\id MAT - Mam NT (Todos Santos) (mamT=mvj) -Guatemala 2000 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Mateo \c 1 \s1 Ke tcyman Jesucristo ootxa \r (Lc 3:23-38) \p \v 1 Ejee' tzunj lu tz'i'ben cybi tiy'jil Jesucristo. Ja Jesucristo t-xe'chel David, bix jatzen David t-xe'chel Abraham. \p \v 2 Yaltzen te Abraham, tman Isaac. Jatzen te Isaac, tman Jacob. Bixsen te Jacob, cyman Judá cyuyax ke ttzicy bix ke titz'en. \v 3 Bixsen te Judá, cyman Fares tuyax Zara, tal Tamar kej lu. Bix te Fares, tman Esrom. Bix te Esrom, tman Aram. \v 4 Bix te Aram, tman Aminadab. Bix te Aminidab, tman Naasón. Bix te Naasón, tman Salmón. \v 5 Bix te Salmón, tman Booz, tal Rahab. Bix te Booz, tman Obed, tal Rut. Bix te Obed, tman Isaí. \v 6 Bix te Isaí, tman jrey David. Bix te David, tman Salomón, tal jxuj xuuj t-xu'l jxin Urías. \p \v 7 Yaltzen te Salomón, tman Roboam. Bix te Roboam, tman Abías. Bix te Abías, tman Asa. \v 8 Bix te Asa, tman Josafat. Bix te Josafat, tman Joram. Bix te Joram, tman Uzías. \v 9 Bix te Uzías, tman Jotam. Bix te Jotam, tman Acaz. Bix te Acaz, tman Ezequías. \v 10 Bix te Ezequías, tman Manasés. Bix te Manasés, tman Amón. Bix te Amón, tman Josías. \v 11 Bix te Josías, tman Jeconías cyuyax ke ttzicy bix ke titz'en. Ete' ke Jeconías tej cyxi' k'i'n xjal aj Israel tuj Babilonia. \p \v 12 Yaltzen te Jeconías, tman Salatiel. Otk chi pon k'i'n aj Israel tuj Babilonia tej titz'j Salatiel. Bix te Salatiel, tman Zorobabel. \v 13 Bix te Zorobabel, tman Abiud. Bix te Abiud, tman Eliaquim. Bix te Eliaquim, tman Azor. \v 14 Bix te Azor, tman Zadoc. Bix te Zadoc, tman Aquim. Bix te Aquim, tman Eliud. \v 15 Bix te Eliud, tman Eleazar. Bix te Eleazar, tman Matán. Bix te Matán, tman Jacob. \v 16 Bix te Jacob, tman José, tchmil María. Bix ja te María, ttxu Jesús, jaj Cristo tbi, jaj xjal scy'o'n tu'n Dios te cawel tibaj cykilca. \p \v 17 Ju' tzunj, at cyajlaaj cloj cyiy'jil xjal e tzaj xe't ti'j Abraham ul ti'j David. Bix at cyajlaaj cloj cyiy'jil xjal e tzaj xe't ti'j David ul tej k'ij tej cyxi' k'i'n aj Israel tuj Babilonia. Bix at cyajlaaj cloj cyiy'jil xjal e tzaj xe't tej k'ij tej cytzyet cyu'n aj Babilonia ul baj tej titz'j Cristo. Ju'tzen tten oc Jesucristo t-xe'chel jrey David. \s1 Tej tul itz'j Jesucristo \r (Lc 2:1-7) \p \v 18 Bix ja te Jesucristo, Tcwal Dios. Tej tul itz'j, ju' e baj cyjulu. Ttxu Jesús, jaj txin María, otk yolen tuyaj xin José tu'n tmajetxin tuyaxin. Pero te mitkna'x majetxin tuyaxin, bix te mitkna'x toc ipan José ti'jtxin, ya atl taltxin tuj tc'u'jtxin. Preñadatltxin tu'n Espíritu Santo. \v 19 Yaltzen te José, jxin xjal tu'n tmaje tuya María, jun xjal e tnima tley Dios. Ju' tzunj, tej tel tniy'xin ti'j otk tz'oc María preñada, e tajbexin tu'n tcyaj ttzokpi'nxin María, pero yaa'n cywitz nejenel tuj tja Dios, cuma tcy'ixin tu'n tcub tch'ixew María. \v 20 Tajxin tu'n el tpaa'n tiibxin ti'jtxin, pero ul jlet jun tsanjel Dios tuj cya'j tuj twitziy'xin, bix e tkba texin: \p —José, tiy'jil David, mi'n tzaj ttz̈i ti'ja tu'n tmajey tuya María, cuma tu'n tipemal Espíritu Santo ma tz'oc jlet taltxin. \v 21 Bix q'uitz'jel jun taltxin, bix c'oquel tk'o'na tbi te Jesús, jatzen japeninaj “Clol xjal.” Jatzen tbi c'oquel tk'o'na, cuma chi cletel xjal tu'n tuj cyil—tz̈i ángel te José. \p \v 22 Cykilcatzen jlu e baj tu'ntzen tjapan baj tyol Dios e cyaj tkba'n cye xjal tu'n jun tyolel. E tkba tyolel Dios cyjulu: \p \v 23 —Cycye'yenc, c'oquel preñada jun txin mitkna'x toc ipan jun xinak ti'j, bix q'uitz'jel jun taltxin, bix c'oquel k'o'n tbi te Emanuel, jatzen japeninaj “At Dios kuya”—tz̈i Dios te jun tyolel. \p \v 24 Bix el twatl José. Bix e tcuya tuyaj yol e tkba tsanjel Dios texin tuj twitziy'xin, bix e majexin tuya María. \v 25 Pero min oc ipanxin ti'jtxin tejxe tul itz'j taltxin. Bix oc tk'o'nxin tbik'a te Jesús. \c 2 \s1 Tej cypon jxin at cynaabl tu'n t-xi' cyyeec'axin nimbil twitz nee' Jesús \p \v 1 Itz'jtzen Jesús tuj tnom Belén tuj departamento te Judea, bix ja tzunj jxin Herodes rey tej titz'jk'a. Tej titz'j Jesús, e pon juun xjal nim cynaabl tuj Jerusalén. Otk chi tzaj te jun tnom te ocne. \v 2 Bix e xi' cykanenxin cye xjal: \p —¿Jaa' ta' jxjal at tu'n tcawen cyibaj xjal judío? Jaxte ma tz'itz'j, cuma ma kila jun che'w ocne tzin tyeec'an ma tzul cawel cye xjal judío. Kaja tu'n t-xi' kyeec'ana knimbila twitz—tz̈i ke jawnex xjal te juntl tnom ocne. \p \v 3 Tejtzen tbinte rey Herodes otk tz'itz'j juntl rey cye xjal judío, bi'x e tzaj ttz̈i ti'jxin, bix e tzaj ttz̈i cyi'j aj Jerusalén. \v 4 Oc tchmo'n Herodes cykilca nejenel cye pala cyuyax ke tx'olbal ley, bix e xi' tkanenxin cyexin jaa' tu'n titz'ja Cristo, jxjal Scy'o'n tu'n Dios te Cawel. \v 5 Bix aj cytzak'be'nxin texin: \p —Tu'n titz'j tuj tnom te Belén tuj departamento te Judea, cuma e cyaj tz'i'bet tu'n jun tyolel Dios cyjulu: \v 6 “Tz̈i Dios, ‘Jay, tnom Belén, amale ch'ineta cyxol tnom te Judá, pero nintzaja, cuma tuyey tzula itz'ja jun Cawel tu'n tajben te Cylel te ntanema Israel,’ tz̈i Dios,” tz̈i jun tyolel Dios—tz̈ike. \p \v 7 Tej tel tniy' Herodes ti'j otk tz'itz'j jun cawel, bix e tzaj ttxco'nxin kej xjal nim cynaabl, pero tuj ewjel, bix e xi' tkanenxin cyexin: \p —¿Jtoo ul jlet che'w te ocne?—tz̈i rey. \p \v 8 Tej tbaj yolen Herodes cyuya aj naabl te ocne, e xi' tsma'nxin ejee'xin tuj tnom Belén, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cyucxa cyey tuj tnom te Belén, bix chebe chebe chi jyona ti' nee'. Ojtzen tcnet cyu'na, cykbantza weya, tu'ntzen jax ju'x weya tu'n nxi'ya yec'l nnimbila twitz—tz̈i Herodes, pero ẍtak' yol. \p \v 9 Tej cybintexin tyol rey, exkexin, bix tujx naj tul jlet che'w juntl maj otk cyilxin tej cytenxin ocne. Bix e cub nej che'w cywitzxin, bix tej tpon che'w tibaj jaa' jaa' ta' nee', e we' che'w. \v 10 Tejtzen cylontexin che'w, nimxsen e jaw tzalajkexin. \v 11 Bix ocxkexin tuj jaa', bix e cyilxin nee' tuya ttxu, ja María, bix e cub mutzk'ajkexin twitz nee' tu'n tjaw cynimsa'nxin ja. Otk txi' cyii'nxin ch'in ti'j cyk'inemalxin, bix e jaw cyjko'nxin. E jatz cyii'nxin cyoybilxin, bix e xi' cyk'o'nxin tek'a oro tuya incienso tuya jun wik c'oc'sbil mirra tbi. \v 12 Pero tej tpon tumel tu'n cyajxin, e tzaj tkba'n Dios cyexin tuj cywitziy'xin tu'n mi'n chi aj meltz'ajxin tuya Herodes. Ju' tzunj, ajkexin tuj cytanemxin tuj junxitl be. \s1 Tej cyxi' ok José tuj Egipto tu'n min cub byet nee' tu'nj rey Herodes \p \v 13 Cyajlenxitltzen ke aj naabl, at jun e baj. Ul jlet jun tsanjel Dios tuj cya'j tuj twitziy' José, bix e xi' tkba'n te José: \p —Wey'tztzen, bix k'inxa nee' tuyax ttxu, bix ju' txi'y tuj Egipto, bix ajkelbilx tu'na, bix jatztzen ctemeley ojxe t-xi' nkba'na tey tu'n tul meltz'aja, cuma tzul Herodes jyolte nee' tu'n tcub tbyo'nxin—tz̈i ángel. \p \v 14 Bix e jaw we' José, bix tex koniyan e xi' tii'nxin nee' tuya ttxu, bix e xi' okxin tuj Egipto. \v 15 Bix e tenkexin tuj Egipto tejxe tcyim Herodes. Ju'tzen e'la jaxxix tyol Dios. E cub ttz'i'ben jun tyolel Dios cyjulu: “Tuj Egipto q'ueletz ntxco'na Ncwala,” tz̈i Dios tej xin tyolel. \p \v 16 Yaltzen te Herodes, tej tbintexin otk cub sbu'nxin cyu'n aj naabl te ocne, nimxsen e tzaj tk'ojxin, bix e xi' tsma'nxin tsoldadoxin tu'n tcub cybyo'nxin cykilca cwal xinak tuj Belén bix cyuj ke aldea tuj tcwent Belén. E xi' tkba'nxin tu'n cycub byet cykilca cwal nitz'j hasta te ca'ba jnabk'ike, cuma el tniy'xin ti'j tu'n cyyol aj naabl otk bint ca'ba jnabk'i tej tul jlet jawnex che'w te ocne. \v 17 Ju'tzen e'la jaxxix tyol Dios e tkba tyolel Dios Jeremías. E cyaj ttz'i'ben Jeremías cyjulu: \v 18 “Cbijel jun s̈itz̈'bil tuj Ramá, jatzen k'ajk'ajel cywi' xuuj te nimxsen bisbajil. Chi ook'el ke cyiy'jil Raquel cyi'j ke cyal, bix mlay bint tu'n tcyiwsaj cyc'u'j, cuma min-altl cyal,” tz̈i Jeremías jatxe ootxa. \p \v 19 Tejtzen tcyim Herodes, at juntl e baj. Juntl maj ul jlet jun tsanjel Dios tuj cya'j tuj twitziy' José tuj Egipto. Bix e xi' tkba'nxin te José: \p \v 20 —Wey'tztzen, bix k'inxa nee' tuyax ttxu, bix cu txiy tuj tx'otx' te Israel, cuma o chi cyim kej xjal e cyajbe tu'n tcub byet nee'—tz̈i ángel. \p \v 21 Ju' tzunj, e jaw we' José, bix e xi' tii'nxin nee' tuyax ttxu, bix e ponkexin tuj tx'otx' te Israel. \v 22 E tajbexin tu'n tnajanxin tuj departamento te Judea, pero tej tbintexin otk tz'oc Arquelao te cawel te t-xel Herodes tuj Judea, e tzaj ttz̈i ti'jxin tu'n tnajanxin tuj Judea. E tzaj tkba'n Dios texin tuj twitziy'xin tu'n mi'n pon meltz'ajxin tuj Judea. Ju' tzunj, e xi'kexin tuj departamento te Galilea, \v 23 bix e ponkexin tuj jun tnom Nazaret tbi. Ju'tzen e'la jaxxix jtyol Dios e cub ttz'i'ben jun tyolel Dios ti'j jxjal Scy'o'n tu'n Dios. Tz̈i cyjulu: “Jun aj Nazaret c'oquele tbi.” \c 3 \s1 Tej tk'umen Juan Bautista tyol Dios \r (Mr 1:1-8; Lc 3:1-9, 15-17; Jn 1:19-28) \p \v 1 Mas yaj, ultzen junxin xjal Juan Bautista tbi tuj jun lugar tuj Judea jaa' yaa'n nim xjal najl tuj. E tk'ume Juan tyol Dios, bix tz̈i cyjulu: \p \v 2 —Cyk'oncja cyila bix chi meltz'aja tuya Dios, cuma tzul lk'e tcawbil Dios kxol—tz̈i Juan Bautista. \p \v 3 Ju' e tyole Juan, cuma jaxin jxjal e yolen Isaías ti'j, jxin tyolel Dios te ootxa. E tkba Isaías cyjulu: “C-yolel jun tyolel Dios jaa' yaa'n nim xjal najl tuj. Tz̈itzen tbel cyjulu: ‘Cybincham cyiiba twitz Taaw twitz tx'otx'. Cyjkom tbexin tuj cyanema,’ tz̈i tbel jxjal c-yolel,” tz̈i Isaías. \p \v 4 Yaltzen te Juan, jatzen t-xbalen toc ttzmal camello, bix tz'u'n tq'uelbilxin toc. Yaltzen twaxin, cuchi'kejil, bix tc'a'xin ta'l xii' e cnet tu'nxin tuj c'ul. \p \v 5 Bix e pon nim xjal te nin tnom Jerusalén tuya Juan, cyuyax xjal te niy'tl tnom tuj Judea, cyuyax jxjal najl ttzii' nima' Jordán. \v 6 Bix e bautizarj ke xjal tu'n Juan tuj nima' Jordán tej tjatz cykba'n cyil. \p \v 7 Pero tej tlonte Juan otk chi ul nim xjal tej cloj fariseo bix tej cloj saduceo, tu'ntzen cybautizarj tu'nxin, e xi' tkba'nxin cye: \p —Ke cyey cynaabla tisen lbaj. ¿Tikentzen cycy'iy tu'n tcyaj cyk'o'na cyila? Cyaj cyey tu'n cybautizarja wu'na nuk tu'n mi'n cub castiwa cyibaja tu'n Dios. \v 8 Ka cycy'iy tu'n tcub castiwa tu'n Dios cyibaja, cybinchamtzen alcyej ba'n, tu'ntzen tchic'ajax ka otk cyaj cyk'o'na cyila bix ka otk chi meltz'aja tuya Dios. \v 9 Bix mi'n cub cyximana tuj cyanema: ‘Cuma tiy'jil Abraham ko'ya, mlay tzaj kcastiwiya tu'n Dios, cuma t-xjal Dios ko'ya,’ tz̈i key. Pero yaa'n ju'wa. Cxe'l nkba'na cyey, ka ma chi oc xjal te t-xjal Dios nuk tu'nj tiy'jil Abrahamke, ba'ntzenle tbint tu'nxin tu'n cyoc ke xak te t-xjal Dios. \v 10 Tzul castiwa cyibaj kej xjal yaa'n ba'n twitz Dios. C'oquel cyc'u'ja ti'j ja tumel lu. Taaw cab tken lo'pj c'oquel tcye'yen cyi' cyken lo'pj. Kej min cyak' cywitz ba'n, chi jawel tx'omet ttzi tx'otx', bix nuk te tuj k'ak' chi ajbela. \v 11 Weya, nuk jun xjal kena tu'n cybautizarj xjal wu'na, ka cyaj xjal txi' cyyeec'an ma tz'ajtz ti' cynaabl twitz Dios. Pero at jun xjal lepch wi'ja jawnexxsen nwitza. Mintlpetii' woclena tu'n tel npju'na tak'el t-xaab. Ja tzunj xjal tzul, yaa'n nuk jun techel ctk'a' tisen weya, sino ctzaal tk'o'nxin Espíritu Santo te cyej cyey ma cyaj cyk'o'na cyila, bix ctzaal tk'o'nxin tu'n cyxi'y tuj k'ak' te cyej cyey min cyaj cyk'o'na cyila bix min ma tz'ajtz ti' cynaabla. \v 12 Jun awal triwa q'uelel tpa'n jtwitz triwa tuya t-xc'omel. Jtwitz triwa c'oquex tuj tx'utx', pero tzunj t-xc'omel c'oquex tuj jk'ak' mlay yubtz'aj. Ju'tzen ctemel pjel tpa'n jxjal tzul kej xjal at tu'n cyclet cyuyaj xjal at tu'n cyxi' tuj k'ak'—tz̈i Juan cye aj fariseo bix cye aj saduceo. \s1 Tej tbautizarj Jesús \r (Mr 1:9-11; Lc 3:21-22) \p \v 13 Etztzen Jesús tuj departamento te Galilea, bix ulxin tuya Juan ttzii' nima' Jordán, tu'ntzen tbautizarjxin tu'n Juan. \v 14 Pero tuj twitz Juan, yaa'n tumel tu'n tbautizarj Jesús tu'nxin. E xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Il ti'j tu'n nbautizarja tu'na, yaa'n tu'n tbautizarja wu'na—tz̈ixin. \p \v 15 Pero e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Jax tu'na, pero ja'lewe waja tu'n tbint jwajbila tu'na, tu'ntzen tbint jma tkba Dios—tz̈i Jesús. \p Bix e tcuya Juan. \p \v 16 Tejtzen tbautizarj Jesús tu'n Juan, e jatz Jesús tuj nima', bix e jket cya'j, bix e tilxin tcu'tz Espíritu Santo tisen junjil cucu', bix e cub licy'pajjil tuj twi' Jesús. \v 17 Bix e tzaj jun yol tuj cya'j. E tkba cyjulu: \p —Ja tzunj xjal lu Ncwala n-oc tak' weya. Nchin tzalaja ti'j—tz̈i Dios. \c 4 \s1 Tej toc niy'bet Jesús \r (Mr 1:12-13; Lc 4:1-13) \p \v 1 Yajc'atltzen bix e xi' k'i'n Jesús tu'n Espíritu Santo tuj jun lugar mintii' cynajbil xjal tuj, tu'ntzen toc tk'o'n taaw il tipen ti'jxin tu'n tyeec'ante Jesús tnimbil texin. \v 2 E cub tpa'n weyaj cya'wnak k'ij tuyax cya'wnak koniyan, bix tej tjapan baj cya'wnak k'ij, otkxsen bajxin tu'n weyaj. \v 3 Bix e pon taaw il tuya Jesús tu'n tbint tajbil taaw il tu'n Jesús. E xi' tkba'n texin: \p —Ka Tcwal Diosa, binchanc'a tzunj xaka te tway te yec'bil—tz̈i taaw il. \p \v 4 Pero e xi' tkba'nxin te taaw il: \p —Tzin tkba'n tuj tyol Dios cyjulu: “Yaa'n nuk o'cx tu'n twa jun xjal i'tzen. Ja te mas il ti'j, tu'n tnimante cykilca yol tzin tkba'n Dios,”—tz̈i Jesús. \p \v 5 Bix e xi' tii'n taaw il ja Jesús tuj Jerusalén, ja tnom nintzaj, bix e jaw tii'n taaw il jaxin maa twi' tja Dios. \v 6 Bix e xi' tkba'n taaw il texin: \p —Ka jay Tcwal Dios, xoo'nx tiiba twitz tx'otx'. Mlay cyima, cuma tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “Chi tzaal tk'o'n Dios tsanjel tuj cya'j te clol tey. Ejee' chi tzyulte tey tuj cyk'ab, tu'ntzen mi'n tzak' tkena cywi' xak,” tz̈i tyol Dios—tz̈i taaw il. \p \v 7 Pero aj ttzak'be'n Jesús te: \p —Pero jax tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “Mi'n tz'oc cycyakwusa'na Cyaawey Dios tu'nj toc cyk'o'na tuj malbil te, ka jax tu'n,”—tz̈ixin. \p \v 8 Bix e xi' k'i'n Jesús juntl maj tu'n taaw il. E pon k'i'nxin twi' jun witz te nimxsen twe', bix e xi' tyeec'an taaw il texin cykilca tnom twitz tx'otx' tuyax cyk'inemal tnom nimxix. \v 9 Bix e xi' tkba'n taaw il texin: \p —Cykilca ke tnom lu cxe'l nk'o'na tey ka ma cub majey nwitza te yec'bil ka inayena taawa tuj twitza—tz̈i taaw il texin. \p \v 10 Bix e xi' tkba'nxin te taaw il: \p —¡Min! Cutxey, Satanás, cuma tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “Nuk o'cx ja Dios cjawel cynimsa'na, bix nuk o'cx te texin ba'n cyajbe'ney,”—tz̈i Jesús. \p \v 11 Bixsen e cyaj tk'o'n taaw il jaxin, bix ul ke tsanjel Dios tuj cya'j onlte texin. \s1 Tej ttzyet taak'en Jesús \r (Mr 1:14-20; Lc 4:14-15; 5:1-11; 6:17-19) \p \v 12 Tejtzen tbinte Jesús otk tz'ocx Juan tuj tzee', e xi'xin tuj departamento te Galilea, \v 13 tu'ntzen tponxin tuj ttanemxin Nazaret. Pero etzxin tuj Nazaret, bix e ponxin tu'n tnajanxin tuj tnom te Capernaum. Tcub Capernaum ttzii' jun tnijabel a', jaa' najle kej tchmanxin Zabulón bix kej tchmanxin Neftalí. \v 14 Tej tak'ananxin tuj taak'en Dios jatzewe, el jax j-e tkba jxin tyolel Dios Isaías. E cub ttz'i'ben Isaías cyjulu: \v 15 “Kej xjal tuj tx'otx' te Zabulón bix kej xjal te Neftalí, cyuyax xjal ttzii' tnijabel a' bix jlajxe nima' Jordán, bix kej xjal yaa'n judío tuj Galilea, \v 16 ejee'j tzunj xjal lu chi temel tuj klolj. Nuk chi ayol cycyamecy, pero cxe'l cycye'yen jun spi'yen nintzaj. Kej xjal lu najlke tuj jun tx'otx' jaa' ta' nuk klolj bix cyamecy, pero cwel koptz'aj jun spi'yen cyibaj,” tz̈i Isaías jatxe ootxa. \p \v 17 Tponlenxitltzen Jesús Capernaum, ak'xin k'umlte tyol Dios. E tkbaxin cyjulu: “Chi meltz'aja tuya Dios, cuma ma pon tumel tu'n tul tcawbil Dios tuj cya'j,” tz̈ixin. \p \v 18 At jun k'ij e bet Jesús ttzii' jnintzaj tnijabel a' te Galilea, bix e tilxin ca'ba xjal cyitz'en cyiib. At jxin Simón, bix juntl tbixin Pedro, bix at jxin Andrés. Bix e cu'x cyxoo'nxin jun xiy'pa tuj a', cuma tzyul quis̈kexin. \v 19 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Chi lpetza wi'ja. Ja'lewe lu key nchi chmona quis̈. Pero chi oquel nk'o'na te chmol xjal tu'n cyxi' lpe wi'ja—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 20 Bix ncyaj cyk'o'n najtlxin cyxiy'paxin, bix oc lpekexin ti'jxin. \p \v 21 Tejtzen t-xi' tbet-xin juntl tkiy', e tilxin ca'batl xjal cyitz'en cyiib, jaj jxin Jacobo, bix jxin Juan. Tcwal jxin Zebedeo ejee'xin. Ete'c'axxin tuj jun barc tuya Zebedeo, cymanxin, nchi remyenaxin cyxiy'paxin. Bix e tzaj ttxco'nxin ejee'xin. \v 22 Bix e cyaj cyk'o'nxin najtlxin cybarcxin tuyax cymanxin, bix oc lpekexin ti'j Jesús. \p \v 23 Bix e bet Jesús tuj cykilca ke tnom tuj Galilea. Tuj jaca juun camon jaa' te xnak'tzbil tyol Dios, e xi' t-xnak'tza'nxin cye xjal, bix e xi' tk'umenxin jtbanel yol ti'j tcawbil Dios. Bix oc tk'anexin kej xjal yaab. El tii'nxin nuk alcyexja cyyabel xjal. \v 24 Bix el tpocbal Jesús tuj cykilca ke tnom tuj Siria. Ju' tzunj, ul k'i'n twitzxin nimxsen xjal yaab cyu'n aj Siria. Ul kej xjal nim q'uixc'aj ete' tu'n yabbil, bix kej nchyon cyi'j, bix kej xjal otk chi oc biman cyi'j, bix kej e tzaj tuj cywi', bix kej mintii' tanem cyxumlal. Bix e k'anjke tu'nxin. \v 25 Nimxsen xjal oc lpe ti'jxin. E tzajke tuj Galilea, bix cyuj ke tnom te Decápolis, bix tuj Jerusalén, bix cyuj tnom te Judea, bix at e tzaj jlajxe nima' Jordán. \c 5 \s1 Tej t-xnak'tza'n Jesús cye xjal twi' witz \r (Lc 6:20-23) \p \v 1 Tejtzen toc tcye'yen Jesús nim xjal oc lpe ti'jxin, e jaxxin twi' jun witz. Tej tcub kexin, e pon lk'e ke t-xnak'atzxin ti'jxin. \v 2 Bix ak'xin yolel cyuyaxin. E xi' t-xnak'tza'nxin cye t-xnak'atzxin cyjulu: \p \v 3 —At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal n-el cyniy' ti'j mintii' cyipemal tu'n cyclet cyu'nx, cuma ck'ojel cye tu'n cyocx tuj cya'j. \p \v 4 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal nchi bisen ti'j cyil, cuma ccywixel cyc'u'j. \p \v 5 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal min jaw cyniman cyiib, cuma ck'ojel twitz tx'otx' te cykab. \p \v 6 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal nimxsen cyaj tu'n cyoc jiquenxix twitz Dios, cuma ctzaal tk'o'n Dios cyajbil. \p \v 7 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal n-oc cyk'o'n lastim cye cabtl xjal, cuma c'oquel tk'o'n Dios lastim cye. \p \v 8 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal sakxix tuj cyanem, cuma c'oquel cycye'yen Dios. \p \v 9 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal n-oc cyipen tu'n twe' k'oj cyxol xjal bix tu'n cyten xjal tuj ttz̈yal cyuya juntl, cuma c'oquel k'o'n cybi tcwal Dios. \p \v 10 At t-xtalbil Dios cyibaj kej xjal nchi baj yaset cyu'n xjal nuk tu'nj jiquen ete' twitz Dios, cuma ck'ojel cye tu'n cyocx tuj cya'j. \v 11 At t-xtalbil Dios cyibaja oj nchi xmucchan xjal cyi'ja bix oj nchi oc yaseta cyu'n bix oj nchi yolen xjal ka' cyi'ja tuya xtz'imj yol nuk wi'ja. \v 12 Chi tzalaja, cuma ctzaal k'o'n cyey nim cycotza tuj cya'j, bix cuma juniy' cytena cyuya ke tyolel Dios te ootxa. Oc cyyasen xjal ejee' nuk ti'j tyol Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun ocslal twitz tx'otx' ju' tisen atz'en \p \v 13 Bix e xi' tkba'ntlxin cyexin: \p —Tisen tzin tk'o'n atz'en ttz̈yal waabj, bix tu'n mi'n k'ey waabj, jax ju'x nchi ajbena cyxol xjal tu'n cyten xjal ba'n. Katzen ma tz'el baj tik'bil atz'en, ¿ti tten tu'n tcub meltz'ajtl ttz̈yal? Mintii' c'ajbeletl. O'cx nuk tu'n tex xe't, bix tu'n tbaj wa'ban cyu'n xjal. \s1 Jun spi'yen cyxol xjal \p \v 14 Ejee'y tisen spi'yen cye xjal. Bix chic'aj cynaabla tisen jun tnom tcub twi' jun witz. Yaa'n ba'n tu'n tcub cyewena cynaabla cywitz xjal. \v 15 Oj toc t-xket cantil tu'n jun xjal, yaa'n tu'n tocx ewet tjak' jun alma, sino cwel tk'o'n twi' mes, tu'ntzen tk'onte spi'yen cye kej xjal at tuj jaa'. \v 16 Jax ju'x cyey, cyii'nxa cychunk'lala cywitz xjal tuj tumel, tu'ntzen tchic'ajax cybinchbena ba'n, tu'ntzen tjaw cynimsa'n xjal Cymana Dios at tuj cya'j. \v 17 Mi'n cub cybisena ka ma chin ula tu'n tel wii'na tajwalel tley Moisés bix ti'j j-e cub cytz'i'ben tyolel Dios. Min in ula tu'n nk'ojla ti'j, sino tu'n tjapan baj wu'na. \v 18 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, cbinel cykilcaj e cub tz'i'bet tuj tyol Dios. Mlay xitj twitz cya'j bix twitz tx'otx' hasta ojxe tbint cykilcaj yol e cub tz'i'bet tuj tyol Dios. \v 19 Ju' tzunj, alcyej xjal ma tziy' tibaj jun ley tuj tyol Dios, amale ch'int jun mandamyent, bix ma txi' t-xnak'tza'n cye cabtl tu'n cyiy' tibaj ley, c'oqueltzen te ch'in cyxol t-xjal Dios. Pero alcyej xjal nbint tyol Dios tu'n, bix ma txi' t-xnak'tza'n cye cabtl tu'n cyniman tyol Dios, jatzen xjala c'oquel tk'o'n Dios jawnex cyxol t-xjal Dios tuj cya'j. \v 20 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, ka min ma chi oca mas jiquen twitz Dios cywitz ke tx'olbal ley bix kej xjal cyiwxix tuj ley, ejee'j aj fariseo, mlay chi ocxa tuj tcawbil Dios tuj cya'j. \s1 Tej tyole Jesús ti' k'oj \r (Lc 12:57-59) \p \v 21 O cybiy nejl e cykba kej xjal crinsipal: “Mi'n cub cybyo'na xjal. Alcye jun xjal ma byon, cwel castiwa tibaj cyu'n juez,” tz̈ike. Pero o'cx jlu e cykba. \v 22 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, alcye jun xjal ma tzaj tk'oj ti'j juntl xjal, cwel castiwa tibaj tu'n Dios. Tzin cykba'n cyxnak'tzala alcye jun xjal ma tz'oc t-xmuccha'n juntl xjal, c'oqueltzen cywitz juez mas jawnex. Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, alcye jun xjal ma tz'oc t-xmuccha'n juntl xjal, cxe'ltzen tuj k'ak'. \v 23 Ju' tzunj, oj t-xi'y k'ol te toybila twi' altar tuj tja Dios, pero q'uiyel tuj tc'u'ja ka at jun tila tuj twitz juntl xjal, \v 24 cyjel tk'o'na toybila twi' altar, bix cutxey tuyaj xjal tu'n tbint ttena tuya. Ojtzen tcuba tuj ttz̈yal tuya, ba'ntzen tu'n t-xi' tk'o'na toybila. \p \v 25 Ka at jun tc'asbena te jun xjal, bix taj xjal txi' tii'n jay twitz juez, cxe'l naja yolel tuyaj xjal, tu'ntzen tbint ttena tuya te mitkna'x tpon k'i'na twitz juez tu'n, cuma ka ma cub tz'aka tuj tila twitz juez, cxe'l k'i'na cyu'n ke policía tuj tzee'. \v 26 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mlayx tz'etza tuj tzee' ojxe tchjet cykilca tc'asbena. \s1 Tej tyole Jesús ti'j aj pajlel \p \v 27 O cybiy nejl e cykba nejenel cye xjal: “Mi'n chi jyona juntl xuuj te pajbaj.” Pero o'cx jlu e cykba. \v 28 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, alcye jun xjal ma txi' cye'yente juntl xuuj bix taj tu'n toc ipan ti'j, ya ma tbincha aj pajlel tuya tuj tanem. \v 29 Ju' tzunj, ka ma cub tz'aka tuj il tu'n tlaj tbak' twitza tuj tmank'aba, k'imatza bix xomaxa, cuma mas ba'n tu'n tetz jun tbak' twitza twitzj tu'n t-xi' xe't cykilca t-xumlala tuj k'ak'. \v 30 Bix ka ma cub tz'aka tuj il tu'n tlaj tmank'aba, tx'omela bix xomaxa, cuma mas ba'n tu'n tel tx'omet jun tk'aba twitzj tu'n t-xi' xe't cykilca t-xumlala tuj k'ak'. \s1 Nyole Jesús ti'j paxjlenel \p \v 31 Nejl, e cykba nejenel cye xjal: “Alcye jun xjal taj tu'n tcub tpa'n tiib tuya t-xu'l, ba'n tu'n tex tlojo'n nuk tu'nj cxe'l tk'o'n te xuuj jun tu'l tyol xinak otk chi pax.” \v 32 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, jaca juun xjal ma cub tpa'n tiib ti'j t-xu'l, ka min e tbincha t-xu'l pajlel, nbinchantzen jun ka' ti'j, cuma cwel maje t-xu'l tuya juntl xjal, bix c'oquel te aj paj. Bix c'oquel aj paj alcye jun xjal ma cub maje tuyaj xuuj aj paj. \s1 Nyole Jesús ka' txi' kkba'n tzkinn Dios tu'n tcywix kyol \p \v 33 Jax o cybiy e cykba ke crinsipal xjal nejl: “Oj nxi' cyk'o'na cyyola te Dios tuya jun jurament tu'n tbint jun ak'untl twitz, ka'xsen ka min ma japan baj cyyola. Il ti'j tu'n tjapan baj cyyola oj t-xi' cykba'na ‘tzkinn Dios,’” tz̈ike. Pero o'cx jlu e cykba. \v 34 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, mi'n txi' cykba'na “tzkinn Dios” tu'n tcywix cyyola. Tuj cywitz nejenel cye xjal, at mas tipemal jyol “tzkinn Dios” twitzj jyol “tstiwa cya'j wi'ja” \v 35 bix twitzj yol “tstiwa twitz tx'otx' wi'ja” bix ja yol “tstiwa Jerusalén wi'ja.” Pero yaa'n il ti'j lu, cuma tuj cya'j ncawen Dios, bix najben twitz tx'otx' tu'n tcub tk'o'n Dios tken, bix Jerusalén jtnom jaa' ccawel Dios tisen rey. \v 36 Bix mi'n txi' cykba'na tu'n tel tx'omet cywi'ya ka min ma chi japan baja ti' cyyola, cuma o'cx te Dios ncawen tibaj cywi'y. C'oquel cyc'u'ja ti'j mlay bint cyu'na tu'n toc ttzmal cywi'y sak bix ka k'ek. \v 37 Ju' tzunj, mi'n txi' cykba'na jun yol te jurament tu'n tcywix cyyola. Nuk o'cx tu'n cyyolena tuya jun yol jaxxix. Ka ma tz'oc cyk'o'na juntl yol tibaj, ka' tzunj lu. \s1 T-xnak'atz Jesús ti'j tu'n toc cyak' cye xjal nchi k'ojl cyi'j \r (Lc 6:27-36) \p \v 38 O cybiy e cykba kej xjal crinsipal nejl: “Ka ma txi' tbak' twitza bix ka twitz tey tuj il tu'n juntl xjal, ba'n tu'n tjyona tcastiwa twitz ley, tu'ntzen t-xela junx.” \v 39 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, mi'n chi k'ojla cyi'j xjal nchi binchan ka' cyi'ja. Ka ma txi' ttz'ajen jun xjal tk'o'txa tuj tmank'aba, k'onxa juntl plaj tu'ntzen t-xi' ttz'ajen. \v 40 Ka taj jun xjal txi' tii'n jay twitz juez tu'n tel k'i'n tcamisa, k'onxtla tcapẍeyena te. \v 41 Ka ma tz'oc tfwersen jun xjal jay tu'n t-xi' tii'na tiketz jun ajlabl, k'onx tiiba te tu'n t-xi' tii'na juntl ajlabl mastl. \v 42 Ka at jun xjal ma tkane jun tiixja tey, k'onxa te. Bix ka at jun xjal ma tkane pwak tey te tc'asben, mi'n cub t-xq'ueyena. \p \v 43 O cybiy e cykba kej xjal crinsipal nejl: “C'oquel cyak' cyuyey cyey, bix q'uelel cyiiq'uena cyaj k'oja cyi'ja.” \v 44 Pero jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, il ti'j c'oquel cyak' cyey kej xjal nchi k'ojl cyi'ja, bix chi na'na Dios cyi'kej nchi yasen cyi'ja, \v 45 tu'ntzen tchic'ajax ka tcwal Cymana tuj cya'j ejee'y. Tu'nxin njawelen k'ij cyibaj kej xjal yaa'n ba'n bix kej xjal ba'n, bix ntzaj tk'o'nxin jbal cyibaj kej xjal jiquen bix kej xjal yaa'n jiquen. \v 46 Ka ma tz'oc cyak' cyey nuk ejee'j xjal n-oc cyak'a cye, ¿alcyetzen cycotza ctzaal k'o'n cyey? Jax ju'x kej chmol chojentj alak' n-oc cyak' cyuya cye. \v 47 Bix ka ma txi' cyk'olbe'na nuk ejee'j cyuyey, ¿alcyetzen nchi binchana mas cywitz mastl xjal? ¿Yaa'mpatzen tzin cybincha'n kej xjal yaa'n ttanem Dios ju'wa? \v 48 Ju' tzunj, chi ocxa tz'aklxix, tisen te Cymana tuj cya'j tz'aklxixte—tz̈i Jesús. \c 6 \s1 Nyole Jesús ti'j onbil \p \v 1 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —C'oquel cycwenta ti'j tu'n mi'n cybinchana ba'n nuk o'cx tu'n cyoc cye'yena cyu'n xjal. Ka ma cybinchaya nuk tu'n tchic'ajax cybinchbena cywitz xjal, mlay tzaj k'o'n cycotza tu'n Cymana Dios tuj cya'j. \v 2 Ju' tzunj, oj t-xi' cyonena ke mebe, mi'n txi' cyk'o'na tumel cye xjal tuya xux ti nbaj cyey, tisen nbint cyu'n xmeletz' xjal cyuj camon jaa' bix cyuj be, tu'ntzen cyjaw nimsa'n cyu'n xjal. Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, o'cx cycotz nuk tu'n cyjaw nimset cyu'n xjal. \v 3 Jatzen cyey, oj t-xi' cyonena ke mebe, mi'n txi' cykba'na cye cyuyey ti nbint cyu'na. \v 4 Ka ju' nbint cyu'na tuj ewjel, cxe'l tk'o'n Cymana Dios t-xel cyey, cuma ncye'yen Dios ti'j cykilca nbint cyu'na tuj ewjel. \s1 Nxi' t-xnak'tza'n Jesús ke xjal ti' naj Dios \r (Lc 11:2-4) \p \v 5 Ojtzen cyna'na Dios, mi'n chi binchana tisen nbint cyu'n xmeletz' xjal. Cyaj tu'n cyten wa'l cyuj camon jaa' bix cyuj be tu'n cyna'n Dios cywitz xjal. Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, oj nchica'jax cynabl Dios ju'wa, ya otktzen cyiik' cycotz. Mintii'tl t-xel cye mas yaj. \v 6 Jatzen cyey, oj cyna'na Dios, cyocxa cyjunala tuj cyjay, bix tz'etz cylomo'na tlemel cyjay, bix chi na'na Cymana Dios min chic'aj. Ncye'yen ti'j cykilcaj yaa'n chic'aj cyu'n xjal, bix cxe'l tk'o'n t-xel cyey. \p \v 7 Ojtzen cyna'na Dios, mi'n txi' cymeltz'u'na nimc'a maj jax cyyola tisen nbint cyu'nj xjal yaa'n ocslal oj nchi na'n cydios. Tuj cywitz, cybi' cydios cyyol tu'n nim tken cyyol, pero yaa'n ju'wa. \v 8 Ju' tzunj, mi'n chi binchana tisenj cye, cuma te mitkna'x txi' cykanena te Cymana Dios, ya ttzki'ntlxin ti cyaja. \v 9 Chi na'na Dios tisen ja yec'bil lu: “Kman Dios ata tuj cya'j, nimsajxit tbiy cyxol xjal. \v 10 Kaja tu'n tul tcawbila twitz tx'otx'. Chi nimanxit cykilca xjal twitz tx'otx' tyola tisenx nnimja tuj cya'j. \v 11 K'ontza kwaya ja'lewe. \v 12 Bix najsanq'uey ja il o cub kbincha'na twitza, tisen keya ncub knajsa'na jka' o tz'oc cybincha'n xjal ki'ja. \v 13 Mi'n ko cub tk'o'na tuj kni'ya, sino cloma ko'ya tuj tk'ab taaw il, cuma jay cawel tibaj cykilca twitz tx'otx' bix tuj cya'j, bix at mas tipemala cywitz cykilca, bix jawnex tey tibaj cykilca te junx maj. Ju'xit ttena,” tz̈i cybela oj cyna'na Dios. \v 14 Ma che'x nxnak'tza'na ju'wa, cuma ka ma cub cynajsa'na cyil ke xjal o tz'oc cybincha'n ka' cyi'ja, jax ju'x te Cymana Dios tuj cya'j cwel tnajsa'nxin cyey cyil. \v 15 Pero ka min ma cub cynajsa'na cyil xjal, jax ju'x mi'n cub tnajsa'n Cymana Dios cyila. \s1 T-xnak'atz Jesús ti'j oj ncub cypa'n xjal weyaj \p \v 16 Bix oj ncub cypa'na weyaj, mi'n txi' cyyeec'ana cywitza tisen nchi bisena, tisenx nbint cyu'n xmeletz' xjal. Cyaj tu'n tchic'ajax ka ncub cypa'n weyaj, bix ju' tzunj min nxi' cybincha'n cywitz, tu'ntzen bis cycye'nc. Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mintii'tl t-xel cye, cuma o'cx t-xel cye ma tz'oc cycye'yen xjal ejee'. \v 17 Jatzen cyey, ka ma cub cypa'na weyaj, cyk'onwexa c'oc'sbil cywi'y bix cytxjomela cywitza tisex cytena, \v 18 tu'ntzen mi'n txi' cyyeec'ana cye xjal ka ncub cypa'na weyaj. Nuk o'cx twitz Cymana Dios min chic'aj cwel cypa'na weyaj. Bix cuma tzin tcye'yen Dios cykilcaj nbint tuj ewjel, ctzaal tk'o'nxin t-xel cyey. \s1 Jun kk'inemabl tuj cya'j \r (Lc 12:32-34) \p \v 19 Mi'n nuk tz'oc cyipena ti'j tchmoj k'inemala twitz tx'otx'. Nuk o'cx c'oquex poc' tuj te xitlte, bix pjel acumax, bix chi oquex alak' cyjay te k'ilbetzte. \v 20 Mas ba'n tu'n tbaj cychmo'na cyk'inemala te tuj cya'j, jaa' mlay tz'ocx poc' tuj te xitlte bix mi'n baj acumax bix min-al alak' ba'n tocx ti'j. \v 21 Ka n-oc cyipena ti'j cyk'inemala te tuj cya'j, ja tzunj lu tzin tyeec'an at jcyajbila tuya ti taj Dios, pero ka nuk o'cx n-oc cyipena ti'j cyk'inemala te twitz tx'otx', ja tzunja nyeec'ante mintii' cyanema tuya Dios. \s1 Ntzaj tk'o'n Dios knaabl tu'ntzen kten tuj spi'yen \r (Lc 11:33-36) \p \v 22 Yaltzen te cynaabla, tisen tbak' cywitza. Nchi ajben tbak' cywitza tu'n cycye'yena. Ka ba'n tbak' cywitza, ba'ntzen cycye'yena alcyej cchic'ajaxel tu'n tken luz. \v 23 Pero ka yaa'n ba'n tbak' cywitza, ete'y tuj klolj. Jaxse ju'x cynaabla. Ju' tzunj, ka tcy'i cynaabla tu'n cyela ba'n twitz Dios, tisen tuj nimxsen klolj ete'y. \s1 Dios bix jun k'inemabl \r (Lc 16:13) \p \v 24 Mlay tz'ajben jun ak'anal te ca'ba patrón. Ka ma tjoy tu'n tajben te jun patrón, cyjeltzen tk'o'n juntl. Bix ka jatz ma tak'a tiib tuya tcab patrón, cyjeltzen tk'o'n jxin tneel. Ju'tzen tten tuya Dios bix k'inemal. Ka tuya cykil cyc'u'ja nche'x lpey ti' k'inemal, mintzentii' cyaja tu'n cyajbena te Dios. \s1 Mi'n ko labt mi'n baj kc'u'j ti'j ti jilel tu'n kitz'j \r (Lc 12:22-31) \p \v 25 Cuma ma tzaj tk'o'n Dios cychunk'lala, ju' tzunj cxe'l nkba'na cyey, mi'n chi labta ti'j cyway bix cyc'a'y tu'n cyitz'ja bix ti'j cyxbalena te cyxumlala. ¿Mimpa o tzaj tk'o'n Dios cychunk'lala ti'j mas nuk nchi waa'na? ¿Bix mimpa o tzaj tk'o'n Dios cyxumlala ti'j mas nuk n-oc cyxbalena? \v 26 Cycye'yenc ke ch'it twitz cya'j. Min nchi awanjil, bix min nchi jtx'onjil, bix min nchi chmonjil twitz awal tuj cytx'utx'jil. Pero nchi itz'jjil, cuma ntzaj tk'o'n Cymana Dios tuj cya'j cywajil. Yajtzen cyey, ¿yaa'mpa mas jawnexkey cywitz ch'it? \v 27 ¿C'ajbelpa oj nchi labta ti' jun tii'? Mi nuket jun k'ij ba'n txi' cyk'o'na te cychunk'lala tu'nj nchi labta ti'j. \v 28 ¿Tikentzen nchi labta ti' cyxbalena? Cycye'yenc kej abech. Ntz̈'iy, amale mint nchi chkon bix min nchi tz̈mon. \v 29 Pero amale mint nchi labt ti'j cyxmaquel, pero cxe'l nkba'na cyey, mas cyeca cycye'nc twitzj jawnex t-xbalen jrey Salomón. \v 30 Ntzaj tk'o'n Dios cyxmaquel c'ul, amale nuket ca'ba oxe k'ij nten bix n-el tz'ak bix ncub patet. Yaltzen cyey, ¿yaa'mpa mas jawnexkey cywitz c'ul? Ejee'y yaa'n nimxix n-oc ke cyc'u'ja ti'j Dios. Ka ma tzaj tk'o'nxin cyxmaquel c'ul, jax ju'x ctzaal tk'o'nxin cyxbalena. \v 31 Ju' tzunj, mi'n chi labta ti'j ti tten tu'n cyitz'ja. Mi'n txi' cykba'na: “¿Ti cxe'l kwaa'na?” bix ka “¿Ti cxe'l kc'a'na?” bix ka “¿Jaa' ctzaal kxbalena?” \v 32 Mi'n chi tena tisen kej xjal yaa'n ttanem Dios, cuma nuk o'cx nchi labt ti'j cykilcaj lu. Mi'n chi labta, cuma ttzki'n Cymana Dios tuj cya'j najben cykilcaj lu cyey. \v 33 Mas il ti'j tu'n t-xi' cyk'on cyiiba ti'j tajbil Dios bix tu'n cytena jiquen twitzxin. Ka ma che'x lpey ti'j jlu, cykilcatzen najben tu'n cyitz'ja cxe'l k'o'n cyey. \v 34 Ju' tzunj, mi'n chi labta ti'j ti pjel nchi'j, cuma oj tpon nchi'j, otktzen pon tumel tu'n tiy'x jq'uixcaj te nchi'j cyu'na. O'cx tu'n tiy'x jn-oc cyi'ja ja'lewe—tz̈i Jesús. \c 7 \s1 Mi'n chi yolena ka' cyi' xjal \r (Lc 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Mi'n tz'oc cycye'yena ke xjal tu'n t-xi' cykba'na ka ka'ke xjal, tu'ntzen mi'n cub castiwa tu'n Dios cyibaja, \v 2 cuma ka ma chi yolena cyi' xjal tuya cyiw yol, jax tzul tk'o'n Dios cyiw yol cyey. N-oc tcye'yen Dios la' ti cyey nxi' cyk'o'n cye xjal, bix ctk'a' t-xel cyey. \v 3 ¿Tikentzen nyoleney ti'j jun tuyey tocx jun ni' tz'is tuj tbak' twitz, pero min tz'el tni'ya ti'j tuj tey tbak' twitz tocxe jun tzee'? \v 4 ¿Tikentzen nxi' tkba'na te tuyey: “Hermano, q'ueletz wii'na ni' tz'is tuj tbak' twitza,” tz̈iy, pero jey', lu jun tzee' tocx tuj tey twitza? \v 5 Jay at tpaltela, pero nbint tu'na tisenc'a mintii' tila. K'imetz jtey nejl jtzee' tocx tuj twitza, tu'ntzen ba'n tetz tii'na jte tuyey tocx tuj twitz. \p \v 6 Mi'n txi' cyk'o'na tyol Dios te cyej xjal min tz'oc tak' cye. Ka ma txi' cyk'o'na tyol Dios ju'wa, tisentzen nxi' cyk'o'na cye txyan jnajben te Dios, bix ka tisen ma txi' cyk'o'na cyk'inemala cywitz boch. Nuk pjel cywa'ben boch tu'n cyken, bix chi aal meltz'ajjil tu'n cybaj tzakena cyu'njil. \s1 Cxe'l kka'na te Dios tu'n tbint ba'n ku'n chi cobtl xjal \r (Lc 11:9-13; 6:31) \p \v 7 Cykanenx te Dios tu'n ttzaj tk'o'n jnajben cyey, bix ctzaal k'o'n cyey. Cycubsanx cywitza te Dios, bix tzul tbi'n. Bix cytco'ncx tlemel tjaxin, tu'ntzen tjket cywitza. \v 8 Jaca juun xjal nxi' tkanen te Dios, ctzaaltzen tk'o'n Dios te, bix jaca juun xjal ncubsan twitz te Dios ti' onbilte, ctiik'eltzen, bix jaca juun xjal n-oc cytco'n tlemel jaa', cjketel twitz. \v 9 Ka ma txi' tkanen tcwal jun xjal twa, ¿atpa jun mambaj cyxola cxe'l tk'o'n jun xak te tcwal? Min. \v 10 Bix ka ma txi' tkanen jun quis̈, ¿lbajpa cxe'l tk'o'n tman te? Min. \v 11 Mlay cybinchay ju'wa. Amale aj iletkey, pero jaj ba'n cxe'l cyk'o'na cye cycwala. Yajtzen te Cymana tuj cya'j, ¿yaa'mpale masxsen jaj ba'n ctzaal tk'o'n cyey oj t-xi' cykanena? \v 12 Ju' tzunj, ka cyaja tu'n tbint jun ba'n cyey cyu'n xjal, ccybinchay jun ba'n cye, cuma ju' tzin tkba'n tley Moisés bix ju' e cykba tyolel Dios tuj tyol Dios. \s1 Jun ch'in twitz ttzii' tcawbil Dios \r (Lc 13:24) \p \v 13 Ch'in twitz ttzii' tcawbil Dios, pero cyk'o'nc cyipena ti'j tu'n cyocxa tuj, cuma nim twitz ttzii' jbe nxi' tii'n ke xjal tuj k'ak', bix te nim twe' ja be'we, bix nim xjal nchi ocx tuj, cuma yaa'n cyiw tu'n cyocx. \v 14 Pero ttzii' jbe nxi' tii'n ke xjal tu'n cypon tuj cychunk'lal tuya Dios, ch'in twitz, bix yaa'n nim xjal ncnet ja be lu cyu'n. \s1 Tu'nj cybinchben q'uelel cyni'ya cyi'j \r (Lc 6:43-44) \p \v 15 Cyc'ojlam cyiiba cye kej xnak'tzal tyol Dios ẍtak' chi ul cyuyey. Ccyeec'a cyiib tisenc'a carnelke, pero xo'jke, bix cyaj tu'n cyxitja. \v 16 Tu'nj cybinchben q'uelel cyni'ya ti'j ti tten cyanem. ¿Jac'apa tz'el lo'pj te uva ti' jun skman ch'i'x, bix lo'pj te higo ti' jun tzee' at ch'utel? \v 17 Mlay. Jun tzee' ka' tzin tk'o'n twitz ka', bix jun tzee' ba'n tzin tk'o'n twitz ba'n. \v 18 Jun tzee' ba'n, mlay tak' twitz yaa'n ba'n. Bix jun tzee' yaa'n ba'n, mlay tak' twitz ba'n. \v 19 Jaca juun tzee', ka yaa'n ba'n twitz tzin tk'o'n, cjawel tx'omet bix c'oquex tuj k'ak'. \v 20 Cxe'l nkba'na cyey, q'uelel cyni'ya ti'j ka ba'n jun xjal bix ka yaa'n ba'n la' tii'n tbinchben. \s1 Min ntzki'nkey \r (Lc 13:25-27) \p \v 21 At nim xjal tzin cykba'n weya, “Kaaw, Kaaw.” Pero yaa'n cykilcake chi oquex tuj cya'j. Nuk o'cx kej xjal tzin cybincha'n tajbil Nmana tuj cya'j chi oquex tuj tcawbilxin. \v 22 Tuj jk'ij tzul oj cyoc cykil xjal tuj xkela, nim xjal ctzaal tkba'n weya: “Taat, Taat, ¿mimpatzen e xi' kk'umena tyol Dios tu'n tipemal tey tbi? ¿Bix mimpatzen el kii'na biman cyi' xjal tu'n tipemal tey tbi? ¿Bix mimpatzen e kbinchaya nim ak'untl jawnex tuj taak'en Dios tu'n tipemal tey tbi?” tz̈i cybel. \v 23 Cxe'ltzen nkba'na cye: “Min ntzki'nkey. Cypa'mel cyiiba wi'ja, key binchal il,” tz̈i nbela. \s1 Tej tyole Jesús ti'j ca'ba tk'uklel jaa' \r (Lc 6:46-49) \p \v 24 Tu'n tpon baj twi' nyola, cxe'l nkba'na cyey jun techel. Jaca juun xjal tzin tbi'n nyola bix nbint tu'n, ja tzunja tisen jun xjal at tnaabl e jaw tbincha'n tja twi' xak cyiw. \v 25 Bix e cub nintzaj jbal, bix e jaw noj nima', bix e tzaj nim cyk'i'k, bix oc punntz'aj a' tuyax cyk'i'k ti' jaa'. Pero min iy' tz'ak jaa', cuma ba'nxix e cub k'ukbet twi' xak. \v 26 Pero jaca juun xjal tzin tbi'n nyola pero min tniman, ja tzunja tisen jun xjal mintii' tnaabl e jaw tbincha'n tja tuj ttxa tz'a'n. \v 27 Bix e cub nintzaj jbal, bix e jaw noj nima', bix e tzaj nim cyk'i'k, bix oc punntz'aj a' tuyax cyk'i'k ti' jaa', bix iy' tz'ak jaa', bi'x e cub xitj cykilca—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 28 Tejtzen tbaj yolen Jesús, cykilca xjal e jaw klee' ti'j t-xnak'tzbilxin, \v 29 cuma e xnak'tzanxin tisen jun xjal tuya tipemal, yaa'n tisenj cyej xin tx'olbal ley. \c 8 \s1 Tej tk'anj jun xjal otk tzaj k'ey \r (Mr 1:40-45; Lc 5:12-16) \p \v 1 Tejtzen tcu'tz Jesús twi' witz, nimxsen xjal oc lpe ti'jxin. \v 2 Bix ul junxin xjal yaab. Otk tzaj k'ey t-xumlalxin tu'nj yabel lepra. Bix e cub majexin twitz Jesús, bix e xi' tkba'nxin: \p —Taat, ka taja, at tey tipemal tu'n tel tii'na jyabela wi'j—tz̈ixin. \p \v 3 Bix e xi' tnukpa Jesús tk'ab tibaj yaab, bix oc tmoco'nxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Wajwe. Cyajtey ba'n—tz̈ixin. \p Bix tujx naj t-xi' tk'umenxin, tzin ncyajtl jxin xjal ba'n. \p \v 4 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Mi'n txi' tkba'na cye xjal ti ma baj ti'ja, sino cutxena tey, bix yeec'anx tiiba twitzj xin pala tu'n tel tniy' ti'j ka ma tzul tnaabla. Bix k'oncx jtoybila texin tisen o tkba Moisés, tu'ntzen t-xi' tkba'n pala cywitz xjal ya ma cyaja ba'ntla—tz̈ixin. \s1 Tej tk'anj t-ak'anal capitán tu'n Jesús \r (Lc 7:1-10) \p \v 5 Bix e xi' Jesús tuj tnom te Capernaum, bix tej tocxxin tuj tnom, e pon twitz Jesús junxin capitán cye soldado te Roma. Bix e cubsanxin twitz te Jesús: \p \v 6 —Taat, at jun wak'anala nim tajbel weya, pero ma yebt. Attzen njaya, bix min yucchtl t-xumlal. Nimxsen nchyon te—tz̈ixin. \p \v 7 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Chin xe'la te k'anlte—tz̈ixin. \p \v 8 Pero e xi' ttzak'be'n capitán te Jesús: \p —Taat, mintii' wajbela twitza. Ju' tzunj, yaa'n tumel tu'n tocxa tuj njaya. Bix yaa'n il ti'j tu'n tula njaya tu'n tk'anj wak'anala. Nuk kbantza jyol, bix cyjel wak'anala ba'n. \v 9 N-el nni'ya ti'j o'cx tu'n tyola ba'n tbint tajbila, cuma jax ju'x weya o k'oj woclena te cawel. At nim soldado tjak' ncawbila. Ka ma txi' nkba'na te jun soldado, “Cutxey,” ka ntz̈iya, il ti'j cxe'l. Bix ka ma txi' nkba'na te juntl soldado, “Cyixtey,” ka ntz̈iya, jax il ti'j c'ulel. Jax ju'x ka ma txi' nkba'na te jun wak'anala, “Bincham jlu,” ka ntz̈iya, jax il ti'j cbinel tu'n—tz̈ixin. \p \v 10 Tejtzen tbinte Jesús tyol capitán, e jaw klee'xin ti' capitán, bix e xi' tkba'nxin cyej xjal lepchec ti'jxin: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, bajxsen wila jun aj Israel n-oc ke tc'u'j wi'ja tisen ja capitán lu yaa'n te Israel pero ma tz'oc ke tc'u'j wi'ja. \v 11 Bix cxe'l nkba'na cyey, cyxolj xjal chi temel cyxol ttanem Dios tuj tcawbil, at xjal te cykilca twitz tx'otx'. At te ocne bix at te elne, bix chi cwel ke ti' mes ttxlaj Abraham tuya Isaac bix tuya Jacob. \v 12 Pero kej xjal te Israel, amale ttanemet Dios ejee' tuj cywitz, pero chi xe'l xoo'n tuj klolj te junx maj, jatztzen chi jawel ok', bix jatztzen cjawele kitx'itx'in t-xee' twitz cye—tz̈i Jesús. \p \v 13 Bix e xi' tkba'n Jesús te capitán: \p —Cu txiy. Cbinel tey tisenj ma tocslay—tz̈ixin. \p Bix jaxj hora e k'anj t-ak'analxin. \s1 Tej tk'a'na Jesús ti'j jxuj tjii' Pedro \r (Mr 1:29-34; Lc 4:38-41) \p \v 14 Bix e xi' Jesús tja Pedro. Tej tponxin, e xi' tcye'yenxin otk yebt jxuj tjii' Pedro tu'n cyak. Tjaxxuj twi' wetbil. \v 15 Bix oc tmoco'nxin tk'abxuj, bix e chewex cyak tuj t-xumlalxuj. Bix e jaw we'tlxuj, bix ak'xuj k'olxte waabj texin. \p \v 16 Tejtzen tcu'x k'ij, e pon cyii'n xjal nim xjal otk tz'oc licy'paj biman cyi'j, bix el tlojo'nxin biman cyi' xjal nuk tu'nj tyolxin. Bix oc tk'a'nenxin cykilca xjal yaab e pon. \v 17 Ju'tzen tten el jaxxix jtyol Dios e tz'i'bet tu'n Isaías nbyan cyjulu: “Jaj xin Scy'o'n tu'n Dios q'uelel k'inte kyabel, bix q'uelel tii'nxin q'uixc'aj ki'j,” tz̈i tyolel Dios Isaías. \s1 Kej cyajbe tu'n cyoc lpe ti'j Jesús \r (Lc 9:57-62) \p \v 18 Tejtzen tlonte Jesús nimxsen tajlal xjal oc chmet ti'jxin, e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin tu'n cyiy'x jlajxe tnijabel a'. \v 19 Pero attzen junxin tx'olbal ley e xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Xnak'tzal, chin xe'la tuyena nuk jaa'xja tu'n t-xi'y—tz̈i xjal. \p \v 20 Pero e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Kej ẍiwel at cyja t-xol xak bix kej ch'it at cyk'u'sem, pero jatzen tey, ka taja tz'oc lpey wi'ja, ilxix ti'j q'uelel tni'ya ti'j mintii' njaya bix nchin wutana te koniyan jaa' nchin poniya, inayena, ja Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈i Jesús. \p \v 21 Cyxol xjal chmo'n ti'j Jesús at juntl xjal e tajbe tu'n toc lpe ti'j Jesús. Pero e xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Taat, najsama, waja nejl cwelex nmaku'na nmana—tz̈ixin. \p \v 22 Pero e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Lpe'c'a wi'ja, bix k'oncja tu'n tcu'x cymaku'n cyimne cycyimne—tz̈i Jesús. \s1 Tej twe' cyk'i'k tu'n Jesús \r (Mr 4:35-41; Lc 8:22-25) \p \v 23 Tejtzen tocx Jesús tuj barc, jax ju'x ocx ke t-xnak'atzxin tuj barc tuyaxin. \v 24 Bix jey', e cub pok'ch naj jun nintzaj jbal bix cyk'i'k tibaj a'. Nimxsen oc punntz'aj a' tu'n cyk'i'k ti' barc, bix e noj barc tu'n a'. Pero te Jesús, nwutanxin. \v 25 Bix ul lk'e ke t-xnak'atzxin ttxlajxin, bix oc cyc'asenxin jaxin, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —Taat, ¡ko tcla'y, cuma at tu'n kcyima! \p \v 26 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Tikentzen cutzexsen ttz̈i cyi'ja? ¿Tiken min s-oc ke cyc'u'ja wi'ja?—tz̈ixin. Bix e jaw we'xin, bix e xi' tkba'nxin te cyk'i'k bix te tnijabel a' tu'n cywe'. Bi'x tzinenxsen e cyja'. \p \v 27 Bix e jaw we' ke t-xnak'atzxin, bix e xi' cykba'nxin: \p —¿Altzen loj jxjal lu? Hasta cyk'i'k bix a' ma tz'oc tilenxin, bix ma cybi—tz̈ikexin. \s1 Ca'ba xinak aj Gadara otk tz'oc biman cyi'j \r (Mr 5:1-20; Lc 8:26-39) \p \v 28 Tejtzen cyiy'x bajkexin juntl jlaj tnijabel a' tuj tnom te Gadara, etz ca'ba xinak tuj camposant bix oc nojkexin twitz Jesús. Otk chi oc nimxsen biman cyi'jxin, bix tu'n cyipemal biman, e k'ojlkexin ti' cykilca. Ju' tzunj, tu'n ttz̈i cyi'j aj Gadara, min e betke tuj be tcub ttzi camposant. \v 29 Tej toc cycye'yenxin Jesús, e jawxsen cys̈i'nxin, bix e xi' cykba'nxin: \p —¿Ti jilel tbinchaya ki'ja, jay Tcwal Dios? ¿Mapa tzula tu'n tbaj tyajla'na ejoo'ja te mina'x tpon tumel tu'n kxi'ya tuj q'uixc'aj?—tz̈i ke biman. \p \v 30 Nakchtzen ch'in ete' nimjil boch nchi waa'n. \v 31 Bix ak' ke biman cubsal cywitz twitz Jesús: \p —Ka ma tz'ex tlojo'na ejoo'ya cyuj xjal lu, ko ttzakpi'cxa cyxol jil boch luwe—tz̈i ke biman. \p \v 32 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cyucxey. \p Bix el ke biman cyi'j xin xjal, bixsen ocxke tuj cyxumlal boch. Bix jey', e xi' ajkelkejil tc'u'j witz tuj tnijabel a', bix e jaw jik'bekejil. \p \v 33 Yal tzunkej xjal cylel boch, bix e xi' okke tuj tnom. Bix e xi' cyk'umen cykilca otk baj, bix ti e baj cyej xjal otk chi el biman cyi'j. \v 34 Bix cykilca xjal tuj tnom etz te cyey'lte Jesús, bix tej t-xi' cycye'yen jaxin, ak'kexin cubsal cywitzxin te Jesús tu'n tiy'xin tuj cytanemxin. \c 9 \s1 E k'anj jun xjal tu'n Jesús min yucchtl t-xumlal \r (Mr 2:1-12; Lc 5:17-26) \p \v 1 Bix ocx Jesús tuj barc, bix iy'x jlajxe tnijabel a', bix e ponxin tuj jtnom jaa' e najanaxin. \p \v 2 Tejtzen tponxin tuj ttanemxin te Capernaum, ul jun cloj xjal iken jun yaab twi' jun wetbil. Mintii' tanem t-xumlal. Tej tzunj toc tcye'yenxin k'uklec cyc'u'j xjal ti'jxin, e xi' tkba'nxin tej xin yaab: \p —Ncwal, nimsam tc'u'ja. Ma najset tila—tz̈ixin. \p \v 3 Tejtzen cybinte ke tx'olbal ley ja yol ka otk najset til yaab tu'n Jesús, ak'kexin yolel cyxolxxin: \p —Ja xjal lu n-oc tk'on tiib te Dios. Ncub t-xniy'be'nxin ka Diosxin—tz̈ikexin. \p \v 4 Pero el tniy' Jesús ti'j jka' iy' tuj cyc'u'jxin, bix e xi' tkanenxin: \p —¿Tikentzen nxi' cyximana tuj cyanema ka' kena bix mlay bint wu'na tu'n tnajset cyil xjal? \v 5 Tuj cywitza, ¿alcyej yol mas secy tyol jilj tu'n t-xi' nkba'na tej yaaba, japaj “Ma najset tila,” bix ma jaj “We'wetzen tey bix cutxetzen tjay”? \v 6 Te weya, junx ta'. Tu'n tel cyni'ya ti'j at wipemala tu'n tcub nnajsa'na cyil xjal, cwel nk'anena ja yaab lu—tz̈i Jesús cye tx'olbal ley. \p Bix e xi' tkba'nxin te yaab: \p —We'wetzen tey, k'inx twetbila, bix cutxetzen tjay—tz̈ixin. \p \v 7 Bix e jaw we' yaab, bix e jaw tii'n twetbil, bix aj tja. \v 8 Yaltzen kej xjal otk chi chmet ti'jxin, tej cylonte ti e baj, nimxsen e jaw klee'ke, bix e jaw cynimsa'n tbi Dios, cuma otk tzaj tk'o'nxin tipemalxin te jun xjal tu'n tbint jlu tu'n. \s1 Tej ttzaj txquet Mateo tu'n Jesús \r (Mr 2:13-17; Lc 5:27-32) \p \v 9 Tbajlenxittzen ju'wa, bix e xi' tbeten Jesús juntl tkiy'. Bix tej texxin twitz jun jaa' jaa' ete'c'a kej xin chmol chojentj, e xi' tcye'yenxin tunwen k'uklecx jxin Mateo. Bix e xi' tkba'nxin te Mateo: \p —Lpetz tey wi'ja, tu'ntzen toca te nxnak'atza. \p Bix e jaw we' Mateo, bix oc lpe ti'jxin. \p \v 10 Mas yaj, tej tcub ke Jesús cyuya t-xnak'atz lepch ti'jxin ti' mes tuj tja Mateo, jax nim chmol alcabala bix nim xjal yaa'n ba'n tuj cywitz aj fariseo e pon te waa'l cyuyaxin. \v 11 Tej toc cycye'yen fariseo nwaa'ncx Jesús cyuya kej xjal yuwin tuj cywitz fariseo, e xi' cykanenxin cye t-xnak'atzxin: \p —¿Tikentzen nwaa'ncx jxin xnak'tzal cyey cyuyaj chmol alcabala bix tuya mastl aj il?—tz̈ikexin. \p \v 12 Pero e tbi Jesús ja yol lu, bix e xi' tkba'nxin cye fariseo: \p —Kej xjal ba'n min che'xcye tuya k'anel. Nuk o'cx kej xjal yaab nche'x tuya k'anel. \v 13 At jun tyol Dios tzin tkba'n cyjulu: “Waja tu'n toc k'ak'en cyc'u'ja cyi' xjal, yaa'n nuk o'cx cyoybila,” tz̈i Dios tuj tyol. K'o'nc cyipena ti'j tu'n tel cyni'ya ti'j ti japenina ja yol lu, cuma min ma chin ul weya te txcolte cyej xjal mintii' cyil tuj cywitz, sino te cyej xjal aj il tuj cywitz tu'n cymeltz'aj—tz̈ixin cye fariseo. \s1 Jun kanbil ti'j epaj weyaj \r (Mr 2:18-22; Lc 5:33-39) \p \v 14 Yajc'atl, bix e pon tuya Jesús cab xjal lepchec ti'j Juan Bautista, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —Ncub kpa'na weyaj bix ncub cypa'n aj fariseo weyaj. Pero kej tey t-xnak'atza, ¿tikentzen min ncub cypa'n weyaj?—tz̈ikexin. \p \v 15 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Oj nchi pon xjal ti' mejoblenel, ¿cwelpa cypa'n weyaj? Min, cuma tumel tu'n cyiy'san xjal tuya chmilbaj. Ju'tzen cye nxnak'atza. Tisen nchi tzalaj ke xjal tuya chmilbaj, ju'xse nchi tzalaj ke nxnak'atza wuyena, cuma ntiina cyuya. Mas yaj, oj wel k'i'na cyi'j, chi cyjeltzen tuj bis, bix cweltzele cypa'n weyaj. \v 16 Min-al jun xjal jac'a jatz tii'n jun tkiy' remyent ti' jun ac'aj xbalen tu'n tcu'x te remyent ti' jun xbalen k'anak, cuma mas q'uelex rotj k'anak tu'n ac'aj oj toc yut'paj. \v 17 Jax min-al jun xjal cwel tk'o'n vino ac'aj tuj jun tz'u'n k'anak, cuma ka ma cub tk'o'n ju'wa, q'uelel rotj tz'u'n tu'n vino oj tel ipc'aj, bix q'uelel kojl vino, bix cxe'l tz'u'n tuj il. Cwel cyk'eysa'n xjal ac'aj vino tuj ac'aj tz'u'n, tu'ntzen mi'n tz'ex rotj tz'u'n, bix tu'n mi'n tz'el koj vino. Jaxse ju'x weya nxnak'tzbila. Ac'aj nxnak'tzbila, bix mlay tz'ocx k'anak xnak'tzbil te ootxa tuj—tz̈i Jesús. \s1 Tej tjatz itz'j jun txin tuj cyamecy tu'n tyol Jesús \r (Mr 5:21-43; Lc 8:40-56) \p \v 18 Mitkna'x tbaj yolen Jesús tej tpon twitz junxin xjal cawel cyxolj xjal e chmet tuj camon jaa' xnak'tzbil tyol Dios. E cub mejtz'ajxin twitz Jesús, bix e xi' tkba'nxin te: \p —Ja'lecuwe xcyim nmeela. Najsama, quixta wuyena bix k'a'c'a tk'aba tibajtxin tu'n titz'jtltxin—tz̈ixin. \p \v 19 Bix e tcuya Jesús bix oc lpe ti'j cawel cyuya t-xnak'atzxin. \v 20 Pero jey', at junxuj xuuj e pon lk'e tzalti'jxin, bix oc tmoco'nxuj ttxa'n t-xbalenxin. Otk bint cablaaj jnabk'i tak'lenxuj tu'n cyak a' ti'jxuj. \v 21 Bix iy' tuj tc'u'jxuj: \p —Nuketle oj toc nmoco'na t-xbalenxin, ya tzultzen nnaabla—tz̈i tzunxuj. \p \v 22 Pero aj meltz'aj Jesús, bix e xi' tcye'yenxin jaxuj, bix e xi' tkba'nxin texuj: \p —Tey xuuj, nimsam tc'u'ja. Tu'nj s-oc ke tc'u'ja wi'ja, ma tzul tnaabla—tz̈i tzunxin. Bix texsen hora e we'tl tyabelxuj. \p \v 23 Tejtzen tocx Jesús tuj tja cawel tuj camon jaa', bix tej t-xi' tcye'yenxin n-oc xux cyu'n xjal bix nim ook'el nbaj, \v 24 e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —Cyexa, cuma min ma cyim tej txin cwala. Nuk nwutantxin—tz̈ixin. \p Bix e jaw tze'n ke xjal ti'jxin, cuma el cyniy' ti'j otk cyimtxin. \v 25 Pero tej cyetz lojo'n xjal pe'n, ocxxin tuj cwart jaa' tocxe nee', bix e tzaj ttzyu'nxin tk'abtxin, bix e jaw twa'baxin jatxin. \v 26 Bix eltzen tpocbal jlu tuj cykil lugar. \s1 Tej tk'anj tbak' cywitz ca'ba mos̈ \p \v 27 Tejtzen tex Jesús tuj ja jaa' lu, oc lpe ca'ba xjal mos̈ ti'jxin. Bix e jaw s̈i'nke: \p —¡Jay tiy'jil jrey David, k'ak'entz tc'u'ja ki'ja! \p \v 28 Bix ocx Jesús tuj jun jaa', bix oc lpekexin tuyaxin tunwen. Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Mapa tz'oc ke cyc'u'ja wi'ja ka ba'n wu'na tu'n tcub nk'anena ejee'y? \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Ma tz'oc ke kc'u'ja ti'ja, Taat. \p \v 29 Octzen tmoco'nxin tbak' cywitzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Chi k'anxita tu'nj n-oc ke cyc'u'ja wi'ja—tz̈i Jesús. \p \v 30 Bix ul tnaabl tbak' cywitzxin. Bix tuya cyiw yol e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ten cycwenta ti'j tu'n mi'n cybi xjal ti ma baj cyi'ja—tz̈ixin. \p \v 31 Pero tej cyexxin tuj jaa', el cyk'umenxin tuj cykil lugar tpocbal ti otk bint tu'n Jesús cyi'jxin. \s1 Tej tbintl tyolen men tu'n Jesús \p \v 32 Matkxsen cyexlen ca'ba mos̈, tpon k'i'n jun xjal men twitz Jesús. Min bintl tyolen tu'nj biman otk tz'oc ti'j. \v 33 Tej tel tlojo'n Jesús biman ti' xjal men, nbintltzen tyolen xinak. Bix e jawxsen klee' cykilca xjal ti'j, bix e xi' cykba'n: \p —Bajxsen tz'oca kcye'yen jun maj tisenj lu kxol aj Israel—tz̈ikexin. \p \v 34 Pero ejee'tzen kej xjal fariseo e xi' cykba'n: \p —Tipemal jxjal luwe tu'n tel tlojo'n biman yaa'n te Dios, sino o k'oj te tu'n cawel cye biman—tz̈i ke fariseo. \s1 Nimxsen twitz awal \p \v 35 E baj tbete Jesús tuj cykilca tnom bix aldea, bix e xi' tk'o'nxin t-xnak'tzbil cyuj camon jaa' bix e xi' tk'umenxin jtbanel tpocbal tcawbil Dios. Bix jaa'xja e ponaxin, e cub tk'anexin cykilca wik cyyabel xjal bix nuk alcyexja q'uixc'aj toc cyi'j. \v 36 Tuj cykil lugar, tej toc tcye'yenxin ke xjal, oc k'a'ben tc'u'jxin cyi'j, cuma cyiw ta' cychunk'lal bix mintii' onbil cye, tisen jun cloj carnel min-al cylel cye. \v 37 Bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Jtaak'en Dios cyi' xjal tisen jun jaatx'en. Nimxsen jaatx'en, pero yaa'n nimxix ak'anal at te chmolte. \v 38 Ju' tzunj, cykanenx te Taaw ak'untl tu'n t-xi' tsma'nxin ak'anal te chmolte twitz awal—tz̈i Jesús. \c 10 \s1 Tej tjaw jyet cablaaj t-xnak'atz Jesús \r (Mr 3:13-19; Lc 6:12-26) \p \v 1 Bix e cub tchmo'n Jesús kej cablaaj t-xnak'atz, bix e xi' tk'o'nxin tipemalxin cye tu'n tel cylojo'n biman cyi' xjal bix tu'n cyk'anenxin ti' cykilca wik cyyabel xjal. \v 2 Ejee'tzen xinj e tsicy' Jesús te t-xel, ejee'j xin lu: Tneel, ja Simón, jxjal oc tbi te Pedro tu'n Jesús, bix tuyax Andrés, titz'en Simón, tuya Jacobo, tcwal jxin Zebedeo, tuya Juan, titz'en Jacobo, \v 3 tuya Felipe, tuya Bartolomé, tuya Tomás, tuya Mateo, jxin chmol alcabala, tuya Jacobo, tcwal jxin Alfeo, tuya Tadeo, \v 4 tuya Simón, jxjal tocx te jun cloj Cananeo tbi, tuya Judas Iscariote, jxjal e xi' tq'ueyen Jesús mas yaj. \s1 Taak'en cablaaj t-xnak'atz Jesús \r (Mr 6:7-13; Lc 9:1-6) \p \v 5 Ejee' tzunj cablaaj xjal e xi' tchk'o'n Jesús te binchalte taak'en. Pero tneelxix, e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Mi'n che'xa cyxol kej xjal yaa'n judío, bix mi'n chi ocxa tuj cytanem aj Samaria. \v 6 Nuk o'cx chi xe'la cyxol kej aj Israel o chi tzpet. \v 7 Ojtzen cyxi'y, cyk'umenx cye xjal cyjulu: “Tzul lk'e tcawbil Dios tzul tuj cya'j,” tz̈i cybela. \v 8 Cyk'anenx kej xjal yaab. Chi jawetz cyitz'jsa'na kej xjal cyimne tuj cyamecy. Cyk'anenx kej xjal ma tz'el k'ey cyk'ab bix cyken tu'nj yabel lepra. Q'uelel cylojo'na biman cyi'j xjal ma chi oc biman cyi'j. Bix mi'n chi kanena pwak cye xjal oj tcub cyk'anena, cuma nuk cotz jwipemala ma cyiik'a. \v 9 Mi'n txi' cyii'na pwak, mi nuket oro bix ka plata bix ka cobre tu'n cyitz'ja. \v 10 Bix mi'n txi' cyii'na cypay tuj be, mi nuket cych'ixpubla cyi'ja, mi nuket juntl moj cyxaaba, mi nuket juntl cybardona te tcab, cuma il ti'j tu'n tk'oj twa jun t-ak'anal Dios. \v 11 Oj cyocxa tuj jun tnom bix ka tuj jun aldea, cykanenx cye xjal ka at jun xjal at tajbil tu'n tk'on posada cye t-ak'anal Dios, bix chi cyjela tuya ojxe cyi'ya tuj ja tnoma. \v 12 Oj cyocxa tuj jaa' jaa' tumel chi wutala, nejl cxe'l cyk'o'na jun k'olbebl te cykilca xjal tuj jaa'. \v 13 Ka ma tiik' taaw jaa' ejee'y tuya cykil tc'u'j, tzajxit cyk'o'na cyxtalbila te. Pero ka tcy'i ejee'y, mi'n txi' cyk'o'na cyxtalbila te. \v 14 Ka at xjal cycy'i ejee'y bix ka ma tz'el cyxoo'n cyyola, oj cyi'ya tuj cyja bix ka tuj cytanem, cytz̈toncjtzen kuk ti' cyxaaba cywitz, te yec'bil min chi k'umentla tyol Dios cyxol. \v 15 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, tuj jk'ij te castiwa tzul, mas castiwa tzul tk'o'n Dios cyej tnom n-el cyiiq'uen tk'umj tyolxin twitzj e cub tk'o'nxin cyibaj ka' tnom te Sodoma tuyax tnom te Gomorra jatxe ootxa. \s1 Tzul q'uixc'aj cyi' ocslal \p \v 16 Q'ueleltzen cyni'ya ti'j ejee'y nuk cyisen tal carnel bix chi xe'l nsma'na cyxolj xjal cyisen xo'j. Ju' tzunj, chi tena ẍbi'l tisen lbaj, pero jax chi tena tisen cucu'. Mi'n cybinchay ka' cyi' xjal. \v 17 Cyc'ojlamxix cyiiba cye xjal, cuma chi xe'l k'o'na cywitz juez nuk wi'jc'a, bix cxe'l cyk'o'n tz'u'n cyi'ja cyuj cycamon jaa'. \v 18 Hasta cywitz gobernador bix cywitz rey chi xe'l chk'eta nuk wi'jc'a, tu'ntzen tk'umj nbi'ya cyexin bix cyej xjal yaa'n judío. \v 19 Pero oj cytzyeta, mi'n chi labta ti'j ti tten tu'n cyclon cyiiba bix ti'j alcye yol tu'n t-xi' cykba'na cywitz cawel, cuma oj tpon tumel, chi xe'l onet cyey ti' cyyola. \v 20 Yaa'n ti' cywi'y ctzaala cyyola, sino ja te Espíritu Santo k'o'n cyey tu'n Cymana Dios cxe'l k'onte cyyola. \p \v 21 Tzul jun k'ij at xjal cyitz'en cyiib bix jun cxe'l q'ueyente juntl tuj cyk'ab cawel tu'n cybyet, bix jax cxe'l cyq'ueyen cyman ke cycwal tu'n cybyet. Bix ke cwal chi oquel k'ojl cyi' cyman, bix chi oquel cyipen ti'j tu'n cybyet cyman. \v 22 Cykilca xjal q'uelel cyiiq'uen ejee'y tu'nj cyk'on cyiiba wuyena. Pero alj xjal mi'n cyaj tcye'yen inayena, amale n-oquet cyiw q'uixc'aj ti'j, cleteltzen tu'n Dios. \p \v 23 Ka ma chi yajlaja tuj jun tnom, cyiy' oka tuj juntl tnom. Pero jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mitkna'x t-xi' cyk'umena tyol Dios tuj cykilca tnom te Israel oj wul meltz'aja, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. \p \v 24 Yaa'n ejee'y mas jawnex nwitza, tisen jun xjal nxnak'tzan yaa'n mas jawnex twitz tmaystro, bix jun ak'anal yaa'n mas jawnex twitz tpatrón. \v 25 Jnbaj ti' jun maystro, jax nbaj ti' t-xnak'atz. Bix jnbaj ti' jun patrón, jax nbaj ti' t-ak'anal. Ju' tzunj, jcbinel wi'ja cyu'n xjal, jax cbinel cyi'ja. Ma tz'oc cyk'o'n xjal nbi'ya te Cyaaw biman. Katzen ju' ma cykba xjal wi'ja, jaxse ju'x c'oquel cyyasen xjal ejee'y. \s1 Mas il ti'j tu'n ttzaj ttz̈i Dios ki'j twitzj tu'n ttzaj cytz̈i ki'j kej xjal cyq'ui Dios \r (Lc 12:2-9) \p \v 26 Ju' tzunj, tu'n cyajbena weya, mi'n tzaj cytz̈i kej yasel xjal cyi'ja. Jjaxxix yol e'wen ja'lewe, ilxsen ti'j tu'n tk'umj. \v 27 Jnxi' nkba'na cyey oj nko tena kjunal, q'uelex cypocba'na tuj cykil lugar. Bix jnxi' njasena cyey ja'lewe tuj ewjel, cyk'umenx te cykil xjal. \v 28 Mi'n tzaj cytz̈i cyi'ja kej xjal pjel cybyo'n cyxumlala. O'cx jlu cbinel cyu'n, pero mintii' cyipemal tu'n tcub cyanema cyu'n. Mas il ti'j tu'n ttzaj ttz̈i Dios cyi'ja, jaj xjal at tipemal tu'n tcu'x tk'o'n cyxumlala tuyax cyanema tuj k'ak' te junx maj. \v 29 Ncye'yen Dios cykilcaj nbaj cyi'ja. C'oquel cyc'u'ja cyi'j tal ch'it. ¿Mimpatii' nq'ueyj ca'ba tu'n nuk jun centavo? Pero amale yaa'nt nim cywi', mi nuk jun cwel tz'ak twitz tx'otx' bix mint n-oc tcye'yen Dios. \v 30 Yajtzen cyey, ¿chi elelpey tuj tc'u'j Dios? Min. Hasta ttzmal cywi'y ttzki'n Dios jte'. \v 31 Ju' tzunj, mi'n tzaj ttz̈i jcbinel cyi'ja, cuma at mas cyajbela cywitz nim ch'it. \p \v 32 Kej xjal tzin cykba'n cywitz xjal ka lepchecke wi'ja, cxe'ltzen nk'umena twitz Nmana tuj cya'j ka ejee'tzen nxjalja. \v 33 Pero kej xjal cycy'i cykba cywitz xjal ka lepchecke wi'ja, cxe'ltzen nkba'na twitz Nmana tuj cya'j ka yaa'n ejee'ja weya. \s1 Tej tyole Jesús ti'j tpabl kiib \r (Lc 12:49-53; 14:26-27) \p \v 34 Mi'n cub cybisena in ula twitz tx'otx' tu'n twe' cykil k'oj wu'na. Yaa'n ju'wa, sino in ula k'ol k'oj cyxol xjal. \v 35 In ula k'ol k'oj jk'a cwal tuya tmank'a, bix jtxin cwal tuya ttxutxin, bix jtxin elibj tuya tliibtxin. \v 36 Kej tuj tja jun xjal, chi oqueltzen te aj k'oj ti'j. \p \v 37 Alcyej xjal taj tz'oc lpe wi'ja, pero mas n-oc tak' tman bix ka ttxu te nwitza, mlay tz'oc te nxnak'atza. Bix alcyej xjal mas n-oc tak' tcy'aal te bix ka tmeel, mlay tz'oc te nxnak'atza. \v 38 Bix alcyej xjal yaa'n binne tten tu'n tiy'x q'uixc'aj bix ch'ixbajil tu'n tu'n toc lpe wi'ja, mlay tz'oc te nxnak'atza. \v 39 Ja tzunj xjal tcy'i tz'oc lpe wi'ja cuma at cytz̈i kej xjal ti'j cyaj tu'n tcub, cxe'l t-xoo'n tchunk'lal. Pero ja tzunj xjal cyjel tk'o'n tchunk'lal te twitz tx'otx' tu'nj lepchec wi'ja, ctcamantzen tchunk'lal te junx maj. \s1 Chojbil \r (Mr 9:41) \p \v 40 Chi xe'la te nxela, bix alcye xjal c'oquel tbi'n cyyola, jax n-oc tbi'n jweya. Bix alcye xjal c'ocslal wi'ja, jax n-ocslan ti'j Dios e tzaj tsma'n inayena. \v 41 Alcyej xjal ctk'a' posada cyey cuma jaxxix tyolel Dioskey tuj twitz, ctzaaltzen k'o'n te jaxj cotz ntzaj k'o'n cye tyolel Dios. Bix alcyej xjal ctk'a' tk'olbebl cyey cuma jiquenkey tuj twitz, ctzaaltzen k'o'n te jaxj cotz ntzaj k'o'n cyej xjal jiquen. \v 42 Bix alcye jun xjal ctzaal onente cyey cuma nxnak'atzkey tuj twitz, amale nuket jun vas a' tzaj tk'o'n te cyey, bix ka ma tzaj tk'o'n te jun mas ch'in cyxola, il ti'j ctzaal k'o'n tcotz—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 11 \s1 Kej tsanjel Juan Bautista \r (Lc 7:18-35) \p \v 1 Tejtzen tbaj tkba'n Jesús ja xnak'tzbil lu cyej cablaaj t-xnak'atzxin, iy'tzen tuj ja lugar lu bix e xi'xin xnak'tzal cyuj cytanem judío. \p \v 2 Yaltzen te Juan Bautista tocx tuj tzee', tej tbinte cykilcaj e bint tu'n Cristo, e xi' tsma'nxin ca'ba xjal lepchec ti'j t-xnak'tzbilxin, tu'n cypon tuya Cristo. \v 3 Bix e xi' cykanenxin te Jesús: \p —¿Japa tey Jscy'o'n tu'n Dios tu'n tul te cawel, bix ka at juntl ko ayola ti'j tu'n tul?—tz̈ikexin. \p \v 4 Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Cyucxey tuya Juan bix cykbanx texin jaj ma cybiy bix jaj ma cyila nbint wu'na. \v 5 Kej mos̈ ya lutlke nchi cye'yena. Kej cox ya lutlke nchi bete. Kej xjal ma k'ey cyk'ab bix cyken tu'nj yabel lepra, ma k'anj. Kej chquint ya niy'xtl tuj cywi'. Kej cyimne ma chi jaw itz'j juntl maj. Bix kej mebe lu n-oc cybi'n ba'n tpocbal colbil cye. \v 6 Cyk'umenx te Juan ctzaal tk'o'n Dios t-xtalbil cyej xjal min baj cyc'u'j wi'ja, bix min cyaj cyk'o'n tu'n cyxi' lpe wi'ja—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 7 Tej cyex tsanjel Juan, ak'tzen Jesús yolel cye xjal, bix nim ba'n yol e xi' tkba'nxin ti' Juan. E xi' tkba'nxin: \p —Tej cyxi'y te cyey'lecte Juan ttzii' nima' Jordán, ¿e pompakey cuma e cyajbey tu'n toc cybi'na jun xjal yaa'n cyiw tnaabl, tisen jun ptz'unt nbaj lajpaj tu'n cyk'i'k? Min. \v 8 ¿Bix e pompakey nuk te cyey'lecte t-xbalen jawnex? Min. Cykilcakey cytzki'na nuk ejee' cyej xjal k'ina tuj nin tja cawel n-oc jawnex xbalen cyi'j. \v 9 ¿Bix e pompakey te cyey'lecte jun tyolel Dios? Jaxte jun tyolel Dios Juan, bix cxe'l nkba'na cyey, yaa'n nuk o'cx jun tyolel Dios Juan, sino atl mas. \v 10 Tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “E tkba Dios te Tcwal: ‘Cxe'l nsma'na nsanjela nejl twitza, tu'ntzen binne cyten xjal oj tpona twitz tx'otx',’ tz̈i Dios te Tcwal,” tz̈i tyol Dios. Ma japan baj twi' ja tyol Dios lu tu'n Juan. \v 11 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, cyxol tyolel Dios o ten twitz tx'otx', min-al jun mas jawnex twitzj Juan. Pero jxjal mas ch'in tuj tcawbil Dios mas jawnex twitzj Juan. \v 12 At nim tajbel taak'en Juan Bautista, cuma jatxe tej tak' Juan kbalte hasta ja'lewe, ma tz'oc cyipen nim xjal ti'j tu'n cyocx tuj tcawbil Dios, bix tuya cykil cyc'u'j nchi ocx xjal tuj. \v 13 Cykilca tyol Dios te ootxa e tkba at tu'n tul Elías juntl maj, bix ja Juan ul. \v 14 Ka cyaja tu'n cyocslana tyol Juan, ja Juan tisen Elías, jtyolel Dios at tu'n tul. \v 15 Cyjkom cyẍquina tu'n tel cyni'ya ti'j nyola, bix cybisenx ti'j. \p \v 16 Key xjal n-el cyiiq'uena j-e tk'umen Juan bix jnxi' nk'umena, ¿ti techel c'ajbel tu'n tel cyni'ya ti'j ti cytena? Ejee' tzuna tisen kej nee' tuj be cycy'i tu'n cykẍan cyuya kej nchi kẍan. Oj cykẍan kej nee' tisen ti' jun mejoblenel, cxe'l cykba'n cyekej cycy'i chi kẍan cyjulu: \v 17 “Keya, n-oc kxuxen. Cyey, ¿ti min chi tzaja te bixel kuyena?” tz̈ike. Bix oj cykẍan kej nchi kẍan tisen oj ncu'x maket jun cyimne, cxe'l cykba'n cyekej cycy'i tu'n cykẍan cyjulu: “Keya, nko ook'a. Cyey, ¿ti min chi tzaja te ook'el kuyena?” tz̈ike. \v 18 Ejee'y tisenj kej nee' cycy'i chi kẍan, cuma tej tul Juan bix min ex tk'ij nwaa'n bix nc'an, e xi' cykba'na, “Jxjal lu ma tz'oc jun biman ti'j, cuma min bint tu'n tisenj nbint cyu'n cykilca. Min tz'ajben tyol,” tz̈ikey. \v 19 Pero tej tul jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, bix min e cub npa'nwe weyaj tisen Juan, sino in waa'nwe bix in c'anwe tisex tten, tzin cykba'na, “Jey', jxjal lu min cub tpa'n weyaj tisen tten kxol, sino nuk nwaa'n bix nc'an vino bix nbet cyuya chmol alcabala bix cyuya niy'tl aj il. Il ti'j q'uelel kiiq'uen tyol,” tz̈ikey. Pero cchic'ajaxeltzen alcye kej xjal at cynaabl tu'nj alcyej chi ocslal tyol Juan bix weya nyol—tz̈i Jesús cyej xjal el cyxoo'n jaxin bix tyol Juan. \s1 ¡Ayxsen kej tnom o tz'el cyiiq'uen tyol Dios! \r (Lc 10:13-16) \p \v 20 Bix oc ten Jesús ilel ti'j kej tnom min e meltz'aj tuya Dios, amale nimxsen otk tyeec'anxin tipemalxin cyuj. \v 21 E xi' tkba'nxin: \p —¡Ayxsen kej judío te Corazín! ¡Bix ayxsen kej judío te Betsaida! O tz'el cyiiq'uen tyol Dios, amale nimet e yec'j wipemala cyuj tzunj tnom lu. Nuket e yec'j jwipemala cyej aj il yaa'n judío cyuj tnom te Tiro bix Sidón, ya otetle tz'oc cyk'o'n cyxbalen te bisbajil bix otetle chi cub ke tuj tza'j te techel ete'tzen tuj bis tu'n cyil. \v 22 Jaxte min e meltz'aj tuya Dios, pero cxe'l nkba'na cyey, tuj jk'ij te castiwa tzul, mas castiwa tzul tk'o'n Dios cyej xjal aj Corazín bix cyej xjal aj Betsaida twitzj tzul tk'o'nxin cyej xjal te Tiro bix cyej xjal te Sidón. \v 23 Yaltzen cyej xjal te tnom te Capernaum, tuj cywitz ba'nxsen chi elel twitz Dios bix chi camal jun jawnex lugar tuya Dios tuj cya'j, pero yaa'n ju'wa. Chi cwel baj tuj ch'ixbajil tuj k'ak'. Nuket e yec'j jwipemala cyej xjal tuj tnom te Sodoma tisen ma yec'j cyxola, at-xetle tnom te Sodoma ja'lewe. \v 24 Jaxte min e meltz'aj tuya Dios, pero cxe'l nkba'na cyey, tuj jk'ij te castiwa tzul, mas castiwa tzul tk'o'n Dios cyey twitzj tzul tk'o'nxin cyej xjal te Sodoma—tz̈i Jesús. \s1 Tej tna'n Jesús Dios \r (Lc 10:21-22) \p \v 25 Tuj ja tyem lu, e na'n Jesús Dios. E xi' tkba'nxin: \p —Taat Nmana, jay taaw tibaj cykilca tuj cya'j bix tibaj cykilca twitz tx'otx'. Bix nxi' nk'o'na chjonte tey ti'j e cub tninc'u'na ti'j tcawbila e'wen tu'na te cyej xjal nimxsen ba'n cyu'n tuj cywitz, pero te cyej xjal ajnintz cynaabl tisen ke nee', o txi' tk'o'na tu'n tel cyniy' ti'j ti tten tcawbila. \v 26 Ju'tzen o bint tu'na, cuma ju' tajbila—tz̈i Jesús te Tman. \p \v 27 Bix e xi' tkba'n Jesús cye xjal: \p —O tzaj tk'o'n Nmana cykilca at tuj nk'aba. Min-al ttzki'n inayena, Tcwal Dios. Nuk o'cx Nmana ttzki'n inayena. Bix min-al ttzki'n Nmana. Nuk o'cx inayena ntzki'na Nmana, bix kej xjal waja tu'n t-xi' nyeec'ana Nmana cye, tu'n tel cyniy' ti'jxin. \v 28 Key xjal ma chi sicta tjak' cyiketza te cyiw ley, chi ocslana wi'ja, bix cxe'l nk'o'na cyajlabla te junx maj. \v 29 Chi eletza tjak' cyiketza al, bix cyii'nxa nxnak'tzbila. Cyxnak'tzamel cyiiba wi'ja, cuma yaa'n cyiw nxnak'tzbila bix maans kena, bix ctemeltzen cyajlabla. \v 30 Yaa'n cyiw nxnak'tzbila, bix yaa'n al cyiketza oj t-xi' cyii'na nxnak'tzbila—tz̈i Jesús cye xjal. \c 12 \s1 Tej cyak' ke t-xnak'atzxin piẍc'ulbilte twitz triwa tuj k'ij te ajlabl \r (Mr 2:23-28; Lc 6:1-5) \p \v 1 Te jun k'ij te ajlabl, ex bet Jesús tuj triwa cyuya t-xnak'atzxin. Oc tak' weyaj cye t-xnak'atzxin, bix ak'kexin piẍc'ulbilte twitz triwa, bix e xi' cywaa'nxin. \v 2 Pero tej toc cycye'yen kej aj fariseo jlu, e xi' cykba'n te Jesús: \p —Tzin tkba'n ley yaa'n tumel tu'n kak'anan tuj k'ij te ajlabl, pero kej tey t-xnak'atza, ma tz'el cyii'n twitz triwa—tz̈ikexin. \p \v 3 Pero e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —¿Bajxpatzen txa' cycye'yena tuj tyol Dios ti e baj te jxin kiy'jil David cyuya ke tuyaxin tej toc nim tak' weyaj cyexin jun maj? \v 4 Ocx David tuj nin tja Dios, bix e xi' twaa'n jpan k'o'n te Dios. Amale tzint tkba'n ley ja xjan pan lu o'cx te cyej xin pala ba'n t-xi' cywaa'nxin, pero e xi' cywaa'n David. \v 5 Bix at juntl. ¿Bajxpa txa' cycye'yena tuj ley ke pala tuj tja Dios nchi ak'anan tuj k'ij te ajlabl bix mintii' cyil ti'j? \v 6 Cxe'l nkba'na cyey, mas nintzaj inayena twitz tja Dios. Bix yaa'n tjak' ley te ajlabl tja Dios. \v 7 Tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “Waja tu'n tk'ak'en cyc'u'ja cyi' cabtl, yaa'n nuk o'cx cyoybila weya,” tz̈i Dios tuj tyol. Nuket tz'el cyni'ya ti'j ti japenina ja yol lu, mintle e tzaj cyk'oja cyi'j nxnak'atza mintii' cyil. \v 8 Inayena, jaj xjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, kbalte ti cbinel tuj jk'ij te ajlabl—tz̈i Jesús cye fariseo. \s1 Junxin xjal otk tz'el tanem tk'abxin \r (Mr 3:1-6; Lc 6:6-11) \p \v 9 Iy'tzen Jesús tuj ja lugar lu, bix tuj tzunj k'ij te ajlabl ocxxin tuj jun camon jaa' xnak'tzbil tyol Dios. \v 10 Bix at junxin xjal otk tz'el tanem tk'abxin. Bix ete'c xsunj xjal fariseo tuj camon jaa', bix e xi' cykanenxin te Jesús: \p —¿K'o'npa tu'n ley tu'n tcub tk'anj jun xjal tuj k'ij te ajlabl?—tz̈ikexin. E xi' cykanenxin texin ju'wa tu'n tcub tz'akxin tuj cyexin cyley. \p \v 11 Bix e xi' ttzak'be'nxin cyexin: \p —Ka ma cu'x tz'ak jun carnel tuj jun jul tuj k'ij te ajlabl, ¿alcye jun cyey mlaypale tjatz tii'n, amale nuket jun carnel? \v 12 Yajtzen jun xjal, ¿yaa'mpale mas tajbel twitz jun carnel? Ju' tzunj, k'o'n tu'n ley tu'n tcub nk'anena jun xjal tuj k'ij te ajlabl—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 13 Tej tbaj yolen Jesús ju'wa, e xi' tkba'nxin tej xin min yucchtl tk'ab: \p —Nukpinx tk'aba. \p Bix e xi' tnukpi'nxin tk'abxin, bix ul tnaabl tk'abxin tisen juntl tk'abxin. \p \v 14 Pero yaltzen cye fariseo, etzkexin, bix e yolenkexin cyxolxxin tu'n ti tten tu'n tcub cybyo'nxin ja Jesús. \s1 Tej tyole Isaías ti'j Jesús ka ja tscy'o'n tu'n Dios \p \v 15 El tniy' Jesús ti'j ti e cub cyninc'u'n fariseo ti'j, bix el lk'exin tuj ja lugar lu. Nim xjal oc lpe ti'jxin, bix e cub tk'a'nexin cykilca yaab cyxol. \v 16 Pero e tkbaxin cye xjal tu'n mi'n txi' cyk'umen ka otk chi k'anj. \v 17 E tk'anexin ke xjal tu'ntzen tbint tisenj e tkba Dios te tyolel Isaías jatxe ootxa. Tz̈i Dios cyjulu: \v 18 “Lu jxjal ma nsicy'a tu'n tajben weya. A wanema ti'j, bix nim nchin tzalaja ti'j. Cwel nk'o'na jweya Espíritu tibajxin. Bix cxe'l tk'umenxin cyej xjal te cykil tnom ti tten tu'n cyten jiquen nwitza. \v 19 Mi'n jaw k'ojlxin cyi' xjal bix mi'n jaw s̈-inxin cye xjal. Mi'n k'ajt-xin cyiw tu'n cyoc lpe xjal ti'jxin. \v 20 Jun xjal yaa'n cyiw tisen jun ptz'unt ncub toket, cxe'l tyeec'anxin tk'ak'bil tc'u'jxin te. Bix jun xjal yaa'n nimxix tocslabl, tisen oj ch'itk tcub yubtz'aj jun tken cantil, cxe'l tyeec'anxin tpasensyaxin ti'j. Ju' cbinel tu'nxin ojxe tcamanxin ti'j cykil ka'. \v 21 Ti'jxin c'oquel ke cyc'u'j xjal te cykil tnom,” tz̈i Dios tuj tyol tu'n Isaías. \s1 Tej cykbante fariseo ja taaw il k'ol tipemal Jesús \r (Mr 3:20-30; Lc 11:14-23) \p \v 22 Yajc'atltzen, bix e xi' k'i'n twitz Jesús junxin xjal toc ten jun biman ti'j. Mos̈xin, bix min e bintl tyolenxin. Pero tej tel tlojo'n Jesús biman ti'jxin, nbintltzen tyolen xinak bix nbintl tu'nxin tu'n tcye'yenxin. \v 23 Bix e jaw klee' cykilca xjal, bix e xi' cykba'nxin: \p —¿Japatzen loj ja xjal lu Tcwal David at tu'n tul te cawel? \p \v 24 Pero cye fariseo, tej cybinte ti toc cyu'n xjal, e xi' cykba'nxin: \p —Min. Nuk tu'nj tipemal k'o'n te tu'n Beelzebú, cawel cyibaj biman, ba'n tu'n tel tlojo'n ja xjal lu biman cyi' xjal—tz̈i ke fariseo. \p \v 25 Pero el tniy' Jesús ti'j ti iy' tuj cyc'u'jxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Tzin cykba'na nchin ak'anana te taaw il, Satanás. ¿Pero ti tten ju'wa? Cytzki'ntla ka ma tz'el tpa'n tiib jun tnom bix pjel cyk'ojlen cyiib xjal, mlay cyaj tnom ba'n. Jax ju'x ke te jun jaa', ka ma chi jaw k'oj, bi'x cxe'l cynajle'n tuj il. \v 26 Ju'tzen tten tuya taaw il. Ka ma tz'el tlojo'n Satanás kej biman ete' tjak' tcawbil, nk'ojl tzunxin ti'jxxin, bix tu'n t-xi' tcawbilxin tuj il. \v 27 Oj tel cyii'n ke cyxnak'atza biman, min txi' cykba'na tu'n tipemal Beelzebú nbint cyu'n. Ju' tzunj, mi'n txi' cyyolena n-el wii'na biman tu'n tipemal Beelzebú, cuma cytzki'ntla mi nuk cyu'n bix mi nuk wu'na bixet tz'el biman tu'n tipemal Beelzebú. \v 28 Ju' tzunj, tu'nx tipemal Espíritu Santo te Dios n-el wii'na biman. Bix cuma tu'n tipemal Dios, q'ueleltzen cyni'ya ti'j tu'nj wul-lena o tzul tcawbil Dios cyibaja. \p \v 29 ¿Ba'mpa tocx jun alak' tuj tja jun xjal cyiw te k'ilbetz tk'inemal ka min ma cub tẍpo'n alak' taaw jaa' nejl? Min. Pero ka ma cub tẍpo'n, ba'ntzen tetz talk'a'n tk'inemal. Weya, at wipemala tu'n tel wii'na j-at tuj tk'ab taaw il. \v 30 Ejee'y, ka min ma tz'oc cyk'on cyiiba wuyena, nchi k'oj tzuna wi'ja. Kej xjal min cyak' cyiib wuyena tu'n cyclet xjal tuj tk'ab Satanás, ju'tzen chi onen ti' Satanás tu'nx cyxi' xjal tuj il. \v 31 Ju' tzunj, cxe'l nkba'na cyey, ba'n tcub tnajsa'n te Dios tixja ilel bix tixja xmucchabl yol wi'ja. Pero kej xjal tzin cykba'n ka junx Espíritu Santo tuya taaw il, mlay najset cyil. \v 32 Kej xjal yaa'n ocslal wi'ja, ka ma chi yolen ka' wi'ja, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, ba'n tnajset cyil. Pero kej xjal tzin cykba'n jnbint tu'n tipemal Espíritu Santo, tu'n tipemal Satanás, mlay najset cyil, yaa'n nuk tuj ja tyem lu, sino jax ju'x tuj jtyem tzul. \p \v 33 Tu'nj tbinchben jun xjal q'uelel cyni'ya ti'j ti tten tnaabl jun xjal. Jun tzee' ba'n mi'n tak' twitz ka', bix jun tzee' k'eynen mlay tak' twitz ba'n. Ju' tzunj, mi'n txi' cykba'na ka ba'n nbinchbena pero ka' nnaabla. \v 34 Ejee'y, tisen lbajkey, cuma nuk ka' n-el tuj cytziy. Kej xjal ka', chi yolel ka', cuma ti' tyol jun xjal tzin tyeec'an ti tten tuj tanem. \v 35 Kej xjal ba'n nchi yolen ba'n, cuma tuj cyanem ta' ba'n. Pero kej xjal yaa'n ba'n, nchi yolen ka', cuma tuj cyanem ta' ka'. \v 36 Cxe'l nkba'na cyey, jaca yol min tz'ajben nxi' tkba'n jun xjal, cxe'l tk'o'ntzen tcwent te Dios oj tul k'ij te xkelbil twitz Dios. \v 37 Cyyola te ja'lewe kbalte ti pjel cyey tuj tzunj k'ij tzul, cuma ka ba'n yol n-etz tuj cytziy ja'lewe, cchic'ajaxeltzen ka ba'nkey twitz Dios. Pero ka ka' yol n-etz tuj, cweltzen cytziy tk'o'n Dios cycastiwiya—tz̈i Jesús cye fariseo. \s1 Kej xjal ka' tzin cykana tu'n tbintl jun techel \r (Lc 11:29-32) \p \v 38 Bix e xi' cykba'n juun tx'olbal ley bix juun fariseo texin: \p —Xnak'tzal, kaja tu'n ttzaj tyeec'ana jun yec'bil jawnex keya tu'ntzen tchic'ajax ka ju' otk tzaja tuya Dios—tz̈ikexin. \p \v 39 Pero aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Key xjal judío te ja'lewe, ka'key bix ma tz'el cypa'n cyiiba ti' Dios. Min chin cyiik'a, sino nuk ete'c'a kanlte we mastl yec'bil. Pero jtechel tzin cykanena, mlay k'oj cyey. Oj tbaj wi'ja tisenxj e baj ti'j tyolel Dios Jonás, jatzen c'ajbel te yec'bil cyey. \v 40 Tisenxj e ten Jonás oxe k'ij bix oxe koniyan tuj tc'u'j jun tij quis̈ tuj mar, jaxse ju'x chin temela oxe k'ij bix oxe koniyan tuj tx'otx'. \v 41 Oj tpon tumel tu'n cyoc cykil xjal tuj xkelbil tu'n Dios, ejee'j aj Nínive chi jawel yolel cyi'j ejee'y judío te ja'lewe, cuma tej t-xi' tk'umen jxin tyolel Dios Jonás cye aj Nínive tu'n taajtz ti' cyanem, aajtztzen ti' cyanem. Pero cyey, amale nxi't tk'umen jun xjal mas jawnex twitz Jonás cyey, pero min cynimey. \v 42 Jax ju'x cjawel yolel jxuj xuuj e cawen cyuj tnom te jawne jatxe ootxa cyi'ja judío te ja'lewe tuj jk'ij te xkelbil tzul. E xi'xuj nakch te ebilte tnaabl rey Salomón, bix oc tbi'nxuj bix e tnimanxuj. Pero cyey, n-oc cybi'na tyol jun xjal mas jawnex twitz Salomón, pero min txi' cynimana. \s1 Jun biman najtz meltz'aj \r (Lc 11:24-26) \p \v 43 Oj tel lojo'n jun biman ti' jun xjal, nbettzen biman tuj tzkij tx'otx' jaa' min-al xjal. Njyon tu'n tajlan, pero min cnet jaa' tu'n twe'ban. \v 44 Ju' tzunj, nxi' tkba'n: “Chin aal meltz'aja tuyaj xjal jaa' ntiniya nejl,” tz̈i. Oj taj meltz'aj biman tuyaj xjal, oj toc tcye'yen xjal, tisenc'a jun jaa' min-al xjal tuj, bix tz'isen tten tuj, bix binne tten. \v 45 Oj toc tcye'yen min-al xjal tuj, n-eltltzen biman jyolte mas tuya, bix cpomel meltz'aj tuya wuuktl biman mas ka' twitz. Enteraxseke chi oquex tunwen tu'n cynajan, bix ju' tzunj yal tzunj xjal masxsen tuj il ta' twitz nejl. Ju'tzen pjel cyi'ja judío ka' te ja'lewe—tz̈i Jesús. \s1 Ttxu bix ke titz'en Jesús \r (Mr 3:31-35; Lc 8:19-21) \p \v 46 Mitkna'x tbaj yolen Jesús cye xjal tej tpon ttxuxin cyuyax ke titz'enxin. Wa'lc'akexin pe'n, bix e cyajbexin tu'n cyyolenxin tuyaxin. \v 47 Bix at jun xjal e xi' tkba'n texin: \p —Jey', lu ttxuy cyuya ke titz'ena wa'lc'a pe'n, bix cyaj tu'n cyyolen tuyey—tz̈i xjal te Jesús. \p \v 48 Pero e xi' tkba'nxin tej xjal otk k'umen jlu: \p —Tuj twitza, ¿al tzunj weya ntxu bix al tzunj weya witz'en?—tz̈ixin. \v 49 Bix e xi' tch'iquexin tk'abxin cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Ejee' tzunj luwe weya ntxu bix weya witz'en. \v 50 Aljxe xjal binchante tajbil Nmana tuj cya'j, ejee' tzunja witz'ena bix waneba bix ntxuya—tz̈i Jesús. \c 13 \s1 Jun techel ti'j jun awal \r (Mr 4:1-9; Lc 8:4-8) \p \v 1 Tujx jk'ij lu, etztzen Jesús tuj jaa'wa, bix e cub ke ttzii' tnijabel a'. \v 2 Bix e pon cychmon cyiib nimxsen xjal ti'jxin. Ju' tzunj, ocxxin tuj jun barc bix e cub kexin tuj tu'n t-xnak'tzan cye xjal. Yaltzen cye xjal, e cyaj we'ke ttzii' a'. \v 3 Bix ak' Jesús xnak'tzalcye. Nim xnak'tzbil e xi' tk'o'nxin cyexin, pero tuya nim ttxolen yol. E cub tk'o'nxin ja techel lu cyexin: \p —Attzen junxin xjal e xi'xin te awal triwa. \v 4 Tejtzen tak'xin tz̈itlxte iyaj, at tiyajxin e cub tz'ak tuj be. Bix ul noj ke ch'it ti'j bix e jaw cywaa'njil. \v 5 Cabtl twitz iyaj e cub tz'ak twitz pc'at tx'otx'. Yaa'n nimxix tx'otx', bix ju' tzunj, tuj jun rato e jaw pok'chke, cuma mintii' t-xee' tx'otx'. \v 6 Pero tu'n tcykal k'ij, bix oc woch'paj tejxe ttzkij, cuma yaa'n nim tloc' otk txi' tuj tx'otx'. \v 7 At cabtl twitz iyaj e cyaj tz'ak tuj tik'ch ch'i'xel. Pero nuk e jaw ẍcy'ilpaj tjak' ch'i'x, tejxe tetz cyim. \v 8 Pero at cabtl twitz iyaj e cyaj tz'ak tuj tbanel tx'otx', bix e tak' nim twitz. At juun tken e tak' syent twitz, at cabtl e tak' oxc'al twitz, bix at cabtl e tak' winaklaaj twitz. \v 9 Ka cyaja tz'el cyni'ya ti'j ja techel lu, cyjkom cyẍquina bix cybisenx ti'j—tz̈i Jesús. \s1 Alcye cyxi'len kej techel \r (Mr 4:10-12; Lc 8:9-10) \p \v 10 Bix ul lk'e ke t-xnak'atzxin ti'jxin, bix e xi' cykanenxin texin: \p —¿Tu'n tikentzen nyolena cye xjal tuj yaa'n tzinen yol? \p \v 11 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Te cyey, ejee'y nxnak'atza, ma txi' tk'o'n Dios cyey tu'n tel cyni'ya ti'j ti tten tcawbil Dios min e yec'j nejl. Pero te cyej niy'tl xjal, min o k'oj cye. \v 12 Jxjal n-oc tipen tu'n tnimante nyola, cxe'l k'o'n tu'n tel tniy' ti'j mastl, bix ctemel nim te. Pero jxjal min tz'oc tipen tu'n tnimante nyola, q'uelel k'i'n alcyej ch'in otk bint tu'n. \v 13 Ju' tzunj, yaa'n chic'aj jnxi' nyolena cye xjal, cuma amale n-oquet cycye'yen bix amale n-oquet cybi'n, pero min tz'el cyniy' ti'j. \v 14 Ejee' tzunja tisen e tkba Dios tu'nj tyolel Isaías tuj tyol Dios cyi'j xjal min e cybi Dios. E tkba Dios tu'n Isaías cyjulu: “Amale c'oquelet cybi'n bix amale c'oquelet cycye'yen, pero mi'n tz'el cyniy' ti'j. \v 15 Cyiwxsen cyanem jxjala, bix cycy'ix tz'oc cybi'n nyola. Cwel cymutz'ba'n cywitz ti'j jaxxix yol, cuma cycy'i tz'el cyniy' ti'j. Cyiw cyten, cuma cycy'i chi meltz'aj wuyena, tu'ntzen cyclet wu'na,” tz̈i Dios jatxe ootxa. \v 16 Pero cyey, jun nintzaj xtalbil o k'oj cyey, cuma ete'y tuyaj xjal Sma'n tu'n Dios, bix nxi' cybi'na nyola. \v 17 Cxe'l nkba'na cyey, nim tyolel Dios bix nim xjal jiquen te ootxa e cyajbe tu'n toc cycye'yen jxjal Scy'o'n tu'n Dios, tisenj cyey n-oc cycye'yen ja'lewe, pero mix oca cycye'yen. Bix e cyajbe tu'n toc cybi'n kej tyol jxjal Scy'o'n tu'n Dios, tisenj cyey n-oc cybi'n ja'lewe, pero mix oca cybi'n. \s1 Tej t-xi' ttx'olba'n Jesús jtechel ti'j awal \r (Mr 4:13-20; Lc 8:11-15) \p \v 18 Ja'lewe cxe'l ntx'olba'na jtechel ti'j awal. \v 19 Oj nxi' tbi'n jun xjal yol ti'j tcawbil Dios, pero min tz'el tniy' ti'j, n-ultzen taaw il tu'n tjatz tii'n ja yol lu otk cu'x awa'n tuj tanem. J-iyaj e cub tz'ak tuj be, ju'tzen japenina tisenj xjal lu min e cyaj tyol Dios tuj tanem. \v 20 J-iyaj e cub tz'ak tibaj pc'at tx'otx', ju'tzen japenina tisenj xjal n-oc tbi'n tyol Dios tuya cykil tc'u'j tuj tneel. \v 21 Pero min cywix tuj tanem. Nuk ca'ba k'ij ncyaj ten, cuma oj n-oc jun q'uixc'aj bix ka jun pena ti'j tu'n tlaj tyol Dios, ncub bajtl tc'u'j ti' tyol Dios. \v 22 Ja tzunj iyaj e cub tz'ak cyxol twitz ch'i'x bix e cyim tjak' ch'i'x, ju'tzen japenina tisenj xjal n-oc tbi'n tyol Dios, pero nuk o'cx k'inemal bix tu'n titz'j taj, bix tu'n tzunj lu ncaman te xitbil tyol Dios tuj tanem. Tchunk'lal tisen jun tken triwa mintii' twitz. \v 23 Pero j-iyaj e cub tz'ak tuj tbanel tx'otx', ju'tzen japenina tisenj xjal n-oc tbi'n tyol Dios bix n-el tniy' ti'j. Tchunk'lal cyisen tken triwa tzin cyk'o'n twitz. At juun nchi k'on syent twitz. At cabtl nchi k'on oxc'al twitz. Bix at cabtl tken nchi k'on winaklaaj twitz—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Techel ti'j triwa bixj ka' c'ul \p \v 24 Bix e xi' tk'o'n Jesús juntl techel cye xjal: \p —Oj ttz̈'iy tcawbil Dios twitz tx'otx', tisenj ti nbaj oj ncu'x tawa'n jun xjal iyaj tuj tcojbil. At junxin xjal e cu'x tawa'n iyaj ba'n tuj tx'otx'. \v 25 Pero at jun koniyan ul t-enemiwa, bix tej cywutan cykil xjal, tuj ewjel e cu'x tawa'nxin ka' c'ul t-xol triwa, bix ajxin. \v 26 Lwewa, tej tjaw pok'ch triwa bix e tak' twitz, jax ju'x e jaw pok'ch ka' c'ul tuj. \v 27 Tej tjaw pok'ch triwa tuyax ka' c'ul, ul ke t-ak'anal jxin taaw cojbil twitzxin, bix e xi' cykba'nxin texin: “Taat, ¿yaa'mpa nuk iyaj ba'n e cu'x tawa'na tuj tcojbila? ¿Ti tten ma jaw pok'ch nim ka' c'ul t-xol triwa?” tz̈ikexin. \v 28 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: “Tu'n jun xjal at tk'oj wi'ja ma bint jlu,” tz̈ixin. Bix e xi' cykanen t-ak'analxin texin: “¿Tajpey tu'n kxi'ya tu'n tjatz kbako'na ka' c'ul?” tz̈ikexin. \v 29 Pero aj ttzak'be'nxin: “Min, cuma ka ma jatz cybako'na ka' c'ul, tuyax triwa cjawetz bakl cyu'na. \v 30 E ttz̈'iy ka' c'ul junx tuya triwa ojxe tpon tumel tu'n tjtx'et. Ojtzen tpon tumel tu'n tjaw chmet triwa, cxe'l nkba'na cye chmol awal: ‘Tneelxix, cjawetz cychmo'na ka' c'ul bix cwel cymanoja tu'n tocx tuj k'ak'. Jatzente triwa, cychmo'ncx tu'n tocx tuj ntx'utx'a,’ ntz̈iya,” tz̈i taaw cojbil—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel ti'j iyaj te mostaza \r (Mr 4:30-32; Lc 13:18-19) \p \v 31 Bix e xi' tk'o'n Jesús juntl techel cye xjal: \p —Oj ttz̈'iy tcawbil Dios, ctz̈'iyel tisen tten oj ncu'x tawa'n jun xjal iyaj te mostaza tuj ttx'otx'xin. \v 32 Ja tzunj twitz mostaza, jatzen jun iyaj mas xmutz' twitz cykilca twitz tiy'jil itzaaj. Pero oj toc te tzee', mas twe' cywitz cykilcatl itzaaj tuj tcojbil, bix najben tu'n cyajlan ke ch'it tuj tk'ab—tz̈ixin. \s1 Techel ti'j levadura \r (Lc 13:20-21) \p \v 33 Bix e xi' tk'o'nxin juntl techel cye xjal: \p —Tcawbil Dios ctz̈'iyel tisen tten oj ntz̈'iy k'otj tu'n levadura. Ocx tk'o'n jun xuuj levadura tuj k'otj te pan, bix e xi' tk'o'nxuj oxe malbil k'otj tuj jun tcublel. Bix e jaw tz̈'iy k'otj te pan tu'n levadura hasta tejxe tjaw punntz'aj—tz̈i Jesús. \s1 Tej tkbante Jesús nimc'a techel tu'n t-xi' tyeec'axin cye xjal \r (Mr 4:33-34) \p \v 34 Cykilcaj lu e tkbaxin cye xjal. Minxix e ttx'olbaxin, sino tuya techel yol tyolxin. \v 35 Tej t-xi' tk'o'nxin techel cye xjal ju'wa, el jaxxix j-e tkba jun tyolel Dios jatxe ootxa. Tz̈i cyjulu: “‘Chin yolela tuya techel. Cxe'l nk'umena j-e'wen ta' jatxe tej mitkna'x tbint twitx tx'otx',’ tz̈i Dios,” tz̈i jun tyolel Dios. \s1 Tej t-xi' ttx'olba'n Jesús ti' elpenina jtechel ti'j ka' c'ul \p \v 36 E cyajtzen tcye'yen Jesús ke nimxsen xjal, bix ocxxin tuj jun jaa'. Bix ul lk'e ke t-xnak'atzxin ti'jxin, bix e xi' cykba'nxin: \p —Najsama, tx'olbantz keya ti elpenina jtechel ti'j ka' c'ul tuj cojbil—tz̈ikexin. \p \v 37 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Jxjal e cu'x tawa'n j-iyaj ba'n, jatzen xjalja Sma'n tu'n Dios tu'n tten cyuya xjal. \v 38 Jcojbil, jatzen cykilca twitz tx'otx'. Yaltzen kej iyaj ba'n, ju'tzen japenina tisen kej xjal cyaj tcawbil Dios. Kej iyaj ka' c'ul, ju'tzen japenina tisen kej xjal nche'x lpe ti'j taaw il. \v 39 Jxjal enemiwa e cu'x tawa'n ka' c'ul, jatzen japenina tisen taaw il. Bix jaatx'en, jatzen japenina tisen manc'bil k'ij twitz tx'otx'. Kej chmol awal, ejee'tzen kej tsanjel Dios tuj cya'j. \v 40 Tisenj njaw chmet ka' c'ul bix cxe'l tuj k'ak', ju'tzen pjel tuj manc'bil k'ij. \v 41 Cweletz nsma'na ke n-ángela, bix q'uelex cyii'n tuj ncawbila cykilca kej xjal n-oc cyipen ti'j tu'n cybinchantl niy'tl xjal il, bix xsunj cykilca kej xjal cycy'i tley Dios. \v 42 Cxe'l nxoo'na tuj k'ak' te junx maj, jatztzen chi ook'el bix cjawel kitx'itx'in t-xee' twitz cye. \v 43 Jatzen kej xjal jiquen, chi koptz'ajel tuj tcawbil Cyman Dios tisen tken k'ij. \p Cyjkom cyẍquina tu'n tel cyni'ya ti'j nyola, bix cybisenx ti'j—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Jun techel ti'j k'inemabl e'wen \p \v 44 Bix e xi' tkba'ntl Jesús: \p —Jtajbil jun xjal ti'j tcawbil Dios tisenj tajbil jun xjal ti'j jun jawnex k'inemal. Ka ma cnet tu'nj xjal ak'anal jun k'inemal maku'n ta' tuj jun cojbil cwelex te'wenxin juntl maj, bix tuya cykil tc'u'j cxe'l tq'ueyen cykilca at texin, tu'ntzen tlok'onte ja cojbil lu tuya k'inemal otk tilxin tuj. \s1 Jun techel ti'j perla wi'yelxsen \p \v 45 Jax jtajbil jun xjal ti'j tcawbil Dios tisenj tajbil jun q'ueyel cyi'j perla. \v 46 Ka ma cnet jun perla wi'yelxsen tu'n, cxe'l tq'ueyen cykilca at texin, tu'ntzen tlok'ontexin ja perla lu. \s1 Jun xiy'pa \p \v 47 Jax ju'x, jnbaj oj tul tcawbil Dios tisenj nbaj oj nxi' cyxoo'n tzyul quis̈ cyxiy'pa tuj tnijabel a'. Cykilca wik quis̈ ntzyet cyu'n. \v 48 Ojtzen tnoj cyxiy'pa, cjawetz cyii'n cyxiy'pa tuj a' bix cxe'l k'i'n cyu'n ttzii' a'. Chi cwel ke bix cjawetz cyscy'o'n quis̈ ba'n tu'n tcub cyk'o'n cyuj chi'l. Pero kej quis̈ yaa'n ba'n, q'uelex cyxoo'n. \v 49 Ju'tzen pjel cyuj manc'bil k'ij. Chi tzaal tsanjel Dios tuj cya'j, bix q'uelel cypa'n kej xjal ka' cyi'j xjal jiquen. \v 50 Bix chi xe'l cyxoo'n kej ka' tuj k'ak' junx maj, jatztzen chi ook'el bix cjawel kitx'itx'in t-xee' twitz cye tu'n tak'. \s1 Jxnak'tzbil ac'aj bix j-ootxa \p \v 51 ¿Mapa tz'el cyni'ya ti'j cykilca kej yol lu?—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p —Ma tz'el kni'ya ti'j, Taat—tz̈ikexin. \p \v 52 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ka ju' ma tz'el cyni'ya ti'j nxnak'tzbila ti'j tcawbil Dios, matzen chi oca te xnak'tzal. Ejee'y tisen jun taaw jaa' ba'n tu'n t-xi' tk'o'n cykilca ba'n cye ke te tja. Ba'n t-xi' cyxnak'tza'na jaxxix yol te ootxa, bix ba'n tu'n t-xi' cyxnak'tza'na kej jaxxix yol ac'aj yaa'n telniy' nejl—tz̈i Jesús. \s1 Tej tpon Jesús tuj tnom Nazaret \r (Mr 6:1-6; Lc 4:16-30) \p \v 53 Tejtzen tbaj tkba'n Jesús kej techel lu, iy'tzen tuj ja tnom lu, \v 54 bix ulxin tuj ttanemxin. Bix tej tocxxin tuj camon jaa' te xnak'tzbil tyol Dios, ak'xin xnak'tzal cye xjal. Bix e jaw klee' kej xjal te ttanemxin ti'jxin, bix e xi' cykba'nxin: \p —¿Jaa'tzen ma tzaa' tcno'n jxjal lu nimxsen tnaabl? ¿Bix jaa'tzen ma tzaa' tipemal te k'anl xjal? \v 55 ¿Yaa'mpatzen nuk tcwal carpintero? ¿Yaa'mpatzen ja María ttxuxin, bix yaa'mpatzen Jacobo bix José bix Simón bix Judas ke titz'enxin? \v 56 ¿Bix yaa'mpa najl cykilca ke tanebxin kxol tzalu? Ju' tzunj, ¿jaa'tzen ma tzaa' tcno'n jxjal lu jtipemal?—tz̈i ke xjal. \v 57 Ju' tzunj, min ocxix cybi'n xjal aj Nazaret tyolxin. \p Ju' tzunj, e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Jun tyolel Dios jaa'xja tumel n-oc ocslette. Ja tzunj tuj ttanem bix tuj tja min tz'oc ocslet—tz̈ixin. \p \v 58 Cuma min e cyyocsla ke aj ttanemxin ti'jxin, ju' tzunj yaa'n nimxix e tyeec'axin tipemalxin cyxolxin. \c 14 \s1 Tej tcyim Juan Bautista \r (Mr 6:14-29; Lc 9:7-9) \p \v 1 Cyujtzen ja k'ij lu, e tbi jxin gobernador Herodes tpocbal jnbint tu'n Jesús. \v 2 Bix e xi' tkba'nxin cye xjal ajben texin: \p —Ja te Juan Bautista ja xjal lu. Ma jatz itz'j juntl maj cyxol cyimne, bix ju' tzunj at nim tipemal tu'n tbint cykilcaj lu tu'n—tz̈i gobernador. \p \v 3 Tz̈itzen Herodes ju'wa cuma nejl otk cub cytzyu'n tsoldadoxin ja Juan bix otk cub cyẍpo'nxin bix otk tz'ocx cyk'o'nxin tuj tzee'. E bint tu'n Herodes ju'wa cuma otk tz'el tikenxin t-xu'l titz'enxin Felipe, Herodías tbixuj. \v 4 Nuk tu'nj otk txi' tkba'n Juan texin: “Yaa'n tumel tu'n toc t-xulena t-xu'l titz'ena.” \v 5 Otk tajbexin tu'n tcub byet Juan, pero min e xi' tkba'nxin cye tsoldadoxin tu'n tcub byet, cuma tcy'ixin tu'n tjaw cyk'oj xjal ti'jxin. Tuj cywitz xjal, jun tyolel Dios ja Juan. \p \v 6 Pero manc'biltzen, otk cub byet Juan tu'n tlaj t-xu'l Herodes. Tjapantzen bajxin tu'n tiy' tk'ijxin, bix ocx jtxin tal Herodías bixel twitzxin bix cywitz xjal ttxlajxin. Ba'nxsen e'la bixentxin tuj twitzxin. \v 7 Ju' tzunj, e xa' tkba'nxin tetxin: “Alcyexja ctzaal tkanena weya, jac'a txi' nk'o'na. Tzkinn Dios,” tz̈ixin. \v 8 Nejl, e xi'txin kanlte te ttxutxin ti taj ttxutxin tu'n t-xi' tkanentxin texin. Tej tul meltz'aj twitz Herodes, e xi' tkba'ntxin texin: “Waja tu'n ttzaj tk'o'na twi' Juan Bautista weya tuj jun lak,” tz̈i tzuntxin. \v 9 Otk tz'el ka' tkanbiltxin twitzxin, pero cuma ya otk cyaj tk'o'nxin tyolxin tuya jun jurament bix cuma ya mix e cwa' tch'ixbe'nxin tyolxin cywitz ttxocanxin, e tcuyaxin tu'n tk'oj twi' Juan tetxin, \v 10 bix e xi' tchk'o'nxin junxin tsoldadoxin te k'ilbel twi' Juan. Bix el ttx'omanxin twi' Juan, \v 11 bix e pon tii'nxin tuj jun lak. Bix e xi' tk'o'nxin tetxin, bix e xi' tk'o'ntltxin te ttxutxin. \p \v 12 Bix otk pon cab xjal lepchec ti'j Juan k'ilbetz t-xumlal Juan bix e cu'x cymaku'n, bix e xi' kbalte tpocbal tcyimlen Juan te Jesús. \s1 Tej cywaa'n jwe' mil xjal tu'n Jesús \r (Mr 6:30-44; Lc 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 13 Tejtzen toc tbi'n Jesús otk cub byet Juan, el lk'exin cyuya t-xnak'atzxin bix e xi'kexin tuj jun barc jaa' min-al xjal najl. Pero oc cybi'n xjal jaa' e xa' Jesús, bix txolen etz ke xjal tuj cytanem tu'n cypon ti'jxin. \v 14 Tej tetzxin tuj barc, e tilxin nimxsen xjal, bix oc k'a'ben tc'u'jxin cyi' xjal, bix ak'xin k'anl kej yaab cyxol. \v 15 Tejtzen ch'itk tex k'ij, oc lk'e ke t-xnak'atzxin tuyaxin, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —Taat, tzalu mintii'xse waabj ba'n tcnet bix ya kalatltzen. K'umenx cye xjal tu'n cyxi' lok'ol cywa tuj kej coc' tnoma—tz̈ikexin. \p \v 16 Pero e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Yaa'n il ti'j tu'n cyxi' xjal. Ejee'x cyey cyk'onx cywa xjal. \p \v 17 Bix e xi' cykba'nxin texin: \p —Nuk jwe' mukan tuya ca'ba quis̈ at kuyena—tz̈ikexin. \p \v 18 —Cyii'ntza nwitza—tz̈ixin. \p \v 19 Bix e xi' tkba'nxin tu'n cycub ke ke xjal tuj polen tuj chk'ajlaj. Bix e xi' ttzyu'nxin jjwe' pan tuyaj ca'ba quis̈, bix e jaw tcye'yenxin twitz cya'j, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti' waabj. Bix e cub tpiẍen pan bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin, tu'ntzen t-xi' cypa'nxin cyxol xjal. \v 20 Bix cykilca xjal e waa'nke tejxe tnoj cyc'u'j. Tej cybaj waa'n xjal, bixsen e jaw chmet ttx'akan waabj otk cyaj, bix e noj cablaaj chi'l. \v 21 Atle jwe' mil xinak e waa'n, bix yaa'n cyuyax ke xuuj bix cyuyax ke cwalbaj oc te tajlal. \s1 Tej tbet Jesús tibaj tnijabel a' \r (Mr 6:45-52; Jn 6:15-21) \p \v 22 Tejtzen tbaj ju'wa, bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz tu'n cycu'xxin tuj barc tu'n cyiy'x nejlxin twitzxin jlajxitl tnijabel a'. Jatzen te Jesús, e cyaj tenxin kbalte cye xjal tu'n cyaj cyja. \v 23 Tej tzunj tpon baj tyolxin cyuya xjal, bix e jaxxin tjunal twi' witz te yolel tuya Dios. Tcubtzen klolj, bix e tenxin tjunalxin. \v 24 Pero ke t-xnak'atzxin, ete'cxin tuj barc tmij tnijabel a' nakch ttzii' a'. Bix cyiw tkitj barc tuj a', cuma nimxsen oc punntz'aj a' tu'n jun nintzaj cyk'i'k. \v 25 Te ch'itk cyskixxin, bix e xi' bet-xin tibaj a' tu'n tponxin cyi'jxin. \v 26 Tej cylontexin nbet-xin tibaj a', e jawxsen sey'pajkexin, bix e xi' cykba'nxin: \p —Jun t-xneq'uetz'il biman nbet tibaj a'—tz̈ikexin, bix ak'kexin s̈-il tu'n ttz̈i cyi'j. \p \v 27 Pero lwewa naj e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cynimsam cyc'u'ja. Inayen weja. Mi'n tzaj ntz̈iya cyi'ja—tz̈ixin. \p \v 28 Aj ttzak'be'n Pedro texin: \p —Taat, ka jaxxix ka jay, kbantza weya tu'n nxi'ya tuyey tibaj a'. \p \v 29 Bix e xi' tkba'nxin te Pedro: \p —Cu ttzaja. \p Ju' tzunj, e cu'tz Pedro tuj barc bix ak' betel tibaj a' tu'n tpon tuya Jesús. \v 30 Pero tej tna'nte Pedro tipemal cyk'i'k, e tzaj ttz̈i ti'jxin, bix n-ak' xe'l bajtlxin tjak' a', bix e jaw s̈-in: \p —Taat, ¡chin tcla'y! \p \v 31 Bix e xi' tnukpi'n naj Jesús tk'ab te tzyulte te Pedro, bix e xi' tkba'nxin: \p —Yaa'n nimxix ma tz'oc ke tc'u'ja wi'ja. ¿Tiken xbaj tc'u'ja wi'ja?—tz̈ixin. \p \v 32 Tej tjaxxin tuj barc tuya Pedro, nwe'tl cyk'i'k. \v 33 Ejee'j t-xnak'atzxin e ten tuj barc, e cub majekexin t-xee' tkenxin te nimsalte texin. Bix e xi' cykba'nxin: \p —Tzinen ta' Tcwal Diostey. \s1 Tej tul cynaabl ke yaab tu'n Jesús tuj Genesaret \r (Mr 6:53-56) \p \v 34 Tejtzen cyiy'xin jlajxe a', e ponkexin tuj ttx'otx' Genesaret. \v 35 Tej tel cyniy' xjal aj Genesaret ka ja Jesús otk pon, e xi' cysma'n cysanjel kbalte tuj tnom bix cyuj coc' tnom. Bix e xi' cyii'n xjal ke yaab twitzxin. \v 36 Bix oc cycubsa'n xjal cywitz texin tu'n tcuyanxin tu'n toc cymoco'n yaab amatle nuk ti' ttxa'n t-xbalenxin. Bix aljxe xjal oc moconte texin, ul cynaabl. \c 15 \s1 Alcyej ctz'ilelxix xjal tu'n twitz Dios \r (Mr 7:1-23) \p \v 1 Attzen jun k'ij bix e pon tuya Jesús cab xjal nimalxsen te ley, ejee'j xjal fariseo, tuya cabxin tx'olbal ley. Otk chi tzajxexin maa Jerusalén. E xi' cykanenxin texin: \p \v 2 ¿Tikentzen min tzin cyniman tey t-xnak'atza ley cye xjal te ootxa? Nchi waa'n pero min ma txjet cyk'abxin tisex tten te mitkna'x toc waa'n—tz̈i ke fariseo. \p \v 3 Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —¿Tiken n-el cyiiq'uena tley Dios tu'n cyoc lpey ti'j jcyexa cyleya? \v 4 E tkba Dios cyjulu: “Cybi'nq'uey cymana bix cytxuy. Alcye ma txi' tkba'n ka' ti'j tman bix ka ti'j ttxu, il ti'j tu'n tbyet,” tz̈i Dios. \v 5 Pero cyey, tzin cyxnak'tza'na cye xjal: “Amale atet il ti'j tman jun xjal bix ka ttxu, pero ka ma txi' toyen tpwak te tja Dios, \v 6 mas il ti'j jlu twitzj tu'n t-xi' tk'o'n onbil cye tman,” tz̈ikey. Ju'tzen tten n-el cyiiq'uena jtzin tkba'n Dios tu'n toc cyc'ojla'na jcyexa cyleya. \v 7 ¡Xmeletz' xjalkey! Jaxxix toc tu'n tyol tyolel Dios Isaías tej tcyaj ttz'i'ben cyi'ja cyjulu: \v 8 “‘Kej xjal lu nchi na'n Dios nim tuya cytzi, perotzen cyanem nakch ta' wi'ja. \v 9 Mintii' ba'n tajbe'na oj nchi na'n nbi'ya. Bix xnak'tzbil cye yaa'n wu'na, sino nuk cyu'nx,’ tz̈i Dios,” tz̈i Isaías—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 10 Yajc'atltzen bix e ttxoc Jesús ke xjal, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Chin cybi'tzen, bix tz'elx cyni'ya ti'j nyola. \v 11 Yaa'n jc'oquex tuj ttzi jun xjal cchucjalet tu'n, sino ja tej ctzaal ti' tanem xjal, jatzente teja ctz'ilaxix xjal tu'n twitz Dios—tz̈ixin. \p \v 12 E pontzen lk'e ke t-xnak'atzxin ttxlajxin, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —¿Mapa tz'el tni'ya ti'j ka' s-ela tyola tuj cywitz fariseo? \p \v 13 E xi' ttzak'be'nxin: \p —Mi'n baj cyc'u'ja cyi'j, cuma mi'n cyaj cybinchben cyu'n. Cykilca awal min ma cu'x tawa'n Nmana at tuj cya'j, cjawetz lequet cyloc'. \v 14 Ju' tzunj, mi'n che'x lpey cyi'j aj fariseo. Ejee' cyisen mos̈, bix kej xjal nchi oc lpe cyi'j, jax cyisen mos̈. Ka ma txi' tyeeca'n jun mos̈ be te juntl mos̈, junx chi xe'l tz'ak tuj jun jul—tz̈i Jesús. \p \v 15 E xi' tkba'n Pedro te Jesús: \p —Kbantz keya ti elpenina tyola cye xjal ti'j waabj. \p \v 16 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —¿Mina'xpatzen tel cyni'ya ti'j? Ejee'y tisen ke niy'tl xjal. \v 17 ¿Mimpa ma tz'el cyni'ya ti'j ka ti jilel ma tz'ocx tuj ttzi jun xjal, cxe'lte tuj tc'u'j, tu'n tiy' tc'u'n? \v 18 Jaj ctzaal itz'j ti' tanem xjal bix n-etz tuj ttzi, jatzen teja ctz'ilelxix xjal tu'n twitz Dios, \v 19 cuma tujxe tanem ntzaa' itz'ja tka'yel, bi'yen, aj pajlel, tu'n toc ipan ti' juntl xuuj, alk'al, ẍtak'el, bix tu'n tyolen ka' ti' juntl xjal. \v 20 Cykil tzunj lu ntz'ilaxix xjal twitz Dios. Pero oj t-xi' twaa'n jun xjal bix min ma tz'el ttxjo'n tk'ab, mlay chucj te xjal tu'n—tz̈i Jesús. \s1 Jaj tocslabl xuj xuuj te Canaán \r (Mr 7:24-30) \p \v 21 Yajc'atltzen, bix etz Jesús tuj lugar lu, bix e xi' tuj tnom te Tiro tuyax tnom te Sidón. \v 22 Attzen junxuj xuuj yaa'n judío najl tuj lugar lu, aj Canaánxuj. Etzxuj tuj ttanemxuj tu'n tponxuj tuya Jesús, bix ak'xuj s̈-il: \p —Taat, jay Tcwal Rey David, k'ontz tc'u'ja wi'ja, cuma nimxsen nyajlan jun biman ti'j txin wala—tz̈ixuj. \p \v 23 Pero te Jesús, min aj ttzak'be'nxin texuj. Bix e pon lk'e ke t-xnak'atzxin ti'jxin, bix e xi' cykanenxin texin: \p —Kbanxa te xuuj lu tu'n taj, cuma nuk lepchec s̈-il ki'j. \p \v 24 Pero aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Nuk cyej xjal aj Israel o che'x tz'ak cyisen carnel e tzaj tsma'n Dios inayena—tz̈ixin. \p \v 25 Pero te xuuj, e cub majexuj twitz Jesús, bix e cubsanxuj twitzxuj texin: \p —Taat, chin tonentza. \p \v 26 Bix aj ttzak'be'nxin texuj: \p —Yaa'n tumel oj tel k'i'n cywa nee' tu'n t-xi' k'o'n cye txyan—tz̈ixin. \p \v 27 Pero e xi' tkba'nxuj: \p —Jax toc tu'na, Taat. Pero tzintlpe cyyo'n txyan tjak' mes niy' q'uelel tz'ak ttx'akan cywa cyaawjil ttxa'n mes—tz̈ixuj. \p \v 28 Bix aj ttzak'be'n Jesús texuj: \p —Naa, nimxix tocslabla wi'ja. Cbinel tajbila—tz̈ixin. Bix jaxj hora e k'anj talxuj. \s1 Tej tul cynaabl nim xjal tu'n Jesús \p \v 29 Yajc'atltzen, bix etz Jesús cyuj tnom lu, bix aj meltz'ajxin ttzii' tnijabel a' te Galilea. Bix e jaxxin twi' jun witz, bix e cub kexin. \v 30 E pontzen nimxsen xjal tuyaxin. E xi' cyii'n kej xjal ẍt'unc, kej xjal cox, kej mos̈, kej men, bix kej xjal yaab, bix e cub cyk'o'n t-xee' tkenxin. Bix cykilca e k'anj tu'nxin. \v 31 Tejtzen cylonte xjal nbintl cyyolen men bix e cyaj ba'n ke ẍt'unc bix nchi bet ke cox juntl maj bix nbintl cycye'yen ke mos̈, e jaw klee'tzen ke xjal, bix e jaw cynimsa'n tbi Dios ncawen cyibaj aj Israel. \s1 Tej t-xi' tk'o'n Jesús cywa cyaja mil xjal \r (Mr 8:1-10) \p \v 32 Bixse e tzaj ttxco'nxin ke t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ma tz'oc k'a'ben nc'u'ja cyi'j xjala, cuma ma bint oxe k'ij cyten wuyena tzalu, bix mintzentii'tl cywa. Ncy'iya tu'n t-xi' nsma'na cye cyja mitkx nchi waa'n, cuma kape yaa'n yaj chi tzaj yumtz'aj tuj be tu'n weyaj—tz̈ixin. \p \v 33 Bix aj cytzak'be'n t-xnak'atzxin texin: \p —¿Pero titzen tten tu'n tcnet waabj ku'na tu'n cynoj cykilca xjal lu? Min-al xjal najl tzalu—tz̈ikexin. \p \v 34 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Jte' mukan k'i'n cyu'na? \p E xi' cykba'nxin: \p —Wuuk k'i'n ku'na, cyuyax cab quis̈ coc'—tz̈ikexin. \p \v 35 Bixse e xi' tkba'nxin tu'n cycub ke cykil xjal twitz tx'otx'. \v 36 Bixse e tzaj ttzyu'nxin jwuuk pan cyuyax quis̈, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios cyi'j, bix e cub tpa'nxin, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin tu'ntzen t-xi' cypa'nxin cyxol xjal. \v 37 Cykilca xjal e waa'n tejxe cynoj. Bix e jaw cychmo'n ttx'akan waabj ya min otk baj cyu'n xjal, bix e noj wuuk chi'l. \v 38 Kej e waa'n, cyaja mil xinak, bix at nimtl xuuj cyuya ke cyal e waa'n. \v 39 Tej cybaj waa'n xjal, bix e xi' tkba'nxin cye tu'n cyaj cyja. Bix e cu'xxin tuj jun barc, bix e ponxin tuj tx'otx' te Magdala. \c 16 \s1 Ke xjal ncykane jun yec'bil te Jesús \r (Mr 8:11-13; Lc 12:54-56) \p \v 1 E pontzen tuya Jesús tzunkej xjal nimalxse tuj cyley, ejee'j xjal fariseo, cyuya jun cloj xjal saduceo, bix ak'kexin niy'belecte tnaabl Jesús tu'ntzen tcub tz'akxin tuj cyyolxin. E xi' cykanenxin tu'n t-xi' tyeec'anxin tipemalxin tu'n tchic'ajax ka ju' otk tzajxin tuya Dios tuj cya'j. \v 2 Pero aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Oj n-ex k'ij, bix cyak t-xee' cya'j, tzin cykba'na: “Mintii' jbal nchi'j, cuma chic'aj t-xee' cya'j,” tz̈ikey. \v 3 Bix oj kskix, ka cyak t-xee' cya'j, tzin cykba'na: “Tzul jbal ja'lewe, cuma cyak t-xee' cya'j, bix at k'ek muj,” tz̈ikey, bix jax cyu'na. At cynaabla tu'n tel cyni'ya ti'j techel twitz cya'j, ¿pero titzen tten min n-el cyni'ya ti'j ti nbaj te Dios cyxola tuj tyem te ja'lewe? \v 4 Key xjal judío te ja'lewe, ka'key bix ma tz'el cypa'n cyiiba ti'j Dios. Min chin cyocslay, sino nuk ete'c'a kanlte weya mastl yec'bil. Pero jtechel tzin cykanena, mlay k'oj cyey. Oj pjel wi'ja tisenxj e baj ti'j tyolel Dios Jonás, jatzen c'ajbel te yec'bil cyey—tz̈i Jesús, bix exxin cyxolxin. \s1 Cyxnak'tzbil fariseo yaa'n tuj tumel \r (Mr 8:14-21) \p \v 5 Iy'xtzen Jesús cyuya t-xnak'atzxin jlajxe tnijabel a'. Pero tej cyponxin, min e cyna'n t-xnak'atzxin tu'n t-xi' cyii'nxin cywaxin. \v 6 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cyc'ojlam cyiiba tuyaj cypan aj fariseo bix xsunj cypan aj saduceo—tz̈ixin tuj ewjel ch'in ti'j cyxnak'tzbil fariseo bix saduceo. \p \v 7 Pero min el cyniy'xin ti'j tyolxin, bix ak'kexin yolel cyxolxxin: \p —Min sul kii'n kwa, pero tcy'ixin tu'n lk'et pan cye fariseo oj ttzaj klok'o'n—tz̈ikexin. \p \v 8 Pero el tniy' Jesús ti'j ti otk tz'e'la tyolxin tuj cywitzxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Key xjal nuk ch'in n-oc ke cyc'u'ja wi'ja, ¿tiken nchi yolena cyxolxa ti'j mintii' cyway? \v 9 ¿Mimpa ma tz'el cyni'ya ti'j ba'n t-xi' nk'o'na cyway? ¿Mimpa na'n cyu'na tej tcub npa'na jjwe' pan t-xol jwe' mil xinak, bix jte' chi'l ttx'akan pan e jaw cychmo'na tej cybaj waa'n xjal? \v 10 ¿Bix mimpa na'n cyu'na tej tcub npa'na jwuuk pan t-xol cyaja mil xinak, bix jte' chi'l ttx'akan pan e jaw cychmo'na? \v 11 ¿Tikentzen min s-el cyni'ya ti'j yaa'n ti'j cyway xi' nkba'na cyey? Juntl maj cxe'l nkba'na cyey, cyc'ojlam cyiiba tuyaj cypan aj fariseo bix xsunj cypan aj saduceo—tz̈ixin. \p \v 12 Eltzen cyniy' t-xnak'atzxin ti'j min e tkbaxin tu'n cyc'ojlan cyiibxin tuyaj cypan aj fariseo bix aj saduceo, sino tuya tej cyxnak'tzbilxin. \s1 Tej tkbante Pedro ka ja Jesús Tcwal Dios, Jscy'o'n tu'n Dios \r (Mr 8:27-30; Lc 9:18-21) \p \v 13 Tejtzen tpon Jesús tuj tnom te Cesarea te Filipo, e xi' tkanenxin cye t-xnak'atzxin: \p —¿Alcye kena tuj cywitz xjal? ¿Ti toc cyu'n xjal ti'j xjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal? \p \v 14 Bix aj cytzak'be'nxin: \p —At xjal nkbante ka jay Juan Bautista. At juntl wik nkbante ka jay jtyolel Dios Elías. At juuntl tzin cykba'n ka jay Jeremías. Bix at juuntl tzin cykba'n ja loy juntl tyolel Dios te ootxa—tz̈ikexin. \p \v 15 Bix aj tkanen Jesús: \p —Yajtzen cyey, ¿altzen kena tuj cywitza? \p \v 16 Bix aj ttzak'be'n jxin Simón Pedro: \p —Ja teja Scy'o'n tu'n Dios te cawel, jay Tcwal Dios i'tz—tz̈ixin. \p \v 17 Bix e xi' tkba'n Jesús te Pedro: \p —Dios ma tzaj tk'o'n t-xtalbil tey, Simón, tcwal Jonás, cuma ja tumel lu yaa'n ma k'oj tey cyu'n xjal. Nuk o'cx Nmana tuj cya'j ma tzaj tyeec'an jlu tey. \v 18 Cxe'l nkba'na tey, jay Pedro, bix “xak” japenina tbiy. C'oquela tisen jun xak c'ajbel te t-xee' jun jaa', bix ja jaa' lu kej xjal chi oquel lpe wi'ja. Bix mlay caman taaw il cyi'j nxjala. \v 19 Cxe'l nk'o'na tey tal jaa' ttzi tcawbil Dios tuj cya'j. Jay kbalte ti pjel cyxol ntanema. Alcyej ctkba'y yaa'n ba'n tu'n tbint cyxol ntanema twitz tx'otx', q'ueleltzen ba'n tuj nwitza tuj cya'j. Jax ju'x alcyej ctkba'y ba'n tu'n tbint cyxol ntanema twitz tx'otx', chin cuyalatzen tuj cya'j—tz̈ixin te Pedro, \v 20 bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin tu'n mi'n jaa' tz'oca cykba'nxin ka jaxin Jscy'o'n tu'n Dios. \s1 Tej tyole Jesús ti'j tcyamecy \r (Mr 8:31–9:1; Lc 9:22-27) \p \v 21 Cyi'j ja tyem lu, ak' Jesús xnak'tzalec cye t-xnak'atzxin il ti'j tu'n t-xi'xin tuj Jerusalén, tu'ntzen tiy'x nim q'uixc'aj tu'nxin cyu'n nejenel cye xjal bix cyu'n nejenel cye pala bix cyu'n tx'olbal ley. E tkbaxin tu'n tbyet-xin, bix cjawetz itz'jxin te toxen k'ij tbyetlenxitlxin. \p \v 22 Pero min el tyol Jesús ba'n tuj twitz Pedro, bix ex ttxco'nxin ja Jesús cyjunalxin, bix ak' Pedro ocsalec tc'u'j Jesús tu'n mi'n tyolenxin ju'wa. E xi' tkba'nxin: \p —Taat, mi'nxit tbyeta. Cutz̈it ka mi'n bint jlu ti'ja—tz̈i Pedro. \p \v 23 Pero aj tcye'yen Jesús bix e xi' tkba'nxin te Pedro: \p —¡Ctela nwitza, Satanás! Pedro, n-oc tona tey ja Satanás. Tcy'i Satanás japan baj waak'ena twitz tx'otx'. Jatzen tyolja tuyaj cyajbil xjal lepchec ti'j Satanás, yaa'n tuyaj tajbil Dios—tz̈i Jesús texin. \p \v 24 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Alcyej taj tz'oc lpe wi'ja, cyk'oncjtzen tik'ch cyaja, ojxe tcyaj cyk'o'na tzalu twitz tx'otx'. Cyk'a'y cyiiba te cyamecy tu'n lepchec wi'ja, tisenj weya twitz cruz chin byetela. \v 25 Ja tzunj xjal tcy'i tz'oc lpe wi'ja cuma taj tz'oc tk'on tiib ti'j ti taj, cxe'l t-xoo'n tchunk'lal. Pero ja tzunj xjal cyjel tk'o'n tchunk'lal te twitz tx'otx' tu'nj lepchec wi'ja, ctcamantzen tchunk'lal te junx maj. \v 26 ¿Ti c'ajbela cykilca twitz tx'otx' te jun xjal ka ma cyaj tk'o'n tchunk'lal te junx maj tu'n ttzyet tu'n? ¿Bix ma jte'tzen ctchja' jun xjal twi' tchunk'lal te junx maj, nuket jac'a tlok'? \v 27 Chin ul meltz'aja twitz tx'otx' tuya tipemal Nmana bix cyuya tsanjel Dios tuj cya'j, bix ctzaal nk'o'na, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, teeylex juun la' alcye xbint tu'n. \v 28 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, at juun cyey tcub tzalu min otk cyim ojxe toc cycye'yena techel ti tten oj tul jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n tcawen—tz̈i Jesús. \c 17 \s1 Tej tcub meltz'aj tcye'nc Jesús \r (Mr 9:2-13; Lc 9:28-36) \p \v 1 Eltzen wukak k'ij, bix e xi' tii'n Jesús ja Pedro, tuya Jacobo, bixse Juan twi' jun witz nim. Cyjunalxin e xi'kexin. \v 2 Cywitz tzunxin tej tcub meltz'aj tcye'nc Jesús. E koptz'aj twitz tisen tken k'ij, bix tzinxsen ntxakakan t-xbalenxin. Otk tz'oc sak tilbil t-xbalen te junx maj. \v 3 Bix tujx naj ul jlet Moisés tuya Elías cywitzxin, bix e yolenkexin tuya Jesús. \v 4 Bix e xi' tkba'n Pedro te Jesús: \p —Taat, ¡axsen tbanel eto' tzalu! Ka ba'n tuj twitza, cjaweltzen kbincha'na oxe ni' pach, jun te tey, juntl te Moisés, bix juntl te Elías—tz̈i Pedro. \p \v 5 Mitkna'x tbaj yolen Pedro tej tcub jun muj nkoptz'aj, bix e cyaj bajkexin tuj muj. Bix jey', tuj muj etztzen jun yol. Tz̈i cyjulu: \p —Jatzen xinj lu Ncwala n-oc tak' weya, bix nimxsen nchin tzalaja ti'j. K'o'nc cyc'u'ja ti' tyol—tz̈i Dios tuj muj. \p \v 6 Tej cybinte t-xnak'atzxin ja yol lu, bi'xsen e cub ttz̈i cyibaj, bix e cub mutzk'ajkexin twitz tx'otx'. \v 7 E tzajtzen lk'e Jesús cytxlaj, bix oc tmoco'nxin ejee'xin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Chi wey'tzen, bix mi'n tzaj ttz̈i cyi'ja. \p \v 8 Tejtzen toc cycye'yenxin, ya min-altl ke xjal e cyilxin, nuk o'cx tjunal Jesús. \p \v 9 Cyajcatztzen meltz'ajkexin twi' witz, bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Mi'n txi' cykba'na te jun xjal ti jilel ma cyila, ojxe tjatz itz'j tuj cyamecy jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyxol xjal—tz̈ixin. \p \v 10 Bix e xi' cykanen t-xnak'atzxin texin: \p —¿Tikentzenle nbyana cyu'n tx'olbal ley ka il ti'j tzul meltz'aj jxin Elías twitz tx'otx' nejl twitzj xin Sma'n tu'n Dios?—tz̈i tzunkexin. \p \v 11 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Jax cyu'n tx'olbal ley nejl tzul meltz'ajte Elías te ninc'ul xjal. \v 12 Pero cxe'lxixse nkba'na cyey, ya ma tzul Elías, pero min el cyniy' xjal ti'jxin, bix ju' tzunj e cub cybyo'n jaxin. Bix ju' pjel weya. Q'uiyelx nim q'uixc'aj wu'na cyu'n xjal—tz̈ixin. \p \v 13 Bix el cyniy'xin ti'j e yolenxin ti'j Juan Bautista. \s1 Tej tel tii'n Jesús biman ti'j junk'a cwal \r (Mr 9:14-29; Lc 9:37-43) \p \v 14 Tej tzunj cypon meltz'ajkexin jaa' ete'j ke nimal xjal, ul junxin xjal tuya Jesús bix e cub maje twitzxin. Bix e xi' tkba'n texin: \p \v 15 —Taat, k'ak'entz tc'u'ja ti'j ncwala, cuma ntzaj tuj twi'k'a bix nim niy'x q'uixc'aj tu'nk'a. Nim maj nxi' tz'ak tuj k'ak' bix tuj a'. \v 16 Xi' wii'na cyuya t-xnak'atza, pero mix xk'anjak'a cyu'n—tz̈i tmank'a otk tz'oc biman ti'jk'a. \p \v 17 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —¿Mimpatzen-al xjal n-oc ke cyc'u'j wi'ja? ¿Cykilpakey min tz'el cyni'ya ti'j? ¿Jaa'tzen ta' cyocslabla? ¿Jte'tltzen maj cxe'l nyeec'ana wipemala tu'ntzen toc ke cyc'u'ja wi'ja? Cyii'ntzna wuyena—tz̈i Jesús. \p \v 18 Bix oc cawenxin ti' biman, bix ex biman tex hora, bix e k'anj nee'. \p \v 19 Yajc'atltzen tej cycyajxin cyjunalxxin, e xi' cykanen t-xnak'atzxin texin: \p —¿Tikentzen min xko xcyeya tu'n tel klojo'na biman?—tz̈ikexin. \p \v 20 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Tu'nj yaa'n nimxix cyocslabla, mix s-etza biman cyu'na. Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, nuket tz'oc ke cyc'u'ja ti' Dios, ikchetle ju' ch'in cyocslabla tisen jun twitz mostaza, jac'atzen txi' cyk'umena tej witz lu tu'n tjaw k'ukpaj tu'n t-xi' maa chix, ctcuyate witz. Ka min ma baj cyc'u'ja, cykilca ba'n tbint tu'n Dios cyey. \v 21 Pero tej jun wik biman lu mlay tz'el ka mitkx nchi na'ney Dios bix ka mitkx ncwa' cypa'na weyaj—tz̈i Jesús. \s1 Tej tyole Jesús ti'j tcyamecy \r (Mr 9:30-32; Lc 9:43-45) \p \v 22 Bix iy'kexin tuj departamento te Galilea, bix tej toc cychmon cyiibxin, e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, chin xe'l k'o'na tuj cyk'ab xjal. \v 23 Chin byetela cyu'n, bix chin jawetz itz'ja te toxen k'ij nbyetlenxitla—tz̈ixin. Bix nim e tzaj cybisxin tej cybintexin ja yol lu. \s1 Jaj jun chojentj tu'n tajben tuj tja Dios \p \v 24 Tejtzen cyponxin tuj Capernaum, ul kej xin chmol chojentj te nin tja Dios tuya Pedro, bix e xi' cykanenxin texin: \p —Yajtzen cyey Cyxnak'tzal, ¿mi'mpale tzaj tk'o'nxin jchojbil tu'n tajben tuj tja Dios?—tz̈ikexin. \p \v 25 E xi' tkba'n Pedro: \p —Tzin tk'o'nxin. \p Tejtzen tocx Pedro tuj jaa' jaa' e ten Jesús, e tzaj yolen Jesús nejl te Pedro: \p —¿Ti toc tu'na, Pedro? Ke cawel at twitz tx'otx', ¿te alej chojentj tzin cykanen? ¿Cyepale cycwalxin, bix ka cyej niy'tl xjal?—tz̈i Jesús. \p \v 26 Aj ttzak'be'n Pedro: \p —Min. Nuk cye cyej niy'tl xjal n-el cykanen. \p Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Ju' tzunj, mintii' il ti'j tu'n t-xi' tk'o'n Tcwal Cawel twitz tx'otx' alcabala. \v 27 Pero kcy'i tu'n koc ten cyakwusalte ke chmol chojentj. Ju' tzunj, cutxa tey ttzii' tnijabel a', bix xoo'nx tuj a' jun ganch te tzyul quis̈. Jtneel quis̈ ctzyetel tu'na, jkonwa ttzijil. Cneteltzen jun pwak tuj ttzijil tu'na. K'intza, bix k'onxa cye chmol chojentj, tu'ntzen tchjet chojentj te weya bix te tey—tz̈i Jesús te Pedro. \c 18 \s1 ¡Ayxsen tej xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl! \r (Mr 9:42-48; Lc 17:1-2) \p \v 1 Cyuj ja k'ij lu, e pon lk'e ke t-xnak'atz Jesús ti'jxin, bix e xi' cykanenxin texin: \p —Oj tul tcawbil Dios tzul tuj cya'j, ¿alcye xjal mas jawnex tuj?—tz̈ikexin. \p \v 2 Tu'ntzen taj ttzak'be'nxin, e tzaj ttxco'nxin jun nee' ttxlajxin tu'n toc we' cywitzxin. \v 3 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, ka min ma cub cych'ixpu'na cynaabla tu'n cyoca tisen ja nee' lu, mlay chi ocxa tuj tcawbil Dios tzul tuj cya'j. \v 4 Alj xjal ma tz'oc tk'on tiib tu'n toc te jun xjal maans tisen ja nee' lu, ja tzunja mas jawnex tuj tcawbil Dios. \v 5 Alj ma tkba ka il ti' jun nee', jaxse weya il wi'ja. \v 6 Pero alj xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl yaa'n cyiw tuj tocslabl tu'n t-xi' tzpet tuj tbe Dios, masetlpele ba'n oj tcub ye' jun xak al tkul, tu'n t-xi' xe't tuj mar. \v 7 ¡Ayxsen cyej xjal twitz tx'otx', cuma ncub cyk'o'n tzpetsabl tuj cybe juntl! Mlay we' at ocsabl c'u'jbaj tu'n t-xi' tzpet jun xjal tuj tbe Dios. ¡Pero ayxsen tej xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl! \p \v 8 Yaltzen ka ma chi cub tz'aka tuj il tu'n cyk'aba bix ka tu'n cykena, cytx'omela bix cyxoomexa. Mas ba'ntetpele oj tel tx'omet jun cyk'aba bix ka jun cykena tu'n cycyaja cox pero tu'n cyocxa tuj cya'j twitzj tu'n cyxi'y tuj k'ak' te junx maj tuya ca'ba cyk'aba bix ka ca'ba cykena. \v 9 Bix ka nchi jyona il tuya tbak' cywitza, cyimetz bix cyxoomexa. Mas ba'ntetpele tu'n cytena tuya junx tbak' cywitza twitz tx'otx' pero tu'n cyocxa tuj cya'j twitzj tu'n cyxi'y tuj k'ak' te junx maj tuya cyca'bel tbak' cywitza. \s1 Jaj jun techel ti'j jun carnel e xi' tz'ak \r (Lc 15:3-7) \p \v 10 Mi'n tz'el cyiiq'uena ke nee', cuma jaxxix cxe'l nkba'na cyey, n-oc cycye'yen tsanjel Dios tuj cya'j ti nbaj cyi'j, bix nchi pon kej ángel lu twitz Dios te kbalte texin ti nbaj. \p \v 11 Il ti'j q'uelel cyni'ya ti'j o chin u'la te jyol cyej xjal o che'x tzpet, tu'ntzen cyclet wu'na, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. \v 12 ¿Ti toc cyu'na? Ka at jun cylel carnel, ka at syent tcarnelxin, bix ka ma txi' tz'ak junjil, ¿mi'mpa cyaj tk'o'nxin jnoventa y nuevejil jaa' ete'jil, tu'n t-xi'xin jyol tej jil otk cyaj tz'ak, tu'n tcnetjil? \v 13 Bix ka ma cnetjil tu'nxin, jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mas ctzalajelxin ti'j ja jil lu twitzj noventa y nuevejil min e che'x tzpet. \v 14 Ju' tzunj, tzinen ta' tcy'i Cymana tuj cya'j tu'n t-xi' jun nee' tuj il. \s1 Ti tten tu'n tcub knajsa'n til kermano \r (Lc 17:3) \p \v 15 Ka at jun k'i'n tyol Dios tu'n bix ka ma tbincha il, cutxetey tuya tu'n t-xi' tkba'n te tu'n mi'n binchantl il, pero cyjunala tuya. Ka ma cyaj tk'o'n til, ma camana tu'n mi'n cyaj j-ocslala tuj til. \v 16 Pero ka min ma cyaj tk'o'n til, k'i'nx juntl ocslal bix ka ca'ba ocslal tuyey, tu'ntzen at ca'ba oxe tstiwa tu'n toc cycye'yen tii'n tnaabl j-ocslala. \v 17 Ka tcy'i binchal il tu'n toc tbi'n cyyola, kbanx cye cykilca ocslal tuj tja Dios. Ka ma tz'el tiiq'uen cyyol cykilca ocslal, yaa'ntltzen ocslal tuj cywitza, sino tisenc'a jun xjal yaa'n te ttanem Dios bix ka jun chmol alcabala. \p \v 18 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, ejee'y kbalte ti pjel cyxol ocslal twitz tx'otx'. Alcyej cxe'l cykba'na yaa'n ba'n tu'n tbint, ba'ntzen q'uelel cyyola tuj cya'j. Bix alcyej cxe'l cykba'na ba'n tu'n tbint cyxol ocslal, jax ba'ntzen q'uelel cyyola tuj cya'j. \p \v 19 Juntl maj cxe'l nkba'na cyey, ka at ca'ba cyey twitz tx'otx' junx ta' cykanbila te Dios, ctzaal k'o'n cyey tu'n Nmana Dios tuj cya'j. \v 20 Cbinel tu'n Nmana, cuma jaa' nchmet ca'ba oxe ocslal tu'n cyajben weya, ntii'n tzuna cyxol—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 21 Bix e pon lk'e Pedro ti' Jesús, bix e xi' tkanenxin te: \p —Taat, ¿jte' maj cwel nnajsa'na til jun xjal ka ma tbincha jun ka' wi'ja? ¿Yaa'mpa wuuk maj?—tz̈i Pedro. \p \v 22 Aj ttzak'be'n Jesús: \p —Min nxi' nkba'na tey ka o'cx wuuk maj. Jatzen nxi' nkba'na tey tu'n tcub tnajsa'na cykilca maj, seya wuuk maj setenta. \v 23 Jnbaj cyej xjal ttanem Dios tisenj e baj cyej xjal jun maj tjak' tcawbil junxin rey twitz tx'otx'. E tajbe rey tu'n tchjet texin cykilca cyc'asben t-ak'analxin. \v 24 Tej cypon t-ak'analxin twitzxin tu'n tchjet cyc'asben, e pon k'i'n twitzxin jun t-ak'analxin nimxsen tc'asben. Laaj mil talento tc'asben. \v 25 Pero mintii' tpwak. Ju' tzunj, e tkba rey tu'n t-xi' q'ueyet, tuyax t-xu'l, cyuyax tcwal, tuyax cykilcaj at te, tu'ntzen tk'oj pwak te rey. \v 26 Tej tbinte t-ak'analxin jlu, bi'xsen e cub mutzk'ajxin twitz tx'otx' twitz rey, bix e xi' tcubsa'n twitz texin: “Taat, ten tpasensyiya wi'ja, bix cxe'l nchjo'na cykilca nc'asbena tey,” tz̈i t-ak'analxin. \v 27 Bix oc q'uixbe tc'u'j rey ti' t-ak'analxin, bix e xi' ttzakpi'nxin, bix e cub tnajsa'nxin cykilca tc'asben. \p \v 28 Pero tej tetz jxin el libre, bix e xi'xin jyolte tej jun tuyaxin c'asbenel twitzxin. At ch'inee' tc'asben twitzxin. Bix e xi'xin tzyulte, bix oc tẍk'o'nxin tkul, bix e xi' tkba'nxin te: “K'ontz jtey tc'asbena jun syent denario weya.” \v 29 Bix e cub mutzk'aj tuyaxin twitz tx'otx' twitzxin, bix e xi' tcubsa'n twitz texin: “Ten tpasensyiya wi'ja, bix cxe'l nchjo'na nc'asbena tey,” tz̈i. \v 30 Pero ja tzunj texin min e xi' tbi'nxin tuyaxin. Nuk o'cx ocx tk'o'nxin tuj tzee', tu'n mi'n tz'etz ojxe tchjet cykil tc'asben. \p \v 31 Tejtzen toc cycye'yen niy'tl t-ak'anal rey ti otk baj, ka'xsen el tuj cywitzxin, bix e xi'kexin kbalte te rey ti otk baj. \v 32 Tbintetzen rey, bix e tzaj ttxco'n rey jaj xin ak'analxin otk najsaxin tc'asben, bix e xi' tkba'nxin te: “Jay ak'anal yaa'n ba'n, e cub nnajsa'na cykilca tc'asbena weya cuma e tzaj tcubsa'na twitza weya. \v 33 ¿Yaa'mpatzen tu'n toc q'uixbe tc'u'ja ti' tuyey, tisen e xi' nk'o'na lastim tey?” tz̈i rey. \v 34 Bix e tzaj tk'oj rey, bix e xi' tk'o'nxin tuj cyk'ab pjul xjal tu'n tq'uixbaset nim ojxe tchjet cykilca tc'asben texin. \p \v 35 Jax ju'x ctbincha' Nmana tuj cya'j cyi'ja ka min xcub cynajsa'na ke cyuyey tuya cykil cyc'u'ja—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 19 \s1 Tej tyole Jesús ti'j paxjlenel \r (Mr 10:1-12; Lc 16:18) \p \v 1 Tejtzen tbaj tkba'n Jesús kej yol lu cye t-xnak'atz, etzxin tuj Galilea, bix e xi'xin tuj jun lugar nka departamento te Judea jlajxe nima' Jordán. \v 2 Bix nimxsen xjal oc lpe ti'jxin, bix e cub tk'a'nexin kej xjal yaab jatzewe. \v 3 Bix e pon cabxin fariseo tuyaxin. Nuktzen ti cyajaxin tu'n tcub tz'akxin tuj tyolxin. Ju' tzunj, e xi' cykanenxin texin: \p —¿K'o'npale tu'n ley tu'n tel tpa'n tiib jun xinak ti' t-xu'l nuk tu'n tlaj jun tiixjati'?—tz̈ikexin. \p \v 4 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —¿Bajxpa jaw cys̈i'na tuj tyol Dios ti toc tu'n Dios ti'j jun moj xjal tej tbint tu'n? Tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “E cub tbincha'nte Dios xinak tuya xuuj. \v 5 Ju' tzunj cyjela tk'o'n xinak tman bix ttxu tu'n toc maje tuya xuuj. Cyca'beltzen chi elel tisen junx xjal bix tu'n cyel junx,” tz̈i tyol Dios. \v 6 Ju' tzunj, yaa'n ca'batl cybet, sino tisen jun xjal mlay tz'el pax. Ju' tzunj, j-o tz'oc tmojba'n Dios te junx, yaa'n tu'n tcub cypa'n cyiib—tz̈i Jesús cyexin. \p \v 7 E xi' cykba'nxin texin: \p —¿Tikentzen e tcuya te Moisés tu'n t-xi' tk'o'n xinak jun u'j te xuuj tzin tkba'n otk chi cub pax?—tz̈ikexin. \p \v 8 Bixse aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Ju'tzen tcyajlen tkba'n Moisés tu'n tex cylojo'na cyxu'la, pero tu'n cyyuwinela. Pero tuj tneel yaa'n ju' tewa. \v 9 Jatzen weya, cxe'l nkba'na cyey, alj ma tz'el tpa'n tiib ti' t-xu'l, bix ka mintii' nbint tu'n t-xu'l, bix ma maje tuya juntl xuuj, tzin tbincha'n pajlel—tz̈ixin. \p \v 10 E xi' cykba'n t-xnak'atz Jesús te: \p —Ka ju' tten xinak tuya xuuj, masetpele ba'n tu'n mi'n maje jun xjal tuya jun xuuj—tz̈ikexin. \p \v 11 Pero aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —At juun xjal mas ba'n tu'n mi'n chi maje tuya jun xuuj. Pero mlay bint tu'n cykilca xjal tu'n mi'n maje, nuk o'cx kej xjal ma k'oj tu'n Dios tu'n mi'n chi maje. \v 12 At juun xjal mlay tu'n cymaje cuma cyitz'jlenx mixbe tu'n cyoc ipan cyi' xuuj. At juuntl xjal mlay tu'n cymaje cuma ma chi cpet cyu'n xjal. Bix at juuntl xjal ma tz'oc cyk'on cyiib tu'n mi'n chi maje nuk tu'n cyajben te Dios tu'n ttz̈'iy tcawbil Dios. Alcyej xjal jac'a bint jlu tu'n, e tbinchante—tz̈i Jesús. \s1 Tej tcub tcy'iwla'n Jesús ke nee' \r (Mr 10:13-16; Lc 18:15-17) \p \v 13 Yajc'atltzen, bix e xi' cyii'n xjal ke cynee' twitz Jesús, tu'ntzen tcub tk'o'nxin tk'abxin cyibaj, bix tu'n tna'nxin Dios cyi'j. Pero bix ak' ke t-xnak'atzxin te cawlec cye xjal. \p \v 14 Pero e xi' tkba'n Jesús: \p —Cytzakpi'nctz kej nee'wa tu'n cytzaj wi'ja, cuma nuk ka ju' tanem jun xjal tisen ejee' nee'wa, ba'ntzen tocx tuj tcawbil Dios—tz̈ixin. \p \v 15 Bix e cub tk'o'nxin tk'ab cyibaj nee', bix exxin. \s1 Tej tyole junk'a cwal k'ina tuya Jesús \r (Mr 10:17-31; Lc 18:18-30) \p \v 16 Ultzen junk'a xjal tuya Jesús, bix oc tkanenk'a te: \p —Xnak'tzal ba'n, ¿alcye ba'n cbinel wu'na tu'n ncamana nchunk'lala te junx maj?—tz̈ik'a. \p \v 17 Aj ttzak'be'n Jesús tek'a: \p —¿Tikentzen nchin oca tk'o'na te ba'n? Min-alte jun xjal ba'n. Nuk ja te Dios ba'n. Yal tzunj tkanbila, ka taja tu'n tcamana tchunk'lala te junx maj, nimanx kej mandamyent e cyaj tk'o'n Dios—tz̈i Jesús. \p \v 18 Bix e xi' tkanenk'a: \p —¿Alcyetzen ke mandamyent tu'n tbint wu'na? \p Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —Mi'n chi byona xjal. Mi'n chi jyona juntl xuuj te pajbaj. Mi'n chi alk'ana. Mi'n chi ẍtak'ena. \v 19 Chi nimala twitz cymana bix cytxuy. Bix c'oquelxix tak' jun xjal cyey tisen n-oc cyey cyak' cyey—tz̈i Jesús. \p \v 20 Bix e xi' tkba'n jk'a xjal te Jesús: \p —Cykilcaj lu o bint wu'na. ¿Alcyetzen juntl mina'x tbint wu'na?—tz̈ik'a. \p \v 21 E xi' tkba'n Jesús tek'a: \p —Ka taja tu'n toca tz'aklxix, q'ueyex tik'ch tey, bix k'onxse twi' cye mebe. Ju'tze cnetela tk'inemala tuj cya'j. Ojtzen tbint tu'na, lpetztzen wi'ja—tz̈i Jesús. \p \v 22 Tej tbintek'a jyol lu, e tzaj tbisk'a bix exk'a, cuma k'ina xsunk'a. \p \v 23 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, cyiwxsen tu'n tocx jun k'ina tuj tcawbil Dios. \v 24 Cxe'l nkba'ntl cyey, mas cyiw tu'n tocx jun k'ina tuj tcawbil Dios twitzj tu'n tex junjil tz̈ej tuj tẍyo'p bak—tz̈ixin. \p \v 25 Toctzen cybi'n t-xnak'atzxin jlu, e jaw klee'kexin, bix e xi' cykanenxin: \p —Ka ju' ttena, ¿titzen tten tu'n tclet jun xjal?—tz̈ikexin. \p \v 26 Toctzen tcye'yenxin ejee'xin, bix e xi' ttzak'be'nxin: \p —Cye xjal, mlay bint cyu'nx tu'n cyocx tuj tcawbil Dios. Pero jatzen te Dios, cykilca ba'n tbint tu'n—tz̈ixin. \p \v 27 Bix ak' Pedro kbalxte texin: \p —Taat, ttzki'na o cyaj kk'o'na tik'ch keya tu'n koc lpeya ti'ja. ¿Alcyetzen ctzaal k'o'n keya?—tz̈i Pedro. \p \v 28 Aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, oj toc cykilca te ac'aj, bix oj ncub keya tuj nk'ukbila jawnex tu'n ncawena tibaj cykilca, jax ju'x cyey, ejee'y ma chi oc lpeya wi'ja, ck'ojel cyey tu'n cycub key tuj cyk'ukbila tu'n cycawena cyibaj jcablaaj cloj tiy'jil Israel. \v 29 Bix alcyej nuk wi'ja ma cyaj tk'o'n tja, bix ma titz'en, ttzicy, tman, ttxu, ke tcwal, ttx'otx', nimxsen ctzaal k'o'n te, bix ctiik'eltzen tchunk'lal te junx maj. \v 30 Pero nim xjal nintzaj ja'lewe, ejee' tzunj chi oquela te ch'in tuj tcawbil Dios. Bix nim xjal yaa'n nintzaj ja'lewe, ejee' tzunj chi oquel te nintzaj tuj tcawbil Dios tzul—tz̈i Jesús. \c 20 \s1 Jun techel cyi'j ke ak'anal \p \v 1 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Jpjel oj tul tcawbil Dios tisenj e baj jun maj tuj tawal jun xjal taaw tx'otx'. Ex taaw tx'otx' te kskix jyol ak'anal tu'n cyak'anan tuj tawal. \v 2 E binttzen ti'j tu'nxin cyuya t-ak'analxin jun denario pwak twi' cyc'u'j jun k'ij. E cycuya ak'anal, bix e xi' tsma'nxin ejee' tuj tawalxin. \p \v 3 Tej tpon beljaj hora te klax, ex taaw tx'otx' juntl maj, bix e tilxin cab xjal ete' tuj plaza mintii' cyaak'en. \v 4 Bix e xi' tkba'nxin cye: “Jax ju'x cyey, cyucxa cyey tuj wawala tu'n cyak'anana, bix oj tex k'ij, cxe'l nk'o'na cyk'ija,” tz̈ixin. \p Bix exkexin ak'anal. \p \v 5 Tej tpon chil k'ij, juntl maj ex taaw tx'otx' jyol ak'anal. Bix te oxe hora te kale, e jyonxin ak'anal tu'n cyak'anan tuj tawalxin. Bix te cykilca ak'anal, e xi' tkba'nxin tu'n t-xi' tk'o'nxin cyexin cyk'ijxin. \p \v 6 Tejtzen tpon tajlal jwe' hora te kale, juntl maj e xi'xin cyxol xjal, bix e cnet juun xjal tu'nxin mintii' cyaak'en. Bix e xi' tkba'nxin cyexin: “¿Tu'n tiken nuk n-ex cyk'ija wa'lkey tzalu?” tz̈ixin. \p \v 7 E xi' cytzak'be'nxin: “Min-al jun xjal ma tzaj tk'o'n kaak'ena,” tz̈ikexin. \p E xi' tkba'nxin: “Cyucxa cyey cyuya juntl wak'anala tuj wawala, bix oj tbaj k'ij, cxe'l nk'o'na cyk'ija,” tz̈ixin. \p \v 8 Tejtzen tex k'ij, e xi' tkba'n taaw tx'otx' te tmayordomo: “Txcontza ke ak'anal bix k'onxa twi' cyc'u'j. Nejl, k'onxa twi' cyc'u'j kej ak'anal e xi' ak'anal te yaj. Ja tzunj kej ẍi ak' ak'anal nejl, manc'biltzen cxe'l tk'o'na twi' cyc'u'j,” tz̈ixin. \p \v 9 Tejtzen cyul kej ak'anal otk chi ak' ak'anal te jwe' tajlal te kale, teeyle juun e cyiik' jun denario. \v 10 Ju' tzunj, tej cyul kej ak'anal otk chi ak' ak'anal te klax, tuj cywitz at tu'n cychjet mas twi' cyc'u'j. Pero ju'x e chjeteke tu'n junx denario. \v 11 Tej cyiik'ente twi' cyc'u'j te jun denario, e jaw yolenke ti' taaw tx'otx'. \v 12 E xi' cykba'nxin: “Kej xjal lu ẍi pon ak'anal te manc'bil, nuk junx hora ẍi ak'anan. Pero ma txi' tk'o'na jun twi' cyc'u'j tisenx keya, bix ma ko sicta tuj ak'untl bix ma tziy'x ti' k'ij cykil k'ij ku'na,” tz̈ikexin. \p \v 13 Pero aj ttzak'be'nxin te jun cyxolxin: “Jay wuyena, mintii' ka' tzin nbincha'na cyey. ¿Yaa'mpatzen xbint ti'j ku'n tu'n jun denario pwak twi' tc'u'ja? \v 14 K'inxa twi' tc'u'ja, bix cutxey. Cyej ak'anal ẍi pon ak'anal te manc'bil, waja txi' nk'o'na jun twi' cyc'u'j junx tuyey. \v 15 Inayena taaw ntx'otx'a bix taaw npwaka. ¿Yaa'mpa tumel tu'n nbinchantiya alcye waja ti'j jweya? ¿Tiken ma tzaj tk'oja tu'n ma txi' nk'o'na wanema cyej xjal lu?” tz̈i taaw tx'otx' te jun ak'anal. \p \v 16 Ju' tzunj, nim xjal nintzaj tuj cywitz ja'lewe, chi oqueltzen te ch'in tuj manc'bil k'ij. Bix nim xjal yaa'n nintzaj ja'lewe, chi oqueltzen te nintzaj la' alcye jun k'ij—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej tyole Jesús juntl maj ka tu'n tcyim \r (Mr 10:32-35; Lc 18:31-34) \p \v 17 Tej ch'itk tpon tumel tu'n t-xi' Jesús tuj Jerusalén, ex ttxco'nxin ke cablaaj t-xnak'atzxin cyjunalxxin tuj be, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p \v 18 —Cybintz nyola. Ko xe'l tuj tnom te Jerusalén, jaa'j chin xe'la k'o'n tuj cyk'ab ke nejenel cye pala bix ke tx'olbal ley. Ejee' tzunxin chi kbalte tu'n nbyeta, \v 19 bix cxe'l cykba'n tu'n nxi' k'o'na tuj cyk'ab nmak xjal te Roma. Ejee'tzen xinj chi oquel xmucchante weya, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. Cxe'l cyk'o'n kej xjal yaa'n judío lu tz'u'n wi'ja, bix chin cwel cybyo'na twitz cruz. Pero te toxen k'ij ncyimlena oj njaw itz'jtla juntl maj—tz̈i Jesús. \s1 Tej t-xi' tkane cytxu Juan bix Jacobo jun xtalbil te Jesús \r (Mr 10:35-45) \p \v 20 E pontzen twitz Jesús t-xu'l jxin Zebedeo cyuya talxuj, Juan bix Jacobo. E tajbexuj tu'n t-xi' tkanenxuj jun xtalbil, bix e cub majexuj twitzxin. \v 21 Bix e xi' tkba'nxin texuj: \p —¿Alcye taja? \p Aj ttzak'be'nxuj: \p —Oj toc tey te cawel, waja tu'n cycawen kej ca'ba wala lu tuyey, jun tuj tmank'aba bix juntl tuj tneẍa—tz̈ixuj. \p \v 22 Pero aj ttzak'be'n Jesús: \p —Min tz'el cyni'ya ti'j ti jilel ntzaj cykanena weya. ¿Jac'apatzen tziy'x cyey cyu'n oj tiy' a' cyc'u'ja tisenj at tu'n tiy'x wu'na?—tz̈ixin. \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Cbinel ke ku'n—tz̈i tzunkexin. \p \v 23 E xi' tkba'nxin cyexin: \p —Jax cyu'na q'uiyal a' cyc'u'ja cyu'na tisenj weya. Yaltzen cykanbila weya, yaa'n inayenwe chin kbalte al ccawel wuyena oj woca te cawel. Jatzen ma txi' k'o'n tu'n Nmana te alcyekej tu'n cycub ke ntxlaja tu'n cycawen wuyena—tz̈ixin. \p \v 24 Toctzen cybi'n jlaajtlxin t-xnak'atz Jesús tyol Jacobo tuya Juan, bix oc chi'l ch'inkexin. \v 25 Pero e tzaj ttxco'n Jesús cykilcakexin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cytzki'ntl tzuna kej cawel te twitz tx'otx' nchi cawen tu'n t-xi' cyyeec'an nim cyajwalel cye xjal. Bix cyiw nchi oc cyi' xjal tjak' cycawbil. \v 26 Perotzen cyey cyxol, yaa'ntzen ju' ctemela tewa. Al tzunj taj tu'n tten nintzaj cyxola, c'oquel tipen ti'j tu'n tajben cyey. \v 27 Bix alcye taj tu'n toc te nejenel cyxola, nejl c'oquel te tajbel te cykilcatl cyey. \v 28 Chi oquela tisen weya. Min in ula tu'n cyajben xjal weya. Nuk o'cx in ula tu'n wajbena cye xjal, bix tu'n t-xi' nk'o'na nchunk'lala tu'n cyco'pj nim xjal tuj tk'ab il—tz̈i Jesús. \s1 Tej tul tnaabl cywitz ca'ba mos̈ tu'n Jesús \r (Mr 10:46-52; Lc 18:35-43) \p \v 29 Yajc'atltzen, bix e pon Jesús cyuya t-xnak'atz tuj tnom te Jericó. Tejtzen cyetz Jesús tuj Jericó, nimxsen xjal oc lpe ti'jxin. \v 30 Attzen ca'ba xjal mos̈ k'uklc'a ttzii' be. Tej cybintexin tzul Jesús, e jawxsen s̈-inkexin: \p —Taat, tiy'jil David, k'ontza lastim keya—tz̈ikexin. \p \v 31 Kej xjal ete' tuya Jesús, oc ilente ke mos̈ tu'n mi'n tz'el cywi'. Pero mas el cys̈i'nxin cywi'xin, bix e xi' cykba'nxin juntl maj: \p —¡Taat, tiy'jil David, k'ontza lastim keya!—tz̈ikexin. \p \v 32 Tej toc tbi'n Jesús ke mos̈, bix e we'xin, bix e xi' tsma'nxin xjal tu'n t-xi' cyii'n ke mos̈ twitzxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Ti cyaja tu'n tbint wu'na cyi'ja?—tz̈ixin. \p \v 33 Bix aj cytzak'be'nxin texin: \p —Taat, k'ontza keya tu'n kcye'yena—tz̈ikexin. \p \v 34 Bix e jaw tlastim Jesús cyi'jxin, bix oc tmoco'nxin tbak' cywitzxin. Bix n-ultl tnaabl tbak' cywitzxin, bix ak' xe'l lpekexin ti'jxin. \c 21 \s1 Tej tocx Jesús tuj tnom Jerusalén \r (Mr 11:1-11; Lc 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Tejtzen cypon Jesús tuj tnom te Betfagé, jun coc' tnom tcub t-xee' jwitz Olivos tbi bix nka Jerusalén, e xi' tsma'n Jesús ca'ba t-xnak'atz. \v 2 E xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cyucxatzen tuj jni' tnom n-oc kcye'yen jatzewe. Oj cypona, c'oquel cycye'yena junjil bur yo'lecjil, bix tuyax jun taljil ttxlajjil. Cypjumeltzen cyca'beljil, bix cyii'ntz tzalu. \v 3 Katzen al ma tz'oc kanente cyey tiken n-el cypju'na ke jila, cxe'l cykba'na: “Ejee' jilja chi c'ajbel te Kaawa,” tz̈i cybela, bix chi tzaal tk'o'n naj texin ejee'jil—tz̈ixin. \p \v 4 E baj jlu tu'ntzen tel jax j-e tkba Dios tu'nj tyolel jatxe ootxa. E tkba Dios te tyolel cyjulu: \v 5 “Kbanx cye xjal te Israel aj Sión cyjulu: ‘C'ulel Cycawela cyuyey. Maansxin, bix tjaxxin tibaj jun tal bur ikel iktz oj tulxin,’ tz̈i tbela,” tz̈i Dios te tyolel. \p \v 6 Bix e xi'kexin, bix e cybinchaxin tisen e xi' tkba'n Jesús cyexin. \v 7 Bix e xi' cyii'nxin bur tuyax taljil te Jesús, bix e jax cyk'o'nxin cyxbalenxin tuj tzalcyi'jjil te jun k'ukbil, bix e jax cyk'o'nxin Jesús tibaj xbalen. \v 8 Bix e xi' bet bur, bix nimxse xjal e bet tuyaxin, bix e cub cyk'o'n cyxbalen tuj tbexin. Atl xjal el cytx'omen tk'ab xa'j tu'n tcub cyk'o'n tuj tbexin. \v 9 Bix cykilcaxsen xjal nejl twitzxin bix lepch tzinxsen nchi s̈-in: \p —¡Tcy'iwlanxit tchman David, jaj Kcawel! ¡Chjonte te Dios ti'j ja xjal lu o tzul sma'n tu'nxin te cawel! ¡Jawxit nimset tbi Kaaw Dios tuj cya'j!—tz̈i ke xjal. \p \v 10 Tejtzen tocx Jesús tuj Jerusalén, e jaw klee' ke xjal ti'j tnimal xjal nchi ocx lpe ti'j Jesús, bix e xi' cykba'n: \p —¿Alcye ja xjal lu? \p \v 11 Bix aj cytzak'be'n kej xjal lepchec ti'j Jesús: \p —Ja te Jesús tyolel Dios, aj Nazaret tuj Galilea—tz̈i ke xjal. \s1 Tej tetz tlojo'n Jesús ke q'ueyel tuj tja Dios \r (Mr 11:15-19; Lc 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 12 Bix ocx Jesús tuj nin tja Dios bix etz tlojo'nxin kej xjal ete'cx lok'ol bix q'ueyel tuj tja Dios. Bix e jaw tpac'tz'enxin kej mes cyej xjal ch'ixpul twitz pwak tuyax cyk'ukbil cyej xjal nchi q'ueyen cucu'. \v 13 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Tzin tkba'n tyol Dios cyjulu: “Il ti'j tu'n tajben njaya te nablte nbi'ya,” tz̈i Dios. Pero cyey, ma tz'oc cyk'o'na te jun cyja alak'—tz̈ixin. \p \v 14 Bix ultzen kej xjal mos̈ bix kej xjal cox tuya Jesús tuj tja Dios, bix e cub tk'a'nexin cykilca. \v 15 Pero cyej nejenel cye pala bix cyej tx'olbal ley, tej cylonte jjawnex tipemal e xi' tyeec'an Jesús, bix tej cylonte hasta ke nee' nchi s̈-in tuj tja Dios: “¡Tcy'iwlanxit tchman David, jaj Kcawel!” e tzaj cyk'oj ti' Jesús. \v 16 Bix e xi' cykba'nxin texin: \p —¿Tzimpa tbi'na jnxi' cykba'n kej nee' lu?—tz̈ikexin. \p Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Tzin. Yajtzen cyey, ¿bajxpa jaw cys̈i'na tuj tyol Dios ti toc tu'n ti'j lu? Tzin tkba'n cyjulu: “Te cyej nee' bix ẍlak nchi ch'u'n, o txi' tk'o'na tu'n tjaw cynimsa'n tbi'ya,” tz̈i jun xjal te Dios—tz̈i Jesús. \p \v 17 Bix e cyaj tk'o'nxin ke xjal, bix etzxin cyuya t-xnak'atzxin tuj tnom te Jerusalén, bix e ponxin tuj tnom te Betania, jatztzen e cyja'xin te koniyan. \s1 Tej ttzkij tken higo tu'n tyol Jesús jaj mintii' twitz \r (Mr 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Tetzen juntl k'ij te klax, tej cypon meltz'aj Jesús tuj Jerusalén, oc tak' weyaj texin tuj be. \v 19 E xi' tcye'yenxin jun wi' lo'pj higuera tcub ttzii' be. Pero tejtzen tpon lk'exin ti' tken higuera, mintii' twitz e cnet tu'nxin. Nuk o'cx t-xaak at. Ju' tzunj, e xa' tkba'nxin te tken higuera: \p —Junxse maj mlayx tz'octl twitza—tz̈ixin. Bix tujx naj e tzkij jtken higuera. \p \v 20 Tej cylonte t-xnak'atzxin ti otk baj, e jaw klee'kexin, bix e xi' cykanenxin: \p —¿Titzen tten xtzkij tken higuero tujx naj?—tz̈ikexin. \p \v 21 Bix aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, ka ma ke cyc'u'ja ti' Dios, bix ka min ma baj cyc'u'ja, yaa'n nuk o'cx jac'a bint tu'n ttzkij tken higuera cyu'na, pero oj t-xi' cykba'na tej witz lu tu'n tjaw k'ukpaj tu'n t-xoo'n tiib tuj mar, ctcuyate witz. \v 22 Bix cykilcaj cxe'l cykanena te Dios, ka ma ke cyc'u'ja ti'j, ccyiik'ela—tz̈i Jesús. \s1 Tej cyjyo'n nejenel cyepala jun k'oj tuya Jesús \r (Mr 11:27-33; Lc 20:1-8) \p \v 23 Tej tocx Jesús tuj nin tja Dios, ak'xin xnak'tzal. Bix e pon lk'e kej nejenel cye pala bix kej nejenel cye xjal ti'jxin, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —¿Titzen jilel toclena tu'n tbinchantiya cykilcaj lu? ¿Bix al ma tz'oc k'onte tajwalela tu'n tex tlojo'na ke q'ueyel tuj tja Dios ewe?—tz̈ikexin. \p \v 24 Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Jax ju'x weya cxe'l nkanena cyey. Ka ma tzaj cykba'na weya alcyej nkanbila cyey, jaxse jac'a txi' nkba'nwe cyey tuya alcye wajwalela ncwa' nbincha'na cykilcaj lu. \v 25 Tej cybautizarj xjal tuj a' tu'n Juan Bautista tu'n binne cyten xjal tej tul jxjal Scy'o'n tu'n Dios, ¿jaa' e tzaa' tajwalelxin, tu'npa Dios tuj cya'j, ma tu'npa xjalj?—tz̈ixin. \p Bix ak' kej xin pala bix kej tx'olbal ley yolel cyxolx ti tten tu'n taj cytzak'be'nxin: \p —Katzen ma txi' kkba'n ka ja Dios e tzaj k'onte taak'en Juan, bixse c'aaltz tkba'nxin ka tu'n tiken min oc kbi'na tyol Juan. \v 26 Pero ka ma txi' kkba'n e tk'umen Juan nuk texxin tyolxin, q'uelel cyiiq'uen xjal ejoo', cuma tuj cywitz xjal, tyolel Diosxin—tz̈ikexin. \p \v 27 Ju' tzunj, e xa' cykba'nxin te Jesús: \p —Min ktzki'nke—tz̈i tzunkexin te Jesús. \p Bix aj ttzak'be'nxin cyexin: \p —Jaxne mlay txi' nkba'na cyey al e tzaj k'onte weya woclen. \s1 Jun techel cyi'j ca'ba cwal \p \v 28 Pero cxe'l nkanena cyey, ¿ti toc cyu'na ti'j ja techel lu? At junxin xjal at ca'ba tcwal. E ponxin tuyaj tcwalxin mas nim bix e xi' tkba'nxin: “Ncwala, waja tu'n tak'anana tuj wawala ja'lewe.” \v 29 Bix aj ttzak'be'nk'a: “Min chixa.” Pero yajxitltzen, ajtztl ti' tanemk'a, bix e xi'k'a. \v 30 Jax ju'x e ponxin tuya juntl titz'enk'a, bix e xi' tkba'nxin: “Ncwala, waja tu'n tak'anana tuj wawala ja'lewe.” Aj ttzak'be'n tcwalxin: “Cu, taat.” Pero min e xi'k'a. \v 31 Tuj cywitza, ¿alcyetzen cyxol cyca'bel k'a e cybinchak'a tajbil cymank'a?—tz̈i Jesús. \p Aj cytzak'be'nxin: \p —Jaj k'a tzicbaj. \p Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mas cyiw tu'n cyocxa tuj tcawbil Dios cywitzj kej xjal chmol chojentj bix kej xuuj aj paj. \v 32 Tzin nkba'na jlu cyey cuma tej tul Juan Bautista kbalte ti tten tu'n cyoca jiquen twitz Dios, min e cyocslay jaxin. Pero kej chmol chojentj bix kej xuuj aj paj, tej cybinte jaxxix tyolxin, e cyocsla tyolxin. Pero cyey, amale e cyileta ncyaj cycye'yen xjal cyil, pero min ajtz ti' cyanema tu'n cyocslana tyol Juan Bautista. \s1 Jun techel cyi'j ak'anal yaa'n ba'n \r (Mr 12:1-12; Lc 20:9-19) \p \v 33 Cybinxa juntl techel. At junxin xjal e cu'x tawa'nxin cab tken uva bix oc tk'o'nxin penwen ti'j. Bix e jaw tbincha'nxin jun ttemlel uva tu'n tel vino ti'j, bix e jaw tbincha'nxin jun jaa' nim twe' te c'ojlablte tawalxin. Bix e cub tninc'u'nxin cyuya manal tx'otx' tu'n t-xi' cycye'yen ti'j tawalxin. Bix exxin tuj tbexin. \v 34 Tejtzen tpon tumel tu'n t-xilj uva, e xi' tsma'nxin cab tsanjelxin cyuya manal tx'otx' te k'ilte jun tkiy' twitz uva. \v 35 Pero tejtzen cypon tsanjelxin, bix oc cypju'n manal tx'otx' jun tsanjelxin, bix e cub cybyo'n juntl, bix toxen oc cyxoo'nxin tuya xak. \v 36 Bix e xi' tsma'n taaw tx'otx' juntl cloj tsanjelxin cyuya t-ak'analxin, mas cybet cywitz kej e tzaj tsma'nxin nejl. Pero juntl maj e cybincha t-ak'analxin cyi'j tisen e cybincha nejl. \v 37 Manc'biltzen e xi' tsma'nxin tcwalxin, bix e xi' tkba'nxin: “Il ti'j cybi' manal tx'otx' ncwala oj tpon,” tz̈ixin tuj tanemxin. \v 38 Pero tej t-xi' cycye'yen ke manal tx'otx' tcwalxin, e xi' cykba'nxin cyxolxxin: “Lu jk'a tcwal jxin taaw tx'otx' tzule. Tele tek'a cyjele ja tx'otx'e te tkabk'a. Ko kbya'c'ak'a, tu'ntzen tcyaj te ke,” tz̈ikexin. \v 39 Bix e tzaj cytzyu'nxin jak'a, bix ex cyii'nxin tuj cojbil, bix e cub cybyo'nxin. \v 40 Cxe'l nkanena cyey, ¿ti ctse' jxin taaw awal kej t-ak'analxin oj tulxin?—tz̈i Jesús cye pala bix tx'olbal ley. \p \v 41 Bix aj cytzak'be'nxin te Jesús: \p —Chi cwel tbyo'n taaw tx'otx' kej ka' manal tx'otx', bix cninc'ulxin ti'j cyuya cabtl xjal tu'n tcub cypa'nxin cyawalxin tuyaxin oj tpon tumel—tz̈ikexin. \p \v 42 E xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Tisen el iiq'uet tcwal taaw tx'otx', ju'xsen q'uelel iiq'uet jxjal Scy'o'n tu'n Dios. ¿Bajxpa cyila tuj tyol Dios ti toc tu'n ti'j jlu? Tzin tkba'n cyjulu: “Jxak el cyiiq'uen ke binchal jaa', c'oquel xak tej xak mas nintzaj te t-xee' jaa'. Jatzen Dios cwel meltz'unte xak te tbanel xak. Ju' tzunj, axse q'uelela tuj kwitz,” tz̈i tyol Dios. \v 43 Cxe'l nkba'na cyey, cuma ma tz'el cyiiq'uena Tcwal taaw tx'otx', ju' tzunj, q'uelel k'i'n tcawbil Dios cyi'ja, ejee'y tnom te Israel, tu'ntzen t-xi' k'o'n te jun wik xjal cyaj txi' cyk'o'n te Dios cuma texin. \v 44 Ja xak ma tz'el iiq'uet, jatzen xak kbalte ti pjel cyi' xjal. Alj xjal ncub tz'ak twi'j xak lu, bi'x cwel buchj tu'n, bix oj ttzaj tz'ak jxak lu tibaj jun xjal, bi'x cwel patz'ex—tz̈i Jesús cye nejenel xjal te Israel. \p \v 45 Tej cybinte nejenel cye pala cyuyax ke fariseo ke techel e tkba Jesús, el cyniy' ti'j ka cyi'jxin otk yolena Jesús. \v 46 Pero tej toc cyipenxin ti'j tu'n ttzyet Jesús cyu'nxin, mintzen e cytzuyxin jaxin tu'n cytz̈i jxjal lepchec ti'jxin, cuma tuj cywitz xjal, tyolel Diosxin. \c 22 \s1 Jun techel ti'j mejoblenel \r (Lc 14:15-24) \p \v 1 Bix e xi' tkba'ntl Jesús tuya yol min e tx'olbaxixxin ti tten cye nejenel cye xjal. E xi' tkba'nxin: \p \v 2 —Jpjel tuj tcawbil Dios tisenj e baj jun maj tej tbincha junxin rey jun nim waabj tu'n tiy'sanxin jmejoblenel tej tmaje tcwalxin. \v 3 E xi' tsma'nxin ke tsanjelxin te txcol cyej xjal otk txi' tkba'nxin cye tu'n cyul tuj mejoblenel. Pero cycy'i tu'n cyul. \v 4 Ju' tzunj, e xa' tsma'nxin cabtl tsanjelxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: “Cykbanxa cyej xjal e ntxoca: ‘Lu ma bint jun nin waabj wu'na te cyey. Ma chi cub wacẍ wu'na cyuyax juntl alimaj tbanelxix. Cykilca ma bint tten. Cytzaj tzuna tuj mejoblenel,’ tz̈i cybela,” tz̈i cawel cye tsanjelxin. \v 5 Pero min e xi' cybi'n xjal. Nuk o'cx e xi' cyii'n cychunk'lal tisex tten. At jun e xi' ak'anal tuj tawal. At juntl e xi' ak'anal tuj tq'ueybil. \v 6 Bix ke niy'tl xjal, e tzaj cytzyu'n ejee' sanjel, bix oc ten yasel cyi'j, bix e cub cybyo'n ejee'. \v 7 Tej tbinte cawel ti otk baj, e tzaj nimxsen tk'oj, bix e xi' tsma'nxin ke tsoldadoxin tu'n tcub cybyo'n kej byol xjal bix tu'n tcub cypaten cytanem. \v 8 Bix e xi' tkba'nxin cye tsanjelxin: “Binne tten nin waabj te mejoblenel. Pero kej xjal e ntxoca, yaa'n ba'nke. \v 9 Ju' tzunj, cyucxa cyey tuj cojbil tu'n tcnet xjal nchi bet cyuj be cyu'na, bix cykbanxa cye tu'n cyul tuj mejoblenel,” tz̈ixin. \v 10 Bix e xi' ke tsanjelxin cyuj be ti'jxe tnom, bix e tzaj cytxco'nxin cykilca xjal e cnet cyu'nxin, kej xjal ba'n cyuyax kej xjal yaa'n ba'n tuj cywitz xjal, bix e noj jaa' te mejoblenel cyu'n xjal otk chi tzaj txco'n. \v 11 Pero tej tocx cawel tuj jaa' cyey'lte cye xjal otk chi chmet, e tilxin junxin xjal yaa'n t-xbalen toc jnajben te mejoblenel. \v 12 Bix e xi' tkba'nxin te: “Jay wuyena, ¿ti ma tz'octzey bix yaa'n toc t-xbalena te mejoblenel?” tz̈i cawel. Pero jatzente xjal, mintii' aj ttz'ak'be'n. \v 13 Bix e xi' tkba'n cawel cye tsanjelxin: “Cyẍpo'nc ke tk'ab cyuyax tken, bix cyxoomex tuj klolj, jatztzen cok'ela bix ckitx'itx'il t-xee' twitz te,” tz̈ixin. \v 14 Tzin nkba'na cyey, cykilca xjal o tzaj txco'n tu'n Dios tu'n cyocx tuj tcawbil, pero yaa'n te cykilca k'o'n tu'n cyocx—tz̈i Jesús cye nejenel cye xjal. \s1 Jun tumel ti'j chojentj te César \r (Mr 12:13-17; Lc 20:20-26) \p \v 15 Yajc'atltzen, bix e chmet ke aj fariseo, bix e yolen cyxolx ti tten tu'n tcub tz'ak Jesús tuj jun tyolxin. \v 16 Bix e xi' cysma'nxin cab cyxnak'atz yaa'n ba'n tuj cywitz tu'n cychjet chojentj tej rey Cesar, cyuyax cab xjal tej cloj Herodes ba'n tuj cywitz tu'n cychjet chojentj te Cesar. Bix e xi' cykanen kej sanjel lu te Jesús: \p —Taat Xnak'tzal, ktzki'na jax tey tyol. Mintii' cytz̈i ti'ja te kbalte cye cykilca xjal ti taj Dios. Min tz'aj tk'on tey tiib tuya juntl xjal. Min tz'oc tcye'yen tey tii'n ke xjal oj n-ak'a ninc'ul xjal. \v 17 Ju' tzunj, kbantz keya, ¿tajpa Dios tu'n t-xi' kk'o'n te cawel te Roma jchojentj tzin tkanen ke, bix ka min?—tz̈ikexin. \p \v 18 Pero el tniy'xin ti'j ka' iy' tuj cyc'u'j, bix aj ttzak'be'nxin: \p —Ke cyey xjal ca'ba twi' cyanema, ¿tikentzen ncwa' cyk'o'na c'o'bil tuj nbe'ya tuya cyyola? \v 19 Cyk'ontza jpwak chojentja weya—tz̈ixin. \p Bix e xi' cyk'o'nxin jun pwak texin. \p \v 20 Bix e xi' tkanenxin cyexin: \p —¿Ale jwitzbaj bix ale jbiybaj tcub twitzj pwaka?—tz̈ixin. \p \v 21 Aj cytzak'be'nxin: \p —Te cawel te Roma—tz̈ikexin. \p Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Kane ju'wa, cyk'onxne te cawel te Roma alcyej te, bix cyk'onx te Dios alcyej te Dios—tz̈ixin. \p \v 22 Tej cybintexin jlu, e jaw klee'kexin, bix e cyaj cycye'yenxin, bix exkexin. \s1 Jun kanbil ti'j itz'jlenel tuj cyamecy \r (Mr 12:18-27; Lc 20:27-40) \p \v 23 Tujx k'ij lu e pon tuya Jesús juntl cloj xjal, saduceo tbi cycloj. E cykbaxin ka oj tcyim jun xjal, mintii' tu'n tjatz itz'j. Bix e xi' cykanenxin texin: \p \v 24 —Taat Xnak'tzal, e cyaj ttz'i'ben Moisés cyjulu: “Ka ma cyim jun xinak, bix ka min-al tcwal, il ti'j tu'n tmaje jun ttzicy ma titz'en tuya t-xu'l, tu'ntzen titz'j jun tiy'jil, tu'ntzen mi'n naj tiy'jil,” tz̈i tley Moisés. \v 25 Attzen jun maj at wuuk xjal cyitz'en cyiib e ten kxola. E maje cytzicy tuya jun xuuj, pero e cyimxin. Pero min-al tcwalxin e cyaj. Ju' tzunj, e maje tneel titz'enxin tuya t-xu'lxin. \v 26 Pero jax ju'x e cyimxin, bix min-al tcwalxin e cyaj. Ju'x e baj te toxen. Cykilcaj wuuk e maje tuya junx cyxu'lxin, bix cykilcakexin e cyimkexin, bix min-alx jun cyexin itz'j tcwal tuya xuuj. \v 27 Manc'biltzen, bix e cyim xuuj. \v 28 Ojtzen cyjatz itz'j ke cyimne juntl maj tuj cyamecy, ¿altzen cyxolj wuuk xinak c'oquel te tchmil ja xuuj? Tzinen ta' mintii'tl kchunk'lal oj kcyim, cuma ka at, iletle ti'j tu'n cyoc cykilcaj wuuk xinak te tchmilxuj, bix yaa'n tumel jlu—tz̈ikexin. \p \v 29 Pero aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Junxse maj tzpetpajninkey. Min cytzki'na ti toc tu'n tyol Dios, bix min cytzki'na at nim tipemal Dios tu'n tjatz titz'jsa'ntl t-xumlal jun xjal cyimne. \v 30 Oj cyjatz itz'j cyimne juntl maj, mlay chi maje xjal juntl maj, sino chi oquel tisen ke ángel tuj cya'j. \v 31 Tuj cywitza, oj cycyim xjal, cyimneke te junx maj. ¿Pero bajxpa tz'oca cyc'u'ja ti'j ti toc tu'n Dios? E xi' tkba'n cyjulu: \v 32 “Inayena Tdios Abraham bix Tdios Isaac bix Tdios Jacob,” tz̈i Dios. Kej yol lu tzin cyyeec'an i'tz kej xjal o chi cyim, cuma yaa'n Cydios cyimne texin, sino Cydios i'tz texin—tz̈i Jesús cye saduceo. \p \v 33 Tej cybinte tnimal xjal jlu, e jaw klee'xsen ti' t-xnak'tzbilxin. \s1 Jmandamyent mas il ti'j tuj tcawbil Dios \r (Mr 12:28-34) \p \v 34 Pero tej cybinte fariseo otk caman Jesús cyibaj saduceo, e baj cychmon cyiib te yolel cyxolx ti tten tu'n tel cyii'n tipemal Jesús tuj cywitz xjal. \v 35 At junxin tx'olbal ley cyxolxin e pon tuya Jesús, bix tu'n tcub tz'akxin tuj tyolxin, e xi' tkanen tx'olbal ley texin: \p \v 36 —Taat Xnak'tzal, ¿altzen cyej mandamyent tuj tcawbil Dios mas il ti'j?—tz̈i tx'olbal ley texin. \p \v 37 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —C'oquelxix tak' Cyaawey Dios cyey tu'n cykil cyc'u'ja bix tu'n cykil cyanema bix tu'n cykil cynaabla. \v 38 Jatzen mandamyent lu ja mas nintzaj. \v 39 Bix tcab tmandamyent Dios tisen tneel. Tzin tkba'n: “C'oquelxix tak' jun xjal cyey tisenx n-oc cyak' cyiiba cyey,” tz̈i ley te Dios. \v 40 Tu'nj tzin cynimana kej ca'ba mandamyent lu, tzin cynimana cykilcatl mandamyent tuj tley Moisés bix tuj tyol Dios tz'i'bet cyu'n tyolel Dios—tz̈i Jesús. \s1 ¿Ale cwalbaj Cristo tuj cywitza? \r (Mr 12:35-37; Lc 20:41-44) \p \v 41 Jooc'tzen cychmonx cyiib fariseo, e xi' tkanen Jesús cyexin: \p \v 42 —¿Ti toc cyu'na ti'j jxjal Scy'o'n tu'n Dios? ¿Ale cwalbaj tuj cywitza? \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —Te David. \p \v 43 E xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ka nuk tcwal David Jscy'o'n tu'n Dios, ¿titzen tten jax David e kbante tu'n tipemal Espíritu Santo ka Jscy'o'n tu'n Dios Taawxin? E xi' tkba'n David cyjulu: \v 44 “E tkba Dios te Waaweya: ‘Kequey tuj nmank'aba te tneel xjal. Tcyaja tzalu hasta ojxe cyocx k'ojlel ti'ja tjak' tkena wu'na,’ tz̈i Dios te Waaweya,” tz̈i David. \v 45 Katzen jax David oc k'onte Scy'o'n tu'n Dios te Taaw at-xxe k'ij, ¿titzen tten ka tcwalxin jxjal Scy'o'n tu'n Dios?—tz̈i Jesús. \p \v 46 Min-al jun cye e cnet yol tu'n tu'n t-xi' ttzak'be'n texin. Bix ya min-al juntl e tnimsa tiib tu'n tbaj t-xkelentl texin. \c 23 \s1 Tej tyole Jesús ti'j cymodo tx'olbal ley bix kej fariseo yaa'n ba'n \r (Mr 12:38-40; Lc 11:37-54; 20:45-46) \p \v 1 Bix e xi' tkba'n Jesús cye tnimal xjal bix cye t-xnak'atzxin: \p \v 2 —Ke tx'olbal ley bix ke fariseo, cye cyaak'en tu'n cyk'onte xnak'tzbil ti'j tley Moisés. \v 3 Ju' tzunj, cykilcaj ntzaj cykba'n tu'n tbint cyu'na, cynimanx bix cybinchanx. Pero mi'n cybinchay tisenj cye tzin cybincha'n, cuma min nbint cyu'n tisenj tzin cykba'n. \v 4 Nimxsen ley cyiw nbint cyu'n tu'n tjaw cyiken xjal, pero mintii' nbint cyu'n tu'n t-xi' cyonen ke xjal tu'n tbint ley cyu'n. \v 5 Cykilcaj nbint cyu'nxin, nuk o'cx tu'n toc cycye'yen xjal. Ncub cytz'i'benxin tyol Dios twitz jun piẍ tz'u'n bix n-oc cyẍpo'nxin ti' twi' cywitz bix ti' cyk'ab, tu'ntzen toc cycye'yen xjal cynimbil ti' ley. Bix n-oc cyk'o'nxin punc ttxa'n cyxbalenxin tu'n tchic'ajax ka jiquenkexin tuj ley. \v 6 Bix cyajxin tu'n cycub kexin tuj tneel k'ukbil tuj nin waabj. Oj cyponxin tuj camon jaa', nuk jaj k'ukbil mas jawnex nche'xxin jyolte. \v 7 Ju'x oj nche'xxin tuj plaza, cyajxin oj cyoc k'olben ke xjal cyexin tuya nim nimbil, bix tu'n toc cyk'o'n xjal cybixin Xnak'tzal. \v 8 Pero cyey, mi'n tz'oc cyk'o'na cyiiba tu'n toc cyk'o'n xjal cybiy Xnak'tzal, cuma junx Xnak'tzal cyey at, jaj Scy'o'n tu'n Dios, bix cykilcakey cyitz'en cyiiba tjak' tcawbilxin. \v 9 Bix mi'n tz'oc cyk'o'na tbi jun xjal te cymana tzalu twitz tx'otx', cuma junx Cymana at tuj cya'j. \v 10 Bix mi'n tz'oc cyk'o'na cyiiba tu'n toc cyk'o'n xjal cybiy tneel te cye, cuma junx nejenel cyey at, jaj Cristo. \v 11 Kej xjal n-oc cyk'on cyiib ti'j tu'n cyajben cye niy'tl, ejee'tzen mas jawnex cyxola. \v 12 Alj xjal njaw tniman tiib, c'oquel te ch'in. Bix alj xjal n-oc tk'on tiib te ch'in, ck'ojel te tu'n toc te nim. \p \v 13 Yaltzen cyey tx'olbal ley bix aj fariseo, ¡ay xsunkey! Xmeletz'key. Tzin cylomo'na tlemel jaa' cywitz xjal cyaj tu'n cyocx tuj tcawbil Dios. Cycy'iy tu'n cyocxa, pero amale cyajat niy'tl xjal tu'n cyocx, pero n-oc cyipena ti'j tu'n mi'n chi ocx. \p \v 14 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key, cuma nchi kanena nim chojbil jaa' cye viuda, tu'ntzen ka min xchjet cyu'n viuda, n-eltzen cyii'ntla cyjaxuj, tzinxsen chi na'na Dios nim tyem cywitz xjal nuk tu'n tcub naj cybinchbena cywitz xjal. Ju' tzunj, mas cycastiwiya cwel cyibaja cywitzj cwel cyibaj niy'tl xjal. \p \v 15 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key, cuma nbaj cybetena mar bix twitz tx'otx' cyxol jun wikxitl xjal tu'n tocx jun xjal tuj cyxnak'tzbila, bix oj tocx xjal tuj cyxnak'tzbila, mas aj il n-oca cywitza, bix mas nxi' tuj il cyu'na tu'n t-xi' tuj k'ak'. \p \v 16 ¡Ay xsunkey k'ol tumel cye xjal pero tisen mos̈key! Tzin cykba'na ka yaa'n nimxix tajben nin tja Dios te jurament tu'n tcywix tyol jun xjal. Pero ka ma tzaj k'o'n tipemal tyol jun xjal tu'n oro tuj tja Dios te jurament, iltzen ti'j tu'n tjapan baj ti' tyol, tz̈ikey. \v 17 ¡Mintii' cynaabla, bix mos̈key! ¿Alcye mas xjan? ¿Japa oro, bix ka nintzaj tja Dios jaa' ta' Dios? Mas il ti'j Dios, bix xjan oro nuk o'cx cuma tocx tuj tja Dios. \v 18 Jax ju'x tzin cykba'na ka yaa'n nimxix tajben altar te yol te jurament tu'n tcywix tyol jun xjal. Mas tipemal oybil tibaj altar tu'n tcywix tyol, bix ju' tzunj, ka ma tzaj k'o'n tipemal tyol jun xjal tu'nj oybil te jurament, iltzen ti'j tu'n tjapan baj ti' tyol, tz̈ikey. \v 19 ¡Mos̈key! ¿Alcye mas il ti'j? ¿Japa altar te Dios, bix ka oybil tibaj altar oyet te Dios? Mas il ti'j Dios, bix xjan altar nuk o'cx cuma tocx tuj tja Dios. \v 20 Ju' tzunj, yaa'n il ti'j ka ma cywix tyol jun xjal tu'nj altar te Dios te jurament bix ka tu'nj oybil, cuma tu'n Dios te altar tzin tk'o'n tipemal tyol. \v 21 Bix ka ma cywix tyol jun xjal tu'n tja Dios te jurament, tu'n Dios tuj tja Dios tzin tk'o'n tipemal tyol. \v 22 Bix ka ma cywix tyol jun xjal tu'n yol ti'j cya'j te jurament, tu'n Dios ncub ke tuj tk'ukbil tzin tk'o'n tipemal tyol. \p \v 23 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key, cuma nchi k'ona tlajan pa' te alwent bix anís bix comino, pero min tz'oc cyk'on cyiiba tu'n tbint ja mas il ti'j tz'i'ben tuj ley cyu'na. Min tz'oc cyk'on cyiiba te onlte cye xjal bix tu'n toc cyk'ak'en cyc'u'ja cyi'j bix tu'n cybeta ba'n tuya Dios. Tumel tu'n t-xi' cyk'o'na tlajan pa' te Dios, pero yaa'n tumel ma cyaj cycye'yena jniy'tl tz'i'bet tuj ley. \v 24 Amale mint tz'el cyni'ya ti'j ti jilel mas il ti'j tu'n tbint, pero tzin cykba'na cye xjal alcye tu'n tbint cyu'n. Tisen mos̈ k'il xjalkey. Ejee'y tisen jun xjal nxi' twaa'n, bix ka ma cnet jun us tuj twa, n-eltzen tii'n. Pero ka at jun tz̈ej tuj twa, min tz'el tniy' ti'j. \p \v 25 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key, cuma ejee'y tisen jun xjal n-oc tk'o'n ti'j tu'n tel ttxjo'n ti'jxe jun vaso bix ka jun lak. Pero yajtzen tuj tc'u'j lak, ncyaj tz'il. Jax ju'x cyey, nim nbint cyu'na cywitz xjal tu'n tchic'ajax ka sakkey. Pero tuj cyanema, nuk alak' xjalkey, bix nuk ka' cyaja tu'n tbint. \v 26 Ejee'y fariseo mos̈, il ti'j tu'n ttxjet cyanema, tu'ntzen tsakxix te junx maj. \p \v 27 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key. Tisen cyjayel anemkey. Tocse txun cyi'j panteón, bix cyeca cyi'jxe. Pero tuj cyc'u'j, nuk nojne tu'n cybakel anem, bix nuk k'eyne at cyuj. \v 28 Jax ju'x cyey, tzin cyyeec'an cyiiba cywitz xjal tisenc'a jiquenkey. Pero tuj cyanema, nojnekey tuya xmeletz'bil bix jyaa'n ba'n. \p \v 29 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley bix fariseo! Xmeletz'key, cuma njaw cybincha'na cypanteón tyolel Dios te ootxa, bix nbaj cybincha'na cypanteón tu'n tcyaj mejor cycye'nc. \v 30 Tzin cykba'na: “Nuket eto' tuj tyem tej cyten kiy'jil, mintle e tzaj konen cye kiy'jil tu'n tcub cybyo'n ke tyolel Dios,” tz̈ikey. \v 31 Pero oj nxi' cykba'na ka cychmana kej xjal e byonte ke tyolel Dios, tzin cykba'na ka junx cynaabla cyuyaj cyiy'jila byol tyolel Dioske. \v 32 At-x ch'intl tu'n tpon baj twi' j-ak'untl e tzyet cyu'n cyiy'jila te ootxa. Ju' tzunj, japanx baj twi' cyu'na jmin o japan baj cyu'n cyiy'jila. \v 33 ¡Lbajkey! Mlay chi co'pja tu'n mi'n che'xa tuj k'ak'. \v 34 Tu'n tpon baj twi'j ak'untl e tzyet cyu'n cyiy'jila, jey', cxe'l nsma'na mas tyolel Dios cyuyey, cyuyax kej at cynaabl, cyuyax ke tz'ibel tyol Dios. Cyxoltzen kej lu at juun cwel cybyo'na twitz cruz. At juuntl cxe'l cyk'o'na tz'u'n cyi'j tuj camon cyjay, bix at juuntl pjel yaset cyu'na tuj cykilca tnom. \v 35 Bix oj tbint cyu'na ju'wa, cwel cychjo'na cykilca cycublen xjal jiquen, jatxe tcublen Abel, hasta tejxe tcub Zacarías, tchman Berequías, jtyolel Dios e cub cybyo'na tuj tja Dios ti'jxe altar twitz tneel xjan cwart. \v 36 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, ejee'y judío te ja'lewe chi iklte nim castiwa tu'n tlaj kej il lu—tz̈i Jesús cye fariseo. \s1 Oc q'uixba tc'u'j Jesús cyi'j xjal aj Jerusalén \r (Lc 13:34-35) \p \v 37 Bix e xi' tkba'ntl Jesús: \p —Key aj Jerusalén, aj Jerusalén, ¿tikentzen nchi cub cybyo'na ke tyolel Dios? ¿Bix tiken nchi cub cybyo'na tu'n xak kej xjal nxi' tsma'n Dios cyuyey? Nim maj o wajbe'ya tu'n nclonteya ejee'y, tisen nchi ocx clet tal jun ttxu ey' tjak' t-xiicy', pero cycy'iy inayena. \v 38 Jey', cyjel tcye'yen Dios cytanema, bix min-al xjal cyjel tuj. \v 39 Cxe'l nkba'na cyey, oj ncyima, mi'n tz'oc cycye'yena nwitza juntl maj hasta ojxe tpon jk'ij oj t-xi' cykba'na: “Chjonte te Dios ti'j ja xjal lu tzul sma'n tu'n Dios te cawel,” tz̈i cybela—e xi' tkba'n Jesús. \c 24 \s1 Tej tkbante Jesús tu'n tcub xitj tja Dios \r (Mr 13:1-2; Lc 21:5-6) \p \v 1 Tej tbaj yolen Jesús, etzxin tuj tja Dios, bix e xi'xin. Bix e xi' cych'iquen t-xnak'atzxin tja Dios texin, tii'n tcye'nc. \v 2 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cycye'yenx cykilcaj lu, cuma jaxxix cxe'l nkba'na cyey, mi nuket jun xak bix cyjel tibaj juntl. Cykilca pjel xitj—tz̈ixin. \s1 Kej yec'bil cyi'j manc'bil k'ij \r (Mr 13:3-23; Lc 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Yajc'atltzen, bix e cub kexin twi'j witz Olivos tbi. Cyjunalxin cyuya t-xnak'atzxin. Bix e pon lk'e ke t-xnak'atzxin ti'jxin, bix e xi' cykanenxin: \p —Taat, kbantz keya, ¿jtojtzen pjel cykilca kej lu ma tkbay? ¿Bix titzen jilel techel tzul oj ch'itk tul meltz'aja bix oj ch'itk tpon manc'bil k'ij?—tz̈ikexin. \p \v 4 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Cyc'ojlam cyiiba cywitz kej xjal chi ul tzpetsal cyey. \v 5 Cyuj jk'ij chi ul, tzul nim xjal te kbalte ka ejee' Scy'o'n tu'n Dios te clol xjal, bix cwel cysbu'n nim xjal. \v 6 Cxe'l cybi'na nbajtl k'oj tuj ttanema bix jak'ch tumel. Pero mi'n chi jaw sey'paja, cuma il ti'j at k'oj te mitkna'x wula. Pero kej k'oj lu yaa'nja te yec'bil ch'ixc'a tpon manc'bil k'ij. \p \v 7 Cyuj jk'ij chi ul, chi jawel nmak tnom te k'ojlel cyuya juntl nmak tnom, bix ju' pjel tuj cykilca twitz tx'otx'. Bix tzul nim weyaj tuj nim lugar twitz tx'otx'. Bix nuk jak'ch q'uiyela xcyaklajnab. \v 8 Pero kej tchiyonel lu nuk ch'in teja cywitzj q'uixc'aj nim tzul mas yaj oj tul manc'bil k'ij. \v 9 Cyuj k'ij chi ul, chi xe'l k'o'na tuj cyk'ab cawel, bix chi yasjela cyu'n, bix chi cwel byo'na cyu'n. Bix chi elel iiq'uena tuj cykilca tnom tu'nj lepcheckey wi'ja. \v 10 Tu'n tlaj q'uixc'aj lu, nim xjal cyjel cyk'o'n cyocslabl wi'ja, bix cxe'l cyq'ueyen ke ocslal tuj cyk'ab aj k'oj wi'ja, bix q'uelel cyiiq'uen cyiib. \v 11 Chi ul nim xjal tzin cykba'n ka tyolel Dioske, pero nuk tenx cyu'n, bix nim xjal chi tzpetel cyu'n. \v 12 Tz̈'iynen tjaw tz̈'iy il twitz tx'otx', bix ju' tzunj, nim xjal mi'n tz'octl cyak' ke cyuya cye. \v 13 Pero alcyej xjal min xcyaj cye'yente weya hasta ojxe tcyim, ccleteltzen tu'n Dios. \v 14 Jba'n tpocbal tcawbil Dios cxe'l pocbet tuj cykilca twitz tx'otx', tu'ntzen cybinte cykilca wik xjal tyol Dios. Bix oj tbint lu, tzultzen manc'bil k'ij. \p \v 15 Cykilcatzen jlu il ti'j pjel cyuj k'ij chi ul. Pero mas yaj tzul manc'bil k'ij. Ju' tzunj, ilxsen ti'j q'uelel cyniy' kej xjal n-oc cybi'n cyyola ti'j ti pjel oj ch'itk tul manc'bil k'ij. Jatxe ootxa, e tkba jtyolel Dios Daniel tzul jun k'ij oj tocx jun xjal ka'xsen te junx maj tuj nin tja Dios tu'n ttz'ilex bix tu'n ttzpet bix cxitjel tja Dios tu'n. Oj toc cycye'yena otk tz'ocx ja xjal lu tuj xjan cwart tja Dios, tz'ocxix cyc'u'ja ti'j. \v 16 Tu'n tclet cychunk'lal, chi elel ok kej xjal ete' tuj Judea tuj c'ul cyxol witz. \v 17 Alcyekej xjal ete'wex tuj tcab cxo'la cyja, mi'n chi ocxtl k'ilbetz te tik'ch cye tuj cyja, sino txucl chi elex ok tuj c'ul tu'n cyajkelbil. \v 18 Bix alj nak'anan tuj tcojbil, mi'n tz'ajtz meltz'aj tja, mitetpe te k'ilbex ke ti'j. \v 19 Pero lastim kej xuuj preñada, bix ma nch'u'n cyal, oj tul ja ila, cuma mlay bint tu'n cyel ok. \v 20 Cykanenx te Dios nuket mi'n baj ju'wa tuj tyem te tchewel, bix ka tuj jun k'ij te ajlabl, cuma cyiw tu'n cyel ok xjal. \v 21 Bajxse pja' jun maj ju'wa jatxe tcublen itz'j twitz tx'otx' tu'n Dios, bix mi'n baj juntl maj ju'wa oj tbaj ja lu. \v 22 Nuket mi'n cub tbajsa'n Dios twi' kej k'ij te q'uixc'aj lu, milen-al jun xjal jac'a cyaj itz'j. Pero cwel tbajsa'nxin twi' tu'n tk'ak'bil tc'u'jxin cyi'j texin ttanem scy'o'n tu'nxin. \v 23 Katzen at jun xjal ma tz'oc kbante cyey: “Cycye'yenctzen, lu tzunj xin Scy'o'n tu'n Dios lu,” ka tz̈i cyseja, mi'n tz'oc cybi'na, \v 24 cuma tzultzen nim xjal ẍtak' kbalte ka ejee' Scy'o'n tu'n Dios te cawel, bix tzul xjal ẍtak'el ka ejee' tyolel Dios. Ejee' tzunj xjal lu chi cwel binchante jawnex techel bix nuk tik'ch cbinel cyu'n tuya cyipemal, tu'ntzen cysbun ke xjal, bix ch'innch'e oj tcub sbu'n jun te Dios t-xjal. \v 25 Cykil tzunja lu ma txi' nkba'na cyey nejl. \v 26 Ju' tzunj, ka ma cykba xjal: “Lu Cristo at tuj lugar min-al xjal tuj,” ka cytz̈ike ju'wa, mi'n che'xa. Bix ka ma cykba xjal: “Lu Cristo tocx tuj cwart lu, cyjyo'nx,” ka cytz̈ike ju'wa, mi'n txi' cyocsla'na cyyol. \v 27 Min chin ula tuj ewjel. Oj wula, cchic'ajaxel cywitz cykilca xjal, tisenj oj tcub koptz'aj jun tken k'ancyok te ocne bix niy'tl koptz'aj twitz cya'j tu'n tex te elne. \v 28 Jaa' tcwa' t-xumlal cyimne, jatztzen chi chmetel ke c'utz. Mintii' il ti'j tu'n toc cykanenjil jaa' tcwa'. \s1 Ti tten oj ch'itk tul meltz'aj Jesucristo juntl maj \r (Mr 13:24-37; Lc 17:26-30, 34-36; 21:25-33) \p \v 29 Ojtzen tbaj kej k'ij te cyiwxsen q'uixc'aj lu, c'oquel klolj twitz k'ij, bix ya mi'ntl txakentl xjaw. Chi c'u'l tz'ak che'w twitz cya'j, bix nuk clu'l cykilca twitz cya'j tisen jun xlok'laj cya'j. \v 30 Oj tbaj lu, cchic'ajaxel jun yec'bil twitz cya'j te techel at tu'n tul jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. Bix chi jawel ok' xjal tuj cykilca tnom twitz tx'otx', cuma cyla' xjal inayena oj ncu'tza tuj muj tuya nim wipemala bix nchin txakakan xsuna. \v 31 Tuj tzunj k'ij lu oj wula, ctzaaltzen nsma'na nsanjela tuj cya'j tu'nj tk'ajt tk'ajk'ajel jun jawnex xux, bix chi chmol ke n-ángela ke nxjala tuyaxe cykil jaa' pomnina baj twitz tx'otx'. \p \v 32 Cycnomtzen. Ko nk'a'c'atzen jun techel ti tten oj wula. Ju' tten tisenj oj ntzaj xulan jun wi' higuera. Oj ntzaj alajin tk'ab higuera bixsen n-ak' eletz muxk'aj t-xul, ya telniy'tzen tuj cywitza ka ch'itk toc coresma. \v 33 Jaxse ju'x oj wula. Tisen tzunj t-xul higuera n-etz te ch'itk coresma, q'uelelc'atzen cyni'ya ti'j oj tbaj cykilca ma txi' nkba'na cyey twitz tx'otx', jatzen techel ka ch'itk wetza tuj cya'j. \v 34 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, kej xjal cyla' cykilca kej yec'bil ma txi' nkba'na cyey, min otk chi cyim oj tul tcawbil Dios. \v 35 Il ti'j ju' pjela. Te cya'j bix te twitz tx'otx' cwel xitj, pero ke weya nyol, mlay baj twi'. \v 36 Yaltzen tej tu'n alcye k'ij bix niy' hora oj wula, min-al ebilte. Mitetpe ejee' tsanjel Dios tuj cya'j itzkilte, bix mitetpe inayena. Nukxix ja te Nmana itzkilte niy' hora pjel jlu. \p \v 37 Yal cyej xjal at twitz tx'otx' oj ch'itk wul meltz'aja, min n-oc cyc'u'j ti'j alcyej at tu'n tbaj, tisenx kej xjal e ten tuj ttyem Noé min oc cyc'u'j ti'j alcyej at tu'n ttzaj cyibaj. \v 38 Tuj k'ij te mitkna'x tcub cycastiwa a' cyibaj xjal, tej tjaw tz̈'iy a', nuk ex cyk'ij nchi waa'n, nchi c'an, bix nchi maje, nuk cytenx. Pero nuk tisen tii' tej tpon jk'ij tej cyocx Noé tuj barc. \v 39 Min e cyocsla aj il ka at tu'n tcub jun castiwa cyibaj hasta tejxe ttzaj jun nintzaj jbal cyibaj, bix e baj cykilca xjal. Jax ju'x nuk q'uelex cyk'ij xjal oj wul meltz'aja twitz tx'otx' juntl maj. Bix cwel castiwa cyibaj. \v 40 Tuj tzunj k'ij oj wul meltz'aja, at ca'ba xinak tuj cojbil. Jun cjawel k'i'n, pero juntl cyjel ten tu'n tcub tcastiwa. \v 41 At ca'ba xuuj chi tz̈ee'l junx ti'j jun cyaa'. Jun cjawel k'i'n, pero juntl cyjel ten. \v 42 Ju' tzunj, cuma min cytzki'na jtoj chin ula, inayena Cyaawa, cyc'ojlam cyiiba tu'ntzen binne cytena. \v 43 Cybima ja yol lu. Nuket e bi'n tu'n taaw jun jaa' niy' hora te koniyan tzul alak', jac'ale cub ten c'ojlal, tu'ntzen mlay txi' tk'o'n amle'n te alak' tu'n tocx tuj tja. \v 44 Jax ju'x cyey, cykil hora cyitz'lem cyiiba, cuma chin ul meltz'aja tuj jun k'ij min nayona ti'j, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. \p \v 45 Ju' tzunj, ba'nxit chi e'la tuj cyaak'ena, tisen jun t-ak'anal patrón at tnaabl bix cuyan tu'n tuj taak'en k'o'n tu'n tpatrón tu'n t-xi' tk'o'n cywa kej te tja patrón oj tpon hora. \v 46 At nim xtalbil tibaj jun ak'anal ka cuyan tu'n tuj taak'en oj tul meltz'aj tpatrón. \v 47 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, cxe'l tk'o'n patrón tej ak'anal tu'n toc te ninc'ulte cykilca at te patrón. \v 48 Pero ka ma txi' tkba'n ak'anal ka': “Yaj tzulwe npatróna,” ka tz̈i, \v 49 bix ma tz'oc ten pjul cye mastl ak'anal bix ma tz'oc ten waa'l bix c'al cyuya ke c'al k'e'n, \v 50 tzultzen meltz'aj tpatrón tuj jun k'ij min nayon ti'j bix tuj jun hora min ttzki'n. \v 51 Bix cwel k'o'n nim castiwa te ak'anal, bix cxe'l t-xoo'n tpatrón cyxol ke xmeletz' xjal, jatztzen chi jawela ok'ja, bix jaa' cjawela kitx'itx'in t-xee' twitz cye—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 25 \s1 Ti tten tu'n binne cyten xjal oj tul tcawbil Dios \p \v 1 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Yaa'n cykilca xjal binne cyten oj tul tcawbil Dios. Oj wul meltz'aja tuj cya'j, jpjel tisenj e baj tuj jun mejoblenel. Mitkna'x tul chmilbaj tuj mejoblenel. At laajtxin xuuj. E xi' cyii'ntxin cycantiltxin bix exketxin te clulte texin tuj be, tisenx tten. \v 2 Cyxoltzen laaj txin xuuj, jwe'txin at cynaabltxin ti'j, pero jwe'tltxin mintii' cynaabltxin ti'j, \v 3 cuma min e xi' cyii'ntxin aseyt tu'n tajben tuj cycantiltxin. \v 4 Jatzen kej txin at cynaabl, e xi' cyii'ntxin ch'intl aseyt tuj tcublel tuyax cycantiltxin. \p \v 5 Pero e yajt te chmilbaj tu'n tul, bix ul cywatltxin, bix iy' wutanketxin. \v 6 Pero te chil ak'bil, e jaw s̈i'n jun xjal: “¡Jey', lu chmilbaj tzula! ¡Qui cyetza te clulte texin!” tz̈i xjal. \p \v 7 Bix e jaw we' ke laaj txin, bix oc cytxko'ntxin cycantiltxin. \v 8 Bix e xi' cykba'n kej jwe' txin mintii' cynaabltxin ti'j cyej jwe'tltxin: “Cyk'ontz ch'in kaseyta, cuma ch'ix cycub yubtz'aj kcantila,” tz̈iketxin. \v 9 Pero aj cytzak'be'n jtxin at cynaabltxin: “Min. Mas ba'n tu'n cyxi'y cyuya ke q'ueyel te lok'ol cyaseyta, tu'ntzen mi'n baj naj keya,” tz̈iketxin. \v 10 Bix exketxin lok'ol. Pero jooc'tzen nche'xtxin lok'ol aseyt, ul chmilbaj. Jatzen kej txin binne cyten e bet tuya chmilbaj, bix ocxketxin tuyaxin tuj mejoblenel. Bi'x lmet ttzi jaa'. \p \v 11 Te yajxetzen, ul kej jwe'tltxin, bix e xi' cykba'ntxin: “¡Taat, taat! ¡Jkom jaa' kwitza!” tz̈iketxin. \v 12 Pero aj ttzak'be'n chmilbaj: “Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, min ntzki'na cywitza,” tz̈ixin. \p \v 13 Ju' tzunj, cyc'ojlam cyiiba tu'n binne cytena oj wula, cuma mintii' tumel cyuyey jtoj chin ula bix niy' hora—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel ti'j pwak xi' tk'o'n xjal cye t-ak'anal \p \v 14 Bix e xi' tkba'ntl Jesús: \p —Jpjel tuj tcawbil Dios tzul tuj cya'j tisenj e baj tej tex junxin xjal tuj jun tnom nakch. Nejl, e tzaj ttxco'nxin ke t-ak'analxin, tu'ntzen t-xi' tk'o'nxin pwak cyexin, tu'n cyak'ananxin ti'j. \v 15 Te jun t-ak'analxin e xi' tk'o'nxin jwe' talento. Te juntl t-ak'analxin e xi' tk'o'nxin ca'ba talento, bix te juntl, jun talento. Te teeylex juun e xi' tk'o'nxin pwak, la' ti' ba'n tbint cyu'n ti'j. Bix e tzyet be tu'nxin. \p \v 16 Jt-ak'analxin e tiik' jwe' talento, texj k'ij ak' lok'ol bix q'ueyel tuya tpwak, bix e caman jwe'tl talento. \v 17 Jax ju'x jt-ak'analxin e tiik' ca'ba talento, texj k'ij ak' tu'n tak'anan ti' tpwak, bix e caman ca'batl talento. \v 18 Pero jt-ak'analxin e tiik' jun talento, e xi'tzen bix e cu'x tlucu'nxin tx'otx', bix e cu'x tewenxin jpwak tpatrón tuj tx'otx'. \p \v 19 Tbajlenxitltzen nim k'ij, ul meltz'aj cypatrón ak'anal, bix e xi' tkanenxin jte' pwak otk tcaman jaca juun t-ak'analxin. \v 20 Bix e pon jt-ak'analxin otk tiik' jwe' talento twitzxin, nxi' tii'n jwe'tl talento otk tcaman. Bix e xi' tkba'n: “Taat, jwe' talento e tzaj tk'o'na weya. Lu jwe'tl talento ma ncamana,” tz̈i. \v 21 E xi' tkba'n tpatrón te: “Ba'n ma bint tu'na, jay ak'anal ba'n. Ba'n toc ke nc'u'ja ti'ja. Ma tz'ak'anana ba'n ti'j ch'in e xi' nk'o'na tey. Ju' tzunj, cxe'l nk'o'na nim tey tu'n tcawena tibaj. Tzalaja wuyena,” tz̈ixin. \v 22 Jax ju'x jt-ak'analxin otk tiik' ca'ba talento e pon twitz tpatrón, bix e xi' tkba'n texin: “Taat, ca'ba talento e tzaj tk'o'na weya. Cye'yenc. Lu ca'batl talento ma ncamana,” tz̈i. \v 23 E xi' tkba'n tpatrón te: “Ba'n ma bint tu'na, jay ak'anal ba'n. Ba'n toc ke nc'u'ja ti'ja. Ma tz'ak'anana ba'n ti'j ch'in e xi' nk'o'na tey. Ju' tzunj, cxe'l nk'o'na nim tey tu'n tcawena tibaj. Tzalaja wuyena,” tz̈ixin. \v 24 Jax ju'x jt-ak'analxin otk tiik' jun talento, e pon twitz tpatrón, bix e xi' tkba'n texin: “Taat, ntzki'na jay jun xjal cyiw tnaabla. Nuk taja tu'n ttz̈'iy tpwaka. Ntz̈'iy tpwaka nuk tu'n cyak'mal juntl xjal, bix njtx'ona nuk tuj tawal juntl. \v 25 At ttz̈i wi'ja. Ju' tzunj, in xi'ya ewlte tpwaka tuj tx'otx'. Cye'nca. Lu tpwaka lu,” tz̈i ak'anal. \v 26 Aj ttzak'be'n tpatrón te: “Jay ak'anal yaa'n ba'n bix cy'aj, ka tuj twitza inayena jun xjal il ti'j tu'n ttz̈'iy npwaka, bix tu'n ncamana tu'n cyak'mal juntl wik xjal, \v 27 ¿tikentzen min e xi' tk'o'na npwaka tuj banco, tu'ntzen ttz̈'iy tuj tk'ab juntl xjal? Nuket e bint tu'na ju'wa, otetle tz̈'iy tuya tal tej ẍin ul meltz'aja,” tz̈i patrón. \v 28 Bix e xi' tkba'nxin cyej xjal ete'c'a twitzxin: “Cyimel jpwak tej xjal lu, bix cyk'onx tej xjal e caman jwe' talento tibaj. \v 29 Jxjal e caman ti'j e k'oj te, mastl ck'ojel te, pero ja tzunj xjal mintii' e tcaman, ti'j e k'oj te, q'uelel k'i'ntl te. \v 30 Bix ja ak'anal lu min tz'ajben, q'uelex xoo'n tuj klolj te junx maj, jatztzen chi jawela ook' xjal, bix jatztzen chi jawela kitx'itx'in t-xee' twitz cye,” tz̈i patrón—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Cykilca xjal chi oquel chmet tuj xkel twitz Jesús oj tul meltz'aj twitz tx'otx' \p \v 31 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Ojtzen wul meltz'aja, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, chin ula te cawel, bix cyuyax cykilca nsanjela tuj cya'j, bix chin cwel keya tuj nk'ukbila jawnex tu'n ncawena tibaj cykilca. \v 32 Bix chi oquel chmet nwitza cykilca xjal te cykilca tnom twitz tx'otx'. Bix q'uelex npa'na juun cyxol ke niy'tl, tisen jun cylel nchi el tpa'n ke carnel cyxol ke chiva. \v 33 Cwel nk'o'na ke carnel tuj nmank'aba, bix ke chiva cwel nk'o'na tuj nneẍa. \v 34 Bix cxe'l nkba'na, inayena Cawel, cyej xjal ete' tuj nmank'aba: “Cytzaja, ejee'y ma cyiik'a t-xtalbil Nmana, bix cyocxa tuj cawbil o bint te cyey jatxe tej tbint twitz tx'otx'. \v 35 Ntzaj ntxco'na tu'n cyocxa, cuma tej ttzaj tak' weyaj wi'ja, e tzaj cyk'o'na nwaya, bix tej ttzaj tak' a' wi'ja, e tzaj cyk'o'na a' weya. Jun wikxitl xjal kena, pero e tzaj cyk'o'na nposadiya. \v 36 Tej mintii' nxbalena, e tzaj cyk'o'na nxbalena. Tej nyebta, ulkey cyey'l weya. Tej tocx cyxoo'n xjal inayena tuj tzee', ulkey wuyena,” tz̈i nbela. \v 37 Bix ctzaal cykba'n kej xjal jiquen weya: “Taat, ¿jtoo kila at tak' weyaj ti'ja bix e xi' kk'o'na tway? ¿Bix jtoo kila at tak' a' ti'ja bix e xi' kk'o'na tc'ay? \v 38 ¿Bix jtootzen tzul aaja tisen jun wikxitl xjala bix e xi' kk'o'na tposadiya? ¿Bix jtootzen kila mintii' t-xbalena bix e xi' kk'o'na t-xbalena? \v 39 ¿Bix jtootzen kila ka yaaba bix ka tuj tzee' bix ul ko'ya cyey'lte tey?” tz̈i cybel. \v 40 Bix cxe'l ntzak'be'na, inayena Cawel, cye: “Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, tej cybinchantiya cykilcaj lu cyej ocslal yaa'n jawnex, tisenc'a weya e cybinchay jlu,” tz̈i nbela. \p \v 41 Jax ju'x cxe'l nkba'na cyej xjal tuj nneẍa: “Cypa'mel cyiiba wi'ja, key xjal cwel castiwa cyibaja. Chi xe'la tuj k'ak' te junx maj o bint te taaw il bix cye tbiman. \v 42 Il ti'j tu'n cyxi'y tuj k'ak', cuma tej ttzaj tak' weyaj wi'ja, min e tzaj cyk'o'na nwaya, bix tej ttzaj tak' a' wi'ja, min e tzaj cyk'o'na a' weya. \v 43 Jun wikxitl xjal kena, pero min e tzaj cyk'o'na nposadiya. Tej mintii' nxbalena, min e tzaj cyk'o'na nxbalena. Tej nyebta, min ulkey cyey'lte weya. Tej tocx cyxoo'n xjal inayena tuj tzee', min ulkey wuyena,” tz̈i nbela. \v 44 Bix ctzaal cykba'n kej xjal lu weya: “Taat, ¿jtootzen kila at tak' weyaj ti'ja, bix jtootzen kila at tak' a' ti'ja, bix jtootzen tzula tisen jun wikxitl xjal, bix jtootzen kila mintii' t-xbalena, bix jtootzen kbi'ya ka yaaba bix ka tuj tzee', bix min e xi' kk'o'na onbil tey?” tz̈i cybel. \v 45 Bix cxe'l ntzak'be'na cye: “Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, tej min e cybinchay cykilcaj lu cyej ocslal yaa'n jawnex, tisenc'a min e cybinchay jlu te weya,” tz̈i nbela. \v 46 Bix kej xjal aj il lu chi xe'l tuj k'ak' te junx maj. Jatzen kej xjal jiquen, ck'ojel cye cychunk'lal te junx maj—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 26 \s1 Tej cyjyon xjal tumel ti tten tu'n ttzyet Jesús \r (Mr 14:1-2; Lc 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Tejtzen tbaj tkba'n Jesús cykilca yol lu, e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p \v 2 —Cytzki'na cabj tzul jnink'ij te Pascua bix ma pon tumel tu'n nk'oja tuj cyk'ab xjal tu'n nbyeta twitz cruz, inayena, jxjal Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈ixin. \p \v 3 Bix e baj cychmon cyiib ke nejenel cye pala cyuyax nejenel cye xjal twitz pe'n tja Caifás, jpala mas jawnex cyxol pala. \v 4 Bix e yolenkexin cyxolxxin ti tten tu'n ttzyet Jesús tuj ewjel, tu'ntzen tbyet-xin. \v 5 Pero e xi' cykba'nxin cyxolxxin: \p —Yajtzen yaa'n cyuj k'ij te Pascua, tu'ntzen mi'n jaw cyk'oj xjal ki'j—tz̈ikexin. \s1 Tej tjax ko'n c'oc'sbil tuj twi' Jesús \r (Mr 14:3-9; Jn 12:1-8) \p \v 6 Yaltzen te Jesús, e ponxin tuj tnom te Betania, tuj tja jxin Simón otk tzaj k'ey tchu'l tu'n lepra. \v 7 Nchi waa'nxin ttxa'n mes tuj tja Simón tej tpon junxuj xuuj tuya jun ni' cyeca lmet nojne tuya c'oc'sbil cyi' xjal bix wi'ylxsen. Bix e jax tko'nxuj c'oc'sbil cyi' xjal tuj twi' Jesús. \p \v 8 Yaltzen cye t-xnak'atzxin, tej toc cycye'yenxin ti otk tse xuuj, e jaw yolenkexin: \p —¿Tikentzen ma pja' tyaa'n jxuuja jc'oc'sbila? \v 9 Yaa'n tumel. Ba'ntetpele xi' q'ueyet, matle jaw nim pwak ti'j, bixetle s-ajben te onl cye mebe—tz̈ikexin. \p \v 10 Pero el tniy' Jesús ti'j ti iy' tuj cyc'u'jxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Tikentzen ete'quey ya'l texuj? Jtexuj ma tz'oc tbincha'n wi'ja, ba'n teja. \v 11 Ka cyaja txi' cyyeec'ana cyanema cye mebe, attzen mebe cyxola cykil k'ij. Pero weya, nuk ch'intl chin temela cyxola. \v 12 Ma tz'oc tko'nxuj c'oc'sbil wi'ja teja mitkna'x ncyima, tu'ntzen tbaj bint nxumlala tu'n nmaketa. \v 13 Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, jaa'xja cpomela baj tumel jba'n tpocbal co'pbil cye xjal, cbyal tpocbal ti ma tbinche jxuj xuuja wi'ja. Ju'tzen cna'jalewe—tz̈ixin. \s1 Tej t-xi' toye Judas tiib tu'n t-xi' tk'o'n ja Jesús \r (Mr 14:10-11; Lc 22:3-6) \p \v 14 Tbajlen yolenxitl tzunxin, bix el Judas Iscariote, jun t-xnak'atz Jesús t-xol cablaajxin. Bix e xi' Judas te yolel cyuya nejenel cye pala. \v 15 Bix e xi' tkba'n Judas cye: \p —¿Jte' pwak ctzaal cyk'o'na weya ka ma txi' nk'o'na Jesús tuj cyk'aba?—tz̈i. \p Bixsen e bint cyyolxin tu'n toc cyk'o'nxin winak laaj pwak te plata te. \v 16 Bix ak' Judas jyolte ti tten tu'n t-xi' tk'o'n ja Jesús tuj cyk'ab nejenel cye xjal. \s1 Tej twaa'n Jesús cyuya t-xnak'atzxin tuj xjan k'ij \r (Mr 14:12-25; Lc 22:7-23; Jn 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 17 Tetzen tneel k'ij te nink'ij te Pascua, jnink'ij tej cywaa'n xjal pan mintii' levadura tuj, e pon lk'e t-xnak'atz Jesús ti'jxin, bix e xi' cykanenxin texin: \p —¿Jaa' tumel taja tu'n tbaj kbincha'na jwaabj te xjan k'ij?—tz̈ikexin. \p \v 18 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Cyucxa tuj tnom te Jerusalén, bix oj toc noj junxin xjal cywitza, cykbanx te: “Taat, tz̈i Xnak'tzal tey cyjulu: ‘Ch'ix tpon tumel tu'n ncyima. Q'uiy'setel Pascua wu'na cyuya nxnak'atza tuj tjay,’ tz̈i Jesús,” tz̈i cybela tej xin lu—tz̈ixin. \p \v 19 Bix e cybincha t-xnak'atzxin tisen e tkbaxin, bix ak'kexin binchal cywaxin te Pascua. \p \v 20 Tetzen n-ak' cwelc'a klolj, e cub ke Jesús ti'j mes cyuyax kej cablaaj t-xnak'atzxin. \v 21 Maantktzen nchi waa'nxin, e xi' tkba'n Jesús: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na cyey, at jun cyxola cxe'l tq'ueyen inayena tuj cyk'ab kej xjal cyaj tu'n ncuba—tz̈ixin. \p \v 22 Toctzen cybi'nxin tyol Jesús, e tzajtzen nim cybisxin. Bix juun n-ela cyexin ak' kanlecte te Jesús: \p —¿Inayenpatzen weya, Taat?—tz̈i tzunkexin. \p \v 23 Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Alcye tzunj cyey cwelex mu'nte tpan junx wuyena tuj lak, ja tzunja cxe'l k'onte weya tuj cyk'ab byol xjal. \v 24 Jxin xjal Sma'n tu'n Dios tu'n tten cyuya xjal, amale tzint tkba'n tyol Dios tu'n tbyet-xin, pero ayxsen tixsen tna'x jcxe'l k'onte weya. Masetlpele ba'n minxit itz'j xjala—tz̈ixin. \p \v 25 Bix e xi' tkba'n Judas, jxjal otk ninc'un tu'n t-xi' tq'ueyen Jesús: \p —Xnak'tzal, ¿japatzen kena? \p Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Pjel tisenj ma tkbay. \p \v 26 Maantktzen nchi waa'nxin, tej tjaw ttzyu'n Jesús jun pan, bix e xi' tkanenxin xtalbil te Dios ti' pan. Bix ak'xin piẍlcate, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cytzyunxa bix cywaa'nx, cuma ja tzunja pana techlal nxumlala cwel yuchj bix cbyetel—tz̈i Jesús. \p \v 27 Bix e jaw tii'nxin jun vaso nojne tuya vino, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti'j, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cyc'anx cykilcakey ja vino lu, \v 28 cuma techel ntz̈q'uela q'uelel c'ala. Cxe'l oyet ntz̈q'uela tu'ntzen tnajset cyil nim xjal. Tu'nj ntz̈q'uela q'uelel c'ala, ctemeltzen jun ac'aj ttrat Dios cyuya xjal. \v 29 Cxe'l nkba'na cyey, mi nuket juntl maj cxe'l nc'a'na vino ti'j lux kena ini'tza texe jk'ij oj woca te cawel tuj tcawbil Nmana, maxetzen cxe'l nc'a'ntla, bix cyuyax xsuna—tz̈i Jesús. \s1 Tej t-xi' tkba'n Jesús te Pedro, jay cwel e'wente we oxe maj \r (Mr 14:26-31; Lc 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 30 Cybajlen waa'n tzunkexin, bix ak'kexin bitzel. Cybajlentzen bitzenxin, bix e xi'kexin tc'u'j witz te Olivos. \v 31 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cykilca key cyjel cycye'yena inayena te koniyan ja'lewe, cuma tz̈i Dios jun maj tuj tyol cyjulu: “Cwel nbyo'na cylel, bix chi elel tz̈itj ke carnel,” tz̈i Dios jatxe ootxa. \v 32 Pero ojtzen njatz itz'ja tuj cyamecy, chin xe'l neja cywitza tuj departamento te Galilea—tz̈ixin. \p \v 33 Pero e xi' ttzak'be'n Pedro: \p —Amale cykilcatlet cyjel cycye'yen jay tu'nj ttz̈i cyi'j, pero weya, mlayx cyaj ncye'yena jay—tz̈i Pedro. \p \v 34 E xi' tkba'n Jesús: \p —Jaxxix cxe'l nkba'na tey, te ja koniyan ja'lewe, te mitkna'x kskix, oj took' coo', tu'n ttz̈i ti'ja otktzen txi' tkba'na oxe maj min ttzki'na nwitza—tz̈ixin te Pedro. \p \v 35 E xi' tkba'n Pedro texin: \p —Mi'n txi' nkba'na min ntzki'na twitza. Ka at il ti'j, chin cymela tu'n woc lpeya ti'ja. Mlay cyaj ncye'yena jay—tz̈i Pedro. Jax ju'x e xi' cykba'n cykilcatl t-xnak'atz Jesús. \s1 Tej tna'n Jesús Dios tuj Getsemaní \r (Mr 14:32-42; Lc 22:39-46) \p \v 36 Yajc'atltzen ch'intl tex koniyan, bix e cu'xkexin tuj jun lugar Getsemaní tbi. Bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Chi kequetzen cyey tzalu, matzen chixwe ma chixa yolel tuya Dios—tz̈ixin. \p \v 37 Bix e xi' tii'nxin Pedro cyuyax ca'ba tcwal Zebedeo, bix e tzaj nim tbisxin bix ak' cwel talelxin. \v 38 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —May'xsen tz'oc jun bis ti' wanema. Mlayxsen npawe. Chi tenc'atzen cyey tzalu. Cyimeltzen ch'in cywatla—tz̈ixin, \v 39 bix el lk'exin ch'intl cyi'jxin. \p Bix e cub mutzk'ajxin twitz Dios, bix e xi' tcubsa'nxin twitzxin te Dios. E xi' tkanenxin: \p —Nmana, ka ba'n tuj twitza, chin tco'pa tzuna ti'j tu'n tiy'x jniy' jlu wu'na. Pero yaa'n tej weya waj bint cbinel, sino ja tej alcye tey taj bint, jatzen wej waja—tz̈ixin. \p \v 40 Tbajtzen yolenxin tuya Dios, bix e pon meltz'ajxin cyi' Pedro. Nchi wutanxin tej tponxin cyi'jxin. Bix e xi' tkba'nxin cye Pedro: \p —¿Nchi wutanpa tzuna? ¿Mitetpa jun hora ma cypay watl? \v 41 Cyimelxix ch'in cywatla, bix chi na'n Dios, tu'n mi'n chi cub tz'aka tuj jun il. Taj cyey cyanem tu'n tbint jba'n, pero mintii' tipen cyxumlala tu'n tbinchet alcye taj cyanema—tz̈ixin cye Pedro. \p \v 42 Bix elxin juntl maj te yolel tuya Dios. Bix juntl maj e xi' tcubsa'nxin twitzxin te Dios: \p —Taat Nmana, ka yaa'n ba'n tuj twitza tu'n mi'n tziy'x jq'uixc'aj lu wu'na, bint-xit jtajbila—tz̈ixin. \p \v 43 Tejtzen tpon meltz'ajxin, nchi wutan t-xnak'atzxin juntl maj cyoxelxin, cuma ntzajxe mtz'e cywitzxin tu'n nim watl. \v 44 Bix elxin cyi' t-xnak'atzxin juntl maj te yolel tuya Dios toxen maj. Ejee' xsunj tyolxin te tneel maj bix tcab maj, ejee' xsunja e xi' tkba'nxin te Dios te toxen maj. \v 45 Tbajlen yolen tzunxin te toxen maj tuya Dios, e pon meltz'ajxin cyuya t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —¡Jey'! ¿Nchi wutanxpa tzuna? ¿Tzinxpatzen chi ajlana? Matzen pon tumel tu'n nxi' k'o'na tuj cyk'ab aj il. \v 46 Chi we'wa. Lu jxin ma txi' k'onte weya tzula. Ko'ke clul texin—tz̈ixin. \s1 Tej ttzyet Jesús \r (Mr 14:43-50; Lc 22:47-53; Jn 18:2-11) \p \v 47 Tzinx yolen Jesús tej tpon Judas, jun t-xnak'atzxin t-xolj tcablaajxin, tuya nim xjal binne cyten tuya espada bix tuya tzee'. Chk'o'n tzunkexin cyu'n nejenel cye pala bix cyu'n nintzaj xjal. \v 48 Otktzen txi' tkba'n Judas jun techel cye tzuyel ti tten oj ttzyet Jesús. Ju'tzen toc tu'n Judas cyjulu: “Al tzunj ma tz'el ntz'u'ban twitz, ja tzunja. Cytzyumetztzen,” tz̈i Judas. \v 49 Ju' tzunj e xi' lk'e Judas ti' Jesús, bix e xi' tkba'n texin: \p —Jey' Xnak'tzal—tz̈i tzunxin, bix el ttz'u'banxin twitzxin. \p \v 50 Bix e xi' tkba'n Jesús te Judas: \p —Jay wuyena, binchanx jtsanlala—tz̈ixin. \p Bix e xi' cyk'abxin te tzyultzte Jesús. \v 51 Pero cyxol cyej ete' tuya Jesús, at jun e jatz tii'n tspada bix e xi' tjubac tspada ti' twi' jun t-ak'anal jpala mas jawnex, bix el ttx'oman jun tẍquin. \v 52 Bix e xi' tkba'n Jesús te: \p —K'onc'ax tspadiy tuj tjayel. Kej xjal nchi k'on cyiib tu'n cyk'ojl cyi' juntl, chi cymeltzen tuj k'oj. \v 53 ¿Mimpa tz'el tni'ya ti'j ka jac'a txi' nkanena te Nmana tu'n ttzaj tsma'n mas te setenta mil tsanjel tuj cya'j tu'n cyco'pan weya? \v 54 Pero nuket ma txi' nkanena tu'n mi'n chin cyima, ¿titzen tten tu'n tel jax jtyol Dios e tkba il ti'j tu'n ntzyeta?—tz̈ixin. \p \v 55 Bix e xi' tkba'n Jesús cyej nim xjal otk chi ul tzyulte: \p —¿Alak'pa kena, tu'ntzen at il ti'j tu'n cyula tuya cyspadiy bix cytzee'y te tzyul weya? Cykilca kej k'ij lu ma chin tena cyxola te xnak'tzal cyey tuj nin tja Dios, pero mintlpe in cytzuya. \v 56 Pero cykil tzunja nbaja tetzen tu'n tjapan baj twi'j tyol Dios o cyaj tz'i'bet cyu'n tyolel Dios—tz̈i Jesús. \p Bix cykilca ke t-xnak'atzxin e cyaj cycye'yen jaxin, bix e baj pjel okkexin. \s1 Tej tpon k'i'n Jesús cywitz aj cawel \r (Mr 14:53-65; Lc 22:54-55, 63-71; Jn 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Bix e xi' cytzyu'n xjal ja Jesús, bix e xi' cyii'nxin jaxin twitz tneel pala Caifás, jatztzen otk txi' cychmon cyiib ke tx'olbal ley cyuyax nejenel cye xjal. \p \v 58 Nakchtzen e xa' lpete Pedro ti' Jesús, tejxe tpon Jesús tja tneel pala. Ocxtzen Pedro twitz pe'n, bix e cub kexin cyuya ke c'ojlal nin tja Dios, tu'ntzen tlontexin ti pjel. \p \v 59 Tunwentzen nchi jyona jxin nejenel cye pala cyuyax cawel cyxol xjal judío cab tstiwa ẍtak' ti' jun til Jesús tu'n tbyet-xin cyu'nxin. \v 60 Pero min e cnet jun tilxin cyu'nxin, amale nimet xjal e pon cywitz cawel te ẍtak'el. \p Pero manc'biltzen, e pon ca'ba xjal cywitzxin, \v 61 bix e xi' cykba'n: \p —E tkba ja xjal lu cyjulu: “Jac'a bint tu'n tcub xitj tja Dios wu'na, bix tu'n tjaw nbincha'na juntl maj tuj oxe k'ij,” tz̈i xjal lu—tz̈i ke ca'ba tstiwa. \p \v 62 Ju' tzunj, e jaw we' tneel pala, bix e xi' tkanen te Jesús: \p —¿Mimpatii' ctzaal ttzak'be'na cyi'j yola? ¿Ti toc cyu'na ti'j cyyol jxjal lu?—tz̈ixin. \p \v 63 Pero min ak' Jesús. Bix e xi' tkba'n tneel pala te: \p —Cxe'l ncubsa'na nwitza twitz Dios i'tz, kbantz keya ka jay jxjal Scy'o'n tu'n Dios te cawel, ka jay Tcwal Dios—tz̈ixin. \p \v 64 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Jax ma tkbay. Jax ju'x, cxe'l nkba'na cyey, cyla' tzuna inayena k'uklec tuj tmank'ab Dios nim tipemal, bix cyla' tzuna oj ntzaj twitz tx'otx' tuj muj twitz cya'j—tz̈i Jesús. \p \v 65 Toc tbi'n tneel pala kej yol lu, bix el ttzakenxin ti'jxin tu'n tk'ojxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Njuben yol ti' Dios ka junxxin tuya Dios. ¿Titzen kaj te mas tstiwa? ¡Jey', ejee' xsuna ma chi oc ebinte lu tzunxin njuben yol ti' Diosa! \v 66 ¿Ti toc cyu'na?—tz̈ixin. \p Bix aj cytzak'be'nxin: \p —At til. Il ti'j tu'n tbyet—tz̈ikexin. \p \v 67 Bix ak'kexin tzublecte ti' twitz Jesús, bix oc cypju'nxin, bix at juuntl oc cytz'ajenxin. \v 68 Bix e xi' cykba'nxin: \p —Jay Scy'o'n tu'n Dios, kbantz keya, ¿alj xjal kxola s-oc pjunte tey?—tz̈ikexin. \s1 Tej tel tii'n tiib Pedro ti'j Jesús \r (Mr 14:66-72; Lc 22:55-62; Jn 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Yaltzen te Pedro, tcub xsunxin pe'n. Bix e pon juntxin xuuj tk'opaj tneel pala, bix e xi' tkba'ntxin te Pedro: \p —Jax ju'x jaan tey tuya Jesús te Galilea—tz̈itxin. \p \v 70 Pero tcy'i Pedro jtyoltxin ju'wa, bix e xi' tkba'nxin cywitz cykilca xjal: \p —Mintlpe n-el nni'ya ti'j ali'j nyoleney—tz̈i Pedro. \p \v 71 Tej tetz Pedro ttzi penwen tu'n ttzyet be tu'nxin, at juntl tk'opaj tneel pala e til jaxin, bix e xi' tkba'ntxin cyej xjal ete' pe'n: \p —Ja xjal lu e ten tuya Jesús aj Nazaret—tz̈itxin. \p \v 72 Juntl maj elx tii'n tiibxin. E xi' tkba'nxin: \p —Tzkinn Dios min ntzki'nwe twitz xjal lu—tz̈ixin. \p \v 73 Yajc'atltzen ch'intl bix oc cyumla'n jxjal ete'c'a pe'n ja Pedro: \p —Jaxxix jaanxix tey cyxol kej xjal lepchec ti' Jesús, cuma ti'j tyola n-el kni'ya ti'ja junxitl xjal tey—tz̈ikexin. \p \v 74 Bix ak' Pedro k'ilbel tiib: \p —Tzkinn Dios yaa'n jaan kenwe tuya. Min ntzki'nwe twitzj xjal lu—tz̈i Pedro. \p Tzinx yolen Pedro tej took' coo', \v 75 bix ul tuj tc'u'jxin ti otk tkba Jesús: “Te mitkna'x took' coo', otktzen txi' tkba'na oxe maj min ttzki'na nwitza,” otk tkba Jesús te Pedro. \p Bix ex Pedro bix e jaw ok' xsunxin nim. \c 27 \s1 Tej tpon k'i'n Jesús twitz Pilato \r (Mr 15:1; Lc 23:1-2; Jn 18:28-32) \p \v 1 Tejtzen tcub spi'yen te klax, oc cychmon cyiib cykilca nejenel cye pala cyuyax nintzaj xjal, te ninc'ul ti tten tu'n tcyim Jesús cyu'n. \v 2 Bix e cub cyẍpo'n, bix e xi' cyii'n twitzj xin gobernador, Pilato tbi. \s1 Tej tcyim Judas \p \v 3 Yaltzen te Judas, jxjal e xi' q'ueyente ja Jesús tuj cyk'ab byol xjal, tej tlonte otk cub cyninc'u'n nintzaj xjal tu'n tcub cybyo'n ja Jesús, e tzaj tbisxin. Bix aj tk'o'nxin jwinak laaj pwak te plata cye nintzaj pala bix cye nintzaj xjal. \v 4 E xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ma chin binchana jun jawnex il, cuma ma txi' nk'o'na tuj cyk'aba jun xjal mintii' til—tz̈i Judas. \p Pero aj cytzak'be'nxin texin: \p —Mintii'ke kaj ti'j. Ti'j tey toca—tz̈ikexin. \p \v 5 Ju' tzunj e cub t-xoo'n Judas pwak te plata tuj tja Dios, bix etzxin, bix e jawtyo'ben tiibxin ti' tk'ab jun tzee', bix e tzaj t-xoo'n tiibxin twitz tx'otx' tu'n tcyimxin. \p \v 6 Jatzen cye nejenel cye pala, e jaw cyii'nxin pwak te plata, bix e xi' cykba'nxin: \p —Yaa'n k'o'n tu'n ley tu'n tcu'x kk'o'n tuj tcublel oybil tu'n tajben tuj tja Dios, cuma ja pwak lu ma tz'ajben te chojbil twi' tcyimlen jun xjal—tz̈ikexin. \p \v 7 Bix ak'kexin yolel cyxolxxin ti' pwak, bix el cylok'o'nxin jun tx'otx' ti' pwak Xcab Tx'otx' tbi, tu'ntzen tajben tu'n cycu'x maket kej xjal yaa'n aj Jerusalén tuj. \v 8 Ju' tzunj, hasta ja'lewe o tz'oc cyk'o'n xjal tbi ja tx'otx' lu te Jcamposant Tlok'aj Tu'n Pwak Twi' Tz̈iy'. \v 9 Tej tel cylok'o'nxin ja tx'otx' lu, el jaxxix j-e tkba jtyolel Dios Jeremías jatxe ootxa. Tz̈i cyjulu: “Cxe'ltzen cyii'n winaklaaj pwak te plata, jatzen twi' jun ajnintz xjal tuj cywitz aj Israel, \v 10 bix cxe'l cyk'o'n ja pwak lu tu'n cylok'onte jtx'otx' Xcab Tx'otx' tbi. Ju'tzen e tzaj tkba'n Dios weya,” tz̈i Jeremías. \s1 Tej toc Jesús tuj xkel tu'n Pilato \r (Mr 15:2-5; Lc 23:3-5; Jn 18:33-38) \p \v 11 Yaltzen te Jesús, tej wa'lecxxin twitz gobernador, e xi' tkanen gobernador texin: \p —¿Japa tey rey cye xjal judío? \p Bix aj ttzak'be'nxin: \p —Jay ma scy'onte ja yol rey cye judío, yaa'n inayena—tz̈ixin. \p \v 12 Bixsen nimxsen oc cyumla'n nejenel cye pala cyuyax nintzaj xjal jaxin twitz Pilato, pero mintii' ak'xin. \v 13 Bix e xi' tkanen Pilato texin: \p —¿Mimpa tzin tbi'na tik'ch cyyol xjal ti'ja? \p \v 14 Pero mi nuketpe jun yol aj ttzak'be'n Jesús, bi'xsen e jaw klee' gobernador. \s1 Tej tbint ti'j tu'n tbyet Jesús \r (Mr 15:6-20; Lc 23:13-25; Jn 18:38–19:16) \p \v 15 Attzen jun costumbre. Jaca jnabk'i tuj tzunj nink'ija te Pascua, tz'etz ttzakpi'n gobernador jun xjal aj Israel tuj tzee', la' alj cyaj xjal aj Israel tu'n tetz. \v 16 Te tzunja jnabk'i lu, tocxse tuj tzee' junxin ka'xsen xjal, Barrabás tbi. \v 17 Ju' tzunj, tej tbaj cychmon cyiib nim xjal, e xi' tkanen Pilato cye: \p —¿Alcyej xjal cyaja tu'n tex ntzakpi'na cyey? ¿Cyajpey tu'n tex ntzakpi'na jxin Barrabás, bix ka ja Jesús, jxjal Scy'o'n tu'n Dios tbi?—tz̈i gobernador. \v 18 Ju'tzen toc tu'nxin cye xjal cuma at tumel tuyaxin ka nuk tu'n tchi'lel cyc'u'j ke nintzaj xjal otk pon cyii'nxin ja Jesús twitzxin. \p \v 19 Cubtzen ke Pilato tuj k'ukbil tu'n tcawen, e tzaj sma'n jun xjal tu'n t-xu'lxin kbal texin: “Mi'n tz'oc tk'on tiiba ti'j ja xjal lu jiquenxix, cuma sulxin tuj nwitzi'ya te koniyan, bix nim siy' tuj nc'u'ja tu'n tlajxin,” tz̈i t-xu'lxin. \p \v 20 Pero kej nejenel cye pala bix kej nintzaj xjal, e cub cyi'j xjal cyu'n tu'n t-xi' cykanen tu'n tetz Barrabás tuj tzee', bix tu'n t-xi' cykba'n tu'n tbyet Jesús. \v 21 Pero e xi' tkanen gobernador juntl maj cye xjal: \p —¿Alcyej xjal cyaja tu'n tetz ntzakpi'na cyey? \p Bix aj cytzak'be'n xjal: \p —Ja te Barrabás tu'n tetz ttzakpi'na—tz̈ikexin. \p \v 22 E xi' tkba'n Pilato cyexin: \p —Jey', ¿tine cyaja tz'oc nbincha'na ti'j Jesús, ja xjal Scy'o'n Tu'n Dios tbi?—tz̈ixin. \p E cykba cykilca xjal: \p —¡K'onwexin twitz cruz tu'n tcyimxin!—tz̈ikexin. \p \v 23 Bix e xi' tkba'n Pilato: \p —¿Tiken? ¿Tine jilel ka' ma cub tbinchexin?—tz̈ixin. \p Pero bix aj cytzak'be'n xjal juntl maj mas cyiw: \p —¡E tjaw twitz cruz!—tz̈ikexin. \p \v 24 Tejtzen tlonte Pilato mintii' tu'n tcub cyi'j xjal tu'nxin, bix nuk e jaw cys̈itz̈'bil xjal, e jatz tii'nxin ch'in a', bix el ttxjo'nxin tk'abxin cywitz xjal te techel mintii' tilxin ti'j, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Mintii' wila ka ma cyim jaj xjal jiquen lu. Te cyeya cyila ka ma cyim—tz̈ixin. \p \v 25 Bix aj cytzak'be'n cykilca xjal: \p —¡Ejoo'ya at kila ka ma cyim, bix jax ju'x at cyil kcwala!—tz̈i ke xjal. \p \v 26 Bix etz ttzakpi'n Pilato ja Barrabás cye xjal. Pero e xi' tchk'o'nxin ke tsoldadoxin te k'olx tz'u'n tocsen ch'ut twi' ti'j Jesús, bix tu'n tjaw cyk'o'nxin twitz cruz. \p \v 27 Bix e xi' cyii'n tsoldado gobernador tuj cuartel, bix e xi' cychk'o'nxin cykilca soldado tu'n toc cychmon cyiib ti' Jesús. \v 28 Bix el cyii'nxin t-xbalen Jesús, bix oc cyk'o'nxin jun t-xbalen cyak tisen t-xbalen jun rey, te tzeblte Jesús. \v 29 Bix e cub cybincha'nxin jun tcorona nuk ch'i'xc'a, bix e cub cylomo'nxin tuj twi'xin. Bix oc cyk'o'nxin jun ptz'unt tuj tmank'abxin te techel bara nuk te cytzeblxin, bix e cubxe majekexin twitzxin nuk te cyxmucchablxin. Bix e xi' cykba'nxin: \p —¡Axse Cycawel xjal judío!—tz̈ikexin. \p \v 30 Bix ocx cytzubanxin tuj twitzxin, bix etz cyii'nxin ptz'unt tuj tk'abxin tu'n tcu'x cyjubenxin tuj twi'xin. \v 31 Tbajlen cyxmuccha'nxitl tzunxin Jesús, bix el cyii'nxin jt-xbalenxin otk tz'oc cyk'o'nxin, bixsen oc cyk'o'nxin jtexin t-xbalen tocx. Bix e xi' cyii'nxin jaxin tu'n tjawxin twitz cruz ttxa'nxe tnom Jerusalén. \s1 Tej tjaw k'o'n Jesús twitz cruz bix e cyim \r (Mr 15:21-41; Lc 23:26-49; Jn 19:17-30) \p \v 32 Tejtzen cyetzxin tuj tnom, oc noj junxin xjal Simón tbi, aj Cirene, cywitzxin. Bix e cub cymako'nxin, bix e jaw cyk'o'nxin cruz ti' tkul jxin xjala. \p \v 33 Tejtzen cyponxin tuj jun lugar Gólgota tbi, jatzen elpeninaj Tbakel Wi'ybaj, \v 34 e xi' cyk'o'nxin tc'a'xin vino smo'n tuya jun wik remeda c'axsen. Pero tej tniy'bentexin, tcy'ixin tu'n t-xi' tc'a'nxin. \p \v 35 Bixse e jaw pjet Jesús tuya clavos twitz cruz cyu'n soldado. Bix e cub cypa'n soldado t-xbalen Jesús cyxolxxin. E cub cyk'o'nxin suerte ti'j tu'n al ccamal ti'j. \v 36 Bix e cub kekexin te c'ojlalecte. \v 37 Bix e jaw cyk'o'nxin cab letra tibaj twi'xin tzin tkba'n tilxin. Tz̈i cyjulu: “Ja xjal lu Jesús, cawel cye xjal judío,” tz̈i letra. \p \v 38 Te xsunj k'ij tjaw ca'baxin alak' junx tuya Jesús. Jun cyexin e jaw twitz jun cruz tuj tmank'ab Jesús, bix juntlxin e jaw twitz cruz tuj tneẍ Jesús. \p \v 39 Yal tzunkej xjal exc'a ttxlaj cruz jaa' tjawa Jesús, n-ocxetzen cytze'n xjal jaxin, bix nxi'xe cyyucan xjal cywi', \v 40 bix njawxetzen yolen: \p —Jatzen teja tcublel xitente nin tja Dios bix tu'n tjaw tbincha'na tuj oxe k'ij, co'pacatz tiiba. Katzen Tcwal Diosa, tcu'tztzen twitz cruz—tz̈ikexin. \p \v 41 Ju'tzen tten cyoc ten nejenel cye cawel bix ke tx'olbal ley bix ke nintzaj xjal xmucchalec te Jesús. E xi' cykba'nxin: \p \v 42 —E tco'paxin nim xjal, pero yaltzen texin, mlay bint tco'pa tiibxin. Ka Cycawel aj Israelxin, e tcu'tz tzunxin twitz cruz ja'lewe, tu'ntzen kocslan ti'jxin. \v 43 Oc ke tc'u'jxin ti' Dios. Bix e tkbaxin ka Tcwal Diosxin. Ju' tzunj, il ti'j ccletelxin tu'n Dios ja'lewe. Pero la' ka taj Dios—tz̈i ke nintzaj xjal. \p \v 44 Hasta jaan kej xin alak' otk chi jaw pjet twitz cruz, e xoo'n yol te Jesús. \p \v 45 Tejtzen tpon chil k'ij, bix e cub jpet jun nintzaj klolj entera twitz tx'otx', bix e ten klolj oxe hora. \v 46 Tej tpon tajlal oxe te kale, bix e jaw s̈-in Jesús cyiw tuj tyol: \p —Elí Elí, ¿lama sabactani?—tz̈ixin, jatzenj elpenina jyola “¡Ndios! ¡Ndios! ¿Tiken ma chin cyja' tcye'yena?” \p \v 47 Attzen cab xjal oc ebinte tyol Jesús, pero min el cyniy' xjal ti'j. Bix e jaw yolenkexin: \p —Cybinx. Luxin ntxcon jtyolel Dios Elías—tz̈ikexin. \p \v 48 Toctzen tbi'n junxin xjal cyxolxin, bix e xi' ajkelenxin k'ilbetz jun esponja, bix e cu'x tmu'nxin ch'in brat vino tuj, tx'om ch'in, bix oc tẍpo'nxin twi' jun ptz'unt, bix e jax toyenxin te Jesús. \v 49 Pero e xi' cykba'n niy'tlkexin cyxol: \p —Kokcye'yectzen la'tzen ka tzul Elías k'ilcatz texin—tz̈i tzunkexin. \p \v 50 Cwa tel jun cyiw twi' Jesús, bix aj baj t-xewxin. \p \v 51 Tujxse naj tej tel tanem Jesús, jnintzaj xbalen tjaw tuj nintzaj tja Dios te maksbil twitzj mas jawnex xjan cwart jaa' u'la Dios, bi'x e cub rotj tmij. Bix tuyax jun xcyaklajnab, bi'x e baj cub c'abch ke xak. \v 52 Bi'x e jket cyjayel anem. \v 53 Mas yaj, tej tjatz itz'j Jesús juntl maj tuj cyamecy, nim cyxumlal ocslal otk chi cyim e jatz itz'j tuj cyamecy, bix etzke tuj camposant bix ulke tuj xjan tnom te Jerusalén tu'n t-xi' cyyeec'an cyiib cywitz nim xjal. \p \v 54 Yal tzunj xin capitán cye soldado e jaw k'onte Jesús twitz cruz, cyuyaj xin c'ojlalte Jesús, tej toc cycye'yenxin xcyaklajnab bix cykilcaj otk baj, e tzaj ttz̈i cyi'jxin, bix e xi' cykba'nxin: \p —Jaxnete tej xin xinak lu Tcwal Dios texin—tz̈ikexin. \p \v 55 Bix jax at nim xuuj ncye'yentz nakch. Otk chi oc lpe ke xuuj lu ti' Jesús tej ttzaj tuj Galilea, kej otk chi ajben te onel tuyaxin tuj be. \v 56 Cyxol tzunxuj tocxe jxuj María Magdalena, tuyax juntlxuj María, ttxu Jacobo tuya José, bix xsunj xuj cytxu tcwal jxin Zebedeo. \s1 Tej tocx k'o'n Jesús tuj mukbil \r (Mr 15:42-47; Lc 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 57 Tejtzen ch'itk tex k'ij, ul junxin k'ina, José tbi, aj tnom te Arimatea. Otk tz'oc lpexin ti' t-xnak'tzbil Jesús. \v 58 Jatzen José e xi' tuya Pilato te kanlte t-xumlal Jesús. E tcuya Pilato, bix e tkba tu'n t-xi' k'o'n t-xumlal Jesús texin. \v 59 Bix e cu'tz tii'n José t-xumlal Jesús, bix oc tbalk'i'nxin jun xbalen sak ti'j. \v 60 Bix ocx tk'o'nxin tuj jun ac'aj tjayel anem twitz xak, tex texin tjayelxin otk tz'oc tbincha'nxin. Bix oc tlomo'nxin ttzii' tuya jun tij xak, bix etzxin. \v 61 Yaltzen te María Magdalena tuya juntl María, k'uklkexuj twitz tjayel anem. \s1 Kej c'ojlal ti'j tjayel anem \p \v 62 Tetzen juntl k'ij, jk'ij te ajlabl, e baj cychmon cyiib kej nejenel cye pala cyuyax aj fariseo twitz Pilato. \v 63 E xi' cykba'nxin texin: \p —Taat, n-ul tuj kc'u'ja j-e tkba ja ẍtak' xjal lu tej mitkna'x tcyim. E tkbaxin: “Te toxen k'ij chin jawel itz'ja juntl maj tuj cyamecy,” tz̈ixin. \v 64 Ju' tzunj, kbanx cye soldado tu'n tcyiwset tlemel tjayelxin cyuj ja oxe k'ij lu, tu'ntzen mi'n chi ul t-xnak'atzxin te koniyan tu'n tetz cyalk'a'nxin t-xumlalxin, bix cxe'l cykba'n cye xjal ka ma jatz itz'jxin juntl maj tuj cyamecy. Ka ju' pjel, mas chi pjel sbu'n ke xjal twitzj nejl—tz̈ikexin. \p \v 65 E xi' tkba'n Pilato cyexin: \p —Lu jun cloj soldado te cyey. Cyucxa cyey, bix cycyiwsam tjayelxin tisenj tzin cyse'na—tz̈i Pilato. \p \v 66 Exkexin, bix e baj cycyiwsa'nxin tjayel Jesús. Oc cyk'o'nxin jun techel ti'j tij xak ttzii', tu'ntzen tchic'ajax ka otk tz'aj lk'e xak, bix e cyaj cyk'o'nxin ke soldado te c'ojlal. \c 28 \s1 Tej tjatz itz'j Jesús \r (Mr 16:1-8; Lc 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Tbajlenxitzen jk'ij te ajlabl, tej ch'itk kskix tuj tneel k'ij te smant, ja tzunj xuj María Magdalena, tuya juntlxuj María, ul cye'yelte tjayel Jesús. \v 2 Tisen tii' tej ttzaj jun nintzaj xcyaklajnab, bix e cu'tz jun tsanjel Dios tuj cya'j, bix el tii'n jxak ttzii' tjayel anem, bix e cub ke ángel tibaj xak. \v 3 Tzinxsen ntxakakan, tisen jun tken k'ancyok, bix sakxix t-xbalen tisen skbaken. \v 4 Jatzen ke soldado, e tzaj lu'lenkexin tu'n ttz̈i ángel cyi'jxin, bix ya min e yucchkexin, tisen ke cyimne. \v 5 Bix e xi' tkba'n tsanjel Dios cye xuuj: \p —Mi'n chi jaw sey'paj cyey. Ntzki'na nchi jyon cyey t-xumlal Jesús, jxin e jaw twitz cruz. \v 6 Pero ya min-altl texin tzalu, cuma ma jaw itz'jxin juntl maj, tisen e tkbaxin. Cycye'yenctz. Min-alxin jaa'j ocxexin. \v 7 Cyucxa naja cykba'xsen cye t-xnak'atzxin ma jatz itz'jxin juntl maj tuj cyamecy, bix cxe'l nej texin cywitz tuj Galilea, jatztzen c'oquel cycye'yen jaxin. Lu ma txi' nkba'na cyey—tz̈i ángel. \p \v 8 Entonces bix etz ajkelen kej xuj xuuj. E tzaj ttz̈i cyi'jxuj, pero jax ju'x e tzalajkexuj. E xi'kexuj tuj ajkelbil kbalte tyol ángel cye t-xnak'atz Jesús. \v 9 Pero jey', oc nojtl Jesús cywitzxuj, bix e xi' tk'o'nxin jun k'olbebl cyexuj. Bix e pon lk'ekexuj ti'jxin, bix e cub majekexuj twitzxin tu'n cysukenxuj t-xee' tkenxin. \p \v 10 Bix e xi' tkba'nxin cyexuj: \p —Mi'n tzaj ttz̈i cyi'ja. Cyucxa cykba'x xsuna cye nxnak'atza tu'n cyxi' tuj Galilea, jatztzen c'oquel cycye'yen inayena—tz̈i tzunxin. \s1 Tej tul tumel cyu'n c'ojlal ti otk baj \p \v 11 Maatktzen xi'ne cyxi' kej xuuj lu, at juun cyxol soldado c'ojlal tjayel Jesús e xi' tuj Jerusalén, bix e xi' cyk'umen cye nejenel cye pala ti otk baj. \v 12 Tejtzen cybinte pala cyyol soldado, e baj cychmon cyiib cyuya nintzaj xjal tu'n cyyolen ti'j cyxolx. E xi' cyk'o'n nim cypwak ke soldado, \v 13 bix e xi' cykba'n cye: \p —Cykbanx cye xjal: “Ul ke t-xnak'atz Jesús te koniyan bix etz cyalk'a'n t-xumlalxin tej nko wutana,” tz̈i cybela. \v 14 Bix ka ma tbi gobernador etz k'i'n Jesús jooc'tzen nchi wutana, cbinel ti'j ku'na tuyaxin tu'ntzen mi'n chi byeta—tz̈i nejenel cye judío cye soldado te Roma. \p \v 15 E xi' cyii'ntzen soldado pwak, bix e cybincha tisenx e tzaj cykba'n cye. Ja ẍtak' yol lu el tz̈itj cyxol judío, bix hasta ja'lewe at xjal tzin cybi'n. \s1 Manc'bil tyol Jesús cye t-xnak'atz \r (Mr 16:14-18; Lc 24:36-49; Jn 20:19-23) \p \v 16 Yaltzen cye junlaaj t-xnak'atz Jesús, e ponkexin tuj Galilea, twi' witz jaa' otk tkba Jesús. \v 17 Bix tej cylontexin Jesús, e jaw cynimsa'nxin jaxin. Pero at cab cyxolxin e baj cyc'u'jxin ka yaa'n jaxin. \p \v 18 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —Ma tzaj k'o'n weya wipemala tu'n ncawena tibaj cykilca tuj cya'j bix twitz tx'otx'. \v 19 Ju' tzunj, cyucxa tuj cykilca tnom twitz tx'otx' te kbalte cye xjal tu'n cyoc nxnak'atza. Bix cybautizara cye te techel cywitz xjal ma txi' cyk'on cyiib te Dios Mambaj bix te Dios Cwalbaj bix te Espíritu Santo. \v 20 Cyxnak'tzanx cye tu'n tbint cyu'n cykilcaj ma txi' nkba'na cyey. Bix chin temela cyuyey cykilca k'ij, hasta ojxe tul manc'bil k'ij—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz.