\id ROM \h Roma \toc1 Roma \toc2 Roma \toc3 Roma \mt1 Roma \ip La' Paulus lerni de ray Roma rodi plolli la noha-noha honona nor wutga letni-ruhunni. Paulus na'enyatga horat di la' makpesiay la'a Roma totpena nwatutu ira, yoma edon nlernan ma'ta talan pa nla' hande. \ip Paulus wniatutnu ononni de emkadilla: La'a talla ida nmemeh'a to'a totpena tor Uplerlawna tkalwieda de hornama itpesiay Yesus Kristus. \ip Paulus ntekal reria niwra rimormiori it hononit de itsi' oleka do'a-hala la'a Uplerlawna yamkekni (3:10-12). Ne ta'en niana itor Uplerlawna tkalwieda onnila agama deullu-tatarni (3:27-28; 4:15). Mere onnila Yesus matmiatni la'a it rerieini pede Uplerlawna Ntuwu-nhai nian it la do'a-hala ralamni (3:25-26; 5:8). Uplerlawna Namori-nalewan nan ita me Nhi' it pa tora E' tkalwieda hornama itpesiay Yesus (3:22, 26; 4:24-25; 5:1). La'pa itpesiay Yesus de do'a-hala edon nodi plolli owa'an mai ita. La' hade pede itlernan talan pa itsi'a-tyapia hya' ed mak kla' nan Uplerlawna ralamni (Onni 6-8). \ip La'a Onni (Pasal) 9-11 Paulus nakot nohora hya' ed maka hota makden Yahudi (de Israel duratni-waitni) hota rlernana. Makpesiay harahu rwarora de Uplerlawna Nhoplial oleka makden Yahudi re onnila ir edon rpesiay Yesus. Yahudi harahu re edon rpesiaya, mere Uplerlawna Nnairia hade na Nharia talla totpena riy Yahudi atia'a hota rpesiaya (11:11-36). La' makwohorulu-ktatrulu Pukni nakot nohora walia Yahudi atia'a re pesiayni (9:25-29; 10:19-21). Uplerlawna edon Nhopliala makden Yahudi re mere Nhi' nan hare honona totpena la'a hohoni dewade riy Yahudi maka Uplerlawna Nwalir nian honona hota rpesiay wali (11:26). \is1 La'a Puka ralamni rakot emkadilla: \io2 1. Paulus nwak kalwieda me nakot nohora niwra nla'a Roma (1:1-15) \io2 2. Horat di lirni ononni de: La'a talan maka itlola totpena itora Uplerlawna tkalwieda (1:16-17) \io2 3. Riy honona rhi' do'a-ryap hiala la Uplerlawna (1:18-3:20) \io2 4. Talan maka itlola pa itla' riy mak kla' nana Uplerlawna ralamni (3:21-5:21) \io2 5. Do'a-hala edon nodi plolli owa'an mai ita onnila itora Yesus Kristus ihru ida-ralm ida (Onni 6-8) \io2 6. Israel duratni-waitni nora Kot Kalwieda-Paitiota (9-11) \io2 7. Mormiori-dardiar mak kla' nan Uplerlawna ralamni (12:1-15:13) \io2 8. Nnio'a-niatu hohoni me wniak kalwieda (15:14-16:27) \c 1 \s1 Paulus nwak kalwieda la'a makpesiay la'a Roma \p \v 1-7 Ina-nara ama-hyali miy hononmi mak kden la Roma! Mak khorat horat di, de a'u, Paulusa, mak kla' Yesus Kristus hopopanni-lili'irnu. Uplerlawna orgahani ed mak kwaliri-kwalioh nan a' pua Nhopn a lia ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota de, mak kwatiawua Uplerlawna. Kot Kalwieda-Paitiot de Uplerlawna ed mak kano'targ hade la' ululu memna la'a makwohorulu-ktatrulu (nabi). Ir er maka rhorat tar la Puk Lululli ralamni. La'a Kot Kalwieda-Paitiota de enakot nohora A'nani, Itmatromlawanni Yesus Kristus. La'pa tamkek la rimormiori wawannu, de E' de ray Daud duratni-waitni E'a. Mere la'pa tamkek la Orgahi-Orha'a, de E' de Uplerlawna A'nani E'a. Uplerlawna ed mak ktut muemna hade la' ler maka e Nnairi E Nhiw Lululli pa Namori owa'an Yesus la matmiati ralamni. Uplerlawna Ntut wualia ralam kalwiedni mai a pua Nwalir nian alia' mak kodia E lirni-tunnu, totpena hota awuatutu-wuaye'a hairi-hairi maka Yahudi atia'a re pa ratu ratlina-ratailla E lirni-tunnu onnila ir pesiayni la E'a, totpena Enlernana ya'uli-yawedi. Uplerlawna Ntutga ralam kalwiedni de mai a'u onnila Yesus Kristus hihi'ini mai a'u. Ne mak kden la Roma miy miana, Uplerlawna Npolg olek wali miy pia mlier teman la Yesus Kristus mutnu-rahanu. \p Pede ina-nara ama-hyali maka Uplerlawna Nsaynia, me maka Uplerlawna Npolga pa mhi'a E mutnu-rahanu, agal horat di tiy miy. Awuak de Uplerlawna, it Amlawanni de, Nora Itmatromni Yesus Kristus pena ed mak kala ra'ani-pallu me kalwiedni-paitiotni tiy miy. \s1 Paulus ralamni nahepru onnila inni-narni la'a Roma pesiayni me niwra la ntomra-nnah'a ira \p \v 8 Ina-nara ama-hyali, maka a'ukot ulga de, onnila Yesus Kristus hihi'ini mai ita pede a'u'uli-uwedi it Uplerlawanni, yoma la'a meni-meni to' pa rakot nohora la'a miy pesiaymi e naruri olek la Yesus Kristus de pede riy ratlin nana. \v 9 Asiumbain de aghorat rer miy. Uplerlawna orgahani ed maka Ha Natlin reria li'ru ri. Id mana edonna u'itra-ulawna. Uplerlawan de ed maka aghima-rie'a E kniarni de agal toto' memna a ralmu pa agala ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota la'a A'nani Yesus Kristus. \p \v 10 Uplerlawna Nat niohor de nhi'inde asiumbain rer miy. Ne awuak de hota Uplerlawna Nal talan ma' a pua totpena atiy tiomra-niah'a miy. Yoma mahnek oleka la a'g edon liernan talan pa atiy. \v 11 Yoma awuakwak totpa alia' miy die totpena aghi' aruri miy pesiaymi. \v 12 A ralma-rio'ru de totpena a pesia'yu nod miy lia ga'a me miy pesiaymi de nhi' a pua uhepur nohora Uplerlawna totpena it rewre'wa pa idma nhi' arur nian ida. \p \v 13 Awuak de ina-nara ama-hyali miy hononmi totpena miat memna, de liawanni olek maka giwra tiy miy die, mere a'g edon liernan talla. Mere agiwra tiy totpena a li'ru-tu'nu nodi miy pesiaymi la ga'a pa emekwalima a knia'ru maka kodi olek riy maka Yahudi atia'a la'a geni-tiena dom to'a pa rla ga'a. \v 14 Yoma Uplerlawna Nhopan pa alia ukot nohora Kot Kalwied de la riy maka kwatiawua hairi meni-meni to'a, mak kla' olek la iskola onde mak edon kla' ma'ta, mak klernohora makden Yunani nhiolli-lietni me edonna. \v 15 La' hade pede awuakwak totpa alia ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiot di tiy miy la letlawna Roma wali. \s1 Kot Kalwieda Paitiot de Uplerlawna rurni-laini edade pa nod it la yamori-yalewna \p \v 16 A'g edon muola-mua'a la ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiot de. Apuesiay memna, de kot de de Uplerlawna rurni-laini edade totpena na Namori-nalewna makpesiay honona, la'a makden Yahudi re, me makden la Yahudi atia'a wali. Kot Kalwied mak kodi yamori-yalewan de rakot nohor plein la makden Yahudi re nhor diewade la'a riy maka Yahudi atia'a re wali. \v 17 Kot Kalwied de Uplerlawna rurni-laini edade yoma la'a kot de Uplerlawna Nakot nohora emkameni la Enetlia rimormiori pa emeka riy mak kaplol la E yamkekni, totpena tora E' pa it idma nla'a-nmai id de la'a kalwiedni-paitiotni. Talla kmeheni de: itpesiay to'a la Uplerlawna. Hade emekwalima e rhorat targa la Puka ralamni de riwra: “Riy maka Uplerlawna Netlia de ror E'a rkalwied owa'ana onnila ir pesiayni la E'a de hota rmormiori pa nodi liarni.” \s1 Uplerlawna Nwaghala rimormiori yoma irat niohora E'a mere rahmena ra'unni-ramta'ata \p \v 18 Uplerlawna-Mempulwatnu mak kden la Ilwo'itu-Darwionema, Ilyamou-Watyatoha Nalharia oleka de, hota hankeranni-ralmha'arni ntuin meman la riy maka kahmena katlina-katailla E'a, me la' walia riy mak khi'a-kyapi do'a-hala. Ir hihi'ini-yapyapni yatyatni-halalli de nwal lia oruli-augewat la pa rahew niana rimormiori gaini totpa edon ramkek nan talla plollola la Uplerlawna. \v 19 Yoma rimormiori rat niohora Uplerlawna ed rer lia yoma Uplerlawna Nmeh'a neka ed mak kalhari olek hadella' rimormiori it wa. \v 20 Yoma la' lerni la' Uplerlawna Nakoki-nayapia nohkerna la'pa nma ntut lia ler di, Uplerlawna yehwani maka ta'an niana tamkek nana, de emekto'a E yehwa Uplerlawanni me E plolli-mneheni mak kodi liarni, de rimormiori rat niohora, yoma ramkek nana hya' ed maka Ha Nakoki-nayapi re. La' hade pede rimormiori ta'en niana rwatikil pa riwra iraplin niohora Uplerlawna. \v 21 Yoma plollolli de rimormiori re ratg oleka Uplerlawna etla. Mere hota emkade ho'mana rakleha nhiu'ru-nhielam ya'unni-yamta'ata la E'a, me rakleh walia nhiorat pa ra'uli-rawedia (rwak terima kasi la) E'a. Rwaldioinia de rimormiori wniarorni-wnialaini rwal lia makpodku, me ralma-riorni re rwal lia melmelli. \v 22 Riwra ir er mak katu, mere raplin nieka la podaknu lola lelli. \v 23 Ir edonna rkola tieru-rawur nehla la'a Uplerlawna-Mempulwatnu mere maka ha rkola tieru-rawur nehla la de, de uplera-upmati maka rna'ihla la rimormiori, ma'nu, hamormior miaka kodia lakni wogata, me toki mlawa, niy rehla mak kawrika-kawriai. Ir rhi'a emkade kennama Uplerlawna-Mempulwatnu ed mak kodi plolli pa nodi liarni mere rimormiori nora hamormior honona re hota edon nalo'on wali ne rmati. \p \v 24 La' hade pede Uplerlawna Nolin doini rla ralam wamueheni maka kodia ir la ralam yatyata maka kakdeha-kaktiahli re pede hota orgahi idma nhi'a la ida hya' mak kodi molmola-mama'a. \v 25 Hya' ed mak kaplola la'a Uplerlawna, de ir edon rlernohora, mere rwaldioinia pa rhi'a mak edonna kaplola. Ir edonna rkola tieru-rawur nehla la Makakoki-Kayapia nohkeran di nor lyanti, mere e ra'targho'ola mak Ha Nayap niana pa irkola tieru-rawur nehla la. La' plollolli de Makakoki-Kayap die nampena ed maka ra'uli-rawedia pa nodi liarni. Amin (Plola). \p \v 26 Rimormiori rhi' emkare, pede Uplerlawna Nolin doinia rpa rlernohor neka ira ralam yatyata maka kakdeha-kaktiahli re. Pa hota patke'a re nekane edonna emekneka maka rimormiori ha rhi' taru, pa a'na muanke'a nhi'inde ralamni nala a'na patke'a, mere la hadi de a'na patke'a idma ralamni nal ida. \v 27 La'pa a'na muanke'a mana emkade wali. Ir edonna rlernohora plollolli pa ratiana a'na patke'a mere orgahi ralamni na'hira pa ra'oin nan targho'a a'na muanke'a wali. Idma nhi' amola-ma' ida. La' hade pede irlernana hihi'ini-yapyapni de wniahlani maka edonna npa'eini-npahal la'a ira nhiolli-lietni mak kpohra-kgehpa de. \p \v 28 Ne la' wali de, rimormiori re edonna rhe'du nana Uplerlawna pede Uplerlawna Nhur dioinia ir la kirkirni-ralma-riorni yatyatni-halalli mak kakdeha-kaktiahli pa reiniande ir edon rhi'a-ryapia plollolli. La'a plolli de yana ir rhi' emkade. \v 29 Ir ihranu ralamni re rpenpuenu tetem la yatyatni-halalli mak kpenpuen niohora ralma-riora wniunu-wnienna, kokokna-rariarni, putra-palka, ra'ante'a-rakamna'a, id ralamni nod rer lia ida hyonni-hyanni, me idma na'un tar ida, idma nod niur lia ida. \v 30 Rape'el toto' meman la rwahaur pa ralernia rira nan kalwiedwedni. Ne ratulu-rapetna me rakleha yatota-yawawa mak kodia ir la ralam mehra la Uplerlawna, ne rpo'on atulu-apetna inonni. Ratu rwahaka hihi'a-yapyapia warwuaru pa ra rna'ohma yatyatni-halalli. Rhoklira-rpah' waw la inni-amni. \v 31 Raplinu rwaror nohora hya'-hya'a mak kaplola. Ta'en niana riy rpesiay ira. Ir rakleha nhiol kalwiedweda la ir rimormior wiali pa edon rtutga sniayanni la. \v 32 Iratga de Uplerlawna deullu-tatarni niwra la'pa he' ed mak klernohora nhioli-lieta yatyata re, de hota rukum penna de. Emkade wal ho'mana ir rhi' ma'ta yotyotni-yatyatni ne rerehnian de irwayow nohora riy meheni mak khi' walia nhioli-lieta re. \c 2 \s1 Yana mpiaghala rimormior wialli mere edon mhiopliala do'a-hal wamuehemi, yoma Uplerlawna Nukmua riy honona de edon Namkek la rira gaini \p \v 1 Pede ina-nara ama-hyali, hota emkameni la miy miwra mpiaghala rimormior wialmi?! Miy mieh'a nek de e mikleha nhiapargen pia mpiatikil la plol wawna, yoma miy orgahami nek de mhi' nhioli-lieta emeknekama ir rhi' walia. Pede la'pa mpiaghal riy meheni, de miy orgahami e mieti olek walia niukum la miy inon wamuehemi. \v 2 Ina-nara ama-hyali, itatga de hota la'pa Uplerlawna Nala niukamnu la riy maka khi'a-kyapia nhioli-liet yatyata re, de Uplerlawna niukamnu de naplol toto' memna. \v 3 Pede la'pa mtio'ona riy meheni la'a ir hihi'ini mak yatyata-halala, mere hota orgahami er mak khi' nan yatyatni-halalli re wali, hota emkameni la'a miy wniarormi de hota Uplerlawna edonna Nukum miy?! \v 4 Onde yanpa mpiarwah'a Uplerlawna ralam kalwiedni me la' walia E ralma nhiurniohorni tiy miy pa miy edon mliernohor E'a? Yanpa miplin niohor ma'ta de Uplerlawna Ntutga ralam kalwiedni mak karehi miemna de, yoma Enwahaka miy totpa mhioitio'or doini-mtiahnei dioinia do'omi-halmi re. \v 5 Mere rwaldioinia de miy o'ta tehra pa miy edonna mpiayow pa miolli nhiolmi. La' hade pede orgahami mi'itar rer lia do'omi-halmi niukamnu werweratni la'a lera hohoni, mak hota Uplerlawna Ntutga hankeranni me Netlia niukamnu de ndella plol wawna. \v 6 Yoma hota Uplerlawna Nwahla rira do'oni-halli de emekwalima ha rhi' nan oleka wa. \v 7 De hota la'a riy maka khi'a-kyap reria hihi'a-yapyapi plollolli yoma irahniar pia hota rlernana ya'uli-yawedi la'a Uplerlawna la genia hitita-repreparni mak kodi liarni, de hota Uplerlawna Nala mormiori plalahwa la' ira pa nodi liarni. \v 8 Mere la'pa riy maka khorat rer tio'a mormior wamueheni, ne edonna nlernohora Uplerlawna lirni mak kaplola mere nhi'a-nyap reria yatyatni-halalli, de hota Uplerlawna Nala niukum werwerta la ira. \v 9 Riy honona maka ralamni nod rer lia yatyatni-halalli, de hota rlernana mehra-mau liawna la'pa rpolpuol inni-rwakwak amni. Plol toto'a de mak klernan niukamnu de riy Yahudi miy, mere riy Yahudi atia' rlernan wali. \v 10 La'pa riy maka kden rer lia wniehwa-liakta kalwieda-paitiota de hota rlernana ya'uli-yawedi la genia hitita-reprepra me kalwiedni-paitiotni la'a Uplerlawna. Plol toto'a de mak klernana hadi de Yahudi miy, mere riy Yahudi atia'a rlernan wali. \v 11 Yoma Uplerlawna Nhi' la hare honona de ramneneha momuou. \s1 Hota Uplerlawna Nukmua riy honona \p \v 12 Riy mak khi' do'a-kyap hiala, de hota ha rlernan Uplerlawna niukamnu pa rler la matmiati-molmuolu plalahwa pa edon ror wutga Uplerlawna la' geni ida. Makden Yahudi atia'a re raplin niohora agama Yahudi deullu-tatarni, pede rukmua ir de edonna rlernohora agama Yahudi deullu-tatarni. Mere riy Yahudi mak kat niohor oleka deulu-tatar de, hota rala deulu-tatar de pa ra rukmua re. \v 13 Yoma Uplerlawna edon Nwahaka mak katu agama deullu-tatarni mere edonna rlernohora. Enwahak riy mak klernohora hya'-hya' honona maka ha rakot targa la deulu-tatar de ralamni. \v 14 Meman neka la riy maka Yahudi atia'a raplin niohora agama Yahudi deullu-tatarni. Mere la'pa irmeh'a riwra rlernohora hya' ed mak kden la plol wawna de ha ntutga de Uplerlawna deullu-tatarni de namtemtemn olek la'a ir ihranu ralamni, kennama iraplin niohor ma'ta agama Yahudi deullu-tatarni de. \v 15 Yahudi atia'a re yehwani ed mak ktutga de Uplerlawna Nkeni oleka hya' maka deulu-tatar ha nakota de la ir ihranu ralamni. Yoma la ir wniarorni re, irmeh'a nek de lera dom de rwaghala inon wamueheni me lera dom de rhi' aplola inon wamueheni re. \v 16 Ne hota la' pa lerni ntutu-nte'ewa, de Uplerlawna hota Nala plolli-mneheni pa Kristus Yesus Ntorna watghudi ne Netlia rimormiori honona hihi'ini-yapyapni kirkirni-ralma-riorni. Mak kayade'a mana Enetlia honona. Ne watghudi lokarni de ed mak a'ukot nohora la' ler maka a'ukot nohor Kot Kalwieda-Paitiot de la' meni-meni to'a. \s1 Yahudi re rat niohora agama deullu-tatarni mere rhi' ma'ta hala la Uplerlawna yamkekni \p \v 17 Mere la'pa dodo'ondi de, a nnio'u-nia'tu hadi tiy ina-nara ama-hyal mak Yahudi miy. Miy miwra riy Yahudi miy pa miy miwniair la agama Yahudi deullu-tatarni, me miy e mpiarehi inonmi yoma mimpiarora de miora Uplerlawna mlia' ihru ida-ralm ida. \v 18 Mliernana wniatutu-wniaye'a la deulu-tatra re, pede miat niohora Uplerlawna ralma-riorni, me miat niohora hameni mak kaplola, hameni edonna. \v 19 La' miy wniarormi de miy er mak kalakra riy mak matni yata me miodia lelerni la riy mak kden la melli-kalamni. \v 20 Mimpiarora de miy er maka kwatutu-kwaye'a makpodku me mimlia' tungkur lia riy maka emeknekama keke'enku'a pa raplin niohor ma'ta deulu-tatra. Mimpiaror emkade yoma mak Yahudi miy er maka klernana deulu-tatra agama mak kakot nohora kirkira-ralma-rior samomuou me hare honona maka plol memna. \v 21 Oi! Miy e mpiatutu-mpiaye' riy meheni. Mere hota emkameni la miy orgahami?! Miy mpiatut rira pa yana rkamnelu-rkamna'a, noma orgahami nekpa mkiamnelu-mkiamna'a?! \v 22 Mpiatut rira pa yana ralira-raliai mere orgahami milira-miliai?! Miy e mpiatut rira pa yana rkola tieru-rawur nehla la uplera-upmati, mere miy orgahami er maka ka'ala uplera-upmati re la'a gen maka riy rkola tieru-rawur nehla la re totpa mi'olga re?! \v 23 Mimpiarehia miwra mimliernan oleka deulu-tatra Musa mak kwatiawu Uplerlawna. Noma orgahami nekpa mipolu-miliella Uplerlawna yoma miy edonna mliernohora deullu-tatarni de! \v 24 Hade emeknekama maka ha rhorat targa la Puk ralamni de eniwra: “Yoma la Yahudi miy wniehwami-liakatmi re, pede hairi-hairi korni ra'udlia kdedeha-ktialtiahli Uplerlawna nanni.”\f + \fr 2.24 \ft 2:24 Yesaya 52:5 \f* \s1 Makden Yahudi re rsunat olek wa mere Uplerlawna Nwaghal ma'ta ira \p \v 25 La'pa mitlina-mitailla agama Yahudi deullu-tatarni, de hota sunat totpena mtiutga Uplerlawna gahani miy de e nperkun tiy miy. Mere la'pa miy edonna mitlina-mitail la'a hya' ed maka ha rakot nohora la deulu-tatar de, hota sunat de mana edonna nodia hadomdom tiy miy. De hota miy die emolmolan nekama makden Yahudi atia'a maka edon ha rsunat yoma Uplerlawna gahani atia' ira. \v 26 La'pa Yahudi atia' ida edonna rsunta, mere natlina-natailla Uplerlawna deullu-tatarni, de hade edonna nwal lia hadom la Uplerlawna gaini ralamni. Hota la Uplerlawna yamkekni, de emeknekama Yahudi atia' re ha rsunat oleka. \v 27 Me hota riy Yahudi atia'a maka edonna rsunat ma'ta mere emkade ho'mana rlernohora Uplerlawna deullu-tatarni, de nhiolli-lietni re ntutga de Yahudi miy halmi. Yoma mliernan olek ulu deulu-tatra agama Yahudi, mere e rsunat olek miy ho'mana, miy e mpiera-mdiaiti oleka deulu-tatar de. \p \v 28-29 Yoma maka ha riwra Yahudi plollolli, (de Uplerlawna mutnu inhatta de), de yana riwra hornama rsunat inonni. Yoma sunat mak kaplollola de edon rhi' to'a la inonni pa rlernohora agama deullu-tatarni. Mere sunat mak kaplol memna de, de Uplerlawna Nhiwni kniarni la it ihranu ralamni, nayamkeka la it mormiorni ralamni. Ne Yahudi plollola de, riy maka khernu oleka yehwani. Riy mak emkare de rlernana ya'uli la Uplerlawna, kennama la rimormiori de edonna. \c 3 \s1 Makden Yahudi rlernan oleka unut lawna la Uplerlawna mere Uplerlawna Nwaghal ma'ta ira \p \v 1 Mere yanpa hota Yahudi dom de ratiana riwra: “La'pa sunat de edon nodi Yahudi it pa tora Uplerlawna tkalwieda de hota sunat de nodi hya' unut mai ita? Ne hota tlernan unut hya'a onnila it di de makden Yahudi ita?” \v 2 Plollolli de Yahudi it di tlernana unut lawna. La'a idni de, yoma la' ler ululu de Uplerlawna Nakot targa E lirni-tunnu la makden Yahudi ita. \p \v 3 Mere hota emkameni la'a riy Yahudi re korni mak edonna kdenrer lia (setia) Uplerlawna nnio'oni? Yanpa onnila ir hihi'ini pede Uplerlawna edonna Ndenrer lia hya' ed maka Ha Nakot targ olek wa? \v 4 Hade edon emkade! Yoma Uplerlawan de oraplola-oramneha de! La'pa riy honona rwotra-rtalia ho'mana, Uplerlawna Nden rer lia plol wawna. Hade emeknekama ha rhorat targ oleka la'a Uplerlawna la Pukni ralamni de riwra: \q1 “Hya'a maka Omukota de nden rer lia plol wawna. Ne hota Omuplola la'a nhiudi-pniara.”\f + \fr 3.4 \ft 3:4 Masmur 51:6 \f* \p \v 5 Mere yanpa Yahudi dom de riwra: “Am mhi' mak edon kaplola de ntutga de Uplerlawna ed mak kden rer lia plol wawna. Pede nihya'pa Uplerlawna Nukm owa'an ami?” Oi! Plola lir de rimormiori wniarorni hade! \v 6 La'pa emkameni mana hade ematia'a hade, yoma la'pa rwarora riwra Uplerlawna edonna Nantorreria plolli-mneheni pa Nukm ita, de hota emkameni targho'ola Entorna watghudi la rimormiori honona la nohkeran di wawannu?! \v 7 Mere yanpa Yahudi riy dom to'a e riwra: “La'pa ami edon mdenrer lia (setia) Uplerlawna lirni-tunnu de nareiniande Uplerlawna yeher to' pa Nlernan ya'uli-yawedi onnila Enhi' nana hya' maka Enakot targa de. Mere hya' nariei pede Uplerlawna Nto'on reri Yahudi am lia a do'a-hal mamni?” \v 8 Ine! La'pa itwaror emkade de emekwalima itakotiwra: “Samounu de emkadille: Itsi' yatyatni-halalli totpena hya' ed mak kaplola nayamkek memna.” Plola pa riy dom de rto'on reri a' pua e rapolu-raliella a'u, riwra a'g ed mak kakot emkade! Mere riy mak kakot emkare, hota rlernan niukmu la Uplerlawna mak edon kpa'eini-kpahala. \s1 La' riy id mana edonna nhi' nana Uplerlawna ralma-riorni \p \v 9 Nah! La'pa emkade de hota la Uplerlawna yamkekni de Yahudi ita tareh dioinia Yahudi atia'a rena? Plollolli de hade edonna emkade. A'ukot nohor oleka wa giwra riy Yahudi miy onde Yahudi atia'a, hononmi de do'omi-halmi nodi plolli la miy mormiormi. \v 10 Hade emeknekama ha rhorat targa la Puka ralamni riwra: \q1 “Riy id mana edonna nden rer lia plol wawna. \q1 \v 11 Riy id mana edonna nna'erit nana Uplerlawna talanni, ne riy id mana edonna nwak pa nat niohora E' pa nhu'ru-nhelam la. \q1 \v 12 Riy honona rhoitio'or doin olek la Uplerlawna. Honona re rler olek la klieratni. Plol toto' pa riy id mana edonna nhi'a-nyap miemna plola-mneha.”\f + \fr 3.12 \ft 3:12 Masmur 14:1-3; 53:2-4\f* \q1 \v 13 “La'pa raltier die ir lirni re emolmolla hoi-kietra mak kwer reria wawni mak kalgot neka lira-tunu yatyata-halala. Ne putra-palka nwailiola wawni re ralamni.” \q1 “Me nurnu rage'a yapupu-yaheri emeknekama niy miaka kodi nhienni.”\f + \fr 3.13 \ft 3:13 Masmur 5:10; 140:4 \f* \q1 \v 14 “Nurnu re rpenpuen lia nhiorghala-wniaghala, nora yahe'i-yamali yapolu-yaliella.”\f + \fr 3.14 \ft 3:14 Masmur 10:7 \f* \q1 \v 15 “Pleta-plet pa rler la wniunu-wnienna rimormiori. \q1 \v 16 Rweyata-rwaniawu me rhi'a rimormior wialli pa rler la polpuolu-wakwaka lol meni-meni to'a. \q1 \v 17 Matni riat la loi-talla mak kod ir pa ror wutga mutwualli re rkalwieda.”\f + \fr 3.17 \ft 3:15-17 Yesaya 59:7-8; Amsal 1:16 \f* \q1 \v 18 “Ne rakleha ya'unni-yamta'ata la Uplerlawna.”\f + \fr 3.18 \ft 3:18 Masmur 36:2\f* \p \v 19 Ne, itatga la lira-tunu ri, de e rhorat targa la Puka ralamni pa rakot nohora la riy Yahudi miy maka klernana deulu-tatar de. La' hade pede riy honona, la'pa Yahudi onde Yahudi atia'a rakleha nhiapargenni (talla) pa rakot nohora de irdella plol wawna la Uplerlawna yamkekni. Uplerlawna Net tiarg oleka de rimormiori honona penpuen lia do'a-hala ralamni. \v 20 Hota riy id mana edonna nlernan talan pa nora Uplerlawna rkalwieda onnila Uplerlawna Netlia de riy de edon nhala, yoma riy de nhi'a-nyapia haneknek wawannu maka e rakot nohora la agama deullu-tatarni. Mere plollolli de la'a deulu-tatar maka Uplerlawna Nala mai rimormior ita, de it tat niohor memna it do'oni-halli. \s1 Onnila it pesiayni la'a Yesus pede Uplerlawna hota Nhi' totpena itora E'a tkalwieda \p \v 21 Mere la' lera-mela ri, de Uplerlawna Ntutg olek talan mai it pa itor owa'ana E' pa tkalwieda. Ne la talan de, it edonna tlernohora agama Yahudi deullu-tatarni. Mere Musa pukni re, me makwohorulu-ktatrulu pukni re e rakot nohor walia Uplerlawna talanni mak kaplol de. \v 22 De hota Uplerlawna talanni de totpena rimormiori rora Uplerlawna rkalwied owa'ana, hornama rimormiori rpesiaya Yesus Kristus. Uplerlawna hihi'ini de la'a rimormiori honona ramneneh momuou, edonna la'a wniarorni to'a-taiya. \v 23 Yoma riy honona rler olek la do'a-hala ralamni, me nhiolli re oliet meman la Uplerlawna plolli-mneheni nhiolli-lietni mak kmou-kwitna. \v 24 Pede Uplerlawna sniayanni de it edonna twahla nana mere Nal to'a la rimormiori ita totpa tor E' pa tkalwied owa'ana. Yala'ani de emkadilla: Rimormiori rler la yamori-yalewna la'a Kristus Yesus mak ktuw niana-nhai nian ita. \v 25 De Uplerlawna Nala Yesus totpa Nhuria rarni pa Nler la matmiati ralamni emeka hopopa-hegeuru hoihoi-tantiani (persembahan) maka ktuw niana-khai nian ita, totpena la' hade pede rimormiori nawnie'er doin olek la do'a-hala, hornama ta tsa'ar to' it aranni la E' mak kmat lia it rerieini. Uplerlawna Nhi' emkade totpena Ntutga E plolli-mneheni la yaweratni-yatailli (nawerta-natailla plol wawna). Yoma la'a ler ululu Uplerlawna Nod niohora do'a-hala maka rimormior ha rhi'a re. E' edonna Nukum ma'ta ira. \v 26 Mere dodo'ondi de la'a Yesus matmiatni de Ntutga hankeranni-ralmha'arni la do'a-hala, totpena Ntutga plolli-mneheni la yaweratni-yatailli, yoma edon Nhoratdoin rira do'oni-halli. Ne la'a Yesus matmiatni itamkek meman walia de Enodi plolli pa Netlia hameni mak kpesiay Yesus de pa hota ror E' pa rkalwied owa'ana. \p \v 27 La' hade pede itakleh memna nhiapargen pia tatulu-tapetan la it hihi'ini-yapyapni yoma itwaror it hihi'ini-yapyapni re nod it pa tor owa'an Uplerlawna tkalwieda. La' hya' pede emkadeno? Ina-nara ama hyali, hade emkade yoma itler pa tor owa'ana Uplerlawna tkalwieda hornama itpesiaya Yesus Kristus. It edonna tora Uplerlawna tkalwied owa'ana onnila tlernohora hya' maka e rhorat targa la agama Yahudi deullu-tatarni. \v 28 Yoma la'pa riy maka itiwra kor oleka Uplerlawna rkalwied owa'ana, de edon riwra yoma enlernohor oleka hya' ed maka ha rhorat targa la agama Yahudi deullu-tatarni, mere yoma la' pesiayni la Yesus Kristus. \v 29 Yahudi miy yana mpiarora de Uplerlawan de Yahudi rmeh'a Uplerlawanni? Miat niohora de Uplerlawan de Yahudi atia'a Uplerlawanni walia hade toh! Yowa, plola pa Yahudi atia'a mana Uplerlawanni E'a. \v 30 Miat niohora hade yoma Uplerlawan de Ha Nmeh'a to'a. Ne Uplerlawan de ed maka khi' pede, riy Yahudi ror owa'ana E' pa rkalwieda, yoma la' pesiayni re. Maka Yahudi atia'a mana, Enhi' pa ror owa'an E'a pa rkalwieda owa'ana, hade ho'mana yoma la'a pesiayni. \v 31 Yanpa miy miwra hadi nnia'eratni de yoma itpesiay oleka Yesus Kristus pede itsopliala agama Yahudi deullu-tatarni?! Hota edon emkade! Mere plollolli de la'a it pesiayni de nariei pede twayow nohor walia deulu-tatar de. \c 4 \s1 La'a Abraham mormiorni de tamkek nan memna hota rimormior ror owa'ana Uplerlawna rkalwieda onnila pesiay \p \v 1 Ina-nara ama hyali, itat niohor memna it pesiayni yala'ani la'a Abraham, makden Yahudi upni-tgarni mak kala' ul memn ita. Mpiaror tek la! La' talan emkameni pede Abraham nler wut lia riy mak kaplol la Uplerlawna yamkekni onnila Uplerlawna Netlia e edon nhala? \v 2 Abraham edon nlernan wniatikilgen pia enwarehi e inonni la Uplerlawna yoma Abraham hihi'ini atia'a ed mak karei pia Uplerlawna Nreinian e'a. \v 3 Yoma la'a Puka ralamni de e riwra: “Abraham npesiay Uplerlawna, ne la' pesiayni de pede Uplerlawna Nreiniana-na'nana e' pa emeka riy mak kaplol la Uplerlawna yamkekni.”\f + \fr 4.3 \ft 4:3 Puka Pianullu 15:6 \f* \p \v 4 La'pa riy mak kari, hota rlernan kaini, de kaini de edonna emekneka hya' maka ha ral to'a, mere kaini de kniarni wniahlani. \v 5 Mere la'pa itakot nohora rimormiori rora Uplerlawna de hota emkadi: La'pa riy dom de edonna rahnia'ar la ira hihi'ini-yapyap wamueheni pa nodia yamori-yalewna, mere rpesiay to'a Uplerlawna, yoma E' ed maka ketlia mak khi' do'a-kyap hiala pa rwal lia mak kaplol la E yamkekni onnila pesiay die, hota Uplerlawna Nreinian ira. Mere Uplerlawna edonna Nreinian ira onnila e rhi'a-ryapia hya' ed mak kaplola. \v 6 Emkade walia ray Daud nakot nohora la'a riy maka kahepru yoma Uplerlawna orgahani Na' nan oleka riy di pa emeka riy mak kaplol la E yamkekni, de edonna namkek la riy de hihi'ini-yapyapni. Daud niwra: \q1 \v 7 “Unut lawna la riy maka Uplerlawna Nhap dioinia do'oni-halli pa Nhoratdoin oleka. \q1 \v 8 Unut lawna la'a riy maka Uplerlawna edonna Natian la'a-natian mai do'oni-halli.”\f + \fr 4.8 \ft 4:8 Masmur 32:1-2 \f* \s1 Abraham nor Uplerlawna rkalwieda sunta atia'a mere onnila pesiayni \p \v 9 Lir mak kiwra unut lawan de, e rakot to' hadella' Yahudi maka ha rsunat nan to'a? Onde lir de e rakot walia hadella Yahudi atia'a mak edonna klernohora sunat? Mpiaror tek la wniahaurnu di, de onnila Abraham pesiayni la Uplerlawna pede Uplerlawna Nreiniana-na'nana e pa emeka riy mak kaplol la Uplerlawna yamkekni. \v 10 Ne la' ler meni ed maka Uplerlawna Netlia pa Nreiniana Abrahama? La' ler maka Abraham edonna rsunat ma'ta onde rsunt oleka wa? Plola, la ler de maka Uplerlawna Nreiniana Abraham de edonna rsunat ma'ta e'a toh! \v 11 Uplerlawna Nreiniana Abrahama onnila pesiayni, nhorwua na'nama rsunat e'a. Ne sunat de emeknekama kniau ida mak ktutga, de e' de mak kaplol la Uplerlawna yamkekni, yoma pesiayni la Uplerlawna. Ne Uplerlawna Nreinian meman e' de la' lera e' edonna nlernohor ma'ta deulu-tatra sunat. Pede hota Abraham nhi' am la Yahudi atia' honona maka kler wut lia Uplerlawna mutnu, mak Enetlia de ror E rkalwied owa'ana yoma irpesiaya Uplerlawna kennama ir edonna rlernohor ma'ta sunat deullu-tatarni. \v 12 Abraham nla' walia am la Yahudi maka klernohora deulu-tatra sunat hornama ir mana rlernohora ir upni-tgarni Abraham pa rpesiay Uplerlawna. Rpesiay Uplerlawna pa emekwali Abraham pesiayni la' ler maka e' edonna nlernan ma'ta deulu-tatra sunat. \s1 Abraham nlernan Uplerlawna nnio'oni yoma pesiayni la Uplerlawna \p \v 13 Uplerlawna nnio'oni la'a Abraham nora duratni-waitni niwra: “Hota nohkeran di de Abraham o gahamu.” Uplerlawna edonna Nano' emkade yoma Abraham nlernohora agama Yahudi deullu-tatarni, mere onnila Abraham npesiay Uplerlawna. Ne la' Abraham pesiayni de pede Uplerlawna Nreiniana-na'nana Abraham, emekwali riy mak kaplol oleka la Uplerlawna yamkekni. \v 14 Yoma la'pa Yahudi re rlernana hya' ed maka Uplerlawna Nano'taru onnila rlernohora agama Yahudi deullu-tatarni, de hota pesiayni la Uplerlawna nakleh et miemna perkuna. Ne hota nnio'oni de mana nwal lia hamamuamua yoma hota ir edonna rlernan walia. \v 15 Yoma rimormiori honona rpera-rdait neka agama deullu-tatarni. Ne hota pniera-dniaiti la agama Yahudi deullu-tatarni ed mak kod riy lia Uplerlawna niukum lawanni. La'pa deulu-tatra hadamonan de pniera-dniaitia mana hadamonan wali. \p \v 16 La' rimormiori pesiayni la Uplerlawna pede hota irlernana hya' ed maka Uplerlawna Nakot targ oleka la ira, totpena Uplerlawna Nal nnio'oni de la makpesiay re honona onnila E ralam kalwiedni Nmeh'a to'a. Ne edonna Ntot nan to'a Yahudi makpesiay maka klernohora agama Yahudi deullu-tatarni, mere Nal wal lia Yahudi atia' maka kpesiaya Uplerlawna, pa emekwalima la'a Abraham pesiayni la E'a. Yoma Abraham ed mak khi'a am la rimormiori it hononita maka kpesiay. \v 17 Yoma hota emekwalima Uplerlawna lirni la Abraham: “Abraham, Aghi' oleka o' pa omhi' am la hairi liawanni.” Abraham npesiaya de la emkameni ho'mana hota Uplerlawna Nhi' hya' ed mak Ha Nano'taru oleka de. Yoma Uplerlawna ed mak kodi plolli pa Namoria riy mak kmati-kmolu me Uplerlawna maka kakota pa hya' mak edonna kdena mana hota rdena. \p \v 18 Abraham nha'ar to'a mormiorni la Uplerlawna, me pesiayni nden rer lia Uplerlawna pa edonna nwaler nan kuku'a, kennama hya' maka Uplerlawna Nano'targa de emeka ta'enia ha rhi' nana. Hade pede Abraham nla' am la hairi-hairi, pa hota emekwalima e rhorat targa Uplerlawna lirni la Abraham la' Puka ralamni, de e riwra: “Hota o duratmu-waitmu riy harahu.” \v 19 La' ler de de Abraham natga de hota enakleh a'na wa, yoma tuwnu nhamto'owa. Mormiorni nla' nan oleka anni nhi' pa la'awa rahu ida. Ne hawni Sara mana nkern pa nakleh a'na. Mere emkade ho'mana pesiayni de naruri-na'orta. \v 20 Entoran rer pitpitga pesiayni de la'a hya' ed maka Uplerlawna Nakot de. Yeher to'ama pesiayni naruri me enodia ya'uli-yawedi la Uplerlawna. \v 21 Enpesiay mieman de hota Uplerlawna Nodi plolli pa Nhi' nana hya' ed maka Ha Nakota. \v 22 La hade pede ha rhorat targa la Puka ralamni: “Uplerlawna Nreiniana-na'nana Abraham pa emeka riy mak kaplol la E yamkekni”. \v 23 Me lira-tunu maka ha rhorat targa ri, de edonna rtot nan to'a Abraham nmeh'a, \v 24 mere la' it wali. It mana, hota Uplerlawna Nreinian wali ita emekwalima riy maka kaplol la E yamkekni, yoma it pesiayni la Uplerlawna maka kamori-kalewan nana Yesus, Itmatromlawanni de la'a matmiatni ralamni. \v 25 Yesus de, rala olek hade pa totpena rwenna yoma la'a it do'oni-halli rerieini. Mere Uplerlawna ed mak kamori-kalewn owa'ana totpena Nahak owa'ana talan pa itora Uplerlawna tkalwieda. \c 5 \s1 Itahe'i-tahepur nohora hare honona maka itlernana onnila itor owa'ana Uplerlawna tkalwieda \p \v 1 La' hade pede ina-nara ama-hyali, onnila it pesiayni la Yesus Kristus pede itor olek Uplerlawna tkalwied owa'ana. Ne la' hade pede hota itora E'a tmor wiut lia mtiertierannu onnila Yesus Kristus, Itmatromlawanni hihi'ini de mai ita. \v 2 La'a Yesus hihi'ini pede la' lera-mela ri, de itlernan oleka talla pliora pa Uplerlawna Ntutga E ralam kalwiedni mai ita onnila it pesiayni. Me ita tahepuepur wali yoma itsa'ar it ralamni de hota la' ler mak kmai die, de itre'ela tlernana Uplerlawna plolli-mneheni me ya'ulli-yawedni! \v 3 Ne hade edonna nmeh'a mere hota tamuki-tahepur nohor lol walia it luini-nuhranu, yoma itatg oleka de, hota la'a lui-nuhru de pa yeher to'a itatu tatehra it ralamni la kropna-krieutu polpuol ina-wakwak ama. \v 4 Ne hota la'a itatu tatehra it ralamni di, de it tden rer lia plol wawna la Uplerlawna yamkekni. Ne la'pa it nhiolli mak emkade, hade ed maka kod it pa tsa'ar it aranni la Uplerlawna de hota Enhi' nana hya' maka Ha Nakot targ oleka wa. \v 5 Ne nhia'ar aran gen die mak itsa'ar tar it aranni hamamuamua atia' hade. Yoma hota plola pa Uplerlawna Nala hare honona maka Ha Nano'targa. Itat niohora hade yoma Uplerlawna Nal oleka sniayanni namniota it ihranu ralamni. Uplerlawna Nhi' hare, de Nala E Nhiw Lululli pa Ndella it ihranu ralamni. \p \v 6 Uplerlawna Ntutga E ralam kalwiedni mai ita yoma la' ler maka Uplerlawna Nwalir targ oleka de, de la' ler maka itakleha ruri-lai onnila do'a-hala nutni-ndahl ita, de Yesus Kristus Nmeh'a Nmati, yoma la' it mak kahmena katlina-katailla E'a de rerieini. \v 7 Nhi'inde la'pa ntut niana riy maka kmor lia yatlina-yatailia deulu-tatra id ho'mana riy rahmena rod niana pa rmat lia e wawannu. Mere la'pa nlernan riy mak nhi'inde ktutga ralam kalwied la rimormior wialli de matialo'onama riy rmat lia wawannu. \v 8 Mere Uplerlawna hihi'ini narehelia hade, yoma la' ler maka itden meman ma'ta la do'a-hala ralamni, de Uplerlawna Ntutga sniayanni la ita, la'a Yesus Kristus Nmat lia it rerieini. \p \v 9 Ina-nara ama hyali, itor owa'ana Uplerlawna tkalwieda yoma la'a Yesus Kristus Nhuria rarni pa Nmat lia it rerieini. Ne la'a itat niohor Enhi' emkade mai ita, de yeher to' pa itat niohora de hota Enamori-nalewn it la Uplerlawna hankeranni-ralmha'arni mak hota ktuin la nohkerna. \v 10 La' lera Uplerlawna Nahankeran la it de, E' ed maka kalwied nan ita onnila A'nani Nler la matmiati. Yaho'ma la' lera-mela ri de maka itor oleka E' pa tkalwied wa?! Hota yeher to'a pa ramori-ralewn it la'a Uplerlawna hankeranni-ralmha'arni onnila A'nani Nmormiori owa'ana toh! \v 11 Ne hota ita'uli-tawed niohora Uplerlawna onnila E kalwiedni maka Ha Ntutga mai ita onnila Itmatromlawanni Yesus Kristus. Yoma la'a Yesus Kristus de, pede la dodo'ondi de Enod miemn it pa itora Uplerlawna tkalwieda. \s1 Rakot nohora Adam nora Yesus Kristus hihi'ini re wniahlani \p \v 12 Ina-nara ama-hyali, twaror tek la hare honona nnia'eratni. Do'a-hala nler la nohkerna wawannu de onnila Adam, riy memeh'a de, do'oni-halli. Ne la' do'oni-halli de, pede matmiati mana nhar wiali. Narieiniande matmiat die nwewar nan rimormiori honona, yoma rimormiori honona rler olek la do'a-hala. \v 13 Deulu-tatra agama Yahudi edonna ral ma'ta, de do'a-hala ed olek la mai nohkeran di wawannu. Mere edonna rwaghal ma'ta rimormiori re do'oni-halli yoma deulu-tatra hadamonan ma'ta. \v 14 Mere la' Adam lerni meman pa nmai lia Musa lerni, de matmiati-molmuolu nlola tipru-warta ra'i-tranna, de rimormiori honona rmati. La'pa riy maka edonna khi'a do'a-hala maka Adam nhi' nan de de, ir mana rler walia riwtu-hora matmiati-molmuolu ralamni la'a do'a-hala rerieini. Hota la'a Adam de hihi'ini pede rimormiori honona rlernana wniahlani. Emkade wal lia la Yesus Kristus mak ktawli'ir de, hota la' E hihi'ini pede rimormiori honona rlernana wniahlani. \p \v 15 Mere irora hihi'ini de edon ramneha. Yoma mak Uplerlawna Nala de nareh miemna hya' maka Adam npera-ndaitia. La' Adam de, riy ida nmeh'a de, mere la' pnierni-dniayatni tonekwane riy honona rler la matmiati. Mere hota la Yesus Kristus de, de riy ida nmeh'a wali E'a, mere la' E ralam kalwiedni mai ita pede hota Uplerlawna Nhuri-ntowria sniayanni la riy harahu me Nal ir pa ror E'a rkalwied owa'ana. \v 16 Wniahla maka Uplerlawna Nala la rimormiori re, onnila Yesus Kristus hihi'ini de, ematia'a wniahla maka rimormiori ha rlernana la'a maka Adam ha nhi' nan de. Yoma la'pa Adam de pnierni-dniayatni nhorwua, de wniahlani de, ha retlia rimormiori do'oni-halli pa rukmua (tniu'tu la'a mei wawannu). Mere la emkameni ho'mana la riy honona rhi' do'a-ryap hiala, mere Uplerlawna Nwahla la ira, de Nala ir pa ror E'a rkalwied owa'ana yoma Enetlia de ir raplol olek la E yamkekni. \v 17 La emkameni mana Adam de riy ida nmeh'a to'a mere la'a pnierni-dniayatni tonekwane matmiati-molmuolu nwewar la meni-meni to'a. Mere itat memna la'a Yesus Kristus hihi'ini, pede riy maka Uplerlawna Ntutga ralam kalwiedni mak kareh mieman de totpa ror E'a rkalwied wa de, hota rmormiori-rdardiar pia nodi liarni la'a Ilyamou-Watyatoha me rora Uplerlawna pa rodi plolli-rtaryatnu. \p \v 18 Pede emeknekama Adam pnierni-dniayatni la' raralamni to'a, mere narieiniande rimormioria nohkerna wawannu rlernana niukmu, hota emkade walia la'a Yesus Kristus hihi'ini id to'a, maka Nlernohor Uplerlawna ralma-riorni, de nreiniande riy honona rlernan talla pa iror E' rkalwieda ne irlernana mormiori-dardiari plalahwa mak kodi liarni. \v 19 Ne emekwalima la'pa riy honona rler la do'a-hala ralamni la' Adam nmeh'a maka kakleha ya'unni-yamta'ata. Emkade walia la' riy honona makpesiay mana hota ror owa'ana Uplerlawna rkalwieda, onnila Yesus de Nmeh'a yatlinni-yatailli la'a Uplerlawna lirni-tunnu. \p \v 20 Rala agama deullu-tatarni de totpena yeher to' pa rimormiori rat niohor memna ir rhi' oleka do'a-hala. Mere la'pa yeher to'ola rimormiori rhi' do'a-ryap hala, de Uplerlawna ralam kalwiedni nareh niana do'a-hala. \v 21 La ululu de la'pa rimormiori rhi' do'a-hala de hota rler la matmiati ralamni mere dodo'ondi de Uplerlawna Ntutga tniulanni-sniayanni pede Enal talan pa itor owa'an E' pa tkalwieda. Hota la' hade pede itler la mormiori pa nodi liarni onnila Itmatromlawanni Yesus Kristus hihi'ini de mai ita. \c 6 \s1 Emeknekama riy mak kmati olekwa ta'en niana nlernohora yapi'u-yaga'u, de hota it ralamni mana edon nod rer owa'an la do'a-hala \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, yanpa hota riy ida nwarora niwra: “Hota la'pa plola pa Uplerlawna Ntutga ralam kalwiedni la mak khi' do'a-kyap hiala, de hota samounu de itsi' neka do'a-hala pa nodi liarni totpena hota yeher to'a pa Uplerlawna Nsayn reri ita.” \v 2 Hota edon emkade! Yoma do'a-hala edonna nodi plolli owa'an la mai ita. Pede la'pa emkade, hota emkameni pa itsi' rereri owa'ana do'a-hala?! \v 3 Mhioratreria, la'a lera rharani ita totpena itor Kristus Yesus tla' ihru ida-ralm ida, de e rhi' hade totpena emeknekama rwatiehra wut it tora Kristus la matmiatni. \v 4 Pede nhiaran die, de emeknekama rhuwur wutg it la Kristus. Totpena hota emeknekama Kristus Nmori owa'an la' E Amni plolli-mneheni maka khitita-kreprepra, hota it di de emekwali E'a, pa itler la mormiori warwuaru mak ematia' ululu de. \p \v 5 Pede itora Kristus tler olek la id wa, yoma emeknekama itmat niohora E'a. Pa hota naplol meman walia de hota itler la ida yoma itler la mormiori warwuaru emekwali E'a. \v 6 Itatg oleka de ita yehwani rimormiorni la ululu geni ha rwen nan olek wutg la Kristus la'a auwlakra hananni totpena it edon tlernohora owa'ana it yehwa rimormiorni mak kod it la do'a-hala. La' talan mak emkade pede do'a-hala mana edonna nodia plolli owa'an mai ita. \v 7 Yoma it di de emolmolan nekama riy ida mak kmati, pa rolin doinia la do'a-hala ralamni. \p \v 8 It tmat niohora Kristus de, de itpesiay wiali de hota itora E pa tmori-tlewan rewre'wa. \v 9 Itpesiay hade yoma itat niohora de Kristus mana Uplerlawna Nalewn oleka la matmiatni ralamni, pa hota edonna Nmati owa'ana. Matmiati hota edonna nodi olek plolli la E wa. \v 10 Kristus Nmat lia do'a-hala wawannu totpena matmiatni de nala do'a-hala la yawa. Nmat raralamni to'a, edon Nmati owa'ana. Ne Nmormiori owa'an de totpena nodi ya'uli-yawedi la Uplerlawna. \p \v 11 Hota emkade walia, ina-nara ama-hyali, hota miatu mpiaror nohor inon wamuehemi de pa emeka riy maka do'a-hala edon nodi plolli owa'an la, mak kor oleka Kristus Yesus rla' ihru ida-ralm ida pede la'a mormiormi ralamni de miodia ya'uli-yawedia la Uplerlawna. \v 12 Pede yan memmemna miolin doinia do'a-hala pa nodi plolli la miy inonmi mak hota kmat die. Yana do'a-hala nodi plolli la miy pia hota mliernohora ralma-riora yatyatmi re. \v 13 Yana mhiuria limmi-lakmi, tutu'umi-niernieranmi la'pa miy inonmi tetema totpa do'a-hala nodi plolli pa nnairia na nhi'a-nyapi yatyatni-halalli. Mere mial inonmi la Uplerlawna pa emeknekama miy mmiati oleka pa rwatitni olek miy lia mormiori ralamni. Mial inonmi tetema pa mlier wut lia Uplerlawna totpena Nnair miy pia mhi'a-myapia hya' mak kaplol la E yamkekni. \v 14 Hota mhi' emkade yoma do'a-hala edon nodi olek plolli owa'an tiy miy, yoma miy edonna mliernohora owa'ana agama Yahudi deullu-tatarni totpa mior Uplerlawna mkialwied owa'ana. Mere Uplerlawna ed mak kodi plolli tiy miy. La'a E ralam kalwiedni pede Ntulan la tiy miy totpena miy edon mhi' owa'ana do'a-hala. \s1 Yan memmemna do'a-hala nodi plolli mai ita pa emeknekama marna e nodi plolli la atni-wa'arni \p \v 15 Yanpa hota riy ida nwahla a li'ru niwra: “La'pa it edon tlernohor owa'an Yahudi deullu-tatarni, mere Uplerlawna Ntulla-nsayn ma'ta ita onnila E ralam kalwiedni de, hota emeknekama Uplerlawna Nhur niohora it pa itsi'a do'a-hala?” Hota awuahla lir de. Yan memmemna itsi' emkade! \v 16 Totpena miatga, la'pa miy mpiak la riy id pa mkiar lia, de mitlina-mitailla riy de, yoma miy mlia' oleka hopopna la e wa. Emkade walia la do'a-hala me tlina-taili la Uplerlawna. La'pa miala inonmi pa mhi' do'a-myap hiala, de hota do'a-hala ed mak kodi plolli tiy miy. Ne hota hade ed mak kodi miy lia matmiati-molmuolu plalahwa. Mere la'pa mial inonmi la Uplerlawna pa mitlina-mitailla de hota emeknekama hya' ed mak kaplollola nodi plolli tiy miy pia miy mmiormior lola plollol wawannu. \v 17 Mere ta'uli-tawedia Uplerlawna, yoma la ululu de do'a-hala nodi plolli tiy miy, mere dodo'ondi miy miala ralammi tetema pa mitlina-mitailla wniatutu-wniaye'a plollola maka ha rakot nohor olek tiy miy wia. \v 18 Miy di er maka Uplerlawna Nwe'er doin la do'a-hala, me la' dodo'ondi de miy e mlia' riy maka Uplerlawna Nodi plolli la pa miy mdien rer lia plol wawannu. \p \v 19 Ina-nara ama-hyali, onnila miy ralma-riormi la'a Uplerlawna yala'ani de emeka lokmera-papay ma'ta miy, pede agala lira yawalliohor di la'a hopopna-lili'iru totpena plet pa miy mnia'erit nana lir de wniahaurnu. Ululu de mial inonmi pa emeknekama miy e mhi'a ata-wa'ara la'a do'a-hala nareiniande hota yeher to' pa yatyatni-halalli maka kakdeha-kaktiahli na'ititar rer lia. Emkade walia la dodo'ondi de hota miatu mial inonmi pa mhi' hopopan la Uplerlawna totpena miy mhi' mak kaplol la E yamkekni totpena la mormiormi de mlia' E kamieheni maka kakleha do'a-hala. \v 20 Lera mitlin ma'ta la do'a-hala, de hya' mak kaplola edon nodi plolli ma'ta tiy miy. \v 21 La' ler de de hya' untia ed maka ha mliernana la do'a-hal maka khi' amola-ma' miy? Hadamonna toh!? Yoma hihi'a-yapyapi re er mak kod riy lia matmiati-molmuolu plalahwa. \v 22 Mere dodo'ondi de Uplerlawna Nwe'er doin miy pia do'a-hala edon nodi plolli owa'an tiy miy, me mlia' oleka hopopan la Uplerlawna. Ne unut lawan maka ha mliernan de, totpena mpial lia Uplerlawna mutnu mak kakleha do'a-hala. Pede hota mlier la mormiori plalahwa mak kodi liarni. \v 23 Yoma do'a-hala wniahlani de matmiati-molmuolu plalahwa. Mere Uplerlawna Nara'a-napal niana mormiori plalahwa pa nodi liarni la riy mak kor wutga Kristus Yesus, Itmatromlawanni tla' ihru ida-ralm ida. \c 7 \s1 It edon tawniatiehra wutga la deulu-tatra pa emeknekama patke' mak kmehlima edon nawniatiehra wutga la'a hawni mak kmati olekwa \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, aghorta hadi tiy miy mak kat niohor oleka deulu-tatra. Pede miy miat memn oleka de la'pa riy ida nmormior mia'ta de riy de natlina-natailla deulu-tatra. Nmat wia nampena edon natlin owa'an la deulu-tatar de toh! \v 2 Mimpiaror teka! La'a deulu-tatra ralamni de e riwra: Patke' maka kmehlim olek wa de, la'pa hawni nmormior mia'ta, de patke' de e nawniatiehra ma'ta la mehlimni. Hawni nmat wia nampena patke'eni edon nawniatiehr olekwa. Emkade pede pat de nolin lim oleka la deulu-tatra mehlima. \v 3 Mere la'pa hawni muanke'a e nmormior mia'ta mere patke'eni nora muanke'a dom to'a, de patke' de rweta la mak kalira-kaliai. Mere la'pa hawni muanke' de nmati olekwa, de deulu-tatra mehlima hadamonna olek la patke' de wa. Ne la'pa e nmehlim owa'an pa nora muanke'a dom to'a ho'mana, yaliai atia'a de. \p \v 4 Ina-nara ama-hyali, hade emkade wali mai ita. It edon tawniatiehra wut olek walia la deulu-tatra. Yoma emeknekama yehwa rimormiori ululu rwatiehra wutga la' Yesus Kristus la auwlakra hananni pa itmati niohora. Pede la' lera-mela ri de deulu-tatra edon nodi plolli olek la ita. Mere hota E' de maka ha ralewan nana la matmiati ralamni, gahani olek it wa totpena itla' walia riy mak khi'a-kyapia mak kalwiedwedni pa ta'uli-tawedi Uplerlawna la'a it mormiorni di. \v 5 Yoma ululu de itmormior die tlernohor to'a it yehwa rimormiori. Ne la'pa itat niohora deulu-tatra agama, de it ralamni yeher to' pa nwarora yatyatni mak ka'hira ita ralma-riorni pa nod it la do'a-hala mak hota kod matmiatni plalahwa mai ita. \v 6 Mere la' dodo'ondi de rwe'er doin olek it la agama Yahudi deullu-tatarni. Yoma emeknekama itmati olek wa pede ita edon tawniatiehr olek la deulu-tatra. Pede la dodo'ondi meman pa itatu tsima-tre'a Uplerlawna. Mere it edonna tsima-tre'a Uplerlawna la'a tatlina-tatail nohora deulu-tatra agama pa emeka la' ler ululu de. Mere itlernohor oleka talan warwuaru pa tsima-tre'a E'a, onnila Uplerlawna Nhiwni rurni-laini himimni-rere'eni mai ita. \s1 La'a agama deullu-tatarni de itat niohora plolli-halli pede do'a-hala nlernan talan pa nodi plolli mai ita \p \v 7 La'pa hade emkade, yana itwarora tiwra yanpa deulu-tatra de ha yatyata de onnila narieiniande riy do'oni-halli na'ititar rer lia. Mere agatga de hota edon emkade. Yoma mimkek nek la deulu-tatra yala'ani la a mormio'ru lera-lera. Deulu-tatar de ha yatyat atia'a, mere hade ed maka kwatutu-kwaye' a pua agatu wuarora-wualai niohora do'a-hala yala'ani. Yoma a'g e uplin niohora la'pa a ralmu e nala rira hyonni-hyanni de hade edon naplola, mere la'a agama deullu-tatarni niwra: “Yan memmemna ralammi e nala riy hyonni-hyanni,” na'nama agat niohora hade nhala. \v 8 La'a agama deullu-tatarni pede do'a-hala nlernan talan pa nwalia a nhiortu pa hota awuaror nan nek la riy hyonni-hyanni pa hota yeher to' pa a ralmu nal nana hare. Mere la'pa agama deullu-tatarni hadamonna de hota do'a-hala nakleha talla pa nodi plolli mai ita. \v 9 La' ululu amormior die a'g e uplin niohor ma'ta agama deullu-tatarni pede a'g edon wuaror nohora a do'u-ha'lu. Mere la'pa deulu-tatra agama nhar wia dewade emeknekamde a ih'ru-ralmu nahmuakru pa nwarora do'a-hala la a mormio'ru. Do'a-hala re rnutni-rdahl a'u \v 10 pede hota alier la matmiati-molmuolu plalahwa. Pede na'nama agat niohora de Uplerlawna Nala deulu-tatra pa nodi mormiori-dardiari mere rwaldioinia de deulu-tatar de hota nodi a lia matmiati-molmuolu plalahwa. \v 11 La'a agama deullu-tatarni pede do'a-hala nlernan talan pa nod a lia putra-palka yoma awuarora de la'a agama deullu-tatarni yala'ani pede aliernana yamori-yalewna, mere plollolli de hota do'a-hala nod a lia matmiati-molmuolu plalahwa. \v 12 Pede ina-nara ama-hyali, agama deullu-tatarni de ha yatyat atia' hade, mere ha nwatiawua Uplerlawna me hya' ed maka deulu-tatar de nakota, de ha rwatiawua Uplerlawna pede naplola me kalwieda. \p \v 13 Mere yanpa mimpiarora deulu-tatra samomuou de hota ed mak kodi a lia matmiati-molmuol plalahwa de. Mere agatga edon emkade! Yoma hya' mak kodi a pua alier la do'a-hala ralamni, de a ralma-rior wamueh'u mak kwaror reria do'a-hala. Yoma la'pa utlin nana deulu-tatra agama mak kalwiedwed de, yeher to' pa a ih'ru-ralmu ed mak kod rer a lia do'a-hala ralamni mak kodi matmiati-molmuolu. La' hade emkade totpena tamkek memna a hihi'u-yapya'pu de do'a-hala toto'a hade, me totpena do'a-hala de yatyatni-halalli nayamkek memna onnila ta'en niana aliernohora deulu-tatra. \s1 Awuayow nohora agama deullu-tatarni ho'mana edon nod ruri-lai mai a pua aghi' nan nhioli-liet kalwiedweda \p \v 14 Itat niohora de agama Yahudi deullu-tatarni de ha nwatiawua Uplerlawna Nhiw Lululli, mere a' di de rimormior miaka kakleh ruri-lai id memna a' pua ta'en niana aghi' hya' mak kaplola. Hota emeknekama rtekua riy id pa nhi'a hopopna-lili'iru ata-wa'ara, emkade walia de do'a-hala nodi plolli mai a'u. \v 15 Amueh'a nek de uplin niohora hya' nariei pede aghi' emkarena. Yoma hya' ed mak kaplola maka a ralma-rio'ru niwra nhi'a, de edonna ghi' nana, mere do'a-hala maka a ralmu edonna nal nana demade aghi' nana. \v 16 Ne la'pa aliernohora a ralma-rior wamueh'u mere narieiniande a ralmu nmawla, de hade ed mak ktutga de a'g e wuayow nohora agama Yahudi deullu-tatarni. \v 17 La' hade de a'g edonna liernohora hya' maka a ralmu ha nala pa aghi' nana de, mere onnila do'a-hala mak kden la a ih'ru-ralmu ed maka kawewal nan a'u. \v 18 Agat niohora la' a ino'nu di de kalwiedwedni oke' mana hadamonan meman la a ih'ru ralmu la'a a yehwa rimormio'ru di. Yoma plollolli de a'g e wuaror nan walia nhioli-lieta kalwiedwedni mere hota a'g edonna ghi' nan walia. \v 19 De a'g edonna ghi' kalwiedwedni maka agiwra ghi'a. Mere a ralma-rio'ru nawnial dioin pa aghi' targho'a hya' mak kyata-khala, mak a ralmu edonna na'oin nana. \v 20 Pa hota la'pa aghi' nana hya' ed maka a ralmu edonna na'oin nan de, hade ed mak ktutga de a'g edonna liernohora a wniaro'ru pa aghi' nan hare, mere aghi' emkade yoma do'a-hala ed maka kodi plolli la a'u. \p \v 21 Pede awuarora de hota nhi'inde emkadille: la'pa agiwra ghi'a samomuou, demade enekneka maka ghi' nana de yatyatni-halalli. \v 22 Yoma a ralma-rio'ru de, nwayow nohor meman la Uplerlawna deullu-tatarni \v 23 mere emkade ho'mana, la a ino'nu di, de do'a-hala mak kden rer lia a ih'ru ralamni la'a a yehwa rimormio'ru di edon namneh nohora deulu-tatra maka a ralma-rio'ru ha nko'i nana pa emekanekama rrora e ra'ara. Ne hota emolmolan nekama a'uwniatiehra wut lia do'a-hala maka kagengeni la'a a ih'ru ralmu. \v 24 Inee! A ralma-rio'ru nodi a lia kropna-krieutu yoma a ralma-rio'ru edon namtemna! Hota emkameni la a mormio'ru dina? Hota he' ed maka kamori-kalewna a inon mak kod a lia matmiati-molmuolu plalahwa dina de? \v 25 Mere hota a'u'uli-uwedia Uplerlawna yoma E' ed mak kodi plolli pa Namori-nalewn a lia do'a-hala mak kodi plolli la a ino'nu yoma la'a Yesus Kristus Itmatromlawanni. \p La' hare honona pede ina-nara ama-hyali, itamkek memna de, (la'pa Yesus Kristus edon Ntulan ma'ta a' die) de hota agal toto' memna a ino'nu tetema pa agiwra liernohor reria Uplerlawna deullu-tatarni de mere a yehwa rimormio'ru di natlin to'a la do'a-hala. \c 8 \s1 Uplerlawna Nhiw Lululli Nala rurni-laini mai ita totpena itmormiori-tdardiari lola Uplerlawna ralma-riorni \p \v 1 La' hade pede, ina-nara ama-hyali, la'a it maka kor wutga Kristus Yesus la' olek la id wa, de dodo'ondi de meman pa Uplerlawna niukamnu edonna ntai owa'an ita. \v 2 Yoma la'a Kristus Yesus hihi'ini pede Uplerlawna Nhiw Lululli mak kala mormiori-dardiari ed maka kharia talan warwuaru mai ita. De la' Nhiwni kniarni la it ihranu ralamni de, pede Nhiwni de ed maka kolin doinia it la do'a-hala mak kodia matmiati-molmuolu plalahwa. \v 3 Yoma agama deullu-tatarni ta'en niana nwe'er doin it la do'a-hala, totpena do'a-hal edon nodi plolli owa'an mai ita, yoma rimormiori rakleh ruri-lai pa rlernohor reria agama deullu-tatarni. Mere Uplerlawna ed mak kwe'er doin ita totpena do'a-hala edon nodi plolli owa'an mai ita, yoma Enhopan doinia E A'na wamueheni pa Nmai lia nohkeran di totpa hota Nwal lia hoihoi-tantiani (persembahan) pa Ntuw niana-nhai nian ita. La' ler de de A'na de Nwal lia rimormiori pa emekwali ita, mak khi' do'a-kyap hiala (mere E edon Nhi' do'a-hala). La' talan mak emkade pede Uplerlawna ed maka Nukmua E A'nani la rimormior ita rerieini. \v 4 Uplerlawna Nhi' emkade totpena Nhar tialla totpena itlernohor reri E ralma-riorni maka kayamkek la agama Yahudi deullu-tatarni. Itsi' emkade itlernohora Uplerlawna Nhiw Lululli wniayownohorni. It edon tlernohora it yehwa rimormiorni mak kod it la yatyatni-halalli. \p \v 5 Riy maka kmori-kdari rlernohora yehwa rimormiorni de, de nwaror mamain to'a yehwa rimormiorni maka yotyotni-yatyatni maka ka'hira la ralma-riorni. Mere riy maka kmori-kdar lia Uplerlawna Nhiw Lululli wniayownohorni, de nwaror nana mamainia hya' ed maka Uplerlawna Nhiwni Ha Nwayow nohora. \v 6 La la'pa ralma-riormi de nden rer mamain la yehwa rimormiormi mak kod miy lia do'a-hala, de hota mlier la matmiati-molmuolu plalahwa. Mere la'pa ralma-riormi nden rer mamain la Uplerlawna Nhiwni wniayownohorni de miy ihrami ralamni hota namtiertiernu, me hota mmiormiori pa nodi liarni. \v 7 Riy maka ralma-riorni nden rer lia ralma-rior rimormiorni mak kodi do'a-hal de, de riy de hota nora Uplerlawna ra'ara yoma riy de edonna nru'u-ntowar la Uplerlawna deullu-tatarni. La'pa niwra nlernohora deulu-tatra de nek de ta'en niana. \v 8 Riy mak kmori-kdari rlernohora yehwa rimormiorni, ta'eni nhi' nana hya' ed mak kla' nana Uplerlawna ralam kalwiedni. \p \v 9 Mere miy edonna mmiormiori pa mliernohora yehwa rimormiormi mak kodi miy lia do'a-hala. Miy e mliernohora Uplerlawna Nhiw Lululli yala'ani, yoma Uplerlawna Nhiwni ed mak kagengen lia miy inonmi. Mpiahniorta! Riy mak kakleha Yesus Kristus Nhiwni de, riy de, Yesus Kristus gahani atia' e'a. \v 10 Hota miy inonmi nmati yoma la' do'a-hala mere la'pa Yesus Kristus etla miy ralammi de hota miy mliernan mormiori plalahwa pa nodi liarni. Hota mliernan mormior die, yoma Uplerlawna Net olek la de mlier wut lia mak kaplol la E yamkekni pa mior E' pa mkialwied owa'ana. \v 11 Uplerlawna Nhiwni, mak kamori-kalewna Yesus la matmiatni ralamni, etla miy ihrami ralamni, pa hota Uplerlawna mak kamori-kalewna Yesus Kristus la matmiatni de, hota ed maka kamori-kalewan walia miy inonmi mak kler la matmiati ralamni. Hota Enhi' nana de yoma Nhiwni mak kmormior lia miy inonmi de. \p \v 12 La' hade pede, ina-nara ama-hyali, itlernana Uplerlawna Nhiwni mak khopna pa itsi'a-tyapia samomuou. Mere edonna Nhopn it pa totpena itlernohor it yehwani rimormiorni mak kodi it la do'a-hala ralamni. \v 13 Yoma hota la'pa miy e mliernohora yehwa rimormiorni de hota mlier la matmiati-molmuolu plalahwa. Mere la'pa mdien rer lia Uplerlawna Nhiwni de, totpa la talan emkade pede miy edon mliernohor owa'ana nhiolmi-lietmi maka khi' do'a-hal de, de hota mlier la mormiori plalahwa. \s1 La'a Uplerlawna Nhiw Lululli hihi'ini pede itat nohora Uplerlawna upni-a'nani ita \p \v 14 Riy maka Uplerlawna Nhiwni Nodia de Uplerlawna upni-a'nani irhatta. \v 15 Itamkek memna hadi yoma Uplerlawna Nhiwni maka Enala mai it de, hota edonna Nhi' it pa tamta'ata pa emeknekama upa-matroma mak khi' atni pa namta'ata. Rwaldioinia de, Uplerlawna Nhiw Lululli Nhi' itla' Uplerlawna upni-a'nani. Pa hota la' Nhiw de hihi'ini de, pede itpolga Uplerlawna la it Amni maka Nsayni ita. \v 16 Uplerlawna Nhiwni orgahani ed mak kar lia ita ralma-riorni pa Nakot nohora it di de Uplerlawna upni-a'nani ita. \v 17 Ne la' it de E a'nani ita, de hota it er maka klernana ra'ani-pallu pripanni-fa'anni la E'a pa emeka re'a-tniaru maka ina-ama rhi'taru la'a upni-a'nani. Hota itlernan hya' ed maka Uplerlawna Nhi'targa la'a Yesus Kristus. Itora Yesus Kristus rewre'wa pa itler la kropna-krieutu yawuhi-yawe'eta pede hota it mana tler walia ya'uli-yawedi pa emekwalia E'a. \s1 Mormiori-dardiar warwuaru mak khitita-kreprepra mak itwei-tnara de narehi lawlawan memna la it luini-nuhranu la'a dodo'ondi \p \v 18 Ina-nara ama-hyali, mormiori-dardiari maka khita-krepra klipa-ka'ma maka hota Uplerlawna Nala de, hota narehi lawlawan meman la'a lui-nuhru polpuolu-wakwaka honona maka itlernan olek la' lera-mela ri. Pede la' a wniaro'ru de la'pa itwaror nohora hare honona mak hota Uplerlawna Nala de, de it luini-nuhranu ri edon rrekan nan wali. \v 19 Hya'-hya' honona maka Uplerlawna Nakoki-nayap niana la noheri woru-lyanti nayanni mana rwewiei-rnarnara la'a hya' ler ed maka Uplerlawna hota Ntutga de upni-a'nani ita. \v 20 Yoma noh di nor mniotni e rolin doini oleka pa hota edon nlernan samomuounu maka Uplerlawna Nwaror nan ulga pa noh di nlernana. Mere emeknekama noh di mniotni edonna nodia ralma-rior wamueheni mere onnila Uplerlawna ed maka kolin doini nohkeran di pa emkade. Mere la'pa emkade ho'mana emeknekama maka Ha Nakoki-nayap niana re nhia'argenni eda di, \v 21 de totpa hota Uplerlawna Nollia noh di mniotni pa edonna rler owa'an la wnieyata-wnianiawu, matmiati-molmuolu, gehpa-ta'la totpa hota ror wutga Uplerlawna upni-a'nani rler la ha samomuou meman de. \p \v 22 Ita tatga de, la' ululu memna la'pa ntutu-nte'ewa la dodo'ondi mana, ora-au, nhiuri-wnia'ana la'pa hare honona maka Uplerlawna Nakoki-nayap niana emeknekama e rkoko'a-rherera yoma e ramehra, pa hota emeknekama patke'a ida mak kamehra-kamau niohora nayoria a'nani. \v 23 Ne edon riwra hare to'a mere makpesiay it hononit mana it ihranu ralamni e nko'a-nkakur wali. Yoma itlernan oleka Uplerlawna Nhiwni maka Uplerlawna Nala mai ita pa emeka ra'ani-pallu mak kala' ulu, mere ita twewiei-tnarnar ma'ta ler maka Uplerlawna Nala ra'ani-pallu korni maka Uplerlawna Nano'targa la E a'nani ita, de hota itlernan inon warwuaru mak hota edon kmati owa'ana. \v 24 Yoma mulaliaini la' ler maka itpesiay de it tsa'ar it aranni la' hota itlernan hya' ed maka Uplerlawna Nano'taru de mai ita. Mere la'pa hya' ed mak it tsa'ar it aranni de, itlernan oleka wa, de it edon twaror owa'ana hade. Yoma riy edonna rha'ar aranni la hya' maka ha rlernana oleka hade wa. \v 25 Mere hya' maka itsa'ar ma'ta it aranni la pa hota itlernana, de twewiei niohora. \s1 Uplerlawna Nhiw Lululli Ntulan la ita la'pa itsumbaini \p \v 26 Emekwalima itsa'ar it ralamni la' hade, de hota emkade walia itsa'ar it ralamni la Uplerlawna Nhiwni Naruri-nalai me Ntutga talan mai ita, la'pa takleha ruri-lai onde itaplin niohora yala'ani. Yoma taplin niohora ma'ta emkameni la itsumbaini. Mere la'pa it ralma-riorni naplahwa pa itodia la Uplerlawna yoma it ralma-riorni de ta'en niana itakot nohora, de Uplerlawna Nhiw Lululli Nmeh'a ed maka kwak la Uplerlawna mai ita.\f + \fr 8.26 \ft 8:26b Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni de emkadina: “Uplerlawna Nhiwni Nmeh'a ed maka kwak la Uplerlawna mai ita Nnairia ralma-riora naplahwa maka ta'en niana itakot nohora.” \f* \v 27 Ne hota Uplerlawna, mak kat niohora rimormiori it ralamni, pena E nekpa Nat niohora Nhiwni yala'ani plolli la it polpuolu-wakwakni, de Uplerlawna Nat niohora de Nhiwni de Nlernohora Uplerlawna ralma-riorni pa Nwak la Uplerlawna onnila makpesiay polpuollu-wakwakni. \s1 Hare honona mak kalwiedweda la'pa kropna-krieutu, lui-nuhru mak itlernana la it mormiorni di Uplerlawna Nnairia pa Nod it la kalwieda-paitiota \p \v 28 Ina-nara ama-hyali, it hononit maka ralamni nden rer lia Uplerlawna, maka Uplerlawna e Npolga pa tlernohora E ralma-riora maka Enwaror nan olekwa, itatga de hya' mak kalwiedweda la'pa kropna-krieutu, lui-nuhru maka itlernana la it mormiorni di, de hota Uplerlawna ed maka khi'a totpena nod it la kalwieda-paitiota. \v 29 Yoma Uplerlawna Nwalir nian oleka it maka Enat niohor meman la ululu de hota itpesiay E'a, pa tlernohora E A'nani Yesus de yehwani-liakatni. Pede tor Yesus de twahyali, ne Uplerlawna Nhi' Yesus la a'na yanulu la makpesiay it hononita. \v 30 Uplerlawna Nwalir niana olek ita me Npolg it pa itpesiay E'a. Noma Nhi' it wal pia itor E' pa tkalwied owa'ana. Ne hota it yehwani nlernohor E yehwani mak samomuou memna me narehi-nalawna. \s1 Itler la hya'-hya' ho'mana Yesus Kristus Ntut ma'ta E sniayanni mai ita \p \v 31 La' hade pede itat niohor meman de, onnila Uplerlawna hihi'ini-yapyapni mak karehi memna re mai ita, pede ta'en niana riy id mana natowar nan it la' yawa, yoma Uplerlawna Nod nian ita. \v 32 Itat niohora hade yoma Uplerlawna A'na wamueheni nek de, E' edonna Nreiya la gera tlinni-ai aratni (Nalewna) mere Nalla pa rira rwunu-rwenna E' la it rerieini. Enala A'nani mai ita pede itat niohora memna hota Nal to'a hya'a maka takleha la it mormiorni-dardiarni. \v 33 It er maka Uplerlawna Nwalir niana, pede ta'en niana riy rwaghal it la Uplerlawna gaini ralamni. Yoma Uplerlawna ed maka ketlia de it er mak kaplol la E yamkekni. \v 34 Toto'a pa ta'en niana riy id mana rwaghal ita. Yoma Kristus Yesus Nmeh'a ed mak kod nian ita. E' ed maka kmati olekwa la it rerieini, mere Enmori owa'ana pa Nora Uplerlawna la' gen miaka ha ra'uli-rawedi. Ne la' hande de Nsumbain reri it la' Uplerlawna. \v 35 La'pa riy id mana onde hya'-hya' to'a de ta'en niana rhi' oruli-augewat la Kristus sniayanni de mai ita. La'pa itler la lui-nuhru, yamuki-yama'ala, yakropna-yakrieutu, rehka-lara, takleha-taplara onde itler la hya' to'owa mak kodi it la kropna-krieutu lawna, la'pa rala wehla ra rwunu-rwen it ho'mana Uplerlawna Ntut rer ma'ta sniayanni la it mormiorni. \v 36 Hade emekwalima Daud lirni la Uplerlawna maka ha rhorat targa la Puka ralamni riwra: \q1 “Lelera-melmel de, amapalia matmiati-molmuolu la' O rerieimu Uplerlawnu nee! Rhi' am die emeknekama duma maka ha riwra rotna tiernu.”\f + \fr 8.36 \ft 8:36 Masmur 44:23 \f* \p \v 37 Mere itlernan hare honona ho'mana edon ratowar nan ita. Mere it di de emolmolla neka me mak karehi meman la ara la'a hare honona de yoma Kristus mak ktulla-ksayni ita. \v 38 Yoma apuesiay memna la'pa itmati onde itler la kropna-krieut la it mormiorni di, la'pa Uplerlawna hopopanni-lili'irnu onde hegana-kawnu yatni-rha'ani, la'pa hya' ed maka ha rhi' nana la lerni-melli ri onde la' ler mak itapal rieri, la'pa makaruri-kalai maka ktorna-krautu la nohkeran di \v 39 onde mak kodi plolli mak kden la lyanit marna uhunu-ewatni-ewatni-lahwani, onde hya'-hya' la'a noheri woru-lyanti nayanni tetema, hare honona re ta'en niana rhi' oruli-augewat la Uplerlawna sniayanni mai ita. Sniayanni de ed maka Uplerlawna Ntut la it di la'a Itmatromni Kristus Yesus hihi'ini la it rerieini. \c 9 \s1 Paulus ralamni nmalui dioin onnila e mutwualli makden Yahudi harahu re rwayotlia pesiay la'a Yesus \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, hya' ed maka agiwra ukot di de ha plollola de. A'g edonna ulahara. Yoma a' di de Yesus Kristus gahani a'u me a ih'ru ralmu de, Uplerlawna Nhiwni ed mak kodi plolli, me Enhi' a' pua agatga de a li'ru ri ha raplola. \v 2 Pede hota miy miat meman de la' lera-lera nekpa a ralmu nmalui dioin me ihru-ralmu naklierta \v 3 yoma la'a a i'nu-na'ru a'mu-hya'lu la'a makden Yahudi, a mutwua'lu re rwayotlia Yesus. A ralmu naplele'er pa Uplerlawna Nukmu a'u me Nhopliala a lia Yesus Kristus onni hornama hade nod ir la yamori-yalewna. \v 4 Yoma makden Yahudi re rlernan oleka unut lawna. Ir er maka Israel nadurit nana yoma Uplerlawna ed maka kwaliri ir pa Nhi'a la a'nani me Entut walia E plolli-mneheni mak khitita-kreprepra la ira. E' ed maka kakot targ nnio'oni re la ira, me Nal walia agama deullu-tatarni la ira. Uplerlawna ed mak kwatut ir la talla plollola pa rkola tieru-rawur nehla la E'a. Nnio'a harahu er maka Uplerlawna Nano'targa la ira. \v 5 Yahudi re upni-tgarni de Abraham, Isak, me Yakopa maka nhi'inde rwetwet la kotni-nanni. Ne mak kareh mieman de, Yesus Kristus Nwatiawu walia ira. Yesus de Uplerlawna inhatta mak karehelia hare honona, pede ya'uli-yawedi etla E'a pa nodi liarni Amin (Plola). \s1 Eneknek to'a riy dom to'a la Abraham duratni-waitni re er mak kla' wutga riy maka Uplerlawna Nwalir niana totpa rlernana hya' maka Nakot targa \p \v 6 Ina-nara ama-hyali, la' emkameni ho'mana Yahudi re harahu rwayotlia Yesus Kristus de, mere hade edon nhi' oruli-augewat la Uplerlawna nnio'oni maka Ha Nakot targ oleka la Abraham, Isak me Yakopa. Yoma eneknek to'a riy dom to'a la makden Yahudi maka Israel nadurit nana re er maka Uplerlawna Nwalir niana pa Nhi'a la E gahani totpa rlernana hya' maka Uplerlawna Nakot targa. \v 7 Emkade walia Abraham duratni-waitni dom de edon rla' wutga la' riy maka ha rhoiya la Abraham upni-a'nani maka Uplerlawna Nwalir niana totpa rlernana hya' ed maka Ha Nakot targa. Mere Uplerlawna Nwalir nian Isak pa nlernan nnio' maka Enakot targa oleka, yoma lirni la Abraham Niwra: “Isak to' pa ed maka kadurit nana o upmu-a'namu mak klernan A nnio'u di”. \v 8 Hade nnia'eratni de Abraham duratni-waitni maka rweta la Uplerlawna upni-a'nani, de mak ha riwra duratni-waitni mak ha rano'taru, ne edon riwra duratni-waitni honona. \v 9 Uplerlawna nnio'oni la Abraham de emkadilla: “Anni id owa'an de Amuai ne, la' ler de Sara na'a'n nan oleka a'na muanke'a ida.” \s1 La'pa Uplerlawna Nwaliri rimormiori totpena rlernana hya' maka Enakot targa, de Uplerlawna Nlernohor E ralma-rior wamueheni \p \v 10 Ne hota emkade wali la Ribka lerni, de Ribka mana na'a'na walia a'na dio'a muanke'a woru. A'na dio'a re amni de Isaka, makden Yahudi upni-tgarni de. \v 11-12 Mere la'pa a'na dio'a re edonna rmor nian ma'ta, ne edonna rhi' nan ma'ta hadomdom pa yamkekni samoga onde yata, de Uplerlawna Nwaliri oleka matni enni. Totpa Ntut memna, de Uplerlawna Nwalir die edonna Namkek la rira hihi'ini-yapyapni mere Nlernohora hya' ed maka Uplerlawna Ntota pa Npol niana onnila E ralma-rior wamueheni. Yoma Ribka a'nani rora edon rhi' ma'ta hya' mak kaplola onde mak khala mere Uplerlawna Nakot oleka la Ribka: “Hota a'namu gari nodi plolli la' yanulu.” \v 13 Hade emekwalima Uplerlawna lirni maka ha rhorat targa la'a Puka ralamni de Niwra: “Yakop (a'na gari) de hota A'ura'a-upalga mere Esau (a'na yanullu) de hota A'g edonna tiutga A ra'u-pa'lu.” \p \v 14 Hya' ed maka hota itwarora la dodo'ondi? Uplerlawna wnialirni-wniayohoni de itlernan plolli-mneheni me edonna? Meman nek la Uplerlawna Naplola-namneha! \v 15 Yoma Uplerlawna Nakot la Musa: \q1 “Hota Atiutga A sniaynu la'a riy maka hota A ralmu ha nala, me hota tiutga A ralam kalwie'du la'a riy maka Agiwa tiutga la.”\f + \fr 9.15 \ft 9:15 Keluaran 33:19 \f* \p \v 16 Pede Uplerlawna Nwalir riy, de edonna nawniair la rimormiori ida wniaror wamueheni mak kod ir pa rhi'a-ryapi hadom pa totpena hota Uplerlawna Nreinian ira, mere nawniair to'ola Uplerlawna ralma-rior wamueheni pede Uplerlawna Ntutga sniayanni la riy de. \v 17 Itamkek memna hade la Puka ralamni maka e rhorat targa Uplerlawna lirni la ray Mesir, de Niwra: “A'g ed maka kran o' la ray, yoma la'a A ralma-rio'ru di to'a, de totpa la' o wawanmu de hota Atiutga A plo'lu-mneh'u (ru'ru-la'yu) me Aghi'a A na'nu pa riy ra'uli-rawedi la'a noheri woru-lyanti nayanni.” \v 18 Pede ina-nara ama-hyali, itamkek memna de Uplerlawna Niwra Ntutga sniayanni la' riy ida, de hade ed maka Uplerlawna Nhi'a. Me la'pa Uplerlawna Niwra Natehra riy ida ralma-riorni emekwalima ray Mesir de, de hade ed maka Uplerlawna Nhi' nana. \s1 Uplerlawna Nlernohora ralma-rior wamueheni pa Ntutga ralam mehrani la rimormior doma, me Ntutg walia ralam kalwieda la riy dom to'a \p \v 19 Dodo'ondi de yanpa hota riy id tiy miy die nakota mai a'u, niwra: “La'pa Uplerlawna ed maka Ha Nror targa hare honona, hya' ed mak kariei piede Uplerlawna Niwra Nwaghala ma'ta rimormiori it di la' it do'oni-halli? Riy id mana edonna nwayotlia Uplerlawna ralma-riorni toh?!” \v 20 Mere hota awuahla riy de yatianni: Miy die rimormior tio' miy. Ne miy di de yana mpiaran pia mpiahla Uplerlawna lirni! Mpiaror teka! Hota plol walia la rana ida natian walia riy maka kar niana ran de pa niwra: “Nihya'pa omkiar a' die emkadina de?” \v 21 Miplinga de riy mak kakoki-kayapia ran de, ed maka kodi plolli pa Nakokoma-napapala tan miera de plolli nek la e ralma-riorni?! La'a tan wioka ida, de riy maka kar die nodi plolli pa nhi'a rana woru, de ida samoga, korni de edon samoga toh! \p \v 22 Emkade walia hya'a ed maka Uplerlawna e Niwra Nhi'a de hota Nhi'a. E ralma-riorni totpena hota Entutga hankeranni-ralmha'arni la mak khi' do'a-kyap hiala ne Enala plolli-mneheni (rurni-laini) na Nukmua re totpena riy ramkek memna plolli-mneheni de. Mere Enhur rierer niohor ma'ta ralmha'arni la'a ira, maka Enwahi' targ oleka pa hota Ha Nukmua pa rler la matmiati-molmuolu plalahwa. \v 23 Uplerlawna ralma-riorni de totpena la' talan mak emkade pede Entutga ra'ani-pallu mak karehi-kalawna la riy maka Nsaynia re, de la riy maka Ha Nwahi' targ oleka totpena rlernana mormiori-dardiari la Ilyamou-Watyatoha mak liplipa-kamka'ma. La' talan emkade pede ramkek nana E nhiolli mak kalwiedwed meman de. \v 24 Ne hota it di de er maka Ha Npolg oleka wa. Edonna ntot nan to'a Yahudi re rmeh'a mere la'a riy dom maka Yahudi atia' mana, Npol wualia. \s1 La'a Puka ralamni rakot targ oleka Uplerlawna Nwalir nian makden Yahudi atia'a totpa rwet wal lia E upni-a'nani \p \v 25 Rakot nohora walia hadi la'a Hosea Pukni ralamni; de e rhorat targa Uplerlawna lirni (la'a Yahudi atia'a re), Niwra: \q1 “Riy maka edonna kler wut lia A mu'tu-rah'u de hota Awueta la a mu'tu-rah'u. Durti-waiti maka A'g edonna tiutga A ralam kalwie'du mana hota Awualdioinia pa Atiutga A ralam kalwie'du la.”\f + \fr 9.25 \ft 9:25 Hosea 2:22 \f* \p \v 26 Me e rhorat targ walia riwra: \q1 “La' ululu Uplerlawna Niwra: “Miy edonna mior wut lia A mu'tu-rah'u,” mere la' dodo'ondi\f + \fr 9.26 \ft La'a Hosea lerni de, Hosea niwra: “La gen miaka Uplerlawna Niwra: “Miy edonna mior wut lia A mu'tu-rah'u,” de hota Nwet ir la Uplerlawna mak kden pa nodi liarni upni-a'nani.” \f* Nwet ir la Uplerlawna mak kden pa nodi liarni upni-a'nani.”\f + \fr 9.26 \ft 9:26 Hosea 1:10\f* \p \v 27 Makwohorulu-ktatrulu Yesaya nhar lirni pa nakot nohor walia Israel rimormiorni niwra: \q1 “Riy Israel miy die rimormiormi emeknekama en liu'wu-tan miakmu. Mere hota riy dom rmeh'a er maka kler la mormiori-lewlewna. \q2 \v 28 Yoma Orgahi-Orha'a hota plet pa Nteta tniu'utu lawna la mei me Nhudi-npara la'a watghudi lokarni, la'a riy mak kden la nohkerna wawannu.”\f + \fr 9.28 \ft 9:27-28 Yesaya 10:22-23 \f* \p \v 29 Emkade walia hya' ed maka Yesaya nror targa niwra: \q2 “Uplerlawna-Mempulwatnu maktorna-makrautu haneknek wawannu de edonna Nal taru it duratni-waitni riy ida-woru re mana, hota Yahudi it di mana tmat momuou pa emekwalima mak kden la leta Sodom nora Gomora maka Uplerlawna Nweyata-nwaniawua.”\f + \fr 9.29 \ft 9:29 Yesaya 1:9 \f* \s1 Yahudi re rhal talla, yoma edon rlernohora talla plollola pa ror Uplerlawna rkalwieda, onnila pesiay \p \v 30 Pede ina-nara ama-hyali, ha nnia'eratni de emkadilla: Riy makden Yahudi atia'a, edonna rwahak pa rora Uplerlawna rkalwied owa'ana. Mere la' lera-mela ri onnila ir pesiayni la Yesus Kristus pede Uplerlawna Nor wut ir pa rkalwied owa'ana. \v 31 Hota rwaldioini owa'ana de riy Yahudi e rha'ar tar aranni la deulu-tatra totpena irora Uplerlawna rkalwied owa'ana. Mere ira edonna rlernan talan pa rora Uplerlawna rkalwied owa'ana. \v 32 Hya'a nrei pia ir edonna rlernan talan pa rora Uplerlawna rkalwieda? Yoma hihi'ini-yapyapni de edonna rha'ara aranni la Uplerlawna talanni mak kaplola, de ir edon rpesiaya Yesus Kristus, mere rlernohor neka agama deullu-tatarni. La' ir wniarorni de totpa hota Uplerlawna Nreinian ira. Irwayotil talan onnila Yesus pa hota emeknekama rtuini-rdai lia wat muaka kaniewta. \v 33 Ne la Puka ralamni e rakot nohor Yesus de emkadilla: \q1 “Mimkek la hadi! De la'a Sion de A'g e wuatatg oleka watu id wa. Wat die watu nniuli-nniewta narieiniande irwetur tar lia pa rlerwah'a gaini. Mere riy korni makpesiay la' E'a, edon ramta'ata rha'ar aranni la, yoma hota Enhi' nan maka Enakot targ oleka re.”\f + \fr 9.33 \ft 9:33 Yesaya 28:16 \f* \c 10 \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, a ralmu nwak toto' memna pa totpena a hairwia'lu Yahudi rimormiorni rlernana mormiori-lewlewna, pede a' muana siumbain rer mamain ir la Uplerlawna. \v 2 Hya' maka ukot di naplola: de Yahudi re irape'el olek pa rhu'ru-rhelam la Uplerlawna deullu-tatarni. Mere raplin niohora talla plollola maka Uplerlawna Nala pa ror E' pa rkalwieda. \v 3 Rtot pa raplinu Uplerlawna ralma-riorni la' emkameni totpena rkalwied owa'ana. Ne iriwra rlernohora ira ralma-rior wamueheni pa ror E' pa rkalwieda, pede ir edonna rreiniana talan maka Uplerlawna Ntut oleka de. \v 4 Mere la'a Yesus Kristus hihi'ini la matmiatni pede riy edon rlernohor owa'ana agama deullu-tatarni totpena ror Uplerlawna rkalwieda. Pa hota la E'a pede riy honona maka kpesiaya re hota rora Uplerlawna mana rkalwied olekwa. \s1 Uplerlawna Nodi plolli pa Namori-nalewna he'-he' to'a makpesiay \p \v 5 Ina-nara ama hyali, la'a Musa Pukni ralamni de enhorat targa la'a riy mak kiwra kora Uplerlawna rkalwieda yoma rlernohora agama deullu-tatarni, eniwra: “Enekneka riy maka edonna kpera-kdaitia agama deullu-tatarni id to' la' mormiorni ralamni nampena nler la mormiori plalahwa pa nodi liarni.”\f + \fr 10.5 \ft 10:5 Imamat 18:5 \f* \v 6 Mere la'pa riy maka kora Uplerlawna rkalwieda yoma la'a pesiayni la Yesus Kristus, de ed walia la Puka ralamni de niwra: “Yana mpiarora-mpialaiya la'a ralammi, hota he' ed maka kler la Ilyamou-Watyatoha,” nnia'eratni de hota he' nodia Yesus Kristus pa Nernu totpa enakot nohora mai ita la kot maka kakot nohora yamori-yalewna. \v 7 Onde: “He' ed maka hota kerun la noh mati-rai miolu?” Nnia'eratni de he' nma nrana Yesus Kristus la matmiatni ralamni totpena Nakot nohora kot dena. \v 8 Mere Musa nakot neka niwra: “Kot mak kodia mormiori-lewlewan de edon oliet tiy miy. Hota mpiarora-mpialaiya la miy ralammi de. Me miatu mikot nohora.”\f + \fr 10.8 \ft 10:6-8 Ulangan 30:12-14 \f* Ne kot de ed maka amakot nohora walia totpa hota mimpiesiaya; de nhi'inde amiwra: \v 9 La'pa miy nurmi nwayow nana Yesus la rira gaini ralamni pa miwra: “Yesus de Orgahi-Orha'a inhatta,” me mpiesiaya la miy ralammi de Uplerlawna ed maka kamori-kalewna Yesus la' matmiati ralamni, de hota mimliernana mormiori plalahwa. \v 10 Yoma la'a mimpiesiaya la ralammi pede Uplerlawna Nreiniana-na'nana miy pa emeknekama riy maka kora Uplerlawna rkalwieda. Ne la'a nurmi mak kwayow nohora Yesus de Orgahi-Orha'a inhatta pa hota Namori-nalewna miy. \v 11 Ina-nara ama-hyali, itat niohora hade naplola yoma la'a Puka ralamni e rhorat targa: “La' riy maka kpesiaya de hota edon ramta'ata rha'ar aranni la, yoma hota Enhi' nan maka Enakot targa oleka re.”\f + \fr 10.11 \ft 10:11 Yesaya 28:16\f* \v 12 Hota Uplerlawna Ntut momuoga hadella riy honona. E yamkekni edonna to'a-taiya la'a riy Yahudi nor wutga rira dom to'a. Yoma E' de Orgahi-Orha'a inhatta la'a rimormiori honona. E' ed mak ktutu sniayanni pa Nala yara'ani-yapallu narehi-nalawna la'a riy honona maka kwaka tniulla-sniayn la E'a. \v 13 Hade emeknekama e rhorat targa la Puka ralamni de e riwra: “Hota Orgahi-Orha'a Nala yamori-yalewna plalahwa la he'-he' mak kwaka yamori-yalewan de la' E'a.”\f + \fr 10.13 \ft 10:13 Yoel 2:32 \f* \v 14 Mere hota emkameni la riy rwak Itmatromlawanni pa Namori-nalewna ira la'pa ir edon rpesiay ma'ta la E'a? Ne emkameni la irpesiaya la Itmatromlawanni mere ir edon ratlin nohor ma'ta E'a? Ne hota emkameni la iratlin nohora Itmatromlawanni mere riy edon rmai pia rakot nohora E'a la' ira. \v 15 Ne emkameni walia riy rodi kota la' ira la'pa ir edon rhopan pa rmai? Pede emeknekama e rhorat targa la Puka ralamni de niwra: “Ha ramuki-rahepur nohora riy mak kmai pia kodia Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna.”\f + \fr 10.15 \ft 10:15 Yesaya 52:7 \f* \p \v 16 Mere Israel duratni-waitni re ratlin nana Kot Kalwied de, mere eneknek to'ama Israel duratni-waitni dom to'a rreiniana-ra'nana Kot Kalwieda-Paitiot de pa rpesiaya. Yoma emeknekama makwohorulu-ktatrulu Yesaya lirni niwra: “Orgahi-Orha'u ne! Enekneka riy ida-woru rmeh'a er maka kpesiaya a Kot Kalwiedwed mamni di!”\f + \fr 10.16 \ft 10:16 Yesaya 53:1 \f* \v 17 La' hare honona pede itat niohora de riy e rpesiaya yoma iratlin nana Kot Kalwieda-Paitiota la'a Yesus Kristus, maka ha rakot nohor oleka re. \s1 Makden Israel ratlin nan Kot Kalwieda-Paitiot de mere rirahu re rahmena rpesiay \p \v 18 Mere yanpa plola de Israel re edonna ratlin ma'ta kot de me? Hota edon emkade! Plola ratlin oleka wa. Yoma Puka enakota niwra: \q1 “E rakot nohor oleka la hare honona la' noheri woru-lyanti nayanni. Pa lirni-tunnu honona de nwewr olek la noheri woru-lyanti nayanni.”\f + \fr 10.18 \ft 10:18 Masmur 19:5 \f* \p \v 19 Mere yanpa hota riy Israel re edon rna'erit nana lira-tunu maka ha ratlin nana rena? Hota edon emkade wali! Ira rna'erit nana yoma Yahudi atia'a nek de rna'erit nan oleka wa. Itat niohora hade yoma Musa ed maka kakot nohor ulga ha yala'ani, de Musa nwahaur nohora Uplerlawna lirni mak kiwra: \q1 “Hota Aghi' Yahudi miy pia ralammi ramehra (cemburu), yoma A'ura'a-upalga Yahudi atia'a maka ha mpiarwah'a re. Ne Aghi' Yahudi miy pia miwenna, la'a Atiera-diema Yahudi atia'a re maka mimpiarora de raplinu-raplo'a.”\f + \fr 10.19 \ft 10:19 Ulangan 32:21 \f* \p \v 20 Makwohorulu-ktatrulu Yesaya mana, nparan tioto' meman pa nakot nohora Uplerlawna lirni la'a Israel duratni-waitni atia'a re, niwra: \q1 “Hota riy maka edonna kwahak A'u, er mak kwatrom A'u. Yoma Atiutga A ino'nu la ir maka edonna kwahaka A'u.”\f + \fr 10.20 \ft 10:20 Yesaya 65:1 \f* \p \v 21 Mere la'a Israel duratni-waitni wniahaurnohorni, Yesaya nakot nohora Uplerlawna lirni Niwra: \q1 “La' lelera-melmel de Awuak la A mu'tu totpa ror A'u mkalwieda owa'ana mere rahmena ra'unni-ramta'ata me rahmena ratlin la A li'ru-tu'nu.”\f + \fr 10.21 \ft 10:21 Yesaya 65:2 \f* \c 11 \s1 Makden Israel harahu rahmena rpesiay mere Uplerlawna Nwalir nian Israel dom pa rpesiaya \p \v 1 Pede, hota la'pa emkade de, yanpa Uplerlawna edonna Nreiniana-na'nan oleka mutnu-rahanu Israel? Meman nek la edon emkade! Amueh'a nek de Israel duratni-waitni a'u, yoma Abraham duratni-waitni a lia mutga Benyamin. \v 2 Uplerlawna edonna Nhopliala mutnu-rahanu, maka Ha Nwalir nian oleka la'a ululu memna. Ina-nara ama-hyali, mhioratreria la hya' ed maka ha rakot targa la Puka ralamni la' Elia, la' lera ha naklaka Israela re la'a Uplerlawna. Elia nakot la: \v 3 “Matromlawnu ne! Riy rwen oleka makwohorulu-ktatrulmu re! Ne rweyata-rwaniawua katri'ana maka ha ral nhioi-tniani la O'a. Enekneka amuemueh'a, me iriwra rwenan walia a'u!”\f + \fr 11.3 \ft 11:3 1 Ray 19:10, 14 \f* \v 4 Ne hya' ed maka Uplerlawna hota Ha Nakota la Elia? Uplerlawna Nwahla Eli lirni Niwra: “Hota edon emkade! Yoma A'g e wualir niana riy riwnu wo'itu pua ultarga la' Awuameh'u. Ira edonna rru'u-rtowar ma'ta la uplera-upmati Ba'al.” \v 5 Pede hota emkade walia la dodo'ondi. Uplerlawna e Nwalir dioinia Israel riy doma pa E gahani yoma la'a E sniayanni la ira. \v 6 Enwalir nian ira onnila sniayanni la' ira. E' edonna Namkek la ira hihi'ini-yapyapni. Yoma maka ha riwra sniayanni plollola de edonna namkek la riy hihi'ini-yapyapni wniehwani-liakatni. \p \v 7 Pa hota emkameni? Riy Israel honona edonna rlernan talan pa ror Uplerlawna rkalwieda emeknekama hya' ed maka ha rwahakhaka, enekneka (cuma) Israel riy dom to'a maka Uplerlawna Nwalir niana. Mere la' Israel mutu korni honona re Uplerlawna Nhi' pa ra'o'ta wat muomuou lia'a Uplerlawna polpuollu. \v 8 Pa emeknekama ha rhorat targa la'a Puka ralamni niwra: \q1 “Uplerlawna Nhi'a ira wniarorni-wnialaini pa nwal lia riy podku, ne la ululu la'pa dodo'ondi meman pa tlinni-matni ratniutwu.”\f + \fr 11.8 \ft 11:8 Ulangan 29:4; Yesaya 29:10 \f* \p \v 9 Daud nakot walia: \q1 “Miollia pa mukni-heparnu ya'anlawna-yemunlawna re plinu-plinnianama rwal lia klierat lawna. \v 10 Miollia pa yamkekni re rmela-rka'ara, me mtieman targa re totpena rodia pa to'orni rkokioil nohora re pa nodi liarni.”\f + \fr 11.10 \ft 11:10 Masmur 69:23-24 \f* \s1 Onnila Yahudi rahmena rpesiaya pede Kot Kalwieda-Paitiot de rodia la'a Yahudi atia'a pa rpesiay \p \v 11 Pede hota emkameni owa'ana? Yanpa la' lerni la Yahudi mutnu rler la klieratni de emeknekama e rtuini-rdai pa ta'eni raprir nian owa'ana? Mere hota edon emkade! La'a ir do'oni-halli maka edon rreinian Yesus Kristus de, pede hairi dom to' mutnu-rahanu mana rreiniana Yesus Kristus de pa rlernana yamori-yalewna. Totpa hota la' hade pede riy Yahudi mana ralamni rahniar wialia Uplerlawna ra'ani-pallu la'a Yesus Kristus maka riy mak kden la hairi dom to'a re rlernan oleka pede Yahudi mana riwra rlernana pa rpesiay wiali. \v 12 Yahudi atia'a mak kden la nohkeran di de, rlernana ra'ani-pallu mak karehi-kalawna yoma Yahudi re do'oni-halli maka rwayotil oleka yamori-yalewna, onnila Yesus Kristus hihi'ini. Pede la'pa Yahudi honona maka Uplerlawna Nwalir tiaru rwaldioinia pa rreiniana-ra'nana Yesus Kristus totpa ror Uplerlawna rkalwied owa'ana, hota yeher to'a pa Uplerlawna kalwiedni-paitiotni na'ititar rer lia nohkeran di wawannu. \s1 Nnio'a-niatu la makden Yahudi atia'a totpena yana rparwah'a makden Yahudi mere totpa Yahudi atia'a re ratiak reri ir pesiay wamueheni \p \v 13 Mere dodo'ondi, a'g e ultier niohora hari tiy ina-nara ama-hyali miy, miaka edonna kler wut lia riy Yahudi. A' di de ghi'a riy makodia Uplerlawna lirni-tunnu la'a miy maka Yahudi atia'a, de akar toto' memna yoma awuarora de ha samomuou eda kniar di. \v 14 Agha'ar reria a arnu totpena la a knia'ru di ed maka karieiniande a mutwua'lu Yahudi re orgahi ralamni rahniar wal lia ra'a-palu maka Yahudi atia'a miy mliernana, totpena la talan de Uplerlawna Namori-nalewan nan ira. \v 15 La'pa Uplerlawna Nwayotlia Yahudi re nareiniande Nharia loi-talla la hairi-hairi dom to'a miy pa mior Uplerlawna mpiali owa'an la kalwiedni. Yaho'ma la' ler maka Uplerlawna Nreinian olek Yahudi re onnila ir pesiayni de. Hota hade emekwalima riy mak kmati rmori owa'ana! \v 16 Ne Abraham, Isak me Yakopa de Uplerlawna gahani ira, pede hota emkade walia, ir duratni-waitni mana, Uplerlawna gahani walia ira. Itala yamanna pa tawalliohor teka (contoh). Nhi'inde la'pa Yahudi re rala prehenni yanullu la Uplerlawna, de hota nnia'eratni de prehenni korni mana Uplerlawna gahani walia. Hota hade emekwalima ora-au id wali. De la'pa au ga'ar de ha samoga de, de hota onni tutnu-akni mana samou walia de. \p \v 17 Hota tawalliohora riy Yahudi la'a Saitun tutnu-akni maka rhamin doin la au Saitun ida. Ne Yahudi atia' miy re emolmolan nekama Saitun akni maka rhamin doinia la wo'ora-kawru pa rma rtapla la'a nhiamin gen die, la'a Saitun tutnu-akni mulaliaini de letgarni. Pa hota emolmolan nekama tutnu-akni maka rhamin doin la de nlernana ruri-lai la au Saitun de, de hota miy mliernan walia ra'a-palu yoma Uplerlawna nnio'oni la Yahudi re upni-tgarni. \v 18 La' hade pede yan memmemna mpiarwah'a nana riy Yahudi maka Uplerlawna Nwayotlia, la'pa emkameni la ir de emekwalima Saitun akni maka ha rhamin dodioinia. Mere la'pa mimiwra mrian inonmi la Yahudi re, mhioratreria! Miy di de emeknekama ha ak tio'a miy. Ne au aki ho'mana hota edonna nalla ga'arni na'ana, mere ga'ar de ed mak kalla ha'akni de na'ana. \v 19 Mere yanpa hota riy Yahudi atia' id tiy miy die mpiahla li'ru miwra: “Yowa, mere Yahudi re hota emeknekama au tutnu-akni maka ha rhamin doinia re totpena ha rtapla ha'aki id owa'ana la au die. Ne a' die hota emeknekama ha'aki maka ha rtapal walia la au onni de”. \v 20 Hade plola. Mere mhioratreria me! Rhopliala Yahudi re yoma rakleh pesiay. Ne rreinian targho' miy, yoma la'a pesiaymi. La' hade pede yana yehwami natulu-napetan la Yahudi re. Mere mhi' yehwami de mliol yawa, me mimta'ata mhiopliala miy pesiaymi. \v 21 Yoma la'pa Uplerlawna Nakleha sniayanni la'a riy Yahudi mak kakleha pesiay, pa Nhopliala pa emeknekama rhopliala au tiutu-aki la mulaliaini de, de hota Enhoplial wali miy yoma mikleha pesiay. \p \v 22 Pede ina-nara ama-hyali, itatga de Uplerlawna kalwiedni de inpona. Mere hankeranni lawan walia. Entutg hankeranni la Yahudi maka edon kpesiay. Mere Entutga ralam kalwiedni la Yahudi atia' miy maka kden rer lia E kalwiedni. Mere la'pa miy edonan mdien rer lia pesiaymi, de miy miana hota rhoplial wal miy. \v 23 Ne la'pa riy Yahudi re ir rolin doinia nhiolli-lietni la'a kleh pesiayni re, de hota Uplerlawna Nreinian owa'an ira, yoma Uplerlawna ed maka kodi plolli pa Nreinian owa'ana re. \v 24 Yoma makden Yahudi atia'a miy emekwalima hatutu-ha'aki maka ha rhamin doini la au Saitun mak kdella wo'ora, maka edon rtera, mere emkade ho'mana rtapal wutga la au Saitun maka ha rterter reria emolmolan walia makden Yahudi, de Israel duratni-waitni re. La'pa Uplerlawna Nreinian Yahudi atia'a miy onnila miy pesiaymi de, hota yeher to'a pa Enreiniana-na'nana owa'an Yahudi re onnila ir pesiayni. Yoma ir er maka Uplerlawna Ntera-nlahu, me ir er maka Uplerlawna Nakot targ ulu oleka E nnio'oni la. \s1 Uplerlawna sniayanni la'a rimormioria nohkerna wawannu \p \v 25 Ina-nara ama-hyali maka Yahudi atia' miy, a'ukot nohora tiy miy die la'a Uplerlawna ralma-riorni maka ululu de riy raplin niohora ma'ta, totpena la lera-mela ri, de miat niohora memna. A'ukot nohora hadi yoma a'uhmena miy mrian atulu inonmi. De hota Uplerlawna wniarorni de emkadi: Israel duratni-waitni harahu re ra'o'ta tehra. Mere wniehwani re hota nodi liarni la'pa ntut lia ler meni maka Yahudi atia'a honona maka Uplerlawna Npolga oleka re hota rpesiaya E'a. \v 26 Nhor nioka Israel duratni-waitni honona hota rlernana yamori-yalewna. Pa hota emeknekama ha rhorat targa la'a Puka ralamni de e riwra: \q1 “Hota Ray Makamori-Kalewna Nwatiawua Sion pa Nmai. Hota Nmai pia Nrei dioinia do'a-hala la'a Yakop duratni-waitni. \v 27 Hota A nnio'u maka A'ukot targa la' ir de, totpa A'g ed maka khap doinia ir la do'oni-halli.”\f + \fr 11.27 \ft 11:26-27 Yesaya 59:20; Yeremia 31:33-34 \f* \p \v 28 Ina-nara ama-hyali makden Yahudi atia'a miy, la'pa rakot nohora la'a riy Yahudi edonna rreiniana-ra'nana Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna, de hota Yahudi re emekwalima Uplerlawna arwalli. Mere la' ir edon rreiniana de, hade nareiniande mimliernan unut lawna yoma la' hade pede miy er maka mliernana yamori-yalewna. Mere la'pa rakot nohora Yahudi emeka riy maka Uplerlawna Nwalir niana de, Uplerlawna Nhi' kalwiedwed ma'ta la riy Yahudi re, yoma Uplerlawna Nhorat nan ma'ta E nnio'oni la'a ira upni-tgarni Abraham, Isak me Yakopa. \v 29 Yoma la'pa Uplerlawna Nwaliria riy ne Nala ra'ani-pallu la riy de, hota Uplerlawna edonna Nwali owa'an lirni pa Nherun doinia hya' maka Ha Nhi' olek de. \v 30 Ler ululu de Yahudi atia' miy edonna mitlina-mitaili la'a Uplerlawna, mere la' dodo'ondi de Uplerlawna orgahani Ntutga ralam kalwiedni tiy miy, yoma la'a riy Yahudi edonna ratlina-ratailla E'a. \v 31 Emkade walia la dodo'ondi de Yahudi re rlernan walia Uplerlawna ralam kalwiedni onnila Yahudi atia' miy. Yoma ir edon ratlina-ratailla Uplerlawna nareiniande Uplerlawna Ntutga ralam kalwiedni la'a Yahudi atia' miy. Ne onnila miy owa'an pede Yahudi re rlernan walia Uplerlawna ralam kalwiedni. \v 32 Yoma Uplerlawna Nhur dioinia rimormiori honona rpa ratlinnon kerna yoma do'a-hala nodi plolli la ira. La' hade pede Enlernan talan pa Entutga sniayanni la riy honona. \s1 Ya'uli-yawedi la Uplerlawna onnila E ralam kalwiedni la'a rimormior ita \q1 \v 33 Uplerlawna-Mempulwatnu, O' ed mak kden la tutullu-lolo'oni! O kirkirmu-ralma-riormu wniatetmu-wnianehemu narehi-nalawan memna. Ralma-riormu ta'en niana amparor nana. Hota he' ed maka kakot nohora lira-tun muaka Ompuetla? Me he' wal pia mak kna'erit nana la'a hya' maka Mhi' nan oleka rena? \q1 \v 34 Hota emeknekama ha rhorat targa la Puka ralamni riwra: “He' ed maka kat niohora Orgahi-Orha'a ralma-riorni? He' ed maka hota kano'a-kanatga E'a?\f + \fr 11.34 \ft 11:34 Yesaya 40:13 \f* \q1 \v 35 He' ed mak kara'a hadom la Orgahi-Orha'a? Pede nwahaka wniahlani? Riy hadamonan meman la!” \q1 \v 36 Yoma Uplerlawna ed mak kakoki-kayapi hare honona. E' ed mak kodi plolli la hare honona, me Enakoki-nayapi hare honona pa nodia ya'uli-yawedi la E'a. Pede ina-nara ama-hyali, mai pia ta'uli-tawedi tamuki-tahepur la Orgahi-Orha'a Uplerlawna-Mempulwatnu pa nodi liarni. Amin (Plola). \c 12 \s1 Mormiori mak kaplola la Uplerlawna yamkekni \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la'a Uplerlawna kalwiedni mai ita pede awuak de, totpena miala inonmi la Uplerlawna, de mhi' inonmi de pa emeknekama hoihoi-tantiani, mak kmormiori, maka miala la Uplerlawna gahani, me mak kodia ralam kalwieda la E'a. Maka a'ukot di kniola tieru-niawur nehla yala'ani mak plollolli memna la Uplerlawna de. \v 2 Yana mliernohora rimormiori nohkeran di wniarorni-wnialaini. Mere miollia pa Uplerlawna Nhi' pa wniarora warwuaru na nherun doinia la wniaror ululmi de totpa hota la' hade pede miy miat niohor memna Uplerlawna ralma-riorni mak kodia kalwiedni me nden rer lia plol wawna. Mak klernohora E ralma-riorni de, hihi'ini re rla' nana E ralamni. \s1 Mniairia ra'a-palu (karunia) maka Uplerlawna Nal tiy miy pia idma ntulan la ida \p \v 3 Ina-nara ama-hyali, Uplerlawna ed mak kala sniayanni la' mai a' pua A'g ed mak kodi E lirni. La' hade pede a'uno'a-unat miy hononmi pa yana mitulu-mipetna inonmi. Mere mimpiaror nohora inon wamuehemi de lol talanni, nlernohora ra'a-palu miaka Uplerlawna Nal tiy miy onnila mpiesiay E'a. \v 4 It inonni de lima-laka erla. La'pa ita tutu'uni-niernierannu nek de erla. Ne ita limni-lakni la'pa it tutu'uni-niernierannu re kniarni harahu, mere edonna ramneha. \v 5 Hota emkade wal lia mak kpesiay. Riy rahu ita, mere emkade ho'mana emeknekama it di de inona ida yoma it hononit tor Yesus Kristus tla' ida. Me it idma ntulan la ida pa emekwalima it limni-lakni tutu'uni-niernierannu la inona ida. \v 6 Onnila it di de rima-rima tlernana ra'a-palu (karunia) maka Uplerlawna Nala mai ita, de Nlernohora E sniayanni, de hota itnairia pa ta tulan la it rimormior wialli. Ra'a-palu honona re edon ramneha. Riy maka klernan ra'a-palu pa nakot nohora kot mak kwatiawua Uplerlawna, de hota nakot nohora hade, de nlernohor neka lira maka ha npesiaya de Uplerlawna Nal oleka la e wa. \v 7 Riy maka klernan ra'a-palu pa na nhima-nre'a la rimormior wialli, de hota nhima-nre'a toto' meman la rimormior wialli. Riy maka klernan ra'a-palu pia nwatutu-nwaye'a, de riy de nape'el pa nwatutu wali. \v 8 Riy maka klernan ra'a-palu pa nhedu-ntehra rimormior wialli, de nape'el pa nhi' emkade. Riy maka klernan ra'a-palu pia nara'a-napalga rimormior wialli, de nhi' emkade, de ntutga ralam kalwiedni. Riy maka klernana ra'a-palu pa ra rtorna-rrautu, de napepe'ela pa ntorna-nrautu rimormior walli. Riy maka klernana ra'a-palu pia ntulla-nsayni la rimormior wialli, de ntulan la rimormior wialli de, nala ihru ploi-ralma ple'era nahepuepur nohora. \s1 Idma nhi' kalwiedwed ida \p \v 9 Miala ihru ploi-ralma ple'era pa ma mtiulla-msiayni, mira'a-mipalga rimormior wialmi. Mhiopliala kirkir yata-ralma rior yata, ilu-yehwa yatyata-halala, mere mtiorrer apitga kalwiedni-paitiotni. \v 10 Mihmiakur pa mtiutga kalwieda-paitiota la'a mutwualmi re pa hota emeka mior ir pa mpia'ama-mpiahyali mpia'ina-mpianara. Me mipepe'el pa idma nhu'ru-nhelam la ida. \v 11 Mkiar lia Orgahi-Orha'a kniarni de mipepe'ela. Yana miodia inon werta pa ma mkiari. \v 12 Mihepuepru yoma mhia'ar reri aranmi la Orgahi-Orha'a, la'pa mlier la kropan lawna onde lui-nuhru mhiur niohora ralam mehrami me mdien rer lia sniumbaini. \v 13 Mtiulan la makpesiay walmi mak kakleha-kaplara. Ne mrieiniana-mia'nana do'ona-dakna mak kwatiawua gen dom to'a la'a miy likatmi ralamni. \v 14 Mpiak la Orgahi-Orha'a totpena E' ed maka ktera-kdema riy mak kodi miy lia lui-nuhru. Yana mpiak la Uplerlawna pa rlernana miy nhiorghalmi-wniaghalmi. \v 15 Mihepur nohora riy maka kler la muki-hepru, me mrie'ela mkiakur nohor walia riy mak ko'a-kakru. \v 16 Miora rimormior wialmi re idma nkalwieda-npaitiot ida. Yan memmemna mtiutga tulmi-petanmi. Mere hota miora riy mak kakleh weli de mpiahaur wutu. Yan memmemna mpiar rer lia lirmi-yatmi pa mtiern rira. \p \v 17 La'pa mliernana riy rhi' yatyatni la miy, de yana mpiahla nohora hya' ed maka ha nhi'de. Miala samomuounu pa ma mpiahla. La hya' honona maka ha mhi' nan de, mhi' reria totpena riy honona ramkek nana de miy die rimormiori samomuou miy. \v 18 Mipepe'el memna totpa yan miora riy dom miwunu-miwenna. \p \v 19 Ina-nara ama-hyali mak kden rer lia a ralmu, yan memmemna mpiahla rira nhiolli-lietni mak kpa'eini-kpahala. Mere mial neka la Uplerlawna pen neka E' ed maka Nukmua re! Yoma la'a Puka lirni de e rhorat targa la Orgahi-Orha'a lirni Niwra: “A'g ed mak kwahla! A'g ed mak hota gukmua re!” Orgahi-Orha'a lirni hade!\f + \fr 12.19 \ft 12:19 Ulangan 32:35 \f* \v 20 Mere hota mliernohora Puka lirni mak kiwra: \q1 “La'pa o' arwalmu naplara, de muala na'ana, ne tiernu kerna, de mual ger la nemnu yoma la'pa miy mhi' emkade, de hota e' ed maka kmola-kma'a pa nherun doin hihi'ini-yapyapni.”\f + \fr 12.20 \ft 12:20 Amsal 25:21-22 \f* \p \v 21 Pede yan memmemna miala yatyatni ma mpiahla rira hihi'ini yatyatni la' miy, yoma la'pa emkade de nnia'eratni de rira nhiolli-liet yatyatni ratowar nan olek miy. Mere miatu miala samomuounu pa ma mpiahla. Emkade pede hota mitowar nan ira nhiolli-liet yatyatni de. \c 13 \s1 Tlernohora lodna-hairi (kerajaan) riorni-liaini \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, it hononita de hota tatu tsu'ru-tselam la lodna-hairi nayanni. Yoma lodna-hairi honona re rlernana tniorna-riautu rella Uplerlawna limni ralamni, ne la'a lodna-hairi dodo'on gahani ri, e rala' nohora tnioranni-riautnu de ha nwatiawua Uplerlawna. \v 2 La' hade pede he' ed mak katlinnon keran la lodna-hairi yawewalli, de emekwalima enatlinnon keran la Uplerlawna yawewalli. Ne ir hihi'ini mak emkare nareiniande hota irlernana niukmu. \v 3 Yoma riy maka katu khu'ru-khelam la lodna-hairi yawewalli de hota edonna namta'ata hadomdoma la'a lodna-hairi. La' to'a riy maka khal nohora lodna-hairi yawewalli nanpena namta'ata. Pa la'pa miy miwra mhi' totpena yana mimta'ata mak ktorna lodna-hairi, de yana mpiera-mdiaitia lodna-hairi riorni-liaini. Ne hota la'pa emkade, de hota mliernana ya'uli la'a mak ktorna lodna-hair de. \v 4 Yoma maktorna-makrautu re de Uplerlawna Nmeh'a hopopanni hare, pa rkaria kalwiedwed tiy miy. Mere la'pa miy mhi' yatyatni-halalli, de hota plola pa mimta'at ira. Yoma ira rlernohora ira tnioranni-riautnu pa rukum miy. Ir de Uplerlawna hopopanni ira maka ketlia niukmu maka Uplerlawna Nala la'a he'a-he' mak khi' hala. \v 5 Hade pede miatu mitlina-mitailla lodna-hairi yawewalli, de edon riwra mhi'a to'a yoma mihmena mliernan niukmu, mere la' walia yoma miat niohor oleka de hihi'a-yapyap die, ed mak kaplollol memna. \p \v 6 La' hade wal miana ed mak karei piede mpiairi blastena. Yoma maktorna-makrautu re er maka kala'a nohora Uplerlawna tulanni-kniarni de. \v 7 Pede miala la maktorna-makrautu maka plollola pa miala re, de hota mpiairi blastena la lodna-hairi, hya' to'a maka ha rakot oleka tiy miy wia, de yana mhi'a tlinnon kerna, me miatu mitota-miwawa, mhiu'ru-mhielam la' mak kala' nohora horta-hairi maka lodna-hairi ha nakota. \s1 It idma tsi' kalwiedwed ida yoma hota edon nalo'on wali ne Yesus Nmai owa'ana \p \v 8 La'pa mhi'a otna-ar la riy ida, de pleta-pleta pa mhierun momuoga re. Id wal die mhi'a pa nodi liarni, de totpena miy idma ntutga ralam kalwiedwedni la ida pa nodi liarni. Yoma riy maka ksaynia rimormior wialli, de hota e nhi' nan olek Musa deullu-tatarni honona. \v 9 Yoma la agama Yahudi deullu-tatarni niwra: “Yana milira-miliai, yana mpiunu-mpienna, yana mkiamnelu-mkiamna'a, yana ralammi niwra gahami emekwalima rira gahani.” Deulu-tatra wogata re la'pa deulu-tatra honona de er momuou lia deulu-tatra mak kiwra: “Mtiulla-msiayni, mura'a-mupal wualia rimormiori wialmu pa emekwalima mumkek reria inon wamuehemu”. \v 10 Yoma riy mak ktulla-ksayni, kara'a-kapalga riy meheni, de hota hihi'a-yapyapi mak kodia yatyatni id mana, hota edonna nhi'a la riy meheni de. Pede la'pa itlernana riy maka ksaynia rimormior wialli de hota riy de wal pia ed maka klernohor oleka agama deullu-tatarni honona. \p \v 11-12 Pede mtiulla-msiayni, mira'a-mipalga rimormiori wialmi, yoma miy e mhioratreria lera-mela meni hari. La'a ler maka na'nama itpesiaya de rlardoin memn olekwa. Ler maka hota Orgahi-Orha'a Nmai pia Nalewn ita de e rrehgorg olekwa. Ntutu-nte' olek meman la' ler maka twehwa-tlakat la plollol wawannu. Hota emeknekama la'pa mela nhi' pa nrepar wa de riy ramat la dudu ralamni, de hota emkade walia la'a Orgahi-Orha'a maimiaini rehgoru olekwa pede yana itsi'a nhioli-lieta melmelli gahani. Hota itwehwa-tlakat la leler gahani de emeknekama keki-rautu maka it tnairia. \v 13 Hota tsi'a-tyapia lelera gahani de emkadille: yanpa la'pa itsi' ya'anlawna-yemunlawna de nodi it la pehera-ma'wu pa taplinu todi it inonni pa it idma nalira-naliai ida, onde twehwa yatyatni-halalli. Yana tahuri-tawo'ora, yana it idma nahmena namkek ida kalwiedni. \v 14 Mere tlernohor neka Itmatromlawanni Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni, nhiolli-lietni. Ne hota hihi'ini-yapyapni, nhiolli-lietni de, emeknekama keki-rautu ar ralma maka it tnairia. Ne yan memmemna tlernohora ita yehwa rimormiorni mak kod it la do'a-hala, yoma itwaror nan hya' la' it ralamni de itiwra tsi' memna. \c 14 \s1 Yana mpiaghala inmi-narmi yoma miora wniarormi edon ramneneha \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la' riy makpesiay mak kaplinu-kaplo'a la'a wniaror samomuou hya' ed maka Uplerlawna Nwayow nohora, de miatu mrieiniana-mia'nana samomuoga. Yana miora mihuri-miwo'or nohora hya' mak kpa'eini-kpahala la Uplerlawna yoma riy de enwaror nan hade la e ihranu ralamni. \v 2 Mimkek nohor tek la! Riy makpesiay dom de wniarorni niwra na'an hya'-hya' to'a. Mere la riy doma de enaplin niohor ma'ta hya' ed maka Uplerlawna Nwayow nohora pa niwra e' de enekneka ena'an to'a ortawi-autiawi. \v 3 Riy maka ka'ana hya' to'a, de yana nparwah'a nana riy mak ka'ana ortawi-autiawi. Ne la' walia mak ka'ana eneknek ortawi-autiawi to'a de yana nwaghal walia mak ka'ana haneknek wawannu. Yoma riy de ed maka Uplerlawna Nreinian oleka walia. \v 4 Ta'en niana riy ida netlia riy dom to'a hopopanni de plolli-halli, yoma hopopan de tlinni-tailli npa'eini-npahala ho'mana pen neka upni-matromni nmeh'a neka ed mak ketlia. Emkade walia Orgahi-Orha'a Nla' oleka makpesiay wialmi upni-matromni. Hota E' ed mak ketlia makpesiay wialmi lirni-tunnu. Hota Ntulan la hopopanni de totpena hihi'ini re rla' nana Orgahi-Orha'a ralamni. \p \v 5 La' riy dom de wniarorni de riwra: “Ler memeh'a di, de narehelia lera korni,” mere dom de riwra: “Lera re honona ramneneha la Uplerlawna yamkekni”. Mere mak kaplola de, de totpa rima-rima nlernohora hya' ed maka ha nwarora de plola la Uplerlawna ralma-riorni, de edonna nlernohora riy dom to'a mak ktot nan e'a pa e nlernohora ir wniaror wamueheni. \v 6 Riy maka kwaliri-kwalioha lera maka ha napili-nahniari de, enhi' emkade totpena na napilia-nahniaria Orgahi-Orha'a la' ler de. Riy maka ka'ana-kemnia haneknek wawannu mana ha nhi' emkade totpena na napili-nahniaria Orgahi-Orha'a wali, yoma ena'uli-nawedia Uplerlawna la' ya'ana-yemun de. Emkade walia maka ka'ana-kemni ortawi-autiawi, nhi' emkade totpena e' mana nhu'ru-nhelam palia Orgahi-Orha'a me nsumbain pa na'uli-nawedia E'a la' ortawi-autiawi re. \v 7 Itsi' emkade yoma riy id mana edonna nmormior pia nlernohora e ralma-rior wamueheni. Me riy id la mai it mana edonna nmat die nlernohora E ralma-rior wamueheni. \v 8 Yoma itmormiori la'pa ita tmati ho'mana hade nlernohora Orgahi-Orha'a ralma-riorni. La' hade pede Orgahi-Orha'a gahani ita, la'pa tmormiori onde tmati oleka wa. \v 9 Hade rerieini pede Yesus Kristus Nmati olekwa mere Nmori owa'ana, totpena Enla' Matromlawanni mai ita, la'pa itmormiori ma'ta onde itmati oleka wa. \p \v 10 Yesus Kristus Nmeh'a ed mak kla' Matromlawanni la' makpesiay hononita, pa hota hya' ed mak krei pia miy mak ka'an eneknek to'a ortawi-autiawi, de miy e mpiaghala mak kpesiay wialmi mak ka'an hya'-hya' to'a? Ne hya' ed mak krei pia miy mak mi'ina-miemun hya'-hya' to' de miy e mpiarwah'a nana mak edon ka'ana? It hononit di de hota ittutrier lia Uplerlawna gaini ralamni pa Enmeh'a maka Nhud it la watghudi lokarni. \v 11 Hota emeknekama ha rhorat targa la Puka ralamni de riwra: \q1 “Orgahi-Orha'a Nlokar pa Niwra: “Hota plol toto' memna de riy honona rru'u-rtowar la A ga'yu ralamni. Ne riy honona mana namni ra'uli-rawedia A na'nu de Uplerlawna-Mempulwatnu.””\f + \fr 14.11 \ft 14:11 Yesaya 45:23 \f* \p \v 12 La' hade pede erammi la' temni. Rima-rima natiak la hihi'a-yapyap wamueheni yoma hota mpialol nohora la'a Uplerlawna. \s1 Yanpa miy hihi'imi-yapyapmi re rodi miy inmi-narmi la klieratni \p \v 13 La' hade pede yan memmemna idma nwaghal owa'an ida. Ne mitiak rer wiali totpa wniehwami-liakatmi yana nhi' pa makpesiay wialmi rler la do'a-hala ralamni. \v 14 Ina-nara ama-hyali, yoma agor oleka Orgahi-Orha'a Yesus mla' lir id wa pa apuesiay memna, de yamanna hya' to'a mana edonna nwal lia mak Uplerlawna Nlarna. Mere la'pa riy ida wniarorni-wnialaini de yamanan de Uplerlawna Nlarna, la' e' de plol toto'a pa yamanan de e rlarna. \v 15 Ne la'pa mi'in hadoma pa inmi-narmi mak pesiay ramkek nana, pa hota pesiayni re wolwo'la yoma la' ir wniarorni de ra'an yamanan de do'a-hala hade, de mi'in yamanan de miy edon mtiutga ralam kalwieda la' ira. Pede yan memmemna mi'ina-miemun neka hadomdoma la makpesiay gaini, la'pa mi'in emkade la' ir gaini hota nodia ir la klieratni. Yoma Yesus Kristus mana Nmati olekwa la ir rerieini. \v 16 La' hade pede la'pa miy hihi'imi-yapyapmi de hota narieiniande makpesiay wialmi pesiayni wolwo'la, kennama la miy wniarormi de hihi'imi de edon nhala la Uplerlawna yamkekni, samounu de yana mhi' hihi'-yapyap die totpa yan riy rwaghal yehwami de. \v 17 Yoma la'pa Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray la' it mormiorni-dardiarni, de Uplerlawna Nwahaka de hornama itsoli-tliet la plol wawna. Me totpa idma nkalwied la' ida me itamuki-tahepru yoma Uplerlawna Nhiwni mak kdella it ralamni. Ne hota hya' ed maka ha ta'ana-temnia, de edonna rakot nohora de. \v 18 Riy maka klernohora Yesus Kristus mak ktutga nhioli mak emkadi, de hota Uplerlawna ralamni nala de. Ne rimormior wiali miana ralamni nal walia. \p \v 19 La' hade pede itwahak neka pa totpena yana idma napie'er la ida, me totpena idma naruri-nalai nian id pesiayni. \v 20 Yanpa la' ya'ana to' nekane mpieyata-mpianiaga hya' maka Uplerlawna Nkar niana la riy mak kpesiay die ihranu ralamni. Meman nek la ya'ana-yemnu honona de Uplerlawna edonna Nlarna. Mere la'pa mi'in hadoma de hota narieiniande riy makpesiay dom ra'an walia pa hota la wniarorni de enhi' nan oleka do'a-hala, de hota mi'in hade de nhala. \v 21 Samounu de yana ta'ana hamormiori ihini me temni anggur onde hya' to'a ed maka ha tiwra tsi' momuowua la'pa itsi' emkade hota nodi it makpesiay wialli de pa rler la do'a-hala ralamni. \p \v 22 Pede ina-nara ama-hyali, ndella pa Uplerlawna Nmeh'a neka ed mak kat niohora miy wniarormi-wnialaimi la'pa hya' mak kaplol me nhala. Ne hota riy maka wniarorni de nden rer lia plollolli de hota enla' nana Uplerlawna ralamni, yoma enlernohor neka hya' ed maka ha nwarora de naplola la Uplerlawna yamkekni pa hota e edonna nwaghal inon wamueheni. \v 23 Mere riy maka kwaror nana: “La'pa a'una hade, de hota aghi' oleka do'a-hala.” Mere nwaror emkade ho'mana hota na'an yamanan de, de hota Uplerlawna ed maka kwaghala de. Yoma la'pa riy de na'an yamanan de edonna ntikil rer lia e pesiayni onnila na'an yamanan de edon nhala. Yoma hya'-hya' maka itsi'a-ityapia de itpesiaya de hihi'a-yapyap die nhala Uplerlawna yamkekni, de hota it hihi'ini-yapyapni de do'a-hala hade. \c 15 \s1 Mhi' makpesiay wialmi pa ralamni ramtiertiernu me yana mtiot nana inon wamuehemi \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la' it maka katu kwarora-kwalai samomuou la hya' ed maka Uplerlawna Nwayow nohora, de yana itwaghala riy mak rlarna ya'ana-yemnu yoma raplinu-raplo' nohor ma'ta mak kaplola me mak khala. Mere miod niohor ira. Yana itlernohora ita ralma-rior wamueheni pa itot nan to'a hya' ed maka itwarora la it ralamni. \v 2 Mere rima-rima nwahak inni-narni makpesiaya re kalwiedni, totpena ir pesiayni na'ititar rer lia. \v 3 Yoma Yesus Kristus mana edonna Nwaror to'a E inon wamueheni. Yesus lirni la Uplerlawna maka ha rhorat targa la Puka ralamni de Niwra: “Yapolu-yaliella maka ha rakota tiy O' de ha ntuin mai A'u.”\f + \fr 15.3 \ft 15:3 Masmur 69:10 \f* \v 4 Mak ha rakot targa la Puka ralamni honona de ral harella re rwatutg ita. Totpena la'a wniatutu-wniaye'a maka itlernana la Puka ralamni de hota itatu ta ttahan it ralamni me yeher to'a pa it pesiayni la'a ga'a, pa hota itsa'ar reri it aranni la Uplerlawna de hota Ha Nhi' nan hya' ed maka Ha Nakot targa oleka wa. \p \v 5 Uplerlawna ed mak katehra it ralamni me Nhi' aruri-alai ita totpena it pesiayni la' ga'a. Twak la E'a pa Entulan tiy miy totpa miy hononmi miatu mmiormior la'a ihru ida-ralm ida pa emeknekama Kristus Yesus. \v 6 Totpa hota mlia ralm id la ya'uli-yawedi la Uplerlawna-Mempulwatnu, de Itmatromni Yesus Kristus Amlawanni de. \s1 Yahudi me Yahudi atia'a idma nreinian id la kalwiedni, emeknekama Yesus Nreinian olek miy hononmi \p \v 7 La' hade pede, idma nreinian id la ralam kalwieda, pa hota emekwalima Yesus Kristus Nreinian olek miy die. Totpa hota la' hade pede miodi ya'uli-yawedi la Uplerlawna. \v 8 Yana mhioratdoinia de, Yesus Kristus Nmai totpa la' hya' ed maka Ha Nhi' nana la Yahudi re rerieini de Ntutga de Uplerlawna Nhoratreria nnio'oni la ir upni-tgarni, Abraham, Isak, me Yakopa. \v 9 Ne Yesus hihi'ini de wal pia nhi'a Yahudi atia' re pa ra'uli-rawedia Uplerlawna yoma Entutga ralam kalwiedni la' ira. Hade ed maka Daud Nror targa. Ne Daud lirni la Uplerlawna de ha rhorat targa la'a Puka ralamni de niwra: \q1 “La' hade pede hota la'pa agetla la'a hairi-hairi maka Yahudi atia'a letgarni hota awuatunu-wuahniara pa a'u'uli-uwedi, lilili-mamuau O nanmu totpa ratlin nana.”\f + \fr 15.9 \ft 15:9 2 Samuel 22:50; Masmur 18:50 \f* \p \v 10 Erhorat targa de emkadi wali: \q1 “Makden la hairi-hairi Yahudi atia' miy hononmi, hota miora Uplerlawna mutnu-rahanu Yahudi mimuki-mihepur nohora Uplerlawna.”\f + \fr 15.10 \ft 15:10 Ulangan 32:43 \f* \p \v 11 Me hadi wali: \q1 “Yahudi atia' miy hononmi mpiatunu-mpiahniara pa mi'uli-miwedi mlilili-mmamuawua Orgahi-Orha'a!”\f + \fr 15.11 \ft 15:11 Masmur 117:1 \f* \p \v 12 Ne hadi mana Yesaya enakot walia: \q1 “Hota Isai duratni-waitni ida Nmai pia Nodi plolli la hairi-hairi Yahudi atia'a. Ne hota ir rha'ar aranni la E'a.”\f + \fr 15.12 \ft 15:12 Yesaya 11:10 \f* \p \v 13 Ina-nara ama-hyali, awuak pa Uplerlawna, mak khi' pa riy rha'ar aranni la E'a, pena Nala ralam yahepepru me Nal walia kalwieda-paitiota pripanni-fa'anni la' miy miak e mpiesiay reri E'a. Totpena hota Uplerlawna Nhiwni plolli-mneheni nkar lia miy ihrami-ralammi pa hota yeher to'ama mhia'ar aranmi la Uplerlawna. \s1 Paulus nakot nohora kniarni yala'ani \p \v 14 Ina-nara ama-hyali, agat meman nohora de miy e mhi' mamainia kalwiedwedni. Miy die miatu hya' maka kla' nana Uplerlawna ralamni liawanni pede miy idma natu nwatutu-nwaye' ida. \v 15 Mere emkade ho'mana, la' horat di ralamni, de apuaran pia a'ukot ploloi-plele'era la'a lira-tunu ida-woru totpa emeknekama aghi' miy pia mpiaror nohor owa'an la hare. A'g e ukot nohora hare honona yoma la'a Uplerlawna sniayanni pa E' ed mak kala kniar de la mai a'u, \v 16 de totpena a'g ed mak khima-kre'a Yesus Kristus tulanni-kniarni la'a Yahudi atia'a rerieini, pa emeknekama awual lia imam id la ir rerieini. Yoma ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawan la ira totpena la'a irpesiaya de, a'g ed mak karei pia ir de emeknekama hoihoi-tantiani la'a Uplerlawna, maka E ralamni Nala me maka Nmeh'a gahani yoma Uplerlawna Nhiwni Naliri-nalioh nan ir la Uplerlawna. \p \v 17 La' hade pede, yoma agor oleka Kristus Yesus mla' ida, pede a ralmu nahepur nohora a knia'ru di la Uplerlawna. \v 18 Apuaran pia eneknek to'a ukot nohora la'a hya' ed maka Kristus Nhi' nana la'pa e Nnair a lira-tu'nu nor wut wualia a tulla-knia'ru pa narieiniande Yahudi atia'a re rlernohora Uplerlawna. \v 19 La'a Uplerlawna Nhiwni plolli-mneheni pede aghi'a hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona mak ktutga Uplerlawna rurni-laini. Kot Kalwieda-Paitiota la'a Kristus de, de a'ukot nohor olek la riy mak kden la Yerusalem, la'pa nodi liarni la makdena Ilirikum pa a knia'ru la' hande nhorwua olekwa. \v 20 Yoma la'a mulaliaini la'pa dodo'ondi, a wniaro'ru de totpena ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna la'a gen miaka riy edonna ratlin nohor ma'ta Kristus totpena la'a a knia'ru de, de emekto'ama a'g edon ulair nohora rira watu liar yanullu, maka rira dom to'a limni enni. \v 21 Rwaldioinia de aghi' emeknekama e rhorat targa la Puka ralamni de e riwra: \q1 “Totpa hota riy meni ed maka edonna katlin ma'ta kota la Uplerlawna, de hota rna'erit nana pa rat niohora!”\f + \fr 15.21 \ft 15:21 Yesaya 52:15 \f* \s1 Paulus hota nodia patuini-paro'onni la Yahudi makpesiay la' Yerusalem, nhor diewade nla' Roma \p \v 22 Nhi'inde alia ukot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni la gen miaka edon ratlin ma'ta, pede hade ed maka khi' yawuhi-yawe'eta pa a'g edonna tiy miy die. \v 23 Mere la dodo'ondi de a knia'ru la' geni-tiena ri rhorg olekwa. Ne onnila wenu-wolla rahu anni-anin rahu de agiwra tiy miy die, \v 24 de pena la'pa alia'a Spanyol de hota liola miy letmi totpena a'umuki-uhepur nan oke'a yoma agor miy. Nhor demade miy mtiulan mai a'u totpena agodi lia'ru la Spanyol. \v 25 Mere la' dodo'ondi de agiwra lia'a la Yerusalem totpena agodia himima-rere'a maka riwra rala la Uplerlawna mutnu-rahanu mak kden la hande. \v 26 Yoma krei mutwualli la'a Makedonia me Akhaya, rmeh'a ret olek la totpena rala patuini-paro'onni la'a Yahudi mak kakleha-kaplara la Yerusalem, mak kla' olek la Uplerlawna mutnu-rahanu. \v 27 Yahudi atia'a re mak kden la Makedonia me Akhaya ralamni raplele'era retlia de hota rhi' emkade. Hota plola la' ira patuini-paro'onni re totpena rhima-rre'a mak kakleha-kaplara re la'a Yerusalem, de lol talanni. Yoma emeknekama Yahudi atia'a re e ra'otan la Yahudi re. Yoma riy maka Yahudi atia'a re rre' pa rlernan oleka sniayanni maka Uplerlawna Nakottarga la Yahudi re, yoma Yahudi re rakot nohora Kot Kalwieda la' ira pede hota emkade walia riy maka Yahudi atia'a re wal pia rala yohya'a hya' to'a la'a riy Yahudi mak kakleha-kaplara. \v 28 Pede la'pa aghi' ahorga a knia'ru di maka agala patuini-paro'ona maka ha rawok nana honona pa rala la mak kden la Yerusalema re, de hota agodia lia'ru la Spanyol mere liol taru miy letmi! \v 29 Agat niohora de, la'pa alier teman tiy miy die, de hota a'g e godia Yesus Kristus tniulanni-sniayanni mak karehi-kalawan de tiy miy. \p \v 30 Ina-nara ama-hyali, Itmatromlawanni Yesus Kristus gahani ita me Uplerlawna Nhiwni ed mak ktulan ita totpena it idma nara'a-napalg ida. La' hade pede awuak de hononmi mhi' emekwali a pua msiumbain rer wali a lia a knia'ru di. \v 31 Msiumbaini totpena Uplerlawna Nalewna a lia mak kden la Yudea mak edon kpesiay, yanpa rhi' yatyat a'u. Me msiumbain walia totpena a knia'ru mak hota agodia himima-rere'a la Uplerlawna mutnu-rahanu la Yerusalem, de mak kden hande rreiniana-ra'nana, de ralamni ramtiertiernu. \v 32 Totpena hota la'a miy sniumbainmi emkade mai a'u, de hota Uplerlawna Nala pa aliernan talan pa atiy miy die, agodia ralam hepuepru. Ne it rewre'wa pa it ralamni namtiertiernu me tahepru. \v 33 Awuak la Uplerlawna, mak ktorreria kalwiedni-paitiotni pena Nlin reria-nmat rer miy hononmi la' hande. Amin (Plola). \c 16 \s1 Paulus nwak kalwieda la inni-narni amni-hyalli \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, agiwra ukot nohora tiy miy lia it narni Febe nhiol samounu de. Enla' oleka mak khima-kre'a krei mutnu la'a leta Kengkrea. \v 2 La'pa entiy miy die, totpena mrieiniana-mia'nana e' pa emeknekama Orgahi-Orha'a rimormiorni idma nreinian ida, mliernohora hya' mak kaplol la riy makpesiaya. Mtiulan la e'a, pa la'pa enwak hadom de mialla. Yoma nhi'inde e ntulan la riy rahu, emekwalima nhi'inde ntulan mai a'u wali. \q1 \v 3 Ina-nara ama-hyali, mtiulan pa mpiak walia a kalwie'du la Priskila nora Akwila, a mutwua'lu maka kar rewre'w a lia Kristus Yesus kniarni. \v 4 La'a iriwra ralewn a'u pede trema-trema ir mati. Awuak terima kasi npenpuenu-nanahala ira, ne a'g edonna mueh'a mere Yahudi atia' honona mana mak kla' oleka krei mutnu. \q1 \v 5 Mpiak walia kalwie'du la krei mutnu maka kawok tar lia Priskila nora Akwila rom wamueheni. \q1 Kalwieda la Epenetus maka kden rer lia a ralmu. E' ed maka kala' ul pua kpesiaya Yesus Kristus la'a Asia. \q1 \v 6 A kalwie'du walia Maria, mak kar tioto' memna yoma la' miy. \q1 \v 7 Mpiak walia a kalwie'du la a hairwia'lu Andronikusa me Yuniasa. La' lera a'g edonna puesiay mia'ta Yesus Kristus ir er maka rala' ul pua rpesiay Yesus Kristus. Ir de de riy makodia Uplerlawna lirni-tunnu, maka riy rwetweta la ir nanni. La' ler ululu de agor rewre'wa wali ir pa mla'a roma nhio'la. \q1 \v 8 A kalwie'du walia Ampliatus maka asiayn de, yoma la'a enor a' pua amora Itmatromlawanni mla' id olekwa. \q1 \v 9 A kalwie'du walia Urbanus it mutwualli mak kar lia ita kniarni, la'a Yesus Kristus, me la'a Stakis mak kden rer lia a ralmu. \q1 \v 10 A kalwie'du walia Apeles. Enler la kropna-krieutu lui-nuhru la pesiayni rerieini mere endenrer (setia) mamain la Yesus Kristus. Kalwieda walia Aristobulus romni mniotni honona makpesiay. \q1 \v 11 Ne la' walia a hairwia'lu Herodiona. \q1 A kalwie'du walia la ina-nara ama-hyali maka it pesiayni ida mak kden la Narkisusa romni. \q1 \v 12 A kalwie'du la it narni Trifena nora Trifosa, maka kar toto' meman la Orgahi-Orha'a me la' walia it narni Persis maka a'g edonna ghoratdoinia. E' mana nkar tioto' meman la Orgahi-Orha'a kniarni. \q1 \v 13 A kalwie'du la Rufus nor inni maka aghi'a de emekwalima a in raralmu. Rufus de ed mak riy rwetwet la nanni onnila nkar toto' memna la Itmatromni kniarni. \q1 \v 14 Ne mikot nohor walia a kalwie'du la Asinkritusa, Flegon, Hermes, Patrobas, Hermas, me it inni-narni amni-hyalli honona mak kawok wut ir pa nhi'inde rkola tieru-rawur nehla la' geni ida. \q1 \v 15 Kalwieda la Filologus me Yulia me la' walia Nireus, nora narni patke'a me Olimpas me la' walia riy makpesiay re honona mak kor wut ira pa nhi'inde rkola tieru-rawur nehla la' geni ida. \q1 \v 16 It idma twapahar lima-tware'et mat la ida, de emeknekama twa'ina-twanar la it pesiayni ralamni. \p Krei mutnu-rahanu mak kler wut lia Yesus Kristus, honona e rwak kalwied tiy miy hononmi. \s1 Nnio'a-niatu hohoni \p \v 17 Ina-nara ama-hyali, awuak tiy miy die orahnioratmi la'a riy maka kiwra khi' apie'era makpesiay re me rhi'a makpesiaya Orgahi-Orha'a pa ihranu ralamni wolwo'la, yoma rwatutga hya' ed maka edonna nor Uplerlawna lirni-tunnu maka mimieh'a miatg oleka re ramneha. Totpena olietmi la riy mak emkare. \v 18 Yoma la'pa riy mak emkare de hota edonna rhima-rre'a Yesus Kristus Itmatromlawanni tulanni-kniarni. Mere ha rhi' to' pa totpena ira hlie'wani ntepra. Hota ral nek nur mi'nani pa rpudi-rakla riy maka kaplinu-kaplo' nohora ir wniehwani mak edon kaplola. \v 19 Ina-nara ama-hyali, riy honona ratlin nan oleka yatlinmi-yatailmi la'a wniatutu-wniaye'a Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna. Ne a' muana a ralmu nahepur nohor memna hya' ed maka ha mhi'a re. Mere awuak pa yeher to'a pa hota miatu mpiarora-mpialai la kirkira ralma-riora samomuou totpena miatu mhi' nan kalwiedwedni, ne yana mhi' nan hya' maka kyata-khala. \p \v 20 Ne Uplerlawna mak kala kalwiedni-paitiotni la rimormiori, hota edon nalo'on wali ne E' ed mak katowra hegana amlawanni la miy lakmi nayanni. \p Awuak de pen neka Itmatromlawanni Yesus Nanaloi-nanatar nan miy lia hande. \p \v 21 Timotius, a kniar wia'lu e na'enyat wualia wniak kalwiedni tiy miy. Emkade walia a hairwia'lu Lukius, Yason, me Sosipater. \p \v 22 A'u Tertius mak khorta Paulus lirni la horat di ralamni, de awuak kalwieda wali tiy miy pia emeknekama miy hyalmi la'a pesiay ida. \p \v 23 Gayus mana nwak walia kalwieda tiy miy. Paulus, a'u de a'g e diella e romni ne it mutwualli mak kpesiay re amhi'a krei lia e rom de walli. \p Erastus de ed mak ktorna kupan leta. E mana e na'enyatga kalwiedni wal tiy miy. Emkade walia ita hyalli Kwartus. \p \v 24 [Awuak de pen neka Itmatromlawanni Yesus Kristus Nanaloi-nanatar nan miy hononmi la' hande.] \s1 Ya'uli-yawedi nden rer lia Uplerlawna-Mempulwatnu \p \v 25 Ina-nara ama-hyali, Uplerlawna ed mak kodi plolli pa Nhi' aruri miy pesiaymi yoma mitlin oleka Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna, maka a'ukot nohora tiy miy die la'a Yesus Kristus. A'ukot nohora hade de edonna nhal la'a hya' maka Uplerlawna Niwa Nhi'a mere la'a ululu memna pa ntutu-nte'ela lera-mela ri rimormiori raplin niohora ma'ta de. \v 26 Mere dodo'ondi de Uplerlawna Nalharia! Uplerlawna-Mempulwatnu mak kden pa nodi liarni Nareiniande rakot nohora Kot Kalwieda-Paitiot de la'a makwohorulu-ktatrulu Pukni re me Enhopan doin wali am pia ma makot nohora lir de la' meni-meni, totpa la' dodo'ondi de rimormiori nohkerna wawannu rat niohora de, totpena hota riy honona rlernan talan pa rpesiay Uplerlawna ne ratu ratlina-ratailla E'a. \v 27 Ya'uli-yawedi nden rer lia O'a. O' de Uplerlawna inhatta. O' de ed mak ktorna kirkira-ralma-rior reheni-lawanni. Mai pia ta'uli-tawedi E' pa nodi liarni, de onnila Yesus Kristus hihi'ini. Amin (Plola)! \p A nhiu'ru-nhielam mamni tiy miy, \p Paulus, makodia Yesus lirni-tunnu. \p