\id MAT - Mam, Central NT (SIL: mvc; ISO: mam) -Guatemala 2009 (DBL -2013) \h Matey \toc1 Tu'j Matey \toc2 Matey \toc3 Mt. \mt1 Tu'j Matey \ip Matey tb'i jun xjal peyil pwaq, a iky'in kyu'n t-xjalil, aye aj Judiy. Me kyij ttzaqpi'n taq'in, tu'n t-xi lipe ti'j Jesús, ex tu'n tok te jun t-xnaq'tzb'in. \ip Kub' ttz'ib'in Mateyjo u'j lo, a tnejil u'j toj tkyajin Tb'anil Tqanil (evangelios) toj Ak'aj Tu'jil Tyol qMan. Ntzaj tchiky'b'in t-xnaq'tzb'il Jesús, exsin ntzaj tyek'in qa ate Jesús nmaq kawil kye xjal aj Judiy. Noq tu'n Jesús, japin b'aj tkyaqil t-xilin Tyol Dios, a tzajnin toj Ojtxe Tu'jil. \ip Ajo Matey, o tzyetjo tu'j tuk'a jun tqanil kyi'j t-xe'chil Jesús, ex junjun tqanil ti'jjo o b'aj ti'j Jesús toj tq'ayil. Ex ntzaj tq'ma'n qe ila'ku maj ti'jjo tb'inchb'in ex t-xnaq'tzb'il Jesús. \ip Kyojjo capítulos 26-28 nyolin Matey ti'jjo tkyimlin Jesús, ex tej tjaw anq'in juntl majl kyxol kyimnin, tu'n tok te Nmaq Kawil ex Kolil, me nya noq o'kx kye aj Judiy, qala' tkyaqil ch'uq xjal twutz tx'otx'. Ex ikyxjo, xi tq'ma'n kye, a lipcheqektaq ti'j, tu'n kyxi' q'malte Tb'anil Tqanil te tkyaqil xjal twutz tx'otx', tu'n kyok te t-xnaq'tzb'in qAjaw. \c 1 \s1 Aye t-xe'chil ja' saje Crist \r (Lc. 3:23-38) \p \v 1 Atzin te lu'n atzin tajlal t-xe'chil Jesucrist, a tzajnin ti'j qtzan David ex ti'j qtzan Abraham:\x * \xo 1:1 \xt Gen. 12:1-3\x* \p \v 2 Ante Abraham, ttata Isaac, a ttata Jacob, a ttata Judá junx kyuk'a ttziky ex titz'in. \v 3 Ante Judá tuk'a Tamar, aye' kytata Fares tuk'a Zara. Ante Fares ttata Esrom, a ttata Aram, \v 4 a ttata Aminadab, a ttata Naasón, a ttata Salmón. \v 5 Ante Salmón tuk'a Rahab, aye' ttata Booz, ex ante Booz tuk'a Rut, aye' ttata Obed, a ttata Isaí. \v 6 Ante Isaí, ttata David, a nmaq kawiltaq. Ante David ttata Salomón, a taljo t-xu'jlb'in Urías. \v 7 Ante Salomón ttata Roboam, a ttata Abías, a ttata Asa, \v 8 a ttata Josafat, a ttata Joram, a ttata Uzías, \v 9 a ttata Jotam, a ttata Acaz, a ttata Ezequías, \v 10 a ttata Manasés, a ttata Amón, a ttata Josías, \v 11 a ttata Jeconías kyuk'a txqantl titz'in, a te' kyxi jtz'o'n aj Israel tzmax toj tx'otx' te Babilonia.\x * \xo 1:11 \xt 2Re. 24:10-15; 2Cr. 36:10; Jer. 27:19-22\x* \p \v 12 Axsa toj Babilonia ante Jeconías ok te ttata Salatiel, a ttata Zorobabel, \v 13 a ttata Abiud, a ttata Eliaquim, a ttata Azor, \v 14 a ttata Sadoc, a ttata Akim, a ttata Eliud, \v 15 a ttata Eleazar, a ttata Matán, a ttata Jacob, \v 16 a ttata Jse, a tchmil Mariy, a tnana Jesús, a ok tb'i te Crist, a sk'o'nxix tu'n Dios tu'n tok te Kolil. \p \v 17 Ikytzi'n, attaq kyajlajaj tyajil tzajnin ti'j Abraham tzmaxi' tej tul itz'je David; ex kyajlajaj tyajil tzajnin ti'j David, tej kyxi jtz'o'n aj Israel tzmax toj tx'otx' te Babilonia. Ex attaq kyajlajaj tyajil tzajnin, atxix te' kyxi jtz'o'nxjal toj Babilonia tzmax tej tul itz'je Crist. \s1 Ajo titz'jlin Jesús \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 Atzin titz'jlin Jesucrist ikytzi'n kyjalu'n: \p Ante Mariy, a tnana, otaq b'ant ti'j, tu'n tmeje tuk'a Jse.\x * \xo 1:18 \xt Lc. 1:26-27\x* Me tej na'mtaqx kykub' kẍe junx, b'e'x ok tz'aq tal Mariy, noq tu'n tipin Xewb'aj Xjan. \v 19 Me ante Jse, a tu'n toktaq te tchmil, tej tok tka'yin qa otaq tz'ok tz'aq tal Mariy, kub' t-ximin tu'n tkub' tpa'n tib' tuk'a, qu'n jun ichin tz'aqle, ex kub' t-ximin qa noq otaq sk'on Mariy tal. Me tky'e'taq tu'n tel tqanil kywutzxjal, tu'ntzintla mi kub' kyb'inchinxjal mib'in ti'j Mariy; qala' kub' t-ximin tu'n cheb'etaq tu'n tkub' tpa'n tib' tuk'a toj ewajil. \p \v 20 Ex tzmataq nximin ti'jjo lo, ok tyek'in jun t-angel qAjaw tib' te toj wutziky', ex xi tq'ma'n te: Jse, ay tyajil qtzan nmaq kawil David. Mi xob'a tu'n tjaw mejey tuk'a Mariy, qu'n atzin tal k-itz'jil nya tk'wal jun ichin, qala' tu'n Xewb'aj Xjan. \v 21 Qu'n k-itz'jil jun tal q'a, ex k-okil tq'o'n tb'i Jesús.\x * \xo 1:21 \xt Lc. 1:31\x* K-okil tb'i ikyjo, qu'n kchi kletil xjal toj il tu'n.\x * \xo 1:21 \xt Sal. 130:8\x* \p \v 22 O b'aj tkyaqiljo lo, noq tu'n tjapi'n yol tzaj tq'ma'n qAjaw tu'n yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'ma: \q1 \v 23 Jun tal txin, a na'mxtaq tlonte ichin, \q2 ex tzul itz'je jun tal tal q'a. \q1 Ex k-okil juntl tb'i Emanuel,\x * \xo 1:23 \xt Is. 7:14\x* \q2 a ntq'ma'n qa Dios quk'a. \p \v 24 Tej tjaw sak'paj Jse toj twatl, kub' tb'inchin tze'nkuxjo otaq tq'ma t-angel qAjaw te, ex b'e'x xi tk'le'n Mariy te t-xu'jil. \v 25 Me mix i kub'e kẍe junx, tzmaxi' tej tul itz'je tnejil tal, a q'a, a otaqxi tz'ok tz'aq. Ex ok tq'o'n tb'i Jesús.\x * \xo 1:25 \xt Lc. 2:21\x* \c 2 \s1 Tej kypon aj nab'l q'olb'ilte Jesús \p \v 1 Antza itz'je Jesús tojjo tal tnam Belén, toj tx'otx' te Judey, tej toktaq Herodes te nmaq kawil tojjo tx'otx' anetzi'n. I kanin tojjo tnam Jerusalén junjun ichin aj nab'lqe, tzajninqe toj tjawitz q'ij, \v 2 ex xi kyqanin: ¿Ja'tzin ta' nmaq kawil kye xjal aj Judiy, a ma tz'itz'je? Qu'n ma qli'y tche'w te tqanil tojjo qtx'otx'a toj tjawitz q'ij, ex ma qo tzaja tzalu'n tu'n qk'ulin twutz. \p \v 3 Atzaj te' tb'inte Herodes, a nmaq kawil, b'e'x najx tnab'l kyuk'a tkyaqilxjal toj Jerusalén. \v 4 Tu'npetzi'n, b'e'x i tzaj ttxko'n kykyaqil kynejil pale exqetzi'n xnaq'tzil ti'j tkawb'il aj Judiy, ex xi tqanin kye: ¿Ja'tzin tu'n titz'jetaq Crist? \p \v 5 Aye nejinel kyxol aj Judiy xi kytzaq'win: Toj tnam Belén toj tx'otx' Judey, chi chi'. Qu'n ikytzi'n kyij ttz'ib'in yolil Tyol Dios ojtxe. Chi' kyjalu'n: \q1 \v 6 Ante Belén, toj ttx'otx' Judá, \q2 nya tal mu'ẍ tnam te kyxol tkyaqil nmaq tnam kye aj Judiy. \q1 Qu'n toja, k-elitze jun tnejil, \q2 a k-okil ka'yinte Ntanima, aye' aj Israel, tze'nku jun kyik'lel.\x * \xo 2:6 \xt Mi. 5:2\x* \p \v 7 Tu'npetzi'n, i tzaj ttxko'nte Herodes toj ewajil aye aj nab'l, ex xi tqanin alkyexix q'ij, tej kylonte che'w. \v 8 Ex b'e'xsin i xi tchq'o'n tzmax Belén, ex xi tq'ma'n kye: Ku kyxi'y antza, ex kyxjelinxa wen ti'jjo tal ne'ẍ. Ajtzin knet kyu'n, kysma'ntza tqanil we'y, tu'ntzin ex ikyx weji'y tu'n nxi'y k'ulil twutz. \p \v 9 Tu'ntzi'n tyol Herodes, b'e'x i xi' aj nab'l. Atzin te' che'w, a kyli toj tjawitz q'ij, nejnintaq kywutz ex tzmaxi we', tej tkanin tib'ajjo ja, ja' ta'taqjo tal k'wal. \v 10 Tej kylonte aj nab'ljo che'w tkub' we', b'e'xsin i jaw tzalaj nimxix. \v 11 Atzaj te' kyokx tuja, kyli tal k'wal tuk'ax tnana, a Mariy, ex b'e'x i kub' meje k'ulil twutz. Ex xi kyoyin q'anpwaq, exsin storak ex jun k'ok'jsb'il, mir tb'i. \v 12 Tb'ajlinxi' ikyjo, tzaj tyek'in Dios kye toj kywutziky', tu'n mi chi meltz'aj ja' ta'taq Herodes. Tu'npetzi'n, tojxi junxil b'e i ajtz meltz'aj, tej kyajtz. \s1 Tej kyxi' Jesús toj tx'otx' Egipto \p \v 13 Tej kyajtz aj nab'l, jun t-angel qAjaw ok tyek'in tib' toj twutziky' Jse, ex xi tq'ma'n te: Kux jaw we'ksa. Chlentzjiy tal q'a tuk'ax tnana, ex kux che'xa toj tx'otx' Egipto, ex tenkja antza, tzmaxi' aj t-xi nq'ma'n tey. Qu'n kjyol Herodes ti'jjo tal q'a, tu'n tkub' b'yet. \p \v 14 Tu'npetzi'n, b'e'x jaw we' Jse, ex xi tchle'n tal k'wal tuk'a toj qniky'in tuk'axjo tnana, tu'n kyxi' Egipto. \v 15 Antza i tene, tzmaxi' tej tkyim Herodes. B'ant ikyjo, noq tu'n tjapi'n a tq'ma qAjaw tu'n yolil Tyol Dios ojtxe. Chi' kyjalu'n: \q1 Tzmax Egipto, ktzajil ntxkon we' nk'walch.\x * \xo 2:15 \xt Os. 11:1\x* \p \v 16 Tej tel tniky' Herodes te, qa otaq kub' sb'u'n kyu'n aj nab'l, b'e'x tzaj tq'oj kyi'j. Ex b'e'x ex tq'o'n jun tkawb'il, tu'n kykub' b'yetjo jni' k'wal, a na'mtaq kyjapin te kab'e ab'q'e, aye' ite'taq toj Belén ex kykyaqil kojb'il ti'jile, tze'nku otaq kyq'ma aj nab'l, qa otaq tz'itz'je jun nmaq kawil antza. \v 17 Qu'n ikytzin japin b'ajjo, a kub' ttz'ib'in Jeremías, a yolil Tyol Dios ojtxe. Chi' kyjalu'n: \q1 \v 18 B'ijte jun tq'ajq'ojil wib'aj toj Ramá, \q2 tze'nku jun oq'il tuk'a nimx b'isb'ajil. \q1 Nyakuj kyoq'il kykyaqil txub'aj aj Israel junx kyuk'a kyimnin ex kyuk'a itz'qe, \q1 nchi oq' kyi'j kyal, aye' i kub' b'yo'n, \q2 ex mix a'l nchewsin te' kyk'u'j.\x * \xo 2:18 \xt Jer. 31:15\x* \p \v 19 Me te' otaqxi kyim Herodes, jun t-angel qAjaw ok toj twutziky' Jse, tej atxtaq toj tx'otx' Egipto, ex tq'ma: \v 20 ¡We'ksa! Ex q'inxjiy tal k'wal tuk'iy tuk'ax tnana. Ku tmeltz'aja toj tx'otx' te Israel, qu'n ma chi kyimjo aye kyajtaq tu'n tkub' kyb'yo'n tal k'wal. \p \v 21 Ex b'e'x jaw we'ks Jse; xi ti'n tal k'wal tuk'a tuk'ax tnana tzmax toj tx'otx' te Israel. \v 22 Me te' tb'inte Jse, qa ataq Arquelao, a tk'wal qtzan Herodes, toktaq te kawil te t-xel qtzan ttata toj tx'otx' te Judey, mix xa'yil, qu'n b'e'x xob' tu'n t-xi' antza. Me toj juntl wutziky' ok q'ma'ne te, tu'n t-xi' toj tx'otx' te Galiley. \v 23 Atzaj te' tkanin antza, b'e'x i xi' najal toj tnam Nazaret toj tx'otx' te Galiley,\x * \xo 2:23 \xt Lc. 2:39\x* tu'ntzin tjapin b'ajjo a kyq'ma yolil Tyol Dios ojtxe, qa tu'n toktaq tb'i Jesús, Aj Nazaret. \c 3 \s1 Ajo tyol Juan, a Jawsil A' \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Tb'ajlinxi' ila' ab'q'e, ul Juan, a Jawsil A', tojjo tzqij tx'otx', ja' nti' kynajb'ilxjal toj, tojx ttx'otx' Judey. Me b'e'x i xi' nim xjal b'ilte, qu'n nyolintaq Juan ti'j Tyol Dios, \v 2 ex ntq'ma'ntaq: Ku tajtz ti'j kyanmi'n, qu'n a Tkawb'il Dios toj kya'j kyja tul laq'e.\x * \xo 3:2 \xt Dan. 2:44; Mt. 4:17; Mr. 1:15\x* \p \v 3 Ante' Juan lu'n a kub' ttz'ib'in Isaías, a yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'mante kyjalu'n: \q1 Ex b'ijte tq'ajq'ojil twi' jun a'la kujxix wen tojjo tzqij tx'otx', ja' nti'ye kynajb'ilxjal toj. Chi' kyjalu'n: \q1 Kyb'inchima kyib'a twutzjo tAjaw Tkyaqil. \q1 Kyq'onx kyanmi'n te, qu'n ch'ix tul tzalu'n twutz tx'otx'.\x * \xo 3:3 \xt Is. 40:3\x* \p \v 4 Atzin t-xb'alin Juan noq tsmal jun wiq txuk, kamey tb'i, tuk'a tk'alb'il tal ttx'aqin tz'u'n, tze'nku kyxb'alin yaj.\x * \xo 3:4 \xt 2Re. 1:8\x* Ex atzin twa n-oktaq, noq txuk tze'nqeku' txanin, ex ta'l aq toj k'ul. \v 5 Ex nimxjal toj tnam te Jerusalén nche'xtaq b'ilte, exqetzi'n toj tx'otx' te Judey ex tk'atz Nim A' Jordán. \v 6 Me ayetzi'n jatz kypa'n kyil twutz Dios, b'e'x i kux tq'o'n Juan toj nim a', te jawsb'il a'. \p \v 7 Me atzaj te' tok tka'yin Juan nimtaq xjal kyxol Parisey ex Sadusey nchi ultaq, tu'n kyku'x toj a' te jawsb'il a', b'e'x xi tq'ma'n kye: Nti'x kye' kyajb'in, ikyqexji'y tze'nku jun ch'uq ma' kan. ¿Ma noqtzin tu'n aj kyku'xa toj a', ok kchi kletili'y te tkawb'il Dios kujxix wen, a ch'ix tul kanin kyib'aja?\x * \xo 3:7 \xt Mt. 12:34; 23:33\x* \v 8 Qu'n ojtzqi'n kyu'n kykyaqilxjal, qa axjo kyb'inchb'i'n nyek'inte qa na'm tajtz ti'j kyanmi'n. \v 9 ¿Tze'ntzin tten nkub' kyb'isintza, qa aku chi kleta noq tu'n Judiyqi'y, a tyajil qtzan Abraham, ex nya tu'n tajtz ti'j kyanmi'n? Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, noqpetzin at kolb'iltz ikyjo, majqexpetla kye' ab'j lu'n, aku chi ok tq'o'n Dios te tyajil Abraham, tu'n kyklet.\x * \xo 3:9 \xt Jn. 8:33\x* \v 10 Tu'npetzi'n, ch'ix tul tkawb'il Dios kujxix kyib'aj kykyaqiljo aye' kyky'e' tu'n tajtz ti'j kyanmin, ikyxjo tze'nku tajaw jun wi' tze kjawil ttx'emin, qa nti' twutz n-el. Ex a tze, a nti' tajb'in, k-okix toj q'aq'; ikyxtzin kchi tenb'ilaji'y, qa mi s-ajtz ti'j kyanmi'n.\x * \xo 3:10 \xt Mt. 7:19\x* \v 11 Me metzin we' nchi kux nq'o'nxjal toj a', te jawsb'il a', te jun yek'b'il qa ma tz'ajtz ti'j kyanmin. Me ante tzul wi'jxi'y nya noq o'kx tu'n kyku'xxjal tu'n toj a', te jawsb'il a', qala' kxel tq'o'n Xewb'aj Xjan toj kyanmin te jun majx te patb'il jni' il toj. Qu'n at nimxixtl tipin tze'nku we', nipela at wokli'n tu'n woka te taq'nil. \v 12 Qu'n lu' Kawil kkawil kyib'aj xjal tze'nku jun aj triyil, a q'i'n ma nim tze toj tq'ob' te xtulb'il triy. Ex k-elix tpa'n kykyaqilxjal wen kyxoljo nya wen, ikyxjo tze'nku jun xjal aj t-xtulin triy, ex k-elil tpa'n paj ti'j. Ex kchi xel tk'le'n nimil toj kya'j tze'nku tu'n tkux tk'u'n triy toj ttx'utx'. Me ayetzi'n nya nimil, ikyxjo tze'nku paj, ok kchi k'wel tpatin tuk'a q'aq', a mixla k-yupjilx. \s1 Tej tku'x Jesús toj nim a' te jawsb'il a' \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 Kyojjo q'ij anetzi'n, etz Jesús toj tx'otx' te Galiley, tu'n tpon ttzi Nim A' Jordán, tu'n tku'x toj a' te jawsb'il a' tu'n Juan tojxjo nim a'. \v 14 Me tky'e'taq Juan tu'n tku'x Jesús toj a', te jawsb'il a', ex xi tq'ma'n te: Ayintla we' tu'n nkux tq'o'n toj nim a' te jawsb'il a', te jun yek'b'il qa ayi'n ma tz'ajtz ti'j wanmi'n. Me atzin te', nti' te til. ¿Qalatzi'n taja tu'n tku'xa toj a'? \p \v 15 Me ante Jesús xi tq'ma'n te: Qb'inchinku ja'lin, qu'n ilxix ti'j tu'n tb'ant qu'n, tze'nkuxjo tkyaqiljo taj qMan. \p Ex b'e'x xi ttziyin Juan. \p \v 16 Atzaj te' tjatz Jesús toj a', b'e'x xi jaqpaj kya'j, ex xi tka'yin T-xew Dios, a Xewb'aj Xjan, kyja'taq tku'tz tze'nku jun palom, ex kub' ten tib'aj. \v 17 Ex q'ajq'ojin jun yol toj kya'j. Chi' kyjalu'n: Axixpen weji'y Nk'wal k'u'jlin wu'n, a o jaw nsk'o'n.\x * \xo 3:17 \xt Is. 42:1; Mt. 12:18; 17:5; Mr. 9:7; Lc. 9:35\x* \c 4 \s1 Ok Jesús toj joyb'il tu'n tajaw il \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi' Jesús tu'n tkujil Xewb'aj Xjan tzma tojjo tzqij tx'otx', ja' nti'ye kynajb'ilxjal toj, tu'n tok toj joyb'il ti'j tu'n tajaw il, qu'n tjoy tajaw il ttxolil, tu'n tel tiky'in Jesús tkawb'il tMan.\x * \xo 4:1 \xt Eb. 4:15\x* \v 2 Otaq kub' tpa'n Jesús wa'yaj ka'wnaq q'ij ex ka'wnaq qniky'in, tu'n tna'n Dios. Tu'npetzi'n, tzaj wa'yaj ti'j. \v 3 Tej tok tka'yin tajaw il ikyjo, tzaj laq'e tk'atz, tu'n tok tniky'b'in toklin, exsin xi tq'ma'n te: Qa K'wa'lb'ajxixtza te Dios, q'manxa kye ab'j lo, tu'n kyok te wab'j, qu'n manyor wa'yajx ti'ja. \p \v 4 Me xi ttzaq'win Jesús: Kyij tz'ib'in toj Tyol Dios, qa nya noq o'kx tu'n wab'j k-anq'ile texjal; qala' ex tu'n tkyaqiljo yol, a n-etz toj ttzi Dios.\x * \xo 4:4 \xt Deu. 8:3\x* \p \v 5 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x xi ti'n tajaw il Jesús toj xjan tnam te Jerusalén. Jax tk'le'n tzmax toj tjuch'iljo tnejil ja te na'b'l Dios, a nimxix twe'. \v 6 Ex xi tq'ma'n te: Qa K'wa'lb'ajxixtza te Dios, xo'nkuxsin tib'tza, tu'n tkupin tzmax twutz tx'otx', qu'n ikytzi'n ntq'ma'n Tyol Dios kyjalu'n: \q1 Kchi tzajil tsma'n Dios t-angel te kloltiy. \q1 Ex kjawil q'i'n kyu'n toj kyq'ob', \q2 tu'ntzintla mi ky'ixb'i'y twi' ab'j.\x * \xo 4:6 \xt Sal. 91:12\x* \p \v 7 Me xi ttzaq'win Jesús: Ex ikyxjo ntq'ma'n toj Tyol Dios kyjalu'n: Mi tz'ok tq'onjiy qAjaw, a tDiosa toj joyb'il ti'jch.\x * \xo 4:7 \xt Deu. 6:16\x* \p \v 8 Ex juntl majl, xi ti'n tajaw il Jesús tib'aj jun wutz, ma nimxix twe', ex xi tyek'in tajaw il tkyaqil tnam twutz tx'otx' te, ex tkyaqiljo q'inimil toj. \v 9 Exsin xi tq'ma'ntz: Kxel nq'o'n tkyaqiljo jni' chi' tey, qa ma kub' meje'y k'ulil nwutza. \p \v 10 Me ante Jesús xi ttzaq'win: Laq'exa nk'atza, ay, satanás, a tajaw il, qu'n ikytzin ntq'ma'n toj Tyol Dios: K'uli'n o'kx twutz qAjaw, a tDiosa, ex noq te, tu'n tajb'iniych.\x * \xo 4:10 \xt Deu. 6:13\x* \p \v 11 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x el tpa'n tajaw il tib' ti'j Jesús. Ex b'e'x i ul junjun angel mojilte. \s1 Tej t-xi xkye taq'in Jesús toj tx'otx' te Galiley \r (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15) \p \v 12 Tej tb'inte Jesús, qa otaq kux jpu'n Juan, a Jawsil A', toj tze, b'e'x xi' toj tx'otx' Galiley.\x * \xo 4:12 \xt Mr. 6:17; Lc. 3:19-20\x* \v 13 Me mix kyjaye tene toj tnam Nazaret, qala' b'e'x xi' toj juntl tnam toj tx'otx' te Galiley, Capernaum tb'i, jun tnam nqayin ta' ttzi nijab', toj tx'otx', a xi q'on kye tyajil qtzan Zabulón ex te qtzan Neftalí, aye' tk'wal qtzan Israel.\x * \xo 4:13 \xt Jn. 2:12\x* \v 14 B'ajjo ikyjo, noq tu'n tjapin b'ajjo a kub' ttz'ib'in Isaías, a yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'ma: \q1 \v 15 Ay, ttx'otx' Zabulón, ex te Neftalí, \q2 a tk'atz Nim A' Jordán, \q2 ex jni'qe ite'k ttziyile ttxuyil a' \q2 tojx tx'otx' te Galiley, \q2 ja' najleqe xjal nya Judiyqe. \q1 \v 16 Aye' xjal tojjo tx'otx' lo ite'taq toj qxopin toj kyanmin, \q1 me o kyli jun nim tqan tzaj.\x * \xo 4:16 \xt Is. 9:1-2\x* \q1 Ex aye' najleqe tojjo tx'otx', \q2 a iky'in kyu'nxjal ex te kyiminch, \q2 qu'n nyakuj nti'taq kyoklin. \q1 Me atzi'n ja'lin, ma kyli jun nim spiky'in, \q1 ex jun tqan tzaj, a tzunx nqopinx. \p \v 17 Atxixsi'n ttzaj xkye taq'in Jesús, tu'n tyolin Tyol Dios, ex xi tq'ma'n: Ku tajtz ti'j kyanmi'n,\x * \xo 4:17 \xt Mt. 3:2\x* ex ku kymeltz'aja tuk'a qMan Dios, qu'n a Tkawb'il Dios toj kya'j ma tzaj laq'e.\x * \xo 4:17 \xt Dan. 2:44\x* \s1 Tej kytzaj ttxko'n Jesús kyaje ichin nchi kyiẍintaq \r (Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11) \p \v 18 Nb'ettaq Jesús ttzi Nijab' te Galiley, tej t-xi tka'yin kab'e kyiẍil, kyitz'in kyib'. Ataqtzi'n jun, Simun, a toktaq juntl tb'i Pegr, junx tuk'a titz'in, Andrés. Tzmataq nkux kyq'o'n kypa toj a' te tzuyb'il kyiẍ, \v 19 xi tq'ma'n Jesús kye: Chi lipeka wi'ja. Qu'n ayetzin kye' nchi chmo'n kyiẍ ja'lin, me kchi xel nxnaq'tzi'n tze'n tten tu'n tb'ant kychmo'n xjal tu'n kyklet. \p \v 20 Jun paqx, kyij kytzaqpi'n kypa te tzuyb'il kyiẍ, ex i xi lipe ti'j. \p \v 21 Tej kyxi laq'e ch'intl, i xi tka'yin Jesús kab'etl xjal kyitz'in kyib', aye' Jacob, a toktaq juntl tb'i Santyaw, tuk'ax titz'in, Juan, tk'walqe Zebedey. Ite'kxtaq toj jun bark tuk'ax kytata nchi slepintaq kypa te tzuyb'il kyiẍ. I tzaj ttxko'n Jesús, \v 22 ex b'e'x kyij kytzaqpi'n kybark tuk'ax kytata, ex b'e'x i ok lipe ti'j. \s1 Tej t-xnaq'tzin Jesús nimku xjal \r (Lc. 6:17-19) \p \v 23 Nb'ettaq Jesús toj tkyaqil tx'otx' te Galiley, ex nxnaq'tzintaq kyojile junjun tnam antza kyojjo mu'ẍ ja te kyna'b'l aj Judiy Dios. Nyolintaq Tb'anil Tqanil ti'j Tkawb'il Dios, ex nq'anintaq tkyaqil wiq yab'il, a otaq tz'ok lemtz'aj kyi'jxjal.\x * \xo 4:23 \xt Mt. 9:35; Mr. 1:39\x* \v 24 El tqanil Jesús toj tkyaqil tx'otx' te Siria, ex i b'aj tzaj kyi'nxjal kyyab' tuk'a noq ti'chaqku yab'il, ex noq ti'chaqku kyixk'oj, exqetzi'n tzyu'ntaq kyanmin tu'n taq'nil tajaw il, exqetzi'n ntzajtaq nlu'lin kyi'j, ex jni' qe kox; ex b'e'x i el we' tu'n Jesús. \v 25 Nimx txqan xjal ok lipe ti'j Jesús toj tx'otx' te Galiley, te tx'otx' Decápolis, te Jerusalén, te tkyaqil tx'otx' te Judey, ex kyoj tx'otx' jlajxi Nim A' Jordán. \c 5 \s1 Tej tyolin Jesús twi' wutz \r (Lc. 6:20-23) \p \v 1 Tej tok tka'yin Jesús txqan xjal otaq chmet ti'j, b'e'x jax twi' wutz, ex kub' qe antza. Me awotzi'n, a t-xnaq'tzb'in, b'e'x o xi laq'e'y tk'atz, ex ok qtxolin qib'a ti'j. \v 2 Ex ok ten Jesús xnaq'tzil, ex tq'ma: \p \v 3 Ky'iwlinqexixjo aye' nkyna'n toj kyanmin qa atx taj toj kychwinqil, qu'n at kyoklin ti'j Tkawb'il Dios toj kya'j. \p \v 4 Ky'iwlinqexixjo aye' nkyna'n b'is toj kyanmin, qu'n axte Dios ktzajil q'uqb'in te kyk'u'j.\x * \xo 5:4 \xt Is. 61:2\x* \p \v 5 Ky'iwlinqexixjo aye' o tz'ajtz ti'j kyanmin, qu'n kchi najal tojjo tx'otx', a o tzaj ttziyin Dios kye.\x * \xo 5:5 \xt Sal. 37:11\x* \p \v 6 Ky'iwlinqexixjo aye' kyajxix tu'n kyb'inchin a taj qMan Dios, qu'n axte Dios ktzajil oninkye tu'n tb'ant kyu'n. \p \v 7 Ky'iwlinqexixjo aye' nq'aq'in kyk'u'j kyi'jjo txqantl, qu'n axte Dios ktzajil q'aq'in tk'u'j kyi'j. \p \v 8 Ky'iwlinqexixjo aye' o txjet il toj kyanmin, qu'n ok kyla'b'il Dios toj kya'j.\x * \xo 5:8 \xt Sal. 24:4\x* \p \v 9 Ky'iwlinqexixjo aye' tok tilil kyu'n, tu'n kymujb'in texjal kyib' kyxolile, qu'n axte Dios k-okil q'onte kyb'i te k'walb'aj. \p \v 10 Ky'iwlinqexixjo aye' n-iky'x yajb'il kyu'n, noq tu'n nkub' kyb'inchin a tz'aqle, a tze'nku taj Dios, qu'n at kyoklin ti'j Tkawb'il Dios toj kya'j.\x * \xo 5:10 \xt 1Pe. 3:14\x* \p \v 11 Ky'iwlinqexix kye', qa ma chi xo'nxjal yol kyi'ja, ex qa ma tziky'x yajb'il kyu'n, ex tkyaqil nya b'a'n, a kjawil b'ant kyu'nxjal kyi'ja, noq tu'n npaja.\x * \xo 5:11 \xt 1Pe. 4:14\x* \v 12 Qa ma tziky'x kyu'n, chi tze'jixa, ex chi tzalajxa, qu'n ktzajil tq'o'n Dios nim t-xel kye'y toj kya'j, tze'nku xi tq'o'n kye yolil Tyol Dios ojtxe, tu'n nim iky'x kyu'n tze'nku' kye' ja'lin.\x * \xo 5:12 \xt 2Cr. 36:16; Kyb'i. 7:52\x* \s1 Ma qo ok te atz'in ex te spiky'in te twutz tx'otx' \r (Mr. 9:50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 Ayetzin kye' ma chi oka tze'nku atz'in te twutz tx'otx', tu'n mi naje toj il. Qu'n qa ma tz'el naj tpitz'mejil atz'in, nlay b'ant tu'n tel pitz'mejix juntl majl, qu'n nti'xla tajb'in, qala' noq tu'n tex xo'yit, ex tu'n kyjax we'xjal tib'aj. Tu'ntzintzjo, kyka'yinkxix kyib'a, tu'n mi naje a at toj kyanmi'n. \p \v 14 Ex ma chi oka tze'nku spiky'in te twutz tx'otx', tze'nku jun tnam tokx twi' wutz nlay b'ant tewit.\x * \xo 5:14 \xt Jn. 8:12; 9:5\x* \v 15 Ex nlay b'ant tu'n tok txqet jun tzaj, exsin tu'n tokx ewitl tjaq' jun kax; qala' il ti'j tu'n tjax tib'aj xtanko'l, tu'ntzin tspiky'emix tkyaqil tuja tu'n.\x * \xo 5:15 \xt Mr. 4:21; Lc. 8:16; 11:33\x* \v 16 Ikytzin kyeji'y, kyyek'ima kynimb'ila kywutzxjal, tze'nku spiky'in, tu'ntzin aj tok kyka'yin xjaljo kyb'inchb'i'n tb'anilx, ex kjawil kynimsin tb'i qMan Dios toj kya'j.\x * \xo 5:16 \xt 1Pe. 2:12\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'j ojtxe kawb'il \p \v 17 Mi kub' kyximi'n qa ma chin ula yupil te' tkawb'il Moisés exqetzi'n kyxnaq'tzb'in yolil Tyol Dios ojtxe. Qu'n nya ma chin ula yupilte tkyaqiljo lu'n, qala' tu'n tjapin wu'n tkyaqil t-xilin. \v 18 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, nlay najjo kawb'il lo, nipela jun tal netz' yol ti'j, ajxi tjapin b'aj tkyaqil t-xim Dios, ex ajxi tiky' kya'j ex tx'otx'.\x * \xo 5:18 \xt Lc. 16:17\x* \v 19 Tu'npetzi'n, altzin kye jun ma tziky' tib'ajjo kawb'il, exla qa noq jun tal mu'ẍ yol toj twutz, mo qa ma txi tq'ma'nj kye txqantl, tu'n mi kub' nimite ch'in, ex tal mu'ẍ k-esb'ajila toj kya'j. Me ante', a japin b'aj tu'n tkyaqilx, ex qa ma txi tq'ma'n kye txqantl qa il ti'j tu'n tjapin b'aj tkyaqil, ex aj tkanin toj Tkawb'il Dios toj kya'j, k-okil q'o'n te nim toklin. \v 20 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, mi chi oka tze'nku kye Parisey exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, a o'kx kyajjo tu'n tjapin kyu'n kywutzxjal, me noq tuk'a tka'min kyk'u'j nkub' kyb'inchine. Qu'n qa mix japin kyu'n tuk'a tkyaqil kyanmi'n, mi chi okxa toj Tkawb'il Dios toj kya'j. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo tyab' wib'aj \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 Qu'n b'i'n kyu'n ti' q'umj kye ojtxe qxe'chil: Mi chi b'iyi'n,\x * \xo 5:21 \xt Ex. 20:13; Deu. 5:17\x* qu'n qa ma b'iyin, at til twutz kawb'il te twutz tx'otx'. \v 22 Me metzin we' kxel nq'ma'n kye'y, ankye' noqx q'oj kxel taq'nin tuk'a tuk'a, at til twutz kawb'il. Ex ankye' k-okil lipin yisol tuk'a, at til twutz tnejil kawb'il. Ex ankye' kxel tq'ma'n te tuk'a: Nti' tnab'l, kxe'l toj q'aq' te jun majx. \p \v 23 Tu'npetzi'n, qa taja tu'n t-xi'y q'ol jun toyaja toj ja te na'b'l Dios, ex aj tpon, me qa akux s-ul toj tk'u'ja, qa at jun tq'oja tuk'a jun tuk'iy, \v 24 mi txi'y q'ol toyaja nej; qala' nej, ku txi'y kub'sil twutza te tuk'iy, tu'n tkub' tnajsin tila. Ex ajtzin kykyija toj wen tuk'a, kuxpin txi'tza q'ol toyaja. \p \v 25 Ikytzi'n, qa at jun taj tu'n t-xi' patil tey twutz kawil, q'onka tilil, tu'n tkyija toj wen tuk'a axsa toj b'e, tu'ntzin mi txi q'i'n tu'n twutz kawil. Qu'n qa mina, kxel q'o'n toj kyq'ob' xq'uqil, tu'n tkux jpu'n toj tze. \v 26 Twutzxix kxel nq'ma'n tey, nlay tz'etza antza tzmaxi' aj tchjet tkyaqil tk'asa. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo ky'a'jin \p \v 27 O kyb'i'y ajo q'umle kye ojtxe qxe'chil: Mi chi ky'a'ji'nch.\x * \xo 5:27 \xt Ex. 20:14; Deu. 5:18\x* \v 28 Me metzin we' kxel nq'ma'n kye'y, ankye' qa ma txi tka'yin jun qya, ex qa ma pon tk'u'j ti'j, ma b'inchin aj pajil tuk'a toj tanmin twutz Dios. \p \v 29 Tu'npetzi'n, wenitla tu'n tjatz kyi'n toj kyanmi'n tkyaqiljo, a nxi q'i'n kye'y toj il. Ikytzi'n, noqit qa tu'n tpaj kywutza aku chi kub' tz'aqiy toj il, kyimitza, ex kyxomixa najchaq. Qu'n wenitla tu'n tnaj jun tnej kyxmilila, tze'nku tu'n kyxi' kyxmilila tkyaqil toj q'aq' te jun majx, aj kykyima.\x * \xo 5:29 \xt Mt. 18:9; Mr. 9:47\x* \v 30 Ex qa noq tu'n kyman q'ob'a, aku chi kub' tz'aqiy toj il, kytx'emimila, ex kyxomixa najchaq. Qu'n wenitla tu'n tnaj jun tnej kyxmilila, tze'nku tu'n kyxi' kyxmilila tkyaqil toj q'aq' te jun majx.\x * \xo 5:30 \xt Mt. 18:8; Mr. 9:43\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo kypa'b'l kyib'xjal \r (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18) \p \v 31 Ex ikyx o q'umle ojtxe: Qa at jun xkub' tpa'n tib' tuk'a t-xu'jil, il ti'j nej tu'n tb'ant jun u'j kyxol, qa o chi pa'yit.\x * \xo 5:31 \xt Deu. 24:1-4; Mt. 19:7; Mr. 10:4\x* \v 32 Me metzin we' kxel nq'ma'n, qa at jun ichin xkub' tpa'n tib' tuk'a t-xu'jil noq kukxjo, ex nya tu'n ma kub' tz'aq t-xu'jil toj ky'a'jin, tu'n tpaj k-okile' t-xu'jil te aj ky'a'jil, aj tok meje tuk'a juntl ichin. Ex ankye' ichin, k-okil meje tuk'a qya, a otaq tz'el lajo'n, ex ikyxjo, k-okil aj ky'a'jil, qu'n twutz Dios, nya ma pa'yitjo qya tuk'a tnejil tchmil.\x * \xo 5:32 \xt Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18; 1Co. 7:10-11\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo qyol \p \v 33 Ex ikyxjo, o kyb'i'y a q'umle kye ojtxe qxe'chil, qa il ti'j tu'n tb'ajx kyyola, aj qa ma tzaj kytxko'n tb'i Dios toj.\x * \xo 5:33 \xt Lv. 19:12; Num. 30:2; Deu. 23:21\x* \v 34 Me metzin we' kxel nq'ma'n: Mi tzaj kytxko'n tb'i jun a'la mo tb'i jun ti' toj kyyola;\x * \xo 5:34 \xt Sant. 5:12\x* tze'nku tb'i kya'j, qu'n atzin tq'uqb'il Diosjo;\x * \xo 5:34 \xt Is. 66:1; Mt. 23:18-22\x* \v 35 mo tb'i tx'otx', qu'n ax Dios nkawin tib'aj;\x * \xo 5:35 \xt Is. 66:1\x* exjo tb'i tnam Jerusalén, qu'n atzin Ttanim Diosjo, a Nmaq Kawil.\x * \xo 5:35 \xt Sal. 48:1-2\x* \v 36 Ex mi kub' kyq'ma'n jun kyyola, ti'j tsaqil kywi'y, qu'n nlay saqix mo q'aqix jun tsmal kywi'y kyu'nxa. \v 37 Qala' chi yolinxa twutzx qa twutzx, ex qa mina, minax. Qu'n atzi'n nkub' kyq'ma'n tb'i a'lchaqku kye toj kyyola, tu'n tajaw iljo ikyjo. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús tu'n mi xelsitjo nya wen \r (Lc. 6:29-30) \p \v 38 B'i'n kyu'n qa q'umle ojtxe, qa ma tz'etz jun kywutza tu'n jun xjal, il ti'j tu'n tetzjo texjal; ex qa ma tz'etz kyste'y tu'n jun xjal, ex il ti'j tu'n tetzjo texjal kyu'n.\x * \xo 5:38 \xt Ex. 21:22-25; Lv. 24:19-20; Deu. 19:21\x* \v 39 Me metzin we' kxel nq'ma'n kye'y, qa at jun xjal s-ok lipin kyi'ja, mi tz'ok kyq'o'n t-xel, expe qa ma tz'ok laqtz'in jun plaj kytzi'y, kymeltz'inxji'y jun plajtl. \v 40 Ex qa at jun s-ok tstz'i'minte tkamiẍ kyi'ja, ex chex q'i'n twutz kawil tu'n tpajjo ikyjo, kyq'onxa te, expe qa majxjo kychaketa kykotpinxa. \v 41 Ex qa ma tz'ok q'o'n il kyi'ja, tu'n t-xi kyiqin jun iqtz toj niky'jin ajlab', majx kyiqinxa toj juntl ajlab'. \v 42 Chi oka so'j tuk'a tkyaqil, ex mi chi oka nya so'j tuk'a xjal, a nti' at te. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús tu'n kyok qk'u'jli'n a nchi jaw tu'n kyq'oj qi'j \r (Lc. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 Ex ikyxjo, b'i'n kyu'n tze'n q'umle kyu'nxjal ojtxe: Kyk'u'jlinqekji'y kyuk'iy,\x * \xo 5:43 \xt Lv. 19:18\x* ex kyi'jlinqemilji'y aye' nchi jaw, tu'n kyq'oj kyi'ja. \v 44 Me metzin we' kxel nq'ma'n: Tenx tq'aq'b'il kyk'u'ja kyi'jjo nchi q'ojin kyi'ja; ex chi na'n Dios kyi'jjo nchi yasin kyi'ja. \v 45 Qu'n k'walb'ajqexixa te kytati'y, a at toj kya'j. Qu'n ate ntzaj q'onte q'ij kyib'ajjo wen ex kyib'ajjo mina; ex n-etz q'onte jb'al kyib'ajjo o chi nimin ti'j exqetzi'n b'inchil il. \v 46 Qu'n qa o'kqex nchi ok kyk'u'jlinji'y aye k'u'jlinqi'y kyu'n, ¿Ma atpela jun oyaj kye'y toj kya'j? Qu'n ikypen kye peyil pwaq ex jni' aj il nb'ant kyu'n. \v 47 Ex qa o'kqex ẍi ok kyq'olb'inji'y aye nimil, ¿Ti'tzin ch'in wen nb'ant kyu'n ikyjo? Qu'n ikypen kye xjaljo nb'ant kyu'n, aye' nya ojtzqi'n Dios kyu'n. \v 48 Tu'npetzi'n, chi okxa tz'aqle, tze'nku' te kyTati'y toj kya'j tz'aqlexix te'.\x * \xo 5:48 \xt Deu. 18:13\x* \c 6 \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo qb'inchb'in tb'anilx \p \v 1 Kyka'yink kyib'a; mi kub' kyyek'i'n kynimb'ila kywutzxjal, noq tu'n kyjawku ka'ylaj kyi'ja.\x * \xo 6:1 \xt Mt. 23:5\x* Qu'n qa ma kub' kyb'inchi'n ikyjo, nlay tzaj q'o'n jun oyaj kye'y tu'n qMan at toj kya'j. \v 2 Tu'npetzi'n, aj qa ma chi oni'n kyi'jjo nti'x ch'in at kye, mi kub' kyb'inchi'n noq tu'n telku kyqanila kyxolilexjal, tze'nku nb'ant kyu'n xmiletz', aye' nimsil kyib', kyojile' ja te k'ulb'il ex kyxolile' tnam, noq tu'n tkub' kyyolinku xjal qa tb'anilqex. Twutzx kxel nq'ma'n kye'y, qa kyinxla ch'in chojb'iljo ktzajil q'o'n ti'j. \v 3-4 Qala', aj t-xi kyq'o'n jun onb'il kye yaj, kyq'onxa toj ewajil, tu'ntzin mix a'l jun aku lonte, mixpela jun kyuk'axixa kb'ilte. Qu'n a te qMan Dios, a nka'yin kyi'ja toj ewajil, ktzajil q'onte t-xel kye'y ti'jjo lo. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo na'j Dios \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 Ex aj kyna'n Dios, mi chi oka tze'n kye xmiletz', a wa'lqenaj nchi na'n Dios toj ja te k'ulb'il ex toj xky'ich b'e toj tnam, noq tu'n kyokku ka'yin kyu'nxjal, ex tu'n kyjaw nimsin.\x * \xo 6:5 \xt Lc. 18:10-14\x* Me twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa ti'jjo ikyjo, kyinxla ch'in chojb'iljo ti'j. \v 6 Qala', aj kyna'n Dios, ku kyokxa tuja, ex kyjpumitz kyja'y. Exsin kux chi na'ntza Dios kyjunala toj ewajil, qu'n ate Dios nka'yin kyi'ja toj ewajil, ex ax ktzajil q'o'nte chojb'il kye'y ti'j. \v 7 Ex aj kyok ten na'l Dios, nya noq ti'chaqku kchi okil ten q'malte, tze'nku nb'ant kyu'nxjal, a nya ojtzqi'n Dios kyu'n. Qu'n toj kywutz, nyakuj noq tu'n ikyjo, kchi tzajil b'i'n tu'n Dios; qala' tuk'ax jun jte' yol, me qa nkyna'n toj kyanmi'n. \v 8 Mitzin chi oka tze'nqeku' xjal xmiletz' anetzi'n, qu'n noqtzin chi oktza tze'nqe nya nimil. Qu'n ex ojtzqi'nl te kyMan tu'n, na'mxtaq txi kyqani'n alkye nti' kye'y. \p \v 9 Tu'npetzi'n, iky chi na'la Diosji'y kyjalu'n: \q1 Ay qMan Dios, ate toj kya'j, noqit tz'el kyniky'xjal qa xjanxixjo tb'iy. \q1 \v 10 Noqit tku'tzjo Tkawb'ila tzalu'n twutz tx'otx', \q2 tu'ntzintla tb'antjo tajb'ila tzalu'n, \q2 tze'nkuxjo nb'ant toj kya'j. \q1 \v 11 Q'ontzjiy qwa'y nimxix te q'ij ja'lin. \q1 \v 12 Ex najsimjiy qila, a o b'ant qu'n, \q2 tze'nku qe', nkub' qnajsi'n kyilxjal nchi b'inchin mib'in qi'ja. \q1 \v 13 Mi ttziyiy tu'n qkub' tz'aqa toj jun joyb'il, aj ttzaj qi'ja; \q2 qala' qo tkloma toj tq'ob' tajaw il. \q1 Qu'n tex te tkyaqil Tkawb'il, ex nimx te tipin, ex jni' tqoptz'ajiyila ja'lin, ex te jun majx.\x * \xo 6:13 \xt 1Cr. 29:11\x* \p \v 14 Qu'n qa ma kub' kynajsi'n kyiljo nchi ok lipin kyi'ja, ex ikyxjo te qMan Dios, a at toj kya'j, k'wel tnajsin kyila.\x * \xo 6:14 \xt Mr. 11:25\x* \v 15 Me qa mix kub' kynajsi'n kyiljo nchi ok lipin kyi'ja, ex ikyxjo te qMan Dios, mi kub' tnajsin kyila.\x * \xo 6:15 \xt Mr. 11:26\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo tu'n qpa'n wa'yaj \p \v 16 Ajtzin tkub' kypa'n wa'yaj tu'n kyna'n Diosa, mi kub' kyyek'i'n qa nq'aq'in kyk'u'ja, ex mi chi jaw b'isi'n, tze'nku nb'ant kyu'n xmiletz', aye' nimsil kyib', noq tu'n telku kyniky'tzajil qa nchi pa'n wa'yaj. Twutzx kxel nq'ma'n kye'y, qa o'kx ch'in chojb'iljo ti'jjo lo. \v 17 Qala', aj kypa'n wa'yaj tu'n kyna'n Dios, kyb'inchim kyib'a, kytxjomil kywutza, ex chi tze'ji'y, \v 18 tu'ntzin mi tz'ele kyniky'xjal kye'y, qa nchi pa'n wa'yaj; qala' o'kx kyMa'n, ex ax ktzajil q'onte chojb'il kye'y. \s1 A qq'inimil toj kya'j \r (Lc. 12:33-34) \p \v 19 Mi kub' kychmo'nji'y kyq'inimila tzalu'n twutz tx'otx', a ja' ta'ye pok' tu'n tyuch'j, ex ja' aku tz'oke jun ti' kyi'j, ex a ja' aku chi okxi ileq' elq'ilte.\x * \xo 6:19 \xt Sant. 5:2-3\x* \v 20 Qala' kychmomji'y kyq'inimila toj kya'j, noq tu'n kyb'inchb'i'n b'a'n, tze'nku taj Dios, qu'n nlaypen kub' pok'ix te', nlay q'ayj, ex nlay tz'ex tu'n ileq'. \v 21 Qu'n ja' ta'yex kyq'inimila, axsa kxele lipeye kyanmi'n.\x * \xo 6:21 \xt Lc. 12:34\x* \s1 Ajo tzaj te qxmilil \r (Lc. 11:34-36) \p \v 22 Ajo kywutza tze'nku jun tzaj te kyxmilila ex te kyanmi'n. Qa wen kywutza, at spiky'in toj kyanmi'n tu'n tel kyniky'a ti'j tkyaqiljo wen. \v 23 Me qatzin ma txi kyq'o'n amb'il te kywutza noq tu'n kyka'yi'n ti'jjo nya wen, ex ikyxjo ok k-okil kyanmi'n te nya wen, ex toj qxopin. Mi qe kyk'u'ja ti'j jun kyanmi'n nya wen, qu'n kchi k'wel sb'u'n tu'n, tu'n kyxi q'i'n toj manyor qxopin. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo pwaq \r (Lc. 16:13) \p \v 24 Mix a'l jun aku tz'ajb'in te kab'e tajaw aq'untl. Qu'n k-elil ti'jli'n tnejil, ex k-okil tk'u'jli'n tkab'; mo k-okilj tz'aqle tuk'a tnejil, me b'e'x aku tz'el ti'jlinljo tkab'. Nlayx b'ant tu'n tokin te Dios ex te pwaq.\x * \xo 6:24 \xt Lc. 16:13\x* \s1 Nchi ok tka'yinte Dios tk'wal \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, mi chi b'isi'n ti'j tze'n tten tu'n kyanq'i'n: Qa ti'j kywa'y mo ti'j kyk'wa'y, mo ti'j kyxb'ali'n. ¿Ankye nej; a kywa'y mo a kychwinqilja? ¿Ex atzin kyxb'ali'n mo a kyxmililja? \v 26 Qu'n kyka'yinqektzinji'y tal pich' nchi lipin twutz kya'j; mi nchi awan, mi nchi k'u'n kyawal. ¿Ma tzu'ntzin nchi kyim? Mina, qu'n a kyMa'n, a at toj kya'j, k'a'chilkye. ¿Ma nyatzin aye kye' nim kyoklin tze'nqeku' tal pich'? \v 27 Qu'n mixpetzin tu'n chi ja meljtza, ¿Ma akutzin txi nimix toj kychwinqiltza nipela jun or? \p \v 28 ¿Ex tiqu'n tzunx chi b'isinxa ti'j kyxb'ali'n? Kyka'yinktzi'n tze'n nchi ch'iye' jni' t-xmakil k'ul. Mina nchi aq'nin, ex mina nchi chub'in. \v 29 Me kxel nq'ma'n kye'y, qa a qtzan nmaq kawil Salomón ojtxe, tuk'a tkyaqil tq'inimil, s-ok tktxu'n tib' tuk'a t-xb'alin tb'anilx wen, me mix kanine tqoptz'ajiyil t-xb'alin, tze'n ka'yi'n jun tal t-xmakil k'ul.\x * \xo 6:29 \xt 1Re. 10:4-7; 2Cr. 9:3-6\x* \v 30 Qatzin qa nchi ok tktxu'n Diostzjo tal t-xmakil k'ul ikyjo, a loqe tzunx nchi milinx toj kojb'il ja'lin, me meljo nchi'j b'e'x kchi k'wel b'olj tu'n q'aq'; ¿Yajxsila kyetza? ¿Nyapela kchi okil ktxu'n kye' tu'n Dios? Qu'n qa noq o'kxtza nchi b'isini'y ti'jjo tkyaqiljo lo, antza nyek'ine qa noq tal ch'in kynimb'ila. \p \v 31 Tu'ntzi'n, mi chi b'isi'n, ex mi kyq'ma'y: ¿Ti' kxel qwa'n, mo qa ti' kxel qk'wa'n, mo qa tze'n tten qxb'alin tu'n tok? qa chi chiji'y. \v 32 Qu'n ayetzin kye' txqantl xjal, a nya nimil, nimx nchi jaw melj kye' ti'j tkyaqiljo lo. Me metzi'n kyetza, at jun kye' kyMan toj kya'j, a ojtzqi'n tu'n alkye atx taj kye'y. \v 33 Tu'npetzi'n, kyjyomtzi'n Tkawb'il qMan toj kya'j te tnejil, ex kyb'inchinkuji'y a tz'aqle toj twutz, ex okpetzin ktzajil kyk'mo'ntza tkyaqiljo txqantl. \v 34 Mi chi b'isin kye' ti'jjo nchi'j, qu'n nchi'jxi te', ex tex te' tkyaqiljo kb'ajil toj. Qu'n toj jun q'ij nimku aku b'aj. \c 7 \s1 Nya wen tu'n qok kawil ti'j tnimb'il juntl \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Mi chi oka kawil kyib'aj kynimb'il txqantl, tu'ntzintla mi kawine Dios kyib'aja. \v 2 Qu'n kchi okila toj xjelb'il tu'n nchi kawi'n kyib'aj txqantl. Atzi'n nuk'b'il lo ikytzi'n tze'n nchi milo'n kyi'j txqantl. Tu'ntzi'n, jni'x malb'il k-okil kyq'o'n kyi'j txqantl, ikyxjo k-okil kyi'ja tu'n Dios.\x * \xo 7:2 \xt Mr. 4:24\x* \v 3-4 Nya wen tu'n tyolb'i'n ti'j juntl, qu'n ikytzi'n tze'nku jun xjal tokx jun ma tij tze toj twutz, exsin tajtz tu'n tetz ti'n jun tal netz' tz'is toj twutz juntl tuk'a. ¿Tze'ntzin tten tu'n t-xi tq'ma'n te termana: Yo'nkutzin nej, tu'n tetz wi'n tz'is toj twutza, ex mi na'nl te tu'n, qa at jun ma tij tze tokx toj twutza? \v 5 Xmiletz'a. Il ti'j tu'n tetz ti'njiy te nej a ma tij tze tokx toj twutza, tu'ntzin tlontejiy tal netz' tz'is tokx toj twutz termana. \p \v 6 B'a'nqexa noq txi kyq'onji'y tumil, a tz'aqle twutz Dios, kye xjal, aye' noqx nchi yasin ti'j Tb'anil Tqanil, qu'n okla k-elil kyi'jlin kyyola, mo tze'nqeku' jun kuch nipela tu'n t-xi' jun q'inimil kye, noq aku b'aj kywa'b'in. Ex aku chi tzaj meltz'aj kyi'ja tze'nku jun tx'u'j tx'yan. \s1 Qo qanin, qo jyon, ex qo q'olb'in; qu'n ktzajil ttzaq'win Dios \r (Lc. 6:31; 11:9-13) \p \v 7 Qa ma txi kyqani'n, ktzajil tq'o'n Dios; qa ma chi jyo'n ti'jjo t-xilin tajb'il qMan, ex knetil kyu'n; ex qa ma txi kyq'olb'i'n toj kyna'j Diosa, ex ktzajil ttzaq'win kye'y. \v 8 Qu'n alkye nqanin jun ti', ok k'metil tu'n; ex alkye njyo'nxix, ok knetil tu'n; ex alkye nq'olb'in, ex ok ktzajil tzaq'win. \p \v 9 Qu'n ¿Ma akutzin txi kyq'o'n kye' jun ab'j te jun kyk'wala, qa ma tqanin twa? \v 10 ¿Mo txi kyq'o'n jun kan te, qa ma tqanin jun tchi' kyiẍ? ¡Mina! \v 11 Qu'n exla qa aj ilqi'y, me tililx ti'j kxel kyq'o'n jun tb'anil ti' te kyk'wala. ¿Yajtzila' te kyMa'n at toj kya'j? ¿Ma nlaypela tzaj tq'o'n jun tb'anil ti' kye', aye' nchi qanin ti'j? \s1 Jun t-xilin tumil tu'n Jesús tib'aj tkyaqiljo lo \r (Lc. 6:31) \p \v 12 Tu'npetzi'n, kyb'inchinkuji'y kyuk'a txqantl, a tze'nku kyaja tu'n tkub' kyb'inchin txqantl kyuk'iy. Qu'n a nuk'b'il lo, ikyx t-xilin tojjo ojtxe kawb'il ex jni' kyyol yolil Tyol Dios ojtxe. \s1 A tal much' tjpel ex tal much' b'e \r (Lc. 13:24) \p \v 13 Ku kyokxa tojjo tal tjpel b'e tal much' te chwinqil. Qu'n atzin ma tij tjpeljo ma tij b'e, tb'anilx wen toj kywutzxjal, ex ma nintz nb'aj b'et toj; me atzin b'e anetzi'n nqox ti'n toj najin. \v 14 Me atzin tal much' tjpel exsin b'e tal much' nqox ti'n toj chwinqil te jun majx, ex nya ila' taj tu'n tb'et toj. \s1 T-xnaq'tzb'in Jesús kyi'j kyb'inchb'inxjal \r (Lc. 6:43-44) \p \v 15 Kyka'yimtzin kyib'a kyejo sb'ul yol, aye' n-ok kyq'o'n kyib' te yolil Tyol Dios. N-ok kyq'o'n kyib' te nimil ex tal mutxin xjal wen, tze'nku jun tal rit; me toj kyanmin manyor xo'jqex. \v 16 Me noq ti'jjo kyb'inchb'in k-elile kyniky'a kye, qu'n ikytzi'n tze'nku jun tze, n-el tniky'tzajil noq ti'jjo twutz. Qu'n nlay tz'el jun uv ti'j tqan tx'i'x; ex nlay tz'el jun iw noq ti'j jun tqan k'ul. \v 17 Ikytzi'n tze'n jun tze, qa tb'anilx tze, ex tb'anilqe twutz chi elil te lob'j. Ex qa mina, nlay chi el twutz tb'anil. \v 18 Qu'n jun tze wen, nlay tz'el twutz nya wen. Ex jun tze nya wen, nlay tz'el twutz wen. \v 19 Qu'n tkyaqiljo tze, qa nya wen twutz s-el, kjawil tx'emit, ex k-okix toj q'aq'.\x * \xo 7:19 \xt Mt. 3:10; Lc. 3:9\x* \v 20 Tu'npetzi'n, noq ti'jjo kyb'inchb'in, k-elile kyniky'a kye qa wen xjalqe mo minaj.\x * \xo 7:20 \xt Mt. 12:33\x* \s1 Nya qkyaqilx qo okix toj Tkawb'il Dios \r (Lc. 13:25-27) \p \v 21 Qu'n nya kykyaqiljo nkyq'ma'n we'y: WAjaw, wAjaw, kchi okix toj Tkawb'il Dios toj kya'j. Qala' okqexjo, aye' nkub' kyb'inchin a tajb'il nMa'n, a at toj kya'j.\x * \xo 7:21 \xt Lc. 6:46\x* \v 22 Qu'n aj tpon q'ij te pa'b'in twutz Dios, nimxjal kq'malte we'y: WAjaw, wAjaw, ma qo yolin qe ti'j tb'iy, ex tuk'a tipin tb'iy, i b'aj ex taq'nil tajaw il toj kyanminxjal qu'n; ex noq tuk'a tipin tb'iy, b'ante' nim techil tipi'n qu'n. \v 23 Ex oktzin kxel nq'mantza kye: Nya weqi'y. Chi laq'exa nk'atza, qu'n b'inchil ilqi'y.\x * \xo 7:23 \xt Sal. 6:8\x* \s1 Kab'e wiq tq'uqil qchwinqil \r (Mr. 1:22; Lc. 6:47-49) \p \v 24 Tu'npetzi'n, kykyaqiljo nchi b'in nyola, ex nkub' kyb'inchin tze'nku nxi nq'ma'n, ikyqetzi'n tze'nku jun xjal at tnab'l, a kux tq'o'n ab'j te tq'uqil tja, tej tjaw tb'inchin. \v 25 Tej ttzaj jb'al, ch'iy nim a' ti'jile, ex tzaj txqan kyq'iq' ti'j. Me mix yekchix, qu'n tu'n tjaw tq'uqil ab'j kujxix. \v 26 Me ayetzi'n nchi b'in ti'j nyola, ex mi nkub' kyb'inchin tze'nku nxi nq'ma'n, ikyqetzi'n tze'nku jun xjal nti' tnab'l, a jaw tb'inchin tja tib'aj tz'awin. \v 27 Ex tej ttzaj txqan jb'al, ch'iy nim a' ti'jile, ex tzaj txqan kyq'iq' ti'j. B'e'x iky' pak'chaj, qu'n b'e'x el yulj tz'awin tjaq'. \p \v 28 Tb'ajlinxitzin tyolin Jesúsjo ikyjo, b'e'x i jaw ka'ylaj xjal ti'jjo t-xnaq'tzb'il, \v 29 qu'n atzin t-xnaq'tzb'il tb'anilxix tuk'a tkyaqil toklin Dios, ex mikyxi' tze'n kyxnaq'tzb'il xnaq'tzil ti'j ojtxe tkawb'il Judiy.\x * \xo 7:29 \xt Mr. 1:22; Lc. 4:32\x* \c 8 \s1 Tej tq'anit jun xjal tu'n Jesús yab'taq tu'n tx'a'k, a noq n-el lemimin \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Tej tmeltz'aj Jesús twi' wutz, nimx txqan xjal ok lipe ti'j. \v 2 Me tzaj laq'e jun ichin tk'atz Jesús, yab'taq tu'n jun tx'a'k, a noq n-el lemimin. Ex kub' meje twutz Jesús, ex xi tq'ma'n: WAjaw, qa taja, b'a'n tu'n nkub' tq'ani'n tuk'a nyab'ila. \p \v 3 Noq ok tmiko'n Jesús, ex xi tq'ma'n te: Waja. ¡B'e'x ma q'anita ja'lin! \p Noq tej t-xi tq'ma'n Jesúsjo yol ikyjo, b'e'x q'anitkux te jun majx. \p \v 4 Ex xi tq'ma'ntl Jesús te: B'i'nkuy. Mi txi tq'ma'n te a'la.\x * \xo 8:4 \xt Mr. 1:44; Lc. 5:14\x* Qala' ku txi'y, ex yek'inx tib'a te kypale aj Judiy, ex q'onxa jun oyaj te aq'b'il chjonte, tu'n ma tzul Dios tey, a tze'nkuxjo kub' ttz'ib'in Moisés ojtxe, tu'ntzin kyb'in texjal qa ma q'anita. \s1 Tej tq'anit taq'nil jun xo'l q'aq', a nya aj Judiy, tu'n Jesús \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Tej tokx Jesús toj tnam Capernaum, tzaj laq'e jun ichin, nejinel kye xo'l q'aq'; tuk'a kub'sb'il twutz, \v 6 xi tq'ma'n kyjalu'n: WAjaw, noq sami'y. At jun we' waq'nil tkub' twi' watb'il. Mi nyekjl, ex nim kyixk'oj n-iky'x tu'n. \p \v 7 Xi tq'ma'n Jesús te: K'a' chinka q'anilte. \p \v 8 Ex xi ttzaq'win nejinel: WAjaw, nti'x we' woklin, tu'n tokxa toj nja'y. Qala' noq q'ma'nx jun Tyola, ex b'e'x kwe'b'il we' waq'nil. \v 9 Qu'n ikyqinx weji'y at we' kawilwe, me ex ite' xo'l q'aq' ite'kx tjaq' nkawb'ila. Qatzin ma txi nq'ma'n te jun kyjalu'n: Kux txi'y, ex b'e'xsin kxeltz; ex qa: Kux tzaja, qa nchiji'y te juntl, ex b'e'x ktzajil. Ex qa: B'inchinkujiy lu'n, qa nchiji'y te waq'nila, ex b'e'x k'wel tb'inchin. Ikytzi'n, n-el niky'ji'y ti'ja, qa aku q'anj noq tu'n Tyola. \p \v 10 Tej tb'inte Jesúsjo ikyjo, b'e'x jaw ka'ylaj, ex xi tq'ma'n kye lipajqe ti'j kyjalu'n: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; b'ajxi nb'inti'y jun xjal kyxol kykyaqil aj Israel iky tnimb'iljo tze'nku tnimb'iljo ichin lo. \v 11 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n qa nimjo xjal nya Judiy, ktzajil toj tjawitz q'ij ex toj telix, ex kchi k'wel qe wa'l tuk'a Abraham, tuk'a Isaac ex Jacob toj nintz q'ij toj Tkawb'il Dios toj kya'j.\x * \xo 8:11 \xt Lc. 13:29\x* \v 12 Me ayetzin kye', a mi nxi kynimin, exla qa Judiy, a tu'ntaq kyten tojjo nintz q'ij, ok chi xel xo'yit toj manyor qxopinx, a ja' kchi oq'ile, ex kchi ju'ch'ile kyste tu'n nim kyixk'oj.\x * \xo 8:12 \xt Mt. 22:13; 25:30; Lc. 13:28\x* \p \v 13 Ex xi tq'ma'n Jesús te nejinel: Kux tz'aja tjay. Qu'n tze'nkuxsi'n ma txi tnimi'n, ikyx kb'antiljo. \p Ex atzin tej q'a, jun paqx q'anit. \p \v 14 Ex b'e'x i xi' Jesús tzma tja Pegr. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús tnana t-xu'jil Pegr \r (Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39) \p Tej tkanin Jesús tja Pegr, ok tka'yin tnana t-xu'jil Pegr kuẍletaq tib'aj watb'il tu'n kyaq. \v 15 Ok tmiko'n Jesús tq'ob', ex b'e'x ul Dios te, ex njawku we', ex n-ok tenku b'inchil ch'in ti' kye. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús nimku yab' \r (Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41) \p \v 16 Tej qok yupj, ax txqan xjal i ul q'anil kyyab', aye' tzyu'nqetaq tu'n taq'nil tajaw il. Ex junch'inx Tyol xi tq'ma'n kye taq'nil tajaw il, ex b'e'x i b'aj ex toj kyanmin, ex nimku txqantl yab' b'e'x i b'aj q'anit tu'n. \v 17 O b'antjo lu'n tu'n tjapi'n yol, a kub' tyolin yolil Tyol Dios ojtxe, a Isaías, tej tq'mante: \q1 Ate tzaj mojinqe toj sikytlin. \q1 Ex a el q'inte jni' yab'il qi'j.\x * \xo 8:17 \xt Is. 53:4\x* \s1 Tej kyajtaq nimku xjal tu'n kyxi lipe ti'j Jesús \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Tej tok tka'yin Jesús txqan xjal otaq tz'ok chmet ti'jile, xi tq'ma'n kye t-xnaq'tzb'in, tu'n kyiky'x tuk'a tjlajxi nijab'. \v 19 Antza, xi laq'e jun xnaq'tzil ti'j ojtxe tkawb'il Judiy tk'atz, ex xi tq'ma'n te: Xnaq'tzil, waja tu'n nxi lipe'y ti'ja, ja'chaqx txiyitza, chi'. \p \v 20 Xi ttzaq'win Jesús te: ¿Ma twutzxixsin tey qa aku txi lipe'y wi'ja? Me majx kxel nq'ma'n tey: At kye wech kyjul te kynajb'il; ex at kye pich' kypaqb'il. Me metzin we', a Tk'wal Ichin, nipe ja' tu'n nxi q'ejeye ch'in, nti'. \p \v 21 Attaq juntl otaq tz'ok lipe, me b'e'x xi tq'ma'n te Jesús: Taa, q'ontza amb'il we'y qu'n atzin ntatiy ma tijin. ¿Nlaypela chin kub' tayo'n ch'in tzmaxi tu'n tkyim, ex tu'n tkux nmuqu'n? Exsintla ẍinx lipetza ti'ja. \p \v 22 Me xi ttzaq'win Jesús: Lipeka wi'ja ja'lin. Chi tenku kye', a kyimninqe toj kynimb'il, k'a' kux kymuqu'n kye' kyib'. \s1 Tej tmiyet kyq'iq' ex nijab' tu'n Jesús \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 Tb'ajlinxi' ikyjo, okx Jesús toj bark, ex o xi lipe'y ti'j, a awo'y t-xnaq'tzb'in. \v 24 Me n-okku ten txqan q'ankyaq tuk'a txqan kyq'iq' toj nijab'; b'e'x b'aj okx piq'j txqan a' tzma toj bark. Exsin otaq tziky' ktan Jesús. \v 25 Me awotzin qe, a t-xnaq'tzb'in, b'e'x o xi'y k'asilte tu'n qxob'ila, ex xi qq'ma'n te: ¡QAjaw, qo tkloma! Ch'ix qxi mulq'aj toj a'. \p \v 26 Ex tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: ¿Tiqu'n nchi tzaj xob'a? Noqxla tal ch'in kye kynimb'il wi'ja. \p Tej tb'aj tq'ma'n ikyjo, jaw we'ks Jesús, ex nxiku tq'ma'n te kyq'iq' ex te a', tu'n kykub' qen. Ex texjo paq, b'e'x b'aj kub' nume tkyaqil. \p \v 27 B'e'x o jaw ka'ylajxa ti'j, ex o b'aj jaw yoli'n qxolxa: ¿Alxsila kye' xjal ikyjo; a ajin kyq'iq' ex a' ma chi kub' niminte? \s1 Tej kyex tlajo'n Jesús taq'nil tajaw il toj kyanmin kab'e xjal aj Gadara \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Tej tpon Jesús tjlajxi a' toj tx'otx' te Gadara, i etz kab'e ichin kyoj muqb'il kyimnin, tokxtaq taq'nil tajaw il toj kyanmin. Nchi b'aj oktaq lipin kyi'jxjal; tu'ntzi'n, mixtaq a'lx n-iky' tojjo b'e antza. I tzaj laq'e tk'atz Jesús, \v 29 exsin i jaw ẍch'intz kyjalu'n: Ay Jesús, Tk'wal Dios. ¿Ti' taja qi'ja? ¿Ma tzula yajil qe'y, ex na'm tpon tq'ijil pa'b'in? \p \v 30 Nqayintaq nb'aj wane txqan kuch. \v 31 Ayetzi'n taq'nil tajaw il i jaw kub'sin kywutz te Jesús kyjalu'n: Qa ma qo etz tlajo'n toj kyanminjo xjal lo, tziyintza qe'y, tu'n qokxa kyoj kyanmin kuch. \p \v 32 Ex xi ttzaq'win Jesús kyjalu'n: Kux che'xtza, chi Jesús kye. \p B'e'xsin i b'ajetz toj kyanmin ichin, ex i b'aj okx kyoj kyanmin kuch. Me ayetzi'n tal kuch b'e'x i b'aj xi' tolil kyib' twi' xaq, ex nqayinkutaql toke jun tij nijab'. B'e'x i b'aj jiq'we antza. \p \v 33 Me ayetzi'n nchi b'aj kyik'lentaq kuch, b'e'x i kub' toj b'e tu'n kyxob'il. Tej kykanin toj tnam, i ok ten q'malte kyexjal ti' otaq b'aj kyi'jjo kuch ex kyi'jjo ichin, aye' tzyu'nqetaq kyu'n taq'nil tajaw il. \v 34 Tu'ntzi'n ikyjo, kykyaqiljo jni' xjal toj tnam, b'e'x i b'aj tzaj lolte Jesús. Tej tok kyka'yin ikyjo, i kub'sin kywutz te Jesús, tu'n tiky' ja' ta'yetaq. \c 9 \s1 Tej tkub' tq'anin jun kox tu'n Jesús \r (Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26) \p \v 1 Tb'ajlinxi' ikyjo, okx Jesús toj bark, ex iky'x tjlajxi nijab', ex kanin toj ttanim. \v 2 Antza, pon kyiqin jun ichin, a noq otaq tz'ok k'olpaj kuẍletaq tib'aj tkuẍb'il. Tej t-xi tka'yin Jesús qa q'uqlektaq kyk'u'j ti'j tu'n tq'anj, xi tq'ma'n te yab': Ay, nk'wal, nimsinx tk'u'ja, qu'n ayetzi'n tila ma chi kub' najsit ja'lin. \p \v 3 Ite'taq junjun xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il antza. Tej tok kyb'i'n ikyjo, kub' kyximin: Tze'ntzin tten n-el tzaqpaj ttzi ichin ikyjo. Noq nxo'n te' yol ti'j Dios tu'n tyol. \p \v 4 Me ante Jesús b'e'x el tniky' ti'jjo nkub' kyximintaq, ex xi tq'ma'n kye: ¿Tze'n tten n-okxjo nya b'a'n toj kynab'la? \v 5 ¿Ankye junx tz'ele, tu'n t-xi q'met; tu'n tkub' najsit til jun xjal, a tze'nkuljo tu'n t-xi q'met: We'ksa, ex kux b'eta? ¿Ma nyapela a te kujxixjo a tu'n tnajsit til jun xjal? \v 6 Me mi xi kynimi'n qa ikyjo. Me atzin ja'lin, kxel nyek'i'n kywutza qa ayi'n we', a Tk'wal Ichin, at wokli'n tzalu'n twutz tx'otx', tu'n tkub' nnajsi'n kyilxjal te jun majx. \p Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n te yab': ¡We'ksa! ¡Q'inxjiy tkuẍb'ila, ex kux tz'aja tjay! \p \v 7 Texjo paq, b'e'x jaw we'ks tej yab', ex b'e'x aj tja. \p \v 8 Tej tok kyka'yinxjal ikyjo, b'e'x i b'aj jaw ka'ylaj. Ex jaw kynimsin tb'i Dios, tu'n tok kyka'yin, qa otaq tzaj q'o'n kyoklinxjal tu'n kyq'anit yab' kyu'n. \s1 Tej ttzaj ttxko'n Jesús Matey tu'n tok te t-xnaq'tzb'in \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Tej tiky' Jesús antza, in xi tka'yi'n ayi'n, Matey, q'uqleqintaqa toj jun tal ja te peyb'il pwaq tu'n tajb'in kye aj Rom, a nchi kawintaq kyib'aj aj Israel. Tzaj tq'ma'n Jesús we'y: Lipeka wi'jach. \p Ex b'e'x in iky' lipe'y ti'j Jesús. \p \v 10 Juntl maj, nwa'ntaq Jesús toj nja'y junx kyuk'a txqantl t-xnaq'tzb'in. Ex ila'ku peyil pwaq exqetzi'n junjun aj il ite'taq antza, ex o ok qe'y ti'j meẍ junx tuk'a Jesús. \p \v 11 Atzaj te' tok kyka'yin Parisey ikyjo, i b'aj jaw qanlaj kyxolile, ex xi kyqanin qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in: ¿Tze'ntzin toke ikyjo? A kyxnaq'tzila nwa'n kyuk'a aj peyil pwaq, ex kyuk'a noq ti'chaqku ma' xjal aj il, chi chi'. \p \v 12 Me tej tb'inte Jesús ikyjo, xi tq'ma'n kye: Ayetzi'n b'a'nqe nti' kye tajb'in q'anil kye; meqetzi'n yab'qe, atpen kye' tajb'in kye. \v 13 Tu'npetzi'n, kux che'xa, ex noqit tz'el kyniky'a te t-xilinjo yol lo toj Tu'jil Tyol Dios: \q1 Atzin waji'y, tu'n tten tq'aq'b'il kyk'u'ja kyxolxa, \q1 ex nya noq tu'n kyok te'n patil kychib'jil alu'mj te chojb'il kyila.\x * \xo 9:13 \xt Os. 6:6\x* \p Tu'npetzi'n, chi Jesús, nya ma chin tzaj we' txkol kye xjal nb'aj kub' kyb'isin qa b'a'n kyten; qala' ayin weji'y ma chin tzaj txkolkye, aye' b'inchil ilqe, ex tu'n tkub' najsit kyil. \s1 Jun kyxjelxjal ti'jjo tu'n tkub' kypa'nxjal wa'yaj \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 Jun maj, i pon t-xnaq'tzb'in Juan, a Jawsil A', tk'atz Jesús, ex xi kyqanin te: ¿Tze'ntzin tten qe' exqetzi'n Parisey noqx nqo pa'nkuy wa'yaj tu'n qna'n Dios, ex ayetzin kye' t-xnaq'tzb'i'n mina? \p \v 15 Xi ttzaq'win Jesús: ¿B'ispela aku chi tene kye' xjal, a txokenjqe toj jun mejeb'lin, exsin at chmilb'aj kyxol? Qu'n toj jun mejeb'lin, nim tzaljb'il at, ex nim wa'n nb'aj b'aj. Ikyqetzin weji'y nxnaq'tzb'in, qu'n loqi'n intin kyxol. Me pon kanin jun q'ij, ja' tu'n wele naja, ayi'n a ikyx tze'nku chmilb'aj kyxol. Ajtzin tjapin kaninjo q'ij anetzi'n, okpetzile k'wel kypa'ntz wa'yaj tu'n kyna'n Dios wen. \p \v 16 Ex ti'jjo lo kxel nq'ma'n kab'e tumil kye'y: Tnejil, qa kyaja tu'n tkub' kyslepi'n jun xb'alin ttx'aqin, nlay kub' kyq'o'n jun slepb'ilte saq, qu'n ajtzin tku'x txjetjo saq, b'e'x k-okil juk'paj, exsin b'e'x k-elix laqj txqantljo ttx'aqin. \p \v 17 Ex tkab', tze'n aj tkux b'inchit vin; nlay ku'x b'inchit toj jun ttx'aqin tz'u'n, qu'n ajtzin tloqlin, b'e'x aku tz'ex laqj, ex noq aku chi kub' najx kykab'il. Tu'ntzintzjo, il ti'j tu'n tkux b'inchit vin toj jun saq tz'u'n, tu'ntzin mi chi kub' naje kykab'il. Ikytzi'n weji'y nxnaq'tzb'il, nlay b'ant tu'n tok smet tuk'a juntl tumil. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús kab'e xjal \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Tzmataq nyolin Jesús kyi'jjo lu'n, tej tkanin jun nejinel kyxol aj Judiy. Kub' meje twutz, ex xi tq'ma'n te: Ma kyim jun nk'wala txin. Me qa ma tzaja, ex qa ma kub' tq'o'n tq'ob'a tib'aj, kjawil anq'in juntl majl. \p \v 19 Jaw we'ks Jesús, ex b'e'x i xi' junx quk'iy, awo'y t-xnaq'tzb'in. \p \v 20 Me toj b'e attaq jun qya, otaq b'ant kab'lajaj ab'q'e tyab'tlin tu'n kyyab'il. Tzaj laq'e ti'jxi Jesús, ex ok tmiko'n ttxa'n t-xb'alin, \v 21 qu'n kub' tb'isin, qa noq tu'n tok tmiko'n ttxa'n t-xb'alin, b'e'x k-elil we'. \p \v 22 Aj meltz'aj Jesús ti'jxi, atzin te' tlon te' qya, xi tq'ma'n te: Nk'wal, noq tu'n tnimb'ila wi'ja, ma q'anita ja'lin. \p Texjo paq, b'e'x we' tej qya. \p \v 23 Tej tokx Jesús toj tja nejinel, ok tka'yin noql nchi b'aj chinb'in kyej chinb'il ti'j kyimnin, ex nchi b'aj oq'jo jni' xjal ti'j. \v 24 Xi tq'ma'n Jesús kye: Ku kyb'aj exa pe'n. Qu'n a tal txin lo nya ma kyim, qala' noq nktan. \p Me noqx i b'aj jaw tze'nxjal ti'j. \p \v 25 Me b'e'x i b'ajetz tlajo'n xjal pe'n. Atzaj te' tokpin Jesús tuja, ex jaw ttzyu'n tq'ob'jo tal txin, ex b'e'x jaw we'ks. \p \v 26 Tu'npetzi'n, b'e'x el tqanil toj tkyaqil tx'otx' antza, ti' otaq b'aj. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús kab'e moẍ \p \v 27 Tej tetz Jesús antza, ok lipe kab'e moẍ ti'j, nchi ẍch'in wen: Ay Tyajil qtzan nmaq kawil David, q'aq'intz tk'u'ja qi'ja. \p \v 28 Atzin tej tokx Jesús toj jun ja, i tzaj laq'e moẍ tk'atz, ex xi tqanin kye: ¿Oktzin kxel kynimi'n, qa aku tzul Dios kye'y wu'n? \p Ex tzaj kytzaq'win: Ok, Tata, chi chi'. \p \v 29 Ex ok tmiko'n Jesús kywutz, ex xi tq'ma'n kye: Tze'nkuxsintzjo kynimb'ila, ikyxsin kb'ajiltzjo. \p \v 30 Ex b'e'x i ka'yin kywutz. Me xi toqxeninxix Jesús kye kyjalu'n: Me mi kub' kyyolin kye' kywutzxjal. \p \v 31 Me mix tpa'yix kyk'u'j, qu'n noq te' kyetz antza, nkub'ku kyyolin kyexjal toj tkyaqiljo tx'otx' antza, qa a Jesús otaq q'aninkye. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús jun mib'in yolin \p \v 32 Nchi etzkutaqjo ayej moẍqetaq, tej tul q'i'n juntl ichin, a mib'in yolin te Jesús, qu'n tokxtaq jun taq'nil tajaw il toj tanmin. \v 33 Ex ikyxjo, ex b'e'x etz tlajo'n Jesús taq'nil tajaw il toj tanmin, ex b'e'x b'antkux tej xjal tyolin. Jotxjo jni' xjal b'e'x i b'aj jaw ka'ylajx kywutz ikyjo, ex kyq'ma: B'ajxpetzin qla'yix toj tkyaqil tx'otx' te Israel jun ti' tze'nku lo. \p \v 34 Me ayetzin kye' Parisey, b'e'x jaw kyiky'in kye', ex kyq'ma: Axte tajaw il ma tzaj q'onte toklin ichin lo, tu'n kyetz taq'nil tu'n toj kyanminxjal, chi chi'.\x * \xo 9:34 \xt Mt. 10:25; 12:24; Mr. 3:22; Lc. 11:15\x* \s1 Ntzaj q'aq'in tk'u'j Jesús kyi'jxjal \p \v 35 Nxnaq'tzintaq Jesús ti'j Tkawb'il Dios ex ti'j Tb'anil Tqanil kyojile jni' mu'ẍ ja te kynab'l Judiy Dios. Kyojile jni' tnam ex kojb'il nq'anintaq tkyaqil wiq yab'il kyi'j xjal ex tkyaqil wiq kyixk'oj.\x * \xo 9:35 \xt Mt. 4:23; Mr. 1:39\x* \v 36 Tzaj q'aq'inx tk'u'j Jesús ti'j kyten xjal, qu'n ikyqe tze'n jun ch'uq rit, mix a'l kyik'lelkye, ex nti' tumil kyb'e, tze'n tu'n kyxa'ye.\x * \xo 9:36 \xt Num. 27:16-17; 1Re. 22:17; 2Cr. 18:16; Jer. 50:6-7; Zac. 10:2; Mr. 6:34\x* \p \v 37 Tu'npetzi'n, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y, awo'y t-xnaq'tzb'in: Kxel nq'ma'n qa atzi'n kytenxjal lo twutz Dios, ikytzi'n tze'n tqan awal, ex nya ila' aq'nil ti'j. \v 38 Tu'npetzi'n, kyqanixa te qMan Dios, a tAjaw awal, tu'n kytzaj tsma'n aq'nil ti'j awal.\x * \xo 9:38 \xt Lc. 10:2\x* \c 10 \s1 Tej tjaw tsk'o'n Jesús kab'lajaj t-xnaq'tzb'in \r (Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16) \p \v 1 O tzaj ttxko'n Jesús, a awo'y kab'lajaj t-xnaq'tzb'in, ex tzaj tq'o'n qokli'n tu'n kyetz qlajo'n taq'nil tajaw il toj kyanminxjal, ex tu'n tkub' qq'ani'n tkyaqil wiq yab'il ex kyixk'oj. \v 2 Ex atzin qb'i'y kab'lajaj t-xnaq'tzb'in: Tnejil Simun, a Pegr tb'i; ex Andrés, a titz'in; Santyaw ex Juan, kyitz'in kyib', aye' tk'wal Zebedey; \v 3 Lip; Bartolomey; Tmas; ex ayi'n, Matey, a peyil pwaqtaq; Jacob, a tk'wal Alpey; Tadey; \v 4 Simun, a toktaqljo q'olb'in te te Celote;\f + \fr 10:4 \fk Celote \ft tb'i jun xjal tajq'oj kywutz tkawb'il aj Rom.\f* ex Judas Iscariot, a ok meltz'aj k'ayil te Jesús. \s1 Tej kyxi tsma'n Jesús t-xnaq'tzb'in q'mal Tb'anil Tqanil kolb'il \r (Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6) \p \v 5 Ex b'e'x o xi tsma'n Jesús tuk'a jun nuk'b'il kyjalu'n: Mi che'xa toj kytanim nya aj Judiyqe; ex mi chi okxa toj kytanim aj Samaria. \v 6 Qala' antza k'a' che'xi'y kyxol aj Judiy, qu'n najnin ite' tze'nku rit toj k'ul nti' kyik'lelkye. \v 7 Ku kyxi'y yolil Tb'anil Tqanil Tkawb'il Dios at toj kya'j, a ma tzaj laq'e ja'lin. \v 8 Kyq'aninqekuji'y yab'; k'a' chi jaw kyanq'si'n kyimnin juntl majl; kyq'aninqekuji'y yab'qe tu'n nim tx'a'k; ex kylajomilqexji'y taq'nil tajaw il toj kyanminxjal. Noq ma txi oyitjo kyokli'n lo noq kukxjo, ex mi txi kyqanin twi' kyk'u'ja ti'jjo kb'antil kyu'n tuk'a.\x * \xo 10:8 \xt Mr. 6:7-13\x* \v 9 Mi txi kyi'n q'anpwaq, saqpwaq mo tze'n juntl pwaq toj kyb'e'y. \v 10 Ex mi txi kyi'n jun tal kychu'ẍa; ex mi txi kyi'n kyxb'ali'n te tx'ixpil kyi'ja; nixpe juntl muj kyxjab'a, ex nipe jun kytze'y. Nya tiqu'nil, qu'n jun aq'nil il ti'j tu'n ttzaj q'o'n twa.\x * \xo 10:10 \xt Lc. 10:7; 1Co. 9:14; 1Tim. 5:18\x* \p \v 11 Aj kykani'n toj jun tnam mo jun tal kojb'il, kyjyoma tja jun xjal wen, tu'n tok qe kyk'u'ja ti'j. Ex ku kynaja'n tuk'a toj tja, ajxi tpon q'ij tu'n kyiky'a.\x * \xo 10:11 \xt Lc. 10:7\x* \v 12 Aj kykani'n tja, chi q'olb'i'n tuk'a mutxb'il kye' najleqe antza tuk'a tnuk'b'il Dios.\x * \xo 10:12 \xt Lc. 10:5-6\x* \v 13 Qa ikytaqku kyaj xjaljo, b'a'ntzintz; me qa mina, ex qa b'e'xtaqku xja kyiky'in, me atzin a kyajtaqa kyuk'a, noq ma tz'el naj.\x * \xo 10:13 \xt Lc. 10:6\x* \v 14 Exsin qa b'e'x ẍi jaw lipin kyi'ja, ex qa mi xkub' kyb'i'n kyyola, ku kyetza tojjo ja mo tojjo tnam anetzi'n. Kychtomila quq ti'j kyqa'n te jun yek'b'il kye, qa kyky'e'x ti'j Tyol Dios.\x * \xo 10:14 \xt Lc. 10:10-11; Kyb'i. 13:51\x* \v 15 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa toj tq'ijil pa'b'in twutz Dios, kujxixtljo tkawb'il Dios ktzajil kyib'aj, tze'nku tzaj kyib'ajjo xjal ojtxe kyojjo tnam Sodoma ex Gomorra, tej kyb'aj tu'n q'aq'.\x * \xo 10:15 \xt Gen. 19:24-28; Mt. 11:23-24; Lc. 10:12\x* \s1 Tzul yajb'il qi'j tu'n tpaj qnimb'il \p \v 16 ¡Ka'n! Kchi xel nsma'n tze'nqeku' rit kyxol xo'j.\x * \xo 10:16 \xt Lc. 10:3\x* Me chi okxixa ẍtij tze'nku jun kan, ex b'uninxix tze'nku jun tal palom. \v 17 B'a'nqexa, qu'n kchi xe'l q'o'n kyu'n toj kyq'ob' kawil, ex kchi okil lipin kyi'ja kyojjo mu'ẍ ja te kyna'b'lxjal Dios. \v 18 Ex okpe kchi xel q'i'n kywutz nejinel ex nmaq kawil, noq tu'n npaja, qu'n ikytzin k-elile kyniky'tzajilji'y kyu'n nejinel ex kyu'n jni' nya nimil, qa nimilqi'y wi'ja. \v 19 Me ajtzin kyxi q'o'n toj kyq'ob' aj kawil, mina chi jaw b'isi'n ti' kxel kyq'ma'n, ex tze'n tu'n tb'ant kyyoli'n. Qu'n ajtzin kyok ten yolil, ax Dios ktzajil q'o'nte ttxolil kyyola. \v 20 Qu'n nyaqe kye' kchi yolil, qala' ate Xewb'aj Xjan, a T-xew kyMa'n, k-yolil kyi'ja. \p \v 21 Qu'n kyxol xjal nya nimil, ayex itz'inb'aj kchi k'wel b'yonte itzikyb'aj, mo aye' itzikyb'aj kyi'j itz'inb'aj. Ayex chi xel q'onte kyk'wal toj kyimin, ex ikyqex k'walb'ajjo ayex chi okil meltz'aj kyi'j kytata, ex chi xel kyq'o'n tu'n kykyim.\x * \xo 10:21 \xt Mr. 13:9-12; Lc. 21:12-16\x* \v 22 Ex chi elil i'jli'n kyu'nxjal, noq tu'n tpajjo nimilqi'y wi'ja.\x * \xo 10:22 \xt Mt. 24:9; Mr. 13:13; Lc. 21:17\x* Me ankye te' kwe'b'il twutz tkyaqiljo lo, ajxi tjapin b'aj tkyaqil, okpin kletil te' te jun majx.\x * \xo 10:22 \xt Mt. 24:13; Mr. 13:13\x* \v 23 Me ajtzin kyok we'xjal lajol kye'y toj jun tnam, liweyx che'xa toj juntl. Qu'n twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, na'mtaqx kyelpin b'aj kykyaqil tnam toj Israel tu'n kyb'etinti'y, aj wula juntl majl, ayi'n Tk'wal Ichin. \p \v 24 Qu'n a nxnaq'tzin tib' nlay jawjo toklin tib'ajjo nxnaq'tzinte. Ex nlay jaw toklin aq'nil tib'aj tajaw aq'untl.\x * \xo 10:24 \xt Lc. 6:40; Jn. 13:16; 15:20\x* \v 25 Qu'n qa ma tziky'x te xnaq'tzil tu'n ¿Tze'ntzin tte'ntz tu'n mi tziky'xa kyu'n nchi xnaq'tzin kyib'? Ex ikyxjo te aq'nil tuk'a tajaw aq'untl. Xi nq'ma'n ikyjo, qu'n ikyqintzin weji'y tze'nku jun manb'aj toj ja. Qu'n mape tz'ok kyq'ma'n kyexjal we'y qa tajaw ilqi'n, a Beelzebú; ¿Yajtzila' kyetza?\x * \xo 10:25 \xt Mt. 9:34; Mr. 3:22; Lc. 11:15\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'j alqe tu'n qxob'a \r (Lc. 12:2-7) \p \v 26 Tu'npetzi'n, mi chi tzaj xob' kye'. Qu'n nti' jun ti' aku tz'ewit te jun majx, a mit tz'el tniky'tzajil. Ex nti' jun ti' ewin, a mit tz'el tqanil.\x * \xo 10:26 \xt Mr. 4:22; Lc. 8:17\x* \v 27 Atzi'n kxel nq'ma'n kye'y, kyq'manxa kye kykyaqil. Ex ankye' noq kxel njask'i'n kye'y ja'lin, kyẍch'inxa tzmax toj twi' ja, tu'ntzin tb'ijte kyu'n kykyaqilxjal. \v 28 Ex mi chi xob'a kye aku kub' b'yonte kyxmilila, qu'n me kye kyanmin nlay kyim kyu'n. Qala' kxel nq'ma'n kye'y, antza chi xob'a kye' te Dios, qu'n nya noq kyxmilila aku kyim tu'n, qala' ikytzin majx kyanmi'n. Ex nya noq o'kxjo, qala' ikytzin ajxi kykyim tu'n, aku che'x tq'o'n toj q'aq' te jun majx. \p \v 29 ¿Jte'tzila kywi' kab'e tal pich'? ¿Nyapela noq jun tal mu'ẍ pwaq? Me kxel nq'ma'n kye'y, nixpela jun tal pich' aku kyim, qa nya taj qMan Dios. \v 30-31 ¿Yajtzila' kye'? Qu'n nimxixtl kyokli'n tze'nqeku' pich'; ex noq tu'n tq'aq'b'il tk'u'j Dios majqexpe tsmal kywi'y cheb'e ajlanqe tu'n. Tu'npetzi'n, mi chi xob'a. \s1 Mi kub' qewin Jesús kywutzxjal \r (Lc. 12:8-9) \p \v 32 Ankye te' mi kub' tewin kywutzxjal, qa nimil wi'ja, ex ikyx weji'y mi kub' wewi'n twutz nMa'n, a at toj kya'j. \v 33 Me ante' k'wel ewinte kywutzxjal qa ojtzqi'nqi'n tu'n, ex ikyx weji'y, k'wel wewi'n twutz nMa'n, a at toj kya'j.\x * \xo 10:33 \xt 2Tim. 2:12\x* \s1 At pa'b'l qxol kyuk'a txqantl noq tu'n tpaj qnimb'il \r (Lc. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ¿Tze'ntzintz toj kywutza? ¿Ma man chin k'u'l wetza noq tu'n kytzalajxjal tzalu'n twutz tx'otx'? ¡Me twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, aj qa mina! Qala' ma chin k'u'l we' noq tu'n nq'o'n q'oj kyxolxjal. \v 35 Qu'n ma chin ula q'ol pa'b'l kyxolxjal tze'nku tz'ib'in toj Tu'jil Tyol Dios: \q1 Jun k'walb'aj ichin kjyol q'oj ti'jx tman, \q1 ex jun k'walb'aj qya kjyol q'oj ti'jx ttxu. \q1 Ex ilib'j ti'j ilib'ilte. \q1 \v 36 Ikytzi'n, teyile junjun at q'oj kyi'j tojx tja.\x * \xo 10:36 \xt Mi. 7:6\x* \p \v 37 Qu'n ankye te' k-okil tk'u'jlin ttata ex tnana nimxixtl tze'nku we', nti' toklin tu'n tok te we'y. Ex ankye te' k-okil tk'u'jlin tk'wal q'a mo qa txin nimxixtl tze'nku we', nti' toklin tu'n tok te we'y. \v 38 Ex alkye tky'e' tu'n t-xi lipe wi'ja toj tkyaqil, exla qa tu'n tkyim tze'nqeku' xjal xi kyiqin kycruz te kyimin, nti' toklin tu'n tok te we'y.\x * \xo 10:38 \xt Mt. 16:24; Mr. 8:34; Lc. 9:23\x* \v 39 Ankye te' k-okil tk'u'jlin tchwinqil tzalu'n twutz tx'otx', ok knajil te' te jun majx. Me ankye te' k-elil ti'jlin tkyaqiljo achb'il te twutz tx'otx' noq tu'n npaja, okpin knetil te' tchwinqil tu'n te jun majx.\x * \xo 10:39 \xt Mt. 16:25; Mr. 8:35; Lc. 9:24; 17:33; Jn. 12:25\x* \s1 Aye' oyaj tu'n Dios toj kya'j \r (Mr. 9:41) \p \v 40 Ex ankye' ok k'wel xk'amin kye'y, ayi'n chin k'wel t-xk'a'min. Ex ankyejo ma k'mon we'y, a Dios ma k'met tu'n, a saj sma'n we'y.\x * \xo 10:40 \xt Mr. 9:37, 41; Lc. 10:16; Jn. 13:20\x* \v 41 Ex ankye te' k'wel t-xk'a'min jun yolil Tyol Dios, qu'n ax Dios saj sma'nte, ok ktzajil ttzyu'n jun oyaj toj kya'j, tze'nku jun oyaj ntzaj q'o'n te jun yolil Tyol Dios. Ex ankye' k'wel t-xk'a'min jun ichin wen, ok ktzajil ttzyu'n jun oyaj toj kya'j, a ikyxjo tze'nku oyaj ktzajil q'o'n te ichin wen. \v 42 Ex ankye te' kxel q'onte jun tal vas che'we te jun tal k'wal, noq tu'n ma tz'ok lipe wi'ja, ex twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, at jun oyaj ti'jjo lo te jun majx toj kya'j.\x * \xo 10:42 \xt Lc. 9:48\x* \c 11 \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'j Juan, a Jawsil A' \r (Lc. 7:18-35) \p \v 1 Tej tb'aj tnik'u'n Jesús qe'y, awo'y kab'lajaj t-xnaq'tzb'in, b'e'x xi' kyojjo tnam toj tx'otx' te Galiley xnaq'tzil ex yolil Tyol Dios. \p \v 2 Tku'xtaq Juan, a Jawsil A', toj tze, me tej tb'in te' jni'taqjo nb'ant tu'n Crist, b'e'x i xi tchq'o'n kab'e t-xnaq'tzb'in lolte. \v 3 Tej kykanin tuk'a, xi kyqanin te: ¿Atzinjiy a Crist, a attaq tulil, mo qa at juntl, tu'n tkub' qyo'n? \p \v 4 Xi ttzaq'win Jesús: Kux che'xa, ex kyq'manxa te Juan ajo ma kyli'y, exsi'n ma kyb'i'y, ikyxjo tze'nku kyij tz'ib'it wi'ja toj Tu'jil Tyol Dios. Chi' kyjalu'n: \q1 \v 5 Aye moẍtaq ma chi k'ant kywutz, \q1 aye koxtaq ma chi b'et, \q1 exqetzi'n yab'qetaq tu'n nim tx'a'k, ma chi q'anit; \q1 exqetzi'n ẍo'rqetaq, ma chi b'in; \q1 exqetzi'n otaq chi kyim, ma chi jaw anq'in juntl majl. \q1 Ex jni' kye yaj ma pon Tb'anil Tqanil kolb'il kye.\x * \xo 11:5 \xt Is. 35:5-6; 61:1\x* \p \v 6 Ky'iwlinqexixjo a mi njawje kyk'u'j wi'ja. \p \v 7 Tej kymeltz'ajjo t-xnaq'tzb'in Juan, b'e'x ok ten Jesús yolil ti'j Juan kyuk'axjal. Xi tq'ma'n kye kyjalu'n: Tej kyxi'y lolte Juan toj tzqij tx'otx', ¿Ti'taqtzin wiq ichin kyajtaqa tu'n kylonti'y? ¿Ma noqpe jun ichin kab'e tk'u'j, tze'nku jun ajlaj meltz'aje tu'n kyq'iq'? \v 8 Qa mina, ¿Ti'taqtzin kyajtza tu'n kylonti'y? ¿Moj qa jun ichin manyor tb'anilx t-xb'alin tok? ¿Ma mitzin b'i'n kyu'n qa aye xjal, tb'anilx kyxb'alin tok, antza ite'ye kye' toj kyja nmaq kawil? \v 9 ¿Tze'ntzintz ti'tzin chi txa'jtza lolte? ¿B'alaqa jun yolil Tyol Dios? ¡Ikytzi'n! Me ante Juan nimxixtl toklin kyib'ajjo yolil Tyol Dios ojtxe. \v 10 Qu'n ikytzin tq'ma'n Dios ti'j toj Tu'jil Tyol kyjalu'n: \q1 Kxel nchq'o'n we' nsan twutza q'malte tqanil tulila, \q2 tu'n tkub' kyb'inchinxjal kyib' twutza.\x * \xo 11:10 \xt Mal. 3:1\x* \p \v 11 Twutzxix kxel nq'ma'n, qa kyxol kykyaqilxjal twutz tx'otx', mix a'l jun nimxixtl toklin tze'nku te Juan, a Jawsil A'. Me ankye te', a noq tal ch'in toklin toj Tkawb'il Dios toj kya'j, nimxixtl toklin tze'nku te Juan. \p \v 12 Qu'n tuk'axi' tulil Juan, a Jawsil A', ex tzmax tzalu'n, nimxjal tok tilil kyu'n, tu'n tch'iy Tkawb'il Dios, a tzajnin toj kya'j. Ex nimxjal tok tilil kyu'n, tu'n tkub' b'aj.\x * \xo 11:12 \xt Lc. 16:16\x* \v 13 Tkyaqiljo jni' t-xilin kyxnaq'tzb'il yolil Tyol Dios ojtxe exsin ojtxe kawb'il, noq jun tqanil ti'jjo Tkawb'il Dios, a tu'ntaq tul, tze'nku ma tzul Juan chiky'b'ilte. \v 14 Qa kyaja tu'n t-xi kynimi'n, kxel nq'ma'n kye'y qa a Juan, a Elías, a iltaq ti'j tu'n tul, tze'nku q'umj toj Tu'jil Tyol Dios.\x * \xo 11:14 \xt Mal. 4:5; Mt. 17:10-13; Mr. 9:11-13\x* \v 15 Qa at kywi'y te b'ilte, kyb'inkuji'y tkyaqiljo nxi nq'ma'n kye'y. \s1 Nchi ok tilin Jesús xjal, tu'n noq ch'in kynimb'il \p \v 16 K'wel nq'o'n jun techil tze'nqe xjal ja'lin: Ikyqetzi'n tze'nqeku' tal k'wal nchi kub' qe saqchal toj k'ayb'il. Ex nxi kyẍch'in te kyuk'a, tu'n kysaqcha'n junx, ex nxi kyq'ma'n: \v 17 Ma qo chinb'i'n kyuk'a xux, tu'ntzintla qsaqchan, ex tu'n kytzalaja, ex tu'n kyb'ixi'n, me mi ẍi b'ixi'n. Tu'npetzi'n, ma txi qb'itzi'n b'itz te b'isb'ajil, tu'ntzintla qsaqchan, ex tu'n kyoq'a, me mix a'l s-oq'. ¿Ti'xsin kyajtza? chi chi'. \p \v 18 Ikytzin kyeji'y, chi Jesús. Qu'n tej tul Juan, a mix wa'n ex mix k'wane kyuk'a txqantl, tu'n ikyjo kyq'ma'y ti'j, qa attaq taq'nil tajaw il toj tanmin. \v 19 Ex ma chin ula, ayi'n Tk'wal Ichin ja'lin, a nchin wa'n ex nchin k'wan kyuk'a noq ti'chaqku xjal, me nkyq'ma'nla wi'ja qa lo'lqin we', ex jun kyuk'a peyil pwaq ex kyuk'a aj il. Ex ayetzin kye', ¿Ti'xsila kyajtza? Kxel nq'ma'n qa atzin k-elile kyniky'a ti'jjo nab'l ntzaj tu'n Dios ti'jjo qb'inchb'i'n. \s1 Tkawb'il Dios kujxix kyib'aj tnam, a kyky'e' chi nimin \r (Lc. 10:13-15) \p \v 20 Tb'ajlinxi' ikyjo, ok ten Jesús kawil kye' xjal kyojjo tnam, a ja' otaq kub' tb'inchin nimku yek'b'il tipin, qu'n aye xjal antza kyky'e'xtaq tu'n tajtz ti'j kyanmin, ex tu'n ttx'ixpit kychwinqil. Xi tq'ma'n kyjalu'n: \v 21 ¡Ay! Nimx b'isb'ajil kye'y, a ayi'y aj tnam Corazín exsin aj Betsaida. Noqit kyojjo tnam Tiro ex Sidón ma chi b'ant te' yek'b'il wipi'n, a ma chi b'ant kyxola, ojtxetla tz'ajtz ti'j kyanminxjal, ex matla kub' kyyek'in jun tx'ixpib'l toj kychwinqil, noq tu'n tok kyq'o'n kyxb'alin te b'isb'ajil, noq tu'n tpaj kyil, ex tu'n tjaw kychto'n tza'j toj kywi', te jun yek'b'il qa ma tz'ajtz ti'j kyanmin.\x * \xo 11:21 \xt Is. 23:1-18; Ez. 26:1–28:26; Jl. 3:4-8; Am. 1:9-10; Zac. 9:2-4\x* \v 22 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, toj tq'ijil pa'b'in twutz Dios, kujxixtl kye tkawb'il Dios tzul kyib'aj, tze'nkuj kye aj Tiro ex Sidón. \v 23 Ikyxjo kye' aj tnam Capernaum; ¿Chila, qa chi japin kye' toj kya'j? ¡Me mina! Qu'n ayexixpe kye' kchi xe'l tojjo ma tij jul, a ja'la ta'ye t-xele.\x * \xo 11:23 \xt Is. 14:13-15\x* Qu'n noqit tojjo tnam Sodoma ma b'ant te' jni' yek'b'il wipi'n, a ma b'ant kyxola, mipetla xyuch'j te tnam anetzi'n; atxpetla te' ja'lin.\x * \xo 11:23 \xt Gen. 19:24-28\x* \v 24 Ex kxel nq'ma'n kye'y, qa toj tq'ijil pa'b'in twutz Dios, kujxixtl kye' tkawb'il Dios tzul kyib'aj, tze'nkuj kye xjal tojjo tx'otx' te Sodoma.\x * \xo 11:24 \xt Mt. 10:15; Lc. 10:12\x* \s1 Ajo ajlab'l tu'n Jesús \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Kyojjo q'ij anetzi'n, xi tq'ma'n Jesús kyjalu'n: Taa, Ay tAjaw kya'j ex Ay tAjaw tx'otx'; loqi'n nchin nimsin Tb'iy ja'lin, qu'n tu'n ma kub' tewin tejiy t-xilin tumil kolb'il kye' xjal, a ẍtijqe ex nim kynab'l toj kywutz, exsin ma kub' tchiky'b'intza kywutzjo xjal, a q'o'nk kyoklin te nti' b'a'n kyu'n. \v 26 Ikytzi'n Tata, qu'n ikytzin tejiy taj. \p \v 27 Qu'n ma tzaj tq'o'n nMa'n tkyaqil we'y.\x * \xo 11:27 \xt Jn. 3:35\x* Ex mix a'l jun ojtzqil we'y, qala' o'kx nMa'n, qu'n ayi'n Tk'wal. Ex mix a'l jun ojtzqil te nMa'n, qala' o'kqinxa.\x * \xo 11:27 \xt Jn. 10:14-15\x* Ex alqe waji'y tu'n t-xi nyek'i'n nMa'n, kxel nyek'i'n. \p \v 28 Tu'npetzi'n, ku kytzaja wuk'iy, ayi'y sikytlin ite'y, ex ayi'y ma chi yajxa tojjo kychwinqila. Ex kxel nq'o'n ajlab'l kye'y te jun majx. \v 29 Kyk'monxji'y nnuk'b'ila kxel nq'o'n kye'y; ex kyka'yimila wi'ja, qu'n manyor wenqinxa ex manyor che'wxjo wanmi'n. Ex ktenb'il ajlab'l toj kychwinqila te jun majx wuk'iy.\x * \xo 11:29 \xt Jer. 6:16; Eb. 3:7-11, 18-19\x* \v 30 Qu'n ajo nnuk'b'ila kxel nq'o'n kye'y nya kujxix tu'n tb'ant kyu'n, ex ajo iqtz kxel nq'o'n tu'n tjapin b'aj kyu'n, nyaxix al. \c 12 \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo q'ij te ajlab'l \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Kyojjo q'ij anetzi'n, toj jun q'ij te ajlab'l, nqo b'ettaqa tuk'a Jesús toj jun b'e n-extaq toj triy. Tzaj q'aq'in qk'u'ja, o ok te'n xb'oqil triy, exsin el qxq'uchin te qwa'y.\x * \xo 12:1 \xt Deu. 23:25\x* \v 2 Atzaj te' tok kyka'yin Parisey ikyjo, xi kyq'ma'n te Jesús: Ka'yinqektzinjiy t-xnaq'tzb'i'n, a nchi b'inchin jun ti', a nya wen tu'n tkub' b'inchit toj q'ij te ajlab'l.\x * \xo 12:2 \xt Ex. 20:8-11\x* \p \v 3 Me xi ttzaq'win Jesús: ¿Ma na'mtzin tkux kyu'jin kyeji'y b'ant jun maj tu'n qtzan David, a nimx toklin, tej ttzaj wa'yaj ti'j kyuk'a tuk'a? \v 4 B'e'x i okx toj ojtxe tja Dios, exsin i etz ti'n wab'j, a otaq chi kub' ky'iwlit te oyaj twutz Dios.\x * \xo 12:4 \xt 1Sa. 21:1-6\x* Ex i xi twa'n, exsin xi tq'o'ntz kye tuk'a, a nti'taq kyoklin ti'j tu'n t-xi kywa'n, qala' o'kqextaq pale.\x * \xo 12:4 \xt Lv. 24:9; Mr. 2:26; Lc. 6:4\x* \v 5 Mo ¿Ma na'mtzin tkux kyu'ji'n toj ojtxe tkawb'il Moisés, qa aye pale toj tnejil ja te k'ulb'il, mi nchi ajlantaq toj q'ij te ajlab'l, qala' nchi aq'nintaq? ¿Ma i b'inchintzintz il tu'n ikyjo?\x * \xo 12:5 \xt Num. 28:9-10\x* \v 6 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, qa atx juntl tumil nimxixtl toklin tze'nku tumil ti'jjo tnejil ja te k'ulb'il. \v 7 Noq na'm tel kyniky'a te, a ti' ntq'ma'n Tu'jil Tyol Dios: \q1 Atzin waji'y, tu'n tten kyq'aq'b'il kyk'u'ja kyxolxa, \q2 ex nya noq tu'n kyok te'n patil kychib'jil alu'mj te chojb'il kyila.\x * \xo 12:7 \xt Os. 6:6; Mt. 9:13\x* \p Qu'n noqit ma tz'el kyniky'a te, mitla nchi b'aj yolb'i'n kyi'j nxnaq'tzb'i'n, aye' mi nchi b'inchin il. \v 8 Tze'nku nte'n, ayi'n Tk'wal Ichin, chq'onqintza tu'n Dios kyxola; ex ayi'n at wokli'n tib'ajjo q'ij te ajlab'l, ex ayi'n kchin q'malte qa wen tu'n tkub' b'inchit jun ti' mo qa minaj. \s1 Tej tkub' tq'anin Jesús jun ichin nti' tanmin tq'ob' \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 B'e'x iky' Jesús antza, ex okx toj jun mu'ẍ ja te na'b'l Dios, \v 10 ja' attaq jun ichin nti'taq tanmin jun tq'ob'. Me tzunxtaq njoyle tumil kyu'n junjun tze'n tten tu'n tjaw stz'imin jun ti' ti'j Jesús, ex tu'n tkub' tz'aq toj jun il kyu'n. \p Xi kyqanin te Jesús: ¿Tziyintzin toj ojtxe kawb'il, tu'n tq'anit jun xjal tojjo q'ij te ajlab'l?\x * \xo 12:10 \xt Lc. 14:1-5\x* \p \v 11 Xi ttzaq'win Jesús: Ankye jun kye', qa akux xi tz'aq jun trit toj jun jul toj jun q'ij te ajlab'l, ¿Ma nlaypela aku jatz kyi'n? ¿Ma atpela kyila ti'jjo ikyjo? \v 12 ¿Ma nyatzin nimxixtl toklin jun ichin twutz jun rit? Tu'npetzi'n, b'a'n tu'n tkub' qb'inchin qeji'y a b'a'n toj tq'ijil ajlab'l. \p \v 13 Ex xi tq'ma'n Jesús te yab': Nuqpinx tq'ob'a. \p B'e'x nuqpajkux tq'ob'jo tal yab', ex b'e'x b'ant tze'nkuxjo juntl. \v 14 Me ayetzin kye' Parisey, b'e'x i ok ten jyol tumil tze'n tu'n tkub'e kyb'yo'ne Jesús. \s1 A Jesús jun taq'nil Dios sk'o'nxix \p \v 15 Tej tb'inte Jesús ikyjo, b'e'x iky' antza, ex i xi lipe txqan xjal ti'j. Ex nq'aninxi kyi'j yab' toj b'e. \v 16 Ex xi tq'ma'nxix Jesús, tu'n mi chi yoline ti'j kywutzxjal. \v 17 Nyatzin tiqe' ikyjo noq tu'n tjapinku' Tyol Dios, a kyij ttz'ib'in yolil Tyol Dios ojtxe, a Isaías, tej tq'ma: \q1 \v 18 Atzin weji'y waq'nil, \q2 a sk'o'nxix, ex k'u'jlinxix wu'n, ex nchin tzalaja ti'j. \q1 K'wel nq'o'n nXewa toj tanmin. \q1 Ex ok k-yolil ti'j Nkawb'ila toj tkyaqil twutz tx'otx'. \q1 \v 19 Mi q'ojle, ex mi jaw ẍch'in, \q2 tu'ntzintla mix a'l kxel b'inte tq'ajq'ojil twi' kyoj tb'eyil tnam. \q1 \v 20 Ex mi chi el tiky'in ayejo numjninqe. \q1 Tu'npetzi'n, mi kub' twaq'in jun tal tqan ptz'an tal kox, \q1 ex mi kub' tyupin jun tal ttzaj yaj, a noqx tal ch'in nsb'en, \q2 tzmaxi' aj t-xi tq'o'n kyoklin, aj tkub' tq'o'n Tkawb'il, a tz'aqlexix. \q1 \v 21 Ex tojjo q'ij anetzi'n, tkyaqil xjal twutz tx'otx' kqeb'il kyk'u'j ti'j.\x * \xo 12:21 \xt Is. 42:1-4\x* \s1 ¿Ja'n tzaje tipin Jesús, tu'n kyetz tlajo'n taq'nil tajaw il toj kyanminxjal? \r (Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Kyojjo q'ij anetzi'n, xi kyi'nxjal jun ichin twutz Jesús, a tokxtaq jun taq'nil tajaw il toj tanmin; ex otaq chi jpet twutz, ex mib'intaq yolin. Me b'e'x el we' tu'n Jesús, qu'n b'e'x b'ant tka'yin, ex b'ant tyolin. \v 23 Kykyaqilxjal b'aj jaw ka'ylaj, ex i jaw yolin kyxolx: ¿Apela tyajil Davidjo lo, a sk'o'nxix tu'n Dios te Kolil? \p \v 24 Me tej kyb'inte Pariseyjo ikyjo, ex kyq'ma: Mina, chi chi'. Nchi etz te' xjal taq'nil tajaw il tu'n, qu'n tu'n a te Beelzebú, a tajaw il, o txi q'onte tipin.\x * \xo 12:24 \xt Mt. 9:34; 10:25\x* \p \v 25 Me b'e'x el tniky' Jesús te kyyol, ex xi tq'ma'n kye: Qa pa'n kyten xjal toj jun nim tnam, ex qa kyajq'oj kyib', noqx aku chi kub' naj tu'n q'oj. Ex ikyxjo toj jun mu'ẍ tnam, mo toj jun ja xjal. Qa kyajq'oj kyib', nlay chi el wen. \v 26 Ikytzin ta'ye te satanásjo, a tajaw il. Qa ax s-etz lajonte tib' toj kyanminxjal, ax n-ok meltz'aj ti'jx ikyjo, ex atzin tkawb'il nlay ch'iy. ¿Ma man kub' numjjo tipintz? \v 27 Ex noqit ikyjo tze'nku nkyq'ma'n, qa tu'n tipin Beelzebú nchi etze taq'nil tajaw il toj kyanminxjal wu'n, ¿Altzila kye ntzaj q'o'nte kyipin aye lipcheqek kyi'ja, tu'n tetz taq'nil tajaw il toj kyanminxjal kyu'n, qa nya ax Dios? Tu'npetzi'n, ayexjo kyuk'iy kchi q'malte qa nya toj tumil kyyola ti'jjo lo. \p \v 28 Me metzin we' noq tu'n tipin Xewb'aj Xjan, a T-xew Dios, nchi etze taq'nil tajaw il wu'n toj kyanminxjal; atzin jun yek'b'iljo qa ma tzul Tkawb'il Dios kyxola. \p \v 29 Ex at juntl tumil: Qa at jun ileq' taj tu'n telq'in toj tja jun xjal nim tipin, ¿Ma akutzin b'ant telq'in, qa nya nej, xkub' tk'lo'n tajaw ja? Ikytzin te tajaw iljo tze'nku tajaw ja, qu'n a nim tipin. Me ma chin kanb'in ti'j, qu'n ma chi etz nlajo'n taq'nil toj kyanminxjal. \p \v 30 Ankye' nya wuk'iy ta', noq njaw, tu'n tq'oj wi'ja. Ex ankye' tky'e' mojin wuk'iy tu'n tjaw chmet twutz awal, kyja n-ok tene chtolte. \v 31 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y: Kykyaqiljo wiq il, ex jni' noq ti'chaqku ti' nkyq'ma'nxjal aku najsit. Me qa ma tz'ok kyyiso'n Xewb'aj Xjan, nlaypen kub' najsit te il anetzi'n. \v 32 Ikytzi'n, qa at jun xyolb'in wi'ja, a ayi'n Tk'wal Ichin, aku najsit te' til. Me qa at jun xyolb'in ti'j Xewb'aj Xjan, nlayxpen najsit te' til tzalu'n twutz tx'otx' ex toj kya'j. \s1 Antza k-yek'ile qnimb'il tu'n qb'inchb'in \r (Lc. 6:43-45) \p \v 33 Ikyqetzin kyeji'y tze'nku jun tze. Qa ma tz'ok ka'yit wen, tb'anil k-elile twutz wen. Ex qa mina, nya tb'anil twutz k-elil. Tu'npetzi'n, k-elile tniky'tzajil ti'jjo tze, noq tu'njo twutz.\x * \xo 12:33 \xt Mt. 7:15-20\x* \v 34 Ayetzin kye' manyor tyajil kanqi'y; nti'x kyajb'i'n.\x * \xo 12:34 \xt Mt. 3:7; 23:33; Lc. 3:7\x* ¿Ma akutzin b'ant kyyoli'n jun yol toj tumil, a ayekuy nya wenqe? Qu'n atzi'n nya b'a'n at toj kyanmi'n, atzin nkyq'manji'y.\x * \xo 12:34 \xt Mt. 15:18\x* \v 35 Me ante' xjal, a tb'anil tanmin, tb'anilxjo ntq'ma'n, qu'n toj tanmin njatze tkyaqiljo wen. Ex ante' xjal, a nya wen tanmin, tkyaqiljo ntq'ma'n nya wen. \v 36 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y; qa toj tq'ijil pa'b'in twutz Dios, teyile junjun k-okil toj xjelb'il ti'j tkyaqiljo yol nkyq'ma'n ja'lin, a nya wen. \v 37 Qu'n noq ti'jjo b'a'n kyyola, kchi tzaqpajili'y tjaq' tkawb'il Dios kujxix wen; me qatzin qa mina, ok kychja'b'ilxa tu'n. \s1 Tej t-xi kyqanin aj il jun techil tipin Jesús \r (Mr. 8:12; Lc. 11:29-32) \p \v 38 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi kyqanin junjun Parisey, exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il te Jesús: Xnaq'tzil, qaja tu'n qlonti'y jun techil tipi'n, a tb'anilxix.\x * \xo 12:38 \xt Mt. 16:1; Mr. 8:11\x* \p \v 39 I xi ttzaq'win Jesús: Ayetzi'n xjal nya wenqe ex aj il nchi qanin jun techil wipi'n. Me nlay txi yek'i't kye; qala' o'kxjo techil ti'jjo b'aj ti'j Jonás, a yolil Tyol Dios ojtxe.\x * \xo 12:39 \xt Mt. 16:4\x* \v 40 Qu'n lu'tzi'n te Jonás ten oxe q'ij ex oxe qniky'in toj tk'u'j jun tij kyiẍ;\x * \xo 12:40 \xt Jon. 1:17\x* ex ikyx weji'y, ayi'n Tk'wal Ichin, chin k'welix muqu'n toj tx'otx' oxe q'ij ex oxe qniky'in. \v 41 Ex ikyqex kye' xjal toj tnam Nínive kyojjo q'ij te Jonás kchi jawil we'ks toj tq'ijil pa'b'in, aj kyokxjal toj xjelb'il twutz Dios, aye' ite' kyojjo q'ij ja'lin, tu'n kykub' tz'aq toj kyil kyu'n. Qu'n ayetzi'n xjal toj Nínive b'e'x ajtz ti'j kyanmin, tej t-xi tq'ma'n Jonás Tb'anil Tqanil Dios kye. Ex ajo Tb'anil Tqanil wi'ja ja'lin nimxixtl toklin tze'nku toj tq'ijil Jonás.\x * \xo 12:41 \xt Jon. 3:5; Lc. 11:32\x* \p \v 42 Ok kjawil we'ks ajo qya, a nmaq kawil tzajnin te najchaq te twutz tx'otx', tu'n kykub' tz'aqxjal toj kyil tu'n, aye' ite' kyojjo q'ij ja'lin. Qu'n ajo qya anetzi'n b'e'x xi' b'ilte tnab'lxix qtzan Salomón. Me ajo t-xilin na'b'l wi'ja ja'lin, nimxixtl toklin tze'nku te Salomón.\x * \xo 12:42 \xt 1Re. 10:1-10; 2Cr. 9:1-12; Lc. 11:31\x* \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo kb'ajil kyi'jjo xjal, a nya nimilqe \r (Lc. 11:24-26) \p \v 43 Aj tetz jun taq'nil tajaw il toj tanmin jun xjal, a nya nimil, b'e'x nxiku jyolte tojjo tzqij tx'otx', ja' tu'n ttene. Exsin qa mix xjyet tu'n, k'wel t-ximin: \v 44 Kchin meltz'ajil we' juntl majl tojjo nja'y, ja' ẍin etzi'ych. Ex ajtzin tkanin juntl majl tk'atzjo xjal, knetiljo xjal tu'n, tze'nku jun ja, mix a'l najalte, ex cheb'e miso'n ex nik'u'n wen. \v 45 B'e'xsin k-okixtz toj tanmin xjal me nya tjunalx ja'lin; qala' kyuk'a wuql tuk'a xininqexix toj il tze'nku a. Ex kykyaqilx kchi najal toj tanminjo xjal ja'lin. Atzaj xjal noqx kyja kxe'lix toj il tze'nku' ttentaq te tnejil. Ikytzin kb'ajiljo kyuk'a xjal ja'lin, a nya nimilqe. \s1 Ankyeqexixjo titz'in ex tnana Jesús \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Tzmataq nyolin Jesús kyuk'axjal, tej kykanin tnana kyuk'ax titz'in. I kub' we' twi' pe'n, me kyajtaq tu'n kyyolin tuk'a Jesús. \v 47 B'e'x xi q'ma'n te Jesús: Lu tnaniy exqetzi'n titz'i'n ite' pe'n, ex kyaj tu'n kyyolin tuk'iy. \p \v 48 Me ante Jesús xi tq'ma'n te a xi q'mante ikyjo: ¿Ankyeqe we' nnana, ex ankyeqe we' witz'in? \p \v 49 I tzaj tyek'in tuk'a tq'ob' qib'aja, a awo'y t-xnaq'tzb'in, ex xi tq'ma'n: Ayetzin weji'y nnana ex witz'in lo. \v 50 Aye' chi k'wel b'inchin te' taj nMa'n, a at toj kya'j, ayetzin weji'y witz'in, ex waneb' ex nnaniy. \c 13 \s1 Jun techil tze'n kyanmin xjal ti'j Tyol Dios \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Ax q'ijjo tetz Jesús tojjo ja, ex kub' qe ttzi nijab'. \v 2 Tej tok tka'yin kypon txqan xjal tk'atz, b'e'x okx toj jun tal bark, ex kub' qe toj. Ayetzin kye' jni' xjal i b'aj kyij ten ttzi a'.\x * \xo 13:2 \xt Lc. 5:1-3\x* \v 3 Ok ten xnaq'tzil nimku tumil noq kyuk'a techil, ex tq'ma: Jun maj, xi' jun xjal awal triy. \v 4 Atzin te' tok tchto'n, at pon chitj toj b'e. I tzaj pich', ex b'e'x jaw kysk'o'n. \v 5 Ex at pon chitj kyxol ab'j, me qu'n tu'n nti'xix twutz tx'otx' antza, liwey ul twi'. \v 6 Me atzaj te' tok q'ijil, b'e'x jaw tzqij, qu'n nya nim xa'ye tlok'. \v 7 Ex at pon chitj kyxol tx'i'x. Me atzin tx'i'x jun paqx tch'iy; atzin te triy noq jaw xky'i'six. \v 8 Me ante' pon chitj toj tb'anil tx'otx', tb'anilx ele toj. At junjun tqan el jwe' k'al\f + \fr 13:8 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele.\f* twutz, ex junjuntl el ox k'al,\f + \fr 13:8 \ft Ox k'al, 60 n-ele.\f* ex junjuntl el lajaj toj ka'wnaq.\f + \fr 13:8 \ft Lajaj toj ka'wnaq, 30 n-ele.\f* \v 9 Ankye taj tu'n tkub' tb'i'n nyola, in tkub' tb'i'ntz, tu'ntzintla tkub' tb'inchin. \s1 Nuk'b'il tu'n Jesús ti'jjo t-xnaq'tzb'il \r (Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10) \p \v 10 O ul laq'e'y awo'y, a t-xnaq'tzb'in, tk'atz, ex xi qqani'n te: ¿Tiqu'n nyoli'n kyuk'axjal noq kyuk'a techil? \p \v 11 Tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: Ma tzaj tyek'in Diosjo tumil kye'y, tu'n tel kyniky'a ti'jjo a ewintaq ojtxe ti'jjo Tkawb'il Dios, a at toj kya'j; qu'n metzi'n kyexjal nlay tz'el kyniky' te. \v 12 Tu'npetzi'n, ankye' xjal at tnimb'il wi'ja, ktzajil q'o'n txqantl, tu'ntzin tch'iyxixjo tnimb'il. Ex ankye' xjal noq nka'min tk'u'j ti'j tnimb'il, kyja'pe k-elil q'i'ne te' ch'in at.\x * \xo 13:12 \xt Mt. 25:29; Mr. 4:25; Lc. 8:18; 19:26\x* \v 13 Tu'npetzi'n, nchin yoli'n kyuk'a techil kyuk'axjal. Qu'n nchi ka'yin kywutz, me mi n-el kyniky' we'y. Ex ntb'i'n kyẍkyin, me mi n-okx toj kywi'. \p \v 14 Qu'n ikytzin kb'ajiljo tze'n tq'ma Isaías, a yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'ma: \q1 Mix tu'n tz'ok kyb'in, \q2 mi n-okx toj kywi'. \q1 Mix tu'n tz'ok kyka'yin, \q2 mi n-el kyniky' te. \q1 \v 15 Qu'n noqx ma tz'ok naj kynab'ljo xjal lu'n; \q2 jpu'nqe kyẍkyin, tu'n mi tz'okx toj kywi', \q2 jpu'nqe kywutz, tu'n mi tz'ele kyniky' te tb'anil. \q1 Tu'ntzin ikyjo, mi nchi tzaj laq'e nk'atza, tu'n kykub' nq'aninch.\x * \xo 13:15 \xt Is. 6:9-10\x* \p \v 16 Me ky'iwlinqexix kye', tu'n nchi ka'yi'n kywutza, ex n-el kyniky'a te; ex nchi b'in kyẍkyi'n, ex n-okx toj kywi'y. \v 17 Qu'n twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa nimjo yolil Tyol Dios ojtxe, ex nim xjal wen kyajtaq tu'n kylon te' a kye' ma kyli ja'lin, ex tu'n kyb'in te' a kye' ma kyb'i ja'lin, me mix b'aje ikyjo.\x * \xo 13:17 \xt Lc. 10:23-24\x* \s1 Kub' tchiky'b'in Jesús ti'jjo techil tze'n kyanmin xjal ti'j Tyol Dios \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 Kyb'intzji'y ti' t-xilin ti'jjo jun xjal xi' awal. \v 19 Qu'n ayetzi'n nxi kyb'i'n Tb'anil Tqanil ti'j Tkawb'il Dios, me mi n-el kyniky' te, ikyqetzi'n tze'nku ijaj i kub' tz'aq toj b'e. Jun paqx tzul tajaw il, tze'nku jun pich', ex k-elil ti'n Tb'anil Tqanil, a kux awet toj kyanmin. \v 20 Ex atzin ijaj, a kub' tz'aq kyxol ab'j, ikyqetzi'n tze'nqe xjal jun paqx nxi kynimin Tyol Dios ex tuk'a tzaljb'il. \v 21 Me qu'n tu'n nti'xix kyk'u'j ti'j, mi nchi kujix toj kynimb'il. Qa akux saj jun ti' toj kychwinqil, mo qa akux ẍi ok lipinxjal kyi'j noq tu'n tpajjo nyola, b'e'x kchi k'wel tz'aq toj kynimb'il. \v 22 Atzin ijajjo pon tz'aq toj tx'i'x, ikytzi'n tze'n jun xjal n-ok tb'i'n nyola. Me o'kx nchi b'isin ti'j tkyaqiljo tkub' twutz tx'otx'. Ex kyaj tu'n tten tkyaqil ti'chaqku ti' kye ex jni' kyq'inmil. Tu'ntzintzjo anetzi'n, n-el naje kynimb'il ti'j Dios, ikyxsin tze'nku triy njaw ch'iy toj tx'i'x. Noq n-el xky'i'six ex nti' toj n-el. \v 23 Me atzi'n ijaj, a kux awet toj tb'anil tx'otx', ikytzi'n tze'nqe xjal nxi kynimin nyola, ex nkub' kyb'inchin tze'nku nq'ma'n. Nchi ch'iy toj kynimb'il, tze'nku triy, a s-el jwe' k'al\f + \fr 13:23 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele.\f* twutz junjun, ex junjuntl el ox k'al,\f + \fr 13:23 \ft Ox k'al, 60 n-ele.\f* ex junjuntl el lajaj toj ka'wnaq.\f + \fr 13:23 \ft Lajaj toj ka'wnaq, 30 n-ele.\f* \s1 Jun techil kyi'jjo k'ul nya wen kyxol triy \p \v 24 Ex xi tq'ma'n Jesús juntl techil. Chi' kyjalu'n: A Tkawb'il Dios, a at toj kya'j, ikytzi'n tze'nku jun ichin xi' awal triy toj ttx'otx'. \v 25 Tej tok b'aj, b'e'x ajtz. Me tej qok yupj, ul jun ajq'oj, ex xi tchto'ntl jun wiq k'ul toj triy, ex b'e'x oq. \v 26 Me atzaj te' ch'iy triy, ex tb'aj we'je tunin, antza ele tniky'tzajiltz qa attaq juntl wiq k'ul toj. \p \v 27 Ayetzi'n taq'niljo tajaw awal b'e'x i xi' q'malte, ex xi kyq'ma'n: Tata, ¿Mixsin ja tsk'o'n toj tijaja, tej tok tawa'n? Qu'n ¿Ja'tzin saje jun wiq k'ul toj ikyjo tze'nku triy? \p \v 28 Atzin te tajaw aq'untl xi tq'ma'n: Atla jun ajq'oj xkub' b'inchin te' ikyjo wi'ja. \p Xi kyq'ma'n taq'nil te: ¿Mej qa ma qo'xa xb'oqil te' ma' k'ul toj triy? chi chi'. \p \v 29 Me ante tajaw aq'untl xi tq'ma'n: Mina, qu'n qa ma jatz xb'oqitjo nya wen k'ul ja'lin, aku jatz lipe triy ti'j. \v 30 Qala' kyq'onkja ax tzqijkuj junx tuk'a triy, tzmaxi k'a' jatz sk'etjo, aj tjaw joyit. Atzin te triy kxel k'u'yit te' toj tx'utx'. Atzin te' ma' k'ul, kjawil k'let, exsin k'wel patit tu'n q'aq'. \s1 Jun techil ti'j twutz mistas, ex tze'n nch'iye Tkawb'il Dios \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Ex kub' tq'o'n Jesús juntl techil kyjalu'n: A Tkawb'il Dios toj kya'j, ikytzi'n t-xilin tze'nku jun tal twutz mistas, aj tkux tawa'n jun xjal toj tx'otx'. \v 32 Qu'n twutzxix a tal netz'xix kywutzjo txqantl twutz ijaj, me ajtzin tch'iy, jun tijx n-oke kywutzjo txqantl. Ch'ime njapin tze'nku jun tze, a ja' n-okxi kyb'inchin pich' kypaqb'il kyxol tq'ob'. \s1 Juntl techil ti'j tze'n nch'iye Tkawb'il Dios tzalu'n twutz tx'otx' \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 Ex kub' tq'o'n Jesús juntl techil kyjalu'n: A Tkawb'il Dios toj kya'j, ikytzi'n tze'nku' ttx'amil wab'j, a nkux tq'o'n jun qya toj oxe malb'il jarin. Ex ajtzin tb'aj tsmo'n, tkyaqiljo tq'otjil wab'j ktx'amixil, ex nch'iy wen. \s1 Tiqu'n nyolin Jesús kyuk'a techil \r (Mr. 4:33-34) \p \v 34 B'aj tq'ma'n Jesús tkyaqiljo lo kyexjal, noq kyuk'a techil. Qu'n nti'taq jun ti' b'aj tq'ma'n, qa nya tuk'a techil. \v 35 B'ajjo ikyjo, tu'ntzin tjapi'n a q'umj tu'n yolil Tyol Dios ojtxe, tej tkub' ttz'ib'in: \q1 Kchin yolila noq kyuk'a techil. \q1 Ex kxel nq'ma'n nimku ti', \q2 a ewintaq, atxix te' tkub'ku tb'inchin Dios twutz tx'otx'.\x * \xo 13:35 \xt Sal. 78:2\x* \s1 Nxi tchiky'b'in Jesús kye t-xnaq'tzb'in techil ti'jjo k'ul toj triy \p \v 36 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x i aj tchq'o'n Jesús xjal kyja. Ex okx tuja, a ja' o tzaja laq'e'y tk'atz, a awo'y t-xnaq'tzb'in, ex xi qq'ma'n te: Chiky'b'intzjiy techil ti'jjo k'ul nya wen toj triy. \p \v 37 Ex tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: Atzi'n awal triy, ayin weji'y, a Tk'wal Ichin. \v 38 Ante tx'otx' ayetzi'n xjal tkyaqil. Atzin triy, ayetzi'n nimil ti'j Tyol Dios. Ex atzi'n k'ul, ayetzi'n xjal nya nimil, aye' nche'x lipe ti'j tajaw il. \v 39 Ex atzin te ajq'oj, a xi chtonte tyajil k'ul toj triy, ax tajaw il. Atzin te' jo'j triy, atzin te' aj tb'aj twutz tx'otx' te jun majx. Ex ayetzi'n aq'nil mo jo'l triy, ayetzi'n t-angel Dios. \p \v 40 Ikytzi'n tze'n k'ul aj tjaw noq tu'n tokx toj q'aq' tu'n ttz'e'y, ikytzin kb'ajiljo, aj tb'aj tkyaqil twutz tx'otx'. \v 41 Ex ayi'n, a Tk'wal Ichin, chi xel nchq'o'n n-angela, tu'n kyetz xb'oqitjo toj Tkawb'il Dios kykyaqiljo nchi b'inchin il, ex aye' nchi xmoxin kyi'j junjuntl tu'n tkub' kyb'inchin il. \v 42 Ex kchi okix toj jun patb'il ma tij, ja njuline q'aq' wen, ex antza okx chi ju'ch'ilx kyste tu'n kyixk'oj, a mix kb'ajilx. \v 43 Me ayetzin kye', a kub' kyb'inchin tze'nkuxjo ntq'ma'n Dios, ok kchi qoptz'ajiyil kye tze'nku tqan q'ij toj Tkawb'il Dios, a kyTata. Ankye' at tẍkyi'n tu'n tok tb'i'n, in tok tb'i'n, ex in tkub' tb'inchin tze'nkuxjo ntq'ma'n. \s1 Jun techil ti'jjo Tkawb'il Dios tze'nku jun q'inimil noq ewin \p \v 44 A Tkawb'il Dios, a at toj kya'j, ikytzi'n tze'nku jun q'inimil ewin toj jun tx'otx'. Jun ichin, qa ma knetjo q'inimil tu'n, b'e'x aku meltz'aj ewilte axsa. Ma'x tze'jix ti'j wen, ex noq tu'n ttzyetku' tx'otx' tu'n anetzi'n, kb'aj xel tk'ayin tkyaqiljo at te, tu'n ttzaj tlaq'o'n. \s1 Jun techil ti'jjo tal ab'j, a wi'yilxix \p \v 45 Ex ikyxjo, a Tkawb'il Dios, a at toj kya'j, tze'nku jun k'ayil njyo'n ti'j jun tal ab'j tb'anilxix. \v 46 Ajtzin tknet jun tu'n, a wi'yilxix wen, kb'aj xel tk'ayin tkyaqiljo at te, noq tu'n tlaq'etku tal ab'j tu'n. \s1 Jun techil ti'jjo jun pa te tzuyb'il kyiẍ \p \v 47 Ex ikyxjo, a Tkawb'il Dios, a at toj kya'j, tze'nku jun pa te tzuyb'il kyiẍ. Aj t-xi xo'yit toj a', tkyaqil wiq kyiẍ ntzyet tu'n. \v 48 Ajtzin tnoj, aye kyiẍil kjawitz kyi'n tzma ttzi a'. Antza, kchi k'wele qeye sk'ol te' kyiẍ. Ayetzi'n wen, kchi xel k'u'yit toj chi'l; ex ayetzi'n mina, chi xel kyxo'n. \v 49 Ikytzin kb'ajiljo, aj tjapin b'aj tkyaqil twutz tx'otx'. Kchi elitz t-angel Dios pa'l kye' nya wenqe kyi'jjo a wen. \v 50 Ayetzi'n nya wenqe kchi xel xo'yit toj jun tij k'achb'il q'aq', a mixla kb'ajilx, ja' kchi oq'ile, ex kchi ju'ch'ile kyste tu'n kyixk'oj. \s1 Ajo ojtxe q'inimil exsin ak'aj q'inimil \p \v 51 Tzaj tqanin Jesús qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in: ¿Tzuntzin n-el kyniky'a ti'j tkyaqiljo lo? chi'. \p Exsin xi qtzaq'wi'n: Tzun, qAjaw, qo chiji'y. \p \v 52 Ex tzaj tq'ma'nl Jesús qe'y: Tu'npetzi'n, jun xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, aj qa ma txi lipe ti'jjo Tkawb'il Dios, a at toj kya'j, k-okil tze'nku jun tajaw ja, a at kab'e wiq tq'inimil, jun ojtxe q'inimil ex jun ak'aj. \s1 Tej t-xi' Jesús toj ttanim, a Nazaret \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Tej kyb'aj tq'ma'n Jesús kykyaqiljo techil, b'e'x xi' \v 54 tzma toj ttanim. Antza xi xkye tu'n t-xnaq'tzin kyoj mu'ẍ ja te k'ulb'il. Ex tkyaqilxjal b'aj jaw ka'ylaj, ex kyq'ma: ¿Ja'tzila xb'aje t-xnaq'tzin xjaljo tkyaqiljo b'a'n tu'n? ¿Ex tze'ntzin tten nb'antjo tb'anil techil tipin tu'n ikyjo? \v 55 ¿Ma nyapetzila a ttata, a jsol tz'lan? ¿Ma nya tnana, a Mariy? ¿Ma nyaqetzin titz'in Santyaw, Jse, Simun, ex Judas? \v 56 ¿Ma nyaqetzin taneb'jo najleqe qxol? ¿Ja'tzin xb'ante tkyaqiljo lu'n tu'n? chi chi'. \p \v 57 Qu'n tu'n kyojtzqi'ntaq, mix xi kynimine. \p Me xi tq'ma'n Jesús kye: Ja'chaqx ta' jun yolil Tyol Dios twutz tx'otx', nxi q'o'nx toklin. Me qa tojx ttx'otx' ex tojx tja nti'x toklin.\x * \xo 13:57 \xt Jn. 4:44\x* \p \v 58 Nya nimku yek'b'il tipin b'ant kyxol t-xjalil, qu'n tu'n mix xi kynimine Tyol. \c 14 \s1 Tej tkub' b'yo'n Juan, a Jawsil A' \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Kyojjo q'ij anetzi'n, b'ijte tqanil Jesús tu'n Herodes, a tnejil kawil toj tx'otx' te Galiley. \v 2 Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n Herodes kye taq'nil: Ala te Juan lu'n, ma jatz anq'in kyxol kyimnin. Qu'n ti'jkutzi'n, tb'anilx tipin tu'n tb'ant txqan tb'anil techil tu'n. \p \v 3 Otaq kux tjpu'n Herodes Juan toj tze, k'lo'ntaq wen tuk'a kxb'il, noq tu'n tpaj Herodías, a t-xu'jil, a t-xu'jlb'in Lip, a titz'in, \v 4 qu'n tu'n xi tq'ma'n Juan te Herodes: Nya wen tu'n tok meje'y tuk'a t-xu'jil titz'i'nch.\x * \xo 14:4 \xt Lv. 18:16; 20:21; Mr. 6:17-18; Lc. 3:19-20\x* \p \v 5 Tu'npetzi'n, tajtaq Herodes tu'n tkub' tb'yo'n Juan, me tzaj t-xob'il kyexjal, qu'n tu'n otaq tz'ok kyq'onxjal Juan te yolil Tyol Dios. \p \v 6 Tej tel tab'q'e Herodes, kub' iky'sit jun nintz q'ij, ex atzin tal Herodías etz b'ixil kywutz kykyaqiljo txokenj. \v 7 Ex b'e'x pon tk'u'j Herodes ti'j, ex kub' tq'ma'n tb'i Dios ti'j tyol: Qanintza we'y noq alkye taja, chi' te txin. \v 8 Me a tnana xi q'mante te, ti'taqjo tu'n t-xi tqanin: Q'ontzjiy twi' Juan, a Jawsil A', we'y toj jun laq ja'linxix. \p \v 9 Tej tb'inte Herodes ikyjo, b'e'x jaw b'isin. Me qu'n tu'n otaq kub' tq'ma'n tb'i Dios ti'j tyol, ex kywutz kykyaqiljo txokenj, qa akutaq txi tq'o'n noq alkyetaqjo tajjo txin, kub' t-ximin qa iltaq ti'j tu'n tb'ajjo tyol. \v 10 Ex b'e'x xi tq'ma'n, tu'n tel k'uẍpit twi' Juan toj tze. \v 11 Exsin xi tq'o'ntz twi' Juan toj jun laq te txin, tze'nkuxtaq otaq tqanin. Ex ante' txin b'e'x xi tq'o'n te tnana. \p \v 12 Me ayetzi'n t-xnaq'tzb'in Juan i pon, ex xi kyi'n t-xmilil, tu'n tkux muqet. Ex b'e'x i xi' q'malte te Jesús. \s1 Tej kyk'a'chit jwe' mil ichin tu'n tipin Jesús \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 13 Tej tb'i'nte Jesús ikyjo, b'e'x o okxa toj jun bark toj ewajil, tu'n qkani'n toj jun najb'il ja nti'yetaq xjal. Me b'e'x kyb'in texjal tojile junjun tnam, ex b'e'x b'aj xi lipe qi'ja tu'n kyqan, qu'n kyajtaq tu'n kynej qwutza. \v 14 Tej tetz Jesús toj bark, xi tka'yin txqan xjal attaq, ex b'e'x tzaj q'aq'in tk'u'j kyi'j, ex b'e'x i b'aj tq'anin junjun, a yab'qetaq. \p \v 15 Tej ch'ixtaq qok yupj, awotzi'n, a t-xnaq'tzb'in, o tzaj laq'e'y tk'atz, ex xi qq'ma'n te: Ma qoqixte ja'lin, ex mix a'l jun najle tzalu'n. Q'manxa kye jni' xjal tu'n kyb'aj xi' toj junjun kojb'il, tu'n kyxi' jyol kywa, qape at k'aẍjil. \p \v 16 Me tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Nya il ti'j tu'n kyxi' jyol jun ti'. Qala' kyq'onxa kywa. \p \v 17 Me atzin qe' xi qq'ma'n: Nti' qe wab'j q'i'n qu'n. Noq tal jwe' wab'j, ex kab'e tal netz' kyiẍ. \p \v 18 Me tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Kyi'nqetza tzalu'n. \v 19 Ex xi tq'ma'n kye jni' xjal, tu'n kyb'aj kub' qe tib'aj k'ul. Ex i jaw ttzyu'n jwe' tal wab'j exqetzi'n kab'e tal kyiẍ, ex jaw tka'yin twutz kya'j, ex xi tq'o'n chjonte te Dios kyi'j. Ex i b'aj tpiẍi'n tal wab'j, ex tzaj tq'o'n qe'y, ex xi qsipi'n kyexjal. \p \v 20 Kykyaqilxjal i b'aj wa'n, ex b'aj noj kyk'u'j wen. Atzaj te' kyb'aj wa'n, jaw qsk'o'n jni' tb'uchil, ex jaw noj kab'lajaj chi'l. \v 21 Ayetzi'n i wa'n, jwe' mil ichin, me nya telqetzi'n qya exqetzi'n k'wal i ok te tajlal. \s1 Tej tb'et Jesús tib'aj a' \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21) \p \v 22 Tb'ajlinxi' ikyjo, o jax tchq'o'n Jesús awo'y, a t-xnaq'tzb'in, toj bark, tu'n qiky'xa tjlajxi nijab'. Otaq qo neja tu'n qiky'xa jlajxi; kyij Jesús q'olb'il kyexjal. \v 23 Tej kyb'aj tq'olb'in Jesús xjal, jax twi' jun wutz na'l Dios tjunalx. Tej qok yupj, ex tjunalxtaq Jesús at. \v 24 Me noqx nniky'jinku nijab' tu'n bark, tej ttzaj txqan kyq'iq', ex b'e'x okx piq'j txqan a' toj. \v 25 Tej ch'ixtaq qsqix, tzaj laq'e Jesús qk'atza; nb'et tib'aj a'. \v 26 Tej t-xi qka'yi'n te nb'ettaq tib'aj a', b'e'x o jaw ẍch'in wen tu'n qxob'ila: Jun ma tij klelin, qo chiji'y. \p \v 27 Me jun paqx tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: ¡Kykujsinx kyk'u'ja! ¡Ayin weji'y! Mi chi xob'ach. \p \v 28 Me ante Pegr xi ttzaq'win: WAjaw, qa ajiy, q'mantza tu'n nxi'y tk'atza tib'aj a'. \p \v 29 Ku tzaja, chi Jesús. \p Ex jun paqx, tku'tz Pegr toj bark, ex xi b'et tib'aj a', tu'n tpon tk'atz Jesús. \v 30 Me atzaj te' tna'nte txqan tipin kyq'iq', b'e'x tzaj xob', ex kyja'taq txi mulq'aj toj a'. B'e'x jaw ẍch'in tu'n t-xob'il: Chin tkloma, wAjawch. \p \v 31 Ex jun paqx jaw tjk'u'n Jesús tuk'a tq'ob', ex xi tq'ma'n te: Ay, noq tal ch'in tnimb'ila wi'ja. ¿Tiqu'n xjaw ka'min tk'u'ja? \p \v 32 Me atzaj te' kyjax toj bark, b'e'x kub' qen tej kyq'iq'. \v 33 Ex awotzin qe, a otokxtaqa toj bark, b'e'x o kub' mejey twutz Jesús, ex o nimsin tb'i kyjalu'n: Twutzxix Tk'wal Diosx te. \s1 Tej kykub' tq'anin Jesús yab' toj Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Me atzaj te' qjlajinxa tjlajxi nijab', o pon toj tx'otx' te Genesaret. \v 35 Ex ayetzi'n xjal antza, b'e'x el kyniky' te Jesús. B'e'x el tqanil toj tkyaqil tx'otx', ex b'e'x i b'aj xi kyinxjal kyyab' te, tu'n kykub' tq'anin. \v 36 Ex i kub'sin kywutz te, tu'n t-xi ttziyin Jesús, noq tu'n tok kymeko'nxjal i'chaqxitla noq tal ttxa'n t-xb'alintz. Ex kykyaqiljo, aye' i ok mekonte ttxa'n t-xb'alin, b'e'x b'ajel we'. \c 15 \s1 Tej t-xnaq'tzin Jesús ti'jjo kyxmiletz'ilxjal \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 I tzaj laq'e junjun Parisey, junx kyuk'a junjun xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il tk'atz Jesús, aye otaq chi kanin Jerusalén. Ex xi kyqanin te: \v 2 ¿Tze'ntzin kyten kye' t-xnaq'tzb'i'n mi nkub' kynimin a kyij yek'in qe kyu'n qtzan qta'ẍ? Qu'n mi njapin techil kyu'n, a tze'nku nb'anttaq kyu'n qtzan qta'ẍ, tze'nku qe, a tu'n tel kytxjon kyq'ob' tuk'a tumil, aj kyaq'e wa'l. \p \v 3 Ex xi tqanin Jesús kye: Ex ikyxjo kye'. ¿Tiqu'n n-el kyi'jlinji'y Tkawb'il Dios, noq tu'n kyokku lipe'y ti'jjo xnaq'tzb'il xkyij kyq'o'n qtzan qta'ẍ? \v 4 Qu'n chte Diosjo kyjalu'n: \q1 Kyniminku kytatiy, ex kynaniy,\x * \xo 15:4 \xt Ex. 20:12; Deu. 5:16\x* \q1 ex ankye te' k-elil tzaqpaj ttzi te ttata ex te tnana, il ti'j tu'n tkyim.\x * \xo 15:4 \xt Ex. 21:17; Lv. 20:9\x* \m \v 5 Me ayetzin kye' nchi q'mante, qa b'a'n tu'n t-xi qq'ma'n te qtata mo te qnana kyjalu'n: Matla txi nmoji'n, noqit nya tkyaqiljo at we'y ja'lin, ma txi nq'o'n te Dios, tu'n tajb'in te, aj nkyima. Tu'npetzi'n, nti'x tu'n nmoji'n ti'ja, exla qa at tajb'in te'y. Ex b'a'njo lo toj kywutza. \p \v 6 Qu'n qa ikyjo, nlayxpen b'anttz tu'n tmojin ti'j ttata ex ti'j tnana, chi chiji'y. Qu'n ma kyij kytzaqpinji'y Tkawb'il Dios, noq tu'n kyxi lipekuy ti'jjo kye' kyxnaq'tzb'in. \p \v 7 Xmiletz'qi'y. Qu'n twutzx tej tyol qtzan yolil Tyol Dios te, a Isaías, tej tyolin ti'j kyxmiletz'ila: \q1 \v 8 Ayetzi'n xjal tzalu'n, nchin kub' kynimi'n, \q2 me noq tuk'a kytzi. \q1 Me atzin kyanmin najchaq ta' wi'ja. \q1 \v 9 Nti'x tajb'i'n a nchi k'ulin nwutza, \q2 qu'n noqx ti'jjo kyxnaq'tzb'ilxjal lipcheqeke.\x * \xo 15:9 \xt Is. 29:13\x* \p \v 10 I xi ttxko'n Jesús jni' xjal tk'atz, ex xi tq'ma'n kye: Chin kyb'intzi'n, ex tz'elku kyniky'a te: \v 11 Nya te' ti'chaqku ti' nb'aj tu'n jun xjal, nxi q'onte toj il, qala' ikytzin a te' n-etz toj ttzi. \p \v 12 Tu'npetzi'n, b'e'x o b'aj tzaj laq'e'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in tk'atz, ex xi qq'ma'n te: ¿Ma man tz'el tniky'a te, qa b'e'x saj kyq'oj Parisey, tej xkyb'in te' a xb'aj tq'ma'n? \p \v 13 Me ante Jesús tzaj ttzaq'win qe'y: Tkyaqil kyxnaq'tzb'il Parisey ikyjo tze'nku jun wi' k'ul, a qa nya nTati'y tokx toj kya'j, xkux awante. Okla kjawitz xb'oqit te jun majx tuk'a tkyaqil tlok'. \v 14 Ex chi tenkuj, qu'n jpu'n kynab'l. Nchi kub' nej kywutz junjun ikyx kyten tze'nku aye. Ikyqetzi'n tze'n kab'e moẍ nxi kyxko'n kyib'; me qa aku ẍi ex twi' xaq, kykab'ilx kchi xe'l tolpaj.\x * \xo 15:14 \xt Lc. 6:39\x* \p \v 15 Me ante Pegr xi tq'ma'n te Jesús: Chiky'b'intza qe'y ti'jjo xb'aj tq'ma'n. \p \v 16 Tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: Ex ikyx kyeji'y, ¿Mi s-el pjet toj kynab'la? \v 17 ¿Ma mitzin n-el kyniky'a te, qa tkyaqiljo nb'aj tu'n jun xjal, toj tk'u'j kupine, ex majx k-elil ti'j? \v 18 Me atzi'n n-etz toj ttzi, toj tanminx ntzaje anq'ine. Apente iljo, \v 19 qu'n toj tanminxjal ntzaje jni' t-xim nya b'a'n, jni' b'i'yin, jni' ky'a'jin, ex jni' aj pajil, jni' elq'in, jni' sb'ub'l, exsin tkyaqil yasin, \v 20 tu'n kxel toj najin te jun majx. Me te', tu'n kywa'nxjal, a noq tu'n mi tz'ele txjet tq'ob' jun xjal tze'nku kye, aj txi wa'l, nti' te najin noq tu'n tpajjo ikyjo, qu'n noq xnaq'tzb'il kye qtzan qta'ẍ. \s1 Tnimb'il jun qya, a nya aj Judiy \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 Tej tetz Jesús antza, b'e'x xi' toj tx'otx' te Tiro ex te Sidón. \v 22 Ex attaq jun qya aj Canaán najletaq tojjo tx'otx' antza, a nya Judiytaq. Tzaj laq'e tk'atz Jesús, ex nẍch'intaq wen: Tata, ay Tyajil qtzan nmaq kawil David, q'aq'intz tk'u'ja wi'ja; at jun wala, at jun taq'nil tajaw il toj tanmin. \p \v 23 Me mix xi ttzaq'win Jesús jun tyol. Tu'npetzi'n, o tzaj laq'e'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in tk'atz, ex o kub'sin qwutza te: Qala', q'manxa te qya tu'n taj tja, qu'n lu' tzunx nẍch'inx wen, ex lu'tz lipchek qi'j. \p \v 24 Xi tq'ma'n Jesús te: Ma chin tzaj tchq'on we' Dios noq kyuk'a xjal aj Judiy, aye' najnin ite'ye tze'nku jun ch'uq rit. \p \v 25 Me ante' qya kub' meje twutz Jesús, ex xi tq'ma'n: ¡Tata, chin tonima! \p \v 26 Me ante Jesús xi tq'ma'n te: Yonkuy nej, tu'n kyxi nmojinji'y nxjalila, qu'n nya wen tu'n tel kywa' tal k'wal, exsin tu'n t-xi' kye chit, qu'n nej tu'n kyb'aj wa'n tal k'wal, exsin kxel xiljo kye chittz. Ikyqintzin weji'y kyuk'a nxjalila; nej chi okil nka'yi'n, ex kxel nq'o'nji'y a nti' at kye. \p \v 27 Ex xi ttzaq'win qya: Ikyx te tten, Tata. Me ka'nqetzin kyeji'y tal chit nchi wa'n kye tjaq' meẍ ti'jjo tb'uchil wab'j nb'ajel tz'aq kyu'n kyajaw. Ikyqintzintla' weji'y, q'ontz ch'in we' ti'jjo nxi tq'o'n kye t-xjalila. \p \v 28 Tu'ntzi'n tyoljo qya ikyjo, xi ttzaq'win Jesús te: Ay qya, nimxixjo tnimb'ila wi'ja. Kxel nq'o'n tze'nku taja. \p Atzaj taljo qya, jun paqx tel we'. \s1 Tej tq'anit nimku yab' tu'n Jesús \p \v 29 Tej tetz Jesús antza, pon tzma ttzi Nijab' te Galiley. Ex b'e'x jax twi' jun wutz, ex kub' qe antza. \v 30 Ex nimxjal b'aj chmet ja' ta'yetaq. Ex q'imila junjun kox kyu'n, junjun moẍ, ex ila'kul mib'intaq chi b'et ex mib'intaq chi yolin, ex nimku txqantl yab' b'aj xi q'i'n twutz Jesús. Ex b'e'x i kub' tq'anin. \p \v 31 Ex ayetzi'n xjal b'e'x i b'aj jaw ka'ylaj, tej tok kyka'yin tb'ant kyyoli'n a mib'intaq chi yolin; ex otaq b'ant kyb'etjo a mib'intaq chi b'et; ex otaq jqet kyẍkyin a mib'intaq chi b'in; ex otaq chi el we' kox, ex otaq k'ant kywutzjo moẍqetaq. Jotxjo jni' xjal i b'aj ok ten nimsil tb'i Dios, a kyDios aj Israel. \s1 Tej kyk'a'chit kyaje mil ichin tu'n Jesús \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 O tzaj ttxko'n Jesús a awo'y t-xnaq'tzb'in, ex tzaj tq'ma'n qe'y: Nchyo'n nk'u'ja kyi'jjo xjal lo, qu'n ma b'ant-xi oxe q'ij kytenb'ile quk'a, ex nti'x ch'in o txi kywa'n. Ex nky'e'y tu'n kyaj nchq'o'n kyja kukxjo, qu'n aku chi kub' numj toj b'e tu'n wa'yaj. \p \v 33 Ex xi qq'ma'n: ¿Me ja' aku tzaje kywa txqan xjal qu'n? Mix ya' nti'x jun xjal najle tzalu'n, qo chiji'y. \p \v 34 Me tzaj tqanin Jesús qe'y: ¿Jte' wab'j q'i'n kyu'n? \p Noq tal wuq, ex jun tal jte'b'in netz' kyiẍ, qo chiji'y. \p \v 35 Ex xi tq'ma'n Jesús kye jni' xjal, tu'n kyb'aj kub' qe twutz tx'otx'. \v 36 Ex i jaw ttzyu'n wuq wab'j, exqetzi'n tal netz' kyiẍ, ex xi tq'o'n chjonte te Dios kyi'j, i kub' tpiẍin, ex tzaj tq'o'n qe'y, tu'n t-xi qsipi'n kye jni' xjal. \p \v 37 Kykyaqilxjal noqx jni' i b'aj wa'n. Tej kyb'aj wa'n, jaw chmetjo jni' tb'uchil wab'j tkyaqil, ex atzin tej tb'aj chmet, b'ant wuq chi'l. \v 38 Ayetzi'n ichin, aye' i b'aj wa'n, kyaje mil, me mix ok ajletjo qya exqetzi'n k'wal. \p \v 39 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x i aj tchq'o'n Jesúsjo xjal kyja, ex b'e'x o okxa toj bark, tu'n kyxi'y toj tx'otx' te Magadán. \c 16 \s1 Tej t-xi kyqanin aj il jun techil tipin Jesús \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 Juntl majl, i b'aj pon chmet Parisey ka'yil ti'j Jesús junx kyuk'a junjun Sadusey. Noq tu'n tkub' tz'aq kyu'n toj til, xi kyqanin te, tu'n tkub' tb'inchin jun tb'anil techil tipin twutz kya'j, tu'n tyek'in qa te Dios tzajnin.\x * \xo 16:1 \xt Mt. 12:38; Lc. 11:16\x* \p \v 2 Me xi ttzaq'win Jesús kye: ¿Tze'ntzin tten n-el kyniky'a ti'jjo q'ij? Qu'n qa manyor chiky'x twutz kya'j qale, nkyq'ma'n qa tb'anilx q'ij nchi'j. \v 3 Ex qa qlixje, nya wen k-elixe q'ij ja'lin, chi chiji'y, qu'n manyor chiky'x twutz kya'j, ex manyor q'aq mujilx. Qa n-el kyniky'a ti'jjo techil te twutz kya'j, ¿Tze'ntzin tten mi n-el kyniky'tza ti'jjo tze'ntzin t-xilin techiljo tq'ijil ja'lin? \v 4 Aye' xjal tzalu'n manyor aj ilqex ex aj pajilqe. Nkyqanin tu'n tkub' nb'inchi'n jun tb'anil techil wipi'n kywutz, me mixla kb'antil; o'kxjo tze'n b'aj ti'j qtzan Jonás ojtxe.\x * \xo 16:4 \xt Jon. 3:4-5; Mt. 12:39-41; Lc. 11:29-30\x* Ex b'e'x i kyij ttzaqpi'n antza. \s1 Ajo kyxnaq'tzb'il Parisey ex Sadusey \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Tej qjlajinxa tjlajxi nijab', b'e'x el naj toj qk'u'ja tu'n t-xi qi'n qwa'y. \v 6 Tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: B'a'nqexa. Kyka'yink kyib'a noq che'xa ti'jjo ttx'amsb'il kywa Parisey ex Sadusey.\x * \xo 16:6 \xt Lc. 12:1\x* \p \v 7 Me b'e'x o b'aj jaw yolin awo'y t-xnaq'tzb'in qxolxa, ex qq'ma'y: Ma tzaj tq'ma'n qe, tu'n tok qka'yin qib', b'alaqa tu'n mi saj qi'n qwa; yaj qa saj kyq'o'nku Parisey qwa, exsin qa ti'ku xi kyq'o'n toj. \p \v 8 Ex b'e'x el tniky' Jesús te' qb'isa, ex tzaj tq'ma'n qe'y: ¿Tiqu'n nkub' kyb'isi'n qa nti' kywa'y q'i'n? Nti'xla ch'in kye' tq'uqb'il kyk'u'j wi'ja. \v 9 Na'mxsin tel kyniky'a te. ¿Ma mitzin na'n kyu'n kyi'j jwe' wab'j, ayej i kub' nsipi'n kyxoljo jwe' mil xjal? ¿Jte'n chi'l jaw chmet, tej kyb'aj wa'nxjal?\x * \xo 16:9 \xt Mt. 14:17-21\x* \v 10 Ex ¿Ma mitzin na'n kyu'n kyi'jjo wuq wab'j, ayej i kub' nsipi'n kyxoljo kyaje mil xjal? ¿Jte'xsin chi'ljo jaw chmet, tej kyb'aj wa'nxjal?\x * \xo 16:10 \xt Mt. 15:32-38\x* \v 11 ¿Yajtzin qetz, ma nlan qo wa'ntz wu'n qkyaqilx? Qala' nya ti'jjo wab'j te twutz tx'otx' nchin yoline we', tej xi nq'ma'n: Kyka'yink kyib'a ti'jjo ttx'amsb'il kywa Parisey ex Sadusey. \p \v 12 Tzmaxitzin el qniky'ji'y ti'j, qa mi nyolintaq Jesús ti'jjo juntl tx'amsb'il wab'j, qala' ti'jjo kyxnaq'tzb'il Parisey exqetzi'n Sadusey. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Pegr qa Kolil te Jesús \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Atzaj te' qkani'n toj tx'otx' te Cesarea te Filipo, tzaj tqanin Jesús qe'y: ¿Ankyeqi'n, a Tk'wal Ichin, toj kywutzjo xjal? \p \v 14 Xi qtzaq'wi'n: At junjun nq'mante qa ajiy qtzan Juan, a Jawsil A', ma jaw anq'intl, ex junjuntl nq'mante qa ajiy Elías, moj qa ajiy Jeremías, mo juntl yolil Tyol Dios.\x * \xo 16:14 \xt Mt. 14:2; Mr. 6:14-15; Lc. 9:7-8\x* \p \v 15 ¿Yajtzin kye toj kywutz? ¿Ankyeqi'n? chi Jesús. \p \v 16 Xi ttzaq'win Pegr: Atejiy Crist, a Tk'waljo Dios itz' te jun majx, a sk'o'nxix tu'n, tu'n tul tzalu'n twutz tx'otx'.\x * \xo 16:16 \xt Jn. 6:68-69\x* \p \v 17 Xi ttzaq'win Jesús: Ky'iwlinxix te, ay Simun, a tk'wal Jonás; qu'n mix a'l jun xjal saj q'mante tey, qala' a nMa'n, a at toj kya'j. \v 18 Ex kxel nq'ma'n tey, qa a tb'iy Pegr, a ab'j tz'elpine. Ex tib'ajjo ab'j lo kjawile nb'inchi'n Ntanima. Ex nlayx kub' ti'j tu'n tkyaqil tipin kyimin. \v 19 Ex kxel woqxeninji'y Nxnaqtzb'ila tey nyakutlaj jun tal tal tjpel ja, tu'ntzintla noq ti'j ktq'ma'b'ila, tz'ele kyniky'xjal ti'jjo Tb'anil Tqanil Tkawb'il Dios. Ex qa ma kotpitjo xjal tu'n toj kyil, noq tu'n ktq'ma'b'ila tzalu'n twutz tx'otx', ex aj kyok toj pa'b'in twutz Dios toj kya'j, kchi kotpajil te jun majx. Ex qa mi xi kynimin a ktq'ma'b'ila, ma chi k'let tu'n kyil tzalu'n twutz tx'otx', ex aj kyok toj pa'b'in twutz Dios toj kya'j, chi xel toj najin te jun majx.\x * \xo 16:19 \xt Mt. 18:18; Jn. 20:23\x* \p \v 20 Ex xi toqxenin Jesús qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in, tu'n mi qo ok te'n q'malte kye jni' xjal, qa ataq Jesúsjo Crist, a Kolil, qu'n na'mxtaq tul tq'ijil. \s1 Tej tyolin Jesús ti'j tkyimlin \r (Mr. 8:31–9:1; Lc. 9:22-27) \p \v 21 Axsa, oke ten Jesús xnaq'tzil qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in, qa iltaq ti'j tu'n t-xi' toj Jerusalén, ex iltaq ti'j tu'n tiky'x tu'n antza kyu'n kynejil xjal ex kyu'n kynejil pale junx kyuk'a xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Ex tzaj tq'ma'n qe'y, qa iltaq ti'j tu'n tkub' b'yo'n kyu'n. Me toj toxin q'ij, b'e'xtaq tu'n tjatz anq'in juntl majl. \p \v 22 Me b'e'x ex telsin Pegr tjunalx, ex ok tentz q'ol tumil te Jesús: WAjaw, nlay taq' te Diosjo ikyjo. Nlay b'ajte ikyjo ti'jach. \p \v 23 Me b'e'x ajtz meltz'aj Jesús ti'j Pegr, ex xi tq'ma'n te: ¡Pegr! Ayetzi'n tyola ikyjo, tyol tajaw il, qu'n a taj tajaw iljo tu'n tb'antjo kyaj xjal, ex nya a taj Dios. ¡Laq'emila nk'atza, tajaw il! Qu'n ma tz'oka te jun tolsb'il, tu'n nkub' tz'aqach. \p \v 24 Tb'ajlinxi' ikyjo, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in: Ankye jun taj tu'n tok te nxnaq'tzb'i'n, il ti'j tu'n tel ti'n toj tk'u'j tkyaqil tajb'il, ex tu'n t-xi tq'o'n tib', tu'n t-xi lipe wi'ja toj tkyaqil, exla qa ma kyim twutz cruz.\x * \xo 16:24 \xt Mt. 10:38; Lc. 14:27\x* \v 25 Ikytzi'n, ankye' taj noq tu'n tkub' tb'inchin tajb'il tzalu'n twutz tx'otx', kxe'l toj najin te jun majx. Ex ankye' k'wel ttzyu'n tib' ti'j tkyaqiljo at tajb'in kyexjal tzalu'n twutz tx'otx', noq tu'n npaja, ktenb'il tchwinqil te jun majx.\x * \xo 16:25 \xt Mt. 10:39; Lc. 17:33; Jn. 12:25\x* \v 26 Qu'n ¿ti'xsila tajb'in tu'n tkanb'it tkyaqiljo ajb'il tzalu'n twutz tx'otx', exsin tu'n tnaj tanmin? ¿Ma akutzin tz'ok tkyaqil tq'inimil te klol tanmin? \v 27 Qu'n tzul kanin jun q'ij tu'n wula, ayi'n Tk'wal Ichin, tuk'a tkyaqil tqoptz'ajiyil nMa'n ex kyuk'a jni' angel. Ex kxel nq'o'n chojb'il teyile junjun, tze'nkuxjo ntqanin kyb'inchb'in.\x * \xo 16:27 \xt Sal. 62:12; Mt. 25:31-46; Ro. 2:6; 14:10; 2Co. 5:10; Tchi. 2:23\x* \v 28 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, at junjun ite' tzalu'n wuk'iy, mi kyli kyimin, tzmaxi' aj kylonte aj wula, a ayi'n Tk'wal Ichin, kawil tib'aj tkyaqil. \c 17 \s1 Tej ttx'ixpit tka'ylajtz Jesús \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 Tb'ajlinxi' qaq q'ij, xi tk'le'n Jesús Pegr tuk'a Santyaw ex Juan, a kyitz'in kyib', exsin i xi'tz tzma twi' jun ma tij wutz. \v 2 Antza kywutzxjo t-xnaq'tzb'in, tx'ixpit ka'yin Jesús. Ox qoptz'ajx wen tze'nku q'ij, exsin t-xb'alin manyor sjanin wen, tze'nku tqan tzaj ntilk'aj wen.\x * \xo 17:2 \xt 2Pe. 1:17-18\x* \v 3 Texjo paq anetzi'n, xi kyka'yin Moisés ex Elías nchi yolintaq tuk'a Jesús. \p \v 4 Xi tq'mante Pegr te Jesús: WAjaw, tb'anilx te' oto' tzalu'n. Qa taja tu'n tkub' nb'inchi'n oxe tal pach; jun te, ex jun te Moisés, ex jun te Elías. \p \v 5 Tzmataq nyolin Pegr, tej tkub' juktz'aj jun muj ntilk'aj wen kyib'aj. Ex tojjo muj etz yolin jun tq'ajq'ojil, ex tq'ma: Axixpen weji'y Nk'wal lo k'u'jlinxix wu'n, a o jaw nsk'o'n. ¡Kyb'inkuji'y Tyol!\x * \xo 17:5 \xt Is. 42:1; Mt. 3:17; 12:18; Mr. 1:11; Lc. 3:23\x* \p \v 6 Tej kyb'in te' t-xnaq'tzb'in ikyjo, b'e'x i b'aj kub' mutzq'aj twutz tx'otx' tu'n kyxob'il. \v 7 Me tzaj laq'e Jesús kyk'atz, ex i ok tyekin, ex xi tq'ma'n kye: Chi we'ksa. Mi chi xob'a. \p \v 8 Atzaj te' kyjaw ka'yin o'kxtaql Jesús attaql, mixtaq a'l juntl at tuk'a. \p \v 9 Kyja'taq kyku'tz twi' wutz, xi tq'ma'nxix Jesús kye: Mix a'l qe kxele kyq'ma'nji'y, a ma kyli'y, tzmaxi' aj njatz anq'i'n, a ayi'n Tk'wal Ichin, kyxol kyimnin, chi'. \p \v 10 Me xi kyqanin t-xnaq'tzb'in te Jesús: ¿Tze'ntzin ttentz nkyq'ma'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, qa ataq Elías tu'n tul nej twutza? ¿Nyapela ti'jjo lo nchi yolinetaq, a ma qli'y?\x * \xo 17:10 \xt Mal. 4:5\x* \p \v 11 Me xi ttzaq'win Jesús: Twutzx te'. Ate Elías tu'ntaq tul nej, tu'ntzintla noq b'inchil kytenxjal, aj wula. \v 12 Me kxel nq'ma'n kye'y, o tzul te Elías, me mi s-el kyniky'xjal te. Ex ma tziky'x tu'n, tze'nkuxtaq kyajxjal ti'j. Exsin ikyx weji'y, a ayi'n Tk'wal Ichin, nimx kky'elix wu'n toj kyq'ob'xjal. \p \v 13 B'e'xsin el kyniky'tzjo t-xnaq'tzb'in te, qa ti'jtaq Juan, a Jawsil A', nyoline Jesús.\x * \xo 17:13 \xt Mt. 11:14\x* \s1 Tej tex tlajo'n Jesús taq'nil tajaw il toj tanmin jun q'a \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Tej kymeltz'aj twi' wutz, i pon ja' ite'taq txqan xjal. Ex tzaj laq'e jun ichin tk'atz Jesús, ex kub' meje twutz, ex xi tq'ma'n te: \v 15 Tata, q'aq'intz tk'u'ja ti'j nk'wala. Qu'n atku ntzaj lu'lin ti'j, tu'n jun taq'nil tajaw il, ex nimx kyixk'oj ma tziky'x tu'n. Ila'ku maj o txi lank'aj tu'n toj q'aq' ex toj a'. \v 16 Ma tzul win wetza kywutz t-xnaq'tzb'i'n, me mi ma q'anit-x kyu'n. \p \v 17 Me tzaj ttzaq'win Jesús qe'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in: ¡Ay! tal xjal nti'x kynimb'ila, ex nti'x kyumila. ¿Jte'xsin q'ij nkub'lin te'n kyxola? ¿Ex jte'xsin q'ij kky'elix wu'n kyuk'iy? Kyintzinji'y q'a tzalu'n, chi'. \p \v 18 B'e'xsin ok tilin Jesúsjo taq'nil tajaw il, ex b'e'x etz tlajo'n toj tanminjo q'a, ex texjo tqan tel we'. \p \v 19 Atzaj te' tok qchmon qib'a qjunalxa, exsin xi qqanintza te Jesús: ¿Tiqu'n mi xb'ant qe qlajo'n te' taq'nil tajaw il toj tanminjo q'a? \p \v 20 Tzaj ttzaq'win Jesús: Qu'n tu'ntzi'n noq ch'in kynimb'ila wi'ja. Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, noqit at kynimb'ila wi'ja i'chaqxpetla kyintzjo tze'nku jun tal twutz mistas, akutla txi kyq'ma'n te wutz lo: Ku tela tzalu'n, ex ku txi'y tzachi'n. Ex b'e'xitla aku tziky'. Qu'n nti'xitla jun ti' nlay b'ant kyu'n, noqit at kynimb'ila wi'ja.\x * \xo 17:20 \xt Mt. 21:21-22; Mr. 11:23-24; 1Co. 13:2\x* \v 21 Me aye wiq taq'nil tajaw il lo nlay chi ex noq tu'n kukxjo, qala' il ti'j tu'n tkub' kypa'n wa'yaj toj na'j Dios.\f + \fr 17:21 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v.21.\f* \s1 Tej tyolin Jesús tkab' majin ti'j tkyimlin \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45) \p \v 22 Qiky'linxi'y antza, ex nqo b'ettaqa junx toj tx'otx' te Galiley, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Ayi'n, a Tk'wal Ichin, kchin xel k'ayi'n kyexjal \v 23 tu'n nkub' b'yo'n. Me tb'ajlinxi oxe q'ij nkyimli'n, kchin jawil anq'i'n juntl majla kyxol kyimnin. \p Tej qb'intiy tqanil ikyjo, b'e'x o jaw b'isi'n. \s1 Tej t-xi tchjo'n Jesús jun pwaq toj ja te na'b'l Dios \p \v 24 Atzaj te' qkani'n junx tuk'a Jesús toj tnam Capernaum, ayetzi'n peyil pwaq te ja te na'b'l Dios i tzaj laq'e tk'atz Pegr, ex xi kyqanin te: ¿Ma mitzin nchoji'n t-xnaq'tzila pwaq te mojb'il toj qja te na'b'l Dios?\x * \xo 17:24 \xt Ex. 30:13; 38:26\x* \p \v 25 Tzun, chi Pegr. \p Atzaj te' tokx Pegr tuja, ja' ta'taq Jesús, ok tyolin Jesús nej, ex xi tqanin te: Ay Simun, ¿Ti'tzin ch'in te ntq'ma'n? Aye kawil tzalu'n twutz tx'otx' kukx nchi peyin pwaq te mojb'il. ¿Me altzila kye qe nchi chojin? ¿Ayepela' kyk'walku, mo qa aye' noq xjalqexa? \p \v 26 Xi ttzaq'win Pegr: Aye' jni' noq xjalqexa, chi Pegr. \p Ex xi tq'ma'n Jesús te: ¡Ikytzi'n! Qu'n ayetzi'n k'walb'aj nti' kyk'as twutz kawil. \p Ikytzintla' qetz nti'tla tu'n qchojinqe pwaq te mojb'il ti'j ja te na'b'l Dios, qu'n Tk'wal Diosqo. \v 27 Me noq tu'n mi tzajeku kyq'oj, okla qo chojil. Tu'npetzi'n, ku txi'y toj nijab'. K'a' kux t-xonji'y b'aq te tzuyb'il kyiẍ. Atzin tnejil kyiẍ ktzyetil tu'n, k'a' kux tjyo'n toj ttzi, ex kjyetil jun pwaq tu'n antza. K'a' txi ti'n te chojb'il te we' ex tey, qu'n atzin pwaq k'a' tz'ajb'in te qkab'il. \c 18 \s1 ¿Ankyexixtl at toklin toj Tkawb'il Dios? \r (Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48) \p \v 1 Tojxjo maj anetzi'n, o tzaj laq'e'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in, tk'atz Jesús, ex xi qqani'n te: ¿Ankyexixtl nim toklin toj Tkawb'il Dios toj kya'j? \p \v 2 Tzaj ttxko'n Jesús jun tal k'wal, ex kub' twa'b'in qxola, \v 3 ex tzaj tq'ma'n: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa mi s-ok kyanmi'n tze'n tanminjo tal k'wal lo, a manyor tal mutxin, nlayxpen chi okxtza toj Tkawb'il Dios toj kya'j.\x * \xo 18:3 \xt Mr. 10:15; Lc. 18:17\x* \v 4 Tu'npetzi'n, atzin te nim tokli'n toj Tkawb'il Dios, a k'wel tmutxsin tib' tze'nku tal k'wal lo. \v 5 Tu'npetzi'n, ankye kxel k'monte jun tal k'wal tze'nku lo, noq tu'n tnimb'il ti'j nb'i'y, nyakuj ayi'n kchin xel tk'mo'n. \s1 Jun techil tu'n Jesús, tu'n mi qox tz'aq toj il \r (Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2) \p \v 6 Noq alkye jun xjal ntjyo'n tumil tze'n tten, tu'n tel tpa'n jun tal k'wal tib' ti'j tnimb'il wi'ja, junxpetla tz'ele te te, tu'n tok k'let jun ma tij ab'j te cheb'l triy ti'j tqul, ex tu'n t-xi t-xo'n tib' toj a', tu'n tkyim te jun majx, tze'nkuljo tu'n tokx toj pa'b'in twutz Dios tuk'a' til ikyjo. \v 7 ¡Ay! Nti'x kyajb'in xjal aj il twutz tx'otx', a ipb'ilxix ite'ke tu'n kykub' tz'aq txqantl toj il. Kxel nq'ma'n kye'y, kukx at te iljo tzalu'n twutz tx'otx', me nim b'isb'ajil texjal, a tzunx nlab'te kyi'jjo txqantl, tu'n kykub' tz'aq toj il. \p \v 8 Tu'npetzi'n, qa noq tu'n tpaj jun tq'ob'a mo jun tqan, aku kub' tz'aqiy toj il, b'antla tu'n tel ttx'emi'n, ex q'imila toj tk'u'ja te jun majx. Qu'n wenitla tu'n tokxa toj kya'j noq tuk'a jun tq'ob'a mo jun tqan, tze'nkul te', tu'n t-xi'y kyuk'a kykab'il toj q'aq'.\x * \xo 18:8 \xt Mt. 5:30\x* \v 9 Ex qa noq tu'n tpaj tb'aq' twutza aku kub' tz'aqiy toj il, q'imitza, ex q'imila toj tk'u'ja te jun majx. Qu'n b'antla tu'n tokxa toj kya'j noq tuk'a jun twutza, tze'nkul te', tu'n txi'y kyuk'a kykab'il toj q'aq', a mixla k-yupjilx.\x * \xo 18:9 \xt Mt. 5:29\x* \s1 Jun techil tu'n Jesús ti'jjo rit xi naj \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 Mi chi el kyiky'inji'y tal much'qe lo. Qu'n twutzx kxel nq'ma'n kye'y, loqe ky-angel majx ite' yolil kyi'j twutz nMa'n toj kya'j. \v 11 Ex ayi'n, a Tk'wal Ichin, sk'o'nxix tu'n Dios, ma chin ula kolil kyi'jjo tal k'wal, ex kyi'jjo a otaq chi naj toj il.\f + \fr 18:11 \ft Lc. 19:10; Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 11.\f* \p \v 12 ¿Tze'ntzin ch'in kye toj kywutz? Qa at jun xjal at jwe' k'al\f + \fr 18:12 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele.\f* trit, ex qa ma kyij naj jun, ¿Ma nyapela kchi kyjel tq'o'n b'eljajlajaj toj jwe' k'al\f + \fr 18:12 \ft B'eljajlajaj toj jwe' k'al, 99 n-ele, ex ikyxjo toj v. 13.\f* twi' wutz, exsin kxe'ltz jyol te' a otaq kyij naj? \v 13 Exsin qa aku xknet tu'n, twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, ma'xla tzalajx ti'jjo jun tze'nqekuljo b'eljajlajaj toj jwe' k'al, a mi ẍi kyij naj. \v 14 Ikytzi'n te kyTataji'y, a at toj kya'j. Nya taj tu'n tnaj jun kye', exla qa jun tal much' k'wal tze'nku lo. \s1 Tze'n tu'n tkub'e najsit til jun quk'a \r (Lc. 17:3-4) \p \v 15 Qa ma kub' tb'inchin jun nimil jun ti' ti'ja, a nya b'a'n, ku txi'y yolil tuk'a tjunalx. Q'manxa te, ti' xb'ajte ti'ja. Qatzin qa ma kub' tb'i'ntz, atpenl kymujb'il kyib'tza tuk'a juntl majl. \v 16 Me qatzin qa mi xkub' tb'i'nxtz, k'le'nx juntl tuk'iy mo kab'etl, tu'ntzin kyok te tstiyil, qu'n ikyxjo ntq'ma'n toj Tu'jil Tyol Dios, qa il ti'j tu'n kyok kab'e mo oxe tstiyil, tu'ntzin kywutzku kb'ajile' yol.\x * \xo 18:16 \xt Deu. 17:6; 19:15; 2Co. 13:1; 1Tim. 5:19\x* \v 17 Qatzin ikyxl xb'antjo tu'n, q'ma'nxa te tkyaqil Ttanim Dios. Ex qa mi xkub' tb'i'nx kyyol tkyaqil Ttanim Dios, kyq'onka tze'nku jun nya nimil, mo tze'nku jun peyil pwaq, a i'jlemil kyu'nxjal. \p \v 18 Ex twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa ma kotpitjo xjal tu'n toj kyil, noq tu'n ktq'ma'b'ila tzalu'n twutz tx'otx', ex aj kyok toj pa'b'in twutz Dios toj kya'j, kchi kotpajil te jun majx. Ex qa mi xi kynimin a ktq'ma'b'ila, ma chi k'let tu'n kyil tzalu'n twutz tx'otx', ex aj kyok toj pa'b'in twutz Dios toj kya'j, kchi xel toj najin te jun majx.\x * \xo 18:18 \xt Mt. 16:19; Jn. 20:23\x* \p \v 19 Ex ikyxjo kxel nq'ma'n kye'y, qa at kab'e kye tzalu'n twutz tx'otx', xb'ant ti'j tu'n, tu'n t-xi kyqanin te nTati'y toj na'j Dios jun ti', a'lchaqx kye kyajtza, ex ktzajil q'o'n kye'y tu'n. \v 20 Qu'n ja' nkychmome kab'e mo oxej kyib' ti'j tumil nb'i'y, loqi'n intin kyxol, chi Jesús. \p \v 21 Atzin te Pegr xi laq'e, ex xi tqanin te Jesús: WAjaw, ¿Jte' maj k'wel nnajsin til jun wuk'iy, qa ma kub' tb'inchin jun nya wen wi'ja? ¿Ma noqpela wuq maj? \p \v 22 Me xi ttzaq'win Jesús te: Nya noq o'kxjo wuq maj, qala' wuq majjo lajaj toj jun mutx'.\f + \fr 18:22 \ft Lajaj toj jun mutx', 70 n-ele.\f* \s1 Techil tu'n Jesús ti'jjo aq'nil, a mi xkub' tnajsin tk'as tuk'a \p \v 23 Tu'npetzi'n, a Tkawb'il Dios toj kya'j, ikytzi'n tze'nku jun kawil tajtaq tu'n tpeyin kyk'as taq'nil. \v 24 Atzaj te' tok ten b'inchilte lo, attaq jun, ma ninxtaq txqan tk'as. \v 25 Me nti'taqx tumil tze'n tten tu'n tchjet tu'n. Atzi'n kub' tb'isin tajaw k'as, tu'n t-xi k'ayit te aq'nil te jun majx kyexjal, me tuk'ax t-xu'jil ex kyuk'ax tk'wal ex tkyaqiljo jni' attaq te, tu'ntzintla tchjetjo tk'as. \p \v 26 Me atzi'n aq'nil kub' meje twutz kawil, ex ja kub'sin twutz te: Tata, q'aq'intz tk'u'ja wi'ja. Ok chjetil we' wu'n tkyaqilx, noq tu'n cheb'eku. \p \v 27 B'e'x tzaj q'aq'in tk'u'j kawil ti'j, ex b'e'x kub' tnajsin tk'as te jun majx; ex b'e'x xi ttzaqpi'n. \p \v 28 Me a'kxtaq tetzjo aq'nil, tej tel knet jun tuk'a tu'n, a k'asb'inintaq twutz noq jun tal jte'b'in pwaq. Me tzaj ttzyu'n tuk'a tqul, ex ok tẍpo'n, ex xi tq'ma'n te: Chjomjiy tk'asa we'y. \p \v 29 Me antej k'asb'ine kub' meje, ex ja kub'sin twutz te: Q'aq'intz tk'u'ja wi'ja. Ok chjetil we' wu'n tkyaqilx, noq tu'n cheb'eku. \p \v 30 Me mix ttziye ikyjo. B'e'x xiku ti'n, tu'n tkux jpet toj tze, tzmaxi tu'n tjatzjo, ajxi tchjet tu'n tkyaqil. \p \v 31 Tej tok kyka'yin txqantl aq'nil ikyjo, b'e'x tzaj chyo'n kyanmin ti'j. B'e'x i xi' q'malte te kawil tkyaqiljo otaq b'aj. \p \v 32 B'e'xsin xi tq'ma'n kawil, tu'n ttzaj txketjo tnejil aq'nil, ex xi tq'ma'n te: Ay aq'nil manyor aj ilxa. Ma kub' nnajsin we' tkyaqil tk'asa, noq tu'n xkub' mejey nwutza. \v 33 Ikytzintla tejiy matla tzaj q'aq'in tk'u'ja ti'j tuk'iy, tze'nku we' saj q'aq'in nk'u'ja ti'ja. \p \v 34 B'e'x tzajx txqan tq'ojjo kawil ti'j, ex xi tq'ma'n, tu'n t-xi q'o'n toj kyq'ob'jo xq'uqil tze, ex tu'n tb'aj b'yo'n, ex tzmaxi tu'n tjatzjo, aj tchjet tk'as tkyaqil. \p \v 35 Atzaj te' tb'aj yolin Jesús ti'jjo techil lo, xi tq'ma'n: Ikytzi'n kchi tenb'ilaji'y tu'n nTati'y toj kya'j, qa mina xkub' kynajsi'n til jun kyuk'iy tuk'a tkyaqil kyanmi'n. \c 19 \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'jjo tu'n tkub' kypa'nxjal kyib' \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Tej tb'aj tq'ma'n Jesúsjo yol lo, b'e'x etz toj tx'otx' Galiley, tu'n tkanin toj tx'otx' Judey, jlajxi Nim A' Jordán. \v 2 Nimku xjal ok lipe ti'j, ex antza i q'anite nim yab' tu'n. \p \v 3 Ex at junjun Parisey tzaj laq'e tk'atz Jesús, noq tu'n tkub' tz'aq kyu'n toj til. Xi kyqanin te: ¿Wenpetzila tu'n tkub' tpa'n jun ichin tib' tuk'a t-xu'jil, qa noq ti' s-etza til? \p \v 4 Xi ttzaq'win Jesús: ¿Ma na'mxsin tkux kyu'ji'n toj Tu'jil Tyol Dios, qa te tnejil, kub' tb'inchin Dios ichin ex qya?\x * \xo 19:4 \xt Gen. 1:27; 5:2; Mal. 2:15\x* \v 5 Ex ikyxjo tq'ma: Tu'npetzi'n, kyjel ttzaqpi'n te ichin ttata ex tnana, noq tu'n tok meje tuk'a t-xu'jil. Ex kykab'ilx kchi okil te junch'in.\x * \xo 19:5 \xt Gen. 2:24\x* \v 6 Nya kab'el kyten, qala' junch'in. Tu'npetzi'n, nlay tz'el tpa'n te xjaljo, a s-ok tmujb'in Dios. \p \v 7 Xi kyqanin juntl majl: ¿Tze'ntzin tten te Moiséstz ttziye, tu'n t-xi' jun u'j te qya, ja' ntq'ma'ne qa o pa'yit tuk'a tchmil?\x * \xo 19:7 \xt Deu. 24:1-4; Mt. 5:31\x* \p \v 8 Xi ttzaq'win Jesús: Noq tu'n tpajjo manyor kujx kyanmi'n ja xi ttziyin Moisés, tu'n tkub' tpa'n ichin tib' tuk'a t-xu'jil. Me me te' te tnejil, nya iky te' tten. \v 9 Tu'npetzi'n, kxel nq'ma'n kye'y, qa ma kub' tpa'n ichin tib' tuk'a t-xu'jil, qa nya noq tu'n tpaj ky'a'jin tu'n qya, exsin qa ma tz'ok meje tuk'a juntl, ma tz'ok aj ky'a'jil. Ex ankye k-okil meje tuk'a qya, a o tz'el lajo'n tu'n tchmil, ex ikyxjo, k-okil aj ky'a'jil.\x * \xo 19:9 \xt Mt. 5:32; 1Co. 7:10-11\x* \p \v 10 Me awotzin qe', a t-xnaq'tzb'in xi qq'ma'n: Qa iky tten jun ichin tuk'a t-xu'jiltz, b'a'npetlatz tu'n mi mejeye ichin. \p \v 11 Me ante Jesús tzaj tq'ma'n qe'y: Nya tkyaqilx ma tzaj q'o'n toklin tu'n mi mejeye; qala' o'kqexjo ma tzaj tq'o'n Dios kyoklin ikyjo. \v 12 Qu'n ila'ku tumil, tiqu'n nlay meje jun ichin: At junjun, titz'jlinxjo ikyjo; at junjuntl noq kyu'nxjal; ex at junjuntl ma txi kyq'o'n kyib', tu'n mi chi mejeye noq tu'n tpajjo ma txi kyq'o'nx kyib' tuk'a tkyaqil kyanmin toj aq'untl te Tkawb'il Dios, a at toj kya'j. Qa at jun aku b'antjo ikyjo tu'n, b'a'n tu'n tkub' tb'inchin. \s1 Tej kykub' tky'iwlin Jesúsjo tal k'wal \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 Tb'ajlinxi' ikyjo, i b'aj tzaj kyi'nxjal junjun tal k'wal tk'atz Jesús, tu'n tkub' tq'o'n tq'ob' kyib'aj tu'n kykub' tky'iwlin, ex tu'n tna'n Dios kyi'j. Me awotzin qe', a t-xnaq'tzb'in, o ok te'n yisol kye', a i tzaj q'i'n kye' tal k'wal. \p \v 14 Me tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Kytzaqpinqetzji'y tal k'wal, tu'n kyb'aj tzaj laq'e nk'atza. Mi chi kub' kymeqo'n, qu'n kykyaqiljo k'wel kymutxsin kyib' tze'nqe tal k'wal lo, ayepen kye kchi okixjo toj Tkawb'il Dios. \p \v 15 Tej tb'aj tky'iwlin Jesúsjo tal k'wal, b'e'x ex tojjo tx'otx' antza. \s1 Tej tyolin jun ku'xin q'inintaq tuk'a Jesús \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 Tej t-xi' Jesús quk'iy, ul kanin jun ku'xin tk'atz, ex xi tqanin te: Ay, xnaq'tzil wenxixa, ¿Ti'n k'wel nb'inchi'n, tu'n nkanb'intejiy chwinqil te jun majx? \p \v 17 Xi ttzaq'win Jesús: ¿Tiqu'n ntzaj tq'ma'n qa wenqi'n? Nti'x jun te xjal wen tzalu'n twutz tx'otx', qala' o'kx te Dios. Me qa taja tu'n tten tchwinqila te jun majx, niminqekutzinjiy ojtxe kawb'il. \p \v 18 Ex xi ttzaq'win q'inin: ¿Me ankyeqe kawb'il? \p Xi tq'ma'n Jesús te: Mi b'iyin.\x * \xo 19:18 \xt Ex. 20:13; Deu. 5:17\x* Mi ky'a'jin.\x * \xo 19:18 \xt Ex. 20:14; Deu. 5:18\x* Mi tz'elq'in.\x * \xo 19:18 \xt Ex. 20:15; Deu. 5:19\x* Mi jaw b'ant yol ti'j jun a'la noq kukxjo.\x * \xo 19:18 \xt Ex. 20:16; Deu. 5:20\x* \v 19 Niminkujiy ttatiy ex tnaniy.\x * \xo 19:19 \xt Ex. 20:12; Deu. 5:16\x* Ex k'u'jlinqekjiy tuk'iy tze'nkuxjo ntk'u'jlin te tib'.\x * \xo 19:19 \xt Lv. 19:18\x* \p \v 20 Xi tq'ma'n ku'xin: Tkyaqilx te' anetzi'n o b'ant wu'n. ¿Ti'tzin atx taj tu'n tkub' nb'inchi'n? \p \v 21 Xi tq'ma'n Jesús te: Qa taja tu'n toka tz'aqlexix, ku txi'y, ex k'ayinxjiy jni' at tey, ex oyinxjiy tpwaqa kye yaj. Ikytzin ktenb'ile tq'inimiljiy toj kya'j. Exsin lipektza wi'ja. \p \v 22 Me atzaj te' tb'inte ku'xin ikyjo, jaw b'isinx, qu'n tu'n manyor q'ininxtaq; ex b'e'x aj tja. \p \v 23 Ante Jesús tzaj tq'ma'n qe'y: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y: Kujx te', tu'n tokx jun q'inin toj Tkawb'il Dios. \v 24 Kxel nq'ma'n juntl majl kye'y: Jun paqxla aku tz'ex jun chej toj toyajil jun b'aq te slepb'il b'u'ẍ, tze'nkul te' tu'n tokx jun q'inin toj Tkawb'il Dios. \p \v 25 Atzaj te' qb'intiy ikyjo, b'e'x o jaw ka'ylaja, ex xi qqani'n te: Qa nlay chi okx q'inin toj kya'j, ¿Yajtzila' qetza? ¿Altzila kye k-okixtz? \p \v 26 O tzaj tka'yi'n Jesús, ex tzaj tq'ma'n qe'y: Nlay b'ant tu'n kyklet-xjal kyu'nx kyib'x. Me mete Dios kb'antil te' tu'n tkyaqil. \p \v 27 Me xi tq'ma'n Pegr te: Ma kyij qtzaqpi'n qe' tkyaqiljo attaq qe'y, ex ma qo ok lipe'y ti'ja. ¿Ti'tzila qetza qkanb'e? \p \v 28 Xi tq'ma'n Jesús: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, toj tq'ijil, a ja' ktx'ixpitile tkyaqil, aj nkub' qey ayi'n, a Tk'wal Ichin, tib'aj nq'uqb'ila, tuk'a tkyaqil nqoptz'ajiyila, ex ayetzin kye', tu'n ma chi ok lipe'y wi'ja, ex kchi k'wel qey kyib'aj kab'lajaj q'uqb'il, tu'n kykawi'n kyib'aj kab'lajaj ch'uq xjal te tyajil Israel.\x * \xo 19:28 \xt Mt. 25:31; Lc. 22:30\x* \v 29 Ex kykyaqilxjo jni' ma kyij kytzaqpi'n kyja, kyitz'in, kyaneb', kytata, kynana, kyxu'jil, mo kyk'wal, mo qa kytx'otx'j, noq tu'n npaja, okpin kykanb'il kye' jwe' k'al\f + \fr 19:29 \ft Jwe' k'al, 100 n-ele\f* maj kyxel tib'aj tkyaqiljo anetzi'n, ex jun chwinqil te jun majx toj kya'j. \v 30 Me nimx ja'lin ite'k te tnejil tzalu'n twutz tx'otx', me kchi kyjel te tch'ib'il, qa nti' kynimb'il. Ex nimx nti' kyoklin tzalu'n twutz tx'otx' ja'lin, me kchi okil te tnejil noq tu'n kynimb'il.\x * \xo 19:30 \xt Mt. 20:16; Lc. 13:30\x* \c 20 \s1 Jun techil tu'n Jesús kyi'j aq'nil toj tqan uv \p \v 1 Xi tq'ma'n Jesús: A Tkawb'il Dios toj kya'j, ikytzi'n tze'nku jun tajaw aq'untl; xi' qlixje wen toj plas jyol taq'nil, tu'n kyxi' aq'nil toj tqan uv. \v 2 I kyijku b'ant kyuk'a, tu'n t-xi chjet jun pwaq twi' kyk'u'j junjun q'ij, exsin i xi tchq'o'ntz tzma toj ttx'otx', tu'n kyaq'nin. \p \v 3 Tej t-xi' tajaw aq'untl juntl majl, otaq tz'ok b'eljaj or te qlixje, ex i ok tka'yin txqantl xjal ite'taq toj plas, nti'taq kyaq'in. \v 4 Xi tq'ma'n kye: Ikyqex kyeji'y, ku kyxi'y aq'nil toj tqan wawala, ex kxel nchjo'n twi' kyk'u'ja toj tumil tz'aqle. \v 5 Ex b'e'x i xi' kyej xjal aq'nil. \p Ante tajaw aq'untl xi' juntl majl, te tok niky'jin q'ij, ex te' tok oxe or te qale, ex i b'aj xi tchq'o'n txqantl aq'nil toj aq'untl. \v 6 Atzaj te' tok jwe' or te qale, xi' juntl majl toj plas. I knet junjuntl tu'n antza, nti' kyaq'in, ex xi tq'ma'n kye: ¿Tiqu'n ite'y tzalu'n, a ma tz'ex q'ij, ex nti' ch'in ma chi aq'ni'n? \p \v 7 Me ankye' xjal xi kyq'ma'n: Qu'n mix a'l jun ma tzaj q'mante qaq'i'n. \p Ex xi tq'ma'n ichin kye: Ku kyxi'y aq'nil toj wawala, ex k'a' txi nchjo'n twi' kyk'u'ja toj tumil tz'aqle. \p \v 8 Atzaj te' qok yupj, xi tq'ma'n tajaw aq'untl te nejinel kye aq'nil: Txkonqetzjiy aq'nil ja'lin, ex chjonxa twi' kyk'u'j. Antza xi xkyeye kyuk'a i pon qalexi, tu'n tpon b'aj kyuk'a i b'aj kanin qlixje.\x * \xo 20:8 \xt Lv. 19:13; Deu. 24:15\x* \p \v 9 I b'aj tzaj laq'e aye, a o'kx jun or i aq'nin, ex teyile junjun xi ttzyu'n jun pwaq te twi' kyk'u'j, nyakutlaj otaq tz'ex kyq'ij tu'n kyaq'nin. \v 10 Tej kyb'aj pon chojb'aj kye', a b'e'x i b'aj okx aq'nin qlixje, kub' kyb'isin qa nimxixtaq ch'intl kypwaq tu'n ttzaj kytzyu'n, qu'n tu'n b'e'x i okx aq'nil liwey. \v 11 Me atzaj te' tok kyka'yin kyinxljo tze'nqekul kye', aye' i ok aq'nil yaj, b'e'x i b'aj ja yolin kyxolile, ex xi kyqanin te tajaw aq'untl: \v 12 ¿Ti'n qu'n kyinx kye' ẍi b'aj ok aq'nil yaj twi' kyk'u'j s-ex tze'nkuljo qe, exsin b'e'x xqo ok qe' qlixje, ex ma tziky'x aq'untl ex tqan q'ij qu'n? \p \v 13 Me ante tajaw aq'untl xi ttzaq'win: Ay, wuk'a, me nti' jun we' nya b'a'n ma kub' nb'inchi'n kyi'ja. Qu'n ma qo kyijku kyuk'iy, tu'n kyaq'ni'n wuk'iy tu'n jun tal pwaq jun q'ij. \v 14 Qala' kytzyu'nxji'y kypwaqa, ex kux chi ajxiy, qu'n waja tu'n kyok nchjo'nji'y aye' yaj ẍi ul aq'nil kyinxjo tze'nku kye'. \v 15 ¿Ma nti'tzin we' woklin ti'j npwaqa, tu'n tkub' nb'inchi'n noq alqe waji'y? ¿Mo qa nlo'chj kye' kyk'u'j, tu'n so'jqi'n? \p \v 16 Ex xi tq'ma'n Jesús: Qu'n ikytzi'n, ayetzi'n nti' kyoklin kywutzxjal tzalu'n twutz tx'otx', kchi okil te tnejil. Ex ayetzi'n ite'k te tnejil ja'lin, kchi okil te tch'ib'il.\x * \xo 20:16 \xt Mt. 19:30; Mr. 10:31; Lc. 13:30\x* \s1 Tej tyolin Jesús te tox majin ti'j tkyimlin \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Tej t-xi' Jesús toj tb'e tzma Jerusalén, o xi tk'le'n a awo'y kab'lajaj t-xnaq'tzb'in qjunalxa, ex tzaj tq'ma'n qe'y: \v 18 Ikytzi'n tze'nku n-ok kyka'yi'n, ch'ix qjapin Jerusalén, a ja' ayi'n, a Tk'wal Ichin, kchin xel k'ayi'n kye' kynejil kypale Judiy exsin kye' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il. Kyq'ma'b'il qa ayi'n at npaja, noq tu'n nkub' b'yo'n. \v 19 Kchin kxel kyq'o'n toj kyq'ob'jo nya aj Judiy, tu'n wok xmayi'n kyu'n, tu'n wok kylank'i'n, ex kchin k'wel kyb'yo'n twutz cruz. Me toj toxin q'ij, kchin jawil anq'i'ntla. \s1 Tej t-xi tqanin tnana Santyaw ex Juan jun b'a'n te Jesús \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 Tb'ajlinxi' ikyjo, tzaj laq'e tnana Santyaw ex Juan, aye' tk'wal Zebedey, tk'atz Jesús junx kyuk'a tal, ex i kub' meje twutz, ex xi tqanin jun b'a'n kyi'j tal. \p \v 21 Xi tqanin Jesús te: ¿Ti'tzin tajach? \p Ante qya xi ttzaq'win: Wajatla'y, tu'n kykub' tq'uqb'in wala toj Tkawb'ila toj tman q'ob'a ex juntl toj tẍnayaja kawil tuk'iy. \p \v 22 Me ante Jesús xi ttzaq'win: Mi n-el kyniky'a te' ntzaj kyqani'n we'y. ¿Ma akutzin tziky'x kye' kyu'n, tkyaqiljo jni' kky'elix wu'n? \p Ex xi kyq'ma'n Santyaw tuk'ax Juan te: Ok kky'elix qe qu'n. \p \v 23 Xi ttzaq'winl Jesús kye: Twutzx te', akula tziky'x kye kyu'n tze'nku we' kky'elix wu'n, me atzin tu'n tkub' qe jun kye' toj nman q'ob'a ex juntl toj nẍnayaja kawil wuk'iy, nyaqin we' ti'j te'; qala' a nMa'n, qu'n o'kxte ojtzqilte ex b'ilte alqe kxele tq'o'ne. \p \v 24 Atzaj te' qb'intiy, awo'y lajajtl t-xnaq'tzb'in ikyjo, b'e'x tzaj qq'oja kyi'jjo kab'el kyitz'in kyib'. \v 25 Me o xi ttxko'n Jesús, ex tzaj tq'ma'n qe'y: Ojtzqi'nl kye' kyu'n tze'n kytenxjal nya nimil; qu'n ayetzi'n tnejil kawil, qa ti'x jun ti', manyor tx'u'jqex tuk'a kykawb'il, qu'n nyakuj etzinqe kyu'n. \v 26 Me atzin kyxola, nya iky te'. Qala' ankye te' taj tu'n tok te nim toklin kyxola, il ti'j tu'n tajb'in kye txqantl.\x * \xo 20:26 \xt Lc. 22:25-26\x* \v 27 Ex ankye taj tu'n tok te tnejil, il ti'j tu'n tok tze'nku jun aq'nil te jun majx kye txqantl.\x * \xo 20:27 \xt Mt. 23:11; Mr. 9:35; Lc. 22:26\x* \v 28 Qu'n ikytzi'n tze'nku we', ayi'n, a Tk'wal Ichin, mi ẍin ul we' tu'n kyajb'inxjal we'y; qala' ayin we' tu'n wajb'i'n kye txqantl, ex tu'n t-xi nq'o'n nchwinqila te kyxel, tu'n kyklet te jun majx.\x * \xo 20:28 \xt Lc. 22:27\x* \s1 Tej kyq'anit kab'e moẍ tu'n Jesús \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Atzaj te' kyja'taq qetza tuk'a Jesús toj tnam Jericó, nimku xjal ok lipe qi'ja. \v 30 Ex attaq kab'e moẍ q'uqleqetaq ttzi b'e. Tej kyb'inte tiky' Jesús antza, i jaw ẍch'in: Tata, ay tyajil qtzan nmaq kawil David, q'aq'intz tk'u'ja qi'ja, chi chi'. \p \v 31 Me b'e'x i ok i'lin kyu'n jni' xjal, tu'n nchi ẍch'in. Me ayetzin kye' moẍ, noqx kyja i jawe ẍch'in kujxix: Tata, ay tyajil qtzan nmaq kawil David, q'aq'intz tk'u'ja qi'ja. \p \v 32 B'e'x kub' we' Jesús, i tzaj ttxko'n moẍ, ex xi tqanin kye: ¿Ti'n kyaja tu'n tok nb'inchi'n kyi'ja? \p \v 33 Tzaj kytzaq'win moẍ te: Ay, Tata, qaja tu'n kyka'yi'n qwutza, chi chi'. \p \v 34 B'e'x tzaj q'aq'in tk'u'j Jesús kyi'j, ex ok tmiko'n kywutz. Ex texjo paq, tjqet kyej moẍ kywutz, ex b'e'x i ok lipe ti'j Jesús. \c 21 \s1 Tej tkanin Jesús toj Jerusalén \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Tej qkani'n tuk'a Jesús nqayin tk'atz Jerusalén, o po'n ttxa'n jun kojb'il Betfagé tb'i, nqayin t-xe wutz Olivos. Xi tchq'o'n Jesús kab'e qxola, \v 2 ex xi tq'ma'n kye: Ku kyxi'y tojjo tal kojb'il jlajxi. Antza kjyetila jun tal bur kyu'n, k'lo'n tuk'a tal tal. ¡Kypjumila, exsin kyintza tzalu'n! \v 3 Ex qa at jun saj qaninte jun ti' kye'y: At tajb'in te qAjaw, me ja'linx tzul qu'n, chichkuji'y. \p \v 4 B'ajjo ikyjo, qu'n iltaq ti'j tu'n tjapin yol kyij ttz'ib'in yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'ma: \q1 \v 5 Kyq'manxa kye xjal toj tnam Sion: \q1 Kyka'yinxji'y Nmaq kyKawila tzul; \q2 mutxin tten, \q2 ex q'uqlekx tib'aj jun tal bur, \q2 k'le'n tal tal.\x * \xo 21:5 \xt Zac. 9:9\x* \p \v 6 Ayetzi'n t-xnaq'tzb'in kub' kyb'inchin tze'nku xi tq'ma'n Jesús kye. \v 7 Tzaj kyi'n bur tuk'axjo tal tal, b'aj jax kyq'o'n kytxo'w tib'aj, exsin jax qe Jesús tib'aj. \v 8 Ex b'aj kub' kyliky'in xjal kytxo'w toj tb'e, ex txqantl tzaj toqinte t-xaq tze, a palma tb'i, ex b'aj kub' kyliky'in toj tb'e tu'n kytzaljb'il. \v 9 Ex ayetzi'n jni' xjal nejninqetaq exqetzi'n lipcheqektaq ti'j, i ok ten ẍch'il: \q1 Nimxit tb'iy, ay Tyajil qtzan nmaq kawil David. \q1 Ky'iwlinxita a ay ma tzula toj tb'i tAjaw Tkyaqil. \q1 Nimxitjo toklin tb'iy toj tnajb'ila.\x * \xo 21:9 \xt Sal. 118:25-26\x* \p \v 10 Atzaj te' tokx Jesús toj Jerusalén, b'e'x i b'aj jaw najxjal, ex nimx q'mante: ¿Ankye te' xjal lo? \p \v 11 Me xi kytzaq'win txqantl: Antej yolil Tyol Dios, a Jesús aj Nazaret, toj tx'otx' te Galiley. \s1 Tej kyex tlajo'n Jesús jni' k'ayil toj tnejil ja te na'b'l Dios \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 12 Tb'ajlinxi' ikyjo, okx Jesús toj tnejil ja te na'b'l Dios, ex i b'ajetz tlajo'n kykyaqiljo jni'qe nchi b'aj k'ayintaq exqetzi'n nchi b'aj loq'intaq antza. Ex i b'aj jaw tpich'kin jni' kymeẍjo jni'qe nchi b'aj tx'exb'intaq kypwaqxjal, ex kyk'ayb'iljo jni'qe nchi b'aj k'ayintaq palom. \v 13 Ex xi tq'ma'n kye: Tz'ib'inl te' toj Tu'jil Tyol Dios: Atzin nja'y k-okil te ja te na'b'l Dios,\x * \xo 21:13 \xt Is. 56:7\x* me ayetzin kye' ma tz'ok kyq'o'n te kyja ileq'ch.\x * \xo 21:13 \xt Jer. 7:11\x* \p \v 14 Ex tojxjo tnejil ja te na'b'l Dios, i b'aj tzaj laq'e junjun moẍ ex kox tk'atz Jesús, ex b'e'x i b'aj kub' tq'anin. \p \v 15 Me tej tok kyka'yi'n nejinel kyxol pale, exqetzi'n jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, a jni' nimku techil tipin Jesús otaq b'ant, ex te' tok kyb'i'n jni'qe k'wal nchi ẍch'in toj tnejil ja te na'b'l Dios: Nimxit tb'iy, ay Tyajil qtzan nmaq kawil David, b'e'x tzaj kyq'oj, \v 16 ex xi kyq'ma'n te Jesús: ¿Ma tzuntzin tb'i'njiy nkyq'ma'n ma' k'wal ti'ja? chi chi'. \p Xi ttzaq'win Jesús: Tzuntzin. ¿Ma na'mxsin tkux kyu'ji'n toj Tu'jil Tyol Dios, a ntq'ma'n ti'jjo lo kyjalu'n: \q1 Ma tzaj tq'ma'n, tu'n tjaw nimsin tb'iy, \q2 tu'n kyb'itzjo tal k'wal, \q2 majxpe kyu'n tzma qe nchi mi'ẍin?\x * \xo 21:16 \xt Sal. 8:2\x* \p \v 17 Ex b'e'x ex Jesús, i b'aj kyij ttzaqpi'n, ex xi' toj kojb'il Betania, ja' iky'xi qniky'in tu'n. \s1 Tej ttzqij tqan iw tu'n Tyol Jesús \r (Mr. 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Toj juntl qlixje, kyja'taq qxi'y Jerusalén, tzaj wa'yaj ti'j Jesús. \v 19 Ok tka'yin jun tqan iw ttzi b'e, ex b'e'x xi' t-xe tqan. Me nti'x jun twutzjo tze knet tu'n, noq txqan t-xaq. Tu'ntzi'n ikyjo, xi tq'ma'n te tqan iw: Mixla jtojx tu'n tel twutza te kylo'xjal. \p Ex antej tqan iw jun paqx jaw tzqij. \p \v 20 Atzaj te' tok qka'yi'n noq tzqijl tej tze, xi qqani'n te Jesús: ¿Tze'ntzin tten te' tze jun paqx xjaw tzqij? qo chiji'y. \p \v 21 Tzaj ttzaq'win Jesús: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, noqit at-xix kynimb'ila, ex noqit mi njawje kyk'u'ja, nya noq o'kxjo lu'n aku b'ant kyu'n, tze'nku xb'ant wu'n ti'jjo tqan iw, qala' noqit txi kyq'ma'n te wutz lu'n: Ku tela tzalu'n, ex ku txi'y toj ttxuyil a', ex akula tziky'.\x * \xo 21:21 \xt Mt. 17:20; 1Co. 13:2\x* \v 22 Qu'n tkyaqiljo kxel kyqanin toj na'j Dios tuk'a kynimb'ila, ok ktzajil q'o'n. \s1 Jun kyxjel Parisey ti'j toklin Jesús \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Tej tokx Jesús toj tnejil ja te na'b'l Dios, i pon laq'e kynejil pale exqetzi'n kynejinel kyxolxjal aj Judiy, a tzmataq nxnaq'tzintaq. Xi kyqanin te: ¿Ti'n tokiy tu'n tb'inchinjiy jni' lo, a nkub' tb'inchi'n? ¿Ex ankye saj q'o'nte tokli'n? chi chi'. \p \v 24 Xi ttzaq'win Jesús: Ex ikyx weji'y, kxel nqani'n jun nxjelb'itza kye'y. \v 25 ¿Ankye tzaj chq'o'nte qtzan Juan tu'n kyku'xxjal tu'n toj a' te jawsb'il a'? ¿Apela Dios, mo noq ayexjal? \p B'e'x i b'aj jaw yolin kyxolx, ex kyq'ma: Qa ma txi qq'ma'n a Dios, b'e'x ktzajil tq'ma'n qe, ¿Tin qu'n mi nxi kynimintza? chila'. \v 26 Ex qa ma txi qq'ma'n qa xjal, at qxob'il. ¿Ma nyatzin kykyaqil xjaltz q'mante qa a Juan jun yolil Tyol Dios? \p \v 27 Tu'npetzi'n, xi kyq'ma'n: Mi b'i'n qe qu'n, chi chi'. \p I xi ttzaq'win Jesús: Exsin ikyx weji'y, nlay txi nq'ma'n we', alkye saj q'o'nte wokli'n tu'n tkub' nb'inchi'n tkyaqiljo lo. \s1 Jun techil tu'n Jesús ti'jjo kab'e k'walb'aj \p \v 28 Xi tq'ma'n Jesús: ¿Tze'ntzin ch'in kye' toj kywutz? \p Attaq jun ichin attaq kab'e tk'wal. Xi tq'ma'n te jun: Nk'wal, ma' txi'y aq'nil ja'lin toj tqan uvch. \v 29 Me mina, chi k'wal. Me jun paqx tja tmeltz'in tnab'l, ex b'e'x xi'l aq'nil. \p \v 30 Atzaj te' t-xi' lol te' juntl, ex ikyx xi tq'ma'n te: Kutzin tata. K'a' chi'n chinaj te', exsin mix xa'yiltz. \p \v 31 ¿Ankye' kub' nimin te' tajtaq manb'aj kyxoljo kab'e k'wal lo? \p Xi kyq'ma'n: A tnejil, chi chi'. \p Xi tq'ma'n Jesús kye: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y; ayepe kye' peyiltaq pwaq, aye' i'jlin kyu'nxjal, exqetzi'n aj ky'a'jilqetaq kchi okix toj Tkawb'il Dios toj kya'j, tu'n kynimb'il. ¿Yajtzin kyetza? \v 32 Qu'n tej tul Juan, a Jawsil A', q'malte tumil kye'y tze'n tu'n kyb'eti'y tz'aqle, me mix xi kynimi'n. Me ayetzinl kye', aye peyil pwaq exqetzi'n aj ky'a'jil ma txi kynimin. Me qalatzin kye', nixpela tu'n ma kyli'y tkyaqiljo lo, me mi s-ajtz ko'pjx kyanmi'n tu'n txi kynimi'n.\x * \xo 21:32 \xt Lc. 3:12; 7:29-30\x* \s1 Jun techil tu'n Jesús kyi'jjo manil tx'otx' \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 Ex xi tq'ma'n Jesús: Kyb'inkuji'y juntl techil lo: Attaq jun tajaw tx'otx' ok tawin tqan uv. Ok tq'o'n jun ch'laj ti'jile, kub' tb'inchin jun b'inchb'il ta'l uv, ex jaw twa'b'in jun xkyaq'te te tzajb'ilte.\x * \xo 21:33 \xt Is. 5:1-2\x* I kyij b'ant kyuk'a jte'b'in aq'nil tu'n kymanin ti'j, exsin xi'tz toj jun tb'e najchaq wen. \p \v 34 Me atzaj te' tpon tq'ijil, ja' tu'n tok chmete twutz awal, i xi tchq'o'n junjun taq'nil qanil te' manb'il ttx'otx'. \p \v 35 Me ayetzi'n manil tx'otx' i ok lipin kyi'jjo taq'nil tajaw tx'otx'. Jun te' noq b'aj kylank'in, jun te' b'e'x kyim, ex jun te' noqx techx ky'ixb'e tu'n ab'j. \v 36 Tu'n ikyjo, b'e'x i xi tchq'o'n txqantl taq'nil tze'nku te tnejil. Me ikyx b'ajjo kyi'j, tze'nku' b'aj kyi'jjo tnejil kyu'n manil tx'otx'. \v 37 Me kub' tb'isin tajaw tx'otx' tu'n t-xi tchq'o'n a tk'walkuxix, qu'n kub' t-ximin, nyapela k'wel kynimin nk'walach. \p \v 38 Me atzaj te' t-xi kyka'yi'n manil tx'otx', te' ttzaj k'walb'aj, b'e'x i b'aj ja yolin kyxolile: Ate lu'n kyjel te tajaw tx'otx'. Qala' qb'yonku, tu'ntzin qkyij te tajaw, chi chi'. \p \v 39 B'e'x tzaj kytzyu'n, ex kyi'n tzma ttxa'n tx'otx' tu'n tkub' kyb'yo'n. \p \v 40 Tu'ntzintzjo, xi tqanin Jesús kye: ¿Yajtzila'? Aj tuljo tajaw tx'otx', ¿Ti'tzila kb'ajil kyi'jjo manil tx'otx'? \p \v 41 Ex xi kytzaq'win: B'alaqa kchi k'wel tb'yo'n te jun majx. Ex b'alaqa kxel tq'o'n ttx'otx' te kymajin txqantl taq'nil, aye' chi chojil manb'il tx'otx' tojxix tq'ijil. \p \v 42 Ex xi ttzaq'win Jesús kye: ¿Ma na'mtzin tkux kyu'ji'n toj Tu'jil Tyol Dios, ja' ntq'ma'ne kyjalu'n: \q1 A ab'j, a xi kyxo'n b'inchil ja, a nyakuj nti'taq tajb'in, \q1 me axixpente ab'jjo ma tz'okin te tq'uqil tẍkyin ja, a nimxix toklin. \q1 Atzi'n tb'anilxjo ma tzaj tq'o'n tAjaw Tkyaqil qe, \q2 ex ma qo jaw ka'ylajx ti'j?\x * \xo 21:42 \xt Sal. 118:22-23\x* \p \v 43 Tu'npetzi'n kxel nq'ma'n kye'y, k-elil q'i'n Tkawb'il Dios kye'y, ex kxel tq'o'n kyexjal, aye' k'wel kyyek'i'n ti'j Tkawb'il Dios toj kychwinqil. \p \v 44 Ex atzin ab'j jun techil wi'ja. Ankye te' k'wel t-xo'n tib' tib'ajjo ab'j, tu'n tyuch'j tu'n; axte k'wel tyuch'in tib' tib'aj. Ex qa a ab'j xkub' tz'aq tib'aj jun a'la te kawb'il kujxix, b'e'x k'wel quqix te jun majx.\f + \fr 21:44 \ft Lc. 20:18; Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 44.\f* \p \v 45 Me atzaj te' kyb'inte kynejil pale exqetzi'n Parisey, jni' techil b'aj kub' tq'o'n Jesús, ex qa kyi'jxtaq nyoline, \v 46 oktaq kytzyu'n toj kywutz. Me b'e'x i tzaj xob' kyexjal, qu'n tu'n otaq tz'el kyniky'xjal te qa a Jesús jun yolil Tyol Dios. \c 22 \s1 Jun techil ti'j jun wa'n tb'anilx te mejeb'lin \r (Lc. 14:15-24) \p \v 1 Ok tenl Jesús yolil juntl majl tuk'a techil, ex xi tq'ma'n: \v 2 Atzin Tkawb'il Dios toj kya'j, ikytzi'n tze'nku jun nmaq kawil kub' tiky'sin jun nintz q'ij, tej tmeje tk'wal. \v 3 I xi tsma'n taq'nil txkolkye txqan txokenj. Me ayetzin kye' xjal lu'n, mix i tzaje. \p \v 4 I xi tsma'n txqantl taq'nil, ex xi tq'ma'n kye: Kyq'manxa kye' txokenj, tu'n kytzaj ja'linxix, qu'n ma b'ant te wab'j: Ma chi kub' nb'yo'n nwakixa, ex aye' wali'n tb'anilqex. Ex jotx noqx tkub' tkyaqil. Kux chi tzaja toj mejeb'lin, chichkuji'y. \v 5 Me ayetzin kye' txokenj, mix xi kytziyine tu'n kyxi' toj mejeb'lin. Jun te' b'e'x xi' lol ttx'otx'; juntl b'e'x xi' lol tk'aẍjil. \v 6 Ayetzi'n txqantl i b'aj ok ten b'yol kye taq'nil nmaq kawil, ex majxpe i kub' kyb'yo'n. \p \v 7 Me b'e'x tzajx tq'oj nmaq kawil, ex b'e'x b'aj xi tchq'o'n xo'l q'aq' b'yol kye' b'iyil, ex majx ok q'o'n tq'aq'iljo kytanim. \p \v 8 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi tq'ma'n kye taq'nil: Tkyaqilx noq tkub'l. Me ayetzin kye' txokenj kyky'e' tu'n kytzaj. \v 9 Ku kyxi' toj xky'ich b'e, ex kyojile' jni' nim b'e toj tnam, ex kytxkonqetza a'lchaqx kye xjaltz ja'lin, tu'n kytzaj toj mejeb'lin. \p \v 10 B'e'xsin i b'aj xi' aq'niltz chmol kye' jni' xjal kyojile jni' nim b'e, tze'nchaqextz, exla qa wen, mo minaj, tzmaxitzin noj te' ma tij ja kyu'n xjal. \p \v 11 Me atzaj te' tokx te nmaq kawil ka'yil kye txokenj, ok kyim ti'j jun ichin, a tokxtaq, nti'taq t-xb'alin ite'k tze'nku toj jun mejeb'lin, tze'nqeku kye' txqantl. \v 12 Ex xi tq'ma'n te: Wuk'a, ¿Tze'n tten s-oktza tzalu'n, kyuk'a t-xb'alin ikyjo? chi'. Me ante xjal mix xa'ye yekche, noq tu'n t-xob'il te nmaq kawil. \p \v 13 B'e'x xi tq'ma'n kawil kye aq'nil nchi b'aj b'inchintaq meẍ te wab'l: Kyk'lonqekuy tqan ex tq'ob', ex kyq'omixa tzma toj qxopin pe'n, a ja' okx k-oq'ile, ex kchi ju'ch'ile tste tu'n nim kyixk'oj.\x * \xo 22:13 \xt Mt. 8:12; 25:30\x* \p \v 14 Qu'n nimxte txokenj tojjo kolb'il, me noqx jte'b'in kjawil sk'et, chi Jesús. \s1 Jun xjelb'itz te Jesús qa wen tu'n t-xi chjet k'ayb'il \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 Ayetzi'n Parisey i jaw yolin kyxolx tze'nxtaq jun tumil tu'n tkub' tz'aq Jesús kyu'n toj til. \v 16 Tu'npetzi'n, xi kychq'o'n junjun kyuk'a, junx kyuk'a junjun xjal, aye' lipcheqektaq ti'j Herodes, exsin xi kyq'ma'ntz te Jesús: Ay, xnaq'tzil, noq sami'y, b'i'n qe qu'n, qa nyolin te twutzxix, ex nxnaq'tzi'n noq ti'jjo tb'eyil chwinqil tu'n qxi' tuk'a qMan Dios. Ex nya noq lipcheka ti'jjo nkyq'manxjal, ex mi nchi kub' tniminjiy aye nim kyoklin, qu'n toj twutza, junx kyoklinxjal kykyaqil. \v 17 Tu'npetzi'n, ¿Tze'ntzin ch'in te toj twutz? ¿Wenpela tu'n t-xi qchjonji'y k'ayb'il te kawil te Rom, mo minaj? Xi kyqanin ikyjo qu'n kyky'e'taq Parisey tu'n t-xi chjet k'ayb'il, me ayetzi'n kyuk'a Herodes, kyajtaq. Ikytzi'n, iltaq ti'j tu'n tkub' tz'aq Jesús kyu'n toj til kywutzjo jun ch'uq xjal lo. \p \v 18 Ex b'e'x el te Jesús tniky' ti'jjo kyb'is, qa nya b'a'ntaq. Tu'ntzi'n, xi tq'ma'n kyjalu'n: ¡Xmiletz'! N-el we niky'a te kyaja. Kyaja tu'n nkub' tz'aqa ti'jjo nxnaq'tzb'ila. \v 19 Kyyek'intzin jun pwaq we'y, a n-ajb'in te chojb'il k'ayb'il te kawil te Rom. \p Ex tzaj kyi'n jun pwaq. \p \v 20 Atzaj te' tok tka'yin Jesús, xi tqanin kye: ¿An qwutzb'iyiljo lo, ex an qb'i tz'ib'ink twutz? \p \v 21 Xi kytz'aqwinxjal: Te nmaq kawil te Rom, chi chi'. \p Ex xi tq'ma'n Jesús kye: Tu'npetzi'n, kyq'o'nx kyeji'y a ntqanin nmaq kawil te Rom, ex kyq'o'nxji'y a te Dios ntqanin. \p \v 22 Tej kyb'inte ikyjo, noq i b'aj jaw ka'ylaj, ex b'e'x kyij kytzaqpi'n. \s1 T-xnaq'tzb'il Jesús ti'j qa il ti'j tu'n qjatz anq'intl juntl majl \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Tojxjo q'ij anetzi'n, at junjun Sadusey ul kanin tk'atz Jesús tuk'a jun kyxjelb'itz. Toj kywutz nlay chi jatz anq'intl juntl majl kyimnin.\x * \xo 22:23 \xt Kyb'i. 23:8\x* Tu'npetzi'n, xi kyqanin te Jesús: \v 24 Kyij tyolin Moisés, qa ma kyim jun ichin, ex qa nti' jun tk'wal xkyij tuk'a t-xu'jil, il ti'j tu'n tjaw meje tuk'a titz'in mo tuk'a ttziky qtzan tchmil, tu'ntzin aj tuljo tnejil kyal, te tk'waljo qtzan tchmil tu'n toke.\x * \xo 22:24 \xt Deu. 25:5-6\x* \p \v 25 Qu'n ikytzin qeji'y qxol, attaq wuq ichin kyitz'imile kyib'. Atzi'n kytziky knet t-xu'jil, me nti' jun tk'wal kyij, te' tkyim. Atzin t-xu'jil kyij, b'e'x jaw meje tuk'a titz'in. \v 26 Me ikyxl b'ajjo tuk'a tkab'; nti' jun tk'wal kyij, te' tkyim. Ikyxljo tuk'a toxin. Kywuqilx i ok meje tuk'a, me nti' jun kyk'wal kyij, te' kykyim. \v 27 Ex b'e'x kyimljo qya. \p \v 28 Me atzin ja'lin, ¿Tze'ntzila tte'n tu'n kyjaw anq'intl kyimnin? Qu'n, qa ikyjo, aj kyjaw itz'je juntl majl, ¿Ti'tzila kb'ajiltz? ¿Altzila kye k-okil te tchmiljo qya kyxoljo wuq ichin, qu'n kykyaqilx i ok meje tuk'a? \p \v 29 Xi ttzaq'win Jesús kye: Najninx ite' kye'. ¿Na'mxsin tel kyniky'a te Tyol Dios, ex te jni' tipin? \v 30 Ajtzin kyb'aj jaw itz'je juntl majljo kyimnin, mikyxil te' chwinqil tze'nku lu'n. Ayetzi'n ichin exqetzi'n qya mina chi b'aj jaw meje juntl majl. Iky kchi b'aj okile' tze'nqeku' angel toj kya'j. \v 31 Me ti'jtzi'n tu'n kyjatz anq'intl kyimnin, ¿Ma na'mtzin tkux kyu'ji'n, a aku Dios q'mante kyjalu'n: \v 32 Ayin weji'y tDios Abraham, te Isaac ex te Jacob?\x * \xo 22:32 \xt Ex. 3:6\x* \p Mix tq'ma qa ayintaq weji'y, qala' ayin weji'ych. Ikytzi'n, ate Dios nya kyDios kyimnin, qala' kyDios itz', exla qa o chi kyim tzalu'n twutz tx'otx', qu'n toj twutz Dios, itz'qe kykyaqilx. \p \v 33 Atzaj te' kyb'inte xjaljo ikyjo, kykyaqilx i b'aj jaw ka'ylaj ti'jjo t-xnaq'tzb'il. \s1 Alkye kawb'il nimxix toklin kyxoljo txqantl \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Atzaj te' tok kyb'i'n Parisey, qa otaq kub' kyi'j Sadusey tu'n Jesús, jaw kychmo'n kyib'. \v 35 Me attaq jun kyxol xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, tajtaq tu'n tkub' tz'aq toj til tu'n. Xi tqanin te: \v 36 Xnaq'tzil, ¿Ankye' tkawb'il Dios nimxixtl toklin txoljo txqantl?\x * \xo 22:36 \xt Lc. 10:25-28\x* \p \v 37 Xi ttzaq'win Jesús: An tnejiljo lu'n: K'u'jlinkxixa Dios tuk'a tkyaqil tanmi'n, ex tuk'a tkyaqil tk'u'ja, ex tuk'a tkyaqil tnab'la.\x * \xo 22:37 \xt Deu. 6:5\x* \v 38 Atzin tnejil kawb'iljo ex nimxix toklin. \v 39 Ex atzin tkab' ch'ime ikyxjo tze'nku tnejil, tu'n tok tk'u'jlin t-xjalila, tze'nkux n-ok tk'u'jlin tib'a.\x * \xo 22:39 \xt Lv. 19:18\x* \v 40 Ayetzin kab'e kawb'iljo lo, ayetzi'n tq'uqil tkyaqil t-xilin kawb'il ex jni' t-xilin kyxnaq'tzb'il yolil Tyol Dios ojtxe. \s1 T-xjelb'itz Jesús kye Parisey \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Ch'uqleqextaq Parisey, \v 42 xi tqanin Jesús kye: ¿Ti'tzin ch'in kye nkyximi'n ti'jjo Crist, a Kolil? ¿Ja'tzila tzajnin tyajil? \p Tyajil David, chi chi'. \p \v 43 Tu'npetzi'n, xi ttzaq'win Jesús: A qa ikyjo, ¿Tze'ntzin tten te Davidtz, tu'n tipin Xewb'aj Xjan, ok tq'o'n te tAjaw, exsi'n na'mtaq tul itz'je Crist, a Tajaw Tkyakil? Qu'n ikytzin tq'ma Davidjo: \q1 \v 44 Xi tq'ma'n qMan Dios te wAjawa: \q1 Qekuy toj nman q'ob'a kawil wuk'iy, \q1 ex k'wel kyi'jjo tajq'oja wu'n.\x * \xo 22:44 \xt Sal. 110:1\x* \p \v 45 Twutzx te' qa a Crist tyajil David. ¿Me tze'ntzin ttentz o yolin te David ti'j Crist, a na'mtaq titz'je, ex ok tq'o'n te tAjaw? \p \v 46 Ex mix a'l jun b'ant ttzaq'win te' yol lo. Atxixsi'n, mix a'l juntl ul toj tk'u'j tu'n tokx tlimo'n tib' qanil juntl ti'. \c 23 \s1 Tej tyolin Jesús kyi'j Parisey ex xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Tb'ajlinxi' ikyjo, ok ten Jesús yolil kyuk'axjal ex quk'iy, a awo'y t-xnaq'tzb'in. Chi' kyjalu'n: \v 2 Ayetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey n-ok kyq'o'n kyib', tu'n tel pjet, ex tu'n kyxnaq'tzin ti'j tkawb'il Moisés. \v 3 Tu'npetzi'n, kyniminqekuy, ex kyb'inchinkuy tkyaqiljo ktzajil kyq'ma'n kye'y. Me mi kub' kyb'inchinji'y a nb'ant kyu'n, qu'n xmiletz'qe; nkyq'ma'n tumil tze'n tu'n toke, me junxil nkub' kyb'inchin. \v 4 Ax txqan nuk'b'il nb'aj xi kyq'o'n, manyor kujqex wen, ikytzi'n tze'n junjun tij iqtz, a mix a'l aku ky'isje tu'n. \p Noq ite'k q'malte kyexjal, tu'n tjaw kyiqin, me ayetzin kyetz noqittzin aku jaw kyonin ch'in, i'chaqxpetla noq jun twi' kyq'ob' xi aq'le ti'j. \v 5 Tkyaqilxjo jni' nb'ant kyu'n, noq tu'n kyjawku iqin kyu'nxjal. Ex kyajxix tz'ok kyq'o'n ti'j kyplaj mo ti'j kyq'ob' junjun tnej Tyol Dios tz'ib'ink twutz tz'u'n ma nmaq twutz,\x * \xo 23:5 \xt Deu. 6:8\x* me noq tu'n kynimsin kyib' kywutzxjal. Ex nb'aj ok kyq'o'n kyxb'alin manyor xqerx wen,\x * \xo 23:5 \xt Num. 15:38\x* noq tu'n kyokku ka'yin kyu'nxjal.\x * \xo 23:5 \xt Mt. 6:1\x* \v 6 Ex kyaj tu'n kyok qe kyi'j tnejil meẍ te wab'l toj kyjaxjal ex kyoj mu'ẍ ja te na'b'l Dios. \v 7 Ex kyaj tu'n tkub' kymutxb'inxjal kywi' kywutz, aj kyok q'olb'in noq ja' toj b'e, ex tu'n kyok q'olb'in te xnaq'tzil. \p \v 8 Me metzin kye', mi chi tili'n tu'n tok q'o'n kyb'iy te xnaq'tzil kyu'nxjal te kynimsb'il kyib'a. Qu'n junx kyokli'n, qu'n junch'in kyMa'n, ex junxch'in Xnaq'tzil kye'y, a ayi'n, a Crist. \v 9 Ex mi tz'ok kyq'o'n toklin jun a'la te manb'aj tzalu'n twutz tx'otx', qu'n o'kx te Manb'ajjo junch'in at toj kya'j. \v 10 Ex mi chi tili'n tu'n tok q'o'n kyokli'n te nejinel, qu'n ayin we' Crist, nejinel kywutza. \v 11 Ex ankye te' nim toklin kyxola, il ti'j tu'n tajb'in kye txqantl. \v 12 Qu'n ankye te' kjawil tnimsin tib', k'wel mutxsin te' tu'n Dios kywutzxjal. Me ante' k'wel tmutxsin tib', po'n q'ij ja' kjawile nimsin te' tu'n Dios.\x * \xo 23:12 \xt Lc. 14:11; 18:14\x* \p \v 13 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n n-ok kyjpunji'y kynab'ljo xjal, tu'n mi chi okxa tojjo Tkawb'il Dios toj kya'j, ex ayeku kye' mi chi okxa. Ex mi nkytziyi'n tu'n kyokxjo aye' kyaj tu'n kyokx. \p \v 14 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n n-el kyinji'y kyja tal qya, a o kyim kychmil, ex noq tu'n kyjaw niminkuy kyu'nxjal, nchi na'nnaja Dios kyi'j nimxix tqan, tu'n tmojin ex tu'n tkolin kyi'j, ex otaq tz'el kyi'n tal kyja. Tu'n ikyjo nimxix tkawb'il Dios k'wel kyib'aja kujxix wen.\f + \fr 23:14 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 14.\f* \p \v 15 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n nchi b'aj b'etji'y tkyaqil twutz tx'otx' xmoxil kyexjal tu'n kynimin kyuk'iy ti'jjo kynimb'ila. Ex ajtzin tkub' jun xjal kyu'n, ma txi kyq'o'n toj il, tu'n t-xi' toj q'aq' te jun majx tze'nku kye'. \p \v 16 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xkol moẍ. Qu'n nkyq'ma'n qa at jun xjal xkub' tq'ma'n jun tyol, exsin ma kub' tq'ma'n tb'i tnejil ja te na'b'l Dios ti'j, nyaxix il ti'j tu'n tjapin b'aj tyol tze'nkux tq'ma. Me qa ma kub' tq'ma'n jun tyol, exsin xkub' tq'ma'n tb'i q'anpwaq toj tnejil ja te na'b'l Dios ti'j, ilxixpen te' ti'j tu'n tjapin b'aj, chi chiji'y. \v 17 ¡Nti' kynab'la, ex moẍqi'y! ¿Ankye' nimxixtl toklin? ¿Apela q'anpwaq, mo qa a tnejil ja te na'b'l Dios, a s-ok q'onte toklin pwaq te xjanxix toj taq'in Dios? \v 18 Ex nkyq'ma'n, qa ma kub' tq'ma'n jun tyol, exsin ma kub' tq'ma'n tb'i t-altar Dios toj tnejil ja te na'b'l Dios ti'j, nyaxix il ti'j tu'n tjapin tyol. Me qa at jun kub' tq'ma'n jun tyol, exsin xkub' tq'ma'n tb'i oyaj, a tkub' tib'aj t-altar Dios ti'j, axixpente yoljo, il ti'j tu'n tjapin, chi chiji'y. \v 19 ¡Nti' kynab'la, ex moẍqi'y! ¿Ankye' nimxixtl toklin? ¿Ma apela oyaj, mo qa a t-altar Dios, a s-ok q'onte oyaj te xjanxix twutz? Kxel nq'ma'n qa junx kyoklin kykab'il. \v 20 Qu'n alkye ma kub' tq'ma'n tb'i t-altar Dios toj tnejil ja te na'b'l Dios ti'j tyol, nya noq ti'j tb'i t-altar ma kub'e tq'ma'ne tyol, qala' majx ti'j tkyaqiljo tkub' tib'aj. \v 21 Ex ankye' k'wel tq'ma'n tb'i tnejil ja te na'b'l Dios ti'j tyol, nya noq ti'jjo tnejil ja te na'b'l Dios ma kub'e tq'ma'ne, qala' majx ti'j Dios, a najle toj. \v 22 Ex alkye ma kub' tq'ma'n jun tyol ti'j kya'j, nya noq ti'j kya'j ma kub'e tq'ma'ne, qala' majx ti'j tkyaqil tq'uqb'il Dios, ex ti'jku Dios, a q'uqle toj.\x * \xo 23:22 \xt Is. 66:1; Mt. 5:34\x* \p \v 23 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n nxi kyq'o'n twutz tlajajin tnej menta, anís, ex kominis, tze'nku' ntq'ma'n toj ojtxe kawb'il.\x * \xo 23:23 \xt Lv. 27:30\x* Me mi n-ok kyb'inji'y xnaq'tzb'il, a nimxixtl toklin toj kawb'il: A tu'n kynaja'n tz'aqle, ex tu'n tten tq'aq'b'il kyk'u'ja kyi'j txqantl, ex tu'n tten kynimb'ila ti'j Dios. Atzin tu'n tkub' kyb'inchinji'y, ex tu'n mi kyij kytzaqpinji'y txqantl. \v 24 Ayi'y xkol moẍ, qu'n ikytzin nb'antjo kyu'n tze'nku tu'n tel xk'amit jun tal netz' us toj k'wab'j, me mi nkyna'n aj t-xi kyk'ulpinji'y jun ma tij chej. Qu'n kyaja tu'n tjapi'n tal netz' tnuk'b'il kawb'il kyu'n, me atzin a nimxixtl toklin toj kawb'il, mi nkub' kyb'inchi'n. \p \v 25 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n ikyqetzinji'y tze'nku jun tk'wel k'wab'j ex jun laq, a cheb'e txjo'n ti'j, me atzin tojxi, manyor tz'il: Nojnin tuk'a jni' kyelaq'a ex tuk'a jni' kyachb'ila. \v 26 Ayi'y Parisey moẍqi'y, kytxjonktzji'y tojxi tk'wel k'wab'j nej ex tojxi laq. Qu'n ikytzin kyjela saqixjo ti'jxi. \p \v 27 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n ikyqeji'y tze'nku jun tja kyimnin tb'anilx tka'yajtzjo ti'jxi, me atzi'n tojxi nojnin tuk'a tb'aqil kyimnin ex manyor tzu'jx. \v 28 Ikyqetzinji'y, qu'n tb'anilx nb'ant kyu'n kywutzxjal, me toj kyanmi'n, nojnin ta'ye tuk'a ttz'ilil ex tkyaqil wiq il. \p \v 29 B'isb'ajilxla kye'y, ayi'y xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n Parisey xmiletz'. Qu'n cheb'e njaw kyb'inchi'n kyja qtzan yolil Tyol Dios, aye' i k'monte Tyol ojtxe, ex nb'aj kub' kytxoli'n t-xmakil k'ul ti'jile kyjulil qtzan wen xjal. \v 30 Ex nkyq'ma'n: Noqit otaq qo itz'je tojjo kyq'ijil qtzan qchman ojtxe, nyajinqotla xqo mojin tu'n kyb'yetjo yolil Tyol Dios. \v 31 Antza aku tz'ele kyniky'a kye qa antza tzajnin kyyajila kyi'jjo aye' ẍi kub' b'yonkye yolil Tyol Dios ojtxe, qu'n ayexa nchi q'mante. \v 32 Ex qa kyky'e'y tu'n kyok lipe'y wi'ja, in tjapin b'aj kyu'n, tze'nkuxjo kyij yek'in kye'y kyu'n qtzan kychma'n ojtxe, aye b'yol xjal. Me b'i'nku kyu'n qa japin jun q'ij, tu'n tul kawb'il kyib'aja kujxix wen ti'j tkyaqiljo lo. \p \v 33 ¡Ma' kan, ex ma' tyajil q'antinqi'y!\x * \xo 23:33 \xt Mt. 3:7; Lc. 3:7\x* ¿Tze'ntzin tten tu'n kyel oqa twutzjo kawb'il tzul, a q'aq', a tzunx njulinx wen? \v 34 Tu'npetzi'n, kchi tzajil nsma'n we' yolil Tyol Dios, exqetzi'n aj nab'l, ex xnaq'tzil. Me kchi k'wel kyb'yo'n junjun, ex kchi jawil kypejk'i'n junjuntl twutz cruz tu'n kykyim, ex kchi b'ajil kyb'yo'n junjuntl toj ja te na'b'l Dios, exsin kchi okil te'n lajolkye tojile junjun tnam. \v 35 Me ktzajil tkawb'il Dios kyib'aja kujxix wen, noq tu'n tpaj kychky'eljo qtzan xjal tz'aqleqe, aye' i kub' b'yo'n atxix ti'j Abel, a tz'aqle,\x * \xo 23:35 \xt Gen. 4:8\x* ex Zakariy, a tk'wal Berequías, a kub' kyb'yo'n, ayi'y Judiy, tojx tnejil ja te na'b'l Dios ex twutz t-altar qMan.\x * \xo 23:35 \xt 2Cr. 24:20-21\x* \v 36 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, noq tu'n tpaj tkyaqiljo lo, k'wel tz'aq tkawb'il Dios kujxix wen kyib'ajjo xjal ja'lin. \s1 Tej tjaw oq' Jesús ti'j Jerusalén \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 Ex chi Jesúsjo kyjalu'n kye' xjal te Jerusalén: ¡Ay! Jerusalén, Jerusalén, ay b'iyil kyi'j yolil Tyol Dios, ex nchi ok kyxo'nji'y tsan qMan tuk'a ab'j; jte'lixla majxla ẍin b'aj lab'ti'y kyi'ja, tu'n kytzaj laq'e'y nk'atza, tze'nku jun ttxu eky' nchi kub' tpaqin tal tal tjaq' t-xiky', me mi xkytziyiy ikyjo. \v 38 Kyka'yinktzinji'y kynajb'ila kyjel naj te jun majx. \p \v 39 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, texjo q'ij ja'lin, mixla chin kyla'b'ilxa jun majla, qa nya ajxi tpon tq'ijil aj kyq'manti'y: Ky'iwlinxix te', a tzul toj tb'i qAjaw.\x * \xo 23:39 \xt Sal. 118:26\x* \c 24 \s1 Tej tyolin Jesús ti'j aj tjapin b'aj tkyaqil \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Tej tetz Jesús toj tnejil ja te na'b'l Dios, kyja'taq t-xi', b'e'x o tzaj laq'e'y, a awo'y t-xnaq'tzb'in tk'atz, ex xi qq'ma'n te: Kanqex kyeji'y junjun tij ja te na'b'l Dios, tb'anilqex wen, qo chiji'y. \p \v 2 Tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: Tb'anilqex kye junjun tij ja nchi ok kyka'yi'n, me twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa tkyaqilx kchi k'wel yuch'j, ex nti'x jun ab'j kyjel tib'aj juntl, aj tpon tq'ijil. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Jesús ti'chaq kb'ajil, aj ch'ixtaq tjapin b'aj tkyaqil \r (Mr. 13:3-23; Lc. 17:22-24; 21:7-24) \p \v 3 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x o xi'y tzma twi' wutz Olivos. Tej tkub' qe Jesús, b'e'x o xi laq'e'y tk'atz qjunalxa, ex xi qqani'n te: QAjaw, q'mantza qe'y. ¿Jtojtzila b'a'n tb'ajjo ikyjo? ¿Ex ti'tzila techil kqla'b'ila, aj ch'ixtaq tula, ex a ch'ixtaq tjapin b'aj tkyaqil twutz tx'otx'? \p \v 4 Tzaj tq'ma'n Jesús: Kyka'yink kyib'a, tu'n mix a'l jun kub' sb'un kye'y. \v 5 Qu'n ma nintz te tzul ti'j nb'i'y, ex ok kyq'ma'b'il: Ayi'n we' Crist, chichkula'. Ex ma nintzxjal k'wel kysb'u'n, tu'n kyxi lipe kyi'j. \v 6 Aj tok kyb'i'n tqanil q'oj ex aj kyb'aj ok q'oj kyojile junjuntl tnam najchaq, mi chi tzaj xob'a, qu'n ikytzin ilx ti'j tu'n tb'ajjo ikyjo. Me na'mtaqx tpon q'ij tu'n tjapin b'aj tkyaqil. \v 7 Qu'n il ti'j tu'n tok q'oj kyxolile junjun ch'uq xjal, ex kyojile junjun ma tij tnam. Ex wa'yaj tzul, ex jni' yab'il ex kyaqnajnab' noq ja'chaqku. \v 8 Me tkyaqiljo kb'ajil ikyjo, ikytzi'n tze'nku tnejil tchyo'n tk'u'j jun qya tuk'a tal. \p \v 9 Qu'n ex kchi xel q'o'n toj kyq'ob' kawil, tu'n kyb'aj jub'chi'n kyu'n, ex okpe kchi k'wel b'yo'n junjun kye' kyu'n. Ex kykyaqilxjal kchi elil iky'in kye' tu'n npaja.\x * \xo 24:9 \xt Mt. 10:22\x* \v 10 Kyojjo q'ij anetzi'n, nimxte kyjel ttzaqpi'n kynimb'il, ex kb'ajil kyiky'in kyib', ex kchi b'aj okil meltz'aj kyi'jx. \v 11 Ex kchi ul xjal sb'ul, a kb'aj okil kyq'o'n kyib' qa chq'onqe tu'n Dios. Ex nimxxjal k'wel kysb'u'n. \v 12 Noq tu'n tpajjo ikyjo, ex tu'n nimku il kb'antil, nimxlaxjal k-elil tq'aq'b'il tk'u'j ti'j juntl. \v 13 Me ankye te' kwe'b'ilx wen, ajxi tpon tq'ijil, apente kletiljo.\x * \xo 24:13 \xt Mt. 10:22\x* \v 14 Aj telpin b'aj tyolajtzjo Tb'anil Tqanil Tkawb'il Dios tkyaqil twutz tx'otx', tu'ntzin nti'x jun ch'uqxjal, a mit tz'el tniky' ti'j. Atzin q'ijjo japin b'aj tq'ijil tkyaqil.\x * \xo 24:14 \xt Tchi. 5:9-10; 7:9\x* \p \v 15 Tu'npetzi'n, k-okil kyka'yi'n tze'nku' kub' ttz'ib'in Daniel, a yolil Tyol Dios ojtxe, ti'j jun ichin, a k'wel tb'inchin tkyaqil, me tixqex toj Najb'il Xjanxix toj tnejil ja te kyna'b'l Judiy Dios (aj tkux kyujinji'y lu'n, tz'elku kyniky'a te).\x * \xo 24:15 \xt Dan. 9:27; 11:31; 12:11\x* \v 16 Aj tok kyka'yi'n jni'jo lo, tkyaqilxjal ite' toj tx'otx' te Judey, b'e'x chi xel oq toj k'ul. \v 17 Ex atzin xjal, a tokxtaq twi'ja, nlay taq' amb'il tu'n tku'tz q'ilte jun ti' te tuja. \v 18 Ex ikyxljo, a tzmataq n-aq'nin toj ttx'otx', mi taq' amb'il tu'n tul q'ilkye t-xb'alin tja.\x * \xo 24:18 \xt Lc. 17:31\x* \v 19 ¡Ayexjo tal qya, aye' ch'ixtaq kykub' tz'aq, ex aye' tzmataq nb'aj mi'ẍin kyal! \v 20 Chi na'n Dios, noqit nya toj jb'alilku, mo tojku jun q'ij te ajlab'l kub' tz'aqe ikyjo. \v 21 Qu'n nimkux jun kyixk'oj kky'elix kyu'nxjal, a b'ajxi kyla'ye tuk'axjo tzajlin xkye twutz tx'otx', ex mixla kqla'b'il juntl majl, aj tjapin b'aj tkyaqil.\x * \xo 24:21 \xt Dan. 12:1; Tchi. 7:14\x* \v 22 Qu'n noqit mi tz'ajtz tajsin Dios kyi'jjo q'ij anetzi'n, mixitla a'lx jun aku kyij anq'in. Me ok ajitz tajsin Dios, noq tu'n tq'aq'b'il tk'u'j kyi'jjo o chi jaw tsk'o'n. \v 23 Qa at jun saj q'mante kye'y kyojjo q'ij anetzi'n: Lu Crist lo, mo qa: Lu' at tzachi'n, qa chi', mi txi kynimi'n. \v 24 Qu'n chi ul sb'ul k-okil kyq'o'n kyib' te Crist, mo te jun xjal tze'nku jun yolil Tyol Dios ojtxe. Ex okpe k'wel kyb'inchin nim techil kyipin, noq tu'n kysb'etkuxjal kyu'n. Ex okpela k-okil kyniky'in tu'n kykub'jo sk'o'nqe tu'n Dios, me nlay chi kub'. \v 25 Tu'npetzi'n, ma txi nq'ma'n kye'y na'mtaq tu'n tul kanin ikyjo. \p \v 26 Ex qa ma tzaj q'ma'n kye'y: Lu at toj k'ul, qa chi', mi che'xa lolte. Ex qa ma tzaj kyq'ma'n: Ku kytzaja. Lu at tuja, qa chi', mi txi kynimi'n. \v 27 Qu'n ikytzin k-iky'ile tze'nku jun xloq'lin kya'j q'ancha'l toj tkyaqil twutz kya'j; ktzajil qoptz'aj toj tjawitz q'ij ex toj telix q'ij. Ex tkyaqil xjal kxel ka'yin we'y, ayi'n, a Tk'wal Ichin, aj wula. \p \v 28 Jun paqx k-elil tqanil, ikyxjo tze'nku tqanil jun kyimnin n-el kyxol k'utz.\x * \xo 24:28 \xt Lc. 17:37\x* \s1 A tulil Jesucrist juntl majl \r (Mr. 13:24-37; Lc. 17:26-36; 21:25-33) \p \v 29 Noqx aj kyb'ajjo q'ij ikyjo te yajb'il, k-okil qloljix twutz q'ij, ex mi k'antl yaye. Ex jni' qe' che'w kchi k'welitz tz'aq twutz tx'otx'. Ex tkyaqiljo jni' at twutz kya'j okx chi lu'lilx.\x * \xo 24:29 \xt Is. 13:10; Ez. 32:7; Jl. 2:31; Mr. 13:24-25; Tchi. 6:14\x* \v 30 Ex kyla'b'ila twutz kya'j a techiljo ayi'n Tk'wal Ichin, aj wula. Tkyaqil xjal twutz tx'otx' kchi b'aj jawil oq', aj nxi kyka'yin a ayi'n Tk'wal Ichin, aj ntzaja toj muj twutz kya'j tuk'a tkyaqil wipi'n ex jni' nqoptz'ajiyila.\x * \xo 24:30 \xt Dan. 7:13; Tchi. 1:7\x* \v 31 Ex tuk'a tkyaqil tq'ajq'ojil chun, kchi tzajil nsma'n n-angela, tu'n kyok chmetjo jni' sk'o'nqe wu'n toj tkyaqil twutz tx'otx'. \p \v 32 Kyka'yinkji'y techil ti'j tqan iw: Aj ttzaj xulin tal tq'ob', ex aj tzaj poq'le t-xaq, antza k-elile kyniky'a te, qa ch'ix tul kanin tq'ijil. \v 33 Ikyxsintzjo, aj tok kyka'yi'n tkyaqiljo lu'n, tz'elku kyniky'a te, qa ch'ix tpon tq'ijil tu'n wula juntl majl.\x * \xo 24:33 \xt Mr. 13:29\x* \v 34 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, a na'mxtaq kyb'aj kyimxjal, a ite' tojjo tq'ijil ja'lin, aj t-xi xkyejo jni' lu'n. \v 35 A kya'j ex tx'otx' ok kchi b'ajil,\x * \xo 24:35 \xt Sal. 102:25-26; Eb. 1:10-12; Tchi. 6:14\x* me mex we' Nyol nlayx chi kyijx kye', tu'n mi chi japin b'aje.\x * \xo 24:35 \xt Mt. 5:18; Mr. 13:31; Lc. 16:17; 21:33; 1Pe. 1:25\x* \p \v 36 Me alkye q'ij ex alkye or chin ula, mix a'l te' b'ilte, mixpe aye angel toj kya'j, mixpe ayinkuy, a K'walb'aj te Dios; qala' o'kx te nMan b'ilte.\x * \xo 24:36 \xt Mr. 13:32\x* \v 37 Qu'n ikytzi'n tze'nkuj b'aj kyojjo q'ij te Noé, ex ikytzin kb'ajiljo, aj wula, ayi'n Tk'wal Ichin.\x * \xo 24:37 \xt Gen. 6:5-8\x* \v 38 Qu'n ikytzi'n tze'nqej q'ij, tej na'mtaq ttzaj q'aqab'il; kykyaqil xjal twutz tx'otx' nchi b'aj wa'ntaq, ex nchi b'aj tx'ujtetaq, ex nchi b'aj mejetaq, ex nchi b'aj xi kyq'o'ntaq kyk'wal toj mejeb'lin, tzmaxi te' kyokx Noé toj ma tij bark. \v 39 Me nti'x b'i'n kyu'n, te' ttzaj q'aqab'il kyib'aj, ex b'e'x b'ajxi mulq'aj toj a' kykyaqilx. Ikytzin kb'ajiljo, aj wula ayi'n, a Tk'wal Ichin.\x * \xo 24:39 \xt Gen. 7:6-24\x* \v 40 Tojjo q'ij anetzi'n, kab'e ichin nchi aq'nintaq toj kytx'otx'. Jun te' kxel q'i'n, ex jun te' kyjel. \v 41 Ex kab'e qya nchi che'n junx ti'j kyka. Ex ikyxjo, jun te' kxel q'i'n, ex jun te' kyjel. \p \v 42 Kyutz'linku kyib'a toj kynimb'ila. Qu'n mi b'i'n kyu'n alkye or kchin ula, a ayi'n kyAjawi'y. \v 43 Tz'eltzin kyniky'a te: Noqit b'i'n tu'n jun tajaw ja, jni' or tu'n tkanin ileq' qniky'in, matla kub' tutz'lin tib', tu'n mi tz'okxi ileq' elq'il toj tja. \v 44 Tu'ntzintzjo ikyjo, kyb'inchinku kyib'a, qu'n nti'kux toj kynab'la aj wula, ayi'n Tk'wal Ichin.\x * \xo 24:44 \xt Mt. 25:13; Lc. 12:39-40; 1Tes. 5:6\x* \s1 Jun techil tu'n Jesús ti'j jun aq'nil wen ex ti'j juntl, a nya wen \r (Lc. 12:41-48) \p \v 45 ¿Ankye te' aq'nil tz'aqle ex sak'? Ok kyjel q'o'n te' tu'n tajaw ja, aj t-xi' toj jun tb'e, te nejinel kyxoljo txqantl, tu'n t-xi tq'o'n kywa noqx aj tpo'n amb'il te wab'j. \v 46 Ky'iwlinxix te' aq'nil, qa nb'inchintaq ti'jjo taq'in toj tumil, aj tuljo tajaw ja. \v 47 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, b'e'x kxel tq'o'n tajaw ja toklin te nejinel tib'aj tkyaqiljo at te. \v 48 Me qa nya wenjo aq'nil, exsin qa chi' kyjalu'n toj tanmin: Yajla tzul tajaw ja. \v 49 Exsin tz'ok tentz b'yol kye' tuk'a, ex tz'ok tuk'lin tib' lo'l ex tx'ujtil kyuk'a tx'ujtinel. \v 50 Me nti'kux toj tnab'l, tej tpon tajaw ja, qu'n nti'xtaq b'i'n tu'n. \v 51 Ex k'wel kawin kujxix wen, majx kxel sma'n toj q'aq' te jun majx, junx kyuk'a xmiletz', ja' k-oq'ile, ex kchi ju'ch'ile tste tu'n kyixk'oj. \c 25 \s1 Jun techil kyi'jjo lajaj txin \p \v 1 Kyojjo q'ij anetzi'n, a Tkawb'il Dios toj kya'j, ikyxjo tze'nku lajaj txin, i xi' toj jun mejeb'lin. Xi kynojsin kytzaj tuk'a aseyt, tej kyxi' yolte q'a.\x * \xo 25:1 \xt Lc. 12:35\x* \v 2 Kyxoljo txin, attaq jwe' nti' kynab'l, ex ayetzi'n jwe'tl manyor ẍtijqe. \v 3 Ayetzi'n nti' kynab'l xi kyi'n kytzaj, me mi xi kyi'ne ch'intl kyaseyt. \v 4 Me ayetzi'n ẍtij, xi kynojsinl tk'wel kyaseyt, ex xi kyi'n junx tuk'a kytzaj. \v 5 Me mix ja' pone tej q'a liwey, ex b'e'x b'aj tzaj kywatl kykyaqilx, ex b'e'x i xi' ktal. \p \v 6 Me atzaj te' tniky'jin aq'wil, xi kyb'i'n jun a'la tjaw ẍch'in: ¡Lu' q'a tzul! ¡Ku kytzaja k'lelte! chi'. \p \v 7 I b'aj jaw we'ksjo txin kykyaqilx, ex i b'aj ok ten txqol kytzaj. \v 8 Me ayetzin kye' jwe'tl nti' kynab'l xi kyq'ma'n kye ẍtij: Kyq'ontz ch'in qe' qaseyt ti'jjo kye', qu'n ch'ix tkub' yupj qtzaja, chi chi'. \p \v 9 Me ayetzin kye txin ẍtij xi kyq'ma'n kye: ¡Mina! Qu'n nlaypela kanin qe. ¿Yajtzila' tu'n t-xi qq'o'ntza ch'in kye'? Qala' ku kyxi'y ja' nk'ayajtze, ex k'a' tzaj kylaq'o'n ch'intla. \p \v 10 Me noqx nche'xku kyej jwe' txin, a nti' kynab'l, laq'ol kyaseyt, te' tkani'n q'a. Ayetzin kye' jwe' txin, qu'n mix ele b'ete kye', b'e'x i okx tuja toj mejeb'lin, ex b'e'x etz kyjpu'n ja. \p \v 11 Ma'ytaq ch'intl, tej kykanin kyej jwe', ex i okx q'olb'in: Tata, tata, jqonkxjiy ja qe'y, chi chi'. \p \v 12 Me atzi'n xi tq'ma'n tajaw ja kye: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, nti' kyokli'n tu'n kyoktza, chi'.\x * \xo 25:12 \xt Lc. 13:25\x* \p \v 13 Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n Jesús kye: Noq tzaj kywatla toj kynimb'ila, qu'n mi b'i'n kyu'n ti' q'ijil mo alkye or chin ula, ayi'n Tk'wal Ichin, chi'.\x * \xo 25:13 \xt Mt. 24:42; Mr. 13:33; Lc. 12:35-40\x* \s1 Jun techil tu'n Jesús, tu'n tok tilil qu'n toj qchwinqil \r (Lc. 19:11-27) \p \v 14 Ex ikyxjo, a Tkawb'il Dios toj kya'j, tze'nku jun xjal, tu'ntaq t-xi' toj jun tb'e najchaq. I tzaj ttxko'n taq'nil, ex xi toqxenin tpwaq kye. \v 15 Te jun, xi tq'o'n jwe' mil; te juntl kab'e mil, ex te juntl, noq jun mil, teyile junjun xi tq'o'n tze'nkux kynab'l. Ex b'e'xsin xi'tz toj tb'e. \p \v 16 Me ante aq'nil, a xi ttzyu'n jwe' mil pwaq, b'e'x kub' tq'o'n tk'aẍjil, tu'n tch'iy pwaq. Ex b'e'x tkanb'e jwe'tl mil. \v 17 Ex ikyx tene tu'n, a xi ttzyu'n kab'e mil; ex tkanb'e jun kab'etl tib'aj. \v 18 Me ante' xi tzyu'nte jun mil, b'e'x xi' ewil te' tpwaq tajaw toj jun jul, ex kux tmiqu'n toj tx'otx'. \p \v 19 Tb'ajlinxi' jun jte'b'in ab'q'e, meltz'ajljo xjal, a kyajawjo aq'nil, ex b'aj xi tqanin tpwaq teyile junjun tuk'axjo ta'l. \p \v 20 Nejxix xi xkye tuk'a' xi tzyu'nte jwe' mil, ex xi tq'o'n jwe' mil te tajaw tuk'axjo juntl jwe' miltl, a otaq kanb'it tu'n. Ex xi tq'ma'n te: Taa, jwe' mil tzaj tq'o'n we'y. Me lu' juntl jwe' miltl, ma nkanb'iy tuk'a. \p \v 21 Me antej tajaw pwaq xi tq'ma'n: Chjontiy. Jun aq'nil, a tb'anilx wen ex tz'aqlexix. Atzin ja'lin, qu'n tu'n nimx xb'ant tu'n tuk'a tal ch'in, nimxixtl kxel nq'o'n tey. Ku toktza ex ku ttzalaja wuk'iy. \p \v 22 Atzaj te' tkanin juntl aq'nil, a xi ttzyu'n te' kab'e mil pwaq, xi tq'ma'n: Taa, kab'e mil tzaj tq'o'n we'y. Me lu' juntl kab'e miltl lo, ma nkanb'iy tuk'a. \p \v 23 Xi tq'ma'n tajaw pwaq te: Chjontiy. Jun aq'nil, a tb'anilx wen ex tz'aqlexix. Atzin ja'lin, qu'n tu'n nimx xb'ant tu'n tuk'a tal ch'in, nimxixtl kxel nq'o'n tey. Ku toktza ex ku ttzalaja wuk'iy.\x * \xo 25:23 \xt Mt. 25:21\x* \p \v 24 Atzaj te' tkanin aq'nil, a xi tzyu'nte jun mil, xi tq'ma'n te tajaw: Taa, b'i'n wu'n qa ay jun xjal kuj, ex qa njyet jun tpwaqa noq tu'n taq'nb'in juntl, ex at tey, me mi n-aq'ni'n. \v 25 Tu'npetzi'n, b'e'x in tzaj xob'a tey, qa xnajku pwaq wu'n. Tu'npetzi'n b'e'x xkux nmiqu'n toj tx'otx'. Ex lu' tpwaqa lo. \p \v 26 Atzin xi tq'ma'n tajaw pwaq te: Jun aq'nil, a nya b'a'n, ex manyor ky'ajxa. Qa b'i'ntaq tu'n, qa at npwaqa noq tu'n taq'nb'in juntl, ex qa at we'y, tu'n mi nchin aq'ni'n; \v 27 tu'npetzi'n, noqit b'e'x s-okx tq'onjiy npwaqa toj nim ja te k'u'b'l pwaq, tu'ntzintla, tej ẍin ula ja'lin, matla tz'etz wi'n we' npwaq, ex matla tkanb'e manb'ilte. \p \v 28 Ex xi tq'ma'n kye' ite'taq antza: Kyimilji'y ajo mil pwaq te, ex kyq'onxa te a at lajaj mil tuk'a. \v 29 Qu'n ankye' at nim te, ex kyja' kxele txqantl te', tu'n mi b'ajix. Me ante', a nti' at te, majxpe' tal ch'inl at te, k-elil q'iyit.\x * \xo 25:29 \xt Mt. 13:12; Mr. 4:25; Lc. 8:18\x* \v 30 Ex atzi'n aq'nil nti' tajb'in, kyq'omixa tzma pe'n toj qxopin kyuk'a jni' nya nimil, a ja' kchi oq'ile ex ja' kchi ju'ch'ile kyste tu'n kyixk'oj.\x * \xo 25:30 \xt Mt. 8:12; 22:13; Lc. 13:28\x* \s1 Aj kyok kykyaqilxjal toj pa'b'in twutz Jesús \p \v 31 Ok tenl Jesús q'malte: Aj wula, a ayi'n Tk'wal Ichin, kchin ula tuk'a nim nqoptz'ajiyila ex kyuk'a kykyaqil n-angela wuk'iy. Ex kchin k'wel qe'y tib'aj nq'uqb'ila kawil kyib'aj kykyaqil tuk'a tkyaqil nqoptz'ajiyila. \v 32 Ex tkyaqil xjal toj tkyaqil twutz tx'otx' kchi ul chmet nwutza, ex kchi elil npa'nji'y xjal jun tuk'a juntl, tze'nku jun kyik'lel nchi el tpa'n rit kyxol chiv.\x * \xo 25:32 \xt Mt. 16:27; Ro. 14:10\x* \v 33 Kchi k'wel nq'o'nji'y aye wen xjal, aye' tze'nqeku' rit, toj nman q'ob'a, ex ayetzi'n nya wen, aye' tze'nqeku' chiv, toj nẍnayaja. \p \v 34 Ex kxel nq'ma'n ayi'n, a Nmaq Kawil, kye aye' ite' toj nman q'ob'a: Ku kytzaja, ayi'y ma chi kub' ky'iwli'n tu'n nMa'n. Kyetzinxji'y kyokli'n ti'jjo tb'anilxix Tkawb'il nMa'n, a b'inchin te kye'y, atxix te' tkub'ku xkye twutz tx'otx'. \v 35 Qu'n tej ttzaj q'aq'in nk'u'ja, tzaj kyq'o'n nwa'y. Ex tej ttzaj k'waj wi'ja, tzaj kyq'o'n nk'wa'y. Tej woka b'etin xjal, tzaj kyq'o'n nwatb'ila. \v 36 Ex tej tel b'aj nxb'ali'n, ma chin ok kyktxu'n.\x * \xo 25:36 \xt Ez. 18:7\x* Ex tej nyab'ti'y, chi txa'ja q'olb'il we'y. Ex tej nku'xa toj tze, chi txa'ja lol we'y.\x * \xo 25:36 \xt Eb. 13:3\x* \p \v 37 Ex ayetzi'n tz'aqleqe kchi xel qaninte te: QAjaw, ¿Jtojetzin xqli'y ay tuk'a wa'yaj, ex ma txi qq'o'n twa'y? ¿Jtojetzin xqli'y ay tuk'a k'waj, ex ma txi qq'o'n tk'wa'y? \v 38 ¿Jtojetzin xqli'y ay ma tz'oka te b'etin xjal, ex matla txi qq'o'n twatb'ila; ex ja'tzin xqla'yi'y ay nti't t-xb'ali'n tok, ex matla txi qq'o'n? \v 39 ¿Ex jtojetzin xqli'y tu'n tyab'tiy mo qa tkuxa toj tze, ex o xtajatla'y lolti'y? \p \v 40 Twutzxix kxel nq'ma'n ayi'n, a nmaq kawil, kye'y: Ex okxix kxel nq'ma'n kye'y, tkyaqilxjo xkub' kyb'inchi'n ti'j jun tal yaj mo ti'j jun a'la, a k'u'jlinkxix wu'n, toj twutz Dios, wi'ja s-oke kyb'inchini'y. \p \v 41 Ex ikyxjo kxel nq'ma'n kye ite' toj nẍnayaja: Ku kyela nk'atza, qu'n ma chi kyija tjaq' tqanb'il nMa'n. Ku kyxi'y toj q'aq', a mixla k-yupjilx, b'inchinl te kawb'il kujxix te tajaw il exqetzi'n jni' taq'nil. \v 42 Qu'n tej tq'aq'in nk'u'ja, mix tzaje kyq'o'n nwa'y. Ex tej ttzaj k'waj wi'ja, mix tzaje kyq'o'n nk'wa'y. \v 43 Tej woka b'etin xjal, mix tzaja kyq'o'n nwatb'ila. Ex tej tel b'aj nxb'ali'n, mix in oka kyktxu'n. Ex tej nyab'ti'y, mix i xtaji'y q'olb'il we'y. Ex tej nku'xa toj tze, mix i xtaji'y lol we'y. \p \v 44 Tu'npetzi'n, kxel kyqanin: Tata, ¿Jtojetzin xqlonti'y tuk'a wa'yaj mo qa tuk'a k'waj, ex tze'n jun b'etin xjal, mo qa nti' t-xb'alinja, ex qa yab'ja mo qa toj tze, ex mix qo moji'n ti'ja? \p \v 45 Me kxel ntzaq'wi'n: Okxix kxel nq'ma'n kye'y, tkyaqilxjo mi s-ok kyb'inchi'n kyi'jjo tal yaj, mo ti'j jun a'laj, aye' k'u'jlinqexix wu'n; toj twutz Dios, wi'ja mi s-oke kyb'inchini'y. \p \v 46 Ayetzi'n xjal lu'n kchi xe'l toj najin te jun majx. Me ayetzi'n tz'aqleqe, kchi xe'l toj tkab' kychwinqil, a nlayx b'aj.\x * \xo 25:46 \xt Dan. 12:2\x* \c 26 \s1 Tej kykyij Judiy toj wen tu'n tkub' kyb'yo'n Jesús \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53) \p \v 1 Tb'ajlinxi' tyolin Jesúsjo yol lo, tzaj tq'ma'n qe'y, awo'y t-xnaq'tzb'in: \v 2 Ikytzi'n tze'nku b'i'n kyu'n, noq kab'e q'ij ch'intl, tu'n tb'ajjo nintz q'ij te Xjan Q'ij,\x * \xo 26:2 \xt Ex. 12:1-27\x* ex ayintzin we', a Tk'wal Ichin, kchin xel q'o'n toj kyq'ob'xjal, tu'n nkub' kyb'yo'n twutz cruz, chi Jesús. \p \v 3 Kyojjo q'ij anetzi'n, aye kynejil pale exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il ex jni' nejinel kyxol aj Judiy ma b'aj kychmo'n kyib' tojjo tja tnejilxix pale, a Caifás tb'i. \v 4 Ex ma b'aj kyjyo'n tumil, tze'n tu'n ttzyet Jesús kyu'n tuk'a sb'ub'l, ex tu'n tkub' kyb'yo'n. \v 5 Me b'aj kyyolin, qa nya toj nintz q'ij te Xjan Q'ij, tu'ntzintla mi b'aj jaw tiljxjal kyi'j. \s1 Tej tok tsu'n jun qya jupsb'il ti'j twi' Jesús \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8) \p \v 6 Attaq Jesús tojjo kojb'il Betania toj tja Simun, jun xjal otaq tz'el we' tu'n tx'a'k. \v 7 Antza, tzaj laq'e jun qya q'i'ntaq jun tal ẍunk tu'n, b'inchin tu'n jun wiq ab'j tb'anilx wen, ex nojnin tuk'a jun wiq jupsb'il manyor wi'yil wen, nardo tb'i. Tzmataq q'uqle Jesús ti'j meẍ, tej tok tsu'n qya jupsb'il ti'j twi' Jesús.\x * \xo 26:7 \xt Lc. 7:37-38\x* \p \v 8 Me atzaj te' xi qka'yi'n, a awo'y t-xnaq'tzb'in, b'e'x tzaj qq'oja, ex o jaw yolb'i'n ti'j, ex xi qq'ma'n: ¿Ti'tzila qe ma txi tyajin qya q'anb'il anetzi'n? \v 9 Noqit noq xi tk'ayin, matla wi'yin, ex atzintla' pwaq matla txi' te mojb'il kye yaj. \p \v 10 Atzaj te' tok tb'i'n Jesús ikyjo, b'e'x tzaj tq'ma'n qe'y: ¿Tin qe n-ok kyilinji'y qya lo? Qu'n atzin ma tb'inchin wi'ja tb'anilx wen. \v 11 Qu'n b'ape' kye yaj loqe kye ite' axsa kyxola,\x * \xo 26:11 \xt Deu. 15:11\x* me metzin we', mi chin tenl we' kyuk'iy. \v 12 Qu'n atzi'n ma jax tqo'n jupsb'il wi'b'aja, noq tu'n tb'aj tb'inchin nxmilila, aj tkux muqet. \v 13 Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, ja'chaqx kub' yolit te' Tb'anil Tqanil wi'ja tkyaqil twutz tx'otx', ex k'wel yolitjo ma kub' tb'inchin qya wi'ja te jun na'b'l tejo qya lo.\x * \xo 26:13 \xt Mr. 14:9; Jn. 12:3\x* \s1 Tej tkyij b'ant ti'j tu'n Judas, tu'n t-xi k'ayit Jesús \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 Tb'ajlinxi' ikyjo, atzin Judas Iscariot, jun t-xnaq'tzb'in Jesús, b'e'x xi' kyuk'a kynejil pale, \v 15 ex xi tqanin kye: ¿Jte' aku tzaj kyq'o'n we'y, tu'n t-xi nq'o'n Jesús toj kyq'ob'a? \p K'a' txi qq'o'n lajaj toj ka'wnaq\f + \fr 26:15 \ft Lajaj toj ka'wnaq, 30 n-ele.\f* saqpwaq, chi chi'.\x * \xo 26:15 \xt Zac. 11:12\x* \p \v 16 Oktzin ten Judas jyol tumil, tze'n tten tu'n t-xi tq'o'n toj kyq'ob'. \s1 Tej tkub' tiky'sin Jesús tnejil Xjan Wab'j \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26) \p \v 17 Tojjo tnejil q'ij te Wa'j Pan, a wa'j pan nti' tx'amsb'ilte nxi', o xi laq'e'y tk'atz Jesús, ex xi qqani'n te: ¿Ja'tzin tajiy tu'n tkub' qb'inchinji'y wab'j te iky'sb'il Xjan Q'ij? \p \v 18 Ex tzaj ttzaq'win Jesús: Ku kyxi'y toj tnam toj tja jun ichin, ex kyq'manxa te: Chi' xnaq'tziljo kyjalu'n: Ch'ix tpon or tu'n nkyima. Tu'npetzi'n, waja tu'n tkub' iky'sit Xjan Q'ij toj tjay junx kyuk'a nxnaq'tzb'i'n chichkuji'y. \p \v 19 Ex kub' kyb'inchin junjun qxola, a awo'y t-xnaq'tzb'in, tze'nkuxjo tzaj tq'ma'n. Ex kub' kyb'inchin wab'j te Xjan Q'ij. \p \v 20 Atzaj te' qok yupj, kub' qe Jesús ti'j meẍ quk'iy, a awo'y t-xnaq'tzb'in. \v 21 Ex tzmataq nqo wa'n, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, at jun kye' kxel q'o'n we'y toj kyq'ob'xjal, chi'. \p \v 22 Tu'ntzi'n ikyjo, b'e'x o b'aj jaw b'isi'n, ex junjunku o ok ten qanilte: WAjaw, ¿Meqa ayi'n? qo chiji'y. \p \v 23 Ex tzaj ttzaq'win Jesús qe'y: Atzi'n jun, a nkux tmulin twa junx wuk'iy; atzin kxel q'o'n weji'y toj kyq'ob'xjal. \v 24 Okx kb'ajilx wi'ja, ayi'n Tk'wal Ichin, tze'n ntq'ma'n Tyol Dios, tu'n nxi k'ayi'n.\x * \xo 26:24 \xt Sal. 41:9\x* Me atzin kxel k'ayin we'y, noqxpet mi s-ul itz'je twutz tx'otx'. \p \v 25 B'e'x jaw yolin Judas, a tu'ntaq t-xi k'ayinte, ex xi tq'ma'n: Xnaq'tzil, ¿Mej qa ayi'n? \p Xi ttzaq'win Jesús te: Axa ma q'mante. \p \v 26 Nqo wa'ntaqa, tej tjaw ttzyu'n Jesús jun pan, ex xi tq'o'n chjonte te Dios ti'j; ex kub' tpiẍin, ex xi tsipin qe'y, awo'y t-xnaq'tzb'in, ex tzaj tq'ma'n: Kywanxji'y lo, qu'n atzin nxmililji'y. \p \v 27 Ex tzaj ttzyu'n jun tk'wel k'wab'j tuk'a vin, ex xi tq'o'n chjonte te Dios ti'j; xi tq'o'n qe'y, ex tzaj tq'ma'n: Chi k'wa'n tojjo tk'wel k'wab'j lo kykyaqilxa, \v 28 qu'n atzi'n nchky'elji'y, jun ak'aj tumil, a b'antnin ti'j tu'n Dios, tu'n kykyijxjal toj wen tuk'a. Qu'n a nchky'ela k-elil chitj te chojb'il kyilxjal.\x * \xo 26:28 \xt Ex. 24:6-8; Jer. 31:31-34\x* \v 29 Me kxel nq'ma'n kye'y, mi chin k'wa'ntla ti'jjo k'wab'j lu'n tzmaxi' aj qk'wan junx kyuk'iy tzma toj Tkawb'il nMa'n toj kya'j. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Jesús, qa tu'n tkub' tewintaq Pegr \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 30 Tej tb'aj qb'itzi'n jun b'itz, b'e'x o xi'y twi' wutz Olivos. \p \v 31 Te' qkani'n antza, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Tojjo qniky'in lu'n, jotqexa k-elil tq'uqb'il kyk'u'ja wi'ja, tze'nkuxjo ntq'ma'n toj Tu'jil Tyol Dios: \q1 K'wel nb'yonji'y kyik'lel, ex ayetzi'n rit kchi b'ajelil tilj, chi'.\x * \xo 26:31 \xt Zac. 13:7\x* \p \v 32 Me ajtzin njaw anq'i'ntla, kchin k'wel neja kywutza toj Galiley.\x * \xo 26:32 \xt Mt. 28:16\x* \p \v 33 Me ante Pegr xi ttzaq'win: Ex qa kykyaqilx s-el kyi'n tq'uqb'il kyk'u'j ti'ja, me mina we', chi Pegrjo. \p \v 34 Me xi tq'ma'n Jesús te: Twutzxix kxel nq'ma'n te'y, tojxjo qniky'in lo, a na'mtaqx toq' tman eky', otaq chin kub' tewi'n oxe maj kywutzxjal, ex kxel tq'ma'n kye qa nya ojtzqi'nqi'n tu'nch. \p \v 35 Ex xi tq'ma'n Pegr: Exla qa ma chin kyim we' tuk'iy, me nlayx kub' wewi'n. \p Ex ikyxjo qq'ma'y qkyaqila. \s1 Tej t-xi' Jesús na'l Dios toj Getsemaní \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46) \p \v 36 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x xi' Jesús quk'iy toj jun najb'il, Getsemaní tb'i. Tej qkani'n antza, tzaj tq'ma'n Jesús qe'y: Ku kykyij qe'y tzalu'n. Ma chinka na'l Dios tzachi'n. \p \v 37 O'kqex Pegr i xi tk'le'n exqetzi'n tk'wal Zebedey, a Juan ex Santyaw, ex tzaj txqan b'is toj tanmin ex txqan tzqij tzib'aj, \v 38 ex xi tq'ma'n kye: Ma tzajx txqan b'is toj wanmi'n, nyakutzaj chin kyimila. Chi tenkjtzi'n tzalu'n, me noq tzaj kywatla. \p \v 39 Xi laq'e Jesús najchaq ch'intl kyk'atz, ex kub' mutxe twutz tx'otx' na'l Dios, ex chi' kyjalu'n: NMa'n, chin tklomila te tkyaqil jni' kky'elix wu'n; me noqit nya a tze'nku waja, qala' atla tze'nkuxjo taja. \p \v 40 B'e'x meltz'aj kyk'atz oxe t-xnaq'tzb'in. Atzaj te' tul kyk'atz, xi tq'ma'n te Pegr: ¿Ma mitzin s-elx jun or kywatla wuk'iy? \v 41 Kyimil kywatla, ex kux chi b'aj na'n Dios, tu'n mina chi kub' tz'aqa toj tq'ob' tajaw il, qu'n kyaja tu'n tkub' kyb'inchinji'y a taj Dios, me alkyetz kuj n-ele te kye'y tu'n tb'ant. \p \v 42 Xi' toj tkab' majin na'l Dios. Chi' kyjalu'n: Ay nMa'n, qa nti'x tumil tu'n mi tziky'x xi' lu'n wu'n, b'inchimtzinjiy a taja wuk'iy. \p \v 43 Tej tmeltz'aj juntl majl kyk'atzjo t-xnaq'tzb'in, ex ikyxljo, nchi ktantaql, te' kyel knetl tu'n, qu'n mix kypa'yix watl. \v 44 Ex b'e'x i kyij ttzaqpi'n, ex b'e'x xi' toj tox majin na'l Dios. Ex ayex tyoljo i xi tq'ma'n toj tna'j Dios. \p \v 45 Atzaj te' tmeltz'aj ja' ite'ye oxe t-xnaq'tzb'in, xi tq'ma'n kye: ¿Ma tzunxsin nchi kta'n, ex nchi ajla'n? Ma pon or tu'n nxi q'o'n ayi'n, a Tk'wal Ichin, toj kyq'ob' aj il. \v 46 ¡Kux chi jaw we'ksa! ¡Qo'qe! Qu'n lu' tzul a kxel k'ayin we'y. \s1 Tej tkux q'o'n Jesús toj tze \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Tzmataq nyolin Jesús, te' tul Judas, a jun t-xnaq'tzb'in. Ex lipcheqektaq txqan xjal ti'j, q'imile jni' kykxb'il, a at kyste te b'i'yb'il, ex jni' kytze te kyb'ujb'il. Aye xjal lu'n otaq chi tzaj kychq'o'n kynejil pale ex kyu'n nejinel kyxol aj Judiy. \p \v 48 Otaq b'aj tq'ma'n Judas kye, tze'n ttxolil tu'n tel tniky'tzajil: Ankye' k-okil nma'tzi'n, atzi'n. B'e'x k'a' tz'ok kytzyu'n. \p \v 49 Tu'npetzi'n, tzaj laq'exix tk'atz Jesús, ex xi tq'ma'n: Chin q'olb'i'n, Xnaq'tzil, chi'. \p Exsin el tma'tzin Judas Jesús. \p \v 50 Xi tq'ma'n Jesús te: ¡Ay wuk'a! Ankye ma tzula b'inchilte, ¡B'inchinkutzi'n! \p B'e'xsin i tzaj laq'e txqantl, ex ok kytzyu'n Jesús, ex el qititin kyu'n. \p \v 51 Me attaq jun tuk'a Jesús jatz ti'n tkxb'il toj tja, ex el tjaspin tẍkyin jun taq'nil tnejilxix pale. \v 52 Me xi tq'ma'n Jesús: Q'onkux tkxb'ila toj tkub'il. Qu'n kykyaqilxjo nchi b'ujin tuk'a kxb'il, ex tuk'a kxb'il kchi kyimile. \v 53 ¿Ma mitzin b'i'n tu'n, noqit waja txi nqani'n te nMa'n, tu'n ttzaj tsma'n jun kab'lajaj ch'uq angel klol we', ja'linxitla tzaj tq'o'n? \v 54 Me qa ma kub' nb'inchi'n ikyjo, ¿Tze'ntzin ttentz tu'n tjapi'n a tz'ib'i'n toj Tu'jil Tyol Dios, qa iltaq ti'j tu'n tb'aj tkyaqiljo ikyjo? \p \v 55 Ex b'e'x xi tqanin Jesús kye jni' xjal: ¿Tiqu'n ma chi ula tuk'a kykxb'ila ex jni' kytze'y, tu'n nxi qititi'n kyu'n nyakuj jun ileq'qi'n toj kywutza? ¿Ma nyatzin nchin xnaq'tzi'n kyxola toj tnejil ja te na'b'l Dios tkyaqil q'ij?\x * \xo 26:55 \xt Lc. 19:47; 21:37\x* ¿Tiqu'n mix in ele qititintza kyu'n antza?\x * \xo 26:55 \xt Mr. 14:48-49; Lc. 22:52-53\x* \v 56 ¡Me nya tiqu'nil! Qu'n tkyaqiljo lo b'antninl ti'j tu'n tjapi'n tze'nku kyyole' yolil Tyol Dios ojtxe, ex i kub' tz'ib'in tojjo Tu'jil Tyol Dios. \p Ex b'e'x kyij qtzaqpi'n, a awo'y t-xnaq'tzb'in, tjunalx. B'e'x o b'aj kub'e toj b'e.\x * \xo 26:56 \xt Mr. 14:50-52; Jn. 18:8\x* \s1 Tej tpon Jesús kywutz nmaq kawil \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Me ayetzi'n i xi tzyu'nte Jesús twutz Caifás, a kynejilxix pale, a ja' otaq tz'oke kychmo'ne kyib'jo jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il exqetzi'n nejinel kyxol aj Judiy. \p \v 58 Me najchaq lipchexitaq Pegr tzma tpe'n tja kynejilxix pale, a ja' otaq tz'okxi Jesús, ex kyij qe antza kyxol xo'l q'aq' yolte ti'taq kb'ajil ti'j Jesús. \p \v 59 Ayetzi'n kynejil pale exqetzi'n kynejilxjal, ex kykyaqilxjo txqantl kawil nchi b'aj jyontaq tumil exla qa nya twutz, tze'n tten tu'n tkub'taq tz'aq toj jun til, tu'n tkyim. \v 60 Me mix ja knete jun til kyu'n, exla qa ma nintzxjal o tzaj patilte. \p Me tb'ajlinxi' ikyjo, i kaninxpen kab'etz q'malte: \v 61 Atzin ichin lo o tq'ma, qa tu'ntaq tkub' tyuch'in tnejil ja te qna'b'l Dios, ex toj oxe q'ij noq b'antninl t-xel tu'nch.\x * \xo 26:61 \xt Jn. 2:19\x* \p \v 62 Me ante' tnejilxix pale jaw we'ks, ex xi tqanin te Jesús: ¿Tiqu'n mi ntzaj ttzaq'wi'n ch'in? ¿Ti'xsi'n nkyq'ma'nxjal ti'ja? \p \v 63 Me nti'x te Jesús xi ttzaq'win. \p Me xi tq'ma'n tnejilxix pale te: Twutz Dios itz' ex ti'j tb'i, kxel nqani'n te'y tu'n ttzaj tq'ma'n, qa twutzxix qa ajiy Crist, a Tk'wal Dios. \p \v 64 Xi ttzaq'win Jesús: Ikytzi'n tze'nku ma tq'may. Ex ikyx weji'y kxel nq'ma'n: Ok kyla'b'ila a ayi'n Tk'wal Ichin, aj nkub' qe'y toj tman q'ob'jo Dios, a nimxix tipin, ex aj nmeltz'aja toj muj toj kya'j.\x * \xo 26:64 \xt Dan. 7:13\x* \p \v 65 Te' tq'mante ikyjo, noqx el kyimjo kynejilxix pale, ex b'e'x xi lipin laqil kye t-xb'alin tu'n tq'oj, ex tq'ma: Ayetzi'n tyoljo ma' ichin lu'n noq nxo'n yol ti'j Dios. ¿Tiqe' txqantl tstiyil qe? A ayekuy ma chi b'in te' tyol, a nya wenqe. \v 66 ¿Mo tze'n ch'in kye' toj kywutz? \p Ex atzin kyexjal xi kytzaq'win: Axte at tpaj ti'jx, ex toj tilx tu'n tkyim, chi chi'.\x * \xo 26:66 \xt Lv. 24:15-16\x* \p \v 67 Tu'npetzi'n, b'e'x b'aj jo'kx kytzu'b'in toj twutz, ex b'aj kyb'yo'n. Ex junjuntl b'aj okx tz'ajchinte toj twutz,\x * \xo 26:67 \xt Is. 50:6\x* \v 68 ex xi kyqanin te: Qa ajiy Crist, a sk'o'nxix tu'n Dios, pontzin ti'j, ankye' s-ok tz'ajchintiy. \s1 Tej tkub' tewin Pegr, qa tojtzqi'ntaq Jesús \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ex q'uqletaq Pegr twi' pe'n, tej t-xi laq'e jun txin tk'atz, a b'inchil wab'j. Ex xi tq'ma'n te: Ex ikyx tejiy; ajintaq te nb'ettaq tuk'a Jesús aj Galiley. \p \v 70 Me b'e'x kub' tewin Pegr twutz tkyaqil, ex xi tq'ma'n: Nti' b'i'n wu'n ti' qi'jil nyoliniych. \p \v 71 Ex b'e'x xi laq'e twutz tjpel ja, ja' iwle tu'n juntl. Ex xi tq'ma'n kye txqantl: Ex ikyx te' lu'n nb'ettaq tuk'a Jesús aj Nazaretch. \p \v 72 Ex b'e'x kub' tewin Pegr juntl majl: Twutzx Dios kxel nq'ma'n, mi ojtzqi'n weji'y ichin anetzi'n. \p \v 73 Me matxitaq ch'intl, jni' ite'taq antza i xi laq'e tk'atz Pegr, ex xi kyq'ma'n te: Ex ikyx tejiy ajin te kyuk'a, qu'n noq ti'jjo yoli'n n-ele qniky'a ti'j. \p \v 74 Me oktzin ten Pegr q'ol qanb'il tib'ajx, ex xi tq'ma'n: Twutz Dios, mi ojtzqi'nx weji'y ichin wu'n anetzi'n. \p Ex njawku oq' eky'. \v 75 Ex b'e'x ul julk'aj toj tk'u'j Pegr ti'j tq'ma Jesús te: A na'mxtaq toq' eky', ok kchin k'wel tewi'n oxe maj. \p Ex b'e'x etz Pegr antza, ex ox tz'oq'x wen. \c 27 \s1 Tej t-xi q'i'n Jesús twutz Pilat \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32) \p \v 1 Atzaj te' qsqix, kykyaqiljo kynejil pale ex jni' nejinel kye Judiy i b'aj kyij b'ant, tu'n tkub' b'yet Jesús. \v 2 Ex b'e'x b'aj kyjtz'o'n, ex xi kyi'n, ex xi kyq'o'n toj tq'ob' Pilat, aj kawil. \s1 Tej tkub' tb'yo'n Judas tib' \p \v 3 Ante Judas, a xi k'ayinte, tej tok tka'yin tkyij b'ant ti'j tu'n tkyim Jesús, ulx toj tk'u'j, ex b'e'x aj tmeltz'in aj lajaj toj ka'wnaq\f + \fr 27:3 \ft Lajaj toj ka'wnaq, 30 n-ele, ex ikyxjo toj v. 9.\f* saqpwaq tzaj ttzyu'n kye kynejil pale exsin kynejilxjal aj Judiy, \v 4 ex xi tq'ma'n: Ma chin b'inchi'n il, tu'n xi nk'ayi'n jun xjal, a nti' til. \p Me ankyexjal xi kytzaq'win: ¿Yajtzin qe'? ¿Ti'n qe' qaj ti'j te'? K'a' tli tejiy. \p \v 5 Me ante Judas b'e'x xi t-xo'n pwaq toj tnejil ja te na'b'l Dios,\x * \xo 27:5 \xt Zac. 11:12-13\x* ex b'e'x xi', ex b'e'x jaw tjtz'o'n tqul te jun majx. \p \v 6 Ayetzin kye' kynejil pale, jaw kyi'n pwaq, ex kyq'ma: Mi kux mujb'it te' pwaq lu'n toj k'u'b'l oyaj toj tja Dios, qu'n ma tz'okin te loq'b'il jun chwinqil, chi chi'. \p \v 7 Tu'npetzi'n, b'e'x kyij b'ant, tu'n tlaq'et jun tx'otx', toktaq tb'i te Ttx'otx'il B'inchil K'wil, tu'n pwaq anetzi'n, ja' tu'n kyb'aj kux muqetjo jni' b'etin xjal toj Jerusalén, aj kykyim. \v 8 Tu'npetzi'n, b'e'x kyijx tb'i tx'otx' anetzi'n: Ttx'otx'il Chiky'; ax tb'i tok ja'lin.\x * \xo 27:8 \xt Kyb'i. 1:18-19\x* \v 9 Ikytzi'n japine b'ajjo yol, a kyij ttz'ib'in Jeremías, a yolil Tyol Dios ojtxe, tej tq'ma: \q1 Tzaj kytzyu'n lajaj toj ka'wnaq saqpwaq, \q2 a twi' ok kyq'o'n aj Israel. \q1 \v 10 Tu'ntzintzjo lo, tzaj kylaq'o'n jun tx'otx', \q2 a ttx'otx'il b'inchil k'wil, \q2 tze'nkuxjo tq'ma tAjaw Tkyaqilch.\x * \xo 27:10 \xt Jer. 18:1-7; 32:6-15; Zac. 11:12-13\x* \s1 Tej tyolin Pilat tuk'a Jesús \r (Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38) \p \v 11 Xi q'i'n Jesús twutz Pilat, a aj kawil, exsin xi tqanin te: ¿Atzinjiy a nmaq kawil kye Judiych? \p Axa ma q'mante, chi Jesús. \p \v 12 Ayetzin kye' kynejil pale exqetzi'n jni' nejinel kyxolx Judiy i ok ten stz'imil ti'j. Me nti' te Jesús xi ttzaq'win. \p \v 13 Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n Pilat te: ¿Ma mitzin ntb'injiy tkyaqiljo nkyq'ma'nxjal ti'ja? \p \v 14 Me nti' jun te Jesús tyol xi ttzaq'win. Ex noqx jaw ka'ylaj Pilat. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Pilat, tu'n tkub' b'yet Jesús \r (Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38–19:16) \p \v 15 Me ante Pilat, a aj kawil, aj tiky' junjun Xjan Q'ij, kukx nxi ttzaqpi'ntaq jun xjal, a tku'xtaq toj tze. Me nejtaq nxi tqanin alkye kyajxjal tu'n t-xi tzaqpet. \v 16 Me kyojjo q'ij anetzi'n, attaq jun xjal tku'xtaq toj tze, nimxtaq tyolajtz, Barrabás tb'i. \v 17 Atzaj te' tok kychmo'nxjal kyib', xi tqanin Pilat kye: ¿Ankye' kyaja tu'n t-xi ntzaqpi'n: A Barrabás, mo a Jesúsj, a tok tb'i te Crist? chi'. \p \v 18 Xi tqanin kyexjal, qu'n otaq tz'el tniky' te, qa noq tu'n tloch'j kyk'u'j kynejil pale, otaq txi kyq'o'ne Jesús tu'n tkyim.\x * \xo 27:18 \xt Mr. 15:9-10\x* \p \v 19 Me tzmataq tokx Pilat toj tkawb'il, tej t-xi tsma'n t-xu'jil tqanil te: Mi tz'ok tq'o'n tib'a ti'j Jesús, a tz'aqle, qu'n ma tz'ok jun nwutziky'a atximay qniky'in, me tixqex wen, noq tu'n tpajjo ichin anetzi'n. \p \v 20 Me ayetzin kye' kynejil pale exqetzi'n nejinel kye aj Judiy, i b'aj kyxmoxin jni' xjal, tu'n t-xi kyqanin tu'n t-xi ttzaqpi'n Barrabás, ex tu'n tkub' b'yo'n Jesús. \p \v 21 Me xi tqanin Pilat kye: ¿Ankye' kyaja kyxoljo kab'e, tu'n t-xi ntzaqpi'n? \p A Barrabás, chi chi'. \p \v 22 Ex xi tqanin Pilat kye: ¿Tze'ntzin k-okile Jesústz wu'n, a tok tb'i Crist? \p Xi kytzaq'win kykyaqilx: Pejk'inka twutz cruz, tu'n tkyim. \p \v 23 Xi tqanin Pilat kye: ¿Tiqu'n? ¿Ti'xsi'n nya wen ma tb'inche? \p Me i jaw ẍch'inxjal juntl majl: Pejk'inka twutz cruz, tu'n tkyim. \p \v 24 Tej tok tka'yin Pilat, nti'xtaq tumil tu'n tche'wx kywi'xjal, qala' noqx kyja'taq txi' toj il, xi tqanin ch'in a', tu'n ttzaj q'i'n, exsin el ttxjo'n tq'ob'tz kywutzxjal te jun yek'b'il qa nya ajintaq ti'j Jesús, exsin xi tq'ma'ntz: ¡Nti'x we' npaj ti'j tkyimli'n xjal lo, qu'n nti'x til! ¡Kyuk'axla'y ta'ye lu'n!\x * \xo 27:24 \xt Deu. 21:6-9\x* \p \v 25 Ex kykyaqilxjal xi kytzaq'win: K'a' qli'y kyuk'ax qk'wala, qu'n awo'y at qpaj ti'jjo tkyimlin. \p \v 26 B'e'xsin xi ttzaqpi'n Pilattz a Barrabás, ex xi tq'ma'n tu'n ttzyet tjub'chajtz Jesús, ex xi tq'o'n, tu'n tok kypejk'in twutz cruz. \p \v 27 Tb'ajlinxi' ikyjo, ayetzi'n xo'l q'aq' te kawil, xi kyi'n Jesús toj ja te kawb'il, ex ok kychmo'n tkyaqil ch'uq xo'l q'aq' ti'jile. \v 28 Ex b'e'x el kyi'n t-xb'alin, ex ok kyq'o'n juntl xb'alin ti'j, kyaq ka'yin, tze'nku kyxb'alin jun nmaq kawil. \v 29 Jax kysi'pin jun tqan tx'i'x toj twi' tuk'ax ttx'i'xil. Ex xi kyq'o'n jun tze toj tman q'ob' tze'nku' kyvar nmaq kawil. Exsin i kub' meje twutz, me noq tu'n kyxmayin ti'j, ex xi kyq'ma'n te: Nimxit tb'iy, ay nmaq kawil kye aj Judiy, chi chi'. \p \v 30 Ex b'aj ok kytzu'b'in ti'j, ex axjo ttze el kyi'n, tu'n tkux kyjemin toj twi'. \p \v 31 Tej kyb'aj xmayin ti'j, el kyi'n t-xb'alin, a ok kyq'o'n, ex ok kyq'o'nljo axjo t-xb'alintaq toktaq, ex b'e'xsin xi kyi'ntz, tu'n tjaw pejk'in twutz cruz. \s1 Tej tjaw pejk'it Jesús twutz cruz \r (Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 32 Tej kyetz antza, jyet jun ichin kyu'n aj Cirene, Simun tb'i, ex ok kyq'o'n il tij tu'n t-xi tiqin tcruz Jesús, \v 33 tu'n tpon tzma toj jun najb'il Gólgota tb'i, atzin tz'elpine' b'ib'aj ikyjo: Ja' ta' tb'aqil twi' kyimnin. \p \v 34 Antza xi kyq'o'ne vin te tk'wa Jesús sma'nkux tuk'a ta'l k'ul manyor k'ax wen, tu'n mi tna'ye kyixk'oj. Me atzaj te' tkub' tniky'b'in Jesús, mix xa'ye tu'n. \p \v 35 Atzaj te' tb'aj kypejk'in twutz cruz, ayetzi'n xo'l q'aq' i b'aj ok ten saqchal ti'jjo t-xb'alin Jesús; ex b'aj jaw kyxo'n kyxol, ex ankye tu'n tkanb'in ti'j. Qu'n iltaq ti'j tu'n tjapi'n a kub' ttz'ib'in yolil Tyol Dios ojtxe: Kub' kysipin nxb'ali'n kyxol, ex i b'aj saqchan ti'jch.\x * \xo 27:35 \xt Sal. 22:18\x* \p \v 36 Ex b'e'x i b'aj kub' qe xq'uqilte. \p \v 37 Ok kypejk'in jun tz'lan tib'aj twi', ja' tz'ib'inke tiqu'nil kub' kyb'yo'ne. Chi' kyjalu'n: Ate Jesúsjo, a Nmaq Kawil kye aj Judiy. \p \v 38 Ex i jaw pejk'inl kab'e ileq' tuk'a twutz cruz, jun toj tman q'ob' ex jun toj tẍnayaj. \v 39 Ex jni'qe xjal nchi b'aj iky'xtaq antza, noqx nchi b'aj yasintaq ti'j, ex noqx nja kyyekin ti'j kywi' te kyxmayb'il ti'j,\x * \xo 27:39 \xt Sal. 22:7; 109:25\x* \v 40 ex nxi kyq'ma'ntaq: ¿Nyakutzin atejiy nq'mante tu'n tjaw yuch'in te' tnejil ja te na'b'l Dios, exsin tu'n tb'ant juntl tu'n toj oxe q'ij?\x * \xo 27:40 \xt Mt. 26:61\x* Klomiltzin tib'a ja'lin, ex q'inkutz tib'a twutz cruz, qa twutzxix qa ajiy Tk'wal Dios. \p \v 41 Ex ikyxjo, nchi b'aj xmayintaqjo jni' kynejil pale exqetzi'n xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il junx kyuk'a nejinel kyxol aj Judiy, ex nkub' kyq'ma'ntaq twutz Jesús, me noq tu'n tok tb'i'n: \v 42 ¿Tze'n tten nb'aj klettaq junjuntl xjal tu'n, me antetz, mix klet-x tu'nx tib'? ¿Ma nya'tzi'n nmaq kawil qib'aj, a awo aj Israel? In tku'tz twutz cruz ja'lin, tu'n t-xi qnimin. \v 43 Qu'n q'uqletzila tk'u'jtz ti'j Dios. In tklettz tu'n Dios ja'lin, qa twutzx qa taj Dios ti'j.\x * \xo 27:43 \xt Sal. 22:8\x* ¿Ma nyatzin axtz q'mante, qa Tk'wal Dios?\x * \xo 27:43 \xt Mt. 16:16; Jn. 1:34; 10:34-36\x* \p \v 44 Ex majqexpe ileq', aye' pejk'inqektaq tuk'a twutz cruz, i b'aj xmayintaq ti'j. \s1 Tej tel kyim Jesús \r (Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 45 Te' tok kab'laj q'ij, ex tzmaxi toj oxe or te qale, b'e'x ok yupj twutz tx'otx'. \v 46 Ax orjo jaw ẍch'in Jesús kujxix wen, ex tq'ma: \tl Eli, Eli, ¿Lama sabactani?\tl* Atzin tz'elpine' yol lo, NMan Dios, nMan Dios, ¿Ti'xsin qu'n ma chin kyij ttzaqpi'n?\x * \xo 27:46 \xt Sal. 22:1\x* \p \v 47 Ayetzi'n junjun ite'taq antza ok kyb'i'n, ex kyq'ma: Lu nq'olb'in ti'j Elías, a yolil Tyol Dios ojtxe. \p \v 48 Ex jun paqx el rinin jun jyolte ch'in b'u'ẍ. Kux tmulin toj vin tx'am, ex ok tk'lo'n ti'j twi' jun ptz'an, tu'n t-xi tk'wa'n Jesús.\x * \xo 27:48 \xt Sal. 69:21\x* \v 49 Me ayetzin kye' txqantl xi kyq'ma'n: Ex tenkuj. Jekytzin tzul Elías klolte. \p \v 50 Ex jaw ẍch'in Jesús juntl majl kujxix wen, te' tel kyim. \p \v 51 Atzin xb'alin tokxtaq tojjo tnejil ja te na'b'l Dios, b'e'x kub' laqj te kab'e; tzaj xkye ti'jjo ttxa'n jawl, tu'n tk'u'l kanin ti'jjo juntl ttxa'n.\x * \xo 27:51 \xt Ex. 26:31-33\x* Ex tzaj lu'lin tx'otx', ex jni' ab'j b'e'x b'aj kub' ka'min, \v 52 exqetzi'n jni' kyja kyimnin b'e'x b'aj xi pax, ex ma nintzx nimil ti'j Dios, b'e'x i b'aj jatz anq'intl. \v 53 Jni'qe, a otaq chi etz toj muqb'ilkye, tej tjawlin xi anq'in Jesús, b'e'x i b'aj xi' tojjo xjan tnam Jerusalén, ja' i oke ka'yin kyu'n nimkuxjal. \p \v 54 Ajo kynejinel xo'l q'aq' aj Rom, exqetzi'n nchi xq'uqintaq ti'j Jesús, tej kyna'nte kyaqnajnab' ex tkyaqiltaqjo nb'aj, tzajxix nim kyxob'il, ex kyq'ma: Twutzx tetz Tk'wal Diostaq te' ichin lo. \p \v 55 Ex ite'taq txqan qya antza nchi ka'yintztaq najchaq, aye' i ok lipe ti'j Jesús, atxix toj tx'otx' te Galiley, ex aye nchi mojintaq tuk'a. \v 56 Ex kyxoljo qya anetzi'n, attaq Mariy, aj Xle'n; exsin Mariy, a tnanataq Santyaw ex Jse; exsin kynana tk'wal Zebedey.\x * \xo 27:56 \xt Lc. 8:2-3\x* \s1 Tej tkux muqu'n Jesús \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 57 Tej qok yupj, kanin Jse aj Arimatey, jun ichin q'inin, a otaq tz'ok lipe ti'j Jesús. \v 58 Xi' Jse tuk'a Pilat qanil t-xmilil Jesús, ex xi tq'ma'n Pilat, tu'n t-xi kyq'o'n. \v 59 Ku'tz ti'n Jse t-xmilil Jesús, ex kub' tb'altz'in toj jun iqb'il tb'anilx wen. \v 60 Ex attaq jun jul a'kxtaq tb'aj tb'inchin twutz piky tu'ntaq tajb'in te. Antza okxi tq'o'n t-xmilil Jesús, ex ok tjpu'n tuk'a jun ma tij ab'j, ex b'e'x aj. \v 61 Me ante Mariy, aj Xle'n, tuk'axjo juntl Mariy i kyij qe ttzi jul. \s1 Aye xq'uqil ttzi tjulil Jesús \p \v 62 Toj junxil q'ij, a tojjo q'ij te ajlab'l, ayetzi'n kynejil pale kyuk'axjo jni' Parisey i b'aj xi' q'olb'ilte Pilat. \v 63 Ex xi kyq'ma'n te: Tata, noq sami'y; ma tzul julk'aj toj qk'u'ja, qa aj ma' sb'ul xjal tq'ma, tej na'mtaq tkyim, qa oxe q'ijtaq tkyimlin, aj tjatz anq'in juntl majl kyxol kyimnin.\x * \xo 27:63 \xt Mt. 16:21; 17:23; 20:19; Mr. 8:31; 9:31; 10:33-34; Lc. 9:22; 18:31-33\x* \v 64 Tu'npetzi'n, aj tjapin oxe q'ij, kyjpunkxixji'y ttzi jul wen, qu'n noq chi uljo t-xnaq'tzb'in qniky'in elq'il te' t-xmilil, tu'n tkub' kyq'ma'ntz kyexjal, qa ma jatz anq'intl juntl majl. Qu'n apen sb'ub'ljo nimxixtl tze'nku tnejil. \p \v 65 Me ante Pilat xi tq'ma'n: Ex ite' kyxo'l q'aq'a. Kyq'o'nqekja te xq'uqilte. Ku kyxi'y ex noqit tze'n tz'oka ch'intl tu'n tjpet-xix. \p \v 66 B'e'xsin i xi'tz, jpulte wen, ex ok kyq'o'n juntl jupb'ilte, tu'n mi yek'jex. Ex kyij kyoqxenin kye xo'l q'aq', tu'n mi chi iky' ktane'. \c 28 \s1 Tej tjaw anq'intl Jesús juntl majl \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Tb'ajlinxi' q'ij te ajlab'l, kyja'taq qsqix toj tnejil q'ij te seman, ate Mariy, aj Xle'n, tuk'axjo juntl Mariy, i xi' tzma ttzi jul lolte. \p \v 2 Texjo tqan ttzaj kyaqnajnab' kujxix. Ox lu'linx tx'otx', qu'n jun t-angel tAjaw Tkyaqil ku'tz toj kya'j, ex ul ttzi jul. El ti'n ma tij ab'j, a toktaq te jupb'ilte, ex kub' qe tib'aj. \v 3 Me ante angel tzunxtaq nqoptz'ajx tze'nku xloq'lin kya'j, ex tok jun t-xb'alin manyor sjaninx wen, tze'nku ttxa che'w. \v 4 Atzaj te' tok kyka'yin xo'l q'aq', b'e'x i jaw lu'lin, ex b'e'x i el kyim tu'n kyxob'il. \p \v 5 Xi tq'ma'n angel kye' qya: Mi chi xob'a. B'i'n we' wu'n, qa nchi jyo'n ti'j Jesús, a jaw pejk'in twutz cruz. \v 6 Me nti' tetz tzalu'n ja'lin. Qala' ma jaw anq'intl, tze'nkuxjo tq'ma. Ku kytzaja lolte ja' kub'e q'o'ne. \v 7 Ex jun paqx ku kyxi'y q'malte kye' t-xnaq'tzb'in, qa ma jaw anq'intl kyxol kyimnin, ex ok knejil kywutza toj tx'otx' te Galiley. Ex antza k-okile kyka'yi'n. Ataqtzin tu'n t-xi nq'ma'nji'y kye'y. Atzin ja'lin, ¡Ma kyb'i'y! \p \v 8 Ayen kyej qya jun paqx i etz rinin ttzi jul tu'n kyxob'il ex tu'n kytzaljb'il. Nchi ajqelin wen tu'n kyxi' q'malte kye txqantl. \v 9 Tzunxtaq nchi rinin wen, tej tkub' tyek'in Jesús tib' kywutz, ex i ok tq'olb'in. Ex i xi laq'e tk'atz, i tzaj kychle'n tqan, ex i k'ulin twutz. \v 10 Ex xi tq'ma'n Jesús kye: Mi chi xob'a. Ku kyxi'y q'malte kye txqantl, ayej lipcheqektaq wi'ja, tu'n kyxi' tzmax toj tx'otx' te Galiley. Antza kchin okile kyka'yi'n. \s1 Tej t-xi kyq'ma'n xo'l q'aq' tqanil ti'j Jesús \p \v 11 Nchi b'ettaqjo qya, tej kypon xo'l q'aq' toj tnam, ex i ok ten q'malte kye kynejil pale tkyaqiljo otaq b'aj. \v 12 Tu'npetzi'n, aye kynejil pale b'e'x ok kychmo'n kyib' kyuk'a nejinel kyxol aj Judiy, tu'n tkyij b'ant kyu'n, tu'n mi tz'ele tqanil. Ex xi kyq'o'n nim pwaq kye xo'l q'aq', \v 13 tu'n mi kub' kyyoline; qala' tu'n t-xi kyq'ma'n kyjalu'n: Toj qniky'in, tej s-aj ch'in qwatla, b'e'x ẍi uljo t-xnaq'tzb'in, ex ma txi kyelq'in t-xmilil Jesús. \v 14 Ex qa ma tz'el tqanil toj twi' aj kawil ti'jjo lo, ok kxmoxitil qu'n, tu'ntzin nti' tu'n tb'aj kyi'ja. \p \v 15 Ex ayetzin kye' xo'l q'aq' xi kytzyu'n pwaq, ex kub' kyb'inchin tze'nkuxjo xi q'ma'n kye. Ex atzin tqaniljo nimin kyu'n aj Judiy tzmax toj tq'ijil ja'lin. \s1 Tej toqxenin Jesús kyaq'in tsanjil \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 16 Awotzin qe, a junlajaj t-xnaq'tzb'in, b'e'x o xi'y toj tx'otx' Galiley tzma twi' wutz, a ja' xi tq'ma'ne Jesús. \v 17 Tej tok qka'yi'n Jesús, o k'uli'n twutz, me attaq junjun qxola attaq kab'e kyk'u'j ti'j. \v 18 Ex tzaj laq'e Jesús qk'atza, ex tzaj tq'ma'n qe'y: Ma tzaj tq'o'n qMan Dios tkyaqil toklin we'y toj kya'j ex twutz tx'otx'. \v 19 Tu'npetzi'n, ku kyxi'y kyuk'axjal toj tkyaqil twutz tx'otx' xnaq'tzilkye, tu'n kyok te nxnaq'tzb'i'n.\x * \xo 28:19 \xt Kyb'i. 1:8\x* Ex kyq'onqekuxa toj a', te jawsb'il a', toj tb'i Manb'aj, ex toj tb'i K'walb'aj, ex toj tb'i Xewb'aj Xjan. \v 20 Ex kyxnaq'tzinqexa tu'n tkub' kynimi'n tkyaqiljo ma txi nq'ma'n kye'y. Twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, loqi'n intin kyuk'iy tzalu'n twutz tx'otx', tzmaxi aj tjapin b'aj tkyaqil.