cao⁴ xo⁴ño³, qui³si³nta³-ni³. \v 52 Jesús qui³tso²-le je² cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ nca³jco⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ si¹coi²nta⁴ yo⁴nco⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ xi³ ji³nčhoa³con³-le⁴: A³ tˀa³tsˀe⁴ jnco³ che¹ ca²vi²tjo⁴cao⁴³ qui⁴cha⁴nto³ cao⁴ ya¹. \v 53 Ya⁴ tsa³ca²te⁴jna³cao⁴-no³ ni⁴čhjin³ nca³ nchaon³ ya⁴ya³ yo⁴nco⁴, a³li²coi³ qui³cho²mi³tjaon⁴³ ntsao⁴³ nca³ qui³nto³va³-nao¹³, to⁴nca³ je²-vi⁴ tsaon⁴³ hora, cˀoa⁴ tsˀe⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ cjoa⁴njion². \s1 Pedro tsa³cˀe²jna³ˀma³cao⁴ Jesús \r (Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72; Jn. 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Cˀia⁴ qui³tsoa³, qui³cao⁴, qui³sca³ni¹sˀen³ ya⁴³ ntˀia³-le⁴ na⁴ˀmi³ti¹tjon²-le⁴. Pedro qui³ co³tsen³tjen⁴nqui³-le⁴. \v 55 Cho⁴ta⁴ tsa³cˀe¹tse³ lˀi¹ ya⁴ nca³va³sen³-le⁴ nti³tsin³-ve⁴, cˀoa⁴ tsa³cˀe²yo³ntai³-le⁴ nca³tsˀi³. Cˀoa⁴-ti⁴ tsa³cˀe²jna³jin³-le⁴ Pedro. \v 56 Cˀia⁴ jnco³ chjon⁴² cho⁴ˀnta³ tsa³ve³ Pedro nca³ ti¹jna³ntai³ lˀi¹, qui³sco²tsen³ˀa², qui³tso²: Je² cho⁴ta⁴ xo⁴cji³-vi⁴ ya⁴ tsa³cˀe²jna³cao⁴ nca³ je². \v 57 To⁴nca³ Pedro tsa³cˀe²jna³ˀma³, qui³tso²: Ji³ chjon⁴², li²coi³ ˀve³xcoan³ nca³ je². \v 58 Xi³ ti⁴coan³ jnco³tjo²-nca¹ni³ xi³ cja⁴ˀai¹ tsa³ve³ Pedro, qui³tso²: Ji³-vi⁴ cˀoa⁴²-ti⁴ tsˀe⁴ Jesús. Cˀia⁴ Pedro qui³tso²: Ji³ xˀin⁴, a³li² an³-jian²³. \v 59 Jnco³-la⁴ hora scan³-ni³, nqui²jnco³ cˀoa⁴qui³tso²-nca¹ni³: Xi³ ña³qui³ cjoa⁴qui²xi⁴, cˀoa⁴-ti⁴ je²-vi⁴ ya⁴ tsa³cˀe²jna³cao⁴, nca⁴ cho⁴ta⁴ galileo ni¹. \v 60 Pedro qui³tso²: Ji³ xˀin⁴, li²coi³ ˀve³ jme³ xi³ si³. Nti⁴ton⁴ cˀia⁴ nca³ to⁴jo³ ti¹nchja⁴-sa³, qui³squi³ˀntia¹ cha¹xi³cha¹. \v 61 Cˀia⁴ Nai³-na¹ qui³si³cˀo¹fa³ya³, qui³sco²tsen³-le⁴ Pedro. Cˀia⁴ Pedro ja³ˀai³tsjen³-le⁴ en¹-le⁴ Nai³-na¹, jo³ qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ nca³ cje³ cji³ˀntia¹-jin² cha¹xi³cha¹, coi⁴jna³ˀma³cao⁴-nai¹³ jan² cˀa³. \v 62 Cˀia⁴ Pedro ji³tjo³ nti³tsin³, a³li² to⁴cˀoa⁴²cji³ qui³squi³ˀnta¹. \s1 Tsa³qui³jno²que³, cˀoa⁴ tsa³ca¹-le⁴ Jesús \r (Mt. 26:67-68; Mr. 14:65) \p \v 63 Je² cho⁴ta⁴ xi³ tjio¹tsoa³nˀion¹ Jesús, tsa³qui³jno²que³, cˀoa⁴ tsa³ca¹-le⁴. \v 64 Tsa³ca¹jčho³ˀma³ ncjain¹, qui³si³jtsin³ˀa³, cˀoa⁴ qui³tsi²na³nqui³-le⁴: Cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴ ˀya¹ xi³ ca²vˀe¹-li². \v 65 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³tso²-sa³le⁴, cˀoa⁴ cjai¹ ncjin² cjoa⁴ qui³nchja⁴ˀaon³-le⁴. \s1 Qui³cao⁴-le⁴ junta Jesús \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18:19-24) \p \v 66 Cˀia⁴ nca³ qui³sˀe³sen¹, coan³ña³ cho⁴ta⁴jchi¹nca³ xi³ tsˀe⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano, qui³cao⁴ Jesús ya⁴ junta-le⁴ve⁴. \v 67 Qui³tso²: Tsa² ji³ ni¹³ Cristo, cˀoa⁴tˀin²-na³jin⁴. Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ tsa² cˀoa⁴xin¹-no³ li²coi³ coan⁴cjain¹-no³. \v 68 Cˀia⁴ tsa² an³ sco³na³nqui³-no³ nca³ jon²-vi⁴, li²coi³ coi⁴no²cjoa⁴-nao¹³, ni⁴ coi⁴njion¹-jin²nao¹³. \v 69 Xi³ va³se²tsˀia⁴ ntˀai⁴ cˀoa⁴ xi³ fi²-sa³ni³, je² ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ ya⁴ cˀoe¹jna³ nca³qui²xi⁴-le⁴ nca³nˀion¹-le⁴ Ni³na¹. \v 70 Qui³tso² nca³tsˀi³: Nco⁴ a³ ji³ ni¹³ ˀnti¹-le⁴ Ni³na¹-ˀni³. Jesús qui³tso²-le⁴: Jon² xo⁴ vi³xon¹³ nca³ coia³. \v 71 Cˀia⁴ qui³tso² nca³ je²: Jme¹-sa³ testigo xi³ ma³chjen¹-na¹, nca⁴ ña¹ soa³² xi³ je³qui³no²ˀya²-le⁴² tsˀoa³. \c 23 \s1 Qui³cao⁴-le⁴ Pilato Jesús \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Ji³so¹tjen⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴-ve⁴, qui³cao⁴-le⁴ Pilato Jesús. \v 2 Tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ tsa³ca¹nqui³, qui³tso²: Je²-vi⁴ coan³sjai³-na³jin⁴ nca³ xin²ntia⁴² fi²cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-na⁴jin⁴, nca³ vˀe¹chjoa²-na³jin⁴ nca³ vˀai²-lai⁴jin⁴ taon⁴sa¹ César, nca³ tso² nca³ ti⁴je² ni¹ Cristo je² cho⁴ta⁴ti¹tjon². \v 3 Cˀia⁴ Pilato qui³sco²na³nqui³-le⁴: A³ ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴tjin¹ xi³ si³-ve⁴. \v 4 Cˀia⁴ Pilato qui³tso²-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹: Ni⁴jme³-jin² je¹ xi³ ma³sjai³-na³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ je²-vi⁴. \v 5 To⁴nca³ qui³nchja⁴qui³ti³-ni¹, qui³tso²: Vˀe¹tsˀia⁴ cjoa⁴-si³ nca³ va³co¹ya³ nca³qui³jnta² na³nqui³ Judea, vˀe¹tsˀia⁴cao⁴-cjoan²ni³ na³nqui³ Galilea sa³ˀnta³ i⁴-vi⁴. \s1 Qui³cao⁴-le⁴ Herodes Jesús \p \v 6 Cˀia⁴ nca³ Pilato qui³nčhˀoe¹ je² en¹ xi³ Galilea tso²-ve⁴, qui³tsi²na³nqui³-le⁴ tsa² je² cho⁴ta⁴-ve⁴ nchja⁴-ni³ Galilea. \v 7 Cˀia⁴ nca³ nta³ ve³ nca³ vˀa³cao⁴-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Herodes, Pilato qui³si³ca³sen¹con³-le⁴ je² Jesús, nca⁴ Herodes cˀoa⁴²-ti⁴ ya⁴ ti¹jna³ Jerusalén coi³ ni⁴čhjin³-ve⁴. \v 8 Cˀia⁴ nca³ Herodes tsa³ve³ Jesús, cjai¹nca³ tsjoa³ coan³-le⁴ nca³ coa²tse³ me³-le⁴ nca³ scoe⁴xcon³ Jesús, nca⁴ nˀion¹ tse³ cjoa⁴ qui³nčhˀoe¹ xi³ tˀa³tsˀe⁴. Ti¹co³ya³-le⁴ nca³ Cristo coa⁴co²-le⁴ jnco³ cjoa⁴xcon¹. \v 9 Qui³tsi²na³nqui³-le⁴ tˀa³tsˀe⁴ ncjin² cjoa⁴, to⁴nca³ ni⁴to⁴jme³-jin² xi³ qui³nchja⁴ Jesús. \v 10 Cˀia⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ scribano xi³ tsa³ca³tio² ya⁴-ve⁴, tjio¹va¹nqui³. Cjai¹nca³ qui³ti²ˀa². \v 11 To⁴nca³ Herodes cao⁴ so³nta²do⁴-le⁴ nˀion¹ taon³ tsa³ve³ Cristo. Tsa³qui³jno²que³. Qui³si³cˀa³cja¹ jnco³ na³jño³jnčho³ xi³ nˀion¹ nta³ cji³, cˀia⁴ qui³si³ca³sen¹ nqui²jnco³cˀa²-le⁴ Pilato. \v 12 Ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³ coan³ mi²yo⁴-le⁴ xi¹ncjin¹ Pilato cao⁴ Herodes, nca³ nca³sˀa⁴ co²ntran⁴ tjio¹-le⁴ xi¹ncjin¹. \s1 Jesús a³xo⁴ Barrabás \r (Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-15; Jn. 18:38-19:16) \p \v 13 Cˀia⁴ Pilato qui³nchja⁴ma³ña³-le⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴xa¹, cˀoa⁴ cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 14 Qui³tso²-le⁴: Ca²ni²qui³ncha¹va³sen³-nao¹³ je²-vi⁴ jo³-ni³ tsa² cho⁴ta⁴ xi³ xin²ntia⁴² fi²cao⁴ na⁴xi⁴na³nta¹. Coe⁴-ni³, an³ ca²si³tso²ˀa³ nqui³xcon³ nca³ jon²-vi⁴, ni⁴jme³-jin² je¹ xi³ ca²ma³sjai³-na³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ cho⁴ta⁴, jña³-le⁴ je¹ xi³ ti³ma³cja³nquio³. \v 15 Ni⁴ nta³ tsa² Herodes ca²ma³sjai³-le⁴, nca⁴ Herodes qui³si³ca³sen¹ nqui²jnco³cˀa²-no³ Jesús. Coe⁴-ni³, ni⁴jme³-jin² qui³sˀin³ xi³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴vi³ya³. \v 16 Coa³-cjoan²la²le⁴, cˀia⁴ sca³ni³nte¹³. \v 17 Tjin¹ne²-le⁴ nca³ si⁴²cˀe¹jna³ntai¹ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ ti¹jna³nˀion¹ nca³ xqui⁴ sˀoi¹. \v 18 To⁴nca³ cho⁴ta⁴na⁴xi⁴na³nta¹ to⁴jnco³ qui³squi³ˀntia¹ nca³tsˀi³: Chja⁴ˀa²xin² je²-vi⁴, ti⁴cˀe¹jna³ntai¹-na³jin⁴ Barrabás. \v 19 Je² cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³cha³ni² nto⁴ya¹ xi³ to⁴cjoa⁴-le⁴ cjoa⁴-si³ xi³ qui³tjo²mi³tjen⁴ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹-ve⁴, cˀoa⁴ nca³ cˀen³ qui³si³cˀen³. \v 20 Cˀia⁴ Pilato qui³nchja⁴ nqui²jnco³cˀa²-le⁴, nca⁴ me³-le⁴ nca³ si⁴²cˀe¹jna³ntai¹ Jesús. \v 21 To⁴nca³ je² tsa³cˀe¹jta³ nqui²ntia³: Cro² tja³tˀai³, cro² tja³tˀai³. \v 22 Cˀia⁴ Pilato qui³tso²-le⁴ xi³ ma³jan²-ni³ cˀa³: Cˀoa⁴ jme¹ cjoa⁴tsˀen⁴ qui³sˀin³-ˀni³. Ni⁴jme³-jin² je¹ xi³ coan³sjai³-na³ xi³ tˀa³tsˀe⁴ xi³ va³quin²-le⁴ cjoa⁴vi³ya³. Coa³-le⁴ tso²cˀoa⁴, sca³ni³nte¹³-ˀni³. \v 23 To⁴nca³ to⁴jo³ nˀion¹ tsa³cˀe¹jta³qui³ti³-nca¹ni³ nca³ cro² sˀe⁴tˀa³ Jesús. Jta⁴-le⁴ cho⁴ta⁴ cao⁴ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ qui³njen²-le⁴. \v 24 Cˀia⁴ Pilato tsa³ca³te¹xo³ma³ nca³ ca²tji³tjo³son² jña³-le⁴ xi³ qui³si³je¹ nca³ je². \v 25 Qui³si³cˀe¹jna³ntai¹-le⁴ je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³cha³ni² nto⁴ya¹ xi³ to⁴cjoa⁴-le⁴ cjoa⁴si³ xi³ ji³tjo³mi³tjen⁴, cˀoa⁴ nca³ cˀen³ qui³si³cˀen³. Cˀia⁴ qui³sca³ni¹tˀa³-le⁴ Jesús nca³ cˀoa⁴si⁴²cao⁴ jo³-sˀin² me³-le⁴. \s1 Qui³ jña³ sˀe⁴tˀa³ cro² \r (Mt. 27:32-56; Mr. 15:21-41; Jn. 19:17-30) \p \v 26 Cˀia⁴ nca³ qui³cao⁴ Jesús, qui³tsoa³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ Simón ˀmi², xi³ cho⁴ta⁴ cireneo, xi³ ti¹nčhoa¹-ni³ nqui³chao³. Tsa³ca¹jna³ne²-le⁴ cro² nca³ coai⁴cao⁴ jton³-le⁴ Jesús. \v 27 Qui³tjen⁴nqui³-le⁴ ncjin² cho⁴ta⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ ya¹nchjin¹ xi³ tjio¹si¹jtsin³tˀa³ ni⁴ma⁴-le⁴, xi³ tjio¹cji³ˀntia¹va³. \v 28 To⁴nca³ Jesús qui³si³cˀo¹fa³ya³tˀa³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Ja⁴xti³ ya¹nchjin¹ Jerusalén, a³li² an³ chi¹ˀnta¹ntjai²-nao¹³, to⁴nca³ chi¹ˀntao¹³ xi³ ti⁴tˀa³tsaon⁴³-nio³ cao⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ ˀnti¹xti³-no³. \v 29 Coe⁴-ni³ cjoa⁴ˀai¹ ni⁴čhjin³ cˀia⁴ nca³ coi⁴tso⁴: Jo¹ to⁴nta³-le⁴ xi³ ˀnti⁴, je² tsˀoa⁴ xi³ tsi² ˀnti¹ tsa³cˀa³, cˀoa⁴ je² chi³qui³ xi³ tsi² ˀnti¹ qui³si³jcha¹. \v 30 Cˀia⁴ cˀoe⁴²tsˀia⁴cao⁴ nca³ coi⁴tso⁴-le⁴ ni³nto³: Ca²ta³ca³ne²son²-na³jin⁴, cˀoa⁴ coi⁴tso⁴-le⁴ xi⁴nqui⁴ tja³jtsa³ˀma³-na³jin⁴. \v 31 Cˀia⁴ tsa² cˀoa⁴²sˀin⁴² je² cjoa⁴, cˀia⁴ nca³ xcoen¹ cjoan³ ya¹, jme¹ xi³ coan⁴ cˀia⁴ nca³ qui³xi². \v 32 Cˀoa⁴-ti⁴ qui³cao⁴tˀa³ nqui²jao² cho⁴ta⁴ xi³ chˀao³ cjoan³, nca³ si⁴²cˀen³. \v 33 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀai³ ˀnte³ jña³ nca³ ˀnte³jco⁴cˀen³ ˀmi², tsa³ca¹tˀa³ cro² ya⁴-ve⁴, cˀoa⁴ cao⁴ cho⁴ta⁴ xi³ chˀao³ cjoan³, jnco³ xi³ nca³qui²xi⁴-le⁴, cˀoa⁴ xi³jnco³ nca³scon¹-le⁴. \v 34 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²: Nˀai³, ti⁴cha³tˀa³-lai⁴ nca³ tsi² coi³ ve³ jme³ xi³ sˀin¹. Qui³si³cˀa³vi¹ na³jño³-le⁴, qui³si³sca¹cao⁴ ˀya³-ni³ xi³ cˀoa⁴cao⁴-le⁴. \v 35 Cho⁴ta⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ tjio¹co³tsen³. Cho⁴ta⁴xa¹ tjio¹vi³jno²que³, qui³tso²: Xi³ cja⁴ˀai¹ tsa³cˀa³sje³ntjai², ca²ta³vˀa³sje³ntjai² yao³-le⁴ nca³ ti⁴je²-ni³, cˀia⁴ tsa² je²-vi⁴ xi³ Cristo xi³ tsˀe⁴ Ni³na¹, xi³ Ni³na¹ tsa³cja³ˀa¹jin³. \v 36 Je² so³nta²do⁴-ve⁴ qui³tsjoa³tˀain³, ji³cho²nčhˀoe² ji³cho²cao⁴-le⁴ vinagre. \v 37 Qui³tso²-le⁴: Cˀia⁴ tsa² ji³ ni¹³ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos, chˀa⁴sje³ntjai² yao³-li⁴ nca³ ti⁴ji³-ni³. \v 38 Cˀoa⁴-ti⁴ tji¹tˀa³son²-le⁴ jnco³ en¹ cao⁴ letra griega, latina, cao⁴ hebrea xi³ tso²: Je²-vi⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ cho⁴ta⁴ judíos. \v 39 Jnco³ xi³ jao²-ve⁴ xi³ chˀao³ cjoan³, xi³ cjio³ tjen⁴vˀa³nqui³tˀa³-le⁴, qui³nchja⁴ti³cao⁴: A³ tsi² tsa² ji³ ni¹³ Cristo, chˀa⁴sje³ntjai² yao³-li⁴ nca³ ti⁴ji³-ni³, cˀoa⁴ cao⁴ jin⁴-jin⁴. \v 40 Xi³jnco³ qui³nchja⁴ti³cao⁴: A³ tsi² jcon³-lai⁴ Ni³na¹, nca⁴ ti⁴coi³-ni³ cjoa⁴ñˀain³ xi³ ti¹sˀe³-li². \v 41 Ña¹-vi⁴ nta³ va³quin²-na¹ nca³ ti¹vˀai²-na¹ cjoa⁴ñˀain³, nca³ chjoe¹-nia¹ jme³ xi³ va³quin²-le⁴ xi³ qui³nˀian², to⁴nca³ je²-vi⁴ ni⁴jme³-jin² xi³ chˀao³ qui³sˀin³. \v 42 Cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ Jesús: Ti⁴cja³ˀai³tsjen³-nai¹³ cˀia⁴ nca³ cjoa²ˀai⁴coai⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-li⁴. \v 43 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ xin³-le²³, ntˀai⁴-vi⁴ntai⁴ coi⁴jna³cao⁴-nai¹³ jña³ na³sca¹ chon³ ncˀa³jmi³. \v 44 Cˀia⁴ nca³ ji³cho²ca³ nchi³sen³-la⁴, coan³njion² nca³qui³jnta² son³ˀnte³ sa³ˀnta³ las tres nca³ ma³xon². \v 45 Je² tsˀoi¹ coan³njion², cˀoa⁴ qui³xi³jnta²jen³ va³sen³ je² na³jño³ xi³ qui³tjen⁴chjoa² nca³va³sen³-le⁴ yo⁴nco⁴. \v 46 Cˀia⁴ Jesús nˀion¹ qui³nchja⁴, qui³tso²: Nˀai³ ja⁴ya³ ntsai⁴ vˀe³jna²³ espíritu-na⁴ ntˀai⁴. Cˀia⁴ nca³ je³cˀoa⁴qui³tso² qui³cha³jta³. \v 47 Cˀia⁴ nca³ je² xi³ nca³jco⁴-le⁴ so³nta²do⁴ tsa³ve³ je² cjoa⁴ xi³ coan³, tsˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹, qui³tso²: Xi³ cjoa⁴qui²xi⁴ je² cho⁴ta⁴ je²-vi⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴ ni¹. \v 48 Je² nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴xcon¹ xi³ tjio¹va³sen³ je² cjoa⁴ je²-vi⁴, tjio¹co³tsen³-le⁴ jme³ xi³ coan³, qui³ nqui²ntia³ ni³ˀya³-le⁴, jo³ to⁴tjio¹si¹jtsin³tˀa³ ni⁴ma⁴-le⁴. \v 49 To⁴nca³ cjin³ tjio¹co³tsen³-le⁴ cjoa⁴ je²-vi⁴ nca³tsˀi³ xi³ ve³xcon³ Jesús cao⁴ ya¹nchjin¹ xi³ ji³nčhoa³tjen⁴nqui³-ni³le⁴ Galilea sa³ˀnta³ Jerusalén. \s1 Qui³sca³ni¹sˀen³nqui³ tsjo¹ \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19:38-42) \p \v 50 Coe⁴-ni³ jnco³ cho⁴ta⁴ xi³ José ˀmi², xi³ tsˀe⁴ Arimatea jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹-le⁴ Judea, xi³ tsˀe⁴ cho⁴ta⁴jchi¹nca³. Je² ni¹ jnco³ cho⁴ta⁴nta³, cˀoa⁴ cho⁴ta⁴cjoa⁴qui²xi⁴. \v 51 Je² li²coi³ tjin¹jnco³-le⁴con³ cjoa⁴ xi³ tsa³cˀe¹nta³, ni⁴je²-jin² cjoa⁴ xi³ qui³sˀin³. Cˀoa⁴ je² qui³sco²ya³-le⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Ni³na¹. \v 52 Je²-vi⁴ ji³cho²con³-le⁴ Pilato, qui³si³je¹-le⁴ yao³-le⁴ Jesús. \v 53 Cˀia⁴ nca³ je³tsa³cˀa³jen⁴tˀa³ cro², sábana tsa³cˀe¹jte¹jin³. Qui³sca³ni¹sˀen³nqui³ tsjo¹ xi³ qui³tjo³ˀa²cja¹ na⁴xi⁴, ya⁴ jña³ nca³ ni⁴-sa³ ˀya³-jin² xi³ sˀe³jna³ya³. \v 54 Coi³ ni⁴čhjin³ víspera-le⁴ sˀoi¹ pa²xco⁴, cˀia⁴ nca³ ja⁴me³ tsa³cˀe¹tsˀia⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³. \v 55 Je² ya¹nchjin¹ xi³ ña³tjen⁴ ji³nčhoa³-ni³ Galilea, qui³tjen⁴nqui³-le⁴, qui³sco²tsen³ tsjo¹-ve⁴ cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ qui³sˀe³jna³ yao³-le⁴. \v 56 Qui³-ni³, tsa³ca³tio²nta³ xqui³ xi³ na⁴sca¹ njen⁴ cao⁴ xqui³xi¹ne¹, cˀoa⁴ ni⁴čhjin³ ni²cja¹ya³ qui³si³cja¹ya³ jo³ tso² cjoa⁴te¹xo³ma³. \c 24 \s1 Ja³ˀa³ya²jin³-ni³le⁴ cˀen³ \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Cˀia⁴ nca³ ni⁴čhjin³ tai²nco⁴ nca³ to²tsˀin³ xo³ma²na⁴, cjai¹nca³ ta⁴njion²ya³ ji³nčhoa³ jña³ qui³jna³ tsjo¹-ve⁴. Ja³ˀai³cao⁴ xqui³ xi³ na⁴sca¹ njen⁴, xi³ tsa³cˀe¹nta³. Cˀoa⁴ tjen⁴cao⁴-sa³ nqui²jnco³jao² ya¹nchjin¹. \v 2 Coan³sjai³-le⁴ la⁴jao⁴-ve⁴ nca³ je³qui³tji³ tˀa³xin²-le⁴ tsjo¹-ve⁴. \v 3 Cˀia⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³, li²coi³ coan³sjai³-le⁴ yao³-le⁴ Nai³-na¹ Jesús. \v 4 Cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴coan³-ve⁴, to⁴coan³xcon¹-le⁴ ya¹nchjin¹-ve⁴ xi³ tˀa³tsˀe⁴ je²-vi⁴. Coe⁴-ni³ jao² cho⁴ta⁴ xi³ yˀa³cja¹ na³jño³jnčho³ xi³ jo³ fa³te³, tsa³qui³ncha³tˀa³-le⁴. \v 5 Qui³tsa³cjon¹-le⁴, tsa³qui³ncha³jten³ tˀa³na³nqui³, cˀia⁴ je² cho⁴ta⁴ qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ ti³ma³fa³sjai³-si¹nio³ i⁴ jin³ cˀen³-vi⁴ je² xi³ ti¹jna³con³-ni³. \v 6 Li²coi³ i⁴ ti¹jna³-vi⁴, to⁴nca³ ja³ˀa³ya²-ni³le⁴. Ti⁴cja³ˀai³tsjaon³ jo³-sˀin² tsa³cja¹cao⁴-no³, cˀia⁴ nca³ ti¹jna³-sa³ ya⁴ Galilea. \v 7 Qui³tso²: Ma³chjen¹-ni¹ nca³ ˀnti¹-le⁴ cho⁴ta⁴ cha⁴ni²tˀa³-le⁴ ntsja³ cho⁴ta⁴tsˀen⁴, nca³ cro² sˀe⁴tˀa³, cˀoa⁴ cjoa⁴ˀa¹ya³-ni³le⁴ nca³ ma³jan²-ni³ ni⁴čhjin³. \v 8 Cˀia⁴ je² ja³ˀai³tsjen³-le⁴ˀni³ en¹-le⁴ Jesús. \v 9 Cˀia⁴ nca³ ji³nčhoa³-ni³ ya⁴ tsjo¹-ve⁴ qui³tsjoa³-le⁴ cjoa⁴qui²xi⁴ xi³ te³jnco³ cao⁴ nca³tsˀi³ xi³cˀa³, xi³ tˀa³tsˀe⁴ nca³yi³je³ je² cjoa⁴ je²-vi⁴. \v 10 María Magdalena, Juana, María na⁴-le⁴ Jacobo, cao⁴ xi³cˀa³ xi³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ pa²stro⁴ je² cjoa⁴ je²-vi⁴. \v 11 To⁴cjoa⁴sca¹ tsa³ve³con³ en¹-le⁴, li²coi³ coan³cjain¹-le⁴. \v 12 To⁴nca³ ji³so²tjen⁴ Pedro, qui³to²ca³ jña³ qui³jna³ tsjo¹-ve⁴. Cˀia⁴ nca³ qui³sco²tsen³sˀen³, ja⁴ncha³ to⁴je² na³jño³ xi³ qui³sˀe³jte¹jin³ Jesús. To⁴coan³xcon¹-le⁴ coi³ cjoa⁴ xi³ coan³-ve⁴. \s1 Tjin¹ xi³ coan³ ya⁴ ntia⁴² \r (Mt. 16:12-13) \p \v 13 Coe⁴-ni³, ti⁴coi³-ni³ ni⁴čhjin³ jao² cho⁴ta⁴ tjio¹fi² jnco³ na⁴xi⁴na³nta¹ xi³ Emaús ˀmi², xi³ jao²-la⁴ hora cjin³ ti¹jna³-le⁴ Jerusalén. \v 14 Cˀia⁴ nca³ tjio¹fi², tjio¹fao¹ya³-ni³ nca³yi³je³ cjoa⁴ xi³ coan³-ve⁴. \v 15 Cˀoa⁴coan³ nca³ tjio¹fao¹ya³-ni³, cˀoa⁴ nca³ tjio¹cjo³na³nqui³-le⁴ xi¹ncjin¹, ti⁴je²-ni³ Jesús ji³cho²tˀa³čhian³-le⁴, to⁴ña³ qui³tsjen³-ni³. \v 16 To⁴nca³ xcon⁴ qui³sˀe³chjoa²-le⁴ nca³ tsi² tsa² scoe⁴xcon³ Jesús. \v 17 Cˀoa⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jme¹ en¹-ni³ xi³ cho³va²-nio³vi⁴ nca³ ti³mao³. Cˀoa⁴ je² tsa³qui³ncha³. Nˀion¹ va³ cjoan³. \v 18 Qui³nchja⁴ jnco³ xi³ Cleofas ˀmi², qui³tso²-le⁴: A³ to⁴ji³ to⁴jnco³ ni¹ xi³ cjoa²ˀai⁴ ni²xa³tˀai³ Jerusalén, xi³ li²coi³ tsa³ˀyai³ cjoa⁴ xi³ ya⁴ cˀoa⁴coan³ coi³ ni⁴čhjin³-vi⁴. \v 19 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jme¹ cjoa⁴-ni³. Cˀia⁴ cho⁴ta⁴-ve⁴ qui³tso²-le⁴: Tsˀe⁴ Jesús cho⁴ta⁴ nazareno, xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. Cjai¹nca³ ma³yi³je³-le⁴ cjoa⁴, cˀoa⁴-ti⁴ ma³yi³je³-le⁴ en¹ nqui³xcon⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ nqui³xcon⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹. \v 20 Cho⁴ta⁴ti¹tjon²-le⁴ na⁴ˀmi³ cao⁴ cho⁴ta⁴ti¹tjon²-na⁴jin⁴ qui³sca³ni¹tˀa³ nca³ qui³ni²cˀen³, cˀoa⁴ tsa³ca¹tˀa³ cro². \v 21 To⁴nca³ jain⁴-jin⁴ qui³cho²ya²-lai⁴jin⁴ nca³ ti⁴je²-ni³ xi³ cˀoe⁴²chji¹ntjai² cho⁴ta⁴ Israel. Cˀoa⁴ je² xi³ cji³ma³-sa³, ntˀai⁴ jan² ni⁴čhjin³ nca³ cˀoa⁴coan³ coi³ cjoa⁴-vi⁴. \v 22 Cˀoa⁴-ti⁴ cˀa³ ya¹nchjin¹ xi³ ti⁴jin⁴-ni¹⁴jin⁴ tsa³qui³ncha¹xcon¹-na³jin⁴. Ta⁴njion²ya³ qui³ ya⁴ tsjo¹-ve⁴. \v 23 A³li²coi³-xo¹ coan³sjai³-le⁴ yao³-le⁴. Ji³nčhoa³-ni³ qui³tso²: Cˀoa⁴-xo¹ti⁴ tsa³ve³ sen¹-le⁴ a²ncje⁴ xi³ qui³tso²-le⁴ nca³ Cristo ti¹jna³con³-ni¹. \v 24 Qui³ cˀa³ xi³ ti⁴jin⁴-ni¹⁴jin⁴ ya⁴ tˀa³ tsjo¹-ve⁴, cˀoa⁴²-ti⁴ chon³ coan³sjai³-le⁴ jo³ nca³ qui³tso² ya¹nchjin¹-ve⁴, to⁴nca³ je² li²coi³ tsa³ve³ Jesús. \v 25 Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: Jo¹ to⁴chi⁴con¹³, cˀoa⁴ xi¹jin³ ni⁴ma⁴-no³ nca³ tsi² nti⁴ton⁴ coan³cjain¹-no³ nca³yi³je³ xi³ qui³tso² je² cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 26 A³ tsi² tsa² coan³chjen¹ nca³ Cristo tsa³cja³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³ je² cjoa⁴-vi⁴, cˀoa⁴ nca³ ja³ˀa³sˀen³ cjoa⁴je³ya³-le⁴. \v 27 Cˀia⁴ Jesús tsa³cˀe¹tsˀia⁴cao⁴ nca³ qui³tso²ya³tsen³-le⁴ nca³yi³je³ xi³ tji¹tˀa³ xon⁴ Escrituras xi³ tˀa³tsˀe⁴, sa³ˀnta³ xi³ tsˀe⁴ Moisés cao⁴ nca³tsˀi³ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹. \v 28 Cˀia⁴ ji³cho²čhian³ na⁴xi⁴na³nta¹ˀnti¹ jña³ nca³ tjio¹fi², Jesús cˀoa⁴qui³sˀin³ jo³-ni³ tsa² cjin³ coai⁴-sa³. \v 29 To⁴nca³ je² jao² cho⁴ta⁴-ve⁴ cjoa⁴nˀion¹ qui³sˀin³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Ti⁴jna³cao⁴-na³jin⁴ nca³ je³²coan³xon², cˀoa⁴ tsˀoi¹ je³qui³sca³ntjai². Ja³ˀa³sˀen³, cˀoa⁴ tsa³cˀe²jna³cao⁴. \v 30 Xi³ coan³-ni³, tsa³cˀe²jna³tˀa³cao⁴ ya¹mi²xa⁴, Jesús qui³scoe¹ nio⁴xti²la⁴, qui³si³chi³con³tˀain³, qui³si³xcoa⁴, cˀoa⁴ qui³tsjoa³-le⁴. \v 31 Cˀia⁴ qui³tjo³ˀai²nqui³ xcon⁴, cˀoa⁴ tsa³ve³xcon³-ˀni³ to⁴nca³ je² qui³ qui³cha³ nqui³xcon⁴ nca³ je². \v 32 Tsa³cja¹cao⁴ xi¹ncjin¹: A³ tsi² tsa² cjai¹ tsjoa³ya³ coan³-le⁴ ni⁴ma⁴-na¹, cˀia⁴ nca³ tsa³cja¹cao⁴ na⁴jmi¹-na¹ ya⁴ya³ ntia⁴², cˀoa⁴ cˀia⁴ nca³ qui³sco³xˀa¹nqui³ xcoan³² jo³ tso² en¹ xi³ tji¹tˀa³ xon⁴ Escrituras. \v 33 Ti⁴coi³-ni³ hora tsa³qui³so¹tjen⁴. Qui³ ya⁴ Jerusalén. Coan³sjai³-le⁴ xi³ te³jnco³ xi³ tjio¹xco¹ cao⁴ xi³cˀa³ xi³ ya⁴ tjio¹cao⁴. \v 34 Xi³ tjio¹tso²: Cjoa⁴qui²xi⁴ ni¹ nca³ ja³ˀa³ya²-le⁴ Nai³-na¹, cˀoa⁴ coan³tsen³ nqui³xcon⁴ Simón. \v 35 Cˀia⁴ je² xi³ jao²-ve⁴ tsa³cˀe¹ na⁴jmi¹ jme³ xi³ coan³-le⁴ ya⁴³ntia⁴², cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ tsa³ve³xcon³ Jesús cˀia⁴ nca³ qui³si³xcoa⁴ nio⁴xti²la⁴. \s1 Coan³tsen³ Jesús nqui³xcon⁴ xi³ te³jnco³ \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Jn. 20:19-23) \p \v 36 Tjen⁴ nca³ tjio¹nchja⁴ je² cjoa⁴-vi⁴, Jesús je² soa³ tsa³ca³sen²jna³jin³ va³sen³-le⁴, qui³tso²-le⁴: Nchˀan¹ ti⁴yo³ nca³ jon²-vi⁴. \v 37 Cˀia⁴ nca³tsˀi³ nˀion¹ qui³tso³cjon¹, tsa³ca³tio²xcon¹, qui³si³cja³ˀai³tsjen³ nca³ tsa³ve³ jnco³ espíritu. \v 38 To⁴nca³ Jesús qui³tso²-le⁴: A¹-ni³ nca³ ti³yo³xcon¹-si¹ni³no³, a¹-ni³ nca³ nˀion¹ tjio¹si¹cjao¹jin³-si¹ni³ ni⁴ma⁴-no³. \v 39 Cho¹tsen³-lao⁴³ ntsa⁴ ntso⁴coa³, nca⁴ ti⁴ˀan³-nia³: Cha¹jon³-nao¹³, cho¹tsaon³, nca⁴ je² xi³ espíritu ˀmi² ni⁴yao³-jin² ni⁴ni³nta³-jin² tjin¹-le⁴, jo³-sˀin² ˀyao³ nca³ tjin¹-na³. \v 40 Cˀia⁴ nca³ cˀoa⁴qui³tso²-le⁴ je²-vi⁴, tsa³ca³co¹-le⁴ ntsja³ cao⁴ ntso⁴co⁴. \v 41 To⁴nca³ je² cje³ ma³cjain¹-jin²le⁴, nca⁴ nˀion¹ tsjoa³-le⁴, cˀoa⁴ tjio¹xcon¹. Cˀia⁴ Jesús qui³tso²-le⁴: A³ tjin¹ i⁴tse¹-no³ xi³ ma³vi³chi³-ni³. \v 42 Cˀia⁴ je² qui³tsjoa³ i⁴tse¹-le⁴ jti⁴qui³chjan¹ cao⁴ jnco³ čhjoa⁴ntsjen¹-le⁴ cho⁴se²rra⁴. \v 43 Jesús qui³scoe¹, qui³squi³ne³ nqui³xcon⁴ nca³ je². \v 44 Cˀia⁴ qui³tso²-le⁴: Je²-vi⁴ en¹ xi³ tsa³cja³cao⁴-no³ cˀia⁴ nca³ an³ tsa³ca²te⁴jna³cao⁴-no³, nca³ ma³chjen¹-ni¹ nca³ coi⁴tjo³son² nca³yi³je³ cjoa⁴-ve⁴ xi³ tjio¹tˀa³ xi³ tˀa³tsˀan⁴ ya⁴ cjoa⁴te¹xo³ma³-le⁴ Moisés, cˀoa⁴ ya⁴ xon⁴libro-le⁴ cho⁴ta⁴ xi³ qui³nchja⁴ya³ tˀa³tsˀe⁴ Ni³na¹, cˀoa⁴ ya⁴ xon⁴ xi³ Salmo ˀmi². \v 45 Cˀia⁴ qui³sco³ˀai²ˀnte³-le⁴ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, jme¹-ni³ nca³ coan⁴cho⁴ya³-si¹ni³le⁴ xi³ tjio¹tˀa³ xon⁴ Escritura. \v 46 Qui³tso²-le⁴: Cˀoa⁴²-sˀin² tji¹tˀa³ xon⁴, nca³ cˀoa⁴²-sˀin² coan³chjen¹ nca³ je² Cristo tsa³cja³ˀa¹ cjoa⁴ñˀain³, cˀoa⁴ nca³ ja³ˀa³ya²jin³-ni³le⁴ cˀen³ nca³ coan³ jan² ni⁴čhjin³, \v 47 cˀoa⁴ nca³ coi⁴no²cjoa⁴ya³jin³-le⁴ nca³tsˀi³ na⁴xi⁴na³nta¹ cao⁴ jan³ˀain¹-le⁴, nca³ ma³chjen¹-le⁴ nca³ si⁴²cˀa³ntjai²ya³ cjoa⁴fa³ˀai³tsjen³-le⁴, cˀoa⁴ jo³-sˀin² nca³ cha⁴tˀa³-le⁴ je¹-le⁴. Coai⁴tsˀia⁴-cjoan²ni³ ya⁴ Jerusalén. \v 48 Cˀoa⁴ jon² nio¹³ xi³ cˀoao⁴³ cjoa⁴qui²xi⁴ coi³ cjoa⁴ je²-vi⁴. \v 49 Coe⁴-ni³ an³ si³ca³sen¹-no³ je² xi³ qui³si³sˀe³nqui³-no³ Nˀai³-na⁴, to⁴nca³ jon² ti⁴yo³ ya⁴ na⁴xi⁴na³nta¹ Jerusalén, sa³ˀnta³ nca³ sa⁴co²-no³ nca³nˀion¹ xi³ ncˀa¹ nčhoa¹-ni³. \s1 Jesús qui³cha³ni² ncˀa³jmi³ \r (Mt. 16:19-20) \p \v 50 Qui³cao⁴ sa³ˀnta³ Betania. Tsa³cjen¹ncˀa³ ntsja³, qui³si³chi³con³tˀain³. \v 51 Tjen⁴ nca³ ti¹si¹chi³con³tˀain³, tsa³ca³sen²xin²-le⁴, cˀoa⁴ qui³cha³ni² ncˀa³jmi³. \v 52 Xi³ je³tsa³ve³xcon¹ Jesús, cao⁴ tse³ cjoa⁴tsjoa³ qui³ ya⁴ Jerusalén. \v 53 Cˀoa⁴ tjio¹ntsjai² ya⁴³ yo⁴nco⁴, tjio¹vˀa³sje³je³ya³ Ni³na¹. Cˀoa⁴ ca²ta³ma³.