\id TIT  
\h Titus 
\toc1 Titus 
\toc2 Titus 
\toc3 Titus 
\mt1 Titus  
\ip Titus di de riy Yahudi atia'a de. Enla' oleka agama Kristen pa nor wutga Paulus rwatamputu ne nhima-nre'a Paulus la tulanni-kniarni. Horat di de rala la Titus maka nden ma'ta la Kreta, yoma Paulus naltarga totpena nahorga kniarni la krei mutnu makden hande.  
\ip La' horat di, de e rakot nohora yala'a wotelu. Idni de e rwahniorta Titus totpena niwa rrana makhi'a o'ta-mat la krei, de namkek la nhioli-lieta ilu-wniehwa. Rakot nohora hade yoma la'a Kreta de riy yatyata liawanni la' hande. La' wornu rano'a-ra'atga Titus totpena nhi' emkameni la e nwatutu-nwaye'a patke'a rora muanke'a, mak khamto'a-khape' olekwa, a'na hararara-trapriapi, me hopopna-lili'iru ata-wa'ara totpena rlernohora nhioli-lieta ilu-wniehwa mak kaplola. Mak kden la horta o'tani de, de riy Kristen re, de rtutga nhioli samomuou me ratu rhu'ru-rhelma. Yana rhi'a yahuri-yawo'ora onde kokokna-rariarni.  
\ip La' puka di de e rakot nohor emkadille:  
\io1 1. Mulaliaini (1:1-4)  
\io1 2. Makhi' o'ta-mat la krei (1:5-16)  
\io1 3. Ilu-wniehwa maka krei mutnu ha rtutga la rimormior wialli (2:1-15)  
\io1 4. Nnio'a-niatu me maka ra rwahniorta (3:1-11)  
\io1 5. Lira hohoni (3:12-15)  
\c 1  
\s1 Paulus nwak kalwieda  
\p
\v 1 A' di de Paulus. Aghi' horat di la o'a, a'nu Titus, yoma Paulus a' di de Uplerlawna hopopanni id a'u, me a'g ed maka Yesus Kristus Nhopan pa godia Uplerlawna lir kalwiedni-paitiotni. Uplerlawna Nwalir nian a' pua Nhopna aghima-rie'a riy maka Uplerlawna Nwalir niana re, totpena pesiayni re rla' ga'a. A' di wal pia ed mak kodia ir la Uplerlawna wniatutnu-wniaye'eni plollola, totpena hota rmor niohora Uplerlawna ralma-riorni.  
\v 2 Ne onnila rpesiaya me rat niohora Uplerlawna wniatutnu plollola de pa hota rdella nhia'argeni wawannu, de hota rlernana mormiori-dardiari plalahwa mak kodi liarni. Uplerlawna ed mak kano'targ oleka mormiori-dardiari die la' ululu memna maka Uplerlawna edon Nakoki-nayap mia'ta nohkerna, ne Uplerlawna hota edonan Nwotar lirni.  
\v 3 Uplerlawna mak kamori-kalewna ita, Nmeh'a neka ed mak khopan pa agod kiota-gal de'eta lirni de. Entutmuata-nkewra' olek a'u totpa la'pa ntutu-nte'ewa la' ler maka Uplerlawna Nwalir niana pa na'nama rimormiori ratlin nana nnio'oni, de a' wual pia ed mak kakot nohora.   
\p
\v 4 Titus, ama, Aghi' horat di la o'a, yoma o' di de a a'na raralmu o'a yoma itro' di de it pesiayni id la Yesus.  
\p Awuak de Uplerlawna it Amlawanni de me Kristus Yesus mak kamori-kalewna ita pena ed mak kala ra'ani-pallu me kalwieda-paitiota tiy o'a.   
\s1 Titus kniarni la Kreta  
\p
\v 5 Ama, la' ler maka itto'or doin la de, agodia lia'ru ne ompuarin lia noha Kreta totpa omhi' ahorga hya' maka edonna kamteman ma'ta. De totpena omriana ina-ama krei la'a leta-leta honona re. Ne omhuoratreria hya' maka a'uno' taru olek tiy o'a ri.  
\v 6 It ttutga riy ida pa nla'a o'ta-mata, ina-ama krei de ttutga riy mak ta'en niana riy raklaka la do'a-hala, yoma riy de nakleha do'a-hala kuku' eti. De de riy maka hawa patke'a ida nmeh'a, me upni-a'nani mak klernohor olek Yesus Kristus. Yana ra'ala riy maka upni-a'nani rlernohor neka nohkerna hihi'ini-yapyapni to'a onde o'ta watnu pa edon ratlin la inni-amni pede riy raklak ira.  
\v 7 Penatu'a Samasa re, de ra'ala riy mak hota rodi plolli la Uplerlawna kniarni pede twalir die riy mak kakleha do'a-hala pede taken niana riy raklaka la halli wawannu, de twalir mak edonna kwarehi-kwatalu pede nahmena nlernohora riy ralma-riorni, onde riy maka kahuri-kawo'or lawna onde mak kma'wu, onde mak ktokal limni-kwe'el lakni onde ralamni nden rer lia kupna-kai.  
\v 8 Ta'ala riy maka niniha-malmiali niohora riy mak kma kwaloha-kwalakta, mak ralamni nala hya' maka kalwieda-paitiota, maka katahan ralamni la do'a-hala, mak kakleha do'a-hal la Uplerlawna, me la rimormior wialli. Ne tamkek la riy mak katu kodi inonni la hanek-harahu wuawannu.  
\v 9 Ta'ala riy maka ralma-riorni edonna nwaler la pesiayni la Yesus Kristus wniatutnu-wniaye'eni plollola mak ampatutga olekwa. Totpa hota natu nhi' arur lia makpesiay re pesiayni la plol wawannu, ne totpa natu nano'a-na'atga mak kamatmera la e wniatutnu, totpa irat niohora ir wniarorni de edon naplola.   
\p
\v 10 Yoma riy rahu mak khi' oruli-augewat la Yesus wniatutnu maka plollola, de reriehenu riy Yahudi, ir er maka edon ratlin la wniatutu plollola, mere rputra-rpalka riy dom to'a, de rodia ltieria mak edonna klol talla.  
\v 11 Rimormiori mak emkare, de plet pa rhodal nurnu re, yoma ira rla'a-rmai lia likti-lara harahu pa rwotra-rtalla likatni mniotni re, pede riy mutliawanni rler la wniatutu-wniaye'a mak edonna klol talla. La' plollolli de yana rwatut emkade. Rwotra-rtalla riy liawanni yoma ra rahak to' kupna.  
\v 12 La' lera ida ne, riy id la makden Kreta niwra: “Riy makdena Kreta ita, de tpultra-tpalka ta'ohpa-talahara. Emolmolan nekama pora-dawra ida nlihir matmata-nhaw riarara duma a'na, de nhi'inde itsi' yatyata la riy. Ne it wal pia inon werta la kniari me ya'ante'eni.” Mak kakot emkade de makwohorulu-ktatrulu id e'a.  
\v 13 Ne hya' maka makwohorulu-ktatrulu die nakota la'a makden Kreta nhiolli-lietni re, de ha plollola re. La' hade pede o' orgahamu ed mak kpolliohora makden Kreta re pa yana rolin doinia wniatutu-wniaye'a kalwiedweda.  
\v 14 Ne yana ratlin la tuntun Yahudi onde deulu-tatra mak kwatiawua riy mak kwayotlia wniatutu-wniaye'a plollola re.  
\v 15 Hya'a-hya' to'owa momuou-witwitna plollola-mneneha la'a riy mak kaplola-kamneh'a. Mere la'pa riy maka ralamni nkoili ne nakleha pesiay, de, mak ko'i nana plola-mneha okuku' mana edonna nden la ihranu ralamni. Yoma ihranu ralamni re npenpuenu-nanahala wniarora-wnialai kdeha-ktiahli.  
\v 16 Nhi'inde iriwra ir nanpena rat niohora Uplerlawna. Mere wniehwani-liakatni de edonna ntutga. Rhi' pa emeka Uplerlawna makriarni ne edonna ratlina-ratailla E'a. Rta'en niana rhi' nana hya'-hya' hadomdom maka kalwieda-paitiota.   
\c 2  
\s1 Rlernohora wniatutu-wniaye'a mak kaplollola  
\p
\v 1 Mere Titus, o' di nhi'inde mpuatutu-mpuaye'a wniatutu-wniaye'a plollola.  
\v 2 De muno'a-mu'atga hamtoto'a totpena ratu rodia inonni pa yana nanni rtuini. Ra' rer tioto'a wniatutu-wniaye'a mak kaplol la Uplerlawna, ratu rtulla-rsayni rira ne ratu ratahana hya'-hya' to' pa yana rwaler la pesiayni.   
\p
\v 3 Me emkade wal lia hapepe'a re totpena nhiolli-lietni re raplola pa emeka riy mak kla' olek la Uplerlawna limni ralamni. De, ir de yan memmemna rapupu-raheria rimormior wialli, ne yana rmat lia tgo'-arka. Ir wal pia er maka kwatutu-kwaye'a a'na patke'a la loi-talla samomuou.  
\v 4 La' emkade totpena irwatutga a'na patke'a pa ratu rholi-rlet la hawni-a'nani.  
\v 5 De totpa a'na patke'a re rwal lia riy mak katu rodi inonni, me rmori-rdar lia plola-mneha mou-witna pa yana ralira-raliai. Rhi'a in samomuou lia romni mniotni ne ratu rhu'ru-rhelma hawni muanke'a. La'pa nhiolli-lietni illu-wniehwani emkade, de riy edonna ralernu-raha'a lir mak kwatiawua Uplerlawna.   
\p
\v 6 Emkade walia pa nhi'inde muno'a-mu'atga la hatrapriapi totpena ratu rodi inonni la hanek-harahu wuawannu.  
\v 7 Nla'a hya' to' pa Titus o'a, mhi'a inon wamuehemu, de emeka nhior lawar mak ki'ita ahwa lioda (contoh) la'a samomuounu. La'pa ompuatutu-mpuaye'a kalwieda-paitiota mutota plein gaimu la totmemi nanpena mpuatutu-mpuaye'a rira. La' wniatutmu ralamni de, muploi-muple'er la haneknek wawannu.  
\v 8 Mpuatutu-mpuaye'a hya' maka kdella plol wawannu totpa riy edon rlernan nhiapargenni pa rapolu-raliella o wniatutmu de. La' talla emkade pede eriaimu re rmola-rma'a yoma rakleha nhiapargen pia rakot nohora it halli.   
\p
\v 9 Mpuatutu-mpuaye'a ata-wa'ara lili'iru-hopopna pa nhi'inde ratlina-ratailla upni-matromni la haneknek wawannu, ne nhi'a upni-matromni ralamni pa nkalwieda. Ne yana rora upni-matromni rawahla lira.  
\v 10 Atia'a de rkamna'a upni-matromni hyonni-hyanni. Nhi'inde irtutga la ir inonni wniehwani de samomuou totpa tunni npesiay ira, totpena wniehwani re rodia rira pa rwarora Uplerlawna mak kamori-kalewn ita, de wniatutnu de naplola.   
\p
\v 11 Mpuatutu-mpuaye'a hari honona yoma Uplerlawna Ntutg oleka kalwiedni-paitiotni la riy honona pa Namori-nalewna noheri woru-lyanti nayanni.  
\v 12 Uplerlawna kalwiedni de ed mak kodi it la loi-talla, totpena la'a it mormiorni di, de yana tsoitio'ora-ttahnei lia Uplerlawna ralma-riorni me yana it ralamni nko'i nana nohkeran di yatyatni-halalli. Totpa tmor lia noh di wawannu, de tatu todi it inonni pa tla' riy ploloi-plele'era mak hihi'ini-yapyapni nla' Uplerlawna ralamni la dodo'ondi  
\v 13 maka it twei tio' la lera-mel maka ha twei-tnara, de ler mak kodi it la ralam hepuepru. Hota la' ler de nohkerna hota namkeka Yesus Kristus, de de Uplerlawna-Mempulwatnu, mak kamori-kalewn ita, reheni-lawanni.  
\v 14 Enal oleka inonni mai ita totpa na Ntuwu-nhai it la'a do'a-hala ralamni, totpa do'a-hala edon nodi plolli mai ita. Ne Enhi' it la E gah wamueheni mak kakleha do'a-hala ne, mak kape'el toto' la nhioli-lieta kalwieda-paitiota.   
\p
\v 15 Mpuatut momuou lia hari honona, muno'a-mu'atga ne mpuolliohora mak edon klernohora re, de muodia Uplerlawna plolli-mneheni. Yana muolin doinia riy id pa edon pusin nohora o lirmu.   
\c 3  
\s1 Nnio'a-niatu korkorni  
\p
\v 1 Nhi'inde mpuagorahniorta krei upni-a'nani totpena ratu rhu'ru-rhelma, me ratlina-ratailia o'ta-mata mak kodi plolli la horta-hairi (kerajaan), ne rwahi' tar pua rhi'a-ryapia hihi'ini-yapyapni kalwiedweda.  
\v 2 Mukot la ir pa yana rapupu-raheria rira, onde rora rira rahuri-rawo'ora, mere ratu rhu'ru-rhelma. Rholi-rlet de rwehwa-rlakat lol yawa, ne yana rwehwa maran la' rira.   
\p
\v 3 Yoma ululu, pa emeka riy mak edon kpesiay de itden nek la klieratni. Itpodku-tpadku la Uplerlawna ralma-riorni me tatlinnon kerna, ta'o'ta watu. Itsi'a yatyata-halala hya' to'a mak ka'hira it ralma-riorni yoma do'a-hala nodi plolli mai ita. Tmori-tdar lia wniaror yatyata-halala, me itahmen tamkek rira kalwiedni. Ne hya' reh wiali, de it id mana edon ntelan-naut nan ida.  
\v 4 Kennama itden ma't la do'a-hala ralamni, mere Uplerlawna mak kamori-kalewn ita Ntutga ra'ani-pallu, me ralam kalwiedni mai ita,  
\v 5 de Enrei it la gera tlinni-ai aratni, onnila it edonna tsi' oleka kalwieda-paitiota, mere onnila E' orgahani ed maka ralam kalwiedni Nal ita. Ne la' talan emkadi pa Uplerlawna Namori-nalewna ita, de Nwuri-nohm it la'a do'a-hala ralamni pa takleha do'a-hala, me E Nhiw Lululli Nodi it la yamori-yadari warwuaru.  
\v 6 Ne Uplerlawna Nalernia Nhiw Lululli mai ita totpena Nkar tioto' memna la it ralamni, de lol Yesus Kristus mak kamori-kalewna ita hihi'ini-yapyapni.  
\v 7 Uplerlawna Nhi' eda de totpa onnila Uplerlawna kalwiedni mai ita, pede Enetlia de, itakleh hala, ne itla' emeka a'nani yanulu mak nhi'inde klernana re'a-tniaru. Nhi' it la a'nani pede itsa'ar it aranni la Uplerlawna de hota itler la mormiori-dardiari mak kodi liarni.\f + \fr 3.7 \ft 3:7 Itla' emeka a'nani yanulu mak nhi'inde klernana re'a-tniaru. Nhi' it la a'nani yanulu, pede hota emeka riy ida a'nani yanulu nwewiei-nnarnara la' ler maka hota nlernana re'a-tniaru, de itsa'ar it aranni la Uplerlawna de hota itler la mormiori-dardiar plalahwa. \f*  
\v 8 Lir di de lira plol toto'a pede mpiesiaya. Ne la'a wniatutmu de, omukot nohor reria hya' maka a'ukota ri, totpena riy mak kpesiay Uplerlawna de, ralamni toto'ola, pa rwaleran la'a hihi'a-yapyap miak kalwiedweda. Yoma lir mak a'ukot oleka ri, de rodi unut la rimormiori honona.   
\p
\v 9 Ama, olie'tu la yahuri-yawo'ora mak edon kaplola, pa rawo'or nohora durti-waiti (silsilah) ne rkokna-rrarnia la'a deulu-tatra agama. Hare honona de edon rodia unut la rimormior ita.  
\v 10 Riy mak kwatutga wniatutu-wniaye'a mak edon kaplola pa mak kariei pia krei upni-a'nani kni'ini-kniewarni, yoma rpesiay wniatutnu mak edon kaplola re, de ompuolliohora rde re'eni ida la'pa woru. Ne la'pa edon ratlin la lirmu, demade yana makpesiay rrehgorga pa ratlin la ir wniatutnu.  
\v 11 Yoma hota omuatga riy de nmeh'a neka nhoitio'or doinia wniatutu-wniaye'a plollola, pa nhi' do'a-nyap hiala. Riy de ntutga do'oni-halli yoma e nat niohora makaplola-makhala mere emkade ho'mana yeher to'a pa do'oni-halli na'ititar rer lia.   
\s1 Nnio'a-niatu korkorni  
\p
\v 12 Ama, hota agal Artemas, atia'a de Tikhikus pa ntiy o'a, demade mpualeran pa muplet pa mmuai a' die la'a leta Nikopolis, yoma a'g e wuaror pa hota wuarin lia hande la'a woki tah'i muti lerni.  
\v 13 Mere la'a Senas mak katga deulu-tatra de, me Apolsu, muhmuakur toto' meman pa mura'a-mupalga ir la'a ya'ana-yemnu, lawra-raini totpena hota la'pa rarian la hande, de hare honona er olek la.  
\v 14 Makpesiay re hota rwaleran pa rhi'a-ryapia hihi'ini-yapyapni mak kalwiedweda, de rala ra tu'tu rira kleheni-larni. La' talan emkade, pede mormiorni-dardiarni re edon rla hamamuamua.   
\p
\v 15 Ama, agora it inni-narni honona mak kor a'u mden wiutu er mak kwaka kalwieda la o'a. Mtiulan pa mukot walia a kalwied mamni la riy mak ralamni nal ita, de it mutwualli mak itora pesiay ida. Ampak de Orgahi-Orha'a pena Nala ra'ani-pallu tiy miy hononmi la hande.  
\p A kalwied mamni la miy,  
\p Paulus