\id LUK - Mam NT (Todos Santos) (mamT=mvj) -Guatemala 2000 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 T-xi'len tchunk'lal Jesús tz'i'ben tu'n San Lucas \c 1 \s1 Jtaj Lucas tu'n tcub ttz'i'ben \p \v 1 Nim xjal o tz'oc cyipen tu'n tcub cytz'i'ben ti'j e bint tu'n Jesús tej ttenxin twitz tx'otx' kxol. \v 2 O cub cytz'i'ben j-oc cybi'n cyej xjal oc cyeyente j-e bint tu'n Jesús jatxe tej ttzaj tzyet taak'enxin bix e cykba tpocbalelxin te cykilca ko'. \v 3 Ju' tzunj ba'n e'la tuj nwitza jax ju'x weya cwel ntz'i'bena jti e baj texin, cuma o tz'oc wipena tu'n tjaw wii'na tumel tu'n tixix tten ti'j cykilca e baj texin jatxe titz'jlenxin. Ncub ntz'i'bena tixix tten e baj ti'jxin bix tu'n tcyaj tpocbalelxin wu'na tujxix tumel te cyey n-oc tak' Dios cyey, \v 4 tu'ntzen telxix cyni'ya ti'j jaxxix j-o tz'oc cybi'na ti' Jesús. \s1 Tej tul jun ángel k'olte tpocbal ka tu'n titz'j Juan Bautista \p \v 5 Tejtzen tocx Herodes cawel tuj cytanem judío, attzen junxin pala, k'olxte chojbil il, Zacarías tbixin. Jaj xin te jun cloj pala Abías tbi. Bix at jun t-xu'lxin Elisabet tbixuj. Tiy'jil Aarónxuj. \v 6 Cyca'bel tzunj xjal lu e xi' cyii'n cynaabl ba'nxix twitz Dios. Min-al ka' tyol cyi'jxin, cuma e xi' cynimanxin cykilca tley Dios e cyaj tk'o'n Moisés. \v 7 Kej xjal lu min-al cycwal itz'j, cuma mixbe tz'alenxuj, bix tijtlke. \p \v 8 Nponxetzen smant tu'n tajben jcloj Abías tuj tja Dios, e pontzen jk'ij tu'n tocx Zacarías tuj xjan cwart te patlte incienso twitz Dios. \v 9 E cye'yen kej xin pala tuj cysuertexin al c'oquex tuj xjan cwart jaca juun k'ij, tisex tten cyu'nxin, bixsen e cana suerte tej k'ij tu'n tocx Zacarías te patlte incienso. \v 10 Nim xjal otk chmet tuj tja Dios tec'ax ja tocxe jxjan cwart jaa' npatja incienso, bix tej tak' pala patlte incienso, nchi ak'tltzen xjal na'l Dios. \p \v 11 Maatktzen tocx Zacarías tuj xjan cwart, tej tjaw jlet jun ángel sma'n tu'n Kaaw. Tjaw tcye'yen Zacarías, wa'lc'atl ángel tuj mank'ab te altar jaa' npatja incienso. \v 12 Tej toc tcye'yenxin ángel, bi'x el tanemxin, bi'x e jaw sey'pajxin. \v 13 Bixsen e xi' tkba'n ángel te Zacarías: \p —Mi'n tzaj ttz̈i ti'ja. Dios tzul k'onte j-o txi' tkanena te Dios. Jxuj t-xu'la Elisabet tzul jun tcy'aala ti'jxuj, bix c'oquel tk'o'na tbi Juan. \v 14 Nimxsen ctzalajela ti'j tcwala, bix ju'x nim xjal ctzalajel ti'j, \v 15 cuma ctzaal tk'o'n Dios jawnex jun taak'en. Bix mlay tz'oc c'al k'e'n. Bix oj titz'j, ctemel Espíritu Santo tuya cykil tyem tuj tchunk'lal. \v 16 Bix nim xjal te Israel c'oquel cybi'n tyol tu'n cymeltz'aj tuya Dios, Cyaaw. \v 17 Ckbal Juan cyxol Israel nejl ojtzen tul Cyaaw. Ckbalxin mintii' ttz̈i ti'jxin bix tuya nim tipemalxin, tisenj e bint tu'n Elías, jxin tyolel Dios ootxa. Ckbalxin tu'ntzen toc cyak' mambaj cye cycwal, bix tu'ntzen t-xi' cyii'n cynaabl tujxix tumel twitz Dios kej xjal min tz'oc cybi'n Dios. Ckbalxin tu'ntzen binnen cyten xjal twitzj tul-len Cyaaw—tz̈i ángel te Zacarías. \p \v 18 Bix e xi' tkba'n Zacarías te ángel: \p —¿Ti tten tu'n tel nni'ya ti'j ka jaxxix tyola? Tijtl kena, bix ju'x nxu'la tijtlxuj—tz̈i Zacarías te ángel. \p \v 19 Bix aj ttzak'be'n ángel: \p —Inayena Gabriel. Inayena tsanjel Dios ebilte tyol Dios jaa'xix ta' Dios. O chin tzaj sma'na tu'n Dios te kbalte tey jba'n tpocbalel tcwala. \v 20 Pero min tocslay nyola. Ju' tzunj c'oqueley te men. Mlaytzen yoletley hasta ojxe titz'j tcwala. Amale mint tocslay nyola, pero ju' ctemela cykilj ma txi' nkba'na tey oj tpon tumel—tz̈i ángel te Zacarías. \p \v 21 Yal tzunkej xjal ete'cx tuj tja Dios nchi ayontzen tu'n tetz Zacarías tuj xjan cwart, nimxsen otk chi jaw klee' mixe jun-al Zacarías eelel. \p \v 22 Cwatzen telelxin, pero ya mentlxin. Ya min e bintl tyolexin cyuya xjal. Nuk tuya tk'abxin e tak'xin tumel ti otk tz'oc tcye'yenxin tunwen. Ju' tzunj el cyniy' xjal ti'j otk tz'oc tcye'yenxin jun yec'bil tu'n Dios tuj xjan cwart. \p \v 23 Tejtzen tjapan baj jsmant tej cloj Abías tu'n cyajben tuj tja Dios, bixsen aj Zacarías tja. \v 24 Bix mas yaj, oc t-xu'lxin Elisabet preñada. Bix jwe' xjaw nuk e tenxuj tjaxuj. Mintey' ex bet-xuj. Bix e xi' tkba'nxuj: \p \v 25 —Jawnexsen jun xtalbil o tzaj tk'o'n Kaaw weya. Yaltzen ja'lewe mintzentii'tl nch'ixewa cyxol xjal, cuma tzultzen itz'j wala—tz̈i Elisabet. \s1 Tpocbal titz'jlen Jesús \p \v 26 Tetzen tkaken xjaw tel tniy' Elisabet ti'j at tal tuj tc'u'j, jaxj ángel Gabriel e yolen tuya Zacarías jax e xi' tchk'o'n Dios tuj tnom te Nazaret tuj departamento te Galilea. \v 27 Bix e pon ángel tuj tja jun txin xuuj mintkna'x tlonte xinak, María tbitxin. Otk yolentxin tu'n tmajetxin tuya jun xinak José tbi, jun tiy'jil ktzan rey David. \v 28 Tej tocx Gabriel tuj tjatxin, e xi' tkba'n tetxin: \p —Ẍin tzaja k'olbel tey. O tzaj tk'o'n Dios xtalbil te tey. At Kaaw tuyey—tz̈i ángel te María. \p \v 29 Tej tbintetxin jyol lu, e jaw sey'pajtxin tu'n, bix ak'txin bislte ti'j: \p —¿Tu'n tiken ma tkba' ángel weya ju'wa?—tz̈itxin. \p \v 30 Pero e xi' tkba'n ángel tetxin: \p —Mi'n tzaj ttz̈i ti'ja, María, cuma o scy'eta tu'n Dios tu'n tk'onte jun xtalbil jawnex te tey. \v 31 Jnxi' nkba'na tey jax wu'na, cuma c'oquela preñada, bix c'alela jun tala, bix c'oquel tk'o'na tbi Jesús. \v 32 Jawnexsen c'oquele tala, bix q'uelel cyniy' xjal ti'j jaxin Tcwal jawnex Dios. Bix cxe'l tk'o'n Kaaw Dios texin tu'n tcawenxin te junx maj, cuma tiy'jilx Davidxin, jxin rey e cyaj tk'o'n Dios tyol tuyaxin tu'n titz'j jun tchmanxin te cawel te junx maj. \v 33 Jaxin ccawel tibaj Israel te junx maj. Mintii' tbajlel tcawbilxin—tz̈i ángel te María. \p \v 34 Bix e xi' tkba'n María te ángel: \p —¿Titzen tten ma chin oca preñada, cuma mina'x nmajewa?—tz̈i María. \p \v 35 Aj ttzak'be'n ángel tetxin: \p —Espíritu Santo cwel tibaja, bix ctemela jun rato tjak' tipemal jawnex Dios. Ju' tzunj, jtala q'uitz'jel tu'na mintii' til, bix cbyal tbi Tcwal Dios. \v 36 Jax ju'x ttzicya Elisabet, amale tijet, pero o tz'oc preñada. E cykba xjal mlay tz'alenxuj, pero ya tkaken xjaw talxuj tuj tc'u'jxuj. \v 37 Ja lu tzin tyeec'an mintii' jun mi'nt bint tu'n Dios—tz̈i ángel. \p \v 38 Bix e xi' tkba'n María: \p —Cu. Nukle nyo'ya tajbil Kaaw. Bint-xit wi'ja tisenj ma tkbay—tz̈i María. \p Bix aj ángel. \s1 Tej tpon María k'olbelte Elisabet \p \v 39 Tejtzen tkbaj ju'wa, bixsen e xi' María tuj ajkelbil tu'n tpon tuj departamento te Judea, bix e pontxin tuj ttanem Elisabet, jun tnom t-xol witz tcu'xe. \v 40 Tej tpontxin, bix ocxtxin tuj tja Zacarías, bix e k'olbentxin te Elisabet. \v 41 Tejtzen tbinte Elisabet tej tjaw k'olbentxin, e jawxsen yucch talxuj tuj tc'u'jxuj, bix tu'n tipemal Espíritu Santo \v 42 ak'xuj yolel, bix e jaw yolenxuj cyiw. Tz̈ixuj te María cyjulu: \p —¡Jawnex jun xtalbil ma tzaj tey cywitz niy'tl xuuj! ¡Bix at t-xtalbil Dios tibaj jtala tuj tc'u'ja! \v 43 ¡Titzen nxi'lena ma tzaja k'olbel weya, jay ttxu Waawiya! \v 44 Ya ntzki'ntla c'oquela ttxu Kaaw, cuma tej nbintiya tjaw k'olbena, nim e jaw yucch wala tuj nc'u'ja tu'n ttzalajebl. \v 45 Cuma ma tocslay tyol Kaaw, ctiik'ela nim tzalajebl, cuma cjapanelxin ti' tyolxin—tz̈i Elisabet te María. \p \v 46 Bix e xi' tkba'n María: \p —Tuya cykil nc'u'ja cjawel nnimsa'na tbi Kaaw. \v 47 Nchin tzalaja ti' Dios, Clol weya. \v 48 Amale minttii' wajbelela tuj cywitz xjal, pero ma tzul Dios te k'olte jun wajbela. Ja'lewe bix tuj cykilca tyem cykba' xjal ma tsicy' Dios inayena te k'olte jun jawnex woclena. \v 49 O tak' Dios jun jawnex xtalbil wibaja. ¡Xjanxsen tbixin! \v 50 At lastim tu'nxin te cyej xjal nchi niman jaxin. \v 51 Nimxsen o bint tu'nxin tu'n tipemalxin. O xcyexin cyi'j kej xjal e jaw cyniman cyiib. \v 52 O tz'el tii'nxin tipemal cycawbil kej cawel, bix o tzaj tk'o'nxin cyajbel kej xjal yaa'n jawnex. \v 53 O tzaj tk'o'nxin jun ba'n te cyej xjal at il ete'. Pero mintii' o tzaj tk'o'nxin te cyej xjal mintii' il ete' tuj cywitz. \v 54 Bix o tzulxin te onlcye ke Israel, kej xjal e tsicy'xin tu'n cyajben texin, tu'n tjapan bajxin ti' tyolxin. \v 55 E cyaj tyolxin tuya kiy'jil Abraham tu'n ttzaj lastim tu'nxin cye tchman Abraham te junx maj, bix tu'nj o bint tu'nxin wi'ja, otzen japan bajxin ti' tyolxin—tz̈i María. \p \v 56 Bix e tenle María tuya Elisabet jun oxe xjaw. Bix aj meltz'ajtxin tjatxin. \s1 Tej titz'j Juan Bautista \p \v 57 Tejtzen tpon tumel tu'n talen Elisabet, bix itz'j jun talxuj xinak. \v 58 Ke tvesint-xuj bix ke titz'enxuj e cybi otk tz'itz'j talxuj, bix e jaw tzalajke tuyaxuj ti'j jawnex xtalbil otk tzaj tk'o'n Dios texuj. \p \v 59 Te twajxakan k'ij titz'jlen talxuj, bix e pon ke cyvesint-xuj bix ke cyermanaxuj tuj cyjaxuj, cuma otk pon tumel tu'n tel cpet ttz'umel twi' ttz'albil nee' te techel judíotzen nee'. Bix oc cyk'o'n xjal tbi nee' Zacarías, tisex tbi tman. \v 60 Pero bix e xi' tkba'n ttxu nee': \p —Min. Te tbi c'oquel Juan—tz̈ixuj. \p \v 61 Pero e xi' cykba'n xjal texuj: \p —¿Tu'n tikentzen taja tz'oc tbi tala te Juan? Min-al Juan cyxol ke cyiy'jila—tz̈i ke xjal. \p \v 62 Bixsen oc cykanen xjal te tman nee' alcye tbi nee' c'oquel. Pero nuk tuya cyk'ab e yoleneke, cuma menx ta' Zacarías bix otk chquinba. \v 63 Bix e tkanen Zacarías jun tzlom, bix e cub ttz'i'benxin: “C'oquel tbi te Juan.” Bix cykilca xjal e jaw klee'. \v 64 Tejtzen tcub ttz'i'benxin ju'wa, njketltzen ttzixin, bixsen ak'xin k'olxte chjonte te Dios. \p \v 65 Tejtzen cybinte ke xjal cyvesint-xin ti otk baj tuj tja Zacarías, e jawxsen klee'ke, bix cykilca kej xjal najl cyxol witz te Judea e yolenke ti'j ti otk baj. \v 66 Kej xjal e binte ti otk baj bix ak'ke bislte ti'j, bix e baj cykanen cye ke cyuya: “¿Titzele c'oquele jnee' lu?” tz̈i ke xjal. Ju'xne e jaw klee' ke xjal, cuma otk cub tk'ab Dios tibaj nee'. \s1 Tej tk'onte Espíritu Santo tipemal Zacarías tu'n tkbantexin tyol Dios \p \v 67 Tejtzen otk jket ttzi Zacarías tu'n tyolen, bixsen e tak' Espíritu Santo tipemalxin tu'n tkbantexin tyol Dios, bix e xi' tkba'nxin: \p \v 68 —Jawxit nimset tbi Dios, jatzen Kaawja kibaj ejoo' Israel, cuma min ma ko el tuj tc'u'jxin, bix ma bint tu'nxin tu'n kclet, ejoo' t-xjalxin. \v 69 Ma tzaj tk'o'nxin jun Clol ke nim tipemal. Jatz q'uelela itz'j ti' tiy'jil David, jaj xin cawel ajben te Dios. \v 70 Ma japan bajxin ti'j tyolxin e cyaj tk'o'nxin ke cyu'n kej tyolelxin ajben texin jatxe ootxa. \v 71 E cykbaxin at tu'n tul jun Clol ke tu'n kclet tuj cyk'ab kej xjal nchi k'ojl ki'j, bix tu'n ktzakpet tjak' cycawbil kej n-el iiq'uente ke. \v 72 Ma tzaj tk'o'nxin Clol ke tu'ntzen tjapan bajxin ti'j jawnex tyolxin e cyaj tk'o'nxin cye kiy'jil, tu'n tk'ontexin lastim cye t-xjalxin. \v 73 Bix ma tzaj tk'o'nxin Clol ke tu'n tjapan bajxin ti' tyolxin tuya kiy'jil Abraham. \v 74 E cyaj tk'o'nxin tyolxin te Abraham tu'n cyclet tiy'jil Abraham tuj cyk'ab ke k'ojlel cyi'j. Ma tzaj tk'o'nxin te ke tu'n ktzakpet tuj cycawbil kej k'ojlel ki'j tu'ntzen mi'n bet kk'ij tuya ttz̈i ki'j, sino tu'ntzen tbet kk'ij tu'n kajben te Dios. \v 75 Tajxin tu'n t-xi' kii'n kchunk'lal sakxix bix jiquen twitzxin te cykil k'ij. \p \v 76 Yaltzen tey, ncy'aal, c'oquela te tyolel jawnex Dios, cuma ckbala tulel Kaaw, tu'ntzen binne cyten xjal oj tul. \v 77 Ckbala cye xjal ti tten tu'n cyclet, jaj tu'n tnajset cyil \v 78 tu'nj tk'ak'bil tc'u'j Kman Dios ki'j. Cuma ma tzaj k'ak'en tc'u'j Dios ki'j, ju' tzunj c'ulel jlet jun Clol ke kxol. Jaxin jun spi'yen \v 79 cyej xjal ete' tuj klolj bix te cyej xjal ete' tjak' t-xlequemal cyamecy. Ja tzunxin c-yec'lte ti tten tu'n kten tuj ttz̈yal—tz̈i Zacarías. \p \v 80 E tz̈'iy tcwal Zacarías bix ocxe ma xjal, bix ocx nim tnaablxin. Bix e najanxin tuj jun lugar jaa' min-al xjal najl, hasta tejxe tpon tumel tu'n t-xi' tk'umenxin tyol Dios cye Israel tuj lugar ttzii' nima' Jordán. \c 2 \s1 Tej titz'j Jesús \r (Mt 1:18-25) \p \v 1 Tejtzen mitkna'x titz'j Jesús, ja tzunj xin cawel tibaj cykil twitz tx'otx', Augusto tbixin, e tkbaxin tu'n tjaw jun tumel te tajlal jte' xjal at twitz tx'otx'. \v 2 Ja jun tneel censo e bint ju'wa, bix tej tjaw censo, tocx jxin Cirenio cawel tuj Siria. \v 3 Iltzen ti'j e pja'j ke xjal tuj cytanem ke cyiy'jil te ootxa, tu'ntzen cyk'onte cyumel te jaa'ke. \p \v 4 Bix najltzen José tuj tnom te Nazaret tuj departamento te Galilea. Pero tiy'jil Davidxin, bix jatztzen ttanem David Belén tuj departamento te Judea. Ju' tzunj il ti'j e xi' José tuj Belén, \v 5 te tz'ibl tiibxin. Bix k'i'n María tu'nxin, cuma t-xu'tlxin. Bix ch'itk talentxin. \p \v 6 Tejtzen cypon José tuya María tuj Belén, bix e pon tumel tu'n ttzaj itz'j taltxin. \v 7 Bix itz'j taltxin. Tneel taltxin, bix xinak. Itz'j taltxin tuj cyja alimaj, cuma mintii' cyposada e cnet tuj tnom. Bix e jaw tbo'tz'entxin nee' tuj bu's̈, bix e cu'x tcotz'ba'ntxin nee' tuj tcublel cywa alimaj. \s1 Ke tsanjel Dios bix ke cylel \p \v 8 Ttxa'nxitzen tnom te Belén attzen cab cylel najlke cyi' cycarnel. Nchi c'ojlan cycarnel te koniyan. \v 9 Tisen tii' tej tpon jlet jun tsanjel Dios tuj cya'j cywitz, bix tspi'yemal Dios e cub txakpaj cyibaj, bix e jaw sey'pajke. \v 10 Bix e tkba ángel cye cylel: \p —Mi'n tzaj ttz̈i cyi'ja, cuma k'i'n jun tpocbalel jun tzalajebl wu'na te cykil xjal. \v 11 Tuj ja koniyan lu, bix tuj ja tnom lu, ttanem jxin cyiy'jila David, ma tz'itz'j Clol cyey, jxin scy'o'n tu'n Dios te cawel. \v 12 Ka cxe'l cycye'xa nee', ojtzen tcnet jun nee' cyu'na bo'tz'en tuj bu's̈ bix tcu'x tuj tcublel cywa alimaj, q'ueleltzen cyni'ya ti'j ja tzunja—tz̈i ángel cye cylel. \p \v 13 Tej tbaj tkba'n ángel kej yol lu, nukxix tisen tii' tjaw jlet mas nim cybaj ángel te tuj cya'j ttxlaj ángel e pon nejl. Nimxsen e jaw cynimsa'n tbi Dios, bix e xi' cykba'n: \p \v 14 —¡Jawnex tbi Dios tuj cya'j! Ma tzaj tk'o'n jun xtalbil twitz tx'otx' tu'n cyten xjal tuj ttz̈yal tuya Dios—tz̈i ke ángel. \p \v 15 Tej cyaaj meltz'aj ke tsanjel Dios tuj cya'j, bix ak' ke cylel yolel cyxolx: \p —Ko'ne cyey'lte jnee' ma tz'itz'j tuj Belén, jatzen nee'ja ma k'umj tu'n Dios—tz̈i ke cylel. \p \v 16 Bix e xi'kexin tuj ajkelbil te cyey'lte, bix e cnet María tuya José cyu'nxin tuyax ni' ẍlak. Xukaq'uex tuj tcublel cywa alimaj. \v 17 Tejtzen cylontexin nee' tuj tcublel cywa alimaj, bix ak'kexin kbalte cye xjal ti otk tkba ángel cyexin ti' nee'. \v 18 E jaw klee' kej xjal e cybi cyyol kej cylel. \v 19 Yaltzen te María, mintey' ak'txin, sino nuk e jaw bisentxin ti'j cykilca otk baj. \p \v 20 Bix aj meltz'aj ke cylel jaa' ete' cycarnelxin, bix e jaw cynimsa'nxin tbi Dios. E xi' cyk'o'nxin chjonte te Dios ti'j cykilca otk cybixin bix otk cyilxin, bix jax e'la tuj cywitzxin ti'j e tkba ángel. \s1 Tej tpon k'i'n Jesús tuj tja Dios \p \v 21 Tetzen twajxakan k'ij titz'jlen tal María, jatzen tumelj tu'n toc techel ti' ttz'albil taltxin judíotzen nee'. Te xsunj k'ij lu tej toc tbi te Jesús, jaxj tbi e tkba ángel Gabriel te María tej mitkna'x toc jlet taltxin. \p \v 22 Mas yaj, e xi' José tuya María tuj Jerusalén, cuma tzin tkba'n tley Moisés, oj talen jun xuuj, il ti'j tu'n t-xi' oyet jun alimaj, tu'ntzen tcyaj sak xuuj twitz Dios. Ju' tzunj, tej tpon tumel, e xi'kexin tuj tja Dios tuj Jerusalén. Bix tex k'ij tej t-xi' oyet jnee' Jesús tuj tk'ab Dios. \v 23 E binttzen cyu'n ju'wa tu'ntzen cynimante tley Dios. Tzin tkba'n cyjulu: “Jaca juun tneel xinak q'uitz'jel t-xol tal jun xuuj, ck'ojel tuj tk'ab Dios,” tz̈i tley Dios. \v 24 Bix tu'n cycuyante tu'nj tley Dios ti'j tx'ajbilte xuuj, e xi' cyoyen María tuya José alimaj te Dios, cuma tzin tkba'n tley Dios: “Tuya jun moj cucu' bix ka jun moj palomas il ti'j cxe'l oyet,” tz̈i tley Dios. \p \v 25 Attzen junxin xjal tuj tnom te Jerusalén Simeón tbixin. Jatzen jun xinj k'i'nxix tyol Dios tu'nxin. El tniy' Simeón ti'j tu'n ttzaj tk'o'n Dios jun jawnex Cawel cye Israel la' alcye jun k'ij te clolcye, bix nayon tzunxin ti'j. Tu'n Espíritu Santo e'la tniy'xin. \v 26 E tkba Espíritu Santo texin tu'n mi'n cyimxin hasta ojxe toc tcye'yenxin jxjal ayonke Israel ti'j. \v 27 Tpontzen tumel, e xi' k'i'nxin tu'n Espíritu Santo tuj tja Dios. Te tzunj k'ij tej tpon cyii'n tman Jesús ja Jesús tuj tja Dios tu'n tyec'j te Dios, tisen tzin tkba'n ley. \v 28 Tej toc tcye'yen Simeón nee', bix e xi'xin chleljawte, bix e jaw tnimsa'nxin tbi Dios ti'j, bix e xi' tkba'nxin: \p \v 29 —Taat, ba'ntzen tu'n ncyima tuj ttz̈yal, inayenja ma chin ajbena tey, cuma ma japan baja ti' tyola. \v 30 Ma tzaj tk'o'na tu'n toc ncye'yena Jclol keya ma tzul. \v 31 O tsicy'a ja tu'n toc Clol cye cykilca xjal twitz tx'otx'. \v 32 C'ajbel tisen jun spi'yen cyxol xjal yaa'n judío, tu'ntzen tel cyniy' ti'j. Bix c'oquel te jun xjal mas jawnex cyxol t-xjala, kej Israel—tz̈i Simeón te Dios. \p \v 33 Tejtzen cybinte José tuya ttxu Jesús tyol Simeón ti' cycwal, e jaw klee'ke. \v 34 Bix e xi' tkanen Simeón te Dios tu'n ttzaj tk'o'n Dios xtalbil te cye, bix e xi' tkba'nxin te María, ttxu nee': \p —Ebi'nc nyola. Ja tala lu c'oquel te kbalte ti'j ti pjel te jaca juun aj Israel, ka tu'n t-xi' tuj castiwa, bix ka tu'n tel ba'n. Nim cbinel tu'n, tu'ntzen tel cyniy' xjal ti'j ja Clol cye, pero nim xjal q'uelel iiq'uente. \v 35 Tu'nj q'uelel cyiiq'uen, cchic'ajaxeltzen ka'xsen cynaabl. Pero kej n-oc ke cyc'u'j ti'jxin, oj tbint cyu'n ju'wa, cchic'ajaxeltzen ba'n cynaabl. Yal tey, c'oquex tuj tanema jun nintzaj bisbajil ti'j tala, tisenc'a c'oquex twi' spada tuj tanema—tz̈i Simeón te María. \p \v 36 At junxuj xuuj at tuj tja Dios, Ana tbixuj. Tmeel Fanuelxuj bix tiy'jil Aserxuj. Kbal tyol Diosxuj. Ni' tijtl xsunxuj. E majexuj wuuk tyem, \v 37 bix e tentlxuj viuda ochenticuatro jnabk'i. Jaca k'ij ocxxuj tuj tja Dios. Cykil k'ij bix cykil ak'bil e na'nxuj Dios, bix nim maj e cub tpa'nxuj weyaj tu'n tnimanxuj Dios. \v 38 Texsen hora nyolen Simeón tej tpon Ana jaa' tocxe María tuya José, bix ak'xuj k'olx chjonte te Dios ti'j ti otk bint tu'n Dios. Bix e xi' tkba'nxuj cye aj Jerusalén, kej otk tz'oc ke cyc'u'j ti' tulel Clol cye: \p —Ja tzunj ẍlak lu Clol ke—tz̈ixuj. \s1 Tej cyajtz meltz'aj José tuya María tu'n cypon tuj Nazaret \p \v 39 Tej cyniman María bix José alcyej tzin tkba'n tley Dios ti'j ti tten oj nitz'j jun nee', bixsen aj meltz'ajkexin jaa' najlekexin tuj tnom te Nazaret, tuj departamento te Galilea. \v 40 Bix tz̈'iyne e tz̈'iy nee', bix ocx k'o'n tipen, bix tnaabl tu'n tel tniy' ti'j, bix chic'aj el ba'n twitz Dios. \s1 Tej tpon Jesús tuj tja Dios matk cwal \p \v 41 Bix jaca tyem nche'x tman Jesús tuj Jerusalén te iy'salte jnink'ij te Pascua. \v 42 Tej tjapan Jesús cablaaj tyem titz'jlen, e xi'kexin juntl maj tuj Jerusalén te iy'sal jnink'ij, tisex tten. \v 43 Bix tej tbaj nink'ij, bix ajke María tuya José cyjaxin. Pero bix e cyaj Jesús tuj Jerusalén, bix min el cyniy' José bix ttxu ti'j ka otk cyaj. \v 44 Tuj cywitzxin tocx Jesús cyxol kej xjal junen cyuya tu'n cypon Galilea. Tejtzen cykax tu'n cywe'xin, bix ak'kexin jyolte Jesús cyxol ke cyuyaxin bix ke te cyjaxin. \v 45 Pero min-al e cnet. Bixsen aj meltz'ajkexin te jyolte tuj Jerusalén. \v 46 Te toxen k'ij tcyajlen tii'n tiib Jesús tej tcnet tuj tja Dios cyu'nxin. K'uklecx cyxol ke tx'olbalte tleyel tyol Dios. Toc ebilte cyyolxin bix toc kanlte tyol Dios cyexin. \v 47 Bix e jaw klee' niy'tl xjal oc ebinte tyol Jesús, cuma nimxsen tyol Dios ttzki'n Jesús, bix tuya nim ba'n tu'n e xi' ttzak'be'n cye tx'olbal ley. \v 48 Tej tocx cycye'yen María bix José tocx Jesús cyxol tx'olbal ley, e jawxsen klee'ke. Bix e xi' tkba'n ttxu te: \p —Wal, ¿tu'n tikentzen e cyja'y tzalu bix mintii' e tkbay keya? Nimxsen ma ko jyona ti'ja tuya tmana, pero yaj ma cneta ku'na, bix nim ma ko ajkela ti'ja—tz̈i ttxu. \p \v 49 Pero e xi' tkba'n Jesús cye tman: \p —¿Titzen min el cyni'ya ti'j ka jatzen ntiiniya tzalu tuj tja Dios? ¿Mimpatzen tz'el cyni'ya ti'j il ti'j tu'n ntena tuj taak'en Nmana?—tz̈i Jesús cye tman. \v 50 Pero María bix José min el cyniy' ti'j ti e tkba Jesús ju'wa. \p \v 51 Bix e tcuyak'a tu'n tajk'a cyuya tmank'a tu'n cyponxin Nazaret. Bix e tnima tzunk'a cykilca cyyol tmank'a. \p Yaltzen te María, nuk e bisenxuj ti'j cykilca otk baj. \p \v 52 Yaltzen te Jesús, tz̈'iyne ttz̈'iy tnaabl, bix ocxin ma xjal, bix masxse elxin ba'n tuj twitz Dios bix tuj cywitz xjal. \c 3 \s1 Tej tk'umen Juan Bautista tyol Dios \r (Mt 3:1-12; Mr 1:1-8; Jn 1:19-28) \p \v 1 Otktzen bint olaaj jnabk'i tcawbil Tiberio tibaj cykilca twitz tx'otx', tej tak' Juan kbalte tyol Dios. Tej tyem, tocx xsunj jxin Poncio Pilato cawel tuj departamento te Judea, bix tocx jxin Herodes cawel tuj departamento te Galilea, bix tocx Felipe, jxin titz'en Herodes, cawel cyuj departamento te Iturea bix Traconite, bix tocx jxin Lisanias cawel tuj departamento te Abilinia, \v 2 bix ete'c xsunj jxin Anás bix Caifás nejenel cye pala cyxol judío. Jatzen te Juan, tcwal Zacarías, e ten jaa' min-al xjal najl. Dios e k'onte kej yol te Juan tu'n tkbante cye xjal. \v 3 Bix e xi' Juan tiy' tuj cykil lugar ttzii' nima' Jordán te kbalte cye judío tu'n tcyaj cyk'o'n cyil tu'n cymeltz'aj tuya Dios, tu'ntzen tnajset cyil, bix tu'n cycu'x tk'o'nxin tuj a' te jun techel otktzen chi oc tuya Dios. \p \v 4 Tej tk'umente Juan ju'wa, ju'tzen e'la jaxxix tyol Isaías, jxin kbalte tyol Dios nejl. E tkba Isaías tuj tyol Dios: “Tuj jun lugar min-al xjal najl tuj, cjawel jlet jun xinak, bix ctkba' cye xjal cyjulu: ‘Tzul Kaaw tu'n tten kxol. Ju' tzunj, key xjal, cyjel cyk'o'na cyila, tu'ntzen binne cytena oj tul. \v 5 Tisentzen binne tten jun be cyu'na oj tul jun jawnex cawel. Il ti'j tu'n tbaj cynojsa'na jul tuj tbexin, bix tu'n tcub kuutz̈'it witz tuya bu'j tu'n tcyaj chk'ajlaj. Bix kej be at cyẍoquel, tu'n cycyaj jiquen, bix kej be at xak cyuj, cjawel buchet, tu'n cycyaj jiquen. \v 6 Ch'ix tpon tumel cykil xjal cyla' jun colbil ke tk'a' Dios,’ ju' ctkba' jun xjal,” tz̈i Isaías. \p \v 7 Nim xjal e pon ti' Juan ttzii' nima' tu'ntzen cycu'x tu'nxin tuj a'. Bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Mina'x tcyaj cyk'o'na cyila. Ke cyey nuk tisen lbaj nchi el ok twitz k'ak'. Cyaj cyey tu'n cycu'xa wu'na tuj a' nuk tu'n mi'n cub castiwa cyibaja tu'n Dios. \v 8 Ka cycy'iy tu'n tcub cycastiwiya tu'n Dios cyibaja, cybinchamtzen alcyej ba'n, tu'ntzen tchic'ajax ka otk cyaj cyk'o'na cyila bix otk chi meltz'aja tuya Dios. Mi'n cykbay: “Tu'nj tiy'jil Abraham ko'ya, mlay tzaj kcastiwiya tu'n Dios, cuma t-xjal Dios ko'ya.” Yaa'n ju'wa. Cxe'l nkba'na cyey ka at xjal t-xjal Dios nuk tu'nj tiy'jil Abrahamke, cykilcatzen loj xak lu ba'n toc te t-xjal Dios, cuma attzen tipemal Dios tu'n cyoc te tiy'jil Abraham. \v 9 Jaxte tzulte castiwa cyibaj kej xjal yaa'n ba'n twitz Dios. C'oquel cyc'u'ja ti'j ja tumel lu. Taaw cab tken lo'pj c'oquel tcye'yen cyi' cyken lo'pj. Kej min cyak' cywitz, chi jawel tx'omet ttzi tx'otx', bix nuk te tuj k'ak' chi ajbela—tz̈i Juan cye xjal. \p \v 10 Bix e xi' cykanen xjal te Juan: \p —¿Titzen pjel keya, tu'ntzen tchic'ajax ka otk ko meltz'aja tuya Dios?—tz̈i ke xjal. \p \v 11 E xi' tkba'n Juan cye: \p —Jun xjal at ca'ba tcapẍeyen, il ti'j tu'n t-xi' tk'o'n jun te tej xjal mintii' tcapẍeyen. Bix jun xjal at twa, il ti'j tu'n t-xi' tk'o'n ch'in tej mintii' twa—tz̈i Juan. \p \v 12 E pon cab chmol alcabala tu'n cycu'x tu'n Juan tuj a', bix e xi' cykanen te Juan: \p —¿Titzen pjel keya tu'n tchic'ajax ka otk ko meltz'aja tuya Dios?—tz̈ike. \p \v 13 E xi' tkba'n Juan cye: \p —Chi chmola alcabala nuk jaj tzin tkba'n ley. Mi'n chi chmona pwak nuk te cyexa—tz̈i Juan. \p \v 14 Bix at cabtl soldado ttzii' nima', bix e xi' cykanen te Juan: \p —Yajtzen keya, ¿titzen pjel keya tu'ntzen tchic'ajax tu'n kmeltz'aja tuya Dios?—tz̈ike. \p Bix e xi' ttzak'be'n Juan cye: \p —Mi'n tz'el cykanena cypwak xjal tu'n cyclet cywitza. Mi'n jaw cyxtz'imena cyi' xjal tu'n cycamana cyi'j. Mi'n nuk cub cytziy ti'j twi' cyc'u'ja—tz̈i Juan cye soldado. \p \v 15 Cykil aj Israel nchi ayon tu'n tul jxjal Scy'o'n tu'n Dios te cawel, jxjal Cristo, bix kej xjal e pon ttzii' nima' e yolenke ti' Juan, ka ja Juan te Cawel at tulel, bix ka min. \v 16 Tbinte Juan ju'wa, bix e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —Weya, yaa'n jawnex kena twitzj xjal tzul. Jxjal tzul, mintlpetii' woclena tu'n tel npju'na tak'el t-xaab. Weya, nuk jun techel tzin nk'o'na, jaj tu'n cycu'xa wu'na tuj a'. Pero ja tzunj xjal tzul, yaa'n nuk jun techel ctk'a', sino ctzaal tk'o'nxin Espíritu Santo te cyej cyey ma cyaj cyk'o'na cyila, bix ctzaal tk'o'nxin tu'n cyxi'y tuj k'ak' te cyej cyey min cyaj cyk'o'na cyila. \v 17 Ju'tzen tten pjel tpa'nxin kej xjal at tu'n cyclet cyuyaj xjal at tu'n cyxi' tuj k'ak', tisen jun awal triwa q'uelel tpa'nxin twitz tuya t-xc'omel. Jtwitz triwa c'oquex tuj tx'utx', pero ja tzunj t-xc'omel c'oquex tuj jk'ak' min yubtz'aj—tz̈i Juan cye xjal. \p \v 18 Ju'tzen tten tej tk'umen Juan tyol Dios cye xjal, bix tuya mastl tumel ti'j colbil cye e tk'umexin cye xjal. \v 19 Pero bix e pon tumel tu'n mintl e k'umen Juan tyol Dios, tu'n tyol Herodes, cuma otk tz'el tii'n Herodes t-xu'l ttzicy, Herodías tbixuj, bix otk bint mas ka' tu'nxin. Tu'n tzunj lu e xi' tkba'n Juan texin otk bint ka' tu'nxin. \v 20 Ju' tzunj e tbinchaxin juntl tka'yelxin, jaj tu'n ocx tk'o'nxin Juan tuj tzee'. \s1 Tej tbautizarj Jesús \r (Mt 3:13-17; Mr 1:9-11) \p \v 21 Tej tcu'x tk'o'n Juan ke xjal tuj a', bix e pon Jesús ti'jxin, bix e cu'x tk'o'nxin tuj a'. Tejtzen tjatz Jesús tuj a', bix ak' na'l Dios, bix e jket cya'j, \v 22 bix e cub Espíritu Santo tibajxin tisen tcye'nc junjil cucu', bix e tzaj tk'ajk'ajel yol tuj cya'j. Tz̈i yol cyjulu: \p —Jay Ncwala n-oc tak'a weya. Nchin tzalaja jay ma scy'et wu'na—tz̈i Kman Dios te Jesús. \s1 Ke tiy'jil Jesús \r (Mt 1:1-17) \p \v 23 Tejtzen tbint jlu ti' Jesús, bixsen e xi' ttzyu'nxin jtaak'enxin otk tzaj tk'o'n Dios tu'n tbint tu'nxin cyxol xjal. Tej tak'xin ak'anal ti' taak'en Dios, otk japanxin winaklaaj jnabk'i. Bix cybi tiy'jilxin jaa' ela itz'jxin ejee' tzunj lu: Tuj cywitz xjal, tcwal José jaxin. Yaltzen te José, tcwal Elíxin. \v 24 Yaltzen te Elí, tcwal Matat-xin. Te Matat, tcwal Levíxin. Te Leví, tcwal Melquixin. Te Melqui, tcwal Janaxin. Te Jana, tcwal Joséxin. \v 25 Te José, tcwal Matatíasxin. Te Matatías, tcwal Amósxin. Te Amós, tcwal Nahumxin. Te Nahum, tcwal Eslixin. Te Esli, tcwal Nagaixin. \v 26 Te Nagai, tcwal Maat-xin. Te Maat, tcwal Matatíasxin. Te Matatías, tcwal Semeixin. Te Semei, tcwal Joséxin. Te José, tcwal Judáxin. \v 27 Te Judá, tcwal Joanaxin. Te Joana, tcwal Resaxin. Te Resa, tcwal Zorobabelxin. Te Zorobabel, tcwal Salatielxin. Te Salatiel, tcwal Nerixin. \v 28 Te Neri, tcwal Melquixin. Te Melqui, tcwal Adixin. Te Adi, tcwal Cosamxin. Te Cosam, tcwal Elmodamxin. Te Elmodam, tcwal Erxin. \v 29 Te Er, tcwal Josuéxin. Te Josué, tcwal Eliezerxin. Te Eliezer, tcwal Jorimxin. Te Jorim, tcwal Matat-xin. Te Matat, tcwal Levíxin. \v 30 Te Leví, tcwal Simeónxin. Te Simeón, tcwal Judáxin. Te Judá, tcwal Joséxin. Te José, tcwal Jonánxin. Te Jonán, tcwal Eliaquimxin. \v 31 Te Eliaquim, tcwal Meleaxin. Te Melea, tcwal Mainánxin. Te Mainán, tcwal Matataxin. Te Matata, tcwal Natánxin. Te Natán, tcwal Davidxin. \v 32 Te David, tcwal Isaíxin. Te Isaí, tcwal Obedxin. Te Obed, tcwal Boozxin. Te Booz, tcwal Salmónxin. Te Salmón, tcwal Naasónxin. \v 33 Te Naasón, tcwal Aminadabxin. Te Aminadab, tcwal Aramxin. Te Aram, tcwal Esromxin. Te Esrom, tcwal Faresxin. Te Fares, tcwal Judáxin. \v 34 Te Judá, tcwal Jacobxin. Te Jacob, tcwal Isaacxin. Te Isaac, tcwal Abrahamxin. Te Abraham, tcwal Taréxin. Te Taré, tcwal Nacorxin. \v 35 Te Nacor, tcwal Serugxin. Te Serug, tcwal Ragauxin. Te Ragau, tcwal Pelegxin. Te Peleg, tcwal Heberxin. Te Heber, tcwal Salaxin. \v 36 Te Sala, tcwal Cainánxin. Te Cainán, tcwal Arfaxadxin. Te Arfaxad, tcwal Semxin. Te Sem, tcwal Noéxin. Te Noé, tcwal Lamecxin. \v 37 Te Lamec, tcwal Matusalénxin. Te Matusalén, tcwal Enocxin. Te Enoc, tcwal Jaredxin. Te Jared, tcwal Mahalaleelxin. Te Mahalaleel, tcwal Cainánxin. \v 38 Te Cainán, tcwal Enósxin. Te Enós, tcwal Set-xin. Te Set, tcwal Adánxin. Te Adán, tcwal Diosxin. \c 4 \s1 Tej toc niy'bet Jesús \r (Mt 4:1-11; Mr 1:12-13) \p \v 1 Tejtzen tjatz Jesús tuj a', bix etzxin tuj lugar Jordán. Ya at tzunxin tjak' tipemal Espíritu Santo, bix e xi' tii'n Espíritu Santo jaxin tuj jun lugar min-al xjal najl tuj. \v 2 Npontltzen taaw il ti'jxin te niy'belte tnaablxin. E tenxin tuj lugar tzkij tx'otx' cya'wnak k'ij. Min e waa'nxin, bix tej tjapan baj cya'wnak k'ij, ¡otkxsen bajxin tu'n weyaj! \v 3 Bix e xi' tkba'n taaw il te Jesús: \p —Katzen Tcwal Diosa, binchanc'a tzunj xaka te tway—tz̈i taaw il. \p \v 4 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Tzin tkba'n tuj tyol Dios cyjulu: “Mas il ti'j tu'n tnimante jun xjal Dios twitzj tu'n titz'j nuk tu'n twa,”—tz̈i Jesús. \p \v 5 Bix e jaw tii'n taaw il ja Jesús jawne bix e xi' tyeec'an taaw il texin cykilca tnom twitz tx'otx'. Bix e tilxin cykilca tnom te jun niy' rato. \v 6 Bix e xi' tkba'n taaw il te Jesús: \p —Cykilca kej tnom lu tuya cykilca k'inemal cyuj cxe'l nk'o'na tey, cuma te weya o chi k'oja, bix chi xe'l nk'o'na la' al taaw waja. \v 7 Ka ma cub maje tey nwitza nniman tzuna nwitza, chi xe'ltzen nk'o'na tey—tz̈i taaw il te Jesús. \p \v 8 Pero aj ttzak'be'n Jesús te: \p —Tzin tkba'n tuj tyol Dios cyjulu: “Nuk ja Dios cjawel cynimsa'na, bix nuk te ba'n cyajbe'ney,” tz̈i tyol Dios cye xjal—tz̈itzen Jesús. \p \v 9 Bix e xi' tii'n taaw il ja Jesús tuj tnom te Jerusalén, bix e jaw tii'n taaw il ja Jesús maa twi' tja Dios. Bix e xi' tkba'n taaw il texin: \p —Ka jay Tcwal Dios, xoo'nx tiiba twitz tx'otx', tu'ntzen tel cyniy' xjal ti'ja jay Scy'o'na tu'n Dios ka min xcyima. \v 10 Mlay cyima, cuma tz'i'ben tuj tyol Dios: “Chi tzaal tk'o'n Dios tsanjel tuj cya'j te clol tey. \v 11 Ejee' chi tzyulte tey tuj cyk'ab, tu'ntzen mi'n cub tz'aka twitz tx'otx' bix tu'n mi'n tzak' tkena twi' xak,” tz̈i tyol Dios—tz̈i taaw il te Jesús. \p \v 12 Pero aj ttzak'be'n Jesús te: \p —Tzin tkba'n tuj tyol Dios cyjulu: “Mi'n tz'oc cycyakwusa'na Dios tu'n toc cyk'o'na tuj malbil te, ka jax tu'n,” tz̈i tyol Dios—tz̈i Jesús te taaw il. \p \v 13 Tej mix e xcyeba taaw il tu'n t-xi' tniman Jesús ja, bixsen e cyaj tk'o'n taaw il jaxin te ayolte juntl k'ij tu'n t-xcye tibajxin. \s1 Tej ttzyet taak'en Jesús \r (Mt 4:12-17; Mr 1:14-15) \p \v 14 Bix e pon meltz'aj Jesús tuj departamento te Galilea. Nim tipemalxin k'i'n tu'nxin tu'n Espíritu Santo, bix e pon baj tpocbalelxin tuj cykilca tnom nkaylex ete'. \v 15 Ocx Jesús cyuj camon jaa' te xnak'tzabl tyol Dios, bix ak'xin kbalte cye xjal ti tten tyol Dios, bix elxin ba'n tuj cywitz cykil xjal. \s1 Tej tpon Jesús tuj tnom Nazaret \r (Mt 13:53-58; Mr 6:1-6) \p \v 16 E ponxin tuj tnom te Nazaret jaa' otk tz̈'iyxin. Tej tpon k'ij te ajlabl, ocxxin tuj camon jaa' te k'umlte xnak'tzbil ti' tyol Dios, tisex tten tu'nxin. Tej tpon tumel, bix e jaw we'xin cywitz xjal tu'n tjaw ts̈i'nxin tyol Dios cywitz xjal. \v 17 Bix e tzaj tii'n jun xjal j-u'j tz'i'ben tu'n Isaías, jxin tyolel Dios. Bix el tlicy'pe Jesús u'j, bix e tjoyxin, bix e cnet tu'nxin alcyej e tjoyxin. Bix ak'xin s̈-ilte cyjulu: \v 18 “Te weya o k'oj Espíritu Santo tu'n Dios, cuma o chin scy'eta tu'n Dios tu'n t-xi' nk'umena jun ba'n tpocbalel te colbil cye xjal. Inayena sma'n te onlte ke mebe xjal, bix tu'n cytzokpaj kej ete' tuj cyk'ab ke enemiwa, bix tu'n tjket cywitz xjal mos̈, bix tu'n cyclet kej xjal at tjak' cycawbil kej yajlal xjal, \v 19 bix tu'n t-xi' nk'umena ma pon tumel tu'n ttzaj t-xtalbil Dios cyibaj xjal.” \v 20 Ejee' tzunj yol lu e jaw ts̈i'n Jesús tuj tu'j te Isaías. Bix e jaw tbalk'i'nxin u'j bix e xi' tk'o'nxin te c'ojlal u'j, bix e cub kexin tu'ntzen t-xi' ttx'olba'nxin tyol Dios cye ke xjal ete' tuj camon jaa'. Bix oc txle cywitz xjal ti'jxin. \v 21 Bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Jyol ma cybiy ja'lecuwe, ja'le tzuna matzen japan baj tuj chic'aj cywitza—tz̈i Jesús. \p \v 22 Cykil xjal el cyniy' ti'j ti e tkba Jesús, bix e jaw klee'ke ti'j otk tkbaxin jax xinj xjal at tulel, bix ak' ke xjal yolel cyxolx: \p —¿Pero yaa'mpatzen jxjal lu nuk tcwal José?—tz̈ike. \p \v 23 Bix e xi' tkba'n Jesús cye: \p —Ntzki'na mas yaj cykba'y weya cyjulu: “Yeec'amne ka jawnex tipemala. O kbiya e bint nim tu'na tuj tnom te Capernaum. Binchamtzen tzalu kxola, ejoo'ya xjal te ttanema, tu'ntzen kocslana ti'ja,” tz̈i cybela. \v 24 Ju'tzen cykba'y, cuma chin elel cyiiq'uena, cuma jun tyolel Dios tuj cyex cytanem n-el cyiiq'uen. \v 25 Cxe'l nkba'na cyey ju' pjel weya tisen te Elías, jxin tyolel Dios nejl. At nim xuuj viuda tuj tx'otx' te Israel tej tcub jun weyaj tuj Israel tu'n mintii' jbal e cub oxe jnabk'i tuya kak xjaw. \v 26 Pero yaa'n ju' e xi' chk'et Elías tu'n Dios cyey'lcye viuda tuj ttanemxin, sino ju' e xi' chk'et-xin cyey'lte jun viuda tuj juntl tnom Sarepta tbi, tuj tx'otx' te Sidón. \v 27 Bix ju' pjel weya tisen e baj tej xin tyolel Dios Eliseo. At jun tyem at nim xjal tuj Israel nim el k'ey cyk'ab bix cyken tu'nj yabel lepra, pero min-al jun te ttanemxin e tk'anexin. Jun wikxitl xjal e tk'anexin, jatl jxin Naaman te tnom te Siria—tz̈i Jesús cye aj Nazaret. \p \v 28 Tej cybinte kej xjal tuj camon jaa' tyol Jesús ju'wa, e tzaj cyk'oj xjal, \v 29 bix e jaw we' ke xjal bix e xi' cylich'o'nxin Jesús, bix e xi' cykitexin twitz tx'otx' tu'n tex ttxa'n tnom. Toc Nazaret tc'u'j jun witz. Bixsen e xi' cyii'nxin Jesús twi' witz tu'ntzen tetz cyxoo'nxin twitz xak. \v 30 Pero nuk tisen tii' tetz jilpaj Jesús cyxolxin, bix e cu'x meltz'aj Jesús maa t-xee' witz. \s1 Jun xjal otk tz'oc biman ti'j \r (Mr 1:21-28) \p \v 31 Bix e pon Jesús tuj tnom te Capernaum tuj departamento te Galilea. Jaca k'ij te ajlabl ocx Jesús tuj camon jaa', bix e xi' tk'o'nxin xnak'tzbil cye xjal. \v 32 E jaw klee' ke xjal ti'j t-xnak'tzbilxin, cuma e xnak'tzanxin tuya nim tipemal tyolxin. \v 33 At jun k'ij e pon junxin xjal tuj camon jaa'. Otk tz'oc biman ti'jxin, bix e jaw s̈-inxin: \p \v 34 —¡Ko tk'a'cja, Jesús te Nazaret! ¿Mapa tzula te k'olxte keya ejoo'ya biman tuj castiwa? Ntzki'na alcyey. Jay Tcwal Dios mintii' tila—tz̈i biman te Jesús. \p \v 35 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —C'ola bix texa tuj ja xjal lu—tz̈i Jesús. \p Tbinte biman tyol Jesús, bix e cub t-xoo'n jxjala twitz tx'otx' cywitz xjal tu'n tis̈j xjal, bix etz biman tuj. Pero min is̈j te xjal. \v 36 Nimxsen e jaw klee' ke xjal ti'j lu, bix e jaw yol cyxolxxin: \p —¿Ti tten nuk tu'n tyolxin nchi etz ke biman tuj jun xjal? Nimxsen tipemalxin—tz̈i ke xjal. \v 37 Bix el tpocbalelxin e pon cyuj tnom ti'jxe Capernaum. \s1 Tej tk'ane Jesús ti'j jxuj tjii' Pedro \r (Mt 8:14-15; Mr 1:29-31) \p \v 38 Tej tetz Jesús tuj camon jaa', e ponxin tuj tja Simón. Attzen tjii' Simón tuya, bix yaabxuj tu'n nim cyak ti'jxuj. Ejee' tzunj xjal ete' tuj tja Simón e xi' cykanen te Jesús tu'n tk'anenxin ti'jxuj. \v 39 Bix e pon lk'e Jesús jaa' tocxexuj, bix e xi' tkba'nxin tu'n tetz jyabel tuj t-xumlalxuj, bix nwe'tl cyak ti'jxuj. Tex rato njaw we'tlxuj, bix ak'xuj k'olxte waabj cye xjal tuj jaa'. \s1 Nim xjal ul tnaabl tu'n Jesús \r (Mt 8:16-17; Mr 1:32-34) \p \v 40 Te xsunj k'ij te ajlabl, bix mitkna'x tex k'ij, bix e pon nimtl xjal cyuya yaab jaa' ta' Jesús. Bix e cub tk'o'n Jesús tk'ab tibaj juun yaab, bix ul cynaabl tex hora. \v 41 Bix nim xjal e pon toc biman cyi'j, bix e xi' tkba'n Jesús cye biman tu'n cyel cyi' xjal. Tejtzen cyel, e jawxsen s̈-inke: “Jay Tcwal Dios,” tz̈i ke biman te Jesús. Pero bix e xi' tmyo'n Jesús ke biman tu'n mi'n chi yolentl, cuma el cyniy' biman ti'j ka jaxin Jscy'o'n tu'n Dios. \s1 Tej tbet Jesús cyuj tnom te Galilea te kbalte tyol Dios \r (Mr 1:35-39) \p \v 42 Te juntl k'ij, te jya'x, bix iy'xin tja Simón, bix e xi'xin jaa' min-al xjal. Nim xjal e jyon ti'jxin, bix e cnet-xin cyu'n, bix e cubsanke cywitz texin tu'n mi'n tziy'xin cyxol. \v 43 Pero e xi' tkba'nxin cye: \p —Il ti'j tu'n nxi'ya cyuj cabtl tnom, tu'n t-xi' nyeec'ana cye niy'tl xjal ti tten tcawbil Dios, cuma sma'n kena tu'n Dios te kbalte tzul tcawbil Dios—tz̈i Jesús. \p \v 44 Ju'tzen tten tej t-xi' Jesús cyuj cytanem judío. Oj tponxin tuj juun tnom, bix ocxxin tuj camon jaa', bix ak'xin xnak'tzalte tyol Dios. \c 5 \s1 Nim quis̈ tzyet tu'n tipemal Jesús \r (Mt 4:18-22; Mr 1:16-30) \p \v 1 At jun k'ij wa'lc'a Jesús ttzii' jun nima' Genesaret tbi. Nim xjal e chmet ti'jxin te ebilecte t-xnak'tzbilxin ti' tyol Dios, bix oc cycutz'en cyiib ti'jxin. \v 2 Bix oc nojxin ti' ca'ba barc min-al xjal cyuj nka ttzii' a'. Cyaak'en jxin cyaaw barc tzyul quis̈kexin. Otktzen chi cyaj cyk'o'nxin cybarcxin, bix nchi txjon tzunxin cyxiy'paxin te k'iljawtz quis̈. \v 3 Bix ocx Jesús tuj jun barc, bix e xi' tkanenxin te taaw barc tu'n taac lk'e ch'intl barc tuj a'. Simón tbi taaw barc, bix juntl tbixin Pedro. Bix ocx ke Jesús tuj barc, bix ak'xin xnak'tzal cye xjal. \p \v 4 Tejtzen tbaj xnak'tzanxin cye xjal, e xi' tkba'nxin te Simón: \p —Ko'tzen. K'inx barc maa jaa' ta' nim t-xee' a', bix cyxoo'nxsa cyxiy'pay tuj a', tu'ntzen tjatz cyquis̈a—tz̈i Jesús. \p \v 5 Pero aj ttzak'be'n Simón te Jesús: \p —Taat, ma tz'ex cykil ak'bil kquis̈ena, bix mintii' xjatz ku'na. Pero c'oquel ke nc'u'ja ti' tyola. Cxe'l kxoo'na kxiy'paya tuj a' juntl maj—tz̈i Simón te Jesús. \p \v 6 Bix e cu'x cyk'o'nxin cyxiy'paxin tuj a'. Tej tjatz, nojnexsen tuya quis̈, ya nuk tu'n tel rotjtl cyxiy'paxin. \v 7 Bix mix e xcyebatlkexin tu'n tjatz tjak' talel. Ju' tzunj e xa' cyyeec'a Simón cyk'abxin cyuya ke tuyaxin te cyej cabtl cyuyaxin tuj juntl barc tu'n cyponxin onjawtzte cyxiy'paxin. Tejtzen cypon jcabtl cyuyaxin, entera xsunkexin e jatz onente, bix cyca'bel cybarcxin e noj tuya quis̈, ya nuk tu'n tak' xe'l bajtlke tjak' a' tu'n talel. \p \v 8 Tejtzen toc tcye'yen Simón Pedro ti otk baj, e cubxsen majexin twitz Jesús, bix e xi' tkba'nxin: \p —Taat, ikch mi'n tzaj lk'ey wi'ja, cuma aj il kena—tz̈i Pedro. \v 9 E tkbaxin ju'wa tu'nj e jaw klee'xin cyuya ke ak'anal tuyaxin ti'j nimxsen quis̈ e jatz cyu'nxin tu'n tipemal tyol Jesús. \v 10 Jax ju'x e jaw klee' kej xin Jacobo bix Juan, kej xin tcwal Zebedeo, bix tuya Simón ejee'tzen xinja cyaaw barc. \p Bix e xi' tkba'n Jesús te Simón: \p —Mi'n tzaj ntz̈iya ti'ja. Tetzen ja'lewe mi'ntzen tz'ak'anantl tey k'iljawtz quis̈, sino jatltzen teja taak'en tu'n t-xi' tk'umena cye xjal tu'n cyoc wuyena—tz̈i Jesús te Pedro. \p \v 11 Bixsen e jatz cyii'nxin cybarcxin tuj a' bix e cyajke twitz tx'otx', bix e cyaj cyk'o'nxin cykilca, bixsen e xi' cytzyu'nxin cyaak'enxin tuya Jesús. \s1 Tej tk'anj jun xjal otk tzaj k'ey \r (Mt 8:1-4; Mr 1:40-45) \p \v 12 At juntl k'ij e pon Jesús tuj jun tnom. Bix attzen junxin xjal ncub tu'n jun yabel lepra tbi. Tejtzen toc tcye'yen jxin yaab ja Jesús, e cubxsen majexin twitz Jesús, bix e xi' tcubsa'nxin twitzxin: \p —Taat, n-el nni'ya ti'ja at tipemala tu'n tk'anena wi'ja, ka ba'n tuj twitza—tz̈i yaab. \p \v 13 Bix e xi' tnukpa Jesús tk'ab tibaj yaab, bix oc tmoco'nxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Ba'n tuj nwitza. Tu'n tel yabel ti'ja—tz̈i Jesús. \p Bix tzinx yolen Jesús tej tel yabel ti' xjal. \v 14 Bix e xi' tkba'n Jesús te: \p —Mi'n txi' tkba'na cye xjal ti ma baj ti'ja. Nuk o'cx tej xin pala cxe'la tyeec'a tiiba ka ba'ntla, bix k'oncx jtoybila texin tisen o tkba Moisés, tu'ntzen t-xi' tkba'n pala ya ma txjeta. Yeec'ax cyexin tu'n tel cyniy'xin ti'j at wipemala tu'n nk'anena xjal—tz̈i Jesús. \p \v 15 Pero amale otket tkba Jesús te yaab tu'n mi'n baj ttx'olba'n ka otk k'anj, pero elx tz̈it tpocbal tk'anbilxin. Tzajnexsen e tzaj lk'e nimxsen xjal ti'jxin te ebilte tyolxin bix tu'n cyk'anj. \v 16 E pon ke xjal te jyolte, pero at maj el lk'exin cyi' xjal tuj jun lugar min-al xjal tuj, bix e na'nxin Dios. \s1 E k'anj jun xjal tu'n Jesús min yucchtl t-xumlal \r (Mt 9:1-8; Mr 2:1-12) \p \v 17 At jun k'ij e xi' tk'o'n Jesús xnak'tzbil cye xjal. Twitztzen Jesús at cab xjal tej cloj cyiwxsen tuj cyley judío, fariseo tbi cyclojenxin, cyuyax cab tx'olbal ley. Ejee' tzunxin e pon otk chi tzaj tuj nim tnom tuj departamento te Galilea, bix at juun otk chi tzaj tuj departamento te Judea bix tuj tnom te Jerusalén. Bix at tipemal Dios tuya Jesús tu'n tk'anen ke yaab. \v 18 Nxnak'tzan Jesús tej cypon cab xinak. K'i'n jun xjal twi' jun wetbil cyu'nxin min yucchtl t-xumlal. Cyajxin ocxkexin tunwen tu'n tcub cyk'o'nxin yaab twitz Jesús. \v 19 Pero mix ocxe cyu'nxin, cuma nim xjal. Ju' tzunj e jaxkexin twi'yen tu'n cyjapanxin twi' jaa', bix e jaw cyc'obchexin twi' jaa', bix e cu'x cyk'o'nxin yaab tuyax twetbil. E cu'pan twitz Jesús cyxol xjal. \v 20 Tej toc tcye'yen Jesús yaab cyuyax kej xjal k'ilte oc ke cyc'u'j ti'jxin tu'n tk'anj yaab tu'nxin, e xi' tkba'nxin te yaab: \p —Tey, ma najset tila—tz̈i Jesús. \p \v 21 Tejtzen cybinte ke tx'olbal ley bix ke fariseo ja yol ka otk najset til yaab tu'n Jesús, bixse e tzaj cyk'ojxin, bix ak'kexin kanlte cyxolxxin: \p —¿Ti tten nyole ja xjal lu ka junx tuya Dios? Ncub t-xmuccha'nxin Dios, cuma min-alte jun ba'n tnajsante til jun xjal, nuk o'cx te Dios—tz̈i ke xjal crinsipal cyxolx. \p \v 22 N-el najtl tniy' Jesús ti'j alj nyolen cyxolx, e xi' tkba'nxin cye: \p —¿Tikentzen ncwa' cybisena ka mlay bint wu'na tu'n tnajset cyil xjal? \v 23 Ba'n t-xi' nkba'na te yaab: “Ma najset tila,” bix ba'n t-xi' nkba'na: “Tu'n tjaw we'y bix taja tjay.” Tuj cywitza ¿alcye mas nim t-xi'len tu'n tbint tej yaab? \v 24 Cbinel wu'na alcyej mas nim t-xi'len cyey tuj cywitz tu'n tbint, jaj tu'n tk'anj ja yaab lu, tu'ntzen tel cyni'ya wi'ja at wipemala tzalu twitz tx'otx' tu'n tnajset cyil xjal wu'na, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈i Jesús. Ju' tzunj e xi' tkba'nxin tej xjal min yucch t-xumlal: \p —Ebintz nyola. Wey'tztzen, k'inx twetbila, bix cutxetzen tjay—tz̈i Jesús te yaab. \p \v 25 Tzinx yolen Jesús tej tjaw we' yaab, bix e jaw tii'n twetbil, bix aj tja. Nimxsen e jaw tnimsa'n yaab tbi Dios. \v 26 Bix cykil xjal e jaw klee', bix e jaw cynimsa'n tbi Dios. Bix e cub ttz̈i cyi'j, bix e xi' cykba'n cyjulu: “¡Bajxsen kla' jma kil ja'lewe!” tz̈ike. \s1 Tej ttzaj txquet Leví tu'n Jesús \r (Mt 9:9-13; Mr 2:13-17) \p \v 27 Tbajlenxetzen ju'wa, bix el bet Jesús tuj tnom. Bix tej texxin twitz jun jaa' jaa' n-ele kanet alcabala, taac tcye'yenxin tunwen k'uklecx jxin xjal k'ilbelte alcabala, Leví tbi. Bix e xi' tkba'nxin te Leví: \p —Lpetzen wi'ja tu'ntzen toc te nxnak'atza—tz̈i Jesús. \p \v 28 Bix e jaw we' Leví, bix e cyaj tk'o'nxin cykilca, bix oc lpexin ti' Jesús. \v 29 Tu'n tyeec'atexin a tanemxin ti' Jesús, bix iy' tiy'sa'nxin jun nink'ij tjaxin. Nim chmol alcabala bix nim xjal tuyax Jesús e pon tja Leví te waa'l. \v 30 Kej xjal fariseo bix ke tx'olbal ley oc cycye'yenxin jlu, bix el ka' tuj cywitzxin, bix e xi' cykba'nxin cye t-xnak'atz Jesús: \p —¿Tikentzen nchi waa'ncxey cyuya chmol alcabala bix tuya mastl aj il?—tz̈ikexin. \p \v 31 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Kej xjal mintii' yabel cyi'j, mlay che'x tuya k'anel. Ja tzunkej xjal yaab, il ti'j nche'x tuya k'anel. \v 32 Ju'x xsunkej xjal aj il. Min o chin ula te cyej xjal mintii' cyil tuj cywitz tu'n tcyaj cyk'o'n cyil, sino o chin ula te cyej xjal n-el cyniy' ti'j aj ilke tu'n tul cyil tuj cyc'u'j—tz̈i Jesús. \s1 Jun kanbil ti'j epaj weyaj \r (Mt 9:14-17; Mr 2:18-22) \p \v 33 Mas yajtl at cabtl xjal e xi' cykba'n te Jesús: \p —¿Titzen tten kej tey t-xnak'atz min ncub cypa'n weyaj? Ja tzunkej te Juan t-xnak'atz, nim maj ncub cypa'n weyaj bix nchi na'n Dios, tisex kej xin lepch ti' cyley fariseo. Ja tzunkej tey t-xnak'atza, min ncub cypa'n weyaj. Nuk nchi waa'ncye—tz̈i ke xjal te Jesús. \p \v 34 Aj ttzak'be'n Jesús: \p —¿Titzen nbaj ti' jun mejoblenel? Oj nchi pon xjal ti' mejoblenel, ¿tzimpa cub cypa'n weyaj? Min, cuma tumel tu'n cyiy'san xjal tuya chmilbaj. \v 35 Ju'tzen cye nxnak'atza. Tisen nchi tzalaj ke xjal tuya chmilbaj, ju'xse nchi tzalaj ke nxnak'atza wuyena, cuma ntiina cyuya. Mas yaj, oj wel k'i'na cyi'j, ejee'tzen nxnak'atza chi cyjel tuj bis bix cweltzele cypa'n weyaj—tz̈i Jesús. \p \v 36 Bix e xi' tk'o'n Jesús juntl xnak'tzbil cye xjal. E xi' tkba'nxin: \p —Min-al jun xjal jac'a jatz tii'n jun tkiy' remyent ti' jun ac'aj xbalen tu'n tcu'x te remyent ti' jun xbalen k'anak, cuma yaa'n tumel tu'n tcyaj jun oyaj ti'j ac'aj, bix ju'x jremyent ac'aj oj tcu'x ti'j xbalen k'anak, tii'n tcye'nc mlay tz'el junx. \v 37 Jax min-al jun xjal cwel tk'o'n vino ac'aj tuj jun tz'u'n k'anak, cuma ka ma cub tk'o'n ju'wa, q'uelel rotj tz'u'n tu'n vino oj tel ipc'aj. Ju'tzen tten cxe'l tz'u'n tuj il tuyax vino q'uelel koj. \v 38 Ju' tzunj, oj ncub vino ac'aj tuj tz'u'n, il ti'j tu'n tcub tuj tz'u'n ac'aj. \v 39 J-ac'aj vino tisenj weya nxnak'tzbil. Ac'aj jnxi' nxak'tzana, bix mlay tmojba tiib tuyaj xnak'tzbil te ootxa. Kej xjal cycy'i nxnak'tzbila tisen kej xjal nuk jaj vino k'anak cyaj, bix cycy'i vino ac'aj. “Masxse ba'n jk'anak,” tz̈ike. \c 6 \s1 Tej cyak' ke t-xnak'atzxin piẍc'ulbilte twitz triwa tuj k'ij te ajlabl \r (Mt 12:1-8; Mr 2:23-28) \p \v 1 Te juntl maj exc'a Jesús tuj triwa cyuya ke t-xnak'atz. Tujc'a jun k'ij te ajlabl, jk'ij xjan cyxol judío. Bix iy' cyii' ke t-xnak'atzxin cab twitz triwa, bix el cysk'uchexin t-xc'omel tuya cyk'abxin, tu'n t-xi' cywaa'nxin twitz. \v 2 Lepchtzen cyxi' kej xjal fariseo ti' Jesús, bix tejtzen toc cycye'yenxin n-el cyii'n t-xnak'atz Jesús tspigayil triwa, n-octzen cykaneltlxin te Jesús: \p —¿Tikentzen tzin tcuyana tu'n tel cyii'n tuyey twitz triwa tuj ja k'ij lu te ajlabl? Tzin tkba'n ley yaa'n tumel jtzin cybincha'na—tz̈i ke fariseo, cuma cyiw tuj cyley. \p \v 3 Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —¿Bajxpatzen txa' cycye'yena tuj tyol Dios ti e baj te kiy'jil David cyuya ke tuyaxin tej toc nim tak' weyaj cyexin jun maj? \v 4 Ocx David tuj tja Dios bix etz tii'nxin jpan k'o'n te Dios. Amale tzint tkba'n ley ja xjan pan lu o'cx te cyej xin pala ba'n t-xi' cywaa'nxin, pero e xi' twaa'n David, bix e xi' tk'o'nxin te cywa ke tuyaxin, cuma otkxsen chi cyimxin tu'n weyaj. Katzen ba'n o txi' twaa'nte David jpan bix tu'n t-xi' tk'o'n cye ke tuyaxin, jaxse ju'x weya, mas ba'n tu'n ncuyanteya tu'n t-xi' cywaa'n nxnak'atza triwa ja'lewe, \v 5 cuma inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, taaw jk'ij te ajlabl—tz̈i Jesús cye fariseo. \s1 Junxin xjal otk tz'el tanem tk'abxin \r (Mt 12:9-14; Mr 3:1-6) \p \v 6 Tuj juntl k'ij te ajlabl, ocx Jesús tuj juntl camon jaa', bix ak'xin xnak'tzal cye xjal. Bix at junxin xjal otk tz'el tanem tk'abxin. Min yucchtl tk'abxin te tmank'abxin. \v 7 Bix ete' tzunj xin tx'olbal ley bix ke fariseo. Bixsen oc cyc'u'jxin ti' Jesús ka tu'n tk'anenxin cyi' xjal tuj k'ij te ajlabl, tu'ntzen tcub tz'akxin tuj cyexin cyley. \v 8 Pero el tniy' Jesús ti'j ti iy' tuj cyc'u'jxin. Ju' tzunj e xi' tkba'n Jesús tej xin cyimnen tk'ab: \p —We'wey, bix ju'tzen cwel we'y cywitz xjal—tz̈i Jesús. \p Bix e cub we'xin jaa' otk tkba Jesús. \p \v 9 Bix e xi' tkba'n Jesús cye fariseo: \p —Cxe'l nkanena cyey, ¿tzimpa tcuyan tley Moisés tu'n tbint jun ba'n tuj k'ij te ajlabl, bix ka tu'n tbint jun ka'? ¿Tzimpa tkba'n kley tu'n tk'anj xjal, bix ka tu'n tbyet xjal?—tz̈i Jesús, cuma el tniy'xin ti'j e cyajbe tu'n tbyet-xin. \p \v 10 Ocx tcye'yen Jesús tuj cywitzxin cykil xjal, pero min-al ak'. Bix e xi' tkba'n Jesús te yaab: \p —Nukpinx tk'aba—tz̈i Jesús. \p E xi' tnukpi'nxin tk'abxin, bix ul tnaabl tk'abxin. \v 11 Pero yalx cye fariseo, nimxe e tzaj cyexin cyk'oj, bix nim e yolenkexin tu'n ti tten tu'n tcub cybyo'nxin. \s1 Tej tjaw jyet cablaaj t-xnak'atz Jesús \r (Mt 10:1-4; Mr 3:13-19) \p \v 12 Attzen jun k'ij ex Jesús na'l Dios cyxol witz jaa' min-al xjal. Ex ak'bil tna'nxin Dios. \v 13 Tej tul k'ij, e tzaj ttxco'nxin kej xin oc lpe ti'jxin, bix etz tscy'o'nxin cablaaj t-xnak'atzxin cyxol, bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Ejee'y chi oquel te nxela—tz̈ixin. \p \v 14 Kej cablaaj t-xelxin ejee' tzunj lu: Simón, jxjal oc tbi te Pedro tu'n Jesús, bix tuyax titz'en Pedro, Andrés, tuya Jacob, tuya Juan, tuya Felipe, tuya Bartolomé, \v 15 tuya Mateo, tuya Tomás, tuya Jacobo, tcwal Alfeo, tuya Simón, jxjal tk'on tiib tuj k'oj nejl tu'n cytzakpinte judío tjak' tcawbil Roma, \v 16 tuya Judas, tcwal Jacobo, tuya Judas Iscariote, jxjal e xi' tq'ueyen Jesús tuj cyamecy mas yaj. \s1 Tej t-xi' t-xnak'tza'n Jesús nim xjal \r (Mt 4:23-25) \p \v 17 Tej tetz tscy'o'nxin kej t-xnak'atzxin lu, bix e cu'x tii'nxin ke t-xnak'atzxin, bix e ponkexin tuj jun chk'ajlaj. Bix nimxsen xjal e pon jaa' wa'lc'a Jesús. At xjal te Judea bix te Jerusalén bix at xjal te mlaj tx'otx' ttzii' mar te mediterráneo cyej tnom te Tiro bix Sidona. \v 18 E pon ke xjal te ebilte t-xnak'tzbilxin bix tu'n cyk'anj tu'nxin. Bix kej otk tz'oc biman cyi'j, bix el tii'nxin. \v 19 Bix cykilxse xjal oc cyipen tu'n toc cymaco'n jaxin, cuma tej tpon canan cyk'ab ti'jxin, n-ultltzen cynaabl tu'n tipemalxin. \s1 Kej xtalbil bix kej q'uixc'aj \r (Mt 5:1-12) \p \v 20 Bix oc tcye'yen Jesús cywitz t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin cye cyjulu: \p —Ejee'y mebe, at t-xtalbil Dios cyibaja, cuma ck'ojel cyey tu'n cycawena tuya Dios. \v 21 Ejee'y at weyaj cyey ti' Dios ja'lewe, at t-xtalbil Dios cyibaja, cuma cnool cyanema. Ejee'y nchi ok' ja'lewe, at t-xtalbil Dios cyibaja, cuma chi tzalajela. \v 22 Ka ma chi el iiq'uena cyu'n xjal, bix ka ma chi el xoo'na cyu'n xjal, bix ka ma chi xmucchaja cyu'n xjal, bix ka ma tkbaj ka' xjalkey nuk tu'nj nche'x lpey wi'ja, \v 23 ka ju' n-oc bint cyi'ja, chi tzalajxa bix chi tenx aleyre, cuma jaxte ctk'a' Dios nim t-xel tuj cya'j. Ju'x e baj cye tyolel Dios te ootxa. \p \v 24 Pero ja tzunkej k'ina, lastimke, cuma nuk ja'lewe at cyk'inemal. \v 25 Bix xsunkej nojne cyc'u'j ja'lewe, lastimke, cuma c'oquel tak' weyaj cye. Bix xsunkej nchi tze'n ja'lewe, lastimke, cuma tzul bisbajil cye bix chi ook'el. \v 26 Bix xsunkej njaw nimset cybi cyu'n cykilca xjal te twitz tx'otx', lastimke, cuma ejee' tzunja tisen kej ẍtak' kbal tyol Dios te ootxa. Jax ju'xkewe, e jaw nimset cybi cyu'n cykilca xjal. \s1 Il ti'j tu'n toc cyak' kajk'oj ke \r (Mt 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Pero jatzen cyey, ejee'y n-oc ebinte nyola, cxe'l nkba'na cyey il ti'j c'oquel cyak' cyey kej xjal nchi k'ojl cyi'ja. Cyk'onx jun ba'n te cyej n-el cyiiq'uen ejee'y. \v 28 Cykanenxa te Dios tu'n ttzaj tk'o'n xtalbil cyibaj kej nchi sbun cyi'ja. Chi na'na Dios cyi'kej nchi yasen cyi'ja. \v 29 Ka ma txi' ttz'ajen jun xjal tk'o'txa, cxe'l tk'o'ntla juntle tu'ntzen t-xi' ttz'ajen. Ka ma tz'el tii'n jun xjal tcapẍeyena, bix ka taj tuyax tcamisa, k'onxa te. \v 30 Ka at jun xjal ma tkane jun tiixja tey, k'onxa te. Ka ma tz'el talk'a'n jun xjal ti'ja, mi'n cub ttzyu'na tu'n tel tii'na te j-otk tz'el talk'a'n. \v 31 Ka taja tu'n tbint jun ba'n tey cyu'n xjal, tneel ctbinchay jun ba'n cye. \v 32 Ka ma tz'oc tak' tey nuk jaj xjal n-oc tak'a te, yaa'n jawnex jlu twitz Dios, cuma jax ju'x kej xjal aj il n-oc cyak' cyuya cye. \v 33 Bix ka ma tbinchay jun ba'n nuk tej xjal o tbincha jun ba'n tey, yaa'n jawnex jlu twitz Dios, cuma jax ju'x kej aj il nbint cyu'n ju'wa. \v 34 Bix ka nmanana pwak nuk tej xjal jaa' cmanalatla mas yaj, yaa'n jawnex jlu twitz Dios, cuma jax ju'x kej xjal aj il chi manal cyej xjal jaa' ba'n tu'n cymananatl cyxol. \v 35 Pero weya, cxe'l nkba'na cyey, il ti'j c'oquel cyak' cyey kej xjal nchi k'ojl cyi'ja, amale mi'nt tz'oc cyak'a cye. Bix il ti'j chi binchala jun ba'n cye, amale mi'nt cybincha jun ba'n cyey. Bix il ti'j chi manala cyuya, amale mi'nt cymana cyey te t-xel. Ka ma bint cyu'na ju'wa, tk'a' Dios nim t-xel te cyey, bix ejee' tzuna chi yec'lte k'i'ntzen tnaabl jawnex Dios cyu'na, cuma ntzaj tk'o'n Dios t-xtalbil tibaj kej xjal ka' bix min nchi k'on chjonte te. \v 36 C'oquel cyk'o'na lastim cye xjal, tisente Kman Dios nk'on lastim cyey. \s1 Mi'n chi yolena ka' cyi' xjal \r (Mt 7:1-5) \p \v 37 Mi'n chi yolena ti' cyuyey, bix mi'n cykba'y ka'ke cyuyey, cuma ka ma bint cyu'na ju'wa, ju'x pjel cyi'ja. Pero ka ma cub cynajsa'na cyil ke cyuyey oc cybincha'n cyi'ja, jax cwel najset cyey cyil tu'n Dios. \v 38 Ka ma chi xtalena cye xjal, jax chi xtalel ke xjal cyey. Cnool cypay cyu'n tuyaj ba'n, bix cwelex cutz'et, bix cjawel tz̈tet, tu'ntzen tcu'x nim tuj, hasta ojxe ttzt'et. N-oc tcye'yen Dios la' ti cyey nxi' cyk'o'n cye xjal, bix ctk'a' t-xel cyey—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 39 Jax ju'x e cyaj tk'o'n Jesús cabtl techel cye: \p —¿Ba'mpa t-xi' tyeec'an jun mos̈ be te juntl mos̈? ¿Yaa'mpatzele junx chi xe'l tz'ak tuj jun jul? \v 40 Jaxse ju'x jun maystro tuya jun t-xnak'atz. Ka min tz'el tniy' maystro ti'j, jax cyjel t-xnak'atz min tz'el tniy' ti'j, cuma jun xjal nxnak'tzan mlay tz'el tniy' ti'j mas twitz tmaystro. Bix la' alcye n-oc t-xnak'tza'n maystro te, jaxsen cbinel tu'n. Junxsen q'uelele t-xnak'atz tuya maystro. \p \v 41 ¿Tikentzen nyolena ti'j jun tuyey tocx jun ni' tz'is tuj twitz, pero min tz'el tni'ya ti'j tuj tey tocxe jun tzee'? \v 42 ¿Tiken nxi' tkba'na te tuyey: “Q'ueletz wii'na ni' tz'is tuj twitza,” tz̈iy, pero min tz'el tni'ya ti'j at jun tzee' tuj tey twitz? Jay at tpalta, pero nbint tu'na tisenc'a mintii' tila. K'imetz jtey nejl jtzee' tuj twitza, tu'ntzen ba'n tetz tii'na jte tuyey tocx tuj twitz. \s1 Tu'nj cybinchben xjal q'uelel cyniy'a cyi'j \r (Mt 7:15-20) \p \v 43 Jun tken lo'pj ba'n mlay tak' twitz yaa'n ba'n. Jax ju'x jun wik tzee' yaa'n ba'n mlay tak' twitz ba'n. \v 44 Q'uelel kniy' ti'j ka ba'n jun tzee' bix ka yaa'n ba'n la' tii'n twitz. Mlay tz'el lo'pj te higo ti' jun tzee' at ch'utel, bix jax ju'x mlay tz'el lo'pj te uva ti' jun skman ch'i'x. \v 45 Ju'tzen japenina ke xjal. Kej xjal ba'n chi binchal ba'n, cuma tuj cyanem ta' ba'n. Pero kej xjal yaa'n ba'n, chi binchal ka', cuma tuj cyanem ta' ka'. Ti' yolen jun xjal tzin tyeec'an ti tten tuj tanem. \s1 Jun techel cyi'j ca'ba tk'uklel jaa' \r (Mt 7:24-27) \p \v 46 ¿Tikentzen tzin cykba'na weya: “Kaawiya jay,” tz̈ikey, pero min cybiy nyola? \v 47 Kej xjal tzin cybi'n nyola bix nbint cyu'n, cxe'l nkba'na cyey, \v 48 ejee' tzunja tisen jun xjal njaw tbincha'n tja ba'nxix cyjelel. Tneel, cjawetz tii'n tx'otx' yaa'n cyiw, tu'n tcnet cyiw tx'otx'. Bix cwelex tk'o'n tsimyentel jaa', bix cjawel tbincha'n jaa'. Ojtzen tcub nintzaj jbal, bix ojtzen tjaw noj nima' bix c'oquel punntz'aj ti' jaa', mlay yucch jaa' bix mlay txi' tuj il, cuma binne tten. \v 49 Pero kej xjal tzin cybi'n nyola pero min cyniman, ejee' tzunja tisen jun xjal min cyajxix tja ba'n. Min cu'x tk'o'n tk'uklel jaa', sino look' naj ncu'x tk'o'n tuj tx'otx'. Ojtzen toc punntz'aj a' ti' tja, niy' tz'aktl jaa', bix ju'tzen e pja' jaa'—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \c 7 \s1 Tej tk'anj t-ak'anal capitán tu'n Jesús \r (Mt 8:5-13) \p \v 1 Tejtzen tpon baj tyol Jesús cye t-xnak'atz cywitz xjal, bix e xi'xin tuj tnom te Capernaum. \v 2 Tuj tzunj ja tnoma at junxin xjal capitán cye soldado. Ja tzunj xin capitán at jun t-ak'analxin nimxsen tajbel texin. Bix oc yabel ti'j t-ak'analxin. Ya ch'itk tcyim. \v 3 E tbi capitán ka ba'n k'ane Jesús cyi' xjal. Ju' tzunj e xi' tsma'nxin cab nintzaj xjal cye judío tuya Jesús te cubsal cywitz te Jesús tu'n ttzaj Jesús te k'anlte jxin t-ak'analxin. \v 4 Tejtzen cypon tsanjel capitán twitz Jesús, bixsen e xi' cykba'nxin te: \p —Taat, ma ko tzaja cubsal kwitza tey tu'n t-xi'y k'anlte t-ak'anal capitán. Jxin ma tzaj chk'onte keya, ba'n xjal texin. Ju' tzunj kaja jac'a txi' ch'ina te k'anlte t-ak'analxin. \v 5 Amale tet Roma texin, pero n-oc kak' ejoo' judío texin, bix o bint jun kjaya camon tu'nxin te xnak'tzabl tyol Dios—tz̈i ke sanjel. \p \v 6 Ju' tzunj e xi' Jesús cyuyaxin. Ch'itktzen cyponxin tja capitán, tej t-xi' tchk'o'n capitán cabtl tuyaxin te tsanjelxin, bix e xi' cykba'n tyol capitán te Jesús. \p —Taat, mi'n txi'tla njaya, cuma mintii' wajbela twitza. Yaa'n tumel tu'n tocxa tuj njaya, cuma aj il kena. \v 7 Bix tu'n nch'ixewa min ẍin etza njaya tu'n npona tuyey. Yal tey tulel, yaa'n il ti'j tu'n tula tuj njaya, cuma n-el nni'ya ti'j nuk tu'nj tyola ba'n tk'anj wak'anala. \v 8 N-el nni'ya ti'j o'cx tu'n tyola ba'n tbint tajbila, cuma jax ju'x weya o k'oj woclena te cawel. Ka ma nkba'ya te jun soldado, “Cutxey,” ka ntz̈iya, il ti'j cxe'l, bix ka ma nkba'ya te juntl soldado, “Cyixtey,” ka ntz̈iya, jax il ti'j c'ulel. Jax ju'x ka ma nkba'ya te wak'anala: “Bincham jlu,” ka ntz̈iya, jax il ti'j cbinel. Jax ju'x xsunj tey. Alcyej tzin tkba'na tu'n tbint, il ti'j cbinel—tz̈i capitán te Jesús. \p \v 9 Tej tbinte Jesús tyol capitán, e jaw klee' Jesús ti' capitán, bix e jaw sutpajxin te cyey'lte cyej xjal lepchec ti'jxin, bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Cxe'l nkba'na cyey, bajxsen wila'ya jun aj Israel n-oc ke tc'u'j wi'ja tisen ja capitán lu yaa'n aj Israel ma tz'oc ke tc'u'j wi'ja—tz̈i Jesús. \p \v 10 Bix aj meltz'aj ke tsanjel capitán tjaxin, bix tej cyponxin, otk tzul tnaabl t-ak'analxin. \s1 Tej tjaw itz'j junk'a tal junxuj xuuj mebe tu'n Jesús \p \v 11 Te cabtl k'ij, e xi' Jesús tuj tnom te Naín. E xi' ke t-xnak'atzxin tuyaxin, cyuyax nimtl xjal. \v 12 Tej tponxin ttxa'n tnom, n-e'lelc'a jun cyimne k'i'n cyu'n xjal xi'ne tuj mukbilte. Junk'a cyimne, tal jun mebe xuuj. Nuk junx talxuj at. Nim xjal e xi' lpe ti' xuuj bix ti' cyimne. \v 13 Tej toc tcye'yen Jesús ja xuuj, oc tk'o'nxin lastim te xuuj, bix e xi' tkba'nxin texuj: \p —Mi'n tz'ok'a, xuuj—tz̈i Jesús. \p \v 14 Bix e pon lk'exin ti' tcajon cyimne, bix e cub tk'o'nxin tk'abxin tibaj, bix e we' ke xjal k'ilte. Bix e xi' tkba'nxin: \p —K'a cwal, we'wey—tz̈i Jesús. \p \v 15 Bix e jaw k'ukpajk'a, bix ak'k'a yolel. Bix e xi' tkba'n Jesús te ttxuk'a: \p —Lutzen tala lu—tz̈i Jesús. \p \v 16 Tejtzen toc cycye'yen ke xjal jlu, nimxsen e jaw klee'ke, bix ak'ke nimsaljawte tbi Dios, bix e xi' cykba'n: \p —Ma tzul jun jawnex tyolel Dios kxol. Dios ma tzaj k'onte te onlte ke, ejoo' t-xjalxin—tz̈ike. \p \v 17 Bix e pon tpocbalel otk tak' Dios jun jawnex tyolelxin tuj cykilca cytx'otx' judío bix cyuj tnom ti'jxe cytx'otx' judío. \s1 Kej tsanjel Juan Bautista \r (Mt 11:2-19) \p \v 18 Cykilcaj e bint tu'n Jesús, ocx tpocbal te Juan Bautista tuj tzee' jaca k'ij cyu'n kej lepchec ti' t-xnak'tzbil Juan. \p \v 19 Bix e ttxoc Juan ca'ba t-xnak'atz, bix e xi' tkba'nxin cye tu'n cyxi' tuya Jesús te kanlte cyjulu: “¿Japa tey Jscy'o'n tu'n Dios tu'n tul te cawel, bix ka at juntl ko ayola ti'j tu'n tul?” tz̈i cybela. \p \v 20 Ejee' tzunj ca'ba tsanjel Juan e ponke tuya Jesús, bix e xi' cykba'n te: \p —Ja Juan s-aj chk'onte keya tuyey, bix taj tu'n t-xi' kkanena tey cyjulu: “¿Japa tey Jscy'o'n tu'n Dios tu'n tul te cawel, bix ka at juntl ko ayola ti'j tu'n tul?” tz̈i Juan—tz̈i ke t-xel Juan te Jesús. \p \v 21 Tejtzen cypon t-xel Juan, nk'anen Jesús nim xjal, bix etz ke biman tuj cyxumlal xjal nuk tu'n tyolxin, bix e jaw jket cywitz ke mos̈ tu'nxin. \v 22 Bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Cyucxey tuya Juan bix cykbanx texin jnbint wu'na j-e tkba Isaías at tu'n tbint tu'n Jscy'o'n tu'n Dios. Cykbanx texin jaj ma cyila bix jaj ma cybiy. Cykbanx kej mos̈ ya lutlke nchi cye'yena, bix ke cox ya lutlke nchi bet, kej yaab tu'n tx'a'c ya lutlke ma chi k'anja, bix kej chquint ya niy'xtl tuj cywi', bix kej cyimne o chi jaw itz'j juntl maj, bix kej mebe lu n-oc cybi'n ba'n tpocbal colbil cye. \v 23 Cyk'umenx te Juan ctzaal tk'o'n Dios t-xtalbil cyej xjal min baj cyc'u'j wi'ja, bix min cyaj cyk'o'n tu'n cyxi' lpe wi'ja—tz̈i Jesús cye tsanjel Juan. \p \v 24 Tej cyex tsanjel Juan, ak'tzen Jesús yolel cye xjal, bix nim ba'n yol e xi' tkba'nxin ti' Juan. E tkbaxin cyjulu: \p —Tej cyxi'y te cyey'lecte Juan ttzii' nima' Jordán, ¿e pompakey cuma e cyajbey tu'n toc cybi'na jun xjal yaa'n cyiw tnaabl, tisen jun tz̈'im nbaj lajpaj tu'n cyk'i'k? Min. \v 25 ¿Bix e pompakey nuk te cyey'lecte t-xbalen jawnex? Min. Cykilcakey cytzki'na nuk ejee' cyej xjal tuj tja cawel, jawnex cyxbalen bix nbint cyu'n nuk jaj alcye cyaj. \v 26 ¿Tikentzen e xa'key te cyey'lecte Juan? ¿Yaa'mpa e xi'key te cyey'lecte jun tyolel Dios? Jaxte jun tyolel Dios Juan, bix cxe'l nkba'na cyey, cyxol cykilca tyolel Dios, \v 27 nuk ti'j Juan tz'i'bena cyjulu: “E tkba Dios te Tcwal: ‘Cxe'l nsma'na nsanjela nejl twitza, tu'n binne cyten xjal oj tpona,’ tz̈i Dios te Tcwal,” tz̈i tyol Dios. \v 28 Cxe'l nkba'na cyey, cyxol tyolel Dios itz'j cyxol xjal, min-al jun ju' jawnex twitzj Juan. Pero jxjal mas ch'in tuj tcawbil Dios, ja tzunja mas jawnex twitz Juan—tz̈i Jesús cye xjal. \p \v 29 Tej cybinte xjal bix kej xin chmol alcabala tyol Jesús ti'j Juan, el tyol ba'n tuj cywitzxin, bix e xi' cyk'o'nxin chjonte te Dios ti' tyol Jesús, cuma otk chi cu'xxin tuj a' tu'n Juan. \v 30 Pero yal cye fariseo bix ke tx'olbal ley, min e xi' cyk'o'nxin chjonte te Dios ti' Juan, cuma yaa'n cyuyaxxin otk chi cu'x tuj a' tu'n Juan. El cyxoo'nxin j-otk cub tninc'u'n Dios te cyexin. \p \v 31 Bix e yolen Jesús mas cye xjal: \p —Key xjal n-el cyiiq'uena j-e tk'umen Juan bix ju'x jweya tzin nkba'n, ¿ti techel c'ajbel tu'n tel cyni'ya ti'j ti cytena? \v 32 Ejee' tzuna te ja'lewe tisen kej nee' tuj be cycy'i tu'n cykẍan cyuya kej nchi kẍan. Oj cykẍan kej nee' nchi kẍan tisen jun mejoblenel, cxe'l cykba'n cyekej cycy'i chi kẍan cyjulu: “Keya, n-oc kxuxen. Cyey, ¿ti min chi tzaja te bixel kuyena?” tz̈ike. Bix oj cykẍan kej nchi kẍan tisen oj ncu'x maket jun cyimne, cxe'l cykba'n cyekej cycy'i tu'n cykẍan cyjulu: “Keya, nko ook'a. Cyey, ¿ti min chi tzaja te ook'el kuyena?” tz̈ike. \v 33 Cxe'l nkba'na cyey, ejee'y tisenj kej nee' cycy'i chi kẍan, cuma tej tul Juan Bautista bix min ex tk'ij nwaa'n pan bix nc'an vino, e xi' cykba'na: “Jxjal lu min nbint tu'n tisenj nbint cyu'n cykilca, bix ju' tzunj ma tz'oc jun biman ti'j. Ju' tzunj, il ti'j q'uelel kiiq'uen tyol,” tz̈ikey. \v 34 Pero tej wul weya, bix min e cub npa'nwe weyaj tisen Juan, sino in waa'nwe bix in c'anwe tisex tten, tzin cykba'na cyjulu: “Jxjal lu, min cub tpa'n weyaj tisen tten kxol, sino nuk nwaa'n bix nc'an vino bix nbet cyuya chmol alcabala bix cyuya niy'tl aj il. Ju' tzunj, il ti'j q'uelel kiiq'uen tyol,” tz̈ikey. \v 35 Ja tzunkej n-el cyniy' ti'j, cchic'ajaxeltzen n-el cyniy' ti'j tu'nj tzin cyocsla'n tyol Juan bix inayena—tz̈i Jesús cyej xjal el cyxoo'n jaxin bix tyol Juan. \s1 Tej tpon Jesús tuj tja jxin fariseo \p \v 36 Junxin xjal cyxol fariseo, Simón tbixin, e xi' ttxco'nxin Jesús tu'n tpon Jesús waa'l tuyaxin tuj tjaxin. Bix e xi' Jesús tjaxin, bix e cub kexin ti' mes. \v 37 Bix at jun e baj. Tuj tzunj tnom lu at junxuj xuuj nimxsen xinak tu'nxuj. Tej tbintexuj nwaa'n Jesús tuj tja jxin fariseo, e xi'xuj tjaxin. Bix e xi' tii'nxuj jun c'oc'sbil cyi' xjal wi'yelxsen tuj jun lmet te xak. \v 38 Bix e xi' lk'exuj ti' Jesús, bix e cub majexuj t-xee' tkenxin, bix ak'xuj ook'el. Bix e cub tx'utl ta'l twitzxuj twi' tken Jesús, bix el tsu'nxuj ta'l twitzxuj ti' tkenxin tuya ttzmal twi'xuj. Bix el ttz'u'benxuj ti' tkenxin tu'n tyeec'antexuj tnimbilxuj, bix e cub tsu'nxuj jc'o'csbil tibaj tkenxin. \p \v 39 Ja tzunj xin fariseo e txconte Jesús te waa'l tuyaxin, tej toc tcye'yenxin ti oc tbincha'n jxuuj aj il ti' Jesús, e cub tbisenxin ti'j: “Nuket ja xjal jlu sma'n tu'n Dios, mayetzele tz'el tniy'xin ti'j xuuja ma tz'oc maconte texin aj il xsunxuj.” \p \v 40 Pero el tniy' Jesús ti'j ti niy' tuj tc'u'j fariseo, bix e xi' tkba'nxin te: \p —Simón, at jun nyola tey—tz̈i Jesús. \p Bix aj ttzak'be'n Simón: \p —Kbantzney, taat. \p \v 41 Bix e xi' tkba'n Jesús cyjulu: \p —At junxin xjal e xi' tk'o'nxin pwak te maan te ca'ba xjal. Attzen junxin e tmanaxin tisenj tzin tcamanxin te ca'ba jnabk'i, bix juntlxin e manan nuk tisenj tzin tcamanxin te ca'ba xjaw. \v 42 Pero mix e xcyebakexin cychjontexin pwak. Ju' tzunj e xa' tkba'n jxin k'ol pwak tu'n mintii' t-xel. ¿Alcye jun cyej xjal lu cxe'l k'onte nim chjonte tej xin k'ol maan?—tz̈i Jesús te Simón. \p \v 43 Aj ttzak'be'n Simón: \p —Tuj nwitza, jaj xjal c'asbenel nim—tz̈i Simón. \p Bix e xi' tkba'n Jesús te: \p —Jax toc tu'na. \p \v 44 Bix aj meltz'aj Jesús cyey'lte tej xuuj tcub, bix e xi' tkba'nxin te Simón: \p —¿Tzimpa n-el tni'ya ti'j ti nbint tu'n ja xuuj lu? Tej ẍin oca tuj tjay, min xi' tkba'na te tk'opaja tu'n ttzaj tk'o'n a' te tx'ajbil nkena, tisenj tten ku'n. Pero ja tzunj xuuj lu, ma tz'el ttxjo'n nkena tuya ta'l twitz bix ma tz'el tsu'nxuj nkena tuya ttzmal twi'xuj. \v 45 Jatzen tey, min s-el ttz'u'bena nwitza te k'olbebl weya, pero ja tzunj xuuj lu, ch'ima maj ma tz'el ttz'u'benxuj ti' nkena jatxe tej ẍin oca tuj tjay. \v 46 Tej ẍin oca tuj tjay, tey min xjax tko'na ch'in aseyt te olivo tuj nwi'ya, tisenj tten ku'n, pero ja tzunj xuuj lu, ma cub tko'n c'oc'sbil cyi' xjal jawnexsen twi' ti' nkena. \v 47 Cykilca tzunj lu ma bint tu'nxuj, cuma n-el tniy'xuj ti'j ni'j tilxuj, amale nimet, pero ma najset. Ju' tzunj nim ma tz'oc k'ak'en tc'u'jxuj wi'ja. Pero ktzki'n jaj xjal yaa'n nimxix tzin tyeec'an jun tk'ak'bil tc'u'j, jatzen xjalja yaa'n nim til tuj twitz tu'n tnajset—tz̈i Jesús te Simón. \p \v 48 Bix e xi' tkba'n Jesús te xuuj: \p —Ma najset tila—tz̈i Jesús te xuuj cywitz xjal. \p \v 49 Kej xjal k'uklec ti' mes tuya Jesús bix ak'ke yolel cyxolx: \p —Nim o bint tu'nj xjal lu, hasta at jun najsabl til xjal tu'n. ¿Al tzunj xjal lu?—tz̈i ke xjal. \p \v 50 Pero bix e xi' tkba'n Jesús te xuuj: \p —Tu'nj ma tz'oc ke tc'u'ja wi'ja, ma cleta. Cutxa tzuna. Tujtzen ttz̈yal ta'y ja'lewe tuya Dios—tz̈i Jesús te xuuj cywitz xjal. \c 8 \s1 Kej xuuj ajben tuj taak'en Jesús \p \v 1 Mas yaj e xi' Jesús tuj cabtl tnom te kbalte tpocbalel tcawbil Dios. Tuya cablaaj t-xnak'atzxin e xi', \v 2 cyuyax jxuuj otk tz'el tii'n Jesús biman cyi'j bix otk k'anenxin ti' cyyabel. Ejee' tzunj xuuj lu: María Magdalena, jaj xuj otk tz'el tii'n Jesús wuuk biman ti'j, \v 3 tuyax Juana, t-xu'l junxin xjal Chuza tbixin. Ja tzunj xin Chuza tocx te mayordomo ttxlaj gobernador Herodes. Tuyax junxuj xuuj Susana tbi. Bix nimc'atl xuuj e xi' tuya Jesús te onl texin bix cye t-xnak'atzxin tuya cyk'inemal. \s1 Jun techel ti'j jun awal \r (Mt 13:1-15, 18-23; Mr 4:1-20) \p \v 4 Te jun k'ij, cyul chmet nim xjal te nim tnom tu'n cybinte t-xnak'tzbil Jesús, ak'tzen Jesús xnak'tzalcye. Bix e cub tk'o'nxin jun techel cye: \p \v 5 —Attzen junxin xjal e xi'xin awal triwa tuj tcojbenxin. Tejtzen tak'xin tz̈itlxte iyaj, at tiyajxin e cub tz'ak tuj be. Bix e baj cywa'be xjal twitz iyaj tuj cybe, bix ul noj ke ch'it ti'j bix e jaw cywaa'njil mastl. \v 6 Cabtl twitz iyaj e cub tz'ak twitz pc'at tx'otx'. Pero tej tjaw pok'ch, bix e cub tz̈'iyelex, bix e tzkij, cuma mintii' tcha'xel tx'otx'. \v 7 Bix cabtl twitz iyaj e cub tz'ak cyxol twitz ch'i'x, bix e jaw pok'chke junx, bix ja ch'i'x e tz̈'iy mas bix e cyaj baj triwa tjak'. \v 8 Bix cabtl twitz iyaj e cub tz'ak tuj tbanel tx'otx', bix lwewa e jaw pok'ch, bix e tz̈'iy naj, bix e tak' nim twitz. Juun tken e tak' syent twitz—tz̈i Jesús. \p Tej tbaj tkba'n Jesús ja techel lu, bix e xi' tkba'nxin cyiw cye xjal: \p —Cyjkom cyẍquina tu'n tel cyni'ya ti' nyola, bix cybisenx ti'j—tz̈i Jesús. \p \v 9 Bix oc cykanen ke t-xnak'atz Jesús te ti japenina ja yec'bil lu ti' iyaj. \v 10 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Tuj ewjel ta' jnxi' nyolena cye xjal ti'j o baj tninc'u'n Dios ti' tcawbil. Te cyey, ejee'y nxnak'atza, o k'oj cyey tu'n t-xi' ntx'olba'na ti japenina kej techel. Pero te cyej niy'tl xjal, nuk jaj techel ncub nk'o'na. Ejee' tzunja tisen e tkba tyol Dios cyi'j xjal min cybi Dios: “Amale n-oquet cycye'yen, bix amale n-oquet cybi'n, pero min tz'el cyniy' ti'j,” tz̈i tyol Dios. \p \v 11 Ja'lewe cxe'l nkba'na cyey ti japenina jtechel ti' iyaj. J-iyaj tisen tyol Dios. \v 12 J-iyaj e cub tz'ak tuj be, ju'tzen japenina tisenj tyol Dios n-oc cybi'n xjal pero min cyaj tuj cyanem. Lwewa n-el tii'n taaw il tuj cyanem tu'ntzen mi'n cyocsla, tu'n mi'n chi clet. \v 13 J-iyaj e cub tz'ak tibaj pc'at tx'otx', ju'tzen japenina tisenj tyol Dios n-oc cybi'n xjal tuya tzalajebl ti'j tuj tneel. Pero min cywix tuj cyanem, tisen tzunj awal min txi'xix tloc' tuj pc'at tx'otx'. Min cypa, cuma oj n-oc jun q'uixc'aj cyi'j, ncub bajtl cyc'u'j ti' tyol Dios. \v 14 Ja tzunj iyaj e cub tz'ak cyxol twitz ch'i'x bix e cyim tjak' ch'i'x, ju'tzen japenina tisenj tyol Dios n-oc cybi'n xjal peroj cyachbil jaj cykilca at twitz tx'otx'. Nuk o'cx cyk'inemal cyaj bix cykil achbil twitz tx'otx', bix n-oc cyk'on cyiib ti'j cyaj, bix tu'n tzunj lu ncaman te xitbil tyol Dios tuj cyanem. Cychunk'lal tisen jun tken triwa mintii' twitz. \v 15 Pero j-iyaj e cub tz'ak tuj tbanel tx'otx', ju'tzen japenina tisenj tyol Dios n-oc cybi'n xjal tuya cykil cyc'u'j. Nchi ximan ti'j, bix nbint cyu'n ti toc tu'n. Ncub cypa'n, bix cychunk'lal tisen jun tken triwa tzin tk'o'n twitz. \s1 Mintii' jun tuj ewjel mint jaw chic'ajax \r (Mr 4:21-25) \p \v 16 At juntl techel. ¿Jac'apatzen tzaj tii'n jun xjal jun cantil tu'n tocx ewet tjak' jun alma bix ma tjak' wetbil? ¡Min! Cwel ten twi' mes, tu'ntzen ba'n cycye'yen xjal oj cyocx tunwen. \v 17 Jaxsen ju'x cyey. Ja cantil lu tisenj nyola jaxxix nchin k'ona cyey. Ja nyola jaxxix yaa'n tu'n tcub ewet cyu'na, sino tu'n tk'umj. \v 18 Ju' tzunj, k'o'nc cyc'u'ja ti' nyola tu'n tel cyni'ya ti'j. Jxjal n-oc tipen ti'j tu'n tniman te nyola, cxe'l k'o'n tu'n tel tniy' ti'j mastl. Pero jxjal min tz'oc tipen ti'j tu'n tniman te nyola, q'uelel k'i'n j-e k'oj te—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Tej tpon ttxu Jesús cyuya ke titz'enxin \r (Mt 12:46-50; Mr 3:31-35) \p \v 19 At jun k'ij e pon ttxu Jesús cyuya ke titz'enxin jaa' ta' Jesús, pero mix ocxeke tuj jaa' jaa' tocxe Jesús tu'n nim xjal. \v 20 Bix ocx k'umet te Jesús: \p —Lu ttxuy cyuya ke titz'ena wa'lc'a pe'n. Cyaj tu'n cyyolen tuyey—tz̈i ke xjal te Jesús. \p \v 21 Bix e xi' tkba'n Jesús cye xjal: \p —Alj n-oc tbi'n tyol Dios bix tzin tniman, jatzen xjalja wermaniya. Tisen ntxuya bix tisen witz'enke—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Tej twe' cyk'i'k tu'n Jesús \r (Mt 8:23-27; Mr 4:35-41) \p \v 22 At juntl k'ij ocx Jesús tuj jun barc cyuya ke t-xnak'atzxin. Bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Ko iy'x jlajxe a'—tz̈i Jesús, bix ak' i'yaxke. \p \v 23 Tej tak' i'yel bet barc tuj a', bix e tzaj twatl Jesús. Pero bix ak' jun nintzaj cyk'i'k tibaj a'. Nimxsen oc punntz'aj a' tu'n cyk'i'k ti' barc, bix e noj barc tuya a', ya tu'n tak' xe'l tjak' a'. \v 24 Tu'ntzen ttz̈i cyk'i'k cyi'j t-xnak'atzxin bix e xi'ke yuclecx texin tu'n ttzaj q'uisjxin, bix e xi' cykba'n texin: \p —¡Taat! ¡Taat! ¿Ti pjel ke? ¡Ko pjel!—tz̈ike. \p Bix e jaw we' Jesús, bix e xi' tkba'nxin te cyk'i'k tu'n twe' bix te a' tu'n mi'n tz'oc punntz'aj, bix ya nwe' najtl cyk'i'k tuya a', bix ncyajtl tuj tumel. \v 25 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —¿Tikentzen min s-oc ke cyc'u'ja wi'ja?—tz̈i Jesús. \p Pero otk cyaj ttz̈i cye t-xnak'atzxin, bix nimxsen e jaw klee'ke, bix e yolenke cyxolx: \p —¿Ti xjalel jxjal lu? Hasta cyk'i'k bix a' ma tz'oc tilenxin, bix ma cybi—tz̈ike. \s1 Jun xinak aj Gadara otk tz'oc biman ti'j \r (Mt 8:28-34; Mr 5:1-20) \p \v 26 Bix iy'pakexin jlajxe a', tumelx jaa' otk che'xexin tuj Galilea, bix e ponkexin ttzii' a' tuj tnom te Gadara. \v 27 Tejtzen tetz Jesús tuj barc, bix e pon lk'e ttzii' a' jun xjal te Gadara. Jxjal e pon, nimxsen biman otk tz'oc ti'j, bix nimxe k'ij cyoclen biman ti'jxin. Mintey' ti'jxin toc, bix min tenxin tuj jun jaa', sino ju' najlxin cyxol cyjayel anem. \v 28 Tej t-xi' tcye'yenxin Jesús, e jawxsen s̈-inxin, bix e cub majexin twitz Jesús, bix e xi' ts̈i'nxin: \p —Mi'n tzaj yolena wuyena, Jesús. Ja tey Tcwal jawnex Dios, bix mintii' tajbila waja. Cxe'l ncubsa'na nwitza tey mi'n ko tak'a tuj q'uixc'aj—tz̈i xjal at tjak' cycawbil biman. \p \v 29 Ju'tzen tten tej cyyolen biman, cuma e xi' tkba'n Jesús tu'n cyel ti'j xjal. El tii'n Jesús ke biman ti' xjal cuma nim maj cyak'len yaal te xjal. Ch'ima maj e tzyet-xin cyu'n xjal, bix e cub ẍpet tk'abxin tuya cadena, bix oc cadena te tmaneyxin ti' tkenxin, pero jaca maj oj tcub ẍpet-xin, ncubxin ttzakaxin cadena, bix e xi' cyii'n biman jaxin tuj jun lugar jaa' min-al xjal najl. \v 30 Bix e xi' tkanen Jesús texin: \p —¿Ti tbiy?—tz̈i Jesús texin. \p Bix e xi' tkba'nxin: \p —Nimc'a tajlal nbi'ya—tz̈ixin, cuma otk chi oc nim biman ti'jxin. \p \v 31 E cubsan ke biman cywitz twitz Jesús tu'n mi'n che'x tk'o'nxin tuj jjul mintii' t-xee' jaa' tzyu'na ke biman. \v 32 Attzen jun linaj nka ttzii' a', bix nim boch nchi waa'nc tc'u'j linaj. E cubsan ke biman cywitz twitz Jesús tu'n cyocx tk'o'nxin tuj cyxumlal boch, bix e tcuya Jesús. \v 33 Bixsen el ke biman ti'j xjal, bixsen ocxke tuj cyxumlal boch. Tejtzen cyocx biman tuj cyxumlal boch, cyeltzen sey'paj boch, bi'x e xi'kejil tuj a', bix e jaw jik'bakejil, bix e cyimkejil. \p \v 34 Yaltzen cye c'ojlal boch, tej toc cycye'yenxin ti e baj, bi'x el okkexin, bix el tpocbal cyu'nxin tuj tnom bix tuj cojbil ti otk baj. \v 35 Ju' tzunj enterax ke xjal e xi' baj cyey'lte ti otk baj, bix tejtzen cypon xjal jaa' ta' Jesús, oc cycye'yen xjal jxin otk chi el biman ti'jxin. K'uklc'atlxin twitz Jesús, toctl tij t-xbalenxin, bix otk baj bint-xin. Bix e jaw sey'paj ke xjal. \v 36 Kej xjal otk tz'oc cycye'yen ti otk baj bix e baj cyk'umentl cyej xjal e pon lepchxitl. E baj cyk'umen ti tten tej tk'anen Jesús ti'j xjal otk baj yaa'n cyu'n biman. \v 37 Tejtzen tbaj cybi'n kej xjal te Gadara bix niy'tlke te cojbil, ocxsen ttz̈i Jesús cyi'j, bix e cubsanke cywitz twitzxin tu'n tetzxin tuj cytanem. E tcuya Jesús, bix ocxxin tuj barc tu'n taj meltz'ajxin. \v 38 Tej tocxxin tuj barc, yal tzunj xin otk chi el biman ti'j e cubsan xsunxin twitzxin te Jesús tu'n t-xi' tii'n Jesús jaxin. Pero e xi' tkba'n Jesús texin tu'n tcyajxin. E xi' tkba'n Jesús: \p \v 39 —Cutxey tjay, bix kbanxa cye tuyey jba'n ma bint tu'n Dios tey—tz̈i Jesús. \p Bix ajxin, bix e baj tk'umenxin te cykilca xjal tuj tnom jba'n otk bint tu'n Jesús texin. \s1 Tej tjatz itz'j jun txin tuj cyamecy tu'n tyol Jesús \r (Mt 9:18-26; Mr 5:21-43) \p \v 40 Yaltzen cye xjal te Galilea, tzinxsen chi ayon tu'n tpon meltz'aj Jesús juntl maj. Ju' tzunj, tej tpon meltz'aj Jesús cyxol, e jawxsen tzalajke. \p \v 41 Attzen junxin xjal Jairo tbi. Ja tzunxin cawel cyxolj xjal e chmet tuj camon jaa'. Tej tpon meltz'aj Jesús, bix e pon jxin Jairo twitz Jesús, bix e cub mejtz'ajxin twitz Jesús, bix e cubsanxin twitzxin te Jesús tu'n tpon Jesús tjaxin. \v 42 E bint tu'nxin ju'wa cuma ch'itk tbaj tmeelxin. Te cablaaj jnabk'itxin, bix o'cx junx tmeelxin. E tcuya Jesús, bix e xi' tuyaxin. \p Pero tej t-xi' Jesús, nimxsen xjal e baj cycutz'en cyiib ti'jxin. \v 43 Cyxoltzen tnimal xjal tocx junxuj xuuj yaab. Otk bint cablaaj jnabk'i tak'lenxuj tu'n cyak a' ti'jxuj. Otk tx'ajxuj cyuya nimc'a k'anel, bix otk baj tpwakxuj, pero mintii' otk tz'oc tbinche. \v 44 Chebe ocxxuj cyxol xjal tu'n tpon canaxuj ttzal ti'j Jesús, bix chebe e pon canan twi' tk'abxuj ti' ttxa'n t-xbalen Jesús tuj ewjel ch'in. Tej toc tmaco'nxuj, nwe'tl tyabelxuj. \v 45 Bix e xi' tkba'n Jesús: \p —¿Al tzunj s-oc tzyunte weya ja'lecuwe?—tz̈i Jesús. \p E xi' cykba'n kej xjal nka te'c ti' Jesús: \p —Pero min-alte xpon canan tk'ab ti'ja—tz̈ike. \p Bix e xi' tkba'n Pedro: \p —Taat Xnak'tzal, ¿titzen n-oca tkanena al s-oc tocl ti'ja, nukpatzen jun xjal n-oc tocl ti'ja cyxol tnimal xjal n-oc cycutz'en cyiib ti'ja?—tz̈i Pedro. \p \v 46 Aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jaxte at jun sul canan tk'ab wi'ja, cuma xnna'ya tej s-el wipemala tu'n tk'anj jun xjal—tz̈i Jesús. \p \v 47 Tej tel tniy' xuuj ti'j ka otk tz'el tniy' Jesús ti'jxuj, ak'xuj lu'lel, bix e pon lk'exuj twitzxin, bix e cub majexuj twitzxin. Bix e xi' tkba'nxuj texin twitz cykil xjal ka otk tz'oc tmaco'nxuj jaxin tu'n tul tnaablxuj, bi'x e we' tyabelxuj. \v 48 Bix e xi' tkba'n Jesús te xuuj: \p —Tey xuuj, tu'nj s-oc ke tc'u'ja wi'ja, ma tzul tnaabla. Cutxa tzuna, cuma ya ba'ntla—tz̈i Jesús texuj. \p \v 49 Maatkxsen nyolen Jesús tuya xuuj tej tpon jun sanjel te tja jxin cawel tuj camon jaa', bix e xi' tkba'nxin te Jairo: \p —Ma cyim tmeela. Mi'n tyaa'tla jxin taat Xnak'tzal tu'n t-xi'xin tjay—tz̈i sanjel. \p \v 50 Bix e tbi Jesús tyol sanjel, bix e xi' tkba'nxin te Jairo: \p —Mi'n baj tc'u'ja. Keec tc'u'ja wi'ja, tu'n tk'anj tmeela—tz̈i Jesús texin. \p \v 51 Tej tocx Jesús tuj tja Jairo, min e tkeyxin tu'n cyocx xjal tuyaxin tunwen. Nuk ja Pedro bix Jacobo tuya Juan, nuk ejee'ja ocx tuyaxin, tuya tmantxin bix ttxutxin. \v 52 Nim xjal tocx tunwen, bix nim ok'el nbaj tu'n cybis. Bixsen e xi' tkba'n Jesús cye xjal: \p —Mi'n chi ook'a mas. Jnee' lu min ma cyim. Nuk nwutan—tz̈i Jesús. \p \v 53 Bix e jaw tze'n ke xjal ti' Jesús, cuma oc cycye'yen xjal otk cyimtxin. \v 54 Bix e xi' Jesús tzyuljaw tk'abtxin, bix e xi' tkba'nxin tetxin: \p —Txin, we'wey—tz̈i Jesús. \p \v 55 Bix ul t-xewtxin, bix njawtzen we'tltxin. Bix e xi' tkba'n Jesús tu'n t-xi' twatxin. \v 56 E jawxsen klee' ke tmantxin tuya ttxutxin ti'j lu, pero e xi' tkba'n Jesús cye tu'n mi'n cyk'umen cye xjal ti otk baj. \c 9 \s1 Taak'en cablaaj t-xnak'atz Jesús \r (Mt 10:5-15; Mr 6:7-13) \p \v 1 Attzen jun k'ij e cub tchmo'n Jesús kej cablaaj t-xnak'atzxin. Bix e xi' tk'o'nxin tipemalxin bix jtoclenxin cye tu'n tel cyii'nxin biman cyi' xjal bix tu'n cyk'anenxin ti' cyyabel xjal. \v 2 Bix e xi' tchk'o'nxin ejee' te kbalte ti'j tcawbil Dios bix te k'anlte ke yaab. \v 3 Bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Mintii' cxe'l cyii'na tuj be, mi nuk cybardóna, mi nuk cypay, mi nuk cyway, mi nuk cypwaka, mi nuk ch'ixpubl cyi'ja. \v 4 Bix ja tzunj jaa' cnetel cyu'na jaa' chi wutaley, hasta ojxe cyi'ya tuj tnom cyjel cyk'o'na. \v 5 Ka at jun tnom ma tz'el t-xoo'n cyyola, cytz̈toncjtzen kuk ti' cyxaaba cywitz xjal oj cyi'ya tuj tnom, te yec'bil min chi k'umentla tyol Dios cyxol, cuma cycy'i—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \p \v 6 Bix iy'ke bix ocxkexin cyuj nim tnom. Tuj jaca juun tnom e baj cyk'umenxin jba'n tpocbalel tcawbil Dios, bix e k'anenkexin ke xjal yaab. \s1 Tej t-xi' tkane Herodes alcye toclen Jesús tocse \r (Mt 14:1-12; Mr 6:14-29) \p \v 7 Yal tzunj xin gobernador Herodes, cykilj tpocbal niy' jnbint tu'n Jesús e pon tuj twi'xin, pero min e cnet tumel tu'nxin alj xin Jesús. E'la tuj cywitz juun xjal ka ja Juan Bautista otk jaw itz'j juntl maj cyxol cyimne. \v 8 Yal cabtl xjal, e'la tuj cywitz kape ja ktzan tyolel Dios Elías otk tzul jlet juntl maj. Yal cabtl xjal, e'la tuj cywitz kape jaj juntl tyolel Dios te ootxa otk jaw itz'j tuj cyamecy juntl maj. \v 9 Tej toc tbi'n Herodes cyyol xjal, e xi' tkba'nxin: \p —Yaa'n te Juan, cuma inayena e k'umente tu'n tel tx'omet twi' Juan. ¿Pero alcyenexin? cuma nim tzin nbi'na ti'j nbint tu'nj xin xjal—tz̈i Herodes ti' Jesús. Bix nim e tajbe Herodes tu'n toc tcye'yen jaxin. \s1 Tej cywaa'n jwe' mil xjal tu'n Jesús \r (Mt 14:13-21; Mr 6:30-44; Jn 6:1-14) \p \v 10 Yal tzunj cablaaj t-xnak'atz Jesús otk txi' tsma'nxin, bixsen ul meltz'ajkexin tuya Jesús, bixsen e baj cykba'nxin ti otk bint cyu'nxin cyuj tnom. Bix e xi' tii'n Jesús ejee'xin tuj jun lugar nka ttxa'n tnom te Betsaida, tu'ntzen cytenxin cyjunalxin. \v 11 Pero oc cybi'n xjal jaa' e xa' Jesús, bix e xi' ke xjal jaa' e temaxin. Tej cypon xjal, e tiik'xin ejee', bix ak'xin kbalte ti'j tcawbil Dios, bix oc tk'a'nexin kej xjal yaab. \v 12 Tejtzen ch'itk tex k'ij, bix e xi' lk'ej cablaaj t-xnak'atz Jesús tuyaxin, bix e xi' cykba'nxin texin: \p —K'umenx cye xjal lu tu'n cyxi' jyol cywa bix cyposada tiy' cyuj tnom nka tzalu bix tuj cojbil, cuma ja lu tuj tzkij tx'otx', bix mintii' te cye at tuj—tz̈ikexin. \p \v 13 Pero aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Ejee'x cyey cxe'l k'onte cywa xjal—tz̈ixin. \p Bix e xi' cykba'nxin texin: \p —Nuk jwe' pan tuya ca'ba quis̈ at kuyena. ¿Tajpey tu'n kxi'ya lok'ol cywa xjal?—tz̈i ke t-xnak'atzxin, \v 14 cuma atle jwe' mil xinak. \p Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Cykbanx cye xjal tu'n cycub ke juun cya'wnak tuya laaj xjal q'uelela juun cloj cyu'na—tz̈i Jesús. \p \v 15 Bix e cycuyaxin bix e xi'kexin te pa'l cye xjal, bix e cub ke cykil xjal. \v 16 Bix e xi' ttzyu'n Jesús jjwe' pan bix jca'ba quis̈, bix e jaw tcye'yenxin twitz cya'j, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti' waabj. Bix ak'xin piẍlte, bix e xi' tk'o'nxin cye ke t-xnak'atzxin tu'n t-xi' cypa'n cyxol xjal. \v 17 Bix cykilca xjal e waa'nke tejxe tnoj cyc'u'j. Tej cybaj waa'n xjal, bixsen e jaw chmet ttx'akan waabj otk cyaj, bix e noj cablaaj chi'l. \s1 Tej t-xi' tkba'n Pedro ka ja Jesús jaj xjal o tscy'o Dios te cawel tibaj cykilca xjal \r (Mt 16:13-20; Mr 8:27-30) \p \v 18 At juntl k'ij e ten Jesús tjunalxin cyuya ke t-xnak'atzxin. Bix e na'n Jesús Dios tjunalxin. Tej tbaj na'nxin Dios, e xi' tkanenxin cye: \p —Tuj cywitz xjal, ¿al-le kena?—tz̈ixin. \p \v 19 Aj cytzak'be'n t-xnak'atzxin texin: \p —At juun xjal tzin cykba'n jay Juan Bautista. At juuntl tzin cykba'n jay jtyolel Dios Elías. Bix at juuntl tzin cykba'n ja loy juntl tyolel Dios te ootxa o jatz meltz'aj juntl maj tuj cyamecy—tz̈ike. \p \v 20 Bix e xi' tkba'n Jesús cye: \p —Yajtzen cyey, ¿al kena tuj cywitza?—tz̈ixin. \p Aj ttzak'be'n Pedro: \p —Jay jxjal o tscy'o Dios te cawel tibaj cykilca—tz̈i Pedro. \s1 E tkba Jesús tu'n tcub byet cyu'n xjal \r (Mt 16:21-28; Mr 8:31–9:1) \p \v 21 Bix cyiw e xi' tk'umen Jesús cyexin: \p —Jax tu'na, Pedro, pero mi'n txi' cyk'umena cye xjal ka inayena Jscy'o'n tu'n Dios. \v 22 Inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, tu'n tiy'x nim q'uixc'aj wu'na, bix tu'n wel iiq'uena cyu'n nintzaj xjal tuj nintzaj tja Dios, bix cyu'n pala, bix cyu'n tx'olbal ley. Chin cwel byeta, pero te toxen k'ij oj njaw itz'jtla juntl maj tuj cyamecy tu'n Dios—tz̈i Jesús. \p \v 23 Mas yaj, e xi' tkba'n Jesús cye xjal: \p —Ka at juun cyey taj tz'oc lpe wi'ja, cyjeltzen cyk'o'na cykilcaj taj cyc'u'ja, bix q'uelel cyni'ya ti'j q'uiyax q'uixc'aj cyu'na nuk tu'nj lepcheckey wi'ja, ojxe cycyima. Ka jaca k'ij at cyanema tu'n cyoc lpey wi'ja, amale tu'nt cycuba nuk wi'jq'ueya, ju'tzen tten lepcheckey wi'ja. \v 24 Ja tzunj xjal tcy'i tz'oc lpe wi'ja tu'nj n-oc tk'on tiib ti'j ti taj, cxe'l t-xoo'n tchunk'lal. Pero ja tzunj xjal cyjel tk'o'n tchunk'lal te twitz tx'otx' tu'nj lepchec wi'ja, ctcamantzen tchunk'lal te junx maj. \v 25 ¿Ti tajbel cykilca twitz tx'otx' te jun xjal oj tcaman ti'j bix ka otk txi' t-xoo'n tchunk'lal nuk ti'j? \v 26 Jax ju'x jxjal at tch'ixew cywitz xjal wi'ja bix ti' nyola, jaxsele ju'x weya at nch'ixewa ti'j oj wul meltz'aja twitz tx'otx' juntl maj. Inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, chin ul meltz'aja tuya nimxsen wipemala bix tuya nim woclena tu'n Nmana Dios, bix cyuya ke jawnex tsanjel Dios tuj cya'j. \v 27 Pero cxe'l nkba'na cyey, ti'j ja tipemal tcawbil Dios lu, at juun tocx cyxola ja'lecuwe, tuj cychunk'lala te ja'lewe, te ja mina'x cycyima, c'oquel cycye'yena jun rato ti tten tipemal tcawbil Dios—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Tej tcub meltz'aj tcye'nc Jesús \r (Mt 17:1-8; Mr 9:2-8) \p \v 28 Otk tz'ex junle smant tbajlen tkba'n Jesús kej yol at toclel cycye'yen juun xjal jun techel ti tten tcawbil Dios, bix e jawxin twi' witz te na'l Dios. Bix e xi' tii'nxin Pedro bix Juan tuya Jacobo. \v 29 Maatktzen nna'nxin Dios, tej tcub ch'ixpet tcye'nc twitzxin, bix e cub meltz'aj tilbil t-xbalenxin puro sak bix nkoptz'ajxsen. \v 30 Nuk tisen tii' tej tul ca'ba xjal bix ak'ke yolel tuyaxin. Ejee'tzen Moisés tuya Elías, \v 31 bix tzinxsen chi koptz'ajxin. E yolenkexin tuya Jesús ti'j tcyamecyxin tu'n tnimantexin tuj Jerusalén. \v 32 Bix otk tzaj ch'in cywatl Pedro cyuya ke tuya, pero tej cyjaw q'uisjxin, e jaw cycye'yenxin tzinxsen koptz'aj tcye'nc Jesús tuyaj ca'batl tuyaxin wa'lc'a. \v 33 Tej ch'itk cycub naj Moisés tuya Elías, e xi' tkba'n Pedro te Jesús: \p —Taat, Xnak'tzal, ¡axsen tbanel eto' tzalu! Cjaweltzen kbincha'na oxe ni' pach, jun te tey, juntl te Moisés, bix juntl te Elías—tz̈i Pedro, pero mintii' oc tc'u'jxin ti'j. \p \v 34 Mitkna'x tbaj yolen Pedro tej tcub jun muj, bix e cyaj baj Pedro bix Juan tuya Jacobo tuj muj, bi'xsen e cub ttz̈i cyibajxin. \v 35 Tujtzen muj etztzen jun yol. Tz̈i cyjulu: \p —Jatzen xinj lu Ncwala, jatzen xjalja o nkba'ya tu'n tcawen. K'onc cyc'u'ja ti' tyol—tz̈i Dios tuj muj. \p \v 36 Tej ttzaj baj jyol e xi' cybi'nxin, bix ak' cywitzxin ti' Jesús tjunalxtlxin tcubxin. Min e baj cykba'nxin ti otk baj. Otktzen tz'el nim k'ij bixsen e baj cykba'nxin. \s1 Ul tnaabl junk'a xjal tu'n Jesús otk tz'oc biman ti'jk'a \r (Mt 17:14-21; Mr 9:14-29) \p \v 37 Tetzen juntl k'ij bixsen e cu'tzkexin twi' witz, bix tej cyc'u'lxin t-xee' witz, nimxsen xjal e pon twitz Jesús. \v 38 Cyxoltzen xjal at junxin e xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Taat, cxe'l ncubsa'na nwitza tey tu'n ttzaj tonena ncy'aala, cuma o'cxc'a junx ncy'aala. \v 39 O tz'oc jun biman ti'j, bix nim maj nbaj tyaa'n biman jak'a bix njaw s̈-ink'a tu'n, bix ncub xoo'nk'a tu'n twitz tx'otx', bix n-ak' eletz plut tuj ttzik'a. Tcy'i biman tz'el ti'jk'a, bix ma txi' ncy'aala tuj il tu'n. \v 40 Xi' ncubsa'na nwitza cye t-xnak'atza tu'n tel cyii'n biman ti' ncwala, pero mix ma binne cyu'n—tz̈ixin. \p \v 41 Aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —¿Mimpatzenal xjal n-oc ke cyc'u'j wi'ja? ¿Jaa'tzen ta' cyocslabla? ¿Jte'tltzen maj cxe'l nyeec'ana wipemala, tu'ntzen toc ke cyc'u'ja wi'ja? ¿Jte'tltzen maj tu'n cyiy'xa wu'na? Cyii'ntznej ni' cwale wuyey—tz̈i Jesús. \p \v 42 Bix e tzaj cyii'nxin ni' cwal te Jesús, pero mitkna'x tpon nee' twitzxin tej tcub t-xoo'n biman ja nee' twitz tx'otx' bix ak' nee' balk'ajel. Bix el tlojo'n Jesús biman bix e k'anj nee', bix e xi' tk'o'n Jesús nee' te tman. \v 43 Bix cykilca xjal e jaw klee' ti' tipemal Dios. \s1 Tej t-xi' tkba'n Jesús juntl maj tu'n tcub byet \r (Mt 17:22-23; Mr 9:30-32) \p Nim e yolenke t-xnak'atz Jesús cyi'j jawnex tbinchben Jesús, pero e xi' tkba'n Jesús cye: \p \v 44 —Cyk'onc cyc'u'ja ti'j cxe'l nkba'na cyey. Inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, chin k'ojela tuj cyk'ab xjal tu'n nbyeta—tz̈i Jesús. \p \v 45 Pero ke t-xnak'atzxin, min el cyniy' ti' tyolxin ti'j at tu'n tbyet-xin. Te cye, e'wen ta' ti japenina cuma min e cyocsla at tu'n tbyet-xin, bix at cych'ixew tu'n t-xi' cykanen ti japenina kej tyolxin. \s1 Kej mas jawnex tuj twitz Dios \r (Mt 18:1-5; Mr 9:33-37) \p \v 46 Attzen jun k'oj e jaw cyxol t-xnak'atz Jesús. “Inayena mas jawnex,” tz̈i jun. “Min, inayena,” tz̈i juntl. \v 47 Pero ttzki'n Jesús te jaca juun e cub tbisen tuj tanem ka ja mas jawnex. Ju'tzen e tzaa' ttxco'n Jesús jun nee' tu'n toc we' ttxlajxin, \v 48 bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Alj ma tz'oc tk'on tiib tu'n tajben te jun xjal yaa'n jawnex, tisen ja nee' lu yaa'n jawnex, bix tu'n toc wak'a cye, ja tzunja najben weya. Bix oj tajben weya, yaa'n nuk te weya, sino tuyax te Dios, jxjal e tzaj k'onte weya. Ju' tzunj, alj cyxola mas najben cye cabtl, ja tzunja mas jawnex tuj twitz Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Alj min nk'oj ki'j, kuya ta' \r (Mr 9:38-40) \p \v 49 Bix e xi' tkba'n Juan te Jesús: \p —Taat, ejoo'ya t-xnak'atza e tjoya te kajbela tey. Pero oc kcye'yena juntl xjal n-el tii'n biman cyi' xjal tu'n tipemal tey tbi. Pero e xi' kkba'na texin tu'n twe'xin tbinchantexin ju'wa, cuma yaa'n jaanxin toc te tajlal t-xnak'atza kuyena—tz̈i Juan. \p \v 50 Aj ttzak'be'n Jesús: \p —Mi'n txi' cymayo'na. Alj xjal min k'ojl ki'j, kuya ta'—tz̈i Jesús. \s1 Tej toc tile Jesús Jacobo bix Juan \p \v 51 At juntl maj e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin ti ctemela tej cytzpet. Tej ch'itk tpon tumel tu'n tcyim Jesús bix tu'n tjaxxin tuj cya'j, bix e tnimsaxin tc'u'jxin tu'n t-xi'xin tuj Jerusalén tu'n tbyet-xin. \v 52 E xi' tsma'n Jesús cab tsanjelxin nejl twitzxin, tu'n tcnet cyposadaxin. Ocx ke tsanjelxin tuj jun tnom tuj departamento te Samaria. \v 53 Pero tej toc cybi'n kej xjal tej tnom jaa' tu'n tpona posadayin Jesús, cycy'i xjal tu'n tponxin, cuma cytzki'n xjal nx-ajxin Jerusalén te iy'sal Pascua, bix yaa'n junx jlu tuyaj cyreligión aj Samaria. \v 54 Tej cybinte ke t-xnak'atzxin Jacobo bix Juan otk tz'el cyxoo'n kej xjal tej tnoma ja Jesús, e xi' cykba'nxin texin: \p —Taat, ¿yaa'mpaxsele ba'n tuj twitza tu'n t-xi' kkanen k'ak' twitz cya'j tu'n cynaj xjal lu?—tz̈ikexin. \p \v 55 Bix oc tilenxin ejee', bix e xi' tkba'nxin: \p —Min, yaa'n ju'wa. Yaa'n tumel cynaabla. \v 56 Min in ula te xitl cye xjal, sino te co'plcye—tz̈ixin. \p Bix e xi'kexin posadayil tuj juntl tnom. \s1 Kej cyajbe tu'n cyoc lpe ti'j Jesús \r (Mt 8:18-22) \p \v 57 At juntl maj oc noj junxin xjal cywitzxin tuj be, bix e xi' tkba'n jxin xjal te Jesús: \p —Taat, chin xe'la tuyena nuk jaa'xja tu'n t-xi'y—tz̈i xjal. \p \v 58 Pero aj ttzak'be'n Jesús: \p —Kej ẍiwel at cyja tuj tjulel xak bix kej ch'it at cyk'u'sem, pero jatzen tey, ka taja tz'oc lpey wi'j, iltzen ti'j q'uelel tni'ya ti'j mintii' njaya bix nchin wutana te koniyan jaa' nchin poniya—tz̈i Jesús. \p \v 59 E xi' tkba'n Jesús te juntl xjal: \p —Lpe'c'a wi'ja—tz̈ixin. \p Bix aj ttzak'be'n jxin xjal: \p —Taat, waja tu'n woc lpeya ti'ja, pero najsama, waja cu'x nmaku'na nmana nejl oj tcyim—tz̈i xjal. \p \v 60 Pero e xi' tkba'n Jesús te: \p —Ka taja tz'oc lpeya wi'ja, k'oncja tu'n tcu'x cymaku'n cyimne cycyimne. Jatzen tey, k'o'nc tiiba te k'umlte ti'j tcawbil Dios—tz̈i Jesús. \p \v 61 At juntl xjal oc kbante te Jesús: \p —Taat, chin oquel lpeya ti'ja. Pero najsama, waja tneel pjel nk'olbe'na ke wermaniya ke nmana bix ntxuya—tz̈ixin. \p \v 62 Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Jun xjal ncjon tuya wacẍ, il ti'j cxe'l tcye'yen twitz tu'n t-xi' ttz'utz' jiquen. Mlay txi' jiquen ka n-ajxe tcye'yen ti'jxe. Ju' tzunj xjal c'oquel lpe wi'ja. Ka ma tz'aj tcwent ti'j ma cyaj ti'jxe, mintii' c'ajbela tuj taak'en Dios—tz̈i Jesús. \c 10 \s1 Oxc'al tuya laaj tsanjel Jesús \p \v 1 Tbajlenxitltzen yolen Kaaw ti'j tcawbil Dios, e jaw tscy'o'nxin juntl oxc'al tuya laaj xjal tu'n cyajben te tsanjelxin tuj jun ak'untl. Bix e pje'x tpa'nxin ejee' ca'cab cybaj tuj juun tnom bix lugar jaa' at tu'n tponxin mas yaj. \v 2 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Ak'untl cyi' xjal tisen jun jaatx'en. Nimxsen jaatx'en, pero yaa'n nimxix ak'anal at te chmolte. Ju' tzunj cykanenx te Kaaw ti' ak'untl tu'n t-xi' tsma'nxin ak'anal te chmolte twitz awal. \v 3 Chi xe'la tuj juun tnom jaa' cxe'l nkba'na cyey. Q'uelel cyni'ya ti'j ejee'y cyisen tal carnel bix chi xe'l nsma'na cyxolj xjal cyisen xo'j cyaj tz'oc cytx'a'n ejee'y. \v 4 Oj cyxi'y, mi'n txi' cyii'na pwak, bix cypay, bix ch'ixpubl cyxaaba. Bix mi'n chi yolena cyuya xjal tiy' tuj be. \v 5 Oj cyocxa tuj jun jaa', tneel cyyola c'oquex te taaw jaa' cyjulu: “Tu'n tten ja jaa' lu tuj jttz̈yal tzin tk'o'n Dios,” tz̈i cybela. \v 6 Ka ma tiik' cyyola ti'j ja ttz̈yal te Dios tzin cyk'umena, ck'ojeltzen te. Pero ka min ma tiik', mlaytzen k'oj te. \v 7 Ka ma tzalaj taaw jaa' ti'j yol tzin cyk'umena, jatztzen chi temela ch'ina tuya. Jaxsele ju'x oj ttzaj tk'o'n ch'in cyway bix cyc'a'y, mi'n chjet cyu'na, cuma ak'analkey ti' tyol Dios, bix cykilca ak'anal tumel tu'n cychjet. \v 8 Oj cypona tuj jaak'ch tnom, ka ma cyiik' xjal ejee'y, mi'n tz'el cyiiq'uena cyway oj ttzaj cyk'o'n cyey. \v 9 Bix chi k'anela kej xjal yaab cyxol, bix chi kbala cyej xjal aj tnom cyjulu: “Jcawel scy'o'n tu'n Dios o tzul twitz tx'otx', bix ju'x tcawbil Dios o tzul tii'n. Nkatzen ta' te cyey,” tz̈i cybela. \v 10 Pero ka ma tz'el cyiiq'uen xjal ejee'y oj cypona tuj jun tnom, ju'tzen chi xe'la cyuj nmak be tuj tnom, bix chi kbala cye xjal cyjulu: \v 11 “Bi'x cyjel ktz̈to'na cywitza jkuk te cytanema otk tz'oc ti' kxaaba, te jun yec'bil te cyey. Tisenxsen otk tz'el cyiiq'uena tyol Dios, jaxse ju'x q'uelel tiiq'uen Dios ejee'y tuj tcawbil. Jaxte tzul tcawbil Dios, pero amale oyjet cyey, pero o tz'el cyiiq'uena,” tz̈i cybela. \v 12 Nim castiwa e cub tu'n Dios tibaj tnom te Sodoma jun maj jatxe ootxa, pero cxe'l nkba'na cyey, tuj jk'ij te castiwa tzul, mas castiwa tzul tk'o'n Dios cyej tnom n-el cyiiq'uen tk'umj tcawbilxin twitzj e cub tk'o'nxin tuj Sodoma—tz̈i Jesús cyej setenta tsanjelxin. \s1 ¡Ayxsen kej tnom o tz'el cyiiq'uen tyol Dios! \r (Mt 11:20-24) \p \v 13 Bix at mastl tyolxin e tkbaxin cye tsanjelxin: \p —¡Ayxsen kej judío te Corazín, bix ayxsen kej judío te Betsaida! cuma o tz'el cyiiq'uen tyol Dios, amale nimet e yec'j wipemala cyuj tzunj tnom lu. Nuket e yec'j jwipemala cyej aj il yaa'n judío cyuj tnom te Tiro bix Sidón, ya otetle tz'oc cyk'o'n cyxbalen te bisbajil bix otetle chi cub ke tuj tza'j te techel ete'tzen tuj bis tu'n cyil. \v 14 Tuj jk'ij te castiwa tzul, mas castiwa tzul tk'o'n Dios cyej xjal aj Corazín bix cyej xjal aj Betsaida twitzj tzul tk'o'nxin cyej xjal te Tiro bix cyej xjal te Sidón. \v 15 Yaltzen cyej xjal te tnom te Capernaum, tuj cywitz ba'nxsen chi elel twitz Dios bix chi camal jun jawnex lugar tuya Dios tuj cya'j, pero yaa'n ju'wa. Chi cwel baj tuj ch'ixbajil tuj k'ak'. \v 16 Key nsanjel, kej xjal ma cyiik' cyyola, inayen tzuna tzin cyiik'ente. Pero kej xjal n-el cyiiq'uen cyyola, inayen tzuna n-el cyiiq'uen. Bix kej xjal n-el cyiiq'uen inayena, jatzen Dios n-el cyiiq'uen, ja Dios e tzaj tsma'n inayena—tz̈i Jesús cyej tsanjelxin, bix e xi' tsma'nxin ejee' te kbalte tcawbil Dios. \s1 Tej cymeltz'aj oxc'al tuya laaj \p \v 17 Tej tpon baj cyaak'en jsetenta tsanjel Jesús, bix e pon meltz'ajkexin, bix e tzalajkexin. Bix e xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Taat, tej t-xi' kk'umena tbiy, cyuyax ke biman oc cybi'n ejoo'ya—tz̈ikexin. \p \v 18 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Jaxte il ti'j tu'n cynimante ke biman nbi'ya. Oc ncye'yena tej tel tz'ak taaw il, Satanás, tuj cya'j. Tej tel tz'ak, tuj ajkelbil tisen jun tken k'ancyok bix ncub najtl. \v 19 Jwipemala e xcye tibaj taaw il, o txi' nk'o'na cyey, tu'n cycamana cyi' biman bix tibaj cykilcatl n-oc cyi'ja cyisen lbaj bix cyisen si'cy. Tu'n cyxcyey ti'j cykilca nbint tu'n taaw il cyi'ja, o k'oj cyey cyipemala. Mlay caman cyi'ja tuya jun ka'. \v 20 Pero mi'n chi tzalaja nuk tu'nj o k'oj cyey cyipemala cyibaj biman. Ja te mas il ti'j, jaj o chi tz'ibja tuj cya'j—tz̈i Jesús cye tsanjelxin. \s1 Tej tjaw tzalaj Jesús \r (Mt 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Tej tbaj cyk'umen tsanjelxin cykilca ti otk bint cyu'n, e jaw tzalajxin, bix e na'nxin Dios. E xi' tkba'nxin: \p —Nmana, Taat, jay taaw tibaj cykilca tuj cya'j bix tibaj cykilca twitz tx'otx'. Bix nxi' nk'o'na chjonte tey j-e cub tninc'u'na ti'j tcawbila e'wen tu'na te cyej xjal nimxsen ba'n cyu'n tuj cywitz, pero te cyej xjal ajnintz cynaabl cyisen ke nee', o txi' tk'o'na tu'n tel cyniy' ti'j ti tten tcawbila. Ju'tzen o bint tu'na, cuma ju' tajbila. \v 22 Cykilca o k'oj tu'na tuj nk'aba, Taat. Min-al ttzki'n nuk o'cx te weya, inayena Tcwala, o tbinchay jlu. Nuk o'cx jay ttzki'na jlu, Taat. Bix min-al ttzki'n ka Nmana jay. Nuk inayena etzkilte, bix xsunkej nxi' nk'o'na tumel cye—tz̈i Jesús te Tman. \p \v 23 Tej tten Jesús tjunal cyuya ke t-xnak'atzxin, e xi' tkba'nxin cye: \p —Jun nintzaj xtalbil o k'oj cyey, cuma ete'y tuyaj xjal Scy'o'n tu'n Dios te cawel. \v 24 Cxe'l nkba'na cyey, nim tyolel Dios bix kej cawel ootxa e cyajbe tu'n toc cycye'yen tipemal Jscy'o'n tu'n Dios, tisenj n-oc cycye'yena ja'lewe, pero mixbe toc cycye'yen. E cyajbe tu'n toc cybi'n kej tyol Jscy'o'n tu'n Dios, tisenj n-oc cybi'na ja'lewe, pero mixbe toc cybi'n—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun tbanel aj Samaria \p \v 25 At jun maj e pon lk'e jun tx'olbal ley ti' Jesús te kanlecte ka n-el tniy' Jesús ti'j ley. E xi' tkba'nxin: \p —Taat Xnak'tzal, ¿alcyej il ti'j tu'n tbint wu'na tu'n ncamana nchunk'lala te junx maj?—tz̈ixin. \p \v 26 Aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —¿Ti tz'i'ben tuj ley? ¿Alcyej cxe'l cymeltz'u'na tyol jilj?—tz̈i Jesús. \p \v 27 Aj ttzak'be'n tx'olbal ley: \p —C'oquel tak' Cyaawey Dios cyey tuya cykil cyc'u'ja, bix tuya cykil cyanema, bix tuya cykil cyipena, bix tuya cykil cynaabla. Bix c'oquel cyak' ke cyuyey cyey tisenj n-oc cyak' cyiiba cyey—tz̈i tx'olbal ley. \p \v 28 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Jax tu'na. Bincham ja lu, bixsen ccamala tchunk'lala te junx maj—tz̈i Jesús. \p \v 29 Pero tcy'i jxin xjal lu tz'oc cyak' ke tuyaxin texin. Ju' tzunj e xa' tkba'nxin te Jesús: \p —¿Alcyetzen ke wuyena?—tz̈ixin. \p \v 30 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Cxe'l nk'o'na jun tumel tey alcyej tuyey. At junxin xjal e tzaj tuj tnom te Jerusalén tu'n tponxin tuj tnom te Jericó. Pero e cub tzyu'nxin tuj be cyu'n alak'. El baj tik'ch texin, tuyax ke ti'jxin toc. Bix e baj pju'nxin hasta ch'itk tcyimxin, bix el ke alak' ti'jxin. \v 31 Ju'x e xi' junxin pala tujx be. Tej toc noj jxinak tcub tuj be ti'jxin, min e we'xin, sino txucl exxin ttxlaj. \v 32 Jax ju'x e xi' junxin aj Leví tujx be, junxin cyuyaj jxin ak'anal tuj tja Dios. Tej toc noj jxin elninakexin ti'jxin, jax ju'x min e we'xin tu'n tjaw tonenxin, sino txucl exxin ttxlaj. \v 33 Jax ju'x e baj tej junxin aj Samaria e xi' tujx be. Tej toc tcye'yenxin jxjal iken elninakexin tu'n, bix oc k'ak'en tc'u'jxin ti'j. \v 34 Bix e xi' lk'exin ti'j, bix oc tsu'nxin aseyt te olivo bix vino ti'j elninakexin iken tu'nxin, tu'n tk'anj, bix oc tpotzenxin tuya xbalen, bix e jax tk'o'nxin jaxin tibaj tburxin, bix e xi' tii'nxin tuj jun posada, bix e cyaj tenxin te c'ojlalte. \v 35 Te juntl k'ij bix ocx tk'o'nxin pwak te plata te taaw posada, bix e xi' tkba'nxin te: “C'ojlanx ch'in jxjal elninakexin. Ka ma tz'ajben mas pwak, cxe'l nk'o'ntla tey oj wul meltz'aja,” tz̈i aj Samaria. \v 36 ¿Ti toc tu'na? ¿Altzen jun cyej oxe xjal lu oc te tuyaj xin otk tzak' cyu'n alak'?—tz̈i Jesús te tx'olbal ley. \p \v 37 Aj ttzak'be'n tx'olbal ley: \p —Jaj xjal oc k'ak'en tc'u'j ti'j elninakexin—tz̈ixin. \p Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Jax tu'na. Cutxeney bix binchama tisenj e bint tu'n aj Samaria—tz̈i Jesús. \s1 Tej tpon Jesús k'olbelte Marta bix María \p \v 38 At juntl maj tej cybet Jesús cyuya t-xnak'atz tuj be, bix e ponkexin tuj jun ch'in tnom. Tuj tzunj tnom lu at junxuj xuuj Marta tbi, bix e ttxocxuj ja Jesús tu'n tponxin tjaxuj. \v 39 Ja tzunj xuj xuuj lu, at jun titz'enxuj María tbi. Tejtzen tpon Jesús tjaxuj, e cub ke María twitz Jesús tu'ntzen toc tbi'nxuj ti toc tu'n Jesús. \v 40 Pero yal te Marta, nuk taak'en texuj oc tipenxuj ti'j tu'n tbint. E xi' lk'exuj ti' Jesús, bix e xi' tkba'nxuj: \p —Taat, ¿mimpa ma tz'oc tcye'yena ma cyaj tcye'yen witz'ena ak'untl nwitza? Kbanx ch'in texuj tu'n tonenxuj wi'ja—tz̈i Marta. \p \v 41 Aj ttzak'be'n Jesús texuj: \p —Marta, Marta, o'cx ncub tbisena ti'j nim taak'ena, \v 42 pero at jun mas ilxsen ti'j. Yaltzen te María, ma baj tscy'o'nxuj alcye mas ba'n, jaj tu'n t-xi' tbi'nxuj nxnak'tzbila, bix mlay tz'el wii'na texuj—tz̈i Jesús te Marta. \c 11 \s1 Tej t-xi' t-xnak'tza'n Jesús cye t-xnak'atz ti tten tu'n cyna'n Dios \r (Mt 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 At juntl maj e na'n Jesús Dios tuj jun lugar. Tej tbaj na'nxin Dios, at jun t-xnak'atzxin e xi' tkba'n texin: \p —Taat, xnak'tzantz keya ti tten tu'n kna'na Dios, tisenj te Juan Bautista e xi' t-xnak'tza'n kej xjal oc lpeke ti' t-xnak'tzbil—tz̈i. \p \v 2 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Oj cyna'na Dios, cykbanxa ju lu: “Kman Dios ata tuj cya'j, jawxit nimsa'n tbiy xjan tu'n cykilca xjal. Tzulxit tcawbila twitz tx'otx'. Bint-xit jtajbila twitz tx'otx' ku'na tisenj nbint tuj cya'j. \v 3 K'ontza kwaya te ja'lewe. \v 4 Bix najsama kila ncub kbincha'na twitza, cuma ju'x keya ncub knajsa'na jka' n-oc cybincha'n xjal ki'ja. Bix ko toney oj koca tuj niy'bebl, tu'n tiy'x ku'na,” ju' tz̈i cybela oj cyna'na Dios. \p \v 5 Bix e xi' tkba'ntlxin cye t-xnak'atzxin: \p —¿Tk'a'pa Dios oj cycubsana cywitza te Dios ju'wa? ¿Ti toc cyu'na ti'j ja tumel lu? Te chil ak'bil oj tpon jun tuyey tjay. Pero mintii' waabj tuj tjay. Ju' tzunj cxe'ley tuya tvesinta, bix cxe'l tkba'na te cyjulu: “Taat, najsama, at jun il ti'j wi'ja. K'ontz oxe pan nch'exa. \v 6 Ma tzul jun wuleya njaya. Nakch ma tzaa', bix ma tz'oc tak' weyaj te, pero mintii'tl weya nwa tu'n t-xi' nk'o'na te,” tz̈i tbela. \v 7 ¿C'aalpa ttzak'be'n taaw jaa': “Mintii'. Cutxey. Lu kenwe nchin wutana cyuya ncwala, bix lu jaa' lmo'na. Mlay chin jaw we'wa k'olte waabj tey,” tz̈ipa tbel tvesinta tey? \v 8 Cxe'l nkba'na cyey mi'n txi' tkba'nxin ju'wa. Il ti'j tk'a'xin. Amale tcy'it-xin txi' tk'o'nxin nuk tu'nj tvesint tiibxin, pero il ti'j cxe'l tk'o'nxin tu'n mi'n tz'el tch'ixewxin cywitz xjal. Yaltzen te Dios, ¿mi'mpa tzaj tk'o'nxin cyey alcye il ti'j, tu'n mi'n cub baj nimbilte tbixin, bix tuya cykil tc'u'jxin? \v 9 Ju' tzunj, tuya cykil cyc'u'ja cykanenx te Dios tu'n ttzaj tk'o'n jnajben cyey. Ka ma chi cubsana cywitza te, tzul tbi'n. \v 10 Cxe'l nkba'na cyey jaca juun xjal nxi' tkanen te Dios tu'n ttzaj tk'o'n j-il ti'j, ctzaaltzen tk'o'n Dios te, bix jaca juun xjal ncubsan twitz te Dios ti' onbilte, ctiik'eltzen, tisenj oj toc cytco'na tlemel jaa' bix cjketel cywitza. \v 11 Bix jctzaal tk'o'n Dios cyey, ¿japaj min tz'ajben? Cxe'l nkanena cyey, oj tkanente jun cycwala ch'in tchi' quis̈ cyey, ¿lbajpa cxe'l cyk'o'na te? \v 12 Bix oj tkanente jun cycwala jun ni' tjos, ¿si'cypa cxe'l cyk'o'na te? \v 13 Min. Mlay cybinchay ju'wa. Amale aj iletkey, pero jaj ba'n cxe'l cyk'o'na cye cycwala. Yajtzen te Cymana tuj cya'j, masxsen jaj ba'n ctzaal tk'o'n cyey oj t-xi' cykanena. Jaj ba'n ctzaal tk'o'n Dios te cyey, hasta tuyax Espíritu Santo tk'a'xin te cyey—tz̈i Jesús. \s1 Tej cykbante fariseo ja taaw il k'ol tipemal Jesús \r (Mt 12:22-30; Mr 3:20-27) \p \v 14 At juntl k'ij e xi' tkba'n Jesús tu'n tel biman ti' jun xinak. Tej toc ten biman ti' xinak, min e bintl tyolen, pero tej tel biman, nbintltzen tyolen xinak. E jawxsen klee' cykilca xjal ti'j. \v 15 Pero at juun cyxol xjal cycy'i tu'n tjaw nimset tbi Jesús, bix e xi' cykba'n: \p —Jtipemal jxjal luwe cyibaj biman yaa'n te, sino o k'oj te tu'n cyaaw biman, jaj Beelzebú tbi—tz̈ike. \p \v 16 At juuntl cyxol xjal e xi' cykanen te Jesús tu'n tk'ontexin jun yec'bil cywitz xjal ka otk k'oj tipemalxin tu'n Dios tuj cya'j, cuma tuj cywitz yaa'n jaxin Jscy'o'n tu'n Dios, bix e cyajbexin tu'n tchic'ajax mlay bint tu'nxin tu'n tyeec'antexin ju'wa. \v 17 Pero el tniy' Jesús ti'j ti iy' tuj cyc'u'jxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Tzin cykba'na nchin ak'anana te taaw il. ¿Pero ti tten ju'wa? Cytzki'ntla ka ma tz'el tpa'n tiib jun tnom bix pjel cyk'ojlen cyiib xjal, cxe'l tnom tuj il. Jax ju'x jun moj najlel, ka ma chi jaw k'oj, bi'x cxe'l cynajle'n tuj il. \v 18 Ju'tzen tten tuya taaw il, Satanás. Ka ma txi' tkba'n te cyej ete' tjak' tcawbil tu'n t-xi' cyniman juntl patrón, cxe'l tcawbil tuj il. Ju' tzunj, jcyey ncub cybisen, ka ja Beelzebú o tzaj k'onte wipemala tu'n nk'ojla cyi' cybiman, mlay bint ju'wa. \v 19 Bix oj tzin cykba'na n-el wii'na biman tu'n tipemal Beelzebú, ¿tzimpa cykba'na oj tel cyii'n ke cyuyey biman, tu'npatzen tipemal Beelzebú? Mi'n txi' cyyolena ju'wa, cuma cytzki'ntla mi nuk cyu'n bix mi nuk wu'na bixet tz'el biman tu'n tipemal Beelzebú. \v 20 Ju' tzunj, tu'nx tipemal te Dios n-el wii'na biman. Bix ka tu'n tipemal Dios, q'ueleltzen cyni'ya ti'j tu'nj wul-lena o tzul tcawbil Dios cyibaja. \v 21 Cybisenx ti'j ja techel lu. At jun taaw jaa' nc'ojlan tja tuya tmacbil. Ka min-al tzul tuya mas tipemal twitz, mlaytzele tz'etz jtik'ch te. \v 22 Pero ka ma tzul jun tuya mas tipemal, bix ck'ojlel ti' taaw jaa', jatzen ccamal, bix q'uelel tii'n cykilca macbil te taaw jaa' oc ke tc'u'j ti'j, bix q'ueletz tii'n tik'ch at tunwen. Jaxse ju'x weya at wipemala tu'n tel wii'na j-at tuj tk'ab taaw il. \v 23 Ju' tzunj, mi'n chi tzpeta. Ka min ma tz'oc cyk'on cyiiba wuya, nchi k'oj tzuna wi'ja. Kej xjal min cyak' cyiib wuya tu'n cyclet xjal tuj tk'ab Satanás, ju'tzen chi onen ti' Satanás tu'nx cyxi' ke xjal tuj il—tz̈i Jesús cyej xjal e xi' cykba'n ka jaxin el tii'n biman tu'n tipemal cawel cyibaj biman. \s1 Tej tkban Jesús tu'n cycojlanx cyiib xjal cywitz biman \r (Mt 12:43-45) \p \v 24 Bix e xi' tkba'n Jesús cyi'j biman: \p —Oj tel ljo'n jun biman ti' jun xjal, nbettzen biman jaa' min-al xjal. Njyon tu'n tajlan, pero min cnet jaa' tu'n twe'ban. Ju' tzunj nxi' tkba'n: “Chin aal meltz'aja tuyaj xjal jaa' ntiiniya nejl,” tz̈i. \v 25 Oj taj meltz'aj biman tuyaj xjal, oj toc tcye'yen jxjal tisen jun jaa' tz'isen tuj, bix binne tten, bix nayon al c'oquex tuj. \v 26 Oj toc tcye'yen min-al wa'lc'a ttziyen, n-eltltzen biman jyolte mas tuya, bix cpomel meltz'aj tuya wuuktl tuya, mas ka' twitz. Enteraxseke chi oquex tunwen tu'n cynajan, bix ju' tzunj yal tzunj xjal masxsen tuj il ta' twitz nejl—tz̈i Jesús. \s1 Tzin tk'o'n Dios t-xtalbil te jaca juun xjal n-oc tbi'n tyol Dios bix nxi' tniman \p \v 27 At jun xuuj cyxol tnimal xjal. Tej toc tbi'nxuj nyolen Jesús ju'wa, e jaw klee'xuj cyi' tyol Jesús, bix e jaw ts̈i'nxuj: \p —Nim t-xtalbil Dios e k'oj tej xuuj jaa' e'la itz'jey, bix jaa' e ch'u'ney—tz̈i xuuj. \p \v 28 Pero e xi' ttzak'be'n Jesús: \p —Mas ba'n tu'n t-xi' tkba'na tzin tk'o'n Dios t-xtalbil te jaca juun xjal n-oc tbi'n tyol Dios bix nxi' tniman—tz̈i Jesús. \s1 Kej xjal ka' tzin cykana tu'n tbintl jun techel \r (Mt 12:38-42) \p \v 29 Mas yaj aj ttzak'be'n Jesús cyej xjal otk chi kanen jun yec'bil tu'nxin ti cbinel tu'nxin. Nim oc cyc'utzen cyiib tnimal xjal ti'jxin, bix e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —Key xjal judío te ja'lewe ka'key. Min chin cyiik'a, sino nuk ete'c'a kanlte we ti cbinel wu'n tetzen techel ka sma'n kena tu'n Dios. Pero jtechel ete'c'a kanlte, mlay k'oj cyey. Oj pjel wi'ja tisenxj e baj ti' Jonás, jatzen c'ajbel te techel cyey. \v 30 Tisenxj e baj ti' Jonás ajben te techel cye aj Nínive ka sma'n Jonás tu'n Dios, jaxse ju'x jpjel wi'ja c'ajbel te techel cyey judío o chin tzaj sma'na tu'n Dios. \v 31 Oj tpon tumel tu'n cyoc cykil xjal tuj xkela tu'n Dios, jaj xuj xuuj e cawen tuj tnom te Saba jatxe ootxa cjawel yolel cyi'ja judío te ja'lewe. E xi'xuj nakch te ebilte ke tyol rey Salomón, bix oc tbi'nxuj bix e tnimanxuj. Pero cyey, n-oc cybi'na tyol jun xjal mas jawnex twitz Salomón, pero min txi' cynimana. Ju' tzunj ctkba'xuj tu'n cyaaja tuj castiwa. \v 32 Jax ju'x chi jawel yolel kej aj Nínive cyi'j ejee'y judío te ja'lewe tuj jk'ij te xkela tzul. Tej t-xi' tk'umen jxin tyolel Dios Jonás cye aj Nínive tu'n tajtz ti' cyanem, ajtztzen ti' cyanem. Pero cyey, amale nxi't tk'umen jun xjal mas jawnex twitz Jonás, pero min cynimey—tz̈i Jesús cye judío. \s1 Ntzaj tk'o'n Dios knaabl tu'ntzen kten tuj spi'yen \r (Mt 6:22-23) \p \v 33 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye xjal: \p —Min-al jun xjal n-oc txkonte jun cantil tu'n tcub te'wen bix ka tu'n tocx tk'o'n tjak' alma, sino cjawel tk'o'n twi' mes, tu'ntzen at tken luz cywitz xjal oj cyocx tunwen. \v 34 Yaltzen te tbak' cywitza, najben tu'n cycye'yena. Ka ba'n tbak' cywitza, ba'ntzen cycye'yena alcyej cchic'ajaxel tu'n tken luz. Pero ka yaa'n ba'n tbak' cywitza, ete'y tuj klolj. \v 35 Tisentzen najben tbak' cywitza te cyxumlala tu'n cycye'yena, jaxse ju'x najben cynaabla tu'n tel cyni'ya ti'j alcyej ma yec'j cyey tu'n Dios. Ju' tzunj, c'oquel cyc'u'ja ti'j, cuma ka lmo'n cynaabla, tuj klolj ete'y. \v 36 Pero ka yaa'n lmo'n cynaabla, c'oquexsen jaxxix yol tuj cyanema, bix q'ueleltzen cyni'ya ti'j jaxxix yol, bix cynimey, tisenj oj ba'n tbak' cywitza bix ba'n cycye'yena tu'n cantil tuj jun jaa' bix ba'n cybeta tuj tumel cuma chic'ajxsen cybey—tz̈i Jesús. \s1 Tej tyole Jesús cyi'j tx'olbal ley bix kej fariseo yaa'n ba'n \r (Mt 23:1-36; Mr 12:38-40; Lc 20:45-47) \p \v 37 Tej tbaj yolen Jesús, attzen junxin tej cloj fariseo e xi' tkanenxin te Jesús tu'n t-xi' tuyaxin tjaxin te waa'l. Bix e pon Jesús tjaxin bix ocx Jesús tunwen bix e cub ke ti' mes. \v 38 E jaw klee' aj fariseo ti' Jesús tu'n min e tnima Jesús ti'j ti tten cye fariseo tx'ajbil cyk'ab tej cyak'xin waa'l. \v 39 Bix e xi' tkba'n Kaaw texin: \p —Ejee'y fariseo nimel xsunkey tuj cyleya. Lepchkey ti' cyleya ti'j ti tten tu'n tel cytxjo'na ti'jxe cyvasey bix cylaka, peroj tuj cyanema yaa'n sak. Nuk nchi bisena ti'j tu'n cyelk'ana bix nuk n-oc cyk'on cyiiba te cykilca cyaja. \v 40 ¿Mimpa tz'el cyni'ya ti'j ocx tbincha'n Dios cyanema, yaa'n nuk o'cx cyxumlala, bix il ti'j tuj twitzxin tu'n ttxjet cyanema, yaa'n o'cx cyxumlala? \v 41 Ka cyaja tu'n tcyaj cyanema sak, cyonenxsen ke mebe. Ka ma txi' cyk'o'na cye tuya tzalajebl, sak tzunkey twitz Dios. \v 42 ¡Ay xsunkey fariseo! Nchi k'ona jnu'ẍ cyoybila te alwent bix n-ula bix cykilca itzaaj, pero min tz'oc cyk'on cyiiba te onlte cye xjal bix min tz'oc tak' Dios cyey. Ba'n tu'n t-xi' cyk'o'na tlajan pa' te cyawala, pero min tz'ajben ka min txi' cyii'na cynaabla tisen taj Dios bix ka min tz'oc tak' Dios cyey. \v 43 ¡Ay xsunkey fariseo! Nuk te cyey n-oc tak' cyey. Oj cypona tuj camon jaa', nuk jaj k'ukbil mas jawnex nche'xa jyolte. Ju'x oj nche'xa tuj plaza, cyaja oj cyoc k'olben ke xjal cyi'ja tuya nim nimbil. \v 44 ¡Ay xsunkey fariseo! Xmeletz'key. Ejee'y cyisen cyimne maku'n tjak' tx'otx' tiy' tuj cjo'n. Oj nchi bet ke xjal tuj cjo'n, min tz'el cyniy' ti'j nchi bet cyibaj k'eynen. Jaxse ju'x oj toc cybi'n xjal cyyola. Min tz'el cyniy' ti'j ka k'eyna tuj cyanema—tz̈i Jesús te fariseo. \p \v 45 Jax at jun tx'olbal ley tuj tja fariseo, bix e xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Taat, oj n-oc ilena cyi' fariseo ju'wa, tuyax kibaj keya ejoo'ya tx'olbal ley cwela jtyola—tz̈ixin. \p \v 46 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Jax ju'x cxe'l nkba'na cyey tx'olbal ley, ¡ay xsunkey! Nimxsen ley cyiw o bint cyu'na tu'n tjaw cyiken xjal, pero mintii' o bint cyu'na tu'n tbint cyu'n. Tisen njaw cyk'o'na jun iktz al ti' cykul, pero mi nuket jun twi' cyk'aba txi' onjawte cyi'j. \v 47 ¡Ay xsunkey! Ejee'y cyisenx kej cyiy'jila e cub cybyo'n ke tyolel Dios ootxa, amale tet ja'lewe njaw cybincha'na cyjayel te nabbilcye te cyey. \v 48 Ke cyiy'jila te ootxa cycy'ixin oc cybi'nxin cyyol ke tyolel Dios, bix ju' tzunj e cwa' cybyo'nxin ejee', bix e jaw cybincha'nxin jawnex cyjayel. Bix lux key nbaj cybincha'na ja'lewe cyjayel kej tyolel Dios e cub byet cyu'n ke cyiy'jila. Pero nuk cye cybakel nxa' cyk'o'na cynimbila. Ju' tzunj junx ete'y cyuyaj cyiy'jila e cub cybyo'n ke tyolel Dios, \v 49 cuma ba'n tuj cywitza cycublen byet ke tyolel Dios. Cykilca ttzki'n Dios, bix e xi' tkba'nxin cyjulu: “Cxe'l nk'o'na ke nyolela bix ke nxela te cyej xjal lu. At juun cyxol ke n-ak'anala byo'n chi temela, bix juuntl pjel yaset. \v 50 Chi xe'l nk'o'na te cyej xjal lu, tu'ntzen oj cycub byet, otktzen pon tumel tu'n ttzaj nk'o'na castiwa te t-xel cykilcaj nyolela o cub byet tbintlen twitz tx'otx'. \v 51 Cwel cychjo'n cykilca cycublen n-ak'anala, jatxe tcublen Abel, hasta tejxe tcub Zacarías tuj tja Dios twitz altar twitz tneel xjan cwart,” tz̈i Dios. Cxe'l nkba'na cyey, ju'tzen pjel. Ma pon tumel tu'n tk'oj castiwa te t-xel cykilcaj bi'ya o baj cye n-ak'anala, bix ejee'y judío te ja'lewe chi iklte ja castiwa lu. \v 52 ¡Ay xsunkey tx'olbal ley! Cyey cyaak'en tu'n t-xi' cytx'olba'na tyol Dios cye xjal, pero min o bint cyu'na. Min o tz'el cyni'ya ti'j tixix tten tyol Dios, bix tej cyaj cabtl xjal tu'n tel cyniy' ti'j, bix oc cymayo'nkey ti'j—tz̈i Jesús te tx'olbal ley tuj tja fariseo. \p \v 53 Tej tetz Jesús tuj tja jxin fariseo, nimxsen e jaw cyk'oj fariseo cyuya tx'olbal ley ti'jxin. Nimxsen cyxkelbilxin oc te Jesús, tu'n tcub tzpet-xin cywitzxin. \v 54 Bixsen e cyyoxin tu'n tcub tz'akxin tuj tyolxin, tu'ntzen tjaw cytzyu'nxin tuj til. Pero mlay bint cyu'n. \c 12 \s1 Min ko oc lpe ti'j cynaabl fariseo \p \v 1 Tujx jtyem e cub cyninc'u'n ke fariseo bix ke tx'olbal ley ti tten tu'n tcub tz'ak Jesús tuj cyk'ab, tnimaltl xjal nuk e cyajbe tu'n toc cybi'n tyolxin. Jte'le mil xjal e chmet ti'jxin, hasta e baj cywa'be cyken. Ete' t-xnak'atzxin tuyaxin, bix e xi' tkba'nxin cye: \p —Cyk'o'nc cyc'u'ja ti'j tu'n mi'n txi' cyii'na cynaabla tisen cynaabl fariseo. Jawnex chi xnak'tzan, tu'ntzen tuj cywitz xjal ba'nxsenke, pero nojne tuj cyanem tuya ka'. \v 2 Pero jka' at tuj cyanem cchic'ajaxeltzen. Cykilca e'wen cyjel tuj chic'aj. \v 3 Mi'n cub cyewena jka' tisen nbint cyu'n fariseo. Cykilcaj nbint cyu'na oj min-al n-oc cyeyente cyey, q'uelex tpocbal tuj cykil lugar. Bix cykilcaj nchi jasena tuj ewjel tu'n min-al tz'oc ebinte, cyjel tuj tzinen cywitz cykil xjal. \s1 Mas il ti'j tu'n ttzaj ttz̈i Dios ki'j twitzj tu'n ttzaj cytz̈i ki'j kej xjal cyq'ui Dios \r (Mt 10:26-31) \p \v 4 Ejee'y wuyena, cxe'l nkba'na cyey, mi'n tzaj cytz̈i cyi'ja jxjal n-el iiq'uente cyey nuk wi'ja. O'cx cbinel cyu'n pjel cybyo'n cyxumlala. Oj tbint cyu'n ju'wa, mintii'tl c'oquel bint cyu'n cyi'ja. Mlay cubtl cyanema cyu'n. \v 5 Cxe'l nkba'na cyey alj ctzaal ttz̈i cyi'ja. Ja Dios, cuma at tipemalxin yaa'n nuk o'cx tu'n tcub byet cyxumlala, sino jax ju'x at tipemalxin tu'n t-xi' t-xoo'nxin ejee'y tuj k'ak'. Ju' tzunj nxi' nkba'na cyey tu'n ttzaj ttz̈i Dios cyi'ja. \v 6 N-oc tcye'yen Dios cykilcaj nbaj cyey. C'oquel cyc'u'ja cyi'j tal ch'it. ¿Mimpatii' nq'ueyj jwe' tu'n nuk ca'ba oxe centavo tuj plaza? Pero amale yaa'nt nim cywi', mi nuk jun q'uelel tuj tc'u'j Dios. \v 7 Pero yaltzen cyey, jawnexsen cywi'y cywitz nim ch'it. Pero katzen min chi el ch'it tuj tc'u'j Dios, yajtzen cyey, ¿chi elelpey tuj tc'u'jxin? Min. Nim n-el tniy' Dios ti'j ti nbaj cyey. Hasta ttzmal cywi'y ttzki'n Dios jte'. Ju' tzunj mi'n tzaj ttz̈i jcbinel cyi'ja cyu'n kej xjal iic'bel te weya, cuma Dios ncye'yen ti'j nbaj. \v 8 Cxe'l nkba'na cyey kej xjal tzin cykba'n cywitz xjal ka lepchecke wi'ja, cxe'l nk'umena cywitz ke tsanjel Dios tuj cya'j ka ejee' nxjalja, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal. \v 9 Pero kej xjal cycy'i cykba cywitz xjal ka lepchecke wi'ja, cxe'ltzen nkba'na cywitz t-ángel Dios ka yaa'n ejee'ja te weya. \v 10 Kej xjal yaa'n ocslal wi'ja, ka ma chi k'ojl wi'ja, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, ba'n tnajset cyil. Pero kej xjal tzin cykba'n ka' jnbint wu'na, amale n-elet cyniy' ti'j nbint tu'n tipemal Espíritu Santo, mlay najset cyil. \v 11 Oj cyxi' tzyeta nuk tu'nj lepcheckey wi'ja bix oj cypon k'i'na cywitz ke nejenel xjal tuj camon jaa' tu'ntzen cyel xoo'na nuk tu'nj lepcheckey wi'ja, mi'n chi bisena ti'j ka tu'n cycuyantey alcyej cye cyaj, bix ka min, bix mi'n chi labta ti'j alcyej c'aal cytzak'be'na oj toc kanet cyey. \v 12 Mi'n chi xoba, cuma oj tpon tumel tu'n toc kanet cyey, c'oneltzen Espíritu Santo cyi'ja oj taj cytzak'be'na cyyol—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Jun k'ina mintii' tnaabl \p \v 13 Cyxoltzen tnimal xjal tocxe junxin xjal e jaw s̈-in ti' Jesús: \p —Taat Xnak'tzal, kbanxa te ntzicya tu'n tcub tpa'n kkaba bix tu'n ttzaj tk'o'n jweya—tz̈ixin. \p \v 14 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Xinak, yaa'n weja waak'en tu'n tcub npa'na cykaba—tz̈i Jesús. \p \v 15 Bix e xi' tkba'n Jesús cye cykilcaj xjal: \p —C'oquel cycwenta ti'j tu'n mi'n txi' cyii'na jun cynaabla tu'n tten mas cyuyey, cuma yaa'n tu'nj nim tk'inemal nojne tchunk'lal jun xjal tuya tzalajebl. \v 16 Cxe'l nk'o'na jun tumel cyey. At junxin xjal k'ina, bix nim twitz tawalxin e chmet tuj ttx'otx'xin. \v 17 Bix ak'xin bisel ti' twitz tawalxin, bix e xi' tkba'nxin: “Nimxsen twitz wawala, hasta mlay tz'ocx baj cyuj ntx'utx'a. ¿Ti pjel weya?” tz̈ixin. \v 18 Bix e xi' tkba'nxin cyjulu: “Ma tzul tuj nc'u'ja ti pjel weya. Cwel nxitiya ke ntx'utx'a, tu'n cyjaw bintl te mas nmak, tu'ntzen tocx baj cykilca twitz wawala bix tik'ch weya at. \v 19 Nimxsen tik'ch weya at. At nwaya te nim tyem. Mi'ntltzen chin ak'anala, sino nuktzen cxe'l niy'be'ntla tik'ch tal nwaya bix nc'a'ya, bix tuj txubtx chin temela ch'ina,” tz̈ixin tuj tanemxin. \v 20 Pero e xi' tkba'n Dios tej xin k'ina: “Mintii' tnaabla. Tujx koniyan te ja'lewe q'uelel wii'na tchunk'lala. Bix oj tcyima, cykilcaj tk'inemala o tz'oc tipena ti'j tu'n tchmet, c'aal te juntl,” tz̈i Dios tej xin k'ina. \v 21 Ju'tzen pjel te cyej xjal min nchi bisen ti'j tu'n tbint alcyej ba'n, sino nuk nchi bisen ti'j tu'n tchmet cyk'inemal. Pero pjel—tz̈i Jesús cye cykil xjal. \s1 Mi'n ko labt mi'n baj kc'u'j ti'j ti jilel tu'n kitz'j \r (Mt 6:25-34) \p \v 22 Tej tbaj tkba'n Jesús ja yol lu cye xjal, e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Cuma jk'inemal min tzin tk'o'n cychunk'lala, ju' tzunj cxe'l nkba'na cyey, mi'n chi labta ti'j waabj tu'n cyitz'ja bix ti'j xbalen te cyxumlala. \v 23 Min o k'oj cychunk'lala nuk tu'n cywaa'na, bix min o k'oj cyxumlala nuk tu'n toc cyxbalena. \p \v 24 Cyway, Dios ck'olte cyway. Cycye'yenc ke joj. Min nchi awanjil, bix min nchi jtx'onjil. Mintii' cycajonjil tcublel ixi'n, bix mintii' cytx'utx'jil. Pero nchi itz'jjil, cuma ntzaj tk'o'n Dios cywajil. Yaltzen cyey, mas jawnexkey cywitz joj. Ju' tzunj, ¿mimpa tzaj tk'o'n Dios cyway? \v 25 Min tz'ajben oj nchi labta ti'j jun tii', cuma mi nuket jun k'ij ba'n txi' cyk'o'na te cychunk'lala tu'nj nchi labta ti'j. \p \v 26 Katzen min tz'ajben tu'n t-xi' cyk'o'na jun k'ij te cychunk'lala tu'nj nchi labta, ¿tikentzen nchi labta ti'j cykilcatl? \v 27 Cycye'yenc kej abech. Min nchi chkon bix min nchi tz̈mon. Pero cxe'l nkba'na cyey, mas cyeca cycye'nc twitzj jawnex t-xbalen jrey Salomón. \v 28 Ntzaj tk'o'n Dios cyxmaquel c'ul, amale nuket ca'ba oxe k'ij nten bix n-el tz'ak bix ncub patet. Yaltzen cyey, ¿yaa'mpa mas jawnexkey cywitz c'ul? Ejee'y yaa'n nimxix n-oc ke cyc'u'ja ti'jxin. Ka ma tzaj tk'o'nxin cyxmaquel c'ul, jax ju'x ctzaal tk'o'nxin cyxbalena. \p \v 29 Ju' tzunj, mi'n chi labta ti'j jaa' tu'n tcnet cyway bix cyc'a'y, bix mi'n baj cyc'u'ja ctzaal tk'o'n Dios tu'n cyitz'ja. \v 30 Kej xjal yaa'n lepchec ti' Dios, nuk o'cx n-oc cyipen ti'j tu'n tcnet cywa bix cyc'a'. Pero cyey, ejee'y ocslal ti'j Cymana Dios, bix ttzki'nxin cyaja cyway bix cyc'a'y. \v 31 Ju' tzunj, c'oquel cyipena tu'n tbint tajbil Dios cyu'na. Ka ma bint cyu'na ju'wa, ck'ojel cyoclena tuj tcawbil Dios, bix jax ju'x ck'ojel cyway bix cyc'a'y bix cyxbalena. \s1 Jun kk'inemabl tuj cya'j \r (Mt 6:19-21) \p \v 32 Jatzen cyey lepchec wi'ja yaa'n nim cybaja, mi'n chi bisena ka nuk cyajxa oj nbint ti taj Dios cyu'na, cuma jaxte ck'ojel cyey tu'n cycawena tuya Dios tuj tcawbil. Ja tzunj lu tajxin tu'n ttzaj tk'o'nxin cyey. \v 33 Cyq'ueyenx tik'ch cyey at, bix cyk'onx cye mebe. Oj nbint tajbil Dios cyu'na ju'wa, j-o txi' cyk'o'na cye cabtl tisenc'a chmo'n ta' tuj cya'j te cyey. Jtzin cyk'o'na chmo'n tuj cya'j, mlay tz'oc k'anak, bix mlay cub naj cyk'inemala jatzewe. Min-al alk'al ba'n tocx ti'j, bix mintii' poc' ba'n tocx tuj te xitlte. \v 34 Ka nchi k'ona cyk'inemala tuj cya'j, ja tzunj lu tzin tyeec'an at jcyajbila tuya ti taj Dios, pero ka nuk o'cx n-oc cyipena ti'j cyk'inemala twitz tx'otx', ja tzunja nyeec'ante mintii' cyanema tuya Dios. \s1 Jun ak'anal binne tten \p \v 35 Tzul tcawbil Dios twitz tx'otx'. Ju' tzunj, cyitz'lem cyiiba, tu'ntzen binne cytena oj wul meltz'aja, tisen kej xjal ntxakan cytzaj nbaj ak'bil. \v 36 Cyitz'le'n cyiiba tisen kej xjal nchi c'ojlan tja cypatrón oj t-xi' cypatrón ti' jun mejoblenel. Chi ayol ke c'ojlal jaa' oj tpon meltz'aj taaw jaa', tu'ntzen i'tzke tu'n tocx cyjko'n tlemel jaa' oj tocx tco'n taaw jaa'. \v 37 Ctk'a'tzen taaw jaa' xtalbil cyej c'ojlal jaa' cuma i'tzke bix nchi ayon oj tul meltz'aj cypatrón. Cxe'l nkba'na cyey, tu'nj ttzalajeblxin cyi'j t-ak'analxin, cxe'l tkba'nxin cye tu'n cycub ke ti' mes, bix c'oquel jun twitz tkenxin, bix jaxxin cxe'l k'onte cywa, te yec'bil tanemxin cye. \v 38 Ka ma tzulxin chil ak'bil, bix ka ma tzulxin te ch'itk kskix, ka ma chi ayon ke t-ak'analxin ti'jxin, ccyiik'eltzen jun chojbil cye tu'nxin. \p \v 39 Cxe'l nk'o'na juntl tumel cyey. Cybisenx ti'j jun jaa' jaa' ocxe jun alak' tuj, te alk'al. Nuket el tniy' taaw jaa' ni' hora tu'n tpon alk'al tuj tjaxin, c'ojla'ntle tjaxin tu'nxin te tej hora. \v 40 Jatzen cyey, mi'n cybinchay tisenj taaw jaa', sino cykil hora cyitz'lem cyiiba, cuma mintii' tumel cyuyey jtoj tu'n wul meltz'aja, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Jun ak'anal min nbint taak'en tu'n \r (Mt 24:45-51) \p \v 41 Bix e xi' tkanen Pedro te Jesús: \p —Taat, jma baj tkba'na cyi' c'ojlal jaa', ¿nukpa te ke keya, ma tuyax te cykilcatl xjal?—tz̈i Pedro. \p \v 42 Aj ttzak'be'n Kaaw texin: \p —Jaj alcye mas il ti'j, tu'n tcub cybisena ti'j ti tten tu'n cyoca te ba'n ak'analkey. Oj tex jun patrón, bix cyjel tk'o'nxin jun mayordomo te cyey'lte ke t-ak'analxin bix te k'olte cywa, ¿ti toc cyu'na? ¿Mi'mpa jaw tjyo'nxin jun mayordomo at tnaabl bix c'oquel ke tc'u'jxin ti'j? \v 43 Cjyolxin ju'wa, bix ctk'a' patrón xtalbil te ka nbinchan mayordomo alcyej otk txi' tkba'n tpatrón te oj tul meltz'aj tpatrónxin. \v 44 Cxe'l nkba'na cyey, cxe'l tk'o'n patrón te mayordomo tu'n toc te cawel tibaj cykilca at te texin. \p \v 45 ¿Pero ti pjel tej mayordomo ka ma txi' tkba'n: “Tuj nwitza, yaj c'ulel meltz'aj patrón,” ka ma tz̈i ju'wa, bix ka ma tzak' k'olte tz'u'n cyej ak'anal xinak bix cyej ak'anal xuuj, bix ka ma tz'oc tk'on tiib te nim waa'n bix te nc'an k'e'n, bix ka ma tz'oc te bola? \v 46 Tuj jun k'ij te min tz'ayonxin tpatrónxin, ja ponj tpatrónxin, bix oj toc tcye'yen patrón ka min tz'ak'anan tmayordomoxin, sino nbinchan nim ka', cwel byet, tisen nbint te cykilcaj ak'anal min cyniman tyol cypatrón. \p \v 47 ¿Titzen pjel te jun mayordomo n-el tniy' ti'j alcyej taak'enxin e xi' tkba'n tpatrónxin, pero min nbint taak'en tpatrónxin tu'nxin, bix yaa'n binne ttenxin oj tul meltz'aj tpatrónxin? Te texin ck'ojel nim tz'u'n. \v 48 Yaltzen tej xin mayordomo mintii' tumel tuyaxin alcyej taj tpatrónxin tu'n tbint tu'nxin, bix ntzpet-xin tuj taak'en tpatrónxin, amale yaa'nt nim tilxin twitzj ka' e bint tu'nj juntl mayordomo, pero ck'ojel ch'in tz'u'n texin. Pero ka nim ma k'oj te jun xjal tu'n n-el tniy' ti'j alcyej ak'untl tu'n tbint tu'n, il ti'j tu'n tel taak'en ba'n, cuma ju' ctkane tpatrón—tz̈i Jesús. \s1 Tej tyole Jesús ti'j tpabl kiib \r (Mt 10:34-36) \p \v 49 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —O chin ula twitz tx'otx' tisen jun tzaj nk'on k'ak' tuj c'ul, cuma wu'na c'oquel nim k'oj twitz tx'otx'. Nuket bint alcyej tu'n tbint wu'na. \v 50 Pero mina'x tbint wu'na. At jun jawnex q'uixc'aj il ti'j q'uiyax wu'na, bix hasta ojxe wi'ya tuj, nchin ayona ti'j tuya nim tchyonel—tz̈ixin. \p \v 51 Bix e xi' tkba'ntlxin: \p —¿Tzimpa cub cybisena ka in ula tu'n twe' cykil k'oj twitz tx'otx' wu'na? Yaa'n ju'wa, sino in ula tu'n tbaj cypa'n cyiib xjal wu'na. \v 52 Te ja'lewe, t-xol jaca juun najaj xjal pjel cypa'n cyiib wu'na. Ka at jwe' xjal tuj jun najaj, c'oquel k'ojl oxe ti' ca'ba, bix ka ja ca'ba ti' oxe. \v 53 Jax ju'x chi k'ojlel mambaj tuya tcwal, bix txuybaj tuya tal, bix elibj tuya tliib—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Techel ti'j ti nbaj ja'lewe \r (Mt 16:1-4; Mr 8:11-13) \p \v 54 Bix e xi' tkba'n Jesús cye tnimal xjal ti'jxin: \p —Cyey, n-el cyni'ya ti'j twitz cya'j bix ti'j cyk'i'k. Oj t-xi' cycye'yena njaw muj jaa' n-exa k'ij, nxi' cykba'na: “Tzul jbal,” bix ju' nbaja. \v 55 Bix oj tak' cyk'i'k, nxi' cykba'na: “Tzul cyak,” bix jax cyu'na. \v 56 At cynaabla tu'n tel cyni'ya cyi'j techel twitz cya'j bix twitz tx'otx'. ¿Titzen tten min tz'el cyni'ya cyi'j techel o tyeec'an Dios cyey ti'j ti nbaj cyxola tuj tyem te ja'lewe? Xmeletz'key, cuma cycy'iy tz'el cyni'ya ti'j alcyej o cub tyeec'an Dios, amale tzint cykba'na ka cyaja. \s1 Binchax tiiba tuya taj k'oja \r (Mt 5:25-26) \p \v 57 Jax ju'x, ¿tikentzen min n-oc cyipena tu'n tel cyni'ya ti'j alcyej tu'n tbint cyu'na tu'n cycyaja jiquen twitz Dios? \v 58 Cxe'l nkba'na jun tumel cyey. Ka at jun cyc'asbena te jun xjal, bix ka ma txi' tkba'nxin cyey tu'n t-xi' tii'nxin ejee'y twitz juez, tu'n tchjet cyu'na, mas ba'n cwel cyninc'un cyiiba tuya taaw pwak te mitkna'x cypona twitz juez. Ka min ma cub cyninc'un cyiiba, chi aal k'o'na tuj cyk'ab soldado tu'n juez, bix chi xe'la tuj tzee', \v 59 bix cxe'l nkba'na cyey, mi'n chi etz oka tuj tzee' hasta ojxe tocx baj tchjoj cykil cyc'asbena hasta manc'bil centavo—tz̈i Jesús cye xjal. \c 13 \s1 Ka min ma tz'ajtz ti' cyanem cwel cycastiwey \p \v 1 Cyxoltzen tnimal xjal, at cab oc cykba'n te Jesús otk chi baj byet juun aj Galilea tu'n tley jxin gobernador Pilato. Otk chi pon ke aj Galilea maa tuj Jerusalén, bix nchi oyen alimaj te Dios tej cypon soldado te byolcye. \v 2 E xi' tkba'n Jesús cye: \p —¿Ti ncub cybisena? Tu'nj e k'oj cycastiwa kej aj Galilea, ¿tzimpa cub cybisena mas aj ilke cywitzj niy'tl ejee'y aj Galilea? \v 3 Pero yaa'n ju'wa. Cxe'l nkba'na cyey, ka min ẍi meltz'aja tuya Dios, jax ck'ojeltzen cycastiwey te cyamecy te cykilca cyey. \v 4 Cxe'l nkanena juntl cyey. Kej wajxaklaaj aj Jerusalén e cyim tej tiy' tz'ak jcuartel nim twe' cyxol Siloé, ¿tzimpa cub cybisena mas aj ilke cywitzj niy'tl aj Jerusalén? \v 5 Min, yaa'n ju'wa. Cxe'l nkba'na te cykilca cyey, ka min sul cyila tuj cyc'u'ja, jax cykilcakey chi naal najtla. \s1 Techel ti'j tken higo mintii' twitz toc \p \v 6 Cxe'l nk'o'na jun tumel cyey. At junxin xjal e cu'x tawa'nxin jun wi' higuera tuj ttx'otx'xin. Jaca jnabk'i e ponxin tuj ttx'otx'xin te cyey'lte ka at twitz ti' tzee', pero mintii' twitz toc. \v 7 Ju' tzunj e xi' tkba'nxin te c'ojlal ttx'otx'xin: “Otk tz'ex oxetl tyem tibaj tu'n tk'onte ja tzee' lu twitz. Pero oj wula jaca jnabk'i te cyey'lte, mixtii' twitz n-oc. Ju' tzunj tx'omajaw. Min tz'ajben tuj ntx'otx'a,” tz̈i taaw tx'otx' tej xin c'ojlal ttx'otx'xin. \v 8 Aj ttzak'be'n jxin c'ojlal: “Taat, k'oncj te juntl tyem. Chin ak'anala t-xee' tuj tx'otx' bix cwelex nk'o'na cytxa alimaj t-xee'. \v 9 Katzen ma tak' twitz, mi'nttzen jaw tx'omet. Pero ka mixtii' twitz, cjaweltzenle tx'omet,” tz̈i c'ojlal—e xi' tkba'n Jesús tu'n tyeec'an alcyej tbajlel cyi'j tu'nj min tzul cyil tuj cyc'u'j. \s1 Tej tk'anj jun xuuj tu'n Jesús tuj k'ij te ajlabl \p \v 10 Tujtzen jun k'ij te ajlabl, ocx Jesús tuj jun camon jaa', tu'ntzen t-xi' tk'o'nxin t-xnak'tzbilxin cye xjal. \v 11 Ocpe junxuj xuuj otk tz'oc jun yabel ti'jxuj wajxaklaaj jnabk'i. Nuk c'onen tiy'xuj. Min jaw we' ti'jxuj. \v 12 Tej t-xi' tcye'yen Jesús jaxuj, e xi' ttxco'nxin jaxuj, bix e xi' tkba'nxin texuj: \p —Xuuj, ma tz'el yabel ti'ja—tz̈i Jesús. \p \v 13 Bix e cub tk'o'n Jesús ke tk'abxin tibajxuj, bix ya njaw we'tl ti'jxuj. Bix ak'xuj nimsaljawte tbi Dios. \p \v 14 Tej t-xi' tcye'yen jxin cawel tuj camon jaa' otk tk'anen Jesús jun xuuj tuj k'ij te ajlabl, bix e tzaj tk'ojxin, bix e xi' tkba'nxin cye xjal: \p —Tuj jun smant at kak k'ij ba'n tu'n kak'anan. Ka cyaja tu'n cyk'anja, cytzaja cyuj jk'ij ba'n te ak'untl, yaa'n tuj k'ij te ajlabl—tz̈i cawel tuj camon jaa'. \p \v 15 Bix aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —Xmeletz' yolena. ¿Mimpa che'xa jaca k'ij te ajlabl te k'ilbetz ke cywacẍa bix cybura tu'n cyxi'jil c'al a'? \v 16 Yal tej xuuj lu, o ten tjak' tcawbil Satanás wajxaklaaj jnabk'i. Ju' tzunj, ¿ti ncwa cybisena? Ka ba'n tu'n cytzakpet ke alimaj tuj k'ij te ajlabl, ¿jax yaa'mpa tumel tu'n ttzakpet jxuuj tiy'jil Abraham lu tuj k'ij te ajlabl?—tz̈i Jesús. \p \v 17 Tej t-xi' tkba'n Jesús ju'wa, kej xjal e jaw yolen ti'jxin e cub cych'ixew cywitz xjal, pero ke niy'tl xjal e jaw tzalajke ti'j cykilca jawnex nbint tu'n Jesús. \s1 Jun techel ti'j iyaj te mostaza \r (Mt 13:31-32; Mr 4:30-32) \p \v 18 Bix ak' Jesús te xnak'tzal. E xi' tkba'nxin: \p —¿Ti cxe'l nkba'na ti'j tcawbil Dios? ¿Ti tten oj ttz̈'iy? \v 19 Ctz̈'iyel tisen tten tej tcu'x tawa'n jun xjal iyaj te jun tzee' mostaza tuj ttx'otx'xin. E tz̈'iy mostaza tejxe toc te tzee', bix ajben tu'n cyajlan ke ch'it tuj tk'ab. \s1 Techel ti'j levadura \r (Mt 13:33) \p \v 20 Cxe'l nkanena juntl maj, ¿ti c'ajbel te techel ti'j ti tten oj tz̈'iynen ctz̈'iyel tcawbil Dios? \v 21 C'ajbel levadura te techel. Ocx tk'o'n jun xuuj levadura tuj k'otj te pan, bix e cub tk'o'nxuj k'otj tuj oxe tcublel. Bix e jaw tz̈'iy k'otj te pan tu'n levadura hasta tejxe tjaw punntz'aj—tz̈i Jesús. \s1 Ttzii'yen ch'in \r (Mt 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Iy' Jesús cyuj nimc'a tnom, tu'ntzen t-xi' t-xnak'tza'nxin cye xjal. At tnom nmak, bix at coc'. Min el tuj tc'u'jxin tu'n tponxin Jerusalén. \v 23 At jun k'ij e xi' tkanen jun xjal texin: \p —Taat, kej chi cletel, ¿nimxixpa cybaj, bix ka yaa'n nimxix?—tz̈i xjal. \p Bix e xi' tkba'n Jesús cye xjal: \p \v 24 —Ka ma tz'ocx nim tuj tcawbil Dios, bix ka yaa'n nim, pero cyk'o'nc cyipena tu'n ejee'xa chi caman tu'n cyocxa. Ttzii' tcawbil Dios ch'in, bix at nim xjal mlay nchi ocx. Mas yaj ccyajbe' tu'n cyocx, pero otk lmet ttzii'. \v 25 Oj tpon koniyan, bix oj tel tniy' taaw jun jaa' ti'j ka otk chi oc baj cykilca ttxocaxin tuj tjaxin, bixsen q'ueletz tlomo'nxin jaa'. Katzen ma chi pona oj ya otk lmet ttzii' jaa', bix cxe'l cykba'na: “Taat, jkom jaa' kwitza,” ka tz̈i cybela ju'wa, nuk q'ueletz ttzak'be'nxin: “Min ntzki'nkey,” tz̈i tbelxin. Ju'tzen pjel oj mi'n jket ttzii' tcawbil Dios cywitza. \v 26 Bix chi cubsala cywitza texin: “Taat, mi'n tbinchey. Kape jac'a ko ocxa, cuma e waa'n ko'ya bix e c'an ko'ya tuyey, bix e tzaj tk'o'na xnak'tzbil tuj kq'ueybila,” tz̈i cybela. \v 27 Pero cxe'l tkba'nxin cyey: “Min ntzki'na cywitza. Cyucxey, cuma nuk binchal ilkey. Mlay jket tcawbil Dios cywitza,” tz̈i tbelxin, \v 28 bix jatzen chi jaw ook'ja, bix jatzen jaw kitx'itx'in t-xee' twitz cyey tu'n cyk'oja, cuma c'oquex cycye'yena jcyiy'jila Abraham bix Isaac bix Jacob tunwen, cyuyaj cykilca tyolel Dios, pero jatzen cyey chi cyjelxa ti'jxa. \v 29 Cyxol jxjal chi pomel tuj tcawbil Dios, ejee'j ocslan ti' nyola, at xjal te cykilca twitz tx'otx'. At te ocne, te elne, te jawne, bix te cubne, bix chi temel tuya Dios te junx maj. \v 30 C'oquel cyc'u'ja ti'j kej xjal tzin cykba'na yaa'n nintzajke tuj twitz Dios, chi pomel, pero ejee'y mas jawnex tuj cywitza, mi'n chi pona—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Oc q'uixba tc'u'j Jesús cyi'j xjal aj Jerusalén \r (Mt 23:37-39) \p \v 31 Tujx k'ij, e pon juun aj fariseo, bix e xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Taj jxin gobernador Herodes tu'n tcub byeta. Il ti'j c'aala tuj Galilea—tz̈ikexin. \p \v 32 Pero e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Jaj xin Herodes o'cx tajxin tu'n tcub tyaa'nxin inayena, tu'ntzen waaja. Cyucxey kbalte tej yaal xjal chin cyjela tzalu ca'ba oxetl k'ij te ak'anal tisex tten. Q'uelel wii'na biman cyi' xjal bix chin k'anela kej xjal yaab. Oj tpon baj twi' jca'ba oxe k'ij, otktzen bint waak'ena tzalu tuj Galilea. \v 33 Pero il ti'j q'uelel cyni'ya ti'j, amale mint ẍin aja tu'n ttz̈i Herodes wi'ja, pero tuj ca'ba oxe k'ij chin aala. Il ti'j chin xe'la Jerusalén tu'n nbyeta, cuma cytzki'n cykil xjal jatzen nchi cwa' byete ke tyolel Dios—tz̈i Jesús cye aj fariseo. \p \v 34 Bix e xi' tkba'ntl Jesús: \p —Key aj Jerusalén, key aj Jerusalén, ¿tikentzen nchi cub cybyo'na ke tyolel Dios? ¿Bix tiken nchi cub cybyo'na tu'n xak kej xjal nxi' tsma'n Dios cyey? Nim maj o wajbe'ya tu'n nclonteya ejee'y, tisen nchi ocx clet tal jun ttxu ey' tjak' t-xiicy', pero cycy'iy inayena. \v 35 Jey', cyjel tcye'yen Dios cytanema, bix min-al xjal chi cyjel tuj. Cxe'l nkba'na cyey, oj wel iiq'uena, mi'n tz'oc cycye'yena nwitza juntl maj hasta ojxe tpon jk'ij oj t-xi' cykba'na: “Chjonte te Dios ti'j ja xjal lu tzul tsma'n tu'nxin te cawel,” tz̈i cybela—e xi' tkba'n Jesús. \c 14 \s1 Jun xjal otk jaw mal ti'j e k'anj tu'n Jesús \p \v 1 At juntl k'ij te ajlabl e xi' Jesús te waa'l tja junxin xjal nenel cye fariseo. Bix oc cycye'yen kej xin fariseo jaxin ka tu'n tak'ananxin tuj k'ij te ajlabl. \v 2 Bix e pon junxin xjal yaab twitz Jesús. Otk jaw mal ti'jxin. \v 3 Bix e xi' tkba'n Jesús cye tx'olbal ley bix cye fariseo: \p —¿Ti ncub cybisena ti'j? ¿Tzimpa tk'o'n ley amle'n tu'n tk'anj jun xjal tuj k'ij te ajlabl, bix ka min?—tz̈i Jesús. \p \v 4 Mintii' aj cytzak'be'n. Bix e cub tk'o'n Jesús ke tk'ab ti' tkul yaab, bix e tk'anexin, bix e xi' tkba'nxin te yaab tu'n taj tja. \v 5 Bix e xi' tkba'nxin cye fariseo: \p —Ka at jun cyxola nxi' tz'ak tbur bix ka twacẍ tuj jun jul, ¿mi'mpatzen jatz tii'n najxin, amale tujet k'ij xjan?—tz̈i Jesús. \p \v 6 Min-al jun e bint ttzak'bej tu'n. \s1 Kej e txquet tuj mejoblenel \p \v 7 Tej tpon tumel tu'n cywaa'n, oc tcye'yen Jesús kej tuya fariseo e cyajbe tu'n cycub ke cyuj k'a'j toc ttxa'n mes mas cymunel. Ju' tzunj e xi' tk'o'n Jesús jun tumel cyexin. E xi' tkba'nxin: \p \v 8 —Ka ma ttxoc jun xjal ejee'y tuj jun mejoblenel, mi'n chi cub key cyuj k'a'j mas cymunel. Ka ma txi' ttxco'n taaw mejoblenel jun xjal mas nintzaj cywitza, \v 9 oj tpon, iltzen ti'j ctkba' taaw mejoblenel cyey: “Najsamkey, chi aal lk'e ch'ina, cuma ma tzul jun xjal mas nintzaj cywitza,” tz̈i tbel. Bix jun ch'ixbajil nim oj cycub key cywi'j k'a'j menos cymunel. \v 10 Ju' tzunj, oj cytxqueta tuj jun mejoblenel, ju' chi cwel key cywi'j k'a'j menos cymunel, tu'ntzen ba'n txi' tkba'n taaw mejoblenel cyey: “Cyixtekey tzalu cyuj k'a'j mas cymunel,” tz̈i. Bix kej xjal ete' twi' mes cyuyey, q'uelel cyniy' ti'j ejee'y nchi nimj cyu'n. \v 11 Ja tumel lu tzin tyeec'an ti'j xjal njaw tniman tiib, c'oquel te ch'in, bix alj xjal n-oc tk'on tiib te ch'in, ck'ojel te tu'n toc te nim—tz̈i Jesús cye xjal. \p \v 12 Bix e xi' tkba'n Jesús te fariseo jxin otk txi' txconte Jesús tu'n twaa'n tuyaxin: \p —Oj t-xi' ttxco'na ke xjal tu'n cywaa'n tuyey, yaa'n nuk ejee' ke tuyey, bix ke titz'ena, bix ke titz'en tmana, bix ke tvesinta k'ina. Jax cxe'l cytxco'n jay tu'n twaa'na cyuya, tu'ntzen t-xelenta tiib. \v 13 Oj t-xi' ttxco'na ke xjal tu'n cywaa'n tuyey, txcom ke mebe tuyey bix kej xjal tal tpaltel, coxle, mos̈le, bix atle mastl. \v 14 Ka ju' nbint tu'na tu'n t-xi' ttxco'na kej mlay cyak' t-xel tey, cwel xtalbil tibaja, cuma ck'ojel t-xel tey tuj jk'ij oj cyjatz itz'j cykilca kej xjal ba'n cyten twitz Dios tuj cyamecy juntl maj—tz̈i Jesús te fariseo. \s1 Jun techel ti'j nintzaj waa'n \p \v 15 Juntlxin xjal k'uklc'a tuya Jesús ti' mes, tej toc tbi'nxin kej tyol Jesús lu, bix e xi' tkba'nxin te Jesús: \p —Taat, cykilca ejoo' judío ko oquel tuj tcawbil Dios bix ck'ojel xtalbil ke. ¿Yaa'mpa ju'wa?—tz̈i jun judío. \p \v 16 Pero e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Tuj cywitza ju' pjela. Pero c'oquel tc'u'ja ti'j ja tumel lu. At junxin xjal e tajbe tu'n tiy'sanxin jun nink'ij tuj tjaxin, bix e ttxocxin nim xjal. \v 17 Tej tpon tumel tu'n cypon tuj tjaxin, e xi' tsma'nxin jun t-ak'analxin te txcol cye xjal. Te jaca juun txoca e xi' tkba'n t-ak'analxin: “Ttzaj ch'ina te iy'salte nink'ij, cuma cykilca ch'in ma bint,” tz̈ixin te cykilca. \v 18 Pero cykilca ke xjal e kbante ka mlay chi pon. Tneel e tkba junxin: “Najsama, kbanx ch'in te tpatróna mlay chin pona. At ch'in tx'otx' o cyaj nlok'o'na, bix il ti'j ma chixa cyey'lte,” tz̈ixin. \v 19 At juntl xjal e xi' tkba'n: “Najsama, kbanx ch'in te tpatróna mlay chin pona. Ma cyaj nlok'o'na jwe' moj wacẍ, bix il ti'j tu'n toc nniy'be'n ke jila te cjol,” tz̈ixin. \v 20 Juntl xjal e xi' tkba'n: “Najsama, mlay chin pona, cuma ma chin majeya tuya jun xuuj,” tz̈ixin. \v 21 Tej tpon meltz'aj tsanjelxin tuya tpatrónxin, e xi' tkba'nxin tik'ch j-otk cykba xjal texin. Tej tbinte tpatrónxin ju'wa, bix e jaw k'ojxin, bix e xi' tkba'nxin te t-ak'analxin: “Cutxa tuj ajkelbil cyuj be te tnom, bix k'intz ke mebe bix kej xjal tal tpaltel, coxle, mos̈le, bix atle mastl,” tz̈i patrón. \v 22 E tcuya t-ak'analxin, bix tej tbint alcyej otk txi' tkba'n tpatrónxin texin, e xi' tkba'nxin te tpatrónxin: “Taat, o bint wu'na cykilcaj e tkbay weya, pero nimx k'ukbil at,” tz̈i t-ak'analxin. \v 23 Bix e xi' tkba'n patrón te t-ak'analxin: “Ja'lewe cutxey ttxa'n tnom bix tiy' cyxol jaa' nakch, bix xmoxetz ke xjal tu'n cyul bix te waa'l, tu'ntzen tnoj njaya cyuya xjal. \v 24 Kej xjal e ntxoca nejl, cxe'l nkba'na tey mi nuk juncye cxe'l waa'nte tuj nnink'ija,” tz̈ixin—e xi' tkba'n Jesús ti'j alcye kej xjal chi oquel tuj tcawbil Dios. \s1 Cyiw tu'n koc lpe ti'j Jesús \r (Mt 10:37-38) \p \v 25 Nimxsen xjal oc lpe ti'j Jesús. Bix aj meltz'ajxin te cyey'lcye, bix e xi' tkba'nxin cye: \p \v 26 —Ka cyaja chi oc lpey wi'ja, pero ka mas n-oc tak' cymana cyey, bix cytxuy, bix cyxu'la, bix ke cycwala, bix ke cyxibena, bix ke cyaneba, bix ju'x cyey, mlay chi oca te nxnak'atza. \v 27 Bix ka cycy'iy tu'n cybyeta wuyena bix tu'n tiy'x ch'ixbajil cyu'na tu'nj tu'n cyoc lpey wi'ja, mlay chi oca te nxnak'atza. \v 28 Ka al cyey taj tz'oc lpe wi'ja, il ti'j cwel cybisena ti'j tik'ch cyjel cyk'o'na. Tisen tzunj ka cyaja jaw bint jun nmak jaa'. Oj cybinchana cyjay, ¿yaa'mpa il ti'j tuj tneel cwel cybisena jte' pwak cbinela, bix ka chi xcyebela ti'j tu'n tbint? \v 29 Ka ma chi ak'a binchal cyjay, bix nuk t-xee' cyjay cbinel cyu'na, ojtzen toc cycye'yen xjal, chi tze'l cyi'ja. \v 30 Cxe'l cykba'n ke tze'l cyi'ja: “Jxjal lu oc ttzyu'n tu'n tbint tja, pero tu'n min e cub tbisen ti' gast ti'j, mlay bint,” tz̈i cybel. \p \v 31 Cxe'l nk'o'na juntl tumel cyey. Ka at jun rey tu'n tclonte ttanem nuk tuya laaj mil tsoldado twitz juntl rey tzul k'ojlel tibaj tuya wink'an mil tsoldado, cwel tbisen tuj tneel ka ba'n cyxcye tuya laaj mil tsoldado twitz wink'an mil. \v 32 Ka tuj twitz mlay xcye nuk tuya laaj mil tsoldado, bix cxe'l tsma'n jun tsanjel tuyaj rey tzajnen ttzaj tuya wink'an mil tsoldado te kanlte tu'n mlaype we' k'oj, bix alcye taj tu'n tk'oj te tu'n twe' k'oj. \v 33 Ju'tzen cytena. Cwel cybisena nejl ka cyaja tu'n cyxi' lpey wi'ja. Ka yaa'n tuya cykil cyanema tu'n tcyaj cyk'o'na cykilca at te cyey tu'n cyxi' lpey wi'ja, mlay chi oc lpey wi'ja. \s1 Jun ocslal twitz tx'otx' ju' tisen atz'en \r (Mt 5:13; Mr 9:50) \p \v 34 Chi ajbela weya nuk ka tuya cykil cyc'u'ja lepchkey wi'ja, tisen atz'en najben nuk ka ba'nx. Ka ma tz'el baj tik'bil atz'en, ¿ti tten tu'n tajben te atz'en? \v 35 Mintii' c'ajbeletl, mi nuket te abono tuj tx'otx', bix mi nuket te tuj cytxa alimaj tu'n tonen. O'cx nuk tu'n tex xe't. Ka cyaja tz'el cyni'ya ti'j, c'oquel cyc'u'ja ti'j ma txi' nkba'na cyey—tz̈i Jesús cye xjal. \c 15 \s1 Jun techel ti'j jun carnel e xi' tz'ak \r (Mt 18:10-14) \p \v 1 Cykilca chmol chojentj bix cykilcatl kej yaa'n ba'n tuj cywitz judío, nchi pon lk'e ti' Jesús te ebilte tyol. \v 2 Yal tzunkej xin te cloj fariseo cyxol judío bix ke tx'olbal ley cye judío, e jaw yolenke ti'j lu. E xi' cykba'nxin: \p —Ju'x tej xin Jesús, jaan tej xina cyuyaj kej aj ila, hasta nwaa'n xina cyuya—tz̈ikexin. \p \v 3 Bix e xi' tkba'n Jesús jun techel cyexin, tu'n tel cyniy' ti'j tu'n tiken oca tjunen tiibxin cyuya aj il: \p \v 4 —Jaca juun cylel carnel cyxola, ka at syent tcarnelxin bix ka ma txi' tz'ak junjil, ¿mi'mpa cyaj tk'o'nxin jnoventa y nuevejil jaa' ete'jil, tu'n t-xi'xin jyol tej jil otk cyaj tz'ak, tu'n tcnetjil? \v 5 Oj tcnetjil tu'nxin, cjawel tzalajxin, bix cjawel tk'o'nxin jajil ti' tkulxin, tu'n tajjil cyxol tuyajil. \v 6 Bix oj tponxin tjaxin, chi tzaal ttxco'nxin ke tuyaxin bix ke tvesint-xin, bix cxe'l tkba'nxin cye: “Chi tzalaj ch'ina wuyena, cuma jncarnela e cyaj tz'ak, ma cnetjil wu'na,” tz̈ixin. \v 7 Tisentzen te cylel njaw tzalaj ti'j carnel e cnet tu'nxin, ju'tzen te Dios njaw tzalaj cyi' aj il oj tcyaj cyk'o'n cyil. Cxe'l nkba'na cyey, nim tzalajebl at tuj cya'j oj tcyaj tk'o'n jun aj il til, pero mintii' tzalajebl cyi'j noventa y nueve xjal mintii' cyil tuj cywitz. \s1 Techel ti'j pwak xi' tz'ak \p \v 8 Cxe'l nkba'na juntl tumel cyey. Ka at jun xuuj at laaj pwak te dracma, bix ka ma txi' tz'ak jun, ¿mi'mpa tz'oc ttxko'n jun cantil, bix chebe q'ueletz tmso'nxuj tz'is tuj tjaxuj, tu'n tcnet? \v 9 Ojtzen tcnet tu'nxuj, chi tzaal ttxco'nxuj ke tuyaxuj bix ke tvesint-xuj, bix cxe'l tkba'nxuj cye: “Chi tzalaj ch'ina wuyena, cuma jpwak e xi' tz'ak, ma cnet,” tz̈ixuj. \v 10 Tisen tzunja xuuj lu cjawel tzalaj cyuya tvesint-xuj ti'j jun tpwakxuj oj tcnet, cxe'l nkba'na cyey, njaw tzalaj Dios cyuya ke t-ángelxin tuj cya'j ti'j jun aj il ncyaj tk'o'n til—tz̈i Jesús cye fariseo bix cye tx'olbal ley. \s1 Techel ti'j junk'a cwal el yuwint \p \v 11 Bix e xi' tkba'n Jesús juntl tumel cye: \p —At junxin xjal at ca'ba tcwal. \v 12 At jun k'ij e xi' tkba'n jk'a ch'i'p te tmank'a: “Taat, k'ontz weya nkab,” tz̈ik'a. “Cu,” tz̈i tmank'a, bix e xi' tk'o'nxin juun kab te juun. \v 13 Min el k'ij tej tak'k'a chmolte ke tik'ch tek'a, bix e xi'k'a tuj jun tnom nakch. Bix e cub baj tpwakk'a bix tik'ch tek'a jaa'j nponak'a, tu'n nuk tik'ch e tajbek'a. \v 14 Tejtzen tcub baj niy'j tkabk'a, ntzajc'atltzen jun weyaj tuj tnom jaa' e ponak'a, bix e tzajtzen tcyajlal ti'jk'a. \v 15 Bix e xi'k'a cubsal twitzk'a te junxin aj tnom tu'n tk'ontexin taak'enk'a, bix e tak'xin taak'enk'a te c'ojlal boch. \v 16 Bix yaa'n nimxix twak'a e tak' tpatrónk'a. Nimxsen tak' weyaj oc tek'a. Nimxsen e tajbek'a tu'n t-xi' twaa'nk'a cywa boch, pero mi nuket cywa boch min e k'oj tek'a. \v 17 Cwatzen tel tniy'k'a ti'j texk'a tilk'a e tjoyk'a, bix ak'k'a bislte ti pjel tek'a. Ul tuj tc'u'jk'a: “At nim t-ak'anal nmana, bix k'o'ncye nim cywa. Pero weya tzalu, ch'ix ncyima tu'n weyaj. \v 18 Chin pomel meltz'aja tuya nmana, bix cxe'l nkba'na texin: ‘Taat, oxsen nbinchaya nim wila twitz Dios bix twitza. \v 19 Mi'n chin n-oc tk'o'ntla te tcwala, sino nuk te jun t-ak'anala chin oqueleya ka ma tzaj tk'o'na xtalbil tu'n wak'anana te tey,’ tz̈i nbela,” ju'tzen iy' tuj tc'u'j k'awa. \v 20 Bix ajtzk'a cyxol boch bix e tzyet tbek'a tu'n tponk'a tuya tmank'a. Maat-x tzajnen ttzajk'a nakch tej tel tniy' tmank'a ti'jk'a, bix oc k'aben tc'u'jxin ti' tcwalxin, bix e xi' ajkelenxin te clulte tek'a, bix e tzaj t-xk'e'nxin jak'a bix el ttz'u'benxin twitzk'a. \v 21 Bix e xi' tkba'nk'a te tmank'a: “Taat, oxsen nbinchaya nim wila twitz Dios bix twitza. Mi'n chin n-oc tk'o'ntla te tcwala,” tz̈ik'a. \v 22 Pero min e tkba tc'u'j tmank'a ju'wa, sino e xi' tkba'nxin cye t-ak'analxin: “Cyk'o'nc cyipena. Cyii'ntz xbalen tbanel bix cyk'o'nc ti' ncwala. Bix cyk'o'ncc'a jxmul k'abbaj tzin tkba'n ka ncwal k'eya, bix cyk'o'nc t-xaabk'a. \v 23 Bix cyii'ntz ch'inj wacẍ n-oc tz̈'is̈et tu'n tajben weya tuj nink'ij, bix cybyo'nc'a, tu'ntzen kwaa'n ti'j te tnink'ij ncwala, \v 24 cuma jncwala lu tisenc'a o cyim, pero ma tzul meltz'aj wi'ja. El tzpet, pero ma tzul jlet,” tz̈ixin cye tmaanxin. \p Bix ak'kexin iy'salte jun nink'ij. \p \v 25 Yal tzunj xin ttzicyk'a, nak'ananxin tuj cycojbilxin. Tejtzen tpon lk'exin nka ta' cyjaxin, bix e tzaj tbi'nxin nbajxsen jun tij nink'ij. \v 26 Bix e xi' ttxco'nxin jun cymaanxin, bix oc tkanenxin: “¿Ti nbaj? ¿Ti nink'i'l nbaj?” tz̈ixin. \v 27 Bix e xi' tkba'n maan texin: “Ja titz'ena ma tzul meltz'aj, bix ba'nk'a. Ju' tzunj ma tkba cymana tu'n tcub jjil wacẍ clo'n tu'nxin te tnink'ijxin, tu'ntzen tiy' tnink'ij jk'a titz'ena ma tzul,” tz̈i maan. \v 28 Tejtzen tbaj tbi'nxin ju'wa, bix e tzaj tk'ojxin. Ya tcy'itlxin ocxxin tuj cyjaxin. Bix etz cymanxin cubsal twitz texin tu'n mi'n k'ojxin. \v 29 Bix e xi' tkba'nxin te tmanxin: “Nimxsen tyem ma chin ak'anana cyiw tuj taak'ena, tisenx kej t-ak'anala. Pero bajx tz'e'len nxoo'na tleya. Bix mintii' o tzaj tk'o'na weya, mi nuket jun ni' nchiviya tu'n tajben weya cyuya ke wuyena. \v 30 Pero tej sul jk'a tey tcy'aal, jk'a xbaj yaa'nte tpwaka cyuya xuuj tiy' jak'ch tumel, bix ma cub tbyo'na jjil wacẍ clo'n tu'na te tek'a. Yaa'n tumel tuj nwitza,” tz̈i ttzicyk'a. \v 31 E xi' tkba'n tmanxin texin: “Ncy'aal, ma tena wuyena cykil tyem, bix cykilca tik'ch weya, te tey. O'cx ctzaal tkanena weya. \v 32 Pero yal tzunj titz'ena, e najk'a. Tisenc'a e cyimk'a, pero ja'lewe ma tzul meltz'ajk'a i'tzk'a. El tzpetk'a, pero ja'lewe ma tzul jletk'a juntl maj. Ju' tzunj tumel tu'n ktzalaj bix tu'n kiy'san tnink'ijk'a,” tz̈i cymanxin—ju'xsen te Jesús e tkba cye fariseo. \c 16 \s1 Techel ti'j junxin mayordomo yaa'n ba'n \p \v 1 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Cxe'l nkba'na jun tumel cyey. At junxin ak'anal tuya jun patrón k'ina, bix e k'oj texin tu'n t-xi' tcye'yenxin cykilca tk'inemal tpatrónxin. At jun k'ij oc cykba'n cab xjal te tpatrónxin: “Jtey tmayordomo min tz'ajben ba'n. Nuk nbaj tyaa'n tpwaka,” tz̈ike. \v 2 Bix e ttxoc jxin k'ina ja mayordomo, bix e xi' tkba'nxin texin: “¿Ti ttenj tzin nbi'na nbaj tyaa'na npwaka? K'om tcwenta weya ti ttenj tik'ch weya at tuj tcwenta, cuma ya mi'n tz'ajbentla te n-ak'anala,” tz̈i tpatrónxin. \v 3 Bix e cub tbisen mayordomo ti'j: “¿Ti pjel weya tu'n witz'ja, cuma q'uelel tii'n npatróna waak'ena? Yaa'n nak'l kena ncjo'na, bix at nch'ixewa oj wak'a kanl ncotza. \v 4 Aa, ma tzul tuj nc'u'ja. Cwel nninc'u'na ti'j tu'n ttzaj cyk'o'n xjal xtalbil weya tuj cyja oj tel k'i'n waak'ena,” tz̈ixin. \v 5 Bixsen e ttxocxin cykilcaj xjal jaa' otk txa' tk'o'nxin tpwak tpatrónxin te maan. E xi' tkba'nxin te tneel c'asbenel: “¿Jte' tey tc'asben twitz npatróna?” tz̈ixin. \v 6 Bix e xi' tkba'n: “Ex wii'n weya jun syent bot te aseyt te olivo,” tz̈i. Bix e xi' tkba'n mayordomo te: “Lu tu'l lu. Kequey bix tuj ajkelbil k'o'nq'uey juntl u'j, bix tz'i'bac'ax tuj nuk cincuenta bot,” tz̈ixin. \v 7 Bix e xi' tkanen mayordomo te juntl c'asbenel: “Yaj tey, ¿jte' tey tc'asben?” tz̈ixin. E xi' tkba'n: “Ex wii'n weya jun syent alma triwa,” tz̈i. Bix e xi' tkba'n mayordomo: “Lu tu'l lu. K'o'nq'uex tuj juntl u'j nuk jun mutx',” tz̈ixin. \v 8 Tej tbinte k'ina ti otk bint tu'n mayordomo, e xi' tkba'nxin: “Jnmayordomiya yaa'n ba'n, pero amale ot bint jun ka' tu'n wi'ja, pero te junx maj ẍbi'l, cuma ma cub tbisen ti'j tu'n titz'j yaj,” tz̈ixin—tz̈i Jesús. \p Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atz: \p —Ja tumel lu ma txi' nkba'na cyey, tu'n t-xi' nyeec'ana cyey kej xjal yaa'n lepchec ti' Dios mas ncub cybisen ti tten tu'n cyitz'j twitz tx'otx' cywitzj kej xjal lepchec ti' Dios ncub cybisen ti tten tu'n tbint cyten ti' cychunk'lal tuj cya'j. \v 9 Tisen te mayordomo oc tipen ti'j tu'n tajben te cykilcaj at tuj tcwent tu'n tcaman tu'n tk'oj xtalbil mas yaj cyu'nj cyuya, jaxse ju'x cyey, il ti'j c'oquel cyipena ti'j tu'n tajben tik'ch cyey tu'n cyela ba'n te Dios, tu'ntzen oj cybaja twitz tx'otx', cycaman tzuna t-xel tu'n Dios tuj cya'j. \p \v 10 Al ma cuyante tuj jun ak'untl ch'in, jax ju'x ctcuya tuj jun ak'untl nim. Bix al mi'n tcuyan tuj jun ak'untl ch'in, jax mlay tcuyan tuj jun ak'untl nim. \v 11 Ka min ma chi ela ba'n tuj jch'in at cyuyey twitz tx'otx', jey'tzen, ¿ti tten tu'n toc ke tc'u'j Dios cyi'ja tuj jnim tuj cya'j? \v 12 Ka min ma chi cuyana tuj j-ak'untl nk'oj tu'n Dios cyey twitz tx'otx', ¿ctzaalpa tk'o'n Dios t-xel tuj cya'j? Min. \p \v 13 Mlay tz'ajben jun ak'anal te ca'ba patrón. Ka ma tjoy tu'n tajben te jun patrón, cyjeltzen tk'o'n juntl. Bix ka jatz ma tak'a tiib tuya tcab patrón, cyjeltzen tk'o'n jtneel. Ju'tzen tten tuya Dios bix k'inemal. Ka tuya cykil cyc'u'ja nche'x lpey ti' k'inemal, mintzentii' cyaja tu'n cyajbena te Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \p \v 14 Octzen cybi'n fariseo cykilcaj e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz ti'j k'inemal. Ocx tak' k'inemal cyexin, bix tuj cywitzxin otk k'oj k'inemal cyexin tu'nj nimxsen ajbenkexin te Dios. Ju' tzunj, oc cytze'nxin ja Jesús. \v 15 E xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cywitz xjal nxi' cyyeec'a cyiiba ka ba'n xjalkey. Pero ttzki'n Dios ti niy' tuj cyc'u'ja. Nchi ela ba'n tuj cywitz xjal, pero twitz Dios ejee'y tzu'key. \v 16 Nejl e k'oj cyey tley Dios bix cyyol tyolel Dios tu'n cynimante. Bix mas yaj ul Juan Bautista te kbalte jba'n tpocbal tu'n tul tcawbil Dios, bix tuj ajkelbil nchi txquet cykil xjal tu'n cyocx tuj tcawbilxin. \v 17 Pero tuj cyanema cycy'iy jtzin tkba'n Dios. Pero mlay chi camana ti'j tzin tkba'n Dios. Cyiw tu'n t-xitj twitz cya'j bix twitz tx'otx', pero mas cyiw tu'n tbaj tilel tyol Dios. Tcawbil tyol Dios mlay baj twi', mi nuket ch'in tu'n tbaj tilel. \s1 Tej tyole Jesús ti'j paxjlenel \r (Mt 19:1-12; Mr 10:1-12) \p \v 18 Tisen tzunj, tzin cykba'na tumel tu'n tcub cypa'na cyiiba tuya cyxu'la, tu'ntzen ba'n cymajey tuya juntl. Pero tzin tkba'n tley Dios, ka ma cub cypa'n cyiiba tuya cyxu'la bix ka ma chi majey tuya juntl, tzin cybincha'na aj pajlel. Jax ju'x ka ma maje jun xinak tuya jun xuuj o cub tpa'n tiib tuya tchmil, aj pajlel tzin tbincha'n—tz̈i Jesús cye fariseo. \s1 Jun xjal k'ina bix Lázaro \p \v 19 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye fariseo: \p —At junxin xjal k'ina. Oc ti'jxin nukxsen jaj tisen t-xbalen rey bix jawnexsen twi'. Te jaca k'ij jawnexsen tbel twaxin, bix nuk jaca k'ij tziy' tnink'ijxin. \v 20 Bix at juntlxin xjal mebe te junx maj, Lázaro tbixin. Nimxsen tx'a'c ti'jxin. Bix e xi' cyk'a'x xjal jaxin ttzi tjaxin k'ina, tu'ntzen tk'oj ch'in twaxin. \v 21 Nim e tajbe Lázaro tu'n t-xi' twaa'n nuk tbuchlel tpan k'ina el tz'ak tej nwaa'nxin, pero nuk el tc'u'j ti'j. Bix yaa'n nuk o'cx at tak' weyaj, sino jax ju'x e pon ke txyan te lk'bilte twitz tx'a'c ti'jxin. \v 22 Tetzen jun k'ij tej tcyim Lázaro. Bix e xi' k'i'n cyu'n ángel jaa' ta' Abraham. Jax ju'x e cyim k'ina, bix e cu'x maket. \v 23 Jatz e pone k'ina tuj cynajbil cyimne, bix oc tuj q'uixc'aj. Tej t-xi' tcye'yenxin, e tilxin Abraham. Nakch tcwa' Abraham, bix tcub Lázaro ttxlajxin. \v 24 Bix e jaw s̈-in k'ina: “Taat Abraham, najsama, k'ontz ch'in lastim weya. Kbanx ch'in te Lázaro tu'n ttzaj tii'n a' weya, ikch nuk tcu'x tmu' twi' tk'ab tuj a', tu'n toc tk'o'n ti' waak'a, tu'n tchewex, cuma nimsxen niy'x q'uixc'aj wu'na tzalu tuj k'ak',” tz̈i k'ina. \v 25 Pero aj ttzak'be'n Abraham: “Nchman, c'ulel tuj tc'u'ja tej ttena i'tza twitz tx'otx', nuk te tey e cub ttzyu'na cykilca, pero te Lázaro, nuk jaj ka' e k'oj te. Pero ja'lewe, te te tu'n tten tuj tzalajebl. Jatzen tey, tu'n ttena tuj q'uixc'aj. \v 26 Bix yaa'n nuk o'cx jlu, pero jax ju'x at jun jul mintii' tumel jaa'le npomnina baj t-xee' tmij jaa' eto'we, tu'ntzen ka taj jun xjal tzalu tu'n tpon tuyey, mlay tziy'x tibaj jul, bix tu'ntzen mlay tziy'tza tzalu kuyena,” tz̈i Abraham. \v 27 Bix e xi' tkba'n k'ina te Abraham: “Nchman, ka ju' ttena, cxe'l ncubsa'na nwitza tey tu'n t-xi' tsma'na Lázaro tja nmana twitz tx'otx', \v 28 cuma at jwe' witz'ena, bix waja tu'n t-xi' tk'umen cye ti ttenj jaa' ntiiniya, tu'ntzen mi'n chi cu'tz tzalu tuj q'uixc'aj,” tz̈ixin. \v 29 Bix aj ttzak'be'n Abraham: “Min. At tyol Moisés cyuya, bix cyyol cabtl tyolel Dios. Ba'n toc cybi'n,” tz̈i Abraham. \v 30 Pero e xi' tkba'n k'ina: “Pero mlay tz'oc cybi'n ke witz'ena tyol Dios. Najsama, chk'onx jun xjal o cyim cyuya, tu'ntzen toc cybi'n, tu'n tcyaj cyk'o'n cyil,” tz̈i k'ina. \v 31 Bix aj ttzak'be'n Abraham: “Ka min o tz'oc cybi'n alcyej e tkba Moisés bix cyej cabtl tyolel Dios, jax mlay tz'oc cybi'n oj tpon juntl te kbalte tyol Dios, amale njawet itz'j jun cyimne juntl maj, bix npon te kbalte,” tz̈i Abraham—tz̈i Jesús cye fariseo, kej xin nim oc cyachen k'inemal. \c 17 \s1 ¡Ayxsen tej xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl! \r (Mt 18:6-7, 21-22; Mr 9:42) \p \v 1 Attzen jun k'ij e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atz: \p —Mlay we' at ocsabl c'u'jbaj tzul tu'n t-xi' tzpet jun xjal tuj tbe Dios. ¡Pero ay xsunj xjal ncub tk'o'n tzpetsabl tuj tbe juntl yaa'n cyiw tuj tocslabl, tu'n t-xi' tzpet tuj tbe Dios! \v 2 Masetlpele ba'n oj tcub ye' jun xak al tkul jxjal nk'on tzpetsabl te juntl, tu'n t-xi' xe't tuj mar, twitzj tu'nxix t-xi' tuj castiwa tu'n Dios tu'nj ncub tk'o'n tzpetsabl cyej xjal yaa'n cyiw tuj cyocslabl. \v 3 Ju' tzunj, c'oquel cyc'u'ja ti'j tu'n mi'n txi' cytzpetsa'na jun xjal tuj tbe Dios. \p Katzen at jun k'i'n tyol Dios tu'n bix ka ma tz'oc tbincha'n il cyi'ja, cykbanx te tu'n mi'n binchantl il. Ka ma cyaj tk'o'n til, cynajsanq'uey. \v 4 Bix ka at jun xjal nbinchan jun ka' cyey nim maj, kape wuuk maj tex k'ij, bix ka jaca maj tzin tkba'n cyey: “Najsama, najsanq'uey wila tu'nj ka' n-oc nbincha'na ti'ja,” ka tz̈i ju'wa, il ti'j cwel cynajsa'na til jaca maj—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Ti tten tu'n toc ke kc'u'j ti' Dios \p \v 5 At juntl k'ij e xi' cykba'n kej xin sma'n tu'n Jesús texin: \p —Taat, k'ontz keya tu'n mas tu'n toc ke kc'u'ja ti' Dios, tu'ntzen tbint mas ku'na tu'n tipemalxin—tz̈ikexin. \p \v 6 E xi' tkba'n Kaaw cyexin: \p —Nuket tz'oc ke cyc'u'ja ti' Dios cykilca texin ba'n tbint tu'n, ikchetle ju' ch'in cyocslabla tisen jun twitz mostaza, jac'atzenle t-xi' cyk'umena tej tzee' lu tu'n tjatz tii'n tiib tuyax tloc', tu'n tcu'x tawan tiib tuj mar, bix jac'atzele tbi cyyola—tz̈i Jesús. \s1 Alcyej cbinel tu'n jun ak'anal \p \v 7 E xi' tkba'n juntl yol cye t-xnak'atz: \p —C'oquel cyc'u'ja ti'j ja tumel lu ti'j junxin xjal tuya t-ak'analxin. Jaxin cxe'l tchk'onte t-ak'analxin te cjol ttx'otx'xin bix ka te cylel ke tcarnelxin. Oj tpon meltz'aj t-ak'analxin tuj taak'en tja tpatrónxin, ¿cxe'lpa tkba'n tpatrónxin texin: “Ctoctz tey, bix kequey te waa'l. Ja'lex txi' nk'o'na tway,” tz̈ipa tbel tpatrónxin? \v 8 Min, yaa'n ju'wa, sino ju' cxe'l tkba'nxin te t-ak'analxin cyjulu: “Binchama nwaya, bix k'ontza weya. Oj nbaj waa'na bix oj nbaj wc'ana, ba'ntzen twaa'n tey bix tu'n tc'ana,” tz̈i tbelxin. \v 9 Oj nbint tu'n ak'anal alcye otk tkba tpatrón, ¿ilpa ti'j cxe'l tk'o'n tpatrónxin chjonte texin tu'nj otk bint tu'nxin? Min. \v 10 Jaxse ju'x cyey t-ak'anal Dios, oj tbint cyu'na alcyej ckbajel cyey, mlay chi ayona ti'j tu'n tk'oj jun chjonte cyey, sino cxe'l cykba'na: “Nuk ak'anal ko'ya. Mintii' il ti'j tu'n tk'oj chjonte keya, cuma o bint ku'na nuk jaj il ti'j tu'n tbint ku'na,” tz̈i cybela—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Tej tk'anj laaj xjal tu'n Jesús \p \v 11 Tejtzen ttzyet tbe Jesús tu'n t-xi'xin tuj Jerusalén, bix e xi'xin tujele tmojon Galilea tuya Samaria. \v 12 Tejtzen tpon lk'exin ti' jun tnom, ttxa'ntzen tnom attzen laaj xjal tuya jun yabel nk'ey cychu'l tu'n, lepra tbi. E cub we'ke nakch ch'in twitz Jesús, \v 13 bix e jaw s̈-inke twitzxin: \p —Taat, Jesús, k'ontz tanema kibaja bix k'anena ki'ja—tz̈ike. \p \v 14 E xi' tcye'yen Jesús ejee'xin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Cyucxey cyuya ke pala bix cwel cyyeec'a cyiiba cywitz, tu'ntzen toc cycye'yen ya mintii'tl lepra cyi'ja—tz̈i Jesús. \p Ju'tzen e xa'kexin, bix tuj be e k'anjake tu'n tipemal Jesús. \v 15 At jun cyxolxin, tej toc tcye'yenxin mintii'tl tyabelxin, e jawxsen tnimsa'nxin tbi Dios tuya jun cyiw tuj twi'xin, bix aj meltz'ajxin tuya Jesús. \v 16 Bix e cub mutzk'ajxin t-xee' tken Jesús, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te. Jxin xjal aj meltz'aj tuya Jesús, te Samariaxin. \v 17 Bix e xi' tkba'n Jesús cyej xjal tcub tuyaxin: \p —¿Yaa'mpatzen laaj cybaj jxjal ma chi k'anj? Yaj tzunj beljajtl, ¿tii'n ma che'x? \v 18 ¿Japa jxjal yaa'n judío jlu tjunal s-ajtz meltz'aj tu'n tk'onte chjonte te Dios?—tz̈i Jesús. \p \v 19 Bix e xi' tkba'n Jesús tej xin e cub mutzk'aj: \p —We'wey bix cutxey. Tu'nj s-oc ke tc'u'ja wi'ja, ma cleta—tz̈i Jesús. \s1 Ti tten oj ch'itk tul meltz'aj Jesucristo juntl maj \r (Mt 24:23-28, 36-41) \p \v 20 At juntl k'ij e xi' cykanen ke fariseo te Jesús: \p —Kbantz keya jtoj tzul tcawbil Dios twitz tx'otx'—tz̈ikexin. \p Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Cyaja tu'n t-xi' nkba'na cyey alcyej techel tzul jlet te yec'bil ch'itktzen tul tcawbil Dios, pero jn-oc cykanena, mlay cyila. \v 21 Tuj cywitza tzul jun k'ij oj tk'umj: “At tcawbil Dios tuj lugar lu,” bix ka oj tk'umj: “Ma pon tcawbil Dios maa chix.” ¿Mimpa tz'el cyni'ya ti'j atl tcawbil Dios cyxola ja'lewe?—tz̈i Jesús cye fariseo. \p \v 22 Pero te cyex t-xnak'atzxin e xi' tkba'nxin cyjulu: \p —Nimxsen il cyuj k'ij chi ul. Cxe'l cykba'na: “Maxitpe tzul Kaaw ja'lewe te cawel, ikchetle nuk jun k'ij,” tz̈i cybela, pero mlay cyila, cuma mina'tl tpon tumel. \v 23 At xjal cykba': “Ma tzul jxin Scy'o'n tu'n Dios. Luxe at chixa,” bix ka cykba': “Luxe at tzalu,” tz̈i cybel. Pero mi'n cyocslay cyyol, tu'n njyeta. \v 24 Oj wula te cawel, inayena, jxin Sma'n tu'n Dios te cawel, cchic'ajaxel cywitz cykil xjal, tisen oj tcub koptz'aj jun tken k'ancyok cykilca twitz cya'j. \v 25 Pero nejl, at nim q'uixc'aj tu'n tiy'x wu'na, bix kej xjal te ja'lewe chin elel cyxoo'n. \p \v 26 Yal cyej xjal at twitz tx'otx' oj ch'itk wul meltz'aja, inayena, jxin Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, mi'n tz'oc cyc'u'j ti'j alcyej at tu'n tbaj, tisenx kej xjal at twitz tx'otx' tuj ttyem Noé min e labtke ti'j alcyej at tu'n tbaj cyi'j. \v 27 Min e cyocsla at tu'n tcub jun nim castiwa cyibaj, sino nuk ex cyk'ij nchi waa'n, bix nchi c'an, bix nchi maje, tisex cyten. Pero nuk tisen tii' tej tpon jk'ij tej cyocx Noé tuj barc, bix ntzajtltzen jun nintzaj jbal cyibaj bix e baj cykilca xjal. \v 28 Jax ju'x e baj mas yaj tuj ttyem Lot. Nchi waa'n bix nchi c'an ke xjal tisex cyten. Nchi lok'on bix nchi q'ueyen. Nchi awan bix nchi binchan jaa', tisex cyten. \v 29 Jax ju'x e baj tej tpon jk'ij tej cyetz Lot tuj tnom te Sodoma, bix e tzaj twitz cya'j k'ak' tuya jun wik polvos azufre tbi. E cub tisen jbal tibaj tnom, bix e baj cykilca xjal. \v 30 Ju'xsen nuk q'uelex cyk'ij xjal oj wul meltz'aja twitz tx'otx'. Bixsen cwel castiwa cyibaj. \p \v 31 Tuj tzunj k'ij oj wul meltz'aja, mi'n chi labta ti'j tik'ch at te cyey. Ka te'wexe twi' cyjay oj wul meltz'aja, mi'n chi cu'tza te clolte cyk'inemala. Jax ju'x ka nchi ak'anana tuj cycojbila, jax mi'n cub cybisena ti'j tu'n cyajtz meltz'aja cyjay te tzyulte cyk'inemala. \v 32 Mi'n chi oca tisen t-xu'l Lot. Tcy'ixuj e cyaj tk'o'nxuj tk'inemalxuj tuj Sodoma, bix ju' tzunj e cyma'xuj ti'j. \v 33 Alj xjal nuk n-oc tc'u'j ti' tchunk'lal twitz tx'otx', mlay tcaman jtchunk'lal tzin tk'o'n Dios. Pero ja tzunj xjal yaa'n nukxix n-oc tak' tchunk'lal twitz tx'otx' te, sino ju' nxi' lpe ti'j tajbil Dios, ccamaltzen jtchunk'lal tzin tk'o'n Dios. \v 34 Cxe'l nkba'na cyey, tuj tzunj k'ij oj wul meltz'aja, at ca'ba xjal nchi wutan junx twi' jun wetbil. Junx cjawel k'i'n, pero cyjel juntl tu'n tk'oj tcastiwa. \v 35 At ca'ba xuuj nchi tz̈ee'n junx tuj jun jaa'. Junx cjawel k'i'n, pero cyjel juntl. \v 36 At ca'ba xinak nchi ak'anan junx tuj cjo'n. Junx cjawel k'i'n, pero cyjel juntl—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \p \v 37 Oc cykanen t-xnak'atzxin texin: \p —Taat, ¿jaa'tzen c'uleley?—tz̈ikexin. \p Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Tisen cytzki'n c'utz jaa' tcwa' jun xumlalbaj cyimne, cuma chic'aj tuj cywitz, jaxse ju'x weya oj wula. Cchic'ajaxel jaa' chin ulela, tu'ntzen mintii' il ti'j tu'n toc cykanena jaa'—tz̈ixin. \c 18 \s1 Jun techel ti'j jun viuda bix juez yaa'n ba'n \p \v 1 Bix e xi' tkba'n Jesús juntl techel cye t-xnak'atzxin, tu'n t-xi' tyeec'anxin cye tu'n mi'n baj cyc'u'j ti' Dios tu'n ttzaj tonenxin ejee' oj t-xi' cykanen texin, bix tu'n mi'n cyaj cyk'o'n tu'n toc ke cyc'u'j ti'jxin. \v 2 E xi' tkba'nxin: \p —At junxin juez e cawen tuj jun tnom. Mintii' tajxin Dios, bix jax mintii' lastim cye xjal texin. \v 3 Tuj xsunj tnom at junxuj mebe xuuj. Nim maj e ponxuj tuya juez, bix n-oc tkba'nxuj texin: “Taat, kbanx ch'in tej xinak lu o tz'alk'an wi'ja tu'n tajtz tk'o'n,” tz̈ixuj. \v 4 Mintey' e tocsla juez jaxuj. Pero at jun k'ij e xi' tkba'nxin: “Amale mint tz'oc nbi'na Dios, bix amale minttii' lastim cye xjal weya, \v 5 pero cxe'l wonena ja viuda lu, tu'ntzen mi'n nuk tz'octz tenxuj wi'ja,” tz̈i juez. \p \v 6 C'oquel cyc'u'ja ti'j tyol jjuez yaa'n ba'n. \v 7 Katzen jaj xin juez e tbi tkanbil jxuj xuuj, ¿mimpa tz'oc tbi'n Dios ke t-xjal nchi cubsan cywitz texin te k'ij bix te koniyan tu'n cyclet twitzj ka'? ¿C'oquelpa Dios tisenj xin juez tcy'i tz'oc tbi'n viuda? \v 8 ¡Min! Cxe'l nkba'na cyey, yaa'n tuya cubsaj witzbaj ctzaal tonen Dios ke t-xjal cywitzj xjal nchi binchan ka' cyi'j. Pero oj wul meltz'aja twitz tx'otx', ¿at-xpa xjal n-oc ke cyc'u'j ti' Dios?—tz̈i Jesús cye t-xnak'atz. \s1 Jun techel ti'j fariseo bix jxin chmol pwak \p \v 9 Bix e xi' tkba'n Jesús jun techel cyej xjal oc ke tc'u'j cyi'jx tu'nj jiquen ete' tuj cywitz, bix el cyiiq'uetl ke niy'tl xjal. E xi' tkba'nxin: \p \v 10 —At ca'ba xinak ocxke tuj tja Dios te na'l Dios. Junxin tej cloj fariseo cyxolxin, bix juntlxin chmol chojentj te gobierno cyxolxin. \v 11 E jaw we' jxin fariseo bix e na'nxin Dios ti'jxxin. E xi' tkba'nxin: “Kman Dios, nxi' nk'o'na chjonte tey yaa'n jun aj il kena tisen juntl wik xjal. Yaa'n jun alak' kena. Mintii' ka' nbint wu'na jmintii' nbyan tuj ley. Yaa'n ju' kena tisen aj pajlel. Yaa'n ju' kena tisenj chmol chojentj tcub chixa. \v 12 Weya, ncub npa'na weyaj ca'ba maj tuj smant. Bix nchin k'ona tlajan pa' ti' cykilca tzin ncamana te tja Dios,” tz̈i fariseo te Dios. \v 13 Yal tzunj xin chmol chojentj, tu'n tch'ixewxin ex we'xin na'l Dios cyi'jxe xjal tuj tja Dios. Min e jaw tcye'yentlxin jawne tuj na'j Dios, tisex tten cyu'nxin, sino nuk oc tpju'nxin ttzi t-xuuc'xin tu'n tbisxin, bix e xi' tkba'nxin: “Dios, tzajxit tk'o'na tk'ak'bil tc'u'ja wibaja, cuma jun aj il kena,” tz̈ixin. \v 14 Cxe'l nkba'na cyey, ja tzunj xin chmol chojentj e xi'xin tjaxin ya otk najset tilxin tu'n Dios, tu'nj otk txi' tkba'nxin te Dios aj ilxin. Pero ja tzunj xin fariseo, min e tocsla Dios jaxin, cuma alcyej xjal njaw tnimsan tiib, c'oquel te ch'in. Ja tzunj xjal n-oc tk'on tiib te ch'in, c'oquel te jawnex—tz̈i Jesús cyej xjal e jaw cynimsan cyiib. \s1 Tej tcub tcy'iwla'n Jesús ke nee' \r (Mt 19:13-15; Mr 10:13-16) \p \v 15 At juntl e baj tuj juntl k'ij. E pon cyii'n ke xjal ke cyẍlak twitz Jesús, tu'ntzen tcub tk'o'nxin tk'abxin cyibaj. Pero tej t-xi' cycye'yen t-xnak'atz Jesús jlu, e xi' cykba'nxin cye ke cyman nee' cytxu nee' tu'n mi'n chi oc ten yaalte texin ju'wa. \v 16 Pero e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Mi'n tz'oc cymayo'na tu'n mi'n chi tzaj ke nee' wuyena, cuma kej nee'wa jun cyanem te cmolte alcye cxe'l k'o'n cye, bix nuk ka ju' tanem jun xjal tisen ja nee'wa, ba'ntzen tocx tuj tcawbil Dios. \v 17 Cxe'l nkba'na cyey, alcyej xjal yaa'n ju' tanem tisen tanem jun nee' tu'n tiik'ente alcyej tzin tk'o'n Dios, mlay tz'ocx tuj tcawbil Dios—tz̈i Jesús. \s1 Junk'a cwal k'ina \r (Mt 19:16-30; Mr 10:17-31) \p \v 18 At junxin xjal crinsipal cyxol judío oc tkanenxin te Jesús: \p —Xnak'tzal ba'n, ¿alcye cbinel wu'na tu'n ncamana nchunk'lala te junx maj?—tz̈ixin. \p \v 19 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —¿Tikentzen nchin oca tk'o'na te ba'n? Min-al te jun ba'n, nuk ja te Dios ba'n. \v 20 Yaltzen ti'j tkanbila, ttzki'na jley e cyaj tk'o'n Dios. Mi'n chi jyona juntl xuuj te pajbaj. Mi'n chi byona xjal. Mi'n chi alk'ana. Mi'n chi ẍtak'ena. Chi nimala twitz cymana bix cytxuy—tz̈i Jesús. \p \v 21 Aj ttzak'be'n jxin xjal: \p —Cykilcaj lu o japan wu'na ntzajlenxe jatxe cwal kena—tz̈ixin. \p \v 22 Tej toc tbi'n Jesús tyol jxin xjal, aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —At-x juntl mina'x tbint tu'na. Q'ueyex tik'ch tey, bix k'onx twi' cye mebe. Ju'tzen ctemeltzen k'inemal te tey tuj cya'j. Oj tbint ju'wa tu'na, c'oquel lpey wi'ja—tz̈i Jesús. \p \v 23 Tej tbinte xinj ju'wa, bix e tzaj tbisxin, cuma k'ina xsunxin. \v 24 Tej t-xi' tcye'yen Jesús otk bisenxin, e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Cyiwxsen tu'n tocx jun k'ina tuj tcawbil Dios. \v 25 Mas cyiw tu'n tocx jun k'ina tuj tcawbil Dios twitzj tu'n tex jun tz̈ej tuj tẍyo'p bak—tz̈i Jesús. \p \v 26 Toc cybi'n jlu, e xi' cykba'n t-xnak'atzxin: \p —Ka ju' ttena, ¿titzen tten tu'n tclet jun xjal?—tz̈ikexin. \p \v 27 E xi' tkba'n Jesús: \p —Yal cye xjal, mlay bint cyu'nx tu'n cyocx tuj tcawbil Dios. Pero jatzen te Dios, cykilca ba'n tbint tu'n—tz̈i Jesús. \p \v 28 Bix e xi' tkba'n Pedro te Jesús: \p —Taat, ttzki'na o cyaj kk'o'n keya tik'ch keya tu'n kxi' lpey ti'ja—tz̈ixin. \p \v 29 Aj ttzak'be'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Tzinen cxe'l nkba'na cyey, alj xjal mas taj tcawbil Dios twitzj tja, bix ka cye tman, bix ka cye titz'en, bix ka te t-xu'l, bix ka cye tcwal, \v 30 ck'ojeltzen te nim t-xel tuj jtyem te ja'lewe, bix tuj jtyem tzul, ctiik'eltzen tchunk'lal te junx maj—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Tej tyole Jesús juntl maj ka tu'n tcyim \r (Mt 20:17-19; Mr 10:32-34) \p \v 31 Bix e xi' tii'n Jesús ke cablaaj t-xnak'atzxin jaa' e temakexin cyjunalxxin, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cybintz nyola. Ko xe'l tuj tnom te Jerusalén, cuma ma pon tumel tu'n nnimenteya jtz'i'ben jatxe ootxa cyu'n tyolel Dios ti'j Sma'n tu'n Dios te cye xjal. \v 32 Chin k'ojel tzuna tuj cyk'ab xjal yaa'n judío, bix chin oquel jubena cyu'n tuya cyyol, bix chi yasel wi'ja, bix c'oquex cytzuuben tuj nwitza. \v 33 Cxe'l cyk'o'n tz'u'n wi'ja, bix chin byetela cyu'n. Pero te toxen k'ij ncyimlena, oj njaw itz'jtla juntl maj—tz̈i Jesús. \p \v 34 Pero min e cyocsla t-xnak'atzxin ka cykilca lu tu'n tbaj ti' Jesús. Oc cybi'nxin, pero mix e'la cyniy'xin ti'j ti japenina j-e xi' tkba'nxin. \s1 Jun xjal mos̈ te Jericó ul tnaabl tu'n Jesús \r (Mt 20:29-34; Mr 10:46-52) \p \v 35 Tejtzen tpon lk'e Jesús ttxa'n tnom te Jericó, attzen jun xjal mos̈ k'ukc'a ttzii' be. Nkanen pwak cye xjal. \v 36 Tej toc tbi'n mos̈ nim xjal nlabt tuj be, e xi' tkanen: \p —¿Tiken at nim xjal ja'lewe? ¿Ti nbaj?—tz̈ixin. \p \v 37 Oc cykba'n xjal texin: \p —Jaj xin Jesús te Nazaret tzul—tz̈ikexin. \p \v 38 Tej tbintexin ju'wa, e jawxsen s̈-inxin: \p —¡Jesús, tiy'jil David o tzaj tsma'n Dios, k'ontz lastim weya!—tz̈ixin. Nimxsen oc tenxin s̈-ilte tbi Jesús. \p \v 39 Ejee' tzunj xjal nejl twitz Jesús, tej cypon lk'exin ti' mos̈, bix oc ilenkexin ti' mos̈ tu'n twe'xin ts̈-inxin, pero tzinx k'olbenxxin ti' Jesús: \p —¡Tiy'jil David, k'ontz lastim weya!—tz̈ixin. \p \v 40 Tej toc tbi'n Jesús ja mos̈, bix e we'xin, bix e xi' tkba'nxin cye xjal tu'n t-xi' k'i'n mos̈ twitzxin. Tej tpon mos̈ twitzxin, e xi' tkba'n Jesús te mos̈: \p \v 41 —¿Ti taja tu'n tbint wu'na ti'ja?—tz̈i Jesús. \p Aj ttzak'be'n mos̈: \p —Taat, k'ontz weya tu'n ncye'yena—tz̈ixin. \p \v 42 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Cxe'l nk'o'na tey tu'n cyjket tbak' twitza. Tu'nj n-oc ke tc'u'ja wi'ja, ba'n tcye'yena—tz̈i Jesús. \p \v 43 Tzinx yolen Jesús tej cyjket tbak' twitz mos̈, bix e xi' lpexin ti' Jesús, bix e jawxsen tnimsa'nxin tbi Dios. Cykilcaxsen xjal, tej t-xi' cycye'yen jlu, e xi' cyk'o'n chjonte te Dios. \c 19 \s1 Jesús bix Zaqueo \p \v 1 Bix ocx Jesús tuj tnom te Jericó, bix iy'xin betel tuj tnom. \v 2 Tujtzen tnom najle junxin xjal Zaqueo tbi. Nejenelxin cye ke chmol chojentj, bix k'inaxin. \v 3 Tej xi'nin Jesús tuj be, e tajbexin tu'n toc tcye'yenxin al tzunj Jesús, pero mix e tilexin tu'n tnimal xjal, bix cuma ch'in twe'xin. \v 4 Ju' tzunj bixsen iy' nejlxin tuj ajkelbil cywitz xjal, bix e jawxin twi' jun tzee' sicomoro tbi tu'n tcu'tz tcye'yenxin tii'n Jesús, cuma el tniy'xin ti'j tu'n tex Jesús t-xee' jtzee'. \v 5 Tejtzen tcana Jesús nka t-xee' jtzee' jaa' tjaxe Zaqueo, e jaw tcye'yenxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Zaqueo, nix tcu'tza, cuma il ti'j chin pomel posadayina tjay ja'lewe—tz̈ixin. \p \v 6 Tej tbinte Zaqueo ju'wa, e cu'tzxin tuj ajkelbil, bix e tiik'xin Jesús tuj tjaxin tuya cykil tc'u'jxin. \v 7 Pero tej toc cycye'yen xjal ju'wa, cykilcaxsen xjal e jaw yolen, cuma yaa'n ba'n tuj cywitz. E cykba: \p —Ma tz'ocx Jesús posadayil tuj tja jun aj il—tz̈ikexin. \p \v 8 Mas yaj, e cub we' Zaqueo, bix e xi' tkba'nxin te Kaaw cywitz xjal: \p —Taat, cxe'l nk'o'na jun niy'jan te cykilca at wuyena cye mebe, bix cyej xjal o tz'el wii'na pwak cye tisen alk'al, cxe'l nk'o'na cyaja maj t-xel—tz̈ixin. \p \v 9 Aj ttzak'be'n Jesús texin bix cye xjal: \p —Te ja k'ij ja'lewe ma clet ja xjal lu, cuma tisen oc ke tc'u'j Abraham ti' Dios, jaxse ju'x ma tz'oc ke tc'u'j ja xjal lu ti' Dios. \v 10 Il ti'j q'uelel cyni'ya ti'j o chin u'la te jyol cyej xjal o che'x tzpet, tu'ntzen cyclet—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel ti'j laaj pwak \r (Mt 25:14-30) \p \v 11 Tuj cywitz kej xjal n-oc cybi'n alcyej e xi' tkba'n Jesús, ya tu'n ttzyet tcawbil Dios tu'n Jesús, cuma ya ch'itk tpon Jesús Jerusalén. Min el cyniy' ti'j il ti'j tu'n taj nejlxin te mitkna'x tocxin te cawel. Ju' tzunj e xi' tkba'nxin jun tumel cye. \v 12 E xi' tkba'nxin: \p —At junxin xjal nintzaj. Ja tzunxin e xi' tuj jun tnom nakch, tu'ntzen tk'oj texin tu'n jxin rey tibaj cykilca tnom tu'n tocxin te cawel tuj ttanemxin tej tpon meltz'ajxin. \v 13 Tej mitkna'x tajxin, e xi' ttxco'nxin laaj t-ak'analxin, bix e cyaj tk'o'nxin junelne pwak te juun, bix e xi' tkba'nxin cyexin: “Ja pwak ma cyaj nk'o'na cyey, chi ak'ananxa ti'j tu'n cycamana mas,” tz̈ixin, bix ajxin. \v 14 Yal tzunkej xjal te ttanemxin, el cyiiq'uen jaxin, bix e xi' cysma'nxin ke cysanjelxin te rey te kbalte cyjulu: “Kcy'iya tu'n tcawen ja xjal lu kibaja,” tz̈ikexin. \v 15 Pero e k'oj texin tu'n tocxin te cawel tibaj ttanemxin, bix tej tpon meltz'ajxin, e xi' ttxco'nxin kej laaj t-ak'analxin otk cyaj tk'o'nxin pwak cye, tu'ntzen tbintexin jte' pwak otk tcaman jaca juun. \v 16 Ul jtneel t-ak'analxin, bix e xi' tkba'nxin te cawel: “Taat, jpwak e cyaj tk'o'na weya, ma japan tuj laaj,” tz̈ixin. \v 17 E xi' tkba'n cawel texin: “Jay jun ba'n ak'anal. Cuma ba'n ma bint tu'na ti'j ch'in e cyaj nk'o'na tey, ju' tzunj cxe'l nk'o'na tey tu'n tcawena tibaj laaj tnom,” tz̈i cawel. \v 18 Bix ul tcab t-ak'analxin twitzxin, bix e xi' tkba'n te cawel: “Taat, jpwak e cyaj tk'o'na weya, ma japan tuj jwe',” tz̈ixin. \v 19 Jax e xi' tkba'n cawel texin: “Cuma ba'n ma bint tu'na ti'j ch'in e cyaj nk'o'na tey, ju' tzunj cxe'l nk'o'na tey tu'n tcawena tibaj jwe' tnom,” tz̈i cawel. \v 20 Bix ul juntl twitzxin, bix e xi' tkba'n te cawel, “Taat, lu jpwak e cyaj tk'o'na weya. Bi'x e cub nẍpo'na tuj jun su'tj. \v 21 Min in ak'anana ti' tpwaka tu'n ttz̈'iy, cuma at ttz̈i wi'ja jac'a otk txi' tz'ak, cuma tey cyiw tnaabla. Nuk taja tu'n ttz̈'iy tpwaka. Ntz̈'iy tpwaka nuk tu'n cyak'mal xjal, bix njtx'ona tuj j-e cu'x tawa'n juntl,” tz̈ixin. \v 22 Bix aj ttzak'be'nxin te: “Tey jun ak'anal yaa'n ba'n. Jtey tyol c'ajbel tu'n tchic'ajax at tpalta. Ka tuj twitza inayena jun xjal at il ti'j tu'n ttz̈'iy npwaka, bix tu'n ncamana tu'n cyak'mal juntl wik xjal, \v 23 ¿tikentzen min e xi' tk'o'na npwaka tuj banco, tu'ntzen ttz̈'iy tuj tk'ab juntl xjal? Nuket e bint tu'na ju'wa, otetle ttz̈'iy tuya tal tej wul meltz'aja,” tz̈i cawel. \v 24 Bix e xi' tkba'n cawel cyej xjal ete'c'a twitzxin: “Cyimel jpwak tej xjal lu, bix cyk'onx tej xjal e caman laaj e japana tu'n,” tz̈ixin. \v 25 E xi' cykba'n te cawel: “Taat, pero ya ma japan tuj laaj tu'n,” tz̈ikexin. \v 26 Aj ttzak'be'n cawel: “Cxe'l nkba'na cyey, jxjal e caman ti'j e k'oj te, mastl ck'ojel te, pero ja tzunj xjal mintii' e tcama, ti'j e k'oj te, q'uelel k'i'ntl te. \v 27 Yaltzen cyej xjal el cyxoo'n inayena bix cycy'i tu'n ncawena cyibaj, cyii'ntzke tzalu bix cybyo'nc'ake nwitza,” tz̈i cawel—tz̈i Jesús cye xjal. \s1 Tej tocx Jesús tuj tnom Jerusalén \r (Mt 21:1-11; Mr 11:1-11; Jn 12:12-19) \p \v 28 Tej tbaj tkba'n Jesús kej yol lu, bix exxin tuj Jericó, tu'ntzen tponxin Jerusalén. \v 29 Tujtzen be at ca'ba coc' tnom Betfagé tbi bix Betania tbi juntl. Ete'c t-xee' jwitz Olivos tbi. Tej tponxin cytxa'nj niy' tnoma, e xi' tkba'nxin te ca'ba t-xnak'atzxin: \p \v 30 —Waja tu'n cyxi'y tuj ni' tnom lu. Oj cypona, c'oquel cycye'yena yo'lc'a jun bur. Jatzen jun burja min-al xjal o jax ke tibaj. Cypjumeltzen, bix cyii'ntz. \v 31 Ka at xjal ma tz'oc kanente cyey: “¿Titzen n-ela cypju'na jjil bur?” ka tz̈ike ju'wa, bix cxe'l cykba'na: “Ja jilja c'ajbel te Kaawa,” tz̈i cybela—tz̈i Jesús. \p \v 32 Bix e xi' kej ca'ba t-xnak'atzxin, bix oc noj jbur yo'lc'a cywitz, tisenx otk tkba Jesús. \v 33 Tej tel cypju'nxin, bix oc noj ke taaw bur cyi'jxin, bix e xi' cykanen cyexin: \p —¿Titzen n-ela cypju'na jjil bur?—tz̈ike. \p \v 34 E xi' cykba'nxin: \p —Ja jilja c'ajbel te Kaawa—tz̈ikexin. \p \v 35 Bix e xi' cyii'nxin bur twitz Jesús, bix e jax cyk'o'nxin cycapẍeyenxin tuj tzalti'jjil te jun k'ukbil, bix e jax cyk'o'nxin Jesús tibajjil. \v 36 Bix e xi' bet bur, bix e baj cub cyliy'pa xjal cycapẍeyen tuj tbe bur tuya Jesús, tisex tten oj n-ocx jun cawel. \v 37 Tej tpon lk'e Jesús nka tibaj tnom te Jerusalén, tejtzen cubnenx tcubxin tibaj tnom tc'u'j jwitz te Olivos, cykilca kej xjal lepchec ti'jxin bix ak' najke nimsaljawte tbi Dios tu'nj cytzalajebl. Otk cyil jjawnex tipemal e xi' tyeec'an Jesús, bix tuya nim s̈itz̈'bil \v 38 e xi' cykba'n: \p —¡Tzajxit nim xtalbil tibaj ja kcawel sma'n tu'n Dios lu! ¡Chjonte te Dios! ¡At-xit tzalajebl tuj cya'j, bix jawxit nimset tbi Dios!—tz̈i ke xjal tuya nim s̈itz̈'bil. \p \v 39 Cyxoltzen tnimal xjal tocxe cabxin fariseo, ejee'j xin oc ke cyc'u'j te nimlte ley. E xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Taat Xnak'tzal, k'umenx cyej xjala tu'n mi'n chi cub ten s̈-il ka jay Jcawel sma'n tu'n Dios—tz̈ikexin. \p \v 40 Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Cxe'l nkba'na cyey, ka c'oquel cymayo'na tu'n tk'umj cyu'n xjal ma tzul Jcawel sma'n tu'n Dios, ejee'tzen xak chi jawel yolel te kbalte, cuma il ti'j tu'n tk'umj tpocbal—tz̈i Jesús. \p \v 41 Tejtzen tpon lk'e Jesús ttxa'n tnom te Jerusalén, oc tcye'yenxin ti' tnom, bix ak'xin ook'el. \v 42 Bix e xi' tkba'nxin: \p —Key aj Jerusalén, nuket tz'el cyni'ya ti'j alcyej tu'n tbint cyu'na tu'n cytena tuj ttz̈yal. Tex ja k'ij ja'lewe matketle nxi' nk'o'na cyey tu'n cytena tuj ttz̈yal nuket nchi ocslana wi'ja, pero min tz'el cyni'ya ti'j al kena. \v 43 Nuket tz'el cyni'ya ti'j, cuma tzul jun k'ij oj cyul te k'ojlel cyi'ja kej xjal n-el cyiiq'uen ejee'y. C'oquel cysut'en cyiib ke soldado ti'j cytanema, tu'ntzen mlay chi el oka. \v 44 Ejee'tzen chi cwel xitente cytanema, bix pjel cybyo'n cykilca xjal tuj. Mi nuket jun xak bix cyaj tibaj juntl. Pjel ju'wa cuma te ja k'ij ja'lewe min xcyocslay tej sul Dios te onlte cyey—tz̈i Jesús. \s1 Tej tetz tlojo'n Jesús ke q'ueyel tuj tja Dios \r (Mt 21:12-17; Mr 11:15-19; Jn 2:13-22) \p \v 45 Tej tpon Jesús tuj Jerusalén, ocxxin tuj tja Dios, bix etz tlojo'nxin kej xjal ete'cx q'ueyel tuj. \v 46 E xi' tkba'nxin cye: \p —Tz'i'ben tuj tyol Dios cyjulu: “Il ti'j tu'n tajben njaya te naablte nbi'ya,” tz̈i Dios. Pero cyey, ma tz'oc cyk'o'na te jun cyja alak'—tz̈i Jesús. \p \v 47 Jaca k'ij ocx Jesús tuj tja Dios te xnak'tzal cye xjal. Pero ejee' tzunj xin nejenel cye pala cyuya tx'olbal ley bix ke nejenel te tnom e cyajbe tu'n tbyet-xin, bix oc cyipenxin ti'j tu'n ti ctemela tu'n tbyet. \v 48 Pero min e cnet ttxolan cyu'nxin ti tten tu'n ttzyet cyu'nxin, cuma cykilcatl te xjal toc ebil texin, bix ba'n tyolxin tuj cywitz. \c 20 \s1 Jun toclen Jesús at tu'n Dios \r (Mt 21:23-27; Mr 11:27-33) \p \v 1 Te jun k'ij ocx Jesús tuj tja Dios te k'olte xnak'tzbil cye xjal bix te k'umlte jba'n tpocbalel tcawbil Dios. Bix e pon kej pala mas nintzaj, cyuyax tx'olbal ley bix kej nejenel cye xjal te tnom, \v 2 bix e xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Kbantz keya, ¿ti tey toclena tu'n tbinchana cykilcaj nbint tu'na tuj tja Dios? ¿Bix al e k'onte toclena tu'n tbint jlu tu'na?—tz̈ikexin. \p \v 3 Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Jax ju'x weya cxe'l nkanena cyey. Cykbantz weya, \v 4 tej t-xi' tk'umen Juan Bautista tzul Jscy'o'n tu'n Dios bix e cu'x ke xjal tuj a' tu'nxin, ejee'j xjal e cyajbe tu'n tul cyil tuj cyc'u'j bix tu'n binne cyten tej tulxin, ¿al e k'onte toclen Juan tu'n tbint jlu tu'nxin? ¿Japa Dios, ma jaxxin?—tz̈i Jesús. \p \v 5 Bix ak' kej xin pala bix kej xin tx'olbal ley yolel cyxolx ti tten tu'n taj cytzak'be'nxin: \p —E tkbaxne jxin Juan Bautista ja Jesús Jscy'o'n tu'n Dios. Katzen ma txi' kkba'n te Dios taak'en Juan Bautista, ctkba'tzen Jesús ke: “Ka ju'wa, ¿tikentzen min e cyocslay tyol?” tz̈i tbel ke. \v 6 Pero ka ma txi' kkba'n yaa'n te Dios taak'en e bint tu'n Juan, sino e tk'umexin nuk texxin tyolxin, ka ko tz̈i ju'wa, ko cweltzen tu'n xak cyu'n xjal, cuma tuj cywitz xjal, tyolel Diosxin—tz̈ikexin cyxolxxin. \v 7 Ju' tzunj e xi' cykba'nxin te Jesús: \p —Mintii' tumel kuyena ka te Dios taak'en e bint tu'n Juan Bautista, bix ka min—tz̈ikexin. \p \v 8 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Ka cycy'iy txi' cykba'na al e tzaj k'onte toclen Juan Bautista, jax mlay txi' nkba'na cyey al e tzaj k'onte weya woclen—tz̈i Jesús. \s1 Jun techel cyi'j ak'anal ya'an ba'n \r (Mt 21:33-44; Mr 12:1-11) \p \v 9 Bix e xi' tkba'n Jesús jun tumel cye xjal: \p —At junxin xjal e cu'x tawa'nxin uva tuj ttx'otx'xin. Bix e cub tninc'u'nxin cyuya ke t-ak'analxin tu'n t-xi' cycye'yen ti'j tawalxin, niy'jantzen twitz awal te cye bix niy'jantzen texin. Bix e xi'xin tuj jun tnom nakch, bix e tenxin nim tyem. \v 10 Tejtzen tpon tumel tu'n t-xilj uva, e xi' tsma'nxin jun tsanjelxin cyuya t-ak'analxin, te k'ilte niy'jan texin. Pero tej tpon tsanjelxin, bix oc cypju'n ke t-ak'analxin, bix aj cysma'nxin mintii' ch'in k'i'n tu'n. \v 11 Bix e xi' tsma'n taaw tx'otx' juntl tsanjelxin cyuya. Tej tpon sanjel, jax ju'x e baja oc pjet cyu'nxin bix e baj yaset, bix aj mintii' ch'in k'i'n tu'n. \v 12 Bix e xi' tsma'n taaw tx'otx' juntl te toxen, pero jax ju'x e baj cyyasen ke t-ak'analxin, bix el cylojo'nxin. \v 13 E xi' tkba'n taaw tx'otx': “¿Ti pjel weya? Cxe'lne nsma'na o'cxc'a junx ncwala n-oc tak' weya. Kape cyniman ja ncwala oj tpon,” tz̈ixin. \v 14 Pero tej t-xi' cycye'yen ke ak'anal tcwalxin, e xi' cykba'nxin cyxolxxin: “Lu jk'a tcwal jxin taaw tx'otx' tzule. Tele tek'a cyjela ja tx'otx'a te tkabk'a. Ko kbya'c'ak'a, tu'ntzen tcyaj te ke,” tz̈ikexin. \v 15 Bix ex cyii'nxin tuj cojbil, bix e cub cybyo'nxin—tz̈i Jesús. \p Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye xjal: \p —¿Ti tse' taaw tx'otx' ke t-ak'anal? \v 16 Cxe'l nkba'na cyey, tzulxin bix chi cwel tbyo'nxin kej ak'anala bix cninc'ulxin ti'j cyuya cabtl xjal—tz̈i Jesús. \p Tejtzen toc cybi'n xjal tyol Jesús, eltzen cyniy' cyi'j t-ak'anal taaw tx'otx' jun cyechel nejenel cye xjal cyxol judío el cyiiq'uen Jesús, bix e xi' cykba'n: \p —¡Min! Mlay tz'el cyiiq'uen Jsma'n tu'n Dios ju'wa—tz̈i ke xjal tuj tja Dios. \p \v 17 Oc tcye'yen Jesús ejee', bix e xi' tkba'nxin: \p —Tzin cykba'na mlay tu'n tel iiq'uet Jscy'o'n tu'n Dios, pero ka ju'wa, ¿tikentzen tzin tkba'n tyol Dios ti'j Scy'o'n tu'n Dios cyjulu: “Jxak el cyiiq'uen ke binchal jaa', c'oquel xak tej xak mas nintzaj te t-xee' jaa',” tz̈i tyol Dios? \v 18 Jatzen xak kbalte ti pjel cye xjal. Alj xjal ncub tz'ak twi' jxak lu, bi'x cwel buchj tu'n, bix oj ttzaj tz'ak jxak lu tibaj jun xjal, bi'x cwel patz'ex—tz̈i Jesús. \s1 Jun tumel ti'j chojentj \r (Mt 21:45-46; 22:15-22; Mr 12:12-17) \p \v 19 Tex jk'ij, e cyajbe ke tx'olbal ley bix kej pala mas nintzaj te tzyulte Jesús, cuma el cyniy' ti'j tumel cyi'j t-ak'anal jxin taaw tx'otx' e cub cybyo'n jk'a tcwalxin, cyi'jx toca ti japenina ja yola. Pero min e cub cytzyu'n jaxin, cuma at cytz̈i xjal cyi'j. \v 20 Pero e jyonkexin tumel ti tten tu'n tcub tz'ak Jesús tuj cyk'abxin. E xi' cysma'nxin ke cyxelxin te xkelbilte te Jesús ti' tyol, tisenc'a e cyajbe tu'n cybinte alcye tnaablxin. Oc cyipen tu'n tcub tz'ak Jesús tuj tyol tu'nj tkbantexin ka' ti'j Roma, tu'ntzen ba'n t-xi' cyii'n jaxin twitz gobernador te kbalte ka yaa'n ba'n tyolxin. \v 21 E xi' cykanenxin: \p —Xnak'tzal, ktzki'na jxnak'tzbil tzin tk'o'na jaxxix yol, bix nuk tuj tumel tzin tk'umena. Mintii' tey tzin tyeec'a pabl cye xjal. Judíole, aj Romale, mintii' cytz̈i ti'ja te kbalte cye cykilca xjal ti taj Dios. \v 22 Ju' tzunj, kbantz keya, ¿tajpa Dios tu'n t-xi' kk'o'n te cawel te Roma jchojentj tzin tkanen ke, bix ka min?—tz̈ikexin. \p \v 23 El tniy' Jesús ti'j nuk e cyajbe tu'n tcub tz'ak tuj tyolxin, tu'ntzen ttzaj tk'oj jxin gobernador oj taj ttzak'be'nxin tu'n yaa'n il ti'j tu'n t-xi' cychjo'n judío chojentj te Roma, bix ka tu'n ttzaj cyk'oj judío oj t-xi' tkba'nxin jtajbil Dios tu'n t-xi' cychjo'n judío chojentj te Roma. E xi' tkba'nxin cye: \p \v 24 —Cyyeec'atz jun pwak weya. ¿Ale tzunj witzbaj tcub twitz ja pwaka, bix ale biybaj toc tjak' witzbaja?—tz̈ixin. \p Aj cytzak'be'nxin: \p —Te cawel te Roma—tz̈ikexin. \p \v 25 E xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Ka ju' ttena, cyk'onx te cawel te Roma alcyej te, bix cyk'onx te Dios alcyej te Dios—tz̈i Jesús. \p \v 26 Ju'tzen e baj min e bint cyu'nxin tu'n tcub tz'ak Jesús tuj cyxkelbilxin cywitz xjal. E jaw klee'kexin, bix min ak'tlkexin. \s1 Jun kanbil ti'j itz'jlenel tuj cyamecy \r (Mt 22:23-33; Mr 12:18-27) \p \v 27 Mas yaj e pon tuya Jesús juntl cloj xjal, saduceo tbi cycloj. E cykba juntl clojxin lu mlay chi jatz itz'j cyimne juntl maj tuj cyamecy, tisen tzunj e tkba Jesús. \v 28 E xi' cykanexin texin: \p —Xnak'tzal, e cyaj ttz'i'ben Moisés ja ley lu: “Ka ma cyim jun xinak, bix ka min-al tal t-xu'l, il ti'j tu'n tmaje jun ttzicy bix ka jun titz'en tuya t-xu'l, tu'ntzen titz'j jun tiy'jil, tu'ntzen mi'n naj tiy'jil,” tz̈i tley Moisés. \v 29 Attzen jun maj at jun cloj te wuuk xinak cyitz'en cyiib. E maje cytzicy tuya jun xuuj, pero e cyimxin, bix min-al tcwalxin e cyaj. \v 30 Bix e maje tneel titz'enxin tuya t-xu'lxin, tisen tzin tkba'n tley Moisés, pero jax ju'x e cyimxin, bix min-al tcwalxin e cyaj. \v 31 Ju'x e baj te toxen. Cykilcaj wuuk e maje tuya junx cyxu'lxin, bix cykilcakexin e cyimkexin, bix minxn-al jun cycwalxin e tzaj ti' xuuj. \v 32 Lepchxetzen tej tbajtl te xuuj. \v 33 Ojtzen cyjatz itz'j ke cyimne juntl maj tuj cyamecy, ¿altzen cyxolj wuuk xinak c'oquel te tchmil ja xuuj? ¿Yaa'mpatzen il ti'j tu'n cyoc cykilcaj wuuk xinak te tchmilxuj, cuma tchmilbaxuj ejee'?—tz̈i ke saduceo, tu'n tcub cyyeec'an at pajbaj tuj cya'j ka ma chi jatz itz'j ke cyimne tuj cyamecy juntl maj. \p \v 34 Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Twitz tx'otx' at najle'n. \v 35 Pero cyxolj xjal ck'ojel cye tu'n cyjatz itz'j tuj cyamecy juntl maj, bix min-altltzen te cmajebel. \v 36 Ya mintii'tl il ti'j tu'n cyitz'j nee', cuma ke xjal ya mi'n chi cyimtl. Chi oquel tisen ke tsanjel Dios tuj cya'j min chi cyim. Mlay chi cyim xjal, cuma jchunk'lal ck'ojel cye tisen tchunk'lal Dios. \v 37 Tuj cywitza, oj cycyim xjal, cyimneke te junx maj. Pero yaa'n ju'wa. C'oquel cyc'u'ja ti'j e cyaj ttz'i'ben Moisés jun xnak'tzbil cyi'j xjal o cyim. Tej tyolen Dios tuj jun c'ul ch'i'x tuya Moisés, ja tzunxin e kbante cyjulu: “Inayena Tdios Abraham bix Tdios Isaac bix Tdios Jacob,” tz̈i Dios. \v 38 Nukettzen cyimnen kej lu te junx maj tisen tzin cykba'na, minttzele e tkba Dios te Moisés ka jaxin Cydios, cuma texin nuk Cydios kej xjal i'tz jaxin. Tuj twitz Dios, luke i'tz kej xjal o chi cyim—tz̈i Jesús cye saduceo. \p \v 39 At juun cyxol tx'olbal ley e xi' cykba'n: \p —Xnak'tzal, ba'n ma yolena—tz̈ikexin. \p \v 40 Tej tbaj ttzak'be'n Jesús cye saduceo, min-al juntl e tnimsa tiib tu'n tbaj t-xkelentl te Jesús. \s1 ¿Ale cwalbaj Cristo tuj cywitza? \r (Mt 22:41-46; Mr 12:35-37) \p \v 41 Bix e xi' tkba'n Jesús cye tx'olbal ley: \p —Inayen tzuna c'oquel nkanen te cyey. ¿Tikentzen e kbaj Jscy'o'n tu'n Dios te cawel tcwal jrey David? \v 42 C'oquel cyc'u'ja ti'j jax David e kbante ka ja Scy'o'n tu'n Dios Taawxin. Tuj u'j te Salmos tzin tkba'nxin: “E xi' tkba'n Dios te Waawiya: ‘Kequey tuj nmank'aba te tneel xjal. \v 43 Tcyaja tzalu hasta ojxe cyocx k'ojlel ti'ja tjak' tkena wu'na,’ tz̈i Dios te Waawiya,” tz̈i David. \v 44 Cykbantz weya, tej t-xi' tkba'n David ka Taawxin Jscy'o'n tu'n Dios, ¿tiken c'oquela kk'umen ka tcwal David Jscy'o'n tu'n Dios?—tz̈i Jesús. \p Bix min ak'lkexin tu'n. \s1 Tej tyole Jesús ti'j cymodo tx'olbal ley yaa'n ba'n \r (Mt 23:1-36; Mr 12:38-40; Lc 11:37-54) \p \v 45 Bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin cywitz cykilca xjal: \p \v 46 —Mi'n txi' cyii'na cynaabla tisen nbint cyu'n tx'olbal ley. Cyaj tu'n cyiy' cyxol xjal tuya cyxbalen jawnex te yec'bil jawnexsenke, bix oj nchi bet tuj plaza, cyaj tu'n cyoc k'olbet tujxix tumel. Cyaj ejee' chi oquex nejl tuj k'ukbil mas jawnex tuj camon jaa', bix tiy' cyuj nink'ij nchi jyonxin kej k'ukbil te nimbil ti' mes. \v 47 Pero ejee', nchi kanen nim manbil cypwak cye viuda, tu'ntzen ka min xchjet cyu'n viuda, n-eltzen cyii'ntl cyjaxuj. Pero amale minttii' lastim cye viuda cyu'nxin, bix nchi na'nxin Dios nim tyem cywitz xjal, tu'ntzen nim nchi ajbenxin te Dios tuj cywitzxin. Ejee' tzunj tx'olbal ley, ck'ojel mas castiwa cye tu'n Dios cywitzj cye niy'tl aj il—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \c 21 \s1 Jun cotz cu'x tk'o'n jun viuda \r (Mr 12:41-44) \p \v 1 Bix oc ten Jesús cyey'lte, bix e tilxin ncu'x cyk'o'n k'ina cyoybil tuj tcublel pwak tuj tja Dios. \v 2 Ju'x e tilxin tej tcu'x tk'o'n junxuj viuda mebe ca'ba centavo tuj tcublel pwak. \v 3 Bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Tuj cywitza yaa'n nim ma cu'x tk'o'n ja xuuj viuda, pero cxe'l nkba'na cyey ma cu'x tk'o'nxuj mas cywitzj cykilca kej k'ina, \v 4 cuma nuk ch'in n-el cyii'nxin ti' nimxsen at cyuyaxin ncu'x cyk'o'nxin, pero ja tzunj xuuj lu ma cu'x tk'o'n tuya cykil tc'u'jxuj jmanc'bil k'i'n tu'nxuj tu'n titz'jxuj—tz̈ixin. \s1 Tej tkbante Jesús tu'n tcub xitj tja Dios \r (Mt 24:1-2; Mr 13:1-2) \p \v 5 Yaj ch'intl ak' ke t-xnak'atzxin yolel ti'j nintzaj tja Dios. E xi' cykba'nxin: \p —Cyecaxsen tcye'ncj tja Dios lu. Binne tuya ttx'otx'el nmak xak bix tbanel, bix cyecaxsen tuya tik'ch techel toc twitz xak, bix e bint tu'n cyoybil xjal—tz̈i ke t-xnak'atzxin. \p \v 6 Pero e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cykilcaj n-oc cycye'yena, tzul jun k'ij tu'n tbaj xitj. Mi nuket jun xak tej lu cyjel tibaj juntl—tz̈i Jesús. \s1 Kej yec'bil cyuj manc'bil k'ij \r (Mt 24:3-28; Mr 13:3-23) \p \v 7 Bix e xi' cykanenxin te Jesús: \p —Taat Xnak'tzal, cykilca kej lu ma tkbay keya ti'j ti pjel jun k'ij, ¿jtojtzen pjel? ¿Bix alcye techel tzul te yec'bil oj ch'itk tu'n tbaj?—tz̈ikexin. \p \v 8 Aj ttzak'be'n Jesús ti'j alcyej tu'n tbaj cyuj k'ij tzul: \p —Cyc'ojlanx cyiiba cywitz kej xjal chi ul tzpetsal cyey tuj cyocslabla ti'j jaxxix tyol Dios, cuma cyuj jk'ij chi ul, tzul nim xjal te kbalte ka ejee' Jscy'o'n tu'n Dios. “Ch'ixc'a tu'n tbaj twitz tx'otx',” tz̈i cybel. Mi'n che'x lpey cyi'j. \v 9 Cyuj jk'ij chi ul c'oquel nim k'oj twitz tx'otx' tnom tuya tnom, bix chi jawel meltz'aj xjal k'ojlel ti' cygobierno. Oj cybinte at k'oj, mi'n chi jaw sey'paja tu'nj at k'oj, cuma il ti'j at k'oj te mitkna'x wula. Pero kej k'oj lu yaa'nja te yec'bil ch'ixc'a tpon manc'bil k'ij—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \p \v 10 Bix e xi' tkba'ntl Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Cyuj jk'ij chi ul, chi jawel nmak tnom te k'ojlel cyuya juntl nmak tnom, bix ju' pjel tuj cykilca twitz tx'otx'. \v 11 Bix q'uiyela nim xcyaklajnab cyiw, bix tuj nim lugar tzul weyaj bix yabel. Bix cwel ttz̈i twitz tx'otx', bix twitz cya'j cchic'ajaxel jawnex sey'pajlenel. \v 12 Pero oj mintkna'x tbaj cykilcaj lu, tu'nj lepcheckey wi'ja chi tzyetela bix chi yasjela cyu'n kej xjal nchi k'ojl wi'ja. Chi xe'l k'i'na cyu'n tuj xkela cyuj camon jaa', bix chi xe'la tuj tzee'. Bix chi xe'l txqueta cywitz cawel bix cywitz gobernador nuk wi'ja. \v 13 Pero oj tbint cykilcaj q'uixc'aj lu cyey, c'ajbeltzen tu'n tk'umj nbi'ya. \v 14 Ju' tzunj mi'n chi labta cyi'jxa, ti'j ti tten tu'n cyclon cyiiba tu'n cytzakpeta. \v 15 Jaca maj oj cyyolena wi'ja cywitz cawel, inayenxa cxe'l onenta cynaabla. Amale c'oquelet cyc'u'j ti'j tu'n tcub cyyeec'an yaa'n jaxxix cyyola wi'ja, pero mlay tz'el cyii'n tipemal cyyola. Mlay maket cyyola cyu'n. \v 16 Pero yal te cyey, chi xe'l q'ueyeta tuj cyk'ab cawel. Hasta cyexa cymana bix cytzicya bix cyitz'ena bix ke te cyjay bix ke cyuyey cxe'l cyq'ueyen ejee'y tuj cyk'ab cawel, bix juun cyey chi cwel byeta. \v 17 Cykilca xjal q'uelel cyiiq'uen ejee'y tu'nj cyk'on cyiiba wuyena. \v 18 Pero yal te cychunk'lala te junx maj, min-al ba'n toc ipan ti'j. Mi nuket jun ttzmal cywi'y cnaal. \v 19 Ka ma tziy'x q'uixc'aj cyu'na wi'ja bix ka min chin cyaj cycye'yena, chi oquela tuj cychunk'lala te junx maj. \p \v 20 Yaltzen ti'j cykanbila ti'j jtoj tu'n tcub xitj tja Dios, oj t-xi' cycye'yena cysut'en cyiib soldado ti'j tnom te Jerusalén, q'ueleltzen cyni'ya ti'j otk pon tumel tu'n tcub xitj. \v 21 Oj tpon tzunj k'ij, chi elxit ok kej xjal te departamento te Judea cyxol witz tu'n cyclet, bix chi etzxit kej xjal tuj Jerusalén. Kej xjal najl ttxa'n tnom, mi'ntet chi ocx tuj tnom tu'n cyclet, \v 22 cuma oj tpon tzunj k'ij, cwel castiwa tibaj tnom te Jerusalén, tu'ntzen tbaj tisenj e cykba tyolel Dios jatxe ootxa. \v 23 Oj tpon tzunj k'ij, lastim kej xuuj at cyal tuj cyc'u'j bix kej xuuj nch'u'n cyal cyi'j, cuma q'uiyel nim q'uixc'aj tuj tnom bix nim cwel castiwa cyibaj aj Jerusalén. \v 24 Chi cwel byet cyu'n soldado tuya cyspada, bix chi xe'l k'i'n te pres cyuj cabtl tnom, bix c'oquel Jerusalén tjak' cycawbil kej xjal yaa'n judío bix min nchi niman Dios, hasta ojxe tpon jk'ij tu'n twe' cycawbil. \s1 Ti tten oj ch'itk tul meltz'aj Jesucristo juntl maj \r (Mt 24:29-35, 42-44; Mr 13:24-37) \p \v 25 Cyujtzen manc'bil k'ij c-yeec'altzen twitz cya'j jbajx bina ju'wa. Bix tuj tiy' twitz tx'otx' q'uiyel sey'pajlenel cyuj tnom, bix mlay cnet cyu'n tnom ti tten tu'n twe', cuma pjel nim tk'ajk'ajel mar oj toctz punntz'aj mar twitz tx'otx'. \v 26 Q'uelel cyanem xjal tu'nj ttz̈i ti pjel twitz tx'otx' cyi'j, cuma entera twitz clich'pajel cya'j tisen xlok'laj cya'j. \v 27 Bix oj tbaj cykilcaj lu, cyla' xjal inayena, Jsma'n tu'n Dios cye xjal, oj ncu'tza tuj jun muj tuya nim wipemala bix nchin txakakanxsena. \v 28 Oj tak' chic'ajaxel cykil kej yec'bil lu, cyocsla'y at tu'n wula bix chi ayona wi'ja tuya cykil cyc'u'ja, cuma q'uelel cyni'ya ti'j ch'ixc'a tpon jk'ij tu'n cycleta—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \p \v 29 Bix e xi' tkba'n Jesús jun techel cyexin: \p —Cycye'nc ke tzee'. Cycye'nc jc'ul higuera bix ka juntl wik tzee'. \v 30 Oj tak' xulel tzee', q'ueleltzen cyni'ya ti'j ch'ixc'a toc jbalel. \v 31 Jaxse ju'x oj wula. Oj cyak' chic'ajaxel kej yec'bil ma txi' nkba'na cyey, q'ueleltzen cyni'ya ti'j ch'ixc'a tul tcawbil Dios. \v 32 C'oquel cyc'u'ja ti'j ti cxe'l nkba'na cyey. Kej xjal cyla' cykilca kej yec'bil ma txi' nkba'na cyey, min otk chi cyim oj tak' tcawbil Dios. \v 33 Jma txi' nkba'na pjel. Cya'j bix twitz tx'otx' cwel xitj, pero nyola mlay naj. \p \v 34 Ju' tzunj k'o'nc cyipena ti'j tu'n binne cytena. Mi'ntet txi' tz'ak tipen cynaabla tu'nj achbil te twitz tx'otx' bix tu'n k'e'n bix tu'nj nuk nchi labta ti'j ti tten tu'n cyitz'ja. Ka ma tz'oc cyc'u'ja nuk cyi'j lu, yaa'ntzen binne cytena oj ya nulq'uetl jmanc'bil k'ij. \v 35 Tisen jun jil nuk ch'innch'e oj ttzyet tu'n c'o'bil, ju'tzen pjel tuj cykilca twitz tx'otx' cyej xjal min tz'oc cyc'u'j ti'j ka at tulel manc'bil k'ij. Ch'innch'e oj tul manc'bil k'ij oj yaa'n binne cyten. \v 36 Ju' tzunj k'o'nc cyipena ti'j tu'n i'tzkey, tu'ntzen binne cytena tuj jmanc'bil k'ij. Bix cykanenx te Dios tu'n tiy'x jq'uixc'aj tzul, tu'ntzen mintii' cych'ixewa nwitza, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈i Jesús. \p \v 37 Jaca k'ij e xi' tk'o'n Jesús t-xnak'tzbilxin tuj tja Dios, pero te koniyan e xi'xin tc'u'j jwitz te Olivos te wutal. \v 38 Yaltzen cye cykilca xjal, e jaw we'ke jya'x tu'ntzen cypon tuj tja Dios te ebilte Jesús. \c 22 \s1 Tej cyjyon xjal tumel ti tten tu'n ttzyet Jesús \r (Mt 26:1-5, 14-16; Mr 14:1-2, 10-11; Jn 11:45-53) \p \v 1 Ch'itk tul canan jnink'ij te Pascua, jaj nink'ij oj nchi waa'n xjal te Israel pan mintii' tk'anel n-ocx tuj, tu'n mi'n jaw tz̈'iy. \v 2 Bix e baj cychmon cyiib kej xin tneel pala bix ke tx'olbal ley, te ninc'ulte ti tten tu'n tbyet Jesús cyu'nxin, cuma nim xjal otk tz'oc lpe ti' Jesús, bix at ttz̈i tu'n ttzaj cyk'oj xjal cyi'jxin ka ma chi byonxin ja Jesús. \p \v 3 Jax ju'x ocx Satanás, taaw il, tuj tanem Judas Iscariote, junxin te cyej cablaaj t-xnak'atz Jesús, cuma e tajbe Judas txi' tq'ueyen Jesús. \v 4 Bix e xi'xin yolel cyuya tneel pala bix cyuyaj xin capitán cye c'ojlal tja Dios ti'j ti tten tu'n t-xi' tk'o'nxin Jesús tuj cyk'ab. \v 5 Bix e jaw tzalajkexin, bix e xi' cykba'nxin texin tu'n t-xi' cyk'o'nxin pwak texin tu'n tonenxin cyexin. \v 6 E cyaj tk'o'nxin tyolxin tu'n tonenxin cyexin, bix ak'xin cye'yel, tu'ntzen t-xi' tk'o'nxin Jesús tuj cyk'abxin tej tten Jesús tjunal. \s1 Tej twaa'n Jesús cyuya t-xnak'atzxin tuj xjan k'ij \r (Mt 26:17-29; Mr 14:12-25; Jn 13:21-30; 1 Co 11:23-26) \p \v 7 Bix e pon jk'ij te nink'ij oj n-etz cyii'n xjal cykilca tk'anel pan tuj cyja, jax jk'ij at il ti'j tu'n cybyet carnel tu'n tiy'set cynink'ij. \v 8 Bix e xi' tsma'n Jesús ja Pedro tuya Juan, bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cyucxeney bix cybincham jwaabj te xjan k'ij, tu'ntzen ba'n t-xi' kwaa'n—tz̈ixin. \p \v 9 Bix e xi' cykanenxin texin: \p —¿Jaa' taja tu'n tbint waabj ku'na?—tz̈ikexin. \p \v 10 Aj ttzak'be'n Jesús cyexin: \p —Oj cyocxa tuj tnom, cyla'y jun xinak, jun ẍok' a' k'i'n tu'nxin. Chi xe'la ti'jxin, bix oj tocxxin tuj tjaxin, bix chi ocx lpey ti'jxin, \v 11 bix cykbanx te taaw jaa' cyjulu: “Ma tzaj tsma'n kxnak'tzala ejoo'ya te kanlte tey: ‘¿Alcyej cwart tu'n nwaa'na cyuya nxnak'atza, tu'ntzen tiy'set Pascua ku'na?’ tz̈i kxnak'tzala,” tz̈i cybela. \v 12 Oj tbinte taaw jaa' ju'wa, ctzaaltzen tyeec'anxin jun nim cwart cyey tuj tcab cxo'len. Tuj tzunj cwart at nim k'ukbil tuj bix jun mes. Jatztzen cybinchama waabj—tz̈ixin. \p \v 13 Bix aj Pedro tuya Juan, bix cykilca e tkba Jesús jax e'la. Bix e bint jwaabj tej nink'ij te Pascua cyu'nxin. \p \v 14 Bix tej tpon hora te waabl, e cub ke Jesús ti' mes cyuya t-xelxin. \v 15 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Nim o wajbe'ya tu'n wiy'sana ja Pascua lu cyuyey, jatzen manc'bil Pascuaja te mitkna'x nbyeta. \v 16 Cxe'l nkba'na cyey, mlay chin iy'santla ja nink'ij lu cyuyey hasta ojxe tjapan ti japenina tuj tcawbil Dios—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \p \v 17 Bix e jaw tii'nxin jvaso nojne tuya vino otk cub cyk'o'n t-xnak'atzxin te cyiy'sablxin nink'ij, tisex tten cyu'n xjal, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti'j, bix e xi' tkba'nxin cye t-xnak'atzxin: \p —Cyc'anx cykilcakey ja vino lu. \v 18 Cxe'l nkba'na cyey, mlay chin c'antla jvino te Pascua te mitkna'x tul tcawbil Dios—tz̈i Jesús. \p \v 19 Bix e jaw tii'nxin jun pan, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti'j, bix ak'xin piẍlc'ate, bix e xi' tk'o'nxin cye t-xnak'atzxin, bix e xi' tkba'nxin: \p —Ja pan lu jun techel nxumlala, cuma cxe'l oyet nxumlala te colbil cyey. Cywaa'nx ja pan cykilca maj ju'wa te nabl te weya—tz̈i Jesús. \p \v 20 Ju'x e jaw tii'nxin vino tej tbaj cywaa'n, bix e xi' tkba'nxin: \p —Ja vino lu techel ntz̈'quela, cuma cxe'l oyet ntz̈'quela te Dios te cyey. Tu'nj ntz̈'quela q'uelel tz̈itj, ctemeltzen jun ac'aj ttrat Dios cyuya xjal. \v 21 Pero c'oquel cyc'u'ja ti'j ja lu. Jxjal cxe'l q'ueyente weya tuj cyk'ab kej xjal nchi k'oj wi'ja, lu xjal at wuyena tzalu ti' mes. \v 22 Il ti'j tu'n ncyima, cuma ju' o tkba Dios, ¡pero ay xsunj xjal cxe'l q'ueyente weya tuj cyamecy!—tz̈i Jesús. \p \v 23 Tej cybinte t-xnak'atzxin ju'wa, e jaw klee'kexin, bix ak'kexin kanlte cyxolxxin alcye cyexin tu'n t-xi' q'ueyente Jesús tu'n tcubxin. \v 24 Bix ju'x ak'kexin k'ojlel cyxolxxin ti'j alcye cyexin mas jawnex. \v 25 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Cyxol cawel te twitz tx'otx', nchi cawen nuk tu'n cyajben xjal cye. Bix kej xjal jawnex nchi jyon tu'n cykbante xjal ka nim o chi onen cyi' xjal. \v 26 Pero yal cyey, mi'n cybinchay ju'wa, sino chi ajbenx cyey cyuyey. Jxjal najben cye cabtl, jatzen xjalja mas jawnex. Ka ejee'y jun cawel, cyk'o'nc cyipena ti'j tu'n cyajbena cye cabtl. \v 27 Oj nwaa'n jun xjal ti' mes, ¿alcyej mas jawnex tuj cywitz xjal? ¿Japa jxjal nwaa'n, bix ma jaj xjal najben te? ¿Yaa'mpa jaj nwaa'n? Pero c'oquel cyc'u'ja ti'j ka inayena, cyxnak'tzala, nchin ajbena cyey. \p \v 28 Pero jaxte cpomel tumel chi cawela. Ejee' tzuna kej min el ok wi'ja tej cyjaw yolen cykilca xjal wi'ja. \v 29 Ju' tzunj, cxe'l nk'o'na cyey tu'n cycawena wuyena. Ma tzaj tk'o'n Nmana weya tu'n ncawena, bix cxe'l nk'o'ntla cyey \v 30 tu'n cyoca te jawnex tuj ncawbila. Ck'ojel cyey tu'n cycawena cyibaj jcablaaj cloj tiy'jil Israel—tz̈i Jesús cye t-xnak'atzxin. \s1 Tej t-xi' tkba'n Jesús te Pedro, jay cwel e'wente we oxe maj \r (Mt 26:31-35; Mr 14:27-31; Jn 13:36-38) \p \v 31 Bix e xi' tkba'n Jesús te Pedro: \p —Simón, Simón, c'oquel tc'u'ja ti'j cxe'l nkba'na tey. O tz'oc tkanen Satanás te Dios tu'n toca tuj niy'bebl cyuyaj niy'tl nxnak'atza. Bix taj taaw il tu'n mi'n chi e'la ba'n tuj niy'bebl, tisen tz'is oj n-el mu'pet tuj triwa. \v 32 Bix oj toca tuj xkelbil, ctzpetela, Simón. Pero o chin cubsana nwitza te Dios tu'n mi'n cyaj tcye'yena tocslabla. Oj tmeltz'aja tuya Dios, ctzaal tonena cyi'j niy'tl nxnak'atza tu'n cycywix tuj cyocslabl—tz̈i Jesús te Pedro. \p \v 33 Aj ttzak'be'n Pedro te Jesús: \p —Taat, lu kena lu tu'n nxi' lpeya ti'ja, seya tuj tzee' tocxey bix ka tu'n ncyima junx tuyey—tz̈i Pedro. \p \v 34 E xi' tkba'n Jesús texin: \p —Pedro, cxe'l nkba'na tey, te ja koniyan ja'lewe, te mitkna'x took' coo', tu'n ttz̈i ti'ja otktzen txi' tkba'na oxe maj min ttzki'na nwitza—tz̈i Jesús. \s1 Paa', tz̈'us̈ bix spada \p \v 35 Bix e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Tej t-xi' nsma'na ejee'y nejl tu'n cypocba'na tcawbil Dios bix tej t-xi' nkba'na cyey tu'n mi'n txi' cyii'na pwak bix cypay bix jun ch'ixpubl cyxaaba, ¿atpa ti e paltex cyey?—tz̈i Jesús. \p —Mintii', cuma onen ke xjal ki'ja—tz̈ikexin. \p \v 36 Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Pero yal cyuj k'ij chi ul, cycy'itl xjal tu'n cyonen cyi'ja tisen nejl. Ju' tzunj, ka at cypwaka, cyii'nx, bix cyii'nx cypay. Bix ka mintii' cyspadey, cyq'ueyenx cycapẍeyena tu'ntzen t-xi' cylok'o'na jun cyspadey, tu'n cyclonte cyiiba. \v 37 Nchin yolena ju'wa tu'nj pjel wi'ja. Tzin tkba'n tyol Dios: “Tuj cywitz xjal c'oquel jxin Sma'n tu'n Dios te tajlal ka' xjal,” tz̈i tyol Dios. Ilxsen ti'j tu'n tjapan baj ja yol lu, bix ja'lewe ma pon tumel tu'n tjapan baj—tz̈i Jesús. \p \v 38 Tuj cywitz t-xnak'atzxin ch'itk tpon tumel tu'n cyk'ojxin cyuya xjal. Ju' tzunj e xi' cykba'n t-xnak'atzxin texin: \p —Taat, cye'yenx. Lu naj ca'ba spadawe at tzalu—tz̈ikexin. \p Pero e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Min tz'el cyni'ya ti'j. Mi'n ko yolentl ti' spada—tz̈i Jesús. \s1 Tej tna'n Jesús Dios tuj Getsemaní \r (Mt 26:36-46; Mr 14:32-42) \p \v 39 Bix etz Jesús, bix e xi'xin tc'u'j jwitz te Olivos, tisenx tzin tse'nxin jaca koniyan, bix e xi' ke t-xnak'atzxin tuyaxin. \v 40 Tej tponxin, e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Cykanenx te Dios tu'n mi'n cyaj cyk'o'na cyocslabla wi'ja—tz̈ixin. \p \v 41 Bix el lk'e Jesús cyi'jxin ca'ba oxe cuerdas, bix e cub majexin, bix ak'xin na'l Dios. \v 42 E xi' tkba'nxin te Tmanxin: \p —Taat, ka yaa'n il ti'j tu'n tiy'x ja q'uixc'aj lu wu'na, k'imal wi'ja. Pero yaa'n te weya jwajbil waja tu'n tbint, sino jaj o cub tninc'u'na tu'n tbint—tz̈i Jesús te Tmanxin. \p \v 43 Bix ul jlet jun tsanjel Dios tuj cya'j twitzxin, bix oc tnimsa'n tc'u'jxin. \v 44 Nimxsen bis oc texin, bix e na'ntlxin Dios tuyaxsen cykil tc'u'jxin. Bix e tzaj a' ti'jxin tisen tz̈iy' el tx'ut ti'jxin e cub twitz tx'otx'. \p \v 45 Tejtzen tbaj na'nxin Dios, bix e jaw we'xin, bix e xi'xin cyuya t-xnak'atzxin. Tej tponxin, nchi wutanxin tu'n cybisxin. \v 46 E xi' tkba'nxin cyexin: \p —¿Tikentzen nchi wutana? Chi we'wey bix cykanenx te Dios tu'n mi'n chin cyaj cyk'o'na—tz̈i Jesús. \s1 Tej ttzyet Jesús \r (Mt 26:47-56; Mr 14:43-50; Jn 18:2-11) \p \v 47 Tzinx yolen Jesús cyuya t-xnak'atzxin tej cypon nim xjal. E xi' lpe ke xjal ti' Judas, jaj xin te tcablajan t-xnak'atz Jesús. E pon lk'e Judas ti' Jesús, bix el ttz'u'benxin twitzxin. \v 48 Bix e xi' tkba'n Jesús texin: \p —Judas, ma tzula k'olbel weya tu'n tel ttz'u'bena nwitza. ¿Tepa tq'ueybila inayena tu'nj n-el ttz'u'bena nwitza?—tz̈i Jesús te Judas. \p \v 49 Tejtzen tel cyniy' t-xnak'atz Jesús ti'j at tu'n ttzyet Jesús cyu'n xjal, e xi'tzen cykba'nxin te Jesús. \p —Taat, ¿tajpey tu'n kk'ojla cyi'j xjal lu tuya kspadiya?—tz̈ikexin. \p \v 50 Bix ak' junxin t-xnak'atz Jesús buul tuya tspadaxin ti' t-ak'anal jxin tneel pala, bi'x el jtẍquinxin te tmank'abxin. Nuk yo'lectl. \v 51 Pero e xi' tkba'n Jesús: \p —Mi'n cybinchatla ju'wa—tz̈i Jesús, bix e xi' tk'a'ctlxin jaa' e'la tx'omet. \v 52 Bix e xi' tkba'n Jesús cye tneel pala bix cye capitán c'ojlal te tja Dios bix cye xjal nejenel, ejee'j otk chi pon tzyul texin: \p —¿Alak'pa kena, tu'ntzen at il ti'j tu'n cyula tuya cyspadiya bix cytzee'y te tzyul weya? \v 53 Jaca k'ij ma chin tena cyxola tuj nintzaj tja Dios, pero min in tzyeta cyu'na. Pero ya ja'lewe ma pon tumel tu'n tbint ka' wi'ja tu'n taaw il, bix ma tzaj tk'o'n tipemal cyey tu'n ntzyeta cyu'na—tz̈i Jesús cyej xjal tzyul texin. \s1 Tej tel tii'n tiib Pedro ti'j Jesús \r (Mt 26:57-58, 69-75; Mr 14:53-54, 66-72; Jn 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Bix e xi' cytzyu'nxin ja Jesús bix e pon cyii'nxin tuj tja tneel pala cyxol judío. E xi' lpe Pedro cyi'jxin, pero nakch ch'in. \v 55 Ti'jxe tja tneel pala e cub cyk'o'nxin k'ak' nakch ch'in twitz pe'n, bix oc kekexin ti' k'ak', bix jax ju'x te Pedro oc kexin ti' k'ak' cyxolxin. \v 56 Cyxol tzunj xin k'uklec ti' k'ak' attzen juntxin tk'opaj jxin taaw jaa'. Tej tlontetxin Pedro, cyiw ocx tcye'yentxin tuj twitzxin, bix e xi' tkba'ntxin: \p —Jaan tej xin lu tuya Jesús—tz̈itxin. \p \v 57 Pero tcy'i Pedro jtyoltxin ju'wa. E xi' tkba'nxin: \p —Txin, pero min ntzki'na twitzxin—tz̈ixin. \p \v 58 Te jun rato, ocx tcye'yen juntl xjal tuj twitz Pedro, bix e xi' tkba'nxin: \p —Jaan tey lepchec ti' Jesús—tz̈ixin. \p Pero e xi' tkba'n Pedro: \p —Xinak, yaa'n jaan kenwa—tz̈ixin. \p \v 59 Te juntl hora, e xi' tkba'n juntl xjal: \p —Jaxte jaan tej xjal lu tuya Jesús, cuma te cytanem cyiib te Galileake—tz̈ixin. \p \v 60 Pero e xi' tkba'n Pedro: \p —Xinak, min tz'el nni'ya ti'j titzen tyola—tz̈ixin. \p Tzinx yolen Pedro tej took' coo'. \v 61 Bix aj tcye'yen Kaaw ja Pedro, bix ul tyol Jesús tuj tc'u'j Pedro. Otk txi' tkba'n Jesús: “Te mitkna'x took' coo', otktzen txi' tkba'na oxe maj min ttzki'na nwitza,” otk txi' tkba'n Jesús. \v 62 Bix ex Pedro bix ok' xsunxin nim. \s1 Xmuccha'bl bix bujbil ti' Jesús \r (Mt 26:67-68; Mr 14:65) \p \v 63 Yal tzunkej xin otk cytzuy Jesús, oc cyxmuccha'nxin bix oc cypju'nxin. \v 64 Oc cymaksi'nxin twitzxin, bix e xi' cykanenxin texin: \p —Kbantz keya, ¿alj xjal kxola s-oc pjunte tey?—tz̈ikexin, \v 65 bix mas oc cyxmuccha'nxin jaxin. \s1 Tej tpon k'i'n Jesús cywitz aj cawel \r (Mt 26:59-66; Mr 14:55-64; Jn 18:19-24) \p \v 66 Tej kskix, e chmet ke xjal nejenel bix kej xin tneel pala bix ke tx'olbal ley, bix e xi' cyii'n jxin c'ojlal Jesús ja Jesús cywitzxin. Bix e xi' cykba'nxin texin: \p \v 67 —Kbantz keya, ¿japa tey Jscy'o'n tu'n Dios te cawel?—tz̈ikexin, cuma e cyajbexin tu'n tchic'ajax nk'ojl Jesús ti'j cawel te Roma. \p —Bix aj ttzak'be'n Jesús: \p —Ka ma txi' nkba'na cyey inayena Jscy'o'n tu'n Dios, mi'n chin cyocslay. \v 68 Bix ka ma txi' nkanena cyey ti'j ti toc tu'n tyol Dios ti'j Scy'o'n tu'n Dios, cycy'iy tzaj cykba'na, cuma cycy'iy cyk'umey inayena Jscy'o'n tu'n Dios. \v 69 Pero cxe'l nkba'na cyey, tbajlenxitzen niy' jlu wi'ja, chin cwel keya tuj tmank'ab jjawnex Dios, inayena, Jsma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal—tz̈i Jesús. \p \v 70 Bix e xi' cykba'nxin cykilcakexin: \p —¿Tzimpa tkba'na ka jay mero Tcwal Dios?—tz̈ikexin. \p Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —Ja tzunj yol lu, ma scy'et cyu'na wi'ja, pero mi'n tz'oc nkba'na cyey ka ma chi tzpeta—tz̈i Jesús. \p \v 71 Tejtzen cybintexin ju'wa, e xi' cykba'nxin: \p —¿Alcyetltzen mas il ti'j tu'n kbintetl mastl ti'jxin? Ma tz'oc kbi'n jaxxin nk'umente Tcwal Diosxin—tz̈ikexin, cuma tuj cywitz jun il te junx maj oj t-xi' tkba'n jun xjal ka junxxin tuya Dios. \c 23 \s1 Tej tpon k'i'n Jesús twitz Pilato \r (Mt 27:1-2, 11-14; Mr 15:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Bix cykilcaj xjal otk chi chmet, e jaw we', bix e xi' cyii'nxin Jesús twitz Pilato, jxin gobernador. \v 2 Bix twitz Pilato ak'kexin xool yol ti' Jesús. E xi' cykba'nxin: \p —Ma tzyet ja xjal lu ku'na, cuma ma txi' t-xitenxin cynaabl ke kxjala. O tkbaxin cye xjal yaa'n il ti'j tu'n t-xi' kchjo'na kchojentja te cawel te Roma. Tzin tkba'nxin ka jaxxin jun rey scy'o'n tu'n Dios te cawel—tz̈ikexin. \p \v 3 Bix e xi' tkanen Pilato te Jesús: \p —¿Japa tey rey cye xjal judío?—tz̈ixin. \p Bix aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —Jay ma scy'onte ja yol rey cye judío, yaa'n inayena—tz̈i Jesús. \p \v 4 Bix e xi' tkba'n Pilato cyej xin tneel pala bix te cykilca xjal: \p —Mintii' til ja xjal lu ncnet wu'na—tz̈ixin. \p \v 5 Pero cycy'i xjal e we'ke cyyolen ti'jxin. E xi' cykba'nxin: \p —Tu'nj t-xnak'tzbilxin, nchi jaw ke xjal ti' gobierno. Tneel e xnak'tzanxin tuj Galilea, bix mas yaj e xnak'tzanxin tuj Judea, bix yal ja'lewe o tzulxin tzalu tuj Jerusalén—tz̈ikexin. \s1 Tej tpon k'i'n Jesús twitz Herodes \p \v 6 Tej tbinte Pilato ju'wa, e xi' tkanenxin cye xjal ka te Galilea Jesús. \v 7 Tej tbintexin ka e ten Jesús tjak' tcawbil Galilea, e xi' tsma'nxin ja Jesús te Herodes, jxin gobernador te Galilea, cuma otk tzul Herodes tuj Jerusalén te nink'ij. \v 8 Tej tpon cyii'nxin Jesús twitz Herodes, e jaw tzalaj Herodes, cuma otk tz'el k'ij tu'n tajxin tilxin twitz Jesús, tu'nj nim tpocbal tik'ch otk bint tu'n Jesús, bix e tajbexin tu'n tcub tyeec'an Jesús ti ba'n tu'n twitzxin. \v 9 Nim e xi' tkanenxin te Jesús ti'j ti ba'n tu'n, pero min ak' Jesús. \v 10 Cyuyax xsunkej xin tneel pala bix ke tx'olbal ley e pon twitz Herodes, bix nim e jaw cys̈i'nxin ẍtak'bil yol ti' Jesús twitz Herodes. \v 11 Bix ak' Herodes cyuya tsoldadoxin iic'belte Jesús bix te xmucchalte. Nuk te cyxmucchbilxin oc cyk'o'nxin jun t-xbalen rey ti'j. Bix e xi' tsma'n Herodes ja Jesús juntl maj tuya Pilato te tyec'bilxin el tniy'xin ti'j at mas tipemal Pilato twitzxin. \v 12 Ju' tzunj, te xsunj k'ij, e cyaj Pilato ba'n tuya Herodes, bixsen e cub cymojbitlxin cyyolxin, cuma nejl at ch'in k'oj cyxolxin. \s1 Tej tbint ti'j tu'n tbyet Jesús \r (Mt 27:15-26; Mr 15:6-15; Jn 18:39–19:16) \p \v 13 E tzajtzen ttxco'n Pilato kej xin tneel pala bix kej niy'tl xjal nejenel, tuya nimc'atl xjal, \v 14 bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Ma tzul cyii'na ja xjal lu nwitza bix ma tzaj cykba'na nkba'nxin cye xjal tu'n cyk'ojl ti' gobierno te Roma. Pero jey', ma chin jyon tilxin cywitza, pero mintii' tilxin ma cnet wu'na, tisenj tzin cyk'umena. \v 15 Jax ju'x te Herodes, mintii' til ja xjal lu ncnet tu'nxin. Matzen tzaj tsma'nxin juntl maj wuyena. Cycye'yenc, mintii' il o bint tu'n ja xinak lu tu'n tcyim. \v 16 Ju' tzunj nuk tz'u'n cxe'l ti'j cyu'n soldado, bix oj tel tuj tz'u'n, cxe'l ntzakpi'na—tz̈i Pilato, \v 17 cuma at jun ley jaca jnabk'i tuj nink'ij te Pascua n-el tzakpet jun pres. \p \v 18 Pero e jaw cys̈i'n xjal: \p —¡Min! ¡Kaja tu'n tcubxin! Ja te Barrabás tzakpintz keya—tz̈ikexin. \p \v 19 Ja tzunj xin Barrabás tocx tuj tzee' tu'nj otk baj tbyo'nxin cab aj Roma tuj Jerusalén tuj jun k'oj ti' gobierno te Roma. \v 20 Ju' tzunj e tajbe Pilato tu'n tel ttzakpi'n Jesús, yaa'n Barrabás, bix juntl maj e xi' tkba'nxin cye xjal tu'n tel ttzakpi'nxin Jesús. \v 21 Pero e jaw cys̈i'n xjal: \p —¡E tjaw twitz cruz! ¡E tjaw twitz cruz!—tz̈ikexin. \p \v 22 Bix e xi' tkba'n Pilato te toxen maj cye xjal: \p —¿Tikentzen cyaja tu'n tbyet ja xjal lu? ¿Alcye ka' o bint tu'nxin? Mintii' tka'yel j-o bint tu'nxin ma cnet wu'na tu'n tcyimxin. Ju' tzunj nuk tz'u'n cxe'l ti'jxin bix q'uelex ntzakpi'n xina—tz̈i Pilato. \p \v 23 Pero minx e cykey xjal tyol Pilato, bix e jaw cys̈i'n juntl maj tu'nx tbyet Jesús twitz cruz, hasta tejxe cycaman tibaj tyol Pilato. \v 24 Ju' tzunj e xi' tkba'n Pilato tu'n tbyet-xin tisenj alcye cyaj xjal. \v 25 El ttzakpi'n Pilato Barrabás, tisenj e cyajbe xjal, jxin pres tu'nj otk k'ojxin ti' gobierno bix otk byonxin xjal. Pero yal te Jesús, e tcuyax Pilato cyyol xjal tu'n tbyet-xin. \s1 Tej tjaw k'o'n Jesús twitz cruz bix e cyim \r (Mt 27:32-56; Mr 15:21-41; Jn 19:17-30) \p \v 26 Bix ex cyii'n ke soldado jaxin, bix jax Jesús e xi' kitente jtzee' cruz jaa' tu'n tcu'xe awet, tu'n tjawxin twitz. Pero e baj tipenxin, bix e cub cymaku'n soldado junxin xjal tzajninxin tuj cojbil tu'n tponxin tuj tnom, bix e jaw cyk'o'nxin cruz ti' tkul jxjal. Jxin xjal Simón tbixin, jun aj tnom te Cirenexin, bix e xi' tkitenxin cruz, bix oc lpexin ti' Jesús. \p \v 27 Nimxsen xjal oc lpe ti' Jesús cyuya nim xuuj. Tzinxsen n-oc cytz'ajan xuuj ti' cyin tu'n tak' tcastiwa Jesús ti' cyanemxuj, bix nchi ok'xuj tisex nbaj cyexuj oj ncyim jun xjal. \v 28 Pero aj tcye'yen Jesús cyexuj, bix e xi' tkba'nxin: \p —Key xuuj te Jerusalén, mi'n chi ok'a wi'ja, sino chi ok'a cyi'jxa bix ti' cyala, \v 29 cuma tzul jun k'ij te nim q'uixc'aj te cyey bix te cyala. Tuj tzunj k'ij tzul, cxe'l cykba'n xjal: “Mas ba'n ke cyej xuuj mintii' cyal bix ke cyej xuuj bajx chi alena bix ke cyej xuuj min-al nch'u'n ti' cyin, cywitzj ke cyej xuuj at cyal,” tz̈i cybel. \v 30 Bix cxe'l cykba'n xjal cye witz: “Chi aaltz tz'aka kibaja,” bix cye bu'j: “Ko cyewacxa, tu'n kcleta cywitz kej xjal o chi ul te byolte keya,” tz̈i cybel. \v 31 Jaxte tzul q'uixc'aj cyi'ja, cuma ka ma tz'ocx cha'x tzee' tuj k'ak', ¿yaa'ntzen loj tzkij tzee' il ti'j c'oquex? Jtzin nkba'na, ka ma cub ncastiwiya mintii' wila, ¿yaa'ntzen loj cyey at nim cyila?—tz̈i Jesús. \p \v 32 Tuyax ca'ba binchal il e xi' cyii'n ke soldado, tu'n cybyet junx tuya Jesús. \v 33 Tej cyponxin t-xee' jun linaj Tbakel Wi'ybaj tbi, e xi' cyk'o'nxin clavos tuj tk'ab bix tuj tken Jesús twitz cruz, bix jax ju'x e tematl ca'ba binchal il twitz cycruz, jun e jaw tuj tmank'ab Jesús, bix juntl tuj tneẍ. \v 34 Maatkxsen ncub cyk'o'n soldado Jesús twitz cruz, e xi' tkba'nxin te Dios: \p —Taat, najsanc'a cyil kej soldado lu ncub cybyo'n inayena, cuma min tz'el cyniy' ti'j alcyej ncub cybyo'n—tz̈i Jesús. \p Bix e cub cypa'n soldado t-xbalen Jesús cyxolxxin. E cub cyk'o'nxin suerte ti'j tu'n al ccamal ti' juun. \p \v 35 Yaltzen cye tnimal xjal, nuk oc cycye'yen ti' Jesús. Nim xjal cyxolxin, cyuya kej nejenel cye judío, oc cychmuccha'nxin ti'jxin. E xi' cykba'nxin: \p —Ja xjal lu o tcol nim xjal. La'tzen ka jac'a tcol te tiib ja'lewe. Ka jaxxix jaxin Jscy'o'n tu'n Dios, q'ueleltzen tco'pan tiibxin twitz cruz—tz̈ikexin. \p \v 36 Jax ju'x ke soldado oc cyxmuccha'n ja Jesús. E pon lk'ekexin ti'jxin twitz cruz, bix e xi' cykba'nxin: \p —Tcu'tza, ko kc'a'x ch'in c'a vino tzalu—tz̈ikexin. \v 37 Bix e xi' cykba'ntlxin: \p —Ka jay cawel cyibaj judío, clomtzen tiiba—tz̈ikexin. \p \v 38 Bix e jaw cyk'o'n soldado cab letra tuj twi' Jesús tzin tkba'n te oxe yol junx ta': “Ja xjal lu cawel cye xjal judío,” tz̈i letra tuj yol te griego bix te latín bix te hebreo. \p \v 39 Jax ju'x cyej xin aj il e jaw twitz cruz tuya Jesús, at junxin oc t-xmuccha'nxin ja Jesús. \p —Ka jay Jscy'o'n tu'n Dios, clomtzen tiiba, bix kuyaxa—tz̈ixin. \p \v 40 Ja tzunj juntlxin aj il tjaw twitz cruz oc ilenxin ti'j xin oc xmucchante Jesús. E xi' tkba'nxin: \p —¡C'ola! ¿Mimpatii' tnaabla twitz Dios, aj jaana at tu'n tcyim? \v 41 Ke, ma k'oj kcastiwa tu'nj ka' o bint ku'n, pero ja xjal lu, mintii' ka' o bint tu'n—tz̈i juntlxin. \p \v 42 Bix e xi' tkba'n jxin min oc t-xmuccha'n te Jesús: \p —Jesús, oj toca tuj tcawbila, tak'xita weya tu'n woca tjak' tcawbila—tz̈ixin. \p \v 43 Bix aj ttzak'be'n Jesús texin: \p —Cxe'l nkba'na tey, tex k'ij ja'lewe cpomela wuyena tuj lugar te tzalajebl Paraíso tbi—tz̈i Jesús. \p \v 44 Tejtzen tpon chil k'ij, bix e cub jpet jun nintzaj klolj entera twitz tx'otx', bix e ten klolj oxe hora. \v 45 Oc klolj twitz k'ij. Bix tuyax jnintzaj xbalen tjaw tuj nintzaj tja Dios te maksibl twitzj jawnex xjan cwart jaa' u'la Dios, bi'x e cub rotj tmij. \v 46 Yal te Jesús, e jaw ts̈i'nxin te Tmanxin: \p —Taat, cxe'l wokxenena wanema tuj tk'aba—tz̈i Jesús. Bix tej t-xi' tkba'nxin ju'wa, ncyimtlxin. \p \v 47 Yal tzunj xin capitán cye soldado e jaw k'onte Jesús twitz cruz, tej toc tcye'yenxin cykilcaj otk baj, e xi' tkba'nxin: \p —Jaxte mintii' til ja xjal lu—tz̈ixin, bix e jaw nimset tbi Dios tu'nj tyolxin. \p \v 48 Yal tzunkej xjal otk chi chmet te cyey'lte tej tjaw Jesús twitz cruz, tej t-xi' cycye'yen otk cyim Jesús, bix ajke, bix ak' ke xjal tz'ajlecte ttzii' cyxuuc' tisex tten oj ncyim jun xjal. \v 49 Pero ja tzunkej tuya Jesús bix kej xuuj otk chi tzaj lpe ti'j Jesús te Jerusalén tuj Galilea, e cyaj tenke, nakch ch'in, te cyey'lte ti pjel ti'j. \s1 Tej tocx k'o'n Jesús tuj mukbil \r (Mt 27:57-61; Mr 15:42-47; Jn 19:38-42) \p \v 50 Cyxol tzunkej tuya Jesús at junxin xjal José tbi. Tocx José cyxolj xin nejenel e cawen cyxol judío. Jun ba'n xjalxin bix jiquenxin twitz Dios. \v 51 Min otk tz'ocxxin cyxol niy'tl xjal nejenel tej tcub cyninc'u'n jun ka' ti' Jesús. Jatz itz'jaxin tuj tnom te Arimatea, jun tnom cyxol judío. Bix oc ten ti' tanemxin tu'n tul tcawbil Dios. \v 52 Jatzen José e xi' tuya Pilato te kanlte t-xumlal Jesús, tu'n tocx tk'o'nxin tuj tjayel. \v 53 E tcuya gobernador, bix e cub tii'n José t-xumlal Jesús twitz cruz, bix oc tbalk'i'nxin jun xbalen sak ti'j. Bix ocx tk'o'nxin tuj jun tjayel anem twitz xak. Ac'aj. Mitkna'x tocx cyimne tuj. \v 54 Tej k'ij oj nbaj cybincha'n xjal tik'ch cye tu'n mi'n chi ak'ananxin te juntl k'ij, jatzen k'ij te ajlabl. Ch'itk tex k'ij, bix attzen tu'n cyxi' cyii'n xjal k'ij te ajlabl. \p \v 55 Yal tzunkej xuuj otk tzaj tuya Jesús tuj Galilea, bix ocx lpekexuj ti' José tuj jul tocx tuj xak, bix oc cycye'yenxuj ti e tse José t-xumlal Jesús tej tocx. \v 56 Bix e pon meltz'ajkexuj tuj tnom, tu'n cybinchanxuj c'oc'sbil cye xjal, tu'ntzen toc cysu'nxuj ti' t-xumlal Jesús tbajlenxitl k'ij te ajlabl. Pero tneel ajlankexuj tuj k'ij te ajlabl, tisen tzin tkba'n cyley. \c 24 \s1 Tej tjatz itz'j Jesús \r (Mt 28:1-10; Mr 16:1-8; Jn 20:1-10) \p \v 1 Tejtzen tpon tneel k'ij te smant, jya'xsen e xi' kej xuuj te Galilea tuj lugar jaa' tocxe t-xumlal Jesús. E pon cyii'nxuj jc'o'csbil cye xjal otk bint cyu'nxuj. \v 2 Tej cyponxuj, yalj xak oc te tlemel tjayel Jesús ya mintii'tl tcub. \v 3 Bix ocxkexuj tuj jul, pero yalj t-xumlal Kaaw Jesús min e cnet cyu'nxuj. \v 4 Min el cyniy'xuj ti'j tiken mintii'tl t-xumlalxin tocx. Pero nuk tisen tii' tej cyul jlet ca'ba xinak wa'c'ake cytxlajxuj. Toc cyxbalen cyi'j nkoptz'aj bix ntxakakan. \v 5 E jawxsen sey'paj ke xuuj cyi'j, bix e cub cyyut'en cyiibxuj. Bix oc yolen ke tsanjel Dios tuj cya'j cyi'jxuj: \p —¿Tiken nchi jyona ti' jun xjal i'tz cyxol cyimne? \v 6 Min-altl te Jesús tzalu, cuma ma jaw itz'j juntl maj. ¿Na'mpa cyu'na ti e tkba Jesús tej ttenxin tuj Galilea? \v 7 E tkbaxin nejl: “Il ti'j tu'n nk'oja tuj cyk'ab aj il, inayena, jxin Sma'n tu'n Dios tu'n ntena cyuya xjal, bix tu'n njawa twitz cruz tu'n ncyima. Pero te toxen k'ij il ti'j tu'n njaw itz'ja tuj mukbil,” tz̈i Jesús—e cykba ca'ba tsanjel Dios cye xuuj. \p \v 8 Bix ul tuj cyc'u'jxuj kej tyol Jesús lu, \v 9 bix aj meltz'ajkexuj ttzii' tjayelxin tu'n tbaj cykba'nxuj cyej junlaaj t-xnak'atz Jesús bix te niy'tl xjal ti otk baj. \v 10 Kej xuj xuuj e xi' kbalte tpocbal cye t-xel Jesús, ejee' tzunj xuj lu: María Magdalena, bix Juana, bix María, ttxu Jacobo, tuya cabtlxuj cyuyaxuj. \v 11 Pero tej cyak'xuj kbalte, min e cyocsla t-xnak'atz Jesús cyyolxuj. Tuj cywitzxin, nuk otk jaw cyjlo'nxuj. \v 12 Yal te Pedro, e tajbexin tu'n tcyaj tuj tzinen cyyolxuj, bix e xi' ajkelenxin jaa' otk tz'ocxe maket Jesús. Tej tponxin, bix ocx tcye'yenxin tuj jul. Pero nuk jaj xbalen oc balk'et ti'jxin e tilxin, ko'lecx tuj jul. Min-al Jesús. Bix elxin ttzii' jul, bix e xi'xin tuj juntl lugar tu'n ttenxin tjunalxin, te bislc'ate ti'j ti otk baj. \s1 Tej tbet Jesús tuj be tu'n tpon tuj tnom Emaús \r (Mr 16:12-13) \p \v 13 Tex k'ij, xi'nin ca'ba xjal tuj tnom te Emaús, te oxe ajlabl ta' tuya Jerusalén. Ejee'n tzunxin cyxol kej otk tz'oc ebinte cyyol xuuj ti'j min-al Jesús tuj tjayel. \v 14 Nimxsen e yolenke tuj be ti'j cykilcaj matkx baj ti'j Jesús. \v 15 Bix tej ttzyu'n tyol jilj cyu'n nchi bet, jax Jesús e pon cytxlaj, bix e xi' cyjunen cyiib. \v 16 Pero amale oquet cycye'yen jaxin, pero min el cyniy' ti'j alcyexin. \v 17 Bix e xi' tkba'n Jesús cye: \p —¿Ali'j nchi labtey?—tz̈i Jesús. \p Bix e we'ke tuj be, chic'aj otk tzaj cybis cywitz. \v 18 Bix e xi' tkba'n jun cye, Cleofas tbi: \p —Cyxoltzen cykilcaj xjal o chi ul tuj Jerusalén, nuk o'cx jay min o tz'oc tbi'na ti e baj ca'baje—tz̈ixin. \p \v 19 Bix e xi' tkba'n Jesús cye: \p —¿Ti e baj? \p Bix aj cytzak'be'n: \p —Oc cybincha'n jun ka' ti' junxin aj Nazaret Jesús tbi. Jaxin jun tyolel Dios, bix jawnex tbinchbenxin bix tyolxin. E ten t-xtalbil Dios tibajxin, bix elxin ba'n cywitz cykil xjal. \v 20 Pero kej xin tneel pala bix kej xjal nejenel e xi' cyk'o'nxin jaxin tuj tk'ab jwikxitl gobierno ncawen kibaj, tu'n tbyet-xin, bix e cub byet-xin twitz cruz tisen jun binchal ka'. \v 21 Jun lastim jlu, cuma otk tz'oc ke kc'u'ja ti'jxin tu'n cyclet xjal te Israel tuj cyk'ab Roma tu'nxin. Pero ya ma baj tilel, cuma e cyimxin ca'baje. \v 22 Pero at jun ma baj. Te klax jatxe may' xi' cab xuuj kxola jaa' ocxe maket Jesús, bix tej ẍi pon meltz'ajxuj kbalte, xko jaw klee'ya ti' cyyolxuj. \v 23 S-aj cykba'n keya mintii' t-xumlal Jesús xcnet cyu'nxuj, bix otk chi ul jlet cab tsanjel Dios tuj cya'j cywitzxuj jaa' e maketaxin, bixsen xcykba tsanjel Dios cyexuj ka i'tz Jesús. \v 24 Ju' tzunj at juun kxola ẍi x-aj tuj tjayel Jesús, bix tej s-oc cycye'yen ju'x tten tisej xcykba xuuj. Bix yal te t-xumlal Jesús, min xcnetl cyu'n tuj tjayelxin—tz̈i ke ca'ba betel te Jesús. \p \v 25 Bix e xi' tkba'n Jesús cye: \p —Key xjal yaa'n i'tz cynaabla, min o tz'el cyni'ya ti'j cykilca e cykba tyolel Dios ootxa. \v 26 ¿Mimpa na'n cyu'na il ti'j tu'n tiy'x q'uixc'aj tu'nj Scy'o'n tu'n Dios? Yaa'n nuk tu'n toc te Cawel, sino tuj tneel tu'n tiy'x q'uixc'aj tu'n, e cykba tyolel Dios—tz̈i Jesús cye. \p \v 27 Bix ak' Jesús tx'olbalte cye ti'j cykilca tz'i'ben tuj tyol Dios ti'jxin. E cub ttx'olba'nxin ti e cub tz'i'ben Moisés ti'jxin bix jax ju'x ti e cub cytz'i'ben ke tyolel Dios. \p \v 28 Tej cyponxin tuj tnom te Emaús, otketle txi' Jesús txucl, \v 29 pero e cubsan kej ca'ba xjal cywitz texin tu'n mi'n txi' lk'exin mas. E xi' cykba'n: \p —Tcyaja kuyena tzalu, cuma ya kaletl. Ch'ix tex k'ij—tz̈ikexin. \p E tcuya Jesús, bix e cyajxin cyuyaxin. \p \v 30 Tejtzen cycub ke ttxa'n mes te waa'l, e jaw tii'n Jesús jun pan, bix e xi' tk'o'nxin chjonte te Dios ti'j. Bix e cub tpiẍenxin pan, bix e xi' tk'o'nxin cye tuyaxin. \v 31 Tej tbint tu'nxin ju'wa, bixsen el cyniy' jca'ba xjal ti'j alcyexin, ka ja Jesús. Bix te jun ni' rato e cub naj Jesús cywitzxin. \p \v 32 Bix ak'ke cyca'bel yolel cyxolx: \p —Jaxte ja xjal lu ja Jesús. ¿Ti min s-el kniy' ti'j ka ju'wa tej tcub ttx'olba'nxin tyol Dios ke tuj be, cuma xjawxsen noj kc'u'j tuya nim tzalajebl ti'j tyolxin?—tz̈ikexin. \p \v 33 Ju' tzunj, te jun ni' rato nchi jaw we'tl cyca'bel ti' mes bix e tzyet cybe tu'n cypon meltz'aj Jerusalén, tu'ntzen t-xi' cyk'umen cyej junlaaj t-xnak'atz Jesús ka i'tzxin. Tej cypon, e cnet ke t-xnak'atz Jesús cychmon cyiib cyuya cabtl cyuya. \v 34 Kej otk chi chmet e xi' cykba'n cyej ca'ba aj Emaús: \p —¡At jun jawnex tpocbal Jesús! ¡Ma jatz itz'j Kaaw tuj cyamecy! Jaxte, cuma sul jlet twitz Simón—tz̈ikexin. \p \v 35 Bix ak' kej ca'ba xjal te Emaús kbalte ti otk baj cyexin tuj be, bix ju'tzen e'la cyniy'xin ti'j ka jaxin Jesús tej tcub tpiẍenxin pan te cyexin. \s1 Tej tjaw jlet Jesús cywitz ke t-xnak'atzxin \r (Mt 28:16-20; Mr 16:14-18; Jn 20:19-23) \p \v 36 Tzinx chi yolenxin ti'j cykilca otk baj tej k'ij tej tul jlet jax Jesús wa'lc'a cyxolxin. Bix e xi' tkba'nxin cyexin: \p —Chi tenxita tuj ttz̈yal—tz̈ixin. \p \v 37 Pero e jawxsen sey'pajkexin, cuma tuj cywitzxin nuk tanem Jesús otk tzul jlet cywitzxin. \v 38 Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —¿Tiken ma chi jaw sey'paja? ¿Ti min cyocslay ka i'tz kena? \v 39 Cycye'yenc ke nk'aba bix ke nkena, tu'ntzen tel cyni'ya ti'j ka inayena. Cymaco'nc nxumlala, tu'ntzen tel cyni'ya wi'ja yaa'n nuk jun anem kena, cuma cytzki'na jun anem mintii' tchu'l bix mintii' tbakel, tisenj weya—tz̈i Jesús. \p \v 40 Tej tbaj tkba'nxin jlu, bix oc tyeec'anxin cyexin tc'oblil clavos e xi' cyuj tk'abxin bix tkenxin. \v 41 Nim e jaw klee'kexin, bix e xi' cykanenxin cyxolx: \p —¿Jaxpate ka ja xjal jlu Jesús?—tz̈ikexin, bix e jaw tzalajkexin cuma kape jaxin. \p Bix e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —¿Atpa ch'in waabj tzalu?—tz̈ixin. \p \v 42 Ju' tzunj e xi' cyk'o'nxin ch'in quis̈ t-xoo'n tuya ch'in ta'l xii' texin. \v 43 E xi' tii'nxin bix e xi' tchyo'nxin quis̈ bix e xi' tc'a'nxin ta'l xii' cywitzxin, tu'ntzen tcub tyeec'anxin yaa'n jun anemxin. \p \v 44 Tbajlenxitl tzunj lu, e xi' tkba'n Jesús cyexin: \p —J-o baj wi'ja, jaj e xi' nkba'na cyey nejl at tu'n tbaj wi'ja. J-o baj wi'ja, jaj e cub tz'i'bet wi'ja tuj tyol Dios tu'n Moisés, bix cyu'n tyolel Dios, bix tuj Salmos, bix il ti'j tu'n tpon baj cykilca—tz̈i Jesús, \v 45 bix ak'xin tx'olbalte cyexin ti'j ti e tkba tyol Dios ti'jxin, tu'ntzen tel cyniy'xin ti'j. \v 46 Tu'n tpon baj twi' tyolxin, e xi' tkba'nxin: \p —Ju'tzen ttena. E cub tz'i'bet tuj tyol Dios il ti'j tu'n tiy'x q'uixc'aj tu'nj Scy'o'n tu'n Dios, bix il ti'j tu'n tcyimxin, bix il ti'j tu'n tjatz itz'jxin juntl maj tuj cyamecy te toxen k'ij. \v 47 Bix yal ja'lewe, il ti'j tu'n tk'umj tuj cykilca twitz tx'otx' tu'n tcyaj cyk'o'n xjal cyil, tu'ntzen tnajset cyil. Cwel tnajsa'n Dios cyil tu'nj o bint wu'na. Cytzyunx tkbaj tpocbalel colbil cye xjal wu'na tzalu tuj Jerusalén. \v 48 O cyila ti o baj bix ma tz'el cyni'ya ti'j ma txi' nkba'na cyey. Ju' tzunj il ti'j cxe'l cyk'umena j-o cyila bix e cybiy—tz̈i Jesús. \p \v 49 Te juntl k'ij mas yaj, e xi' tkba'n Jesús cye t-xnak'atzxin: \p —Cybi'ntz, ctzaal nsma'na Espíritu Santo te onl cyey, tisenj e tkba Nmana tu'n tk'oj cyey. Jatzen cyey, chi tenxa tzalu tuj Jerusalén te ayolte cyipemala tzul tuj cya'j—tz̈i Jesús. \s1 Tej t-xi' k'i'n Jesús tuj cya'j \r (Mr 16:19-20) \p \v 50 Bix e xi' tii'nxin ke t-xnak'atzxin nka ttxa'n tnom te Betania, bix e jaw tk'o'nxin ke tk'abxin twitz cya'j bix e xi' tkanenxin t-xtalbil Dios cyibaj t-xnak'atzxin. \v 51 Tzinx kanenxin xtalbil tej tel tpa'n tiibxin cyi'jxin bix e jaw k'i'nxin tuj cya'j. \v 52 Bix e jaw cynimsa'n t-xnak'atzxin tbixin bix aj meltz'ajkexin Jerusalén. Nim e jaw tzalajkexin. \v 53 Bix ocxkexin jaca k'ij tuj jnintzaj tja Dios tu'n tjaw cynimsa'nxin tbi Dios.