\id HEB Lewo \h Le Yu Lala \toc1 M̃aki Nap̃a Pa Ke Pan LE YU LALA Nap̃a Amlelaga \toc2 Le Yu Lala \mt2 M̃aki Nap̃a Pa Ke Pan \mt1 LE YU LALA \mt2 Nap̃a Amlelaga \imt1 Visayuena Na Tusi Nene \is1 Suniena plas na tusi nini \ip Yaru nap̃a siri m̃aki nini, naga siri pano pa p̃egas tai kiena li nalelagaena lala nap̃a asum̃a am̃al ke pog m̃arera lala e kiela maliena, komin yaru la nap̃a pe amlelaga re poli asum̃a akawela ke amio la. P̃elaga nap̃a yaru la akawela manene amio la sanene, kila sane am̃al m̃arera, a lavis aligan kiela lelagaena e Yesu Kristo. Ana yaru nene pisa panila sape monar asum̃alu m̃arera e kiela lelagaena lala. Naga pisa panila sape Yesu Kristo ga pe yaru wo nap̃a pisa meraravan Ntewa pan ita. Ana na visa meraravanen suri nene, naga pisayu suri telu. \ip Suri na sumo, naga pisayu sape Yesu naga pe narina Ntewa kemua lelaga nap̃a sum̃a vano vano tap̃atete p̃isi pogos tai. Pe lelaga nap̃a naga pe narina Ntewa rui, ana naga m̃ena sum̃a p̃ikeyon kinasinen p̃elaga nene na logearen Ntewa, e sur la nap̃a kila naga mloge piowa e tasnena. Ana komin nap̃a naga pe narina Ntewa, naga mon la metavan navisawalena lala, pona navisi lala, pona Mosis m̃enaga. \ip Suri na lua, Ntewa pisawal rui sape Yesu, naga pe p̃arin yaru wa nap̃a naga mon manene metava nap̃a sum̃a vano vano tap̃atete p̃isi pogos tai. Naga pe p̃arin yaru wa nap̃a taulu make p̃arin yaru wa na sumo lala. \ip A suri na telu, e yum̃aena kiena Yesu nap̃a naga pe p̃arin yaru wa na mon manene metava, naga maren natamaliaen yeririna makega, p̃arplan kiela milamulena viowa lala, kila la pe amarau re si poli, a mla malena nap̃a ve uro re panila. Na kup̃ap̃aena nasumo lala, la ape totou na kup̃ap̃aena ga nap̃a Yesu Kristo kila. \ip E marana na keviu lualima taaga pa taaga, yaru nap̃a siri m̃aki nini naga pisayu yaru lap̃asa e Tusi Marua nap̃a amlelaga m̃arera e Ntewa. A naga pisa pa la nap̃a naga siri m̃aki nini panila, sape popon ataveve malena kiena la nene, vena akilia asum̃alu m̃arera silaga, vano vano-o tol luwasnen kiela maliena. A silaga, monar akira avisu Yesu, vena akilia ava awarpoyo e pog m̃arera lala, nap̃a asum̃a atol ke e yaru la nap̃a asum̃a akila ke m̃arera panila pap̃isi. A na kilamakeen kiena visena, naga pis ruru pan kiena yaru lala, pisa panila sape monar avisuar ruru kiela maliena lala. \is1 Komp̃asnen tusi la na nini \ili Visena p̃esa. Kristo kila meraravan Ntewa panita 1:1-3 \ili Kristo naga mon laa metavan navisi lala 1:4—2:18 \ili Kristo naga mon laa metavan Mosis amio Yosua 3:1—4:13 \ili Kristo naga mo laa metavan p̃arin yaru wa lala 4:14—7:28 \ili Naviranarena viu naga mon laa metavan naviranarena marua 8:1—9:28 \ili Kup̃ap̃aena nap̃a Kristo kila naga mon laa metavan kup̃ap̃aena marua lala 10:1-31 \ili P̃elaga na lelagaena naga po pap̃isi 11:1—12:29 \ili Visena la nap̃a kila yaru la asum̃alu m̃arera, a visena maro 13:1-25 \c 1 \s1 Yesu na mon la metavan li navisawalena lala \p \v 1 Kiau erau le Yu lala, nakonua konua la rui Ntewa pisawal kiena visena yam mokliu pa kieta yermarua lala, e mrapa la moki a e p̃elaga wo la nap̃a peve tap̃ena, pimi molue kome kiena navisawalena lala. \v 2 Ana nanagane, e legiena maro la nap̃a tesike e ne, naga pis mesmes nena pan ita pimi kome Narina Yesu. Narina ne nane nanua sumo, e nasiien yomarava, Ntewa miyum̃ae kome naga, lalua amliganar make pog a yo lala, a siraunia, Ntewa pisirlua Narina nena, mligan sur punu ga sike e limana, naga pe p̃arun la. \v 3 Narina nene, naurarena kiena ne Ntewa tego e kiena malena, sane kus nena marana ne Ntewa veraga, pe totou na p̃elaga kiena ne Ntewa. A nam̃areraena na kiena visena m̃arera pap̃isi, naga ga p̃uarar sur make ga na yomarava nini, a yo tap̃ena m̃ena lala su ruru sum̃a ga. A naga ke narui naga tam̃an naga pimi kilavan make kieta mlamulen viowa lala, a pogos nap̃a kila make ruru kiena yum̃aena nene e yomarava nini, p̃asup̃e si pa ma e peni, pa to metava e lepas nen Arimana na p̃amarua, P̃arin Sup̃e nae ma e peni. \s1 Yesu na mon la metavan navisi lala \p \v 4 Yesu totano e nene sanene, naga mon manene la metavan navisi la nap̃a asike ne, komin kia nap̃a naga p̃aria vanon kiena yum̃aena, po manene la taulu kiela kia. \v 5 Visae tevisu e Siriena Wa lala, visena moki nap̃a sike ea nap̃a asape Ntewa kila Narina mon manene la metavan navisi lala. E visena la ta nene, Ntewa pis pa kiena Navisaarena nena, sape \q1 \qt “Ko na, nepisu sane p̃ane opim ope naruu nenaga, a nepim nepe Arimom̃a kemua lelaga.” \qt* \rq Yauena 2:7\rq* \m A ta sina pisa m̃ena sanini, sape \q1 \qt “Yoko in na neim neve Arimana, a yoko naga ve naruu.”\qt* \rq Sam2 7:14\rq* \m Visena lua nene, Ntewa pe pisa re nena pa kiena navisi la ta poli, sape pe Narina Wa, ana pisa ga pa Yesu. \v 6 A visen si tai, pisayu pogos nap̃a Ntewa sinenan sape ligan narina m̃earu nene imi e yomarava, ana pisape \q1 \qt “Popon navisi make ga alotunia.” \qt* \rq Naw 32:43\rq* \m \v 7 E lepas kiena ne navisi lala, la akila yum̃aena wo la mokliu, ana Visena Wa pisayu la, sape \q1 \qt “Navisi kiena ne Ntewa lala ap̃ar kiena visena, asa ga lagi, amiyum̃ae kiena ne Ntewa, asa ga kapi.” \qt* \rq Yauena 104:4\rq* \m \v 8 Ana pogos nap̃a Visena Wa pisayu Narina ne Ntewa, sape naga mon manene la metavan navisi lala, pisayuia sane naga maran taaga sa ke Ntewa, pio naga Ntewa. Pisayu naga, sape \q1 \qt “O Ntewa, kiom̃a lele wa na totanoena naga mon lue ga na m̃eke ne. Plaki na kiom̃a nasup̃enena, naga p̃elaga wo ke narui. \qt* \q1 \v 9 \qt Ko okekaran manene la p̃elaga nap̃a po, ana yepmavin visuen p̃elaga viowa, ana kiom̃a Ntewa na mava naga mligan ko opa metava, opa manene la metava otaulu kiom̃a erau lala, kila ko okekara keviu sa nap̃a miyowauia ruru ko e ponotaninu wo tai.” \qt* \rq Yauena 45:6-7\rq* \m \v 10 A e visen si tai, tepisu nap̃a Ntewa na mava pio Narina sape Sup̃e, a pisayu pupia sur kerkeviu la nap̃a naga sii la, sape \q1 \qt “Sup̃e, ko ke narui ko opisirlua purp̃es nen yomarava, lumom̃a ga miyum̃aen sinapane ma metava. \qt* \q1 \v 11 \qt Ana sur la nene, yoko amenunu makea, akokovio, ana yoko ko na osike osike lue. \qt* \q1 \v 12 \qt Sane takue marua tai, yoko osulowar la owar plan la nenaga, a sane mom̃a kulsota marua tai, yoko oyenlua nenaga, ana yoko ko na ove urviu maran ve taaga silaga, a kiom̃a kas la tap̃atete p̃isi pogos tai.”\qt* \rq Yauena 102:25-27\rq* \m \v 13 A visen kiena ne Ntewa tap̃ena si sike ga wa, nap̃a pe pisali re pa navisi tai poli wa, ana pisa ga pa Narina naga taaga, sape \q1 \qt “Ototano e lepasneu na p̃amarua, otom̃a sanene, vano-o yoko neligan kiom̃a nasinekar lala aim ave takue na vilanvanen lam̃a ea.” \qt* \rq Yauena 110:1\rq* \p \v 14 Nane visena maro e lepas nene narui, nap̃a pisayu sanape nap̃a navisi kiena ne Ntewa lala la na amiyum̃ae kiena ga, la ape ninuna na waren kiena visena, a ape naiila itaena vena tetol natamaliaena, ana yaru tai sike ga wa naga mon metavan la make ga, nane Narina Wa ne nane Yesu, nap̃a Ntewa pis maro pan ita ea. \c 2 \s1 Nalologena wo viu kiena ne Yesu mon la metavan navisaluaena marua kiena Mosis \p \v 1 Sanene, visena wo lelaga nalologena wo la nap̃a temloge pa narui, monar tesitom urmi manene e la, monar touarar ruru m̃arera. Visae peraga, tevisuaria sap̃isi korur yan plan ita si vetania. \p \v 2 E lepas nen navisaluaena marua nasumo lala, navisi ga la ap̃ar pimi, ana kana visena ne lala amesmes ga, a am̃arera pap̃isi. Ana na kilaroen kana visena make ga, a kana nalogeluen make ga, kana nakoaena ruru napo sike p̃a rui. \v 3 Ana nanagane, nalologena wo viu pimi tol ita p̃a rui, a naga keviu taulu manene navisaluaena marua nasumo. Sanene, visae tesitom korenan mrapa na kieta natamaliaena nap̃a sike ea, yoko tap̃atete nena toure vetan kana nakoaena nena-a p̃isa. Kieta Sup̃e ke narui naga kila p̃esan lologena wo pimi m̃alivi, a la nap̃a amloge pisawal e kiligala, la apisawal liluen pimi pan ita, akila merarava van ita apisape lelaga. \v 4 A Ntewa m̃ena miila naga e visena nene, nap̃a naga kila kile lala, a sur nailanen lala, a yum̃aena lala na kiena nam̃areraena, a metavania, naga kiakian plan nalaena lala kiena ne Ninuna Wa pan ita ai nap̃a naga sitom sape la vania. Ana tepisu sur la nene, tekilia tesape lologena wo kiena ne Yesu Kristo naga pe visena tai nap̃a naga po manenea taulu kieta navisaluaena marua ita le Yu lala. \s1 Yesu ve Sup̃e e yomarava nap̃a yoko imi na wa \p \v 5 Tekilia tesape Yesu naga mon la metavan navisi lala, komin nap̃a e lepas na yomarava nap̃a pimi ke ne, yoko Ntewa tap̃atete ligan navisi la ave sup̃enia, ana mligan sike vatanon Narina. \v 6 Sur nene Tus Marua m̃ena pisa, e visen tai kiena ne P̃arin Sup̃e Tepet nap̃a pisa pa Ntewa, sape \q1 \qt “?Sur wo ya na sike e yaru, nap̃a kila ositom manene naga sanene? \qt* \q1 \qt ?Pona ya ne kila om̃alivi ke e narina ne yeririna? \qt* \q1 \v 7 \qt Nanua, omligan naga sike tanon navisi lala, ana nanene na yam plas la ga, \qt* \q1 \qt a nanagane, opisirlua si naga rui. Omligan naga metava e yo wo tai amio kana pupia naurarena a nawarwarena nena, \qt* \q1 \v 8 \qt ana omligan sur make ga sike vatanon kiena nam̃areraena.” \qt* \rq Yauena 8:4-6\rq* \p Ana pogos nap̃a Ntewa kila yaru ve p̃arun sur make ga, kila sane pe sur re nena tai nap̃a naga pe pe sup̃en re poli. Naga kila sane sape ve sanene, ana pimi tol nanagane, pe tepisu make re sur la e yomarava nini poli wa e kilamarata pa mapin sa nap̃a Ntewa sinenania. \v 9 Sur la pere wa, ana silaga tekira tepisu ga Yesu, nap̃a Ntewa pisirlua naga pa mon manene la metava. Nanua sumo Ntewa sinen miye ita pap̃isi, ana kila Yesu pito tano yam plas la ga, kila naga patanon navisi lala, a kila naga p̃ar manene pupia naloge viowaena na namarewoitaena, ana siraunia, pisirlua sina, paia ruruia amio naurarena nae peni. \s1 Yesu pe kieta natamaliaena, pe kieta p̃arin yar wa \p \v 10 P̃elaga na yum̃aena kiena ne Ntewa na tamaliaitaena nene naga mesmesu, komin naga sii sur make ga, a sur make ga pe naga kiena, ana sinenan sape taulu maran si pupia p̃egas nen narina la tai vetan yomarava nini, aim si ave kiena. Naga sinenan sape kila sanene, ana nakilaena na m̃arera pap̃isi, ana m̃al mrapa taaga ga nakilaena, naga sanini: mrapa naloge viowaena kiena ne Yesu, nap̃a Ntewa kila ga naga pimi pe yeririna, naga pe yar natepoen yom̃arua vena taulu kieta natamaliaena. \v 11 Yesu kilia sumon ita sanene komin naga ke narui nap̃a kila ita temekiki, kila narui naga kekaran nap̃a pisu ita sane tepe mratava taaga ga temio. \v 12 Visena telu e lepas nene apisa sanini. Tai sike e tus kiena ne Yauena lala, sane Yesu pis pa Ntewa, sape \q1 \qt “Yoko nevisawal ruru kiom̃a kia va wolai lala, yoko neieluar ko likan yeririna lala.” \qt* \rq Yauena 22:22\rq* \m \v 13 Ta sina, pisawal nap̃a Yesu mlelaga e Ntewa sa ke nap̃a temlelaga e naga, visena nap̃a sike e tus kiena ne Navisawalena Aisea, sape \q1 \qt “In ke narui, nap̃a kiau nawasineena, nemligan sike e naga.” \qt* \rq Ais 8:17\rq* \m Namaro, visena si tai kiena ne Aisea, pisayu Yesu amio wenla lala, sape \q1 \qt “Nane in ke nane nesike nini narui, nemio narina ne Ntewa tap̃ena lala nap̃a naga mligan la e lum̃au.” \qt* \rq Ais 8:18\rq* \p \v 14 Ana ita narina ne Ntewa la nini, ita make ga tepe yeririna, temio tasneta a kata kuruta, ana nap̃a Yesu imi ve wenla kemua lelaga e ita, naga pimi e yomarava nini, naga tasnena a kana kuruta sa ke ga ita. Sanene, pogos nap̃a tam̃an si naga mare wo ita, ana kiena marena nene m̃elua puryukawaena kiena ne p̃arin sup̃e na m̃areraena na marena, nane Yermare. \v 15 Naga m̃elua m̃areraena kiena ne Yermare, mlup̃ar plan kilika lala nap̃a ap̃anaria kararkare ruru ita nenaga, sane maraunen marena nap̃a temloge viowagania e kieta malena wetelu. \v 16 Lelaga nap̃ane, yum̃aena wo na iilaena kiena ne Yesu, pe kila re pa navisi nae ma e peni la poli, ana kila ke ga pan ita na yomarava nini. Visena la mokliu apisa visena sanini, asape \q1 \qt “Naga sum̃a miila ruru ke lus kiena ne yermarua Epraam lala.” \qt* \rq Ais 41:8-9\rq* \p \v 17 Nane sitomena kiena ne Ntewa sanene. Naga pisu sane Yesu monar imi sane ita wenla lala e sur make ga, vano-o kilia kilia ruru ita, kilia sinen ye ita. Ana tekilia towasinea, sa nap̃a yoko naga masisun yum̃aena nap̃a yoko naga kila va Ntewa komin kieta mlamulen viowa lala, nap̃a kila kieta marawo temio Ntewa, sane pe kieta P̃arin Yar Wa. \v 18 Naga pisu pupia nakilaliena pimi m̃alivin kiena malena, mloge piowagan pano-o tauluia, ana kila naga kilia iila ruru ita sina e pogos nap̃a nakilaliena imi m̃arera m̃ena ga van ita. \c 3 \s1 Yesu mon la metavan yermarua Mosis \p \v 1 Wolai a vineu wa lala, nap̃a amlogear navioena nae peni rui, nepisa pan amiu rui nesape Yesu kilia iila ruru ita, ana nenagane nom̃areran amiu, sineun nesape popon asitomyu manene naga va laa sane wa, sane naga pe nalologena a naga pe p̃arin yar wa na kieta nalelagaena. \v 2 Tevisu veve ruru li Yesu amio yermarua Mosis nanua. Yermarua Mosis nanua sumo, naga masisun kiena yum̃aena la pap̃isi e mratava m̃ana ne Ntewa, a Yesu m̃ena masisun yum̃aena la pap̃isi nap̃a Ntewa pisirlua naga sape naga yum̃aenia. \v 3 La ga luwoka amasisun yum̃aena, ana Ntewa pisirlua Yesu pa manene la metavan Mosis, komin nap̃a sane Mosis naga sike ga loyum̃a m̃ana ne Ntewa, kila ke kana narin yum̃aena ne lala, ana pupia yum̃aena na visirluaen yum̃a nena, Yesu ga kila. \p \v 4 Yum̃a make ga, monar yar tai nap̃a yum̃aenia, ana Yesu ke narui naga miyum̃aen yum̃a m̃ana Ntewa, ana Ntewa naga pe p̃arun yum̃aena nene. \v 5 Sanene, Mosis naga pe yar na yum̃aena, masisun ruru kiena yum̃aena make ga loyum̃a e mratava m̃ana Ntewa, pano tol nap̃a naga pe yar na visawalen pupia visen kiena ne Ntewa lala nap̃a apisawal liluen ke pimi tol nanagane, \v 6 ana Kristo naga kila pa manene la sane, komin naga masisun visuaren pupia yum̃aena make ga na yum̃a nene, sane naga pe m̃earu na pupia kana p̃ar nena. \p ?A yum̃a nene na pisa ke ya ne, pona pisa ke ai? Sum̃a pisa ita ke ga ne, komin visae ve temarau re, a visae tekekaran kiena navisaaren lala, touarar ruru kieta nawasineena e la, ita teve kiena namratava wa ruru nena lala. \s1 Yesu mon la metavan Mosis, a monar telelaga manene va la sane taulu la nap̃a Mosis sumon la \p \v 7 Visena ta teke e Siriena Wa, nap̃a pe visena kiena ne Ninuna Wa na kilap̃ege itaena, nap̃a pisa sanini, sape \q1 \qt “P̃ane, visae aloge pulgon Ntewa, \qt* \q1 \v 8 \qt pe pon re si kiamiu sitomena la imi si m̃arera poli, sa nap̃a kiamiu yermarua la akila rui. \qt* \q1 \qt Nanua sumo, e yomema, asike e pog na kilalien tai pap̃isi, asum̃a pano-o asum̃al ke sina ga akila p̃arila. \qt* \q1 \v 9 \qt Ana Ntewa pisu la, pisa sanini, sape \qt* \q1 \qt Nayalena kena la nene nap̃a tol kas lualima yam vari ne, nesike nemio la silaga, apisu kiau naiilaena wo la pan la, ana p̃elaga kien la nene na kilali in pap̃isi. \qt* \q1 \v 10 \qt Kiela p̃arm̃arera kila sineu pikirara pap̃isi, ana nepisu sane peraga, la nene na, silaga asum̃a apa e nene apa e nene amiyepe ke petan kiau mrapa mesmes lala.\qt* \q1 \v 11 \qt Sineu maren la ne sanene narui, sineu kar la pap̃isi, ana nesum̃alu narui, nepisaar pan la nesape purvanua wo navaruruena nap̃a nekila ruru sum̃ate la nesape ve kiela, yoko ve ava re si loyum̃a ea.” \qt* \rq Yauena 95:7-11\rq* \p \v 12 Wolai a vineu lala, komin sur ne la nanene, popon kam na avisuar ruru amiu. Pe pon re visae amiu yar tai, sitomen viowa sike e naga, pona sinena ve lelaga re si narui, kila nap̃a naga werelua si naga vetan malena wo kiena ne Ntewa mali. \v 13 Pe sinetan re ita yar tai loru sanene poli, ana monar tela visena naiilaaren van ita silaga e legiena punu ga, vena ve ita yar re tai nap̃a p̃elaga na mlamulen viowa la visa kotalia kare re naga vano-o naga manin nenaga. Visena nap̃a meta ne sape “P̃ane, visae aloge pulgon Ntewa,” ana naga pe visena nasumo tai, ana sum̃al sum̃a ga, pulgona pio ke na wa, tesike e kana legiena na logearen la na wa. \v 14 Popon touarar kieta lelagaena m̃arera ve sa nena ga nap̃a temlelaga p̃esan ea, popon tesum̃al m̃arera tesum̃a vano-o tol luasa. Ana visae tekila ve sanene, yoko temio Kristo, teve yar na war viraviranen naurarena wo lala kiena ne Ntewa. \v 15 Lelaga nap̃ane-e, Visena Wa nap̃a metava pisa sanene, sape pe pon re si sinemiu la im m̃arera poli, sa nap̃a yermarua lala akila e pogos na kilaliena lala e yomema, nap̃a asum̃alu akawe visena kiena Mosis. \p \v 16 ?Ana la ne akila p̃ar m̃arera sanene, a la nene? La nap̃a akila sanene, la nap̃a akekaran amlogear p̃esan pulgona Ntewa, p̃is narui apatanon kiela yar keviu yerkawa Mosis, naga sumon la apetan Isip. Naga sumon la amolue petan yo nene ana pe yam piavi re poli, akawe ke sina naga. \v 17 ?A la nap̃a akilali Ntewa, amiyuyur sinena e kas lualima yam vari nene e kiela nayalorena, pano-o sinen kar manene la la, la ke nene na wa? Ee, la nap̃a akila sanene, la ke ga nene na wa, nap̃a naga tamalia la, ana siraunia akila luen ga mlamulena piowa e marana, pano naga kila amarmare ga, puryula la sutetai kar ga sike e yomema. \v 18 ?A la nap̃a naga pisaar sape yoko la tap̃atete ava loyum̃a e kiena purvanua wo tanea navaruruena nap̃a kila ruru sape ve kiela, la ape yeririna la ne sanape? La nap̃a tap̃atete ava ea, naga la nap̃a akilakila ke p̃arila, nap̃a pe amlogear re sur ta poli. \v 19 ?A ya ne kila narui tap̃atete ava loyum̃a e yo wo na varuruena nene? Tap̃atete avavini vanon pe amlelaga re e Ntewa poli, a pe ap̃asine re naga poli. \c 4 \s1 Navaruruena wa kiena ne yeririna lala kiena ne Ntewa \p \v 1 Nanua sumo, Ntewa kila ruru tanea yo na varuruena tai kiena ne kieta yermarua lala, ana nanagane m̃ena ga kila ruru si kieta yo wo na varuruen rui. Nasiiena tere nene naga mal ruru ga sike na wa, ana pe pon re teve sa yermarua la nene poli, nap̃a akilalu kiela navaruruena nene, la moki nap̃a pe apa re loyum̃a e poli. Peraga, popon ita tevisu ruru ita yo, pe pon re nap̃a vano-o p̃isi na ita lap̃asa, la m̃ena akilalu kiela pulmas, Ntewa visu veve ruru la sa p̃isi ve ava atol re kiela navaruruena. \v 2 Naga nene komin nap̃a ita maran taaga ga sane yermarua la nene, nap̃a lologena wo kiena ne Ntewa tol ita, sa nap̃a tol la, ana akila sa nap̃a amloge, ana pe amla re si lelagaena to metavan poli. Pe amla ruru re si kana visena la nene e kiela malena la poli, p̃isi pe p̃ar re mras e la poli. \v 3 Ana e lepas kiena ne la nini nap̃a pe amlelaga re sanene poli, Ntewa pis m̃arera rui, pisa visena nap̃a nesiri metava yam tai rui. Visena nene, pisape \q1 \qt “La nene akila sineu kar la pap̃isi, \qt* \q1 \qt ana nepisaar nesape yoko la tap̃atete akilia atol kiau navaruruena nene.” \qt* \rq Yauena 95:11\rq* \p Ana ita nap̃a temlelaga kemua e lelaga, navaruruena nene naga pe kieta nap̃a teva loyum̃a ea. \p Navaruruena kiena ne Ntewa nene, naga kila ruru pe kieta su nakonua rui, komin e pogos nasiiena, naga miyum̃ae pano-o tol kana legiena orai ana p̃isi nena ga, \v 4 ana sa nap̃a Visena Wa pisa e yo lap̃asa, sape e kana legiena olua, naga pa ruru e kiena yum̃aena ne lala, pe miyum̃aen re si sur la nene poli. \p \v 5 Ana sur si tai, visena na metava pisayu nap̃a Ntewa pisape yoko yar lap̃asa tap̃atete nena atol kiena navaruruena, \v 6 ana visena nene kila meraravan sape sane monar yar si lap̃as asike koyo tai nap̃a yoko Ntewa tam̃an la ava loyum̃a. La nanua sumo, amloge lologena wo kiena ne Ntewa amio purvanua wo nap̃a pisaar pisape ve kiela, ana pe asum̃al re m̃arera poli, pe amlogear re poli, ana akila pal ruru nena ga, pe apa re loyum̃a e poli. \v 7 Ana kieta navaruruena sike na wa sike ne, a Ntewa pisaar kana legiena na tolena, komin kas mok p̃aro rui, P̃arin Sup̃e Tepet pisawal visena la nap̃a sike meta rui, nap̃a pisa sanini sape \q1 \qt “Nanagane visae aloge pulgona, pe pon re kiamiu sitomena la imi m̃arera si poli.” \qt* \rq Yauena 95:7,8\rq* \p Popon tevisu kilale sane “nanagane” nap̃a pisa e nini, nane kieta pogos ne nanini narui, nap̃a Ntewa kila ruruia vena tetol natamaliaena. \v 8 Asitomyuli yermarua Yosua nanua. Naga sumon kieta yermarua la komp̃asa apa loyum̃a e purvanua wo nap̃a Ntewa pisaaria, ana visae naga ke narui navaruruena kiena ne Ntewa nap̃a akus rui, yoko Ntewa tap̃atete si visayu pogos tap̃ena tai va Tepet, visave pe legiena na vaen loyum̃a e kiena navaruruena. \v 9 Ana peraga, naga sum̃a pisa ke pisape navaruruena wa nowo tai sike ga wa kiena ne kiena yeririna lala, \v 10 ana visae a nap̃a va loyum̃a ea, yoko wo nap̃a wo vana vap̃isi, yoko naga kilia va ruru e kiena yum̃aena make ga, sa ke ga nap̃a Ntewa m̃ena pa ruru e kiena. \p \v 11 Visae sanene, popon tom̃areran li nap̃a tetol navaruruena wa nowo nene, ana pe pon re m̃ena ita yar tai ve logear re Ntewa, yoko kilapalia. \s1 Visena kiena ne Ntewa po pap̃isi \p \v 12 Tesike vatanon visena kiena ne Ntewa, vanon kiena visena naga mali, miyum̃ae ke m̃arera pap̃isi, kilia yur malena kien yaru, mal pap̃isi taulu playu na mara nap̃a mal lepas luwoka. Visena kiena ne Ntewa kilia va warpoyo va loyum̃a e losineta, kilia va lip̃ere sur ya nap̃a teke e kieta sitomena, pona visuveve ya nap̃a teke e ninuta. \v 13 Lelaga, naga nap̃a yoko visuveve kieta malena, kilamarana tol make suria, tap̃atete ita yar tai tapolounia. \fig Visena kiena Ntewa, mal taulu playu na mara|alt="Two-edged Sword" src="59_Heb4.12_Two-edgedSword.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="4:12" \fig* \s1 Yesu pe kieta p̃arin yaru wa \p \v 14 Ntewa kilia make sur la ne lepas na e ita, ana potena pania nap̃a narina, pupia p̃arin kieta yaru wa nap̃a Yesu, naga mligan yo nini pa yalen silau ma e kiena yo ma metava e peni, pa kila ruru si mara wo pan Ntewa vanon ita. Ana vanon nap̃a kila ruru ita ke temio Ntewa sanene, popon touarar nalelagaena m̃arera ea, a popon ve teligan li re si naga pogos tai. \v 15 Kieta p̃arin yar wa nene, naga pe yar ta nap̃a pe mninue re kieta ursuen la poli, ana kilia ruru po pap̃isi nap̃a ita pe tesum̃al re m̃arera poli. Naga sinen miye ita, yoko iila ita, komin nanua naga m̃ena ga, natap̃aliena lala apim ke e naga m̃arera pap̃isi pania e lepas punu ga, sa ke ga nap̃a apim ke e ita. Naga sa ga ita, ana sur ga tai, natap̃aliena pe p̃ere re nena naga mloru e mlamulena viowa poli. \v 16 Visae ve sanene, tepisu sane tom̃al kieta mrapa narui vena tekilali nap̃a telen ita teva la lavis pun lele natotanoena wa kiena ne Ntewa, nap̃a pe purp̃es nen lemamiena. Ve temarau re sina, tekekaran nap̃a teim puna Ntewa, ana yoko tekilia tetol kiena sineyeena e kieta malena, yoko tevisu nap̃a kiena nasinewoena iila ita e pog m̃arera ya nap̃a tesike ea. \c 5 \s1 Yesu pe p̃arin yar wa na sineyeen yar lala \p \v 1 La nap̃a apuarar yum̃aena na p̃arin yar wa, apisiriplan la petan li wa tap̃ena lala vena kilaen yum̃aena na sanene narui. Yaru nap̃a pe p̃arin yaru wa, naga sum̃alu su likan yeririna lala a Ntewa, vena waren kiela nalaena lala amio nakup̃ap̃aena lala vania, vena naga kilia viewo kiela mlamulena viowa lala. \v 2 P̃arin yaru wa nene pisu kilale ruru nap̃a yar la asum̃a amiyum̃ae piowa ga, asum̃a amiyepe ga petan mrapa, komin nap̃a naga m̃ena pe kumpui ga, naga m̃ena kilia malum, kila sane sinena kilia ye ruru nena yeririna tap̃ena lala, naga mom̃au ruru nena pan la. \v 3 Naga sa ga yeririna tap̃ena lala, ana pogos nap̃a kila nakup̃ap̃aena lala, monar kila ve vanon re ga mlamulena kiena ne yeririna lala, ana vanon m̃ena kiena mlamulena viowa lala. \v 4 Komin sur ne nanene, pe pon re yar tai liganar si naga poli visave popon imi ve p̃arin yaru wa, ana Ntewa ga kilia liganar yaru vena war pupia kia na sanene, sa nap̃a naga mliganar yermarua Eron nanua sumo pe kieta p̃arin yaru wa p̃esa. \p \v 5 A e lepas kiena Kristo, sa ke m̃ena nene. Naga pe kieta pupia p̃arin yaru wa, ana naga pe pisirlua re naga pa metava sape naga sanene poli, ana Ntewa ga pisirlua naga. Visena kiena ne Ntewa nap̃a pisa sanene sike e nasiriena wa na sumo lala, nap̃a ta pisa sanini, sape \q1 \qt “Ko na nepisu sane p̃ane opim ope naruu nenaga, a in na nepim nepe arimom̃a kemua lelaga.”\qt* \rq Yauena 2:7\rq* \m \v 6 Tap̃ena, pisa sanini, sape \q1 \qt “In na nemligan ko sane yermarua Malkusteke, ko na yaru wa maro e kiena lus, nap̃a yoko ouarar m̃a yum̃aena nene vano-o ve uro re.” \qt* \rq Yauena 110:4\rq* \p \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46; Mak 14:32-42; Luk 22:39-46\x*Ntewa mligan yum̃aena nene pa Yesu, ana tepisu e pogos na kiena malena e yomarava nini, naga kila ke pa rui. Sila ga naga sitom manene yomarava nini pap̃isi, ana tagin pa Ntewa, wamarana mlau vanonia. Naga sum̃alar m̃arera sike e Ntewa sape visae kiena malena kovio, yoko Ntewa kila malia sina, ana naga m̃areran la sane nap̃a mlenwo itania. \p Ana Ntewa pisu p̃elaga wo na mom̃auena a navatanoena kiena ne Yesu, ana sinena myea, mloge kiena naviunena lala. \v 8 Lelaga nap̃a Yesu naga pe narina ne Ntewa rui, ana Ntewa tam̃an naloge viowaena na pogos m̃arera lala pimi pania, sape vian Yesu vena tol ruru p̃elaga na logearena e kiena malena. \v 9-10 Naga patanon make nasinenanena lala kiena ne arimana, pano-o kila make yum̃aena la nap̃a Ntewa mla pania, kila narui pisirlua naga sane yermarua Malkusteke. Sanene, Yesu pimi pe Ntewa kiena p̃arin yaru wa, pim pe purp̃es nen malena nap̃a ve uro re kieta ita punu ga nap̃a temlogearia. \s1 Popon teimi temarua ruru wo e Kristo \p \v 11 Ana kia nap̃a Malkusteke, kiena suniena marua wo la sike ne, nap̃a akilia akila meraravan ruru van amiu sanape e yar nene amio kiena yum̃aena. M̃areran navisayu ruruen merarava van amiu, komin nap̃a yam tai sa nap̃a kiligamiu pop̃e towe la sane. Ana visae kam na asitom asape aloge kilalelia, \v 12 \x - \xo 5:12 \xt 1Kor 3:2\x*yoko wo vap̃isi, komin nap̃a kam na amlelaga nakonua rui, ana atorokin nap̃a aim ave navianena na visena wa kiena ne Ntewa rui. Ana peraga, asum̃a ga sa ga nene, ana monar avian amiu si ea, siar si e kana purp̃es nen visena ne lala. \p !Lelaga nap̃a, kam na nakanen kinanen m̃arera la rui, ana sa ga nap̃a asum̃a sinemiun ke amun yu na wa! \v 13 La nap̃a amun ke yu sanene wa ape sisi ke ga wa, ana tap̃atete ave manmarua e visena na mrapa lelaga, \v 14 ana la nap̃a akan ke kinanen m̃arera, la amarua ruru rui. La ne sanene, kiela sitomena la miyum̃ae ruru pano-o apisu veve ruru make sur punu ga, ana akapur apimi po tol nap̃a apisu kilale ruru sur ya nap̃a po a sur ya nap̃a piowa. \c 6 \s1 Popon tevisuar ita ve towasup̃e re si teva varau \p \v 1 Komin sitomena la nene, popon teligan p̃elaga na sisi sike na, teva re laa sane wa e navianena m̃arera kiena ne Kristo na atorokin sitomena nap̃a marua. \p Tepilopu ita e kieta yum̃aena piowa namarena la rui, tetol naviawaena e Ntewa rui, ana popon ve tesum̃a teva re si ea. Naga sa nap̃a tekilavan lelen yum̃a rui, pe pogos na visirluaen narui. \v 2 Apian ita e nakeena rui, apu p̃arita rui, temlelaga rui tesape yoko tesum̃al si e marena, a tekilia rui nalip̃ereena ta sike ne amio kana nakoaena nena nap̃a yar viowa la akus vano-o tap̃atete p̃isi pogos tai. Sur la nene top̃aro make e rui, ana pe pon re tesum̃a teteteliv m̃aga e sur la nene silaga poli, ana popon tesum̃a teva re laa sane temio kieta Sup̃e. \v 3 Sur nene m̃arera pap̃isi, ana visae Ntewa tam̃an ga van ita, yoko tekilia teyum̃aen wo ga. \v 4 Lelaga, yoko tekilali nap̃a teva re laa ga wa temio naga silaga, ana sanapen la nap̃a amloru, apa si varau rui? \p La nene, la amial ruru p̃es e yomerarava asum̃a akinan ke e lokove nae ma e peni rui, a Ninuna Wa pimi m̃ena e la, a pogos nap̃a apa si apiowa sanene, yoko tap̃atete si avilopu la awasup̃e aim e malena. \v 5 Visena Wa kiena ne Ntewa miila la e kiela malena rui, a atol towe m̃a nam̃areraena na sup̃enena nap̃a pimi ke ne, \v 6 ana pogos nap̃a apilopu si m̃asila, akila p̃arila sanene, yoko aim awo si sanape? Peraga, yoko viowa van la vap̃isi, komin nap̃a akila ke sane asuar ke si Narina ne Ntewa meta e lak torovia, sa nap̃a asum̃a apisirilua ke naga e maran yar lala vena aviuelin kare si kiena kia. \p \v 7 Asitomyuli na nene. Porotano nap̃a mun yua nap̃a mloloru ea, ana p̃ar manene kinanen kan la nap̃a amiyum̃ae ke ea, ana Ntewa kekaran pap̃isi, kiena navisa ruruena sike ea. \v 8 Ana porotano nap̃a pe p̃ar re sur wo poli, p̃ar ga vilum̃ini viowa lala, naga sa ga nap̃a apiain ga maren pania, ana tap̃atete akila sur wo ta ea, yoko asikap ga narui. \fig Porotano nap̃a piowa|alt="Palestine Thistle" src="59_Heb6.8_PalestineThistle.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="6:8" \fig* \p \v 9 Erau lala lelaga pap̃isi, visena la ne sanene am̃arera pap̃isi, ana e lepas na pun amiu, in na pe nesitom re nesape kam na sanene poli. Peraga, nop̃asine amiu, sane mras nen malena viu nap̃a po kapuru ke e amiu na wa. \v 10 In na nemlelaga nesape yoko tap̃atete Ntewa sinen p̃esan kiamiu yum̃aena wo lala, a yoko tap̃atete sitom korenan vinayaena a sineyeena nap̃a kam na akila pania, pogos nap̃a kam na amiila kiena nalelagaena wa tap̃ena lala. Kam na amiyum̃ae po sanene, ana kila Ntewa kekaran pap̃isi, yoko naga m̃ena kila ruruia a kila wo van amiu. \p \v 11 Sanene, nesape neiilaar amiu sina, vena ve ava re si varau, kam na am̃areran ava re laa ga wa, ava m̃aga atol ga luas rui, vena akilia atol sur punu ga nap̃a kiamiu sitomena sike ea. \v 12 Kam na ve ave yowen re, ve yepemiu malum re, ana monar avesinaia e yum̃aena maran ve taaga sa ke kieta yermarua wo la nap̃a amasusun ruru yum̃aena, kiela sitomena la piayavi pano-o atol sur punu ga la nap̃a Ntewa pisaar p̃esan pan la. \s1 Visaarena kiena ne Ntewa pe lelaga pap̃isi \p \v 13 Navisaarena ta nap̃a Ntewa kila, naga kila pa yermarua Epraam, pisaar m̃arera pania e lepas na lus la nap̃a yoko amolue raunia. Pe kia tap̃ena re si nap̃a Ntewa kilia visa vena kila kiena navisaarena nene m̃arera poli, komin kiena kia naga mon metavan make kia tap̃ena lala, ana Ntewa pisaar ke sina e ga e kiena kia, sape \q1 \v 14 \qt “In na Ntewa, yoko nevisa ruru ko ve keviu vap̃isi, nekila kiom̃a lus la aim ave moki vap̃isi e yomarava nini.” \qt* \p \v 15 Ana Epraam lavisi sitom p̃ele visena nene, ana pisu nap̃a Ntewa kila kiena navisaarena nene m̃arera ruru po pap̃isi, ana pe sur koren ga nap̃a Epraam tol pogos m̃arera la mok pap̃isi, ana pe mligan re navisaarena nene poli, p̃uarar ruru m̃a pano-o pisu nap̃a siar tol ya nap̃a Ntewa pisaar pania. \p \v 16 E lepas na p̃elaga nakilaen navisaarena m̃arera, yar la asum̃a apisa kia kiena yar wa tai pona sur wa tai. Ana pogos nap̃a yar tap̃ena la aloge, la monar alelaga ea, tap̃atete si avisin sinekar vania, komin kia nap̃a apisa kila visena m̃arera. \p \v 17 Ana sanapen Ntewa? Naga m̃ena sinenan sape kila kiena visena van ita m̃arera ruruia, vena telelaga ea, ve tesitom p̃ele re. Ita na sane narina lala na waren kiena lalimana, ana naga sinenan sape tekiliaar ruru tesape kiena sitomena wo nap̃a teke e ita tap̃atete p̃isi pogos tai, ana kila kiena navisaarena pan ita m̃arera pap̃isi. \p \v 18 Navisaarena kiena ne Ntewa nap̃a pan ita m̃arera ruru sanene rui, komin naga pe pisokan li re poglis tai poli wa, kiena visena tap̃atete vilovilopu karea, ana metavan kiena navisaaren nene, pisa si amio kiena kia wa, vena kilaen kiena visena nene m̃arera nenaga. Ana sur lua nene, kiena navisaarena amio kiena kia, lalua amiyum̃ae lele taaga vena kila ita tesum̃al m̃arera tese kiena visena. Ita topur matan yo viowa nap̃a tesu p̃es ea, takalewele ke yo na suvanena, ana navisaarena lala kiena ne Ntewa akila kieta sitomena la piayavi ruru po. Sanene yoko tekilia teva tetol ruru yo wo nap̃a Ntewa kila ruruia a mligan sike e marata woga ga nap̃a. \p \v 19 Kieta nalelagaena m̃arera nene, nap̃a tesape yoko Yesu tamalia ita, naga sitomen ta nap̃a sane kilavaru na tararen waa. Yoko uarar ruru kieta malena, vena ve sur re si ta nap̃a kilia werelua ita, vano-o tol pogos nap̃a teva varaun pupia kulmrae loyum̃a e Yo Wa nap̃a pe Yo Wa pap̃isi. E yo nene teva tesum̃al nena tese marana ne Ntewa, yoko kieta sitomena lala akilia am̃arera ruru ke na wa asape woga ga van ita. \fig Kieta lelagaena towawa ma e peni|alt="Anchor" src="59_Heb6.19_Anchor.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="6:19" \fig* \q1 \v 20 Naga nene komin nap̃a Yesu sumon ita pa e yo wa nene rui, pa kila kiena yum̃aena sane kieta p̃arin yar wa, vena kila kieta mara wo temio Ntewa. \p Sa nap̃a tepisa rui, naga sane pe p̃arin yar wa maro na lus kiena ne yermarua yaru wa Malkusteke, ana naga pul plan kieta mlamulen viowa la rui, a yoko kila m̃a kiena yum̃aena na sanene vanon ita vano-o tap̃atete p̃isi pogos tai. \c 7 \s1 Malkusteke na sumo naga mon la metavan make p̃arin yar wa tap̃ena lala \p \v 1 ?Ana yermarua Malkusteke nene, naga ai, a kana suniena naga pa sanape? Tus nap̃a Nasiarena pisayuia, pisape naga pe yar na pogos kiena ne Epraam nanua sumo, pe p̃arin sup̃e na kumali marua wa nap̃a Salem, a naga pe pupia yar wa kiena ne Ntewa na mava. Ana pogos tai, yermarua Epraam pa kila mara pa kiena nasinekar lala, nap̃a p̃arin sup̃e tap̃ena lala, ana taulu la, p̃asup̃e ke si narui, pitawe Malkusteke kinae patanonia, ana Malkusteke pisa ruruia. \v 2 Ana Epraam mla nalaena pania, mlalua lualima petan ponotia na sur make la nap̃a taulu e pogos na mara nap̃a p̃arar ke sape wasup̃e si va m̃ana. Pupia yar wa nene naga pe yar tai, sa nap̃a kiena kia ga luwoka apisa. Kiena kia p̃es nena, Malkusteke, kana kinasa pisape “P̃arin sup̃e na mesmesu,” a kiena kia na lua pisa sanini, sape “P̃arin sup̃e na sum̃are,” komin naga pe p̃arin sup̃e nae pulkumali nap̃a Salem, nap̃a kana kinasnena na sum̃are. \v 3 Yar nene, kana suniena nena pe tap̃ena ga, komin nap̃a pe temloge re apisape kiena yermarua lalua na sanape, pona am̃a repina lala la ape lus nae pe wa. La pe apisawal re kiena maliena poli asape am̃a siar sanape, a pe suniena na kiena marena re poli. !Sa nap̃a naga pe mare re nena poli, sum̃a p̃uarar ke kiena yum̃aena na wa! Sanene, naga sa ga narina ga Ntewa narui, nap̃a yoko naga ve kieta yar wa m̃a vano-o tap̃atete p̃isi pog tai. \v 4 Komin sur la nene, tepisu e visena marua kiena ne Ntewa nap̃a kia na Malkusteke, naga pe kia tai nap̃a pa metava pap̃isi, pano-o tol repita yermarua Epraam, nap̃a asitom ke asape naga mon la metava rui, naga m̃ena patanonia, p̃ar nawaren pania e komp̃as nen sur la nap̃a taulu e mara. \p \v 5 Ana p̃elaga na laen nawarena na sanene, naga p̃elaga ta nap̃a navisaluaena pisape le Israel lala la monar akila luen ga. Kiela yar wa lala na lus kiena ne Livae, la monar avisuar ruru la, awarplan lualima petan ponotia e kiela sur make ga van la, komin la na sa ga namratava taaga, nap̃a ape lus kiena ne Epraam. \v 6 Ana Malkusteke nene, naga pe nae re mratava puna ne yermarua Epraam poli, ana Epraam pisu kilalea sape naga yaru wa tai, mlip̃ere nawarena komp̃as pania. Yermarua Epraam nena nap̃a Ntewa pisaar sur wo la pania, ana naga patanon Malkusteke. \p Ana pogos nap̃a Malkusteke tol nalaena nene, kekara, pisa ruru Epraam, a nanene kila meraravan si pan ita sane naga mon manene la metavania, \v 7 komin yar nap̃a torokin visa ruru yar tap̃ena, naga monar mon laa metavan yar nene. \v 8 Ana Malkusteke amio yar wa tap̃ena la nene, la make ga atol kiela nalaen la torok ga, ana la ape tap̃enan sur tai. Suri nene sanene, sape yaru wa lala ap̃ar kiela, ana siraunia amarmare, ana Malkusteke mla kiena, asape naga sum̃a pano-o pe mare re poli. \v 9 Ana sanap̃a Malkusteke mon la metavan yermarua Epraam, naga mon m̃ena metavan pupia kia tap̃ena nap̃a Livae. Lelaga kemua, Livae naga p̃esan nap̃a pe repina ne lus kiena ne yaru wa lala, ana naga m̃ena ga molue kome lus kiena ne Epraam, ana pogos nap̃a Epraam patanon Malkusteke, mla nalaena pania, sa ga nap̃a Livae m̃ena patanon Malkusteke mla nalaena pania. \v 10 Suri nene naga sane pogos nap̃a Epraam m̃alivin Malkusteke, kila pania, Livae pe paeme re e repina nene poli wa, ana sa ga nap̃a naga m̃ena kila. \s1 Yesu pe molue re e lus kiena ne yaru wa la poli, ana molue ga kome lus viu tai \p \v 11 Ana visena la ne ma metava apisawal ke pupia sur ta ne pap̃isi. Akila meraravan asape Ntewa p̃ere plan lus na yaru wa lala kiena ne Livae, pisirilua lus tap̃ena tai kiena ne yar wa lala, kus lelena. Yermarua Eron m̃ena pisirlua yum̃aena na lus kiena ne yar wa lala, ana Mosis p̃ar kiena navisaluaena nene pimi m̃alivi, ana visae Ntewa visu sane sur lua nene torokin kila ita temesmes ruru nena temio, vera na ligan sum̃a ga. Ana peraga, naga pilopuia, mligan si p̃arin yar wa viu tai pimi m̃alivin ita, nap̃a pe lus kiena ne yermarua tap̃ena nene Malkusteke. \v 12 Ana komin Ntewa pisirilua p̃arin yar wa viu nene, mesmesun m̃ena nap̃a visirlua kana navisaluaena viu tai. \v 13 Monar ve sanene, komin e nene naga pisayu kieta Sup̃e, nap̃a naga m̃alivi e lus ta nap̃a pe la re nena ta sum̃al se wonta ana kila yum̃aena kiena ne yar wa poli. \v 14 Lus nap̃a Yesu m̃alivi ea, tekilia tesape naga lus nae Suta, ana pogos nap̃a Mosis pisawal kia kiena ne lus kiena ne yar wa lala, naga pe pisawal re nena kia nap̃a Suta poli. \p \v 15 Ana lus na yar wa tap̃ena lala sum̃a ga, nap̃a Yesu molue komea, nane lus kiena ne Malkusteke nap̃a tepisasa ke narui. Sur ne nane kila narui tepisu sane Yesu pe sa re yar wa tap̃ena la poli, ana naga sa nena Malkusteke ne narui. \v 16 Tap̃ena la nene, apim ape yar wa komin ga nap̃a sane ape kana lus na kuruta mal nene, sa nap̃a navisaluaena marua pisa, ana Yesu pimi pe kieta p̃arin yar wa e pupia nam̃areraena na kiena malena nap̃a tap̃atete akila karea, nap̃a sike sike lue narui. \v 17 Tekilia tesape naga su lue sanene, komin nap̃a visena kiena ne Ntewa pisa rui, nap̃a sape \q1 \qt “In na nemligan ko sane yermarua Malkusteke, ko ope yar wa maro na kiena lusa, nap̃a yoko ouarar yum̃aena vano-o tap̃atete p̃isi pogos tai.” \qt* \rq Yauena 110:4\rq* \p \v 18 E nene, pimi merarava ruru pan ita sane Ntewa pilopu kiena mrapa na yum̃aena. Mrapa marua naga navisaluaena kiena Mosis na sumo, nap̃a sum̃al sukap̃ar pap̃isi, ana sa nap̃a kiena nam̃areraena naga pe torokin re kila sur wo ta van ita poli. \v 19 Naga kila p̃ele yon nap̃a kila mesmesun ruru ita, ana Ntewa mligan mrapa marua nena sike ga narui, kila si sitomen viu ta pa metava, kus lelena. Mrapa viu nane tekilia telelaga m̃arera tesape naga pe mrapa namalena nap̃a pe lelaga, nap̃a kilia sumon ita teim lavisin Ntewa. \p \v 20 Ana mrapa viu nena, navisaarena kiena ne Ntewa tai kilarar sum̃alar m̃arera su lue na sike ne. Yar wa tap̃ena na sumo lala, poglis nap̃a apuarar p̃arila, amiyawawo la vanon kiela yum̃aena, pe navisaarena re tai sanene poli. \v 21 Ana pogos nap̃a Ntewa pisirlua Yesu pimi pe kieta p̃arin yar wa, kila amio kiena navisaarena m̃arera tai. Naga sa nap̃a visena tai na Tus na Yauena Wa Lala pisa, nap̃a sape \q1 \qt “Ntewa pisaar m̃arera rui, ana tap̃atete si vilopu kiena visena nene, visave \qt* \q2 \qt ‘Ko na yoko ouarar yum̃aena sa nap̃a p̃arin yar wa kiena ne kiau yeririna lala, vano-o tap̃atete op̃isin pogos tai.’” \qt* \rq Yauena 110:4\rq* \p \v 22 Ana Yesu p̃uarar ruru kiena yum̃aena nena sanene, pe kile na naviranarena viu kiena ne Ntewa amio ita, nap̃a po manene la taulu na sumo, a pe nasiaren suri la nap̃a Ntewa pisaaria pan ita, yoko kila make ruru nena van ita sirau. \p \v 23 Nanua sumo na yar wa la moki, komin nap̃a ta miyum̃ae pano-o kovio, tap̃ena kus lelena, miyum̃ae m̃a pano-o, naga m̃ena kovio, la akilakila sanene. La tap̃atete asu lue, \v 24 ana Yesu, naga yoko su lue ga narui, ana yoko naga taaga ga uarar kiena yum̃aena sa nap̃a kieta p̃arin yaru wa vano-o tap̃atete p̃isi pog tai. \v 25 Sanene, naga sike ga e marana ne Ntewa silaga, mlen lue ga pania vanon ita, ana kila sane ita nanagane, pona ita la nap̃a tepim ke rau wa, ana naga ke narui nap̃a yoko tamalia make ruru ita punu ga nap̃a teva tokom puna teim lavisin Ntewa. \s1 Yesu na pe p̃arin yaru wa nena napo \p \v 26 Tekekara pap̃isi nap̃a Ntewa pisu sane popon ligan p̃arin yaru wa ta nap̃a po manene sanene imin ita. Naga pe yar ta nap̃a pe yaru wa pap̃isi, pe napiowaena ta to re nena ea p̃isa, merarava pap̃isi, kiena p̃elaga pe sa re nena yar na kilaen mlamulen viowa la poli, kiena kia pa manene laa to metavan punu ga sur nae peni. \v 27 Yar wa tap̃ena la nene, la monar akila luen ga kup̃ap̃aena na ikikena legiena punu ga. Sumo, monar akila vanon si kiela mlamulena viowa lala, a siraunia, akilia akila vanon mlamulena viowa kiena ne yeririna tap̃ena lala, ana Yesu na pe sa re nene poli. Naga kila kup̃ap̃aena na ikikinen mlamulena viowa na yomarava wetelu yam taaga, nanene e pogos nap̃a kup̃ap̃ain si tasnena vanon ita. \p \v 28 Lelaga kemua nap̃a navisaluaena marua pimi sumo, ana kiena p̃arin yar wa pe yar ga, malum ga, ana naviranarena viu nap̃a pimi marea, kiena p̃arin yar wa naga mesmes lue ga, nane Yesu narina ne Ntewa. \c 8 \s1 Naviranarena viu: yum̃aena kiena ne kiena p̃arin yar wa naga po manene la \p \v 1 Ana vianen la nap̃a meta ne apisa sur mok liu e lepas na p̃arin yaru wa lala. Ana pupia purp̃es nen visena tai sum̃a ga, nap̃a popon tesitom urmi ea, nap̃a pisa sape kieta p̃arin yaru wa wo tanea ta sike rui. Naga Yesu, nap̃a p̃asup̃e si pa ma e peni, ana Yerkawa Keviu na Yo na Ma Metava mligan naga totano teke e lepas nena na p̃amarua. \v 2 Naga sike e yo nene, kila ke kiena yum̃aena wa lala, sa nap̃a yaru wa la nanua sumo akila lotena e yum̃a kanus wa nap̃a e yo mema. Ana lelen kilaen lotena nene, yar ga la amiyum̃aenia, ana kieta p̃arin yaru wa Yesu naga miyum̃ae ke loyum̃a e yo na lotena nap̃a po, pe lelaga ruruia, nap̃a Ntewa ga miyum̃aenia. \v 3 A p̃arin yaru wa tap̃ena la nene, kiela yum̃aena, silaga apisir plan la vena waren nalaena va Ntewa, a akila kup̃ap̃aena la pania, ana popon teviun tevisave kieta p̃arin yaru wa nene, pona naga m̃ena mla nalaena pa Ntewa, a kila kup̃ap̃aena pania? \v 4 Visae e ga e yomarava nini, yoko tap̃atete avisu naga sane yaru wa tai, komin naga pe molue re kome lus kiena ne Livae poli, nap̃a navisaluaena pisalua pan la sape lala ga akilia awar nalaena va Ntewa. Sanene, kieta p̃arin yaru wa nene sum̃a miyum̃ae ke ga e yo wa na ma e peni. \fig Yum̃a Wa na yomarava nini pe yanena ga|alt="Tabernacle" src="59_Heb8.2-5_Tabernacle.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="8:2-5" \fig* \p \v 5 Yo wa na yomarava nini, amio yum̃aena la nap̃a akila ea, naga sa ga kana yanen ga, ana naga nap̃a ma e peni, naga napo nena ga lelaga. Ntewa m̃ena pisa sa ke ga, pisa kilale pa Mosis, ve sanape nap̃a yoko yum̃aen yum̃a kanus wa, pisape yoko yum̃aen taveve kana nono nena torokin nap̃a naga pisuia poglis nap̃a pa ma e tavie. \v 6 Ana sanene tepisu nap̃a Yesu kieta p̃arin yaru wa pe lelaga napo, a kiena yum̃aena punuga powo la sane. Naga totano likan ita temio Ntewa, miyum̃aen naviranarena viu tai van ita temio naga po manene la sane, nap̃a sike e navisaarena lala kiena ne Ntewa nap̃a po laa sane, pano-o tepisu nap̃a sike ma e yo wa na peni kila yum̃aena po manene laa sane. \v 7 Visae naviranarena p̃es nene naga woga ga rui, vera na tap̃atete si nalua nena, ana peraga, kila narui nanagane Ntewa pisirlua naviranarena viu amio ita nap̃a po manene rui. \s1 Naviranarena viu: Ntewa pisaar nanua rui \p \v 8 Naviranarena nap̃a na sumo, Ntewa pisu sane pe miyum̃ae po re poli, pe torokin re kiena sitomen poli wa, ana kila naga pisaar sina na urviu tai. Naga pisawal sanene e visena ta nap̃a mla pa Navisawalena Serem̃aea vena visawalia. E visena nena, Ntewa pisaar sanini, sape \q1 \qt “Ayagogo ruruia. Sineun nesape nevisa van amiu nevisave pogos ta pimi ke ne, nap̃a yoko nekila naviranarena viu tai nemio amiu kiau yeririna lala, kam na lus kiena ne Suta amio lus nae Israel. \qt* \q1 \v 9 \qt Yoko naviranarena nena ve maran taaga re amio nap̃a nekila nemio kiamiu yermarua la nanua sumo ne. Naviranarena na urmarua nene, naga e pogos nap̃a sineu mie la, nop̃ere plan la e pogos m̃arera gar Isip, ana siraunia, pe asitom̃al re si naviranarena nene poli, pe amlogear re si poli, kila narui in m̃ena nepilopu m̃asuu pan la. \qt* \q1 \v 10 \qt Ana nanagane, yoko nevisirilua si naviranarena viu tai nemio si kiamiu lus lala. E naviranarena nene, yoko nekila sanini: \qt* \q1 \qt Yoko neligan ruru kiau navisaluaena lala sike e kiela sitomena lala, yoko nesiri kiau visena la sike e losinela lala, yoko neim neve kiela Ntewa kemua lelaga, a yoko aim ave kiau p̃egas nen yeririna. \qt* \q1 \v 11 \qt E pogos nene, tap̃atete si akilali nap̃a avian la, sane ta kilali nap̃a pisawal van nalavis puna, visave ‘Ke, mrapa nanene,’ pona ta pisawal va wenla, visave ‘Ntewa, naga sanene sanene.’ \qt* \q1 \qt Peraga, yoko tap̃atete si akila ve sanene, komin yoko la punu ga veve taaga avisu kilale inu e kiela malena, siar e la nap̃a pe kiela kia re poli, vano-o tol kiela yerkawa ne lala. \qt* \q1 \v 12 \qt Nepisaar nesape kiela napiowaena lala, yoko neviewo nena ga, a kiela mlamulen viowa lala, yoko ve nesitom̃al re si na rui. \qt* \q1 \qt Nane kiau naviranarena viu ne nanene narui nemio kiau yeririna lala.” \qt* \rq Ser 31:31-34\rq* \p \v 13 Ana e kiena visena nene, Ntewa pisayu naviranarena viu nene, kila ita tepisu kilale sane naga pisu ke kiena naviranarena na sumo nene sane pe urmarua rui. A sitomena ta sum̃a ga sane sur nap̃a Ntewa pisa ne sape pe urmarua rui, nagane pito la tano narui, ve ve viavi re yoko kovio make nenaga. \c 9 \s1 Naviranarena viu: kiena lele na lotuena naga po manene la \p \v 1 Ana tekilia ruru po nap̃a sane naviranarena marua, naga kana mrapa lala na kilaen lotena asum̃a ga, amio m̃ena kiena lele na kilaen lotena tai, nap̃a sike ga yomarava nini. \v 2 Lele na kilaen lotena nene, naga kana yum̃a kanus wa nena, nap̃a ap̃ere pupia kulmrae ea, akila p̃erea sane loyum̃a lua. Lepas tai, nap̃a apio asape Yo Wa, purp̃es nen kapi vivaga tai nap̃a kana koruas olua sike ea, amio varvara tai na kilaparavi lualima yam taaga pa lua, nap̃a apio kilaparavi na vianen van Ntewa. \fig Yo Wa nene naga teke loyum̃a e Yum̃a Wa|alt="Holy Place" src="59_Heb9.2_HolyPlace.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="9:2" \fig* \p \v 3 A varaun kulmrae nene, lepas p̃as na vano, naga apio asape Yo Wa nap̃a pe Yo Wa pap̃isi. \v 4 Loyum̃a e yo nena, naga kana wonta na ponotaninu nena nap̃a amiyum̃aen e kol, amio pias nen navisaluaena. Pias nene amiyum̃aen kana kulusa e kol, yepas na loyum̃a a vanua, nap̃a e kana loyum̃a nena, amligan ruru sur telu sike ea. Nasumo, naga pialora nap̃a pe kol, nap̃a kinakinasnen kinanena na yo mema nap̃a asape m̃ana teke ea, a sur na lua, naga plasgai kiena ne yermarua Aron nap̃a nanua na pitovi, a sur na maro, naga kilavaru lua nap̃a pe lepalepasa nap̃a Ntewa siri kiena navisaluaena sike e la. \v 5 A e wos nen pias nen navisaluaena nene, naga pe keplamarana, nap̃a asape lele na totanoena na sineyeena kiena ne Ntewa. A nono lua na navisi asum̃al asike meta ea, nap̃a akian kupela suvivi yo nap̃a naurarena kiena ne Ntewa pitom ke tano ea. Ana yo wa na lotena naviranarena marua naga kana sur ne la powo pap̃isi, ana tap̃atete si tevisa sur ve moki e lepasnela. Ana sur na visaena taaga, tesape yo na lotena nena, amio kana sur ne lala, naga amiyum̃aen ga e sur na yomarava la nini, tap̃atete nena sike sike lue, naga pe po re sane yo na lotena na naviranarena viu poli. \fig Pias nen navisaluaena m̃eke e Yo Wa nap̃a pe Yo Wa pap̃isi|alt="Ark Of Covenant" src="59_Heb9.4-5_ArkOfCovenant.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="9:4-5" \fig* \s1 Naviranarena viu: kana nakup̃ap̃aena nena naga po manene la \p \v 6 Sur la ne sike meta ne, nane sur ke la nene narui nap̃a amligan ruru sike loyum̃a e yum̃a kanus wa na sumo nanua ne, ana poglis nap̃a yar wa la apa loyum̃a, amiyum̃ae amio la. Ana silaga, apava ke e ga e yo wa nap̃a mon p̃esa, \v 7 ana e yo wa na lua nap̃a pe yo wa manenea, yar wa lala pe apa li re nena loyum̃a e poli. Yo nene yar taaga kilia va loyum̃a ea, nane kiela p̃arin yar wa, a naga pe pa re silaga poli, kilia va ea yam ve taaga ga e kasa. A visae pogos nap̃a vavini, tap̃atete va koren ga sanene, ana monar taveve kana mrapa ne lala. \p Sumon nap̃a vavini, monar kila kup̃ap̃aena e sur mal tai, ana monar war piasnen kana kuruta nena va loyum̃a sane nalaena tai, nanene na e lepas nen kiena mlamulen viowa amio kiena ne yeririna lala. \v 8 Ana pogos nap̃a akila ke sanene, naga sane pe kile na Ninuna Wa nap̃a kila meraravan pan ita sape pog nap̃a visae yum̃a kanus nene susu m̃a ke ga wa, vera na ita yar kar la pe kieta mrapa re nena ta poli nap̃a teva toworu e yo nap̃a Ntewa sike ea. \p \v 9 Kanus na yum̃a wa nap̃ani, amio kana kulmrae nena nap̃a telan lip̃ere loyum̃a, a kana sur ne lala, la na ape sur na konua na p̃a rui, ana apisa ke pupia sur ta ne pan ita na nagane ne. Akila narui tesum̃a tepisu kilale tesape nalaena la nap̃a yaru wa lala amlavia pan Ntewa, amio kup̃ap̃aena la nap̃a akila ke ne, akila poga ga, ana sur la nene tap̃atete kilia kila yeririna la aloge sane kiela sitomena la mekiki ruru nenaga e navisuena kiena ne Ntewa. \v 10 Akila sur la nene, amio ya la nap̃a narin navisaluaena la apisa, naga nene e lepas na mrapa na yum̃aenen kinanena amio namunena, a e p̃elaga na kevanen sur lala. Ana sur la nene ape na yepas nen yar ga na vanua, ana pe atol re losinena pona kiena sitomena poli. Kieta yermarua la apuarar m̃a p̃elaga marua na sanene pano-o, ana sur la nene na ve nauarar laen ga vano-o tol pogos nap̃a Ntewa kila kieta mrapa viu, nap̃a kana naviranarena viu nena nap̃a pimi m̃aliv rui. \s1 Tana ne Kristo kevan ita mekiki rui \p \v 11 Ana pogos nap̃a Kristo pimi m̃alivi, naga pimi sane kieta p̃arin yaru wa, nap̃a pe na p̃elaga marua re poli, ana pe na mrapa viu, vena kila narui tekilia tetol navisaruruena wa la nap̃a Ntewa mligan ruru sike na. Naga pe pa miyum̃ae re e yum̃a wa kanus marua na sumo poli, miyum̃ae e ta nap̃a po manene la pap̃isi, pa la metavan nene. Yo wa nap̃a kila ke yum̃aena ea, pe yar re miyum̃aen e limana po, a pe su re m̃ena e yomarava nini poli, sike nena e yo merarava e marana ne Ntewa nae peni. \v 12 Ana pogos nap̃a Kristo pa loyum̃a e yo wa nene, naga pano pano-o tol nena kana yo wa nap̃a pe yo wa nena napo, ana pa yam taaga ga, pe navaen re si pogos tap̃ena poli. A pogos nap̃a pa loyum̃a, kuruta nap̃a naga p̃aria pe pe kuruta na nane re poli pona kuruta na narin puluk, ana kana kuruta nena napo nap̃a mlau e lak torovia. Ana kurutana sike e marana ne Ntewa sanene, taulu naul luaen kieta mlamulen viowa la, nap̃a tap̃atete p̃is pog tai. \v 13 Monar ve sanene, komin nap̃a e p̃elaga marua, visae yar tai kila sur ta viowa, amla narin kuruta na nane pona puluk, amio posnoyavi na narin puluk nap̃a askapia, amla pa e yo wa. Ana e pogos nene asitom asape nalaena na sanene kilia kila yar nene ikiki si e marana ne Ntewa. \v 14 Ana visae kuruta na sur mal ga la akila sanene, yoko kuruta kana Kristo naga kilia kila va ve keviu laa sane. Kristo pe yaru wa tai, naga mekiki ruru nena ga, pe kororaki ta to re e poli, ana naga tam̃an kiena malena vena Ninuna Wa la va Ntewa sane nalaena tai, ana naga pim pe kieta natamaliaena. Sanene, yoko kuruta kana Kristo kilia kila sineta la ikiki, kilia wereplan ita vetan kieta yum̃aena na marena lala, pisir plan ita vena tekila yum̃aena lala kiena ne Ntewa mali. \s1 Tana ne Kristo kila naviranarena viu sum̃alu m̃arera \p \v 15 Ana komin nap̃a Yesu kila yum̃aena wo pan ita sanene, tekilia tevisu naga, sane naga pe yar na waren sur wo lala na viranarena viu imi m̃alivi e ita. Nanene naga miyum̃aen e kiena marena, nap̃a sane marena ta nap̃a pul plan make maliena kiena ne yeririna lala nap̃a akilaro navisaluaena lala na viranarena nasumo. Ana komin nap̃a naga pul plan ita sanene, kila sane visae ita a nap̃a Ntewa vio ita, tekilia tetol kieta lalimana nap̃a yoko tap̃atete p̃is pogos tai. \v 16 Visae Yesu ve mare re, tap̃atete tetol kiena lalimana la nene, ana sa nap̃a sane mare kemua lelaga, navisaarena make ga nap̃a na naviranarena nena apim sane visena maro kiena Yesu, ana sur make ga pimi e limata. \v 17 Komin nap̃a visae yar tai visaar maron sur tai sa nap̃a kiena visena maro, ana pogos nap̃a naga mal ke ga wa, apuarar ruru kiena visaarena nene sum̃a ga, ana pe amiyum̃aen re poli sum̃a pano-o tol pogos nap̃a visae naga mare narui, yoko ayum̃aen ga na wa. \v 18 Sa ke m̃ena naviranarena nap̃a Ntewa kila p̃esania, nap̃a visae kuruta na kup̃ap̃aena lau, ana visena naviranarena sum̃alu. \p \v 19 Sur nene Mosis m̃ena kila, nap̃a Ntewa kian kiena navisaluaena la pania ma e tavie, ana pitomi tano pisawal make kana visena ne lala pa yeririna lala, ana pogos nap̃a pisawal make pae, m̃emom̃ar nakup̃ap̃aena ne lala, vena kila sa nap̃a visena navisaluaena nena amali, a asum̃alu. Am̃e mom̃ar narin puluk lala a nane la nap̃ani ana naga mla kala narin kuruta ne lala, taron narin wii pito amio, ana mla narin laki tai, apio asape isop, piar vilus nen sipsip nap̃a pivaga pa ea, ana puton pito e kuruta nap̃ani, peven ve tokak ga e tus navisaluaena nena, a peven m̃ena e yeririna lala, pisawal pan la, sape \p \v 20 “Naga nene kuruta na sur mare nap̃a vena kilaen navisaluaena kiena ne Ntewa mali. Ana monar tevatanonia a telogearia.” \p \v 21 A sa nap̃a peven kuruta nene e la, ana peven m̃ena ve torokaki e yum̃a tapolen nene, amio sur la nap̃a asike loyum̃a ea, nap̃a asum̃a akila ke kiela lotena amio la. \p \v 22 Mrapa na yum̃aena la nap̃a na navisaluaena marua nene la sa ke nene narui, nap̃a lavis sur make ga nap̃a amiyum̃ae ke amio la, monar aveven kuruta ea vena akila aim ave sur wa silaga. Naga nene sane kila meraravan pupia sur ta ne pap̃isi van ita, sane visae kuruta ve lau re, mlamulen viowa tap̃atete aviewoia. \s1 Naviranarena viu: kana kup̃ap̃aena p̃ar plan make ga mlamulena viowa lala na yomerava \p \v 23 Sanene, sur la nap̃a li wa la amiyum̃ae ke ea, monar akila mekik lue ga taveve kana narin p̃elaga ne lala. Ana yum̃a wa kanus nena, amio kana sur ne lala, la ape sur na yomarava ga nini, ana sanapen yo wa nap̃a na lelaga, nap̃a nane Ntewa teke ea ma e peni? ?Naga m̃ena monar kana kup̃ap̃aena na viewoen tai? Ee sanene, naga m̃ena monar kuruta lau vena kila make kana sur ne la ve sur wa, amio m̃ena yeririna la nap̃a apa ke ea. Ana kup̃ap̃aena na yo wa nae ma e peni, naga pe sa re kup̃ap̃aena na sur mal la nap̃a akila ke e yo wa na yomarava nini poli, naga pe kup̃ap̃aena tai nap̃a keviu manene la, a po lue ga. \v 24 A kuruta na kup̃ap̃aena nene sike e marana ne Ntewa rui, komin kieta p̃arin yaru wa Kristo p̃ar pa loyum̃a e yo wa rui, nap̃a pe yo wa re ga nap̃a yar la amiyum̃aen poli, ana yo wa nene yo wa lelaga napo, nane ma e peni. \v 25 A pogos nap̃a kila kiena kup̃ap̃aena nena, naga pe sa re nap̃a p̃arin yaru tap̃ena wa la akila ke poli. La akup̃ap̃ain ga kuruta na sur mal lala, ana naga kup̃ap̃ain ke si na kana kuruta. A silaga apa akila e kana yo wa nena yam taaga e kasa punu ga, la akila luen ga sanene pa ke ne, ana naga kila yam taaga nena ga, pe nakilaen re si pogos tai poli. \v 26 Visae Yesu monar kila luen ga kiena kup̃ap̃aena nene vanon mlamulen viowa la nap̃a yeririna la asum̃a akila lue ga pa ke na, kana kinasa sane siar e nasiiena na yomarava nini pimi tol nanagane, naga tamalele ga m̃eke e lak torovia mloge piowagan nap̃a kana kuruta mlau lue silaga. \p Ana e naliganaren nap̃a Ntewa pisir lua naga pe sa re nene poli. Naga pisu nap̃a luas nen pog nap̃a tesike e nanagane pimi ke lavis narui, ana kila Yesu pimi paemen ita mare ga na wa. Naga pimi m̃alivin ita, kup̃ap̃ain make nena kiena malena, m̃ene plan p̃elaga na mlamulen viowa. \p \v 27 E lepas nap̃a ita yeririna lala, Ntewa kila sape temal e yomarava nini, ana yoko tokovio ea p̃isi na temal sina vena teva e nalip̃ereena, \v 28 a e lepas kiena ne Kristo, naga m̃ena sa ke ga. Naga pimi m̃alivi e yomarava nini, siraunia kup̃ap̃ain naga ve na waren kieta nakoaena na mlamulen viowa lala, ana yoko naga imi m̃aliv si yam ta ne, pe na ulen re si mlamulen viowa poli, ana ve na wereplan ita vetan nakoaena na kieta mlamulen viowa. Sanene, ita top̃asine ke ga naga, tesape monar naga imi tamalia ita. \c 10 \s1 Nakup̃ap̃aena kiena ne Yesu naga po la sane \p \v 1 Tesitomyu li si navisaluaena marua kiena ne Mosis. Naga pisa m̃a sur wo lap̃asa, ana pe pisawal make re navisaruruen wo nap̃a Ntewa sinenan sape Kristo kila imi m̃alivin ita poli, kila sane navisaluaena nene sane pe kulus ga, ana pe kana kinas re napo poli. Navisaluaena marua nena, naga sum̃a kila ke ga kana kinakinas la sanene, kana kinas nene sane kiena kup̃ap̃aena la nap̃a akila silaga, maran taaga ga e kas punu ga, pe atorokin re poli, tap̃atete akilavan make la nap̃a akila ke lotena amio. \v 2 Visae peraga, vera na la nap̃a akila lotena sanene, aim amekiki ruru make wo p̃isi, ve aloge re si sane mlamulen viowa sike e la, ve asitom re si kilaen kup̃ap̃aena, ana peraga, akila ke sina ga sanene silaga. \v 3 Kup̃ap̃aena lala, popon nap̃a kila nap̃a aninu sane pe kiela mlamulen viowa re si poli, ana peraga rui, e kas make ga apisu sane kup̃ap̃aena la nene akila sane asitom̃al si kiela napiowaena lala, ana amloge sane kororak na kiela mlamulen viowa sike e la wa pano-o pimi piowa manene la. \v 4 La amninu ke sanene komin nap̃a kiela sitomena ta sike na, nap̃a asape kuruta na purwolu puluku pona kuruta na nane kilia yumu plan kiela mlamulen viowa sanape ne? Sur nene, asitom p̃ele pap̃isi, pano-o apisu sane peraga, ap̃i p̃ele yonia, kiela mlamulena viowa su m̃a ga. \p \v 5 Ana komin sur ne la nanene, pogos nap̃a Kristo pitomi m̃alivin ita e yomarava nini, naga pisawal kiena mrapa viu narui. Naga mla visena tai nap̃a teke e tus na Yauen wa lala, pisa pa Ntewa Arimana, sape \q1 \qt “Ko na pe sinom̃an re si kup̃ap̃aena lala amio nalaena lala poli, ana okila ruru tasneu nap̃a yoko netam̃an van ko. \qt* \q1 \v 6 \qt Sur la nap̃a asikap lele ke ne, opisu apiowa ga, a nalaena la nakilaena mlamulen viowa ikiki, pe sinom̃an re nena ga.\qt* \q1 \v 7 \qt Ana siraunia, nesum̃alu nepisawal ruru pan ko, nesape \qt* \q2 \qt ‘Ntewa in na nekekaran ga nekila ya nap̃a ko sinom̃ania, \qt* \q2 \qt sur ne nanene in na nepitominia, sa ga nap̃a Tus Marua sape yoko nekila.’” \qt* \rq Yauena 40:6-8\rq* \m \v 8 Ana popon tevisu ruru visena nap̃a Kristo pisa ne. Sur p̃es nap̃a pisa, pisa ke kup̃ap̃aena lala amio nalaena tap̃ena la nap̃a asum̃a akilakila ke ne, pe sur korena ga nap̃a navisaluaena sape monar akila, ana Ntewa pe mloge re nena pon la, a pe sinenan re si sape akila poli. \v 9 Siraunia, sur na lua nap̃a Kristo pisa, naga sape tam̃an naga narui, vena imi kila nasinenanena kiena ne Ntewa. \p E nene, tepisu mrapa na sumo na kilaen kup̃ap̃aena komin mlamulen viowa lala, Ntewa koven lua nena ga, ana kom ga e kiena mrapa na lua. \v 10 E mrapa viu ke nanene narui, Yesu Kristo kila sa nap̃a nasinenanena kiena ne Ntewa pisa, tam̃an make tasnena wetelu, nane kila narui tepim temekiki a tepe wa e marana ne Ntewa, sike sanene sulue narui. \s1 Kup̃ap̃aena kiena ne Yesu naga sulue na sike ne \p \v 11 Yar wa la nap̃a asum̃a amiyum̃ae ke e p̃elaga marua, monar la p̃as nap̃a e legiena make ga asike e Yo Wa. La asum̃a akila ke narin kup̃ap̃aena la silaga, nap̃a akila lue ga maran taaga silaga. Kup̃ap̃aena la nene akila ke ne komin mlamulen viowa la nap̃a yeririna la akilakila ke na, ana pe atorokin re nena nap̃a akilia awar plan p̃elaga na mlamulen viowa petan malena ken yar la poli. \p \v 12 Ana kieta p̃arin yaru wa nap̃a Yesu, kiena kup̃ap̃aena na pe sa re nene poli. Naga kup̃ap̃ain sur taaga ga panon mlamulen viowa make ga, a kila yam taaga ga, ana pogos nap̃a naga kila pae, pa teke metava e yepas nena Ntewa na p̃amarua. \v 13 Ntewa pisu Yesu kila m̃a sanene, na pisawal pisape yoko war nasinekar kiena Yesu lala, ligan la asike vatanonia sane takue tai nap̃a yoko vilavan lana ea. \v 14 Pe yum̃aena tap̃ena re si ta nap̃a yoko Yesu monar kila sanene poli, komin naga mla nalaen p̃isi rui, nap̃a kana kuruta kila ita temekiki, nanagane tepo rui e marana ne Ntewa, tesu ruru tesu m̃a sanene vano-o tap̃atete p̃isi. \v 15 Ninuna Wa m̃ena miakol visena pan ita e lele nene, e visena ta pimi kome Navisawalena Serem̃aea. E visena nena, Ntewa pisa sanini sape \q1 \v 16 \qt “Ana nanagane, yoko nevisirlua si naviranarena viu tai nemio kiau yeririna lala. \qt* \rq Ser 31:33\rq* \q1 \qt E naviranarena nena, yoko nekila sanini: neligan ruru kiau navisaluaena lala sike e kiela sitomena, nesiriar kiau visena lala sike e losinela.” \qt* \m \v 17 Ntewa pisa pa sanene ana sukol si pa la sane, pisa sanini sape \q1 \qt “Yoko kiela mlamulena viowa lala amio kiela napiowaena lala, tap̃atete si nesitom̃alia.” \qt* \rq Ser 31:34\rq* \m \v 18 Visena nene pisawal ke pupia naviewoena nap̃a Ntewa kila pan ita rui, ana visae ve sa kemua nene, pe nalaen tap̃ena re si ta nap̃a tekilia telavia komin naviewoen kieta mlamulen viowa lala pona kieta napiowaena lala, komin nap̃a Ntewa kila ruru p̃isi rui. \s1 Ve temaraun re va lavisinen Ntewa \p \v 19 Wolai a vineu lala, sa nena nap̃a visena la nene apisa narui, kuruta kana Yesu pike mratavan ita rui, ana pe pon re si temarau poli, popon tokom ea teva loyum̃a e Yo Wa nap̃a Ntewa sike ea. \v 20 Sumo na pupia kulmrae nene telan mono kieta mrapa, ana pogos nap̃a tasnena ne Yesu porovia, kulmrae m̃ena nene purp̃a lepas lua, pietavan kieta mrapa na vaen loyum̃a. Nanagane tesike e mrapa wo ne narui, nap̃a pe mrapa viu tai, a pe mrapa na vanonen malena. \p \v 21 Ana Yesu kila kieta mrapa navaen loyum̃a e Yo Wa sanene, naga pimi pe kieta pupia yar wa, nap̃a naga pisuar make ita ga la nap̃a na mratava puna ne Ntewa. \v 22 Kana kuruta war plan kieta kororak napiowaena la nap̃a sike loyum̃an ita, kiena wii merarava kevan tasneta imi mekiki nena ga, ana ve temawa re sina, a tekilia teva loyum̃a. Tekilia teva lavisin Ntewa nap̃a sineta la ve lelaga, teviawa manene m̃arera e naga tesape yoko ve koven lua ita re, yoko naga worworun ita ga. \p \v 23 Tekilia telelaga ruru tevisave yoko Ntewa kila wo ve sanene van ita, komin nap̃a silaga, naga sum̃a kila nena taveve ya nap̃a naga pisaaria. Ve tesitom p̃ele re sina, ana touarar ruru yum̃aena wo navisawalen va yar tap̃ena lala sur tanea nap̃a naga kila pan ita. \v 24 Ana e ke sina ga e lepas na pun ita, popon tesitom ruruia, telual mrapa na yuren kieta sitomena lala vena sineta si manene ita la sane, a vena tekilakila ruru yum̃aena wo la van ita va laa sane. \v 25 Pe pon re teligan p̃elaga na viranar ruru itaen poli, sa nap̃a yar lap̃as akila ke rui, ana popon teiilaar ita silaga. P̃elaga wo la nene, monar tekila lue ga van ita, a visae tevisu pogos m̃arera na legiena maro la asike lavisi narui, popon towo lue ga van ita sanene va m̃a ga. \s1 Ve tesitom korenan re nalip̃ereena kiena ne Ntewa \p \v 26 Popon teviun naviunena e lepas na pan ita nap̃a tetol nakiliaen la e visena lelaga rui. Teviunia tesape visae ve tevisuar ruru ita re, sane tesum̃alun nap̃a tekila ruru ke mlamulena viowa, yoko ve sanapen ita narui? Navisatam̃eena nena, sanini, mlamulen viowa la ne sanene, pe kana kup̃ap̃aena re si tai nap̃a yoko war plan poli. \v 27 Ya ga nap̃a sike pa rui, nane navisaarena kiena ne Ntewa nalaen nakoaena m̃arera vanonia, amio pupia lelen kapi nap̃a yoko kekan make nena kiena nasinekar lala. Nanene naga pe sur tai nap̃a monar temaraun vap̃isi. \v 28 E navisaluaena marua kiena ne Mosis nanua sumo, visae yar tai kilaro kana visena ne tai, a visae yar ve lua pona ve telu avisave lelaga kemua, pe mrapa na sineyeena re si poli, yar nene yoko akilalua kiena malena veraga. \v 29 Visae akila ve sanene va yar nap̃a kilaro navisaluaena kiena ne Mosis, ana yoko ve sanapen yar nap̃a pilon ke si m̃asina pa Narina ne Ntewa? Yoko naga kiena nakoaena ve keviu manene laa na wa, komin nap̃a naga p̃arnena kare kuruta nap̃a naviranarena viu nap̃a kila naga mekik rui e marana ne Ntewa. Yoko Ninuna na lemamiena loge viowagan p̃elaga nene vap̃isi, sinen kar li yar nap̃a kila na wa. \v 30 Yoko monar war nakoaena nena, komin Ntewa pisaar sanene p̃a rui. Kiena Visena Wa tai sike e Tus na Visaluaena, nap̃a pisa sanini, sape \q1 \qt “Nalip̃ereen mlamulen viowa, naga kiau in ga taaga. \qt* \q1 \qt Yoko nelamaran si van la m̃arera na m̃arera vanon kiela naviowaena lala.” \qt* \rq Nav 32:35 \rq*A e ke e lele nene na wa, visena tap̃ena pisa ke m̃ena ga sanini, sape \q1 \qt “Yoko Ntewa na mava lip̃ere kiena yeririna lala.” \qt* \rq Nav 32:36\rq* \p \v 31 Monar tevisuar ruruia, komin yar nap̃a kila mlamulen viowa, pogos nap̃a aligan naga e limana ne Ntewa vena visu vevea, nanene na pe narin sur re nene poli, naga pe sur namarauen ke nene narui. \s1 Viawaena m̃arera navisuen sur nap̃a yoko imi m̃aliv na wa \p \v 32 Temninue kare narui am̃a yoko ve sanapen legiena la ne pimi ke ne wa, ana popon tesitom̃al luen ga mrapa wo la nap̃a Ntewa miila ita ea, e legiena la nap̃a p̃aro pa rui. Nanua pogos na tepim tom̃aliv e yomerarava, pe piavi re nena poli, tepane pogos m̃arera la pap̃isi, nap̃a akila piowa manene la pan ita nap̃a temlelaga ke e Yesu. \v 33 Pogos la p̃asa, e ga e maran yar lala, akoven visena viowa la pan ita, a pogos tap̃ena lap̃asa, akilapel ita ga e p̃elaga viowa la nap̃a piowa na piowa manene la. Pogos lap̃asa, pe akila re pan ita poli ana akila pa kieta erau tap̃ena lala, ana tepa tesum̃al tesu temio la, temiila la. \p \v 34 Ita lap̃asa, akoven la apa e yum̃a nakoaena, ana sineta miye la pap̃isi, tepanon tekilali nap̃a teiila la vena towar plan re kiela pupia naloge viowaen nap̃a apisu e yo nene. A pog tap̃ena si lap̃asa, la nap̃a sinela kar ita apimin kieta sur lala, ap̃ar plan kare petan ita nap̃a tekilalu manene la sur lala. Ana e pogos nene, pe sineta kar la re poli, tetam̃an ga, komin nap̃a nasinekekaren tai sike e ita, sane sur la nap̃a ap̃ar plan pavano lala ape na yomarava ga nini, ana kieta sur nowo la nap̃a apowo manenea asike ga wa, nap̃a tap̃atete akovio pog tai, yoko ave kieta lue narui. \v 35 Nane kieta pupia naulua itaena nane nanene narui, nap̃a yoko Ntewa la van ita, ana komin nap̃a nalaena tanea nene sike e marata, pe pon re si tekilapal nakiliaaren m̃arera nap̃a sike e ita poli, \v 36 ana monar tesum̃al ruru nena m̃arera tese Ntewa. Kieta sitomena la monar ve piavi ruruia vena tesum̃a tekila ga kiena nasinenanena ne lala, ana tekilia tetol sur la nap̃a naga pisaar pan ita. \v 37 A pog na tolena, pona ve ve piavi re yo, yoko imi m̃alivin ita, sa nap̃a visena kiena ne Ntewa tai nap̃a navisawalena Ap̃akuk pisawalia, sape \q1 \qt “Yam ve plas la sina, ve ve piavi manene re, ana yerkawa nap̃a yoko imi ne, naga tap̃atete si su laa sane, yoko imi m̃alivi nenaga. \qt* \q1 \v 38 \qt E pogos nene, kiau yar mesmes lala, yoko amal ruru nenaga, komin nap̃a amlelaga e inu, \qt* \q1 \qt ana visae nevisu lala yar tai yepen mavin inu, weresu si naga, yoko tap̃atete nena nekekarania-a p̃isa.” \qt* \rq Ap̃a 2:3-4\rq* \p \v 39 Ana pe ita re nene poli. In na pe nesitom re nesape ita yar sur la ne sanene yoko temaraun Ntewa poli. La nap̃a ap̃eresula sanene, yoko monar ava akovio ga narui, ana ita naviawaen m̃arera ea, monar tetol malena. \c 11 \s1 ?Naviawaena naga ya ne? \p \v 1 Kieta viawaena nena, yoko tevisave naga sur ya na sanene? Tekilia tevisave naga pe p̃elaga na wasine ruruen Ntewa m̃arera, nap̃a kilia kila kieta sitomena kapuru ruru wo e ga e naga, a kilia kila kieta lelagaena m̃arera, tesape sur la nap̃a pe tepisu re poli, ana pe lelaga nap̃a asum̃a ga. \v 2 Viawaena naga pe pupia sur tai pap̃isi e navisuena kiena ne Ntewa. Siar e repita nasumo lala pimi, mrapa taaga nena nanene nap̃a Ntewa kila sane kilia kekaran yaru. \v 3 \x - \xo 11:3 \xt Yoan 1:3\x*P̃elaga naviawaena ne nanene narui kila ita tepisu kilale sane pe lelaga kemua, visena kiena ne Ntewa ga sii make suria, kila kieta yomarava nini pimi m̃alivi. Kiena m̃areraena ne nane mla sur la nap̃a yar tap̃atete visuia, miyum̃aen make sur la nap̃a tepisu sike ea. \v 4 Popon tesitomyu si repita na sumo lap̃asa, sanape nap̃a la m̃ena apiawa e Ntewa nakonua. \p Ta nap̃a naga yermarua Epol. E kiena naviawaena e Ntewa, naga mlotun e nalaena ta nap̃a mesmes pap̃isi, ana Ntewa kekarania, naga pisu po manenea taulu nalaena nap̃a wenla nap̃a Ken sinenan sape lavia. Ana Ken sinen mimi, m̃em̃ar wenla nena, ana p̃elaga wo naviawaena kiena ne Epol e Ntewa kila Ntewa pisu sane naga pe yar mesmes tai, a suri nene kilia iila ita ke vim tol nagane na wa. \p \v 5 Tap̃ena sina, nane yermarua Inok. E kiena naviawaena e Ntewa, naga pe tol re marena poli. Naga pe yermarua, ana Ntewa ga pitomi p̃erelua naga, kovio e yomarava nini pa metava, ana akale pano-o pe am̃al re poli. Ntewa kila sanene pania komin pogos nap̃a sike e yomarava nini, naga pe yar tanea tai nap̃a Ntewa kekaran pap̃isi. \p \v 6 Lelaga pap̃isi, visae naviawaen e Ntewa ve su re e ita, tap̃atete tekila nap̃a yoko Ntewa kekaran ita. Yar a nap̃a sinenan sape kilia Ntewa e kiena malena, sinenan sape imi lavisinia, naga monar viawa manene sanini. Naga monar lelaga sane pe lelaga kemua pap̃isi, Ntewa sum̃a ga, a monar wasinea sane yoko Ntewa kila wo vap̃isi va la nap̃a akale ke naga. \p \v 7 Yermarua si tai naga Noa. E kiena naviawaena e Ntewa, naga kila ya nap̃a pisa pania. Ntewa pisawal pupia womie nene pania, ana pogos nap̃a Noa pe pisu re nena kana kile ta poli wa, ana kila ga ya nap̃a Ntewa pisa pania, kila kiela pupia waa nena vena namratava puna lala akilia amal ea. \p Naviawaena kiena ne Noa nene e Ntewa tamalia la nene, kila m̃ena pupia nakoaena pimi m̃alivin make yar tap̃ena lala e yomarava, komin nap̃a pe amlelaga re poli. Ana Noa naga pe na p̃egas kiena ne nalelagaena lala tai e Ntewa, ana Ntewa kila amesmes e marana. \p \v 8 Tap̃ena si tai, naga yermarua Epraam. E kiena viawaena e Ntewa, naga mlogear ruru pap̃isi, molue petan yo nap̃a sike ea, pa e yo tap̃ena tai, nap̃a Ntewa pisaar sape tam̃an vania. Naga mialin ke sape va ea, mninue kare sape am̃a kope ke na wa, ana komin nap̃a Ntewa pio, naga pa ga narui. \v 9 Naga mial m̃a pano-o, pogos nap̃a pa m̃alivi ea, sa ga wolawa ga tai, ana purvanua ke nap̃a Ntewa pisaar pan narui. Ana p̃ere yum̃a tapolen m̃ene yo nena, sike e nene amio na mratava puna lala, sa nap̃a narina lala, nap̃a Aisak lala amio mapina lala nap̃a Sekop lala, nap̃a la m̃ena akus porotano nene nap̃a Ntewa tam̃an pan la ve kiela lue. \v 10 Ana Epraam tol yo nene, sike ea, ana pe kila re pupia m̃ana yum̃a ta poli, m̃eke ga e yum̃a tapolen la nap̃ane. Naga nene komin naga kiliar ruru po pap̃isi sape pe m̃ana um̃a re napo nene poli wa, ana naga sukoko ga e nene na wa, vena yoko va e pupia pulkumali kiena ne Ntewa, nap̃a Ntewa pisirlua a miyum̃aen amio kana p̃eren m̃arera nap̃a tap̃atete si wororowa pogos tai. \p \v 11 Ta sina, naga sira marua Sera. E kiena naviawaena e Ntewa, naga m̃ep̃enan p̃esan narina nap̃a Aisak. Nakonua nena, pe p̃arli re sisi poli wa pano-o pimi pe sira marua, ana sum̃al m̃arera sike e nap̃a sape yoko navisaarena kiena ne Ntewa ve lelaga vania amio wona yermarua Epraam, sape yoko lalua awar narila. \v 12 Yermarua Epraam m̃ena ga sa nap̃a mrae pito tano rui, ana narina nap̃a p̃aria kila namratava puna la apim ape mok pap̃isi. Ana siraunia ap̃arliluen la apitom sanene, pano-o kiena lus lala apim ape mok sane verue la metava ma e sinapane, tap̃atete si aulola, asaga mras nen none la garo losi narui. \p \v 13 Ana yermarua make la nap̃a amlelaga e Ntewa sanene, Ntewa pisaar kiela sur wo lala pan la, ana ap̃ar ga kana narin kinakinas komp̃asa, ana amar tan yomarava nini. Ana akilia asape Ntewa p̃ar ligan ga lap̃asa sike ga wa, yoko warpo nakeviu sirau, ana kila apisu kilale asape ape wolawa ga e yo nena. \v 14 Yomarava nini naga pe kiela yo re nena poli, ana kiela sitomena sike e m̃ala um̃a tap̃ena nap̃a napo. \v 15 Ana visae yo nap̃a asitom manenea naga purvanua ke nap̃a amligan apim, visae la sinelania, akilia avilopu la awasup̃e si ava e wo ga. \v 16 Ana peraga, pe kiela sitomena p̃asup̃e re si pa e nanene poli, la asitom ke asape atol yo tap̃ena nap̃a po manene la sane, sinelan ga um̃a nae ma e peni. Ntewa kila ruru make kiela pulkumali wo nene rui, ana naga sinenan pap̃isi sape popon loge avisave naga pe kiela Ntewa kemua lelaga, a nap̃a avisave m̃ana um̃a, naga ve m̃ala um̃a lue narui. \p \v 17 Ana e lepas kiena ne yermarua ke la nene na wa, tevisayu si yermarua Epraam, nap̃a e kiena nakilaliena m̃arera nap̃a naga pisuia. E kiena naviawaena e Ntewa, naga tam̃an nena narina taaga nap̃a Aisak pania, tam̃an sape kup̃ap̃ain ke sina ga vania. Aisak ke nap̃a nanua ne Ntewa pisaar m̃arera pa arimana, sape \q1 \v 18 \qt “E narum̃a nene, yoko kiom̃a \qt* \q1 \qt lus la aim ave moki.”\qt* \rq Jen 21:12\rq* \p \v 19 Ana pogos nap̃a Aisak lavis mare, Epraam pe kiena sitomena re poli e navisaarena kiena ne Ntewa nene, ana naga mlelaga ke nap̃a sape visae monar wem̃ar narina nene mare, Ntewa kilia tamalia si wo ga ne. Ana Ntewa pisu nap̃a kiena naviawaena pe lelaga sanene, ana Aisak pe mare re si poli, ana ariman pisu ga nap̃a Ntewa mla maran si malena kiena ne narina nene pania mligan e limana. \p \v 20 Ana yermarua tap̃ena si tai, naga narina ne Epraam nap̃a Aisak. E kiena naviawaena e Ntewa, mla kiena visena maro pan narina lua nene Sekop amio Esau, mlelaga m̃arera sane yoko sirau navisa ruruena imi van lalua sa ga nap̃a pisaar pan la. \p \v 21 Ana Sekop m̃ena nene sanini, e kiena naviawaena e Ntewa, p̃asine ga naga sane yoko kila wo van kiena lus lelein la nap̃a avim sirau. Naga p̃ar narina nap̃a Yosop, ana Yosop p̃ar narina la lua. Ana pogos tai, lavis repila marua nap̃a Yosop kovio, sum̃alun kiena plasgai telan p̃arina pito tano vena lotun Ntewa, p̃isi na pisawal navisaarena navisa ruruena pan mapina la punu ga. \p \v 22 Arimala marua nene Yosop, naga m̃ena popon sa tesitom̃alia. E kiena naviawaena e Ntewa, naga mlelaga m̃arera sape Ntewa ve ligan re yeririna nae Israel la asulue Isip, ana yoko wereplan la awasup̃e si e kiela purvanua wawa. Naga pisawal sanene, ana pogos nap̃a kiena malena lavis p̃isi, pisa m̃ena sape visae naga mare, ve asin re mon Isip, monar akus vano-o asin m̃ene kiela yo. \p \v 23 Tap̃ena sina naga yermarua Mosis, kiena yermarua lua. E kiela naviawaena e Ntewa, pe amaraun re navisaluaena m̃arera kiena ne P̃arin Sup̃e Pero poli, pogos nap̃a narila nane Mosis paeme, apinaia naga pap̃isi, pe atam̃an re am̃em̃ar poli, ana akuswan naga mon mom̃a ga, pano-o tol kupario telu. \p \v 24 Ana Mosis nene, naga m̃ena, pogos nap̃a kapuru pa keviu pae na, naga m̃ena pe yar na lelagaena. E kiena naviawaena e Ntewa, pe sitom manene re e kia wo nap̃a amla pania, sa nap̃a P̃arin Sup̃e Pero narina nap̃a sira, narina, \v 25 ana naga sitom manene la kiena lus tap̃ena lala, yeririna na mratava kiena ne Ntewa. Naga mligan um̃a m̃ana yar keviu, amio p̃elaga la na yomarava nini, nap̃a sane kana kekarena pe na p̃ane ga ne, p̃isi na pa miakol amio kiena yeririna lala e malena na pog m̃arera la nap̃a le Isip la akila ke pan la. \v 26 E pogos nene, naga sum̃a sitom veve ke ga navisaruruena la nap̃a kilia imi m̃alivin naga e pogos la nap̃a pimi sirau. Naga mnunun sape visae kus ke naloge viowaena amio la vanon yum̃aena kiena ne Navisaarena, naga po manene la taulu nap̃a naga kus ke sur wo lala na malena memee ga e um̃a m̃ana ne yar keviu nae Isip. \v 27 E kiena naviawaena e Ntewa, pe maraun re sur ya nap̃a P̃arin Sup̃e Pero kilia kila vania, ana naga mligan ga Isip sa nap̃a Ntewa pisa pania. Naga pe pisu re marana ne Ntewa poli, ana p̃ar yon ga nap̃a logearia sa ga nap̃a pisu nena e kilamarana. \p \v 28 Naga ke sina ga, e kiena naviawaena e Ntewa, naga p̃uarar ruru mrapa natamaliaena nap̃a Ntewa pisa pania, a naga kila kiena yeririna lala aplan ke kuruta na sipsip e m̃ala pulutava lala, ana pogos nap̃a Ntewa mligan kiena navisi na marena pitomi vena la nakoaena va Pero, war ro ga kom metavan m̃ala um̃a lala, pa m̃emar m̃earu na um̃a punu ga nae Isip. \v 29 Ana siraun nanene, yeririna nae Israel la nene ap̃ure matan Pero, amial apa atol Sive nap̃a Pivaga. E kiela naviawaena e Ntewa, akusro pupia sive nene apa lepas p̃asia, amial ke apano-o sa ga amial ke ga e porotano. Ana la nae Isip asirau apimin la, ana la m̃ena amial asape akusro sa ke ga, ana pupia sive nene pimi pranwo la sina, kila talilun make la ga amarmare. \v 30 Ana pogos nap̃a yeririna nae Israel lala amial apa la sane apa atol pupia kumali nap̃a Seriko, amio kiena li na mara la nap̃a asike loyum̃a e kana pupia kove nap̃a amiyum̃aen e kilavaru telivi piora. E kiela naviawaena e Ntewa, la nae Israel amial atalivi e kumali nene pano tol legiena orai, pano-o tol legiena na olua, apisu nap̃a Ntewa kila kove la nene amloloru veraga. \p \v 31 Ana loyum̃a e kumali nene, sira tai sum̃a ga, nap̃a nanua sumo pe sira na mrapa, kiena kia Reap. Sumon, yar la lua navisu veveen yo kiena ne le Israel lala, la apa atapolou loyum̃a Seriko, ana pogos nap̃a asike ea, sira nene p̃erewan la e m̃ana yum̃a, miila la keviu pap̃isi. Yaru tap̃ena la nae kiena yo, pe sinelan re avatanon Ntewa poli, ana e pogos na mara, amarmare, ana e kiena naviawaena e Ntewa, Reap pe mare re poli, atamalia kiena malena. \p \v 32 Nane repita marua la p̃asia nap̃a ape purp̃es nen yar naviawaena nakonua. Ana tekilia teva laa sane, vanon kia moki sike ga wa, sane yermarua la nene Kition, P̃arak, Samsen, Septa, amio P̃arin Sup̃e Tepet, amio m̃ena Samiuel amio navisawalena tap̃ena lala, ana nepisu sane torok ga wa, pe aora torokin re poli nap̃a nekilia nesiri plan kiela suniena la veve taaga e la punu ga. \v 33 Pe lelaga kemua, visae teloge ga sunena la nene na, apo na apo. E kiela naviawaena e Ntewa, kieta yermarua lala akila pupia sur la moki. Yoko tevisu nap̃a akila mara ataulu purvanua m̃arera tap̃ena lala, ana akila nap̃a yeririna na yo viowa lala monar ayum̃ae ataveve navisaluaena na po, ana am̃areran na tolen ya nap̃a akilia asape Ntewa pisaar pan la. Yeririna tap̃ena lala akuwanla apito e p̃ilip̃ili na laion vena akan la, ana pe akan la re poli. \v 34 Akuan la e pupia kapi, ana tap̃atete nena kekan la. Pogos lap̃asia apane playu na mara, ana ap̃ure matan poga ga, a pogos lap̃asia li na mara la akila kare la m̃a pano-o pe puriula m̃arera re si poli, lavis ga p̃isi. Ana siraunia, apisu ga nap̃a apa sina metava, am̃arera manene pap̃isi, akila mara amio kiela li na mara na purvanua tap̃ena la nene, pano-o ataulu la, am̃ene plan la ap̃asup̃e sina. \fig Samsen naga pe yar na lelagaena tai nasumo|alt="Samson" src="59_Heb11.32_Samson.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="11:32" \fig* \p \v 35 Lala p̃as amarmare e pog m̃arera la nene, ana ola la atagin la, ana amilan ga Ntewa mla si ninula pan la sina, pisir plan la amal sina. \p La sina p̃asia, nasinekar la akila yepe lalae moki pan la, a akilali la visae la avisave la pe amlelaga re si e Ntewa poli, yoko aligan la awasup̃e la sina. A visae avisave asum̃a amlelaga ke ga e Yesu wa, yoko akila m̃arera la sane van la na wa. \p Ana e pogos nene, yeririna lala kiena ne Ntewa asape visae akila m̃arera la ve sanene van la, poga ga, ana tap̃atete aligan kiela Sup̃e. Asitom̃al ga asape e pogos nap̃a visae naga visirplan la sina, la sinelan sum̃alen se marana nap̃a akekara, a ve amawan re sina. \p \v 36 Lala p̃asia apiar la, ap̃ure la apa am̃e la e yometava e maran yar la nap̃a apisa kare la ke pap̃isi. La p̃asia, pogos nap̃a apiar la, nane e sen urmi lala, akuan la p̃araria e yum̃a na koaena. \v 37 Lala p̃as sina ga, akove mom̃ar la, la p̃as apiliro la komp̃as lua e sowa, p̃asia atem̃ar la e playu na mara lala. La nap̃a visae ve amare re, la m̃ena ga sur m̃arera van la pa p̃isi. Pe kiela sur re poli, limala plas pap̃isi, p̃isi na asi plan ga kulus nen nane pona sipsip vena ayenia nakilaen yepela visusun. Sur la punu ga piowa lue ga pan la, a yar tap̃ena lala pe apisuar la re nena ga, akila kare la keviu p̃isa. \v 38 Pe m̃ala um̃a re poli, a pe kiela yo re nap̃a ava e poli, p̃isi na asum̃a amialialoro kar ga e yo mema a metava e tavie lala, asu kar ga e pulp̃e lala. \p Nane yar na viawaena lala na sa nene. Yomarava nini na piowa manene la pan la, sa nap̃a tekilia tevisa tesape yomarava nini pe torokin re si yeririna wo la na sanene ase poli, yar la na sanene popon asum̃a ga m̃ala um̃a metava ma e peni. \v 39 Tepisu sane la punu ga nap̃a tepisayu la pa rui, apane pog m̃arera la mok pap̃isi, ana pe amlor re poli, asum̃al m̃arera ga, kila temnunu kilale kiela naviawaena e Ntewa keviu, a pe lelaga. Ana la ape na pog nane naviranarena marua nanua sumo, ana asum̃a amloge navisaarena wo lala kiena ne Ntewa, sane yoko naga kila mrapa nap̃a akilia atol malena nap̃a ve uro re, ana pe apisu re mras navisaarena nene molue pula poli. \v 40 Ana Ntewa pisuveve sape popon kila mrapa viu tai van ita. Ana pitetalia Yesu pitom kila pae kiena yum̃aena, kila sane la nanua sumo ne, amio ita, ita punu ga towar mras na visaarena kiena ne Ntewa nene e mrapa ve taaga ga, a e pogos taaga ga. \c 12 \s1 Kilamarata sum̃a ga e Yesu, nap̃a naga m̃arera manene pano taulu pogos m̃arera lala \p \v 1 A la punu nap̃a tepisayu la p̃aro rui, la na sane ape pupia purp̃es nen viawaena lala, asa ga pupia p̃egas nena nap̃a asum̃al asum̃a apisuveve ita ke ne, asum̃a apisu ruru ke kieta viawaena, asape yoko tekirir va ve sanape. Sur ya nap̃a suwo ke kieta mrapa, monar teyaslua, a mlamulen viowa la nap̃a sum̃a piar kare ita ke ne, monar towarplania, ana tom̃areran kiririen e mrapa piavi nap̃a sike e marata, nap̃a sitomiena na liganena ve su re si e ita, kieta sitomen la ve piayavi ga. \p \v 2 Tekira tevisuar manene Yesu, nap̃a sum̃al sike e luas nen mrapa gare. Naga pe purp̃es nen mrapa na viawaena, a pe kana luas m̃ena ga, ana pogos nap̃a tesitom̃alia, yoko la m̃areraena van ita. Tekilia tesitomyu si pogos nap̃a naga p̃ar ke yepe lalaea a naloge viowaena meta e lak torovia, naga sitom korenan ga pogos m̃arera nap̃a naga panea. Naga mligan kiena sitomena m̃arera su ga e pupia kekarena nap̃a sike e marana, kila m̃a pano-o tauluia, ana nanagane teke e lepasnena ne Ntewa na p̃amarua, e pupia lelena wa ma e peni. \v 3 Popon tesitomyu m̃a Yesu, e pogos nap̃a yeririna viowa la nene akuan make visen viowa la pania, sinela kar manene pap̃isi, ana naga tam̃an ga naga pano tol luas. Sanene, ita m̃ena popon ve sineta maren re yum̃aena vilaga, a tap̃atete temarau, ve tesitom re urmatanen ya nap̃a monar tekila. \v 4 Pona tesitom ke tesape temloge piowagan kilaen mara temio p̃elaga viowa ana torok yo narui, sineta mare, ana pe tetol re ya nap̃a Yesu kila poli wa, pe tesu wo li re mlamulen viowa poli wa, pano-o kata kuruta mlau e yepeta. \v 5 A popon ve sineta p̃esan re visena na iilaren nap̃a Arimata Ntewa pisa pan ita, sape pio ita sane narina lala, sape \q1 \qt “Naruu, visae nevisu popon sane naloge viowaena tai imi tol ko, ve ositom korenan re, \qt* \q2 \qt pona visae yam lap̃asa nevisu sane monar nela nakoaena van ko, kiom̃a sitomena ve lor re, komin kiau p̃elaga navian koena naga sanene. \qt* \q1 \v 6 \qt Visae la nap̃a sineu sii la, yam lap̃asa monar nekila aloge viowa, \qt* \q1 \qt a la nap̃a nepe Arimala, yam lap̃asa monar nowela.” \qt* \rq P̃akaiwa 3:11-12\rq* \p \v 7 Sanene, visae pog tai ovisu sane ve sanene van ko, monar om̃arera, otam̃an ga sane mrapa ke tai nap̃a Ntewa sinenan sape vian ko e narui, sinenan sape kila ruru kiom̃a malena ne. Ita punu nap̃a tepe ata, tesum̃a tekila ke sanene pa narita lala, ana visae Ntewa pisu ita sane narina lala, naga monar kila m̃ena ve sa ke nene van ita. \v 8 Sur nene naga yoko ita make tetolia, a visae ve kila re van ita tai, naga pisu yaru nena sane pe pe narin ruru re napo poli, naga pe narin yar nae ga koyo tai. \v 9 A nanua sumo, ita make ga, pogos nap̃a arimata la amla ke nakoaena pan ita, pe sinetan re poli, ana pe lelaga, nenaga ne tepisu kilale sane amesmes ga, a kila sane tesitom la va la sane. Ve sanene na, popon manene tevatanon Arimata e ninuta, tekekaran ya nap̃a kila pimi m̃alivin ita, vanon naga ke nene narui pe mrapa na malena. \p \v 10 Arimata lala amla ke nakoaena pan ita e kas la nap̃a tepe sisi ke ga wa, akila sanene komin asitom asape yoko wo la sane van la ke sina ga, ana pogos nap̃a Ntewa mla nakoaena pan ita, kila vena yoko wo ke sina ga van ita, vena ita m̃ena ga tekilia tetol kiena malena wa. \v 11 Nakoaena pe sur tai nap̃a e ke e kana pog na kusena, pe kiki re nena ga, melkalka pap̃isi. Ana siraunia, visae tetam̃an naga vian ruru kieta malena, yoko war mras napo lala, sane p̃elaga na mom̃auena a sum̃arena, amio p̃elaga na waena a na mesmesuena. \v 12 Ve sanene, visae sur ya nap̃a avitaweia, amiu akilali sane navisawaliena Aisea pisa sumo, nap̃a sape \q1 \qt “Avisir plan limamiu la nap̃a tayoi sike ne, akila la akulul sina, a purpur na lamiu la nap̃a miyuyuwawa ke ne, akila la am̃arera sina.” \qt* \rq Ais 35:3\rq* \p \v 13 Sanene, amiu m̃ena ga akila ruru si kiamiu mrapa la amesmes ruru wo, ana kiamiu laulu la nap̃a ayaloro atavevea, yoko lala ve viowa manene re la sane, ana yoko imi m̃arera sina. \s1 Avisuar ruruia ve akila pal re mrapa \p \v 14 Sur lua na waryoen silaga la sanini. Tai, naga p̃elaga na ve erau woena amio yeririna tap̃ena lala, a ta sina, naga p̃elaga na malena wa nap̃a yaru monar se ea visae sinenan sape visu marana ne Ntewa na mava. \v 15 Ana monar ayum̃ae m̃arera vena ve amiu yar tai nap̃a kirir m̃a pano-o p̃isi ga e mrapa komsusia, nap̃a pe tol re lemamiena kiena ne Ntewa poli wa. Ovisuar ruru m̃ena ga nap̃a ve narin p̃eligas melkalka ve imi tawa re e sinem̃a. Visae pere, p̃isi na kapuru war mras la ve moki nap̃a piowa e kiom̃a malena, a kana kororak ne la ve kila kare re malena wa kiena ne li na lelagaena wa tap̃ena lala. \v 16 Monar p̃elaga viowa na yerm̃ene amio sira ve imi re e amiu, a monar ve p̃elaga nasinep̃esan ruruen re Ntewa, sa nap̃a Esau kila nanua sumo. Esau nene, Ntewa kilologia naga pe m̃earu kiena ne arimana vena kilia war lalimana ve kiena, ana pogos tai nap̃a visokaria, mlopon ponos nen pursi wo nap̃a wenla na vetokaki Sekop miyum̃aenia, ana mias lua sitomiena kiena ne Ntewa e kiena malena, pisa pa wenla, pisape “Ei, ola pursi nene im van inu nagane, a lalimana ne ata make ga nap̃a pe kiau, ana nela vaniko.” \v 17 Ana sa nap̃a tekilia p̃a rui, siraunia Esau pisa sape yoko war maran si lalimana ne arimana ve kiena, ana apisalup̃ar ga, vanon naga p̃iliwilin plan rui. Ana mloge piowagania, tagi pano-o kila p̃ele ga rui. Naga sitom ke sina ga, sape sa ve kila re ga, ana nagane kilalu rui. \s1 Tavie nap̃a Sinae na yomarava, amio tavie nap̃a Saeon nae peni \p \v 18 Ana popon tesitomli si ve tokak ga e lepas nen navisaluaena na sumo wa, amio lologena wo kiena ne Yesu Kristo nap̃a pimi ga na wa. Sur lalua nene pe tap̃ena pap̃isi, ana sur nene tekilia tevisu kilale e kala tavie la lua. \p Tavie na navisaluaena marua, nane Tavie Sinae, nap̃a na yomarava ga nini. Kieta li marua le Yu lala akilia apisu e kilamarala, ana apisu sane pe pupia yo wa na marauena, nap̃a kap m̃eke ea a kana pulp̃alu ne lala yo malolo ga rui, amio kan yaku nena nap̃a yemalolo kalo make ga, a lagi tai miyui lue ga ea. \v 19 Ana pupia kana kumasua nena miyelyelu m̃alia, ana amloge pulgo tai pis nap̃a urmi pap̃isi, kila sane amarau pano-o, atag asape ve visa re si sur tai van la. \v 20 Apisu sane yo nene pe wa pap̃isi, akranwo ruru nena, sane visae sur mal ya nap̃a waro lavisin tavie nene, kus pal laea, yoko monar akovem̃aria. \v 21 Ana yermarua Mosis pisu sur la nene, naga m̃ena marau, pisape “Lelaga nap̃ane, nemiyuwawan ga marena.” \p \v 22 Naga nene tavie wa na navisaluaena marua na sumo, ana nanagane na pe tepa re si e poli, tepim e tavie wa viu na lologena wo nene na Tavie Saion. Naga sike ma e peni, nap̃a pulkumali kiena ne Ntewa mali m̃eke ea, naga pe Yerusalem viu ne nae yo mava. Naga pulen ga navisi lala, mok na mok nap̃a sane apulopule ga, nap̃a asuvileviles kar ga vena kilaen yauena na kekarena. \v 23 Ana likan la, ita p̃egas na li na lelagaena wa la tesike lele taaga ea, nap̃a ita tepe sane m̃earu lala kiena ne Ntewa nap̃a tep̃ar lalimana. A amio ita m̃ena, ninuna ne kieta yar mare lala asike ea, nane la nap̃a amesmes ruru pa rui e yomarava, ana pogos nap̃a amare, ap̃ure plan la apa atol luasnen mrapa natamaliaena, nap̃a apa asu ruru e yo nene. A yaru nalip̃ereena m̃ena tai totano teke metava e yo nene, naga pe Ntewa na sur make ga. \v 24 A amio sur wo tap̃ena la nap̃a asike e kieta kunus wa nalologena wo nene, tekilia tevisu Yesu, amio kana kuruta nap̃a mlau, nap̃a apeven pa e losineta lala vena kila temekiki. Kana kuruta nena, pe sa re kuruta kana ne yermarua Epol nanua poli, nap̃a asape kuruta na ween yaru, a kuruta na kilamaranen napiowaena, ana kana ne Yesu naga pe kuruta na tamaliaena yaru, a pe kuruta na viewoena. Yesu kila po pap̃isi wa, nap̃a sum̃al su likan Ntewa amio yaru, kila kiela naviranarena viu lalua sum̃alu ruruia, vena kila lalua ave erau wo sina. \s1 Ayagogon ruru pulgona ne Ntewa \p \v 25 Navisaluaena marua, naga sane visena na kilap̃egeena ta nap̃a paeme e yomarava nini, a lologena wo, naga sane visena na kilap̃egeena ta nap̃a pitom ma e peni. Ana la nap̃a apilon m̃asila pan navisaluaena marua nene, tap̃atete nena aurmatan nakoaena p̃isa, ana visae ve sanene, yoko ve sanapen la nap̃a apilon m̃asila pan lologena wo? Yoko tap̃atete nena aur matan ve tokaki. Visae ve sanene, popon teyagogon ruru pulgona ne Ntewa, telogearia. \v 26 E pogos nap̃a Ntewa pis pa yermarua nasumo la nene, kiena visena urmi pap̃isi kila yemninu, ana siraunia, kiena visaaren tai pisa si mon metavania, sape \q1 \qt “Yoko yam si tai nokululun make yo punu ga, ve yomarava re ga nini, a amio make yo la ne ma metava yam veraga.” \qt* \rq Akai 2:6\rq* \p \v 27 Visena nap̃a pisa e nini, nap̃a sape “Yam si tai,” naga pisa ke sur keviu ta ne. Naga kana kinasa sape Ntewa kululun yo yam tai rui, ana kiena sitomena m̃arera sike ga wa sape kululun li si yam tai ana visu ruru li make ga suria. E legiena maro yoko kululun wowa yomarava nini, amio sur make nap̃a naga sii la sike ea, ana yoko sur nap̃a tap̃atete kululun rovia yoko sum̃al m̃arera sulue na sike ne. \v 28 Sur ga tai naga kilia su lue na sike ne sanini, nane nasup̃enena kiena ne kieta Ntewa nena, a potena pap̃isi nap̃a mligan kieta malena su ruru sike loyum̃a ea. Popon silaga tekila lotena wo tai vania nap̃a kilia kekarania, tepisu kilale nap̃a naga pe na wa pap̃isi, tevatanonia. \v 29 Komin kieta Ntewa naga kapi ke nene narui, nap̃a kilia sikap van make sur punu ga. \c 13 \s1 P̃elaga la nap̃a Ntewa kekarania \p \v 1 Visen si lap̃as nini vena iila amiuena, naga sanini. Popon asum̃a akekaran amiu lue ga, sa nap̃a kam na ape mratava taaga ga amio Kristo. \v 2 Ana ve akekaran amiu re ga, akekaran ke m̃ena wolawa lala, akekaran nap̃a avisuar la e m̃amiu um̃a lala. Popon akilakila sanene, komin pog lap̃asa, kam na amninue ga, ana wolawa la nap̃a apisuar la ke ne, la na navisi kiena ne Ntewa ke la narui. \v 3 Asitom̃al la nap̃a asike e yum̃a nakoaena, awar pae kiela naloge viowaena lala, sa ga nap̃a akoven amiu m̃ena apa asike amio la. Kam na ve sinemiu p̃esan re m̃ena la nap̃a yar tap̃ena la asum̃a akilakila kare la ke silaga, komin ita punu ga tesike e yomarava nini, a monar tokus pae pogos m̃arera la nap̃a yoko tevisuia. \p \v 4 Popon yar make ga avisu kilale p̃elaga na talopaena naga pe sur wo a pe sur wa m̃ena ga, a komin sur ne nanene, pe pon re si kororak tai imi kila kare tog nap̃a ap̃aenia pe m̃ala lalua nap̃a atalopa, komin lalua apisaaria asape yoko ve aure re si tap̃ena. Yoko Ntewa la na lip̃ereena va la nap̃a amiyalyal kar ga, sane li na talopaena nap̃a akila kolau, pona yar viu la nap̃a akila lau. \p \v 5 Ovisuar ruruia nap̃a ve oligan re kilavaru imi ve suri na sumo e kiom̃a malena. Popon okila ko okekaran ga narin ya nap̃a teke e lumom̃a rui, komin navisaarena kiena ne Ntewa nap̃a sike pa rui, pisa sanini, sape \q1 \qt “Tap̃atete neligan ko yam tai, tap̃atete nevilon m̃asuu van ko.” \qt* \rq Lev 31:6\rq* \p \v 6 Ana pogos nap̃a tesitomyu si naga nene, mla si nam̃areraena pan ita, vena tevisawal visena nap̃a sike e Tus na Yauena lala, pimi pe kieta visena, nap̃a tevisave \q1 \qt “Yar na iila ruru inena, naga Ntewa na mava ga, \qt* \q2 \qt ana ve nemarau re si narui, yoko yar tap̃ena kilia kila si ya ne viowa van inu ne?” \qt* \rq Yauena 118:6\rq* \p \v 7 Sur tap̃ena, popon asitom̃alar m̃a kiamiu nasumonena lala, nap̃a apisawal p̃esan visena kiena ne Ntewa pan amiu. Avisu veve ruru mras nap̃a molue kome p̃elaga wo na kiela malena, a akila ga nono na kiela lelagaena m̃arera e kiamiu malena lala. \v 8 La amlelaga ruru po, ana ita m̃ena tekilia telelaga, komin Sup̃e Yesu Kristo naga piloulou re pogos tai poli, naga maran taaga sa ke nakoneva, p̃ane, a peni, sulue na sike ne. \p \v 9 Popon tevisa m̃ena tevisave avisuar ruru amiun visena kar tap̃ena lala amio navian wowenen lala ve aim aure plan amiu re vetan kove wo nap̃a kam na asike pae rui. Yar lap̃asa asitom manene la e p̃ap̃agena wa lala, amio kala kinanena ne lala, ana kinanena la nene tap̃atete nena iila kiela malena lala. Sur taaga ga nap̃a kilia kila sineta la m̃arera ruruia, nane lemamiena kiena ne Ntewa pimi pan ita. \v 10 Kinanen la ne tai ne sanene, naga nane kilam̃iu na kup̃ap̃aena lala nap̃a yaru wa la akuan ke e wonta. Amlenwoia, akila pa yum̃aena la e narui, ana siraunia akania sa nap̃a akinan kala ke narui. Yar wa la nene la amal ga e kinanena na wonta la nene, ana ita nap̃a temlelaga e Yesu, ita na pe tekinan re e wonta nene poli, ita na kata wonta tap̃ena m̃eke na, nap̃a temal e kana kup̃ap̃aena nena nap̃a akuan su ea, nap̃a yar wa la pe apisu kilale re poli, a la tap̃atete akinana ea. \p \v 11 La asum̃a akila ke kiela kup̃ap̃aena la nene, ana tai na pe tap̃ena towe laa sane, sa nap̃a asape kila totou na marena kiena ne Yesu, kup̃ap̃aena nena naga nap̃a asape na lakorenanena na viewoen mlamulen viowa, ana pogos nap̃a p̃arin yar wa kila naga, naga pe kus make re tas nen sur mal pa loyum̃a nap̃a pe yo wa manene poli, ana p̃ar ga kana kuruta, pa mligan se wonta. Ana tas nen sur mal nena, akuslua si petan um̃a, akus pa vanua, ana askapia. \p \v 12 Naga sa nenaga nap̃a Yesu kila, nap̃a akus m̃ena naga pa vanua e purkove na pulkumali, akila mloge m̃a piowa pano-o kana kuruta mlau make nenaga, nap̃a pe mlau koren re poli, ana mlaun nap̃a kila ita kiena yeririna lala tepim tepe yar wa ruru nena napo lala e marana ne Ntewa. \v 13 Ana komin nap̃a Yesu kekaran sape kila ve sa nene vanon ita, ita m̃ena ga monar tekekaran teva tesum̃al tesu temio naga vanua e um̃a, yar la avisu kare ita sa nap̃a apisu kare naga, tokus naloge viowaena ve sa ke ga nap̃a naga kusa. \v 14 Visae viowa ga van ita e yomarava nini sanene, sanene na pogaga ne, komin nap̃a pe tesitom re tesape yoko tesike e pulkumali tai e nini ana tesulue poli, ana temligan kieta sitomena sike ga e m̃ata um̃a napo e pulkumali viu nap̃a tepanon ke rui. \p \v 15 Popon kemua tesitom̃al lue ga nap̃a Yesu kila po manene la pan ita, naga pietavan ita e mrapa rui ana silaga tekilia tevisa potena va Ntewa vanonia. Ve tekila re kup̃ap̃aena e sur mal la vania, ana nalaena tai tom̃a ga nap̃a tekilia tela luen ga van silaga, nap̃a yoko kekaran vap̃isi, naga nalaena na yeluarena. Tesum̃a tepisirlua ke kiena kia sanene, ana visena na gota ne lala sa ga mralak tai nap̃a kiki ruru nena po pania. \v 16 Visae sanene, ve sineta p̃esan re nap̃a tekila yum̃aena wo lala, komin naga sane kup̃ap̃aena nap̃a tekilia tela va Ntewa. Tai nap̃a naga kekaran manene la sane, naga sanini, sape tekila luen ga wo va yar tap̃aena lala, tekekaran ga nap̃a teviovion kieta sur la temio la. \p \v 17 Sur si lap̃asa, sane monar telogear kieta nasumonena lala, monar tekekaran ga nap̃a tesu vatanon kiela visena lala. La ap̃ion ke pap̃isi nap̃a avisuar ruru ita, komin nap̃a pupia yerkawa kerkeviu la nap̃a asu metavan la asum̃a apisu veve ke kiela yum̃aena a kiela p̃elaga m̃ena lala. Visae kieta nasumonena lala, kiela sitomena la marmare, ana yoko yum̃aen make ga va viowa nenaga, ana visae telogear ruru la wo, yoko kila yum̃aena ve urmi manene re van la, akekarania, ana yoko wo manene m̃ena van ita, yar na yum̃aena lala. \p \v 18 Pogaga, lavis ke visena make la p̃isp̃is narui, ana sinemimin mesape meviun m̃ena tan amiu mesape asitom̃al imimi e kiamiu leniena lala, vanon yom̃arera nap̃a mesike e nanagane. Pe mepisu re sur tai piowa teke e imimi poli, kiamimi sitomena la merarava ruru ga, a mesum̃a mesum̃alu m̃arera lue ga mesike e p̃elaga wo la nap̃a mesmesu e maran yar lala. \p \v 19 Ana sineun nesape visena la nene akila ruru vilaga, vena nekilia neviap̃a e nini ve ve piavi re nowasup̃e si neim̃as pun amiu. \v 20 In na nesum̃a nemlen wo amiu ke m̃ena ga, nesape yoko Ntewa iila amiu. Naga pe Ntewa na sum̃are, naga pe Ntewa nap̃a sinena miye ita kiena sipsip lala, ana pitetalia kieta Sup̃e Yesu pitom e yomarava nini, pitom pe yerkawa na visuaren kieta sipsip lala, kana kuruta mlau vena visirluaen naviranarena viu nap̃a yoko sike sike nena. Naga pe Ntewa m̃ena nap̃a Yesu tam̃an kiena malena pania, ana naga p̃erelua petan marena, pisirlua malia sina, \v 21 ana nop̃asine naga nesape yoko la sur nowo make ga nap̃a kam na sinemiun ke nanagane vena kilaen kiena yum̃aena e yomarava nini sa nap̃a sinenania. Naga sum̃a miyum̃ae ke e kieta malena la pe ve taaga, komin Yesu Kristo sum̃a miyum̃aen ke kieta p̃elaga wo vim ve sa nap̃a naga sinenania, ana yoko teieluar manene naga vanon vano-o tap̃atete p̃isi, Sanene. \p \v 22 Na mratava pun inu lala e Kristo, nesiri m̃aki nini pim̃asu pan amiu, pona visae ve ve piavi manene re yo, ana visae avisu ve sanape kam na ve sinemiu karin re, ana kam na ala kiau visena na iilaen la nap̃a sike ea. \p \v 23 Sineun nesape nevisawal van amiu aloge kieta wolai nap̃a Timote, amligan lua si naga molue petan yum̃a nakoaena rui. Visae ve ve piavi re imi kom e nini, yoko imimi lua, meim̃as mevisuveve amiu. \p \v 24 Sinemimin mesape avisawal va kiamiu nasumonena lala, amio m̃ena yeririna tap̃ena lala kiena ne Ntewa, avisave mepiun ke mesape la asike sanape, asururuga pona sanape? A le Italia la nap̃a asike e nini la m̃ena sinelan asape avisa pokolemalo van amiu. \v 25 Kiau visena maro nae e nini, nane nesiri van amiu narui, nesape yoko lemamiena wo a sinewo kiena ne Ntewa sike amio amiu make ga.