\id MRK - Mam NT (Todos Santos) (mamT=mvj) -Guatemala 2000 (DBL -2013) \h SAN MARCOS \toc1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Marcos \c 1 \s1 Tej tk'umen Juan Bautista tyol Dios \r (Mt 3:1-12; Lc 3:1-9, 15-17; Jn 1:19-28) \p \v 1 Ja libro lu ma tzak' yolel ti' tbanel tpocbal Jesús, tcwal Dios, jaj junxin xjal e tyole Dios jatxe tuj tneel. \p \v 2 Jatxe nejl, bix e cyaj ttz'i'ben Isaías, jaj jxin tyolel Dios cyxol xjal te Israel, ti toc tu'n Dios te Tcwal. Tz̈itzen Dios cyjulu te Tcwal, tz̈i Isaías: “Cxe'l nchk'o'n jun nyolel nejl twitza te yolel cyuya xjal nejl tu'ntzen cych'ixbente xjal cyanem. \v 3 Cjawel yolen jxjala jaa' yaa'n nim xjal najl. Tz̈itzen tbel cyjulu: ‘Cybincham cyiiba twitz Taaw twitz tx'otx'. Cyjkom tbexin tuj cyanema,’ tz̈i tbel jxjal cjawel yolen,” tz̈i Dios te Tcwal, tz̈i Isaías tcyajlen ttz'i'benxin. \p \v 4 Yaa'ntzen ti e baj. Eltzen cab jnabk'i ba'nxix. Cwatzen tul itz'j jxin xjal e tkba Dios. Bix oc tbixin te Juan Bautista. Tej tzunj toc Juan ma' xjal, bix e xi' Juan tuj jun lugar jaa' yaa'n nim xjal najl. Bix nim xjal e pon tu'ntzen cybautizarj xjal tuj nima' te Jordán. Bix e xi' tkba'n Juan cye xjal cyjulu: \p —E cybautizarj tzuna tu'ntzen telniy' ka otk tz'ajtz ti' cynaabla twitz Dios, tu'ntzen tcub tnajsa'n Dios cyila—tz̈i Juan Bautista cye xjal. \v 5 Bix e pon nim xjal tej tnom Judea bixsen tuj nin tnom te Jerusalén te ebil tyol Juan. Bix e jatz cykba'n cyil, bixse e bautizarjke tu'n Juan tuj nima' te Jordán. Jatzen techel ka otk tz'oc cyk'on cyiib xjal tuya Dios. \p \v 6 Yaltzen te Juan t-xbalen, binne tuya ttzmal camello, ẍpo'ntzen tcy'itzxin tuya jun gamús. Yaltzen twaxin, bix e cnet tchi'xin ni' coc'kejil tisen jun cuchi', bix tc'a'xin ta'l xii'. \v 7 Yaltzen tyolxin cye xjal, tz̈i tzunxin cyjulu: \p —Tzul juntl xjal lepchxe wi'ja mas nintzaj nwitza. Nintzaj xsunxin, yal weya mitetpe tak'el t-xaabxin ba'n tel npju'na. \v 8 Matzen chi bautizarja wu'na nuk tuya a', pero tzunj xjal tzul cxe'ltzen tk'o'n Espíritu Santo cyey—tz̈i Juan Bautista cye xjal. \s1 Tej tbautizarj Jesús \r (Mt 3:13-17; Lc 3:21-22) \p \v 9 Nk'ontzen Juan ke xjal tuj a', tej tetz Jesús tuj Nazaret, jun tnom te Galilea, bix e ponxin ti' Juan ttzii' jnima' te Jordán, bixsen e tbautizaran Juan Jesús tuj a'. \v 10 Njatzcaxix Jesús tuj a' tej t-xi' tcye'yenxin tej tjket cya'j, bix e tilxin tej tetz Espíritu Santo tuj cya'j tisen junjil cucu'. Bix e cub licy'paj tuj twi' Jesús. \v 11 Bix e tbi Jesús ttzaj tyol Dios tuj cya'j. Tz̈itzen cyjulu: \p —Jay Ncwal a wanem ti'j. Jay ma nsicy'a—tz̈i jyol ttzaj tuj cya'j. \s1 Tej toc niy'bet Jesús \r (Mt 4:1-11; Lc 4:1-13) \p \v 12 Yajc'atltzen, bix e xi' k'i'n Jesús tu'n Espíritu Santo tuj jun lugar yuman. Min-al xjal najl tuj. \v 13 E ten Jesús cya'wnak k'ij tuj ja lugara. E tenxin cyxol talen c'ul. Bix jatztzen oca ten taaw il niy'belte tii'n tipemal Jesús. Tbajlenxitl tzunj ju'wa, bixse ul ke tsanjel Dios onlte Jesús. \p Bix ocx Juan Bautista tuj tzee' tu'n cawel tuj Judea cuma tajxin e we' t-xnak'tzbil Juan Bautista. \s1 Tej ttzyet taak'en Jesús \r (Mt 4:12-17; Lc 4:14-15) \p \v 14 Tocxlenxitltzen Juan tuj tzee', bix e xi' Jesús tuj tnom te Galilea te k'umlte tumel cye xjal ti' tpocbal jtbanel Dios. \v 15 Tz̈i tzunxin cyjulu: \p —Ya matzen pon tumel tu'n tul tcawbil Dios cyxola. Matzen pon tumel tu'n t-xi' tyeec'an Dios cyey ti tse'xa ejee'y tu'n cyco'pja tuj cyila. Ya lutzen ma tzula. Cyimaltzen cyiiba ti' il. Ccyajtzen meltz'aj tuya Dios, bix cybimtzen tumel jtbanel tyol Dios—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Tej ttzaj ttxco'n Jesús cyaja xjal quis̈el \r (Mt 4:18-22; Lc 5:1-11) \p \v 16 At jun maj t-xi' Jesús betel ttzii' jun tnijabel a', tcub tuj Galilea, bix oc noj Jesús ti'j jxin Simón, bix yajc'atl oc juntl tbixin Pedro, bix titz'enxin Andrés. Tzyul quis̈kexin tuj a'. Tej toc noj Jesús cyi'jxin, nxi' cyxoo'nxin cyxiy'paxin tuj a' te tzyul quis̈. \v 17 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Chi lpetz wi'ja. Ja'lewe lu key nchi chmon quis̈a. Pero inayenxse chin oquel k'onte cyey te txcol xjal tu'n cybinte nyola—tz̈i Jesús te Simón tuya Andrés. \p \v 18 Tejtzen cybinte xinj ju'wa, bixse tcyaj cyk'o'nxin cyxiy'paxin tu'n cyoc lpexin ti' Jesús. \v 19 Bix e xi' cybetexin juntl tkiy', bix oc nojkexin ti'j jxin Santiago tuya titz'enxin Juan, junxitl Juan, tcwal jxin Zebedeo tbi. Ete'c'axxin tuj jun choc, nchi binchanxin cyxiy'paxin. \v 20 Bix e tzaj ttxco'n Jesús ejee'xin. Bix e cyaj cyk'o'nxin cyxiy'paxin te cymanxin bix cye ke onl cyexin, bix e xi'kexin tuya Jesús. \s1 Jun xjal otk tz'oc biman ti'j \r (Lc 4:31-37) \p \v 21 Bix e ponkexin tuj jun tnom Capernaum tbi. Tec'atzen jun k'ij cynimbil xjal tej tocx Jesús tuj jun camon jaa', jaa' nchi na'na xjal Dios, sinagoga tbi, bix ak'xin xnak'tzal cye xjal. \v 22 Bix e baj jaw klee' ke xjal ti'j t-xnak'atz Jesús cuma e xnak'tzanxin tisen jun xjal tuya tipemal, yaa'n ju' yolexin tisen kej xin tx'olbal ley. \p \v 23 Nxnak'tzantzen Jesús tuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios, tej tocpan jun xjal otk tz'oc licy'paj biman ti'j. Bix e jaw s̈-in: \p \v 24 —¡Jey'! ¿tu'n tikentzen ma tzuley yajlalec keya, Jesús te Nazaret? ¿Mapa tzula te xitlc'a keya? Ntzki'nwe al cyey, bix ntzki'nwe ka jay jxjan te Dios—tz̈i biman otk tz'oc ti' xjal. \p \v 25 Bix aj ttzak'be'n Jesús te biman: \p —¡C'ol! ¡Bix k'oncj xjal lu!—tz̈i Jesús. \p \v 26 Bi'xse e tzaj cyim jxin xjal tu'n tipemal biman tej tel ok ti'jxin tu'n Jesús. Tzinxse ns̈-in biman tej tel. \v 27 Bix cykilca ke xjal e jaw klee' bix ak' ke xjal kanlte tiy' cyxol: \p —¿Titzen xjalel jxin lu? Nejl ma ko baj t-xnak'tza'nxin tuya nim tipemalxin. Yaltzen ja'lewe hasta cyuyax biman ma tz'abinte tyolxin—tz̈i ke xjal. \p \v 28 Lwewaxse el tz̈itj naj tpocbalxin tuj cykil Galilea. \s1 Tej tk'anj jxuj tjii' Pedro tu'n Jesús \r (Mt 8:14-15; Lc 4:38-39) \p \v 29 Tejtzen tetz Jesús cyuya Santiago bix Juan cyuyax Simón bix Andrés tuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios, bix e xi' bajkexin cyja Simón tuya Andrés. \v 30 Tej tzunj cyponxin tja Simón, tjax jxuj tjii' Simón twi' wetbil, cuma otk tzaj yebt-xuj tu'n nin cyak. Bix e xi' cykba'nxin te Jesús ka yaabxuj. \v 31 Bix e xi' lk'e Jesús, bix e jaw tii'nxin tk'abxuj. Tzinxix njaw tii'nxin tk'abxuj tu'n tjaw we'xuj, n-el licy'pajtl yabel. Bix ak'xuj cyey'lx cyexin. \s1 Tej tk'anj nim yaab tu'n Jesús \r (Mt 8:16-17; Lc 4:40-41) \p \v 32 Tetzen otk cu'x k'ij, tej cyak' pomel nim xjal tja Simón tuya cyyaab bix kej xjal otk tz'oc licy'paj biman cyi'j, tu'ntzen toc tk'a'na Jesús ke yaab, bix tu'n tel tlojo'n Jesús biman cyi' xjal. \v 33 Nimxse xjal e pon ttziyan tisenc'a cykilca tnom. \v 34 Bix oc tk'a'na Jesús kej xjal yaab, bix el tlojo'nxin biman cyi'j juntl wik xjal. Pero tej tzunj tel tlojo'nxin biman cyi' xjal, mintzen e tcuya Jesús tu'n cyjaw yolen biman, cuma cytzki'n biman twitz Jesús. \s1 Tej t-xi' Jesús tuj Galilea kbalte tyol Dios \r (Lc 4:42-44) \p \v 35 Tetzen klaxca, n-ak' cwelc'a jket t-xee' cya'j, bix e jaw we' Jesús, bix exxin ttxa'n tnom te yolel tuya Dios tjunalxin. \p \v 36 Yaltzen te Simón bix xsunj oxetl tuyaxin, bix exkexin te jyolte Jesús. \v 37 Tej tzunj tcnet Jesús cyu'nxin, bix e xi' cykba'nxin te Jesús cyjulu: \p —Cykilcaxse xjal njyon ti'ja. ¿Tikentzen min che'x tcye'yena xjal?—tz̈i tzunkexin. \p \v 38 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Mlay ko aj meltz'ajtl cyuya xjal, cuma il ti'j ma ko'x te pocbal tej tbanel Dios cye xjal cyuj jun wikxitl tnom nka tzalu, cuma yaa'n nuk tzalu ma chin tzaa' kbalte tyol Dios—tz̈i Jesús cye Simón. \p \v 39 Ju'tzen e pja' cybetsa'n Jesús cyuya ke tuya tuj cykilca ke tnom te Galilea. Bix tuj jaca camon jaa' tuj juun tnom ocxakexin kbalte cye xjal jtbanel tyol Dios. Bix n-elxitzen tlojo'nxin biman cyi'j xjal otk tz'oc licy'paj biman cyi'j. \s1 Tej tul tnaabl jun xjal nim tx'a'c ti'j tu'n Jesús \r (Mt 8:1-4; Lc 5:12-16) \p \v 40 Pero attzen jun k'ij, bix ul junxin xjal yaab tu'n lepra otk tzaj k'ey tk'abxin tisen tu'n tz'enak. Bix e xi' lk'exin ti' Jesús, bix e cub majexin, bix e xi' tkanenxin te Jesús tu'n toc k'anet-xin. Tz̈i tzunxin cyjulu: \p —Taat, ¿tajpey tz'el tii'na ch'in jyabela wi'ja? At tey tipemal tu'n tel tii'na—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 41 Bix oc cy'ixbe tc'u'j Jesús ti'jxin. Bix oc tmoco'n Jesús jaxin. \p —Wajwe, cyaj tey ba'n—tz̈itzen Jesús. \p \v 42 Tujx naj t-xi' tk'umen Jesús, tzin ncyajtl jxin xjal ba'n. \v 43 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Cutxena tey. \v 44 Pero mi'n txi' tk'umena ti ma baj tey, sino jiquen t-xi'y te yec'l tiiba twitzj xin tawil na'l Dios, tu'n toc tcye'yenxin jay ka ma tzul tnaabla. Bix k'inx xsunj tik'ch c'ajbel tey tisej e cyaj tkba'n Moisés, tu'ntzen t-xi' toyen tawil na'l Dios tisex tten tley Moisés, tu'ntzen tcyaja tuj chic'aj ka ma tzul tnaabla—tz̈i Jesús texin. \p \v 45 Pero ch'in tel-len lk'e jxin xjal, bix ak'xin kbalte ka otk tzul tnaablxin tu'n Jesús cye cykil xjal. Ju'tzen e'la nim tpocbal Jesús. Ya min ocxtlxin cyuj tnom tu'n nimxse xjal oc cutz'j ti'jxin. Ju'tzen e webaxin tuj cojbil jaa' yaa'n nim xjal najl. Pero nuk jak'ch e tzaa' jlet ke xjal cyey'lte texin. \c 2 \s1 Jun xjal mintii' tanem t-xumlal ul tnaabl tu'n Jesús \r (Mt 9:1-8; Lc 5:17-26) \p \v 1 Eltzen cabtl k'ij, bix ocx meltz'aj Jesús juntl maj tuj tnom te Capernaum. Pero tej tzunj tbijt tpocbal Jesús ka otk ponxin tuj jun jaa' tuj tnom, \v 2 lwewa e jaw tchmon naj tiib xjal tpe'nj jaa' jaa' otk tz'ocxa Jesús, bix ocx baj ke xjal tunwen. Ya min ocx bajtl ke xjal tunwen, bix mitetpe pe'ntl oca baj ke xjal. Bix ak'xin te tx'olbal tyol Dios cye xjal. \p \v 3 Ntx'olbantzente Jesús cyxol xjal, tej tul jun cloj xjal ikentzen jun yaab tu'n cyaja cyexin twitz jun wetbil. Mintii' tanem t-xumlalxin. \v 4 Pero ya mix ocxakexin jaa' tocxe Jesús tunwen, cuma otk noj jaa' cyuya xjal. Entonces bixse e baj cybincha'nxin yaab tu'n tjax cyii'nxin yaab twi' jaa'. Bix el cyii'nxin jun txol twi' jaa', tu'n tcu'x cyxtunenxin yaab twitz wetbil jaa'j tcu'xa Jesús. \v 5 Pero tej tzunj toc tcye'yen Jesús k'uklec cyc'u'j xjal ti' Jesús, bix e xi' tkba'nxin te yaab cyjulu: \p —Ncy'aal, matzen najset tey til ja'lewe—tz̈itzen Jesús te yaab. \p \v 6 Pero k'uklec xsunkej xin tx'olbal ley, bix iy' tuj cyc'u'jxin cyjulu: \p \v 7 —¿Tikentzen t-xoo'na tiib jxjal lu te yolel ju'wa? Nxoo'n teja yol ti' Dios. O'cxc'ate Dios ba'n tnajsante cyil xjal—tz̈i tzunkexin tuj cyc'u'jxin. \p \v 8 Pero el naj tniy' Jesús ti'j ti jilel niy' tuj cyc'u'j tx'olbal ley, bix e xi' tkanenxin: \p —¿Tikentzen nxa' cyxi'mana ju'wa? \v 9 ¿Alcye mas secy tyol jilj tej yaaba tuj cywitza, japa: “Ma najset tila,” bix ma jaj: “We'wetzen tey, k'inx twetbila, bix cutxetzen tjay”? Oj t-xi' tk'umen jun xjal: “Ma najset tila,” yaa'n cyiwte tyol jilj, cuma min chic'aj ka otk najset til xjal, bix ka min. Pero oj t-xi' tk'umen jun xjal tej yaaba: “We'wetzen tey, k'inx twetbila, bix cutxetzen tjay,” mas cyiw tyol jilj, cuma cchic'ajaxel naj ka ma tzul tnaabl, bix ka min. \v 10 Pero konyeec'axse cyey ka inayen weja, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, at wipemala twitz tx'otx' tu'n nnajsa'na cyil xjal—tz̈i Jesús cye tx'olbal ley. \p Entonces bix e xi' tkba'n Jesús tej xin yaab: \p \v 11 —We'wetzen tey, k'inx twetbila, bix cutxetzen tjay—tz̈i Jesús te yaab. \p \v 12 Tej tzunj t-xi' tkba'n Jesús, tzin njaw we'tlte yaab, tzin niy' ti'tlxin twetbilxin, n-etztlxin tuj jaa' cyxol xjal. Ju' tzunj nimxse e jaw klee' ke xjal, bix oc tzalaj ke xjal ti' Dios, bix e baj jaw yolenke: \p —Bajxse tz'oca kcye'yen jun maj tisej lu—tz̈itzen ke xjal. \s1 Tej ttzaj txquet Leví tu'n Jesús \r (Mt 9:9-13; Lc 5:27-32) \p \v 13 Tbajlen tk'a'naxitltzen Jesús jxin mintii' tanem t-xumlal, bix e xi' meltz'ajxin ttzii' jtnijabel a', bix ak' pomel lk'e ke xjal ti' Jesús, bix nxnak'tzantzen Jesús cyxol xjal. \v 14 T-xi' tbeten Jesús juntl tkiy', bix exxin twitz jun jaa', jaa' ete'c'a kej xin chmol chojentj najben te juntl tnom Roma tbi. Jatztzen oca noj Jesús ti' Leví, tcwal jxin Alfeo. Jatzen Leví chmol pwak tu'n Roma. Bix e xi' tkba'n Jesús te Leví: \p —Lpetz tey wi'j te wuya—tz̈itzen Jesús. \p Bix e jaw we' Leví, bix oc lpexin ti' Jesús. \p \v 15 Yaa'ntzen ti e baj, bix e xi' ttxco'n Leví ja Jesús te waa'l tja cyuyax ke t-xnak'atz Jesús lepch ti'j, bixse ke kanl chojentj, bix nimtl xjal iiq'uenke tu'n juntl wik, cuma nimxse xjal yaa'n ba'n oc lpe ti'j Jesús. \p \v 16 Bix e pon cabxin tx'olbal ley, cyxol jun cloj xjal n-oc cyk'on cyiib cyiw tuj jtley Dios e cyaj tk'o'n Moisés, fariseo tbi cyclojan xjal. Tej tzunj tocx cycye'yen tx'olbal ley nwaa'ncx Jesús cyuya yuwin xjal, bix e xi' cykanenxin cye t-xnak'atz Jesús: \p —¿Titzen taj jxin xnak'tzal cyey nwaa'ncxxin cyuyaj yuwin xjal bix xsunkej kanl chojentja?—tz̈i tzunkexin. \p \v 17 Pero e tbi Jesús cyyol tx'olbal ley tej t-xi' cykba'n cye t-xnak'atz Jesús. Bix e xi' tkba'nxin cye tx'olbal ley: \p —Kej xjal ba'n min che'xcye tuya k'anel. Yal tzunkej xjal yaab, il ti'j nche'x tuya k'anel. Jaxse ju'x weya. Min ma chin ul weya te k'ilectz cyej xjal mintii' cyil cyey tuj cywitz, sino ma chin ul weya k'ilectz cyej xjal aj il tuj cywitza—tz̈i Jesús cye tx'olbal ley cyxol fariseo. \s1 Jun kanbil ti'j epaj weyaj \r (Mt 9:14-17; Lc 5:33-39) \p \v 18 Pero attzen jun maj min chi waa'n xjal lepch ti' tyol Juan Bautista bix xsunkej xjal lepch ti'j ley fariseo, tu'n t-xi' cyyeec'an xjal cyanem te Dios. Attzen cabtl xjal e xi' kanlecte te Jesús: \p —Ma kila ka min chi waa'n jxjal lepch ti' Juan Bautista bix ke lepch ti'j ley fariseo. Pero yaltzen kej tey t-xnak'atz, minttzen chi waa'n tisej cyewa. ¿Tikentzen min cybinche tisej cyej xjala?—tz̈i ke xjal te Jesús. \p \v 19 Bix aj ttzak'be'n Jesús cye xjal: \p —Tuj jun mejoblenel tzul nim xjal tuya chmilbaj te iy'sal nin k'ij. Jayaxittzen cub cyyo'n xjal weyaj, sino chi waa'lcye xjal, cuma nchi tzalaj. \v 20 La' altzen cye jun k'ij oj tcub naj chmilbaj, attzen bis. Entonces jatzen mi'n chi waa'ncye xjalj. Jaxse ju'x weya. Ojtzen ncub naja, ba'ntzen tcub cyyo'n weya nxnak'atz weyaj, pero ja'lewe mlay. \v 21 Pero at juntl cxe'l nkba'n cyey. Min-al jun xjal ncu'x k'onte jun remyent ac'aj ti' jun xbalen k'anak, cuma mas q'uelex rotj k'anak tu'nj ac'aj oj toc yut'paj. Jaxse ju'x weya, ac'aj nyola. Mlay tz'oc tmoj k'anak xnak'tza'n. Tej min chi waa'n xjal ja'lewe ja te xnak'tza'nja te nejl. \v 22 Bix juntl. Tise oj ncub cyk'eysa'na ac'aj cyviney tuj jun k'anak tz'u'n, n-ex rotj tu'n vino oj n-el ipc'aj, cuma cxe'l tz'u'n tuj il tuyax vino q'uelel kojl. Pero oj ncub cyk'eysa'na ac'aj cyviney tuj ac'aj tz'u'n, mintzen tz'ex rotj. Jaxse ju'x weya nxnak'atz. Mlay tz'ocx tuj cyey k'anak cyxnak'atza—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Ke t-xnak'atz Jesús el cyii'n twitz triwa tuj k'ij te ajlabl \r (Mt 12:1-8; Lc 6:1-5) \p \v 23 Attzen jun k'ij, bix ex bet Jesús cyxol triwa cyuya t-xnak'atz. Tec'a manc'bil k'ij tuj smant, jaj k'ij xjan cyxol xjal. Nchi exxe tzunxin ttzii' triwa, niy'xetzen cytokaxin tspigayil triwa, nxi'xetzen cywaa'nxin, tisenx cyten xjal. \v 24 Bix oc naj cykanbil jxjal fariseo twitz Jesús: \p —Cyena. ¿Tikentzen tzin tcuyaney tu'n tel cytokan jtey t-xnak'atza tspigayil jtriwawa? Xjante ja'lewe. Keya kxol, ak'untl teja, bix jatzen jun k'ij tu'n kajlan keya ja'lewe—tz̈itzen ke fariseo te Jesús, cuma nimalxse ke xjal tuj cyley. \p \v 25 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —¿Bajxpatzen txa' cycye'yena tuj u'j ti e baj tej xin kiy'jil David cyuya ke tuyaxin tej toc nim tak' weyaj cyexin jun maj? \v 26 Te tzunj tyem tej tocx Abiatar te nintzaj tawil na'l Dios, bix ocx David tuj tja Dios, bix etz tii'nxin jpan clo'n tex te Dios, bix jatzen panj xjan t-xi' twaa'n jun xjal, o'cxc'a ke tawil na'l Dios ba'n t-xi' waa'nte. Bix e xi' twaa'n David cyuya ke tuya—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 27 Bix e xi' tkba'n Jesús juntl yol cyexin: \p —At juun tley Dios mas nintzaj twitz cabtl tley Dios, tisen tzunj ley tu'n tclet xjal tu'n weyaj twitzj nuk c'u'n xjan pan. Yaltzen tisen ja lu, ja k'ij te ajlabl o cub tbincha'n Dios te onbil xjal. Pero yaa'n te xjal o cub bint te c'ojlal te k'ij. \v 28 Ju' tzunj inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios, at wipemala ncawena cyibaj xjal la' ti cwel cybinchen te ja k'ij ja'lewe—tz̈i Jesús cye fariseo. \c 3 \s1 Junxin xjal otk tz'el tanem tk'abxin \r (Mt 12:9-14; Lc 6:6-11) \p \v 1 Pero attzen jun maj, bix ocx meltz'aj Jesús tuj jun camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios. \p Pero toc tcye'yen Jesús, tocx junxin xjal cyimne jun tk'abxin tuj camon jaa'. Tec'aj k'ij manc'bil tuj smant, xjan cyxol xjal. \p \v 2 Pero tec'a tzunj k'ij xjan, bix ete'c xsunj xjal tej cloj fariseo tuj camon jaa'. Tej tzunj toc cycye'yen fariseo ja Jesús, bix oc tenkexin c'ojlalte Jesús ka tu'n toc tk'a'naxin tk'ab jxjal yaab tuj k'ij xjan, tu'ntzen teleniy' ka tu'n tcub tz'akxin tuj tley Moisés. \p \v 3 Entonces bix e xi' tkba'n Jesús tej xin yaab: \p —We'wey, bix we'c'atzen tzalu cywitz xjal—tz̈i Jesús texin. \p \v 4 Bixse e xi' tkanen Jesús cye xjal fariseo: \p —¿Cuyanpatzale tu'nj cyleya tu'n tcub kbinchen jun xtalbil tej k'ij ajlabla, bix ma ja jun k'ij tu'n tcub kbinchen jka'? ¿Cuyanpale tu'nj cyleya tu'n toc clet cychunk'lal xjal, bix ma ja jun k'ij nuk c'oquel cye'yet jun xjal oj tcub cyim?—tz̈i Jesús. \p Pero min-al ajtz tzak'bente Jesús. \p \v 5 Toc tcye'yen Jesús mintii' lastim cye xjal tuj cywitz fariseo, bix e tzaj tk'ojxin tuyax e jaw bisexin, bix e xi' tkba'n Jesús tej xin mintii' tanem tk'ab: \p —Nukpinx tk'aba—tz̈i Jesús. \p Bix e xi' tnukpi'n jxin xjal tk'abxin, bix ul tnaabl tk'abxin. \p \v 6 Pero tej tzunj toc cycye'yen jxin fariseo ja lu, bix etzkexin tuj camon jaa', bix ak'kexin te ninc'ul ti'j, tuya juntl clojxin tk'on tiib tuya Herodes, tu'n ti tten tu'n tcub Jesús. Jatzen Herodes cawel tibaj Galilea. \s1 Nim xjal e pon ttzii' mar \p \v 7 Yal te Jesús, bix e xi'xin ttzii' tnijabel a' cyuya t-xnak'atzxin. Pero nimxse xjal aj Galilea lepchec ti' Jesús. Bix nimxse xjal e tzaj te jun wiktl tnom. E tzaj te Judea, \v 8 te Jerusalén, te Idumea, te juntl jlajxe te nima' Jordán, tej tnom Tiro, bixse te Sidón, cuma txolen toc cybi'n xjal tik'ch nbint tu'n Jesús. \v 9 Tocxse lpe nim xjal, bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz tu'n tcub cybincha'n jun choc tuj a' tu'ntzen mi'n tz'oc cutz'jxin cyu'n xjal, \v 10 cuma nimxse xjal yaab otk tzul tnaabl tu'n tipemal Jesús. Ju' tzunj nimxse juntl wik xjal yaab e baj tcu'tz'en tiib te mocolec te Jesús tu'n tul cynaabl. \v 11 Bix ju'x kej xjal otk tz'oc biman cyi'j, bix e ponke ti' Jesús. Pero tej tzunj toc cycye'yen biman ja Jesús, bix oc cychk'o'n biman ke xjal tu'n cycub maje twitz Jesús. Bix e jaw s̈-in ke biman: \p —¡Ja teyj Tcwal Dios!—tz̈itzen ke biman. \p \v 12 Pero bix e xi' tmayo'n Jesús ke biman tu'n mi'n jaw cys̈i'n biman alcye Jesús. \s1 E jaw t-scy'o'n Jesús cablaaj t-xnak'atzxin \r (Mt 10:1-4; Lc 6:12-16) \p \v 13 Yajc'atltzen bix e xi' Jesús cyxol coc' witz, bix e xi' ttxco'nxin kej xjal e tajbexin. Tej tzunj cychmet-xin, \v 14 bix etz tscy'o'n Jesús cablajajxin te tuya Jesús, bix tu'ntzen cyxi'xin kbal tbanel tpocbal Jesús cye xjal tuj cykil tnom. \v 15 Bix e xi' tk'o'n Jesús cyipemalxin te lojolbel biman cyi' xjal. \v 16 Ejee'tzen xinj e tsicy' Jesús, kej xin lu: Simón, pero bix oc tk'o'n Jesús tcab tbixin te Pedro, \v 17 Santiago, bixse titz'enxin Juan, tcwal jxin Zebedeo, jatzen Santiago tuya Juan oc tk'o'n Jesús cybi te tcwal k'ancyok, cuma nim nchi k'ajt-xin, \v 18 Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, bixse Santiago, tcwal jxin Alfeo, Tadeo, Simón, xcul xjal te jun cloj Celote tbi, \v 19 bixse Judas Iscariote, jatzen xinja t-xi'lel q'ueyente Jesús mas yaj. Ejee'tzen xinj oc cybi te t-xel Jesús. \s1 Jaj xoo'j yol ti' Espíritu Santo \r (Mt 12:22-32; Lc 11:14-23) \p \v 20 Tetzlenxitltzen tscy'o'n Jesús ke t-xnak'atz, bix aj meltz'ajxin cyuya t-xnak'atz tuj jaa' jaa' ntemaxin. Bix tocxse chmet nim xjal ti' Jesús juntl maj, ya mintey' e binttl twaa'nxin cyuya ke t-xnak'atzxin. \v 21 Pero tejtzen toc cybi'n ke te tja Jesús tik'ch nbaj texin, bix e xi'ke te k'ilx texin cyja, cuma e'latzen tuj cywitz ka tuj twi'xin otk jaw. \p \v 22 Ju'x kej xin tx'olbal ley, otk chi tzajxe tej tnom Jerusalén, ka' cyyolxin ti' Jesús. Bix e baj yolenkexin cyjulu: \p —Ma tz'oc tawil biman ti'jxin, bix ma tzaj tk'o'n tawil biman tipemalxin tu'n tel tlojo'nxin ke biman cyi' xjal—tz̈itzen ke tx'olbal ley te Jerusalén. \p \v 23 Bix e tzaj ttxco'n Jesús ke tx'olbal ley, bix e xi' tkanen Jesús cyexin: \p —¿Ti tten oj tel tlojo'n tawil biman ke tuya ti' jun xjal? \v 24 Mlay tpa jun tnom ka tpa'n tiib tu'n k'oj. Cwel xitj. \v 25 Jun najaj xjal tpa'n tiib tuj tja jax mlay tz'itz'j tu'n k'oj. \v 26 Jaxse ju'x te bimana. Ka ma jaw meltz'aj biman ti'jx biman, jax mlay cypa biman. \v 27 At juntl cxe'l nkba'na cyey. Min-al ba'n tocx tuj tja jun xjal cyiw te k'ilbetz tk'inemal tuj tja. Katzen ẍpo'n, ba'ntzen tetz tk'inemal tuj tja. Jaxse ju'x weya. Waja chi el walk'a'na xjal te biman. Ju' tzunj cwel nẍpo'na biman. Ka ma tz'el nlojo'na ke biman cyi' xjal, jatzen ncub nẍpo'na biman bix chic'ajtzen ka at mas wipemala twitz biman. \v 28 ¡Mi'n cyxoo' cyiiba! Tzinen cxe'l nkba'n cyey ba'n tcub tnajsa'nte Dios tixja ilel, bix tixja xoo'j yol ti' Dios. \v 29 Pero al tzunj ma xoo'n yol ti' Espíritu Santo, mlaytzen tnajsa Dios til junx maj, sino matzen cyaj t-xee' til te junx maj—tz̈i Jesús cye tx'olbal ley, \v 30 cuma otk tz'oc cykba'nxin ka tu'n tipemal tawil biman otk tz'ela tlojo'n Jesús ke biman cyi' xjal, bix ju' otk tzaj te Jesús tipemal tu'n Espíritu Santo. \p Bix etzke tx'olbal ley. \s1 Tej tpon ttxu Jesús cyuya ke titz'enxin \r (Mt 12:46-50; Lc 8:19-21) \p \v 31 Nuk ch'in tuj, tej tpon ttxu Jesús cyuya ke titz'enxin tpe'nj jaa' jaa' tocxa Jesús, bix ocx txocbajxin cyu'n ttxuxin tu'n tetzxin. \v 32 Pero min ocpan canantl jxjal ocx te txcolte Jesús. Entonces ejee'tl tzunj xjal k'uklec nka ttxlaj Jesús e xi' kbante: \p —Lu ttxuy cyuya ke titz'ena ete'c'a pe'na, bix lu ke nchi jyon ti'ja—tz̈i ke xjal te Jesús. \p \v 33 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —¿Al tzunj weya ntxu, bix al tzunj weya witz'en?—tz̈i Jesús. \p \v 34 Bix ak' Jesús cyey'lec cye xjal, bix e xi' tkba'nxin: \p —Ejee' tzunj luwe weya ntxu bix weya witz'en. \v 35 Yal tzun kej ma chi ula jatzen weya ntxuj bix witz'ena te ntz̈q'uela. Pero aljxe xjal nbinchante tajbil Nmana Dios, ejee' tzunj c'oquel cyak' we, tisex ntxuya bix ke witz'ena te ntz̈q'uela—tz̈i Jesús. \c 4 \s1 Jun techel ti'j jun awal \r (Mt 13:1-23; Lc 8:4-15) \p \v 1 Te juntl maj, bix ak' Jesús xnak'tzal xjal ttzii' tnijabel a' juntl maj. Tjawxse chmet xjal, bix e cu'x Jesús tuj jun choc tibaj a', bix e cub kexin tuj choc, nchi cyaj bajtltzen xjal ttzii' a'. \v 2 Entonces bixse ak' Jesús xnak'tzal xjal, tuya jun tumel ti' awal. Tujtzen t-xnak'atz Jesús e xa' tkba'n cyjulu: \p \v 3 —Cyabintz ja lu: At junxin awal ex te awal triwa. \v 4 Tak' tzunxin awal, at cab iyaj e cub tz̈itj tuj be. Bix e pontl ke ch'it njaw cywaa'ntljil. \v 5 Cabtl twitz iyaj e cyaj tz'ak twitz pc'at tx'otx'. Bix e jatz pok'ch te iyaj, cuma yaa'n nim t-xee' tx'otx'. \v 6 Tu'ntzen tcykal k'ij, bix oc woch'paj, tejxe ttzkij, cuma yaa'n nim tloc' otk txi' tuj tx'otx'. \v 7 At cabtl twitz iyaj e cyaj tz'ak tuj tik'ch ch'i'xel. Pero nuk e jaw ẍq'uililin tjak' ch'i'x, tejxe tetz cyim. Mintii' twitz e tak'. \v 8 Pero at cabtl twitz iyaj e cyaj tz'ak tuj tbanel tx'otx', bix e jaw tz̈'iy, bix e tak' nim twitz. At juun tken e tak' winaklajaj twitz. At cabtl e tak' oxc'al twitz. Bix at cabtl tken e tak' jun mutx' tuya wink'an twitz, bix ma syent—tz̈i Jesús cye xjal. \p \v 9 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Cyjkom cyẍquina. Katzen cyaja tz'el cyni'ya ti'j yol lu, cyxi'maxsen ti'j—tz̈i Jesús. \p \v 10 Tcyajtzen Jesús tjunal cyuya t-xnak'atz bix cabtl xjal, bix e xi' cykanen te Jesús ti elpenina jyol otk tkba Jesús. \v 11 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Mintii' tumel cyuya xjal ti tten tjawlel ttz̈'is̈en Dios tcawbil. Yaltzen cyey, ejee'y nxnak'atz, matzen txi' tk'o'n Dios cyey tu'n tel cyni'ya ti'j ti tten bix ti ctemela tcawbil Dios twitz tx'otx'. Yaltzen cyej xjal min tz'oc cybi'n nyol, nchi oc nxnak'tza'nwe, pero yaa'nxix tuj jiquen yol. \v 12 Nchin xnak'tzantzenwe ju'wa tu'ntzen tchic'ajax ti elpenina jtyol kiy'jil Isaías tej t-xi' tkba'nxin cyjulu: “Cuma amale n-oquet cycye'yen, pero mintey' n-ak' cywitz ti'j. Bix seya n-oc cybi'n, pero mintey' n-el cyniy' ti'j. Nuket el cyniy' ti'j, otle chi meltz'aj tuya Dios bix otle najset cyil,” tz̈i Isaías. \p \v 13 Yajtzen cykanbila ti'j weya nyol, ¡jayaxittzen min tz'el cyni'ya ti'j! Kane min tz'el cyni'ya ti'j ja lu, jey', ¿tine cyse'y tu'n tel cyni'ya ti'j cabtl cyiw tpocbal tzul? \p \v 14 Konkba'xne cyey ti elpenina jyola. Jxjal awal jatzen xjalj nkban tyol Dios. \v 15 Ja tzunj iyaj cwel tz'ak tuj be, ja tzunja tisej nbajte tyol Dios tuj cyanem jun wik xjalja. Ejee'tzen xjalja n-oc e binte tyol Dios, bix n-el tii'ntl naj biman tuj cyc'u'j. \v 16 Ja tzun kej awal cjawel itz'j tuj pc'at tx'otx', jatzen juntl wik xjalja. Ejee'tzen xjalja n-oc e binte tyol Dios, bix n-oc juch cyc'u'j ti'j. \v 17 Pero yaa'n cyiw cyc'u'j, tisen yaa'n nim tloc' iyaj tuj tx'otx'. Ju' tzunj min cypa. Ka ti ilel ma tzaj cyi'j tu'n tyol Dios, ya mintltzen tz'oc juch tyol Dios ti' cyanem xjal. \v 18 Ja tzunj tx'otx' nim ch'i'x twitz, jatzen juntl wik xjalja. N-oc e binte tyol Dios, \v 19 pero nuk ju' naj cyc'u'j ti'j ti jilel at twitz tx'otx'. Ja tzunj nuk ju' toc cyanem ti'j ti q'uelexa cyk'ij, k'ak' cyc'u'j ti' k'inemal, bix n-oc tak' twitz tx'otx' cye, ejee' tzunja k'e'lecx tibaj tyol Diosa. Ya mintzentey' n-oc juchtl cyc'u'j xjal ti' tyol Dios. \v 20 Ja tzunj iyaj e cub tz'ak tuj tbanel tx'otx', ja tzunja tisen kej xjal n-oc cybi'n tyol Dios, tzin cyiik' tyolxin, bi'x n-oc ten ti' cyanem. Ejee'tzen xjalja tisenj awal tzin tk'o'n nim twitz, tisenj tspigayil triwa attzen tk'o'n winaklajaj twitz, at te oxc'al twitz, bix at te syent twitz—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Mintii' jun tuj ewjel mint jaw chic'ajax \r (Lc 8:16-18) \p \v 21 Bix ak' Jesús xnak'tzal xjal tuj ewjel yol juntl maj: \p —¿Jac'apatzen tzaj tii'n jun xjal jun cantil tu'n tocx ewet tjak' jun alma bix ma tjak' wetbil? ¡Min! Sino c'oquex k'it ja cantila tunwen tu'n tcub ten txakel tujxix chic'aj. Oj mintkna'x tocx cantil tunwen, min chic'aj tik'ch jilel tuj klolj. Pero ya oj tocpan cantil, cykilcaj min chic'ajax tuj klolj, ya chic'ajtltzen tuj tken cantil. \v 22 Jaxse ju'x weya. Jatzen cantilj weya jaxxix yol k'i'n wu'na. Ja nyola jaxxix yaa'n tu'n tcub ewet cyu'na, sino tu'n tk'umj. \v 23 Al at tẍquin ti' twi', cybimc'atzen—tz̈i Jesús. \p \v 24 Bix e xi' tkba'n Jesús juntl yol cye t-xnak'atz bix cye cabtl xjal: \p —Cyk'o'nc cyc'u'ja ti'j c'oquel cybi'na, cuma la' jniy' ch'in cyanema ti' tyol Dios, ka nim, jax tzul tk'o'n Dios nim tkenal tyol cyuyey. Ka yaa'n nim cyc'u'ja ti' tyol Dios, jax yaa'n nim tkenal tyolxin ctzaal cyuyey. \v 25 Bix xsunkej n-ocxix cyc'u'j ti' tyol Dios, tzul tk'o'n Dios mas ttxolen tyol cyuya. Pero tzunkej min k'ak'xix cyc'u'j ti' tyol Dios, hasta q'uelel baj tuj cyc'u'j alcyej ch'in otk bint cyu'n—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel tu'n ttz̈'iy iyaj \p \v 26 Bix e xi' tkba'n Jesús juntl wik yol cye xjal: \p —Jte Dios tcawbil ju'c'a tisen iyaj, \v 27 tisen oj ncu'x awet twitz iyaj tuj tx'otx' tu'n jun xjal. Tiẍtetltzen te xjal baj te tii'j, kale nwutan bix kale i'tz, pero te iyaj, ntz̈'iyte tjunal tu'nx tipemal. Ntz̈'iyte te k'ijl bix te koniyan. Mintii' te xjal tumel tuya ti tten ntz̈'iy awal. \v 28 Nejl njatz itz'j tuj tx'otx', bix njaw tz̈'iy tken, bix manc'biltzen n-ak' twitz. \v 29 Yal ojtzen ntzkij, bixsen ntzyet tchmoj, cuma otk pon tumel tu'n tjtx'et. Tisex ttenj iyaj njaw tz̈'iy tjunalx, ojxe tzin tk'o'n twitz, ju'xse ttenj tcawbil Dios njaw tz̈'iy tjunalx—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel ti'j iyaj te mostaza \r (Mt 13:31-32; Lc 13:18-19) \p \v 30 Bix at juntl tyol Jesús: \p —¿Titzen tten oj tel niy' ti'j ti tten tcawbil Dios, bix ti tten oj ttz̈'iy? \v 31 Ju'c'a tisen twitz jun wik itzaaj mostaza. Ja tzunj twitz mostaza jatzen jun iyaj mas xmutz' twitz cykilca twitz tiy'jil itzaaj ncu'x cyawa'n xjal. \v 32 Pero junxse maj ncu'x awet, njaw tz̈'iy ojxe niy' tibaj t-xaak. Ma' nimxse, bix at maj nchi ocx najan ch'it tjak' tlequemal—tz̈i Jesús te techlal ka nejl nuk cab xjal toclel tjak' tcawbil Dios, yal mas yaj, mas nim xjal c'oquel. \s1 Tej tkbante Jesús alcye cyajbelel ke techel \r (Mt 13:34-35) \p \v 33 Ju'tzen tten t-xnak'tzan Jesús tuya tyol yaa'n tzinenxix, la' jniy' ch'inxja yol el cyniy' xjal ti'j. \v 34 Min e t-xnak'tzaxin ke xjal tujxix tzinen, sino tuj ewjel ch'in tyolxin. Pero yaltzen cye t-xnak'atzxin, e xi'tzen tkba'nxin tej ya cyjunaltlxin ti tten juun yol min otk tz'el cyniy' ti'j. \s1 Tej twe' cyk'i'k tu'n Jesús \r (Mt 8:23-27; Lc 8:22-25) \p \v 35 Tejtzen tak' cwel klolj texj k'ij, bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —Ko iy'x juntl jlajxe tnijabel a'—tz̈i Jesús. \p \v 36 Bix e cyaj cycye'yenxin xjal ttzii' a', bix iy'xkexin tuj choc jaa' tcu'xa Jesús. Bix oc lpe juntl wik xjal cyi'jxin tuj juntl wik choc. \v 37 Pero lwewa e cub pok'ch naj jun jbal bix cyk'i'k cyibajxin. Nimxse oc punntz'aj a' tu'n cyk'i'k ti' choc. Bix ocx noj a' tuj choc, tejxe tak' xe'l tjak' a'. \v 38 Pero yaltzen te Jesús, otk tzul twatlxin nka ttzii' tẍyo'p choc. Bix ocx cyc'asen t-xnak'atzxin jaxin. Tz̈i tzunkexin cyjulu: \p —¡Taat! ¿minmatii' toclena ki'j oj kxi' baj tjak' a'?—tz̈ikexin te Jesús. \p \v 39 Bix e jaw we' Jesús, bix e xi' tkba'nxin te cyk'i'k bix te tnijabel a': \p —¡C'ol! ¡We'!—tz̈i Jesús. \p Nwe'tlte cyk'i'k. Tzinexse e cyja'. \v 40 Tejtzen twe' cyk'i'k, bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —¿Tikentzen cutzen ttz̈i cyi'ja? ¿Mina'xpatzen toc ke cyc'u'ja ka ba'n cycleta tu'n Dios?—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 41 Pero otkxsen cub kojl ttz̈i cyi'jxin, bix ak'kexin kanlecte tiy' cyeylexxin: \p —¿Altzen loj junxin xjal lu? Maj ma tbi a' bix cyk'i'k tyolxin—tz̈i ke t-xnak'atz Jesús. \c 5 \s1 Jun xinak aj Gadara otk tz'oc biman ti'j \r (Mt 8:28-34; Lc 8:26-39) \p \v 1 Bix iy'pan bajkexin juntl jlaj tnijabel a', jaa' najla kej xjal aj tnom Gerasa tbi. \p \v 2 Tej tzunj tetz Jesús tuj choc, bix e xi' lk'e junxin xjal toc biman ti'j. Jatzen otk tz'etzenxin cyxol tjayel anem, \v 3 cuma jatzen najlaxin tuj camposant. Pero tij cyiw xsunxin. Min-al juntl ba'n tcub ẍpon texin, mitetpe tuya cadena. \v 4 Nimxse maj e cub ẍpet tkenxin bix tk'abxin tuya cadena, pero oj toc cye'yet-xin, otk baj ttzakaxin cadena. Min-al juntl ocx cye ti'jxin. \v 5 Bix e bet-xin te k'ijl bix te koniyan cyxol witz bixsen tuj camposant. Ns̈-in tzunxin, bix n-ocxetzen tpjun tiibxin tuya xak. \p \v 6 Tej tzunj tak' twitzxin ti'j Jesús, bix e xi' ajkelxin tu'n tpon cananxin ti'j Jesús. Tpon tzunxin, bix e cub majexin twitz Jesús. \v 7-8 Bix e xi' tkba'n Jesús te biman najl tuj tanem jxin xjal: \p —Xewbaj yuwin, ctetz tuj tanem xjala—tz̈i Jesús te biman. \p Bix ak' biman s̈-il twitz Jesús: \p —¿Titzen toclena wi'ja, Jesús, Tcwal nintzaj Dios? Mi'nxse chin baj tyajla'na, nuksamxse Dios—tz̈i biman te Jesús. \p \v 9 Bix e xi' tkanen Jesús te biman: \p —¿Ti tbiy?—tz̈i Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n biman: \p —Nimxse nbiya, cuma nimxse kbeta najl tuj tanem jxjala—tz̈i biman. \p \v 10 Bix ak' biman kanl xtalbil te Jesús tu'n mi'n chi ex tlojo'n Jesús ke biman tuj cytx'otx' Gerasa. \p \v 11 Bix attzen jun witz nka ttzii' tnijabel a'. Bix attzen nimjil boch nchi waa'n tc'u'j witz. \v 12 Bix e xi' cykanen biman te Jesús: \p —Ko ttzakpi'cxa cyxol jil bocha, tu'ntzen kocxa tuj cyxumlaljil—tz̈i ke biman. \p \v 13 Bix e tcuya Jesús, bix etz ke biman tuj tanem jxin xjal, bix ocxke tuj cyxumlal boch. Tej tzunj cyocx biman tuj cyxumlal boch, bix e xi' ajkelkejil tc'u'j witz tu'n cycu'panjil tuj tnijabel a'. Bix e jaw jik'bakejil. Ca'ba mil jil boch e cyim. \p \v 14 Yal tzun kej xjal cylel boch, bix e xi' ok ke xjal tuj tnom bix tuj cojbil te kbalte ti otk baj cye boch. Bix e xi' baj ke xjal ttzii' a' te cyey'lte ti otk baj. \v 15 Tej tzunj cypon xjal jaa' tcwa' Jesús, bix oc cycye'yen xjal jxin ocx najan ke biman tuj tanem, k'uklc'axin, toc ti'jxin, bix ba'ntl tzunxin, mintzen s̈-intlxin. Bix e jaw sey'paj ke xjal. \v 16 Bix alkch tzunj otk tz'oc cye'yente ti otk baj tuyaj xin xjal e najan biman tuj tanem bix ti e baj cye boch, bix ak'kexin kbalte te juntl wik. \v 17 Tejtzen tbaj cybi'n xjal, bix ak' ke xjal cubsal cywitz te Jesús tu'n texxin tuj cytanem xjal. \p \v 18 Tej tzunj tocx meltz'aj Jesús tuj choc juntl maj, ja tzunj xin xjal otk ten biman tuj tanem, bix oc tenxin cubsal twitzxin tu'n t-xi'xin tuya Jesús. \v 19 Pero min e tcuya Jesús, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cutxa tey cyxol t-xjala. K'umenxse cye ti xtse Dios jay, bix ti tten s-oc k'a'ben tc'u'jxin ti'ja—tz̈i Jesús tej xin xjal. \p \v 20 Bix aj jxin xjal, bix ak'xin kbalte tuj Gerasa bix t-xol juntl tnom tuj ja lugar Lajaj Tnom tbi ti otk temaxin tu'n Jesús, ka otk tz'el tlojo'n Jesús ke biman ti'jxin. Cykilcaxse xjal e jaw klee' ti'jxin. \s1 Tej tjatz itz'j jun txin tuj cyamecy tu'n tyol Jesús \r (Mt 9:18-26; Lc 8:40-56) \p \v 21 Tej tzunj tpon meltz'aj Jesús juntl maj tujx choc juntl jlajxe tnijabel a', bix oc chmet nim xjal ti'jxin ttzii' a'. \v 22 Texse naj hora tej tpon junxin tawil c'ojlal jun camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios, Jairo tbixin. Tpontzen cananxin ti' Jesús, bix e xi' t-xoo'n tiibxin t-xee' tken Jesús, \v 23 bix nim oc tenxin cubsal twitzxin te Jesús. Tz̈i tzunxin cyjulu: \p —Ch'ix tel tanem jtxin nmeela te cablajaj jnabk'itxin. Quixta ch'in wuya, bix k'a'c'a ch'in tk'aba tibajtxin tu'n tul tnaabltxin bix tu'n titz'jtxin tu'n tipemala—tz̈itzen tawil c'ojlal camon jaa' te Jesús. \p \v 24 Bix e tcuya Jesús tu'n t-xi' tuyaxin. Tej tzunj cyxi'xin, nimxse xjal oc lpe cyi'jxin. Nimxse oc cutz'j Jesús cyu'n xjal. \p \v 25 Cyxoltzen tnimal xjal e pona junxuj xuuj yaab. Otk bint cablajaj jnabk'i toclen we' cyak a' ti'jxuj. \v 26 Otkxse tziy'xuj tuya nim k'anel, bix otkxse baj tpwakxuj, pero minxsetii' ch'in otk tz'oc tbinche. Mastlpe otk tzak' cwel bint-xuj. \v 27-28 Cwatzen toc tbi'nxuj ka nim xjal n-ul tnaabl tu'n tipemal Jesús, bix otk pon Jesús tuj ttanemxuj, bix iy' tuj tc'u'jxuj: \p —Nuketle oj toc nmoco'n t-xbalenxin, ya tzultzen nnaabl—tz̈i tzunxuj. Bix ocx tcutz'en tiibxuj cyxol xjal tu'n toc tmoco'nxuj t-xbalen Jesús. \v 29 Tej tzunj toc tmoco'nxuj Jesús, bix e we' tyabelxuj. Bi'xse e tna'xuj ka otk tzkij tyabelxuj. \p \v 30 Pero tej tzunj tel tniy' Jesús ti'j ka tu'n tipemalxin otk tzula tnaabl jun xjal, bix aj meltz'ajxin kanlte cye xjal: \p —¿Al ma tz'oc moconte nxbalen?—tz̈i Jesús. \p \v 31 Bix aj cytzak'be'n t-xnak'atz Jesús: \p —N-oc tcye'yena ka nim xjal n-oc cutz'ente tey. ¿Tikentzen n-oc tkanentla keya: “¿Al ma tz'oc moconte we?”—tz̈i ke t-xnak'atz Jesús. \p \v 32 Pero bix oc ten Jesús cyey'lec cye xjal la' al otk tz'oc moconte texin. \v 33 Yal tzunj xuj xuuj, otk jaw lu'lenxuj tu'n ttz̈i, cuma otk tz'el tii'nxuj tipemal Jesús tuj ewjel. Bix e xi' lk'exuj twitz Jesús, bix e cub majexuj, bix e xi' tkba'nxuj tik'ch otk baj texuj. \v 34 Bix e xi' tkba'n Jesús texuj: \p —Xuuj, tu'nxse cykil tanema wi'j ma tzula tnaabla. Mi'n baj tc'u'ja. Cutxey tuj ttz̈yal, cuma ma tzul tnaabla—tz̈i Jesús texuj. \p \v 35 Nyolenxsete Jesús tuyaj xuj xuuj, tej cypon cab te tja jxin Jairo, bix e xi' cykba'n sanjel texin: \p —Ma cyim tmeela. Mi'ntzen tz'oc tentla yajlalte Xnak'tzal—tz̈ikexin te Jairo. \p \v 36 Pero bix e tbi Jesús cyyolxin, bix e xi' tkba'nxin te tawil c'ojlal camon jaa': \p —Mi'n tzaj ttz̈i ti'ja. Kee'c tc'u'ja. Tzul tnaabl tmeela—tz̈i Jesús te Jairo. \p \v 37 Bix ak' pomel canaxin tja Jairo. Pero min e tcuya Jesús tu'n t-xi' lpe nim xjal. Nuk jac'a Pedro, Santiago, bix titz'en Santiago, Juan. O'cxse xinj e tcuya Jesús tu'n cyxi'. \v 38 Bix e ponkexin tja tawil. Tej tzunj cyponxin tja tawil, bix oc cycye'yenxin nim il nbaj, bix nchi ook' xjal. \v 39 Bix ocx Jesús tunwen, bix e xi' tkanenxin cye xjal: \p —¿Tikentzen nchi labaney? Min ma cyim tej txin cwala. Nuk nwutantxin—tz̈i Jesús. \p \v 40 Pero nuk oc cytze'n xjal tyol Jesús. Pero bix etz tlojo'n Jesús cykilca ke xjal pe'n. Bix ocx tii'n Jesús ke tman nee' bix ke t-xnak'atzxin jaa'j tocxa nee'. \v 41 Bix e tzaj ttzyu'n Jesús tk'ab jtxin cyimne, bix e xi' tkba'nxin te cyimne tuj cyyol xjal: \p —Txin ni' cwal, we'wey—tz̈i Jesús. \p \v 42 Tzinxix njaw we'tl naj tej txin cwal. Nak'tltxin betel. Bixse e jaw klee' cykil xjal. \v 43 Bix e xi' tkba'n Jesús tu'n t-xi' twatxin. Pero cyiwtzen e xi' tkba'n Jesús tu'n min jaa' tz'oca cykba'n xjal ti otk baj. \c 6 \s1 Tej tpon Jesús tuj tnom Nazaret \r (Mt 13:53-58; Lc 4:16-30) \p \v 1 Bix el Jesús ttzii' tnijabel a', bix ajxin tuj ttanemxin Nazaret. Bix e xi'ke t-xnak'atzxin tuyaxin. \v 2 Tej tzunj tul canan jmanc'bil k'ij tuj smant, jaj k'ij xjan cyxol xjal, bix ocxxin tuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios, bix ak'xin xnak'tzal xjal. Tej toc cybi'n xjal tyol Jesús, bix e jaw klee' ke xjal, bix ak'ke kanlecte tiy' cyeeylex: \p —¿Jaa'tzen ma tzaa' tcno'n jxjal lu jyola? ¿Tikentzen nimxse ba'n tu'n? ¿Bix jaa'tzen ma tzaa' tipemal te k'anl xjal? \v 3 ¿Yaa'mpatzen loja carpintero e ten tzalu, tal jxuj María, ttzicy Santiago, tuya José, Judas, bixse Simón? ¿Yaa'mpatzen najl ke taneb kxol tzalu?—tz̈i cab xjal te cabtl. \p Ju' tzunj min ocxix cybi'n xjal aj Nazaret tyol Jesús. \p \v 4 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús cye xjal: \p —Jaa'xja tumel n-oc ocslette tyolel Dios. Pero yal jaa' najlaxin, mintii' tilelxin cye te tjaxin bix cye te ttanemxin—tz̈i Jesús. \p \v 5 Mintii'xix e bint tu'nxin, cuma min oc cybi'n aj Nazaret jaxin. Nuk jaa'x e cwa' tk'o'nxin tk'abxin tibaj juun xjal tu'n cyoc k'anet. \v 6 Bix e jaw klee' ch'in Jesús, cuma min e cybi xjal jaxin. \p Bix e xi' Jesús betel cyuj ni' coc' tnom ttxa'nxin nin tnom, bix nxnak'tzanxexin xjal. \s1 Ex tsma'n Jesús jcablaaj t-xnak'atzxin \r (Mt 10:5-15; Lc 9:1-6) \p \v 7 Attzen jun k'ij, bix oc tchmo'nxin jcablajaj t-xnak'atzxin. Bix ak'xin smalxcye ca'cab cybet te xnak'tzal cyuj jun wikxitl tnom. Bix e xi' tk'o'n Jesús cyipemal tu'n tel cylojo'nxin biman cyi' xjal. Bix ak' Jesús kbalxte ti chi temela tuj be. \v 8 Bix e xi' tkba'nxin: \p —Mintii'xix cxe'l cyii'na tuj be, sino nuk juun cybardóna te juun, bix mintii' pwak bix cyway t-xi' cyii'na, bix mi'n txi' cyii'na cypay. \v 9 Ba'n toc cyxaaba. Pero mi'n txi' cyii'na cych'ixpubla. \p \v 10 Bix oj cyocxa tuj jun jaa', jaxse chi temelaja ojxe cyi'ya. \v 11 Katzen at jaa' min ẍi cmetey bix min ẍi oc ebi'na, cytz̈toncjtzen kuk ti' cyxaaba cywitz tetzen yec'bil ka ejee'xtl xjal cyey'l cyiib twitz Dios bix ka mintii'tl cyoclena cye xjal, bix chi ela—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 12 Entonces bix ex ke t-xnak'atz Jesús te kbalte tu'n cymeltz'aj xjal tuya Dios. \v 13 Bix el cylojo'nxin nim biman cyi' xjal, bix oc cyk'a'nexin nim yabel, n-ocxetzen cysu'nxin aseyt, ta'l jun wik lo'pj olivo tbi, cyi' xjal te techel ka tu'n tul cynaabl xjal. \s1 Tej tcyim Juan Bautista \r (Mt 14:1-12; Lc 9:7-9) \p \v 14 Bix e tbi jxin Herodes, cawel cyibaj cykil tnom tuj Galilea, ti toc cyyol xjal ti'j Jesús, cuma otkxse tz'el tpocbalxin. E'latzen tuj twitz juun xjal ka ja Jesús jxin Juan Bautista. Tz̈i tzun kej xjala cyjulu: \p —Ma jatz itz'j Juan Bautista juntl maj tuj tx'otx'. Ju' tzunj at nim tipemal—tz̈ikexin. \p \v 15 At cabtlxin e kbante: \p —¿Al tzunj Jesús? Ja loj jxin Elías, tchak'el Dios e ten nejl ma cu'tz meltz'aj tuj cya'j—tz̈i tzunkexin. \p Bix cabtl xjal e kbante: \p —Jesús jatzen xinja juntl wikxin tyolel Dios e ten nejl—tz̈i tzunkexin. \p \v 16 Pero tejtzen toc tbi'n Herodes nbaj yol ju'wa, tz̈i tzunxin cyjulu: \p —Min. Ja te Juanja. Inayena e nkbante tu'n tel tx'omet twi' Juan. Yaltzen ja'lewe, matzen jatz itz'jtlxin—tz̈i Herodes. \p \v 17-18 Tz̈itzen Herodes ju'wa, cuma yaa'ntzen ti otk baj nejl. Otktzen tz'el tiken Herodes t-xu'l Felipe, titz'en Herodes, Herodías tbixuj. Pero tejtzen toc tbi'n Juan Bautista, bix e xi' tkba'nxin te Herodes: \p —Yaa'n tumel toc t-xu'lena t-xu'l titz'ena—tz̈i Juan te cawel. \p Ju' tzunj e tzyeta Juan tu'n Herodes tu'n tocxxin tuj tzee', bix ocx ẍpet-xin tuya cadena. Tu'n tzunj xuj Herodías ocxe Juan tuj tzee', cuma nk'ojlec tzunxuj ti' Juan. \v 19 E tajbe tzunj xuj Herodías tu'n tcub byet Juan, pero min e tcuya Herodes, \v 20 cuma at ttz̈i Juan ti'jxin, cuma ttzki'n Herodes ka ba'n xjalte Juan bix at tajwalelxin tu'n Dios te yolel twitz tx'otx'. Bix oc tclo'nxin ja Juan. At maj e yolen Herodes tuya Juan. Pero cab tc'u'jxin tyolenxin tuya Juan, cuma e tajbexin yolenxin nim tuya Juan, pero tu'n tcuyan texin tyol Juan, min. \p \v 21 Pero attzen jun k'ij toc tcye'yen Herodías ya tumeltzen tu'n tbyet Juan. Yaa'ntzen ti e baj. Tjapantzen baj Herodes twi' juntl jnabk'i tchunk'lalxin, bix iy' tiy'sa'nxin jun nink'ij cyuya tawil tc'ojlalxin, bix ke tcab cawel ttxlajxin, bix ke nintzaj xjal tuj Galilea. \v 22 Tuj tzunja nink'ij, bix ocx jtxin tal Herodías bixel. Ba'nxse e'la bixentxin tuj twitz tcab tmantxin, Herodes, bix tuj cywitz niy'tl xjal nchi waa'n tuya Herodes. Ju' tzunj e xa' tkba'nxin cyjulu: \p —Kanentz we ti taja. Jac'a txi' nk'o'nwe. \v 23 Seya niy'janj ttx'otx' Galilea ma tzaj tkanena we, jac'a txi' nk'o'n tey—tz̈i Herodes te tal Herodías. \p \v 24 Bix etztxin te kanlte te ttxutxin: \p —¿Ti cxe'l nkanen?—tz̈i tzuntxin. \p Pero ya otktzen tc'olba tumel tuj twitz Herodías, bixse aj ttzak'be'nxuj te talxuj: \p —Kanenx twi' Juan Bautista—tz̈i Herodías. \p \v 25 Bix ocx ajkeltxin jaa' tocxexin cawel, bix e xi' tkba'ntxin: \p —Waj tu'n ttzaj tk'o'n naja twi' Juan Bautista we tuj jun lak—tz̈i tzuntxin. \p \v 26 Bix e jaw bisen cawel, pero cuma ya otk txi' toyenxin tetxin cywitz ttxocanxin, ya mix e cwa' tch'ixbe'nxin tyolxin. \v 27 Ju' tzunj e xa' tchk'o'n cawel junxin aj k'oj tuj tzee' te k'ilbel twi' Juan. \v 28 Bix e xi' aj k'oj, bix el ttx'omanxin twi' Juan, bix e pon tii'nxin tuj jun lak. Bix e xi' tk'o'nxin tetxin, bix e xi' tk'o'ntltxin te ttxutxin te yec'bil ka otk cyim Juan. \p \v 29 Tejtzen toc cybi'n kej xjal lepche ti' tyol Juan, bix e ponkexin k'ilbetz t-xumlal Juan te mukbil. \s1 Tej cywaa'n jwe' mil xjal tu'n Jesús \r (Mt 14:13-21; Lc 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 30 Entonces tejtzen cypon meltz'aj jcablajajxin sma'n tu'n Jesús te xnaktz'al jaa'j ta'xin, bix ak'kexin kbalte te Jesús tik'ch otk baj cyexin bix tik'ch otk baj cyxnak'tzanxin. \v 31 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Ko'ke ajlal kjunalx tuj jun lugar tuj ttz̈yal—tz̈i Jesús, cuma txolen cypon xjal bix xi'nax cyxi' xjal. Mitetpe e binttl cywaa'nxin tu'n nimxse xjal. \p \v 32 Bix ocx Jesús cyuya t-xnak'atz tuj jun choc tu'n cyiy'xxin tuj jun chk'ajlaj jaa' min-ala xjal. \v 33 Pero nim xjal oc cye'yente cyexin tej cyiy'xxin. Tej tzunj toc cycye'yen xjal, bix e xi' baj ke xjal cyuj tnom tu'n cypon xjal jaa'j cypomlel Jesús. Bix e pon ke xjal nejl twitz Jesús. \v 34 Tej tzunj cypon Jesús, bix oc tcye'yenxin nimxse xjal. Bix oc k'a'ben tc'u'j Jesús cyi' xjal, cuma tisen jun cloj carnel min-al cycylel. Bix ak' Jesús xnak'tzal cye xjal ti' tik'ch jilel. \v 35 Tetzen kale, bix oc lk'e ke t-xnak'atz Jesús ti'j, bix e xi' cykba'nxin: \p —Ya kaletltzen, bix tzalu mintii'xse ba'n tcnet. \v 36 Bajsanc'atzen twi' t-xnak'atza cyuya xjal tu'n cyxi' lok'ol cywa tuj kej coc' tnoma—tz̈ikexin. \p \v 37 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ejee' cyey cyk'onx cywa xjal—tz̈i Jesús. \p Bix aj cytzak'be'n t-xnak'atzxin: \p —¿Tipa ttena ko xe'l tzuna lok'ol nim pan? Atetle twi' tc'u'j jun xjal te jun jnabk'i, la'tzen ka canan te twi' pan—tz̈ikexin te Jesús. \p \v 38 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jte' pan k'i'n cyu'na. Cyjya'x—tz̈i Jesús. \p Tej tzunj tbaj cyjyo'nxin, bix e xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Ma cnet jwe' pan ku'na bix ca'ba quis̈—tz̈ikexin. \p \v 39 Bix e xi' tkba'n Jesús tu'n cycub ke xjal tibaj ẍk'ilen c'ul tuj chk'ajlaj. \v 40 Bix e cub ke ke xjal tuj tclojan te syent bix te cya'wnak tuya lajaj. \v 41 Tejtzen tbint cyten xjal, bix e tzaj ttzyu'n Jesús jjwe' pan bix xsunj ca'ba quis̈. Ncye'yen xsunxin tuj cya'j, t-xi' tkanenxin chjonte te Dios ti' cywaxin. Bix ak' Jesús pa'lc'ate pan te ke t-xnak'atzxin tu'n t-xi' cypa'nxin cye xjal. Mixe jun e jatz baj pan tuj tcublel, cuma otk txi' tz̈'iy tken pan. Bix ju'x tchu'l quis̈. \v 42 Bix cykiltzen e waa'n tejxe tnoj cyc'u'j. \v 43 Cybajtzen waa'n xjal, e cyajx cablajaj chi'l pan bix quis̈. \v 44 Atle jwe' mil xjal xinak e waa'n. \s1 Tej tbet Jesús tibaj tnijabel a' \r (Mt 14:22-27; Jn 6:16-21) \p \v 45 Tbaj tzunj ju'wa, bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz tu'n cycu'xxin tuj choc juntl maj nejltzen twitz Jesús tu'n cyiy'paxin jlajxitl a' tuj jun tnom Betsaida tbi. Bix iy'xkexin, ncyajtltzente Jesús te bajsalca twi' tyol cyuya xjal. \v 46 Tej tzunj tpon baj tyolxin cyuya xjal, bix e jax Jesús twi' jun witz te yolel tuya Dios. \v 47 Tcubtzen klolj, nyolentzente Jesús tuya Dios twi' witz, bix ete'tl t-xnak'atzxin tmij a' tuj choc. \p \v 48 Bix oc tcye'yen Jesús ka cyiw tkitj choc tuj a', cuma ju' ntzaj cyk'i'k jaa' xa'ninakexin. Te ch'itk cyskixxin, bix e xi' bet Jesús tibaj a' tu'n tpon cyi'jxin. Cwa tpon canan Jesús cytxlajxin. \v 49 Tej tzunj toc cycye'yenxin, e'la tuj cywitzxin ka jun t-xlenel biman nbet tibaj a', bix e jaw sey'pajkexin, bix ak'kexin s̈-il. \v 50 Yaa'n nuk junxin oc cye'yente, sino cykilcakexin oc cye'yente. Pero bix e xi' yolen Jesús cyi'jxin: \p —¡Cyiwx chi oqueley! Inayen weja. Mi'n tzaj ttz̈i cyi'ja—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 51 Bix e cu'xxin tuj choc, bix jax n-aj lk'etlte cyk'i'k. Bi'xse e jaw klee' ke t-xnak'atz Jesús. \v 52 Amale otket tz'oc cycye'yenxin ti otk tse Jesús kej pan, mitkx n-e'la cyniy'xin ti'j ka cykil ba'n tu'n Jesús. Klolj tuj cywitzxin. \s1 E k'anj ke yaab tu'n Jesús tuj Genesaret \r (Mt 14:34-36) \p \v 53 Cwa cyponxin tuj ttx'otx' Genesaret, jaa' oca cyẍpo'nxin cychocxin ttzii' a'. \v 54 Tzinxix nchi cu'tzxin tuj choc el naj cyniy' xjal ti'j ka ja Jesús. \v 55 Tejtzen toc cycye'yen xjal jaxin, bix ex ke xjal kbalte cykil tuj tnom bix tuj cojbil. Bix ak' xe'l cyii'n xjal ke yaab twitz wetbil twitz Jesús. \p \v 56 Tisexse e baj tzalu, ju'xse e baj tuj juntl wik tnom jaa' oca Jesús. Nuk jak'ch e cwa cyk'o'n xjal ke yaab tuj be n-ocxetzen cycubsa'n xjal cywitz te Jesús tu'n tcuyan texin tu'n toc cymoco'n yaab, amatle nuk tziy' ajx ch'in cyk'ab ti' t-xbalena. Bix aljxe xjal oc moconte texin, ul cynaabl. \c 7 \s1 Alcyej ctz'ilelxix xjal tu'n twitz Dios \r (Mt 15:1-20) \p \v 1 Attzen jun k'ij, bix e pon kej xjal nimalxsen tuj ley, ejee'j xjal tej cloj fariseo, tuya cabxin tx'olbal ley. Otk chi tzajxexin maan Jerusalén. Bix e ponkexin ti' Jesús. \v 2 Toctzen cycye'yenxin nchi waa'n t-xnak'atz Jesús min otk txjet cyk'abxin tisexix tten cyu'n fariseo, bix el ka'yba tuj cywitzxin, cuma e'latzen tuj cywitz fariseo otk chi chucj t-xnak'atz Jesús twitz Dios, \v 3 cuma kej xjal judío lepchxke cye xjal ti'j jun ley te nejl ka tu'n mixbe cywaa'n xjal ka mitkx n-e'la txjet cyk'ab tisexix tten. \v 4 Jaxse ju'xe, oj nchi ul meltz'aj lok'ol tuj plasen, jax n-el cytxjo'n cyk'ab tisex tten. Bix yaa'n o'cxc'aj, sino atl nim cyley xjal, tisen txjoj cylak, ke xaran, ke wicy'il, ke los, bix ke wetbil tisex tten cyu'n xjal judío nimal tuj cyley fariseo. \v 5 Ju' tzunj, tej toc cycye'yen ke fariseo bix ke tx'olbal ley min otk txjet cyk'ab t-xnak'atz Jesús tisen cyexin cyten, ya otktzen chi chucjxin tuj cywitz fariseo. Bix e xi' cykba'n te Jesús: \p —¿Tikentzen min chi waa'n tey t-xnak'atz tisen kej xjal ootxa? Nchi waa'n tey t-xnak'atz bix chucjninke twitz Dios—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 6 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jaxne toc tyol Isaías, tyolel Dios, tej tcyaj ttz'i'benxin jtyol Dios cyi'j xmeletz' cytzi tisej cyey. Tz̈itzen Dios cyjulu, tz̈i Isaías: “Kej xjal lu tzin chi na'n Dios nim tuya cytzi, perotzen cyanem nakch ta' wi'j. \v 7 Mintii' ba'n tajbe'na ncub cychmon cyiib te na'l weya. Bix xnak'tzben cye yaa'n wu'na, sino nuk cyu'nx,” tz̈i Dios, tz̈i Isaías tcyajlen ttz'i'ben. \v 8 Cuma cyey, nuk n-el cyiiq'uena jtzin tkba'n Dios tu'n cyxi' lpey ti'j cyley xjal nejl. \v 9 Cytzki'nxix cyey ti tten oj n-aj cylak'ba'na tyol Dios tu'n toc cyc'ojla'na jcyey cyleya. \v 10 Tisen tzunj: Ma tz'aj cylak'ba'na jtyol Moisés tej tkbantexin: “Ebimc'a tmana bix ttxuy,” bix “Al tzunj ma tz'el xoo'nte tman bix ttxu, bi'xse cbyetel naj cyu'n xjal,” tz̈i Moisés cye xjal nejl. \v 11 Pero yaltzen cyey, ba'ntzen t-xi' tkba'n jun xjal te tman bix te ttxu: “Mlay tz'oc wonen wey, cuma alcyej ch'intl ma cyaj cxe'l oyette te Dios.” \v 12 Ju' tzunj al tzunj taj tz'oc onente cye tman tuya pwak, mlaytltzen, cuma mintzen tcuyantl cyleya. \v 13 Ju'tzen tten ncub cybajsa'na tyol Dios tuya cyleya. Bix nimxtl nbaj cyey tisex jluwe—tz̈i Jesús cye tx'olbal ley bix cyej xjal nimal tuj cyley. \p \v 14 Yajc'atltzen bix e ttxoc Jesús ke xjal, bix e xi' tkba'nxin: \p —Chin cybi'tzen, bix cybimquey. \v 15-16 Mintii'te jun ti jilel c'oquex tuj ttzi jun xjal cchucjalet tu'n, sino ja tej ctzaal ti' tanem xjal, jatzente cchucjal twitz Dios—tz̈i Jesús cye xjal. \p \v 17 Tcyajtzen tcye'yen Jesús ke xjal, bix ocxxin tuj jun jaa'. Bix e xi' cykanen t-xnak'atzxin ti elpenina jtyolxin cye xjal. \v 18 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Jax ju'x cyey, ¿mimpatzen ma tz'el cyni'ya ti'j? ¿Mimpatzen ma tz'el cyni'ya ti'j ka ti jilel ma tz'ocx tuj ttzi jun xjal, mi'n chucjte twitz Dios? \v 19 Mi'n chucjte xjal, cuma mi'n txi' tuj tanem, sino ju' cxe'lte tuj tc'u'j, tu'n tiy' tc'u'n. Mintii' jun waabj ba'n tchucj jun xjal tu'n. \v 20 Ja tej ctzaal ti' tanem xjal, jatzen te ja ctz'ilex xjal tu'n twitz Dios. \v 21 Cuma tujxe tanem xjal ntzaa' itz'j tka'yel, tisej kej xjal nuk xinak ma nuk xuuj n-oc tak' cye, alk'al, biy'yen, \v 22 pajlel, k'abj tik'ch te xjal, cyak wisaj xjal, yajlaj xjal, loch' c'u'jbaj, xchi'len c'u'jbaj, ka' yol ti' xjal, n-oc tk'on tiib jun xjal te jawnex, bix mintii' tc'u'j ti' juntl xjal. \v 23 Cykil tzunj tka'yel lu ntzaj tuj cyanem xjal. Cyu'n tzunj lu ntz'ilaxe xjal twitz Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun xuuj aj Fenicia e xi' tocsla'n tyol Jesús \r (Mt 15:21-28) \p \v 24 Bix e xi' Jesús tuj jun wikxitl tnom, Tiro tbi. Bix ocxxin tuj jun jaa'. E tajbexin tu'n min-al xjal tz'oc cye'yente texin, pero mix e bina tewexin. \v 25 Lwewatzen naj e tbi junxuj xuuj, ttxu juntxin cwal otk tz'oc biman ti'j, ka otk pon jlet Jesús. Bix e xi'xuj, bix e cub majexuj twitz tken Jesús. \v 26 Pero yaa'n judíaxuj, sino tej tnom Fenicia tej nin tnom Siria, ttxlaj Galilea te jawne. Bix ak'xuj cubsal twitzxuj twitz Jesús tu'n tel tlojo'nxin biman ti' talxuj. \v 27 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús texuj: \p —Tneel chi oquel ncye'yen weja weya nxjal aj judío. Yaa'n tumel oj tel k'i'n cywa nee' tu'n t-xi' k'o'n cye txyan. Nejl chi waa'l ke nee'—tz̈i Jesús texuj te niy'bel tnaablxuj. \p \v 28 Pero bix aj ttzak'be'n jxuj xuuj: \p —Jax toc tu'na, Taat. Pero tzintlpe cyyo'n cyej jil txyan jniy' q'uelel tz'ak ttx'akan cywa nee'. Jaxse ju'x weya cnyo'wa la' niy' chin tzaal tonena—tz̈i tzunxuj. \p \v 29 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ma bint ttzak'bentey nyol. Ba'ntzen taja tjay. Ya ma tz'el biman ti' tala—tz̈i Jesús texuj. \p \v 30 Tejtzen tponxuj tjaxuj, tjax talxuj twi' wetbil, pero ya otk tz'el biman ti' talxuj. \s1 Ul tnaabl jun xjal yaab tẍquin bix men tu'n Jesús \p \v 31 Bix etz meltz'aj Jesús tuj tnom te Tiro, iy'xin tuj tnom te Sidón, bix iy'xin cyuj tnom te Lajaj Tnom, cwa tponxin ttzii' tnijabel a' te Galilea. \v 32 Tej tzunj tponxin, bix e pon cyii'n xjal jun yaab min tziy'x tuj twi' bix makma. Bix e xi' cykanen xjal tu'n tcub tk'o'n Jesús tk'ab tibaj yaab. \v 33 Bix el lk'e Jesús tuya yaab cyi'j xjal otk jaw chmet, bix ocx tk'o'n Jesús ke twi' tk'ab cyuj tẍquin yaab. Bix oc ttzubanxin ti' tk'abxin, bix oc tmoco'nxin twi' taak' yaab. \v 34 Njawtzen tcye'yen Jesús twitz cya'j, bix e jaw jawsanxin, bixse e xi' tkba'nxin tej xjal yaab: \p —Jkomtzen tiiba—tz̈i Jesús. \p \v 35 Texse naj tjket tẍquin yaab, bix ncyajtl taak' ba'n. N-ak'tltzen yaab yolel. \p \v 36 Bix e xi' tkba'n Jesús cye xjal tu'n mi'n txi' cykba'n ti otk baj te Jesús tuya yaab. Pero amale otket txi' tkba'n Jesús cye xjal tu'n mi'n txi' cykba'n, ilx ti'j e cub ten ke xjal kbalte. \v 37 Otkxse chi jaw klee' xjal, bix e xi' cyyolen: \p —¡Cykilxse ba'n tbint tu'n Jesús! Hasta kej xjal min tziy'x tuj cywi' bix xsun kej me, ba'n tbint cyyolen tu'n—tz̈i ke xjal. \c 8 \s1 Tej t-xi' tk'o'n Jesús cywa cyaja mil xjal \r (Mt 15:32-39) \p \v 1 Attzen jun k'ij, bix oc cychmon cyiib nim xjal ti' Jesús juntl maj. Mintzentii' cywa xjal. Bixse e tzaj ttxco'nxin ke t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p \v 2 —Ma tz'oc k'a'ben nc'u'ja cyi'j xjala, cuma ma bint oxe k'ij cyten wuya tzalu, bix mintzentii'tl cywa. \v 3 Ka ma chi aj nsma'n cyja mitkx nchi waa'na, tzul tuj cywitz tu'n weyaj, cuma at juun cye tzajninxe nakch—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 4 Bix aj cytzak'be'n t-xnak'atz Jesús: \p —¿Pero titzen tten oj t-xi' kk'o'n cywa jxjala tzalu? Min-al xjal najl tzalu—tz̈i tzunkexin. \p \v 5 Pero bix aj tkanen Jesús: \p —¿Jte' pan k'i'n cyu'na?—tz̈i Jesús. \p —Wuuk k'i'n ku'na—tz̈i tzunkexin. \p \v 6 Bixse e xi' tkba'n Jesús tu'n cycub ke cykil xjal twitz tx'otx'. Bixse e tzaj ttzyu'nxin jwuuk pan, bix e xi' tkanenxin t-xtalbil Dios cyi'j. Bixse e cub tpa'nxin, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin tu'ntzen t-xi' cypa'nxin cyxol xjal. \v 7 Bix jax k'i'n cabjil quis̈ cyu'nxin. Jax ju'xe bix e xi' tkanen Jesús t-xtalbil Dios cyi'jjil, bix e xi' tkba'n Jesús tu'n t-xi' cypa'n t-xnak'atzxin. \v 8 Cykilca xjal e waa'n tejxe cynoj. Cybajtzen waa'n xjal, e cyajxtl wuuk chi'ltl piẍ pan. \v 9 Cykilca kej xjal e waa'n atle cyaja mil. Bixsen e k'olben Jesús cye xjal, \v 10 n-ocxtl tzunxin tuj choc cyuya t-xnak'atzxin, bixse e xi'xin tuj jun tnom Dalmanuta tbi. \s1 E xi' cykane xjal jun yec'bil te Jesús \r (Mt 16:1-4; Lc 12:54-56) \p \v 11 Cypon tzunj xjal nimalxse tuj cyley, ejee'j xjal tej cloj fariseo, bix ak'kexin rasonel tuya Jesús. Bix e xi' cykanenxin te Jesús tu'n t-xi' tyeec'an Jesús tipemal cyexin tu'ntzen tchic'ajax ka ju' otk tzaj Jesús tuya Dios. E'la tuj cywitzxin ka tu'n tcub tz'ak Jesús tuj cyyolxin. \v 12 Bi'xse e jaw jawsen tc'u'jxin, cuma ete'c fariseo yajlal texin. Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —¿Tikentzen ete'c'a xjal kanl te weya tu'n t-xi' nyeec'ana wipemala? Nuktzen ti cyaja tu'n ncub tz'aka. Tzinenxix cxe'l nkba'n cyey mintii' tu'n t-xi' nyeec'an wipemal—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 13 Bix e cyaj tcye'yen Jesús ejee'xin, bix ocx meltz'ajxin tuj barc cyuya t-xnak'atz, bix iy'x meltz'ajxin juntl jlaj tnijabel a'. \s1 Cyxnak'tzbil fariseo yaa'n tuj tumel \r (Mt 16:5-12) \p \v 14 Pero otktzen tz'el cywaxin tuj cyc'u'j t-xnak'atzxin. Nukxix jun pan k'i'n cyu'nxin. \v 15 Toctzen tbi'n Jesús nchi yolen t-xnak'atzxin ti' pan, bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Nchi yolena ti' pan, cyc'ojlam cyiiba tuyaj cypan fariseo bix xsunj tpan jxin cawel Herodes—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. Pero yaa'ntzen nyolen texin ti' pan, sino nxi'tzen tkba'nxin tu'n mi'n txi' cybi'n t-xnak'atzxin jcyxnak'atz fariseo bix jte Herodes. \p \v 16 Pero mintzen el cyniy' t-xnak'atzxin ti'j ti elpeninatzen tyol Jesús. Tuj cywitzxin tu'n toc cyc'u'jxin ti' lk'oj pan. \p \v 17 Bix el tniy' Jesús ti'j ti otk tz'e'la tyolxin tuj cywitz t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —¿Tikentzen n-e'la tuj cywitza ka mintii' cypana? ¿Mimpatzen tz'el cyni'ya ti'j yaa'n ti' pan nchin yolenawe? ¿Junxpatzen maj klolj tuj cywitza? \v 18 Ju'c'a ke cyey tise kej xjal at tbak' cywitz, pero mintey' n-ak' cywitz ti'j, bix at cyẍquin, pero mintey' n-el cyniy' ti'j. Yal tzunj pan tzin cyyolena, ¿tikentzen n-oca tak' cyey? ¿Mimpatzen tzul tuj cyc'u'ja ti in se nejl? \v 19 Tej tcub npa'n jjwe' pan t-xol jwe' mil xinak, ¿jte' chi'l piẍ pan e jaw cychmo'na tej cybaj waa'n xjal?—tz̈i Jesús. \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Cablajaj chi'l, Taat—tz̈i tzunkexin. \p \v 20 Bix e xi' tkanen Jesús juntl maj: \p —Yaj tzunj tej tcub npa'n jwuuk pan t-xol jcyaja mil xjal, ¿jte' chi'l pan e cyaj?—tz̈i Jesús. \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Jax wuuktl chi'l—tz̈i tzunkexin. \p \v 21 Entonces bixse aj tkba'n Jesús: \p —Jeyney, jayaxittzen mix n-e'la cyni'ya ti'j ka cykil ba'n tbint wu'na—tz̈i Jesús. \s1 Jket twitz jun xjal mos̈ tu'n Jesús tuj Betsaida \p \v 22 Cwatzen cyponxin tuj tnom te Betsaida, jlajxe tnijabel a', bix e pon cyii'n xjal jun xjal mos̈. Bix oc cycubsa'n xjal cywitz te Jesús tu'n toc tmoco'n Jesús jxjal mos̈. \v 23 Bix e tzaj ttzyu'n Jesús tk'ab mos̈, bix ex tii'nxin yaab ttxa'nxe tnom. Bix ocx tk'o'n Jesús ta'l ttzi tuj twitz mos̈. Tcubtzen tk'o'n Jesús tk'ab tibaj mos̈, bix e xi' tkanenxin: \p —¿Atpa ch'in ma tzak' twitza ti'j?—tz̈i Jesús. \p \v 24 Bix ak' mos̈ cyeyel tiy' ttxlaj, bix aj ttzak'be'n jxin mos̈: \p —At ch'in chic'aj. Lu ke xjal nchi oc ncye'yen tise jun tzee', bix nchi bet—tz̈i tzunxin. \p \v 25 Bix oc tmoco'n Jesús tbak' twitzxin juntl maj. Bix cyiw e cub tse'n mos̈ twitz, bi'xse ul tnaabl tbak' twitzxin. Ya ba'ntzen ak'tl twitzxin ti' tik'ch jilel. \v 26 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Ba'ntzen taja tjay. Pero cutxetzen jiquen tjay. Mi'ntzen tzi'ya tuj tnom bix min jaa' tz'oca tkba'na—tz̈i Jesús texin. \s1 Tej tkbante Pedro ka ja Jesús jscy'o'n tu'n Dios \r (Mt 16:13-20; Lc 9:18-21) \p \v 27 Tbajlenxitl tzunj ja lu, bix e xi' Jesús cyuya t-xnak'atz cyuj ke ni' coc' tnom ttxa'n nin tnom te Cesarea Filipo. Tujtzen be e xa' tkanen Jesús cye t-xnak'atz: \p —¿Alcye ken tuj cywitz xjal?—tz̈i Jesús. \p \v 28 Bix aj cytzak'be'n t-xnak'atzxin: \p —At xjal nkbante ka jay Juan Bautista. At juntl wik nkbante ka jay Elías, tulel nejl twitzj xin Scy'o'n tu'n Dios. Bix at juntl wik xjal nkbante ka jay jun wikxitl tyolel Dios e ten nejl—tz̈i tzunkexin. \p \v 29 Bix aj tkanen Jesús: \p —Yajtzen cyey, ¿altzen cye ken tuj cywitza?—tz̈i Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n jxin Pedro, t-xnak'atz Jesús: \p —Ja te ja Scy'o'n tu'n Dios, jaj xin tulel tsma'n Dios te cawel tibaj Israel, jxin e byan tu'n Dios jatxe tuj tneel—tz̈i Pedro. \p \v 30 Pero e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz tu'n min jaa' tz'oca cykba'nxin ka jaxin cawel tibaj Israel. \s1 Tej tyole Jesús ti'j tcyamecy \r (Mt 16:21-28; Lc 9:22-27) \p \v 31 Bixse ak' Jesús xnak'tzalec cyexin ka jxin Sma'n tu'n Dios tu'n tten cyuya xjal q'uiyalxse a' tc'u'jxin, bix q'uelel xoo'nxin cyu'n nintzaj xjal tuj tja Dios, cyu'n tawil na'l Dios, bix cyu'n tx'olbal ley. Bixse e tkbaxin ka cbyetelxin, bix cjawetz itz'jxin te toxen k'ij tbyetlenxitlxin. \v 32 Bix e cyaj tk'o'nxin kej yol lu tuj tzinen. \p Pero min el tyol Jesús ba'n tuj twitz Pedro. Bix ex ttxco'nxin ja Jesús cyjunalxin, bix ak' Pedro ocsalec tc'u'j Jesús tu'n mi'n tyolexin ju'wa. \v 33 Tejtzen toc tbi'n Jesús tyol Pedro, bix aj tcye'yenxin cykilcatl ke t-xnak'atzxin, bix oc yokpajxin ti' Pedro: \p —Pedro, ti'j tyola ju'wa, ju'x tuj cywitz xjala, pero tuj twitz Dios, min. Ja te Satanás, tawil biman, n-oc lmonte tey. Tcy'i Satanás chin japan baj ti'j ti waj ma chin tzaj twitz tx'otx'. Ti'j tzunj tyola tu'n mi'n chin cyim, attzen tyola tuya tawil biman, yaa'n tuya Dios—tz̈i Jesús te Pedro cywitz niy'tl t-xnak'atzxin. \p \v 34 Yajc'atltzen bix e tzaj ttxco'n Jesús ke t-xnak'atz bix juntl wik xjal, bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Al cyey taj tz'oc lpe wi'j, cyk'oncjtzen tik'ch cyaja, tuyaxe cychunk'lala cyimal tuj cyc'u'ja. Ka at-xix il ti'j tu'n cyoca tuj q'uixc'aj nuk wi'jc'a, cyk'onxsen cyiiba. Bix ka ma chi el xoo'na cyu'n xjal nuk wi'jc'a, cyxoo'xixsen cyiiba. Bix katzen at-xix il ti'j, bixse t-xi' cyk'on cyiiba te cyamecy, tisej weya twitz cruz chin byetela. \v 35 Al tzunj ma bint tu'n ju'wa, chi lpebaltzen wi'j, cyk'a' tzuna cychunk'lala nuk wi'jc'a bix nuk ti' nyol tu'n cyclet xjal tuj il, ka ma bint cyu'na ju'wa, attzen cychunk'lala. Pero alj tcy'i cyim nuk wi'jc'a, nuk tchunk'lal n-oc tak' te, ja tzunj cxe'l tz'ak. \v 36 ¿Ti c'ajbela cykilca twitz tx'otx' te jun xjal oj t-xcye ti'j ka otk txi' t-xoo'n tchunk'lal nuk tu'n ttzyet tu'n? \v 37 ¿Bix ma jte'tzen ctchja' jun xjal twi' tchunk'lal ka o txi' t-xoo'n, nuket jac'a tlok' juntl maj? Cuma at mas twi' tanem jun xjal twitz cykilca twitz tx'otx'. \v 38 Alj ma tz'el ch'ixwe wi'j bix ti' nyol cywitz xjal nakch ete' wi'j bix cywitz aj il, jaxse ju'x inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios, q'ueleltzen ch'ixwexe ti'j oj tul meltz'ajxin juntl maj twitz tx'otx' tuya nimxsen tajwalelxin tu'n Tmanxin Dios, bix tzinxse ntxakakanxin, bix cyuyax xjan tsanjel Dios tuj cya'j—tz̈i Jesús cye xjal. \c 9 \p \v 1 Bix jax e xi' tkba'n Jesús: \p —Cxe'lxix nkba'n cyey ka at juun cyey tcub tzalu mi'n cyim ojxe toc cycye'yena techel ti tten tipemal tcawbil Dios—tz̈i Jesús cyexin. \s1 Tej tcub meltz'aj tcye'nc Jesús \r (Mt 17:1-13; Lc 9:28-36) \p \v 2 Eltzen wukak k'ij, bix e xi' Jesús twi' jun nim witz. Nuktzen ja Pedro, tuya Santiago, bixse Juan e xi' tii'nxin tuyaxin. Cywitz tzunxin tej tcub meltz'aj tcye'yenc Jesús. \v 3 Yalxse t-xbalen Jesús tzinxse ntxakakan, masxse sak otk tz'oca tilbil twitz oj tey'x tbaj txjet jun ti jilel. \v 4 Bix tujx naj toc cycye'yenxin nyolen Jesús tuya Elías bix Moisés, ca'ba ktzan tyolel Dios nejl. \v 5 Bix e xi' tkba'n Pedro te Jesús: \p —Xnak'tzal, axse tbanel jlu ko' eto' tzalu. Cjaweltzen kbincha'n oxe ni' pach, juntzen tey, juntltzen te Moisés, bixse juntl te te Elías—tz̈itzen Pedro te Jesús. \v 6 Yaa'ntzen tii' e xa' tkba'n Pedro jcyjulu, cuma otkxse chi jaw sey'pajxin. Ya mintii'tl ul tuj tc'u'j Pedro tu'n ti t-xi'lel tkba'nxin. \p \v 7 Nbajc'atzen yolen Pedro, tej ttzaj jlet jun muj. Bix e cyaj bajkexin tuj. Tujtzen muj etza jun yol. Tz̈i cyjulu: \p —Jatzen weya Ncwalja n-oc tak' weya. Cybimc'atzen—tz̈itzen tyol Dios tetz tuj muj. \p \v 8 Tujx naj tej cycye'yenxin cytxlajxin, ya min-altl tcub cyuyaxin. Nuk jac'atl Jesús tjunal tcub. \p \v 9 Cyajcatztzen meltz'ajxin twi' witz, bix e xi' tkba'n Jesús cyexin tu'n mi'n jaa' tz'oca cykba'nxin ti jilel otk tz'oc cycye'yenxin, ojxe tjatz itz'j jxjal Sma'n tu'n Dios. \v 10 Ju' tzunj e cwa' cyewenxin ti jilel otk tz'oc cycye'yenxin. Pero bix ak'kexin kanlecte tiy' cyeeylexxin titzen jilel “ojxe tjatz itz'j.” \v 11 Bix e xi' cykanenxin te Jesús: \p —¿Tikentzele nbyana cyu'nj xin tx'olbal ley ka il ti'j tzul meltz'aj jxin Elías twitz tx'otx' nejl twitzj xin Scy'o'n tu'n Dios?—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 12-13 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jax cyu'n tx'olbal ley. Tzul meltz'ajte Elías twitzj Scy'o'n tu'n Dios nejl te ninc'ul xjal. Pero cxe'lxixse nkba'n cyey tej tul Juan Bautista, ju'tzen tul-lenxin tisex Elías, tisec'aj toc tu'n tyol Dios. Bix ch'innch'etzen tbyet Juan Bautista cyu'n xjal. Pero attzen jun kanbil cyey: ¿Ti toc tu'n tyol Dios ti pjel tej xjal Sma'n tu'n Dios? Tz̈itzen cyjulu: “Jxin Sma'n tu'n Dios q'uiyelxse a' tc'u'jxin, bix q'uelel xoo'nxin cyu'n xjal,” tz̈i tyol Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej tel biman ti'j junk'a cwal tu'n Jesús \r (Mt 17:14-21; Lc 9:37-43) \p \v 14 Tej tzunj cypon meltz'ajxin jaa' ete'j cabtlxin t-xnak'atz Jesús, bix e pon cnetkexin tuya nim xjal otk tz'oc cychmon cyiib cyi'jxin, bix cabxin tx'olbal ley nchi rasonen tzunxin cyuya t-xnak'atz Jesús. \v 15 Tejtzen toc cycye'yen xjal ja Jesús, cykilxse xjal e xi' k'olbelte Jesús. Bi'xse e jaw klee' ke xjal tu'n nchi tzalaj, cuma cytzki'ntltzen xjal cykil ba'n tbint tu'n Jesús. \v 16 Bix e xi' tkanen Jesús cye xjal: \p —¿Titzen jilel nxi' cyyolena cyuya nxnak'atza?—tz̈i Jesús. \p \v 17 Juntltzen cye xjal ocx tzak'bente: \p —Taat Xnak'tzal, ma tzul wii'na ncy'aala ma tz'oc biman ti'j, bi'x ma cyaj me. \v 18 Jaa'xja tcwa'k'a ti'j, ntzaj ttzyu'n biman jak'a, bix ncub xoo'nk'a tu'n twitz tx'otx', bix n-ak' eletz plut tuj ttzik'a, bix njawxse kitx'itx'in t-xee' twitz tek'a, bix ncyaj tx'ilek'a. Ma txi' ncubsa'n nwitz cye t-xnak'atza tu'n tel cylojo'n biman ti' ncy'aal, pero mix nbina cyu'n—tz̈i tman cwal. \p \v 19 Bix aj ttzak'be'n Jesús cye xjal: \p —¿At-xpatzen xjal min tz'oc ke tc'u'j ti' Dios, bix wi'j? Jey', ¿jte'tzen maj cxe'l nyeec'an wipemal cyey tu'n toc ke cyc'u'ja? ¿Jte'tltzen maj chi oquel nxnak'tza'na tu'n tel cyni'ya ti'j? Cyii'ntzna jcwala tzalu—tz̈i Jesús. \p \v 20 Bixse e xi' cyii'n xjal cwal twitz Jesús. Tejtzen toc tcye'yen jbiman toc ti' cwal ja Jesús, bix e tzaj cyim cwal tu'n biman, bi'x e cub tz'ak cwal twitz tx'otx', bix e cub ten balk'ajel, bix e jaw swaquen ttzik'a. \v 21 Bix e xi' tkanen Jesús te tmank'a: \p —¿Jtootzen tzyet ni' k'a tu'nj lu?—tz̈i Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n tmank'a: \p —Jatxe ni' nee'xk'a, \v 22 bix nimxse maj o txi' t-xoo'n biman jak'a tuj k'ak' bix tuj a' tu'n tcubk'a. Ju' tzunj kape jac'a bint tu'na, k'antz ch'in tc'u'ja ki'ja. Ko toneca—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 23 Bix aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —¿Titzen ttenj “jac'ape bint tu'na?” Cykilca ba'n tbint te alj ma tz'ocslante ka ba'n tbint wu'na—tz̈i Jesús. \p \v 24 Entonces bix e jaw s̈-in tman cwal cyjulu: \p —Tzin wocsla'nwe. Chin toneca tu'n toc wocsla'na mas—tz̈itzen tman cwal. \p \v 25 Toctzen tcye'yen Jesús otk jaw chmet nim xjal, bix oc cawenxin ti' biman: \p —Xewbaj, tu'na ma tz'oca jcwala me bix chquint. Inayentzen cxe'l kbante tey tu'n tetza tuj tchu'l jxjala, bix ya mi nuket juntl maj bix tz'oca ti'j—tz̈i Jesús te biman. \p \v 26 Bix e jaw s̈-in biman, bix e tzaj cyim cwal juntl maj tu'n biman, bix el biman ti'jk'a. Tejtzen tel biman, bi'xse e cyaj bint ttenk'a tisen cyimne. Nim xjal e kbante ka otk cyimk'a. \v 27 Pero bix e tzaj ttzyu'n Jesús tk'abk'a, bix e jaw tii'nxin jak'a, bix e cub we'k'a. \p \v 28 Yajc'atltzen bix ocx Jesús tuj jun jaa'. Cycyajtzen Jesús cyjunalx cyuya t-xnak'atz, bix ak'kexin kanlte: \p —¿Tikentzen min s-el biman ti'j k'a cwala ku'na?—tz̈i tzunkexin. \p \v 29 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ke cyej biman lu mlay chi el cyeja ka mitkx nchi na'na xjal Dios tuya cykil tanem—tz̈i Jesús. \s1 Tej tyole Jesús juntl maj ti'j tcyamecy \r (Mt 17:22-23; Lc 9:43-45) \p \v 30 Tejtzen cyetzxin jatzewe, bix iy'kexin cyuj tnom te Galilea. Pero tcy'ixse Jesús oc cye'yet cyu'n xjal, \v 31 cuma nxnak'tzanxin ke t-xnak'atzxin tuj ewjel. Bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Tej xin Sma'n tu'n Dios cxe'l k'o'nxin tuj cyk'ab xjal, bix cbyetelxin. Pero tetzen toxen k'ij cjawetza itz'jxin—tz̈i Jesús. \v 32 Pero min el cyniy'xin ti'j ti jilel e tkba Jesús, pero tu'ntzen cych'ixewxin min e xi' cykanenxin te Jesús ti elpenina tyolxin. \s1 Alcye mas jawnex toclen \r (Mt 18:1-5; Lc 9:46-48) \p \v 33 Bix e ponkexin juntl maj tuj nin tnom te Capernaum. Tejtzen cyponxin tuj jaa' tu'n cywe'baxin, bix e xi' tkanen Jesús cye t-xnak'atz: \p —¿Titzen jilelj cyey xi' cyyolena tuj be?—tz̈i Jesús. \p \v 34 Pero mintii' aj cytzak'be'nxin tu'n cych'ixewxin, cuma jatzen e xi' cyyolen xinj tuj be alcyexin mas nintzaj cyxolxin. \v 35 Bix e cub ke Jesús, bix e tzaj ttxco'nxin cycablajaj t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Cyaj cyey chi oca te nintzaj. Pero cxe'lxixse nkba'n cyey, alj ma txi' tc'u'j ti' juntl xjal, ejee' tzunja chi oquel te nmak xjal tuj twitz Dios. Al kej cyaj chi cawen, ejee' tzunja chi cyjel ti'jxe—tz̈i Jesús cyexin. \v 36 Bix e tzaj tii'nxin jun nee' cyxol t-xnak'atzxin te techel. Njawtzen tchle'nxin nee', bix e xi' tkba'nxin: \p \v 37 —Alj ma tz'oc il ti' jun nee' tisenc'a ju'x wi'ja, ju'xse tten oj toc il wi'j. Bix ojtzen toc il wi'j, yaa'n nuk wi'jc'a, sino ju'xse c'oquel il ti' Dios e tzaj tsma'n inayena—tz̈i Jesús. \s1 Alj min nk'oj ki'j kuya ta' \r (Lc 9:49-50) \p \v 38 Bix ocx ttx'oman Juan tyol Jesús: \p —Xnak'tzal, oc kcye'yena jun xinak n-el tlojo'n biman cyi' xjal tbi tzuna najben te. Pero otzen kmaya, cuma yaa'n toctz kxol—tz̈i Juan te Jesús. \p \v 39 Bix e tbi Jesús tyol Juan, bix aj ttzak'be'nxin: \p —Min, mi'n tz'oc cymyo'na, cuma ju' tk'on teja tiib kuya. Alj xjal ma bint jun ti jilel tu'n, tu'n tipemal nbi'ya, mlay yolente ka' wi'j, cuma yaa'n toc chilsal we. \v 40 Alj min tz'oc k'ojl ki'j, kuyatzen ta'. \v 41 Alj tk'on tiib kuya, ctyeec'ate tiib, amale nuket jun vas a' tzaj tk'o'n te cyey, ejee'y lepch ti'j Scy'o'n tu'n Dios. Cxe'lxixse nkba'n cyey, jaante ctiik'el t-xel te Dios. \s1 ¡Ayxsen tej xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl! \r (Mt 18:6-9; Lc 17:1-2) \p \v 42 Ko nbajsa' xsunj nyol nxi' nkba'n cyey. Ka at jun xjal ma tz'oc ten yajlalecte juntl xjal tu'n tcub tz'ak tuj il, bix mintkna'x tcywix tuj tyol Dios, tisen ja nee' luwe, ba'ntetpetzenle oj tcub ẍpet jun nim cyaa' tkul tu'n t-xi' xe't tuj mar, twitzj oj toc ten ocsal tc'u'j juntl xjal. \v 43-44 Yaltzen ka tu'nx ma cwa' tz'ak tuj il, cxe'ltzen nk'o'n juntl tumel cyey. Oj tcub tz'aka tuj il, jatzen tbeyel k'ak'. Ju' tzunj ka at jun il ma tzaj ti'ja, cyiwx tcla' tiiba twitz. Ba'n tcub tpa'n ch'ina tak' tu'n tcleta te il twitzj oj t-xi' tk'on tiiba tuj il bix cxe'la tuj k'ak'. Ba'ntetpele oj tel tx'omet jun tk'aba oj taja tz'ajben tey tu'n t-xi'y tuj il tu'n tpona tuj cya'j twitzj oj t-xi'y tuj k'ak' tuya cyca'bel tk'aba. \v 45-46 Ju'xse tten tuya tkena ka ja k'ilx tey tuj il. Ba'ntetpele oj tel tx'omet tkena sictzen tocxa tuj cya'j. Mas ba'n oj ttena twitz tx'otx' coxa twitzj oj tpona tuya cyca'bel tkena tuj k'ak'. \v 47 Bix ka njyona il tuya tbak' twitza, ba'ntetpele oj tetz sictzen tocxa tuj cya'j. Cuma mas ba'n oj ttena tuya junx tbak' twitza twitz tx'otx' twitzj oj t-xi'y tuya cyca'bel tbak' twitza tuj k'ak', \v 48 jaa'j mintey'xse nyubtz'aj k'ak'. \p \v 49 Pero cxe'lxixse nkba'n cyey, cykilcakey chi elel k'i'na tuj niy' tisen tuj jun k'ak', tu'n cytxjeta tuj cyila, bix tu'ntzen cytena yaa'n nuk jun tisenj chi'pj atz'emi'. \v 50 Ba'nte atz'en. Pero ka ma tz'oc te tzaa', ya mlay cub meltz'aj ttz̈yal juntl maj, bix ya mintii'tl ba'n tajbena. Tej atz'en tisenc'axsen a tnaabl cyuyey. J-atz'en mintii' ba'n tajbe'na ka mintii' ttz̈yal, ju'xse cyey yuwinkey ka yaa'n ba'n cynaabla twitz juntl xjal bix twitz Dios. Ju' tzunj, ba'nxkey. Tisen tzunj oj tcub tena tuj tbanel tuya juntl xjal, jatzen ba'n tnaablja—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 10 \s1 Tzin tk'o'n Jesús xnak'tzbil tu'n mi'n tcub tpa'n tiib xinak ti' t-xu'l \r (Mt 19:1-12; Lc 16:18) \p \v 1 Bix etz Jesús tuj tnom te Capernaum, bix e xi'xin tbeyel ttx'otx' Judea, ttxlaj Capernaum te iy'na, bix iy'xxin tuj nima' te Jordán, jlajxe Judea. Bix e jaw chmet xjal ti' Jesús juntl maj, bix ak' Jesús xnak'tzal cye xjal tisex nbaj texin cyxol xjal. \v 2 Bix e pon cabxin xjal nimal tuj cyley, ejee'j xin fariseo, bix e xi' cykanenxin te Jesús ka ba'n tel tpa'n tiib xinak ti' t-xu'l. Nuktzen ti cyajaxin tu'n tcub tz'ak Jesús. \v 3 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —¿Titzen e cyaj tkba'n Moisés cyey?—tz̈i Jesús. \p \v 4 Bix aj cytzak'be'nxin: \p —E tcuya te Moisés tu'n tel tpa'n tiib xinak ti' t-xu'l. Tu'ntzen cycub pax, nuktzen jun u'j txi' tk'o'n xinak te xuuj tzin tkba'n otk chi cub pax—tz̈ikexin te Jesús. \p \v 5 Bixse aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ju'tzen tcyajlen tkba'n Moisés, pero tu'nj cyyuwinela. \v 6 Pero tuj tneel yaa'n ju' tewa. E cyaj ttz'i'ben Moisés: “E cub tbincha'nte Dios xinak tuya xuuj. \v 7 Ju' tzunj cyjela tk'o'n xinak tman bix ttxu tu'n toc maje tuya xuuj. \v 8 Cyca'beltzen chi elel tisen junx xjal bix ma tu'n cycub ten mojl junx,” tz̈i Moisés tcyajlen ttz'i'ben. Ju' tzunj yaa'n ca'ba cybet, sino tisen jun xjal mixbe tu'n tel pax. \v 9 Ju' tzunj tcyajlen tk'o'n Dios te junx, yaa'n tu'n tcub tpa'n jun xjal—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 10 Bix jaantzen ke t-xnak'atzxin oc ebinte tyol Jesús cye fariseo. Ete' xsunxin tuj jjaa' jaa' ete'xin, bix e xi' cykanen t-xnak'atzxin ti tten tyol Jesús cye fariseo. \v 11 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Alj ma tz'el tpa'n tiib ti' t-xu'l, bix ma maje tuya juntl xuuj, ma tz'oc tbinche pajlel ti' tneel t-xu'l bix twitz Dios. \v 12 Bix jax ju'x te xuuj, ka ma cyaj tk'o'n tchmil, bix ma maje tuya juntl xinak, ma tz'oc tbinchen pajlel ti' tneel tchmil bix twitz Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej tcub tcy'iwla'n Jesús ke nee' \r (Mt 19:13-15; Lc 18:15-17) \p \v 13 Bix e xi' cyii'n xjal cab nee' tu'n toc tmoco'n Jesús ejee', tu'n cyoc te wunak. Pero bix ak' ke t-xnak'atz Jesús te cawlec cyej xjal k'ilcye nee' tu'n mi'n che'x lk'e nee' ti' Jesús. \v 14 Toctzen tcye'yen Jesús, bix e tzaj tk'ojxin cyi' t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin cyjulu: \p —Cytzakpi'nctz kej nee'wa tu'n cytzaj wi'j. Mi'n cysey tisenj tzin cyse'na, cuma nuktzen ejee' cyej xjal tisen kej nee'wa ba'n cyten tjak' tcawbil Dios, cuma tzin cybi'n bix min baj cyc'u'j. \v 15 Cxe'lxixse nkba'n cyey, alj min ma tz'oc tbi'n tcawbil Dios tisen jun nee', mlay tz'oc tuya Dios—tz̈i Jesús. \v 16 Bix e jaw tchle'n Jesús ke nee', bix e cub tk'o'nxin tk'abxin cyibaj nee' te cy'iwlablcye. \s1 Tej tyole junk'a cwal k'ina tuya Jesús \r (Mt 19:16-30; Lc 18:18-30) \p \v 17 Tu'ntzen ttzyet tbe Jesús jaa' xa'ninaxin, bix e pon ajkel junxin xjal, bix e cub majexin twitz Jesús, bix e xi' tkanenxin: \p —Jey', ba'n Xnak'tzal, ¿ti cwel nbincha'n tu'n ncaman ti' nchunk'lal te junx maj tuya Dios?—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 18 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —¿Tikentzen n-oca tkba'na ba'n weya? C'oquelxix tc'u'ja ti' tyola, cuma min-alte jun xjal ba'n. Nuk jac'a te Dios ba'n. \v 19 Yal tzunj tkanbila, ttzki'ntl tzuna jlaaj cawbil e cyaj tk'o'n Dios. Mi'n byona, mi'n tz'ikena xuuj, mi'n tz'alk'ana, mi'n ẍtak'ena ti' juntl xjal, mi'n cub tyajla'na xjal, ebimc'a tmana bix ttxuy, bix xsunj cabtla. Katzen ma cybiy ja lu, bix ka min xcub tz'aka twitz, ccamal tzuna ti' tchunk'lala te junx maj tuya Dios—tz̈i Jesús texin. \p \v 20 Bix e xi' tkba'n jxin xjal te Jesús: \p —Xnak'tzal, cykil te ja luwe o bint weya wu'n jatxe tuj ncwalela—tz̈i tzunxin. \p \v 21 Bix aj ttzak'be'n Jesús tuya tc'u'j: \p —At-x juntl mina'x tbint tu'na. Q'ueyex tik'ch tey, bix k'onxse twi' cye mebe. Ju'tzen cnetela tk'inemala tuj cya'j. Ojtzen tbint tu'na, lpetztzen wi'j—tz̈i Jesús. \p \v 22 Bix e jaw baj tc'u'j jxin xjal tej toc tbi'nxin, bix e jaw bisenxin, cuma k'ina xsunxin. Bix elxin ti' Jesús. \p \v 23 Bix aj tcye'yen Jesús ke t-xnak'atz ttxlaj, bix aj tkba'nxin: \p —Penaxse tu'n toc cyk'on cyiib jxjal k'ina tjak' tcawbil Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 24 Bi'x e naj cynaabl ke t-xnak'atz Jesús cyu'n tyolxin, cuma e'la tuj cywitzxin ka ejee' k'ina mas wunak twitz Dios. Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Key cwal, aljxe xjal ti'j, cyiwxsen tu'n toc cyk'on cyiib tjak' tcawbil Dios. Tisen kej xjal k'inan. \v 25 Mlay tz'ocx naj jun k'inan tuj tcawbil Dios twitz junjil tz̈ej tu'n texjil tuj tẍyo'p jun bak—tz̈i Jesús. \p \v 26 Toctzen cybi'n t-xnak'atz Jesús, masx e jaw klee'kexin, bix ak'kexin yolel cyxolelexxin: \p —Katzen ju' ttena, ¿altzen jun ba'n tco'pan tiib tu'n mi'n cyaj ti'jxe tcawbil Dios?—tz̈i tzunkexin. \p \v 27 Toctzen tcye'yen Jesús ejee'xin, bix e xi' ttzak'be'n Jesús: \p —Cye xjal, mlayx bint cyocxcye tuj tcawbil Dios. Pero te Dios, cykilca ba'n tbint tu'nxin—tz̈i Jesús. \p \v 28 Bix ak' Pedro, t-xnak'atz Jesús, kbalxte texin: \p —Keya, o cyaj kcye'yena tik'ch jilel keya tu'n koc lpeya ti'ja—tz̈i Pedro te Jesús. \p \v 29 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Tzinen cxe'l nkba'n cyey, aljxe xjal nuk wu'n bix ma ti' nyol te co'pbil ma cyaj tcye'yen tja, bix ke titz'en, ke ttzicy, bix ke tman, ke tcwal, bixsen ttx'otx', \v 30 mas c'oquel k'o'n te tu'n Dios twitzx ja tx'otx'a. Ctiik'eltzen mas nim c'ojlablte. Bix ctiik'eltzen nim titz'en, bix ttzicy, bix tman, bix ttx'otx', bix ma tja. Pero al tzunj ma tz'oc lpe wi'j, jax q'uiyal a' ch'in tc'u'j. Pero amale cyiwet ch'in twitz ja tx'otx'a, ojtzen tul ac'aj twitz tx'otx', ctiik'eltzen tchunk'lal te junx maj. \v 31 Bix nimxse xjal nintzaj ja'lewe, ejee' tzunj mintii' chi oquela tuj juntl twitz tx'otx'. Bix nimxse xjal yaa'n nintzaj ja'lewe, ejee' tzunj chi oquel te nintzaj tuj juntl twitz tx'otx' tu'n Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej tyole Jesús juntl maj ka tu'n tcyim \r (Mt 20:17-19; Lc 18:31-34) \p \v 32 Bix e tzyet jcybexin tzyu'n tu'n cyponxin tuj tnom te Jerusalén, nejltzen Jesús cywitz t-xnak'atz. Yaltzen ke t-xnak'atzxin, otkxse chi jaw klee'xin, cuma ju' e xi' tiin tiib Jesús Jerusalén jaa' ta' nim xjal nk'ojlec ti'jxin. \p Bix at juntl wik xjal lepch cyi'jxin. Otkxse cub ttz̈i cyi' xjal, cuma cytzki'ntl xjal nimxse xjal nk'ojlec ti' Jesús tuj tnom te Jerusalén. \p Bix ex ttxco'n Jesús kej t-xnak'atz juntl maj cyjunalxin. Bixse ak'xin kbalte ti jilel tbajlel ti'jxin. \v 33 Bix e xi' tkba'nxin: \p —Cyena. Lutzen ko' xi'nin tuj Jerusalén, jaa'j chin xe'la k'o'n tuj cyk'ab ke nintzaj tawil na'l Dios bix ke tx'olbal ley. Ejee' tzunxin chi kbalte tu'n nbyet bix chin xe'l cyk'o'nxin tuj cyk'ab nmak xjal te Roma. \v 34 Ejee'tzen xinj chi oquel xmucchante weya, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. Pjel cytzuuben xjal inayena, chin oquel cypju'na xjal, bix chin cwel cybyo'na xjal. Pero tetzen toxen k'ij oj njatz itz'ja juntl maj—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun cykanbil Santiago bix Juan \r (Mt 20:20-28) \p \v 35 Ja tzunj xin Santiago tuya Juan, t-xnak'atz Jesús, ke tcwal jxin Zebedeo, bix e xi' lk'ekexin ti' Jesús, bix e xi' cykba'nxin cyjulu: \p —Xnak'tzal, kaja bint jun xtalbil tu'na ki'ja, jaj cxe'l kkanena tey—tz̈i tzunkexin. \p \v 36 Bix aj tkanen Jesús: \p —¿Titzen jilel cyaja tz'oc nbinche cyi'ja?—tz̈i Jesús. \p \v 37 Bix e xi' cykba'nxin cyjulu: \p —Oj toc tey te cawel, ctk'a'y jun nin kaak'ena ttxlajquey te cawel tuyey, jun keya tuj tmank'aba, bix juntl keya tuj tneẍa—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 38 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Min tz'el cyni'ya ti'j ti jilel ntzaj cykanena we. ¿Jac'apatzen tziy'x cyey cyu'n oj tiy' a' cyc'u'ja tisej weya? Il ti'j chin byetela. Jey', ¿mama cub cybisen cyey tu'n cycyima wuya?—tz̈i Jesús cye Juan bix Santiago. \p \v 39 Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Cbinelke ku'n—tz̈i tzunkexin. \p Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Min cytzki'na, pero jax cyu'na q'uiyal a' cyc'u'ja bix chi byetela. \v 40 Yaltzen cykanbila weya, yaa'n inayenwe chin kbalte al ccawel wuya oj woc te cawel. Jatzen cxe'la k'o'nte ak'untl cyej xjal o tscy'o Dios—tz̈i Jesús. \p \v 41 Toctzen cybi'n jlajajtlxin t-xnak'atz Jesús tyol Santiago tuya Juan, bix oc chi'l ch'inkexin. \v 42 Toctzen tcye'yen Jesús tik'ch nbajcye t-xnak'atz, bix e tzaj ttxco'nxin cykilcakexin, bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cytzki'ntl tzuna cyxol kej xjal te Roma nchi cawen cyibaja at cawel nchi cawen tu'n t-xi' cyyeec'an nim cyajwalel cye xjal. Bix cyiw nchi oc cyi' xjal. \v 43-44 Perotzen cyey cyxol, yaa'ntzen ju' ctemela tewa. Tec'axtl ctemelate, cxe'l cycye'yena ke xjal nejl twitzj tu'n cycawena cyibaj xjal. Al tzunj ma bint tu'n ju'wa, ejee' tzunj chi oquel te nintzaj cyxola. \v 45 Mitetpe ja tej xjal Sma'n tu'n Dios o tzul te cyc'ojla'betz xjal, sino ja texin o tzul te ajbel cye xjal, tuyaxetzen cxe'l tk'o'nxin tchunk'lalxin te twi' colbil nim xjal tuj tk'ab il—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jaj jun mos̈ Bartimeo tbi ul tnaabl twitz tu'n Jesús \r (Mt 20:29-34; Lc 18:35-43) \p \v 46 Tbajtzen tkba'n Jesús ke tyol, bix e tzyet tbexin cyuya t-xnak'atzxin juntl maj. Cwa cyponxin tuj tnom te Jericó. Te xsunxin ttxa'n tnom, bix oc lpe nim xjal ti'jxin. Cwa tpon canaxin ti'j junxin mos̈ k'uklc'a tuj be, kanl tcotz cye xjal. Bartimeo tbi jxin mos̈, tcwal junxin xjal Timoteo tbi. \v 47 Tej tzunj tbinte mos̈ jxin xjal tzajnin ta'xin ja Jesús aj Nazaret, bix ak'xin s̈-il: \p —¡Jesús, jay Tcwal David, k'antz tc'u'ja wi'j!—tz̈i mos̈. \p \v 48 Nimtl xjal oc ilente mos̈ tu'n mi'n tz'el twi'. Pero mas el ts̈i'nxin twi'xin, bix e xi' tkba'nxin juntl maj: \p —¡Tcwal David, k'antz tc'u'ja wi'ja!—tz̈i tzunxin. \p \v 49 Bix e cub we' Jesús, bix e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —Cytxcontz jmos̈a—tz̈i Jesús. \p Bix e tzaj cytxco'n xjal jaxin: \p —¡Nimx tc'u'ja! ¡We'wey! Luy ntxquet tu'n Jesús—tz̈i ke xjal. \p \v 50 Tbintetzen mos̈, bix ex t-xoo'nxin ttxow'xin toc, bix e jaw t'icypajxin, bix e xi' lk'exin ti' Jesús. \v 51 Bix e xi' tkanen Jesús te mos̈: \p —¿Ti jilel taja tz'oc nbinche ti'ja?—tz̈i Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n mos̈ te Jesús: \p —Xnak'tzal, waj chin cye'yen juntl maj—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 52 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Ba'n taja. Tu'n cykil tc'u'ja ma tzula tnaabla—tz̈i Jesús. \p Tujx naj tul tnaabl tbak' twitzxin, bix ak' xe'l lpexin ti' Jesús tuj be. \c 11 \s1 Tej tocx Jesús tuj tnom Jerusalén \r (Mt 21:1-11; Lc 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Otktzen pon cana Jesús nka Jerusalén, cyuj tnom te Betfagé bix Betania, junx tuya jun witz Olivos tbi. Bix e xi' tsma'n Jesús ca'ba t-xnak'atz tuj jun cyej tnoma. \v 2 Bix e xi' tkba'nxin: \p —Cyucxatzen. Ojtzen cyocxa tuj jtnom, n-oc kcye'yena. C'oquel cycye'yena junjil bur yo'lecjil, bix min-al jun xjal o jax ke tibajjil. Cypjumeljil bix cyii'ntz tzunjil. \v 3 Katzen al ma tz'oc kanente cyey tiken n-el cypju'n jila, cyk'umenxse ka c'ajbeljil te cyaawa, bix tzul tmeltz'u'n naj texin jajil—tz̈i Jesús. \p \v 4 Entonces bix e xi'kexin, bix e cnet jjil bur cyu'nxin, ẍpo'njil tuj be twitz tlemel jun jaa'. Bix el cypju'nxin jajil. \v 5 Bix attzen cab xjal tcub tuj be, bix e xi' cykanenxin cye t-xnak'atz Jesús: \p —¿Titzen nbaj cyey? ¿Tikentzen n-e'la cypju'na jil bura?—tz̈i tzunkexin. \p \v 6 Bix aj cytzak'be'nxin tisecaj otk tkba Jesús. Bix e cycuyan xjal tu'n t-xi' cyii'nxin bur. \v 7 Bix e xi' cyii'nxin bur te Jesús, bix e jax cyk'o'nxin cyxbalenxin tibajjil, bix e jax ke Jesús tibajjil. \v 8 Bix e tzyet tbe Jesús, bix nimxse xjal oc lpe ti'j Jesús. Bix e cub cyk'o'n xjal cyxbalen tuj tbe Jesús, bix atl xjal e cub k'onte tk'ab xa'j tuj tbexin. Jatzen techelj oj tocx jun nin cawel tuj tnom. \v 9 Bix cykilcaxse xjal nejl twitzxin bix lepch tzinxse nchi s̈-in: \p —¡Ma tzul kaaw! ¡E tten tzunxin kuya nim k'ij! ¡Cy'iwla'nxit-xin, cuma ma tzulxin tuya tajwalelxin tu'n Dios! \v 10 ¡Cy'iwla'nxit-xin, cuma ma tzul t-xe'chel David te cawel! ¡Axse tbanel!—tz̈i ke xjal. \p \v 11 Ju'tzen tten tocxlen Jesús tuj nin tnom te Jerusalén, jaj jun tnom mas nintzaj cyxol xjal judío. Tejtzen tocx Jesús tuj Jerusalén, bix e xi'xin tuj nin tja Dios te cyey'lecxte tuj. Bix ajtz meltz'ajxin tuya cycablajaj t-xnak'atzxin tuj tnom te Betania, cuma ch'itk tex k'ij. \s1 Tej ttzkij tken higo tu'n tyol Jesús jaj mintii' twitz \r (Mt 21:18-19) \p \v 12 Tetzen juntl k'ij bix ex Jesús cyuya t-xnak'atz tuj Betania. Tujtzen be bix oc tak' weyaj te Jesús. \v 13 Nakchtzen e xa' tcye'yenxin jun wi' lo'pj higuera tbi. At nim t-xaak, tzin tyeec'an ka at twitz. Bix e xi'kexin te k'ilbel twitz. Pero tejtzen cyponxin, mintii' twitz e cnet cyu'nxin. \v 14 Ju' tzunj e xa' tkba'n Jesús te tken higuera: \p —Junxse maj min-altl xjal cxe'l lo'nte twitza, cuma mintii' twitza q'uelel—tz̈i Jesús te tzee'. Bix e cybi t-xnak'atz Jesús tyolxin te tzee'. \s1 Tej tetz tlojo'n Jesús ke q'ueyel tuj tja Dios \r (Mt 21:12-17; Lc 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 15 Bix e ponkexin tuj tnom te Jerusalén. Tejtzen cyponxin, bix ocx Jesús tuj nin tja Dios. Bix ak'xin lojolbetz cyej xjal nchi q'ueyen bix nchi lok'on tuj tja Dios, cuma oc tcye'yenxin tja Dios tisen jun plasen. Bix e jaw tpac'tz'enxin kej mes cyej xjal ch'ixbel pwak te Roma te pwak te Israel tu'n tocx cychojentj xjal te tja Dios, bix e jaw tpac'tz'enxin kej cyk'a'j xjal nchi q'ueyen cucu' te juntl wik tu'n t-xi' cyoyenxin te Dios. \v 16 Bix min e tcuyaxin tu'n cyex xjal tuj tja Dios tuya tik'ch k'i'n cyu'n, cuma nim xjal ex tuj tja Dios cuma nkatzen ch'intl be. \v 17 Bix ak'xin kbalte cye xjal tiken e tbinchexin ju'wa: \p —Tz̈i tuj tyol Dios cyjulu: “Weya nja te nabl wewa cyu'n xjal tuj cykil twitz tx'otx',” tz̈i Dios. Pero yaltzen cyey, matzen cub meltz'aj tja Dios cyu'na tisen jun tja alak'—tz̈i Jesús cye xjal. \p \v 18 Tejtzen toc cybi'n ke nintzaj tawil na'l Dios bix ke tx'olbal ley ti e baj te Jesús, bix ak'kexin ninc'ul ti'j ti ctemela tu'n tbyet Jesús, cuma at nim ttz̈i Jesús cyi'jxin, cuma ya tu'n cyoc baj xjal tuya Jesús. \v 19 Pero bix etz Jesús te kale tuj Jerusalén, tisex e tsexin te jun k'ij. \s1 E tzkij tken higo \r (Mt 21:20-22) \p \v 20 Tetzen juntl k'ij, bix excakexin ta'j tken higuera oc cycye'yenxin te jun k'ij. Yal toc cycye'yenxin, otk tzkij. \v 21 Bix ul tuj tc'u'j Pedro ti otk tz'oc tkba'n Jesús te higuera te jun k'ij, bix e jaw yolen Pedro: \p —Xnak'tzal, ¡cye'nja higuera e cyaj tsbu'na ewe! ¡Ma tzkij!—tz̈i Pedro te Jesús. \p \v 22 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Mintii' teja. Alj k'uklec tc'u'j ti' Dios, jac'a bint tik'ch tu'n. Ju' tzunj c'oquelxix ke cyc'u'ja ti' Dios. \v 23 Tzinexixse cxe'l nkba'n cyey, al k'uklec tc'u'j ti' Dios, ctk'a'te Dios ti jilel cxe'l cykanena texin. Tisej oj t-xi' cykba'na tej witz lu tu'n tjaw k'ukpaj tu'n t-xi' tuj mar, ctcuyate witz ka k'uklec cyc'u'ja ti' Dios, bix ka min baj cyc'u'ja. \v 24 Ju' tzunj cxe'l nkba'n cyey, ba'n tbinte Dios tik'ch tu'n ka ilxix ti'j. Nuk cxe'l cykanen ch'ina tuya cykil cyc'u'ja, bix ccyiik'ey te Dios. \v 25 Nko yolentzen ti' na'j Dios, attzen juntl tumel. Ojtzen cyak'a na'l Dios, ka at til jun xjal twitza, cynajsanq'uey ka cyaja najset cyila tu'n Dios at tuj cya'j. \v 26 Pero ka min xcub cynajsa'na til juntl xjal, jax mlay najset cyila tu'n Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun toclen Jesús at tu'n Dios \r (Mt 21:23-27; Lc 20:1-8) \p \v 27 Tbajlenxitltzen yolenxin, bix aj meltz'ajkexin tuj tnom te Jerusalén, bix e xi' Jesús tuj tja Dios juntl maj. Toctzen cycye'yen ke nintzaj xjal bix ke tx'olbal ley bix ke nintzaj tawil na'l Dios ja Jesús, bix e xi' lk'ekexin te kanlecte te Jesús: \p \v 28 —¿Titzen jilel tajwalela ti'j nuk tik'ch ncub tbinchena? ¿Altzen ma tz'oc k'onte tajwalela tu'n tex tlojo'nkey xjal tuj tja Dios ewe?—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 29 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ju'x we jax cxe'l nkanen cyey. Ka ma tzaj cykba'na we alcyej nkanbil cyey, jaxse jac'a t-xi' nkba'nwe cyey tuya alcye wajwalel ncwa' nbinche. \v 30 Jatzen nkanbil ja lu: Tej tbautizaran tii'n Juan Bautista cye xjal, ¿jaa' e tzaa' tajwalelxin, tu'npa Dios, ma tu'npa xjalj?—tz̈i Jesús cye nintzaj xjal tuj tja Dios. \p \v 31 Bix ak'kexin yolel cyxolelexxin: \p —Katzen ma txi' kkba'n ka ja Dios e tzaj k'onte tajwalel Juan, bixse c'aaltz tkba'nxin ke tu'n tiken min oc kbi'n tyol Juan. \v 32 Bix jax mlay txi' kkba'n ka xjal oc k'onte tajwalelxin—tz̈i tzunkexin, cuma cycy'ixa oc cycyakwusa'nxin ke xjal, cuma cykil xjal etzkilte ka ja Dios e k'onte tajwalel Juan. \v 33 Ju' tzunj aj cytzak'be'nxin: \p —Min ktzki'nke—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Jaxne ju'x we mlay txi' nkba'n tuya alcye wajwalel ncub nbinche—tz̈i Jesús. \c 12 \s1 Jun techel cyi'j ak'anal yaa'n ba'n \r (Mt 21:33-46; Lc 20:9-19) \p \v 1 Bix ak'x Jesús kbalte cye tx'olbal ley bix cye nintzaj xjal bix cyuya tawil na'l Dios, bix e cub tk'o'nxin jun techel ka tu'n tbyet-xin. Tz̈i tzunxin cyjulu: \p —At junxin xjal e cu'x awante cab tken uva. Bix oc tk'o'nxin penwen ti'j. Bix e jaw tbincha'nxin jun ttemlel uva tu'n tel vino ti'j, bix e jaw tbincha'nxin jun jaa' nim twe' te c'ojlablte tawalxin bix te c'ojlabl ttemlel twitz uva. Bix e cub bint tyolxin cyuya cab xjal tu'n tcub cymina'n ttx'otx'xin tu'ntzen oj tjaw awal twitz, niy'jantzen te taaw tx'otx' bix niy'jantzen cye ak'anal. Bix exxin tuj tbexin. \p \v 2 Tetzen tumel tu'n t-xilj uva, bix e xi' tsma'nxin jun tsanjelxin te pa'lbel tej texin. \v 3 Pero tejtzen tpon sanjel, bix oc cypju'n manal tx'otx' jaxin, bix aj ljet-xin mintii' uva otk tiik'xin. \v 4 Tejtzen tpon meltz'ajxin tuya taaw tx'otx' mintii' uva k'i'n tu'nxin, bix e xi' tsma'n taaw tx'otx' juntl tsanjel. Tej tzunj tpon sanjel, bix oc cypa'n manal tx'otx' twi' sanjel, bix e baj yaset-xin. \v 5 Bix e xi' tsma'nxin juntl tsanjelxin. Yal tzunj ja juntl xina, bi'xse e byet-xin. Bix e xi' tchk'o'nxin nimtl tsanjelxin cabtl maj. Attzen e baj pjet, bix attzen bi'x e cub cybyo'nxin. \v 6 Bix e xi' tchk'o'n texin cykilca ke tsanjelxin. Ya min-altl e cyaj. Nuk jun tcy'aalc'atlxin at tuyaxin. Bix e xi' t-xi'manxin ti'j cyjulu: “Oj t-xi' nchk'o'n ncwal, kapetzen cybi' manal tx'otx' ncwal, tz̈i tzunxin. Bix e xi' tchk'o'nxin tcwalxin. \v 7 Pero tej tpon tcwalxin, bix ak' ke manal tx'otx' yolel: Ja tcwal taaw tx'otx' ma tzul. Tetzele tkabk'a cyjela jtx'otx'a. Ka miin kbya'c'ak'a, tu'ntzen ke cyjela,” tz̈i tzunkexin. \v 8 Bix e tzaj cytzyu'n manal tx'otx' jak'a, bix e cub byetk'a, bix ex xe't t-xumlalk'a ti'jxe penwen. \p \v 9 Attzen jun cxe'l nkanen cyey. ¿Tii'ntzen cyey tuj cywitz? ¿Ti ctse' jxin taaw awal kej xjal manala? Cxe'ltzen nkba'n cyey, oj t-xi' jxin taaw tx'otx', cwel tbyo'nxin ke manal tx'otx', bix cxe'l tk'o'nxin tx'otx' te tmaan juntl wik. \v 10 ¿Mixpatzen n-e'la cyni'ya ti'j tyol Dios nbyan cyjulu: “Jxak q'uelel ka'yba tuj cywitz binchal jaa' te tk'uklel t-xee' jaa', ja tzunja cwel meltz'aj te nin tk'uklel jaa'. \v 11 Jatzen Dios cwel meltz'unte xak te tbanel xak. Ju' tzunj axse q'uelela tuj kwitz,” tz̈i tyol Dios tuj jun bitz?—tz̈i Jesús cye nintzaj xjal. \p \v 12 Toctzen cybi'n ke nintzaj tawil na'l Dios, ke tx'olbal ley, bix ke nintzaj xjal tyol Jesús, cyaj tzunxin e tzyet Jesús tu'n tbyet-xin, cuma el cyniy'xin ti'j ka cyi'jxin otk yolena Jesús, cuma otk tz'el cyxoo'nxin ja Jesús. Pero mintzen e cytzuyxin Jesús tu'n cytz̈i jxjal lepchec ti'j Jesús. Bix e cyaj cycye'yenxin Jesús. \s1 Jun tumel tibaj chojentj \r (Mt 22:15-22; Lc 20:20-26) \p \v 13 Yajc'atltzen bix e xi' cychk'o'n nintzaj xjal cabxin nimal tuj cyley bixsen cabxin cycy'i chi k'ojl tuya xjal aj Roma, cuma jatzen Roma cawel tibaj Israel. Bix e xi'kexin ti' Jesús te kanlecte jun cyiw yol te Jesús tu'n tcub tz'ak Jesús tuj cyk'abxin tu'n ka' tyol Jesús ti' Roma. \v 14 Bix e xi' cykanenxin te Jesús: \p —Xnak'tzal, ktzki'na jax tey tyol. Min tz'aj tk'on tey tiib tuya juntl xjal. Min tz'oc tcye'yen tey tii'n ke xjal oj n-ak'a ninc'ul xjal. Jtey nbaj tyeec'ana ja te ja tisexix taj Dios. Jey'tzen, ¿ti tey toc tu'n? ¿Ilxixpa ti'j tu'n tcub kchoona te te Roma, ma minj?—tz̈i tzunkexin. Nuktzen e cyyoxin la' ti toc tu'n Jesús, cuma nim xjal e tajbe tu'n tcub tchoon, bix nim xjal min e tcuya tu'n tcub tchoon. \p \v 15 Pero ttzki'n Jesús ca'ba tten cyanem xjal, bix e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —¿Tikentzen ncwa' cyk'o'na c'o'bil tuj nbe tuya cyyola? Cyk'antz jun pwak we. At jun cxe'l nyeec'an cyey—tz̈i Jesús. \p \v 16 Bix e xi' cyk'o'nxin jun pwak te Jesús. Bix e xi' tkanen Jesús cyexin: \p —¿Ale jwitzbaj bix ale jbiybaj tcub twitzj pwaka?—tz̈i Jesús. \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Jaj twitz nin cawel cyibaj cawel te Roma—tz̈i tzunkexin. \p \v 17 Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Kane ju'wa, cyk'onxne te cawel alcyej te cawel taj, bix cyk'onx te Dios alcyej te Dios taj—tz̈i Jesús. \p Bix e jaw klee'kexin tu'n tyol Jesús. Otktzen cub tzpet cyc'o'bilxin. \s1 Jun kanbil ti'j itz'jlenel tuj cyamecy \r (Mt 22:23-33; Lc 20:27-40) \p \v 18 Yajc'atltzen bix e pon jun clojxin xjal, saduceo tbi cyclojxin, ti' Jesús. Ejee'tzen xinj e kbante ka oj tcyim jun xjal, bi'x ccymel junx maj. Mintii' tu'n tjatz itz'j. Bix e ponkexin te k'olc'a c'o'bil tuj tbe Jesús tuya cyyolxin. Tz̈ikexin cyjulu: \p \v 19 —Xnak'tzal, o cyaj ttz'i'ben Moisés ka jun xinak najlel ma cyim, bix min-al tcwal tuya t-xu'l, il ti'j tu'n tmaje xuuj tuya jun titz'en ma jun ttzicy cyimne tu'n titz'j tal xuuj. Yaltzen tneel tal xuuj n-octltzen te tcwal ktzan tchmil xuuj te c'ojlal tx'otx' bix tu'n mi'n txi' tz'ak tiy'jil cyimne. \v 20 Jaxse ba'nte, attzen jun maj at wuuk xjal cyitz'en cyiib. Ja tzunj xin tneel e majexin, pero bix e cyimxin, bix min e cyaj jun tcwalxin. \v 21 Entonces bix e maje viuda tuya tneel titz'en ktzan tchmil xuuj. Pero jax bix e cyimtlxin minxn-al tal xuuj itz'j. Ju'xtl e baj tuya tcab cyitz'enxin. \v 22 E majekexin cywuukelxin tuya xuuj, bix min-alx jun cyexin itz'j tcwal tuya xuuj. Manc'biltzen bix e cyim xuuj. \v 23 Ba'ntzete. Pero ojtzen cyjatz itz'j xjal juntl maj, ¿altzenle jun cyexin c'oquel te tchmilxuj ti'j cywuukelxin e maje tuyaxuj?—tz̈i tzunkexin te Jesús te k'ilbel tipemalxin. \p \v 24 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Junxse maj tzpetpajninkey, cuma min cytzki'na ti toc tu'n tyol Dios, bix min cytzki'na ka tu'n tipemal Dios ba'n tjatza itz'jtl t-xumlal jun xjal cyimne. \v 25 Oj cyjatz itz'j cyimne juntl maj, jun wikxitlte chunk'lal. Xuujle, xinakle, mlay chi majecye juntl maj, tise ke tsanjel Dios tuj cya'j min chi oc maje. \v 26 Cxe'ltzen nkba'n cyey ka il ti'j chi jawetz itz'j cyimne juntl maj. ¿Bajxpatzen txa' cycye'yena tyol Dios e cyaj ttz'i'ben Moisés ti toc tu'n Dios tej tetz yolenxin tuya Moisés tuj tken k'ak' tuj ch'i'x? Tz̈i Dios cyjulu: “Inayen wej Tdios Abraham, bix te Isaac, bix te Jacob,” tz̈i Dios te Moisés tuj tken k'ak'. Ju'tzen e xa' tkba'n Dios cuma i'tzx Abraham, Isaac bix Jacob tuj juntl chunk'lal. \v 27 Cycye'nc tzuna Dios, yaa'n Tdios cyimne texin, sino Tdios i'tz texin. Ju' tzunj tzpetpajninx ke cyey—tz̈i Jesús cye xjal saduceo. \s1 Jun tcawbil Dios jawnex \r (Mt 22:34-40) \p \v 28 Toctzen tcye'yen junxin tx'olbal ley otk tz'aj ttzak'be'n Jesús tisexix tten, bix e xi' lk'exin ti' Jesús te kanlecte cyjulu: \p —¿Altzen cyej tneel tcawbil Dios cyxol cykilca mas il ti'j?—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 29 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Jatzen tneel tcawbil Dios cyxol cykilca ncnet tuj tyol Dios ja lu: “Tz̈i Moisés: ‘Key xjal te Israel, cybimq'uey: Jxin Kaaw Dios o'cxc'a jun xinj Taaw twitz tx'otx'. \v 30 Ju' tzunj c'oquelxix tak' Cyaawa cyey tu'n cykil cyanema, tu'nxix cykil cyc'u'ja, tu'nxix cykil cynaabla, bix tuyaxix cykil cyipemala,’ tz̈i Moisés cye xjal aj Israel,” tz̈i tyol Dios. \v 31 Tcabtzen tcawbil Dios ja lu: “C'oquelxix tak' jun xjal cyey tisex n-oc cyak' cyiiba cyey,” tz̈i Moisés cye xjal aj Israel nejl. Mintii' juntl tcawbil Dios ju'xix tisej ca'ba lu—tz̈i Jesús te tx'olbal ley. \p \v 32 Bix aj ttzak'be'n jxin tx'olbal ley: \p —Ju'xe, Taat Xnak'tzal. Jax toc tu'na junxte Dios at. Min-al juntl at ti'jxexin. \v 33 Jaxte. Aljxe xjal ma tz'oc tak' Dios te tuya cykil tanem bix tu'n cykil tc'u'j bix tuya tipemal, bix ma tz'oc tak' jun xjal te tisex n-oc tc'ojlante tiib, masx ba'nte twitz Dios twitzj oj nxi' cyoyen xjal cyoybil te Dios—tz̈i jxin tx'olbal ley te Jesús. \p \v 34 Toctzen tbi'n Jesús ttxolan tyol tx'olbal ley, bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Yaltzen tey, n-eltzen tni'ya ti' tcawbil Dios. Yaa'ntzen nakch ta'y tu'n toctzen tjak' tcawbil Dios—tz̈i Jesús texin. \p Cybajtzen yolenxin tuya tx'olbal ley, min-altl xjal oc nimsante tc'u'j te kanlec tik'ch jilel te Jesús. \s1 ¿Ale cwalbaj Cristo tuj cywitza? \r (Mt 22:41-46; Lc 20:41-44) \p \v 35 Bix ak'xxin xnak'tzal xjal juntl maj, bix e xi' tkanenxin cye xjal: \p —¿Tikentzen nbyana cyu'n tx'olbal ley ka jxin Scy'o'n tu'n Dios t-xe'chel David jaxin? Ju'xte ttena. Pero jaxtlpe David e kbante ka Taaw David jaxin. \v 36 Cycye'nctzen tyol David tu'n tipemal Espíritu Santo. Tz̈i David cyjulu: “Bix e xi' tkba'n Dios te Waawa: ‘Kequey tuj nmank'ab te tneel xjal. Ayomtzen ojxe cyocx baj tajk'oja tjak' tkena wu'n,’ tz̈i Dios te Tcwal,” tz̈i David tej tcyaj ttz'i'ben—tz̈i Jesús cye xjal. \v 37 Nyolenx Jesús t-xi' tkba'n: \p —Jax David oc k'onte Scy'o'n tu'n Dios te Taaw at-xe k'ij. Katzen ju'wa, yaa'nale nuk t-xe'chel David jaxin, sino Taawnele David jaxin jatxe nejl—tz̈i Jesús cye xjal. Ti'jxxin nyolenaxin. \p Nimxse xjal oc achente tyol Jesús. \s1 Tej tyole Jesús ti'j cymodo tx'olbal ley yaa'n ba'n \r (Mt 23:1-36; Lc 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Bix e xnak'tzanxxin mas cye xjal: \p —Cyc'ojlam cyiiba mi'n chi oc lpey cyi' tx'olbal ley, cuma cyachenxin chi iy' bet-xin tuya cu'j cyxbalenxin te yec'bilte ka nmak xjalkexin, cuma cyajxin chi oc k'olbet-xin tuya nim c'u'jbaj cyi'jxin oj nchi iy'xin tuj plasen. \v 39 Bix ja xsunkej nintzaj k'ukbil nxi' cyjyo'nxin tuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios bix tuj jun o'na. \v 40 Nchi na'nxin Dios tuya nim yol nuk tu'n t-xi' cyyeec'axin cyiibxin cye xjal ka ba'nkexin. Peroxix cyexin cynaabl tzin cyyeec'axin oj nbaj cyalk'a'nxin ke cyja viuda. Ejee'tzen cye xinja c'oquel mas cyiw cycastiwa tu'n Dios twitz juntl wik aj il—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Jun cotz cu'x tk'o'n jun viuda \r (Lc 21:1-4) \p \v 41 Yajxetzen ch'intl, k'uklc'atzen Jesús nka ttzii' tja Dios, jaa' ete'c'a jcaxin tcublel pwak n-ocx te tcotz tja Dios. Bixse oc tc'u'j Jesús ti'j tii'n chi k'on xjal pwak. Nimxse k'ina cu'x k'onte nim pwak. \v 42 Cwa tpon junxuj viuda mebexuj, bix e cu'x tk'o'nxuj ca'ba centavo tuj caxin. \v 43 Bix e tzaj ttxco'n Jesús ke t-xnak'atz, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cxe'lxix nkba'n cyey jxuj mebewa ma cu'x tk'o'nxuj mas nim twitzj cabtl xjal ncu'x k'onte nim, \v 44 cuma kej xjal k'inawa ncu'x cyk'o'n ya min tz'ajbenxixtl cye, pero jte xuja ma cu'x tk'o'nxuj kej manc'bil ca'ba centavo k'i'n tu'nxuj tu'n titz'jxuj tuj tmebeyilxuj—tz̈i Jesús. \c 13 \s1 E tkba Jesús tu'n tcub xitj tja Dios \r (Mt 24:1-2; Lc 21:5-6) \p \v 1 Teltzen Jesús ti' tja Dios cyuya t-xnak'atz, bix e xi' tkba'n jun cyexin te Jesús: \p —Xnak'tzal, cyena, ¡a xsun xak binchbil tej tja Diosa, bix axse cycye'yencj nmak jaa' tej tja Diosa!—tz̈i tzunkexin. \p \v 2 Pero bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Cye'ncxixseke ti'j lux ke jaa' ete'wa, cuma tzul jun k'ij oj cyiy' kuch'j jaa'wa. Mi nuket jun xak cyjel tibaj juntl—tz̈i Jesús. \s1 Kej yec'bil cyuj manc'bil k'ij \r (Mt 24:3-28; Lc 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Bix etzkexin tuj Jerusalén, bix e xi'kexin twi'j witz te Olivos tumel tja Dios. Bix e cub ke Jesús tuj c'ul. Bix e xi' lk'e ke Pedro, Santiago, Juan, bix Andrés ti' Jesús te kanlecte: \p \v 4 —Taat, ¿jtojtzen pjel jma tzaj tkba'na keya? ¿Bix titzen jilel techel tzul oj ch'itk tbaj ju'wa?—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 5 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Cyk'o'nc cyc'u'ja ti'j nuk al cub yajlante cyey. \v 6 Cuma tzul nim xjal kbalte: “Inayen wej Scy'o'n tu'n Dios,” tz̈i cybel, bix cwel cyyajla'n nim xjal. \v 7 Ojtzen toc cycye'yena nbaj k'oj tzalu bix nxi' cybi'na nbajtl k'oj jak'ch tumel, mi'n chi jaw sey'paja, cuma ju' il ti'j pjel te mintkna'x tbaj twitz tx'otx'. \v 8 Tzul jun k'ij c'oquel k'oj tu'n jun nin tnom tuya juntl nin tnom tuj cykil twitz tx'otx'. Bix nuk jak'ch q'uiyela xcyaklajnab. Bix pjel nim weyaj twitz tx'otx'. Maantkxixse ja te t-xee' tchyonelja, tisen jun xuuj at tuj tchyonel tal. Ju'tzen pjelte twitz tx'otx' oj mitkna'x tbaj. \v 9 Yaltzen cyey, cyc'ojlamxix cyiiba tuya tik'ch cyyola, cuma chi xe'l k'o'na cye cawel tu'n cyoc pjeta cyuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios nuk wi'jc'a. Bix chi xe'l chk'eta cywitz gobernador bix cywitz nin cawel nuk wi'jc'a, bixse t-xi' cyk'umena ti nten. \p \v 10 Tetzen mintkna'x tbaj twitz tx'otx', q'uelex tz̈itj tpocbal jyol co'pbil xjal tuj cykil tnom twitz tx'otx'. \v 11 Ejee' tzuna chi elex tz̈itpunte tej yola. Ju' tzunj mi'n tzaj ttz̈i cyi'ja oj tzyu'nkey cyu'n cawel nuk wi'jc'a, bix mi'n baj cyninc'u'na ti'j ti cyyola, cuma yaa'n ti' cywi'y ctzaala cyyola, sino ja te Espíritu Santo c'oquex kbante tuj cywi'y ti cyyola cye cawel. \p \v 12 Cye tzunj k'ij chi ul, ke cytzicyxse xjal ke cyitz'enxse xjal cxe'l k'onte juntl tuj cyk'ab cawel tu'n cybyet, bix ke cwal chi oquel k'ojl cyi' cyman, bix cxe'l cyk'o'n cwal ke cyman tu'n cybyet. \v 13 Bix nim xjal c'oquel chi'l cyi'ja cuma telniy'x ka wuya cyk'ona cyiiba. Pero alj xjal min xcyaj cye'yente we ojxe tbyet, chi tzakpajeltzen twitz k'ak' tu'n Dios. \v 14 Cxe'ltzen nkba'n cyey juntl yol ilc'a ti'j. Cyc'ojlam cyiiba. Ojtzen toc cycye'yena jun xjal xitel, bi'x cyjel we' jun ti jilel tu'n tjunalx bix chi i'yel tz'e'ya tu'n, tocxsen jaa'j yaa'n ba'n tocxe ten, jatzen ba'n cyxi' okj jxjal te Judea tuj c'ul cyxol witz tu'n tclet cychunk'lal. Il ti'j pjel te ja lu. Ju' tzunj tz'ocxix cyc'u'ja ti'j oj tbaj. \v 15 Alcyej najlan tja oj tul jxjal xitel, mi'n chi ocxtle k'ilbetz titl cyey tuj cyjay, sino txucl chi xe'l oka tuj c'ul. \v 16 Bix alj nak'anan tuj taak'en, mi'n tz'ajtz meltz'aj tuj taak'en, mitetpe te k'ilbex ke ti'j. \v 17 Mlayxix kej xuuj preñada, bix ma nch'u'n cyal, oj cyel ok oj tul ja ila. \v 18 Bix cykanex te Dios nuket mi'n baj ju'wa tuj jbalel, cuma cyiwxse tbetsaj. \v 19 Bix cuma jaxse cab k'ij tchyonelj, bix bajxsen pja' jun maj ju'wa jatxe tcublen itz'j twitz tx'otx' tu'n Dios, bix mi'n baj juntl maj ju'wa oj tbaj ja lu. \v 20 Nuket mi'n cub tbajsa'n Dios ja q'uixc'aja twitz tx'otx', milen-al juntl xjal jac'a cyaj itz'j. Pero tzulxin te bajsalc'a twi' tu'n tanemxin cyi'j texin t-xjal. \p \v 21 Katzen al jun xjal ma tz'oc kbante cyey: Cycye'yenctzen, lu tzunj xin Scy'o'n tu'n Dios lu, ka tz̈i cyseja, mi'n tz'oc cybi'na, \v 22 cuma tzultzen nim xjal ẍtak' kbalte ka ejee' Scy'o'n tu'n Dios te cawel, bix tzul xjal ẍtak'el ka ejee' tyolel Dios. Ejee' tzunj xjal lu chi cwel binchante techel bix nuk tik'ch cbinel cyu'n tuya cyipemal te yajlal cye xjal, bix chi oquel ten niy'belte tuya cyipemal la' ka mi'n chi cub tz'ak cyuyaxe jte Dios t-xjal. \v 23 Cykil tzunja lu nxi' nkba'n cyey nejl. Cyc'ojlantzen cyiiba twitz tu'n mi'n chi cub tz'aka. \s1 Ti tten oj tul tcwal Dios juntl maj \r (Mt 24:29-35, 42-44; Lc 21:25-36) \p \v 24 Yaltzen tej k'ij oj tak' iy'pa n-el baj q'uixc'aj, c'oquel klolj twitz k'ij, ya mi'n txakentl xjaw, \v 25 chi c'u'l tz'ak che'w, bix nuk clu'leltl tipemal twitz cya'j tu'n t-xi' xitj. \v 26 Cyuj xsunj k'ij oj nchic'ajaxa inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, tzajnin kena twitz tx'otx' tuj muj, tuya nim wipemala bix tzinxsen chin txakakana. \v 27 Ojtzen wul, chi ultzen nsma'n nsanjel tuj cya'j tuj cykil twitz tx'otx', tuyaxe cykil jaa' pomnina baj ttxa'n twitz tx'otx', tu'n cyoc chmet jxjal ebil nyola. \p \v 28 Cycnomtzen. Nk'a'c'atzen jun techel ti tten oj wul, tuya ti tten oj nxulan jun wi' higuera. Oj n-alajin tk'ab higuera bixsen n-ak' eletz muxk'aj t-xul, ya telniy'tzen tuj cywitza ka ch'itk toc coresma. \v 29 Tisen tzunj t-xul higuera n-etz te ch'itk coresma, q'uelelc'atzen cyni'ya ti'j oj tbaj tik'ch ma txi' nkba'n cyey twitz tx'otx', jatzen techel ka ch'itk tetz jxjal Sma'n tu'n Dios tuj cya'j. \v 30 Tzinexix cxe'l nkba'n cyey jcyiy'jil xjal te Israel mi'n baj teja, sino q'uitz'jelxte ojxe tbaj tisej ma txi' nkba'n cyey. \v 31 Il ti'j ju' pjela. Te cya'j bix te twitz tx'otx' chi pjelxcye, pero ke weya nyol mlay chi bajcye. \p \v 32 Yaltzen tej tu'n alcye k'ij bix jniy' hora oj wul, min-al ebilte. Mitetpe ejee' tsanjel Dios tuj cya'j itzkilte, bix mitetpe inayena, Tcwal Dios, itzkilte. Nukxix ja te Mambaj itzkilte jtoj pjel. \v 33 Cuma min cytzki'na jtoj chin ulwe, ju' tzunj cyc'ojlam cyiiba tu'ntzen binne cytena oj cyul canbaja. \v 34 Ju' teja tisen jun xjal matk tziy' bint tu'n t-xi' tuj juntl tnom. Tetzen mintkna'x tex bint taaw jaa', ncyajtzen tk'o'n cyaak'en ak'anal teeylex te juun, bix te c'ojlal jaa' tu'n t-xi' tc'ojla'n. \v 35 Inayentzen wej tisen taaw jaa'. Mintii' tumel jtoj c'ulel meltz'aj taaw jaa', matzen te ncub klolj, matzen te chil ak'bila, matzen te nok' ey' te ch'itk kskix, bix matzen te k'ijl. Ju' tzunj cyna'mc'a cyiiba, \v 36 cuma yaa'n tumel nchi wutana tuj cyaak'ena oj wul meltz'aj. \v 37 Alcyej nxi' nkba'n cyey, yaa'n nuk cyequey nxa' nkba'n, sino te cykilj xjal lepchec wi'j. ¡Cyna'mc'a cyiiba!—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 14 \s1 Tej cyjyon xjal tumel ti tten tu'n ttzyet Jesús \r (Mt 26:1-5; Lc 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Tetzen ca'batl k'ij tu'n tiy' cyiy'sa'n xjal te Israel jnink'ij oc tbi te Iy' Dios Bix E Tcolxin Ke Xjal Te Israel, bix ka nink'ij te Pascua, oj nchi ak' xjal waa'l pan mintii' tk'anel tocx. \p Te tzunj ca'batl k'ij te mintkna'x tul canan nink'ij, bix oc cychmon cyiib ke nintzaj cyawil na'l Dios bix ke tx'olbal ley, te ninc'ul ti'j ti tten tu'n ttzyet Jesús, bix tu'n tbyet-xin. Pero cyaj tzunxin e tzyet Jesús tuj ewjel, cuma cytzki'nxin ka a cyanem xjal ti'j Jesús. \v 2 Pero at cab cyexin e kbante: \p —Mi'n jaw ktzyu'n Jesús tuj nink'ij, cuma ka ma jaw ktzyu'nxin tujc'a nink'ij, chi jawel meltz'aj xjal ki'j—tz̈i tzunkexin. \s1 Tej tjax ko'n c'oc'sbil tuj twi' Jesús \r (Mt 26:6-13; Jn 12:1-8) \p \v 3 Yaltzen te Jesús, otktzen txi'xin tuj tnom te Betania tja jxin Simón e yaabt tu'n lepra, jaj jun wik yabel tisen tx'a'c nuk ntzaj k'ey cychu'l xjal tu'n. Nchi waa'ntzen Jesús ttxa'n mes tej tpon junxuj xuuj tuya jun ni' cyeca lmet nojne tuya c'oc'sbil cyi' xjal bix wi'yelxsen. Bix e jaw tjko'nxuj ttzii' lmet, bix e jax tko'nxuj c'oc'sbil cyi' xjal tuj twi' Jesús, tejxe tel baj t-xee' lmet. \p \v 4 Toctzen cycye'yen cab xjal ti otk tse xuuj, bix e jaw yolen ch'inkexin: \p —¿Tikentzen ma pja' tyajla'n jxuuj lu jtij c'oc'sbila? \v 5 Nuket xi' tq'ueyenxuj, matle tz'oc twi' tisen twi' tc'u'j xjal te jun jnabk'i, bixetle s-ajben twi' te onl cye mebe—tz̈i tzunkexin. Bix ak'kexin ilec te xuuj. \p \v 6 Pero bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Yaa'n ilj xuja. ¿Tikentzen ete'q'uey ya'l texuj? Jtexuj ma tz'oc tbinche wi'ja, ba'n teja. \v 7 Cuma ke cyej mebewa chi temelx cyeja cyey cyxol. Ba'ntzen toc cyk'o'na ti jilel cye oj cyaja txi' cyk'o'na cye. Pero we, mlay chin tenwe cyxola. \v 8 Tej xuj xuuj lu ma tyeec'axuj cykil tanemxuj wi'j. Bix juntl. Tisentzen cyten xjal oj n-oc seet c'oc'sbil cyi'j oj nbint cyten tu'n cyxi' tuj mukbil, ju'xse ma tse jxuj xuuja ma tz'oc tko'nxuj c'oc'sbil wi'j teja mina'x ncyima, tetzen jun techel ncyamecy, bix tu'n tbaj bint nxumlal tuya c'oc'sbil tu'n nmaketa. \v 9 Tzinexix cxe'l nkba'n cyey, jaa'xja cpomela baj tumel jba'n tpocbal tyol Dios ti'j co'pbil xjal, il ti'j cbyal tpocbal ti ma tbinche jxuj xuuja wi'j. Ju'tzen cna'jalewe—tz̈i Jesús cyexin. \s1 Tej t-xi' toye Judas tiib tu'n t-xi' tk'o'n ja Jesús \r (Mt 26:14-16; Lc 22:3-6) \p \v 10 Cybajlen yolenxitl tzunxin tja Simón, bix el Judas Iscariote, jun t-xnak'atz Jesús t-xol cablajajxin. Bix e xi' Judas te yolel cyuya nintzaj cyawil na'l Dios tu'n toc tonen Judas ejee'xin tu'n ttzyet Jesús. \v 11 Toctzen cybi'n tawil na'l Dios, e jawxsen tzalajkexin, bixse e bint cyyolxin tu'n toc cyk'o'nxin tpwak Judas. Bix ak' Judas jyolte ti tten tu'n t-xi' tk'o'n Judas ja Jesús tuj cyk'ab tawil na'l Dios. \s1 Tej twaa'n Jesús cyuya t-xnak'atzxin tuj xjan k'ij \r (Mt 26:17-29; Lc 22:7-23; Jn 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 12 Tetzen tneel k'ij nink'ij Pascua, oj nchi waa'n xjal pan mintii' k'anel tocx, bix oj nchi byon xjal juun carnel te juun te na'l ja nink'ij lu, bixse e xi' tkanen t-xnak'atz Jesús te: \p —¿Jaa' tumel taja txa' kbincha'q'ueya jil carnel te tbel kwa bixse tik'ch jilel ke?—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p \v 13 Toctzen tbi'n Jesús cyyolxin, bix e xi' tchk'o'nxin ca'ba cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cyucxa tuj tnom te Jerusalén. Ojtzen cypona tuj tnom, bix c'oquel noj jun xinak cywitza tuya jun xaran a'. Bix chi oquel lpey ti'j. \v 14 Ojtzen tocx jxinaka tuj jun jaa', cykanenxsen te taaw jaa' cyjulu: “Taat, ma tzaj tkanen Xnak'tzal: ‘¿Altzen cyej cwart ctzaal tk'o'na keya tu'n tbint kwaya cyuya nxnak'atza te ja nink'ija?’ tz̈i Jesús,” tz̈i cybela te taaw jaa'. \v 15 Tzultzen tyeec'an taaw jaa' jun ma' nim cwart cyey bix binnentlte tten te tcab cxo'len jaa'. Cybinchamtzen kwa jatzewe—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 16 Bix e xi'kexin tuj tnom. Bix ju'x e baj tisenx e tkba Jesús cyexin, bix ak'kexin binchal cywaxin te kale. \p \v 17 Tetzen n-ak' cwel klolj, bix e pon Jesús cyuya cycablaaj t-xnak'atz te waa'l jaa'j otk bina cywaxin. \v 18 Maantktzen nchi waa'nxin twi' mes, tej t-xi' tkba'n Jesús: \p —Tzinexix cxe'l nkba'n cyey, attzen jun cyey toctz kxol, nwaa'n wuya, cxe'l k'onte we tuj biybil—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 19 Toctzen cybi'nxin tyol Jesús, tcubxsen licy'paj ttz̈i cyi'jxin, bi'xse e naj cynaablxin tu'n ttz̈i. Bix juun n-ela cyexin ak' kanlecte te Jesús: \p —¿Inayenpatzen weya, Taat?—tz̈i tzunkexin. \p \v 20 Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Ja jun cyej cablajaj cyey nwaa'n wuyena, jaj jun cyey ncu'x mu'nte tpan junx wuya tuj lak. \v 21 Il ti'j ncuya tisenj nbyan tuj tyol Dios tu'n nbyeta, pero ay tixse tna'xj cxe'l k'onte we. ¡Masetlpele ba'n minxet itz'j xjala!—tz̈i Jesús. \p \v 22 Maantktzen nchi waa'nxin, tej tjaw ttzyu'n Jesús jun pan, bix e xi' tkanenxin xtalbil te Dios ti' pan. Bix ak'xin piẍlcate, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cywaa'nx xsunj piẍen pana, cuma ja tzunj pana techlal nxumlala cwel yuchj—tz̈i Jesús. \p \v 23 Cybajtzen waa'nxin pan, bix e tzaj ttzyu'nxin jun nim malbil nojne tuya vino, bix e xi' tkanenxin xtalbil ti' vino te Dios. Bix e xi' tk'o'nxin malbil te jaca juun t-xnak'atzxin tu'n tel cyc'a'n ti' vino. Bix cykilcakexin el c'ante. \p \v 24 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Jatzen weya techel ntz̈q'uelja, q'uelel kojl ti' nim xjal oj ncyima. Tu'ntzen ntz̈q'uela cwela we' jun ac'aj tyol Dios cyuya xjal. Tu'ntzen weya cyamecy cwel we' te ja ac'aj tumel tu'n ti tten oj cylonte xjal cywitz tuya Dios. \p \v 25 Tzinexse cxe'l nkba'n cyey mi nuket juntl maj t-xi' nc'a'nj vinowa ti'j lux ken ini'tzen texej k'ij oj woca te cawel tibaj twitz tx'otx' tuya Nmana Dios ncyimlenxitle, maxetzen cxe'l nc'a'ntl vino—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej t-xi' tkba'n Jesús te Pedro jay cwel e'wente we oxe maj \r (Mt 26:30-35; Lc 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 26 Cybajlen waa'nxitl tzunxin, bix ak'kexin bitzel. Cybajtzen bitzenxin, bix e xi'kexin tc'u'j witz te Olivos te koniyan. \v 27 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —Cykilcakey chi cyjel cye'yente we. Ju'tzen toc cyu'n tyol Dios. Tz̈itzen cyjulu: “Cwel nbyo'n cylel, bixse chi elel tz̈itj tcarnel,” tz̈i Dios tuj u'j. Ju'xse we oj ncyim. Chi elel tz̈itja wi'j. \v 28 Pero ojtzen njatz itz'j, chin xe'l nejl cywitza tuj Galilea—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 29 Bix aj tkba'n Pedro: \p —Taat, amale cykilcat ke kuya cyjel cye'yente tey, pero we mlay cyaj ncye'yen wey—tz̈i Pedro te Jesús. \p \v 30 Bix aj ttzak'ben Jesús: \p —Tzinexix cxe'l nkba'n tey, tex ja koniyan lu, te mintkna'x took' ey' te tcab maj, q'uelel tii'n tiiba wi'j oxe maj—tz̈i Jesús. \p \v 31 Pero cyiwx oca tk'on tiib Pedro: \p —Amale mat chin cyim junx tuyey, mi'n tz'el wii'n wiib tuyey—tz̈i Pedro. Juylexsen toc cyu'nj cabtlxin t-xnak'atz Jesús. \s1 Tej tna'n Jesús Dios tuj Getsemaní \r (Mt 26:36-46; Lc 22:39-46) \p \v 32 Yajc'atzen ch'intl bix tex koniyan, bix e cu'xkexin tuj jun lugar jaa' ta' nim tken abech bix t-xol tzee' tken olivo, Getsemaní tbi lugar, t-xee'j witz te Olivos. Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —Chi kequetzen cyey tzalu; matzen chixwe yolel tuya Dios—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 33 Bix e xi' tii'nxin Pedro, Santiago, bixse Juan tuyaxin. Bix ak' cwel talelxin. \v 34 Bix e xi' tkba'nxin te cyoxel t-xnak'atzxin: \p —May'xsen tz'oc jun bis ti' wanem. Mlayxsen npawe. Chi tenc'atzen cyey tzalu. Cyimaltzen ch'in cywatla—tz̈i Jesús cye Pedro. \p \v 35 Bix el lk'e Jesús ch'intl cyi'jxin, bix e cub mutzk'ajxin twitz Dios, bi'x e pon tibaj twitzxin twitz tx'otx'. Bix e xi' tcubsa'nxin twitzxin te Dios ka ilxix ti'j tu'n tiy'x q'uixc'aja tu'nxin, bix ka min, tu'n tel tii'n Dios. \v 36 Bixsen e xi' tkanenxin cyjulu te Dios: \p —Ntaat, cykil ba'n tu'na. Chin tco'pa tzuna tuj ja tc'ayela. Pero yaa'n tej weya waj bint cbinel, sino ja tej alcye tey taj bint, jatzen wej waj—tz̈i Jesús te Dios. \p \v 37 Tbajtzen yolenxin tuya Dios, bix e pon meltz'ajxin cyi' Pedro. Nchi wutanxin tej tpon Jesús cyi'jxin. Bix e xi' tkba'nxin te Pedro: \p —Simón, ¿nwutanpa tzuna? Mitetpe jun hora ma tpay watl—tz̈i Jesús te Pedro. \v 38 Bix e xi' tkba'n Jesús te cyoxel t-xnak'atz: \p —Cyiimalxix ch'in cywatla, bix chi na'n Dios, tu'n mi'n chi cub tz'aka tuj oj cyel oka. Cyey cyc'u'j cyiwte te binchal jun ti jilel ba'n, pero yaa'n cyiw cychu'la te binchal tej ti taj cyc'u'ja—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 39 Bix el Jesús cyi' t-xnak'atz juntl maj te yolel tuya Dios. Ejee' xsunj tyolxin te tneel maj, ejee' xsunj e xi' tkba'nxin te Dios te tcab maj. \v 40 Tejtzen tpon meltz'ajxin, nchi wutan t-xnak'atzxin juntl maj cyoxelxin, cuma ntzajxe mtz'e cywitzxin tu'n nim watl. Ya mintii'tl aj cytzak'be'nxin te Jesús. \v 41 Tbajlen yolenxitltzen Jesús te toxen maj tuya Dios, tpon meltz'ajxin cyuya t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —¡Jey'! ¿nchi wutanxpa tzuna? Ya o'cx xsunj. Matzen pon tumel tu'n t-xi' k'o'n jxjal Sma'n tu'n Dios tuj cyk'ab aj il. \v 42 Chi we'wa. Lu jxin ma txi' k'onte we tzula. Ko'ka clul texin—tz̈i Jesús. \s1 Tej ttzyet Jesús \r (Mt 26:47-56; Lc 22:47-53; Jn 18:2-11) \p \v 43 Maantkxsen nyolen Jesús, tej tpon Judas, jun t-xnak'atz Jesús t-xolj tcablajajxin, tuya nim xjal binnen tten tuya espada bix tuya tzee'. Chk'o'n tzunkexin cyu'n nintzaj cyawil na'l Dios, cyu'n tx'olbal ley, bix cyu'n nintzaj xjal. \v 44 Otktzen txi' tkba'n Judas jun techel cye tzuyel ti tten oj ttzyet Jesús. Ju'tzen toc tu'n Judas cyjulu: “Al tzunj ma tz'el ntz'u'ben twitz, ja tzunj. Cytzyumtzen, bix cyii'nxsen,” tz̈i Judas tej t-xi' tkba'n cye tzuyel tej mintkna'x cypon canaxin ta' Jesús. \p \v 45 Ju' tzunj bix e xi' lk'e Judas ti' Jesús, bix e xi' tkba'n Judas te Jesús: \p —Xnak'tzal—tz̈i Judas, bix el ttz'u'benxin twitz Jesús. \p \v 46 Entonces bix e xi' cyk'abxin te tzyultzte Jesús. \v 47 Pero attzen junxin t-xnak'atz Jesús tcub, bix e jatz tii'nxin tspadaxin, bix el ttx'omanxin jun tẍquin junxin tk'opaj tneel cyawil na'l Dios. \p \v 48 Bix e xi' tkanen Jesús cye xjal tzuyel: \p —¿Tikentzen ma chi tzaa'y tuya espada bix tuya tzee' te tzyul weya, jac'a xsunj xobel kena? \v 49 Cykilca kej k'ij lu ma chin tena cyxola te xnak'tzal cyey tuj nin tja Dios, pero mintlpe in cytzuya. Pero yaltzen ja'lewe tetzen koniyan ma chi tzaja tzyul we. Pero cykil tzunj nbaja tetzen tu'n tjapan baj twi'j tyol Dios o cyaj tz'i'bet—tz̈i Jesús. \p \v 50 Cykilca ke t-xnak'atz Jesús e cyaj cye'yen texin, bix e baj pjel okkexin. \s1 Junk'a xjal el ok \p \v 51 Pero attzen junk'a xjal nuk oc lpe ti' Jesús tej t-xi' cyii'n xjal jaxin tuj tnom. Yal tzunj k'a xjal nuk jun sábana toc ti'jk'a. Bix e cytzuy xjal jak'a. \v 52 Pero ttzyet tzunk'a, bix e xi' ttzokpan k'aj sábana toc ti'jk'a. Ẍbikl tzunk'a tej t-xi' tzokpajk'a. \s1 Tej tpon k'i'n Jesús cywitz aj cawel \r (Mt 26:57-68; Lc 22:54-55, 63-71; Jn 18:12-14, 19-24) \p \v 53 Yaltzen te Jesús, bix e xi' cyii'n xjal jaxin twitz tneel cyawil ke na'l Dios, cyuya cykil ke tcab cyawil na'l Dios, cyuyatzen cykilca ke nintzaj xjal, bix cykilca ke tx'olbal ley. Ejee'tzen xinja jun cloj at te nin cawel cyxol xjal te Israel. \p \v 54 Nakchtzen e xa' lpete Pedro ti' Jesús, tejxe tpon Jesús cyu'n tzuyel maan tuj tja tneel cyawil na'l Dios. Bix e cyaj ten Pedro twitz pe'n, bix e cub kexin ti' k'ak' te mek'l tiibxin cyuya ke c'ojlal te nin tja Dios. \p \v 55 Pero tunwentzen nchi jyona jxin nin cawel cyxol xjal te Israel bix ke tcab cyawil na'l Dios cab tstiwa ti' til Jesús tu'n tbyet-xin, pero min e cnet cyu'nxin. \v 56 Amale nimet xjal oc tk'on tiib te tstiwa, pero min el cyyol xjal junelna. \v 57 At juun xjal e jaw we' bix e jaw cymeltz'u'nxin tyol Jesús cyjulu: \p \v 58 —O tz'ocxe kbi'n keya tyol jxin lu: “Cwel nxitaj nin tja Dios e bint cyu'n xjala. Tetzen toxen k'ij oj tbint juntl tja Dios wu'n, yaa'n cyu'n xjal,” tz̈itzen xina—tz̈itzen ke tstiwa cye cawel. \v 59 Pero ju'x kej xjal e kbante ja yol lu min e maje cyyol. \p \v 60 Ju' tzunj e jawa we' tneel cyawil na'l Dios cyxol xjal, bix e xi' tkanenxin te Jesús: \p —¿Mimpatii' c'aal ttzak'be'na cyi'j yola? ¿Ti toc tu'na ti'j cyyol xjal lu?—tz̈i tneel cawel te Jesús. \p \v 61 Pero min ak' Jesús. Mintii' aj ttzak'be'nxin. Bix e xi' tkanen tneel cawel te Jesús juntl maj: \p —¿Japa teja Scy'o'n tu'n Dios, Tcwal Dios cy'iwla'n?—tz̈i tzunxin te Jesús. \p \v 62 Bix aj ttzak'be'n Jesús te tneel cyawil na'l Dios: \p —Inayentzen weja. Bix cyla' tzuna inayena, Jsma'n tu'n Dios, k'uklec tuj tmank'ab Dios nim tipemal tuj cya'j bix cyla' tzuna oj ntzaj twitz tx'otx' tuj muj twitz cya'j—tz̈i Jesús te cawel. \p \v 63 Entonces toc tbi'n tneel cyawil na'l Dios tyol Jesús, bix el ttzakenxin ti'jxin tu'n tk'ojxin ti' tyol Jesús, cuma ka'j yol tisenj te Jesús tuj cywitz xjal. Bix e xi' tkba'n tneel cyawil na'l Dios: \p —¿Titzen kaj te mas tstiwa? \v 64 Ejee' xsuna ma chi oc ebinte lu tzunxin njuben yol ti' Diosa ka junxxin tuya Dios. ¿Ti toc cyu'na?—tz̈i tzunxin. \p Cykilca xjal e jaw yolen ka tu'nxxin bix e tbyettzen. \v 65 Attzen naj cab xjal oc tzubente ti'jxin, bix oc makset twitzxin. Bix ak' ke xjal pjulec texin, bixse oc cykanen xjal texin: \p —Katzen Diosa, tzak'c'ax tu'na al s-oc pjunte tey—tz̈i ke xjal texin. \p Cyuyaxse ke c'ojlal tja Dios oc pjunte twitz Jesús. \s1 Tej tel tii'n tiib Pedro ti'j Jesús \r (Mt 26:69-75; Lc 22:55-62; Jn 18:15-18, 25-29) \p \v 66 Yaltzen te Pedro, tcub xsunxin pe'n, bix e pon juntxin xuuj tk'opaj tneel cyawil na'l Dios. \v 67 Tejtzen toc tcye'yentxin Pedro nmek'enxin tiibxin ti' k'ak', bix oc tenatxin cyey'lecte Pedro, bix e xi' tkba'ntxin: \p —Tuyax tey niy' tuya Jesús, aj Nazaret—tz̈i tzuntxin te Pedro. \p \v 68 Pero bix elx tii'n tiibxin: \p —Min. Min ntzki'nwe twitzxin. Mitetpe n-el nniy' ti'j ali'j nyoleney—tz̈i Pedro. Bix el lk'exin pe'n. Bix e jaw ok' junjil coo'. \p \v 69 Bix oc noj jtxin k'opaj ti' Pedro juntl maj, bix e xi' tkba'ntxin cye cabtl xjal: \p —Jatzen juntl xinja lepchec ti' Jesús—tz̈i tzuntxin. \p \v 70 Pero elx tii'n tiibxin juntl maj. \p Yajc'atzen ch'intl bix oc cyumla'n jxjal ete'c'a pe'n ja Pedro: \p —Jaanxix tey lepchec ti' Jesús. Aj Galilea tey, cuma ti' yolena—tz̈i tzunkexin te Pedro. \p \v 71 Bix ak' Pedro k'ilbel tiib: \p —Tzkinn Dios yaa'n jaan kenwe. Min ntzki'nwe twitzj xjal nchi yolena ti'ja—tz̈i Pedro. \p \v 72 Tujxse tjaw ok' coo' te tcab maj, bix ul tuj tc'u'j Pedro ti otk tkba Jesús texin: “Te mintkna'x took' ey' te tcab maj, q'uelel tii'n tiiba wi'j oxe maj,” tz̈i Jesús te Pedro te jya'x. Tjket-xsen jun took'xin tu'n bis. \c 15 \s1 Tej tpon k'i'n Jesús twitz Pilato \r (Mt 27:1-2, 11-14; Lc 23:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Tetzen tak' cwel spi'yen, bix oc cychmon cyiib jclojxin nin cawel, binne tten cyu'n tneel cyawil na'l Dios, tcab cyawil na'l Dios, ke tx'olbal ley, bix ke nintzaj xjal tuj nin tja Dios. Bixse e cub cyu'n tu'n t-xi' cyii'nxin Jesús twitz cawel tuj Jerusalén chk'o'n tu'n cawel tibaj Roma te cawel cyibaj xjal judío. Pilato tbi cawel. Ju'tzen tten t-xi' ak'baj Jesús twitz Pilato, ẍpo'nxin. \v 2 Tejtzen tpon Jesús, bix e xi' tkanen Pilato texin: \p —¿Japa teja cawel cyibaj xjal judío?—tz̈i Pilato te Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ju'tzen tisenj ma tkbay—tz̈i Jesús. \p \v 3 Bix nimxse oc cyumla'n ke cyawil na'l Dios ja Jesús twitz Pilato. \v 4 Ju' tzunj e xi' tkanen Pilato juntl maj: \p —¿Mimpatii' c'aal ttzak'be'na cye xjal? Cye'yenca tik'chj cyyol xjal ti'ja—tz̈i Pilato te Jesús. \p \v 5 Pero mintii' aj ttzak'be'n Jesús, bi'xse e jaw klee' Pilato, cuma mintii' tyol Jesús aj. \s1 Tej tbint ti'j tu'n tbyet Jesús \r (Mt 27:15-31; Lc 23:13-25; Jn 18:38–19:16) \p \v 6 Yaltzen te cawel aj Roma tten tcawbil cyibaj xjal te Israel nejl, jac'a tzunj nink'ija tz'etz ttzakpi'nxin jun xjal aj Israel tuj tzee', la' alj cykanen xjal aj Israel tu'n tetz. \v 7 Te tzunja jnabk'i lu, tocxse junxin aj judío tuj tzee', Barrabás tbixin tuya cabtl tuyaxin aj k'oj. Jatzen Barrabás cyawilxin. Otktzen cybiyxin ke xjal aj Roma tuj jun k'oj tuya cawel te Roma. \v 8 Tisaxse cye xjal cyten, bix e baj pon nim xjal kanlte te Pilato tu'n tetz jun cye xjal aj Israel tuj tzee'. \v 9 Bix aj ttzak'be'n Pilato: \p —¿Cyajpey tu'n tex ntzakpi'n jxin xjal lu Cycawel judío?—tz̈i Pilato. \v 10 Ju'tzen toc tu'nxin cye xjal, cuma at tumel tuyaxin ka nuk tu'n tchi'lel cyc'u'j ke nintzaj tawil na'l Dios otk pona cyii'nxin Jesús. \p \v 11 Pero tejtzen toc cybi'n tawil na'l Dios tyol Pilato, bix ak'kexin ocsalec cyc'u'j xjal tu'n tetz Barrabás tuj tzee', yaa'n tu'n t-xi' tzakpette Jesús. Bix ja xsunja e xi' cykanenxin te Pilato. \v 12 Bix aj tkanen Pilato cye xjal juntl maj: \p —Jey', ¿tine cyaja tz'oc nbinchen ti'j jxjal n-oc cyk'o'na tbi “Cycawel aj judío”?—tz̈i Pilato cye xjal. \p \v 13 Bix aj cytzak'be'n xjal cyiwx: \p —K'onwexin twitz cruz tu'n tcyimxin—tz̈i ke xjal. \p \v 14 Bix aj tkanen Pilato: \p —Jey', ¿tine jilel ka' ma cub tbinchexin?—tz̈i Pilato. \p Pero bix aj cytzak'be'n xjal juntl maj mas cyiw: \p —¡K'onwexin twitz cruz!—tz̈i ke xjal. \p \v 15 Entonces yaltzen te Pilato, cuma taj tzunxin ocxin ba'n cyuya xjal, bix etz ttzakpi'nxin Barrabás, bix e xi' tchk'o'nxin cabxin aj k'oj te k'olx tz'u'n tocxsen ch'ut twi' ti' Jesús, bix tu'n tjawxin twitz cruz. \p \v 16 Bix e xi' cyii'n aj k'oj ja Jesús twitz tpe'n jjaa' jaa' tocxe cawel, bix e xi' nim tz'u'n ti' Jesús. \p Bix oc cychmo'nxin jun tkiy'xin aj k'oj. \v 17 Bix oc cyk'o'nxin jun t-xbalen Jesús tisen tilbil t-xmaquel San Juan te tzeblte Jesús, cuma cye xjal cawel tisentzen tilbil t-xmaquel San Juan cyxbalenxin toc. Bix e cub cybincha'n aj k'oj jun tcorona Jesús nuk ch'i'xc'a, bix e cub cycutz'exin tuj twi' Jesús te cyxmucchbilxin. \v 18 Bix ak'ke aj k'oj s̈-il: \p —¡Axse Cycawel xjal judío!—tz̈i ke aj k'oj. \p \v 19 Coc'caxse e cu'x cytz'ajaxin tuj twi' Jesús tuya jun jitx'k'aj tzee', bix ocx cytzubaxin ti' Jesús, nchi cubxetzen majexin twitz Jesús nuk te cyxmucchablxin. \p \v 20 Tbajlen cyxmuccha'nxitl tzunxin Jesús, bix el cyii'nxin jt-xbalen Jesús otk tz'oc cyk'o'nxin, bixse oc cyk'o'nxin jte Jesús t-xbalen tocx. Bix e xi' cyii'n aj k'oj jaxin tu'n tjawxin twitz cruz ttxa'nxe Jerusalén. \s1 Tej tjaw k'o'n Jesús twitz cruz bix e cyim \r (Mt 27:32-44; Lc 23:26-43; Jn 19:17-27) \p \v 21 Jaxse Jesús e xi' ikente cruz, pero mix e xcyebexin tjak' tuj be. Niy'c'atltzen junxin xjal, Simón tbixin, tman junxin Alejandro tbi bix juntlxin Rufo tbi, te jun wikxitl tnom Cirene tbi, bix ocx cyk'o'n aj k'oj jaxin tjak' cruz k'i'n tu'n Jesús. \v 22 Bix e xi' cyii'nxin Jesús tuj jun lugar Gólgota tbi, jatzen elpeninaj “Ttemlel Tbakel Wi'ybaj.” \v 23 Tejtzen cyponxin, bix e xi' cyk'o'n xjal tc'a'xin vino smo'n tuya jun wik remeda mirra tbi, tu'n taj lk'e ch'in tchiyonel ti' Jesús. Pero min e tiik'xin. \p \v 24 Bixse e jaw pjet-xin tuya clavos twitz cruz. \p Bix ak'ke aj k'oj niq'uel la' al jun cyexin tu'n tcaman ti' t-xbalen Jesús. \p \v 25 Tetzen beljaj tajlal hora te klax, tjaw cypjo'nxin Jesús twitz cruz. \p \v 26 Bix e jaw cyk'o'nxin cab letra tibaj twi' Jesús. Tz̈i cyjulu: “Cycawel judío,” tu'ntzen telniy' tiken otk jawa Jesús twitz cruz. \p \v 27 Te xsunj k'ij tjaw ca'baxin alak' twitz jun cruz junx tuya Jesús, jun cyexin e jaw twitz jun cruz tuj tmank'abxin, bix juntlxin e jaw twitz cruz tuj tneẍ Jesús. \v 28 Ju'tzen tten tel-len jax tyol Dios nbyan cyjulu: “Jaan tzunxin c'oquel ten cyajlal ka' xjal,” tz̈i tyol Dios. \p \v 29 Yal tzunkej xjal exc'a ttxlaj cruz jaa' tjawa Jesús, n-ocxetzen cytze'n xjal jaxin, bix nxi'xe cyyucan xjal cywi', nchi jawxetzen yolen: \p —¡A weena! Jatzen teja tcublel xitente nin tja Dios, bix tu'n tjaw tbincha'na te toxen k'ij. \v 30 Katzen tbinlel tu'na ju'wa, co'pamtzen tiiba, bix tcu'tztzen twitz cruz—tz̈i ke xjal te Jesús. \p \v 31 Ju'xse tten cyoc ten cyawil na'l Dios bix ke tx'olbal ley xmucchalec te Jesús. Tz̈ikexin cyjulu: \p —E tco'paxin nim xjal tuya tik'ch jilel, pero yaltzen texin, mlay bint tco'pa tiibxin. \v 32 E tcu'tzxin twitz cruz, jxin n-oc tk'on tiib te Scy'o'n tu'n Dios bix n-oc tk'on tiib te Cawel cyibaj Israel, tu'ntzen toc kcye'yen ka jax tu'nxin, bix tu'ntzen toc kbi'nxin—tz̈i ke nintzaj cyawil na'l Dios bix ke tx'olbal ley. \p Hasta jaan kej xin alak' otk chi jaw pjet twitz cruz e xoo'n yol te Jesús. \s1 Tej tcyim Jesús \r (Mt 27:45-56; Lc 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 33 Tejtzen tpon chil k'ij, cykilcaxse tibaj ttx'otx' judío e cwa' jun nin klolj. Oxe hora e cub klolj. \p \v 34 Tejtzen tcub spi'yen te oxe tajlal hora te kale, bix e jaw s̈-in Jesús cyiw tuj tyol: \p —¡Ndios! ¡Ndios! ¿Tiken ma chin cyja' tcye'yena?—tz̈i Jesús. \p \v 35 Attzen cab xjal oc ebinte tyol Jesús, pero min el cyniy' xjal ti'j. Bix e jaw yolenkexin: \p —Cybinx. Luxin ntxcon Elías, tyolel Dios—tz̈i tzunkexin. \p \v 36 Toctzen tbi'n junxin xjal, bix e xi'xin k'ilbetz jun brat vino, bix tx'om ch'in, bix e cu'x tmu'nxin jun ttx'aken tz̈omj tuj, bix oc tẍpo'nxin twi' jun ptz'unt, bix e xi' ajkelxin oylxte te Jesús. Bix e xi' tkba'nxin: \p —Ko kcye'yectzen la' ka tzul Elías k'ilc'atz texin—tz̈i tzunj xin xjal. \p \v 37 Pero cwa tel jun twi' Jesús jatzen tcyim xinj. \p \v 38 Tujxse tel tanem Jesús, tej tcub rotj jma' xbalen tcub te maksbil tej cwart nintzaj xjan tuj nin tja Dios. E tzajxe rotj tuj twi' e cu'pan baj t-xee'. \p \v 39 Ja tzunj xin cyaj wilel aj k'oj te Roma, tcub tzunxin twitzj cruz jaa' pjo'nwa Jesús, toctzen tcye'yenxin ti tten tcyimlen, bix e tkbaxin cyjulu: \p —Jaxnete tej xin xinak lu Tcwal Dios texin—tz̈i tzunxin. \p \v 40 Bix jax at cabxuj xuuj ncye'yen nakch. Cyxol tzunxuj tocxe jxuj María Magdalena, juntlxuj María, ttxu José bix Santiago, yaa'nte Santiago t-xnak'atz Jesús, bix xsunj xuj Salomé. \v 41 Ejee'tzen xujja oc lpe ti' Jesús, bix jaan tzunkexuj oc onente Jesús tej at-xin tuj tnom te Galilea. Bix yaa'n o'cxc'a ke xuj, sino at nimtl xuuj oc lpe ti'jxin tej xi'ninxin tuj Jerusalén. \s1 Tej tocx k'o'n Jesús tuj mukbil \r (Mt 27:57-61; Lc 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 42 Te tzunj k'ij tej tjaw Jesús twitz cruz tec'aj k'ij te nchi'tk nink'ij te ajlabl, bix nchi binchantzen xjal tik'ch cye te ja nink'ija. Cuma cye xjal judío cyxol, il ti'j tu'n tcu'x maket jun xjal cyimne tex k'ij. Ju' tzunj tetzen ch'itk tex k'ij, \v 43 cyiwtzen tc'u'j junxin xjal José tbi, tej tnom te Arimatea, t-xi'xin kanl t-xumlal Jesús te Pilato te mukbil. Jaantzen José toc te nintzaj xjal cyxol jclojxin nin cawel binnen tten cyu'n cyawil na'l Dios, ke tx'olbal ley, bixsen ke nintzaj xjal tuj nin tja Dios. Jax nayon texin jtoj tul-lel Tcawel Dios te cawel twitz tx'otx'. \v 44 Toctzen tbi'n Pilato tyol José ka otk cyim Jesús, bix e jaw klee'xin, cuma ke cyej xjal nchi jaw twitz cruz, min ttzki'n chi cyimcye twitz cruz tex k'ij. Bix e tzaj ttxco'nxin jxin cyaj wilel aj k'oj, bix e xi' tkanen Pilato ka jax tu'n José ka otk cyim Jesús. \v 45 Toctzen tbi'n Pilato ka jax otk cyim Jesús, bixse e xi' tk'o'n Pilato tumel te José tu'n tcu'tz tii'nxin t-xumlal Jesús twitz cruz. \p \v 46 Entonces bix etz tlok'o'n José jun nintzaj xbalen, bix e cu'tz tii'n José t-xumlal Jesús twitz cruz. Bix oc tbalk'exin ti' t-xumlal Jesús. Bix ocx tk'o'nxin t-xumlal Jesús tuj jun tij xak, bix oc tlomo'nxin ttzii' tuya juntl tij xak. \p \v 47 Yaltzen te María Magdalena tuya María ttxu José, nchi cye'yenc tzunxuj jaa' otk tz'ocxa t-xumlal Jesús. \c 16 \s1 Tej tjatz k'i'n Jesús cyxol cyimne \r (Mt 28:1-10; Lc 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Te xsunj k'ij te ajlabl, tetzen juntl k'ij, ja tzunj xuj María Magdalena, tuyaj xuj María ttxu Santiago, tuya Salomé, etztzen cylok'o'nxuj c'oc'sbil cyi' xjal te c'oc'sbel t-xumlal Jesús. \v 2 Te xsunj tneel k'ij te smant, te ncubc'a c'atxpaj t-xee' cya'j, bix e xi'kexuj ttzii' tjayel Jesús te k'olec c'oc'sbil ti' t-xumlalxin. Cwa cyponxuj te njawelc'a k'ij. \v 3 Nchi yolen tzunxuj cyil cyiibxuj tej xi'ninkexuj cyjulu: \p —¿Altzen ba'n tel k'in tej tij xak toc ttzii'j tjayel Jesús?—tz̈i tzunkexuj. \p \v 4 Pero tej cypon canaxuj ti'j, toctzen cycye'yenxuj jxak toc te maksbilte, yaa'ntzen tcwa'tl jaa'j tcwa'. Otk tz'el tolj, amale ma' nimet xak. \v 5 Tej tzunj cyocxxuj tuj tjayel Jesús, bix oc cycye'yenxuj jun k'a xinak k'uklc'ak'a tej plaj te tmank'ab tjayel Jesús, toc jun ma' nu'k t-xbalenk'a, tij skopanxse. Bi'xse e jaw sey'paj kej xuj xuuj. \v 6 Pero bix etz yolenk'a cyi'jxuj: \p —Mi'n chi jaw sey'paj cyey. Nchi jyon cyey t-xumlal Jesús aj Nazaret, jxin e jaw twitz cruz. Pero ya min-altl texin tzalu, cuma ma jaw itz'jxin juntl maj. ¡Cycye'nc'a! Min-alxin jaa'j e cwa' tenxin. \v 7 Cyucxa cykba'xsen cye t-xnak'atzxin: “Cxe'l nej te Jesús cywitza tuj tnom te Galilea, tisenx o tkbaxin. Jatztzen c'oquela cycye'yen xina,” tz̈i cybela cye t-xnak'atz Jesús. Jaxix Pedro il ti'j tu'n tbinte—tz̈ik'a cyexuj. \p \v 8 Entonces bix etz ok kej xuj xuuj tuj tjayel Jesús tu'n ttz̈i cyi'jxuj. Bix tzinxsen nchi lu'lenxuj. Ya tu'n ttz̈itl cyi'jxuj, min jaa' oca cykba'nxuj. \s1 Tej tjaw jlet Jesús twitz María Magdalena \r (Jn 20:11-18) \p \v 9 Texse k'ij te klaxc'a tej tjaw itz'j Jesús juntl maj, texj tneel k'ij te smant. Tejtzen tjawlen itz'jxitlxin, nejltzen el jlet-xin twitz María Magdalena, junxuj xuuj jaa' otk tz'e'la tlojo'n Jesús wuuk biman ti'jxuj. \v 10 Bix e xi'xuj kbalte cyej xin xjal oc lpe ti'jxin. Tejtzen tponxuj, tzinxsen chi ok'xin tu'n cybisxin. \v 11 Toctzen cybi'nxin ka otk tz'oc tcye'yen María ja Jesús, bix ka i'tzxin, min el jax tuj cywitzxin. \s1 Tej tjaw jlet Jesús cywitz ca'ba t-xnak'atz \r (Lc 24:13-35) \p \v 12 Tbajlenxitl tzunj ju'wa, bix el jlet-xin jun wikxitl tcye'yencxin twitz ca'ba cyej xin oc lpe ti'j Jesús. Otk chi etzxin betel ttxa'n tnom. \v 13 Toctzen cycye'yenxin, bix aj meltz'ajkexin tuj tnom te kbalte cyej cabtlxin, pero ju'xe, min el jax tuj cywitzxin. \s1 Tej t-xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz alcye ak'untl tu'n tbint cyu'n \r (Mt 28:16-20; Lc 24:36-49; Jn 20:19-23) \p \v 14 Yajc'atltzen, bix el jlet-xin cywitz junlajaj t-xnak'atzxin tej nchi waa'nxin. Bix oc ilen ch'inxin cyi'jxin, cuma otk tz'el cyxoo'nxin tpocbal Jesús e cykba jxjal oc cye'yente ka otk jaw itz'jxin. \v 15 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cyucxatzen tuj cykil twitz tx'otx' te kbalte cye xjal ja yol te co'pbila. \v 16 Alj ma tz'oc ebin tej yol te co'pbila, bix ma bautizarj te techel ka otk tz'oc wunak wuya, ja tzunj cco'pjel tjak' il. Pero alj min ma tz'oc ebinte, ja tzunj cwelex til twitz Dios, bix cxe'l tk'o'n Dios ejee' tuj k'ak'. \v 17 Cyxol tzunj ma tz'oc ke cyc'u'j wi'j, cbineltzen techel cyu'n tisen ke ja lu: Tu'ntzen wajwalela q'uelela cylojo'n biman cyi' xjal, cbinel juntl ac'aj yol cyu'n bix min otk tz'oc cyxnak'tza'n. \v 18 Bix ka ma chi cub tz'ak tuj jun il tisenj oj cyoc tx'a'n tu'n lbaj, bix ma ch'innch'e oj t-xi' cyc'a'n veneno, mintii' chi oquel i'k'en tu'n. Bix ka ma cub cyk'o'n cyk'ab cyibaj yaab tu'n tul cynaabl, c'ulel cynaabl tu'n tipemal Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej t-xi' k'i'n Jesús tuj cya'j \r (Lc 24:50-53) \p \v 19 Tbajlen yolenxitltzen Jesús cyuyaxin, bix e jax k'i'nxin tu'n Dios tuj cya'j, bix e cub kexin tuj tmank'ab Dios te cawel tuya Dios. \p \v 20 Yaltzen cye t-xnak'atz Jesús, bix exkexin te xnak'tzal cye xjal ti'j tyol Jesús tuj cykil lugar, toctzen Cyaawxin onl cyexin, bix toctzen Cyaawxin yeec'l cyyolxin tuya techlal nim tipemalxin.