\id MAT \h Matius \toc1 Matius \toc2 Matius \toc3 Matius \mt1 Matius \ip Mak khorat puka di de Matius, de riy id la maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re (Mat 9:9-13). La'a puk di ralamni de Matius nakot nohora Yesus niwra Yesus de, ray Daud duratni-waitni mak kla'a Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru inhatta. La' hade pede la' puk di rakot nohora Yesus emeka ray Daud upni-a'nani la ayat 1:1; 9:27; 12:23; 15:22; 20:30-31; 21:9, 15; 22:41-45. \ip Matius nakot nohor walia makwohorulu-ktatrulu lirni maka ktutu-kte'ewa la'a Yesus mormiorni ralamni (1:22-23; 2:5-6, 15, 17-18, 23; 3:3; 4:14-16; 8:17; 12:17-21; 13:35; 21:4-5, 16; 26:31; 27:9-10). \is1 La' puk di ralamni de Matius nakot nohora Yesus hihi'ini-yapyapni me wniatutnu-wniaye'eni pa emkadilla: \io2 \bd Onni (Pasal)\bd* 1-4 Rmori Yesus la'pa Nwaga la kniarni \io2 \bd Onni\bd* 5-7 Yesus Nwatutu-nwaye'ela wo'or hananni \io2 \bd Onni\bd* 8:1-9:34 Yesus Nhi' hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona mak ktutga E' ed mak kodi plolli \io2 \bd Onni\bd* 9:35-11:1 Yesus Nwatutu-nwaye'a mak klernohor rer E'a na'nama Nhopan doin ir pa rla rakot nohora Kot Kalwieda-Paitiota \io2 \bd Onni\bd* 11:2-12:5 Yesus hihi'ini-yapyapni la Galilea mak ktutga E' de Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru inhatta \io2 \bd Onni\bd* 13:1-52 Yawalliohora la'a emkameni la Uplerlawna hihi'ini-yapyapni la riy mormiorni maka Enodi plolli pa emeka ir Rayni. \io2 \bd Onni\bd* 13:53-17:27 Yesus hi'ini-yapyapni la' Galilea \io2 \bd Onni\bd* 18 Yesus Nakot nohora nhioli-lieta ilu-wniehwa hya'a mak kaplola pa mak klernohor E'a rhi' nana \io2 \bd Onni\bd* 19-23 Yesus Nla'awa Yerusalem, la'pa Enora makden Yahudi re rawahla lira \io2 \bd Onni\bd* 24-25 Yesus Nwatut niohora hya' mak hota kmai \io2 \bd Onni\bd* 26-28 Yesus Nler la matmiati ralamni na'nama Nmori owa'ana \c 1 \s1 E rhorat targa Yesus Kristus upni-tgarni kotni-nanni \p \v 1 Puk di de e rhorat targa Yesus Kristus upni-tgarni kotni-nanni. Yesus de, Daud di'nani-lohorni duratni-waitni me Abraham kotnu-turnu gerni-wniaunu (duratni-waitni upni-a'nani). \s1 La'a Abraham lerni pa nma nte'ela Daud lerni, de Yesus upni-tgarni maka ha rhorat taru de emkadille \p \v 2 Abraham na'a'na nana Isaka, \q2 Isaka na'a'na Yakopa, \q2 Yakop na'a'na nana Yehuda nora amni-hyalli, \q2 \v 3 Yehuda nora Tamara ranina pede ra'a'n nana Peres me Serah. \q2 Peres na'a'na nana Hesron \q2 Hesron na'a'na Rama. \q2 \v 4 Ram na'a'na nana Aminadaba, \q2 Aminadab na'a'n nana Nahasona, \q2 Nahason na'a'na Salmona, \q2 \v 5 Salmon nora Rahab rmehlima pede ra'a'na Boas, \q2 Boas nora Rut ra'a'n nana Obed. \q2 Obed na'a'na Isai, \q2 \v 6 ne Isai na'a'n nana ray Daud. \s1 La'pa ndella Daud lerni pa nma nte'el la'a ler maka Israel arwalli rhoplia ir la'a Babel, de e rhorat targa nanni re honona pa emkadilla \q2 Daud na'ala Uria hawni pa nora rmehlim pa ra'a'na Salomo. \q2 \v 7 Salomo na'a'n nana Rehabeama, \q2 Rehabeam na'a'na Abia, \q2 Abia na'a'n nana Asa, \q2 \v 8 Asa na'a'n nana Yosafata, \q2 Yosafat na'a'na Yorama, \q2 Yoram na'a'na Usia,\f + \fr 1.8 \ft 1:8 Plollolli de Yorama nadurit nana Usia. Ayat 11 mana emkade wali. Yosia nadurit nana Yekonya na'itra amni-hyalli.\f* \q2 \v 9 Usia na'a'n nan Yotama, \q2 Yotam na'a'na Ahasa, \q2 Ahas na'a'n nan Hiskia, \q2 \v 10 Hiskia na'a'na Manasye, \q2 Manasye na'a'na Amona, \q2 Amon na'a'na Yosia, \q2 \v 11 Yosia na'a'na Yekonya na'itra amni-hyalli demade rhopliala' Babel. \s1 La'a lerni la rhoplia Israel mutnu rella Babel pa la nte'ela ha rmoria Yesus de e rhorat tar nanni honona de emkadilla \q1 \v 12 La'a lerni la rhoplia Israel mutnu rella Babel de: \q2 Yekonya na'a'n nana Sealtiela. \q2 Dewade Sealtiel na'a'n nan Serubabel, \q2 \v 13 Serubabel na'a'na Abihud, \q2 Abihud na'a'n nan Elyakima, \q2 Elyakim na'a'na Asura, \q2 \v 14 Asur na'a'na Sedok, \q2 Sedok na'a'n nan Akima, \q2 Akim na'a'na Eliuda, \q2 \v 15 Eliud na'a'na Eliasara, \q2 Eliasar na'a'n nan Matana. \q2 Matan na'a'na Yakopa, \q2 \v 16 Yakopa na'a'na Yusup. Noka Yusup nor Maria rmehlima. Maria ed mak kayor niana Yesus, maka ha rwet la de, Ray maka Uplerlawna Nano'taru pa Namori-nalewna rimormiori. \p \v 17 Pede la Abrahama pa nma ntut tiar lia Daud, de tuwu nernu-nha' nana re'eni termida wehrani wogata. La'pa nwatiawua Daud pa la nte'ela Israel mutnu maka ha rhopliala' Babel, de tuwu termida wehrani wogat wali. Ne la'a lerni la ha rhopliala mutu Israel la'a Babel pa nmai wia la'a ler maka ha rmoria Yesus maka Uplerlawna Nano'taru pa Namori-nalewna rimormiori die mana, tuwu termida wehrani wogat wali. \s1 Rmoria Yesus Kristus \p \v 18 Emkadille la'a maka ha rayoria Yesus Kristus. De la'pa inni Maria nora Yusup ra'an lira-remun waw pa hota rmehlim pa, mere edonna rawok ma'ta la yaninni pa emeka muanke' id nor hawni, dewade Maria na'apun wa onnila Uplerlawna Nhiwni ed mak kodi plolli. \v 19 Yusup mak kora Maria kanyah'a de, de riy ida maka ralamni kaplele'era. La' hade pede la'pa Yusup nat niohora Maria na'apnu mere e a'nani atia' hade dewade Yusup niwra nahmen doinia niah'ani Maria mere niwa nhi'a mtiel nekpa totpena yana nhi' amola-ma'a Maria la'a riy rahu gaini ralamni. \p \v 20 La'pa Yusup ntepartar mua'ta la wniarora-wnialai la' hade, dewade nanina noma nmi' nana emkadi: Nmi' nande Orgahi-Orha'a hopopanni ida nma nakot la niwra: “Yusup ee, Daud duratni-waitni id o'a. Yana mumta'ata muora Maria mmiehlima. Yoma papay mak kden la Maria apannu de, de Uplerlawna Nhiwni mak kodi plolli pa Nhi' nan hade. \v 21 Hota Maria nayor niana a'n muanke'a ida. Ne hota o' ed mak kala papay die pa nwawa Yesus (nnia'eratni de Itmatromlawanni makamori-kalewna). Yoma hota E' ed mak kamori-kalewan nana E mutnu-rahanu la'a do'a-hala ralamni.” \p \v 22 Hare honona re rtutu-rte'ewa, totpena naplol la'a hya' ed maka Orgahi-Orha'a lirni ha nakota de pa makwohorulu-ktatrulu re rakot ulg oleka mai ita riwra: \v 23 “Hota pat hararara mak edon nor wut mua'ta muanke'a ranin wutu na'apun pa nayor niana a'na muanke'a ida de hota rala pa nwawa Imanuel \f + \fr 1.23 \ft 1:23 Yesaya 7:14\f* maka la'a yawal Ibrani de nnia'eratni de: Uplerlawna Nor it talla.” \p \v 24 La'pa Yusup namat wa noma nlernohora hya' ed maka Orgahi-Orha'a hopopanni nakot la e'a. De hota nora Maria rmehlim pa. \v 25 Mere Yusup edon nor eti Maria pa ranin wut lia' lera Maria na'apun pa edonna nayor mia'ta. Ne la'pa Maria nayoria papay die dewade Yusup nweta la Yesus. \c 2 \s1 Mak kwata'wa nohora wtiona re rwatiawua tipur pa rmai \p \v 1 Maria nmor tiarga Yesus la' leta Betlehem la'a Yudea nohananni-taniaratni la' lera ray Herodes nodi plolli pa nkukmu-nto'ma. La' ler de, de maka kwata'wa nohora wtiona lyanti lipni-laini rwatiawua tipur pa rmai lia Yerusalem. \v 2 Rmai die ratiantian lola riwra: “Ee, keke'enku'a maka na'nama rmor niana totpena nla'a ray lia riy Yahudi re, etla hanmeni? Amamkek nan oleka wtionni la'a walli tipru pede ammai totpena amhu'ru-mhelam la gaini ralamni.” \p \v 3 La'pa ray Herodes natlin nana lir de dewade nhedum pa namta'at wenna, me riy honona mak kden la Yerusalem emkade wali. \v 4 La'pa Herodes npolg awok imam-imam re o'tani-matni honona nor wutga mak kwatutu agama deullu-tatarni pa natiana: “La hanmeni hota rmor tiarga Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'targa deno?” \v 5 Noma rwalolla riwra: “Ama, la'a Betlehem, let mak kden la Yudea nohananni-taniaratni de. Yoma la' Puka ralamni de makwohorulu-ktatrulu ida e nhorat targa de niwra: \q1 \v 6 “Betlehema mak kdena Yudea ne, o kuku'a-keke'u la'a leta-let no'a Yehuda ri, mere plollolli de mureh dioin ir la yoma hota o letmu de ed maka kalgot nana mak ktorna-krautu ida mak ktera-kdema A u'pu-a'nu Israel re.””\f + \fr 2.6 \ft 2:6 Mikha 5:1\f* \p \v 7 La'pa nlernana lir maka ha rakot oleka re dewade Herodes nade'a ralma-riorni pa npolga mak kwata'wa nohora wtiona lipni-laini re pa nmeh'a natiana re pa nakot la niwra: “Moweni mimkek nan ulga wtion de?” Noka rwalol nohora \v 8 dewade Herodes nhopna mak kwata'wa nohora wtiona re rodi liarni la Betlehem pa rwahakhak papay die. Herodes nalahar pa niwra: “Mlia'a pa mpiahaka plu'unu-plehenu keke'enku' de mere mhioratreria la'pa mliernana keke'enku' de miwal pia ma mikot mai a'u totpena a' muana lia' pa ghu'ru-ghelam la'a lakni nayanni wali.” \p \v 9-10 Noma mak kwata'wa nohora wtiona lipni-laini re rla'awa, de rahepuepur memna yoma ramkek nana wtion maka ha ramkek ulg oleka la tipur matni. Wtion de nala ulg ir pa la la'pa ntut tiarga reparni la'a keke'enku' de genni walli heyanna.\f + \fr 2.9-10 \ft 2:9-10 Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni emkadi: “Noma mak kwata'wa nohora wtiona lipni-laini re rla'awa. Wtion maka ha ramkek ulga olek la tipur matni, nala' ulga ir pa la la'pa ntut tiarga reparni la'a keke'enku' de genni walli heyanna. La'pa ramkek nana wtion de ntut tiar la' hande, de rahepuepur memna.”\f* \v 11 Noma rhu'ru la likit de nayanni de ramkek nana keke'en de nora inni Maria. Noma rwaltiora-rwaltieman la keke'en de nayanni, na'nama rhar dioinia wareher genni pa rala maha, ayalli nora mur la'a keke'en de.\f + \fr 2.11 \ft 2:11: Ha rala maha mak ktutga papay die hota Nwal lia ray. Ha rala ayalli mak ktutga E' de Uplerlawna E'a, me rala mur mak ktutga papay die rimormior E'a ne hota Nler la matmiati-molmuolu la'a it rerieini.\f* \v 12 Ne hota la'a Uplerlawna Nano' targa ir la mi'ini ralamni totpena yana rawal lia' ray Herodes de, pede rwotar lol to'a talla dom pa rla'awa nohoni-raini. \s1 Yusup nor wutga Maria me Yesus pa rawlar lia Mesir \p \v 13 La'pa mak kwata'wa wtiona re rla'awa dewade Orgahi-Orha'a hopopanni nma nami'a Yusup niwra: “Yusup ee! Mumata! Plet pa mua'ala keke'enku' de nor inni pa mpiatitin pa mlia'awa Mesir, yoma hota Herodes e nahak reri keke'en de pa nwenna. La'pa mdien nek la hande pa mpiei rer nieka pa a'ukot la tiy miy nampena miwali owa'ana.” \p \v 14 Dewade Yusup namat doin la pa nodia keke'enku' de nor inni pa rwatitin la Mesir, la' mel de memna. \v 15 Ha rhol nieka la Mesir la'pa Herodes nmati. La' hade pede plola la hya' ed maka Orgahi-Orha'a Nakot oleka la makwohorulu-ktatrulu de lirni niwra: “Apuolga A A'nu de mak kdella Mesir pa nhargota.” \s1 Herodes nahak pa nwunu-nwenna papay mak hota kla' ray \p \v 16 La'pa Herodes nat niohora mak kwata'wa wtiona mak kwatiawu tipru re ralahar olek e' wa dewade enawenan doin la. Noma nahak pa nwenna keke'enku' de pede enhopan pa rwunu-rwenan momuoga lokmera-papay muanke'a, maka ha rmor niana la ler de me la'pa rhol nian oleka noha wawannu anni wor tiututu. Yoma Herodes nlernohora ler meni maka mak kwata'wa wtiona re rakota la'a ler maka ha ramkek ulga wtiona. Rhi'a wniunu-wnienan lawan de la Betlehem (Rahel letni de) uhunu-ewatni nor wutga leta-leta mak rehgorgoru re wali. \v 17 La' hade hota plola la hya' maka makwohorulu-ktatrulu Yermia nakota niwra: \q1 \v 18 “La'a leta Rama de hota tatlin nana yapolu-yatniani mak ko'a-kakru lol etnu liolli. Tatlin nana Rahel polpuolu-hawaun nohora upni-a'nani maka ha rwen oleka re. Riy riwra rhi' Rahel pa ralamni namtiern owa'ana, mere Rahel edonna nhe'du et miemna ir lirni.”\f + \fr 2.18 \ft 2:18 Yeremia 31:15\f* \s1 Rwatiawua Mesir pa rawali owa'an la Israel \p \v 19 La'pa Herodes nmat wia de Yusup ed ma'ta la Mesir, noma Orgahi-Orha'a hopopanni nma nami'a Yusup owa'ana \v 20 niwra: “Yusup ee! Herodes nor rimormiorni mak kiwa kwenna keke'en de rmati oleka wa pa mumat doin pa mua'ala keke'enku' de nor inni pa miwal lia Israel wa.” \p \v 21 Dewade Yusup namat doin la pa nora keke'en de nor inni pa rawal lia Israel wa. \v 22 Mere la'pa Yusup natlin nan de Arkelaus ed mak kwau dioinia amni Herodes pa nhi' ray lia' Yudea, noma Yusup namta'ata nla'a. La'pa nlernan owa'ana talan la Orgahi-Orha'a la' mi' ralma noma rla'awa Galilea yapatni. \v 23 La Galilea de rhol lia let mak kwawa Nasareta. La hade de hota plola la lir maka makwohorulu-ktatrulu re rakotkota la'a keke'en de, riwra: “Hota rwet E la riy mak kwatiawu Nasareta.” \c 3 \s1 Yohansi makharani nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu totpena nwahi' targa rira ihranu ralamni la Yesus maimiaini \p \v 1 Noma la' nte'ela lerni pa Yohansi makharani riy nma nlola wo'orletna-kawurloini la' Yudea yapatni. Enhar lirni pa \v 2 niwra: “Ina-nara ama-hyali ee! Mhioitio'or doin-mtiahnei dioin do'omi-halmi re yoma hota edon nalo'on wali ne Uplerlawna Nwal lia Ray pa Nodi plolli la riy mormiorni!” \v 3 Makwohorulu-ktatrulu Yesaya nakot nohora Uplerlawna lirni la'a Yohanis di niwra: \q1 “Hota riy ida e polpuolu-hawaunia la wo'orletna-kawurloini pa niwra: “Mpiahi' targa talla la Orgahi-Orha'a, mpiale'era loini-talanni!””\f + \fr 3.3 \ft 3:3 Yesaya 40:3\f* \p \v 4 Yohansi naniayarni de ra' nana la onta wullu me rewni de ra' nana la ha ulti me ya'anni-yemannu de kongoha nora gani turnu. \v 5 Riy rahu rwatiawua Yerusalem, Yudea nohoni-raini re honona, me la' walia gerlawna Yordan plahwani honona rriw niana pa rmai pia ratlin la Yohansi ha nakotkota. \v 6 Noka ir rakota plele'er momuoga do'oni-halli re, ne Yohansi nharania re la' gerlawna Yordan. \p \v 7 Riy Parisi mana liawanni ror wutga Saduki rmai lia Yohansi totpena rharania. Mere la'pa namkek tut niana rmai wia noma Yohansi nakot la re: “Hoi! Miy di de emolmolan nekama niy mak kodi nhienni yoma mhi' tukla-wahla. He' ed mak kiwra la'pa rharan nek miy demade hota Uplerlawna niukum lawanni mak kmai niek de hota edon nal miy?! \v 8 Mere mtiutga la nhioli-liet kalwiedwedmi totpena riy ratga de plol toto'a mhioitio'or doin-mtiahnei dioin oleka do'omi-halmi re wa. \v 9 Yana mpiarora de hota miy edonna mliernan niukum lawna yoma upmi-tgarmi de Abraham. Yoma Uplerlawna nekane Nodi plolli pa Na'ala watu-watu ri pa Nhi'a la Abrahama duratni-waitni. \v 10 Mhioratreri ee! Uplerlawna e Nwahi' meman targa pa Nukmua he' to'a mak edon kolin doinia do'oni-halli. Yoma emeknekama Nwahi' targa wro'onni pa na Netan dodioinia ora-au onni pa la ntut lia ga'arni re honona. La'pa ora-au muaka edon kawo'a samomuounu de hota Nhoi wro'onni la pa Nnaklia la ai ralamni. \p \v 11 A' di Agala gera ga gharani miy, totpena ntutga de miy mhioitio'or doin-mtiahnei dioin oleka miy do'omi-halmi, mere mak hota kmai pia klernohor a' di, de hota Nala Uplerlawna Nhiwni tiy miy me emekwalima Nala ai na Nharani miy.\f + \fr 3.11 \ft 3:11a Ayat di la'pa rlernohora kata demi kata de emkadilla: “Hota Nnairia Uplerlawna Nhiw Lululli na Nharania miy.” Riy dom de rwarora de ai maka Yesus Nnairia na Nharania riy nnia'eratni de Yesus hota Nala Uplerlawna Nhiw Lululli Nor wutga kropna-krieutu totpena Namou-nawitna riy makpesiay. Riy dom de rwarora ai die nnia'eratni de Yesus hota Nala Uplerlawna Nhiw Lululli pa Namou-nawitna riy makpesiay, mere mak edon kpesiay hota rlernan niukum lawna emekwali ai mak kmormiori.\f* E Nareh dioin a'u. Hota awue'er doin lakni wniowni ho'mana a'g edonna puar nana. \v 12 Ne hota emolmolan nekama E' ed maka ktorreria totopa maka ra ralipra-ratai metma-wetra' lawna (gandum). Metma-wetra' lawan de hota rawoka la'a dudnu (kliala) ralamni, mere hota kownu re honona de rwalia la ai miaka takeni rwarum nana.” \s1 Yohansi nharania Yesus \p \v 13 La' lerni de, Yesus Nwatiawua Galilea pa Nla'awa gerlawna Yordan pa Nma Nwak Yohansi pa nharani E'a. \v 14 Mere Yohansi edonna nreiniana wakwakni de. Yohansi nakot la: “Ame, la'a plollolli de A'mu nanpena ed maka kharania a'u. Mere la' dodo'ondi de he' nakota de hota A'mu Nmai pia agharania?” \p \v 15 Mere Yesus Nakot la: “Hyalia, emkadella la' dodo'ondi to'a. Yoma la emkade de hota itsi' momuog oleka hya' mak kaplol la Orgahi-Orha'a yamkekni.” Dewade Yohansi nharania Yesus. \p \v 16 La'pa rharania la gera ralamni pa nhorwua noma Yesus Nrei lia gera aratni emkadi de, plin-plinnianama lyanti ema rhar dioinia, ne Yesus Namkek de Uplerlawna Nhiw Lululli Nerun de emolmolla ma'nu lmo'ma maru (merpati) pa Ntai lia E wawannu. \v 17 Nhor nioma ratlin de Uplerlawna Nhar lirni la'a lyanti Niwra: “A A'nu maka Asiayni inhatti. E' ed maka kla' nana A ralmu.” \c 4 \s1 Hegana amlawanni nta'aga Yesus \p \v 1 Nhor nioma Uplerlawna Nhiwni Nodia Yesus pa Nla'awa wo'orletna-kawurloini totpena hegana amlawanni nta'aga. \v 2 Yesus edonna Na'an nana lera terampwogata, mela terampwogata, pa Naplarlar memna. \v 3 Noma hegana amlawanni maka rweta la mak kta'aga nmai pia nakot la: “Hoi! Uplerlawna A'nani O'a toh?! Mhuopan teka watgau ri rwal tiek la yamanna pa Omu'una.” \p \v 4 Noma Yesus Nakot la: “Hota A'g edon liernohora o lirmu de, yoma la' Puka ralamni de nakot nohor oleka de: “Rimormiori edonna rmormior die yoma la'a yamanna nmeh'a mere rimormiori rlernana mormiori, yoma la'a Uplerlawna lirni-tunnu honona.”” \p \v 5 Nhorwua demade hegana nodia Yesus pa nla'awa la Yerusalem, na'nama nkenia Yesus la Uplerlawna roma kreini wuwannu pa Ntutrier lia hande, \v 6 na'nama hegana nakot la Yesus Niwra: “Plola O' di de Uplerlawna A'nani O'a de Mniehgerun tek la! Yoma la'a Puka ralamni de e niwra: \q1 “Hota Uplerlawna Nhopna hopopanni pa rkim o'a totpena yana mtiuini ne watgau mana hota edonna rtai o'a.””\f + \fr 4.6 \ft 4:6 Masmur 91:11-12\f* \p \v 7 Noma Yesus Nakot la Niwra: “Mere la'a Puka ralamni wal miana e niwra: “Yan memmemna rimormiori rta'aga Orgahi-Orha'a mak kla' ir Uplerlawanni (yoma ir rhi' hihi'a-yapyapi mak kpodpodku-kpadpadku dewade rwak la Orgahi-Orha'a pa Namori-nalewn ira).””\f + \fr 4.7 \ft 4:7 Ayat di de la'pa rlernohora to'a kata demi kata de emkadi: “Yan memmemna omtia'aga Orgahi-Orha'a Uplerlawanmu de.”\f* \p \v 8 Nhor nioma hegana nodi owa'ana Yesus pa rla'awa wo'or tutul liawna id hananni, na'nama ntut momuoga hairi-hairi (noha-rai) honona ror wut nieka re'eni-tniarnu re honona. \v 9 Noma hegana nakot la Yesus niwra: “Hota agala hari honon tiy O'a, mere Ompuayow pa Mriu'u-mtiowar plein la a la'ku nayanni.” \v 10 Mere Yesus Nakot la: “Rho'orgo'tu la a ga'yu ralamni hega'nu ne! La' Puka de e rhorat targ oleka: “Riy honona rhu'ru-rhelam la Orgahi-Orha'a ir Uplerlawanni me ratlina-ratail tio'ola Ha Nakotkota.””\f + \fr 4.10 \ft 4:10 Hegana amlawanni nanni de Setan mak nnia'eratni de “Uplerlawna arwalli”.\f* \v 11 Nhorwua noma hegana nhoitio'or la Yesus, ne Uplerlawna hopopanni re rma ramkek la E'a. \s1 Yesus Nwaga kniarni la Galilea \p \v 12 Noma lera ida ne, Yesus Natlin nana rtorn oleka hyalli Yohansi pa rkenia la roma nhio'la ralamni pede Yesus Nwadur la Yudea yapatni pa Nwarei lia Galilea yapatni. \v 13 La' hande de Yesus Nlola leta Nasaret (de E geni ulullu) pa Nla' pa Ndella leta Kapernaum la'a danau Galilea aratni la'a Sebulon nora Naftali nohoni-raini. \v 14 Maka Yesus Nhi' nana re honona de ntutga de Uplerlawna lirni maka makwohorulu-ktatrulu Yesaya e nhorat targa de naplola, yoma Uplerlawna lirni emkadille: \q1 \v 15 “Sebulon nor Naftali nohananni-taniaratni mak kden la talan mak klola danau Galilea aratni, la'a gerlawna Yordan walli warta, de Galilea gen miaka Yahudi atia'a rdel wal lia. \v 16 De lupmu-a'namu mak kden la melli-kalamni, rler olek la lelerni. La'pa mak kden la leta-ruhuna maka do'oni-halli harahu mak kodia matmiati-molmuolu, de rat niohora oleka talla pa rlernana mormiori-lelewanni.”\f + \fr 4.16 \ft 4:16 Yesaya 8:23-9:1\f* \p \v 17 La'pa nte'ela lera-mela re wa, dewade Yesus Nmeh'a ed mak Nakota Niwra: “Ina-nara ama-hyali, mhioitio'or doin-mtiahnei dioin do'omi-halmi, yoma ntutu-nte' olek pa hota Uplerlawna Nodi plolli la riy emeka ir Rayni.” La' ler de pa nodi liarni nhi'inde Nakot emkade la' rira. \s1 Yesus Npolga mak kahaka i'na-ya'ana riy wogata \p \v 18 La'pa lera ida ne Yesus Nalala' rer mia'ta la danau aratni la Galilea dewade Namkek nana riy woru, de Simon maka ha rpol walia la Petrus nor hyalli Andarias ratialtial reria i'na la'a danau de, yoma hare kniarni hade. \v 19 Noma Yesus Nakot la re: “Ee, ma mliernohor A'g ee! Mai pia Awuatut miy totpena la' emkameni la miy mitial reri i'na la dodo'ondi, de hota emkade wal pia mihak rimormiori totpena hota rpesiay mai A'u.” \v 20 Noma rleretniekla rteman taru tialli, ne rlernohora Yesus. \p \v 21 Yesus Nodi liarni noma Namkek nana riy id nanni Yakowsi nor hyalli Yohansi ror wut nieka amni Sebedeus pa e rwalola tiala la puounu ralamni. Noma Yesus Npol walia re: “Mmiai ee!” \v 22 Rleretniekla Yakowsi nor hyalli raltarga amni la puounu ralamni pa rlernohor walia Yesus lidanni de. \s1 Yesus Nwahaur nohora Uplerlawna yala'ani me Nhi' kalwieda rira mehrani-maunu \p \v 23 Noma Yesus Nwaloha-nwalakat la Galilea liewnu uhunu-ewatni Nwatutu-nwaye'ela roma-lewu maka nhi'inde Yahudi re rhi' kreini-iskolli re. Enakot nohora Kot Kalwieda-Paitiot de Niwra hota Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray. Ne E Nhi' wal pia rira nnienni-nhienni mehrani-maunu honona rkalwieda. \v 24 Makden la Siria uhunu-ewatni ratlin nana Yesus hihi'ini-yapyapni, pa nhi'nande rira rhorat la pa rmai. Rma rodia riy mak klernana nnieni-nhiena, mehra-mau, no'a-rara, maka hegana nhu'r ralma, kapiphyaya'ala, riy mak inonni kmati. Rodi mak ksaki re honona pa Yesus Nhi'a pa rkalwieda momuou. \v 25 Riy rahu rlernohor reria Yesus la' ler de. Dom de rwatiawu Galilea liewnu, dom de rwatiawua gen miaka ha rweta Leta Termida (Dekapolis), dom de rwatiawua letlawna Yerusalem. Dom de rwatiawua Yudea lowanni me dom mana e rwatiawu wal lia gen miaka kden la gerlawna Yordan walli. \c 5 \s1 Yesus Nakot nohora unut lawna mak kaplola \p \v 1 Lera ida ne, la'pa Yesus Namkek nana riy rahu rma rawoka dewade Enha'at la wo'ora hananni pa Namtatna pa Niwa Nwatutu-nwaye'a. Mak nhi'inde ha Nwatutu-nwaye'a re rlernohora reria E'a pa rmai pia rwakriania. \v 2 Noma Yesus Nna'ona wniatutnu-wniaye'eni la'a ir honona Niwra: \q1 \v 3 “Ina-nara ama-hyali mitlina, hota unut lawna la riy maka edon kpar la lirni-yatnu wamueheni mere rawniair to'ola Orgahi-Orha'a yoma riy mak emkare rre' temn olek la Uplerlawna horatni-hairni limni-rorni maka Enodi plolli la emeka Ray. \v 4 Ina-nara, hota unut lawna wal lia' riy maka ralamni kmayo'a-kmata'u yoma hota Uplerlawna ed maka khi' ralamni re pa rahepru. \v 5 Hota unut lawna wal lia'a riy maka khu'ru-khelma (rendah hati) la'a rimormior wialli yoma hota Uplerlawna ed mak kala hare honona maka Enakot targa la e'a. \v 6 Hota unut lawna la riy maka ralamni nwahak nekpa nhi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni, yoma hota Uplerlawna ed mak kapenu-kalawna ir ralamni wakwakni de. \v 7 Hota unut lawna wal lia'a riy maka ktutga ralam kalwiedni la rimormior wialli yoma hota Uplerlawna mana Ntutga ralam kalwiedni wal lia ira. \v 8 Hota unut lawna wal lia'a riy maka ralamni kaple'er reri, yoma hota riy de hota nor Uplerlawna la' geni ida. \v 9 Hota unut lawna wal lia'a riy maka kpolliohora rimormior wiali la'a yahuri-yawo'ora totpa rkalwieda owa'ana, yoma hota riy de Uplerlawna ed mak khor wut wualia ir la E upni-a'nani. \v 10 Ina-nara, hota unut lawna la'a riy maka kler la kropanni-krieutnu yoma nhi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni, yoma hota riy de nanni ed walia Uplerlawna limni-rorni mutnu-rahanu, maka Enodi plolli la' emeka Ray. \p \v 11 Unut lawna wal lia'a miy maka klernana nniahora-nniala'a yapolu-yaliella wniohora weyata-wniatra weyata yoma mliernohora Uplerlawna lirni-tunnu maka A'ukota tiy miy. \v 12 Makwohorulu-ktatrulu la'a miy upmi-tgarmi lerni ho'mana rlernan oleka yamuki-yama'ala re, pede la'pa mimlier la yamuki-yama'ala yapupu-yaheri, de mimuki-mihepur meman nohora, yoma miy siepmi-kaimi inpona la'a Ilyamou-Watyatoha (Sorga) maka hota Orgahi-Orha'a Nala tiy miy.” \s1 Maklernohora Yesus re emolmolan nekama kio'a nora wa'du \p \v 13 “Ina-nara ama-hyali, miy di de emeka kio' nohkerna wawannu. Mere la'pa kio' de edonna nmahana, de ta'en niana ra'itr owa'ana ha mahanni toh?! Kio' de hota nwalia hamamuamua. Edon rnair nan owa'ana noka rhopliala, pa riy rwatei-rwahapra la' tani wawannu. \p \v 14 Ne miy di mana emolmolan nekama repreparni mak khita-krepra la noha wawannu pede riy ramkeka. Miy emekwalima let maka kden la wo'ora wawannu, de edonna nayade'a. \v 15 It edonna tatlin etia de riy rtutni wa'du nanpena rala ktopra ra rkadwua pitpitga. Mere nhi'inde rkenia wa'du della wniatatgenni totpena lelera la riy honona mak kden la roma nayanni. \v 16 Emkade wal lia mormiormi de nrepar nana rimormior wialmi herni-gaini, totpena riy ramkek nana nhioli-liet kalwiedwedmi demade ra'uli-rawedia Amlawanmi la'a Ilyamou-Watyatoha.” \s1 Wniatutu-wniaye'a la agama Yahudi deullu-tatarni \p \v 17 “Ina-nara ama-hyali, yana mpiarora de Amuai pia hota ghap dioinia Musa deullu-tatarni nor wut walia makwohorulu-ktatrulu re wniatutnu-wniaye'eni, mere Amuai die totpena deulu-tatra re rtutu-rte'ewa la'a hya' maka Aghi' nana-yap niana re. \v 18 Hya' maka A'ukota di naplol memna. La' hade pede mhioratreria me! Lyanti nora nohkeran di e nayamkek ma'ta, de hota mak ha rhorat targa la Puka ralamni, hurpu nora titikni id mana hota taken niana rhap dioinia la deulu-tatra, la'pa rwei niek la lera maka hare honona maka Uplerlawna ha Nakotkota rtutu-rte'ewa. \v 19 La' hade pede la'pa riy ida edon nlernohora deulu-tatra re kuku' id ho'mana me nwatutga riy dom pa yana rlernohora deulu-tatar de, de hota nwal lia riy mak edon rwetwet la nanni la'a Uplerlawna mutnu-rahanu re, maka Uplerlawna Nodi plolli la pa emek ir Rayni. Mere la'pa rwaldioinia de, la riy maka klernohora deulu-tatra re, me nwatutu-nwaye'a riy dom pa rhi' emekwalima e'a, de hota nwal lia riy maka ha rwetwet la nanni la' Uplerlawna mutnu-rahanu re honona. \v 20 La' hade pede mhioratreria! Makwatutu-kwaye'a deulu-tatra agama re ror wutga riy Parisi re rlernohor walia agama deullu-tatarni mere edon rhi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni. Mere riy mak kla' Uplerlawna mutnu-rahanu maka Uplerlawna Nodi plolli la pa emeka ir Rayni de rala ralamni tetema pa rhi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni.” \s1 Yana idma nahankerna-ralmha'ar la ida \p \v 21 “Miy e miat niohor oleka wa la' it upni-tgarni lerni rlernan oleka deulu-tatar di, de yana mpiunu-mpienna yoma he'a e nwunu-nwenna de hota nler la niukamnu. \v 22 Mere dodo'ondi de A'ukot tiy miy, la'pa riy ida nawenan la rimormior wialli de hota nlernan wali niukamnu, me he' maka kwohora weyata-ktatar weyata riy niwra: “O' di de riy podku-padku!” de hota rodia la letgar lawawna la'a mak khudi-kpar la agama deullu-tatarni. Ne he' ed mak kwarenna riy pa niwra: “Mak kaplinu-kaplo'a o'a!” de hota rrinnia la ai mormiori ralamni. \f + \fr 5.22 \ft 5:22 La' yawala Yunani de hadi nnia'eratni de “Mak kaplinu-kaplo'a” onde “podku-padku” mere TB nnairi “Jahil” yoma nhi'inde makden Yahudi rweta riy mak kmalawna Uplerlawna de riwra “podku-padku”.\f* \p \v 23 La'pa it idma nor ida tawenna, de hade edon nla' nana Uplerlawna ralamni. La hade pede la'pa miy mana e miwra miala prehenmi-maumi dom la Uplerlawna la'a katri'ana wawannu, noma mhioratnana riy e rahankeran la miy \v 24 de yana miala pleinia prehenmi-maumi de mere mlia' pa miora pleinia riy de mkialwieda, nanpena miwal pia la'pa miala prehenmi-maumi de la Uplerlawna. \p \v 25 La'pa yanhi'pa riy doma e raklak miy, de miora riy de mpiak pa mkialwieda pleini la'a talan letgar memna totpena yana mlia' nek la letgar lawan de la'a makhudi-makpara gaini. Yoma la'pa edonan de hota riy de nal miy lia makhudi-makpara mak hota nal owa'an miy lia hgei mak kodi hapa'pani (polisi o'tani), noma hota hgei nho'la miy lia roma nhio'la ralamni. \v 26 Ne mhioratreria! Hota miy edon mliergot la roma nhio'la de ralamni, la'pa rwei pia mpiair dioinia papiairmi honona.” \s1 Itolin doinia hya'-hya' mak kod it la do'a-hala ralamni \p \v 27 “Miy e miat niohora oleka deulu-tatar di, de e niwra: Yana milira-miliai. \v 28 Mere dodo'ondi de A'ukot tiy miy, la'pa mimkek nan tututga patke' id pa na'hira-nadadia miy die, de miy die emekwalima miliai oleka patke' de wa, yoma mtieltel aparmi la'a patke' de. \v 29 La'pa matmi malganna nod miy lia do'a-hala de, de hota mkiopil doinia matmi della pa mhiopliala. Miolin doin neka matmi mak kodi miy lia do'a-hal de. Yanpa matmi de narieiniande miy inonmi honona rnaklia la ai mormiori ralamni (naraka). \v 30 La'pa limmi malganna ed maka khi' do'a-kyap hiala de mdieul dioinia pa mhiopliala. Miolin doinia la wa. Yanpa limmi wali de narieiniande inonmi tetema rnaklia la' ai mormiori ralamni.” \s1 Yana idma nhopliala id la mehlima-marya'a \p \v 31 “Deulu-tatar dom maka mitlin oleka de emkadi wali, de la'pa riy id niwra nhopliala patke'eni, de hota nala horta yapie'era la hawni patke' de. \v 32 Mere dodo'ondi de A'ukot tiy miy ta'en niana muanke' id nhopliala patke'eni eneknek to'ama hawa patke' de nor muanke' dom de ralira-raliai. Mere la'pa hawa patke' de edon nalira-naliai mere emkade ho'mana muanke'eni de enhoplial nek e' wa, hawa muanke' hihi'ini de nareiniande hawni patke' de pa nalira-naliai. Yoma la'pa hawni patke' de nmehlim owa'an de, hade de yalira-yaliai la Uplerlawna yamkekni. Ne muanke' mak kmehlimpa kora patke' maka kpaletan nohora muanke'eni, de nhi' wali yalira-yaliai lia Uplerlawna yamkekni!” \s1 Yana mliokar pa miplol nohora lirmi-tunmi \p \v 33 “Ina-nara ama-hyali, mimiat niohor wal lia' it upni-tgarni lerni de rlernan oleka deulu-tatar di, de hya' ed maka mikot targ oleka la Orgahi-Orha'a, la'pa mliokar nohora oleka wa, de mliernohora honona. Yana mpiera-mdiaiti hare. \v 34 Mere la'pa dodo'ondi mana A'ukot nohor la miy, de yan memmemna mliokra onde mpialokra pa ma miplol nohora lirmi-tunmi. Yana mliokra pa mpiet la lyanit lawna, yoma lyanit de Uplerlawna yaliwangenni (tahkta) inhatte! \v 35 La walia yana mpiet la nohkerna pa mliokra onde mpialokra, yoma nohkeran di de Uplerlawna E Nhapar reria nohkeran di. Onde mliokar de mpiet walia Yerusalem, yoma Yerusalem de mana, Uplerlawna mak kla' Ray Lialawna de genni-tienni. \v 36 Yana mliokra onde mpialokra de mniairia o'ta-wat wuamuehemi yoma morat lihirmi id ho'mana miy mieh'a nek de taken niana mhierun doinia pa nwawahra onde nmetmetma yoma it moratnu metmetma onde wawahra hota emkade pa nodi liarni. \v 37 Mere mpiet nek la: “Yowa aghi'a hade,” onde “A'g edonna ghi' hade,” totpena yana milahara rimormior wialmi. Mere la'pa miala hya'-hya' pa ma mpiayow nammi de hade de hegana amlawanni karkiarni hare.” \s1 Nnio'a-niatu pa yana twahla rira hihi'ini-yapyapni yatyatni mai ita \p \v 38 “Miatg olek walia deulu-tatar di niwra: Mata nherun mata, niha mana nherun niha. \v 39 Mere A'ukota la miy, yana mpiahla hankerna-ralmha'ara maka riy rhi'a tiy miy. La'pa riy rpahara kilmi malganna, de miala kilmi walli malwiru pa rpahar walia. \f + \fr 5.39 \ft 5:39 Nhi'inde la'pa makden Yahudi niwra nalernu-naha'a riy ida, de rpahara riy de killi. Pede riy dom to' de rwarora ayat di nnia'eratni de emkadilla: “La'pa riy ralernu-raha'a miy yoma rpahara miy gaimi, ndella pa ralernu-raha'a, rwohor weyata-rtatar waniawu owa'an miy. Yana mpiahla e hihi'ini.”\f* \v 40 Ne la'pa riy rod miy lia letgar lawawna totpena rwarui-rwate'la naniair no' inonmi, de hota miy rain plalahwa samomuoumi de mial walia naniayarmi mak yatyat no' inonmi mak ha nwahaka de. \v 41 La'pa riy dom nmai pia namer matni pa nhopna mikwara e hyonni-hyanni pa mila' nana kilu id olietni, de mitahan rer lia pa mila' nana kilu woru. \v 42 La'pa riy rwak hadom tiy miy, de yan mitawra. Ne yana mpiayotlia rira mak kwak pa riwra ra'otna-ra'ar la tiy miy.” \s1 Tsi' kalwiedwed la riy mak khi' yatyat ita \p \v 43 “Miy e miat walia deulu-tatar di, de e niwra: Mhi' kalwiedweda rimormior wialmi ne mpiahla riy yatyata hihi'ini tiy miy. \v 44 Mere A'ukot hadi tiy miy lia' dodo'ondi de, mihaka mak khi' yatyat tiy miy pa mhi' samomuou rer lia. Msiumbainia riy maka kamuki-kama'ala miy. \v 45 Totpena mtiutga la ilu-wniehwami de, Uplerlawna mak kden la Ilyamou-Watyatoha upni-a'nani miy. Yoma Uplerlawna Nwer rer miatni la riy maka kyata-khala ror wutga riy maka kwehwa ploi-ple'era. E' ed maka khuriernia otna me nhi' lera pa nhit la'a riy mak kaplola ror wal lia riy mak khala. \v 46 Yoma la'pa miy mtiulla-msiayni to'a riy maka nhi'inde khi' kalwiedwed tiy miy de hota Uplerlawna edon Na'uli miy pa Nala hihi'imi de wniahlani. Yoma miy miatg olek de, riy yatyata emeka mak kawoka blastena, nek de e rtulla-rsayni walia mak khi' samomuou ira toh! \v 47 Ne la'pa miy makpesiay mtiutga nhiu'ru-nhielammi la miy mutwualmi to'a, de hihi'imi re edon nareh dioin riy mak kaplin niohora ma'ta Uplerlawna yoma rimormior mak kaplin niohor Uplerlawna nek de rhi' wali emkare. \v 48 La' hade pede mliernohora miy Amlawanmi la Ilyamou-Watyatoha yehwani mak kara'a-kapalga riy honona edonna nkei-nhelta rira gaini, yoma wniehwa-liakat de plol toto'a la Uplerlawna yamkekni.” \c 6 \s1 Nnio'a-niatu la riy mak ktulan la rimormior wialli mak kakleha-kaplara \p \v 1 “Ina-nara ama-hyali, mhioratreria, yana mtiutga hihi'imi-yapyapmi mak kalwiedweda re la'a riy gaini ralamni. La'pa mimhi' emkade de hota miy edonna mliernana liwatmi-odapmi wniahlani la'a Uplerlawna miy Amlawanmi makdella Ilyamou-Watyatoha. \p \v 2 Pede la'pa miy miala hadom la riy mak kakleha-kaplara, de yana mpio'on nohora emekneka riy yatyata rhi' nana yoma riwra rtot inonni la riy kalwiedweda. Yana mliernohora riy maka rhi' harella gen miaka Yahudi re rhi' kreini-iskolli la me la' walia la'a loi liawna-talan lawna totpena riy ra'ulia re. Mitlina, mak emkare de ha rlernan oleka siewni la'a riy ya'ulli-yawedni. Mere ya'ulli-yawedni olek hadewa. Hota Uplerlawna edon Na'uli-nawed ira. \v 3 Mere la'pa miy miala hadom la riy mak kakleha-kaplara de, yana mkiokan nohora totpena miy mutwualmi ho'mana yana ratga. \v 4 Mhierer nohora neka hya' maka ha mhi'a re totpena yana riy ratga. Mak kat niohora de enekneka Amlawanmi no' Heyanan to'a. Enamkek oleka hya' maka ha mhierer nohora pa mhi'a re pede hota E' ed mak kala siepmi-kaimi.” \s1 Yano'a-ya'atu la mak ksumbaini \p \v 5 “La'pa msiumbaini de yana mliernohor riy mak ktutga yehwa mak kaplola mere la' ralamni de yatyatni-halalli ed ma'ta la (munafik). Ir suksukni de rsumbain de raprir lia riy gaini ralamni la'a krei me la' wal lia loi-talla aratni totpena plet pa riy ratg ira. Mhioratreria! Riy mak emkade rlernan oleka siewni-kaini la'a riy ya'ulli-yawedni. Mere ya'ulli-yawedni olek hade wa. Hota Uplerlawna edon Na'uli-nawedi ira. \v 6 Mere la' miy die, la'pa mimsiumbaini de, mhio'la rommi nhiarni nanpena mpiol lia Amlawanmi maka edon kayamkeka. Pede hota Amlawanmi Namkek reria miy hihi'imi-yapyapmi mak edonna kayamkek la rimormior wialmi re, ne E' ed mak kala miy kaimi. \v 7 La'pa mimsiumbain de yana miti'ila-miwal hya' maka mikota re pa plo'a-plahwa rehia, emeknekama riy mak kaplin niohora ma'ta Uplerlawna. Ha ratniekame ir wakwakni re hota nayatlin nan olekwa yoma ira sniumbaini re plahwa. \v 8 Yana mliernohora re. Yoma miy edonna mpiak ma'ta hade wa de, Amlawanmi no' Heyanna Nat niohor olek hya' maka mikleh ma'ta. \p \v 9 Pede msiumbain de emkadilla: \q1 A Am mamni la Ilyamou-Watyatoha. O' de Mueh'a Mupriri-mukded la genmu-tienmu. Ampak de nhiu'ru-nhielma ya'unni-yamta'ata nmai reri O' dee! \v 10 Ampei-mnar reria lodanmu-hairmu. Ampaka pa O ralma-riormu de, mak kden la noha wawannu rlernohor reria pa emekwalima maka ha rhi'a la Ilyamou-Watyatoha. \v 11 Mhi' apehera a apun mamni la' yamanan mak Omual pa ama'an la' ler di. \v 12 Mumou-muwitna a do'a-hal mamni emekwalima am miana mhoratdoinia riy do'oni-halli mai ami. \v 13 Yana Muolin doin limmu-mpue'er rormu mai ami, yanpa la'pa hegana-kawnu rta'ag am die, hota amler la do'a-hala ralamni. Mere Muwohor doinia hegana rurni-karatni mai ami. [O' ed mak ktoran reria lodna-hairi me Mumrehi-mumda'ar nohora hititmu-repreparmu pa nodi liarni. Amin (Plola).] \f + \fr 6.13 \ft 6:13 Lir mak kiwra “O' ed mak ktoran reria lodna-hairi me Mumrehi-mumda'ar nohora hititmu-repreparmu pa nodi liarni. Amin (Plola),” nden to'ola Puklawna dom la ululu gahani.\f* \p \v 14 La'pa mhioratdoinia rira yatyatni-halalli do'oni-halli maka ha rhi' nan tiy miy die hota miy Amlawanmi no'a Ilyamou-Watyatoha ho'mana Namou-nawitna do'a-hala maka ha mhi' nan oleka re. \v 15 Mere la'pa miy edon mhioratdoinia rira do'oni-halli maka ha rhi' nan tiy miy die, de hota miy Amlawanmi mak kden la Ilyamou-Watyatoha mana edonna Namou-nawitna do'omi-halmi.” \s1 Yano'a-ya'atu la mak katahan lara \p \v 16 “La'pa mitahan lara, de yana mtiot pa mhi' malului gaimi pa riy ratga emeknekama riy mak kiwra ktutga yehwa mak kaplola mere la ralamni de yatyatni-halalli ed ma'ta la (munafik). Yana mliernohora ira yoma ir er maka khi' herni-gaini re totpena rtutga de ir ratahan lara. Mhioratreria, rimormiori ya'ulli-yawedni to'a ed maka khi' hare siewni-kaini. \v 17 Mere la'pa mitahan lara, de mirarga gaimi pa nmomuou, ne mhiola-mkia'ata moratmi, \v 18 totpena riy raplinga de miy e mitahan lara. Eneknek to'ama Amlawanmi no' Heyanna mak edonna kayamkek de nanpena Enat niohora miy e mitahan lara. E' ed maka kamkek reria hihi'imi-yapyapmi mak kayade'a pede hota Nal miy siepmi-kaimi.” \s1 Mliernohora Uplerlawna ralma-riorni totpena hota mliernana re'a-tniaru mak kden la Ilyamou-Watyatoha \p \v 19 “Yana miakokan nohora re'a-tniaru mak kden la nohkeran di wawannu yoma hota erieri nora karte'a ra'ana re, ne hota mak kamna'a rma rwuri-rgalam nana re. \v 20 La samomuounu de miwoka-mile'ega re'a-tniaru mak kdella Ilyamou-Watyatoha yoma erieri nora karte'a hota edonna ra'ana re. Me mak kamna'a re ho'mana edonna rmai pia rkamna' nana re. \v 21 Miwoka re'a-tniaru la'a Ilyamou-Watyatoha yoma hota la meni pa miy re'emi-tniarmi erla de hota miy ralammi et wal lia hande.” \s1 La'pa it ralamni edonna nod rer lia re'a-tniaru Ilyamou-Watyatoha de emolmolan nekama it inonni mana melmela-kalkalma \p \v 22 “It matni nhi' wa'du mormiori la it inonni. La'pa matmi yamkekni lelera, de inonmi tetema mana hitita-reprepra. \v 23 Mere la'pa matmi npon wa, de inonmi tetema mana melmela-kalkalma. Ne la'pa wa'du mak kden la inonmi ralamni de melmela de hota mel'uta-malien memna.” \s1 Ononni de totpena twak la Uplerlawna pa Nodi plolli la it mormiorni \p \v 24 “Ina-nara ama-hyali, riy ida ta'en niana natlin la matroma riy woru. Yoma hota natlin samomuou lia ida ne la handina de edonna natlin kalwiedwed la. Emkade wal lia miy. Hota ta'en niana mimpiaror to'a re'a-tniar nohkerna gahani me mial wal'sia ihrami tetema pa mhima-mrie'a Uplerlawna kniarni. \p \v 25 La' hade pede mhioratreria, yana mimta'at nohora hya' maka hota ha mi'ina-miemnia onde la'a hya' ed maka ha mhiewta-mniairia. Miplinga de mormior die narehia ya'ana-yemnu, ne inonmi de nareh niana hewewta-naniairi?! \v 26 Mimkek tek la onu-ma'nu nemnema re. Ir edonna rawuli-ratniamni, me ir edonna rreiki-rwo'ora, me ira edonna rdudnu rieiki-wnio'orni re. La'pa emkade ho'mana Amlawanmi mak kden la Ilyamou-Watyatoha Ntera-ndem wali ira. Miplinga de Uplerlawna Nsaynia miy die nareh dioinia onu-ma'nu rena?! \v 27 Rimormiori maka ralamni worwuorga onde namta'ata matmiatni ho'mana takeni nhaur nan aranni oke' nmeh'a totpena edonan nmati. \p \v 28 Hya'a nariei pia ralammi worworga la hewewta-naniayarmi? Mimkek la kihir mak kadeutu mak kmor lia rai mtatanni re. Kihir mak kadeutu re edonna rkari me edonna ratenni-ramairi. \v 29 Mere mhioratreria, ray Salomo mak kre'a-ktar die nek de edonna nhewta-nnairia naniairi samomuounu pa emeknekama kihir mak kadeutu re. \v 30 Wewna mak kden la rai mtatanni re rmor lia ler di mere repar dewade rrinnia la ai ralamni. Wewan nek de Uplerlawna Nahowna-nakgara pede samoga la yamkekni. Mere miy die edon mpiesiaya de wewna nekane Uplerlawna Ntera-ndema ne, yaho'ma miy?! \v 31 Ina-nara ama-hyali, Uplerlawna hota Ntera-ndem miy pede yan mimta'at nande miwra: “Adoh hota ama'ana hya'a, me amemnu hya' ee? Onde hota amhewta-mnairia hya'a?” \v 32-33 Riy maka kaplin mua'ta Uplerlawna nekane er mak kahakhak nohora hare honona. Mere miy die Amlawanmi no'a Ilyamou-Watyatoha Nat niohora oleka miy e mpiaka (perlu) hare honona. La' hade pede mihak ulga totpena Uplerlawna Nodi plolli la'a mormiormi-dardiarmi, me totpena mhi' hya' mak kaplol la E yamkekni, ne hota hya' maka mikleha de hota Enal momuoga tiy miy. \v 34 Hade pede yana ihrami ntepul nohora repar lerni yoma repar lerni de nodi wniaror warwuaru dom owa'an to'a. Ler di nodi oleka mehra-maunu pa twaror nohora.” \c 7 \s1 Yana plet pa mpiaghala rimormior wialmi \p \v 1 “Ina-nara ama-hyali, yana plet pa mpiaghala rimormior wialmi totpena Uplerlawna mana edonna Nhudi-npar (Nukmua) wali miy. \v 2 Yoma la' emkameni la miwerta-mitailia riy doma demade Uplerlawna Nawerta-nataili miy emkade wali. Ne nhio'ota-liewta maka itnairia pa ta talewta it rimormior wialli demade Uplerlawna Nal hade pa na Nlewat wali ita. \p \v 3 Hya' mak karei pia mpiaghala rimormior wialmi onnila do'oni-halli mak edon kwerta, mere miy do'omi-halmi re nekane lawan rehia. La'pa mhi' emkade, de emekwalima miy e mimkek nana ai liu'wu mak kdella mutwualmi de matni ralamni, ne ai dieulu naniewat la miy mat wamueheni ralamni mere miy edonna mimkek nana. \v 4 Ralma-riormi emkameni pa mikot la mutwualmi miwra: “Mai pia agal doinia ai liu'wu mak kden la o matmu de,” mere miplin niek la ai dieulu de e naniewat la orgahami matmi ralamni?! \v 5 Hoi! Yana mtiota miy inonmi la riy kalwiedweda mere plollolli de riy yatyat miy. Milgot ulga ai dieulu mak kden la miy matmi de totpena mimkek samomuoga ai liu'wu mak kden la mutwualmi de matni pa milgota.” \s1 Yawalliohora (perumpamaan) la'a yana takot nohora Uplerlawna lirni-tunnu la'a mak kahmen memna katlina \p \v 6 “Yana miala hya' ed maka Uplerlawna gahani la'a riy mak kahmen memna kreiniana. Yoma itsi' emkade, de emolmolan nekama itala yamanna la ahu na'ana de hota ah die nwaldioinia pa ntowr ita. Ne emolmolan nek wali me tnaklia mutiara la wawi gaini noka hota nwatei-nwahapra mutiara de.” \s1 Uplerlawna Natlina-natailia polpuolu-wakwaka \p \v 7 “Ina-nara ama-hyali, la'pa mpiak la Uplerlawna, hota mliernana, mpiahaka, de hota mia' nana, mtiet la nhiari hota rhari nhiari tiy miy. La' hade pede mipe'el pa mpiak rer lia Uplerlawna. \v 8 Yoma riy mak kwaka de hota nlernana, mak kwahaka hota na' nana me riy maka ktet la nhiari de hota rhari nhiari la. \p \v 9 La' miy hononmi re, de la'pa ama-hyali id a'nani nwak yamanna la amni, dewade amni nal watu lia e'a?! \v 10 Onde la'pa nwak i'na dewade amni nal niy lia e'a?! \v 11 La'pa rimormiori miy maka khi'inde khi' do'a-kyap hiala nekane miatu miala ha samomuounu la miy a'nami re, yaho'ma miy Amlawanmi mak kden la Ilyamou-Watyatoha. Hota E' ed mak kalkal reria ha samomuou lia'a riy mak kwak la E'a.” \s1 Deulu-tatra ononni \p \v 12 “La'a hya'-hya'a honona de mhi' samomuou rira de emekwalima mimiwra irhi' samomuou tiy miy. Hade de Musa deullu-tatarni me makwohorulu-ktatrulu ha rwatutu-rwaye'a ononni.” \s1 Yawalliohora la'a talan mak kokur Ilyamou-Watyatoha \p \v 13 “Ina-nara ama-hyali, la mormiormi ralamni de mliola nhiar miaka kakmamah'a pa mlia'awa la mormiori-dardiari genni. Yana mliola talan mak kawerna-katpoini, yoma nhiar die ed maka tlol pa tla'awa ai mormiori ralamni (naraka). Ne riy rwakdie'da lola. \v 14 Mere talan lihir maka itlola pa itla'awa mormiori-dardiari genni de nhiarni nakmamah'a rehia pa nhi'nande riy doma rmeh'a mak kla' nana.” \s1 La'a rira nhiolli-lietni re tat niohora kniarni re plolli-halli \p \v 15 “Ina-nara ama-hyali, mi'ererma la riy mak ktot pa khi' inonni la emolmolla mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu. Hota rmai miy die rwehwa-rlakta emeka duma, mere erammi, ohpora-ahdiawra irhatta. \v 16 Hota la'a wniehwani-liakatni nekane miy e miat niohora ira kniarni plolli-halli. Itala au nor wo'oni pa tsi'a la yawalliohora. Ruwnu-penta de edon nawo'a lokrahi wio'a, ne ruwnu-ahla rurni-karkiaratni, de edonna tlernana kar wo'a. \v 17 La'a au muaka kpoti-kadwu de tlernana orwo'a-auwo' samomuou, ne la'a ora-au muaka khoptutu-khoplera de itlernana wo' maka kilta-kwatra. \v 18 Au muaka kpoti-kadwu, de edonna nawo'a kilkilta-kwatwatra ne au muaka khoptutu-khoplera edonna na'unu-nayeh nohora wo' samomuou. \v 19 Ne orona-augona maka edonna ka'unu-kayeha, de hota retan doinia pa rnaklia la ai ralamni. \v 20 Ora-au re emekwalima mak ktot pa khi' inonni de emeknekama mak kakot nohor Uplerlawna lirni-tunnu. Hota la' ira wniehwani nekane miy e miat niohora ir kniarni plolli-halli.” \s1 It ttutga de plol toto'a pa Uplerlawna mutnu-rahanu it wa yoma itlernohora E lirni \p \v 21 “Riy harahu makpolu-makwak la A na'nu riwra: “Matromlawna, Orgahi-Orha'u ne!” Mere hota riy doma rmeh'a to'a mak rre' teman la Uplerlawna mutnu-rahanu maka Enodi plolli la emeka ir Rayni. Uplerlawna mutnu-rahanu re eneknek to'ama riy meni maka klernohora A A'mu mak kden la Ilyamou-Watyatoha ralma-riorni. \v 22 Ne la'pa nte'ela A maimia'yu la re'eni wornu pa Aghudi-puar rimormiori de hota rira liawanni maka edonna katlina-katailla Uplerlawna rakot mai A'u riwra: “Matroma, O edonna Mutlin ma'ta amodia O nanmu pa ma makot nohora Uplerlawna nnio'oni-niatnu? Ne la' walia ami e mpet walia Orgahi-Orha'a nanni pa ma mhokar doinia hegana-kawnu, me totpena amtutga hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona (mujizat).” \v 23 Mere hota Awualola plele'er la giwra: “A'g e uplin niohora miy ee! Rho'orgot miy la handi! Miy er maka khi'a yatyatni-halalli!” \p \v 24 Pede la'pa riy ratlin nana A li'ru ri pa hota rlernohora, de ir emekwalima riy mak katu kwatatga romni rirni la watu wawannu. \v 25 La'pa otna nturu-anni nten pia nmai die nodia ihini-turnu pa nwayotil la rom de, mere rom de hota edonna nwalera yoma nawniatat lia watu wawannu. \v 26 Ne la'pa he' ed maka katlina A li'ru maka ukota ri, mere edonna nlernohora de emeknekama riy mak kpodku-kpadku maka kariria nek romni la eni wawannu. \v 27 La'pa nmai wia otna lerni de hota nodia anin lawna nor wut nieka ihini-turnu pa la'pa nwayotil la rom de, de hota rom de napru'wu la yawa, me rirni-awnu kdieulu-kliatna.” \s1 Yesus plolli-mneheni \p \v 28 Nhorwua noma Yesus Nwati kniarni la wniatutnu-wniaye'eni re, ne rirahu mak kden la hande, rwer rer wiawni la'a wniatutnu-wniaye'eni re, \v 29 yoma Nodi plolli pa Nwatutu. Pede wniatutnu de ematia'a makwatutu-kwaye'a agama Yahudi wniatutnu. \c 8 \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy maka klernan nnieni ulityata-temyata (kusta) \p \v 1 La'pa Yesus Nerun la wo'ora hananni, ne riy rahu rlernohora reria. \v 2 La' ler de nekpa riy mak kanieni ulityata-temyata nmai noma nwaltior tar lia Yesus gaini ralamni na'nama nwak la niwra: “Amee! Mtiulan mai a'u. Agat niohora de Omuodi plolli pa Mhi' kalwied nan a'u, hornama Ompuayow nohora a wakwa'ku, up matro'mu nee!” \p \v 3 Noma Yesus Nran limni pa Nteman la riy de, pa Nakot la: “Arieiniana o wakwakmu pa omkialwied wa!” Mtatande nekpa nnienni de nmolu. \v 4 Noma Yesus Nakot la: “Mhuoratreria! Yana mukot harilla' riy dom owa'ana. Mere mliernohora hya' maka Musa ha ne'era-ntatar targ oleka, de mlia'a imam ida pa mpuak la totpena namkek memna de omkialwied olekwa. Me muala limtutnu emeka Musa nwatut tiarg oleka de totpa riy honona rat niohora de omkialwied olek wa.”\f + \fr 8.4 \ft 8:4 La'pa makden Yahudi re rlernan nnieni ulityata-temyata (lepra) de ta'en niana ror riy dom to'a rwahauru mere rmemeh'a rden la' geni ida, ne ta'en niana rla'a Uplerlawna roma kreini nayanni pa rkola tieru-rawur nehla. La' hade pede la'pa rkalwied olekwa de rla'a imam-imam re totpena ramkek nan ir kalwiedni totpena hota ror riy dom to'a rwahauru owa'ana ne hota rla' owa'an la Uplerlawna roma kreini ralamni.\f* \s1 Yesus Nhi' kalwieda Perwira Roma hopopanni ida nnienni \p \v 5 La' noma Yesus Nler la Kapernaum, noma o'ta-mat la makodi keki-rautu rahu ida nma nwatroma, pa nwaka tniulan la pa nhi' kalwied nana e hopopanni mak kamehra la roma nayanni. \v 6 Perwira Roma nakot la Yesus Niwra: “Ame! A hopopnu id la roma nayanni e naliu'ut nohora mehrani la'a genni.” \p \v 7 Yesus Nakot la Niwra: “Hyalia, pen Atiy pia ghi' kalwieda ha nnienni della rommu nayanni.” \p \v 8 “Yan nek wa Tuna! Perwira id a'u mere a'g edon lia' nana Tuna lewatni pa Tuna Nmai lia a ro'mu nayanni. Pen neka Tuna Nden nek la handi mere Nodi plolli pa Nhopna a hopopnu de nkalwieda la roma nayanni. \v 9 Yoma a' niek de utlin la mak kodi plolli mai a'u. Ne la'a a tniornu de ratlin mai a'u. Aghopan pa makodi keki-rautu ida nla'awa de hota nler pa nla'awa. Apuolga dom de, hota rmai. Ne la' walia aghopan pa a hopopnu de nhi' hya' to'a, de hota nlernohora.” \p \v 10 La'pa Yesus Natlin nana ha lirni de, noma Yesus Nwer rer wiawni yoma makodi keki-rautu o'tani de pesiayni de. Noma Yesus Nakot la mutlialawna maka e rlernohor E'a Niwra: “Ina-nara ama-hyali, riy di de riy Israel atia'a id walia di me! Mpiesiaya! La'a riy Israel maka Awuatrom nan oleka re de A'g edonna liernan ma'ta maka pesiayni naruri emeka riy mak Israel atia' di! \v 11 Plola rirahu mak edon rwatiawu Israel mere rwatiawu tipru, warta pa rmai die, hota rora Abraham, Isak me Yakop rewre'wa pa ramuki-rahepru la'a ya'anlawna-yemunlawna la gen miaka Uplerlawna Ntorna-nraut de! \v 12 Mere makden Israel re, maka Uplerlawna Ntutga la ululu pa hota rre' teman la Uplerlawna horatni-hairni limni-rorni, de harahu re hota ema rwaldioinia pa rnaklia la melmelli-kalkalamni, la'a Uplerlawna genni de walli tio'ora. Hota la' hande de rpolpuol inni-rwakwak amni.” \p \v 13 Mere Yesus Nakot la perwir de: “Mlia'a nek wa! Hya' ed maka ompuesiay die pen mumkek memna.” La'a mtatan de nekpa perwir de hopopanni nkalwied wa. \s1 Yesus Nhi' Petrus yananni nora riy rahu pa rkalwied la nnienni-nhienni ralamni \p \v 14 Noma Yesus Nokria Petrus likatni. La' hande de Yesus Namkek de Petrus yananni ruru npahna nohora tema pniahnani la'a lewu wawannu. \v 15 Noma Yesus Nteman la patke' de limni, dewade nnienni de nmolu. Noma namat pa nwahi'a-nwayodia ya'ana-yemnu pa Yesus Na'ana. \p \v 16 La'pa lera ntuinia, dewade riy rmai die rodia rirahu maka hegana nhu'ru ralma. Noma Yesus Nhopan pa hegana-kawnu re rlergot la re, me Nhi'a riy honona pa rkalwied la nnienni-nhienni. \v 17 Hya' maka Yesus Nhi' nana re honona de ntutga de makwohorulu-ktatrulu Yesaya lirni naplola. Yoma Yesaya nhorat targa Uplerlawna lirni emkadille: \q1 “E' ed mak kolin doin ita mehrani-maunu. \q1 Ne Nal it pa tkalwieda.”\f + \fr 8.17 \ft 8:17 Yesaya 53:4\f* \s1 Yesus Nahaka riy maka khoratdoini nohkeran di wniarorni-wnialaini pa ral ralam tetema pa rlernohor E'a \p \v 18 La lera ida ne rirahu rle'lu nana Yesus pede Yesus Nhopan pa maka ha Nwatutu-nwaye'a re rwahi' pa rleretia danau. \v 19 Yesus edon la' ma'ta, dewade makwatutu-kwaye'a Musa deullu-tatarni ida nmai pia nakot la niwra: “Am tungkurge, a'g e giwra liernohor rer nek O' Ama pa tlol meni-meni.” \p \v 20 Noma Yesus Nakot la Niwra: “Hyalia, Ohpora-ahdiawra hu'ulli-lienni erla, me onu-ma'nu nekane puonni erla, mere Rimormiori A'na A'u, A' die hota A'g edon liernan gen pia A'udera A o'tu. Ne hota omliernohor A' die hota o e mukleh wali geni.” \p \v 21 Noma mak klernohor reria E'a id nakot wal lia: “Tuna, Muolin doin a' pua ula' ulia la'pa arie'ela tiamnia a'mu nampena aliernohor reri O'a.” \p \v 22 Mere Yesus Nakot la: “Hyalia, dodo'ondi de mliernohor reri A'u niek wa ne muolin doinia riy mak edon kpesiay A'u pede emekneka rmati olekwa pa orgahani rtamnia mak kmati re.” \s1 Yesus Natutga anin lawna pa nwal lia lina-lera \p \v 23 La'pa Yesus Nha'at la puou, noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re ror wali noma rhopal wa. \v 24 Noma plinu-plinnianamde anin lawna mak kodia kakmoranni nten pia nhi'nande nayo'ora la' danau pa yo'or mana rriw lia puou ralamni. Emkade ho'mana Yesus e nanin hala la puou ralamni. \v 25 Dewade maka ha Nwatutu-nwaye'a re rla' pa ramat doin Yesus riwra: “Tuna, Mtiulan mai ita, hota puou di ntepar wa! Hota itmat wie!” \p \v 26 Yesus Niwra: “Nihya'pa mimta'at wenanmi emkadena?! Miy edonna mpiesiay A'u.” Dewade Yesus Namat pa Nkamot targa yo'ora-anin lawan de na'nama nleretniekla nalina-nalera la'a danau de ralamni. \p \v 27 Dewade maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re honona rwer rer wiawni pa riwra: “Riy meni hadina de pa yo'ora-anni nek de ratlina-ratailla?” \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy maroro' maka yatni-rha'ani ha rhu'ru ralma \p \v 28 La'pa Yesus Nte'ela danau walli, la'a Gadara yapatni, noma riy woru maka yatni-rha'ani rhu'ru ralma rmai pia rwatroma Yesus. Riy maroro'a re rawuwuhura, nhi'nande riy ramta'ata rlol hare onni. Rrora rlergot la hu'ula-liena la'a tniamin mat geni ralamni pa \v 29 rpolpuolu-rhawaunia pa riwra: “Oi, Uplerlawna A'nani nee! Hota Omhi' nan ami emkameni ee! Yanhi'pa Omiwra Mukmua ami, mere lerni edonna ntutu-nte' ma'ta pa Uplerlawna Nhudi-npar ami.” \p \v 30 Gen di edon oliet la wawi wiok lawna mak kwayowar pa kahaka ya'ana-yemannu. \v 31 Noma yatni-rha'ani re rwak lilili-mamuau lia Yesus pa riwra: “La'pa Omulgot am die, ampak pa Mhuopan pa am mhu'ru ralam la'a wawi re.” \p \v 32 Noma Yesus Niwra: “Mlia'awa!” Dewade yatni-rha'ani re rlergot la'a riy maroro'a re inonni, pa rla' rhu'ru ralma wawi re, na'nama wawi honona re rawlar pia rla rlererun la weran teti pa rwuwul wenwenna la' danau de ralamni. \v 33 Mak khuri-kwa'ana wawi re rawlar pia rla rakot nohora wawi re rora riy maroro'a re la leta ralamni. \v 34 Ha narieiniande riy honona la let de ralamni rla rwahaka Yesus pa rora rwatrom memna. Noma rwak lilili-mamuau pua Yesus yan memmemna Nalo'on la' gen die ne plet pa Nwaran nek wa. \c 9 \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy mak kaliu'uta ida \p \v 1 Noma Yesus Nha'at la puou na'nama rleretia danau pa rawal lia E letni-ruhunni. \v 2 La hande, riy rodia mak kaliu'uta ida de rran nan wut tio'a la u'tani maka nanin la pa rodia la Yesus de. La'pa Yesus Namkek tutga riy mak kmai re pesiayni raruri, noma Yesus Nakot la riy mak kaliu'ut de Niwra: “Yana mumta'ata ama! Dodo'ondi de A'umou-uwitn oleka do'omu-halmu.” \p \v 3 Makwatutu-kwaye'a agama dom mak kden la hande rwaror E' de rimormior niek E' wa pa rwaror la ralamni de riwra: “Inee! La'pa Enakot emkade de, riy de e Napolu-naliella Uplerlawna yoma Uplerlawna Nmeh'a Nodi plolli pa Namou-nawitna do'oni-halli!” \p \v 4 Mere ira ralma-riorni re, Yesus Nat niohora momuoga, pede Nakot la: “Ee, hya' ed mak kariei pia mimpiaror nana ralma yatyata-halal dena?! \v 5 La'pa plet pa A'ukot nek la e'a giwra e do'oni-halli ramou-rawitn oleka de, miplin niohor ma'ta plollola pa e do'oni-halli ramou-rawitn oleka me edonna, mere la'pa Apuaran pia A'ukot la e' pa namat pa nala'awa de mimiat niohor memna A ru'ru-la'yu etla yoma mimkek nan memna. \f + \fr 9.5 \ft 9:5 Ayat di la'pa rlernohora neka kata demi kata de emkadi: “Hya'-hya' ed mak plet pa mikota: “Do'omi-halmi hota ramou-rawitn oleka,” onde riwra: “Mumat pa mula'awa!””\f* \v 6 Pede hota la' dodo'ondi de Agiwra tiut muemna tiy miy, la'a noh di wawannu de Rimormiori A'nani A'g ed mak kodi plolli pa umou-uwitna riy do'oni-halli.” Noma Yesus Nakot la mak kaliu'ut de Niwra: “Hyalia, mumat doin la pa mpuopna u'tamu de pa mlia'awa rommu.” \v 7 Dewade mak kaliu'ut de namat doin pa nla'awa la romni nayanni. \v 8 La'pa riy rahu re ramkek memna hihi'a-yapyap die noma honona rwer rer wiawni, ne ra'uli-rawedia Uplerlawna yoma Uplerlawna Nal oleka plolli-mneheni mak emkadi la rimormiori mak kdella nohkerna wawannu. \s1 Yesus Npolga Matius \p \v 9 La' noma Yesus Nhoitio'or la gen diewa. La'pa Yesus Nalala' rer mia'ta noma Namkek nana mak kawoka blastena id de nanni Matius. La' ler de de Matius e namtatna la gen miaka nhi'inde enawoka blasten la. Noma Yesus Npol lia: “E! Mua mliernohor A'g ee!” Noma Matius naprir pia nlernohora Yesus. \p \v 10 La'pa Yesus e Nana'an rer lia Matius romni dewade riy harahu maka nhi'inde leta mniotni sukni atia'ala re, emeka mak kawoka blastena me riy mak ha riwra riy dodo'a-halala rmai pia rora Yesus me maka ha Nwatutu-nwaye'a re pa ra'an rewre'wa. \v 11 Riy Parisi mana ramkek wali hare. Noma ratiana riy maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re riwra: “Oi! Nihya'pa miy tungkurmi de Nora mak kawoka blastena, ror wutga mak khi' do'a-kyap hiala dom to'a re ra'an wutu?!” \p \v 12 La'pa Yesus Natlin nana yatianni re noma Yesus Nakot la re Niwra: “Mak edonna kanieni edonna rma rwahaka dokter. Eneknek to'a mak kamehra nanpena ed mak kwahaka dokter. \v 13 Mpiaror kalwiedweda Puka lirni makden la tatar di: “Rimormiori maka ktutga ralam kalwiedni la rimormior wialli khi' A ralmu pa uhepru de nareh dioin meman la riy mak kala prehenni-maunu mai A'u.” Yoma A maimia'yu di de A'g e edonna mua puolga riy mak kiwra irakleha do'a-hala, mere Amuai di totpa Apuolga riy dodo'a-halala pa rhoitio'or doini do'oni-halli re.” \f + \fr 9.13 \ft 9:13 Riy dom de rwarora ayat di hohoni de nnia'eratni de emkadi: “Yoma A maimia'yu di de A'g edonna mua puolga riy mak kakleha do'a-hala, mere Amuai di totpa Apuolga riy dodo'a-halala pa rhoitio'or doini do'oni-halli re.”\f* \f + \fr 9.13 \ft 9:13 Hosea 6:6\f* \s1 Yawalliohora wotelu la'a Yesus wniatut warwuarnu edon nora agama wniatut ulullu ramneha \p \v 14 La'pa nhorwua noma lera ida ne mak klernohora Yohansi mak kharani rmai lia Yesus pa ratiana riwra: “Nihya'pa amora riy Parisi re matahan lara (puasa), ne mak klernohora Tuna de ra'ana?” \p \v 15 Noma Yesus Nakot la Niwra: “Emkameni la miy wniarormi dena de?! A' di de emeknekama muanke'a mak kiwra kmehlima. Riy maka rpol niana-rwak nana pa ra'ana-remun la yawoka-yale'u la mehlima-marya'a, de hota ralamni edonna rmolu-rhelam nohora muanke' maka kmehlima mak ktepartar mua't la ya'ana la' mei wawannu toh! Hade yala'ani atia' hade! Mere hota la'pa nte'ela la' lerni, nanpena ira'ala muanke'a maka kmehlim della mak ka'an wutu re onni. La' ler de nampena iratahan lara. \p \v 16 Riy edonna rga' pua rala kokanan warwuaru ra rlowna rain mak kawniali. Yoma kokanan warwuar die hota napliu'uta-napdiedan nana rain mak kawnial de ne hota na'itar la pritni. \v 17 Emkade wal lia riy edonna rga' pua rhuria anggur turu warwuarnu la' ha ulit mak mahneka. Yoma hota ulit mak emkade de hota npah'a pa ntowur doinia anggur tur diella me ulit de ho'mana ta'en niana rnair owa'ana. Anggur tur warwuarnu de rhuria la ha ulit warwuaru totpena rrora yana riata.” \s1 Mak kodi plolli la Yahudi kreini-iskolli genni, a'nani nora pat mak kheik la Yesus raini \p \v 18 La'pa Yesus Nora mak klernohor reri Yohansi mak kharani e rwahagaur reri, o'ta-mata ida nmai pia nwaltior tar lia Yesus gaini ralamni. Na'nama nakot la Yesus: “Tuna, a a'nu patke'a na'nama nmati. Mere awuak de, Mtiulan pa Mlia Mtieman la e'a totpena nmori owa'ana.” \v 19 Noma Yesus Naprir dioin la pa Nor rewre'wa maka ha Nwatutu-nwaye'a re pa rora riy mak kpol die pa rla'awa. \p \v 20-21 Rla' pa rden ma'ta la talla letgarni, dewade patke'a mak khur riara la'a anni termida wehrani woru, nma nlernohora Yesus. Nwaror la ralamni: “Hornama atieman to'ola raini plalahwani de, de hota akalwied wa.” Noma nlol Yesus to'orni pa na'nama nteman la Yesus raini plalahwani de tawnu. \p \v 22 Dewade Yesus Nkillia patke' de pa Nakot la: “Yan mumta'ata. O pesiaymu e narur mai A'u ina, pa mkialwied wa!” Mtatande nekpa nnienni nmolu. \p \v 23 Nhor nioma Yesus Nodi liarni la o'ta-mat de romni. La'pa Namkek nan mak keu floiti, me riy rahu mak ko'a-kakur nohora mat die, noma \v 24 Yesus Nakot la re: “Ee, hononmi mliergota! Yoma hararar de edonna nmati, hade e nanin to'a.” La'pa ratlin nana Yesus lirni de, noma honona riarin taru la yamalli. \v 25 La'pa honona re rlergot wa onnila Yesus nhiopanni dewade Yesus Nla'awa hararar de genni la'a rialma, na'nama na Ntorreria hararar de limni dewade nleretniekla nmori owa'an wa. \v 26 Nhor diewade riy rla' pa rodia kot della leta-leta la Galilea uhunu-ewatni-ewatni-lahwani honona. \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy woru mak matni kyata \p \v 27 La'pa Yesus Nto'or la gen die, pa Nalala' reri ne riy mak matni kyata worga e rlernohora reria Yesus. Rrora rhaun la Yesus riwra: “Ray Daud upni-a'nani ne! Mtiulla-msiayn nan mai ami ee!” \p \v 28 La'pa Yesus Nte'ela roma ralamni dewade rrora rmai pia rwatroma Yesus. Noma Yesus Natiana re: “Mimpiesiaya de hota Aghi' kalwied miy matyatmi rena?” \p Noma rrora rwahla Yesus lirni: “Ampesiay O' Tuna!” \p \v 29 Dewade Yesus Nteman la rrora matni. Nakot la re Niwra: “Yoma la' miy pesiaymi pa hya' ed maka ha mihaka de hota mliernana.” \v 30 Nleretniekla matni re ramkek wa. Noma Yesus Nano'a re Niwra: “Mhioratrer memieheni memna A nnio'u di. Mlia' pa yan mikotkot harilla' he' to'a.” \v 31 Mere ir edon ratlin la lirni de mere rla'awa, pa rwahaur nohor momuoga re la'a leta-ruhuna la Galilea uhunu-ewatni-ewatni-lahwani honona. \s1 Yesus Nhi' kalwieda mak kaplinu kaltieri \p \v 32 La'pa riy maroro'a re rlergot pa riwra rla'awa dewade riy rodia riy maka hegana-kawnu nhu'ru ralma id pa rmai lia Yesus. Riy de naplinu naltieri. \v 33 Yesus Nleretniekla Nhokar doinia hegana-kawnu de, ne mtatande nekpa riy de naltier kalwiedwed wa. Riy honona rwer rer wiawni pa riwra: “La' a mormior miamni di, de ami edon mamkek ma'ta hihi'a-yapyap mak emkadi la'a Israel di.” \p \v 34 Mere riy Parisi riwra: “Hegana amlawanni ed mak kala ruri-lai la Hade pede na Nhokra-nlai hegana-kawnu re.” \s1 Mak kar lia Uplerlawna kniarni riy dom rmeh'a to'a pede kniarni nwerat rehia \p \v 35 Emkade mamain nek la Yesus Nla' pa Nler la leta-leta re honona. Nwatutu-nwaye' la'a roma-lewu miaka Yahudi re rhi' kreini-iskolli, me Nakot nohora Kot Kalwieda-Paitiota de hota Uplerlawna Nodi plolli emeka Ray. Enhi' kalwieda rirahu maka klernana nnieni-nhiena, mehra-mau hya'a-hya'a to'a. \v 36 La'pa Yesus Namkek la rirahu re, de Yesus ralamni ntuin doin la pa Niwra Ntulan la ira. Yoma honona re meh'a nalerlera, yoma rakleha riy mak ktutga talla mak kaplollol la' ira. Honona re emolmolla pipi-duma mak kakleha riy mak kodi. \v 37 Noma Yesus Nakot la talanwalli maka ha Nwatutu-nwaye'a re, Nnairia yawalliohora id pa Niwra: “Emolmolan nekama wetra' harahu maka nkern olek la nhyi' ralma, mere mak kreiki-kwo'ora, edonna rtu'tu, emkade walia mak edon katlin ma'ta Uplerlawna lir kalwiedni de harahu wali mere mak kakot nohora Uplerlawna lir kalwiedni riy doma rmeh'a. \v 38 La' hade pede emolmolan nekama rwak la ora nhyi' de totpena nhopna mak kreiki-kwo'ora pa rla rreiki-rwo'ora, mpiak wal lia Uplerlawna totpena Ntutga riy pa rre'ela rakot nohora Uplerlawna lir kalwiedni la rimormiori mak edon katlin ma'ta.” \c 10 \s1 Mak kodia Uplerlawna Kot Kalwiedni riy termida wehrani woru \p \v 1 Nla' pa nte'ela lera ida, noma Yesus Npol wutga maka ha Nwatutu-nwaye'a re riy termida wehrani woru. Noma Yesus orgahani Nala ruri-lai la ir honona totpena rnairia pa ra rhokra-rlaiya hegana-kawnu me la' walia totpena ra rhi' kalwieda mak kler la nnieni-nhiena mehra-mau honona. \p \v 2 Riy maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re maka Enhopan pa rodia Uplerlawna Kot Kalwiedni-Paitiotni de, riy termida wehrani woru. Hare nanni de: Simon maka ha rpol wual lia Petrus, nor walia hyalli Andarias, me Sebedeus a'nani Yakowsi nor hyalli Yohansi, \f + \fr 10.2 \ft 10:2b Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni emkadina: “Hare nanni de: Simon mak kla' ir o'tani, maka ha rpol wual lia Petrus”\f* \v 3 ra'itra Pilipsu, nora Bartolomeus me Tomsa me Matiusu maka kawoka blastena, me Yakowsi, Alpius a'nani, me Tadeus, \v 4 la'pa Simon mak kwayotil memna Romawi rodi plolli la Israel, la'pa Yudas Iskariot mak ka'olga Yesus. \s1 Makodia Uplerlawna Kot Kalwiedni tulanni-kniarni \p \v 5 Riy termida wehrani woru mak kodia Uplerlawna Kot Kalwiedni re, Yesus Nhopn ir pa rhi'a hya'a maka Ha Nakota ri, de Niwra: “Hyal miy re! Yana mlia'a riy maka edon kdella Yahudi genni, me yana mlia' wal lia riy Samaria genni-tienni. \v 6 Mere mlia' riy Israel re. Yoma Israel rwaltio'or doin olek Uplerlawna pa emolmolan nekama duma mak kawlar dioin oleka la'a matromni. \v 7 Mikot la re miwra edon nalo'on wali ne lerni ntutu-nte'ewa pa Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray ida. \v 8 Mhi' kalwieda riy mak kamehra-kamau, mimoria riy mak kmati-kmolu, mhi' kalwieda riy maka kanienia ulityata-temyata me mhiokra-mliai dioinia hegana-kawnu. Miy edon mial hadomdom pa mliernan ruri-lai die, mere Uplerlawna ed mak kal nek rurni-laini honona tiy miy. Pede, la emkade walia mtiulan la rimormiori wialmi, de yana mhiopan pa rala miy kaimi. \v 9 Yana ma miodia kupan maha, kupan wawahra, onde kupan pi'ra. \v 10 Yan miod walia arkai onde naniayarmi ida-woru onde laka wniopmi woru totpena mhiernu la' talan ralma. Ne yan miod walia lie'enmi. Yoma riy mak kar lia Uplerlawna kniarni de rlernan liwatnu-odawni nhierannu la'a riy maka e rhima-rre' reria. \p \v 11 La'pa mtie'ela leta-ruhuna dom de mihak nana riy maka enreinian miy pia mpiak la pa miora mhiol wiutu. Mdien neka la ir romni la'pa kniarmi la' let de la nhorwua nanpena mpiaran la' rom de \v 12 La'pa mtie'ela romni nayanni de mpiak pa Orgahi-Orha'a Nala kalwieda-paitiot la. \v 13 La'pa rom de mniotni rreinian miy die hota plola pa hota rlernan Uplerlawna kalwiedni-paitiotni. Mere la'pa edonna rreinian miy die, mhiedg owa'an lirmi re maka mpiaka Uplerlawna Nhima-nre' ira. \v 14 La'pa mlier la roma-lewu onde leta-ruhuna maka edonna kreinian miy onde edonna katlina-katail tiy miy die mtio'or doin gen die, me mkiakan doinia awu mak kden la lakmi lia'armi totpa mtiutga de Uplerlawna Nwayotlia ira. \v 15 Mhioratreria! La'pa nte'ela' lera-mela hohoni maka Uplerlawna Nhudi-npara rimormiori la watghudi lokarni-tatiaili lahannu, de riy mak kden la leta-ruhuna maka edon kreinian miy er maka klernana Uplerlawna niukamnu mak kareh dioin miemna niukamnu maka riy yatyata-halala mak kden la leta Sodom nora Gomora hota rlernana.” \s1 Yan mimta'ata la yamuki-yama'ala maka hota kmai nieka \p \v 16 “Mhioratrer hadi! A'g e ghopan pa mlia'awa A arwa'lu geni pede hota miy die emeknekama pipi-duma mak kakleh ruri-lai pia mlier tar lia ohpora-ahdiawra letgarni mak kiwra klihir matmata-khaw riarara. Pede erammi la' temmi pa emeknekama niy, me mtiutga nhioli samomuou emeknekama lmo'ma maru. \v 17 Mi'ererma yoma hota riy mak edon kpesiay re rte'la miy pia rod miy lia mak khudi-kpara gaini. Hota rliwar miy lia' roma-lewu miaka Yahudi re rhi' kreini-iskolli la. \v 18 Ne hota ra'it miy lia'a o'ta-mat lalawna me la'a ray-ray re gaini ralamni yoma la' A rerie'yu. Hota emkade totpena mimliernan talan pa mikot nohor Kot Kalwieda-Paitiota la ira, ne la' walia totpena mak kaplin niohor Uplerlawna \f + \fr 10.18 \ft 10:18 Yahudi atia'a\f* re ratlin nan A na'nu. \v 19-20 Mere la'pa rod miy pia rhudi-rpar miy, de yan memmemna ihrami rteplu yoma mpiarora hya' maka hota miy mikota? Yoma hota la'pa ha ratian miy nanpena miy Amlawanmi Uplerlawna Nal miy pia miat nohora hya' ed maka ha mikota de. Yoma hya' mak ha mikota de edon nwatiawua miy wniaror wamuehemi, mere ha nwatiawu Uplerlawna Nhiw Lululli. \p \v 21 Hota la' ler de riy rala inni-narni makpesiay A'u pa rwenna. Emkade wal lia ama nek de nala a'nani makpesiay pa rwenna. Me upa-a'na nek de hota edon ratlin la inni-amni makpesiay pede rala inni-amni pa riy rwunu-rwenna. \v 22 Riy la' meni-meni to'a hota rahankeran rer tiy miy yoma miy mliernohor reri A'u. Mere la'pa he' ed maka ktorrer pitpitga pesiayni pa la ntutu-nte'ela honi de hota nlernana mormiori-lewlewna plalahwa pa nodi liarni. \v 23 Pede la'pa ramuki-rama'al miy lia leta ida, de mlia'awa la' leta id owa'ana. Mimpiesiaya, la'pa miy edonna mlia' ahor mua'ta leta-ruhuna re honona la'a Israel, de hota Rimormiori A'na Amuai wia. \p \v 24 A'n iskola edonna nareh dioin tungkurnu me maka ha rhopna-rli'iru mana edonna narehelia upni-matromni. \v 25 La'pa hota a'n iskola rlernan walia hya' ed maka tungkurnu de nlernana. Me hopopna-li'iru ida nlernana hya' ed maka upni-matromni nlernan walia. Emkade wal lia' Agor miy die. A'g ed maka emolmolan nekama mak khi' o'tani la romau ida me miy die emeknekama rom de mniotni. Ne mak edon kpesiay re rhoi A lia Be'elsebul (de hegana amlawanni), dewade hota emkameni owa'an la' miy?! Hota ha rhoi nanmi re de npohra-ngehpa memn owa'ana.” \s1 Mak klernohora Yesus yana ramta'ata mere rla' pa rakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu honona \p \v 26 “Ina-nara, yan mimta'at rira, yoma mak kayade'a id mana la'a Uplerlawna lirni-tunnu hota edonna nayade' owa'ana. Ne maka kayawunmu hota rat niohora momuou. \v 27 Hya' ed maka A'ukot targa tiy miy la yawunamnu de mikot nohor momuoga totpena riy rat niohora. Ne hya' maka A'upupua la miy tlinmi ralamni me mak Awuahaur walia la mel'utni-malienni, de hota repra rauria de mkiakna la lol meni-meni to'a totpena riy rat niohora. \v 28 Yan mimta'ata hota riy rwunu-rwenan miy inonmi, yoma miy inonmi de hota riy rwenan nana, mere ta'en niana ir rhi' yawuhi-yawe'et la miy aranmi (jiwa) pa rla' Ilyamou-Watyatoha. Mimta'at la Uplerlawna, yoma E' ed mak kodi plolli pa kwenna inonmi dewade Nrinnia miy aranmi la'a ai mormiori ralamni (naraka). \v 29 Ma'nu prowta mak kakleh weli nekane, hota id mana edonna ntuin la tani wawannu, yoma Amlawanmi edonna Nwayow nohora. \v 30 Morat lihirmi la' o'tami ho'mana Uplerlawna Nat niohora momuoga. \v 31 La' hade pede yan mimta'ata. Uplerlawna Nsayn miy me Ntera-ndem miy nareh dioin meman la ma'nu prowta re.” \s1 Yan itamta'ata takot nohora it pesiayni la'a riy gaini ralamni \p \v 32 “La'pa he' ed maka kwayow nohor pesiayni mai A'u la'a rimormiori gaini ralamni de, hota A' muana wuayow nohora e'a la'a A A'mu mak kden la Ilyamou-Watyatoha gaini ralamni wali, Agiwra A mu'tu-rah'u id e'a. \v 33 Mere la'pa hameni ed mak kreher pa kiwra e' edonna nlernohor A lia rimormiori gaini ralamni, A muana hota Arieher doini wali e'a la'a A A'mu mak kden la Ilyamou-Watyatoha gaini ralamni.” \s1 Yana it ralamni napal niana nohkeran di gahani mere itdenrer lia Uplerlawna \p \v 34 “Yana mpiarora de Amuai die Agod niek riy mak kden la nohkeran di wawannu pa rora rimormior wialli re rkalwieda. Mere onnila A rerie'yu pede riy id nor rimormior wialli re rahuri-rawo'ora. \v 35 A maimia'yu di mak kariei pia \q1 “a'na muanke'a nahal amni, me a'na patke'a nparwah'a inni me ina nora yananni patke'a idma nwohora-ntatr ida. \v 36 Yah! Mak khi' nana yawunu-yawenna yawunu-ya'ara de e nawniair meman la roma ralamni.” \f + \fr 10.36 \ft 10:36 Mikha 7:6\f* \p \v 37 Yoma riy maka khoratreria inni-amni pa nhortapling A' die, de riy de ta'en niana \f + \fr 10.37 \ft 10:37 Yawala Yunani de “layak”.\f* nre'ela' riy mak klernohor A'u, yoma nhiol die edonna nla' nana Uplerlawna ralamni. Emkade wal lia riy maka ralamni kod rer lia upni-a'nani ne edonna nken A lia nhioratni. \v 38 Ne la' walia riy mak edonna kre'ela pa kor wut A' pua tler la yamuki-yama'ala onde matmiati pa emolmolan nekama nhoi wawayanni la auwlakra pa nlernohor A'u, de hota nhiolli de edon naplola emeka riy mak klernohor reri A'u. \v 39 Riy maka nhoratrer tio'a mormiorni la nohkerna wawannu hota e' edon nler la mormiori-dardiari plalahwa pa nodi liarni. Mere la'pa riy maka khoratdoinia mormiorni la' noh di wawannu pa nlernohor reri A'u hota nlernana mormiori-dardiari pa nodi liarni.” \s1 Uplerlawna Nala siewa-kai lia riy maka ktulan la rimormior wialli maka klernohor reri Uplerlawna \p \v 40 “Riy meni ed maka kreinian miy, de hade emekwalima e nreinian olek A' wuali. Ne la'pa hameni nreinian A'u de emekwalima e nreinian oleka Uplerlawna mak khopan pa Amuai. \v 41 Riy maka kreiniana makwohorulu-ktatrulu ida, yoma niwa ntulan la e'a onnila makwohorulu-ktatrulu id hade, riy de hota nlernana siewa-kai emekwalima makwohorulu-ktatrulu re rlernana. Ne he' ed mak kreiniana-ka'nana riy id mak kaplol la Uplerlawna yamkekni yoma eniwra ntulan la e'a onnila riy mak kaplola hade, hota riy de nlernan wali siewa-kai emekwalima riy mak kaplola re rlernana. \v 42 Ne mpiesiayo! La'pa hameni ed mak kal ger la riy mak kakleha weli remnia pa na nawe'era tiernu yoma e nhoratreria makpesiay A'u id wali hade, riy mak kal ger de nek de hota nlernan memna siewni-kaini la'a Uplerlawna.” \c 11 \s1 Yohansi natian nohora Yesus plollolli \p \v 1 La'pa Yesus Nwatutga riy termida wehrani woru re pa nhorwua dewade Nhoitio'or la gen diewa pa la'pa Nodi liarni la Nwatutu-nwaye'a, ne Nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu la' leta-ruhuna la Galilea yapatni. \p \v 2 La' ler de Yohansi mak kharani etla roma nhio'la ralamni pa la'pa natlin tutga Yesus Kristus maka Uplerlawna Nano'targa de hihi'ini-yapyapni \v 3 noma nhopan doinia mutwualli doma mak klernohor reria e'a pa rla' pa ratian nohora Yesus plollolli. Riwra: “Tuna, O di ed maka Uplerlawna Nano'targa O maimiaimu? Me yanpa maka ampei-mnara de riy dom to'a?” \p \v 4 Noma Yesus Nakot la: “Hyal miy re, miwali owa'an la Yohansi pa mpiahaur nohora hya' ed maka ha mimkeka me mitlina. \v 5 De riy maka matni kyata ramkeka, maka lakni nmati, rala'awa, maka ulatni temni yata rkalwied wa, maka hatilu mana ratlina, mak kmati olekwa mana rmori owa'ana, me Kot Kalwieda-Paitiota mak kwatiawua Uplerlawna mana rakot nohora la maka kakleha-kaplara. \v 6 Ne la'pa riy honona mak edonna kwayotli A'u, mere rpesiay niek wa, hota rlernana unut lawna.” \p \v 7 La'pa riy maka Yohansi mutwualli re rawal wia. Dewade Yesus Nwahaur nohor Yohansi la'a riy rahu mak kden hande. Yesus Niwra: “La' ler ululu de miy e mlia'a wo'orletna-kawurloini totpena mimkeka hya'a? Mpiahaka riy id maka o'tani wolwo'la pa emeknekama wewna lihira maka anni ha nten dioinia rena? \v 8 Mlia' pa mpiahaka hya'a pa mimkeka? Mpiahaka riy ida maka naniairi samoga? Riy mak emkare de ha rden la tuna ray romni-lewnu! \v 9 Pede mlia' de mpiahaka hya' pa mimkeka? Mlia' pa mpiahaka makwohorulu-ktatrulu ida toh?! Ha naplola. Ne Yohansi nek de nareh dioinia makwohorulu-ktatrulu re. \v 10 Yoma la' Puka ralamni de Uplerlawna Nakot nohora Yohansi kniarni, Niwra: \q1 “Mhioratreria! Hadi ed maka Aghopna. Hota Aghopna hade pa nala' ulg O'a totpena nwahyar tialan pa Omliola.” \f + \fr 11.10 \ft 11:10 Maleakhi 3:1\f* \p \v 11 Mhioratreria! La' ululu la'pa ntutu-nte'ela ler di la' nohkeran di wawannu de riy id mana edonna nareh dioinia Yohansi makharani. Mere la'pa la' lera-mela ri maka Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray, de E mutnu-rahanu mak kakleh weli id ho'mana nlernan yara'a-yapalu nareh dioinia maka Yohansi nlernana. \f + \fr 11.11 \ft 11:11b Ayat di la'pa rlernohor to'a kata demi kata de emkadi: “E mutnu-rahanu mak kakleha weli id ho'mana ed maka inponni nareh dioinia Yohansi.”\f* \v 12 La' lera Yohansi nwaga kniarni pa nakot nohora de hota Uplerlawna Ntorna-nrautu pa emeka Ray pa la'pa nte'ela ler di, de riy maklekla-makdiaini rwahak talan pa rweyata-rwaniaga e wniatutnu de totpa rodi plolli la. \f + \fr 11.12 \ft 11:12 Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni de emkadi: “La' ler maka Yohansi nwaga kniarni pa nakot nohora de hota Uplerlawna Ntorna-nrautu emeka Ray pa la'pa nte'ela' ler di, de riy rwaleran pa rahak talan totpa rler wut lia Uplerlawna mutnu-rahanu re.”\f* \v 13 La'pa edon nte' ma'ta Yohansi maimiaini de, ha nahniort olek wal lia la'a Musa deullu-tatarni me la' wal lia makwohorulu-ktatrulu wniatutnu-wniaye'eni la'a hya' maka hota kayamkeka la' ler di, de hota Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray. \v 14 Ne la'pa mimiwra mimpiesiaya hya' mak kaplola, hota miatga de Yohanis de Elia eda de maka ha rhorat targa la Puka ralamni de hota nmai. \v 15 La'pa miy tlinmi erla de mitlin reri! \p \v 16 Hota Agala yawalliohora hya' pa ga' ukot nohora rimormiori mak edon kpesiay A'u la lera-mela rina? Ir de emolmolla keke'enku'a woka woru mak kamtatna la'a ya'olgeni pa wokni ida npol lia wokni dom to'a yoma idma edonna nlernohora id lirni pede riwra: \q1 \v 17 “Amnairi floiti me tiwla-prai pa amahe'i-mahepur nohor miy mere miy edonna mlioi-mhieka! Ampahniar nohor miy lia'a nhiara matmiati-molmuolu mere miy edonna mkio'a-mkiakru!” \p \v 18 Hade emekwalima Yohansi mak kmai noma natahan lara (puasa) me edonna nemnia anggur turnu noma riy riwra hegana e nhu'ru ralma e'a.” \v 19 Noma dodo'ondi Rimormior A'na A' Muai wia pa A'una-gemnu noma riy riwra: “Mimkek to'ola hade. Ya'ante'eni ne, ma'wanu de, pa la' nor wutga mak kawoka blastena, me riy yatyata-halala rwatamputu.” Mere la'pa miy mpiayotlia Agora Yohansi hihi'ini-yapyapni ho'mana Uplerlawna kirkirni-ralma-rior samomuounu mak amlernohora de hota nayamkek la mak klernohora A wniatut muamni re nhiolli-lietni ilu-wniehwa samomuounu.” \s1 La' leta-ruhuna mak edonna kpesiay \p \v 20 Noma Yesus Nhar lirni pa Nwaghala rimormiori mak kden la leta-ruhun maka Yesus Nhi' nan hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona (mujizat) harahu. Yoma ramkek memna hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona harahu re mere rahmen to'owa rhoitio'or doini-rtahnei dioin la ir do'oni-halli. \v 21 Yesus Niwra: “Hoi! Makden Korasim nora Betsaid miy ree! Hota mlier la yatlorni-yatra'ani! Yoma miy edonna mpiadan nohora hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona maka ha mimkek oleka re. Makden la Tirus me Sidon edon ramkek nana hihi'a-yapyapi mak emkare la' ler ululu, mere la'pa Aghi' hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona mak emkare la mak kden la leta Tirus nora Sidon la' ler ululu, de ramkek nana neknanama plol toto' pa rnair oleka naniairi yaluli-yahona pa ra rtutga ralamni mawla la do'oni-halli me rhoitio'or doini-rtahnei dioini oleka do'oni-halli re. \v 22 Mhioratreria, la'pa ntutu-nte'ela watghudi lokarni-tatiaili lahannu la lera noha niatni de hota Uplerlawna niukamnu la' miy wawanmi nareh dioin la mak kden la leta Tirus nora Sidon re. \v 23 Ne hota mak kden la Kapernaum miy, la' wniarormi de hota rran tutul miy nanmi la tulu-lyanti? Hade edon emkade. Hota reriehenu rrinnia miy lia ai mormiori ralamni (naraka). Makden la Sodom edon ramkek nana hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona maka Aghi' nana re, mere la'pa hihi'a-yapyapi maka Aghi' oleka pa mimkek nana re, de Aghi' la' ler ululu pa makden Sodom ramkeka nana neknanama plol toto' pa rhoitio'or doin olek do'oni-halli. La'pa emkade de ir letni de edonna rtutin doinia la pede ed neka mla' dodo'ondi. \v 24 Mhioratreria! La'pa ntutu-nte'ela Uplerlawna maimiaini la' ler noha niatni, de Uplerlawna niukamnu la miy wawanmi, de nareh dioin la makden la Sodom re.” \s1 Yesus ed mak kat niohor memna Uplerlawna \p \v 25 La' ler de Yesus Nsumbain pa Niwra: “Ama, Orgahi-Orha'a mak ktorna-krautia nohmarna nora lyanti tulu. A'uli-uwedi O'a yoma wniarormu-wnialaimu, hihi'imu-yapyapmu, de O e Muwunmua la'a riy miaka kakriahlu la iskola me rwarora ir er mak katu, mere Omukota la riy maka nhiolli-lietni emeka keke'enku'a pa rlol yawa. \v 26 Yoma plol toto'a pa hade ed mak kla' nana A'mu O ralma-riormu.” \p \v 27 Nsumbain pa nhorwua noma Nakot owa'an la mak kden hande Niwra: “A A'mu Nal oleka plolli-mneheni kirkira-ralma-rior samomuounu mai A' wua. Riy id mana edon nat niohora A'u eneknek to'ama A A'mu. Me riy id mana edonna nat niohora A A'mu eneknek to'ama E A'nani A'u, ne riy mak Agiwra ukot wahyaria A A'mu la ira.” \s1 Parisi wniatutnu nodi kwar lawna mere Yesus wniatutnu edonna \p \v 28 “Ina-nara, mmiai wia mai A' di wa, miy hononmi mak kakleha oleka ruri-lai wia la'a hya' ed maka ha mikwara re. Mai pia utih liwatmi me uwrien aranmi. \v 29 Mliernohora hya' ed maka A'ukota ne mitlin pa wuatutga tiy miy. Yoma A nhiolu-lie'tu de mnapla pa Agatu ghu'ru-ghelma, ne hota miy ralammi namtiertiernu. \v 30 Yoma hya' ed maka A'ukota, de nla' nana miy ralma-riormi, me kwar maka Aghopan pa ha mikwara re, rapranrana.” \c 12 \s1 Yesus Nodi plolli la Sabat lerni \p \v 1 Lera ida la' Sabat lerni (ler maka Yahudi yana rkar lia) de Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re rala'a la nhyi' wetra' lawna ida ralamni, noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re rkura wetra' lawna re harni pa ra'ana emkade to'owa yoma raplara olek wa. \v 2 La'pa riy Parisi ramkek nana noma rakot la Yesus riwra: “Mumkek la me! Maka Mpuatutu-mpuaye'a re rpera-rdaiti olek la it agamni deullu-tatarni, yoma ir e rkar lia'a Sabat lerni.” \v 3 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Miy mpiaik nan olek la'a hya' maka Daud nhi'a la' lera e nora talanwalli re raplara toh! \v 4 Enler la Uplerlawna roma kreini ralamni pa enora mutu korni re ra'ana rot miaka rala oleka la Uplerlawna, kennama la'a it agamni deullu-tatarni de mak ka'ana roti re de eneknek to'ama imam-imam rmeh'a. \v 5 Ne miy mpiaik nan olek wal lia Musa deullu-tatarni toh! E rhorat targa la Musa pukni de imam-imam re rtepartarlia kniarni la'a Uplerlawna roma kreini nayanni la'a Sabat lerni. Emkade pede emekto'ama rpera-rdaitia deulu-tatra la'a Sabat lerni, mere Uplerlawna edonna Nwaghala ira. \v 6 Mere mhioratreria hya' maka ukota ri. La' handi de Ed maka Enreh wialia Uplerlawna roma kreini. \v 7 Ne la' Puka ralamni de e riwra: “Rimormiori maka ktulla-ksayni rimormior wialli khi' A ralmu pa uhepru de nareh dioin meman la riy mak kala prehenni-maunu mai A'u.” \f + \fr 12.7 \ft 12:7 Hosea 6:6\f* La'pa plola pa miy e mnia'erit nan oleka lira re, de hota taken niana mpiaghala riy maka edonna khala. \v 8 A'ukot hari honona yoma Rimormiori A'nani A' die ed mak kodi plolli pa A'ukot nohora hya' ed mak kaplola onde nhala pa itsi'a la Sabat lerni.” \s1 Yana tala Sabat lerni la hautu pa it edonna ttulan la rimormiori miaka kapolu-kawaka \p \v 9 Yesus Nto'or la hande ne Nla Nokria gen miaka nhi'inde Yahudi re rhi'a kreini-iskolli. \v 10 Nla' noma Nlernana riy maka limni walli kmati. La hande de riy doma e rahak kahelli-kaha'arni la Yesus totpena Nhi' de rodia la letgara lawawna, pede rmai pia ratiana Yesus riwra: “Tuna, la' O wniarormu de itsi' kalwieda riy mak kamehra la'a Sabat lerni de lol talanni?” \p \v 11 Noma Yesus Nwahla Niwra: “La'pa miy pipmi-dummi ida e ntuin tiar lia'a hu'ula-tpopoini id ralamni la'a Sabat lerni, de hota mimkek rer nieka dum de polpuolu-hawaunu la hu'ul de ralamni?! Edonan toh! \v 12 Ne rimormiori re, Uplerlawna Nsaynia hare pa nareh dioin pipdiuma. Pede itsi' kalwiedweda riy la Sabat lerni de ed mak klernohora Uplerlawna deullu-tatarni.” \p \v 13 Nhorwua noma Yesus Nakot la riy maka limni walli kmat die Niwra: “Mpuetar limmu!” Noma riy de nwetar limni de mtatande nekpa nnienni nmolu pa emekwalima limni walli mak kmormiori die. \v 14 Mere riy Parisi re rhoitio'or la gen miaka Yahudi rhi' kreini-iskolli de, na'nama rna'ohma pa rwenna Yesus. \s1 Uplerlawna ed mak kwalir niana Yesus mak kmai die \p \v 15 Yesus Nat niohor meman la'a Parisi re nnia'ohma yatyatni la E'a. Pede plet pa Yesus Nwaran la'a gen die ne rirahu rlernohor reria. Ne Yesus Nhi'a mak ksaki re honona pa rkalwied la nnienni-nhienni nora mehrani-maunu. \v 16 Mere Yesus Nahmen pa riy rla rwahaur nohora E'a. \v 17 Mere la' Yesus Nwatutu me Enhi' kalwieda rira la nnieni-nhiena pede nhi' aplola Uplerlawna lirni, maka makwohorulu-ktatrulu Yesaya ha nhorat targa la Puka niwra: \q1 \v 18 “Hadi de A hopopnu maka Awualir niana. Riy maka Asiayni inhatta me khi' A ralmu pa nahepru. Hota Agala A Nhi'wu la E wawannu pede hota E' ed mak kakot nohora la'a rimormiori la'a noheri woru-lyanti nayanni de Niwra hota Enhi' riy pa ror owa'an Uplerlawna rkalwieda. \v 19 Hota E edonna Nhi' yawo'ora, onde polpuolu-hawaunu E tullu-petanni la'a loi liawna-talan lawna. \v 20 Emolmolan nekama au dieutu mak kerna mere edonna rtewar doinia la, me wa'du maka mormiorni nhelelma ho'mana edon rwenan nana, emkade wal lia A hopopnu de wniehwani-liakatni mnapal la' riy mak kakleha ruri-lai. Mere hota Ntekal rer niekpa totpa rimormiori ror owa'an Uplerlawna pa rkalwied owa'ana. \v 21 Pa hota rimormiori la noheri woru-lyanti nayanni rha'ara aranni la E'a.” \f + \fr 12.21 \ft 12:21 Yesaya 42:1-4\f* \s1 Makden Parisi riwra Yesus Nora Be'elsebul (hegana amlawanni) rkar wiutu \p \v 22 La'pa nhorwua dewade riy rodia riy mat yata ida, me naplinu naltieri wiali yoma hegana-kawnu nhu'ru ralma. Noka Yesus Nhokar doin hegana-kawnu mak khu'r ralma pede riy de naltieri me namkek samomuou owa'ana. \v 23 Nhor nioma riy honona rwer rer wiawni pa riwra: “Yanpa hadi ed maka ha riwra Daud duratni-waitni inhatta maka Uplerlawna Nano'taru?” \p \v 24 La'pa riy Parisi ratlin nan hare noma riwra: “Oi! Riy di enekneka Nhokar doin to'a hegana-kawnu rella yoma Be'elsebul, hegana amlawanni de, ed mak kala ruri-lai la E'a.” \p \v 25 Mere Parisi ralma-riorni re Yesus Nat niohor momuoga. Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Hegana re emeknekama hairi ida. La'pa la hairi ida rimormiorni ema rhakre'era la wokni-wokni mak kahuri-kawo'ora, de hota hair de edonna namteman plalahwa. Me luwu-a'na ida onde leta-ruhuna la'pa rden rer lia yahuri-yawo'ora de hota rweyata-rwaniawua. \v 26 Emkade walia la hegana amlawanni tnioranni-riautnu. La'pa hegana woka-le'u ida, nhokra hegana woka-le'u dom to'a, de hota hegana tnioranni-riautnu ema reyapie'era. \v 27 La'pa mikot emkade mai A'u nnia'eratni de hota mak klernohora miy niek de rnairia hegana amlawanni plolli-mneheni pa Nhokar doinia hegana-kawnu. Mere mak klernohor miy nek de rat niohora wniarormi de nhala. \v 28 Mere Aghokra-liaiya hegana-kawnu yatni-rha'ani re de Aniairia Uplerlawna Nhiwni plolli-mneheni. Ne hade e ntut mueman de Uplerlawna ed mak kodi plolli pa emeka Ray, ne miy e mimkek nan oleka E rurni-laini. \p \v 29 Itala mak karuri-kalai ida pa itsi' la yawalliohora. De la'pa riy riwra reyahru mak karuri-kalai ida re'eni-tniarnu, pa'etnu de nwutu-nkohg ulga mak karuri-kalai die nanpena nler la mak karuri-kalai die romni ralamni pa na'ala hade re'eni-tniarnu. Hade emekwali Aghi'a la hegana amlawanni. \p \v 30 Riy mak edonna klernohor reri A'u de ir er mak khoklira-kpah'a waw mai A'u. Ne riy mak edonna ktulan mai A'u, de e' ed mak kweyata-kwaniawua A tulla-knia'ru. \v 31 La' hade pede totpena miatga, de la'pa riy nhi'a do'a-hala me napolu-naliella Uplerlawna, de hota Uplerlawna Namou-nawitna do'oni-halli re. Mere la'pa riy meni ed mak kapolu-kaliella Uplerlawna Nhiwni, de riy de, hota Uplerlawna edon Namou-nawitan la do'oni-halli de. \v 32 Ne la'pa riy ida nakot hadom pa na nweyata Rimormior A'na de nanni de hota Uplerlawna Namou-nawitna do'oni-halli de. Mere la'pa riy meni ed mak kapolu-kaliella Uplerlawna Nhiw Lululli, de Uplerlawna edon Namou-nawitna riy de do'oni-halli de la dodo'ondi, pa nden nek la pa Uplerlawna noh warwuarnu lerni Ntutu-nte'ewa.” \s1 Riy yatyata nampena rakot nohora yatyatni-halalli yoma yatyata-halala nagengen lia ira \p \v 33 “Miy miwra mliernana ha wo' samomuou, de mpiak la yawuli-yatniamin maka onni kpoti-kadwu. La'pa au muaka khoptutu-khoplera, de hota wo'oni mana yat walia. Orwo'a-auwo'a mak kyata onde samounu, de tamkek nek la wo'oni. \v 34 Miy die riy yatyat memna miy pede emkameni la hota miy mikot nohora hya' mak kalwiedweda?! Hya' ed maka klergot la it nurnu, de hade ed mak kwatiaga it ihranu ralamni. \v 35 Riy maka ralamni kalwieda-paitiota, de nhi'inde rakot nohora hya' ed mak kalwiedweda yoma ihranu ralamni npenpuen lia kalwiedwedni. Ne riy yatyata-halala, nanpena rakot nohora yatyatni-halalli. Yoma yatyata-halala nagengen lia ira. \v 36 Hade pede mhioratreria! La' pa nte'ela lera-mela noha niatni maka Uplerlawna Ntorna watghudi (Nukum rimormiori), de rima-rima hota nwalol nohora orgahani lirni-tunnu la' Uplerlawna gaini ralamni. La'pa lirni-tunnu maka riy edon rwaror nohora mere pleta-plet pa rakot nek wa, hade ho'mana rwalol nohora la Uplerlawna. \v 37 Yoma hota miy lirmi-tunmi maka mpiet la' lera-mela ri, er maka khi' aplol miy onde miy lirmi-tunmi re nekpa rwaghal miy lia' ler maka Uplerlawna Nhudi-npara rimormiori it la watghudi lokarni-tatiaili lahannu.” \s1 Riy Parisi rwak pa Yesus Ntutga kniau ida \p \v 38 La lera ida noma makwatutu-kwaye'a agama ror wut nieka riy Parisi re rakot la Yesus riwra: “Tungkurga, Mhi' teka hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona totpena ntutga de Uplerlawna ed mak kala plolli-mneheni tiy O'a.” \p \v 39 Yesus Nwahla: “Adoh! Tuw di, de rimormiori yatyata-halala mak kahmena kpesiay A'u. Mhiopan pa Aghi'a hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona totpena mpiesiaya. Mere hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona kuku' nek ho'mana A'g edon tiutga tiy miy! Eneknek to'ama mak makwohorulu-ktatrulu Yunus ha nlernan de. \v 40 Yunus nhol niek la up worum lawna apannu ralamni la lera-mel pa wotelu. Emkade wal lia Rimormiori A'nani A' die hota ghol niana lera-mel pa wotelu la'a noha-rai apannu. \v 41 La' noha niatni, la' ler maka Uplerlawna lerni ntutu-nte'ela pa Nhudi-npara rimormiori la watghudi lokarni, de hota makden la Niniwe rtutrier pia hota rto'ona riy tuwu di. Yoma mak kden la leta Niniwe rhoitio'or doin-rtahnei dioinia do'oni-halli la' lera Yunus nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu la' ira. Mere la dodo'ondi de Agetla miy gaimi mere miy edon mitlin la A li'ru pa mhioitio'or doin-mtiahnei dioin do'omi-halmi re, kennama A' di de ureh dioinia Yunus de. \v 42 Ne la'pa nte'ela lera noha niatni, la' ler maka Uplerlawna Nhudi-npara rimormiori la watghudi lokarni de hota pat maran mak kwatiawua weli tranna (mata angin selatan) ntutrieri pia nto'on reria riy tuwu di. Yoma pat maran de nwatiawua noha honi-rai tawnu (olietlet) pa nmai pia natlin nana wniatutu-wniaye'a Salomo mak katu die. Mere la' dodo'ondi de Agetla miy gaimi ralamni mere miy edon mitlin A li'ru pa mhioitio'or doin-mtiahnei dioin do'omi-halmi, kennama A'ureh dioinia Salomo.” \s1 Yatni-rha'ani nawal lia riy mak edon kpesiay \p \v 43 “La'pa yatni-rha'ani nahniokar doin la'a riy ida ralamni, de loldoi-loldai lia wo'or kerkerna totpena nahak geni id owa'ana totpena nhu'ru ralma, mere hota edonna nlernana. \v 44 La' hade pede yatni-rha'ani de wniarorni de hota nawali owa'an la riy de. La'pa nawal wia de namkek de riy de nahgal tetema, ne nmou-nwitna emeka likti id maka ha rwahyar momuoga ne rwahi'a-rwayod tiarga. \v 45 Noma nla' owa'an pa nmai die nodia yatni-rha'ani wo'itu de yatni-halli nareh dioin memn owa'an la e'a. Dewade ha rler la riy de ralamni owa'ana. Pede la'awa hohoni, de riy de nler la polpuol inni-wakwak amni mak karehi owa'an la' ulul genni. Hota hade ed maka tamkek nan wal lia' riy yatyata-halala tuwu di.” \s1 Mak katlina-katailla Yesus lirni, de Yesus inni nora amni-hyalli irhatta \p \v 46 La'pa Yesus entepartar mua'ta la wniahauru Nora riy mutlialawna re dewade inni nora a'nani re korni rmai wia. Noma rtutrier lia tio'or pa riwra rma rwatroma Yesus pa rwahaur wutu. \v 47 Noma riy id la riy mutlialawna re nakot la Yesus Niwra: “Tuna, Tuna inni nora ammu-hyalmu e rtutrier lia tio'ora. Riwra rmai pia ror Tuna rwahauru.” \p \v 48 Noma Yesus Nnairia yawalliohora pa Nakot nohor plein la riy de, Niwra: “A i'nu-na'ru a'mu-hya'lu la Uplerlawna yamkekni de he'a?” \v 49 Noma Yesus Ntutga mak klernohor reri e'a re, na'nama Nakot la Niwra: “Hari, er maka a i'nu-na'ru a'mu-hya'lu. \v 50 Riy maka khi' nana A A'mu la'a Ilyamou-Watyatoha ralma-riorni, de hare er mak kla' A i'nu-na'ru a'mu-hya'lu.” \c 13 \s1 Yawalliohora la riy maka krinnie'era wini-hgona \p \v 1 La' ler de nekpa Yesus Nto'or la rom de pa Nodi liarni la' danau aratni pa Namtatna la' hande. \v 2 Riy harahu rwayotil pa rma rpepan nana Yesus, pa narieiniande Yesus Nwatitin genni la puou mak kapniali id wawannu pa Namtatna la' hande. Ne riy rariahu re rtutrier lia eni wawannu. \v 3 Noma Yesus Nnairia yawalliohora pa Nwatutu-nwaye'a la'a lira nnio'a-niatu harahu la'a riy rariahu re. Niwra: “Mak kanhyi'a-katlunni ida nla' pa nrinnia winni-hgonni la nhyi'ini. \v 4 La'pa nrinnia wini-hgona re dom de rtuin la talla ralamni, noma onu-ma'nu rmai pia rtotan nan momuoga. \v 5 Dom de rtuin la watgau ralamni pa ntai tani oke' to'a. Plet pa nmor wia yoma tani mniha. \v 6 Mere la'pa lera nhit wa dewade rmakulli-rmarella pa rmat wia yoma ga'arni edonna nler plollol la tani ralamni. \v 7 Wini-hgon de, dom de rtuin la pu'na-kiarti pa nhi'nande ruwnu-ahla rururni-karkiaratni re rmor pia natolaw wenwenna pede ta'en niana ha rmori plollola. \v 8 Mere dom pal die rtuin la tan ihi wawannu pa rpoti-rkadwua pede dom de ra'unu-rayeh nohora wo'oni rahg ida, me dom pal die terampwonema. Ne la dom pal owa'an de rawo' nana terampwotelu. \v 9 Pede ina-nara, miy hononmi mhioratreria! La'pa miy tlinmi erla de, mitlin reri!” \s1 Eneknek to'ama riy mak plollola pa kiwra klernohora Uplerlawna lirni-tunnu nampena er mak kna'erit nana E lirni de \p \v 10 Nhor nioma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rma ratiana Yesus riwra: “Ama, nihya'pa A'mu Naltier lia nhiopun lawna ralamni de A'mu Nnairia yawalliohora?” \p \v 11 Noma Yesus Nakot la Niwra: “Aghi' emkade, yoma Uplerlawna edon Nal mutlialawna honona re pa rna'erit nan la' Uplerlawna tnioranni-riautnu pa emeka Ray. Mere miy die nanpena er maka Uplerlawna Nhu'ula tlinmi-nwe'er matmi totpena miat niohora la hya' ed maka riy raplin niohor ma'ta la'a Uplerlawna tnioranni-riautnu. \v 12 Yoma la' he' mak kiwra kna'erit nana de hota ra'itr owa'an la wniarorni-wnialaini pede hota nnia'eratni de narehi-nalawna. Mere la'pa riy mak kahmena kna'erit nana Uplerlawna lirni, de hya' mak enatg oleka de hota Uplerlawna Na' owa'ana. \v 13 La' hade pede Aniairia yawalliohora la'a nhiopun lawna gaini totpena mak kahmena rlernohora A'u, la'pa ramkek nana A hihi'u-yapya'pu ho'mana ta'en niana rna'erit nana. Ne la'pa ratlin nana A li'ru de mana raplinu-raplo' nohora. \v 14 La' hade de hota plola la Uplerlawna lirni maka makwohorulu-ktatrulu Yesaya nakot nohora niwra: \q1 “Hota ir e ratlin reria mere raplinu-raplo'a. Ne la'pa ramkek reria ho'mana hota edon rna'erit nana. \v 15 Yoma ir ralma-riorni emeka ha kniukmu. Tlinni-matni mana ratniutwu. Ir rhi' emkade totpena yan ratlina, yan ramkeka, yan rna'erit nana totpena yan neka rawal mai A'u totpa hota A'g ed maka khi' ir pa rler la kalwiedni.” \f + \fr 13.15 \ft 13:15 Yesaya 6:9-10\f* \p \v 16 Mere miy di de mliernan oleka unut lawna. Yoma rhu'ula tlinmi me rwe'er matmi pede mnia'erit nan oleka wa. \v 17 Mhioratreria, makwohorulu-ktatrulu harahu me la' walia riy doma maka khi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni la' ler ululu rwahak pa ramkek walia hihi'a-yapyap miak Aghi' nana, me rwahak pa ratlin wal lia' hya' ed maka Awuatut niohor di, mere A maimia'yu lerni edon ntutu-nte' ma'ta pede ta'en niana ramkeka onde ratlina.” \s1 Yesus Nwale'er nohora yawalliohora la mak kanhyi' ida nrinnia winni-hgonni \p \v 18 “Pede mitlina yawalliohora la'a mak kwarinnia wini-hgona nnia'eratni. \v 19 Wini-hgona mak ktuin la talla ralamni de emeknekama riy maka katlin olek la' Uplerlawna tnioranni-riautnu mere edonna rna'erit nana. Noma hegana amlawanni nmai pia nwarui-nwate'la nana lir maka ed olek la'a hare ihranu ralamni. \v 20 Wini-hgon mak ktuin la watwuatnu nnia'eratni de riy mak katlin nana lir kalwied de dewade leretniekla ralamni naplele'er pa nreiniana. \v 21 Mere lir kalwied de edonna naga'ar la' ihranu ralamni pede nhi'nande edon nalo'on wali ne nwal lia hamamuamua. La'pa nler la kropanni-krieutnu, onde yamuki-yama'ala yoma la'a kot de rerieini, dewade nleretniekla nwadur la pesiayni. \v 22 Wini-hgon mak ktuin la ruwnu-ahla pu'na-kiarti, de emeknekama riy mak katlin nana lir kalwied de, mere ralamni mak kod rer lia nohkerna rororni-lailiaini, hihi'ini-yapyapni me re'a-tniaru, tototni-wudwiudni emeka nutni-ndahla lir kalwied de nhi'nande nakleh wo'a. \v 23 Ne la'pa wini-hgon maka ktuin la tan ihi, de emeknekama riy mak katlin nana kot de pa rna'erit nana dewade rlernohor reria pede mormiorni re rdella plol wawna. Riy mak katlina dom de emeknekama wini-hgon mak kawo'a liawanni pa rlernana wo'oni nti'il nana ralamni re'eni rahu ida, dom pal die terampwonema, ne la' wal diom de terampwotelu.” \s1 La' lera noha niatni Uplerlawna Nhopliala riy yatyat re wa \p \v 24 Yesus Nakot nohora yawalliohora id owa'an la'a nhiopun lawna id letgarni Niwra: “Ina-nara ama-hyali, la'pa Uplerlawna tnioranni-riautnu la E rimormiorni de emekwalima yawalliohor di. De la' mak kanhyi' ida, ne'era wini-hgon samomuou la'a nhyi'ini id ralamni. \v 25 Ne hota la' mela nayaplin niohora, noma mak kanhyi' de eriaini nma nrinnie'era wewnihi winni la' wutga wini-hgon maka ora nhyi' de ne'er targ oleka re wawannu, dewade nmol wua. \v 26 Noma la'pa nte'ela lerni pa wini-hgona re rmor wia ne harni re mana rpoka-rpah'a wa, mere ramkek de, wewnihi mana rpoti-rkaduw wali. \p \v 27 Dewade ora nhyi' de hopopanni-lili'irnu rmai pia rakot la riwra: “Matroma, o' edonna mtiamin neka wewnihi la o nhyi'imu, ne hya' nrei piede wewnihi e ndeha nana wetra' lawna, wini-hgon samomuou rena?” \p \v 28 Noma ora nhyi' de nwalolla niwra: “A eria'yu kniarni hade.” \p Noma hopopanni re rakot la ora nhyi' de owa'ana riwra: “La'pa Tuna nwayow de, amla' pa mpuh dioinia wewnihi rello?” \p \v 29 Mere ora nhyi'a nahmena ne niwra: “Yoma hota la'pa mimpiuh dioinia wewnihi re de hota wetra' lawna re mana hota rawniuh wiali. \v 30 Miolin doinia la pa wewnihi nor wutga wetra' lawna re rmor wiutu totpena la'pa nte'ela lerni pa rreikia nanpena a'ukot la mak kreiki pa rwuhia wok momuoga wewnihi re ne rwatiehra totpena rhoklai la, nanpena rawok kalwiedweda wetra' lawanni re pa rkenia la dudnu.”” \s1 Uplerlawna mutnu-rahanu re ra'ititar rer lia liawanni me la' rurni-laini emolmolla sasawi ola mak kmori me tgo' mak kapetna wetra' hota (tarigu) \p \v 31 Yesus Nwahaur nohor owa'ana yawalliohora id la'a nhiopnu ralamni Niwra: “Itala sasawi ola ida maka rtamnia la nhyi'ini pa twahaur nohora Uplerlawna tnioranni-riautnu la E rimormiorni. \v 32 Sasawi ol de ha luwlu'wu id hade la'a ha'ola korni mak kden la nohkeran di wawannu. Mere la'pa nmori, de hota npoti-nkadwu, pa nareh niana yawuli-yatniamni re korni. Hota olli-tapalli re rpoti-rkadwu pa nhi'nande onu-ma'nu rma rapuon la'a sasaw die tutnu-akni.” \p \v 33 Yesus Nakot nohor wal lia yawalliohora dom to'a la'a nhiopnu ralamni, Niwra: “Ina-nara ama-hyali, la'pa Uplerlawna Ntorna-nraut de emeknekama tgo' maka a'na patke'a ida na' nana pa la nawotra-nawah'a wutga la wetra' ota kilu terampwogata pa nha'ata mneneha.” \p \v 34 La' wniatutnu honona la'a rirahu re, Yesus Nnairi mamainia yawalliohora. \v 35 Wniatutu-wniaye'a emkade naplol nohora Uplerlawna lirni maka makwohorulu-ktatrulu ida nhorat targa de: \q1 “La'pa Agora ira mpahaur de Agala yawalliohora. Ne hota A'ukot nohora la'a hya' maka riy raplin niohor ma'ta la' ler maka Uplerlawna Na'ohi-na'ara nohkerna-rai miaran di la'pa ntutu-nte'ewa la ler di.” \f + \fr 13.35 \ft 13:35 Masmur 78:2\f* \s1 Yesus Nakot nohora yawalliohora la wewnihi maka kmor tieman la wetra' lawan de nnia'eratni \p \v 36 Nhor nioma Yesus Nhoitio'or la riy rariahu re pa nhu'ru la roma ralamni. Noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia rakot la riwra: “Tuna, ampak pa Mukot nohora teka yawalliohora wewnihi die nnia'eratni la' mai ami.” \p \v 37 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Riy maka krinnie'era wini-hgon samomuou, de Rimormiori A'nani A'u inhatti. \v 38 Nhyi'a de nohkerna wawannu inhatte. Wini-hgona kalwiedweda, emeknekama Uplerlawna mutnu-rahanu. Wewnihi de riy maka klernohora hegana-kawnu ralma-riorni. \v 39 Eriai miak ktamnia wewnihi de hegana amlawanni inhatte. Ler maka ha rreiki-rwo'ora de rtut niohora lera hohoni inhatta maka Uplerlawna Nhudi-npara rimormiori la watghudi lokarni-tatiaili lahannu. Ne la'a riy maka kreiki-kwo'ora de Uplerlawna hopopanni-lili'irnu inhatte. \p \v 40 Ne la'pa wewnihi maka rwuh dioin la pa rhoklai la de emekwalima hota la'a hya' ed maka Aghi'a la'a lera hohoni. \v 41 De hota Rimormiori A'nani A'u ghopan pa A hopopnu re rawoka-rale'ga riy maka ktot pa khi'a A mu'tu-rah'u mak Agodi plolli pa emeka Ray ida, mere plollolli de ir er maka karei pia riy rler la do'a-hala ralamni, me ir er mak khi' yatyatni-halalli. \v 42 Hota hare honona re nekpa A hopopnu re ra'ala pa rrinnia la li'ina mak kdudmu-klairi ralamni ne la hande de tatlin nan to'a rpolpuol inni-rwakwak amni. \v 43 Mere la'pa riy mak kaplol la Uplerlawna yamkekni, de hota liplipa-kamka'ma, hitita-reprepra emeknekama lera la'a Uplerlawna, ir Amlawanni de genni maka Ntorna-nrautu emeka Ray. La' hade pede mniair tlinmi pa ma mitlina.” \s1 Itmormior lia Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni de emeknekama itlernana re'a-tniaru tulliawna-welwierta \p \v 44 “Hyal miy re, la'pa itmormior lia Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni de, it di de emeknekama riy ida mak kmai pia klernana re'a-tniar la tani niahi ralamni. Noma nahmena riy rlernana pede nade' owa'an re'a-tniar die la kdieldelamni. Nhorwua dewade nahepur nande nla' pa na'ol momuoga hyonni-hyanni honona na'nama nawal pia nma nawel tani nora re'a-tniar die. \p \v 45 Yawalliohor di mana nakot nohora la'a itmormior lia Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni. Lera ida mak ka'olu-kala'a ida nwahaka mutiara mak kalweli. \v 46 La'pa nlernana mutiara mak kalwel die noka nla' pa na'ol dioin momuoga hyonni-hyanni honona na'nama nma nawelia mutiara de.” \s1 Yawalliohora la'a hota Uplerlawna Naliri-natoha riy yatyata la'a riy kalwiedweda \p \v 47 “Hyal miy re, itnairia tiala maka ha rrinnia la'a danau ralamni pa ta takot nohora owa'ana it mormiorni la Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni. Makatiala ida nrinni tialli la'a gera ralamni dewade nlernana i'na-ya'ana palmuarnia (rupni-rupni). \v 48 La'pa tial de npen lia i'na-ya'ana noma makatial de nwe'eta tial della keranni. Nhor nia'nama nora riy dom to'a ramtatna pa ramou-ratoha i'na-ya'ana re honona. Samomuounu de ral to'a ne yatyatni de rhopliala. \v 49 Emkade wal lia la'pa lera hohoni ntutu-nte'ewa, de hota Uplerlawna hopopanni re rla ramou-ratoha riy yatyata la'a riy kalwiedweda mak kaplol la Uplerlawna yamkekni. \v 50 Nhor nia'nama riy yatyata re, hota Uplerlawna Nnaklia harella la'a li'ina maka klomlomra, ne la hande de tatlin nan to'a rpolpuol inni-rwakwak amni.” \s1 Uplerlawna wniatutu warwuarnu nora wniatutu ulullu \p \v 51 Yesus Natiana maka ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: “Dodo'ondi de, miy e mnia'erit nan nohora yawalliohora maka A'ukot nohora rina?” \p Noma rwahla Yesus lirni riwra: “Yowa Tuna, Ami e matga re.” \p \v 52 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Emkade pede miy emeknekama makwatutu-kwaye'a Musa deullu-tatarni ida maka kmormior olek la Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni yoma nat niohora Uplerlawna wniatutnu la' ululu gahani, me nat niohor walia A wniatut warwua'ru di. Emkade pede miy die emekwalima orroma ida mak kalgota re'eni-tniarnu, de warwuarnu nor wutga gakgakamnu.” \s1 Rwayotlia Yesus la Nasaret \p \v 53 La'pa Yesus Nwatia lirni la yawalliohora re honona, noma Nhoitio'or la gen die. \v 54 Noma Nawal lia' E letni-ruhunni. La hande de, Nla' pa Nwatutu-nwaye'ela gen miaka Yahudi re rhi' kreini-iskolli la. Ne la'pa riy ratlin nana Yesus wniatutnu de, riy honona rwer rer wiawni pa riwra: “Ha Nlernana kirkira-ralma-rior samomuou (hikmat) rilla' hanmenio? Ne Ha Nlernan walia plola-mneha pa Nhi' nana hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona rilla' hanmeni walio? \v 55 Itat niohora de makawte'ta-kaprahni id a'nani to'a Hade pa edonna nhal de Ha inni nwawa Maria, ne hyalli re de Yakowsi, Yusup, Simon nor Yudasa? \v 56 Ne Ha narni patke'a honona re nek de rden wal lia handi. Ne Ha Nlernan harella la' hameni ho'a?” \v 57 La' emkade pede honona re rwayotlia Yesus. \p Noma Yesus Nakot la re Niwra: “La'a makwohorulu-ktatrulu maka klol meni-meni to' mana, rira rhu'ru-rhelam la, mere hota la' letni-ruhunni me luwnu-a'nani meman nek de riy id mana edonna natlin la.” \p \v 58 La' hade pede Yesus Nhi' hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona ida-woru tio'ola' hande yoma irakleh pesiay. \c 14 \s1 Rwenna Yohansi makharani \p \v 1 La' lera-wolla re de Herodes mak kodi plolli la Galilea la'pa natlin nana Yesus hihi'ini-yapyapni \v 2 dewade nakot la tniutnu-nhianni-nhielli-liarni niwra: “Matialo'onama Yohansi mak kharani e inhatti! Enmati olek pa nmori owa'an pede nhi' neka hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona hya' to'owa.” \p \v 3 Enakot emkade yoma la ler ululu la'a Yohansi nmormior ma'ta de Herodes nhopan pa rtorna Yohansi na'nama rwutga pa rla rwi'it targa la roma nhio'la ralamni. Herodes nhi' emkade yoma la'a e hawni Herodias rerieini. Yoma Herodes hawni Herodias de, de Herodes hyalli Pilipsu haw ulullu. \v 4 Pede nhi'inde Yohansi nakot la Herodes niwra: “Yan memmemna omuora Herodias mmiehlima. Hade edon lol deulu-tatra.” \v 5 La'a plollolli de Herodes niwra nwenna Yohansi mere namta'at rer lia rira yoma rwarora de Yohanis de makwohorulu-ktatrulu id eda de. \p \v 6 La'pa Herodes ler kalwiedni noma Herodias a'nani patke'a nloi lia makhopnu-makpepna gaini ralamni. Lioini-nhiekni de nla' nan meman la Herodes ralamni. \v 7 Nreiniande Herodes nlokar meman la pat harara mak kloi die gaini ralamni pa niwra hota enal hya'a-hya' to'ola hararar de wakwakni. \v 8 Nla' pa natlin la inni yawewalli noma hararar de nakot la Herodes niwra: “Tuna, awuak pa mkien tio'a Yohansi makharani o'tani la totopa, pa muala mai a'u.” \v 9-10 La'pa Herodes natlin nana hararar de wakwakni dewade ralamni ntuin doin la. Mere takotpa, nlokar pa lira olek hadewa ne mak kmai pia kor wutga Herodes pa ra'an de ratlin momuoga oleka re. Herodes nhar lirni totpena rla rotan doinia Yohansi makharani die o'tani la'a roma nhio'la ralamni na'nama rkenia o'tani la totopa pa rma rtemna la hararar de limni. \v 11 La'pa edon nalo'on ma'ta de rken nian Yohansi o'tani la totopa ralamni pa rma ralla pat hararar de. Nhor nioma pat hararar de nodia Yohansi o'tani pa nod tiargho'a la inni. \v 12 La'pa maklernohor reria Yohansi makharani ratlin nana, noma rma ra'ala Yohansi inonni pa rla rhuwria. Nhor nioka rla' pa rwahaur nohor momuoga harella Yesus. \s1 Yesus Nalla riy riwnu wolima ra'ana-remnu \p \v 13 La'pa Yesus Natlin nana hyalli Yohansi nmati olekwa noma Nhoitio'or la' hande, ne Nmeh'a Nha'at la puou pa Nla'awa geni hgalgali ida. Mere la'pa rirahu ratlin nohora de Yesus Nhi' emkade dewade mak kwatiawua leta-ruhuna re rlidan lol keranni la eni plahwani pa rlernohora Yesus. \v 14 La'pa Yesus Nerun la puou pa namkek la riy rariahu re, de ralamni ntuin doin la pa Niwra Ntulan la ira. Noma Nhi' kalwieda riy mak kanieni-kahniena mak kden wut lia riy mutlialawna re. \p \v 15 Ne lera nheria pa mak Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rma rakot la Yesus riwra: “Tuna, lera nheria wa. Ne la' gen di ho'mana olieta la leta pede Mhuopan nekpa ir orgahani rla rawelia ya'ana-yemnu la'a leta-leta re.” \p \v 16 Mere Yesus Nahmen pa Niwra: “Pena mialla ra'ana.” \p \v 17 Noma rwalolla Yesus riwra: “Tuna, a wareher mamni ri eneknek to'ama roti deulu wolima, me i'na wor tiututu.” \p \v 18 Yesus Nakot la re: “Miod tieka mmiai!” \v 19 Nhor nia'nama Nhopan pa riy honona re ramtatn apitga la genni la' wewna wawannu. Noma Yesus Na'ala rot dieulu re wolima, me i'na rora, na'nama Nwatniar la heyanan, pa Na'uli-nawedi Uplerlawna. Na'nama Nhawi-nhawia roti re, me Nwikria i'na re noma Nala la maka ha Nwatutu-nwaye'a re pa rdurmu-rhakra la'a riy mutlialawna re honona. \v 20 Honona re ra'an pa rpehera. Ra'an pa rwair wa, noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re, rwaho'a-rwatierun wa de rawok nana mak ha ra'an atre'a, de kriou penpuenu termida wehrani woru. \v 21 Mak ka'an momuou lia hande, la'pa edon nhal de muanke'a riwnu wolima, me edonna rhor wut mua'ta la patke'a ror wutga upni-a'nani. \s1 Yesus Nala' lola tah'i ulti wawannu \p \v 22 Nhor nioma Yesus Nhopan pa maka ha Nwatutu-nwaye'a re rodi puou rleretia danau pa rala' ulia ne Nhopan pa riy mutlialawna re rawal wia. \v 23 La'pa honona re rla'awa dewade Yesus Nha'at la wo'ora id hananni totpa Nmemeh'a Nsumbaini. Yesus Nden nek la hande pa la' pa mela ndamit nana. \v 24 Ne tamkek la puou muaka Yesus mutwualli ha rodi re nner pa ed olek la danau letgarni, ne yo'ora-anni mak klol gaini newat nana. \p \v 25 La'pa repreparreria de Yesus Nala' lola tah'i ulti wawannu pa Nla Nlernohora puou mak oliet olek la E'a. \v 26 La'pa ir honona la puou die ramkek tutga E maimiaini de lola tah'i ulti wawannu, dewade honona re rhedu noka ramta'at wenna. Rhaun pa riwra: “Ee! Hegan lora nmai niek ee!” \p \v 27 Mere Yesus Nleretniekla Nakot la re Niwra: “Mmiolmiolmi, Yesus A'g inhatti. Yan mimta'ata.” \p \v 28 Noma Petrus nakot la: “Matroma, la'pa plola pa Yesus O'a de Mhuopan pa a'ula' lola tah'i ulti pa atiy O'a!” \p \v 29 “Mmuai ee! Yesus A'g hadi.” \p Dewade Petrus nerun la puou na'nama nala' lola tah'i ulti pa nla nwatroma Yesus. \v 30 Mere la'pa Petrus namta'at wenna la anni meranni mak kten lia danau de, reiniande Petrus nhudgauriernu, ne nhaun pa niwra: “Mtiulan mai a'u Matrom ee!” \p \v 31 Noma Yesus Nleretniekla Nhoi limni pa Ntoran reria na'nama niwra: “Petrusa o pesiaymu, wekwek ma'ta. Nihya'pa o ralammu worwuoru niohor A'u?!” \p \v 32 Noma rrora rha'at rewre'wa la puou ne anin lawan de mana namtie'ela wa. \v 33 Noka maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re honona ra'uli-rawedia Yesus. Honona rakot la: “Plola, O' di de Uplerlawna A'nani inhatti!” \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy mak kanieni la'a Genesaret \p \v 34 La' pa rleretia danau pa rte'ela danau aratni la'a leta Genesaret. \v 35 Ne la'pa makden hande ramkek tut niana mak kmai die Yesus inhatta, dewade rpo'on-rde'et nohora Yesus la leta-leta mak rehgorgoru honona re riwra: “Ee Yesus Nmai niek ee!” Noma riy harahu rawoka maka kanieni-kahniena re honona pa rodia la Yesus. \p \v 36 Mak kodia mak kamehra-kamau re rpolpuol inni-rwakwak amni la Yesus pa riwra: “Amee! Ampaka pa makamehra-kamau re rteman to'ola rayanmu tawnu, totpena rkalwieda!” Demade he'-he' mak kteman nan to'a rayanni tawnu re, honon rnek pa rler la kalwiedni-paitiotni. \c 15 \s1 Rpera-rdaitia Uplerlawna lirni-tunnu, la'a rtot nan to'a upni-tgarni deullu-tatarni nanpena rlernohora \p \v 1 Lera ida ne Parisi wokni id nor wutga makwatutu-kwaye'a agama re rwatiawu Yerusalem pa rma rwahaka Yesus. Noma ratian Yesus riwra: \v 2 “Nihya'pa riy maka Ompuatutu-mpuaye'a re rpera-rdaitia it upni-tgarni deullu-tatarni?! Ira'an de edonna rohma ulga limni.” \p \v 3 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Ne hya'a nrei pia miy mpiera-mdiaitia Uplerlawna lirni-tunnu, la'a mtiot nan to'a upmi-tgarmi deullu-tatarni nanpena mliernohora?! \v 4 Yoma Uplerlawna Niwra: “Mhiu'ru-mhielam la inmi-ammi,” ne “la'pa hameni nwohora-ntatra inni-amni, de hota nlernana niukum matmiati.” \v 5 Mere mpiatutu-mpiaye' de edon nhala pa riy id nakot la inni-amni niwra: “Agiwa galla miy, mere agal olek la Uplerlawna.” \v 6 Emkade pede mhiur niohora riy de, pa hota edon na'unni-namta'ata inni-amni. La' talan emkade pede miy edon mliernohora Uplerlawna lirni de, mere mliernohor to'a miy upmi-tgarmi deullu-tatarni. \v 7 Miy di mtiot pa mpial lia riy plollola mere plollolli de riy yatyat miy. Hota plol memna la' lir wowohorni maka Yesaya nakot nohora miy niwra: \q1 \v 8 “Emkadilla Uplerlawna lirni: Rimormiori ri eneknek to'ama ral nurnu tutnu ra rha'wa nan to' A na'nu, mere ralamni re olieta mai A'u. \v 9 Hare kniola tiernu-niawur nehlani mai A' die hamamuamua re yoma ira rwatut tio'a rimormiori wniatutnu-wniaye'eni.”” \f + \fr 15.9 \ft 15:9 Yesaya 29:13\f* \s1 La'a hya'a to'a ed maka khi' rira pa rakdieha-raktiahli \p \v 10 Nhor nioma Yesus Npol lia riy rahu mak kden handi pa rma rawoka ne Nakot la re Niwra: “Mitlina totpena miatga. \v 11 Mak ita'ana edon nhi' akdieha-aktiahl ita. Eneknek to'ama yatyatni-halalli maka itakot nohora me tsi' nana. Hade ed maka khi' pa takdieha-taktiahli.” \p \v 12 Noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia ratiana Yesus riwra: “Tuna, O e Muat niohora me edonna? Lira-tun muaka Omukota re de e nheik nana Parisi re nhiolli-lietni pa dodo'ondi de e rawenna.” \p \v 13-14 Noma Yesus Nwahla lirni re pa Nakot la re: “Hyal miy re, yana mkienia riy Parisi rella nhioratmi. Yoma ir emolmolan nekama yawuli-yatniamin maka A A'mu makden la Ilyamou-Watyatoha limni enni atia'a, pa hota rwuh dioinia la. Ha rhi'a o'ta-mata mak ktut tialla la riy dom to'a mere, ha rmeh'a nekane e rlola melli-kalamni, yoma emeka matni re yata. Ne la'pa riy mat yata ida ntut tialan la mat yat walli, de hota rewre'wa pa rtuin la hu'ula ralamni.” \p \v 15 Petrus nakot la Yesus niwra: “Tuna, Mtiulan pa Mukot nohora yawalliohora de nnia'eratni mai ami.” \p \v 16 Yesus Niwra: “Emkameni pede miy edonna miat mua'ta lira re nnia'eratni?! \v 17 Miy e miplin mua'ta de mak itlumu-ttella de hota ha nla'awa it apannu ne hota nlergot owa'ana?! \v 18 Mere mak klergot lola it nurnu, de ha nwatiawua it ralamni ne hade ed maka khi' rira pa rakdieha-raktiahli. \v 19 Yoma it ihranu ralamni ed mak kodia ralma-rior yotyota-yatyata, pa nhi'nande riy rwunu-rwenna, ralira-raliai, rkamnelu-rkamna'a, rod niana riy mak khala, la'pa rapolu-raliella rira. \v 20 Hare er maka khi' rira pa rakdieha-raktiahli ne edon riwra it edonna tohma ma'ta it limni pa ta'ana de hota nodi it la kdeha-ktiahli.” \s1 Patke' mak Yahudi atia' de npesiay wiali \p \v 21 Nhor nioma Yesus Nhoitio'or la' gen die, ne Nla'awa leta Tirus nora Sidon yapatni. \v 22 Patke'a Kana'an ida nwatiawu hande pa nma nwahaka Yesus, ne nmai die nhaun lola niwra: “Matroma, ray Daud upni-a'nani nee, Mtiulla-msiayn nan a'g ee! A a'nu patke'a hegana e rhu'ru ralma pa nler la polpuol inni-wakwak amni.” \p \v 23 Mere Yesus edonna Nwahla nana patke' de lirni. Noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia rakot la Yesus riwra: “Tuna, Mhuopan pa patke' de nla'awa. Hade e nmemeh'a nekpa npeha retlia it to'orni di.” \p \v 24 Noma Yesus Nakot la patke' de Niwra: “Uplerlawna Nhopna Amuai di, de Nhorat la riy Israel maka kler la klieratni, emeka duma ida mak kawlar dioinia matromni. A'g edon Muai lia mak Israel atia' re rerieini.” \p \v 25 Pat de nmai pia nwaltior la Yesus gaini ralamni na'nama niwra: “Matrom ee, Mtiulan nan mai a'u ee!” \p \v 26 Yesus Nnairi yawalliohora pa Nakot la: “Ine! Taken niana ra'ala papay ya'anni-yemannu pa rhopliala ahu gaini, ina.” \p \v 27 Noma patke' de nakot la Yesus niwra: “Plola, plola Matroma. Mere ahu mana na'an walia yamanan lu'wu mak ktuin la matromni meini nayanni.” \p \v 28 Noma Yesus Nakot la patke' de Niwra: “Ina, o pesiaymu e naruri. Emkade nek la'a hya' ed maka o ralammu nwaka.” Mtatande nekpa patke' de a'nani nkalwied wa. \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy Yahudi atia'a nnienni-nhienni \p \v 29 Noma Yesus Nhoitio'or la gen die na'nama Nawloh nohora eni la danau Galilea. Nhor nioma Nla' pa Nha'at la wo'ora id hananni pa Namtatna. \v 30 Riy rahu rmai pia rodia mak kala' waini-waini, mak matni kyata, mak lakni kmati, mak kaplinu kaltieri, me mak kamehra-kamau harahu wali. Rhoi tiaru-retar targa hare honona la Yesus gaini ralamni dewade Nhi' rpa rkalwied momuou. \v 31 Riy honona makden la hande, rwer rer wiawni la'pa ramkek tutga mak kaplinu kaltieri re raltieri, mak lakni kmati me mak kala' waini-waini re rarur wia pa rala'a wa, mak matni kyata re ramkek wa, dewade mak kden hande honona ra'uli-rawedia makden Israel re Uplerlawanni. \s1 Yesus Nalla riy riwnu wogat ra'ana \p \v 32 Nhorwua noma Yesus Npol lia maka ha Nwatutu-nwaye'a re pa rma rawoka na'nama Niwra: “A ralmu ntuin doin la' rimormior miutlialawna ri. Hari e rlernohor rer A lia lera wotelu mere ha rakleha yamanna. A'g edonna ga' pua golin doin hare pa rla' de apannu rahgali. Yanhi'pa gaini rmokal lol talan letgara.” \p \v 33 Noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re ratiana: “La'a gen hgal di de hota itlernana yamanan la hanmeni, pa itala la riy mutlialawna ri ra'ana?!” \p \v 34 “La'a wareher genmi, rot wo'ir erla?” \p Noma rakot la Yesus riwra: “Roti erla, mere eneknek wo'itu tiututu, me temtemanni i'na prowta ida-woru.” \p \v 35 Noma Yesus Nhopan pa riy mutlialawna re rakpernernia la tani wawannu. \v 36 Dewade Yesus Na'ala roti mieha re wo'itu nor wutga i'na re na'nama Na'uli-nawedia Uplerlawna. Nhor nia'nama Nhawi-nhawia re pa Nala la maka ha Nwatutu-nwaye'a re rhakre'era la rimormioria niutni-mdierna re. \v 37 Honona re ra'an pa rpehera, na'nama maka ha Nwatutu-nwaye'a re rwaho'a-rwatierun de rlernana maka ha ra'an atre'a, de kriou penpuenu wo'itu. \v 38 Rhor momuoga muanke' mak ka'ana re de riy riwnu wogata. Ne edonna rhor nohor ma'ta patke'a mak kor wutga upni-a'nani. \v 39 Nhorwua dewade Yesus Nhopan pa honona rawal lia' genni-tienni. Ne Yesus Nha'at la puou pa rla'awa Magadan yapatni. \c 16 \s1 Riy Parisi rwak pa Yesus Ntutga hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona \p \v 1 Lera ida ne riy Parisi ror wutga riy Saduki dom pa rma rtota Yesus la klieratni. Noma rhopan pa Yesus Ntutga hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona id totpena irat muemna de Yesus plolli-mneheni nwatiawua Uplerlawna. \p \v 2 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “La'pa lera nhi'pa ntopal la tah'i, noma miwra repar de otna edonan nturu yoma lyanti yamkekni nmera-nlairi. \v 3 Ne la' ler dom de la'pa yawyawar ma'ta demade lyanti yamkekni nmera-nlairi, mere nayawowta, de miwra hota otna ntur lia ler di, yoma lyanti nayawowta. Miatu mikwiet nana hota lera id de otna nturu me edonna, onnila mimkek la lyanti wowta-kakamni onde mounu-wahrani. Mere A wniatu'tu me hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona maka Aghi' nan oleka la' lera-mela ri, de ta'en niana mnia'erit nan walia. \v 4 Adoh! Tuwu di, de rimormiori yatyata-halala mak kahmena kpesiay A'u. Mhiopan pa Aghi'a hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona totpena mpiesiaya. Mere hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona kuku' nek ho'mana, A'g edon tiutga tiy miy! Eneknek to'ama mak makwohorulu-ktatrulu Yunus ha nlernan de.” La'pa Nakot emkade dewade Nto'or ir la hande pa Nla'awa. \s1 Yana mliernohora Saduki rora Parisi hihi'ini-yapyapni mak edon kaplola \p \v 5 La'pa Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re rte'ela' danau walli, na'nama honona rheduma, yoma rhoratdoinia roti pa edonna rod wialia. \v 6 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Hyalia, mhioratreria! Hota miy ererma la'a tgo'a Parisi rora Saduki.” \p \v 7 La'pa ratlin nana Yesus lirni de dewade idma nakot la ida riwra: “Nakot emkade yoma ita edonna todia roti.” \p \v 8 Yesus Nat niohora hya' ed maka ha rakotkota pede Nakot la re: “Nihya'pa miakokan nohora roti hadamonna?! Pesiaymi edon naruri mia'ta. \v 9 Miy ralma-riormi edonna nla' nan ma'ta?! Miy edonna mhioratnan ma'ta la' lera maka Aghawierie'er roti wolima pa Agaitiutur nana riy riwnu wolim dewade miy orgahami miwok nan korni kriou penpuenu re, maka ha ra'an atre'a?! \v 10 Miy edonna mhioratnan walia rot mieha wo'itu maka Agala tiutria riy riwnu wogata dewade miwok rehenu de kriou penpuenu re?! \v 11 Ne la'a hya' ed mak kriei pia miy edonna mnia'erit nana A li'ru, la'a A'g edonna muakokan nohora rot miaka ha miakokan nohora re?! Mere A'ukot nohora tiy miy die, nhiorta la' temmi la' tgo' riy Parisi rora riy Saduki re.” \v 12 Yesus Nakot emkadewa na'nama maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rat niohora, E edonna Ntut tiarga lir della' tgo'a maka ha rawnyah'a la roti mak kreiniande rot die nha'ata, mere Hade e ntarg hadella la'a riy Saduki rora riy Parisi wniatutnu-wniaye'eni mak kreiniande riy rahu rler la klieratni. \s1 Petrus nwayow nohora Yesus de maka Uplerlawna Nano'taru inhatta \p \v 13 Yesus Nor mutwualli re rla'a gen mak edon oliet la Kaisarea Pilipi. La hande noma Enatiana mutwualli mak ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: “Nhi'inde riy e riwra Rimormiori A'na A' die he'o?” \p \v 14 Noma mutwualli re rwet la riwra: “Tuna, riy dom de riwra Yohansi makharani O'a, mak kmori owa'ana, dom de riwra makwohorulu-ktatrulu Elia. Dom de riwra makwohorulu-ktatrulu Yermia O'a onde makwohorulu-ktatrulu dom to'a.” \p \v 15 Noka Yesus Natian owa'ana: “Mere A'utian tek miy. La' miy wniarormi de, A' di de he' A'u?” \p \v 16 Noma Simon Petrus nwet la: “Matro'mu de, Uplerlawna-Mempulwatnu maka kden pa nodi liarni, A'nani. O' di de Ray mak kodi mormiori-lewlewna maka Uplerlawna Nano'taru (Mesias) O inhatti!” \p \v 17 Yesus Nwahla Niwra: “Petrusa, Yunus a'nani o'a, omliernana unut lawna yoma A A'mu mak kden la Ilyamou-Watyatoha Nmeh'a nek ed maka kwe'era tiy o'a de A' di de Uplerlawna A'nani maka Nano'taru, yoma wniarora-wnialai die edon nwatiawu eti lia rimormiori nohkeran di. \v 18 Nanmu de Petrus (nnia'eratni de watu muetam kerna). A'ukot hadi totpa muatga, riy maka pesiayni naruri emekwali pesiaymu de hota rwal lia A mu'tu-rah'u. Emkade pede o' emeknekama watu maka ha rariria roma-lewu la'a wawannu totpa taken niana nlitri. Ne hota matmiati ho'mana taken niana rodi A mu'tu-rah'u re la yawa. \f + \fr 16.18 \ft 16:18b Ayat di la'pa rlernohora kata demi kata emkade: “A'ukot hadi totpa muatga, watu di maka A'uriria A mu'tu-rah'u la wawannu. Ne hota matmiati ho'mana taken niana rodi A mu'tu-rah'u re la yawa.”\f* \v 19 Hota A'g ed maka tiemna konsi mak kwatiawua Uplerlawna lodanni-hairni la o limmu ralamni pa hya' maka omliaran la mai nohkeran di wawannu de hota Uplerlawna mak kden la Ilyamou-Watyatoha Nwayow nohora. Ne la'pa ompuayow nan hadella noha wawannu, de hota Uplerlawna Nwayow nan wali hade.” \f + \fr 16.19 \ft 16:19 Yesus Nakot emkade la' ayat di yoma la' lera hota Petrus ed ma'ta la nohkerna wawannu noma rran Petrus pa nhi'a o'ta-mata la krei ralamni, de hota hya' maka Petrus nlarna pa yana rimormior rhi'a la' nohkerna wawannu de hota Uplerlawna Nwayow nohora de.\f* \v 20 La'pa Nakot emkade pa nhorwua dewade Yesus Nwagahniorta maka ha Nwatutu-nwaye'a re totpena yan memmemna rwahaur nohor E'a la'a riy, riwra E' de Ray miak kodia mormiori-lewlewna maka Uplerlawna Nano'targa. \s1 Yesus Nakot nohora kropna-krieutu mak kodia E' la matmiati \p \v 21 La' ler de de pa nodi liarni Yesus Nwe'er doin meman la maka ha Nwatutu-nwaye'a re, de Uplerlawna ralma-riorni totpena Nla' pa hota ntutu-nte'ela Yerusalem de Entutulu-nlelewua kropna-krieutu, yamuki-yama'ala yoma la'a ina-ama Yahudi ror wutga imam-imam o'tani-matni me makwatutu-kwaye'a agama. Uplerlawna Nala pa hota rwen E'a mere hota nodia lera wotellu owa'an de Uplerlawna Namori owa'an E la matmiatni ralamni. \p \v 22 Noma Petrus nheduma pa nte'la la Yesus pa rla'awa walli na'nama npolliohora Yesus pa nakot la: “Matroma, awuakwak de Uplerlawna Nter dioini-nhal doinia mak Omukot de!” \p \v 23 Hya' maka Petrus rakota de edon nlernohora Uplerlawna ralma-riorni pede Yesus Nkillia Petrus na'nama Nakot la Niwra: “Eh, mlia'awa walli hega'nu ne! Yana mhi'a yawuhi-yawe'et la A'u. Petrus, la'pa mukot emkade de mliernohora hegana amlawanni pa miwra mtiot nek A lia klieratni. La'pa omiwra hota A'g edon lier la yamuki-yama'ala de wniarormu de wniarora rimormioria de. Wniaror de edonna nwatiawua Uplerlawna.” \p \v 24 Nhor nioma Yesus Nakot la mak ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: “Hyal miy re, mitlina. Riy meni mak kiwra klernohora A'u, de nhoratdoinia momuoga hya' ed maka e ralamni nod rer lia, ne nre' wut lia A' pua nler la yamuki-yama'ala onde matmiati pa emolmolan nekama nhoi wawayanni la auwlakra pa nlernohor A'u. \v 25 Yoma la'pa hameni maka edon nhoratdoinia mormiorni noh di wawannu de hota e' edon nler la mormiori-dardiari plalahwa pa nodi liarni. Mere la'pa riy maka khoratdoinia mormiorni la noh di wawannu, de hota nlernana mormiori-dardiari pa nodi liarni. \v 26 La'pa riy mak klernana nohkeran di re'eni-tniarnu honona mere hota edonna nlernana mormiori-dardiari plalahwa pa nodi liarni, de hota re'eni-tniarnu re nodi untu hya' la' riy dena?! Nohkeran di re'eni-tniarnu honona, ta'en niana nawel niana mormiori-dardiari plalahwa de mai rimormiori ita toh! \v 27 Hyalmi re, mial ralammi tetema pa mliernohor A'u yoma hota la' ler noha niatni de Rimormiori A'na A' die gor wutga Uplerlawna hopopanni-lili'irnu ammai die Agodia A A'mu plolli-mneheni. Hota la' ler de Amuai pia Awuahla rima-rima hihi'ini-yapyapni maka rhi' nana oleka wa. \v 28 Mhioratreria! Hota la'a miy hononmi la handi de riy dom de mak edonna rmati mia'ta mere hota ramkek ulu Rimormiori A'na A'u mak ktorna-krautia lodna-hairi maimia'yu.” \c 17 \s1 Maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re ramkek nan memna Yesus hitni-reparni \p \v 1 Noma la'pa lera wonema rlardoinla noma Yesus Nodia Petrus nor Yakowsi me hyalli Yohansi pa rmeh'a rla'awa wo'or tutulu id hananni. \v 2 La'pa rwatniar temna Yesus de gaini to'ama. Yesus gaini emeknekama lera mak kreprepra me naniayarni liplipa-kamka'ma. \v 3 Plin-plinnianamde maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re ramkek nan walia Musa, Elia, rora Yesus rwahauru. \p \v 4 Noma Petrus nakot la Yesus Niwra: “Matroma, itden la handi de samoga, pa hota Matroma Nwayowa, de a'uriria hoiwiali wotel lia handi totpena id la Matro'mu, id la Musa, ne id wal lia Elia.” \p \v 5 La'pa Petrusa naltiertier mia'ta dewade kakam lawn ida mak khita-krepra npupun nana re noka ratlin nana lira ida nwatiawua kakam de ralamni pa niwra: “A A'nu maka Asiayn memna inhatti. E' ed maka khi' nana A ralmu pa nahepru. Mitlin la E lirni.” \p \v 6 La'pa maka ha Nwatutu-nwaye'a re ratlina lir de dewade honona re rwaltiora-rwaltieman la tani wawannu yoma ramta'at wenna. \v 7 Mere Yesus Nmai pia Nkamit la re pa Niwra: “Hyal miy re, Yan mimta'ata, mipriri!” \v 8 La'pa rkillia walli-walli mere edonna ramkek nana riy doma, eneknek to'ama Yesus Nmeh'a. \p \v 9 La'pa rwatiawua wo'ora pa rerun wa noma la'a talla ralamni de Yesus Nano'a re Niwra: “La' de yan memmemna mikotkot nohora hya'a maka mimkeka re la'a riy. Mpiei niekpa nte'ela lerni mak Rimormiori A'na A' die hota ramori A lia matmiati ralamni.” \p \v 10 Noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re ratiana riwra: “Hya'a nrei pia makwatutu-kwaye'a agama re e riwra hota Elia nmai ulu nampena Ray maka Uplerlawna Nano'tar pua Namori-nalewna rimormiori Nmai?” \p \v 11 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Plola Elia nmai ulu pa nwaho'a-nwatiernia hare honona. \v 12 Mere A'ukot tar tiy miy. Elia nmai olekwa mere riy id ho'mana edonna nat niohora de, ne irlernohora ir ralam wamueheni pa rhi' yatyat e'a. Ne hota rhi'a emkade wal lia' Rimormior A'na A' pua Alier la kropna-krieutu, yamuki-yama'ala, nniahora-nniala'a.” \v 13 Dewade maka ha Nwatutu-nwaye'a re rat niohor oleka Yesus lirni la'a Elia mak kmai olek de, de nnia'eratni Yohansi makharani. \s1 Yesus Nhi' kalwieda keke'en maka hegana nhu'ru ralma \p \v 14 La'pa Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re wotelu rawal pia rla rler teman la riy rariahu re, noma muanke' ida nma nwaltiora-nwaltieman la Yesus gaini ralamni. \v 15 Nma nakot la niwra: “Tuna, Mtiulla-msiayn nan la a a'nu yoma enapiphyaya'ala. Nler la polpuol inni-wakwak amni yoma la'a hegana-kawnu nhu'ru ralma pa nhi'inde e ntuin la ai ralamni onde la' gera ralamni. \v 16 Agodi oleka la maka A'mu ha Nwatutu-nwaye'a mere ir takeni ratowar nana (rhokar doinia).” \p \v 17 Noma Yesus Nakota Niwra: “Hoi, Miy mak khi' do'a-kyap hiala me mak kakleha pesiay. Hota lera wo'ir owa'an pa Agor miy tialla me Agod niohor miy, nanpena mimpiesiay A'u?! Miodia keke'en de mmiai!” \v 18 Dewade Yesus Nhokar doinia hegana-kawnu mak khu'ru ralma pa la' ler de meman pa keke'en de nkalwied wa. \p \v 19 Nhorwua dewade maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rla' pa rora Yesus rmemeh'a la' gen ida na'nama ratiana Yesus riwra: “Tuna, hya' nrei piede taken niana amhokar doinia hegana-kawun della?” \p \v 20 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Yoma mikleh pesiay. Mhioratreria, la'pa miy pesiaymi de kuku'a emeknekama sasawi ola ida ho'mana de hota mikot la wo'or di pa nwarei genni de hota nwarei genni. Ne la'pa miy pesiaymi etla, de hya' to' mana hota miy e mhi' nana. \v 21 [Mere eneknek to'ama miy e mitahan lara me msiumbain pleini, nanpena mliernana plolli-mneheni pa mhiokar doinia hegana-kawnu mak emkadi.]” \f + \fr 17.21 \ft 17:21 Ayat di nden to'ola Puka-puka Alkitab dom la' ululu gahani.\f* \s1 Yesus Nakot nohor owa'an la'a matmiatni \p \v 22 La'pa Yesus Nor wutga maka ha Nwatutu-nwaye'a re rawok tar lia' Galilea, noma Yesus Nakot la re Niwra: “Rimormiori A'nani A' die, hota ral A lia rimormiori limni ralamni. \v 23 Ne rwen A'u mere hota Uplerlawna Namori-nalewna owa'an A lia matmiati ralamni, la'a lera wotellu.” La'pa honona ratlin nana Yesus lirni de dewade rleretniekla ralamni rmawal doin la. \s1 Krei yuranni papiairni \p \v 24 La'pa Yesus Nora talanwalli maka Nwatutu-nwaye'a re rte'ela leta Kapernaum noma mak kwahora krei yuranni re rmai pia ratiana Petrus riwra: “O tungkurmu de nhi'inde Nala yuranni la krei toh?!” \p \v 25 Noma Petrus nwalolla: “Yopme! Nhi'inde Npairia.” \p La'pa Petrus nmai lia roma nayanni pa edon nakot ma'ta krei yuranni dewade Yesus Nakot la Niwra: “Petrusa, emkameni la o ralma-riormu? Hota he' ed maka ray-ray nohkeran di rhopan pa rpairi blastena? Ir mutnu-rahanu onde do'ona-dakna?” \p \v 26 Petrus niwra: “Do'ona-dakna.” \p Yesus Niwra: “Hade emkade demade yana itpair nek wa yoma ir mutnu-rahanu ita. \v 27 Mere totpena yanpa ralamni re ramehra (yoma it edon tpairi), pede mlia mnia'aili la danau de. Mu'ala kupan makdella i'n maka mliernan ul die wawni ralamni, ne hota mliernana dirham wogata. Kupan dirham de hota ntu'tu pa muala pa mla mpuairia itro'a yuranni la'a Uplerlawna roma kreini.” \c 18 \s1 Hota he' ed maka inponni rehi la Uplerlawna yamkekni \p \v 1 La' ler de de maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia ratiana Yesus riwra: “Tuna, hota he' ed maka inponni kreh dioini la'a Uplerlawna mutnu-rahanu mak kmormior lia Uplerlawna tnioranni-riautnu ralamni?” \p \v 2 Noma Yesus Npol lia keke'enku' ida na'nama Nala pa ntutrier lia ir honona gaini ralamni. \v 3 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Mhioratreria, eneknek to'ama mhiernu nhiolmi-lietmi me mpiali owa'an emekneka keke'enku'a mak klol yawa, de hota miy edon mrie' wut lia Uplerlawna mutnu-rahanu re. \v 4 Hade pede he' mak katu klol yawa pa emeknekama keke'enku'a di, hota riy de ed mak karehi-kalawan la'a Uplerlawna mutnu-rahanu ralamni. \p \v 5 Ne la'pa he' ed mak edon katulu-kapetan inonni me nreiniana-na'nana riy mak kakleha weli emolmolan nekama keke'enku' di, onnila A rerie'yu, de emekwalima e nreinian olek A wua.” \p \v 6 Mere la'pa he' ed mak kariei pia riy mak kakleha weli emeknekama keke'enku' di pa edonna rpesiay owa'an mai A'u, de Uplerlawna niukamnu la' riy de nareh dioin meman la'pa riy rkohg watga werwerta id la e tiernu totpa ntepar wenna la hletan lawna. \v 7 Inee! Hota nohkeran di nler la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani yoma totota-wudwiudi yapi'u-yaga'u mak kodi riy la do'a-hala ralamni. Meman neka la totota-wudwiudi yapi'u-yaga'u honona erla, mere hota he' mak knairia hare pa ntota riy la do'a-hala ralamni, de riy de ed mak kler la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. \v 8 La'pa limmi-lakmi ed mak kodi miy lia do'a-hala de mdieul dioinia la pa misrala. Yanpa miodi limmi-lakmi re tetema pa rnakulta'ru la ai mormiori ralamni mak ta'eni rwarum nana. Samomuounu de miod lima-lak memehemi re pa mior tieman Uplerlawna la Ilyamou-Watyatoha. \v 9 Ne la'pa miy matmi ed mak kariei pia mlier la do'a-hala ralamni de mkiopil doinia la'pa mhiopliala. Yanpa matmi rora tetema pa rnaklia miy lia ai mormiori ralamni. Samomuounu de miod nieka matmi id pa mior tieman la Ilyamou-Watyatoha.” \s1 Uplerlawna Nahepur nohora riy mak khoitio'or doin do'oni-halli pa emekneka dum mak kmolu mere rlernan owa'ana \p \v 10 “Hyal miy re, mitlina, yan memmemna mpiarwah'a makpesiaya A'u maka nhiolli-lietni de emeknekama keke'enku'a mak kakleha weli. Mhioratreria, yan mhi' emkade yoma Uplerlawna hopopanni-lili'irnu (malaikat) mak katiaka ira, nhi'inde rtutrier lia A A'mu Uplerlawna gaini ralamni la'a Ilyamou-Watyatoha pa rwak pa Uplerlawna Ntulan la ira. \v 11 [Me Rimormiori A'na A' die Amuai totpena A'umori-ulewna rimormiori la'a do'oni-halli ralamni. Ir emolmolan neka duma mak kawlar dioinia matromni]. \f + \fr 18.11 \ft 18:11 Ayat 11 di de nden to'ola' Puka-puka Alkitab ida-woru la ululu gahani.\f* \p \v 12 Emkameni la miy wniarormi? La'pa riy ida hanni pipdiuma rahu ida, noma ida nmolu de hota emkameni la makhuri-kwa'an de hihi'ini-yapyapni? Nahmenmen nana, nteman targa pipdiumni terampwosiewa wehrani wosiewa re la'a wo'ora pa rwahak wewna pa ra'ana, ne nla nahak memna dum memeh mak kmol die. \v 13 Ne la'pa nlernana mak kmol die de plol toto' pa hota nahepur nohora dum memeh de, ne la' ler de edonna nhoratnana dum rariahu mak edonna kmolu re. \v 14 De hade emekwalima miy Amlawanmi mak kden la Ilyamou-Watyatoha, hota Nahmen meman pa riy rler la klieratni. Mak kakleh weli emekneka keke'enku'a re ho'mana edonna.” \s1 La'pa inmu-narmu makpesiay ida nler la do'a-hala \p \v 15 “La'pa miy mutwualmi makpesiay ida nhi'a do'a-hal tiy miy, de mlia' pa miora riy de mikot nohora do'oni-halli mak ha nhi'a, de yana riy ratga. La'pa enwayow nohora hya'a maka ha mikota la e'a, de hota miy e miple'er olekwa. \v 16 Mere la'pa edonna natlin la miy lirmi de mior owa'an riy ida onde wor pua mlia'a. Yoma la'a Puka ralamni e niwra hota riy ida onde woru rtutrier niohor miy nanpena mtiut halli de naplola. \v 17 Mere la'pa edonna nwayow nana hare lirni-tunnu demade mikot nohora halli la makpesiay wokni-le'enu. Ne la'awa hohoni pa edonna nwayow nan wal lia makpesiay wokni-le'enu, de yana miora mpiahaur wutu pa emeknekama nhi'inde miy mhi'a la mak kawoka blastena me riy mak kaplin niohora Uplerlawna. \p \v 18 Mhioratreria, hya' maka mliaran la nohkerna wawannu, de Uplerlawna la Ilyamou-Watyatoha ed mak kwayow nohor walia hade. Ne hya' maka mpiayow nohora la' nohkeran di de hota Uplerlawna la Ilyamou-Watyatoha Nwayow nohor walia hade. \p \v 19 Totpa miatga la' nohkeran di wawannu de la'pa riy woru rna'ohma la' hadom wawannu pa rsumbain nohora, de hota A Amlawnu mak kden la Ilyamou-Watyatoha Nreiniana-na'nana sniumbain de pa hota Nwahla. \v 20 Yoma la' meni to' pa riy woru-wotelu rawok pa rkola tieru-rawur nehla la'pa rwet la A na'nu, de A'g e rie' wal lia mtatan de.” \s1 Yawalliohora hopopna-lili'iru mak edonna khur niohora-kpat niohora rimormior wialli \p \v 21 La' noma Petrus nmai pia nakot la Yesus Niwra: “Matroma, la'pa a'mu-hya'lu i'nu-na'ru rhi' do'a-ryap hial nan memna re'eni wo'ir la mai a' die, noma aghoratdoinia do'oni-halli, hota aghoratdoinia do'oni-halli la'pa re'eni wo'it muemna?” \p \v 22 Yesus Nakot la: “Edon emkade! Yoma edonna ntut tio'ola re'eni wo'itu mere lera-lera nekpa mhuoratdoinia e do'oni-halli. La'pa ntut lia re'eni terampwo'itu nti'il nana la re'eni wo'itu mana, hota mhuoratdoini e do'oni-halli la o'a. \p \v 23 Yoma hota la'pa Uplerlawna Ntorna-nrautu la mutnu-rahanu mormiorni, de hota emeknekama wniahauru la'a yawalliohor di. De la'pa ray ida niwra nwatetar nohora hopopanni-lili'irnu re otanni-arni. \v 24 Demade rodia hopopna maka otanni-arni riwnu-halli. \v 25 Mere hopopan de taken niana npairi ahorga. Pede ray die nhopan pa ra'ol dioinia hopopna-lili'ir di nor wutga hawni-a'nani nor wut wualia hyonni-hyanni totpena ra rhernia otanni-arni re. \p \v 26 Noma hopopan de nuh' idma-nrama lia'ar la ray die, na'nama nwak la niwra: “Matroma, awuak lilili-mamuau tiy o'a pa muala lera-mela mai a'u totpena apuair nana a otnu-a'ru re honona.” \v 27 Noma ray die ralamni ntuin doin nohora hopopan de wakwakni pa nhi'nande nhap dioinia hopopan de otanni-arni honona, ne nolin doinia pa nla'awa. \p \v 28 La'pa hopopan de nlergot wa, noka nwatrom nana e kniarwialli id maka na'otna dinar rahg ida la e'a. Onnila kupna oke' nmeh'a de pede nrahmia maka otan de tiernu pa nakot la: “Hoi, mpuairia otanmu re mai a'u!” \p \v 29 Noma maka otan de nuh' idma-nrama lia'ar la, na'nama nwak lir la niwra: “Heiwialia, awuak lilili-mamuau tiy o'a totpena mpuei pia repra-walin nanpena agherun momuoga re.” \p \v 30 Mere hopopan de nwayotli kniarwialli de wakwakni pa nreiniande nla nho'la targa la roma nhio'la ralamni, pa la'pa npair dioinia otanni re honona. \v 31 Mere la'pa hopopan de kniarwialli dom wal pia ramkek nana hihi'a-yapyap die, de ralamni rtuin doin la pa nreiniande rla rakot momuoga la'a ray. \p \v 32 Noma ray nhopan pa rpolga hopopan maka yatyata-halal de na'nama nakot la niwra: “Hoi riy yatya'tu ne, ompuak lir mai a' puede agal o' pa yana mpuairia otanmu re. \v 33 Mere o ralammu edonna nolin doin nohora o kniarwialmu de wakwakni tiy o'a pa emekwalima aghi'a tiy o' de?!” \v 34 Pa reiniande ray die nahankerna, pa nhopan pa rken tiargho'a hopopan ralam yatyat della roma nhio'la ralamni totpena mak katiaka roma nhio'la ramuki-rama'ala pa la'pa npair nana momuoga otanni-arni honona. \p \v 35 Pede hyalmi re mitlina! Hota hya' maka ray die nhi'a la hopopan ralam yatyat de, emekwalia A A'mu makden la Ilyamou-Watyatoha hihi'ini-yapyapni tiy miy, la'pa miy edon mhioratdoinia rimormior wialmi do'oni-halli tiy miy.” \c 19 \s1 Yesus Nwahaur nohora mehlimlimni idma nahmen doin id la \p \v 1 La'pa Yesus Nwahaur nohor momuoga hare honona noma Nwatitin la Galilea yapatni pa Nla'awa Yudea yapatni la' gerlawna Yordan walli. \v 2 Riy rahu rlernohora reria Yesus pede Yesus Nhi' kalwieda ir la nnienni-nhienni. \p \v 3 Noma riy Parisi rmai lia hande pa rtota-rwudia. Ratiana Yesus riwra: “Tuna, it agamni deullu-tatarni niwra riy rhopliala hawni patke'a de rlernohora neka ir ralma-rior wamueheni?” \p \v 4 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Hoi, miy edonna mpiaik nan ma'ta la Puka ralamni de enakot nohora la' ler maka Uplerlawna Nakoki-nayapi nohkerna?! E ed maka khi'a-kyap niana rimormiori, de muanke'a nora patke'a. \v 5 E rhorat targa Uplerlawna lirni la' Puka ralamni de Niwra: “La hade pede hota a'na muanke'a ida naltarga inni-amni pa la nora hawni patke'a rla' wutg ida totpa rla' ihyida-ralmida.” \v 6 Nhi'nande hare de riy worg atia'a, mere riy id to'a. La hade pede la'a patke'a rora muanke'a maka Uplerlawna Nwatiehra oleka, de yan memmemna riy ida ntota pa nreiyapie'era.” \p \v 7 Noma riy Parisi re ratian owa'ana riwra: “Tuna, la'pa emkade, de hya'a ed mak krei piede Musa nhopan pa tala horta yapie'era la hawa patke'a maka it tahmen doinia la?” \p \v 8 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Musa nhur niohora pa mihmen doinia miy patke'emi yoma miy o'ta tehrami lawan rehia. Mere Uplerlawna ralma-riorni la' ululu, mak Enakoki-nayapi nohkerna de ematia'a hade. \v 9 Mitlin A li'ru ri, muanke'a ida hawni edonna nalira-naliai, de muanke' de nakleha tnikilgeni pia nhopliala patke' de. Mere la'pa patke' de edon nalira-naliai, noma muanke' de nhopliala hawni pa nla nora patke'a id owa'an rmehlima, de emeknekama nalira-naliai lia Uplerlawna yamkekni.” \p \v 10 La' noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re riwra: “Matroma la'pa hota emkade, yana tmehlim nek wa.” \p \v 11 Noma Yesus Nwahla lirni re Niwra: “Hota riy liawanni nekane edonna rwayow nohora miy wniarormi-wnialaimi de. Eneknek to'ama riy maka Uplerlawna Nal ruri-lai lia de pa yan rmehlima (me la'pa edon rmehlima edon ralira-raliai wiali). \v 12 Yoma la' riy doma, de edonna rmehlima, yoma ha niod miemna hade la inni apannu ralamni. La' dom pal die edonna rmehlima, yoma riy doma to'a rerieini. Ne dom pal die orgahi rahmena rmehlima, totpena yana nodia yawuhi-yawe'eta la ira kniarni la Uplerlawna mak kodia riy totpena rla' Uplerlawna mutnu-rahanu mak Enodi plolli la pa emeka ir Rayni. Pede riy maka Uplerlawna Nala ruri-lai lia de pa yana rmehlima, ir er maka kreiniana-ka'nana miy wniarormi de.” \s1 Yesus Nran limni pa Nhilpai-nmanatga keke'enku'a \p \v 13 Riy rmai die rodia keke'enku'a la' Yesus totpena Yesus Nran limni la ir wawannu pa Nwak la Uplerlawna pa na Nhilpai-nmanatga re. Mere maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rawenan la mak kodia upa-a'na re. \p \v 14 Mere Yesus Nakot la maka ha Nwatutu re Niwra: “Miolin doinia keke'enku'a re pa rmai A' die. Yana mpiayotlia re, yoma riy mak edon katulu-kapetna inonni mere plet pa rpesiay pia emeknekama keke'enku'a re er maka Uplerlawna Nwaliria pa rler teman la riy mak kmormior lia E tnioranni-riautnu ralamni.” \v 15 Noma Yesus Nran limni la keke'enku'a re o'tani wawannu pa Nhilpai-nmanatga re, nhor nia'nama Nwatitin la gen die. \s1 Itiwra tler wut lia Uplerlawna mutnu-rahanu de yana itsa'ar it aranni la'a it re'eni-tniarnu \p \v 16 La' lera ida ne tuwari ida nmai pia natiana Yesus Niwra: “Am tungkurga, ilu-wniehwa samomuou hya' ed maka hota aghi'a totpena aliernana mormiori-dardiaria plalahwa pa nodi liarni?” \p \v 17 Noma Yesus Nakot la Niwra: “Hya'a nrei piede o ma mutian nohora A' di la hya' mak samoga? Mutlina, mak plollol pa samomuou die enekneka Uplerlawna Nmemeh'a to'a. La'pa omuiwra mlier la mormiori plalahwa de mliernohora deulu-tatra maka Uplerlawna ha Nakotkota.” \p \v 18 Noma riy de natiana: “Deulu-tatra meni ed maka hota aliernohor reria?” \p Noma Yesus Nakot la Niwra: “Yana mpunu-mpuenna, yana mulira-muliai, yana mkiamnelu-mkiamna'a, yana muod niana riy mak khala, \v 19 muatu mu'unni-mumta'ata inmu-ammu, me muatu mtiulla-msiayni mura'a-mupal walia rimormior wialmu pa emekwalima mumkek rer lia inon wamuehemu.” \p \v 20 Noma tuwar die nwalolla Yesus pa niwra: “Tuna, maka Mukot taru honona de, a'g e liernohor momuog oleka re. Ne hya' owa'ana ed maka a'g edon ghi' ma'ta?” \p \v 21 Noma Yesus Nakot la: “La'pa omuiwra mlia' riy plollola-plele'er la Uplerlawna yamkekni, de mlia' pa mu'ol dioin momuoga re'emu-tniarmu re honona, pa muala welli kupna-kai la'a riy mak kakleha-kaplara, a'na ri'ini patyatni, ne hota omliernana re'a-tniaru la Ilyamou-Watyatoha. Mhi' hare honona nanpena ma mliernohor reri A'u.” \p \v 22 La'pa tuwar die natlin nana lira-tunu re dewade nla'awa de ralamni nmolu-nhelam doin la, yoma re'eni-tniarnu harahu rehia. \p \v 23 Yesus Nhar lirni la maka ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: “Mhioratreria, hota riy makre'a-maktaru riwra rre' teman la Uplerlawna mutnu-rahanu, de rler la yawuhi-yawe'et lawna. \v 24 Mitlina, riy maka kre'a-ktaru mak kiwa rre' teman la Uplerlawna mutnu-rahanu mak Enodi plolli la emeka Ray, de hota emeknekama hayori lawna niwra nlola nhior lawra hu'ulli, mere taken niana.” \p \v 25 La'pa maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re ratlin nana Yesus lirni-tunnu re dewade honona rwer rer wiawni. Noma rakot la: “La'pa makre'a-ktaru re ta'en niana rla' Uplerlawna mutnu-rahanu de hota he' ed maka klernana mormiori-dardiari plalahwa de ho'a?” \p \v 26 Yesus Namkek la honona na'nama Nakot la Niwra: “Ta'en niana rimormiori ramori-ralewna inonni. Mere Uplerlawna Nodi plolli pa Namori-nalewna ira, yoma Uplerlawna plolli-mneheni etla pa Nhi' nana-nyap niana hare honona.” \p \v 27 Noma Petrus nhar lirni pa nakot la Yesus Niwra: “Matroma, a hononam di de ami e mto'or momuou lia haneknek wawannu pa ami e mlernohor O'a. Ne hota hya' ed maka amlernana?” \p \v 28 Yesus Nwahla lirni re Niwra: “Mpiesiaya, hota la'a noh warwuar die Rimormiori A'nani A' die hota ed maka kaliwna la mtatangeni mak kamrehi-kamda'ar nohora liplipni-kamka'mani me la' ler de hota miy maklernohor reri A' muana mimtatan la ray liwangeni termida wehrani woru re hananni, totpena miodi plolli la Israel luwnu-a'nani termida wehrani woru re. \v 29 Ne la' pa he' ed mak kaltarga romni, nor wutga hawni-a'nani inni-amni inni-narni onde nhyi'ini, yoma la' A rerie'yu de hota riy de nlernan owa'ana rahu ida tni'illi. Ne hota nlernan walia mormiori-dardiari plalahwa pa nodi liarni. \v 30 Mere hota riy mutlialawna mak kla' orkotkota-ornanana onde mak kre'a-ktaru hota rtawli'iru ne mak kakleh weli onde mak edon kre'a-ktaru hota rala' ul tiargho'a.” \c 20 \s1 La'a Uplerlawna ralam kalwiedni pede mak ktawli'iru hota nwal lia' mak kala' ulu \p \v 1 Uplerlawna hihi'ini-yapyapni la E mutnu-rahanu mak Enodi plolli la pa emeka Ray, de hota emeknekama lira yawalliohor di. De or nhyi' ida, la'pa yawyawar ma'ta de, la' pa nla nahaka riy mak kar lia nhyi'ini-tlunanni. \v 2 Nla' pa nlernana riy mak kari, de net mieman la siewni-kaini dinar ida emeka nhi'inde riy rlernana la lera ida, ne rrana kniari la' ler de memna. \p \v 3 La'pa riy e rtepartarlia kniari la ler panpahna, mere ora nhyi'a-tlun de nla pa namkek de mak kakleha kniari dom de e rtepartarlia yahe'i la ya'olgeni. \v 4 Noma nakot la: “Oi, mai pia mlia mkiar lia a nhyi'a-tlunnu. Pena agala siepmi-kaimi de lol talanni.” \v 5 Noma rlernohora pa rla'awa. \p La'pa lera nwawuau ro'onni (jam 12) noma ora nhyi' de nlergot pa npolg owa'an riy dom pa rma rkar lia nhyi'ini. Ne la'pa lera nhierni (jam 3) nhi' owa'an emkade. \v 6 La'pa la'awa lera nher wiarta (jam 5) nhi' owa'an emkade pa nla namkek de riy doma e rmeh'a raheiye'eya. Noma natiana re: “Oi, hya'a nrei pia la' ler lawan di de miy edon mkiari mere mtiutrier niek wa?” \p \v 7 Noma mak kmeh'a katuttutrieri re rwalolla riwra: “Ami edonna mlernana kniari.” \p “Oi! La'pa emkade, de mai pia mlia mkiar lia a nhyi'a-tlunnu.” \p \v 8 Nla' pa lera nmella wa (jam 6) noma or nhyi' de nakot la mak kodia mat la kniar die niwra: “Muwoka mak kari re pa mpuairia rima-rima siewni-kaini, de mpuau ulia la mak na'nama kar lia lera nhierni de, pa lorlor la mak kar lia yawyawra re honona.” \p \v 9 Noma mak kar lia lera nhierni re rala' ul pua rma ra'ala dinar ida (de kupna-kaini la' ler id gahani). \v 10 Lala'pa nhorwua noma mak kar lia yawyawra re rmai pia ra' walia kaini. Irwarora de ir rrana kniari la yawyawar ma'ta pede hota ir siewni-kaini re rarehelia mak na'nama kma kari re. Yah! Neknanama ha rlernan to'a kupna emekwali maka na'nama kari re. \v 11 Rla' pa ra'ala kupna re, de ha raltier yat la'a ora nhyi'-tlunni de. \v 12 Mak kar lia yawyawra re riwra: “Hya'a nrei pia mak na'nama kar lia lera nhierni re rkar nian toto'a lera ho'ke'eni nmeh'a mere am die amkar lia ler pahna matmiat liawan de, ne a papiair mamni ramneneha?” \p \v 13 Noma ora nhyi' de nwalolla riy id la ira niwra: “Harya, a'g edonna ghal nohora o'a. Yoma dodo'ona itwatetar la o kaimu de kupna dinar ida mere o' edonna mpuayotlia toh! \v 14 Mua' nek la kaimu di pa mlia'a nek wa. A ralmu naplele'er pa agala mak na'nama kari re kaini, de ror miy ramneneha. \v 15 Hya' ed mak krei pia taken niana age'era-ghakra a re'u-tniar wamueh'u?! Yanpa la' o wniarormu de yana aghi'a ralam kalwied la rira?!”” \p \v 16 Yesus Nwat lirni de pa Niwra: “Pede miy miak katlin la yawalliohor di mhioratreria! Emeknekama mak kar lia' lera nhierni rlernana siewa-kaini ulu, emkade walia riy mak ktawli'iru hota rwal lia' mak kala' ulu, me mak kala' ulu rwal tiargho'ola mak ktawli'iru.” \f + \fr 20.16 \ft 20:16: Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni de: Riy mak kpesiay ulga hota nor makpesiay mak ktawli'iru rewre'wa pa rlernana mormiori-dardiari plalahwa onnila Uplerlawna ralam kalwiedni.\f* \s1 Yesus Nwahaur nohora la' re'eni wotel lia' E matmiatni ralamni \p \v 17 La' lera ida pa Yesus Niwa Nla'awa la Yerusalem, noma Nden nek la talan letgar pa Npolg awoka maka ha Nwatutu-nwaye'a riy termida wehrani woru pa rmeh'a la' gen ida na'nama Nakot la Niwra: \v 18 “Mitlina! Dodo'ondi de itsortut niana Yerusalem. Hota la hande de ra'ol Rimormiori A'na A' die la imam-imam o'tani-matni me la' walia makwatutu-kwaye'a agama pa ra'anlira-remunwawa pa hota ha rukum pen A'u. \v 19 Nhor niampena ral A lia riy maka Yahudi atia'a. Hota rhi' A lia hamalmialia, me rliwra-rkaklia A'u na'nama rla rwairi A lia auwlakar hananni pa Alier la matmiati-molmuol die. Mere hota la'pa lera nodia wotellu de hota Uplerlawna Namori-nalewan owa'an A lia matmiati ralamni.” \s1 Yakobus nora Yohansi inni wakwakni la' Yesus \p \v 20 Nhor nioma Sebedeus patke'eni nor wutga upni-a'nani, Yakowsi nor Yohansi, rmai Yesus de. Noma pat de nler la Yesus gaini ralamni na'nama nwaltior la gaini pa npolu-nwak la. \p \v 21 Yesus Natiana: “Ompuaka hya'a ine?” \p Noma pat de nwahla lirni niwra: “Amee, awuak de la'pa Omlia' Ray de a a'nu rora ramtatna pa rhapetre'ru la'a O liwangenmu de totpa amlernan wali ya'uli-yawedi.” \p \v 22 Yesus Nakot la pat de a'nani rora Niwra: “Miy miplin niohora miy wakwakmi de. Hota miy di de mpiaran pia mitahan nana kropna-krieutu nniahora-nniala'a maka Aliernan dena?” \p Noma rwahla Yesus yatianni de riwra: “Hota amtahan nana.” \p \v 23 Yesus Nakot la re Niwra: “Plola hota mlier la kropna-krieutu maka Aliernan de mere hota la'pa mak kamtatan la A wa'lu malwiru-malganna pa rhapet reri A' die, A'g edonna godi plolli pa wuet la riy meni ed mak kamtatan la gen die. La' geni-tiena re, de A A'mu nanpena ed mak kodi plolli pa Entutg he' ed mak kamtatan la. Ne Enwalir nian oleka hare la' ululu.” \p \v 24 La'pa riy mak ha Nwatutu-nwaye'a re korni riy termida re ratlin Yakowsi nora Yohansi wakwakni de ralamni ramehra la riy maroro'a mak kwahyali re. \v 25 Hade pede Yesus Npolg awoka momuoga honona na'nama Nakot la Niwra: “Hyal miy re, miatg oleka de o'ta-mat lalawna me mak klernana gen tiutullu maka kodi plolli la' luwu-a'na mak raplin niohora Uplerlawna, de rtern apitga limni-rorni. \v 26 Yana mhi'a nhioli-liet mak emkare. Mpialdioinia de, la'pa he' mak kiwra klernana gen tiutullu, talanni, de nhoi-ntania rimormior wialli pa emeknekama hopopna ida nhoi-ntania matromni. \v 27 Ne la riy mak kiwra kala' ul miy, de nwahyar tialan pa makpesiay wialli rlola pa emolmolan nekama ata-wa'ara ida nhi'a la matromni. \v 28 Pa emekwalima Rimormiori A'na A' wuali. Yoma Amuai die, A wniaro'ru de totpa edonna rhoi-rtani A'u, mere Amuai die ghoi-tiania rimormiori, me gal ino'nu emeka tniuwu-nhiaiya pa A'ulewna rimormiori harahu mak kwatiawua hairi-hairi honona.” \s1 Yesus Nhi' kalwieda riy woru mak matni kyata \p \v 29 La'pa Yesus Nor maka ha Nwatutu-nwaye'a re rwatitin la Yeriko de riy harahu rlernohor reria. \v 30 Mere riy woru mak matni kyata ramtatna la talan lawna aratni. La'pa ratlin nan tutga de Yesus e Nlola hande dewade rrora rhaun pa riwra: “Matrome, Ray Daud upni-a'nani ne! Mtiulla-msiayn nan mai ami ee!” \p \v 31 Riy mutlialawan makden la hande rawenan la riy maroro'a re riwra: “Hoi! Mmiolmiolmi!” Mere riy mat yata rora yeher to'ama rarur lia nhiaunu pa riwra: “Matroma, Ray Daud upni-a'nani ne! Mtiulan-msiayn nan mai ami ee!” \p \v 32 Noma Yesus Ntut tiaru na'nama Npol lia mak matni kyata re pa Natiana re Niwra: “Hya' ed maka mpiaka mai A'u?” \p \v 33 Noma rrora rwahla Yesus lirni riwra: “Matrome, amiwra mamkek owa'ana!” \p \v 34 Yesus ralamni ntuin doin la' irrora yamkekni dewade Nteman la rrora matni pa mtatan de nekpa matni re raphyar wia. Noma rlernohor Yesus pa rla'awa. \c 21 \s1 Yesus Nler la leta Yerusalema ralamni de riy ra'uli-rawedia \p \v 1 La'pa Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re rhi' pa rwakriania Yerusalem noma rlola Betfagi la'a wo'ora Saitun hananni. Noma Yesus Nhopan pa maka ha Nwatutu-nwaye'a riy woru rala' ulu \v 2 pua rla'a let maka ir rwakrian olek de. Yesus Nano'a re Niwra: “Hota la' de mimkek nan memna keledai ida e naknioh wut lia a'nani. Mlia' pa mlieretniekla miewar doinia pa miodi mmiai. \v 3 La'pa riy ida npolliohor miy, de mikot la miwra: “Itmatromlawanni e Nwaka (perlu).” Ne hota riy de edonna nakotkot hadom la'a keledai re wawannu mere plet pa nollia pa miodi mmiai.” \p \v 4 La hade de hota ntuin tar lia makwohorulu-ktatrulu lirni niwra: \q1 \v 5 “Mikot nohora harella Sion mniotni miwra: “Mimkek ee! Hota Raymi e Nmai die, Entutga yehwa mnapnapla me nhiu'ru-nhielma pa Nha' nan to'a keledai a'na ida.”” \p \v 6 Nhor nioma talanwalli rora re rla'awa pa rhi'a hya' ed maka Yesus Nakota re. \v 7 La'pa rmai die rodia keledai de nor wutga a'nani de rewre'wa. Noma irrora ral walia rain plalahwani re ra rwowa keledai a'na to'orni totpena Yesus Nha'a nana. \v 8 Riy harahu la mutlialawna re rtutga nhiu'ru-nhielma la'a rala naniair plalahwa ra rwowa la' talla, me korni rtuhia ora tawi-au tiawi motmota pa ra re'era la talla, totpena keledai re rlola wawannu. \v 9 Riy rahu re la'pa rlol gaini me mak ktawli'iru pa rletgar nana Yesus. Ne rhaunu-rhaun pa riwra: \q1 “Ya'uli-yawedi nden rer tiy O' ee! Ray Daud upni-a'nani maka Uplerlawna Nano'taru die! Ta'uli-tawedia tsu'ru-tselma O mak kmai pia kodia Orgahi-Orha'a nanni. Ta'uli-tawedi, tlilili-tmamuau Uplerlawna la tutullu-lolo'oni!” \f + \fr 21.9 \ft 21:9 Masmur 118:26\f* \p \v 10 La'pa Yesus Nler la leta Yerusalem ralamni dewade let de nler la kokokna-rariarin lawna. Leta Yerusalem mniotni riwra: “He'a di?” \p \v 11 Riy rahu mak kor Yesus talan pa rmai re rwalolla riwra: “Yesus makwohorulu-ktatrulu inhatta, Nwatiawua leta Nasaret la' Galilea yapatni oo!” \s1 Yesus Nhokra-nlaiya mak ka'olu-kala'a la Uplerlawna roma kreini \p \v 12 Nhorwua noma Yesus Nla'awa Uplerlawna roma kreini herni-gaini pa Nhokra-nlaiya mak ka'olu-kala'a kaweli-kaphar la hande. Nte'la la mei-kader maka ha rwahernia kupna me mak ha ra'olu-rala'a ma'nu loktieru, pa Nkowa-nwalia. \v 13 Na'nama Nakot la mak ka'olu-kala'a kaweli-kaphara re Niwra: “E rhorat targ olek la Puka ralamni Uplerlawna lirni de Niwra: “Hota rweta A ro'mu de roma sniumbain geni de, mere miy mhi'a la roma kamnelu-kamna' geni!”” \p \v 14 Dewade riy maka matni kyata ror wutga maka lakni ktu'u-kwaini, rma rahaka Yesus la'a roma-krei. Ne Yesus Nhi' honona rpa rler la kalwiedni. \v 15 Mere imam re o'tani-matni rora makwatutu-kwaye'a agama deullu-tatarni re ralamni ramehra la Yesus hi'ini-yapyapni mak kamehi-kayona maka khi' kalwieda mak kamehra re. Ne rahankeran wal lia keke'enku'a re riarni-riarin la'a krei herni-gaini pa riwra: “Mmuori-mdiari ray Daud duratni nee!” \p \v 16 Noma ratiana Yesus riwra: “Omutlin oleka lir maka ha rakota rena?” \p Yesus Nakot la re: “Yowa, A'g e utlin wal lia. Oi, miy edonna mpiaik nan ma'ta harella' Puka ralamni?! De e rakot nohora Uplerlawna lirni mak Eniwra: Enwatutg oleka upa-a'na lokmera-papay re pa rat niohora ra'uli-rawedi E'a.” \f + \fr 21.16 \ft 21:16 Masmur 8:3\f* \p \v 17 Nhor nioma Yesus Nhoitio'or la hare pa Nlergot la letlawna Yerusalem pa Nokria leta Betania me Nanin tar lia hande. \s1 Yesus Nwatut nohora it pesiayni la' Uplerlawna \p \v 18 La'pa repar yawyawar noma Yesus Nor mutwualli re rawal lia letlawna Yerusalem, ne Yesus Naplar oleka wa. \v 19 Noma Namkek nana kar ona id la' talla aratni, noma Nla Nwahak wo'oni pa Na'ana, mere kar on de nakleh wo'a. Mere tawni mamaini. Noma Yesus Nhar lirni la kar on de Niwra: “Dodo'ondi mkieran wa pa hota omukleh wo' owa'an wa!” Noma kar on de nleretniekla napliau lia genni. \p \v 20 La'pa mak Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re ramkek hade noma honona re rwer rer wiawni. Noma ratiana: “Hya'a nrei pia kar on de nleretniekla nmat wia?” \p \v 21 Yesus Niwra: “Mhioratreria, la'pa miy pesiaymi edonna nwalera de hota miy niek de mhi' walia hya' maka Aghi' oleka la'a kar on de. Ne hota hade edonna nmeh'a mere la'pa mikot to'ola wo'or di pa nwarei lia tah'i lawna hota narinni la' tah'i lawna ralamni. \v 22 Hya' to' pa mimpiaka la'a miy sniumbainmi de hota mimliernana, hornama pesiaymi yana nwalera.” \s1 Ratian nohora Yesus plolli-mneheni de ha nwatiawua hanmeni? \p \v 23 La' noma Yesus Nawali owa'an la Uplerlawna roma kreini pa Nwatutu-nwaye'a. La'pa Ntepartarlia wniatutu-wniaye'a, dewade imam-imam o'tani-matni re ror wutga Yahudi in letni-am letni rmai pia ratiana Yesus riwra: “Tuna, he' ed mak ktemna plola-mneh della O limmu ralamni pede Omhi' nan hihi'imu-yapyapmu rena?” \p \v 24 Noma Yesus Nwahla lirni re Niwra: “A'g e giwra utian tek wali miy, la'pa mimpiet nana, de hota Awuahla miy la'a he'a plolli pede Aghi'a hihi'a-yapyapi re. \v 25 Pede A'utian tek miy, de hota Yohansi makharani de ha nlernana plol della he'a? Uplerlawna onde rimormiori?” \p Dewade honona re rwahu'ru ralma-riora wamueh'a pa riwra: “La'pa itwet la Uplerlawna ed mak kala plolli la Yohansi de hota Eniwra: “Ne hya'a nrei pia miy edonna mpiesiay e'a?” \v 26 Mere la'pa it twet la tiwra: “Rimormiori plolli-mneheni hade,” de hota itamta'at rer lia rirahu yoma honona rpesiaya de Yohansi de makwohorulu-ktatrulu id hade.” \p \v 27 Pede honona rla' lir id pa rwahla Yesus riwra: “Ami e maplinga.” \p Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Hade emkade de hota A' muana, edonna ukot wahyaria tiy miy la'a he'a mak kala plolli mai A' pua Aghi' hihi'a-yapyapi re.” \s1 O'ta-mata Yahudi re nhioli la'a Uplerlawna de emolmolan nekama riy mak edon katlina-katailla amni \p \v 28 Noma Yesus Nakot owa'an la o'ta-mata re Niwra: “Dodo'ondi de A'utian teka miy ralma-riormi la lira yawalliohor mak A'ukot di. De la' lera id pa muanke'a ida a'nani muanke'a riy woru. Noma muanke' de nla nakot la a'nani yanulu niwra: “Ama, mlia mkiar lia nhyi'a-tlunni ralamni la ler di.” \p \v 29 Noma a'nani yanul die nahmena mere nwaror owa'ana, noma nla'a nhyi'-tlunni de ralamni. \p \v 30 Nhor nioma muanke' de nla nakot wal lia a'nani gari de emkade wali. Noma a'nani gar die nwayowa mere hota edonna nla'a. \p \v 31 Noma la'a keke'enku'a rora de he' ed maka klernohora amni nhiopanni?” \p Noma rwet la riwra: “A'na yanulu.” \p Dewade Yesus Nakot la ir honona Niwra: “Mpiesiaya, hota riy mak kawoka blastena, ror patke' yatyata, rala' ul miy pia rler wut lia Uplerlawna mutnu-rahanu mak Enodi plolli la pa emeka Ray. \v 32 Yoma Yohansi makharan die nmai pia nwatutu-nwaye' miy lia hya' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni mere miy (emolmolan nekama a'na gari la'a yawalliohor de pa) edonna mliernohora Yohansi wniatutnu-wniaye'eni. Mere mak kawok blastena rora patke' yatyata rpesiaya me rlernohora Yohansi wniatutnu-wniaye'eni. Ne mimkek walia hare rhern oleka nhiolli mere miy ralammi edon nakwali et pia mliernohora Yohansi lirni de.” \s1 Yahudi o'tani-matni re emolmolan neka maktimni-makdahara mak nhiol yata \p \v 33 Noma Yesus Nakot owa'an la ira: “Mitlina yawalliohora id owa'an hadi. Ornoha ida nawuli-natniamin anggur wo'a la nhyi'ini-tlunanni ralamni. Nteman riwta la nhyi' de walli-walli. Ne nahia hu'ula maka rahmi anggur turnu la ralamni. Nhor nia'nama nariria yatiak geni. Nwahi'a pa nhorwua noma nala nhyi'-tlunni anggur della riy rtimnia. Ne nla nalaun la riy ornoha. \v 34 La'pa lerni nwakrian wia pa riwra rreiki-rwo'or wa, dewade ora nhyi' de nhopna hopopanni-lili'irnu re pa rmai pia ra'ala e nhiakarni la timanni-daharni. \p \v 35 Mere maktimni-kdahara re rwaldioin targho' pa rtorna ora nhyi'a hopopanni-lili'irnu re. Rwanalga riy ida, me rwenan nan ida. Ne rala watu ra rwatliewur wen id wali. \v 36 Noma ora nhyi' de nhopn owa'ana hopopanni-lili'irnu dom owa'ana, de narehia mak kala' ulu re. Mere mak ktimni-kdahara re rhokra-rlai rwunu-rwen owa'ana. \v 37 Hohoni dewade ora nhyi'-tlun de nhopna e a'nani yoma la'a wniarorni de: “Matialo'onamde ha rhu'ru-rhelma a a'nu.” \p \v 38 Mere la'pa ramkek tut niana ora nhyi'-tlunni a'nani dewade idma nakot la ida riwra: “Maka hota kodi plolli la ononni e inhatti! Mai pia itatuinia aranni totpena itlernana nhyi'a-tlunan di!” \v 39 Dewade rtorna riy de pa rnaklia la nhyi' de to'orni na'nama rwenna.” \p \v 40 Noma Yesus Natiana o'ta-mata re Niwra: “La'pa hota ora nhyi' de nawal lia hande de hota nhi'a hya'a la maktimni-makdahara reno?” \p \v 41 Noma rwah'a lirni riwra: “Tuna, hota ora nhyi' de nwunu-nwenna riy yatyata-halala re pa ir matmiatni nhi' it pa tamta'ata, ne nla nal targho'a nhyi'ini-tlunanni della riy dom to' pa rtimni-rdahar samomuoga pa rala ora nhyi' de nhiakarni la timanni-daharni.” \p \v 42 Noma Yesus Nakot la re: “Miy edonna mpiaik ma'ta la maka rhorat targa la Puka ralamni (la'a wat muaka ha rtot nohora la Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'tar dena)? De niwra: \q1 “Wat muaka tukna edonna rnair nana pa rhi'a roma-lewu, mere rhopliala, de Uplerlawna Nnairi oleka pa Nhi'a la watu liar pianulu. Hadi ed mak Orgahi-Orha'a Nhi'a. Adoh ha samounu nee!” \f + \fr 21.42 \ft 21:42 Watu di de emolmolan nekama Yesus Kristus maka riy sukni atia'ala mere Uplerlawna Nnairia pa na Namori-nalewna rimormior nohkerna wawannu.\f* \f + \fr 21.42 \ft 21:42 Masmur 118:22-23\f* \p \v 43 Yahudi o'tani-matni miy, miy er mak edon mrieinian Ray Makamori-Kalewna. Hade pede mhioratreria! Hota miy edon mior wutga Uplerlawna mutnu-rahanu, mak Enodi plolli la pa emeka Ray. Mere hota Agala hairi dom pa rre'ela Uplerlawna mutnu-rahanu. Ir er mak klernohora Uplerlawna lirni-tunnu. \v 44 [Mere riy maka kahmena kreinian A'u de hota rler la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani pa emolmolan nekama riy mak ktuin pa ktaiya watu onde riy mak watu nwaklol niana, de hota ramkoha-ramnana pa rwal lia en liu'wu-tan miakmu.]” \f + \fr 21.44 \ft 21:44 Ayat 44 di de edon ndella Puka-puka Alkitab ida-woru la ululu gahani. \f* \p \v 45 La'pa imam re o'tani-matni ror wutga riy Parisi re ratlin tutga yawalliohora maka Yesus Nakota re, de irat muemna Yesus lirni de e ntai ira. \v 46 Hade pede rwahak talan pa rtorna Yesus. Mere ramta'at rer lia' rirahu yoma rira liawanni rpolga Yesus la'a makwohorulu-ktatrulu id hade. \c 22 \s1 Uplerlawna Npolu-nwak pa riy honona rla' E mutnu-rahanu mere rirahu rahmena \p \v 1 Yesus Nnairia yawalliohora id owa'an pa na Nwahaur la o'ta-mata re, Niwra: \v 2 “La'a Uplerlawna mutnu-rahanu, mak Enodi plolli la pa emeka Ray, de Uplerlawna hihi'ini yala'ani emeknekama yawalliohor di. De Uplerlawna emolmolan nekama ray id mak kiwra khi'a he'i-hepur nohora a'nani muanke'a mehlimni-marya'ani. \v 3 De ray die nhopan pa mak ktulla-kar lia e'a rla pa rpolga riy maka ray die ha npol niana-nwak nana oleka pa rma ramtatna. Mere maka rpol niana-rwak nana re rahmena rmai. \p \v 4 Noma ray die nhopan pa mak ktulla-kar lia E'a re dom to'a rla rhu'ru-rhelam la mak ha rpol niana-rwak nana re riwra: “Mia mimtatanmi yoma nhioi-tniani la' mei wawannu namtemtemn olekwa. A pipi-du'mu mak kden la lowna-krahanu raknioki-ratnia'awa momuog olekwa me er olek la mei wawannu. Mai pia tamkek la it gaini.” \p \v 5 Mere mak ha rpol niana re edonna rga' niohor polpuolu-wakwak de pede rla'awa la'a kniar genni me dom de rla'awa nhyi' ralma. \v 6 Ne korni de rtoran targho'a ray die hopopanni-lili'irnu pa ralla yetni warna na'nama rliwar wenwenna re. \v 7 La'pa ray die natlin nan hare de nawenan doin la. Pa nreiniande nhopan pa ralgota limni-rorni mak ka'ara pa rwunu-rwenna riy yatyat mak kwunu-kwenna ray hopopanni re, na'nama rhoklai la ir letni. \p \v 8 Nhor nia'nama ray die npolga mak ktulla-kar lia e'a re pa niwra: “Itwahi' oleka he'i-hepru la'a mehlima-marya' di mere maka apuolu-wuak ulu re ta'en niana ra'an wut mai a'u la mehlima-marya' di. \v 9 Pede mliergot pa mpiolu-mpiak he' to'a mak kden la loi liawna-talan lawna pa rma rahepur pa ra'ana-remun la handi.” \v 10 Dewade mak ktulla-kari re rla'awa pa rla rawoka-rale'ga riy mak kden la loi liawna-talan lawna re pa rriw niana momuoga pa rma rapenga geni-tiena maka ha rhi' targ oleka re. Riy kalwieda nor wutga riy yatyata er momuou lia hande. \p \v 11 Nhor nia'nama ray die nmai pia nlina-nmata mak kmai re honona la hande. La hande de ray namkek nana riy ida edonna nnairi naniair maka riy rnairia pa rahe'i-rahepur la mehlima-marya'a. \v 12 Noma ray nakot la riy de niwra: “Hyalia, nihya'pa Ommuai handi de o' edonna mniairia naniairia muki-hepru la'a mehlima-marya' dina?” Mere riy de edonna nwalol hadoma. \p \v 13 Noma ray nakot la maktulla-makar lia hande niwra: “Mpiutu-mkiohoga ha limni-lakni ne mrinnia la melmelli-kalkalamni la' lutur lawna to'orni. Hota la' hande de riy e rpolpuol inni-rwakwak amni.”” \p \v 14 Noma Yesus Nwatia lirni la'a yawalliohor de pa Niwra: “La'a emkade wal pia polpuolu la' riy harahu pa rler teman la Uplerlawna mutnu-rahanu, mere mak ha rwaliri, de riy doma rmeh'a.” \s1 Makden Parisi ratian nohora blastena totpena rtot Yesus la klieratni \p \v 15 Nhorwua noma riy Parisi rla' pa rawok pa rwahu'ria ralma-riora, totpena rna'aili Yesus. \v 16 Noma rhopan doinia ir mutwualli doma ror wut wualia riy mak kher lia Herodes totpa rla'a Yesus de pa ratiana riwra: “Tungkurga, amatga de riy plele'er id O'a. O' e Mpuatut die, Mukot nohor plollolli la Uplerlawna ralma-rior kalwiedwedni la'a rimormiori. O' edonna Mhue'du nan etia riy ralma-riorni, yoma riy lalawna onde riy kuku'uni ho'mana O' edon Mpuadan nohora. \v 17 La' hade pede Mukot teka la mai ami, de la' O wniarormu de, la' it agamni deullu-tatarni de nakot am pia ampairia blastena la'a mak ktorna horta-hairi (Kaisar) onde yana?” \p \v 18 Mere yatianni re de Yesus Nat niohora ira nnia'ohma yatyatni honona. Pede Yesus Nwahla re: “Oi riy kdior miera miy! Mtiut inonmi emeka riy mak samomuou mere plollolli de riy yatyat miy. Hya'a nrei pia miwra mtiot A'u?! \v 19 Mi'al tek la kupan maka ma mpiairia blasten la pa mtiut tieka la mai A'u.” Dewade rala kupan dinar id pa rtutga la Yesus. \v 20 Noma Yesus Natiana re: “La kupan de he'a herni-gaini me he' nanni mak kden la kupan dena?” \p \v 21 Noma rwet la riwra: “Ray mak ktorna horta-hairi Romawi (Kaisar) o'tani inhat ee!” \p Noma Yesus Nakot la re: “Hade emkade, miala kupan maka ray herni-gaini etla de la'a ray, yoma hanni hade. Ne miala la Uplerlawna hya' maka Uplerlawna gahani wali.” \p \v 22 La'pa ratlin nana lira wniahla re honona, de honona rwer rer wiawni. Noma honona rwatitin la gen diewa pa rto'or la Yesus. \s1 Yesus Ntekal reria Niwra riy mak kmati hota rmori owa'ana \p \v 23 La' ler de nekpa riy Saduki doma rmai pia ratian nohora Yesus la'a emkameni riy mak kmati hota rmori owa'ana, yoma Saduki re er mak edonna kpesiay riy mak kmati hota rmori owa'ana. \v 24 Riwra: “Tungkurga, Musa wniatutnu-wniaye'eni la ita de emkadi: de la'pa muanke'a ida nmati me nakleh ma'ta a'na, de muanke'a mak mat die hyalli nor owa'ana yerni patyat de rmehlima, totpena rlernana hyalli mak kmati olek de duratni-waitni. \v 25 La' lera ida de muanke'a riy wo'itu rwahyal riaralma mak kdella it nohoni. Noma yanulu nmehlima mere nakleh ma't a'na dewade nmat wia. Pede hawni patke' maka ha nto'or nan de nora yerni muanke'a ida rmehlima. \v 26 La'pa edonna rlernan ma'ta a'na, de muanke' de nmat wia. Noma patke' de nor yerni id owa'ana. Mere emkade to' pa nodi liarni pa la ntut mueman la gari hoho'a. \v 27 La'awa hohoni noma pat de nmat wia mere nakleh etia a'na ida. \v 28 Pede la'pa la'awa lerni pa mak mati honona rmori owa'ana, de hota he' hawni patke'a dena? Yoma mak kwahyali re wo'itu meman pa rora pat de rmehlima.” \p \v 29 Noma Yesus Nwahla yatianni re Niwra: “Oi, miy wniarormi nhala, yoma miplin niohora Puka lirni, me miplin wualia Uplerlawna plolli-mneheni. \v 30 Yoma riy mak kmati re hota rmori owa'ana, de hota edonna rmehlima, mere hota rmori-rdar lia Ilyamou-Watyatoha, emolmolan nekama Uplerlawna hopopanni (malaikat) la' Ilyamou-Watyatoha mak edon rmehlima. \v 31 Nah, la'a miy wniarormi de mak miwra riy hota edon rmori owa'an la matmiatni ralamni, de emeknekama miy edonna mpiaik nan ma'ta hya' maka Uplerlawna Nakot nohora la'a mak hota kmori owa'an la matmiati ralamni. \v 32 Yoma la' ler maka Abrahama, Isaka, me Yakopa rmati olek de Uplerlawna Niwra: “A' di, de Abraham, Isak, me Yakop Uplerlawanni ma'ta A'u.” Ha nnia'eratni de Uplerlawna mutnu-rahanu mak kmati rmori owa'ana me Uplerlawna de ir Uplerlawanni. Uplerlawan de, riy mak kmati Uplerlawanni atia'a hade. E' de de, mak kmormiori Uplerlawanni E'a.” \v 33 La'pa riy mutlialawna re ratlin nana Yesus lirni-tunnu re, de honona re rwer rer wiawni. \s1 Lira nhiopna ononni \p \v 34 La'pa riy Parisi ratlin tutga Yesus Nhi' nana riy Saduki re de rakleha lira waw la temni, dewade Parisi re rawok owa'an pa rna'ohma. \v 35 Noma tungkurga agama deullu-tatarni id la ira la nala yatiana id pa na nta'aga Yesus. \v 36 Niwra: “Tungkurga, lira nhiopan meni ed maka khi' ononni la'a agama deullu-tatarni?” \p \v 37 Noma Yesus Nwahla lirni Niwra: ““Miala miy rurmi-laimi, ralma-riormi, ihrami-ralammi tetema pa mhima-mrie'a Uplerlawna Matromlawanmi de.” \v 38 Lira nhiopna, nhiedu tniehra ononni inhatta hade. \v 39 La' wornu mana emekwalima idni de. De niwra: “Miatu mtiulla-msiaynia, mira'a-mipal wualia rimormiori wialmi pa emekwalima mimkek rer lia inon wamuehemi.” \v 40 Deulu-tatra agama maka Musa nor wutga makwohorulu-ktatrulu rwatutu re, on petanni-ga'ar lawanni (ononni) nwatiawua lira nhiopna ri.” \s1 Ray mak kamori-kalewna de Daud duratni-waitni me la' walia Daud Matromlawanni \p \v 41 La'pa riy Parisi rden ma'ta la hande noma Yesus Natiana re: \v 42 “A'utian tek miy. La'a miy wniarormi de Ray maka kamori-kalewan mak Uplerlawna Nano'tar die, de he' duratni-waitni hadena?” \p Noma riwra: “Ray Daud duratni hade.” \p \v 43 Noma Yesus Niwra: “Hade emkade, de hya' ed mak krei piede Uplerlawna Nhiwni Narialmua Daud pa nwet la Ray miaka kamori-kalewna de e Matromlawanni? Yoma Daud niwra: \q1 \v 44 “Orgahi-Orha'a Nakot la a Matromlawnu (Yesus) Niwra: Muliwnu (Mumtatnu) la' A wa'lu malganna, la'pa A'utowra arwalmu pa ratniowar la O nayanmu.” \f + \fr 22.44 \ft 22:44 Masmur 110:1\f* \p \v 45 La'pa ray Daud nwet la Ray Makamori-Kalewna, niwra e Matromlawanni, nihya'pa mikota ray Daud duratni E'a?” \v 46 Dewade Yesus Nwatia lirni mere riy id mana edonna naltieri eti la Yesus gaini ralamni. Ne la' ler de pa nodi liarni de riy id mana edonna nparan pia nhar lirni pa natiana Yesus. \c 23 \s1 Yana rlernohora Yahudi agamni o'tani-matni pa ratulu-rapetna inonni \p \v 1 Noma Yesus Nakot la maka ha Nwatutu-nwaye'a re ror wutga riy rahu re Niwra: \v 2 “Makwatutu-kwaye'a agama me riy Parisi rodi plolli pa ra rwatutga Musa deullu-tatarni re. \v 3 La' hade pede miy e mliernohora hya' ed maka ha rwatutu-rwaye'a la'a Musa deullu-tatarni honona re. Mere yan memmemna mtiolliohora hya' maka ha rhi'a re. Yoma irmeh'a nek de edonna rlernohor hya' maka ha rwatutu-rwaye'a re. \v 4 Hare wniatutnu-wniaye'eni re emolmolan nekama rkeni kwar werwerta la riy wawannu, mere edon rtulan nan etia riy totpena rlernohora wniatutnu-wniaye'eni re. \p \v 5 Hya' maka ha rhi'a re de totpena riy ramkek ira. Ralma-riorni de totpa riy ramkek ir de emeka riy mak kape'el la agama. La' hade pede rhorta Itmatromlawanni lirni na'nama rkenia la geni sapona-sapona dewade rtapla la limni me reranni, ne rnairia rain plalahwa nor tawnu plalahwani. \v 6 La'pa ramtatna la' yawoka-yale'u he'i-hepru la'a ya'anlawna-yemunlawna de rwahak genia samomuou totpa riy ra'uli ira, me rla'a Yahudi kreini-iskolli de rwahak geni mak kden la gaini. \v 7 Ir rahepru yoma mak kden la ya'olgeni rhi' ir la rekna-waiti me rhoi ir la “Tungkuru”. \p \v 8 Mere miy die yan memmemna mtiolliohor ira yoma mtiot pa riy ra'uli-rawedi miy pa rhoi miy lia Tungkuru. Yoma miy Tungkurmi inhatta id to'a, ne miy hononmi de mpia'ina-mpianara. \v 9 Ne yan memmemna mi'uli-miwedia riy mak kden la nohkeran di pa mhioiya la Am plollola, yoma miy Amlawanmi mak kaplollola de ida nmemeh'a to'a, mak etla Ilyamou-Watyatoha. \v 10 Me yan memmemna mpiayow nohor pa ra'uli-rawedi miy pia rhoiya miy lia Matroma la'a noha wawannu, yoma Matroma eneknek to'ama riy ida, de A'g e inhatti maka ha rweta la Ray mormiori-lewlewna maka Uplerlawna Nano'taru. \v 11 Riy maka inponni karehi la'a wokmi-le'emi, de riy mak katu khoi-ktani la rimormior wialli. \v 12 Riy maka katulu-kapetna inonni la heyanan de hota Uplerlawna Nalernia, ne riy maka klol yawa de hota Uplerlawna Nrana la heyanna.” \s1 Yesus Nawenan la riy mak ktota inonni emeka riy maka nhioli samomuou mere plollolli de riy yatyata ira \p \v 13 “Tungkuru-tungkurga agama miora riy Parisi miy, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Miy mtiutga inonmi emeknekama riy samomuou, mere plollolli de riy yatyat miy (munafik). Miy e mtierteri-mtiatawa riy mak kiwra kler la Uplerlawna mutnu-rahanu. Mere miy mieh'a nekane mihmena mlier la Uplerlawna mutnu mak Enodi plolli la pa emeka ir Rayni. Ne riy mak kiwa kler la Uplerlawna mutnu demade mtieri-mtiawa. \p \v 14 [Tungkuru-tungkuru agama miora riy Parisi miy, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Mtiutga inonmi de emeka riy kalwiedweda mere plollolli de riy yatyat miy (munafik). Miy e miohpa-milahara a'na riy patyata me mrieyahru romni-lewnu. Ne msiumbain de plo'a-plahwa la riy rahu gaini ralamni totpa ma mtiutwua miy do'omi-halmi. Mere hade mak kariei pia mliernana niukum mak hota kwerwerta nareh dioinia mak riy dom to'a rlernana.] \f + \fr 23.14 \ft 23:14 Ayat 14 di nden to'ola puka-puka Alkitab ida-woru la' ululu gahani.\f* \p \v 15 Tungkuru-tungkuru agama me riy Parisi miy, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. La'pa mimihak riy id to' pa nlernohora miy agammi deullu-tatarni de ho'mana miy e mlieretia hletna-yoiri me miy mhia'ata wo'ora-kawru. Mtiutga inonmi emeka riy kalwiedwed miy. Mere hota miy mrieiniande riy de do'oni-halli nareh dioin miy do'omi-halmi la re'eni woru totpena hota nler meman la ai mormiori ralamni. \p \v 16 O'ta-mata miy, de miy emolmolan nekama riy mak mat yata mak ktutga talla la riy dom to'a. Adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Miy mpiatutga riy miwra la'pa rwet la Uplerlawna roma kreini pa rlokra de edonna nawniatiehra. Mere la'pa rwet la maha no' krei ralamni pa rlokra de ha nawniatiehra nohora liokarni. \v 17 Miy die mpiodku me matmi yata. Hota ha meni ed mak karehi? Maha no' krei ralamni onde krei die mak khi' pa maha de, Uplerlawna gahani?! \v 18 Mimpiatut walia hadilla rira. De la'pa rwet la katri'ana pa rlokra de edon nawniatiehra la liokar de. Mere la'pa rwet la prehena-mau maka rkenia la katri'ana wawannu pa rlokra de ha nawniatiehra nohora liokarni. \v 19 Adoh matmi re yatni ne ee! Hameni ed maka karehi, prehena-mau, onde katri'ana mak khi'a prehena-mau pa nwal lia Uplerlawna gahani?! \v 20 La' hade pede la' pa riy ida nlokar pa nano'taru hadom la katri'ana, nnia'eratni de e nano'targa hadella katri'ana nor wutga hya' mak kden la katri'ana wawannu de honona. \v 21 Ne la'pa hameni nlokra hadom nwet la roma-krei, nnia'eratni de enakot oleka hade la roma-krei nor wutga Uplerlawna mak kden la' roma-krei die. \v 22 Ne la'pa riy ida nlokra pa nwet la Ilyamou-Watyatoha, nnia'eratni de nlokra hadella Uplerlawna mtatangenni ne la' walia Uplerlawna mak kamtatan la' hande. \p \v 23 Tungkuru-tungkuru agama miora riy Parisi, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Mtiutga inonmi emeka riy kalwiedweda mere plollolli de riy yatyat miy. Yawuli-yatniamanmi emeknekama kio'a-kamlaka de nhi'inde miala nhiakra id ralamni la termida (sepersepuluh) la'a Uplerlawna. Miala de naplola mere miy edonna mpiadan nohora agama deullu-tatarni ononni emeknekama mtiulla-msiayni rimormior wialmi, mhioli-mliet la plol wawna, la'pa ida edon nollia ida. Maka plollola pa mhi' nana de, de hota mliernohor ononni maka ha rwahakhaka inhatta re nor wut wualia yana mhioratdoin wal pia miala nhiakra id ralamni la termida (sepersepuluh) la'a Uplerlawna. \f + \fr 23.23 \ft 23:23 Rampa-rampa maka rakot nohora la' ayat di de selasih, adas manis, nor wutga jintan.\f* \v 24 O'ta-mata miy, miy die emeka riy mak mat yata mak ktutga talla la riy dom to'a. Yoma hya'a maka agama ononni de miy edon mpiadan nohora, mere hya' maka edon kwerat la Uplerlawna yamkekni de mimihakhak reria. Pa hota emolmolan nekama mi'na potpota mak kdella miy niemun genni ralamni demade mimtia'i doinia la, mere hayori demade mliumu-mtielan nana. \p \v 25 Tungkuru-tungkuru agama me riy Parisi miy, adoh! Hota mlier yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Mtiutga inonmi la riy kalwiedweda mere plollolli de riy yatyat miy. Mhi' emeknekama riy maka kwuri-kohma lola-wra'u wali to'orni mere ralamni re edonna rohma pa nakdeha-naktiahli ma'ta, yoma mtiot pa mpiehwa-mliakta emekneka riy kalwiedweda mere mimatmer la rira hyonni-hyanni me mimpiaror to' inon wamuehemi. \v 26 Parisi miy die, mpiaho'a-mpiahai niohora matmi yamkekni. Hota mhioitio'or doin-mtiahnei dioinia nhiolmi yatyata re, ne plol toto'a pa mpial lia riy kalwied wa. Totpa hota miy die emolmolan nekama riy mak ka'ala lolli-wra'nu me larni-kanni, pa nwuri-nohma momuoga ralamni re, totpena honona mana nmomuou. Yoma la'pa it ihranu ralamni nmou-nwitna de hota it wniehwani-liakatni hihi'ini-yapyapni mana rkalwiedwed wali. \p \v 27 Tungkuru-tungkuru agama miora riy Parisi miy, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani, yoma mtiutga inonmi emeka riy kalwiedweda mere plollolli de riy yatyat miy. Miy emeknekama hoi-kietra mak ha roh aur la pa yamkekni de samoga la tio'ora. Mere la' ralamni de npenpuen niohora riy rurni-kliakallu mak kahuwu-kawoini. \v 28 Hota emeknek walima mtiot pa mpiehwa-mliakat emekneka riy kaplele'era mere nhiolmi-lietmi de to'a yoma nhiolmi npenpuen niohora yatyatni-halalli. \p \v 29 Tungkuru-tungkuru agama me riy Parisi miy die, adoh! Hota mlier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani, yoma mtiutga inonmi de emeka riy ploi-ple'era, mere plollolli de riy yatyata-halal miy. Nhi'inde mpiedia hoi-kietra la'a makwohorulu-ktatrulu ululu me mhi' samomuou wat tiutulu-au pidara (tugu) la'a riy mak kaploloi-kaplele'era. \v 30 Me miwra: “La'pa amor wut lia a up mamni-tgar mamni lerni mana, ami edonna mre' wut pua mpunu-mpenna makwohorulu-ktatrulu re.” \v 31 Mere la' miy lirmi re, mtiutga de miy di de riy mak kwunu-kwenna makwohorulu-ktatrulu duratni-waitni miy. \v 32 Pede ndella pa mhiaur nohora upmi-tgarmi do'oni-halli pa nodi liarni (totpena hota mlier la Uplerlawna niukamnu). \p \v 33 Miy die riy yatyat miy! Pa hota emkameni totpena miy orgahami milewna inonmi la'a niukmua ai mormiori ralamni?! \v 34 Mitlin samomuoga me! Hota A'u'enyatga makwohorulu-ktatrulu me riy maka ka'o'ta-kakriahlu me tungkuru-tungkuru totpa rwahak pa mhioitio'or doin-mtiahnei dioini do'omi-halmi. Mere hota mtiollia dom pa mpienna, me hota dom de mlia mpiairia la auwlakra hananni. Ne dom de hota miala ha ulti pa mliwra la'a Yahudi re kreini-iskolli genni me mtiota pa mhiokar reria la' leta id pa la' leta ida. \v 35 La' hade pede hota miy er mak kakwara wniunu-wnienna nwauga la ler maka upmi-tgarmi rwunu-rwenna Habel, ne rodi liarni la'a wniunu-wnienna la riy korni honona mak khi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni la' pa ntutu-nte'ewa la' ler maka rwenan walia makwohorulu-ktatrulu Sakaria, Berekia a'nani de, la'a Uplerlawna roma kreini nora katri'ana letgarni. \v 36 Pede mhioratrerio! Nee! Plol toto'a pa wniunu-wnienna honona re, de hota tuwu di rakwar reria do'a-hala re honona.” \s1 Yesus ralamni Ntuin doin la leta Yerusalem \p \v 37 “Neee! Makden Yerusalem miy ee! Miy er mak kwunu-kwenna makwohorulu-ktatrulu me mpiatliewur wenna riy maka Uplerlawna Nhopna rtiy miy die. Makden Yerusalem miy ee! A'g e uhak memna olek la re'eni wo'ir meman pa Agiwra ghi' miy pia emeknekama hiwi tei mak kreka-krek a'nani la liwarni nayanni, mere mihmena mitlin la A polpuo'lu. \v 38 La' hade pede mitlino! Hota Uplerlawna Nolin limni la miy letmi. \v 39 Pena miatgo, la' ler di pa ntutu-nte'ela ler mak Amuai owa'ana, de hota, miy edon mimkek eti A'u. La' A maimia'yu lerni de nampena miwra: “Makodia Orgahi-Orha'a nanni Nmai wiee! Mai pia ta'uli-tawedi tlilili-tmamuawua!”” \c 24 \s1 Yesus Nakot nohora la'a roma-krei namdierna \p \v 1 La'pa Yesus Nran lakni la Uplerlawna roma kreini noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia rakot la: “Tuna, Mumkek tek la Uplerlawna roma kreini de inponni me naruri.” \f + \fr 24.1 \ft 24:1 La ayat di de rakot nohora Uplerlawna roma kreini nor wutga roma-lewu mak kdella roma krei die walli.\f* \v 2 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Yowa, Uplerlawna roma kreini de inpona me naruri. Mere totpena miatga, hya' maka mimkeka ri, hota rweyata-rwaniawu momuoga. Wat muaka kapnidara re de hota id mana edonna nalliapar la id wawannu.” \s1 Nniahora-nniala'a la makpesiay Yesus \p \v 3 Nhor nioma Yesus Nla'awa wo'ora Saitun noma Namtatna la hande. Noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re rod tiemna pa ror Yesus rwahaur rewre'wa pa riwra: “Tuna, Mpue'er nohor tek hare, mai ami hota mowen die itamkek mak Omukota re? Me hota hya' ed maka tamkek ulga totpena nwagahniort it la O maimiaimu me noha niatni nrehgor wua?” \p \v 4 Yesus Nakot la re Niwra: “Mi'ererma! Yanpa riy rhi' aklierat miy la'a A maimia'yu de. \v 5 Hota rirahu rmai die rnairia A na'nu pa riwra: “Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru A'g inhatti!” Hota rirahu rpesiaya ir pa rler la klieratni. \v 6 Hota mitlina poka hidara yetni warna me mliernana kota-de'eta de rira riwra wunu-ara e nwewr olek la noha-rai, mere emkade ho'mana yan mimta'ata. Yoma hota hare honona de plollola pa itamkeka me itatlina, mere noha niatni edon ntutu-nte' ma'ta. \v 7 Hota hairi nor hairi rawunu-rawenna, me noha-rai nora noha-rai rawo'ora. Ne hota rehka-lara nwewar la noha-rai, me noha nruru (upkarururu) lol meni-meni. \v 8 Hare honona de tamkeka pleinia mere edon rler ma't la noha niatni. Ler maka mimkek la hare de eneknek to'ama mulaliaini, pa emekto'ama patke'a maka apannu namehra la mulaliaini, mere lerni edon ntu'tu ma'ta pa nayor a'nani. \p \v 9 Hota la' ler de rwatoran miy miak klernohor A'u pa ral miy lia riy yatyata-halala pa rnahora-rnala'a nanpena rwunu-rwenan miy. Hota la' noha wawannu de noha-rai honona rahankeran rer tiy miy yoma mimliernohor reri A'u. \v 10 La' ler de mana rirahu rhoitio'or doin-rtahnei dioin la pesiayni la A'u. Ne rwaldioinia pa rtorna riy makpesiay mia'ta yoma sukni tia'ala na'nama rala la riy yatyata re pa ramuki-rama'ala. \v 11 La' ler de wal pia riy rahu hota ralahar pa riwra ir de makwohorulu-ktatrulu ira pa rodi rirahu la klieratni. \v 12 Yatyata-halala na'ititar la liawanni pa narieiniande rirahu rakleha sniayni la rimormior wialli me edon ratlina-ratailla Uplerlawna. \v 13 Mere la'pa miy e mtiorrer pitpitga pesiaymi, de hota mliernana mormiori-lewlewna plalahwa pa nodi liarni. \v 14 Ne Kot Kalwieda-Paitiota la'a emkameni la Uplerlawna Nodi plolli pa emeka Ray, de hota rakotkot lola pa nwewar la noheri woru nayanni totpena riy honona ratga, nhor nianpena noha niata.” \s1 Kropna-krieutu nniahora-nniala'a yamuki-yama'ala la riy mak kden la nohkeran di \p \v 15 “Makwohorulu-ktatrulu Daniela nakot nohora la' ululu memna la'a hya' mak khi' akdeha-aktiahlia gen lululi la Uplerlawna roma kreini ralamni narieiniande Uplerlawna Nawenna. Pede la'pa hya' maka Daniela nakot nohora ntutu-nte'ela de, miy miaka mpiaik nana e lirni de mnia'erit nana lirni de nnia'eratni! \v 16 Pa miy mak kden la Yudea miwlar lia wo'ora hananni. \v 17 Me maka kateni anni la likti wawannu plet pa miwlari. Yana mhioratreria hya' mak kden la roma ralamni pa miodia. \v 18 La'pa miy mak kden la nhyi' ralma de yana miwali pia miala lawarmi-rayanmi la'a roma nayanni. \v 19 Adoh! La' ler de pat mak ka'uhu-ka'apnu, ne la'a pat mak nuh reria a'nani re rpolpuol inni-rwakwak amni. \v 20 Msiumbaini totpena yanpa miwlar liola otna-anni ralamni onde yanpa la'a Sabat lerni. \v 21 Yoma lera-mela mak kodi kropna-krieutu, nniahora-nniala'a, yamuki-yama'ala mak emkade, de it edon tlernan etia la'a ler maka Uplerlawna Na'ohi-na'ara nohkerna la'pa ntutu-nte'ela' ler de. Ne la'pa itleretia de, it edon tlernan emkade owa'ana. \v 22 La'pa Uplerlawna Nala ler de pa naplahwa de hota riy id mana edonna ntuin tar lia noha wawannu yoma rmat miomuou. Mere onnila Uplerlawna sniayanni la mutnu-rahanu maka Nwalir niana re to'a, maka nhi'nande ler de edonna nodi liarni. \v 23 La' ler de la'pa riy riwra: “Mai pia tamkek ee! Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru ed olek diwa,” onde dom e riwra: “Ee, Ray Makamori-Kalewan de etla handelloo!” Yan mitlin la lirni re. \v 24 Yoma hota la lera re de rirahu ralahar pa riwra ir de de Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru onde rtot inonni emeka makwohorulu-ktatrulu pa rnairia hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona mak riy edon ramkek taru pa rtutga rurni-laini totpa ra ra'ohpa-ralahara rira. Uplerlawna mutnu-rahanu maka Enwalir niana nekane, riwra rtot pa rler la klieratni. \v 25 Hade pede mhioratreria! Dodo'ondi de A'ukot oleka hari tiy miy wia totpena hota la'pa hare honona rtutu-rte'ewa de miy edon mlier la klieratni. \p \v 26 Pede la'pa riy rma rpo'on tiy miy riwra: “A'g e wuatrom nana Ray Makamori-Kalewan della' wo'orletna-kawurloini,” de yana miora pa mlia'a. Onde la'pa riwra: “Mai pia mlia mimkeka, e nade'a la rom id ralamni.” Yan memmemna mitail nohora. \v 27 Yoma hota Rimormiori A'na A maimia'yu de riy honona plet pa rat niohora. Yoma Amuai die, emeknekama hita-tlena nkaili la'a tipur matni, lairni ndain la warat matni. \v 28 Ne emeknekama tamkek nana iha lakma e ntapoi reria re, pa nahe' niohora ya'ana, tat niohora mak kmati-kmolu etla hande, de emkade walia la'pa Amuai owa'an de riy honona rat niohor memna.” \f + \fr 24.28 \ft 24:28: Ayat di la'pa rlernohor to'a kata demi kata de emkadi: “La' meni-meni to'a de mak kmati-kmolu etla hande tamkek nan walia iha lakma e ntapoi reria la' hande.”\f* \s1 Rimormiori A'nani Nmai wia \p \v 29 “La'pa ler maka riy rler la kropna-krieutu, nniahora-nniala'a de nlardoinla dewade leretniekla: \q1 “lera nwamuela ne wolla mana nakleh lair wia. Hota wtiona mana pala tuinia. Ne maka kodi plolli la darta-lyanti mana hota nawniatiri-nawnialiakra.” \f + \fr 24.29 \ft 24:29 Yesaya 13:10; 34:4\f* \p \v 30 Nhor nianpena hya' mak ktutga Rimormiori A'na A maimia'yu de nayamkek la lyanti ne hota la' ler de noha-rai honona polpuolu-kakakria la noha wawannu. Hota honona ramkek reria Rimormiori A'na A' Muai pia Adien la kakma wawannu, de Agodia A plo'lu-mneh'u, A preh'u-mka'yu mak kamehi-kayona la liplipni-kamka'mani. \v 31 Hota Uplerlawna hopopanni neuga noknok lawna, ne Rimormiori A'na A' die ghopan pa A hopopnu mak kden la Ilyamou-Watyatoha rawoka-rale'ga A mu'tu-rah'u maka Uplerlawna Nwalir nian oleka, mak kdella noha uhunu-lyanti ewatni.” \s1 La emkameni la hota tat niohora de edon nalo'on wali ne Yesus Nmai owa'ana \p \v 32 “Mia'ala wniatutu-wniaye'a la kar on de. La'pa mtiamnia olli demade nmor wia, de miatg oleka lerwarnu nwakrian wia. \v 33 Hota emkade wal lia mimkeka hare honona mak A'ukot nohor olek diwa, de miatg oleka de lerni-melli nhi' pa nwakrian wia. \v 34 Totpa miatga! Riy la' tuwu di edon rmat mia'ta, de hare honona mak ukot nohor oleka di hota rtutu-rte'ewa. A li'ru ri raplola. \v 35 Hota lyanti nora nohkeran di mana rmolu-rhelam wa mere A li'ru-tu'nu de ndella pa nodi liarni.” \s1 Yana minin matni yoma miy edonna miat niohora lerni-melli la Yesus maimiaini \p \v 36 “Riy id ho'mana hota naplin niohora la'a hya' lera-hya' mela Rimormioria A'na A maimia'yu owa'ana. Uplerlawna hopopanni nekane raplinga, Uplerlawna A'nani A' ho'mana uplinga. Eneknek to'ama, A'mu la Ilyamou-Watyatoha nampena ed mak katga. \v 37 La'pa Rimormiori A'na A maimia'yu de rimormiori yehwani emolmolan nekama la it upni Nuh tuwnu la' ler ululu. \v 38 La' lera ger wawuau edonan ma'ta, de rimormiori rtepartarlia ya'ana-yemnu la lera-lera, me rmehlima-rmarya'a. Emkade nekpa nodi liarni pa la'pa nte' meman la Nuh nler la aupual liawna (batra) ralamni. \v 39 La'pa nte'ela ger wawuau liawan de nmai wia dewade nwau dioin rimormiori mak edon kla' teman la Nuh nor upni-a'nani, na'nama nhioratni rla' temni. Hota emkade walia la'awa lerni maka Rimormiori A'na A' Muai owa'ana. \v 40 Hota la' ler de de riy worg e rtepartarlia kniari la'a nhyi' ralma, de hota ralewna riy mak klernohor A'u mere mutwualli de edonna ralewan nana yoma edon npesiay A'u. \v 41 Ne la'pa patke'a worg e rtepartarlia rwotra wetra' lawna, de hota mak klernohor A' die ralewna, mere rhoitio'or doin mutwualli mak edon klernohora A'u. \p \v 42 Hade pede orahnioratmi! Yoma miy e miplinga Orgahi-Orha'a maimiaini. \v 43 Mhioratreria! Itala orrom id pa tsi'a la yawalliohora. La'pa orroma nat niohora hya'a lera-mela mak kamna'a nma nkamna'a la e romni, de hota edon nanina, me e natiak reri totpena mak kamna' de yana na'unut nan e'a. \v 44 La' hade pede miy miana emkade wali. Mitiak reria! Mitlin reri-mitail rer lia Uplerlawna lirni, yoma Rimormiori A'nani hota Amuai owa'an de, miy e miplin niohora ler meni-mel meni.” \s1 Tatiak reria it nhiolli-lietni illu-wniehwani pa itweiya Yesus maimiaini \p \v 45 “La' hade pede mhi' inonmi pa emeka hopopna-lili'iru maka riwra natu nhu'ru-nhelma me natu natlina-nataili. Hopopna mak emkade upni-matromni mana nran e' pa nla' o'tani la' hopopanni-lili'irnu korni totpena e' ed mak khakra mutwualli re ya'anni-yemannu la'a lelera-melmela. \v 46 Hota hopopan mak kdenrer lia kniarni de hota nlernan unut lawna, yoma matromni nawal pia nmai die nlernan entepartarlia tulla-kniari. \v 47 Mpiesiayo, hota upni-matromni de npesiaya riy de pede nran e' pa nwal lia mak klina-kmata la e re'eni-tniarnu honona. \v 48 Mere hopopan mak kyata-khala de hota nwarora la ralamni hota upni-matromni mahneka nanpena nawali. \v 49 Pede nliwra-nkaklia hopopan walli re, ne na'ana-nemun wut lia riy mak ktepartarlia kpehera-kma'wu. \v 50 Dewade upni-matromni de nawal pia nmai wia la'a lera-mel maka hopopan de naplin niohora. \v 51 Pa nhi'nande upni-matromni nukmua werwerta riy de ne nhokar doinia pa nre' wut lia riy mak ktot pa nhi'a plolli mere plollolli de riy yatyat ira (munafik). Hota honona re rpolpuol inni-rwakwak amni.” \c 25 \s1 Itwewiei-tnarnara Yesus maimiaini emeknekama hararara matlimlimni yatiakrerni \p \v 1 “La'pa nte'ela Rimormiori A'na A maimia'yu de, de hota Orgahi-Orha'a yehwani la'a mutnu-rahanu maka Enodi plolli la ira pa emeka Ray, de emeknekama la'a yawalliohor di. De hota hararara termida maka ha rwalir tiar pua klernohor reria mak kmehlima, rla' pa rima-rima ra'al wa'danu pa rla' pa rwatroma a'na muanke'a mak kmehlim de. \v 2 Ne la'a harara termida re de riy wolima e rpodku ne riy wolim de ratu. \v 3 Harara matlimlima mak podku re rodia wa'danu genni mere edonna rodia wu'ru ya'itarni. \v 4 Mere harara matlimlimni mak katu re rodia wa'danu me rod wialia wu'ru ya'itarni. \v 5 La'pa a'na muanke'a maka kmehlim de nmai die mela nlawna, pa nreiniande hararar re rhoki-rtemna me ranina. \p \v 6 La'pa mela nletargara na'nama rira riarni-riarin nohora mak kmehlim de nmai wia. Riarin pa riwra: “Nmai wia, muanke'a mak kmehlima nmai wio! Mai pia twatrome!” \p \v 7 Harara re termida ema rhedga mata pa ra'itra wu'ru la wa'danu re. \v 8 Noma harara mak podku re rakot la mak katu re riwra: “Oi, mtiulan pa miwe'er nana a wa'du mamni ri, yoma a wa'du mamni ri wu'ranu nhi'pa nkeran wa.” \p \v 9 Mere harara mak katu re rakot la riwra: “El miy re, yan miwenna mere taken niana yoma hota mal tiy miy, mere hota he' nal mai ami? Mlia miwelia la'a riy mak ka'olu wu'ru.” \p \v 10 Noma mak kpodku re rla rawelia la' mak ka'olu. La'pa ralala' ma'ta de muanke'a mak kmehlim de nte'ewa pa hararar mak katu re ror wutga mak kmehlima re pa rler la rialam la mak kmehlim de genni pa rho'la rwenta pinta puohra. \p \v 11 Nhor nia'nama hararar podku re rmai wia pa rtet la nhiari riwra: “Tuna, tuna mhuar niana nhiari mai ami ee!” \p \v 12 Mere muanke'a muaka kmehlim de niwra: “Plollolli de, a'uplin niohor miy.”” \p \v 13 Noma Yesus Nwatia lirni la lira yawalliohor de Niwra: “La' hade pede yan mininmi mere mitiaktiaka, yoma miy edonna miat niohora lera-mel maka hota A maimia'yu de ntutu-nte'ewa.” \s1 Mial ralammi tetema pa mhima-mrie'a Uplerlawna pa emolannekama hopopna ra'ititar rer lia matromni re'eni-tniarnu \p \v 14 Yesus Nakot owa'ana Niwra: “Orgahi-Orha'a kniarni la'a mutnu-rahanu re maka Enodi plolli la pa emeka Ray, de hota emekwalima yawalliohor di wali. Yoma hota Rimormiori A'na A maimia'yu de emolmolan nekama hota a'na muanke'a ida niwra nla nhopal la olietleta pa hota nmai owa'ana. Edon nla nhopal ma'ta demade npolga hopopanni re na'nama nakot la re niwra: “Mitiak reria a re'u-tnia'ru ri honona me mi'ititar la.” \v 15 Noma nala re'eni-tniarnu re la'a hopopanni re de nlernohora rima-rima rurni-laini. La' riy idni de nala talenta wolima (kupna 170 kilu). Ne la riy wornu de nala talenta woru (kupna 68 kilu). Ne la riy wotellu de nala talenta ida (kupna 34 kilu). Nhor nioma nhopal wa. \v 16 Dewade mak klernana kupna talenta wolima de nleretniekla nla na'olu-nala'a wa pa na'unut nana ralamni re'eni woru. \v 17 Emkade wal lia mak klernana kupna talenta wor die pa nlernana unatnu ralamni re'eni wor wuali. \v 18 Mere mak klernana kupna talenta ida, nla' pa nah tiani na'nama nhuwria kupan maha maka upni-matromni nala re! \p \v 19 La'pa mahnek meman na'nama upa-matrom de nawali pia rakot nohora maha re. \v 20 Noma maka klernana talenta wolim de nmai pia nala kupna talenta termid la upni-matromni de. Noma nakot la matromni niwra: “Tuna, kupna talenta wolim maka omuala re de a'g e liernana untu talenta wolima pa erti.” \p \v 21 Noma matromni nakot la: “Samoga! O' di de hopopna mak katlina-kataili pa o samo'wu. Yoma la' kuku'uni di de apuesiay olek o wa. Hota mak inponni ho'mana a'g e puesiay wialia o'a. Mmuai wia rialma pa ta'an wutu-temun wutu pa tamuki-tahepru.” \p \v 22 Noma hopopan mak klernana kupna talenta wor die mana nler walia rialam pa nakot la matromni de niwra: “Tuna, kupna talenta woru mak omuala re de a'g e liernana owa'ana untu talenta woru pa erti!” \p \v 23 Noma tun die niwra: “Samoge! O' di de hopopna mak katlina-kataili pa o samo'wu. Yoma la' ha kuku' di mere apuesiay olekwa pa hota la ha lalawna mana a'g edonna umta'ata. Mmuai wia rialma pa ta'an wut lia handi pa tamuki-tahepru.” \p \v 24 Nhor nioma hopopan mak klernana kupan talenta id de nmai pia nakot la upni-matromni de niwra: “Tuna yan muwenna me. Agatga de riy o'ta tehra id o'a. Hota tuna nleretniekla netia ha wo'a maka tuna edonna ntamin nana, me tuna nwokwiok niekpa na'ana hawo'a-hawehra maka edonna mrieiki-mpuo'ora. \v 25 Pede a'umta'ata yanpa tuna nawenan mai a'u. Kupan maka tuna nala re de a lia gahia tani na'nama aghuwria pa orgahamu mumkek memna kupna talenta memeh'a maka omuala mai a' di, de edonna nayawo'a ne erti pa orgahamu mua'ala.” \p \v 26 Tun de nakot la: “Hoi riy inon wertu ne, riy yatyata id o'a me! O' e muat wualia de a'g edonna uwuli-utniamni mere agetlia ha wo'a?! Me a'g e rieiki-wuo'ora la'a gen miaka awokwiok niekpa arieik wa?! \v 27 La'a plollolli mana omkienia a kupnu rella noha luwuaunu wniatierun lawanni (bank) totpena amuai emkadi de orgah'u ga' nana kupan de nor wutga rehenu-lawanni (bunga).” \p \v 28 Noma nakot la hopopanni dom to'a niwra: “Oi, mua'ala kupna re la' e'a pa muala la riy maka gahani kupan talenta termida re. \v 29 Yoma he' mak khima-kre' a lia kalwiedwedni de ir er maka klernan owa'an pa ra'itar rer lia liawanni. Mere maka edon nhima-nre' a lia kalwiedwedni, de hota ha kuku' id etla limni ralamni ho'mana ra' momuou lia. \v 30 Ne hopopan maka edon kdenreri de ratra la'a melmelli-kalkalamni mak kden la pliorni, totpena nler la polpuol inni-wakwak amni.”” \s1 Watghudi la lera hohoni \p \v 31 “La'pa Rimormiori A'na A Muai owa'an de hota Agodi plo'lu-mneh'u. Ne hota A hopopna-lili'iru honona rlidan nohora-rtaur nohora A'u. Hota A'umtatn A lia liwange'nu-mtatange'nu, maka hitita-homomra. \v 32 Hota rimormiori honona mak kwatiawua hairi-hairi honona rawowioin la A ga'yu ralamni. Nhor nianpena Awuahakra rimormiori honona re la'a nhiakra woru, de hota emeknekama makhuri-kwa'ana ral to'a duma wokni la'a pipi wokni. \v 33 Hota mak klernohora Uplerlawna ralma-riorni de Akenia la walli malganna ne mak edon klernohora re de Akenia la malwiru. \p \v 34 Nhor nia'nama Agodi plolli emeka Ray pa A'ukot la mak kden la A wa'lu malganna pa giwra: “Hononmi mmiai, yoma A A'mu Nara'a-napalga miy. Mai pia mliola rialam la'a Uplerlawna gen warwuarnu maka Ha Nwahi' targa tiy miy la'a ler maka Uplerlawna Na'ohi-na'ara nohkerna-rai miaran di. \v 35 Yoma la' lerni la A'uplara, de mimial pa A'una, me A tie'ru kerna de mial pa Agemnu. Me la' lerni A'uhulti-uhamra, de mhiaria nhiari mai A'u. \v 36 A'uniki-ulai mere miala naniair mai A'u. Alier la nnieni-nhiena, miy er mak kodi atiawi mai A'u. Alier la roma nhio'la ralamni de ma mtiomra-mniah'a pa mtiulan mai A'u.” \p \v 37 Noma riy mak kholi-kleta la plol wawna rakot ma A'u, riwra: “Matroma, mowenia mamkek nana Matro'mu Narehka-naplara pa amalla Matro'mu Na'ana-nemnu? \v 38 Ne mowenia itwatrom de, Matro'mu emeknekama mak kahulti-kahamra pa amreiniana Matro'mu la a rom mamni? Ne la' hanmeni la amlernana Matro'mu de Muniki-mulai piede amala naniair pa Omhu'ru la? \v 39 Me mowen pia amamkek nana Matro'mu temni nhi'a onde Mdiella roma nhio'la pede am tiy mtulan tiy O'a Matrome?” \p \v 40 Noma A'ukot la re: “Totpena miatga, la'a hya' ed maka ha mhi'a la A i'nu-na'ru mak kakleha weli ho'mana hade emekwalima mhi' oleka harella mai A'u.” \p \v 41 Noma hota A'ukot la mak kden la A wa'lu malwiru re giwra: “Ratar doin miy lia A wa'lu malwir di! Hota mlier la nhiorghala-wniaghala ralamni la ai mormiori mak kmormior pia nodi liarni maka ha rhi' targa la hegana amlawanni nor wutga hopopanni re, pa mior wutga la hande. \v 42 Yoma la' lerni la A'urehka-uplara de miy edonna mial pa a'una-gemnu. \v 43 La' lerni la A'uhulti-uhamra mana miy edonna mrieinian A lia miy likatmi. Uniki-ulai miana miy edonna mhierun nana A naniai'ru la A te'mu, me Adiella roma nhio'la me Alier la mehra-mau mana miy edonna mtiomra-mniah'a pa mtiulla-msiayn A'u.” \p \v 44 Noma mak kden la malwiru re rakot la riwra: “Matroma, mowenia amamkeka Omuplara me tiermu kerna pa ami edonna mal pa Mu'una-muemnu? Onde O' emolmolan neka mak kahulti-kahamra onde mak kaniki-kalai onde mak kamehra-kamau me maka kden la roma nhio'la ralamni pa ami edonna mtomra-mnah'a pa mtulla-msayn O'a?” \p \v 45 Noma A'ukot la giwra: “Totpena miatga, la'pa miy edonna mhima-mrie'a A i'nu-na'ru mak kakleh weli, de emekwalima miy edon mhima-mrie' olek A'u.” \p \v 46 Pede hota rala niukum lawna ra rukmua hare pa nodi liarni, mere la'pa riy mak kaplol la Uplerlawna yamkekni de hota rmormiori lia mormiori plalahwa pa nodi liarni.” \c 26 \s1 Wniarora-wnialai yatyata la Yesus \p \v 1 La'pa Yesus Nwatutga hare honona pa nhorwua noma Nakot la maka ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: \v 2 “Hyal miy re, miatg oleka wa tre' ma'ta lera woru na'nama lerlalawna Yahudi ntutu-nte'ewa, de Paska lerni (maka Yahudi re rhoratreria tuini-wedni la' ler maka ha rlergot la Mesir). Ne hota la' ler de Rimormiori A'na A' die, ral A' pua la'pa rwairia A lia auwlakra hananni.” \p \v 3 La' ler de imam-imam o'tani-matni ror wutga Yahudi in letni-am letni rawok la Kayafas likatni, la'a imam lawna Kayafas genni. \v 4 E rawok pa rna'ohma Yesus pa rtorna wunwunmua totpena rwenna. \v 5 Mere riwra: “Yan memmemna rhi'a la'a lera maka ha riwra ramuki-rahepur la re, yoma hota lima-rora kokokna-rariarni.” \s1 Rhuria wu'ru huwua mikmikri la Yesus la'a Betania \p \v 6 La'pa Yesus Nden la leta Betania, la'a Simon maka ululu de klernana nnienia ulityata genni. \v 7 Noma patke' ida nmai Yesus de, de nodia potla ida maka ha rhi' nana la watu-watu mak welli werta, de npenpuen lia wu'ru huwua mikmikri mak welli werwerta wali. La'pa Yesus Nana'an reri dewade pat de nwalia wu'ru della Yesus o'tani wawannu. \p \v 8 La'pa maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re ramkek nana hade dewade rawenna. Riwra: “Hya' ed mak krei piede nhuri-nwal dioinia wu'ru mak kalwel wierwerat dena?! \v 9 La'pa na'olga wu'ru de ho'mana nlernan kupna harahu pa welli de hota rala la riy maka kakleha-kaplara.” \p \v 10 Mere Yesus Natg oleka hya' maka irakota noma Nakot la re: “Hyal miy re, nihya'pa mikot emkade la patke' dina?! Hade nhi'a ha samomuou mai A'u. Miolin doin e' pa nhi' samomuou A lia dodo'ondi to'a \v 11 yoma A'g edon gor miy pia nodi liarni. Mere riy makakleha-kaplara re nhi'inde e ror wutga miy totpa mtiulan la' ira. \v 12 Ha nwalia wu'ru de pa na nwahi' A' pua rtamni A'u. \v 13 Mpiesiayo, la'pa rakot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni la noh di wawannu uhunu-ewatni, de irakot nohor walia patke' de hihi'ini-yapyapni totpa rira rhoratrereria e'a.” \s1 Yudas na'olu Yesus la kupna pi'ra terampwotelu tututu \p \v 14 Noma la' riy id la'a riy termida wehrani woru maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re de nwawa Yudas Iskariot nla imam re o'tani-matni pa \v 15 nod lir la re niwra: “Am miy re, hota hya' ed maka miala mai a'u totpena agala Yesus tiy miy?” Noma rpair nieka kupan pi'ra terampwotelu tututu pa rala la Yudas. \v 16 Noma Yudas nla nwahakhak talla emkameni pa ntorna Yesus totpena nala la Yahudi o'tani-matni re. \s1 Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re ra'an la Yahudi lerlalawanni \p \v 17 La'a lera yanullu la lerlalawna maka Yahudi re ha ra'ana roti mak kakleha tgo'a, noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rmai pia rakot la Yesus riwra: “Tuna, hota ampahi' targa ya'anlawna-yemunlawna itodi itsoratreria it tuini-wedni la' Mesir de la' hanmeni?” \f + \fr 26.17 \ft 26:17 Yahudi rhi'a lerlalawanni di pa rhoratreria ir tuini-wedni la'a Mesir. Ne la' lerlalawan di ira'an wali roti mak kakleha tgo'a.\f* \p \v 18 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Mlia' letlawna pa mikot la riy ida maka A'ukot targ oleka tiy miy, pa mikot la miwra: “Hyalia, it tungkurnu Niwra Ntu'tg olek la lerni pa hota Enmat wia. Pede Eniwra Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re rhi'a ya'anlawna-yemunlawna Paska la'a o rommu di.”” \v 19 Noma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re rhi'a hya' ed maka Yesus Nakota rella. Noma rla' pa rwahi'a-rwayod tiarga ya'ana-yemnia Paska. \p \v 20 La'pa nmel wa, noma Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a termida wehrani woru re ra'an wut lia mei wawannu. \v 21 La'pa rtepartarlia ya'ana dewade Yesus Nakot la re: “Mpiesiayo! Hota la' riy id tiy miy die hota eniwra na'olga A'u.” \p \v 22 La'pa ratlin nan hade de honona rmalui-rmaher doin la. Dewade rima-rima ratiana Yesus riwra: “Matroma, hota a'g edonno?” \p \v 23 Yesus Niwra: “Riy maka kor rewre'wa A' pua mto' wutga roti la'a lari niemun geni pa emeka tema raralamni nhi'inde rhi'a, de hota e' ed mak ka'olg A'u. \v 24 Plola, hota Rimormiori A'na A' die hota Amuati, emeknekama e rhorat targa la Puka ralamni. Mere hota la'pa he' ed mak ka'olga Rimormior A'na de, adoh! Riy de hota nler meman la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Samomuounu de edon ra'a'n nan walia e' la noh di wawannu.” \p \v 25 Noma Yudas mak kiwra na'olga Yesus nakot la Yesus niwra: “Tungkurga, a' niek de edonno?” \p Noma Yesus Nakot la: “Plollolli de o'a!” \p \v 26 La'pa rara'an reri noma Yesus Na'ala roti, na'nama Na'uli-nawedia Uplerlawna. Nhor nioma Nhawi-nhawia rot die na'nama Nhakre'era la maka ha Nwatutu-nwaye'a re na'nama Niwra: “Mia'ala pa mi'ina. Hadi de A ino'nu inhatti.” \p \v 27 Nhor nia'nama Na'ala lari maka rkeni anggur turnu na'nama Na'uli-nawedia Uplerlawna na'nama Nala maka ha Nwatutu-nwaye'a re, me Niwra: “Hononmi mnimit la (miemnu). \v 28 Yoma A ra'ru inhatti maka khi'a aplola Uplerlawna nnio' warwuarnu me rar maka ha rhuria pa Namou-nawitna riy liawanni. \v 29 Mpiesiaya, hota A'g edonna gemnu owa'ana anggur turnu pa la'pa nte'ela' lerni Agor miy pia temun wutga anggur tur warwuarnu la'a A A'mu genni maka Ntorna-nrautu emeka Ray.” \p \v 30 Nhorwua noma rwahniara nhiara ya'uli-yawedi id la Uplerlawna. Nhor diewade rla'awa la'a wo'ora Saitun. \s1 Yesus Nakot nohora hota Petrus nreher doinia E'a \p \v 31 Noma Yesus Nakot la maka ha Nwatutu-nwaye'a re Niwra: “Hota la' mel di nekpa miy hononmi miwlar dioinia A lia yoma la'a rira hihi'ini yatyatni mai A'u. Yoma Puka ralamni de e nakot nohora Uplerlawna lirni niwra: \q1 “Hota Awuenna makhuri-kwa'an de ne hota nhiuri-wnia'anni knunu-knera.” \f + \fr 26.31 \ft 26:31 Sakaria 13:7\f* \p \v 32 Mere la'pa ramori-ralewna A'g owa'ana de hota A'g e ula' ul miy lia Galilea.” \p \v 33 Noma Petrus nakot la Yesus: “Pen neka mutu korni hota rawlar dioinia O la Tuna, mere a' di de akti id mana a'g edonna wuadur la O' onmu.” \p \v 34 “Mhuoratreria Petrusa. Plola la' mel di memna de hota hiwi lallu edonna nkukule' ma'ta de, hota omueh'a nekpa mrieher doin A lia' re'eni wotelu.” \p \v 35 Mere Petrus nakot la Yesus Niwra: “La'pa it rewre'wa tler la wniunu-wnienna ho'mana hota a'g edonna ga' pua rieher doinia O'a Am ee!” Ne maka ha Nwatutu-nwaye'a re honona mana lirni emekwalima Petrus lirni. \s1 Yesus Nsumbain la Getsemani \p \v 36 Nhor nioma Yesus Nora maka ha Nwatutu-nwaye'a re pa rla'awa geni ida mak kwawa Getsemani. La'pa rden la hande noma Enakot la ira: “Mpiei pia mimtatan la handi. Pena A lia siumbaini.” \v 37 Noma Nakot la Petrus nora Sebedeus a'nani rora, de Yakowsi nor Yohansi pa rmemeh'a ror rewre'wa E' pa rla'a. La' mel de Yesus ralamni Nmayo'a-nmataw dioin la. \v 38 Noma Nakot la mutwualli re Niwra: “A ralmu emeka nmolu-nhelma pa emeknekama hota Amuat mie! Mdien nek la handi pa mimatmat pa msiumbaini.” \p \v 39 Noma Yesus Nla oliet kuku'a la'a gen die na'nama Nler inonni pa Nwaltiora-nwaltieman la tani wawannu pa Nsumbain Niwra: “Am ee! Awuak pa Ompuayow de, Muhal doinia kropna-krieutu mak hota Atiutulu-lielew niana ri. Mere yana Mliernohor maka A ralmu ha nwaka mere plolli nek tiy O'owa Ama!” \p \v 40 Nhor nioma Yesus Nawal pia Nla Ntomar la mutwualli re wotelu, mere Nla' de wotelu e ranin hala. Noma Yesus Nakot la Petrus Niwra: “Eneknek to'ama jama id ho' pa taken niana mimatar nohor A'u?! \v 41 Mimatmat pa msiumbaini totpena yana hegana amlawanni nreh nian miy pia mlier la do'a-hala ralamni. Yoma plolli pa miy miwra mliernohor A ralma-rio'ru mere ta'en niana mhi' nana.” \p \v 42 Noma Yesus Nla Nsumbaini owa'ana pa Niwra: “Ame! La'pa Omiwra yawuhi-yawe'et di ntut nian A'u, de taken niana Awuaniklia-wuayotlia de, mere nden nek la O wa Ama.” \p \v 43 Noma Yesus Nawali owa'an pa Nla Ntomar la mutwualli re wotelu mere e rtepartar yanina yoma matni werat rehia. \v 44 Pede Yesus Nal targ owa'ana la re'eni wotellu pa lirni la Amni de emkade wali. \p \v 45 Nhor nioma Nawali owa'an pa Nmai pia Nakot la mutwualli re Niwra: “Minin ma'ta miy?! Mitlina! Nte'ela lerni wa pa Rimormiori A'na A' die ra'olga A lia riy maka khi' do'a-hala. \v 46 Mimata, mai pia tla' pa twatroma riy mak ka'olga A'u, nmai wia dee!” \s1 Rtorna Yesus \p \v 47 La'pa Yesus Ntepartar mua'ta la yaltieri, dewade Yudas maka nhi'inde kre'ela maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a la riy termida wehrani woru re, enmai wia, de nor wutga riy mutlialawna woka ida, de rodia wehla plalahwa, me aukakaklu. Imam o'tani-matni re me Yahudi in letni-am letni er mak khopan pa mutu rmai pia rtorna Yesus. \v 48 Me Yudas mana Nakot targ oleka la mutnu re hota hya' ed maka ha nhi'a, niwra: “Mitlina, tla' de, de la'pa hameni ed maka akinnia de E' inhatta pa mtiorna!” \v 49 Pa la'pa rte'ela gen die, dewade Yudas nod tiemna Yesus pa nakot la: “Kalwiedo tungkurge!” Dewade nkinnia Yesus. \p \v 50 Noma Yesus Nakot la: “Temana, pleta-plet pa omliernohora o ralma-riormu mak kariei pia ommuai handi!” \f + \fr 26.50 \ft 26:50 Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni de emkadilla: “Hyalia, hya' nrei pia ommuai lia handina?”\f* \p Dewade riy mutlialawna re rma rwarui Yesus pa rtorna. \v 51 Noma Yesus mutwualli ida nleh dioinia wehlani pa ndawar doinia riy ida tlinni. Riy de nhi' hopopna la imam-imam re o'ta lawanni. \p \v 52 Noma Yesus Nakot la mutwualli de Niwra: “Hoi! Mkieni owa'an wehlamu della paro'oni. Yoma riy meni mak kahe'iya wehla de hota wehla na'an owa'ana e'a. \v 53 Omuat niekame ta'en niana Agharia A li'ru la A A'mu totpena Nalewan nan A'u?! Hota Nleretniekla Na'enyatga hopopna (malaikat) mak ka'ara lidna termida wehrani woru rehenu totpa hopopanni-lili'irnu re rmai pa rtulan mai A'u. \v 54 Mere la'pa hota emkade, de hota emkameni la Puka lirni mak kakot nohora A matmia'tu mak emkadi, de hota ntutu-nte'ewa?” \p \v 55 Noma Yesus Nakot la riy mutlialawna re Niwra: “Hoi hya' nrei pia miodia wehla ara me kakaklu re ma mtiorn A'u?! Yanpa la' miy wniarormi de A' di de riy yatyata-halala id A'u?! Lera-ler de A'g e wuatutu-wuaye'ela Uplerlawna roma kreini mere miy edonna mtiorn A'u. \v 56 Mere ha rhi' emkade totpa naplol nohor la makwohorulu-ktatrulu lirni la' Puka ralamni.” Nhor nioma maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re honona rawlar dioin E' pa kni'ini-kniewarni. \s1 Rodia Yesus pa rla'a mak ktorna agama watghudni \p \v 57 Mak ktorna Yesus re rodia Yesus pa rla'a imam-imam o'ta lawanni Kayafas de. La' hande de makwatutu-kwaye'a agama ror wut nieka Yahudi in letni-am letni re rawok tar momuog olekwa. \v 58 Petrus de nlernohor reria Yesus, mere edon nwakriania. Noma Petrus nwakdie'da wal pia nodi liarni la riwta ralamni la'a imam lawna romni, pa nre' pa namtatan wutga la' riy mak katiak la' hande. Petrus ralma-riorni de nlernohora, totpena nat muemna hya' maka hota ha rhi' nana la Yesus. \p \v 59 Imama re o'tani-matni la'pa mak ktorna agama watghudni honona, rahak riy mak kaprir niohora ira totpa ralahar pa rwaghal Yesus totpena rlernan talan pa rukum penna E'a. \v 60 Riy harahu rmai pia rakot nohora hya' ed maka edon kaplola, mere o'ta-mata re edonna rlernana wniatikilgeni totpena rwaghala Yesus. \p Noma la hohoni dewade riy woru rler la gaini. \v 61 Na'nama riwra: “Hadi de ed mak kiwra E' ed mak karuri-kalai pia kweyata-kwaniawua Uplerlawna roma kreini de, me hota E rurni-laini etla pa Nariri owa'ana krei die la'a lera wotellu.” \p \v 62 Noma imam lawna naprir pia nakot la Yesus Niwra: “Hoi, hota O edonna Mukot hadom pa Mpuahla nana lira mak kwatiawua etnu-liolli rena? Lira re raplola me edonna?” \v 63 Mere Yesus edon Nakot hadomdoma. \p Noma imam lawna nhari owa'an lirni pa niwra: “Aliokar la Uplerlawna mak kden la Ilyamou-Watyatoha pa nodi liarni, totpa Mutlina. Mpuer tek nurmu la a yatia'nu dina! Hota O' di de Ray Makamori-Kalewna O'a maka Uplerlawna ha Nano'taru, de, Uplerlawna A'nani?” \p \v 64 Noma Yesus Nakot la: “Emeknekama o lirmu de. Mere miy hononmi mpiesiayo! Hota la' ler id de hota mimkek memna, Rimormiori A'na A'umtatan la Uplerlawna-Mempulwatnu mak kodi plolli walli malganna ne hota Amuai die Agodia kakma la'a lyanti tutulu.” \p \v 65 Dewade imam lawan de nawenan pa nlihira-nnaiya rain plalah wamueheni yoma nwarora de Yesus de rimormior tio' E'a, na'nama niwra: “Adoh! Riy di e nalernu-naha'a Uplerlawna kotni-nanni yoma Enakot Niwra Uplerlawna A'nani E'a. Yan itwei pia riy rakot nohora E halli. Miy hononmi e mitlin walia E lirni de e Napolu-naliella Uplerlawna toh?! \v 66 Pa emkameni la miy ralma-riormi. Mietlia wa.” \p Noma honona riarin pa riwra: “Ha Nhi' oleka do'a-hal la Uplerlawna! Niukamnu mak klol talanni de totpa rwunu-rwenna!” \p \v 67 Dewade krurui-kpirpir la Yesus gaini ralamni na'nama rdupla. Ne riy dom to'a rmai pia rpahara malwiru-malganna Yesus killi. \v 68 Rahe'i-ramal niohor E'a pa riwra: “Hoi Ray Makamori-Kalewna nek O'a maka Uplerlawna Nano'taru demade Mpuet tek la, he' ed mak kpahara O'a dena!” \s1 Petrus nreher doinia Yesus \p \v 69 Ne Petrus namtatan nek la'a riwta ralamni la'a imam lawna romni (totpa nat niohora hota rhi'a hya'a la Yesus). Dewade pat makhoi-ktani ida nmai pia nakot la Petrus niwra: “Nhi'inde omuor wutga riy mak kor Yesus riy Galilea de mila' wutu.” \p \v 70 Mere Petrus nreher la' honona re gaini ralamni niwra: “A'g e uplin niohora lirmu-tunmu de lie'erni.” \p \v 71 Noma Petrus nwatitin la hande pa nla'awa riwta nhiarni onni. Noma pat makhoi-ktani id to'a nlol hande pa namkeka dewade nakot la riy mak kden hande niwra: “Emekneka riy di dodo'ona e nor walia Yesus mak kwatiawua Nasaret de talla.” \p \v 72 Noma Petrus nreher owa'an pa nlokra-nhautu niwra: “Itmatromni Enamkek reri me a'g edonna gat niohora riy de halolola.” \p \v 73 Edon nalo'on wali ne riy mak kden hande rmai pia rakot la Petrus riwra: “O inhatti manoo! Yana mriehera, yoma ami e matlina o niareimu-wniahaurmu pede o'a di mak klernohora Yesus inhatti!” \p \v 74 Noma Petrus ntan limni la heyanan pa nlokra-nhautu niwra: “Uplerlawna Namkek reria me a'g edonna gat niohora riy de. Uplerlawna nhiakar lokarni mai a'u la'pa agat niohora riy de ha lolola.” \p Plinu-plinnianamde hiwi lallu nkukule'ewa \v 75 na'nam de Petrus nhioratni nko'i nana Yesus lirni de Niwra: “Hota la hiwi lallu edon nkukule' ma'ta de hota omrieher nan olek A lia re'eni wotel wua.” Noma Petrus nlergot la gen die na'nama nahedge'du la kniakru. \c 27 \s1 Rodia Yesus pa rla'awa la Pilatus \p \v 1 La'pa yawyawar ma'ta dewade imam-imam o'tani-matni honona rora Yahudi in letni-am letni rwahu'ru lira totpena retlia Yesus wnienanni. \v 2 Noma rwutga Yesus limni na'nama rodia la Pilatus, mak kla'a gubernur it la Yudea la horta-hairia Romawi. \s1 Yesus matmiatni \p \v 3 La'pa Yudas mak ka'olga Yesus de namkek de ir reti olek la Yesus niukamnu de hota rwenna, dewade Yudas ralamni nwaldioinia pa nmawal doinia la' Yesus. Noma Yudas npolan doin owa'ana kupan pi'ra terampwotelu rella imam re o'tani-matni rora riy Yahudi re in letni-am letni \v 4 pa nakot la re: “Aghi' oleka do'a-hal wa yoma a'u'olga Yesus mere hade edon nhala. Ne dodo'ondi de rukum penna.” \p Mere honona riwra: “Amaplin niohora oleka hade wa. O yat wuamuehemu to' hade.” \p \v 5 Noma Yudas nrinnia kupna rella krei ralamni na'nama nla' pa orgahi nla nwair wen inonni. \p \v 6 Imama re o'tani-matni ratopla kupna re pa riwra: “Kupna ri de, rara welli. Ne hota agama deullu-tatarni de niwra yana tal wutga la kupna krei.” \v 7 Noma honona rwayow pa rnairia kupna pi'ra re pa ra rawelia tan miaka riy mak kayapi kekna-rana, gahani de. Rawelia tan die pa rhi'a la do'ona-dakna tniamin matgenni. \v 8 La' hade pede la'awa dodo'ondi mana rweta tan die nanni de Rar Tani. \v 9 Ir hihi'ini-yapyapni de emekwalima la hya' maka, makwohorulu-ktatrulu Yermia lirni la Puka ralamni e niwra: “Ira' nan neka kupan pi'ra terampwotelu tututu pa ra raweli E'a. Riy Israel nekane rwayow nohora E welli de. \v 10 Ne kupan de irnairia pa ra rawel tiani maka riy mak kayapi kekna-rana gahani pa emeknekama Orgahi-Orha'a Nakota mai a'u.” \f + \fr 27.10 \ft 27:10 Yeremia 32:6-9; Sakaria 11:12-13\f* \s1 Pilatus ntorna watghudi la Yesus lirni-tunnu \p \v 11 La' pa Yesus Ntutrier lia Pilatus makla' gubernur la hande, gaini ralamni. Noma Pilatus natiana Yesus Niwra: “Plola O' di de ray Yahudi id O'a?” \p Noma Yesus Nwalolla Niwra: “Emek lir mak omukot de!” \p \v 12 Mere la'pa imama re o'tani-matni me Yahudi in letni-am letni re rwaghal E' la Pilatus gaini mere Yesus lir ta'a-waw ta'a. \v 13 Noma Pilatus nakot la niwra: “O e Mutlin nana irwaghal o'ola lira-tunu harahu me edonna?!” \v 14 Mere ir yaklakni emkade ho'mana, Yesus lir ta'a-waw ta' to'owa, pede gubernur Pilatus de nwer rer memna wawni. \s1 Retlia Yesus niukamnu de rwenna \p \v 15 La'a Yahudi lerlalawanni di maka ha rhoratreria tuini-wedni, de gubernur hairi Roma, Pilatus de, nhi'inde nolin doinia Yahudi id la'a roma nhio'la totpena nhi' ahepru Yahudi ralamni. Enolin doinia riy maka Yahudi mutlialawna re ha rwalir niana. \v 16 La' ler di, de riy maka Yahudi liawanni rwalir niana de Barabas. E' de mak kmalawna ray Romawi me Yahudi re rwetwet la e nanni. \v 17 Pede la'pa rirahu rawok taru, noma Pilatus natiana re niwra: “Hota mimpiayow de he' ed maka agolin doinia pa nawok temn owa'an tiy miy, Barabas, onde Yesus maka ha rweta la Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru?” \v 18 Pilatus natian emkare la rirahu re yoma Pilatus e nat niohora ina-ama leta re mniotni rala Yesus la e'a, yoma honona re ralamni ramehra la Yesus. \p \v 19 Mere la'pa Pilatus namtatan ma'ta la liwangeni nhiudi-pniara, de Pilatus patke'eni na'enyatga nnio' id la Pilatus de niwra: “Yan memmemna omrie'ela riy mak kwaghala riy di maka edonna khala. Yoma la' hade pede a'g e liernana mi'a-lo'a maka khi' amta'at a lia' orawi.” \p \v 20 Mere imama re o'tani-matni rora riy Yahudi in letni-am letni rtekal rer tio' la totpena rirahu rwaka Pilatus rolin doinia Barabas, ne rwahak pa rukum penna Yesus. \p \v 21 Noma Pilatus natian owa'ana re niwra: “La' ha rora ri de mimpiak hameni pa a'ulgota?” \p Noma honona rhaunu: “Barabas!” \p \v 22 “Hade emkade, aghi'a hya'a la Yesus maka ha rweta la Ray Makamori-Kalewna maka Uplerlawna Nano'taru dina?” \p Noma honona rhaunu pa riwra: “Mpuairia la auwlakra hananni!” \p \v 23 “Mere halli hya'a pede?” \p Noma honona re yeher to' pa rhaunu-rhaunu riwra: “Mpuairia la auwlakra hananni!” \p \v 24 La'awa hohoni de Pilatus nat muemna de taken niana e nhi' hadomdoma, onnila riy riwra rhi' kokokanni. Noma na'al gera pa nohma limni la rirahu re gaini ralamni (pa ntutga de, e' edon nre' wut pua nwaghala riy mak edon khal di), na'nama niwra: “Hota a'g edonna ukwara hihi'a-yapyapi matmiat di la' hadi wawannu. Miy yat wamuehemi to' hade.” \p \v 25 Noma riy honon re rhaun pa riwra: “Muolin doin nek la pena amor up mamni-a'na mamni mak kwara matmiatni de.” \p \v 26 Noma Pilatus nolin doinia Barabas la pa nala la ira, ne nhopan pa riy rliwra Yesus. Na'nama nala pa rla rwairia la auwlakra hananni. \s1 Makodi keki-rautu re rahe'i-ramalia Yesus \p \v 27 La' noma makodi keki-rautu la'a Pilatus genni-tienni rodia Yesus pa rler la gubernur Pilatus romni na'nama rpolg awoka makodi keki-rautu korni re lidna-lidan pa rma rpepan reria Yesus. \v 28 Rte'la la Yesus naniayarni pa ro'lu dioinia, ne rohoga emeka ray-ray naniayarni plalahwa mak ungu la Yesus. \v 29 Noma rhi'a wutu-lai ida de rnairia pu'na-kiarit ruri pa rkow nana la Yesus o'tani. Nhor nia'nama rkenia lie'ena id la limni walli malganna, na'nama rwaltiora-rwaltieman la gaini ralamni pa rahe'i-ramalia pa rakot la riwra: “Mmuormiori plalahwa Ray Yahu'du ne!” \v 30 Honona rakrui-rakpira na'nama ra'ala lie'en de pa ra rliwar reri o'tani. \v 31 La'pa rahe'i-ramalia na'nama ral doinia naniairia ungu della pa rohog owa'ana naniair wamueheni. Nhor nioma rodgiota pa rla rwairia la auwlakra. \s1 Rwairia Yesus la auwlakra hananni \p \v 32 Makodi keki-rautu re rodgiota Yesus pa rler la talan letgara de rwatrom nana riy ida nwatiawua Kirene, nwawa Simona. Noma ha rhopan pa riy de nakwara Yesus auwlakarni. \v 33 La' noma rte'ela gen miaka ha rweta la Golgota, nnia'eratni de: Riy Ruri-Kliaklu Genni. \v 34 La' hande noma rala atiaw mak kmermeru id mak rawniah'a la anggur turnu pa rala Yesus Nemnia totpena mehrani nmolu. Mere la'pa Yesus Ndihmia anggur tur die, noma Nahmena Nemnia. \v 35 Nhor nia'nama rwairia Yesus la auwlakra hananni. Na'nama rdurmu-rhakra Yesus naniayarni de rnairia patui (undi). \v 36 Nhor nia'nama ramtatna pa ratiak reria la hande. \v 37 La Yesus o'tani wawannu de rhorat targa la auganna ida, de rakot nohora hya' maka Yahudi o'tani-matni re rto'on reri E halli pa rhorat de riwra: “Hadi de Yesus, Yahudi Rayni inhatti.” \v 38 La' hande wali pia e rken wialia riy wor lia auwlakra yoma rrora rpera-rdaitia deulu-tatra hairi Roma. Rkenia id la Yesus walli malganna ne id la'a Yesus walli malwiru, ne Yesus Nden la letgara. \v 39 Mak klola hande rdik o'tani la me rwohora-rtatra me rahe'i-ramal lia Yesus. \v 40 Rakot la Yesus riwra: “Oi! O ed mak kiwra kwaye'er doinia Uplerlawna roma kreini nampena Omuriria owa'ana la' lera wotellu. La' pa plola pa Uplerlawna A'nani O'a de Muerun la auwlakar de hananni, ne Mulewna inonmu.” \p \v 41 Emkade walia imama re o'tani-matni rora makwatutu-kwaye'a agama me riy Yahudi re in letni-am letni rapolu-raliella Yesus \v 42 riwra: “E' de Namori-nalewna riy meheni, mere inon wamueheni de takeni Nalewan nana. La'pa ray Israel id E'a de tamkek teka hota Nerun la auwlakar de hananni totpena tpesiaya. \v 43 Enpesiaya Uplerlawna me Niwra E' de Uplerlawna A'nani E'a. Ne mai pia tamkek teka hota Uplerlawna Namori-nalewna E' me edonna?” \v 44 Riy maroro'a re la auwlakra re ho'mana rapolu-ralielan walia Yesus la auwlakra hananni. \s1 Yesus Nwaran doinia aranni \p \v 45 La lera nwawuau ro'onni (jam termida wehrani woru) mere la'a noh de tetema nekpa mel'uta-maliena nodia pa lera nher miemna (jam wotellu). \v 46 La'pa edon nhal de jama wotelu, dewade Yesus Nhaun pa Niwra: “Eli, eli lama sabaktani?” Ha nnia'eratni de niwra: “Uplerlawnu ne, Uplerlawnu ne nihya'pa Omuolin limmu-mpue'er rormu mai A'u?” \p \v 47 Riy wo'ir mak erla hande e ratlin nana Yesus lirni, na'nama riwra Yesus e Npolga Elia. \p \v 48 Noma ir mutwualli ida plet pa nawlar pia nla na'ala kuliai, na'nama nto'a la anggur turnu mak milmilu na'nama nkenia la au tutnu pa ntania la Yesus nurnu totpena Nemnia. \v 49 Mere mak kden hande korni riwra: “Twei pleini. Yanpa Elia nma ntulan la E'a?” \p \v 50 Nhor nioma Yesus Nhaunu owa'an dewade Nwaran doinia aranni. \f + \fr 27.50 \ft 27:50 Yesus ralamni naplele'er pa Nmati.\f* \p \v 51 La mtatande nekpa kok lawna maka ra rahew tiarga liolgeni la'a gen mak kmou-kwitna la Uplerlawna roma kreini ralamni totpa riy edon rler la rialam de, ema rlihirwah'a la' woru la' heyanna pa ntut mueman la yawa. Ne noha nruru me watu lialawna mana poka-pah'a. \v 52 Hoi-kietra ratpopoini ne Uplerlawna mutnu-rahanu harahu mak kmati olekwa re, de rmori owa'ana. \v 53 Rlergot la hoi-kietarni. Ne la' ler maka Yesus Nmori owa'an la matmiatni de ralamni, de mak kmori owa'ana re rodi liarni la'a Yerusalem, de Uplerlawna letni de. Ne la' hande mana rirahu ramkek ir wali. \p \v 54 La' ler de mak khi' o'tani la lidna makodi keki-rautu rahu ida me mak katiak reria Yesus la hande honona rdiwra-rda'ala yoma noha nruru die nor wut nieka hare honona mak ha ramkek nana re. Noma idma nakot la ida: “Hadi plola! E' de de, Uplerlawna A'nani E'a.” \p \v 55 La' hande de patke' rahu e ror wal pia rden nek la oliet pa e ramkek reria. Ir de ed maka klernohor reria Yesus la' ler maka Nwatiawua Galilea pa Nmai totpena ramkek la ya'anni-yemannu, rpo'a-rpahi'a Yesus hyonni-hyanni. \v 56 La' ir mutnu de, Maria Magdalena, me Maria, de Yakowsi me Yusup inni, ror wut wualia Sebedeus hawni, de Yakowsi me Yohansi inni, e rtutrieri. \s1 Rtamnia Yesus \p \v 57 La' lera ntuini de riy mak ktaru ida mak kwatiawua Arimatea nmai lia Pilatus. Nanni de Yusup. E' mana nhi'inde nlernohor reria Yesus. \v 58 Nmai pia nla nwak la Pilatus totpena na'ala Yesus inonni mak kmati olek de. Noma Pilatus nhopan pa rla rala Yesus inonni della. \v 59 Noma Yusup nla na'ala Yesus inonni na'nama nala kok lawna warwuaru mak kamnurnuhru pa na ntomna. \v 60 Na'nama nle'er targa la'a liena maka na'nama Yusup ha nawte'ta nande totpa hota nmeh'a nnairia. Mere hoi-kietar de edonna rnairi et mia'ta la'a mati doma. Nhor nia'nama nwaklol tiarga wat liawna id pa na nherit targa lien de nhiarni pa nhor nioma nla'awa. \f + \fr 27.60 \ft 27:60 Makden Yahudi re hoini-kietarni to'am la mak it gahani de, yoma edonna rtamnia inon mak kmat die la' tani, mere rawte'ta hu'ula onde liena la watu pa rle'er targa inon mak kmat die la' hande.\f* \v 61 Maria Magdalena nora Maria id wal pia ramtatan la oliet kuku'a la hande pa ramkek rer lia lien de. \s1 Parisi rwak pa ratiak toto' memna Yesus inonni la liena ralamni \p \v 62 La'pa repra wa, de Sabat lerni noma imama re o'tani-matni me riy Parisi re, rla' rewre'wa pa rla'a Pilatus de. \v 63 Noma rakot la Pilatus riwra: “Tuna, ami e mhoratreri mia'ta la'a Yesus makalahar de Nmormiori mia'ta, de Nalahar pa Niwra la'pa lera wotellu de hota Enmori owa'ana. \v 64 La' hade pede ampak pa tuna nala mak katiaka re de ratiak toto' memna la'a lien de pa la'pa lera wotellu nlardoinla. Yanhi'pa la'awa lera wotellu noma maka ha Nwatutu-nwaye'a re rkamna'a mak kmat die inonni, totpena riwra Enmori olekwa. Ne hota putra-palka hohoni di de narehi owa'an la mulaliaini la' Eniwra E' de Ray maka Uplerlawna Nano'taru inhatta.” \p \v 65 Noma Pilatus nakot la re: “Miodia makodi keki-rautu mak katiaka. Hononmi la mitiak apitga.” \v 66 Pede rla'awa la'a lien de wa pa rahro'pa targa\f + \fr 27.66 \ft Rkenia hadoma la lieni nhiarni walli tio'ora totpena riy ta'enniana rho'la me la'pa rho'la mana rira rat niohora memna\f* lien de nhiarni me yatiaka npitu-nkor la totpena yana riy rma ra'ala mak kmat die inonni la'a lien de. \c 28 \s1 Yesus Nmor wia \p \v 1 La'pa Sabat lerni lardoin wa dewade yawyawar ma'ta la krei lerni, la'pa lera matni npah'a, de Maria Magdalena nora riy id wali mak kwawa Maria, rla' pa ramkek la lien de. \p \v 2 Dewade plinu-plinnianama noha nruru (upkarururu) mak karur miemna. Yoma Orgahi-Orha'a hopopanni ida nwatiawua Ilyamou-Watyatoha pa nernu. Nmai pia nwaklolia wat muaka ra rherit targa liena nhiarni de na'nama namtatn apitga la wat die wawannu. \v 3 Hopopan de gaini de emeknekama tlena, me naniayarni lelera. \v 4 Ne makodi keki-rautu mak katiak reria lien de rdiwra-rda'al nohora yamta'atni pa nhi'nande rtuini pa emekto'a riwra rmati. \p \v 5 Noma Uplerlawna hopopanni de nakot la patke'a re niwra: “Yan mimta'ata. A'g e gatga de miy mia mihaka Yesus maka ha rwairia me inonni nmat lia auwlakra hananni. \v 6 Hade edonna Nden olek la handi wa. Ha Nmori olekwa emeka E lirni maka Ha Nakot oleka tiy miy lia ler ululu. In miy re, mai pia mimkek tek la gen miaka ha retar targa Yesus inonni de. Mimkeka, Ha inonni edon nden olek la wa. \v 7 Pede pena mlia' meman wa la pa mlia mikot nohora la E mutwualli maka nhi'inde ha Nwatutu-nwaye'a re, miwra: “Yesus Nmori olekwa. Ne hota Enala'ul miy lia Galilea totpena miora mpiatrom la hande.” Hya'a ed maka a'ukota ri, de E nnio'oni tiy miy.” \p \v 8 Pleta-plet pa patke'a re rto'or la hoi die pa rawal wia. Ramta'at wenna mere la' ralamni re rahepuepru memna pa rawlar pia rla pa rakot nohora harella' riy maka Yesus Nwatutu-nwaye' oleka re. \v 9 Er ma'ta la talan ralma de plinu-plinnianama Yesus Nhar gaini la patke'a re pa Niwra: “Kalwieda nar miy re!” Noma rmai pia rwakriania Yesus pa rwaltiora na'nama rkolla lakni pa ruh' idma-rrama lia'ar la. \v 10 Noma Yesus Nakot la re Niwra: “Yan mimta'ata. Mlia pa mikot la A a'mu-hya'lu pa rla'awa la Galilea totpena twatrom la hande pa ramkek A'u.” \s1 Mak katiaka liena rma rod kiota \p \v 11 La'pa patke'a re ralala' rer mia'ta dewade mak katiaka re doma rla rod kiot la leta la imama re o'tani-matni la'a hya'a maka ha ramkek oleka re. \v 12 Noma imam o'tani re rora riy Yahudi re in letni-am letni rna'ohma pa rala kupna riwnu-riwnu la mak katiak reria lien de. \v 13 Ne rano'a re riwra: “Pen mikota miwra: “Maklernohor reri Yesus re rma rwuri-rgalma melmel nana Yesus inonni, yoma amanin hal ami.” \v 14 Ne la'pa gubernur Pilatus natlin nan de pena am ma'ursia pa yana gubernur de nukum miy.” \v 15 Noma mak katiak reria liena re, ra'al kupna-kai re wa ne rhi' emeka hya' ed maka o'ta-mata rakot la ira. Rla' rakot nohora riwra: “Maklernohora Yesusa rma rwuri-rgalum nana Yesus inonni.” Ne lir de ed maka Yahudi rodi pa nwewar la noha uhunu-ewatni pa nma nte'ela ler di. \s1 Yesus Nharia inonni la mak ha Nwatutu-nwaye'a re \p \v 16 Maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a termida wehrani ida re rla'awa la' wo'ora mak kden la Galilea pa emek la'a hya' ed maka Yesus Nano'taru re. \v 17 La'pa rwatroma Yesus la hande, noma rru'u-rtowar pa ruh' idma-rrama lia'ar la Yesus. Mere la ir de dom mana emeknekama edonna rpesiaya. \v 18 Noma Yesus Nwakriania na'nama Nakot la re Niwra: “Plola-mneha la'a Ilyamou-Watyatoha nora nohkerna de ral oleka mai A wua. \v 19 La' hade pede mlia'awa pa miodkiota-mialde'et nohor A lia noheri woru-lyanit nayanni totpena riy mak kwatiawua noha-rai honona hota rpesiaya me rlernohor reri A'u. Mhiarania re de mpiet la Ama, A'na me Uplerlawna Nhiw Lululli nanni totpena riy ratga de ha rre' olek la A mu'tu-rah'u. \v 20 Mpiatutu-mpiaye'a re pa rlernohor hya' to'a maka A'ukot targa tiy miy. Ne mhioratreria, hota A'g edonna golin miy lia la'pa nodia la noha hohoni.” \p