\id MRK - Mam, Central NT (SIL: mvc; ISO: mam) -Guatemala 2009 (DBL -2013) \h Marks \toc1 Tu'j Marks \toc2 Marks \toc3 Mr. \mt1 Tu'j Marks \ip Tojjo u'j te Marks nya nimxix tqan ex nya nimxixjo t-xnaq'tzb'in Jesús toj tze'nku txqantl Tb'anil Tqanil tze'nku Tu'j Matey, Lucas ex Juan. Me atzi'n t-xilin tu'n Marks jun tumil jun paqx n-el qniky' ti'j, ex tz'ib'in tuk'a tumil nim t-xilin ti'j tchwinqil Jesús. \ip Ntzaj tchiky'b'in tze'n tzaje xkyeye taq'in Jesús, me nej tzaj xkye ti'jjo t-xnaq'tzb'il Juan, a Jawsil A', a tze'nku kyij tz'ib'it toj Ojtxe Tu'jil (Mal. 3:1; Is. 40:3). \ip Ajo Tu'j Marks at oxe tnej nimxix t-xilin: 1. Tej t-xi xkye taq'in Jesús atxix tej tku'x toj a' tu'n Juan te jawsb'il a'. 2. A taq'in Jesús toj Galiley ex kyojjo kojb'il ti'jile. 3. Tej tjapin b'aj taq'in toj Jerusalén, ex tej tkyim, ex tej tjaw anq'in juntl majl kyxol kyimnin. \ip Ila' maj njyet tb'i Marks toj Ak'aj Tu'jil (Kyb'i. 12:12, 25; 13:5, 13; 15:36-39; Col. 4:10; Flm. 24; 2Tim. 4:11). Ate Marks jun tuk'a Pegr, k'u'jlinxix tu'n, ex kub' ttz'ib'in ajo Tb'anil Tqanil lo, a ntq'o'n t-xilin tumil ti'jjo tchwinqil Jesús kye xjal nya Judiy. \c 1 \s1 Tze'n xi xkyeye Tb'anil Tqanil kolb'il \r (Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 A u'j lu'n nyolin ti'jjo Tb'anil Tqanil Jesucrist, a Tk'wal Dios. \p \v 2 Tq'ma Dios te Tk'wal tojjo u'j, a kub' ttz'ib'in jun yolil Tyol Dios ojtxe, Isaías tb'i. Chi' kyjalu'n: \q1 Kxel nchq'o'n twutz tx'otx'. \q2 Me nej kxel nchq'o'n jun nsa'n q'mal tqanila, \q2 ex tu'n tkub' kyb'inchinxjal kyib' twutza.\x * \xo 1:2 \xt Mal. 3:1\x* \q1 \v 3 K-yoliljo nsa'n tojjo tzqij tx'otx', ja' nti' kynajb'ilxjal toj. Chku' kyjalu'n: \q2 Kyb'inchin kyte'n twutz qAjaw; kyq'o'nx kyanmi'n te jikyinxix wen.\x * \xo 1:3 \xt Is. 40:3\x* \p \v 4 B'ajxsi'n aj yol q'umj. Ul te Juan tojjo tzqij tx'otx', a ja' nti' kynajb'ilxjal toj; nim xjal xi' lolte, ex b'e'x i b'aj ku'x toj a', te jawsb'il a', qu'n xi tq'ma'n Juan kye: Ilx ti'j tu'n kyb'inchinte kyte'n twutz Dios, tu'n kykuxa toj a' te jawsb'il a', ex tu'ntzin tkub' tnajsin Dios kyila. \p \v 5 Nim xjal aj Judey exsin jni' aj Jerusalén i b'ajetz b'il te' tyol Juan. B'aj kub' kypa'n kyil, ex i kux tq'o'n Juan toj jun nim a', Jordán tb'i, te jawsb'il a'. Atzin te' kyjatz toj a', kub' kyyek'i'n kynimb'il ti'j Dios. \v 6 Atzin t-xb'alin Juan noq tsmal txuk, tuk'a jun tk'alb'il tz'u'n,\x * \xo 1:6 \xt 2Re. 1:8\x* tze'nku kyxb'alin yaj. Atzin twa n-oktaq noq txuk tze'nqeku' txanin, ex ta'l aq toj k'ul.\x * \xo 1:6 \xt Mt. 3:4\x* \p \v 7 Ex ntq'ma'ntaq Juan: Loqin we' nchin yolin kyxola ti'j Tyol Dios. Me atx juntl tetz lipchetz wi'ja nimxixtl toklin tze'nku we'. B'inchil Tkyaqil ex nimxjo tkawb'il. Ayintzin we' nti'x wokli'n nipe tu'n woka te taq'nil. \v 8 Ma chi ku'xa toj a' wu'n, te jawsb'il a', me ante' tzul nya noq o'kx tu'n kyku'xa toj a' tu'n, te jawsb'il a', qala' kxel tq'o'n Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n te jun majx. \s1 Tej tku'x Jesús toj Nim A' Jordán te jawsb'il a' \r (Mt. 3:13-17; Lc. 3:21-22) \p \v 9 Kyojjo q'ij anetzi'n, tzuntaq nchi kux tq'o'n Juan xjal toj Nim A' Jordan te jawsb'il a', te' tpon Jesús kyk'atz, tzajnin toj tnam Nazaret, toj ttx'otx' Galiley. B'e'xsin kux tq'o'n Juan Jesús toj Nim A' Jordán te jawsb'il a'. \v 10 Texjo paq, te' tjatz Jesús toj a', xi tka'yin kya'j, te' t-xi jaqpaj, ex xi tka'yin Xewb'aj Xjan, te' ttzaj toj kya'j tib'aj, tze'nku jun palom. \p \v 11 Ex q'ajq'ojin jun yol toj kya'j, ex tq'ma: Axixpen te nk'wala, k'u'jlinxix wu'n, a o jaw nsk'o'n.\x * \xo 1:11 \xt Is. 42:1; Mt. 12:18; 17:5; Mr. 9:7; Lc. 9:35\x* \s1 Tej tok Jesús toj joyb'il tu'n tajaw il \r (Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13) \p \v 12 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x xi' Jesús tu'n tkujiljo Xewb'aj Xjan tojjo tzqij tx'otx', ja' nti'ye kynajb'ilxjal toj. \v 13 Ka'wnaq q'ij\f + \fr 1:13 \ft Ka'wnaq q'ij, 40 días n-ele.\f* ten antza kyuk'a toj k'ul txuk. Tjoy tajaw il ttxolil, tze'n tu'n tel tiky'in Jesús tkawb'il tMan, me mix kub'e ti'j. Tb'ajlinxi' ikyjo, i ul t-angel Dios mojil te Jesús. \s1 Tej t-xi xkye taq'in Jesús toj tx'otx' te Galiley \r (Mt. 4:12-17; Lc. 4:14-15) \p \v 14 Tu'n jni' t-xnaq'tzb'il Juan, b'e'x tzaj tq'ojjo kawil, ex b'e'x kux tjpu'n toj tze.\x * \xo 1:14 \xt Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9\x* Tku'xlinxi Juan toj tze, xi' Jesús toj Galiley q'mal te' Tb'anil Tqanil Tyol Dios. \p \v 15 Chi Jesúsjo kyjalu'n: Ma tzul kanin tq'ijil, ja' tu'n tkawine Dios kyxola. Tu'ntzintzjo, kyb'inchinku kyib'a, kytzaqpinkji'y jni' nya b'a'n, ex kyniminxji'y Tb'anil Tqanil.\x * \xo 1:15 \xt Mt. 3:2; 4:17\x* \s1 Tej kytzaj ttxko'n Jesús kyaje kyiẍil, tu'n kyok te t-xnaq'tzb'in \r (Mt. 4:18-22; Lc. 5:1-11) \p \v 16 Nb'ettaq Jesús ttziyile Nijab' te Galiley, te' t-xi tka'yin Simun tuk'axjo titz'in, Andrés. Nxi kyxo'ntaq kypa toj a' te tzuyb'il kyiẍ, qu'n kyiẍilqetaq. \p \v 17 Xi tq'ma'n Jesús kye: Chi lipeka wi'ja. Qu'n ayetzin kye' nchi chmo'n kyiẍ ja'lin, me kchi xel nxnaq'tzi'n tze'n tten tu'n tb'ant kychmo'n xjal, tu'n kyklet. \p \v 18 Tej kyb'inte ikyjo, b'e'x kyij kytzaqpi'n kytzuyb'il kyiẍ, ex i xi lipe ti'j Jesús. \p \v 19 Me noqtaq ch'in otaq txi kyb'etin, te' kyxi tka'yin kab'etl ichin, Santyaw ex Juan, kyitz'in kyib'. Ex attaq kytata Zebedey kyuk'a, ex kyuk'a taq'nil. Ite'kxtaq toj jun bark; nchi b'inchintaq kypa te tzuyb'il kyiẍ. \v 20 B'e'xsin i xi tq'olb'in Jesústz, tu'n kyxi' tuk'a, ex noq te' kyb'in te' ikyjo, b'e'x kyij kytzaqpi'n kytata toj bark kyuk'ax taq'nil, exsin i xi'tz tuk'a Jesús tzma tojjo jun tnam, Capernaum tb'i. \s1 Tej tex tlajo'n Jesús taq'nil tajaw il toj tanmin jun xjal \r (Lc. 4:31-37) \p \v 21 Tej kykanin Capernaum, okx Jesús q'ol jun xnaq'tzb'il toj jun q'ij te ajlab'l toj jun mu'ẍ ja te kyna'b'l Dios aj Judiy. \v 22 Atzi'n t-xnaq'tzb'il ok, tkyaqil xjal b'e'x jaw ka'ylaj tu'n, qu'n b'ajxitaq kyb'i'ye jun xnaq'tzb'il ikyjo, qu'n nya noq ti'chaqku tyol b'aj tq'ma'n, tze'nkutaqjo nb'aj kub' kyxnaq'tzin xnaq'tzilkye. Qu'n nti'taq kawb'il tu'n; qalatzi'n te Jesús noq ti'j tkawb'il Dios yoline.\x * \xo 1:22 \xt Mt. 7:28-29\x* \p \v 23 Tojjo ja te na'b'l Dios anetzi'n, attaq jun ichin tokxtaq jun taq'nil tajaw il toj tanmin. Tej tb'in te' jni' tyol Jesús, b'e'x jaw ẍch'in. Chi' kyjalu'n: \v 24 Ay Jesús aj Nazaret. ¿Ti'xsin s-ula lolte qxola? Noqx ma tzula yuch'il qe'y. Wojtzqi'n te, ex b'i'n we' wu'n; a tejiy Tk'wal Dios, xjanxix toklin.\x * \xo 1:24 \xt Lc. 4:41; Sant. 2:19\x* \p \v 25 Oktzin tyiso'n Jesúsjo taq'nil tajaw il kyjalu'n: Mi ch'otji'y. Kux tz'etza toj tanminjo xjal lo, ex tzaqpinkja. \p \v 26 Atzi'n taq'nil tajaw il tb'inche tu'n tjaw lu'lin ichin, ex b'e'x ex toj tanmin, me ox lat'inx te' tex.\x * \xo 1:26 \xt Mr. 9:26\x* \p \v 27 Kykyaqilxjo jni' xjal b'aj jaw ka'ylaj, ex i b'aj jaw yolin kyxolile. Chi chi' kyjalu'n: ¿Titzi'n ikyjo? A xnaq'tzb'il lu'n b'ajxi qla'ye juntl ikyjo, a ajin qe' taq'nil tajaw il ma che'x niminte. \v 28 Ex jun paqx tel tqanil Jesús toj tkyaqil Galiley.\x * \xo 1:28 \xt Mr. 7:24\x* \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús tnana t-xu'jil Pegr \r (Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39) \p \v 29 Tej tetz Jesús tuk'a Santyaw ex Juan tojjo mu'ẍ ja te na'b'l Dios, b'e'x i xi' tja Simun ex Andrés. \v 30 Tej kykanin, kuẍlekxtaqjo tnana t-xu'jil Simun twi' watb'il, yab'taq tu'n kyaq. Ok kyq'ma'n t-xnaq'tzb'in te Jesús, qa yab'taqjo qya, \v 31 ex b'e'x tzaj laq'e tk'atz. Jaw ti'n tuk'a tq'ob' tu'n tjaw we'. Texjo paq, b'e'x ul Dios te, ex b'e'x ok ten b'inchil ch'in ti' kye. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús nimku yab' \r (Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41) \p \v 32 Tej qok yupj, nimx txqan yab' ex jni' tzyu'nqetaq tu'n taq'nil tajaw il b'aj xi q'in twutz Jesús, tu'n kyb'aj kub' tq'anin. \v 33 B'aj pon chmet txqan xjal ttzi ja, \v 34 ex b'aj kub' tq'anin Jesúsjo jni' yab' exqetzi'n jni' tzyu'nqetaq kyu'n taq'nil tajaw il. Ex mix ttziye tu'n kyyolin taq'nil tajaw il, qu'n kyojtzqi'ntaql alkye Jesús. \s1 Tej tok ten Jesús yolil Tyol Dios kyojile tnam \r (Lc. 4:42-44) \p \v 35 Qlixje wen, sjuminxtaq ch'intl, te' tjaw we'ks Jesús, tu'n t-xi' tjunalx na'l Dios. \v 36 Me b'e'x i xi' Simun kyuk'a tuk'a jyolte Jesús. \p \v 37 Atzaj te' tjyet kyu'n, xi kyq'ma'n te: Tkyaqil xjal njyon ti'ja, chi chi'. \p \v 38 Xi ttzaq'win Jesús kye: Qo'qe toj junjuntl tnam q'mal Tyol Dios, qu'n tu'npetzi'n ẍin tzaja we'. \p \v 39 Exsin Jesús b'etil kyuk'a toj tkyaqil tnam te Galiley kyojile' mu'ẍ ja te kyna'b'l Judiy Dios, q'mal Tyol Dios ex lajolkye taq'nil tajaw il toj kyanmin xjal.\x * \xo 1:39 \xt Mt. 4:23; 9:35\x* \s1 Tej tq'anit jun ichin tu'n Jesús, yab'taq tu'n tx'a'k, a noq n-el lemimin \r (Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16) \p \v 40 Tzaj laq'e jun ichin tk'atz Jesús yab'taq tu'n jun tx'a'k, a noqx n-el lemimin. \p Kub' meje xjal twutz, ex xi tq'ma'n te: Qa taja, b'a'n tu'n nkub' tq'ani'n tuk'a nyab'ila. \p \v 41 Tzaj q'aq'in tk'u'j Jesús ti'j. Noq ok tmiko'n, ex xi tq'ma'n te: Waja. ¡B'e'x ma q'anita ja'lin!\x * \xo 1:41 \xt Lv. 13:1–14:32\x* \p \v 42 Texjo paq anetzi'n, b'e'x q'anitkux te jun majx, ex b'e'x el qolpajjo tx'a'k ti'j. \v 43 Me b'e'x aj tchq'o'n Jesús, me nej xi' toqxenin te kyjalu'n: \v 44 B'i'nkuy. Mi txi tq'ma'n te a'la. Qala' ku txi'y, ex yek'inx tib'a te kypale aj Judiy, ex q'onxa jun oyaj te aq'b'il chjonte, tu'n ma tzul Dios tey, a tze'nkuxjo kub' ttz'ib'in Moisés ojtxe, tu'ntzin kyb'in texjal qa ma q'anita.\x * \xo 1:44 \xt Lv. 14:1-32\x* \p \v 45 Me mix tpakux te' ichin tk'u'j ikyjo, qala' b'e'x ok ten q'malte kye jni' xjal. Tu'ntzin tpajjo ikyjo, mix okxi Jesús kyoj tnam, qu'n noqit okx, b'e'xitla ok tzaqpaj txqan xjal ti'j. B'e'x tjoy Jesús ttxolil tb'e kytxanile tnam, me mix tu'nxj jyet-x kyu'nxjal, ex i b'aj ok lipe ti'j. \c 2 \s1 Tej tq'anit jun kox tu'n Jesús \r (Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Tb'ajlinxi' jun jte' q'ij, te' tmeltz'aj juntl majl Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in, ex el tqanil, qa attaq toj jun ja toj tnam Capernaum. \v 2 Ul chmet txqan xjal lolte, me a mix b'ante kyten tuja; noq twutz ja i b'aj oke tene txqan. Ante Jesús nyolintaq te' ti'j Tyol Dios. \v 3 Me tzmataq nyolin, te' kypon kyaje ichin iqintaq jun yab' kyu'n twi' jun tkuẍb'il. Atzin yab' noq otaq tz'ok k'olpaj. \v 4 Me mix b'ante kyokx kyxolxjal. Tu'npetzi'n, jyet jun ttxolil kyu'n, ex i jax tib'ajxi ja. Exsin jaw kypo'q'in toj twi' ja, noq tu'n tku'xku' yab' tzma tk'atz Jesús, qu'n q'uqlektaq kyk'u'j ti'j, tu'n tq'anit kyyab'. \p \v 5 Tej kyok tka'yin Jesúsjo tq'uqb'il kyk'u'j ti'j, b'e'xsin xi tq'ma'n te yab': Nk'wal, ayetzin tila ma chi kub' najsit ja'lin, chi'. \p \v 6 Q'uqejqetaqjo xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, tej tok kyb'i'n ikyjo, kub' kyximin: \v 7 ¿Tze'ntzin tten n-el tzaqpajjo ttzi ikyjo? ¿Nya'pela noq nxo'n yol ti'j Dios? Qu'n o'kx te Dios aku kub' najsinte kyilxjal. \p \v 8 Me ante Jesús, b'e'x el tniky' te ti'taqjo nkyb'isin xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. B'e'x xi tqanin kye: ¿Tinqu'n nkub' kyb'isinji'y ikyjo? \v 9 ¿Ankye junx tz'ele; tu'n t-xi q'met tu'n tkub' najsit til jun xjal, a tze'nkuljo tu'n t-xi q'met: We'ksa, ex kux b'eta? ¿Ma nyapela ate kujxixtljo a tu'n tnajsit til jun xjal? \v 10 Me mi nxi kynimi'n qa at wokli'n ti'jjo lo. Me atzin ja'lin, kxel nyek'i'n kywutza qa ayin we', a Tk'wal Ichin, at wokli'n tzalu'n twutz tx'otx', tu'n tkub' nnajsi'n kyilxjal te jun majx. \p Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n te yab': \v 11 Kxel nq'ma'n te'y, ¡We'ksa! Q'inxjiy tkuẍb'ila, ex kux tz'aja tjay. \p \v 12 Antej yab', texjo paq ja we'ks, etz ti'n iqb'ilte, exsin etz kywutzile' jni' xjal. Tu'nxsi'n ikyjo, b'e'x jaw ka'ylajx kywutzjo xjal tkyaqil. \p Exsin i b'aj ja nimsin tb'i Dios kykyaqilx, ex kyq'ma: B'ajxpen qla'yix te' ikyjo, chi chi'. \s1 Tej ttzaj ttxko'n Jesús Matey tu'n tok te t-xnaq'tzb'in \r (Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32) \p \v 13 Xi' juntl majl Jesús ttzi Nijab' te Galiley. Ayetzi'n jni' xjal b'aj tzaj laq'e tk'atz, ex toktaq Jesús xnaq'tzilkye. Tb'ajlinxi' ikyjo, iky' Jesús antza. \v 14 Nb'ettaq, exsin xi tka'yin jun ichin, Matey tb'i, a tk'wal Alpey, q'uqletaq twi' meẍ peyil pwaq te k'ayb'il tu'n tajb'in kye aj Rom, aye' nchi kawintaq kyib'aj aj Israel. Xi tq'ma'n Jesús te: Lipeka wi'ja, chi'. \p Ex kutzin, chi Matey. Ex b'e'x iky' lipe ti'j Jesús. \p \v 15 Me jun maj nwa'ntaq Jesús tja Matey kyuk'a txqantl xjal peyil pwaq te k'ayb'il te Rom, junx kyuk'a nim xjal aj il q'uqejqetaq ti'j meẍ junx tuk'a Jesús, ex kyuk'a t-xnaq'tzb'in, qu'n ma nintzxtaq txqan xjal lipchektaq ti'j. \p \v 16 Tej tok kyka'yin Parisey exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il nwa'ntaq Jesús kyxolxjo xjal anetzi'n, xi kyqanin kye t-xnaq'tzb'in: ¿Tze'ntzin toke ikyjo, a kyxnaq'tzila nwa'n kyuk'a xjal peyil pwaq, ex kyuk'a noq ti'chaqku ma' xjal, a nti' tajb'in? chi chi'. \p \v 17 Tej tb'inte Jesúsjo anetzi'n, xi tq'ma'n kye: Ayetzi'n b'a'nqe nti' kye tajb'in q'anil kye; meqetzi'n yab'qe, atpen kye' tajb'in kye. Tu'npetzintzjo, nya ma chin tzaj we' txkol kye xjal nb'aj kub' kyb'isin qa b'a'n kyten; qala' ayin weji'y ma chin tzaj txkolkye aye' b'inchil ilqe. Tu'npetzi'n, ma chin ula kyxol. \s1 Jun kyxjelxjal ti'jjo tu'n tkub' qpa'n wa'yaj \r (Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39) \p \v 18 Jun maj, aye t-xnaq'tzb'in Juan, a Jawsil A', kub' kypa'n wa'yaj, ex ikyqex kye kyxnaq'tzb'in Parisey. \p I tzajtzin junjun xjal te Jesús, ex xi kyq'ma'n: ¿Tinqu'n nkub' kypa'n kye t-xnaq'tzb'in Juan wa'yaj exqetzi'n kyxnaq'tzb'in Parisey, tu'n kyna'n Dios, ex ayetzi'n te mina? \p \v 19 I xi ttzaq'win Jesús: ¿Ma akutzin kub' kypa'n kye' txokenj toj jun mejeb'lin wa'yaj, a qa at chmilb'aj kyxol? Nlay, qu'n nim tzaljb'il at, ex nim wa'n nb'aj b'aj. Ikyqetzi'n weji'y nxnaq'tzb'in, qu'n loqi'n intin kyxol. \v 20 Me pon kanin jun q'ij, ja' tu'n wele naja, a ayi'n, a ikyxjo tze'nku chmilb'aj kyxol. Ajtzin tjapin kaninjo q'ij anetzi'n, okpetzila k'wel kypa'ntz wa'yaj, tu'n kyna'n Dios wen. \p \v 21 Ex waja tu'n t-xi nq'ma'n kab'e tumil kye'y: Tnejil, qa kyaja tu'n tkub' kyslepi'n jun xb'alin ttx'aqin, nlay kub' kyq'o'n jun slepb'ilte saq, qu'n ajtzin tku'x txjetjo saq, b'e'x k-okil juk'paj, exsin b'e'x k-elix laqj txqantljo ttx'aqin. \v 22 Ex tkab', tze'n aj tkux b'inchit vin; nlay ku'x b'inchit toj jun ttx'aqin tz'u'n, qu'n ajtzin tloqlin, b'e'x aku tz'ex laqj, ex noq aku chi kub' najx kykab'il. Tu'ntzintzjo, il ti'j tu'n tkux b'inchit vin toj jun saq tz'u'n. Ikytzi'n weji'y nxnaq'tzb'il, nlay b'ant tu'n tok smet tuk'a juntl tumil. \s1 Jun tumil ti'jjo q'ij te ajlab'l \r (Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5) \p \v 23 Jun maj toj jun q'ij te ajlab'l nchi b'ettaq t-xnaq'tzb'in Jesús toj jun b'e n-ex txol triy. Atzaj te' kyiky' antza, ayetzi'n t-xnaq'tzb'in i ok ten xb'oqil triy te kywa.\x * \xo 2:23 \xt Deu. 23:25\x* \p \v 24 Tej kylonte Pariseyjo ikyjo, xi kyqanin te Jesús: ¡B'i'nkutzi'n! Tojjo q'ij te ajlab'l, ja' mix a'l jun tu'n tja aq'nin, ¿Me tiqu'nqe t-xnaq'tzb'i'n nchi xb'oqin triy?\x * \xo 2:24 \xt Ex. 20:8-11; Mt. 12:2; Lc. 6:2\x* \p \v 25 Xi tq'ma'n Jesús kye: ¿Ma na'mtzin tkux kyu'jin kyeji'y b'ant jun maj tu'n qtzan David, a nimx toklin, tej ttzaj wa'yaj ti'j kyuk'a tuk'a? \v 26 Xi kywa'n kypan pale aj Judiy, exsin nyataq tu'n tkub' kyb'inchi'n anetzi'n.\x * \xo 2:26 \xt Lv. 24:5-9\x* Me kub' kyb'inchin, tej ataq Abyatar toktaq te kynejilxix kypale aj Judiy. Okx David toj ojtxe tja Dios, etz ti'n a pan xjan, a n-ajb'in te kywa pale, ex xi twa'n David, ex xi tq'o'n kye tuk'a, tu'n t-xi kywa'n.\x * \xo 2:26 \xt 1Sa. 21:1-6\x* Qa ikytzjo tuk'a David ojtxe, ¿Ti'n tky'itz tu'n kyxb'oqin nxnaq'tzb'i'n triy? \p \v 27 Ex xi tq'ma'ntl Jesús kyjalu'n: Atzi'n q'ij te ajlab'l ma kub' b'inchit tu'n tajb'in kyexjal, ex nya qexjal tu'n kyajb'in te. \v 28 Tze'n nte'n, ayi'n Tk'wal Ichin chq'o'nqintza tu'n Dios kyxola, ex ayi'n at wokli'n tib'ajjo q'ij te ajlab'l, ex ayi'n kchin q'malte qa wen tu'n tkub' b'inchit jun ti' mo qa minaj. \c 3 \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús jun ichin nti' tanmin tq'ob' \r (Mt. 12:9-14; Lc. 6:6-11) \p \v 1 Toj juntl q'ij te ajlab'l, okx Jesús toj jun mu'ẍ ja te na'b'l Dios. Me attaq jun ichin nti'taq tanmin tq'ob', te' tokpin na'l Dios. \v 2 Ex attaq junjun nchi b'aj ẍluk'intaq ti'j Jesús, qa tu'ntaq tkub' tq'anin yab' toj jun q'ij te ajlab'l, noq tu'n kystz'imin ti'j qa otaq kub' tz'aq toj til, qu'n nya wentaq toj kywutz tu'n tkub' b'inchit jun ti' toj q'ij te ajlab'l. \p \v 3 Xitzin tq'ma'n Jesús te ichin: ¡We'ksa, ex we'kuy kywutzxjal! \p \v 4 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi tqanin Jesús kye: ¿Ti'tzin tq'ma'n kawb'il ti'jjo q'ij te ajlab'l? ¿Ma tzuntzin ntq'ma'n tu'n tkub' b'inchitjo nya wen, mo a wen; tu'n tklet tchwinqil jun xjal, mo tu'n tok ka'yitj tu'n tkub' kyim? \p Me ayetzin kyetz noq i b'ajel kyim. Nti'x xi kytzaq'win. \p \v 5 I xi tka'yin Jesús ti'jile; tzaj tq'oj, ex jaw b'isin tu'n tkujil kyanminxjal. Ex xi tq'ma'n Jesús te ichin, tu'n t-xi tnuqpin tq'ob'. Noqx te' t-xi tnuqpin, ex texjo paq, ul tanmin tq'ob'. \p \v 6 Tulninxi Dios te, b'e'x i etzjo Parisey, ex ok kychmo'n kyib' tuk'a juntl ch'uq xjal lipcheqetaq ti'jjo tkawb'il Herodes,\x * \xo 3:6 \xt Mt. 22:16\x* ex nkyjyo'ntaq tumil tze'n tu'n tb'aje Jesús.\x * \xo 3:6 \xt Mt. 12:14\x* \s1 Tej t-xnaq'tzin Jesús ttzi Nijab' te Galiley \p \v 7 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in ttzi Nijab' te Galiley. Ex i b'aj ok lipe txqan xjal aj Galiley ti'j. \v 8 Tej tb'ijte kyu'n jni' xjal ti'jjo jni' nb'aj b'anttaq tu'n, nimx b'aj ul lolte tze'nqeku' aj Judey, aj Jerusalén, aj Idumey, jni' qe' najleqetaq tjlajxi' Nim A' Jordán, exqe aj Tiro ex aj Sidón. \v 9 Tu'ntzin ikyjo, xi tq'ma'n Jesús kye t-xnaq'tzb'in, tu'n noqx tkub'l jun bark kyu'n ttzi nijab', tu'n t-xi toj, ex tu'n tokx laq'e ch'in tojxi a', tu'n mina tz'ok jitz'letaq kyxol xjal. \v 10 Qu'n nimxtaq txqan yab' otaq chi b'aj tq'anin; noq tu'n aj kyb'aj ok tmikontaq, b'e'x b'aj ul Dios kye. Tu'ntzin ikyjo, kykyaqilxjo jni' yab' kyajtaq tu'n kypon kanin tk'atz.\x * \xo 3:10 \xt Mr. 4:1; Lc. 5:1-3\x* \p \v 11 Aj tiwletaq Jesús kyu'nxjal, aye' tokxtaq taq'nil tajaw il toj kyanmin, b'e'x nchi kub' meje twutz, exsin nchi jaw ẍch'in kyjalu'n: Atejiy Tk'wal Dios. \p \v 12 Me ante Jesús xi tq'ma'n kye kujxix wen, tu'n mi kub'e kyq'ma'ne kywutzxjal alkyetaq t-xilin toklin. \s1 Tej tjaw tsk'o'n Jesús kab'lajaj t-xnaq'tzb'in \r (Mt. 10:1-4; Lc. 6:12-16) \p \v 13 Tb'ajlinxi' ikyjo, jax Jesús twi' jun wutz, ex i tzaj ttxko'n a aye tajqetaq. \v 14 Kyxoltzi'n xjal anetzi'n, i jaw tsk'o'n kab'lajaj ichin, tu'n kyxi tk'le'n q'malte Tyol Dios kyojile jni' najb'il. Ex xi tq'o'n kyoklin te tsanjil. \v 15 Xi tq'o'n kawb'il kye, tu'n tetz kylajo'n taq'nil tajaw il toj kyanmin xjal.\x * \xo 3:15 \xt Mt. 10:1\x* \v 16 Atzi'n kyb'i kab'lajaj ichin, aye' i jaw tsk'o'n: Simun, me ok tq'o'n Jesús juntl tb'i te Pegr. \v 17 Ayetzin kab'el, Santyaw ex Juan, kyitz'in kyib', k'walb'ajqe te Zebedey, ok tq'o'n juntl kyb'i te K'walb'aj te Q'ankyaq. \v 18 Ayetzin txqantl: Andrés; Lip; Bartolomey; Matey; Tmas, ante Santyaw, a tk'wal Alpey; tuk'ax Tadey; ex Simun, a toktaqljo q'olb'ite te Celote; \v 19 exsin Judas Iscariot, a ok meltz'aj ti'j Jesús. \s1 ¿Ja'n tzaje tipin Jesús tu'n kyetz tlajo'n taq'nil tajaw il toj kyanminxjal? \r (Mt. 12:22-32; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Tb'ajlinxi' ikyjo, i okx kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj jun ja, ja' pon chmetl txqantl xjal, a mix b'ante kywa'n kyxol. \v 21 Atzi'n te' tel tqanil toj kywi' t-xjalil, jni'xtaqjo nb'aj b'ant tu'n Jesús, b'e'x i xi' tnana exqetzi'n titz'in k'lelte, tu'n tmeltz'aj tja, qu'n otaq tz'ok kyq'o'n, aj qa otaq tzaj toj twi'. \p \v 22 Ex ikyjo kyq'ma'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, a i tzaj toj Jerusalén, qa tzyu'ntaq tu'n tajaw il, ex qa tu'n tkawb'il tajaw il nchi exetaqjo taq'nil tajaw il tu'n.\x * \xo 3:22 \xt Mt. 9:34; 10:25\x* \p \v 23 Te' tb'inte Jesúsjo ikyjo, i tzaj ttxko'n, ex kub' tq'ma'n jun techil kye: ¿Tze'ntzin tte'n tajaw il tu'n tb'ant tlajonte tib', ex tu'n tok meltz'aj ti'jx? \v 24 Qa jun tnam xjal pa'mile kyten, ex kyajq'oj kyib', noqx aku chi kub' kyimx tu'n q'oj. \v 25 Ex ikyxjo, toj jun ja xjal, aj qa kyajq'oj kyib', nlay chi el wen. \v 26 Ikytzin ta'ye te tajaw iljo, qa ma tz'ok meltz'aj ti'jx, nlay tz'el wen. \v 27 Atx juntl tumil: Qa taj jun ileq' tz'okx elq'il toj tja jun xjal nim tipin, nlay b'ant telq'in, qa mi xkub' k'let tajaw ja nej. Ikytzin toke tajaw iljo tze'nku tajaw ja lo, qu'n a tajaw jni' xjal aye tzyu'nqe tu'n. Me ayin we' ma chin kanb'in ti'j tajaw il. Tu'npetzi'n, nchi ex nlajonji'y taq'nil toj kyanmin xjal. \p \v 28 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, k'wel tnajsin Dios kyiljo jni' xjal, a nb'aj kub' kyb'inchin nya wen, ex jni' xo'j yol. \v 29 Me aye nchi xo'n yol ti'j Xewb'aj Xjan nlay kub' tnajsinx Dios kyil; ma kyijx te jun majx. \p \v 30 Tq'ma Jesús ikyjo, noq tu'n nxi kyq'ma'n te, qa tzyu'ntaq tu'n tajaw il, ex qa nya tu'n Xewb'aj Xjan nb'aj kub' tb'inchintaq tkyaqil. \s1 Ankyeqexixjo titz'in ex tnana Jesús \r (Mt. 12:46-50; Lc. 8:19-21) \p \v 31 Tej tkanin tnana Jesús kyuk'a titz'in ja' ta'taq, i b'aj kyij we' pe'n; noqtzin xi kyq'ma'n kyexjal, tu'n tetz kytxko'n.\x * \xo 3:31 \xt Mr. 3:21\x* \p \v 32 Me ayetzi'n xjal q'uqleqetaq ti'jile xi kyq'ma'n te: Lu' tnaniy exqetzi'n titz'in ite' pe'n; ma chi ul jyol tey, chi chi'. \p \v 33 Tzaj ttzaq'win Jesús kye: ¿Ankye nnaniy exqetzi'n witz'i'n? \v 34 I xi tka'yin jni' xjal q'uqejqetaq ti'jile, exsin xi tq'ma'n kye: Ayetzin weji'y nnana ex witz'in lo, a aye nchi kub' b'inchin te' a taj Dios, \v 35 qu'n kykyaqiljo a nkub' b'inchin te' a taj Dios, ayetzin weji'y witz'in, ex waneb' ex nnaniy. \c 4 \s1 Jun techil tze'n kyanminxjal ti'j Tyol Dios \r (Mt. 13:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Juntl majl, ok ten Jesús xnaq'tzil ttzi Nijab' te Galiley. Pon chmet txqan xjal tu'n kyb'in ti'jjo t-xnaq'tzb'il. Me b'e'x jax Jesús toj jun bark tu'n t-xi laq'e ch'intl tojjo nijab', qu'n nimxxjal pon chmet. Tej tokx laq'e Jesús axsi, i kyije tene txqantl xjal ttzi nijab'.\x * \xo 4:1 \xt Lc. 5:1-3\x* \v 2 Exsin ok tentz xnaq'tzil noq tuk'a techil ti'chaqku ti'; ok ten yolil ti'j jun awal exsin tq'ma: \v 3 Kyb'inkutzinji'y kxel nq'ma'n kye'y: Jun maj, xi' jun xjal awal triy. \v 4 Atzin te' tok tchto'n, at pon chitj toj b'e. I tzaj pich', ex b'e'x jaw kysk'o'n. \v 5 Ex at pon chitj kyxol ab'j, me qu'n tu'n nti'xix twutz tx'otx' antza, liwey ul twi'. \v 6 Me atzaj te' ttzaj q'ijil, b'e'x jaw tzqij, tu'n nya nim xa'ye tlok'. \v 7 Ex at pon chitj kyxol tx'i'x. Me atzin tx'i'x jun paqx tch'iy; atzin te triy noq jaw xky'i'six. \v 8 Ante' pon chitj toj tb'anil tx'otx', tb'anilx ele toj. At tqan el lajaj toj ka'wnaq\f + \fr 4:8 \ft Lajaj toj ka'wnaq, 30 n-ele, ex ikyxjo toj v. 20.\f* twutz, ex junjuntl el ox k'al,\f + \fr 4:8 \ft Ox k'al, 60 n-ele, ex ikyxjo toj v. 20.\f* ex junjuntl jun jwe' k'al.\f + \fr 4:8 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele, ex ikyxjo toj v. 20.\f* \p \v 9 Tq'ma Jesús: Ankye taj tu'n tkub' tb'i'n nyola, in tkub' tb'i'ntz, tu'ntzintla tkub' tb'inchin. \s1 Nuk'b'il tu'n Jesús ti'jjo t-xnaq'tzb'il \r (Mt. 13:10-17; Lc. 8:9-10) \p \v 10 Tb'ajlinxitzi'n t-xnaq'tzb'il, b'e'x i b'ajel tiljo txqan xjal. Me atx junjuntl kyij kyuk'a t-xnaq'tzb'in, a b'aj xi kyqanin te Jesús: ¿Tze'ntzin tz'ele' yol, a xb'aj tyolin? chi chi'. \p \v 11 Xitzin tq'ma'ntz kye: Ma tzaj tq'o'n Dios jun tumil kye'y, tu'n tel kyniky'a te ti'jjo nb'aj b'ant kyxolxjal twutz tx'otx'. Loqi'n nchin yolin noq tuk'a techil, noq te ewil te' nyola kye' a mina nxi kynimin. \v 12 Ayetzi'n mina nchex niminte nyola, nchin kylo'n, me mina n-el kyniky' we'y. Ex nchin ok kyb'i'n, me mina n-okx toj kywi'. Mina njaw kytx'ixpin kynab'l, tu'n t-xi kynimin Dios, ex tu'n tkub' nnajsi'n kyil.\x * \xo 4:12 \xt Is. 6:9-10\x* \s1 Tej t-xi tchiky'b'in Jesús techil ti'j awal \r (Mt. 13:18-23; Lc. 8:11-15) \p \v 13 Xi tq'ma'n Jesús: ¿Minatzin n-el kyniky'a te techil nkub' nq'o'n ti'j awal triy? ¿Tze'ntzila ttentz, aj tel kyniky'a te txqantl techil? \v 14 Atzin te' awal triy ikytzi'n tze'nku yolil Tyol Dios. \v 15 Attzi'n xjal kuj tze'nku tx'otx' toj b'e. Mina nchex awle ijaj toj. Ayetzin xjal n-ok kyb'i'n Tyol Dios, ex nkub' kykujsin kyanmin te, ex ajtzin ttzaj tajaw il tze'nku pich', n-el ti'n Tyol Dios toj kyanmin. \v 16-17 Attzi'n xjal tze'nku tx'otx' txol ab'j, mix ch'iyxix tlok' triy toj, ikyqetzi'n tze'nqe xjal jun paqx nxi kynimin Tyol Dios ex tuk'a tzaljb'il. Me qu'n tu'n nti'xix kyk'u'j ti'j, mi nchi kujix toj kynimb'il. Qa akux saj jun ti' toj kychwinqil, mo qa akux ẍi ok lipinxjal kyi'j noq tu'n tpajjo nyola, b'e'x kchi k'wel tz'aq toj kynimb'il. \v 18 Ex atl tze'nku tx'otx' nim tqan tx'i'x toj. Nb'aj kub' kyb'i'n Tyol Dios, \v 19 me o'kxtza nchi b'isine ti'j tkyaqiljo tkub' twutz tx'otx'. Ex kyaj tu'n tten tkyaqil ti'chaqku ti' kye ex jni' kyq'inimil. Tu'ntzintzjo anetzi'n, n-el naje kynimb'il ti'j Dios. Ikyxsin tze'nku triy njaw ch'iy toj tx'i'x. Noq n-el xky'i'six ex nti' toj n-el. \v 20 Atzi'n xjal tze'nku tb'anil tx'otx' nkub' kyb'i'n Tyol Dios, ex nb'aj kub' kyb'inchin tze'nku ntq'ma'n, ikyqetzi'n tze'nku triy; n-el lajaj toj ka'wnaq twutz, junjuntl ox k'al ex junjuntl te jwe' k'al. \s1 Ajo Tyol Dios tze'nku jun tqan tzaj \r (Lc. 8:16-18) \p \v 21 Atx juntl techil k'wel nq'o'n. ¿Ma tzuntzin n-ajb'in jun tzaj kye'y, aj tokx tjaq' jun kax mo tjaq' jun watb'ilj? ¿Ma nyatzin tu'n tkub' tib'aj jun tkub'il tu'n tk'ant toj kyja'y?\x * \xo 4:21 \xt Mt. 5:15; Lc. 11:33\x* \v 22 Nti'x jun te ti' mina tz'el tqanil, qala' ikytzin ilx ti'j tu'n tkub' chiky'b'it.\x * \xo 4:22 \xt Mt. 10:26; Lc. 12:2\x* Ikytzin te Diosjo Tyol; te tnejil, mina n-eltaq kyniky'a te. Me atzin ja'lin, loqi'n nchin xnaq'tzin kyi'ja, tu'n tel tx'ole toj kynab'la tze'nku tqan tzaj. Tu'ntzin ikyjo, nti'x jun ti' aku b'ant tu'n tewit. \v 23 A'ltzi'n taj tu'n tok tb'i'n nyola, in tok tb'i'ntz, exsin in tkub' tb'inchi'ntz. \p \v 24 Xi tq'ma'ntl Jesús kye: Tu'npetzi'n, kyka'yinktzin kyib'a. Qu'n tkyaqiljo, a nim n-ok tilil Tyol Dios tu'n, kyja kxele q'oyit txqantl tna'b'l, tu'n tel tniky' ti'j tkyaqil.\x * \xo 4:24 \xt Mt. 7:2; Lc. 6:38\x* \v 25 Me alkye te' nti' n-ok tq'o'n tilil, majxpe ajo tnab'l, a tb'anilx toj twutz, me a nti' tumil, k-elil q'iyit te jun majx.\x * \xo 4:25 \xt Mt. 13:12; 25:29; Lc. 19:26\x* \s1 Tze'n nch'iye Tyol Dios toj qanmin \p \v 26 Ex xi tq'ma'n Jesús juntl t-xnaq'tzb'il ti'jjo Tkawb'il Dios. Chi' kyjalu'n: Atzin nb'ant tu'n Dios twutz tx'otx' ikytzi'n tze'nku jun ichin ok tchto'n ttriy. Aj tb'aj tchto'n, ti'chaqx txi'tz b'inchilte. \v 27 Exla qa nktan mo itz'j, n-ex junjun qniky'in ex junjun q'ij, ante' ijaj n-ulxixe te' twi', ex nch'iyxi. Mina n-el tniky' te tze'n nch'iye ex tze'n n-ele twutz, \v 28 qala' tu'nx tib' n-ul twi' ex nch'iy, ex n-el twutz. \v 29 Ajtzin tzqijtz, njaw tchmo'n ex njaw tk'u'n. Ikytzin tten Tyol Diosjo toj tanmin jun xjal. \s1 Tze'n nch'iye Tyol Dios twutz tx'otx' \r (Mt. 13:31-32; Lc. 13:18-19) \p \v 30 Xi tq'ma'ntl Jesús kye: ¿Tze'nxsila' Tkawb'il qMan Dios, ex anquk'a aku tz'oke qmujb'ine? \v 31 Ikytzi'n tze'nku jun tal twutz mistas, tal netz', a nkux awet toj tx'otx'. \v 32 Tal netz'xix kywutzjo txqantl twutz ijaj, me ajtzin tch'iy, jun tijx n-oke kywutzjo txqantl. Ex ma tij nchi oke tq'ob', a ja' n-okxi kyb'inchin pich' kypaqb'il kyxol tq'ob'. \s1 Tiqu'n kub' tyolin Jesús noq kyuk'a techil \r (Mt. 13:34-35) \p \v 33 Ikytzi'n nchi b'aj kub'e t-xnaq'tzintaqjo t-xnaq'tzb'il tuk'a techil ti'chaqku ti'. Noqtaq nb'aj kub' tyolin tu'n tb'ajel kyniky'xjal te. \v 34 Noq tuk'a techil nyolinetaq Jesús kyexjal. Me atzi'n nchi kyijtaq kyjunalx kyuk'a t-xnaq'tzb'in n-ok tentz q'malte kye tze'ntaq kyxilin. \s1 Tej tmiyet kyq'iq' ex nijab' tu'n Jesús \r (Mt. 8:23-27; Lc. 8:22-25) \p \v 35 Te' qok yupj texjo q'ij anetzi'n, xi tq'ma'n Jesús kye' t-xnaq'tzb'in: Qo iky'x tjlajxi nijab'. \p \v 36 B'e'x i b'aj kyij kytzaqpi'n t-xnaq'tzb'in jni' xjal attaq, exsin i jax tuk'a Jesús toj bark, ex i xi'. Me b'e'x i xi lipe jni' xjal kyi'j toj junjuntl bark. \v 37 Atzaj te' kyxi', ok ten q'ankyaq tinil qoptz'ajiyil tuk'a txqan kyq'iq'; jni' nijab' ox lipin, ex okx chitj toj bark. \v 38 Me ante Jesús nktantaq ti'jxi bark, kuẍletaq twi' tib'aj jun q'uqb'il. \p Okx k'asin Jesús kyu'n t-xnaq'tzb'in, exsin xi kyq'ma'n te: ¡Xnaq'tzil! ¿Minatzin ntzaj q'aq'in tk'u'ja qi'j? Ch'ix qxi mulq'aj toj a'. \p \v 39 Jaw we' Jesús, ex xi tq'ma'n te kyq'iq' ex te a': ¡Noqx tenkuy, ex numekuy! \p B'e'x kub' nume te kyq'iq', ex tkyaqilx b'e'x kub' qen. \p \v 40 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi tq'ma'n Jesús kye t-xnaq'tzb'in: ¿Tinqu'n ẍi tzaj xob'a te ikyjo? ¿Na'mxsin tten kynimb'ila wi'ja? \p \v 41 Me na'mxtaq tel kyxob'il, i b'aj ja yolin kyxolile: ¿Alxsila kye xjal ikyjo? A ajin kyq'iq' ex a' ma kub' niminte. \c 5 \s1 Tej kyex tlajo'n Jesús taq'nil tajaw il toj tanmin jun xjal aj Gerasa \r (Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39) \p \v 1 Tej kykanin tjlajxi nijab' toj ttx'otx'jo jun tnam Gerasa tb'i, \v 2 ku'tz Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj bark. Noqx te' kyku'tz, tzaj laq'e jun ichin kyk'atz, tzajnin toj muqb'il kyimnin, tokxtaq nimku taq'nil tajaw il toj tanmin. \v 3 Atzin ichin otaq najan tojjo muqb'il kyimnin kyu'n taq'nil tajaw il. Kujxtaq te' ichin anetzi'n; mixtaq a'l nxkye ti'j, tu'n tkub' k'lo'n tuk'a kxb'il. \v 4 Ila' maj i kub' k'lo'n tqan ex tq'ob' tuk'a kxb'il, me b'e'xtaq nb'aj kub' tlaqin, ex mix a'lxtaq nxkye ti'j. \v 5 Nb'ettaq kykyaqil q'ij ex kykyaqil qniky'in kywi'yile wutz ex tojile muqb'il kyimnin. Nẍch'in wen, ex n-ok tlank'intaq tib' tuk'a ab'j. \p \v 6 Tetzi'n tiwle Jesús tu'n, xi rinin tk'atz, ex kub' meje twutz. \v 7 Jaw ẍch'in, ex tq'ma: ¿Ti'n taja wuk'iy? Ay Jesús Tk'wal Dios, a nimx toklin tkawb'il. Chin kub'sil nwutza tey, tu'n mina chin kub' tyajinxa. \p \v 8 Ja yolin ichin ikyjo, qu'n tu'n t-xi tq'ma'n Jesús, tu'n kyexjo taq'nil tajaw il toj tanmin. \v 9 Xi tqanin Jesús te ichin. \p ¿Titzin tetza tb'i? \p Xi ttzaq'win ichin: Atzin nb'iy Nimku, qu'n ila' qb'aja najle toj tanmin ichin lo. \p \v 10 Ex i kub'sin kywutz te Jesús, tu'n mina chi exetaq tlajo'n toj ttx'otx' Gerasa, qu'n noq tu'n kyky'e'taq che'x antza. \p \v 11-13 Nqayintaq tk'atzjo wutz antza, attaq b'alaqa kab'e mil kuch nchi wa'ntaq k'ul. \p Ja yolin ichin kyu'n taq'nil tajaw il: Qo tq'onxa toj kyanmin kuch, chi chi'. \p Xi ttziyin Jesús ikyjo; b'e'xsin i etz toj tanmin ichin. Ayetzin kyej kuch b'e'x i xi tilj kye' kub'l, ex atzaj te' kykupin, b'e'xsin xi kyxo'n kyib'tz tojjo nijab', ex atzintza, b'e'x i jiq'we. \p \v 14 Atzaj te' tiwle lo kyu'nxjal, a nchi kyik'lentaq kyi'j kuch, b'e'xsin i kub'tz toj b'e yolilte kye' xjal, a ite'taq toj tnam ex kyoj jni' kojb'il. B'e'xsin i b'ajetz kyej xjal lolte, qa twutzxtaqjo a otaq kyb'i. \v 15 Ex atzi'n te' kykanin tk'atz Jesús, iwlej ichin kyu'n, aj otaq chi etz taq'nil tajaw il toj tanmin. Atzaj ichin anetzi'n q'uqletaq t-xe tqan Jesús; ite'ktaq t-xb'alin, ex otaq tzul spiky'e' toj twutz. Tu'n ikyjo, b'e'x tzaj kyej xjal kyxob'il. \v 16 Jni'qexjo i lonte a b'aj ti'jjo ichin ex kyi'j kuch, ex i ok ten q'malte kye txqantl xjal. \v 17 Tu'n tpajjo jni' otaq b'aj, i ok ten xjal kub'sin kywutz te, tu'n tex tojjo tnam antza. \p \v 18 Te' tmeltz'aj Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj bark, atzaj ichin, a tzyu'ntaq kyu'n taq'nil tajaw il, xi tqanin, tu'n t-xi tk'le'n Jesús tuk'a, qu'n otaq tz'el wen. \v 19 Me mi xi ttziyine Jesús; o'kx xi tq'ma'n te: Kux tz'ajxiy tjay kyuk'a t-xjalila, ex q'manxa kye jni' xb'aj ti'ja, ex tze'n tten saj q'aq'in tk'u'j Dios ti'ja, tu'n tel we'y. \p \v 20 B'e'x xi' ichin, ex ok ten q'malte kyxolile jni' xjal kye tnam te Decápolis tkyaqiljo a otaq tb'inchin Jesús ti'j. Tkyaqiljo jni' xjal b'e'xtaq nb'ajel kyim tu'n ikyjo. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús kab'e xjal \r (Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56) \p \v 21 Te' tjlajintz Jesús tjlajtzaqtz nijab' kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj bark, ul chmet txqan xjal ti'j. \v 22 Wa'ltaq ttzi nijab', te' tpon jun kynejiljo kawil te jun mu'ẍ ja te na'b'l Dios, Jayr tb'i. \v 23 Kub' meje twutz, ex ja kub'sin twutz te: Ajo nk'wala txin lu' nkyim. Ku tzaja q'ol tq'ob'a tib'aj, tu'n mina kyime, chi'. \p \v 24 B'e'xsin xi lipe Jesús lolte. Xi lipe txqan xjal ti'j, me tzunxtaq nb'aj kylimon kyib' ti'j. \p \v 25 Kyxoltzin xjal, attaq jun qya otaq b'ant-xi' kab'lajaj ab'q'e tyab'tlin tu'n kyyab'il. \v 26 Otaqx b'aj tyaji'n tib' kyuk'a q'anil, ex otaq b'aj tyupin jni' attaq te te twi' tq'anb'il, me minataq n-el we'; noq kyja' nxayetaq toj il. \v 27-28 Tetzi'n tok tb'i'n nimx yab' otaq b'aj q'anit tu'n Jesús, kub' tb'isin: Noqit aku chin pon kani'n mikolte ttxa'n t-xb'alin, tu'n tul Dios we'y, chi'. \p Atzaj te' tpon kanin, exsin ok tmiko'n t-xb'alin, \v 29 texjo paq, b'e'x tna'n qa otaq tz'el we'. \p \v 30 Te' tna'nte Jesús otaq we' jun xjal tu'n, aj meltz'aj ti'j, ex i ok tka'yin jni' xjal lipcheqektaq ti'jile, ex xi tqanin kye: ¿Ankye' s-ok mikonte nxb'ali'n? chi'. \p \v 31 Me ayetzin t-xnaq'tzb'in i xi tzaq'winte: ¡Ka'yinktzi'n! Jni'xsi'n txqan xjal ntlimo'n tib' ti'ja, exsin ntzaj tqani'n, ¿Alkye s-ok mikontiy? \p \v 32 Mix qeyix tk'u'j ikyjo. Nka'ylajtaq wen ti'jile a'ltaq kye' otaq tz'ok mikonte. \p \v 33 Me atzi'n qya nlu'lin wen tu'n t-xob'il, tu'n nqanlajtaq Jesús alkye otaq tz'ok mikonte, b'e'x kub' meje twutz, ex xi tq'ma'n tkyaqiljo jni' otaq b'aj ti'j, qa otaq we'. \p \v 34 Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n Jesús te: Nk'wal, tu'n tnimb'ila wi'ja ma tz'el we'y. Kux tz'ajxiy ja'lin. \p \v 35 Tzunxtaq nyolin Jesús tuk'a qya, te' kykanin junjun xjal ite'taq tja Jayr q'malte te: Tata, ma kyim tk'wala. Mi tz'ok ila ti'j xnaq'tzil. Mi txi tk'le'nla tjay ja'lin, chi chi'. \p \v 36 Me mina, chi Jesúsjo. Xi tq'ma'n te Jayr: Mina tzaj xob'a, noq qek tk'u'ja wi'ja. \p \v 37 Ex b'e'x i xi' Jesús tja Jayr tuk'a Pegr, tuk'a Santyaw ex Juan, kyitz'in kyib', ex mix tqya'ye tu'n kyxi lipe txqantl xjal kyi'j. \v 38 Te' kykanin ja, i b'aj ok tka'yin jni' xjal nchi b'aj lab'intaq, ex nchi b'aj oq' wen ti'j kyimnin. \v 39 Xi tq'ma'n Jesús kye: ¿Tiqu'n nchi lab'in, ex nchi b'aj oq'a wen? Noq nktan te' txin lu'n, nya ma kyim, chi'. \p \v 40 Noqx i b'aj jaw tze'n jni' xjal ti'jjo tyol Jesús ikyjo. B'e'x i b'ajetz tlajo'n kykyaqil tuja, exsin i okx tk'le'n Jayr tuk'a t-xu'jil exqetzi'n oxe t-xnaq'tzb'in ja' tokxitaq kyimnin. \p \v 41 Jaw ti'n tuk'a tq'ob', exsin xi tq'ma'n te: \tl Talita cum.\tl* (Atzi'n n-ele ikyjo: Txin, kxel nq'ma'n te'y, ¡We'ksa!) \p \v 42 Noqx te' t-xi tq'ma'n ikyjo te txin, b'e'x jaw we'ks, ex el b'et, qu'n te kab'lajaj ab'q'etaqjo txin, a otaq kyim. Jotxjo jni' xjal b'e'x i b'aj jaw ka'ylaj, tu'n kylonte ikyjo. \v 43 Me ante Jesús xi toqxeninxix kye, tu'n mix a'l qe txi kyq'ma'ne a otaq b'ant ti'jjo txin.\x * \xo 5:43 \xt Mr. 8:26, 30; 9:9\x* Ex xi tq'ma'n kye, tu'n t-xi kyq'o'n twa. \c 6 \s1 Tej t-xi' Jesús toj ttanim, a Nazaret \r (Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30) \p \v 1 Te' taj Jesús tja Jayr kyuk'a t-xnaq'tzb'in tu'n kykanin tojx Nazaret, \v 2 ex te' tk'ul kanin jun q'ij te ajlab'l, xi' tojjo mu'ẍ ja te na'b'l Dios, ex ok ten xnaq'tzil te' Tyol Dios te tkyaqil xjal. \p Te' tok kyb'i'nxjal ikyjo, noq i b'aj jaw ka'ylaj, ex i ja qanlaj kyxolile: ¿Ja'tzila xb'aj t-xnaq'tzin xjal tib' lu'n, tu'n tb'aj b'ant jni' ti'chaqku ti' tu'n? ¿Ja'tzila saje tb'i'ne txqan tumil ikyjo? chi chi'. \v 3 ¿Ma nyapetzila' a jsol tz'lan, aj tal Mariy ex kytziky Santyaw, Jse, Judas ex Simun? ¿Ma nyaqetzin taneb'jo najleqe qxol? chi chi'. \p Tu'n kyojtzqi'ntaq, mix xaye kynimine. \p \v 4 Me xi tq'ma'n Jesús kye: Ja'chaqx ta' jun yolil Tyol Dios twutz tx'otx', nxi q'o'nx toklin. Me qa tojx ttx'otx', ex kyxol t-xjalil, ex tojx tja, nti'x toklin. \p \v 5 Tu'n nti'taq kynimb'iljo t-xjalil ti'j, nya niml b'ant tu'n, noq jte'b'inl yab' kub' tq'o'n tq'ob' kyib'aj, ex i kub' tq'anin; me o'kqexjo attaq kynimb'il ti'j. \v 6 Ex noq jaw ka'ylaj tu'n, tu'n mix xaye nimine kyu'n jni' t-xjalil. \s1 Tej kyxi tsma'n Jesús t-xnaq'tzb'in q'mal Tb'anil Tqanil kolb'il \r (Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6) \p B'e'xsin xi'tz xnaq'tzil kyojjo najb'il nqayin tk'atz Nazaret. \v 7 I tzaj ttxko'n kab'lajaj t-xnaq'tzb'in, tu'n kyxi' yolil te' Tyol Dios, ex xi tq'o'n kyoklin kyib'ajjo taq'nil tajaw il, a ite'kxtaq toj kyanminxjal; ex i xi tchq'o'n kakab'chaq kyb'aj. \p \v 8 Me nej xi tq'ma'n kye: Mina txi kyi'n jun ti', tu'n tajb'in toj kyb'e'y; qala' noq jun tal kytze'y. Ex mipe txi kyi'n kye' kych'u'ẍ, kywa'y ex kypwaqa.\x * \xo 6:8 \xt Lc. 10:1-9\x* \v 9 B'a'n tu'n tok kyq'o'n kyxjab'a, me mi txi kyi'n kyxb'ali'n te tx'ixpil kyi'ja. \v 10 Qu'n aj kykani'n q'mal Tyol Dios toj jun najb'il, k'a' chi kyija toj jun ja, ajxi kyiky'a toj juntl najb'il. \v 11 Me metzi'n, aj qa at jun najb'il, a ja' kyky'e'yexjal kyi'ja, b'e'x liwey chi etza antza. Me b'e'x k'a' tz'el kychto'n quq ti'j kyqa'n kywutzjo xjal tojjo tnam anetzi'n, tu'n tajb'in te techil kye, qa mina xkub' kyb'i'n Tyol Dios.\x * \xo 6:11 \xt Lc. 10:10-11; Kyb'i. 13:51\x* \p \v 12 I xitzi'n t-xnaq'tzb'in yolil te' Tyol Dios kyxol xjal, tu'n tjaw kytx'ixpin kyib', tu'n tkub' kynimin Tyol Dios, ex tu'n t-xi kyq'o'n kyanmin te. \v 13 Nimx xjal b'aj exjo taq'nil tajaw il toj kyanmin, ex b'aj ul Dios kye kyu'n, noq tuk'a ch'in aseyt.\x * \xo 6:13 \xt Lc. 10:17; Sant. 5:14\x* \s1 Tej tkub' b'yo'n Juan, a Jawsil A' \r (Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9) \p \v 14 Atzi'n Herodes, a tnejil kawil, tb'inte tqanil Jesús, ex jni' otaq b'aj b'ant tu'n kyojile kykyaqil najb'il. Otaq jaw yolb'il ti'j kyu'nxjal: Junjun q'mante qa ataq Juan, a Jawsil A', otaq jaw anq'in juntl majl, qu'n tu'n nimxjo nb'ant tu'n, ex tb'anilx wen. \p \v 15 At junjuntl q'mante: A Elías, a yolil Tyol Dios.\x * \xo 6:15 \xt 2Re. 2:1-12; Mt. 16:14; Mr. 8:28; Lc. 9:19\x* \p Ex junjuntl q'mante: Jun yolil Tyol Dios tze'nkuj yolil Tyol Dios ojtxe. \p \v 16 Atzin te' tok tb'i'n Herodes ikyjo, tq'ma: Antej Juan, aj el wi'n twi', ex ma jaw anq'in juntl majl. \p \v 17-18 Otaq kux tjpu'n Herodes Juan toj tze, noq tu'n tpaj Herodías, a t-xu'jiltaq Lip, a titz'inx, qu'n otaq jaw meje tuk'a Herodías. Noq tu'n tpajjo, xi tq'ma'n Juan te Herodes, qa nya wentaq tu'n tok t-xu'jlin t-xu'jil titz'in.\x * \xo 6:17-18 \xt Lv. 18:16; 20:21; Lc. 3:19-20\x* \p Tu'n tpajjo ikyjo, tzaj tq'oj Herodías ti'j Juan, ex noq tu'n tpaj, kux tjpu'n Herodes Juan toj tze, ex kub' tk'lo'n wen tuk'a kxb'il. \v 19 Tajtaq Herodías tu'n tkub' b'yet Juan, me mina ntentaq tumil toj twutz, tze'n tu'n ttene, \v 20 qu'n nxob'taq Herodes ti'j Juan, qu'n tu'n wentaq ex xjantaq, ex nyolintaq Tyol Dios. Tu'ntzi'n, mina nttziyintaq Herodes tu'n tkub' b'yet, qu'n tajtaq b'in wen ti'jjo tyol Juan. Tu'ntzi'n ikyjo, nti'taq tumil toj twutz Herodías tze'n tu'n ttene. \p \v 21 Me japin kanin jun q'ij, ja' tu'n tkub'e b'yo'ne Juan, noq tpajlin kub' iky'sit tab'q'e Herodes. I tzaj ttxko'n Herodesjo jni' tkawil, jni' kynejil xq'uqil tnam ex jni'qexjo a nim kyoklin toj Galiley, exsin kub' tq'o'ntz chnab', xi tq'o'n kywa ex kyk'wa'. \v 22 Nchi b'aj wa'ntaq ex nchi b'aj tx'ujtetaq, te' tokpin jun txin tal Herodías, exsin ok tentz b'ixil kyxol. Me jotqex b'e'x pon kyk'u'j ti'j, qu'n tb'anilxnaj b'ant tu'n. \p Tu'ntzi'n ikyjo, xi tq'ma'n Herodes te: Qanintzin we'y ti'xjo taja, ex k'a' txi nq'o'n, chi'. \p \v 23 Ex kub' tq'ma'n tb'i Dios ti'j tyol kab'e maj, tej t-xi tq'ma'n te txin: Kxel nq'ma'n tey, qa aku txi nq'o'n noq ti'x taja, exla qa niky'jin tx'otx', a tokx tjaq' nkawb'ila, chi'. \p \v 24 Tej tb'in te' txin ikyjo, etz qanilte te tnana: ¿Ti'n kxel nqani'n? chi'. \p Xi ttzaq'win tnana: Qaninxjiy twi' Juan, chi'. \p \v 25 Xi rinin txin q'malte te Herodes: Waja tu'n ttzaj tq'o'n ja'linxix a twi' Juan, a Jawsil A', we'y toj jun laq. \p \v 26 Te' t-xi tqanin txin ikyjo te Herodes, b'e'x jaw b'isin, qu'n otaq kub' tq'ma'n tyol ti'j tb'i Dios kywutz txqan xjal, tu'n t-xi tq'o'n ti'xtaq tajjo txin. Tu'npetzi'n, mix kub'e tzyu'ne tib', tu'n t-xi tq'o'n. \v 27 B'e'x xi tchq'o'nkux jun xq'uqil tnam, tu'n tel ttx'emin twi' Juan, ex tu'n ttzaj ti'n. Te' tkanin toj tze, b'e'x el ttx'emin twi' Juan, \v 28 exsin xi ti'n toj jun laq. Xi tq'o'n te txin, tu'n t-xi ti'n te tnana. \p \v 29 Atzaj te' kyb'in te' t-xnaq'tzb'in Juan qa otaq kyim, b'e'x i xta'j q'ilte t-xmilil, tu'n tkux muqet. \s1 Tej kyk'a'chit jwe' mil ichin tu'n tipin Jesús \r (Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 30 Tb'ajlinxi' ikyjo, te' kyb'aj meltz'aj t-xnaq'tzb'in, b'aj ok kychmo'n kyib' kykyaqilx tuk'a Jesús, ex b'aj i ok ten q'malte jni' otaq b'aj b'ant kyu'n. \p \v 31 Xi tq'ma'n Jesús kye: Qoqech'in ajlal toj jun najb'il ja' nti'ye xjal. Qu'n atzi'n ja' ite'yetaq nimxtaq xjal nb'aj kanin kyk'atz, ex mixpe tu'n tb'ant kywa'n kyxolxjal.\x * \xo 6:31 \xt Mr. 7:24\x* \p \v 32 B'e'xsin xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj jun bark toj jun najb'il ja' nti'yetaq xjal. \v 33 Me nimx xjal te ila'ku tnam el kyniky' kyi'j, ex xi kyka'yin, tej kyxi' ja' tajtaq Jesús exqetzi'n t-xnaq'tzb'in tu'n kykanin. B'e'xsin i b'aj xi tiljtz antza, ex nej i b'aj pon. \v 34 Noqx te' tku'tz Jesús toj bark, i xi tka'yin txqan xjal, ex b'e'x tzaj q'aq'in tk'u'j kyi'j, qu'n ikyqetaqjo tze'nku txqan rit nti' kyik'lel kyi'j.\x * \xo 6:34 \xt 1Re. 22:17; 2Cr. 18:16; Zac. 10:2; Mt. 9:36\x* Tu'npetzi'n, ok ten xnaq'tzilkye. \p \v 35-36 Te' qok yupj, xi kyq'ma'n t-xnaq'tzb'in te: Ma qoqixte. Chq'onqexjiy xjal tu'n kyxi' tojile najb'il ex kyojile much' tnam, tu'n kyxi' laq'ol kywa, qu'n nti' b'a'n txi kywa'n tzalu'n, chi chi'. \p \v 37 Ante Jesús xi ttzaq'win kye: Kyq'o'nxa kywa. \p Xitzin kytzaq'win t-xnaq'tzb'in: ¿Tajtzin tu'n qxi'y laq'ol wab'j kye, ex tu'n tkub' yupit txqan qpwaq te twi'? \p \v 38 Me i xi ttzaq'win Jesús: ¿Jte'n wab'j at? Ku kyxi'tzi'n lolte, chi'. \p Te' kymeltz'aj, xi kyq'ma'n te: Noq jwe'ch'in, ex kab'e tal netz' kyiẍ. \p \v 39 Xi tq'ma'n kye jni' xjal tu'n kyb'aj kub' qe twi' txa'x k'ul toj junjun ch'uq. \v 40 I kub'tzin qe junjun ch'uq te junjun jwe' k'al\f + \fr 6:40 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele.\f* ex junjuntl te lajaj toj ox k'al,\f + \fr 6:40 \ft Lajaj toj ox k'al, 50 n-ele.\f* \v 41 exsin i jaw ttzyu'n Jesúsjo jwe' wab'j exqetzi'n kab'e tal kyiẍ. Jax ka'yin toj kya'j, ex xi tq'o'n chjonte te Dios, ex b'aj xi tsipin kye t-xnaq'tzb'in, tu'n tb'aj kub' kysipin kye jni' xjal. \v 42 Elpin kanin te tkyaqil, ex noqx jni' b'aj noj. \v 43 Te' kyb'aj wa'n kykyaqilx, exsin b'aj jaw kychmo'n jni' tb'uchil wab'j, kab'lajaj chi'l b'ant. \v 44 Atzi'n kyb'ajjo ichin b'aj wa'n, jwe' mil. \s1 Tej tb'et Jesús tib'aj a' \r (Mt. 14:22-27; Jn. 6:16-21) \p \v 45 Tb'ajlinxi' ikyjo, i jax tchq'o'n Jesús t-xnaq'tzb'in toj bark, ex xi tq'ma'n kye, tu'n kyiky'x tjlajxi nijab', tu'n kykanintaq tojjo juntl tnam, Betsaida, me ataq tajjo tu'n kynej twutz. B'e'x i xi', ex ante Jesús kyij q'olb'il kye' jni' xjal. \v 46 Te' kyb'aj kykyij tq'olb'in, b'e'x xi'kux na'l Dios twi' jun wutz. \v 47 Te' qok sjume', ayetzi'n t-xnaq'tzb'in ch'ixtaq kykanin niky'jin nijab'. Me ante Jesús kyij tjunalx ttzi a'. \p \v 48 Cheb'e nchi b'et, te' kyxi tka'yin, qu'n kyja'taq ntzaje kyq'iq' tumil kyb'e. Qnuminx wen, te' t-xi b'et Jesús tib'aj a', nyakuj tu'n tnej kywutz. \p \v 49-50 Te' tiwle kyu'n t-xnaq'tzb'in, b'e'x i xob'x kykyaqilx, ex ox chi ẍch'inx wen, qu'n kub' kyb'isin qa jun klelin. \p Me b'e'x xi tq'ma'n Jesús kye: ¡Kykujsinx kyk'u'ja! ¡Ayin weji'y! ¡Mi chi xob'a! chi'. \p \v 51 Jax Jesús toj bark kyk'atz, ex b'e'x kub' qen te kyq'iq'. Ayetzin t-xnaq'tzb'in noq i b'aj jaw ka'ylaj, \v 52 qu'n ex na'mtaq tel kyniky' te, ti' b'ant tu'n kyi'j wab'j ex kyi'j kyiẍ, ex tze'n tten tb'ant tkyaqiljo ikyjo tu'n. \s1 Tej kykub' tq'anin Jesús yab' toj Genesaret \r (Mt. 14:34-36) \p \v 53 Tkanin Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj jun najb'il, Genesaret tb'i. Te' kykanin, ok kyk'lo'n bark ttzi nijab' ti'j jun tze. \v 54 Noqx te' kykutz toj bark, b'e'x el tniky'tzajil Jesús kyu'nxjal, \v 55 ex b'e'x i ok ten rinil q'malte tqanil, ex b'aj pon kyiqin jni' kyyab' twi' iqb'il. \v 56 B'ettzin Jesús antza kyojile najb'il ex kyojile tnam. Ayetzin xjal b'aj xi kyi'n kyyab' toj tb'e Jesús, ex tzunxtaq nchi b'aj kub'sin kywutz te, tu'n kyok tmiko'n i'chaqx o'kxtaqjo ttxa'n t-xb'alin, qu'n ayetzi'n i b'aj ok mikonte b'e'x i b'ajel we'. \c 7 \s1 Kyxnaq'tzb'il Parisey \r (Mt. 15:1-20) \p \v 1 I tzaj laq'e junjun Parisey, junx kyuk'a junjun xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il tk'atz Jesús, aye otaq chi kanin Jerusalén. \v 2 Te' tok kyka'yin junjun t-xnaq'tzb'in Jesús, qa mix i tx'ajine, te' kyok ten wa'l, tze'nku ntenetaq kyu'n Parisey exqetzi'n jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il; tu'ntzin ikyjo, i b'aj ok ten yolb'ilkye. \v 3 Qu'n ayetzi'n Parisey exqetzi'n xjal antza lipcheqektaq ti'jjo xnaq'tzb'il, a kyij yek'in kye kyu'n qtzan kyta'ẍ, nlayxtaq chi wa'n qa mina ẍi tx'ajin nej toj jun tumil tze'nkuxjo nb'anttaq kyu'n. \v 4 Ex tze'nku nchi meltz'aj loq'il, nlay che'x wa'l, qa mina ẍi tx'ajin. Ex atx txqantl, tze'nku tu'n tb'aj ja txjet jni' tk'wel kyk'wa', jni' kyxar, jni' kylaq kxb'il ex jni' kywatb'il. \p \v 5 Tu'npetzi'n, xi kyqanin Parisey exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il te Jesús: ¿Titzin qu'n mina nkub' kynimin t-xnaq'tzb'i'n a jni' kyij yek'in qe ojtxe kyu'n qtzan qta'ẍ? Qu'n mina nchi tx'ajin tze'n nchi wa'n. \p \v 6 I xi ttzaq'win Jesús: Twutzx tej tq'ma yolil Tyol Dios, a Isaías ojtxe, ti'jjo kyxmiletz'ila, te' tq'ma: \q1 A ayi'y nchin nkub' kyna'n, \q2 me noq tuk'a kytzi'y. \q1 Me atzin kyanmi'n tzunx nlo'chj wen. \q1 \v 7 Nti'x tajb'in nchin kub' kyna'n ikyjo, \q1 qu'n antza ti'jjo t-xnaq'tzb'il ichin lipcheqekiy.\x * \xo 7:7 \xt Is. 29:13\x* \p \v 8 Ma kyij kytzaqpinji'y tkawb'il Dios, noq tu'n tkub' kyb'inchinkuji'y a kye kyajb'il, \v 9 ex tu'n mina tz'el naje toj kyk'u'ja, ma kyij kytzaqpinji'y te Dios. \v 10 Qu'n tq'ma Dios tu'n tsan, a Moisés: Kyniminku kytatiy ex kynaniy,\x * \xo 7:10 \xt Ex. 20:12; Deu. 5:16\x* chi', ex ankye te' k-elil tzaqpaj ttzi te ttata ex te tnana, il ti'j tu'n tkyim.\x * \xo 7:10 \xt Ex. 21:17; Lv. 20:9\x* \v 11 Me ankye' nkyq'ma'n, qa at jun manb'aj mo jun txub'aj xkanin qanil jun ti' te tk'wal mo te tal, b'a'n tu'n t-xi tq'ma'n k'walb'aj te: Mina. Nlay txi nq'o'n kye'y, qu'n jotxjo jni' at we'y \tl corban,\tl* atzin n-ele kxel nq'o'n te Dios, aj nkyima. \v 12 Ex nkyq'ma'n: A'ltzi'n kq'malte ikyjo, nti'l il ti'j tu'n tmojin ti'j ttata mo ti'j tnana. \v 13 Ikytzi'n ma b'ajel kyiky'ineji'y a Tkawb'il Dios, tu'n tpajjo kyij yek'i'n kye'y kyu'n qtzan kyta'ẍa. Ex nimx txqantl nb'aj kub' kyb'inchi'n tze'nqeku lo. \p \v 14 I xi ttxko'n Jesús jni' xjal tk'atz, ex xi tq'ma'n kye: Chin kyb'intzi'n, ex tz'elku kyniky'a te: \v 15 Nya te' ti'chaqku ti' nb'aj tu'n jun xjal, nxi q'onte toj il, qala' ikytzin a te' n-etz toj ttzi, qu'n toj tanmin njatze. \v 16 Alkye taj tu'n tok tb'i'n in tok tb'i'ntz, exsin in tkub' tb'inchi'ntz.\f + \fr 7:16 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v.16.\f* \p \v 17 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, el tpa'n Jesús tib' kyuk'a t-xnaq'tzb'in, exsin i okx toj jun ja antza. \p Xi kyqanin t-xnaq'tzb'in ti'jjo b'aj tq'ma'n, ex ti'taq tz'elpine. \p \v 18 Xi tq'ma'n kye: Ex ikyx kyeji'y, ¿Mi s-el pjet toj kynab'la? ¿Ma mitzin n-el kyniky'a te qa tkyaqiljo nb'aj tu'n jun xjal, nlay txi ti'n toj il, \v 19 qu'n toj tk'u'j nb'aj kupine, ex nya toj tanmin, ex tqanku n-exl? (Antza ntq'ma'ne qa a jni' nxi tniky'b'in jun xjal, nti' tky'i.) \v 20 Me a nb'ajetz toj ttzi, apente iljo, \v 21 qu'n tu'n toj tanmin nb'aj tzaj anq'ine. Ex toj tanminxjal nb'aj tzaj anq'ine jni' nya wen ex tu'n tb'aj kub' b'inchit: Tze'nku aj pajil, tze'n elq'in, jni' b'i'yin, \v 22 tze'nku tkyaqil ky'a'jin, ex tu'n tpon tk'u'j jun xjal ti'jjo at te juntl, ex jni' sb'ub'l, ex tkyaqil tzeqb'il, ex jni' lo'chj k'u'jb'aj, ex jni' iqj yol, ex jni' kynimsil kyib'xjal, exqetzi'n nti' kynab'l. \v 23 Tkyaqilxjo jni' ti'chaqku ti', a nya wen, nb'aj kub' kyb'inchin, ex tu'n anetzi'n nchi b'inchine il, qu'n tu'n toj kyanmin nb'aj tzaj anq'ine jni' ikyjo. \s1 Tnimb'il jun qya nya aj Judiy \r (Mt. 15:21-28) \p \v 24 B'e'xsin xi' Jesús toj jun najb'il najchaq, Tiro, tb'i. Okx toj jun ja kyuk'a t-xnaq'tzb'in; tky'e'taq tu'n tiwle tu'n a'la, me mix b'ante tewin, \v 25-26 qu'n el tqanil toj twi' jun qya aj Sirofenisia, jun qya nya Judiy. Me atzi'n qya attaq jun ttxin tokxtaq jun taq'nil tajaw il toj tanmin. Te' tkanin, kub' meje twutz Jesús, ex kub'sin twutz te, tu'n tex tlajo'n taq'nil tajaw il toj tanmin tal. \p \v 27 Me ante Jesús xi tq'ma'n te: Yonkuy nej, tu'n kyxi nmojinji'y nxjalila, qu'n nya wen tu'n tel kywa tal k'wal, exsin tu'n t-xi' kye chit, qu'n noqit tu'n kyb'aj wa'n tal k'wal nej, exsin kxel xiljo kye chittz. Ikyqintzin weji'y kyuk'a nxjalila; nej kchi okil nka'yi'n, ex kxel nq'o'nji'y kye' a nti' at kye. \p \v 28 Ex xi ttzaq'win qya: Ikyx te tten, Tata. Me ka'ntzin kye tal chit nchi wa'n kye tjaq' meẍ ti'jjo tb'uchil wab'j nb'ajel tz'aq kyu'n kyajaw. Ikyqintzintla weji'y, q'ontz ch'in we' ti'jjo nxi tq'o'n kye t-xjalila. \p \v 29 Tu'ntzi'n tyoljo qya ikyjo, xi ttzaq'win Jesús te: At nim tnimb'ila wi'ja, tu'n ẍin tzaj ttzaq'win ikyjo. Kux tz'ajxiy tjay. Atzin taq'nil tajaw il ma tz'ex toj tanmin tala. \p \v 30 Atzin te' tkanin qya tja, kuẍletaqjo tal twi' twatb'il, qu'n otaq tz'exjo taq'nil tajaw il toj tanmin. \s1 Jun xjal ẍonẍ ex xtiq q'anit tu'n Jesús \p \v 31 Etz Jesús tojjo tx'otx', ja' i ponin kyuk'a t-xnaq'tzb'in, ex i iky'ku tojjo najb'il Sidón, tu'n kykanin juntl majl toj ttx'otx' Decápolis,\x * \xo 7:31 \xt Mr. 5:20\x* ttzi Nijab' te Galiley. \v 32 Tej tkanin antza, q'i'n jun xjal ẍonẍ ex xtiq twutz, ex xi kyq'ma'n a iqilte te Jesús, tu'n tkub' tq'o'n tq'ob' tib'aj tu'n tel we'. \p \v 33 Ex kypa'n Jesús kyib' kyjunalx tuk'a' xjal, ja' mixtaq a'l at, exsin i okx tq'o'n twi' tq'ob' kyoj tẍkyin, ex i ok tak'sin twi' tq'ob' tuk'a ta'l ttzi. Ok tmiko'n taq'jo xjal, \v 34 ex jaw ka'yin twutz kya'j, ex jaw t-xew. \p Xi tq'ma'n te ichin: \tl Efata.\tl* Atzi'n n-ele, ku kyxi jaqliych. \p \v 35 Texjo tqan, b'e'x i jqet tẍkyin ẍonẍ, ex b'e'x b'ant tyolin. \p \v 36 Te' kyul kyk'atzjo xjal, xixix toqxenin Jesús kye, tu'n mix a'l qe, tu'n t-xi kyq'ma'n a otaq b'ant ti'jjo ẍonẍ ex xtiq. Me te' t-xi tq'ma'n ikyjo kyexjal, noqx kyja' i ok tenil q'malte tqanil.\x * \xo 7:36 \xt Mr. 8:26\x* \p \v 37 Otaq chi b'aj jaw ka'ylaj tu'n ikyjo, ex kyq'ma: Tkyaqilx tb'anilx nb'aj b'ant tu'n. A ajinqe ẍonẍ nb'aj b'ant kyb'i'n, ex xtiq nb'aj b'ant kyyolin tu'n, chi chi'. \c 8 \s1 Tej kyk'a'chit kyaje mil xjal tu'n Jesús \r (Mt. 15:32-39) \p \v 1 Jun q'ij ok kychmo'n txqan xjal kyib' kyuk'a, ex nti'taq tu'n t-xi kywa'n. I xi ttxko'n Jesúsjo t-xnaq'tzb'in, exsin xi tq'ma'n kye: \v 2 Nchyo'n nk'u'ja kyi'jjo xjal lo, qu'n ma b'ant-xi oxe q'ij kytenb'ile quk'a, ex nti'x ch'in o txi kywa'n. \v 3 Qa ma chi aj nchq'o'n kyja kukxjo, aku chi b'aj kub' numj toj b'e tu'n wa'yaj, qu'n at junjun najchaq saje.\x * \xo 8:3 \xt Mt. 14:15; 15:32\x* \p \v 4 Xi kytzaq'win t-xnaq'tzb'in: ¿Me ja'n b'a'n tu'n ttzaje kywa txqan xjal? Mix ya' tu'n nti'x jun xjal najle tzalu'n, chi chi'. \p \v 5 Xi tqanin Jesús kye: ¿Jte'n wab'j q'i'n kyu'n? \p Noq tal wuq, chi chi'. \p \v 6 Xi tq'ma'n Jesús kye jni' xjal, tu'n kyb'aj kub' qe, ex i jaw ttzyu'n wab'j toj tq'ob'. Xi tq'o'n chjonte te Dios kyi'j, b'aj kub' tpiẍin, exsin ok ten sipilte kye t-xnaq'tzb'in, tu'n tb'aj kub' kysipin kyxoljo jni' xjal. \v 7 Ex q'i'ntaq junjun tal netz' kyiẍ kyu'n. Ex ikyxljo xi tq'o'n chjonte kyi'j te Dios, ex xi tsipin kye t-xnaq'tzb'in, tu'n tb'aj kub' kysipin kyxolxjo jni' xjal. \v 8 Noqx jni' i b'aj wa'n kykyaqilx.\x * \xo 8:8 \xt Mt. 14:20; 15:37\x* Atzi'n te' tb'aj jaw chmetjo jni' tb'uchil, b'ant wuq chi'l. \v 9 Ayetzi'n xjal, a i b'aj wa'n, ch'ime kyaje mil kyb'aj kykyaqilx. Ex b'e'x i b'aj aj tchq'o'n, tu'n kyb'aj aj kyja kykyaqil. \v 10 B'e'xsin xi'kux kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj jun bark, tu'n kykanin tojjo jun najb'il Dalmanuta tb'i. \s1 Tej kyqanin aj il jun techil tipin Jesús \r (Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56) \p \v 11 I pon chmet Parisey tk'atz Jesús, ex i ok ten yolil tuk'a. Ex noq tu'n tkub' tz'aq kyu'n toj til, xi kyqanin te, tu'n tkub' tb'inchin jun tb'anil techil tipin twutz kya'j, tu'n tyek'in qa te Dios tzajnin.\x * \xo 8:11 \xt Mt. 12:38; Lc. 11:16\x* \p \v 12 Tzaj tb'is Jesús tu'n ikyjo, ex xi tq'ma'n kye: ¿Ti'tzila qu'n ntzaj kyqanin xjal techil jun ti', tu'n tkub' nb'inchi'n? Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; mixla juntl techil k'wel nq'o'n.\x * \xo 8:12 \xt Mt. 12:39; Lc. 11:29\x* \p \v 13 B'e'x i kyij ttzaqpi'n antza, ex b'e'x okx toj bark kyuk'a t-xnaq'tzb'in, tu'n kyjlajinx tjlajxi' nijab'. \s1 Kyxnaq'tzb'il Parisey tze'n tx'amsb'il pan \r (Mt. 16:5-12) \p \v 14 Mi na'n kywa t-xnaq'tzb'in tu'n t-xi kyiqin; o'kx junch'intaq kywa tokx toj bark. \p \v 15 Xi tq'ma'n Jesús kye: B'a'nx chi ka'yin kyib'a noq che'xa ti'jjo tx'amsb'il kywa Parisey ex tx'amsb'il twa Herodes.\x * \xo 8:15 \xt Mt. 16:6, 12\x* \p \v 16 I ok ten t-xnaq'tzb'in yolil kyxolx ti'j kywa. \p \v 17 Me i b'ijte tu'n Jesús, exsin xi tq'ma'n kye: ¿Tiqu'n nchi b'isi'n qa nti' kywa'y iqin? ¿Na'mxsin tel kyniky'a te? ¿Jpu'nxsin kynab'la te jun majx? \v 18 ¿A ite' kywutza, me mina nkylo'n? ¿Ite' kyẍkyi'n, me mina nkyb'i'n? ¿Minatzin na'n kyu'n?\x * \xo 8:18 \xt Is. 6:9-10; Jer. 5:21; Ez. 12:2\x* \v 19 Tej tb'aj nsipinji'y jwe' wab'j kyxol jwe' mil ichin, ¿Jte'n chi'ljo tb'uchil jaw kychmo'n? \p Xi kytzaq'win t-xnaq'tzb'in: Kab'lajaj, chi chi'.\x * \xo 8:19 \xt Mt. 14:20; Mr. 6:43; Jn. 6:13\x* \p \v 20 Ex tej tb'aj nsipinji'y wuq wab'j kyxoljo kyaje mil, ¿Jte'n chi'ljo tb'uchil jaw kychmo'n? \p Xi kytzaq'win juntl majl: Wuq.\x * \xo 8:20 \xt Mt. 15:37; Mr. 8:8\x* \p \v 21 Me yajtzin qetz, mi n-el kyniky'a te. ¿Ma nlan kanin jun wab'j qxol? \s1 Tej tq'anit jun moẍ aj Betsaida tu'n Jesús \p \v 22 Tb'ajlinxi' ikyjo, i kanin tojjo jun najb'il, Betsaida. Te' kykanin, pon q'i'n jun moẍ tk'atz Jesús. I kub'sin kywutzjo q'ilte te, tu'n tkub' tq'o'n tq'ob' tib'aj, tu'n tkub' tq'anin, \v 23 ex b'e'x xi t-xko'n Jesúsjo moẍ ttxanxi tnam. Te' kykanin antza, i ok tak'sin twutzjo moẍ tuk'a ta'l ttzi, ex kub' tq'o'n tq'ob' tib'aj, ex xi tqanin te qa otaq tli jun ti'. \p \v 24 B'e'x i jqet ch'in twutzjo moẍ, ex tq'ma: Ma b'ant ch'in we nka'yin, me noq ch'in, qu'n ayetzi'n ichin nche'x nka'yi'n nyakuj tzeqe nchi b'et. \p \v 25 Te' kyok tmiko'n Jesús juntl majl twutzjo moẍ, b'e'x el spiky'e' kyi'j twutz, ex b'e'x b'ant tka'yin wen. Texjo tqan, b'e'x ul Dios te ichin. \p \v 26 B'e'xsin aj tchq'o'n Jesús tu'n taj tja, me nej xi tq'ma'n te: Mina meltz'ajla toj tnam, chi'.\x * \xo 8:26 \xt Mr. 8:30\x* \s1 Tej t-xi tq'ma'n Pegr qa Kolil te Jesús \r (Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21) \p \v 27 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x i xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in kyojjo much' najb'il toj tnam te Cesarea Filipo. \p Nchi b'aj b'ettaq, te' t-xi tqanin Jesús kye: ¿Ankyeqi'n toj kywutzjo jni' xjal? chi'. \p \v 28 Xi kytzaq'win t-xnaq'tzb'in kyjalu'n: At junjun nq'ma'nte qa ajiy qtzan Juan, a Jawsil A'; at junjuntl nq'ma'nte qa ajiy Elías, a yolil Tyol Dios. Ex at junjuntl nq'ma'nte qa ajiy jun yolil Tyol Dios jaw itz'je juntl majl. \p \v 29 ¿Yajtzin kye toj kywutz? ¿Ankyeqi'n? chi Jesúsjo. \p Xi ttzaq'win Pegr: A tejiy Crist, a sk'o'nxix tu'n Dios, tu'n tul tzalu'n twutz tx'otx', chi'.\x * \xo 8:29 \xt Jn. 1:49; 6:69; 11:27\x* \p \v 30 Xi tq'ma'n Jesús kye, tu'n mina chi ok tene q'malte kye jni' xjal.\x * \xo 8:30 \xt Mr. 9:9\x* \s1 Tej tyolin Jesús ti'j tkyimlin \r (Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27) \p \v 31 Ok tenl Jesús xnaq'tzil kye t-xnaq'tzb'in. Xi tq'ma'n kye: Ayi'n, a Tk'wal Ichin, a sk'o'nxix tu'n Dios, nimx kyky'elix wu'n, ex ok kchin elil i'jli'n kyu'n kynejilxjal ex kyu'n kynejil pale junx kyuk'a tkyaqil xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Kchin k'wel b'yo'n kyu'n, me toj toxin q'ij kchin jawil anq'intla juntl majl. \p \v 32 Tej tb'aj tyolin Jesús, ex te' tb'inte Pegr ikyjo, b'e'x ex tk'le'n najchaq ch'intl, exsin ok ten yisolte tu'n tq'ma, qa tu'ntaq tb'ajjo jni' ikyjo ti'j. \p \v 33 Ajtz meltz'aj Jesús ka'yil kyi'jjo t-xnaq'tzb'in, exsin ok ten yisolte Pegr: ¡Pegr! Ayetzi'n tyola ikyjo, tyol tajaw il, qu'n a taj tajaw iljo tu'n tb'antjo kyaj xjal, ex nya a taj Dios. ¡Ay, tajaw il, laq'emila nk'atza! chi'.\x * \xo 8:33 \xt Sant. 4:7\x* \p \v 34 B'e'xsin i xi ttxko'n Jesús t-xnaq'tzb'in exsin jni' xjal, ex xi tq'ma'n kye: Ankye jun taj tu'n tok te nxnaq'tzb'i'n, il ti'j tu'n tel ti'n toj tk'u'j tkyaqil tajb'il, ex tu'n t-xi tq'o'n tib', tu'n t-xi lipe wi'ja toj tkyaqil, exla qa ma kyim twutz cruz.\x * \xo 8:34 \xt Mt. 10:38; Lc. 14:27\x* \v 35 Ikytzi'n, alkye taj noq tu'n tkub' tb'inchin tajb'il tzalu'n twutz tx'otx', kxe'l toj najin te jun majx. Ex alkye k'wel tzyu'n tib' ti'j tkyaqiljo at tajb'in kyexjal tzalu'n twutz tx'otx', noq tu'n npaja ex tu'n tpajjo Tb'anil Tqanil kolb'il, ktenb'il tchwinqil te jun majx.\x * \xo 8:35 \xt Mt. 10:39; Lc. 17:33; Jn. 12:25\x* \p \v 36 ¿Qu'n ti'xsila tajb'in tu'n tkanb'it tkyaqiljo ajb'il tzalu'n twutz tx'otx', exsin tu'n tnaj tanmin? ¿Ma akutzin tz'ok tkyaqil tq'inimil te klol tanmin? \p \v 37 ¿Ma akutzin klet tchwinqil noq tu'n pwaq? \v 38 Ikytzi'n, aj qa at jun saj tx'ixwe wi'ja ex ti'jjo nyola kywutzjo jni' xjal aj il, ex ikyx weji'y, ayi'n Tk'wal Ichin, ex ok kchin tzajil tx'ixwe we' te, aj wula tuk'a nkawb'ila ex tuk'a tkyaqil tqoptz'ajiyil nMa'n junx kyuk'a jni' xjan angel. \c 9 \p \v 1 Ex xi tq'ma'nl Jesús kye: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; at junjun ite' tzalu'n wuk'iy, mi kyli kyimin, tzmaxi aj kylonte nimku tipin Tkawb'il Dios tzalu'n twutz tx'otx'. \s1 Tej ttx'ixpit tka'ylajtz Jesús \r (Mt. 17:1-13; Lc. 9:28-36) \p \v 2 Tb'ajlinxi' qaq q'ij, i xi tkle'n Jesús oxe t-xnaq'tzb'in tuk'a, a Pegr, Santyaw exsin Juan, ex i kanin twi' jun wutz.\x * \xo 9:2 \xt 2Pe. 1:17-18\x* Kywutzx t-xnaq'tzb'in, tx'ixpitjo ka'yin. \v 3 Ex t-xb'alin ox qoptz'ajx wen, manyor sjaninx tze'nku jun b'u'ẍ, a a'kxtaq tb'aj txjet. \v 4 Iwletzin Jesús kyu'n t-xnaq'tzb'in nchi yolintaq kyuk'a Elías\x * \xo 9:4 \xt 2Re. 1:1–2:12\x* ex Moisés.\x * \xo 9:4 \xt Ex. 2–4; 18; 33–34\x* \v 5-6 B'e'x i xob'xjo t-xnaq'tzb'in, te' kylonte ikyjo. Ante Pegr nti'l tumil jyet tu'n; o'kx xi tq'ma'n te Jesús: \p ¡Xnaq'tzil! Tb'anilx te' oto' tzalu'n. K'a' kub' qb'inchi'n oxe tal pach;\x * \xo 9:5-6 \xt Lv. 23:39-43\x* jun te, ex jun te Moisés, ex jun te Elías. \p \v 7 Texjo paq, tej tkub' juktz'aj jun muj kyib'aj. Ex tojjo muj etz yolin jun tq'ajq'ojil, ex tq'ma: Axixpen weji'y Nk'wal lo k'u'jlinxix wu'n.\x * \xo 9:7 \xt Mt. 3:17; Mr. 1:11; Lc. 3:22\x* ¡Kyb'inkuji'y Tyol! \p \v 8 Atzaj te' t-xi kyka'yin t-xnaq'tzb'in kyi'jile, mix a'l kyli, o'kxl Jesús. \p \v 9 Te' kymeltz'aj twi' wutz, xi toqxeninxix Jesús kye' kyjalu'n: Mix alqe kxele kyq'ma'nji'y a ma kyliy, tzmaxi aj njatz anq'in, a ayi'n Tk'wal Ichin, kyxol kyimnin, chi'.\x * \xo 9:9 \xt Mr. 5:43\x* \p \v 10 Ex mix al qe txi kyq'ma'ne; noq kyij ten kyxolx, me nchi yolintaq tze'n tz'elpine' yol, a tu'n tjaw anq'in juntl majl. \p \v 11 Xi kyqanin te Jesús: ¿Tze'ntzin ttentz nkyq'ma'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, qa ataq Elías tu'n tul nej twutza?\x * \xo 9:11 \xt Mal. 4:5; Mt. 11:14\x* ¿Nyapela ti'jjo lo nchi yolinetaq, a ma qli'y? \p \v 12 I xi ttzaq'win Jesús: Twutzx te'. Ate Elías tu'ntaq tul nej, tu'ntzintla noq b'inchil kytenxjal, aj wula. Me ntq'ma'ntl Tu'jil Tyol Dios qa nimx tu'n tiky'x tu'n Tk'wal Ichin, ex qa tu'n tel iky'in kyu'n xjal.\x * \xo 9:12 \xt Is. 53:3; Sal. 22:1-18; 69:8-11, 20-21; 118:22\x* \v 13 Ex kxel nq'ma'n kye'y, o tzul te Elías, qu'n ate Juan, a Jawsil A', ul te t-xel. Ex kub' kyb'inchinxjal ti'j tze'nkuxtaq kyaj, ikyxjo tze'nku ntq'ma'n Tyol Dios.\x * \xo 9:13 \xt Mt. 11:13-14; 17:11-13\x* \s1 Tej tex tlajo'n taq'nil tajaw il toj tanmin jun q'a \r (Mt. 17:14-21; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Kyk'ulinxi twi' wutz kyuk'a oxe t-xnaq'tzb'in kyk'atzjo txqantl, aye' nchi yolintaql kyuk'a xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, ex attaql txqan xjal kyi'jile. \v 15 Te' tiwle kyu'nxjal, ch'ixtaq tkanin kyk'atz, i jaw ka'ylaj, ex b'e'x i el rinin q'olb'ilte Jesús. \p \v 16 Xitzin tqanin Jesús kyexjal: ¿Ti'tzin nkyyoli'n kyuk'a nxnaq'tzb'i'n? \p \v 17 Tzajtzin ttzaq'win jun ichin kyxoljo txqan xjal: Xnaq'tzil, ma tzaj wi'n nk'wala twutza, tu'n tkub' tq'ani'n, qu'n mina nb'ant tyolin, tu'n tzyu'n tu'n jun taq'nil tajaw il. \v 18 Noq ja ta', aj ttzaj ti'j, ex b'e'x nkub' tz'aq tu'n, ex nb'aj n-etz plut toj ttzi, tzunx nchi ju'ch'in tste, ex b'e'x n-el ttx'i'lin tib'. Ma txi ntq'ma'n kye t-xnaq'tzb'i'n, tu'n tex kylajo'n taq'nil tajaw il toj tanmin, me mina n-ex kyu'n. \p \v 19 Xi tq'ma'n Jesús kye t-xnaq'tzb'in: Nti'xsin kynimb'ila ti'j Dios. ¿Jte'xsin q'ij nkub'lin ten kyxola, ex na'mxsin tok qe' kyk'u'ja wi'ja? ¿Jte'xsila q'ij kky'elixjo ikyjo wu'n? Q'intzinjiy q'a, chi'. \p \v 20 Xitzin kyi'ntz. Atzin te' tiwle Jesús tu'n taq'nil tajaw il, tzaj kyimin ti'jjo q'a ex jaw lu'lin. Kub' tz'aq, ex jaw ttolin tib' twutz tx'otx', ex b'ajetz plut toj ttzi. \p \v 21 Xitzin tqanin Jesús te' ttata: ¿Jte'xitzin q'ij ttzyetlin tu'n ikyjo? chi'. \p Xi ttzaq'wi'n ttata: Atxixjo te much'xtaq. \v 22 Ila' maj o txi'xi tz'aq toj q'aq' ex toj a' tu'n tkyim. Qa aku b'ant jun ti' tu'n ti'j, q'aq'intzin tk'u'ja qi'ja; q'aninkutzin ch'in. \p \v 23 Xi tq'ma'n Jesús te: Atzin ntzaj tq'ma'n we'y, qa aku b'ant jun ti' wu'n ti'j tk'wala. Ka'n. B'inkutzi'n. Qa at jun xjal at tnimb'il wi'ja, tkyaqilx aku b'ant wu'n ti'j.\x * \xo 9:23 \xt Fil. 4:13\x* \p \v 24 Atzin ttata q'a jaw ẍch'in, ex xi tq'ma'n: Q'uqle we' nk'u'j ti'ja. Me chin tmojintza tu'n tok qexix wen. \v 25 Te' tok tka'yin Jesús nimx xjal nb'aj rinin tu'n kykanin tk'atz, xi tq'ma'n te taq'nil tajaw il: Noq tu'n tpaja, mina nb'ant tb'i'n ex tyolin q'a. Kxel nq'ma'n te'y, tu'n tetza toj tanmin, ex tu'n mina tz'okx majla. \p \v 26 Atzin taq'nil tajaw il jaw ẍch'in wen, ex tb'inche tu'n ttzaj junl majl kyimin ti'jjo q'a, ex b'e'x etzkux toj tanmin, ex kyij tq'o'n tze'nku jun kyimnin. Nimxl xjal q'mante qa otaq tz'el kyim te jun majx. \v 27 Me ante Jesús jaw t-xko'n ex kub' twa'b'in. \p \v 28 Tetzi'n tokx Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in toj jun ja kyjunalx, xi kyqanin t-xnaq'tzb'in te: ¿Tze'ntzin tten mi xb'ant qe qlajon te' taq'nil tajaw il toj tanminjo q'a? chi chi'. \p \v 29 I xi ttzaq'win Jesús: Atzin taq'nil tajaw il ikyjo, nb'ant tlajet noq tuk'a na'j Dios. \s1 Tej tyolin Jesús juntl majl ti'jjo tkyimlin \r (Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45) \p \v 30 Kyiky'linxi antza, i iky'ku toj Galiley. Tky'e'taq Jesús tu'n tel tqanil, \v 31 qu'n nchex t-xnaq'tzintaqjo t-xnaq'tzb'in. Ex nxitaq tq'ma'n kye: Ayintzi'n Tk'wal Ichin, sk'o'nqi'n tu'n Dios, kchin xel q'o'n kye' xjal, tu'n nkub' kyb'yo'n, chi'. Aj nkyima, me toj toxin q'ij, kchin jawitz anq'in juntl majl. \p \v 32 Minataq n-el kyniky' te ti'taq tz'elpine yol ikyjo, qu'n nchi xob'taq tu'n t-xi kyqanin. \s1 Ankyexixtl at toklin toj Tkawb'il Dios \r (Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48) \p \v 33 Kykaninxitzin toj Capernaum; i okx toj jun ja, ex xi tqanin Jesús kye: ¿Titzi'n nkyyolintaqa toj b'e? \p \v 34 Me noq i b'aj kub' mutxe tu'n kytx'ixew, qu'n otaq b'aj kub' kyyolintaq alkye nimxtaq toklin kyxol.\x * \xo 9:34 \xt Lc. 22:24\x* \p \v 35 Kub' qe Jesús, ex i xi ttxko'n t-xnaq'tzb'in tk'atz, exsin xi tq'ma'n kye: Alkye taj tu'n tok te tnejil kyxol xjal, ilx ti'j tu'n tok te tch'ib'il, ex tu'n tajb'in kye txqantl.\x * \xo 9:35 \xt Mt. 20:26-27; 23:11; Mr. 10:43-44; Lc. 22:26\x* \p \v 36 Tzaj ttxko'n Jesús jun tal k'wal, ex kub' twa'b'in kyxolx, ex jaw tchle'n. Xi tq'ma'n kye: \v 37 Alkye kxel k'monte jun tal k'wal tze'nku lo, noq tu'n tnimb'il ti'j nb'i'y, nya noq o'kxjo k'wal kxel tk'mo'n, qala' majqinxa; ex atzi'n xjal kxel k'mon we'y, nya noq o'kqinxa kchin xel tk'mo'n, qala' majxjo Dios, a tzaj chq'o'n we'y.\x * \xo 9:37 \xt Mt. 10:40; Lc. 10:16; Jn. 13:20\x* \s1 Tej kyetz taq'nil tajaw il tu'n jun xjal, me nya t-xnaq'tzb'in Jesús \r (Mt. 10:42; Lc. 9:49-50) \p \v 38 Xi tq'ma'n Juan te Jesús: Xnaq'tzil, o qli qe' jun xjal, a nchi etzjo jni' taq'nil tajaw il toj kyanminxjal tu'n, noq toj tumil tb'iy, me nya jun quk'a. Tu'npetzintzjo, kyij qq'ma'n te', tu'n mina kub' tb'inchintaqljo ikyjo. \p \v 39 Me ante Jesús xi tq'ma'n kye: ¡Mina txi kyq'ma'n kye ikyjo! Qu'n alkye' nkub' tb'inchin jun ti' wen nimx toklin ti'j nb'i'y, nya ajq'oj wi'ja, ex nlay jaw yolb'in wi'ja. \v 40 Qu'n atzi'n lu'n nya qi'jb'inxi ta', quk'a ta' te'.\x * \xo 9:40 \xt Mt. 12:30; Lc. 11:23\x* \v 41 A'lchaqx kye jun xjaltz tzaj q'o'nte ch'in ti' kye'y, i'chaqx noq jun tal pulb'il a', qu'n tu'n weqi'y, twutzxix kxel nq'ma'n, ok ktzajil chjon te' tu'n Dios.\x * \xo 9:41 \xt Mt. 10:42\x* \s1 Jun techil tu'n Jesús, tu'n mi qox tz'aq toj il \r (Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2) \p \v 42 Alkye jun xjal tjoy ttxolil tze'n tten, tu'n tkub' tz'aq jun much' k'wal ti'j tnimb'il wi'ja, wenpetla te te, tu'n tok tk'lo'n jun ab'j te cheb'l triy ti'j tqul, exsintla xi t-xo'n tib' toj a', tu'n tkyim. \v 43 Qa noq tu'n tpaj jun tq'ob'a mo jun tqan, aku kub' tz'aqiy toj il, b'antla tu'n tel ttx'emin, exsin tu'n tokxa toj kya'j tuk'a junch'in tq'ob'a, tze'nkuljo tu'n t-xi'y toj q'aq' tuk'a kykab'il.\x * \xo 9:43 \xt Mt. 5:30\x* \v 44 Toj q'aq', aye ẍchuq' mina nchi kyim, ex mina nyupjjo q'aq'.\f + \fr 9:44 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 44.\f* \v 45 Ikyxjo qa tu'n tpaj tqan, aku kub' tz'aqiy toj il, b'antla tu'n tel ttx'emin, exsin tu'n tokxa toj kya'j noq tuk'a junch'in tqan, tze'nkuljo tu'n t-xi'y toj q'aq' tuk'a kykab'ilx, \v 46 qu'n toj q'aq', aye ẍchuq' mina nchi kyim ex mina nyupjjo q'aq'.\f + \fr 9:46 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 46.\f* \v 47 Ikyxjo qa noq tu'n tpaj twutza, aku kub' tz'aqiy toj il, wenitla tu'n tetz ti'n, exsin tu'n tokxa toj kya'j ja' nkawine Dios, tuk'a junch'in twutza, tze'nkuljo tu'n t-xi'y toj q'aq' tuk'a kykab'ilx,\x * \xo 9:47 \xt Mt. 5:29\x* \v 48 qu'n toj q'aq', aye ẍchuq' mina nchi kyim, ex mina nyupjjo q'aq'.\x * \xo 9:48 \xt Is. 66:24\x* \p \v 49 N-ajb'in te atz'in ti'j chib'j, tu'n mi junxiyixe.\x * \xo 9:49 \xt Lv. 2:13\x* Ikyqexsin qe', kky'elix ti'chaqku ti' qu'n, tu'n mina qox toj il. \v 50 Nimx n-ajb'ine atz'in te aq'b'il ttxutxjil qchi'. Me tz'elit naj tpitz'mejil, nti' aku tz'ajb'ine qe.\x * \xo 9:50 \xt Mt. 5:13; Lc. 14:34-35\x* Tz'elit tnaj tpitz'mejil, ikyxjo tze'nku jun xjal tz'el naj twenil kywutzx xjal ex twutz Dios. \p Tu'npetzintzjo, tentzin kywenila kykyaqilxa, tu'ntzin tten tzaljb'il kyxola. \c 10 \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo tu'n tkub' kypa'nxjal kyib' \r (Mt. 19:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Etz Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in tojjo tnam Capernaum, exsin i xi' tojjo tx'otx' te Judey, ex i xi' tojjo tx'otx' tjlajxi Nim A' Jordán. Pon chmet txqan xjal ti'jile antza, ex ok ten xnaq'tzilkye tze'nkuxtaqjo ntenetaq tu'n. \p \v 2 Kyxoltzi'n xjal, i kanin junjun Parisey, tu'n t-xi kyqanin jun tumil, tze'n tten tu'n tkub' tz'aq toj til ti'jjo t-xnaq'tzb'il. Chi chi' kyjalu'n: ¿Wenpetzila, tu'n tkub' tpa'n jun ichin tib' tuk'a t-xu'jil? \p \v 3 I xi ttzaq'win: ¿Ti'tzin kyij ttz'ib'in Moisés kye'y toj Ojtxe Kawb'il? \p \v 4 Xi kytzaq'win: Ttziye te Moisés, tu'n tkub' b'inchit jun u'j te kypa'b'lxjal kyib'. Ikytzin n-aje kychq'o'ne ichin kyxu'jil tja kytata.\x * \xo 10:4 \xt Deu. 24:1-4; Mt. 5:31\x* \p \v 5 Xi tq'ma'n Jesús: Tzaj tq'o'n Moisésjo kawb'il ikyjo, qu'n tu'n tkujil kyanmi'n, tu'n kyky'e'y kub' kyniminji'y tkawb'il Dios kyij tq'o'n te tnejil. \v 6 Qu'n tnejilxix, kub' tb'inchin Dios jun ichin ex jun qya.\x * \xo 10:6 \xt Gen. 1:27; 5:2\x* \v 7 Tu'npetzi'n, kyjel ttzaqpi'n te ichin ttata ex tnana, noq tu'n tok meje tuk'a t-xu'jil. \v 8 Ex kykab'ilx kchi okil te junch'in.\x * \xo 10:8 \xt Gen. 2:24\x* \v 9 Tu'npetzi'n, nlay tz'el tpa'n te xjaljo, a s-ok tmujb'in Dios. \p \v 10 Telninxitzin b'ajjo t-xnaq'tzb'il, i xi' toj jun ja. Atzaj te' kykanin, xi kyqanin t-xnaq'tzb'in juntl majl te ti'jxjo t-xnaq'tzb'il kyi'j pa'l kyib'. \p \v 11 Xi tq'ma'n Jesús kye: Qa at jun ichin xkub' tpa'n tib' tuk'a t-xu'jil, exsin qa ma jaw meje tuk'a juntl qya, aj ky'a'jiljo ichin ikyjo twutz tnejil t-xu'jil. \v 12 Ex ikyxjo jun qya, qa ma kub' tpa'n tib' tuk'a tchmil, ex qa ma jaw meje tuk'a juntl ichin, aj ky'a'jiljo qya ikyjo twutz tnejil tchmil.\x * \xo 10:12 \xt Mt. 5:32; 1Co. 7:10-11\x* \s1 Tej kykub' tky'iwlin Jesúsjo tal k'wal \r (Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17) \p \v 13 I b'aj tzaj kyi'nxjal junjun tal k'wal tk'atz Jesús, tu'n tkub' tq'o'n tq'ob' kyib'aj, tu'n kykub' tky'iwlin. Me ayetzi'n t-xnaq'tzb'in b'e'x i ok ten yisol kye' nchi b'aj kanintaq. \v 14 Tej kyok tka'yin Jesús ikyjo, b'e'x tzaj tq'oj kyi'j t-xnaq'tzb'in, ex xi tq'ma'n kye: Kytzaqpinqetzji'y tal k'wal, tu'n kyb'aj tzaj laq'e nk'atza. Mi chi kub' kymeqo'n, qu'n kykyaqiljo k'wel kymutxsin kyib' tze'nqe' tal k'wal lo, ayepen kye kchi okixjo toj Tkawb'il Dios. \v 15 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; qa nti' tq'uqb'il kyk'u'ja wi'ja tze'nku jun k'wal, nlay b'ant tkawin Dios toj kychwinqila.\x * \xo 10:15 \xt Mt. 18:3\x* \v 16 I jaw tchle'n k'wal, ex i kub' tky'iwlin tuk'a tq'ob'. \s1 Tej tyolin jun q'inin tuk'a Jesús \r (Mt. 19:16-30; Lc. 18:18-30) \p \v 17 Te' t-xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in, pon rinin jun ichin tk'atz, exsin kub' meje twutz, ex xi tqanin te: Ay, xnaq'tzil wenxix, ¿Ti'n k'wel nb'inchi'n, tu'n nkanb'inteji'y chwinqil te jun majx? \p \v 18 Xi ttzaq'win Jesús: ¿Tiqu'n ntzaj tq'ma'n qa wenqi'n? Nti'x jun te xjal wen tzalu'n twutz tx'otx', qala' o'kx te Dios. \v 19 ¿On chi tb'ijiy tkawb'il Dios? Mi b'iyi'n.\x * \xo 10:19 \xt Ex. 20:13; Deu. 5:17\x* Mi ky'a'ji'n.\x * \xo 10:19 \xt Ex. 20:14; Deu. 5:18\x* Mi tz'elq'i'n.\x * \xo 10:19 \xt Ex. 20:15; Deu. 5:19\x* Mi jaw b'ant yol ti'j jun a'la noq tu'n kukxjo.\x * \xo 10:19 \xt Ex. 20:16; Deu. 5:20\x* Niminkujiy ttatiy ex tnaniy.\x * \xo 10:19 \xt Ex. 20:12; Deu. 5:16\x* \p \v 20 Xi tq'ma'n ichin te Jesús: Xnaq'tzil, kykyaqilxjo anetzi'n, o b'aj b'ant wu'n atxix toj nq'ayila. \p \v 21 Xi tka'yin Jesús tuk'a tq'aq'b'il tk'u'j, ex xi ttzaq'win: Noq junch'intl tu'n tb'ant tu'n: Kux txi'y k'ayil te' tkyaqiljo jni' at te'y, ex oyinxjiy jni' tpwaqa kye yaj. Ikytzin ktenb'ila tq'inimiljiy toj kya'j. Exsin ku tzajtza lipeka wi'ja. \p \v 22 Tej tb'in te' q'inin ikyjo, b'e'x jaw b'isin, qu'n manyor q'ininxtaq. \p \v 23 Te' tajjo q'inin tja, jaw ka'ylaj Jesús ti'jile, exsin xi tq'ma'ntz kye t-xnaq'tzb'in: Kujx te' lu'n kye q'inin, tu'n kyokx toj Tkawb'il Dios. \p \v 24 Ex ikyqexjo t-xnaq'tzb'in, b'e'x i jaw ka'ylaj, te' kyb'in te' ikyjo. \p Xi tq'ma'n Jesús kye: Nk'wal, kujx te' tu'n tokx jun xjal toj Tkawb'il Dios. \v 25 Kxel nq'ma'n juntl majl kye'y: Jun paqxla aku tz'ex jun chej toj toyajil jun b'aq te slepb'il b'u'ẍ, tze'nkul te' tu'n tokx jun q'inin toj Tkawb'il Dios. \p \v 26 Ayetzin t-xnaq'tzb'in, te' kyb'in te' ikyjo, i jaw ka'ylajxixtl, ex i jaw qanlaj kyxolilex: Qa nlay chi okx q'inin toj kya'j, ¿Yajtzila qetz? ¿Altzila kye k-okixtz? \p \v 27 I ok tka'yin Jesús, ex i xi ttzaq'win: Nlay b'ant tu'n kyklet-xjal kyu'nx kyib'x. Me mete Dios kb'antil te' tu'n tkyaqil. \p \v 28 Ok ten Pegr q'malte te Jesús: Ma kyij qtzaqpinqeji'y tkyaqiljo jni' attaq qe'y, ex loqo'y lipcheqok ti'ja. \p \v 29 Xi ttzaq'win Jesús: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, a'lchaqx kye kyij ttzaqpi'n jni' tja, ttziky, titz'in, tnana, ttata, tk'wal, jni' ttx'otx' ex tkyaqil jni' at te, noq tu'n npaja ex tu'n tpajjo nyola, \v 30 nimx t-xel ktzajil tq'o'n Dios te twutzxjo tx'otx' lu'n, tze'nku tja, ttziky, titz'in, tnana, tk'wal, jni' ttx'otx', exla qa tuk'a yajb'il tzalu'n twutz tx'otx'. Me tojtzi'n juntl tchwinqil, ok tkanb'e tchwinqil te jun majx. \v 31 Me nimx ja'lin ite'k te tnejil tzalu'n twutz tx'otx', me chi kyjel te tch'ib'il, qa nti' kynimb'il. Ex nimx nti' kyoklin tzalu'n twutz tx'otx' ja'lin, me kchi okil te tnejil noq tu'n kynimb'il.\x * \xo 10:31 \xt Mt. 20:16; Lc. 13:30\x* \s1 Tej tyolin Jesús te tox majin ti'j tkyimlin \r (Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34) \p \v 32 Kyja'taq kyjax Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in tzma Jerusalén; nejnin Jesús kywutzjo t-xnaq'tzb'in, ex aye t-xnaq'tzb'in tzaj tchewil kyi'j, qu'n b'e'x kynab'le ti' tu'ntaq tb'aj ti'j Jesús antza. Ex ayetzin xjal lipcheqextaq kyi'j, b'e'x i tzaj xob' tu'n ikyjo. Ajtz meltz'aj Jesús, ex i tzaj ttxko'n t-xnaq'tzb'in kyjunalx, ex ok ten q'malte kye: \v 33 Ikytzi'n tze'nku n-ok kyka'yi'n, ch'ix qjapin Jerusalén, a ja' ayi'n, a Tk'wal Ichin, kchin xel k'ayi'n kye' kynejil kypale Judiy exsin kye' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Kyq'ma'b'il qa ayi'n at npaja, noq tu'n nkub' b'yokuy kyu'n aj il. \v 34 Kchin okil kyxmayi'n, kb'ajil kytzub'in wi'ja, kchin okil kylank'i'n, exsin kchin k'wel kyb'yo'n. Me toj toxin q'ij, kchin jawil anq'i'ntla. \p Ikytzin b'aj tyolin Jesúsjo kywutz t-xnaq'tzb'in. \s1 Tej t-xi kyqanin Santyaw ex Juan jun b'a'n te Jesús \r (Mt. 20:20-28) \p \v 35 Atzin te Santyaw exsin Juan, k'walb'ajqe te Zebedey, i xi laq'e tk'atz Jesús, exsin xi kyq'ma'n te: Xnaq'tzil, qaja tu'n tb'inchi'n jun b'a'n qi'ja. \p \v 36 I xi ttzaq'win Jesús: ¿Ti'tzin kyaja tu'n tkub' nb'inchi'n kyi'ja? \p \v 37 Xi kyq'ma'n: Q'ontza qokli'n, tu'n qkub' qe'y toj Tkawb'ila toj tman q'ob'a ex juntl toj tẍnayaja kawil tuk'iy. \p \v 38 I xi ttzaq'win Jesús: Mina n-el kyniky'a ti'jjo ntzaj kyqani'n we'y. ¿Ma akutzin tziky'x kye' kyu'n tkyaqiljo jni' kky'elix wu'n? ¿Ex ma akutzin kypa kye' tkyaqil yajb'il kky'elix wu'n? \p \v 39 Xi kytzaq'wintz: Ok kky'elix qe qu'n. \p Xi ttzaq'winl Jesús kye: Twutzx te', akula tziky'x kye kyu'n tze'nku we' kky'elix wu'n, \v 40 me atzi'n tu'n tkub' qe jun kye' toj nman q'ob'a ex juntl toj nẍnayaja kawil wuk'iy, nyaqin we' ti'j te'; qala' a nMa'n, qu'n o'kx te' ojtzqilte ex b'ilte alqe kxele tq'o'ne. \p \v 41 Atzaj te' tok kyb'i'n lajajtl t-xnaq'tzb'in ikyjo, b'e'x tzaj kyq'oj kyi'j Santyaw ex Juan. \v 42 Me i xi ttxko'n Jesús kykyaqilx, ex xi tq'ma'n kye: Ojtzqi'nl kye' kyu'n tze'n kytenxjal nya nimil; qu'n ayetzi'n tnejil kawil, qa ti'x jun ti', manyor tx'u'jqex tuk'a kykawb'il, qu'n nyakuj etzinqe kyu'n.\x * \xo 10:42 \xt Lc. 22:25\x* \v 43 Me atzin kyxola, nya iky te'. Qala' ankye te' taj tu'n tok te nim toklin kyxola, il ti'j tu'n tajb'in kye txqantl.\x * \xo 10:43 \xt Lc. 22:26\x* \v 44 Ex ankye taj tu'n tok te tnejil, il ti'j tu'n tok tze'nku jun aq'nil te jun majx kye txqantl.\x * \xo 10:44 \xt Mt. 23:11; Mr. 9:35; Lc. 22:26-27\x* \v 45 Qu'n ka'ntzinjiy we', a ayi'n Tk'wal Ichin; mi ẍin ul we' tu'n kyajb'inxjal we'y; qala' ayin we' tu'n wajb'i'n kye txqantl, ex tu'n t-xi nq'o'n nchwinqila te kyxel, tu'n kyklet te jun majx.\x * \xo 10:45 \xt Mt. 20:28; Jn. 12:32\x* \s1 Tej tq'anit jun moẍ tu'n Jesús \r (Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43) \p \v 46 Tej kyxi' Jerusalén, iltaq ti'j tu'n kyiky' tojjo jun tnam, Jericó. Te' kyex ttxanxi tnam, lipcheqektaq txqan xjal kyi'j. Ex attaq jun moẍ q'uqle ttzi b'e, Bartimey tb'i, tk'wal Timey, nmo'ntaq. \v 47 Te' tb'i'nte qa ataq Jesús aj Nazaret, b'e'x ok ten ẍch'il: Jesús, tyajil David,\x * \xo 10:47 \xt Mt. 21:9\x* q'aq'intz tk'u'ja wi'ja. \p \v 48 B'e'x ok kyyiso'nxjal, tu'n tkub' qen, me noqx kyja' jawe ẍch'ine: Tyajil David, q'aq'intz tk'u'ja wi'ja. \p \v 49 Te' tb'inte Jesúsjo ikyjo, b'e'x kub' we', ex tq'ma: ¡Kyq'olb'intza! \p Ex b'e'xsin tzaj kyq'olb'intz moẍ, ex xi kyq'ma'n te: Qe tk'u'ja. ¡We'ksa! Lu'y nq'olb'ajtz. \p \v 50 B'e'xsin kyij t-xo'nkuxjo t-xb'alin, jun paqx tjaw t'ikypaj, ex xi ti'n tib', tu'n tkanin tk'atz Jesús. \p \v 51 Xi tqanin Jesús te: ¿Ti' taja tu'n tkub' nb'inchi'n ti'ja? \p Xi ttzaq'win: Xnaq'tzil, waja tu'n kyka'yin nwutza. \p \v 52 Xi tq'ma'n Jesús te: Kux tz'aja, noq tu'n tnimb'ila wi'ja ma chi ka'yin twutza. \p Texjo paq, kyka'yin twutz, ex b'e'x ok lipe ti'j Jesús. \c 11 \s1 Tej tkanin Jesús toj Jerusalén \r (Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Tkanin Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in kyojjo kab'e much' tnam Betfagé ex Betania, nqayin t-xe wutz Olivos. Te' ch'ixtaq kykanin toj Jerusalén, i xi tchq'o'n kab'e t-xnaq'tzb'in, tu'n kyxi' toj jun kyb'e. \p \v 2 Xi tq'ma'n kye: Ku kyxi'y tojjo tal kojb'il jlajxi. Ajtzin kyokxa ttxa'n tnam, ok knetil jun tal bur kyu'n, k'lo'n, me mix jun xjal o chejinxi tib'aj. ¡Kypjumila, exsin kyintza tzalu'n! \v 3 Qa at jun a'la saj qaninte kye'y. ¿Tiqu'nil n-el kypju'n? qa chi'. At k-okile te qAjaw, chichkuji'y, me ja'linx tz'ajtz qq'o'ntla. \p \v 4 I xi', ex atzaj kykanin, k'lo'ntaqjo tal bur ttzi b'e nqayin tk'atz jun ja, exsin tzaj kypju'ntz. \p \v 5 Me xi kyqanin jun ch'uq xjal kye, a ite'taq antza: ¿Titzi'n nb'aj kye'y? ¿Ti qe n-el kypjunji'y tal bur? \p \v 6 Xi kyq'ma'ntz tze'nkuxjo otaq txi tq'ma'n Jesús kye. B'e'xsin tzaj kytzaqpi'ntz. Exsin tzaj kyi'ntzjo tal bur. \p \v 7 Atzaj te' tul tk'atz Jesús, b'aj jax kyq'o'n kytxo'w tib'aj, exsin jax qe Jesús tib'aj. \v 8 B'aj kub' kyliky'in jni' xjal kytxo'w toj tb'e, ex ayetzi'n txqantl b'aj tzaj kytoqin t-xaq tze, tu'n tkub' kychto'n toj tb'e. \v 9 I b'aj kub' nejjo txqan xjal twutz, ex txqantl b'aj ok lipe; kykyaqilxtaq nchi b'aj b'itzin wen, ex kyq'ma'ntaq: \q1 Qo b'itzin ti'j tb'i a tzul ti'j tb'i tAjaw Tkyaqil, qu'n ky'iwlinxix. \q1 \v 10 Ky'iwlinxixa, a ma tzul kani'n, ay tyajil David, tu'n tkawi'n qxola. \q1 Nimxitjo toklin tb'iy toj tnajb'ila.\x * \xo 11:10 \xt Sal. 118:26\x* \p \v 11 I o'kx Jesús toj Jerusalén kyuk'a t-xnaq'tzb'in, ex xi' tojjo tnejil ja te na'b'l Dios. B'aj tka'yin ti'chaq tokxtaq toj. B'e'xsin xi'tz juntl majl kyuk'a t-xnaq'tzb'in tzma Betania, qu'n otaq qoqix, te' tok kyka'yin. \s1 Tej tqanb'in Jesús ti'j tqan iw \r (Mt. 21:18-19) \p \v 12 Toj junxil q'ij, te' kyja'taq kyiky'x tojjo Betania, otaq tzaj wa'yaj ti'j Jesús. \v 13 Tli jun tqan iw najchaq, ẍqiyin wen. Xi' lolte kyuk'a t-xnaq'tzb'in, qa attaq twutz. Me te' kykanin, nti' twutz, noq t-xaq attaq, qu'n nyataq tq'ijjo tu'n twutzin. \v 14 Tu'ntzin ikyjo, qanb'in ti'j, ex xi tq'ma'n te tqan iw: Mixla jtojx tu'n tel twutza te kylo'xjal. \p Kyb'i t-xnaq'tzb'in ikyjo. \s1 Tej kyex tlajo'n Jesús jni' k'ayil toj tnejil ja te na'b'l Dios \r (Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 15 Atzaj te' tkanin Jesús juntl majl kyuk'a t-xnaq'tzb'in Jerusalén, okx tojjo tnejil ja te na'b'l Dios. B'ajetz tlajo'n jni' xjal nchi b'aj k'ayintaq, ex nchi b'aj loq'intaq toj. B'aj jaw tpich'kin jni' kymeẍjo nchi b'aj tx'exb'intaq pwaq, jni' kyq'uqiljo nchi b'aj k'ayintaq palom, a aye nchi b'aj ajb'intaq te aq'b'il chjonte te Dios. \v 16 Ex mix ttziye tu'n kyokx juntl majljo k'ayil. \v 17 Exsin ok ten xnaq'tzil: Tz'ib'inl te' toj Tu'jil Tyol Dios: \q1 Atzin nja'y k-okil te ja te na'b'l Dios te tkyaqil xjal;\x * \xo 11:17 \xt Is. 56:7\x* \q1 me ayetzinl kye', ma chi ok q'onte te kyja ileq'.\x * \xo 11:17 \xt Jer. 7:11\x* \p \v 18 Te' tok kyb'i'n kynejil kypale aj Judiy ikyjo exqetzi'n jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, b'e'xsin i ok ten jyol ttxolil tze'n tu'n tkub'e kyb'yo'ne, qu'n otaqx tz'ok kyxob'il te, qu'n nimxxjal otaq tz'ok lipe ti'jjo t-xnaq'tzb'il. \p \v 19 Atzin te' qok yupj, b'e'x meltz'aj Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in. \s1 Tej tja tzqij tqan iw, tu'n tqanb'il Jesús \r (Mt. 21:20-22) \p \v 20 Toj junxil qlixje, iky' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in tk'atzjo tqan iw, ex ok kyka'yin otaq jaw tzqij. \v 21 Ante Pegr, te' tok tka'yin, tzaj tna'n ti'jjo tq'ma Jesús ti'jjo tqan iw, ex xi tq'ma'n: Aj Xnaq'tzil, ¡Ka'n! Ma tzqij tej tqan iw, aj kyij tq'o'n qanb'il ti'j. \p \v 22 Xi ttzaq'win Jesús: Tenxix kynimb'ila ti'j Dios, ex ti'jjo jni' nb'aj b'ant tu'n. \v 23 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa at jun xjal at-xix tnimb'il, ex nya njawje, qa ma txi tq'ma'n te wutz lu'n, Ku tela tzalu'n, ex ku txi'y toj ttxuyil a', qa at-xix tq'uqb'il tk'u'j, ok kb'antil.\x * \xo 11:23 \xt Mt. 17:20; 1Co. 13:2\x* \v 24 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, aj t-xi kyqanin jun ti' toj na'j Dios, ten kynimb'ila tu'n ttzaj tq'o'n, ex ok ktzajil kyk'mo'n. \v 25 Ex aj kyok ten na'l Dios, kynajsinkuy til jun xjal, qa at xb'ajte kyi'ja, tu'ntzin tkub' tnajsin Diosjo kye'. \v 26 Qatzin qa mina xkub' kynajsi'n til jun xjal, ex nlay kub' najsin kye' tu'n Dios.\f + \fr 11:26 \ft Mt. 6:14-15; 18:21-35; Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 26.\f* \s1 Jun kyxjel Parisey ti'j toklin Jesús \r (Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8) \p \v 27 Tb'ajlinxi' ikyjo, kykanin juntl majl Jerusalén, ex i ok ten b'etejil tpe'n tnejil ja te na'b'l Dios. I tzaj laq'e kynejil pale kyuk'a xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, junx kyuk'a jni' nejinel kyxolxjal, \v 28 ex xi kyqanin te: ¿Ti'n tokiy tu'n tb'inchintejiy jni' lo, a nkub' tb'inchi'n? ¿Ex ankye saj q'o'nte tokli'n? \p \v 29 I xi ttzaq'win Jesús: Ex ikyx weji'y, kxel nqani'n jun nxjelb'itza kye'y. \p \v 30 Xitzin tqanintz: ¿Ankye tzaj chq'o'nte qtzan Juan tu'n kyku'xxjal tu'n toj a' te jawsb'il a'? ¿Apela Dios, mo noq ayexjal?\x * \xo 11:30 \xt Jn. 1:6-7\x* ¡Kytzaq'wintzi'n! \p \v 31 B'e'xsin b'aj ok tentz yolil kyxolile, ex kyq'ma: Qa ma txi qq'ma'n a Dios, b'e'x ktzajil tq'ma'n qe, ¿Tin qu'n mi xi kynimintza? chila'. \v 32 Ex qa ma txi qq'ma'n qa xjal, at qxob'il. ¿Ma nyatzin kykyaqil xjaltz q'mante qa a Juan jun yolil Tyol Dios? \p \v 33 Mix jyetil tumil kyu'n, ti' tu'n t-xi kytzaq'win. O'kx xi kyq'ma'n te: Nya b'i'n qe qu'n. \p I xi ttzaq'win Jesús: Exsin ikyx weji'y, nlay txi nq'ma'n we', alkye saj q'o'nte wokli'n tu'n tkub' nb'inchi'n tkyaqiljo lo. \c 12 \s1 Jun techil tu'n Jesús kyi'jjo manil tx'otx' \r (Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19) \p \v 1 Kub' tq'o'n Jesús jun techil ti'j jun ichin tajaw tx'otx': Jun ichin ok tawin tqan uv. Ok tch'lajin ti'jile, ex b'e'x jaw twa'b'in jun xkyaq'te toj te tzajb'ilte.\x * \xo 12:1 \xt Is. 5:1-2\x* Exsin xi tq'o'ntz te kymajin aq'nil, ex b'e'x xi' najchaq. \v 2 Te' tul kanin tq'ij awal, tzaj tchq'o'n jun taq'nil qanil te' twutz awal te manb'il ttx'otx'. \v 3 Me ayetzin manil, te' tkanin taq'nil, b'aj kylank'in, ex kukxjo aj kychq'o'ne. \v 4 Toj juntl majl tzaj tchq'o'n juntl taq'nil, ex ikyxjo, b'e'x ky'ixb'e twi', noqx jni' b'aj kyyiso'n, ex kukxljo, aj kychq'o'n. \v 5 Tzaj tchq'o'n juntl taq'nil; noqx te' tkanin, b'e'x kub' kyb'yo'n. I tzaj tchq'o'nl txqantl. Me ikyx b'ajjo kyi'j: At ky'ixb'e, ex at b'e'x b'aj kub' kyb'yo'n. \v 6 Noq jun tk'wal kyij, tu'n ttzaj tchq'o'n, a k'u'jlinxixtaq tu'n. Qu'n kub' tb'isin: Nyapela k'wel kynimin nk'wala. \p \v 7 Atzin te' t-xi kyka'yin manil tx'otx' te' ttzajjo k'walb'aj, b'e'x i b'aj ja yolin kyxolile: Ate lu'n kyjel te tajaw tx'otx'. Tu'npetzintzjo, qb'yo'nku, tu'ntzin qkyij te tajaw. \p \v 8 B'e'xsin tzaj kytzyu'n, exsin kub' kyb'yo'n, ex i xta'j xo'lte ttxanxi tx'otx'. \p \v 9 ¿Ti'tzila kb'ajil te tajaw tx'otx' kyi'jjo manil, toj kywutza, aj tul? ¿Nyapela b'e'x kchi k'wel tb'yo'n, ex kxel tq'o'n ttx'otx' te kymajin txqantl? \v 10 ¿Na'mtzin tel kyniky'a te ntq'ma'n Tyol Dios? \q1 A ab'j, a xi kyxo'n b'inchil ja, a nyakuj nti'taq tajb'in, \q1 me axixpente ab'jjo ma tz'okin te tq'uqil tẍkyin ja, a nimxix toklin. \q1 \v 11 Atzin tb'anilxjo ma tzaj tq'o'n tAjaw Tkyaqil qe, \q2 ex ma qo jaw ka'ylajx ti'j.\x * \xo 12:11 \xt Sal. 118:22-23\x* \p \v 12 Tetzi'n tkub' tyolin Jesús ikyjo, b'e'xtaq xi q'i'n toj tze kyu'n kynejil Judiy, qu'n b'e'x el kyniky' te techil, qa kyi'jtaq nyoline. Me b'e'x kyij kytzaqpi'n, tu'n kyxob'il kye xjal. \s1 Jun xjelb'itz te Jesús qa wen tu'n t-xi chjet k'ayb'il \r (Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26) \p \v 13 Ayetzin kynejil Judiy i xi kychq'o'n junjun Parisey ex junjuntljo aye lipcheqetaq ti'j Herodes, tu'n kyxi' qanil jun kyxjelb'itz te Jesús, noq tu'n tkub' tz'aq kyu'n ti'jjo t-xnaq'tzb'il.\x * \xo 12:13 \xt Mt. 12:10; Mr. 3:2; Lc. 11:54; 14:1\x* \v 14 Te' kykanin, xi kyqanin: Ay, xnaq'tzil, noq samiy, b'i'n qe qu'n, qa nyolin te twutzxix, ex nxnaq'tzi'n noq ti'jjo tb'eyil chwinqil tu'n qxi' tuk'a qMan Dios. Ex nya noq lipcheka ti'jjo nkyq'ma'nxjal, ex mi nchi kub' tniminjiy aye nim kyoklin, qu'n toj twutza, junx kyoklinxjal kykyaqil. Tu'npetzi'n, ¿Wenpela tu'n t-xi qchjonji'y k'ayb'il te kawil te Rom, mo minaj? \p Xi kyqanin ikyjo qu'n kyky'e'taq Parisey tu'n t-xi chjet k'ayb'il, me ayetzin kyuk'a Herodes, kyajtaq. Ikytzin iltaq ti'j tu'n tkub' tz'aq Jesús kyu'n toj til kywutzjo jun ch'uq xjal lo. \p Tu'npetzi'n, xi kyq'ma'n te: ¿Okpela kxel qchjo'ntza, mo minaj? \v 15 Me tojtzqi'ntaq te Jesúsjo kyxmiletz'il ti'jjo xi kyqanin, ex xi tq'ma'n kye: N-el we niky' te ti'jjo kyaja. Kyaja tu'n nkub' tz'aqa ti'jjo nxnaq'tzb'ila. Kyyek'intzi'n jun pwaq we'y, tu'n tok nka'yi'n. \p \v 16 Xi kyyek'in te, ex xi tqanin Jesús kye: ¿An qwutzb'iyiljo lo, ex an qb'i tz'ib'ink twutz? \p Xi kytzaq'winxjal: Te nmaq kawil te Rom, chi chi'. \p \v 17 I xi ttzaq'win Jesús: Tu'npetzi'n, kyq'o'nx kyeji'y a ntqanin nmaq kawil te Rom, ex kyq'o'nxji'y a te Dios ntqanin. \p Tetzi'n kyxi ttzaq'win ikyjo, noqx i b'aj jaw ka'ylaj. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'j qa il ti'j tu'n qjatz anq'in juntl majl \r (Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40) \p \v 18 Attaq jun ch'uq Sadusey nb'aj xnaq'tzintaq, qa aj tkyim jun xjal, minataq njaw itz'je juntl majl.\x * \xo 12:18 \xt Kyb'i. 23:8\x* I tzaj tk'atz Jesús, ex xi kyq'ma'n te: \v 19 Xnaq'tzil, kyij ttz'ib'in Moisés toj Tyol Dios, qa aj tkyim jun ichin, ex qa nti' jun tk'wal kyij tuk'a t-xu'jil, il ti'j tu'n tjaw meje tuk'axjo ttziky mo titz'in qtzan tchmil, qu'n tu'ntzin aj tuljo tnejil tal, te tk'waljo qtzan tchmil tu'n toke.\x * \xo 12:19 \xt Deu. 25:5-10\x* \v 20 Jun maj, attaq wuq ichin kyitz'imila kyib'. Atzin kytziky knet t-xu'jil, me nti'x jun tk'wal kyij, te' tkyim. \v 21 Atzintzjo tkab' jaw meje tuk'a t-xu'jil kyij, me ikyxljo, nti' jun tk'wal kyij, te' tkyim. Ex ikyxl b'ajjo ti'jjo toxin, \v 22 ex ikyx b'ajjo kyi'jjo txqantl. Ex b'e'x kyimljo qya. \p \v 23 Atzi'n ja'lin, at jun qxjela te'y: ¿Tze'ntzila tte'n tu'n kyjaw anq'intl kyimnin? Qu'n, qa ikyjo, aj kyjaw itz'je juntl majl, ¿Ti'tzila kb'ajiltz? ¿Altzila kye k-okil te tchmiljo qya kyxoljo wuq ichin, qu'n kykyaqilx i ok meje tuk'a? \p \v 24 I xi ttzaq'win Jesús: Najninx ite'ya kye'. ¿Na'mxsin tel kyniky'a te Tyol Dios, ex te jni' tipin? \v 25 Ajtzin kyb'aj jaw itz'je juntl majljo kyimnin, mikyxil te' chwinqil tze'nku lu'n. Ayetzin ichin exqetzi'n qya mina chi b'aj jaw meje juntl majl. Iky kchi b'aj okile' tze'nqeku angel toj kya'j. \v 26 Ti'jtzintzjo aj kyjatz itz'je juntl majl kyimnin, ¿Ma na'mtzin tkux kyu'jinji'y Tyol Dios, a kyij ttz'ib'in Moisés, tej tyolin Dios tuk'a tojjo tqan tx'i'x, a nk'anttaq? Chi' kyjalu'n: Ayin weji'y tDios Abraham, te Isaac ex te Jacob. Mix tq'ma qa ayintaq weji'y, qala' ayin weji'ych.\x * \xo 12:26 \xt Ex. 3:6\x* \v 27 Ikytzi'n, ate Dios nya kyDios kyimnin, qala' kyDios itz', exla qa o chi kyim tzalu'n twutz tx'otx', qu'n toj twutz Dios, itz'qe kykyaqilx. \p Tu'npetzi'n, najninx ite'y. \s1 Alkye kawb'il nimxix toklin kyxoljo txqantl \r (Mt. 22:34-40) \p \v 28 Te' tok tb'i'n jun xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il ikyjo, tu'n toj tumil i xi ttzaq'wine Jesús, xi laq'e tk'atz ex xi tqanin: ¿Ankye' tkawb'il Dios nimxix toklin kyxoljo txqantl? \p \v 29 Xi ttzaq'win Jesús: An tnejiljo lu'n: \q1 Kyb'inkuxixsi'n, tyajil Israel. \q1 O'kx Diosjo junch'in, a tAjaw Tkyaqil. \q1 \v 30 Tu'npetzintzjo, k'u'jlinkxixa tuk'a tkyaqil tanmi'n ex tuk'a tkyaqil tnab'la ex tuk'a tkyaqil tipi'n.\x * \xo 12:30 \xt Deu. 6:4-5\x* \p \v 31 Atzin tkab'tz: \q1 K'u'jlink t-xjalila tze'nkux ay.\x * \xo 12:31 \xt Lv. 19:18; 1Jn. 4:21\x* \p Nti'x juntl tkawb'il nim toklin tze'nqe lu'n. \p \v 32 Ante xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il xi tq'ma'n: Xnaq'tzil, twutzxjo ikyjo tze'n ntzaj tq'ma'n; junch'inx te Dios, tAjaw Tkyaqil; nti' juntl.\x * \xo 12:32 \xt Deu. 4:35\x* \v 33 Tu'n tok qk'u'jlin Dios tuk'a tkyaqil qanmin, tkyaqil qnab'l, ex tkyaqil qipin, ex tu'n kyok qk'u'jlin qxjalil tze'nkux awo; axixjo lu'n nim toklin tze'nqeku' oyaj ex chojb'il nchi kub' patit twi' t-altar Dios.\x * \xo 12:33 \xt Os. 6:6\x* \p \v 34 Te' tok tb'i'n Jesús, te' otaq txi ttzaq'win xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il toj tumil, xi tq'ma'n te: Noq ch'intl tu'n tel te tniky' te' Tkawb'il Dios. \p Tb'ajlinxi' ikyjo, mix a'l juntl el t-xob'il, tu'n t-xi tqanin juntl t-xjelb'itz te Jesús. \s1 T-xjelb'itz Jesús kye Parisey \r (Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44) \p \v 35 Te' nxnaq'tzintaq Jesús toj tnejil ja te na'b'l Dios, xi tqanin jun t-xjelb'itz kye xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il: ¿Tze'ntzin tten kyq'ma'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, qa tyajil David te Crist, a Kolil, a at toklin tu'n Dios? \v 36 Ax David q'mante jun maj tu'n Xewb'aj Xjan: \q1 Xi tq'ma'n Dios te wAjawa: \q1 Qekuy toj nman q'ob'a kawil wuk'iy, \q1 ex k'wel kyi'jjo tajq'oja wu'nch.\x * \xo 12:36 \xt Sal. 110:1\x* \p \v 37 Twutzx te' qa a David t-xe'chil Crist. ¿Me tze'ntzin ttentz o yolin te David ti'j Crist, a na'mtaq titz'je, ex ok tq'o'n te tAjaw? \p Tb'anilx ele t-xnaq'tzb'in toj kywutzjo jni' xjal. \s1 Tej tyolin Jesús kyi'jjo xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il \r (Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Nxnaq'tzintaq Jesús kye jni' xjal, ex xi tq'ma'n: Kyka'yink kyib'a, tu'n mina chi ok lipe'y kyi'jjo xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Nb'aj kub' kyyek'in kyib' te tnejinel tnam, ex nb'aj ok kyq'o'n kyxb'alin tb'anilx, manyor xqerx wen, noq tu'n kyokku ka'yin kyu'nxjal. Ex kyajxix, tu'n kyok q'olb'it wen ja'chaq nchi b'ete. \v 39 Kyajxix tu'n kyokx qe te tnejil kyojjo ja te na'b'l Dios ex toj jun wa'n toj jun nintz q'ij. \v 40 Me nb'ajel kyelq'in kyja qya meb'eqe, a o chi kyim kychmil, ex tkyaqiljo jni' at kye, ex tu'n mina tz'el kyniky'tzajil, nchi ok tennaj na'l Dios nimx tqan. \p Tu'ntzin ikyjo, okx kychja'b'ilx toj q'aq'. \s1 Qq'o'nx jun oyaj tuk'a tumil \r (Lc. 21:1-4) \p \v 41 Q'uqletaq Jesús jun maj tk'atz jun tkub'il oyaj pwaq, tokxtaq toj tnejil ja te na'b'l Dios, nka'yintaq kyi'jjo jni' xjal tze'n nb'aj kux kyq'o'ntaq kyoyaj. Ex ayetzin q'inin, nimx pwaq b'aj kux kyq'o'n. \v 42 Ex kanin jun qya, a otaq kyim tchmil, yajxix wen. Kux tq'o'n kab'e tal netz' pwaq. \p \v 43 I tzaj ttxko'n Jesúsjo t-xnaq'tzb'in, ex xi tq'ma'n kye: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; ajo tal qya lo, nim ch'intljo toyaj ma kux tq'o'n kywutzjo txqantl, \v 44 qu'n jotxjo xjal, a ma kux q'onte toyaj, a t-xkyijlb'in; qalatzinl te' tal yaj, a ma kux tq'o'n, a attaq tajb'in te tu'n tanq'in.\x * \xo 12:44 \xt Lc. 21:4; 2Co. 8:1-15\x* \c 13 \s1 Tej tyolin Jesús ti'j tu'n tyuch'jjo tnejil ja te na'b'l Dios \r (Mt. 24:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Tetz Jesús toj tnejil ja te na'b'l Dios, b'e'x xi tq'ma'n jun t-xnaq'tzb'in te: Xnaq'tzil, ayex kye junjun tij ab'j ex junjun tij ja tb'anilqex wen. \p \v 2 Xi tq'ma'n Jesús te: Tb'anilqex kye junjun tij ja nchi ok tka'yi'n, me twutzxix kxel nq'ma'n tey, qa tkyaqilx kchi k'wel yuch'j, ex nti'x jun ab'j kyjel tib'aj juntl, aj tpon tq'ijil. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Jesús ti' kb'ajil, aj ch'ixtaq tjapin b'aj tkyaqil \r (Mt. 24:3-28; Lc. 17:22-24; 21:7-24) \p \v 3 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in twi' wutz Olivos, xinin twutzjo tnejil ja te na'b'l Dios. Te' kykanin, kub' qe Jesús, me ayetzin Pegr, Santyaw, Juan exsin Andrés, xi kyqanin kyjunalx: \v 4 ¿Jtojtzin b'a'n tb'ajjo ikyjo, ex ti'chaqtzin txqantl kb'ajil, aj ch'ixtaq tk'ul kani'n ikyjo? chi chi'. \p \v 5 I xi ttzaq'win Jesús: Kyka'yink kyib'a tu'n mix a'l kub' sb'un kye'y, \v 6 qu'n ila'xte tzul, ex k-okil kyq'o'n kyib' tze'n ayi'n. Chichku' kyjalu'n: Ayin we' Crist, ex nimx xjal kb'aj k'wel kyu'n, tu'n kyb'aj ok lipe kyi'j. \v 7 Aj tok kyb'i'n tqanil jni' q'oj n-ok tzalu'n mo tzachi'n, mina chi jaw xob'a, qu'n atzi'n jni' anetzi'n ilx ti'j tu'n tb'aj. Me na'mtaqtzin tul kanin te' q'ij, a ja' tu'n tb'aje twutz tx'otx' tkyaqilx. \v 8 Ilx ti'j tu'n kyk'ul kani'n q'ij, ja' tu'n toke q'oj tu'n junjun nim tnam tuk'a junjuntl; ex tzul kyaqnajnab' ex nintz wa'yaj noq ja'chaqku tkyaqil twutz tx'otx'. Tkyaqiljo ikyjo, ikyjo tze'nku tnejil tchyo'n tk'u'j jun qya tuk'a tal. \p \v 9 B'a'nx chi ka'yin kyib'a, qu'n kchi b'aj xel q'o'n toj kyq'ob'jo kawil ex kchi b'ajil lank'i'n toj mu'ẍ ja te na'b'l Dios. Kchi b'aj pon q'i'n kywutz nmaq kawil ex kywutz much' kawil, noq tu'n npaja. Antza k'wele kychiky'b'i'n nqanila kywutz. \v 10 Me tu'n tb'ajjo tkyaqil twutz tx'otx', il ti'j nej tu'n tb'aj yolitjo nyola te kolb'il kyexjal toj kykyaqil twutz tx'otx'. \v 11 Me mina chi jaw b'isin kye', aj kyxi q'i'n kywutzjo nmaq kawil, ex ti' tu'n txi kyq'ma'n kye, qu'n nyaqe kye' kchi yolil, qala' ikytzin ate Xewb'aj Xjan k-yolil kyi'ja.\x * \xo 13:11 \xt Mt. 10:17-20; Lc. 12:11-12\x* \p \v 12 Kyojjo q'ij anetzi'n, ite' itzikyb'aj kchi b'aj xel kyk'ayin kyitz'in kye kawil, tu'n kyb'aj kub' b'yo'n; ex ite' manb'aj kchi b'aj kxel kyk'ayin kyk'wal, ex ikyqexl k'walb'ajjo, kchi b'aj xel kyk'ayin kytata, tu'n kyb'aj kub' b'yo'n. \v 13 Kykyaqilxjo xjal nya nimilqe kchi b'aj okil iky'in kyu'n noqx tu'n npaja, me ankye te' mina tz'el ti'n tnimb'il wi'ja, ajxi tjapin b'aj tq'ijil, apente kkletiljo.\x * \xo 13:13 \xt Mt. 10:22\x* \p \v 14 Ajtzin t-xi kyka'yinji'y ajo ichin, a k'wel tb'inchin a tixqex toj najb'il xjanxix (aj tkux kyu'jinji'y lu'n, tz'elku kyniky'a te).\x * \xo 13:14 \xt Dan. 9:27; 11:31; 12:11\x* Ajtzin tok kyka'yin xjaljo tkyaqiljo lo, aye' ite' toj tx'otx' te Judey, b'e'x kchi xel oq toj k'ul. \v 15 Ex atzin xjal, a tokxtaq twi'ja, nlay taq' amb'il tu'n tku'tz q'ilte jun ti' te tuja. \v 16 Ex ikyxljo, a tzmataq n-aq'nin toj ttx'otx', mi taq' amb'il tu'n tul q'ilkye t-xb'alin tja.\x * \xo 13:16 \xt Lc. 17:31\x* \v 17 ¡Ayexjo tal qya, aye' ch'ixtaq kykub' tz'aq, ex aye' tzmataq nb'aj mi'ẍin kyal! \v 18 Chi na'n Diosa, noqit nya toj jb'alilku, mo tojku jun q'ij te ajlab'l kub' tz'aqe ikyjo. \v 19 Qu'n nimkux jun kyixk'oj kky'elix kyu'n, a b'ajxi kyla'y tuk'axjo tzajlin xkye twutz tx'otx', ex mixla kqla'b'il juntl majl, aj tjapin b'aj tkyaqil.\x * \xo 13:19 \xt Dan. 12:1; Tchi. 16:17-21\x* \v 20 Qu'n noqit mi tz'ajtz tajsin Dios kyi'jjo q'ij anetzi'n, mixitla a'lx jun aku kyij anq'in. Me ok ajitz tajsin Dios noq tu'n tq'aq'b'il tk'u'j kyi'jjo o chi jaw tsk'o'n. \v 21 Qa at jun saj q'ma'nte kye'y kyojjo q'ij anetzi'n: Lu Crist lo, mo qa lu' at tzachi'n, qa chi', mi txi kynimi'n. \v 22 Qu'n chi ul sb'ul k-okil kyq'o'n kyib' te Crist, mo te jun xjal tze'nku jun yolil Tyol Dios ojtxe. Ex okpe k'wel kyb'inchin nim techil kyipin, noq tu'n kysb'etkuxjal kyu'n. Ex okpela k-okil kyniky'in tu'n kykub'jo sk'o'nqe tu'n Dios, me nlay chi kub'. \v 23 Kyka'yink kyib'a. Tu'npetzi'n, ma txi nq'ma'n kye'y na'mtaq tu'n tul kanin ikyjo. \s1 A tulil Jesucrist juntl majl \r (Mt. 24:29-35, 42-44; Lc. 21:25-36) \p \v 24 Noqx aj kyb'aj iky'jo q'ij te yajb'il, k-okil qlolqex twutz q'ij, ex mi k'antl yaye. \v 25 Ex jni' qe' che'w kchi k'welitz tz'aq twutz tx'otx'.\x * \xo 13:25 \xt Is. 13:9-10; Ez. 32:7-8; Jl. 2:31\x* Ex tkyaqiljo jni' at twutz kya'j okx kchi lu'lilx.\x * \xo 13:25 \xt Tchi. 6:12-13\x* \p \v 26 Exsin kchin xel kyka'yintza, aj ntzaja toj muj twutz kya'j tuk'a tkyaqil wipi'n ex jni' nqoptz'ajiyila, ayi'n a Tk'wal Ichin.\x * \xo 13:26 \xt Dan. 7:13; Tchi. 1:7\x* \v 27 Ajtzin nk'ula twutz tx'otx', kchi tzajil nsma'n n-angela, tu'n kyok chmetjo jni' sk'o'nqe wu'n toj tkyaqil twutz tx'otx'. \p \v 28 Kyka'yinkji'y techil ti'j tqan iw: Aj ttzaj xulin tal tq'ob', ex aj tzaj poq'le t-xaq, antza k-elile kyniky'a te, qa ch'ix tul kanin q'ijil. \v 29 Ikyxsintzjo, aj tok kyka'yi'n tkyaqiljo lu'n, tz'elku kyniky'a te, qa ch'ix tpon tq'ijil tu'n wula juntl majl. \v 30 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, a na'mxtaq kyb'aj kyimxjal, a ite' tojjo tq'ijil ja'lin, aj t-xi xkyejo jni' lu'n. \v 31 A kya'j ex tx'otx' ok kchi b'ajil, me mex we' nyol nlayx chi kyij xkye', tu'n mi chi japin b'aje. \p \v 32 Me alkye q'ij ex alkye or chin ula, mix a'l te' b'ilte, mixpe aye angel toj kya'j, mixpe ayinkuy, a K'walb'aj te Dios; qala' o'kx te nMan b'ilte.\x * \xo 13:32 \xt Mt. 24:36; Kyb'i. 1:7\x* \v 33 Tu'npetzi'n kyimil kywatla toj kynimb'ila, ex kyka'yink kyib'a, qu'n nya b'i'n kyu'n jtoj b'a'n nmeltz'aja. \p \v 34 Ikyx te lu'n tze'nku jun ichin kyja' t-xi toj jun tb'e toj junxil tnam najchaq.\x * \xo 13:34 \xt Lc. 12:35-40\x* Kyjel kyq'ma'n kye taq'nil tu'n tok kyka'yin tja; ex kyjel tq'o'n taq'in junjun, kyjel tq'ma'n te xq'uqil tja, tu'n telsin twatl, ex tu'n tok tka'yin tkyaqil. \v 35 Ikyqexsin kyeji'y b'ant-x kyte'n, ex b'a'nx chi ka'yin kyib'a, qu'n nya b'i'n kyu'n jtoj b'a'n wula, qa noq aj qok yupj, mo niky'jin aq'wilj, mo aj toq' eky', mo nqo el sqixkuj. Tu'npetzintzjo, ilx ti'j tu'n tkub' kyb'inchin kyte'n, qu'n nti' nqanila aj wula. \v 36 ¿Yajtzin qa nchin ulkuy, ex nya b'inchin kyte'n? \v 37 Tu'npetzi'n, nxi nq'ma'n kye'y, ex nya noq kyekuy ex majx kye jni' xjal tkyaqil twutz tx'otx': ¡Kyb'inchim kyte'n! \c 14 \s1 Tej kykyij Judiy toj wen tu'n tkub' kyb'yo'n Jesús \r (Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Atxtaql kab'e q'ij, tu'n tkub' iky'sit nintz q'ij te Xjan Q'ij, a ja' nchi wa'nxjal pan, a nti' tx'amsb'ilte.\x * \xo 14:1 \xt Ex. 12:1-27\x* Ayetzin kynejil pale aj Judiy exqetzi'n xnaq'tzil te' jni' kawb'il nkyjyo'ntaq jun ttxolil toj ewajil, tu'n ttzyet Jesús, ex tu'n tkub' kyb'yo'n. \v 2 B'aj kub' kyyolin kyxolilex: Mina kub' qb'inchin toj nintz q'ij te Wa'j Pan, qu'n tu'n mina b'aj jaw tiljexjal qi'j. \s1 Tej tjax tqo'n jun qya jupsb'il toj twi' Jesús \r (Mt. 26:6-13; Jn. 12:1-8) \p \v 3 Attaq Jesús tojjo kojb'il Betania, ex kanin tja jun xjal, Simun tb'i. Atzin Simun otaq tz'el we' te jun yab'il tze'nku tx'a'k, lepra tb'i. Antza, tzaj laq'e jun qya q'i'ntaq jun tal ẍunk tu'n, b'inchin tu'n jun wiq ab'j tb'anilx wen, ex nojnin tuk'a jun wiq jupsb'il manyor wi'yil wen, nardo tb'i.\x * \xo 14:3 \xt Lc. 7:36-38\x* Te' tkanin, ex jaw tjqo'n ẍunk, exsin jax tqo'n jupsb'il toj twi' Jesús. \p \v 4 Atzaj te' tok kyka'yin junjun xjal ikyjo, b'e'x b'aj tzaj kyq'oj ti'jjo qya, exsin ok ten yolb'il ti'j: ¿Ti'tzila qe ma kub' tyajin qya q'anb'il anetzi'n? \v 5 ¿Noqxitzin noq ch'in twi'? Qala' noqxpet ma txi tk'ayin tu'n jwe'lajaj k'al\f + \fr 14:5 \ft Jwe'lajaj k'al, 300 n-ele.\f* pwaq ex atzintla' pwaq xi oyit kye yaj. \p \v 6 Xi tq'ma'n Jesús kye: ¡Tenkuj! ¡Tin qe n-ok kyili'n! Atzin ma tb'inchin wi'ja, tb'anilx wen. \v 7 Qu'n b'ape' kye yaj kukx kye' kytenku kyxola, b'a'n kyxi kymoji'n alkye q'ij kyaja, qalatzin we' nya axsi chin k'wel teniy kyxola.\x * \xo 14:7 \xt Deu. 15:11\x* \v 8 Atzi'n ma kub' tb'inchi'n qya wi'ja, tb'anilx, qu'n na'mxtaq nkyima te s-ok tq'o'n q'anb'il wi'ja, a tze'n n-ok kyi'j kyimnin tze'n chi kux muqet. \v 9 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, ja'chaqx kub'e' yolite nyola twutz tx'otx', ex k'wel yolitjo a ma b'ant tu'n qya wi'ja, ex k'wel na'yit. \s1 Tej tkyij b'ant ti'j tu'n Judas, tu'n t-xi k'ayit Jesús \r (Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6) \p \v 10 Kyxoljo kab'lajaj t-xnaq'tzb'in Jesús, o'kx jun aj meltz'aj ti'j, a Judas Iscariot tb'i. Xi' Judas lol kye' kynejil kypale aj Judiy, tu'ntzin t-xi tq'o'n Jesús toj kyq'ob'. \v 11 Te' kyb'inte kynejil pale ikyjo, ox chi tzalajx wen, exsin b'e'x xi kysuqin pwaq te Judas. B'e'xsin okku tentz jyol ttxolil, tze'n tten tu'n tel jyet Jesús tu'n, tu'ntzin t-xi tq'o'n kye pale. \s1 Tej tkub' tiky'sin Jesús tnejil Xjan Wab'j \r (Mt. 26:17-29; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26) \p \v 12 Tojjo nintz q'ij te Wa'j Pan, ilxtaq ti'j nchi wa'n aj Judiy pan, a nya tx'amsin, ex nkub' kyb'yo'n jun tal tal rit. Tojtzin tnejil q'ij, xi kyqanin t-xnaq'tzb'in Jesús te: ¿Ja'tzin tajiy tu'n qxi'y b'inchilte wab'j te iky'sb'il Wa'j Pan? \p \v 13 B'e'xsin i xi ttxko'n kab'e t-xnaq'tzb'in, ex xi tq'ma'n kye: Ku kyxi'y toj tnam. Ex aj kylontiy jun ichin iqin jun ẍoq' a' tu'n, b'e'x k'a' chi ok lipey ti'j, ex tojjo ja, ja' k-okixe, \v 14 axsa k'a' chi okxiy, exsin k'a' txi kyqani'n te tajaw ja, ¿Ankye ja, ja' kchin waliy kyuk'a nxnaq'tzb'i'n? chitzin xnaq'tziljo. \v 15 Ktzajil tyek'in jun ja kye'y, cheb'ex b'inchin wen tib'ajxi juntl. K'a' kub' kyb'inchinji'y qwa antza. \p \v 16 B'e'xsin i xi'kuxjo t-xnaq'tzb'in. Te' kykanin toj tnam, ikyx b'ajjo tze'nku b'aj tq'ma'n Jesús kye. Kyij kyb'inchin wab'j, exsin i xi' juntl majl ja' ite'yetaq Jesús. \v 17 Tetzinj qok yupj, xi' Jesús kyuk'a kab'lajaj t-xnaq'tzb'in ja' otaq b'ante wab'j.\x * \xo 14:17 \xt Ex. 12:1-28\x* \v 18 Tej kykanin, b'e'x i ok ten wa'l. Me nchi b'aj wa'ntaq, te' t-xi tq'ma'n Jesús kye: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, at jun kye', a lu' nwa'n wuk'iy k-okil meltz'aj wi'ja, ex kchin xel tk'ayi'n. \v 19 Tej kyb'in te' ikyjo, b'e'x i jaw b'isin kykyaqilx, exsin junjunku ok ten qanilte te: ¿Me qa ayi'n? chi chi' junjun. \p \v 20 I xi ttzaq'win: Jun kye', a lu' nwa'n junx wuk'iy. \v 21 Ayi'n Tk'wal Ichin, ok kb'ajilx wi'ja tze'n ntq'ma'n Tyol Dios, tu'n nxi k'ayi'n,\x * \xo 14:21 \xt Sal. 41:9; 55:20-21\x* me atzi'n kxel k'ayin we', wenxpetla noqit mina s-ul itz'je twutz tx'otx'. \p \v 22 Nchi b'aj wa'ntaq, te' tjaw ttzyu'n Jesús jun pan, ex xi tq'o'n chjonte te Dios ti'j, exsin xi tsipin kye t-xnaq'tzb'in, me nej xi tq'ma'n: Kywanxji'y pan lu'n, qu'n atzi'n nxmililji'y. \p \v 23 Te' tb'ajxi wa'n, jaw ti'n jun tk'wel vin, xi tq'o'n chjonte te Dios ti'j, ex xi tsipin kye, tu'n t-xi kyk'wa'n, \v 24 ex xi tq'ma'n kye: Atzi'n vin kxel nq'o'n kye'y tu'n t-xi kyk'wa'n, atzi'n nchky'elji'y, a ak'aj tumil, a b'antnin ti'j tu'n Dios, tu'n kykyijxjal toj wen tuk'a.\x * \xo 14:24 \xt Ex. 24:8; Jer. 31:31-34\x* \v 25 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, mi chin k'wantla ti'jjo k'wab'j lu'n, tzmaxi' aj qk'wan junx kyuk'iy tzma toj Tkawb'il nMa'n toj kya'j.\x * \xo 14:25 \xt Lc. 14:15; 22:16-18; Tchi. 19:9\x* \s1 Tej t-xi tq'ma'n Jesús, qa tu'n tkub' tewintaq Pegr \r (Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 26 I b'aj b'itzin jun b'itz nej kyuk'a t-xnaq'tzb'in, exsin i xi' twi' wutz Olivos. \p \v 27 Te' kykanin antza, xi tq'ma'n Jesús kye: Kykyaqilxa k-elil kyi'n tq'uqb'il kyk'u'ja wi'ja, qu'n ikytzin ntq'ma'n Tyol Dios toj Tu'jil: \q1 K'wel nb'yonji'y kyik'lel, ex ayetzin rit kchi b'ajelil tilj, chi'.\x * \xo 14:27 \xt Zac. 13:7\x* \m \v 28 Me ajtzin njaw itz'ji'y juntl majl, nej chin pon kani'n kywutza toj Galiley.\x * \xo 14:28 \xt Mt. 28:16\x* \p \v 29 Me ante Pegr xi ttzaq'win: Ex qa kykyaqilx s-el kyi'n tq'uqb'il kyk'u'j ti'ja, me mina we', chi Pegrjo. \p \v 30 Xi tq'ma'n Jesús te Pegr: Twutzxix kxel nq'ma'n te'y, tojxjo qniky'in lo, a na'mtaqx toq' tman eky', otaq chin kub' tewi'n oxe maj kywutzxjal, ex kxel tq'ma'n kye qa nya ojtzqi'nqi'n tu'nch. \p \v 31 Me mina, chi Pegr. Ex qa ma chin kyima tuk'iy, me nlay kub' wewi'n, chi'. \p Ex ikyxljo, kyq'ma'n txqantl t-xnaq'tzb'in. \s1 Tej t-xi' Jesús na'l Dios toj Getsemaní \r (Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46) \p \v 32 B'e'x xi' Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in tojjo najb'il Getsemaní. Te' kykanin antza, xi tq'ma'n kye: Ku kykyij qe'y tzalu'n. Ma chin we' na'l Dios. \v 33 Me i xi tk'le'n oxe tuk'a; a Pegr, Santyaw exsin Juan. Tzajx txqan b'is toj tanmin, \v 34 ex xi tq'ma'n kye: Ma tzajx jun tij b'is toj wanmi'n, nya tzaj chin kyimila, chi'. Ku kykyija tzalu'n, me noq tzaj kywatla. \p \v 35 El laq'e ch'intl kyk'atz, kub' mutxe twutz tx'otx', ex xi tqanin te Dios noqit tze'n tten mina tziky'xi kyixk'oj tu'n. \v 36 Chi' kyjalu'n toj tna'j Dios: Ay nMan, tkyaqilx te nb'ant tu'n. Chin tklomila te' tkyaqil jni' kky'elix wu'n. Me waja tu'n tkub' tb'inchinjiy a taja wi'ja, ex nya we' waj. \v 37 B'e'x meltz'aj kyk'atz oxe t-xnaq'tzb'in. Atzaj te' tul kyk'atz, xi tq'ma'n te Pegr: Simun, ¿Ma tzuntzin nktan? ¿Ma mixsin s-el jun orjo twatla? \v 38 Kyimil kywatla, ex kux chi b'aj na'n Diosa, tu'n mina chi kub' tz'aqa toj tq'ob' tajaw il, qu'n kyaja tu'n tkub' kyb'inchinji'y a taj Dios, me alkyetz kuj n-ele te kye'y tu'n tb'ant. \p \v 39 Xi' juntl majl na'l Dios, ex ikyxl tna'j Diosjo kub' tq'ma'n. \v 40 Te' tmeltz'aj juntl majl kyk'atzjo t-xnaq'tzb'in, ex ikyxljo, nchi ktantaql te' kyel knetl tu'n. Ex mix tene tumil kyyol te, qu'n mix kypa'yix watl. \v 41 Xi' juntl majl te tox majin, ex te' tmeltz'aj juntl majl, ex ikyxljo, nchi b'aj ktantaql. Xi tq'ma'n kye: ¿Ma tzunxsin nchi kta'n, ex nchi ajla'n? ¡Kukxjo ja'lin! Ma pon or tu'n nxi q'o'n toj kyq'ob' aj il, ayi'n, a Tk'wal Ichin. \v 42 ¡Kux chi jaw we'ksa! ¡Qoqe! ¡Qu'n lu' tzul a kxel k'ayin we'y! \s1 Tej tkux q'o'n Jesús toj tze \r (Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 43 Tzmataq nyolin Jesús, te' tul Judas, a jun t-xnaq'tzb'in. Ex lipcheqektaq txqan xjal ti'j, q'imile jni' kykxb'il, a at kyste te b'i'yb'il, ex jni' kytze te kyb'ujb'il. Aye xjal lu'n otaq chi tzaj kychq'o'n kynejil pale, exqetzi'n xnaq'tzil ti'jjo ojtxe kawb'il, ex kyu'n nejinel kyxol aj Judiy. \v 44 Otaq b'aj tq'ma'n Judas kye, tze'n ttxolil tu'n tel tniky'tzajil: Ankye k-okil nma'tzin, atzintzjo. B'e'x k'a' tz'ok kytzyu'n, tu'n t-xi kyi'n, ex tu'n tkux jpet toj tze. \p \v 45 Te' tkanin Judas tk'atz Jesús, ex xi tq'ma'n te: ¡Xnaq'tzil! Ex el tma'tzin. \v 46 Noqxsin ite'kl xjaltz tzyulte, tu'n tkux kyq'o'n toj tze. \v 47 Me attaq jun xjal, te' tok tka'yin txi q'i'n Jesús, b'e'x jatz ti'nku tkxb'il tu'n tel tjaspin tẍkyin jun taq'niljo tnejilxix kypale aj Judiy. \p \v 48 Xi tq'ma'n Jesús kye jni' xjal: ¿Tiqu'n ma chi ula tzalu'n kyuk'a jni' kykxb'ila ex jni' kytze'y wi'ja nyakuj ileq'qi'n toj kywutza? \v 49 ¿Tze'n tten tzma ja'lin ẍin ok kytzyu'n, ex qa kukx nchin xnaq'tzinji'y tojjo tnejil ja te na'b'l Dios kyxola?\x * \xo 14:49 \xt Lc. 19:47; 21:37\x* Me nya tiqu'nil, qu'n ikytzin tu'n tb'ajxjo tze'nku ntq'ma'n Tyol Dios wi'ja. \p \v 50 Te tok kyka'yin t-xnaq'tzb'in te' ttzyet, b'e'x i b'aj kub' toj b'e, exsin kyij kytzaqpi'ntz tjunalx. \v 51 Me at jun q'a ok lipe ti'j Jesús, noq jun iqb'il toktaq te ttxo'w. Ex ikyxjo, ex ajin tzyet kyu'nxjal, \v 52 me b'e'x kyij ttzaqpi'n iqb'il, ex kub' toj b'e ẍb'i'q. \s1 Tej tpon Jesús kywutz nmaq kawil \r (Mt. 26:57-68; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 53 Pon q'i'n Jesús twutzjo kynejilxix pale. Ex b'aj pon chmetjo txqantl kynejil kypale aj Judiy, jni' nmaq xjal exqetzi'n jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. \v 54 Najchaq lipchexitaq Pegr ti'j Jesús. Atzaj te' tkanin tpe'n tja tnejilxix pale, axsa kyja qeye xq'nel q'aq' kyxoljo xq'uqil tnejil ja te na'b'l Dios. \p \v 55 Ayetzi'n kynejil pale exqetzi'n kawil, tzunx nkyjyo'ntaq til Jesús tze'n tten tu'n tb'aj, me mix ja njyetetaq tumil kyu'n. \v 56 At junjun noq ti'chaqku b'aj ja b'ant tu'n ti'j, me aye' txqantl, mina nkytziyintaq. \v 57 At junjun b'aj jaw kytx'ixpin te' tyol Jesús, ex kyq'ma: \v 58 O qb'intexi qe' ntq'ma'n kyjalu'n: K'wel nyuch'inji'y tnejil ja te na'b'l Dios, a kyb'inchb'in ichin, exsin toj oxe q'ij kb'antile juntl wu'n, me nya kyb'inchb'in ichin.\x * \xo 14:58 \xt Mt. 26:61; 27:40; Jn. 2:19\x* \v 59 Me mix tu'n ikyjo, mix ja nchi kyijetaq toj wen ti'jjo kyyol. \v 60 Atzin kynejilxix pale jaw we' kyxoljo jni' xjal, ex xi tqanin te Jesús: ¿Nti'xsin ch'in tzaj ttzaq'wi'n? ¿Ti'xsin kyq'ma'nxjal ti'ja? \p \v 61 Me mix xi ttzaq'wine Jesús; noq b'ant mutxe. Xi tqaninxix juntl majljo kynejilxix pale te: ¿Atzinjiy Crist, a Klol kye' aj Judiy, a tk'wal Dios ky'iwlinxix tb'i? \p \v 62 Xi ttzaq'win Jesús: ¡Ayi'n! Ex oktzin kchin kyla'b'ila ayi'n Tk'wal Ichin, aj wok qe'y ttxlaj Dios, a nimxix tipin, toj tman q'ob', ex ikyxjo aj ntzaja toj muj, aj nmeltz'aja juntl majl twutz tx'otx'.\x * \xo 14:62 \xt Dan. 7:13; Mt. 24:30; Mr. 13:26; Tchi. 1:7\x* \p \v 63 Te' tq'mante ikyjo, noqx el kyimjo kynejilxix pale, ex b'e'x xi lipin laqil kye t-xb'alin tu'n tq'oj, ex tq'ma: ¿Ti' qe txqantl tstiyil qe? \v 64 Ma kyb'inteji'y xo'j yol tu'n ti'j Dios. ¿Tze'n kye' toj kywutz? \p Kykyaqilx b'aj q'mante qa axtaq at tpaj, ex qa toj tiltaq tu'n tkub' b'yet.\x * \xo 14:64 \xt Lv. 24:15-16\x* \v 65 B'e'xsin i b'aj ok ten tzub'il ti'j, b'aj ok kymaqsi'n twutz, ex b'aj ok kytz'ajchin, exsin xi kyq'ma'n te: Qa ajiy tk'wal Dios, kanintzi'n ti'j alkye s-ok tz'ajchin te'y, chi chi'. Ex ikyqexjo xq'uqil tnejil ja te na'b'l Dios b'aj okx kytz'ajchin toj twutz. \s1 Tej tkub' tewin Pegr, qa tojtzqi'ntaq Jesús \r (Mt. 26:69-75; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Attaq Pegr twi' pe'n, tjaq' ja, te' tpon laq'e jun txin tk'atz, taq'nilxjo tnejilxix pale. \v 67 Nxq'nentaq Pegr ti'j q'aq', te' tiwle tu'n. Ok kyimxix ti'j Pegr, exsin xi tq'ma'n te: ¡Ex ikyx tejiy ajintaq te nb'et tuk'a Jesús aj Nazaret! chi'. \p \v 68 Me b'e'x kub' tewin, ex xi tq'ma: Nya wojtzqi'n we' Jesús, ex nti' b'i'n wu'n ti' qi'jil nyoliniych. Ex b'e'x etz pe'n, ex n-oq'ku tman eky'. \p \v 69 Ok kyim jun majljo txin ti'j Pegr, ex xi tq'ma'n kye txqantl xjal: ¡Ax juntl te' lo! chi'. \p \v 70 Mina, chi Pegr, ex kub' tewin juntl majl. \p Ikyxjo, te' t-xi kyq'ma'n txqantl xjal juntl majl te: Ajin te' tuk'a Jesús, qu'n aj Galiley te, chi chi'. \p \v 71 Xi tq'ma'n Pegr kye: ¡Twutzx Dios kxel nq'ma'n kye'y! ¡Nya wojtzqi'n weji'y ichin, a nchi yoli'n ti'j! \p \v 72 Te' t-xi tq'ma'n Pegrjo ikyjo, njawku oq' tman eky' te tkab' majin. B'e'x ok ten oq'il, qu'n b'e'x ul julk'aj tyol Jesús toj tk'u'j, tej t-xi tq'ma'n: Na'mtaq toq' eky' te tkab' majin, aj nkub' tewi'n oxe maj.\x * \xo 14:72 \xt Mr. 14:30\x* \c 15 \s1 Tej t-xi q'i'n Jesús twutz Pilat \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Lc. 23:1-5; Jn. 18:28-38) \p \v 1 Atzaj te' qsqix, b'aj ok kychmo'n kynejil pale kyib' kykyaqilx kyuk'a xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, kyuk'a jni' nmaq xjal ex kyuk'a jni' nmaq kawil. Xi kyjtz'o'n Jesús wen, ex xi q'i'n twutz Pilat. \p \v 2 Te' tkanin, xi tqanin Pilat te: ¿Atzinjiy nmaq kawil kye Judiy? \p Axa ma q'mante, chi Jesús. \p \v 3 Ayetzin kynejil pale nimx ja b'ant kyu'n ti'j Jesús twutz Pilat. \p \v 4 Xi tqanin juntl majl Pilat te: ¿Nti'xsin ch'in ntq'ma'n? ¡B'inqexsin jni'xsin nkyq'ma'n ti'ja! \p \v 5 Noq jaw ka'ylaj Pilat, tu'n mix xi ttzaq'wine Jesús. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Pilat, tu'n tkub' b'yet Jesús \r (Mt. 27:15-31; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38–19:16) \p \v 6 Me ante Pilat, a aj kawil, aj tiky' junjun Xjan Q'ij, kukx nxi ttzaqpi'ntaq jun xjal, a tku'xtaq toj tze. Me nejtaq nxi tqanin alkye kyajxjal tu'n t-xi tzaqpet. \v 7 Attaqtzin jun ichin, Barrabás tb'i, tku'xtaq toj tze, kyuk'a jte'l tuk'a, kyb'iyb'in toj jun q'oj b'aj kyi'j kawil te Rom. \v 8 I b'aj xitzin tiljo jni' xjal q'malte te Pilat, ex i ok ten q'malte te, tu'n tjatz ttzaqpi'n jun xjal tze'nkuxtaqjo ntene kyu'n. \p \v 9 I xi ttzaq'win Pilat: ¿Kyajtzi'n tu'n t-xi ntzaqpinji'y Jesús, a nmaq kawil kye Judiy? \v 10 Qu'n el tniky' te qa noqtaq tu'n tlo'chj kyk'u'jjo kynejil pale otaq txi kyine. \v 11 I b'aj ok ten kynejil pale q'malte kye jni' xjal, tu'n t-xi kyqanin te Pilat, tu'n t-xi tzaqpet Barrabás. \p \v 12 Xitzin tqanin Pilat kye: ¿Titzin kyajtza tu'n tok nb'inchi'n ti'jjo ichin lu'n, a tok tb'i kyu'n te nmaq kawil kye Judiy? \p \v 13 Jotqex i b'aj jaw ẍch'in: ¡Pejk'inka twutz cruz tu'n tkyim! chi chi'. \p \v 14 Xi tqanin juntl majl Pilat: ¿Tinqu'n? ¿Ti'xsi'n nya wen ma tb'inche? chi'. \p Xi kytzaq'win juntl majl kujxix wen. \p ¡Pejk'inka twutz cruz tu'n tkyim! \p \v 15 Tky'e'taq Pilat tu'n ttzaj kyq'oj xjal tuk'a. Tu'npetzi'n, b'e'x xi ttzaqpi'n Barrabás, ex b'e'x xi tq'o'n Jesús kye xq'uqil te aj Rom, tu'n tok kypejk'in twutz cruz tu'n tkyim. \p \v 16 Xi kyi'n xq'uqil te aj Rom twi' tpe'n kawb'il, ex b'aj ok kychmo'n jni' kyb'aj. \v 17 Ok kyq'o'n jun xb'alin ti'j, kyaq ka'yin, tze'n t-xb'alin jun kawil, noq tu'n tok kyxmayinku. B'aj kub' kyxpatx'i'n tqan tx'i'x, ex ok kymujb'in ttxa'n. Jax kyq'o'n toj twi' nyakuj jun toj twi' nmaq kawil, \v 18 exsin i b'aj ok tentz ẍch'il ti'j: Nimxit tb'i'y, ay nmaq kawil kye aj Judiy, chi chi'. \p \v 19 I b'aj ok ten jemil toj twi' Jesús tuk'a tze, b'aj ok kytzub'in ti'j, ex b'aj kub' meje twutz, nyakutlaj nchi k'ulenaj twutz. \v 20 Kyb'ajlinxi xmayin ti'j, el kyi'n xb'alin, a ok kyq'o'n, exsin ok kyq'o'n a t-xb'alin toktaq, exsin etz kyi'n tpe'n ja te kawb'il, a ja' tu'n tok kypejk'in twutz cruz. \s1 Tej tjaw pejk'it Jesús twutz cruz \r (Mt. 27:32-44; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 21 Attaq jun ichin aj Cirene, Simun tb'i, ttata Lejantr ex Ruf,\x * \xo 15:21 \xt Ro. 16:13\x* n-iky'kutaq antza tzajnin toj tb'e. Te' tok kyk'ulb'in, ok kyq'o'n il ti'j tu'n t-xi tiqin tcruz Jesús. \v 22 Pon kyin toj jun najb'il Gólgota tb'i, atzin tz'elpine b'ib'aj ikyjo: Ja ta' tb'aqil twi' kyimnin. \v 23 Xi kyq'o'n vin sma'nx tuk'a ta'l mir te, tu'n mina tna'yeku kyixk'oj. Me mix xi tk'wa'ne. \v 24 B'e'xsin jaw kypejk'i'n xq'uqil te Rom twutz cruz, ex b'aj kub' kypa'n t-xb'alin Jesús kywutz. Me nej, i b'aj saqchan ti'j alkyetaq tu'n tkanb'inte, tu'n t-xi ti'n.\x * \xo 15:24 \xt Sal. 22:18\x* \v 25 B'eljaj or te qlixje te' tjaw kyq'o'n Jesús twutz cruz. \v 26 Ok kypejk'in jun tz'lan tib'ajxi twi', me nej ok kytz'ib'in twutz kyjalu'n: Ate Jesúsjo, a Nmaq Kawil kye aj Judiy. \p \v 27 Junx tuk'a Jesús jaw kyq'o'n kab'e ileq' twutz cruz, jun toj tman q'ob' ex juntl toj tẍnayaj. \v 28 Ikytzin japin b'ajjo Tyol Dios ti'j Jesús, a ntq'ma': Ok q'o'n tze'nku jun ileq'.\f + \fr 15:28 \ft Is. 53:12; Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 28.\f* \p \v 29 Ex jni'qe xjal nchi b'aj iky'xtaq antza, noqx nchi b'aj yasintaq ti'j, ex noqx nja kyyekin ti'j kywi' te kyxmayb'il ti'j,\x * \xo 15:29 \xt Sal. 22:7; 109:25\x* ex kyq'ma: ¡Nyakutzin atejiy nq'mante tu'n tjaw tyuch'i'n tnejil ja te na'b'l Dios, exsin tu'n tb'ant juntl tu'n toj oxe q'ij!\x * \xo 15:29 \xt Mr. 14:58; Jn. 2:19\x* \v 30 Klomiltzin tib'a ja'lin, ex q'inkutz tib'a twutz cruz, chi chi'. \p \v 31 Ikyx nb'aj kyq'ma'ntaqjo jni' kynejil pale exqetzi'n jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Nb'aj kub' kyq'ma'ntaq kyxolile: ¿Tze'n tten nb'aj klettaq junjuntl xjal tu'n, me antetz, mi nb'ant tklonte tib'? chi chi'. \v 32 In tku'tz twutz cruz ja'lin, tu'n tok qka'yin, ex tu'n t-xi qnimin, qa twutzxix qa a Crist, a Kolil ex nmaq kawil te aj Israel. \p Ex ikyqexljo yo'lqekstaq tuk'a twutz cruz, noqx nchi yasin, ex noqx nchi b'aj xmayintaq ti'j. \s1 Tej tel kyim Jesús \r (Mt. 27:45-56; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 33 Te' tok kab'laj q'ij, ex tzmaxi toj oxe or te qale, b'e'x ok yupj twutz tx'otx'. \v 34 Ax orjo jaw ẍch'in Jesús kujxix wen, ex tq'ma: \tl Eloi, Eloi, lama sabactani.\tl* Atzin tz'elpine ikyjo: ¡NMan Dios! ¡NMan Dios! ¿Ti'xsin qu'n ma chin kyij ttzaqpi'n?\x * \xo 15:34 \xt Sal. 22:1\x* \p \v 35 At junjun b'aj b'inte, kyxolxjo ite'xtaq axsa ex b'aj kyq'ma: Kyb'inxsi'n, lu' nq'olb'in ti'j Elías, a yolil Tyol Dios.\x * \xo 15:35 \xt 2Re. 2:1-12; Mal. 4:5-6\x* \p \v 36 Ex jun paqx el rinin jun jyolte ch'in b'u'ẍ. Kux tmulin toj vin tx'am, ex ok tk'lo'n ti'j twi' jun ptz'an, tu'n t-xi tk'wa'n Jesús.\x * \xo 15:36 \xt Sal. 69:21\x* B'aj xi kyq'ma'n xjal te: ¡Ax tenkuj! Jekytzin tzul Elías q'ilte, tu'n tku'tz twutz tcruz. \p \v 37 Jaw ẍch'in Jesús kujxix, ex b'e'x el kyim. \v 38 Atzin xb'alin tokxtaq tojjo tnejil ja te na'b'l Dios, b'e'x kub' laqj te kab'e; tzaj xkye ti'jjo ttxa'n jawl, tu'n tk'ul kanin ti'jjo juntl ttxa'n twutz tx'otx'. \p \v 39 Atzin kynejineljo xq'uqil te Rom, wa'ltaq twutz Jesús, te' tok tka'yin otaq tz'el kyim, tq'ma kyjalu'n: Twutzx tetz Tk'wal Diostaq te' ichin lo. \p \v 40 Najchaq nchi b'aj ka'yintztaq junjun qya; kyxol atetaq Mariy, aj Xle'n, ex Salomé, exsin Mariy, tnana jun Santyaw kyitz'in kyib' tuk'a Jse. \v 41 Ayetzi'n qya, aye' i b'aj b'et tuk'a Jesús te' nb'ettaq toj Galiley,\x * \xo 15:41 \xt Lc. 8:1-3\x* ex i mojin tuk'a, me nya o'kqexjo, ex ite'xtaq txqantl nche'xtaq tuk'a Jerusalén. \s1 Tej tkux muqu'n Jesús \r (Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 42 Atzaj te' qok yupj tojjo q'ij anetzi'n, jotxtaq xjal tu'n tb'anttaq kyten te junxil q'ij, a q'ij te ajlab'l, a ja' mix a'ltaq tu'n taq'nin. \v 43 Ante Jse aj Arimatey, jun xjal nimxixtaq toklin kyxol kawil ex nyo'ntaq ti'jjo Tkawb'il Dios, el ti'n tchewil ti'j, exsin xi' tuk'a Pilat, a kawil, qanil te' t-xmilil Jesús, tu'n tel ti'n twutz cruz, ex tu'n t-xi muqb'aj toj jul. \v 44 Te' tb'inte Pilat qa otaq kyim Jesús, b'e'x jaw ka'ylaj, exsin xi ttxko'n kynejiljo kawil xq'uqil, tu'n t-xi tqanin te qa otaq kyim. \v 45 Te' tb'aj tq'ma'n tkyaqil te Pilat, b'e'xsin xi ttziyin te Jse, tu'n tel ti'n, ex tu'n tokx tmuqu'n. \v 46 Tzaj tlaq'o'n Jse jun iqb'il tb'anilx wen, kutz ti'n t-xmilil Jesús twutz cruz, b'aj tptzo'n wen tojjo iqb'il, exsin okx tq'o'n toj jun jul, kyij tjpu'n tuk'a jun ma tij ab'j. \v 47 Ayetzin Mariy, aj Xle'n, exsin Mariy, tnana Jse, nchi ka'yintaq ja' okxi muqu'n.\x * \xo 15:47 \xt Mt. 27:55-56\x* \c 16 \s1 Tej tjaw anq'intl Jesús juntl majl \r (Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Tb'ajlinxi' q'ij te ajlab'l, i xi' Mariy, aj Xle'n, exsin Mariy, a tnana Santyaw tuk'ax Salomé, laq'ol q'anb'il te jupsb'il te' t-xmilil Jesús, tze'ntaqjo nchi tene kyimnin kyu'n, tu'n mi chi tzuwixe. \p \v 2 Qlixje wen, te' kyxi', jun tnejil q'ij te seman, ja' okx muqet Jesús noqxix njawilku q'ij, \v 3 ex ch'ixtaq kypon ttzi jul, te' kyja yolin: ¿Altzila kye k-elil q'inte ab'j ttzi jul? chi chi'. \p \v 4 Me te kypon ttzi jul, nyataqltza tkub'e a ma tij ab'j ttzi jul, ja' okxi, qala' najchaqtaql ta'ye. \v 5 I okx toj jul, me atzaj te' kyokpin, kyli jun q'a q'uqletaq tok t-xb'alin sjanin wen kupinin tzma t-xe tqan. Te' kylonte, b'e'x i xob'x te. \v 6 Atzin q'a b'e'x xi yolinku kye: Mina chi xob'a we'y. ¿Atzin nkyjyo'nji'y Jesús aj Nazaret, a ja pejk'it twutz cruz? O jaw itz'je te'; nti'l tzalu'n ja'lin. Kyka'yinkutzinji'y ja' kub'e q'o'ne. \v 7 Ku kyxi'tzi'n kyuk'a t-xnaq'tzb'in, exsin k'a' txi kyq'ma'n kye ex te Pegr. Chichkuji'y kye kyjalu'n: Nej kanin Jesús kywutza tzma Galiley, tu'ntzin tb'ajjo aj kyij tq'ma'n kye'y.\x * \xo 16:7 \xt Mt. 26:32; Mr. 14:28\x* \p \v 8 Ayetzintzjo qya, b'e'x i etz toj jul, me nchi b'aj lu'lintaq wen tu'n kyxob'il, ex b'e'x i aj, me mix alqe xi kyq'ma'n tu'n kyxob'il.\x * \xo 16:8 \xt Mt. 28:8; Lc. 24:9\x* \s1 Tej tok tyek'in Jesús tib' twutz Mariy, aj Xle'n \r (Jn. 20:11-18) \p \v 9 Qsqixlinxi te tnejil q'ij te seman,\f + \fr 16:9 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ite' v. 9-20.\f* te' tjaw itz'je Jesús. Nej kub' tyek'in tib' twutz Mariy, aj Xle'n, a otaq tz'etz tlajo'n wuq taq'nil tajaw il toj tanmin. \v 10 Me ante qya b'e'x xi'ku q'malte kye' nchi b'aj b'isintaq ex nchi b'aj oq'taq ti'j, qu'n i b'aj b'et tuk'a. \v 11 Atzin te' tok kyb'i'n te qya, qa otaq jatz anq'in Jesús, ex qa otaq tli, mi xi kynimine. \s1 Tej tiwle Jesús kyu'n kab'e t-xnaq'tzb'in \r (Lc. 24:13-35) \p \v 12 Tb'ajlinxi' ikyjo, nchi b'ettaqjo kab'e t-xnaq'tzb'in, te' tok tyek'in tib' kywutz, me mikyxi' tze'n te tok tyek'in tib' te qya. \v 13 Te' kykanin kyuk'a txqantl kyuk'a, b'aj ok ten q'malte qa otaq kyli. Me mix xaye kynimine' txqantl. \s1 Tej t-xi toqxenin Jesús kyaq'in tsanjil \r (Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 14 Yajxi ch'intl, te' tokpin kyk'atz, txolejqetaqjo junlajaj t-xnaq'tzb'in ti'jjo meẍ toj jun ja. Noqx jni' i b'aj tyiso'n, qu'n mix xi kynimine aye' i q'mante qa otaq jaw anq'in juntl majl, \v 15 exsin xi tq'ma'n kye: Ku kyxi'y tkyaqil twutz tx'otx' q'mal te' Tb'anil Tqanil kolb'il kye xjal.\x * \xo 16:15 \xt Kyb'i. 1:8\x* \v 16 Ankye' xjal kxel niminte ex qa ma ku'x toj a' te jawsb'il a', ok kletil te'. Me atzi'n mina txi tnimin, ok kxe'l toj najin. \v 17 Ayetzi'n chi xel niminte tb'anilx kb'antil kyu'n, tze'nku tu'n kylajo'n taq'nil tajaw il toj kyanminxjal,\x * \xo 16:17 \xt Kyb'i. 5:16; 8:7; 16:16-18; 19:11-12\x* tu'n kyyolin toj junxil yol,\x * \xo 16:17 \xt Kyb'i. 2:1-12; 10:44-46; 19:6; 1Co. 14:18\x* \v 18 ex qa ma chi jaw kytzyu'n kan, mina chi tx'a'n kyi'j;\x * \xo 16:18 \xt Kyb'i. 28:3-6\x* ex qa ma txi kyniky'b'in q'anb'il te kyimin, nlay chi kyim tu'n; ex aj tkub' kyq'o'n kyq'ob' kyib'aj yab', b'e'x kchi b'ajel we' kyu'n.\x * \xo 16:18 \xt Kyb'i. 3:1-10; 5:15-16; 8:5-8; 9:36-42; 14:8-10; 19:11-12; 20:7-12; 28:7-9; Sant. 5:14-15\x* \s1 Tej tjax Jesús toj kya'j \r (Lc. 24:50-53; Kyb'i. 1:6-11) \p \v 19 Te' tb'aj tq'ma'n ikyjo, b'e'x aj toj kya'j. Te' tjapin, ok qe ttxlaj Dios toj tman q'ob' kawil tuk'a. \v 20 Ayetzi'n t-xnaq'tzb'in b'e'x i xi'ku q'mal te' Tyol Dios te kolb'il kyexjal kyojile jni' najb'il. Tb'anilx b'aj b'ant kyu'n, qu'n ax Dios kub' yek'inte ti'chaqku ti' te yek'b'ilte qa twutzxtaqjo nb'aj kyq'ma'ntaq.