\id MAT Mazateco de Jalapa de Díaz \h Xu̱ju̱n xi y'ét'a Mateo̱ \toc1 Xu̱ju̱n xi y'ét'a Mateo̱ én nda tsuhu̱ Jesucristo̱ \toc2 Xu̱ju̱n xi y'ét'a Mateo̱ \toc3 Mt. \mt1 Xu̱ju̱n xi y'ét'a Mateo̱ én nda tsuhu̱ Jesucristo̱ \c 1 \s1 Kui xu'bi̱ ntje̱ xi y'aha̱ ra̱ Jesucristo̱ \r (Lc. 3:23-38) \p \v 1 E̱i̱ tjít'a ntje̱he̱ Jesucristo̱. Ntje̱he̱ David nibaha̱ ra̱ ko̱ ntje̱he̱ Abraham nibaha̱ ra̱. \p \v 2 Abraham kama na̱'mihi̱ Isaac. Isaac kama na̱'mihi̱ Jacob. Jacob kama na̱'mihi̱ Juda̱ ko̱ já nts'e̱. \v 3 Juda̱ kama na̱'mihi̱ Fare̱s ko̱ Zera̱, ko̱ Tamar kama na̱aha̱. Fare̱s kama na̱'mihi̱ Esrom. Esrom kama na̱'mihi̱ Aram. \v 4 Aram kama na̱'mihi̱ Aminadab. Aminadab kama na̱'mihi̱ Naason. Naason kama na̱'mihi̱ Salmon. \v 5 Salmon kama na̱'mihi̱ Booz, ko̱ Rahab kama na̱aha̱. Booz kama na̱'mihi̱ Obed, ko̱ Rut kama na̱aha̱. Obed kama na̱'mihi̱ Isai. \v 6 Isai kama na̱'mihi̱ nda̱ rei̱ David. David kama na̱'mihi̱ Salomon, ko̱ chju̱úhu̱n Urias kama na̱aha̱. \p \v 7 Salomon kama na̱'mihi̱ Roboam. Roboam kama na̱'mihi̱ Abias. Abias kama na̱'mihi̱ Asa. \v 8 Asa kama na̱'mihi̱ Josafat. Josafat kama na̱'mihi̱ Joram. Joram kama na̱'mihi̱ Uzia̱s. \v 9 Uzia̱s kama na̱'mihi̱ Jotam. Jotam kama na̱'mihi̱ Acaz. Acaz kama na̱'mihi̱ Ezekia̱s. \v 10 Ezekia̱s kama na̱'mihi̱ Manases. Manases kama na̱'mihi̱ Amon. Amon kama na̱'mihi̱ Josia̱s. \v 11 Josia̱s kama na̱'mihi̱ Jeconia̱s ko̱ já nts'e̱. Kui xi tjíntu ni̱stjin nga ngjinijé xu̱ta̱ Israel Babiloni̱a̱. \p \v 12 A̱skaha̱n nk'ie nga ja ngjinijé xu̱ta̱ Israel Babiloni̱a̱, Jeconia̱s kama na̱'mihi̱ Salatiel. Salatiel kama na̱'mihi̱ Zorobabel. \v 13 Zorobabel kama na̱'mihi̱ Abiud. Abiud kama na̱'mihi̱ Eliakim. Eliakim kama na̱'mihi̱ Azor. \v 14 Azor kama na̱'mihi̱ Sadoc. Sadoc kama na̱'mihi̱ Akim. Akim kama na̱'mihi̱ Eliud. \v 15 Eliud kama na̱'mihi̱ Eleazar. Eleazar kama na̱'mihi̱ Matan. Matan kama na̱'mihi̱ Jacob. \v 16 Jacob kama na̱'mihi̱ Kuse. Kuse xi x'i̱hi̱n Maria̱, ko̱ Maria̱ xi na̱aha̱ Jesu. Jesu xi 'mihi̱ Cristo̱. \p \v 17 B'a̱ ts'ín j'aha te ñju tíkjá ntje̱ chá xi nibaha̱ ra̱ Abraham santaha David. A̱skahan ta̱ te ñjuhú tíkjá ntje̱ chá j'a ngáha santa nkúhu nga ngjinijé xu̱ta̱ Israel Babiloni̱a̱. Ko̱ a̱skahan nk'ie nga ja ngjinijé xu̱ta̱ Israel Babiloni̱a̱, ta̱ te ñjuhú tíkjá ntje̱ chá j'a ngáha santa nkúhu nga j'ai tsin xi Cristo̱. \s1 B'i̱ ts'ín kik'inyaha̱ Jose nga Jesucristo̱ tsín \r (Lc. 2:1-7) \p \v 18 B'i̱ kama nga tsín Jesucristo̱. Maria̱ xi kama na̱aha̱ Jesu, kui xi ja tjíndako̱ho̱ nga ku̱i̱xanko̱ Kuse. Tu̱nga kintehe̱ ní nga k'úéntuko̱ xinkjín, tu̱ ntíhí kik'a Maria̱, ntí xi kitsjáha̱ Espiri̱tu̱ Santo̱. \v 19 Ko̱ Kuse xi ka̱ma x'i̱hi̱n, kui xi nku nda̱ xi je tjíya ani̱ma̱ha̱ ko̱ najmi mjehe̱ nga k'u̱échjit'ain Maria̱. Kui nga kama mjehe̱ ra̱ nga jyukj'i k'u̱éjñaha. \p \v 20 Tu̱nga a̱skahán ni nga ja kits'ínnkjink'un Kuse ni xu'bi̱, nku ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná tsakúchjihi̱ yjoho̱ nga nijñá ján ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji Kuse xi ntje̱he̱ David, najmi tu̱ binkjuin nga n'e̱kjáín saha̱ ri̱ Maria̱ xi ja tjíndako̱hi nga ku̱i̱nchjunko̱hi. A̱t'aha̱ ntí xi y'a Espiri̱tu̱ Santo̱ kitsjáha̱. \v 21 Nku ntíx'i̱n tsíhin ko̱ Jesu t'et'aihi̱ ntíu̱, a̱t'aha̱ kui xi ts'i̱ín nda̱íhi̱ ngatitsuhu̱n xu̱ta̱ xi ts'e̱ nga ts'i̱ínk'anki. \p \v 22 B'a̱ kama ngayjee̱ ni xu'bi̱ tu̱ xi tsitjusuhun én xi kitsú Nti̱a̱ná nga kits'ínkinchja̱ nda̱ profeta̱: \q1 \v 23 Ta̱kjín xu̱nkúu̱ k'u̱a̱ nku ntí. \q1 Nku ntíx'i̱n tsíhi̱n ko̱ Emanuel k'úín ntíu̱. \m Kui j'áín xi tsuhu̱ ra̱: Nti̱a̱ná tíjñajinná. \p \v 24 Nk'ie nga j'áha̱ Kuse nga kik'a̱i̱ chi̱nihi̱, a̱s'a̱i kits'ín xi nkú nga kitsúhu̱ ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná. Kits'ínkjáíhi̱n nga Maria̱ ka̱ma chju̱úhún. \v 25 Tu̱nga najmi kits'ínko̱hó santa nkúhu nga kitsin ntíu̱, ko̱ kitsjá j'áíhi̱n nga Jesu k'úín. \c 2 \s1 B'i̱ ts'ín j'aisehe̱ já nkjink'uu̱n ntí Jesu \p \v 1 Belen kitsin Jesu, nanki xi tíjñajihi̱n a̱nte Judea̱, ni̱stjin nga tjíhi̱n xá nda̱ rei̱ Herode̱. Kui ni̱stjiu̱n j'ai nanki Jerusalen já nkjink'un xi nibaha xi má tjuhu ts'íu̱ \v 2 ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú nga kingjásjaiya: \p —¿Má tíjña nda̱ rei̱hi̱ xu̱ta̱ xi ntje̱ judio̱ tje̱he̱n ra̱ xi ja kitsiu̱n? A̱t'aha̱ santaha ján a̱nteni̱ má xi tje̱hen tju ts'íu̱, kiyai̱ niñu xi ts'e̱ ko̱ kjúái̱ n'etsjoi̱hi̱ ntíu̱. \p \v 3 Nk'ie nga kint'é nda̱ rei̱ Herode̱ ni xu'bi̱, tu̱ ni xí kis'enta̱há ra̱ ko̱ ta̱ kis'enta̱ha̱ ra̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ nanki Jerusalen. \v 4 A̱s'a̱i kinchja̱ ñjaha̱ nda̱ rei̱ ngatentee̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱. Kingjásjaiyaha̱ má xi tje̱hen tsín xi Cristo̱. \v 5 B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Xi tje̱hen Belen, nanki xi tíjñajihi̱n a̱nte Judea̱. A̱t'aha̱ b'a̱ ts'ín y'ét'a éhe̱n Nti̱a̱ná nda̱ profeta̱: \q1 \v 6 Máha Belen, nanki xi tíjñajihi̱n a̱nte xi ts'e̱ xu̱ta̱ Juda̱, \q1 najmi kui xi 'yún i̱chí sa a̱jihi̱n já tjíxáha̱ xu̱ta̱ Juda̱. \q1 A̱t'aha̱ yo̱ stjújin nku nda̱ tjíxá \q1 kui xi kúnnta xu̱ta̱ ts'a̱n xi xu̱ta̱ Israel. \p \v 7 A̱s'a̱i Herode̱ kinchja̱ 'maha̱ já nkjink'uu̱n ko̱ kingjásjaiya ch'ich'ihi̱n mí ni̱stjihin kama chji niñuu̱. \v 8 Nga ja kama, a̱s'a̱i kits'ínkji nanki Belen nga b'a̱ kitsúhu̱ jóo̱: \p —Tankíún ko̱ cha̱sjaiya sisiun ntíu̱. Nk'ie nga sa̱kúsjainu̱u, t'inya ngáhanú tu̱ xi ko̱ an kfín ts'intsjoho̱ ra̱. \p \v 9 Nk'ie nga ja tsasínñju já nkjink'uu̱n én xi kitsú nda̱ rei̱, i̱ncha kits'ín ngáha ni̱yá. Ko̱ niñu xi kikie a̱ntehe̱ má xi tje̱hen tju ts'íu̱, tu̱ nku tje̱n títjuhún ra̱ santa nkúhu nga tsichu sasin'yún má kjijña ntíu̱. \v 10 Nk'ie nga kikie ngáha jóo̱ niñuu̱, tu̱ ni xí tsjohó kamaha̱. \v 11 I̱ncha jas'en ni'yoo̱ ko̱ kikie ntíu̱ ko̱ Maria̱ xi na̱aha̱ maha. Tsinchakúnch'int'aha̱ ntíu̱ nga kits'íntsjoho̱. A̱s'a̱i kikjex'á kaxa̱ha̱ ko̱ kitsjáha̱ ntíu̱ ni xi i̱ncha y'a. Kitsjáha̱ to̱onsine, ko̱ ni xi sinjne̱ xi 'mi incienso̱, ko̱ ni xi sinjne̱ xi 'mi mirra̱. \p \v 12 A̱s'a̱i kik'óya ngáha já nkjink'uu̱n a̱ntehe̱. Kj'a̱í ni̱yá i̱ncha jakj'á, a̱t'aha̱ kik'inya títjuhu̱n nga niñjá ján nga najmi ta̱ tjíhin nga kj'u̱a̱ha má tíjña Herode̱. \s1 Xi cháha̱ Jesu b'i̱ ts'ín ngjiko̱ho̱ a̱nte Egipto̱ \p \v 13 A̱skahan nga ja ngji já nkjink'uu̱n, nku ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná tsakúchjihi̱ yjoho̱ Kuse nga nijñá ján ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Ti̱síntje̱i̱n, chjúbéí ntíu̱ ko̱ na̱aha̱. A̱nte Egipto̱ ti̱yúko̱i̱. Yo̱ ti̱nchin santa nkúhu nga xínya kixi̱ ngáhara. A̱t'aha̱ Herode̱ ku̱a̱ngisjai ntíu̱ tu̱ xi ts'i̱ínk'iehen. \p \v 14 A̱s'a̱i tsisintje̱n Kuse, jakj'á ntíu̱ ko̱ na̱aha̱ ntíu̱ ko̱ tsitjuko̱ jyún nga ngji Egipto̱. \v 15 Yo̱ y'ejña santa nkúhu nga k'ien Herode̱. B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kits'ínkinchja̱ha̱ nda̱ profeta̱: “Egipto̱ kinchjaha̱ ra̱ Ntína̱.” \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínk'ien Herode̱ ntí xi̱u̱ \p \v 16 Nk'ie nga kamankjihi̱n Herode̱ nga najmi kits'íntjusun já nkjink'uu̱n ni xi kitsúhu̱, tu̱ xí kjahán kamaha̱. Kitsjá kju̱a̱ nga n'e̱k'ien ngatentee̱ ntíx'i̱n xi tjín Belen ko̱ xi tjín a̱ndai na̱nti̱o̱. Kits'ínk'ien ngatentee̱ xi tjíhi̱n santaha jo nú, a̱t'aha̱ kik'axki̱ ni̱stjin xi kitsú já nkjink'uu̱n nga kikie niñuu̱. \p \v 17 B'a̱ ts'ín tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi y'ét'a nda̱ profeta̱ Jeremia̱: \q1 \v 18 Kinu'yá nanki Rama nku nta̱, \q1 tjín xi tíkjintáya ko̱ tu̱ xí uhún tíbehe̱. \q1 Kui xi Rakel xi tíkjintát'a ntíhi̱. \q1 Najmi ta̱ mjehe̱ ra̱ n'e̱k'íéjyu a̱t'aha̱ ja k'ien ntíhi̱. \s1 Xi cháha̱ Jesu b'i̱ ts'ín ngjiko̱ho̱ nanki Nazaret \p \v 19 A̱skahan nga k'ien Herode̱, nk'ie nga tíjña sa Kuse Egipto̱, nku ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná tsakúchjihi̱ yjoho̱ nga nijñá ján ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p \v 20 —Ti̱síntje̱i̱n, chjúbéí ntíu̱ ko̱ na̱aha̱. T'inko̱ ngáhani má tjíntu xu̱ta̱ xi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱. A̱t'aha̱ ja jesun já xi mjehe̱ ts'i̱ínk'ien ntíu̱. \p \v 21 A̱s'a̱i tsisintje̱n Kuse, jakj'á ntíu̱ ko̱ na̱aha̱ ntíu̱ ko̱ niba ngáha má tjíntu xu̱ta̱ Israel. \v 22 Kitsankjún nga ngju̱a̱i̱ a̱nte Judea̱ a̱t'aha̱ kint'é én nga Arkelao̱ tíbatéxuma yo̱ a̱ntehe̱ Herode̱ xi kama na̱'mihi̱. Tu̱nga kik'a̱i̱ chi̱ni títjuhún ra̱ xi má nga kik'inyaha̱ nga a̱nte Galilea̱ ngju̱a̱i̱. \p \v 23 A̱s'a̱i ngjik'iejña nanki xi 'mi Nazaret. B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kinchja̱ já profeta̱, nga nku nda̱ xi nibáha Nazaret k'úín Jesu. \c 3 \s1 B'i̱ ts'ín y'éni̱jmí Jua Bautista̱ \r (Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28) \p \v 1 Kui ni̱stjin ján j'aik'íéni̱jmí Jua Bautista̱ a̱nte kixi xi tjín a̱nte Judea̱. \v 2 B'i̱ kitsú nga y'éni̱jmí: \p —Tankínchj'a̱ha̱ ru̱u ani̱ma̱nu̱u, a̱t'aha̱ ja 'yún tiña tíjñanu̱u Nti̱a̱ná nga tíbatéxumanu̱u nd'a̱i̱. \p \v 3 Jua kinchja̱ni̱jmíyaha nda̱ profeta̱ Isaia̱ nk'ie nga b'i̱ ts'ín y'ét'a: \q1 Tínu'yá nta̱ha̱ nku nda̱ xi tíkjintáya a̱nte kixiu̱: \q1 “T'endo ni̱yáha̱ Nti̱a̱ná. Tjen na̱xu̱u ni̱yáha̱.” \p \v 4 Nk'ie nga y'ejña Jua, najyun xi kamandako̱ho ntsja̱ha̱ chu̱ camello̱ bja ko̱ nku tja̱ba̱xín b'ékjá. Chju̱ba̱ ko̱ ntsjényá kjine. \v 5 Tsitju xu̱ta̱ nanki Jerusalen ko̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ xi tjín a̱nte Judea̱ ko̱ a̱ndai ntáje̱ Jordan nga j'aisehe̱ Jua. \v 6 I̱ncha kisaténtájin ntáje̱ Jordan nk'ie nga kits'ínkie yjoho̱ nga tjíhi̱n ngatitsun. \p \v 7 Nk'ie nga kikie Jua nga nkjin já fariseo̱ ko̱ já saduseo̱ tíi̱ncha f'ai nga mjehe̱ nga sa̱téntá, a̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱: \p —¡Já ch'onk'un xi b'a̱ k'un! ¿Yá xi b'a̱ kitsúnu̱u nga ku̱i̱yúhu̱u kju̱a̱kjaha̱n Nti̱a̱ná xi ja tje̱n tiña? \v 8 Tu̱ sahá n'o̱o ni xi ku̱a̱kúchji nga ja tsankinchj'aha̱ ru̱u ani̱ma̱nu̱u. \v 9 Najmi tu̱ yjonu̱u ch'ana̱cho̱ho̱o: “Ntje̱he̱ Abraham ñá”, tsa ku̱i̱xíún. A̱t'aha̱ an b'a̱ tíxinnu̱u nga santaha kui ndji̱o̱i̱ Nti̱a̱ná ka̱ma ts'i̱ín ma ntje̱he̱ Abraham. \v 10 Ja tíjña nda icho̱ nd'a̱i̱ nga ku̱a̱te kja̱ma̱ha̱ yóo̱. Kui nga ngayjee̱ yá xi najmi nda tu xi tsjáha, kui xi stísun ko̱ chja̱nikj'ajin a̱jin nd'íu̱. \p \v 11 ’An ntánijua tíbatentáko̱ho̱nu̱u tu̱ xi ku̱a̱kínchj'a̱ha̱ ru̱u ani̱ma̱nu̱u. Tu̱nga xi nibáha a̱skahan nga an 'yún nk'a tje̱n sa, xi ndaha̱chí najmi tsuhuna tsa kfínko̱ho̱ ntéhe̱. Kui xi Espiri̱tu̱ Santo̱ ko̱ nd'í ku̱a̱téntáko̱ho̱nu̱u. \v 12 Kui xi nkú joyaha nda̱ xi ts'ín chuhu̱n tuni̱ñu̱. Ja kjiya ntsja yá xi ts'ín chunko̱ho̱ ra̱ tuni̱ñu̱hu̱, tu̱ xi ts'i̱ínkj'a t'axíhin tuni̱ñu̱ ko̱ xin ts'i̱ínkj'a tja̱ba̱ha̱. A̱s'a̱i kj'u̱átjo tuni̱ñu̱ ni'ya nji̱hi̱ ko̱ k'u̱éti tja̱ba̱ha̱ a̱jin nd'í xi najmi ta̱ ka̱maha̱ ra̱ ku̱a̱yáyaha. \s1 B'i̱ ts'ín kisaténtá Jesu \r (Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22) \p \v 13 A̱s'a̱i tsitju Jesu a̱nte Galilea̱. Ntáje̱ Jordan j'aisehe̱ Jua tu̱ xi ku̱a̱téntáha̱ ra̱. \v 14 Tu̱nga najmi títs'ín yuhú Jua nga tjuhun. B'i̱ kitsúhu̱ Jesu: \p —Ji ní xi tjíhin nga ku̱a̱tentání. ¿Nkú tjíhi̱n ra̱ nga an tínibásehení nga kuatentáhara? \p \v 15 Tu̱nga b'i̱hí kitsú Jesu: \p —N'e̱ yi nd'a̱i̱, a̱t'aha̱ nda tjín nga n'e̱tjusaán ngatentee̱ ni xi mjehe̱ Nti̱a̱ná. \p A̱s'a̱i kits'ín yu Jua. \v 16 Nk'ie nga ja kisaténtá Jesu, a̱s'a̱i tsitjujin ntánijuo̱ ko̱ tu̱ tsix'áhá nk'a ján ko̱ kikie Jesu Espiri̱tu̱hu̱ Nti̱a̱ná xi nkú joyaha nku chu̱tuju nga nibajennehe̱. \v 17 A̱s'a̱i kinu'yá nk'a ján nku nta̱ xi b'a̱ kitsú: \p —Kui xu'bi̱ xi Ntína̱. 'Yún tjona. Tsjo ṉkjún mana Ntína̱. \c 4 \s1 B'i̱ ts'ín kits'ín ngana̱ha̱ Jesu nda̱nindoo̱ \r (Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13) \p \v 1 A̱s'a̱i Espiri̱tu̱ Santo̱ ngjiko̱ t'axíhi̱n Jesu a̱nte kixiu̱ tu̱ xi kjút'ayák'uhu̱n ra̱ nda̱nindoo̱. \v 2 Yo̱ y'ejña kjintíá yachán ni̱stjin ko̱ yachán ni̱stje̱n. A̱skahan kama bjoho̱. \v 3 A̱s'a̱i nda̱nindoo̱ j'ai kjut'ayák'uhu̱n nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Tsa kju̱axi̱ nga ji xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná, b'a̱ t'ihi̱n ndji̱o̱i̱ nga ni̱nku̱a̱n katuma. \p \v 4 B'i̱ kitsú Jesu: \p —B'i̱ títsu xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná: “Najmi nku tutu ni̱nku̱o̱n xi ts'ín nga b'entu tík'un xu̱ta̱. Ko̱ ní ngayjee̱ éhe̱n Nti̱a̱ná machjéhe̱n xu̱ta̱.” \p \v 5 A̱s'a̱i nda̱nindoo̱ ngjiko̱ Jesu nanki Jerusalen. Kits'ín s'esun má 'yún nk'aha̱ ni̱nku̱ \v 6 ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Tsa kju̱axi̱ nga ji xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná, chja̱nikj'anki yjohi̱. A̱t'aha̱ b'a̱ títsu xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná: \q1 Nti̱a̱ná k'u̱éxá ntítsjehe̱ xi má nga kúhin. \q1 Kjésíntje̱nya ntsjahi \q1 tu̱ xi ndaha nku ndji̱o̱ najmi sa̱ténkihi tsu̱kui. \p \v 7 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Ko̱ b'i̱ ta̱ ts'ín tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná: “Najmi tu̱ ji chjut'ayák'uin Nti̱a̱ná, kui xi Nti̱a̱hi̱ maha.” \p \v 8 A̱s'a̱i tu̱ sa nkuhú a̱sunntu tje̱nki̱ xi 'yún nk'a ngjiko̱ ngáha nda̱nindoo̱. Yo̱ tsakúyjehe̱ má batéxuma já rei̱ xi tjín a̱sunntee̱ ko̱ kju̱a̱chánka xi tjíhi̱n nga nkúnkú \v 9 ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ts'inkjas'ehen ngatentee̱ ni xu'bi̱ tsa ku̱i̱si̱nkúnch'int'aní nga cha̱nkjúnní. \p \v 10 B'i̱ kitsú Jesu: \p —T'in t'axínní, Satana. A̱t'aha̱ b'a̱ ts'ín tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná: “Cha̱nkjúín Nti̱a̱ná, kui xi Nti̱a̱hi̱ maha ko̱ nkuhú kui ku̱i̱nú'yá'éíhi̱n.” \p \v 11 A̱s'a̱i ngji t'axín nda̱nindoo̱ nga y'éjña suba Jesu, ko̱ i̱ncha j'ai ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná nga j'aisinko̱ho̱. \s1 B'i̱ ts'ín kik'atuts'i̱hi̱n xáha̱ Jesu \r (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15) \p \v 12 Nk'ie nga kint'é én Jesu nga kjiya'yún Jua, ngji a̱nte Galilea̱. \v 13 Tsitju nanki Nazaret nga ngjik'iejña Capernaum, nanki xi tíjña a̱ndai ntáchak'uu̱n xi tje̱hen má nga y'entu xu̱ta̱ xi y'aha̱ ra̱ ntje̱ chá Zabulon ko̱ xi y'aha̱ ra̱ ntje̱ chá Neftali. \v 14 B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi y'ét'a nda̱ profeta̱ Isaia̱ nga b'i̱ kitsú: \q1 \v 15 A̱ntehe̱ xu̱ta̱ xi y'aha̱ ra̱ Zabulon \q1 ko̱ a̱ntehe̱ xu̱ta̱ xi y'aha̱ ra̱ Neftali, \q1 a̱nte xi tiña maha̱ a̱ndai ntáchak'uu̱n, \q1 ngabantá ntáje̱ Jordan, \q1 Galilea̱ má nga ta̱ tjíntu xu̱ta̱ xi najmi ntje̱ Israel y'aha̱ ra̱. \q1 \v 16 Xi tjíntu má jyuu̱n ja kikie nku nd'í chánka. \q1 Xi tjíntu má tje̱n nk'íéhe̱n ngabayoo̱ ja kitsjehe̱n nku nd'í. \p \v 17 Kui ni̱stjiu̱n kik'atuts'i̱hi̱n Jesu nga y'éni̱jmí. B'i̱ kitsú nga kinchja̱ko̱ xu̱ta̱: \p —Tankínchj'a̱ha̱ ru̱u ani̱ma̱nu̱u, a̱t'aha̱ ja 'yún tiña tíjñanu̱u Nti̱a̱ná nga tíbatéxumanu̱u nd'a̱i̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ha̱ Jesu já ni'yakuyá xi tjuhu̱n \r (Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11) \p \v 18 Nk'ie nga tsú'ba Jesu a̱ndai ntáchak'un Galilea̱, kikie jo já xi nts'e̱ maha xinkjín. Kui xi Simon xi ta̱ 'mi Pedro̱ ko̱ Andre. Tíi̱ncha kjaníkj'a na̱'ya tji̱o̱ho̱ a̱jin ntóo̱, a̱t'aha̱ tji̱o̱ i̱ncha tsuba jóo̱. B'i̱ kitsú Jesu: \p \v 19 —Jun já, tsjénnkinú. An ts'ian nga xu̱ta̱ nu̱bo̱o. \p \v 20 Ta̱ kuihi chu̱bo̱ y'éntu jóo̱ na̱'yaha̱ ko̱ kitsjennkíhi̱ Jesu. \v 21 A̱s'a̱i ngjindju sa ko̱ yo̱ kikie jo já xi ta̱ nts'e̱ maha xinkjín. Kui xi Santiago̱ ko̱ Jua xi jáha̱ Zebedeo̱. Tjíntuyáko̱ tsutsuhu̱ na̱'mihi̱ nga tíi̱ncha b'énda na̱'yaha̱. A̱s'a̱i kinchja̱ha̱ Jesu jóo̱. \v 22 Ta̱ kuihi chu̱bo̱ y'éntu jóo̱ tsutsuu̱ ko̱ na̱'mihi̱ nga kitsjennkíhi̱ Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kama ñjakúnehe̱ xu̱ta̱ Jesu \r (Lc. 6:17-19) \p \v 23 Kikjatsú'ba Jesu ngayjee̱ a̱nte xi tjín Galilea̱. Tsakúya a̱ya ni'ya sinagoga̱ xi tjín yo̱ ko̱ y'éni̱jmí én nda tsuhu̱ Nti̱a̱ná nga Nti̱a̱ná xi batéxuma. Kits'ínnkihi̱ tu̱ mí ch'ihín ni xi k'uhu̱n xu̱ta̱. \v 24 A̱s'a̱i ngayjee̱ a̱nte xi tjín a̱nte Siri̱a̱ kichubani̱jmíyaha Jesu. J'aich'áha̱ ngatentee̱ xu̱ta̱ un xi tjín yo̱, xi tíneya yjoho̱ nga nkjin tíkjá ch'in xi k'uhu̱n, xi un tíbehe̱, xi tjíntujíhi̱n jánindoo̱, xi tjíhi̱n ch'in b'atsé, ko̱ xi najmi ma fi. Kits'ínnkihi̱ Jesu ngatentee̱ xu̱ta̱ uu̱n. \v 25 Kitsjennkíhi̱ Jesu nkjin ṉkjún xu̱ta̱ xi nibaha a̱nte xi tjín Galilea̱ ko̱ Decapo̱li̱, xi nibaha nanki Jerusalen ko̱ a̱nte xi tjín Judea̱ ko̱ xi tjín ngabantá ntáje̱ Jordan. \c 5 \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu yá xu̱ta̱ha xi nda tjín ts'e̱ nginku̱n Nti̱a̱ná \r (Lc. 6:20-23) \p \v 1 Nk'ie nga kikie Jesu nga tíma ñjakú ṉkjún xu̱ta̱, a̱s'a̱i ngjinji nku a̱sunntu tje̱nki̱ ko̱ yo̱ y'ejña. Yo̱ kama ñjat'áha̱ xu̱ta̱ ni'yakuyáha̱, \v 2 ko̱ b'i̱ kitsú Jesu nga tsakúyaha̱: \p \v 3 —Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi najmi tjíhi̱n ra̱ kju̱a̱nchi̱ná xi tíma 'yún k'un, a̱t'aha̱ kui xi tjíntujín má batéxuma Nti̱a̱ná. \p \v 4 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi tíkjintáha, a̱t'aha̱ kui xi n'e̱k'íéjyu. \p \v 5 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi ni̱ma̱kju̱a̱ha, a̱t'aha̱ kui xi ts'i̱ínkjáíhi̱n nga ka̱ma ts'e̱ t'anankiu̱. \p \v 6 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi mangimjehe̱ ra̱ nga na̱xu̱ ka̱maha, a̱t'aha̱ kui xi na̱xu̱ ka̱ma. \p \v 7 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi ma ni̱ma̱ha̱ ra̱ xu̱ta̱, a̱t'aha̱ kui xi cha̱se̱ ni̱ma̱ha̱. \p \v 8 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi je tjíyaha ani̱ma̱ha̱, a̱t'aha̱ kui xi sku̱e̱ Nti̱a̱ná. \p \v 9 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi tsjáha kju̱a̱jyu má nga tjín kju̱a̱chán, a̱t'aha̱ kui xi k'úín ntíhi̱ Nti̱a̱ná. \p \v 10 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ xu̱ta̱ xi tín'e unchaha nk'ie nga na̱xu̱ ts'ín, a̱t'aha̱ kui xi tjíntujín má batéxuma Nti̱a̱ná. \p \v 11 ’Á b'a̱ nda tjíhin ts'a̱jun nk'ie nga ch'on ku̱i̱tsu̱nu̱u xu̱ta̱ ko̱ nga tsjénnki unkienu̱u ko̱ nga nkjin tíkjá én tsank'á ch'on tsu ku̱i̱tsu̱nu̱u tu̱ nga̱t'ana̱. \v 12 Tsjo katumanu̱u ko̱ 'yún tsjo kat'enu̱u, a̱t'aha̱ 'yún chánka chjí xi n'e̱kjáín ngáha̱ ru̱u ndji̱o̱jmi ján. A̱t'aha̱ b'a̱ ta̱ kin'ehe̱ já profeta̱ xi tjun kis'e nga jun. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúyaha̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ xá xi tjíhi̱n jóo̱ a̱sunntei̱ \r (Mr. 9:50; Lc. 14:34-35) \p \v 13 ’Jun xi nkú joyaha na̱xa̱ha̱ a̱sunntee̱. Tu̱nga tsa ndyja̱ nga'yúhu̱n na̱xo̱, ¿nkú ts'ín ka̱ma ntia ngáha? Nku ni xi najmi chumi ni chjíhi̱ ra̱ ka̱ma. Tu̱ ngju̱a̱i̱yahá sa na̱tsin ján ko̱ ku̱a̱si̱nnehe̱ xu̱ta̱. \p \v 14 ’Jun xi nkú joyaha nd'íhi̱ a̱sunntee̱. Nku nanki xi tíjñasun nku a̱sunntu tje̱nki̱ najmi ma s'ejña 'ma. \v 15 Nk'ie nga nd'í b'éti xu̱ta̱, najmi kinte kaxa̱ b'éjñanki. Tu̱ sa ní b'éjña nk'a tu̱ xi ts'ín ndzjehe̱n ra̱ nd'íu̱ ngatentee̱ xu̱ta̱ xi tjíntu a̱yoo̱. \v 16 B'a̱ ts'ín kats'ín ndzjen nd'ínu̱u nginku̱n xu̱ta̱, tu̱ xi sku̱e̱he xu̱ta̱ ni xi nda tín'o ko̱ ts'i̱íntsjoho̱ Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu kju̱a̱téxumaha̱ Nti̱a̱ná \p \v 17 ’Najmi tu̱ b'a̱ ts'ín n'enkjíntak'un tsa an jái̱ ts'inndyja kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ ni xi tsakúya já profeta̱. Najmi jái̱ ts'inndyja niu̱. Jái̱ ts'intjusan níná niu̱. \v 18 A̱t'aha̱ kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ndaha nku ntu xi tjít'a kju̱a̱téxumoo̱ ndaha̱chí najmi ndyja̱jihi̱nsén nk'ie nga tíjña sa nk'a ján ko̱ t'anankiu̱. Ku̱i̱tjusunyje ní. \p \v 19 ’Kui b'a̱ maha, tsa tjín xi najmi ts'i̱ínchjí ndaha tsa tu̱ nku kju̱a̱téxuma i̱chí xi tjít'a kju̱a̱téxumoo̱, ko̱ tsa b'a̱ ts'ín ku̱a̱kúyaha̱ xu̱ta̱ xi kj'a̱í, kui xi 'yún i̱chí ka̱ma ngáha má batéxuma Nti̱a̱ná. Tu̱nga tsa tjín xi ts'i̱ín xi nkú títsu kju̱a̱téxumoo̱, ko̱ tsa b'a̱ ts'ín ku̱a̱kúyaha̱ xu̱ta̱ xi kj'a̱í, kui xi chánka ka̱ma ngáha má batéxuma Nti̱a̱ná. \v 20 A̱t'aha̱ an b'a̱ tíxinnu̱u. Tjíhin nga 'yún na̱xu̱ n'e̱tjusun so jun ni xi mjehe̱ Nti̱a̱ná nga já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱. Tsa najmi b'a̱ n'o̱o, ndaha̱chí najmi ku̱i̱ntsu̱ba̱jiun má batéxuma Nti̱a̱ná. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga cha̱nkjáán xinki̱á \r (Lc. 12:57-59) \p \v 21 ’Ja kinu'yó nga b'a̱ kik'ihi̱n xu̱ta̱ xi kis'e ni̱stjin nk'ie: “Najmi tu̱ n'ek'iein. Tsa tjín xi ts'i̱ínk'ien ani̱ma̱, kui xi tjíhin nga n'e̱ kju̱a̱ha̱ ra̱.” \v 22 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u nga tu̱ yáhá ni xi ts'i̱ínkjanko̱ nda̱ nts'e̱, kui xi tjíhin nga n'e̱ kju̱a̱ha̱ ra̱. Tu̱ yáhá ni xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱hu̱ nda̱ nts'e̱: “Á b'a̱ nkjún ts'ín stje̱henni”, kui xi n'e̱ kju̱a̱ha̱ nginku̱n já tjíxóo̱. Ko̱ tu̱ yáhá ni xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱hu̱ nda̱ nts'e̱: “Á b'a̱ 'yún chi̱nihini ji”, kui xi tje̱he̱n ra̱ nd'íhi̱ nga̱k'i̱e̱n. \p \v 23 ’Kui b'a̱ maha, tsa tí'ba̱i̱hini chje̱hi̱ a̱sun na̱chan chje̱ ko̱ tsa yo̱ kj'u̱a̱ítsjein nga tinchun chánko̱i̱ nda̱ nts'ei, \v 24 tu̱ sahá t'ejñai chje̱hi̱ a̱nkjín na̱chan chje̱ ko̱ t'in chu̱bako̱ nda mahi tjun nda̱ nts'ei. A̱s'a̱i nibák'a̱i̱ ngáhani chje̱hi̱. \p \v 25 ’Ki̱tsa̱ t'endako̱i̱ xi tífitéjénehi nk'ie nga tje̱nko̱ sai a̱ya ni̱yóo̱, tu̱ xi najmi ts'i̱ínkjas'ehe̱n ra̱ ji nda̱ jue. A̱t'aha̱ tsa ts'i̱ínkjas'ehin nginku̱n nda̱ jue, a̱s'a̱i nda̱ jue ts'i̱ínkjas'en ngáha ri a̱ya ntsja nda̱ xi kunnta nu̱ba̱yóo̱ ko̱ kui xi ngju̱áya'yíhin. \v 26 Kju̱axi̱ ni xi tíxihin. Najmi ku̱i̱tjui yo̱ santa nkúhu nga k'úéchjíyjei to̱on xi tje̱hin. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga cha̱nkjáán kju̱a̱bixoo̱n \p \v 27 ’Ja kinu'yó nga b'a̱ kik'ihi̱n xu̱ta̱ ni̱stjin nk'ie: “Najmi tu̱ biyunéí kju̱a̱bixahi̱n.” \v 28 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u nga tu̱ yáhá ni xi ku̱a̱se̱he̱ nku ta̱chju̱ún nga ngju̱ásihi̱n, kui xi a̱jin ani̱ma̱ha̱ ja kuakangane kju̱a̱bixaha̱n. \p \v 29 ’Kui nga tsa tunkuin kixi̱ xi títs'ínkijnejihin ri jé, tu̱ sahá n'e̱sjei ko̱ kjin chja̱niyai. A̱t'aha̱ tu̱ sahá nda tjín nga̱t'a ts'i̱ tsa ndyja̱t'a nku tíkjá yjonintehi̱, tu̱ xi b'a̱ ts'ín najmi chja̱nikj'ajihin nga̱k'i̱e̱n ngayjee̱ yjonintehi̱. \v 30 Ko̱ tsa ntsa̱i̱ kixi̱ xi títs'ínkijnejihin jé, tu̱ sahá ti̱chákjáí ko̱ kjin chja̱niyai. A̱t'aha̱ tu̱ sahá nda tjín nga̱t'a ts'i̱ tsa ndyja̱t'a nku tíkjá yjonintehi̱, tu̱ xi b'a̱ ts'ín najmi chja̱nikj'ajihin nga̱k'i̱e̱n ngayjee̱ yjonintehi̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu kju̱a̱bixoo̱n \r (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18) \p \v 31 ’B'a̱ ta̱ kik'in yaha̱ xu̱ta̱ ni̱stjin nk'ie: “Nda̱ xi k'u̱éjña chju̱úhu̱n, kui xi tjíhin nga tsjáha̱ nku xu̱ju̱n xi má nga ja kits'ínkje kju̱a̱bixaha̱n.” \v 32 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u. Tsa nku nda̱ k'u̱éjña chju̱úhu̱n, tsa chju̱úhu̱n najmi kik'at'aha̱, kui ndo̱ títs'ín nga chju̱úhu̱n tíbangane kju̱a̱bixoo̱n. Ko̱ tsa kj'a̱í nda̱ ku̱i̱xanko̱ ngáha ta̱chju̱ún xi y'éjñaha̱ x'i̱hi̱n, kui ndo̱ xi ta̱ tíbangane ni xi 'mihi̱ kju̱a̱bixan. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga nkjún nga “kate Nti̱a̱ná” ku̱i̱xíaán \p \v 33 ’Ja kinu'yó nga b'a̱ kik'ihi̱n xu̱ta̱ xi kis'e ni̱stjin nk'ie: “Najmi tu̱: Kate Nti̱a̱ná, bixín tsank'áí. Tu̱ sahá n'e̱tjusuin ni xi tín'ekiei Nti̱a̱ná.” \v 34 Tu̱nga ahán b'a̱ tíxinnu̱u. Ndaha̱chí najmi tu̱ “kate Nti̱a̱ná” bixíún. Najmi tu̱ ndji̱o̱jmi ján nungijiun ni xi ku̱i̱xíún, a̱t'aha̱ yo̱ tíjña Nti̱a̱ná nga batéxuma. \v 35 Ta̱ ndaha najmi tu̱ t'anankiu̱ nungijiun ni xi ku̱i̱xíún, a̱t'aha̱ Nti̱a̱ná batéxumaha̱. Ta̱ ndaha najmi tu̱ nanki Jerusalen nungijiun ni xi ku̱i̱xíún, a̱t'aha̱ kui xi nankihi̱ Nda̱ Rei̱ k'aku̱. \p \v 36 ’Ko̱ ta̱ ndaha najmi tu̱ nintaku nungijiun ni xi ku̱i̱xíún, a̱t'aha̱ najmi manu̱u n'ek'óntjaiyo ndaha nku ntsja̱ku tsa taba ko̱ tsa jma n'ek'íó. \v 37 Tsa tíchasjaiyanu̱u, “joho̱n” ti̱xíún tsa b'a̱ tjín ko̱ “najmi” ti̱xíún tsa najmi b'a̱ tjín. A̱t'aha̱ én xi s'esun saha̱, kui xi nibáha̱ ra̱ nda̱nindoo̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nkú n'e̱ka̱á xi ch'on títs'ínná \r (Lc. 6:29-30) \p \v 38 ’Ja kinu'yó nga b'a̱ kik'ihi̱n xu̱ta̱ ni̱stjin nk'ie: “Xi ch'on ts'i̱ín, n'e̱ ngajoya ngáha̱ ra̱ xi nkú kats'ín. Tsa nku tunku̱n kats'ín'uhu̱n, a̱ nku tunku̱n n'e̱'uhu̱n. Tsa nku ni̱'yu̱n kats'ín'uhu̱n, a̱ nku ni̱'yu̱n n'e̱'uhu̱n.” \v 39 Tu̱nga ahán b'a̱ tíxinnu̱u nga tjehe̱nntoho̱o xi ch'on títs'ínnu̱u. Tsa tjín xi k'o̱njin tsa̱ kixi̱hi̱, tjeihi̱n ko̱ tsa̱ skjúhi̱n. \v 40 Tsa tjín xi mjehe̱ ts'i̱ínko̱kju̱a̱hi xi má nga kjé'ahi chi̱nkahi̱, tjeihi̱n ko̱ chi̱nka ntsja̱hi̱. \v 41 Tsa tjín xi ts'i̱ín kju̱a̱'yúhun ri nga k'úínko̱i̱ ch'áha̱ nku kilome̱tru̱ tjíhin, tu̱ sahá t'inko̱i̱ jo kilome̱tru̱ tjíhin. \v 42 Tjeihi̱n xi ku̱a̱nkihi tsa mí nihi ko̱ najmi tu̱ xin chasei tsa tjín xi mjehe̱ ku̱e̱nyahi tsa mí nihi. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga tjíhin nga n'e̱tjáá xinki̱á \r (Lc. 6:27-28, 32-36) \p \v 43 ’Ja kinu'yó nga b'a̱ kik'ihi̱n xu̱ta̱ ni̱stjin nk'ie: “N'e̱tjóí xu̱ta̱ xinki̱ ko̱ n'e̱ unchai xu̱ta̱ kontra̱hi̱.” \v 44 Tu̱nga ahán b'a̱ tíxinnu̱u nga tu̱ sahá n'e̱tjó xu̱ta̱ kontra̱nu̱u. Ti̱nchíhu̱u Nti̱a̱ná nga nda kats'ínko̱ xi ch'on títsunu̱u. Nda n'o̱ho̱o xi unkienu̱u. Chu̱bantjo nginku̱n Nti̱a̱ná xi ch'on títs'ínnu̱u ko̱ xi tje̱nnki unkienu̱u. \p \v 45 ’B'a̱ n'o̱o tu̱ xi b'a̱ ts'ín ka̱mahanu ntíhi̱ Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. A̱t'aha̱ kui xi ts'íntjuhu̱ ts'íu̱ ngayjee̱ xu̱ta̱, ndaha tsa xi ch'onk'un ko̱ ndaha tsa xi nda. Ko̱ ts'ínk'aha̱ ts'í ngayjee̱ xu̱ta̱, ndaha tsa xi na̱xu̱ ts'ín ko̱ ndaha tsa xi najmi na̱xu̱ ts'ín. \v 46 A̱t'aha̱ tsa n'e̱tjó xi tjoho̱ jun, ¿mí chjíhi xi ku̱i̱jne̱nu̱u nk'ie? Santaha já xi f'áchjíntjai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma̱ b'a̱ ta̱ i̱ncha ts'ín. \v 47 Ko̱ tsa tu̱ subahá já nts'o xi súniñoho̱o, ¿mí ni nda tjíhin xi tín'o nk'ie? Santaha xu̱ta̱ xi najmi be Nti̱a̱ná b'a̱ ta̱ i̱ncha ts'ín. \v 48 Katumo xi tjíhin nga ka̱mo. A̱t'aha̱ tsjehé Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \c 6 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín nda ku̱i̱ntsu̱ba̱á \p \v 1 ’Najmi tu̱ nginku̱n xu̱ta̱ na̱xu̱ n'esjo yjonu̱u, tsa tu̱ xi sku̱e̱he̱nu̱u nga na̱xu̱ tín'o. A̱t'aha̱ tsa b'a̱ n'o̱o, najmi chumi ni chjíhi xi tsjánu̱u Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \p \v 2 ’Kui b'a̱ maha, nk'ie nga k'u̱a̱i̱hini chje̱hi̱, najmi tu̱ tjio títjun n'ekjanei, xi nkú ts'ín xu̱ta̱ xi tu̱ tsjohó ra̱ bakúchji xi nkú ts'ín benkjún Nti̱a̱ná a̱ya ni'ya sinagoga̱ ko̱ a̱ya ni̱yóo̱, tu̱ xi nda sku̱e̱he̱ ra̱ xu̱ta̱. Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ja títs'ínkjáíhi̱n chjí xi ts'e̱ jóo̱. \v 3 Tu̱nga ji, nk'ie nga tí'ba̱i̱ chje̱hi̱, najmi tjíhin nga sku̱e̱ ntsa̱ skjúín ni xi títs'ín ntsa̱ kixi̱. \v 4 Tu̱ sahá jyuhú kj'i tjein chje̱hi̱. Ko̱ kui Na̱'mihi̱ xi tíbe ni xi 'ma tín'ei, kui xi tsjáhi chjíhi̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín chu̱baka̱á Nti̱a̱ná \r (Lc. 11:2-4) \p \v 5 ’Nk'ie nga chu̱bako̱o Nti̱a̱ná, najmi b'a̱ tu̱ n'o xi nkú ts'ín xu̱ta̱ xi tu̱ tsjohó ra̱ bakúchji xi nkú ts'ín benkjún Nti̱a̱ná. Kui xi tsjoho̱ bincha ndju a̱ya ni'ya sinagoga̱ ko̱ ni̱yátée̱ nk'ie nga nchja̱ko̱ Nti̱a̱ná, tu̱ xi sku̱e̱he̱ ra̱ xu̱ta̱. Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ja títs'ínkjáíhi̱n chjí xi ts'e̱ jóo̱. \v 6 Tu̱nga ji, nk'ie nga chu̱bako̱i̱ Nti̱a̱ná, ti̱tjás'e̱i̱n a̱ya 'mahi̱, t'echjáí a̱nkju̱a̱hi̱ ko̱ chu̱bako̱i̱ Na̱'mihi̱ xi tíjñako̱ subahi má 'moo̱. Ko̱ kui Na̱'mihi̱ xi tíbe ni xi 'ma tíma, kui xi tsjáhi chíhi̱. \p \v 7 ’Nk'ie nga chu̱bako̱o Nti̱a̱ná, najmi tu̱ n'e chjón én xi najmi tjíhi̱n sin, tsa ta̱ kui ta̱ maha én xi chu̱bo, xi nkú ts'ín xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntee̱. Kui xi b'a̱ maha̱ nga ngju̱énñjuhu̱ Nti̱a̱ná tu̱ nga̱t'aha̱ nga 'yún tse tínchja̱. \v 8 Kui nga najmi b'a̱ tu̱ n'ehenu jun xi nkú nga ts'ín xu̱ta̱ xu'bo̱. A̱t'aha̱ jahá be títjun Na̱'minu̱u ni xi machjénnu̱u kintehe̱ ni nga ku̱i̱nchíhu̱u. \p \v 9 ’Kui b'a̱ maha, b'i̱ ts'ín chu̱bako̱honu Nti̱a̱ná: \q1 Ji Na̱'mini̱ xi tinchin ndji̱o̱jmi ján, \q1 katenkjúhin xu̱ta̱. \q1 \v 10 Ta̱texumani̱. \q1 Katuma t'anankii̱ ni xi mjehi xi nkú nga ta̱ tíma ndji̱o̱jmi ján. \q1 \v 11 Tjenni̱ nd'a̱i̱ nichine xi machjénni̱. \q1 \v 12 N'e̱ndyjat'ani̱ ngatitsunni̱, \q1 xi nkú ts'ín ji̱n ta̱ n'endyjat'ai̱hi̱ xi ch'on títs'ínni̱. \q1 \v 13 Najmi tu̱ 'ba̱i̱ntei nga ku̱i̱jne̱jii̱n nga chjút'ayák'unni̱. \q1 Tu̱ sahá chjúxinni̱ ni xi ch'onk'uu̱n. \q1 A̱t'aha̱ ji xi batexumai, \q1 ko̱ ji xi tjíhin nga'yún, \q1 ko̱ ji xi tjíhin kju̱a̱chánka tu̱ nkj'íéhé ni. \q1 B'a̱ tjín. \p \v 14 ’A̱t'aha̱ tsa n'e̱ndyjat'oho̱o xu̱ta̱ xi ch'on títs'ínnu̱u, b'a̱ ta̱ ts'ín ts'i̱ínndyjat'anu̱u Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \v 15 Tu̱nga tsa najmi n'e̱ndyjat'oho̱o xu̱ta̱ xi ch'on títs'ínnu̱u, b'a̱ ta̱ ts'ín Na̱'minu̱u najmi ts'i̱ínndyjat'anu̱u ngatitsunnu̱u. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín ku̱i̱ntsu̱ba̱ kjintíaá \p \v 16 ’Nk'ie nga ku̱i̱ntsu̱ba̱ kjintíó, najmi tu̱ nusin kat'enu̱u xi nkú 'behe̱ xu̱ta̱ xi tu̱ tsjohó ra̱ bakúchji xi nkú ts'ín benkjún Nti̱a̱ná. A̱t'aha̱ kui xi ndzjen ts'ínk'íé a̱nkjín tu̱ xi sku̱e̱he̱ ra̱ xu̱ta̱ nga tjíntu kjintíá. Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ja títs'ínkjáíhi̱n chjí xi ts'e̱ jóo̱. \v 17 Tu̱nga ji, nk'ie nga ku̱i̱nchun kjintíáí, tu̱ sahá chjújin na̱tí sisin ntsja̱hi̱ ko̱ ta̱nejin a̱nkjin. \v 18 B'a̱ ts'ín najmi sku̱e̱he xu̱ta̱ nga tinchun kjintíáí. Tu̱ Na̱'mihi̱ ní xi sku̱e̱, a̱t'aha̱ kui xi tíjñako̱ subahi má 'moo̱. Ko̱ kui Na̱'mihi̱ xi tíbe ni xi 'ma tíma, kui xi tsjáhi chjíhi̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín s'e̱yaná \r (Lc. 12:33-36; 16:13) \p \v 19 ’Najmi tu̱ e̱i̱ a̱sunntei̱ n'e nchi̱náí yjohi̱, má nga ts'ínkatsúhu̱n xubíu̱ ni xi tjín ko̱ má nga ma stu ni xi tjín ko̱ má fas'en já ndyjée̱. \v 20 Tu̱ sa ní ndji̱o̱jmi ján n'e̱ nchi̱náí yjohi̱, má nga najmi ts'ínkatsúhu̱n xubíu̱ ni xi tjín ko̱ má nga najmi ma stu ni xi tjín ko̱ má najmi fas'en já ndyjé. \v 21 B'a̱ tíxihin a̱t'aha̱ má nga tíjña kju̱a̱nchi̱náhi̱, yo̱ ta̱ tíjña ani̱ma̱hi̱. \p \v 22 ’Tunkuin, kui xi xi nkú joyaha nku nd'í xi ts'ín ndzjehe̱n yjonintehi̱. Kui b'a̱ maha, tsa tunkuin fas'en ni xi nda, ngayjee̱ yjonintehi̱ s'e ndzjehe̱n. \v 23 Tu̱nga tsa ni xi najmi nda fas'en tunkuin, ngayjee̱ yjonintehi̱ s'e jyuhu̱n. Kui nga tsa ni xi tjíhin nga ts'i̱ín ndzjehen ri tu̱ sahá ts'ín jyun, ¡'yún ṉkjún jyun má tinchin ma! \p \v 24 ’Ndaha nku nda̱ musu̱ najmi ma ts'ínxát'aha̱ jo já nti̱a̱. A̱t'aha̱ nku xi ts'i̱ín unkie ko̱ nku xi ts'i̱íntjo, ko̱ a ra̱ ts'i̱ínxát'a sisihi̱n nku ko̱ ch'on ts'ín ku̱a̱se̱he̱ xinkuu̱. Kui nga najmi ka̱ma n'e̱xát'aha̱ ru̱u Nti̱a̱ná ko̱ kju̱a̱nchi̱nóo̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga Nti̱a̱ná kuhu̱n ntíhi̱ \r (Lc. 12:22-31) \p \v 25 ’Kui kju̱a̱ha nga b'a̱ tíxihi̱nnu̱u. Najmi tu̱ fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u ni xi machjénnu̱u, mí nihi xi chi̱no̱o ko̱ mí nihi xi s'i̱u. Ta̱ ndaha najmi tu̱ fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u ni xi machjéhe̱n yjonintenu̱u, mí najyuhun xi ndyjo̱o. Nk'ie ní nga ku̱i̱ntsu̱bo̱o, kui ní nihi xi 'yún chjíhi̱ ra̱ nga nichinee̱. Ko̱ yjonintenu̱u, kui xi 'yún chjíhi̱ ra̱ nga najyuu̱n. \v 26 Cha̱so̱ho̱ ni̱se xi tjíma tje̱n nk'a ján. Najmi b'éntje̱, najmi b'ékú ko̱ najmi f'átjo ni xi kji̱ne̱. Tu̱nga Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján tsjáha̱ nichine. Ko̱ jun, ¿a najmi 'yúhún chjí so nga ni̱see̱? \v 27 Ko̱ ndaha tsa 'yún kjúánta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u tu̱ xi sáhanu masen metru̱, najmi tjín xi nkú ts'ín sáhanu masen metru̱. \p \v 28 ’¿Ko̱ á jun fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u najyun xi ndyja̱hanu? Cha̱se̱ chu̱ba̱yoho̱o xi nkú ts'ín sá naxú jñóo̱. Najmi ts'ínxá ko̱ najmi ts'ínnda nachjún. \v 29 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u nga ta̱ ndaha nda̱ rei̱ Salomon xi 'yún chánka kama ni̱stjin nk'ie, najmi b'a̱ k'un najyun xi kingja xi nkúhu naxúu̱. \v 30 Tsa Nti̱a̱ná b'a̱ tsjo ts'ínk'íéntu jñá xi chu̱ba̱ ma cháhá, xi nd'a̱i̱ ma chá ko̱ ndyjunni̱ ku̱i̱ti̱, ¿a najmi tu̱ sahá 'yún tsjá sanu̱u najyun xi ndyjo̱o jun xi 'yún chjí so nga jñóo̱? ¡Á b'a̱ 'yún i̱chí s'ejihi̱nnu̱u Nti̱a̱ná! \p \v 31 ’Kui b'a̱ maha, najmi tu̱ fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u: “¿Mí nihi xi chi̱ne̱é?” ko̱ “¿Mí nihi xi s'i̱á?” ko̱ “¿Mí najyuhun xi ndyja̱á nd'a̱i̱?”, tsa ku̱i̱xíún. \v 32 A̱t'aha̱ ngatentee̱ ni xu'bi̱ bangisjai xu̱ta̱ xi najmi be Nti̱a̱ná, tu̱nga jahá be Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján nga machjénnu̱u ngatentee̱ niu̱. \v 33 Títjun tjehe̱nnto nga katatéxumanu̱u Nti̱a̱ná ko̱ n'o̱o ni xi na̱xu̱ nginku̱n, ko̱ b'a̱ ts'ín tu̱ k'u̱a̱i̱suhúnnu̱u ngayjee̱ ni xu'bi̱. \v 34 Najmi tu̱ fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u mí nihi xi ka̱ma ndyjunni̱. Ndyjunni̱ s'e̱ ngáha̱nu̱u a̱nte nga kjúánta̱ ngáha̱ ru̱u yjonu̱u. A̱t'aha̱ ngayje ni̱stjin y'a kju̱a̱sti xi ts'e̱. \c 7 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga najmi n'e̱k'anjiá jé xu̱ta̱ \r (Lc. 6:37-38, 41-42) \p \v 1 ’Najmi tu̱ n'ek'anjiu jé xu̱ta̱ xi kj'a̱í, tu̱ xi najmi ts'i̱ínnijéhe̱nu̱u Nti̱a̱ná. \v 2 A̱t'aha̱ xi nkú nga ts'ín n'e̱k'anjiu jé xu̱ta̱ xi kj'a̱í, b'a̱ ta̱ ts'ín ts'i̱ínnijé ngáha̱nu̱u Nti̱a̱ná. Ko̱ chu̱ba̱ xi n'e̱ chjón nga ch'a̱chu̱bo̱o, ta̱ kuihi xi k'u̱a̱chu̱ba̱ko̱ ngáha̱nu̱u Nti̱a̱ná. \p \v 3 ’¿Nkú ts'ín ji tíchasehe̱ ri̱ stjé xi kjinkihi tunku̱n nda̱ nts'ei nk'ie nga najmi títs'ín ndzjehin yáxu'ba xi kjinki tunkuin? \v 4 Nk'ie nga yáxu'ba kjinki tunkuin, ¿nkú ts'ín b'a̱ k'úíhi̱n ri̱ nda̱ nts'ei: “K'u̱a̱i̱ntení nga k'uasjénkia stjé xi kjinki tunkuin”? \v 5 Tín'ei ni xi ts'ín xi tu̱ tsjohó ra̱ bakúchji xi nkú ts'ín benkjún Nti̱a̱ná ni xi n'e̱ní ní. N'e̱sje mahi tjun yáxu'ba xi kjinki tunkuin, tu̱ xi nda ka̱ma ndzjehen ri nga n'e̱sjenki stjé xi kjinki tunku̱n nda̱ nts'ei. \p \v 6 ’Najmi tu̱ 'bo̱ho̱ nañóo̱ ni xi je nginku̱n Nti̱a̱ná ko̱ najmi tu̱ chi̱nko̱ chjanikj'ajihu̱un ni tsjo k'unnu̱u, a̱t'aha̱ ku̱a̱si̱nne chu̱ ni xi tsjo k'unnu̱u ko̱ santaha ko̱ jun kji̱ne̱nu̱u chu̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga ku̱i̱nchíí Nti̱a̱ná ni xi nda \r (Lc. 11:9-13; 6:31) \p \v 7 ’Ti̱nchíú, ko̱ Nti̱a̱ná tsjánu̱u. Ti̱nchísjo, ko̱ sa̱kúnu̱u. N'e̱kjano a̱nkju̱o̱, ko̱ chjúx'ánu̱u. \v 8 A̱t'aha̱ ngatentee̱ xi banki ts'ínkjáíhi̱n. Xi bangisjai sakúhu̱. Ko̱ xi ts'ínkjane a̱nkju̱o̱ chjux'áha̱. \v 9 ¿A tjín a̱jinnu̱u nku xi tu̱ ndji̱o̱hó tsjáha̱ ntíhi̱ nk'ie nga ni̱nku̱a̱n ku̱a̱nkihi̱? \v 10 Tsa tji̱o̱ ku̱a̱nki ntíhi̱, ¿a tu̱ ye̱hé tsjáha̱? \v 11 Santaha ko̱ jun xi ch'onk'un yo nga 'bo̱ho̱o ni xi nda ntínu̱u. ¿A najmi tu̱ sahá Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján 'yún tsjá saha̱ ni xi nda xu̱ta̱ xi ku̱a̱nkihi̱? \p \v 12 ’Kui b'a̱ maha, xi nkú ts'ín mjenu̱u nga n'e̱nu̱u, b'a̱ ta̱ n'o̱ho̱ xu̱ta̱ xi kj'a̱í. Kuihí niu̱ xi bakúya kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ ni xi y'ét'a já profeta̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku a̱nkju̱a̱ \r (Lc. 13:24) \p \v 13 ’Ti̱tjás'o̱on a̱nkju̱a̱ ntsjíyoo̱. A̱t'aha̱ tayá a̱nkju̱a̱ ko̱ tayá ni̱yá xi fi má nga ndyja xu̱ta̱. 'Yún nkjin xi tíi̱ncha fas'en a̱nkju̱a̱ xu'bo̱. \v 14 Tu̱nga ntsjíyahá a̱nkju̱a̱ ko̱ ntsjí ni̱yá xi fi má nga b'entu xu̱ta̱. Chuba xi tíi̱ncha sakúhu̱ a̱nkju̱a̱ xu'bo̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín yaha̱ ra̱ xu̱ta̱ \r (Lc. 6:43-44) \p \v 15 ’Chúhu̱un yjonu̱u já profeta̱ tsank'óo̱. Kui xi kj'u̱a̱í ts'ín ni̱ma̱kju̱a̱ maña̱ yjoho̱ xi nkúhu chu̱tsa̱nka̱, tu̱nga kjahán tjíntuyáha̱ xi nkúhu chu̱ kjan. \v 16 Ka̱mankjinnu̱u nkú k'un jóo̱ nk'ie nga cho̱o ni xi ts'i̱ín. A̱t'aha̱ ni xi ts'ín xu̱ta̱, kui xi nkú joyaha tu xi bjaha̱ nku yá tu. ¿A jñá na'yáhá xi bjaha̱ tuntsja̱jé? ¿A yá na'yáhá xi bjaha̱ tu higo̱? \v 17 Ngatentee̱ yá xi nda bjaha̱ tu xi nda. Ko̱ yá xi najmi nda bjaha̱ tu xi najmi nda. \v 18 Nku yá xi nda, najmi ma bjaha̱ tu xi najmi nda. Ko̱ nku yá xi najmi nda, najmi ma bjaha̱ tu xi nda. \v 19 Ko̱ ngatentee̱ yá xi najmi bjaha̱ tu xi nda, stisún ko̱ s'etí a̱jin nd'íu̱. \v 20 Kui b'a̱ maha, cha̱hanu já profeta̱ tsank'óo̱ nk'ie nga cho̱o tu xi ts'e̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu yá xi kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumaha̱ \r (Lc. 13:25-27) \p \v 21 ’Najmi kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumaha̱ ngatentee̱ xu̱ta̱ xi: “Ji nda̱ maestru̱, ji nda̱ maestru̱”, títsuna. Xi títs'íntjusun ní xi nkú ts'ín mjehe̱ Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján, kuihí xi kju̱a̱s'enjin yo̱. \v 22 Nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nkjin ṉkjún xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱na: “Ji Nda̱ Nti̱a̱, ji Nda̱ Nti̱a̱, ngajohi̱ y'eni̱jmíi̱, ngajohi̱ tsich'onsjehe̱ni̱ jánindoo̱ ko̱ nkjin kju̱a̱nkjún kin'ei̱.” \v 23 Tu̱nga an b'a̱ xín ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ xu'bo̱: “Ndaha̱chí najmi benu̱u. Tankín t'axínnú jun xi ch'on kin'o.” \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu yá xu̱ta̱ha xi nkjink'un \r (Lc. 6:47-49; Mr. 1:22) \p \v 24 ’Kui b'a̱ maha, ngatentee̱ xu̱ta̱ xi nt'é énna̱ ko̱ ts'íntjusun, kui xi nkú joyaha nku nda̱ kitikju̱a̱ xi kits'ínndasún ni'yaha̱ a̱sun ndji̱o̱. \v 25 A̱s'a̱i kik'a tsíu̱, kama 'yún ntáje̱, ko̱ ntjo̱ kits'ínk'ajni ni'yoo̱ nga mjehe̱ kja̱níts'in. Tu̱nga najmi tsijnehé a̱t'aha̱ a̱sun ndji̱o̱ kamandasún. \v 26 Tu̱nga ngatentee̱ xu̱ta̱ xi nt'é énna̱ ko̱ najmi ts'íntjusun, kui xi nkú joyaha nku nda̱ chi̱ni xi kits'ínndasún ni'yaha̱ a̱sun tsumíu̱. \v 27 A̱s'a̱i kik'a tsíu̱, kama 'yún ntáje̱, ko̱ ntjo̱ kits'ínk'ajni ni'yoo̱ nga mjehe̱ kja̱níts'in. Tsijne ni'yoo̱ nga tsatsunyje. \p \v 28 Nk'ie nga ja kamaha̱ Jesu nga b'a̱ kitsú, tu̱ ni xí kama nkjúhún ra̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ xi nkú ts'ín tíbakúya. \v 29 A̱t'aha̱ tíbakúya xi nkúhu tsa xá tjíhi̱n. Najmi b'a̱ ts'ín tíbakúya xi nkú ts'ín bakúya já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱. \c 8 \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nku nda̱ xi k'uhu̱n ch'in fentujnu \r (Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16) \p \v 1 Nk'ie nga j'aijen ngáha Jesu nga nibaha a̱sunntu tje̱nki̱u̱, nkjin ṉkjún xu̱ta̱ kitsjennkíhi̱. \v 2 A̱s'a̱i j'aisehe̱ Jesu nku nda̱ xi k'uhu̱n ch'in fentujnu. Tsasinkúnch'int'aha̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, tsa ji xi mjehi, ka̱ma n'e̱ jení nga chjúxinní ch'in xi k'unna. \p \v 3 Kingjénne ntsja Jesu nga kits'ínko̱ nda̱ uu̱n ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Mjena. Katuma jei. \p Ta̱ kuihi chu̱bo̱ tsitjuxíhi̱n ch'ihi̱n ndo̱. \p \v 4 A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ Jesu ndo̱: \p —Ji najmi tu̱ ch'a xi 'miyaihi̱ ni xi kamat'ain. T'ihi̱nkúchjihi̱ yjohi̱ nda̱ na̱'miu̱ ko̱ tjein chje̱ xi nkú ts'ín y'éjña Moise, tu̱ xi sku̱e̱ kixi̱hi xu̱ta̱ nga ja kamanda ngáhani. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nda̱ musu̱hu̱ nku nda̱ jun k'aku̱ \r (Lc. 7:1-10) \p \v 5 Nk'ie nga jas'en Jesu nanki Capernaum, a̱s'a̱i j'aisehe̱ nku nda̱ jun k'aku̱ nga j'ainkihi̱ nku kju̱a̱nda. \v 6 B'i̱ kitsúhu̱: \p —Ji nda̱ nti̱a̱, nda̱ musu̱na̱ kjijña un ni'yana̱. Najmi ta̱ ma ts'ín ni̱yáha ko̱ un tíbehe̱. \p \v 7 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ka̱ma kfín ts'innkíhi̱. \p \v 8 Tu̱nga b'a̱há kitsú nda̱ jun k'aku̱: \p —Ji nda̱ nti̱a̱, najmi an tsuhuna tsa ni'yana̱ ku̱i̱tjás'e̱i̱n. Tu̱ b'a̱ ti̱xín ní nga katumanda nda̱ musu̱na̱, ko̱ ka̱manda ndo̱ ma. \v 9 A̱t'aha̱ xi nkúhu an, tíjñana xi batéxumana ko̱ ta̱ tjínna já jun xi batexumaha̱. Nk'ie nga: “T'in”, xihi̱n nku, a̱s'a̱i fi. Ko̱ tsa: “Nibái̱”, xíhi̱n kj'a̱í, a̱s'a̱i nibá. Ko̱ tsa nku nda̱ musu̱na̱: “N'e̱i̱ kui nii̱”, xíhi̱n, a̱s'a̱i ts'ín. \p \v 10 Nk'ie nga kint'é Jesu én xi kitsú ndo̱, kama nkjúhu̱n ko̱ b'i̱ kitsúhu̱ xu̱ta̱ xi tje̱nko̱: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ndaha nku xu̱ta̱ xi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱ najmi kje̱e sakújinna xi b'i̱ ts'ín s'ejihi̱n an xi nkú ts'ín s'ejihi̱n nda̱i̱. \v 11 Ko̱ b'a̱ tíxinnu̱u. Nkjin ṉkjún xu̱ta̱ xi ni̱ba tu̱ má xi tje̱hén ni ko̱ k'úéntut'áko̱ yámixo̱ ntje̱ cháná Abraham ko̱ Isaac ko̱ Jacob má batéxuma Nti̱a̱ná. \v 12 Tu̱nga xu̱ta̱ xi tje̱he̱n ra̱ nga kju̱a̱s'en kai má batéxuma Nti̱a̱ná, kui xi ngju̱a̱i̱ya na̱tsin ján má jyuu̱n, a̱nte má nga kji̱ntá xu̱ta̱ ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n. \p \v 13 A̱s'a̱i ta̱ kinchja̱ko̱ ngáha Jesu nda̱ jun k'aku̱: \p —T'in. Ngandahi̱ katuma xi nkú ts'ín kuas'ejihin. \p Ta̱ kuihi chu̱bo̱ kamanda nda̱ musu̱hu̱ nda̱ juu̱n. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu na̱ nchí'yaha̱ Pedro̱ \r (Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39) \p \v 14 Nk'ie nga jas'en Jesu ni'yaha̱ Pedro̱, kikie nga ch'in kjijñako̱ na̱ nchí'yaha̱ Pedro̱. \v 15 A̱s'a̱i kits'ínko̱ ntsja ta̱chjúu̱n. Kindyjajihi̱n ch'iu̱n ko̱ tsisintje̱n nga kitsjáha̱ nichine xi tsichusehe̱. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nkjin xu̱ta̱ un \r (Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41) \p \v 16 Nk'ie nga ja kama'ña̱, j'aich'áha̱ Jesu nkjin ṉkjún xu̱ta̱ xi tjíntujíhi̱n jánindoo̱. Nkuhú tsu̱'ba én xi kitsú Jesu nga kik'onsje jánindoo̱ ko̱ nga kits'ínnkihi̱ ngatentee̱ xu̱ta̱ uu̱n. \v 17 B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kitsú nda̱ profeta̱ Isaia̱: “Kui xi ngjiko̱ kju̱a̱'unná ko̱ jakj'á ch'inná.” \s1 B'i̱ kitsúhu̱ Jesu já xi mjehe̱ tsjénnkihi̱ \r (Lc. 9:57-62) \p \v 18 Nk'ie nga kikie Jesu nga nkjin xu̱ta̱ katsendáíhi̱ ra̱, b'i̱ kitsú nga mjehe̱ ngju̱a̱i̱ ngabantá ntáchak'uu̱n. \v 19 A̱s'a̱i j'aik'úhu̱n nku nda̱ chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, tsjénnkihi tu̱ má xi tje̱hén ni nga k'úín. \p \v 20 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Chu̱ xi tjín ngijñóo̱ tjíhi̱n ti̱xa̱ ngijo ko̱ ni̱see̱ tjíhi̱n nu̱ba̱. Tu̱nga Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n najmi tjíhi̱n má nga ka̱ma kju̱ájñasun nintaku̱. \p \v 21 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú nku nda̱ ni'yakuyáha̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, k'u̱a̱i̱ntení nga tjun kfínngjayánjia na̱'mina̱. \p \v 22 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Tsjénnkiní ji. T'ejñaihi̱ xu̱ta̱ xi b'a̱ joyaha tsa ja k'ien nga kandjáyanji suba xu̱ta̱ k'ien xinkjín. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínk'íéjyu Jesu ntjo̱ ko̱ ntáchak'uu̱n \r (Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25) \p \v 23 A̱s'a̱i jas'en Jesu tsutsuu̱ ko̱ já ni'yakuyáha̱ ta̱ jas'enko̱ho̱. \v 24 Tu̱ nkuhú ntjo̱ xi tu̱ xí 'yúhún kamané nk'ie nga tje̱njin ntáchak'uu̱n, santaha i̱xí kingjá 'mahá ra̱ t'éhe̱n ntóo̱ tsutsuu̱. Tu̱nga kjifehé Jesu nga b'a̱ tímoo̱. \v 25 A̱s'a̱i já ni'yakuyáha̱ ngji ts'ínkj'áha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¡Ji nda̱ maestru̱, n'e̱k'ankini̱! ¡Ja ku̱a̱yáá e̱i̱ ni̱! \p \v 26 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿Á tíbinkjuhunnu? ¡Á b'a̱ 'yún i̱chí s'ejihi̱nnu̱u Nti̱a̱ná! \p A̱s'a̱i tsisintje̱n Jesu ko̱ ndjá kinchja̱ko̱ ntjo̱ ko̱ ntáchak'uu̱n nga kits'ínk'íéjyu. A̱s'a̱i kis'e jyujyu. \v 27 Kama nkjúhu̱n jóo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ xinkjín: \p —¿Yá nda̱ha xu'bi̱ nga santaha ntjo̱ ko̱ ntáchak'uu̱n nt'é'éhe̱n ra̱? \s1 B'i̱ ts'ín kits'ín nda̱íhi̱ Jesu jo já xi tjíntujíhi̱n jánindoo̱ \r (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39) \p \v 28 Nk'ie nga tsichu Jesu ngabantá ntáchak'uu̱n, nankihi̱ xu̱ta̱ Gadara̱, a̱s'a̱i tsitjujín tsjóo̱ nga j'aik'úhu̱n Jesu jo já xi tjíntujíhi̱n jánindoo̱. Tu̱ ni xí kjahán jóo̱, nga santaha najmi ta̱ ch'a ma f'a ni̱yá xu'bo̱. \v 29 A̱s'a̱i i̱ncha kikjintáya nga b'i̱ kitsúhu̱ Jesu: \p —Ji Jesu, Ntíhi̱ Nti̱a̱ nku tutuu̱, ¿mí nihi xi tjínko̱ni̱? ¿A ja kjúái̱k'a̱i̱ni̱ kju̱a̱ni̱ma̱ kintehe̱ ni nga ku̱i̱chú ni̱stjiu̱n? \p \v 30 Xi tje̱hen yo̱ nkjin ṉkjún chi̱nka̱ tíi̱ncha kjine jñá. \v 31 Kui nga b'a̱ kitsúhu jánindoo̱ nga i̱ncha tsankihi̱ Jesu: \p —Tsa ku̱i̱ch'onsje̱ni̱ e̱i̱, tu̱ sahá tjennteni̱ nga ku̱i̱tjás'e̱njihi̱n chi̱nko̱. \p \v 32 —Tankíún —kitsú Jesu. \p A̱s'a̱i tsitjujíhi̱n jóo̱ jánindoo̱ nga i̱ncha ngjikjas'enjihi̱n chi̱nko̱. Tsangatsanka ngatentee̱ chi̱nko̱ nga kikjaníkj'antjai yjoho̱ má nk'antjaihi̱ yo̱ ko̱ tsixuntujín ntáchak'uu̱n. Yo̱ jesunjin ntá. \p \v 33 A̱s'a̱i i̱ncha tsanka já xi tíi̱ncha kunntá chi̱nko̱. I̱ncha j'ai a̱jin na̱nti̱o̱ ko̱ kitsúya ngatentee̱ ni xi kamoo̱ ko̱ ni xi kamaha̱ já xi tjíntujíhi̱n jánindoo̱. \v 34 Tu̱ tsitju tentehé xu̱ta̱ na̱nti̱o̱ nga nibasehe̱ Jesu. Nk'ie nga j'aisehe̱, i̱ncha tsankihi̱ nga ku̱i̱tju nankihi̱ jóo̱. \c 9 \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nku nda̱ xi najmi ma fi \r (Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26) \p \v 1 A̱s'a̱i jas'en Jesu nku tsutsu nga j'atikjá ntáchak'uu̱n ko̱ tsichu ngáha nankihi. \v 2 Ja kamoo̱. J'aisehe̱ Jesu já xi y'ang'anki nku nda̱ xi najmi ma fi, xi kjisun na̱chaha̱n. Nk'ie nga kikie Jesu nga s'ejihi̱n jóo̱ yáha kui, a̱s'a̱i kinchja̱ko̱ nda̱ uu̱n: \p —Tsjo kat'ehe̱ tak'uin, ntína̱. Ja kama ndyjat'ahi ngatitsuhi̱n. \p \v 3 B'i̱ ts'ín kits'ínnkjink'un k'u̱a̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱: “Najmi tíbenkjún Nti̱a̱ná nda̱i̱ nga b'a̱ ts'ín tínchja̱.” \v 4 Tu̱nga behé Jesu ni xi tíi̱ncha ts'ínnkjink'un jóo̱. A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱: \p —¿Á b'a̱ ch'on ts'ín tín'enkjíntak'uhunnu? \v 5 ¿Má éhen xi 'yún na̱xu̱ tje̱n xi ka̱ma xíhi̱n ndo̱? ¿A: “Ja kama ndyjat'ahi ngatitsuhi̱n”? ¿A ra̱: “Ti̱síntje̱i̱n ko̱ ti̱tsutjai”? \v 6 Tu̱nga mjehéna kuakuchjínu̱u nga Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n tíjña ngajoho̱ Nti̱a̱ná a̱sunntei̱ xi má nga ka̱ma ts'i̱ínndyjat'aha̱ ngatitsuhu̱n xu̱ta̱. \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ nda̱ xi najmi ma fiu̱: \p —Ti̱síntje̱i̱n, chjúbéí na̱chahi̱n ko̱ t'in ngáhani ni'yahi̱. \p \v 7 Tsisintje̱n nda̱ uu̱n ko̱ ngji ngáha ni'yaha̱. \v 8 Nk'ie nga kikie xu̱ta̱ nkjiu̱n nii̱, kitsankjún ko̱ kits'íntsjoho̱ Nti̱a̱ná a̱t'aha̱ xu̱ b'a̱ tse nga'yún kitsjáha̱ nku nda̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ha̱ Jesu Mateo̱ \r (Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32) \p \v 9 Nk'ie nga títs'ín ni̱yá Jesu, kikie nku nda̱ xi 'mi Mateo̱ xi kab'ejña a̱nte má nga f'áchjíntjai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Tsjénnkiní. \p A̱s'a̱i tsisintje̱n Mateo̱ ko̱ kitsjennkíhi̱ Jesu. \p \v 10 Ko̱ ni xi kama, nk'ie nga tíkjine Jesu ni̱ñu̱ ni'yaha̱, nkjin ṉkjún já xi f'áchjíntjai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma̱ ko̱ já xi najmi na̱xu̱ ts'íntjusun kju̱a̱téxumoo̱ ta̱ i̱ncha j'aik'ientut'áha̱ Jesu ko̱ já ni'yakuyáha̱ t'a yámixo̱. \p \v 11 Nk'ie nga kikie já fariseo̱ nii̱, a̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ já ni'yakuyáha̱ Jesu: \p —¿Á já xi f'áchjíntjaihi ch'á ko̱ já xi najmi na̱xu̱ ts'íntjusuhun kju̱a̱téxumoo̱ tíneko̱ho ni̱ñu̱ nda̱ maestru̱nu̱u? \p \v 12 Tu̱nga nk'iehé nga kint'é Jesu éi̱n, b'i̱ kitsú: \p —Xu̱ta̱ xi uhu̱n machjéhe̱n já chji̱ne̱nki, najmi xi ndaha̱. \v 13 Tankíún ko̱ ti̱nchíyo nkú tsuhu̱ ra̱ éhe̱n Nti̱a̱ná xi b'i̱ ts'ín tjít'a: “Ni xi mjehéna, nk'ie nga ka̱ma ni̱ma̱nu̱u xu̱ta̱. Najmi chje̱ xi k'u̱échjíntjainu̱u mjena.” Najmi xu̱ta̱ je jái̱ nchjaha̱, xu̱ta̱ ngatitsun ní jái̱ nchjaha̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu nkjé tjíhin nga k'úéntu kjintíá xu̱ta̱ ni'yakuyáha̱ \r (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39) \p \v 14 A̱s'a̱i j'aisehe̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ Jua Bautista̱ ko̱ b'i̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —¿Nkú tjíhi̱n ra̱ nga najmi b'entu kjintíáha já ni'yakuyáhi̱ xi nkú ts'ín bintsu̱ba̱ kjintíáha̱ni̱ ji̱n ko̱ já fariseo̱? \p \v 15 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A mahá 'be babaha̱ xu̱ta̱ xi tjíntujín nku s'í kju̱a̱bixan nk'ie nga tíjñajin saha̱ nda̱ bixoo̱n? Tu̱nga ku̱i̱chúhú ni̱stjin nga chjú'aha̱ nda̱ bixoo̱n. Nk'iehé nga k'úéntu kjintíá. \v 16 Ta̱ ndaha najmi ch'a b'éstiko̱ho najyun chá nku te najyun tse̱tse̱ xi najmi kje̱e nibákú. A̱t'aha̱ ni̱bakú najyun tse̱tse̱ ko̱ kjeti̱ya najyun chóo̱. B'a̱ ts'ín fi tsehe má kitiyá. \v 17 Ko̱ ta̱ ndaha najmi ch'a binchá binu̱ tse̱tse̱ nku tsa tja̱ba̱xín chá. A̱t'aha̱ binu̱ tse̱tse̱ kjeti̱ya tsa tja̱ba̱xín chóo̱. A̱s'a̱i fi ndzjo binu̱ ko̱ batsun tsa tja̱ba̱xíu̱n. Kui nga tsa tja̱ba̱xín tse̱tse̱hé xincháha binu̱ tse̱tse̱, ko̱ b'a̱ ts'ín nda f'áítjoho nga joo̱ niu̱. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nku ta̱kjín ko̱ nku ta̱chju̱ún \r (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56) \p \v 18 Nk'ie nga b'a̱ títsu Jesu, tu̱ j'aihí yo̱ nku nda̱ tjíxá ko̱ tsasinkúnch'int'aha̱ nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Ta̱kjínna ja k'uen. Nibángjennéí ntsa̱i̱ ntína̱ tu̱ xi kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱. \p \v 19 A̱s'a̱i tsisintje̱n Jesu ko̱ ngjiko̱ já ni'yakuyáha̱ nga kitsjennkíhi̱ ndo̱. \v 20 Ko̱ tu̱ yo̱hó j'ai tje̱nnkihi̱ Jesu nku ta̱chju̱ún xi tjíhi̱n te jo nú nga jní títs'ínk'iehe̱n. Kui xi kits'ínko̱ tuts'in najyun xi yja Jesu. \v 21 A̱t'aha̱ b'i̱ ts'ín kits'ínnkjink'un: “Tsa tu̱ najyuhu̱n ts'inko̱ sa, ka̱manda ngáhana.” \v 22 Tu̱nga kits'ínk'ótjiyahá Jesu nga tsasehe̱ ta̱chjúu̱n ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji ntína̱, tsjo kat'ehe̱ tak'uin. A̱t'aha̱ kuas'ejihin nga Nti̱a̱ná kits'ín nibána, kui nga kama nkihi ri. \p Ta̱ kuihi chu̱bo̱ kamanda ta̱chjúu̱n. \p \v 23 Nk'ie nga tsichu Jesu ni'yaha̱ nda̱ tjíxóo̱, kikie yo̱ já xi títs'ínkjane yána̱xu̱ ko̱ xu̱ta̱ xi xa̱áha̱n tíi̱ncha ts'ín nga tíkjintá. \v 24 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Tankín ngáhanu. Najmi ka'me ta̱kjíu̱n. Tu̱ kjifehé. \p Tsajnukiehe̱ xu̱ta̱ xi kama ñjakú yo̱. \v 25 Tu̱nga nk'iehé nga ja kik'onsje Jesu xu̱to̱, a̱s'a̱i jas'en má kjijña ta̱kjíu̱n, jakj'á ntsja ko̱ tsisintje̱n ngáha ta̱kjíu̱n. \v 26 Kint'é ngayjee̱ xu̱ta̱ xi tjín yo̱ ni xi kamoo̱. \s1 B'i̱ ts'ín kikjex'ánkihi̱ Jesu tunku̱n jo já ka̱ \p \v 27 Nk'ie nga tíbitju Jesu yo̱, kitsjennkíhi̱ jo já ka̱ xi kikjintáya tje̱nnkihi̱. B'i̱ i̱ncha kitsú: \p —Ji xi ntje̱he̱ David, katuma ni̱ma̱hi ji̱n. \p \v 28 Ko̱ nk'ie nga jas'en ni'yaha̱ Jesu, yo̱ i̱ncha j'aisehe̱ já ko̱. B'i̱ kitsú Jesu nga kingjásjaiyaha̱ jóo̱: \p —¿A s'ejinnu̱u nga ka̱mana ts'ian ni xi mjenu̱u? \p B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Joho̱n, nda̱ maestru̱. \p \v 29 A̱s'a̱i kits'ínko̱ Jesu tunku̱n jóo̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Katuma xi nkú ts'ín tís'ejinnu̱u. \p \v 30 Tsix'ánki tunku̱n jóo̱. A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Jesu: \p —Tu̱nga najmi tu̱ ch'a 'miyahá ru̱u ni kamat'on. \p \v 31 Tu̱nga nk'iehé nga i̱ncha ngji jóo̱, kitsúyaha̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ xi tjín yo̱ xi nkú nga kits'ínko̱ho̱ Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ín nda̱íhi̱ Jesu nku nda̱ xi najmi ma nchja̱ \p \v 32 Nk'ie nga tíbitju já xi ka̱ kai, i̱ncha j'ai xu̱ta̱ xi j'aiko̱ho̱ Jesu nku nda̱ xi najmi ma nchja̱, a̱t'aha̱ nda̱nindoo̱ tíjñajihi̱n. \v 33 Nk'ie nga kik'onsje Jesu nda̱nindoo̱, kinchja̱ ngáha nda̱ ni̱mo̱. Kama nkjúhu̱n xu̱ta̱ nkjiu̱n ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ xinkjín: \p —Ndaha̱chí najmi kje̱e yaá a̱jinná xi ntje̱he̱ Israel tjenná nku ni xi b'a̱ tjín. \p \v 34 Tu̱nga b'a̱há kitsú já fariseo̱: \p —Nga'yúhu̱n nda̱ninda k'aku̱hu̱ jánindoo̱ m'osjeko̱ho jánindoo̱ nda̱i̱. \s1 B'i̱ ts'ín kama ni̱ma̱ha̱ Jesu xu̱ta̱ \p \v 35 Kikjatsú'ba Jesu ngayjee̱ nanki i ko̱ nanki xi̱ xi tjín yo̱ nga tsakúya a̱ya ni'ya sinagoga̱. Y'éni̱jmí én nda tsu xi títsuya nga Nti̱a̱ná xi batéxuma ko̱ kits'ínnkiyjehe̱ ch'in xi k'uhu̱n xu̱ta̱. \v 36 Nk'ie nga kikie Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n, kama ni̱ma̱ha̱, a̱t'aha̱ tíi̱nchajihi̱n sén ko̱ chu̱ba̱ tjímahá xi nkú joyaha chu̱tsa̱nka̱ xi najmi tjíhi̱n nda̱ bastu. \v 37 A̱s'a̱i kinchja̱ko̱ já ni'yakuyáha̱ nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Xu̱ta̱ xi tjín b'a̱ joyaha nkúhu nku ntje̱ chánka, tu̱nga chubahá maha já musu̱ xi ts'i̱ínxájin nii̱. \v 38 Kui nga ti̱nchíhi̱ ru̱u xi ts'e̱ ntje̱ nga kats'ínkji já musu̱ a̱jin ntje̱he̱. \c 10 \s1 B'i̱ ts'ín kitsjá xáha̱ Jesu já postru̱ xi te joo̱ \r (Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16) \p \v 1 A̱s'a̱i kinchja̱ha̱ Jesu já ni'yakuyá xi te joo̱ ko̱ kitsjáha̱ nga ngajoho̱ Jesu ka̱maha̱ jóo̱ k'o̱nsje jánindoo̱ xi tjíntujíhi̱n xu̱ta̱ ko̱ nga ts'i̱ínnkiyjehe̱ xu̱ta̱ xi ch'ihi̱n. \p \v 2 Kui xu'bi̱ xi j'áíhi̱n já postru̱ xi te joo̱: títjun Simon, xi ta̱ 'mi Pedro̱, ko̱ Andre xi nda̱ nts'e̱ Pedro̱ maha; Santiago̱ ko̱ Jua xi nts'e̱ maha xinkjín, xi jáha̱ Zebedeo̱; \v 3 Felipe̱ ko̱ Bartolome; Toma ko̱ Mateo̱ xi j'áchjíntjai ch'á; Santiago̱ ntíhi̱ Alfeo̱ ko̱ Tadeo̱; \v 4 Simon xi mako̱ já kananista̱ ko̱ Juda̱ Iscariote̱ xi a̱skahan kits'ínkjas'en Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúyaha̱ Jesu já postru̱ xi nkú i̱ncha ts'i̱ín nga k'u̱éni̱jmí \r (Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6) \p \v 5 A̱s'a̱i kits'ínkji Jesu já ni'yakuyá xi te joo̱ nga kitsúyaha̱ ni xi tjíhin nga i̱ncha ts'i̱ín. B'i̱ kitsúhu̱: \p —Najmi tu̱ bankíún má nga najmi tjín xu̱ta̱ xi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱ ko̱ najmi tu̱ bitjas'o̱on nankihi̱ xu̱ta̱ Samari̱a̱. \v 6 Xu̱ta̱ xi ntje̱he̱ ní Israel y'aha̱ ra̱ tankíhi̱nso̱ho̱, xu̱ta̱ xi ja kindyja xi nkú joyaha chu̱tsa̱nka̱. \v 7 Tankíún ko̱ t'eni̱jmíú nga ja 'yún tiña tíjña Nti̱a̱ná nga tíbatéxuma nd'a̱i̱. \v 8 N'e̱nkihu̱u xu̱ta̱ un, n'e̱kj'áíyoho̱o xu̱ta̱ xi ja ka'me, n'e̱nkihu̱u xu̱ta̱ xi k'uhu̱n ch'in fentujnu tu̱ xi ka̱ma jehe nginku̱n Nti̱a̱ná, ko̱ ti̱ch'onsjo̱o jáninda xi tjíntujíhi̱n xu̱ta̱. Xi nkú ts'ín tu̱ kik'a̱i̱hínu̱u nga'yún, b'a̱ ts'ín tu̱ ti̱si̱nko̱nú xu̱ta̱. \p \v 9 ’Najmi tu̱ ch'o to̱onsine a̱ya tsanu̱u, ta̱ ndaha to̱ontaba, ko̱ ta̱ ndaha kj'a̱í to̱on. \v 10 Najmi tu̱ ch'o tsa nga n'o̱o ni̱yá, ta̱ ndaha jo 'yún najyun xi ndyjo̱o, ta̱ ndaha tja̱ba̱xínnté, ko̱ ta̱ ndaha yánise. A̱t'aha̱ xi ts'ínxá tjíhi̱n kixi̱ nga k'u̱a̱i̱hi̱ nichine. \p \v 11 ’Nk'ie nga ku̱i̱tjás'o̱on nku nanki 'yún ko̱ tsa nku nanki i̱chí, yo̱ ti̱nchísjo nku xi nda ani̱ma̱ha̱. Ti̱ntsu̱bo̱o ni'yaha̱ santa nkúhu nga ku̱i̱tju ngáhanu nanki xu'bo̱. \v 12 Nk'ie nga ku̱i̱tjás'o̱on ni'yoo̱, b'i̱ ts'ín súniño: “Kas'enu̱u kju̱a̱jyu”, ti̱xíún. \v 13 Tsa nda ani̱ma̱ha̱ xu̱ta̱ xi ts'e̱ ni'yoo̱, kas'ehe̱ kju̱a̱jyunu̱u. Tu̱nga tsa najmi nda ani̱ma̱ha̱ xu̱ta̱ xu'bo̱, kak'óyak'un ngáha̱nu̱u kju̱a̱jyunu̱u. \p \v 14 ’Tsa tjín xi najmi ts'i̱ínkjáínnu̱u ko̱ tsa najmi ngju̱énñjuhu̱ énnu̱u, tu̱ sahá ti̱tjusje̱ ngáhanu ni'yoo̱ ko̱ tsa nankiu̱, ko̱ t'etsujno ndyjo tsu̱ku. \v 15 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ ni xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱, kui nanki xu'bo̱ xi 'yún un sku̱e̱ saha̱ nga xu̱ta̱ xi kis'e nanki Sodoma̱ ko̱ nanki Gomorra̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúyaha̱ Jesu já postru̱ nga n'e̱ uncha \p \v 16 ’T'ejin tak'un. An títs'inkjínu̱u xi nkú joyaha chu̱tsa̱nka̱ a̱jihi̱n nañá kjan. Kui nga ti̱ntsu̱ba̱ ndahanu xi nkú joyaha ye̱ ko̱ ni̱ma̱kju̱a̱ n'e̱sjo yjonu̱u xi nkú joyaha chu̱tujuu̱. \v 17 Chúhu̱un yjonu̱u xu̱ta̱, a̱t'aha̱ ts'i̱ínkjas'ennu̱u já tjíxóo̱ ko̱ k'u̱énu̱u a̱ya ni'ya sinagoga̱. \v 18 Nga̱t'ana̱ ngju̱a̱i̱ko̱nu̱u nginku̱n já títjuu̱n ko̱ nginku̱n já rei̱, tu̱ xi ku̱i̱xínyaha̱ ru̱u jóo̱ ko̱ ta̱ xu̱ta̱ xi najmi ntje̱he̱ Israel tje̱he̱n ra̱ yáha an. \p \v 19 ’Tu̱nga nk'ie nga ts'i̱ínkjas'ennu̱u xu̱ta̱, najmi tu̱ fanta̱ha̱ ru̱u yjonu̱u nkú n'e̱ chu̱bo ko̱ mí éhen xi ku̱i̱xíún. A̱t'aha̱ kui chu̱ba̱ xu'bo̱ k'u̱a̱i̱nu̱u én xi chu̱bo. \v 20 A̱t'aha̱ najmi jun xi chu̱bo, Espiri̱tu̱hu̱ ní Na̱'minu̱u xi ku̱i̱nchja̱ nk'ie nga chu̱bo. \p \v 21 ’Já xi nts'e̱ maha xinkjín ta̱ kuihi ts'i̱ínkjas'en xinkjín nga n'e̱k'ien. Xi tí'mi na̱'mi ts'i̱ínkjas'en ntíhi̱. Xi tí'mi ntí kja̱ánko̱ xi cháha̱ ko̱ ts'i̱ínk'ien. \v 22 Nga̱t'ana̱ ts'i̱ín unkiehe̱nu̱u ngayjee̱ xu̱ta̱. Tu̱nga xi tu̱ nku ndjáhá ku̱a̱si̱njña, kui xi k'u̱a̱nki. \v 23 Nk'ie nga tsjénnki unkienu̱u xu̱ta̱ xi tjín nku nanki, tu̱ sahá ti̱yú. Tankíún kj'a̱í nanki. A̱t'aha̱ kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Najmi kfe̱nu̱u nga ku̱i̱nimo ngayjee̱ nankihi̱ xu̱ta̱ Israel kintehe̱ ni nga kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \p \v 24 ’Nku nda̱ ni'yakuyá najmi 'yún yankjún sa nga nda̱ maestru̱hu̱, ko̱ nku nda̱ musu̱ najmi 'yún yakjún sa nga nda̱ nti̱a̱ha̱. \v 25 Nda tjín ts'e̱ nda̱ ni'yakuyóo̱ tsa b'a̱ ts'ín ka̱maha̱ xi nkúhu nda̱ maestru̱hu̱, ko̱ nda tjín ts'e̱ nda̱ musu̱ tsa ku̱i̱chú ma xi nkú joyaha nda̱ nti̱a̱ha̱. Tsa na̱'mihi̱ ntíu̱ xi tí'mihi̱ nda̱ninda Beelzebu, ¿a najmi tu̱ sahá 'yún ch'on k'úín saha̱ ntíhí? \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu yá xi tjíhin nga ku̱i̱nkjún \r (Lc. 12:4-9) \p \v 26 ’Kui b'a̱ maha, najmi tu̱ binkjuhunnu xu̱ta̱ xu'bo̱. A̱t'aha̱ najmi tjín ni xi 'ma tjítjo xi najmi cha̱, ko̱ najmi tjín ni xi tíjña 'ma xi najmi s'e̱jña chji. \v 27 Ni xi tíxinyanu̱u má jyuu̱n, chu̱ba ngáhanu má ndzjee̱n. Ko̱ én se̱n xi ku̱i̱nú'yó nga kuinchja, ch'i̱íyako̱ ngáhanu a̱sun nk'a ni'yoo̱. \v 28 Najmi tu̱ binkjun xi tu̱ yjonintee̱hé maha̱ ts'ínk'ien tu̱nga najmi mahá ra̱ ts'i̱ínk'ien ani̱ma̱nu̱u. Xi ma níhi̱ ts'ínkji ani̱ma̱nu̱u ko̱ yjonintenu̱u a̱jin nga̱k'i̱e̱n, kui ní xi ti̱nkjún. \p \v 29 ’¿A najmi mahá tsa tu̱ xí nanki chjíhí ch'a nga satéña jo ni̱se xi̱ tíntí? Ndaha tsa b'a̱ ma, ndaha nku ni̱see̱ najmi ndyja̱ tsa najmi mjehe̱ Na̱'minu̱u. \v 30 Nga̱t'a ts'a̱jun bi, santaha ngayjee̱ ntsja̱ku tjín xki̱hi̱ Na̱'minu̱u. \v 31 Kui kju̱a̱ha nga najmi tu̱ binkjuhunnu, a̱t'aha̱ jun xi 'yún chjí so nga nkjin ni̱se. \p \v 32 ’Ngatentee̱ xi ts'i̱ínkie yjoho̱ nga bena nginku̱n xu̱ta̱, ts'inkíé yjona̱ nga be xu̱to̱ nginku̱n Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \v 33 Tu̱nga xi najmi ts'i̱ínkie yjoho̱ nga bena nginku̱n xu̱ta̱, ko̱ an ta̱ najmi ts'inkíé yjona̱ nga be xu̱to̱ nginku̱n Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu nga kui nga̱t'aha̱ ku̱a̱kjányaha yjoho̱ xu̱ta̱ \r (Lc. 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 ’Najmi b'a̱ tu̱ ts'ín n'enkjíntak'un, tsa kju̱a̱jyu jái̱k'iejñá a̱sunntei̱. Najmi kju̱a̱jyu jái̱ tsja. Kju̱a̱chán ní jái̱ tsja. \v 35 A̱t'aha̱ jáa̱ tu̱ xi ku̱a̱kjányaha yjoho̱ xu̱ta̱, má nga nku nda̱ ngju̱a̱i̱ kontra̱ha̱ na̱'mihi̱ ko̱ nku ta̱kjín ngju̱a̱i̱ kontra̱ha̱ na̱aha̱ ko̱ nku na̱ a̱nta ngju̱a̱i̱ kontra̱ha̱ na̱ nchí'yaha̱. \v 36 Ta̱ kuihi xinkjín xu̱ta̱ ngju̱a̱i̱ kontra̱ha̱. \p \v 37 ’Xi 'yún ts'i̱íntjo sa na̱'mihi̱ ko̱ tsa na̱aha̱ nga an, kui xi najmi tsuhu̱ ra̱ nga ka̱ma xu̱ta̱ ni'yakuyána̱. Xi 'yún ts'i̱íntjo sa ntíhi̱ nga an, najmi tsuhu̱ ra̱ nga ka̱ma xu̱ta̱ ni'yakuyána̱. \v 38 Xi najmi títsjáha̱ yjoho̱ nga tsjénnkina santaha tsa ku̱a̱yá nga̱t'ana̱, najmi tsuhu̱ ra̱ nga ka̱ma xu̱ta̱ ni'yakuyána̱. \v 39 Xi ku̱a̱ngisjáí suba nga k'úéjña tík'un, tu̱ sahá ku̱a̱yá. Tu̱nga xi ku̱a̱yá nga̱t'ana̱, kui xi sa̱kúhu̱ nga k'úéjña tík'un. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu chjí xi k'u̱a̱i̱hi̱ xu̱ta̱ \r (Mr. 9:41) \p \v 40 ’Xu̱ta̱ xi ts'i̱ínkjáínnu̱u, ja an títs'ínkjáínna. Ko̱ xi ts'i̱ínkjáínna, ta̱ títs'ínkjáíhi̱n xi kits'ín nibána. \v 41 Xi ts'i̱ínkjáíhi̱n nku nda̱ profeta̱ a̱t'aha̱ nda̱ profeta̱ nii̱, xi nkú ts'ín tje̱he̱n ra̱ b'a̱ ts'ín k'u̱a̱i̱hi̱. Ko̱ xi ts'i̱ínkjáíhi̱n nku nda̱ xi na̱xu̱ ts'ín a̱t'aha̱ na̱xu̱ ts'ín ndo̱, xi nkú ts'ín tje̱he̱n ra̱ b'a̱ ts'ín k'u̱a̱i̱hi̱. \v 42 Ko̱ tsa tjín xi tsjáha̱ nku chu̱tsín ntánijua nch'án xi k'úí nku xu̱ta̱ xu'bi̱ a̱t'aha̱ xu̱ta̱ ni'yakuyána̱ nii̱, kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u nga kj'u̱a̱i̱hi̱ chjíhi̱ xu̱ta̱ xu'bo̱. \c 11 \s1 B'i̱ kitsú Jesu nga kinchja̱ko̱ já ni'yakuyáha̱ Jua Bautista̱ \r (Lc. 7:18-23) \p \v 1 Nk'ie nga ja kamaha̱ Jesu nga kitsúyaha̱ já ni'yakuyá xi te joo̱ ni xi tjíhin nga i̱ncha ts'i̱ín, a̱s'a̱i i̱ncha ngji nga tsakúya ko̱ y'éni̱jmí én nda tsuhu̱ Nti̱a̱ná nanki xi tjín yo̱. \v 2 A̱ya nu̱ba̱yóo̱ kint'é Jua Bautista̱ ni xi títs'ín Jesu. A̱s'a̱i kits'ínkji k'u̱a̱ já ni'yakuyáha̱ \v 3 tu̱ xi ngju̱ásjaiyaha̱ ra̱ Jesu. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —¿A ji nda̱ xi tjíhin nga kj'u̱a̱í? ¿A ra̱ chúyahá ri̱ kj'a̱í nda̱ha? \p \v 4 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Tankínk'inyoho̱o Jua ni xi tínu'yó ko̱ tíyo. \v 5 Tíma chjihi̱ xi ka̱ha̱. Xi najmi ma fi tíi̱ncha fi. Xi k'uhu̱n ch'in fentujnu tímanda. Tínt'é xi stayaha̱. Tíf'áíyaha̱ xi ja k'ien. Tís'eni̱jmíhi̱ én nda tsuhu̱ Nti̱a̱ná xi x'a̱ha̱n. \v 6 ¡Nda tjín ts'e̱ xi najmi tjín ni xi ts'i̱ínch'oho̱ nga tsjénnkina! \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu Jua Bautista̱ \r (Lc. 7:24-35) \p \v 7 Nk'ie nga ja tíi̱ncha fi ngáha já ni'yakuyáha̱ Jua Bautista̱, kik'atuts'i̱hi̱n Jesu nga kinchja̱ni̱jmíyaha Jua. B'i̱ kitsúhu̱ xu̱ta̱ nkjiu̱n: \p —¿Mí nihi xi tsankinse nkjúhu̱un a̱nte kixiu̱? ¿A nku yáxá xi títs'ínk'ajnihi̱ ntjo̱? \v 8 Tsa najmi, ¿mí nihi xi tsankisoho̱o? ¿A nku nda̱ xi yja najyun tsjo tjín? Najmi, a̱t'aha̱ xi bja najyun tsjo k'un, kui xi tjíntu ni'yaha̱ já rei̱. \v 9 Tu̱nga, ¿á tsitjuhunu? ¿A ra̱ nkuhú nda̱ profeta̱ tsankisoho̱o? Joho̱n, kui. An b'a̱ tíxinnu̱u nga kui Jua xi 'yún chánka sa a̱jihi̱n já profeta̱. \v 10 Jua tínchja̱ni̱jmíyaha ni xi tjít'a xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná: \q1 Títs'inkjíá nda̱ chji̱ne̱'énna̱ tu̱ xi ngju̱a̱i̱ títjuhun ri. \q1 K'u̱énda títjun ni̱yáhi̱. \m \v 11 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ndaha nku xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntei̱ najmi 'yún chánka sa nga Jua Bautista̱. Tu̱nga xi 'yún i̱chí má batéxuma Nti̱a̱ná, kui xi 'yún chánka sa nga Jua. \p \v 12 ’Ni̱stjin nga y'éni̱jmí Jua Bautista̱ éhe̱n Nti̱a̱ná ko̱ santaha nd'a̱i̱ 'yún tíbixkjanyáha má batéxuma Nti̱a̱ná, ko̱ xu̱ta̱ xi kitikju̱a̱ títs'ín ts'e̱ yo̱. \v 13 A̱t'aha̱ Nti̱a̱ná kits'ínchjén ni xi y'ét'a já profeta̱ ko̱ xi kis'et'a kju̱a̱téxumaha̱ Moise nga kitsjá éhe̱n santaha nkúhu nga j'ai Jua. \v 14 Tsa mjenu̱u n'e̱ s'ejiun éi̱n, Jua kui xi Elia̱ xi tjíhin nga kj'u̱a̱í. \v 15 Xi tje̱n tja̱ba̱xínñju, katasínñju. \p \v 16 ’¿Mí nihi xi k'uejñá chu̱ba̱yako̱hona xi nkú k'un xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱? Kui xi b'a̱ joyaha já a̱sti xi b'entu ni̱yátée̱ ko̱ kjintáyaha̱ xinkjín \v 17 nga b'a̱ i̱ncha tsu: “Nk'ie nga kin'ekjanei̱ yána̱xu̱, ¿á najmi kichankihinu? Ko̱ nk'ie nga kisei̱ suu̱n nusin, ¿á najmi kich'íhinu?” \p \v 18 ’A̱t'aha̱ nk'ie nga j'ai Jua, y'ejña kjintíá ko̱ najmi kik'i binu̱. A̱s'a̱i: “Nda̱ninda tíjñajihi̱n”, kitsú xu̱ta̱. \v 19 A̱skahan j'ai ngá Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n xi kjine ko̱ 'bi, ko̱ tu̱ sa b'a̱há tsu ngá xu̱ta̱: “Kui nda̱i̱ xi 'yún kjine ko̱ 'yún 'bi. Nda nchja̱ko̱ já xi f'áchjíntjai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma̱ ko̱ já xi najmi na̱xu̱ ts'íntjusun kju̱a̱téxumoo̱.” Tu̱nga tís'ejña chjihí kju̱a̱nkjintak'uhu̱n Nti̱a̱ná nk'ie nga tíyaha̱ ni xi títs'ín. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu xu̱ta̱ xi najmi kits'ínkjáíhi̱n éhe̱n \r (Lc. 10:13-15) \p \v 20 A̱s'a̱i b'i̱ ts'ín ndjá kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu xu̱ta̱ xi tjíntu nanki má nga 'yún kits'ín kju̱a̱nkjún, a̱t'aha̱ najmi ngjikj'áha̱ ra̱ ani̱ma̱ha̱: \p \v 21 —¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, xu̱ta̱ nanki Corazin! ¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, xu̱ta̱ nanki Betsaida̱! A̱t'aha̱ tsa xu̱ta̱ nanki Tiro̱ ko̱ xu̱ta̱ nanki Sidon kikie kju̱a̱nkjún xi kama a̱jinnu̱u, ja ra̱ nd'a̱i ngjikj'áha̱ ra̱ ani̱ma̱ha̱ nga kingja najyun kfe ko̱ y'entujín nasu. \v 22 Tu̱nga ahán b'a̱ tíxinnu̱u. Ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ mí nihi xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱, jun xi 'yún un sku̱e̱ sanu̱u nga xu̱ta̱ xi kis'e nanki Tiro̱ ko̱ nanki Sidon. \p \v 23 ’Ko̱ jun xu̱ta̱ nanki Capernaum, tsa b'a̱ manu̱u nga santaha ndji̱o̱jmi ján cha̱nkjúnnu̱u, najmi. Tu̱ sa ní santaha nga̱k'i̱e̱n kuankínjo̱on. A̱t'aha̱ tsa xu̱ta̱ nanki Sodoma̱ kikie kju̱a̱nkjún xi kama a̱jinnu̱u, ta̱ tíjña ra̱ santaha nd'a̱i̱ tsakai. \v 24 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u. Nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ mí nihi xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱, jun xi 'yún un sku̱e̱ sanu̱u nga xu̱ta̱ xi kis'e nanki Sodoma̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúchji kju̱a̱tsjoho̱ Jesu \r (Lc. 10:21-22) \p \v 25 Kui ni̱stjiu̱n b'i̱ kitsú Jesu: \p —An títs'intsjoho, Na̱'mi, Nti̱a̱ xi ts'e̱ nk'a ján ko̱ t'anankiu̱. A̱t'aha̱ y'ejña chjihi̱ xu̱ta̱ xi b'a̱ k'un xi nkú joyaha jántí xi̱ ni xi kik'iejña 'maihi̱ já nkjink'uu̱n ko̱ já xi mankjihi̱n ni xi tjín. \v 26 Joho̱n, Na̱'mi, a̱t'aha̱ b'a̱ ts'ín kama tsjohi. \p \v 27 ’Ngayjee̱ ni xi tjín ja kits'ínkjas'en a̱ya ntsa̱ Na̱'mina̱. Najmi ch'a behe̱ Ntíu̱, tu̱ nkuhú Na̱'miu̱ xi behe̱. Ta̱ ndaha najmi ch'a behe̱ Na̱'miu̱, tu̱ nkuhú Ntíu̱ xi behe̱. Ko̱ xu̱ta̱ xi mjehe̱ Ntíu̱ nga ku̱a̱kúchjihi̱ Na̱'miu̱, kui xi sku̱e̱ Na̱'miu̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ha̱ Jesu xu̱ta̱ nga kj'u̱a̱ísehe̱ \p \v 28 ’Nibáha̱se̱nú ngatentoo̱ xi tsichu manu̱u nga kich'anjiu ch'áha̱ kju̱a̱téxumoo̱, ko̱ an tsjanu̱u nga n'e̱kj'áíyo. \v 29 Tjasuntjio nkú tsuhu̱ ra̱ kju̱a̱téxuma xi tíbakuyá, a̱t'aha̱ ts'inkjáíhi̱n xu̱ta̱ ko̱ ni̱ma̱kju̱a̱ tjíyana. Sa̱kúnu̱u xi má nga ts'i̱ínkj'áíya ani̱ma̱nu̱u. \v 30 A̱t'aha̱ najmi 'ni s'esúntjia ni xi bakuyá ko̱ kijna ch'á xi tsjanu̱u. \c 12 \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu ni̱stjin nkjúu̱n \r (Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5) \p \v 1 Nku xua̱tu̱ j'ajin Jesu má nga tjíntje̱ tuni̱ñu̱. Kama bjoho̱ já ni'yakuyáha̱ ko̱ i̱ncha kikje'yún tuni̱ñu̱. Kits'íntjiya ntsja nga kikjine. \v 2 Tu̱nga kikiehé já fariseo̱ ni xi tíi̱ncha ts'ín jóo̱. A̱s'a̱i b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ Jesu: \p —Cha̱se̱ ma ri̱. Ni xi tíjña nkjúhu̱n kju̱a̱téxumoo̱ nga ni̱stjin nkjúu̱n tíi̱ncha ts'ín já ni'yakuyáhi̱. \p \v 3 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A najmi kje̱hé n'eyo má nga tjít'a ni xi kits'ín David nk'ie nga kama bjoho̱ kui ko̱ já xi tje̱nko̱ho̱? \v 4 Jas'en a̱nte nkjúhu̱n Nti̱a̱ná ko̱ kikjine ni̱nku̱a̱n nkjún xi tjíntu yo̱, ni xi najmi tjíhin nga kui kji̱ne̱ ko̱ ta̱ ndaha já xi tje̱nko̱, ni̱nku̱a̱n xi tu̱ já na̱'miu̱ ma kjinehé. \v 5 ¿Ko̱ a najmi kje̱hé n'eyo kui nii̱ xi tjít'a xu̱ju̱n kju̱a̱téxumoo̱? Já na̱'mi xi ts'ínxá a̱ya ni̱nku̱ nga ni̱stjin nkjúu̱n najmi chumi jéhe b'anji. \v 6 An b'a̱ tíxinnu̱u. E̱i̱ tíjñajinnu̱u nku xi 'yún chánka sa nga ni̱nku̱. \p \v 7 ’Tu̱nga najmi kje̱hé mankjinnu̱u éhe̱n Nti̱a̱ná xi b'a̱ ts'ín tjít'a: “Ni xi mjehéna, nk'ie nga ka̱ma ni̱ma̱nu̱u xu̱ta̱. Najmi chje̱ xi k'u̱échjíntjainu̱u mjena.” Tsa mankjinnu̱u ée̱n, najmi chu̱ba̱ n'e̱nijéhe̱ ru̱u xu̱ta̱ xi najmi tjíhi̱n jé. \v 8 A̱t'aha̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n batéxumaha̱ santaha ko̱ ni̱stjin nkjúu̱n. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nku nda̱ xi ch'ihi̱n ntsja \r (Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11) \p \v 9 Ngjikjas'en Jesu ni'ya sinagoga̱. \v 10 Yo̱ ta̱ kab'ejña nku nda̱ xi ch'ihi̱n ntsja. A̱s'a̱i b'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱ nga kingjásjaiyaha̱ Jesu, tu̱ xi b'a̱ ts'ín sa̱kúhu̱ ra̱ má tíndyjajihi̱n Jesu: \p —¿A ma n'enki nga ni̱stjin nkjún? \p \v 11 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Jesu: \p —Tsa nku xi kabasinjña e̱i̱ tíjñaha̱ nku chu̱tsa̱nka̱, tsa tu̱ nkuhú ti̱xa̱ ku̱i̱jne̱ngiya chu̱ nga ni̱stjin nkjúu̱n, ¿a najmi ku̱a̱kj'áhá chu̱ ko̱ k'u̱a̱sjeya ti̱xo̱? \v 12 Kui b'a̱ maha, ¡'yún chjí sa nku xu̱ta̱ nga nku chu̱tsa̱nka̱! Kui nga ma n'ehe nku ni xi nda nga ni̱stjin nkjún. \p \v 13 A̱s'a̱i Jesu b'a̱ kitsúhu̱ nda̱ xi ch'ihi̱n ntsja: \p —Tjentei ntsa̱i̱. \p Kingjénte ntsja ndo̱ ko̱ kamanda. B'a̱ kik'ie xi nkúhu̱ ntsja xinkuu̱. \v 14 A̱s'a̱i i̱ncha tsitju yo̱ já fariseo̱ ko̱ y'éndako̱ xinkjín xi nkú ts'ín ka̱ma ts'i̱ínk'iehen Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nkjin xu̱ta̱ a̱ndai ntáchak'uu̱n \p \v 15 A̱s'a̱i ngji t'axín Jesu, a̱t'aha̱ ja be ni xi mjehe̱ ts'i̱ín jóo̱. Nkjin ṉkjún xu̱ta̱ kitsjennkíhi̱. Kits'ínnkihi̱ ngatentee̱ xi uhu̱n \v 16 ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ xu̱ta̱ nga najmi i̱ncha ku̱i̱tsu̱ya yáha Jesu. \v 17 B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kinchja̱ nda̱ profeta̱ Isaia̱ nk'ie nga b'a̱ kitsú: \q1 \v 18 E̱i̱ tíjña nda̱ musu̱na̱ xi j'ajián, \q1 xi tjona ko̱ xi tsjo maha̱ ani̱ma̱na̱. \q1 Tsjaha̱ Espiri̱tu̱na̱, \q1 ko̱ ku̱i̱tsu̱yaha̱ xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntee̱ ni xi na̱xu̱ nginkán. \q1 \v 19 Najmi kjan ku̱i̱nchja̱ ko̱ najmi kji̱ntáya, \q1 najmi ni̱yátée̱ ku̱i̱nú'yá nta̱ha̱. \q1 \v 20 Najmi kjét'okjá nku yáxá xi ja títs'okjá. \q1 Najmi ts'i̱ínk'ien nd'í xi tu̱ ni̱nti̱hí títju saha̱, \q1 santa nkúhu nga ts'i̱ínndju̱ú ni xi na̱xu̱ nginkán. \q1 \v 21 Ko̱ xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntee̱ ka̱ma 'yún tak'un nda̱ musu̱na̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu nda̱ninda Beelzebu \r (Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23; 12:10) \p \v 22 J'aisehe̱ Jesu xu̱ta̱ xi j'aiko̱ nku nda̱ xi tíjñajihi̱n nda̱nindoo̱. Kui xi ka̱ ko̱ najmi ma nchja̱. A̱s'a̱i Jesu ts'asjehe̱ nda̱nindoo̱ ndo̱. Kama chjihi̱ ko̱ kama kinchja̱. \v 23 Tu̱ ni xí kama nkjúhu̱n ra̱ ngayjee̱ xu̱ta̱. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ xinkjín: \p —¿Kutsa kuihí xu'bi̱ xi ntje̱he̱ David? \p \v 24 Nk'ie nga kint'é já fariseo̱ ni xi tíi̱ncha tsu xu̱ta̱, b'a̱ i̱ncha kitsú: \p —Nga'yúhu̱n nda̱ninda Beelzebu xi nda̱ k'aku̱hu̱ jánindoo̱ tím'osjeko̱ho nda̱i̱ jánindoo̱. \p \v 25 Tu̱nga behé Jesu ni xi títs'ínnkjink'un jóo̱, kui nga b'a̱ kitsúhu̱ ra̱: \p —Tsa xu̱ta̱ xi tjíntu má batéxuma nku nda̱ rei̱ ta̱ kuihi fi kontra̱ha̱ xinkjín, ta̱ kuihi i̱ncha ngju̱á tiya nankihi̱. Ngatentee̱ nanki ko̱ ni'ya xi ta̱ kuihi fi kontra̱ha̱ xinkjín, najmi tse maha̱. \v 26 B'a̱ ta̱ tjín ts'e̱ nda̱nindoo̱. Tsa Satana k'o̱nsje suba yjoho̱, ta̱ kuihi tífi kontra̱ subaha̱ yjoho̱. Tsa b'a̱ ts'i̱ín, ¿nkú ts'ín tse ku̱i̱chúkju̱a̱ha̱ ra̱ nga ku̱a̱téxumaha? \p \v 27 ’Ko̱ tsa nga'yúhu̱n nda̱ninda Beelzebu tím'osjeko̱hona jánindoo̱ tíbixíún, ¿yá xi ts'e̱ nga'yún xi m'osjeko̱ho jánindoo̱ já ts'a̱jun? B'a̱ ts'ín ta̱ kuihi jóo̱ bakúchji nga najmi kixi̱ tjíntuyánu̱u. \v 28 Tu̱nga tsa Espiri̱tu̱hu̱ Nti̱a̱ná tím'osjéko̱hona jánindoo̱, kui xi tsuhu̱ ra̱ nk'ie nga ja j'ai ni̱stjin nga ja tíbatéxuma Nti̱a̱ná. \p \v 29 ’¿Nkú ts'ín nku nda̱ ka̱ma kju̱a̱s'ehen ni'yaha̱ nku nda̱ xi 'yún tjíhi̱n nga'yún ko̱ kjé'aha̱ ra̱ ni xi tjíhín? Tjín níhi nga tjun k'u̱é'yún ndo̱. B'a̱ ts'ín ka̱ma kjé'aha̱ ra̱ ni xi tjíhi̱n ndo̱ ni'yaha̱. \v 30 Xi najmi an mako̱na, kui xi xu̱ta̱ kontra̱na̱. Xi najmi tíf'áyako̱na, kui xi tíbaténdzjo. \p \v 31 ’Kui nga b'a̱ tíxihi̱nnu̱u. Ka̱ma ndyjat'aha̱ xu̱ta̱ ngatentee̱ ngatitsuhu̱n ko̱ ngatentee̱ én ch'on tsu xi ku̱i̱nchja̱. Tu̱nga xi ch'on ku̱i̱tsu̱hu̱ Espiri̱tu̱ Santo̱, kui xi najmi ta̱ ka̱ma ndyjat'aha̱ ra̱. \v 32 Xi nkú ku̱i̱tsu̱hu̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n, ka̱ma ndyjat'aha̱. Tu̱nga xi nkú ku̱i̱tsu̱hu̱ Espiri̱tu̱ Santo̱, kui xi najmi ta̱ ka̱ma ndyjat'aha̱ ra̱, ta̱ ndaha nd'a̱i̱ ko̱ ta̱ ndaha ndyjun nkini̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín yaha̱ ra̱ xu̱ta̱ \r (Lc. 6:43-45) \p \v 33 ’Tsa tuhu̱ yóo̱ xi nda, nda yóo̱. Ko̱ tsa tuu̱ xi najmi nda, najmi nda yóo̱. A̱t'aha̱ tuu̱ bakúchji nkú k'un yóo̱. \v 34 ¡Já ch'onk'un xi b'a̱ k'un! ¿Nkú ts'ín ka̱ma chu̱bahanu ni xi nda, nk'ie nga jun xi ch'onk'un? A̱t'aha̱ ni xi kitsejíhin ani̱ma̱ha̱ xu̱ta̱, kui nihi xi bitju ts'a. \v 35 Nku nda̱ xi nda b'asjejin ni xi nda a̱jihi̱n ngayjee̱ ni nda xi tjítjoho̱. Ko̱ nku nda̱ xi ch'onk'un b'asjejin ni ch'onk'un a̱jihi̱n ngayjee̱ ni ch'onk'un xi tjítjoho̱. \p \v 36 ’Ko̱ an b'a̱ tíxinnu̱u. Nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ ni xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱, nk'ie ts'i̱ínkjas'en kuenta̱ xu̱ta̱ nga nkúnkú én xi najmi chumi ni chjíhi̱ ra̱ xi kinchja̱ e̱i̱. \v 37 A̱t'aha̱ ta̱ kuihi én xi kichubai n'e̱ kju̱a̱ha ri, tsa tjíhin jé ko̱ tsa najmi tjíhin jé. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu xu̱ta̱ xi mjehe̱ sku̱e̱ kju̱a̱nkjún \r (Mr. 8:12; Lc. 11:29-32) \p \v 38 A̱s'a̱i k'u̱a̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ Jesu: \p —Ji nda̱ maestru̱, mjeni̱ nga cha̱i̱ nku kju̱a̱kjún xi n'e̱i̱, xi ku̱a̱kúchji nga Nti̱a̱ná kits'ín nibáhi. \p \v 39 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱ tíi̱ncha banki nga sku̱e̱ nku kju̱a̱nkjún, a̱t'aha̱ ch'onk'un ko̱ najmi na̱xu̱ tíi̱ncha nginku̱n Nti̱a̱ná. Tu̱ ni xi kamat'aihín nda̱ profeta̱ Jona nk'ie, tu̱ kuihí kju̱a̱nkjún xi s'e̱jña chjihi̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱. \v 40 A̱t'aha̱ xi nkú ts'ín y'ejña Jona jan ni̱stjin ko̱ jan ni̱stje̱n a̱ya ka̱ts'a̱ ti̱ chánkoo̱, b'a̱ ta̱ ts'ín k'úéjña Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n jan ni̱stjin ko̱ jan ni̱stje̱n kinte t'anankiu̱. \p \v 41 ’Xu̱ta̱ xi y'entu nanki Nini̱ve̱ ku̱i̱síntje̱nko̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱ nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ ni xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱. Kui xi ts'i̱ínko̱kju̱a̱ha̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱, a̱t'aha̱ kui xi ngjikj'áha̱ ra̱ ani̱ma̱ha̱ nk'ie nga Jona y'éni̱jmíhi̱ éhe̱n Nti̱a̱ná. Nd'a̱i̱ bi, e̱i̱ tíjña nku xi 'yún nk'a tje̱n sa nga Jona. \v 42 Ko̱ na̱ rei̱na̱ xi tsatéxuma nanki Saba ku̱i̱síntje̱nko̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱ nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga cha̱se̱he̱ ni xi kits'ín nga nkúnkú xu̱ta̱. Kui xi ts'i̱ínko̱kju̱a̱ha̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱, a̱t'aha̱ kui xi 'yún kjin nibaha nga j'aisínñjuhu̱ kju̱a̱nkjink'uhu̱n Salomon. Nd'a̱i̱ bi, e̱i̱ tíjña nku xi 'yún nk'a tje̱n sa nga Salomon. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu ni xi maha̱ xu̱ta̱ \r (Lc. 11:24-26) \p \v 43 ’Nk'ie nga nku nda̱ninda bitjujíhi̱n nku nda̱, fatsú'basún a̱nte kixiu̱ nga bangisjai má nga ts'i̱ínkj'áíya. Nk'ie nga najmi sakúhu̱ a̱nte, \v 44 a̱s'a̱i b'a̱ tsu: “Tu̱ sahá kfin ngáhana ni'yana̱ má tsitja.” Nk'ie nga b'óya ngáha, ja kjitiya ni'yoo̱ nga f'aise ngáha̱ ra̱. Kichjuchá ko̱ ja tjínda. \v 45 A̱s'a̱i fikj'á sa yatu jáninda xi 'yún ch'onk'un sa nga kui ko̱ ngatentee̱ i̱ncha fas'enjihi̱n ndo̱. Ko̱ máha nda̱ xu'bo̱, 'yún ch'on ts'ín b'ejña a̱skahan nk'ie nga tjuhun. B'a̱ ta̱ ka̱maha̱ xu̱ta̱ ch'onk'un xi tjín nd'a̱i̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu yá xi na̱aha̱ ko̱ yá xi já nts'e̱ \r (Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21) \p \v 46 Nk'ie nga tínchja̱ko̱ sa Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n, tu̱ na̱aha̱ ní ko̱ já nts'e̱ j'aincha na̱tsiu̱n xi má nga mjehe̱ ku̱i̱nchja̱ko̱ho̱. \p \v 47 A̱s'a̱i tjín xi b'i̱ kitsúhu̱ Jesu: \p —Na̱ahi̱ ko̱ já nts'ei kabincha na̱tsin ján. Mje rúhu̱ ku̱i̱nchja̱ko̱hi. \p \v 48 B'i̱ kitsú Jesu nga kinchja̱ko̱ nda̱ xi j'aiko̱ho̱ ée̱n: \p —¿Yá xi nána̱ ko̱ yá xi já nts'é? \p \v 49 A̱s'a̱i tsakú xu̱ta̱ ni'yakuyáha̱ ko̱ b'i̱ kitsú: \p —Kui xu̱ta̱ xu'bi̱ xi nána̱ ko̱ já nts'é. \v 50 Tu̱ yáhá ni xi ts'i̱íntjusun xi nkú ts'ín mjehe̱ Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján, kui xi nda̱ nts'é, na̱ nichja ko̱ nána̱. \c 13 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku nda̱ xi tsaténdzjo xujmá \r (Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8) \p \v 1 Kui ni̱stjiu̱n tsitju Jesu ni'yaha̱ ko̱ ngjik'iejña a̱ndai ntáchak'uu̱n. \v 2 Nkjin ṉkjún xu̱ta̱ kama ñjakút'aha̱. Kui nga nku tsutsu ngjik'iejñayaha Jesu, ko̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ tsincha a̱ndai ntóo̱ má kixiu̱. \v 3 Nkjin tíkjá ni xi tsakúyaha̱ nga y'éjña chu̱ba̱yaha̱. B'i̱ kitsú: \p —Nku nda̱ tsitju nga ngjiténdzjo xujmá. \v 4 Nk'ie nga tíbaténdzjo xujmóo̱, k'u̱a̱ xi tsixuntu a̱ndai ni̱yóo̱. A̱s'a̱i i̱ncha j'ai ni̱see̱ ko̱ kikjine xujmá xu'bo̱. \v 5 K'u̱a̱ xi tsixuntu a̱jin ndji̱o̱ má nga najmi 'yún tjín ninte. Ki̱tsa̱ jasu xujmóo̱, a̱t'aha̱ najmi 'yún tjain nintee̱. \v 6 Tu̱nga nk'iehé nga tsitju ts'íu̱, kits'ínchjaha̱n ko̱ kixí, a̱t'aha̱ najmi 'yún ngjiyanji kja̱ma̱ha̱. \v 7 K'u̱a̱ ngá xi tsixuntu a̱jin na'yóo̱. Kisá na'yóo̱ ko̱ najmi kitsjántehe̱ nga nda sa̱á xujmá xu'bo̱. \v 8 Tu̱nga k'u̱a̱há ngá xi tsixuntu má nga nda nankiu̱. Tu̱ xí tsehé ni xi kitsjá. Tjín xujmóo̱ xi kitsjá unchan tjíhin, tjín xi kitsjá cháte ko̱ te tjíhin, ko̱ tjín xi kitsjá katé tjíhin. \v 9 Xi tje̱n tja̱ba̱xínñju, katasínñju. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu á tu̱ subahá y'éjña chu̱ba̱yaha nga tsakúya \r (Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10) \p \v 10 A̱s'a̱i j'aisehe̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿Á tu̱ subahá b'ejña chu̱ba̱yahani nk'ie nga chubako̱honi xu̱ta̱? \p \v 11 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Jun ja kik'a̱i̱nu̱u nga ka̱mankjinnu̱u ni xi 'ma tíjña ts'e̱ xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná. Tu̱nga xu̱ta̱ xu'bo̱ najmi kik'a̱i̱hi̱ nga ka̱mankjihi̱n niu̱. \v 12 A̱t'aha̱ xi kamankjihi̱n, k'u̱a̱i̱ saha̱ ko̱ 'yún nda ka̱mankjihi̱n. Tu̱nga xi najmi ts'i̱ínsihi̱n nga ka̱mankjihi̱n, chjú'aha̱ santaha ni xi tíjñaha̱ nga ka̱mankjihi̱n kai. \v 13 Kui kju̱a̱ha tu̱ tíb'ejñá chu̱ba̱yahá ra̱ xu̱ta̱ xu'bo̱. A̱t'aha̱ tíbase tu̱nga najmi tíbehé, ko̱ tínt'é tu̱nga najmi tíbasínñjuhú ko̱ najmi tímankjihi̱n. \p \v 14 ’Ni xi tíi̱ncha ts'ín xu̱ta̱ xu'bo̱ títs'íntjusun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kitsúya nda̱ profeta̱ Isaia̱ nk'ie nga b'a̱ kitsú: \q1 'Yún ku̱a̱sinñju tu̱nga najmi ka̱mankjihínnu̱u, \q1 ko̱ 'yún cha̱so̱o tu̱nga najmi cha̱nú. \q1 \v 15 A̱t'aha̱ ja kama ndjá ani̱ma̱ha̱ xu̱ta̱ xu'bi̱, \q1 kits'ín staya yjoho̱ ko̱ kik'íéchja tunku̱n, \q1 tu̱ xi najmi sku̱e̱he ko̱ najmi ku̱i̱nt'éhe, \q1 ko̱ najmi ka̱mankjihi̱n ra̱, \q1 tsa ts'i̱ínk'óntjaiya ani̱ma̱ha̱ ko̱ nga an ts'innkíhi̱. \p \v 16 ’Tu̱nga máha jun, á b'a̱ nda tjíhin ts'a̱jun xi tíyo ko̱ tínu'yó, a̱t'aha̱ tíbe tunkun ko̱ tínt'é tja̱ba̱xínñju. \v 17 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Nkjin já profeta̱ ko̱ xu̱ta̱ xi na̱xu̱ y'entu xi kis'e ni̱stjin nk'ie i̱ncha kama mjehe̱ nga sku̱e̱ ni xi tíyo nd'a̱i̱, tu̱nga najmi kikiehé. Kama mjehe̱ nga ku̱i̱nt'é ni xi tínu'yó nd'a̱i̱, tu̱nga najmi kint'éhé. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu xi nkú ts'ín ts'ínkjáíhi̱n xu̱ta̱ éhe̱n Nti̱a̱ná \r (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15) \p \v 18 ’Kui b'a̱ maha, tjenñjuhúnu nkú tsuhu̱ ra̱ ni xi kuak'iejñá chu̱ba̱ya ts'e̱ nda̱ xi tsaténdzjo xujmóo̱. \v 19 Nk'ie nga nt'é xu̱ta̱ én xi tsuya nga Nti̱a̱ná xi batéxuma, a̱s'a̱i najmi mankjihi̱n niu̱, nibá nda̱nindoo̱ ko̱ kjexín én xi ja kis'entje̱jin ani̱ma̱ha̱. Kui xu̱ta̱ha xi nkú joya xujmá xi tsixuntu a̱ndai ni̱yóo̱. \p \v 20 ’Xujmá xi tsixuntu a̱jin ndji̱o̱, kui xu̱ta̱ha xi nt'é ée̱n ko̱ tje̱n'yún tsjohó ts'ín ts'ínkjáíhi̱n. \v 21 Tu̱nga najmi 'yúhún tjíhi̱n kja̱ma̱ a̱jin ani̱ma̱ha̱ ko̱ najmi ndjá bincha. Nk'ie nga sakúhu̱ kju̱a̱sti ko̱ nk'ie nga n'e uncha tu̱ nga̱t'aha̱ ée̱n, ts'ín t'axíhi̱n yjoho̱ ée̱n. \p \v 22 ’Xujmá xi tsixuntu a̱jin na'yóo̱, kui xu̱ta̱ha xi ta̱ nt'é ée̱n, tu̱nga ni xi tjíhín a̱sunntei̱ s'enta̱ha̱ ra̱ ko̱ kju̱a̱nchi̱nóo̱ b'ana̱cha̱ha̱. B'a̱ ts'ín najmi sakúntehe̱ ra̱ nga nda sa̱áha ée̱n a̱jin ani̱ma̱ha̱ xu̱ta̱ xu'bo̱ ko̱ najmi tsjá cha̱n. \p \v 23 ’Tu̱nga máha xujmá xi tsixuntu nanki xi ndoo̱, kui xu̱ta̱ha xi nt'é ée̱n ko̱ mankjihi̱n. Nda ts'ín nga b'entu. Kui xi b'a̱ joyaha xujmá xi tsjá unchan tjíhin, ko̱ tsa xi tsjá cháte ko̱ te tjíhin, ko̱ tsa xi tsjá katé tjíhin. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén xujmá xi nda ko̱ jñá ch'onk'un \p \v 24 Ta̱ y'éjña chu̱ba̱yahá ngáha Jesu nga tsakúya. B'i̱ kitsú: \p —Má batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku nda̱ xi nda xujmá xi y'éntje̱jin jñáha̱. \v 25 Tu̱nga nk'iehé nga kjintufé, j'ai nda̱ kontra̱ha̱ ndo̱. Y'éntje̱jihi̱n tuni̱ñu̱ jñá ch'onk'un ko̱ a̱s'a̱i ngji. \v 26 Nk'ie nga jasu tuni̱ñu̱ ko̱ kis'ehe̱ tu, ta̱ kama chji jñá ch'onk'uu̱n. \v 27 A̱s'a̱i i̱ncha j'ai já musu̱hu̱ nda̱ xi ts'e̱ tuni̱ñu̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “Ji nda̱ nti̱a̱, ¿a najmi xujmá ndahá xi y'entje̱jin jñáhi̱? ¿Nkú ts'ín nga tu̱ sa jñá ch'onk'uhún kj'ijin ngáha̱ ra̱ ntje̱hi̱?” \v 28 B'a̱ kitsú ndo̱: “Nku nda̱ kontra̱ b'a̱ kits'ín.” B'a̱ kitsú já musu̱: “¿A mjehé ri nga kuankín chjúneyai̱ jñá ch'onk'uu̱n?” \v 29 Tu̱nga b'a̱há kitsú ndo̱: “Najmi, a̱t'aha̱ tsa chjúneyo jñá ch'onk'uu̱n, ko̱ xka̱ tuni̱ñu̱ chjúyanjiu. \v 30 Tu̱ sahá katuma chá suba nga joo̱ santaha nkúhu nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga ka̱ma chá. Kui ni̱stjiu̱n b'a̱ xíhi̱n já xi ku̱a̱te tuu̱ nga títjun kjéneya jñá ch'onk'uu̱n, kj'u̱ách'á ko̱ k'u̱éti. Tu̱nga máha tuni̱ñu̱, kui xi kj'u̱átjo a̱ntehe̱.” \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku k'un mostasa̱ \r (Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19) \p \v 31 Ta̱ y'éjña chu̱ba̱yahá ngáha Jesu nga tsakúya. B'i̱ kitsú: \p —Xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku k'un mostasa̱ xi jakj'á nku nda̱ ko̱ y'éntje̱ jñáha̱. \v 32 Kui k'un xu'bi̱ xi 'yún i̱chí sa nga k'un xi k'oo̱. Tu̱nga nk'iehé nga ma chá, 'yún chánka ma sa nga ni ntje̱ xi b'éntje̱ xu̱ta̱. Santaha nku yá tu bichú ma, ko̱ f'ai ts'ínnda'á ni̱see̱ nu̱ba̱ha̱ tjiaha̱ yóo̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén na̱'yu̱ saha̱n ni̱nku̱a̱n \r (Lc. 13:20-21) \p \v 33 A̱s'a̱i ta̱ y'éjña chu̱ba̱ya ngáha Jesu: \p —Xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha na̱'yu̱ saha̱n ni̱nku̱a̱n xi jakj'á nku ta̱chju̱ún ko̱ kits'íntjijinko̱ tse nku̱a̱n ni̱nku̱a̱n. A̱s'a̱i tsijin ngatente na̱'yu̱. \s1 Kui kju̱a̱i̱ nga tu̱ nku y'éjña chu̱ba̱yahá Jesu nga tsakúya \r (Mr. 4:33-34) \p \v 34 B'a̱ ts'ín kinchja̱ko̱ Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n. Y'éjña chu̱ba̱yaha̱ ngayjee̱ ni xu'bi̱ nga kitsúyaha̱. Najmi kinchja̱ko̱ tsa najmi y'éjña chu̱ba̱yaha̱. \v 35 B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kitsúya nda̱ profeta̱ nga b'a̱ kitsú: \q1 K'uejñá chu̱ba̱ya, \q1 xínya ni xi tjíntu'má santaha nkúhu nga kamanda a̱sunntee̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu ni xi tsakúya nga kits'ínchjén xujmá xi nda ko̱ jñá ch'onk'un \p \v 36 Nk'ie nga ja kits'ínkji Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n, jas'en ni'yaha̱. A̱s'a̱i já ni'yakuyáha̱ j'aik'úhu̱n ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —T'inyani̱ nkú tsuhu̱ ra̱ én xi kuak'iejña chu̱ba̱yai ts'e̱ jñá ch'onk'un xi tjín a̱jihi̱n tuni̱ñu̱. \p \v 37 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Nda̱ xi y'éntje̱ xujmá ndoo̱, kui xi Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \v 38 A̱nte xi má nga y'éntje̱, kui xi a̱sunntei̱. Xujmá xi ndoo̱, kui xu̱ta̱ha xi ts'e̱ má batéxuma Nti̱a̱ná. Jñá ch'onk'uu̱n, kui xu̱ta̱ha xi ts'e̱ nda̱nindoo̱. \v 39 Nda̱ kontra̱ xi y'éntje̱ jñá ch'onk'uu̱n, kui xi nda̱nindoo̱. Ni̱stjin nga chjúsíntje̱n tuni̱ñu, kui ni̱stjihin nk'ie nga kfe̱ a̱sunntee̱. Ko̱ já xi ku̱a̱te tuni̱ñu̱, kui xi ntítsjee̱. \p \v 40 ’Xi nkú ts'ín f'áíya jñá ch'onk'uu̱n ko̱ s'etí a̱jin nd'íu̱, b'a̱ ta̱ ka̱ma nk'ie nga kfe̱ a̱sunntee̱. \v 41 Nk'ie nga ku̱a̱téxuma Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n, ts'i̱ínkji ntítsjehe̱ nga kjéxin a̱jihi̱n xu̱ta̱ xi ts'e̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ xi ts'ínkijnejin ngatitsun xu̱ta̱ xi k'oo̱ ko̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ xi ch'on ts'ín. \v 42 Kui xi kja̱níkj'ajin má tíma 'yún nd'íu̱. Yo̱ kji̱ntá xu̱ta̱ ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n. \v 43 Nk'iehé ku̱a̱t'ai xu̱ta̱ jee̱ xi nkú joyaha ts'íu̱ nga k'úéntu má batéxuma Na̱'mihi̱. Xi tje̱n tja̱ba̱xínñju, katasínñju. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén xu̱ta̱ xi sakúhu̱ nku ni xi 'yún chjí \p \v 44 ’Má batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha xi nkúhu nku nisa to̱on xi tíjña 'ma nku a̱nte. Nda̱ xi sakúhu̱ niu̱ ta̱ b'éjña 'mahá ngáha a̱t'aha̱ najmi kui ts'e̱ a̱ntee̱. Tsjo maha̱ ndo̱ niu̱. Kui nga fitéñayjehe ni xi tjíhi̱n ra̱ ko̱ b'atse a̱ntee̱. \p \v 45 ’Má batéxuma Nti̱a̱ná ta̱ b'a̱ joyaha xi nkúhu nku nda̱ xi ts'ínxáko̱ ndji̱o̱ tsjo k'un. \v 46 Nk'ie nga sakúhu̱ nku xi 'yún chjíhi̱, a̱s'a̱i fitéñayje ni xi tjíhi̱n ko̱ b'atse ndji̱o̱ tsjo tjín xu'bo̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku na̱'ya tji̱o̱ \p \v 47 ’Má batéxuma Nti̱a̱ná ta̱ b'a̱ joyaha xi nkúhu nku na̱'ya xi kikjaníkj'ajin jóo̱ ntáchak'uu̱n. Kixincháha̱ ngayjee̱ tíkjá tji̱o̱ xi tjín. \v 48 Nk'ie nga kitsehe tji̱o̱ na̱'yoo̱, a̱s'a̱i kikje'yún jóo̱ a̱ndai ntóo̱. Yo̱ y'entu nga j'ájin tji̱o̱ xi ndoo̱. Tsinchá ni̱si̱n xi ndoo̱ ko̱ kikjaníya xi najmi ndoo̱. \v 49 B'a̱ ta̱ ka̱ma nk'ie nga kfe̱ a̱sunntee̱. Ku̱i̱tju ntítsjee̱ ko̱ ts'i̱ínkj'a t'axín xu̱ta̱ xi ch'onk'un ko̱ xi je. \v 50 A̱s'a̱i kja̱níkj'ajin xi ch'onk'uu̱n má nga tíma 'yún nd'íu̱. Yo̱ kji̱ntá xu̱ta̱ ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n. \p \v 51 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu nga kingjásjaiyaha̱ já ni'yakuyáha̱: \p —¿A kamankjinnu̱u ngayjee̱ ni xu'bi̱? \p —Joho̱n —i̱ncha kitsú jóo̱. \p \v 52 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Nk'ie nga nku nda̱ chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ bangiya nkú tsuhu̱ ra̱ nga Nti̱a̱ná batéxuma, kui xi b'a̱ joyaha nku nda̱ xi tíjñaha̱ nku ni'ya chánka. Bakúchji ni tsjo k'un xi tjíntutjóho̱, ni xi cháha̱ ko̱ ni xi tse̱tse̱he̱. \s1 B'i̱ ts'ín najmi kin'ekjáíhi̱n Jesu \r (Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30) \p \v 53 Nk'ie nga ja kamaha̱ Jesu nga y'éjña chu̱ba̱ya, a̱s'a̱i tsitju yo̱. \v 54 Ngji ngáha nankihi̱ ko̱ tsakúya a̱ya ni'ya sinagoga̱ xi tjín yo̱. Kama nkjúhu̱n xu̱to̱ ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ xinkjín: \p —¿Má ngjikj'áha kju̱a̱nkjink'un na̱nka̱ xi y'aha nda̱i̱? ¿Nkú ts'ín maha̱ ra̱ ts'íhin kju̱a̱nkjún? \v 55 ¿A najmi kuihí nda̱i̱ xi ntíhi̱ nda̱ chji̱ne̱yóo̱? ¿A najmi kuihí na̱aha̱ xi 'mi Maria̱? ¿A najmi já nts'e̱hé maha Santiago̱, Kuse, Simon ko̱ Juda̱? \v 56 ¿A najmi e̱i̱hí ta̱ tjíntujínná ngatentee̱ jminchjín nichja nda̱i̱? Kui b'a̱ maha, ¿má ngjikj'áha ni xi maha̱? \p \v 57 Kui nga najmi i̱ncha kits'ínkjáíhi̱n ra̱. Tu̱nga b'a̱há kitsúhu̱ Jesu xu̱ta̱ nkiu̱n: \p —Tu̱ má xi tje̱hén ni yankjún nku nda̱ profeta̱. Nkuhú nankihi̱ ko̱ ni'yaha̱ najmi b'a̱ n'ehe̱. \p \v 58 Najmi 'yún kits'ín kju̱a̱nkjún Jesu yo̱, a̱t'aha̱ najmi kis'ejihi̱n xu̱ta̱ nga Nti̱a̱ná kits'ín nibáha̱. \c 14 \s1 B'i̱ ts'ín k'ien Jua Bautista̱ \r (Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9) \p \v 1 Kui ni̱stjiu̱n Herode̱ Antipa̱ tjíhi̱n xá a̱nte Galilea̱. Kint'é ni xi títs'ín Jesu ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ já xi ts'ínxát'aha̱: \p \v 2 —Jua Bautista̱ niu̱. Ja j'áíya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱. Kui kju̱a̱ha nga tjíhi̱n ra̱ nga'yún nga títs'íhin kju̱a̱nkjún. \p \v 3 A̱t'aha̱ Herode̱ kits'ínkji já juhu̱n nga jakj'ánijé Jua. Y'é'yún ko̱ kits'ínkjas'en nu̱ba̱yóo̱. Nga̱t'aha̱ na̱ Herodia̱ b'a̱ kits'íhin. A̱t'aha̱ chju̱úhu̱n Felipe̱ kama na̱ Herodia̱, ko̱ ndo̱ ngá nts'e̱ kamaha Herode̱. \v 4 B'a̱ kits'ín ndo̱ a̱t'aha̱ Jua Bautista̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Tíjña nkjúhu̱n kju̱a̱téxumoo̱ ni xi tín'ei, nga ta̱ jihi tinchunko̱i̱ chju̱úhu̱n nda̱ nts'ei. \p \v 5 Kama mjehe̱ Herode̱ nga ts'i̱ínk'ien Jua, tu̱nga tsankjúhún nga b'a̱ ts'i̱ín, a̱t'aha̱ b'a̱ tsu xu̱ta̱ nga nku nda̱ profeta̱ Jua Bautista̱. \v 6 Tu̱nga nk'iehé nga tsichu nú Herode̱, ts'asje s'íhi̱ ko̱ kitenki ta̱kjíhi̱n na̱ Herodia̱ nginku̱n xu̱ta̱ xi j'ai s'íu̱, ko̱ tsjo ṉkjún kamaha̱ Herode̱. \v 7 A̱s'a̱i i̱xí Nti̱a̱náhá kits'ínkie nga tsjáha̱ ta̱kjíu̱n tu̱ mí nihí ni xi ku̱a̱nkihi̱. \v 8 Tu̱nga jahá kabinchá'a títjuhu̱n na̱aha̱ ta̱kjíu̱n, ko̱ b'i̱ kitsúhu̱ Herode̱: \p —T'eya ta̱ba̱ní nintaku̱ Jua Bautista̱ nga k'u̱a̱i̱ní. \p \v 9 A̱s'a̱i kik'ie babaha̱ nda̱ rei̱ Herode̱, tu̱nga nga̱t'aha̱ ní nga ja kats'ínkie Nti̱a̱ná nga ts'i̱íntjusun éhe̱n ko̱ nga̱t'aha̱ já xi kab'entut'áko̱ho̱ yámixo̱, kui nga b'a̱ kitsúhu nga k'u̱a̱i̱hi̱ ra̱ ta̱kjíu̱n ni xi tíbankihi. \v 10 Kitsjá kju̱a̱ nga stíkjá nintaku̱ Jua a̱ya nu̱ba̱yóo̱. \v 11 Nku ta̱ba̱ kis'eya nintaku̱ Jua ko̱ kik'a̱i̱hi̱ ta̱kjíu̱n, ko̱ kui xi ngjitsjá ngáha̱ ra̱ na̱aha̱ niu̱. \p \v 12 Ja kamoo̱, já ni'yakuyáha̱ Jua j'aikj'á yjoninte k'ie̱n ko̱ kingjáyanji. A̱s'a̱i ngji tsúyaha̱ Jesu ni xi kamoo̱. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínkjen Jesu já xi un mii̱ \r (Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14) \p \v 13 Nk'ie nga kint'é Jesu éi̱n, y'eya nku tsutsu nga ngji t'axín suba nku a̱nte má najmi ch'a tjín. Tu̱nga nk'iehé nga kint'é xu̱ta̱ nkjiu̱n nga ja tífi Jesu, a̱s'a̱i tsu̱ku̱ ngji títjuhu̱n ra̱ Jesu nga ngjitje̱nnki. \v 14 Nk'ie nga tsitjujen Jesu tsutsuu̱, kikie nga nkjin ṉkjún maha xu̱ta̱ xi tíkuyáha̱. Kama ni̱ma̱ha̱ ko̱ kits'ínnkihi̱ xi uhu̱n. \v 15 Nk'ie nga ja kama ngixuu̱n, i̱ncha j'aik'úhu̱n já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —T'axínt'a ṉkjún e̱i̱ ko̱ ja 'yún kama ngixun. Tu̱ sahá b'a̱ t'ihi̱n xu̱to̱ nga katji nanki xi tjíndai e̱i̱ má nga ka̱ma k'u̱a̱tse ni xi kji̱ne̱. \p \v 16 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi machjéhe̱n nga ngju̱a̱i̱ xu̱to̱. Tu̱ sahá jun tjoho̱on ni xi kji̱ne̱. \p \v 17 B'a̱ kitsú jóo̱: \p —Un i̱chí maha ni̱nku̱a̱n xi kich'ai̱ ko̱ jo i̱chí tji̱o̱. \p \v 18 —Nibáko̱nú e̱i̱ —kitsú Jesu. \p \v 19 A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ xu̱ta̱ nkjiu̱n nga k'úéntujin jñóo̱. Jakj'á ni̱nku̱a̱n xi uu̱n ko̱ tji̱o̱ xi joo̱. Tsasenjinki nk'a ján nga kitsjáha̱ máb'a̱chjíhi̱ Nti̱a̱ná. Tsakjánya ni̱nku̱o̱n ko̱ kitsjáha̱ já ni'yakuyáha̱ tu̱ xi kui i̱ncha ts'i̱ínndzjo ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ nkjiu̱n. \v 20 Ngatentee̱ xu̱to̱ i̱ncha kikjine niu̱ santa nkúhu nga i̱ncha kitse sisihi̱n. A̱s'a̱i j'áíya ni̱nku̱a̱n xi ts'ankiu̱. Te jo ni̱si̱n kama. \v 21 Ma ra̱ un mii̱ jáx'i̱n ko̱ kj'a̱í jminchjíu̱n ko̱ jántí xi i̱ncha kikjine nichinee̱. \s1 B'i̱ ts'ín ngjisun Jesu ntáchak'uu̱n \r (Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21) \p \v 22 A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ nga i̱ncha kju̱a̱s'en tsutsuu̱ ko̱ nga i̱ncha ngju̱a̱i̱ títjuhu̱n ngabantá ntáchak'uu̱n, a̱t'aha̱ Jesu tsasín ni̱yá xu̱to̱ nk'ie nga i̱ncha ngji ni'yaha̱. \v 23 Nk'ie nga ja kits'ínkji xu̱ta̱, a̱s'a̱i ngji nchja̱ko̱ t'axín suba Nti̱a̱ná a̱sunntu tje̱nki̱u̱. Yo̱ tíjña suba nk'ie nga ja kama jyun. \p \v 24 Kui chu̱bo̱ ja kamasehe̱n ntáchak'uu̱n tje̱njin tsutsuu̱. T'éhe̱n ntóo̱ títs'ínstihi̱, a̱t'aha̱ ntjo̱ 'yún ṉkjún tísatéjihi̱n tsutsuu̱. \v 25 Nkú ra̱ ma nga ja tífi ma sen, tsichu tje̱nnki tiña Jesu jóo̱ nga tífisun ntáchak'uu̱n. \v 26 Nk'ie nga kikie já ni'yakuyóo̱ nga nibásun ntáchak'uu̱n, i̱ncha kitsankjún ṉkjún. B'a̱ i̱ncha kitsú nga kikjintáya nkjún: \p —¡Nku se̱n nibá yo̱! \p \v 27 Tu̱nga tje̱n'yún kinchja̱há Jesu: \p —¡Jyu ní! ¡Ahán niu̱! ¡Najmi tu̱ binkjun! \p \v 28 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Pedro̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, tsa kju̱axi̱ nga ji niu̱, tjein kju̱a̱ nga kfínsehe yo̱ má tje̱njin ntóo̱. \p \v 29 —Nibáí —kitsú Jesu. \p A̱s'a̱i tsitjujen Pedro̱ tsutsuu̱ ko̱ ngjisun ntóo̱ nga ngjisehe̱ Jesu. \v 30 Tu̱nga nk'iehé nga kikie nga 'yún tíma ntjo̱, kitsankjún ko̱ nk'ie nga ja tífijintí, kikjintáya: \p —¡Ji nda̱ maestru̱, n'e̱k'ankiní! \p \v 31 Ta̱ kuihi chu̱bo̱ jakj'á Jesu ntsja Pedro̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¡Á b'a̱ 'yún i̱chí s'ejihin ri an! ¿Á jo jan kamaha ri? \p \v 32 Nk'ie nga i̱ncha jas'en tsutsuu̱, kitsjenjyú ntjo̱. \v 33 A̱s'a̱i já xi tíi̱ncha tsutsuu̱ kits'íntsjoho̱ Jesu nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Kju̱axi̱ nga ji xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu xu̱ta̱ un xi tjín nanki Genesaret \r (Mr. 6:53-56) \p \v 34 Nk'ie nga ja j'atikjáko̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ ntáchak'uu̱n, a̱s'a̱i tsichu nanki Genesaret. \v 35 Nk'ie nga kamankjihi̱n xu̱ta̱ xi tjín yo̱ nga Jesu niu̱, kits'ínkint'é xu̱ta̱ xi tjín xki̱ a̱nte xi tjíndai yo̱. A̱s'a̱i i̱ncha j'aisehe̱ Jesu nga j'aiko̱ ngatentee̱ xu̱ta̱ xi uhu̱n. \v 36 I̱ncha tsankihi̱ tsa tsjántehe̱ tsa tu̱ a̱ndai tuts'in najyun xi yja ts'i̱ínko̱, ko̱ kamanda ngayjee̱ xi kits'ínko̱ najyuhu̱n Jesu. \c 15 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu mí nihi xi ts'ín sihi̱ xu̱ta̱ nginku̱n Nti̱a̱ná \r (Mr. 7:1-23) \p \v 1 A̱s'a̱i i̱ncha j'aisehe̱ Jesu já fariseo̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ xi nibaha nanki Jerusalen. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p \v 2 —¿Á najmi ts'íntjusuhun já ni'yakuyáhi̱ sihi̱n xi y'éjñaná ntje̱ cháná? Najmi títjun bané ntsja nk'ie nga kjine ni̱ñu̱. \p \v 3 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Ko̱ máha jun, ¿á najmi n'etjusuhunnu ni xi y'éjña Nti̱a̱ná, nga tu̱ sahá sinnu̱u n'etjusuhunnu? \v 4 Tjít'a má nga b'a̱ kitsú Nti̱a̱ná: “Cha̱nkjúín na̱'mihi̱ ko̱ na̱ahi̱”, ko̱ “Xi ch'on ku̱i̱tsu̱hu̱ na̱'mihi̱ ko̱ tsa na̱aha̱, kui xi tjíhin nga n'e̱k'ien.” \v 5 Tu̱nga juhún b'a̱ bixíún nga tsa tjín xi b'i̱ ku̱i̱tsu̱hu̱ na̱'mihi̱ ko̱ tsa na̱aha̱: “Ngayjee̱ ni xi tjínna nga kúási̱nko̱ho kai, ja chje̱ kitsjaha̱ Nti̱a̱ná”, \v 6 tsa tjín xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱, kui xi najmi ta̱ tjíhin tsa sku̱e̱nkjún na̱'mihi̱ ko̱ tsa na̱aha̱. Kui nihi xi bixíún. B'a̱ ts'ín najmi ta̱ n'echjíhinu éhe̱n Nti̱a̱ná tu̱ nga̱t'aha̱ sin xi kin'ekjas'ennu̱u. \p \v 7 ’¡Tu̱ tsjohónu̱u nga bakuchíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Kju̱axi̱ kjáíhin ni xi kitsú nda̱ profeta̱ Isaia̱ nk'ie nga b'a̱ ts'ín y'ét'a: \q1 \v 8 Kui xu̱ta̱ xu'bi̱ tu̱ ts'ahá benkjúnna, \q1 tu̱nga ani̱ma̱ha̱ kjin tíjñaha̱ an. \q1 \v 9 Najmi chumi ni chjíhi̱ ra̱ chje̱ xi tsjána, \q1 a̱t'aha̱ tu̱ kju̱a̱téxumaha̱ xu̱ta̱há bakúya. \p \v 10 A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n: \p —Tjenñju ko̱ katumankjinnu̱u. \v 11 Ni xi fas'en ts'a xu̱ta̱, najmi kui xi ts'ín sihi̱ nginku̱n Nti̱a̱ná. Ni xi bitju ní ts'a, kui ní nihi xi ts'ín sihi̱. \p \v 12 A̱s'a̱i j'aisehe̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿A yai nga já fariseo̱ najmi kuasasíhi̱n én xi kuachubai? \p \v 13 B'i̱ kitsú Jesu: \p —N'e̱sjenji santaha ko̱ kja̱ma̱ha̱ ngayjee̱ yá xi najmi y'éntje̱ Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \v 14 Najmi tu̱ nkjún manu̱u jóo̱. Já ka̱há niu̱ xi bakú ni̱yáha̱ xu̱ta̱ ka̱. Tsa nku nda̱ ka̱ ku̱a̱kú ni̱yáha̱ kj'a̱í nda̱ ka̱, ¿a najmi ku̱i̱xu̱ntuyáhá nga joo̱ nku ti̱xa̱? \p \v 15 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Pedro̱: \p —T'inyani̱ nkú tsuhu̱ ra̱ ni xi kuak'iejña chu̱ba̱yai. \p \v 16 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A ta̱ ndaha jun najmi mankjinnu̱u? \v 17 ¿A najmi yanú nga ngayjee̱ ni xi fas'en ts'a xu̱ta̱, fi a̱ya ka̱ts'a̱ ko̱ bitju ngáha? \v 18 Ni xi bitju ní ts'a xu̱ta̱, kui ní xi nibáha a̱jin ani̱ma̱ha̱ ko̱ kui xi ts'ín sihi̱ nginku̱n Nti̱a̱ná. \v 19 A̱t'aha̱ a̱jin ani̱ma̱ha̱ ní xu̱ta̱ nibáha̱ ra̱ nga ch'on ts'ín ts'ínnkjink'un, nga ts'ínk'ien xinkjín, nga bangane kju̱a̱bixoo̱n, nga tjín xi fantuko̱ jminchjín nga najmi kje̱e bixan, nga ndyjé ts'ín, nga nchja̱ én tsank'á, ko̱ nga ch'on tsuhu̱ xinkjín. \v 20 Kuihí ni xu'bi̱ xi ts'ín sihi̱ xu̱ta̱ nginku̱n Nti̱a̱ná. Tu̱nga tsa kji̱ne̱ ni̱nku̱a̱n nga najmi títjun ku̱a̱né ntsja, najmi kui nihi xi ts'ín sihi̱ xu̱ta̱ nginku̱n Nti̱a̱ná. \s1 B'i̱ ts'ín nku ta̱chju̱ún xi najmi ntje̱he̱ judio̱ tje̱he̱n ra̱ tsankihi̱ nku kju̱a̱nda Jesu \r (Mr. 7:24-30) \p \v 21 A̱s'a̱i tsitju Jesu yo̱ nga ngji a̱nte xi tiña maha̱ nanki Tiro̱ ko̱ nanki Sidon. \v 22 Ko̱ tu̱ kikjintáya tje̱nnkihí ra̱ nku ta̱chju̱ún xi najmi ntje̱ judio̱ tje̱he̱n ra̱ xi yo̱ tíjña. B'a̱ kitsúhu̱: \p —¡Ji chá maestru̱, ji xi ntje̱he̱ David, cha̱se̱ ni̱ma̱ní i̱chí an! ¡Ta̱kjín i̱chína̱ tíjñajihi̱n chánindoo̱, kui nga tu̱ xí uhún tíbehe̱ ra̱! \p \v 23 Tu̱nga ndahá nku én najmi kinchja̱ Jesu. A̱s'a̱i j'aise tiñaha̱ já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —Tu̱ sahá b'a̱ t'ihi̱n ta̱chjúu̱n nga katji, a̱t'aha̱ tíkjintáya tje̱nnkiná. \p \v 24 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Kits'ín nibána Nti̱a̱ná nga tu̱ nkuhú xu̱ta̱ xi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱ kfínsehe̱, xu̱ta̱ xi kindyja xi nkú joyaha chu̱tsa̱nka̱ xi ngji t'axín suba. \p \v 25 A̱s'a̱i j'ai ta̱chjúu̱n, tsasinkúnch'int'aha̱ Jesu ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¡Ji chá maestru̱, ti̱si̱nko̱ní i̱chí an! \p \v 26 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi nda tjín tsa chjú'aha̱ ni̱nku̱a̱ha̱n jántíu̱ nga kj'u̱a̱i̱hi̱ nañóo̱. \p \v 27 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú ta̱chjúu̱n: \p —Joho̱n, chá maestru̱, tu̱nga santahá ni ko̱ nañóo̱ kjine xi̱hi̱ ni̱nku̱a̱n xi bixunntunkí yámixa̱ha̱ nti̱a̱ha̱. \p \v 28 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ji ta̱chju̱ún, ¡á b'a̱ 'yún s'ejihin ri nga Nti̱a̱ná kits'ín nibána! Katuma xi nkú ts'ín mjehi. \p Ta̱ kuihi chu̱bo̱ kamanda ta̱kjíhi̱n ta̱chjúu̱n. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu nkjin ṉkjún xu̱ta̱ un \p \v 29 Tsitju Jesu yo̱ nga ngji a̱ndai ntáchak'un Galilea̱. A̱s'a̱i ngjinji nku a̱sunntu tje̱nki̱ ko̱ yo̱ y'ejña. \v 30 I̱ncha j'aisehe̱ Jesu nkjin ṉkjún xu̱ta̱ nga j'aiko̱ xi najmi ma fi, xi ka̱, xi najmi ma nchja̱, xi kutu ntsja, ko̱ nkjin sa xi uhu̱n. Kui xi j'aik'íéntut'áha̱ Jesu ko̱ Jesu kits'ínnkihi̱ ngayjee̱. \v 31 Kui nga kama nkjúhu̱n ra̱ xu̱ta̱ nkjiu̱n nk'ie nga kikie nga tínchja̱ xu̱ta̱ xi najmi ma nchja̱, kamandu̱ú ntsja xu̱ta̱ xi kutu ntsja, tjíma xu̱ta̱ xi najmi ma fi, ko̱ kama chjihi̱ xu̱ta̱ xi ka̱. A̱s'a̱i i̱ncha kits'íntsjoho̱ Nti̱a̱ha̱ xu̱ta̱ Israel. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínkjen Jesu já xi ñju mii̱ \r (Mr. 8:1-10) \p \v 32 A̱s'a̱i kinchja̱ha̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Tíma ni̱ma̱na xu̱ta̱ nkjii̱n, a̱t'aha̱ ja tjíhi̱n jan ni̱stjin nga tjíntuko̱ná e̱i̱. Ja najmi ta̱ tjíhi̱n ra̱ nichine. Najmi mjena ts'inkjí kjintíá, a̱t'aha̱ tsa ku̱a̱yáya a̱ya ni̱yóo̱. \p \v 33 A̱s'a̱i b'i̱ i̱ncha kitsú já ni'yakuyóo̱: \p —¿Tu̱nga má xi tje̱hen sa̱kúná e̱i̱ a̱nte t'axín xu'bi̱ ni̱nku̱a̱n xi ka̱maha̱ ra̱ nga kji̱ne̱ xu̱ta̱ xi b'i̱ nkjún ts'ín nkjin maha? \p \v 34 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿Nkú tjín ni̱nku̱a̱n kich'o? \p B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Yatu maha ko̱ k'u̱a̱ tji̱o̱ xi̱xi̱. \p \v 35 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Jesu nga k'úéntu xu̱ta̱ nkjiu̱n t'anankiu̱. \v 36 Jakj'á ni̱nku̱a̱n xi yatuu̱ ko̱ tji̱o̱ ko̱ kitsjáha̱ máb'a̱chjíhi̱ Nti̱a̱ná. Tsakjánya ko̱ kitsjáha̱ já ni'yakuyáha̱. A̱s'a̱i já ni'yakuyóo̱ kits'ínndzjoho̱ ni̱nku̱o̱n ko̱ tji̱o̱ xu̱ta̱ nkjiu̱n. \p \v 37 Kikjine tente xu̱ta̱ niu̱ santa nkúhu nga kitse sisihi̱n. A̱s'a̱i j'áíya ni̱nku̱a̱n xi ts'ankiu̱. Yatu ni̱si̱n kama. \v 38 Ñju mii̱ jáx'i̱n ko̱ kj'a̱í jminchjíu̱n ko̱ jántí xi kikjine nichinee̱. \v 39 Nk'ie nga kits'ínkji Jesu xu̱ta̱ nkjiu̱n ni'yaha̱, jas'en ngáha tsutsuu̱ nga ngji a̱nte xi tiña maha̱ nanki Magadan. \c 16 \s1 B'i̱ kitsú Jesu nk'ie nga tsinchihi̱ nku kju̱a̱nkjún \r (Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56) \p \v 1 I̱ncha j'ai já fariseo̱ ko̱ já saduseo̱ nga j'ai kjut'ayák'un Jesu. Tsankihi̱ nga ts'i̱ín nku kju̱a̱nkjún xi ku̱a̱kúchji nga Nti̱a̱ná kits'ín nibáha̱. \v 2 Tunga b'i̱hí kitsú Jesu: \p —Nk'ie nga ja ma ngixuu̱n b'a̱ bixíún: “Nda chun ka̱ma, a̱t'aha̱ chun jeje nk'a ján.” \v 3 Ko̱ nga ta̱ jyuu̱n b'a̱ bixín ngó: “Ch'on chun ka̱ma nd'a̱i̱, a̱t'aha̱ ni̱nti̱ tíi̱ncha.” Mankjinnu̱u ni xi ma chji nk'a ján, tu̱nga, ¿á najmi tímankjihi̱nnu̱u ni xi tís'ejña chjihi ni̱stjin nd'a̱i̱? \v 4 Xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱ tíi̱ncha banki nga sku̱e̱ nku kju̱a̱nkjún, a̱t'aha̱ ch'onk'un ko̱ najmi na̱xu̱ tíi̱ncha nginku̱n Nti̱a̱ná. Tu̱nga tu̱ ni xi kamat'aihín nda̱ profeta̱ Jona ni̱stjin nk'ie, kui kju̱a̱nkjúhun xi s'e̱jña chjihi̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱. \p B'a̱ kitsú Jesu, a̱s'a̱i ngji t'axíhi̱n xu̱to̱. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén na̱'yu̱ san \r (Mr. 8:14-21) \p \v 5 Nk'ie nga tsichu já ni'yakuyáha̱ ngabantóo̱, tu̱ kichayahá ra̱ nga kik'a ni̱nku̱a̱n. \v 6 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Jesu: \p —Nda cha̱so̱o. Chúhu̱un yjonu̱u na̱'yu̱ saha̱n já fariseo̱ ko̱ já saduseo̱. \p \v 7 A̱s'a̱i b'i̱ ngján kinchja̱ni̱jmíyako̱ho xinkjín já ni'yakuyóo̱ nga najmi i̱ncha y'a ni̱nku̱a̱n. \v 8 Kamankjihi̱n Jesu ni xi tíi̱ncha tsu jóo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿Á tíchubani̱jmíyako̱honu xinki̱u nga najmi kich'ahanu ni̱nku̱a̱n? ¡Á b'a̱ 'yún i̱chí s'ejihi̱nnu̱u nga Nti̱a̱ná kits'ín nibána! \v 9 ¿A tu̱ yje najmi kje̱hé mankjinnu̱u? ¿A najmi ta̱ f'áítsjehénnu̱u ni̱nku̱a̱n xi uu̱n xi tsakjanyáha̱ já xi un mii̱ maha ko̱ nkú tjín ni̱si̱n kin'etso ni̱nku̱a̱n xi y'ekú? \v 10 ¿Ko̱ a najmi ta̱ f'áítsjehénnu̱u ni̱nku̱a̱n xi yatuu̱ xi tsakjanyáha̱ já xi ñju mii̱ maha ko̱ nkú tjín ni̱si̱n kin'etso ni̱nku̱a̱n xi y'ekú? \v 11 ¿Nkú tjíhi̱n ra̱ nga najmi tímankjihi̱nnu̱u nga najmi ni̱nku̱a̱n tínchjani̱jmíyahana? Tu̱nga chúhún ru̱u yjonu̱u na̱'yu̱ saha̱n já fariseo̱ ko̱ já saduseo̱. \p \v 12 A̱s'a̱i kamankjihi̱n já ni'yakuyóo̱ ni xi tínchja̱ Jesu, nga najmi na̱'yu̱ saha̱n ni̱nku̱a̱n xi tjíhin nga kúhu̱n yjoho̱. Nga̱t'aha̱ ní ni xi bakúya já fariseo̱ ko̱ já saduseo̱ tjíhin nga kúhu̱n yjoho̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Pedro̱ nga Jesu xi Nti̱a̱ná kits'ín nibáha̱ ngajoho̱ \r (Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21) \p \v 13 Nk'ie nga tsichu Jesu tiña nanki Cesarea̱, má nga batéxuma nda̱ Felipe̱, a̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ já ni'yakuyáha̱: \p —¿Yáhá ni Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n tsu xu̱ta̱? \p \v 14 B'a̱ kitsú já ni'yakuyóo̱: \p —Tjín xi b'a̱ tíi̱ncha tsu nga ji xi Jua Bautista̱. Tjín ngá xi b'a̱ tíi̱ncha tsu nga ji xi Elia̱. Ko̱ tjín ngá xi b'a̱ tíi̱ncha tsu nga ji xi Jeremia̱ ko̱ a ra̱ kj'a̱í nda̱ profeta̱. \p \v 15 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ko̱ jun, ¿yá xi bixíún nga an? \p \v 16 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Simon Pedro̱: \p —Ji xi Cristo̱. Ji xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná xi tíjña tík'uu̱n. \p \v 17 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Nda tjín nga̱t'a ts'i̱, Simon, ntíhi̱ Jona. A̱t'aha̱ ndaha nku xu̱ta̱ a̱sunntei̱ najmi y'éjña chjihi nii̱. Na̱'mina̱ ní xi tíjña ndji̱o̱jmi ján y'éjña chjihi nii̱. \v 18 Ko̱ an b'a̱ tíxihin nga ji xi k'úíhin Pedro̱. Ts'inndá ni̱nku̱na̱ a̱suhu̱n ndji̱o̱ xu'bi̱ ko̱ nga'yúhu̱n ngabayoo̱ najmi ka̱maha̱ ts'i̱ín ngana̱ha̱ xu̱ta̱ xi ts'a̱n. \v 19 An tsjaha yubi̱hi̱ má batéxuma Nti̱a̱ná. Ni xi k'úét'a'yín e̱i̱ a̱sunntei̱, ta̱ s'e̱t'a'yún ndji̱o̱jmi ján. Ko̱ ni xi chjúndáyai e̱i̱ a̱sunntei̱, ta̱ ku̱i̱ndáya ndji̱o̱jmi ján. \p \v 20 A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ nga najmi tu̱ ch'a ku̱i̱tsu̱yaha̱ nga kui xi kits'ín nibáha̱ Nti̱a̱ná ngajoho̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya títjun Jesu nga n'e̱k'ien \r (Mr. 8:31—9:1; Lc. 9:22-27) \p \v 21 Kui ni̱stjiu̱n kik'atuts'i̱hi̱n Jesu nga kitsúya kixi̱hi̱ já ni'yakuyáha̱ nga tjíhin nga ngju̱a̱i̱ nanki Jerusalen, ko̱ nga un ṉkjún sku̱e̱he̱ a̱ya ntsja jáchá xi tjíhi̱n xá ko̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱, ko̱ nga n'e̱k'ien ko̱ ni̱stjin xi ma jahan kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱. \p \v 22 A̱s'a̱i Pedro̱ ngjiko̱ t'axín Jesu ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ nga najmi nda kits'ín nga b'a̱ kitsú. B'a̱ kitsú Pedro̱: \p —¡Ji nda̱ maestru̱, Nti̱a̱ná kakjexíhin ngayjee̱ ni xu'bo̱! ¡Najmi tu̱ chumi nihi xi katumahi! \p \v 23 Tu̱nga kits'ínk'ótjiyak'uhún Jesu Pedro̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —¡Ti̱yú xinní, Satana! Ji xi tín'endyja̱jinní. A̱t'aha̱ najmi ni xi ts'e̱ Nti̱a̱ná tín'enkjíntak'uin. Ni xi ts'e̱ ní xu̱ta̱ a̱sunntei̱ tín'enkjíntak'uin. \p \v 24 A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ já ni'yakuyáha̱: \p —Tsa tjín xi mjehe̱ tsjénnkina, kat'éch'o subaha̱ yjoho̱ ni xi mjehe̱ ko̱ katsjáha̱ yjoho̱ nga ku̱a̱yá nga̱t'ana̱, a̱s'a̱i katsjennkína. \v 25 A̱t'aha̱ xi mjehe̱ ts'i̱ínk'anki suba yjoho̱ nga k'úéjña tík'un, kui xi tu̱ sahá ku̱a̱yá. Tu̱nga xi ku̱a̱yá nga̱t'ana̱, kui xi sa̱kúhu̱ nga k'úéjña tík'un. \v 26 A̱t'aha̱, ¿mí xi chjíhi̱ ra̱ tsa ts'i̱ín ngana̱ xu̱ta̱ ngayjee̱ ni xi tjín a̱sunntee̱, tsa tu̱ sa ndyja̱há ngá ani̱ma̱ha̱? ¿Mí nihi xi tsjá nga k'u̱échjíntjai ani̱ma̱ha̱? \v 27 A̱t'aha̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n kj'u̱a̱íko̱ kju̱a̱chánkaha̱ Na̱'mihi̱ ko̱ kj'u̱a̱íko̱ ntítsjehe̱. Nk'ie k'u̱échjíhi̱ nga nkúnkú xu̱ta̱ ni xi kits'ín. \v 28 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. K'u̱a̱ xi tíi̱ncha e̱i̱ najmi ku̱a̱yá santa nkúhu nga sku̱e̱ nga kj'u̱a̱ítéxuma Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \c 17 \s1 B'i̱ kama nga kama chji kju̱a̱chánkaha̱ Jesu \r (Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36) \p \v 1 A̱skahan nk'ie nga j'a jun ni̱stjin, Jesu kinchja̱ t'axíhi̱n Pedro̱, Santiago̱ ko̱ Jua xi nts'e̱ maha Santiago̱. Ngjiko̱ t'axín jóo̱ nku a̱sunntu tje̱nki̱ nk'a. \v 2 Yo̱ kik'óntjaiya sénni̱stjihi̱n Jesu nginku̱n jóo̱. Tsat'ai a̱nkjín xi nkú joyaha ts'íu̱ ko̱ najyuhu̱n taba xúxú kama ko̱ tsat'ai. \v 3 Ta̱ kikie jóo̱ Moise ko̱ Elia̱ nga ti̱íncha nchja̱ni̱jmíko̱ Jesu. \v 4 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Pedro̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, ¡á b'a̱ nda tjíhin nga e̱i̱ ku̱i̱ntsu̱ba̱haná! Tsa mjehi, ts'inndá e̱i̱ jan ni'ya yántsu̱, nku xi ka̱ma ts'i̱, nku xi ka̱ma ts'e̱ Moise ko̱ nku xi ka̱ma ts'e̱ Elia̱. \p \v 5 Nk'ie nga b'a̱ ta̱ títsuhu Pedro̱, tu̱ nkuhú ni̱nti̱ xi tíbat'ai j'ai ts'ínnk'íéhe̱n jóo̱ ko̱ kinu'yá a̱jin ni̱nti̱u̱ nku nta̱ xi b'a̱ kitsú: \p —Kui xu'bi̱ xi Ntína̱. Tjona ko̱ tsjo mana. Ta̱sinñjuhu̱u. \p \v 6 Nk'ie nga kint'é nto̱ já ni'yakuyóo̱ tu̱ ni xí i̱ncha kitsankjúhún. Kui nga xí t'anankiu̱hú y'ét'aha nintaku̱ nga i̱ncha tsinchakúnch'in. \v 7 A̱s'a̱i j'aik'úhu̱n Jesu ko̱ kits'ínko̱ho̱ nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Tisíntjo̱on. Najmi tu̱ binkjun. \p \v 8 Nk'ie nga kingjénnk'a ngáha a̱nkjín jóo̱, najmi ta̱ ch'a xi kikiehe. Tu̱ Jesu síjña subahá. \v 9 Nk'ie nga ja tíi̱ncha nibájen ngáha a̱sunntu tje̱nki̱u̱, b'a̱ kitsúhu̱ Jesu jóo̱: \p —Najmi tu̱ ch'a xi 'miyoho̱o ni xi kuayo santaha nkúhu nga kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \p \v 10 A̱s'a̱i kingjásjaiya já ni'yakuyóo̱: \p —¿Á b'a̱ tsuhu já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ nga tjíhin nga kj'u̱a̱í títjuhun Elia̱? \p \v 11 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ nga kj'u̱a̱í títjun Elia̱ ko̱ k'u̱énda ngayjee̱ ni xi tjín. \v 12 Tu̱nga an b'a̱ tíxinnu̱u nga ja j'ai Elia̱, tu̱nga najmi kamankjihín ra̱ xu̱ta̱ tsa Elia̱ niu̱. Tu̱ ni xi kama mjehé ra̱ jóo̱ kits'íhi̱n. B'a̱ ta̱ ts'ín un sku̱e̱he̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n a̱ya ntsja jóo̱. \p \v 13 A̱s'a̱i kamankjihi̱n já ni'yakuyóo̱ nga Jua Bautista̱ kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ín nda̱íhi̱ Jesu nku nda̱ chí xi tíjñajihi̱n nda̱nindoo̱ \r (Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43) \p \v 14 Nk'ie nga i̱ncha j'ai ngáha má nga tíi̱ncha xu̱ta̱ nkjiu̱n, a̱s'a̱i nku nda̱ j'aisehe̱ Jesu ko̱ tsasinkúnch'int'aha̱ nga b'a̱ kitsúhu̱: \p \v 15 —Ji nda̱ maestru̱, cha̱se̱ ni̱ma̱hi̱ i̱chí nda̱ chína̱. Tjín ni̱stjin nga jyuhú kj'i b'atsé ko̱ 'yún un behe̱. Tjín nga nkjin ni̱yá jnejin nd'íu̱ ko̱ tsa ntánijuo̱. \v 16 Kjúái̱ko̱ho̱ já ni'yakuyáhi̱, tu̱nga najmi kamahá ra̱ kuats'ínnkihi̱. \p \v 17 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —¡Á b'a̱ 'yún i̱chí s'ejihi̱n ra̱ Nti̱a̱ná xu̱ta̱ xi tjíhin nd'a̱i̱ ko̱ ch'onk'uhun! ¿Nkjé kjin tjíhin nga kúáte̱jñajinnu̱u? ¿Nkjé kjin tjíhin nga ts'in chúkju̱a̱nu̱u? Nibáko̱nú nda̱ chíu̱ e̱i̱. \p \v 18 A̱s'a̱i ndjá kinchja̱ko̱ Jesu nda̱nindoo̱ ko̱ tsitjujihi̱n nda̱ chíu̱. Ta̱ kuihi chu̱bo̱ kamanda nda̱ chíu̱. \v 19 A̱skahan já ni'yakuyáha̱ j'aingjásjaiya t'axíhi̱n. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —¿Á najmi kamaha̱ni̱ kuakich'onsje̱he̱ni̱ nda̱nindoo̱? \p \v 20 B'i̱ kitsú Jesu: \p —A̱t'aha̱ 'yún i̱chí s'ejinnu̱u Nti̱a̱ná. Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Tsa tu̱ i̱chí s'ejinnu̱u xi nkúhu nku k'un mostasa̱ xi 'yún i̱chí, ka̱ma b'a̱ k'úíhu̱un a̱sunntu tje̱nki̱ xu'bi̱: “Ti̱yú xin e̱i̱ ko̱ t'in t'axín.” A̱s'a̱i ngju̱a̱i̱ t'axín. Ko̱ tu̱ mí nihí ni xi ka̱manu̱u, tsa b'a̱ ts'ín s'e̱jinnu̱u Nti̱a̱ná. \v 21 Tu̱nga jáninda xi nkúhu xu'bi̱ najmi chu̱ba̱ bitju. Nk'ie nga chu̱baka̱áhá Nti̱a̱ná ko̱ nga bintsu̱ba̱ kjintíaá, nk'iehé nga bitju. \s1 B'i̱ ts'ín ta̱ kitsúyahá ngáha Jesu nga n'e̱k'ien \r (Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45) \p \v 22 Nk'ie nga tsú'bako̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ a̱nte Galilea̱, b'i̱ kitsúhu̱: \p —N'e̱kjas'en Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n a̱ya ntsja xu̱ta̱ \v 23 ko̱ i̱ncha ts'i̱ínk'iehe̱n. Tu̱nga ni̱stjin xi ma jahán ni kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱. \p Kik'ie nusin nusihi̱n já ni'yakuyóo̱ nga b'a̱ kitsú Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín y'échjí Jesu to̱on xi masúhu̱n ni̱nku̱ \p \v 24 Nk'ie nga tsichuko̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ nanki Capernaum, a̱s'a̱i i̱ncha j'aisehe̱ Pedro̱ já xi f'ásuhu̱n to̱on ni̱nku̱ xi síjña nanki Jerusalen. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ Pedro̱: \p —¿A najmi b'échjíntjaihí nda̱ maestru̱hi̱ ni̱nku̱? \p \v 25 —Joho̱n —kitsú Pedro̱. \p A̱s'a̱i nk'ie nga jas'en Pedro̱ ni'ya má tíjña Jesu, tu̱ Jesuhú tjun kinchja̱ko̱ho̱: \p —Ji Simon, ¿nkú bixín? Já rei̱ xi tjín a̱sunntei̱, ¿yá xi ts'ínk'íéchjíntjai? ¿A ntíhi̱, a ra̱ xu̱ta̱ xi kj'a̱íhí? \p \v 26 —Xu̱ta̱ xi kj'a̱í —kitsú Pedro̱. \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Joho̱n, najmi b'échjí ntíhi̱ jóo̱. \v 27 Tu̱nga tu̱ xi najmi ch'on ka̱maha̱ ra̱ jóo̱, tu̱ sahá t'in a̱ndai ntáchak'uu̱n ko̱ ndjein nintu. Tji̱o̱ xi tjun ngju̱a̱i̱t'ahi chjúx'á'ai ts'a. Yo̱ sa̱kúhi to̱on xi ka̱ma k'úéchjíntjaihini jo xu̱ta̱. Chjúbéí to̱oo̱n ko̱ t'ink'iechjí xi ts'i̱ ko̱ xi ts'a̱n. \c 18 \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu yá xi 'yún chánka má batéxuma Nti̱a̱ná \r (Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48) \p \v 1 Ta̱ kui ni̱stjin xu'bo̱ j'aisehe̱ Jesu já ni'yakuyáha̱. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ nga kingjásjaiyaha̱: \p —¿Yá xi 'yún chánka sa má batéxuma Nti̱a̱ná? \p \v 2 A̱s'a̱i kinchja̱ha̱ Jesu nku nda̱ chí, tsasíjñajin masehe̱n jóo̱ \v 3 ko̱ b'a̱ kitsú: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Tsa najmi kuankínchj'a̱ha̱ ru̱u ani̱ma̱nu̱u ko̱ n'e̱k'óntjaiyo yjonu̱u xi nkú joyaha ntí xi̱ ntí ntí, najmi ku̱i̱tjás'e̱njiun nga Nti̱aṉá xi ku̱a̱téxumanu̱u. \v 4 Kui nga tu̱ yáha ni xi ts'i̱ín ni̱ma̱kju̱a̱ha yjoho̱ xi nkú joyaha nda̱ chí xu'bi̱, kui xi 'yún chánka ka̱ma má batéxuma Nti̱a̱ná. \v 5 Ko̱ xi ngajona̱ ts'i̱ínkjáíhi̱n ra̱ nku nda̱ chí xi nkúhu xu'bi̱, kui xi an títs'ínkjáínna. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu xu̱ta̱ xi ts'ínkijnejin jé xu̱ta̱ xingisoo̱ \r (Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2) \p \v 6 ’Tu̱ yáha ni xi ts'i̱ínkijnejin ngatitsun nku nda̱ chí xi nkúhu xu'bi̱ xi s'ejihi̱n an, tu̱ sahá ra̱ ngandaha̱ xi b'a̱ ts'i̱íu̱n tsa s'e̱t'a 'yúnt'a kásin nku ndji̱o̱ chánka ko̱ chja̱nikj'ajin má na̱nka̱ha̱ ntáchak'uu̱n. \v 7 ¡Ni̱ma̱ rú ts'íhin xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntei̱, a̱t'aha̱ tjín ni xi ts'ínkijnejihi̱n ngatitsun! Tjíhin nga s'e̱ ni xi ts'i̱ínkijnejihi̱n ngatitsun xu̱ta̱, tu̱nga, ¡ni̱ma̱ rú ts'íhin xu̱ta̱ xi ts'i̱ínkijnejin ngatitsun xu̱ta̱ xi kj'a̱í! \p \v 8 ’Kui b'a̱ maha, tsa ntsa̱i̱ ko̱ tsa tsu̱kui xi títs'ínkijnejihin ngatitsun, tu̱ sahá ti̱chákjáí ko̱ kjin chja̱niyai. Tu̱ sahá ngandahi̱ tsa ku̱i̱tjás'e̱n ni̱ma̱i̱ ko̱ tsa kutui má nga k'úéntu tík'un xu̱ta̱, ko̱ najmi tsa tjít'a nga joo̱ tsu̱kui ko̱ nga joo̱ ntsa̱i̱ tu̱nga tu̱ sa a̱jin nd'í xi najmi mahá ra̱ 'meya chja̱nikj'ajin ngáhi. \v 9 Ko̱ tsa tunkuin xi títs'ínkijnejihin ngatitsun, tu̱ sahá n'e̱sjei ko̱ kjin chja̱niyai. Tu̱ sahá ngandahi̱ tsa ku̱i̱tjás'e̱n ka̱t'ai má nga k'úéntu tík'un xu̱ta̱, ko̱ najmi tsa tíi̱ncha nga joo̱ tunkuin tu̱nga tu̱ sa a̱jin nd'í nga̱k'i̱e̱hén chja̱nikj'ajin ngáhi. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku chu̱tsa̱nka̱ xi kindyja \r (Lc. 15:3-7) \p \v 10 ’T'ejin tak'un. Najmi tu̱ tohón manu̱u nku nda̱ chí xi nkúhu xu'bi̱. A̱t'aha̱ an b'a̱ tíxinnu̱u nga ntítsjehe̱ jántíu̱ xi tjín ndji̱o̱jmi ján, tjíntu tehe̱nte nginku̱n Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \v 11 A̱t'aha̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n j'ai ts'ínk'anki xu̱ta̱ xi ja kindyja kai. \p \v 12 ’¿Nkú bixíún? Tsa nku nda̱ tíi̱nchaha̱ unchan chu̱tsa̱nka̱, tsa ndyja̱ha̱ nku, ¿a najmi ku̱i̱ncháhá xi cháte ko̱ yachán ñjoo̱ a̱jin jñóo̱ ko̱ ngju̱a̱i̱ngisjáí xi kandyjoo̱? \v 13 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Tsa sa̱kúsjaihi̱ chu̱ xi kandyjoo̱, 'yún tsjo ka̱ma saha̱ chu̱ xi nku xi kuasakú ngáha̱ ra̱, nga xi cháte ko̱ yachán ñja xi najmi kandyjoo̱. \v 14 B'a̱ ta̱ ts'ín najmi mjehe̱ Na̱'minu̱u xi tíjña ndji̱o̱jmi ján tsa ndyja̱ ndaha nku jántí ntí xi nkúhu xu'bi̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu kju̱a̱n'endyjat'oo̱ \r (Lc. 17:3) \p \v 15 ’Tsa ch'on títs'íhin nda̱ nts'ei, t'ihi̱nse̱i̱hi̱ ko̱ chu̱bani̱jmíko̱ su̱ba̱i̱ nga b'a̱ t'ihi̱n nga najmi nda tjín ni xi títs'ín. Tsa ku̱i̱nt'é éhin, ja kuijnehi nda̱ nts'ei. \v 16 Tu̱nga tsa najmi ku̱i̱nt'é éhin, t'inko̱i̱ tsa nku ko̱ tsa jo xu̱ta̱, tu̱ xi b'a̱ ts'ín s'e̱he tsa jo ko̱ tsa jan testiyu̱ xi ku̱i̱tsu̱ya ni xi kamoo̱. \v 17 Tu̱nga tsa najmi ku̱i̱nt'é éhe̱n jóo̱, t'inyaihi̱ xu̱ta̱ ni̱nku̱ ni xi títs'ín. Ko̱ tsa najmi ku̱i̱nt'é éhe̱n xu̱ta̱ ni̱nku̱, katumahi ndo̱ xi nkú joyaha já xi najmi be Nti̱a̱ná ko̱ tsa xi nkúhu já xi f'áchjíntai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma. \p \v 18 ’Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ni xi k'úét'a'yún e̱i̱ a̱sunntei̱, ta̱ s'e̱t'a'yún ndji̱o̱jmi ján. Ko̱ ni xi chjúndáyo e̱i̱ a̱sunntei̱, ta̱ ku̱i̱ndáya ndji̱o̱jmi ján. \v 19 Ko̱ b'a̱há ta̱ tíxin ngáhanu̱u. Tsa jo ka̱mo nga k'úéndo e̱i̱ a̱sunntei̱ ni xi mjenu̱u nga ku̱i̱nchíhu̱u Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján, kui xi tsjánu̱u ni xi ku̱i̱nchíú. \v 20 A̱t'aha̱ má nga ka̱ma ñjakú tsa jo ko̱ tsa jan xu̱ta̱ xi s'ejihi̱n an, an ta̱ tíi̱jñajin masehe̱n xu̱ta̱ xu'bo̱. \p \v 21 A̱s'a̱i j'ai tiña Pedro̱ ko̱ kingjásjaiya: \p —Ji nda̱ maestru̱, ¿nkú tjín ni̱yá ts'inndyjat'aha̱ nda̱ nts'é nga ch'on títs'ínna? ¿A santaha yatu ni̱yá? \p \v 22 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi tu̱ yatu ni̱yá tíxihin. Cháte ko̱ kan ní ni̱yá nga yatu. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku nda̱ musu̱ xi najmi kits'ínndyjat'aha̱ nda̱ musu̱ xinkjín \p \v 23 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Kui b'a̱ maha, má batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku nda̱ rei̱ xi kama mjehe̱ ts'i̱ínko̱ kuenta̱ já musu̱hu̱. \v 24 Nk'ie nga tíb'atuts'i̱hi̱n nga títs'ínxki̱, a̱s'a̱i j'ai kin'ekasínjña nginku̱n nku nda̱ musu̱ xi 'yún tse tje̱he̱n ts'e̱. \v 25 Tu̱nga najmi tjíhín ra̱ ndo̱ to̱on xi k'u̱échjíhi ni xi tje̱he̱n. A̱s'a̱i kitsjá kju̱a̱ nda̱ nti̱a̱ha̱ nga sa̱téña ndo̱, chju̱úhu̱n, ntíhi̱ ko̱ ngayjee̱ ni xi tjíhi̱n, tu̱ xi b'a̱ ts'ín ku̱i̱tju chjíhi̱ ra̱ to̱on xi tje̱he̱n. \v 26 A̱s'a̱i tsasinkúnch'in nda̱ musu̱ nginku̱n nda̱ nti̱a̱ha̱ ko̱ b'a̱ kitsú: “Ji nda̱ nti̱a̱, n'e̱ chúkju̱a̱ saní i̱chí. K'uechjí tentehé ra to̱ohi̱n.” \v 27 Kama ni̱ma̱ha̱ ndo̱ nda̱ musu̱hu̱. Kits'ín nda̱í ngáha̱ ra̱ ko̱ kits'ínndyjat'a tentehe̱ to̱on xi tje̱he̱n. \p \v 28 ’Tu̱nga nk'iehé nga tsitju nda̱ musu̱ yo̱, kisatékjá kj'a̱í nda̱ musu̱ xinkjín xi i̱chí tje̱he̱n ts'e̱. Kui xi jakj'á nga kitsubantu ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “¡T'echjíná to̱onna̱ xi tje̱hin!” \v 29 A̱s'a̱i tsasinkúnch'int'aha̱ nda̱ musu̱ xinkjín ko̱ b'i̱ kitsú nga tsankihi̱: “N'e̱ chúkju̱a̱ saní i̱chí. K'uechjí tentehé ra to̱ohi̱n.” \v 30 Tu̱nga najmi kits'ín yuhú nda̱ musu̱. Tu̱ sahá ngjingjáya'yún nda̱ musu̱ xinkjín ndo̱. Yo̱ rú ngju̱áya santaha nkú rúhu k'u̱échjí ni xi tje̱he̱n. \p \v 31 ’Nk'ie nga kikie já musu̱ xingisoo̱ ni xu'bi̱, un ṉkjún kama k'un ko̱ ngji tsúyaha̱ nda̱ nti̱a̱ha̱ ngayjee̱ ni xi kamoo̱. \v 32 A̱s'a̱i kinchja̱ ngáha̱ ra̱ nda̱nti̱a̱ha̱ nda̱ musu̱ xu'bo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “¡Ji nda̱ musu̱ ch'onk'un! An kuats'inndyjat'aha ngayjee̱ to̱on xi tje̱hin tu̱ nga̱t'aha̱ nga b'a̱ kuak'inní. \v 33 ¿A najmi ko̱hó ji tjíhin nga ka̱ma ni̱ma̱hi nda̱ musu̱ xinki̱ xi nkú ts'ín kama ni̱ma̱na ji?” \v 34 Kama kjaha̱n nda̱ nti̱a̱ha̱. A̱s'a̱i kits'ínkjas'en nda̱ musu̱ a̱ya ntsja já xi basehe̱ nu̱ba̱yóo̱ tu̱ xi tsjáha̱ ra̱ kju̱a̱ni̱ma̱. Yo̱ s'e̱ya santaha nkúhu nga k'u̱échjí to̱on xi tje̱he̱n. \p \v 35 ’B'a̱ ta̱ ts'i̱ínnu̱u Na̱'mina̱ xi tíjña ndji̱o̱jmi ján tsa najmi ngayjehe ani̱ma̱nu̱u n'e̱ndyjat'oho̱o nts'o. \c 19 \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíyaha Jesu kju̱a̱bixoo̱n \r (Mr. 10:1-12; Lc. 16:18) \p \v 1 Nk'ie nga ja kamaha̱ Jesu nga b'a̱ kitsú, a̱s'a̱i tsitju a̱nte Galilea̱ nga ngji a̱nte xi tjín Judea̱ xi tíjña ngabantá ntáje̱ Jordan. \v 2 Nkjin ṉkjún xu̱ta̱ kitsjennkíhi̱ ko̱ yo̱ kits'ínnkihi̱ xu̱ta̱ xi uhu̱n. \p \v 3 A̱s'a̱i j'aisehe̱ Jesu k'u̱a̱ já fariseo̱ tu̱ xi kikjut'ayák'uhu̱n ra̱. B'i̱ ts'ín kingjásjaiyaha̱: \p —¿A ka̱ma nku nda̱ chu̱ba̱ ts'i̱ínkjehé kju̱a̱bixaha̱n nga k'u̱éjña chju̱úhu̱n? \p \v 4 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A najmi kje̱hé n'eyo éhe̱n Nti̱a̱ná má nga tjít'a xi nkú ts'ín kits'ínnda Nti̱a̱ná xu̱ta̱ nga tuts'ihi̱n ni? B'a̱ ts'ín tjít'a: “Nku chju̱ún nku x'i̱n kits'ínnda.” \v 5 Ko̱ tjít'a ya má nga b'a̱ ta̱ kitsú: “Kui kju̱a̱ha nga nku nda̱ k'u̱éjñaha na̱'mihi̱ ko̱ na̱aha̱ nga k'úéjñako̱ chju̱úhu̱n, ko̱ nga joo̱ nkuhú ku̱i̱chú ma.” \v 6 Kui nga najmi ta̱ jo ma saha. Nku ní yjoninte i̱ncha maha. Kui b'a̱ maha, ni xi y'é'yúhun Nti̱a̱ná, najmi xu̱ta̱ kjéndáya. \p \v 7 B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Tu̱nga tsa b'a̱ ts'ín tíjña, ¿á b'a̱ ts'ín y'éjñaha Moise nga nku nda̱ ka̱ma kjésíntje̱hen nku xu̱ju̱n má nga ja títs'ínkje kju̱a̱bixaha̱n ko̱ b'a̱ ts'ín ka̱ma k'u̱éjñaha chju̱úhu̱n? \p \v 8 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —A̱t'aha̱ ndjá ani̱ma̱nu̱u, kui kju̱a̱ha nga kits'ínj'o̱ho Moise nga ka̱ma k'úéjñahanu chju̱únnu̱u. Tu̱nga najmi b'a̱há ts'ín kis'ejña nga tuts'ihi̱n ni. \v 9 An b'a̱ tíxinnu̱u. Tsa nku nda̱ k'u̱éjña chju̱úhu̱n, tsa chju̱úhu̱n najmi kik'at'aha̱, tsa a̱s'a̱i ku̱i̱xanko̱ kj'a̱í ta̱chju̱ún, kui xi tíbangane kju̱a̱bixan tjuhu̱n. Ko̱ tsa kj'a̱í nda̱ ku̱i̱xanko̱ ngáha ta̱chju̱ún xi y'éjñaha̱ x'i̱hi̱n, kui nda̱ xu'bo̱ xi ta̱ tíbangane ni xi 'mihi̱ kju̱a̱bixan. \p \v 10 A̱s'a̱i já ni'yakuyóo̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ Jesu: \p —Tsa b'a̱ ts'ín tíjña nga̱t'aha̱ nda̱ xi tíjñaha̱ chju̱ún, tu̱ sahá nda tjín nga najmi ku̱i̱xaán. \p \v 11 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi ngatentee̱ xu̱ta̱ mankjihi̱n ni xu'bi̱, nku tutuhú xi Nti̱a̱ná kitsjáha̱ nga ka̱mankjihi̱n. \v 12 A̱t'aha̱ tjín xu̱ta̱ xi b'a̱ ts'ín kitsin nga najmi ka̱ma ku̱i̱xan, ko̱ tjín ngá xi kin'e xanta tu̱ xi najmi ka̱ma ku̱i̱xahan. Ko̱ tjín ngá kj'a̱í xi ja y'éch'oho̱ yjoho̱ nga ku̱i̱xan tu̱ xi tu̱ nku Nti̱a̱náhá ts'i̱ínxát'aha̱ ra̱. Xi ka̱ma ts'i̱ínkjáíhi̱n ni xu'bi̱, kats'ínkjáíhi̱n. \s1 B'i̱ ts'ín nda kinchja̱ne Jesu jántí xi̱u̱ \r (Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17) \p \v 13 I̱ncha j'aiko̱ xu̱ta̱ ntíhi̱ tu̱ xi Jesu ngju̱énnehe̱ ra̱ ntsja ko̱ ku̱i̱nchja̱ntjaihi nginku̱n Nti̱a̱ná. Tu̱nga já ni'yakuyóo̱hó b'a̱ kitsúhu̱ xu̱ta̱ nga najmi b'a̱ i̱ncha ts'i̱ín. \v 14 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Tjehe̱nntoho̱ jántíu̱ nga kanibásena. Najmi tu̱ jun b'ech'óho̱o. A̱t'aha̱ xu̱ta̱ xi b'a̱ ts'ín tjíntuyáha̱ xi nkú joyaha jántí xi̱, kui xi tje̱he̱n ra̱ nga Nti̱a̱ná ku̱a̱téxumaha̱. \p \v 15 Kingjénne ntsja Jesu jántíu̱. A̱s'a̱i tsitju yo̱ nga ngji t'axín. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ni̱jmíko̱ Jesu nku nda̱ nchi̱ná \r (Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30) \p \v 16 J'aisehe̱ Jesu nku nda̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, ¿mí ni nda xi tjíhin nga ts'ian tu̱ xi ka̱ma ts'inkjáíhi̱n ra̱ nga kúáte̱jña tík'un síán? \p \v 17 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —¿Á ni xi nda tíchasjaiyahaní? Nku tutuhú maha xi nda. Tsa mjehi ku̱i̱tjás'e̱i̱n má nga ku̱i̱nchun tík'uin, n'e̱tjusuin ni xi tjít'a kju̱a̱téxumoo̱. \p \v 18 —¿Má xi kui? —kitsú ndo̱. \p B'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi tu̱ n'ek'iein. Najmi tu̱ biyunéí kju̱a̱bixoo̱n. Najmi tu̱ ndyjé n'ei. Najmi tu̱ testiyu̱ tsank'á n'ei. \v 19 Cha̱nkjúín na̱'mihi̱ ko̱ na̱ahi̱. Ko̱ n'e̱tjóí xu̱ta̱ xinki̱ xi nkú ts'ín tjohi yjohi̱. \p \v 20 B'a̱ kitsú nda̱tiu̱: \p —Santa nkúhu nga ndyjana títs'intjusan ngayjee̱ ni xu'bo̱. ¿Mí nihi xi ndyjat'á sana? \p \v 21 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Tsa mjehi nga ku̱i̱chú mai xi tjíhin nga ku̱i̱chú mai, t'ihi̱nteñai ni xi tjíhin ko̱ tjeihi̱n xu̱ta̱ x'a̱n. B'a̱ ts'ín s'e̱he ri kju̱a̱nchi̱ná ndji̱o̱jmi ján. A̱s'a̱i nibáí nga tsjénnkiní. \p \v 22 Tu̱nga nk'iehé nga kint'é nda̱tiu̱ éi̱n, kik'ie nusin nusihi̱n nga ngji, a̱t'aha̱ 'yún ṉkjún nchi̱ná. \p \v 23 A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ Jesu já ni'yaku'yáha̱: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. 'Ni tjín tsa nku nda̱ nchi̱ná kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumaha̱. \v 24 B'a̱há ta̱ tíxin ngáha̱nu̱u nga tu̱ sahá najmi 'ni tjín tsa nku chu̱ camello̱ kju̱a̱s'en ti̱xa̱ha̱ nku nintu nga nku nda̱ nchi̱ná kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumaha̱. \p \v 25 Nk'ie nga kint'é já ni'yakuyóo̱ éi̱n, tu̱ ni xí kama nkjúhún ra̱ ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú: \p —¿Yá xi ka̱ma k'u̱a̱nki ni̱ ma? \p \v 26 A̱s'a̱i tsase'a Jesu jóo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Xu̱ta̱ ndaha̱chí najmi ka̱maha̱ ts'i̱ínk'anki yjoho̱, tu̱nga Nti̱a̱ná maha̱ ts'ínk'anki xu̱ta̱. A̱t'aha̱ tu̱ mí nihí ni xi maha̱ ts'ín Nti̱a̱ná. \p \v 27 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Pedro̱: \p —Xi nkúhu ji̱n, ja y'entu tentei̱ ni xi tjínni̱ ko̱ tje̱nnkihi̱ nd'a̱i̱. Kui kju̱a̱ha, ¿mí nihi xi sa̱kúhúni̱ ji̱n? \p \v 28 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Nk'ie nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga n'e̱ tse̱tse̱ ngayjee̱ ni xi tjín ko̱ nk'ie nga ku̱a̱kúchji Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n kju̱a̱chánkaha̱ nga k'úéjñasun a̱nte má nga ku̱a̱téxuma, kui ni̱stjiu̱n jun xi tje̱nko̱nú nd'a̱i̱ ta̱ ku̱i̱ntsu̱bo̱o a̱nte xi te jo maha nga ku̱a̱texumoho̱o ntje̱he̱ xu̱ta̱ Israel xi te jo tíkjá maha. \v 29 Tu̱ yáhá ni xi nga̱t'ana̱ y'éjñaha ni'yaha̱, tsa já nts'e̱, tsa jminchjín nichja, tsa na̱'mihi̱, tsa na̱aha̱, tsa ntíhi̱ ko̱ tsa jñá xi tjíhi̱n, kui xu̱ta̱i̱ k'u̱a̱i̱ ngáha̱ ra̱ unchan ni̱yá tjíhin ni xi y'éjña ko̱ ts'i̱ínkjáíhi̱n nga k'úéntu tík'un sín. \v 30 Nkjin xu̱ta̱ xi tjun nd'a̱i̱ tsjénnki, ko̱ nkjin xi yjanki nd'a̱i̱ xi tsjén títjun ka̱ma ngáha. \c 20 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén já xi kits'ínxájin tuntsja̱jée̱ \p \v 1 ’Xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku nda̱ xi tíjñaha̱ nku jñá. Kui xi ta̱ jyun tsitju nga ngjik'íéndako̱ já musu̱ tu̱ xi ngju̱a̱i̱ ts'ínxájihin a̱nte tuntsja̱jéhe̱. \v 2 Nk'ie nga kits'ínj'o̱ já musu̱ nga ka̱ma chjíhi̱ nku to̱on denari̱o̱ nga nku ni̱stjin, a̱s'a̱i kits'ínkji jóo̱ a̱jin tuntsja̱jéhe̱. \v 3 A̱s'a̱i ta̱ ngjihí ngáha ndo̱, nkú ma nga chu̱ba̱ ñja, ko̱ kikie kj'a̱í já xi tíi̱ncha a̱jin na̱nti̱o̱ xi najmi tjíhi̱n xá. \v 4 B'a̱ kitsúhu̱ jóo̱: “Tu̱ sahá tankín n'e̱xó ko̱ jun a̱jin tuntsja̱jéna̱ ko̱ nda tjín k'uechjínu̱u.” A̱s'a̱i ngji jóo̱. \p \v 5 ’A̱s'a̱i ta̱ ngjihí ngáha ndo̱, nkú ma nga chu̱ba̱ te jo ko̱ nkú ma nga chu̱ba̱ jan, ko̱ b'a̱há ta̱ kits'ín ngáha. \v 6 Ko̱ xi nkú ma nga chu̱ba̱ un nga ngixuu̱n ta̱ ngjihí ngáha ndo̱ ko̱ kisakú saha̱ kj'a̱í já xi najmi tjíhi̱n xá. “Jun, ¿á nku ni̱stjin kab'aha̱nu̱u e̱i̱ nga najmi tín'exáhanu?”, kitsúhu̱. \v 7 “A̱t'aha̱ najmi tjín xi títsjá xáni̱”, kitsú jóo̱. “Tu̱ sahá tankín n'e̱xó ko̱ jun a̱jin tuntsja̱jéna̱”, kitsú ndo̱. \p \v 8 ’Nk'ie nga kama jyuu̱n, kinchja̱ko̱ nda̱ xi ts'e̱ tuntsja̱jée̱ nda̱ xi basehe̱ já musu̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “Chu̱bañjaihi̱ já musu̱ ko̱ t'echjíhi̱ ni̱stjin xi kats'ínxá. Xi a̱skahan kafas'ee̱n ch'a̱tuts'i̱hi̱n ri̱, santaha nkúhu nga ku̱i̱chuk'uin xi tjun kafas'ee̱n.” \p \v 9 ’I̱ncha j'ai já musu̱ xi jas'en xi nkú ma nga chu̱ba̱ un ko̱ kits'ínkjáíhi̱n nku to̱on denari̱o̱ nga nkúnkú. \v 10 A̱s'a̱i i̱ncha j'ai já musu̱ xi tjun jas'ee̱n ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú ani̱ma̱ha̱ nga ts'ati k'u̱a̱i̱hi̱, tu̱nga ta̱ nkuhú to̱on denari̱o̱ kits'ínkjáíhi̱n nga nkúnkú. \v 11 Nk'ie nga kits'ínkjáíhi̱n niu̱, y'ésiko̱ nda̱ xi ts'e̱ tuntsja̱jée̱. \v 12 B'a̱ kitsúhu̱: “Já xi a̱skahan kafas'ee̱n tu̱ nkuhú ora̱ kuats'ínxá sa. Tu̱nga tu̱ ngúsuhún kuan'ei nga kuak'iechjíhi̱ jóo̱ ko̱ ji̱n xi kan'e chúkju̱a̱i̱ xóo̱ ko̱ nubóo̱ nga nku ni̱stjin tantoo̱.” \p \v 13 ’Tu̱nga b'a̱há kitsú ndo̱ nga kinchja̱ko̱ nda̱ musu̱ xi b'a̱ títsuhu̱: “Ji nda̱ xinkjíán, najmi ch'on títs'inko̱ho. ¿A najmi nkuhú to̱on denari̱o̱ kab'endako̱ní? \v 14 Chjúbéí to̱ohi̱n ko̱ t'in. Tu̱nga mjehéna tsjaha̱ já xi a̱skahan kafas'ee̱n xi nkú nga tjín ta̱ títsjaha. \v 15 ¿A najmi ka̱mahá ts'inka̱ ni xi tjínna xi nkú ts'ín mjena? ¿A ra̱ tíma xin tak'unní a̱t'aha̱ nda ani̱ma̱na̱?” \p \v 16 ’B'a̱ ts'ín xi yjanki nd'a̱i̱ tjun ka̱ma ngáha. Ko̱ xi tjun nd'a̱i̱, kui xi tsjénnki. \s1 B'i̱ ts'ín ta̱ kitsúya ngáha Jesu nga ku̱a̱yá \r (Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34) \p \v 17 Nk'ie nga tje̱nya Jesu ni̱yá xi fi nanki Jerusalen, kinchja̱ t'axín subaha̱ já ni'yakuyá xi te joo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p \v 18 —Tjenñju. Ja tíbankíaán nanki Jerusalen. Ja n'e̱kjas'en Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n a̱ya ntsja já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱. Kui xi i̱ncha tsjá kju̱a̱ nga n'e̱k'ien \v 19 ko̱ a̱s'a̱i ts'i̱ínkjas'ehe̱n xu̱ta̱ xi najmi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱, tu̱ xi i̱ncha ku̱a̱jnu̱kiehe̱ ra̱ ko̱ k'u̱éhe̱ ko̱ ngju̱át'a kruu̱hu̱. Tu̱nga ni̱stjin xi ma jahan kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱. \s1 B'i̱ ts'ín na̱aha̱ Santiago̱ ko̱ Jua tsankihi̱ Jesu nku kju̱a̱nda \r (Mr. 10:35-45) \p \v 20 A̱s'a̱i j'ai na̱aha̱ jáha̱ Zebedeo̱ nga tje̱nko̱ ts'íhin jáha̱. Tsasinkúnch'int'aha̱ Jesu nga tsankihi̱ nku kju̱a̱nda. \v 21 B'a̱ kitsú Jesu: \p —¿Mí nihi xi mjehi? \p B'i̱ kitsú ta̱chjúu̱n: \p —Tjenntei nga nku ntína̱ kat'ejña kixi̱hi̱ ko̱ nku xi kat'ejña skjúhi̱n nk'ie nga ku̱a̱texumai. \p \v 22 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi yo ni xi tíbinchu. ¿A ku̱i̱chúkju̱a̱nu̱u nga un sku̱e̱nu̱u xi nkú ts'ín un sku̱e̱na? \p —Ku̱i̱chúkju̱a̱ni̱ —kitsú jóo̱. \p \v 23 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ nga un sku̱e̱nu̱u xi nkúhu an. Tu̱nga tsa ku̱i̱ntsu̱bo̱o nga kixi̱na̱ ko̱ tsa skjúnna̱, najmi an tíjñana nga tsja niu̱. Ja tjíntu̱hu̱ Na̱'mina̱ xi tíjña ndaha̱ kui a̱ntee̱. \p \v 24 Nk'ie nga kint'é já ni'yakuyá xi tee̱ niu̱, i̱ncha kits'ínkjanko̱ já ni'yakuyá xi joo̱. \v 25 Tu̱nga kinchja̱ ñjahá ra̱ Jesu jóo̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —Yo xi nkú ts'ín xu̱ta̱ xi tjíhi̱n xá e̱i̱ a̱sunntei̱ 'yún ndjá ts'ínko̱ xu̱ta̱ xingisoo̱, ko̱ xi tjíhi̱n nga'yún ts'ín nga nu'yá'éhe̱n. \v 26 Tu̱nga a̱jinnu̱u najmi b'a̱ ka̱ma. Xi mje níhi̱ nga nda̱ k'aku̱ ka̱ma a̱jinnu̱u, kui xi kats'ín ni xi nda ngandanu̱u. \v 27 Xi mjehe̱ nga tjun ka̱ma a̱jinnu̱u, kui xi katuma nda̱ musu̱nu̱u. \v 28 A̱t'aha̱ ta̱ ndaha Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n najmi j'ai tsa tu̱ xi kui nda n'e̱he̱ ra̱. J'ai ní tu̱ xi ni xi ngandaha̱ xu̱ta̱ j'ai ts'íhin ko̱ tu̱ xi ts'i̱ínkjas'ehen yjoho̱ nga k'u̱échjíntjai nkjin xu̱ta̱. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínnkihi̱ Jesu jo já ka̱ \r (Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43) \p \v 29 Nk'ie nga tíi̱ncha bitju nanki Jerico Jesu ko̱ já ni'yakuyáha̱, nkjin ṉkjún xu̱ta̱ xi kitsjennkíhi̱. \v 30 Jo já ka̱ kab'entu a̱ndai ni̱yóo̱. Nk'ie nga kint'é nga yo̱ tíf'a Jesu, i̱ncha kikjintáya: \p —¡Ji xi ntje̱he̱ David, katuma ni̱ma̱hi ji̱n! \p \v 31 A̱s'a̱i xu̱ta̱ xi tjín yo̱ kinchja̱tiko̱ho̱ tu̱ xi k'u̱échja'aha ts'a. Tu̱nga tu̱ sahá 'yún i̱ncha kikjintáya sa: \p —¡Ji nda̱ maestru̱, ntje̱he̱ David, katuma ni̱ma̱hi ji̱n! \p \v 32 A̱s'a̱i tsasin'yún Jesu, kinchja̱ha̱ jóo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿Mí nihi xi mjenu̱u nga ts'innu̱u? \p \v 33 B'a̱ kitsú jóo̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, mjeni̱ nga ku̱i̱x'ánki tunkui̱n. \p \v 34 A̱s'a̱i Jesu kama ni̱ma̱ha̱ jóo̱ ko̱ kits'ínko̱ tunku̱n. Ta̱ kuihi chu̱bo̱ kama chjihi̱ ko̱ kitsjennkíhi̱ Jesu. \c 21 \s1 B'i̱ ts'ín jas'en Jesu nanki Jerusalen \r (Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19) \p \v 1 Nk'ie nga ja tíi̱ncha bichú tiña nanki Jerusalen nga i̱ncha j'ai Betfage, nanki xi tiña maha̱ a̱sunntu tje̱nki̱ xi 'mi Yá Olivo̱, a̱s'a̱i kits'ínkji Jesu jo já ni'yakuyáha̱ \v 2 nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Tankíún nanki i̱chí xi tíjña tiña ján. Yo̱ sa̱kúnu̱u nku búrrú xi tjít'a'yúnko̱ ntí búrrúhu̱. Chjúndáyo ko̱ nibáko̱nú e̱i̱. \v 3 Tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱nu̱u, b'a̱ t'ihu̱un: “Nda̱ maestru̱ rú machjéhe̱n chu̱. A̱s'a̱i rú ts'i̱ínk'óya ngáha.” \p \v 4 B'a̱ kama tu̱ xi tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kinchja̱ nda̱ profeta̱ nga b'a̱ kitsú: \q1 \v 5 B'a̱ t'ihu̱un xu̱ta̱ xi tjín Sion: \q1 “Cha̱so̱o, ja nibásenu̱u Nda̱ rei̱nu̱u. \q1 Kui xi ni̱ma̱kju̱a̱, nku búrrú tjísun, \q1 nku ntí búrrú, ntíhi̱ chu̱ xi b'anji ch'á.” \p \v 6 A̱s'a̱i ngji ts'íntjusun já ni'yakuyóo̱ ni xi kitsú Jesu. \v 7 I̱ncha j'aiko̱ búrrúu̱ ko̱ ntí búrrúu̱. Najyuhu̱n i̱ncha kingjásuhu̱n ko̱ Jesu y'esúhu̱n chu̱. \v 8 Nkjin ṉkjún xu̱ta̱ i̱ncha kingjántu najyuhu̱n a̱ya ni̱yóo̱, ko̱ kj'a̱í ngá xi tjiaha̱ yá i̱ncha tsatet'a ko̱ kingjántu a̱ya ni̱yóo̱. \v 9 'Yún i̱ncha kikjintáya xu̱ta̱ nkjin xi yja títjuu̱n ko̱ xi yjankiu̱ nga b'i̱ i̱ncha kitsú: \p —¡Kats'ínk'ankiná xi ntje̱he̱ David! ¡Nti̱a̱ná nda kats'ínko̱ xi kits'ín nibá ngajoho̱! ¡Kats'ínk'ankiná xi tíjña nk'a ján! \p \v 10 Nk'ie nga jas'en Jesu nanki Jerusalen, kama nkjúhu̱n ngayjee̱ xu̱ta̱ na̱nti̱o̱ ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú: \p —¿Yá nda̱ha xu'bi̱? \p \v 11 B'a̱ i̱ncha kitsú xu̱ta̱ xi tje̱nko̱ Jesu: \p —Nda̱ profeta̱ Jesuu̱hú niu̱ xi nibáha Nazaret, nanki xi tíjñajihi̱n a̱nte Galilea̱. \s1 B'i̱ ts'ín kik'onsje Jesu já xi tíi̱ncha batéña chu̱ má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱ \r (Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22) \p \v 12 A̱s'a̱i jas'en Jesu má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱. Kik'onsje ngayjee̱ já xi tíi̱ncha batéña ko̱ xi tíi̱ncha b'atse chu̱ yo̱. Kits'ínk'ótsjá yámixa̱ha̱ já xi tíi̱ncha ts'ínk'óntjaiya to̱on ko̱ yáxile̱he̱ já xi tíi̱ncha batéña chu̱tuju. \v 13 B'i̱ kitsúhu̱: \p —B'a̱ ts'ín tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná: “B'a̱ k'úíhi̱n ni'yana̱ nga kui xi ka̱ma ni'ya xi má nga xu̱ta̱ ku̱i̱nchja̱ko̱ Nti̱a̱ná.” Tu̱nga jun a̱ntehe̱ já ndyjé tín'e mo. \p \v 14 A̱s'a̱i i̱ncha j'ai xu̱ta̱ ka̱ ko̱ xi najmi ma fi nga j'aisehe̱ Jesu má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱ ko̱ Jesu kits'ínnkihi̱. \v 15 Tu̱nga já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ i̱ncha kama kjaha̱n, nk'ie nga kikie kju̱a̱nkjún xi títs'ín Jesu ko̱ nga kint'é nta̱ha̱ jántí xi̱ xi tíi̱ncha nchja̱ na̱tsihi̱n ni̱nku̱ nga b'a̱ tíi̱ncha tsu: “¡Kas'ehe̱ kju̱a̱chánka xi ntje̱he̱ David!” \v 16 B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ Jesu: \p —¿A tínu'yáí ni xi tíi̱ncha tsu jántí xi̱u̱? \p B'i̱ kitsú Jesu: \p —Joho̱n, tínt'e. ¿A najmi kje̱hé n'eyo xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná má nga tjít'a niu̱? B'i̱ ts'ín tjít'a: \q1 Ts'a jántí xi̱u̱ ko̱ xi baki \q1 kin'echjéín nga 'yún nda kin'etsjohi. \p \v 17 A̱s'a̱i Jesu ngji t'axíhi̱n xu̱to̱. Nanki Betani̱a̱ ngji. Yo̱ kits'ínkj'a ni̱stje̱n. \s1 B'i̱ ts'ín ndjá kinchja̱ko̱ Jesu yá higuera̱ xi najmi tjíhi̱n tu \r (Mr. 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Nk'ie nga ta̱ jyuu̱n nga tífi ngáha Jesu nanki Jerusalen, kama bjoho̱. \v 19 Ngjisehe̱ nku yá higuera̱ xi kikie a̱ndai ni̱yóo̱, tu̱nga ndahá nku tu najmi kisakúhu̱, tu̱ subahá xka̱. B'i̱ kitsúhu̱ yóo̱: \p —Ndaha̱chí najmi ta̱ kas'ehe ri tu. \p Tu̱ tje̱n'yún kixíhí yóo̱. \v 20 Nk'ie nga kikie já ni'yakuyóo̱ ni xi kamoo̱, kama nkjúhu̱n ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ Jesu: \p —¿Nkú tjíhi̱n ra̱ nga tje̱n'yún kuaxíhí ni yá higuera̱? \p \v 21 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Tsa s'ejinnu̱u Nti̱a̱ná ko̱ najmi jo jan ka̱manu̱u, najmi tu̱ suba ni xi kuats'ihi̱n yá higuera̱ ka̱manu̱u n'o̱o. Ta̱ ka̱ma b'a̱ ku̱i̱xíhu̱un a̱sunntu tje̱nki̱ xu'bi̱: “Ti̱yú xin yo̱ ko̱ chja̱níkj'ajin yjohi̱ a̱jin ntáchak'uu̱n”, ko̱ b'a̱ ka̱ma. \v 22 Ko̱ ngatentee̱ ni xi ku̱i̱nchíhu̱u Nti̱a̱ná nga chu̱bako̱o, n'e̱kjóho̱on tsa s'ejinnu̱u Nti̱a̱ná. \s1 B'i̱ kama nk'ie nga kingjásjaiyaha̱ já tjíxóo̱ Jesu yá xi kitsjá xáha̱ \r (Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8) \p \v 23 Jas'en Jesu má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱ ko̱ tsakúya. A̱s'a̱i j'aik'úhu̱n já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —¿Mí xá xi tjíhin nga b'a̱ tín'ei? ¿Yá xi kitsjá xáhi? \p \v 24 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ko̱ an ta̱ kuasjáíyanu̱u nku ni. Tsa k'úínyanú, xínyanu̱u mí xáha xi tjínna nga b'a̱ títs'ian. \v 25 ¿Yá xi kits'ín nibáha̱ Jua Bautista̱ nga j'aiténtá xu̱ta̱? ¿A Nti̱a̱ná, a ra̱ xu̱ta̱ a̱sunntei̱hí? \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ xinkjín jóo̱ nga kinchja̱ni̱jmíyaha niu̱: \p —Tsa: “Nti̱a̱ná kits'ín nibáha̱ Jua”, ku̱i̱xíaán, a̱s'a̱i b'a̱ ku̱i̱tsu̱ná: “¿Á najmi kis'ejihi̱nnu̱u ni xi kitsúhu Jua?” \v 26 Ta̱ najmi ka̱ma tsa: “Xu̱ta̱ a̱sunntei̱ kits'ín nibáha̱”, ku̱i̱xíaán, a̱t'aha̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ b'a̱ tsu nga nku nda̱ profeta̱ kama Jua. Najmi ka̱ma b'a̱ ku̱i̱xíaán a̱t'aha̱ binkjaán xu̱ta̱ na̱nti̱o̱. \p \v 27 Kui nga a̱s'a̱i b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ ra̱ Jesu: \p —Najmi yai̱. \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Ko̱ ta̱ ndaha an najmi xínyanu̱u yá xi kitsjána nga b'i̱ títs'ian. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku nda̱ xi tjíntuhu̱ jo já \p \v 28 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú sa Jesu: \p —Nkú ma ni xínyanu̱u. ¿Nkú bixíún? Nku nda̱ tjíntuhu̱ jo já. Ngjisehe̱ nda̱ xi tjuu̱n ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “Ji ntína̱, t'in n'e̱xájin tuntsja̱jéna̱ nd'a̱i̱.” \v 29 “Najmi mjena kfíán”, kitsú ntíhi̱ ndo̱, tu̱nga a̱skahán ni kits'ínnkjink'un ko̱ ngji ts'ínxá. \v 30 A̱s'a̱i ngjisehe̱ nda̱ xinkuu̱ ko̱ b'a̱ ta̱ kitsúhu̱. “Jo̱'o̱ho, na̱'mi”, kitsú nda̱ xu'bi̱, tu̱nga najmi ngjihí. \v 31 ¿Má xi kui já xi joo̱ kits'ín ni xi mjehe̱ na̱'mihi̱? \p —Nda̱ xi tjuu̱n —kitsú jóo̱. \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Já xi f'áchjíntjai ch'á nga ts'ínxát'aha̱ já Roma̱ ko̱ jminchjín skóo̱ títjun kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumaha̱. \v 32 A̱t'aha̱ j'aisenu̱u Jua ko̱ tsakúyanu̱u ni xi na̱xu̱ nginku̱n Nti̱a̱ná, tu̱nga najmi kin'e s'ejinnú ni xi kitsú. Tu̱ sahá já xi f'áchjíntjai ch'á ko̱ jminchjín skóo̱ xi kis'ejihi̱n. Ko̱ máha jun, ndaha tsa kiyo niu̱, tu̱nga najmi tsankinchj'ahá ru̱u ani̱ma̱nu̱u tsa kis'ejinnu̱u. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén já xi najmi na̱xu̱ fiko̱ xá xi kik'a̱i̱hi̱ \r (Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19) \p \v 33 ’Tjenñju ma ngó. K'u̱e̱jñá chu̱ba̱ya manu̱u. Nku nda̱ nchi̱ná y'éntje̱ tuntsja̱jé, y'éngi nch'á ko̱ kits'ínnda nku a̱nte má nga ts'íónnki tuntsja̱jée̱. Kits'ínnda nku xjó nk'a tu̱ xi ka̱ma chúnntaha a̱ntee̱. Kitsjá sáha̱ a̱ntee̱ já xi maha̱ ts'ínxáko̱ tuntsja̱jée̱, a̱s'a̱i ngji kjin. \v 34 Nk'ie nga ja tíjne tuu̱, a̱s'a̱i kits'ínkjisehe̱ ndo̱ já musu̱hu̱ já xi títs'ínxáko̱ tuntsja̱jée̱ tu̱ xi ku̱a̱nkihi̱ ra̱ tu xi kanéhe̱. \v 35 Tu̱nga jakj'áhá jóo̱ já musu̱hu̱ ndo̱. Nku xi kits'ín'uhu̱n, nku xi kits'ínk'ien, ko̱ nku xi y'éhe̱ ndji̱o̱. \v 36 A̱s'a̱i ta̱ kits'ínkjihí ngáha ndo̱ nkjin já musu̱, tu̱nga b'a̱há ta̱ kits'ín ngáha̱ ra̱ jóo̱. \p \v 37 ’Tu̱ chahán kits'ínkji ntíhi̱ ndo̱ nga b'i̱ kitsú: “Sku̱e̱nkjún ntína̱ jóo̱.” \v 38 Tu̱nga nk'iehé nga kikie já xi ts'ínxáko̱ tuntsja̱jée̱ nga nibá ntíhi̱ ndo̱, b'a̱ kitsúhu̱ xinkjín: “Kui xu'bo̱ xi ts'i̱ínkjáíhi̱n ngayjee̱ ni xi tjíhi̱n na̱'mihi̱. Tu̱ sahá n'e̱k'ieén tu̱ xi ka̱ma ts'a̱ñáhaná ni xi ts'i̱ínkjáíhi̱n.” \v 39 A̱s'a̱i jakj'á jóo̱ ntíhi̱ ndo̱, kik'onsje na̱tsin má nga tjíntje̱ tuntsja̱jée̱ ko̱ kits'ínk'ien. \v 40 Kui b'a̱ maha, nk'ie nga kj'u̱a̱í nda̱ xi ts'e̱ tuntsja̱jée̱, ¿mí nihi xi kj'u̱a̱í ts'íhi̱n já musu̱ xu'bo̱? \p \v 41 B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Ts'i̱ínkje nga najmi ka̱ma ni̱ma̱ha̱ já ch'onk'un xu'bo̱ ko̱ kj'a̱í já tsjá sá ngáha̱ ra̱ a̱nte tuntsja̱jée̱, já xi k'u̱échjíhi̱ tuhu̱ nk'ie nga ku̱i̱chú cha̱ha̱n. \p \v 42 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A najmi kje̱hé n'eyo ni xu'bi̱ xi tjít'a xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná? B'a̱ títsu: \q1 Ndji̱o̱ xi kikjaníya já chji̱ne̱xjóo̱ ja j'ai ma ndji̱o̱ k'aku̱. \q1 Nti̱a̱ná xi b'a̱ kits'ín ko̱ ma nkjúnná nga chasehe̱é. \m \v 43 Kui kju̱a̱ha nga b'a̱ tíxihi̱nnu̱u. Chjú'anu̱u nga ku̱i̱ntsu̱ba̱jiun nga Nti̱a̱ná xi ku̱a̱téxumanu̱u, ko̱ xu̱ta̱ xi bakúchji nga Nti̱a̱ná xi batéxumaha̱, kui xi kj'u̱a̱i̱hi̱ nga kju̱a̱s'enjin yo̱. \v 44 Ndji̱o̱ xi títsu éhe̱n Nti̱a̱ná nga kikjaníya já chji̱ne̱xjóo̱, tu̱ yáhá ni xi ku̱i̱jne̱sun ndji̱o̱ ka̱ma xi̱xi̱. Ko̱ xi ku̱i̱jne̱nehe̱ ndji̱o̱ ka̱ma nku̱a̱n nku̱a̱n. \p \v 45 Nk'ie nga kint'é já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já fariseo̱ éi̱n, i̱ncha kamankjihi̱n nga kui tínchja̱ni̱jmíyaha Jesu. \v 46 Mjehe̱ nga ku̱a̱kj'ánijé tu̱nga i̱ncha kitsankjúhún xu̱ta̱ nkjiu̱n, a̱t'aha̱ b'a̱ i̱ncha tsu xu̱to̱ nga nku nda̱ profeta̱ Jesu. \c 22 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku s'í kju̱a̱bixan \p \v 1 A̱s'a̱i ta̱ kinchja̱há ngáha Jesu nga y'éjña chu̱ba̱ya. B'i̱ kitsú: \p \v 2 —Xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku nda̱ rei̱ xi ts'asje nku s'í nk'ie nga tsixan ntíhi̱. \v 3 Kits'ínkji já musu̱hu̱ nga ku̱i̱nchja̱ha̱ xu̱ta̱ xi kitsúya títjuhu̱n. Tu̱nga najmi kits'ín yuhú xu̱to̱ nga kj'u̱a̱í s'íu̱. \v 4 A̱s'a̱i ta̱ kits'ínkjihí ngáha kj'a̱í já musu̱ nga b'a̱ kitsúhu̱: “B'a̱ t'ihu̱un xu̱ta̱ xi ja kixinyaha̱ nga ja kab'endá nichinee̱. Ja kats'ink'íén turu̱. Ja tjínda ngatentee̱ niu̱. T'inyoho̱o nga kanibá s'í kju̱a̱bixoo̱n.” \p \v 5 ’Tu̱nga najmi nkjún kamaha̱ xu̱ta̱ xi kik'inyaha̱. Nku xi ngjisehe̱ jñáha̱, kj'a̱í xi ngjik'atseya ni. \v 6 Tjín ngá xi jakj'ánijé já musu̱hu̱ nda̱ rei̱, kits'ín'uhu̱n ko̱ kits'ínk'ien. \v 7 Nk'ie nga kint'é nda̱ rei̱ ni xi kamoo̱, kama kjaha̱n. Kits'ínkji já juhu̱n nga kits'ínk'ien xu̱ta̱ xi b'a̱ kits'íu̱n ko̱ y'éti nankihi̱. \p \v 8 ’A̱s'a̱i b'a̱ kitsú nda̱ rei̱ nga kinchja̱ko̱ já musu̱hu̱: “Ja tjínda s'í kju̱a̱bixoo̱n, tu̱nga najmi chumi ni chjíhí ra̱ xu̱ta̱ xi tjun kixinyaha̱ nga kj'u̱a̱í. \v 9 Kui b'a̱ maha, tankíhinnu ni̱yátée̱ ko̱ tu̱ yáhá ni xi sa̱kúnu̱u t'inyoho̱o nga kanibá s'í kju̱a̱bixoo̱n.” \v 10 A̱s'a̱i tsitju já musu̱ nga ngji ni̱yátée̱. Kinchja̱ ñja tentehe̱ xi kisakúhu̱, ndaha tsa xi ch'onk'uhu̱n ko̱ ndaha tsa xi nda tjíntuyáha̱. Kitsehe xu̱ta̱ má tje̱n s'í kju̱a̱bixoo̱n. \p \v 11 ’Nk'ie nga jas'en nda̱ rei̱ nga j'aisehe̱ xu̱ta̱ xi kab'entut'á yámixo̱, kikie yo̱ nku nda̱ xi najmi yja najyun xi bja xu̱ta̱ nga fi s'í kju̱a̱bixan. \v 12 A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱: “Ji nda̱ xinkjíán, ¿nkú ts'ín kabitjas'e̱henni e̱i̱ nga najmi tjíhin ri najyun xi ts'e̱ s'í kju̱a̱bixan?” Tu̱nga najmi kinchja̱há ndo̱. \v 13 A̱s'a̱i kinchja̱ha̱ nda̱ rei̱ já xi títsjá nichinee̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: “T'e'yún sjai ko̱ ntsja ndo̱ ko̱ chja̱nikj'o na̱tsin ján má jyuu̱n, a̱nte xi má kji̱ntá xu̱ta̱ ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n.” \v 14 A̱t'aha̱ nkjin maha xi tíchubaha̱, tu̱nga tu̱ chubahá maha xi kj'u̱a̱íjin. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu yá xi tjíhin nga s'e̱chjíhi̱ \r (Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26) \p \v 15 A̱s'a̱i ngjik'íéndako̱ xinkjín já fariseo̱ tu̱ xi ts'i̱ínkijneyaha Jesu nku én xi najmi b'a̱ tjín. \v 16 I̱ncha kits'ínkjisehe̱ Jesu já ni'yakuyá xi ts'e̱ ko̱ já xi yjankihi̱ nda̱ rei̱ Herode̱ Antipa̱. B'a̱ i̱ncha j'ai tsúhu̱: \p —Ji nda̱ maestru̱, yai̱ nga kju̱axi̱ én xi chubai ko̱ nga na̱xu̱ bakuyáí sisin ni xi ts'e̱ Nti̱a̱ná. Najmi ni xi sasíhi̱n xu̱ta̱ chubai. 'Yún na̱nka̱ chaseihi̱. \v 17 Kui nga t'inyaha̱ni̱. ¿A ma b'echjíhi̱í nda̱ títjun Cesa̱r ni xi f'áchjíná, a ra̱ najmi? \p \v 18 Tu̱nga behé Jesu nga tu̱ xi títsuhu jóo̱ ko̱ b'i̱ kitsúhu̱: \p —¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u nga bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! ¿Á an tíchjut'ayák'uhunnú? \v 19 Ta̱kúnnú nku to̱on xi ma chjíntjaihi ch'á. \p J'aiko̱ jóo̱ nku to̱on denari̱o̱. \v 20 Ko̱ b'i̱ kitsú Jesu: \p —¿Yá xi ts'e̱ sénni̱stjii̱n ko̱ j'áín xi tjít'aha̱ to̱oi̱n? \p \v 21 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú jóo̱: \p —Ts'e̱ nda̱ títjun Cesa̱r. \p A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Tjoho̱on nda̱ títjun Cesa̱r ni xi ts'e̱ nda̱ títjun Cesa̱r, ko̱ tjoho̱on Nti̱a̱ná ni xi ts'e̱ Nti̱a̱ná. \p \v 22 Nk'ie nga kint'é jóo̱ niu̱, tu̱ ni xí kama nkjúhún ra̱ ko̱ i̱ncha ngji t'axín. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ \r (Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40) \p \v 23 Já saduseo̱ bakúya nga najmi kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ ngabayoo̱. Kui ni̱stjin xu'bo̱ k'u̱a̱ xi i̱ncha j'aisehe̱ Jesu nga b'i̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p \v 24 —Ji nda̱ maestru̱, b'a̱ kitsú Moise nk'ie: “Tsa tjín xi ku̱a̱yá nga najmi s'e̱he̱ ntí, nda̱ nts'e̱ tjíhin nga ku̱i̱xanko̱ ngáha chju̱úhu̱n, tu̱ xi b'a̱ ts'ín s'e̱he̱ ra̱ ntí nda̱ nts'e̱ xi k'ie̱n.” \v 25 Y'entujinni̱ yatu já xi nts'e̱ maha xinkjín. Tsixan nda̱ xi tjuu̱n tu̱nga b'a̱há tjíu̱n k'ien. Najmi kis'ehe̱ ntí. K'ien x'i̱hi̱n tachjúu̱n. A̱s'a̱i nda̱ nts'e̱ y'ejñako̱ ngáha ta̱chjúu̱n. \v 26 Tu̱nga ta̱ k'iehén ngáha nda̱ nts'e̱ xi ma joho, a̱s'a̱i xi ma jahan, ko̱ santaha nda̱ xi yatuu̱. \v 27 A̱skahan ta̱ k'ien ta̱chjúu̱n. \p \v 28 ’Kui b'a̱ maha, ni̱stjin nga kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ ngabayoo̱, ¿má xi kui já xi yatuu̱ ka̱ma ts'e̱ ta̱chjúu̱n, a̱t'aha̱ ngatentee̱ y'entuko̱? \p \v 29 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi b'a̱ tjín ni xi chubo, a̱t'aha̱ najmi mankjinnu̱u ni xi tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná ko̱ ta̱ ndaha nga'yúhu̱n Nti̱a̱ná. \v 30 A̱t'aha̱ nk'ie nga kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱ ngabayoo̱, najmi ta̱ ku̱i̱xahan ko̱ ta̱ ndaha najmi ts'i̱ínkixan ntíhí. B'a̱ ní ts'ín k'úéntu xi nkú ts'ín tjíntu ntítsje xi tjín ndji̱o̱jmi ján. \v 31 Tu̱nga nga kj'u̱a̱íya ngáha̱ ra̱ xu̱ta̱, ¿a najmi kje̱hé n'eyo ni xi títsunu̱u éhe̱n Nti̱a̱ná? B'a̱ kitsú Nti̱a̱ná: \v 32 “An xi Nti̱a̱ha̱ Abraham, Nti̱a̱ha̱ Isaac ko̱ Nti̱a̱ha̱ Jacob.” Nti̱a̱ná najmi Nti̱a̱ha̱ ani̱ma̱. Nti̱a̱ha̱ ní xu̱ta̱ tík'un. \p \v 33 Nk'ie nga kint'é xu̱ta̱ niu̱, tu̱ ni xí kama nkjúhún ra̱ nga̱t'a ts'e̱ ni xi bakúya Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu má kju̱a̱téxumaha xi 'yún chjíhi̱ ra̱ \r (Mr. 12:28-34) \p \v 34 Kama ñjakúko̱ xinkjín já fariseo̱ nk'ie nga kint'é nga Jesu kits'ínkinchá jyujyu já saduseo̱. \v 35 A̱s'a̱i nku nda̱ chji̱ne̱'én xi ts'e̱, nku nda̱ maestru̱hu̱ kju̱a̱téxumoo̱, kingjásjaiyaha̱ Jesu nga kikjut'ayák'un: \p \v 36 —Ji nda̱ maestru̱, a̱jihi̱n ngayjee̱ kju̱a̱téxumoo̱, ¿má kju̱a̱téxumaha xi 'yún chjíhi̱ ra̱? \p \v 37 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —“N'e̱tjóí Nti̱a̱ná xi Nti̱a̱hi̱ maha ngayjee̱ ani̱ma̱hi̱. N'e̱tjóí xi nkú ts'ín tinchin ko̱ xi nkú ts'ín n'enkjíntak'uin.” \v 38 Kui kju̱a̱téxuma xu'bi̱ xi 'yún chjíhi̱ ra̱ ko̱ kui xi tjun. \v 39 Ko̱ b'a̱há ta̱ tjín ngáha kju̱a̱téxuma xi ma joho: “N'e̱tjóí xu̱ta̱hi̱ xi nkú nga ts'ín tjohi yjohi̱.” \v 40 Nga joo̱ kju̱a̱téxuma xu'bi̱ y'aha̱ ra̱ ngatentee̱ ni xi tjít'a xu̱ju̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ xi y'ét'a já profeta̱. \s1 B'i̱ ts'ín kingjásjaiya Jesu yá xi y'aha̱ ra̱ xi Cristo̱ \r (Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44) \p \v 41 Nk'ie nga kabincha sa yo̱ já fariseo̱, a̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p \v 42 —¿Nkú bixíún nga̱t'a ts'e̱ xi Cristo̱? ¿Má nibáha̱ ntje̱he̱? \p B'a̱ kitsú jóo̱: \p —Ntje̱he̱ David. \p \v 43 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —¿Nkú tjíhi̱n ra̱ nga b'a̱ kitsúhu David nga Nda̱ Nti̱a̱ha̱ maha xi Cristo̱? A̱t'aha̱ b'a̱ kitsú nk'ie nga Espiri̱tu̱ Santo̱ho̱ Nti̱a̱ná kits'ínkinchja̱ha̱: \q1 \v 44 Nti̱a̱ná b'a̱ kitsúhu̱ Nda̱ Nti̱a̱na̱: \q1 “Ti̱nchint'ání má batexuma, \q1 k'uentú maná já kontra̱hi̱ kinte tsu̱kui.” \m \v 45 Tsa David b'a̱ kitsú nga xi Cristo̱ xi Nda̱ Nti̱a̱ha̱, ¿nkú ts'ín ntje̱he̱ David nibáha̱ ra̱ xi Cristo̱? \p \v 46 Ndaha nku najmi kamaha̱ kits'ínk'óyaha̱ Jesu tsa tu̱ nku én. Kui ni̱stjiu̱n kich'atuts'i̱hi̱n nga najmi ta̱ ch'a kama k'un kingjásjaiyaha̱ ra̱ Jesu tsa mí nihi. \c 23 \s1 B'i̱ ts'ín y'échjit'ain Jesu sin xi y'a já fariseo̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ \r (Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 A̱s'a̱i kinchja̱ko̱ Jesu xu̱ta̱ ko̱ já ni'yakuyáha̱ nga b'i̱ kitsúhu̱: \p \v 2 —Já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱, kui xi tíjñaha̱ nga ku̱i̱tsu̱ya nkú tjíhi̱n ra̱ kju̱a̱téxumaha̱ Moise. \v 3 Kui b'a̱ maha, n'e̱tjusuhunnu ngatentee̱ ni xi ku̱i̱tsu̱hu̱nu̱u ko̱ chj'a̱tjó. Tu̱nga najmi tu̱ n'enú ni xi i̱ncha ts'ín, a̱t'aha̱ najmi ts'íntjusun ni xi nchja̱. \v 4 Kui xi b'énehe̱ ni xi áí xu̱ta̱, tu̱nga máha kui, ndaha̱chí najmi i̱ncha ts'ín nga'yún nga ts'i̱íntjusun niu̱. \p \v 5 ’'Yún mjehe̱ nga sku̱e̱he̱ xu̱ta̱ xi nkú ts'ín benkjún Nti̱a̱ná. Kui nga 'yún i ts'íhin kaxa̱ tíntí xi b'entut'áá stjeén ko̱ tjianá, xi tíi̱nchaha̱ éhe̱n Nti̱a̱ná, ko̱ 'yún ts'ín ndju nachjún xi yjandáíhi̱ najyun xi mjéntjai nga nchja̱ko̱ Nti̱a̱ná. \v 6 Tsjoho̱ nga b'entu a̱nte k'aku̱ xi tjín nku s'í ko̱ nga b'entusún yáxile̱ xi tíi̱ncha títjun ni'ya sinagoga̱. \v 7 Tsjoho̱ nga tsjo ts'ín súniñaha̱ ni̱yátée̱ ko̱ nga maestru̱ k'úíhi̱n. \p \v 8 ’Najmi tu̱ n'ej'o̱o tsa maestru̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u xu̱ta̱, a̱t'aha̱ nkuhú ma nda̱ maestru̱nu̱u ko̱ ngatentoo̱ jun nts'o mahanu xinki̱u. \v 9 Najmi tu̱ ch'a na̱'mi 'mihu̱u e̱i̱ a̱sunntei̱, a̱t'aha̱ nkuhú ma Na̱'minu̱u, kui xi tíjña ndji̱o̱jmi ján. \v 10 Najmi tu̱ n'ej'o̱o tsa já nti̱a̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u xu̱ta̱, a̱t'aha̱ nkuhú ma xi ts'e̱nu̱u, kui xi Cristo̱. \v 11 Xi mjehe̱ cha̱nkjún a̱jinnu̱u tjíhin nga nda ts'i̱ín ngandaha̱ xingisoo̱. \v 12 Xi k'u̱a̱sjenk'a suba yjoho̱, kui xi i̱chí ka̱ma nginku̱n Nti̱a̱ná. Xi k'u̱a̱sje ni̱ma̱kju̱a̱ yjoho̱, kui xi sa̱kúhu̱ kju̱a̱chánka. \p \v 13 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Najmi 'ba̱i̱nto nga xu̱ta̱ kju̱a̱s'enjin nga Nti̱a̱ná ku̱a̱téxumaha̱. Ta̱ ndaha jun najmi bitjas'o̱on ko̱ ta̱ ndaha najmi 'ba̱i̱ntoho̱o xu̱ta̱ xi mjehe̱ kju̱a̱s'en yo̱. \p \v 14 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Chju'óho̱o ni'yaha̱ jminchjín xi ja k'ien x'i̱hi̱n ko̱ a̱s'a̱i chu̱ba̱ 'yúhún tse chu̱bako̱o Nti̱a̱ná tu̱ xi b'é'mat'aihinnu yjonu̱u. Kui nga 'yún un sku̱e̱he̱nu̱u. \p \v 15 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Fenu̱u nga binimo nga ngúsuhu̱n a̱sunntee̱ ko̱ ntáchak'uu̱n nga binchisjó xu̱ta̱ xi n'e̱ mo nga ts'i̱ín s'ejin xi nkú ts'ín s'ejinnu̱u. Ko̱ nk'ie nga ja sakúnu̱u nku, a̱s'a̱i n'o nga kui xi 'yún ts'ín sa ni xi ts'e̱ nda̱nindoo̱ nga jun. \p \v 16 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já ka̱ xi baku ni̱yóho̱o xu̱ta̱! Jun xi b'a̱ bixíún: “Tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱, tsa a̱s'a̱i ni̱nku̱ tsúngijin, najmi tjíhi̱n kju̱a̱'yún nga ts'i̱íntjusun. Tu̱nga xi tsúngijin to̱onsine xi tíjñaya ni̱nku̱, kuihí xi tjíhin nga ts'i̱íntjusun ni xi ku̱i̱tsu̱.” \v 17 Jun xi já chi̱ni ko̱ já ka̱. ¿Má xi 'yún chánka sa? ¿A to̱onsinee̱, a ra̱ ni̱nku̱hú xi títs'ín nga je to̱onsinee̱ nginku̱n Nti̱a̱ná? \p \v 18 ’Ko̱ b'a̱ bixíún yo: “Tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱, tsa a̱s'a̱i na̱chan chje̱ tsúngijin, kui xi najmi tjíhi̱n kju̱a̱'yún nga ts'i̱íntjusun. Tu̱nga xi tsúngijin chje̱ xi tíjñasun na̱chan chje̱, kuihí xi tjíhin nga ts'i̱íntjusun ni xi ku̱i̱tsu̱.” \v 19 Jun já ka̱. ¿Má xi 'yún chánka sa? ¿A chje̱, a ra̱ na̱chan chje̱hé xi títs'ín nga je chje̱ nginkun Nti̱a̱ná? \v 20 Kui b'a̱ maha, tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱hu, tsa a̱s'a̱i na̱chan chje̱ tsúngijin, kui xi ja títsungijin na̱chan chje̱ ko̱ ngayjee̱ ni xi tjíntusún yo̱. \v 21 Tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱, tsa a̱s'a̱i ni̱nku̱ tsúngijin, ja títsungijin ni̱nku̱ ko̱ Nti̱a̱ná xi tíjña yo̱. \v 22 Tsa tjín xi nkú ku̱i̱tsu̱, tsa a̱s'a̱i ndji̱o̱jmi ján tsúngijin, ja títsungijin Nti̱a̱ná xi tíjña yo̱ nga tíbatéxuma. \p \v 23 ’¡Ni̱ma rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! 'Bo̱ho̱o Nti̱a̱ná nku tíkjá na̱jún chi̱nko̱ ko̱ xka̱ sinjne̱ xingisoo̱ xi nkú ts'ín tjít'a kju̱a̱téxumoo̱, tu̱nga n'echayanú ni xi 'yún chánka sa xi ta̱ bakúya kju̱a̱téxumoo̱. N'echayo ni xi na̱xu̱ nginku̱n Nti̱a̱ná ko̱ nga tjíhin nga ka̱ma ni̱ma̱nu̱u xu̱ta̱ xi kj'a̱í ko̱ nga tjíhin nga na̱xu̱ s'e̱jinnu̱u éhe̱n Nti̱a̱ná. Kuihí ni xi joo̱n xi tjíhin nga n'o̱o, ko̱ najmi tjíhin nga n'e̱chayo nga n'o̱o ni xingisoo̱ xi tjít'a. \v 24 ¡Jun já ka̱ xi baku ni̱yóho̱o xu̱ta̱! N'etjusun ni xi tu̱ tje̱nt'ahá ko̱ ni xi 'yún chjíhi̱ ra̱ najmi n'esiuhu̱n. \p \v 25 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Jun xi nkú joyaha tasa̱ ko̱ ta̱ba̱ xi tu̱ na̱tsihi̱n ní kin'echuhu̱n, tu̱nga kitsejíhín ni ani̱ma̱nu̱u ndyjé ko̱ ni xi najmi na̱xu̱. \v 26 Ji nda̱ fariseo̱ ka̱, títjun n'e̱chihi̱n a̱yaha̱ taso̱ ko̱ b'a̱ ts'ín ka̱ma jehe na̱tsihi̱n. \p \v 27 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! Jun xi b'a̱ joyaha tsjó xi taba kin'ek'i. Kui xi tsjo ts'ín bakú sunnk'a, tu̱nga a̱yaha̱ kitsehe nintaha̱ ani̱ma̱ ko̱ ngatentee̱ ni chu̱ntí. \v 28 Jun xi b'a̱ ta̱ k'un sunnk'o, a̱t'aha̱ nginku̱n xu̱ta̱ 'yún je bakuchíú yjonu̱u, tu̱nga a̱jin ani̱ma̱nu̱u kitsejíhin ni xi tu̱ b'ana̱cha̱ha ko̱ ngatitsun. \p \v 29 ’¡Ni̱ma̱ rú n'ehenu jun, já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ já fariseo̱! ¡Jun xi tu̱ tsjohónu̱u bakuchjíú xi nkú ts'ín yankjún Nti̱a̱ná! N'endo tsjóho̱ já profeta̱ ko̱ n'enaxú ndji̱o̱ tsjóho̱ xu̱ta̱ je xi kis'e ni̱stjin nk'ie. \v 30 Ko̱ b'a̱ bixíún: “Tsa tu̱ ñá ma ti̱ntsu̱ba̱á nk'ie nga y'entu ntje̱ cháná, najmi tsisinko̱ ra̱á nga kits'ínk'ien já profeta̱.” \v 31 Nk'ie nga b'a̱ bixíún, ta̱ juhun n'ek'io yjonu̱u nga ntje̱he̱ xu̱ta̱ xi kits'ínk'ien já profeta̱ jun. \v 32 ¡Tu̱ sahá n'e̱ndju̱ú ni xi kik'atuts'i̱n ntje̱ chánu̱u! \p \v 33 ’¡Jun xi b'a̱ k'un xi nkúhu ntje̱nu̱u! ¡Já ch'onk'un xi b'a̱ k'un! ¿Nkú ts'ín ku̱i̱tjunkihinu nga najmi kuankíún nga̱k'i̱e̱n? \v 34 Kui b'a̱ maha, an ts'inkjísenu̱u já profeta̱ ko̱ já nkjink'un ko̱ já chji̱ne̱'én. K'u̱a̱ xi n'e̱k'ion ko̱ kjúát'a kruu̱ ko̱ k'u̱a̱ xi ngjúóho̱o a̱ya ni'ya sinagoga̱nu̱u ko̱ tsjénnkí'uncho xki̱ nanki. \v 35 B'a̱ ts'ín ch'a̱njihinu ngayjee̱ jníhi̱ xu̱ta̱ je xi kin'ek'ien. Ch'a̱tuts'i̱hi̱n ra̱ jníhi̱ Abel, nda̱ je xi y'ejña nk'ie, nga santaha jníhi̱ Zacaria̱ ntíhi̱ Berekia̱ xi kin'ek'ient'ó na̱chan chje̱ xi kjijña a̱nkjín ni̱nku̱. \v 36 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ngatentee̱ ni xu'bi̱ ni̱banehe̱ xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱. \s1 B'i̱ kitsú Jesu nga kinchja̱ni̱jmíyaha nanki Jerusalen \r (Lc. 13:34-35) \p \v 37 ’¡Jun xu̱ta̱ Jerusalen, xi n'ek'ion já profeta̱ ko̱ b'oho̱o ndji̱o̱ xu̱ta̱ xi n'e nibásenu̱u! ¡A tu̱ nkjihín ni̱yá kama mjena nga k'uentúkúnu̱u xi nkú ts'ín xa̱nto̱ nga b'énkinka̱ ntíhí, tu̱nga najmi kin'e yunú! \v 38 Nd'a̱i̱ ni̱ ma, ja s'e̱jña masen a̱ntenu̱u. \v 39 An b'a̱ tíxinnu̱u nga najmi ta̱ cha̱hanú santa nkúhu nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga b'a̱ ku̱i̱xíún: “Kakjanínk'a Nti̱a̱ná xi nibáha ngajoho̱.” \c 24 \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu nga n'e̱xúya ni̱nku̱ \r (Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6) \p \v 1 Tsitjusje Jesu má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱ ko̱ nk'ie nga ja tífi, j'aik'úhu̱n já ni'yakuyáha̱. Tíi̱ncha ma nkjúhu̱n nga tíbasenkjúhu̱n xjóho̱ ni̱nku̱. \v 2 B'i̱ kitsú Jesu: \p —¿A tíyo ngayjee̱ ni xi tjín e̱i̱? Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ndaha nku ndji̱o̱ najmi ta̱ s'e̱jñasuhu̱n ra̱ xinkjín. Ngayjee̱ n'e̱xúya. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu ni xi ka̱ma kintehe̱ ni nga kfe̱ a̱sunntee̱ \r (Mr. 13:3-23; Lc. 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Nk'ie nga kab'ejña Jesu a̱sunntu tje̱nki̱ xi 'mi Yá Olivo̱, já ni'yakuyáha̱ j'ai nchja̱ko̱ t'axíhi̱n. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —T'inyani̱, ¿nkjé b'a̱ ka̱ma? ¿Mí ni xi ku̱a̱kúchji títjun nk'ie nga kjúái̱ ngáhani ko̱ nga kfe̱ a̱sunntee̱? \p \v 4 A̱s'a̱i kinchja̱ Jesu: \p —Chúhu̱un yjonu̱u nga najmi tu̱ ch'a xi k'u̱a̱na̱cha̱nu̱u. \v 5 A̱t'aha̱ nkjin maha xi kj'u̱a̱í nga an ts'i̱ín ma yjoho̱. “An xi kits'ín nibána Nti̱a̱ná”, ku̱i̱tsu̱ ko̱ nkjin xu̱ta̱ k'u̱a̱na̱cha̱ha̱. \p \v 6 ’Ku̱i̱nú'yó nga s'e̱ kju̱a̱chán ko̱ nga ku̱i̱nchja̱ni̱jmíyaha xu̱ta̱ kju̱a̱chán xi tíma, tu̱nga najmi tu̱ binkjunnú. A̱t'aha̱ tjíhin ni nga b'a̱ ka̱ma, tu̱nga najmi kje̱hé kfe̱ a̱sunntee̱. \v 7 A̱t'aha̱ xu̱ta̱ xi tjín nku nanki kja̱ánko̱ xu̱ta̱ xi kj'a̱í nanki. Nku nda̱ rei̱ kja̱ánko̱ kj'a̱í nda̱ rei̱. S'e̱ kjintíá ko̱ chón ka̱ma kj'a̱í kj'a̱í nanki. \v 8 Nk'ie nga ja b'a̱ tíma, a̱s'a̱ihí tíb'atuts'i̱hi̱n kju̱a̱ni̱ma̱ xi s'e̱. \p \v 9 ’Ts'i̱ínkjas'ennu̱u xu̱ta̱ xi má nga ts'i̱ín'unnu̱u ko̱ ts'i̱ínk'iennu̱u. Nga̱t'ana̱ ts'i̱ín unkiehe̱nu̱u ngayjee̱ xu̱ta̱ a̱sunntee̱. \v 10 Kui ni̱stjiu̱n nkjin xi ts'i̱ínndyja̱ha̱ yjoho̱ nga najmi ta̱ s'e̱jihi̱n ra̱ an. Ts'i̱ínkjas'en xinkjín ko̱ ts'i̱ín unkie xinkjín. \v 11 S'e̱ ṉkjún já profeta̱ tsank'á xi nkjin xu̱ta̱ k'u̱a̱na̱cha̱ha̱. \v 12 Tu̱ xí s'ehé ni xi ch'onk'un, kui nga nkjin ṉkjún xi najmi ta̱ ts'i̱íntjoho xinkjín. \v 13 Tu̱nga xi ndjá ku̱a̱si̱njña santa nkúhu nga ku̱a̱yá, kui xi k'u̱a̱nki. \v 14 S'e̱ni̱jmí én nda tsuhu̱ Nti̱a̱ná nga ngúsuhu̱n a̱sunntee̱, én nda tsu xi tsuya xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná. Ngayjehe̱ a̱sunntee̱ ku̱i̱nt'é nga Nti̱a̱ná xi batéxuma. Nk'iehé nga kfe̱ a̱sunntee̱. \p \v 15 ’Y'ét'a nda̱ profeta̱ Daniel nk'ie nga najmi cha̱nkjún a̱nte tsjehe̱ ni̱nku̱. Cho̱o xi b'a̱ ts'i̱íu̱n. \p B'i̱ kitsú Jesu ko̱ xi títs'ínya xu̱ju̱i̱n katumankjihi̱n. B'i̱ ta̱ kitsú ya: \p \v 16 —Kui ni̱stjiu̱n katanka xu̱ta̱ xi tjíntu a̱nte Judea̱ xi tje̱hen a̱sunntu tje̱nnki̱. \v 17 Xi kab'ejñasun nk'a ni'yaha̱ najmi tu̱ ku̱i̱tjujen nga kj'u̱a̱ík'asje ni xi tjíntu a̱ya ni'yaha̱. \v 18 Xi kafi jñá najmi tu̱ k'o̱óya nga kj'u̱a̱íkj'á najyuhu̱n. \p \v 19 ’¡Ni̱ma̱ rú ts'íhin jminchjín xi y'a ntí ko̱ xi títs'ínki ntí kui ni̱stjiu̱n! \v 20 Ti̱nchíhu̱u Nti̱a̱ná tu̱ xi najmi ni̱stjin chu̱nch'án ku̱i̱yúhunu ko̱ tsa ni̱stjin nkjún. \v 21 A̱t'aha̱ 'yún s'e̱ kju̱a̱ni̱ma̱ kui ni̱stjiu̱n, kju̱a̱ni̱ma̱ xi najmi kje̱e s'e santa nkúhu nga tuts'ihi̱n ni nga kamanda a̱sunntee̱. Ko̱ ta̱ ndaha najmi s'e̱ a̱skahan nku xi b'a̱ joyaha. \v 22 Tsa najmi ku̱a̱tekjá Nti̱a̱ná chuba ni̱stjin xu'bo̱, nda ra̱ nku najmi k'u̱a̱nki kai. Tu̱nga ku̱a̱tekjáhá Nti̱a̱ná chuba ni̱stjin xu'bo̱ ngandaha̱ xu̱ta̱ xi j'ájin. \p \v 23 ’Kui ni̱stjiu̱n tsa tjín xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u: “Cha̱so̱o, e̱i̱ tíjña xi kits'ín nibá Nti̱a̱ná”, ko̱ tsa b'a̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u: “Ján tíjña”, najmi tu̱ n'e s'ejiun. \v 24 A̱t'aha̱ i̱ncha kj'u̱a̱í xi b'a̱ ku̱i̱tsu̱ tsank'á nga kui xi j'ai ngajoho̱ Nti̱a̱ná ko̱ xi já profeta̱ ts'i̱ín ma tsank'á yjoho̱. Kui xi i̱ncha ts'i̱ín nkjin tíkjá kju̱a̱nkjún ko̱ ni xi chánka, tu̱ xi k'u̱a̱na̱cha̱ha̱ ra̱ xu̱ta̱, xí ko̱hó ra̱ xu̱ta̱ xi j'ájin Nti̱a̱ná ka̱maha̱ ra̱ k'u̱a̱na̱cha̱ha̱. \v 25 Jahá tíxinya títjunnu̱u ni xi ka̱ma. \p \v 26 ’Kui b'a̱ maha, tsa b'a̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u jóo̱: “A̱nte kixi ján tíjña xi j'ai ngajoho̱ Nti̱a̱ná”, najmi tu̱ bankíún yo̱. Tsa b'a̱ ku̱i̱tsu̱nu̱u: “A̱ya 'ma ján tíjña”, najmi tu̱ n'e s'ejiun. \v 27 A̱t'aha̱ xi nkú ma nga bat'ai nd'ích'o̱n má tju ts'íu̱ ko̱ ma chji santaha má fintjai, b'a̱ ta̱ ka̱ma nk'ie nga kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \v 28 Yaha̱ nga má kjijña nku yjoninte k'ien, yo̱ ma ñjakú chálíkíe̱. B'a̱ ta̱ ts'ín cha̱ha̱ nga kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \s1 B'i̱ ka̱ma ni̱stjin nga kj'u̱a̱í ngáha Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n \r (Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-33; 17:26-30, 34-36) \p \v 29 ’A̱skahan nga ja kj'u̱a̱ kju̱a̱ni̱ma̱ xi ka̱ma kui ni̱stjiu̱n, tje̱n'yún ka̱ma jyuhún ts'íu̱, ko̱ sóo̱ najmi ta̱ ts'i̱ín ndzjehen. Niñu xi tjín nk'a ján ku̱i̱xu̱ntu, ko̱ k'u̱a̱tsé ni xi tjín nk'a ján. \v 30 A̱s'a̱i ka̱ma chji nk'a ján ni xi ku̱a̱kúchji nga ja nibá Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. Nk'iehé kji̱nta nkjún ngayje tíkjá xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntei̱ ko̱ sku̱e̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n nga tje̱njin ni̱nti̱ nga nibáko̱ ngayjee̱ nga'yúhu̱n ko̱ kju̱a̱chánkaha̱. \v 31 Ts'i̱ínkji ntítsjehe̱ nk'ie nga 'yún kju̱a̱ne̱ tjio̱. I̱ncha k'u̱éntukú xu̱ta̱ xi j'ájin xi tjíntu tu̱ má xi tje̱hén ni, b'aha̱ ra̱ má tju ts'íu̱ santaha má fintjai. \p \v 32 ’Katumankjinnu̱u ni xi b'éjña chjinu̱u yá higuera̱. Nk'ie nga ja tju nts'én tjiaha̱ yóo̱ ko̱ tjuhu̱ xka̱, yo nga ja tíbichú tiña chu̱nubóo̱. \v 33 B'a̱ ta̱ ts'ín nk'ie nga ja cho̱o nga ja b'a̱ tíma, katumankjinnu̱u nga ja tje̱n tiña Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n xi nkúhu tsa a̱sti a̱nkju̱o̱ síjña. \v 34 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Ku̱i̱tjusun ngayjee̱ ni xu'bi̱ kintehe̱ ni nga ku̱a̱yáyje xu̱ta̱ xi tjín nd'a̱i̱. \v 35 Ka̱maha̱ a̱sunntee̱ ko̱ nk'a ján ndyja̱, tu̱nga énna̱ najmi kj'u̱a̱ tiya. \p \v 36 ’Tu̱nga má ni̱stjin ko̱ chu̱ba̱ nga b'a̱ ka̱moo̱, najmi ch'a xi behe̱, ta̱ ndaha ntítsje xi tjín ndji̱o̱jmi ján ko̱ ta̱ ndaha Ntíhi̱ Nti̱a̱ná. Nku tutuhú Nti̱a̱ Na̱'miná xi be. \v 37 Xi nkú kama ni̱stjin nga y'ejña Noe, b'a̱ ta̱ ka̱ma nk'ie nga kj'u̱a̱í ngáha Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \v 38 Kui ni̱stjin xu'bo̱, nk'ie nga najmi kje̱e fejin ntá xu̱ta̱, tu̱ tíi̱ncha kjinehé ko̱ tíi̱ncha 'bi. Tíi̱ncha bixan ko̱ tíi̱ncha ts'ínkixan ntíhí. B'a̱ tíi̱ncha ts'ín santa nkúhu nga tsichu ni̱stjin nga jas'en Noe tsutsu chánkoo̱. \v 39 Najmi kamankjihi̱n xu̱ta̱ santaha nkúhu nga tu̱ ni xí kik'ahá ts'í ko̱ kits'ínkje tentehe̱. B'a̱há ta̱ ka̱ma ngáha nk'ie nga kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \v 40 Kui ni̱stjiu̱n jo já xi tíi̱ncha ts'ínxájin jñáha̱, nku chjúbé ko̱ xinkuu̱ s'e̱jña. \v 41 Jo jminchjín xi tíi̱ncha o, nku xi chjúbé ko̱ xinkuu̱ xi s'e̱jña. \p \v 42 ’Kui b'a̱ maha, ti̱ntsu̱ba̱ ndahanu, a̱t'aha̱ najmi yo mí chu̱ba̱ha kj'u̱a̱í Nda̱ Nti̱a̱nu̱u. \v 43 Katumankjinnu̱u ni xu'bi̱. Tsa be títjun nda̱ xi ts'e̱ ni'yoo̱ mí chu̱ba̱ha nga jyuu̱n kj'u̱a̱í nda̱ ndyjée̱, ta̱ k'úéjña nda. Najmi tsjánte tsa nda̱ ndyjée̱ kju̱a̱s'en kju̱a̱'yún ni'yaha̱. \v 44 Kui kju̱a̱ha, b'a̱ ts'ín ti̱ntsu̱ba̱ ndahanu ko̱ jun, a̱t'aha̱ chu̱ba̱ nga najmi tíchuyóho̱o kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku nda̱ musu̱ xi na̱xu̱ fiko̱ xáha̱ \r (Lc. 12:41-48) \p \v 45 ’¿Yá nda̱ musu̱hu xi na̱xu̱ fiko̱ xáha̱ ko̱ xi nkjink'un, xi nda̱ nti̱a̱ha̱ kitsjá xáha̱ nga kui xi tsjáha̱ nichine já musu̱ xingisoo̱ nk'ie nga ku̱i̱chú chu̱ba̱? \v 46 ¡Á b'a̱ nda tjíhin ts'e̱ nda̱ musu̱ xu'bi̱ tsa b'a̱ títs'ín nk'ie nga kj'u̱a̱í nda̱ nti̱a̱ha̱! \v 47 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Nda̱ nti̱a̱ha̱ ts'i̱ín kunntáha̱ ngayjee̱ ni xi tjíhi̱n. \p \v 48 ’Tu̱nga tsa ch'onk'un nda̱ musu̱ ko̱ tsa b'i̱ ts'ín ts'i̱ínnkjink'un: “K'u̱a̱ndaya saha̱ nda̱ nti̱a̱na̱ nga kj'u̱a̱í.” \v 49 A̱s'a̱i k'u̱éhe̱ já musu̱ xinkjín ko̱ nga kji̱ne̱ ko̱ k'úíko̱ já ch'i̱u̱. \v 50 Tsa tu̱ kj'u̱a̱íhí nda̱ nti̱a̱ha̱ nda̱ musu̱ xu'bi̱ ni̱stjin xi najmi tíkuyáha̱ ko̱ chu̱ba̱ xi najmi be, \v 51 'yún ndjá ts'i̱ínnijéhe̱ nda̱ nti̱a̱ha̱ xi nkú ts'ín n'enijéhe̱ já xi b'ana̱cha̱ha̱ já nti̱a̱, yo̱ má nga kji̱ntá ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n. \c 25 \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén i̱stinchjín xi ngji nku s'í \p \v 1 ’Kui ni̱stjiu̱n b'a̱ ka̱ma a̱jihi̱n xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná xi nkú kamat'ain te i̱stinchjín xi ngji nku s'í kju̱a̱bixan. I̱ncha jakj'á nd'í seti̱hi̱ ko̱ i̱ncha ngji ts'ínkjáíhi̱n nda̱ bixoo̱n. \v 2 Un maha xi chi̱nihi̱ ko̱ un maha xi kitikju̱a̱ha̱. \v 3 Xi chi̱niu̱ najmi kik'a sa seti̱ nk'ie nga jakj'á nd'íhi̱ nga i̱ncha ngji. \v 4 Tu̱nga xi kitikju̱o̱, jakj'á nd'íhi̱ ko̱ ta̱ kik'a nisa seti̱ xi ku̱i̱nchá saha̱ nd'íhi̱. \p \v 5 ’A̱s'a̱i ts'andayaha̱ nda̱ bixoo̱n ko̱ kama nijñáha̱ i̱stinchjíu̱n, kui nga i̱ncha kikjantuféhe. \v 6 Nkú ra̱ ma nga masen ni̱stje̱n, tjín xi kikjintáya: “¡Ja nibá nda̱ bixoo̱n! ¡Ti̱tjusjo̱o ko̱ tankín n'e̱kjóho̱on!” \p \v 7 ’Tsisitje̱n i̱stinchjíu̱n ko̱ y'énda nd'í seti̱hi̱. \v 8 B'a̱ kitsúhu̱ xi chi̱niu̱ xi kitikju̱o̱: “K'u̱a̱i̱ni̱ i̱chí chuba seti̱nu̱u, a̱t'aha̱ ja tí'me nd'íni̱.” \v 9 Tu̱nga b'a̱há kitsú xi kitikju̱o̱: “Najmi, a̱t'aha̱ tsa b'a̱ n'e̱i̱, najmi ku̱i̱chú maha̱ni̱ ji̱n ko̱ ta̱ ndaha jun. Tu̱ sahá tankín ch'a̱tso xi ts'a̱jun má satéña.” \v 10 Nk'ie nga tíi̱ncha fik'atse seti̱ xi chi̱niu̱, tu̱ j'ai sahá nda̱ bixoo̱n. Xi tjíndaha̱ yjoho̱ i̱ncha jas'enko̱ má tíma s'í kju̱a̱bixoo̱n ko̱ kis'echjá a̱nkju̱o̱. \v 11 A̱s'a̱i j'ai i̱stinchjín xingisoo̱ ko̱ b'a̱ kitsú: “¡Ji chá nti̱a̱, chá nti̱a̱, chúx'áni̱ a̱nkju̱o̱!” \v 12 Tu̱nga b'a̱há kitsú nda̱ bixoo̱n: “Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u nga najmi benu̱u.” \p \v 13 ’Kui b'a̱ maha, ti̱ntsu̱ba̱ ndahanu, a̱t'aha̱ najmi yo mí ni̱stjin ko̱ mí chu̱ba̱ha nga kj'u̱a̱í Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n. \s1 B'i̱ ts'ín tsakúya Jesu nga kits'ínchjén nku nda̱ xi kitsjáha̱ já musu̱hu̱ to̱on xi ts'i̱ínxáko̱ \r (Lc. 19:11-27) \p \v 14 ’Xi nkú ts'ín batéxuma Nti̱a̱ná b'a̱ joyaha nku nda̱ xi ngjitsube kj'a̱í nanki. Kintehe̱ ni nga ngju̱a̱i̱, tjun kinchja̱ha̱ já musu̱hu̱ ko̱ kitsjáha̱ ni xi tjíhi̱n. \v 15 Nku xi kitsjáha̱ un mii̱ to̱onsine, nku xi kitsjáha̱ jo mii̱, ko̱ nku xi kitsjáha̱ nku mii̱. Kitsjáha̱ nga nkúnkú xi nkú ts'ín ka̱maha̱ nga ts'i̱ínxáko̱ to̱oo̱n. A̱s'a̱i ngji kjin. \p \v 16 ’Nda̱ musu̱ xi kits'ínkjáíhi̱n un mii̱ to̱onsine, ngji ts'ínxáko̱ ko̱ kits'ín ngana̱sun sa un mii̱. \v 17 Xi kits'ínkjáíhi̱n jo mii̱, b'a̱ ta̱ kits'ín ko̱ kits'ín ngana̱sun sa jo mii̱. \v 18 Tu̱nga máha xi kits'ínkjáíhi̱n nku mii̱, kui xi ngji kján t'anankiu̱ ko̱ y'éyanji to̱oho̱n nda̱ nti̱a̱ha̱. \p \v 19 ’Nk'ie nga j'a nkjin ni̱stjin, j'ai ngáha nda̱ nti̱a̱ha̱ já musu̱ xu'bo̱ ko̱ kits'ínko̱ho̱ kuenta̱. \v 20 Tjun j'ai xi kits'ínkjáíhi̱n un mii̱ to̱onsine. Kui xi y'a sa un mii̱. B'a̱ kitsú: “Ji nda̱ nti̱a̱, un mii̱ to̱onsine kik'a̱i̱ní. E̱i̱ tíjña sahi un mii̱ xi kits'in ngana̱san.” \v 21 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú nda̱ nti̱a̱ha̱: “Nda tjín. Nda ní ji, nda̱ musu̱. Na̱xu̱ 'miko̱i̱ xáhi̱. Na̱xu̱ kin'etjusuin xá i̱chí xi kitsjaha. Kui nga nd'a̱i̱ 'yún tse ni xi ts'in kunntáhara. Nibái̱ ko̱ tsjo kat'ehi xi nkúhu nda̱ nti̱a̱hi̱.” \p \v 22 ’A̱s'a̱i j'ai xi kits'ínkjáíhi̱n jo mii̱ to̱onsine. Kui xi y'a sa jo mii̱. B'a̱ kitsú: “Ji nda̱ nti̱a̱, jo mii̱ to̱onsine kik'a̱i̱ní. E̱i̱ tíjña sahi jo mii̱ xi kits'in ngana̱san.” \v 23 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú nda̱ nti̱a̱ha̱: “Nda tjín. Nda ní ji, nda̱ musu̱. Na̱xu̱ 'miko̱i̱ xáhi̱. Na̱xu̱ kin'etjusuin xá i̱chí xi kitsjaha. Kui nga nd'a̱i̱ 'yún tse ni xi ts'in kunntáhara. Nibái̱ ko̱ tsjo kat'ehi xi nkúhu nda̱ nti̱a̱hi̱.” \p \v 24 ’A̱s'a̱i j'ai xi kits'ínkjáíhi̱n nku mii̱ to̱onsine ko̱ b'a̱ kitsú: “Ji nda̱ nti̱a̱, be nga kjain. Chjusíntje̱i̱n cha̱n xi najmi ji y'entje̱i̱. Ni xi kj'a̱í xi y'entje̱ ji chubéí. \v 25 Kui nga kitsankjuhunna ko̱ ngjik'iejñá 'ma to̱ohi̱n t'anankiu̱. E̱i̱ tíjña ngáha ri to̱ohi̱n.” \v 26 A̱s'a̱i kinchja̱ nda̱ nti̱a̱ha̱ nga b'a̱ kitsúhu̱: “Ji nda̱ musu̱ ch'onk'un ko̱ ts'e. Tsa yai nga kjesíntje̱n cha̱n xi najmi an y'entje̱ ko̱ bakj'á ni xi kj'a̱í xi y'entje̱, \v 27 tsa kik'a̱i̱hi̱ to̱onna̱ já xi maha̱ ts'ínxáko̱. Tsa b'a̱ kin'ei, ja ra̱ ts'inkjáín ngáha̱ ra̱ nd'a̱i̱ nga kjúa̱ to̱onna̱ ko̱ santaha ntíhi̱ kai.” \p \v 28 ’A̱s'a̱i b'a̱ kitsúhu̱ ndo̱ já xi kabincha yo̱: “Chjú'oho̱o ndo̱ to̱oo̱n ko̱ tjoho̱on xi tíjñaha̱ te mii̱. \v 29 A̱t'aha̱ ngatentee̱ xi tjíhi̱n ni, kui xi k'u̱a̱i̱ saha̱ ko̱ 'yún s'e̱he̱. Tu̱nga xi najmi tjíhi̱n, kui xi chjú'aha̱ santaha ni xi i̱chí xi tíjñaha̱. \v 30 Chja̱nikj'o na̱tsin ján má jyuu̱n nda̱ musu̱ xu'bi̱ xi najmi chumi ni chjíhi̱ ra̱, a̱nte má nga kji̱ntá xu̱ta̱ ko̱ ku̱a̱te ni̱'yu̱n.” \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Jesu xi nkú n'e̱he̱ xu̱ta̱ ndyun nkini̱ \p \v 31 ’Nk'ie nga kj'u̱a̱i̱hí Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n, kj'u̱a̱íko̱ kju̱a̱chánkaha̱ ko̱ ngatentee̱ ntítsjehe̱ ko̱ k'úéjñasun a̱nte má nga ku̱a̱kúchji kju̱a̱chánkaha̱. \v 32 Ngayjee̱ xu̱ta̱ xi tjín a̱sunntee̱ ka̱ma ñjakú nginku̱n. A̱s'a̱i ku̱a̱kjánya xu̱ta̱ xi nkú joyaha nku nda̱ bastu xi ts'ínkj'a t'axín chu̱tsa̱nko̱ ko̱ xin ts'ínkj'a chu̱tentsu̱. \v 33 Kixi̱hi̱ k'u̱éntu chu̱tsa̱nko̱ ko̱ skjúhu̱n k'u̱éntu chu̱tentsu̱. \p \v 34 ’A̱s'a̱i ku̱i̱nchja̱ Nda̱ Rei̱ nga b'a̱ ku̱i̱tsu̱hu̱ xi tíi̱ncha nga kixi̱hi̱: “Nibó jun xi nda kits'ínko̱nu̱u Na̱'mina̱. N'e̱kjóho̱on nd'a̱i̱ nga ti̱tjás'e̱njiun xi nkú ts'ín batéxuma Na̱'mina̱, kui niu̱ xi kis'endanu̱u nkúhu nga tuts'ihi̱n ni nga kamanda a̱sunntee̱. \v 35 A̱t'aha̱ nk'ie nga kama bjona, kik'a̱i̱nú nichine. Nga kama xintána, kik'a̱i̱nú ntá. Nga kikjatsú'ba̱san nankinu̱u, kik'a̱i̱ntenú ni'yanu̱u. \v 36 Nga najmi tjínna najyun, kik'a̱i̱nú najyun xi kingja. Nga kisaté ch'an, tsankintsubek'unnú. Ko̱ nga kikjáa̱ya'yán, tsankinsekjánú.” \p \v 37 ’A̱s'a̱i i̱ncha ku̱i̱nchja̱ xu̱ta̱ xi na̱xu̱ kits'ín nginku̱n Nti̱a̱ná nga b'a̱ ku̱i̱tsu̱: “Ji Nda̱ Nti̱a̱, ¿nkjé kiyai̱ nga kama bjohi ko̱ kik'a̱i̱hi̱ nichine, ko̱ tsa kama xintáhi ko̱ kik'a̱i̱hi̱ ntá? \v 38 ¿Nkjé kiyai̱ nga nankini̱ kitsutjasúín ko̱ kik'a̱i̱ntei̱hi̱ ni'yani̱, ko̱ tsa najmi tjíhin najyun ko̱ kik'a̱i̱hi̱ najyun xi kindyjai? \v 39 ¿Nkjé kiyai̱ nga kisaté ch'in ko̱ tsa kisuya'yín ko̱ tsankintsubek'úíhi̱n?” \v 40 A̱s'a̱i ku̱i̱nchja̱ ngáha Nda̱ Rei̱ nga b'a̱ ku̱i̱tsu̱: “Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Xi nkú ts'ín nda kin'oho̱o tu̱ má xi kuihí ni já nts'é, a̱ ahán xi b'a̱ kin'enú, ndaha tsa xi 'yún kinte tje̱n nga chasehe̱.” \p \v 41 ’A̱s'a̱i b'a̱ ku̱i̱tsu̱ ngáha̱ xu̱ta̱ xi tíi̱ncha skjúhu̱n: “Ti̱yú xinnú jun xi najmi nda nginkán. Tankíún a̱jin nd'í xi najmi ta̱ maha̱ ra̱ 'meyaha, xi kis'endaha̱ nda̱nindoo̱ ko̱ ntítsje xi tjíhi̱n. \v 42 A̱t'aha̱ nk'ie nga kama bjona, najmi kik'a̱i̱nú nichine. Nga kama xintána, najmi kik'a̱i̱nú ntá. \v 43 Nga kikjatsú'ba̱san nankinu̱u, najmi kik'a̱i̱ntenú ni'yanu̱u. Nga najmi tjínna najyun, najmi kik'a̱i̱nú najyun xi kingja. Ko̱ nga kiseté ch'an ko̱ kikjáa̱ya'yán, najmi tsankintsubek'unnú.” \p \v 44 ’A̱s'a̱i i̱ncha ku̱i̱nchja̱ xu̱ta̱ xu'bo̱ nga b'a̱ ku̱i̱tsu̱: “Ji Nda̱ Nti̱a̱, ¿nkjé kiyai̱ nga kama bjohi, ko̱ tsa kama xintáhi, ko̱ tsa nankini̱ kitsutjasúín, ko̱ tsa najmi tjíhin najyun, ko̱ tsa kisete ch'in, ko̱ tsa kisuya'yúín, ko̱ najmi tsisinko̱i̱hi̱?” \v 45 A̱s'a̱i ku̱i̱nchja̱ ngáha Nda̱ Rei̱ nga b'a̱ ku̱i̱tsu̱: “Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Xi nkú ts'ín najmi nda kin'oho̱o tu̱ má xi kuihí ni já nts'é, a̱ ahán najmi nda kin'enú, ndaha tsa xi 'yún kinte tje̱n nga chasehe̱.” \p \v 46 ’Ko̱ xu̱ta̱ xu'bo̱ ngju̱a̱i̱ má nga un sku̱e̱ síhi̱n. Tu̱nga xu̱ta̱ xi na̱xu̱ nginku̱n Nti̱a̱ná ngju̱a̱i̱ má nga k'úéntu tík'un sín. \c 26 \s1 B'i̱ ts'ín y'énda já tjíxóo̱ nga mjehe̱ ku̱a̱kj'ánijé Jesu \r (Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:47-53) \p \v 1 Nk'ie nga ja kamaha̱ Jesu nga kitsúya ngayjee̱ ni xu'bi̱, a̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ já ni'yakuyáha̱: \p \v 2 —Yo nga jo ni̱stjin ndyjaha̱ nga ku̱i̱tju S'í Pascu̱a̱, nk'ie nga n'e̱kjas'en Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n xi má nga s'e̱t'a kruu̱. \p \v 3 A̱s'a̱i kama ñjakú já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá ni'yaha̱ nda̱ na̱'mi títjun Caifa. \v 4 Y'éndako̱ xinkjín xi nkú ts'ín k'u̱a̱na̱cha̱ha̱ ra̱ Jesu nga ku̱a̱kj'ánijé ko̱ ts'i̱ínk'ien. \v 5 Tu̱nga b'a̱há kitsúhu̱ xinkjín: \p —Najmi tu̱ a̱jihi̱n s'íu̱ chjubéé ndo̱ tu̱ xi najmi k'u̱ésihi xu̱ta̱ nkjin xi kj'u̱a̱í. \s1 B'i̱ ts'ín nku ta̱chju̱ún tsaténdzjojnúhu̱ ntá sinjne̱ Jesu \r (Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8) \p \v 6 Nk'ie nga tíjña Jesu nanki Betani̱a̱, ni'yaha̱ Simon, nda̱ xi k'uhu̱n ch'in fentujnu kai, \v 7 a̱s'a̱i nku ta̱chju̱ún j'aiko̱ ntá sinjne̱ xi chjí ṉkjún, xi tíi̱nchaha̱ nku lubata̱ ndji̱o̱ chjí. Kui xi tsaténdzjojnú nintaku̱ Jesu nk'ie nga kab'ejñat'a yámixo̱. \v 8 Nk'ie nga kikie já ni'yakuyóo̱ niu̱, kama kjaha̱n ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú: \p —¿Á b'a̱ ts'ín kuan'ekatsún tiyaha ntá sinjne̱? \v 9 Kamahá 'yún chjí kuach'a ntóo̱ nga kuasatéña kai, tu̱ xi kui to̱oo̱n k'u̱a̱i̱hi̱ ra̱ xu̱ta̱ x'a̱n. \p \v 10 Kint'é Jesu ni xi tíi̱ncha tsu jóo̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿Á jun tín'estihi̱ ru̱u ta̱chjíi̱n? Nda tjín ni xi kuats'ínna. \v 11 Xu̱ta̱ x'a̱n bi tehe̱nte k'úéntujínnu̱u, tu̱nga an najmi tehe̱nte kúáte̱jñajinnu̱u. \v 12 Nk'ie nga kuakaténdzjojnúna ta̱chjíi̱n ntá sinjne̱i̱, ja kuak'íénda yjonintena̱ tu̱ xi s'e̱yanjihinna. \v 13 Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Tu̱ má xi tje̱hén ni nga s'e̱ni̱jmí én nda tsuhu̱ Nti̱a̱ná nga ngúsuhu̱n a̱sunntee̱, ta̱ chu̱bani̱jmíyaha ni xi kuats'ín ta̱chjíi̱n. B'a̱ ts'ín n'e̱kj'áítsjehen. \s1 B'i̱ ts'ín y'énda Juda̱ Iscariote̱ nga ts'i̱ínkjas'en Jesu \r (Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6) \p \v 14 A̱s'a̱i nku nda̱ ni'yakuyá xi te joo̱ xi 'mi Juda̱ Iscariote̱ ngjisehe̱ já na̱'mi k'aku̱ \v 15 ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿Mí nihi xi k'u̱a̱i̱nú tsa ts'inkjas'ennu̱u ndo̱? \p A̱s'a̱i y'énda jóo̱ nga tsjáha̱ katé to̱ontaba. \v 16 Kui ni̱stjiu̱n kik'atuts'i̱hi̱n Juda̱ nga tsangisjáí ni̱yá xi nkú ts'ín ka̱ma ts'i̱ínkjas'ehen Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín ts'asjeko̱ S'í Pascu̱a̱ já ni'yakuyáha̱ Jesu \r (Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26) \p \v 17 Ni̱stjin nga b'atuts'i̱hi̱n ra̱ S'í Pascu̱a̱, nk'ie nga chine ni̱nku̱a̱n xi najmi kamandako̱ho na̱'yu̱ san, a̱s'a̱i i̱ncha j'aisehe̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —¿Má xi tje̱hen mjehi nga k'úéndai̱ tu̱ xi chi̱ne̱heni nichinehe̱ S'í Pascu̱a̱? \p \v 18 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Tankíún a̱jin na̱nti̱o̱. Tankíhi̱nso̱o nda xi ja yaá ko̱ b'a̱ t'ihu̱un: “B'a̱ títsu nda̱ maestru̱: Ja tíbichú tiña chu̱ba̱na̱. Ni'yahi̱ kfínka̱ já ni'yakuyána̱ nga ts'inkj'a S'í Pascu̱a̱.” \p \v 19 A̱s'a̱i kits'íntjusun já ni'yakuyóo̱ ni xi kitsú Jesu. Yo̱ i̱ncha y'énda nichinehe̱ S'í Pascu̱a̱. \v 20 Nk'ie nga ja kama jyuu̱n, y'ejñat'ako̱ Jesu yámixo̱ já ni'yakuyá xi te joo̱ \v 21 ko̱ nk'ie nga ja tíi̱ncha kjine nichinee̱, b'i̱ kitsúhu̱: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxinnu̱u. Nku xi tje̱njinnu̱u ts'i̱ínkjas'enna. \p \v 22 A̱s'a̱i kik'ientu babaha̱ já ni'yakuyóo̱ ko̱ nga nkúnkú kingjásjaiyaha̱: \p —¿A an, nda̱ maestru̱? \p \v 23 A̱s'a̱i b'i̱ kitsú Jesu: \p —Xi ta̱ tíbakj'á nichine xi tjíya ta̱ba̱ má nga tíbakj'a, kui xi ts'i̱ínkjas'enna. \v 24 B'a̱ n'e̱he̱ Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n xi nkú ts'ín tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná, tu̱nga, ¡ni̱ma̱ rú ts'íhin nda̱ xi ts'i̱ínkjas'ehe̱n! Tu̱ sahá ra̱ ngandaha̱ nda̱ xu'bo̱ tsa najmi kitsin. \p \v 25 A̱s'a̱i kinchja̱ Juda̱, nda̱ xi ts'i̱ínkjas'en Jesu, nga b'a̱ kitsú: \p —¿A an, nda̱ maestru̱? \p B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ji xi ja b'a̱ kuixín. \p \v 26 Nk'ie nga tíi̱ncha kjine nichinehe̱ S'í Pascu̱a̱, jakj'á Jesu ni̱nku̱o̱n ko̱ kitsjáha̱ máb'a̱chjíhi̱ Nti̱a̱ná. Tsakjánya ko̱ kitsjáha̱ já ni'yakuyóo̱ nga b'a̱ kitsúhu̱: \p —Chjúbó ko̱ chi̱no̱o. Kui xu'bi̱ xi yjonintena̱. \p \v 27 Ko̱ ta̱ jakj'á chu̱tsíu̱n. Nk'ie nga ja kitsjáha̱ máb'a̱chjíhi̱ Nti̱a̱ná, a̱s'a̱i kitsjáha̱ já ni'yakuyáha̱ nga b'a̱ kitsúhu̱: \p —S'i̱u̱yo ngatentoo̱ chu̱tsíi̱n. \v 28 Kui xu'bi̱ xi jnína̱. Kui xi ngju̱a̱i̱ ndzjoho ngandaha̱ nkjin ṉkjún xu̱ta̱ tu̱ xi ka̱ma ndyjat'aha̱ ra̱ jéhe̱. Jnína tíb'éndako̱ tse̱tse̱ Nti̱a̱ná nd'a̱i̱ xi nkú ts'ín nda ts'i̱ínko̱ xu̱ta̱. \v 29 An b'a̱ tíxinnu̱u. Najmi ta̱ k'u̱i̱ sahana ntáha̱ tuntsja̱jée̱ santa nkúhu nga ku̱i̱chú ni̱stjin nga k'u̱i̱ko̱ ngáha̱nu̱u xi tse̱tse̱he̱ má batéxuma Na̱'mina̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya títjun Jesu nga Pedro̱ b'a̱ ku̱i̱tsu̱ nga najmi behe̱ \r (Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38) \p \v 30 Nk'ie nga ja kamaha̱ nga i̱ncha kisehe̱ Nti̱a̱ná, a̱s'a̱i i̱ncha ngji a̱sunntu tje̱nki̱ xi 'mi Yá Olivo̱. \v 31 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Kui ni̱stje̱n xu'bi̱ ngatentoho̱o n'e̱ndyja̱jihu̱un yjonu̱u yáha an. A̱t'aha̱ b'a̱ ts'ín tjít'a éhe̱n Nti̱a̱ná: “Ts'in'úhu̱n nda̱ bastuu̱ ko̱ ndzjo̱ya chu̱tsa̱nko̱.” \v 32 Tu̱nga nk'iehé nga kj'u̱a̱íya ngáhana ngabayoo̱, kfín títjunnu̱u a̱nte Galilea̱. \p \v 33 A̱s'a̱i kinchja̱ Pedro̱: \p —Ndaha tsa ngatentee̱ ts'i̱ínndyja̱jihi̱n yjoho̱ nga̱t'a ts'i̱i, tu̱nga an ndaha̱chí najmi ndyja̱ ka̱mana. \p \v 34 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Kju̱axi̱ ni xi tíxihin. Kui ni̱stje̱n xu'bi̱, kintehe̱ ni nga kji̱ntá xa̱nto̱, b'a̱ ku̱i̱xín nga najmi yaní jan ni̱yá tjíhin. \p \v 35 B'a̱ kitsú Pedro̱: \p —Ndaha tsa tjíhin nga ku̱a̱yáko̱ho, tu̱ nku nga ts'inkíéná yjona̱ nga behe. \p B'a̱ ta̱ i̱ncha kitsú ngatentee̱ já ni'yakuyóo̱. \s1 B'i̱ ts'ín kinchja̱ko̱ Jesu Nti̱a̱ná \r (Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46) \p \v 36 A̱s'a̱i tsichuko̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ nku a̱nte xi 'mi Getsemani ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ti̱ntsu̱ba̱hanu e̱i̱. Kfín nchjako̱ maná Nti̱a̱ná ján. \p \v 37 Ngjiko̱ Pedro̱ ko̱ nga joo̱ jáha̱ Zebedeo̱. Kik'atuts'i̱hi̱n nga kik'ie babaha̱ ko̱ kis'enta̱ha̱ ra̱. \v 38 B'a̱ kitsúhu̱ jóo̱: \p —Kju̱a̱ba kitsejíhin ani̱ma̱na̱ xi nkúhu tsa kui xi ja ts'i̱ínk'ienna. Ti̱ntsu̱ba̱ko̱nú e̱i̱ ko̱ ta̱ ti̱ntsu̱ba̱ ndo. \p \v 39 A̱s'a̱i ngjindju sa i̱chí ko̱ yo̱ kingjénsten a̱nkjín. B'i̱ kitsú nga kinchja̱ko̱ Nti̱a̱ná: \p —Ji Na̱'mi, tsa ka̱ma kj'u̱a̱ t'axínna kju̱a̱ni̱ma̱ xu'bi̱, n'e̱kj'a t'axínní. Tu̱nga katumahá xi nkú ts'ín mjehi, najmi xi nkú ts'ín mjena. \p \v 40 A̱s'a̱i ngjise ngáha̱ ra̱ já ni'yakuyóo̱, ko̱ kjintufé nga j'aisehe̱. B'i̱ kitsúhu̱ Pedro̱: \p —¿A ndaha nku ora̱ najmi kuichukju̱a̱nu̱u nga kuakintsu̱ba̱ko̱nú? \v 41 Ti̱ntsu̱ba̱ ndo ko̱ chu̱bako̱o Nti̱a̱ná tu̱ xi najmi chjút'ayák'uhu̱nnu̱u. Yuhu̱ ani̱ma̱nu̱u tu̱nga yjonintenu̱uhú xi najmi tíchúkju̱a̱ha̱. \p \v 42 A̱s'a̱i ta̱ ngji nchja̱ko̱hó ngáha Nti̱a̱ná ni̱yá xi ma joho Jesu nga b'a̱ kitsú: \p —Ji Na̱'mi, tsa tjíhin nga un sku̱e̱na ko̱ najmi ka̱ma kj'u̱a̱ t'axínna kju̱a̱ni̱ma̱ xu'bi̱, tu̱ sahá katuma xi nkú ts'ín mjehi. \p \v 43 Nk'ie nga kik'óya ngáha má tjíntu já ni'yakuyóo̱, ta̱ kjintuféhé ngáha nga j'aisehe̱ a̱t'aha̱ nijñóo̱ tíb'échja suba tunku̱n jóo̱. \v 44 Ta̱ ngji nchja̱ko̱ t'axíhín ngáha Nti̱a̱ná ni̱yá xi ma jahan Jesu nga ta̱ kuihí én kitsú ngáha. \p \v 45 A̱s'a̱i j'aisehe̱ já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —¿A tu̱ nku kisuntuféhé so ko̱ tín'ekj'áíyo? Ja kuichu chu̱ba̱ nga n'e̱kjas'en Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n a̱ya ntsja xu̱ta̱ ngatitsuu̱n. \v 46 Ti̱síntjo̱on ko̱ tjián. Ja nibá tiña xi títs'ínkjas'enna. \s1 B'i̱ ts'ín j'aichj'anijé Jesu \r (Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11) \p \v 47 Nk'ie nga ta̱ tínchja̱ha Jesu, tu̱ j'aihí Juda̱, nku nda̱ ni'yakuyá xi te joo̱. J'aiko̱ nkjin ṉkjún xu̱ta̱ xi kits'ín nibá já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá. I̱ncha y'a ki̱cha̱ ndju ko̱ yá nga i̱ncha j'ai. \v 48 Ko̱ nda̱ xi títs'ínkjas'en Jesu ja kabinchá'a títjun jóo̱ nga b'i̱ kitsúhu̱: \p —Xi kjexu̱'ba nga kjuaniñaha̱, kui xi Jesu. Kui xi chjúbó. \p \v 49 Tje̱n'yún ngjik'úhún ra̱ Jesu ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ nga kikjexu̱'ba: \p —Antahi, nda̱ maestru̱. \p \v 50 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Ji nda̱ xinkjíán, n'e̱ndju̱í xá xi kjúái̱hini. \p A̱s'a̱i j'aik'úhu̱n Jesu já xingisoo̱ ko̱ jakj'ánijéhe̱. \v 51 Tu̱nga nkuhú ki̱cha̱ ndju ts'asje nku nda̱ xi tje̱nko̱ Jesu. Kits'ín'uhu̱n nku nda̱ musu̱hu̱ nda̱ na̱'mi títjuu̱n. Tsatet'a tja̱ba̱xínñju. \v 52 Tu̱nga b'a̱há kitsú Jesu: \p —Chj'atjó ngáhani ki̱cha̱hi̱ a̱ntehe̱. A̱t'aha̱ ngatentee̱ xi ts'ínchjén ki̱cha̱ nga kján, ta̱ ki̱cha̱ ku̱a̱yáha. \v 53 ¿A najmi yaní nga ka̱ma kuankihi̱ Na̱'mina̱ ko̱ tje̱n'yún ts'i̱ín nibáhána mii̱ ní ntítsje? \v 54 Tu̱nga tsa b'a̱ ts'ian, ¿nkú ts'ín ku̱i̱tjusuhun ni xi tjít'a xu̱ju̱n éhe̱n Nti̱a̱ná? A̱t'aha̱ b'a̱ ts'ín tjít'a nga tjíhin nga b'a̱ ka̱ma. \p \v 55 A̱s'a̱i b'i̱ kitsúhu̱ já xi tsichukj'áha̱: \p —¿A nda̱ ndyjéná? ¿Á i̱xí ki̱cha̱há ko̱ yá kich'ahanu nga kjúái̱chj'anijéhenú? Xki̱ ni̱stjin tsási̱njña nga tsakuyá má ma na̱tsihi̱n ni̱nku̱. Najmi kichjubénijénú. \v 56 Tu̱nga b'a̱há tíma ngatentee̱ ni xu'bi̱ tu̱ xi tíbitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi y'ét'a já profeta̱. \p A̱s'a̱i i̱ncha tsanka ngatentee̱ já ni'yakuyóo̱ nga tsasínjña suba Jesu. \s1 B'i̱ ts'ín kin'eko̱kju̱a̱ Jesu nginku̱n já tjíxá judio̱ \r (Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Já xi j'aikj'áha̱ Jesu ni'yaha̱ nda̱ na̱'mi títjun Caifa i̱ncha ngjiko̱ho̱. Ja kab'entu yo̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá. \v 58 Máha Pedro̱, kitsjennkí kjihi̱n Jesu santaha nkúhu nga tsichu na̱tsin ni'yaha̱ nda̱ na̱'mi títjuu̱n. Jas'en ko̱ y'ejñajihi̱n já jun xi kunntá yo̱, tu̱ xi sku̱e̱he ni xi ka̱ma. \p \v 59 A̱s'a̱i já na̱'mi k'aku̱ ko̱ ngayjee̱ já tjíxóo̱ tsangisjai ni xi ka̱ma kja̱nít'aha̱ Jesu tu̱ xi ka̱ma n'e̱k'iehen. \v 60 Tu̱nga najmi i̱ncha kisakúhú ra̱ ni xi kja̱nínehe̱ Jesu, ndaha tsa i̱ncha j'ai ṉkjún já testiyu̱ tsank'á xi i̱ncha ngji kontra̱ha̱ Jesu. Tu̱nga tu̱ chahán j'ai jo \v 61 xi kitsúya én xi kinchja̱ Jesu: \p —B'a̱ kitsú nda̱i̱ nga kinchja̱: “An ka̱mana ts'inkatsúnya ni̱nku̱hu̱ Nti̱a̱ná ko̱ jan ni̱stjin kjesíntje̱n ngáhana.” \p \v 62 A̱s'a̱i tsisintje̱n nda̱ na̱'mi títjuu̱n nga kingjásjaiyaha̱ Jesu: \p —¿A najmi chumi nihi xi ku̱i̱xínní? ¿Á b'a̱ tíi̱ncha tsuhu jóo̱ nga tífi kontra̱ha ri? \p \v 63 Tu̱nga najmi kinchja̱há Jesu. A̱s'a̱i b'a̱há ta̱ kitsú ngáha nda̱ na̱'mi títjuu̱n: \p —Nginku̱n Nti̱a̱ná xi tíjña tík'un an tíbjasjáíyaha. Ti̱xínyani̱ tsa ji xi kits'ín nibá Nti̱a̱ná, xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná. \p \v 64 B'i̱ kitsú Jesu: \p —B'a̱ tjín ni xi tíbixín. Ko̱ ta̱ xínyanu̱u nga cho̱o Ntíhi̱ Nda̱x'i̱u̱n nga k'úéjñat'aha̱ Nti̱a̱ná xi tjíhi̱n nga'yún ko̱ nga ni̱bajin ni̱nti̱ xi tjín nk'a ján. \p \v 65 A̱s'a̱i kikjeti̱yajen najyun xi yja nda̱ na̱'mi títjuu̱n. B'a̱ ts'ín tsakúchji ndo̱ nga najmi kisasíhi̱n én xi kinchja̱ Jesu. B'a̱ kitsú: \p —¡Najmi tíbenkjún Nti̱a̱ná nda̱i̱ nga b'a̱ títsu! ¿A machjén saná já testiyu̱? Ja kuanu'yó nga najmi kuakienkjún Nti̱a̱ná. \v 66 ¿Nkú manu̱u? \p B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —Ngabaya tje̱he̱n ra̱ ndo̱. \p \v 67 A̱s'a̱i tjín xi tsatétéjin a̱nkjín Jesu nga kik'aya ko̱ kik'íéhe̱. K'u̱a̱ xi kik'onjihi̱n \v 68 nga b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji xi jái̱ni ngajoho̱ Nti̱a̱ná, ti̱xínyai xi nkúhu nda̱ profeta̱, ¿yá xi kuak'íéhi? \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya Pedro̱ nga najmi be Jesu \r (Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Nk'ie nga kab'ejña Pedro̱ na̱tsin ni'yaha̱ nda̱ na̱'mi títjuu̱n, a̱s'a̱i j'aik'úhu̱n nku na̱ musu̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ji xi ta̱ tje̱nko̱i̱ Jesu xi nibáha Galilea̱. \p \v 70 Tu̱nga najmi kits'ínkiehé yjoho̱ Pedro̱ nginku̱n ngatentee̱ xu̱ta̱ xi tjín yo̱. B'a̱ kitsú: \p —Najmi be ni xi tíbixín. \p \v 71 A̱s'a̱i tsitju yo̱ nga ngji má tje̱n a̱nkju̱a̱ na̱tsiu̱n. Yo̱ ta̱ kikiehé ngáha̱ ra̱ kj'a̱í na̱ musu̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ já xi kabincha yo̱: \p —Kui chái̱ xi ta̱ tje̱nko̱ Jesu xi nibáha Nazaret. \p \v 72 Ta̱ najmi kits'ínkiehé ngáha yjoho̱ Pedro̱. Santaha Nti̱a̱ná kits'ínkie nga b'a̱ kitsú: \p —¡Najmi be ndo̱! \p \v 73 Sa kutju já xi kabincha yo̱ j'aisehe̱ Pedro̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Kju̱axi̱ kjáíhin nga ta̱ ji xi tsjenko̱i̱ jóo̱. A̱t'aha̱ xi nkú n'e chubai tíb'échjit'aihin. \p \v 74 A̱s'a̱i ndjá kinchja̱ Pedro̱ ko̱ i̱xí Nti̱a̱náhá kits'ínkie nga b'i̱ kitsú: \p —¡Najmi be ndo̱! \p Kui chu̱bo̱ tje̱n'yún kikjintáhá nku xa̱nta̱ \v 75 ko̱ j'áítsjehe̱n Pedro̱ ni xi kitsú Jesu: “Kintehe̱ ni nga kji̱ntá xa̱nto̱, b'a̱ ku̱i̱xín nga najmi yaní jan ni̱yá tjíhin.” A̱s'a̱i tsitjusje Pedro̱ ko̱ kikjintá un kikjintá nte. \c 27 \s1 B'i̱ ts'ín kin'ekjas'ehe̱n nda̱ títjun Pilato̱ Jesu \r (Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32) \p \v 1 Nk'ie nga ja kama see̱n, i̱ncha y'éndako̱ xinkjín ngatentee̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá xi nkú ts'ín ka̱ma ts'i̱ínk'iehen Jesu. \v 2 A̱s'a̱i tjí'yúhún ts'íhi̱n ra̱ nga i̱ncha ngji ts'ínkjas'ehe̱n nda̱ títjun Pilato̱. \s1 B'i̱ ts'ín kits'ínk'ien suba yjoho̱ Juda̱ \p \v 3 Máha Juda̱, nda̱ xi kits'ínkjas'en Jesu, nk'ie nga kint'é nga kitsjá kju̱a̱ já tjíxóo̱ nga n'e̱k'ien Jesu, a̱s'a̱i ngjikj'áha̱ ra̱ ani̱ma̱ha̱ nga̱t'a ts'e̱ ni xi kits'ín ko̱ kits'ínk'óya ngáha̱ ra̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá to̱ontaba xi katée̱. B'a̱ kitsúhu̱: \p \v 4 —Jé tje̱nna. Nku nda̱ xi najmi tjíhi̱n jé kits'inkjas'en nga n'e̱k'ien. \p B'a̱ i̱ncha kitsú jóo̱: \p —¿Mí xi nusinni̱ ji̱n? Kuenta̱hi̱ ní ni xu'bo̱. \p \v 5 A̱s'a̱i kikjaníya Juda̱ to̱oo̱n a̱ya ni̱nku̱ ko̱ tsitju yo̱ nga ngji kjenntu n'ú suba yjoho̱. \p \v 6 J'áya já na̱'mi k'aku̱ to̱oo̱n ko̱ b'a̱ kitsúhu̱ xinkjín: \p —Najmi ma tsa kaxa̱ha̱ to̱on chje̱ k'úéyaá to̱on xu'bi̱, a̱t'aha̱ chjíhi̱ nda̱ xi n'e̱k'ie̱n niu̱. \p \v 7 Y'éndako̱ xinkjín jóo̱. A̱s'a̱i ts'atseko̱ho to̱oo̱n xu'baha̱ nda̱ xi ts'ínnda ndji̱í tu̱ xi yo̱ ka̱ma s'e̱yanjihi xu̱ta̱ xi xin nanki nibáha. \v 8 Kui kju̱a̱ha nga A̱nte Jní 'mihi a̱nte xu'bo̱ santaha ni̱stjin nd'a̱i̱. \v 9 B'a̱ ts'ín tsitjusuhun éhe̱n Nti̱a̱ná xi kinchja̱ nda̱ profeta̱ Jeremia̱: “Jakj'á jóo̱ to̱ontaba xi katée̱, chjí xi y'énda já xi ntje̱ Israel tje̱he̱n ra̱ nga b'a̱ tjín chjíhi̱ ndo̱. \v 10 Kui xi ts'atseko̱ho xu'baha̱ nda̱ xi ts'ínnda ndji̱í. B'a̱ kitsúna Nti̱a̱ná.” \s1 B'i̱ ts'ín kin'eko̱kju̱a̱ Jesu nginku̱n nda̱ títjun Pilato̱ \r (Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38) \p \v 11 Ngjinijé Jesu nginku̱n nda̱ títjun Pilato̱. Kui xi b'a̱ kitsúhu̱ nga kingjásjaiyaha̱: \p —¿A ji xi nda̱ rei̱hi̱ xu̱ta̱ judio̱? \p B'i̱ kitsú Jesu: \p —B'a̱ tjín ni xi tíbixín. \p \v 12 Nk'ie nga nkjin ni xi kikjanínehe̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá, ndaha̱chí najmi kinchja̱ Jesu. \v 13 A̱s'a̱i b'a̱ kitsú Pilato̱: \p —¿A najmi tínu'yání ngayjee̱ ni xi tíkjanínehi jóo̱? \p \v 14 Tu̱nga ndahá nku én najmi kinchja̱ Jesu. Kui nga tu̱ ni xí kama nkjúhu̱n ra̱ nda̱ títjuu̱n. \s1 B'i̱ ts'ín kitsjá kju̱a̱ Pilato̱ nga n'e̱k'ien Jesu \r (Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 18:38-19:16) \p \v 15 Ni xi ma nk'ie nga S'í Pascu̱a̱, b'i̱ ts'ín tíjñaha̱ nda̱ títjuu̱n. B'éjña nda̱í nku nda̱ nu̱ba̱yá xi f'ájin xu̱ta̱ na̱nti̱a̱. \v 16 Kui ni̱stjiu̱n kjiya'yún nku nda̱ xi be tentehe̱ xu̱ta̱, xi 'mi Barraba. \v 17 Nk'ie nga kama ñjakú xu̱ta̱, a̱s'a̱i b'a̱ kitsú Pilato̱: \p —¿Má xi mjenu̱u nga k'uejñá nda̱ínu̱u? ¿A Barraba a ra̱ Jesu xi 'mihi̱ Cristo̱? \p \v 18 B'a̱ kitsú Pilato̱ a̱t'aha̱ kamankjihi̱n nga tíma xin k'un jóo̱ nga̱t'aha̱ ni xi títs'ín Jesu ko̱ nga kui kju̱a̱ha nga i̱ncha kits'ínkjas'ehe̱n ra̱. \v 19 Nga kab'ejña Pilato̱ a̱nte má nga ts'ín kju̱a̱, b'i̱ tsu én xi kits'ín nibáha̱ chju̱úhu̱n: “Najmi chumi ni tje̱he̱n xu̱to̱. Najmi tu̱ ji nungijin yjohi̱. A̱t'aha̱ ch'on ts'ín ka'ba̱i̱ chi̱nina nkui jyún tu̱ nga̱t'aha̱ ni xi tímat'ain xu̱to̱.” \p \v 20 Tu̱nga já na̱'mi k'aku̱hú ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá tsinchá'a xu̱ta̱ xi kama ñjakú yo̱ tu̱ xi i̱ncha ku̱a̱nkihi nga tu̱ sahá Barraba xi n'e̱ nda̱íhi̱ ra̱ ko̱ nga Jesu xi n'e̱k'ien. \v 21 A̱s'a̱i ta̱ kingjásjaiyahá ngáha nda̱ títjuu̱n: \p —¿Má xi kui já xi joo̱ mjenu̱u nga k'uejñá nda̱ínu̱u? \p B'a̱ i̱ncha kitsú xu̱ta̱ nkjiu̱n: \p —Barraba. \p \v 22 B'a̱ kitsú Pilato̱: \p —¿Ko̱ mí xi ts'ihi̱n Jesu xi 'mi Cristo̱? \p B'a̱ i̱ncha kitsú tente xu̱ta̱: \p —¡Kas'et'a kruu̱! \p \v 23 B'a̱há ta̱ kitsú ngáha Pilato̱: \p —Tu̱nga, ¿mí ni ch'on tjíhin xi kits'ín ndo̱? \p Tu̱nga tu̱ sahá 'yún i̱ncha kikjintáya sa xu̱to̱: \p —¡Kas'et'a kruu̱! \p \v 24 A̱s'a̱i najmi ta̱ be nkú ts'i̱íhin Pilato̱, a̱t'aha̱ tu̱ sahá 'yún tíi̱ncha kjintáya sa xu̱ta̱ nkjiu̱n nga tíma kjaha̱n. Kui nga jakj'áha ntánijua, tsanéjnu ntsja nginku̱n xu̱ta̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Najmi an tjínna jé nga ku̱a̱yá nda̱i̱. Jun yo ni xi n'o̱o. \p \v 25 B'a̱ i̱ncha kitsú ngatentee̱ xu̱ta̱: \p —Ji̱n ko̱ ntíni̱ ch'a̱njii̱ ngabayaha̱ ndo̱. \p \v 26 A̱s'a̱i y'éjña nda̱í Pilato̱ Barraba ko̱ kitsjá kju̱a̱ nga s'e̱he̱ Jesu ko̱ nga s'e̱t'a kruu̱. \p \v 27 A̱s'a̱i já juhu̱n Pilato̱ jas'enko̱ Jesu ni'ya masen xi 'mi ni'ya pretori̱o̱. Kinchja̱ ñjaha̱ ngayjee̱ já jun xinkjín nga y'étjindaihi̱ Jesu. \v 28 I̱ncha ts'asje najyuhu̱n Jesu ko̱ kits'ínngja nku najyun ndju kuan nga i̱ncha kik'aya. \v 29 Ko̱ i̱ncha kits'ínnda nku corona̱ na'yá xi y'é'a nintaku̱ ko̱ ntsja kixi̱ kits'ínk'a nku yáxá. A̱s'a̱i tsinchakúnch'int'a maña̱ha̱ ko̱ tsajnukie nga b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —Antahi, nda̱ rei̱hi̱ xu̱ta̱ judio̱. \p \v 30 Tsatétéjnu ko̱ jakj'á yáxóo̱ nga kik'onntjai nintaku̱ Jesu. \v 31 A̱skahan nga ja kamaha̱ nga kik'aya Jesu, ts'asje ngáha najyun ndju kuo̱n ko̱ kits'ínngja ngáha najyun xi ts'e̱ Jesu. A̱s'a̱i i̱ncha tsitjuko̱ tu̱ xi ngju̱át'a kruu̱hu. \s1 B'i̱ ts'ín kis'et'a kruu̱ Jesu \r (Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn. 19:17-27) \p \v 32 Nk'ie nga tíi̱ncha bitju yo̱, kisatékjá nku nda̱ nanki Cirene̱ xi Simon 'mi. Kui xi kits'ín kju̱a̱'yúhu̱n ra̱ já juu̱n nga k'u̱a̱nji kruu̱hu̱ Jesu. \v 33 A̱s'a̱i i̱ncha tsichu a̱nte xi 'mi Golgo̱ta̱. Kui ée̱n xi tsuhu̱ ra̱: A̱ntehe̱ Nintaku̱ Ani̱ma̱. \v 34 Kik'a̱i̱hi̱ Jesu nga k'úí binu̱ xi kin'etjijinko̱ho nki, tu̱nga nk'iehé nga kikjut'a Jesu ntóo̱, najmi kits'ín yu nga kik'i. \p \v 35 Nk'ie nga kingját'a kruu̱, já juu̱n tsakjánya xi̱hi̱ xinkjín najyuhu̱n Jesu nga kitsutonyá ts'íhin. \v 36 A̱s'a̱i y'entu yo̱ nga kikunntá. \v 37 Kis'et'a xi tje̱hen a̱ntsjáku̱ Jesu nku yáte xi títsuya mí kju̱a̱ha nga tín'ek'iehen. “Kui xu'bi̱ xi Jesu xi nda̱ rei̱hi̱ xu̱ta̱ judio̱”, kis'et'a yátee̱. \p \v 38 Ta̱ kis'et'a kruu̱ko̱ Jesu jo já ndyjé. Nku xi kitsjen nga kixi̱hi̱ ko̱ nku nga skjúhu̱n. \v 39 Xu̱ta̱ xi tíi̱ncha f'a yo̱ najmi kikienkjún Jesu nga kinchja̱. Kits'ínk'ajni nintaku̱ \v 40 nga b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱: \p —Ji xi n'e̱xúyai ni̱nku̱ ko̱ jan ni̱stjin chjúsíntje̱n ngáhani, tsixín, n'e̱k'anki yjohi̱. Tsa ji xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná, ti̱tjuje̱nt'ai kruu̱. \p \v 41 B'a̱ ta̱ ts'ín kik'ayaha̱ já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já chji̱ne̱'éhe̱n kju̱a̱téxumoo̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá. B'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ xinkjín: \p \v 42 —Kamaha̱ nda̱i̱ nga kj'a̱í xi kits'ínk'anki, tu̱nga tu̱ sa najmi mahá ngáha̱ ts'ínk'anki yjoho̱. Katitjujent'a kruu̱ nd'a̱i̱ tsa kui xi nda̱ rei̱hi̱ xu̱ta̱ Israel. Nk'iehé nga s'e̱jinná. \v 43 Kui xi 'yún kis'ejihi̱n Nti̱a̱ná, kui nga Nti̱a̱ná kats'ínk'ankihi̱ ra̱ nd'a̱i̱ tsa tjo kju̱axi̱hi̱. ¿A najmi b'a̱há kitsú nga kui xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná? \p \v 44 Ko̱ já ndyjé xi kjintut'á kruu̱ko̱ Jesu ta̱ ch'on i̱ncha kitsúhu̱. \s1 B'i̱ ts'ín k'ien Jesu \r (Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30) \p \v 45 Chu̱ba̱ te jo nga ni̱stjiu̱n kis'e jyun ngayjee̱ a̱sunntee̱ santa nkúhu nga tsichu chu̱ba̱ jan nga ngixuu̱n. \v 46 Nkú ma nga chu̱ba̱ jan 'yún kikjintáya Jesu nga éhe̱n kinchja̱. B'i̱ kitsú: \p —Eli, Eli, ¿lema sabactani̱? —kui éi̱n xi tsuhu̱ ra̱: Ji Nti̱a̱na̱, ji Nti̱a̱na̱, ¿á kan'e nga mahaní? \p \v 47 K'u̱a̱ xu̱ta̱ xi kabincha yo̱ i̱ncha kint'é kui ée̱n. Kui nga b'a̱ i̱ncha kitsúhu̱ ra̱ xinkjín: \p —Nda̱ profeta̱ Elia̱ tínchja̱ha̱ ndo̱. \p \v 48 A̱s'a̱i tje̱n'yún tsangatsankahá nku nda̱ xi síjña yo̱ ko̱ nku tsa̱nka̱ kits'ínk'anchi̱ko̱ sesehe binu̱ san. Kui xi y'éku nku yáxá nga kits'ínkjik'uhu̱n Jesu tu̱ xi k'úíhi. \v 49 Tu̱nga b'a̱há kitsú xu̱ta̱ xi kabincha yo̱: \p —Chúya mai. Cha̱se̱ ma ra̱á tsa nibá Elia̱ nga ts'i̱ínk'ankihi̱. \p \v 50 A̱s'a̱i ta̱ 'yúhún kikjintáya ngáha Jesu ko̱ k'ien. \v 51 Nk'ie nga b'a̱ kamoo̱, kitiyájen najyun xi tje̱nchja a̱nte xi 'yún nkjúhu̱n ni̱nku̱. Jo tsitju. Kik'aha̱ ra̱ nk'aha̱ santaha kintee̱. Ko̱ chón kama ko̱ tsakjan na̱xi̱u̱. \v 52 Tsix'á tsjóho̱ ani̱ma̱ ko̱ j'áíya ngáha̱ ra̱ nkjin xu̱ta̱ k'ien xi kis'ejihi̱n Nti̱a̱ná. \v 53 I̱ncha tsitju tsjóho̱ nk'ie nga j'áíya ngáha̱ ra̱ Jesu ko̱ jas'en nanki je Jerusalen nga tsakúchjihi̱ yjoho̱ nkjin xu̱ta̱. \p \v 54 Nda̱ jun k'aku̱ ko̱ já jun xi tíi̱ncha kunntá Jesu, nk'ie nga kikie chóo̱n ko̱ ngayjee̱ ni xi tímoo̱, tu̱ xí i̱ncha kitsankjúhún ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú: \p —Kju̱axi̱ kjáíhin nga kui nda̱i̱ xi Ntíhi̱ Nti̱a̱ná. \p \v 55 Yo̱ kjint'á kabincha nkjin jminchjín xi tíi̱ncha base. Kitsjennkíhi̱ Jesu nga tsitju a̱nte Galilea̱ ko̱ tsasinko̱ho̱. \v 56 A̱jihi̱n jminchjíu̱n tje̱njin Maria̱ Magdalena̱, Maria̱ xi na̱aha̱ maha Santiago̱ ko̱ Kuse, ko̱ na̱aha̱ jáha̱ Zebedeo̱. \s1 B'i̱ ts'ín kis'eyajni Jesu \r (Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42) \p \v 57 Nk'ie nga ja tíma jyun, j'ai nku nda̱ nchi̱ná xi 'mi Kuse, nku nda̱ nanki Arimatea̱ xi ta̱ ja tsichu ma nku nda̱ ni'yakuyáha̱ Jesu. \v 58 A̱s'a̱i ngjisehe̱ Pilato̱ ko̱ tsankihi̱ yjonintehe̱ Jesu. Kitsjá kju̱a̱ Pilato̱ nga k'u̱a̱i̱hi̱ ndo̱ yjonintee̱. \p \v 59 Jakj'á Kuse yjonintee̱. Nku najyun je kik'ontikjájnu \v 60 ko̱ ngjingjájñaya nku ti̱xa̱ tsjó tse̱tse̱he̱ xi kits'ínndat'á na̱xi̱u̱. A̱s'a̱i kik'ontikjá nku ndji̱o̱ chánka nga y'échjane a̱nkju̱a̱ tsjóo̱ ko̱ ngji. \v 61 Y'entu a̱nkjín tsjóo̱ Maria̱ Magdalena̱ ko̱ Maria̱ xinkuu̱. \s1 B'i̱ ts'in kin'e kunntá já juu̱n tsjóo̱ \p \v 62 Ni̱stjin xi ma ndyjuu̱n, nk'ie nga j'a ni̱stjin nk'ie nga s'enda ni xi machjén S'í Pascu̱a̱, a̱s'a̱i kama ñjakú já na̱'mi k'aku̱ ko̱ já fariseo̱ nginku̱n Pilato̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p \v 63 —Ji nda̱ nti̱a̱, f'áítsjenni̱ nga b'a̱ kitsú nda̱ tsank'óo̱ nk'ie nga tíjña sa: “Nk'ie nga kj'u̱a̱ jan ni̱stjin, kj'u̱a̱íya ngáhana ngabayoo̱.” \v 64 Kui b'a̱ maha, b'a̱ ti̱xín nga chúnnta tsjóo̱ santaha nkúhu nga kj'u̱a̱ ni̱stjin xi ma jahan. A̱t'aha̱ tsa najmi ma, kutsa kj'u̱a̱íhí já ni'yakuyáha̱ ndo̱ nga jyuu̱n ko̱ ngju̱a̱i̱ko̱ ndyjé yjonintehe̱. A̱s'a̱i: “Ja j'áíya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱”, ku̱i̱tsu̱hu̱ xu̱ta̱. Tsa b'a̱ ts'i̱ín jóo̱, 'yún s'e̱ sa én tsank'á xi ku̱i̱tju a̱skahan nga xi tjuu̱n. \p \v 65 B'a̱ kitsú Pilato̱: \p —Tankínko̱o já juu̱n. Tankíún n'e̱ kunntó tsjóo̱ xi nkú ts'ín mjenu̱u. \p \v 66 A̱s'a̱i i̱ncha ngjisehe̱ tsjóo̱. Nku ndji̱o̱ y'échjaneko̱ho. Y'échjane sisin ko̱ y'éntu já jun xi kikunntá yo̱. \c 28 \s1 B'i̱ kama nk'ie nga j'áíyaha̱ Jesu ngabayoo̱ \r (Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10) \p \v 1 Nk'ie nga j'a xua̱tu̱, ja tífi ma sen ngáha ni̱stjin xi b'atuts'i̱hi̱n ra̱ tuntjóo̱, ngjisehe̱ tsjóo̱ Maria̱ Magdalena̱ ko̱ Maria̱ xinkuu̱. \v 2 A̱s'a̱i tu̱ nkuhú chón xi tu̱ xí 'yúhún kama. Nku ntítsjehe̱ Nti̱a̱ná nibajen nk'a ján. J'aikjexín ndji̱o̱ xi tjíchjane a̱nkju̱a̱ha̱ tsjóo̱ ko̱ yo̱ y'ejñasun. \v 3 Xi nkú joyaha nd'ích'o̱n tjín sénni̱stjihi̱n ko̱ taba xúxú najyun xi yja xi nkú joyaha nch'án. \v 4 Nk'ie nga i̱ncha kikie ntítsjee̱ já jun xi tíi̱ncha kunntá tsjóo̱, tu̱ xí i̱ncha kitsankjúhún nga i̱ncha kik'atsé. B'a̱ i̱ncha kik'ientu xi nkúhu tsa ja k'ien kik'ientu. \p \v 5 A̱s'a̱i kinchja̱ko̱ ntítsjee̱ jminchjíu̱n nga b'a̱ kitsúhu̱: \p —Najmi tu̱ binkjun. Be nga Jesu xi kis'et'a kruu̱ tíbinchisjó. \v 6 Najmi ta̱ e̱i̱ tíjñaha. Ja kaf'áíya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱ xi nkú nga kitsú. Nibáha̱so̱o a̱nte má nga kis'ejña. \v 7 Ki̱tsa̱ tankínk'inyoho̱o já ni'yakuyáha̱ nga ja kaf'áíya ngáha̱ ra̱ ngabayoo̱ Jesu ko̱ ngju̱a̱i̱ títjuhu̱n a̱nte Galilea̱. Yo̱ sku̱e̱. Ja kuaxinyanu̱u ni xi tjíhin nga xínnu̱u. \p \v 8 A̱s'a̱i tsitju ki̱tsa̱ ki̱tsa̱ jminchjíu̱n a̱ya tsjóo̱. Títsankjún ko̱ tsjo ṉkjún tímaha̱. Tsangatsanka nga ngji tsúyaha̱ já ni'yakuyóo̱ ée̱n. \v 9 Ko̱ nga tíi̱ncha fi, tu̱ yo̱hó kisatéjin Jesu ko̱ janiñaha̱. A̱s'a̱i i̱ncha ngjik'úhu̱n ko̱ kitsubakjá sjai nga kits'íntsjoho̱. \v 10 B'i̱ kitsú Jesu: \p —Najmi tu̱ binkjun. Tankínk'inyoho̱o já nts'é nga katji a̱nte Galilea̱. Yo̱ sku̱e̱na. \s1 B'i̱ ts'ín kitsúya já juu̱n ni xi kamoo̱ \p \v 11 Nk'ie nga tíi̱ncha fi jminchjíu̱n, a̱s'a̱i ngji k'u̱a̱ já juu̱n a̱jin na̱xi̱nantóo̱. Ngji tsúyaha̱ já na̱'mi k'aku̱ ngatentee̱ ni xi kamoo̱. \v 12 A̱s'a̱i kama ñjakú já na̱'mi k'aku̱ ko̱ jáchá xi ta̱ tjíhi̱n xá nga y'éndako̱ xinkjín. A̱s'a̱i kitsjá ṉkjúhu̱n to̱on já juu̱n ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p \v 13 —B'i̱ ti̱xíún: “Kaf'aijyún já ni'yakuyáha̱ ndo̱ ko̱ kafiko̱ ndyjé yjoninte k'ie̱n nk'ie nga kisuntuféi̱.” \v 14 Tsa ku̱i̱nt'é nda̱ títjuu̱n niu̱, ji̱n yai̱ xi nkú n'e̱ chu̱bani̱jmíko̱i̱. Najmi tu̱ jun fanto̱ho̱ yjonu̱u. \p \v 15 A̱s'a̱i jakj'á já juu̱n to̱oo̱n ko̱ b'a̱ i̱ncha kitsú xi nkú kik'ihi̱n. Kui én xu'bi̱ xi tu̱ yje chubani̱jmíyahá sa a̱jihi̱n xu̱ta̱ xi ntje̱ judio̱ tje̱he̱n ra̱ santaha ni̱stjin nd'a̱i̱. \s1 B'i̱ ts'ín kitsjá xáha̱ Jesu já ni'yakuyáha̱ \r (Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23) \p \v 16 Já ni'yakuyá xi te nkuu̱ i̱ncha ngji a̱nte Galilea̱ a̱sunntu tje̱nki̱ xi kitsú Jesu. \v 17 Nk'ie nga i̱ncha kikie Jesu, kits'íntsjoho̱, tu̱nga tjíhín xi jo jan kamaha̱. \v 18 A̱s'a̱i Jesu ngjisehe̱ já ni'yakuyáha̱ ko̱ b'a̱ kitsúhu̱: \p —Ja kik'a̱i̱na nga kuatexumaha̱ ndji̱o̱jmi ján ko̱ a̱sunntei̱. \v 19 Kui nga tankíhinnu ko̱ n'e̱ mo xu̱ta̱ ni'yakuyána̱ ngayjee̱ xu̱ta̱ na̱xi̱nantá xi tjín a̱sunntee̱. Ta̱tentó xu̱ta̱ tu̱ xi Nti̱a̱ Na̱'miu̱, Ntíu̱ ko̱ Espiri̱tu̱ Santo̱ ka̱mats'e̱he. \v 20 Ta̱kúyoho̱o nga kats'íntjusun ngayjee̱ kju̱a̱téxumana̱. An kúáte̱jñajinnu̱u ngayje ni̱stjin santaha nkúhu nga kfe̱ a̱sunntee̱.