\id 1PE \h 1 Petrus \toc1 1 Petrus \toc2 1 Petrus \toc3 1 Petrus \mt1 1 Petrus \ip Mak khi'a horat di de Petrusa, de riy id la'a maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re. Petrusa na'enyatga horat di la'a riy makpesiay, mak kdella leta-leta la'a propinsi maka ha rweta la Asia Kuku'a. La' ler de de rlernan kropna-krieutu, nniahora-nniala'a onnila ir pesiayni la'a Yesus. La'a ayat 2:11-12; 2:25; 3:16; 4:4 Petrus nakot nohora nnio'a-niatu la riy mak klernana kropna-krieutu, nniahora-nniala'a la'a riy mak edon kpesiay. Ne la'a ayat 2:18-20 Petrus nakot nohora nnio'a-niatu la'a hopopna-lili'iru, ata-wa'ara mak klernan nniahora-nniala'a yamuki-yama'ala la'a ir upni-matromni. \ip Petrus na'enyatga horat di la'a ira totpena nhi' aruri ir pesiayni totpena hota la'pa rlernana lui-nuhru, nniahora-nniala'a de rtutrieri tertehra la'a ir pesiayni. Petrus nakot wali niwra la'pa rtutrier tiertehra la'a kropna-krieutu ralamni de hota pesiayni yarurni nayamkek la (1:16-17; 4:12). Ne la'pa makpesiaya re rler la kropna-krieutu nniahora-nniala'a la'a Yesus Kristus de rerieini, de hota irlernohor rer mia'ta Uplerlawna lirni-tunnu me rhi'a-ryapia hihi'a-yapyap mak kaplola (4:19). Petrus nala nnio'a-niatu wawa-niatu na nhi' aruri ir pesiayni totpena rha'ar aranni la'a Uplerlawna, me totpena rsumbaini me rhi' hya'-hya' honona mak kalwiedweda. \is1 La'a Puka ralamni rakot emkadille: \io2 1. Wniak kalwieda (1:1-2) \io2 2. Ta'uli-tawedi Uplerlawna onnila yamori-yalewna maka Enala mai ita (1:3-12) \io2 3. Ita nhiolli-lietni wniehwani-liakatni hota kalwiedweda onnila Uplerlawna upni-a'nani ita (1:13-2:10) \io2 4. It ttutga hihi'ini-yapyapni mak kalwieda la'a mak edon kpesiay (2:11-4:19) \io3 Itsu'ru-tselma mak ktorna-krautu, nnio'a-niatu la'a ata-wa'ara me la'a mak kmehlima me nnio'a-niatu walia la'a makpesiay honona (2:11-3:12) \io3 Nnio'a-niatu totpena rtutrier tiertehra la'a kropna-krieutu ralamni (3:12-4:6) \io3 Nnio'a-niatu totpena makpesiaya re rla' ihru ida-ralm ida me idma ntulan la ida (4:7-11) \io3 Nnio'a-niatu la'a riy mak klernana kropna-krieutu lui-nuhru onnila ir pesiayni (4:12-19) \io2 5. Nnio'a-niatu la'a krei o'tani-matni me krei mutnu (5:1-11) \io2 6. Wniak kalwied la hohoni (5:12-14) \c 1 \s1 Petrus nwak kalwieda \p \v 1-2 Ina-nara ama-hyali maka Uplerlawna Nwalir niana la'a rira liawanmi mak kahulti-kahamra mak kanie'er la Pontus, Galatia, Kapadokia, Asia me Bitinia. \p A' di de Petrus. Yesus Kristus Nhopn a' pua agodia Uplerlawna lirni-tunnu. Awuak de Uplerlawna ed mak ktowria ra'ani-pallu me kalwiedni-paitiotni tiy miy. \p Ina-nara, miy er maka Uplerlawna it Amlawanni de Nwalir niana pa mrie'ela E mutnu-rahanu Nlernohora E ralma-riorni la ululu memna. Ne la'a Uplerlawna Nhiwni pede Nhi' olek miy pia mpial lia E mut wuamueheni, totpena miy miana miatu mi'unni-mimta'ata Yesus Kristus lirni-tunnu. Yoma Ennairia E rarni pa na Nwuri-nohma do'omi-halmi. \s1 Itarur niek la it pesiayni me tahepur nohora yoma hota itlernan yamori-yalewna maka Uplerlawna Nala \p \v 3-4 Ina-nara ama-hyali, mai pia ta'uli-tawedi tlilili-tmamuawua Uplerlawna-Mempulwatnu, de Itmatromni Yesus Kristus Amni mak Yesus wal pia Nkola tieru-nawur nehla de. Ita'uli-tawedia Uplerlawna yoma Ensayn toto' memn ita pede Nal it pa tler la mormiori warwuaru. Itlernan mormior warwuaru de yoma Enamori owa'ana Yesus Kristus la matmiatni ralamni. Ne Uplerlawna hihi'ini de ed mak kodia it la nhia'argen miak karuri. Itsa'ar it ralamni la E'a yoma hota Enal it pa tmormiori-tdardiari pia nodi liarni. Mormiori-dardiar die emolmolan nekama re'a-tniaru maka Uplerlawna Nwahi' targa oleka la Ilyamou-Watyatoha pa hota Nala mai ita. Ne hade de hota emolmolan nekama re'a-tniaru maka ta'en niana niata onde ngehpa onde nmadwuri. \v 5 Miy mpiesiay lia Uplerlawna. Ne la' miy pesiaymi de pede Enala plolli-mneheni natiak reri miy pia la'pa ntutu-nte'ela' lera noha niatni. Totpena la' Yesus maimiaini mak kodia mormiori-lewlewan de, de miy miana mrie' pa mlier la mormiori-lewlewna. \v 6 Mere hota la' lera ho'ke'eni di de mlier la lui-nuhru la'a yamuki-yama'ala, kropna-krieutu, nniahora-nniala'a. Mere la'pa emkade ho'mana hota mihepur toto' meman la lui-nuhru re, yoma mhioratreria mormiori miaka Uplerlawna Nwahi' targa pa hota mliernana. \v 7 Hota mlier la yamuki-yama'ala nniahora-nniala'a totpena mtiut muemna de miy e mpiesiay toto' memna Orgahi-Orha'a me edonna. Mpiaror tek la maha, maka hota la' lera id de niat weyata. Mah de nek de rala ai ra rhudia. Mere miy pesiaymi hota narehi maha welli. Pa emkade walia hota rala kropna-krieutu ra rhudia miy pesiaymi de totpena rat niohora pesiaymi de plollolli me rurni-laini. Ne la' pesiaymi mak karur die, pede hota mliernan ya'uli-yawedi, yatota-yawawa la' ler maka Yesus Kristus Nmai owa'an pa rimormiori honona rlina-rmat (ramkek memna) E'a. \v 8 Ina-nara, la' ululu de miy edon mlina-miat Yesus Kristus de, mere emkade ho'mana mial ralammi pa nod rer lia E'a. Ne la'a dodo'ondi de miy edon mimkek nan walia mere mimpiesiay E'a ne mimuki-mihepur nohor memna, \v 9 yoma miy e mlier la mormiori-lewlewna. Mlier la mormiori-lewlewan de yoma miy mpiesiay E'a. \p \v 10 Mormiori-lewlewan di maka Uplerlawna Nal tiy miy die, ed maka makwohorulu-ktatrulu rakot nohora la' ululu. La' ler ululu de rpaiki Uplerlawna nnio'oni-niatnu pa rwarora-rwalai niohora \v 11 totpa irat muemna hota emkameni la, me mowen nianpena ha rdunti-rwetria Kristus de pa nhor diewade ra'uli-rawed E'a la gen tiutullu. Rwaror nohora hade yoma Kristus Nhiwni mak kdella ir ihranu ralamni Nakot olek la ir de hota Kristus de Nler la kropna-krieutu nanpena Nler la ya'uli-yawedi. \v 12 La' ululu meman de Uplerlawna Nakot targ olek walia la makwohorulu-ktatrulu re la'a mormiori-lewlewan di, Niwra E nnio'oni maka nhi'inde makwohorulu-ktatrulu e rakot nohora, hota edon ntuin la' makwohorulu-ktatrulu re lerni mere la' miy lermi. Ne la'pa ntutu-nte'ela lera-mela ri, Uplerlawna Nhiw Lululli mak kwatiawua Ilyamou-Watyatoha Nala plolli-mneheni pa riy rma rakot nohora Kot Kalwieda-Paitiota la'a mormiori-lewlewan di tiy miy wia. Ne Uplerlawna hopopanni-lili'irnu la Ilyamou-Watyatoha ho'mana rlina-rmata totpa rna'erit nan nohora Uplerlawna hihi'ini-yapyapni la'a mormiori-lewlewan di. \s1 Onnila hare honona maka Uplerlawna Nhi' nana tiy miy die pede mliernohora E' mak kakleha do'a-hala \p \v 13 Ina-nara ama-hyali, yoma la' hare honona maka Uplerlawna Nhi' nana tiy miy die, pede mpiahi' targa pa mliernohora Uplerlawna lirni, miodi inonmi re la plol wawna, la'pa mhia'ara pitga inonmi la'a mormiori-dardiari yara'a-yapalu mak hota Uplerlawna Nala tiy miy la' Yesus Kristus maimiaini de. \v 14 Mitlina-mitailla Uplerlawna miy Amlawanmi de, ne yana mliernohora nhiol yatyata mak ka'hira ralma-riormi la' ululu, la' lera miy edon miat mua'ta Uplerlawna. \v 15 Rwaldioinia de la' hya' to'owa la mormiormi de yana mhi' do'a-myap hiala, emeknekama Uplerlawna nhiolli mak kakleha do'a-hala. E Nmeh'a ed maka kwalir nian miy pia Nhi' miy lia E gah wamueheni mak kakleha do'a-hala. \v 16 Pede yana mhi' do'a-myap hiala yoma la'a Puka ralamni de e rhorat targa Uplerlawna lirni Niwra: “Yana mhi' do'a-myap hiala yoma A'ukleha do'a-hala.” \f + \fr 1.16 \ft 1:16 Imamat 11:44-45; 19:2; 20:7 \f* \p \v 17 Miy msiumbain de nhi'inde mpiet la Uplerlawna de miy Ammi toh! Ne miy Amlawanmi de ed maka hota Na' reria watghudi la rimormiori de edonna Nwaliria matni enni, mere nlola rhi'ina leltiutu-relan mahmera (nhudi-npara rimormiori nlernohora ir hihi'ini-yapyapni). La' hade pede miatu mi'unni-mimta'ata Uplerlawna pa mhiol lia plol wawna la mormiormi tetema la' nohkeran di, yoma miy mormiormi di, de emolmolan nekama riy mak klaun la riy nohoni la ler ho'ke'eni to'a. \v 18 Mhi' emkade yoma miy e miat niohora hota Uplerlawna Nala hya' pa Ntuwu-nhai miy totpena ra ralgot miy lia'a mormiori-dardiar miak edon kperkuna, maka upmi-tgarmi re rhakar nohora. Uplerlawna edon Nala leli-maha mak hota tani ha na'ana onde karte'a ha nweyata pa na Ntuwu-nhai miy. \v 19 Mere Enala maka ktulliawna-kwelwierta, de Yesus Kristus rarni inhatta. E orgahani Nmeh'a maka Nwal lia Duma mak kakleha do'a-hala kuku' eti, pa rhi'a la hopopa-hegeuru hoihoi-tantiani la Uplerlawna. \v 20 Yesus Kristus ed maka Uplerlawna Ntutmuata-nkewra'a la' ululu memna, la' ler maka Uplerlawna edonna Nakoki-nayap mia'ta nohkeran di. Ne la'pa la' ler di maka nhi'pa la'awa noha niat wa, Uplerlawna Nhopan doin E' pa Nmai wia totpena mlier la mormiori-lewlewna ralamni. \v 21 Uplerlawna ed maka kamoria Yesus Kristus la matmiati ralamni, ne ema Nran nana la' gen tutulu. Ne la' Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni la miy rerieimi, pede mpiesiay lia Uplerlawna. Emkade pede mpiesiaya me mhia'ara aranmi la Uplerlawna de hota Namori-nalewan miy. \p \v 22 Ina-nara, la'a lera-mela ri de mimou-miwitna oleka inonmi onnila mitlina-mitail olek la Uplerlawna Kot Kalwiedni, pede dodo'ondi de miatg oleka pa mtiulla-msiayni makpesiay wialmi pa emeka riy id nora hyalli. Pede a'ukot tiy miy die, hota miala ralammi tetema pa miy idma mtiulla-msiayn ida. \v 23 Yoma miy mlier olek la mormiori-dardiari warwuaru die edon onnila rimormiori nohkeran di mak hota edon nalo'on wali ne rmati. Mere rwaldioin la de onnila Uplerlawna miy Amlawanmi makden pa nodi liarni de Nala E lirni-tunnu mak kodi plolli pa na Namori-nalewan miy. Yoma E lirni de nodia mormiori-dardiari, ne lir de ed mak kodi plolli pa nodi liarni. \p \v 24 Yoma emeknekama ha rhorat targa la Puka ralamni de e niwra: \q1 “Rimormiori riwnu-halli honona de emeknekama wewna me tullu-petanni, preheni-mkaini nor wutga rurni-laini re, emeknekama wewan deutu. Yoma hota rimormiori honona re rmati-rmolu me tullu-petanni re nhorwua pa emeknekama wewna mak kapliau wua pa dewatnu mana napi'ir wa. \q2 \v 25 Mere Orgahi-Orha'a lirni-tunnu de nden nek la pa la nodi liarni.” \f + \fr 1.25 \ft 1:25 Yesaya 40:6-8 \f* \p Ne lira tun die, de Kot Kalwieda-Paitiota maka ha rakot targa tiy miy. \c 2 \p \v 1 Mitlin oleka hya' maka Uplerlawna Nhi'a tiy miy pede awuak pa mhioplial momuoga yatyatni-halalli mak kden la inonmi re; de yana mpiutra-mpialka, miklili-mikdiori, mi'ohpa-milahara, yana mtiot pa mpial lia riy samomuou. Yana miy ralam mehra la'a hya' maka rimormior wialmi gahani onde mipupu-miheri, milernu-miha'a, mipolu-miliella rimormiori wialmi. \v 2 Mliekur pa mitlin la Uplerlawna lirni-tunnu maka plollola pa emolmolan nekama papay miaka na'nama ha rayor niana nahakhak uh pua nuhu, totpa la'a lira-tun die miy pesiaymi de hota yeher to' pa naruri-nalai pia la'pa ntutu-nte' meman la ler maka hota Yesus Kristus e Nmai owa'ana pa Namori-nalewan miy. \v 3 Ina-nara, mpialiewan pa mitlin la Uplerlawna lirni-tunnu yoma miy orgahami miatg oleka de Orgahi-Orha'a kalwiedni-paitiotni tiy miy. \s1 Yesus Kristus de emeknekama watu liar pianulu \p \v 4 Mpiakrian reri Yesus Kristus de mak kod riy la mormiori-dardiari. E de, de emolmolan nekama watu liar pianulu maka tukna-tukna re rasrala yoma ratniekame edon perkuna. Mere la'a Uplerlawna yamkekni de E' ed maka ktulliawna-kwelwierta, maka Uplerlawna Nwalir niana. \v 5 Me miy die mana mlier olek la mormiori warwuaru pede miy die emolmolan nekama watu-watu maka ha rnairia pa rariria roma-krei ida, yoma la' miy ralammi re Uplerlawna Nhiw Lululli Ndella. Enhi' miy totpa hota mpial lia riy maka Uplerlawna Nwaliri-nwalioha pa Nhi'a la E gah wamueheni maka ktulla-kar lia E'a emeka imam pa miala himima-rere'a la E'a, maka E ihranu ralamni nala. Himima-rere'emi re rla' nana E ralamni onnila Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni la miy rerieimi. \v 6 Yoma la'a Puka ralamni de e rhorat targa Uplerlawna lirni (maka Enakot nohora Yesus Kristus, de entot nohora E la watu liar pianulu ida). Uplerlawna lirni de Niwra: \q1 “Mimkek ee! Awualir nian oleka watu mak karuri-kalai id pa ghi'a la watu liar pianulu la' A ge'nu la'a Sion. Ne he' maka kpesiay E' de, yan mimta'ata mhia'ara aranmi la, yoma hota Enhi' nan maka Enakot targ oleka re.” \f + \fr 2.6 \ft 2:6 Yesaya 28:16 \f* \p \v 7 E' de mak ktulliawna-kwelwierta la'a he' mak kpesiay lia E'a. Mere mak edonna kpesiay Yesus hota rhoratreria Puka lirni mak emkadilla: \q1 “Wat muaka tukna edonna rnair nana pa rhi'a roma-lewu, mere rasrala, de Uplerlawna Nnairia olek pa Nhi'a la watu liar pianulu.” \f + \fr 2.7 \ft 2:7 Masmur 118:22 \f* \p \v 8 Ne ntuin tar walia mak edon kpesiay Yesus, de Puka lirni mak emkadilla: \q1 “Watu die watu nniuli-nniewta narieiniande irwetur tar lia pa rlerwah'a gaini.” \f + \fr 2.8 \ft 2:8 Yesaya 8:14-15 \f* \p Irwetur tar lia yoma ir edonna ratlina-ratailla Uplerlawna lirni-tunnu. Hade ed maka Uplerlawna Nrora-nlai tiarg olek hadewa. \p \v 9 Mere miy di de Uplerlawna Nwalir nian olek miy wia me mpiali olek emeka imam mak khima-kre'a ray kniarni. Miy mrie' wut olek la makden la luwu-a'na hairi-hairi mak kakleha do'a-hala. Mlier olek la Uplerlawna mutnu totpa miy er mak kakot nohora E hihi'ini-yapyapni totpena riy ra'uli-rawedi E'a. Yoma E' ed maka kpolgot miy lia melmelli-kalkalamni pa mlier la lelerni mak kodia kalwiedni-paitiotni. \v 10 La' ler ululu ma'ta, de miy edonna mlier ma'ta la Uplerlawna mutnu-rahanu. Mere la dodo'ondi de rwet olek miy lia Uplerlawna mutnu-rahanu. Ululu de miy edon mliernan ma'ta Uplerlawna ralam kalwiedni, mere la' dodo'ondi de mliernan olek hade wa. \s1 Mmiori-mdiari emeka Uplerlawna mutnu-rahanu \p \v 11 Ina-nara ama-hyali mak kden rer lia a ralmu, miy di de do'ona-dakan miy, me makahulti-kahamra miy lia nohkeran di wawannu. La' hade pede awuak de yan memmemna mliernohora nhiol yatyata mak ka'hira ralma-riormi. Yoma la'pa mliernohora hare ta'en niana mliernohora Uplerlawna ralma-riorni, yoma emeknekama la' miy ralammi re miy e miwunu-mi'ara. \v 12 Mere mpialiewan totpa nhiolmi-lietmi re rden la plol wawna. Ne hota la'pa riy mak kaplin niohor ma'ta Orgahi-Orha'a re rwaghal miy ho'mana, hota ramkek nana nhiolmi-lietmi mak kalwiedweda re pede hota la' ler maka Orgahi-Orha'a Yesus Nmai owa'an de, ira'uli-rawedia Uplerlawna yoma la'a miy nhiolmi-lietmi re. \s1 Mhiu'ru-mhielam la maktorna-makrautu \p \v 13 Ina-nara ama-hyali, awuak totpa miy mhiu'ru-mhielam la ina-ama, o'ta-mata rimormiori nohkerna wawannu totpena nhiolmi-lietmi de nodi ya'uli-yawed lia Orgahi-Orha'a. Mhiu'ru-mhielam la ray mak ktorna-krautu la'a ina-ama, o'ta-mata rimormiori nohkerna honona, \v 14 ne la' walia mak ktorna-krautu la hairi-hairi noha-rai yapatni (gubernur), maka ray de ha ntutga pa rukmua mak kadunti-kawetria deulu-tatra nohkerna, me totpa ra'uli riy mak khi'a kalwiedni-paitiotni. \v 15 Yoma Uplerlawna Nwahaka totpena nhiolmi-lietmi kalwiedweda re ed maka kato'ma targa riy mak podku lirni-tunnu mak ha nakota lol nurnu. Ta'en niana irakot nohora yatyatmi-halalmi yoma mikleha do'a-hala. \v 16 Mmiori-mdiari mpiehwa-mliakta pa emolmolan nekama riy maka Uplerlawna Nwe'er doin oleka la wutwutu-kokgohu ralamni. Mere yana mpiarora de rwe'er olek miy pede hota mhi'a-myapia owa'an la do'a-hala. Mere mpiehwa-mliakat de mtiutga inonmi de emeka Uplerlawna limni-tutnu miy. \v 17 Miatu mhiu'ru-mhielma rimormior wialmi me miatu mira'a-mipalga makpesiay wialmi. Mi'unni-mimta'at la Uplerlawna, me mitota-miwawa ray mak ktorna-krautu. \s1 Ata-wa'ara rlernohora matromni lirni me nhur niohora ralam mehrani emekwali Yesus hihi'ini la it rerieini \p \v 18 Ina-nara ama-hyali, miy hononmi mak la' ata-wa'ara, hota mial ralammi tetema pa mhiu'ru-mhielam la upmi-matrommi. Yana mhi' nan to'a la matrommi mak khi' kalwiedwed miy onde mak kaltieri mnapnapal la tiy miy. Mere mhiu'ru-mhielam walia upmi-matrommi maka kahankerna-karalmha'ara. \v 19 Yoma la'pa miy hihi'imi-yapyapmi re raplol ho'mana mere upmi-matrommi re rnahora-rnala'a miy, miatu mhiur niohora ralam mehrani-mitehra ihrami ralamni pa mtiutga wniehwa-liakta samomuou totpa mhi' amikria Uplerlawna ralamni. La'pa emkade de hota hya' maka ha mhi'a re de raplol la Uplerlawna yamkekni. \v 20 Mere la'pa miy edon mliernohor upmi-matrommi lirni pa narieiniande enliwra-nkaklu miy mere miy edon mpiahla, de Uplerlawna edon Na'uli-nawedi miy lia hihi'imi-yapyapmi de. Mere la'pa mdiella plol wawna mere emkade ho'mana ramuki-rama'al miy, nhiolmi-lietmi mak katu khu'ru-khelam nohora ma'ta de ed mak kaplol la Uplerlawna yamkekni. \v 21 Uplerlawna Npol miy totpa mhiur niohora ralam mehrami la'a kropna-krieutu maka miy mliernana onnila miy hihi'imi mak kalwiedweda re. Yoma Yesus Kristus Nmeh'a nek de Nlernana kropna-krieutu yoma la'a miy rerieimi. Ne la' hade wal pia Yesus Enala talan tiy miy totpena mtikil rer lia E yeheni \v 22 maka ha rakot nohora la Puka ralamni riwra: \q1 “E edonna Nhi' targ eti do'a-hala, me la' riy id mana edonna natlin etia E naltieri lalahara.” \f + \fr 2.22 \ft 2:22 Yesaya 53:9 \f* \p \v 23 La'pa riy rwahoiti-rwarenna, mana edonna Nwahla. Ler maka ha rliwra-rkaklia, mana edonna Nakota hota Nukmua ira. Mere Notil to'a lirni-tunnu me nniahora-nniala'a rella Uplerlawna, mak ktorna rhinleltiutu-relan mahmera (mak khudi-kpara la plol wawna). \v 24 Yesus Kristus Nmeh'a nekpa Ntutulu-nlelewua it do'oni-halli la'a auwlakra hananni, totpena itawnie'er la do'a-hala ralamni, ne tmori-tdar die itsi' mak kaplol la Uplerlawna yamkekni. Yesus Kristus no'oni-rarni ed mak kala ulti mnapla-tema mnapal tiy miy. \v 25 Yoma ululu de miy emeka dum mak khal talla. Mere la dodo'ondi de miy e miwali olek la lowna-krahana ralamni yoma mliernohor oleka Yesus makheri-maklai (gembala) me mak ktera-kdem miy aranmi. \c 3 \s1 Nnio'a-niatu la patke'a nora hawni muanke'a \p \v 1 Hawa patke'a miatu mhiu'ru-mhielma mitlina-mitailla muanke'emi re pa emekwalima ata-wa'ara rhu'ru-rhelma ratlina-ratailla upni-matromni, totpena la'pa hapmi muanke'a re edon rpesiaya Uplerlawna Kot Kalwiedni, miy edon mpiatutu niohora kot mak kwatiawua Uplerlawna la' ir ho'mana, rmeh'a rwaldioinia pa rpesiaya yoma ramkek nan oleka nhiolmi-lietmi \v 2 mak kaploi-kaple'era me nhiu'ru-nhielammi. \v 3 Yana mtiutga iran hloimi-matlawrurmi (miy gai samomuoumi) yoma mniairia nhiolmi-knia'atmi, leli-maha onde lawra-rainia wel wierwerta. \v 4 Rwaldioinia de mtiut nieka miy samomuoumi de lola nhiolmi-lietmi mak kaploi-kaple'era. Mtiut nieka yehwa mnapla me yehwa maka edonna kawunu-kawenna. Nhioli-lieta re hota ed mak kodia wel wierta la Uplerlawna yamkekni me nden nek la pa nodi liarni. \v 5 Nhioli-lieta samomuou mak emkade ed maka patke' ululu mak kla' olek la Uplerlawna gahani me maka kha'ar reria aranni la E'a nhi'inde rhi'a. Ir er maka rhu'ru-rhelam la hawni muanke'a. \v 6 Sara mana emkade wal pia natu nhu'ru-nhelam la hawni Abraham. Nhu'ru-nhelam pa npolga Abraham de niwra: “Matroma”. Ne miy miana emekto'ama Sara la'pa mliernohor e nhiolli mak khi' samomuou die, de yan mpadura. \p \v 7 Me la'pa hawa muanke'a miy. Miy miana mhi' samomuou lia hapmi de. Yoma miat niohora hapmi patke'a rakleha ruri-lai manmuanu pa emekwali miy. Miatu mhiu'ru-mhielam nohora yoma hota miy rewre'wa pa mliernana mormiori-dardiari plalahwa pa nodi liarni. Miy mliernana mormiori-dardiar die onnila Uplerlawna ralam kalwiedni pede Nara'a-napalga hade tiy miy. Mhi' samomuou lia hapmi de totpena yanpa nhioli-lieta mak edon kaplola nodia yawuhi-yawe'et la miy sniumbainmi. \s1 It idma tsi' kalwied ida emeka tsi' ihru ida-ralm ida \p \v 8 La' dodo'ondi awuak de miy hononmi mlia' ihru ida-ralm ida, mtiutga ralam kalwiedmi la riy mak kler la lui-nuhru, mhi' hadom de idma nhi' kalwiedwed la ida emekwalima patke'a ida nor elli, muanke'a id nora hyalli. Me idma nsayn reri ida. Yana idma nparwah'a ida, mere idma natlina-natailla ida. \v 9 Yan memmemna idma nwahla yatyatni-halalli la ida. Onde idma nwahla ida wniahoiti-wniarenanni yapollu-yalielli. Mere miatu mpiahla riy yatni-halli de mpiak la Uplerlawna pa Nala kalwiedni-paitiotni la ira. Yoma Uplerlawna Npol miy pia mhi' emkade, totpena hota miy miana mliernan walia kalwiedni-paitiotni la Uplerlawna. \v 10 Yoma Puka lirni de niwra: \q1 “Riy maka kiwra uhwanu nwalapi me ga'arni nwahipni totpena ndunit nana-nwetur nan pripanni-fa'anni, de natiak nurnu-tiernu totpena yana nhi'a nur ghala-tier ghala onde ohpa-lahara, klili-kdiori. \v 11 Nhopliala yatyatni-halalli, ne nwehwa-nlakat la kalwiedni-paitiotni. Nwahakhak toto' memna totpena yan nora riy dom to' pa rawunu-rawenna. \v 12 Yoma Orgahi-Orha'a Nlin reri-nmat reria riy mak khi' mak kaplol la E yamkekni. Ne Orgahi-Orha'a Nta'wa taru tlinni la ira sniumbainni. Mere Orgahi-Orha'a Nora mak khi'a yatyatni-halalli rwahapra lia'ara-rwadawar wehla.” \f + \fr 3.12 \ft 3:12 Masmur 34:13-17 \f* \s1 La'pa mlier la kropna-krieutu de miatu miod inonmi la plol wawna \p \v 13 Ina-nara, la'pa miy mpialiewan pa mhi'a-myapia kalwiedweda, de hota riy edon rhi' yatyat tiy miy toh! \v 14 Mere emkade ho'mana, la'pa hota mlier nek la kropna-krieutu, polpuolu-wakwaka yoma miy mhi'a-myapia kalwieda-paitiota, de hota mliernana unut lawna! Ina-nara, yan mimta'ata rira, me yana ihrami rteplu. \v 15 Mere mhioratreria Yesus Kristus de Orgahi-Orha'a E inhatti pa mi'unni-mimta'at E'a. Ne mpiahi' targa totpena la'pa he' to'a pa natian nohor miy lia' Kot Kalwiedni-Paitiotni maka miy mhia'ar aranmi la, de mpiahla lirni. Mere mniair nieka lira mnapla, me mhiu'ru-mhielam nohor lirmi pa mikot nohora. \v 16 Mhi'a hya' maka miat niohora de ha naplola totpena hota riy mak kapupu-kaheri miy nhiol kalwiedmi yoma mpiesiay oleka Yesus Kristus de, hota orgahi rmola-rma'a la' ir lir wamueheni re. \v 17 La'pa Uplerlawna Nakot targa pa it tler la kropna-krieutu de onnila ita nhiol kalwiedwedni de ha samomuou hade. Hornama yana itler la kropna-krieutu onnila it tsi'a yatyatni-halalli. \v 18 Yoma Yesus Kristus Nhi' emkade wali. Enmeh'a nekane ed mak kmat die eneknek raralamni, yoma la'a rimormiori do'oni-halli. E' ed mak kakleha do'a-hala mere Ntutulu-nlelewua matmiati la'a riy riwnu-halli mak khi' do'a-kyap hiala re. Yesus Kristus de Nhi' hade totpena E' ed mak kodia miy lia Uplerlawna. Rwunu-rwenna E inonni mere la'a Uplerlawna Nhiw Lululli pede Uplerlawna Namori owa'an E' la matmiati ralamni. \v 19 La'a Uplerlawna Nhiwni plolli-mneheni pede la' pa E Nakot nohora kot mak kwatiawua Uplerlawna la'a do'a-hmuakarnu mak kwatiawua riy mak kmati olekwa pa ema rho'la tar wua pa rwewiei nieka Uplerlawna niukamnu. \v 20 Do'a-hmuakarnu ri ha rwatiawua riy mak edon ka'unni-kamta'ata Uplerlawna la' ululu memna la' lera Nuh tuwnu. La' ler de maka Nuh nakoki-nayapia aupual liawna (batra), de Uplerlawna Nwewiei niohora rira totpena rhoitio'ora-rtahnei do'oni-halli re. Mere eneknekato'a riy wo'awa mak kler la yamori-yalewna. Rler la aupual liawan de ralamni ne aupual liawan de nanera la tah'i ulti pa nalewna ir la'a gera ktiowru-opli nhia' lawan de. \v 21 La'a tui die wniahaurnu emeknekama yawalliohora la'a nhiarani maka la' dodo'ondi de rnairia pa ra ralewan wali miy. Yawalliohora gera ktiowur de pa emeknekama ger maka ha rnairia pa ra rharan miy. Ger de edonna rnairia pa ramou-rawitna inonmi mak kakdeha, mere ger de ha ntut mueman (nnia'eratni) de mpiaka Uplerlawna pa Namou-nawitna miy ihrami-ralammi. Nhiarani mak emkade ed mak kamori-kalewan miy. Yamori-yalewan de mimliernana onnila Yesus Kristus Nmori owa'an la matmiatni ralamni, \v 22 ne Nha'at olek la Ilyamou-Watyatoha. Pa la'pa dodo'ondi de Enamtatan la Uplerlawna walli malganna, de gen miaka ra'uli-rawed E' la. Me Yesus Kristus inhatti ed mak kodi plolli la Uplerlawna hopopanni-li'irnu (malaikat) honona, me Enodi plolli wali la' mak kodi plolli ror wutga mak karuri-kalai honona makden la nohkerna wawannu-lyanti nayanni la'pa noha darni wo'itu nora noha utnu-liannu. \c 4 \s1 Uplerlawna hota Nhudi-npara rimormiori pede miatu mtiutullu kropna-krieutu me mhi'a-myap reri hya' mak kaplola \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, Yesus Kristus inonni namehra-namau niohor oleka kropna-krieutu liwliwra-kakaklu. La' hade pede mpiahi' targa inonmi pa mimliernan walia emkade wali. La' talan emkade pede mitiak rer lia miy pesiaymi. Yoma riy maka klernana kropna-krieutu la'a ulatni-temni, de hota nolli nhiolli la'a do'a-hala. \v 2 La' hade pede mormiormi-dardiarmi la noh di wawannu de, nlernohor oleka Uplerlawna talanni me edon nlernohor owa'ana nhioli yatyata mak ka'hira la rimormiori ralma-riorni. \v 3 Awuak totpena hadewa la nhiolmi-lietmi ululu die, yoma la'a ulul ma'ta de mahnek memn oleka la miy mhi'a-myapia hya' maka miy ralammi nala, pa emekwalima riy maka kaplin niohor ma'ta Uplerlawna. Mhi'a ya'anlawna-yemunlawna nhi'nande mpiehera-mia'wu la'pa miplinu miodia inonmi pa mhi'a saworni-sawarna (yatni-halli) me mpiehwa-mliakta pora-dawra. Miy e mliernohora neka ralam ya'hira pa milira-miliai. Miy miana mhioi-mtiania uplera-upmati pa mpiera-mdiaiti olek la Uplerlawna deullu-tatarni. \v 4 Mere la'pa la dodo'ondi de riy maka edonna katga Orgahi-Orha'a rwer rer wiawni la miy me rapolu-raliella, rahe'i-ramali miy, yoma miy edonna mliernohor owa'an ir pa mhi' nan do'a-hal rariahu pa idma nutin-ndahla ida. \v 5 Mere hota ir er maka rwalola plele'era do'oni-halli re la Uplerlawna, maka kwahi' targa olek pa hota Nhudia mak kmati me mak kmormiori la watghudi lokarni. \v 6 La' hade pede Kot Kalwieda-Paitiota mana Yesus Nakot nohora la do'a-hmuakarnu mak kwatiawua riy mak kmati oleka re totpena la emkameni ho'mana Uplerlawna Nukmua ir pa inonni rmati lia do'oni-halli rerieini, de hota nhiwni rmormior lia Ilyamou-Watyatoha. \s1 La'a ra'a-palu (karunia) mak Uplerlawna Nala mai ita pede idma ntulla-nsayn ida \p \v 7 Ina-nara ama-hyali, nohkerna-rai miaran di de hota nwakrian pia nler la hohoni (noha niata). La hade pede mpiaror samomuou me miatu miodi inonmi totpena mrian ralammi la Itmatromlawanni pa msiumbain rer lia. \v 8 Ononni de, it idma nsayn toto' memn ida. Yoma la'pa it idma nsayn ida de, hota riy idma natu nhud niohora-npat niohor walia ida do'oni-halli yatyatni-halalli re. \v 9 Awuak pa idma natu nreinian id pa nanin la roma nayanni de yana nodia heri huplu-gai pietna. \p \v 10 Ina-nara, Uplerlawna Nal oleka ra'a-palu (karunia) la miy hononmi totpa hota mkiar lia E kniarni. Rima-rima ra'ani-pallu re edon ramneha. La hade pede miy hononmi miatu mniairia ra'a-palu maka ha mliernan de pa ma mtiulan la rimormiori wialmi. La talan emkade pede riy rnairia ra'a-palu mak edonna kamneh'a re pa rhi'a kniarni maka ha rhakar targ oleka re, \v 11 de riy maka klernana ra'a-palu pa nodia lira-tunu la' rimormior wialli de, hya' ed maka ha nakota-nalde'eta re, de ntolliohor mamaini Uplerlawna lirni-tunnu. Me la' walia riy maka klernana ra'a-palu pia khima-kre'a rimormior wialli, de nnairia ra'a-palu maka kwatiawua Uplerlawna orgahani totpa ntulan la rimormior wialli. La' talan emkade pede Uplerlawna Nlernana ya'uli-yawed lia rimormiori maka kamkek nana miy hihi'imi-yapyapmi honona re. Uplerlawna hota Nlernana ya'uli-yawedi die onnila Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni. E' nanpena ed mak ktorna-krautu, ne E' inhatta ed maka ha ra'uli-rawedia pa nodi liarni. Amin (Plola). \s1 Hota unut lawna la'a riy mak klernana kropna-krieutu onnila ir pesiayni \p \v 12 Ina-nara ama-hyali mak kdella a ralmu, la' dodo'ondi de mlier olek la kropna-krieutu totpena hota mtiut memna de miy e mpiesay toto' memna me edonna. Pede yana mpier rer wiapmi la'a kropna-krieutu re. Yana mpiarora de makpesiaya demade edonna nler la kropna-krieutu, yamuki-yama'ala. \v 13 Mere mihepuepur nohora yoma miy miana emekwalima Yesus Kristus pa mlier la kropna-krieutu, nniahora-nniala'a, totpena la'pa Yesus Kristus Nmai owa'an pa rurni-laini hititni-repreparni nayamkek wa, de hota miy miana er maka kahe'i-kahepur meman nohora. \v 14 La'pa riy rahe'i-ramal miy die yoma miy e mliernohora Yesus Kristus, miy e mi'unut la' hade, yoma Uplerlawna Nhiwni mak kodia plolli-mneheni etla miy ralammi. \v 15 Mere yan memmemna mliernana kropna-krieutu yoma mpiunu-mpienna, onde mkiamnelu-mkiamna'a onde hya'-hya' to'owa maka kpera-kdait la mak ktorna-krautu deullu-tatarni. La'pa mrie' teman nek la rira halli, ho'mana yana. \v 16 Mere la'pa mliernana riwtu-hora mak kakropna-kakrieutu yoma la'a miy pesiaymi ed mak kariei, de yan memmemna mmiola-mmia'a. Mere mi'uli-miwedia Uplerlawna, yoma miy e miwo'or kota-miwo'or nan la Yesus Kristus. \v 17 Yoma nte'ela lerni pa Uplerlawna Nhudia nohkerna la watghudi lokarni, ne Uplerlawna Nhudi-npara mutnu-rahanu re ulu. Uplerlawna nekane Nhudi-npara E a'nani ita, emkameni ho'ola riy mak edonna kpesiaya Uplerlawna Kot Kalwiedni dena?! \v 18 La'a Puka ralamni e rhorat targa la: \q1 “Riy kalwiedweda ho'mana rlola pleini riwtu-hora kropna-krieutu nampena rler la mormiori-lewlewna. Yaho'ma la'a riy mak khi' do'a-hala, me kaplin niohor ma'ta Orgahi-Orha'a?!” \f + \fr 4.18 \ft 4:18 Amsal 11:31 \f* \p \v 19 Hade pede la'pa mlier la lului-nurnuhru yoma la'a Uplerlawna Nror targ olek hadella miy, mhia'ar tar tio'ola mormiormi la Uplerlawna mak kakoki-kayap niana miy, yoma Enakot targ oleka pa hota edon Nolin doin limni tiy miy, ne hota Enhi' nan hya' maka Enakot targa de. Ne la' lelera-melmel neka pa mhi' rer nieka hihi'a-yapyapi kalwiedweda. \c 5 \s1 Nnio'a-niatu la o'ta-mata krei nora krei mutnu \p \v 1 Awuak pa ina-ama krei miy (penatua), de mtia'wa tlinmi la a li'ru-tu'nu maka ha mpiaiki ri. Aghorta hadi pa agala tiy miy, de a'g emekneka miy pia tla' rewre'wa la ina-ama krei. Ne a'g ed mak kamkek nana Yesus Kristus Nler la nniahora-nniala'a. Ne la' walia hota la' ler maka Yesus Kristus Nmai owa'ana, de nodia preheni-mkaini hititni-repreparni pa rimormiori nohkeran di ha rlina-rmat meman de, de hota a'g ed mak kre'ela liernana Uplerlawna plolli-mneheni me ya'ulli-yawedni. \v 2 Hyal miy re, awuak de miodi plolli la krei mutnu maka Uplerlawna Nala tiy miy pia emolmolan nekama mak khuri-kwa'ana duma mutlialawna-taurlawna, nhuri-nwa'ana dumni re la kalwiedwedni. Mhima-mrie'a krei mutnu re yoma ralammi nala kniar die, yoma kniar mak emkade ed mak kla' nana Uplerlawna ralamni. Yana miapuhuna-miaprai niohor kniarmi de. Me yana mkiar pia emeka ina-ama krei mak kwahak to' kupna-kai, mere mhi'a de miodia ihrami ralamni tetema la kniar die pa mimkek la krei mutnu-rahanu. \v 3 Yana mitulu-mipetna inonmi pa mhiopan la'a-mhiopan mai krei mutnu re, mere mtiutu loi-talla mak kodia la kalwieda-paitiota totpena rlernohora. \v 4 Ne mhi' emkare totpa la'pa nte'ela ler maka makhuri-kwa'ana Amlawanni Nmai wia, de hota mimliernan walia wutu-lai makhita-makrepra me lomarni edonna nmalmu. \p \v 5 Emkade walia ina-nara ama-hyali mak hatrapriapi miy, mhiu'ru-mhielam mitlina-mitailla yanulnullu-manatnatnu. La'pa miy hononmi de, yan mitulu-mipetna, mere idma natu nhu'ru-nhelam la ida (lol yawa). Yoma la Puka ralamni de niwra: \q1 “Uplerlawna Nwayotlia riy mak katulu-kapetna, mere Nwaldioinia pa Nara'a-napalga riy mak katu khu'ru-khelma.” \f + \fr 5.5 \ft 5:5 Amsal 3:34 \f* \p \v 6 Hade pede mhiu'ru-mhielam nohora inonmi (lol yawa) la'a Uplerlawna mak kodi plolli pa Namori-nalewan miy, totpena la'pa ntutu-nte'ela lera Ha Nwalir tiarga de, E' ed mak kran miy nanmi la' heyanna. \v 7 Yana ralammi namta'at la hadomdoma, mere la' hya' to' pa mrian ralammi la' Uplerlawna pa msiumbain nohora re, yoma E' ed maka ksayni miy. \p \v 8 Yan minin matmi, mere mimatmata, yoma hegana amlawanni nhi' miy lia e arwalli. E' de emolmolan nekama ohpora-ahdiawar maka homoma-lala'a pa napolu-nawaka hya' maka niwra nlihir matmata-nhaw riarara. \v 9 Mtiayawa lakmi la gaini ralamni, me mhi' arur matmata pa mdien atehra la pesiaymi wawannu. Yoma miy e miat niohor walia miy mutwualmi makpesiay la'a meni-meni to'a nek de e rlernan wali kropanni-krieutnu pa emekwali miy. \p \v 10 Mlier olek la kropna-krieutu ho'mana hota edon nalo'on wali ne Uplerlawna-Mempulwatnu mak ktutga E ralam kalwiedni la rimormiori la'a hya'a-hya'a to'owa, de Enmeh'a neka ed maka khi' miy pia mlier owa'an la kalwiedni. Hota Naruri-na'orat nan miy totpena mtiutrieri kdededa. E' ed mak kpolg olek miy pia mrie'ela mliernana E plolli-mneheni, hititni-repreparni mak kodi liarni onnila Yesus Kristus hihi'ini. \v 11 E' ed maka ktorna-krautia hare honona la'pa nodi liarni. Amin (Plola). \s1 Kalwieda la horta hohoni \p \v 12 A horat ku'u di nekpa u'enyatga tiy miy, de Silwanus a hya'lu maka apuesiaya ed mak ktulan la a' pua tiulsi hadi. La'a horat di de agiwra ghi' totpena miy pesiaymi de la' ga'a. Ne la'a horat di wal pia a'ukot nohora Uplerlawna talla plollolli-mneneheni (benar) mak ktutga E ralam kalwiedni mai ita. Mtiorrer pitpitga pesiaymi onnila E kalwiedni de. \p \v 13 Ina-nara, krei Babel mutnu maka kre' wut miy lia riy maka Uplerlawna Nwalir niana re, de rwak kalwieda tiy miy. Emkade walia Markus mana nwak kalwieda tiy miy. E' de emeknekama a a'nu mak kden rer lia a ralmu. \v 14 Ina-nara, awuak pa idma nwak kalwied la ida de, mial toto' memna ralma kalwieda. Awuaka Orgahi-Orha'a pa Nala kalwiedni-paitiotni la'a miy hononmi, mak kla' oleka Yesus Kristus limni ralamni. \p Nhiu'ru-nhielam mamni, \p Petrusa