\id 2CO \h 2 Korintus \toc1 2 Korintus \toc2 2 Korintus \toc3 2 Korintus \mt1 2 Korintus \ip Leta Korintus de letlalawna id la Akhaya yapatni. Paulus de mak kala' ul lia hande pa nakot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni (Kis 18:1-17). La'pa Paulus nwaran la Korintus de tungkuru-tungkuru mak edon kaplola re rla'a Korintus. Iriwra Paulus de edon rrekan wut lia riy maka Yesus Nhopan pa rodia Uplerlawna lirni pede yana riy ratlin la Paulus lirni. La'pa Paulus natlin nana hya' maka irakot de, de na'enyatga horta id la makpesiay lia Korintus noma Titus nodia horat de. La' horat de ralamni Paulus nawenan la riy mak kwayotli e'a emeka makodi Uplerlawna lirni-tunnu, me nhopan pa makden Korintus rukmua riy id mak khi' do'a-kyap hiala mak khi' akdieha-aktiahl lia' hande (2Kor 2:3, 5-11; 7:8-13). \ip La'pa Titus nawali owa'an la Paulus la'a Makedonia, de nakot la Paulus niwra makden Korintus rlernohor oleka Paulus lirni pede rukmua oleka riy mak khi' do'a-kyap hiala mak khi' akdieha-aktiahli de. Ne Titus niwra makden Korintus harahu rhoitio'or doin oleka ir yehwani ululu maka rwayotlia Paulus, ne riwra ramkek memn owa'an Paulus. Mere makden Korintus dom de o'ta tehra ma'ta pa rahmena rhu'ru-rhelam la' Paulus emeka riy makodia Uplerlawna lirni-tunnu. La'pa Paulus natlin nana Titus lirni de na'enyatga owa'ana horta id owa'ana maka nhi'inde rweta la Korintus horatni wornu di. \is1 La' puk di de e rakot nohor emkadille: \io2 1. Paulus nora makpesiay la'a Korintus (Onni (Pasal) 1-7) \io3 Paulus nwak kalwieda (1:1-2) \io3 Uplerlawna Nhi' aruri makpesiay la'a kropna-krieutu ralamni (1:3-11) \io3 Paulus nakot nohora hya' nrei piede nherun doin wniarorni mak eniwra nla'a Korintus (1:12-2:13) \io3 Paulus nakot nohora kniarni mak enodia Uplerlawna Kot Kalwiedni-Paitiotni (2:14-6:13) \io3 Paulus nwak la makden Korintus pa ror e'a rkalwied owa'ana ne yana rlernohor owa'ana tungkuru-tungkuru mak edon kaplola re lirni (6:14-7:1) \io3 Paulus nakot nohora e ralam heparnu onnila makden Korintus riwra ror e' pa rkalwied owa'ana (7:2-16) \io2 2. Paulus nakot nohora rwaro'ona kupna pa rala la mak kakleha-kaplara la Yudea (Onni 8-9) \io2 3. Paulus naheri-nahelta inonni la'a tungkuru-tungkuru mak edon kaplola (10:1-13:10) \io3 Paulus nawenan la' riy mak kiwra edon rrekan wut e la' riy makodia Uplerlawna lirni (Onni 10) \io3 Paulus nwagahniorta makpesiay la Korintus totpa yana rlernohora tungkuru mak edon kaplola re (11:1-15) \io3 Paulus nakot nohora kniarni me tututu-wawuau, kropna-krieutu la'pa hya' maka e matni ri'ini npah' nana (11:16-12:13) \io3 Paulus ralamni worworga onnila makden Korintus re (12:14-21) \io3 Nnio'a-niatu la hohoni me wniak kalwieda (13:1-14) \c 1 \s1 Paulus nwak kalwieda \p \v 1 Ina-nara ama-hyali makpesiay, makden la letlawna Korintus la'pa Uplerlawna mutnu-rahanu honona makden la Akhaya liewnu. \p Paulus, maka Kristus Yesus Ntut niana pa agodia Uplerlawna lirni-tunnu onnila Uplerlawna ralma-rior wamueheni, a'g inhatti. Agora it hyalli Timotius ma'enyatga horat di tiy miy. \p \v 2 Ampak de Uplerlawna, it Amlawanni de Nora Itmatromlawanni Yesus Kristus pena ed mak kala ra'ani-pallu me kalwiedni-paitiotni nanaloi-nanatar nan miy. \s1 Uplerlawna ed mak kdenrerlia (setia) pa Nhi' aruri makpesiay ita \p \v 3 Ya'uli-yawedi nden rer tiy O'a Uplerlawna-Mempulwatnu, de Itmatromni Yesus Kristus Amni mak Yesus wal pia Nkola tieru-nawur nehla de. Ina-nara, mai pia ta'uli-tawed E'a. E' de it Amlawanni mak ktut reria ralam kalwiedni mai ita. La'a hya'-hya' to'a de Enala ralam yahepru me ruri-lai. \v 4 E' ed mak khi' aruri ami la'a hya'a-hya' maka khi' akropna-krieutu la'a a mormior miamni, totpena ruri-lai maka amlernan la Uplerlawna mana, amal walia ma maruri-malai riy maka kler la kropna-krieutu la hya' to'owa. \v 5 Yoma kropna-krieutu la'pa nniahora-nniala'a maka Yesus Kristus Nlernana, de am miana mlernan memn olek wal lia wa. Ne la'pa amler la lului-nurnuhru la'a kropna-krieutu nniahora-nniala'a de, hota Yesus Kristus de mana Naruri-nalai nan meman ami. \v 6 Ne la'pa amlernana kropna-krieutu, de hade ed mak karuri-ka'orat nan miy, me nod miy totpena mlier la mormiori-lewlewna. Me la'pa amlernana ruri-lai, ha yala'ani de totpena miy miana mliernan walia ruri-lai mai ami pede hota miatu mitahan rer nieka kropna-krieutu nniahora-nniala'a emeknekama mak amlernan walia re. \v 7 Pede ampesiay mieman de hota miy miana miatu mitahan ralam mawalmi. Amparor emkade yoma amatga de emekwalima mlier olek la riwtu-hora emekto'ama amlernan olek walia de, de hota emkade wal pia la'a Uplerlawna Nariei piede miy mana miruri-mi'orta emekwalima amlernan walia. \p \v 8 Ina-nara ama-hyali, totpena miat niohor walia yakropna-yakrieutu mamni la Asia yapatni. Kropna-krieutu mak amlernan de ha werat rehi la' a wawain mamni pa a ta'eni mtahan nana, pa nhi'nande amatniekame hota ammati. \v 9 Meman nek la a wniaror mamni de emolmolla rukum pen olek am pia. Mere la' hade totpena yana ampar rer lia a ruri-lai wamueh mamni mere totpena amha'ar rer lia a aran mamni la Uplerlawna mak kodi plolli pa Namori riy mak kmati. \v 10 La hohoni de E' ed mak kalewn olek am lia yatyatni-halalli mak kodia la matmiati-molmuolu ralamni. Me E' ed mak amha'ara a aran mamni la, pa hota Enamori-nalewn owa'an am lia hare honona. \v 11 Ne hota miy miana msiumbain rer lia ami. Mhi' emkade hota riy rahu ra'uli-rawedia Uplerlawna onnila Uplerlawna Natlin la miy sniumbain rariahu miy re pa Entutga ralam kalwiedni pa Nhima-nre' ami. \s1 Hya' nrei pia Paulus nherun doinia wniarorni mak eniwra nla' Korintus \p \v 12 Ina-nara ama-hyali, a ralam mamni nahepru yoma amparora de, a wniehwa-liakat mamni la it rimormior wialli de, amden rer lia plol wawna. Yoma amodia ihru ploi-ralma ple'era la'a rira, emeka hya' mak kla' nana Uplerlawna ralamni. Ampehwa-mlakat de ami edonna mnairia rimormior kirkirni-ralma-riorni mere Uplerlawna tultulanni-rere'eni mai ami. Mere agat niohora de a wniehwa-liakat mamni la' miy die nareh mieman la maka mhi'a la riy korni. \v 13-14 Mimkek nek la a horat mamni re tiy miy. Hare honona mak amkenia la horta pa mala tiy miy, de amal to'a hya' maka hota plet pa mpiaikia pa mnia'erit nana. Meman neka hota la dodo'ondi de miy edonna mnia'erit nan plollol ma't am lia hihi'a-yapyap miamni. Mere awuak de totpena la' ler maka hota kmai mnia'erit nan a plollol mamni. De a ralma-rio'ru totpa hota la'pa ntutu la lerni pa Orgahi-Orha'a Yesus Nmai pia Nodia watghudi lokarni, de miy ralammi nahepuepru la' a reriei miamni, pa emekwalima la' ler de a ralam mamni nahepuepur la miy rerieimi. \p \v 15 Yoma la' apuesiaya de hota miy ralammi nahepuepur nohora ami pede la' ler delloo, a'ukot targa de amua tiomra-niah'a tiy miy. Awuarora de hota a mua tiomra-niah' ul miy nanpena alia' gen dioma nanpena a'uwali owa'ana totpena mliernana himima-rere'a re'eni woru la a maimia'yu. \v 16 De agiwra liol pa atiomar tiy miy, la' ler mak agiwra lia'a Makedonia me nhor diewade aliol owa'an miy die. Ne hota la' hade pa mtiulan wali a' pua agodi lia'ru la Yudea. \v 17 Meman neka la a wniaro'ru la' ler de emkade, mere rwaldioinia de a'g edon tiy tiomar tiy miy pia emeka ukot targ oleka. Pede yanpa hota mpiarora de a'g e gherun doinia a wniaro'ru, de ha nnia'eratni de a wniaro'ru de edon namtemna yoma aliernohora rimormiori nohkeran di hi'ini, pede mikota a'ulahar miy. \p \v 18 Mere emeknekama hota hya' ed mak Uplerlawna Nakot targa de hota Enhi' nana, de emkade walia hya' maka amakot targa tiy miy die, ami edon malahar miy. \v 19 Ina-nara, hota mpiesiay a li'ru ri yoma Uplerlawna A'nani, de Yesus Kristus, a'g ed mak ukot nohora tiy miy, agor Silas me Timotius. Yesus Kristus de plol toto' pa Enhi' nana hya'a-hya' to'owa maka Enakot taru. Edon Nakota nhor diemade edon Nhi'a. \v 20 Yoma Uplerlawna nnio'oni honona re, hota plola pa Uplerlawna Nhi' nana, onnila Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni la it rerieini. La' hade pede la' Yesus Kristus de pede twet la “plola” (amin) yoma plola pa hya' ed maka Uplerlawna Nakot targa hota Enhi' nana. Ne la'pa itwayow nohora Yesus plolli de ed mak kodia ya'uli-yawedi la Uplerlawna. \v 21 Ne Uplerlawna ed mak kmeh'a khi' ami me la' walia miy pia ittutrier tiertehra pa tora Yesus Kristus tla' ihru ida-ralm ida. E' wal pia ed mak kwalir nian it pa tler wut lia E'a. \v 22 Ne Uplerlawna Ntutga de E gahani ita yoma Enala Nhiwni pa Ndella it ihranu ralamni. Enala Nhiwni de totpa tat niohora hare honona maka Nakot targa hota Nal momuoga. \p \v 23 Ina-nara, Uplerlawna ed maka ktutrier niohor (saksi) a'u. E' ed mak kat niohora a ih'ru-ralmu ha nakotkota. Plollol memna de la ler de a'g edonna tiy Korintus de yoma la'a a'uhmena ghi' miy ralammi pa rmayo'a la'a a'uwenna tiy miy onnila miy do'omi-halmi. \v 24 A'g e ukot emkadi ralul pia a'g emolmolan nekama mak kodi plolli la miy pesiaymi. Mere agiwra tiutga a ino'nu emeka riy mak kiwra ktulan miy totpena ralammi nahepru la'a miy pesiaymi de, yoma miy e mtiutrier tiertehra olek la miy pesiaymi. \c 2 \p \v 1 La' hade pede la' ler delloo, ageti olek la a yala'u de hota a'g edonna mua liol owa'ana re'eni wornu la' miy die. Yanhi'pa alia' hande hota agodi owa'an miy lia lului-nurnuhru yoma la' ler de miy e mhi' reria do'a-hala. \v 2 Yoma hota la'pa aghi' miy pia milui-minuhru, de hota he' owa'an pa mak kod a lia muki-hepru? Enekneka miy maka aghi' olek ralammi pa lului-nurnuhru re. \v 3 Pede a'g edon lia'a mere rwaldioinia de a'u'enyatg horta id tiy miy pa awuagahniorat miy lia hare honona. Totpa hota la'pa a mua tiomar owa'an tiy miy die, miy edon miod owa'an a lia lului-nurnuhru onnila miy wniehwami-liakatmi re. Yoma plollolli de miy er mak kod a lia ralma hepru. Ne apuesiaya de, la'pa a ralmu nahepur de hota miy hononmi wal pia mrie'ela yahepru. \v 4 Mere aghorta horat de tiy miy de a ralmu nmayo' doin, ne uhedge'du la kniakru. A'u'enyatu horat de a'g edonna wuahaka totpena mlier la ralam mawla, mere aghi' emkade totpena miy e miat niohora a ih'ru-ralmu di de enden rer tiy miy. \s1 Ral doinia kwara la mak khi' do'a-kyap hiala yoma nhoitio'or doin olek la do'oni-halli \p \v 5-6 Ina-nara ama-hyali, agiwra ukot nohor owa'an la riy mak khi' do'a-kyap hiala de mak a'ukot nohor oleka tiy miy lia'a horta ralamni. Agat niohora la riy harahu tiy miy die mtiutg hal olek e'a pa miukmua. Hade ntut tiar lia hadewa. Riy de nodi a lia lui-nuhru yoma hihi'ini-yapyapni ululu de, mere miy die er maka riy de nodi miemna la lui-nuhru yoma hihi'ini-yapyapni ululu de. Onde enodia riy dom la tiy miy die la lui-nuhru. A'ukot emkade yoma a'uhmena u'itra-ulawan la e hihi'ini mak edon kaplola mak e nhi' nan de. \v 7 Mere miy e mhi'a-myapi oleka mak kaplola pa miukmua oleka riy de, la' hade pede la' dodo'ondi meman pa awuak pa mhioratdoinia e do'oni-halli, me mial lir la pa her walia ralamni nmawla. Yanpa edon emkade hota ralam mawla narieiniande pesiayni nmadwuri. \v 8 La' hade pede ina-nara, awuak de mtiutg owa'ana ralam kalwiedmi la e'a totpena nat niohora de, plola la miy msiayni e'a. \v 9 Ne hade edon nmeh'a mere ina-nara la' ler delloo, agala horat mak ukot nohora hare honona de tiy miy die, de a'g e giwra tia'u wali miy, de hota miy mial toto' ralammi pa mliernohora hya' maka a'ukota tiy miy re me edonna? \v 10 Ne miy e mliernohor oleka a li'ru pa miukmua riy de pede la dodo'ondi de, awuak pa mhioratdoinia riy mak khi' do'a-hal tiy miy die do'oni-halli. Ne hota la'pa miy e mhi' emkade, de a' muana ghoratdoin walia riy de do'oni-halli. Meman neka la e nhi' do'oni-halli de mai a'u de edon nwerta. Mere emkade ho'mana hota a' muana ghoratdoinia e do'oni-halli la'a Yesus Kristus gaini ralamni. Ne aghi' emkade la'a miy rerieimi. \v 11 Aghi' emkade totpena hegana amlawanni yana nnairia it ralamni mak kahmena nhoratdoin riy do'oni-halli pa nlernana talan pa npudi-nakla ita. It tat niohora oleka hegana amlawanni ralma-riorni mak emkade. \s1 Paulus ralamni wolwo'la la'a Troas yoma edon nlernan ma'ta kota-de'eta mak Titus nodia nwatiawua Korintus \p \v 12 La lera alia'awa la Troas, de totpena a'ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota la'a Yesus Kristus, Orgahi-Orha'a Nal oleka talan mai a' pua akari lia hande. \v 13 Mere emkade ho'mana a ralmu edon namtemna, yoma a'g edonna gora it hyalli Titus mpatrom la hande. La' hade pede awuak tar lia makden hande pa alia'awa la Makedonia. \s1 Uplerlawna ed mak ktutga Paulus pa nakot nohora E lirni-tunnu \p \v 14 Mere emkade ho'mana a'u'uli-uwedi Uplerlawna-Mempulwatnu yoma a arwal miamni re ta'en niana rhi' tertieri-tawtawa mai ami, onnila amor oleka E A'nani Yesus Kristus mla' ihru ida-ralm ida. Ne Uplerlawna Nnairi ami mak ululu de mhi' E arwalli pa mla' makot nohora Yesus Makamori-Kalewan de la' meni-meni to'a! \p \v 15-16 Amakot nohora Yesus Kristus de, am die emeknekama mak ktutnia ayalin mak kahuwua mikmikir la Uplerlawna. La'a riy maka klol talla mak kod lia matmiati-molmuolu plalahwa pa rrinnia la ai mormiori ralamni, de lir mak amakota re de emekwalima ha mati, mak kahuwu-kawoin pa kwayotil rimormiori, mere la'pa la' riy mak klol talla mak kod lia yamori-yalewna, de mak amakota re emolmolla huwu-woini mak mikmikri-lamliamnia la'a mormiori-dardiari ralamni pede riy rreiniana. Nah, hota he' ed mak ktaru ruri-lai pia nmeh' nkar lia kniar dina?! \v 17 Riy rahu rakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu pa rahak to' kupna. Mere am die ematia' emkade. A ralma-rior mamni de edonna nkoili-nkaili, mere amakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu de amdella ploloi-plele'era wawannu pa emeka mak kor oleka Yesus Kristus mla' ihru ida-ralm ida. Uplerlawna Nmeh'a ed mak kamkeka a ralam mamni. Amakot nohora Uplerlawna lirni de emeka Uplerlawna ed mak khopna ami. \c 3 \s1 Makden Korintus re emeka horta mak ktutga Paulus, de ed maka khima-kre'a Uplerlawna kniarni la ploini-ple'erni \p \v 1 Ina-nara, a'ukot emkade, de hade emeknekama a orgah miamni e mtota a ya'ul miamni owa'ana?! Onde yanpa mpiarora de riy rakot nohora a yehwa mamni la horta ralamni pa na'enyat lia miy nanpena mrieinian ami, onde miy mtiota a ya'ul miamni la horta pa mi'enyat lia riy dom nanpena rreinian ami?! Meman neka la riy doma nhi'inde e rhi' emkade mere ami edonna. \v 2 Yoma miy die nekpa emolmolan nekama horta mak kakot nohora a plollol mamni. Miy emolmolan nekama horta mak rhorta la a ihru mamni ralamni, yoma miy e mdien rer lia a ralam mamni. Ne la'pa amla' meni-meni to' mana riy honona ratlin nohora miy pia rat niohora miy pesiaymi. \v 3 Miy mormiormi de, ntutga de Yesus Kristus Nkar lia miy ihrami ralamni, me ntut wualia de e Nnair ami pa am makot nohora Uplerlawna lirni-tunnu tiy miy. Emkade pede miy die emolmolan nekama horta mormiori mak Yesus Kristus orgahani ed mak khoratnana. Edon rhorat hade rnairia tinta. Mere rnairia Uplerlawna makden pa nodi liarni Nhiwni. Edon rhorat walia de rnairia watu-le'u, mere rken tiar hadella rimormiori ihranu ralamni. \p \v 4 Amparan pia amakota miwra: Miy die emolmolan neka a horat mamni, yoma eneknek to'ama amora Yesus Kristus mla' ihru ida-ralm ida me ampesiay tioto' memna Uplerlawna. \v 5 Amakleha nhiapargen pia am makot nohora a rur miamni-lai miamni la'a tulla-kniari ri, mere plollolli de Uplerlawna ed maka kala ruri-lai mai ami. \v 6 E' ed mak khi' aruri-alai am pia mre'ela makot nohora Uplerlawna nnio'a warwuarnu. Nnio' warwuaru die ed mak kahnia'ar la Uplerlawna Nhiwni. Edonna emeka mak ha rhorta la deulu-tatra ralamni. Yoma deulu-tatra mak kahniorat de, riy mak edonna rlernohora de hota nodia la matmiati. Mere onnila nnio' warwuaru mak itlernan la'a Yesus Makamori-Kalewan de, pede Uplerlawna Nhiwni ed mak kala mormiori-dardiari mak kodi liarni mai ita. \s1 Nnio'a warwuaru onnila Yesus hihi'ini de nareh dioini deulu-tatra maka Musa nala \p \v 7 Deulu-tatra maka ha rhorta-rle'ega la watu-le'u, nodia mak edon katlin la matmiati. Emkade ho'mana la'pa Musa nakot nohora deulu-tatar de Uplerlawna hitni-reparni ndain la Musa herni-gaini. Hitita-reprepar de lomra-kaili pede ta'en niana riy Israel ramkek reria Musa gaini. La'pa liplipa-kamka'ma de ngai dioin la nhelelma, ho'mana ta'en niana ramkek reria Musa. \v 8 La'pa Uplerlawna Ntutga plolli-mneheni hititni-repreparni mak karehi-kalawna la' ler maka Enala deulu-tatar ululu die hota yaho'ma la'a nnio'a warwuaru mak Uplerlawna Nhiwni Nal de. Hota ha nareh liawlawan owa'an la plolli-mneheni hititni-repreparni. \v 9 La'pa deulu-tatra maka Musa Nala na netlia rimormiori do'oni-halli nodi plolli-mneheni hititni-repreparni, yaho'ma la nnio'a mak kariei piede rimormiori rora Uplerlawna rkalwied owa'ana onnila Yesus. \v 10 Musa deullu-tatarni nodia plolli-mneheni hititni-repreparni. Mere emeknekama la'pa lera nha'ata de it edon tamkek owa'an wa'du hitni-reparni, de emkade walia nnio'a warwuaru onnila Yesus de plolli-mneheni nareh nian meman la Musa deullu-tatarni. \v 11 Musa deullu-tatarni rnairia pa edon nalo'ona mere nodia plolli-mneheni hititni-repreparni. Pede hota emkameni la'a nnio'a onnila Yesus hihi'ini mak karuri-ka'orta pa nodi liarni? Hota plolli-mneheni hititni-repreparni nareh miemna! \p \v 12 La' hade pede ina-nara, yoma la'a a nhia'ar aran gen miamni emkade, pede amparan pia ma makot nohora nnio' warwuaru die. \v 13 Ami ematia' Musa mak knairia koka pa na ntutwua gaini totpena riy Israel yana ramkek nana Orgahi-Orha'a lipni-ka'mani la Musa gaini mak kgai dioin lolol la, la'a ler maka Musa nakot nohora deulu-tatra la ira. \v 14 Iratlin nan Musa lirni mere riy Israel re ralma-riorni re ratniutwu. Ne la'pa dodo'ondi mana la'pa rpaikia puka deulu-tatra, mere ralma-riorni re honona ratniutuw ma'ta. Yoma emeknekama edonna ral doini ma'ta kok maka Musa na nahew herni-gaini pede edon rna'erit nan ma'ta. Hade emkade yoma eneknek to'a itor olek Yesus Kristus tla' ralm ida nanpena itna'erit nana Uplerlawna nnio'oni mai ita. Emkade de emeka kok mak ha ral doinia totpa ramkek memna. \v 15 Pede la'pa ntutu-nte'ela dodo'ondi, la'pa irpaikia Puk maka Musa nhi' nana, de emeknekama e rnair ma'ta koka tiutuw gai die, pede ralma-riorni re ratniutwu, \v 16 mere la'pa riy ida npesiaya la Orgahi-Orha'a, de emeknekama koka tniutuw gai die ral doinia oleka wa. \v 17 Awuet la Orgahi-Orha'a de hadi de nnia'eratni de Orgahi-Orha'a Nhiw Lululli. Ne la'pa Uplerlawna Nhiwni Ndella riy ida ralamni, de do'a-hala edon nodi plolli owa'an la e'a me e' edon nwali owa'an la ata-wa'ara la agama deullu-tatarni totpena nlernana yamori-yalewna. \v 18 Ne hota emeknekama ral doin kok maka ha ra rtutuw gaini de, makpesiay ralma-riorni edon ratniutwu owa'ana, mere tat niohor memna Orgahi-Orha'a preheni-mkaini mak khitita-kreprepra. Pa hota Orgahi-Orha'a plolli-mneheni de nayamkek la it inonni. Yoma Orgahi-Orha'a, de Nhiw Lululli de ed maka Nkar lia it ihranu ralamni, pede ita wniehwani-liakatni de yeher to' pa nlernohora E wniehwani-liakatni. Ne lera-ler nekpa Uplerlawna wniehwani-liakatni mak kalwiedwed meman de narehreh liol pa hota na'ititar rer lia nayamkek memna la' it mormiorni ralamni. \c 4 \s1 Uplerlawna lirni-tunnu nodia tulliawna-welwierta, mere riy makodia lirni-tunnu re rakleha ruri-lai wamueh'a \p \v 1 Pede ina-nara ama-hyali, amakot nohora nnio' warwuaru la Yesus Kristus, yoma Uplerlawna ralam kalwiedni pa Nala kniar die mai ami. La' hade pede ami edon mrei lia li'iru mere amru'rer tio'ola tulla-kniari. \v 2 La' ler mulaliaini de ametlia de totpa hota ami edonna modi riy la hya' mak edon kaplola. Yehwa mak edon kaplola de nhi'inde riy e rhi'a la yawunwunamnu ne hota nodia ir la molmola-mama'a. Mere ami edonna mhi' emkade. La' amkar die ami edonna mputra-mpalka Uplerlawna lirni-tunnu. Mere amhima-mre' Uplerlawna de amala ralma ploi-ple'era ma mlernohora E ralma-riorni. La' hade de totpa riy honona rat niohora de a kniar miamni di nden nek la plol wawna. \v 3 Mere emkade ho'mana la'pa Kot Kalwieda-Paitiota mak amakot nohor de riy dom edonna rna'erit nan ma'ta, de hade emkade yoma riy re rahmena rpesiaya pa rna'aran reri olek talan mak kodi ir la matmiati-molmuolu plalahwa pa hota rrinnia la ai mormiori ralamni. \v 4 Hegana amlawanni, mak kodi plolli la nohkeran di, ed mak ktutuw targa rimormior miak kakleh pesiay matni. Hade ed mak khi'a oruli-augewat la mak edonna kpesiay re, totpena yana ramkek nana lelerni la Kot Kalwieda-Paitiot de. Yoma Kot Kalwieda-Paitiot de ed mak kakot nohora Yesus Kristus. Ne Uplerlawna plolli-mneheni, wniehwani-liakatni, mormiorni-lewlewanni la'pa hare honona etla Yesus wniehwani-liakatni. \v 5 Yoma lir maka amakot nohora re de ami edon makot nohora ami pa emeka miy matrommi, mere ampahaur nohora Yesus Kristus de, de Itmatromlawanni Orgahi-Orha'a inhatta, ne am die enekneka mak khi' hopopna tiy miy onnila E'a. \v 6 Amakot nohora Yesus yoma la' ler ulul mueman de Uplerlawna Nhar lirni Niwra: “Lelerni nhita-nrepar la melmelli ralamni!” Dodo'ondi mana Uplerlawna ed mak khi' nan walia E lelerni de pa nrepar la' it ihranu ralamni totpena it ralma-riorni lelera pa tat niohora Uplerlawna preheni-mkaini hititni-lomlomarni onnila itamkek memna hade la'a Yesus Kristus de. \p \v 7 Mere a inon mamni, mak edon karur die, hota emolmolan nekama wra' muaka ha ra' nana la tan miak kakleh weli die, pa hota edon nalo'on wali ne npah'a nana. Emkade ho'mana ami er mak kodia Kot Kalwieda-Paitiota mak ktulliawna-kwelwierta, (mak kakot nohora Yesus Kristus). Hade yala'ani emkade totpena riy rat niohor memna la'a ruri-lai mak kareh mieman de, mak kod it la kniarni di, de plol toto'a ha nwatiawua Uplerlawna limni ralamni, ne edonna nwatiawu ami. \v 8 Hade nayamkek la'a rnahora-rnala'a am lia lol etnu-liolli ho'mana Uplerlawna edon Nolin am pia amla yawa. Kropna-krieutu nutin-ndahla am pia amaplin niohora de hota ami e mhi'a hya'a mere ami edon mparei lia a gen miamni mere amha'ar reri a aran mamni la Uplerlawna. \v 9 Amler la kropna-krieutu nniahora-nniala'a ho'mana, mere Uplerlawna edon Nolin limni-nwe'er rorni mai ami. Ne la' lera dom de rwakloli-rwaklali am lia tan kierna wawannu, ho'mana ami ed ma'ta di! \v 10 Yesus Nlernana nniahora-nniala'a mak kod E lia matmiatni. Nhi'inde ami e mlernan walia nniahora-nniala'a, yamuki-yama'ala maka trema kodi am lia matmiati totpena la' emkade pede riy ramkek memna Yesus e Nmormior mia'ta, onnila ramkek nan E tultulanni mai ami. \v 11 La' a mormiori miamni de, de amler nek la yatlorni-yatra'ani maka trema-trema amler la matmiati, yoma Yesus Nhopan pa amakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu, totpena Yesus mormiorni mana nayamkek la a inon mamni mak hota kmat die. \v 12 Hade nnia'eratni de lera-lera nekpa trema ammati totpena mliernana mormiori plalahwa pa nodi liarni. \p \v 13 Ne onnila amkenia matmiati la a gai miamni pede ami e mhi'a emek Puka lirni, niwra: “A'g e gatga Uplerlawna Nodi plolli pa hota Nalewn a'u, la' hade pede a'ultieri.” A pesiay miamni de wuhurni-tekalli emekwalima lir de wali. Pede amakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu. \v 14 Yoma ampesiaya de Uplerlawna, mak kamori Itmatromlawanni Yesus la matmiatni ralamni, hota Namori owa'an wali ami yoma amor Yesus mlia' ihru ida-ralm ida, ne na Nodia it rewre'wa pa tla tora E' pa twatroma. \v 15 Amler la kropna-krieutu honona re de, e rperkun tiy miy. Ne hota riy ra'ititar rer lia rmai pia rat niohora Uplerlawna ralam kalwiedni. Ne hota la' hade totpa rira liawanni mana rsumbain pa ra'uli-rawedia Uplerlawna. La' hade pede ya'uli-yawedi nden rer lia Uplerlawna-Mempulwatnu. \p \v 16 La' hade pede ina-nara ama-hyali, ami edon mriei lia li'iru. Meman nek la a inon mamni mehrani-maunu na'ititar rer lia onnila kropna-krieutu nniahora-nniala'a lawan rehia, nareiniande hota ammati. Mere emkade ho'mana la' a ihru mamni-ralam mamni de yeher to' pa naruri-na'orta me nodia ruri-lai warwuaru la' lera-ler neka. \v 17 Yoma kropna-krieutu nniahora-nniala'a mak amlernan de emolmolan neka malui-mahera oke' to'ola ler ho'ke'eni di. Mere hota ha nodi am lia unut lawna pa nodi liarni. Unut lawan de nareh mieman walia malui-mahera mamni mak amlernan olek di. \v 18 Pede ina-nara ama-hyali, ami edonna mparor nohora hya' mak kayamkek la' nohkeran di, mere amparor nohora hya' ed makdella Ilyamou-Watyatoha, mak edon kayamkek ma'ta. Mak kayamkeka re, hare emeknekama lawra-raini wniali re, mere mak edon kayamkeka re ha rden nek la pa nodi liarni. \c 5 \s1 Paulus natahan ralamni la kropna-krieutu la Uplerlawna kniarni ralamni yoma la'pa nmati ho'mana hota enlernana inon warwuaru \p \v 1 Ina-nara, a'ukot emkade yoma amatga de, la'pa itmati, it inonni de hota emolmolan nekama hoiwiali ida maka rholi-rlet la pa hota edon nalo'on wali ne rweye'er doinia. Ne amatga hota Uplerlawna ed mak kala roma-lewu warwuaru mai ita. Hade de rimormiori edonna rkar niana, mere inon warwuaru maka Uplerlawna Nwahi' taru la'a Ilyamou-Watyatoha la'pa tsol lia hande pa nodi liarni. \v 2 Mere la' lera-mela ri, de kropna-krieutu nodi it pa it ralamni malui-mahera. It ralamni malui-mahera yoma it ralamni nod reria it inon warwuarnu mak hota tlernana la Ilyamou-Watyatoh de. \v 3 Itwak pa la'pa itmat die hota itlernana inon warwuaru. Yanpa itmat die itla' nhiwa mak kakleha inona pa emeknekama riy ida mak kakleha lawra-raini pede ratliawihi. \v 4 La'pa itden ma'ta la nohkeran di, de itpolpuolu-tsawaun ita, yoma ita kwarni werta. Edon riwra itwahak pa tmati pa tolin doinia it inonni mak kwatiawua noh di wawannu, mere yoma itiwra totpena plet pa itlernana inon mak kwatiawua Ilyamou-Watyatoh de, totpena it inonni mak hota kmat die, nhernu-nwauga la inon warwuaru mak kmormiori pa nodi liarni. \v 5 Mak kwahi'a-kwayodia ita pa hota itlernan hade, de Uplerlawna orgahani Nmeh'a, me Enala E Nhiwni totpena itat niohora la'a hare honona maka Nakot targa mai ita hota itlernan momuoga. \p \v 6 Hade ed mak karuri-kalai nian ami pede ami edon mrei lia' li'iru. Ami e matu walia de la'pa ammormior mia'ta la' nohkeran di, de amora Orgahi-Orha'a edon mhol riewre'wa ma'ta la Ilyamou-Watyatoha. \v 7 Yoma la' a mormior miamni la nohkeran di, de ami e mpesiay to'a Yesus Kristus. Mere ami edonna mamkek nan ma't E'a. \v 8 Pede amler la kropna-krieutu ho'mana a ihru mamni-ralam mamni edonna nwaler nan oke'a. Mere a ralam mamni niwra maltaru nieka a inon mamni diwa, totpena amora Itmatromlawanni mden wutu. \v 9 Hade pede ina-nara ama-hyali, ampahak toto' memna totpena la' hare honona mak amhi'a re hota rla' nana Uplerlawna ralamni, la'pa amden ma'ta la nohkeran di onde la'pa am mor E' la Ilyamou-Watyatoha. \v 10 Yoma hota edonna nhal kuku' et lia la'pa it hononita tawok tar lia Yesus Kristus mak ktorna watghudi lokarni gaini ralamni totpena hota rima-rima rlernana nhiolli-lietni wniahlani la mak nden ma'ta la nohkerna wawannu de. Nhioli-lieta yatyata onde samomuounu rlernan momuoga wniahlani honona. \s1 Paulus nwak pa riy rpesiaya Yesus Kristus totpena rora Uplerlawna rkalwieda \p \v 11 Ler maka rhudi-rpar ita hota e nrehgor wa, pede onnila amatu ma'unni-mamta'ata Orgahi-Orha'a, ampak reria rira totpena rpesiay walia Yesus Kristus. Ne a hihi'-yapyap mamni honona re rdella plol wawna. Uplerlawna Nmeh'a ed mak kat niohora a ihru mamni-ralam mamni, me agha'ara a ralmu tiy miy die miy miana miat wualia a ihru mamni-ralam mamni wali. \v 12 La'pa a'ukot emkade, de a'g edonna wuak pa mimi'uli-miwed owa'an ami. Enekneka agiwa ukot nohora a yehwa mamni mak samomuounu pa hota mhiapar rer lia, totpena hota miatu mpiahla riy mak raklak am pia yoma ramkek to'ola rira herni-gaini mere edonna ramkeka rira yehwani. \v 13 Yanpa riy rwarora de a hihi'a-yayap miamni la'a Uplerlawna kniarni ralamni, de ntutga de ampi'u-mga'u olekwa. Mere plollolli de amhi' emkade totpena a yehwa mamni de rla' nana Uplerlawna ralamni. Ne la'pa la' riy yamkekni de ami e msamomuou, de a yehwa mamni de totpena nod miy pesiaymi la ga'a. \v 14 Amhi' hare honona onnila Yesus Kristus sniayanni la it hononita. Yoma amatga de la'pa riy ida nmati, yoma la'a riy honona rerieini, de hade emekwalima riy honona re e rmati olekwa. \v 15 De Yesus Kristus Nmat die yoma riy honona rerieini, totpena la mormiorni ralamni de, rmormiori die yana rtot to'a ira inon wamueheni, mere totpena riy rmormiori die hihi'ini-yapyapni re rla' nana Yesus Kristus ihranu-ralamni. E' ed mak kmati mere kmori owa'ana de yoma la'a ir rerieini. \p \v 16 La' hade pede ami edonna mnairi rimormior wniarorni pa amparor nohora rimormiori mormiorni. Ululu amnair hade pede amparor nohora Yesus Kristus de mere dodo'ondi de edon olekwa. \v 17 Pede hota emkade walia de riy mak kor oleka Yesus Kristus kla' ihru ida-ralm ida, de hota nwali olek la rimormiori warwuaru toto' memn hade. Nhiolli-lietni ululu de nmolg olekwa. Hare honona de rwal lia warwuarnu. \v 18 Hare honona de Uplerlawna ed mak khi' nana re. La'a Yesus Kristus pede Uplerlawna Nhi' it pa tor owa'ana E' pa tkalwieda. Noma Nhopn am pia amla makot nohora la rira de hota ir wal pia rora Uplerlawna rkalwieda. \v 19 De hota la'a Yesus Kristus hihi'ini pede Uplerlawna Nhi'a rimormior it pa tor owa'ana E' pa tkalwieda-tpaitiota. Uplerlawna Nhi' hare de edon Nwarora do'a-hal mak rimormior it tsi' nan oleka la E'e wa. Ne ami er mak mlernan oleka nhiopna la Uplerlawna totpena ami er mak kakot nohor walia de hota rimormiori ror Uplerlawna rkalwieda. \v 20 La' hade pede am di de Yesus Kristus hopopanni ami inhatti. Emeknekama Uplerlawna Nmeh'a neka Naltier lia tiy miy lia a lir mamni. La'a Yesus Kristus rerieini pede ampak lilili-mamuau tiy miy pia mrieiniana-mia'nana Uplerlawna ralma-riorni, totpa mior E' pa mkialwieda-mpiaitiota. \v 21 Yesus Kristus Nakleh do'a-hala, mere Uplerlawna Nal E' pa Nakwara it do'oni-halli totpena it mana tor owa'an Uplerlawna tkalwieda-tpaitiota yoma la' itor oleka Yesus Kristus ihru ida-ralm ida. \c 6 \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, yoma ami er mak kora Uplerlawna mkar wiutu pede ampak tiy miy totpena yan memmemna Uplerlawna ralam kalwiedni mak Enal oleka tiy miy wia hota edon nwal nian la hadom la miy mormiormi ralamni. \v 2 Mere mpiahniorta la'a hya' maka ha rhorat targa la' Puka ralamni, de Uplerlawna lirni Niwra: \q1 “Awualir nian oleka ler ida pa A'utlin o sniumbainmu, totpa A'umori-ulewna o'a.” \f + \fr 6.2 \ft 6:2 Yesaya 49:8 \f* \p Pede oo! Mpiahniorta la dodo'ondi! Ler maka Uplerlawna Nwalir niana pa Namori-nalewna rimormiori, de lera inhat hadi wa! \s1 Paulus nlernana kropna-krieutu yamuki-yama'ala la'a Uplerlawna kniarni ralamni \p \v 3 Ina-nara ama-hyali, amahmen pa riy riwra la a tulla-kniar miamni mak amakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu, de ami edon mdella ploini-ple'erni. La' hade pede la a kniar miamni ralamni de la'a hya'a-hya' to'owa, de ampehwa-mlakta totpena yana a hihi' mamni de nhi' yawuhi-yawe'eta la riy ida pesiayni. \v 4 La' hare honona de amtutga mai am di de Uplerlawna hopopanni makdella plol wawna ami. De la' Uplerlawna kniarni ralamni de amler la kropna-krieutu, nniahora-nniala'a, lului-nurnuhru ho'mana amatu mhur niohora ralam mamni mehrani. \v 5 Amhur niohora ralam mamni la' amler la yamuki-yama'ala, la'pa rtorna am pia rken am lia roma nhio'la ralamni. Lera dom de la'pa a'ukot nohora Uplerlawna lirni-tunnu de rhi' kokokna-rariarni. Amkar die maplin niohora lelerni hameni, melmelli hameni, lera dom de yanin edonna-yamat edonna, lera dom de ami edonna ma'ana-memnu hadomdoma. \v 6 La' a yehwa mamni de amtut muemna la am di de Uplerlawna limni-lakni ami. Yoma amakot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni de amat niohor Uplerlawna ralma-riorni la'pa talanni. Amkar die mala ihru ploi-ralma ple'era mamni. Am miana mholi-mlet samomuou pa la'pa riy rhi' yatyatni mai am die emkameni ho'mana, ami e mhu'ru-mhelma ira. Ne amha'ara wali aran mamni la Uplerlawna Nhiw Lululli rurni-laini. La' hya'-hya' honona re ampehwa-mlakat kalwiedweda la a rimormiori wial miamni. \v 7 Hota riy ramkek nana de Uplerlawna lim ho'oni-lak ga'arni (hopopanni) am di yoma amakota ploi-ple'era Uplerlawna Kot Kalwiedni. Ne Uplerlawna plolli-mneheni nkar lia a ihru mamni totpena amakot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni. La'pa amakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu la riy mak kiwra klernohora onde la' mak kahmena kreinian am die, ne a yehwa-liakat mamni mak kalwiedwed de hota emek a keki-raut mamni pa ama mpadu'du-mpaleran pa ma mpatemna-mpahala a inon mamni yoma ta'en niana rwaghal am lia a yehwa-liakat mamni. \v 8 Amakot nohora Uplerlawna lirni pa nodi liarni, la'pa riy rahe'i-ramali ami onde rhu'ru-rhelm ami, la'pa rapupu-raheri ami onde ra'uli ami, la' emkameni ho'mana amden to'ola plol wawna mere rto'on reri am lia mak ka'ohpa-kalahara. \v 9 Amakot nohora Uplerlawna lirni, la'pa riy riwra iraplin niohor ma't ami, mere plollolli de rat niohor memn ami. La'pa ratniekamde hota ammati mere ami e mormior mia'ta di! La'pa ramuki-rama'ala ami ho'mana, a aran mamni etla genni. \v 10 Rhi' ako'a-her ami ho'mana amamuki-mahepur rer mia'ta. Ratniekame amakleha-maplara, mere amodi riy rahu pa rlernana Uplerlawan ra'ani-pallu, re'eni-tniarnu. Ratniekame riy mak kakleha yohya'a ami, mere la'a plollolli de a gah mamni haneknek wawannu! \p \v 11 Ina-nara ama-hyali makden la Korintus miy hononmi, ampe'er momuou hare honona tiy miy wia. Amakot nohora oleka tiy miy lia a ralma-rior mamni honona, me la' a ralam kalwied mamni tiy miy. \v 12 Amtutg oleka a ralam kalwied mamni tiy miy, mere miy edon mtiutga ralam kalwiedmi de mai ami. \v 13 Pede ina-nara, dodo'ondi de mitlin nekpa a'ultier die emolmolla ina-ama ida naltier lia upni-a'na wamueheni. Ampak pa mtiutga ralam kalwiedmi de mai ami pa emeka amhi' olek la tiy miy wia. \s1 Yana miora mak edon kpesiay mlia' ihru ida-ralm ida yanpa hota mrie'ela pa mhi' do'a-myap hiala \p \v 14 Ina-nara ama-hyali, yan memmemna mior wutga riy mak edon kpesiay Yesus mlia' ihru ida-ralm ida. Mpiaror tek la! Nhi'inde mak khi' hihi'ini-yapyapni mak kalwiedweda rawok wut wual lia' mak khi' yatyata-halala?! Edon riwra lelerni nler teman la melmela toh?! \v 15 Riy edonna rlernan ma'ta Yesus Kristus Nora hegana amlawanni rla' lir ida. Ne a'utian tek miy lia emkameni la makpesiay mutnu-rahanu yehwani. Ir yehwani rora riy mak edonna kler wut lia makpesiay re ramneneha me edonna? Edonna toh! \v 16 Hota rkenia gen miaka rru'u-rtowar la uplera-upmati la Uplerlawna roma kreini ralamni? Edonna toh?! Ne it di de emeknekama Uplerlawna mak kden pa nodi liarni romni kreini ita, yoma Endella it ihranu ralamni. Yoma emeknekama Uplerlawna orgahani lirni, Niwra: “Hota A'g ed mak kawniotra-kawniah'a temna ira, me Agor ir pa mhol wiutu. Hota A'g ed mak kla'a Uplerlawan la ira. Ne A mu'tu-rah'u irhatta.” \f + \fr 6.16 \ft 6:16 Imamat 26:12; Yeheskiel 37:27 \f* \q1 \v 17 “Orgahi-Orha'a lirni Niwra: La' hade pede mhioitio'or la riy mak kaplinga Uplerlawan de, ne yana mriehgoru-mpiakriani. Yan memmemna mhieik la hya' mak kakdeha-kaktiahli re, ne hota Arieiniana-ga'nan miy.” \f + \fr 6.17 \ft 6:17 Yesaya 52:11 \f* \q2 \v 18 “Hota A'g ed mak khi' Am tiy miy ne miy er mak kla' upa-a'na la mai A'u. Orgahi-Orha'a, Makodi plolli la haneknek wawannu lirni hade!” \f + \fr 6.18 \ft 6:18 2 Samuel 7:14; 1Tawarika 17:13; Yesaya 43:6; Yeremia 31:9 \f* \c 7 \p \v 1 Uplerlawna nnio'oni re Enakot targ harella mai ita. La' hade pede, ina-nara ama-hyali mak kden rer lia a ralmu, mai pia itto'or doin-ttahnei dioin do'a-hala hya'-hya' to'owa, de la'pa hya' maka itsi'a-tyapia onde hya' maka itwaror nohora la' it ralamni de, totpena tamou-tawitn olek la hya' ed mak kodia kdeheni-ktiahlani mai it inon tetemni de. Ne itatu ta'unni-tamta'ata Uplerlawna. Hota la' hade pede yeher to' pa it nhiolli-lietni wniehwani-liakatni de nden reri lia plol wawna. \s1 Paulus Nahepuepur nohora makden Korintus wniehwani-liakatni \p \v 2 Ina-nara, ampak pa miy ihrami-ralammi rreiniana-ra'nana ami. Yoma amakleh do'a-hal tiy miy, me la riy id tiy miy miana, ami edonna mtota la klieratni. Amaplinu mparora-mpalai miy re'emi-tniarmi kupanmi-kaimi. Meman nek la, la riy id tiy miy miana ami edon mhi' emkade. \v 3 A'ukot emkade ralul pia awuaghal miy. Mere emekwalima mak a'ukot oleka, de la'pa ammormiori mia'ta onde la'pa kniar di nod am lia matmiati ralamni, am di de amhoratreri miy. \v 4 Apuesiay mieman miy. Ama'uli meman miy yoma wniehwami-liakatmi. Amlernan kropna-krieutu ho'mana a ralmu namtiertiernu yoma la miy wniehwami-liakatmi re. Miy nhiolmi re ed mak khi' a pua a'uhepuepru. \p \v 5 A'ukot emkade yoma la'pa amte'ela Makedonia ho'mana a ralam mamni edon namtiernu. Yoma la'a hya' to' mana amlernana yatlorni-yatra'ani. Yoma amlernan yahuri-yawo'ora ne la a ralam wamueh mamni mana yamta'ata ndella yoma amparor nohor miy. \v 6 Mere Uplerlawna, mak khi' ahepru riy mak ralamni nmolu-nhelma, ed maka kal Titus nmai pia nhi' ahepru a ralam mamni pede ami edonna mparora rupni-rupni. \v 7 Amahepur de edonna mhoratnana Titus nmeh'a to'a mere amahepur walia yoma enakot nohor la mai ami die, e' mana ralamni nahepur nohor miy. Enakot nohora niwra miy ralammi e nmormior pia mior a' pua twatroma-tahnei. Me nakot nohora miy mhioratnana do'omi-halmi la' ululu pa ralammi rmawal doinia, ne la dodo'ondi de miy miana mial toto' memna miy ralammi pa miod nian a'u. Hade ed mak khi' a yahepru pa na'ititar rer lia liawanni. \p \v 8 A hortu lirni mak u'enyatga tiy miy lia ler delloo, nhi' amehra miy ralammi ho'mana, a'g edonna gehel nohora horat de lirni. Plola la' lera aghorta horat de, a' muana gehel wali yoma agat muemna de hota miy ralammi nmayo'a. Mere plollolli de hota miy mayo'omi la' lera ho'ke'eni nmeh'a. \v 9 Emkade ho'mana la' lera-mela ri, de a ralmu namtiertiernu olekwa. Mere a ralmu edon namtiertiernu yoma la'a miy ralam mayo'omi la' ler ululu die, mere yoma la'a ralam mayo'omi de nod miy pia mhioitio'or doin do'omi-halmi. Yoma plollolli de miy ralam mayo'omi de nlol memna Uplerlawna ralma-riorni pede hade ed mak kariei piede amiwra ami edonna mhi' arukia miy. \v 10 Yoma la'a ralam mayo'a mak klol memna Uplerlawna ralma-riorni, nodia nhiernu-wniau la'a riy ihranu-ralamni totpena nhoitio'or doin do'oni-halli. Ne hihi'a-yapyap die ed mak kodia riy la mormiori-lewlewna. Ne hota riy edonna rpili-rehela ralam mayo'oni de. Rwaldioinia de riy ralam mniolu-nhielma mak klernohora rimormiori ralma-riorni edon rodi riy pa rhopliala do'oni-halli pede hota rler la matmiati plalahwa. \v 11 Ina-nara, mpiaror tek la! Ralam mayo'omi de mak klol memna Uplerlawna ralma-riorni nod rer miy lia samomuounu. De ralam mayo'omi nareiniande mipe'el pa mhi' owa'an makdella plol wawna me totpa mipe'el pa mimou-miwitn owa'an miy nanmi la'a hya' ed mak khi' akdieh miy re! Miwenan la mak khi' do'a-hal de! Me mimta'ata de hota do'a-hala de nodia niukmu! Ralam mayo'omi de narieiniande miy ralammi nden rer lia a'u totpena twatroma me totpa mipe'el pa mliernohora a li'ru-tu'nu. Ne hade edon nmeh'a mere la'pa mpiaran pia miukmua riy mak khala wali! La' hare honona de mtiutga de miy edonna mhiala. \v 12 A hortu emkade tiy miy ho'mana, plollolli de a'g edonna ghi' to' hadella' riy mak khala, me edonan ghi' walia la' riy mak kaplola la' do'a-hala de. Mere plollolli de aghorta horat de la' miy hononmi totpena miy orgahami miat niohora de msiayn memn ami. Ne Uplerlawna mana Nat niohor olek hade wali. \v 13 Miy hihi'imi-yapyapmi re nhi'nande a ralam mamni rahepur reri. \p Amahepur reri lia' hade. Mere hade edonan nmeh'a mere amamuki-mahepur meman nohor walia Titus yaheparnu onnila miy. Yoma miy hononmi mana mhi' e ralamni pa namtierun wa. \v 14 Yoma la' ler maka e' edon ntiy mia'ta de a'u'uli oleka miy lia e gaini ralamni. Ne la'pa nte'ela tiy miy die, miy e mhi' emeka a'ukot olek la e'a, pede la' emkade pede miy edon miod a lia molmola-mama'a. Hya' to' mak amakot oleka tiy miy die ha raplola. Emkade walia hya' maka amakot pa amran miy lia heyanna la'a Titus gaini de miy e mhi' oleka re, pede ha ntutga de a lir mamni mak amran miy die ha naplol wali. \v 15 La' dodo'ondi de yeher to'ama e nsayn miy, yoma nhoratnan la'a miy nhiu'ru-nhielammi la e wniatutnu-wniaye'eni, ne la' walia emkamenila miy mrieiniana-mia'nana e'a, de miatu mi'unni-mimta'ata. \v 16 A ralmu nahepur memna yoma mlia' riy mak apuesiaya la'a hya'a-hya' to'owa. \c 8 \s1 Riy makpesiay rwaro'ona kupna pa hota rala la mak kakleha-kaplara la'a Yudea \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la'pa upa-a'na hononmi, ampak tiy miy totpena miat niohora walia la emkameni la' Uplerlawna Nal kalwiedni nkar lia'a krei mutnu-pepanni mak kden la Makedonia re ihranu-ralamni. \v 2 De e rta'g olek harella kropna-krieutu mak kwerwerta. Mere la'a kropna-krieut mutliawna re ho'mana, de yeher to'ama rahepuepur reri me nhiolli re samoga pa rhi' patuini-paro'on la' makden Yudea, de edonna rhoratnana ir kleheni-larni. \v 3 A'g e gat niohora ira paro'onni de edon nodia kniunu-kniehen nohor kupna-kaini mere rala de narehi-nalawna. Ir edon rhoratnana ira kleheni-larni. Ir rala paro'on emkade de rlernohora ralma-rior wamueheni. \v 4 Irwakwak memna mai ami pia irre'ela rhima-rre'a Uplerlawna mutnu-rahanu mak kden la Yudea. \v 5 Ira nhiolli-lietni la patuini-paro'onni de nareh mieman la mak ampakwaka. Yoma la' patuini-paro'onni de rlernohor ulga Orgahi-Orha'a ralma-riorni. Irlernohora E'a pede rhi'a-ryapi wialia hya' maka amakota la' ira. \v 6 La' hade pede amakot nohor la Titus totpena e' ed mak knalima-knalak nohora miy lia Korintus totpena mhi' ahorga patuinmi-paro'onmi totpena mtiutga ralam kalwiedmi. Yoma la' ler ululu de Titus ntulan nan miy pia mpiewlo'ona patuini-paro'onni de. \v 7 Miy yehwami samomuou olek la haneknek wawannu, onnila la'a pesiaymi mak karuri, miatu mpiatutu-mpiaye'a, la'pa miy kirkira-ralma-riora samomuoumi (hikmat) pede mipepe'el la mliernohora Uplerlawna. La'pa miatu msiayni mai ami. Pede ampak tiy miy totpena emekwalima mhiol samomuou lia hare honona hota emkade walia mipepe'el pa mi'itar rer lia la nhioli mak kara'a-kapalu la rimormiori wialmi. \p \v 8 A'ukot nohor hadi de a'g edon ghopan miy. Mere ukot nohor to'a makden Makedonia wniehwani-liakatni mak kala ralam tetema pa khima-kre'a rimormior wialli, totpena a'umkek teka de hota mliernohor ira me edonna. Totpa hota agat niohor walia de plol toto'a pa miatu mira'a-mipalga miy rimormior wialmi me edonna. \v 9 Awuak pa mpiaro'on kupan de yoma miy e miat niohor walia de Itmatromlawanni Yesus Kristus e Nara'a-napal wualia ita. Yoma E' de ed mak kre'a-ktar lia'a Ilyamou-Watyatoha, mere Nhi' inonni de emekwalima rimormiori mak kakleha-kaplara, yoma Nhoratnan miy, totpena kleheni de nod miy lia Uplerlawna ra'ani-pallu, re'eni-tniarnu. \p \v 10 Pede a'uno'a-unatu emkadi tiy miy wia totpa miy e mhi'a hya' mak kaplola, de la' anni itto'or la de miy er maka ma mpiewlo'ona ulga wniaro'on kupan de. Ne hade edon nmeh'a mere miy er maka kwaror nan ulga paro'on de! \v 11 Pede dodo'ondi de mipepe'el la kniarmi pa mhi' ahorga totpena mliernohor neka nhiolmi de la' mulaliaini. Mere la'pa mial kupna de mliernohora neka miy rurmi-laimi. \v 12 Yoma la'pa miy ralammi naplele'er nohora hya' ed maka miala, de hota Uplerlawna Nreiniana de, yoma edonan Nwaka hya' maka edon kden tiy miy. \p \v 13-14 A'g edonna ukot emkadi totpena atio'on rer miy pia mial memna nhi'nande hota mikleha. Mere a'umkek la dodo'ondi de mliernana pripanni-fa'anni, pede hade edon nhala de mitu'tu makden Yahudi kleheni-larni de lola miy patuinmi-paro'onmi. Emekwalima la'pa mimikleha ne irpehera, de hota ir er mak khima-kre' miy. La'pa miy idma nara'a-napalg ida totpena miy riewre'wa la walli-walli pa gahami etla. \v 15 Hade emeknekama mak ha rhorat targa la Puka ralamni de niwra: “Riy mak klernana liawanni, hota edonna narehi-nalawna, mere riy maka klernan oke'a nmeh'a de hota edonna nakleh memna.” \f + \fr 8.15 \ft 8:15 Keluaran 16:18 \f* \s1 Rhopna Titus nora riy woru rla rala kupan paro'ona la Korintus pa rodia la makden Yudea \p \v 16 A'u'uli-uwedi Uplerlawna, yoma E' ed mak khi' Titus pa ralamni napranran pa ntiy pia ntutu-nhan miy, pa emekwali a ralmu naplele'er pa atiulan tiy miy wiali. \v 17 A'ukot emkade yoma Titus edon nhorat to'ola a wakwak mamni la e'a pa ntiy, mere e' nek de nodia ralma ple'era pa niwra ntutu-nhan miy. La' e ralma-rior wamueheni enetlia de hota entiy miy lia hande! \v 18 Pa hota amal walia riy id pa nor e' talla pa rtiy miy die. Riy de, de krei mutnu wokni-le'enu honona ra'ulia la yehwani-liakatni wniatutnu-wniaye'eni, yoma irat niohor olek walia enkar samomuou la nakot nohora Kot Kalwieda-Paitiota. \v 19 Riy mak amakota di, krei-krei mutnu-pepanni rwalir nian oleka pa ror am tialan pa hota am rewre'wa pa amodi patuini-paro'ona maka rala la makakleha-kaplara la Yudea. Totpena hota la' hade pede Orgahi-Orha'a orgahani Enlernana ya'uli-yawedi la rimormiori. Me hota riy ramkek walia de ami e mala a ralam mamni tetema pa ma mtulan la it rimormior wialli. \v 20 Amhi' hare honona de amparekan samomuoga. Yanpa riy rwaghal am lia nhiakra patuini-paro'ona mutliawna re. \v 21 Amiwra mhi' hadom de lol toto' memna rimormiori nora Itmatromlawanni ralma-riorni. \p \v 22 Ne hota amal walia riy id pa nor walia Titus nor talanwalli de, pa hota ir wotelu rtiy ulga miy die, pa rawoka miy kupna paro'onmi re. Riy de, amamkek olek la' re'eni wo'ir memna de nape'ela pa nhima-nre'a Uplerlawna kniarni. Ne la' dodo'ondi de e ralamni naplele'er memna totpena nhima-nre' miy. Yoma enpesiay miemna hota miy miala kupan paro'on de. \v 23 La'pa rakot nohor la Titus, de a heiwia'lu inhatta hade, mak kor rewre'wa a' pua amkar wiutu totpena amtulan tiy miy. Ne la' a talanwali miamni rora mak kor e' pa rtiy miy die, de ir er maka krei mutnu rhopan pa rla'a, de la'a krei-krei re nanni wawannu, me ir wal pia yehwani-liakatni rodia ya'uli-yawedi la Yesus Kristus. \v 24 Pede amha'ara a ralam mamni tiy miy totpena mtiutga miy kalwiedmi la ira, totpena hota krei mutnu re rat niohora de lira mak amakota re la'pa amran miy lia ira, de ha raplol momuou. \c 9 \s1 Rodia patuini-paro'ona la ira mutwualli \p \v 1-2 Ina-nara ama-hyali, agatga de miy ralam kalwiedmi pa miala himima-rere'a mak hota ra'enyatga la Uplerlawna mutnu-rahanu makden la Yudea re, pede plollolli de yana aghorta emkadi. Yoma agatga miy ralammi kalwiedni de pede a'g e u'uli olek miy lia' riy Makedonia. A'ukot la ira, giwra: “La'a anni itto'or la de, de it inni-narni amni-hyalli makden leta Korintus, la'a Akhaya, de ralamni re raplele'er pa e rawokwok reri kupna maka riwra rala.” Reiniande rira liawanni la' Makedonia ralair niohora miy pia riwra rawok targ kupna wali. \v 3 Mere dodo'ondi de aghopan doini Titus pa nora talanwalli rora rtiy miy die pa rhedu-rtehra miy, totpena lir mak amakot oleka pa ma'uli miy re, de hota edon lol hgalli. Mere totpena miy e mhi' ahorga patuini-paro'on de. \v 4 Yanpa hota la' ler li'iru de la'pa am tiy miy die, de riy Makedonia mak kor a' tialla, la'pa irlernan miy edonna miwok ma'ta kupna, de hota emkameni la mai ami ee?! Yoma amakot la ir de: “Makden Korintus re rape'ela pa rawok tar kupna!” Mere la'pa liol maka ha mpiettaru re edon rawok ma'ta, de hota miy miana yeher to' pa mmiola-mmia' wali toh?! \v 5 La hade pede agetlia de aghopan doin memna ir Titus rala' ul a' pua rtiy totpena rawoka-rale'ga liol maka ha mpiettaru re. Aghi' hade totpena hota la'pa am tiy miy, de honona e rawokwok olekwa. La'pa emkade hota ramkeka de, hya' maka ha miala re, de emeka ha nwatiawua ihrami-ralammi maka ploloi-plele'era. Yanpa rwarora de miala onnila amteku miy. \s1 Mial ralam plele'er pa ma mira'a-mipalu rimormior wialmi \p \v 6 Mhioratreria! La' hadi de emolmolan nekama mak kawuli-katniamni. Yoma riy mak krinnia wini-hgona oke'a la'a nhyi'ini ralamni, de la'pa la'awa rieiki-wnio'ora de hota nlernan walia oke' to' wali, emeknekama hya' maka e nawuli-natniamin nana re. Mere he' maka krinnia wini-hgona yawuli-yatniamni liawanni la'a nhyi'ini de, hota la'awa rieiki-wnio'ora de nlernan walia liawanni. \v 7 Mere he' mak kiwra kal kupan de yana ralam nwerta onde yoma rtekua na'nama nala, mere hota enal de nlernohora hya' ed maka enmemeh'a enwaror nan oleka, yoma Uplerlawna ralamni Nala riy mak kala ihru ploi-ralma ple'era pa na nara'a-napalu rimormior wialli. \v 8 Uplerlawna ed mak kodi plolli pa Nhuri-nwalia pripanni-fa'anni totpena mliernan rehenu-lawanni, me totpena ma mira'a-mipal walia rimormiori wialmi. \v 9 Hade emolmolan nekama maka rhorat targa la' Puka ralamni la'a mak kala himima-rere'a la mak kakleha-kaplara, de niwra: \q1 “Hota emeknekama ha rkarga wini-hgona, enara'a-napalga mak kakleha-kaplara. Ne ralam kalwiedwedni de edonna nho'a, mere nodi liarni.” \f + \fr 9.9 \ft 9:9 Masmur 112:9 \f* \p \v 10 Uplerlawna ed mak kala wini-hgona la'a riy mak kanhyi'a-katlunni, me ya'ana-yemnu mai it hononita. Enatnieman targa wini-hgona yawuli-yatniamni liawanni la'a riy mak kanhyi'a, pa la'pa la'awa rieiki-wnio'ora de hota nlernan walia liawanni. Emkade wali E' ed mak khi' ralam kalwiedmi pa yeher to'a miod reri kalwieda-paitiota la rimormior wialmi. \v 11 Yoma hota Enal miy pede mliernan hare honona totpena hota la hya'-hya' to'owa de miruri-milai pia mira'a-mipalga mutwualmi de, yana kukuhi-helelatmi. Ne hota miy limtutmi mak amodia la Yudea, de nhi'nande hota riy rahu ra'uli-rawedia Uplerlawna. \p \v 12 Yoma la'a nhiolia kalwieda-paitiotmi de, de hota Uplerlawna mutnu-rahanu la Yudea rlernana hya' maka rakleha. Ne hade edon nmeh'a, mere hota riy harahu ra'uli-rawedia Uplerlawna yoma la'a miy kalwiedmi de. \v 13 Ne la'a miy kalwiedmi de pede makpesiay liawanni hota ra'uli-rawed reria Uplerlawna yoma rlina-rmat nana miy tlinmi-tailmi la'a Kot Kalwieda-Paitiota mak kakot nohora Yesus Kristus, maka mliernohor olek de. Ne la' walia ir mana ra'uli-rawedia Uplerlawna yoma la'a ralma plele'er pa pletleta-pranranmi pa mdiurmu-mhiakra hya' to' makden tiy miy lia ira, me la'pa la' riy dom to'a. \v 14 Ne hota la'pa irsumbain rer miy lia Uplerlawna ir ralamni de rden rer lia tiy miy, yoma la'a E ralma kalwiedni mak kareh mieman de, mak kar lia miy ihrami ralamni. \v 15 Mere ina-nara ama-hyali, mai pia ta'uli-tawedia Uplerlawna yoma Enal olek walia mai ita hya' maka ita taken niana tpar nana tulliawanni-welwieratni! \f + \fr 9.15 \ft 9:15 Hya' maka itlernana la Yesus de tulliawna-welwierta! \f* \c 10 \s1 Paulus naheri-nahelta inonni la'a hihi'ini-yapyapni la'a Uplerlawna kniarni ralamni \p \v 1 Ina-nara, la' miy mutwualmi re de nhi'inde riwra: “Paulus de, la'pa nor it pa tor rewre'wa la gen ida, de enaltier die emeknekama namta'ata. Mere la'awa olieta nampena nodi paranni pa nhopn ita”. Mere a nhio'lu edon emkade yoma umta'ata. Mere ina-nara ama-hyali, a'u Paulus de a'g e ghu'ru-ghelma, me aniairia lira mnapnapla pa emeka Yesus Kristus yehwani pa awuak hadi tiy miy. \v 2 La'pa atiy miy die awuak de yana mhi' a ralmu pa nleretniekla namehra pa awuenan tiy miy. Yoma a'g e wuaror nana hota atiy die, a'g edonna ghur niohor riy dom tiy miy mak kiwra amkar die amlernohor to'a rimormiori nohkerna ralma-rior wamueheni. \v 3 Am di de, plola pa am die rimormior ami, mere ami edon mnairia rimormiori nohkerna yala'ani pa matowar nan riy mak kmalawan la Uplerlawna lirni-tunnu mak kaplola. \v 4 Keki-rautu maka amnairia la a wniadu'du-wnialeran mamni di, de edonna ma' nana harella nohkeran di wawannu, mere Uplerlawna mak kodi plolli la nohkerna-lyanit maran di ed mak kala hare la ami. Yoma plolli-mneheni maka Ha Nala mai am die, de hota amala ma mawiru-mawewla mak kmalawna Uplerlawna lirni-tunnu, pa emeka keki-rautu maka rnairia pa ra rwakoha-rwananna geni-tien mak karur miemna. \v 5 Amnairia E plolli-mneheni emekneka makodi keki-rautu rweyata-rwaniawua lutur watu-werna tuini maka kle'lu reria arwalli letni me rtorna arwalli, de amala Uplerlawna plolli-mneheni ma matowra riy kospo'ona mak ktota riy la klieratni pa hota edon rat niohor Uplerlawna. Amatowra ir ralma-riorni mak edon kaplola, me amhi'a re pa rru' rieri-rtowar rer lia Yesus Kristus. \v 6 Ne amhi' wali miy pia mhiu'ru-mhielm owa'an la Yesus Kristus, nhor diewade ami er mak ketlia riy mak kakleh ma'ta ya'unni-yamta'ata re do'oni-halli pa rlernana niukmu. \p \v 7 Ina-nara, mpiaror samomuou la'a hya' ed mak kaplola, maka plollolli de miat niohor oleka de. La'pa riy ida ntutga inonni de niwra Yesus Kristus limni-rorni olek e wa, hota e' mana nhorat nan walia ami, Yesus Kristus limni-rorni wali ami, pa emekwali e'a. \v 8 Pa la'pa ukot harahu rehi la Uplerlawna plolli-mneheni maka Enal mai ami ho'mana, a'g edonna muola-mua'a la' hade. Yoma Enala hade pa ma mhedu-mtehra miy lia kalwiedwedni, me edon riwra Nal hade pa ma mpeye'er miy pesiaymi. \v 9 A'ukot emkade yoma uhmen memna miwra agala a hortu ga umta'ata miy lia hande. \v 10 Yanpa hota mimpiesiay riy mak kiwra: “Paulus horatni re lirni maklekla emeka enodi plolli, mere la'pa nden wut lia mai ami, de yamkekni emeka mak edon karuri me naplinu-naplo'ola wniahauru.” \v 11 La'pa riy mak kakot emkare, hota mpiaror samomuou walia a yehwa mamni la'pa amtiy miy die! Yoma hota a yehwa mamni la' miy de maklekal walia, pa emekwalima a horat mamni tiy miy! \p \v 12 Ami edon makot nohora a kniar mamni di pa emeka amal wutga a inon mamni nor wutga mak khi' inonni pa katulu re ramneneha. Yoma ir rmeh'a nekpa rta'u-rta'g o'tani la riy maka hihi'ini-yapyapni ror wutga ir hihi'ini-yapyapni ramneneha. Ir rhi' emkade de podaknu re, yoma rwarora de riy rora ir pa ramneha nanpena rla' riy orkotkota-ornanana emekwali ira! \v 13 Mere am di de edonna mhi' targa nhioli-liet mak emkare. Yoma la'pa a orgah miamni makot nohora kniar miaka Uplerlawna Nala la' am die, de ami edonna mpo'on-mpei niohora riy doma kwarni (kniarni). Mere amakot nohor to'a Uplerlawna kniarni maka Nala mai ami. Ne hota miy miana, Uplerlawna Nal pa ampatutu-mpaye'a miy lia a kniar miamni die. \v 14 Pede la'pa amakot nohora a maimiai miamni tiy miy onnila Kot Kalwieda-Paitiota mak kakot nohora Yesus Kristus de rerieini, a lir mamni de edon nhala. Yoma plollolli de ami er mak kala' ul tiy miy pa amakot nohora Uplerlawna lirni de. \v 15 Ne am miana edonna mtota ya'ul miamni la'a tulla-kniari mak riy dom to'a rhi' nana la' geni-tien wamueheni. Mere amha'ara a aran mamni la, hota miy pesiaymi de mlier to'ola ga'a totpena hota Uplerlawna Nhi'a a kniar miamni la tiy miy die nawerna-naplahwa. \v 16 Totpa hota la' hade pa amla makotkot lol owa'an Kot Kalwieda-Paitiot de la'a leta-ruhuna dom to'a maka riy dom edon rkar mia'ta la. Yoma mahmena mhi' inon mamni pa natulu-napetna la'a tulla-kniar miaka riy dom to'a rhi' nan oleka la geni-tien wamueheni re. \v 17 Pa hota emekneka maka rhorat targa la Puka ralamni de niwra: “Yana mpio'on atulga inon wamuehemi. Mere mikot nohora hya' maka Orgahi-Orha'a Nhi' nana totpa riy ra'uli-rawed E'a.” \f + \fr 10.17 \ft 10:17 Yeremia 9:24 \f* \v 18 Yoma riy mak ka'ulia inon wamueheni, de hota edonna rden la plol wawna la Uplerlawna yamkekni, mere enekneka riy maka Orgahi-Orha'a Nmeh'a Na'ul nian to'a. \c 11 \s1 Paulus nahmen memna irlernohora tungkuru-tungkuru mak edon kaplola \p \v 1 Ina-nara, dodo'ondi de aliernohora riy mak kpo'on apenu-alawna inonni totpena agiwra u'uli-uwedi a knia'ru la'a Uplerlawna kniarni. Mere agat niohora de itpo'on atulga it inonni de hihi'a-yapyapi podpodku-padpadku hade. Mere mhiur niohor owa'an a li'ru ri emeka miy e mhiur niohor oleka hya' maka ukot oleka de. \v 2 Ina-nara, a'utiak reri miy emekwalima Uplerlawna Nmeh'a nek de Natiak reri miy. Yoma a'uhmen memna mhioitio'or doin la Yesus lirni-tunnu pa mliernohora hya' mak edon kaplola. Emkade pede a' die de emolmolla ama ida me miy die emolmolla a a'nu pat hararara ida mak kaplinu mua'ta nohkerna yala'ani pa a'utiak reria. Noma agolin li'mu la a'na muanke'a id pa hota nora rmehlima. Ne hota muanke' de ntot nohora Yesus Kristus inhatta. \v 3 Mere a ralmu wolwo'la la' ralma-riormi, yanhi'pa ralma-riormi naheri-nawalia pa mhioitio'or doini-mtiahnei dioinia Yesus Kristus, pa hota emekwalima la' ululu la Hawa'a, de niy npudi-nakal nana. La'pa emkade de hota miy edonna mial owa'an ralma ploi-ple'er pa mliernohor toto' Yesus Kristus. \v 4 A'ukot emkade yoma la' yamkekni de emolmolan nekama miy e mliernohor rer tio'a riy mak kmai pia kakot nohora Yesus dom to'a, mere Yesus mak amakot nohora tiy miy die ematia' hade. Miy edon mpiayotlia riy mak kakot nohora nhiwa nora kot kalwieda-paitiot mak edon nora Uplerlawna Nhiwni nora Kot Kalwieda-Paitiota mak amakot nohor oleka tiy miy de ramneneha. \v 5 Mere la' a wniaro'ru de maka rhoiya la “makodi Uplerlawna lirni-tunnu maka orkotkotni-ornananni” re edon nareh nian a'u. \v 6 Matialo'onama a'g e uplinu ultier mia'ta, mere la'pa ralma-riora la'a Yesus lirni-tunnu de, de e npenpuenu tetem la a ih'ru-ralmu. La hade, de amtutg olek la miy wia la'a hare honona maka amakot nohora me amhi' nana. \p \v 7 Meman neka la lera a'ukot nohora Kot Kalwieda mak kwatiawua Uplerlawan de tiy miy, de a'g edonna ghopan pa mimsiewa-mkiai a'u. Mere aghi' a ino'nu pa emek miy hopopanmi-lili'irmi totpa aghima-rie' miy. Yoma akar pia agala utu'tu a ya'anu-yemnu hewewtu-naniairnu totpa hota ukot nohora Uplerlawna lirni tiy miy. La'pa aghi' hade de a'g e ghal tiy miy?! \v 8 La' lera awuatutu miy, de krei wokni-le'enu dom to' er mak kal patuini-paro'onni mai a'u. Hade emkade de emolmolan nekama a'g e tiot arukia krei-krei re totpena aghima-rie' miy. \v 9 La' ler mak adien wut lia miy la'pa aliernana kleha-lara ho'mana a'g edonna wuaka limtut id tiy miy pia aghi' awerta miy. Yoma hya' mak a'uhaka, de itpesiay wialli la'a Makedonia rawok momuoga pa rodia mai a'u. A'utiak kalwiedwed hare honona, totpena yana atiot aruki miy, me a'uhmen atiot aruki miy pia nodi liarni. \v 10 Ina-nara, emeknekama Yesus Kristus lirni honona raplollola, me E' ed mak kden rer lia a ih'ru-ralmu de, a li'ru di de naplol memna, de hota a'g edonna wuak memna kupna tiy makden Korintus miy, la'pa riy dom to'a makden la Akhaya liewnu. Yanpa hota la' hade pede ta'en nian a'ukot nohor owa'ana giwra a'g edon wuak kupan tiy miy. \v 11 Hya'a nrei piede a'g edon wuak kupan tiy miy? Yanpa mpiarora yoma a'g edonna siayni miy?! Plol toto'a Uplerlawna Nat niohora de a'g e gatu siayn miy. \v 12 Mere a'g edon wuaka kupan tiy miy me hota emkade pa nodi liarni, totpena maka ha rhoiya la makodia Yesus Kristus lirni-tunnu, rakleha nhiapargen pia rpo'ona apenu-alawna inonni me riwra irkari emekwalima ami, yoma nhi'inde rwahak pa miy miala ir siewni-kaini. \p \v 13 Yoma riy mak emkare, riwra irmeh'a er maka Yesus Kristus Nhopna pa rodi Uplerlawna lirni-tunnu, totpena riy rpesiay ira, mere edon naplola. Irkar lia Uplerlawna kniarni, de edon rlol talla mere ra'ohpa-ralahar to'a. \v 14 Tamkek irhi' emkade, de yana twer reri it wawni yoma hegana amlawanni nek de nawiru-nawalia inonni pa emeknekama Uplerlawna hopopanni-lili'irnu maka khita-krepra ida. \v 15 La' hade pede yana mpier rer wiapmi la'a hegana limni-rorni mak ktot pa rakot nohora Uplerlawna yala'ani pa emeka riy makdella plol wawna. Mere hota la'awa hohoni nanpena irlernana mdududga hihi'ini-yapyapni re wniahlani! \s1 Paulus nakot nohora tututnu-wawuaunu la' tulanni-kniarni ralamni totpa ntutga de e' ed makodi Yesus lirni-tunnu inhatta \p \v 16 Ina-nara, awuak owa'an de yana riy dom tiy miy die e rhoi a lia riy podku yoma a li'ru mak emkadi. Mere la'pa plola pa la miy wniarormi, de riy podku a'u, de hota emkameni la mitlin la riy dom to' mak kran inonni emeknekama riy podku nhi'inde rhi'a, mhiur dioin wali a' pua awuahaur nohora a hihi'a-yapya'pu oke' tiy miy. \v 17 La' hadi de hota awuet la hya'-hya' ed maka aghi' nan oleka wa, mere Orgahi-Orha'a edon Nhopan pa a'ukot hadi. Meman neka la' hadi de a'g e ukot nohor la plollol genni, mere ultier die emeknekama mak podku nhi'inde rhi'a. \v 18 Yoma la riy rahu tiy miy die e rakot nohora ir hihi'ini-yapyapni de rlernohora nohkeran di yala'ani, pede a' muana giwra ukot nohor walia a li'ru-tu'nu. \v 19 Hota ukot nohora a li'ru-tu'nu re yoma la miy wniarormi de miy er mak ktaru kirkira-ralma-riora samomuou pede miod niohora rira lirni-tunnu, kennama riy podku lirni-tunnu hare. \v 20 Ne hade edon nmeh'a mere miolin doin nek ir pa rodi plolli tiy miy, onde ra'ana miy liwatmi-odapmi onde ratulu-rapetan nande rwatei-rwahapar miy. \v 21 Ne emolmolan nekama mpiarora de plollolli de hota amuola-mua'a yoma a'g edon puaran pia a'g e ghi' yohya' mak emkare. \p Mere la'a hya' maka riy dom to'a rparan pia rwareheya, de a' muana awuareh wialia. Mere la'pa awuareh wialia de awuarora de a'g e ghi' emolmolla mak podku rhi'a. \v 22 Iriwra ir de makden la Ibrani ira?! A' niek de Ibrani id a'u. Onde makden Israel mak Uplerlawna Nwalir niana harena?! A' niek de emkade wali. Yanpa Abraham duratni ira?! A' niek de Abraham duratni wali a'u. \v 23 Mak kre'ela ktulla-kar lia Yesus Kristus kniarni ira? Inee! Hota awuahaur emkadi de emeknekama a'uplinu-uplo'a. Mere plola, la a' di de riy mak ktulla-kar pia kareh momuou lia' hare honona. Atiulla-kar die a'g edonna umkek lera pa arien a'u. Ne alier la kropna-krieutu lui-nuhru pa a'ureh wial lia ir wali. Yoma re'eni wo'ir memna riy rod a lia roma nhio'la onde ramuki-rama'al a'u la'pa alier la nniahora-nniala'a. Nhi'inde alier la yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani mak emkari, de trema-trema amuati. \v 24 La re'eni wolima de riy Yahudi rtorn a' pua rala ha ulti ra rliwar nan a lia re'eni terampwotelu wehrani wosiewa. \v 25 Makden Roma rala ora-au ra rliwar nan a lia re'eni wotelu. Ralamni de riy ral walia watu ra rwatopri a'u yoma riwra rwatliewur wen a'u. Re'eni wotel lia lol lora de kapli-kapli maka agodia re rpah'a nana, me ralamni de aliolioi-pialpial lol lora nan lera ida-mel ida. \v 26 A'g edon rien a lia a yalo'lu-yala'u mere alia'a-muai tio'owa. Ne la' a yala'u de aliernana riwtu-hora liawanni, emkameni la gerlawna, la riy mak kwarui-kwate'la la talla ralamni, la makden Yahudi rhi' gahani, emkameni walia riy Yahudi atia'a, la' walia mak kden la letlawna mak khi' kokokna-rariarni. Alier la riwtu-hora la wo'ora-kawru letgarni, la' lora, ne la' walia riy mak ktot pa riwra ir de makpesiay ira, mere rhi' neka yatyatni-halalli. \v 27 Akar tioto' meman la pa lera dom de yanin edonna-yamat edonna, ya'an edonna-yemni edonna. Lera dom de woki nwah' a'u yoma a'ukleha lawra-raini. \v 28 Ne hade edon nmeh'a mere la' lera-ler nek de a ralmu worworga, yoma aghoratnan walia krei-krei re honona. \v 29 La'pa utlin nana ir pesiayni edon naruri, de a' muana a ralmu wolwo'la. Ne la'pa utlin nana ir e rtuini olek la do'a-hala, de a ralmu nmolu-nhelma. \p \v 30 Nhi'inde miy e mitlin la rira rpo'on-rpei tiy miy, pede dodo'ondi de agiwra wuarehi wali a'u totpena mitlina. Mere hota apuo'on nohor to'a hya' mak a takeni ghi' nana. \v 31 Uplerlawna-Mempulwatnu, de Itmatromni Yesus Amlawanni me Uplerlawanni, ed mak katga de a'g edonna u'ohpa-ulahara. E' ed mak riy ra'uli-rawedia pa nodi liarni. \v 32 Mere a' die ukleh ruri. La' ler maka adiella' leta Damsik ralamni, de riy mak ray Aretas nrana la mak ktorna-krautu (gubernur), de ed mak khopan pa makodia keki-rautnu rhapet apitga puohra leta totpena la'pa aliergota de rtorn a'u. \v 33 Mere riy dom de rala lo'ora ida ra rhurierni a' liola lutur leta hu'ulli ida. Hade pede uwlar dioinia gubernur de pa aliewan wa. \c 12 \s1 Paulus nlernana nnieni ida totpena yana nrana inonni yoma hya' maka matni npah' nana \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, plollolli de itpo'on lawna de edon nodia unut mai ita. Mere yoma miy mitlin la rira po'onni pede hota apuo'ona tiy miy wiali. Mere hota apuo'on nohor to'a hya' maka Orgahi-Orha'a Nala pa riy matni ri'ini rpah' nana. \v 2 Yoma la' anni termida wehrani wogata mak itto'or la de, makpesiay ida de narian pa nla'awa Ilyamou-Watyatoha. Riy di narian toto'a onde matni ri'ini npah'a nan to'a Ilyamou-Watyatoha uplin niohora de. Uplerlawna ed mak katga de. \v 3-4 A'ukot owa'an ralamni, agatga de riy di de rrana pa rkenia la Ilyamou-Watyatoha. Mere la'pa hadi narian toto'a onde la'pa matni ri'ini npah'a nan to'a Ilyamou-Watyatoha de uplinu-uplo' nohora hade. Uplerlawna Nmeh'a nek ed mak katga de. La' hande, de riy de natlin nohora hadom maka rimormiori raplinu rwet tar mua'ta, me lira-tunu maka rlarna pa rimormior ratlin nana. \v 5 La riy de hihi'ini-yapyapni ed mak agiwra upo'on arehi-alawna wniahaurnu, mere a'g edonna upo'ona-ulawna a inon wamueh'u. La' a ino'nu de hota awuahaur nohora hya' ed mak atia'eni ghi' nana nanpena a upo'on arehi-alawna. \v 6 Mere plollolli de riy de a'u. La'pa agiwra upo'ona arehi-alawna la' mak a'umkek nande ho'mana, mak a'ukota de lol talanni yoma ha toto' hade. Mere hota a'g edonna wuahauria owa'an hade, mere agho' tar lia wniahauru mak emkade, totpena riy edonna ratot nana a nhio'lu-lie'tu yoma a ma'tu npah' nana maka upo'ona-ulawan nohora, mere onnila ramkek nan memna a wniehwa-liaktu mak kden rer lia plol wawna onde e ratlin nana a li'ru mak kwatiawua Uplerlawna. \p \v 7 Meman neka la a ma'tu npah'a nana mak karehi-kalawan la Ilyamou-Watyatoha. Mere Uplerlawna Nal a' pua alier la mehra-mau ida, mak emolmolla hegana amlawanni karkiarni. Mehra-mau de werat rehia narieiniande apuolpuol i'nu-wuakwak a'mu. Hade emkade totpena yana apuo'on arehi-alawna la'a hya'a mak a ma'tu npah'a nan la Ilyamou-Watyatoha. \v 8 La'pa asiumbain nana re'eni wotel lia Orgahi-Orha'a giwra: “Uplerlawnu ne! Muheri tlinmu-mutatar matmu la'a a wuakwa'ku di. Apuolu-wuak tiy O'a totpena nnien di narian la a ino'nu.” \v 9 Mere Orgahi-Orha'a edon Nwayow nohora a wakwa'ku. Mere Nakot mai a'u Niwra: “Hota A'g edon rian mehra-mau die la inonmu, mere hota Atiulan nek la tiy o'a. Hade nekpa hade wa. Yoma la'pa omlier la kropanni-krieutnu, de A ru'ru-la'yu yeher to'ama nayamkek la inonmu.” La hade pede nhi'inde a'upuo'on reria a lia' ta'eni-mai tia'eni. Yoma la'pa atia'eni a'u, de Yesus Kristus rurni-laini nkar lia a ino'nu. \v 10 Hade pede uhepur nohora la'a hya'a honona mak aliernana yoma la'a Yesus Kristus rerieini, la'pa alia' ta'eni-muai tia'eni, onde riy rapupu-raheri a'u onde la'pa alier la kleheni-larni, kropna-krieutu, nniahora-nniala'a, riwtu-hora. Yoma la'pa a takeni ghi' nan hadoma, dewade Uplerlawna tutulanni-rere'eni ed mai a'u. \s1 Paulus ihranu ntepul la riy makden la Korintus \p \v 11 Apuo'on arehi-alawna a hihi'u-yapya'pu emeknekama riy mak kpodku nhi'inde rhi' nana, mere yoma miy yatotmi-yarieimi pa aghi' emkade. Yoma plollolli de miy er mak ka'ulia a'u. Yoma la' emkameni ho'ola a' di lia' ta'eni-muai tia'eni, mere a'g edonna wuayow pa riy maka mpiet la “makodi Uplerlawna lirni mak orkotkotni-ornananni,” de mi'uli-miwedi ir pa narehi a'u. Mere miy edon mi'ulia a'u. \v 12 Yoma la' ler maka adien wut tiy miy die atiutg oleka de makodi Uplerlawna lirni-tunnu plollolli a'u yoma a'utatahan ralmu la haneknek wawannu pa aghi'a-yapia hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona, mak ktut toto' memna Uplerlawna rurni-laini nhi'nande riy ema rtaplelleltarga. \v 13 Pa a'utian tek miy! Hya' ed maka a'g edonna ghi' ma'ta tiy miy maka aghi'a la krei wokni-wokni dom to'a? Enekneka a'g edonna tiot aruk miy lia'a a sie'wu-ka'yu toh?! Yanpa mpiarora de aghi' hala yoma a'g edonna wuak kupan tiy miy?! \p \v 14 Dodo'ondi de re'eni wotellu hadi wa pa agiwra tiy wualoha-wualakat la miy die. Ne hota atiy miy die, a'g edonna uhaka miy totpena atiot aruki miy. Yoma a'g edonna uhaka hya' ed mak ha mhi'taru re, mere a'uhak miy totpa aghima-rie' miy. Yoma a'g emolmolan nekama miy ammi. Ne edonna riwra upa-a'na ed mak kahaka tiernu-apannu pa nala lahga inni-amni, mere ina-ama ed mak kahaka upa-a'na tiernu-apannu. \v 15 Pede a ralmu nahepru la'pa agala a gah'u honona tiy miy miana, a'g edonna wuaror nana re, rerehniana agal a inon tete'mu pa ghima-rie' miy. La'pa a kalwiedwe'du tiy miy emkare, ho'mana taken niana mhi' kalwiedwed a'u?! \v 16 Dodo'ondi de, mpiayowa de miat niohor oleka la' a'g edon ghi' awerat miy lia'a awuak kupna tiy miy. Mere hota riy e riwra: “Meman neka la Paulus de edon nwak kupna mere plollolli de nhi' wunwunamnu pa nkiwti-nkiwti ita prehenni kuku' pa nken lia sakni”. \v 17 Oi! Ralma-riora mak emkade hota edon nla' nana rira o'tani kriahlanu. Nhi'inde mak aghopan pa rtiy die aghopan pa e rawok kupan mai a'u?! \v 18 A'g e ghopan pa Titus e ntiy ntomar tiy miy. Me aghopan walia ita makpesiay wialli dom to'a nor rewre'wa e' pa rtiy. De hota mimkek teka! Titus e ntiy miy die nawoka liola de enarehi-nalawna totpena ena'ala rehenu?! Edonna toh?! Ne amro'a wniaror mamni la'pa kniar miamni de talla kmeh'a pa amdella plol wawna la'a hya'-hya' honona toh! \p \v 19 Matialo'onama la'a ralma-riormi, de la horat di ralamni, de ami e mparor mamaini talan pa amakot nohora a plol mamni? Miy e miplinga de lirmi onde wniarormi de nhal toto' memna. Uplerlawna e Nat niohora la'a hya' ed maka makota re honona, de emeka Yesus Kristus hopopanni-lili'irnu rhi' nana. Ne la'a hya' ed mak amhi'a re onde amakot nohora re ama mhedu-mtehra miy pesiaymi de totpena la' ga'a. Yoma miy er mak kden rer lia a ralm mamni. \v 20 Yoma a'g e umta'ata de la'pa atiomra-niah'a miy lia hande, yanpa hota ita wniatromni de nodia a ralmu pa nmawal doin la miy hihi'imi re, me hota miy miana edon mrieiniana a hihi'u-yapya'pu la' ler de. Yanpa hota amuai die aliernana yahuri-yawo'ora, ihru yata-ralam yata, pleta-plet pa rira rarni nha'ata, to'a-taiya, yalernu-yaha'a, yapupu-yaheri, riy po'ona nor walia kokokna-rariarni. \v 21 A'umta'at wal lia la'pa amuai die, yanhi'pa Uplerlawna ed mak kalernia a lia miy gaimi ralamni, ne hota apuolpuolu-kakakria a'u yoma riy dom tiy miy die e rhi'a-ryapia nhioli-lieta mak kakdeha-kaktiahli, ralira-raliai, raret yata-rahaw yata. Irhi' yatyata-halal de la' ler ululu, ne edonna rolin ma'ta. \c 13 \s1 Lira nhiedu-tniehra hohoni nora wniak kalwieda \p \v 1 Ina-nara, a tallu re'eni wotellu hadi wa pa atiomtomar rer tiy miy. Ne hota amuai die, aghi' emeknekama rhorat targa la' Puka ralamni de niwra: “La' mak khi' lira-tunu ida, de mak ktutrier niohora mak khi' lira-tun die, mande riy woru onde riy wotellu, nanpena ramtatan la lira-tun die”. \v 2 Yoma awuagahniort olek miy lia' lera amua tiomar tiy miy lia re'eni wornu. Ne la'pa la' ler di mak it idma oliet la' ida, de awuagahniort owa'an miy lia'a hota a'uwali owa'an tiy miy die la re'eni wotellu, de hota agukmua riy honona mak khi' oleka do'a-hala, la'pa mak khi' do'a-kyap hiala la'a ler ululu onde mak khi' do'a-kyap hiala lera-mela ri. \v 3 Hota aghi' emkade yoma miy orgahami er mak kwak a' pua tiutga de Yesus Kristus ed mak khopan pa ukot nohora E lirni-tunnu tiy miy. Ne la'pa Yesus Kristus niwra Netlia miy do'omi-halmi, de edonna Nala lira mnapla mere Ntutga preheni-mkaini la'a miy hononmi. \v 4 Hota plol memna, la lera rkenia la auwlakra de, nmatlawra, ho'mana la' dodo'ondi de Enmori olekwa, yoma la'a Uplerlawna plolli-mneheni. La' amora Yesus Kristus amla' ihru ida-ralm ida pede a inon mamni mana emeknekama inonni mak kakleh walia ruri-lai, mere la'a E plolli-mneheni pede ammormiori-mdardiari. Ne la'a E plolli-mneheni de pede amukmua miy. \p \v 5 Mtia'u tieka inon wamuehemi, hota plola la mormiormi di, de miy e mpiesiay reria Yesus Kristus me edonna? Meman neka la hota mimi'eram reria la miy mormiormi, de Yesus Kristus etla miy mormiormi. Onde yanpa mimtiot pa mpiesiay tio'a. \v 6 Ne agha'ara a ralmu de la'pa miy miana mtia'ga ami de mimkek memna plollolli de Yesus Kristus hopopanni ami. \v 7 Ina-nara ama-hyali, amsumbain la Uplerlawna, totpena E' ed mak ktulan tiy miy pa yana mhi' do'a-myap hiala. Ampak nekpa totpena miy mhi' hadom de mliernohora Uplerlawna ralma-riorni. Ononni hade. La'pa ami edon mlernan talan pa mtutga a plola-mneh' mamni emeka makodi Yesus lirni-tunnu pa mukmua miy, emkade nek wa. Hade edon nla' a wniaror mamni. \v 8 Yoma am di de edonna mhi' hya'-hya' to'a maka klol to'am la'a ha plollola. \v 9 A ralam mamni nahepur toto' memna la'pa miy pesiaymi naruri, kennama ami edon mtutga a plola-mneh mamni tiy miy, pede la' riy yamkekni, de ami emeknekama mak la' ta'eni-mai ta'eni ami. Ne amsumbain de totpena mpiali owa'an la rimormiori makdella plol wawna la Uplerlawna yamkekni. \v 10 La' hade ed mak awuarora, pede a'u'enyatga horat di tiy miy la'a ler mak a'g edonna dien wut ma'ta tiy miy. Emkade totpena la'pa atiy die, yana aniairia Orgahi-Orha'a plolli-mneheni pa amuaklekal tiy miy. Yoma plola-mneh de Orgahi-Orha'a Nala a' pua ga ghedu-tiehra miy, mere edonna riwra gala pa awueyata miy pesiaymi. \p \v 11 La' hohoni de, ina-nara ama-hyali, awuak pa hononmi mihe'i-mihepru ne mihak pa mpial lia rimormior makden la plol wawna la hya'-hya' to'owa. Mrieiniana-mia'nana a lira nnio'a-wawa nia'tu di honona tiy miy. Mlia'a ihru ida-ralm ida la yawoka-yale'emi. Me yana mihuri-miwo'ora. Ne hota Uplerlawna mak ktorreria kalwieda-paitiota me maka ralamni nsayn miy hota Nor miy tialla. \v 12 Ne hota miy idma nwak kalwied la ida, idma nhar lirni la ida, mpiapahar lima-mpiare'et mata la ida, totpena lol talan la miy pesiaymi. Me Uplerlawna mutnu-rahanu honona makden handi de e ra'enyatg wali lira kalwieda tiy miy. \p \v 13 Pena Itmatromni Yesus Kristus Nala ra'ani-pallu tiy miy, Uplerlawna pena Nala sniayanni tiy miy pia Nhilpai-nmanat miy, ne Uplerlawna Nhiw Lululli mana pena Nor rer miy tialla! \p A kalwied mamni tiy miy, \p Paulus