\id ACT Lewo \h Yum̃aena Lala \toc1 YUM̃AENA Kiena ne Li Nalologena Lala \toc2 Yum̃aena Lala \mt1 YUM̃AENA \mt2 Kiena ne Li Nalologena Lala \imt1 Visayuena Na Tusi Nene \is1 Komp̃asnen suniena plas na tusi nini \ip Tusi nini \it “Yum̃aena Kiena Ne Li Nalologena Lala”\it*, Luk siri pan yaru tai, kiena kia Teopilas. Nane tusi na lua nap̃a Luk siria, pimi siraun kiena tusi na sumo, nap̃a kiena kia \it “Lologena Wo Kiena Yesu Kristo Nap̃a Luk Siriyuia”\it*. Tusi nini \it “Yum̃aena Kiena Ne Li Nalologena Lala”\it*, kiena kia na plasa sanene, sape \it “Yum̃aena Lala”\it*. Naga pisayu yum̃aena p̃esa kiena li nalologena lala kiena Yesu, nap̃a Ninuna Wa naga sumon la e yum̃aena na visawalen lologena wo, siar garu Yerusalem a e yo punuga garu Yutea a Samaria, pano pano-o p̃ar make yo e yomarava (Yum̃aena Lala 1:8). \ip Tusi nini naga suniena tai kiena li nalelagaena p̃esa, nap̃a siari e p̃egas kiena lus nae Israel lala nap̃a amlelaga, a kapuru pimi keviu kalo make yo la e yomarava. \ip E tusi nini, Luk sinenan sape kilologia nap̃a lala nap̃a amlelaga e Yesu, ve akawe re P̃arin Sup̃e nae Rom nap̃a naga pe sup̃en make yo la e pogos nene. A naga sinenan sape kilologia nap̃a suri makega nap̃a lus nae Israel lala amlelaga ea asape yoko imi m̃alivi, nane apimi m̃alivi rui kome lologena wo nap̃a ita li nalelagaena lala temlelaga ke ea. \ip Tusi nini komsus telu, nap̃a kilologia sanape nap̃a lologena wo sum̃a p̃ar make ke e yo punuga narui, a sum̃are sum̃a kapuru ke silaga. Komsus na sumo, pisayu sum̃are nap̃a siari garu Yerusalem, siraun nap̃a Ntewa p̃erelua Yesu pa ma e peni. A na lua, pisayu nap̃a yum̃aena kapuru pimi keviu, kalo make yo lua nene Yutea amio Samaria. A komsus na maro, pisayu nap̃a yum̃aena pano pa kalo yo punuga e puruvanua lala na yo na pawa sive nap̃a apio asape Sive Nap̃a Metiterenian, pa tol yo Rom. \ip Pupia suri keviu tai nap̃a tusi nini pisayuia, nane yum̃aena kiena ne Ninuna Wa. Pogos nap̃a li nalologena lala asike garu Yerusalem wa e pogos na legiena na Pentikos, Ninuna Wa pitom ana mla m̃areraena pala. A siraun e pogos nene, Ninuna Wa sum̃a miila ke yum̃aena na sum̃are, a miila m̃ena li na sumonien yum̃aena lala e kiela yum̃aena. Tusi nini pisawal visena lap̃asa nap̃a li nalologena lala apisawalia, a kila meraravan nap̃a kiela visena la m̃arera po, pilon malena kiena la nap̃a amlelaga, a miila li nalelagaena lala vena aimi aviran la lele taaga. \is1 Komp̃asnen tusi la na nini \ili Yesu pis maro pan kiena nalologena lala 1:1—14 \ili Amligan lua yaru nap̃a kus lelena Sutas 1:15-26 \ili Amlologon lologena wo garu Yerusalem 2:1—8:3 \ili Amlologon lologena wo pa Yutea a garu Samaria 8:4—12:25 \ili Yum̃aena lala kiena Pol 13:1—28:31 \ili2 Yalena na sumo kiena ne Pol 13:1—14:28 \ili2 Apiora lele taaga garu Yerusalem 15:1-35 \ili2 Pol miyaloro yam lua 15:36—18:22 \ili2 Pol miyaloro yam telu 18:23—21:16 \c 1 \s1 Visena na sumo \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Luk 1:1-4\x*O, kiau erau Tiopilas, inu nekekara pap̃isi nap̃a nevitawe ko e tusi tap̃ena nini. E kiau tusi na sumo nap̃a nesiri pan ko, nesiriyu suniena na suri la nap̃a Yesu naga sum̃a kila, a nap̃a naga sum̃a pian ke e sumo, naga nene naga siar e pogos nap̃a naga siar p̃esan kiena yum̃aena, \v 2 pimi tol e pogos nap̃a e nam̃areraena kiena ne Ninuna Wa, naga mla maron kiena visena maro pa kiena li nalologena lala nap̃a naga mligan plan la rui, ana siraunia Ntewa p̃ere naga pa si metava. \p \v 3 Ana pogos nap̃a naga mali sina ga e marena, nap̃a naga pe pa re si metava poli wa, ana pogos moki, naga sum̃a m̃alm̃alivin la pa tol legiena lualima yam vari, nap̃a kila meraravan ruru pan la nap̃a naga mali sina ga e marena lelaga. E pogos la nene, la asum̃a apisu kilale ruru naga, a naga sum̃a pisayu mrapa lala na nasup̃enena kiena ne Ntewa pan la. \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Luk 24:49\x*Pogos tai, nap̃a naga sum̃a veraga amio la, naga mla visena nene pan la, naga pisa, pisape “Amiu na monar ve aur matan re yo nene Yerusalem, amiu na monar asum̃ate m̃a ga wa vena atol Ninuna Wa nene nap̃a Ata pisaar p̃isi rui sape naga la van amiu, sa nap̃a nepisa m̃ena ga pan amiu rui. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Yoan 1:33\x*Sa nanua sumo, Yoane Nakeena naga kee yeririna lala e ga e wii, ana ve ve piavi re, legiena ga lap̃asia warovia, p̃isi na Ntewa naga kee amiu ve lelaga, na nene e Ninuna Wa.” \s1 Yesu pa metava ma e peni \p \v 6 Ana e si e pogos tai, nap̃a li nalologena lala la apimi sina ga lele taaga amio Yesu, la apiun tania, apisape “?Sup̃e, sanape, nanagane naga pogos ruru nap̃a ko okila nap̃a ita le Israel lala ita ve kieta p̃arin sup̃e sina ga tai, pona pe kana pogos nen re poli wa?” \p \v 7 Ana Yesu pisatam̃e la, pisape “Naga nene pe pe kiamiu re nap̃a amiu akilia pogos la nene poli, pona legiena la nene poli, nap̃a Ata ga naga taaga mligan ruru pisape ve sanene, a ve sanene. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Mat 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47,48\x*Ana siraunia, Ninuna Wa naga vim e amiu, ana e pogos nene narui akus nam̃areraena, ana p̃isi na amiu na monar ava avisawal inu garu Yerusalem nene, a e yo tap̃ena punu ga lala garu Yutea amio Samaria, ana vano vano-o tol m̃ena ga yo tap̃ena la punu ga e yomarava nini.” \p \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Mak 16:19; Luk 24:50,51\x*A pogos nap̃a naga pisa pa visena la nene p̃isi, nap̃a la asike apisu ruru ke naga wa, Ntewa p̃erelua pa metava, a lul tai pitomi kalovia, ana la pe am̃a re si poli. \v 10 Pogos nap̃a la asum̃a akirakira ke pa metava e sinapane wa, veraga ga amilan ga, nap̃a am̃al yaru la lua nap̃a m̃ala kulsota lala miyuwowo pap̃isi, lalua apimi asum̃alar la asike amio la, lalua apisape \v 11 “!E, le Kalele lala! Amiu ve sinemiu viowa re, ve akirakap̃ar re va metava e sinapane sanene. Yesu nene nap̃a Ntewa naga p̃erelua naga petan amiu pa metava e peni, p̃isi na naga monar wasup̃e sina vitomi, a naga yoko wasup̃e sina e p̃elaga ga nene nap̃a apisu ga nanagane p̃isi ne.” \s1 P̃egas kiena ne nalologena lala \p \v 12 Ana li nalologena lala amligan kunus nene, nap̃a Kunus Na Purolip lala, ap̃asup̃ela apito garo Yerusalem, pe perina manene re poli, sane tasme na manu taaga ga. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16\x*La nene la apimi atol yo Yerusalem, ana la apa ke sina ga loyum̃a e yo nap̃a metava nap̃a la asusukemua e rui. A la nene kiela kia sanini: Pita, Yoane, Semes a Antru; amio Pilip, Tom̃as, P̃atalomiu, a Matiu; amio Semes nap̃a narina ne Alpeas, amio Saemon nap̃a naga lala yaru tai nap̃a sumo akila politik pa le Rom lala, amio Sutas nap̃a narina ne Semes. \v 14 Ana e pogos nene, la nene amio sira lala, la apalue ga lele taaga vena alen. A Maria, anenane Yesu, amio m̃ena ga wenla Yesu lala, asum̃a apa lele taaga amio la. \s1 Yaru na kusen lelena ne Sutas \p \v 15 Legiena lap̃as p̃arovia p̃isi, ana li nalelagaena lala apimi lele taaga, nap̃a la punu ga atol suri sane yaru ponotia taaga lualima yam lua. Ana e pogos nene, Pita naga sitom sape visayu van la vena akila sanape nap̃a alual yaru na kus lelen yaru nene Sutas. \v 16-19 Naga nene vanon nap̃a siraun nap̃a Sutas naga sane kila kiena yum̃aena viowa nanua sumo, naga pul ke sina ga porotano tai amio kilavaru nap̃a naga tauluia, ana naga ga mloru e yo nene, ana m̃ep̃ena m̃apo, a sinena la molmolue, ana naga mare. A yeririna lala nae Yerusalem amloge lologena nene, ana nane kila la apio kinakinas nen porotano nene e kiela visena asape “Akeltam̃a,” naga nene visena tai nap̃a naga pisape “Yo Na Kuruta.” \p Sanene, Pita naga sitom pisape visayu suri nene van li nalelagaena lala, ana naga sum̃alu e marala, pisi pan la, pisa pisape “Erau lala, nanua sumo, Ninuna Wa naga pisi kome pulgona ne Tepet, naga pisayu yum̃aena kiena ne Sutas nene nap̃a naga sumon yeririna lala apimi apuarar Yesu, a visena la nene apimi ape lelaga p̃isi rui, sa nap̃a Visena Wa naga monar ve lelaga silaga. Sutas nene naga imimi yaru tai nap̃a, nap̃a Sup̃e mliganar naga vena tarar yum̃aena amio imimi, \v 20 ana nanagane, naga sa nap̃a visena lalua nene nap̃a teke e Tusi Kiena ne Yauena Lala, nap̃a tai pisa, pisape \q1 \qt ‘Naga popon nap̃a m̃ana yum̃a mon korena ga, p̃isi na tap̃atete yaru tai mono ea,’ \qt* \rq Yauena 69:25\rq* \m a tap̃ena sina ga, nap̃a pisape \q1 \qt ‘Popon yaru tap̃ena tai kus lelena.’\qt* \rq Yauena 109:8\rq* \p \v 21-22 “Komin suri ne na nene, ana monar yaru si tai naga imi sukol imimi sina vena navisawalen Yesu, kieta Sup̃e, visave naga mali sina ga e marena. Yaru nene naga monar lala yaru tai nap̃a la amio imimi nanua sumo, e pogos la nap̃a Sup̃e sum̃a mialoro ke amio imimi. Naga monar ve yaru tai nap̃a naga sike e poglis nap̃a Yoane naga mlologonyu ke kiena nakeena, pimi tol legiena nap̃a Ntewa naga p̃urelua Yesu petan ita, vena va si metava.” \p \v 23 Ana la apisawa kia kiena ne yaru la lua. Tai, kiena kia Yosop, nap̃a la apio asape P̃asapas, a kiena kia tap̃ena sina, kien kia asape Sastas. A yaru tap̃ena, kiena kia M̃ateas. \v 24 Ana la amlen, apisa, apisape “Ntewa, Ntewa namanmaruaena, ko ga okilia m̃a ya nap̃a sike e los nen yeririna lala. Narui imimi na sinemimin mesape ko okipian imimi e lalua nene, nape nap̃a ko op̃ere rui, \v 25 vena naga tarar yum̃aena kiena ne nalologena nene, nap̃a Sutas naga mligan rui vena naga va ruru nena ga e kiena lele na kovioena.” \p \v 26 La amlen pae, ana akila sur sa nap̃a la amlil m̃apila, ana kia kiena ne M̃ateas naga kate. Ana la amligan lua naga, ana asikol naga amio la lualima taaga pa taaga nene, kila la lualima taaga pa lua ke sina ga. \c 2 \s1 Ninuna Wa pimi \p \v 1 E legiena na P̃ap̃agena Na Yui Marua, li nalelagaena lala la apimi asu m̃a ga lele taaga, \v 2 a veraga ga, m̃aagena tai molue ma e sinapane, sa ga nap̃a pupia lagi tai m̃ai, ana m̃aagena nene naga kalo punu yo na loyum̃a nene nap̃a la ateke tano ea. \v 3 Ana la apisu suri tai sane kapi mluamene, ana kapi nene naga mlip̃erea, ana peve taaga pa sike e la punu ga nene. \v 4 Ana la punu ga, Ninuna Wa naga pimi pulemamaga e la, kila la apivisi e visena tap̃ena lala, sa nap̃a Ninuna nene naga kila akilia apisi komea. \p \v 5 Ana garu Yerusalem, le Israel la asu m̃a ga, nap̃a la ape li nalenena lala. La nene na la amolue e yo la moki na yomarava nini apimi. \v 6 Ana la nene amloge m̃aagena nene, lala amio yeririna tap̃ena lala, la moki pap̃isi nap̃a la apimi e yo nene. Ana la nene sinela kurkur pap̃isi, komin nap̃a yaru la nap̃a Ninuna pimi e la, la pogos nap̃a asum̃a apisi sanene, ana yaru make ga amloge nena kiela visena la naapo. \v 7 Ana la amilan pap̃isi, a amiyuwawa, apisa apisape “!Aulai! Yaru la nene nap̃a asu m̃a apivisi ke sanene, ana lala na ape le Kalele ga lala. \v 8 ?Sanape nap̃a ita punu tesu m̃a temloge ke nap̃a apivisi ke e kieta visena la sanene? \v 9-11 Ita tepe yaru na purvanua la moki na tesike ne, nae Patia, nae Mitia, nae Elam, nae Mesopotemia, nae Yutea, nae Kapatosia, nae Pontas, nae Esia, nae Pirisia, nae Pampilia, nae Isip, nae Krit, nae Arepia, nae Lipia e lepas na vaen Saerin, a nae m̃ena pupia pulkumali nap̃a Rom. Ita lap̃asia tepe le Israel ruru ga, a lap̃asia pe ape le Israel re sumo poli, ana sirau la apimi ataveve kieta nalelagaena. Ana ita punu ga, ita punu peve taaga temloge ke nap̃a la apivisi ke kome kieta visena lala ita punu ga, la asum̃a apisa ke pupia yum̃aena la nene nap̃a Ntewa naga kila.” \v 12 Ana la amilan pap̃isi, kiela sitomena la kokovio, ana la amninue kare narui asape sanape narui, ana la asum̃a apiuviun ke tan la apisape “!Aulai! ?Ya ne sanene?” \fig Purvanua lala nap̃a apimi Yerusalem e pogos nap̃a Ninuna Wa pitomi|src="GPS_Pentecost B&W_CH2_5-11.tif" size="col" loc="At Pentecost the disciples preached to people from all over the empire" ref="2:12" \fig* \p \v 13 Ana lap̃asia asu m̃a apitalia la nene nap̃a Ninuna pimi e la p̃isi rui, la apisa apisape “E, la nene amun ga kuruta nene, nane kila ape wowe ke ne.” \s1 Visena kiena ne Pita pan la \p \v 14 Ana Pita amio li nalologena tap̃ena la lualima taaga pa taaga nene, la ap̃ariplan la asum̃alu, apimi ase e nene, ana naga pisi manene pan la, nap̃a naga pisawal sanini, pisape “Erau lala, nap̃a amiu le Yu lala, a amio amiu yeririna tap̃ena lala nap̃a amiu asike Yerusalem, amiu na ayagogon ruru inu vena nevisawal sur nene van amiu. \v 15 Yeririna la nene na pe amun re wii poli, sa nap̃a amiu asu m̃a apisa ke ne, peraga, komin nanagane, aora ovari ga na kolulagi nini na wa. \v 16 Ana suri nene nap̃a amiu apisuia, naga suri nene nap̃a Navisawalena Soel naga pisayu sumo rui, nap̃a pisape \q1 \v 17 \qt ‘Ntewa naga pisa, pisape “E legiena la nene na pog maro nene, p̃isi na nela ninuu van yeririna la punu ga. \qt* \q1 \qt Ana p̃isi na narimiu lala la avisawal kiau visena, \qt* \q1 \qt a p̃isi na kiamiu yar viu lala yokorena avisu sur lala, \qt* \q1 \qt a kiamiu yermarua lala, la am̃eni nam̃eniena lala. \qt* \q1 \v 18 \qt Lelaga p̃a, e pog nene, p̃isi na neligan Ninuu, \qt* \q2 \qt naga vitomi ve keviu e yaru m̃ee lala amio sira m̃ee lala na kiau yum̃aena, \qt* \q2 \qt ana p̃isi na la avisawal kiau visena. \qt* \q1 \v 19 \qt P̃isi na nekila suri lala nailanena e yo yau, \qt* \q2 \qt amio kile lala na yomarava nini, \qt* \q2 \qt ana yoko kuruta a kapi a pupia m̃au nap̃a piu asum̃a ga. \qt* \q1 \v 20 \qt Sumo na, mrae naga imi malolo, a kupario naga p̃isi na imi vivaga sane kuruta. \qt* \q1 \qt Ana siraunia, legiena keviu nene kiena ne Ntewa, nap̃a wo vap̃isi, naga kilia imi. \qt* \q1 \v 21 \qt A e pogos nene narui, yaru ai nap̃a naga vio kia kiena ne Ntewa, \qt* \q2 \qt p̃isi na Ntewa tamalia naga.” ’\qt* \rq Soel 2:28-29\rq* \p \v 22 “Amiu le Israel lala, amiu ayagogon ruru kiau visena la nini. Yesu nene nae Nasaret, naga pe yaru nap̃a Ntewa naga kipian ruru naga merarava pan amiu sape naga pe Navisaarena. Ntewa naga kila sanene nane e yum̃aena na nam̃areraena lala, a e suri nailanena lala, a e kile lala nap̃a naga kila Yesu naga miyum̃aenia e maramiu nanua sumo rui. Suri la nene amiu asum̃a akilia ke p̃isi rui, \v 23 \x - \xo 2:23 \xt Mat 27:35; Mak 15:24; Luk 23:33; Yoan 19:18\x*ana pogos nap̃a Ntewa naga mligan naga e limamiu, amiu asum̃alu am̃em̃ar naga mare, nap̃a amiu atam̃an li viowa lala la asuar naga e laki torovia. Pogos nap̃a amiu na pe akila re suri nene poli wa, ana Ntewa naga kilia p̃isi rui pisape p̃isi na ve sanene, ana naga tam̃ania, komin nap̃a naga taveve sa nap̃a naga sitom ruru nanua sumo rui vena kila. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Mat 28:5,6; Mak 16:6; Luk 24:5\x*A siraunia, nam̃areraena na marena pe torokin re nap̃a uarar manene Yesu poli, ana Ntewa p̃erelua naga petan nasinelaea lala na marena, kila naga mali ke sina ga. \v 25 Naga nene naga sa nap̃a visena tai kiena ne Tepet nanua sumo, nap̃a naga pisayu Kristo, nap̃a naga pisa, pisape \q1 \qt ‘In na nepisu nap̃a Ntewa naga sum̃a amio inu silaga, \qt* \q1 \qt naga sike e lepasneu na marua, ana kila sineu pe kurkur re nena ga. \qt* \q1 \v 26 \qt Kila sanene narui, sineu kekara, a purmeneu naga miau, \qt* \q1 \qt in na nepe yeririna ga, ana nep̃asine ga Ntewa m̃arera. \qt* \q1 \v 27 \qt A Ntewa, p̃isi na ko na ve oligan re ninuu e yo na marena, \qt* \q1 \qt a p̃isi na ko ve otam̃an re tas nen kiom̃a Yaru Wa na yum̃ae kiom̃aena menunu. \qt* \q1 \v 28 \qt Ko okipian inu e mrapa lala na malena p̃isi rui, \qt* \q1 \qt a p̃isi na sineu naga pulen nakekarena ve keviu, nap̃a ko osum̃a omio inu.’ \qt* \rq Yauena 16:8-11\rq* \m \v 29 Wolai lala, in na nesape nevisawal meraravan suri nene van amiu. Repita ne na nene nap̃a Tepet, naga na mare nakonua rui, la asin naga p̃isi rui. Naga nane kiena tampona ne nane m̃eke e kieta yo ne, mon m̃a pimi tol nanagane. \v 30 Ana pogos nap̃a naga mali ke ga wa, naga kilia rui nap̃a Ntewa pisaar m̃arera pania pisape p̃isi na pogos tai na, kiena lus tai naga monar to sina ga tano e kiena pupia lele natotanoena, sa nap̃a naga kiena lus nene naga imi ve p̃arin sup̃e va yeririna lala, sa nap̃a Tepet nene naga pe p̃arin sup̃e sumo. Ana Tepet naga pe navisawalena tai, \v 31 a pogos nap̃a suri nene naga pe m̃alivi re poli wa, naga pisu nap̃a p̃isi na Ntewa kila Navisaarena nene naga mali ke sina ga e marena. Suri nene na Tepet pisa e kiena visena nene, nap̃a pisa, pisape Ntewa pe mligan re ninuna e lelen marena poli, naga pe tam̃an re tasnena pa menun poli. \m \v 32 Suri ke na nene narui nap̃a imimi mesum̃a mepisawal ke ne, nap̃a Ntewa naga pisirlua ke sina ga yaru nap̃a Yesu nene petan marena. \v 33 Ntewa pisirlua naga, ana p̃erelua naga pa metava rui, mligan naga sike e kiena lepas na marua. Ana sa nap̃a Ntewa Arimata nene naga pisaaria, naga mla Ninuna Wa pania, a nanagane Yesu taron Ninuna Wa nene pan imimi, ana Ninuna Wa nene naga sum̃a miyum̃aen ke suri la nene nap̃a amiu na asum̃a apisuia a nap̃a amiu na asum̃a amloge. \v 34 E visena kiena ne Tepet la nene, naga pe pisayu re naga poli, komin nap̃a ve naga re nap̃a naga va metava e peni, ana naga pisayu ga Navisaarena nene. A kiena visena tap̃ena sa m̃ena ga nini, nap̃a naga pisa, pisape \q1 \qt ‘Ntewa na Mava pis pa kiau Sup̃e, pisape \qt* \q2 \qt “Ko ototano e kiau lepas marua, otom̃atea, \qt* \q1 \v 35 \qt p̃isi na inu nekila kiom̃a nasinekar lala ve sa takue nap̃a ko oviawa ea.” ’ \qt* \rq Yauena 110:1 \rq* \m \v 36 Komin suri ne la nanene narui, inu sineun nesape nevisawal ruru merarava van amiu, amiu mratava nae Israel la wetelu, sane Yesu nene nap̃a Ntewa mliganar naga sumo rui pe kieta Sup̃e a pe Navisaarena, ana amiu asuar naga e laki torovia rui.” \s1 Yeririna la moki nap̃a amlelaga e Yesu \p \v 37 Pogos nap̃a yeririna lala la amloge visena nene, amloge sa nap̃a miyur sinela, pano pa tol ruru nena puriu, ana la apiun tan Pita amio li nalologena tap̃ena lala, la apisape “?Wolai lala, p̃isi na mekila kan imimi narui?” \p \v 38 Ana Pita pisa pan la, pisa pisape “Amiu punu ga, amiu avilopu amiu, ana amiu ava e nakeena e kia kiena ne Yesu Kristo, vena p̃isi na Ntewa naga viewo kiamiu mlamulena viowa lala. A p̃isi na Ntewa naga ligan Ninuna Wa van amiu, sane kiena nalaena tai van amiu, \v 39 komin nap̃a navisaarena nap̃a Ntewa naga kila, naga kila pan amiu, a naga kila pa narimiu lala, a naga kila m̃ena ga pa yeririna tap̃ena lala nap̃a la asike perina wa. Navisaarena nene naga sike e la nap̃a kieta Ntewa na Mava naga sum̃a pio la m̃a ga.” \p \v 40 Ana Pita sum̃a pisa ke visena wo nawere laena la moki pan la vena aimi, a naga pisa pisape “Amiu na monar aligan mlamulena kiena ne yeririna viowa lala na nanagane, amiu na atamalia amiu vetan nakoaena nap̃a naga sum̃a pimi ke pan la.” \p \v 41 Ana la moki liu nap̃a la amloge visena nene kiena ne Pita, la amlelaga ea, ana la apa e nakeena. A e yeririna la punu ga nap̃a asike e legiena nene, la moki pe suri sane manu telu la apimi apiran la amio kiela p̃egas nene. \s1 Li nalelagaena lala apiran la e nasinewo \p \v 42 Ana li nalelagaena la nene, la asum̃a apurari ke p̃elaga la nene m̃arera pap̃isi, nap̃a la amiyagogo ruru po silaga nap̃a li nalologena lala la apian la, a lala apiran la silaga e nasinewo e kiela p̃egasia, a la asum̃a akinana lele taaga silaga, a la yepela m̃aen aora na leniena lala silaga. \v 43 Ana li nalologena lala la amiyum̃aen suri nailanena la moki pap̃isi, amio kile la moki, ana yeririna la apisu suri la nene, sinela kurkur pap̃isi. \v 44 \x - \xo 2:44 \xt Yum̃aena 4:32-35\x*Ana li nalelagaena lala, la sinela sum̃a maran taaga ga pano-o, a la asum̃a atam̃an kiela suri lala ve kiela pae ga. \v 45 Sanene, la asum̃a ap̃iliwilin kiela porotano lala a kiela suri make ga lala, vena la avion kana kilaveru la nap̃a la atolia, va lala ai nap̃a limala plasan suri lap̃asia. \v 46 Legiena punu ga, la nene la asum̃a apiran la sane p̃egas taaga loyum̃a e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, a la asum̃a akinana ke lele taaga e m̃ala loyum̃a lala. A silaga nap̃a la asum̃a apimpae ke sanene, ana la akekara pap̃isi, a silaga lala apito ga tano e Ntewa, a la apotena pap̃isi pania komin malena wo nene nap̃a naga mla pan la, \v 47 ana amieluar naga vanonia. A e pogos nene, yeririna tap̃ena m̃ena ga lala akekaran kiela p̃elaga viu wo nene p̃isa, a e legiena punu ga, Ntewa na Mava naga sum̃a tamalia si yeririna la p̃asia, naga sum̃a sikol la ke e p̃egas nen li nalologena lala. \c 3 \s1 Laulu tai sum̃alu mial \p \v 1 Ana legiena tai, e nena e pog na leniena e mrae telu, ko yepekilavi, Pita amio Yoane, lalua asum̃a apa ke metava e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa. \v 2 Ana yaru tai nap̃a naga paeme naga pe laulu, a e legiena punu ga la asum̃a akus naga pimi amligan naga e mralaea nene nap̃a apisape “Mralaea Wo,” naga nene e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa. Ana laulu nene naga tom̃a mlogi ke pan la nap̃a apa ke loyum̃a. \v 3 Ana naga pisu Pita amio Yoane, nap̃a lalua asum̃a apa ke loyum̃a, ana naga mlogin nalaena tai vetan lalua vena lalua ala suri tai vania. \v 4 Ana Pita amio Yoane, lalua atamaria yeririna nene, ana Pita pisa pania, pisape “M̃ara, okira ovisu imimi sumo wa.” \v 5 Ana naga pisu manene lalua, naga m̃ape p̃isi na lalua nene ala suri tai vania. \v 6 Ana Pita pisa pania, pisape “Erau, in na pe kiau kilavaru re nena ga, ana in na kiau suri wo ga tai nap̃a inu na kiau, nela van ko. Nane suri ne nanene: e kia kiena ne Yesu Kristo nae Nasaret, nevisa van ko, osum̃alu narui, oyali.” \v 7 Ana naga pulun tarar limana na p̃amarua, miila laulu nene tarlua sum̃alu, ana lana luwoka pimi po veraga. \v 8 Ana naga sum̃alu ke veraga e pogos nene, sum̃alu su, ana mialial lia. Ana pogos nap̃a lalua apavini, naga taveve la, ana la ga teloka apa loyum̃a e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, nap̃a yaru nene kekara pap̃isi nap̃a naga mial ke narui, naga sum̃a pulaula, sum̃a mieluar ke Ntewa. \fig Laulu sum̃al sina mieluar Ntewa|alt="Lame Man Leap" src="45_Acts3.2-8_LameManLeap.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="3:2-8" \fig* \p \v 9 Ana la nap̃a asike loyum̃a apisu nap̃a naga mial, a naga sum̃a mieluar ke Ntewa, \v 10 a pogos nap̃a la apisu kilale yaru nene la apisa apisape “!Apisu ke ne! !Nanene na laulu nap̃ane-e! Sila ga naga sum̃a mlogin ke kilavaru vanua e mralaea nene na Yum̃a Wa, ana naga pimi po sina, naga sum̃a mialoro ke narui.” Ana la amiyuwawa ruru e suri nene nap̃a pimi m̃alivin yaru nene. \s1 Pita pisi pan la loyum̃a e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa \p \v 11 Ana komin nap̃a yeririna lala la sinela kurkur pap̃isi, la akiriri apimi puna ne la telu nene e kopkop nene na Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, nap̃a kiena kia “Kopkop m̃ana ne Solomon.” E yo nene, yaru nene naga sum̃a tawa ke e Pita amio Yoane na wa. \v 12 Pog nap̃a Pita pisu yeririna la nene apimi lavisi, ana naga pisi pan la, pisape “?E, ita le Israel lala, sanape ne? ?Sanape na amiu amilan ke suri nene, ana amiu apisu ke imimi lua sanene? ?Pona amiu na amape imimi ga lua mekila yaru nene naga kilia mial e ga e nam̃areraena ga kiamimi imimi lua yo, pona amiu na amape imimi lua mepe yaru wa yo, pona sanape? !Peraga! \v 13 Ana Ntewa ga naga kila suri nene, nane pupia kieta Ntewa na nap̃a pe Ntewa kiena ne Epraam, Aisak, a Sekop, a naga pe Ntewa kiena ne kieta yermarua tap̃ena m̃ena ga lala. Naga kila suri wo nene vena visirlua kia kiena ne kiena yaru na yum̃aena nene Yesu, e maramiu. Ana Yesu ke ga nanene narui, nap̃a amiu ap̃ure naga pa e kieta kumali keviu, ana P̃aelat naga pisu sane Yesu naga poga ga, naga pisa pisape naga kilia molue, ana e pog ke nene narui amiu na apisawal m̃arerania e marana ne P̃aelat asape Yesu na pisokan ga, amiu yepemiu mavin naga. \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Mat 27:15-23; Mak 15:6-14; Luk 23:13-23; Yoan 19:12-15\x*Pe suri korena ga nap̃a naga p̃ar kia nap̃a asape Yaru Wa a Yaru Mesmesu, ana amiu na apisa sanene e pog nene narui, asape yepemiu mavini naga. Ana amiu na apisa ga pa P̃aelat asape sinemiun yaru nene nap̃a naga m̃em̃ar yaru mare p̃isi rui naga kilia molue, ana Yesu naga sum̃a ga, ana P̃aelat tam̃ania. \v 15 Visae sanene, amiu ke narui, nap̃a am̃em̃ar Purp̃es nen Malena mare rui, ana siraunia, Ntewa naga kilamalia sina ga naga e marena, a suri ne na nene imimi mepisu e kilamaramimi, ana imimi na mesum̃a mepisawalia. \v 16 Kia kiena ne Yesu ne nanene naga kila ruru laulu nene nap̃a amiu akilia ruru naga, naga pimi po, sa nap̃a amiu asum̃a apisu ke ne. Komin nap̃a imimi na mepiawa m̃arera e nam̃areraena na kia nene kiena ne Yesu narui, ana lana ne yaru nene luwoka naga m̃arera ruru nena ga e maramiu nanagane. \p \v 17 “Poga ga, wolai lala. Inu nekilia m̃a nap̃a suri la nene nap̃a sumo amiu amio kiamiu yerkawa lala akila pa Yesu, amiu punu ga akila komin nap̃a amninue ga. \v 18 Ana naga nene naga pe mrapa kiena ne Ntewa nap̃a naga kila visena la nap̃a naga pisawalia nanua sumo rui pimi pe lelaga. E visena lala kiena ne kiena navisawalena lala, naga na pisawal p̃isi rui, nap̃a p̃isi na kiena Navisaarena naga monar loge viowa e tasnena. \v 19 Poga ga, ana amiu na monar avilopu amiu, a monar awasup̃e amiu aimi puna ne Ntewa, vena naga p̃isi na yumu plan kiamiu mlamulena viowa lala. \v 20 Visae amiu na akila ve sanene, p̃isi na Ntewa naga kilia la nam̃areraena viu e kiamiu malena lala, a naga kilia ligan kiamiu Navisaarena nene nap̃a naga mliganar ruru p̃isi rui, naga nane Yesu, naga wasup̃e ke sina ga imi. \v 21 Ana Yesu naga monar sum̃a metava e peni sumo wa, vano vano tol pog nap̃a yoko Ntewa sinenan sape kila suri la punu ga aimi ave urviu ke sina ga, sa nap̃a naga pisawal p̃isi rui e visena lala kiena ne kiena navisawalena wa lala nanua sumo. \v 22 Ana lala yaru tai nap̃a naga pisa sanene naga nane Mosis, a naga pisa pisape \q1 ‘Ntewa na Mava naga p̃isi na naga kila kiamiu navisawalena tai naga sum̃alu su likan amiu sa nap̃a kila inu na nesum̃alu p̃isi rui. Navisawalena nene p̃isi na naga ve yaru tai nae ga kiamiu yo, a amiu na monar ayagogon ruru kiena visena lala. \q1 \v 23 Yeririna la nap̃a la ve alogear re kiena visena lala, p̃isi na Ntewa naga ligan plan la vetan kiena yeririna ruru la napo, vena la ava akovio.’ \m \v 24 Suri nene Mosis naga pisa, a navisawalena tap̃ena m̃ena ga lala, sane Samiuel, amio m̃ena ga la nap̃a apimi mare ga, e kiela visena lala, asum̃a apisayu ke suri lala na kieta legiena nanagane la nene. \v 25 Navisaarena lala nap̃a Ntewa naga mla nanua sumo e visena lala kiena ne kiena navisawalena lala, la ape kiamiu, a amiu na asike m̃ena ga loyum̃a e naviranarena nene nap̃a Ntewa naga kila p̃isi rui amio kamiu yermarua lala na sumo, sa nap̃a Ntewa naga pisa pan Epraam, pisa pisape \q1 ‘P̃isi na in na nekila nap̃a navisa ruruena naga imi e yeririna lala na yomarava nini, naga imi kom ga e kiom̃a lus lala.’ \m \v 26 Mesmesun navisaarena nene, Ntewa naga kila Yesu naga sum̃alu rui sane yaru tai na kilaen kiena yum̃aena, ana naga pe mligan re pan le tap̃ena la poli, naga mligan ga pimin amiu p̃esia. Naga mligan Yesu naga pimi vena kila wo van amiu vap̃isi, nap̃a p̃isi na naga vilopu amiu, vena amiu aligan kiamiu p̃elaga viowa lala.” \c 4 \p \v 1 Ana Pita amio Yoane, lalua asum̃a amlologo ke pan yeririna lala wa, ana yaru wa lala, amio nasumonena kiena ne li nakirawoen yo lala e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, amio Satusi lala, la apimi lavisin la. \v 2 La nene sinela mimi pap̃isi, komin nap̃a lalua asum̃a apian ke yeririna lala asape sa nap̃a Yesu naga mali sina ga e marena, yeririna m̃ena ga lala akilia amal sina ga ve sa ke ga. \v 3 Ana atarar la luoka, apano amligan la apa e yum̃a naloge viowaena vena asum̃ate tol legiena na peni, komin nap̃a yepekilavi rui. \v 4 Ana yaru tap̃ena la mokliu nap̃a amloge visena kiena ne lalua, amlelaga ea, ana pimi tol pogos nene maran kiena ne la make ga nap̃a amlelaga rui apim ape moki manene la narui, lavis tol manu ve lima, nanene sane yerm̃ene ga la ne [5000]. \s1 La ap̃ure Pita amio Yoane apa e kumali keviu kiena ne le Yu lala \p \v 5 A e kana legiena tap̃ena, yerkawa kiena ne le Israel lala, amio kiela nasumonena lala, amio navianena navisaluaena lala, la apimi lele taaga garu Yerusalem. \v 6 Ana la apa atotano e pupia kumali amio Anas, nap̃a naga pe p̃arin li wa lala, a amio m̃ena ga li kawa tap̃ena lap̃as, nap̃a sane Kaep̃as, a Yoane, a Aliksanta, a yeririna tap̃ena lala na mratava m̃ana ne p̃arin li wa la nene. \v 7 Ana la akilali nalologena lalua nene asum̃alu likan la, ana la apiun naviunena tan la luoka. Apiunia, apisape “?Ane pisape amiu lua nene akila sanene e laulu nene? ?Amiu lua akila e nam̃areraena nae pe?” \p \v 8 Ana Ninuna Wa pitomi pule e Pita, ana Pita pisi pan la, pisape “Inu nesum̃alu e maramiu, amiu yerkawa kiena ne le Israel lala, a nasumonena lala, \v 9 a in na nepisu sane amiu asum̃a apiun ke tan imimi imimi lua, apisape sanape e kiamimi yum̃aena wo nene nap̃a imimi lua na mekila e laulu nene, a sanape nap̃a imimi lua mekila naga pimi po sina. \v 10 Poga ga, in na nekekaran ga nap̃a nela navisatam̃eena na kiamiu naviunena nene van amiu, vena amiu akilia, a vena yeririna nae m̃ena ga Israel lala la akilia. Nesape laulu ne nanene, naga nane sum̃alu sike e maramiu nam̃a, sum̃alun ke lana luwoka ga nap̃a po, naga pimi po rui e nam̃areraena na kia kiena ne Yesu Kristo nae Nasaret. Yesu nene naga nap̃a sumo amiu am̃em̃aria mare e laki torovia, ana nap̃a Ntewa naga pisirlua ke sina ga naga mali si petan marena. \v 11 Naga na sa nap̃a Visena Wa naga pisayu naga, pisa pisape \q1 \qt ‘Amiu li nakilaena yum̃a lala, \qt* \q2 \qt amiu na akovenlua lawe laki tai,\qt* \q1 \qt nap̃a nanagane naga pimi pe pupia kemrap̃e na mava rui na mon lika e yum̃a.’ \qt* \rq Yauena 118:22 \rq* \m \v 12 Ana pe mrapa tap̃ena re si tai nap̃a ita tekilia tetol malena e poli, komin nap̃a Ntewa naga pe mla re nena kia tap̃ena pan ita e yomarava nini poli nap̃a naga kilia tamalia ita ea.” \p \v 13 Ana yerkawa la nene la amilan pap̃isi, komin nap̃a la apisu nap̃a Pita amio Yoane, ape yaru kari ga, lalua pe ape yerkawa re nenaga, a lalua pe akilia re m̃ena ga suri moki poli, ana lalua nene pe sinela kurkur re nena ga. Ana la apisu kilale m̃ena ga sa nap̃a sumo, lalua nene na amiyal loro amio Yesu silaga. \v 14 Ana la tap̃atete si awem̃ar visena kiena ne Pita narui, komin nap̃a yaru nap̃a lana luwoka po si rui, sum̃alu sike amio lalua nene. \p \v 15 Ana la apisa pa la telu nene apisape la ava vanua sumo wa, vena la akilia avisayu suri nene. \v 16 La telu nene apa vanua, ana yerkawa la nene apisayula, apisa apisape “?P̃isi na ita tekila ve sanapen lalua nene? Le Yerusalem la punu ga la amloge make p̃isi rui nap̃a lalua nene akila ke pupia yum̃aena tai nene e laulu nene ne, ana ita na tap̃atete si tevirovia. \v 17 Ana popon ita tekilali sane tekila visena nene na ve va manene re si e yeririna lala, ana ve sanene p̃isi na ita tevisalup̃ar lalua nene vena ve avis re si va yeririna lala, ve avisa re kia nap̃a Yesu van la.” \s1 Kumali keviu naga pisalup̃ar Pita amio Yoane \p \v 18 Ana la apio ke sina ga la telu nene apimi loyum̃a, ana apisi m̃arera pa li nalologena la lua nene, la apisa apisape “Amiu lua nene ve avisayu re si kia kiena ne Yesu va yeririna lala, pona avian la ea.” \p \v 19 Ana Pita amio Yoane, lalua apisatam̃ela, apisa apisape “?Sanape? ?Pona mesmesu ga nap̃a e marana ne Ntewa nap̃a imimi ve melogear re naga, imimi na melogear amiu ga? Naga nene na popon amiu na avisali suri nene, \v 20 ana imimi nini, na imimi tap̃atete meva ruru imimi mesum̃a ne. Imimi monar mevisawal m̃a suri la nene nap̃a imimi mepisu e kilamaramimi, a nap̃a imimi na memloge e kiligamimi.” \p \v 21 Ana yerkawa la nene la apisi manene sina ga pa lalua, apisalup̃ar la sa si nanua sumo, siraunia la apisa apisape lalua na akilia ava vanua, komin nap̃a la pe am̃a re si mrapa nalaen nakoaena van lalua poli, vanon nap̃a yeririna lala la asum̃a amieluar ke Ntewa komin ya nap̃a pimi m̃alivi e laulu nene, \v 22 nap̃a e pogos nene, yaru nene naga kiena kas na taulu pa lualima yam vari p̃isi rui. \s1 Leniena kiena ne li nalelagaena lala \p \v 23 Pogos nap̃a Pita amio Yoane, lalua apa vanua, na ap̃asup̃ela ke sina ga apa e p̃egas nen li nalelagaena lala. Ana lalua apisawal visena lala nap̃a yerkawa lala kiena ne yaru wa lala a nasumonena lala apisa, \v 24 a pogos nap̃a li nalelagaena la nene la amloge visena la nene p̃isi, la amlen pa Ntewa. La apisa, apisape “Ntewa na Mava, ko osii sinapane a porotano a sive, a suri punu ga nap̃a sike e yomarava nini. \v 25 Imimi mesitom̃al si kiom̃a Visena Wa tai, nap̃a yermarua repimimi Tepet, nap̃a naga na pe kiom̃a yeririna tai, naga pisawal e nam̃areraena kiena ne Ninuna Wa, nap̃a naga pisa sanini, pisapenua \q1 \qt ‘?Komin ya ne yaru la nap̃a pe amlelaga re poli sinela mimi manene sanene? \qt* \q1 \qt ?Komin ya ne yeririna lala la asum̃a asitom ke asape akila yum̃aena viowa, ana komin ya ne la akila p̃ele ga? \qt* \q1 \v 26 \qt P̃arin sup̃e lala na yomarava nini, la asum̃alu asururuia vena akila mara, a yerkawa lala apimi lele taaga vanonia, \qt* \q1 \qt ana la amninue nap̃a akila ke mara amio Ntewa na Mava, a amio kiena Navisaarena.’ \qt* \rq Yauena 2:1,2\rq* \m \v 27 \x - \xo 4:27 a \xt Luk 23:7-11, \xo b \xt Mat 27:1,2; Mak 15:1; Luk 23:1; Yoan 18:28,29\x*Ntewa na Mava, imimi mepisu visena nene pe lelaga, nap̃a mesmesun nena ga e kiamimi pogos nanagane, vanon nap̃a mesmesu ruru e pulkumali nini, Erot amio Ponses P̃aelat, amio le Israel lala, amio yaru tap̃ena la nene, la sinela kari manene la yeririna na yum̃ae kiom̃aena nene nap̃a Yesu, nap̃a naga pe Navisaarena nap̃a ko omiawawo naga, ana la asitom ke asape akila viowa manene vania. \v 28 La nene la apimi lele taaga vena akila sanene, ana la akila mesmesu ga e ya nap̃a ko ositom ruru sumo rui ana ko omliganaria osape naga monar ve sanene. \p \v 29 “Ana Ntewa na Mava, imimi na mepiun mesape ko ositom̃al ruru ke visena m̃arera la nap̃a la asum̃a apisa pan imimi, ana imimi mesitom mesape ko oiila imimi, kiom̃a yeririna na yum̃aena lala, vena kila imimi na mevisawal kiom̃a visena, nap̃a kiamimi sitomena lala ve yuyuwawa re, a nap̃a ve memarau re. \v 30 A imimi na meviun m̃ena ga tan ko okianlua lumom̃a, vena okila namaiena lala awo sina, a vena mekila kile lala pona suri nailanen lala, e kia kiena ne kiom̃a Yaru Wa na yum̃aena, nap̃a Yesu.” \p \v 31 A pogos nap̃a la amlen sanene p̃isi, yo nene nap̃a la apiora ke ea naga kululu, ana Ninuna Wa naga pitomi pulen la, ana kila la apano apisawal visena kiena ne Ntewa, nap̃a kiela sitomena lala m̃arera la e naga sane. \s1 Li nalelagaena lala la amiila la ga e kiela suri lala \p \v 32 \x - \xo 4:32 \xt Yum̃aena 2:44,45\x*Ana e poglis nene, p̃egas nen li nalelagaena la nene, kiela malena pimi po pap̃isi, sane la sinela taaga ga, a kiela sitomena m̃ena ga taaga ga, kila na sane pe yar re tai nap̃a naga m̃areran sitom visave kiena suri lala la ape kiena ga, ana la asum̃a atam̃an kiela suri lala vena ve kiela pae ga. \v 33 A li nalologena lala la asum̃a apisawal ke e maran yeririna lala, nap̃a kieta Sup̃e Yesu, naga mali sina ga e marena rui, a visena nene kiena la nene, naga nam̃areraena keviu sike ea, a li nalelagaena lala la apisu nap̃a e pogos nene, Ntewa naga sum̃a pisa ruru la pap̃isi e kiena lemamiena pan la. \v 34 Pe lala yar re tai nap̃a e kiela p̃egasia nap̃a naga limana plasan suri tai poli, komin nap̃a yaru la nap̃a la kiela porotano lala pona m̃ala yum̃a lala, la asum̃a apuliwilin plan ke suri la nene, ana la asum̃a ap̃ar kana kilavaru ne lala apimi, \v 35 amligan e limana ne li nalologena lala. Ana siraunia, li nalologena lala la asum̃a amlip̃ere kilavaru la nene pan li nalelagaena la nap̃a limala plasan suri la p̃asia. \p \v 36 Lala yaru tai nene nap̃a naga taveve p̃elaga nene naga yaru nap̃a Yosop, nap̃a naga molue e lus kiena ne Livae, naga paeme e purvanua nene Saepras, a nap̃a li nalologena lala la amligan ke sina ga kiena kia tap̃ena tai, asape P̃anap̃as, nap̃a kia nene kana kinasa asape “Yaru na visirluaen sitomena kiena ne yaru tap̃ena lala.” \v 37 Naga kila yum̃aena wo tanea sanene narui, nap̃a naga p̃iliwilin lua kiena kinakinas nen porotano tai, ana naga mla kana kilavaru pimi, ana naga mligan e limana ne li nalologena lala. \c 5 \s1 Ananaias amio wona Sapira \p \v 1 Ana yaru tap̃ena tai, kiena kia Ananaias, nap̃a naga wona kiena kia Sapira, naga m̃ena ga p̃iliwilin lua kinakinas nen porotano tai nap̃a lalua kiela, \v 2 ana mla kana kilavaru komp̃asa, mla pimi mligan e limana ne li nalologena lala. Ana naga p̃arwan kilavaru na porotano nene komp̃asa, pe kiela ga lalua, ana wona m̃ena ga kilia m̃a suri nene, nap̃a lalua apranaria. \v 3 Ana Pita pisa pania, pisape “?Ananaias, sanape nap̃a ko otam̃an Yermare pimi kila kare sinem̃a sanene, ana ko opisa kotalia Ninuna Wa, nap̃a ko osum̃a omlarar ke kilavaru na porotano nene komp̃asa wa? \v 4 !Opisu ke ne! Poglis nap̃a ko pe opilwilin lua re kinakinas nen porotano nene poli wa, ana pe kiena ai? Naga pe kiom̃a ga. A pogos nap̃a op̃ilwilinia, kana kilavaru m̃ena ga punu ga sike e limana ai? Sum̃a ke e lumom̃a wa. Ana pogos nap̃a ko opisaar osape owar punu va Ntewa, ko monar okila ga sanene narui. ?Ana ya ne kila kiom̃a sitomena nap̃a okila si visokanena sanene? !Ko na pe opisa kotalia re ga yaru la poli, ko na osum̃a opisa kotalia ke Ntewa narui!” \p \v 5 Pogos nap̃a Ananaias mloge visena nene, veraga ga naga mloru pito tano e porotano, naga marp̃antop nenaga. A la nap̃a la amloge kiena lologena nene, la amiyuyuwawa pap̃isi. \v 6 Ana kiela yaru viu lala la asum̃alu, la amluluwo tasnena, akus pa vanua, ana apa asinia. \p \v 7 Lavisi aora ve telu warovia, ana wona nene Sapira, nap̃a naga mninue ke suri ya nap̃a pimi e wona na yerm̃ene wa, naga towe pimi loyum̃a. \v 8 Ana Pita piun tania, pisape “Sapira, ko ovisawal van inu. ?Nanene na kilavaru punu nene na kinakinas nen kiamiu porotano nene, pona peraga?” \p Ana sira m̃ena ga nene pisokan, pisatam̃ea, pisape “Peraga, naga ga nene.” \p \v 9 Ana Pita pisi pania, pisape “?Sanape na amiu lua apisokan sanene? !Amiu lua na apiranaria nap̃a asape akilali Ninuna kiena ne Ntewa na Mava! ?Omloge ke yaru la ne amial ke apimi e pulutava ne? !La nene asin wom̃a na yerm̃ene rui apimi, a p̃isi na nanagane ga ne la aviar ko m̃ena ga ova vanua!” \p \v 10 Ana pogos nap̃a sira nene mloge visena nene kiena ne Pita, naga m̃ena ga mloru mesmesu ke e lana ne Pita veraga, marp̃antop nena ga. Ana yaru viu la nene apimi si loyum̃a, la apisu nap̃a sira m̃ena marp̃an p̃isi rui, ana la apiar ke m̃ena ga tasnena pa vanua, la apa asinia m̃eke ga e yepas nen wona na yerm̃ene. \v 11 Ana li nalelagaena na sum̃are lala, amio yeririna tap̃ena m̃ena ga lala nap̃a la amloge suri nene, la sinela kurkur, amiyuyuwawan pap̃isi. \s1 Kile lala amio suri nailanena lala \p \v 12 Ana e pogos nene li nalologena lala la asum̃a akila ke kile la moki na nam̃areraena kiena ne Ntewa, amio m̃ena ga suri nailanena la moki, e marana ne yeririna lala. A silaga, la nene amio li nalelagaena tap̃ena lala la asum̃a apimi veraga e Kopkop m̃ana ne Solomon, e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa. \v 13 Yeririna tap̃ena lala la asum̃a apatanon la, ana yeririna la nap̃a la pe amlelaga re poli, la moki amaraun nap̃a ava akuspran la amio la. \v 14 Ana silaga, yerm̃ene lap̃asia amio sira lala la amlelaga e Yesu, la apimi ape moki nap̃a moki manene laa, ana la nene, Ntewa na Mava sum̃a sikol la ke e p̃egas nen li nalelagaena lala. \v 15 Komin suri m̃ena ga la nene, yeririna lala asum̃a ap̃ure kiela li namaiena lala apimi, ana la amligan la am̃eke e m̃ala tog a m̃ala takue lala e isinen mrapa. Ana lala akila sanene vena visae Pita war ro e yo nene, visae ninuna ga, ana visae tol lap̃asia, p̃isi na la aloge wo sina. \v 16 A puna lala nap̃a e narin pulkumali lala nap̃a la lavisin Yerusalem, la m̃ena ga apimi, a ap̃ereari kiela li namaiena lala apimi, amio lap̃as nap̃a yermare lala apa e la, ana li nalologena lala la akila ruru la sina ga amloge po. \s1 Yerkawa lala nae Israel la apuarar li nalologena lala \p \v 17 Ana p̃arin yaru wa, amio kiena erau lala, naga nene na p̃egas nen Satusi lala nae e yo nene, la apieluen manene la li nalologena lala, \v 18 ana la apa apuarar la, akuan la e yum̃a nakoaena amio li viowa lala nap̃a la asike e p̃isi rui. \v 19 Asum̃a pano-o kolemalo, ana navisi kiena ne Ntewa naga pimi, pietava e mratava na yum̃a na koaena nene, ana naga sumon li nalologena lala amolue sina ga. \v 20 Naga pisa pan la, pisape “Amiu ava si asum̃alu asu loyum̃a e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, amiu avisawal si visena lala na malena viu nene va yeririna lala.” \p \v 21 Ana li nalologena lala la amlogear visena nene, a pogos nap̃a yemlagi merarava, la apa si loyum̃a e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, la asum̃a amlologo. \s1 Kumali keviu nae Israel naga pisi pa li nalologena lala \p Ana kolulagi ke ga nene na wa, p̃arina ne yaru wa amio kiena erau la nene, la apio nasumonena tap̃ena lala nae Israel vena la aimi atotano e kiela kumali keviu. La nene am̃ape li nalologena la asike e yum̃a nakoaena na wa, a pogos nap̃a la apimi veraga sanene p̃isi, la amligan visena pa e yum̃a na koaena vena li nakirawoen yo lala aure la aimi. \p \v 22 Ana pogos nap̃a apa atol yum̃a nakoaena, la pe am̃al la re poli. Ana la ap̃asup̃e ke sina ga apimi kumali, apisawal pan la, apisape \v 23 “Pogos nap̃a mepa metol yum̃a nakoaena, mom̃al pulutava m̃arera ga, akiar ruru ga mon m̃aga, a li nakirawoen yo na yum̃a nakoaena lala asum̃alu asum̃a e mratava nene. Ana pogos nap̃a mepietava, mepa loyum̃a, pe mom̃a re yaru tai poli.” \v 24 A pogos nap̃a yerkawa lala kiena ne yaru wa lala a nasumonena kiena ne nakirawoen yo e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, la amloge visena nene, la amninue kare ga e li nalologena la nene narui, m̃a sanape na sanene. \p \v 25 A e pogos nene, yaru tai pimi pisa suri tap̃ena tai pan la, pisape “!Aulai! Yeririna la nene nap̃a amiu amligan la e yum̃a nakoaena, la asum̃alu asike loyum̃a e Yum̃a Wa, la apian ke si yeririna la rui.” \v 26 Ana pogos nap̃a nasumonena nene mloge, ana naga amio kiena li nakirawoen yo lala, la apa ap̃ere nalologena la nene apimi ke sina ga, ana la akila ga e p̃elaga nap̃a malumu ga, komin nap̃a la amaraun asape sap̃isi yeririna lala nae e yo nene p̃isi na la akovela vanonia. \s1 La ap̃ure li nalologena lala apa ke sina ga e kumali keviu \p \v 27 La nene ap̃ere li nalologena lala apimi loyum̃a, ana la akila la asum̃alu ase marana ne yerkawa la nene. Ana p̃arina ne yaru wa naga piun tan la, naga pisi pan la, pisa pisape \v 28 \x - \xo 5:28 \xt Mat 27:25\x*“?Sanape na sanene? Imimi na mepisalup̃ar amiu m̃arera rui, mesape p̃isi na amiu na ve avisayu re si kia kiena ne yaru nene va yeririna lala, pona avian la ea. ?Ana nanagane sanape? Amiu na akila m̃aga pano-o yo nene nap̃a Yerusalem naga pulen kiamiu visena la rui, a amiu na asum̃a apisa ke asape imimi ke nap̃a mepe purp̃es nen marena kiena ne yaru nene narui.” \p \v 29 Ana Pita amio li nalologena tap̃ena lala apisatam̃ela, apisa apisape “Imimi na monar melogear Ntewa taulu nap̃a melogear yeririna. \v 30 Amiu na am̃em̃ar Yesu rui, amiu asuar naga e laki torovia, ana Ntewa na Mava kiena ne kieta yermarua lala naga kila si naga mali ke sina ga petan marena. \v 31 Ntewa nene naga pisirlua naga rui, vena naga sum̃a e lepasnena na p̃amarua, vena naga ve kieta Nasumonena a vena ve kieta Natamaliaena. Ntewa naga kila sanene vena le Israel lala akilia avilopu la, a vena naga kilia viewo kiela mlamulena viowa lala. \v 32 A imimi, imimi navisuen suri la nene e kilamaramimi rui, a navisawalena va yeririna lala, naga nene imimi memio Ninuna Wa nene nap̃a Ntewa naga mla rui pan yeririna la nap̃a amlogearia.” \s1 Kameliel naga pisi e kumali keviu \p \v 33 Ana pogos nap̃a la nae pupia kumali nene la amloge visena nene, miyur la pa p̃isi, ana kila sane la sinela kari li nalologena la pap̃isi, ana la sinelan asape alip̃ere la sa nap̃a la monar amare. \v 34 Ana lala yaru tai, nap̃a la asum̃a apatanon ke naga, nap̃a naga pe Varasi, naga pe navianena navisaluaena tai, kiena kia Kameliel, naga sum̃alu pisapenua aure li nalologena lala la ava vanua sumo wa. \v 35 Ana naga pisi e kumali keviu nene, naga pisa pisape “Yerkawa nae Israel lala, amiu amaram̃e amiu, amiu na monar asitom ruru suri nene nap̃a amiu na sinemiun asape akila van la nene. \v 36 Amiu asitomyuli yaru nap̃a Tutasi. Nanua ga ne, pe nakonua manene re poli, naga sum̃alu, nap̃a naga pisa pisape naga pe yaru m̃a tai ne, a suri sane yaru la ponotia vari nap̃a la apa apiran la amio. Ana la am̃em̃ar naga rui, la am̃enetetain kiena yeririna lala, a kiena p̃egas nene naga pimi pe suri korena rui. \v 37 Siraun naga nene, nane e poglis nene nap̃a la apolo viraviran yeririna lala, Sutas nene nap̃a nae Kalele, naga m̃ena ga sum̃alu, naga p̃ere yeririna lala ataveve naga. Ana siraunia, la am̃em̃ar m̃ena ga naga mare, a la am̃enetetain m̃ena ga kiena yeririna lala apa apeve taaga. \p \v 38 “Poga ga narui, a e suri nene nap̃a ita tesum̃a tepisayu ke ne, inu nepisa ke sanini, nesape p̃isi na ita na teligan yeririna la nene la asum̃a ga sanene, p̃isi na ita ve tekila re suri tai van la. Naga nene komin nap̃a visae kiela sitomena pona kiela yum̃aena nene naga molue ga kome yeririna, p̃isi na suri m̃ena ga nene monar loru ne, \v 39 ana visae naga molue e Ntewa, ita na tap̃atete tevisalup̃aria. A visae ita tekilali nap̃a tevisalup̃aria, pona ita na tevisu nap̃a sane tesum̃a tesuwo ke yum̃aena wo kiena ne Ntewa tai.” \s1 La amlil li nalologena lala \p \v 40 Ana kumali keviu naga mloge visena namasisuena kiena ne Kameliel nene, nap̃a pisapenua ve akila re suri tai va li nalologena la nene, a la apisa apisape p̃isi na la ataveve ga ve sa nap̃a naga pisa. Ana la apio li nalologena lala apisape aimi si loyum̃a, ana la amla narin nakoaena pan la, amlil la, apisi m̃arera ke sina ga pan la, apisape la ve avian re si yeririna lala e kia kiena ne Yesu, ana siraunia, la amligan plan la apano. \p \v 41 Ana li nalologena lala apa vanua e pupia kumali nene, ana la pe amloge re piowa poli, amloge ga po pap̃isi komin nap̃a Ntewa naga pisu la sane la atorokin kemua nap̃a atol memawaena e marana ne yeririna lala, vanon kia kiena ne Yesu. \v 42 Ana lala pe amlogear re nena kiela yerkawa la nene, ana legiena punu ga, loyum̃a e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, a loyum̃a lala e yum̃a m̃ana ne yaru lala, la pe amligan re nenaga nap̃a la apian ke yeririna lala, a la amlologon ke Nalologena Wo nene kiena ne Yesu, asape naga pe Navisaarena. \c 6 \s1 La apu p̃arin yeririna naiilaena la olua \p \v 1 Ana e pogos nene, nalogena kiena ne Yesu lala apimi ape moki manene la narui, ana nasinemimiena tai pimi likan la. E lepas tai, le Yu la nap̃a apisi ke kom Kris, a e lepas tap̃ena, le Yu la nap̃a apisi ke ga kome kiela visena, nap̃a Epru. Ana la nene nap̃a la apisi kom Kris, la asum̃a apisimumun ke apisape e legiena punu ga, pogos nap̃a la apion kiela narin naiilaena la pan letano lala, ana la akila pe po re nena ga poli pa kiela letano lala. \v 2 Ana li nalologena la lualima taaga pa lua amloge visena nene, la apio viraviran make nalogena lala punu ga vena aimi lele taaga, ana la apisi pan la, apisa apisape “Wolai lala, pe pon re nap̃a imimi meligan yum̃aena na visawalen visena kiena ne Ntewa poli, vena imimi mesum̃a mevisuar ga yum̃aena tap̃ena la nene. \v 3 Visae ve sanene, amiu na monar akilali nap̃a akale kiamiu yeririna la p̃asia ve olua, nap̃a la kiela kia po e maran yeririna lala, a nap̃a la apulen Ninuna Wa, a nap̃a la yepela m̃aen yum̃aena, vena p̃isi na mevisiri plan la la ave narin p̃egas na visuar ruruen yum̃aena tap̃ena la nene. \v 4 Ana sanene, p̃isi na imimi li nalologena lala, sinemimi la wetelu kilia sum̃alu m̃arera su silaga e yum̃aena na leniena a navisawalen Visena Wa kiena ne Ntewa.” \p \v 5 Ana la ne e p̃egas keviu nene, la amloge sitomena nene, ana la akekaran manene pap̃isi, ana la am̃al yeririna la olua sa nap̃a la apisa. La olua nene nap̃a la am̃alia, ana Stipen tai, nap̃a naga pe yaru m̃arera tai naviawaen e Ntewa, a naga pulen Ninuna Wa, amio m̃ena ga Pilip, a Pokaras, a Nikeno, a Timon, a P̃amenas, a yaru nae Antiok nap̃a Nikolas nap̃a naga pe pe Yu re poli, ana nap̃a naga mlelaga e Ntewa kiena ne le Yu la rui. \v 6 Ana la ap̃ure yeririna la olua nene la apimi asum̃alu e marana ne li nalologena lala, vena la aligan limala te p̃arila, a la ayawawo la. \p \v 7 Ana suri nene nap̃a la akila, kila sane silaga, visena kiena ne Ntewa naga sum̃a telivi laa e yaru la narui, a p̃egas kiena ne nalogena lala garu Yerusalem pimi moki laa narui, naga pa tawa m̃ena ga e yaru wa kiena ne le Yu la moki narui, ana la m̃ena ga akus nalelagaena. \s1 Le Yu lap̃asia ap̃ere Stipen pa e kiela pupia kumali \p \v 8 Ana la olua nene, lala yaru tai nap̃a Stipen, naga pe yaru tai nap̃a naga pulen lemamiena kiena ne Ntewa, a naga pulen ke m̃ena ga pupia nam̃areraena kiena ne Ntewa, kila sa nap̃a naga miyum̃aen kile la moki a suri nailanena m̃ena ga pa yeririna lala. \v 9 A le Yu lap̃asia nap̃a asike e yo nene, la pe akekaran re nena Stipen poli, ana la sinelan asape akila veveyuena vania. La nene, le Saerin lala, a le Aliksantrea lala, nap̃a la asike Yerusalem e pogos nene, amio m̃ena ga le Silisia lap̃asia a le Esia lap̃asia, nap̃a la apimi asikolila. La moki nene la sane p̃egas taaga ga, nap̃a la asum̃a apiora ke lele taaga silaga e yum̃a tai na leniena kiena ne le Yu lala. \v 10 Ana la nene la akilali nap̃a avisalup̃ar Stipen, pano pano-o peraga, komin nap̃a Ninuna Wa naga sum̃a kila ke Stipen naga pe manmarua ruru po e kiena visena lala, ana kiela visena na sinekar lala tap̃atete nena ataulu naga narui. \v 11 Ana la apa am̃al sina yeririna lap̃asia vena la ava avisa kotalia yerkawa lala, ana la nene la apa apisawal pan la, apisape “Imimi memloge yaru nene naga pisi na, pisa kare Navisaluaena kiena ne Mosis pap̃isi wa, a naga p̃arnena kare m̃ena ga suri wa kiena ne Ntewa pap̃isi.” \p \v 12 Ana e p̃elaga nene, la akila nasumonena lala, a kiela navianena na navisaluaena lala, amio m̃ena ga yeririna tap̃ena la moki, la sinela pilulun Stipen pap̃isi. Ana la apimi apuarar naga m̃arera, ap̃ure pa e pupia kumali kiena ne le Yu lala. \v 13 Ana e pogos nene narui, visena na visokanena la molmolue pimi pe moki laa sane, nap̃a apisayu kare Stipen, apisapenua “Sila ga yaru nene p̃arnena kare luen ga kieta Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, a e m̃ena ga e Navisaluaena kiena ne Mosis. \v 14 Imimi memloge nap̃a naga pisayu Yum̃a m̃ana ne kieta Ntewa nene, nap̃a naga pisa pisape p̃isi na yaru suri nene nae Nasaret nap̃a Yesu, p̃isi na naga we plan Yum̃a Wa nene, a p̃isi na naga vilon m̃ena ga kieta p̃elaga marua lala nap̃a Mosis naga mla kemua pan ita nanua sumo laa rui, nap̃a ita tepuarar ruru la asum̃a ga pimi tol nanagane. !Yaru suri nene nap̃a Stipen naga sum̃a pisawal ke suri la nene, naga kila kare ruru ita pap̃isi ne!” \p \v 15 La amloge visena nene, ana apilon p̃arila lala akirava apisu Stipen vena naga visatam̃e visena la nene, ana pogos nap̃a la apisuia, la apisu marana na sa ga marana ne navisi narui. \c 7 \s1 Visena kiena ne Stipen: Naga sunyu p̃esan Epraam sumo \p \v 1 Ana p̃arin yaru wa naga piun tan Stipen, pisa pisape “?Ana ko, ko na opisa ya? ?Lelaga nap̃a ko osum̃a opisawal ke visena la nene sa nap̃a la asum̃a apisa ke ne, pona peraga?” \p \v 2 Ana Stipen pisatam̃ea, pisape “Ata lala a wolai lala, amiu ayagogon kiau navisatam̃eena sumo wa. P̃isi na in na nevisayu repita marua la sumo wa. Nakonua konua rui, yermarua Epraam naga sum̃a e kiena purvanua nap̃a Koltea, e pupia lepas nen yo nene nap̃a Mesopotemia, ana kieta Ntewa na Naurarena naga pimi m̃alivinia, ana pisawal pania, pisape \v 3 ‘Ko na monar omolue e mom̃a mratava, a e kiom̃a yo, vena ova e purvanua tai nap̃a p̃isi na in na nevisa van ko.’ \v 4 Ana Epraam naga molue e Koltea, naga pa sike e pulkumali nap̃a Aran sumo, vano vano-o tol pogos nap̃a arimana naga mare, ana Ntewa p̃ere naga pimi sike e purvanua nini nap̃a ita tesike e nanagane. \p \v 5 “Ana poglis nap̃a Epraam naga pimi tol yo nene, ana Ntewa naga pe mla re nena narin kinakinas nen porotano tai pania, a e pogos nene Epraam naga pe p̃ar re m̃ena narina la poli wa, ana naga p̃uarar m̃areran ga navisaarena nap̃a Ntewa naga pisaar m̃arera pan sumo rui, nap̃a naga pisaar pisape p̃isi na purvanua wetelu nene naga ve kiena ne Epraam amio kiena lus lala nap̃a aimi siraunia. \v 6 Ana visena nap̃a Ntewa naga pisa pa Epraam e poglis nene, sanini, nap̃a Ntewa naga pisa pania, pisapenua \q1 ‘Kiom̃a lus la nene p̃isi na la ava ase purvanua tap̃ena, ana yoko la ayum̃ae korena van kana sup̃e lala, nap̃a p̃isi na la akila viowa manene van la vap̃isi, vano-o tol kas ponotia ve vari. \q1 \v 7 Ana siraunia, p̃isi na in na nela nalip̃ereena van purvanua nene, a p̃isi na nela m̃ena ga nakoaena van kiena yeririna lala, a p̃isi na inu neure plan ke sina ga kiom̃a lus la nene, vena la awasup̃ela aimi alotun inu e yo nena nap̃a in na nemla pan amiu.’ \p \v 8 “Ana e poglis nene Ntewa naga pisa p̃elaga na p̃aviu pa Epraam, sane totou na naviranarena nene nap̃a Ntewa naga kila amio naga, ana pogos nap̃a narina nap̃a Aisak naga paeme, legiena olua p̃arovia, ana Epraam kila p̃aviu e naga. Ana siraunia, Aisak naga m̃ena ga kila sa ke ga nene pa narina nap̃a Sekop, a p̃isi na Sekop m̃ena ga naga kila pa narina la lualima taaga pa lua nene, nap̃a nanagane ita tesum̃a tepio la ke sane la ape p̃arin arimata nasumo lala.” \s1 Stipen pisayu Yosop \p \v 9 A Stipen naga sum̃a pisi ke ga wa, naga pisa pisape “Ana Yosop naga pe p̃arin arimata la nene tai, ana wenla tap̃ena la nene la apieluen naga pap̃isi, ana la ap̃iliwilin lua naga vena vanon yum̃ae korena e purvanua nap̃a Isip. Ana Ntewa naga sike amio naga e yo nene, \v 10 a miila naga e kiena pogos m̃arera lala, panopano kila nap̃a p̃arin sup̃e nae Isip nene, nap̃a kiena kia Pero, naga pisu manmaruaena kiena ne Yosop po pap̃isi, ana Pero nene mligan pupia yum̃aena lala navisuaren kiena purvanua e limana ne Yosop naga taaga. \p \v 11 “Ana e pogos nene narui, ana pupia pogos na viso tai garu Isip a e yo kiena ne m̃ena ga repita lala nap̃a Kenan, ana la amloge piowa vanon pap̃isi, a la apisu sane peraga narui, pe kala kinanena re si po laa rui. \v 12 Ana yermarua Sekop, naga mloge nap̃a kinanena lap̃asia na wilwilinena sum̃a ke ma Isip wa, ana naga mligan narina la nene, nap̃a la ape p̃arin arimata lala, vena la ava metava ma Isip vena awar kala kona lap̃asia. Naga nene nap̃a sane la apa p̃esan ga ma Isip na wa. \v 13 Ana yam luan nap̃a la apa ma Isip sanene, Yosop naga pisa lologia naga pa wenla lala, a suniena na mratava la nene kiena ne Yosop naga pa tol m̃ena ga Pero. \v 14-15 Ana Yosop naga mligan visena pa pa arimana nap̃a Sekop, pisape naga amio la punu ga na mratava m̃ana la monar avami asike amio naga, ana Sekop amio na mratava m̃ana lala apavini, la punu ga la lualima olua pa lima, la apa asike ma Isip. La apa asum̃a pano pano-o, ana siraunia Yosop nene amio kieta yermarua tap̃ena la nene la amarmare ga e yo nene. \v 16 Ana ko pa tap̃ena ga rui, la ap̃ar si puriula lala ap̃asup̃e sina e yo kiena ne la nene, e yo tai kien kia Sekem, ana la asinila e lotap tai nap̃a yermarua Epraam naga pul lua nanua sumo rui tan le Amaro lala.” \s1 Stipen pisayu Mosis \p \v 17 Ana Stipen naga sum̃a pisi ke na wa, pisape “Ana kieta yeririna lala asike garu Isip tol si kas moki pap̃isi, ana la akapuru apimi ape moki manene la narui, ana Ntewa naga pisu sane naga torokin ruru kana pogos nap̃a naga kila sa nap̃a naga pisaar pa Epraam sumo p̃isi rui, pisape p̃isi na naga were plan kiena lus lala e kiela nayum̃ae korenaena. \v 18 Ana e pogos nene p̃arin sup̃e viu tap̃ena tai naga sum̃alu garu Isip rui, nap̃a naga mninue suniena kiena ne Yosop nanua sumo amio kiena na mratava m̃ana lala, \v 19 ana naga kila kare manene laa kieta lus la nene na nanua sumo, nap̃a naga m̃areran la ga vena la aligan kare ga narila lala asum̃a ga vena amarmare, vena ve akapuru re si avim ave moki. \p \v 20 “Ana e ke e pogos nene, Mosis naga paeme, nap̃a naga pe sisi tomtom tai nap̃a pe sisi tanea po pap̃isi. Ana arimana amio anena, lalua apisuar wan ga sisi nene e m̃ala loyum̃a pano pano-o tol kupario telu, \v 21 ana siraunia, lalua akila p̃ele si yonia, ana lalua monar aligan lua naga. Ana siraunia, lom̃earu kiena ne p̃arin sup̃e ga nene naga m̃alia, ana naga sane kuslua Mosis, pisuaria vena ve narina. \v 22 Naga sum̃a kapuru m̃a sanene pano-o, ana la asum̃a apian naga e manmaruaena kiena ne le Isip lala, ana naga kapuru pa pe yaru m̃arera tai a pe yaru na visena na manmaruaena a yepen m̃aen m̃ena ga yum̃aena.” \s1 Mosis naga sinenan sape tamalia le Israel lala \p \v 23 Ana Stipen naga sum̃a pisa ke, pisape “Ana pogos nap̃a Mosis, kiena kas pa tol sane lualima yam vari, naga sitom̃al si le Israel tap̃ena la nap̃a la asike na, nap̃a la sa ga wenla ga lala, ana naga sum̃a siar pa m̃alivin la towe m̃aga. \v 24 Ana pogos tai naga pano, m̃al nap̃a yaru nae Isip tai sum̃a m̃e ke yaru nae Israel tai, ana naga pa miila yere Israel nene, ana naga kilamaran pa yaru nae Isip nene, m̃em̃ar naga mare. \v 25 Naga nene komin nap̃a Mosis naga sitom ke pa p̃isi rui pisape p̃isi na Ntewa naga ligan lua naga vena natamaliaena kiena ne kiena yeririna la nene, ana e pogos nene le Israel lala la pe apisu kilale re poli wa nap̃a asape p̃isi na Mosis kila sanene van la. \p \v 26 “Ana yemlagi ke sina ga e legiena tap̃ena, naga m̃al le Israel lalua asum̃a asu la a am̃e la m̃aga, ana naga panon pisape visalup̃ar nap̃a lalua ve awela re sina, a naga pisape kilali nap̃a lalua atalopan la sina. A naga pisa pan la, pisape ‘E, amiu lua ayagogo. ?Sa ga nap̃a amiu lua nene ape welelai ga rui, sanape na amiu lua akila kare amiu ke sanene?’ \p \v 27 “Ana naga nap̃a pe kila mesmesu re pan naga komp̃as nene poli, naga suponlua Mosis pa perina, ana pisa pania, pisape ‘?Sanape? ?Ane mligan lua ko pisape ko ove kiamimi yerkawa, a vena ko olip̃ere imimi sanene? \v 28 ?Pona ko sinom̃an osape owem̃ar inu ve sa nap̃a om̃em̃ar yaru nae Isip nene nakoneva, ne?’ \p \v 29 “Ana poglis nap̃a Mosis naga mloge visena nene, mloge piowa pap̃isi, naga sum̃alu, pionlua petan Isip, pure pa sike e purvanua tap̃ena tai, kiena kia Mitian, ana naga sike e yo nene piavi laa sane, a narina na yerm̃ene luwoka ga, apaeme e yo nene.” \s1 Mosis mloge Ntewa pisi pania \p \v 30 Ana Stipen pisa pisape “Ana Mosis sike e yo nene pano tol si kas lualima yam vari, ana legiena tai naga sum̃a e yokorena tai, lavisin pupia tavie nap̃a Sinae. Ana e yo nene naga mali navisi tai pimi m̃alivinia e kapi nap̃a kekan purlaki wetelu tai. \v 31 Ana Mosis naga milan suri nene ana sinena kurkur pap̃isi, ana naga pa laa lavisin purlaki nene vena visu ruruia. Ana naga mloge pulgona ne Ntewa, \v 32 nap̃a pisa pisape ‘In na nepe Ntewa kiena ne repim̃a lala, sane Epraam, Aisak, a Sekop.’ Ana Mosis telm̃anin pap̃isi, naga maraun visuena. \v 33 Ana Ntewa na Mava naga pisa si pania, pisape ‘Ko oyenlua kiom̃a kulus nen lam̃a, komin yo na ko osum̃alu osike e ne, naga pe yo wa tai nap̃a. \v 34 Ana in na nevisa van ko sanini, nesape inu nepisuveve ruru naloge viowaena kiena ne kiau yeririna la garu Isip p̃isi rui, a nemloge kiela tagiena p̃isi. In na nepimin ke nesape neure plan la narui, a opisu ke ne, inu nesum̃a nemligan ko m̃ena ga nesape ko owasup̃e si ova garu Isip sumo wa, vena ove kiau yeririna nakilaen yum̃aena nene.’” \s1 Le Israel lala yepela mavin Mosis \p \v 35 Ana Stipen naga sum̃a pisi ke pan la na wa, naga pisa pisape “A Mosis nene, naga ke nanua sumo yepela mavin naga narui, nap̃a la apisa visena ne nanene narui, apisape ‘?Sanape, ane mligan lua ko vena ko ove kiamimi yerkawa, a vena ko olip̃ere imimi sanene?’ Ana Ntewa ke ga nap̃a naga mligan kiena navisi naga pimi teke e purlaki nap̃a kapi kekan ke ne, vena liganar si Mosis naga ve sup̃e a ve natamaliaena kiena ne le Israel lala. \v 36 Ana Mosis ke ga nanene na wa, nap̃a naga sumon le Israel lala amolue garu Isip, la apimi. A silaga, garu Isip, a e Sive Nap̃a Pivaga, a kas lualima yam vari ke sina ga e ga e yokorena, naga sum̃a kila kile lala na nam̃areraena kiena ne Ntewa, a suri nailanena lala pan la. \v 37 A Mosis ke ga nene na wa, nap̃a naga pisawal pa le Israel lala, naga pisa pisape ‘Ntewa naga p̃isi na naga liganar ga amiu yaru ga tai, sane kiamiu navisawalen tap̃ena tai, sa nap̃a naga mliganar inu sumo rui.’ \v 38 A Mosis ke ga nene na wa nap̃a naga sum̃a amio repita marua lala a amio le Israel tap̃ena lala, poglis nap̃a la amialoro ke e p̃egas taaga e yokorena, a naga ke ga nap̃a sum̃a amio navisi nene nap̃a pisi pania meta e tavie nap̃a Sinae. E pogos nene narui, Ntewa mla visena namalena pa Mosis ne na nene, ana Mosis kus pitomi kian pan la. \p \v 39 “Ana repita la nene yepela mavin nena logearen Mosis, a la akoven lua kiena visena nene, ana e kiela sitomena lala, la sinelan ga asape awasup̃e la sina ga ava Isip. \v 40 Pogos nap̃a Mosis petan la, pa sike yam piavi ma tavie nap̃a Sinae, ana la asitom̃al ke sina ga kiela malena marua nanua asike garu Isip sumo, ana la apisa pa Aron nap̃ani, apisape ‘Imimi na sinemimin mesape ko oyum̃aen kieta nono lap̃asia, vena la akilia asumon ita tevano, komin Mosis nene naga p̃erelua ita garu Isip ana naga sumon ita tepimi e yo nini, ana ita temninue kare ga naga sike pe narui, pona am̃a sanape e naga.’ \v 41 Ana la apa akila sanene, la amiyum̃aen nono na narin puluk tai nap̃a pe purwolu, ana la akila nakup̃ap̃aena pania, a la akila pupia p̃ap̃agena tai pa kiela nono nene nap̃a la ga amiyum̃aenia e ga e limala. \p \v 42 “Ana pogos nap̃a Ntewa pisu suri nene, naga pilopu m̃asina pan la, a naga mligan la vena la ava alotun verue lala. A suri nene naga sa nap̃a visena wa kiena ne Ntewa nene nap̃a Navisawalena Amos naga pisa e Visena Wa, naga pisa pisape \q1 \qt ‘!Le Israel lala! \qt* \q1 \qt ?Sila ga e kas lualima yam vari e yokorena, \qt* \q2 \qt amiu am̃e mom̃ar suri mali lala vena kilaen nakup̃ap̃aena, \qt* \q1 \qt ana nakup̃ap̃aena nene pan inu, pona pan ai? \qt* \q1 \v 43 \qt Peraga kemua rui, pe akila re pan inu poli, ana amiu na amlotun ke ga nono la nap̃a amiu ga akila ne, \qt* \q1 \qt sa nap̃a Molek nene, \qt* \q2 \qt nap̃a amiu na amialoro amio kana silparpara nena, \qt* \q1 \qt a Repan m̃ena ga sa ke ga, \qt* \q2 \qt nap̃a amiu akus nono na kiena verue nena naga pa sumon amiu. \qt* \q1 \qt Komin suri ne nanene, p̃isi na in na nem̃ene plan amiu ava koperinan kiamiu purvanua, ava asum̃a garu P̃apilon lepas na vano.’” \qt* \rq Amo 5:25-27 \rq* \s1 Stipen pisayu nap̃a Ntewa naga miila manene laa le Israel lala wa \p \v 44 Ana Stipen pisa pisape “Ana e pogos nap̃a kieta yermarua la nene la asike e yokorena nene, Ntewa naga pisa pa Mosis pisape naga monar yum̃aen m̃ana silparpara tai, sane kile tai nap̃a pisawal pisape Ntewa naga sum̃a amio la. Ana la amiyum̃aenia torokin ruru sa nap̃a Ntewa naga pisawal pania, ana la asum̃a amlenlelein m̃a silparpara nene pimi. \v 45 La akila m̃a sanene pimi tol pogos nap̃a Yosua sumon kieta yermarua lala apimi am̃ene plan yolai tap̃ena la nap̃a apimi asike e kieta porotano nene, rui. Ana Ntewa naga p̃ere kieta yermarua lala apimi si loyum̃a e kieta purvanua nene a e poglis nene, la akus silparpara nene pimi loyum̃a amio la, mon m̃a amio la pimi pimi tol pogos nap̃a yermarua Tepet naga pe p̃arin sup̃e. \p \v 46 “Ana Tepet pisu nap̃a Ntewa naga kekarania e suri la moki liu, ana naga piunia pisape visae Ntewa naga tam̃ania, vena naga yum̃aen m̃ana yum̃a wa tai, vena lus kiena ne Sekop lala akilia ava ea alen vania. \v 47 Ana Ntewa naga pe tam̃an re Tepet naga yum̃aen yum̃a tai sanene poli, ana siraunia narina nene nap̃a Solomon naga miyum̃aen m̃ana pupia Yum̃a Wa nene. \v 48 Ana ita monar tesitom̃al m̃ena ga, sane Yer Kawa Na Metava Manenea, naga tap̃atete se yum̃a tai nap̃a yaru ga la amiyum̃aenia, sa nap̃a Navisawalena Aisea naga pisa pisape \q1 \v 49 \qt ‘Ntewa Na Mava naga pisa pisape \qt* \q1 \qt “Ma ga e peni naga sane leleu natotanoena, \qt* \q1 \qt a yomarava nini naga sane le lena liganen lau su metava ea. \qt* \q1 \qt ?Amiu na asitom asape akilia ayum̃aen yum̃a ya, vena neva nese ea? \qt* \q1 \qt ?Pona amiu asitom asape akilia ayum̃aen e yo nape, nap̃a neva neva ruru inu ea? \qt* \q1 \v 50 \qt Suri la punu ga na sike ne, ana in ga na nesii make punu ga.” ’” \qt* \rq Ais 66:1,2 \rq* \s1 Stipen pisi m̃arera pan la pisape le Israel la pe amlogear re Ntewa poli \p \v 51 Ana Stipen sinenan pisape kila make kiena visena nene narui, ana naga pisi pa yerkawa kiena ne le Yu lala nap̃a la asike e kumali, ana naga pisa pan la, pisape “Ana amiu na, amiu atorokin ruru nenaga kieta yermarua la na nanua sumo ne. Amiu na ape kurup̃il pap̃isi wa, p̃arimiu m̃arera, a kiligamiu pop̃e m̃ena ga, yepemiu mavin logeen visena kiena ne Ntewa, a sinemiu lala naga sa ga sinen yaru la nap̃a la pe ape p̃aviu re poli wa. Amiu na ape yaru na suwoen luen ga Ninuna Wa silaga. \v 52 Navisawalena lala kiena ne Ntewa nanua sumo, kieta yermarua lala akila make kemua piowa pan la punu ga rui, a la am̃e mom̃ar la moki, pe sur koren ga nap̃a ape yaru la nap̃a Ntewa naga mligan la apimi vena avisawal avisave Yaru Wa Nayum̃aena kiena ne Ntewa nene naga p̃isi na imi. Ana amiu na apiowa laa sane, komin nap̃a pogos na yaru nene naga m̃alivin ita rui, ana amiu apielua naga a am̃em̃ar naga mare. \v 53 Amiu ke narui nap̃a amiu atol Navisaluaena kiena ne Ntewa p̃isi rui, nap̃a navisi lala amla pimi sumo, ana amiu na pe amlogear re nena poli, akilaroro kare make ga silaga.” \s1 La akovem̃ar Stipen \p \v 54 Visena kiena ne Stipen p̃isi e nene narui, a pogos nap̃a li navioraena lala na kumali la amiyagogon naga, visena la nene miyur manene sinela pap̃isi, ana la sinela mimi pap̃isi, la asum̃a akar ke maluela vanonia. \v 55 Ana Stipen, naga Ninuna Wa pimi pulenia, ana naga kira pa metava ma e peni, kirava ruru m̃a sanene, pisu pupia naurarena nap̃a kilawo ke Ntewa, a naga pisu m̃ena ga nap̃a Yesu naga sum̃alu sike e yo na metava lavisinia, nanene na e lepasnena na p̃amarua. \v 56 Ana naga pisu suri nene, naga pisa pa la nap̃a asike ne, pisape “!Ake-e aulai! Inu nepisu nap̃a sinapane naga suwowo ga mon m̃aga, ana Narina ne Yeririna naga sum̃alu sike e lepasnena ne Ntewa nap̃a p̃amarua.” \fig Nalelagaena kiena Stipen kila akovem̃aria|alt="Stoning Stephen" src="45_Acts7.55-60_StoningStephen.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="7:55-60" \fig* \p \v 57 Ana yerkawa la nene la amloge ya nap̃a Stipen pisa, ana la amloge sa nap̃a naga pisa kare Ntewa, ana amlokai keviu pa metava, a apuwo pulkiligala lala, vena la ve aloge re si visena kiena ne Stipen, ana la punu ga akiriri apa puna veraga, \v 58 ana atararia, ap̃ereyalolon naga petan pulkumali keviu nene pa vanua. Ap̃ure matan pulkumali keviu nene, vena la akovem̃aria, ana la apisa asape yeririna la nap̃a amligan la sumo vena la avisawal visena la nap̃a kila Stipen kus naloge viowaena, apisape la ke nene narui la monar akoven p̃esan kilavaru. Ana la amien plan m̃ala kulsota lala, ana la amligan sike e limana ne yaru viu tai nap̃a naga sike amio la e pogos nene, naga kien kia Sol, ana la nene asun ke nap̃a akove Stipen narui. \p \v 59 Ana pogos nap̃a la asum̃a akove ke naga sanene, ana naga mlen, pio Ntewa, pisa pisape “Sup̃e Yesu, awis, otam̃an ninuu vam̃asu, nesike nemio ko.” \v 60 Ana naga kinai mloru mon tano, mlokai keviu, pisape “Sup̃e, awis, ve ola re si nakoaena van la e kiela mlamulena viowa nene nap̃a la akila ke pan inu ne.” A siraun nap̃a naga pisa sanene p̃isi, mloru pito tano, naga mare nena ga. \c 8 \p \v 1-3 Ana Sol nene nap̃a naga sike e pogos nene, naga pisu suri nene, nap̃a akovem̃ar Stipen mare, a naga pisu sa ga nap̃a la akila ke ga yum̃aena wo tai. Ana pe yam piavi re poli, yaru m̃arera na leniena lap̃asia, la pe amarau re poli, la sinela miye pap̃isi, ana la apimi akus tasnena ne Stipen, ana la ataginia p̃isa ataginia, ana la apa asinia. \s1 Sol naga m̃ene kare la nap̃a amlelaga e Yesu pap̃isi \p Ana siar e pogos nene, ana Sol lala, la apilamoluen kare p̃egas nen li nalelagaena lala garu Yerusalem. La am̃ene kare la pano-o kila narui la moki nap̃a ap̃ure e yo nene, apa asike e yo tap̃ena lala garu Yutea amio Samaria, ana li nalologena ga lala, la pe apa re poli, la asum̃a ga Yerusalem. Ana Sol la sinela kar manene laa li nalelagaena lala va laa na wa, ana la asum̃a apa ke ga e m̃ala yum̃a lala, a ap̃ere plan la, amligan la e yum̃a naloge viowaena, naga nene yerm̃ene amio sira. \s1 Pilip pa mlologo garu Samaria \p \v 4 Ana la nap̃a la amlelaga e Yesu, la moki nap̃a apuretetai petan Sol lala e pogos nene, ana pogos nap̃a la asum̃a apa tetai sanene, ana la asum̃a amlologon ke visena kiena ne Yesu pano. \v 5 Ana lala yaru tai naga yaru nap̃a Pilip, nap̃a la amliganaria pe tikon sumo, naga pitomi tano e pulkumali keviu tai garo lepas nap̃a Samaria, ana naga mlologon p̃esan ke Navisaarena Yesu pa yeririna lala nae e yo nene. \v 6 Ana yeririna la moki pap̃isi nap̃a la amiyagogon ruru ke kiena visena lala, a la apisu kile la nap̃a naga kila, \v 7 sa nap̃a yermare lala amolue petan yeririna la moki, nap̃a pogos nap̃a la amolue, ana la amlokai manene pap̃isi ana apureure. Ana la apisu m̃ena sane yaru la nap̃a yepela la komp̃as marmare, a amio m̃ena laulu lala, la apimi apo sina. \v 8 Ana e yo nene, a p̃ina lala la akekara nap̃a akekara pap̃isi komin suri la nap̃a amloge a nap̃a apisuia. \s1 Yaru na purm̃aki tai, kiena kia Saemon \p \v 9 Ana nanua sumo, nap̃a Pilip naga pe pimi re Samaria poli wa, ana yaru na purm̃aki tai naga sike e yo nene, nap̃a naga kiena kia Saemon. Siar e pogos la nanua sumo rui, naga pe yaru nap̃a naga kiena kimi moki pap̃isi a naga sum̃a miyum̃aen ke suri la moki sanene, ana naga kila sa nap̃a naga sum̃a pisawal ke naga pisape naga pe yaru tap̃ena tai, ana yeririna lala nae e lepas nene la silaga sinela kurkurun naga pap̃isi. \v 10 Kiela yerkawa lala, amio yeririna tap̃ena lala, la asum̃a amlelaga ke e kiena visena lala, a la apisa ke sanini, apisape “!Aulai! Yaru nene, naga nam̃areraena kiena ne Ntewa kemua tai sike e naga. Naga nene naga monar nam̃areraena nanene narui nap̃a ita tesum̃a temloge ke nap̃a asum̃a apisayuia, apio apisape ‘Nam̃areraena Keviu.’” \v 11 La amilan manene naga sanene narui, komin nap̃a naga kila suri nene yam piavi rui, ana kila narui la amlelaga ea. \p \v 12 Ana siraunia, pogos nap̃a Pilip naga pa mlologon nasup̃enena kiena ne Ntewa pan la, a mlologon m̃ena ga kia kiena ne Yesu Kristo, ana la amlelaga e kiena visena narui, ana yerm̃ene lala amio sira lala, la punu ga apa e nakeena. \v 13 Pimi tol m̃ena yaru nene Saemon, naga m̃ena ga mlelaga, ana la amligan naga pa e nakeena. Siraun naga nene, silaga naga su ga lavisi, pe sinamaran pa Pilip, naga sum̃a milan manene luen ga kile lala a pupia yum̃aena lala nam̃areraena kiena ne Ntewa nap̃a Pilip naga sum̃a kila ke ne. \p \v 14 Ana pe yam piavi re poli, visena na suri la nene nap̃a molue e nini, pano-o tol li nalologena lala garu Yerusalem, apisape le Samaria m̃ena ga lala, nanagane la amlelaga e Ntewa rui. Ana li nalologena la nene la apisayuia, apisu sane popon avitetalia Pita amio Yoane vena lalua ava akaten la, ana lalua akilali nap̃a avisuveve suri la nene. \v 15 Ana pogos nap̃a la apito am̃alivin la garo Samaria sanene, ana lalua apu p̃arila, a lalua amlenwo la vena Ntewa ligan Ninuna Wa vitom van la. \v 16 Ana lalua amlenwo la sanene, komin nap̃a sumo ana Pilip naga kila nakee laena e kia kiena ne Sup̃e Yesu, ana Ninuna Wa naga pe pitomi re e la poli wa. \v 17 Ana sanene, Pita amio Yoane, lalua akila sanene pan la narui, ana Ninuna Wa pitomi e la e poglis nene narui. \v 18 Ana purm̃aki nap̃a Saemon nene, poglis nap̃a naga pisu nalologena la lua nene apu p̃arina ne yeririna la, nap̃a amlelaga mare ga na wa, ana kila nap̃a Ninuna Wa pitomi pan la sanene, ana naga pieluen kiela nam̃areraena nene. Ana naga pa mla kilavaru tai pimi, kian pan lalua nene vena ul lua nam̃areraena nene nap̃a sike e lalua nene, \v 19 pisa pan la, pisape “Nanene na, in na sineun nesape amiu lua ala re nam̃areraena nene komp̃as van inu, vena inu m̃ena ga nekilia nowu p̃arin yaru lala, vena la akilia atol Ninuna Wa.” \p \v 20 Ana Pita naga miyelu kapuruia Saemon, naga pisi m̃arera pania, pisape “Aa, in na tap̃atete nela kiom̃a kilavaru nap̃a ko ositom ke osape okilia oul lua nam̃areraena kiena ne Ntewa ea. ?Ko na okilia oul nalakorenanena nap̃a Ntewa naga mla ga sa ga nene pa yaru lala? In na nevisa van ko, kiom̃a kilavaru nene p̃isi na amiu lua ava akovio e lele na loge viowaena e kapi. \v 21 Nanagane mepisu kilale ko narui, ana tap̃atete metam̃an ko okila yum̃aena nene amio imimi, komin nap̃a kiom̃a malena pe mesmesu re nena e marana ne Ntewa poli. \v 22-23 Peraga, ko na sinem̃a pule ga e vielueena lala, a kiom̃a mlamulena viowa lala apiar kiom̃a malena m̃arera pap̃isi. Ko na monar ovilopu ko e kiom̃a sitomena viowa la nene, ana ko na monar olen va Ntewa vena naga viewo ko ea.” \p \v 24 Ana Saemon naga pisatam̃e Pita lalua Yoane, pisape “!Ake suwala! Visae sanene, inu sineun nesape amiu lua alenwo inu, vena Sup̃e naga iila inu vena suri m̃arera la nap̃a apisa ke ne, p̃isi na ve imi tol re kiau malena.” \p \v 25 Ana nalologena lalua nene Pita amio Yoane, asu towe laa amio yaru la nene, ana asum̃a apisawal suri la nap̃a Kristo naga kila, amio visena lala nap̃a Ntewa naga pisa, ana siraunia ap̃asup̃ela, amlilu sina ga kiela mrapa apa Yerusalem. Ana e kiela mrapa komsusa, ana lalua asum̃a amlologon ke nalologena wo kiena ne Yesu e pulkumali lala kiena ne le Samaria lala, ana siraunia lalua apimi aporu ke sina ga garu Yerusalem. \s1 Pilip pisi amio yaru malo tai nae Itiopia \p \v 26 Ana poglis nap̃a Pilip naga miyum̃ae ke gar Samaria wa, ana navisi kiena ne Ntewa tai pimi m̃alivinia, pisi pania, pisape “Pilip, inu nevisa van ko, nevisave osum̃alu oyali ova otaveve mrapa nap̃a kom Yerusalem, pa metava ma pulkumali nae Kasa.” Ana mrapa nene naga mrapa nap̃a pa metava p̃aro e lepas nap̃a e yokorena. \fig Ya re Itiopia mlelaga, a Pilip keea|alt="Ethiopian" src="45_Acts8.26-39_Ethiopian.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="8:26-39" \fig* \p \v 27-28 Sanene, Pilip mloge visena nini sum̃alu, naga siar pisape va narui. Naga sum̃a mial ke pa sanene, ana milan yaru malo tai nap̃a sike e kiena kat nap̃a wosi p̃ere ke pimi e mrapa nene. Yaru nene sum̃a pulo ke Tusi Wa nap̃a Aisea naga siriyuia. Yaru nene, naga pe yerkawa tai kiena ne pupia sira tai nae Itiopia, nap̃a la apio sira nini asape Kantes, nap̃a kana kinasa apisape naga p̃arin sup̃e na kiela purvanua. Yum̃aena kiena ne yaru nene, naga pe navisuaren pupia yum̃aena lala e lepas na kilavaru kiena ne pupia sira kawa nene, a yaru nene, naga pe yaru m̃ena ga tai nap̃a sumo rui la akila naga pe kalmaite. Ana e pogos nene, na pito garo Yerusalem rui vena len va Ntewa, ana naga taveve kiena mrapa vena wasup̃e sina va kiena. \v 29 Ana Pilip naga mlilu m̃a mrapa pano, a yerkawa m̃ena ga nene mialoro e kiena lele na totanoena nap̃a wosi p̃ere ke ne, ana Pilip pisu naga. Ana Ninuna Wa pisi pania, pisape “Ko otaveve yaru nene, ova ga lavisin kiena kat nene.” \p \v 30 Ana Pilip kiriri taveve naga pano, ana pa lavisinia, naga mloge nap̃a yaru nene sum̃a pulo ke tusi kiena ne Navisawalena Aisea. Ana Pilip piun tan yerkawa nene, pisape “?Sanape, ko na okilia ke kinas nen visena la ne ko opuloyu ke ne, pona pe opulokilale re poli?” \p \v 31 Ana yerkawa nene pisatam̃ea, pisape “?P̃isi na in na nekilia ve sanape ne, nap̃a pe yaru re tai nap̃a visawal kana kinasa van inu poli?” Ana naga pisa ke sina ga pa Pilip, pisape “Visae sanene, oula ovami metava e lele na totanoena e nini wa, oto omio inu e nini.” Ana Pilip pa totano amio e kat. \p \v 32 Ana visena na Tusi Wa nene nap̃a Aisea siriyuia, a nap̃a yerkawa nene kilali ke sape wulovia e pogos nene, nane visena ne nane pisa sanini, pisape \q1 \qt “Yaru nene naga sane sipsip tai, komin nap̃a visae atararia vena awem̃aria, naga pa ruru ga mom̃a ga, \qt* \q1 \qt pona naga sa ga ninus nen sipsip ga tai, \qt* \q2 \qt nap̃a pogos nap̃a am̃e plan p̃esan ke vilulusia ana pe mlokai re poli. \qt* \q1 \qt Ana yaru nene naga sa ke nene narui, nap̃a naga e pogos m̃arera na kiena malena, \qt* \q2 \qt naga pe pisa re nena kiena visena tai poli, naga pa ruru ga m̃eke na. \qt* \q1 \v 33 \qt Ana la akila m̃ena ga memawaena pan naga pap̃isi, \qt* \q2 \qt ana pogos nap̃a la amlip̃ere naga, la akila pe mesmesu re pan poli. \qt* \q1 \qt P̃isi na la apisu sane ve narina re si tai nap̃a naga la kiena kia narui, \qt* \q2 \qt komin nap̃a lala la akilaro kiena malena e yomarava nini, pimi plas ga rui.” \qt* \rq Ais 53:7,8 \rq* \p \v 34 Ana yerkawa nene piun kinas nen visena la nene tan Pilip, pisape “M̃ara, sineun nesape ovisayuli van inu, ane navisawalena nene pisayu ke ne? ?Naga pisayu ke sina ga naga, pona naga pisayu ke ga yaru tap̃ena tai?” \p \v 35 Ana Pilip naga pisayu ruru pa yaru nene, siar ruru e marana Tusi Wa nap̃a naga puloyu ke ne, a naga taveve pano-o, pisawal wetelun m̃ena ga lologena wo kiena ne Yesu pania. \v 36 Ana e pogos nene akiriri m̃a ke e kat wa, lalua ataveve mrapa apano, apimi atol e yo tai nap̃a wii tai m̃eke ea. Ana poglis nap̃a yerkawa nap̃ani m̃al wii nene, pisa pa Pilip, pisa pisape “Inu sineun nesape okila nakeena van inu na, okira, wii tai ne m̃eke ne. ?Sanape, suri lap̃asia suwo ke italua na wa, nap̃a tap̃atete neva e nakeena e nene, ne?” \p \v 37 [Ana Pilip pisatam̃ea, pisa sanini, pisape “Visae ko olelaga kemua e sinem̃a wetelu, inu nekilia nekila nakeena e ko.” \p Ana yerkawa nene pisape “Ee, inu nemlelaga e Yesu Kristo nap̃a naga pe narina ne Ntewa kemua lelaga.”] \v 38 Ana naga kila kiena kat pa ruru e nene, ana lalua amligan metava e lele na totanoena nene atapul apito tano, apito asum̃alu ase e wii, ana Pilip kila nakeena e yere Itiopia nene. \p \v 39 Ana pogos nap̃a lalua amolue sina ga e wii nene, ana Ninuna Wa pimi p̃erelua Pilip veraga pano, ana yerkawa nene pe m̃a re si poli. Ana naga pa si teke e kiena kat, mla ke sina ga kiena mrapa pano, ana kekara a kiena sitomena mloge po pap̃isi. \v 40 Ana Pilip, sa nap̃a pa narui, milan ga nap̃a naga sike garu pupia pulkumali nap̃a Astoto rui. Ana naga sum̃a mialoro ke pito garove, mlologon nalologena wo kiena ne Yesu e pulkumali la moki e lepas nene, a naga pa m̃ena ga tol pulkumali keviu nap̃a Sisaria. \c 9 \s1 Ntewa pilon Sol pimi pe yeririna kiena ne Yesu \r Yum̃aena 22:4-16, 26:9-18 \p \v 1 Ana e pogos nene, Sol ne nanene nap̃a sumo ana naga sum̃a kila kare ke li nalelagaena la garu Yerusalem pap̃isi, naga sinena kar ke nalogena kiena ne Sup̃e la nene na wa, ana naga sum̃a pisaar ke ga wa pisape p̃isi na naga we mom̃ar la. Sanene e pogos tai, naga pa pisu yerkawa kiena ne yaru wa lala, \v 2 ana piun naiilaena lap̃as tania. Sol naga sinenan pisape yerkawa nene naga siri m̃aki lap̃asia vano va li nasumonena lala na yum̃a na leniena kiena ne le Yu lala, nae garu Tam̃askas, vena visawal van la visave la monar atam̃an Sol vito garo pula, vena kale yeririna lala nap̃a la asike loyum̃a e ya nap̃a la apio e pogos nene asape “Mrapa Viu,” nane li nalelagaena lala. Sol na kila sanene komin nap̃a naga kiena sitomena pisape vito uarar la, yerm̃ene lala amio sira lala, ana were la si awasup̃e ava ma Yerusalem, e nap̃a la ase sumo p̃isi na apureure, vena koven la ava e yum̃a nakoaena. Ana yerkawa nap̃ani siri sa nap̃a Sol piunia, kian pania. \p \v 3 Ana Sol naga p̃ar m̃aki la nene, ana mligan yo Yerusalem, ana pito ke garo Tam̃askas. Ana Sol lala la amial m̃a apano-o e legiena lap̃asa, a pogos nap̃a apimi lavisin pulkumali nene Tam̃askas, ana naga milan ga nap̃a pupia yomerarava kiena ne Ntewa tai molue metava e sinapane tegoli yo nap̃a naga mial ke ea. \v 4 Pogos nap̃a yomerarava nene tegoli Sol sanene, ana kila naga mloru pito tano e porotano, ana naga mloge pulgon yaru tai pis pania, pisa pisape “!Sol, Sol! ?Vanon ya ne ko osum̃a okila manene piowa pan inu sa nap̃a ko osum̃a okila ke ne?” \fig Yesu m̃alivin Sol|alt="Paul'sConversion-1" src="45_Acts9.3-8_Paul'sConversion_1.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="9:3-8" \fig* \p \v 5 Ana pogos nap̃a Sol naga mloge naviunena nene, ana naga piuntam̃e sina ga, pisape “?Ana Sup̃e, ko anene p̃a?” \p Ana naga pisatam̃ea, pisa pisape “Inu Yesu nini nap̃a ko osum̃a okila kare ke naga, in ne na nini.” \v 6 Ana Yesu pisa sina ga pania, pisape “Ko, osum̃alu, oyali ova garu um̃a Tam̃askas, ana p̃isi na yaru tai imi visawal van ko visave p̃isi na ko okila ve sanape.” \p \v 7 Ana yeririna la nap̃a la asum̃a ataveve ke Sol e pogos nene, la m̃ena ga amloge visena la nene, ana la pe am̃a re yaru nap̃a pisa poli, ana la sinela kurkur pap̃isi, la asum̃alu wowe ga asikena, la pe kiela visena na visaen re si poli. \v 8 Ana siraun suri nene, Sol naga kila sa nap̃a Yesu pisa. Naga sum̃alu sina ga, ana pogos nap̃a pikep̃a kilamarana, naga pe pisu re si suri tai poli, naga sa nap̃a pe kilamara p̃ala ga narui. Suri nanene kila narui ana la atarar limana, ap̃ure naga, ava garu Tam̃askas. \v 9 Ana la apa aporu garu um̃a e yo nene, ana Sol naga pe kilamara p̃ala m̃aga sanene pano tol legiena telu, a e m̃ena ga e pog nene, naga pe kinana re poli, a pe mun re m̃ena ga sur tai poli, naga monsilu ga. \s1 Ananaias pa mlotuwo Sol \p \v 10 Ana e yo nap̃a Tam̃askas, nalogena tai sum̃a ea, kiena kia Ananaias, ana naga pisu suri tai sa nap̃a m̃eniena tai nap̃a Sup̃e Yesu naga kila lologia naga pania, nap̃a pio naga, pisape “Ananaias.” \p Naga pisatam̃ea, pisape “Ya ne Sup̃e, in nanini.” \p \v 11 Ana Sup̃e pisa pania, pisape “Osum̃alu, oto garo likan pulkumali nene, ana otaveve narin mrapa nap̃a la apisa apisape ‘Mrapa Mesmesu,’ ana ova e yum̃a m̃ana ne yaru nene Sutas. E m̃ana um̃a, ana oviun yaru nae Tasas tai, nap̃a kiena kia Sol. A yaru nene, nanagane ga ne naga mlen ke e nene, ana naga pisu m̃ena ga suri sa nap̃a m̃eniena, \v 12 nap̃a e kiena navisuena nene, naga pisu ko ke narui, ana naga m̃al ko opa loyum̃a puna, ko omligan lumom̃a e naga, vena kilamarana imi wo sina.” \p \v 13 Ana pogos nap̃a Ananaias mloge visena la nene, naga sitom pap̃isi, naga pisa pisape “Sup̃e, yaru la moki nap̃a apisayu p̃elaga viowa kiena ne yaru nene pan inu p̃isi rui, nap̃a naga kila ke piowa pa kiom̃a nalelagaena wa lala garu Yerusalem, \v 14 ana nanagane, nemloge nap̃a naga pimi Tam̃askas rui, nap̃a yerkawa kiena ne yaru wa lala la atam̃an rui vena naga imi uarar imimi la nap̃a memlotun ko.” \p \v 15 Ana Sup̃e pisa pa Ananaias, pisape “Ve omarau re, ova ga, komin nap̃a nemligan lua naga sum̃alu rui, nepisaar nesape naga ve kiau yaru na yum̃aena tai, a p̃isi na naga kilia war kiau kia va e yo punu ga va yolai la nap̃a pe ape le Israel re la poli, a visawal va tol kiela p̃arin sup̃e lala, a visawal towe m̃ena ga van le Israel lala. \v 16 A yoko in na nekila naga visu kilale m̃ena suri m̃arera si tai nene, sane pogos nap̃a yoko naga sum̃a visawal ke kiau kia, yoko naga monar loge viowa e suri viowa la ve moki nap̃a la monar aimi vania, vanon ga kiau kia nene.” \p \v 17 Ana Ananaias mlogear visena la nene, naga pano pa tol yum̃a nene nap̃a Sup̃e pisa pania, naga pa loyum̃a, pisu Sol, pu p̃arina. Ana naga pisa pania, pisape “Wolai Sol, kieta Sup̃e, nap̃a Yesu, nap̃a naga porun ko garo mraplepa, naga ke nane mligan inu nepam narui, vena nelenwo ko ana kilamaram̃a kilia imi wo sina, ana vena Ninuna Wa vitomi kokonia ko.” \v 18 Ana naga mlenwoia, a veraga ga, narin suri nap̃a sane kilekilera na ika mloru petan kilamarana veraga, ana kilamarana pimi po sina ga. Ana Sol sum̃alu, ana e ruru e poglis nene, ap̃ere naga apano akila nakeena pania. \v 19 A naga kinana sina ga, ana pimi mloge si po, puriuna m̃arera sina. \s1 Sol siar mlologo garu Tam̃askas \p Ana Sol sike si legiena la p̃asia garu Tam̃askas amio nalogena lala kiena ne Yesu la nap̃a la nae e yo nene. \v 20 Ana pe piavi re poli, naga sum̃a pa loyum̃a e yum̃a na lotena lala kiena ne le Israel lala e yo nene, naga pa loyum̃a ana mlologon ke Yesu pisape naga narina ne Ntewa kemua lelaga. \v 21 Ana yeririna la mokliu nap̃a amloge visena kiena ne Sol, ana la amilan pap̃isi, ana la apiuviun ke tan la, apisape “!Kee suwala! Nanua sumo na yaru ne nanene naga m̃e kare yaru la garu Yerusalem pap̃isi, vanon nap̃a la apisa ke kia ne nane naga sum̃a mlologon ke si ne. A naga pimin m̃ena ga suri nene e yo nini, vena naga uarar yaru la nene, vena were la na awasup̃e si ava puna ne p̃arin yaru wa lala garu Yerusalem, naga pimi pe tap̃ena narui. ?Nanagane na ya ne kila naga sanene narui?” \v 22 Ana Sup̃e naga miila visena kiena ne Sol pimi m̃arera ruru po laa narui, a naga sum̃a taulu yaru la moki laa narui, nap̃a naga sum̃a pisa ruru merarava po pap̃isi pan la nap̃a pisape Yesu, naga Navisaarena kemua lelaga napo. Ana le Israel tap̃ena la nap̃a asike garu Tam̃askas, la pe kiela suri na visatam̃een re si poli, vena la avisalup̃ar visena kiena ne Sol la nene, ana kiena visena lala la ataulu make ruru nena kiela sitomena viowa lala. \v 23 \x - \xo 9:23 \xt 2Kor 11:32,33\x*A pogos lap̃asia p̃arovia, ana Sol naga sum̃a mlologo ke sanene, ana le Israel la nene asum̃alu apimi lele taaga, ana apiran ruru asape awem̃ar naga mare. \v 24 Ana legiena punu ga a lemalo punu ga la apa asum̃ate ke naga e yepas nen pupia pulutava lala e pupia purkove na pulkumali keviu nene, visae naga kilali visave ure, ana la akilia awem̃ar naga. Ana visena nene pimi tol Sol, \v 25 ana yemalo tai, la nap̃a asike amio naga la atar naga, amligan m̃ene pupia karo tai, ana la amligan malumun naga pito pito tol yo tano lepas na va vanua e pupia purkove na kumali keviu nene. \v 26 Ana Sol mligan yo nene Tam̃askas, ana p̃asup̃e si pa Yerusalem. \s1 Sol p̃asup̃e pa Yerusalem \p Ana pogos nap̃a Sol pam tol sina Yerusalem, ana kilali nap̃a va viranar naga amio li nalogena lala, ana la nene pe amlelaga re e naga asape naga pe nalogena lelaga kiena ne Yesu poli, ana la yepela p̃ilinia, amaraun naga pap̃isi. \v 27 Ana lala tai nene, kiena kia P̃anap̃as, naga pisu sane Sol naga pe lelaga, ana kilali nap̃a miila naga, ana naga kila kiena mrapa nap̃a naga kilia sum̃alu se marana ne nalologena lala. Ana lalua apano, ana P̃anap̃as pisawal pan la sanape nap̃a Sol naga pisu kieta Sup̃e e mrapa a nap̃a kieta Sup̃e pisi pan naga, a naga pisawal m̃ena ga nap̃a Sol naga m̃areran manene nap̃a mlologon kia kiena ne Yesu garu Tam̃askas. \v 28 Ana lala amloge kiena visena, ana la akekarania, ana Sol sike amio la, a naga sum̃a pa e yo punu ga garu Yerusalem, sum̃a mlologon ke kia kiena ne kieta Sup̃e Yesu, nap̃a naga pe sinena kurkur re nena ga. \v 29 Ana naga pisi ke amio le Israel la nene nap̃a la asum̃a apisin ke ga visena nae Kris, ana naga amio la asum̃a apilup pan la e visena pap̃isi, pano pano asitom asape popon awem̃ar naga mare. \v 30 Ana pogos nap̃a kieta wolai la p̃asia amloge suri nene, ana la ap̃ure Sol pito poga ga garo e pulkumali nap̃a Sisaria, ana siraunia la apisi maro amio, ana la amligan lua naga p̃asup̃e si pa kiena yo, pulkumali nap̃a Tasas. \p \v 31 Siraun e pogos nene, ana nalelagaena lala nap̃a asike yo punu ga gar e lepas nae Yutea, a garu Kalele, a garu m̃ena ga Samaria, la apisu sane pog malumu towe pan la narui. Ana Ninuna Wa naga sum̃a kila po pan la, miila la, kila kiela sum̃are kapur pimi m̃arera, a kila ke m̃ena ga nalelagaena lala la apimi ape moki la sane, ana nalelagaena la nene punu ga asum̃a apatanon ke kieta Sup̃e silaga. \s1 Garu Lita, nalologena Pita naga kila ruru lana ne Aeneas \p \v 32 Ana Pita naga sum̃a mial e pulkumali la moki e lepas nene, naga sum̃a mlologo, ana e si e pogos tai, naga pitomi pisu li nalelagaena wa la nap̃a asike garu pulkumali nap̃a Lita. \v 33 Ana pogos nap̃a naga pa tol yo e nene, naga m̃al yaru tai nap̃a yepena komp̃as mare, m̃eke ga e m̃ana tog tol kas orelu rui, pe mial re si poli. Yaru nene kiena kia Aeneas. \v 34 Ana pogos nap̃a Pita pisuia, pisi pania, pisape “Aeneas, nevisa van ko, nevisave nanagane Yesu Kristo kila tasnem̃a wo si narui. Osum̃alu, osiloar mom̃a tog.” Naga pisa sanene, ana Aeneas naga sum̃alu veraga, yepena po nenaga. \v 35 Ana yeririna la punu ga nap̃a asike e pulkumali nap̃a Lita, amio la nap̃a asike e yotop nap̃a Seron, apisu yaru nene naga pimi po sina, la apilon kiela malena lala ava e Ntewa. \s1 Garu Sop̃a, Pita kila Toreka mali sina \p \v 36 Ana e yotop nene ana pulkumali tai m̃eke ea, kiena kia Sop̃a, ana nalelagaena la tai nap̃a sike ea, naga sira nap̃a kiena kia, Tapita. Naga nene kia tai nap̃a e visena kiena ne le Kris lala la apisape Toreka, nap̃a kana kinasia, kia kiena ne suri mali nowo tai nap̃a tia. Sira nene, naga pe sira tai nap̃a naga sum̃a kila ke yum̃aena nowo la silaga, naga sum̃a miila luen ga yaru la nap̃a pe kiela suri re poli. \v 37 Ana e pogos nene, maiena tai tol sira nene, ana mai m̃aga pano pano-o mare, ana akevan tasnena, ana amligan naga m̃eke e m̃ana loyum̃a na metava, vena ataginia. \v 38 Ana pogos nap̃a nalogena lala nae e yo nene Sop̃a la amloge visena nap̃a apisape Pita naga sike ga lavisi, e ga e pulkumali tap̃ena nene Lita, la apitetalia yaru la lua amiyal kawa apanonia. Ana lalua apano-o aporun Pita, la apiun m̃arera pania, apisape “Imimi sinemimin manene mesape oimi pun imimi vilaga.” \p \v 39 Ana sanene Pita sum̃alu, amio la lua nene, apano. Pogos nap̃a pimi m̃alivin la, la ap̃ure naga pa e loyum̃a na metava e nap̃a la amligan sira nap̃a m̃eke ea. Ana letano lala apimi, amiyervivia, la asum̃a atagin ke rui, a pogos nap̃a Pita pimi, la apian naga e kulsota nowo la nap̃a Toreka naga suluia e pogos nap̃a naga mali ke ga wa amio la. \v 40 Ana p̃isi na Pita pisa pan la pisape la amolue ava vanua sumo wa, a pogos nap̃a la apa vanua, ana naga kinai, ana mlen. Ana p̃arlua p̃arina kira pisu tasnena ne sira nap̃ani, naga pisi pania, pisa pisape “!Tapita, osum̃alu!” Ana sira nene pike p̃a kilamarana veraga, ana pogos nap̃a pisu Pita, naga p̃arlua tom̃alu totano. \v 41 Ana Pita tarar limana, miila naga sum̃alu, ana naga pio nalelagaena lala, amio letano la nene. Ana la apimi loyum̃a, ana naga pisa pan la, pisape “Nanene narui, kiamiu sira nanini, nap̃a Ntewa naga kilamalia si naga.” \p \v 42 Ana lologena na suri keviu nene telivi piora e yo nap̃a Sop̃a, ana yeririna la moki nap̃a amlelaga e kieta Sup̃e vanonia. \v 43 Ana siraunia, Pita naga su piavi towe laa garu Sop̃a sane, puna yaru tai, kiena kia Saemon, nap̃a naga pe yaru na yum̃aenen suri lala e kulus nen suri mali lala. \c 10 \s1 Ntewa pis pa Konilias \p \v 1 Ana pulkumali keviu tap̃ena tai m̃eke garo losi e lepas nene, kiena kia Sisaria, a yerkawa tai kiena ne yaru na mara lala nae Rom naga sike e yo nene, kiena kia Konilias. Naga sum̃a pisuar ke p̃egas nen li na mara la nene tai, nap̃a yaru la tol ponotia taaga, a la apio kiena p̃egas nene apisape “P̃egas Nae Italia.” \v 2 Yerkawa nene, naga pe yeririna wo tanea tai nene, a naga amio namratava la m̃ana, la silaga amlen pa Ntewa, a la amlotun naga, a silaga la asum̃a amiila ke le Israel la nap̃a pe kiela suri re poli, ana la asum̃a ap̃arpel ga pupia nalaena la pan la. \v 3 E legiena tai, e ruru e pog na leniena na yepekilavi, e mrae telu, ana naga pisu suri tai sa ga nap̃a m̃eniena, nap̃a Ntewa naga kipian naga ea. E kiena navisuena nene, naga pisu meraravan pap̃isi, nap̃a naga pisu navisi kiena ne Ntewa tai pitomi e m̃ana loyum̃a, ana pio naga, pisa pisape “!Konilias!” \p \v 4 Ana pogos nap̃a Konilias naga pisu navisi nene, naga sinena kona pap̃isi, ana naga pisu manene navisi nene, naga pisa pisape “?Ya ne?” \p Ana navisi nene pisatam̃ea, pisape “Ntewa naga sum̃a mloge ke kiom̃a leniena la rui, ana naga pe sinena p̃esan re kiom̃a p̃elaga wo la poli nap̃a ko okila ke pa la nap̃a limala korena, ana naga kekarania a sitom̃al ko ke na wa. \v 5 Ana naga pisa pan ko, pisape ko na monar oligan kiom̃a yeririna lap̃asia ava garu kumali nap̃a Sop̃a, vena avio yaru tai, nap̃a kiena kia wetelu, kien kia Saemon Pita, vena naga imi e yo nini. \v 6 Ana yaru nene naga sike puna yaru tap̃ena tai, naga kiena kia m̃ena Saemon, naga m̃ana yum̃a m̃eke garo lavisin sive, naga yaru na yum̃aenen suri lala e kulus nen puluk.” \p \v 7 Ana navisi kiena ne Ntewa nene pisawal pa pania, ana kovio sina ga. Ana Konilias pio kiena yaru na yum̃aena la lua, amio m̃ena ga kiena yaru na kilaen mara tai nap̃a naga m̃ena ga pe yaru na lotunen Ntewa, nap̃a naga sum̃a amio naga silaga, pisuar naga, ana yeririna la telu nene apimi puna. \v 8 Ana naga pisawal sur punu ga nene pan la telu nene, siraunia ana naga mligan la apa garu pulkumali nap̃a Sop̃a, vena aure Pita imi. \s1 Pita m̃ena ga pisu suri tai sa nap̃a m̃eniena \p \v 9 Ana legiena na peni, pogos nap̃a la nene amial ke apimi Sop̃a na wa, Pita naga sike na, ana naga sinenan pisape kila leniena na kolpae, ana sa nap̃a silaga, naga pa metava e yotop na wosoyum̃a nap̃a naga sike ea. \v 10 Naga sike e nene wa, ana naga mloge visokaria, ana naga pisape la aviran kapi. Ana pogos nap̃a la asum̃a akila ke kana kinanena wa, ana Ntewa pian naga e suri tai sa nap̃a naga m̃enia. \v 11 Naga pisu nap̃a ma e peni pike, ana m̃al suri tai sa nap̃a pupia kulmrae, sum̃a pitomi ke tano e yomarava nini. Naga pisu nap̃a la asum̃a atarar ke mrapuna la varoka, ana la amligan malumun ke pitomi tano. \v 12 Ana loyum̃a e kulmrae nene, Pita pisu sur mali tap̃ena la punu ga asike ea, a amio m̃ena ga suri tap̃ena la nap̃a Ntewa naga kila ape suri wa nap̃a ve le Israel la ve akan re, sane lom̃ara lala, a nopi lala, a manu lala. \v 13 Ana naga mloge m̃ena ga pulgon yar tai pisa pania, pisape “Pita, osum̃alu, owem̃ar suri mali tai nene, ana okania.” \fig Silaga Pita mlen ke e wosoyum̃a nene|alt="House Flat Roof" src="45_Acts10.9_HouseFlatRoof.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="10:9" \fig* \p \v 14 Ana Pita pisa, pisape “E Ntewa, peraga yo, tap̃atete nena ga ve sanene, komin suri mali la nap̃a asike e nene ana pe nakanli re lap̃as poli wa, nap̃a imimi le Yu lala mepalia ga pe makakan re poli.” \p \v 15 Ana naga mloge ke sina ga pulgon yar nap̃ani, pisa pisape “Suri nap̃a inu Ntewa nepisa rui nesape mekiki ga, ana ko na tap̃atete si ovisa ovisave namname.” \v 16 Ana suri nene molue pimi yam lua sanene, p̃isi, siraunia, yaru telu nena, ana Pita pisalup̃ar m̃aga, ana siraunia, pupia kulmrae nene p̃asup̃e ke sina ga pa metava ma e peni. \s1 Pita tol kinas nen suri nap̃a naga pisuia \p \v 17 Ana Pita sum̃a mloge piowa pap̃isi, naga sum̃a sitom manene laa pisape popon sa tol kinas nen sur nap̃a m̃alivinia, ana pogos nap̃a naga sitomveve ke ga wa, yaru kiena ne Konilias la telu nap̃a naga pitetalia la apimi, apimi aporu Sop̃a. Ana la apiun yum̃a kiena ne Saemon tan yaru la p̃asia, ana la akipian la ea, ana la apimi, asum̃alu asum̃a e mratava na yum̃a m̃ana ne Saemon. \v 18 Ana la apio apisa apisape “?Ei, yaru tai kiena kia Saemon, nap̃a kiena kia tap̃ena apisape Pita, naga sike amio amiu e nam̃a, pona peraga?” \p \v 19 Ana pogos nene Pita naga tom̃a sitomyu ke kinas nen suri nap̃a pisu sane m̃eniena wa, ana Ninuna Wa pisa pania, pisape “?E, ko omloge m̃aga? Yaru la telu asum̃a akale ko ke nagane, la ne nane asum̃alu asike vanua, apio ko ke ne. \v 20 A ko osum̃alu, oyal kawa ga ototano vena ovisu la telu nene, ana visae avisave otaveve la, ana ve okilali re nap̃a ovisalup̃aria, ko na monar otaveve la, vanon in na nemligan la apimin ko.” \p \v 21 Ana Pita sum̃alu pito tano vanua, ana pisu la telu nene, ana naga pisi pan la, naga pisape “Inu nap̃a akale inu ke ne. ?Amiu sinemiun inu vanon suri tai yo?” \p \v 22 Ana la apisatam̃ea, apisape “Ee, yerkawa na kilaen mara nene, Konilias, naga pitetalia imimi mepimin ko, vena oimi garu m̃ana, vena naga loge re visena lap̃as tan ko. Navisi kiena ne Ntewa tai naga pisa pania pisape naga vio ko oimi puna sanene. Kiamimi yerkawa nene, naga pe pe yere Yu re tai poli, ana naga pe yaru mesmesu tai nap̃a naga tarar luen ga kiamiu pogos na leniena la punu ga silaga, ana le Israel m̃ena ga lala nae e kiamimi yo nene akekaran naga pap̃isi. Naga ke nap̃a pitetalia imimi mepimin ko narui, nane mesike e nini vanon ne.” \v 23 Ana vanon nap̃a mrae pito ke tano rui, ana Pita p̃erear la nene am̃eke amio naga e yum̃a nap̃a naga sike ea, vena kolulagi ke ga wa ana la punu ga atove. \s1 Pita pa mialiali Konilias \p E yemlagi ke sina ga, Pita pa amio la nene, amio ke m̃ena ga nalelagaena tap̃ena lap̃asia nae Sop̃a, la apa m̃ena ga amio la. \v 24 La apano, yemalo wola ga mrapa komsusa, la amono, ana yemlagi ke sina ga la apa aporu ga Sisaria nene na wa. E yo nene, Konilias sike amio namratava m̃ana lala, a naga pio ke m̃ena ga kiena erau lap̃asia vena la aimi asum̃ate Pita lala. \v 25 Pogos nap̃a Pita pimi tol um̃a m̃ana ne Konilias, Konilias pa pitawea, mloru pito tano e lana, sa nap̃a mlotu naga. \v 26 Ana Pita tarlua ke sina ga pa metava, pisa pania, pisape “E, awis, ko osum̃alu. Opisu ke ne, in na nepe yeririna ga.” \v 27 Ana Konilias sum̃alu, ana lalua asiar asunu lilue, ana apa loyum̃a, nap̃a e pogos ke nanene narui Pita pisu yeririna la mokliu nap̃a asum̃ate ke naga loyum̃a. \p \v 28 Ana Pita pisi pan la narui, pisa pisape “Amiu asum̃a akilia ke nap̃a e lepas nen kiamimi lotuena imimi le Yu lala, nap̃a imimi na tap̃atete meva loyum̃a e yum̃a m̃ana ne yaru tap̃ena la nap̃a la pe ape le Yu re poli, pona meve erau wo memio la. Ana nagane, Ntewa naga pian inu merarava po, pisape pe pon re nevisu viowa e yaru lap̃asia nap̃a nevisave la apiowa ga, pona la ape kororaki ga. \v 29 Komin suri ne nanene nap̃a Ntewa naga pian inunia, inu pe nepisalup̃ar re la nene e pogos nap̃a apimin inu poli, nesape tap̃atete neim̃asu, ana nepimi ga. ?Ana in na sineun nesape amiu avisawal li van inu, avisave amiu apio inu asape neimi vanon ya?” \p \v 30 Ana Konilias pisatam̃e Pita, pisape “Ee, potena pap̃isi. Nanagane legiena telu p̃aro pa rui, mesmesun e pog suri nene narui, e mrae telu nap̃a yepekilavi, in na netom̃a ga m̃au loyum̃a, nesum̃a nekila ke leniena na yepekilavi. Nesum̃a nemlen ke sane, ana nemilan ga navisi tai naga pitomi sum̃alu ga sike e marau, nap̃a naga m̃ana kulsota pilavila po na po. \v 31 Ana naga pisi pan inu, pisa pisape ‘Konilias, Ntewa naga sum̃a mloge ke kiom̃a leniena la ne, a naga sum̃a sitom̃al ke m̃ena ga kiom̃a p̃elaga wo la nap̃a ko osum̃a okila ke pa la nap̃a pe kiela suri re poli. \v 32 Ana ko na monar okila sanini: ko na monar oligan yaru lap̃as ava Sop̃a, komin yaru tai, vena naga wasup̃e ke sina ga amio la aimi pum̃a. Yaru nene, kiena kia wetelu Saemon Pita, a naga pa sike e yum̃a m̃ana ne yaru tap̃ena nap̃a naga m̃ena ga kiena kia Saemon, nap̃a naga, kiena yum̃aena naga miyum̃aen ke suri lala e kulus nen puluk. P̃isi na kiom̃a yeririna lala akilia alual yum̃a m̃ana ne Saemon nene garo lavisin sive.’ \v 33 Navisi nene pisi pan inu sanene, ana nane kila na nepitetalia ke yaru la nene apitom̃asun ko vilaga, a nepisa potena pan ko pap̃isi komin kiom̃a nasinewoena nap̃a ko opam pun imimi e yo nini. Ana ita punu ga tesike e yo nini e marana ne Ntewa, vena imimi meloge visena nap̃a Ntewa pisa pan ko vena ko ovisa van imimi.” \s1 Pita pis pa Konilias lala \p \v 34 Pita mloge visena la nene, ana naga pisa pan la, pisapenua “Po pap̃isi, a nepisa potena pap̃isi nap̃a amiu amla pogos nene pan inu, vena nekilia nevis van amiu. Nekekara pap̃isi, komin nap̃a nanagane nepisu kilale sa nap̃a lelaga pap̃isi nap̃a Ntewa naga pe p̃aveve re yaru tap̃ena la poli. \v 35 Yere Israel, pona yaru nap̃a pe molue re kome lus nene poli, pona yer pe ke sina ga, ana visae naga vatanon Ntewa, kila ga sur la nap̃a Ntewa naga sinenania, p̃isi na Ntewa kekaran naga. \p \v 36 “Visena nap̃a Ntewa naga mligan pimi pan imimi le Israel lala, amiu akilia p̃isi rui, nap̃a naga lologena wo tai nap̃a pisawal pisape yeririna kilia tol sum̃are nap̃a pe lelaga e Yesu Kristo, nap̃a naga pe Sup̃e kiena ne yeririna punu ga na yomarava nini. \v 37 A amiu akilia kana suniena nena, nap̃a nanua sumo, ana Yoane Nakeena naga pimi mlologon kiena nakeena nene, a siraun naga nene, ana pupia suri ne m̃alivin ita, siar garo Kalele, pano pano tol make ga yo punu ga e lepas nap̃a Yutea. \v 38 Pupia suri nene, nane Yesu nae Nasaret nene amio yum̃aen kerkeviu la nap̃a naga, nap̃a Ntewa naga mligan kiena Ninuna Wa pan naga, pulemamaga ruru keviu e naga, a naga mligan nam̃areraena keviu pania, ana Yesu naga sum̃a pa kare ga e yo punu ga, kila ke yum̃aena wo lala a kila ruru ke m̃ena ga la nap̃a Yermare naga sum̃a kila kare la ke pap̃isi. Yesu kila ke suri la nene, komin nap̃a Ntewa naga sike amio naga. \p \v 39 “Ana suri la nene nap̃a naga kila garu Yerusalem, a e lepas tap̃ena m̃ena ga lala e kiamimi purvanua imimi le Yu lala, imimi li nalologena la, mesum̃a mepisawal ke suri la nene pan yeririna lala. Imimi mesum̃a mepisawal ke nap̃a kiamimi yerkawa lala la asuar naga e laki torovia, ana naga mare, \v 40-41 ana e kana legiena na telu, Ntewa kilamalia sina ga naga. Ana Ntewa naga kila imimi lap̃asia mepisu naga, a imimi metotano memio naga, imimi mekinana a memun wii memio naga. Ana Ntewa naga pe tam̃an re naga imi vaeme sanene va yaru la punu ga poli, ana naga vaemen imimi ga la nap̃a Ntewa naga mliganar imimi sanene, vena mevisawal va yeririna tap̃ena lala mevisave Yesu naga mal si rui. \v 42 A pogos nap̃a Yesu sike amio imimi sanene, naga pisi pan imimi, pisape imimi monar melologon kiena lologena wo va yeririna punu ga, a imimi monar mekila merarava van la mevisave Ntewa mliganar naga taaga vena naga lip̃ere yeririna lala, sane la nap̃a amare p̃isi rui a amio m̃ena ga la nap̃a yokorena la amal ke e pogos nalip̃ereena wa. \v 43 Nanene naga Yesu ke ga nap̃a navisawalena lala apisawal naga nanua sumo rui, nap̃a la apisape p̃isi na Ntewa naga viewo mlamulena viowa lala kiena ne yeririna la nap̃a la amlelaga e kiena kia, la aviawa e naga.” \s1 Ninuna Wa mloru pitomi e la \p \v 44 Pogos nap̃a Pita sum̃a pisi ke sanene wa, ana amilan ga nap̃a Ninuna Wa pitomi tano pa tol la nini nap̃a asum̃a amiyagogon ke naga. \v 45 Ana li nalelagaena tap̃ena la nap̃a amligan yo Sop̃a la amio Pita apimi, ape le Yu lala, ana lala amilan manene la suri nene, komin nap̃a pimi tol pogos nene, ana lala am̃ape Ninuna Wa naga pe nalaena tai nap̃a Ntewa mligan ga pan le Yu lala. \v 46 Ana nanagane, ana apisu la nini nap̃a pe ape le Yu re poli, apisi e visena tap̃ena lala, asum̃a amiyeluar manene ke Ntewa keviu pap̃isi, ana akilia asape Ntewa mla m̃ena ga Ninuna Wa pan la nap̃a pe ape le Yu re la poli. \p \v 47 Ana Pita pisi pan la nap̃a amio naga, pisape “!Amiu apisu ke ne! Nanagane, lala nene akus Ninuna Wa sa ke ga nap̃a ita tokus sumo. Sanene, ana tetap̃atete m̃ena ga tevisalup̃ar la tevisa ve tekee la re e wii.” \v 48 Ana Pita pis pan Konilias lala, pisape akeela e kia kiena ne Yesu, ana p̃isi na, la akeela. \p Ana la am̃areran m̃ena ga pa Pita vena naga sike re laa amio la wa e legiena si lap̃asia. \c 11 \s1 Pita mla navisayuena pan nalelagaena lala garu Yerusalem \p \v 1 Ana pe yam piavi re poli, ana lologena nene pano-o tol nalologena tap̃ena lala garu Yerusalem amio m̃ena ga nalelagaena tap̃ena lala e lepas wetelu na yo Yutea, pisape yeririna lap̃as nap̃a pe ape le Yu re poli nap̃a lala amlelaga e lologena wo kiena ne Ntewa rui. \v 2 Ana nalelagaena lap̃as nae garu Yerusalem lala asitom manenea apisape nalelagaena tap̃ena lala nap̃a pe ape le Yu re poli, la m̃ena monar ave p̃aviu vena ave sa le Yu lala, ana pogos nap̃a Pita naga pavini ma Yerusalem la apisa nene kare naga piowa pap̃isi. \v 3 Lala apisa pania, apisape “?Sanape nap̃a ko opa osike omio yeririna kar lala nap̃a pe ape p̃aviu re poli, nap̃a ko okinana ke m̃ena ga omio la?” \p \v 4 Ana Pita naga pisi pan la, siar e kana purp̃es nena, naga pisawal ruru suri punu ga pan la, naga sun pan la sanini, pisape \v 5 “Nanua sumo, nesike Sop̃a, ana pogos tai nesum̃a nemlen. Nesum̃a nemlen sanene pano-o netopopog ga neteke narui, ana nepisu suri tai sane pupia kanus tai, nap̃a naga molue metava ma e peni pitomi tano, nap̃a asu m̃a atarar ke mrapuna varoka, asu m̃a amligan malumun ga pitomi tano, naga pitomi tano lavisin inu. \v 6 In na nepisu ruru loyum̃a e kanus nene, ana nepisu sur mali lala na um̃a amio suri mali lala na yom̃arua, amio lom̃ara lala a nopi lala, amio manu lala, la asike loyum̃a ea. \v 7 Nesum̃a nepisuvisu ke sanene, ana nemloge pulgona yaru tai pisi pan inu, naga pisape ‘Pita, ko osum̃alu, owem̃ar suri tai nene, okania.’ \v 8 Ana nepisape ‘!Peraga Sup̃e, tap̃atete ve sanene! Suri la ne sanene nap̃a pe mesmesun re nena akan poli, a nap̃a imimi le Yu lala memlonia, nesum̃a nemilon ruru silaga.’ \p \v 9 “Ana nemloge pulgona nap̃a pitomi metava e peni naga pisi sina pan inu, naga pisape ‘Suri nap̃a inu Ntewa nepisa rui nesape naga mekiki ga, ko ve ovisa re si ovisave naga namname.’ \v 10 Nemloge visena na m̃alivin inu sanene yam telu p̃isi, ana kanus nene amio suri la nap̃a asike ea ap̃ure si pa metava. \p \v 11 “Ana e ruru nena ga e pogos nene, yeririna la telu apimi aporu e yum̃a nap̃a imimi mesike ea, nap̃a yaru nae garu Sisaria tai naga pitetalia la telu nene apimi vena aure inu neva sina nemio la. \v 12 Ana Ninuna Wa naga pisi pan inu, pisa pisape ‘Ko na ve ositom re ovisave ve okekaran re nap̃a ova omio la telu nene,’ ana inu nepa ga, a orueta tap̃ena la orai nena nini nae Sop̃a la m̃ena ga apimi amio inu. Imimi mepano-o, meporu Sisaria, ana lala ap̃ure imimi mepa e yum̃a m̃ana ne yaru nene, Konilias. \p \v 13 “Ana mepa loyum̃a, naga sun pan imimi, pisayu sanape nap̃a naga pisu navisi tai m̃alivinia sum̃alu nenaga se marana loyum̃a e m̃ana yum̃a, ana navisi nene pisi pania, pisa pisape ‘Ko oligan visena va garu Sop̃a, vena yaru nap̃ani Saemon Pita naga monar imi visu ko. \v 14 Yaru nene naga imi visawal lologena tai van amiu ana visena nene naga kilia tamalia ko amio na mratava mom̃a lala.’ \p \v 15 “Ana pogos nap̃a Konilias naga pisi p̃isi, inu towe re nepisi pan la, ana e ruru nena e pogos nap̃a nesum̃a nesiar nepisi ga na wa, ana Ninuna Wa pitomi e la sa ga nap̃a pitomi p̃esan e ita nanua sumo rui. \v 16 \x - \xo 11:16 \xt Yum̃aena 1:5\x*Nepisu suri nene, ana nesitom̃al visena kiena ne kieta Sup̃e, naga pisa nanua sumo, pisape ‘Yoane naga kee amiu e wii, ana ve ve piavi re, ana amiu akus nakeena nap̃a e Ninuna Wa.’ \v 17 Ana ita le Yu lala, nap̃a ita temlelaga rui e kieta Sup̃e Yesu Kristo, Ntewa naga mla kiena Ninuna pan ita, sane nalaena tai, ana pogos nap̃a nepisu nap̃a Ntewa mla m̃ena ga nalaena na sanene pan la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana suri nene kila merarava ruru pan inu nap̃a sane nanagane, pe pe pon re nap̃a nevisave yeririna la nene la tap̃atete aimi loyum̃a amio ita. !In na nepe ai nini nap̃a vena nevisalup̃ar Ntewa sanene, visae naga sinenan visave kila sanene van la?” \p \v 18 Ana pogos nap̃a le Yerusalem la nap̃ani amloge visena kiena Pita, ana la pe apisa re si suri tai pan poli, ana la akekarania, amiyeluar Ntewa pap̃isi, la apisa apisape “!Lelaga pap̃isi nap̃a ne! Nanagane ga ne ita tepisulup̃ar rui nap̃a Ntewa naga kekara m̃ena ga pap̃isi pan la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana naga mla m̃ena ga pulmas pan la vena lala akilia avilopu la, a vena akilia atol malena lelaga e naga.” \s1 P̃egas nen li nalelagaena lala nae garu Antiok \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Yum̃aena 8:1-4\x*Ana nanua sumo, pogos nap̃a Sol lala am̃em̃ar Stipen naga mare rui, Sol la nene la akila kare ruru m̃ena ga nalelagaena tap̃ena lala garu Yerusalem pap̃isi, p̃isi na nalelagaena la nene la moki apuretetai apeve taaga. Lap̃as ap̃ure manene laa apa perina apano-o atol lepas nap̃a Ponisia, lap̃as ap̃ure asum̃a akus waa lala apano atol purvanua nap̃a Saepras, a lap̃as apa laa ga waa, apa e kumali keviu tai, nap̃a kiena kia Antiok. A pogos nap̃a lala asike e yo la nene, la asum̃a amlologon ke Nalologena Wo nene, ana la asum̃a amlologo ke ga pan la nap̃a ape le Yu ga sa nap̃a lala. \v 20 Ana siraunia, gar yo nap̃a Antiok, nalelagaena tap̃ena lala nap̃a amolue e lepas na Saerin a purvanua nap̃a Saepras, lala apimi m̃ena ga, amlologo, ana la asum̃a apisasawal ke Nalologena Wo kiena ne kieta Sup̃e Yesu pan m̃ena ga la nae Antiok nap̃a la pe ape le Yu re poli. \v 21 Ana nam̃areraena kiena ne Ntewa sum̃a pimi keviu e la nene, a yeririna la moki nap̃a amloge kiela visena lala, ana lala amlelaga e Yesu, la apilopu la apimi e naga. \p \v 22 Ana nalologena na suri nene pimi tol kiligana ne p̃egas nen li nalelagaena lala garu Yerusalem, sape visena kiena ne Ntewa pa tol pa li tap̃ena la rui la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana la apitetalia P̃anap̃as pa garu Antiok vena naga visuli sur la nene wa. \v 23 Pogos nap̃a P̃anap̃as naga poru e yo nene, naga pisu suri nene pe lelaga pap̃isi, nap̃a Ntewa naga pisa ruru malena kiena ne yeririna la nene keviu pap̃isi, ana kila naga kekara keviu pap̃isi ea, p̃isi na naga sukol visena lala pan la vena la atarar Sup̃e m̃arera e losinela lala wetelu, e pogos nap̃a po a pogos nap̃a piowa. \v 24 P̃anap̃as naga kila sanene komin naga pe yaru tanea tai, nap̃a Ninuna Wa naga pule e naga, a naga piawa m̃arera e Ntewa, ana sanene, yeririna la moki apimi e Ntewa e pogos nene. \p \v 25 Ana P̃anap̃as naga pisu sane yum̃aena keviu garu Antiok, ana naga pisu sape popon va tol garo pupia pulkumali nap̃a Tasas, vena kaleli Sol, vena were naga imi iila yum̃aena. \v 26 Pogos nap̃a naga m̃alia, ana pure naga la lua ap̃asup̃e si apimi apa Antiok. La lua asike amio nalelagaena lala e yo nene, ana lala apian yaru la moki, amiyum̃ae m̃a sanene pano-o tol kas wetelu taaga. E kumali keviu nene Antiok, ana li tap̃ena lala la apisa kare towe la nalogena lala, lala apio la asape “La yeririna Kristo lala” pona “Kristin lala,” a nane la apisa p̃esan ke kia ne nanene narui. \p \v 27-30 \x - \xo 11:27-30 \xt Yum̃aena 21:10\x*Ana e pogos nene, nalelagaena lap̃asia nap̃a ape navisawalena, amolue Yerusalem apimi atol garu Antiok, ana la nene tai, kiena kia Akap̃as, naga sum̃alu, pisi e nam̃areraena kiena ne Ninuna Wa, naga pisape “Ana p̃isi na ve ve viavi re, ana visokarena tai ve keviu imi tol yeririna make ga e purvanua punu ga e kieta lepasia.” \p Ana pogos nap̃a nalogena lala nae garu Antiok la amloge visena nene, la apisayuia, ana lala apranaria apisape p̃isi na monar la punu ga akoan kilavaru ya nap̃a la akilia alavia, vena aligan vano van kiela wolai lala nap̃a asike e lepas nae Yutea, vena iila la vena lala asum̃ate ruru pogos m̃arera nene. Ana lala akoan kilavaru la nene, ana lala amligan nalaena nene sike e limana ne P̃anap̃as amio Sol, vena lalua nene awar vano van nasumonena kiena ne nalelagaena lala garu Yerusalem. \p A visena kiena ne navisawalena nene pe lelaga, komin nap̃a sirau ana pupia pogos m̃arera tai tol yo la nene, sa ga nap̃a naga pisawalia, ana nanene e pogos nap̃a Klotias naga sum̃a pe p̃arin sup̃e ke garu Rom. \c 12 \s1 Yerkawa la am̃e li nalelagaena lala, akila kare la manene laa \p \v 1 E pogos nene, nap̃a lalua ap̃ar nalaena nene pimi garu Yerusalem, P̃arin Sup̃e Erot sum̃a m̃e kare ke p̃egas nen li nalelagaena lap̃asia. \v 2 Kiena yaru na mara lap̃asia la apa atarar wenla Yoane nene, Semes, ana la am̃em̃ar naga e kiela playu na kilaen mara. \p \v 3 Ana yerkawa lala kiena ne le Yu lala la akekaran manene suri nene pap̃isi, ana kila P̃arin Sup̃e Erot naga kila p̃elaga nene pa laa sanene, ana naga pisa pa kiena yeririna la nene vena ava atarar m̃ena ga Pita. Naga kila nena ga nene e pogos na p̃ap̃agena kiena le Yu lala, nap̃a la akila P̃ap̃agena Na Sitom̃alena Natamaliaena, amio m̃ena ga P̃ap̃agena Na Kanen Tamp̃a. \v 4 Erot sum̃a sitom ke pisape visae pogos na p̃ap̃agena nene war ro pae, yokorena naga were Pita va sum̃alu se marana ne yeririna lala, vena la avis vania, a vena la avisa avisave naga monar mare. \p Naga narui, yaru la nene apa atarar Pita, ana akoven naga pa e yum̃a na koaena, a la amligan p̃egas nen yeririna na mara la vari vena akirakiravan ruru naga, nap̃a p̃egas la nene kiela yaru na kilaen mara la peve vari ea. \v 5 Ana pogos nap̃a Pita sike loyum̃a e yum̃a na koaena sanene, nalelagaena lala la amlen ke m̃arera silaga pa Ntewa vanon naga. \s1 Navisi pimi p̃erelua Pita petan yum̃a na koaena \p \v 6 Pita pa sum̃a e yum̃a na koaena pano-o, pa tol nena yemalo nap̃a Erot naga sum̃a sitom ke pisape e kolulagi, p̃isi na naga were Pita va sum̃alu se marana ne yeririna lala vena la alip̃ere naga. E yemalo nene, Pita naga momalio, m̃eke ga likan yaru na mara la lua nene, nap̃a la apiar Pita panon lalua nene amio sen lua. A li na mara tap̃ena lalua, nap̃a la m̃ena asum̃a apisuar ke mratava lala na yum̃a nakoaena nene. \v 7 Ana verakorena ga, navisi kiena ne Ntewa tai naga sum̃alu sike loyum̃a e yo nene, a pupia yomerarava nenaga e nap̃ani pap̃isi. Ana navisi nene pa kululun purkaunena ne Pita, pio p̃egea, ana pisape “!Ovitap̃ili, osum̃alu vilaga!” Ana sen lua nene la ga amlup̃a petan limana ne Pita veraga, luoka ga mloloru pito sike e porotano. \v 8 Ana navisi nene pisape “Oviteran ruru kiom̃a kilika na kararen mopom̃a, oyen kiom̃a kulus nen lam̃a a mom̃a kulsota, italua tevano.” Ana Pita kila sanene, \v 9 ana naga taveve navisi nene, lalua apano. E pogos nene, Pita pe kilia re pisape suri nene na lelaga poli, pona sanape, komin naga sitom ke pisape naga m̃eni ke ga nap̃a. \v 10 Ana lalua apa m̃a sane, lalua amiyuve mratava na sumo nap̃a yaru na mara sike ea, lalua apa m̃aga amiyuve m̃ena ga mratava nalua nap̃a yaru na mara sike ea, ana lalua apimi atol pulutava maro na keviu nap̃a mrapa na vaen vanua vetan yum̃a nakoaena. Pupia pulutava nene la amiyum̃aen e pototo, ana pogos nap̃a lalua apimi lavisinia, pupia pulutava nene naga ga pietava, ana lalua ap̃aro apa vanua. Lalua amialoro la ga e mrapa apa sane, ana Pita milan ga, navisi nene mligan ke naga veraga, ana Pita naga ga taaga sike na. \p \v 11 Ana e ke e pogos ga nene, Pita pisu kilale ya nap̃a navisi nene kila ke pania, ana naga pisape “!Aulai! !Lelaga kemua nap̃ane! Nekilia narui, nap̃a nesape Ntewa naga mligan kiena navisi nene pimi vena vinaunlua inu vetan limana ne Erot, a vena tarlua inu vetan suri viowa la nap̃a le Israel lala la asum̃a asitom ke asape akila van inu.” \v 12 Pita pisu kilale suri nene narui, ana naga pa mesmes ga e yum̃a m̃ana ne anenane Son Mak, kiena kia Maria. E yum̃a ke ga nene narui, la moki nap̃a la asike pa e rui vena alen wo naga. \p \v 13 Ana Pita tol yum̃a nene, naga sigariga mratava, ana sira m̃ee nae yo nene tai, kiena kia Rota, naga pimin vena vietava. \v 14 Naga pe pietava ruru re poli wa, ana naga mloge kilale pulgona ne Pita nap̃a pisi pania, ana naga kekara na kekara, naga mligan mratava nene m̃eke na, kiriri pa pisawal pan la, pisape “!Pita nap̃ani! !Pita nane sum̃alu sike vanua e m̃ata pulutava rui!” \p \v 15 Ana la apisa pania apisape “!Ko na ve ovisi wowe re sanene!” Ana naga pisa ke sina ga pan la, pisape “!Peraga kemua rui! Nepisokanlae re poli, nepisa ke lelaga ne!” \p Ana la apisa ke sina ga pania, apisape “!Peraga! Visae sanene, pona kana yermare ga nene yo?” \p \v 16 La asum̃a apivis ke sanene, ana Pita sike vanua na wa, naga sigariga mratava suluen ga sike na pano-o, ana la apa apietavania. Pogos nap̃a la apietava, la apisu kilale Pita, ana la amilan manene pano-o pap̃isi. \v 17 Ana Pita sisi ga pan la, kuan limana pisape vena avarurula, ana naga sunyu pan la sanape nap̃a Ntewa naga p̃erelua naga petan yum̃a nakoaena. Ana naga pisa pan la pisape “Popon nap̃a amiu ava avisawal suri nene va Semes nanagane, amio m̃ena ga arueta tap̃ena la nene.” A siraunia, Pita molue ke sina ga, pa tapolou e yo tap̃ena tai. \p \v 18 Ana kolulagi, yaru na mara lala amiyuyuwawa pap̃isin nap̃a Pita pe mon re si e sen la nene poli, ana la amarau a amninue kare ga asape p̃isi na am̃a akila ya narui, la asum̃a apiuviun tan la, asape “?Ana yaru pure sanape, am̃a naga pa sike pe narui?” \v 19 Ana visena pa tol P̃arin Sup̃e Erot pisape Pita kovio, ana Erot mligan kiena yeririna lala apa akale pano-o, akale p̃ele ga. Ana Erot pisi pa kiena yeririna la nap̃a la apisuar Pita, ana la nene tap̃atete si avisa suri tai vania, ana Erot pisape akoven plan la nene, la awe mom̃ar la amarmare. \p Ana siraunia, Erot mligan si yo nap̃a Yutea, pito garove sike e pupia pulkumali keviu nap̃a Sisaria. \s1 Suniena na marena kiena ne P̃arin Sup̃e Erot \p \v 20 Ana e pogos nap̃a Erot naga m̃ene ke nalelagaena lala wa, ana naga sum̃a peveyu keviu m̃ena ga amio yeririna na pupia pulkumali lua nene Taea amio Saeton, pano pano-o kila yeririna na kumali keviu lua nene amarau pap̃isi, nap̃a asape visae veveyuena nene imi viowa p̃isi na yoko m̃arera van la vap̃isi. La nene asitom sanene komin nap̃a la asum̃a amalin ke ga kinanena la nap̃a la ap̃ar ga e porotano tai kiena ne Erot nene. Ana la amligan kiela yerkawa lap̃asia vena la aimi akila mara wo amio Erot. Ana la nene apa ape erau wo amio yerkawa kiena ne Erot tai, nap̃a naga kiena kia Plastas, vena naga kilia iila la a naga kilia kila mrapa nap̃a la akilia avis amio Erot vena asu ruru sina e sum̃arena amio naga. \v 21 Ana Erot pisawal legiena tai pisape la akilia aimi avisu naga ea, ana e legiena nene la apimi. E pogos nene, Erot mien m̃ana pupia kulsota wo lala, sa nap̃a naga pe pupia p̃arin sup̃e, a naga totano e kiena pupia yo na totanoena, ana naga tom̃a mligan ke visena tai pan la. \v 22 Ana la nene amloge kiena visena nena, ana la sinelan asape akila kotalia yo pona am̃a sanape, ana la apioni manene pa metava, la apisa apisape “!Ee, nanene pe yeririna re na pisi nene poli, pona na nene na Ntewa ga nene yo, aulai!” \p \v 23 Ana Erot mloge visena nene, ana kekarania, a naga p̃arwar m̃ena ga nap̃a la apisape naga Ntewa, ana mesmesu e pogos nene, navisi kiena ne Ntewa tai pimi m̃e naga, komin nap̃a naga pe pisalup̃ar la re poli, pisape la monar ayeluar ga Ntewa, a la monar ve ayeluar re yaru. A pe piavi re poli, ana pulen ga kular viowa lala akaria akaroro sinena ana naga mare. \p \v 24 A e pogos nene, pe suri koren ga nap̃a yeririna la ne sane Erot nene la asum̃a akilali nap̃a akila yum̃aena kiena ne Ntewa vito tano, ana visena kiena ne Ntewa naga sum̃a kapuru kekei ke pa e yo punu ga, a sum̃a p̃ar ke mras moki liu. \p \v 25 Ana P̃anap̃as amio Sol, lalua amla nalaena nap̃a li nalelagaena lala nae garu Antiok la akuan rui, amla pa nasumonena lala kiena ne nalelagaena lala garu Yerusalem, p̃isi ana lalua apitove, lalua ap̃asup̃ela sina ga apa Antiok, a e pogos nene, lalua ap̃ure Son Mak taveve la. \c 13 \s1 Amiyawa P̃anap̃as lalua Sol \p \v 1 E p̃egas nen li nalelagaena lala garu Antiok nap̃ani, ana yeririna lap̃asia la asum̃a nap̃a ape li navisawalena lala, a lap̃asia nap̃a la ape li navianena lala. La nene ana lap̃asia la kiela kia sanini: P̃anap̃as, a Simion Kuluyepe Malolo, a Lusias nae Saerin, a Manaen naga nanua sumo, nap̃a namratava m̃ana P̃arin Sup̃e Erot la akuslua naga pogos nap̃a lalua Erot ape sisi ke ga wa, a amio la nene Sol naga m̃ena ga pe lala yaru tai. \v 2 Ana pogos tai, la nene amio li nalelagaena tap̃ena lala, la amonsilu ga, ana asum̃a amlotun ke Ntewa, ana Ninuna Wa pisi pan la, pisape “Amiu akilalua P̃anap̃as amio Sol vetan amiu nanagane, ana amiu avisir plan lala lua nap̃a akila yum̃aena tai nap̃a in na sineun nesape lalua monar akila.” \fig Yalena nasumo kiena ne Pol|alt="Paul's first Journey" src="GPS_Paul1-BW_CH13.tif" size="col" ref="13:2" \fig* \p \v 3 Ana siraunia, lala amonsilu ke sina ga pogos tai vena alen, ana la apuarar p̃arina ne P̃anap̃as lalua Sol, ana amlenwo lalua, p̃isi na amiila lalua apano vena akila yum̃aena kiena ne Ntewa. \s1 P̃anap̃as lalua Sol aporu garo Saepras \p \v 4 Ana sa nap̃a Ninuna Wa miila P̃anap̃as lalua Sol sanene, lalua amligan yo Antiok, ana lalua apitomi e pulkumali nap̃a Selusia nap̃a m̃eke garo losi, ana lalua amiyai e waa tai, apa aporu e purvanua nap̃a Saepras. \v 5 E purvanua nene, ana lalua apa ura e kana pupia pulkumali nena nap̃a Salamis, ana lalua apa e yum̃a lala nalotena kiena ne le Yu lala, ana lalua asum̃a apisawal ke visena kiena ne Ntewa. Ana e pogos nene, Son Mak naga sikol ke lalua nene na wa, ana naga sum̃a miila la ke e yum̃aena. \p \v 6 Ana la telu nene amiyal ke e purvanua nene, apitom atol kana luas tap̃ena, e kana pulkumali keviu tap̃ena tai nap̃a P̃apos. Ana e yo nene, apisu yaru tai nap̃a kilia kilaen m̃aki m̃eke e yo nene, nap̃a naga pe Yu tai, kiena kia P̃ayesu, ana apio m̃ena ga naga e visena kiena ne le Kris lala asape Elim̃as. Yaru nene naga sum̃a pisokan kar ga sape naga pe yaru navisawalena tai kiena ne Ntewa. \v 7 Ana yaru na kiliaen m̃aki nene, naga pe yerkawa m̃ena ga tai e yum̃aena kiena ne p̃arin sup̃e na purvanua nene, nap̃a Sese Polos. Ana p̃arin sup̃e nene, naga pe yaru tai nap̃a naga kilia ruru suri po, ana naga pio P̃anap̃as lalua Sol sape aimi avisu naga, komin nap̃a naga sinenan sape loge visena kiena ne Ntewa tan la. \v 8 Ana pogos nap̃a lalua apimi, ana yaru na kiliaen m̃aki nini naga kawe kiela visena, tap̃ali nap̃a visalup̃ar la, a tap̃ali nap̃a kila kare sitomena kiena ne p̃arin sup̃e nene nap̃a naga tap̃atete kus lelagaena e Yesu. \v 9 Ana Sol, nap̃a naga asum̃a apisa m̃ena ga kiena kia asape Pol, naga pimi pulemamaga e Ninuna Wa, ana kiena natamariaena m̃arera nene miyur yaru na kiliaen m̃aki nene, \v 10 ana pisi pania, sape “!Ko na ope narina Yermare ruru nena ga napo! Suri punu ga nap̃a po, ana ko pe sinom̃an li re nena ga, ana ko na opulen ga visokanena a p̃elaga piowa ga lala. Visena lelaga lala kiena ne Ntewa, ana ko na osum̃a opilon la silaga apimi ape visokanena ke sina ga. \v 11 Nanagane ga ne, yoko ovisu limana ne Ntewa imi tol ko ruru nena ga. Nanagane yoko kilamaram̃a imi ve kilamara p̃ala, p̃isi na ko otap̃atete ga ovisu legiena ve piavi li m̃a ga.” \p Ana veraga ga, ana yaru nakiliaena m̃aki nap̃ani naga pisu sa nap̃a m̃au tai na yom̃arua nap̃a malolo manenea pimi kalwo kilamarana, ana naga mom̃a mial wowe ga sanene narui nap̃a tap̃ali sape lual re yaru tai nap̃a tarar limana ana were vano. \v 12 Ana pogos nap̃a p̃arin sup̃e naga pisu suri la nene, ana naga mlelaga e visena kiena ne Ntewa narui, ana pogos nap̃a P̃anap̃as amio Pol apian naga e visena wa la nene, ana naga milan manene pap̃isi, pisu po na po. \s1 Pol lalua P̃anap̃as apa si Antiok tap̃ena, e yo lepas nap̃a Pisitia \p \v 13 Ana Pol la amligan yo P̃apos, ana akome waa apitove, ana apa ura e yo lepas nap̃ani Pampilia, ana la amiyal apano atol pulkumali keviu nene Peka. Ana e yo nene, ana Son Mak naga mligan la, naga pe taveve la re si poli, ana naga p̃asup̃e sina pa Yerusalem. \p \v 14 Ana Pol lalua P̃anap̃as, lalua amligan yo Peka, ana amiyal apa re laa sane apano aporu e yo lepas nap̃a Pisitia, apa atol m̃ena ga pulkumali keviu tai nap̃a kien kia m̃ena ga Antiok. La asum̃a e yo nene, ana e Legiena Wa, ana apa loyum̃a e yum̃a na leniena kiena ne le Yu lala, ana atotano amio yeririna lala. \v 15 Ana li nasumonena lala la akila lotuena, pano tol pogos nap̃a apuloyu Visena Wa, ana apuloyu nawuloena tai e navisaluaena kiena Mosis, a tai e tusi kiena navisawalena lala. Ana pogos nap̃a nawuloena la nene p̃isi narui, ana li nasumonena lala apiun tai Pol lalua P̃anap̃as, la asape “Wenlamimi lala, visae amiu lua amlarar ke visena tai nap̃a kilia iila malena kiena ne yeririna lala, ana imimi sinemimin mesape amlua avisa van imimi.” \p \v 16 Ana Pol sum̃alu, ana koan limana, nap̃a sape ava ruru la ana ayagogon naga, ana naga pisi pan la, pisape “Poga ga, ana in na sineun nesape nevisa ve sanini, amiu le Yu lala, amio li tap̃ena la nap̃a amiu m̃ena ga asum̃a amlelaga ke e kiamimi Ntewa, ana amiu punu ga ayagogon ruru kiau visena nini. \v 17 Kieta Ntewa nene, naga ke narui nap̃a naga pisir plan kieta li marua la nanua sumo, a naga ga nap̃a kila la apimi ape moki pap̃isi e pogos nap̃a amiyum̃ae korena ke ga garu Isip, a naga ga ke sina ga nap̃a p̃ere plan la e pogos m̃arera nene, e kiena nam̃areraena keviu. \v 18 Ana naga sumon la amolue apa e yokorena, ana amiyal m̃a e yo nene pa tol kas lualima yam vari, ana yam moki nap̃a e pogos nene ana apilopu m̃asila pan Ntewa, ana naga pe mligan la re nena poli. \v 19 Ana pogos nap̃a la apimi atol purvanua nene Kenan, nap̃a Ntewa pisaar pisape tam̃an van la, ana naga m̃ene plan lus la olua kiena ne li tap̃ena la nap̃a apimi asike e yo nene rui, ana siraunia ana mla porotano nene pan repita lala, la ape p̃arunia, ana lala apa asu wawa asike ea. \v 20 Siar e pogos nap̃a apa garu Isip sumo, ana pimi m̃a pano-o tol pogos nap̃a ap̃asup̃e la sina apa loyum̃a e kiela purvanua, tol kas pe suri tai sane ponotia vari lualima yam lima. \p “Ana e pogos nap̃a asu wawa asike e kiela porotano sanene, ana Ntewa pisir plan kiela sup̃e lala, nap̃a asumon la a alip̃ere la, ana sup̃e la nene la amiyum̃ae m̃a sanene pano-o tol lala yaru maro nini, Navisawalena Samiuel. \v 21 Ana la apisawal asape la pe sinelan re si sup̃e la ne sanene poli, ana la apisa pa Samiuel asape naga lual re yaru tai nap̃a naga kilia ve kiela p̃arin sup̃e keviu. Ana Ntewa kilologia Sol, narina ne Kis, pan la, nap̃a naga pe lus kiena Pensiman, ana Sol naga pimi pe kiela p̃arin sup̃e keviu nasumo, ana naga pisuar la pano-o tol kas lualima yam vari. \v 22 Siraunia, ana Ntewa kilalua sina Sol, ana mligan Tepet kus lelena, ana Ntewa naga kekaran manene Tepet pap̃isi, naga pisayu sape ‘E Tepet nini, narina Sese, ana nepisu nesape netol yaru tai nap̃a kiena p̃elaga torokin ruru nena ga kiau sitomena, ana nekilia nesape naga p̃isi na naga yum̃ae ga va sa nap̃a in na sineunia.’ \v 23 Ana Ntewa pisaar pan repita la nanua sumo sumo laa rui, sape p̃isi na naga werelua lus tai kiena ne yermarua Tepet nene, ana ligan naga van ita le Yu lala, ve kieta Natamaliaena, ana suri nene Ntewa kila pa e yaru nap̃a Yesu rui. \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xt Mak 1:4; Luk 3:3\x*“Sumonia, pogos nap̃a Yesu nene pe pimi re poli wa, ana Yoane Nakeena sum̃a mlolog ke pan ita, sape ‘Amiu monar avilopu amiu, ana amiu monar ava e nakeena.’ \v 25 \x - \xo 13:25 a \xt Yoan 1:20, \xo b \xt Mat 3:11; Mak 1:7; Luk 3:16; Yoan 1:27\x*Ana pogos nap̃a Yoane nene lavis ga kila punu yum̃aena la nap̃a Ntewa mla pan narui, ana naga sum̃a piun ke tan yeririna lala, pisape ‘?Amiu am̃ape in na nepe Navisaarena? Inu nevisa van amiu, in na pe nepe yaru re nena nap̃a amiu asum̃a asum̃ate ke poli, peraga. Ana siraun inu, ana naga sum̃a pimi ke ne, a naga po nap̃a po, a naga pe yaru wa manene laa, ana in na nepisu sane inu pe nemesmesu re nap̃a neve yaru na kiena yum̃aena ga poli, inu pe netorokin re neva lavisi puna poli nap̃a nowar plan kiena kulus nen lana.’” \s1 Pol pisape yerkawa kiena ne le Yu lala, la ke nap̃a am̃em̃ar Yesu narui \p \v 26 Ana Pol pisa pan la, pisape “Wolai lala, amiu lap̃as nap̃a ape le Yu ruru lala, nap̃a am̃alivi e lus kiena Epraam, a amiu lap̃as nap̃a ape li tap̃ena lala, ana amlelaga ke e kiamimi Ntewa imimi le Yu lala, ana sineun nesape monar avisu kilalea avisave ita ke narui nap̃a Ntewa mla visena na natamaliaena pan ita rui, kila nesum̃a nep̃ar ke pimi pan amiu ne. \v 27 Lala nae Yerusalem amio kiela yerkawa lala, la pe apisu kilale re nena Yesu poli e pogos nap̃a naga pimi, a pe apisu kilale re asape naga pe Natamaliaena poli nap̃a li navisawalena la apisayu e Visena Wa la nap̃a apuloyu silaga e Legiena Wa lala. Sanene, ana pe apisu kilale re poli, nap̃a la akila visena kiena ne navisawalena la moki apimi ape lelaga, komin nap̃a la ke nene narui la amlip̃ere kiela Navisaarena nene asape naga monar mare. \v 28 \x - \xo 13:28 \xt Mat 27:22,23; Mak 15:13,14; Luk 23:21-23; Yoan 19:15\x*La pe am̃al re nena suri tai poli nap̃a torokin naga mare vanonia, ana la am̃areran pa P̃aelat vena naga monar tam̃an visave la akilia awem̃aria. \v 29 \x - \xo 13:29 \xt Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Yoan 19:38-42\x*Ana la akila piowa ga pania taveve ga ya nap̃a li navisawalena lala apisawal nanua sumo la rui nap̃a asape p̃isi na yeririna la akila vania, vano vano awem̃ar naga e laki torovia, ana siraunia la akus tasnena pano, amligan m̃eke e puluve. \v 30 Ana Ntewa tamalia ke sina ga naga petan marena, \v 31 \x - \xo 13:31 \xt Yum̃aena 1:3\x*ana e legiena lap̃asia, moki li m̃a ga, ana naga sum̃a m̃alm̃alivin kiena yeririna lala nap̃a sumo lala asu amio naga garu Kalele, a nap̃a ataveve naga apami metava ma Yerusalem. Ana la nap̃a apisu Yesu sa nene rui, nanagane la ke nene narui la asum̃a apisasawal ke pan yeririna lala asape naga mali sina petan marena. \p \v 32 “Ana nanagane, e yo nini, imimi lua mepimi pun amiu nap̃a memla Lologena Wo nene pimi pan amiu. Imimi lua mepisawal pan amiu, mesape suri wo la nap̃a Ntewa pisaar pan repita la na sumo, pisape p̃isi na kila van kiena yeririna lala, \v 33 ana nanagane suri la nene apimi ape lelaga rui e ita narin mapila lala, a e ita li tap̃ena m̃ena ga la nap̃a temlelaga e naga. Ana ita tetol suri wo nene e ga e kieta pogos nini, nap̃a Ntewa mligan Yesu pimi tano e yomarava nini, ana tamalia ke sina ga naga petan marena. \p “E Visena Wa, Yauena marana lua naga pisayu suri nene, nap̃a sape \q1 \qt ‘Kiau sisi, nepisu sane p̃ane ko opimi ope naruu, \qt* \q1 \qt a nepimi nepe arimom̃a kemua lelaga.’ \qt* \rq Yauena 2:7 \rq* \m \v 34 Ana e lepas nap̃a Ntewa kila Yesu mali sina e marena, nap̃a naga tap̃atete va sina ga e pulup̃ili pogos tap̃ena, e lepas nene ana visena lua na Visena Wa la apisa rui. E visena tai, ana Ntewa pisa sanini, pisape \q1 \qt ‘Navisa ruruena wa la nini nap̃a in na nepisaar pan Tepet sumo rui, \qt* \q1 \qt la asum̃alu m̃arera asike ga wa, \qt* \q1 \qt ana nanagane nela van amiu narui,’ \qt* \rq Ais 55:3 \rq* \m \v 35 ana visena na lua na lepas nene, sike sina ga e Yauena tai, nap̃a yaru nap̃a siria pisi pa Ntewa, pisape \q1 \qt ‘P̃isi na ko na tap̃atete okilia otam̃an kiom̃a yaru wa visu marena, \qt* \q1 \qt pona tasnena menun pogos tai.’ \qt* \rq Yauena 16:10 \rq* \p \v 36 “Ana visena la nini pe apisa re yermarua Tepet nanua sumo poli, komin nap̃a siraun nap̃a naga kila yum̃aena kiena ne Ntewa pan kiena yeririna la pano pano-o, naga mare ga, ana asin naga m̃eke amio repina lala, ana tasnena mon m̃a pano menun. \v 37 Ana visena la nini apisayu ga Yesu nini, apisayu nap̃a naga tasnena pe pa piowa re sanene poli, naga Ntewa pisirlua sina ga naga mali sina.” \s1 Pol sape naviewoena naga m̃eke ga e Yesu \p \v 38 Ana Pol sape “Wolai lala, visae sanene, inu sineun nesape monar akilia ruru suri nene, sape e ga e Yesu nene, ana Ntewa sum̃a kila pan ita lua sape naga piewo punu kieta mlamulena piowa lala. \v 39 Navisaluaena kiena ne Mosis tap̃atete were plan ita lua vetan kieta p̃elaga na mlamulena viowa lala, ana ko ai, nap̃a visae olelaga m̃arera e Yesu, ana p̃isi na naga war plan kiom̃a p̃elaga na mlamulena viowa nene vetan ko. \v 40 Sanene, ana monar avisuar ruru amiu, komin nap̃a visae peraga, ana p̃isi na amiu ve sa nap̃a visena tai kiena ne navisawalena lala, \v 41 nap̃a naga pisa pisape \q1 \qt ‘!Amiu apisu ke ne! Amiu asum̃a apitalia kare suri wa lala, \qt* \q1 \qt ana nanagane ga ne ana yoko avisu kilale ga na wa, siraunia amare. \qt* \q1 \qt Komin nap̃a in na nesum̃a nekila ke yum̃aena tai likan amiu e pogos nap̃a amal ke ga wa, \qt* \q1 \qt ana asum̃a apisavan ruru merarava pan amiu, \qt* \q1 \qt ana amiu na pe sinemiun re alelaga e poli.’” \qt* Ap̃a\rq 1:5 \rq* \s1 Yeririna nae Antiok lala akekaran visena nene kiena ne Pol \p \v 42 Ana Pol pisi pan la p̃isi, ana la apa vanua, ana yeririna la apimi apiun m̃areran tan Pol, asape “Imimi sinemimin mesape e Legiena Wa nap̃a pimi ke ne, ana p̃isi na amlua awasup̃e amiu si aimi, ana avian imimi re laa ga wa e suri la nene.” \v 43 Ana pogos nap̃a Pol lalua P̃anap̃as apano, ana le Yu la moki amio m̃ena ga yeririna tap̃ena la nap̃a apimi sa ga ape le Yu la rui, apimi amiyaloro ataveve lalua apano nap̃a asape asun re laa sane wa. Ana nalologena lua nene apisi amio la, ana apisa pan la asape la monar awasine manene laa Ntewa sane wa, a lala monar atap̃ali nap̃a ava re laa loyum̃a e kiena lemamiena. \p \v 44 Ana sa nap̃a la apisa pa Pol amio P̃anap̃as rui, e Legiena Wa tap̃ena nap̃a sirau pimi, ana pulen ga le Yu lala, a pulen m̃ena ga yeririna tap̃ena lala e pulkumali nene apimi sina lele taaga, nap̃a asape ayagogon Pol lologon Visena Wa kiena ne Ntewa. \v 45 Ana pogos nap̃a yerkawa kiena ne le Yu lala apisu yeririna moki tap̃ena la nene, ana apielue narui, ana la asum̃a apisa kare Pol, asum̃a apisa pan yeririna lala asape naga sum̃a pisokan ke ga nene. \v 46 Ana Pol amio P̃anap̃as lalua pe sinela kurkur re poli, ana lalua asum̃a apisi molmolue ga narui, a lalua kiela visena pa m̃arera laa narui, a la apisa pan le Yu la nene, asape “Imimi mepisu mesape popon nap̃a Visena Wa kiena ne Ntewa nap̃a imimi mesum̃a mepisawal ke pan amiu, naga imi tol p̃esan amiu le Yu la sumo, sumon nap̃a tol yeririna tap̃ena lala. Ana amiu na pe sinemiun re alelaga e poli, asum̃a akuwan plan kare ga pano, sa ga nap̃a amiu atap̃atete si akilia atol malena nap̃a ve uro re narui. Ana poga ga, teke ga e amiu, ana sanene p̃isi na imimi meva ga melologon va la nap̃a pe ape le Yu re la po la rui. \v 47 Komin nap̃a Visena Wa tai pisa rui nap̃a imimi monar mekila sanene, nap̃a Ntewa naga pisa, pisape \q1 \qt ‘In na nepisirlua ko vena ovivaga sane kapi tai, \qt* \q2 \qt vena tegoli la nap̃a pe amlelaga re e inu poli wa. \qt* \q1 \qt P̃isi na ko okus kiau natamaliaena va tol yo punu ga e yomarava.’” \qt* \rq Ais 49:6 \rq* \p \v 48 Ana pogos nap̃a lala nap̃a pe ape Yu re poli amloge visena nene, ana amloge po manene laa ea, la apisape “!Suwala, visena kiena ne Ntewa nene naga po nap̃a po, imimi sinemimin pap̃isi wa!” ana lala nap̃a lala lap̃as nap̃a Ntewa pisaar la sape p̃isi na la atol malena nap̃a ve uro re, la ke nene narui nap̃a amlelaga e Yesu e pogos nene. \v 49 Ana siar e pogos nene, ana visena kiena ne Sup̃e sum̃a mlenlelein pa p̃ar make yo e lepas nene. \s1 Le Yu la sinela kar Pol amio P̃anap̃as \p \v 50 Ana le Yu la nap̃a apielue apa apisu sira kawa lala na kiela yum̃a na leniena amio li nasumonena lala na pulkumali, ana apis pan la akila kare kiela sitomena lala, pano pano-o yerkawa la nene amiila yeririna la apa am̃enelua Pol lalua P̃anap̃as petan kiela yo. \v 51 \x - \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Mak 6:11; Luk 9:5, 10:11\x*Ana pogos nap̃a lalua asum̃a apa ke narui, ana lalua akila kile tai pan la ne na pulkumali nene, lalua am̃evan puluyavi na mrapa nap̃a sike e lolala lalua. \p Ana lalua apetan yo Antiok, lalua apa atol pulkumali nap̃a Ikoniam, \v 52 ana nalogena viu la nap̃a asike garu Antiok, la sinela kekara keviu, a Ninuna Wa pimi pulemamaga ruru nenaga e la. \c 14 \s1 Pol lalua P̃anap̃as, lalua amlologo e yo nap̃a Ikoniam \p \v 1 Ana e kumali nap̃a Ikoniam, suri punu ga am̃alm̃alivi sa ga nap̃a Antiok narui. Lala aporu e yo nene, ana siraunia Pol lalua P̃anap̃as, lalua apa loyum̃a e yum̃a na leniena kiena ne le Yu lala, ana lalua amlologo. Lalua amlologo amio nam̃areraena kiena ne Ntewa, ana yeririna la moki nap̃a asike e yo nene, lala amlelaga e Nalologena Wo nene, nap̃a lala p̃asia ape le Yu, a lala lap̃as ape le Kris. \v 2 Ana le Yu tap̃ena lala nap̃a asum̃a ga, lala pe sinelan re nap̃a alelaga poli, ana siraunia la nene apano akilayon nap̃a avilonkare sitomena kiena ne yeririna tap̃ena lala nap̃a pe ape le Yu re poli, la akila sinela la pimi kari la nap̃a amlelaga mare ga na wa. \v 3 Suri ne nanene narui kila Pol amio P̃anap̃as, lalua asike e yo nene yam piavi la sane, vena akilali nap̃a aiila nalelagaena lala. Ana pogos nap̃a lalua asike amio la sanene, ana pe amaraun re la nap̃a sinela kar la ke poli, ana la asum̃a amlologon Sup̃e Yesu pan la, a apisayu kiena pupia lemamiena pan yeririna lala. Ana Sup̃e naga kila yeririna lala apisu kilale nap̃a kiela visena lala ape lelaga, komin naga tam̃an pan lalua vena akila kile ve moki e yo nene a suri nailanena lala. \p \v 4 Ana yeririna lala na kumali nene la amlip̃ere la e p̃egas lua narui, nap̃a lap̃as akekaran le Yu lala, ana lap̃as akekaran nalologena lua nap̃ani. \v 5 Lepas lua nene lalua asu m̃a apepeyun la sanene, pano-o ana le Yu lala amio li tap̃ena lala nap̃a pe sinelan re si li nalelagaena la poli, amio m̃ena kiela yerkawa lap̃asia, la ke nap̃a apisa ruru narui vena la asu nalologena la nene a akove mom̃ar la amare. \p \v 6-7 Ana nalologena lua nap̃ani lalua amloge suri nene, ana apisu sane popon nap̃a aure vetan yo nene, vena ava atapolou e yo tai. Sanene, lalua asum̃alu petan yo nene, apa e lepas tap̃ena nap̃a Likonia, ana lalua apa amlologon Nalologena Wo e lepas nene, amio kana pulkumali ne luwoka, nap̃a lalua kiela kia sanini, Listra amio Tepe. \s1 Pol lalua P̃anap̃as lalua amlologo garu Listra \p \v 8-9 Ana e narin pulkumali nene nap̃a Listra, pogos tai ana Pol naga sum̃a mlologo ke pan yeririna lala, ana yaru tai pe laulu naga tom̃a tano, ana naga tom̃a miyagogon Pol. Yaru nene, siar e pogos nap̃a naga paeme, naga pe mial re pogos tai poli, komin nap̃a naga lana luwoka ga pulu. \p Ana Pol pisu nap̃a yaru nene sum̃a miyagogon ruru ke naga, a naga mlogelup̃ar nap̃a sane yaru nap̃a pe laulu ne naga sum̃a mlelaga e Yesu sape yoko naga kilia kila ruru lana luwoka. Ana Pol pisu manenea, \v 10 pio naga, pisape “!Laulu, ko oula ova metava, osum̃alun lam̃a luoka!” Ana yaru nene mloge Pol pisi pan sanene narui, ana naga pula pa metava veraga, ana naga sum̃a mial ke amio lana luwoka nap̃a apimi am̃arera ruru narui. \p \v 11 Ana pogos nap̃a yeririna lala apisu suri nene nap̃a Pol kila e laulu nene, la asum̃a apiovion e kiela visena, apisape “!Ake! !Kieta ntewa lala akus maran yeririna, apitom tano pun ita sa ga yaru narui!” \v 12 Ana la asikia P̃anap̃as, apio naga asape Susu, nap̃a naga pe kia kiena ne p̃arina sup̃e kiena ne kiela ntewa lala, a amligan kia kiena ne Pol, la apio naga asape Emis, nap̃a naga pe kia kiena ne yaru nawaren visena kiena ne kiela ntewa lala, komin apisu nap̃a Pol naga sum̃a pisi manene laa sane taulu P̃anap̃as. \p \v 13 Ana vanua e mralaea na kumali nene, yum̃a wa tai m̃ana ne kiela ntewa nene, Susu, naga mon m̃a ga, amio kana yaru wa nena, ana yaru wa nene naga sitom sape kila ruru nap̃a vena yeririna lala monar akila kup̃ap̃aena van Pol amio P̃anap̃as, nap̃a la asitom asape yaru lua nene lala ape kiela ntewa. Ana yaru wa nene kila la apitap̃ilin nap̃a apanon ap̃ure puluk lala apimi, ana apaia la e meme, vena awe mom̃ar la e kove na yum̃a wa nene narui. \p \v 14 Ana P̃anap̃as amio Pol, lalua pe akilia re kiela visena poli, nap̃a la asum̃a apisayu ke suri la nene, ana pogos nap̃a lalua amloge ya nap̃a asum̃a asitom ke nap̃a asape akila, lalua amloge piowa pap̃isi wa. Nalologena lua nap̃ani, lalua pe akekaran re nena nap̃a yeririna la nene sinelan asape alotun lalua poli, kila sanene lalua apitolwowa m̃ala kulsota lala, ana lalua akiriri apano asum̃alu asike likan yeririna la nene, apionia, apisape \v 15 “!Avisalup̃ar la, avisalup̃ar la! !Ve akila re ve sanene van imimi! !Imimi lua mepe yaru ga sa nap̃a amiu, pe mepe ntewa re poli! Mepimi ga memio Nalologena Wo, mepimin nap̃a mevisawal van amiu monar aligan kiamiu p̃elaga marua la ne sanene sike na, amiu ve alen re si va kamiu ntewa moki la nap̃a amarmare ga ne. Mepimin mesape mevisawal van amiu nap̃a Ntewa mali taaga ga nap̃a sike na, a mesitom mesape mevilon amiu vania, nap̃a naga ga naga sii sinapane, amio porotano, amio sive, a naga sii suri la punu ga nap̃a asike e yo punu ga e yomarava nini. \v 16 E kas kiena ne teras la moki nap̃a ap̃aro apa rui, Ntewa naga tam̃an nap̃a yeririna lala na yomarava, sane amiu, la asum̃a amiyaloro ataveve p̃elaga la nap̃a peve tap̃ena lala, a la pe akilia re naga poli, ana akila lotena sa ga nap̃a la asitom apisape mesmesun nap̃a akila. \v 17 Nepisu nap̃a amiu akila sanene komin nap̃a amiu pe akilia punu re naga po, ana e lepas nap̃a puna, naga pe tapoloun punu re naga pan amiu poli, komin nap̃a pogos punu ga naga sum̃a kilologia naga ve torokaki ga pan amiu pisape naga pe lelaga, a nap̃a kiena p̃elaga e amiu na po pap̃isi. Naga ke narui nap̃a naga sum̃a kila ke kiena yua mloloru pitomi e yo yau, a naga ke narui nap̃a naga sum̃a kila ke suri punu ga akapuru e kamiu lokove la ne, lala ap̃ar kala kinas lala e kana pogos ruru nena napo. Naga ke narui nap̃a naga sum̃a kila amiu akekara a amiu amloge po keviu e kinanena wo la nap̃a amiu asum̃a ap̃ar ke e kamiu lokove la nene.” \p \v 18 Pol amio P̃anap̃as lalua apisa visena la ne sanene p̃isi, ana lavis ga nap̃a tap̃atete akilia avisalup̃ar yeririna la nene nap̃a lala sinelan manene nap̃a akila lotena van lalua nene pona akila kup̃ap̃aena van la. Ana siraun nap̃a la amloge visena kiena ne lalua nene, ana la pe akila re si poli. \p \v 19 Ana siraunia, le Yu lap̃asia nap̃a am̃ene Pol amio P̃anap̃as rui garu Antiok a e yo nap̃a Ikoniam, ana nanagane la nene apimi am̃alivi ke sina ga narui e yo Listra nene. Ana la asum̃a asun pan le Listra lala, pano-o ap̃ure plan ke sina ga kiela sitomena lala pa pe tap̃ena ke sina ga, ana siraunia, ana lala apanon Pol, ana la akove naga pano-o apisu amape naga mare rui. Ana lala ap̃urelua tasnena petan pulkumali pa vanua, akoan kare ga naga mon m̃a ga sa ga ne, ana la ap̃asup̃e sina apano. \v 20 Ana nalogena lap̃asia apimi amligan ruru Pol, ana la asum̃a amio naga, ana siraunia, naga tavilo sina, ana naga pa sina um̃a amio la. Ana kolulagi, naga amio P̃anap̃as, lalua amiyal, lalua apa e narin pulkumali tap̃ena nene nap̃a Tepe. \s1 Pol amio P̃anap̃as, lalua apa sina, ap̃asup̃e sina ga apa akome yo la nene \p \v 21 Ana garu Tepe, Pol amio P̃anap̃as, lalua amlologo, ana e yo nene la ap̃ere yeririna moki apimi amlelaga, apimi ape nalogena lala kiena ne Yesu. Ana siraunia, ana lalua amolue ke sina ga e yo nap̃a Tepe, la asiar apa sina, ana lala ataveve m̃a ke sina ga mrapa nap̃a la akom ea apimi. Sanene, la ap̃asup̃e ke sina ga apa garu Listra, sirau, Ikoniam, yokorena apano aporu garu Antiok nae Pisitia. \v 22 Ana e yo make la nene, la apian ke sina ga nalelagaena lala, ana amla visena wo la pan la vena iila la, a la apisape “Pe suri korena nap̃a pona ita tekilia tetol pogos m̃arera lala, pona yeririna la ve moki akawe ita, ana nap̃a ita teva loyum̃a e navesup̃enena kiena ne Ntewa naga monar ve sa ga nene narui. Visae sanene, amiu ve amalumu re, ve aursu amiu re sina, ana asum̃alu asuwawa m̃arera e Kristo pogos punu ga.” La apisa visena la ne sanene, kila nalelagaena lala la apuarar naviawaena m̃arera. \v 23 Ana e kumali la nene punu ga, la apu p̃arina ne yeririna la p̃asia vena ave nasumonena la e p̃egas na nalelagaena la veve taaga, ana lalua amonsilu ga vena alenwo la. Ana amligan la asike e limana ne Sup̃e, nap̃a lalua amlelaga asape yoko naga iila la silaga. \p \v 24 Ana la ap̃asup̃ela sanene, ana la ap̃aro e lepas na yo Pisitia, p̃isi na apimi e lepas na yo Pampilia. \v 25 E lepas nene, la amlologo e kumali nap̃a Peka, siraunia la apito garo Atalia, garo losi, \v 26 ana la akus waa, ap̃asup̃ela si apa aporu garu Antiok, nanene e yo nap̃a Seria. Nanene kumali keviu nap̃a sumo rui, la amlenwo Pol lalua P̃anap̃as, apisape vena lemamiena amio navisuarena wo kiena ne Ntewa naga sike amio lalua, ana la amligan plan lalua vena ala Lologena Wo avano. Ana nanagane narui, lalua akila make nena ga pupia yum̃aena nene p̃isi, ana apimi si rui. \v 27 Ana lalua apio nalelagaena lala vena la punu ga aimi lele taaga, ana lalua apisawal yum̃aena la pan la nap̃a Ntewa miyum̃aen pan lalua, a lalua apisayu ruru pan la sanape nap̃a Ntewa naga pietava pan la nap̃a pe ape le Yu re poli, pisape la m̃ena ga akilia alelaga, a la akilia aviran la lele taaga e kiena nasup̃enena. \p \v 28 Ana lalua asu m̃ena tol kupario lua pona telu suri tai sanene amio nalelagaena lala garu Antiok. \c 15 \s1 ?Li nalelagaena viu lala la monar ataveve navisaluaena kiena ne Mosis pona peraga? \p \v 1 Ana pogos nap̃a Pol amio P̃anap̃as lalua asike garu Antiok wa, li nalelagaena lap̃asia na lepas nae Yutea, nap̃a la ape le Yu, la apitomi garo e yo nene. A pogos nap̃a la amlologo pa li nalelagaena tap̃ena lala nae Antiok, la apisawal kiela navianena tai, asape “Visae amiu li nalelagaena lap̃asia, la pe ape p̃aviu re poli taveve ya nap̃a navisaluaena kiena ne Mosis pisa, p̃isi na Ntewa naga tap̃atete tamalia la.” \p \v 2 Ana Pol amio P̃anap̃as, lalua pe akekaran re nenaga visena nene poli, komin nap̃a la akilia asape Lologena Wo kiena ne Sup̃e naga pe pisa re sanene poli, ana la apisi m̃arera pan la nene, la apepeyu amio la nene yam piavi laa sane, vena akilali nap̃a avisalup̃ar la vena ve avian wowen re si yaru la sanene. \p Ana li nalelagaena lala nae Antiok, la asitom manene laa visena la nene narui, ana peraga, la apisu sane popon manene nap̃a la avitetalia Pol amio P̃anap̃as amio m̃ena ga lap̃asia, la apa ma meta Yerusalem vena ava avisu li nalologena lala amio nasumonena lala, vena alogeli nap̃a sane yerkawa la nene la asitom ke sanape e lepas na suri nap̃a la apepeyu vanonia. \p \v 3 Naga narui, li nalelagaena lala apitetalia la apitove, apitove akome lepas la ne sane Ponisia, p̃isi na apa Samaria, a e pulkumali punu ga nap̃a la apa akom ea, la asum̃a apiora amio li nalelagaena lala, a asum̃a asun amio la apisayu sanape nap̃a apa atelivi e la nap̃a la pe ape le Yu re poli, a apisawal Lologena Wo pan la, a sanape nap̃a la moki apilon la apimi e Ntewa rui. A kiela navisawalena la nene la akila li nalelagaena lala la amloge po pap̃isi, amieluar Ntewa vanonia. \p \v 4 La akila liluen sanene pano pano-o, apito atol garo Yerusalem, ana la apa apisu p̃egas nen li nalelagaena lala, amio nalologena lala a nasumonena na sum̃are lala, ana la nene la akekaran nap̃a apisu Pol amio P̃anap̃as lala, ana la apisa visena na worworen pan la. Sanene, Pol amio P̃anap̃as lalua apisawal m̃ena ga e la nap̃a garu Yerusalem, apisape sanape nap̃a Ntewa naga kila yum̃aena moki rui pa lalua nap̃a lalua apa atol la nap̃a la pe ape le Yu re poli, ana amlologon pan la, apisape visae la alelaga ga e Kristo, p̃isi na Ntewa naga tamalia la. \p \v 5 Ana pogos nap̃a lalua apisawal suri la nene sanene, li nalelagaena lap̃asia nap̃a ape le Yu, nap̃a ape Varasi, la asum̃alu la apisawal ke sina ga kiela navianena nene, apisape “Popon visae la nap̃a la pe ape le Yu re poli, visae la sinelan asape alelaga e Kristo, ana la monar ave p̃aviu m̃ena ga, a la monar ataveve m̃ena ga visena tap̃ena lala na navisaluaena kiena ne Mosis, ana visae ataveve kieta p̃elaga ita le Yu la sanene, naga nene ana p̃isi na ita tekilia tevisa tevisave p̃isi na Ntewa naga kekaran la.” \s1 Pupia viorena garu Yerusalem \p \v 6 Ana la asum̃a apisayu manene laa suri nene, kila sanene li nalologena lala amio nasumonena lala la apisa apisape monar akila viorena tai vena avisayuia. \v 7 \x - \xo 15:7 \xt Yum̃aena 10:1-43\x*Ana e viorena nene, la apisi manene pano pano-o kila Pita sum̃alu, pisi pan la, pisape “Wolai lala, amiu akilia p̃isi rui, nanua na Ntewa naga mligan inu vena in na nevap̃esan nelologon Lologena Wo va la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana nanagane ita tesum̃a temloge ke nap̃a la moki asum̃a amlelaga ke e Kristo rui. \v 8-9 \x - \xo 15:8-9 \xt Yum̃aena 10:44, 2:4\x*Ntewa naga kila sanene, komin nap̃a naga pe mlip̃ere re la nene petan ita poli, ana naga pisu ke losinela lala maran taaga ga sa nap̃a naga kilia ruru ya nap̃a sike e losineta. Naga kila merarava pan ita sa nap̃a naga kekaran vena la akilia alelaga ke e mrapa m̃a nenaga nap̃a ita tesum̃a temlelaga ke ea, nap̃a naga mla Ninuna Wa pan la, a naga kevan ke m̃ena ga losinela lala mekiki, komin nap̃a la ap̃asine naga, sa ke ga ita. \v 10 Ntewa naga kila po manene laa pan la rui, ana nanagane, ita lap̃asia la sinelan asape akila ke sina ga m̃arera van la. Visae ita sinetan tesape tom̃areran la nene vena la awar suri urmi lala na kieta navisaluaena e m̃asila, sa nap̃a la asum̃a apisa ke ne, sanene na piowa ne, ita tekilawo ke sina ga Ntewa ne. Repita lala la apisu sane navisaluaena nene naga m̃arera pap̃isi wa, a ita m̃ena ga tepisu sane tap̃atete yaru tai kilia logear kana visena ne la punu ga. \v 11 Ana la amlelaga, a ita m̃ena ga temlelaga temio la, tesape ita punu ga towasine ga Sup̃e Yesu, a tetol malena e naga, pimi kom ga e kiena lemamiena.” \p \v 12 Ana la nap̃a e viorena la pe apisi re si po laa rui, ana la asu puru, ana amla pogos na visena tai pa Pol amio P̃anap̃as, la sinelan asape aloge re si kile lala amio suri na ilanen lala nap̃a lalua akila e nam̃areraena kiena ne Ntewa pa la nap̃a pe ape le Yu re poli, pogos nap̃a lalua apa atelivi pula. \s1 Semes sikol kiela visena lala \p \v 13 Ana pogos nap̃a lalua asunyu suri la nene p̃isi, Semes nene, nap̃a naga pe kiela yerkawa tai garu Yerusalem, naga sum̃alu sikol visena pa yeririna lala, pisape “Wolai lala, sineun nesape ayagogon inu sumo wa. \v 14 Ita temloge ga p̃isi na wa nap̃a Saemon nene, nap̃a Pita, naga pisawal ruru pan ita rui sanape nap̃a Ntewa naga m̃alm̃alivi p̃esan pa la nap̃a pe ape le Yu re poli, a nap̃a naga pure lap̃asia apimi ave yolai viu tai nap̃a kiena kia sike ea. \v 15 A e Visena Wa, visena kiena ne kieta navisawalena lala nanua sumo, pisa pisape yoko ve sanene narui. Lala tai nap̃a pisa sanene, naga Emos, nap̃a naga pisawal visena kiena ne Ntewa tai, nap̃a pisa sanini, pisape \q1 \v 16 \qt ‘P̃isi na, inu nowasup̃e inu sina neimi, neyum̃aen ruru si lus kiena ne Tepet nene nap̃a mloru, vena mali sina. \qt* \q1 \qt Naga sa ga yum̃a tai nap̃a kekapili kar ga sike ne, ana p̃isi na nevisirlua sina. \qt* \q1 \v 17 \qt Ana ve sanene, yeririna tap̃ena lala nap̃a pe ape kiau re poli wa, \qt* \q2 \qt p̃isi na la akale inu Ntewa Namava, \qt* \q1 \qt a yeririna lala na purvanua punu ga na yomarava nini, \qt* \q2 \qt nap̃a nemligan kiau kia sike e la rui, \qt* \q2 \qt la aimi ave kiau yeririna. \qt* \q1 \v 18 \qt Inu Ntewa Namava, nap̃a nekila yeririna lala la apisu kilale suri la nene siar nanua sumo laa rui, \qt* \q1 \qt kiau navisaarena sanene narui.’” \qt* \rq Amo 9:11,12 \rq* \p \v 19 Ana Semes pisi manene laa sane, pisawal kiena sitomena, pisape “E kiau navisuena, naga sanene narui. Pe pon re ita tekila yum̃aena m̃arera pona tekila kare manene la nap̃a la pe ape le Yu re poli, nap̃a la apilon la ga apimi puna ne Ntewa na wa. Pe pon re tevisave la monar ave p̃aviu poli, pona la monar ataveve kieta Navisaluaena sanene pona sanene. \v 20 A ya ga nap̃a popon ita tekila van la, naga sanini, sane p̃isi na ita tesiri m̃aki tai, tevisawal suri ve telu van la. Suri na tevisap̃esania, tevisave la ve akan re si tata la nap̃a yaru tap̃ena la akila ke kup̃ap̃aena ea pan kiela nono lala, la monar avaliania. A sur nalua, la ve akila re si p̃elaga viowa, sa nap̃a kolau pona lau. A natelu, p̃isi na ve akan re m̃ena ga kuruta na suri mali, sane tata na suri mali nap̃a kuruta pe mlau make re poli wa. \v 21 Yaru lala la asum̃a akilia make ke suri la nene nap̃a pe mesmesun re nap̃a akila po laa rui, komin nap̃a Navisaluaena kiena ne Mosis naga sum̃a pisa, a la asum̃a apulolua ke Navisaluaena nene a amlologon silaga e Legiena Wa lala e kiela yum̃a na lotuena e kiela pulkumali lala, siar nakonua rui pimi tol p̃ane.” \s1 Yerkawa lala nae Yerusalem la asiritam̃e pa la nae Antiok \p \v 22 Ana siraunia, la apisu sane la apisi toroki, ana li nalologena lala a nasumonena lala, amio m̃ena ga li nalelagaena la punu ga, la apisu sane popon aligan lap̃as ava ke sina ga amio Pol lalua P̃anap̃as, ato garo Antiok. Ana la apisaar kiela yerkawa nayum̃aena lalua nene, Suta P̃asapas amio Saelas, apisape p̃isi na lalua nene atove. \v 23 Ana la asiri m̃ena m̃aki tai vena lalua akilia alarar vitove, a m̃aki nene pisa sanini, pisape “Imimi li nalologena lala memio nasumonena lala nae Yerusalem, nap̃a imimi mepe wolai memio amiu e Yesu, imimi mekekara pap̃isi nap̃a mevitawe amiu e m̃aki nini. Imimi mesiri m̃aki nini pim̃asu, amiu na pulkumali nae Antiok, a e kana lepas nap̃a Seria, a van amiu m̃ena ga e lepas nae Silisia, nanene na amiu la nap̃a pe ape le Yu re poli, nap̃a nanua sumo ana amiu na asike ga e yemalolo. \v 24 Visena pam tol imimi p̃isi rui, pisape sumo, imimi lap̃asia mepitom̃asu garo pun amiu, a la apian amiu asape amiu na monar ataveve kiamimi Navisaluaena imimi le Yu lala, visae peraga, p̃isi na Ntewa naga tap̃atete tamalia amiu. Imimi mekilia mesape visena nene naga kila kare manene kiamiu sitomena la pap̃isi, a kila amiu amloge piowa pap̃isi, ana visena nene nap̃a la apisa, imimi memninue ga, imimi pe mepisa re pan la mepisape la monar atom̃asu avian amiu ve sanene poli. \v 25-26 Ana kieta wolai wo lalua nene, Pol amio P̃anap̃as, nap̃a lalua na pe asitom re kiela malena poli ana lalua asum̃a sinela urmin ga visawalen kia kiena ne Sup̃e Yesu Kristo, amiu apitetalia lalua nene apami apisu imimi vanon suri nene. Ana imimi mepiora vanonia, imimi mepisuveve-e pano-o, ana imimi mepranar mesape p̃isi na imimi meligan wolai ve lua e yo nini awar m̃aki nene, la amio Pol a P̃anap̃as la atom̃asu pun amiu. \v 27 Lalua nene, Suta amio Saelas, p̃isi na lalua asunyu ruru manene laa van amiu, maran ve taaga ve sa m̃a nena nap̃a imimi mesiriyu pan amiu e m̃aki nini. \v 28 Ana e kiamimi navisuena, a e navisuena kiena ne Ninuna Wa m̃ena ga, imimi mepisu sane piowa nap̃a imimi mom̃areran amiu vena amiu monar alogear kiamimi Navisaluaena imimi le Yu lala. Ana imimi mepisu sane suri lap̃asia, nap̃a imimi le Yu lala imimi yepemimi mavin pap̃isi, a popon manene nap̃a amiu m̃ena ga ve asum̃a akila re, vena kila sane amiu akilia asu ruru amio arueta tap̃ena la nap̃a ape Yu. \v 29 Suri la nene, tai pisa sanini, pisape p̃isi na amiu monar alon tata nap̃a yaru tap̃ena lala la akila kup̃ap̃aena ea pan kiela nono la rui. A nalua nena, p̃isi na amiu ve akan re kuruta, pona tata na suri mali nap̃a kana kuruta pe mlau re petan poli wa. A natelu nena, p̃isi na amiu ve akila re p̃elaga viowa lala, sane kolau a lau. \p “Visae amiu aligan ruru make suri la nene, imimi mepisu sane p̃isi na wo vap̃isi van amiu punu ga. Pogaga, kiamimi visena e lepas nene p̃isi ga e nene.” \p \v 30 Ana la amligan Pol a P̃anap̃as amio lalua tap̃ena nene, la apito garo Antiok. Pogos nap̃a la nene aporu e yo nene, la apio p̃egas nen li nalelagaena lala la apimi lele taaga, ana amla m̃aki nene pan la. \v 31 Ana la nae Antiok apulo m̃aki nap̃ani, ana la akekara pap̃isi e visena wo la nap̃a la nae Yerusalem asiri pimi pan la. \v 32 A lalua nae Yerusalem nene, Suta amio Saelas, lalua nene ape navisawalena, ana lalua asum̃a amlologon ke pa la nae Antiok, apisape la monar awasine manene ga Yesu silaga, ana lalua akila sinela la sum̃alu m̃arera, e kiela visena wo moki nap̃a lalua apisa. \p \v 33-34 La asum̃a apisi ke pan la sanene e legiena moki, ana siraunia, la nae Antiok la amligan lalua e kiela mrapa, la amlenwo lalua, asape “Sum̃arena kiena ne Ntewa sike amio amluoka.” Ana lalua ap̃asup̃e sina apa ma Yerusalem. \v 35 Ana Pol amio P̃anap̃as, lalua asike garo Antiok tol si kup̃ar lap̃asia, lalua asum̃a amiila yaru tap̃ena la nap̃a la asum̃a amlologo a asum̃a apian ke yaru lala e Visena Wa kiena ne Ntewa. \s1 Pol amio P̃anap̃as, lalua apeveyu \p \v 36 Ana siraunia, Pol pisa pa P̃anap̃as, pisape “Ei, sanape, p̃isi na italua teva teyaliali ke sina ga arueta amio vineta lala e yo la nene nap̃a italua tepa temlologon Visena Wa kiena ne Ntewa e nanua sumo rui? P̃isi na italua teva tevisu la li sane am̃a la asike sanape.” \p \v 37 Ana P̃anap̃as pisape “!Po pap̃isi ne, nekekaran pap̃isi wa! Ana sineun manene nesape p̃isi na italua toure Son Mak nene imi temio.” \fig Yalena na lua kiena ne Pol|alt="Paul's Second Journey" src="GPS_Paul2-BW_CH16end.tif" size="col" ref="15:37" \fig* \p \v 38 \x - \xo 15:38 \xt Yum̃aena 13:13\x*Ana Pol naga sum̃a sitom̃al ke ga wa nap̃a la amialiali la p̃esan sanene sumo, Son Mak nene naga purmatan la yam tai rui, nene garu Pampilia, nap̃a pogos nap̃a yum̃aena pe p̃isi ruru re poli wa ana naga p̃asup̃e ke sina ga pano. Sanene, Pol pisu sane, peraga, pe pon re Son Mak imi amio la ke sina ga e kiela yalena tap̃ena nene poli. \v 39 Suri nene kila Pol amio P̃anap̃as lalua apeveyun la ruru nenaga, ana lalua amlip̃ere la narui. P̃anap̃as pa p̃ere ga Son Mak, ana la ga lua apa akome waa, lalua apa amiyum̃ae garu Saepras, \v 40 ana Pol naga pa kilalua Saelas. Ana li nalelagaena lala amlenwo lalua nene apisape p̃isi na lemamiena a navisuarena wo kiena ne Ntewa sike amio la. \v 41 Ana lalua amialoro apa atelivi e lepas lua nene Seria amio Silisia, amiyum̃aen ke sanene vena akila p̃egas nen li nalelagaena lala la aimi am̃arera manene la sane. \p Nanene sane pupia yalorena kiena ne Pol yam lua ne. \c 16 \s1 Timote m̃ena ga pa amio Pol lalua Saelas \p \v 1 Ana e kiena pupia yalena na lua nene, Pol pimi tol sina kumali lua nene Tepe, amio Listra. Ana e yo Listra nene, ana nalogena tai sike ea, nanene yaru m̃ee nap̃a Timote. Timote nene, anena pe sira re Yu tai, nap̃a naga mlelaga e Yesu rui, ana arimana naga pe pe yere Yu re poli, naga pe yere Kris tai. \v 2 Ana arueta lala nae yo kiena ne Timote, amio lala nae pulkumali tap̃ena nap̃a m̃eke lavis ga ne Ikoniam, la apisu nap̃a Timote naga kila yum̃aena kiena ne Sup̃e po pap̃isi pan la. \v 3 Ana Pol naga sitom pisape were Timote va amio naga e kiena yalena nene, ana suri taaga ga naga piowa, naga ga nap̃a Timote naga pe pe p̃aviu re poli, nanene komin arimana naga pe pe yere Yu re poli. Ana Pol naga kilia nap̃a visae Timote taveve naga sanene, ana visae e yo ya nap̃a la ava ea, ana yoko le Yu lala, avisalup̃ar naga vena ve va re loyum̃a e kiela yum̃a na leniena lala, a yokorena la ve akekaran re aloge kiena visena lala. Ana komin suri ne na nene, ana Pol kila Timote pano ana la akila p̃aviu e naga, ana siraunia, la telu nene Pol, Saelas, a Timote, apano. \v 4 Ana pogos nap̃a la asum̃a atelivi ke e kumali lala, la asum̃a apisalelein ke visena la pan nalelagaena lala, apisawal pan la e navisaluaena la nap̃a nalologena a nasumonena nae Yerusalem la apisa e kiela viorena sumo rui, ana Pol lala apisa pan la nap̃a monar ataveve visena la nene narui. \v 5 Ana pogos nap̃a Pol lala asum̃a amiyalyal li laa a la apian ke p̃egas nen nalelagaena la sanene, kila sa nap̃a p̃egas la nene asum̃alu asu m̃arera ruru laa, a la apisu sane silaga nap̃a nalelagaena lala apimi ape moki manene laa narui. \s1 La asike garu Troas, ana Ntewa pis pa Pol e nam̃eniena tai \p \v 6 Ana Pol la asitom nap̃a asape ava awar ro e kumali la ve moki e lepas nae Esia, ana Ninuna Wa pisalup̃ar la vena la ve ava re avisawal Nalologena Wo e yo nene, kila sanene apa atol ga e lepas na yo Prisia amio Kalesia. \v 7 Asum̃a apa ke sanene, ana pogos nap̃a la apimi lavisi e lepas nap̃a Misia, la akilali nap̃a ato garo e lepas keviu nap̃a Pitinia, ana pogos si tai, ana Ninuna ne Yesu pe tam̃an re pan la nap̃a la ava sanene poli. \v 8 Ana lala apa ap̃aro ga e yo Misia nene, apa m̃a pano-o la atol kana kumali ne tai garo losi, kiena kia Troas. \v 9 Ana e yo nene, ana kolemalo, Pol naga momalio pisu sane yaru tai nae lepas keviu nae M̃asitonia e sive lepas p̃as, nap̃a yaru nene naga pimi puna, naga tagi pania, piun tania, pisape “Awis M̃ara, imimi sinemimin mesape ko oimi owar ro pun imimi, vena oiila imimi.” \v 10 Ana e poglis nene, inu Luk nesike m̃ena ga nemio la, ana pogos nap̃a Pol naga pisawal nap̃a naga pisu yaru nene pisi pania, veraga ga imimi mepanon makale mrapa vena mekilia meva mokusro yo meva M̃asitonia, komin imimi mekilia nap̃a Ntewa naga pio imimi rui vena meva melologon Nalologena Wo nene van la. \s1 Asike garu Pilip̃ae, ana sira nap̃a Litia naga mlelaga \p \v 11 Sanene, imimi mokus waa, memligan yo Troas, mep̃ure mepano-o metol purvanua nae Sametres. Ana imimi momomalio e yo nene, ana kolulagi, ana mepano-o metol lepas nae yo M̃asitonia, ana mepa ura e kana kumali nene Niapoles. \v 12 Ana e lepas na M̃asitonia nene, pupia pulkumali tap̃ena tai mon m̃a ga, nap̃a naga m̃eke vatanon navisuarena kiena ne p̃arin sup̃e nae Rom. Kumali nene kiena kia Pilip̃ae, ana imimi memial mepano-o meporu ea. Imimi mesike e yo nene legiena lua pona telu, pano-o tol Legiena Wa. \v 13 Ana imimi memloge rui nap̃a apisa apisape e Legiena Wa, le Yu lala nae yo nene la asum̃a akila ke lotena e yo na leniena tai garo e wii tai, e pulkumali lepas na vano. Ana imimi m̃ena memolue vena metoven mevisu la e yo nene, ana imimi mepa metotano mesun memio sira lap̃asia nap̃a la asumo apitom asike e yo nene rui. \p \v 14 Sira la nene tai, naga pe pe Yu re poli, ana naga sum̃a mlelaga e Ntewa. Naga pe nae kumali nae Tuatira, ana p̃uarar ke kiena pupia yum̃aena keviu tai, naga sum̃a p̃iliwilin kar ke kulmrae tai nap̃a maran lavis malolo, nap̃a po na po nap̃a la amiyum̃aen e kiena yo. Sira nene, kiena kia Litia. Ana e pogos nene, Sup̃e pietava e kiena sitomena narui, ana naga mlarar ruru visena la nap̃a Pol naga sum̃a pisa pan la, a naga tarar m̃arera po e losinena. \v 15 Ana e pogos nene, Litia nene amio la nap̃a e m̃ana um̃a, la punu ga apa e nakeena. P̃isi, naga m̃areran imimi, pisa pisape “Visae amiu apisu sane nesum̃alu kemua m̃arera lelaga e Sup̃e, sineun nesape amiu aimi asu re garu m̃au wa.” Sanene narui, ana naga pure imimi mepa mesike e m̃ana um̃a. \s1 Akuan Pol amio Saelas apa e yum̃a nakoaena \p \v 16 Ana e legiena si tai, ana memio Pol mepitom sina e kiela yo na leniena, ana imimi mepitawe narin sira m̃ee tai e mrapa. Narin sira m̃ee nene, yeririna lap̃asia apulua naga vena yum̃ae kiela, ana ninuna viowa tai sike e naga, nap̃a apio asape ninuna ne lom̃ara, nap̃a pe ninuna navisuen suri la nap̃a aimi am̃alivi sirau. Ana yeririna la moki apimi apiun ke sira m̃ee nene tan yerkawa lala, vena naga visawal van la sanape e kiela malena lala. Ana pogos nap̃a sira m̃ee nene pisawalia, ana la asu m̃a ap̃ar ke naiilaena pan kiena yerkawa lala, kila sanene ana pogos punu ga la asum̃a ataulu kilavaru moki na moki vanonia. \v 17 Ana imimi memial mepa laa sanene, ana narin sira m̃ee nene taveve imimi naga sirau, naga sum̃a piovion manene pan yeririna kar ga la punu ga, naga sum̃a pisawal ke, pisape “!Ei, apisu ke ne! Yaru la nene la ape nayum̃aenen yum̃aena kiena ne Ntewa mali na metava manenea. La ke narui nap̃a akilia avisawal mrapa na tamaliaena van amiu.” \p \v 18 Ana sirau, naga sum̃a kila ke sanene pan imimi e legiena moki, kila Pol mloge piowa pano pano-o, tol pogos tai, ana naga sinena kar ninuna viowa nena, ana naga kira pa varau, pis pania, pisape “!E, toroki! Nepisa mesmesun pan ko, nesape e kia kiena ne Yesu Kristo, ko omolue tan narin sira m̃ee nene nanagane.” Ana veraga ga, naga mligan narin sira m̃ee nene naga pano. \p \v 19 Ana pogos nap̃a yerkawa lala kiena ne narin sira m̃ee nene apisu nap̃a mrapa nene natauluen kiela kilavaru ea pimi piowa rui, la sinela kar Pol amio Saelas pap̃isi. Ana la ap̃ure lalua nene apano asum̃alu ase marana ne nalip̃ereena lala nae Rom garu kumali. \v 20 Ana la apisawal pan la, apisape “Le Yu la nene, la apimi e kieta yo, la akila kare ita manene laa na wa. \v 21 La asum̃a sinelan asape am̃areran ita vena tetaveve kiela p̃elaga lap̃asia, ana e navisaluaena nae Rom nap̃a ita tesike vatanonia e yo nini, pe mesmesu re nena ga nap̃a ita tekila sa nap̃a la asum̃a apisa ke ne poli.” \v 22 Ana yeririna la akila pupia m̃aagena, ana la akila kare Pol amio Saelas pap̃isi, asitom asape asu lalua, ana nalip̃ereena la nene apisa apisape la avitolwowa kulsota m̃ana lalua nene, ana awe la e laki. \v 23 Ana la am̃e kare lalua nene pano pano-o p̃isa, ana ap̃ure lalua apano akuan la apa loyum̃a e yum̃a nakoaena, ana apisaar m̃arera pan yaru na visuaren yum̃a nakoaena, apisape naga monar visuar ruru la, lalua ve aure re sina, visae peraga, ana yoko viowa vania. \v 24 Ana pogos nap̃a yaru nene naga mloge visena nene, naga pure lalua nene apa manene loyum̃a, e yo m̃arera tai nap̃a la apuarar ke yaru la nap̃a ape p̃arm̃arera pap̃isi apa ea, a naga piar lala lala panon pupia laki nap̃a m̃eke e yo nene. \fig Amla nakoaena pan Pita amio Yoane|alt="In Stocks" src="45_Acts16.24_InStocks.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="16:24" \fig* \s1 Yemninu kululun yum̃a nakoaena nene \p \v 25 Ana asum̃a pano-o tol kolemalo yepelilika, Pol amio Saelas lalua asum̃a amlen ke pa Ntewa e yauena wa lala, a yeririna tap̃ena la nap̃a asike amio la e yum̃a nakoaena la asum̃a amiyagogon lalua. \v 26 Ana la amilan manene pap̃isi, nap̃a veraga ga, pupia yemninu tai pimi, kila yum̃a nakoaena nene miyuyuwawa make ga, naga kululun make kana nin kinakinas la punu ga. Ana la apisu mratava punu ga apietava, a sen punu ga nap̃a apiarar limala lala a lala lala akekapil ga sa ga ne. \v 27 Ana yaru na visuaren yum̃a nakoaena nene naga tavilo, ana kiriri pimi pisu mratava la punu ga pietava ga sike na, ana naga m̃ape la nap̃a asike loyum̃a, la make ga apuretetai apava make rui. Ana suri nene kila naga marau pap̃isi, ana naga mlalua kiena playu na mara, ana sinenan pisape yalm̃ar ke sina ga naga mare. \v 28 Ana Pol naga pisu ke ne, ana pio manenea, pisape “!Ei, ko osuwa, ko ve okila kare ko re! !Imimi punu ga mesike ga wa!” \v 29 Ana yaru nene naga pio sape awar kapi vivaga imi, p̃isi na naga kiriri pa loyum̃a e yo nap̃a Pol amio Saelas asike ea, ana naga mloru pito tano e lan lalua nene, nap̃a naga sinen kurkur na kurkur. \v 30 Ana sirau, naga p̃ere lalua na apa ke sina ga vanua, ana naga piun tan lalua nene, naga pisape “Ei, yerkawa luwoka, ana monar nekila ya nap̃a p̃isi na nekus natamaliaena?” \p \v 31 Ana lalua nene apisa pania, apisape “Ko monar olelaga e Sup̃e Yesu, ana otol natamaliaena, ko omio la nap̃a e mom̃a mratava.” \v 32 Ana la apisawal visena kiena ne Sup̃e pania, a apisawal m̃ena ga pan la nap̃a asike m̃ana um̃a, \v 33 ana e ke e kolemalo ga nene, yaru nene naga kila ruru yepe sirorop la nap̃a sike e yepena ne Pol amio Saelas, ana e ke m̃ena e pogos nene, lala akee naga amio la nap̃a asike e m̃ana mratava. \v 34 Ana naga p̃ere lalua nene apa loyum̃a e m̃ana yum̃a, ana naga mla kinanena pan la, ana naga amio lala na m̃ana um̃a la asum̃a akekara na akekara, komin nanagane la am̃al Ntewa e kiela malena la narui. \p \v 35 Ana pa tol kolulagi, ana nalip̃ereena lala amninue ke suri nene wa, ana la ato si tano, p̃isi la apitetalia kiela yeririna lala apimi apisawal, apisape “Yeririna lua nene akilia amolue ga sane.” \p \v 36 Ana yaru na visuaren yum̃a nakoaena nene naga pimi pisawal pa Pol, pisape “Nalip̃ereena lala amligan visena pimi apisape amlua akilia amolue ga sa ga ne, sanene ana amiu aimi, ava ga sane. Ana ita ve tekila re si visena van ita vanon suri nene.” \p \v 37 Ana Pol pisa pa la nap̃ani pisape “Ei, tap̃atete ga, pe sa re nene poli. Imimi m̃ena mesike vatanon p̃arin sup̃e nae Rom nene, a e kiena navisaluaena, nalip̃ereena la nene akila pe mesmesu re pan imimi nene poli. Pe am̃a re nap̃a imimi mekila suri tai piowa poli, ana siraunia la am̃e imimi e marana ne yeririna lala, a akoan imimi mepa loyum̃a e yum̃a nakoaena, ana nanagane la sinelan asape am̃ene plan vinaun imimi ga sanene. !Tap̃atete ga, awasup̃e amiu ava avisa van la avisavenua la ke narui la monar aimi aure plan imimi e yo nini, a monar aimi avisa visena tai van imimi sumo wa!” \p \v 38 Ana yeririna kiena ne nalip̃ereena lala amla visena nene kiena ne Pol ap̃asup̃ela si apano, ana pogos nap̃a amlogeyu nap̃a Pol amio Saelas, lalua m̃ena asike vatanon navisaluaena nae Rom, la amarau narui. \v 39 Ana la apimi apisa visena lap̃as pan lalua, ana ap̃ure la apa mrapa, apisape la sinelan asape lalua monar amolue e yo nene. \v 40 Ana Pol amio Saelas, lalua ap̃asup̃e la sina, lalua apa am̃alivip̃esan e yum̃a m̃ana Litia sumo, a siraunia, ana la apisu sina arueta lala, a la amla visena wo lala vena iilaar laena, a siraunia, ana lala amolue petan pulkumali nene. \c 17 \s1 Pol amio Saelas, lalua asike garu Tesalonaika \p \v 1 Ana p̃isi na Pol amio Saelas, amiyaloro apano, ana akome pulkumali lua nene Ampipolis amio Apolonia, ana lalua apimi atol pulkumali nene, Tesalonaika. Pulkumali nene yum̃a na leniena kiena ne le Yu la tai m̃eke ea, \v 2 ana sa nap̃a Pol mon m̃a kila e yo punu ga nap̃a naga pa ea, naga pa sikol la nae e yo nene, ana sum̃a pa ke loyum̃a amio la e kiela yum̃a na leniena, e pogos na leniena punu ga. Ana e Legiena Wa telu, naga kila sanene, a naga pisi yam moki amio la e ya nap̃a Visena Wa naga sum̃a piania. \v 3 Ana Pol sum̃a pian la ea, a naga sum̃a pisawal meraravan po pan la pisape taveve ya nap̃a Visena Wa pisa, ana mesmesu ga nap̃a kiela Navisaarena, yeririna la akila viowa ga vania, va m̃a va m̃aga naga mare, ana siraunia naga monar mal sina e marena. Ana Pol pisawal pan la, pisape “Yesu nene, nap̃a nesum̃a nepisayu ke ne, naga ke nap̃a pe kieta Navisaarena narui.” \p \v 4 Ana lap̃as nap̃a la asum̃a amiyagogonia, apisu asape visena nene pe lelaga, la amlelaga e Yesu, ana apimi e lepas kiena ne Pol lalua Saelas. Ana e yo nene, yeririna lap̃asia nap̃a pe ape Yu re poli, la amlelaga e Ntewa rui, ana lala moki m̃ena ga nap̃a amlelaga e Yesu narui, amio m̃ena ga li nasumonena kiena sira la moki. \p \v 5 Ana yerkawa kiena ne le Yu la pe akekara re poli, la apielue, ana la apisayu asape akilali suri tai. Ana la apa apisu p̃egas kiena ne p̃arkawa lala nae yo nene, ana ap̃ere lap̃asia nap̃a apiowa laa ga wa, ana apa ap̃ere sina yeririna la moki ana akila pupia p̃ina ga nene, ana la apa akila kare ke pupia veveyuena e pulkumali nene na. Ana la am̃ape Pol amio Saelas lalua asum̃a ke e yum̃a m̃ana yaru tai, kiena kia Seson, ana la apanon lalua e yum̃a nene, vena awere la ava kumali. Ana la apimi atol yum̃a nene, ana la akila kare ruru nena ga, akilaroro kana mratava nena, \v 6 ana pe am̃al re lalua asu loyum̃a e poli. Ana apuarar ga Seson nene, amio arueta tap̃ena lap̃asia, ana ap̃ere la apano asum̃alu ase marana ne li nasumonena lala na pulkumali nene. La apisi keviu, asape “Yeririna la nene nap̃a asum̃a apilontapon ke kieta yomarava, la apa e yo tap̃ena la moki rui, ana nanagane la apimlein asike pun ita narui. \v 7 Ana yaru nene, Seson, naga p̃ere la apa m̃ana, ana la nene apiowa ga, asum̃a akilaroro ke navisaluaena kiena ne p̃arin sup̃e nae Rom nene, Sisa. Sisa nene pisa rui pisape monar telotun ga naga, ana la nap̃ani asum̃a apisa ke asape p̃arin sup̃e taaga ga na yomarava nini, naga yaru tai, kiena kia Yesu.” \v 8 Ana yeririna punu ga amio li nasumonena lala na pulkumali nene, pogos nap̃a amloge visena nene, ana la sinela mimi, ana la asum̃a akiikii a asum̃a apisi piowa keviu manene la. \v 9 Ana li nasumonena la nene asape Seson lala la monar aligan pupia kilavaru tai sike pula, nap̃a kila sane p̃isi na Seson la ve aure re si Pol imi sike amio la pog tai, visae peraga, ana la tap̃atete si akilia awarmaran kilavaru nene. Ana siraun nap̃a amligan kilavaru nene sike na, ana la atam̃an la apetan yo nene apano. \s1 Pol amio Saelas, lalua asike garu Perea \p \v 10 Ana kolemalo ga, ana arueta la nae e yo nene apa amligan vinaun ga Pol lalua Saelas e kiela mrapa, ana lalua apa sina metava e pulkumali tai, nap̃a Perea. Ana yam si tai, lalua asum̃a apa ke loyum̃a e yum̃a na leniena lala kiena le Yu lala e yo nene. \v 11 Ana le Yu make ga la nae e yo nene la apo, a nalogearena sike e la, lala pe sa re le Tesalonaika la poli, lala kiela sitomena la po nap̃a la akilia amiyagogo ruru po e navianena kiena Pol amio Saelas. Ana legiena punu ga, sinelan manene asape avisuveve loyum̃a e Visena Wa kiena ne Ntewa, vena akirawal asape lalua apisa pe lelaga pona pa sanape. \v 12 La akila m̃a sanene pano pano-o, pe yam piavi re poli, ana la asiar nap̃a amlelaga narui, a nasumonena lala kiena ne sira yere Kris m̃ena ga lala amio yere Kris la moki, la m̃ena ga amlelaga. \p \v 13 Ana siraunia, visena p̃asup̃e sina pa tol le Yu la garu Tesalonaika nanua ne, ana sape nanagane ana Pol m̃eke mlologon ke m̃ena ga visena kiena ne Ntewa garu Perea, ana la sinela mimi sina. Ana apam ma metava Perea, ana akila kare ke sina ga sinena ne le Perea tap̃ena lala vena kila la aveveyu van lalua, am̃enelua lalua avano. \v 14 Ana arueta la apisu suri nene, ana apisu asape popon aiila Pol naga vito sina ga garo losi vilaga wa, ana apisu asape Saelas amio Timote, lalua akilia asum̃a ga wa, lalua na poga ga. \v 15 Ana ap̃ere Pol e kiena mrapa, apito garo losi, ana la akus waa tai ana apa atol pupia pulkumali nap̃a Atens. Ana pogos nap̃a amligan Pol e yo nene ana la asape awasup̃e la sina, ana Pol pisa pan la pisape p̃isi na Saelas lalua Timote, la m̃ena ga luwoka monar ato garo puna vilaga ve viavi re, vena ayum̃ae sina ga lele taaga amio naga. \s1 Pol sike garu Atens \p \v 16 Ana Pol sike garu Atens, sum̃ate ke Saelas lalua Timote vena lalua aimi, ana pogos nap̃a naga pisuveve yo la um̃a e pulkumali nene, ana pisu ga nap̃a yo pulen ga nono lala, ana suri nene miyur sinena pap̃isi. \v 17 Ana naga sum̃a pa ke loyum̃a na leniena kiena ne le Yu lala, ana sum̃a kila visena la moki komin suri nene amio la a amio m̃ena ga li tap̃ena la nap̃a amlelaga e Ntewa. Ana legiena punu ga, ana naga sum̃a pa m̃ena ga e yo metava na pulkumali, vena sun amio yaru ai nap̃a visae naga lual e yo nene. \v 18 Ana garu Atens, ana pupia yum̃a lua nap̃a na navianen namanmaruaena, nap̃a yaru navianena la na yum̃a lua nene, a pio la asape le Epikuru, amio le Stoiki lala, ana la asum̃a apiora ke m̃ena ga amio Pol. \p Ana lap̃as nene, asum̃a apismumun Pol, asape “!Yaru nap̃a pivis kap̃ar ne, ana naga pe kilia ruru re suri wo tai nap̃a kilia visa van ita poli.” Ana lala m̃ena ga lap̃as, amloge nap̃a Pol sum̃a pisayu ke Yesu amio nasum̃alena, ana la asitom ke asape nanene na yeririna lua nene, ana la apisa, apisape “Peraga, imimi mepisu mesape yaru nene naga sum̃a pisayu ke ntewa tap̃ena lala a ninuna tap̃ena lala na purvanua nae ga gare tai.” \p \v 19 Ana siraunia, le Atens la apio Pol asape naga va totano amio la e kiela pupia kumali, metava e pupia kunus nae yo nene, nap̃a kiena kia, Areop̃akas. Ana apiun tan Pol, asape “Imimi sinemimin mesape ko otap̃ali ovisayu navianena viu nene nap̃a osum̃a opisawal ke pan yeririna lala, ovisa van imimi wa. \v 20 Imimi mesum̃a memloge ke navianena nene pe tap̃ena ruru nena ga, ana sinemimin mesape mekilia suri la nap̃a osum̃a opisa ke ne, ana kala kinas sanape.” \v 21 Ana pogos nap̃a akila sanene, ana asum̃a ataveve ke kiela p̃elaga m̃arera tai, komin nap̃a le Atens lala amio yeririna tap̃ena la nap̃a asike e yo nene, ana la sinelan manene ga nap̃a silaga, ana asum̃a aloge pona asun e navianena viu pona visena viu, pona sitomena tap̃ena lala pona lelagaena kiena ne yeririna lala. \p \v 22 Ana Pol sum̃alu se marala e kumali nap̃a ma metava garu Areop̃akas nene, ana naga pisi pan la. Naga pisa pan la, pisape “Yerkawa lala nae Atens, nepisu sane amiu sinemiun manene laa nalotena lala, taulu nap̃a yaru tap̃ena la sinelania. \v 23 Pogos nap̃a nesum̃a nemialoro ke e kumali nene, ana nepisu punu ga yo wa lala a wonta lala, a kiamiu nono la moki manene laa, ana pogos tai ana nepisu wonta tai nap̃a ate siriena tai sike ea, nap̃a pisape ‘Wonta kiena ne ntewa nap̃a temninue naga.’ Ee, amiu amlenin ke ntewa nene, ana amiu apisa lelaga ga, pe akilia re nena naga poli, naga a ne. Ana Ntewa nap̃a pe lelaga ga taaga sike na, ana naga ke narui nap̃a sineun nesape nevisawal van amiu vena akilia naga. \v 24 \x - \xo 17:24 \xt Yum̃aena 7:48\x*Naga nene naga pe Ntewa keviu nap̃a sii yomarava nini, a suri punu ga la nap̃a tepisu sike ea. Naga na, naga pe P̃arin Sup̃e nae ma e peni, a pe P̃arin Sup̃e na yomarava nini. Naga na, naga pe su re nena e yo wa la poli, a pe su re e suri wa la nap̃a yeririna ga la akila poli, \v 25 a naga pe p̃asine re yeririna poli, vena tevagania pona tevisuaria. Peraga, komin nap̃a naga ke narui, nap̃a naga mla malena, a mla yalua, a mla suri make ga pan yeririna punu ga. \v 26 Ntewa ke na nene narui, naga kila yolai la punu ga am̃alivi e yeririna na sumo nap̃a naga siia, ana nanua nanua sumo laa rui, ana naga pisaar pogos punu ga a yo punu ga e maran yomarava nini, nap̃a p̃isi na yolai la nene akilia amal ea. \v 27 Naga kila sanene nap̃a kila sape ita punu ga, monar tesitom̃al tesape ita monar telual Ntewa nene, ana kila ita tesum̃a tekian kare ga limata pa e yemalolo, vena topoporog welen kiena kapi vivaga. Ana popon nap̃a tesitom̃al m̃ena ga, tevisave Ntewa nene, naga pe su manene re koperin poli, naga mom̃a ga lavisi pun ita ita make ga peve taaga. \v 28 Yeririna na siriena kiamiu yauena lala la apisayu suri nene rui, nap̃a lala tai naga pisa sanini, pisape ‘Ita temal e naga, ita temial e naga, ita na e ga e naga silaga,’ ana ta m̃ena ga tai pisa sanini, pisape ‘Ita punu ga ita tepe kiena li viu lala.’ \p \v 29 “Ana komin nap̃a ita punu nena ga tepe narina ne Ntewa nena sanene, ana pe mesmesu re nap̃a tesum̃a tesitom tesape naga sa ga nono tai nap̃a liman yeririna miyum̃aen e kol, pona e selpa, pona e kilavaru, nap̃a amiyum̃aenia taveve ya nap̃a sike ga e kiela nasinenanena. \v 30 Nanua sumo laa rui, e yemalolo, ana yeririna la pe akilia re suri poli, ana Ntewa sinen po pan la, naga pe pulo re kiela naviowaena la e pogos nene poli. Ana nagane narui, ana Ntewa pisawal mesmesun ga pan yeririna punu ga e yo punu ga, pisape monar avilopu la, \v 31 komin nap̃a naga pisaar legiena rui, nap̃a p̃isi na naga lip̃ere yomarava nini, ve sa nap̃a torokin naga kila, a naga pisaar m̃ena kiena yaru tai rui nap̃a p̃isi na naga kila kiena yum̃aena nene. Naga kila suri nene merarava ruru pan yeririna make ga p̃isi rui, nap̃a kiena yaru wa nena, am̃em̃ar pa naga rui, ana siraunia Ntewa pisirlua ke sina ga naga mal sina.” \p \v 32 Ana pimi tol pogos nene, la asum̃a amiyagogon ruru Pol, ana pogos nap̃a amloge naga pisayu pisape yaru tai mare, ana Ntewa kila naga mali sina, ana la lap̃as apitalia kare naga vanonia, ana lap̃asia apisa pania, apisape “Poga ga, tom̃a sanene wa. Pona visae p̃isi na imimi mela pulmas tai van ko vena ko osunyu sina van imimi pogos tai yo.” \v 33 Ana Pol pisu sane la nene yepel mavin yagogonen naga, ana naga petan la, p̃asup̃e sina pito garo tano, \v 34 ana yeririna lap̃as nae lele nene la amlelaga, ana asum̃a apimi akuspran la apa lele taaga amio Pol, nap̃a lala yaru tai, naga pe yerkawa tai na kumali nae ruru nena Areop̃akas nene, kiena kia Tionisia, ana ta m̃ena ga, naga pe sira tai, a naga kiena kia Tamaris, a la tap̃ena m̃ena ga la lap̃asia. \c 18 \s1 Pol sike garu Koren \p \v 1 Ana siraun e suri la nene nap̃a Pol kila garu Atens, naga purmatania, naga pa e pupia pulkumali tap̃ena nap̃a Koren. \v 2 Ana e yo nene, naga m̃al yere Yu tai, nap̃a naga pe yaru tai nae lepas nae Pontas, a naga pa sike ga e purvanua nap̃a Italia, e kana pulkumali keviu nap̃a Rom, ana nanagane, naga amio wona, lalua apimi ga asike Koren na wa, komin P̃arin Sup̃e Koltias nae Rom naga koven plan le Yu lala e kiena yo. Yaru nene, kiena kia, Akwila, a wona, kiena kia Prisila. \p Sanene, Pol pa pisu lalua nene, \v 3 a lalua apisape popon Pol sum̃a amio la, la ayum̃aen re laa kilavaru sane wa, komin nap̃a lalua amio Pol, la telu, kiela yum̃aena taaga, nap̃a kiela yum̃aena nasuluen kanus na yum̃a. \v 4 Ana la amiyum̃ae m̃a sanene pano-o, ana e Legiena Wa lala, Pol naga sum̃a pa ke e yum̃a na leniena kiena ne le Yu la, a sum̃a kila ke visena la moki pap̃isi amio le Yu lala, a amio m̃ena ga le Kris lala nap̃a asike ea, ana naga kila m̃a sanene pano-o taulu la moki. \p \v 5 Ana siraunia, Saelas amio Timote la apimi mare ga rau atol ga yo e nene na wa, ana e pogos nene, Pol naga tam̃an make kiena pog punu ga e yum̃aena kiena ne Sup̃e, nap̃a sum̃a mlologo, sum̃a pisawal ke pa le Yu lala pisape kiela Navisaarena lelaga nap̃a la asum̃ate ke asape imi, naga nane Yesu nene nap̃a pimi rui. \v 6 Ana visena nene kila le Yu lap̃asia sinela kar Pol, ana la apisatam̃e kare naga pap̃isi, ana la akila m̃a pano-o kila narui pogos tai Pol kila kile tai pan la, nap̃a naga kululun plan yavi nae yo nene petan m̃ana kulsaket, naga pisa pan la, pisape “Visena lelaga kiena ne Ntewa nepisawal ruru pan amiu le Yu la rui. Ana visae yepemiu mavin logearena, sinemiun asape ava akokovio ga, nevisa van amiu sanini nesape kamiu kuruta naga sike ga e limamiu, pe su re si e lum̃au po laa rui. Siar nanagane, neligan amiu, p̃isi na neva nevisawal ga Lologena Wo nene va la nap̃a pe ape Yu re poli.” \v 7 Ana Pol molue petan la e kiela yum̃a na lotuena, ana naga pa sike ga e yum̃a tai nap̃a m̃eke ga e lepas nen yum̃a na lotuena nene. Yum̃a nene, m̃ana ne yaru tai nap̃a naga pe pe Yu re poli, ana nanagane naga mlelaga e Ntewa rui, kiena kia Titias Sastas. \v 8 Ana nasumonena na yum̃a na lotuena nene e pogos nene, nap̃a kiena kia Krispas, naga tai nap̃a mlelaga e Sup̃e Yesu, naga amio la ne e m̃ana mratava, a le Koren m̃ena ga la moki nap̃a pogos nap̃a la amloge visena lala kiena ne Pol, ana la amlelaga, a siraunia akee la. \p \v 9 Ana sirau, e yemalo tai, Pol momalio pisu Sup̃e pisi pania, pisape “Pol, ko na ve omaraun re yaru, ana ova ga, osum̃a ovisawal kiau visena. Ve okila re nap̃a yaru tap̃ena la akila ko omalumu, \v 10 komin nap̃a in na nesike nemio ko. P̃isi na tap̃atete yaru nae e pulkumali nene tai nap̃a kilia su ko pona m̃ene ko, komin nap̃a in na kiau yeririna la mokliu asike e yo nene rui.” \v 11 Ana Pol sike e yo nene yam piavi m̃aga, pa tol kas taaga kupario orai, a silaga naga sum̃a pian ke visena kiena ne Ntewa pa yeririna lala. \s1 Le Yu la ap̃ure Pol pa kumali \p \v 12 Ana e pogos nene, p̃arin sup̃e nae Rom naga mligan yaru tai vena naga ve sup̃en lepas nen yo kiena ne le Kris la nene, a yaru nene kiena kia ne nanene Kalio. Ana e pogos nene le Yu la apisayuia ana la apiranari apisape la monar akila suri tai vena akila wo Pol naga ve lologo re sina, ana la apa atarar Pol, ap̃ure pa e kumali kiena ne Kalio nene. Ana le Yu lala apisawal pa Kalio amio kiena nalip̃ereena lalua, la apisape \v 13 “Yaru nene, naga sum̃a kilali ke pisape were yaru lala vena ava alotun Ntewa e mrapa tai nap̃a pe mesmesu re nenaga e lepas na kiamimi navisaluaena.” \p \v 14 Ana Pol sum̃a sinenan ke pisape la navisatam̃een visena kiena ne la nene narui, ana naga pe pisi re poli wa, ana Kalio nene suwo marana, pisli m̃a pa le Yu lala. Naga pisa pan la, pisape “Le Yu lala, visae avisa van inu avisave yaru nene naga kila p̃elaga la nap̃a piowa manene pap̃isi, pona naga m̃e yaru tai, pona naga pinau, pona suri tai sanene, pogaga, pona nekilia neyagogon amiu yo. \v 15 Ana ya nap̃a amiu apisa, nemloge sane pe pe suri re tai poli, pe suri korena ga nene na e kiamiu lepas navisaluaena amiu le Yu ga lala. Ve sanene, p̃isi na amiu ga avisuveve e naga, in na pe nekekaran re nap̃a neyagogo e suri la nene poli pona nekila nalip̃ereena tai vanonia.” \p \v 16 Ana e visena la nene naga m̃ene plan la ke sina ga petan kiena kumali. \v 17 Ana suri nene kila narui la sinela mimi manene la sane, ana pogos nap̃a la apa vanua, atarar kiela nasumonena viu nap̃a na kiela yum̃a na lotuena, nap̃a kiena kia Sostinis, ana la asu kare naga pap̃isi mon ga e mratava na kumali nene. Ana Kalio sum̃a pisu ke ne, ana naga pe sitom p̃ele re poli, naga pe kila re nena suri tai pan la poli. \s1 Pol sike Episas, siraunia pa si ma Antiok \p \v 18 Ana siraun e naga nene, Pol naga sike amio arueta lala nae Koren yam piavi towe laa sane, ana siraunia, naga mligan la, sitom sape va si Seria, a e pogos nene, Prisila amio Akwila, lalua amio naga. Ana la apito garo losi, e pulkumali nap̃a Kenkria, ana e yo nene, Pol pisape awe vilp̃arina. Naga nene komin nap̃a naga kila navisaarena m̃arera pa Ntewa rui nanua sumo, ana nanagane, suri punu ga e navisaarena nene la p̃isi rui, ana la am̃e ga viluna e pogos nene na wa. Ana la amiai e waa tai, nap̃a sum̃a pa ke garu Episas. \v 19 Ana pogos nap̃a apimi atol Episas, la apa ura, ana Pol pisape p̃isi na Prisila amio Akwila la asum̃a ayum̃ae e yo nene sumo wa. Ana naga, naga mligan lalua, pa loyum̃a na lotuena kiena ne le Yu lala e yo nene, ana naga kila visena moki amio la. \v 20 La akekaran nap̃a asun amio Pol, ana la sinelan asape naga su re laa amio la wa vena la akilia avis amio naga, \v 21 ana Pol pisa pan la, pisape “Potena pap̃isi, ana in na monar nowasup̃e si neva garu Seria sumo wa. Ana visae Ntewa naga kiena naliganarena visave neimi sina, p̃isi na ve ve piavi re, nowasup̃e si pun amiu e yo nini Episas.” Ana naga taaga mligan si la nene, kus waa pano. \p \v 22 Ana pogos nap̃a naga pimi tol ke sina ga Seria, naga pa ura e pulkumali nap̃a Sisaria, ana naga pa si ma metava Yerusalem. P̃isi na naga pa m̃alivin p̃egas nen li nalelagaena lala, a siraunia, naga pitomi si garo Antiok. Nane, Pol kila make kiena pupia yalena yam lua nene narui. \s1 Pol mial ke sina ga, yam telu narui \p \v 23 Ana Pol pa sum̃a garu Antiok pano-o p̃isi, ana naga mligan si yo nene, naga p̃asup̃e si pa e pulkumali kar ga la punu ga e lepas nae Kalesia nene amio Prisia. Naga pa komli e yo la nene yam tai rui, ana naga pa ke sina ga vena iila li nalologena lala vena aviawa m̃arera la sane. \fig Yalena na telu kiena ne Pol|alt="Paul's third Journey" src="GPS_Paul3-BW_CH20.tif" size="col" ref="18:23" \fig* \s1 Apolos mlologo garu Episas amio Koren \p \v 24 Ana pogos nap̃a Pol pe pimi tol re si Episas poli wa, yere Yu tai pimi e yo nene, naga nae pupia pulkumali nene Aliksantrea. Yaru nene, kiena kia Apolos, naga pe yaru tai nap̃a p̃arina po pap̃isi, nap̃a naga kilia make visena la nap̃a sike e Siriena Wa lala, a naga pe yaru tai nap̃a mlologo po nap̃a po. \v 25 La apian ruru naga e mrapa kiena ne Sup̃e rui, ana naga tam̃an kiena malena wetelu vena naga lologo pona vian ruru yeririna la e suri la e Yesu. Suri la punu ga nap̃a naga pisa pe mesmesu pap̃isi, ana suri ga tai, naga pe mlogeli re poli wa nap̃a apisape yaru la monar ava e nakeena e kia kiena ne Yesu, naga kilia ga nakeena nap̃a Yoane Nakeena naga kila nanua sumo. \v 26 Ana pogos nap̃a naga sum̃a pa mlologo ke loyum̃a e yum̃a na lotuena kiena ne le Yu lala, ana naga pe maraun la re poli, naga pe sitom p̃ele re suri tai poli. Ana pogos tai, Prisila amio Akwila, lalua amloge nap̃a naga mlologo ke sanene, ana lalua amloge kilale sane yaru nene pe kilia ruru re suri lap̃as poli wa e mrapa kiena ne Ntewa, ana lalua ap̃ure naga pa akilapian ruru si e suri la moki. \p \v 27 Ana siraunia, Apolos naga sinenan sape va e yo kiena ne le Kris lala, garu Akaea, ana arueta lala nae Episas la apisa apisape po pap̃isi nap̃a visae naga va sanene, ana la asiri m̃aki tai pa li nalologena lala e lepas nene nap̃a Apolos naga kilia war vano, vena la akekaran nap̃a aurear naga sike amio la. A pogos nap̃a naga pa tol yo nene, naga miila ruru la nap̃a lemamiena kiena ne Ntewa kila la amlelaga rui. \v 28 Naga miila la nap̃a sane e marana ne yeririna lala, naga kipian la pisape sanape nap̃a le Yu lala la akila pal mrapa, komin nap̃a naga kipian la e visena la moki nap̃a sike e Siriena Wa nap̃a la apisa meraravan rui apisape Yesu naga pe Navisaarena kemua lelaga. Ana pogos nap̃a le Yu la amloge kiena vianena la nene, la pe apisa re si suri tai poli. \c 19 \s1 Pol sike sina ga garu Episas \p \v 1 Ana pogos nap̃a Apolos pa sike ma Koren wa, Pol sum̃a mialoro ke e kiena mrapa nap̃a kom ke e lepas nap̃a pa m̃a metava e kunus lala, ana naga mlilu m̃a mrapa nene pano-o naga pimi tol Episas. Ana e yo nene, naga pa m̃alivin narin p̃egas nen li nalelagaena la nap̃a asike ea, \v 2 a pogos tai, naga piun tan la, pisape “?Pogos nap̃a amlelaga e Yesu, amninu Ninuna Wa pimi e amiu e pogos nene, pona pe amninu re poli?” \p Ana la apisatam̃e naga, apisape “?Ana Ninuna Wa ya nene? Imimi pe memlogeli re suri tai sanene poli wa.” \p \v 3 Ana Pol piun ke sina ga tan la, pisape “?Ana pogos nap̃a akee amiu, amiu apisu sane naga nene na kana kinas sanape?” \p Ana la apisatam̃ea, pisape “La akee imimi, imimi mepisu sane sa ke ga e nakeena nene nap̃a Yoane sum̃a kila ke nanua sumo.” \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xt Mat 3:11; Mak 1:4,7,8; Luk 3:4,16; Yoan 1:26,27\x*Ana Pol naga pian ruru la, pisape “Ee, naga nene naga poga ga, ana nakeena nap̃a Yoane naga kila nanua sumo, naga kila pa yaru lala sane kile ga tai nap̃a sane yaru la nene la apilon la rui, ana naga nene na kana kinasa na pe sa re nap̃a amlelaga e Yesu po laa wa. Yoane naga m̃ena ga kilia m̃a suri nene, komin nap̃a naga pimi sumo, a naga sum̃a pisa ke pa yeririna lala, pisape la monar alelaga van nap̃a p̃isi na imi raunia, sane Yesu.” \v 5 A pogos nap̃a le Episas la amloge nap̃a Pol pisayu ruru suri nene pan la, la apisu sane popon la ava si e nakeena, ana la akeela e kia kiena ne Sup̃e Yesu. \v 6 A e pogos nene, Pol pu p̃arila, ana Ninuna Wa pitomi e la, kila la asum̃a apisi ke kome visena tap̃ena lala, a kila m̃ena la asum̃a apisawal ke m̃ena ga visena lap̃asia nap̃a Ntewa mla pan la. \v 7 E kiela narin p̃egas nene, pe la moki re poli, la atol ga lualima taaga pa lua. \p \v 8 Ana Pol na sike garu Episas tol sina ga kupario telu, a pogos punu ga naga pa kila ke lotuena loyum̃a e yum̃a kiena ne le Yu lala, a naga kila ke visena moki pan la. Pogos tai, naga pe sitom p̃ele re poli, naga pisi m̃arera pan la, pogos tai naga peveyu pan la, a pogos tai naga tagin la vena aimi loyum̃a e nasup̃enena kiena ne Ntewa. \v 9 Naga kila m̃a sanene pano-o, ana naga pisu nap̃a peraga, la ape p̃arm̃arera ga, la pe sinelan re nena nap̃a alelaga poli. Ana la p̃asia la asum̃a apisayu kare Mrapa Viu nene pa yaru tap̃ena lala loyum̃a e yum̃a na lotuena nene, ana Pol sum̃alu p̃ere plan si li nalogena lala, la amolue petan le Yu tap̃ena la nene, ana legiena punu ga la apa akila viorena a amlologo pa yaru lala e yum̃a na viorena kiena ne yaru nene Tiranas. \v 10 Naga nene, Pol sum̃a kila m̃a ga sanene pa tol ke sina ga kas lua, ana kila sanene yeririna lala nae lepas keviu nene Esia, le Yu lala amio yaru tap̃ena lala, la punu ga amloge visena kiena ne Sup̃e. \s1 Yaru lap̃asia la amlenpal ga e kia kiena ne Yesu \p \v 11 Ana pogos nap̃a Pol sum̃a miyum̃ae ke sanene garu Episas, Ntewa miyum̃ae e naga, kila kile kerkeviu la moki ve na iilaen yeririna lala. \v 12 Visae narin kulmrae tai, pona kulsota tai, ana yaru la ap̃ar pimi Pol pilivili sumo wa, p̃isi na ap̃ar pano akila tol ga yepena ne li namaiena lala, a kulmrae la nene am̃ene plan kiela maiena lala, pona ninuna viowa la nap̃a asike e la. \p \v 13 Ana e pogos nene, le Yu m̃ena ga lap̃asia amialiali ke yaru lala, la asum̃a am̃ene plan ke ninuna viowa petan la. La nene pe amlelaga re e Sup̃e Yesu poli, ana pogos nap̃a amloge sane Pol miyum̃ae ke sanape, la m̃ena ga asitom asape p̃isi na la akilali nap̃a ayum̃ae e nam̃areraena na kia nene. Ana pogos nap̃a am̃ene plan ninuna viowa, la apisi pania, apisape “Mepisa mesmesun pan ko e kia kiena ne Sup̃e Yesu nap̃a Pol sum̃a mlologon ke ne, pisape ko oure vetan yaru nene.” \p \v 14 Ana e pogos tai, m̃ee m̃ena ga lap̃as sinelan asape akilali ve sanene. La nene, la olua nene la na narina ne p̃arin yar wa kiena ne le Yu nap̃a kiena kia Skeva. \v 15 Ana la nap̃ani apimi amlenwo yaru tai nap̃a ninuna viowa sike e naga, ana la apisi pa ninuna viowa nene vena ligania, ana ninuna viowa nene sinena kar la, pisape “Ee, nekilia m̃a kia nap̃a Yesu, a nemloge ke m̃ena ga kia nap̃a apisape Pol, ana amiu na ai? !In na nemninue amiu nena ga, avisuar amiu!” \v 16 Ana veraga ga, yaru nene pula pimi pula, kila mara amio la su la pano pano-o, taulu la olua nene, kilapel la nap̃a kilapel la pitolwowa make m̃ala kulsota lala. Ana apurmatan yo nene ap̃ar kuruta pap̃isi. \v 17 Ana yeririna la apisayu suri nene pano tol le Yu lala amio m̃ena ga yaru tap̃ena lala, le Episas lala la punu ga amloge, a suri nene kila narui la sinela kurkur towe la sane, a kila narui amieluar kia kiena ne Sup̃e Yesu pa laa sane. \p \v 18 Ana siraunia, la moki nap̃a nanagane la apimi ape li nalelagaena la p̃isi rui, la apimi apisawal apisape la ap̃ar ke kimi, a la apisawal suri la nap̃a la amiyum̃aen ke e purkol. \v 19 A lap̃as nap̃a ape purp̃es nen kimi kemua lelaga, ap̃ar polo suri la nap̃a amiyum̃aen ke amio la apimi lele taaga, sa nap̃a kana tus ne lala, ana e marana ne la nap̃a apisu ke e pogos nene, la akoven make ga pa e kapi. Tusi la nene moki pap̃isi, ana pogos nap̃a asitom̃al kana kilavaru ne la punu ga nap̃a apul la e sumo, ana la apisu sane keviu pap̃isi, taulu tenario na kilavaru moki pap̃isi. \v 20 Ana pogos nap̃a suri la ne sanene pimi p̃arwowo ke yo, la apisu sane nam̃areraena kiena ne Ntewa naga sum̃a miyum̃ae ke m̃arera pap̃isi, a la apisu nap̃a visena kiena ne Sup̃e naga sum̃a kulkululu pano taulu yaru la moki laa narui e yo punu ga. \s1 Veveyuena keviu garu Episas \p \v 21 Ana Pol pisu kilale nap̃a yum̃aena kiena ne Ntewa pa ke metava narui, ana naga mninukilale pisape naga m̃ena ga monar yum̃ae va re laa na wa, vena naga va telivi visuveveli sina ga lepas la nene M̃asitonia amio Akaea, gare Kris, a sirau, p̃isi na naga wasup̃e ke sina ga va Yerusalem. A naga pisaar m̃ena ga e pogos nene, pisape “A siraun nap̃a nowasup̃e neva si Yerusalem, p̃isi na monar neyaloro si neva re laa na wa, monar neva m̃a neva m̃a netol ma Rom.” \v 22 Ana naga pisu sane p̃isi na naga monar su re laa yam ve plas laa sane sumo wa e lepas nae Esia amio kana pupia pulkumali nena nap̃a Episas, ana yaru naiilaen lalua nene, Timote amio Erastas, naga mligan la asumo apa M̃asitonia. \p \v 23 Ana e pogos nene, nap̃a Pol sike gar yo nap̃a Episas wa, ana pupia veveyuena tai molue e lepas na Mrapa Viu kiena ne Yesu. \v 24 Suri nene, kana purp̃esia nap̃a le Episas lala, la apisa apisape kiela ntewa, naga sira tai, kiena kia Atemis, a la amlotun ke kana pupia nono nena e kana pupia yum̃a wa nena. Ana yaru tai nae e yo nene, kiena kia Timitrias, naga p̃ere yaru moki liu apimi amiyum̃ae kiena, nap̃a la asum̃a amiyum̃aen ke narin nono lala na yum̃a m̃ana ne sira ntewa nene, la amiyum̃aen e selpa, a yaru la asum̃a apul ke tania, nap̃a naga amio kiena yeririna lala la asum̃a ap̃ar manene kilavaru e pap̃isi. \p \v 25 Ana sirau, naga pisu yum̃aena nap̃a Pol kila ke ne sum̃a m̃e mom̃ar ke kiena yum̃aena nene narui, ana pogos tai naga pio kiena yeririna la nene, amio yaru tap̃ena la nap̃a la amiyum̃aen ke suri la e selpa, ana pogos nap̃a apimi lele taaga, naga pisi pan la, pisape “A, aulai, amiu akilia m̃a nap̃a sane ita temali ke ga e kieta yum̃aena nene nap̃a ita tesum̃a temiyum̃aen ke suri la e selpa. Yum̃aena ga nene kila na ita tesum̃a top̃ar ke kilavaru lap̃asia. \v 26 Ana nesitom nesape amiu na amloge narui, pona ita lap̃asia tepisu e kilamarata rui, nap̃a yaru suri nap̃a Pol nene naga sum̃a pilon ke sitomena kiena ne yeririna la pa pe tap̃ena. Naga sum̃a kila ke e nini, a sum̃a kila ke m̃ena e lavisin pulkumali punu ga na pupia kieta lepas nini Esia, nap̃a naga sum̃a pian ke yaru lala pisape nono la nap̃a yaru miyum̃aen e limana, la pe ape ntewa re nena poli. \v 27 Ana in na nepisu sane visena kiena ne yaru nene p̃isi na kila kieta yum̃aena vito tano vap̃isi, nap̃a p̃isi na yaru la ve akekaran re si auli suri la nap̃a ita temiyum̃aen ke narui. A metavania, ita temio le Esia lala, amio m̃ena ga yeririna tap̃ena kar ga lala e yomarava nini, ita tesum̃a temlotun ke ntewa wo tanea tai nene nap̃a Atemis, pona yaru nene sinenan pisape kovenlua kare naga yo, pona sinenan pisape kila m̃ana yum̃a wa imi ve suri korena tai yo.” \p \v 28 Ana pogos nap̃a naga p̃alelar kare kiela sitomena la sanene, kila la sinela mimi manene laa narui, ana la asum̃a apiovionia, apisape “!Atemis nae Episas naga po, tepinaia naga taaga-o!” \v 29 Ana la sane am̃arera laa narui, ana la apa akila pupia m̃aagena gar kumali, ana apa atarar Kaias amio Aristakas, yere M̃asitonia lua nap̃a amialoro amio Pol apimi asike e yo nini, ana la apurela, akiriri amio la apa loyum̃a e pupia lelen viorena nae Episas nene, a le Episas m̃ena ga lala apa amio la, apa akokonia yo nene p̃isa. \p \v 30 Ana Pol m̃ena ga sinenan pisape va loyum̃a vena kilali nap̃a visi amio pupia p̃ina nene, ana nalogena nae Episas lala amaraun asape sa p̃isi awem̃arlaea, ana apisalup̃ar naga. \v 31 A yerkawa lap̃as na Lokol Kansel kiena ne le Esia lala, la ape erau ruru po amio Pol, ana la m̃ena ga amligan visena pimi, apiun manene pa Pol vena naga ve va re loyum̃a, akila sanene naga pe pa re si poli. \p \v 32 Ana loyum̃a e yo nene, yeririna lala la akila ke pupia m̃aagena pap̃isi, la moki liu nap̃a apisi veraga, lap̃asia apisi pa sanene, lap̃asia apisi pe tap̃ena, a la moki nap̃a amninue nena ga sane am̃a akila ke viorena na ya wa. \p \v 33 Ana le Yu lala la amaraun asape sa p̃isi yaru la asitom asape la ke nap̃a la ape purp̃es nen veveyuena nene narui, ana la asupon lala yaru tai, kiena kia Aliksanta, naga pa sum̃alu se maran yaru lala vena visli van la vena la ve sinela kar re le Yu lala. Naga kuan limana kila avarurula, ana la am̃ape naga ke tai nap̃a pe yaru na veveyuena narui. \v 34 Ana siraunia, pogos nap̃a la apisu kilale asape naga pe yere Yu ga tai, m̃aagena pe pito re nena tano poli, ana la asum̃a apio manene ke e kia kiena ne kiela ntewa nap̃a sira nene, la asum̃a apiovion ke veraga, apisa apisape “!Kiamimi Atemis imimi le Episas lala naga po pap̃isi-o! !Kiamimi Atemis naga taaga po pap̃isi-e!” Ana la apio m̃a sanene pano-o tol mrae lua pe suri tai. \p \v 35 Ana siraunia, sup̃e kiena ne le Episas la nene sum̃alu se marala, naga kilali nap̃a aimi amalumu sina pano-o p̃isi, ana naga pisa pan la, pisape “Yeririna nae Episas lala, ita punu ga tekilia ruru rui tesape kieta pulkumali nene, naga pe kumali keviu tai, a pe pulkumali wa tai. Ita ke narui nap̃a tesum̃a tepisuar ke yum̃a wa kiena ne pupia kieta ntewa nene, Atemis, a tekilia tesape kieta lelagaena pe lelaga, komin nanua sumo verue ta nene mlai, ana kana pupia kilavaru wa nena mloru ma e peni pitomi, nap̃a pe mloru re e yo tap̃ena la poli, mloru ga e ita rui, ana ita tesum̃a tepisuar ruru m̃a ga. \v 36 Suri la nene tekilia rui tesape lelaga make ga, yaru tap̃ena lala tap̃atete nena ga avisa karea. Ana sanene na, pe pon re tekila manene p̃arita poli, popon tekilali nap̃a tesu ruru ga tesu m̃aga. \v 37 Ana e lepas kien la nene nap̃a amiu ap̃ure la apimi e nini, in na pe nemloge re nap̃a amiu apisa apisape la apa apinaun suri wa tai e yum̃a wa m̃ana ne kieta ntewa poli, pona la apiuelin kiena kia, ana visae ve sanene ita tap̃atete tekila suri tai va lalua nene e yo nini. \p \v 38 “Ana visae yaru na kilaen selpa la nene, sane Timitrias lala, visae la kiela suri na visaen lap̃asia sike ga wa vena avisa van lalua nene, poga ga, kieta kumali la sum̃a ga, a kieta nalip̃ereena la sum̃a ga, ana visae avisu ve sanape, la akilia aurela ava avis van la e kana yo nena. \v 39 Ana visae amiu asitom avisave suri si lap̃as sike ga wa vena ita punu ga tevisuveve sina, poga ga, tekilia tevisuveve ga e kieta viorena si tai. \p \v 40 “Naga nene, komin p̃elaga nap̃a tekila ke nanagane, ita tepa manene laa narui. Pe pe suri re tai nap̃a mesmesun tekilia tekila manene m̃aagena nene vanon poli, pona tekila naveveyuena keviu sanene vanonia, a visae peraga, pona p̃isi na yerkawa kiena ne le Rom lala la p̃isi na akoven ita e yum̃a nakoaena na wa vanon kieta yum̃aena na nanagane.” \p \v 41 Ana pogos nap̃a naga pisa visena nene p̃isi, sitomena kiena ne yeririna lala pimi pa ruru ke sina ga po narui, ana naga kalo visena, naga pisa pan la pisape la akilia aviap̃a ke sina ga. \c 20 \s1 Pol mialiali sina li nalelagaena lala garu M̃asitonia a garu Kris \p \v 1 Ana legiena si lap̃asia, pogos nap̃a pupia m̃aagena nap̃a le Episas la nene akila, pito si tano, Pol naga pio nalelagaena lala apimi lele taaga, ana naga mla visena wo pan la vena asum̃alu m̃arera va laa sane, p̃isi na naga pisi maro pan la, ana mligan la, pa si garu M̃asitonia. \v 2 Ana e yo nene, naga pa mial kome kana lepas ne lala, ana e yo punu ga naga sum̃a miila ke yeririna lala e kiena visena wo lala, ana siraunia, naga pa si metava ma Kris, nap̃a kana pupia pulkumali nena, nap̃a Koren. \v 3 Ana Pol naga sike e yo nene pano-o tol kupario telu, ana p̃isi na naga sum̃a sitom sape kome waa tai nap̃a m̃eke pa rui, wasup̃e sina ga va garu Seria. Ana lavisi nap̃a aure vano, ana visena pimi tol Pol pisape le Yu lala nae e yo nene, la asum̃a akila ke sitomena viowa tai vena akila van ia e pogos nap̃a naga sum̃a m̃eke e mrapa komsusia, ana kila naga pe pa re si e waa nene po laa rui, ana naga mla mrapa piavi tai, naga mial p̃asup̃e si pa telivi garu yo M̃asitonia. \v 4 Ana e pogos nene lap̃as apa amio naga, sane Sopata nae Perea, nap̃a narina Piras, amio Aristakas a Sekantas, lalua nae Tesalonaika, amio Kaias nae Tepe, amio Timote, a amio m̃ena Tikikas a Tropimas, lalua nae Esia. \s1 Pol lala asike garo Troas \p \v 5 Ana lap̃as nene nap̃a asike amio Pol, la asumo apano aporu garu Troas. \v 6 Ana Pol naga sirau pimi, ana inu Luk, nesikol inu sina nemio la garu Pilip̃ae, a imimi mekila P̃ap̃agena Nakanena Tamp̃a e yo nene. Pogos nap̃a p̃ap̃agena nene p̃isi, ana mokus waa, ana mekiriri m̃a pano-o tol legiena lima, p̃isi na imimi mepimi metol yo Troas, la nap̃a apa sumo la asum̃ate imimi ke e nene. Ana imimi punu ga mesike garu Troas tol legiena olua. \p \v 7 Ana e Legiena Wa, pogos nap̃a mrae pito pa tano na p̃a rui, sa nap̃a legiena p̃esia na legiena olua siar narui, imimi mepiora memio nalelagaena lala nae yo nene, imimi memlotu a makawero kilaparavi wa. Ana Pol naga sitom sape imimi meial ke kolulag ga, ana komin nap̃a pe kiamimi viorena maro memio la, ana la akila visena la moki, ana kila Pol m̃ena ga pisi yam piavi, pisi m̃a pano tol yemalo pa ko yepe lilika narui. \v 8 Ana e pogos nene, imimi mesum̃a mepiora ke e lele tai metava e yotop nap̃a na telu, ana yeririna lala ap̃ar kiela kapi vivaga moki pimi, kila yo loyum̃a nene yo pisusun keviu pap̃isi. \p \v 9 Ana yaru m̃ee tai, kiena kia Yutikas, naga tom̃a tano e pulutava na lagi, ana pogos na Pol naga mlologo m̃a pa sanene pano-o, m̃ee nene mloge momalena na mloge momalena. Naga tekavito na tekavito, kila m̃a sanene pano-o, p̃isi na naga momalio ruru nena naapo, ana la amilan ga nap̃a naga mloru e pulutava na lagi nene, naga mloru pito koan vanua e porotano. Yo nene naga mon manene laa metava, ana pogos nap̃a la akiriri apitove, atol naga, ana la apisu nap̃a naga mare pa rui. \v 10 Ana Pol m̃ena pito tano vena visulia, naga pulu pito tano kutarar e limana luwoka, ana naga pisa pan la, pisape “Ve aloge re viowa, ve atagin re naga, nanagane kiena malena p̃asup̃e si pimi e naga rui.” \p \v 11 Ana Pol lala apa sina ga metava, ana la amla Kinanena Wa nene, siraunia la akinana, ana siraun nanene, la asun ke sina ga pano-o yemlagi, ana Pol mligan la pano. \v 12 Ana e lepas na ninis yerm̃ene nene, ap̃ar naga mali ruru sina amio apa um̃a, a la amloge po pap̃isi nap̃a Pol naga kila ruru naga pan la. \s1 Pol lala asike mrapa vena awasup̃e la sina \p \v 13 Ana Pol naga pis pan imimi rui pisa pisape imimi mesumo mokom e waa, imimi meva mesum̃ate naga e pulkumali nene Asos, ana naga sirau imi, naga yali ga kom ura. \v 14 Ana imimi mepano metol garu Asos, ana naga sirau pimi, ana naga miai e waa, ana imimi punu ga mepano metol pulkumali nap̃a Maetilin e narin purvanua tai. \p \v 15 Ana siraunia, imimi mekiriri si e legiena wetelu tai, mekiririn narin purvanua tai, kiena kia Kios, ana siraunia e legiena tap̃ena, metol e narin purvanua nene Samos, ana legiena tap̃ena sina, imimi metol e kumali nae M̃aelitas e purvanua keviu, ana imimi mepa ura e yo nene. \v 16 E pogos nene, imimi mop̃aro ga yo Episas sanene, pe mepa re ura e poli, komin Pol naga pisu pisape pe pon re nap̃a ita tokus pogos ve moki e lepas nae Esia nene poli, komin naga sum̃a sitom ke sape visae imimi mekilia mekila sanene, ana popon moworu garu Yerusalem mesmesun pogos na P̃ap̃agena na Yui Marua. \s1 Pol naga sike garu M̃aelitas, naga pis maro pan nasumonena lala nae Episas \p \v 17 Ana garu M̃aelitas, Pol mligan visena pa garu Episas, naga pisape nasumonena nalotena lala aimi avisuia. \v 18 Ana siraunia la apimi, ana Pol pisa kiena visena maro pan la. Naga pisa sanini, pisape “Amiu, amiu akilia ruru inu rui, nap̃a siar e pogos nap̃a nepimi p̃esan e kieta lepas nini, nap̃a Esia, pimi tol nanagane, nesum̃a nemio amiu pogos piavi pap̃isi rui. Ana akilia ruru m̃ena ga kiau p̃elaga a yum̃aena kiena ne Sup̃e la nap̃a nekila rui. \v 19 Akilia m̃a nap̃a yum̃aena la nene, nekila ke nap̃a kiau sitomena pito ga tano, a nekila ke m̃ena ga amio wamarau, a nekila m̃ena e pogos m̃arera nap̃a le Yu la akila pan inu, nap̃a m̃alivi e kiela sinemimiena lala pan inu. \v 20 Ana akilia ruru m̃ena rui, nap̃a visena punu ga nap̃a mesmesun navisaena, nap̃a kilia iila amiu, visena la nene pe nemawan re nap̃a nevisawal van amiu poli, pona pe nemaraun re nap̃a nevian amiu e poli, nanene e poglis la nap̃a ita tesike e yo metava temio yeririna moki lala, pona e pogos la nap̃a netelivi ke e m̃amiu um̃a lala. \v 21 Ana nepis pan le Yu lala pona nepis pan la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana pe nesitom p̃ele re nap̃a nevisawal van la poli, ana nom̃areran la, nepisawal ruru nena pan la, nesape la punu ga monar avilopu la ava puna Ntewa, la monar alelaga e kieta Sup̃e Yesu Kristo. \p \v 22 “Ana nanagane, nepa ke sina ma Yerusalem, pe nekilia re ya nap̃a le Yu la yoko akila van inu poli e pogos nap̃a noworu e yo nene, ana nemlogelup̃ar e inu nap̃a Ninuna Wa naga sum̃a pure inu ke sanene, ana monar neva ga. \v 23 Ana Ninuna Wa naga sum̃a kila merarava pan inu rui nap̃a e pulkumali punu ga la nap̃a nepa ke ea, ana monar netol pogos m̃arera lala, a yeririna la asum̃ate ke ga vena akoan inu neva e yum̃a nakoaena. ?Sanene nepisu visae neva garu Yerusalem, pona ve sa ke m̃ena ga nene yo? \v 24 \x - \xo 20:24 \xt 2Tim 4:7\x*Ana poga ga nene, komin nap̃a pe nepisu re kiau malena naga pe suri tai poli, pona tasneu, vena monar nesitom manenea, peraga. Ana nesitom ke suri taaga ga, vena nekilia nekiriri m̃aga vano-o netol luas nen kiau yum̃aena nap̃a Sup̃e Yesu mligan sike e lum̃au, nap̃a monar nevisawal Nalologena Wo na nalemamiena kiena ne Ntewa va e yo punu ga. \p \v 25 “Ana nanagane, nekilia m̃ena rui, amiu nap̃a nesum̃a nemiali amiu, nap̃a nemlologon ke navesup̃enena kiena ne Ntewa pan amiu, nekilia nap̃a amiu punu ga tap̃atete si akilia avisu marau pogos tai. \v 26 Visae amiu yaru tai naga pe mla re visena lala kiena ne Ntewa nene e kiena malena poli wa, nap̃a nepisa pan amiu rui, ana yokorena naga va kovio, ana visae naga va kovio, kiena kuruta teke ga e naga, ana pe to re e inu poli, \v 27 komin nap̃a in na nepisawal mrapa pan amiu rui, ana pe nekilawan re sitomena kiena ne Ntewa pan amiu poli. \p \v 28 “Ana amiu li nasumonena lala, komin nap̃a Ninuna Wa pisir plan amiu sa nap̃a yeririna lala navisuarena sipsip lala na nalotena kiena ne Ntewa nene nap̃a naga pul lua e tana ne narina, ana amiu na monar avisuar ruru amiu, a amiu monar avisuar ruru la nene. \v 29 Ee, sineun nevisave nevisa van amiu, pogos nap̃a nevetan amiu pa narui, ana nekilia m̃aga nap̃a yoko lokul tetan lala aimi, akila kare kiamiu sipsip la vap̃isi, akilayon nap̃a am̃enetetain la, ava aveve taaga. \v 30 Ana nekilia nevisa m̃ena ga, nevisave siraunia, ana amiu yerkawa ga lap̃asia, ana asum̃alu, ana avisokan kar ga la ve moki vap̃isi, vena akilayon ga nap̃a asape aurelua nalogena lala ava ataveve la ga. \v 31 Sanene, monar asururuia, a monar avisururuia, a monar asitom̃al nap̃a ayum̃ae m̃arera ve sa nap̃a nekila pogos nap̃a nesike nemio amiu pano-o tol kas wetelu telu, nap̃a pogos punu ga, e legiena a kolemalo, nesum̃a nepian ke yeririna lala, a nepisawal nena visena kiena ne Ntewa pan la, pano-o wamarau kekapili vanon la. \p \v 32 “Ana nanagane, pe su re si e lum̃au poli vena nevisuar amiu, nemligan amiu asike ga e limana ne Ntewa. A nemlen nesape yoko Lologena Wo na lemamiena kiena, naga sum̃a iila amiu, kila amiu asum̃alu m̃arera, a kila nap̃a amiu m̃ena ga, akilia awar navisa ruruena wo lala nap̃a Ntewa naga yokorena war sirau va kiena yeririna wa lala. \p \v 33 “Ana sineun nesape asitom̃al m̃ena ga, pogos nap̃a nesike nemio amiu, nesum̃a nemiyum̃ae korena ga sanene, a pe sineu sun re kiamiu suri wo la nap̃a sane kiamiu kilavaru la poli, pona kiamiu kulmrae lala. \v 34 Ana pe nepisa re nesape avisuar inu e suri la nene poli, ana inu ga nepisuar inu e yum̃aena na lum̃au luwoka nini, a nepisuar m̃ena la nap̃a amiyum̃ae ke amio inu e pogos nene. \v 35 Ana e mrapa nene, a e p̃elaga tap̃ena m̃ena ga lala, nepian amiunia nesape popon ita teyum̃ae m̃arera teiila yaru lala nap̃a yepela malumu, apisu p̃ele narui, komin nap̃a monar tesitom̃al m̃ena ga visena kiena ne Sup̃e Yesu tai, nap̃a naga pisape ‘Visae ko otol kiom̃a nalaena tai, ana ko ologe wonia, ana visae ko ola nalaena tai vano, ana ko ologe wonia va ve keviu laa sane, ana navisa ruruena sike e ko.’” \p \v 36 Ana pogos nap̃a Pol naga pisa visena la nene p̃isi, ana akinai, naga mlen amio la. \v 37 Ana la asiar nap̃a atag narui, ana la atalopan Pol, akulkalil e yepena, amlipalipa naga pano pano-o pap̃isi, \v 38 komin nap̃a la asum̃a asitom ke kiena visena taaga ga nene, nap̃a naga pisape ve avisu re si marana pogos tai. Kiena visena ga nene narui kila la sinela miye naga keviu pap̃isi. Ana siraunia, la amiyal amio naga, ap̃ure naga pitomi si e waa nap̃a imimi mokusia mokomkom ke ea. \c 21 \s1 Luk pisayu nap̃a naga amio Pol lala, apa atol yo Yerusalem \p \v 1 Ana imimi memligan la asike e yo nene M̃aelitas, ana imimi mep̃ere m̃ale, mepa mesmesu ga mepa metol narin purvanua nap̃a Kos, ana imimi momomalio e yo nene. Yemlagi kolulag, ana imimi mepetan ke sina ga yo nene, mepa m̃a mepa m̃a pano-o metol sina purvanua tap̃ena nap̃a Rots, ana imimi momon sina, ana yemlagi kolulag, mep̃ure sina ga, mepa metol pulkumali nene P̃atara e purvanua keviu. \v 2 Ana kiamimi waa nene naga pa tol ga yo nene, ana mepa ura. Ana pogos nap̃a mom̃al si waa tap̃ena tai nap̃a p̃isi na va garu e yo nene Ponisia, ana memiai ea, ap̃ere m̃ale, ana mesike sina ga e kiamimi mrapa. \v 3 Imimi mekirir mepa m̃a sanene e sive keviu nene, va ko yotena ne, pano-o mom̃al pupia purvanua nap̃a Saepras, ana memligan sike ga e kiamimi lepas na p̃am̃eli, ana mepa m̃a sanene mesape meva metol yo nap̃a Seria nap̃a sinemimin mesape meva ea. Waa nene p̃ar ke tegaki la nap̃a sape va ligan e pulkumali nap̃a Taea, ana pogos nap̃a mepa metol yo nene, ana mepa ura ea. \v 4 Ana mepa makale li nalologena lala e yo nene, ana siraunia, mesum̃a memio la pano tol legiena olua. Ana e pogos nene, la apisu nap̃a Ninuna Wa pian la nap̃a p̃isi na va ve sanape e Pol garu Yerusalem, a la apisi pania, sinelan asape avisalup̃aria asape ve va re si tol yo nene. \v 5 Ana Pol mninu e naga, sape monar va ga, ana siraunia, mepa sina e kiamimi mrapa. Ana e pogos nene, yerm̃ene lala a sira lala amio nin sisi lala, amiyal amio imimi, mepa vanua e kiela pulkumali, ana ap̃ere imimi sina mepito garo e kiamimi waa. Ana imimi punu ga mekinai tano e none, ana memlenwo imimi, p̃isi na metalopan la. \v 6 Ana memiai sina e kiamimi waa, ana la ap̃asup̃ela si apa um̃a. \p \v 7 Ana mep̃ure petan yo Taea, mepa metava e pulkumali nap̃a Tolimeas, ana e yo nene ana mepa mepitawe arueta lala, mesike memio la e legiena taaga nene. \v 8 \x - \xo 21:8 \xt Yum̃aena 6:5, 8:5\x*Ana kolulagi, mepetan sina yo nene, ana mepimi metol pulkumali nap̃a Sisaria, mepa ura ana e yo nene, mepa mesike e yum̃a m̃ana yaru na Lologena Wo nene, Pilip, nap̃a naga lala olua tai nap̃a apisiriplan la p̃esania asape la aiila yum̃aena, nane garu Yerusalem. \v 9 Ana Pilip nene, narina na sira la vari asike um̃a, ana la pe atalopa re poli wa, ana la nene, yam moki liu nap̃a Ntewa mla ke visena pan la, ana la apisawal pa yeririna la. \v 10 \x - \xo 21:10 \xt Yum̃aena 11:28\x*Ana mesum̃a memio la legiena lap̃as p̃aro rui, ana navisawalena tai mligan yo Yutea pitomi tano e yo nene, yaru nene naga kiena kia Akap̃as. \v 11 Ana naga pimi pun imimi, sinenan sape kila kile tai va Pol, ana naga mla kulmrae kiena ne Pol tai, ana pavinar e limana amio lana, ana pisawal pisape “Ninuna Wa pisa, pisape ‘Yaru nap̃a naga kiena kulmrae nini, yoko le Yu lala garu Yerusalem, aviar naga ve sanini, a siraunia, akila naga va e limana ne la nap̃a pe ape le Yu re poli, vena akila viowa vania.’” \v 12 Ana pogos nap̃a memloge visena nene, memio la nap̃a asike e nene, metagin Pol, mom̃areran pania mesape naga ve va re si metava m̃a Yerusalem. \p \v 13 Ana Pol pisatam̃e imimi, pisa pisape “Ei, aulai, asum̃a atagi ke sanene, kila nemloge sane sineu sape wororo ga narui. Ana suri punu ga nene poga ga, visae le Yerusalem lala aligan inu e yum̃a nakoaena komin kia kiena ne Sup̃e Yesu, ana naga poga ga, ana visae m̃arera m̃a sanene vano-o nemare, ana nekekara ga.” \p \v 14 Ana metap̃ali nap̃a mepisalup̃ar sanene pano-o, mepisalup̃ar p̃ele ga, ana mepisa ga, mepisape “Poga ga, yoko monar ve sa ga nap̃a Sup̃e naga sinenania.” \p \v 15 Ana mesike sina legiena lap̃as gar Sisaria nene, ana siraunia, mekila ruru ke sina ga kiamimi karo lala, ana mepetan yo nene, memial mepa metava ma Yerusalem. \v 16 Ana li nalologena lap̃as nae Sisaria ataveve imimi m̃ena ga, ana pogos nap̃a mepimi metol yo Yerusalem, ana ap̃ere imimi mepa e yum̃a m̃ana yere Saepras tai, vena mesike memio naga. Ana yaru nene, naga m̃ena pe nalogena p̃es tai nap̃a amlelaga e Yesu sumo, ana naga kiena kia, Nason. \s1 Garu Yerusalem, Pol pa pisu Semes \p \v 17 Ana pogos nap̃a arueta lala apisu nap̃a mepimi metol si yo Yerusalem rui, ana la akekara pap̃isi. \v 18 Ana memono-o, yemlagi kolulagi, imimi memio Pol mepa mem̃alivin Semes, ana li nasumonena tap̃ena m̃ena ga lala na sum̃are nae Yerusalem, la m̃ena asike e pogos nene. \v 19 Ana metalopan la, ana Pol pisi pan la, naga pisawal suri punu ga peve taaga la nap̃a Ntewa kila pa rui m̃alivi e kiena yum̃aena, nanene e la nap̃a pe ape le Yu re poli, nap̃a naga pa telivi ke e kiela yo lala. \p \v 20 Ana pogos nap̃a la amloge visena na suri la nap̃a Pol naga pisawalia, kila sanene la amloge po manene la, la amieluar Ntewa vanonia. Ana e pogos nene, visena la moki m̃ena ga garu Yerusalem kana Pol, ana la akilia m̃a suri nene, ana apisa pa Pol, apisape “Wolai Pol, ko okilia rui nap̃a osape yaru la e nini la sane manu pe suri tai nap̃a la amlelaga mare ga na wa, la nene ape le Yu ga lala, ana sa nap̃a ko okilia, yeririna la ne sanene la akilia asum̃alu m̃arera manene la e kieta navisaluaena marua lala. \v 21 Ana lala amloge pa rui, nap̃a yaru la asum̃a apisayu kare ko ke asape ko opa opiankare ga kieta lus la nap̃a asike gare purvanua tap̃ena lala. La asape ko osum̃a opian ke la nene osape popon aligan rui navisaluaena kiena Mosis amio kala p̃elaga marua ne lala, ana asape osape popon manene m̃ena nap̃a ve akila re si p̃aviu e narila lala. \v 22 ?Ana p̃isi na ita tekila ya narui, komin nap̃a visena la nene kila la sinela kari ko manene pa rui? Ana nanagane, ve ve piavi re, ana p̃isi na monar la aloge m̃ena nap̃a asape ko opimi osike pa e yo nini rui. \v 23 Ana poga ga, p̃isi na ko okila ga ve sa nap̃a p̃isi na mevisa van ko, komin nap̃a mepisu pa mrapa tai rui nap̃a okilia okila nap̃a owe plan kiela sinemimiena nene. P̃isi na monar okila ve sanene: e yo nene, ana imimi yeririna la vari nap̃a nanua sumo, ana la akila navisaarena m̃arera tai pan Ntewa, apisape p̃isi na la avalia suri lap̃asia va tol pogos ve sanene. \v 24 Ana peni, la kiela pogos nap̃a p̃isi na monar ava e Yum̃a Wa m̃ana Ntewa, nap̃a vena la akila suri la e lepas na kiela navisaarena nene, sane leniena lala, amio nalaena naikikena, a suri la ne sanene, nap̃a sane la akilia awe ke sina ga vilula lala. Ana mepisu mesape popon sane ko m̃ena ga ova omio la nene, ova osum̃a omio la e pogos nap̃a la akila suri la nene, ana popon m̃ena ga nap̃a visae suri la punu ga nap̃a la monar aul e pogos nene, ko ga ovisuvevea. Ana visae okila sanene, ana p̃isi na yeririna la avisu asape ko ope yaru tai nap̃a osum̃a okekaran make navisaluaena kiena Mosis amio kana p̃elaga la na wa, ana p̃isi na la akilia asape visena nap̃a amloge, nap̃a pisayu ko, ana pe pe lelaga re poli. \v 25 \x - \xo 21:25 \xt Yum̃aena 15:29\x*Ana e lepas kiena la nap̃a pe ape Yu re poli, nap̃a la amlelaga rui, ita tepisayu pa suri nene nanua rui, ana kieta visena la nene nanua tepisa ne, ana imimi mesiri pa e m̃aki tai pa pan la rui. Imimi mepisawal pan la, mepisape la monar avalia tata la nap̃a li tap̃ena lala akila pa kup̃ap̃aena ea pa kiela nono la rui, a la monar ve akan re kuruta, pona akan tata na suri mali nap̃a kana kuruta pe mlau re poli wa, a yokorena la monar ve akila re p̃elaga viowa, sa nap̃a la atap̃a lau, pona kolau.” \p \v 26 Ana Pol pa kila ga sa nap̃a la apisa, nap̃a e legiena tap̃ena, ana naga p̃ere la vari nap̃ani, ana naga pa kila nalaena naikikena amio la, a naga pa m̃ena ga loyum̃a e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa amio la, vena loge asape p̃isi na kiela navisaarena naga p̃isi na va tol legiena ve via, ana p̃isi na monar la awar kiela nalaena navisaarena la veve taaga nene e legiena ya. Ana apisape visae legiena ve olua warovia, ana p̃isi na la asiar akila suri la nene. \s1 Atarar Pol mon loyum̃a e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa \p \v 27 Ana e pogos nene, le Yu lap̃as asike e Yum̃a Wa m̃ana Ntewa, la nene akom perina e lepas nae Esia la apimi, nanene e yo la nap̃a Pol tetelivi e nanua sumo rui. Ana pogos nap̃a legiena olua navisaarena kiena Pol la nene lavis ga p̃isi, ana le Yu la nap̃a am̃al nap̃a Pol m̃eke loyum̃a e Yum̃a Wa m̃ana Ntewa. Ana la akila pupia m̃aagena, la apa atarar Pol, ana asunyu kare naga pan yeririna lala, \v 28 la apion pan la, apisape “!Ei, amiu le Israel lala, aiila imimi e yaru nene! !Yaru ke nanene narui nap̃a naga sum̃a pa make e yo punu ga, ana naga sum̃a pisa kare ke ita le Yu lala, nap̃a ita yeririna wa kiena ne Ntewa lala, a sum̃a pian kare yeririna la pisape kieta navisaluaena amio kieta Yum̃a Wa nini, la pe ape suri re tai poli. Ana imimi mekilia m̃ena ga mesape naga p̃erevinaun ga yeririna lap̃asia nap̃a la pe ape le Yu re la poli, ana apimi loyum̃a e yo wa na Yum̃a Wa nini. !Yaru nene naga p̃arnena kare manene Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa pap̃isi, popon tekila suri tai vania!” \v 29 \x - \xo 21:29 \xt Yum̃aena 20:4\x*Apisa sanini, apisape Pol p̃ere yaru nap̃a pe pe Yu re poli pimi loyum̃a e yo wa, komin nap̃a apisu Pol vanua e mrapa nap̃a naga mial ke amio Tropimas nap̃a nae Episas, nap̃a naga pe pe Yu re poli, ana am̃ape pona Pol p̃ere naga pa loyum̃a. \p \v 30 Ana la asum̃a akila ke sanene loyum̃a e Yum̃a Wa, ana m̃aagena nene naga pa m̃ena ga p̃ar make yo la e pulkumali nene, ana kila yeririna tap̃ena la akiriri apimi. Apimi ap̃uar kare ga Pol, ana ap̃ere naga pa vanua e Yum̃a Wa nene, ana pogos nap̃a la apa vanua rui, ana li wa la akotava ruru e kana mratava kerkeviu ne lala. \v 31 Ana pogos nap̃a asum̃a ap̃ere Pol pa ke nap̃a asape awem̃aria, ana visena pimi tol yaru keviu kiena li na mara lala nae Rom nap̃a asike garu Yerusalem, pisape pupia mara kapuru ke gare. \v 32 Ana yerkawa nene sum̃alu veraga, pio kiena yeririna lala, amio kiela yaru na mara lala, ana la akiriri apito tano e yo nap̃a asum̃a akila ke pupia m̃aagena nene ea. Ana pogos nap̃a yeririna la apisu apisape yerkawa na mara nene pimi tol yo nene, ana la amligan Pol, la pe asu re si poli. \v 33 Ana yerkawa nene pimi, pisi pan kiena yeririna lala, pisape ava atarar Pol, ana aviar limana tai va e lala yaru tai, limana tap̃ena va e lala yaru tai, aviar e sen. P̃isi na naga piun tan la, pisape “?Ana yaru nene, naga ai? ?A naga kila ya ne pan amiu?” \p \v 34 Ana yeririna la moki nap̃a asum̃a apiovion manenea, lap̃asia apisape sanene, lap̃asia apisape sanene, pa m̃a pa m̃a ga yerkawa nene naga pe mloge kilale re si visena tai e lepas nen ya nap̃a la asum̃a akila ke ne, ana naga pisa pan kiena yeririna lala pisape awere Pol wasup̃e va e kiela kove. \p \v 35 Ana pogos nap̃a asum̃a apa ke e narin mrapa tai, ana mrapa nene ve tokak yokuskusun ga yeririna lala nene nap̃a la asum̃a sinelan ke asape asu si Pol wa. Ana yaru na mara lala ap̃ure ga Pol pano, \v 36 ana p̃egas nen yeririna lala asum̃a asirau apimi, la asum̃a apiovionia, apisape “!Awem̃ar yaru viowa nam̃a! !Awem̃ar ga naga mare!” \p \v 37 Ana la asum̃a apano, ana lavis ga aimi atol mratava nap̃a navaen loyum̃a e lokove kiena ne yeririna na mara la nene, ana Pol piun tan kiela yerkawa, pisape “Awis, ko otam̃an inu neviun suri tai tan ko sumo wa.” \p Ana yerkawa nene milan nap̃a Pol pis kome Krik pania, pisape “!A, ana ko okilia m̃a nap̃a opis kom e Krik! \v 38 ?Visae ve sanene, nesitom nesape ko ope yere Isip nini nap̃a pe yam piavi re poli naga tap̃ali sape kila politik nene, ana naga p̃ere yeririna lala manu vari apa e kiena p̃egas naweena yeririna nene, ana ap̃ure apa atapolou e yo korena. ?Ko na yaru ne na nene, ne?” \p \v 39 Ana Pol pisatam̃ea, pisape “Ei, peraga, in na nepe yere Yu ke tai nini narui, ana in na nekilia nepisin visena nae Krik komin nap̃a in na nae pupia pulkumali nap̃a Tasas, e lepas nap̃a Silisia. Ana in na sineun nesape neviun tan ko, nap̃a ko otam̃an nevisi ke ne va p̃ina moki la nene sumo wa.” \v 40 Ana yerkawa nene tam̃ania, ana Pol sum̃alu su metava, ana kuan limana sape ava ruru la, ana la apimi apa ruru la nenaga pap̃isi. Ana naga pisi pan la, pisi nena ga kome visena kiena ne le Yu lala. \c 22 \s1 Pol pisi pa la nap̃a asape awem̃ar naga mare \p \v 1 Ana Pol pisi pan la, pisape “Wolai lala, amio ata lala, in na sineun nesape atam̃an vena nekilali nap̃a nevisa ruru suri make ga van amiu. Ayagogon ruru inu sumo wa.” \v 2 Ana pogos nap̃a la amloge Pol pisi ke pan la e kiela visena, nap̃a visena nae Epru, la apa ruru la narui, la sinelan asape aloge kiena visena. \p Ana naga pisa, pisape \v 3 \x - \xo 22:3 \xt Yum̃aena 5:34-39\x*“In na yere Yu ga nini, sa ke amiu, a in na nepaeme e pulkumali nap̃a Tasas, e lepas nae Silisia. Ana pogos na nepe sisi ke ga wa, in na nepimi e yo nini, e Yerusalem, in na yaru nap̃a Kameliel naga pian inu, nap̃a akilia ruru naga rui. In na netotano e lana, naga pian ruru inu e navisaluaena punu ga kiena ne kieta yermarua lala, pano pano-o inu towe nepimi nepe navianena tai na navisaluaena nene. A sane amiu nanagane, amiu asitom manene asape akila kia kiena ne Ntewa imi ve keviu, inu m̃ena ga, e pogos la nanua sumo, nekila yum̃aena kiena ne Ntewa amio kiau malena wetelu. \v 4 \x - \xo 22:4 \xt Yum̃aena 8:3, 26:9-11\x*E pogos nene, inu m̃ena ga pe sineun manene re nenaga la nap̃a ataveve ke Mrapa Viu nene poli, nap̃a nesum̃a netetelivi ke sanene nakale ke la nap̃a la asum̃a ataveveia, ana nesum̃a netarar la, a nesum̃a nokoven la ke apa e yum̃a naloge viowaena, yerm̃ene lala amio sira lala. E pogos nene sineun nesape la monar amarmare ga, a sineun nesape kiela Mrapa nene monar p̃isi vilaga. \v 5 Suri nene, akilia aviun tan p̃arin yaru wa amio kiena nasumonena lala na kiena kumali, komin la akilia ruru inu nap̃a nekila sanene. A e pogos nene, la asiri m̃aki lap̃asia, vena kila sa nap̃a nekilia neva nom̃ene yaru na Mrapa Viu la nene e kiela yo lala. \p “Ana e pogos tai, nemla m̃aki tai sanene, ana sineun nesape neto garo tano Tam̃askas vena netarar la nene e yo nene, vena neviar la e sen, ana neligan plan la awasup̃e si aimi e nini vena kieta yerkawa lala la ala nakoaena van la. \p \v 6 “Ana e pogos nene, nemialoro m̃a nepa sane, ana tol kolpae, lavis ga netol Tam̃askas, ana nemilan ga nap̃a pupia yomerarava tai pimi veraga tegoli yo nap̃a nemial ke nepa ea. \v 7 Ana suri nene kila nemloru nepito tano e porotano, a nemloge visena tai, pisape ‘!Sol o, Sol o! ?Komin ya ne ko okila kare inu ke sanene sa nap̃a osum̃a okila ke ne?’ \p \v 8 “Ana nepiun tania, nesape ‘?Ana Sup̃e, ko ko ai?’ \p “Ana nemloge naga pisi ke sina ga pan inu, pisape ‘Yesu nae Nasaret nene, nap̃a ko okila ke piowa pania, nene inu ga ne.’ \v 9 Ana la nap̃a asike varaun inu e pogos nene, la apisu pupia yomerarava nene, ana la pe amloge re pulgona nene nap̃a naga pisi ke pan inu poli. \v 10 A siraunia, nepiun ke sina ga, nesape ‘?Ana Sup̃e, p̃isi na nekila sanape narui?’ \p “A Sup̃e pisa pan inu pisape ‘Ko osum̃alu, oyali ova ga loyum̃a Tam̃askas rui, a p̃isi na yaru tai im̃asu visawal van ko e yum̃aena la nap̃a nemligan ruru p̃isi rui vena p̃isi na oyum̃aenia.’ \v 11 Ana nemloge visena nene, ana pe nepisu re si suri poli, komin pupia yomerarava nene kila kilamarau p̃ala, ana la atarar ga lum̃au, asumon inu e mrapa, mepa meporu Tam̃askas. \p \v 12 “Ana pe yam piavi re nena ga, yaru nae e yo nene tai pimi pisu inu. Naga pe yaru tai nap̃a naga pe yaru kiena ne Ntewa kemua lelaga, a naga mlogear kieta Navisaluaena, a kieta le Yu lala nae e yo nene, la apisu naga sane naga pe yaru wo tanea tai pap̃isi, a kiena kia Ananaias. \v 13 Ana naga pimi sum̃alu su lavisi pun inu, ana pisi pan inu, pisape ‘!Wolai Sol, nanagane, nesape kilamaram̃a imi wo sina!’ Ana e ke ga e pogos nene sa nena nene, ana nekilia nepisu kilale marana ne Ananaias nene. \v 14 Ana naga pisi ke sina ga pan inu, pisape ‘Ntewa Na Mava kiena ne repita lala, naga pisaar ko sumo rui, pisape ko ke narui nap̃a p̃isi na ko okilia kiena nasitomwanena keviu tai, a vena ko ke narui nap̃a ko ovisu kiena Yaru Mesmesu a ologe kiena visena. \v 15 Ntewa pisaar ko p̃isi rui, pisape p̃isi na ko ova ovisawal va yeririna lala e yo make ga, suri make ga la nap̃a opisuia a omloge. \v 16 Ana nanagane ga ne, ita monar tekila suri tai sumo wa. !Monar osum̃alu, monar akee ko e kia kiena ne Yesu, ana kia ga nene kee plan kiom̃a mlamulena viowa lala, oimi oikiki e marana ne Ntewa!’ \p \v 17 “Ana siraunia, in na nep̃asup̃e inu ke sina ga e nini Yerusalem, ana nepa e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, sineun nesape nekila leniena. Ana pogos nap̃a nesum̃a nemlen ke sanene, nemloge sane kiau sitomena pa kovio, \v 18 ana nepisu Sup̃e pisi pan inu, pisape ‘Ovitap̃ili, omolue Yerusalem vilaga, komin la nae e yo nini, visae ko osunyu van la e ya nap̃a inu nekila pan ko, p̃isi na tap̃atete nena ga alelaga e ko.’ \p \v 19 “Ana nepisa pania, nepisape ‘Ana Sup̃e, la akilia ruru inu p̃isi rui, amio ya nap̃a in na nesum̃a nekila p̃esania. La akilia m̃aga asape inu ke ga narui nap̃a nesum̃a netetelivi ke e yum̃a lala nalotena kiena ne imimi le Yu lala, a nesum̃a nepuarar ke la nap̃a amlelaga ke e ko. A la apisu ke rui nap̃a in na nesum̃a nom̃e la nene, a nesum̃a nokotawe la ke e yum̃a nakoaena, ana in na nesitom ke nesape la monar alelaga e inu sa nap̃a nepe lelaga ga. \v 20 \x - \xo 22:20 \xt Yum̃aena 7:58\x*A nanua ne, pogos nap̃a kiom̃a yaru nene Stipen, kana kuruta mlau, la akilia ruru po pap̃isi nap̃a asape in ke nap̃a nesum̃a nemio la e pogos nene narui. Pogos nap̃a la akovem̃aria, in na nemiila la, in na nepisuar ruru m̃ala kulkota lala. !La monar alogenu!’ \v 21 Ana Sup̃e pisa ga pan inu, pisape ‘Omolue e yo nini, sineun nesape neligan ko ova koperina vap̃isi, ovanon la nap̃a pe ape le Yu re poli.’” \p \v 22 Ana pimi tol aora nene, la nap̃a asum̃a amiagogon ke Pol la asum̃a amiagogon ruru ga, ana nanagane, kiela sinemimiena e naga pimi ke sina ga, la apisape “!E, popon awem̃ar ga yaru na piowa lepa ga sanene! !Ita pe sinetan re yaru na sanene naga mali sike e yomarava nini poli!” \v 23 Ana la asum̃a apiovion sanene, a la asum̃a atatanogin Pol e m̃ala kulkota lala, a la asum̃a akoven puluyavi na mrapa pa kar ga e yo punu ga. \v 24 Ana yerkawa kiena ne yaru na kilaen mara lala pisape la aurelua Pol vetan p̃ina nene va loyum̃a e kiela kove, a naga pisape alili re naga wa, la am̃areran naga vena alual li suri ya nap̃a naga kila p̃ina la sinela kari manene naga sanene. \p \v 25 Ana pogos nap̃a la apiar Pol p̃isi, la asape awe narui, ana Pol pisa pa kiela nasumonena tai, pisape “?Sanape, mesmesun ga nap̃a awe yaru tai sanene nap̃a naga sike vatanon navisuarena nae Rom, a nap̃a naga pe pali re kumali yam tai poli wa vena la alip̃ere ruru naga, pona akilia awe ga naga sa ga nene?” \p \v 26 Ana pogos nap̃a nasumonena nap̃ani mloge naviunena kiena ne Pol nene, naga pisape ve awe re si naga wa, ana naga pa pisu kiela yerkawa veraga, pisape “?Ei, p̃isi na ko okila ve sanapen yaru nene narui? Naga sum̃a pisa ke pisape naga sike vatano e navisuarena nae Rom ne.” \p \v 27 Ana yerkawa nene pimi si sape visu Pol, viun tania, visave “!Ei, ko na opisa ruru ke ne! ?Ko na osike vatanon navisuarena nae Rom, pona peraga?” \p Ana Pol pisatam̃ea, pisape “Ee, in na sanene narui.” \p \v 28 Ana yerkawa nene pisa pa Pol, pisape “?Ana ko na sanene na sanape ne? Nap̃a in na sanini, in na nopul pupia kilavaru tai ne.” \p Ana Pol pisa sanini, pisape “Pona ve sanene yo. Ana inu, ata na sa kemua nene rui, ana in na nepaeme, in na sa ke m̃ena ga nene.” \v 29 Ana pogos nap̃a yaru la nap̃a asape awea amloge visena nene, akilia narui asape Pol naga pe yerkawa ta ne sanene. Ana la apur matan veraga, akilia asape tap̃atete si awe naga narui, a yerkawa m̃ena ga nene, nanagane naga m̃ena ga marau li laa narui, komin naga yaru na kilaen mara nae Rom, ana naga kila piowa pa Pol rui nap̃a naga m̃ena ga sike vatanon navisuarena nae Rom. \s1 La ap̃ere Pol pa e pupia kumali kiena ne le Yu lala \p \v 30 Ana kolulagi, yerkawa kiena ne yaru na kilaen mara la nene naga sum̃a sinenan ke na wa sape popon sa kilia ya ne pe purp̃es nen veveyuena nene, ana naga pio yerkawa lala kiena ne yaru wa lala amio nasumonena lala kiena ne le Yu lala, pisape la monar asum̃ate naga gare kiela pupia kumali. Ana naga pisa pisape akila plan sen la e Pol, ana naga p̃ere naga pito garo tano e kumali nene, naga mligan Pol sike likan la. \c 23 \p \v 1 Ana Pol naga tarlua marana pa metava tamaria yerkawa la nene, ana naga pisa pan la, pisape “Wolai lala, e kiau malena wetelu pimi tol p̃ane, e yum̃aena punu ga kiena ne Ntewa nap̃a nekila, in na pe nemloge re suri tai miyur sineu poli, nap̃a pisape in na nekila pe mesmesu re poli. !Peraga rui!” \p \v 2 Ana pogos nap̃a p̃arin yaru wa nene Ananaias naga mloge visena nene, naga sinena kari Pol pap̃isi, a naga pisa pan la nap̃a asike lavisin Pol sape alipa gona. \v 3 \x - \xo 23:3 \xt Mat 23:27,28 \x*Ana Pol pisi towe laa pan naga narui, pisape “!Ei, ko ovisuar ko, yokorena Ntewa wem̃ar ko na wa! Ko ototano ke e yo na kieta navisaluaena, e yo na nalip̃ereen yaru, ana siraunia ko ke ga nap̃a okilaro si navisaluaena nene narui, nap̃a ko opisa osape la alipa inu sanene. Ko ope kulupopos ga na oteke ne.” \p \v 4 Ana la nap̃a asike lavisi apisape “?Ei, ko osape poga ga nap̃a ko opisa kare P̃arin Yaru Wa kiena ne Ntewa sanene, pona peraga?” \p \v 5 Ana Pol pisape “!Ke, lelaga o! Wolai lala, inu nemloge kiena visena, ana pe nekilia re si po laa rui, in na pe nesitom re si nesape naga pe P̃arin Yaru Wa nene poli. Ana sane amiu apisawal ruru pan inu narui, ana nekilia nap̃a nepisa suri pe po re pan poli, komin Visena Wa kiena ne Ntewa naga pisawal ruru rui, pisape pe pe pon re ita tevisi viowa van yerkawa kiena ne kieta yeririna la poli.” \p \v 6-8 \x - \xo 23:6-8 \xt Mat 22:23; Mak 12:18; Luk 20:27; Yum̃aena 26:5; Pilip̃ae 3:5 \x* Ana Pol naga pe kilia re si ya nap̃a yoko naga visa po laa rui, ana naga pisu sane la nap̃a asike loyum̃a e viorena e pogos nene, la p̃asia ape Varasi, a la p̃asia ape Satusi. P̃egas lua nene asum̃a apepeyu pap̃isi, komin Satusi lala apisa ke asape yeririna lala tap̃atete amal si vetan namarena, ana apisa suri la ne sane navisi lala, pona ninuna lala, apisape suri la nene, pe sur ta sa re nene poli, ana Varasi lala amlelaga e suri la nene. Ana Pol kilia narui, yoko visa sanape ne, ana naga pio yerkawa la nene, naga pisape “Wolai lala, in na nomolue ruru nena e lus kiena ne Varasi lala. Arimau lala la ape Varasi, a inu m̃ena nepe Varasi. Ana amio Varasi lala, in na nemlelaga nap̃a nesape pogos nap̃a yaru mare, siraunia, ana yoko naga kilia mali sina. Ana nesitom nesape nesum̃alu nesu vamo e maramiu nanagane komin nap̃a yaru lap̃asia asitom ke asape avis van inu komin kiau nalelagaena nene.” \p Ana visena kiena ne Pol nene kila Varasi la nap̃a asike e nene ana la asiar ke sina ga nap̃a apeveyu amio le Satusi la nap̃a asike ne, kila sanene la punu ga nap̃a asike e viorena nene la amlip̃ere la ke sina ga. \v 9 Akila m̃a sanene pano-o, m̃aagena pimi keviu pap̃isi, a siraunia, navianena lap̃as e lepas na puna ne Varasi lala asum̃alu, apisi m̃arera pap̃isi, apisape “Imimi mepisu sane yaru nene naga poga ga, pe suri re ta nap̃a ita tekilia tevisi van naga vanon poli. ?Ana ane kilia, pona pe lelaga ga nap̃a ninuna wo tai, pona navisi tai naga pisi pan yo?” \p \v 10 Ana sinemimiena nene naga pano keviu laa narui, la asu m̃a asitom ke asape asulania, ana yerkawa kiena ne li na mara lala naga pisu sane piowa laa narui, naga maraun sape sa p̃isi la nene akarkare manene laa Pol, ana naga pitetalia kiena yaru lala apito tano, ap̃erelua Pol petan yeririna lala, ana ap̃ere naga pa si e kiela kove. \p \v 11 Ana siraunia, kolemalo, Pol pisu nap̃a Sup̃e sum̃alu sike ga lavisinia, nap̃a sum̃a pisi pania, pisape “Pol, ve omarau re. Ko opisawal ruru inu pan yaru m̃arera lala nae e nini rui, ana sineun nesape p̃isi na ko monar okila m̃a si sanene yam tai, naga nene garu Rom.” \s1 Le Yu lap̃asia asape akilali nap̃a awem̃ar Pol \p \v 12 Ana kolulag, le Yu lap̃asia apim vinau ga lele taaga, vena avisayu ve sanape nap̃a akilia awem̃ar Pol. Ana pogos nap̃a amal mrapa ta narui, ana la apisaar e kia kiena ne Ntewa nap̃a aligan kinanena amio namunena lala, vano-o tol nap̃a la monar awem̃ar Pol sumo wa. \v 13 Ana la nap̃a apiranar la e visena nene a nap̃a akila navisaarena sanene, la ataulu yaru la lualima yam vari. \p \v 14 Ana siraunia la apano apisu yerkawa kiena ne yaru wa lala, amio nasumonena lala, ana apisawal suri nene pan la. Apisape “Imimi mepisaar m̃arera pan Ntewa rui, nap̃a imimi mevalian kinanena punu ga vano-o tol pogos nap̃a imimi mekilia mowem̃ar yaru nene. \v 15 Ana sinemimin mesape aiila imimi, nap̃a amiu amio la nap̃a e kieta kumali, amiu aligan visena vano van yerkawa kiena ne yaru na mara la nene, avisave naga were si yaru nene vato si garo tano kumali, avisa kotalia ga naga avisave asitom asape avisuveve sina visena la nene. Ana imimi mesum̃ate ga e mrapa, a pogos nap̃a atomi, mowem̃aria, nap̃a naga sike perinan kumali wa.” \p \v 16 Ana siraunia, narina ne vinena Pol tai, naga mlogewal nap̃a asum̃a apisayu ke asape p̃isi na la akila ve sanene ve sanene, ana sisi nap̃ani pa mesmesu ga e kove kiena ne yaru na mara lala, pa pisawal suri nene pa Pol. \v 17 Ana Pol pio yaru na mara la tai, naga pisape “Ei, awis, ko oure yaru viu nene vano visu kiamiu yerkawa, naga kilia ke sur tai nap̃a popon yerkawa nene naga monar loge.” \p \v 18 Ana naga p̃ere mearu kiena ne Pol nene pa puna ne kiela yerkawa, pis pania, pisape “Pol nap̃a sike garo e yum̃a nakoaena, naga pisape noure kiena mearu nene im̃asu visawal suri tai van ko.” \p \v 19 Ana yerkawa nene naga tarar limana ne yaru viu nene, p̃ere yapen ga pa sanene, ana piun tania, pisape “?Ana ko ositom osape ovisa ya ne van inu?” \p \v 20 Ana mearu kiena ne Pol nene pisa plan pania, pisape “Ko opisu ke ne, yerkawa kiena le Yu lala apisirilua kiela sitomena ta rui, nap̃a asape awem̃ar meruou nap̃a, Pol. La apisa rui apisape yoko aligan visena im̃asu van ko, asape la sinelan avisuveve re laa visena la nene e lepas nene wa, ana aviun tan ko vena peni, ana oure si Pol vitove garo e kiela kumali. \v 21 Ana pe pon re nap̃a okila sanene poli, komin nap̃a la asum̃a akila kokan ke ga nene. Apisa ruru rui apisape pogos nap̃a visae asike mraplepa, ato ke garo tano, ana lala lualima yam vari nene awulan amiu, awem̃ar meruou nene. La nene apisaar pa Ntewa rui apisape yoko aligan kinanena amio namunena vano-o avisu nap̃a sane la awem̃ar naga p̃isi, a la nene na asum̃ate amiu ke rui, vena visae otam̃an nap̃a amiu ato si garo tano.” \p \v 22 Ana yerkawa nene, pisa pan mearu kiena ne Pol nene, pisape “Poga, ana nevisa mesmesun van ko, ve ovisawal re si van yaru tai nap̃a ko opimi opisawal suri nene pan inu. Ana potena pap̃isi, ko okilia ova si um̃a narui.” \s1 Amligan Pol pano pan p̃arin sup̃e tai nae Rom garu Sisaria \p \v 23-24 Ana yerkawa kiena ne li na mara la nene naga pio kiena yaru lua, naga pisa sanini, pisape “Suri lala nap̃a e lepas na yaru nene nap̃a Pol, la apimi m̃arera pap̃isi. Nanagane, yoko in na neligan naga va e limana ne kieta p̃arina sup̃e nap̃a Vilikis, nap̃a naga sike garo tano Sisaria. Amiu lua, akila ruru p̃egas tai na kieta yaru na mara lala, vena amiu akirakirava ruru wo e Pol, amiu aure naga vito garo tano. Amiu akilia aure yaru na mara la ve ponotia ve lua, amio la lualima yam olua nap̃a la akus wosi, amio si la tol ponotia ve lua nap̃a la awar pupia kalie na mara lala. Ana akus m̃ena ga wosi kiena ne Pol tai vena naga kilia va totano ea. In na sineun nesape aligan kotap̃a kolemalo, e pogos nap̃a yemalolo rui.” \p \v 25 Ana yerkawa nene siri m̃aki tai vena alarar amio la avano, naga siri sanini, pisape \q1 \v 26 “M̃aki nini, inu Klotias Lisias, nap̃a nesiri pim̃asu pan ko, P̃arin Sup̃e Vilikis, nap̃a ko ope yerkawa nae Rom nap̃a ko opisuar ke kieta pupia lepas nene. \v 27 Inu nekekara keviu nap̃a nevitawe ko sina e m̃aki nini. \q1 Yaru nap̃a ap̃ere pim̃asu pan ko nene, kiena suniena nena sanini: sumo, le Yu lala nae e nini atarar naga, lavisi awem̃aria. Ana siraunia, nemlogewal nap̃a naga sike vatanon kieta navisuarena nae Rom, ana imimi mepato garo tano, ana mep̃erelua naga petan limana ne le Yu la nene. \v 28 Ana sineun nesape nekilia ya nap̃a naga pe miasin suri nene, ana nep̃ere naga pito e kiela kumali keviu. \v 29 E pogos nene, nepisu nap̃a naga pe kila re sur tai nap̃a torokin awem̃ar naga poli, pona ala nakoaena vania, ana nepisu sane la asum̃a apepeyu ke amio naga e ga e lepas na navisaluaena na kiela nalotena ga. \q1 \v 30 Ana siraunia, visena tai pam tol inu, pisape apisayu rui a am̃al mrapa rui vena akilayonli sina vena awem̃aria mare. Ana nepisu sane popon vena nevitetalia naga im̃asu pum̃a vilaga, ana nepisawal m̃ena ga pan la nap̃a sinela kari naga, nesape la monar aim̃asu avisawal suri la nap̃a la asitom ke asape alip̃ere naga vanonia e maram̃a.” \p \v 31 Ana li na mara la akila sa nap̃a kiela yerkawa nene pisa, ana kolemalo la ap̃ure Pol, ana pupia p̃egas nene amligan yo Yerusalem, apano atol yo garu Antipatris. \v 32 Ana kolulag nena, yaru na mara la nap̃a amial ga, la ap̃asup̃e la sina apa ma Yerusalem, ana la nap̃a la akus wosi, lala amio ke Pol na wa, la apito ke sina ga e kiela mrapa, apito garo Sisaria. \p \v 33 Ana pogos nap̃a apimi aporu e yo nene amla m̃aki nene pa p̃arin sup̃e nene narui, a siraunia ap̃ere Pol, apano amligan naga sike e limana. \v 34 Ana p̃arin sup̃e nene pulo m̃aki nap̃ani p̃isi, ana naga piun tan Pol, pisape naga pe yaru nae lepas nape. Ana Pol naga pisape naga pe yaru nae ga yo garo Silisia, \v 35 ana p̃arin sup̃e nene naga pisa sina, pisape “Ana poga ga, ita monar tesum̃ate ga yaru la nap̃a yoko avis van ko, ana pogos nap̃a aimi, ana nouarar visena nemio amiu.” Ana naga pisa pan kiena yaru na mara lala, pisape “Yaru nene naga kilia sike amio ita na wa e yum̃a marua m̃ana ne P̃arin Sup̃e Erot nene, nap̃a ita tesike e nanagane, ana amiu akirawo ruru naga ea.” \c 24 \s1 Le Yu lala la apimin apisape avis va Pol e marana ne Pilikis \p \v 1 Ana Pol sum̃a ga sanene, tol legiena lima p̃arovia, ana siraunia, p̃arin yaru wa nae Yerusalem nap̃a Ananaias pitomi garo tano Sisaria, naga amio nasumonena tap̃ena lala kiena ne le Yu lala, amiowar ke yaru na navisaluaena tai, vena naga visi kiela, kiena kia Tetalas. Ana la nene apa apisu P̃arin Sup̃e Pilikis vena avisawal suri la punu ga nap̃a la sinelan asape avis va Pol vanonia. \v 2 Ana la apio m̃ena ga Pol pimi loyum̃a, ana Pilikis mla pog pa Tetalas vena naga kilia vietava e kiela visena. \p Ana naga pisi pa p̃arin sup̃e nap̃ani, naga pisape “P̃arin Sup̃e Pilikis, imimi mekekara pap̃isi nap̃a mesum̃alu mese maram̃a p̃ane, komin mepisu nap̃a ko osum̃a opisuar ruru imimi po pap̃isi. Siar e pogos nap̃a ko opuarar ke yum̃aena nene, pimi tol nanagane, kiom̃a manmaruaena naga kila sum̃are wo sike e purvanua nini, a ko osum̃a okila ke suri viu la moki vena iilaen yum̃aena e yo nini. \v 3 Sanene, mepisa potena keviu pan ko nap̃a silaga osum̃a okila ke po pan imimi sanene. \v 4 Ana ko, kiom̃a yum̃aena moki, pe pon re mekila kare ko e kiamimi visena la ve moki poli, in na sineun nesape neviun tan ko vena ko owo van imimi, oyagogon kiamimi narin visena tai nap̃a plas laa ga. \p \v 5 “E lepas kiena ne yaru nene, mepisu sane naga pe p̃arkawa towe laa sane. Naga sum̃a telivi ke piora e le Yu lala e purvanua tap̃ena lala, a e yo punu ga nap̃a naga pa ea, ana naga kila ke yaru la apiap̃a a apeveyu. A naga pe nasumonena na p̃egas kiena ne yaru la nap̃ani, nap̃a apisape naga molue garu Nasaret, nap̃a pona naga pe nalotena tap̃ena, pona visae peraga, la asum̃a akila ke ga politik yo. \v 6-7 A pogos nap̃a yaru nene pimi sike garu Yerusalem, naga kila piowa pano pano-o p̃isa, naga sinenan pisape kila kare sur wa na kiamimi Yum̃a Wa nene, ana kila narui mepa metararia. \v 8 Visae ko oviun ga tania, p̃isi na okilia ologe sur la nap̃a imimi mepisa naga pe lelaga nena ga.” \p \v 9 Ana pogos nap̃a naga pisi ke sanene, le Yu tap̃ena lala la asum̃a asisilin p̃arila, la asum̃a apisa ke apisape “Naga ke nene narui, sa ke ga nene, lelaga p̃a.” \s1 Pol pisatam̃e la \p \v 10 Ana siraunia, p̃arin sup̃e nene naga kira pisu Pol, naga mla pog tai pania vena naga kilia la kiena navisatam̃eena. Ana Pol pisape “P̃arin Sup̃e Pilikis, sa nap̃a ko okila m̃a nalip̃ereena pan imimi e purvanua nini e kas moki p̃aro pa rui, in na nekekaran nap̃a nesum̃alu nese maram̃a vena nekila kiau navisatam̃eena. \v 11 Nesape nevisa ga van ko sanini, in na nepa m̃a Yerusalem nanua ga ne. Visae oviun ruru tan yaru lala, p̃isi na olual nap̃a sane in na nepa e yo nene vena neva ga nelen e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, pe tol re legiena lualima taaga pa vari po laa wa. \v 12 A pogos nap̃a nesike e yo nene, pe apisu re nap̃a nekila suri tai poli. In na pe nepepeyu re nemio yaru tai poli, a pe nepisa re pa yaru lala nesape akila suri tai poli. E Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa, pona e yum̃a na leniena lala, pona e pulkumali e nape, ana in na pe nekila re nena suri tai poli. \v 13 A sur la nap̃a apisa mare ga pan ko nanagane, apisape in na nekila sanene sanene, naga nene na visena na kiela p̃egas ga nene, ana la pe apisa re suri tai pan ko poli vena iilaen kiela visena nene, vena kila na ko ovisu sane kiela visena nene na pe lelaga. \p \v 14 “Ana sur taaga ga nekilia netam̃ania, nekilia nevisa van ko nevisave lelaga, in na nekila kemua naga nene. Sur nene, naga sa nap̃a in na nesum̃a netaveve ke Mrapa Viu nene, nap̃a la apisape naga nalotena tap̃ena. Ana naga pe sa re nene poli, komin nap̃a e Mrapa nene, imimi mesum̃a memlotun ke Ntewa taaga ga, naga pe Ntewa kiena ne repimimi marua lala na sumo, a mesum̃a memlelaga ke ga e sur la nap̃a kiamimi navisaluaena pisa, pona nap̃a kiamimi navisawalena lala la asiria. \v 15 Ana taveve suri la nene, in na nep̃asine ga Ntewa, maran taaga sa ke ga nap̃a la m̃ena ga apisu ga naga, asape p̃isi na naga kila yaru la make ga am̃al ke sina ga e marena, naga nene na la nap̃a la amesmesu e marana, a la nap̃a la pe amesmesu re e marana poli. \v 16 Ana komin nap̃a nekilia m̃a nesape p̃isi na Ntewa kila sanene, in na pe nesitom re nena nesape nekila p̃elaga viowa tai sanene poli, ana e pogos punu ga, in na nop̃aryo pap̃isi vena narin suri tai ve yur inu re pogos tai visave in na nekila ke piowa e marana ne Ntewa pona e mara yeririna lala. \p \v 17 \x - \xo 24:17 \xt Yum̃aena 21:17-28\x*“Ana kas lap̃asia p̃aro pa rui, in na nepa nesike e purvanua tap̃ena lala, ana siraunia, nanagane ga ne, in na nep̃asup̃e inu ke sina ga nepimi Yerusalem. Ana yaru nae gare lala, la akuwan nalaena tai vena iilaen kiamimi yeririna lala nae Yerusalem, ana in na nop̃ar nalaena nene nepimi, nep̃ar pan la, a in na sineun nesape neva nekila ke m̃ena ga kup̃ap̃aena lap̃asia e Yum̃a Wa m̃ana ne Ntewa. \v 18 Ana pogos nap̃a nesike e Yum̃a Wa, nekila kup̃ap̃aena na ikikiena rui, ana la nene la apimi apisu inu. E pogos nene, pe yaru tap̃ena re la asike amio inu poli, a pe visena re poli pona m̃aagena re nena poli, peraga, ana siraunia, le Yu lap̃asia nae Esia apimi, ana la ke nene narui nap̃a asiar veveyuena nene. \v 19 Ana la nene nap̃a ape purp̃es nen sur nene, visae la asitom asape in na nekila sur tai piowa, ana popon visae la m̃ena asike amio ita e nini nanagane vena la avisawal li van ko, ana pe nom̃al la re poli. \v 20 Visae peraga, popon oviunli tan yaru tap̃ena la ne asike ne, ovisave pogos nap̃a la ap̃ere inu nepa e kiela kumali, am̃al sane in na nekila ya. ?In na nekila ya ne pe mesmesu re poli, pona nepisa visena ya nap̃a piowa? In na pe nom̃al re poli. \v 21 \x - \xo 24:21 \xt Yum̃aena 23:6\x*Ana visena taaga ga nap̃a nepisa, nepisa sanini, nesape: Inu na nepisu sane sinemiun asape avis van inu p̃ane, komin ga kiau nalelagaena nene, nap̃a pisape pogos nap̃a yaru mare, p̃isi na, naga kilia mali ke sina ga. Nepisa visena nene p̃isi, ana kila la ga asum̃a apeveyu ke sina ga pan la.” \p \v 22 Ana P̃arin Sup̃e Pilikis nene, naga kilia towe m̃a sur moki rui e lepas na Mrapa Viu nene, ana pogos nap̃a naga pisu sane veveyuena nene, le Yu lala amio Pol akila vanon ga sur nena ga la nene, ana naga kalo nena visena, pisape “Poga ga, p̃isi na ita tesum̃a e nini sumo wa. P̃isi na nesum̃ate ke ga yerkawa kiena ne yaru na kilaen mara la nene Lisias vena kom ma Yerusalem vitomi neloge ruru kiena visena nene wa, p̃isi na nela kiau nalip̃ereena van amiu.” \v 23 Ana naga pisa pan kiena yaru na kilaen mara lala, pisape la atarar ga Pol, apisuar naga, ana naga pisape ve akila manene re m̃arera vania, la monar atam̃an naga yaloro m̃aga, a ve avisalup̃ar re kiena erau lala vena aimi ayaliali naga avisuaria. \s1 Pol pisayu Yesu pa Pilikis amio wona \p \v 24 Ana P̃arin Sup̃e Pilikis, naga wona sira re Yu tai, kiena kia Trusila, ana lalua nene la sinelan asape asun re amio Pol wa. Ana legiena lap̃as p̃arovia, ana lalua apimi e yo nap̃a Pol sike ea, ana ap̃ere Pol pimi pula, ana Pol pisi amio lalua, naga pisayu kiena nalelagaena nap̃a e Kristo Yesu. \v 25 Ana Pol mligan visena la moki la sane pan lalua, naga sitom p̃ele la ga, naga pisayu sanape nap̃a yaru monar kila p̃elaga mesmesu, a nap̃a yaru naga monar kawe ruru kiena malena mesmesu, a pisayu m̃ena ga nalip̃ereena kiena ne Ntewa nap̃a p̃isi na imi e Legiena Maro. Ana pogos nap̃a Pilikis mloge visena la nene, naga mloge sane miyur manene kiena sitomena pap̃isi, kila narui naga marau towe laa sane, ana naga pisa pa Pol, pisape “Poga ga, toroki narui. Ko ova si loyum̃a e nene sumo wa, ana visae nelual si kiau pogos tai, p̃isi na neligan si visena vim̃asun ko.” \v 26 Ana pogos nap̃a Pilikis pisa visena nene, naga kiena sitomena viowa m̃ena ga tai tom̃a ga, nap̃a naga sitom ke pisape p̃isi na Pol naga war kilavaru keviu tai vania, vena kilia visa va Pol visave Pol kilia molue sina. Ana kiena sitomena nene kila narui naga mligan luen ga visena panon Pol, a naga sum̃a sun amio naga yam mokliu. \v 27 Ana naga kila m̃a sanene pano-o tol kas lua, ana naga p̃isin kiena yum̃aena nene. Ana naga pe tam̃an re Pol molue si e yo nap̃a apuarar naga sike e poli, komin nap̃a naga sinenan pisape kila le Yu la akekaran naga. A siraunia, yaru tap̃ena tai pimi kus lelena ne Pilikis nene, kiena kia Posias Pestas. \c 25 \s1 Pol pisape Sisa ga naga monar lip̃ere naga \p \v 1 Ana p̃arin sup̃e viu nene Pestas, naga pimi garu Sisaria, pimin vena visuar kiena lepasia nene, ana siraun nap̃a legiena telu ga p̃arovia, ana naga pisu nap̃a naga monar vavini visuveve yo ma metava Yerusalem. \v 2 Ana pogos nap̃a naga pa tol yo nene, ana naga piora amio yerkawa lala kiena ne yaru wa lala, amio yerkawa tap̃ena lala kiena ne le Yu lala, ana apisa kare Pol pania. Ana am̃areran pania, \v 3 apisape visae naga sitom sape kila suri wo tai van la, ana lala sinelan naga ligan Pol wasup̃e sina imi pula, vena la akilia aure naga va kumali avis vania. La apisa sanene, ana la asum̃a asitomwan ke rui asape visae Pol imi, ana la ava asum̃ate naga gare, a vena awem̃ar ga naga mare m̃eke mrapa komsusia. \v 4 Ana Pestas pisape “Poga ga, ana ve ve piavi re inu m̃ena nowasup̃e sina neva garu Sisaria, nap̃a la asum̃a atarar ke yaru nene sike ea. \v 5 Sanene, ana amiu yerkawa lap̃asia, akilia ataveve inu teto garo ne, tevisu ve sanape. Visae yaru nene kila suri lap̃asia nap̃a pe mesmesu re poli, ana tekilia tekila kana visena nena e pogos nene.” \p \v 6 Ana Pestas sike amio la gar Yerusalem pe tol re legiena lualima yam taaga pa vari poli, ana naga pito si garo Sisaria, amio yaru lap̃as nap̃ani. Ana e ga e legiena na siraunia, naga pa totano ke e kiena yo nalip̃ereena, ana naga pisape avano aure Pol imi. \v 7 Ana pogos nap̃a Pol pimi loyum̃a, ana le Yu la nae Yerusalem nap̃a ataveve Pestas apimi, asum̃alu asu, ana asum̃a apisawal ke pupia suri viowa la moki liu nap̃a apisape Pol naga kila, ana kiela visena la nene pe sum̃alu re nena ga. \p \v 8 Ana pogos nap̃a Pol sinenan sape la kiena navisatam̃eena, naga tero plas ga, pisape “In na pe nekila re nena suri tai poli, nap̃a nekilaro navisaluaena kiena le Yu lala, a pe nop̃arnena kare re Yum̃a Wa nae Yerusalem poli, a pe nekilaro re m̃ena ga navisaluaena kiena ne p̃arin sup̃e nae Rom poli, nap̃a Sisa.” \p \v 9 Ana Pestas nene, naga sinenan sape le Yu lala la aloge wo e naga, ana naga sitom sape kilayonli kila ve sa nap̃a la apisa pania, ana piun tan Pol, pisape “?Sanape, pona popon neure ko teva nevisi ga van ko ma kumali nae ma Yerusalem, ana yoko ko osum̃alu sina ga ose marau e yo nene yo?” \p \v 10 Ana Pol pisatam̃ea, pisape “Nanagane, e yo nini, in na nesum̃alu rui nesike e maram̃a, ko yaru nalip̃ereena navisaluaena kiena Sisa nae Rom. Visae suri nakilaena tai van inu, ana yo ke nini narui naga mesmesun ga nap̃a ko okila. ?Ana yoko nevavin si ya ne ma Yerusalem ne? Ko opisu kilale rui nap̃a e lepas kiena ne le Yu lala, ana pe kiela visena tai sum̃alu re nena e inu poli, peraga. \v 11 Ana visae ko opisu nekila suri tai piowa torokin nap̃a monar nemare vanonia, ana poga ga nene, in na pe nekilayonli re nap̃a noure vetan poli. Ana visae la nene, pe kiela visena re si tai nap̃a kilia sum̃alu sum̃a poli, ana pe mesmesu re nena nap̃a ko oiila inu nowasup̃e sina neva e limala vena la akila ya nap̃a la sinelania van inu. Ana nanagane, sa nap̃a nekilia nekila, sane nesike vatanon navisuarena nae Rom, ana nepisa ruru ga pan ko nesape sineun P̃arin Sup̃e Sisa nae Rom, naga ga monar lip̃ere inu.” \p \v 12 Ana visena nene kila Pestas pano pis amio kiena kansel la sumo wa, ana siraunia, pimi sina ana pisape “Ko opisa rui opisape sinom̃an Sisa ga lip̃ere ko. Ana nepisape poga ga, yoko osum̃alu ga ose marana ne p̃arin sup̃e nene narui.” \s1 Pestas sunyu Pol pan sup̃e keviu tap̃ena nene Akrip̃a \p \v 13 Ana siraunia, legiena lap̃asia p̃aro sina, ana sup̃e keviu na yo tap̃ena tai pimi garu Sisaria. Naga kiena kia ne na nene, Akrip̃a Nalua, ana naga pimi amio vinena nap̃a Penis. Lalua amloge nap̃a Pestas siar ga kiena yum̃aena na wa nap̃a pe p̃arin sup̃e nae lepas nene, ana la sinelan asape aimi aialialia. \v 14 Ana la lua asike e yo nene pano-o, ana yam moki nap̃a la asum̃a asun amio Pestas nene, ana legiena tai, ana Pestas sunyu ga lepas na puna ne Pol pan lalua. Naga pisa pan la lua, pisape “In na kiau yaru tai sum̃a e kiau yum̃a nakoaena, nap̃a sike e limana ne Pilikis nanua sumo rui, sumon nap̃a nepimi e nini. \v 15 Ana siraun nap̃a nepimi, ana nepa ma Yerusalem, ana yerkawa kiena ne li wa lala, amio nasumonena tap̃ena kiena le Yu lala, la apimi apisayu yaru nene pan inu, la sinelan asape nevisawal kiena nalip̃ereena tai vania. \v 16 Ana nepisa ruru pan la, nepisape tap̃atete nekila ga sanene, ana monar noure lepas luwoka aimi lele taaga sumo wa, ana la nap̃a akila navisawalena, monar avisawalia e marana yaru nap̃a akila ke navisawalena pania, a monar nela pogos van yaru nene vena naga m̃ena la kiena navisatam̃eena. Nepisa pan la nepisape kiamimi p̃elaga na navisaluaena nae Rom naga sa ke nene narui. \v 17 Sanene, in na nep̃asup̃e sina nepimi e yo nini, ana le Yu lala la akom ma Yerusalem apitomi vena mekila visena. Ana pogos nap̃a nekilia nesape la apimi atol yo nene ko yepekilavi, pe nemla re si pog tai pan la poli, ana kolulag ga, nepa netotano e yo nalip̃ereena, ana nepio yaru nap̃a Pol pimi loyum̃a. \v 18 Ana pogos nap̃a le Yu lala asum̃alun navisawalena suri lala na yaru nene, inu nesitom nom̃ape yoko neloge pupia suri viowa lap̃as nap̃a la apisape naga kila, ana nanene na peraga. \v 19 La apisa ga narin suri lala e ga e lepas na kiela nalotena, nap̃a la asum̃a apepeyun ke amio yaru nene. Naga nene e ga e lepas na kiela p̃elaga marua ga lala, a e lepas na yaru tai, kiena kia Yesu, nap̃a naga mare rui, ana Pol sum̃a pisa ke pisape naga mali sina. \v 20 Ana la apisayu ke suri la nap̃a pe nekilia re nena poli, ana nemninue kare narui nesape am̃a yoko nekila ya ne, ana nepiun tania nepisape visae naga sinenania, wasup̃e si va ga ma Yerusalem, vena la akila ga kiela visena e yo nene. \v 21 Ana siraunia, yaru nene pisape peraga, ve va re sanene, ana naga sum̃alu pisape sinenan pisape P̃arin Sup̃e ga Sisa naga lip̃erea. Naga kiena visena nene kila netarar naga sike e yo nini na wa, vena nelual mrapa tai neila naga va garu Rom, vena Sisa naga visuvevea.” \p \v 22 Ana Akrip̃a pisa pan Pestas, pisape “Ana inu m̃ena sineun pap̃isi nesape neloge re visena kiena ne yaru nene.” \p Ana Pestas pisape “Poga ga, peni ga na amlua asun.” \s1 Pestas p̃ere Pol pimin vena Akrip̃a yagogonia \p \v 23 Ana kolulagi, akila suri punu ga su ruru sike e kiela pupia yum̃a na viorena tai, la akila sane pe pupia suri tai. Ana sup̃e keviu nene Akrip̃a la lua vinena nene Penis, la lua apimi nap̃a amiyowa ruru la rui, ana apimi loyum̃a nap̃a yerkawa kiena li na mara lala amio yerkawa tap̃ena lala la amiyal ke varaun la. Ana la akila suri punu ga pa la lua nene sa nap̃a la akila ke e pogos keviu la ne sanene. La akila m̃a pano-o, ana siraunia, ana Pestas pisape aure Pol imi loyum̃a. \v 24 Ana la ap̃ere pimi, ana Pestas pisi narui, pisape “A P̃arin Sup̃e Akrip̃a, amio yerkawa tap̃ena lala nap̃a tesike e nini p̃ane, nanene yaru ne nanini narui nap̃a le Yu lala la apim apis pan inu vanonia. Garu Yerusalem, a e yo nini, la apimi apiun m̃areran tan inu apisape nelip̃ere naga, asum̃a apisi keviu apisape yaru nene, naga pe pon re si mali va re laa sane poli, la sinelan asape naga monar mare ga vilaga. \v 25 Ana nepisuveve suri nene pano-o, pe nom̃al re sur tai nap̃a torokin naga mare vanon poli. Ana siraunia, yaru nene naga m̃ena piun pisape kieta p̃arina sup̃e keviu nae Rom, naga ga lip̃erea, ana nanagane nesum̃a nepisuveve nesape yoko monar neila naga va ga e limana ne Sisa narui. \v 26 Ana monar nesiri m̃aki tai va amio yaru nene va van kieta p̃arina sup̃e nene, ana pe nekilia ruru re m̃ena nesape am̃a nesiri ya ne te m̃aki nene wa. Nanini narui, nekekara nap̃a nep̃ere naga pim̃asu vena sum̃alu se maram̃a, Sup̃e keviu Akrip̃a, amio amiu yerkawa tap̃ena la nene, vena ita tevisuveve ke sina ga kiena visena la nene, pona amiu akilia aiila inu navisaen ya nap̃a nesiri te m̃aki nini. \v 27 !Pe popon re neligan yaru nene va e pupia nalip̃ereena nene poli, nap̃a pe nepisawal ruru re visena ya nap̃a kila narui nemligan naga pano!” \c 26 \s1 Pol pis e marana P̃arin Sup̃e Akrip̃a \p \v 1 Ana Akrip̃a pisa pa Pol, pisape “Poga ga, nela pog van ko narui vena osunyu ko e lepas na suri la nene.” \p Ana Pol koan limana sanene, ana siar kiena visena narui, vena la navisatam̃eena na suri la nene. \v 2 Ana pisa sanini, pisape “P̃arin Sup̃e Akrip̃a, nepisu sane po pap̃isi nap̃a nekilia nesum̃alu e maram̃a p̃ane, vena netap̃ali nap̃a nela navisatam̃eena lap̃asia e visena la nap̃a le Yu lala akila pan inu. \v 3 Nepisa visena nene komin nap̃a ko ke narui, okilia ruru kieta p̃elaga ita le Yu la rui, a okilia ruru m̃ena suri la nap̃a pogos punu ga kieta yeririna lala asum̃a apepeyun la ke vanon rui, a nap̃a la asum̃a amlip̃ere la ke vanonia. Ana inu nepiun tan ko vena ko ve sinem̃a kar inu re, komin nap̃a yoko kiau suniena naga tawa manene e suri la ne sanene narui, a ve piavi towe m̃ena ga. \p \v 4 “Kiau suniena naga siar sanini, sane inu, nesiar e pogos nap̃a nepe nisisi ke ga wa, nesu luen ga nemio le Yu lala, nanene e kiau yo, ana siraunia, garu m̃ena Yerusalem. Ana lala la akilia ruru kiau p̃elaga lala nanua rui, a akilia m̃a nap̃a pogos nap̃a nepe yaru viu ke ga wa, \v 5 \x - \xo 26:5 \xt Yum̃aena 23:6; Pilip̃ae 3:5\x*ana nesikol inu e p̃egas kiena ne Varasi lala, nap̃a la ke narui nap̃a atarar manene kieta navisaluaena taulu p̃egas tap̃ena lala. Ana visae la m̃ena ga akekaran nap̃a la asum̃alu ase maram̃a, ana yokorena la akilia avisawal li van ko, avisave suri nap̃a nepisa ke ne naga pe lelaga punu ga. \p \v 6 “?Ana komin ya ne la sinela kar inu si sanene? Nanene komin nap̃a nesum̃alu m̃arera nesike e navisaarena tai nap̃a Ntewa naga kila pa repita lala nanua sumo rui, nap̃a pisawal sape naga yoko kila yaru la nap̃a amare amal sina. \v 7 Ana navisaarena nene, kieta lus m̃ena ga la lualima taaga pa lua [12] nene la asum̃a amlen ke ko legiena a kolemalo vena yoko la akilia atolia. !P̃arin sup̃e, opisu ke ne! Sur nene Ntewa naga pisaar pan le Yu la rui, ana le Yu lala sinelan asape avis si van inu komin nemlelaga ea. \v 8 ?Pe nekilia re poli, ana komin ya narui nap̃a yaru la nene asum̃a asitom ke asape Ntewa naga tap̃atete si kilia kila yaru nap̃a mare rui naga mali sina? \p \v 9 \x - \xo 26:9 \xt Yum̃aena 8:3, 22:4,5\x*“Ana pe lelaga, nanua sumo, in m̃ena sa ke ga nene, pe nemlelaga re e suri la nene poli. Na nanua na, in na sineu kar laa la nap̃a amlelaga e Yesu nae Nasaret pap̃isi, a nepisu sane monar nekilali m̃arera vena nekila kia nene vito tano. \v 10 Ana garu Yerusalem, nesum̃a nekila suri moki sanene. Yerkawa kiena ne li wa lala, la atam̃an pan inu, ana nepa nekila nalelagaena wa la nene, la moki nap̃a apa e yum̃a nakoaena, ana pogos nap̃a la amlip̃ere la asape monar la amare, in m̃ena ga nesike loyum̃a ea. \v 11 A nesum̃a netetelivi e yum̃a na leniena lala, pogos punu ga nesum̃a nekila ke piowa pan la, a nesum̃a nekilali la m̃ena ga, nesum̃a nekilayon nap̃a vena la aviuelin kia kiena ne Yesu. Ana nesum̃a nekila m̃a sanene pano-o yepeu pisunun pap̃isi, ana nom̃ene plan la apuretetai apeve taaga e purvanua tap̃ena lala, ana siraunia, nepanon la ke sina ga e kumali la nap̃a la apa asike e la.” \s1 Pol pisayu sanape nap̃a Yesu paemenia \p \v 12 Ana Pol sum̃a sun pano-o, pisape “Ana e pogos tai, nesum̃a nepito ke garo Tam̃askas vena nekila ke sina ve sanene van la nap̃a asike e yo nene. Yerkawa kiena ne yaru wa lala, la amiila inu nepitove, a la amla m̃aki pan inu nap̃a asape nekilia nekila sanene. \v 13 Ana mesum̃a memial ke mepato garo tano, ana kolpae ga, nepisu pupia yomerarava tai metava ma e peni, nap̃a tego taulu mrae, ana yomerarava nene tegoli nena yo nap̃a mesike ea. \v 14 Ana yomerarava nene naga merarava keviu sanene narui, naga kila imimi mekekapil mepito tano e porotano, ana siraunia, nemloge pulgon yar tai, pis pan inu pis ga kome visena nae Epru, naga pisape ‘!Sol o, Sol o! ?Komin ya ne ko osum̃a okila kare inu ke sanene sa nap̃a ko osum̃a okila ke ne? Ko osum̃a lam̃a te p̃ataun inu ke sanene, ana kila lam̃a mlaea p̃isa.’ \fig Pupia yomerarava kiena Yesu tegoli Sol|alt="Paul'sConversion-2" src="45_Acts26.12-15_Paul'sConversion_2.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="26:12-15" \fig* \p \v 15 “Ana nepiunia, nepisape ‘?Ana Sup̃e, ko a nene?’ \p “Ana Sup̃e pis ke sina ga pan inu, pisape ‘Yesu nap̃a ko osum̃a okila ke piowa pania, nane in ne nanini narui. \v 16 Ana osum̃alu sina, komin nap̃a yoko oyum̃ae kiau. In na nem̃alivin ko sanene komin suri nena nene narui. P̃ane opisu kilale inu sane ovisave in na ai, a siraunia, yoko ovisu inu nesum̃a nem̃alivin ko e suri la ve moki e legiena lala nap̃a pimi ke sirau. Suri la nap̃a nepian kon ke ne, naga ke narui nap̃a ovano ovisawal van yeririna lala. \v 17 Ana yoko ovanon ovisawal va le Yu lala, a va m̃ena yaru tap̃ena la nap̃a pe ape le Yu re poli, ana p̃isi na ovisu nap̃a la nene, yoko akila viowa van ko, ana ve sinem̃a pepe re, yoko nem̃alivin ko e pogos la ne sa nene, vena netamalia ko. \p “‘Nanene narui, nevitetalia ko ovanon la nene, \v 18 vena ovikepa kilamarala, vena ovilon la amolue vetan yemalolo nap̃a la asike ea, aim e yomerarava, a vena aligan m̃areraena kiena ne Yermare sike na, aim ga puna Ntewa. Ana pogos nap̃a aviawa ga e inu sanene, ana yoko Ntewa viewo kiela mlamulena viowa lala, a yoko naga sikol la e p̃egas nen kiena li wa lala.’” \s1 Pol pisayu kiena yum̃aena \p \v 19 Ana Pol pis ke na wa, pisape “Naga narui, Sup̃e Akrip̃a, pogos nap̃a nepisu pupia suri nap̃a molue ma e peni pitomi e inu, in na tap̃atete si nekila sur tai narui, ana nemlogear ga visena kiena ne Sup̃e narui. \v 20 \x - \xo 26:20 \xt Yum̃aena 9:20,28,29\x*Ana nepa Tam̃askas sumo, nemlologon pa yeririna lala, nepisape monar avilopu la ava puna Ntewa, a kiela malena monar awo make nena ga, torokin navilopuena nene. Ana siraunia, nepa ke sina ga ma Yerusalem, nemlologon ke sina ga sanene pan la, siraunia nepa nekila sanene e kumali tap̃ena lala e lepas nae Yutea, a siraunia, nepa kar ga e yo kiena ne la nap̃a pe ape Yu re poli, nemla ke ga visena maran taaga sanene pan la. \v 21 Ana komin ga kiau yum̃aena nene narui, kila le Yu lala apimi atarar inu loyum̃a e Yum̃a Wa M̃ana ne Ntewa, ana la sinelan asape awem̃ar inunia. \p \v 22 “Ana pimi tol p̃ane, naiilaena ga nap̃a pimi kome Ntewa naga sum̃a amio inu silaga, a nanagane nekilia nesum̃alu nese maramiu amiu yerkawa lala, a amiu li tap̃ena m̃ena ga lala, a in na kiau pulmas nini nap̃a nekilia nevis van amiu. Ya nap̃a Mosis amio navisawalena lala apisa nanua nanua sumo rui, la apisape yoko ve sanene ve sanene, ana suri ga nene, nane nesum̃a nepisawal ke pan amiu nanagane. \v 23 \x - \xo 26:23 \xt 1Kor 15:20\x*Naga nene naga sanini, nap̃a Navisaarena, pogos nap̃a naga imi m̃alivi, ana yeririna lala monar akila viowa vania, ana siraunia, yoko naga ve yaru nap̃a naga mal p̃esania petan marena. A kiena nasum̃alena si nene petan marena, ana suri ne nanene narui ve mrapa nawaren yomerarava na tamaliaena imi tegoli yeririna la punu ga, Yu lala, a la nap̃a pe ape le Yu re poli.” \s1 Pol sinenan sape monar alelaga e Yesu sane naga \p \v 24 Ana pogos nap̃a Pol sum̃a mla ke kiena navisatam̃eena sanene, Pestas sum̃alu tero kiena visena lala, naga pisi keviu, pisape “!Pol, ko ope wowe ga nene! Ko sinom̃an osape ove manmarua e nakiliaena tap̃ena lala, ana kila p̃arum̃a pano-o pe wowe ga narui.” \p \v 25 Ana Pol pisape “Nepatanon ko, P̃arin Sup̃e Pestas, ana in na monar nevisa van ko, in na p̃aruu poga ga. Kiau visena la nap̃a nesum̃a nepisawal ke e yo nini, la ape purp̃es nen nalelagaena nap̃a ape lelaga pap̃isi. \v 26 Suri la nap̃a nesum̃a nesunyu ke ne, nekilia ruru nesape Sup̃e Akrip̃a naga kilia ruru rui, la apimi atol kiena navisuena rui, nanene narui kila pe nemaraun re nap̃a nevisawal e marana poli. Suri la nene, pe apimi am̃alivi re ga e narin yo ta nap̃a yaru la pe akilia re poli, peraga, yeririna la punu ga akilia rui, asum̃a apisayu pap̃isi. \v 27 ?Ana Sup̃e Akrip̃a, ya nap̃a pe kiom̃a sitomena lelaga e suri la nene? ?Nepisu sane ko m̃ena ga omlelaga e visena kiena ne navisawalena lala nanua sumo, ne?” \p \v 28 Ana Akrip̃a pisa pa Pol, pisape “!E, peraga, peraga! ?Pona opis yam plas ga nene, osape okilia oure inu m̃ena neim̃asu neve yeririna kiena ne Kristo, ne?” \p \v 29 Ana Pol pisatam̃ea, pisape “E, nemninue ga, pona nevis ve plas ga pona nevis ve piavi, ana suri taaga ga nemlen nesape Ntewa kila p̃ane, sineun nesape ko, omio yaru tap̃ena la nene, nap̃a asu m̃a amiyagogon ke kiau visena, sineun nesape aimi ave sa ga inu. Pe nepisa re nesape awar sen la nene ve sa nap̃a nop̃ar ke poli, ana nepisape popon aimi ave sa ga inu, nap̃a nemla Yesu Kristo e kiau malena, nepimi nepe yaru viu e naga.” \p \v 30 Ana P̃arin Sup̃e Akrip̃a kalo visena e nene, ana naga, amio Pestas, amio Penis, amio yerkawa tap̃ena lala nap̃a la ateke tano ma metava amio la, la nene asusum̃alu, apava si vanua. \v 31 Ana pogos nap̃a apava vanua rui, asum̃a apisayu ke pan la, apisape “Yaru nene naga pe kila re nena suri tai piowa poli, nap̃a torokin naga mare pona war nakoaena nena vanonia.” \p \v 32 Ana Akrip̃a pisa pa Pestas, pisape “Visae yaru nene ve visa re visvae Sisa ga lip̃erea, vera naga kilia molue ga va vanua sanene rui.” \c 27 \s1 Ap̃ere Pol amligan yo Sisaria vena ava garu Rom \p \v 1 Ana e pogos nene, in Luk, in m̃ena nesike nemio Pol garu Sisaria, ana nepisape in m̃ena ga yoko neva nemio naga garu Rom. Ana pogos nap̃a yerkawa lala apisu sane meva narui, ana ap̃ere plan Pol amio yaru tap̃ena lap̃asia nap̃a asike loyum̃a e yum̃a nakoaena, amligan la apa e limana ne yerkawa na mara tai. Yaru nene, kiena kia Sulias, a naga pe nasumonena na p̃egas na li na mara la nene nap̃a apio asape “P̃egas kiena ne Okastas.” \v 2 Ana naga p̃ere imimi mepano, mepito garo losi, ana am̃al waa tai nae Atramitiam, ana memiai meta ea. Ana e pogos nene, Aristakas nene nae Tesalonaika e lepas nae M̃asitonia, memio m̃ena ga naga. Ana mokus waa nene mepano, nap̃a kiena mrapa nena naga pano kome lowe lala e lepas nae Esia. \fig Yalena kiena Pol nap̃a pa Rom|alt="Paul's Journey to Rome" src="GPS_Paul4-BW_CH27.tif" size="col" ref="27:2" \fig* \p \v 3 Ana kolulag, mepimi metol yo Saeton, ana e yo nene, Sulias naga kila po pap̃isi pa Pol, naga tam̃an naga pa ura vena visu kiena erau lala, a naga tam̃an nap̃a amiila Pol e suri lap̃asia e kiena mrapa. \v 4 Ana memligan si yo nene, mekiriri m̃a e sive pano-o, ana makawe lagi e pogos nene, kila sane pogos nap̃a metol purvanua nae Saepras, ana mepa mokom varaun lepas p̃asia, lepas navano. \v 5 Ana mokusro pupia sive nene nap̃a va ko yotena narui vanua e lepas nen yo lua nene Silisia amio yo Pampilia, ana mekiriri mepimi metol kumali nae M̃aera, e lepas nae Laesia. \v 6 Ana waa nene naga mligan imimi e yo nene, ana yaru na mara nene Sulias naga pano kale mrapa tap̃ena. Ana naga mali waa tai nae Aliksantrea nap̃a naga sum̃a pa ke e purvanua nap̃a mesitom ke mesape mevanea, Italia, ana naga miila imimi mepa mesike e waa nene narui. \p \v 7 Ana mepa sina metava e sive, ana lagi piowa ga, kila mekiriri malumu ga pano-o legiena la lap̃asia, ana mop̃ar yo pap̃isi, mepilolou m̃a m̃ale sanene pano tol kunus nae Nitas, ana lagi monwo ruru imimi nenaga narui. Ana mepilon imimi, mekirilologia kunus tap̃ena nae Salmone e purvanua nap̃a Krit, ana mepa varaunia e lepas na sive malumu. \v 8 Imimi mokom ga lavisin purvanua nene, mesum̃a mekeveve m̃a mepano, ana lagi m̃e kare imimi ke na wa, ana mepa m̃a pano-o metol lowe tai nap̃a apio asape “Lowe Tanea,” lavisin kumali nap̃a Lasea. \p \v 9 Ana mesu towe la e yo nene yam plas ga, ana la apisu sane piowa ga narui, komin nap̃a lagi kila ke sanene pan imimi, ana mesike mrapa yam piavi laa rui, ana mrapa piavi ke ga wa, a nanagane, pogos na lagi amio pupia miava narui. Sila ga la apisape pog piowa nene siar e kupario na P̃ap̃agena na Naviewoena, ana p̃ap̃agena nene p̃aro pa rui. Ana Pol mloge piowagan suri nene, naga pisa ruru pan la, pisape \v 10 “Yerkawa lala, in na nemninulup̃ar nap̃a visae tevano, ana viowa vap̃isi, yoko suri la punu ga akilia akokovio. Nepisu sa nap̃a yoko waa nene naga kilia talilu ga warar kana tegaki lala, a ita m̃ena ga, kieta malena lala akilia akokovio e sive.” \p \v 11 Ana yaru na mara nene naga pe miyagogon re Pol poli, ana naga miyagogon ga yaru nap̃a kus ke waa, amio yaru nap̃a naga kiena waa nene. Ana lalua apisape “Peraga, woga ga ne, yoko teva ga, \v 12 komin nap̃a tap̃atete tekilia tesike e yo nini vano-o tetol ke sina ga pog wo.” Ana apisayuia, la moki nap̃a apisu asape popon meligan si yo nene, moureli ga mevano metol lowe tap̃ena tai kiena kia Pinikis, e purvanua m̃a nena nene, nap̃a la apisu asape e nene narui popon mesike ea, tol pogos nap̃a yoko pupia lagi na miava nene p̃isi. \s1 Pupia lagi miyusesa kare la apano \p \v 13 Ana pogos nap̃a apisu lagi pilonia, ana lagi marua naga molue towe narui, apisu apisape po narui, ana asitom asape lagi ke nene narui naga yu imimi meva e lowe nap̃a mesitom ke mesape meva ea. Ana ap̃ere kilavaru pam metava, ana mep̃ure mepano, mekeveve ga yo ura. \v 14 Ana pe yam piavi re poli, memilan ga pupia lagi ura tai molue pimi miyu imimi. \v 15 Lagi nene miyui keviu sanene, ana tap̃atete si mekilia moure nap̃a mokus lagi nene, ana apilon ga waa narui, ana atam̃an ga lagi nene supon imimi ga mepa yotena, ana lagi nene miyusesa imimi sanene mepano. \v 16 Ana mekiriri mepano, metapolou towe la sane e narin purvanua tai, kiena kia Kaota, ana e yo nene memiyum̃aen kana narin wa nene pano-o, ana ap̃urelua pam metava. \v 17 Ana la amaraun apisape sa p̃isi waa nene wurorowaia, ana ap̃ere pupia kilika lala akom va tanon waa, ana apiar ruruia vena tarar ruruia. \fig Ap̃ere kilavaru pam metava, mep̃ure mepano|alt="Anchor & Ship" src="45_Acts27.13_Anchor&Ship.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="27:13" \fig* \p Ana apisu nap̃a lagi mom̃a miyusesa kare imimi mepa ke na wa, ana amaraun asape asum̃a apa ke lavisin piam̃e lala nae Saetis narui, lavisin yo Lipia, ana ap̃ere si m̃ale. Ana lagi miyusesa kare imimi sanene mepano metaulu yo nene, ana yemalo, ana mekirir malo ga mepano. \p \v 18 Ana kolulagi, ana lagi m̃arera ke na wa, a sive mom̃a kokovenkare imimi, ana la asiar nap̃a akoven plan tegaki pito e sive. \v 19 Ana legiena tap̃ena sina, yo piowa ke ga wa, ana apano amlup̃ar plan kilika lala a m̃ale lala a suri la ne sanene, akoan m̃ena apito e sive. \v 20 Sa m̃a ke sina ga nene tol legiena moki, nap̃a sinapane naga malo ga m̃eke na, pe mepisu re verue la poli, a pe mepisu re maran mrae poli. Mepisu sane mesike loyum̃a e lagi tai nene nap̃a pe yaru tai sitom re si sape yoko memal poli. \p \v 21 Ana yaru na waa lala pe akinana re poli legiena moki rui, amloge piowa keviu pap̃isi, ana Pol pimi pisu la, pisa pan la, pisape “Suwala, visae ayagogon ruru inu ga nanua rui, e pogos nap̃a ita tesike garu Krit wa, ana yoko pupia loge viowaena a pupia nakilaluen suri la nene tap̃atete imi tol ita. \v 22 Ana nanagane, yoko nevisa si suri tai van amiu, vena akilia aloge si wonia. Nepisawal pan amiu, nesape yoko kieta waa nene naga talilu na wa, ana tap̃atete ita yaru tai kovio. \v 23 Nekilia suri nene komin na kolemalo, kiau Ntewa nap̃a nemlen ke pania, nepisu nap̃a naga mligan kiena navisi tai pitomi m̃alivin inu. Navisi nene pimi sum̃alu sike lavisin inu, \v 24 ana naga pisape ‘Pol, ve omarau re. Ana monar ovano-o oworu garu Rom, monar osum̃alu ose marana ne Sisa na wa, ana nekilia nevisawal van ko sanini, malena kiena ne la nap̃a asike e waa nene amio ko, Ntewa naga sitom sape tam̃an ga van ko sape yoko amal ga, tap̃atete tai kovio.’ \v 25 Na nene narui, ve aloge re si viowa, in na nep̃asine manene Ntewa pap̃isi nesape yoko ve sa ga nap̃a kiena navisi nene pisawal pan inu. \v 26 Ana suri taaga ga, yoko monar tokus kieta waa vano teyalar ga yo ura e narin purvanua tai.” \s1 La apim lavisin purvanua tai \p \v 27 Ana lagi nene naga sum̃a miyusesa kare imimi mepa ke ga wa, tol wik lua narui nap̃a mesum̃a mekirir ke e pupia sive nae Metiterenian nene. Ana kolemalo pogos tai, yaru na waa la nene apisu kilale sane mesum̃a mepimi ke lavisin purvanua tai ko yo tai. \v 28 Ana amligan kilika pito tano, la apulo merorol na sive nene pano-o tol meta lualima yam vari, siraunia, asu laa yam plas ga, ana akila sina, apulo asape meta lualima yam telu. \v 29 Ana amaraun asape sa p̃isi mekirir m̃a sanene mevane lawe pupia kilavaru lap̃asia pona ya, ana akoan kilavaru vari nap̃a sike varau e p̃eren waa, ana asum̃a amlen ke asape vena kilavaru lala nene monar atarar imimi, a vena yelagi imi vilaga. \p \v 30 Ana yaru na waa lala apisayuia, apisape yoko avisa kotalia imimi ke sina ga lap̃asia, ana yoko la akilayon nap̃a akus kana narin waa nene ana aure akom ea ava ura. Ana apisa kotalia imimi, apisape “Oe, yoko mokusli kilavaru nene va gare sumo wa, vena metap̃ali nap̃a uarar kieta purgon waa.” Ana asum̃a amligan narin waa pito tano e sive. \p \v 31 Ana Pol pisu kilalea, ana pis pan yaru na mara lala, pisape “Visae asitom asape amali, monar avisalup̃ar la nene asum̃a ga amio ita e waa nini.” \v 32 Ana yaru na mara la nene amloge, asum̃alu veraga apano ateroro kilika na narin waa nene, ana lagi miyulua ga tan waa, korur mian pano. \p \v 33 Ana lavisi yemlagi merarava, ana Pol sitom pisape monar akan suri tai, ana naga pisa pan la, pisape “Ei, pimi tol p̃ane, ana wik lua narui nap̃a tesike e pogos piowa nene, pe tekinana ruru re poli. \v 34 Ana popon p̃ane na tekinana ruru sina, vena yepeta lala akilia aimi m̃arera sina, ana sanene yoko tekilia temali. Sa nap̃a nepisa rui, ana yoko tap̃atete narin vilp̃arita tai kovio, ana yoko ita punu towoga ga.” \p \v 35 Ana siraun nap̃a pisayu suri nene p̃isi, pano mla kilaparavi tai, ana mlen e marala, pisa potena pan Ntewa vanonia, ana kawewowaia, sum̃a kania. \v 36 Ana pogos nap̃a lala tap̃ena apisu nap̃a Pol sum̃a kinana ke sanene, la m̃ena ga amlelaga asape pe lelaga kemua, yoko lala awoga ga ne, ana la m̃ena ga akekaran asape akinana sina, ana akinana. \v 37 Ana imimi punu ga nap̃a mesike e waa nene, metol ponotia lua lualima yam olua pa orai. \v 38 Ana pogos nap̃a la punu ga akinana p̃isi, apisu asape popon akila waa melala va laa sane, ana ap̃ar plan mras nen wit la nene nap̃a sane kamimi kinanena, akoakoan plan pito e sive. \s1 Waa pa tawa m̃eke ga yotena, ana akulkul ga apa ura \p \v 39 Ana pogos nap̃a yemlagi narui, ana mepisu m̃a yo ura lavis ga rui, ana pe mekilia re yo nene poli. Ana apisu pululus tai nap̃a pe lowe m̃eke ea, ana ura e yo nene none tanea m̃eke ea, ana apisayuia, apisape yoko la akilayonli nap̃a vena akila kiamimi waa kiriri va ura ea. \v 40 Ana ate plan kilika na kilavaru lala, amligan la asike e sive, a amlup̃ar plan kilika la nap̃a apiar ke p̃eligas nen waa, ana ap̃ere narin m̃ale nap̃a teke e purgon waa, vena lagi yu imimi meva meialar none. \p \v 41 Mesum̃a mekirir m̃a mepano-o, memilan ga, nap̃a waa mialarlae pupia none tai nap̃a koruru p̃erepoloia sike lele taaga tanon sive. Purgon waa mialarlae none nene, ana tawa ruru nenaga m̃arera m̃eke ea, pe kululu re si po laa rui. Ana pupia sive lala asusum̃alu ap̃anwowola apimi asusu p̃eren waa nene, asuwowaia. \p \v 42 Ana yaru na mara lala asum̃a apisayu rui, asape visae suri tai sanene, ana awe mom̃ar ga yaru na yum̃a nakoaena la nap̃a asum̃a akirawo la ke na, visae peraga, pona lap̃asia akilayonli nap̃a awula ato tano e sive, vena akulu ava ura, aure. \v 43 Ana kiela yerkawa pisalup̃ar la, pisape ve akila re, komin nap̃a naga sitom ke sape Pol naga monar mali ga. Ana naga pisa ga pan imimi punu ga, pisape “Poga ga, ita nap̃a tekilia tokulu, tesumo, towula ga e sive, ana teyenli ura. \v 44 Ana ita nap̃a temiye p̃ele ga, ana tokus kulutaki, pona ya nap̃a tekilia telual e waa, vena tokusia tokulu, ana ita sirau tevano.” Ana e ga e mrapa nene, imimi punu ga mepano-o mepa ura e yo nene, nap̃a imimi punu ga memali po ga, pe imimi yaru tai kovio re poli. \c 28 \s1 Pol lala la asike e purvanua nap̃a Molta \p \v 1 Ana pogos nap̃a imimi punu ga mepimi mesu ruru ke pa ura rui, yeririna lala nae e yo nene apimi apisu imimi, ana apisa ga pan imimi na wa apisape yo nini naga pe purvanua tai, kiena kia Molta. \v 2 Ana akila po manene laa pan imimi, la sinela po pan imimi pap̃isi. E pogos nene, yua powo m̃a ga, ana la apisu nap̃a imimi memloge miava tol imimi pap̃isi, ana la apirani kapi, apisuar ruru imimi sanene. \v 3 Ana Pol pa p̃ar lukilar na yato tai, pisape kuan va e kapi, ana pogos nap̃a kuan pa e kapi, narin lom̃ara tai talinar naga teke likan yato la nene, pogos nap̃a mloge kapi mlege, ana molue e lukilar na yato nene, talinar naga e limana ne Pol, karia. \v 4 Ana pogos nap̃a yaru nae e yo nene lala apisu lom̃ara nene na kilam̃aren yaru telan teke e limana ne Pol sanene, la apisamumun ga pan la, apisape “!Ovisu yaru na yum̃a naloge viowaena nene, pona naga pe yaru tai nap̃a m̃e mom̃ar ga yaru la moki yo! Sive pisape kilam̃ar naga, ana naga pure ga, ana nanagane na, lom̃ara nene tol ruru nena naga na teke ne.” \fig Narin lom̃ara viowa|alt="DH-Viper-1" src="45_Acts28.3-6_DH-Viper_1.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="28:3-6" \fig* \p \v 5 Ana Pol silinlua si lom̃ara nene petan limana mloru pa e kapi, ana mloge re nena suri tai poli, limana pe mlae re nena ga. \v 6 Ana asum̃a apisuar m̃a naga, asitom asape p̃isi na yepena la monar sirop ve keviu va p̃isi yo, a visae peraga, pona loru vito tano na mare, ana asum̃ate m̃a sanene pano-o peraga, apisu suri nene pe kilam̃ar re nena ga naga. Ana pogos nap̃a apisu naga pogaga, asitom pe tap̃ena narui, asitom asape pona Pol naga pe ntewa tai yo. \p \v 7 Ana e yo nap̃a mepa ura ea, naga lavisin lokove lala kiena ne sup̃e na purvanua nene, kiena kia Puplias. Ana p̃ere imimi mepa um̃a m̃ana, a pisuar ruru imimi e legiena telu nap̃a mesike memio. \v 8 Ana pogos nap̃a mesike memio la nene, yermarua nap̃a arimana ne sup̃e nene naga momalio m̃eke m̃ana tog, naga mai, nap̃a yepena la pisun, a m̃ep̃ena piowa p̃arwowea. Ana Pol pa pisu yermarua nene, ana mligan limana tea, mlotuwoia, kila naga pimi po sina. \v 9 Ana pogos nap̃a yeririna tap̃ena lala amloge nap̃a Pol kila sanene e yermarua nene, la m̃ena ga nap̃a amai apimi, ana la m̃ena ga kiela maiena la p̃isi. \v 10 Ana akekara keviu pap̃isi e suri la nene, ana asum̃a ap̃ar korenan suri la moki pan imimi. A mesum̃a e purvanua nene pano-o tol kupario telu, a pogos nap̃a mepiap̃a sina, la ap̃ar kinanena mokliu a suri la nap̃a ap̃ar korenan ga pitomi, amligan e kiamimi waa tap̃ena vena iila imimiena e kiamimi mrapa. \s1 Pol la apa atol yo Rom \p \v 11 Ana waa tap̃ena nap̃a yoko mokom ea, naga wa tai nae Aliksantrea nap̃a naga m̃ena ga m̃eke e purvanua nene yam piavi rui, monm̃ate ke ga visae pogos na lagi war ro narui. Waa nene, la asikia kiena kia “Kasto a Polakis,” nap̃a kia lua nene na kia kiena ne kiela ntewa lua nap̃a lalua ape kaora, nap̃a la ate kana nono nena sike e purgon waa nene. \v 12 Ana memligan yo nini mepano metol ke sina ga yo tai, kiena kia Saerakius, ana mesike e nene legiena telu. \v 13 Ana momolue ke sina ga, mokom varaunia mekirir mekeveve m̃a yo sanene pano pano-o metol Resiam. Mesum̃a e yo nene tol legiena wetelu tai, p̃isi ana lagi marua tanea tai miyui na po pap̃isi, ana mekiriri manene laa sane tol legiena lua, mepa metol lowe nae Puteoli. \v 14 Ana mepa ura memligan waa m̃eke e nene narui, ana mom̃al wolai lap̃asia, ana ap̃ure imimi mepa mesike pula tol wik taaga. Ana siraunia, mepisu sane pupia kiamimi yalena e pogos nene lavisi p̃isi narui, mepimi ke lavisin pupia pulkumali na yomarava nini narui, nap̃a Rom. \p \v 15 Ana wolai la nap̃a asike Rom, visena pa tol la apisape imimi na memial mepito ke pula narui, ana la amiyalilu mrapan imimi. La apam manene laa perina pap̃isi, nap̃a lap̃asia apam asum̃ate imimi e pulkumali nene nap̃a pupia lelena wilwiliena kiena ne Apias m̃eke ea, a lap̃as apami manene laa sane, apam yalensilau atol pulkumali nene nap̃a yum̃a telu m̃ana ne wolawa lala sike ea. A pogos nap̃a Pol pisu asum̃ate ke naga sanene, naga kekara pap̃isi, a pisa potena pa Ntewa nap̃a suri nene kila naga mloge po pap̃isi, a kila naga mloge sane naga m̃arera sina. \v 16 Ana pogos nap̃a mepimi metol yo Rom, la pe amligan re Pol pa e yum̃a naloge viowaena poli, ana la apisape naga kilia lual yum̃a tai naga va sike ea, ana la amligan yaru na kirakiravanena tai naga sike amio. \s1 Kas lua nap̃a Pol sike garu Rom \p \v 17 Ana Pol sike garu Rom legiena telu, p̃isi na mligan visena pa pa li na sumonena kiena ne le Yu la nap̃a asike e yo nene, ana pogos nap̃a la apim lele taaga, Pol sun pan la. Naga pisa pan la, pisape “Wolai lala, kiau suniena sanini: inu nepim e nini komin nap̃a e kas nanua p̃aro ne, nesike garu Yerusalem, ana kieta yerkawa la akuwan inu nepa e yum̃a na loge viowaena, siraunia la amligan inu e limana ne yaru nalip̃ereena lala nae Rom nap̃a la apisuar ke kieta purvanua. E inu, pe nekila re nena suri tai pa kieta yeririna lala, a pe nekila re suri tai nap̃a pe mesmesu re e kieta p̃elaga poli, pona e visena kiena ne repita lala, ana la akila sanene pan inu narui. \v 18 Ana pogos nap̃a nalip̃ereena lala nae Rom la apisuveve ruru suri nene, la sinelan asape nekilia nomolue ga narui, komin la pe am̃al re suri tai nap̃a kila na ala nakoaena van inu vanon poli, sane monar nemare. \v 19 \x - \xo 28:19 \xt Yum̃aena 25:11\x*Ana siraunia, kieta nasumonena lala nae Yu la apisin sina, ana pa piowa ga m̃eke na. La akila sanene, ana nepisu sane pe yo re si po laa rui nap̃a nekilia neva ea, ana mrapa ga nap̃a nekilia neva ea, ana nepisawal nesape P̃arin Sup̃e ga Sisa nae Rom nene, naga ga monar lip̃ere inu. In na pe sineun re nesape neligan la nae kieta purvanua ava e pupia kumali nae e nini poli, peraga, ana komin nap̃a la akila m̃arera manene laa pan inu sanene, nane kila narui nepisape la monar awere inu neimi e yo nini Rom. \v 20 Nane nesike e nini narui, ana sineun nesape monar akilia suri la nene, ana nepio amiu vena aimi tesu lele taaga sanene vena inu nekilia nesunyun van amiu. Sineun nesape monar akilia nap̃a sen la nene nap̃a asum̃a apiar inu ke sanene, pe komin re kiau napiowaena lap̃as poli, ana komin kieta Navisaarena nap̃a ita le Israel make ga tepisape tesum̃a top̃asine ke ga naga.” \p \v 21 Ana nasumonena kiena ne le Yu la nene nap̃a asike Rom apisa pa Pol, apisape “Suri la nap̃a osum̃a opisa ke ne, imimi memninue ga. Imimi pe mom̃a re m̃aki tai nap̃a pisayu ko poli, nap̃a molue garu Yerusalem pimi pun imimi, a kieta wolai lap̃asia nap̃a la akom e nam̃a apimi, ana pe apisayu ko re pan imimi poli apisape okila ke sanene sanene. \v 22 Ana memloge kiom̃a visena la nene narui, ana sinemimin mesape meloge re laa si kiom̃a sitomena na wa pona kiom̃a nalelagaena, komin nap̃a pe lelaga, memloge towe m̃aga e lepas na nalotena viu nene, ana memloge ga nap̃a yaru lala la asum̃a apisayu kare ga e yo punu ga.” \p \v 23 Ana la asitere apisape p̃isi na aimi avisu si Pol vanonia e yo nene nap̃a naga sike ea. Ana siraunia, pogos nap̃a la apimi, la moki na moki, ana asum̃a amiagogon ke Pol, nap̃a siar kolulagi pa ne tol pogos nap̃a mrae pito tano ana naga sum̃a pisi ke pan la na wa. Naga pisawal pan la sanape nap̃a yaru kilia va loyum̃a e nasup̃enena kiena ne Ntewa, a naga sum̃a pian la ke sanape nap̃a navisaluaena kiena ne Mosis amio visena kiena ne navisawalena na sumo lala, la akila merarava ruru nap̃a asape Yesu ga narui, naga pe kieta Navisaarena, nap̃a la m̃ena asum̃ate ke naga vena imi tamalia la. \v 24 Ana lap̃asia amloge visena lala kiena ne Pol sane pe lelaga, ana lap̃asia pe amlelaga re e poli. \v 25 Ana naga nene kila na la asike e lepas lua narui, ana asitom p̃ele ga apisape popon ap̃isi ga rui, ava um̃a wa. Ana Pol pisa maron suri tai pan la, pisape “Ei, in na nepisu nap̃a Ninuna Wa naga pisa suri na pe lelaga pap̃isi ne, nanua sumo, naga pisa visena tai pa repita lala, nap̃a Navisawalena Aisea naga pisawal pan la. Naga pisa, pisape \q1 \v 26 \qt ‘Ovanon kieta yeririna la nene, ovisawal van la sanini, ovisave “P̃isi na aloge vano vano-o, ana tap̃atete aloge kilale pogos tai, \qt* \q2 \qt p̃isi na avisu vano vano-o, ana tap̃atete avisu kilale pogos tai, \qt* \q1 \v 27 \qt komin nap̃a amiu na sa ga yaru la nap̃a kiela sitomena lala marmare, \qt* \q1 \qt sa nap̃a aposino pulkiligala,\qt* \q2 \qt a sane la ap̃elawa p̃isi rui. \qt* \q2 \qt Visae la ve akila re ve sanene, \qt* \q2 \qt vera na kilamarala lala kilia visu kilalea,\qt* \q2 \qt a kiligala lala kilia loge kilalea, \qt* \q2 \qt a kiela sitomena kilia sitom kilalea, \qt* \q2 \qt ana ve sanene la akilia avilon la aimi pun inu vena nekilia netamalia la.” ’ \qt* \rq Ais 6:9,10 \rq* \m \v 28-29 A nanagane, nevisa van amiu, nevisave monar akilia sane natamaliaena kiena ne Ntewa nene naga molue rui pano pa tol la nap̃a pe ape Yu re poli, ana la asum̃a amloge ke ne a p̃isi na la ke narui la alogearia!” \p Ana pogos nap̃a Pol pisa maron kiena visena nene pan la, la apiap̃a, nap̃a la asum̃a apeveyun la ga narui. \p \v 30 Ana Pol sike e yo nene sanene pano-o tol kas lua, a naga ga pul m̃ana yum̃a, naga ga sum̃a pisuar naga. A yaru ai nap̃a pimi pisuia, ana kekaran ga nap̃a were va um̃a m̃ana, \v 31 ana sanene, naga sum̃a mlologon ke nasup̃enena kiena ne Ntewa silaga pa yaru la punu ga nap̃a naga m̃al la. A naga sum̃a pian ke Sup̃e Yesu Kristo pan la, nap̃a pe yaru tai pisi re si pan vanon poli, pona pisalup̃ar naga pisape naga ve kila re sina.