\id ACT - Mam, Central NT (SIL: mvc; ISO: mam) -Guatemala 2009 (DBL -2013) \h Kyb'inchb'in \toc1 Kyb'inchb'in Tsanjil Jesús \toc2 Kyb'inchb'in \toc3 Kyb'i. \mt1 Kyb'inchb'in Tsanjil Jesús \ip Atzin u'j Kyb'inchb'in Tsanjil Jesús, atzin tu'n t-xi laq'e Tu'j Lucas, a Tb'anil Tqanil (evangelio). Tojjo tnejil tu'j, tajtaq Lucas tu'n tkub' tchiky'b'in tkyaqiljo a otaq b'ant tu'n Jesús, ex jni' otaq b'aj t-xnaq'tzin (Lc. 1:1). Atzin tojjo tkab' tu'j, a u'j lo, taj tu'n ttzaj tyek'in qa ajo tqanil ti'j Jesús mix japin b'aje tej tkyim, ex tej tjaw anq'in kyxol kyimnin, ex tej tjax toj kya'j, qu'n tzunx aq'nin kyxolxjal ja'lin. \ip Tej na'mxtaq tjax toj kya'j, xi tq'ma'n Jesús kye tsanjil kyjalu'n: Aj tul Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n, kxel tq'o'n kyipi'n, tu'n kyxi'y yolil wi'ja, a t-xilin Tkawb'il Dios, toj Jerusalén, toj tkyaqil Judey ex Samaria ex toj tkyaqiljo najchaq tx'otx' (1:8). Tojjo u'j lo, ntzaj tyek'in tze'n tzaje xkyeye aq'untl lo. \ip Ajo u'j, a Kyb'inchb'in Tsanjil Jesús, nimx n-ajb'in te qe ja'lin, ikyxjo tze'nku ojtxe, qu'n n-ajb'in te aq'b'il qnab'l tu'n tel qniky' te te kymujb'il kyib'jo Tb'anil Tqanil ti'j Jesús (aye Tu'j Matey, Marks, Lucas ex Juan) kyuk'a txqantl kyu'j tsanjil (aye epístolas). \c 1 \s1 Tej ttzaj ttziyin Jesús Xewb'aj Xjan \p \v 1 Ma kub' ntz'ib'inji'y lu'n, ay Tyople, k'u'jlinxix wu'n: Toj tnejil wu'ja, kub' ntz'ib'i'n ti'j tkyaqiljo o b'ant ex t-xnaq'tze Jesús, atxix tej tzaj xkye taq'in,\x * \xo 1:1 \xt Lc. 1:1-4\x* \v 2 ex pon b'aj, tej tjaw Jesús twutz kya'j. Me nej, i jaw tsk'o'n tsanjil, ex xi tq'o'n tumil kye tu'n Xewb'aj Xjan, a ti'taqjo tu'n tkub' kyb'inchin toj tumil. \v 3 Tkyimlinxitzin Jesús, jaw anq'in juntl majl, ex xi tyek'in tib', ex ten kyuk'a toj ka'wnaq q'ij, tu'ntzin tel kyniky' qa twutzxix itz'taq; ex yolin kyuk'a ti'jjo Tkawb'il qMan Dios. \v 4 Tej atxtaq Jesús kyuk'a t-xnaq'tzb'in, xi tq'ma'n kye, tu'n mina chi iky' toj Jerusalén. Chi' kyjalu'n: Kyyonkuy ajxi tb'antjo a tzaj tq'ma'n nMa'n kye'y, ex ax xi nq'manji'y kye'y:\x * \xo 1:4 \xt Lc. 24:49\x* \v 5 Twutzxix qa i kux tq'o'n Juan xjal toj a' te jawsb'il a'; me ayetzin kye', toj jte'b'in q'ij, mina chi ku'x kye' toj a', qala' k'welix te Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n te jun majx, chi Jesús.\x * \xo 1:5 \xt Mt. 3:11; Mr. 1:8; Lc. 3:16; Jn. 1:33\x* \s1 Tej t-xi Jesús toj kya'j \p \v 6 Ayetzaj ch'uqleqetaq tuk'a Jesús, xi kyqanin te: QAjaw, ¿Okpetzila ktzajil ttziyi'n ja'lin tu'n t-xi xkye Tkawb'il Dios qxol, a tu'n qetz tjaq' kykawb'il aj Rom, ex tu'n ttzaj tq'o'n qoklin juntl majl, tu'n qkawin tzalu'n toj qtanim tze'nku kye qtzan qtata ojtxe? \p \v 7 Xi ttzaq'win Jesús kye: Nti' kye' kyaj tu'n kyb'inti'y ti' q'ijil mo jtoj k'wel tb'inchin te Diosjo, qu'n o'kxte at toklin ti'j jtoj b'a'n tkub' b'inchit. \v 8 Me metzin kye', aj tul Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n, kxel tq'o'n kyipi'n, tu'n kyxi'y yolil wi'ja, a t-xilin Tkawb'il Dios, toj Jerusalén, toj tkyaqil Judey ex Samaria ex toj tkyaqiljo najchaq tx'otx', chi Jesús.\x * \xo 1:8 \xt Mt. 28:19; Mr. 16:15; Lc. 24:47-48\x* \p \v 9 Tej tb'aj yolin, tzuntaq nchi ka'yintaq tsanjil ti'j, jaw q'i'n Jesús twutz kya'j, ex tu'n muj, mix iwle kyu'n.\x * \xo 1:9 \xt Mr. 16:19; Lc. 24:50-51\x* \p \v 10 Tzuntaqtzin nchi ka'yin tze'n tten xjaw q'i'n Jesús twutz kya'j, tej tkub' kyyek'in kyib' kab'e ichin toktaq kyxb'alin sjanin wen, \v 11 ex xi kyq'ma'n: Ayi'y aj Galiley, ¿Tiqu'n nxi kyka'yi'n twutz kya'j? Axte Jesúsjo, a ten kyuk'iy, ex ma txi q'i'n toj kya'j, ikytzin tzule juntl majljo, tze'nku ma kyli'y, te' xi'. \s1 Tej tja sk'et Matías te t-xel Judas \p \v 12 Tb'ajlinxitzin ikyjo, i meltz'aj tsanjil Jesús twi' wutz Olivos, tu'n kyul toj tnam Jerusalén, nya najchaq tzaj kyb'etin, noqla jun niky'jin ajlab'. \p \v 13 Tej kykanin Jerusalén, i jax tojjo ja, a otaq tzaj q'o'n te kymajin. Ite'taq Pegr, Juan, Santyaw, Andrés, Lip, Tmas, Bartolomey, Matey, Santyaw, a tk'wal Alpey; Simun, a tok q'olb'ilte te Celote, a tajq'ojtaqjo kawil te Rom; ex Judas, a titz'in Santyaw.\x * \xo 1:13 \xt Mt. 10:2-4; Mr. 3:16-19; Lc. 6:14-16\x* \v 14 Kykyaqilx n-ok kychmo'ntaq kyib', tu'n kyna'n Dios kyuk'a titz'in Jesús, tuk'a Mariy, a tnana; ex kyuk'a txqantl qya. Ex nimxtaq kyk'u'jb'il kyib' kyxolx. \p \v 15 Ok kychmo'n kyib' nimil kyojjo q'ij anetzi'n, b'ala qaq k'al\f + \fr 1:15 \ft Qaq k'al, 120 n-ele.\f* kyb'aj. Ja we'ks Pegr, ex xi tq'ma'n: \v 16 Ayi'y nxjalil, ilxix ti'j tu'n tb'ajjo a kub' tyolin David toj Tu'jil Tyol Dios tu'n Xewb'aj Xjan ti'j Judas, aj nejnintaq kywutzjo tajq'oj Jesús. \v 17 Ante Judas quk'ataq, ex attaq toklin tojjo qaq'in, chi Pegr. \p \v 18 Me atzi'n te Judas tzaj tlaq'o'n jun ttx'otx' tuk'aj pwaq, a tzaj ttzyu'n, tej t-xi tk'ayin Jesús. Ex b'e'x tzaj tz'aq Judas twutz tx'otx', ex b'e'x el poq'le tk'u'j, ex b'e'x etz qi'yj t-xqintxa. \v 19 Tej kyb'inte aj Jerusalén ikyjo, ok kyq'o'n tb'ij tx'otx' anetzi'n: Acéldama, atzin tz'elpine' toj qyol, Ttx'otx'il Chiky'.\x * \xo 1:19 \xt Mt. 27:3-8\x* \p \v 20 Juntl majl yolin Pegr ti'j Judas, ex tq'ma: Qu'n nyolin toj Tu'jil B'itz,\f + \fr 1:20 \ft Ajo yol B'itz, \fk Salmos \ft n-ele toj kastiy.\f* tu'n tkyij tzaqpajjo tnajb'il, ex mix a'l tu'n tnajan toj tja.\x * \xo 1:20 \xt Sal. 69:25\x* \p Ex toj juntl B'itz chi' kyjalu'n, chi Pegr: Ex junxitl tu'n tten tojjo toklinch.\x * \xo 1:20 \xt Sal. 109:8\x* \p \v 21 Atzin ja'lin, ite'xjal tzalu'n, aye' o chi ten quk'a tkyaqil q'ij; \v 22 tzaj xkye atxix tej tku'x Jesús toj a', te jawsb'il a' tu'n Juan,\x * \xo 1:22 \xt Mt. 3:16; Mr. 1:9; Lc. 3:21\x* ex pon b'aj, tej tjaw q'i'n twutz kya'j.\x * \xo 1:22 \xt Mr. 16:19; Lc. 24:51\x* Tu'npetzi'n, il ti'j tu'n tjaw sk'et juntl qxol tu'n tok te t-xel Judas, tu'n tten junx quk'a, tu'ntzin tyolin ti'j Jesús, qa ma jaw anq'in juntl majl, chi Pegr. \p \v 23 Jawtzin sk'o'n kab'e ichin, Jse Barsabás, mo Just tb'i; junx tuk'a Matías. \v 24 Tej kysk'etjo aye kab'e, i na'n Dios kyjalu'n: Noq samiy, qAjaw, ate ojtzqilte kyanmin kykyaqil xjal. Yek'intzi'n alkye taja, \v 25 tu'n tok te t-xel Judas, a toktaq te tsanjil Jesús, me b'e'x s-el ti'n tib' tu'n til. Tu'ntzi'n, b'e'x xi q'o'n Judas tojjo najb'il te chojb'il il. \p \v 26 Atzi'n techiljo siky'b'il atza kub'e tz'aqe ti'j Matías. Tu'ntzi'n, ok te tajlal tsanjil Jesús, junx kyuk'a txqantl. \c 2 \s1 Tej tku'x Xewb'aj Xjan toj kyanmin nimil \p \v 1 Tej tjapin kanin nintz q'ij Pentecostés,\x * \xo 2:1 \xt Lv. 23:15-21; Deu. 16:9-11\x* kykyaqil qe nimil ch'uqleqetaq junx. \v 2 Noq kyna'b'inkuxi tq'ajq'ojil jun ti' tzaj toj kya'j nyakuj tze'n nim kyq'iq', ex kub' noj tuja, ja' ite'taq. \v 3 Ex kyli jun techil tze'nku taq' q'aq' njulin tib'aj junjunkye. \v 4 Ex kykyaqil kux nojsin kyanmin tu'n Xewb'aj Xjan, ex i ok ten yolil, me toj junxil yol, tze'nku tq'ma Xewb'aj Xjan. \p \v 5 Kyojjo q'ij anetzi'n, otaq chi kanin Judiy toj Jerusalén, tu'n tkub' nimitjo a tz'ib'in toj Tu'jil Tyol Dios ti'jjo q'ij te Pentecostés; ayetzi'n Judiy, i tzaj toj tkyaqil twutz tx'otx'. \v 6 B'e'x ok kychmo'nxjal kyib', te' kyb'inte ch'otjin, ex kykyaqilx b'e'x jaw naj kynab'l, qu'n junjun xjal ok b'inte tyol nyolajtz tu'n junjun nimil. \v 7 Ex b'e'x jaw k'ant kywutz, ex jaw yolin kyxolx: ¿Me nyan te Galiley qe xjal nchi yolin? \v 8 ¿Tze'ntzin tten ikyjo, a n-el qniky' ti'j tyol junjun toj qyol? \v 9 Tzalu'n at xjal te tnam Partia, te Media, te Elam, te Mesopotamia, te Judey, te Capadocia, te Ponto ex te tx'otx' Asia, \v 10 te Frigia, te Panfilia, te Egipto, ex te txqantl tx'otx' te Libia nqayin tk'atz Cirene. Ex ite' junjun ẍi tzaj te Rom: \v 11 At junjun Judiyqe, a kyitz'jlinx, ex junjun i ok te Judiy noq tu'n kynimb'il. Ex ite' ẍi tzaj te Creta ex te Arabia. Ex qkyaqilx nqb'i'n kyyol tojxjo qyol atzin nkyq'ma'n ti'jjo tb'inchb'in Dios. \p \v 12 Kykyaqilx jaw ka'ylaj, ex jaw naj kynab'l, ex xi kyqanin kyxolile: ¿Tze'ntzin tz'elpine lu'n? \p \v 13 Me at junjun noq b'aj jaw xmayin, ex kyq'ma: Tu'ntzi'n ma chi tx'ujte, chi chi'. \s1 Tej tyolin Pegr tnejil maj ti'jjo Tb'anil Tqanil Jesús \p \v 14 Jawtzin we'ks Pegr junx kyuk'a junlajajtl tsanjil, ex tuk'axix tajq'ojil twi' wen, xi tq'ma'n: Ayi'y nxjalil, aj Judiy, ex kykyaqila najleqi'y toj Jerusalén, b'i'nku kyu'n ex kyb'inkuxixa wen a kxel nq'ma'n kye'y. \v 15 Nya nchi tx'ujte kye' xjal lo, tze'nku ma kyq'ma'y. Tzmape b'eljaj or te qlixje ma tz'ok ja'lin. \v 16 Mikyxi te' ante nb'aj ja'lin, aj tyole Joel, a yolil Tyol qMan Dios ojtxe, tej tq'mante: \q1 \v 17 Chi Diosjo kyjalu'n: \q1 Aj kyxi xkye q'ij te ch'ixtaq tu'n nkani'n, \q1 kxel nq'o'n Xewb'aj Xjan tib'aj tkyaqil xjal. \q1 Ok chi yolil kyk'wala txin ex q'a wi'ja. \q1 Ok k-elil kye' ku'xin q'a kyniky' ti'jjo kb'antil tu'n Dios. \q1 Ex ok k-okil kywutziky'jo ichin, a ma chi tijin, tu'n Dios, ti'jjo kb'ajil. \q1 \v 18 Ex kxel nq'o'n Xewb'aj Xjan kyojjo q'ij anetzi'n toj kyanmin waq'nila qya ex ichin, \q2 ex kchi yolil wi'ja. \q1 \v 19 Ktzajil nyek'in nim techil toj kya'j; \q1 ex twutz tx'otx' k-iwlil chiky', q'aq', ex sib', noq tu'n q'oj. \q1 \v 20 Atzin twutz kya'j, ok k-okil naj tqan q'ij, \q1 ex k-elil kyaqix twutz yaye, ikyx tze'nku chiky'; \q1 ch'ixtaqtzin tul kanin q'ij te tulil juntl majl qAjaw. \q1 Nimx tokli'n q'ij anetzi'n te b'isb'ajil, \q1 ex ok kqoptz'ajil tipin Dios. \q1 \v 21 Me ayetzin kye' k'wel kynimi'n Tyol qAjaw, \q2 ok chi kletil kye'.\x * \xo 2:21 \xt Jl. 2:29-32\x* \p \v 22 Ayi'y nxjalil, aj Judiy, chi Pegrjo, kyb'intzinji'y a kxel nq'ma'n kye'y, qu'n b'i'nxix kyu'n qa a Jesús aj Nazaret, jun ichin, a ma tzaj tyek'in kye'y, qa b'a'n ele twutz Dios, tu'n nimxix tb'inchb'in, ex tu'n ila' techil b'ant tu'n. \v 23-24 Me atzaj te' t-xi q'o'n kye'y, b'e'x ok kytzyu'n, ex xi kyq'o'n kye ichin aj il te Rom, tu'n tkub' kyb'yo'n twutz cruz.\x * \xo 2:23-24 \xt Mt. 27:35; Mr. 15:24; Lc. 23:33; Jn. 19:18\x* Tkyaqiljo lo b'ant tze'nkuxjo t-xim Dios otaq b'aj, ex ikyxjo, ilxix ti'j tu'ntaq tb'ant. A ayi'y kub' b'yo'nte Jesús, me jaw anq'in juntl majl tu'n Dios.\x * \xo 2:23-24 \xt Mt. 28:5-6; Mr. 16:6; Lc. 24:5\x* Tu'n ikyjo, b'e'x tzaqpaj tjaq' kyimin ex nti'l toklin kyimin ti'j. \p \v 25 B'i'n qu'n, chi Pegr, qu'n atzin David, a nmaq kawil te Israel ojtxe, kyij ttz'ib'in ti'j Jesús toj Tu'jil Tyol Dios, ex tq'ma kyjalu'n: \q1 Kukx n-ok nka'yinji'y Ay qAjaw, ata nwutza. \q1 Tu'npetzi'n, nlay chin jaw tz'aqa, \q2 qu'n lu'y at toj nman q'ob'a tu'n tkoli'n wi'ja. \q1 \v 26 Tu'n ikyjo, tzunx nchin tzalaja, \q2 ex nchin b'itzi'n tuk'a tze'jb'il. \q1 Ex q'uqle nk'u'ja ti'ja tuk'a tkyaqil nchwinqila, \q1 \v 27 qu'n nlay chin kyij tq'on te jun majx toj tjulil kyimnin; \q2 ex nlay ttziyiy tu'n tel puq'j nchib'jila, ayi'n taq'nila. \q1 \v 28 O tzaj tyek'i'n we'y tze'n tu'n nb'eti'y toj tumil, \q2 ex chin tenb'ila toj tzaljb'il, \q1 qu'n tu'n ktenb'ila nwutza, chi David ti'j Jesús.\x * \xo 2:28 \xt Sal. 16:8-11\x* \p \v 29 Ayi'y nxjalil, chi Pegr, kyq'ontza amb'il we'y, tu'n t-xi nq'ma'n kye'y; twutzxix qa a qxe'chil David kyim, ex kux muqet, ex lu muqb'ilte; atx qxol ja'lin. \p \v 30 Me atzin David jun yolil Tyol Dios, chi Pegr. B'i'ntaq tu'n qa otaq tzaj tq'ma'n Dios, qa jun t-xkachmanb'aj tu'n tok te nmaq kawil te jun majx.\x * \xo 2:30 \xt 2Sa. 7:11-16; 1Re. 2:4; 1Cr. 17:11-14; Sal. 89:4; 132:11-12\x* \v 31 Tu'n ikyjo, mix yoline David ti'jx, qala' ti'j Crist, a Kolil, a tu'ntaq tjaw anq'in juntl majl. Ex tq'ma qa atzi'n Kolil minataq tu'n tkyij toj tjulil kyimnin, ex qa minataq tu'n tel puq'j t-xmilil, \v 32 qu'n ate qMan Dios jaw anq'sinte juntl majl Jesús, a Kolil; ex awotzi'n o lonte, ex nqo yolin ti'j ja'lin qa itz' te jun majx, chi Pegr. \p \v 33 Jaw q'i'nte Jesús, tu'n tjapin tuk'a qMan Dios tu'n tkawin junx tuk'a. Tzaj tk'mo'n Xewb'aj Xjan, a otaq tzaj tq'ma'n Dios. Axsi'n a o tzaj tsipin qe'y, ex loqi'y nchi ka'yin ex nchi b'i'n ti'j. \v 34 Nya te David jaw twutz kya'j, qu'n ikytzin tq'ma kyjalu'n: \q1 Xi tq'ma'n qMan Dios te wAjawa: \q1 Qekuy toj nman q'ob'a kawil wuk'iy, \q1 \v 35 tzmaxi' aj tkub' kyi'jjo tajq'oja wu'n, chi Dios.\x * \xo 2:35 \xt Sal. 110:1\x* \p \v 36 Ayi'y Judiy, ayi'y nxjalil, chi Pegr, b'inkuxix kyu'n. Ax Jesúsjo, aj kub' kyb'yo'n twutz cruz, jaw anq'in juntl majl tu'n qMan Dios, tu'n tok q'o'n te qAjaw ex te Crist, a Kolil qi'j. \p \v 37 Tej kyb'intej xjal ch'uqleqetaq antza ti'jjo a yolajtz, nimxix i jaw b'isin, ex xi kyqanin te Pegr, a tsanjil Jesús, junx kyuk'a txqantl: Ayi'y nxjalil, ¿Tze'n k-okila lu'n qu'n? \p \v 38 Xi ttzaq'win Pegr: Kux chi meltz'aja, ex kytx'ixpinks kynab'la, tu'n kyb'eta toj tumil twutz Dios, ex kux chi ku'xa toj a', te jawsb'il a' teyile junjun ti'j tb'i Jesucrist, tu'ntzin tkub' najsin kyila tu'n qMan, ex tu'n ttzaj q'o'n Xewb'aj Xjan kye'y. \v 39 Tzaj ttziyin Dios Xewb'aj Xjan ex jun najsb'il kyila te kye'y, ex te kyk'wala ex te kykyaqiljo ite' najchaq; a yol lu'n te kykyaqilxjo aye' taj qMan Dios tu'n kytxket, ex tu'n kynimin Tyol. \p \v 40 Yolintzin Pegr kyuk'a yol lu'n ex txqantl, ex xi tq'ma'n jun tumil kyjalu'n: Kypa'mil kyib'a kyi'jjo xjal aj il, tu'ntzintla kykleta. \p \v 41 Ikytzin b'ajjo, ayetzi'n kub' kynimin tyol Pegr, b'e'x i ku'x toj a' te jawsb'il a'. Tojjo q'ij anetzi'n, b'alaqa oxe mil xjal ok kychmo'n kyib' kyuk'a txqantl nimil. \v 42 Kykyaqilxix q'i'ntaq kyib' tu'n tkub' b'inchitjo kyyol tsanjil. Ex nkymojin kyib' kyxolilex, i na'n Dios, ex ok kychmo'n kyib' tu'n tkub' iky'sitjo Xjan Wab'j. \s1 Tze'n tte'n kychwinqil tnejil nimil ojtxe \p \v 43 Jaw ka'ylaj kykyaqilx, tu'n nim techil ex nim kyb'inchb'in tsanjil otaq b'ant, tu'n tyek'it tipin Dios. \v 44 Aye' otaq chi nimin chmo'nxixtaq kyib' junx, ex kub' kypa'n jni' at kye kyxolilex.\x * \xo 2:44 \xt Kyb'i. 4:32-35\x* \v 45 Xi kyk'ayin kytx'otx' ex tkyaqiljo attaq kye, ex kub' kypa'n kypwaq kyxolilex, tze'nkuxjo, a attaq tajb'in kye. \v 46 Tkyaqil q'ij n-ok kychmo'ntaq kyib' toj tnejil ja te na'b'l Dios. Ex tojile kyja, ja' nkub'e iky'sittaqjo Xjan Wab'j, ex tu'n kywa'n junx tuk'a tzaljb'il ex tmutxb'il kyanmin. \v 47 Nchi nimsintaq tb'i qMan Dios, ex noq tu'n nb'anttaq kyu'n, b'a'n ele twutz tkyaqilx xjal. Tkyaqil q'ij nchi nimintaq txqantl xjal tu'n qMan Dios. Tu'ntzi'n ikyjo, nchmetiktaq kyb'aj. \c 3 \s1 Tej tkub' q'anit jun kox \p \v 1 Jun q'ij, i xta'j Pegr ex Juan toj tnejil ja te na'b'l Dios, te' tok oxe or te qale, qu'n antaq orjo te na'b'l Dios. \v 2 Tojjo ja anetzi'n, attaq jun ichin kox te titz'jlin. Tzuntaq nxi q'i'n kykyaqil q'ij ex nkub'taq q'o'n ttxlaj jun nim ttzi ja, Ponix tb'i, tu'n tqanin tmob'itz kye' xjal nchi okxtaq. \p \v 3 Tej tlontej kox, te' kykanin Pegr ex Juan antza, xi tqanin jun tmob'itz kye. \v 4 Tej tiwle kox tu'n Pegr, xi tq'ma'n te: Qo tka'yitza. \p \v 5 Atzin tej kox xi ka'yin, kub' tb'i'n, ex kub' tnab'lin qa attaq tu'n t-xi q'o'n te. \v 6 Me ante Pegr xi tq'ma'n: Nti' we' npwaq; me kxel nq'o'n tey a at we'y. Ti'j tipin tb'i tAjaw Tkyaqil, a Jesucrist aj Nazaret, we'ksa ex kux b'eta. \p \v 7 Tej tq'ma'nte Pegr ikyjo, ok ttzyu'n tman q'ob'jo kox, ex jaw tjk'u'n. Ex b'e'xsin ul kyanmin tqantz, \v 8 ex jaw lipin tej kox ex ok ten b'etil. \p B'e'xsin okxtz toj tnejil ja te na'b'l Dios, me nya xko'n. Ex ok ten t'ikypajil, ex nimsil tb'i qMan Dios. \p \v 9 Kykyaqilxjo lonte tej tb'et, ex tej tnimsin tb'i Dios, \v 10 b'e'x i jaw ka'ylaj, ex b'e'x i jaw xob' ti'jjo otaq b'aj ti'j kox, qu'n tu'n ojtzqi'ntaq kyu'n qa axjo ichin, a koxtaq, a q'uqletaq twutz nim ttzi ja, Ponix tb'i, a nqanintaq tmob'itz. \s1 Tej tyolin Pegr ti'jjo tipin Jesús \p \v 11 Atzi'n ichin otaq q'anit, b'e'x ok tzoje ti'j Pegr ex Juan. Kykyaqil xjal jaw ka'ylaj, ex i xi rinin tu'n kykanin tojjo twutz ja, Salomón tb'i, ja' ta'taqjo ichin, junx tuk'a Pegr ex Juan. \p \v 12 Tej tlonte Pegr ikyjo, xi tq'ma'n kye: ¿Tiqu'n nchi jaw ka'ylaj kye', ayi'y nxjalil, aj Israel? ¿Tiqu'n nqo tzaj kyka'yi'n? ¿Ma awotzin qe' qu'nx qib'a, ma qo kub' q'anin te' ichin lo? ¿Ma tu'ntzin qipi'n mo tu'n qwenila twutz Dios, ma b'ant tb'etjo ichin lo? \p \v 13 Ate Dios, a tDios Abraham, Isaac, Jacob ex kykyaqil qe ojtxe qxe'chil, a o tzaj q'onte nimxix toklin Jesús, a taq'nil. Ayi'y xi q'onte kye kawil te Rom, ex mix kytziyi'y tu'n t-xi tzaqpet, tej tq'mante Pilat.\x * \xo 3:13 \xt Mt. 27:23-25\x* \v 14 Me tu'n tch'uẍil kyanmi'n, kyky'etaqa tu'n t-xi kyqani'n tu'n ttzaqpaj Jesús, a xjan ex wenxix, me kyja xi kyqani'n tu'n ttzaqpaj jun b'yol xjal.\x * \xo 3:14 \xt Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-14; Lc. 23:13-25; Jn. 18:40; 19:12-16\x* \v 15 Ex ikytzin kub'e kyb'yo'nejiy Jesús, a tAjaw chwinqil; me jaw anq'in juntl majl tu'n Dios. Ex twutzxixjo anetzi'n, qu'n o qli'y, ex b'i'n qu'n. \v 16 Noq tu'n qnimb'ila ti'j tipin tb'i Jesús, ma q'anit te' ichin, a n-ok kyka'yi'n ex kyojtzqi'n. Axjo qnimb'ila ti'j Jesús, atzin ma kub' q'anin te' te jun majx, ikyx tze'nku ayi'y kykyaqilxa loqi'y nchi ka'yin ti'j. \p \v 17 Ayi'y nxjalil, chi Pegrjo, b'i'n wu'n qa ayi'y, junx kyuk'a kynejila, a kawil aj Israel, i kub' b'yo'nte Jesús; me mix ele kyniky'a te, qa ataq Tk'wal qMan Diosjo kub' kyb'yo'n. \v 18 Ayi'y kub' b'inchinte il; me tu'n ikyjo, ate Dios japin b'aj Tyol, a otaq tq'ma ojtxe, noq kyu'n kykyaqil yolil Tyol, qa iltaq ti'j, tu'n tkyim Crist, a Kolil kyi'ja. \v 19 Tu'npetzi'n, kymeltz'intz kyib'a, ex kyb'inchinku kyte'n twutz Dios, tu'ntzin tnajsit kyila, \v 20 ex tu'n ttzaj tsma'n qMan Dios ky'iwb'il kye'y noq tu'n Jesús, a atxix ojtxe ok q'o'n te Kolil kyi'ja. \p \v 21 Il ti'j, chi Pegr, tu'n tten Jesús toj kya'j ja'lin, ex kmeltz'ajil tzmaxi tojjo q'ij, aj tkub' tnik'u'n tkyaqil, ikyxjo tze'nkuj tq'ma, aj kyq'ma xjan yolil Tyol Dios ojtxe. \p \v 22 Ex majxte Moisés q'mante kye ojtxe qxe'chil kyjalu'n: \q1 Atzi'n tAjaw Tkyaqil, a kyDiosa, kjawil q'i'nte jun yolil Tyol Dios kyxola tze'nku we'. \q1 Kyniminkuy tkyaqiljo kxel tq'ma'n, \q1 \v 23 qu'n tkyaqiljo a mina nkub' nimin te' yolil anetzi'n, b'e'x k'wel yuch'in kyxolxjal, chi Moisésjo.\x * \xo 3:23 \xt Deu. 18:15-19\x* \p \v 24 Ex kykyaqiljo yolil Tyol Dios, chi Pegr, tzaj xkye tuk'a Samuel, ex jni' txqantl, i yolin kyi'jjo q'ij te ja'lin. \v 25 Ex ayetzin kye' o chi kyija toj wen tuk'a Dios, ex tu'n ikyjo, etzilqi'y ti'j tkyaqiljo tq'ma qMan Dios kyu'njo yolil Tyol ojtxe. Ex ikyxjo, at kyokli'n ti'jjo kyij b'ant ti'j tu'n Dios kyuk'a ojtxe qxe'chil, qu'n ikytzi'n tq'ma Dios te Abraham: \q1 Kchi ky'iwlitiljo kykyaqil xjal twutz tx'otx' noq tu'n xkachmanb'aj, kchi elil anq'in ti'j tyajila.\x * \xo 3:25 \xt Gen. 22:18\x* \p \v 26 Tej tjaw anq'in juntl majl Jesús tu'n Dios, chi Pegr, tnejil tzaj tsma'n te kye'y, ayi'y aj Judiyqi'y, tu'n kyky'iwlita, ex tu'n ttzaqpaj junjun kye' toj til. \c 4 \s1 Tej kyxi q'i'n Pegr ex Juan kywutz kawil aj Judiy \p \v 1 Tzunxtaq nyolin Pegr ex Juan kyuk'a xjal, tej kykanin pale, junx tuk'a kawil kye xq'uqil tnejil ja te na'b'l Dios, ex junx kyuk'a jun ch'uq Sadusey. \v 2 Nchi q'ojletaq, qu'n tu'n nchi xnaq'tzintaq Pegr ex Juan kyexjal, me nya tze'nku kyajtaq, qu'n kyq'ma Pegr ex Juan qa twutzxix jaw anq'in juntl majl Jesús; ex tu'ntzin, kyij yek'in qa kykyaqil kyimnin chi jawitz anq'in juntl majl. \p \v 3 I ok kytzyu'n, ex b'e'x i kux kyq'o'n toj tze, ex tojxi juntl q'ij i jatz q'i'n, qu'n tu'n otaq qoqix. \v 4 Me nimku kyxoljo aye i b'inte Tb'anil Tqanil kolb'il, b'e'x i nimin; qu'n atzi'n kyb'aj o'kqexjo ichin, b'alaqa jwe' mil. \p \v 5 Toj junxil q'ij ok kychmo'n kyib' toj Jerusalén aye kawil, junx kyuk'a nim kyoklin kyxol Judiy ex jni' xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, \v 6 exsi'n tnejilxix pale, Anás tb'i; junx tuk'a Caifás, Juan, Lejantr ex ila' ichin t-xjalil Anás. \v 7 Ayetzi'n ichin lo i q'mante, tu'n kytzaj q'i'n Pegr ex Juan, tu'n kykub' q'o'n kyxol, ex xi kyqanin kye: ¿Ti'n kye' kyoklin mo an ti'j qb'i nkub' kyb'inchin kyeji'y ikyjo? chi chi'. \p \v 8 Nojnin tanmin Pegr tuk'a Xewb'aj Xjan, ex i xi ttzaq'win: Noq sameqi'y, tnejil kawil toj tnam, exqetzi'n nim kyokli'n; \v 9 ma tzaj kyqani'n ti'jjo b'a'n xb'ant qu'n ti'j jun yab', tu'n tel kyniky'a tze'n xq'anite. Kutzin. \v 10 K'a' txi qq'ma'n kye'y tu'ntzin tel kyniky' kykyaqilxjal aj Israel, qa o'kx ti'j tipin tb'i Jesucrist te Nazaret ma q'anit te' ichin lo wa'l kywutza. Atzin Jesús, axj kub' kyb'yo'n twutz cruz, ma jaw anq'in juntl majl tu'n Dios. \v 11 Ex ayi'y ikyqeji'y tze'nku b'inchil ja, a nxi kyxo'n jun ab'j nya wen toj kywutza, me axixpete ab'jjo ma tz'okin te tq'uqil tẍkyin, a nimxix toklin toj aq'untl.\x * \xo 4:11 \xt Sal. 118:22\x* Atzin Jesúsjo a ab'j s-el kyiky'i'n. \v 12 Me nim n-ajb'in Jesús te qe, qu'n o'kx te Jesús Kolil, ex mix a'l quk'a aku jyete kolb'il te qe, qu'n nti' toklin juntl b'ib'aj tzalu'n twutz tx'otx', a o tzaj q'ma'n tu'n Dios, a ja' aku qo klete, chi Pegr. \p \v 13 Mix jawe xob'e Pegr ex Juan, tej kyyolin kywutz kawil. Tej kylonte kawil ikyjo, b'e'x i jaw ka'ylaj, qu'n ayetzaj ichin nya aj u'jilqe, ex nti'xixtaq b'a'n kyu'n. Me el kyniky'jo kawil te, qa t-xnaq'tzb'inqetaq Jesús. \v 14 Ex majxjo ichin anetzi'n, a otaq q'anit, attaq kyuk'a; tu'ntzi'n, nti'taq tumil tu'n kyjaw xo'n yol kyi'j. \v 15 Tu'ntzi'n, xi kyq'ma'n, tu'n tex Pegr ex Juan tojjo chmob'l. Ayetzaj i kyij, ok ten ch'otjil kyxolelix. \v 16 Chi chi' kyjalu'n: ¿Ti'n k-okil qb'inchin kyi'jjo xjal lo? B'i'n kyu'n kykyaqil aj Jerusalén, ma lonte ti'jjo ma b'ant kyu'n, ex nlay kub' qewin qa ma q'anitjo ichin. \v 17 Me tu'n mina tz'ele tqaniljo lo kyxolxjal, kchi okil qxob'tzin, tu'ntzin mina chi yolinil ti'j tb'i Jesús. \p \v 18 Tej kyb'aj ch'otj, i okx txko'n juntl majl Pegr, Juan exjo ichin, aj otaq q'anit, ex xi q'ma'n kye, tu'n mina chi yolin, ex mina chi xnaq'tzin ti'j tb'i Jesús. \p \v 19 Me xi ttzaq'win Pegr ex Juan kyjalu'n: Kyb'isinkuy qa wenxix twutz Dios, qa ayi'y tu'n kykub' nimit, ex nya Dios, \v 20 qu'n nlay b'ant tu'n mina qo yoli'n ti'jjo a o qb'i'y ex o qli'y. \p \v 21 I ok xob'tzin juntl majl kyu'n kawil, me b'e'x i xi tzaqpi'n, qu'n tu'n mix jyete kyil. Kykyaqil xjal nchi nimsintaq tb'i Dios ti'jjo otaq b'aj, \v 22 qu'n atzi'n ichin q'anit otaq tziky' tib'aj ka'wnaq ab'q'e. \s1 Tej t-xi kyqanin nimil jun o'nb'il te qMan Dios \p \v 23 Tej kytzaqpaj Pegr ex Juan, i xi', ex ok kychmo'n kyib' kyuk'a nimil, ex xi kyq'ma'n tkyaqiljo otaq b'aj kyq'ma'n kynejil pale ex qe nim kyoklin kyxol aj Judiy. \v 24 Tb'ajlinxi kyb'i'n tkyaqiljo nimil, i ok ten na'l Dios junx, ex kyq'ma: Ay, tAjaw Tkyaqil, a te kub' b'inchinte kya'j ex tx'otx' ex ttxuyil a' ex jni' ti'chaqkul;\x * \xo 4:24 \xt Ex. 20:11; Sal. 146:6\x* \v 25 ay q'mante tu'n Xewb'aj Xjan, ex tz'ib'i'n tu'n taq'nila David kyjalu'n: \q1 ¿Tiqu'n ma chi jaw tiljjo tnam aj il? \q1 ¿Ex tiqu'n nkub' kyximin kyxim nti' tnab'l? \q1 \v 26 Aye' nmaq kawil twutz tx'otx' i q'ojin, ex i ok kychmo'n kyib', \q1 tu'n kyximin ti'taqjo tu'ntaq tb'ant kyu'n ti'jjo qMan Dios, ex ti'jjo Crist, a q'o'ntz te Kolil.\x * \xo 4:26 \xt Sal. 2:1-2\x* \p \v 27 Twutzx te', chi chi', qa i ok kychmo'n Herodes ex Poncio Pilat kyib' tzalu'n toj Jerusalén, junx kyuk'a aj Israel ex kyuk'a nya aj Israel, tu'n kyjyon q'oj ti'j xjan taq'nila Jesús, aj jaw tsk'o'n te Kolil.\x * \xo 4:27 \xt Mt. 27:1-2; Mr. 15:1; Lc. 23:1; Jn. 18:28-29\x* \v 28 Ikypetzi'n, kub' kyb'inchin tkyaqiljo a otaq tq'may qa iltaq ti'j tu'n tb'aj. \p \v 29 Ay, qAjaw, chi chi', atzin ja'lin, b'intzinjiy ti'jjo ma kyq'ma qi'ja, ex q'ontza tumil qe'y, awo'y taq'nila, tu'n mina qo xob'i'y, aj qyoli'n ti'j Tyola. \v 30 Ex noqit tu'n tipi'n chi q'anit yab', ex tu'n tb'ant nim techil ti'j tipin tb'i xjan taq'nila, Jesús, chi chi'. \p \v 31 Tej kyb'aj na'n Dios, b'e'x tzaj lu'linj tx'otx' ja' ch'uqleqetaq, ex kykyaqilx noj kyanmin tu'n Xewb'aj Xjan, ex i xi' yolil Tyol Dios tuk'a tkyaqil kyanmin. \s1 Tze'n nchi mojinetaq nimil kyib' kyxolx \p \v 32 Nimku kyb'ajjo nimil, ex kykyaqilx n-oktaq kymujb'in kyib', ex junxtaq kyb'is toj kynimb'il. Mix a'l jun q'mante, qa noq te te, aku tz'okine' a jni' attaq te, qala' tkyaqil at toklin ti'j.\x * \xo 4:32 \xt Kyb'i. 2:44-45\x* \v 33 Ex ayetzi'n tsanjil nchi yolintaq ti'jjo tjawlintz anq'in Jesús juntl majl, a tAjaw Tkyaqil, qu'n tu'n otaq kyli. Ex nimxix kub' ky'iwlin kykyaqilx tu'n Dios. \p \v 34 Nti'taq jun yaj kyxol, qu'n ayetzi'n attaq kytx'otx' ex kyja, b'e'xtaq nxi kyk'ayin. \v 35 Atzi'n pwaq nxi kyq'o'ntaq kye tsanjil, tu'n tkub' sipit teyile junjun, qa attaq tajb'in kye.\x * \xo 4:35 \xt Kyb'i. 2:44-45\x* \p \v 36 Ikytzin b'ajjo ti'jjo jun ichin, Jse tb'i, tzajnintaq toj tx'otx' Chipre, ex attaq toklin kyxol t-xjalil qtzan Leví. Atzin te Jse ok q'o'n juntl tb'i kyu'n tsanjil, Bernabé, atzin tz'elpine', aj q'uqb'il k'u'jb'aj. \v 37 Attaq te Jse ttx'otx', ex b'e'x xi tk'ayin; atzin pwaq xi tq'o'n kye tsanjil. \c 5 \s1 Tej tkub' kysb'u'n Ananías kyib' tuk'a t-xu'jil \p \v 1 Me attaq jun ichin, Ananías tb'i, junx tuk'a t-xu'jil, Safira, xi kyk'ayin jun tnej kytx'otx'. \v 2 I yolin, ex i kyij toj wen tu'n tkyij kyi'n ch'in pwaq, a tzaj kytzyu'n te twi' kytx'otx'. Me atzi'n txqantl xi tq'o'n Ananías kye tsanjil. \v 3 Xi tq'ma'n Pegr te: Ay Ananías, ¿Tiqu'n xi ttziyin tu'n tokx tajaw il toj tanmin, tu'n xkyij ttzyu'njiy ch'in pwaq, a saj q'o'n tey, tej xi k'ayit ttx'otx'a? Tu'ntzi'n, ma niky'in yol te Xewb'aj Xjan. \v 4 ¿Ma nyatzin tetaqa tx'otx'? ¿Exsin te' xi tk'ayi'n, ma nyatzin tetaqtza tkyaqil pwaq? ¿Tiqu'n xkub' tewin qe'y? ¿Ex tiqu'nil xkub' t-ximin tu'n tkub' b'inchitjo ikyjo, noq te yek'b'il tib'a, qa jun tb'anil nimila? Me tojjo lo, nya kye ichin ma niky'iniy yol, qala' te Dios. \p \v 5 Tej tb'aj tb'i'n Ananías ikyjo, b'e'x kyim, ex kykyaqiljo i b'inte b'e'x tzaj kyxob'il. \v 6 Tb'ajlinxi' ikyjo, i tzaj ila' ku'xin q'a kub' kyptzo'n kyimnin, ex xi kyi'n, tu'n tkux muqet. \p \v 7 Otaqla b'aj oxe or ikyjo, tej tokxjo t-xu'jil Ananías ja' ite'taq tsanjil. Me nti'taq b'i'n tu'n, ti' otaq b'aj. \v 8 Xi tqanin Pegr te: ¡Q'mantzi'n we'y! ¿Qa o'kx twi' tx'otx'jo s-ok, a ma txi kyk'ayi'n? \p Xi ttzaq'win Safira: Twutzx, o'kx te' twi' s-ok, chi'. \p \v 9 Xi tq'ma'n Pegr te: ¿Tiqu'nil xb'ant ti'j kyu'n, tu'n tok kyyeki'n Xewb'aj Xjan? Loqe' chi txa'j muqil ti'j qtzan tchmila chi ul, ex atzin ja'lin ma che'x muqul tey. \p \v 10 Texjo or anetzi'n, b'e'x kyim Safira t-xe tqan Pegr. Tej kyokxjo ku'xin q'a, noq kyimnel. Tej tiwle, b'e'xsin xi kyi'ntz, tu'n tkux muqet ttxlajjo qtzan tchmil. \v 11 Ex kykyaqil nimil ex jni' xjal, aye i b'inte, b'e'x i xob' tu'n ikyjo. \s1 Tej tkub' kyb'inchin tsanjil Jesús nim techil te yek'b'il tipin Dios \p \v 12 Noq kyu'n tsanjil i b'ante nim techil te yek'b'il tipin Dios kyxol xjal. Ex kykyaqil nimil ok kychmo'n kyib' toj tnejil ja te na'b'l Dios twi' pe'n, Salomón tb'i. \v 13 Kyxoljo txqantl, attaq txqan kyxob'il tu'n tok kymujb'in kyib' kyuk'a nimil, me i tzalaj ti'jjo nb'anttaq kyu'n. \v 14 Tu'ntzi'n, chmet kyb'aj, qu'n ila' ichin ex qya kub' kynimin Tyol tAjaw Tkyaqil. \v 15 Ex nchi b'ajxi kyi'ntaq yab' kyoj b'e kyib'aj tal kypop ex kyib'aj iqb'il kye yab', tu'ntzintla aj tiky' Pegr, i'chaqtla o'kx t-xlekemil aku pontaq kanin kyib'aj junjun yab', tu'n kykub' q'anit. \v 16 Ex at txqan xjal tzaj kyojjo tnam nqayin, tu'n kyul kanin toj Jerusalén. Tzaj kyi'n kyyab' exqetzi'n xjal tzyu'nqetaq kyu'n taq'nil tajaw il. Ex kykyaqilx b'e'x i q'anit. \s1 Tej ttzaj tq'oj kawil aj Judiy kyi'j tsanjil Jesús \p \v 17 Aj tnejilxix pale, junx kyuk'a jun ch'uq Sadusey, b'e'x i jaw xky'aqlin kyi'jjo tsanjil. \v 18 Ex tu'ntzi'n, b'e'x i ok tzyu'n, ex b'e'x i ku'x tjpu'n toj ttze te tnam. \v 19 Me toj qniky'in, ul jun t-angel tAjaw Tkyaqil jqolte tjpel tze tu'n kyetz, ex xi tq'ma'n kye: \v 20 Kux che'xa toj tnejil ja te na'b'l Dios, tu'n t-xi kyq'ma'n kye xjal antza ti'jjo tkyaqil t-xilin ak'aj chwinqil. \v 21 Toj junxil q'ij qlixjexix, i okx toj tnejil ja te nab'l Dios tu'n t-xnaq'tzit tkyaqiljo a otaq kyb'i, tze'n tzaj tq'ma'n angel. \p Tzuntaq nchi xnaq'tzin tsanjil, atzin tej tnejilxix pale exqetzi'n ite'taq tuk'a, i tzaj kytxko'n nim kyoklin kyxol aj Israel, tu'n tok kychmo'n kyib' toj Sanedrín, a tnejilxix chmob'l kyxol aj Judiy. Tej kychmet, b'e'x xi kysma'n xq'uqil, tu'n kyxi iq'b'ajjo tsanjil, a ite'kuxtaq toj tze. \v 22 Me tej kykanin antza, mix i jyetil. Tu'ntzi'n, b'e'x i meltz'aj tuk'a tqanil, \v 23 ex kyq'ma: Tej xqo kani'n, cheb'e jpu'n te tze, ex ayetzin kye' xq'uqil wa'lqe kye' ttzi. Me tej s-okx qjqo'n, mix a'ltaq jun tokx. \p \v 24 Tej tb'inte tnejilxix pale, exsin tnejil xq'uqil ja te na'b'l Dios, exqetzi'n nmaq pale, i jaw ch'otj kyxolx, ex kyq'ma: ¿Tze'ntzila kpon b'ajile lo? \p \v 25 Tzuntaqtzin nchi yolin, tej tkanin jun xjal, ex xi tq'ma'n kye: ¡Ayetzaj ẍi kux kyq'o'n toj tze, loqe kye' nchi xnaq'tzin kye xjal toj tnejil ja te na'b'l Dios! \p \v 26 Ayetzin kyej xq'uqil, junx tuk'a kynejil, b'e'x i xta'j tzyulkye tsanjil, tu'n kyul toj Sanedrín. Me cheb'e i tzaj q'i'n, qu'n tu'n attaq kyxob'il xq'uqil tu'n kyok xo'n tu'n ab'j kyu'nxjal. \v 27 Tej kykanin toj Sanedrín, antej tnejilxix pale xi tq'ma'n kye tsanjil: \v 28 ¿Ma nya otaq txi qq'ma'n kujxix wen kye'y, tu'n mina chi xnaq'tzinila ti'jjo ichin Jesús?\x * \xo 5:28 \xt Kyb'i. 4:18\x* ¿Me titzi'n ma kub' kyb'inchi'n? Ma b'aj kyyoli'n kyxol kykyaqil xjal te Jerusalén a xnaq'tzb'il. Ex kyaja tu'n tok kyq'o'n te qpaja a tkyimli'n ichin anetzi'n, chi'.\x * \xo 5:28 \xt Mt. 27:25\x* \p \v 29 Xi ttzaq'win Pegr exqetzi'n txqantl tsanjil: Ate qMan Dios ilxix ti'j tu'n tkub' qnimi'n, ex nya aye ichin. \v 30 A qMan Dios, a kyDios ojtxe qxe'chil jatz anq'sinte juntl majl Jesús, aj kub' kyb'yo'n twutz cruz. \v 31 O jaw ti'n qMan Dios, ex o txi q'o'n toklin tu'n tkawin junx tuk'a, ex o tz'ok q'o'n te Tnejil ex te Kolil, tu'ntzin tajtz ti'j qanim, qkyaqil awo aj Israel, ex tu'n tkub' tnajsin qil. \v 32 Tkyaqiljo lo o qli'y, ex nqo yoli'n ti'j, junx tuk'a Xewb'aj Xjan, a o tzaj tq'o'n qMan Dios kye' nchi kub' niminte, chi chi'. \p \v 33 Tej kyb'inte ikyjo, b'e'x i jaw tx'u'jin, ex kub' kyb'isin tu'n kykub' b'yet. \v 34 Me kyxoljo kawil, attaq jun Parisey, Gamaliel tb'i, a toktaq te xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il, ex nimtaq toklin kyu'nxjal. Jaw we'ks, ex xi tq'ma'n, tu'n kyex q'i'n jun paqjo tsanjil. \p \v 35 Tb'ajlinxi' ikyjo, xi tq'ma'n kye txqantl kawil: Ayi'y nxjalil, aj Israel, kynab'linkuy ti'jjo k'wel kyb'inchi'n kyi'jjo ichin lo. \v 36 Kyna'ntza, aj b'aj ti'j Teudas atxix ojtxe, tej tq'ma kujxix wen qa ataq nimxtaq toklin, ex kyaje syent ichin i ok lipe ti'j. Me tej tkub' b'yo'n, b'e'x el kylaq'win, ex xi' kysipin kyib'jo lipcheqetaq ti'j, ex ikytzin pon b'aje tkyaqil tb'is Teudas. \p \v 37 Tb'ajlinxi' ikyjo, chi Gamaliel, jaw ti'n tib' jun ichin te Galiley, Judas tb'i, toj kyq'ijil aj tz'ib'il kyb'ixjal, ex kub' kyk'u'j ila' xjal, tu'n kyok lipe ti'j. Me ex ikyxjo, b'e'x kub' b'yo'n; ayetzi'n lipcheqetaq ex b'e'x xi kysipin kyib'. \p \v 38 Tu'npetzi'n, chi Gamaliel, kxel nq'o'n jun tumil kye'y, tu'n kyxi kytzaqpinji'y xjal lo, ex mina tz'okx kylimo'n kyib'a kyxol, qu'n noqx k'wel najjo nb'ant kyu'n, qa noq tnab'l ichin. \v 39 Me qa tu'n qMan Diosjo lo, nlay chi kanb'i'n kyi'j. Qala' b'a'nqexi, qu'n noq chi jyo'n q'oj tuk'a Dios. \p Ayetzaj xjal kub' kynimi'n ch'in tumil tzaj q'ma'n kye tu'n Gamaliel. \v 40 I tzajtzin q'olb'i'n tsanjil, ok jub'chin, ex xi q'ma'n kye, tu'n nti'xl tu'n kyyolin ti'j tumil tb'i Jesús. Tb'ajlinxitzin ikyjo, i xi tzaqpi'n. \p \v 41 I etztzin tsanjil kywutz kawil, ex i tzalaj, qu'n ttziye Dios tu'n tiky'x kyu'n, noq tu'n tpajjo kynimb'il ti'j Jesús. \v 42 Me nya tu'n ikyjo, mix i yoliniltl, qala' kykyaqil q'ij, i xnaq'tzin, ex i yolin toj tnejil ja te na'b'l Dios ex kyojile junjun ja, ti'jjo Tb'anil Tqanil kolb'il ti'j Jesús, a Crist. \c 6 \s1 Tej kyok q'o'n wuq mojil kyxol nimil \p \v 1 Kyojjo q'ij anetzi'n, liwey i ch'iy kyb'ajjo nimil. Tu'ntzintzjo, ayetzaj nchi yolintaq griego jaw wulj kyi'jjo nchi yolintaq ebrey, ex kyq'ma qa minataq ntzaj q'o'nxix kyokli'n qya meb'e, aye' ite'taq kyxol, tze'nku nkub' pa'ntaqjo mojb'il, a ntzaj q'o'n kyu'n tsanjil te junjun q'ij. \p \v 2 Ok chmo'n kykyaqil nimil kyu'n kab'lajaj tsanjil, ex kyq'ma: Nya wen tu'n tkyij qtzaqpi'n tu'n qyolin ti'j Tyol qMan Dios, exsin o'kxtza tu'n qkub'e tena sipil te' tkyaqiljo n-ajb'in kye meb'e qya anetzi'n. \v 3 Tu'npetzi'n, ayi'y werman, kysk'o'nksa kyxolxa wuq ichin b'a'n kychwinqil, tz'aqle kynab'l, ex nojnin kyanmin tuk'a Xewb'aj Xjan, tu'ntzin t-xi qq'o'n kyoklin, tu'n kyaq'nin ti'jjo aq'untl lo. \v 4 Qala', awotzintla qe' tu'n qna'n Dios, ex tu'n qyoli'n ti'jjo Tyol, chi chi'. \p \v 5 Kykyaqilx i kyij toj wen ti'jjo tumil, ex jaw sk'o'n Esteban, jun ichin nojnin tanmin tuk'a Xewb'aj Xjan ex nim tnimb'il; junx tuk'a Lip; Prócoro; Nicanor; Timón; Parmenas; ex Nicolás, a tzajnin te Antyokiy. A ichin lo, otaq nimin ti'j kynimb'il Judiy, me nya jun Judiy te titz'jlin. \p \v 6 Tej kyb'aj sk'o'n wuq ichin kyxol nimil, b'e'x i xi q'i'n ja' ite'taq tsanjil. Tej kykanin antza, kub' kyq'o'n tsanjil kyq'ob' kyib'aj, ex i na'n Dios. \v 7 Tu'npetzi'n tkyaqiljo lo, liwey ch'iy tyolajtzjo Tyol Dios. Tu'ntzi'n, chmet txqantl kyb'ajjo nimil toj Jerusalén; ex nimku pale Judiy xi kynimi'n nimb'il. \s1 Tej tok tzyu'n Esteban kyu'n kawil aj Judiy \p \v 8 Nkub' tb'inchintaq Esteban techil tipin Dios kyxolxjal, qu'n tu'n nojnintaq tanmin tu'nxjo tipin ex tky'iwb'il Dios. \p \v 9 Ite'taq junjun xjal toj ja te na'b'l Dios, Tzaqpi'ntaq tb'i, junx kyuk'a jte'b'intl te aj Cirene, ex te Alejandría, ex te Cilicia, ex te aj tx'otx' te Asia. Ayetzaj xjal, i ok ten ch'otjil tuk'a Esteban, \v 10 me mix i xkyeye kyyolin, qu'n ante Esteban nyolintaq te' toj tumil, ex tuk'a tnab'l, a ntzajtaq tq'o'n Xewb'aj Xjan. \p \v 11 Tu'n mix xkyeye kyyolin, i chjet jun jte'b'in xjal kyu'n, aye' nya wenqetaq, tu'n tkub' kysb'u'n, ex tu'n t-xi kyq'ma'n qa otaq kyb'i pa'j yol tu'n Esteban ti'j Moisés ex ti'j Dios. \v 12 Ikytzin oke kyu'n, tu'n tjaw tiljxjal. Ex aye' nim kyoklin, junx kyuk'a xnaq'tzil ti'j ojtxe kawb'il i xi t'ilpaj tzyulte Esteban. Tej ttzyet kyu'n, b'e'x xi kyi'n twutz Sanedrín, \v 13 ex i ok kyjyo'n xjal iqil yolqe, ayej kyq'ma: A ichin lo minax nkub' qen tu'n t-xo'n yol ti'jjo xjan qja te na'b'l Dios ex ti'jjo kawb'il. \v 14 O qb'i qe', tej tq'ma qa ok k'wel tyuch'in Jesús te Nazaret tnejil qja te qna'b'l Dios, ex kjawil ttx'ixpin tze'n nqo anq'ina tze'nkux tzaj tq'ma'n Moisés. \p \v 15 Ayetzaj kawil exqetzi'n kykyaqiljo q'uqleqetaq antza toj Sanedrín, tej tok kyka'yin twutz Esteban tuk'a jun tzaljb'il, ex el kyniky' qa ikytaq twutzjo tze'nku jun angel. \c 7 \s1 Tej tyolin Esteban te kolb'il tib' \p \v 1 Atzin te' tnejilxix pale xi tqanin te Esteban, qa twutzxixtaqjo otaq q'umle ti'j. \p \v 2 Xi ttzaq'win Esteban kyjalu'n: Ayi'y nxjalil, ex noq sameqi'y tata, kyb'inkuy nyola. \p A qMan Dios, a nimxix toklin, xi tyek'in tib' te ojtxe qxe'chil Abraham, tej najletaq toj tx'otx' te Mesopotamia, atxix tej na'mtaq t-xi' najal toj tx'otx' te Harán, \v 3 ex tq'ma Dios kyjalu'n: Tzaqpinkj ttx'otx'a exqetzi'n t-xjalila, ex kux txi'y tzmax tojjo tx'otx', a kxel nyek'in tey, chi Diosjo.\x * \xo 7:3 \xt Gen. 12:1\x* \p \v 4 B'e'xsin etz Abraham tojjo tx'otx' te Caldey, tu'n t-xi' najal toj Harán. Antza kyime ttata, ex a Dios ul q'i'nte Abraham tojjo tx'otx' lo, Canaán tb'i, ja najleqi'y ja'lin.\x * \xo 7:4 \xt Gen. 11:31-32; 12:4\x* \p \v 5 Me tojjo tx'otx' lo, mix xi q'o'ne ch'in ttx'otx', i'chaqpetla noq ch'in netz', ja' tu'n tkub'e we', qu'n nya te te Abrahamjo tx'otx' lo, qala' xi ttziyin Dios, tu'n t-xi tq'o'n kye tyajil, me tzmaxitaqjo aj tkyim.\x * \xo 7:5 \xt Gen. 12:7; 13:15; 15:18; 17:7-8\x* Ex na'mtaqpe kyul te Abraham tk'wal, tej tyolajtzjo lo. \p \v 6 Ex tq'ma Dios te Abraham, qa tu'ntaq kynajan tyajil tze'nku qe b'etin xjal toj jun tx'otx' nya ojtzqi'n kyu'n, ex qa tu'n kyok te aq'nil, me nti' twi' kyk'u'j; ex tojjo kyaje syent ab'q'e, tu'ntaq kyb'aj yiso'n, ex nimxtaq yajb'il tu'n tiky'x kyu'n.\x * \xo 7:6 \xt Gen. 15:13\x* \p \v 7 Me ex tq'ma Dios te Abraham kyjalu'n: Ok chi k'wel nkawi'n we' xjal, a k-okil q'onkye tyajila te aq'nil, a nya chjo'n twi' kyk'u'j. Tb'ajlinxi' ikyjo, ok chi elitz tyajila antza, ex chi ajb'il we'y tojjo tx'otx' lo, chi Dios.\x * \xo 7:7 \xt Gen. 15:14\x* \p \v 8-9 Tej tkyij b'ant ti'jjo yol lu'n, chi Esteban, xi tq'ma'n Dios te Abraham, tu'n tok qitit kyechiljo q'a ti'j kytz'umil, te jun techil qa te teqetaq Dios.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 17:10-14\x* Tu'npetzi'n, tojxi twajxaqin q'ij titz'jlin tk'wal Abraham, Isaac tb'i, ex b'e'x kub' qitin ttz'umil te techil tu'n ttata.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 21:2-4\x* Ex ikyx b'antjo tu'n Isaac tuk'a tk'wal, Jacob tb'i.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 25:26\x* Ex ikyx b'antjo tu'n Jacob kyuk'a kab'lajaj tk'wal q'a, ayej i ok te qxe'chil awo, a o tokx kyojjo kab'lajaj ch'uq xjal te Israel.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 35:23-26\x* \p Me lajajtaqjo tk'wal Jacob, a nchi xky'aqlintaq ti'j kyitz'in, Jse tb'i, tu'n k'u'jlinxixtaq tu'n manb'aj,\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 37:3-11\x* ex b'e'x xi k'ayin kye xjal aj Egiptoqetaq.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 37:28\x* Me attaq tky'iwb'il Dios tib'aj Jse.\x * \xo 7:8-9 \xt Gen. 39:2, 21\x* \v 10 Tu'npetzi'n, b'e'x tzaqpaj toj tkyaqil b'isb'ajil, ex tzaj q'o'n tumil tnab'l. Tu'ntzi'n, ok k'u'jlin tu'n Faraón, a tnejil kawil toj Egipto, ex ok q'o'n te tkab' kawil toj tkyaqil Egipto ex tojjo nmaq ja kye kawil.\x * \xo 7:10 \xt Gen. 41:39-41\x* \p \v 11 Tb'ajlinxi ikyjo, ul nim wa'yaj ex nim yajb'il toj tkyaqil Egipto ex tzalu'n toj Canaán, ja' najleqetaq ojtxe qxjalil, ex nti'taq kywa.\x * \xo 7:11 \xt Gen. 41:54-57\x* \p \v 12 Me atzaj te' tb'inte Jacob, qa attaq triy toj Egipto, b'e'x i xi tchq'o'n qe tk'wal, aye qxe'chil, antza.\x * \xo 7:12 \xt Gen. 42:1-2\x* Me toj tnejil kyb'e tzma Egipto, i yolin tuk'a Jse, me mix ele kyniky' te, qa ataqjo kyitz'in.\x * \xo 7:12 \xt Gen. 42:8\x* \v 13 Tej kyxta'j toj tkab' majin, xi tq'ma'n Jse: Ayi'n we' kyitz'i'n.\x * \xo 7:13 \xt Gen. 45:1-4\x* \p Tzmaxitzi'n, el tniky' Faraón alkyetaq t-xjalil Jse.\x * \xo 7:13 \xt Gen. 45:16\x* \p \v 14 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, xi tq'ma'n Jse tu'n tul kanin Jacob, a ttata, toj Egipto, junx kyuk'a kykyaqil t-xjalil.\x * \xo 7:14 \xt Gen. 45:9-10, 17-18\x* Atzi'n kyb'aj xta'j, jwe'lajaj toj jun mutx'.\f + \fr 7:14 \ft Jwe'lajaj toj jun mutx', 75 n-ele.\f* \p \v 15 Ikytzin b'ajjo, b'e'x xi' Jacob najal toj Egipto,\x * \xo 7:15 \xt Gen. 46:1-7\x* ex antza kyime; ex ikyqexjo tk'wal, aye ojtxe qxe'chil, antza i kyime.\x * \xo 7:15 \xt Ex. 1:6\x* \v 16 Tej tkyim Jacob, tzaj q'i'n t-xmilil toj tx'otx' te Siquem,\x * \xo 7:16 \xt Gen. 49:33–50:14\x* ex okx muqu'n antza toj jun tjulil kyimnin, a otaq tloq' Abraham tuk'a nim pwaq kye tk'wal Hamor.\f + \fr 7:16 \ft Gen. 23:3-16; 33:19; 50:7-13; Jos. 24:32.\f* \p \v 17 Tb'ajlinxitzi'n ila' ab'q'e, otaq ch'iy kyb'aj aj Israel,\x * \xo 7:17 \xt Ex. 1:7\x* a tyajil Jacob, toj tx'otx' te Egipto, tej ch'ixtaq tul kanin tq'ijiljo, a ja' tu'ntaq ttzaj tq'o'n Dios tx'otx' kye tyajil Abraham, a tze'n otaq tq'ma. \v 18 Ex kyojjo q'ij anetzi'n, xi xkye tkawb'il jun kawil toj Egipto, me nyataq b'i'n jun tqanil tu'n ti'j Jse.\x * \xo 7:18 \xt Ex. 1:8\x* \v 19 Atej kawil anetzi'n i kub' tsb'u'n, ex i ok tyiso'n ojtxe qxe'chil, qu'n nim kyb'aj.\x * \xo 7:19 \xt Ex. 1:10-11\x* Ex xi tq'ma'n kye tu'n tkyij kykoli'n kyne'ẍ, a aye q'a, tu'n kykyim, a a'kxtaq kyitz'je.\x * \xo 7:19 \xt Ex. 1:22\x* \p \v 20 Tojjo kawb'il anetzi'n itz'je Moisés, chi Esteban. Tb'anilx ele q'a anetzi'n twutz Dios, ex jaw ch'iy oxe xjaw toj tja ttata.\x * \xo 7:20 \xt Ex. 2:2\x* \v 21 Atzaj te' tu'ntaq tkyij tkoli'n, b'e'x jaw q'i'n tu'n jun qya, tk'wal Faraón, ex jaw ch'iysin nyakuj tze'nku jun alb'aj.\x * \xo 7:21 \xt Ex. 2:3-10\x* \v 22 Ikytzin xnaq'tzajtz Moisésjo toj tkyaqil tumil kyxol aj Egipto, ex japin te jun ichin nim toklin kyu'n tyol ex kyu'n tb'inchb'in. \p \v 23 Tej tjapin Moisés te ka'wnaq ab'q'e, kub' tb'isin tu'n t-xi q'olb'il kye' t-xjalil, ayej tyajil Jacob. \v 24 Tej t-xi', ok tka'yin jun b'ujb'il tu'n jun aj Egipto ti'j jun t-xjalil Moisés. B'e'x okx tlimo'n Moisés tib' te kolil, ex b'e'x kub' tb'yo'n aj Egipto.\x * \xo 7:24 \xt Ex. 2:11-12\x* \v 25 Tu'n b'ant tu'n, kub' tb'isin Moisés qa akutaq tz'el kyniky'jo t-xjalil te, qa attaq toklin tu'n Dios tu'n kytzaqpajjo t-xjalil tjaq' tkawb'il aj Egipto. Me mix ele kyniky' te. \p \v 26 Tojxi junxil q'ij, ok tka'yin Moisés kab'e aj Israel nchi b'ujintaq, ex i el tpa'n, ex tq'ma: Kyxjalil kye' kyib'. ¿Titzin qu'n nchi b'ujintza?\x * \xo 7:26 \xt Ex. 2:13\x* \p \v 27 Me atzin tej nb'ujintaq ti'j tuk'a, b'e'x etz limo'n Moisés tu'n, ex tq'ma: ¿Ankyenaj te s-ok q'onte te nim toklin ex te kawil qxola? \v 28 ¿Ma taja tu'n nkub' tb'yo'n tze'nkuj tkub' tb'yo'njiy jun aj Egipto ewe?\x * \xo 7:28 \xt Ex. 2:14\x* \p \v 29 Tej tb'inte Moisésjo ikyjo, b'e'x tzaj xob', qu'n kyja'taq tel tqanil, ex b'e'x oq, ex xi' toj tx'otx' te Madián. Antza, najan tze'nku jun b'etin xjal, ex ok meje tuk'a jun qya, ex itz'je kab'e tk'wal.\x * \xo 7:29 \xt Ex. 2:14-22\x* \p \v 30 Tb'ajlinxi' ka'wnaq ab'q'e antza, tej tok tyek'in jun angel tib' toj tq'aq'il tqan tx'i'x tzunxtaq nk'ant wen, tojjo jun tzqij tx'otx' ja nti' najb'il, a at tk'atzjo wutz, Sinaí tb'i. \v 31 B'e'x jaw ka'ylaj te Moisés ti'jjo otaq tlonte, qu'n tu'n mix ja' nkub'e b'ajetaqjo tqan tx'i'x tu'n q'aq'.\x * \xo 7:31 \xt Ex. 3:1-3\x* Atzaj te' tok laq'e tu'n tlontexix wen, xi tb'i'n tq'ajq'ojil twi' tAjaw Tkyaqil. Chi kyjalu'n: \v 32 Ayin we' kyDios ojtxe t-xjalila, ex ayin we' tDios Abraham, te Isaac, ex te Jacob.\x * \xo 7:32 \xt Ex. 3:6\x* \p B'e'xsin ok ten Moisés lu'lil tu'n t-xob'il, ex mix jaw ka'yin. \p \v 33 Xitzin tq'ma'n tAjaw Tkyaqil te kyjalu'n: Q'inqemil t-xjab'a, qu'n atzin tx'otx' lu'n xjanxix wen.\x * \xo 7:33 \xt Ex. 3:5\x* \v 34 Twutzxix ma nli'y nya b'a'n ma tziky'x tu'n Ntanima tzachi'n toj Egipto. Tzunx nchi lat'inx tze'n nche'x nb'i'n; tu'npetzi'n, ma chin k'ula kolil kyi'j. Atzin ja'lin, kxel nchq'o'n tzma Egipto kolil Ntanima, chi Diosjo te Moisés.\x * \xo 7:34 \xt Ex. 3:7-10\x* \p \v 35 Ax te Moisésjo, a el kyiky'in ojtxe qxjalil, a aye ite'xtaq toj Egipto, ex otaq tzaj q'ma'n te: ¿Ankyenaj te s-ok q'onte te nim toklin ex te kawil qxola?\x * \xo 7:35 \xt Ex. 2:14\x* \p Exla qa otaq tz'el i'jlin kyu'n aj Israel, chi Esteban, me ate Dios, tu'n angel, a ok tyek'in tib' toj tq'aq'il tqan tx'i'x, xi chq'onte Moisés, tu'n tok te nimxix toklin, ex te tzaqpilkye aj Israel toj Egipto. \v 36 Ex ate Moisés etz q'inkye ojtxe qxjalil toj tx'otx' Egipto,\x * \xo 7:36 \xt Ex. 12:37\x* ex tu'n b'ant nim techil tipin Dios tojjo tx'otx' anetzi'n, ex toj ttxuyil a', Chiky' tb'i,\x * \xo 7:36 \xt Ex. 14:1-29\x* ex tojjo tzqij tx'otx', ja' nti' najb'il. Jotxjo lu'n b'ant toj ka'wnaq ab'q'e.\x * \xo 7:36 \xt Num. 14:33\x* \v 37 Ex ax Moisés xi q'mante kye aj Israel kyjalu'n: Axte qMan Dios k-elitz q'inte jun yolil Tyol Dios kyxola tze'nku we'. Il ti'j tu'n tkub' kynimi'n tkyaqil tyol.\x * \xo 7:37 \xt Deu. 18:15\x* \p \v 38 Ex axte Moisésjo ten kyuk'a aj Israel, aye ojtxe qxjalil, tojjo tzqij tx'otx' ja' nti' najb'il; ex tuk'a angel, a yolin tuk'a twi' wutz Sinaí; ex ax tzaj k'monte te Dios, aye' yol te chwinqil, tu'ntzi'n tzaj tq'ma'n qe.\x * \xo 7:38 \xt Ex. 19:9–20:17; Deu. 5:1-33\x* Tu'ntzi'n ikyjo, ax Moisésjo nim toklin. \p \v 39 Me mix kub' kynimin kye ojtxe qxjalil, qala' b'e'x el kyi'jlin, ex kyajtaq tu'n kyaj meltz'aj toj Egipto. \v 40 Ex tej tkyij ten Moisés twi' wutz Sinaí yolil tuk'a Dios, b'e'x xi kyq'ma'n te Aarón: B'inchinkuy txqan qdiosa, tu'n tmojin quk'iy, qu'n nya b'i'n qu'n, ti' ma b'ajte Moisés, a s-etz q'inqe'y toj Egipto.\x * \xo 7:40 \xt Ex. 32:1\x* \p \v 41 Tu'npetzi'n, chi Esteban, kub' kyb'inchin jun twutzb'iyil ikyjo tze'nku wakx, tu'n tok te kydios. Kub' kyb'yo'n alu'mj te aq'b'il chjonte, ex kub' kyiky'sin jun nintz q'ij ti'j tumil tb'ij kydios, a ayex i kub' b'inchinte.\x * \xo 7:41 \xt Ex. 32:2-6\x* \p \v 42 Tu'npetzi'n, b'e'x el tlaq'b'in te Dios tib' kyi'j, ex xi tq'o'n amb'il kye, tu'n kyk'ulin kywutz qe che'w te twutz kya'j, qu'n ikytzi'n tz'ib'in tojjo u'j kye yolil Tyol Dios: \q1 Ayi'y aj Israel, \q1 twutzxix qa kub' kyb'yo'n alu'mj te chojb'il kyila, \q2 ex tu'n t-xi kyq'o'n oyaj toj ka'wnaq ab'q'e, \q2 tej kyb'eta toj tzqij tx'otx'. \q1 Me nti' tajb'in, qu'n nya te we'y tzaje kyq'o'ni'y tkyaqiljo lu'n, \q1 \v 43 qala' kye kydiosa, a kub' kyb'inchi'n. \q1 Ex iky' kyiqi'n tq'uqiljo kydiosa, Moloc tb'i, tej kyb'eta toj tzqij tx'otx'. \q1 Ex i k'uli'n twutz tche'w juntl kydiosa, Refán tb'i, \q2 ayetzin kydiosji'y, a ayexi i kub' b'inchinte tu'n kyk'uli'n kywutz. \q1 Tu'npetzi'n, kchi xel nxo'n toj junxil tx'otx' najchaq wen, a lu at tzma ti'jxi Babilonia.\x * \xo 7:43 \xt Am. 5:25-27\x* \p \v 44 Ayetzi'n ojtxe qxjalil, kyojjo q'ij anetzi'n, tkub'taqjo jun ja te na'b'l Dios kyu'n, a xb'alin tten, a iqintaq kyu'n, tej kyok ten b'etil tojjo tzqij tx'otx' ja' nti' najb'il. Atzi'n ja, kub' b'inchin tze'nkuxjo tzaj tq'ma'n Dios te Moisés tu'n tkub' b'inchit, tze'nkuxjo a otaq tz'iwle tu'n Moisés twi' wutz Sinaí.\x * \xo 7:44 \xt Ex. 25:9, 40\x* \p \v 45 Tzaj kytzyu'n ojtxe qxjalil, a ojtxe ja te na'b'l Dios, a iqintaq kyu'n, ex ayetzi'n i ul tuk'a Josué, tzaj kyi'n kyuk'a, tej tkanb'itjo tx'otx' lo, Canaán tb'i, a kytx'otx'jo txqantl xjal aj il, ayej xi xo'n kywutzjo qxjalil, tu'n Dios.\x * \xo 7:45 \xt Jos. 3:14-17\x* Ikytzin b'ajjo, te' na'mxtaq titz'je David. \p \v 46 Atzi'n te' tok David te nmaq kawil, b'a'n ele twutz Dios, ex tajtaq tu'n tkub' tb'inchin jun najb'il, ja' tu'ntaq tnajane qMan Dios te jun majx.\x * \xo 7:46 \xt 2Sa. 7:10-16; 1Cr. 17:1-14\x* \v 47 Me nya David kub' b'inchin te' tnejil ja te na'b'l Dios, qala' a tk'wal, Salomón tb'i,\x * \xo 7:47 \xt 1Re. 6:1-38; 2Cr. 3:1-17\x* \v 48 exla qa nyatza najle te qMan Dios, a nimxix toklin, kyojjo ja, a b'inchin kyu'nxjal; qu'n ikytzi'n tq'ma jun yolil Tyol Dios kyjalu'n: \q1 \v 49-50 A weji'y nq'uqil kya'j, \q1 ex atzin tx'otx' kykub'il nqa'n, \q1 ex ayin we' B'inchilte tkyaqiljo lo. \q1 Tu'npetzi'n, ¿Tze'ntzin tten nja'y k'wel kyb'inchi'n; \q1 ex ankye' nnajb'ila te ajlab'l ktzajil kyq'o'n? chi tAjaw Tkyaqiljo.\x * \xo 7:49-50 \xt Is. 66:1-2\x* \p \v 51 Me ayetzin kye', kukxjo mi n-okx toj kywi'y. Mina nxi kyb'i'n, ex nti' nimb'il toj kyanmi'n; qu'n noqx nchi q'ojli'y ti'j Xewb'aj Xjan ikyqexji'y tze'nku ojtxe qxjalil.\x * \xo 7:51 \xt Is. 63:10\x* \v 52 Tkyaqilx yolil Tyol Dios ojtxe, aye' i yolin ti'jjo tulil Jesús, a xjanxix, i ok yiso'n kyu'n ojtxe qxjalil, ex aye' i kub' b'yon kye. Me ayetzin kye', mix ele kyniky'a te, qa nya tumiljo anetzi'n, qu'n atzin te' tul Jesús, i ok meltz'aja ti'j, ex b'e'x kub' kyb'yo'n. \v 53 ¿Me tze'nx tten, ayi'y aj Israel? Aye' ojtxe qxe'chil tzaj tzyu'nte tkawb'il Dios noq kyu'n qe angel, me ayetzin kye' mina nkub' kynimi'n. \s1 Tej tkub' b'yo'n Esteban tu'n ab'j \p \v 54 Tej kyb'inte xjaljo yol lo, b'e'x jaw kyiky'in, ex ox chi ju'ch'inx kyste, tu'n kyq'oj ti'j Esteban. \v 55 Me ante Esteban, qu'n nojnintaq te' tanmin tuk'a Xewb'aj Xjan, xi tka'yin toj kya'j, ex tli tqoptz'ajiyil Dios, junx tuk'a Jesús, wa'ltaq toj tman q'ob' Dios. \p \v 56 Tb'ajlinxi' ikyjo, tq'ma: ¡Kyka'yintza! Loqi'n nchin ka'yin kyi'jjo kya'j jaqleqe, ex ti'jjo Klolqe Jesús, a Tk'wal Ichin, at toj tman q'ob' qMan Dios. \p \v 57 Me ayetzin kyej xjal, b'e'x ok kymaqsi'n kyẍkyin, ex b'e'x i jaw ẍch'in kujxix wen, ex ok tilj ti'j Esteban. \v 58 Exsin q'i'n Esteban ti'jxi tnam, ex ok xo'n tu'n ab'j. Ex ayetzin ok b'yonte, kyij kyoqxeni'n tal kykamiẍ tuk'a jun ku'xin, Saulo tb'i. \p \v 59 Tzmataq n-ok xo'n Esteban tu'n ab'j, me b'e'x jaw na'n Dios kyjalu'n: Tzyu'nxa wanmi'n Ay, wAjaw Jesús. \p \v 60 Ex b'e'xsin kub' meje Esteban, ex jaw ẍch'in kujxix wen, ex tq'ma: ¡Ay, wAjaw, najsinkujiy il nb'ant kyu'n xjal lo! \p Tej tb'aj tq'ma'n ikyjo, b'e'x el kyim. \c 8 \s1 Tej tel kysipin nimil kyib' tu'n tpaj Saulo \p \v 1-2 Nmojintaq te Saulo antza tuk'a tumil, tze'n tu'n tkyime Esteban. Ite' junjun nimil i kyij muqulte, ex ox chi oq'xix wen ti'j. \p Tojxjo q'ij anetzi'n, xi xkye jun joyb'il q'oj ti'j Ttanim Dios, a attaq toj Jerusalén. Kykyaqilx nimil xi kysipin kyib' toj tkyaqil tx'otx' te Judey ex Samaria. O'kqex tsanjil i kyij toj Jerusalén. \v 3 Atzin te Saulo ok ten jyolkye nimil, ex n-okxtaq kyojile' ja, tu'n kyetz q'i'n ichin ex qya, tu'n kykux q'o'n toj tze.\x * \xo 8:3 \xt Kyb'i. 22:4-5; 26:9-11\x* \v 4 Me ayetzin kyej tu'ntaq kyex toj Jerusalén, b'e'x ok ten q'malte Tyol Dios te kolb'il, ja'chaqjo nchi b'ete. \s1 Tej tyolin Lip Tb'anil Tqanil ti'j Jesús toj tnam Samaria \p \v 5 Atzi'n jun kyuk'a, a Lip tb'i, b'e'x xi' tojjo tnejil tnam toj tx'otx' te Samaria, ex ok ten yolil ti'j Crist. \v 6 Ok kychmo'nxjal kyib', ex kykyaqilx i b'inxix wen ti'jjo tq'ma Lip, qu'n ok kyka'yin nim techil tipin Dios b'ant tu'n. \v 7 At txqan xjal attaq taq'nil tajaw il toj kyanmin, b'e'x i q'anit, ex ayetzaj taq'nil tajaw il tzunxtaq chi ẍch'in wen, tej kyetz. Ex ikyxjo, nimxtaq xjal otaq tz'el kyim tanmin kyqan ex kyq'ob', junx kyuk'a kox, b'e'x i q'anit. \v 8 Tu'n ikyjo, nim tzaljb'il ten toj kyanmin xjal te' tnam anetzi'n. \p \v 9 Me attaq jun ichin yuẍtaq antza, Simun tb'i. Otaq sb'un kyi'jxjal te Samaria, ex otaq tz'ok tq'o'n tib' te jun xjal nim toklin. \v 10 Aye ichin, aye qya, ex majqex k'wal nchi b'inxix wen ti'taqjo ntq'ma'n Simun, ex kykyaqilx q'mante: Apen tej lu'n nq'umle Nimxix Tipin Dios Tuk'a, chi chi xjaljo. \p \v 11 Ex nkub' nimintaq, qu'n tu'n ttyuẍb'in otaq sb'un kyi'j toj ila' ab'q'e. \v 12 Me xi kynimi'n yol te Tb'anil Tqanil tq'ma Lip ti'jjo Tkawb'il Dios ex ti'j Jesucrist, ex i ku'x ichin ex qya toj a', te jawsb'il a'. \v 13 Ex majx Simun nimin, ex ku'x toj a' te jawsb'il a'. Ok lipe ti'j Lip, ex b'e'x jaw ka'ylaj kyi'jjo nim techil tipin Dios tli. \p \v 14 Tej kyb'inte tsanjil, a ite'taq toj Jerusalén, qa otaq chi nimin aj Samaria Tyol Dios, b'e'xsin xi sma'n Pegr ex Juan antza. \v 15 Tej kykanin, i na'n Dios kyi'j nimil te aj Samaria, tu'n t-xi kyk'mo'n Xewb'aj Xjan toj kyanmin, \v 16 qu'n na'mtaq t-xi tq'o'n Dios a Xewb'aj Xjan kye; noq o'kx i ku'x toj a' te jawsb'il a' ti'j tb'i Jesús, a tAjaw Tkyaqil. \v 17 Kub'tzin kyq'o'n Pegr ex Juan kyq'ob' kyib'ajxjal aj Samaria; ikytzi'n, b'e'x okx Xewb'aj Xjan toj kyanmin. \p \v 18 Tli Simun, a yuẍtaq, tyek'b'il tib' Xewb'aj Xjan, tej tkub' kyq'o'n tsanjil kyq'ob' kyib'ajxjal. Tu'ntzi'n ikyjo, xi tsuqin pwaq te chojb'il kye tsanjil, \v 19 ex tq'ma: ¡Ex ikyxjo we'; kyq'ontza wokli'n, tu'ntzintla, aj tkub' nq'o'n nq'ob'a tib'aj a'lchaqx kye xjaltz, kxel nq'o'n Xewb'aj Xjan toj kyanmin! \p \v 20 Me xitzin ttzaq'win Pegr kyjalu'n: Knajila junx tuk'a tpwaqa, qu'n ma kub' tb'isi'n tu'n tlaq'etjo toyaj Dios tuk'a tpwaqa. \v 21 Nti' te toklin tu'n t-xi tk'mo'n toyaj Dios, qu'n nya jikyin ta'ye tanmi'n twutz qMan Dios. \v 22 Tzaqpinkjiy nya b'a'n tumil tb'isa, ex kub'sin twutza te Dios, qapetla aku kub' tnajsin tila tu'n t-xima ikyjo, \v 23 qu'n n-ok nka'yi'n qa nchyo'nxix tk'u'ja qi'ja, ex a il tzyultiy, chi Pegr. \p \v 24 Xitzin ttzaq'win Simun kyjalu'n: Kux chi na'n Diosa wi'ja, tu'ntzintla mi tziky'e wi'ja tkyaqiljo ma b'aj kyq'ma'n we'y. \p \v 25 Tej tb'aj kyq'ma'n tsanjil Tyol Dios junx tuk'a' otaq tziky'x kyi'j, oktzin tentz q'malte Tb'anil Tqanil toj tkyaqil tx'otx' te Samaria. Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x i meltz'aj Jerusalén. \s1 Tej t-xi tnimin jun aj Etiopía Tb'anil Tqanil Jesús \p \v 26 Otaq b'ajjo ikyjo, jun t-angel tAjaw Tkyaqil xi tq'ma'n te Lip kyjalu'n: B'inchinku tib'a, ex kux txi'y kub'l tojjo b'e nxi' Jerusalén, tu'n tkanin toj tnam Gaza, chi angel. N-iky'xjo b'e anetzi'n toj tx'otx' nti' najb'il toj. \p \v 27 B'ajtzin tb'inchin Liptz tib', ex b'e'x xi', ex ok tk'ulb'in tib' toj b'e tuk'a jun ichin te Etiopía, jun aj kawiljo ichin anetzi'n, k'u'l pwaq te jun qya, a nmaq kawil te Etiopía. \v 28 Otaq meltz'aj k'ulil twutz Dios toj Jerusalén, ex otaq tz'ajtz tu'n tkanin toj ttanim. Q'uqletaq toj tkarwaj, ex n-u'jintaq jun u'j tz'ib'in tu'n Isaías, a yolil Tyol Dios ojtxe. \p \v 29 Xi tq'ma'n Xewb'aj Xjan te Lip kyjalu'n: Kux txi'y, ex laq'eka tk'atzjo karwaj. \v 30 Tej tok laq'e Lip, xi tb'i'n tq'ajq'ojil twi' ichin aj Etiopía, a tzuntaq n-u'jin jun u'j, a tz'ib'in tu'n Isaías, a yolil Tyol Dios ojtxe. Xitzin tqanin Lip te: ¿Tzuntzin el tniky'a ti'jjo ntu'ji'n? \p \v 31 Tzajtzin ttzaq'win aj Etiopía: ¿Tze'n tten aj tel nniky'a te, ex mix a'l ntzaj chiky'b'inte we'y? \p Xi tq'ma'n, tu'n tjax Lip toj tkarwaj, ex tu'n tkub' qe junx tuk'a. \v 32 Atzi'n Tyol Dios, a ntu'jintaq ikytaq ntq'ma'n kyjalu'n: \q1 Xi q'i'n ikyjo tze'nku jun tal rit nxi b'iyb'aj; \q2 ex noq nkub' tayo'n tze'nku jun tal tal rit, tze'n n-el mitzet tsmal. \q1 Ex xi ttziyin ti'chaqjo tu'n tiky'x ti'j. \q1 \v 33 Kub' mutxe, ex nya toj tumiljo kub' b'inchin ti'j. \q1 ¿Me ankye aku yolin kyi'jjo tk'wal? \q1 Nti', qu'n b'e'x jatz xb'oqin tchwinqil toj tx'otx', chi Isaías.\x * \xo 8:33 \xt Is. 53:7-8\x* \p \v 34 Xitzin tqanin aj Etiopía te Lip: B'inchima xtalb'il. Q'mantzi'n we'y; ¿Anqi'j nyoline' ojtxe yolil tojjo yol lu'n; ma ti'jxpela moj qa ti'j junxilj? \p \v 35 Xitzin tchiky'b'in Lip ja'xjo tzaje xkye tu'jit Tyol Dios tu'n aj Etiopía, exsin xi tq'ma'n Tb'anil Tqanil ti'j Jesús. \p \v 36 Tb'ajlinxi' ikyjo, tej kypon kanin toj jun tx'otx' ja' attaq a', xitzin tq'ma'n tej aj Etiopía kyjalu'n: Atpe te a' tzalu'n. ¿Atpela tky'i tu'n nku'xa toj a' te jawsb'il a'? \v 37 Xi tq'ma'n Lip kyjalu'n: ¡B'a'n! Qa ma kub' tnimin Tyol qMan Dios tuk'a tkyaqil tanmi'n.\f + \fr 8:37 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 37.\f* \p Xitzin ttzaq'win aj Etiopía: Ma tz'el nniky'a te. Tu'npetzi'n, ma txi nnimi'n, qa ate Jesús Tk'wal qMan Dios. \p \v 38 Xitzin tq'ma'n tu'n tkub' we' karwaj. I ku'x toj a' kykab'ilx, te jawsb'il a' tu'n Lip. \v 39 Tej kyjatz toj a', b'e'x xi q'i'n te Lip tu'n Xewb'aj Xjan. Antej aj Etiopía mix tlonte juntl majl, me nojnin tanmin tu'n tzaljb'il, xi ti'n tb'e. \p \v 40 Noq tna'b'inku Lip, noq atl toj tnam te Azoto. Iky'xsin tojile' junjun tnam q'malte Tb'anil Tqanil, ex ikytzi'n, kanine toj tnam te Cesarea. \c 9 \s1 Tej tkub' tnimin Saulo Tb'anil Tqanil Jesús \r (Kyb'i. 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Ikytaqtzin nb'ajjo, me atzinte Saulo tzunxtaq njyon te' tumil, tze'n tu'n kykyime nimil ti'j tAjaw Tkyaqil. Tu'npetzi'n, xta'j tuk'a tnejilxix pale, \v 2 ex xi tqanin jun u'j tu'ntzintla at toklin, aj t-xi' kyojjo ja te na'b'l Dios toj tnam te Damasco, jyolkye ichin ex qya nimil, tu'n kytzaj ti'n, ex tu'n kyokx tq'o'n toj tze toj Jerusalén. Ex b'e'x xi' antza. \p \v 3 Me tej nqayintaq ta' tk'atz Damasco, xi tka'yin jun tqoptz'ajiyil tzaj, tzaj toj kya'j, ex noq tna'b'inkux noq attaql ti'jile. \v 4 Tu'ntzi'n, b'e'x kub' lank'aj Saulo twutz tx'otx', ex xi tb'i'n jun tq'ajq'ojil twi' jun a'la tq'ma kyjalu'n: Saulo, Saulo, ¿Ti'n wila ma chin el tiky'i'n? \p \v 5 Xitzin tqanin Saulo: ¿Ankye te, Tata? \p Tzajtzin ttzaq'win: Ayin weji'y, Jesús; ayinxji'y, a ma chin el tiky'i'n. Axa n-ok q'o'nte jun mib'in ti'jxa, ikyx tze'nku jun wakx nkjo'n, aj tok twa'b'i'n jun ma juch' kxb'il, ex aj qa nya tumiljo nb'ant tu'n.\f + \fr 9:5 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ite' junjun tnej te v. 5 ex 6.\f* \p \v 6 Tu'n ikyjo, b'e'x jaw lu'lin Saulo, ex tuk'a txqan t-xob'il, xi tqanin kyjalu'n: Tata, ¿Titzin te taj tu'n tkub' nb'inchi'n? \p Ex tzaj ttzaq'win Jesús te: Kux jaw we'ksa, ex kux txi'y toj Damasco. Antza ktzajil q'ma'ne tey, ti' tu'n tkub' tb'inchi'n. \p \v 7 Ayetzin kyej nchi b'ettaq tuk'a Saulo, b'e'x i xob'x kye', qu'n tu'n otaq kyb'i tq'ajq'ojil twi' jun a'la, me nti' jun otaq kyli. \p \v 8 Tb'ajlinxi' ikyjo, jaw we'ks Saulo, me atzaj te' tjaw tjqo'n twutz, mix b'antil tka'yin. Tu'n ikyjo, noq xi xko'n, ex xi q'i'n toj Damasco. \v 9 Antza tene oxe q'ij, me mix ka'yine, mix wa'ne, ex nti' ch'in tk'wa' b'aj. \p \v 10 Tojx Damasco, najletaq jun nimil, Ananías tb'i, a otaq tz'ok jun twutziky' tu'n tAjaw Tkyaqil, a q'mante te: ¡Ananías! \p Tzajtzin ttzaq'win Ananías: Loqi'n lo, wAjaw. \p \v 11 Xitzin tq'ma'n tAjaw Tkyaqil te: Kux jaw we'ksa, ex kux txi'y tojjo b'e, Jikyin tb'i, ex qanixa toj tja Judas ti'j jun ichin, Saulo tb'i, te aj tnam Tarso. Lu nna'n Dios, \v 12 ex ma tz'iwliy tu'n toj twutziky', qa ma tz'okxa, ex qa ma chi kub' tq'o'n tq'ob'a tib'aj, tu'n tka'yin juntl majl. \p \v 13 Tej tb'inte Ananías ikyjo, tq'ma: WAjaw, ila' o yolin ti'jjo ichin anetzi'n, ex ti'jjo tkyaqil nya b'a'n o b'ant tu'n toj Jerusalén, a xjan Ttanima. \v 14 Ex atzi'n ja'lin, ma tzul tzalu'n tuk'a toklin q'o'ntz kyu'n kynejil pale, tu'n kyxi q'i'n toj tze kykyaqilxjo nchi na'n ti'j tb'iy. \p \v 15 Me ante tAjaw Tkyaqil xi tq'ma'n: Kux txi'y, qu'n ma sk'etjo ichin wu'n, tu'n tyolin wi'ja kye xjal te junxil tx'otx', kye nmaq kawil, exsin kye' aj Israel. \v 16 Ok kxel nyek'in te, tkyaqiljo qa nimx tu'n tiky'x tu'n, noq tu'n npaja. \p \v 17 Xitzin Ananíastz tojjo ja, ja' ta'yetaq Saulo. Tej tokx, i kub' tq'o'n tq'ob' tib'aj, ex xi tq'ma'n: Ay, werman Saulo, ate Jesús, a tAjaw Tkyaqil, aj s-ok tyek'in tib' tey toj b'e, te' tu'ntaq ttzaja; atzin saj chq'o'n weji'y, tu'n tb'ant tka'yin juntl majla, ex tu'n tnoj tanmi'n tuk'a Xewb'aj Xjan. \p \v 18 Texjo or anetzi'n, b'e'x el jolpaj muj ti'j twutz Saulo, ikyjo tze'nku tmu'pil ixi'n. Tu'ntzin ikyjo, b'e'x b'antl tka'yin, b'e'x jaw we'ks, ex ku'x toj jun a', te jawsb'il a'. \v 19 Tb'ajlinxi' ikyjo, ok ten wa'l, ex ul tipin; ex kyij ten jun jte'b'in q'ij kyuk'a nimil najleqetaq toj Damasco. \s1 Tej tyolin Saulo Tyol Dios toj tnam Damasco \p \v 20 B'e'x xi t-xiky'b'in Saulo, tu'n tyolin kyojile ja te na'b'l Dios, ex tq'ma qa a Crist, Tk'wal Dios. \v 21 Kykyaqiljo i b'inte, b'e'x i jaw ka'ylaj, ex kyq'ma: ¿Ma nya antej lu'n, a nb'ettaq iky'il kye nimil toj Jerusalén, ex kyi'jjo nchi yolintaq ti'j tb'i Jesús? Ex ¿Ma nya axjo ul tzalu'n tzyulkye nimil ex q'olkye toj kyq'ob' kynejil pale? \p \v 22 Me ante Saulo, njaw tinxix tib' tu'n tyolin, ex tuk'a tkyaqil tipin tq'ma qa a Jesúsjo Crist, a Kolil. Tu'npetzi'n, b'e'x i jaw naj Judiy tu'n, a najleqetaq toj Damasco. \s1 Tej tel oq Saulo kywutz aj Judiy \p \v 23 Tb'ajlinxi' ila' q'ij, i kyij b'ant Judiy, tu'n tkub' b'yet Saulo, \v 24 me b'e'x kanin te Saulo ti'j. Ayetzin b'iyil nkub'taq kyyo'n q'ijl ex qniky'in ttxanila tnam, tu'n tkub' b'yet. \v 25 Me ayetzin nimil kux kyq'o'n Saulo toj jun ma tij chi'l, ex toj qniky'in, kutz kyq'o'n tib'aj tape, a b'inchinkstaq ti'jile tnam. Ikytzin tene Saulo, tej ttzaqpaj. Ex xi' Jerusalén.\x * \xo 9:25 \xt 2Co. 11:32-33\x* \s1 Tej taj Saulo tu'n tkanin toj tnam Jerusalén kyuk'a nimil \p \v 26 Atzi'n tej tkanin Saulo antza, tajtaq tu'n tok tchmo'n tib' kyuk'a nimil, me kykyaqil attaq kyxob'il te, ex mix xi kynimin qa otaq tz'ok te nimil. \p \v 27 Me a Bernabé xi q'inte, ex xi' tuk'a tzmax kywutz tsanjil. Xi tq'ma'n kye qa otaq tz'iwle tAjaw Tkyaqil tu'n Saulo toj b'e, ex qa otaq chi yolin, ex qa otaq yolin Saulo ti'j Jesús tuk'a tkyaqil tipin toj Damasco. \p \v 28-29 Ikytzi'n, b'e'x kyij Saulo toj Jerusalén junx kyuk'a tsanjil. Yolin, ex ch'otj Saulo kyuk'a Judiy, ayej griego kyyol, ti'j tAjaw Tkyaqil tuk'a tkyaqil tipin. Me ayetzin kyej Judiy kyajtaq tu'n tkub' kyb'yo'n. \v 30 Atzi'n tej tel kyniky' nimil ti'jjo tu'ntaq tiky'x ti'j Saulo, b'e'xsin xi kyintz toj tnam Cesarea, ex antzintza, xi sma'n, tu'n tkanin tzma toj tnam Tarso. \p \v 31 Tu'n nti'taq tq'oj Saulo kyi'j, ch'iyjo Ttanim Dios toj tkyaqil tx'otx' te Judey, Galiley ex Samaria. Nimx i tzalaj, ex ch'iyjo kynimb'il, ex najleqetaq tuk'a kymutxb'il kyib' twutz qMan Dios, qu'n tu'n nimintaq kyu'n, ex attaq tchewil Dios kyi'j. Tu'n ikyjo, ex tuk'a tmojb'il Xewb'aj Xjan, ch'iye kyb'aj. \s1 Tej tkub' q'anit Eneas \p \v 32 Atzin te Pegr tzuntaq nb'et te' q'olb'il kye nimil, ex xta'j lol kye' najleqetaq toj tnam Lida. \v 33 Antza el jyete jun ichin tu'n, Eneas tb'i, a otaq b'aj wajxaq ab'q'e tkub'lin tzyet tu'n jun yab'il. Tu'ntzi'n, kuẍletaq twi' jun watb'il, ex minataq njaw yekj. \p \v 34 Xitzin tq'ma'n Pegr te kyjalu'n: Eneas, ate Jesucrist k'wel q'anin tey. Kux jaw we'ksa, ex chmo'nks tal tkuẍb'ila. \p B'e'xsin jaw we'ks Eneas, \v 35 ex kykyaqilxjo najleqetaq toj Lida ex toj tnam Sarón kyli, tej tjaw we'ks. Tu'npetzi'n, b'e'x i nimin ti'j tAjaw Tkyaqil. \s1 Tej tjaw anq'in Dorcas juntl majl kyxol kyimnin \p \v 36 Kyojjo q'ij anetzi'n, attaq jun qya nimil toj tnam te Jope, Tabita tb'i; atzin toj griego, Dorcas tz'elpine. Atzaj qya anetzi'n o'kxtaq taq'i'n tu'n tb'inchin jun b'a'n, ex tu'n tmojin kyuk'a yaj. \v 37 Me b'e'x yab'te, ex b'e'x kyim. Atzaj te' tb'aj txjo'n ti'j, kub' q'o'n toj jun ja te tkab' kol. \p \v 38 Tej kyb'inte nimil qa antza ta'yetaq Pegr toj Lida, ex qu'n tu'n nqayintaq ite'ye, xi kychq'o'n kab'e ichin q'malte te: Liwey ku tzaja quk'iy toj Jope, chi chi'. \p \v 39 B'e'xsin xi' Pegr kyuk'a. Atzaj te' tkanin, b'e'x jax k'le'n tojjo ja, ja' ta'yetaq t-xmilil Dorcas. Ex b'e'x xi laq'e. Ila' meb'e qya nchi oq' wen, ex xi kyyek'in jni' xb'alin ex txo'wb'aj, a otaq chi b'ant tu'n Dorcas, te' itz'taq. \p \v 40 Me b'e'x i etz tchq'o'n Pegr kykyaqilx pe'n. Kub'tzin meje, ex na'n Dios. Xitzin tka'yintzjo kyimnin ex tq'ma: We'ksa, Tabita. \p I jawtzin tjqo'n tej qya twutz. Atzaj te' tiwle Pegr, b'e'x jaw qe. \v 41 Jaw ttzyu'n Pegr tq'ob', ex jaw tjk'u'n. I xi tq'olb'in meb'e qya junx kyuk'a txqantl nimil, ex xi tq'ma'n: Lu Tabita lo; ex itz'l. \p \v 42 El tqaniljo lo toj tkyaqil tnam te Jope, ex nimx txqan xjal nimin ti'j tAjaw Tkyaqil. \v 43 Atzin te Pegr, ila' q'ijl kyij te' toj tnam toj tja jun b'inchil tz'u'n, Simun tb'i. \c 10 \s1 Tej kynimin junjunxjal, a nya Judiy \p \v 1 Attaq jun ichin toj tnam te Cesarea, Cornelio tb'i, nejinel kywutz jun ch'uq xo'l q'aq', Italiano tb'i. \v 2 Wenxixtaqjo ichin anetzi'n, junx tuk'a t-xu'jil ex kyuk'a tk'wal; b'a'ntaq chi k'ulin twutz Dios, me na'mtaq kynimin Tb'anil Tqanil ti'j Jesús. Exsin nimtaq pwaq nxi tq'o'n te mojb'il kye Judiy, ex kukxtaq nna'n Diosjo. \p \v 3 Jun maj, b'alaqa otaq tz'ok oxe or te qale, ok jun twutziky'. Tlixixjo jun t-angel Dios n-okxtaq tojjo ja, ja' ta'yetaq, ex ntq'ma'ntaq kyjalu'n: ¡Cornelio! \p \v 4 Atzin te Cornelio xi kyim ti'jjo angel, ex tuk'a nim t-xob'il, xi tqanin: ¿Ti'n te taj, Tata? \p Xitzin ttzaq'win angel kyjalu'n: O tzaj tb'i'n Dios tkub'sb'il twutza, ex ma tli mojb'il, a ma txi tq'o'n kye yaj. \v 5 Tu'npetzi'n, chq'onxa jun a'la toj tnam te Jope, tu'n ttzaj Simun, a ojtzqi'n tuk'a juntl tb'i, Pegr. \v 6 Lu' at tk'atz ttxuyil a' toj tja Simun, jun b'inchil tz'u'n. \p \v 7 Atzin te' t-xi' angel, a otaq b'aj yolin tuk'a, tzaj ttxko'n Cornelio kab'e taq'nil ex jun xo'l q'aq' wenxix, ex q'uqle tk'u'j kyi'j. \v 8 Atzin te' tb'aj tq'ma'n tkyaqil ti'jjo otaq b'aj, b'e'x i xi tchq'o'n tzma Jope. \p \v 9 Toj junxil q'ij, b'alaqa otaq tz'ok kab'laj, tzuntaq nchi b'etjo aye xjal, ex te' ch'ixtaq kykanin tzma Jope, jax te Pegr na'l Dios tzma twi' ja. \v 10 Attaq wa'yaj ti'j, ex tajtaq tu'n twa'n. Me tzunxtaq nb'inchajtztaq twa, texjo tok jun twutziky'. \v 11 Xi tka'yin, tej t-xi jaqle kya'j, ex kutz liky'iky'in twutz tx'otx' ikyjo tze'nku jun iqb'il, xmo'nqetaq kyib'jo ttxa'n. \v 12 Tojjo iqb'il anetzi'n, attaq ila' wiq txuk kyuk'a kyaje kyqan, junx kyuk'a kan, exqe txuk b'a'n chi lipin. \v 13 Ex xi tb'i'n tq'ajq'ojil twi' jun a'la, a tzaj tq'ma'n: We'ksa, Pegr. B'yo'nqekujiy txuk lo, ex chyo'nqexa. \p \v 14 Xi ttzaq'win Pegr: ¡Mina wAjaw! Mix jun majx o chin chyo'n we' ti'jjo chib'j, a mi ntziyajtz tu'n tchyo'ljtz qxola, qu'n ikytzin ntq'ma'n kawb'il te Tu'jil Tyol Dios. \p \v 15 Yolin juntl majljo tq'ajq'ojil twi' jun a'la, ex tq'ma: Me ante ja'lin, wen tchyo'ljtzjo, a nya wentaq tchyo'ljtz ojtxe, qu'n ate Dios o q'mante qa wen. Tu'npetzi'n, mina tz'ok tq'o'n te nya wen. \p \v 16 Oxe maj b'aj yolin ikyjo. Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'e'x jax liky'iky'in tej iqb'il toj kya'j. \p \v 17 B'e'xsin jaw b'isin Pegr, ex kub' t-ximin tze'ntzila tz'elpine' wutziky' anetzi'n. Tzuntaqtzin b'isin, tej kykani'n ichin ttzija, aye' xi tchq'o'n Cornelio. Tzuntaq nchi qanlaj ti'j tja Simun. \v 18 Tej kykanin, kujxix xi kyqanin qa antza ta'yetaq Simun, a ojtzqi'ntaq tuk'a juntl tb'i, Pegr. \p \v 19 Me tzunxtaq nb'isin Pegr ti'jjo twutziky', tzaj tq'ma'n Xewb'aj Xjan te kyjalu'n: ¡Ka'yinxa! Oxe ichin nchi jyon ti'ja. \v 20 We'ksa, kux ku'xa, ex kux txi'y kyuk'a; ex mina ja ka'min tk'u'ja, qu'n ayin we' ẍin tzaj chq'onkye. \p \v 21 B'e'xsin ku'tz Pegr, ex xi tq'ma'n kye ichin: Ayin weji'y a nchin kyjyo'n. ¿Titzin ẍi ula lolte? \p \v 22 Xitzin kytzaq'win: Ma qo ula ti'j tb'i Cornelio, jun nejinel kywutz xo'l q'aq', jun ichin tz'aqlexix, at tchewil Dios ti'j, ex k'u'jlinxix kyu'n kykyaqil aj Judiy. Jun t-angel Dios q'mante te, qa iltaq ti'j tu'n t-xi txketa, tu'ntzintla t-xiy tzma tja, tu'n tok tb'i'n, ti' tu'n t-xi tq'ma'n te. \p \v 23 I okxsin q'i'ntz tu'n Pegr tuja, ex antza i kyije tojjo qniky'in anetzi'n. Toj junxil q'ij, xi' Pegr kyuk'a, ex xi lipe jun jte'b'inl nimil, aye' najleqetaq toj Jope. \p \v 24 Tojxi tkab' q'ij, i kanin toj Cesarea, ja' nyontaq Cornelio kyi'j, junx tuk'a jun ch'uq t-xjalil ex qe' tuk'a, aye' otaq chi tzaj ttxko'n. \p \v 25 Tej tkanin Pegr, etz Cornelio q'olb'ilte, ex b'e'x kub' meje, tu'n tk'ulin twutz. \v 26 Me ante Pegr xi tq'man te, tu'n tjaw we'ks. Chi' kyjalu'n: We'ksa, qu'n ex ichinqin we' tze'nkuxjo ay. \p \v 27 Nchi yolintaq, tej kyokx tuja, ex xi tka'yin Pegr txqan xjal ch'uqleqetaq. \p \v 28 Xi tq'ma'n Pegr kye: B'i'n kye' kyu'n, qa nya wen toj qkawb'ila awo'y Judiyqo'y, tu'n tok qmujb'in qib'a kyuk'a xjal nya Judiyqe, tze'nku ayi'y, ex nya wen tu'n qokxa toj kyja. Me ante Dios ma tzaj xnaq'tzinte we'y toj jun wutziky', qa nya b'a'n tu'n tel wiky'i'n jun a'la, mo tu'n tok nq'o'n te nya wen. \v 29 Tu'npetzi'n, noqx te' saj q'ma'n we'y tu'n wula, b'e'x ẍin tzaja, ex mi xjaw ka'min nk'u'ja. Wajtzintza tu'n nb'inti'y, tiqu'n ẍin tzaj kytxko'n. \p \v 30 Xi ttzaq'win Cornelio: Ma b'ajxi kyaje q'ij, b'alaqa ikyx orjo tze'n ja'lin, loqintaq we' inti'n toj nja'y. Nchin pa'ntaqa wa'yaj, te na'j Dios te qale, tej tok tyek'in jun ichin tib' nwutza, a toktaq jun t-xb'alin tzunx tilk'ajx wen. \v 31 Tzaj tq'ma'n we'y: ¡Cornelio! Ma tzaj b'i'n tkub'sil twutza tu'n Dios, ex ma tzaj na'n tkyaqiljo tmojb'ila kye yaj. \v 32 Chq'onxa jun a'la toj tnam te Jope, tu'n ttzaj Simun, a Pegrjo, juntl tb'i. Lu' at toj tja jun b'inchil tz'u'n, Simun tb'i, a lu' najle ttzi ttxuyil a'. \p \v 33 Tu'npetzi'n, chi Cornelio, b'e'xkux ẍi ex nchq'o'nji'y oxe ichin te jyoltiy, ex lu'y ma tzul tuk'a twenila. Loqotzintz oto' twutz Dios ja'lin qkyaqilx, ex qaja tu'n qb'inti'y tkyaqiljo ma tzaj tq'ma'n Dios tey, a tu'n ttzaj tq'ma'n qe'y. \s1 Tej tyolin Pegr Tyol Dios toj tja jun nya aj Judiy \p \v 34 Oktzin ten Pegr yolil, ex tq'ma: Mapetzin tz'elxix nniky'tza te ja'lin, qa mujb'in kytenxjal tu'n Dios.\x * \xo 10:34 \xt Deu. 10:17\x* \v 35 Tu'npetzi'n, n-ok q'o'n te nimil toj a'lchaqx wiq xjaltz, ex nya noq o'kx kyxol aj Judiy, qala' alkye' njaw nimsinte Dios, ex qa wenjo tb'inchb'in. \v 36 B'i'ntzintz kyu'n, qa nyolin Dios kye aj Israel, ex tq'ma jun yol te tb'anil tu'n Jesucrist, a tAjaw kykyaqil xjal. \v 37 Me b'i'n kye' kyu'n, ti' xb'aj toj tkyaqil kytx'otx' Judiy. Tzaj xkye toj tx'otx' te Galiley, tej tb'ajlinxi tq'ma Juan, qa iltaq ti'j tu'n kyku'xxjal toj a' te jawsb'il a'. \v 38 Ex b'i'n kye' kyu'n, qa xi q'o'n nim ipb'il te Jesús te Nazaret, ex qa nojsit tanmin tu'n Xewb'aj Xjan. Ex qa ma b'et Jesús b'inchil b'a'n, ex i q'anit kykyaqiljo xjal, a n-iky'xtaq nya b'a'n kyu'n tjaq' tkawb'il tajaw il. I b'antjo lu'n tu'n, qu'n tu'n attaq Dios tuk'a. \v 39 Ex ma qli'y tkyaqiljo xb'ant tu'n Jesús toj tx'otx' te Judey ex toj Jerusalén. Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x jaw yo'b'in ex kub' b'yo'n twutz cruz. \v 40 Me a Dios jatz anq'sinte juntl majl toj toxin q'ij, ex ax kub' yek'inte qxola. \v 41 Me tej tjatz anq'in, mix kub'e tyek'in tib' kyxol kykyaqil xjal toj tnam, qala' noq qxola, a awo'y nej jaw sk'o'n tu'n Dios, tu'n qlonti'y, ex tu'n qq'ma'n ti'jjo tu'ntaq tb'aj. Ma qo wa'n, ex ma qo k'wa'n tuk'a, tej tjaw anq'in juntl majl. Tu'n ikyjo, b'i'n qu'n qa twutzxix itz'l. \v 42 Ex atzintz xi chq'o'n qe'y q'malte Tyol kyexjal, qa a Dios ma tz'ok q'o'nte te kawil kyxol kykyaqil xjal itz' ex kyimninqe. \v 43 Me kykyaqiljo yolil Tyol Dios ojtxe otaq chi yolin ti'j Jesús, ex otaq kyq'ma qa aye kchi nimil ti'j, ok k'wel najsin kyil tu'n. \s1 Tej tku'x Xewb'aj Xjan toj kyanmin xjal nya aj Judiyqe \p \v 44 Tzunxtaq nyolin Pegr, tej tul Xewb'aj Xjan toj kyanminjo xjal, aye' i txokin ti'j Pegr exqetzi'n kyuk'a. \p \v 45 Ayetzin kyej nimil aj Judiyqe, a otaq chi kanin tuk'a Pegr, b'e'x jaw ka'ylaj, tu'n otaq tz'okx Xewb'aj Xjan toj kyanminj xjal, a nya Judiyqe. \v 46 Xitzin kyb'i'ntz, tej kyjaw yolin toj junxil yol, ex i nimsin tb'i Dios. \p \v 47 Tu'npetzi'n, tzaj tq'ma'n Pegr kyjalu'n: ¿Ma akutzin tz'el qi'n kyoklin, tu'n kyku'xjo nimil lo te jawsb'il a', a ma txi kyk'mo'n Xewb'aj Xjan ikyxjo tze'nku qe? \p \v 48 Ex xi tq'ma'n, tu'n kyku'x toj a' te jawsb'il a' ti'j tumil tb'i Jesucrist. \p Tb'ajlinxi' ikyjo, kub'sin kywutz te Pegr, tu'n tkyij jun jte'b'intl q'ij kyuk'a. \c 11 \s1 Tej tyolin Pegr kyuk'a nimil aj Judiy ti'jjo a otaq b'aj kyuk'a Cornelio \p \v 1 Aye tsanjil exqe nimil, a ite'taq toj tx'otx' te Judey, kyb'i tqanil qa otaq chi nimi'n nya Judiyqe ti'j Tyol Dios. \v 2 Tu'npetzi'n, tej tmeltz'aj juntl majl Pegr toj Jerusalén, jaw yolb'il ti'j, kyu'n jun jte'b'in nimil aj Judiy. \v 3 Xi kyqanin: ¿Tiqu'n txa'ja q'olb'il kye' xjal, a nya Judiyqe, ex tiqu'n xwa'n kyuk'a? ¿Ma nyatzin b'i'n tu'n, qa nya wenjo anetzi'n toj qkawb'il? \p \v 4 Me atzin te Pegr xi tq'ma'n kye tze'nxix tzaje xkyeye a otaq b'aj. Chi' kyjalu'n: \v 5 Loqintaq we' intin toj tnam te Jope, chi Pegrjo, ex tzuntaq nchin na'n we' Dios, tej tok jun nwutziky'a. Nli'y ikyxixtaqjo tze'nku jun iqb'il xmo'nqetaqjo kyaje ttxa'n, ex tzaj liky'iky'in twutz kya'j, ex tu'ntaq tk'u'l ja' intintaqa. \v 6 Me ok nka'yinxixa ti'taqjo at toj, ex nli'y ila'taq wiq txuk kyuk'a kyaje kyqan, junx kyuk'a kan, exqe txuk b'a'n chi lipin. \v 7 Ex xi nb'i'n tq'ajq'ojil twi' jun a'la, a tzaj q'mante we'y: We'ksa, Pegr. B'yo'nqekujiy txuk lo, ex kux chex tchyo'n. \p \v 8 Xitzin ntzaq'wi'n: Mina, wAjaw, qu'n na'mx tokx toj ntzi'y jun ti'la, a nya wen tchyo'ljtz qxola, tze'n kyij ttz'ib'in tojxjo ojtxe qkawb'ila. \p \v 9 Tzaj q'ma'n juntl majl we'y toj kya'j kyjalu'n: Mina tz'ok tq'o'n te nya wen, qu'n ate Dios o q'mante qa wen. \p \v 10 Oxe maj yolin ikyjo, chi Pegr. Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x jax liky'iky'in juntl majljo iqb'il toj kya'j. \v 11 Texjo or anetzi'n, pon kanin oxe ichin xi chq'o'n toj tnam Cesarea jyol we'y tojjo ja, ja' intintaqa junx kyuk'a wuk'iy. \v 12 Ex ate Xewb'aj Xjan tzaj q'ma'nte we'y, tu'n mina jaw ka'min wanmi'n, ex tu'n nxi'y kyuk'a. Ex i xi'tzin qaql nimil wuk'iy, aye loqe lo. Qkyaqilxa o okxa toj tja jun ichin, \v 13 a tzaj q'mante qe'y tze'n tten, tej tlonte jun angel wa'ltaq, ex tq'ma te kyjalu'n: Chq'onxa jun a'la toj tnam te Jope, tu'ntzin ttzaj Simun, ojtzqi'n tuk'a juntl tb'i, Pegr. \v 14 Atzin ktzajil q'mante tey tze'n kkletiliy, junx kyuk'a tk'wala ex t-xu'jila. \p \v 15 Atzaj te' wok te'n yolil kye, chi Pegr, b'e'x tyek'eku Xewb'aj Xjan, qa b'e'x okx toj kyanmin, ikyxjo tze'nku tyek'e qxol te tnejil. \v 16 B'e'xsin ultz toj nk'u'ja ti'jjo otaq tq'ma tAjaw Tkyaqil: Twutzxix ma jawsin te Juan a', te jawsb'il a', me ayetzin kye', nya noq o'kx chi k'welix kye' toj a', qala' ex k'welix te Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n.\x * \xo 11:16 \xt Kyb'i. 1:5\x* \p \v 17 Qu'n tu'ntzi'n, chi Pegr, ma txi tq'o'n te qMan Dios Xewb'aj Xjan kye, ikyxjo tze'nku tzaj q'o'n qe, a awo o qo nimin ti'j Jesucrist, a tAjaw Tkyaqil. ¿Tinajtzin wetza woklin, tu'n tel wi'jlinji'y, a tb'inchb'in Dios, ex tu'n mina kub' nniminji'y kyoklin xjal, a nya aj Judiyqe, a otaq tzaj tq'o'n Dios? \p \v 18 Tej kyb'inte nimil aj Jerusalén jni' yol lo, mix i jawe yolinil, ex i nimsin tb'i Dios ex kyq'ma: Ikytzi'n, majqex kye' nya aj Judiyqe, ma txi q'o'n amb'il kye tu'n Dios, tu'n kytx'ixpin kynab'l, ex tu'n tknet chwinqil kyu'n te jun majx. \s1 Tej t-xi chq'o'n Bernabé tzmax toj tnam Antyokiy kyu'n tsanjil Jesús \p \v 19 Otaqxi kyim Esteban ikyjo, tej t-xi xkye joyb'il q'oj kyi'j nimil.\x * \xo 11:19 \xt Kyb'i. 8:1-4\x* Tu'npetzi'n, ila' b'e'x oq tu'n kykanin toj tx'otx' Fenicia, Chipre, ex Antyokiy. Antza, i yoline kye xjal Judiy, ti'jjo Tb'anil Tqanil kolb'il, me mix i yoline kyuk'a aj nya Judiy. \v 20 Me metzi'n, i kanin ila' nimil te Chipre ex te Cirene toj tnam te Antyokiy, ex i yolin kye' xjal, a nya Judiyqe, ex kyq'ma yol te Tb'anil Tqanil ti'j Jesús, a tAjaw Tkyaqil. \v 21 Attaq tipin tAjaw Tkyaqil kyuk'a. Tu'npetzi'n, txqan xjal kyij kytzaqpi'n ojtxe kynimb'il, ex i nimin ti'jjo Jesús. \p \v 22 Ayetzin kye' Ttanim Dios toj Jerusalén, tej kyb'in te' tqanil lo, xi kychq'o'n Bernabé tzmax Antyokiy. \v 23-24 Tej tkanin Bernabé antza, el tniky' te' tky'iwb'il Dios, a otaq tzaj tq'o'n kyib'ajjo otaq chi nimin, ex ox tzalajx wen. Xi tq'ma'n jun tumil kye kykyaqilx, qu'n tu'n tb'anilxtaq te Bernabé, ex nojnintaq tanmin tuk'a Xewb'aj Xjan ex nimtaq tnimb'il. Tu'n ikyjo, xi tq'ma'n, tu'n kyb'et jikyin wen toj kychwinqil, ex tu'n kynimin tuk'a tkyaqil kyanmin ti'j tAjaw Tkyaqil. Tu'npetzi'n, at txqan xjal nimin ti'j qAjaw. \p \v 25 Tb'ajlinxi' ikyjo, xta'j Bernabé tzma Tarso jyolte Saulo. \v 26 Atzi'n, tej tjyet, b'e'x tzaj tk'le'n, tu'n kyul toj Antyokiy. Antza, i tene junku ab'q'e tuk'a Ttanim Dios, ex i xnaq'tzin kye txqan xjal. Ex antza toj Antyokiy, xi xkye kyq'olb'ajtzjo jni' nimil te taq'nil Crist. \p \v 27 Kyojjo q'ij anetzi'n, jun jte'b'in yolil Tyol Dios i xi' toj Jerusalén tzma Antyokiy. \v 28 Kyxol, attaq jun, Agabo tb'i,\x * \xo 11:28 \xt Kyb'i. 21:10\x* ja we' yolil noq tu'n Xewb'aj Xjan, qa tu'ntaq ttzaj nim wa'yaj toj tkyaqil tx'otx' te Israel. Me ikyxixsin b'ajjo toj tkawb'il Claudio, tej toktaq te tnejilxix kawil te Rom. \v 29 Tu'n tqanil ikyjo, ayetzaj nimil te Antyokiy kub' kyb'isin tu'n tjaw chmet tmojb'il junjunkye, tze'nkux attaq kye, tu'n t-xi smet te Ttanim Dios najleqetaq toj Judey. \v 30 Ikytzin b'antjo kyu'n, ex noq te Bernabé ex Saulo xi sma'ne mojb'il kye nejinel toj Ttanim Dios toj Jerusalén, tu'n t-xi kysipin kye nimil antza. \c 12 \s1 Tej tkub' b'yo'n Santyaw, ex tej tku'x Pegr toj tze tu'n Herodes \p \v 1 Kyojjo q'ij anetzi'n, xi xkye joyb'il q'oj tu'n Herodes, a kawil, kyi'j nimil. \v 2 Xi tq'ma'n, tu'n tkub' b'yet Santyaw, a ttziky Juan, tuk'a jun kxb'il, a kab'e tste. \v 3 Atzaj te' tel tniky' qa wenxix otaq tz'ele lo toj kywutz Judiy, ex b'e'x xi tq'ma'n, tu'n tok tzyet Pegr. Atzin b'ajjo toj tq'ijil nintz q'ij te Wa'j Pan, nti' tx'amsb'ilte tku'x. \v 4 Atzaj te' ttzyet Pegr, kux q'o'n toj tze tu'n Herodes, ja' xq'uqete kyu'n kyaje ch'uq xo'l q'aq', a kyajkyajchaq kyb'aj tojile junjun ch'uq. Otaq kub' tb'isin Herodes tu'n tkub' b'yettaq kywutz Judiy, aj tb'ajtaq nintz q'ij te Wa'j Pan.\x * \xo 12:4 \xt Ex. 12:1-27\x* \v 5 Tku'xtaqtzin Pegr toj tze, ex xq'uqin wen. Me atzin te Ttanim Dios mix i sikyte kye', tu'n kyna'n Dios ti'j. \s1 Tej ttzaqpaj Pegr toj tze tu'n qMan Dios \p \v 6 Tzunxtaq chi na'n kye nimil Dios tojjo qniky'in anetzi'n, ante Pegr nktantaq te' kyxol kab'e xo'l q'aq', k'lo'ntaq tuk'a kab'e kxb'il, ex xq'uqintaq kyu'n ila' xo'l q'aq' ite'taq ttzi tze, qu'n tu'n tajtaq Herodes tu'n t-xi tyek'in kye Judiy toj junxil q'ij. \v 7 Texjo or anetzi'n, kub' tyek'in tib' jun t-angel Dios, ex tu'ntzi'n, b'e'x kub' noj tojjo tze tu'n spiky'in. Ok tyekin angel ttxlaj Pegr, tu'n tjaw sak'paj, ex xi tq'ma'n: We'ksa ja'lin. \p Ex b'e'x i el tz'aqjo kxb'il ite'ktaq kyi'j tq'ob' Pegr, \v 8 ex xi tq'ma'nl angel te: Q'onk t-xb'alin exqetzi'n t-xjab'a. \p Ikytzin kub' tb'inchin Pegrjo. \p B'altz'ink ttxo'wa ti'ja, ex lipetza wi'ja, chi angeljo. \p \v 9 B'e'xsin xi lipe Pegr ti'j angel, me mix ele tniky' te, qa twutzxjo nkub'taq tb'inchin angel mo minaj, qu'n ikytaqjo lo te te, tze'nku jun twutziky' n-ok. \v 10 Me i iky'x twutz tnejil ch'uq xo'l q'aq', ex liwey twutz tkab'. Ex atzi'n tej kykanin twutz tjpel tze, a kxb'iltaq ex a attaq ttzi b'e, b'e'x xi jaqle tilx tib'. I exsintz, ex tej otaq txi kyb'etin jun jte'b'in ech, b'e'x el tpa'n angel tib' ti'j. \p \v 11 Eltzin tniky' Pegr te, qa nya jun twutziky', ex tq'ma: Mapetzin tz'elxix nniky'tza te ja'lin, qa aj tAjaw Tkyaqil s-aj chq'o'nte jun t-angel te klol we'y toj tq'ob' Herodes, ex te tkyaqiljo a kyajtaq Judiy tu'n tkub' kyb'inchin wi'ja. \p \v 12 Tej tel tniky' Pegr te qa otaq tzaqpaj, b'e'x xi' toj tja Mariy, a tnana Juan, a Marksjo juntl tb'i. Antza ch'uqleqetaq txqan xjal, tzunxtaq nchi na'n Dios ti'j. \v 13 Ok twok'chin tjpel ja, ja' ite'taq, ex etz jun txin, Rode tb'i, lolte alkyetaqjo nwok'chintaq. \v 14 Atzaj tel tniky' te' tq'ajq'ojil twi' Pegr, nimx ja tzalaj, ex tu'n ttzaljb'il, mix oktze tjqo'ne ja, qala' kyja oktze rininil tuja, tu'n t-xi tq'ma'n qa ataq Pegrjo nwok'chin. \p \v 15 Xitzin kyq'ma'n te: ¿Nya ma tzaj toj twi'y? \p Me atzin tetxin xi tq'ma'n juntl majl qa twutzxix. \p Ayetzin kyetz xi kyq'ma'n: Nya te Pegrjo; a te' t-angel. \p \v 16 Tzuntaq nchi yolin ikyjo, atzin te Pegr tzunxtaq wok'chin te'. Atzaj te' toktz jqo'n tjpel ja, ex tej kylonte, b'e'x i xob'x. \v 17 Me atzin te Pegr, xi tyek'in kyuk'a tq'ob' tu'n mina chi ch'otje, ex xi tq'ma'n kye tze'n tten otaq tz'etz toj tze tu'n tAjaw Tkyaqil. Ex xi tq'ma'nl: Kyq'manxji'y lo te Santyaw ex kye txqantl nimil. \p B'e'xsin extz, ex xi' toj junxil najb'il. \p \v 18 Atzaj te' qsqix, nim lab'il jaw kyxol xo'l q'aq', qu'n mix ele kyniky' ti'jjo otaq tziky'x ti'j Pegr. \v 19 Tzaj tq'ma'n Herodes tu'n ttzyet tjoyle; me qu'n tu'n mix jyete, b'e'x ok q'o'n te kypaj xo'l q'aq', ex tq'ma tu'n kykub' b'yet. Tb'ajlinxi' ikyjo, ex Herodes toj tx'otx' Judey, ex b'e'x xi' najal toj Cesarea. \s1 Tej tkyim Herodes \p \v 20 Tzuntaq q'ojle Herodes kyuk'a xjal te Tiro ex te Sidón. Tu'npetzi'n, i kyij toj wen tu'n kyxi' yolil tuk'a Herodes, me nti'taq tumil tze'n tu'n kyyoline. Tu'n ikyjo, nej i yolin tuk'a Blast, jun kawil tk'atz tnejil kawil Herodes; ex noq tu'n Blast, xi kyqanin, tu'n mina chi q'ojine, qu'n attaq kyoklin ti'jjo awal njaw toj tx'otx' tjaq' tkawb'il Herodes. \p \v 21 I txkettzintz tu'n Herodes. Atzaj te' tkanin q'ij anetzi'n tu'n kychmet, ok tq'o'n Herodes jun t-xb'alin tb'anilxix wen. Kub' qe toj tq'uqil, ja' nkawinetaq, ex ok ten yolil. \v 22 Tzuntaq nyolin, tej kyok ten xjal ẍch'il, me noq tu'n tkub' tk'u'j, ex kyq'ma: Nya ichin te' nyolin, qala' jun dios, chi chi'. \p \v 23 Texjo or anetzi'n, jun t-angel tAjaw Tkyaqil kub' tb'inchin, tu'n tyab'te Herodes, qu'n tu'n xi ttziyin tu'n tok q'o'n te jun dios. B'e'x kyim tuk'a nim kyixk'oj, ikyjo tze'nku nchyo'ljtz jun a'la kyu'n ẍchuq'. \p \v 24 Me metzin te' Tyol Dios tzunxtaq nch'iy te' tyolajtz toj tkyaqil twutz tx'otx'. \p \v 25 Tej kyb'aj aq'nin Bernabé ex Saulo, b'e'x i ajtz toj Jerusalén, tu'n kykanin toj Antyokiy. Ex otaq t-xi kykle'n Juan kyuk'a, a Marksjo, juntl tb'i. \c 13 \s1 Tej t-xi' Saulo tnejil maj yolil Tyol Dios toj junxil tnam junx tuk'a Bernabé \p \v 1 Kyxoljo Ttanim Dios toj Antyokiy, ite'taq yolil Tyol Dios ex xnaq'tzil. Bernabétaqjo jun; junx tuk'a Simun, Q'aqeyin juntl tb'i; ex Lucio te Cirene; Manaén, aj otaq jaw ch'iy junx tuk'a Herodes, a kawin toj tx'otx' te Galiley; exsin Saulo. \p \v 2 Jun maj, tzuntaq nchi pa'n wa'yaj, qu'n tu'n otaq tz'ok jun kyna'j Dios; atzin te Xewb'aj Xjan tq'ma: Kysk'o'nqemetza Bernabé tuk'a Saulo, tu'n kyaq'nin tojjo aq'untl, ja' ma chi tzaje ntxko'n. \p \v 3 Tej kyb'aj na'n Dios, ex kyb'aj pa'n wa'yaj, kub' kyq'o'n nimil kyq'ob' kyib'aj Bernabé ex Saulo, noq tu'n kyxi oqxeni'n toj tq'ob' qMan Dios, exsin i xi chq'o'ntz toj tb'i qAjaw. \s1 Tej tkyij moẍix jun yuẍ, noq tu'n tyolb'in ti'j Tyol Dios \p \v 4 I xitzin chq'o'n Bernabé ex Saulo tu'n Xewb'aj Xjan tzma Seleucia, ex antza i xi' toj bark tu'n kykanin tojjo tx'otx' tku'x toj a', Chipre tb'i. \v 5 Atzaj te' kykanin toj jun tnam te Chipre, Salamina tb'i, a at ttzi ttxuyil a', b'e'x i ok ten yolil ti'j Tyol Dios kyojile' ja te na'b'l Dios kye Judiy. Majxtaq Juan, a Marks juntl tb'i, nb'et mojil kyuk'a. \p \v 6 Elpin b'ajjo tnam kyu'n, tu'n kyb'etsinte, ex i kanin toj tnam Pafos. Antza, el jyete jun yuẍ aj Judiy, Barjesús tb'i, a tb'anilxtaq txalpin yol. Tzuntaq ntyolin qa noq ti'jtaq tb'i Dios nyoline. \v 7 Antza ta'yetaqjo yuẍ anetzi'n tuk'a nmaq kawil Sergio Pabl tb'i, jun ichin manyor ẍtijxtaq. Xi tchq'o'n nmaq kawil q'olb'ilte Bernabé ex Saulo, qu'n tajtaq tu'n tb'inte Tyol Dios. \v 8 Me atzin tej yuẍ, a Elimas tb'i toj yol griego, b'e'x i kub' tmeqo'n, qu'n tajtaq, tu'n mina t-xi tnimin nmaq kawil Tyol Dios. \v 9 Atzin te Saulo, a Pabljo juntl tb'i, nojnintaq tanmin tuk'a Xewb'aj Xjan, xi kyimxix toj twutz yuẍ, \v 10 ex xi tq'ma'n: ¡Ay, txalpil yol, ma najxa, k'walb'aja te tajaw il, ex ajq'oja ti'j tkyaqil b'a'n! ¿Tiqu'n mina nkyij ttzaqpi'n, tu'n tnajsin tnab'ljo nmaq kawil, a taj tu'n tb'et tojjo tb'eyil Dios jikyin wen? \v 11 Atzi'n ja'lin, ok k'wel kawin tu'n tAjaw Tkyaqil. Ok kyjela moẍ, ex nlay tlontejiy tspiky'emil q'ij toj ila' q'ij. Texixjo or anetzi'n, b'e'x kyij Elimas moẍ, ex jyon ti'j jun a'la, tu'n t-xi xko'n. \p \v 12 Tej tok tka'yin nmaq kawiljo ikyjo, b'e'x nimin, ex jaw ka'ylaj twutz ti'jjo xnaq'tzb'il ti'j tAjaw Tkyaqil. \s1 Tej kyyolin Pabl ex Bernabé Tyol Dios toj tnam Antyokiy Pisidia \p \v 13 Ex Pabl toj Pafos toj bark kyuk'a tuk'a, tu'n kykanin tzma Perge tojjo tx'otx' te Panfilia. Me atzin te Juan Marks, b'e'x meltz'aj te', tu'n tpon toj Jerusalén. \v 14 I ex Perge, tu'n kykanin tzma tojjo juntl Antyokiy, jun tnam toj tx'otx' te Pisidia. \p Tojjo q'ij te ajlab'l, tojjo tnam anetzi'n, i okx toj ja te na'b'l Dios, ex i kub' qe. \v 15 Kyb'ajlinxi u'jitjo u'j te kawb'il exsin u'j kyij tz'ib'in kyu'n yolil Tyol Dios ojtxe, i xi txko'n Pabl ex Bernabé kyu'n qe' tnejil kawil toj ja te na'b'l Dios, ex xi kyq'ma'n: Ayi'y nxjalil, qa at jun tumil kyu'n kyexjal, tu'n kynimsin kyk'u'j, kyq'mantza ja'lin. \p \v 16 Jawtzin we'ks Pabl, ex xi tyek'in tuk'a tq'ob', tu'n mi chi ch'otje, ex tq'ma: Kyb'intza, ayi'y nxjalil, ex majqexa ayi'y nya Judiyqi'y, a at tchewil Dios kyi'ja. \v 17 A kyDios tnam te Israel, xjaw sk'o'n kye' ojtxe qxe'chil. Ma chi ok tmujb'in, tu'n kyok te b'etin xjal, a ma nintz kyb'aj, te' ite'xtaq toj tx'otx' te Egipto.\x * \xo 13:17 \xt Ex. 1:7\x* Ex ax, tuk'a tkyaqil tipin, s-etz q'inkye tojjo tx'otx' anetzi'n. \v 18 Tojjo ka'wnaq ab'q'e, nya b'a'n b'ant kyu'n aj Israel tojjo tzqij tx'otx', ja' nti'ye kynajb'ilxjal; me tkyaqiljo lo, ma tziky'x tu'n Dios.\x * \xo 13:18 \xt Num. 14:34\x* \v 19 Ex ma kub' tyuch'in wuq ma tij ch'uq xjal toj tx'otx' te Canaán, tu'ntzin t-xi q'o'n tx'otx' anetzi'n kye ojtxe qxe'chil.\x * \xo 13:19 \xt Deu. 7:1\x* \v 20 Kykyaqiljo lo, b'aj b'alaqa toj 450 ab'q'e. \p Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, chi Pabl, i jaw tsk'o'n nejinel kyxol,\x * \xo 13:20 \xt Jue. 2:16\x* ex atzin Samuel, a yolil Tyol Dios, pon kanin te tch'ib'il.\x * \xo 13:20 \xt 1Sa. 3:20\x* \p \v 21 Me xitzin kyqanin aj Israel jun nmaq kawil, ex tu'n kykub' kawin tu'n.\x * \xo 13:21 \xt 1Sa. 8:5\x* Ex tzajtzin tq'o'n Dios Saúl, a k'walb'aj te Cis, tzajnin tojjo jun ch'uq aj Israel, Benjamín tb'i, tu'n tok te nmaq kawil kyxol toj ka'wnaq ab'q'e.\x * \xo 13:21 \xt 1Sa. 10:1\x* \v 22 Kyb'ajlinxi ab'q'e anetzi'n, el q'i'n Saúl tojjo toklin tu'n Dios, ex ok q'o'n juntl t-xel, David tb'i,\x * \xo 13:22 \xt 1Sa. 16:12-13\x* ex tq'ma: Ma jyet David wu'n, tk'wal Isaí, chi Dios, a jun ichin tb'anilx ma tz'ele we'y, ex nimjo taj tu'n tkub' tb'inchin tkyaqiljo waja.\x * \xo 13:22 \xt Sal. 89:20\x* \p \v 23 Ex ax David, ojtxe t-xe'chil Jesús, chi Pabljo, a tzaj tchq'o'n qMan Dios, tu'n tk'u'l kolil qi'j, awo aj Israel. Ikyxjo tze'nku otaq tzaj q'ma'n kyu'n yolil Tyol Dios. \v 24 Na'mxtaq t-xi xkye taq'in Jesús tzalu'n twutz tx'otx', otaq tz'ok ten Juan yolil ti'jjo Tb'anil Tqanil kye xjal te Israel, ex ikyx tq'ma qa iltaq ti'j tu'n kymeltz'aj tuk'a Dios, ex tu'n kyku'x toj a' te jawsb'il a', noq te jun yek'b'il, qa otaq tx'ixpit kynab'l.\x * \xo 13:24 \xt Mr. 1:4; Lc. 3:3\x* \v 25 Me atzaj te' ch'ixtaq tkyim Juan, tq'ma kyjalu'n: Nyaqin weji'y Kolil, a tze'nku kye' nkub' kyb'isin. Qu'n at juntl tetz lipchetz wi'ja, ex nimxixtl toklin nwutza, nipila at ch'in wokli'n tu'n woka te taq'nil.\x * \xo 13:25 \xt Mt. 3:11; Mr. 1:7; Lc. 3:16; Jn. 1:20, 27\x* \p \v 26 Ayi'y nxjalil, chi Pabl, a tzajninqi'y ti'j tyajil Abraham, ex ayi'y nya Judiy, a b'etin xjalqi'y, ex at tchewil Dios kyi'ja; a Tb'anil Tqanil kolb'il lo te kye kyeji'y. \v 27 Me ayetzin kye' najleqetaq toj Jerusalén, ex aye' nmaq kawil kyxol, nya b'i'ntaq kye' kyu'n alkyetaqjo Jesús, ex mi n-eltaq kyniky' te kyyoljo yolil Tyol Dios, a n-u'jit toj ja te na'b'l Dios tojile junjun q'ij te ajlab'l. Ikytzi'n, ayex kye nchi b'inchin il, ex nxi kyq'ma'n tu'n tkub' kyb'yo'n. Me atzi'n lo n-ajb'in noq tu'n tkub' nimitjo yol tz'ib'in toj Tu'jil Tyol Dios kyu'n yolil Tyol. \v 28 Exla qa nti' til jyet kyu'n, tu'n tkub' b'yet Jesús, xi kyqanin te Pilat tu'n tkub' b'yo'n.\x * \xo 13:28 \xt Mt. 27:22-23; Mr. 15:13-14; Lc. 23:13-23; Jn. 19:15-16\x* \p \v 29 Tkyimlinxi Jesús, chi Pabljo, ex a'kxtaq tb'aj tkyaqiljo, a otaq yolajtz ti'j toj Tu'jil Tyol Dios, kutz q'i'n twutz cruz, ex kux muqu'n toj tjulil kyimnin.\x * \xo 13:29 \xt Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42\x* \v 30 Me ate qMan Dios, jatz anq'sintlte juntl majl.\x * \xo 13:30 \xt Mt. 28:5-10; Mr. 16:6-8; Lc. 24:1-7; Jn. 20:11-18; Kyb'i. 1:3\x* \v 31 Ex kyoj ila' q'ij, kub' tyek'in Jesús tib' kyxoljo otaq chi ok lipe ti'j, tej t-xi' toj tb'e toj tx'otx' te Galiley, tu'n tkanin toj Jerusalén, ja' kyime. Ex atzin ja'lin, ayetzaj i ok lipe ti'j, ayetzi'n nchi yolin ti'j Jesús kyexjal. \p \v 32 Ikytzi'n, chi Pabl, awotzin qe' nqo q'mante Tb'anil Tqanil kye'y, qa a t-xilin yol otaq tq'ma qMan Dios kye' ojtxe qxjalil, na'mtaq tb'ant. \v 33 Me atzin ja'lin, ma tzaj q'o'n jun oyb'il ti'j jun ak'aj chwinqil qe, a awo tzajninqo kyi'j. Atzin t-xilin yol lo, ma kub' tb'inchin tzmaxi' te' xjatz anq'in juntl majl, tze'nkuxjo tz'ib'in toj tkab' B'itz te Tu'jil Tyol Dios:\f + \fr 13:33 \ft Ayejo yol, B'itz te Tu'jil Tyol Dios, \fk Salmos \ft tb'i toj kastiy.\f* Axix te nk'wala, qu'n ja'lin ma txi nq'o'n tchwinqila twutz tx'otx'.\x * \xo 13:33 \xt Sal. 2:7\x* \p \v 34 Otaq tq'ma Dios, qa tu'n tjatz anq'intl juntl majl, tu'ntzintla mina tz'el puq'jjo t-xmilil, ikytzi'n tze'nku tq'ma toj Tu'jil Tyol Dios: Ok chi japin b'ajjo xjan yol, a twutzxix, a nq'may te David.\x * \xo 13:34 \xt Is. 55:3\x* \p \v 35 Tu'npetzi'n, q'umle toj junxil tnej Tu'jil: Ay, Dios, nlayla ttziyiy, tu'n tel puq'jjo t-xmilil xjan taq'nila, a k'u'jlinxix wen.\x * \xo 13:35 \xt Sal. 16:10\x* \p \v 36 Me atzin yol lo, nya ti'jx David nyolajtza, chi Pabl. Twutzx tetz, ma tz'ajb'in te David kye t-xjalil, tze'nxjo tzaj tq'ma'n Dios te. Ex qa otaqxi kyim, jax tanmin toj kya'j, junx kyuk'a ojtxe t-xjalil. Me atzin t-xmilil b'e'x el puq'j. \v 37 Me atzin te' t-xmilil Jesús, a jatz anq'in juntl majl tu'n Dios; mix ele puq'j te', qu'n nya te kyimin te'. \p \v 38 Ikypetzi'n nxjalil, il ti'j tu'n kyb'inti'y, qa noq tu'n Jesús, a itz'l, at najsb'il il. \v 39 Ex noq tu'n Jesús, kykyaqiljo kchi nimil ti'j, ok kchi kletil te tkyaqiljo il nti' chojb'ilte tjaq' tkawb'il Moisés. \v 40 Kyka'yink kyib'a, tu'n mi kub'e tz'aqe kyib'aja a kyij kytz'ib'in yolil Tyol Dios kyjalu'n: \q1 \v 41 Kyb'inkuy, ayi'y b'a'n chi iky'in. \q1 Kux chi jaw ka'ylaja, ex kux chi oq'a, \q1 qu'n kyojjo q'ij lo, nimx kawb'il k'wel nb'inchi'n, \q1 a nlayla txi kynimin, qa junxil xi q'ma'nte kye'y, chi Pabl kye xjal antza.\x * \xo 13:41 \xt Hab. 1:5\x* \p \v 42 Tej tex Pabl kyuk'a tuk'a toj ja te kyna'b'l Dios aj Judiy, ayetzin kye Judiyqe, noq tu'n kynimb'il ex nya te kyitz'jlin, xi kyqanin tu'n tyolajtz kye tojjo juntl q'ij te ajlab'l ti'jjo Tb'anil Tqanil, a otaq b'aj q'ma'n. \v 43 Otaq xi tz'el b'aj kychmob'l kyib' toj ja te na'b'l Dios, txqankux Judiy exqetzi'n Judiyqe noq tu'n kynimb'il, i xi lipe ti'j Pabl ex Bernabé. Ex tzaj q'ma'n jun tumil kye, tu'n kyten jikyinxix wen tojjo txokb'il otaq tzaj q'ma'n kye tojjo Tb'anil Tqanil te tq'aq'b'il tk'u'j Dios. \p \v 44 Toj junxil q'ij te ajlab'l, b'alaqa kykyaqil xjal te toj tnam, ok kychmo'n kyib', tu'n tok kyb'i'n Tb'anil Tqanil. \v 45 Me atzaj te' tok kyka'yin aj Judiyjo txqan xjal, b'e'x i ja xky'aqlin, ex b'e'xsin i ok tentz yolb'il, ex yasil ti'j Pabl ex Bernabé. \p \v 46 Tu'ntzin ikyjo, jaw kyi'n kyib' tu'n kyyolin, ex xi kyq'ma'n: Iltaq ti'j, chi chi Pabl ex Bernabé, tu'n qyoli'n nej kyuk'iy, ayi'y aj Judiy, ti'j Tyol Dios. Me tu'n ma tz'el kyiky'in, ex nkub' kynab'lin qa nti' kyokli'n ti'jjo chwinqil te jun majx, antza qo xelitza kyuk'a' a nya Judiyqe. \v 47 Qu'n ikytzi'n, ma tzaj q'ma'n qe'y tu'n Dios toj Tu'jil Tyol Dios kyjalu'n: \q1 Ma kub' nq'o'n tze'nku jun tzaj kyxol tkyaqil xjal, a nya Judiy, te twutz tx'otx', \q1 tu'ntzin t-xi ti'n Nkolb'ila kyexjal, \q2 ex tu'n tkanin kyojjo kynajb'il, \q1 exla qa najchaq toj tkyaqil twutz tx'otx'.\x * \xo 13:47 \xt Is. 42:6; 49:6\x* \p \v 48 Atzaj te' kyb'in te' nya Judiyqe, b'e'x i jaw tzalaj, ex i ok ten q'malte qa tb'anilxtaqjo Tyol tAjaw Tkyaqil. Ex i nimin kykyaqilxjo, a otaq tzaj q'o'n kyoklin tu'n Dios, tu'n kyk'monte kychwinqil te jun majx. \v 49 Ikytzin q'mete' Tyol tAjaw Tkyaqil tojjo tkyaqil tx'otx' anetzi'n. \v 50 Me ayetzin kye' Judiy i yolin kyuk'a jte'b'in qya nya Judiyqe, aye nchi kanintaq toj ja te na'b'l Dios, ex nimtaq kyoklin, junx kyuk'a ichin nejinel toj tnam. Ok ten tzpetsil kyna'b'lxjal, tu'n kyjyo'n q'oj kyi'j Pabl ex Bernabé, ex tu'n kyex lajettaq tojjo tx'otx' anetzi'n. \v 51 Me ayetzin kyej Pabl ex Bernabé el kychto'n quq ti'j kyqan, te yek'b'il qa nya wenjo nb'anttaq kyu'nxjal.\x * \xo 13:51 \xt Mt. 10:14; Mr. 6:11; Lc. 9:5; 10:11\x* Ex b'e'xsin i xi' tzma Iconio. \v 52 Me ayetzin kye' nimil nojnintaq kye' kyanmin tuk'a tzaljb'il ex tuk'a Xewb'aj Xjan. \c 14 \s1 Tej kykanin Pabl ex Bernabé toj tnam Iconio \p \v 1 Tej kykanin toj Iconio, junx i okx Pabl tuk'a Bernabé toj ja te kyna'b'l Dios aj Judiy, ex i ok ten yolil toj tumilxix. Tu'ntzi'n, nimku xjal i nimin, aye Judiy ex qe nya Judiy. \v 2 Me ayetzin kye Judiy, aye' kyky'e'taq tu'n kynimin, b'e'x i ok ten kye' tzpetsilte kynab'ljo nya Judiyqe, tu'ntzintla tkub' kyximin nya b'a'n kyi'j nimil. \v 3 Tu'npetzi'n, nim q'ij i kyij Pabl ex Bernabé, aye tsanjil, antza. I yolin jikyin wen ti'jjo tk'u'jb'il Dios, qu'n tu'n q'uqletaq kyk'u'j ti'j tAjaw Tkyaqil. Tu'npetzi'n, i tzaj mojin ti'jjo nkyq'ma'ntaq tu'n tAjaw Tkyaqil, ex tzaj q'o'n kyoklin, tu'n tb'ant techil tipin Dios kyu'n. \p \v 4 Me ayetzin kyexjal te toj tnam, pa'ntaq ite'ye. Jte'b'in te' nchi mojintaq kyuk'a Judiy, ex txqantl kyuk'a tsanjil. \v 5 Tu'npetzi'n, i kyij toj wen a xjal Judiy exqetzi'n nya Judiy, junx kyuk'a kawil toj tnam, tu'n kyok yiset Pabl ex Bernabé, ex tu'n kyok xoyit tuk'a ab'j. \v 6 Me atzaj te' kyb'i'nte Pabl ex Bernabé, b'e'x i okx tzma Listra ex Derbe, tnamqe toj tx'otx' te Licaonia, ex kyojjo najb'il ite'taq kyi'jile. \v 7 Antza, i yoline ti'jjo Tb'anil Tqanil. \s1 Tej tok xo'n Pabl tu'n ab'j kyu'n xjal te aj Listra \p \v 8 Toj Listra, attaq jun ichin mib'intaq b'et. Mix ja' otaq b'ete, qu'n tu'n koxtaq te titz'jlin. Q'uqletaqjo ichin, \v 9 ex nb'i'ntaq ti'jjo ntq'ma'ntaq Pabl. Ok kyim Pabl ti'j, ex el tniky'tzajil qa nimtaq tnimb'il tu'n tq'anit. \v 10 Xitzin tq'ma'n Pabl q'ajq'oj wen kyjalu'n: ¡We'ksa, ex we'kuxixa jikyin wen! \p Jaw t'ikypajjo ichin, ex ok ten b'etil. \p \v 11 Atzaj te' tok kyka'yi'n a otaq b'ant tu'n Pabl, b'e'x i ok ten kye xjal ẍch'il tojjo yol kye xjal te Licaonia, ex kyq'ma: Diosqe kye', a iky qe' tze'nku ichin, a loqe ma chi k'u'l qxol. \p \v 12 Ok q'o'n Bernabé kyu'n tze'nku kydios, Zeus tb'i, ex ante Pabl, ok q'o'n tze'nku kydios, Hermes tb'i, qu'n tu'n ataqxixsin nyoli'n. \p \v 13 Atzin ja te na'b'l Zeus attaq ttxa'n tnam, ex atzin tpale i tzaj ti'n tman wakx ex jun pk'oj t-xmakil k'ul. Ex atzin pale, junx kyuk'a kykyaqil xjal, kyajtaq tu'n tkub' kyb'yo'n tman wakx, ex kyajtaq tu'n kyk'ulin kywutz Pabl ex Bernabé, aye tsanjil. \v 14 Me tej tel kyniky' Bernabé ex Pabl ikyjo, b'e'x i kub' kylaqin kyxb'alin te yek'b'ilte, qa nya wentaqjo nb'ant. Ex b'e'x i okx kyxol xjal, ex i jaw yolin kujxix wen ex kyq'ma: \v 15 Ayi'y xjal, ¿Tiqu'nil nkub' kyb'inchinji'y lo? Ichinqo qe' tze'nku kye'. Ex ma qo ula q'malte kye'y, tu'n tkyij kytzaqpinji'y a nb'ant kyu'n, qu'n nti'x tajb'in twutzjo Dios, a nimxix toklin. Tu'ntzintzjo, kytx'ixpinks kynab'la tuk'a Dios itz', a kub' b'inchinte kya'j, tx'otx', ex ttxuyil a', ex tkyaqiljo at kyoj. \v 16 Exla qa kyoj junxil q'ij te ojtxe, ma tzaj ttziyin te Dios, tu'n t-xi ti'n teyile junjun tumil tb'e nya wen. \v 17 Me mina xkyij ttzaqpi'n te Dios tu'n tyek'in te tib', noq tu'n tb'anil nb'anttaq tu'n. Qu'n atzin nxi q'onte jb'al kyib'aja, exsin tb'anil awal, ex a ntzaj q'onte tkyaqil tu'ntzintla kywa'n, ex tu'n kytzalaja. \p \v 18 Me mixla tu'n q'umle tkyaqiljo lo, oxpe chi miyetkuxjal, tu'n kyb'iyin kyi'jjo tman wakx, tu'n kyok te oyaj, ajtaq kyk'ulin kywutz tsanjil. \p \v 19 Tojxjo amb'il anetzi'n, i kanin jun jte'b'in Judiy te Antyokiy ex te Iconio. Aye tx'ixpin te' kynab'l xjal ti'jjo nkub' kyb'inchin. Ex noq tu'n kypaj, i ok xo'n Pabl tuk'a ab'j, ex kub'tzin kyb'isin qa otaq kyim kyu'n. Xi jukikin tzma ttxa'n tnam. \p \v 20 Me atzaj te' tok kychmo'n nimil kyib' ti'jile Pabl, b'e'x jaw we', ex okx juntl majl toj tnam. Ex toj junxil q'ij, xi' tuk'a Bernabé tzma Derbe. \v 21 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, i yolin ti'jjo Tb'anil Tqanil toj Derbe. Antza, kub'e kyk'u'j txqan xjal, ex b'e'x i nimin. \p I meltz'ajtzin Pabl ex Bernabé toj tx'otx' Listra, toj Iconio ex toj Antyokiy. \v 22 Ex kyojjo najb'il anetzi'n, i nimsin kyk'u'j nimil, ex xi kyq'ma'n kye, tu'n kyok lipe jikyin wen tojjo kynimb'il. Ex kub' q'ma'n kyxol, qa il ti'j tu'n tiky'x nya b'a'n kyu'n, qa kyajtaq tu'n tkawin qMan Dios toj kyanmin ex toj kychwinqil, ex qa kyajtaq tu'n kykanin tuk'a Dios toj kya'j. \p \v 23 Ex jaw sk'o'n tojjo Ttanim Dios, ila' ichin tu'n kyok te tnejil kyxol nimil, ex tej kyb'aj pa'n wa'yaj te na'j Dios, b'e'x xi oqxenin toj tq'ob' tAjaw Tkyaqil, aye' otaq chi nimin. \s1 Tej kymeltz'aj Pabl tuk'a Bernabé toj tnam Antyokiy, ja' xi xkyeye kyb'e \p \v 24 Tej kyiky' toj tx'otx' te Pisidia, i kanin toj tx'otx' te Panfilia. \v 25 I yolin antza ti'jjo Tb'anil Tqanil Jesús toj tnam Perge. Tb'ajlinxi' ikyjo, i xta'j tzmax Atalia. \v 26 Antza, i xi' toj bark tu'n kykanin tzma Antyokiy, ja' otaq chex oqxenine toj tq'ob' Dios, a nk'u'jlintaq kyi'j, ex tojjo aq'untl, a otaq japin b'aj kyu'n. \p \v 27 Tej kykanin tzma Antyokiy, ok kychmo'n Ttanim Dios, ex xi kyyolin tkyaqiljo otaq b'ant tu'n Dios kyuk'a, ex qu'n tu'n otaq txi q'o'n kyoklin, a nya Judiyqetaq, tu'n kynimin. \v 28 Atzin te Pabl ex Bernabé, ila' q'ij i kyij ten kye' kyuk'a' nimil antza. \c 15 \s1 Tej tok kychmo'n Ttanim Dios kyib' toj Jerusalén \p \v 1 Tojjo amb'il anetzi'n, jun jte'b'in xjal otaq che'x toj tx'otx' te Judey, tu'n kykanin toj tnam Antyokiy, ex xi kyxikyb'in jun xnaq'tzb'il kye nimil, ex kyq'ma qa nlay chi klet, qa mina s-ok kyqitin jun kyechil ti'j kytz'umil, tze'nkuxjo otaq tq'ma Moisés toj Tu'jil Tyol Dios.\f + \fr 15:1 \ft Lv. 12:3. Ajo yol tu'n kyqitin jun techil ti'j ttz'umil jun q'a \fk circuncisión \ft tb'i toj kastiy.\f* \v 2 Me atzin te Pabl ex Bernabé nimku i jaw ch'otj kyuk'axjal. Me atzaj te' tjapin b'ajjo yol, b'e'x i xi chq'o'n Pabl ex Bernabé, junx kyuk'a junjun nimil, tu'n kyxi' tzma Jerusalén tu'n kyyolin kyuk'a tsanjil exqe nejinel toj Ttanim Dios, ti'j tkyaqiljo a otaq kyij ttz'ib'in Moisés. \p \v 3 Otaqtzin chex chq'o'n ikyjo tu'n Ttanim Dios toj Antyokiy; atzaj te' kyiky' toj tx'otx' te Fenicia ex Samaria, xi kyq'ma'n kye nimil anetzi'n, qa otaq kyij kytzaqpi'n aye nya Judiy a nb'anttaq kyu'n, tu'n kyok lipe ti'j qMan Dios. Tu'njo tqanil ikyjo, b'e'x i ja tzalaj tkyaqil nimil. \p \v 4 Tej kykanin Pabl ex Bernabé toj Jerusalén, i k'met tuk'a tzaljb'il kyu'n tsanjil, junx kyuk'a jni' nejinel ex tkyaqil Ttanim Dios. Xitzin kyyolintz tkyaqiljo otaq b'ant kyu'n, noq ti'j tb'i Dios. \p \v 5 Me kyxol Ttanim Dios antza, ite'taq jun ch'uq Parisey, a otaq chi nimin. Jaw we'ks, ex kyq'ma kyjalu'n: Il ti'j tu'n tok kyqiti'n jun kyechiljo nimil, a nya Judiyqe ikyxjo tze'nku qe'; qu'n ikytzin knimitiljo tkyaqil tkawb'il Moisés tib'aj qchwinqil, a awo aj Judiyqo. \p \v 6 Oktzin kychmo'n kyib'jo tsanjil exqetzi'n jni' nejinel, noq tu'n kyximin ti'j tkyaqiljo ikyjo. \v 7 Ila' or b'aj ch'otj. Atzaj te' tjapin b'aj kyyol, jawtzin we'ks Pegr, ex tq'ma: Ayi'y werman, b'in kye' kyu'n, qa atxix ojtxe, o chin sk'eta tu'n qMan Dios kyxola, tu'n tq'metjo Tb'anil Tqanil kolb'il kye xjal nya Judiyqe, tu'ntla kynimin.\x * \xo 15:7 \xt Kyb'i. 10:1-43\x* \v 8 Ex tu'n tojtzqi'ntaq te Dios kyanmin, xi tq'o'n kyoklin, ex xi tq'o'n Xewb'aj Xjan toj kyanmin te jun techil qa o chi nimin ti'j,\x * \xo 15:8 \xt Kyb'i. 10:44\x* ex qa nya il ti'j jun techil ti'j kytz'umil, ikyxjo tze'nku qe', awo aj Judiy. \v 9 Tu'ntzintzjo, junx qten kyuk'a twutz Dios, qu'n o tx'ixpit kychwinqil noq tu'n kynimb'il, ikyxjo tze'nku qe. \v 10 ¿Tiqu'ntzin njaw kynimsin kye' kyib' twutz Dios, tu'n t-xi kyq'ma'n kye nimil nya Judiyqe, qa il ti'j tu'n tkub' nimit tkyaqil tkawb'il Moisés tib'ajjo kychwinqil xjal, ex na'mx tb'antqe qniminte, exqetzi'n ojtxe qxe'chil? Noq ma tz'ok kytz'aqtzin kyeji'y mikyxi te Diosjo ntq'ma'n. \v 11 Awotzinqe nxi qnimin qa klo'nqo toj il nya tuk'a juntl ti', chi Pegr, qala' noq tu'n t-xtalb'il qAjaw Jesús, ikyxjo tze'nku kye nimil nya Judiy. \p \v 12 Tb'ajlinxi' ikyjo, kykyaqilx kub' numle, exsin kub' kyb'i'n kyyol Bernabé ex Pabl, a nchi yolintaq ti'j tkyaqiljo tb'anil techil exqetzi'n nim kyoklin, a otaq b'ant kyu'n kyxoljo aj nya Judiyqe, me noq tu'n attaq Dios kyuk'a. \p \v 13 Atzaj te' tjapin b'aj kyyol, jawtzin yolin Santyaw ex tq'ma: Chin kyb'intza, werman. \v 14 Ma tzaj tq'ma'n Pegr qe, tze'n tten xi tq'o'n Dios kyoklin aye' nya Judiyqe exqotzintz, tu'n qok qkyaqilx te Ttanim Dios. \v 15 A qmujb'il qib' kyuk'a nya Judiyqe, b'e'x q'umle toj Tu'jil Tyol Dios kyu'n yolil Tyol. Chi' kyjalu'n: \q1 \v 16 Tb'ajlinxitzi'n lu'n, chin ul juntl majla nik'ulte tkawb'il tyajil David, a nmaq kawil ojtxe, a ma tz'el xitj, \q1 tu'ntzin tel wen juntl majltz, \q1 \v 17 tu'ntzintla kykyaqilxjo Judiy ex nya Judiyqe, a at kyoklin noq ti'j tumil nb'iy, nchi jyon wi'ja, a ayi'n tAjaw Tkyaqil. \q1 \v 18 Ate tAjaw Tkyaqil q'man te' jni'xjo lu'n, atxix ojtxe.\x * \xo 15:18 \xt Am. 9:11-12\x* \p \v 19 Tzuntzin nkub' nb'isintza, chi Santyawjo, qa nya il ti'j tu'n tkub' kyb'inchin aye nya Judiyqe tkyaqiljo nb'ant qu'n, a awo Judiyqo. \v 20 Me tu'ntzin nti' q'oj kyxoljo nimil Judiy ex nya Judiy, noq tu'n qb'inchb'in qxolx, iltzin ti'j tu'n t-xi tz'ib'it jun u'j kye' nya Judiy, tu'n mina t-xi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a nchi kub' b'yet te chojb'il il kywutzjo txqantl kydiosxjal;\x * \xo 15:20 \xt Ex. 34:14-17\x* ex tu'n mina txi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a nchi jaw kyim, mo nchi jaw kyjtz'o'n kyib'; ex tu'n mina tkub' kytzq'ajsi'n chiky' te kychi';\x * \xo 15:20 \xt Lv. 17:10-16\x* ex nya wen tu'n kykub' kẍe kyuk'a junxil qya, qa nya kyxu'jil.\x * \xo 15:20 \xt Lv. 18:6-23\x* \p Tzuntzin nxi nq'ma'ntza ikyjo, qu'n tkyaqiljo lo, manyor tz'ilx toj qwutz awo Judiyqo. Me nya taj qMan Dios, tu'n tkux iky'b'il qxol awo nimilqo, noq tu'n nya junxjo qb'inchb'in qxolx. \p \v 21 Me toj nwutza nya tu'n tel iky'it tkawb'il Moisés, qu'n toj tkyaqil tnam, nimku Judiy at, a o tz'el kyniky' te tkyaqil tkawb'il Moisés, ex kyajxix tu'n tkub' nimit tkyaqil; qu'n atxix ojtxe nchi q'umlaj ti'j tkawb'il Moisés kyojile' tkyaqil ja te nab'l Dios, tze'nku nkub' iky'sitjo q'ij te ajlab'l. \s1 Tej tkub' kytz'ib'in tsanjil Jesús jun u'j kye nimil, a nya aj Judiyqe \p \v 22 Jaw kysk'o'n kye tsanjil exqe nejinel toj Ttanim Dios, jun jte' ichin kyxol nimil, ex tu'n kyxi chq'et tzma toj tnam te Antyokiy. I xitzin chq'o'n kab'e nejinel kyxol, a Silas ex Judas, a Barsabásjo juntl tb'i, tu'n kyxi' junx tuk'a Pabl ex Bernabé. \v 23 Ex kye xi q'o'ne jun u'j, a iky ntq'ma'n kyjalu'n: \p Kchi xel qq'olb'i'n ayi'y erman, k'u'jlinqe qu'n: Awoqeji'y tsanjil Jesús exqetzi'n nejinel toj Ttanim Dios toj Jerusalén, nxi qtz'ib'i'n kye'y, a ayi'y nya Judiyqi'y ex najleqi'y toj Antyokiy, Siria ex Cilicia.\f + \fr 15:23 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan, ja' ta'ye tkyaqil v. 23.\f* \v 24 B'i'n qu'n, qa ila' xjal o chi kanin kyxola, me nya awo'y o qox chq'onkye, ex qa ma jawje kyk'u'ja tu'n kyyol, ex tu'ntzi'n, o chi jaw naja. \v 25 Tu'npetzi'n, ma qo kyija toj wen, tu'n kyxi chq'et jun jte'b'in qxola, tu'n kykanin kyuk'iy, junx kyuk'a qerman Bernabé ex Pabl, a k'u'jlinqexix qu'n, \v 26 qu'n ayetzin kye o txi kyq'o'n kyib' te kyimin, noq ti'j tb'i Jesucrist, a tAjaw Tkyaqil. \v 27 Ex ma chex qchq'o'n Judas ex Silas, ayetzin chi yoliljo kyuk'iy, tu'n t-xi kychiky'b'in tkyaqiljo ma b'aj qq'ma'n. \v 28 B'a'n ma tz'ele te Xewb'aj Xjan ex te qe'y, tu'n mina xkub' kyniminji'y tkyaqiljo tkawb'il Moisés, a tze'nku nb'ant qu'n, a awo'y Judiyqo'y, qala' o'kxjo lu'n: \v 29 Tu'n mina t-xi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a nchi kub' b'yet te chojb'il il kywutzjo txqantl kydiosxjal; ex tu'n mina t-xi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a njaw kyjtz'o'n kyib'; ex tu'n mina chi tzq'ajsi'n ti'jjo chiky' te kychi'y; ex nya wen tu'n kykub' kẍe'y kyuk'a junxil qya, qa nya kyxu'jila. Qa ma kub' kytzyu'n kyib'a te tkyaqiljo lo, tb'anilxsin kyb'inchb'intza ikyjo. Kyka'yinktzin kyib'tza. \p \v 30 Atzaj te' kyb'aj yolin, ex tej tb'aj kytz'ib'in u'j, b'e'xsin i xi'tz toj Antyokiy. Atzaj te' kykanin, oktzin kychmo'n Ttanim Dios, ex xi kyq'o'n u'j. \v 31 Atzaj te' tjaw kyu'ji'n nimil toj Antyokiy, b'e'x i jaw tzalaj nimxix, qu'n tu'n q'uqb'il k'u'jb'aj tz'ib'in toj, qa nya il ti'j tu'n kyb'inchin ti'j tkyaqiltaqjo nb'ant kyu'n aj Judiy. \v 32 Ayetzin kye Judas ex Silas, a q'o'ntztaq kyoklin tu'n qMan Dios te q'mal te' Tyol, i nimsin kyk'u'jjo nimil tu'n kyyol, ex xi kyq'ma'n, tze'n tu'n tjaw kyin kyib' tojjo kynimb'il. \p \v 33 Tb'ajlinxi' jun jte'b'in q'ij ikyjo, b'e'xsin i meltz'ajtz toj Ttanim Dios toj Jerusalén, ex kyij kyq'o'n jun q'olb'il te nuk'b'il ex toj tb'anilxix. \v 34 Me b'e'x kyij Silas antza.\f + \fr 15:34 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v.34.\f* \v 35 Ex atzin te Pabl ex Bernabé axsa i kyije kye' toj Antyokiy, ex junx kyuk'a txqantl, i xnaq'tzin, ex i q'umlaj ti'j Tyol tAjaw Tkyaqil. \s1 Tej t-xi' Pabl toj tkab' majin q'olb'il kye nimil \p \v 36 Tb'ajlinxi jte'b'in q'ij, xi tq'ma'n Pabl te Bernabé kyjalu'n: Qo' juntl majl q'olb'il kye' erman toj tkyaqil tnam, ja' o q'mete Tyol tAjaw Tkyaqil, tu'ntzin tel qniky' te tze'n ite'ye. \p \v 37 Kutzin, chte Bernabé. \p Me tajtaq Bernabé tu'n t-xi' Juan, a Marksjo juntl tb'i, kyuk'a. \p \v 38 Me nya b'a'n ele lu'n toj twutz Pabl, qu'n tu'n otaq tz'el tpa'n te Marks tib' kyi'j, tej ite'taq toj tx'otx' te Panfilia, ex tky'e'taq tu'n tten kyuk'a toj taq'in Dios.\x * \xo 15:38 \xt Kyb'i. 13:13\x* \p \v 39 Nimx xa'ye' ch'otjin lo. Tu'ntzi'n, b'e'x el kypa'n kyib'; atzin te Bernabé xi k'lente Marks, ex b'e'x i xi' toj tx'otx' te Chipre. \v 40 Atzin te Pabl jaw tsk'o'n Silas, ex xi oqxenin toj tq'aq'b'il tk'u'j tAjaw Tkyaqil kyu'n txqantl nimil. \v 41 Atzaj te' kyiky'x toj tx'otx' Siria ex Cilicia, i nimsin kyk'u'jjo nimil toj Ttanim Dios, a ite'taq antza. \c 16 \s1 Tej t-xi lipe Timotey kyi'j Pabl ex Silas \p \v 1 Kanin Pabl kyojjo tnam te Derbe ex Listra. Antza, el knete jun nimil tu'n, Timotey tb'i, alb'aj te jun nimil qya aj Judiy. Me atzin ttata nya aj Judiy, qala' te aj Grecia. \v 2 Tkyaqil qe' nimil toj Listra ex te Iconio wentaqjo kyyol ti'j. \v 3 Tajtaq Pabl tu'n tok lipe Timotey ti'j, me nejtaq tu'n tok tqitin techil ti'j ttz'umil, tu'ntzintla mina ja kyiky'in aj Judiy a najleqetaq antza, exsintla tu'n tkub' nimitjo a otaq tz'ib'it toj Tu'jil Tyol Dios. Kub' b'inchin ikyjo tuk'a Timotey, qu'n kykyaqil b'iltetaq qa antza jawe ch'iye tjaq' tkawb'il Moisés, qu'n a tnana jun aj Judiy, me na'mtaq tok techil, qu'n nya Judiytaqjo ttata. \v 4 Toj kykyaqiljo tnam, ja' nchi iky'etaq, xi kyq'ma'n kye nimil jotxjo tumil, a otaq tzaj kyq'ma'n tsanjil, exqetzi'n jni' nejinel toj Ttanim Dios toj Jerusalén. \v 5 Tu'ntzi'n, nimsit kynimb'iljo Ttanim Dios, ex tu'n tch'iye kyb'ajjo nimil junjun q'ij. \s1 Tej tok twutziky' Pabl ti'j jun ichin aj Macedonia \p \v 6 Me atzin te Xewb'aj Xjan mix ttziye tu'n tq'metjo Tb'anil Tqanil tojjo tx'otx' te Asia. Tu'ntzi'n, antza i iky'e toj tx'otx' te Frigia ex te Galacia, \v 7 tu'n kykanin tzma ttxa'n tx'otx' te Misia. Antza, kub'e kyna'b'lin, tu'n kyokx toj tx'otx' te Bitinia, me juntl majl, mix ttziye Xewb'aj Xjan, a T-xew Jesús. \v 8 Tu'ntzi'n, majx tqanku iky'x toj Misia, tu'n kyku'x ttzi ttxuyil a' tojjo tnam, Troas tb'i. \v 9 Antza, oke jun twutziky' Pabl tojjo qniky'in. Toj twutziky', tli wa'ltaq jun ichin aj Macedonia, ex nkub'sintaq twutz, ex tq'ma: Ku tzaja tzalu'n toj Macedonia, ex qo tmojintza. \p \v 10 Tu'n tzaj twutziky' Pabl ok, b'e'xsin kub' qb'inchin qib'tza, tu'n qxi'y tzma Macedonia, qu'n el qniky'a ti'j, qa ataq qMan Dios ntxokintaq qi'ja, tu'n tq'metjo Tb'anil Tqanil antza. \s1 Tej kyku'x Pabl ex Silas toj tze toj tnam Filipos \p \v 11-12 Tojjo tnam te Troas, o okxa toj jun bark, exsin o b'ettza toj ttxuyil a', tu'n qkani'n toj much' tx'otx', Samotracia tb'i. Ex tojxi juntl q'ij, o kani'n toj Neápolis. Antza, o xiyi'y tu'n qkani'n toj tnam Filipos, a tnam lu'n, a etzin kyu'n aj Rom, ex atzin jun tnamjo nim toklin toj tkyaqil tx'otx' te Macedonia. Ila' q'ij o te'n antza. \v 13 Toj jun q'ij te ajlab'l, o exa ttxa'n tnam tzma ttzi jun a' n-ajqelin, qu'n kub' qb'isi'n qa antza nchi na'ne jun ch'uq Judiy Dios. B'e'xsin o kub' qe'y, ex o yoli'n ti'j Tb'anil Tqanil kye' qya, a otaq chi chmet antza. \v 14 Lidiataq te' jun tb'i, te aj Tiatira, ex jun k'ayiltaq tb'anil xb'alin, a wi'yilxix. Ajo qya lo, a b'a'nxixtaq k'ulin twutz Dios, ex nb'intaq ti'jjo nyolajtztaq. Ok tyekin Dios tanmin, tu'n tok tb'i'nxixjo, a nq'umletaq tu'n Pabl. \v 15 Ku'x toj a' te jawsb'il a', junx kyuk'a kykyaqiljo a ite'taq toj tja. Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, kub'sin twutz qe'y, ex tq'ma: Qa matxixix txi kynimi'n, qa b'a'nxix nte'n twutz tAjaw Tkyaqil, kuxsin chi tzajtza, tu'n kyte'n quk'iy toj nja'y. \p Ox kub'sinx twutz qe'y; tu'ntzi'n, xi qtziyi'n. \p \v 16 B'aj jun maj, kyja'taq qxi'y tzma ttzi a', ja' nkub' na'yetaq Dios, ok qk'ulb'i'n jun ku'xin qya, a nkanintaq tnab'l ti'jjo na'mxtaq tul kanin, qu'n tzyu'ntaq tanmin tu'n taq'nil tajaw il. Jun aq'niltaqjo ku'xin qya lu'n, ex nimtaq kypwaqjo tajaw nkykanb'in noq tu'n nb'anttaq tu'n. \p \v 17 B'e'xsin ok lipe ku'xin qya qi'ja, ex jaw ẍch'in, ex tq'ma: Nchi ajb'inxixjo ichin lo te Dios nimxix toklin, ex nchi yek'in tumil kolb'il kye'y. \p \v 18 Ila' q'ij tq'ma ikyjo; otaq b'aj tk'u'j Pabl ti'j. Tzaj meltz'aj, ex tq'ma te taq'nil tajaw il, a tokxtaq toj tanmin; chi' kyjalu'n: Noq ti'j tb'i Jesucrist kxel nq'ma'n tey, tu'n tetza toj tanminjo ku'xin qya. \p Ex texjo paq anetzi'n, b'e'x etz. \v 19 Me atzaj te' tel kyniky' tajaw ku'xin qya, qa nlay kykanb'e txqantl pwaq tu'n, b'e'xsin ok kytzyu'ntz Pabl ex Silas, \v 20 ex b'e'x xi q'i'n ja' ite'taq kawil, ex xi kyq'ma'n: Aye ichin aj Judiy lo, ma chi ok ten najsil kye' xjal tojjo qtanim, \v 21 ex nchi xnaq'tzin ti'jjo a nlay qtziye, ex nlay kub' qb'inchin, qu'n aj te Romqo. \p \v 22 Tu'ntzin ikyjo, b'e'x jaw tiljxjal kyi'j, exsin tzaj kyq'ma'n kawil, tu'n teljo kyxb'alin, ex tu'n kyok jub'in tu'n tze. \v 23 Ila' maj b'aj jub'in. Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, i kux q'o'n toj tze, exsin xi q'mantz te' xq'uqil tze, tu'n kyxq'uqit wen. \v 24 Tej tb'inte xq'uqil ikyjo, b'e'xsin i okx q'o'ntz tzma txeje, ex kub' yiq'o'n kyqan, tu'n mina chi jaw yekj. \p \v 25 Me otaqla tz'ok niky'jin aq'wil ikyjo, tzmataq nna'n Pabl Dios junx tuk'a Silas, ex nchi b'itzintaq b'itz te Dios. Ayetzin kye txqantl xjal, a ite'kuxtaq toj tze, tzuntaq nchi b'in kye'. \v 26 Me noq kyna'b'inkux, te' ttzaj jun kyaqnajnab' kuj wen, a b'e'x tzaj lu'lin tq'uqil tze tu'n. B'e'x i okx jaqpajjo tjpel, ex b'e'x i el tz'aqjo kxb'il, a ite'ktaq te k'alb'il kyej ite'kuxtaq toj tze. \v 27 Atzaj te' ttzaj sak'pajjo xq'uqil tze, exsin ok tka'yintz qa otaq chi jaqpajjo tjpel, b'e'xsin jatz ti'n jun kxb'il te b'iyb'il tib', qu'n kub' tna'b'lin qa otaq chi oqjo xjal tkyaqil. \v 28 Me b'e'x jaw ẍch'in Pabl, ex tq'ma: Mi kub' tb'yo'n te tib'. Loqo qe' oto' qkyaqilxa tzalu'n. \p \v 29 Xitzin tqanin tej xq'uqil tze jun tzaj. Ex okx ajqelin wen, ex tuk'a txqan t-xob'il, kub' meje twutz Pabl ex Silas, tu'n t-xi chjonte kye. \v 30 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, xi q'ma'n kye, tu'n kyetz, ex xi qanin kye kyjalu'n: Ayi'y tata, ¿Ti'tzila ch'in we', aku kub' nb'inchi'n, tu'n nkleta? \p \v 31 Xitzin ttzaq'win Pabl ex Silas: Niminxa Jesucrist, a tAjaw Tkyaqil; ikytzin kkletilejiy kyuk'a kykyaqil t-xjalila. \p \v 32-34 Ax orjo anetzi'n, ok tenjo xq'uqil tze q'anilte kyky'ixlb'in Pabl ex Silas, ayej otaq chi b'aj jub'in. Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'e'x i xi k'le'n, tu'n xq'uqil tze, tu'n kykanin toj tja. Antza, i yoline Pabl ex Silas tuk'a xq'uqil tze ex kye' ite'taq toj tja, ti'jjo Tb'anil Tqanil. Tej tb'aj kyb'i'n, b'e'x i jaw nimin kykyaqilx, ex b'e'x i etz pe'n tu'n kyku'x toj a' te jawsb'il a'. Tej tb'ajjo ikyjo, i okxsin k'le'ntz tuja, ex xi q'o'n kywa. Ex b'e'x jaw tzalaj kykyaqilx, tu'n otaq chi nimin ti'j qMan Dios. \p \v 35 Qlixje wen, xi chq'o'n jun jte' xq'uqil tnam kyu'n kawil, tu'n kyxi' tuk'a xq'uqil tze, ex tu'n t-xi q'met te, qa tu'ntaq ttzaqpaj Pabl ex Silas. \v 36 Tu'n ikyjo, xi tq'ma'n xq'uqil tze te Pabl kyjalu'n: Ma tzaj q'ma'n we'y kyu'n kawil, tu'n kyxi tzaqpeta; kuxsin che'xtza toj tb'anil, ex mina chi xob'a. \p \v 37 Me atzin te Pabl xi tq'ma'n kye' xq'uqil tnam: Qky'e' qe', tu'n qexa ikyjo, qu'n nya wenjo xb'ant kyu'n qi'ja, qu'n awo'y at qokli'n twutzjo tkawb'il Rom, chi chi'. Ma qo b'aj kyjub'in kywutzxjal, ex ma qo ku'x q'o'n toj tze, ex mina xqo txketa toj kawb'il tu'n tchiky'b'itjo nb'anttaq qu'n. Ex atzintzjo ja'lin, kyajnaj tu'n qex kytzaqpi'n toj ewajil. Me minapentetz ikyjo, qala' ayekutz k'a' chi tzaj q'il qe'y. \p \v 38 B'e'xsin i xta'jjo xq'uqil tnam q'malte kye kawil. Atzaj te' tok kyb'i'n, b'e'x i jaw xob', qu'n nya b'i'ntaq kyu'n, qa te aj Romqetaqjo Pabl ex Silas. \v 39 Tu'ntzintzjo, i xta'j kub'sil kywutz te Pabl ex Silas, tu'n tkub' najsin kyil, ex tuk'a jun mutxin, xi kyqanin kye, tu'n kyex tojjo tnam anetzi'n. \p \v 40 Atzaj te' tetz Pabl ex Silas toj tze, b'e'xsin i xi'tz tzma tja Lidia. Tej kykanin antza, i nimsin kyk'u'jjo nimil, a ite'taq antza. Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x i xi'. \c 17 \s1 Tej kyjaw tiljxjal kyi'j nimil toj tnam Tesalónica \p \v 1 Tej kyxi' Pabl ex Silas toj kyb'e, i iky'x kyojjo tnam te Anfípolis ex Apolonia, ex liweyxix, i kanin tzma Tesalónica, ja' ite'taq txqan xjal aj Judiy, ex ja' ta'taq jun ja kyu'n, te nab'l Dios. \v 2 Tu'n toj q'ij te ajlab'l, okx Pabl tojjo ja anetzi'n, tze'nkux n-oketaq tu'n tojile tkyaqil tnam. Ex oxe maj, o b'inchin ikyjo, noq tu'n tch'otj wen kyuk'a Judiy ch'uqleqetaq antza. Ex tze'nkuxjo ntq'ma'n Tyol Dios, \v 3 kub' tchiky'b'in Pabl kywutz Judiy, qa ilxix ti'jtaq tu'n tkyim Crist, a Kolil, ex tu'n tjatz anq'in juntl majl. Ex tq'ma: Ax Jesúsjo lo, a nchin yolin ti'j kye'y, axsin Cristjo. \p \v 4 Tu'ntzintzjo, ila' Judiy, a nchi na'ntaq tb'i Dios, me na'mxtaq kynimin, i jaw nimin, junx kyuk'a txqan qya nim kyoklin, ex txqan xjal aj Grecia; ok kymujb'in kyib' tuk'a Pabl ex Silas. \v 5 Me tu'ntzintzjo ikyjo, b'e'x jaw kyiky'in Judiy a nya nimilqetaq, noq tu'n kyxky'aqlin, ex ok kychmo'n jun jte'b'in nya wen xjal, a ayej ky'ajqe, a ite'taq tojile tnam. I b'inchin ikyjo, noq tu'n kyjaw naj, ex tu'n kyjaw tilj kykyaqilxjal toj tnam. Okx kypa'n tja Jasón, tu'n tjyet Pabl ex Silas, tu'n kyetz q'i'n, ex tu'n kyxi q'o'n kyexjal. \v 6 Me qu'n tu'n mix i jyete antza, ex tu'ntzin kyq'ojtz, etz jukikin Jasón kyu'n, junx kyuk'a ila' nimil, ex xi q'i'n kywutz kawil te tnam. B'e'x jaw ẍch'in, ex kyq'ma: Aye ma' xjal lo, a o chi sb'un ti'j tkyaqil tnam twutz tx'otx', ma chi ul tzalu'n ja'lin, \v 7 ex ma chi kub' wutzlin tu'n Jasón toj tja. Kykyaqilx mi nkub' kynimin tkawb'il kawil te Rom, qu'n tzuntzin nkyq'man qa atx juntl kawil, Jesús tb'i. \p \v 8 Tej kyb'in te' xjal yol lo exqetzi'n kawil, b'e'x jaw kyiky'in. \v 9 Me tu'ntzintla mi che'xa Jasón exqetzi'n tuk'a toj tze, kyij kyq'o'n pwaq te kyxel, ex tu'ntzi'n, b'e'x i tzaj tzaqpi'n. \s1 Tej kyxi' Pabl ex Silas tzmax Berea \p \v 10 Otaq qo ok yupj ikyjo, ayetzin kye nimil ok kyq'o'n tilil, tu'n kyxi' Pabl ex Silas tzmax Berea. Atzaj te' kykanin, b'e'x i xi' tojjo ja te kynab'l Dios Judiy. \v 11 Me ayetzin kye Judiy anetzi'n, wentaq ch'intl kye' kynab'l tze'nqeku kyej te aj Tesalónica, qu'n tu'n toj twenil, xi kyb'i'n kyyol Pabl ex Silas, ex i xpich'in Tyol qMan Dios junjun q'ij, tu'ntzin telxix kyniky' te, qa twutzxtaqjo nyolajtz kye. \v 12 Tu'ntzi'n ikyjo, ila'x i jaw nimin, junx kyuk'a ichin ex qya nim kyoklin te aj Grecia. \p \v 13 Me atzaj te' kyb'inte Judiy te Tesalónica, qa tzuntaq nyolin Pabl toj Berea ti'j Tyol Dios, b'e'xsin i xi'tz antza, ex nimku b'ant kyu'n, tu'n kyjaw tiljxjal. \v 14 Me ayetzin kye nimil, ok kyq'o'n tilil, tu'ntzintla jun paqx, tz'ex Pabl tzmax ttzi ttxuyil a'. Atzin te Silas ex Timotey, axsa i kyije kye' toj Berea. \v 15 Ayetzin kye' i xi' wa'b'ilte Pabl, i kaninx kye' tzmax toj tnam te Atenas. Me liwey, i meltz'aj Berea tuk'a tqanil te Silas ex te Timotey, qa il ti'j tu'n kykanin Atenas liwey wen, a ja' ta'yetaq Pabl. \s1 Tej tyolin Pabl Tyol Dios toj tnam Atenas \p \v 16 Me tzuntzin nyontaq Pabl toj Atenas, tu'n tkanin Silas ex Timotey, b'e'x jaw tiky'in, tej tok tka'yin txqan twutzb'iyil, q'o'nk kyu'n te kydios. \v 17 Tu'npetzi'n, nimxix jaw ch'otj tojjo ja te kynab'l Dios Judiy, kyuk'a a nchi na'ntaq Dios. Ex ikyxjo, o ch'otj tojile junjun q'ij tojjo plas, ja nchi chmetetaq xjal. \v 18 Ex ite'taq jun jte'b'in xnaq'tzil nab'l, Epicúreos ex Estoicos kyb'i, i ok ten ch'otjil tuk'a Pabl. Ite' junjun kyq'ma kyjalu'n: ¿Me anqi'j nyoline' ma' xkrat tzi lo? \p Ex txqantl q'mante kyjalu'n: Nyakuj a te' suqil dios te junxil tnam. \p Ikytzin kyq'ma', qu'n tu'n tzuntaq nyolin Pabl ti'jjo Tb'anil Tqanil Jesús, exsin ti'jjo te' tjatz anq'in juntl majl. \p \v 19 B'e'xsin xi q'i'n Pabl ja' nchi chmetetaq kawil te tnam, Areópago tb'i, exsin xi kyqanin te: ¿Akutzin tzaj tq'ma'n tze'ntzin tz'elpine' saq xnaq'tzb'il, a lu'y nyoli'n ti'j? \v 20 Qu'n nyoli'n kyi'jjo noq ti'chaqjo, a nya qojtzqi'n, ex qaja tu'n tel qniky'a te, tze'n chi elpine kykyaqiljo lo. \p \v 21 Tkyaqiljo lu'n b'aj, qu'n kykyaqilxjo xjal te Atenas, exqetzi'n te junxil tnam a najleqetaq antza, o'kxtaq tok tililjo kyu'n, noq tu'n kyb'in, ex tu'n kyyolb'in noq kyi'jjo saq tqanil. \p \v 22 Jawtzin we'ks Pabl kyxoljo kawil tnam antza, ex tq'ma: Ayi'y xjal te Atenas, ti'j tkyaqiljo a n-ok nka'yi'n kyi'ja, tzuntzin n-el nniky'tza te, qa ayeji'y xjal, a nimin ila'ku dios kyu'n, \v 23 qu'n tze'n n-ok nka'yinji'y ja' nchi na'ni'y kydiosa, ma nli'y jun xjan tkub'il, a tz'ib'ink jun jte'b'in yol ti'j, a ntq'ma'n kyjalu'n: Te' dios a nya ojtzqi'n qu'n. \p Qu'n ikypetzi'n, chi Pabl, a te' Dios anetzi'n, a nchi k'uli'n twutz, exsin nya kyojtzqi'n; ti'jxsi'n Dios anetzi'n loqin we' nchin yolin. \v 24 A Dios, a xkub' b'inchinte tx'otx' ex tkyaqiljo tkub' twutz ex at toj; axix tAjaw kya'j ex tAjaw tx'otx'. Nyatza najle kyojjo ja, a kyb'inchb'inxjal. \v 25 Ex nya ilxix ti'j tu'n tkub' b'inchit jun ti'la ti'j tu'n jun a'la, qu'n tu'n nti' aku tz'ok tz'aqsit te, qala' axte ntzaj q'onte chwinqil, kyq'iq', ex tkyaqil at qe.\x * \xo 17:25 \xt Is. 42:5\x* \v 26 Noq tu'n tnejil ichin, kub' tb'inchin Dios ẍi ch'iye kykyaqil nmaq tnam ex kykyaqil xjal, tu'ntzintla kyanq'in toj tkyaqil twutz tx'otx'. Ex o txi tyek'in jtoj, ex ja', tu'n kyanq'ine; \v 27 tu'ntzintla kyjyon ti'jjo Dios, ex qape jyet kyu'n i'chaqxtla ikyjo tze'nku nxmakin jun xjal toj qxopin. Me twutzxix kxel nq'ma'n kye'y, qa nya najchaq ta'ye qMan Dios tuk'ile junjun,\x * \xo 17:27 \xt Ro. 10:8\x* \v 28 qu'n itz'qo noq tu'n Dios, ex noq tu'n, nqo yekje, ex nqo anq'in. Tze'nkux kyyoljo junjun kyxjalila, a aj tz'ib'ilqe, a kyq'ma kyjalu'n: Awotzinqe tyajil Diosqo, chi chi'. \p \v 29 Qu'n qa ikyxjo qa tyajil Diosqi'y, a Dios itz', chi Pabl, nlaytzin kub' kyb'isintza qa iky t-xilin Diosjo noq jun twutzb'iyil, b'inchin tu'n q'anpwaq, saqpwaq mo jun ab'j, aye' nchi kub' kyb'inchinxjal, tze'nkuxjo n-ul tzqet toj kynab'l. \p \v 30 Ma tziky'x tna'ljtzjo tq'ijil ojtxe tu'n Dios, a mi n-eltaq kyniky'xjal te. Me atzin ja'lin, ntzaj tq'ma'n qe qkyaqilx toj tkyaqil twutz tx'otx', tu'n qmeltz'aj tuk'a, \v 31 qu'n ma jaw tjyo'n Dios jun q'ij, ja' tu'n qoke toj pa'b'in twutz. Qu'n ate Dios jaw tsk'o'n jun ichin, a Jesucrist, tu'n tok te kawil, ex o tyek'e toklin kywutz kykyaqil xjal, tej tjatz anq'in juntl majl kyxol kyimnin. \p \v 32 Tej kyb'inte xjaljo, qa jatz anq'in juntl majl kyxol kyimnin, ila' jaw xmayin, me ite'xl i q'mante kyjalu'n: We qb'intil te' lu'n toj junxil q'ij. \p \v 33 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x el b'et Pabl. \v 34 Me jun jte'b'in xi lipe ti'j, ex i nimin. Kyxoljo xjal anetzi'n, ta'yetaq Dionisio, a attaq toklin kyxol kawil toj Areópago, ex majx jun qya, Dámaris tb'i, junx kyuk'a txqantl. \c 18 \s1 Tej tten Pabl toj tnam Corint \p \v 1 Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x ex Pabl toj Atenas, exsin xi'tz tzmax toj tnam Corint. \v 2 Antza, el tk'ulb'ine tib' tuk'a jun xjal Judiy te Ponto, Aquila tb'i. A'kxtaq tkanin Aquila tuk'axjo Priscila, a t-xu'jil, tzajninqetaq toj tx'otx', Italia tb'i. I etz antza, qu'n tu'n otaq q'umle tu'njo tnejilxix kawil, Claudio tb'i, qa iltaq ti'j tu'n kyetzjo kykyaqil xjal Judiy toj tnam te Rom. \p Tej kyul, b'e'x xta'j Pabl q'olb'ilkye, \v 3 ex qu'n tu'n ikyxtaq taq'in tze'nku kye, a noq tu'n kyb'inchit ja, a xb'alin kyten; tu'ntzintzjo, axsi kyije aq'nil junx kyuk'a. \v 4 Ex toj junjun q'ij te ajlab'l, nxi'taq Pabl toj ja te na'b'l Dios; antza, nyolintaq, ex njyontaq tumil tze'n tu'n tkub'e kyk'u'j qe Judiy exqetzi'n nya Judiy tu'n, ti'jjo Tb'anil Tqanil Jesús. \p \v 5 Atzaj te' tkanin Silas ex Timotey, a tzajninqetaq toj tx'otx' te Macedonia, b'e'xsin ok ten Pabltz yolil ti'j Tb'anil Tqanil, ex o'kx kub' tb'inchi'n, qu'n tu'n b'e'x kyij ttzaqpi'n tu'n tb'inchin ja, a xb'alin kyten. Tu'ntzintzjo, b'ante tyek'it-xix kye Judiy qa a Jesúsjo Crist. \v 6 Me ayetzin kyej Judiy, b'e'x i ok meltz'aj ti'j, ex i ok ten yisolte. Tu'n ikyjo, b'e'x el tchto'n tej Pabl ti'j t-xb'alin, tu'n t-xi tyek'in kye, qa nya wentaqjo yasb'ilte otaq tz'ok q'o'n, exsin xi tq'ma'n kyjalu'n: Ayexa at kypaja, qa ma chi naja toj pa'b'in, ex nyaqi'n at npaja, qu'n kyky'e'y tu'n t-xi nchiky'b'in Tyol Dios kye'y. Tu'n ikyjo, ma chinka kyuk'a nya Judiy, chi Pabl. \p \v 7 B'e'xsin etz tojjo ja te na'b'l Dios, ex b'e'x xi' tojjo jun ja attaq ttxlaj, ja' najletaq jun ichin, Ticio Just tb'i, a b'a'ntaq na'n Dios. \v 8 Atzin te Crispo, jun tnejil kawil te ja te kyna'b'l Dios Judiy, junx kyuk'a' ite'taq toj tja, i nimin ti'j tb'i tAjaw Tkyaqil. Ex nimku xjal te Corint i nimin, ex b'e'x i ku'x toj a' te jawsb'il a', tej kyb'inte Tb'anil Tqanil. \v 9 Jun qniky'in ikyjo, tej tok jun twutziky' Pabl, ex yolin tAjaw Tkyaqil te kyjalu'n: Mina tzaj xob'a, ex kux yolin ti'j Tb'anil Tqanil, ex mina kub' numja, \v 10 qu'n loqi'n intin tuk'iy, ex mix a'l aku b'inchin mib'in ti'ja. Qala' q'i'nks tib'a, qu'n nimx xjal at tojjo tnam lo, a knimil ti'j nb'i'y. \v 11 Tu'ntzin ikyjo, axsa kyije Pabl toj Corint juntl ab'q'e tuk'a niky'jin, xnaq'tzin Tyol qMan Dios kyxoljo xjal anetzi'n. \p \v 12 Me kyojjo q'ij, tej toktaq Galión te kawil tx'otx' Acay tb'i, b'e'x ok kychmo'n Judiy kyib', tu'n kyok meltz'aj ti'j Pabl. Xi q'i'n kywutz kawil, \v 13 ex xi kyq'ma'n te kyjalu'n: Ajo xjal lo, lu nb'etje xmoxil kyexjal, tu'n kyk'ulin twutz Dios, me nya ikyjo tze'nku qe qkawb'il. \p \v 14 Tu'ntaq tjaw yolin Pabl, tej tq'ma Galión kye Judiy kyjalu'n: Atzin ja'lin, ayi'y ma' Judiyqi'y, noqit jun ma tij iljo lo, mo i'chaqxtla much'tz, matla chin kub' te'n b'il kye'y. \v 15 Me qu'n tu'n noq jun yoljo lo kyi'j b'ib'aj ex ti'j kykawb'ila, nlay tz'okx nlimo'n we' wib'; kynik'unku kye' kyib' kyil kyib'xa, chi Galión, aj kawil. \p \v 16 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'e'x i etz lajo'n kyexjal twutz kawil. \v 17 Me nej, i ok meltz'aj ti'j Sóstenes, a kawil tojjo ja te kynab'l Dios Judiy, noq tu'n mix i oke nimin tu'n Galión. Ex axsa, ok b'yo'ne twutz kawil. Me ante Galión, aj kawil, nti'x pone tb'is ti'jjo nb'ajtaq. \s1 Tej t-xi' Pabl tox majin q'mal te' Tyol Dios toj junxil tnam \p \v 18 Axsa kyija Pabl ila' q'ijl toj Corint. Tej tb'ajjo ikyjo, b'e'x i kyij tq'olb'in aye jni' nimil, ex junx tuk'a Priscila ex Aquila, i okx toj bark, tu'n kyxi' toj tx'otx' te Siria. Me na'mxtaq kyokx toj bark, axsa toj tnam ttzi ttxuyil a', Cencrea tb'i, b'e'x el tmitzo'n Pabl tsmal twi', te yek'b'ilte qa iltaq ti'j tu'n tnimin tyol, a otaq tq'ma te qMan Dios, ikyx tze'nku kyij tz'ib'in toj Tu'jil Tyol Dios.\x * \xo 18:18 \xt Num. 6:18\x* \p \v 19 Tej kykanin toj tnam Éfeso, b'e'x el tpa'n te Pabl tib' ti'j Priscila ex Aquila, ex b'e'x xi' tojjo ja te kynab'l Dios Judiy. Antza, yoline kyuk'a Judiy, a nchi chmettaq antza. \v 20 Tej tb'aj yolin Pabl, i kub'sin Judiy kywutz, tu'n tkyij jun jte' q'ijl kyuk'a. Me mix ttziye. \v 21 Qala', b'e'x i kyij tq'olb'in, ex tq'ma: Qa taj qMan Dios, okla chin meltz'ajila q'olb'il kye'y juntl majl. \p \v 22 Tej tb'ajjo ikyjo, b'e'x okx toj bark, ex b'e'x ex toj tnam te Éfeso, tu'n tkanin tzma Cesarea. Tej tkanin antza, b'e'x xi' toj Jerusalén q'olb'il kye nimil toj Ttanim Dios antza. Tej tb'ajjo ikyjo, b'e'x xi' toj tnam te Antyokiy. \p \v 23 Otaq b'aj jun jte'b'in q'ij tu'n antza, tej tex juntl majl b'etsil te' junjunchaq najb'il te Galacia ex Frigia, tu'n tnimsit kynimb'iljo nimil antza. \s1 Tej tul kanin Apolos toj tnam Éfeso \p \v 24-25 Kyojjo q'ij anetzi'n, kanin toj tnam Éfeso jun Judiy, Apolos tb'i, te tnam Alejandría. Atzin xjal anetzi'n, tb'anilxtaq yolin, ex n-elxixtaq tniky' ti'jjo Tu'jil Tyol Dios; me na'mxtaq tjapin kanin tnimb'il, qu'n o'kxtaq n-el tniky'jo tze'n tz'elpine' t-xnaq'tzb'il Juan, a Jawsil A'. Q'o'ntztaq tna'b'ljo xjal lo ti'jjo tulil tAjaw Tkyaqil, ex tzuntaq nyolin tuk'a tkyaqil tanmin ex nnik'u'nxixtaqjo t-xnaq'tzb'il ti'j Kolil. \p \v 26 Ok ten Apolos yolil tuk'a tkyaqil xjal toj ja te kynab'l Dios Judiy. Me tej tb'ijte tu'n Priscila ex Aquila, b'e'x xi txko'n, exsin xi q'ma'ntz te, tze'nxix tz'elpine' tumil tb'eyil qMan Dios; xi tnimin ikyjo. \v 27 Ex atzaj te' tajtaq tu'n tiky'x tojjo tx'otx', Acay tb'i, xi q'o'n jun onb'il te kyu'n nimil toj Éfeso, ex xi tz'ib'in jun u'j te, tu'ntzintla toj tb'aniljo tponla kyuk'a' nimil te Acay. Atzaj te' tkanin antza, nimxjo tmojb'il kyuk'a a otaq chi nimin noq tu'n tq'aq'b'il tk'u'j qMan Dios. \v 28 Ex twutz kykyaqilxjal antza, toj tumil njaw yolb'intaq kyi'j aj Judiy; ex nkub' tyek'intaq qa a Jesúsjo Crist, tze'nx ntq'ma'n toj Tu'jil Tyol Dios. \c 19 \s1 Tej tul kanin Pabl toj Éfeso yolil Tyol Dios \p \v 1 Axtaqtza ta'ye Apolos toj Corint, majx tqanx iky'x Pabl toj k'ul, tu'n tkanin toj tnam te Éfeso. Antza, el jyete txqan xjal tu'n, a nimilqetaq toj kywutz. \v 2 Exsin xi tqanin Pabl kye: ¿Ku'xsin Xewb'aj Xjan toj kyanmi'n, tej kyjaw nimi'n? \p Tzajtzin kytzaq'wintz kyjalu'n: ¡Mina! Nti'x qe' o qb'i, i'chaqxpetla noq tu'n tyolajtz ti'jjo Xewb'aj Xjan. \p \v 3 Tu'n ikyjo, xitzin tqanin Pabl: ¿Tze'ntzin tzelpine kyetza kynimb'il, ex tze'n i oki'y, tej kyku'xa toj a' te jawsb'il a'? \p O'kx n-el qniky'ji'y ti'jjo t-xnaq'tzb'il Juan, exsi'n tjawsb'il a', chi chi'. \p \v 4 Xitzin tq'ma'n Pabl: Twutzx te', tzuntaq nchi ku'x kye' xjal toj a' tu'n Juan, te jawsb'il a', aj kynimintaq ti'j qMan Dios. Me tzuntaq nxi tq'ma'n kye, a nchi nimintaq, qa iltaq ti'j tu'n t-xi nimitjo juntl, a lipchetztaq ti'j, a Jesucrist.\x * \xo 19:4 \xt Mt. 3:11; Mr. 1:4, 7-8; Lc. 3:16; Jn. 1:26-27; Kyb'i. 2:38\x* \p \v 5 Tej kyb'inte ikyjo, b'e'x i nimin, ex b'e'x i ku'x toj a' te jawsb'il a' toj tumil tb'i Jesús, a tAjaw Tkyaqil. \v 6 Atzaj te' kykub' tq'o'n Pabl tq'ob' kyib'aj, ex b'e'x okx Xewb'aj Xjan toj kyanmin. Ex i yolin kyojile' yol, a nya ojtzqi'n kyu'n, ex tzuntaq chi q'umlaj ti'jjo tqanil ntzaj kyb'intaq te qMan Dios. \v 7 B'alaqa kab'lajajtaq kyb'ajjo ichin anetzi'n. \p \v 8 Tojxjo oxe xjaw, tzuntaq nxi' Pabl tojjo ja te kynab'l Dios Judiy. Antza, tzuntaq q'umlaj ti'jjo Tb'anil Tqanil, me nti'xtaq ch'in t-xob'il. Tzuntaq nyolin, ex tzuntaq xmoxin, tu'n tkub' kyk'u'jxjal, tu'n kynimin ti'jjo Tkawb'il qMan Dios. \v 9 Me ite' junjun, a noq xi kych'uẍsin kyanmin, tu'n mina t-xi kynimin, ex noq i ja yolb'in kywutzxjal ti'jjo nimb'il ti'j Jesús. Tu'n ikyjo, b'e'x etz Pabl toj ja te kyna'b'l Dios Judiy, junx kyuk'a nimil, exsin i xi tk'le'ntz toj jun ja te xnaq'tzb'il, a tetaqjo jun ichin, Tirano tb'i. \v 10 Antza, yoline Pabl kykyaqil q'ij, ex ikytzin oke tu'n, toj kab'e ab'q'e. Ikytzin kyb'iye' Tyol Diosjo, aye Judiy exqetzi'n nya Judiy, a najleqetaq tojjo tx'otx' te Asia. \v 11 Ex kyojjo q'ij anetzi'n, tzaj tq'o'n Dios tumil te Pabl, tu'n tb'ant ila' techil te yek'b'il te' tipin Dios. \v 12 Majqexpe' su'tj exqetzi'n xb'alin, a ja' ok aq'le t-xmilil Pabl, xi q'i'n kye yab', ex noq tu'n ikyjo, b'e'xtaq nchi q'anit, ex ayetzin kye taq'nil tajaw il, a ite'kxtaq toj kyanmin, b'e'x nchi etztaq kye'. \p \v 13 Me ayetzin kye junjun Judiy, a nchi b'ettaq toj tnam, ex nchi etztaq taq'nil tajaw il kyu'n, toj kyanminxjal kyajtaq kye' tu'n tokin tb'i Jesús, a tAjaw Tkyaqil kyu'n, te q'anb'il kyexjal. Ikytzin kyq'ma kyjalu'n, kye taq'nil tajaw il: Kxel qq'ma'n kye'y, tu'n kyetza toj kyanmin xjal, noq ti'j tumil tb'i Jesús, a nq'umlaj Pabl ti'j, chi chi'. \p \v 14 Ikytaqtzin nb'antjo kyu'n wuq tk'waljo jun Judiy, Esceva tb'i, a nejinel kyxol pale. \v 15 Me jun maj, attaq jun taq'nil tajaw il, xi tzaq'winte kyjalu'n: Wojtzqin we' Jesús, ex b'in we' wu'n alkye Pabl; me ayetzinkyetza, ¿Ti'n kye' kyoklin tu'n kyyoli'n ikyjo? \p \v 16 Ex texjo paq anetzi'n, b'e'x xi joqpaj tej ichin, a attaq taq'nil tajaw il toj tanmin kyib'aj xjal, a nchi yolintaq, ex tuk'a txqan tipin, b'e'x i kub'jo ichin tu'n, ex i b'aj tb'yo'n. Tu'ntzin ikyjo, ẍb'i'qqe ex iẍjlinqe tej kyoq tojjo ja, ja' ite'kxtaq. \p \v 17 Kykyaqilxjo Judiy ex nya Judiy i b'inte, a najleqetaq toj tnam te Éfeso. Tu'ntzi'n, b'e'x tzaj txqan kyxob'il, ex tu'njo ikyjo, jaw nimsite tb'i Jesús, a tAjaw Tkyaqil. \p \v 18 Ex nimku xjal, a otaq chi nimin, i kanin pa'l kyib' kywutzxjal ti'jjo tkyaqil nya b'a'n, a otaq b'ant kyu'n. \v 19 Ex ila'taqjo, a otaq chi ok te yuẍ, ul kyi'n jni' kyu'j te kytyuẍb'il, ex kub' kypatin kywutzjo a ite'taq. Tej tkub' nab'litjo, a jte' otaq japine' loq'b'in kye u'j, b'alaqa lajaj toj ox k'al mil\f + \fr 19:19 \ft Lajaj toj ox k'al mil, 50,000 n-ele.\f* saqpwaq. \v 20 Tu'ntzintzjo, nim xjal i b'inte, ex nim i lonte yek'b'il tipin Tb'anil Tqanil tAjaw Tkyaqil. \p \v 21 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, kub' tb'isin Pabl, tu'n t-xi' q'olb'il kye' aj te Macedonia ex Acay, ex tu'n tiky'x tzmax Jerusalén. Ex tq'ma, qa tajtaq tu'n tiky'x toj tnam te Rom, aj tmeltz'ajtaq toj Jerusalén. \v 22 Tu'ntzintzjo, b'e'x i xi tchq'o'n kab'e mojilte, Timotey ex Erasto, tzmax Macedonia te q'olte tqanil antza. Atzin tetz, axsi kyije jun jte'b'in q'ijl toj Éfeso, jun tnam toj tx'otx' te Asia. \s1 Tej kyjaw tiljxjal aj Éfeso ti'j Pabl \p \v 23 Tojjo tnam anetzi'n, jaw tilj xjal ti'jjo Tb'anil Tqanil, \v 24 noq tu'n ttzi jun ichin, tx'nol saqpwaq, Demetrio tb'i. A ichin anetzi'n, tzuntaq nchi b'ant much' twutzb'iyil ja tu'n, te yek'b'ilte ja te na'b'lte jun kydios, Artemisa tb'i. Tu'n ikyjo, tky'e'taq Demetrio, tu'n kyniminxjal ti'jjo Tb'anil Tqanil, qu'n b'i'ntaq tu'n, qa ma chi niminxjal, nlaytaq chi loq'in ti'jjo k'aẍjil anetzi'n; ex b'e'x aku najjo txqan kykaneb' ti'jjo kyaq'in ikyjo. \p \v 25 Tu'npetzi'n, oke tchmo'n jni' tuk'a, exqetzi'n txqantl, a ch'ime ikyxtaq kyaq'i'n, exsin xi tq'ma'ntz kye kyjalu'n: Noq sameqi'y, tata, chi Demetrio. B'i'n kye' kyu'n, qa noq tu'n qaq'in lo, b'a'nxix oto'ya. \v 26 Me ikytzin tze'nku n-ok kyka'yi'n, ex n-ok kyb'i'n, lu jun ma' xjal, Pabl tb'i; lu nyolin qa nya diosqe dios, a kyb'inchb'in xjal. Ex nimx xjal, ma kub' kyk'u'j tu'n, nya o'kxjo tzalu'n toj Éfeso, qala' toj tkyaqil tx'otx' te Asia. \v 27 Nya wenjo lu'n, qu'n b'alaqa nlay b'ant tiky'jo qk'aẍjil. B'apetla te', qala' b'ala majxjo ja te na'b'lte qdios, a Artemisa, okla knajsitiljo tb'anil yolb'ilte, ex tu'ntzintzjo, b'e'xla k-elil i'jlin nim toklin qdios anetzi'n, a k'u'jlinxix tzalu'n toj Asia ex toj tkyaqil twutz tx'otx'. \p \v 28 Tej kyb'inte xjal ikyjo, b'e'x jaw kyiky'inxix, ex jaw kyẍch'in kyjalu'n: Nimxix toklin Artemisa, a qdios a awo aj Éfeso. \p \v 29 Nimx i ja naj xjal tojjo tkyaqil tnam, ex ok kytzyu'n kab'e tuk'a Pabl, a Gay ex Aristarco kyb'i, kab'e ichin te aj Macedonia, ex i el jukikin kyu'n tzmax tk'atz ja, ja' nchi chmete xjal. \v 30 Tajtaq Pabl tu'n tokx yolil kywutz xjal antza, me mix kytziye nimil. \v 31 Ex kyxoljo kawil te Asia, ite'taq junjun tuk'a Pabl, xi kychq'o'n q'malte, tu'n mina tz'okx antza. \v 32 Me atzin te' tojjo ja, ja' ite'kxitaq xjal, ite'taq junjun ch'uq njaw kyẍch'intaq jun tumil, me mikyxi kyu'n txqantl. Nb'ajtaqjo lu'n, tu'n otaq chi jaw najxjal. Me txqantl te' nti'taq b'i'n kyu'n, tiqu'n nkychmo'ntaq kyib' antza. \p \v 33 Ti'jjo nb'ajtaq ite' junjunkye, xi chiky'b'inte te Lejantr, jun xjal, a otaq txi kylimo'n Judiy, kywutz kykyaqiljo, a ite'taq antza. Xitzin tqanin Lejantr tuk'a tq'ob', tu'n mina chi ch'otj xjal, qu'n tu'ntaq tyolin twutz tnam te kolb'il kye jni' Judiy. \v 34 Me atzaj te' tel kyniky'xjal qa Judiytaq te' Lejantr, i jaw ẍch'in kab'e or kykyaqilx. Chi chi' kyjalu'n: Nimx toklin Artemisa, a qdios a awo aj Éfeso. \p \v 35 Atzin te' aj tz'ib'il te tnam, tej kyxmoxit-xjal tu'n, tq'ma: Noq sameqi'y, ayi'y xjal te Éfeso. Tkyaqil xjal te twutz tx'otx' b'i'n tu'n, qa a tnam lo, atzin q'o'nkjo te xq'uqil te ja te na'b'lte Artemisa, a qdios nimxix toklin, ex te ka'yil te' twutzb'iyil, a tzaj tz'aq toj kya'j. \v 36 Mix a'l aku kub' ewinte lu'n. Tu'npetzi'n, mina chi ch'otja, ex mina kub' kyb'inchi'n jun ti'la, aj qa nya b'isinxix wen. \v 37 Qu'n aye xjal, a ma chi ul kyi'n tzalu'n, nya ma chi jaw yolb'in kye' ti'j qdios ex ti'jjo ja te na'b'lte. \v 38 Qa at te Demetrio tq'oj ti'j jun a'la, exqetzi'n nchi aq'nin tuk'a, k'a' che'x q'malte kywutz kawil. Teyile te junjuntz k'a' klonte tib'. \v 39 Qatzin kyaj kyetza, tu'n kyqani'n juntl ti'la, iltzin ti'jtz tu'n tyolajtz kywutz kawil ex toj tumilxix. \v 40 Tu'n a ma b'aj ja'lin, aku qo ok q'o'n te meltz'il kyna'b'lxjal tu'n tb'antjo nya b'a'n. Me nti'xix jun tumil qu'n te tzaq'wilte, qa ma tzaj qanin qe, tiqu'n ma jaw tiljxjal. \v 41 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'e'x el tpa'n tej aj tz'ib'il tib' kyi'jxjal. \c 20 \s1 Tej t-xi' Pabl tzmax toj tx'otx' te Macedonia ex Grecia \p \v 1 Tej tel b'ajjo ch'otjin toj Éfeso, i tzaj ttxko'n Pabljo aye nimil, tu'n t-xi q'met jun tumil kye. Ex ax orjo, b'e'x el tpa'n tib' kyi'j, exsin xi'tz tzma Macedonia. \v 2 Antza, b'aj tq'olb'ine kyoj kykyaqiljo najb'il, ex q'uqb'in kyk'u'jjo nimil kyuk'a tyol. Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, kanin tzma Grecia. \v 3 Antza, kyij tene toj oxe xjaw. Tu'ntaq tokx toj bark, tu'n t-xi' tzma Siria, tej tb'inte qa kyajtaq Judiy tu'n tkub' kyb'yo'n. Tu'ntzintzjo, kub' t-ximin, tu'n tmeltz'aj twutz tx'otx', ex nya toj bark, tu'ntzin tiky'x juntl majl toj Macedonia. \v 4 Ti'j Pabl xi lipeye Sópater, te tnam Berea, k'walb'aj te Pirro; junx tuk'a Aristarco ex Segundo te tnam Tesalónica, Gay te tnam Derbe, ex Timotey; exsin Tíquico tuk'a Trófimo, a te tx'otx' te Asiaqe. \p \v 5 B'e'x i nejjo nimil lo qwutza, ex o kub' kyyo'n tzma Troas. \v 6 Atzaj te' tb'ajjo nintz q'ij te Wa'j Pan, a nti' tx'amsb'ilte tku'x, o exa toj bark toj tnam te Filipos, ex toj jun q'ij, o kani'n toj Troas, ja' atetaqjo Timotey ex txqantl nimil tuk'a. Antza, o kyiji'y wuq q'ij kyuk'a. \s1 Tej tjaw anq'in Eutico juntl majl kyxol kyimnin \p \v 7 Tojjo tnejil q'ij te seman, ok qchmo'n qib'a, tu'n qwa'n junx, ex tu'n tsipitjo xjan wab'j. Antza, b'aje yoline Pabl kye nimil, me tu'ntaq tex toj jun tb'e aj qsqixtaq, nimx xi'ye tumil tyol, ex tzmaxi el b'ajjo te tniky'jin aq'wil. \v 8 Otaq qo chmeta toj toxin kol ja, a ja' txqo'nqetaq txqan tzaj. \v 9 Ex antza, ta'yetaq jun ku'xin q'a, Eutico tb'i, q'uqletaq ttzi toyijil ja. Me tu'n nimx tqan yolin Pabl, b'e'x tzaj twatl wen, ex b'e'x tzaj lank'aj tzma toj toxin kol ja. Atzaj te' tjaw sk'o'n, noq kyimnintaql. \p \v 10 B'e'xsin ku'tz Pabl, ex xi joqpaj tib'ajjo ku'xin q'a, exsin ok tchle'ntz, ex xi tq'ma'n kye nimil: Mina chi tzaj xob'a. Lu' tetz itz'. \p \v 11 Texjo or anetzi'n, b'e'x jax Pabl juntl majl tuja, kub' tpiẍin wab'j, ex i wa'n, ex ok tenl yolil ex tzmaxi kub' qe'n te qsqix. Tb'ajlinxi' ikyjo, b'e'x xi' tzma Asia. \v 12 Me atzin tej ku'xin q'a, itz' te' te t-xi q'i'n. Tu'ntzintzjo, qexix kyk'u'jjo nimil. \s1 Tej t-xi' Pabl toj tnam Mileto \p \v 13 Awotzin qe', b'e'x o neja, ex toj bark o xi'yi'y, tu'n qkani'n tzma Aso, tu'n qiky'a k'lelte Pabl, tze'nkuxjo otaq qo kyija tuk'a, qu'n tajtaq tu'n tb'et twutz tx'otx'. \v 14 Atzaj te' tok qk'ulb'in qib'a tuk'a toj Aso, b'e'x okx quk'iy toj bark, ex b'e'xsin xi'tza tzma Mitilene. \v 15 O iky'a antza, ex tojxi junxil q'ij, o iky'a nqayin tk'atz Quío. Tb'ajlinxi' q'ij anetzi'n, o kanin toj Samos. Tojxi junxil q'ij te qb'e'y, o kani'n toj Mileto. \v 16 Ikytzin b'antjo, qu'n tky'e'taq Pabl tu'n tkyijtaq ila' q'ij toj tx'otx' te Asia, ex mix ttziye, tu'n t-xi' tzma Éfeso, qu'n tajtaq tu'n tkanin liwey tzma Jerusalén qa akutaq pon kanin, tu'n tiky'sitjo nintz q'ij te Pentecostés. \s1 Tej tq'olb'in Pabl toj Mileto kyuk'a nejinel kyxol Ttanim Dios toj Éfeso \p \v 17 Tej attaq Pabl toj tnam te Mileto, i tzaj tq'olb'injo jni' nejinel kyxol Ttanim Dios toj Éfeso. \v 18 Atzaj te' kykanin, xi tq'ma'n kye kyjalu'n: Noq sameqi'y werman. B'i'n kye' kyu'n, tze'n tten nchwinqila tzalu'n kyxola toj tx'otx' te Asia, atxix tej wula tnejil q'ij. \v 19 Kykyaqil q'ij o chin te'n kyxola, ex o chin ajb'i'n te tAjaw Tkyaqil, tuk'a tkyaqil mutxb'il, ex ila' maj ma tz'etz ta'l nwutza, noqitla tu'n tel wenjo taq'in qMan Dios. Ex nimku nya b'a'n s-ul wi'ja kyu'n Judiy. \v 20 Me mina ẍin kub' numja, tu'n tq'met kyxolxjal exsin toj kyja'y, a b'a'nxix te kye'y. \v 21 Aye Judiy exqetzi'n a nya Judiy, ma txi nq'ma'n kye, tu'n kymeltz'aj tuk'a Dios, ex tu'n t-xi kynimi'n Tyol qAjaw Jesús, a Klolqe. \p \v 22 Atzin ja'lin, chi Pabl, ma chinka tzma Jerusalén, ex chq'o'nqi'n tu'n Xewb'aj Xjan, me nti' b'i'n wu'n ti' kyky'elix wi'ja. \v 23 O'kx b'i'n wu'n, qa a Xewb'aj Xjan ntzaj q'mante we'y, qa chin k'welixi toj tze, ex qa nimx yajb'il kyky'elix wu'n toj tkyaqil tnam, ja' kchin ky'eli'y. \v 24 Me nyalaxix toklin nchwinqilji'y, tze'nku tu'n tjapin kanin tuk'a tzaljb'il a nb'ey lajo'nx te nnimb'ila, ex tu'n tkub' nimitjo, a s-aj tq'ma'n Jesús, a tAjaw Tkyaqil, tu'n tq'met Tb'anil Tqanil ti'jjo tq'aq'b'il tk'u'j qMan Dios.\x * \xo 20:24 \xt 2Tim. 4:7\x* \p \v 25 O chin b'aj yoli'n Tkawb'il qMan Dios kyxola, chi Pabl, ex b'inpetzintz wu'n ja'lin, qa mi chin iwle juntl majltza tu'n jun kye'. \v 26 Tu'npetzi'n, waja tu'n t-xi nq'ma'n ja'lin, qa nyaqi'n at npaja ti'j jun a'la, \v 27 qu'n o chin yoli'n ti'jjo tkyaqil t-xim Dios, ex nti' ch'in xkub' wewi'n kye'y. \v 28 Tu'npetzi'n, kyka'yink kyib'a, ex ikyxjo tkyaqil nimil, qu'n ma chi ok q'o'n tu'n Xewb'aj Xjan, te kyik'lel ti'j tkyaqil Ttanim qAjaw Jesús, a ma chi laq'et tu'nxjo tchky'el. \p \v 29 B'i'nxix wu'n, chi Pabl, qa aj wiky'a, chi ul txqantl xjal te najsilte Ttanim qMan Dios, iky tze'nqeku txqan tx'u'j xo'j kyxol rit. \v 30 Exla ite' junjun kyxola, a kchi jawil we'ks xnaq'tzil kye' yol, a nya twutzx, tu'n kyxi lipe nimil kyi'j. \v 31 Tu'npetzi'n, kyka'yink kyib'a, ex kyna'ntza, qa toj oxe ab'q'e, q'ijl ex qniky'in, mina ẍin sikyti'y, ex ma tz'etz ta'l nwutza, tej nq'o'n tumil kujxix wen teyile junjun kye'. \p \v 32 Atzin ja'lin, werman, chi Pabl, kchi xel woqxeni'n toj tq'ob' qMan Dios, ex te' Tb'anil Tqaniljo tk'u'jb'il, qu'n at te tipin, tu'n kych'iya tu'n toj kynimb'ila, ex tu'n ttzaj tq'o'n kye'y, a jotxjo o tzaj ttziyin te' xjan Ttanim. \v 33 Nti' we' waj, a pwaq, exsin xb'alin te jun a'la; \v 34 qala' b'in kyu'n, qa ma chin aq'ni'n kyuk'ax nq'ob'a, tu'n tjyetjo, a iltaq ti'j we'y ex te kye' ite'taq wuk'iy. \v 35 Kukx ma chin xnaq'tzinjiy kye'y, tze'n tumil tu'n qaq'nin, ex tu'n qmojin kyi'jjo aye atx taj kye; tu'n kytzaj na'yitjo Tyol qAjaw Jesús, aj tq'ma: Nimxixtljo tzaljb'il tze'n nxi qq'o'n, tze'nkuljo tu'n ttzaj qtzyu'n. \p \v 36 Tej tb'aj tq'ma'n Pabl ikyjo, b'e'x kub' meje, ex na'n Dios kyuk'a kykyaqilx. \v 37 Jotx i b'aj oq', b'aj kychle'n kyib', ex el kyma'tzin Pabl. \v 38 Ex nimx i jaw b'isinj nimil, qu'n tu'n otaq tq'ma Pabl, qa nlay tz'iwle juntl majl kyu'n. \p Texjo or anetzi'n, i xi' wa'b'ilte tzmax ja' ta'yetaq bark. \c 21 \s1 Tej t-xi' Pabl tzma Jerusalén \p \v 1 Tej tel qpa'n qib'a kyi'j nimil, o okxa toj bark. B'e'x o xi'y tzma toj tnam Cos, ex tojxi juntl q'ij, o kani'n toj tnam Rodas, ex antza, o xi'yila tzma Pátara. \v 2 Toj Pátara, el jyet jun bark qu'n, a kyja'taq t-xi' tzma Fenicia. O okxa toj, exsin o xi'tza. \v 3 Tzuntaq nqo b'eta ikyjo, tu'n qxi'y tzma Siria, tej qlonti'y ch'in tx'otx' toj ttxuyil a', ex toj tumil qẍnayaja, Chipre tb'i. Atzaj te' qkani'n toj tx'otx' Siria, o okxa toj tnam, Tiro tb'i, qu'n iltaq ti'j tu'n tkyij tiqitz bark. \v 4 Antza, el jyet txqan nimil qu'n, ex wuq q'ij o kyija kyuk'a. Me otaq tzul jun tqanil tu'n Xewb'aj Xjan kye nimil antza. Tu'ntzi'n, xi kyq'ma'n te Pabl, tu'n mi txa'ye tzma Jerusalén. \v 5 Exla qa kyky'e'taq nimil tu'n t-xi' Pabl, me b'e'x o xi'y noqx te' tb'ajjo wuq q'ij. Kykyaqilxjo nimil tuk'a kyxu'jil exqetzi'n kyk'wal i tzaj wa'b'il qe'y tzmax ttzi ttxuyil a'. Atzaj te' qula antza, b'e'x o kub' meje'y, ex o na'n Dios. \v 6 Texjo or ikyjo, b'e'x i kyij qq'olb'i'n qeji'y ayej nimil, exsin o jaxtza junx tuk'a Pabl toj bark. Ayetzin kyetz, b'e'x i meltz'aj kyja. \p \v 7 Tb'ajlinxitzin ikyjo, o kani'n tzma Tolemaida. Antza, o q'olb'ini'y kyuk'a nimil, ex axsa, o kyiji'y kyuk'a jun q'ij. \v 8 Tojxi junxil q'ij, o etza antza, ex o ula toj tnam Cesarea, ja' najletaqjo jun q'mal Tb'anil Tqanil, Lip tb'i, a toktaq te kyajlal wuq mojil kye tsanjil.\x * \xo 21:8 \xt Kyb'i. 6:5; 8:5-6\x* O iky'a toj tja, ex antza, o kyiji'y tuk'a. \v 9 Kyajetaq te Lip tk'wal ku'xin txin, a na'mxtaq kymeje, exsin nchi q'umlajtaq ti'jjo otaq tq'ma Dios kye. \v 10 Otaq xi b'aj ila' q'ij qu'n antza, tej tul jun ichin, a yolil Tyol Dios, Agabo tb'i, tzajnintaq toj tx'otx' Judey.\x * \xo 21:10 \xt Kyb'i. 11:28\x* \v 11 Tej tpon qk'atza, tzaj ttzyu'n tk'alb'il Pabl, ex tuk'a anetzi'n, i ok tk'lo'n tq'ob' exqetzi'n tqan, te yek'b'il te' ti'jjo tu'n tiky'x ti'j Pabl, exsin tq'ma kyjalu'n: Tq'ma Xewb'aj Xjan, chi Agabo, qa toj tnam Jerusalén, kk'letile' tajaw k'alb'il lu'n kyu'n aj Judiy, exsin kxel q'o'n toj kyq'ob' nya Judiy. \p \v 12 Tej qb'inteji'y ikyjo, exqetzi'n aj Cesarea, o kub'sin qwutza te Pabl, tu'n mina txi'ye tzma Jerusalén. \v 13 Me tzaj ttzaq'win Pabl kyjalu'n: ¿Tiqu'n nchi oq'a, ex tu'n ikyjo, b'e'x nchin jaw b'isi'n? Q'o'nx we wib', nya noq o'kxjo tu'n nkub' k'lo'n, qala' ex qa majx tu'n nkyima toj Jerusalén, noq tu'n tpajjo nnimb'ila ti'j Jesús, a tAjaw Tkyaqil, chi Pabl. \p \v 14 B'e'x xi qtzaqpi'n, qu'n tu'n mix kub'e tk'u'j qu'n, exsin xi qq'ma'ntza te: K'a' tb'inche tAjaw Tkyaqil tajb'il tuk'iy. \p \v 15 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'aj qb'inchin qib'a, tu'n qtzaja tzma Jerusalén. \v 16 I tzaj jun jte'b'in nimil te aj Cesarea quk'iy. Ayetzi'n i tzaj q'inqeji'y toj tja Mnasón, jun ichin te Chipre. Nimiltaqjo xjal anetzi'n atxix ojtxe, ex ataqtzintza tu'n qkyiji'y tuk'a. \s1 Tej tul kanin Pabl toj Jerusalén q'olb'il te' Ttanim Dios antza \p \v 17 Tej qjapi'n Jerusalén, toj tzaljb'il o kub' ayo'n kyu'n nimil antza. \v 18 Tojxi junxil q'ij, xta'j Pabl quk'iy q'olb'il te' Santyaw; ex antza, ite'yetaqjo kykyaqil nejinel kyxol Ttanim Dios. \p \v 19 Q'olb'in Pabl kye, ex texjo or anetzi'n, ok ten q'malte, tze'nxix toketaqjo jotxjo jni' otaq b'ant tu'n, ti'j tb'i Dios, kyxol aj nya Judiy. \v 20 Tej kyb'inte ikyjo, i nimsin tb'i qMan Dios, exsin xi kyq'ma'ntz te Pabl kyjalu'n: Kutzin, ay erman, chi Santyaw te Pabl. Ma tz'ok tka'yi'n, qa ila' mil xjal kyxol Judiy o chi nimin, ex kykyaqilx n-ok tilil kyu'n, tu'n qok lipe ti'j tkyaqil tkawb'il Moisés. \v 21 Ex o tz'ok q'ma'n ti'ja, qa o kyij ti'jlinjiy tkawb'il Moisés, ex qa o chex t-xnaq'tzin te kykyaqil Judiy, a najleqe toj junxil tx'otx', tu'n mi kub' kynimine' a o tzaj tq'ma'n Moisés, ex tu'n o t-xi tq'ma'n kye tu'n mina tz'ok qitit jun techil ti'j kytz'umil aye ne'ẍ, a q'aqe, ex tu'n mina kub' kyb'inchi'n tze'nku qe qb'inchb'in. \p \v 22 ¿Tze'ntzintz? chi Santyaw te Pabl. ¿Ti'tzin k'wel qb'inchintz? Qu'n jotqex qxjalil kchi b'ilte qa ma tzula. \v 23 Qala' il ti'j tu'n tkub' tb'inchinjiy, a k'wel qq'ma'n: At kyaje ichin nimil tzalu'n qxol, a il ti'j tu'n tkub' kynimi'n jun kyyol b'antnin ti'j tuk'a Dios, ikyxjo tze'nku kyij ttz'ib'in Moisés toj Tu'jil Tyol Dios ojtxe. \v 24 K'lenqexa tuk'iy, saqsinku tib'a junx kyuk'a, tze'nku qe qb'inchb'in, ex chjonkujiy, a kb'ajil kyu'n, tu'ntzin tel kymitzo'n tsmal kywi', te yek'b'ilte, qa ma kub' tb'inchi'n tze'nku tz'ib'in ta'ye toj Tu'jil Tyol Dios.\x * \xo 21:24 \xt Num. 6:13-20\x* Tu'ntzintzjo ikyjo, jotx k-elil kyniky' te, qa nya twutzxjo a o kyq'ma ti'ja, qala' mikyxitla te', qu'n majxtla te nkub' nimin te' Tu'jil Tyol Dios te qkawb'il junx quk'iy. \v 25 Ikytzin kye nya Judiyqe, a o chi nimin, ex o txi qtz'ib'in kye, tze'n qe qxim: Tu'n mina t-xi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a nchi kub' b'yet te chojb'il il kywutz txqantl kydiosxjal; ex tu'n mina t-xi kychyo'n kychib'jiljo alu'mj, a njaw kyjtz'o'n kyib'; ex tu'n mina chi tzq'ajsin ti'jjo chiky' te kychi', ex nya wen tu'n kykub' kẍe kyuk'a junxil qya, qa nya a kyxu'jil, qu'n tkyaqiljo lo, manyor tz'ilxix toj kywutz kykyaqil Judiy.\x * \xo 21:25 \xt Kyb'i. 15:23-29\x* \s1 Tej ttzyet Pabl kyu'n aj Judiy toj tnejil ja te na'b'l Dios \p \v 26 Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, b'e'x i xi tk'le'n Pabl ayej kyaje ichin, ex tojxi juntl q'ij, kub' tsaqsin tib' junx kyuk'a, tze'nku ntene kyxol aj Judiy. Texjo or anetzi'n, b'e'x okx tojjo tnejil ja te na'b'l Dios, noq tu'n tq'met jtojtaq tu'n tjapin b'ajjo q'ij, ja' tu'n kynimintaqjo kyyol te Dios, ex jtojtaq tu'n tkyij tq'o'n junjun toyaj. \p \v 27 Ch'ixtaq kyjapin b'ajjo wuq q'ij, jun jte'b'in Judiy tzajninqetaq toj tx'otx' te Asia, iwle Pabl kyu'n, toj tnejil ja te na'b'l Dios, ex b'e'x i ja najxjal kyu'n, ok tzyu'n Pabl kyu'n, \v 28 ex jaw ẍch'in kyjalu'n: Qo kymojintza, ayi'y aj Israel. Atzin ma' ichin lo, nb'et toj tkyaqil twutz tx'otx', ex nxnaq'tzin kyexjal jotxjo, a nya wen te qtanim, nya wen ti'j tkawb'il Moisés, ex a nya wen ti'jjo tnejil ja te na'b'l Dios, a xjanxix wen. \p \v 29 Kyq'ma ikyjo ti'jjo tnejil ja te na'b'l Dios, qu'n otaqxi tz'iwle Pabl kyu'n toj tnam junx tuk'a jun nya Judiy te Éfeso, Trófimo tb'i,\x * \xo 21:29 \xt Kyb'i. 20:4\x* exsin kub' kyb'isin qa ax Pabl xi q'intej Trófimo tojjo tnejil ja anetzi'n, qu'n tu'n nya wentaq toj kykawb'il aj Judiy tu'n tokx jun nya aj Judiy toj. \p \v 30 Jotxjo xjal toj tnam jaw tilj, ex kykyaqilx pon rinin. Ok tzyu'n Pabl kyu'n, ex el jukikin. Tej kyetz tojjo ja anetzi'n, b'e'x etz kyjpu'n tjpel ja. \v 31 Ch'ixtaq tkub' b'yo'n Pabl, tej tb'intej jun ichin te aj Rom, a tnejil xq'uqil tnam te Jerusalén, jun tqanil, qa otaq chi jaw tilj kykyaqil xjal. \v 32 I ok chmo'n xo'l q'aq', exqetzi'n nejinel tu'n tnejil xq'uqil, ex i xi rinin ja' ite'taqxjal. Tej kylonte xjaljo tnejil xq'uqil exqetzi'n jni' xo'l q'aq', b'e'x xi kytzaqpi'n tu'n kyb'ujin ti'j Pabl. \v 33 B'e'xsin ok laq'e tnejil xq'uqil kyk'atz, exsin xi tq'ma'ntz, tu'n tku'x Pabl toj tze, ex tu'n tok k'let kyuk'a kab'e kxb'il. Tej tb'ajjo ikyjo, xi tqanintz ankyetaqjo Pabl, ex ti'chaq otaq b'ant tu'n. \v 34 Me junjunkye jaw ẍch'inte jun ti'la, me mikyxi kyu'n junjuntl. Tu'ntzintzjo, mix b'ante tchiky'b'it tu'n tnejil xq'uqil, qu'n nimx ch'otjin nb'anttaq kyu'nxjal. Tu'n ikyjo, b'e'x xi tq'ma'n tu'n t-xi q'i'n Pabl toj kyja xo'l q'aq'. \v 35 Atzaj te' kyjax twutz ja, b'e'x jaw iqin Pabl kyu'n xo'l q'aq', qu'n tu'n tzunxtaq b'iylajtz kyu'n xjal, \v 36 a lipcheqetaq ti'j, ex njaw kyẍch'intaq tu'n tkyim. \s1 Tej tyolin Pabl te kolb'il tib' kywutz aj Judiy \p \v 37 Atzaj te' ch'ixtaq tokx q'o'n Pabl toj kyja xo'l q'aq', xi tqanin te tnejil xq'uqil. Chi' kyjalu'n toj tyol: ¿Noqit aku chin yolin ch'i'n tuk'iy? chi Pabl. \p Jaw ka'ylaj tnejil xq'uqil tu'n tyol, exsin xi ttzaq'wintz: ¿B'a'ntzin te yolin toj griego? \p B'a'n, chi Pabljo. \p \v 38 Xitzin tq'ma'n tnejil xq'uqil: ¿Ma nyatzin tejiy aj Egipto, a xi t-xiky'b'in jun q'oj qi'ja aj Romqo'y, a atxix ojtxe, exsin extza toj k'ul kyuk'a kyaje mil b'yol xjal? \p \v 39 Xitzin ttzaq'win Pabltz: Mina. Ayin weji'y jun aj Judiy, ex at woklin kyxol aj Rom, qu'n antza ẍin itz'ji'y toj tnam, Tarso tb'i, toj tx'otx' Cilicia, jun tnam nimxix toklin kye aj Rom. Tu'npetzi'n, b'inchin t-xtalb'ila. Q'ontza amb'il we'y, noq tu'n nyoli'n ch'in kyexjal. \p \v 40 Kutzin, chi tnejil xq'uqil. \p Jawtzin we' Pabltz twutz ja, ex tuk'a tq'ob', xi tyek'in tu'n mina chi ch'otjexjal. Atzaj te' kykub' numj kykyaqilx, jawtzin yolintz toj kyyol aj Judiy, ex tq'ma: \c 22 \p \v 1 Noq same ayi'y tata exqetzi'n nxjalil, chi Pabl, kyb'intzinji'y a kxe'l nq'ma'n kye'y te kolb'il we'y. \p \v 2 Atzaj te' tel kyniky'xjal, qa toj kyyol nyolintaq Pabl, nti'x ch'in jaw ch'otj. \p Ok tenl Pabl yolil kyjalu'n: \v 3 Aj Judiyqi'n we'. Antza ẍin itz'ji'y toj tnam Tarso te tx'otx' Cilicia. Me antza ẍin jaw ch'iyi'y tzalu'n toj Jerusalén, ex ma chin xnaq'tzajtza tu'n Gamaliel,\x * \xo 22:3 \xt Kyb'i. 5:34-39\x* tze'nkuxixjo ntq'ma'n kykawb'il ojtxe qxjalil. Kukx o tz'ok tililjo wu'n, tu'n wajb'in te qMan Dios tuk'a tkyaqil wanmi'n, tze'nkuxjo n-oke kye' kyu'n, te q'ij ja'lin. \v 4 Me a ojtxe, ma chin lajo'n, tu'n kykyimjo kykyaqil nimil wu'n, a lipcheqetaq ti'jjo Tb'anil Tqanil. O chi okx ntzyu'n, ex o chi kux nq'o'n toj tze, exla qa ichin mo exla qa qya. \v 5 Jotxjo lu'n b'in ex ojtzqi'n tu'n tnejil pale, exqetzi'n nim kyoklin kyxola, ayi'y Judiyqi'y. \p Ite' u'j tzaj kyq'o'n we'y, chi Pabl, tu'n kykanin kye qxjalil Judiy te Damasco; in xta'ja antza jyolkye nimil, tu'n kytzaj wi'n tzalu'n toj Jerusalén, ex tu'n kykub' kawit.\x * \xo 22:5 \xt Kyb'i. 8:3; 26:9-11\x* \s1 Tej tyolin Pabl ti'jjo a otaq b'aj ti'j, tej tnimin \r (Kyb'i. 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 Me tzuntaq nchin b'eta ikyjo, ex ch'ixtaq nkani'n toj Damasco, b'alaqa kab'laj or ikyjo, noqx nna'b'inkuy, tej tul tilk'aj wi'jali'y jun tqan tzaj tzajnintaq toj kya'j. \v 7 Ex tu'n ikyjo, b'e'x nkub' tz'aqa twutz tx'otx', ex xi nb'i'n tq'ajq'ojil jun tq'ajq'ojil yol. Chi' kyjalu'n: Saulo, Saulo, ¿Tiqu'n nchin lajchi'y tu'n? \p \v 8 Xitzin nqanintza: ¿Ankye te, Tata? \p Tzajtzin ttzaq'wintz we'y: Ayin weji'y Jesús aj Nazaret, ex ayinxji'y, a nchin el tiky'i'n. \p \v 9 Ayetzin kyej nchi b'ettaq wuk'iy, iwle spiky'imil kyu'n, ex tu'ntzintzjo, b'e'x jaw xob', me mix i kyb'i'ye tq'ajq'ojil tyoljo, a nyolintaq we'y. \p \v 10 Xi nqani'n: ¿Ti'tzin k'wel nb'inchintza, Tata? \p Tzajtzin tq'ma'n Tata we'y kyjalu'n: We'ksa, ex q'inx tumil tb'ey tzma Damasco. Antza, ktzajil q'ma'ne tey tkyaqiljo a il ti'j tu'n tkub' tb'inchi'n. \p \v 11 Me tu'n b'e'x in kyij moẍixa, tu'n spiky'imil, noqtzin i xi xko'ntza tzma Damasco kyu'nj wuk'iy. \p \v 12 Antza, chi Pabl, ta'yetaq jun ichin, Ananías tb'i, jun xjal at-xixtaq tchewil qMan Dios ti'j, ex nkub' tnimintaqjo tkawb'il Moisés. Tu'ntzintzjo, kykyaqiljo Judiy, a najleqetaq toj Damasco, tb'anilxtaqjo kyyol ti'j. \v 13 Ul Ananías lol we'y. Atzaj te' tul, tzaj tq'ma'n we'y kyjalu'n: Ay, werman Saulo, chi k'ant juntl majljo twutza. \p Texjo or anetzi'n, b'e'x i k'ant nwutza. Tu'npetzi'n, b'e'x nli'y Ananías. \p \v 14 Tzajtzin tq'ma'nl kab'e tyoltz we'y: A kyDios qxe'chil, ma jaw sk'ontiy, tu'ntzin tel tniky'a ti'jjo tajb'il, ex tu'ntzin tok tka'yin Jesús, a jikyinxix, ex tu'n tb'intejiy tyol, a aku yolinte. \v 15 Qu'n ate k-yolilte kye kykyaqil xjal, ex axa kxel q'mante ti'jjo ma tliy, ex ma tb'iy. \v 16 Atzin ja'lin, nti'l tu'n tkub' tyo'n. We'ksa, ex kux ku'xa toj a', te jawsb'il a', ex na'n tb'i tAjaw Tkyaqil, tu'n ttxjet tanmi'n, ex tu'n kynajsit tila. \s1 Tej t-xi tq'ma'n Pabl tze'n tten xi sma'n tu'n Dios kyuk'a xjal nya Judiy \p \v 17 Atzaj te' nmeltz'aja, chi Pabl, tu'n wula toj Jerusalén, in xta'ja tojjo tnejil ja te na'b'l Dios, tu'n nna'n Dios. Nli'y ikyjo, tze'nku jun wutziky'. \v 18 Nli'y tAjaw Tkyaqil, ex tzaj tq'ma'n we'y: Q'inx tib'a, ex ajqelin wen tu'n texa toj Jerusalén, qu'n nlayx kub' kyb'i'n t-xjalila, ex nlayx tz'el kyniky' ti'jjo o tq'may wi'ja. \p \v 19 Xitzin nq'ma'ntza: Ay wAjaw, ¿Tiqu'nil qa nlay kub' kyb'i'n? ¿Ma nya aj Judiyqi'n? Ex b'in kyu'n, qa nchinktaqa tojile tkyaqil ja te kyna'b'l Dios Judiy, ex nchex wintaqa toj tze aye nchi nimintaq ti'ja, ex tzuntaq nchi kub' nb'yo'n. \v 20 Ex intintaqa antza, tej tkub' b'yo'n taq'nila, Esteban tb'i, a nq'umlajtaq ti'ja. Xi nq'ma'n, tu'n tkub' b'yet. Ex majx, ayi'n in ok te xq'uqil te' kyxb'alin, a kub' b'yonte Esteban.\x * \xo 22:20 \xt Kyb'i. 7:58\x* \p \v 21 Me atzin tzaj tq'ma'n wAjawi'y: Mina, chi'. Qala' kux txiy, qu'n ayi'n chin xel chq'ontiy kyxoljo nya Judiy, a najchaq ite'. \s1 Tej tjaw tiljxjal aj Judiy ti'j Pabl tu'n tkyim \p \v 22 Tzuntaq nchi b'in xjal ti'jjo lo. Me atzaj te' kyb'inte, qa il ti'j tu'n t-xi' Pabl kyxol nya Judiy, b'e'xsin jaw kyẍch'intz kyjalu'n: Nya b'a'n tu'n tanq'in ichin lo twutz tx'otx'. Il ti'j tu'n tkyim. \p \v 23 Ex i oktzin tentz ẍch'il, ex xolpil te' kytxo'w, ex jaw kychto'n quq toj kyq'iq'. \p \v 24 Xitzin tq'ma'n tnejil xq'uqil, tu'n tokx q'o'n Pabl toj kyja xo'l q'aq', ex xi tq'ma'n, tu'n tb'aj laqtz'in, tu'ntzintla tkub' tpa'n Pabl til, ex tiqu'n otaq chi jaw ẍch'in xjal ti'j. \p \v 25 Me atzaj te' tk'let, ex tu'ntaq tok laqtz'in, xi tqanin Pabl te xo'l q'aq', a attaq antza. Chi' kyjalu'n: ¿Ma attzin kye' kyoklin, tu'n tok laqtz'it jun xjal, a at toklin te Rom, ex na'm tok toj pa'b'in? \p \v 26 Tej tb'ijtej yol lo tu'n xo'l q'aq', b'e'x xta'j q'malte te tnejil xq'uqil, ex chi' kyjalu'n: ¿Tze'ntzin k-okila lu'n tu'n? ¡Te aj Rom te ichin! chi'. \p \v 27 Atzin tej tnejil xq'uqil, b'e'x ok laq'e tk'atz Pabl, ex xi tqanin: ¿Ma twutzxsi'n qa at toklin kyxol aj Rom? \p Twutzx te', chi Pabljo. \p \v 28 Xitzin tq'ma'n tnejil xq'uqiltz kyjalu'n: Nimx pwaq b'aj wu'n, tu'n tlaq'etjo wokli'n kyxol aj Rom. Ex ¿Yajnajtzi'n tetza? \p Xi ttzaq'win Pabl: Me ayintzin we', at we' woklin, qu'n antza ẍin itz'ji'y. \p \v 29 Tu'ntzi'n toklin Pabl, b'e'x el kypa'n kyej xo'l q'aq' kyib' ti'j, ayej tu'ntaq kyok laqtz'inte, ex majx tej tnejil xq'uqil, b'e'x tzaj t-xob'il, tu'n otaq b'aj tk'lo'n. \s1 Tej t-xi q'i'n Pabl kywutz Sanedrín \p \v 30 Tojxi junxil q'ij, tajtaq tej tnejil xq'uqil, tu'n tb'inte ti'jxixjo til Pabl toj kywutz Judiy. Tu'ntzi'n, b'e'x el tpju'n, exsin xi tq'ma'n, tu'n kyok chmetjo kynejil pale, exqetzi'n tkyaqil Sanedrín, a tnejilxix chmob'l kyxol aj Judiy. Texjo or anetzi'n, etz q'i'n Pabl, ex kub' q'o'n kywutz kykyaqil kawil. \c 23 \p \v 1 Xitzin tka'yin Pabl toj kywutzjo tkyaqil Sanedrín, ex xi tq'ma'n: Ayi'y werman, atxix ojtxe ex loqin lo, b'a'n o chin anq'ini'y twutz qMan Dios, ex nti'x ma kux chyo'n toj wanmi'n. \p \v 2 Atzin tej tnejilxix pale, Ananías tb'i, xi tq'ma'n kye', a ite'taq nqayin tk'atz Pabl, tu'n tokx kypoq'chin toj ttzi. \p \v 3 Me atzin te Pabl xi tq'ma'n: Ex k-okilx poq'chin te toj ttzi tu'n Dios, ay xmiletz', qu'n qa q'uqliy antza te kawil, ex tze'nxix kawb'il, ¿Titzin qu'ntz ma kyij ttzaqpi'ntza kawb'il, exsin ma tzaj tq'ma'ntza, tu'n tokx poq'chin toj ntzi'y kyu'n? chi Pabl. \p \v 4 Ayetzin kyej ite'taq antza, xi kyq'ma'n te Pabl: ¿Ma ikytzin nyasinejiy ti'j tnejilxix tpale qMan Dios? \p \v 5 Xitzin tq'ma'n Pabl: Ayi'y werman, noq sameqi'y, qu'n nya b'intaq we' wu'n, qa a tnejilxix pale'; qu'n toj Tu'jil Dios ntq'ma'n kyjalu'n: Mina qanb'in ti'jjo kawil toj ttanim.\x * \xo 23:5 \xt Ex. 22:28\x* \p \v 6 Texjo or anetzi'n, el tniky' Pabl, qa attaq kab'e ch'uq xjal toj Sanedrín: Jun ch'uq Sadusey ex juntl Parisey. Tu'ntzintzjo, jaw yolin Pabl kujxix wen: Ayi'y nxjalil, Pariseyqin we', ex tzajninqi'n ti'j t-xe'chil Parisey.\x * \xo 23:6 \xt Kyb'i. 26:5; Fil. 3:5\x* Exsin atzin ja'lin, nchin oka toj pa'b'in, noq tu'n nxi nnimi'n, qa nchi jatz anq'in juntl majljo kyimnin. \p \v 7 Atzaj te' tb'aj tq'ma'n Pabl ikyjo, b'e'xsin i ok ten Parisey ex Sadusey ch'otjil kyxolx. Tu'ntzintzjo, el kypa'n kyib' \v 8 qu'n ayetzin kye Sadusey nkyq'ma'n, qa mina nchi jatz anq'in juntl majl kyimnin, ex qa nti'qe t-anjel Dios exqetzi'n jni' xewb'aj.\x * \xo 23:8 \xt Mt. 22:23; Mr. 12:18; Lc. 20:27\x* Me ayetzin kye Parisey nimin tkyaqiljo lu'n kyu'n. \p \v 9 Kykyaqilx nchi jaw ẍch'intaq, ex ite' junjun te jun ch'uq xnaq'tzb'il te kawb'il, a ite'kxtaq kyxol Parisey, jaw we'ks ex kyq'ma: A ichin lo, nti' tky'i ma b'ant tu'n. B'alaqa ma yolin tuk'a jun t-anjel Dios mo tuk'a jun xewb'aj. \p \v 10 Me qu'n noqxtaq kyja'taq kyjaw tiljxtaq kyexjal; tu'ntzintzjo, b'e'x tzaj t-xob'iljo tnejil xq'uqil, qu'n kub' tb'isin, qa akutaq kub' kyb'yo'n Pabl. Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n, tu'n kytzaj txket jun jte'b'in xo'l q'aq', tu'n tex q'i'n Pabl, ex tu'n t-xi q'i'n juntl majl toj kyja xo'l q'aq'. \p \v 11 Tojxi junxil qniky'in, ok tyek'in tAjaw Tkyaqil tib' te Pabl, ex tq'ma: Q'inks tib'a, Pabl, qu'n ikyxjo tze'nku ma yolin wi'ja tzalu'n toj Jerusalén, ikytzin k-okila tu'n toj Rom. \s1 Tej tkub' kyximinxjal, tu'n tkub' b'yet Pabl \p \v 12 Atzin tej qsqix, i kyij jun jte'b'in Judiy toj wen, tu'n tkyim Pabl kyu'n. Kub' kyq'ma'n kyxolx kyjalu'n: K'wel qk'lu'n twutz Dios, qa nlay qo wa'n, ex qa nlay qo k'wan, qa mina xkyim Pabl qu'n. \p \v 13 B'alaqa ite'taq ka'wnaq\f + \fr 23:13 \ft Ajo yol ka'wnaq, 40 n-ele toj kastiy.\f* kyb'ajjo ichin, a otaq kub' kyk'lu'n kyyol. \v 14 I xi'tzintz ja' ite'taqjo kynejil pale exqetzi'n nim kyoklin kyxol Judiy, ex xi kyq'ma'n: Ma kub' qk'lu'n qe' qyol twutz Dios, qa nti' ch'in kxel qwa'n, aj qa na'mxtaq tkyim Pabl qu'n. \v 15 Ayetzin kyetza ja'lin exqetzi'n kyb'ajjo kawil Sanedrín, kyqaninxi te tnejil xq'uqil, tu'n ttzaj q'i'n Pabl kywutza, tu'n tchiky'b'itjo tten cheb'exix wen, me noq tu'n tsb'et ikyjo; qu'n awotzinqetza, qo ewila toj b'e, tu'n tkub' qb'yo'n, a na'mxtaq tul tzalu'n. \p \v 16 Me jun taljo taneb' Pabl, b'in te', a otaq b'aj q'met, ex b'e'x xi' q'malte te Pabl, a attaq toj kyja xo'l q'aq'. \v 17 Tej tb'inte Pabl ikyjo, b'e'xsin tzaj tq'olb'intz jun xo'l q'aq', ex xi tq'ma'n te: Q'inxjiy ku'xin q'a lo twutz tnejil xq'uqil, qu'n at jun tyol tu'n t-xi tq'ma'n. \p \v 18 B'e'xsin xi k'le'ntz twutz tnejil xq'uqil, ex tq'ma: Ma chin tzaj ttxko'n Pabl, ex ma tzaj tq'ma'n we'y, tu'n ttzaj winji'y ku'xin q'a lo tuk'iy, qu'n at jun tyol tu'n t-xi tq'ma'n tey. \p \v 19 Tzajtzin tzyu'n tq'ob'j ku'xin q'a tu'nj tnejil xq'uqil, ex el kypa'n kyib' ti'j xo'l q'aq', exsin xi tqanintz: ¿Ti'tzin tu'n ttzaj tq'ma'n we'y? \p \v 20 Xitzin tq'ma'n tej ku'xin q'a kyjalu'n: Ma chi kyij Judiy toj wen, tu'n t-xi qanit tey, tu'n t-xi q'i'n Pabl nchi'j kywutz qe' ite'kx toj Sanedrín. \v 21 Me mina txi ttziyi'n, qu'n b'alaqa jun ka'wnaq ichin kchi ewil toj b'e, ex k'wel kyayo'n, tu'n tkub' b'yet, qu'n ma kub' kyk'lu'n twutz Dios, qa nlay chi wa'n ex nlay chi k'wan, qa mina xkyim Pabl kyu'n. Atzin ja'lin, noq nchi ayon qa kxel ttziyin kye. \p \v 22 Atzin tnejil xq'uqil ex twa'b'in ku'xin q'a, ex xi tq'ma'n te, tu'n mix a'l qe, tu'n t-xi tq'ma'ne a otaq b'aj tq'ma'n. \s1 Tej t-xi q'i'n Pabl twutz Félix, a tnejil kawil \p \v 23 Tzaj tchq'o'n tnejil xq'uqil, kab'e xo'l q'aq', ex xi tq'ma'n kye, tu'n kyok kyjyo'n lajaj k'al\f + \fr 23:23 \ft Lajaj k'al, 200 n-ele.\f* xo'l q'aq', tu'n kyxi lipe kyi'j, lajaj toj jun mutx'\f + \fr 23:23 \ft Lajaj toj jun mutx', 70 n-ele.\f* xo'l q'aq' kyib'aj chej, junx kyuk'a lajaj k'al tuk'a kyb'iyb'il; tu'n kyxi' tzma Cesarea, aj tok b'eljaj or toj qniky'in. \v 24 Ex xi tq'ma'n, tu'n kyjyet chej te iqilte Pabl. Ex xi tq'ma'n, tu'n tok ka'yinxix toj b'e, tu'ntzintla nti' tky'i, aj tkanin twutz tnejil kawil, Félix tb'i. \v 25 Ex xi sma'n jun u'j kye, a ntq'ma'ntaq kyjalu'n: \p \v 26 Ayi'n, Claudio Lisias, kxel ntz'ib'i'n ex chin q'olb'ila tey, Félix, ay tnejil kawil, nimxix tokli'n. \v 27 Aye Judiy, a otaq tz'ok kytzyu'n ichin lo, ex tu'ntaq tkub' kyb'yo'n. Me atzaj te' nb'inti'y, qa jun xjal nimtaq toklin toj Rom, b'e'xsin in xi'tza kyuk'a nxo'l q'aq'a, ex b'e'x tzaqpaj wu'n. \v 28 Me qu'n wajtaqa, tu'n nb'inti'y ti'taq til, b'e'xsin xi wi'ntza kywutz Sanedrín. \v 29 Ex antza nb'iyi'y, qa nya nim til, qa noq tu'n kynimb'il ti'j kykawb'il Judiy. Tu'n ikyjo, b'in wu'n, qa nya il ti'j tu'n tkub' b'yet, nipela noq tu'n tku'x toj tze. \v 30 Me ma nb'i'y, qa ma chi kyij Judiy toj wen tu'n tkub' b'yet. Tu'ntzi'n, ma txi nchq'o'n twutza, ex ma txi nq'ma'n kye nchi stz'imin ti'j, tu'n t-xi kychiky'b'in twutza, a ti' kyaj ti'j. \p \v 31 Xitzin xko'n Pabl, ex xi q'i'n toj qniky'in kyu'n xo'l q'aq', tu'n kykanin toj Antípatris, tze'nkuxjo otaq tzaj q'ma'n kye. \v 32 Ayetzin kyej xo'l q'aq', aye i xi' tu'n kyqan, b'e'x i meltz'aj kye' toj Jerusalén, tej qsqix. Ayetzin kyej, a ite'kxtaq kyib'aj chej, b'e'x xi kyi'n kye' kyb'e, junx tuk'a Pabl. \v 33 Atzaj te' kykanin tzma Cesarea, b'e'xsin kub' kywa'b'in Pabl twutz Félix, a tnejil kawil, exsin xi kyq'o'n u'j, a xi ttz'ib'in tnejil xq'uqil. \p \v 34 Tb'ajlinxi' u'jin u'j, xi tqanin Félix te, ja'taq tzajnin Pabl. Atzaj te' tb'inte, qa te Ciliciataq, \v 35 xitzin tq'ma'n: K'a' kub' nb'i'n tzmaxi aj kyuljo a nchi stz'imin ti'ja. \p Texjo or anetzi'n, b'e'x xi tq'ma'n, tu'n tkub' xq'uqit Pabl tojjo ja, ja' nkawinetaq Herodes. \c 24 \s1 Tej tyolin Pabl te kolb'il tib' twutz Félix \p \v 1 Otaqxi b'aj jwe' q'ij, tej tkanin tnejilxix pale, Ananías tb'i, tzma Cesarea, junx kyuk'a jun jte'b'in nim kyoklin kyxol Judiy, ex tuk'a jun q'ol tumil, Tértulo tb'i. Kykyaqilx i kanin twutz Félix, a tnejil kawil, tu'n kyyolin txqan yol te patilte Pabl. \v 2 Atzaj te' ttzaj q'i'n Pabl, xitzin t-xikyb'i'n Tértulo tyol ex tq'ma: Noq samexixa, ex nimxix chjonte kxel qq'o'n tey, ay, Tata tnejil kawil, qu'n wen qe' qten toj qtanim, ex nti' q'oj qxola; ex chjonte noq tu'n t-xilin tnab'la, qu'n nimku ma b'ant tu'n tojjo qtx'otx'a. \v 3 Ay, Félix, tnejilxix kawil, jotxjo lu'n, n-ok qajb'in toj tkyaqil qtx'otx'a tuk'a nimxix aq'b'il chjonte. \p \v 4 Me nya waja tu'n tel wi'n nim amb'il tey, chtej Tértulo. Chin kub'sil nwutza tey ja'lin, tu'n qtzaj tb'i'n ch'in tuk'a twenila. \v 5 Ma tz'el jyetjo ichin lo qu'n, qu'n ma tzul q'ol te' jun yab'il qxola, ex nb'et twutz tkyaqil twutz tx'otx', tu'n tokx q'oj kyxol Judiy, ex axix kynejiljo jun ma' ch'uq xjal, Nazarenos kyb'i. \v 6 Ex majxpe, tnejil ja te na'b'l qDiosa, tajtaq tu'n tb'aj tyajin. Tu'npetzi'n, b'e'x ok qtzyu'n, \v 7 me atzi'n tej tnejil xq'uqil, Lisias tb'i, b'e'x okx tlimo'n tib', ex tuk'a tkyaqil tipin, b'e'x el ti'n qe'y,\f + \fr 24:7 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 7.\f* \v 8 exsin tzaj tq'ma'ntz qa iltaq ti'j tu'n kyul twutza, aye kyajtaq tu'n kyqanin ti'j. Noqit aku txi tqanin te, tu'ntzin tel tniky'a, qa tkyaqiljo a ma txi qq'ma'n tey, twutzxix. \p \v 9 Kykyaqiljo Judiy a ite'taq antza, xi kymujtz'in qa twutzxjo a otaq b'aj q'met. \p \v 10 Atzin tej tnejil kawil xi tyek'in tuk'a tq'ob', tu'n tyolin Pabl. \p Chi Pabljo, tej tjaw yolin: Noq same, tata. Tuk'a tkyaqil wajb'ila kxe'l nq'ma'n kab'e tal nyola te kolb'il we'y twutza, qu'n b'i'n wu'n, qa ay kawil tojjo tx'otx' lu'n, atxix ojtxe. \v 11 Ex axa aku txi ka'yinte tumiljo lo; tzmape kab'lajaj q'ij, we nponlin toj Jerusalén, tu'n nk'uli'n twutz qMan Dios. \v 12 Ex mix jun maj in jyete, qa tzun nchin ch'otje tuk'a jun a'la, ex mix ja' jaw tiljxjal wu'n toj tnejil ja te kyna'b'l Dios Judiy, mo kyoj txqantl ja te na'b'l Dios, i'chaqpetla ttxanila tnam. \p \v 13 Aye xjal lo, chi Pabljo, nlay yek'it kyu'n, qa twutzxixjo a ma b'aj kyq'ma'n te patil we'y. \v 14 Me okpetzin k'wel nq'ma'ntza, qa nchin ajb'in te kyDios nxe'chila, tze'nkuxjo ntq'ma'n Tb'anil Tqanil, a tok tb'i te ma' ch'uq xjal kyu'n. Qu'n nxi nnimi'n a jotxjo tz'ib'in kyojjo u'j te kawb'il, exsin tz'ib'in kyu'n yolil Tyol qMan Dios ojtxe. \v 15 Ex at jun we' oyb'il we ti'j qMan Dios, tze'nkuxjo kye Judiy, qa chi jawil anq'in juntl majljo kyimnin, aye tb'anil xb'ant kyu'n, exqetzi'n nya b'a'n xb'ant kyu'n. \v 16 Tu'npetzi'n, tok tilil wu'n, tu'n ntsaqix wanmi'n, ex tu'n tb'antjo tb'anilx wu'n, twutz Dios ex kywutz xjal. \p \v 17 O b'ajxi ila' ab'q'e, chi Pabl, nb'etb'in toj junxil tx'otx', ex ma chin meltz'aj juntl majla toj ntanima, tu'n nq'o'n mob'itz kye yaj, ex tu'n t-xi nq'o'n woyaja te qMan Dios. \v 18 Ex tzuntaq nb'antjo lu'n wu'n, tej tb'aj nsaqsin wib'a, tze'nkuxjo nb'ant kyu'n nxjalila atxix ojtxe. Me nti' ch'in jaw tiljxjal, tej wel jyete toj tnejil ja te na'b'l Dios kyu'n jun jte'b'in Judiy tzajninqetaq toj tx'otx' te Asia.\x * \xo 24:18 \xt Kyb'i. 21:17-28\x* \v 19 Ayepetzintla kye xjaljo ẍi ul patil we'y twutza, qa at wila toj kywutz. \v 20 Exsin qa minatz, b'a'n tu'n ttzaj kyq'ma'n a ite' tzalu'n, qa at jun wila el jyet toj kywutz, tej nte'n kywutzjo xjal lo, ex kywutz kykyaqil kawil toj Sanedrín. \v 21 Metzin qa at wiltza ti'jjo, tej tjaw nẍch'i'n kyxol: Loqin inti'n tzalu'n toj Sanedrín kywutza, ayi'y kawil, noq tu'n nxi nnimi'n, qa chi jawitz anq'in juntl majl kykyaqil kyimnin, chi Pabl.\x * \xo 24:21 \xt Kyb'i. 23:6\x* \p \v 22 Tej tb'inte Félix ikyjo, b'e'x kyij tq'o'njo lu'n toj junxil q'ij, qu'n b'i'ntaqxix tu'n, tze'n tz'elpine Tb'anil Tqanil. Xi tq'ma'n kyjalu'n: Tzmaxi aj tuljo Lisias, a tnejil xq'uqil, atzin ktzajil q'ma'ntexixjo we'y, ti'jjo nb'aj kyi'ja. \p \v 23 Exsin xi tq'ma'n Félix te jun xo'l q'aq', qa il ti'j tu'n tok xq'uqit Pabl, me tu'n t-xi q'o'n ch'in tzaqpib'l te, ex tu'n t-xi q'o'n amb'il kye tuk'a, tu'n tok ka'yin. \p \v 24 Otaqxi b'aj jun jte'b'in q'ij, tej tkanin juntl majl Félix junx tuk'a t-xu'jil, aj Judiytaq, Drusila tb'i, exsin xi tq'ma'ntz, tu'n t-xi txokb'aj Pabl, ex antza kub'e tb'i'ne, tej tok ten Pabl yolil ti'jjo qnimb'il ti'j qAjaw Jesucrist. \v 25 B'e'x jaw xob' Félix, tej tok ten Pabl yolil ti'jjo, qa il ti'j jun chwinqil jikyin, ex tu'n tkub' qtzyu'n qib', ex ti'jjo jun kawb'il tu'n Dios, a na'mx tul kanin. \p Tb'ajlinxitzi'n ikyjo, xi tq'ma'n te Pabl: Kux txiy ja'lin. Ktzajil nq'olb'in juntl majla, aj tten amb'il wi'ja. \p \v 26 Atzin te Félix, tzuntaq nyon te', qa akutaq t-xi tq'o'n Pabl pwaq te, tu'n t-xi ttzaqpi'n. Tu'npetzi'n, ila' maj txket Pabl tu'n, tu'n tyolin tuk'a. \p \v 27 Japin kab'e ab'q'e ikyjo; me tb'ajlinxi', b'e'x el tej Félix te kawil, ex okx Porcio Festo te t-xel. Me atzinte Félix tajtaq te', tu'n tkanb'itjo kyajb'il aj Judiy tu'n. Tu'npetzi'n, b'e'x kyij q'o'n te Pabl toj tze. \c 25 \s1 Tej tyolin Pabl te kolb'il tib' twutz Festo \p \v 1 Kanin te Festo, tu'n tkub' qe tojjo toklin te kawil, ex tb'ajlinxi' oxe q'ij, b'e'x ex toj Cesarea, tu'n tkanin tzma Jerusalén. \v 2 Atzaj te' tkanin Festo, b'e'x i pon kychmo'n kyib'jo kynejil pale, junx kyuk'a Judiy, a nimxix kyoklin, te q'malte ti'chaqjo til Pabl. \v 3 Xi kyqanin, ex i kub'sin kywutz te Festo, tu'n t-xi q'i'n Pabl Jerusalén, qu'n tu'n antza toj Cesarea ta'yetaq, ex otaq b'aj kyximin, qa tu'ntaq tkub' kyb'yo'n Pabl toj b'e. \p \v 4 Me xi ttzaq'win Festo kyjalu'n: Lu te Pabl tku'x toj tze tzma Cesarea, ex ayinxa, ma chin kub' b'isinte tu'n nxi'y antza tojjo jte'b'in q'ijl, chi'. \v 5 Tu'npetzi'n, aye kawil kyxola, il ti'j tu'n kyxi' wuk'iy tzma Cesarea, te patil te Pabl tu'n kyyolin antza, qa at til toj kywutza. \p \v 6 Axsa kub' tene te Festo toj Jerusalén b'alaqa wajxaq mo lajaj q'ijl, ex b'e'x meltz'ajl tzma Cesarea. Tej qsqix, kub' qe tojjo toklin te kawil, ex xi tq'ma'n, tu'n t-xi q'i'n Pabl. \p \v 7 Tej tokx Pabl, b'e'x i ok laq'e Judiy tk'atz, ayej tzajninqetaq toj Jerusalén. Exsin ok tentz q'malte, qa nimku til Pabl, me nti' jun yek'inte qa twutzx. \p \v 8 Chitzin Pabljo kyjalu'n, tej tkolin ti'jx: Nti' jun we' wil ma ku'x, qu'n nti' nya b'a'n o b'ant wu'n ti'j kykawb'il Judiy, ti'jjo tnejil ja te na'b'l Dios ex nipe ti'jjo tnejil kawil te Rom. \p \v 9 Me qu'n tu'n tajtaq te Festo, tu'n tkanb'itjo kyajb'il Judiy tu'n, xitzin tqanintz te Pabl kyjalu'n: ¿Tajtzin te tu'n t-xiy tzma Jerusalén, tu'ntzintla toka toj xjelb'il antza? \p \v 10 Me xi ttzaq'win Pabl kyjalu'n: Me loqi'n intin twutza, ay kawil te Rom, qu'n antza tzalu'n il ti'j tu'n woka toj xjelb'il. Qu'n b'i'nxix te tu'n, qa nti' jun nya b'a'n o b'ant wu'n kyi'j Judiy. \v 11 Qatzin at jun wiltza o ku'x, a at kyimin ti'j, nlay kub' nxk'a'yin wib'a tu'n nkyima. Metzin qa nya twutzxjo, a ti'chaqjo nq'umlajtz wi'ja, mix a'l junte at toklin tu'n nxi q'o'n we'y kye. Tu'npetzintzjo, ma b'aj nk'u'ja tojjo lu'n ja'lin. Ok kxel nqani'n, tu'n nxi tsma'n twutz César, a tnejilxix kawil te Rom, tu'n woka toj xjelb'il tu'n. \p \v 12 Tb'ajlinxi' tqanin Festo kye q'olte tumil te, ti'jjo otaq tq'ma Pabl, tzaj tq'ma'n kyjalu'n: Qu'n axa ma tzaj qaninte, tu'n toka toj xjel tu'n César toj Rom, mala txi'tza antza. \s1 Tej tpon q'i'n Pabl twutz Agripa \p \v 13 Tej kyb'ajjo jun jte'b'in q'ij, b'e'x ul tej nmaq kawil, Agripa tb'i, junx tuk'a t-xu'jil Berenice, tzma Cesarea, tu'n kyq'olb'in te Festo. \v 14 Qu'n tu'n ila' q'ij i ten antza, b'e'x ok ten te Festo q'malte te Agripa, a ti'jjo otaq tziky'x ti'j Pabl. Chi' kyjalu'n: At jun ichin tzalu'n, a kyij q'o'n toj tze tu'n Félix ojtxe. \v 15 Tej nte'n toj Jerusalén, b'e'x i pon jni' kynejil pale junx kyuk'a nim kyoklin kyxol Judiy q'malte ti'chaqjo til, ex tzaj kyqanin we'y, tu'n tkub' nkawi'n. \v 16 Me xi'tzin nq'ma'ntza kye, qa ajjo kawil te Rom, nya naq'le, tu'n tkub' tb'yo'n jun xjal, qa na'mxtaq tmeje twutz kyuk'a tajq'oj, tu'n tkolin ti'jx. \p \v 17 Tu'npetzi'n, chi Festo, tej kyulj Judiy tzalu'n, mix kub'e n-ayo'n ch'intla, qala' noqx te' qsqix, b'e'x in kub' qey tojjo wokli'n, ex xi nq'ma'n, tu'n t-xi iq'b'ajjo xjal anetzi'n. \p \v 18 Me ayetzin kyej i ul q'mal te' jni' til Pabl, ex nti'x i jaw ch'otj ti'j ti'chaqjo il, a otaq chi b'aj nb'isi'n. \v 19 Noq o'kx b'aj kyq'ma'n ti'j, a jni'chaqjo nb'aj toj tnimb'il, ex ti'jjo jun b'yal Jesús, a o kyim, me itz', chi Pabljo. \v 20 Ayintzin we', mix tene tumil toj nnab'la, tze'n tu'n toke lo. Xitzin nqanintza te Pabl, qa tajtaq tu'n t-xi tzma Jerusalén, tu'n tok toj xjelb'il ti'jjo a otaq b'aj q'ma'n ti'j. \v 21 Me atzinte Pabl otaq tqane te', tu'n t-xi nsma'n tzma Rom tuk'a tnejilxix kawil tu'n tok toj xjelb'il. Tu'npetzi'n, b'e'x xi nq'ma'n tu'n tten toj tze, tzmaxi aj tten amb'il we'y, tu'n t-xi smet, chi Festo. \p \v 22 Xitzin tq'ma'n Agripa te Festo kyjalu'n: Ex wajatla we', tu'n nb'i'n ti'jjo xjal anetzi'n. \p Atzin te Festo, xi ttzaq'win: B'e'x ktb'ib'ilku te nchi'j. \p \v 23 Toj junxil q'ij, i kanin Agripa ex Berenice twutz ja te kawb'il, ex i okx tuja tze'nqeku kawil, junx kyuk'a kynejil xo'l q'aq' exqetzi'n xjal, a nim kyoklin toj tnam. \v 24 Tq'ma Festo, tu'n ttzaj q'i'n Pabl, ex tq'ma kyjalu'n: Noq samiy Agripa, ay nmaq kawil, ex kykyaqila xjal a loqi'y ch'uqleqe tzalu'n quk'iy; lu tej xjal lo. Kykyaqilx Judiy nchi qanin ti'j, i pon q'malte we'y tzma Jerusalén, ex loqe ma chi ul tzalu'n toj Cesarea qanilte we'y, tu'n tkub' b'yet. Tzunx njaw kyẍch'i'n wen, ex mina nchi kub' qenx. \p \v 25 Metzin wetza te we, chi Festo, nyakutzaj nti' te ma tb'inche, tu'n tiky'xjo lu'n ti'j. Me qu'n ax ma qaninte, tu'n tok toj xjelb'itz tu'n tnejilxix kawil toj Rom, César Augusto, a nim toklin tb'i. Tu'npetzi'n, ma kub' nb'isi'n, tu'n t-xi smet antza. \p \v 26 Me tu'n nti'xix tumil te we'y, chi Festo, tze'n tyol jun u'j, tu'n t-xi tz'ib'it te César, a wajawi'y, a tnejilxix kawil, a ti'chaq tb'inchb'in xjal lo; matzin tzaj wintza kywutza, me twutzxixa ay, nmaq kawil Agripa, tu'ntzintla, aj tb'aj tqaninjiy jni'xjo til, matzintla kub' ntz'ib'intza twutz u'j. \v 27 Qu'n nyakuj nya tumiljo te we'y, a tu'n t-xi smet jun xjal nim til, exsin mina txi tz'ib'it tiqu'nil s-etza til kyexjal. \c 26 \s1 Tej tyolin Pabl te kolb'il tib' twutz Agripa \p \v 1 Xitzin tq'ma'n Agripa te Pabl kyjalu'n: Aku yolin ja'lin, tu'n tkolin ti'jxa. \p Jawtzin ti'n Pabl tq'ob', exsin ok tentz yolil. Chi' kyjalu'n: \v 2 Noq same, tata. Tzunx nchin tzalaja ja'lin, ay, nmaq kawil Agripa, tu'n nim toklin, tu'n kchin yolila twutza, ex tu'n tb'ant nklonte wib'a, ti'j tkyaqiljo nya b'a'n, a ma b'aj kyq'ma'n Judiy wi'ja. \v 3 Tzun nchin tzalaja, qu'n tu'n tojtzqi'n te, ay Agripa, a jni'xjo nb'ant toj kychwinqil Judiy exqetzi'n nchi b'aj yolajtz qxola. Tu'npetzi'n, kxel nqanin tey tuk'a tipin tchwinqila, ex tu'n tkub' tb'i'njiy a kxel nq'ma'n. \s1 Tchwinqil Pabl, te' na'mtaq tnimin \p \v 4 Kykyaqil Judiy b'ilte ex ojtzqi'n kyu'n, tze'n nchin anq'ini'y kyxol, toj we' ntx'otx' ex toj Jerusalén, atxixj tej ẍin tzaja toj nq'ayila. \v 5 Ex b'i'n kyu'n, ex aku kub' kyq'ma'n qa kyaj, qa Pariseyqinx we', ex intinkxa kyxoljo ch'uq xjal, a tzunxix kub' qniminji'y tkyaqil kyxnaq'tzb'il Judiy.\x * \xo 26:5 \xt Kyb'i. 23:6; Fil. 3:5\x* \v 6 Ex atzin ja'lin, ma chin tzaj q'i'n toj pa'b'in noqxix tu'n at jun q'uqb'il qk'u'ja ti'jjo o tzaj tq'ma'n qMan Dios kye ojtxe qxjalila. \v 7 Ajo kab'lajaj ch'uq xjal, tyajil Israel, a ojtxe qxe'chil, loqo'y nqo ayon ti'j tu'n tjapin b'ajjo a tzaj ttziyin qMan Dios qe'y: Qa il ti'j tu'n kyjaw anq'in juntl majl kyimnin. Tu'npetzi'n, nqo k'ulin twutz Dios, ex nqo ajb'in te, q'ijl ex qniky'in. Ay Agripa, noq tu'njo qq'uqb'il qk'u'ja lo loqe Judiy nchi patin wi'ja tojjo pa'b'in ja'lin. \v 8 ¿Me ti'xix qu'n mina nxi kynimin kye, qa kchi jawitz anq'in juntl majl kyimnin tu'n qMan Dios? \s1 Tej tajtaq Pabl tu'n kykub' tb'yo'n nimil \p \v 9 Ex ikyxtaq weji'y nnab'l ojtxe, chi Pabl, qa iltaq ti'j tu'n tkub' b'inchit ila' mib'in kyi'jjo kykyaqil, a lipcheqetaq ti'j tb'i Jesús aj Nazaret. \v 10 Ikytzin b'antjo wu'n toj Jerusalén; ila' nimil kux nq'o'n toj tze, tej ttzaj kytziyin kynejil pale. Ex atzaj te' kykub' b'yo'n, b'a'ntaqjo lu'n te we'y. \p \v 11 Ila' maj, chi Pabl, i b'aj nb'yo'n tu'ntzintla tkyij kytzaqpi'n kynimb'il ti'j Jesús. Ex b'antjo lo wu'n toj kykyaqil ja te kyna'b'l Dios Judiy. Ex tu'ntaqjo txqan nq'oja kyi'j, in ok te'n lajolkye nya noq o'kxjo kyojjo tnam te Israel, qala' majx kyojjo tnam te najchaq.\x * \xo 26:11 \xt Kyb'i. 8:3; 22:4-5\x* \s1 Tej tyolin Pabl juntl majl ti'jjo otaq b'aj ti'j, te' tnimin \r (Kyb'i. 9:1-19; 22:6-16) \p \v 12 Ay, Agripa, chi Pabl, noq tu'n nb'isa ikyjo, b'e'x xi wi'n wib'a, tu'n nkani'n tojjo tnam Damasco; chq'o'n in xiyi'y tu'n kykawb'il kynejil pale. \v 13 Me tzuntaq nchin b'eta ikyjo, otaq tziky' kab'laj q'ij, te' nlonti'y jun nim tspiky'imil, tzaj qoptz'aj toj kya'j, a nimxix ch'intl tqoptz'ajiyil tze'nku tqan q'ij, a ox tilk'ajxix wi'jali'y ex kyi'jjo a nchi b'ettaq wuk'iy. \v 14 Qkyaqilxa kub' lank'aj twutz tx'otx', ex nb'i'y tq'ajq'ojil twi' jun a'la, a tzaj q'mante we'y toj kyyol aj Judiy. Chi' kyjalu'n: ¡Saulo, Saulo! ¿Ti'n wila ma chin el tiky'i'n? Axa n-ok q'o'nte jun mib'in ti'jxa, ikyx tze'nku jun wakx nkjo'n, aj tok twa'b'i'n jun ma juch' kxb'il, ex aj qa nya tumiljo nb'ant tu'n. \p Xitzin nq'ma'ntza: \v 15 Noq samexixa, wAjawa. ¿Ankye te? \p Tzajtzin ttzaq'win we'y: Ayin weji'y Jesús, ex ayinxji'y a ma chin el tiky'i'n. \v 16 We'ksa ja'lin, qu'n ma tz'ok nyek'in wib'a tey tu'ntzin tajb'i'n we'y, ex tu'n tokin te q'mal te' a ma tliy ja'lin, exsin a na'mx tlontiy wi'ja. \v 17 Kkletila wu'n kye Judiy ex kye' nya Judiy, qu'n kyxoltzin xjal anetzi'n kxel nchq'o'niy ja'lin. \v 18 Kxel nchq'o'n kyxol, tu'ntzintla tjqetjo kynab'l, tu'ntzintla mina chi b'et toj najin, tze'nku jun xjal nb'et toj qxopin; qala' toj tumilxix, tze'nku jun xjal nb'et toj spiky'in. Ikytzin kchi elitze' tjaq' tkawb'il tajaw il, tu'n kyok lipe, ex tu'n kynimin wi'ja, ayi'n kyMan ex kyDios. Noq tu'n ikyjo, knajsitiljo kyil, ex ktenb'il kyoklin tojjo xjan Ntanima, ayi'n kyDios. \s1 Tej tkub' tnimin Pabl a otaq tzaj tq'ma'n Dios te \p \v 19 Ay, Agripa, ikytzin b'ajjo, chi Pabl. Kub' nniminji'y a tzaj tq'ma'n qMan Dios we'y. \v 20 Tnejilxix, xi nq'ma'nji'y Tb'anil Tqanil kye' ite'taq toj Damasco.\x * \xo 26:20 \xt Kyb'i. 9:19-22\x* Tb'ajlinxi' ikyjo, xi nq'ma'n kye' ite'taq toj Jerusalén, ex te tkyaqil xjal toj tkyaqil tx'otx' te Judey.\x * \xo 26:20 \xt Kyb'i. 9:28-29\x* Ex majxjo kye' nya Judiyqe, i tzaj ntxko'n, tu'ntzintla kynimin, tu'n kymeltz'aj tuk'a Dios, exsin tu'ntla b'a'njo kyb'inchb'in te yek'il te' kynimb'il. \p \v 21 Noq tu'n nyoli'n kyuk'a nya aj Judiy, chi Pabl, in ok tzyu'n kyu'n Judiy toj tnejil ja te na'b'l Dios toj Jerusalén, ex kyajtaq tu'n nkub' kyb'yo'n. \v 22 Me noq tu'n tmojb'il qMan Dios, loqin inti'n tzmax tzalu'n, ex nchin yolin ti'j Dios kyuk'a kykyaqiljo nimxix kyoklin, exqetzi'n kyuk'a jni' txqantl. Kukx nchin yolinji'y, ex nti'x ch'in ma tz'ok ntz'aqtzi'n, tze'nku kyij tq'ma'n Moisés, a yolil Tyol qMan Dios ojtxe, junx kyuk'a txqantl, a ti'taqjo tu'n tb'aj: \v 23 Qa ilxtaq ti'j tu'n tkyim Crist, a Klolqe. Me tb'ajlinxitaqjo tkyimlin, axixtaq tnejiljo, tu'n tjatz anq'in juntl majl;\x * \xo 26:23 \xt 1Co. 15:20\x* exsin tu'n tq'metjo kolb'il te qtanima ex kye' txqantl junxil tnam.\x * \xo 26:23 \xt Is. 42:6; 49:6\x* Atzin kolb'il, ikyx tze'nku jun tzaj te yek'b'il te' b'a'n. \s1 Tej tyolin Pabl tu'n tkub' tk'u'j Agripa, tu'n t-xi tnimin Tyol Dios \p \v 24 Tej tb'aj tq'ma'n Pabljo lo, te kolb'ilte, b'e'x jaw weqj Festo, ex tq'ma: ¿Qape tx'u'j ta'ya te twi', Pabl? Noq tu'n nim t-xnaq'tzb'ila, ja' ma tz'ele tx'u'j twi'y. \p \v 25 Me atzin te Pabl xi ttzaq'win: Nya tx'u'jqin we', ay Festo, a nimxix toklina, qala' mikyxi te', qu'n tumilxix ex twutzxixjo, a xi nq'ma'n. \v 26 Ex lu'pe Agripa lo, a nmaq kawil. Atzin te ojtzqil te', a jni'chaqjo ma b'aj nq'ma'n. Tu'npetzi'n, nchin yolin jikyin wen twutz, qu'n b'i'nxix wu'n, qa b'in tkyaqiljo lu'n tu'n, qu'n nya toj ewajil xb'ante, a ma b'aj nq'ma'n. \p \v 27 Ay, Agripa, chi Pabl, ¿Tzuntzin nxi tnimin tejiy a kyyol yolil Tyol Dios? ¡B'i'n we wu'n, qa nxi tnimi'n! \p \v 28 Xitzin ttzaq'win Agripa: ¿Noqx ch'ime xkub'e nk'u'ja tu'n woka te nimil? \p \v 29 Xi ttzaq'win Pabl te: Qa noq ch'ime mo qa nimxtaq, me noqit iky tajb'il qMan Dios, nya o'kxa a ay, nim tokli'n, qala' kykyaqilxitla' a loqe nchi b'in wi'ja ja'lin, tu'n kyoke nimil tze'nku we'; me nya k'lo'nqi'y tu'n kxb'il tze'nku we'. \p \v 30 Jawtzin we' nmaq kawil junx tuk'a t-xu'jil, Berenice tb'i, ex tuk'a Festo, a kawil, ex kykyaqiljo a q'uqleqetaq antza. \v 31 El kypa'n kyib'jo kawil, tu'n kyyolin kyjunalx ti'jjo til Pabl. Kyq'ma kyxolilex kyjalu'n: Nti' te' ichin til lo te kyimin, ex nya tu'n tku'x toj tze. \p \v 32 Atzin te Agripa xi tq'ma'n te Festo: Matla txi tzaqpet te ichin lo, noqit nya ax saj qaninte, tu'n tok toj pa'b'in twutz Augusto César, a tnejilxix kawil te Rom. \c 27 \s1 Tej t-xi sma'n Pabl tzma Rom \p \v 1 Atzaj te' tkub' kyb'isi'n, tu'n qxi chq'o'n tzma Italia, ja' ta' Rom, atzin Pabl exqetzi'n txqantl ite'taq toj tze, b'e'x i xi q'o'n tjaq' tkawb'iljo jun xo'l q'aq', Juliotaq tb'i, a toktaq te tajlaljo jun ch'uq xo'l q'aq' te Augusto César, a tnejilxix kawil toj Rom. \v 2 O okxa toj bark, a attaq toj tnam Adramitio, a ch'ixtaq tex tu'n tkanin kyojjo ila' tnam te Asia, aye ite'taq ttzi ttxuyil a'. Ex attaq Aristarco quk'iy, jun xjal aj Tesalónica, jun tnam toj tx'otx' te Macedonia. \v 3 Ex o xi'y toj junxil q'ij, ex o kani'n toj Sidón. Xi q'o'n amb'il te Pabl tu'n Julio, noq tu'n t-xi' q'olb'il kye' tuk'a, ex tu'n tok ka'yin kyu'n. \v 4 Tej qexa toj Sidón, o ex juntl majla toj bark. Mix b'ante tu'n qxi'y jikyin, qu'n qumila ntzaje ju'mintaq kyq'iq'. Tu'npetzi'n, xi qtxalpin ch'in qib'a toj qman q'ob'a, tu'n qiky'xa ttxlajjo tx'otx', Chipre. \v 5 O jlajinxi toj ttxuyil a', junx twutzila tx'otx' te Cilicia ex Panfilia, ex o kani'n tzma Mira, jun tnam toj tx'otx' te Licia. \p \v 6 Antza, ele jyete jun bark tu'n Julio, aj tnejil xo'l q'aq'. Ajo bark anetzi'n tzajnintaq toj Alejandría. Okxsin q'o'ntza toj, tu'n qkani'n tzma Italia. \v 7 Cheb'exix o b'eta toj ila' q'ij, ex tuk'a nimxix aq'untl, o kani'n nqayin tk'atz Gnido, qu'n njumintaq kyq'iq' wen qwutza. O iky'a tk'atz Salmón, ex o iky'a ti'jxi tx'otx', Creta tb'i. \v 8 Nimx ch'in iky'x qi'ja toj qb'e'y ttxanila tx'otx'. O kanintza tojjo jun najb'il, Buenos Puertos tb'i, a nqayin ta'ye tk'atzjo tnam Lasea. \p \v 9 Nimxtaq amb'il otaq qnajsi'y, noq tu'n tpaj kyq'iq', ex nimxtaq xob'ajil tu'n qb'eta toj ttxuyil a', qu'n tu'n ch'ixtaq tok jb'alil. Tu'npetzi'n, xi tq'ma'n Pabl jun tumil. Chi' kyjalu'n: \v 10 Ayi'y tata, nkub' nnab'li'n qa nya b'a'n tu'n t-xi qi'n qb'e, qu'n aku txi mulq'ajjo bark exsin tkyaqil tiqitz. Ex majqox, aku qo kyim. \p \v 11 Me atzin te' tnejil xo'l q'aq' kub' tnimi'n a otaq kyq'ma tajaw, exsin otaq tq'ma q'iltetaq bark, ex nya a otaq tq'ma Pabl. \v 12 Ex tu'n nya wentaqjo najb'il anetzi'n tu'n tiky'x jb'alil qu'n antza; tu'ntzi'n, ch'ime kykyaqilx kub' b'isinte qa wen tu'n qexa, ex tu'n tok qq'o'n tilil, tu'n qkani'n tzma Fenice, jun tnam toj tx'otx' Creta, a at tumil tjawitz q'ij, ex antza tu'n tiky'e jb'alil qu'n. \s1 Tej ttzaj nim q'ankyaq ti'j bark, ja' tokxitaq Pabl \p \v 13 Kub' kyb'isin, qa akutaq txi qi'n qb'e'y, qu'n noq ch'in njumintaq kyq'iq' tzajnin kub'l. O etza, ex b'et bark qjaq'a toj ttxuyil a' ttxlajile Creta. \v 14 Me a'kxtaq tb'ajjo ikyjo, ox juminx txqan kyq'iq', tzajnin jawl, ex ok peq'j ti'j bark. \v 15 Oktzin tentz limolte bark. Noqx kub' qyo'n qib'a te, qu'n tu'n nlaytaq b'ant qb'eta ja' qajataqa tu'n tpaj kyq'iq'. \v 16 O iky'xa ti'jxi jun tal much' tx'otx' tku'x toj ttxuyil a', Clauda tb'i, ja' nyale njumintaq kyq'iq'jo. Ex tuk'a nim aq'untl, ja'tza qi'nji'y jun tal much' bark te kolb'il kyexjal, a k'lo'ntaq ti'jxi bark ja' o tokxitaqa. \v 17 Tej tjatzjo tal much' bark, oktzin kyk'lo'n kyuk'a lawin aqwil ti'j tk'u'jjo ma tij bark tu'n mi laqje. Exsin tu'n nimtaq kyxob'il tu'n tkyij tx'a'yit bark toj tz'awin, Sirte tb'i, kutztzin kyi'n xb'alin, a ja' n-okxi kyq'iq' te limolte bark. Tu'ntzi'ntzjo, xi kytzaqpin kyib', tu'n t-xi q'i'n bark tu'n kyq'iq'. \v 18 Atzi'n tojjo juntl q'ij, kujxtaq ta'ye kyq'iq' ex jb'al. Tu'npetzi'n, i ok ten xo'l te' tiqitz bark toj ttxuyil a', \v 19 ex toj toxin q'ij, i ok ten xo'l te' tkyaqiljo a tokxtaq te tz'aqtzb'ilte bark, a nti'xixtaq kyokin, tu'ntzintla mina t-xi mulq'aje toj ttxuyil a'. \p \v 20 Toj ila' q'ij, mix qlayi'y tqan q'ij, exqetzi'n kyspiky'imil che'w; ex otaq tz'el toj qk'u'ja, qa akutaq qo kleta, qu'n tu'n nimxtaq jb'al ex kyq'iq' n-ok jumintaq ti'j qbarka. \v 21 Qu'n tu'n ila'taq qb'aja na'mxtaq qwa'n toj ila' q'ij, jawtzin we' Pabl kyxolxjal, ex tq'ma kyjalu'n: Ayi'y tata, noqit ma kub' kyniminji'y a xi nq'ma'n kye'y, tu'n mina tu'n qetz toj Creta, minatla siky'xjo jni' mib'in qu'n. \v 22-23 Me atzin ja'lin, mina chi tzaj xob'a, qu'n ma tz'ok tyek'in jun t-angel Dios tib' we'y qniky'in, a saj chq'o'n tu'n Dios, a at wokli'n te, ex nchin ajb'i'n te. \v 24 Ex saj tq'ma'n angel we'y kyjalu'n: Mi tzaj xob'a Pabl, qu'n tu'n nti' jun mib'in kyky'elix ti'ja, qu'n il ti'j tu'n t-xi'y twutz tnejilxix kawil toj Rom. Ex noq tu'n tpaja, kykyaqiljo ite' tuk'iy toj bark, ok kchi kletil tu'n Dios. \p \v 25 Tu'npetzi'n, ayi'y tata, chi Pabl, kyinks kyib'a, qu'n q'uqle nk'u'ja ti'j Dios, qa ikyx kb'ajiljo tze'nku ma tzaj tq'ma'n angel we'y. \v 26 Me il ti'j tu'n tok takpajjo bark ti'j ch'in tx'otx' toj ttxuyil a'. \p \v 27 Otaqxi b'aj kyajlajaj q'ij qb'etb'i'n tojjo ttxuyil a', Adriático tb'i, antza otaq qo pon sulili'n tu'n kyq'iq'. Niky'jin aq'wiljo ikyjo, ayetzi'n aq'nil toj bark, b'e'x i kanin ti'j, qa ch'ixtaq qpon kani'n ttzi tx'otx'. \v 28 Tu'n ikyjo, kux kymilo'n jni'taq t-xe ttxuyil a' antza, ex te ka'wnaq vartaq. Kux kymilo'n juntl majl, tej otaq t-xi qb'eti'n ch'intla, ex o'kx te lajaj toj ka'wnaqtaq t-xe. \v 29 Tu'n ch'ixtaq qkani'n tk'atzjo tx'otx', b'e'x tzaj kyxob'iljo aq'nil, qa akutaq tz'ok takpajjo bark kyi'j ma tij ab'j, ex toj qxopin. Tu'npetzi'n, b'e'x kux kyq'o'n kyaje kxb'il ti'jxi bark, tu'n mina b'etl. Tb'ajlinxi' ikyjo, i ja na'n Dios, ex xi kyqanin tu'n liwey tu'n qsqix. \v 30 Me ayetzin kyej aq'nil, kub' kyb'isin tu'n kyoq, noq tu'n kyxob'il te kyimin. Tu'ntzintzjo, tu'ntaq tkux kyi'n tal much' bark te kolb'ilkye, ex tu'ntaq tkux kyq'o'n jun jte'b'in kxb'il twutz bark tu'ntzintla mina b'etl. \v 31 Me atzin te Pabl xi tq'ma'n kye xo'l q'aq' ex te kynejil. Chi' kyjalu'n: Qa mina ẍi kyijjo aq'nil toj bark, ayi'y nlay chi kleta. \p \v 32 Tu'npetzi'n, b'e'x el kytajk'in kyej xo'l q'aq' aqwil, a k'alb'il te' much' bark, ex b'e'x xi kytzaqpi'n, tu'n t-xi mulq'aj toj ttxuyil a'. \p \v 33 Qlixjexix wen, xi toqxenin Pabl kye, tu'n t-xi kywa'n ch'in ti', ex chi' kyjalu'n: Ma b'ajxi kyajlajaj q'ij, ex na'mx kywa'n kye', noq te oyb'il te' ti' kky'elix qi'j. \v 34 Tu'npetzi'n, nchin kub'sin nwutza kye'y, tu'n t-xi kywa'n jun tal kywa'y. Il ti'jjo lo, qa kyaja tu'n kyanq'i'n, qu'n mix a'lx junte knajil, ex mixpela jun tsmal kywi'y knajil toj a'. \p \v 35 Tej tb'aj tq'ma'n Pabl ikyjo, jaw ttzyu'n jun pan, ex kywutz kykyaqil, xi tq'o'n chjonte ti'j te qMan Dios. \v 36 Kub' tpiẍin Pabl pan, ex ok ten wa'l. Tu'n ikyjo, jotx jaw qi'n qib'a, ex b'e'x ok tena wa'l; \v 37 qaqlajaj toj kyajlajaj k'al\f + \fr 27:37 \ft Qaqlajaj toj kyajlajaj k'al, 276 n-ele.\f* qb'aja qkyaqila, a o tokxtaqa toj bark. \v 38 Tej tb'aj qwa'nji'y a qajtaqa, b'e'x xi kyxo'n toj a', a ch'intl triy tokxtaq toj bark, tu'ntzintla nya nimxixjo talil bark. \s1 Tej tel yuch'j bark toj ttxuyil a' \p \v 39 Atzaj te' qsqix, mix ele kyej aq'nil kyniky' te tx'otx' anetzi'n. Me kyli txqan tz'awin attaq ttxa'n jun tqan a'. Tu'npetzi'n, kub' kyb'isin tu'n t-xi kyq'o'n tumil kyq'iq', tu'ntzin t-xi limo'n qbarka antza. \p \v 40 Tu'n ikyjo, kub' kytajk'in k'alb'il kye' kxb'il te tzuyb'ilte bark, ex b'e'x xi kytzaqpi'n toj ttxuyil a', ex tzaj kyko'pin tze, a n-ajb'in te xuyb'ilte bark. Ex texjo or anetzi'n, b'e'x jax kyq'o'n jun xb'alin, a attaq twutz bark. Tu'n ikyjo, b'e'x xi laq'e tej bark tu'n kyq'iq' toj tz'awin ttzi a'. \v 41 Me attaq txqan tz'awin punle antza. Antza, oke takpaje, ex b'e'x xi yuq'jjo ttxa'n bark toj tz'awin. Tu'n ikyjo, mix b'ante tyekj, ex atzin tzma ti'jxi bark b'e'x n-ok yuch'jtaq, tze'n ntzaj piq'j a' ti'j. \p \v 42 Ayetzin kyej xo'l q'aq', kyajtaq kye' tu'n tkub' kyb'yo'n jotxjo jni' xjal, a tzajninqe toj tze, tu'n mina chi tzaqpaje, aj kyok tentaq xa'lil a'. \v 43 Me atzin te' kynejil xo'l q'aq' tajtaq te' tu'n tkolin ti'j Pabl. Tu'npetzi'n, mix ttziye, tu'n kykub' b'yet, qala' xi tq'ma'n kye', a b'a'n chi xa'lin a', tu'n nej tu'n t-xi kyxo'n kyib' toj a', tu'n kykanin ttzi tx'otx'. \v 44 Ayetzin kye' txqantl, xi q'ma'n kye, tu'n ttzaj kytzyu'n jun tz'lan mo juntl tkuchimil bark, tu'ntzintla kyiky'x tib'aj. Ikytzi'n, o kleteji'y qkyaqilxa, tej qkani'n ttzi tx'otx'. \c 28 \s1 Tej tklet Pabl exsin txqantl tuk'a toj tx'otx' Malta \p \v 1 Noq klo'nqotaqla qkyaqilxa, tej qb'inti'y qa Maltataq tb'i ch'in tx'otx', a tku'xtaq toj a'. \v 2 Toj tb'anil oke ka'yini'y qkyaqilxa kyu'n xjal najleqetaq antza, ex tu'n tzuntaq nkub' jb'al, ex nimku che'w, b'e'x kub' kykcho'n q'aq', exsin o xi txko'ntza kyk'atz. \v 3 Atzin te Pabl otaq b'aj tchmo'n ch'in tzqij si; ex tzuntaq okx tq'o'n toj q'aq', tej tetz lipin jun kan tu'n t-xob'il te q'aq', ex b'e'x ok b'altz'aj, ex ok ttx'a'n tq'ob' Pabl. \p \v 4 Aye xjal najleqetaq antza, tej kylonte kan b'altz'ink tib' ti'j tq'ob' Pabl, jaw yolin kyxolx. Chi chi' kyjalu'n: B'alaqa b'yol xjal te ichin lo. Mapetzin klet toj ttxuyil a', me a kawil toj kya'j, nlay ttziye tu'n tanq'intl. \p \v 5 Me atzin te Pabl, b'e'x el tchto'n ti'j tq'ob'. Tu'n ikyjo, b'e'x kux tz'aq tej kan toj q'aq', ex nti' te Pabl b'ajte. \v 6 Kykyaqilx nchi ayontaq jni' or kxel mal Pabl, tu'n ttx'a'b'in kan, mo jni' ortaq tu'n tkyim. Nimku kub' kyayo'n, me atzaj te' tel kyniky' te, qa nti' otaq b'ajte, b'e'xsin ja kymeltz'in kynab'ltz, exsin ok tentz q'malte qa jun diostaq te Pabl. \p \v 7 Ite'taqtzin txqantl tnej tx'otx' nqayintaq ite'ye tk'atzjo najb'il antza, a etzintaq tu'n jun ichin, Publio tb'i, nimxixtaq toklin tojjo tkyaqil tx'otx' te Malta. Toj tb'anil iwli'y tu'n, ex toj tb'anil mojin quk'iy toj oxe q'ij. \p \v 8 Me atzi'n ttata Publio, yab'taq te' tu'n kyaq ex tu'n chk'oj, ex tku'xtaq toj ttxo'w. B'e'xsin xi' Pabl q'olb'ilte. Atzin te' tb'aj na'n Dios ti'j, i kub' tq'o'n tq'ob' tib'aj, ex b'e'x q'anit tu'n. \v 9 Tu'n ikyjo, b'e'x i b'ijte kyu'n txqantl yab', a ite'taq tojjo tx'otx' antza, ex i tzaj kyej yab' anetzi'n, ex ikyxjo, b'e'x i q'anit. \p \v 10 Nimku b'ant kyu'n te ka'yb'il qe'y. Atzin te' qokxa jun majla toj juntl bark, nimku tzaj q'o'n qe'y, a ilxix ti'j, tu'n tokin qu'n toj b'e. \s1 Tej tkanin Pabl toj tnam Rom \p \v 11 Tb'ajlinxi' oxe xjaw qu'n tojjo Malta, o okxa tojjo juntl bark tzajnintaq toj Alejandría, ex antza ta'yetaq toj Malta, tej tkub' ten jb'alil. Atzin bark anetzi'n, ite'ktaqjo kab'e kywutzb'iyil dios ti'j, Cástor ex Pólux kyb'i. \p \v 12 O xi'y toj, ex o kani'n toj tnam Siracusa. Oxe q'ij o kyija antza. \v 13 Ex antza, o exi'y, nqayin toj mlaj, tu'n qkani'n tzmax toj tnam Regio. Toj junxil q'ij, kyja' tzaje kyq'iq' kub'l qumila. Tu'ntzi'n, toj junxil q'ij o kani'n tzma Puteoli, \v 14 ja' ele qk'ulb'i'n qib'a kyuk'a ila' nimil, a xi txko'n qe'y, tu'n qkyija wuq q'ij kyuk'a. Ikytzi'n, o kaninji'y tzmax Rom. \v 15 Otaq kyb'i kye nimil te Rom tqanil, qa tu'ntaq qkani'n. Tu'npetzi'n, i tzaj k'lel qe'y toj b'e tzmax kyojjo kab'e tnam, Foro de Apio ex Tres Tabernas kyb'i. Atzaj te' kyiwle qu'n, b'e'x xi tq'o'n Pabl chjonte te qMan Dios, ex b'e'x ja ti'n tib'. \p \v 16 Atzaj te' qkani'n tzma Rom, i xi tq'o'n Julio, a tnejil xo'l q'aq', tkyaqil aj tze toj tq'ob' juntl xo'l q'aq'. Ante Pabl tzaj q'o'n amb'il te', tu'n tten tjunalx, ex junch'in xo'l q'aq' kyij te ka'yilte. \s1 Tej tyolin Pabl kyuk'a t-xjalil toj Rom \p \v 17 Otaqxi b'aj oxe q'ij qkanli'n, tej t-xi tchq'o'n Pabl txkol kye kynejil Judiy te Rom. Atzaj te' kychmet, xi tq'ma'n Pabl kye kyjalu'n: Ayi'y nxjalil, nti' we' nb'inchb'in nya b'a'n kyi'j aj Judiy ex ti'jjo tze'n ẍi anq'ine ojtxe qxjalila. Me ma chinx q'o'n toj kyq'ob' xjal te Rom tzma Jerusalén. \v 18 Atzaj te' xb'aj qanin we'y, mataq chinx tzaqpi'n, qu'n tu'n mi xjyet tumil kyu'n, tu'n nkub' kawi'n te kyimin. \v 19 Me mina xkytziye Judiy. Tu'npetzi'n, xi nqanintza, tu'n woka toj pa'b'in twutzjo tnejilxix nmaq kawil tzalu'n toj Rom.\x * \xo 28:19 \xt Kyb'i. 25:11\x* Me nti' ch'in we' aku chin ja yolb'in, ex nti' nyola te patil kye xjal te ntanima. \v 20 Tu'npetzi'n, ma chi tzaj ntxko'n, tu'n kyok nka'yi'n, ex tu'n nyoli'n kyuk'iy, qu'n awo aj Judiyqo at junqe qq'uqb'il qk'u'j tu'n tten tkawb'il qMan Dios qxol, ex tu'n qjaw anq'in juntl majl kyxol kyimnin, aj qkyim. Ex noq tu'n tpajjo ikyjo, loqi'n k'lo'nqin tu'n kxb'il. \p \v 21 Tzajtzin kyq'ma'n kyej Judiy kyjalu'n: Nti' jun qe' u'j o tzaj qtzyu'n tzajnin toj tx'otx' te Judey, a tzunt yolin ti'ja. Ex nti' jun qxjalil a kyxoljo najleqe antza, a mat tzul tzalu'n, a nyat b'a'n tyol ti'ja. \v 22 Me qajtzintza tu'n qb'inti'y tze'n te tna'b'l, qu'n b'i'n qe' qu'n, qa nyolb'ajtz toj tkyaqil twutz tx'otx' ti'jjo ak'aj ch'uq xjal, aye nimilqe ti'j Jesús. \p \v 23 Tu'ntzi'n ikyjo, ok kyjyo'n jun q'ij, ja' i chmete txqan xjal, ja' najletaq Pabl. Tojjo q'ij anetzi'n, yolin Pabl ti'j Tkawb'il qMan Dios. Xi xkye qlixje wen, ex tzmaxi te qqoqix, ok tilil tu'n Pabl, tu'n tkub' kyk'u'j, qa twutzxixjo Tyol Dios tz'ib'in kyu'n yolil Tyol. \v 24 Ite' junjun i xi niminte a ntq'ma'ntaq Pabl, me ite' txqantl mix xi kynimine. \v 25 Tb'ajlinxi' yolin Pabl, b'e'x el kypa'n kyib', qu'n tu'n mix ja'taq nchi kyija toj wen kyxolilex. Xitzin tq'ma'n Pabl kye kyjalu'n: Wen te' a b'aj tyolin Xewb'aj Xjan kye' ojtxe qxjalil, tej tkyij tz'ib'in tu'n Isaías, a yolil Tyol Dios, a chi' kyjalu'n: \v 26 Kux txi'y, ex q'ma'nxa te' tnam lo: \q1 Mixla tu'n chi b'i'n ti'j, nlayx tz'el kyniky' te. \q1 Ex mixla tu'n tz'ok kyka'yin, nlayx kylonte. \q1 \v 27 Qu'n ajo tna'b'ljo tnam lo, ma tz'el najx. \q1 Jpunqek kyẍkyin, ex maqsi'nqek kywutz, \q2 tu'ntzin mi kylonte, \q2 ex tu'ntzin mi kyb'iye, \q2 ex tu'n mina tz'el kyniky', \q2 ex tu'n mina chi tzaj meltz'aj wuk'iy. \q1 Tu'n ikyjo, nlay chi kub' nq'ani'n.\x * \xo 28:27 \xt Is. 6:9-10\x* \p \v 28 B'i'nkuxix kyu'n, chi Pabl, qa ajo kolb'il tu'n qMan Dios, q'o'ntz ja'lin kye nya Judiy, ex ayepenkye ok chi k'wel b'i'n te' Tb'anil Tqanil. \p \v 29 Tej tb'aj tq'ma'n Pabl ikyjo, b'e'x i aj kyej Judiy, ex nimxix i ch'otj kyxolx.\f + \fr 28:29 \ft Nya toj tkyaqil Tu'jil Tyol qMan ja' ta'ye v. 29.\f* \p \v 30 Atzin te Pabl, kab'e ab'q'e kyij te' tojjo ja, a otaq manit tu'n. Antza nchi kanine kykyaqiltaqjo q'olb'ilte. \v 31 Tuk'a tkyaqil tzaqpib'l, nq'umlajtaq ti'jjo tkawb'il qMan Dios, ex nxnaq'tzintaq ti'jjo qAjaw Jesucrist, ex mix a'lxtaq jun nxi miyonte.