\id 1CO \h 1 Korintus \toc1 1 Korintus \toc2 1 Korintus \toc3 1 Korintus \mt1 1 Korintus \ip Leta Korintus de letlalawna id la Akhaya yapatni, la'a hairi Roma. Paulus ndella Korintus la anni id rehenu totpena nakot nohora Kot Kalwieda-Paitiota la' hande. Makden Korintus harahu ratlin nan e lirni pa rpesiaya (Makodlira 8:1-11). La' ler maka Paulus nwaran la Korintus de riy ida mak katu kwatutu nmai pia nwatutu Uplerlawna lirni la' hande. Nanni de Apolsu (Makodlira 18:24-19:1). E' ed mak kwatutu me nhima-nre'a makpesiay la Korintus. \ip La' pa ler maka Paulus ndella leta Epsus de ena'enyatga horta id la makpesiay la Korintus. La' horat di ralamni enakot nohora lirni-tunnu wotelu, de: 1) Nwahla ir tianni maka ir rhorat targ oleka la e' wa. 2) Enatlin nan oleka de makden Korintus to'a-taiya pa dom de rlernohora Paulus wniatutnu dom de rlernohora Apolsu wniatutnu onde riy dom to' owa'ana, me dom de rhi' do'a-ryap hiala. 3) Tunguru-tungkuru mak edon kaplola dom de rla' Korintus. Ir rwayotlia Paulus riwra Paulus edon rrekan wut lia riy maka Yesus Nhopan pa nodia Uplerlawna lirni-tunnu. La' hade pede na'enyatga horat di totpena nwahla ir tianni ne totpena nhopan pa ir rhoitio'or doin yehwa-liakta mak edon kaplola totpa rlernohora hihi'a-yapyapi mak kaplola pa riy makpesiay rhi' nana. \is1 La' puk di de e rakot nohora emkadille: \io2 1. Paulus nwak kalwieda (1:1-1:9) \io2 2. Paulus nakot nohora makden Korintus to'a-taiya me rhi' oleka do'a-hala (1:10-6:20) \io2 3. Wniatutu-wniaye'a la'a mak kmehlima me mak edon kmehlima ma'ta (7:1-40) \io2 4. Wniatutu-wniaye'a la'a yamanna mak riy mak edon kpesiay ha rhoi-rtania la uplera-upmati (8:11-11:1) \io2 5. Wniatutu-wniaye'a la'a krei-iskola yala'ani mak kaplola (11:2-14:40) \io3 Yehwa liakat mak klol talan la patke'a mak kla' krei-iskola (11:2-16) \io3 Wniatutu-wniaye'a la'a Uplerlawna meini (11:17-34) \io3 Wniatutu-wniaye'a la'a ra'a-palu maka Uplerlawna Nhiwni Nala (12:1-14:40) \io2 6. Wniatutu-wniaye'a la'a riy mak kmati hota rmori owa'ana (15:1-58) \io2 7. Nnio'a-niatu hohoni (16:1-24) \c 1 \s1 Paulus nwak kalwieda \p \v 1-3 Ina-nara ama-hyali makden la Korintus. Miy di de krei wokni-le'enu mak Uplerlawna Npolga pa mlier la E mutnu mak kakleh do'a-hala. Mlier la E mutnu mak kakleh do'a-hala yoma miora Kristus Yesus mlia' ihru ida-ralm ida, de mior wutga mak kden meni-meni to'a, mak kola olek la Itmatromni Yesus Kristus tiernu. E' de ed maka it hononita Matromlawanni E'a. \p Paulus a'u me it mutwualli Sostenes, ampak de Uplerlawna, it Amlawanni de, nora Itmatromni Yesus Kristus pena ed mak kala ra'ani-pallu me kalwiedni-paitiotni tiy miy. \p Agodi plolli pa ghorta horat di, yoma a' di de maka Kristus Nhopan pa agodia Uplerlawna lirni-tunnu. Yoma Uplerlawna Nmeh'a Nran a lia E wniaror wamueheni. \s1 Ra'a-palu (karunia) mak Uplerlawna Nala mai ita onnila itora Kristus tla' ida \p \v 4 Ina-nara ama-hyali, nhi'inde asiumbain rer pia a'u'uli-uwedia Uplerlawna mak akola tieru-gawur nehla la de yoma la'a E kalwiedni-paitiotni pa mliernan oleka ruri-lai la'a Uplerlawna, de lola Kristus Yesus. \v 5 A'u'uli-uwedia Uplerlawna yoma, onnila miora Kristus mlia' ihru ida, pede la' mormiormi-dardiarmi de mliernan mamainia E rurni-laini pa la' hya'a-hya'a to'a de miatu mikot nohora Uplerlawna lirni, me mlier la kirkira-ralma-riora samomuou la hare honona. \v 6 Ne la'a ruri-lai miaka ha mliernana re, pede hya' maka amakot nohora tiy miy la'a Kristus, de miat niohora de hade plola. \v 7 Mliernan oleka ruri-lai maka Ha Nala tiy miy die, pede la' lera-mela ri maka mpiewiei-mniarnar reria Orgahi-Orha'a Yesus Kristus maimiaini de mniair reria ruri-lai re honona. \v 8 Ne hota Uplerlawna Nmeh'a Nhi' aruri miy pia la'pa ntutu-nte'ela lerni-melli la' E maimiaini, totpena la'pa Orgahi-Orha'a Yesus Kristus Nmai owa'ana, de ta'en niana rto'on miy lia do'a-hala yoma mikleh oleka hala. \v 9 Hota Uplerlawna e Nhi' aruri-alai miy yoma edon Nhoratdoin E nnio'oni. E' de Uplerlawna E inhatta, mak kpol nian miy pia mlier teman la A'nani Yesus Kristus, Itmatromlawanni de, pa miora mlia' ihru ida-ralm ida. \s1 Krei wokni-le'enu rahuri-rawo'ora pa to'a-taiya \p \v 10 Ina-nara ama-hyali, a'ultier di awuet la Yesus Kristus nanni totpena lira mak a'ukota tiy miy, mpiesiaya pa mliernohora. De awuak totpa miy hononmi yana mihuri-miwo'ora totpena yana to'a-tai miy. Mere totpa hononmi mlia' lir ida. \v 11 Ina-nara, a'ukot emkade yoma Klo'a rimormiorni rma raklak miy mai a'u riwra miy e mihuri-miwo'ora, \v 12 de rakotiwra, riy dom tiy miy riwra rlernohora Paulus a'u, dom de riwra rlernohora Apolsu, dom de riwra irlernohora Petrus, me la'pa dom to' de riwra irlernohora Yesus Kristus! \p \v 13 Mikot lira emkade de Yesus de e rhakar la'a-maiya! Paulus a' di edonna rwair wen a lia auwlakra yoma la' miy rerieimi! Me rharan miy miana edonna rwet la a na'nu toh! \v 14 A'u'uli-uwedia Uplerlawna yoma a'g edonna gharan mia'ta riy id tiy miy lia hande, enekneka agharania Krispus nor Gayus rmeh'a to'a. \v 15 Yanpa hota riy riwra agharania hare totpena irlernohora a'u. \v 16 O, yowa Stefanus me romni mniotni de a'g ed mak kharania. Mere a'g e ghoratreria de riy dom palia la hande de a'g edonna gharan mia'ta. \v 17 Yoma Yesus Kristus Nal a' die a'g edonna muai pia gharan riy. Mere Nal to' a' pua ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiot della lol meni-meni. Hade ho'mana yana aniairia rimormiori nohkeran di kirkirni-ralma-rior samomuounu. Yanpa hota maka ukot nohora Yesus Kristus matmiatni la' auwlakra hananni, de hota ler la hamamuamua. \s1 Uplerlawna Ntutga rurni-laini kirkirni-ralma-riorni la'pa lirni-yat wamueheni onnila Yesus Nmat lia it rerieini \p \v 18 Rimormior miak kharan nan matmiati-molmuolu plalahwa pa hota rrinnia la ai mormiori ralamni, de er mak kiwra kot maka ha mpahaur nohor la Yesus matmiatni la' auwlakra hananni de lir podpodku hade. Mere la'pa it hononita mak kharan nana yamori-yalewna, la it wniarorni de, emekneka Uplerlawna Nmeh'a Nala kot de pa Nod it la yamori-yalewna. \v 19 Yoma emeknekama la'a Puklawna lirni de Uplerlawna lirni mak kiwra: \q1 “La' riy mak knairia rimormiori nohkerna kirkira ralma-rior samomuounu de hota Awueyata-wuaniaga kirkirni-ralma-riorni. Ne riy mak katu liawanni, de e lirni-yatnu mana A'uhmena-uprai.”\f + \fr 1.19 \ft 1:19 Yesaya 29:14 \f* \p \v 20 Pede riy mak katu kwarora-kwalaiya, me riy mak katu kwatutu-kwaye'a agama deullu-tatarni, la'pa riy mak katu kawo'or pa nod niana ir mutwualli wniarorni-wnialaini la'a lera-mela ri, de Uplerlawna Ntutga oleka de ira lirni-yat wamueheni mak klernohora nohkeran di wniarorni de hota nwal lia hamamuamua toh! \v 21 Uplerlawna Nhi' hade e Nlernohora E kirkirni-ralma-rior samomuou wamueheni. Wniarorni de totpa rimormiori kirkirni-ralma-riorni la'pa lirni-yatnu emkameni ho'mana hota taken niana rodi ir pa rla' Uplerlawna. Mere Enala lira-tunu la'a Yesus matmiatni mak amakot nohora di, mere rimormiori nohkerna ha riwra hamamuamua, de Nala na Namori-nalewna riy mak kpesiay. \v 22 Makden Yahudi rwak pa ramkek memna hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona nanpena rpesiaya. Ne makden Yunani mana rwahak lira-yatu la'a wniatutu-wniaye'a iskola totpena irpesiaya. \v 23 Mere am di de makot nohor to'a Yesus Kristus matmiatni yala'ani la auwlakra hananni totpena Namori-nalewn ita me la'a E wniatutnu-wniaye'eni. Kot de ed mak khi' yawuhi-yawe'et la makden Yahudi re ralma-riorni. Noma riy mak Yahudi atia'a re riwra lir podpodku re! \v 24 Mere hota la' riy mak Uplerlawna Npol nian oleka re, de la'a makden Yahudi me mak Yahudi atia'a re, de Uplerlawna Ntutga rurni-laini me kirkira-ralma-rior samomuounu onnila Nala Yesus Kristus pa Namori-nalewna ira. \v 25 Yoma hya' maka Uplerlawna Nhi' nana Nlernohora E ralma-rior wamueheni, de rimormiori rwarora-rwalaiya de ha podku re. Mere Uplerlawna hihi'ini-yapyapni nlernohora E kirkirni-ralma-rior samomuounu, de narehi-nalawan meman la rimormiori nohkerna wniarorni-wnialaini. Ne Uplerlawna hihi'ini la'a Yesus matmiatni, de rimormiori riwra hihi'ini de nakleha ruri-lai. Mere hihi'ini de nodi plolli pa nareh niana rimormiori rurni-laini honona. \s1 Uplerlawna Npol it pa Nhi'a la a'nani de E edon Nwalir lia riy orkotkotni-ornananni \p \v 26 Ina-nara ama-hyali, mhioratreria la emkameni la' lerni Uplerlawna Npol miy. La' makpesiay miy die enekneka riy ida-woru rmeh'a er mak katu la rimormior yamkekni, onde er mak kodi plolli, onde rla' marna-wuhura. \v 27 Mere plola la Uplerlawna Nwaliria mak riy riwra podku-padku totpena rhi' amola-ma'a mak katu. Ne Uplerlawna Nwalir wialia riy mak kakleha weli mak edon kla' nana riy rieknenni pa na namola-nama'a mak ha rwetwet la nanni. \v 28 Uplerlawna Nwalir niana makla' hopopna-lili'iru ata-wa'ara, maka ha rmakriarnia, maka rimormiori nohkeran di rwarora de edon nodi untu. Mere Nwaliria re totpena na nweyata maran penpuenu-wuhur tetema tullu-petanni. \v 29 Uplerlawna Nhi' hade totpena riy id mana edonna natulu-napetan la Uplerlawna gaini ralamni. \v 30 Mere Uplerlawna Nmeh'a Nna'ohma pede ina-nara mieh'a miora Kristus Yesus her wiutu. Ne la'a itpuit la Yesus mak kmati lia it rerieini de pede itat niohora Uplerlawna kirkirni-ralma-rior samomuounu mai ita la'a Yesus matmiatni de. Yoma Yesus matmiatni de pede Uplerlawna Nhi' it pa totpena itora E' pa tkalwieda. Ne Enhi' it la E mutnu-rahanu maka Nwalir niana pa Ntuwu-nhaiya la do'a-hala ralamni. \p \v 31 Pede ina-nara ama-hyali, emekwalima maka rakot targa la Puka ralamni, de yana mpio'on atulga inon wamuehemi. Mere mikot nohora hya' maka Orgahi-Orha'a Nhi' nana la miy rerieimi totpa riy ra'uli-rawed E'a.\f + \fr 1.31 \ft 1:31 Yeremia 9:24 \f* \c 2 \s1 Paulus edon ntutga lira-yatu mak katulu-karehi inonni la' ler maka enakot nohora Yesus Kristus \p \v 1 Ina-nara ama-hyali! La' ler amuai pia ukot nohora tiy miy lia'a Uplerlawna nnia'ohmani maka rimormiori nohkerna ha raplin mua'ta, de a'g edonna niairia lira wniarora-wnialai maka rimormiori nohkeran di e rwaror nana, onde a'g edon niairia lir marna mak samomuou. \v 2 Yoma ageti olek la de la'pa agor aplahwa nohor miy die, hota a'g edonna wuahauru nawerna-naplahwa nohora hadom tiy miy, enekneka a wniahauru ononni de la'a Yesus Kristus matmiatni la' auwlakra hananni. \v 3 La' lerni adien wut tiy miy die, a'g edonna utulu-upetan pa atiutga a lira-yat wuamueh'u, mere a li'ru-tu'nu lolioi-hayaiya me a'g e umta'at wenna pa adiwra-dia'ala. \v 4 La' lira-tun muaka a'ukota tiy miy, de a'g edonna liernohora rimormiori wniarorni-wnialaini pa nia'ail miy totpena mliernohor a'u. Mere ukot nohora Uplerlawna lirni de, Uplerlawna Nhiw Lululli Nmeh'a ed mak ktutga plolli-mneheni (kuasa) pa na Nkar lia riy mak katlin la a li'ru-tu'nu de ihranu ralamni. \v 5 Aliernohora hare honona totpena miy pesiaymi de nawniair to'ola Uplerlawna plolli-mneheni. Yanpa hota nawniair la rimormiori wniarora-wnialai wamueheni. \s1 Maka Uplerlawna Nna'ohma la'a E wniarora-wnialai samomuounu, de totpa Yesus Nmat lia it do'oni-halli rerieini \p \v 6 Mere la' riy maka pesiayni namtemtemn oleka, de amakot nohora Uplerlawna lirni de amnairia kirkira-ralma-rior samomuou (hikmat). Mere kirkira-ralma-rior mak amnairia de, kirkira-ralma-rior nohkerna hanni atia'a onde lira yatu mak kwatiaga o'ta-mata la' lera-mela ri mak hota la' lera dom de rmati. \v 7 Mere kirkira-ralma-rior maka amakota re de ha nwatiawua Uplerlawna, maka la' ler ululu, de nohkerna naplin niohor ma'ta. La' Uplerlawna kirkira-ralma-rior samomuounu de Enet tiarg oleka la' ler maka Uplerlawna edonna Na'ohi-na'ar ma'ta nohkeran di, totpa hota onnila Yesus Kristus hihi'ini pede itlernana E ra'ani-pallu mak kalwied memna. \v 8 Riy mak kodi plolli la nohkeran di, de riy id mana edonna nat niohora Uplerlawna ralma-riorni la'a Yesus Makamori-Kalewan de. Yoma rat niohora mana hota ir edonna rla rwairia Orgahi-Orha'a maka ha ra'uli-rawedi diella' auwlakra hananni. \v 9 Mere iraplin niohora pede naplol la hya' maka e rakot targ oleka la Puka ralamni de riwra: \q1 “La'pa hya' maka rimormiori edonna ratlin nan ma'ta ne edon ramkek nan ma'ta de onde edonna nla' nan ma'ta la rimormiori wniarorni, de hade ed maka Uplerlawna Nwahi' targa la'a riy mak kal ralamni tetema la E'a.”\f + \fr 2.9 \ft 2:9 Yesaya 64:4 \f* \p \v 10 Rimormiori raplin niohor ma'ta nnia'ohma de, mere Uplerlawna Nhiw Lululli Nakot oleka Uplerlawna nnia'ohmani la'a Yesus Kristus de la mai ita. Yoma Uplerlawna Nhiw Lululli de ed mak ktolwiah'a-ktakarwah'a hya'a-hya'a to'owa pa la'pa nod wialia la'a hya' mak kayade' ma'ta la Uplerlawna wniarorni-wnialaini. Mere Nhiw Lululli Nat niohor oleka wa. \v 11 Yoma mak kat niohora riy ida ihranu ralamni de enekneka riy de orgahani nmeh'a. Emkade walia enekneka Uplerlawna Nhiw Lululli Nmeh'a Natga Uplerlawna ihranu ralamni. \v 12 Ne it mana edonna tlernana nohkerna ralma-riorni, mere tlernana Uplerlawna Nhiw Lululli totpena tat niohora Uplerlawna ra'ani-pallu, yamori-yalewna maka Ha Nala mai ita nwatiaga Yesus Kristus. \v 13 Pede amakot nohora hya' maka Uplerlawna Nara'a-napalga mai ita de, ami edonna mnairia lira-yat mamni mak kwatiaga rimormiori, mere a lir mamni-tun mamni maka Uplerlawna Nhiwni Nwatutu-nwaye' mai ami, pa amakot nohora Uplerlawna la'a riy maka Uplerlawna Nhiwni etla ralamni. \v 14 Mere riy maka kakleha Uplerlawna Nhiwni, de riy de edonna nreiniana Uplerlawna Nhiwni de Ha Nakotkota. Yoma ta'en niana nna'erit nana pede nwarora lir de hamamuamua re, yoma riy maka Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli la nanpena rna'erit nana lira-tunu re. \v 15 Yoma riy maka Uplerlawna Nhiwni Ndella, nanpena nat niohora hya' ed mak kaplola honona. Mere riy maka Nhiwni edonna Ndella de, id mana edonna nlernana ralma-riora pa rwaror nana riy maka Uplerlawna Nhiwni Ndella de, hihi'ini-yapyapni. \v 16 Yoma emekwalima la'a Puka ralamni lirni mak kiwra: \q1 “He' ed mak kat niohora Orgahi-Orha'a ralma-riorni pede e' ed mak katu kano'a-ka'atga?!”\f + \fr 2.16 \ft 2:16 Yesaya 40:13 \f* \p Mere it maka E Nhiw Lululli Nodi plolli, it nanpena er mak kat niohora Yesus Kristus ralma-riorni. \c 3 \s1 Yana ra'uli mak khima-kre'ela Uplerlawna kniarni pa narieiniande krei wokni-le'enu to'a-taiya \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la' ler maka agor wut miy die, ta'en niana a'ultier pia emeka agora riy maka Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli la, a wniahauru. Mere a'ultier tiy miy die, emeknekama mliernohora to' nohkeran di gahani, de la'pa a'ultier tiy miy mak na'nama mpiesiay, de aniairia lir maka plet pa mnia'erit nana pa emeka patke'a ida naltier lia papay mak na'nama ha rmor nian de. \v 2 Ululu de, la'pa awuatutu-wuaye' miy, de emolmolan nekama a'u'oka-uweher miy, de gala yamanna maka miy miatu mi'in oleka wa. Yoma la' ler de miy ta'eni mnia'erit nan ma'ta wniatutu-wniaye'a, mak ha rakot nohora la riy maka Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli la. La' dodo'ondi meman mana miy edonna mnia'erit nan ma'ta la' hade! \v 3 Emkade yoma miy edonna miolin ma'ta nhioli-lieta nohkeran miy de! A'ukot emkade yoma hota la'pa ralammi namehra (iri hati) la rimormior wialmi, me mhi'a kokokna-rariarni, de hota hare ed mak kariei pia nayamkek memna de miy edonna miolin doin ma'ta nhioli-lieta nohkerna pa emekwalima riy maka kaplin mua'ta Uplerlawna toh! \v 4 Yoma riy dom riwra amlernohor neka Paulus, ne dom de riwra amlernohor neka Apolsu. Wniehwami emkade ntutga de plol toto'a de miy edonna miolin doin ma'ta nhioli-liet nohkeranmi de! \p \v 5 La'a plolli de Apolsu de he'a de? Ne Paulus a' muana he' walia a'u? Eneknek am di Uplerlawna hopopanni mak kod miy lia pesiay la Yesus Kristus. Am mala' nohora tulla-kniar miaka Orgahi-Orha'a Ntutga la rima-rima kniar miamni. \v 6 De la Uplerlawna kniarni ralamni de a'g ed mak kakot nohora Yesus Kristus lirni-tunnu pa emolmolan nekama mak kawuli-katniamni la nhyi'ini ralamni. Ne Apolsu ed mak kwatut miy pia emeknekama mak kal ger la ktera nhyi' de. Mere Uplerlawna Nmeh'a nanpena ed mak kar lia miy ihrami-ralammi pa emeknekama Namori yawuli-yatniamin de. \v 7 Pede mak kodi plolli la' kniar die Uplerlawna yoma E' ed mak khi'a pa kmori. La' am die mak ktamni me mak ktera, de ami edonna mla'a rieknenni. \v 8 Amro' rewre'wa pa mla' liewr ida la kniari id ralamni. Ne hota rima-rima amlernana a liwtu-odaw mamni wniahlani. \v 9 Yoma am di de riy mak kar riewre'wa la Uplerlawna kniarni. Mere miy di de emekwalima Uplerlawna nhyi'ini-tlunanni. Miy miana emolmolla Uplerlawna romni wali. Enmeh'a nekpa gahani miy! \p \v 10 Ina-nara, la' ruri-lai miaka Uplerlawna Nara'a-napalga mai a' di, aniairia la ukot nohor ulu Yesus Kristus tiy miy. La' hade a'g emolmolan nekama riy ida mak katu kariri roma-lewu, mak kwatatga roma watu liar yanullu. Ne riy dom to' wal pia rma rwatutu miy die emeknekama riy maka kariria roma la watu liar yanul die wawannu. Mere mhioratreria. Hota rima-rima ntaru samomuou mat la kniarni la'a watu liar yanullu wawannu de. \v 11 Yoma Yesus Kristus Nmeh'a neka ed maka Uplerlawna Nala pa emeknekama watu liar yanulu maka miriria miy pesiaymi la. Yana riy rwatut die e rnairi wniatatgeni dom to'a, yoma nhiapargen id mana hadamon eti. \v 12 Mak kmai pia kwatut miy die, dom de rnairia lira-tunu mak kaplollola mere dom mana rnairi lira-tun rimormiori mak edon nodi unut doma. Hade emeknekama riy mak kariri roma-lewu la watu liar yanul die wawannu, de dom de e rnairia leli-maha, dom de rnairia mah wawahra, dom de e rnairia wat mi'na, dom de rnairia riri-au, dom de rnairia wewan kerna onde wewna tniena. \v 13 Rima-rima tulanni-kniarni de hota twei pia tamkek memna la ler maka Yesus Kristus maimiaini la re'eni woru. Yoma hota la' ler de de, ai ed maka kta'aga tulla-kniari re rurni-laini totpa rima-rima kniarni de hota nayamkek memna. \v 14 La'pa ai edon na'ana tulanni-kniarni de hota riy de nlernana prehenni. \v 15 Mere la'pa kniarni de ai nram doinia, de hota edon nlernana prehenni-maunu la Ilyamou-Watyatoha. Mere hota Uplerlawna Nala yamori-yalewna la e'a onnila pesiayni, mere e hihi'ini-yapyapni edon naplol la noha wawannu pede e yaliewanni de emekto'a enawlar liola ai mormiori ralamni mak trema-trema namutni-naki'ir e'a. \p \v 16 Miy e miatga de miy di de Uplerlawna romni miy, toh! Ne Uplerlawna Nhiwni e Nor miy tialla. \v 17 Mere la'pa riy ida mak kwatutga hya' mak edon kaplola pa nweyata-nwaniawua Uplerlawna romni de, riy de mana Uplerlawna ed mak kweyata-kwaniaw wualia riy de. Yoma miy die Uplerlawna romni mak E orgahi Ha Nwalir niana la E gahani.\f + \fr 3.17 \ft 3:17 Yawala Yunani ayat di emkadi: “Mere la'pa riy ida nweyata-nwaniawua Uplerlawna romni de, riy de mana Uplerlawna ed maka kweyata-kwaniawu wualia riy de.” Pede riy dom de rwarora de wnieyata-wnianiawua Uplerlawna romni de onnila wniatutu la hya' mak edon kaplola. Mere riy dom de rwarora de wnieyata-wnianiawua Uplerlawna romni de onnila riy e rhi'a-ryapia hya' mak edon kaplola onde rhi' makpesiay dom to' pa to'a-taiya. \f* \p \v 18 Yana riy id tiy miy die nalahar inon wamueheni yoma nwarehi inonni onnila e' ed mak katu nohkerna wniarorni-wnialaini. Mere samounu de nawnial doin la pa nla' mak podku-padku la nohkeran di wniarorni-wnialaini totpena hota nla' mak katu la Uplerlawna yamkekni. \v 19 Yoma la' Uplerlawna yamkekni, rimormior wniarorni-wnialaini lirni-yatnu re honona wniaror podpodku maka rwal lia hamamuamua. Hade emeknekama ha rhorat targa la Puka ralamni riwra: “Riy mak katu la rimormiori nohkeran di wniarorni-wnialaini samomuounu de, hota Uplerlawna Nhi' pa Nwal lia hamamuamua la'pa riy e nrana inonni la lira-yat wamueheni de. Hota emeknekama riy orgahi yatnu nwutu orgahani.”\f + \fr 3.19 \ft 3:19 Ayup 5:13 \f* \v 20 E rakot walia Puka ralamni de emkadi wali: “Orgahi-Orha'a Natga riy mak katu nohkeran di wniarorni-wnialaini lirni-yatnu re honona wniaror podpodku maka rwal lia hamamuamua.”\f + \fr 3.20 \ft 3:20 Masmur 94:11 \f* \v 21-22 La' hade pede yana mhierlia o'ta-mata mak kwatutu miy pia nareiniande miy to'a-tai miy onnila mi'uli-miwedi o'ta-mata doma, me la' dom de edonna. Yoma ir honona de nek de rhima-rre' miy. La'pa a'u muana, onde Apolsu, me Petrusa \f + \fr 3.21-22 \ft 3:21-22 Kefas \f* a hononami mhima-mre' miy totpena amod miy lia kalwiedwedni. La'pa nohkeran di, onde matmiatmi-mormiormi, la'pa lera-mela ri pa lera-mel mak kmai, hare honona re de, nodi miy lia kalwiedwedni. \v 23 Ne miy di de mak khima-kre'a Yesus Kristus. Ne Yesus Kristus mana ed mak khima-kre'a Uplerlawna. \c 4 \s1 Mak khima-kre'a Uplerlawna kniarni rlernohora talan mak kaplol la Uplerlawna yamkekni \p \v 1 Hade pede, ina-nara mpiet am lia Yesus Kristus hopopanni-lili'irnu mak khima-kre'a E kniarni, mak Entutga pa amakot nohora hya' ed maka Uplerlawna Nhi' nana, mere la' ululu de rimormiori raplin mua'ta. \v 2 La'pa riy ida nala kniari la'a mak ktulla-kari ida, de mak ha rwahaka la mak ktulla-kari de ononni de tlina-taili ndenrer lia upni-matromni mak ha nkar lia. \v 3 Mere ina-nara mai a' die la'pa mhiudi-mpiar a'u onde rod wali a'u la watghudi lokarni pa rwahaka a ha'lu, de a'g edonna pusin nohora. Meman neka la a'g edon ghudi-puar nana a inon wamueh'u. \v 4 A'g edonna wuaror nana a'g e ghal la' hadomdoma. Mere hota hade edonna nrei pia ntutga de a'g edonna ghala. Orgahi-Orha'a Nmeh'a nanpa ed maka kmeh'a Ntutga a plo'lu-ha'lu. \v 5 La' lerni-melli mak Orgahi-Orha'a Nmai pia Netlia hare honona re edonna nte' ma'ta. La' hade pede yana riy id mana pleta-plet pa nwaghala rimormior wialli. Mpiei pleini la'pa Orgahi-Orha'a Nmai niana. Hota E' ed mak kalharia hya' mak kayawunmu. E' ed mak kweye'er targa ralma-riora mak kayamoin la rimormiori ihranu ralamni. La' ler de nanpena rima-rima nlernan ya'ulli-yawedni la Uplerlawna. \p \v 6 Ina-nara ama-hyali, la'a hya' mak a'ukot oleka re, de aniairia agora Apolsu pa emeka nhior lawra ni'ita ahwa lioda (contoh) la tiy miy. Totpa hota la'a mpiaror nohora a li'ru de hota mnia'erit nana hya' maka rhorat targa la Puka. Ne la'pa mliernohora lir de, hota miy edon mi'uli-miwedia o'ta-mata doma me mipolu-milielan doma. \v 7 Yoma he' ed mak khi' nan miy pia mriehelia miy mutwualmi?! Miplinga, de maka ha mliernana hare honona rde rwatiawua Uplerlawna?! Pede la'a hya' owa'an pa mhi' inonmi de tulu-petna pa emolmolla hya' mak kden la miy re Uplerlawna edon Nala tiy miy?! \p \v 8 Meman neka la miy edonna mpiolu-mpiak hadoma yoma la' miy wniarorni de mliernan oleka ruri-lai, kirkira-ralma-rior samomuou honona. Mtiaru kirkira-ralma-riora pede orgahami mtiutg inonmi emeka ray. Ne am di de edonna. Kalwieda la'pa plol pa mlia' ray totpena amlernan walia talan pa amalair nohor miy pia trewre'wa todi plolli \v 9 yoma am die mak kakleha weli. La' a ralma-rio'ru de, ami maka Yesus Nhopan pa amodia Uplerlawna lirni-tunnu, de Uplerlawna Nal am pia emolmolla am tutu he'i-hepru id la rimormiori nohkerna rora Uplerlawna hopopanni-lili'irnu gaini ralamni. Ami emolmolla riy maka ha retli oleka niukum matmiati mai ami pa hota ammat lia mutlialawna gaini ralamni. \v 10 De, rimormiori nohkeran di ramkek am die rwaror ampodku-mpadku onnila a hihi' mamni la'a Yesus Kristus rerieini. Mere miy die e mpiarora de miy er mak katu yoma miora Yesus Kristus de mlia' ihru ida-ralm ida. Riy edon ratlin la ami, mere e ratlina-ratail tiy miy. Riy rapolu-raliel ami ne ra'uli-rawed miy. \v 11 Mahnek oleka la a rehka-lar mamni, maniki-malai, ramuki-rama'al ami, la'pa amakleha rom wamueh'a mamni wali. \v 12 Amaliwtu-ma'odaw nohora yamanna wra' muamni yahakni. La'pa riy rapolu-raliel ami mere ampak pa Orgahi-Orha'a Ntera-ndema re. La'pa riy ramuk-rama'al ami, amatu mhur niohora. \v 13 Riy rahe'i-ramalia ami, de amala samomuounu ma mpahla. Rhi' am die emolmolan neka ami edonna marehelia haga'u-hamda'ara nohkeran di, pa la'pa dodo'ondi mana e rhoi mia't am lia noha kdeheni-ktiahlani. \p \v 14 Aghorta hari tiy miy de ralul pia agiwra ghi' amola-ma' miy, mere awuagahniorat miy emekwalima a'na raralmu memna. \v 15 Yoma la'pa mior Yesus Kristus mlia'a ihru ida la' pesiaymi de miy ammi de riy ida nmeh'a, kennama miy tungkurmi riy riwnu-riwnu. Yoma la'pa miora Yesus Kristus de mlia'a ihru ida-ralm id wa, de a'g ed mak khi'a ina-am tiy miy yoma a'g ed mak kodia Kot Kalwieda-Paitiot la'a Yesus Kristus de tiy miy. \v 16 Onnila' hade pede awuak de mliernohora a yeh'wu. \v 17 Ne totpena mliernohora a yeh'wu pede aghopna Timotius pa ntiy. La'pa rweta la mak klernohora Yesus Kristus, de aghi'a Timotius de emekneka a'na raralmu mak edonna kmol lia a ralmu. E' de riy mak khi' hadom de klola Orgahi-Orha'a ralamni. Hota e' ed mak kwagahniorat miy lia'a yehwa maka aliernohora yoma agor oleka Yesus Kristus mla' ihru ida-ralm ida. A yehwa la'a a mormio'ru de nora hya' ed maka agala ga wuatutu-wuaye'a la'a krei wokni-le'enu la meni-meni to'a, de ramneneha. \p \v 18 Mere riy dom la' miy die ratulu-rapetna olekwa. Yoma wniarorni de ratniekamde hota a'g edonna tiy miy die. \v 19 Mere la'pa Orgahi-Orha'a Nal talan mai a' die hota edonna nalo'on wali ne atiy miy die. Mpiei pia hota amuai die umkek walia riy mak katulu-kapetna re hihi'ini-yapyapni, de rakot nohora ir rurni-laini to'ola nurnu onde plol toto'a pa raruri-ralai yoma Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli la. \v 20 Yoma la'pa Uplerlawna Nodi plolli la riy ida mormiorni, de Uplerlawna Ntutga ruri-lai la riy de mormiorni totpena nwehwa-nlakat la plol wawna. Hota riy de edon nakot to'a la' nurnu niwra enaruri-nalai. \v 21 Pede mpialir nieka hya' maka ralammi ha nala. Mhioratreria, mhierun doinia nhiolmi-lietmi mak katulu-kapetna de totpena yana amuai die a'uwenan la' miy. Mere amuai die agodi mnapla me kalwied nohora wniatutu-wniaye'a tiy miy. \c 5 \s1 Yana mitulu-mipetan la'a miy pesiaymi mere mhiopliala do'omi-halmi honona \p \v 1 Nee! A orgah'u utlin memn oleka la'a miy die de doma e ralira-raliai, rareta-rahawa. De riy id tiy miy de enor owa'ana ina nhia'nanni (ibu tiri) raliai. Riy mak kaplin mua'ta Uplerlawna nekane nhiolli ematia' emkade, ne emkameni ho'ola miy?! \v 2 Mere miy die edonna mmiola-mmia'a mere mpiehwa-mliakta natulu-napetan ma'ta la pesiaymi die! Mere mak kaplollolli de totpena miy ralammi rmawal la riy de nhiolli-lietni pa mhiokar gota la'a miy wokmi-le'emi. \v 3 Ina-nar miy re! Meman nek la a'g edon gor miy lia hande, mere emkade ho'mana emeknekama agor miy lia hande pa agetlia de riy mak kwehwa nhioli-lieta yatyata re pa rukmua! \v 4 La'pa miwoka-mile' wa la Yesus Orgahi-Orha'a nanni ralamni, ne mriekan walia a'g etla hande. Ne hota la'a Yesus Orgahi-Orha'a plolli-mneheni pa \v 5 hononmi mhiokar doin e la krei wokni-le'enu pa mial riy della hegana amlawanni totpena hota la' nohkeran di, de e nler la lui-nuhru, yatyatni-halalli yatlorni-yatra'ani. Mhi' emkade totpa hota nreiniande enhoitio'or doini do'oni-halli totpa nler la yamori-yalewna la' ler mak Orgahi-Orha'a Nmai owa'ana. \p \v 6 Mere miy die yana wniehwami-liakatmi natulu-napetna la'a pesiaymi. Yanpa miplin niek la hala id to' nekane narieiniande yatni-halli na'ititar rer lia?! Hade emeknekama mak nhi'inde ha riwra de, hota rkeni tgo'a oke' to'ola wetra' ota (tarigu) mere hota nwah'a petna honona. \v 7 La' hade pede mhiopliala nhioli-lieta yotyota-yatyata honona, totpena emeknekama la' Paska lerni Yahudi re rhopliala roti mak knairi tgo'a (ragi). La' talan emkade pede miy mpial lia riy mak kakleha do'a-hala. Yoma plollolli de miy er mak kden la plol wawna onnila Yesus Kristus Nwali olek la duma maka ha rhi'a la hoihoi-tantiani la Paska Yahudi. Ne miy miana emeknekama roti mak kakleha tgo' maka Yahudi re ra'an la' ler de.\f + \fr 5.7 \ft 5:7 Nhi'inde makden Yahudi rnairia tgo'a (ragi) pa rhi' yawalliohora pa rakot nohora do'a-hala. \f* \v 8 La' hade pede la' it mormiorni di, itsi' emeka ha rhi'a la Yahudi lerlalawanni de, de emeknekama ir edon ra'an rot miaka rala tgo'a ra rawniah'a de hota yana tsi'a do'a-hala la'pa yatyatni-halalli. Mere itsi' to'a hya'a mak kaplola-kamneh'a emeka ta'ana rot miaka edonna rnairi tgo'a. \p \v 9 Ina-nara, la a hortu mak kala' ulu de a'g e ukot nohor tiy miy de yan memmemna mior wutga riy makalira-kaliai re mpiatamputu. \v 10 Mak a'ukota re de a li'ru edon ntaiya riy mak kaplin niohor ma'ta Uplerlawna pede nhi'inde ralira-raliai onde ir ralamni rapal niana kupna-kai, re'a-tniaru onde mak ka'ana rira liwatnu-odawni onde mak kru'u-ktowar la uplera-upmati. A'g edonna ukota pa mihal doin riy mak edon kpesiay mak khi' emkade. La'pa miy edon mhiol lia nohkeran di wawannu nanpena mliernan talan pa mihal doin mak edon kpesiay riwnu-halli re. \v 11 Mere a ralma-rio'ru, de yana miora riy mak kakota kiwra ir de makpesiay, mere ralira-raliai onde ralamni rapal niana kupna-kai re'a-tniaru onde rru'u-rtowar la uplera-upmati, onde rahe'i-ramali riy onde rpehera-rma'wu onde mak ka'ana rira liwatnu-odawni. La'a riy mak emkare, yana mrie' teman la re. La'pa mimtatan wutu pa mi'ina-miemnu ho'mana, yana. \p \v 12-13 Yoma la'a riy mak edonna kpesiay mia'ta, de a'g edonna puaran pia ukot nohora re. Uplerlawna nanpena ed mak kodi plolli pa ketlia ir do'oni-halli. Mere makpesiay miy er maka mieh'a mietlia riy mak kler olek la krei wokni-le'enu do'oni-halli, yoma emeka ha rhorat targa la Puka ralamni de riwra: “Mhiokar doinia riy mak khi' do'a-kyap hiala la'a wokmi-le'emi ralamni.” \c 6 \s1 Yana makpesiay re rodia mutwualli la'a mak kho'ota-klewta mak kaplinu Uplerlawna \p \v 1 Ina-nara, la'pa miora inmi-narmi makpesiay re miwo'ora, de hya'a nrei pia mpiaran pia la miklaka krei wialmi de la' makho'ota-klewta mak kaplin mua'ta Uplerlawna totpena iretlia?! Nihya'pa edonna mpiaka Uplerlawna mutnu-rahanu pa retlia lira-tunu rena de?! \v 2 Miplinga de hota Uplerlawna rimormiorni er mak kodi plolli pa ketlia nohkeran di halli?! Hota makpesiay it de, er maka ketlia nohkeran di do'oni-halli, yaho'ma lira-tun muaka ha riwra lirmou-aparputi rina?! \v 3 Miy e miplin mua'ta de hota it er mak ketlia Uplerlawna lili'irnu-hopopanni (malaikat) halli?! Yaho'ma rimormiori lira-tunu maka ir rhi'a lera-lera rina?! \v 4 Pede hota emkameni la lira-tun mak emkare, de miala la riy mak kaplin niohora Uplerlawna yala'ani pa retlia?!\f + \fr 6.4 \ft 6:4 Riy dom de rwarora de ayat di nnia'eratni emkadi: “Pede hota emkamenila lira-tun mak emkare de miala la riy mak kaplinu khudi-kpara la'a krei pa retlia?!” \f* \v 5 A'ukot emkade totpa aghi'a amola-ma'a miy. Yanpa riy mak katu hadamon wal lia' miy pa retlia lira-tunu mak mutwualmi re ha rhi' nana re, \v 6 pede miala mutwualmi lirni-tunnu de pa makho'ota-klewta retlia?! Ne hade edon nmeh'a mere makho'ota-klewta de makpesiay Uplerlawna atia' e'a! \p \v 7 La'pa miodia riy lirni-tunnu la makho'ota-klewta retlia, hade nnia'eratni de mlier toto' olek la hala ralamni. Emkade pede emeknekama ra'unut nan olek miy. Samomuounu de riy rhi' yatyatni tiy miy onde rhi' aruki miy. Mere ralul pia yana miy er mak ktot nan riy dom la klieratni yoma miodia la nhio'ota-liewta. \v 8 Mere la'pa miodi riy la nhio'ota-liewta de miy er mak ktot riy de la yatyatni pa mieh'a mtiot aruki e'a, kennama maka mtiot la klieratni de, mak pesiay wialmi re! \p \v 9 Yana miakal nan inon wamuehemi. Miy e miat niohora de riy mak edonna klernohora Uplerlawna wniayowni hota edonna rrekan wutga la Uplerlawna mutnu-rahanu mak Enodi plolli la pa emeka ir Rayni toh?! Yoma riy mak kalira-kaliai, riy mak kru'u-ktowar la uplera-upmati, mak kaliai mehlimlimni, mak khi' nhiolia yotyota-yatyata mak kodia molmola-mama'a la'a muanke'a nora muanke'a maka ha wniadu'ula, \v 10 mak kamnelu-kamna'a, mak ralamni napal niana kupna-kai re'a-tniaru, mak kpehera-kma'wu, mak kapolu-kaliella, ne mak ka'ana rira liwatnu-odawni, riy honona mak emkare de hota edonna rrekan wutga la Uplerlawna mutnu-rahanu maka Enodi plolli. \v 11 Ne la' ululu de la' riy dom tiy miy, nhiolli-lietni emkade wali. Mere lera-mela ri de mlier olek la yamou-yawitna la'a do'a-hala ralamni. Mlier olek la Uplerlawna gah wamueheni mak kakleha do'a-hala. Enetlia de miy edon mhial owa'ana onnila Itmatromni Yesus Kristus hihi'ini-yapyapni, me Uplerlawna Nhiw Lululli rurni-laini. \s1 Yana mniairi inonmi pa ma milira-miliai, mere mpiehwa-mliakat la inonmi totpa Uplerlawna Nlernana ya'uli-yawedi \p \v 12 Ina-nara, doma rakot wal die riwra it inonni di edonna la'a rieknenni la'a pesiay. Emkade hota plolli nek la e ralma-riorni la'a hya' maka ha niwa nhi'a la e inonni. Mere hihi'a-yapyapi re honona edonna rperkuna. A'g edonna wuayow pa gala a ino'nu la'a hya'a-hya' to' pa nodi plolli la. \v 13 Dom mana riwra: “Ya'ana-yemnu de nla' to' it apannu ne it apannu de ed mak kwatierun neka ya'ana-yemnu. La' ler mak it mat die, Uplerlawna nareiniande ya'ana-yemnu nor wut wuali it apannu de hota it edonna tnairi owa'ana, pede it apannu la'pa it inonni tetema itnairia pa tsi' hadom de plolli nek la ita.” Mere a'ukot tiy miy die, edon emkade. Plollolli de yana itnairia it inonni de pa ta talira-taliai. Mere itnairia it inon pa ta'uli-tawedi Orgahi-Orha'a. Ne Orgahi-Orha'a mana hota ed mak ktera-kdema inon de.\f + \fr 6.13 \ft 6:13 Riy dom de rwarora ayat di de nnia'eratni emkadi: “Hota dom mana riwra: “Ya'ana-yemnu de nla' to' nek la it apannu ne it apannu de ed mak kwatierun neka ya'ana-yemnu pede it apannu de la'pa it inonni tetema itnairia pa itsi' hadom de plolli nek la ita”. Mere a'ukot tiy miy die hota Uplerlawna nareiniande la'pa it mat die ya'ana-yemnu nor wut wuali it apannu de hota it edonna tnairi owa'ana. Mere yana itnairia it inonni de pa ta talira-taliai. Mere itnairia it inonni pa ta'uli-tawedia Orgahi-Orha'a. Ne Orgahi-Orha'a mana hota ed mak ktera-kdema inon de.” \f* \v 14 Uplerlawna Nodi plolli pa Namori-nalewn oleka Itmatromni Yesus inonni la'a matmiatni. Ne hota emkade wal lia Uplerlawna Namori it inonni la matmiati ralamni wali. \v 15 Ina-nara ama-hyali, miatga la' miy inonmi de Yesus Kristus inonni wali hade toh?! Pede hota emkameni la itnairi it inonni pa itora patke' yatyata tanin wutu?! La'pa emkade de emeknekama Yesus nor pat de ralira-raliai. La'pa emkameni ho'mana yan memmemna mhi' emkade! \v 16 Onde matialo'onamde miy e miplin mua'ta la'a riy mak kor patke' yatyata ralira-raliai de hota emekwalima nora rla' ihyida-ralmida?! Yoma etla Puka ralamni de e rakot nohora riwra: “Ha ror rla' wutu ihyida-ralmida.”\f + \fr 6.16 \ft 6:16 Puka Pianullu 2:24 \f* \v 17 Mere riy mak klernohor oleka Orgahi-Orha'a nor olek E' pa rla' wutga ihru ida-ralm ida. \p \v 18 Pede olietmi la yehwa yalira-yaliai. Yoma la'a do'a-hala re honona maka riy rhi' nana de, eneknek to'ama yalira-yaliai mak khi' do'a-hal la rira inon wamueheni. \v 19 Ina-nara, miatga oleka de la'a miy inonmi de Uplerlawna Nhiw Lululli romni eda de toh?! Ne Nhiwni die nor miy tialla. Ne Uplerlawna ed mak kala Nhiwni de tiy miy. Miy inonmi de wamuehemi atia' hade. Mere Uplerlawna gahani hade. \v 20 Yoma Uplerlawna Naweli olek miy wia ne npairia mati olek miy wia. La' hade pede mpiehwa-mliakat la inonmi de totpena miodi ya'uli-yawedi la Uplerlawna. \c 7 \s1 Mehlima-marya'a yala'ani \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, dodo'ondi agiwra wuahla yatianmi re maka ha mkienia la horatmi ralamni, de: la'pa muanke'a ida edonna nmehlima de hade samoga? Meman nek la hade samoga. \v 2 Mere riy harahu nhi'inde ralira-raliai. La' hade pede samounu de muanke'a hawni etla ne patke'a mana hawni etla totpena yana rler la yapi'u-yaga'u pa rwaror yotyota-yatyatni pa ralira-raliai. \v 3 Muanke'a mak kmehlim olekwa de, yana nwayotlia hawni patke'a la'pa niwra nora pa ranin wutu me patke'a mak kmehlim mana yana nwayotlia muanke'eni la'pa niwra nora pa ranin wutu. Mak kmehlim oleka re hihi'ini-yapyapni mak kaplola de emkade. \v 4 Rhi' emkade yoma patke'a inonni de, inon wamueheni atia' hade. Inonni de, muanke'eni gahani wali hade. Emkade wal lia muanke'a inonni de, inon wamueheni atia' hade, mere inonni de patke'eni gahani wali hade. \v 5 Pede yan memmemna idma nwayotlia hawni wakwakni pa ranin wutu, enekneka la ler ho'ke'eni maka ha rnairia pa rsumbaini yoma irrora rla' lir id pa rhi' emkade. Mere yan nalo'ona. Nhor diewade hota idma nwakriani owa'an id la pa emeknekama mak kmehlima-kmarya'a. Yana idma olieta la ida totpena yana hegana amlawanni (Setan) napi'u-naga' nian miy yoma la'a miy edon mtiahan nana ralam na'hirmi. \v 6 Mere la'pa a'ukot emkade de ralul pia agiwra ghopan pa riy honona rmehlima, mere a'ukot to'a la'a ralma-rior wamueh'u.\f + \fr 7.6 \ft 7:6 Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni emkadina: “Mere la'pa a'ukot emkade de ralul pia agiwra ghopan totpena idma oliet la ida, pa yana ranin wutu totpena rnairia lera ho'ke'eni pa rsumbaini.” \f* \v 7 Mere a' die, agiwra totpa riy honona emekwali a' pua edonna rmehlima. Mere Uplerlawna Nmeh'a neka ed mak kala rima-rima ra'ani-pallu (karunia). La' riy id de Nala ra'a-palu pia hota edonna nmehlima. La' riy dom de, Nala ra'a-palu pia nmehlima. \p \v 8 Nah, la'a riy mak edonna kmehlim ma'ta, me la'a pat mak kapalg olekwa, de mitlina a nnio'u di. Ralma-riora samomuou nden tiy miy die, miprirtiuw pua emek a'u. \v 9 Mere la'pa miy edonna mirur nian la ralam na'hirmi de mmiehlim nek wa. Yoma la'a samomuou owa'an de mmiehlima, yanhi'pa na'hirmi nha'at la temmi. \p \v 10 Ne la'pa mak kmehlim olekwa, de mitlina mak a'ukota ri! La'a plollolli de a'g edonna ukot nana lira di mere lir di Orgahi-Orha'a lirni hadi. La'a a'na patke'a mak kmehlima ida de yana nahmen doin hawni. \v 11 Mere la'pa la hadom pa nahmen doin olek la muanke'eni, de yana nwarora-nwalai owa'ana mehlima, enekneka nawali owa'an la muanke'eni ululu de. Ne muanke'a ida de yana nahmen doin hawni. \p \v 12 A nnio'a-nia'tu la riy dom pal tiy miy die mitlina. Hadi edonna nwatiawua Orgahi-Orha'a Yesus lirni mere a'g ed mak ukot nan lir di. De la'pa makpesiay ida nmehlim olek wa pa nor patke'a maka edonna kpesiay mia'ta mere emkade ho'mana patke' de nwayow pa nora e' pa rden wut mua'ta, de yan memmemna muanke' de nasrala patke' de pa nodia pa la nmati. \v 13 Ne la'pa patke'a makpesiay ida nmehlim olek pa nora muanke'a maka edonna kpesiay mia'ta mere emkade ho'mana nwayow pa nora patke' de rden wut mua'ta, de yan memmemna patke' de nasrala muanke' de pa nodia pa la nmati. \v 14 Yoma hawa patke'a makpesiay olek de narieinian de mehlimni de nakleha do'a-hala la Uplerlawna yamkekni. Emkade wal lia hawa muanke'a makpesiay olek de narieiniande mehlimni de nakleha do'a-hala la Uplerlawna yamkekni. La'pa edon emkade hota upa-a'na re edon rden wal lia Uplerlawna limni ralamni. \p \v 15 Mere la'pa riy mak edonna kpesiay mia'ta, nahmen doinia hawni patke'a makpesiay, onde hawni patke'a mak edon kpesiay, nahmen doinia hawni muanke'a mak pesiay olekwa, de miollia pa emkade. La'pa emkade, de hota hawni makpesiay de edonna ha wniatiehra wutg owa'an la hawni mak edon kpesiay. Yana makpesiay ntekal hawni mak edon kpesiay pa yana nla'a. Yoma Uplerlawna Nahmena yahuri-yawo'ora. \v 16 Miollia pa hapmi de nla'a yoma miplin niohora de hapmi mak edon kpesiay de hota nlernohora miy pia npesiaya, pede hota nler la mormiori-lewlewna ralamni. Yanpa hota edonna.\f + \fr 7.16 \ft 7:16 Riy dom de rwarora ayat di nnia'eratni de emkadi: “Mere yanpa hota hapmi mak edon kpesiaya de nlernohora miy pa nwaldoinia pa npesiay wiali, pede nler walia mormiori-lewlewna ralamni.” \f* \s1 Rima-rima nden nek la genni-tienni (kedudukan) maka ndella la' ler maka nlernan polpuolu la'a Uplerlawna \p \v 17 Mere ina-narmi re, yana mpiahak talan pa mhierun doin mormiormi mak emkameni mana la' ler maka Uplerlawna Npol nian miy pa mpiesiay E'a. Yoma mormior mak emkade ed maka Itmatromlawanni Nala tiy miy. Hade ed maka a'uno'a-unatga la krei wokni-le'enu honona la meni-meni to'a. \v 18 Yawalliohorni (umpamni) de; la'pa rsunat oleka riy ida la' lera enlernana Uplerlawna polpuolu pa Nhi'a la E gah wamueheni de, yan memmemna riy de nwahak talan pa nhap dioinia sunat de enni. Hade emkade wal lia' riy maka edonna rsunat ma'ta la'a lera enlernan oleka Uplerlawna polpuolu de yana enwak pa rsunat e'a. \v 19 Yoma tlernohora deulu-tatra sunat onde it edonna tlernohora ho'mana rrora rewre'wa pa edonna rla yawuhi-yawe'eta. Hornama tlernohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Ha Nakota. \v 20 Pede yana mpiahak talan pa mhierun doin genmi-tienmi la' ler maka rima-rima nlernana polpuollu la Uplerlawna. \v 21 Emkadi owa'ana. La' ler maka Orgahi-Orha'a Npol nian miy pia mlia' E gah wamueheni de, la'pa miy die ata-wa'ara hopopna-lili'iru miy die, yana mpiarora-mpialai lia ralammi pa miayo'a-miatau yoma ata-wa'ar miy. Mere yanhi'pa hota rran tutul miy pia mpial lia riy lalawna doma, de yana mpiayotlia. \v 22 Miy mhi' ata-wa'ara onde ata-wa'ara atia' miy, de la Uplerlawna yamkekni de edonna nhi' hadoma. Yoma riy makpesiay makhi' ata-wa'ara la'pa makpesiay hononmi, de Itmatromni Nwe'er doini oleka. Yoma Nwe'er doini olek miy lia do'a-hala ralamni. Ne la'pa makhi' ata-wa'ar atia' miy, la'pa miy hononmi makpesiay de mpiali olek la Itmatromni Yesus Kristus atni-wa'arni hopopanni-lili'irnu pa mhima-mrie' E kniarni. \v 23 Uplerlawna Naweli olek miy hononmi ne miy welmi ho'mana rwaphar eti olekwa. Hade pede yana mitlin la rimormior wialmi pa rwa'ata-rwa'ar miy mere mitlina-mitailla Orgahi-Orha'a. \v 24 Ina-nara ama-hyali, la' hadi nnia'eratni, de totpa yana mtiekal pa mhierun doin genmi-tienmi mak emkameni la' ler maka Uplerlawna Npol nian miy pa mpiesiay E'a, me totpena miora Uplerlawna mlia' ihru ida-ralm ida. \s1 Wniatutu-wniaye'a la' riy mak edon kmehlim ma'ta \p \v 25 Twahaur la riy maka edonna kmehlim ma'ta. La' hade de a'g edon liernana lira la Orgahi-Orha'a, mere onnila Orgahi-Orha'a ralam kalwiedni mai a' pua Nal a pua a lia' riy maka ha rpesiaya pede ukot nohora nnio'a-niat di tiy miy. \v 26 Tsoratnana hota la' lera-mela ri de itler la kropanni-krieutnu, pede awuarora la samomuounu de miprirtiuwu. \v 27 La'pa miy miaka patke'emi er olek la, de yana mihak talan pa misrala pat de. La'pa miy e mikleh ma'ta patke'a de yan mihaka mehlimmi. \v 28 Mere la'pa miy mmiehlim de do'a-hal atia' hade. Emkade wal lia harara ida mak kiwra kmehlima, de ralul pia itiwra hade enhi'a do'a-hala. Mere riy mak kmehlima, de hota rapal niana kropan lawna. Ne awuak pa totpena yana mlier la kropan lawan de. \p \v 29 Ina-nara, a ralma-rio'ru de emkadi: It ed olek la klieratni yoma lera-mela rwakrian dioin la, pede yanpa nohkeran di yala'ani de nhi' yawuhi-yawe'et la miy pa hota miy edon mial ralammi tetema pa mkiar lia Uplerlawna kniarni. Pa la ler di la'pa nodi liarni muanke' mak mehlim olekwa de yana rwaror to'a ir mehlimni. \v 30 Riy mak kakru de mhi' emeknekama ralam mawalmi de edon nhi' yawuhi-yawe'eta. Ne riy mak kahe'i-kahepur de, totpa he'i-heparnu de edon narieiniande nhortaplinga Uplerlawna kniarni. Riy mak kaweli yohya'a de yana rhoratreri hyonni-hyanni re pa rhortaplinga Uplerlawna kniarni, yoma hyonni-hyanni re hota edonna nden rer lia pa nodi liarni. \v 31 Hya' maka riy rwarora-rwalai niohora la'pa tulanni-kniarni, me hare honona la nohkeran di wawannu de yana riy rha'ar aranni la. Yoma hota edon nalo'on wali ne nohkeran di nor wutga hya' maka tamkeka re hota edonna rden olekwa. \p \v 32 Awuak de yana mlier la ralma worworga onnila mpiaror harahu la nohkeran di yala'ani. La' riy mak edon kmehlima de edon nler la ralma-rior emkade, mere nwaror to'a Uplerlawna kniarni. Yoma enwaror nohora emkameni la hota nhi' amikria Orgahi-Orha'a ihranu ralamni. \v 33 Mere riy mak patke'eni ed olek la de hota nwaror harahu la nohkeran di yala'ani. Yoma nwahak de totpena nhi' amikria hawni patke'a ihranu ralamni. \v 34 La'awa hohoni de hota ralma-riorni nahniakra. Mere pat maka hawni nmati olekwa, onde patke'a mak edonna nmehlim ma'ta hota wniarorni nden rer mamain la Orgahi-Orha'a pede nal inonni me ralam tetema pa nhima-nre'a me totpa yehwani nlernohor E'a. Mere patke'a maka hawni ed olek la de ralma-riorni nden rer lia nohkeran di yala'ani yoma ralma-riorni nhoratrer lia hawni muanke'a totpena nhi' amikria e ihranu ralamni. \v 35 Aghorta hari honona tiy miy totpena orgahami mlier la kalwiedwedni. A'g edon ghorat lira ri pa aliarna miy, mere totpena miy wniehwami nod miy lia kalwieda-paitiota me ralma-riormi mana edonna nahniakra mere nden rer lia Orgahi-Orha'a. \p \v 36 La'pa muanke' ida niwra nmehlima nora patke'a maka ha rnelu tiaru pua hota rmehlima, ne patke' de tuwnu nkern olekwa, miollia pa rmehlima. Yana rwei mia'ta la'pa muanke' de hihi'ini-yapyapni edon lol talanni la patke' de. Mere rmehlim nek wa. Mehlim de do'a-hal atia' hade. \v 37 Mere la'pa riy de edonna nwayow pa hota nora pat mak hota ha niwra nor rmehlima, hya' maka ha nhi'a re de naplola, hornama edon nmehlima de nlernohora e ralma-rior wamueheni. Yana riy roir reri e'a totpa yana nmehlima. \v 38 Pede plolli meman de riy mak kora pat de rmehlima de hihi'ini-yapyapni de samoga. Mere mak edonna kor patke' de rmehlima, de hihi'ini-yapyapni de narehi owa'ana la' mak mehlima.\f + \fr 7.38 \ft 7:36-38 Riy dom de rwarora ayat-ayat ri rakot nohora ama id mak kiwra kala a'nani patke'a pa nor muanke' ida rmehlima. \f* \p \v 39 Patke' mak kmehlima ida e nawniatiehr olek la muanke'eni la'pa muanke'eni nmormior mia'ta. Mere la'pa muanke'eni nmati, de pat de mana nakleh oleka yawuhi-yawe'eta pa niwa nmehlim owa'an de plolli nek la e' wa, hornama nora makpesiay ida rmehlima. \v 40 Mere hota na'unut memna, de la'pa edonna nmehlim owa'ana. Ne a ralma-rio'ru de, mak a'ukot di nwatiaga Uplerlawna Nhiwni. \c 8 \s1 Yana ra'ana yamanan ha rhoi-rtania la uplera-upmati mak riy mak edon kpesiay ma'ta Uplerlawna ha rhoi-rtania \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, la' hadi de a'ukot nohora la'a ya'ana-yemnu mak ha rhoi-rtani. Miy die mitulu-mipetna inonmi pa miwra: “Makpesiay it hononita tat niohora oleka de itler la kirkira-ralma-rior samomuou (hikmat) la hare honona.” Mere a'ukot tiy miy die kirkira-ralma-rior mak emkade nariei piede riy ratulu-rapetna. Mere la'pa ittulla-tsayni it rimormior wialli de, de itod ir la' pesiay mak karuri-kalai. \v 2 Riy mak katniekamde enatu liawanni la'a Uplerlawna yala'ani, de plollolli de enaplin mua'ta Uplerlawna yala'ani. \v 3 Mere riy mak kal ralamni tetema la Uplerlawna, de Uplerlawna Nat niohor memna e'a. \p \v 4 Ina-nara, agiwra ukot nohora tiy miy lia uplera-upmati me yamanna mak riy rhoi-rtania. Makpesiay it de tat niohora uplera-upmati re edon naplola me edon rodi plolli. Ne itatga de Uplerlawna Nmemeh'a to'a pa Nodi plolli. \v 5 Meman nek la riy rhoi-rtania uplera-upmati harahu, mak kden la lyanti me mak kden la nohkerna wawannu, \v 6 mere la makpesiay it de, Uplerlawna Nmemeh'a to'a. E' ed mak khi' Am la' it hononita. E' ed mak ka'ohi-ka'ara. Ne itmormiori-tdardiar pia tsima-tre' E'a. Ne Orgahi-Orha'a mana ida Nmemeh'a to'a, de Yesus Kristus. La' E' pede hare honona erla. Ne la'a E hihi'ini pede itler la yamori-yadari. \p \v 7 La'pa emkade ho'mana makpesiay honona edon rat momuou mua'ta uplera-upmati re de edon naplola me edon rodi plolli. Yoma la ululu de la' ler maka edonna rpesiay ma'ta, de ir er mak kru'u-ktowar la uplera-upmati. La' hade pede la' dodo'ondi mana la'pa ir ra'ana nhioini-tnianni mak riy mak edon kpesiay re ra'olga re, de la ira wniarorni de, ir rhi' oleka do'a-hal la ir inonni. Irwaror emkade yoma pesiayni re edon rarur mia'ta. \v 8 Mere plolli de ya'ana-yemnu nek de edonna nodia taliorta-lakatrai lia it tora Uplerlawna. La'pa ita'ana yamanan de, it edonna tlernana hadomdom pali. Rwaldioinia de la'pa it edon ta'ana yamanan de mana it edonna truk wiali. \p \v 9 Mere erammi! Yanpa riy doma rler la do'a-hala ralamni onnila rlernohora miy hihi'imi-yapyapmi. Meman neka la Uplerlawna Nwayow nohora hihi'imi-yapyapmi de, mere la' ir yamkekni de do'a-hala eda de. \v 10 Miatu oleka uplera-upmati re edon naplola me edon rodi plolli, mere la'pa riy mak kaplinu kwalir nian hya' ed mak khala onde hya' ed mak kaplola de, enamkek rer miy mi'ina-miemnu hya' ed mak ha rhoi-rtania la roma nhioi-tnian die, miy hihi'imi-yapyapmi de narieiniande hota enparan pia ena'an walia ya'ana-yemun de. \v 11 Ne la' hade pede hya' maka miat niohora de, nariei pia riy mak kaplinu kwalir ma'ta plolli-halli nler la matmiati-molmuolu plalahwa. Ne riy de mana ed maka Yesus Kristus Nmati olek la e rerieini. \v 12 Ne la'pa mhi' do'a-myap hiala mak emkade la inmi-narmi, de miy er mak karieiniande la' ir wniarorni de ir rhi' oleka do'a-hala. La'pa miy e mhi' do'a-myap hial la inmi-narmi, de emeknekama mhi' olek la Yesus Kristus. \v 13 Hade pede la'pa ya'ana-yemnu nariei pia a hya'lu nler la do'a-hala, de hota a'g edonna puaran pia a'un owa'an ha'anan mak ha rhoi-rtania de. Yanpa hota a'urieiniande a hya'lu de nler la do'a-hala ralamni. \c 9 \s1 Paulus nahmena rira rala limtutnu la e'a maka nhi'inde irala la riy makodi Uplerlawna lirni-tunnu \p \v 1 Yanpa mpiarora de ta'en niana aliernohora mak awuarora de naplola?! Yanpa mpiaror a' di de riy mak Yesus Kristus Nhopan pa godia Uplerlawna lirni-tunnu atia' a'u, yoma miatniekamde a'g edonna umkek meman ma'ta Yesus Itmatromlawanni de?! Yanpa miplin mua'ta la'a Orgahi-Orha'a tniultulanni-rere'eni mai a' pua a'ukot nohor E' la tiy miy pia dodo'ondi de miat niohora E'a?! \v 2 Matialo'onamde riy dom to'a rahmena rreiniana-ra'nan a' pua emeka riy makodia Uplerlawna lirni, mere plollolli de miy di de ta'en niana mpianikli-mpiayotli a'u. Yoma amueh'a neka ed mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu tiy miy pia mpiesiaya, ne la' talan emkade pede Orgahi-Orha'a Ntutga de a' die ed mak kodia Uplerlawna lirni-tunnu a'u. \p \v 3 La'pa he' ed maka kiwra kwaghal a' die hota a'g ed mak kakot emkadilla: \v 4 Plol toto'a pa nlol talla pa amlernana ya'ana-yemnu la'a a liwtu-odwu yawahlani toh! \v 5 Me la'pa a ha'wu patke'a etla de ha nlernan walia yawahlani emkade wali. Onde yanpa la miy wniarormi de taken niana amodia hawa pat mamni pa amora mkar wiut lia a knia'ru dina pa emekwalia Itmatromlawanni Yesus hyalli re nora Petrusa me makodia Uplerlawna lirni-tunnu korni ha rhi' nan de?!\f + \fr 9.5 \ft 9:5 La'a ayat di la' yawala Yunani de rakota Petrus de rweta la Kefas. \f* \v 6 Onde la miy wniarormi de enekneka agora Barnabas am meh'a er maka mak kokan nohora a apun mamni?! \p \v 7 Mpiaror teka! Edon rakota de mak kawunu-ka'ara re rmeh'a nekpa orgahi ed mak kmakokan nohora ya'ana-yemannu la'a riy mutlialawanni ira! Ne edon riwra mak kanhyi' orwo'-auwo' ida nawuli-natniamnia orwo'a-auwo'a mere edonna na'ana nhyi'ini de mniotni! La' walia de edon riwra mak khuri-kwa'ana duma ida edonna nemnia dumni re uhunu turnu! \v 8 Takot nohora hari de it edon tlernohora rimormiori wniarorni, mere la' Puka nek de e rakot walia. \v 9 De la'a Musa Pukni ralamni de e rakota riwra: “Hayor miaka ktepartarlia kwatei-kwahapra metma onde wetra' lawna totpena ema rkur dodioinia la' harni, de yana mpiatiehra nurnu, mere miollia pa na'ana metam de.”\f + \fr 9.9 \ft 9:9 Ulangan 25:4 \f* Ina-nara, onnila hya' pede Uplerlawna Ha Ntar nur lia de? Onnila Nwaror nohor to'a hayori? \v 10 Onde hade ed maka ha rakota la mai rimormior ita? Yowa ne, e rakot hadella mai ita. Yoma la'pa riy ranhyi'a ne riy maka kamoga wetra' lawanni, de hota rhi' emkade yoma rha'ar aranni de hota rlernana wnioilli-wniahlani la'a prehenni-maunu. Ne hota emkade wal lia am piali. \v 11 La'pa mak ke'era wini-hgona nek de nreikia wullu-we'elli, yaho'ma am die mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu tiy miy. La'pa amlernana ya'ana-yemnu lawra-raini pa emeka a kniar miamni liwtu-odwa yawahlani la' miy, de hota emkameni la mpiarora de hade edon naplola?! \v 12 La'pa riy dom to'a mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu rlernan hare tiy miy die yaho'ma ami mak kakot ulga Uplerlawna lirni tiy miy?! \p Meman nek la Uplerlawna wniayowni de hota amlernan hari la' miy, mere emkade ho'mana ami edonna malair nohor hare tiy miy die, mere rwaldioinia de ami e mtutulu-mlelew nieka hare honona, yoma uhala yanhi'pa la'pa awuaka a prehenu-ma'u de hota lira-tunu la Kot Kalwieda-Paitiota la'a Yesus Kristus de nlernana talan mak kler tar lia yawuhi-yawe'eta. \v 13 Ina-nara, miat memn oleka de, imam-imam mak kpolu-kwak la Uplerlawna romni ralamni de rlernan yamananni la roma-krei die toh! De riy mak rala nhioi-tniani la katri'ana wawannu, ha rlernan oke'ela ha'anan maka riy ral de pa rhi'a la yamananni. \v 14 Emkade wal lia Orgahi-Orha'a Nakot oleka de, he' ed mak kakot nohora Kot Kalwieda-Paitiot de, de e' ed mak klernana yamananni la prehenni-maunu re. \p \v 15 Ho'mana mai a' die, a'g edonna wuak pa riy rala a prehenu-ma'u honona re. Ne a'g edonna gala horat di tiy miy totpena mpiaro'on mai a'u. Yoma uhal rer lia yanpa la'pa awuak tiy miy die hota a'g edonna liernan wniatikilgen pia a ralmu nahepru yoma la'pa ukot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni-Paitiotni, de a'g edonna wuei pia riy rala a liwtu-odwu wniahlani. La'pa a'g edon liernan wniatikilgeni pa a ralmu nahepru onnila' hade, de awuak pa amuat niek wa. \v 16 La'pa a'ukot nohora Uplerlawna Kot Kalwiedni de ta'en niana urehi-ulawna a ino'nu, yoma Uplerlawna ed mak khopna. La'pa a'g edon ukot nohora de hota aliernan Uplerlawna niukamnu. \v 17 Mere la'pa mak a'ukot nohora Kot Kalwied de, yoma apuar la ralma-rior wamueh'u mana hota aliernan a prehenu-ma'u wniahlani. Mere plollolli de ukot nohora Kot Kalwied de onnila a kwa'ru hade, yoma Uplerlawna ed mak ktut pua agala kniar die. \v 18 Hade emkade de hota rala hya'a pa emeka a ka'yu? Mak aliernan de, de ralam hepueparnu yoma la'pa ukot nohora Kot Kalwieda-Paitiota, de a'g edonna tieku rira pa rpairi a'u. A ralma-rio'ru de totpa ya'ana-yemnu onde lawra-raini maka plollolli pa hota mak kar lia Uplerlawna kniarni rlernana, de hota awuayotlia totpena (yana nhi' yawuhi-yawe'et la Uplerlawna lirni-tunnu mak a'ukot nohora de). \p \v 19 Meman nek la a' di de riy id mana hopopanni atia' a'u. La'pa emkade ho'mana, awuehwa-liakat de aghu'ru-ghelam nohora rira honona ralma-riorni totpena aghi' ino'nu de emekwalima ata-wa'ar la'a riy honona. Aghi' emkade totpena a'u'unut nana riy harahu meman pa rler la mormiori-lewlewna ralamni. \v 20 Yoma la'a Yahudi gaini ralamni de aghi'a ino'nu de emekneka Yahudi. Aghi' emkade totpena a'u'unut nana ir pa rler la Yesus Kristus limni ralamni. Yoma la'a riy mak kmor niohora Musa deullu-tatarni de atiolliohor ira de emekwalima a'g e liernohora ira. Meman nek la a'g edonna gor ira mawniatehra wutu la deulu-tatra agama. Mere aghi'a emkade totpena aghedga ir pa rler wut lia mak klernohor oleka Yesus Kristus. \v 21 La'pa riy maka Yahudi atia'a de aghi'a de emolmolla Yahudi atia'a mak kaplin niohora Musa deullu-tatarni. Aghi' emkade totpena aghedu ir pa rlernohora Yesus Kristus. Mere la' hare honona de edonna nhi' yawuhi-yawe'et la a'u la'a tli'nu-tai'lu la Uplerlawna lirni-tunnu riorni-liaini. Mere aghi' emkade de un lira-gemun waw la Yesus Kristus. \v 22 Adien teman la riy mak kaplin niohora ma'ta rwaliria hya' ed mak kaplola me hya' ed mak khala, de a'g edon ghi' hya' ed maka ha rwarora de nhala, totpena aghi' aruri ir pesiayni. La' talan emkade pede la a hihi'u-yapya'pu la haneknek wawannu la' riy honona totpena emkameni ho'mana aghedg oleka riy dom la ir pa rmai lia mormiori-lewlewna ralamni. \v 23 Aghi'a-yapia hare honona totpena Uplerlawna Kot Kalwiedni-Paitiotni de, yeher to' pa riy rpesiaya, ne hota ra'ititar rer lia liawanni, totpena hota agor rewre'wa ir pa mlernana Uplerlawna ra'ani-pallu la'a Kot Kalwied de. \s1 Itlernohora riy mak kawlar lia wniarehi, nhiolli-lietni \p \v 24 Ina-nara ama-hyali, miy e miat niohora la'a yakirna-yawakra (wniarehi la yawlari) de mak kiwra kawlari honona rre'ela rawlari, mere mak klernan siewa-kai die hota riy id tututu. Hota emkade wal lia miy die, miatu mhiaran reri miemna maka mihniari la'a Uplerlawna de emeka mak kawlari nawlar toto' memna, totpena miy miana mliernana siewa-kai maka hota Uplerlawna Nala. \v 25 La riy maka ha rwatutga pa niwra nler la wniarehi la' hya'a to'a (perlombaan) mana, natga inonni halolola la wniarehi yala'ani totpena na'untu. Ha nlernohora wniarehi yala'ani yoma la'a wniarorni de na'oin nana hota rala siewa-kai. Mere edon nalo'on wali ne siewa-kai die nmolu.\f + \fr 9.25 \ft 9:25 La' Paulus lerni de riy mak kawlari mak kler ulu la hohoni de nlernana siewa-kai (hadiah) maka ha rhi'a la au dieutu. Mere edon nalo'on wali ne au dieutu de napliawua. \f* Mere itodia it inonni la plol wawna la'a haneknek wawannu yoma ita'oin nana hota itlernana siewa-kai maka Uplerlawna Nala. Siewa-kai die edon nmolu mere nden nek la pa nodia liarni. \v 26 La' hade pede a' die a'g emolmolan nekama mak kawlari ida mak kharan nana memna maka nahniari, onde emekwalima mak kwata'u rurni-laini la wniadupla-wniahia'ala pa edonna nwadupal lol to' etnu-liolli. \v 27 A'g emolmolan nekama riy mak khoi tiarga inonni pa rtu'tu-rlewria de ral toto' meman la totpena inonni namnotna, totpa hota enlernana siewni-kaini. Me emekwalima aghi' walia a ino'nu pa emeka upa-matroma nhi'a la atni-wa'arni. Aghi' emkade totpena yanpa ukot nohora Uplerlawna lirni-tunnu della' rira, mere hota nwaldioinia pa nler la hohoni de Uplerlawna Nwayotlia a' pua a'g edon liernana sie'wu-ka'yu. \c 10 \s1 Rwagahniorat pa yana rre' pa rhoi-rtani la uplera-upmati \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, mhioratreria hya' maka it upni-tgarni rhi' oleka la' lerni rlernohor reria Musa. Rala' lola kakma ida nayanni ne rleretia Hletan Mermera de rlola mounu-wahrani.\f + \fr 10.1 \ft 10:1 La' Musa lerni de Uplerlawna Nala kakma id pa ntutga talan pa makden Yahudi re rlola. Kakam de ntutga Uplerlawna etla hande. \f* \v 2 Ne la'pa hare honona rewre'wa pa rala'a la kakma nayanni me gera tah'i lawan de ralamni, de emeknekama rharani olek ir rla'a Musa limni-rorni. \v 3 Honona rewre'wa pa rlernana yamanna maka Uplerlawna Nhiw Lululli Nala. \v 4 Honona re rewre'wa pa remnia gera maka Uplerlawna Nhiw Lululli Nala la ira. Ger de nwau liola watu wo'a ida. Watu wo'or de na'erit nohora Yesus Kristus e' inhatta, mak kor ir talla. \v 5 La'pa emkade ho'mana yoma ira wniehwani-liakatni pede Uplerlawna ralamni edonna nala rira liawanni la ira. Ne la' hade pede Uplerlawna Nwunu-nwenna ir la' meni-meni to'a narieiniande riy mak kmati re, de hoi-lie'era lol etnu-liolli la wo'orletna-kawurloini. \p \v 6 Ina-nara, hare honona de rhi'a tui ida la ita totpena twahniorta totpena yana it ralamni nko'i reria yohya' mak kyata, emeka ir rhi' nana. \v 7 Yan itsi' emek riy dom la ira pa tru'u-ttowar la uplera-upmati. Itat niohora ha rhi' emkade, yoma la' Puka ralamni de niwra: “La hair de rimormiorni de namtatan pa na'ana-nemnu nhor diewade loloi-hekek nohora uplera-upmatni.”\f + \fr 10.7 \ft 10:7 Keluaran 32:1-6 \f* \v 8 Me yan itlernohora ira yalira-yaliaini mak ir mutwualli dom ha rhi' oleka wa, mak karieiniande rimormiori riwnu terampworu wehrani wotelu la ira, rmat lia lera ida, la'a hihi'ini-yapyapni re. \v 9 Yan ittot pa ta'aga Orgahi-Orha'a pa emekneka riy dom la ira, pa nhi'nande niy nihiya ira nhi'nande rmati. \v 10 Yana miltieri yata emeknekama riy dom la ira mak kreiniande Uplerlawna Nhopna hopopanni mak kodi plolli la riy aranni nwenan nana re. \p \v 11 Hare honona de iramkek memna totpena emekwalima hya' mak tamkek oleka pa yana tlernohora. Ne hare honona de e rhorat tar wual lia, totpena ita mak kmor lia lera-mel maka kwakriarian wia la lera-mel noha niatni twahniorat la it inonni. \v 12 La' hade pede miy miaka edonna katiak reria hihi'imi-yapyapmi yoma mpiarora miy pesiaymi de naruri-nalai miemn olekwa, de erammi la temmi, yanpa hota mlier la totota-wudwiudi ralamni pa mhi' do'a-myap hiala. \v 13 La' totota-wudwiudi maka mliernana de emekwalima maka nhi'inde rimormiori ha rlernan oleka wa. Mere Uplerlawna Ndenrer pia Ntulan tiy miy. Hota E' edonna Nolin doin limni la miy pia totota-wudwiudi narehia miy rurmi-laimi. Mere la'pa mlier la totota-wudwiudi dewade Enal walia talan tiy miy, totpena miruri-milai. \p \v 14 La' hade pede ina-nara mak kden rer lia a ralmu, awuak tiy miy die oliet miy la riu'u-tniowra la uplera-upmati. \v 15 A'g e ultier tiy miy di, de emekneka a'g e ultier lia riy mak katu kwarora-kwalai samomuou ida. Pede awuak de miwierta-mitail kalwiedwed la a li'ru-tu'nu ri honona. \v 16 La' lerni ita'ala Yesus larni mak ha rhuria anggur la me ta'uli-tawedia Uplerlawna, de itsoratreria Yesus Kristus rarni. Miplinga de it hihi'ini de ha ntutga de it rewre'wa tor oleka Yesus Kristus de tla ihru ida-ralm ida, yoma la'a E rarni maka rhur lia it rerieini?!\f + \fr 10.16 \ft 10:16 It rewre'wa tlernana yara'a-yapalu, yamori-yalewna onnila Yesus rarni mak khur lia it rerieini. \f* Ne la' walia itwahakra rot die pa ita'an rewre'wa, de miplinga de tor rewre'wa E' pa inon ida?! \v 17 Yoma hota ntuin tar lia rot mieha de. Ne la' rot die pa it hononita traut la pa ita'an la, pede it honon twal lia inona ida. \v 18 Ina-nara, mpiaror tek la riy Israel re la'pa ral nhioi-tniani la Uplerlawna la'a katri'ana wawannu nhor diewade rewre'wa pa ra'an ha'anan maka ha ral de. Miplinga de ira'an hade ha nnia'eratni de ir rewre'wa pa ror Uplerlawna rla' ihru ida-ralm ida?! \p \v 19 La'pa a'ukot emkade yanpa mpiarora de maka ha rodia la uplera-upmati re de nodi unut hadom la rimormiori onde uplera-upmatni rurni-laini etla. \v 20 Edonna! Mere la'a hya' maka ha rodia la'a gen miaka ha riwa rala la uplera-upmatni re de edonna rodia harella Uplerlawna, mere ral harella hegana-kawnu yatni-rha'ani. Ne a'uhmen pa mlier wut lia hegana-kawnu re. \v 21 Pede miy mior olek Orgahi-Orha'a mlia' ihru ida-ralm ida yoma miemn oleka Orgahi-Orha'a larni me mi'ina rotni, de yan memmemna mior hegana-kawnu mlia' lir ida yoma mi'ina-miemnu hya' maka ha rala la uplera-upmati. Hade edon naplol la makpesiay Uplerlawna. \v 22 Onde yanpa itiwa tahak pa Orgahi-Orha'a Nahankeran rer mai ita?! Mpiarora de miy rurmi-laimi rreh dioinia Orgahi-Orha'a pede hota edonan Nukum miy?! \s1 Nnio'a-niatu la'a ya'ana-yemun nhioi-tniani mak ha ra'olga onde ha ra'ana la rira romni \p \v 23 Nhi'inde riy riwra: “Amhi' neka hya' to'owa maka amparora de naplola.” Mere a'ukota de: La' hare honona re edonna rtulan la miy. Riy riwra: “Hota amhi' neka haneka-harahu wuawannu,” mere a'ukota de: Honona re edonna rod miy pesiaymi la ga'a. \v 24 Yana riy ida nwehwa-nlakat de e nlernohor to' e wniaror wamueheni, mere nwehwa-nlakta de nhoratrer wialia hya' ed maka hota kodi e rimormior wialli pesiayni la ga'a. \p \v 25 Pede hota miy mi'ina hya' to' maka miwelia la'a ya'olgeni. Mere yana mpiata'wa (mitian nohora) hya' maka ha miwra mi'ina miwra: “Ral oleka ha'anan de la uplera-upmati me edonna?” Nhi'inde riy ratian emkade yoma rwaror nohora de la'pa ra'an hade, de rhi' oleka do'a-hala. \v 26 Mere yana mpiaror nohora hade, yoma e rhorat targa la Puka de riwra: “Nohkeran di nor wutga mniotni de Orgahi-Orha'a gahani hade.”\f + \fr 10.26 \ft 10:26 Masmur 24:1 \f* \p \v 27 Pede la'pa mak edonna kpesiay mia'ta ida nhoi lia pa mi'ina, me mpiayow pa mlia'a, de yana mpiayotlia ya'an de ne mi'ina. Yana mpiata'wa hya' ed maka ha miwra mi'in de yoma miy mpiaror nohora la'a ralammi de, yanpa mi'in hade de nhala. \v 28 Mere la'pa riy riwra: “Maka miy miwra mi'ina re de nhioi-tniani korni-tre'eni hare,” de yan mi'ina, yoma msiaynia riy de maka ralma-rior wamueheni nakot hade nhala. \v 29 Meman nek la miy edon mpiarora hade nhala mere mliernohora e lir wamueheni mak kakota hade de nhala. Mere yanpa riy id tiy miy niwra natian a'u niwra: “Hya'a nrei pia a ralma-rio'ru de riy rpolliohora?! \v 30 Yoma a'u'uli-uwedia Uplerlawna la yamanan de nhor diewade a'una, noka hya'a nrei piede riy rwaghala a lia ya'ana-yemun dena, kennama asiumbain pa wuak olek kalwieda la Uplerlawna?!” \p \v 31 Mere ina-nara ama-hyali, a'ukot tiy miy die la'a hya' maka miwra mhi'a, la'pa mi'ina onde miemnu, de mhi'a totpena hare honona de rodia ya'uli-yawedi la Uplerlawna-Mempulwatnu. \v 32 Yanpa hya' maka ha mhi'a re narieiniande riy rler la do'a-hala ralamni. La'pa Yahudi onde Yahudi atia'a, la' wal lia' krei mutnu pepanni mana yana mhi' emkadella. \v 33 Mliernohor a yeh'wu. Yoma aniaduran pa atiutga kalwiedni-paitiotni la'a hya' to'a totpena riy honona ralamni rahepur pa ir pesiayni yeher to'a pa naruri-nalai wia onnila a hihi'u-yapya'pu re honona. A'g edonna ghorat la inon wamueh'u. Awuarora honona kalwiedni-paitiotni totpena rler la mormiori-lewlewna ralamni. \c 11 \p \v 1 Mliernohora a yeh'wu pa emekwalima aliernohora Yesus Kristus. \s1 La' krei-iskola yala'ani de patke'a rhu'ru-rhelam la muanke'a \p \v 2 Ina-nara ama-hyali, a'u'uli miy yoma miy e mhioratreria a yeh'wu me wniatutu-wniaye'a maka ha rala mai a'u noma awuatutu-wuaye' tiy miy, ne miy e mliernohora re. \p \v 3 Mere agiwra ukota totpena miat wualia la' hadi: de la'a maka khi' o'tani la patke'a de muanke'a. Ne mak khi'a o'tani la a'na muanke'a de Yesus Kristus. Ne makhi' o'tani la Kristus de Uplerlawna. \v 4 Ne la'pa muanke'a ida nsumbaini onde la'pa nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu maka Enalharia, la' woka-le' lialawna, ne nnairia karpusa, de rwet hadella riy maka kapolu-kaliella e o'tani de Yesus Kristus. \v 5 Ne la'pa patke' ida nsumbaini onde la'pa nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Enalharia la e'a la'a krei wokni-le'enu ne edonna nnairia tutullu, de rweta riy della pat maka kamola-kama'a muanke'a mak khi' o'tani la e'a. Hade emekwalima patke' yatyat mak ki'ir oleka moratnu pa ntutga nhiolli yata. \v 6 Pede la'pa patke' ida nahmena nnairia tutullu de ndella pa hota rtor dioin nek moratnu. Mere la'pa rtori patke' id moratnu onde ri'ir doinia wuwannu, de yamola-yama' id hadella e'a, la' hade pede plolli de patke'a re rnairia tutullu. \v 7 Mere a'na muanke'a de yana rnairia karpusa, yoma enamemia Uplerlawna la e inon wamueheni yoma enodi plolli pa emekwali Uplerlawna. Yoma e'a, pede riy ra'uli-rawedi Uplerlawna. Mere a'na patke'a de hota nnairia tutullu totpa riy ra'uli a'na muanke'a. \f + \fr 11.7 \ft 11:7 La'pa riy ramkek nana patke'a rnairia tutullu, dewade ratga enlol yawa ne natu nhu'ru-nhelma pede hota ra'uli-rawedi muanke'eni. \f* \v 8 Yoma la' ler ululu de a'na muanke' de edonna ra' nana la' patke'a. Mere patke'a ed maka ha ra' nana la a'na muanke'a ruh'anu. \v 9 Muanke'a mana edonna rhi'a totpena nhima-nre' patke'a, mere rhi'a patke' de totpena nhima-nre' muanke'a. \v 10 La' hade pede patke'a ida, de nnairia tutullu totpena ntutga de e etla muanke'a limni ralamni, totpena Uplerlawna hopopanni (malaikat) mak kamkek reri mana rahepru. \p \v 11 La' hade ho'mana, la'a it mak kor oleka Orgahi-Orha'a tla' lir ida, de patke'a, muanke'a pa it idma nhima-nre' ida. \v 12 Yoma la' ler ululu de Uplerlawna Na' nana patke'a upni-tgarni de la muanke'a ruh'anu, la'pa emkameni ho'mana la' ler de pa nma ntut lia ler di mana, patke'a ed mak kmor niana muanke'a honona re. Irora la'pa haneka-harahu wuawannu honona rwatiawua Uplerlawna. \v 13 Ina-nara ama-hyali, miwierta-mitail tek hadina. Nhi'inde patke'a ida nsumbain la Uplerlawna la mutlialawna, mak lol talanni de totpena nnairia o'tani tutullu toh! \v 14 Mpiaror tek la'a riy rahu yamkekni de muanke'a maka moratnu plahwa de nodia yamola-yama'a toh! \v 15 Mere la'a pat maka moratnu plalahwa de riy ra'uli. Yoma Uplerlawna Nala mortu plalahwa la e' pa emeka tutullu. \v 16 La' hade pede, riy riwra rawo'or nohor hade, de a li'ru niwra ami onde krei dom to' mutnu, a hononami die rewre'wa pa mhi' emkade mamaini. \f + \fr 11.16 \ft 11:1-16 Riy dom de rwarora de ayat-ayat ri rakot nohora patke'a nor muanke'a, mere dom to' de rwarora de ayat-ayat ri rakot nohora patke'a id nor muanke'eni. \f* \s1 La' Orgahi-Orha'a mei yawahrani wawannu \p \v 17 Ina-nara, la'a mak itiwra takot nohora di, a'g edonna u'ul miy yoma miy yawokmi pa mkiola tieru-miawur nehla la Uplerlawna, de edonna nodia miy la kalwiedwedni mere nodi miy lia yatyatni. \v 18 Wokmi-le'emi emkade narieiniande to'a-tai miy. La' hade pede dodo'ondi de agiwra ukot nohora. Yoma a'utlin nan oleka miy yehwami emkade nareiniande awuarora de maka utlina re yanpa ha raplola. \v 19 Meman neka miy to'a-tai miy emkade totpena hota tamkek la ha meni ed mak kaplola la Uplerlawna yamkekni. \v 20 Emkade ho'mana a'g edon u'ul miy yoma la lera ha miwok pa mi'in la Orgahi-Orha'a meini wawannu, de mpiehwa-mliakat de emeknekama Orgahi-Orha'a meini atia'a ed maka ha mi'in la de. \v 21 Yoma la'pa mi'in wa de rima-rima mpiaruiya yamananmi, nhi'nande riy doma edonna rlernana ya'ana kennama dom ra'an nande rpehera-rma'wu. \v 22 Hya' ed maka kreiyo?! Miy mikleh rom wamueh'a?! Nihya'pa miy edon mi'ina-miemun la handena?! Onde yanpa miy e miwra mhi' amola-ma'a krei wokni-le'enu, atia' de mhi' amola-ma'a riy mak kakleha kaplara?! Hya' owa'an mak hota a'ukota tiy miy? Miy mpiarora de hota a'u'ul miy yehwami rena?! A'g edonna wuayow a o'tu la miy hihi'imi-yapyapmi re! \p \v 23 Yoma a wniatu'tu tiy miy lia' emkameni la ra'ana-remun la Orgahi-Orha'a meini, de aliernan harella Orgahi-Orha'a orgahani. De la'a mel maka Yudas na'olga Yesus Itmatromlawanni mere edon nhi' ma'ta de, Yesus Nora riy maka ha Nwatutu-nwaye'a re ra'an wutu, noma Yesus Na'ala roti \v 24 na'nama orgahani Na'uli-nawedia Uplerlawna noma Nhawi-nhawia rot die pa Nhakre'era, na'nama Niwra: “Hadi de A ino'nu mak Agala la miy rerieimi. Mi'in hadi totpena nhioratmi nden reri la A matmia'tu pa nodi liarni.” \v 25 Emkade walia la'pa ra'an pa nhorwua noma Na' owa'an lari maka rkeni anggur turnu na'nama Niwra: “Anggur tur di, A ra'ru mak khi' aplol nana Uplerlawna nnio' warwuarnu. La' ler meni to' pa miy miemun hadi de mhi'a re totpena mhioratreria A matmia'tu.” \v 26 Plola la'pa ler meni-meni to' pa miy mi'ina roti me miemnia anggur tur die, de miy e mikot nohora Orgahi-Orha'a matmiatni la'pa ntut lia ler maka Enawali owa'ana. \p \v 27 La' hade pede riy ra'ana Orgahi-Orha'a rotni me remnia Orgahi-Orha'a niemannu de rlernohora yehwani mak edon kla' nana Orgahi-Orha'a ralamni, de riy de nhi' do'a-hal olek la Orgahi-Orha'a yoma rakleha yatota-yawawa la E inonni me rarni. \v 28 Hade pede rima-rima nloha-nlili pleinia inonmi nanpena mi'ina-miemun la Orgahi-Orha'a meini. \v 29 Yoma la'pa riy ra'ana-remun la Uplerlawna meini ne rakleha yatota-yawawa la'a roti nor anggur maka rnawalia la Orgahi-Orha'a inonni nor rarni maka Enala la it rerieini, de riy de e na'ana-nemun nan oleka niukamnu mak hota Uplerlawna Nala pa ntutulu-nakwara. \v 30 Hade ed mak kariei pia la' miy die, riy rahu rler la nnieni-nhiena pa riy harahu re pala matia. \v 31 Mere itatu tlili-tloha it inonni ulu, de hota it edonna tler la Uplerlawna niukamnu. \v 32 Mere la'pa Uplerlawna Nukum it la dodo'ondi, de Nal it pa tler la mehra-mau onde tmati, de emolannekama Enliwr ita, totpena yana itor wutga rimormiori nohkerna mak edonna kpesiay, pa hota tler la niukum lawna pa rrinnia la ai mormiori ralamni. \p \v 33 La' hade pede, i'nu-na'ru, la'pa miwok pa mi'in la Orgahi-Orha'a meini, de miy idma nwei ida. \v 34 La'pa he' e naplara, de na'ana plein la romni nayanni nanpena la na'an la Uplerlawna meini wawannu. La'pa miatu mhiu'ru-mhielam nohora Uplerlawna meini wawannu, de hota kreimi-iskolmi edonna nodia miy lia do'a-hala pa mlier la niukamnu. \p A nnio'a-nia'tu dom pali pena amuai pa a'ukot nohora tiy miy ne mpiei nieka. \c 12 \s1 Ra'a-palu (karunia) maka Uplerlawna Nhiwni Nhurriernia mai ita \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, agiwra miat niohor memna la'a ra'a-palu maka Uplerlawna Nhiwni Nala de yala'ani. \v 2 Mhioratreria la lerni la miy edonna miat niohor ma'ta Orgahi-Orha'a, de miy e mitlin la yapi'u-yaga'u pa mliernohora riy mak kru'u-ktowar la uplera-upmati makla' atiehra mak ktilu-kmanu pa mhi'a la rupni-rupni hya' to'owa. \v 3 Onnila ululu de miy e mhi' emkade pede dodo'ondi a'ukot hadi totpa miat niohora talla maka mliernohora pa mniaheri-mniahelta hameni ed mak Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli. De riy maka Uplerlawna Nhiwni Nodi plolli la, de riy de ta'en niana napolu-naliella Yesus. Riy id mana edon nlernohor reria Yesus emeka e Matromlawanni atiaru Uplerlawna Nhiwni etla riy de ralamni. \f + \fr 12.3 \ft 12:3 Ayat di la'pa rlernohora kata demi kata de emkadi: “Riy id mana edonna nwer nurnu pa niwra: “Yesus de a Matromlawnu hade,” atiaru la' riy de, de Uplerlawna Nhiwni etla ralamni.” \f* \p \v 4 Ina-nara, ra'a-palu miaka Uplerlawna Nhiw Lululli Nala re to'a-taiya, mere ha rwatiawua Uplerlawna Nhiw memeheni ida. \v 5 Tulla-kniari to'a-taiya pa ta tsima-tre'a Itmatromlawanni mere Itmatromlawanni mak itsima-tre' de Riy memeh'a de. \v 6 Tulla-kniari la Itmatromlawanni de yala'ani harahu mere mak kala ruri-lai la riy mak kar die, de Uplerlawna orgahani owa'ana. \p \v 7 Makpesiay honona rlernana ruri-lai mak kwatiaga Uplerlawna Nhiwni, maka nawniatniatia riy nenenna totpena hota la' hade pede it hononita tler la kalwiedni onnila it idma ntulan la ida. \v 8 La' riy ida de Nhiw die Nala ruri-lai totpena nakot nohora kirkira-ralma-rior samomuou mak kwatiawua Uplerlawna. La' dom to'a de Nhiw die owa'an pa Nala ruri-lai totpena nakot nohora Uplerlawna yala'ani, de riy rna'erit nana. \v 9 Nhiw memeh de wal pia Nal wal lia ruri-lai la riy id to' wali pa narur lia pesiayni la Yesus Kristus, ne la' dom to'a, de Nhiw die Nala ruri-lai pa nhi' kalwieda riy mak kamehra-kamau. \v 10 La riy doma de Nala ruri-lai pa nhi'a hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona (mujizat), ne la' doma de Nala pa nakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu maka Uplerlawna Nalhari oleka la e'a. La' dom to' de Nhiw die Nodia ralma-riora pa na naheri-nahelta hameni maka Uplerlawna Nhiwni Nala onde hameni mak edonna. E Nal walia ruri-lai pa na naltieri de yawala maka taplinga, ne dom pal die ratu rakot nohora yawala re nnia'eratni. \v 11 Hare honona de, Nhiw memeh de owa'an pa kniarni hare. Rima-rima rlernana Uplerlawna rurni-laini de rlernohora Nhiw die ralma-rior wamueheni. \s1 Makpesiay re emeknekama inona ida \p \v 12 Ina-nara, twalliohor tek la! La' it inonni di, de inona ida mere nawniair la lima-laka irnu-mata la'pa tutu'u-nerniernu honona. Hare honona etla inona ida. Emkade wal lia makpesiay. Riy harahu mere itawniair la inona ida de Yesus Kristus. \v 13 Yoma la' ler maka rharani ita, la'pa riy Yahudi, la' walia maka Yahudi atia'a, ata-wa'ara, la' walia marna-wuhura, de it hononit di, de er mak Uplerlawna Nhiwni Nhi'a pa tla' liewr ida pede emolmolan nekama Yesus Kristus inonni inhatta. Ne E Nhiwni memeh de ed maka Uplerlawna Nala pa Ndella it hononita ihranu ralamni. \p \v 14 Ina-nara, tamkek la inona ida. La'a inon de nmeh'a, de edonna nawniair la'a lima-laka ida nmeh'a, mere lima-laka irnu-mata la'pa tutu'u-nerniernu korni. \v 15 Yanpa laka ida niwra e' de lima atia'a e'a pede e' edonna nler wut lia inona. Hade mana edon ntutga de edonna nwatiawua inon de. \v 16 Onde yanpa tlina nakot la e' de mat atia' e'a pede hota e' de edonna nwatiawua inon de. Hade mana edonna ntutga de tlin de edonna nwatiawua inon de. \v 17 Mpiaror tek la, la'pa inon tetem de mata honona, de hota emkameni la inon de yatlinni?! Onde la'pa inon tetem de tlina honona de emkameni la ya'irannu?! \v 18 Mere tamkeka de Uplerlawna ed mak kakoki-kayapia lima-laka irannu-matni re la'pa tutu'u-nerniernu honona la inona. Ne rima-rima kniarni de rlernohora Uplerlawna ralma-riorni. \v 19 La'pa honona re de nwaltiar lia ida nmeh'a de hota hameni ed maka rhoiya la inona?! \v 20 Mere plollolli de lima-laka tutu'u-nerniernu harahu mere inona de ida nmeh'a. \p \v 21 La emkade pede mata edon nakot la lima niwra: “O' edon muod unut hadom la inon di”. Onde o'ta nakot la laka niwra: “O' edon muodi unut hadom la inon di.” \v 22 Rwaldioinia de lima-lak tutu'u-nerniernu mak kakleh ruri la inona, de plola pa hota itnair walia. \v 23 Ne lima-laka tutu'u-nerniernu mak itwarora de edon samoga de, hare er maka tamkek (taru kira) la samounu. Ne tutu'u-nerniernu maka yan riy ramkek nana, de itnairia lawra-rainia pa ittutwua. \v 24 Mere lima-lak tutu'u-nerniernu maka samog olek la yamkeka, de edonna nla' nana wniarora-wnialai. Yoma Uplerlawna ed mak kakoki-kayapi it inonni pniadarni pede lima-laka tutu'u-nerniernu mak edonna naruri-nalai onde yamkekni edon samou, de ramkek samomuou lia pa narehia tutu'u-nerniernu korni. \v 25 La' hade totpena inon de yana ne'era-nhakra mere lima-laka re mana idma namkek la ida. \v 26 La'pa lima-laka ida nler la mehra-mau, de plet pa korni re wal pia rakwara mehra de. La'pa rhi' samomuou lia lima-laka ida, de korni re rkalwied wali. \p \v 27 Emkade walia miy. Miy hononmi rewre'wa pa mlia' liewr ida pede miy emolmolan nekama Yesus Kristus inonni miy. Me rima-rima mana kniarmi to'a-taiya pa emeknekama lima-laka rahu tutu'u-nerniernu la inona id wali. \v 28 Pa la'a krei wokni-le'enu, de Uplerlawna Ntutg oleka rima-rima kniarni. Yanullu (pertama) de maka Yesus Nhopan pa rodia Uplerlawna lirni-tunnu, wornu de mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu maka Enalharia, wotellu de mak kwatutu-kwaye'a, noma mak khi' hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona (mujizat), nhor nioma mak klernana plolli pa nodia mak kamehra la kalwiedni, la'pa mak katu ktulan la rimormior wialli, mak kod gai lia rira liawanni (natu na'ursia administrasi), me mak kaltieri pia rnairia yawala-yawala mak itaplinu. \v 29 La' hare honona re rlernana ruri-lai mak to'a-taiya. Mere yanpa la miy wniarormi de hare honona rla'a makodia Uplerlawna lirni. Edonna toh!? Hare honona edon rla' mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu maka Enalharia onde tungkuru-tungkuru. Hare honona edonna rodi plolli pa rhi'a hihi'a-yapyapi mak kamehi-kayona (mujizat), \v 30 onde totpena rodia kalwieda la mak kamehra-kamau, onde totpena raltieri de rnairia yawala-yawala maka taplinga, onde totpena honona re rakot nohora yawal de nnia'eratni. Rima-rima rurni-laini erla. \v 31 Mere hota miy ralammi nwak toto' memna totpena mliernana rurni-laini mak ktulan meman la rimormior wialli. \s1 Uplerlawna Nhiwni Nal ruri-lai pia tsi' kalwiedweda la it rimormior wialli de, hade nareh dioin la ruri-lai korni maka Enal mai ita \p Mere hota la hadi de atiutga talan tiy miy mak samomuou mak karehi ruri-lai re. \c 13 \p \v 1 Ina-nara, la'pa riy ida nlernana ruri-lai pa naltier lia rimormiori yawalli maka ha raplinu onde Uplerlawna hopopanni-lili'irnu yawalli, mere edonna nhi' kalwiedweda riy meheni, de lirni re emeka sraki miak kayetin to'a. \v 2 Eradonde riy ida nlernana ruri-lai pede natu nakot nohora lira-tun muaka Uplerlawna Nalharia la e'a, ne nat niohora Uplerlawna lirni-tunnu loini-talanni maka riy edonna rwaror nana, me pesiayni narur mieman la Uplerlawna pa nwarei wo'ora la walli, mere edonna nhi' kalwiedweda riy meheni, de riy de edonna la' hadomdoma. \v 3 Eradonde riy ida nala re'eni-tniarnu honona re na nara'a-napalga a'na riy patyata, ne nal walia inonni la ai na'ana. Mere e' edonna nhi' kalwiedweda riy meheni, de riy de edon rlernana unut doma. \p \v 4 Riy maka khi' kalwiedweda riy meheni, de tamkek la de natu nod niohora e rimormior wialli. Edonna naralmha'ara mere natu nhu'ru-nhelma rimormior wialli la'pa rhi' yatyatni la' e'a, pede nhi' samomuou lia ira. Me e ralamni edon nala riy gahani. Riy de, edonna nodia po'ona-pei pa nwarehi-nwatal lia mormiorni-dardiarni. \v 5 E lirni onde yehwani edonna maklekla, me edonna ntutg okarni pa riy rlernohora e ralma riorni. Riy de edonna pleta-pleta pa nahankeran pa nwarora-nwalai niana yata-hala pa na nwahla rira wniehwani-liakatni. \v 6 Riy mak khi' kalwiedwed riy meheni, de edonna na'oin nana yatyatni-halalli, mere ralamni na'oin nan to'a hya' ed mak kden la plol wawannu. \v 7 Ne hota enatu natahan ralamni la' haneka-harahu wuawannu. Edon nagai pietan la rimormior wialli mere natu nod niohora. La' hya'-hya' to'owa de edon pleta-plet pa natniekamde e rimormior wialli plol toto'a pa niwra nhi' yatyat la e'a. Hota nwak mamain totpena e rimormior wialli nler la kalwiedni-paitiotni. \p \v 8 Nhiolia kalwiedwed de hota nden la pa nodi liarni. Mere ruri-lai honona mak Uplerlawna Nhiwni Nala mai ita la'pa twahaur nohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Enalhari oleka, italtieri yawala-yawala mak itaplinga, itlernana kirkira-ralma-riora la Uplerlawna yala'ani hota honona re edon nden pa nodi liarni. \v 9 Yoma it lirni-yatnu, kirkira-ralma-riorni maka itnair la' lera-mela ri, me la'pa ta takot nohora lira-tunu mak Uplerlawna e Nalharia, de hare honona edon raplol ma'ta. \v 10 Hota la'awa la' ler maka itler la Ilyamou-Watyatoha, nanpena Uplerlawna Nhi' aplola hya'a-hya' to'owa. Ne ruri-lai mak itnair la lera-mela ri, de hota ha molga re, yoma edon raplol ma'ta. \v 11 Tamkek nek la' lera lokmer ma't a'u, de a'ultier die emekneka lokmera-lokpaumu. A wniarora-wniala'yu de nayalokmer ma'ta. Mere dodo'ondi de aliawan wa. A yaltie'ru me wniaro'ru mak lolioi-hayaiya de usral oleka wa. Emkade wal lia' ruri-lai re mak Uplerlawna Nhiwni Nala la' lerni di mak itden ma't la nohkeran di. \v 12 Miy mpiaror tek la dodo'ondi, de it kirkirni-ralma-riorni, de emolmolan nekama riy mak kamkeka memannu-tatarni mak kpona-kmahu la'a totmemi. Mere hota la'pa tler la Ilyamou-Watyatoha de itat niohor momuou yoma tamkek memna Uplerlawna. Dodo'ondi de a'g edonna gat muomuoga. Mere hota la Ilyamou-Watyatoha de agat momuoga pa emekwalia Uplerlawna mana Nat niohor olek walia a ino'nu. \p \v 13 Pede la' ler di pa la'pa nodi liarni itsi'a-tyap rieria lir mantetelu ri, de itpesiay reri Uplerlawna, me tsa'ar reri it aranni la E'a, me la'pa tsi' reri kalwieda-paitiota. Mere mak kareh dioinia hare wotelu de totpa tsi' kalwiedweda it rimormior wialli rora Uplerlawna. \c 14 \s1 Rakot nohor la ler meni nampena rnairia ruri-lai mak kwatiawua Uplerlawna Nhiwni pa raltier lia yawala maka riy edon rna'erit nana (Bahasa Roh) \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, mpiaduran meman pa miatu mhi' kalwiedweda rimormiori wialmi. Ne ralammi nwak toto' memna pa mrieiniana ruri-lai re la Uplerlawna Nhiwni. Mak kareh mieman de mliernana ruri-lai pa ma mikot nohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Enalharia totpena riy rna'erit nana. \v 2 Hota miy e mpiak toto' memna pa mliernan ruri-lai die, yoma riy mak klernan ruri-lai pa nwahaur de nnairia yawala mak edonna tna'erit nana (bahasa Roh), de riy de edonna nwahaur la rimormiori, mere hade e nwahaur to'ola Uplerlawna. Riy dom mana edonna rna'erit nana ha lirni, mere la'a Uplerlawna Nhiwni pede enakot nohora lir maka Uplerlawna Nmeh'a Natga mere riy raplin niohora. \v 3 Rwaldioinia de riy mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Uplerlawna Nalharia la e'a, totpena hota riy rna'erit nana, de hota lirni de ennairi pa na naruri-nalai makpesiay, me na nhi' ir pa rahepru me nod ir pesiayni la ga'a. \v 4 Pede riy mak kaltier pia knairia yawala maka riy raplinu, de lira re ha rhi' arur tio'a ir orgahi irmeh'a. Mere riy mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu, de ntulan la krei wokni-le'enu totpena la' ga'a. \v 5 Eh! Agiwra totpa hononmi miltier die miala yawal mak riy raplinu. Mere samounu de, mikot nohora Uplerlawna lirni-tunnu totpa riy rna'erit nana. Yoma Uplerlawna lirni-tunnu maka ha rakot nohora totpa riy rna'erit nana de narehia lira-tun muaka ha rakot nohor de rnairia yawala maka riy raplinu, enekneka lira-tunu die, de orgahi nakot nohora nnia'eratni totpena ntulan la krei wokni re. \p \v 6 Ina-nara, mimkek nek la'pa a maimia'yu di pa agodia yawala-yawala maka riy raplinu tiy miy, de hota hade nakleh memna perkuna kuku' tiy miy. Ematia'a amua ukot nohora Uplerlawna lirni-tunnu tiy miy mak Enalhari oleka mai a'u, onde awuatutu-wuaye' miy lia talan plollola onde ukot tiy miy totpena wniarormi-wnialaimi la'a Uplerlawna hihi'ini-yapyapni re na'ititar rer lia. \v 7 Tawalliohora emeka tiwla-prai la'pa hya'-hya' to'a maka ha ralira pa ra rwatunu-rwahniara mak kakleha arna, emekwali floiti. La'pa joranni la'pa yetanni tahe'iya pa edon naplola, de emkameni la riy rat niohora hya' ed maka twahniar dena?! \v 8 Yawalliohorni id owa'ana, la'pa mak ka'ara rega noknoka mere edon rega pa naplola, de he' wal pia nat niohora ntutu-nte' olek la lerni pa rwaran pa nler la ar ralma?! \v 9 Emkade walia la'pa miala yayohi-yaltieria maka riy raplinu, hota riy id mana edonna rna'erit nan et miemna hya' mak ha mikotkota. Lirmi-tunmi re hota hamamuamua, me edonna lol talan mak kaplola. \v 10 Mpiaror tek la, la' nohkeran di, de yawala-yawala harahu, mere la' yawala re honona de e rodia nnia'eratni wali toh! \v 11 Mere la'pa a'g edonna nia'erit nana riy id yawalli, de emekwalima a' die dakna id la e'a me emekwalima e' mana dakan wali a'u la e'a pa idma edon nna'erit nan ida. \v 12 Pede mpiak pa mliernana ruri-lai pia mikot nohora Uplerlawna lirni maka Enalharia de totpa riy rat niohora nnia'eratni. Yoma a'umkek tiy miy die, miy e mpiadieh'a pa mliernana ruri-lai mak Uplerlawna Nhiwni Nala re. Mere ononni meman de mihak pa mliernan ruri-lai miak kodia krei mutnu pa rla' ga'a yoma rna'erit nana lirmi-tunmi re. \p \v 13 La' hade pede riy mak kaltier pia knairia yawala maka riy raplinu, de hota nwak la Uplerlawna totpena enlernana ruri-lai pia nakot nohora yawalli de nnia'eratni. \v 14 A'ukot emkade yoma hota la'pa a'u onde he' to'a rsumbain de rnairia yawala maka riy raplinu de meman neka la a ralam mamni ed mak ksumbain de, mere a ralma-rior mamni edon nala'a, pa ami edon mna'erit nana hya' ed mak amakota. \v 15 Hota itsi' hya'a? Hadi ed mak itsi'a. La'pa la' gen meni onde ler meni, de la'a Uplerlawna Nhiwni, pede itsumbain la'a yawala mak itaplinu mere Uplerlawna Nmeh'a Natga. Ne la' geni doma onde lera dom nampena itsumbain de it ralma-riorni nala' pa itna'erit nana momuoga. La' emkade walia la' ler id pa itwahniara la yawala maka itaplinu mere hota la ler dom pa itwahniara de it tna'erit nana hya' ed mak itwahniara. \v 16 Itawalliohor owa'ana la'pa hota mi'uli-miwedia Uplerlawna la krei wokni-le'enu, de miala yawala maka riy raplinu, ne riy mak katlina de edonna nna'erit nana yawal de mak kwatiawu Uplerlawna Nhiwni, pede ta'en niana nweta “plola” (amin) la' miy sniumbainmi de, yoma e' ta'en niana nna'erit nana hya' ed mak ha mikotkota. \v 17 Meman nek la miy sniumbainmi la'a Orgahi-Orha'a pa mi'uli-miwedia E', de naplola, ho'wal miana sniumbainmi de edonna nperkun la mak katlina re. \p \v 18 Ina-nara, a'u'uli-uwedia Uplerlawna, yoma amueh'a nek de ultier die niairia yawala maka riy raplinu pa nareh mieman la miy hononmi. \v 19 Ho'wal miana, la'a yawoka-yale'u pa tkola tieru-tawur nehla Orgahi-Orha'a, de awueta lira ida-woru rmeh'a maka riy rna'erit nana, de ha rareh mieman la aniairia lira riwnu-halli re maka riy raplin niohora ha nnia'eratni. A ralmu napranran pa a'ultieri pia niairi yawal mak riy rna'erit nana totpena agala ga wuatutu riy. \p \v 20 Ina-nara ama-hyali, yana mniairia ralma-riora lokmera-papay pa mpiaror nohora ruri-lai mak Uplerlawna Nala ri mere mpiaror nohora de emekwalima ina-ama. Ne yana ralammi nko'i nana yayatni-halalli. \v 21 Mpiaror tek la hya' maka e rhorat targa la Puka ralamni de riwra: \q1 “Orgahi-Orha'a Nhar lirni Niwra: “Hota Aniairi yawala maka dakna re ha rakota pa Aga wuahaur la a mu'tu-rah'u, mere emkade ho'mana hota edonna ratlin la A li'ru-tu'nu re.” \f + \fr 14.21 \ft 14:21 Yesaya 28:11-12 \f* \p \v 22 Pede la' Puka de lirni de itat niohor memna, de ruri-lai miaka itlernana pa ta taltier die tnairia yawala maka riy raplinu, de hade emekneka kniau lia mak edonna kpesiay totpena iramkek memna Uplerlawna rurni-laini pa rwagahniort ira. Edonna ral hadella makpesiay. Ne ruri-lai maka itlernan pa takot nohora Uplerlawna lirni-tunnu totpa rna'erit nana, de rakot nohora hadella riy makpesiay totpa pesiayni la' ga'a. Edonna rakot nohora hadella riy mak edonna kpesiay. \v 23 Pede totpena miat niohora ha meni mak kod riy pesiayni la ga'a de mpiaror tek la hadi! La'pa yanpa yawoka-yale'u dom la krei wokni-le'enu, me miy mak kden hande hononmi mniairia yawala maka riy raplinu, ne plinu-plinnianama riy mak kaplin niohora plollol ma'ta Uplerlawna talanni doma rmai onde riy mak edonna kpesiay mia'ta pa ratlin nana yawala maka riy raplin niohora de, de hota riwra: “Eh! Hare de rpi'u-rga'u!” \v 24 Mere la'pa mikota de Uplerlawna lirni-tunnu totpena riy rna'erit nana, pa rhortut nian miy, hota hare honona maka ha mikota re ntut niana ir do'oni-halli, ne hota nhi'nande ir rhoratnana ir do'oni-halli pede rwahniorat la mormiorni. \v 25 Hota hya' maka kayawunum la ir ralamni de orgahi rhoratnana de Uplerlawna Nat niohora momuoga re, pa reiniande rru'u-rtowra, me ruh' idma-rrama lia'ar la Uplerlawna pa riwra: “Plol toto' pa Uplerlawna Nor makpesiaya re talla!” \p \v 26 Ina-nara ama-hyali, hare honona nnia'eratni emkame? La'pa miwoka-mile' pua mhi'a krei-iskola, de rima-rima rurni-laini erla, de doma rwahniara, doma rwatutu-rwaye'a totpena tat niohora Uplerlawna talanni, doma e rakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu mak Uplerlawna Nalharia la' ira, doma e rakot nohora de rnairia yawala maka riy raplinga, me doma rakot nohora yawala re nnia'eratni. Mere hare honona de rhi' totpena rodi it hononit pesiayni la ga'a. \v 27 La'pa doma e riwra raltier lia' yawala maka riy raplinga, de riy woru onde riy wotelu tututu, pa idma nhernu-nwaug ida. Ne riy id etla pa nakot nohora lir de nnia'eratni. \v 28 La'pa riy edonna rler pa rakot nohora ha nnia'eratni, de riy mak katu kawala maka riy raplinu de muli-mtie'ela la woka-le' die ralamni. Emkadella pa miy ralammi ed mak kakot nek hadella Uplerlawna. \p \v 29 Riy woru onde wotelu tutut pua rakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu maka Nalharia la ira, de idma nhernu-nwaug ida, ne korni re hota ratlina me rawerta-ratailia lira re plollolli. \v 30 Mere la'pa riy id mak kamtatna pa natlin reri, plinu-plinnianamde nlernana Uplerlawna lirni-tunnu, de riy maka kaltiertier reri, nho' taru, totpena riy de naltieri. \v 31 Hade emkade, onnila miy hononmi miatu mikot nohora Uplerlawna lirni-tunnu re, idma nhernu-nwauga ida totpena riy honona rlernana wniatutmi-wniaye'emi ne yeher to' pa miy hononmi pesiaymi naruri-na'orta. \v 32 Hota mhi' emkade yoma mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu, ratu rodi inonni la plollolli totpena la'pa raltier die lol talanni. \v 33 Yoma Uplerlawna edonna Nwaror nana kokokna-rariarni la'a krei ralamni mere E ralma-riorni totpa itsi' honona tlol talanni. \p Emekneka maka Uplerlawna mutnu-rahanu wokni-le'enu honona rhi'a re, \v 34 patke'a re hota ratu rtulu-rte'ela la'a woka-le'ga krei. Yana rwayow pa raltieri. Mere hota rdella hawni muanke'a limni ralamni. Onnila agama deullu-tatarni ed mak kakot olek hadewa. \v 35 La'pa patke'eni re iriwra rat niohora hadomdoma, de mpiei piena hota muanke'emi nakot nohora la' rom wamuehemi. Yoma la'pa patke'a ida naltier lia krei wokni-le'enu wniatromni, de hota nhi' amola-ma'a enor hawni. \p \v 36 Nihya' pede miy edon mliernohor a li'ru ri?! Uplerlawna lirni ed mak kwatiawu miy?! Onde mieh'a to' pa er mak klernan oleka Uplerlawna lirni-tunnu re?! \v 37 La'pa riy dom e rwarora de ir rlernana ruri-lai la Uplerlawna pa irakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu, onde rlernana ruri-lai dom to'a la Uplerlawna Nhiwni, de hare hota rwayow nohora a li'ru-tu'nu ri ha rwatiawua Uplerlawna. \v 38 Mere la'pa hameni edonna nreiniana-na'nana a li'ru di, de yana nhioratmi ndella riy de! \p \v 39 Yoma hota la' hade pede ina-nara ama-hyali, ralammi nwahak toto' meman pa mhi'a riy mak kakot nohora Uplerlawna lirni-tunnu. Mere yana mliarna pa riy rala yawala mak riy raplinu die pa ra raltieri. \v 40 Mere hare honona de mhi'a pa lol talanni. \c 15 \s1 Yesus Nmori owa'an la matmiatni ralamni \p \v 1 Ina-nara ama-hyali, dodo'ondi de agiwra ukot nohor owa'an Kot Kalwieda-Paitiot mak kwatiawua Uplerlawna, mak ululu ukot nohor oleka tiy miy die. La' ler delloo, mrieinian Kot de, me Kot de emeknekama tikilgeni id la miy pesiaymi miak karuri. \v 2 La'pa mtiorrer apitga Kot Kalwied de, hota hade ed mak kalewan miy. Mere la'pa mpiesiay hya' mak edon kaplola, de miy pesiaymi de edon nod unut hadom tiy miy. \p \v 3 Yoma hya' maka aliernana la Orgahi-Orha'a de a'ukot owa'an tiy miy, de ha ononni meman de Yesus Kristus Nmat lia it do'oni-halli rerieini pa emeka ha rhorat targ oleka la' Puka ralamni. \v 4 La'pa rtamni olek E wa, nhor nioma Uplerlawna Namori owa'ana E la' lera wotellu. Hade mana e rakot tar wualia la Puka ralamni. \v 5 Ne la' ler maka ramoria Yesus owa'ana, de Entutg owa'an rupni la Petrusa, nhor nioma la' walia mak Enhopan pa rodia Uplerlawna lirni-tunnu re termida wehrani woru. \f + \fr 15.5 \ft 15:5 La' ayat di de rakot nohora riy maka Yesus ha Nwatutu-nwaye'a re riwra riy termida wehrani woru, mere la' ler de de Yudas nmati olekwa pede Yesus Ntutga inonni la maka ha Nwatutu-nwaye'a re termida wehrani id to'a. \f* \v 6 Nhor nioma la' ler ida de Entutg owa'an rupni la maklernohor E'a re, riy rahu wolim rehenu. La' mak kamkek E'a honona re, de rirahu e rmormior mia'ta, enekneka riy ida-woru rmeh'a rmati olekwa. \v 7 Hade nhorwua noma Entutg owa'ana rupni la Yakowsi nhor nioma la' walia makodia Uplerlawna lirni-tunnu re honona. \v 8 La'awa hohoni dewade Entut walia rupni mai a'u. Mere la' ler de a'umuki-uma'ala riy makpesiay pede alia' makodi Uplerlawna lirni de, de a'g emolmolan nekama papay miaka ha rmoria de nhal wolla maka ratniekamde hota plet pa nmati. \f + \fr 15.8 \ft 15:8 La' ayat 8 di de Paulus nakot emkade yoma e nwarora de e' ematia'a makodia Uplerlawna lirni-tunnu termida wehrani woru re me la' walia Paulus nhoratnana la' lera e namuki-nama'ala Uplerlawna mutnu-rahanu mere la'awa hohoni de plinu-plinnianamde e nherun doinia e nhiolli-lietni de pa nodia Uplerlawna lirni-tunnu. \f* \p \v 9 A'ukot emkade yoma plollolli de edon lol talla pa rwet a lia makodia Uplerlawna lirni-tunnu yoma umuki-uma'al oleka Uplerlawna mutnu-pepanni wokni-le'enu. Pede a' die de makodia Uplerlawna lirni-tunnu mak klol yawa memn a'u. \v 10 Mere la'a Uplerlawna sniayanni pede a yeh'wu nakwali pede la'pa dodo'ondi de alia' mak Yesus Nhopan pa godi Uplerlawna lirni-tunnu. Ne Uplerlawna kalwiedni mai a' die, edonna lola hamamuamua. Mere akar die nareh miemna a mutwua'lu makodia Uplerlawna lirni-tunnu re honona. Mere la'a plolli de a'g edonna ghi'a-yap niana hare honona mere Uplerlawna ed mak kor a' tialan pa narieiniande hare honona rla' ga'a. \v 11 Pede ina-nara ama-hyali, la'pa mliernana Kot Kalwieda-Paitiota mai a'u onde mliernana la'a makodia Uplerlawna lirni-tunnu dom to'a, hare honona edonna rla' lira, mere onni-ga'arni de miy mpiesiay oleka hya' maka amakot nohora tiy miy. \s1 Uplerlawna hota Namori-nalewna rimormiori it la' matmiati ralamni \p \v 12 Amakot oleka tiy miy de Yesus Kristus de ramori owa'an E'a la matmiatni ralamni, pa nihya'pa la' riy dom tiy miy de e riwra riy mak kmati re hota edonna ramori owa'ana re?! \v 13 La'pa plola riy mak kmati re edonna ramori owa'ana, nnia'eratni de emekwalima Yesus Kristus nek de edon ramori olek wal lia' matmiatni ralamni. \v 14 Ne la'pa edon ramori Yesus Kristus la matmiatni ralamni de hota la' lir maka amakota re me miy pesiaymi re, hamamuamua yoma mikleha nhia'argeni. \v 15 La'pa hya' wal die am die mpal lia mak kputra-kpalka. Yoma la'pa makpesiay re edonna ramori owa'ana, de nnia'eratni de Yesus Kristus mana, Uplerlawna edon Namor owa'an la matmiatni ralamni. Pede la' ler maka amakota miwra: “Uplerlawna Namori Yesus,” de ampudi-makla olek miy lia'a Uplerlawna hihi'ini. \v 16 Yoma la'pa riy mak kmati re edon ramori owa'ana, de la'a Yesus Kristus mana edon ramori owa'an wal lia' matmiatni ralamni. \v 17 Ne la'pa Yesus edon ramori owa'ana la matmiatni ralamni, de pesiaymi re edon nodi unut hadom tiy miy. Hade emekwalima miy er ma'ta la do'a-hala ralamni, ne hota miy mmiati pa nodi liarni. \v 18 Hade emekwalima riy mak kpesiay mak kmati olekwa. Ir mana rrinni olek la ai mormiori ralamni. \v 19 Ina-nara, riy dom de wniarorni de niwra itsa'ara it aranni de hota Yesus Kristus Nodi unut mai ita mere ntut tio'ola lera-mela mak itdella nohkeran di wawannu. La'pa ir wniarorni de naplola de hota riy makpesiay er maka ruki liawlawan memna. Mere hota edon emkade! \p \v 20 Mere plol memna la Yesus Kristus de ramori ulu olek la'a matmiati ralamni, pede itatga de riy mak kmati olekwa mana hota ramori owa'ana. \v 21 Onnila riy ida nakleha tlina-tailla Uplerlawna pede nohkeran di nler la matmiati. Mere riy id owa'an nariei pede rimormior nohkerna hota ramori owa'an la matmiati ralamni. \v 22 Yoma rimormiori honona Adam duratni-waitni, ne hota emekwali Adam mak edon katlin la Uplerlawna lirni, de duratni-waitni it hononita tlernohora e' pa hota tmati miomuou. Emkade wal lia hota riy honona mak kor Yesus Kristus rla' ida de hota ramor owa'an it la matmiati ralamni. \v 23 Mere hota mak ramori owa'ana de, idma nlernohora ida. Mak kala' ulu, de Yesus Kristus, nhorwua nanpena twei owa'ana hota Enmai, dewade Uplerlawna Namori owa'an makpesiay ita. \v 24 Nhorwua dewade noha niatni. La' ler de de hota mak kodi plolli la nohkerna-rai miaran di nor wutga mak kden la lyanti Ili wio'itu-Dari wionema mana Yesus Naru'u-natowra rurni-laini preheni-mkaini honona. Noma Yesus mak khi'a Ray Nal owa'ana tnioranni-riautnu della E Amni Uplerlawna. \v 25 Mere edon nte' ma'ta la' lera noha niatni de Yesus Kristus hota Nodi plolli la'pa nte'ela lerni maka Enaru'u-natowar momuoga E arwalli totpena rru'u-rtowar la E'a. \f + \fr 15.25 \ft 15:25 Riy dom de rwarora de Yesus Nmeh'a ed maka Naru'u-natowar E arwalli, mere riy dom de rwarora Uplerlawna ed maka Naru'u-natowar Yesus arwalli re pa rru'u-rtowar la Yesus. \f* \v 26 Ne matmiati die emeknekama arwalli maka raru'u-ratowra la hohoni meman de. \v 27 Itat niohora hade yoma la' Puka lirni de niwra: “Uplerlawna Nhi' oleka hare honona de hota rru'u-rtowar la E'a.” \f + \fr 15.27 \ft 15:27 Masmur 8:7 \f* Mere Uplerlawna Nmeh'a to' pa edonna Nru'u-ntowar la Yesus Kristus. Mere E' ed mak khi' hare honona pa rru'u-rtowar la Yesus. \v 28 Mere la'pa hare honona rru'u-rtowar la Yesus, dewade Enmemeh'a nekpa hota Nru'u-ntowar la Amlawanni Uplerlawna mak karu'u-katowra oleka hare honona pa kru'u-ktowar la Yesus. Pede la' hohoni de Uplerlawna Nmemeh'a ed mak kodi plolli la hare honona. \p \v 29 Mere la'pa miy wniarormi mak kiwra mak kmati re hota edonna rmori owa'ana de naplola, de hya' nrei pia rharania rira la mak kmati re rerieini? La'pa riy rmat pia nodi liarni hota edon nodi unut pa rhi' emkade toh?! \f + \fr 15.29 \ft 15:29 La'a Paulus lerni makpesiay dom nhi'inde rharania la makpesiay mak kmati oleka rerieini. Paulus edon nakota de rharania mak emkade naplola onde nhala, eneknek to'ama niwra ir hihi'ini de ntutga irpesiaya de mak kmati re hota rmori owa'ana. \f* \v 30 Ne la'pa riy rmat pia nodi liarni de hya' nrei owa'an pa amiwra mapal lia matmiati la' lelera-melmela? \v 31 Ina-nara ama-hyali, lera-ler nekpa alier la kropna-krieutu maka trema kod a lia matmiati ralamni mere a'utahan nan a ralmu yoma la'a Kot Kalwieda rerieini. A'ukot hade naplola! Yoma emekwali a li'ru maka nhi'inde a'ukota re raplola, de giwra: a ralmu nahepru la'a miy yoma mpiesiay oleka Itmatromni Kristus Yesus. \v 32 Ne hota la'pa it makpesiay edon tler la yamori owa'ana mere tlernan neka untu la' nohkeran di to'owa, de hota hya' ed mak kariei piede alia lier nek la riy yatyata-halala mak kden Epsus pa rhi' yatyatni mai a'u?! Makden Epsus re emeknekama ohpora-ahdiawra mak klihira-knai a'u. La'pa riy mak kmati re edonna rmori owa'an de samomuounu de tlernohor neka lir maka nhi'inde ha rakota de riwra: \q1 “Mai pia ta'ana-temun la'pa itsi' to'a hya'-hya' mak it ralamni ha nko'i nana yoma repar de itmat wia.” \p \v 33 Mere la' plollolli de hota edon emkade, pede yana mliernohora rira lira wniahaurnu mak edon kaplola re. Mhioratreria!” La'pa miora mutwualmi maka yehwani yata re nhi'inde mihe' wiutu, de hota irod wali miy lia yatyatni-halalli.” \v 34 Oi! Mpiahniorta la dodo'ondi, ne yana mhi'a do'a-hala. Plola pa miy dom de edonna rat niohor ma'ta Uplerlawna talanni. A'ukot emkadi totpena mmiola-mmia'a. \s1 Inon warwuaru maka itlernan la ler maka ramori owa'an ita \p \v 35 Matialo'onamde doma edon rpesiaya de hota mak kmati re rmori owa'ana, pa ratiana riwra: “Emkameni la ramori owa'an mak kmati? Hota inon de namkoha-namnanna ne inon meni ed maka ramori owa'ana?” \v 36 Mak kakot emkade podaknu! Inon mak ha rtamni de lol to'a la inon mak ha ramoria. Tamkek tek la. La'pa miwra miwuli-mitniamnia wini-hgona id la miy nhyi'imi ralamni, de win die hota edon nmori, la'pa edonna rtamin ulga. \v 37 Ne la'pa miy mtiamin de miy edon mtiamnia wini-hgon de onni me tawni. Mere hya' maka mtiamin de win-ol de to'a, la'pa matialo'onama wetra' lawna onde win diom to'a. \v 38 Mere Uplerlawna mak kmeh'a khi'a wini-hgon de onni, tawni de yamkekni emolmolla hya' mak kla' nana E ralamni. Ne wini-hgona re honona edon nora wini-hgona dom to' de onni, tawni re ramneha. \v 39 Hamormiori inonni edonna ramneh momuou. Rimormiori inonni yamkekni, lol to'a la nhiuri-wnia'ana. Onu-ma'nu mana lol to'am la i'na-ya'ana. I'na-ya'ana mana inonni lol to'am la' hare honona. \v 40 Emkade wal lia' haneka-harahu wawannu no'a lyanti me mak kdella nohkerna wawannu. Makden la lyanti, de rima-rima rodia lipni-kail wamueheni ne mak kden la nohkerna wawannu mana samomuounu ed walia. \v 41 Lera lipni-kailli hitni-lomarni lol to'am la wolla lipni-kailli. Ne ha rora lipni-kailli lol to'am la wtiona lipni-kailli. Ne wtiona nek de rod wialia lipni-kail wamueheni. \p \v 42 Emekwalima hare honona idma lol to'am la ida, de emkade wal lia hota la'a mak kmati re yamorni owa'an de inon mak ha rtamni de lol to'am la inon maka ha ramoria. Inon mak kdena hoi-kietar de hota ed mak kyata, mere inon mak ramori owa'an de hota edonna niata. \v 43 La' lera ha rtamin mat die, inon de yamkekni yata yoma plet pa namkoha-namnanna. Mere la'pa ramori owa'an e'a, inonni nwaldoinia de samomuounu memna. Inon mak kmat die nakleh ruri mere rwaldioinia pa nwal lia inona mak karuri-kalai. \v 44 Inon mak ha rtamnia de ha nwatiawua nohkerna. Mere la'pa ramoria de rlernan inon mak kwatiaga Uplerlawna Nhiw Lululli. \p Emekwalima inon mak kwatiawu nohkerna etla, de emkade wal lia inona mak kwatiawua Uplerlawna etla. \v 45 Puka lirni e niwra: “Uplerlawna Nakoki-nayap nian Adam riy mak kala' ulu die totpa nmormiori.” \f + \fr 15.45 \ft 15:45 Puka Pianulu 2:7 \f* Adam de, Adam mak kala' ulu. Mere Yesus Kristus, maka rweta la Adam mak ktawli'iru, de ramori owa'an E la' matmiatni ralamni totpa Nal walia mormiori plalahwa pa nodi liarni la makpesiay E'a. \v 46 Mere inon maka Uplerlawna Nal ulu mai ita de inona maka kwatiaga nohkerna. Nhorwua na'nama Enala inon mak ktawli'iru, de inon mak hota kdella Ilyamou-Watyatoha. \v 47 Adam mak kala' ul die ra' nan hadella tani. Mere Adam re'eni wornu de nwatiawua Ilyamou-Watyatoha. \v 48 Riy mak kden la nohkeran di, Adam mak kala' ulu de, nadurti-nawait nana re, pa hota inonni re emekwali Adam mormiorni la' nohkeran di. Emkade wal lia riy honona mak kora Adam mak ktawli'iru mak kwatiawua Ilyamou-Watyatoha de rla' ihru ida-ralm ida, de hota emekwali E' pede rlernan inon mak kden rer lia Ilyamou-Watyatoha. \v 49 Pede emekwalima it inonni la dodo'ondi de yamkekni de emeknekama Adam mak kwatiawua nohkerna, de hota emkade wali pia it inon warwuarnu yamkekni emeknekama Adam mak kwatiawua Ilyamou-Watyatoha. \p \v 50 Pede ina-ama, a'ukot tiy miy die, inon mak kden la nohkeran di hota edon nler la Uplerlawna genni ralamni maka Enodi plolli la'pa emeka ray. Yoma it inonni di, mak hota kler la matmiati pa namkoha-namnanna, ta'en niana nler la gen miaka rmormiori pia nodi liarni. \v 51 Mere mitlina! A'ukot nohora tiy miy la'a hya' maka ha yawunmua la ler ululu, mere la' dodo'ondi de Uplerlawna Nalharia. De hota it hononit di de edonna tmat miomuou. Mere hota it hononit de emeka ha nnio'luga. \v 52 De la'pa itatlina noknoka mak ktawli'iru lirni de hota plinu-plinnianamde it emek ha nnio'luga. Yoma la'pa tatlin nana noknok de lirni, de riy mak kmati re hota ramori owa'ana rpa rlernan inon warwuar die rmor pia nodi liarni, ne it hononit mak kmormiori mia'ta, de emeka ha nnio'luga pa itlernan walia inon warwuaru pa emekwali ira. \v 53 Yoma it inonni mak kwatiawua nohkerna, mak hota kmat die pa namkoha-namnanna, de hota rala inona Ilyamou-Watyatoha mak edon kmati, pa ra rherun doinia la. \v 54 La'pa la'aw ler de de, plola pa ntutu-nte' olek la' Puka lirni mak kakota kiwra: “Rdi'na-rlo'w oleka matmiati pa hota itler la mormiori pa nodi liarni!” \f + \fr 15.54 \ft 15:54 Yesaya 25:8 \f* \q1 \v 55 “Oi! Matmiatia, emkameni la o rurmu-laimu?! Oi! Matmiatia o li'irmu nhienni etla me?!” \f + \fr 15.55 \ft 15:55 Hosea 13:14 \f* \p \v 56 Yoma emeknekama hodai ida li'irnu nhienni ed mak kodi matmiati, de emkade wal lia do'a-hal de ed mak kod it la matmiati, me riora-liai agama ed mak kala ruri-lai lia do'a-hala, yoma la'a riora-liai die itat niohora plolli-halli. \v 57 Mere ita'uli-tawed reri Uplerlawna. Yoma Enwe'er doin olek it la it do'oni-halli re, ne hota it edon tmat pia nodi liarni, onnila'a Yesus Kristus Itmatromlawanni hihi'ini la it rerieini. \p \v 58 La' hade pede awuak pa ina-nara miy mak kden rer lia a ralmu, miruri-milai tioto' memna la pesiaymi totpa yana riy rod miy lia klieratni. Mial ralammi tetema pa mkiar lia Orgahi-Orha'a kniarni. Yana miapuhuna-miaprai. Yoma miatg oleka la hya' maka mhi' nan de la'a mkiar lia Orgahi-Orha'a kniarni, de hota hare honona re rodi unut lawna. \c 16 \s1 Rawoka patuini-paro'ona pa rala la makpesiay wialli \p \v 1 Ina-nara, dodo'ondi de twahaur nohor la'a kupan mak itiwa tala la Uplerlawna mutnu-rahanu la'a Yerusalem. A'ukot hari totpena mliernohora hya' mak a'ukot oleka la krei mutnu mak kden la Galatia. \v 2 De nhi'inde la'pa krei lerni de mhioratreria pa rima-rima nala kupna mliernohora liawanni maka mliernan oleka la kniarmi ralamni de, pa mhi' tar kupna re totpa mia mpiei a'u totpena la'awa lerni amuai die yana twei pia rawok owa'ana. \v 3 Ne hota atie'el hande, de a'g ed maka khopan pa riy maka mtiutg oleka re, pa rottiarga kupna rella Yerusalem. Hota agal ir horatni maka kakot nohora ir yala'ani pa ir nenenna rodia. \v 4 Ne la'pa a'umkek emkameni nanpena agor ir talla. \s1 Paulus wniarorni \p \v 5 Ina-nara, a ralmu-rio'ru de hota aliola Makedonia, ne hade nhorwua nanpena amua tiomar tiy miy. \v 6 Matialo'onamde agor miy pia twarin tiaru plein la wolla ida-woru onde agor miy la'pa tah'i muti ngai nianpena a lia geni dom to'a maka agiwra lia'a, totpena hota mhima-mrie' a'u lia a yalo'lu-yala'u. \v 7 Mere la dodo'ondi de a'g edonna mua tiomar ma'ta tiy miy, yoma a'uhmen gor miy pia lera ida-wor tio'a, mere la'pa Orgahi-Orha'a Nal talan mai a'u de la'pa mak awuatiawu Makedonia de awuarin tiar pua nalo'on nan oke'a. \v 8 Mere dodo'ondi de agetla let Epsus ne hota adiella handi la'pa aliernana Pentakosta lerni. \v 9 Yoma atiulla-kari pia nodi liarni la Uplerlawna kniarni mak Enala mai a'u la' handi. A knia'ru di riy rahu e rreiniana-ra'nana lol kalwiedni. Mere riy rahu mana e riwra rtot a lia yatyatni wali. \p \v 10 La'pa Timotius ntiy miy die, de mpiatroma la kalwiedwedni totpena ralamni edonna worworga tiy miy, yoma e' emekwali a' pua nkar lia Orgahi-Orha'a kniarni! \v 11 Yan memmemna makden hande doma e rparwah'a nan e'a. Mhima-mrie'a lol kalwiedwedni totpena plet pa enmai a' die, yoma a'g e wewiei enora makpesiay dom pali mak kiwra kmai handi. \p \v 12 La'a it amni-hyalli Apolsu, de awuagahniort olek e' wa, totpena enor mutwualli rtiy pia rtomra-rnah'a tiy miy. Mere ralamni worwor mua'ta pa ntiy miy die. Mere la'pa nlernan talla de hota enmai. \s1 Horta wniatni \p \v 13 Riyorahniorat miyo! Mtiorrer pitpitga miy pesiaymi de. Yan mimta'ata mere miruri-milai lia pesiaymi. \v 14 Hya' ed maka ha mhi'a de honona rlol kalwiedni. \p \v 15 Miy miat niohora Stefanus nora romni mniotni er mak kala' ul pua kpesiay lia'a Akhaya liewnu. Ir ralamni raplele'er la kniar di pa riwra rhima-rre'a Uplerlawna mutnu-pepanni. Ina-nara, a'ukot tiy miy \v 16 totpena mitlina-mitailla ira ror wut wualia riy korni mak kor rewre'wa ir pa ral ralamni tetema pa rhima-rre'a Uplerlawna kniarni. \v 17 La' ler maka Stefanus, Fortunatus me Akhaikus rmai a'u de a ralmu nahepru. Yoma tultulla-rere'a maka miy edonna miala mai a'u de irhi' nana la miy nanmi wawannu. \v 18 Irhi' nande a ralmu nahepur reri. Emekwalia ir rahepur wal lia miy. Riy mak emkare er mak tsu'ru-tselma. \p \v 19 Krei wokni-le'enu la Asia liewnu e rwak kalwieda tiy miy. Akwila nora Priskila ror walia makpesiay wokni mak kawok tar lia ir rom wamueheni mana e rwaka lir kalwieda tiy miy yoma miora walia Itmatromlawanni mlia' ihru ida-ralm ida. \v 20 La'pa it inni-narni amni-hyalli makpesiay honona mai handi mana rwak kalwieda tiy miy. Hota miy idma nwak kalwieda la ida, idma nhar lirni la ida, mpiapahar lima, mpiare'et mat la ida totpena lol talan la riy makpesiay. \p \v 21 A'u Paulus wuak walia kalwieda-paitiota tiy miy, ne amueh'a nek ed mak khorta kalwied di. \p \v 22 Mak edonna kapal reria Orgahi-Orha'a Yesus, ndella pa hota rler la Uplerlawna niukamnu pa rrinnia la ai mormiori ralamni. Awuak pa Orgahi-Orha'a Nmai owa'ano! \p \v 23 Awuak de Itmatromni Yesus Nala ra'ani-pallu nanaloi-nanatar nan miy. \p \v 24 Hota a ralmu nden rer lia miy hononmi mak kora Kristus Yesus mlia' olek ihru ida-ralm ida. \p A kalwied mamni tiy miy, \p Paulus