\id MAT - Label \h Matiu \toc3 Mt \toc2 Matiu \toc1 Matiu \mt2 A Wakak a Warwara o e Iesu Karisito \mt1 E Matiu \mt2 i tumusi \is1 A warwara talapor nigo \ip E Matiu i tumus a buk ne, i ning tagun a ning a bonot pa pisir naur kakak a asaer ane Iesu, pa ning a risana otleng e Liwai. Lanigo i a tena los totokom, pa i titol taum ana matanitu Rom. Lamur e Iesu i kabah pasi, pa i hanot a kaklik a asaer (oroi Mt 9:9-13). \ip E Matiu i tumus a buk ne tetek anuna tarai, a tarai Juda. A tarai Juda la harnanai sur a tinan ot ana barsan ning e God i aslang pasi, sur ir king anunla. Ana warwara Hibru di atongi ana Mesaia, pa ana warwara Grik di atongi ana Karisito. \ip E Matiu i mang sur ir atai la mang, e Iesu ot ning a Karisito, a King ana tarai Juda. Sur i ma ning i warwara ana tinan ot ane Iesu ning i arlar ana king. \ip Pa i atong puasa i otleng dingla na warwarala tagun a Ningnigo na Buk Tabu o e Karisito. A tinan ot ane Iesu i amomol a warwarala ne. E Matiu i tumtumus otleng ana asaer ane Iesu ana matanitu ane God. \iot A tinan ana buk Matiu: \io1 A agon o e Iesu (1:1-2:23) \io1 A titol ane Jon a Tena Baptais (3:1-12) \io1 Di baptais e Iesu pa lamur e Satan i lari (3:13-4:11) \io1 E Iesu i titol tumo e Galili (4:12-18:35) \io1 E Iesu i han usaot e Jerusalem (19:1-20:34) \io1 A ararop a wik pa minat e Iesu (21:1-27:66) \io1 A kamkamtur ulak ane Iesu tagun a minat (28:1-20) \ie \c 1 \s1 A risan a mangis a tarai ane Iesu Karisito \r (Lk 3:23-38) \p \v 1 Ine a risan a mangis a tarai tagun nating ning e Iesu Karisito i hanot tagun la. E Iesu, a nat e Dewit, e Dewit a nat e Abaram. \li1 \v 2 E Abaram e tamana e Aisak, \li1 E Aisak e tamana e Jekop, \li1 pa e Jekop e tamana e Juda pa na tastasna. \li1 \v 3 E Juda e tamana e Peres dia ma e Serah, pa e kabatnan diau e Tamar. \li1 E Peres e tamana e Hesron, \li1 e Hesron e tamana e Ram, \li1 \v 4 pa e Ram e tamana e Aminadap, \li1 e Aminadap e tamana e Nason, \li1 pa e Nason e tamana e Salmon, \li1 \v 5 e Salmon e tamana e Boas, pa e tana a risana e Rehap. \li1 E Boas e tamana e Obet, pa e tana a risana e Rut. \li1 E Obet e tamana e Jesi, \li1 \v 6 pa e Jesi e tamana e Dewit, i ning a king. \b \li1 E Dewit e tamana e Solomon pa e tana a hane ning i taulai pas o e Uria. \li1 \v 7 E Solomon e tamana e Rehoboam \li1 e Rehoboam e tamana e Abia \li1 e Abia e tamana e Asa \li1 \v 8 e Asa e tamana e Jehosapat \li1 e Jehosapat e tamana e Jehoram \li1 pa e Jehoram e tamana e Usia \li1 \v 9 e Usia e tamana e Jotam \li1 e Jotam e tamana e Ahas \li1 pa e Ahas e tamana e Hesekia \li1 \v 10 e Hesekia e tamana e Manase \li1 e Manase e tamana e Amon \li1 pa e Amon e tamana e Josaia \li1 \v 11 e Josaia i aitna e Jekonia taum ana tastasnala. Lamur tana, a tarai Babilon la dat pas a tarai Israel utumo e Babilon sur lar kes na dodot. \b \li1 \v 12 Lamur ana tinan utumo e Babilon: \li1 E Jekonia i aitna e Salatiel, \li1 e Salatiel e tamana e Serubabel, \li1 \v 13 e Serubabel e tamana e Abiut, \li1 e Abiut e tamana e Eliakim, \li1 pa e Eliakim e tamana e Asor, \li1 \v 14 e Asor e tamana e Sadok, \li1 e Sadok e tamana e Akim, \li1 pa e Akim e tamana e Eliut, \li1 \v 15 e Eliut e tamana e Eliaser, \li1 e Eliaser e tamana e Matan, \li1 pa e Matan e tamana e Jekop, \li1 \v 16 e Jekop e tamana e Josep, i ning i taulai o e Maria. E Maria i agon e Iesu, ning di atongi a Karisito, i ning e God i sune seni. \b \p \v 17 A mangis a tarai turpasi o e Abaram tuk o e Dewit i arlar ana ning a bonot pa diat la, pa tagun e Dewit tuk ana tinan na dodot tumo e Babilon ning a bonot pa diat otleng la, pa tagun a tinan na dodot tumo e Babilon tuk ana Karisito ning a bonot pa diat a mangis a tarai otleng. \s1 A ususrai o e Maria ning i agon e Iesu Karisito \r (Lk 2:1-7) \p \v 18 Di agon pas e Iesu Karisito larne: E tana, e Maria, di ka suah alar tari sur ane Josep, ika lanigo ana nundiau a taulai, e Maria ka tasmani mang i tianan tana Talngan Tabu. \v 19 E Josep ning di ka suah alar tar e Maria teteki, i a tena tostos, pa bel i mang sur ir ame e Maria na matan a tarai. Pa i nuki mang ir kutus kumnan sen anundiau a lele sur a taulai. \p \v 20 Ning i nuknuk kol ot ana utna ne, a angelo ana Leklek i hanot teteki ana reresa pa i atongi mang, “Josep, a nat e Dewit, gong u urmatana nuknuk o e Maria, ur ben pasi ka sur anuma hane. Anasa a kaklik ning i tianan pasi, i hanot tagun a Talngan Tabu. \v 21 Ir agon pas a kaklik barsan pa ur pasar a risana e Iesu\f + \fr 1:21 \ft A rising Iesu a kamkamna mang a Leklek i alaun a tarai.\f*, anasa ir alaun pas anuna tarai kusun anunla na toltol laulau.” \p \v 22 A ututnala rop ne i hanot sur dir tolsot pas a warwarala ana Leklek ning anuna propet ka apuasa tari mang, \v 23 “Oroi i, a basbas a hane ir tianan pa ir agon pas a kaklik barsan pa dir atongi o e Emanuel,” \rq Ais 7:14\rq* \m a kamkamna mang, “E God i kes taum ondala.” \p \v 24 Ning e Josep i mata, i muri lar otning a angelo ana Leklek i ka atai tari ono, pa i ben pas e Maria sur anuna hane. \v 25 Ika bel dia borbor taum pas tuk ning e Maria i agon pas a kaklik barsan. Pa e Josep i pasar a risana o e Iesu. \c 2 \s1 A tena tastasmaila la artabar tetek e Iesu \p \v 1 Di agon e Iesu tumo na hanua Betlihem ting na papar Judia, ana rau ning e Herot i king. Lamur dingla na tena tastasmaila tagun a nangnangla, la han mitingia ana pukna ning a kamis i pusa ot ia, pa la hanot saot e Jerusalem. \v 2 Pa la deke mang, “Kanaha a kaklik ning di agoni, sur ir king anuna tarai Juda? Anasa mila oroi anuna nangnang ting na pukna ning a kamis i pusa ot ia, pa ine mila han ute sur milar lotu teteki.” \p \v 3 Ning e king Herot i longori, a nuknukna i talar pa nuknuk a tarai Jerusalem rop otleng. \v 4 Lamur i ben taum rop pas a leklek a tena artabarla tetek e God pa tena asaerla tagun a warkurai. Pa i deken la mang, “A Karisito ning e God ir sune i, dir agoni tahaia?” \v 5 La kelesi mang, “Tumo e Betlihem ana papar Judia, anasa a propet i ka tumus tari mang, \q1 \v 6 ‘Ika u e Betlihem ana piu ana mangis a tarai Juda, \q2 Bel u natarna kol tana ningnigola anuna mangis a tarai Juda, \q1 Anasa a ningnigo ir hanot tagun u, \q2 ning ir nigon anuka tarai Israel arlar ana tena tai alar anuna sipsipla.’” \rq Mika 5:2\rq* \p \v 7 Lamur e Herot i arsune kumnan pas a tena tastasmaila tagun a nangnangla sur ir talapor pas tanla mang, nangse momol ning a nangnang i hanot. \v 8 I sune sen la utumo e Betlihem ana warwara larne, “Mulor han pa mulor tai wakak sur a kaklik. Pa ning mulo ka pastek pasi, mulor atai iau, sur iau maleng ar han pa ar lotu teteki.” \p \v 9 Ning la ka longor tar a king, la han. La oroi ulak pas a nangnang ning la ka oroi tari ting na pukna ning a kamis i pusa ot iai. I nigon amon la tuk ning i tur saot na pukna ning a kaklik kaningia. \v 10 Ning la oroi a nangnang ning, la kilang a tnan gasgas. \v 11 La kas ting na rumai pa la oroi pas a kaklik, pa e tana e Maria. La kes ana bokona hanla pa la lotu tetek a kaklik. Lamur la sapang pas anunla na bek pa la tabari ana artabarla ne: a gol, pa a paura di tuni pa sasawana i toboh wakak ning di atongi ana insens, pa a torok ning i toboh wakak otleng ning di atongi ana mira. \v 12 E God ka atumarang tar la ana reresa, sur gong la ulak tar sur e Herot. Pa la ulak sur anunla a hanua ana maskan a ngas kama. \s1 A tinan kumna utumo e Ijip \p \v 13 Ning la ka han tar, a angelo ana Leklek i hanot tetek e Josep ana reresa pa i atongi mang, “Ur kamtur, ur ben pas ditana, pa mutol ar liu kumna utumo e Ijip. Pa mutol ar kes tumo ia, tuk ning ar atai ulak u, anasa e Herot ir tai sur a kaklik sur ir umkoli.” \v 14 Pa i kamtur, i ben pas ditana ana morom, pa ditol han utumo e Ijip. \v 15 Ditol kes tingia tuk ning e Herot i mat. Ana nunditol a keskes tingia, di tolsot pas a warwara anuna Leklek, ning a propet ka warwara nigo tar ono larne, “A kabah pas a natuklik mitumo e Ijip.” \rq Hosea 11:1\rq* \p \v 16 Ning e Herot i oroi i mang a tena tastasmaila tagun a nangnangla la ka asongo tari, i balakut kol pa i arsune sur dir umkol arop sen a kakak barsanla tumo e Betlihem pa ting na hananuala otleng ning la kes milau. I saran a warkurai sur dir umkol la ning naur a rau anunla, pa la otleng ning belot naur a rau anunla, anasa a tena tastasmaila la ka atai tari ana rau anuna kaklik. \v 17 Pa di ka tolsot pasi bot a warwara ning e propet Jeremaia i warwara nigo tar onoi mang, \q1 \v 18 “Tumo e Rama di longor a elngen takai, \q2 a tintinangis pa agaia, \q1 E Rakel i domos na natnatnala, \q2 anasa la ka mat rop, \q1 pa bel di tolsot pasi su dir amanahi.” \rq Jer 31:15\rq* \s1 E Josep la tamana la ulak utumo e Nasaret \p \v 19 E Herot ka mat, pa angelo anuna Leklek i hanot tetek e Josep ana reresa tumo e Ijip. \v 20 Pa i atongi tana mang, “Ur kamtur, ur ben pas ditana, pa mutol ir han utumo e Israel, anasa la ning la mang sur lar umkol a kaklik, la ka mat.” \v 21 Lamur i kamtur, i ben pas ditana, pa ditol han utumo e Israel. \v 22 Ika i longori mang, e Akelaus i keles e tamana e Herot, sur i maleng ir hanot a king tumo na papar Judia, pa e Josep i matmataut sur ir han utumo e Judia. Pa e God i sairas tari ana reresa, sur gong ditol han utumo na papar Judia. Pa ditol han kama utumo na papar Galili. \v 23 Pa ditol han pa ditol kes ana hanua a risana e Nasaret. Ana anunditol a keskes tingia, di tolsot pas a warwara anuna propetla mang, “Dir atongi mang i a te Nasaret.” \c 3 \s1 E Jon a Tena Baptais i warawai \r (Mk 1:1-8; Lk 3:1-18; Jn 1:19-28) \p \v 1 Dingla na rau lamur, e Jon a Tena Baptais i hanot, pa i warawai ana hanua bel ting na papar Judia, \v 2 pa i atongi mang, “Mulor lingir a nuknukimulo, anasa a matanitu misaot na langit ka milau.” \v 3 E Jon ot ne, ning a propet Aisaia ka warwara puasa nigo tar onoi mang, \q1 “A elngena mainla i arkabah ting na hanua bel mang, \q1 ‘Mulor sang a ngas anuna Leklek, \q2 mulor atostos anuna ngasla.’” \rq Ais 40:3\rq* \p \v 4 E Jon i mermer ana kaen di toli ana hih a kamel, pa i dot ahati ana let di toli ana palaona bulumakau. I sira ien a mumla pa polona tatos. \v 5 A tarai misaot e Jerusalem, pa miting na hananuala rop tumo na papar Judia, pa miting na hananuala ning la kes milau a malum Jodan, la han teteki. \v 6 La patuai talapor ana nunla na toltol laulaula, pa i baptais la ting na malum Jodan. \p \v 7 E Jon i oroi a galis a Parisaiola pa a Sadusila la han sur ir baptais la, pa i atongi tanla mang, “Ai, mulo na natnat a soila! Bel mulor tolsot pasi sur mulor liu kumna kusun a warkurai na arkeles ane God, ning ir hanot. \v 8 Ning mulo ka lingir momol a nuknukimulo, mulor tol a ututnala ning ir apuasa i mang mulo ka lingir a nuknukimulo. \v 9 Pa gong mulo nuki mang, e God bel ir warkurai mulo anasa mulo a mangis a tarai ane Abaram. A atai mulo mang, e God i tolsot pasi sur ir tol otnan a mangis a tarai ane Abaram tagun a hatatla ne. \v 10 Di ka suah tar a hek ting na kama rakaila, pa rakaila rop ning bel la suah al wakak a wanala, dir ting sen la, pa dir minggen la uting na iah. \v 11 A baptais mulo ana malum sur ir apuasa i mang mulo ka lingir a nuknukimulo. Ika esaning ir mur tak, a rakrakaina i itna tana rakrakaik. Bel a tostos sur ar los anuna su. A natarna kol tana. Ir baptais mulo ana Talngan Tabu pa iah. \v 12 I tong pas anuna saol ana naur a kuna sur ir minggen a witla usaot sur a wuwu ir wus sen a palpalnala kusun a patnala. Ning ka timlan rop tari, ir suah taum anuna wit ting na rumai a wit, pa ir tun sen a palpalnala ting na iah ning bel i sira mat.” \s1 E Jon i baptais e Iesu \r (Mk 1:9-11; Lk 3:21-22) \p \v 13 E Iesu i han mitumo na papar Galili uting na malum Jodan tetek e Jon sur ir baptaisi. \v 14 E Jon i mang sur ir sairasi, pa i atongi tana mang, “I mangasa ning u han tetek iau sur ar baptais u? Ir wakak ning u ur baptais iau.” \v 15 Pa e Iesu i kelesi mang, “Ur baptais iau ka. I wakak ning ur toli, sur dar tolsot pas asa rop ning i tostos namatana e God.” Pa e Jon i longor tana. \p \v 16 Ning ka baptais tari, ono otning e Iesu i saur miting la malum, pa a langit i sapang, pa i oroi a Inguna e God i han purum arlar ana tabun pa i kes saot ono. \v 17 Lamur a elngena mainla misaot na langit i atongi mang, “Ine a natuklik, a katnani, a gas kol onoi.” \c 4 \s1 E Satan i lar e Iesu \r (Mk 1:12-13; Lk 4:1-13) \p \v 1 Lamur a Talngan Tabu i nigon e Iesu uting na hanua bel sur e Satan ir lari. \v 2 Ning ka tamai pas diat a bonot a pukakiar a morom pa diat a bonot a pukakiar a kabakiar, i murak. \v 3 Pa a tena alam i hanot teteki, pa i atongi tana mang, “Ning u a Nat e God, ur atai a hatatla ne sur lar hanot a bret.” \v 4 E Iesu i kelesi mange, “Di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, ‘A tarai bel la laun ka ana utna na hangan, la laun ana warwarala rop ning i purum kusun a pahana e God.’” \rq Lo 8:3\rq* \p \v 5 Lamur e Satan i ben pasi usaot e Jerusalem, a hanua ane God, pa i atur tari sot ot na pukul a rumai a artabar. \v 6 Pa i atongi tana mang, “Ning u a Nat e God, ur sirok purum, anasa di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, \q1 ‘Ir sune anuna angelola sur lar tai alar u. \q1 Lar tong pas u ana kunla, \q2 sur gong u buh a ham ana ta hat.’” \rq Buk Song 91:11-12\rq* \m \v 7 E Iesu i kelesi mang, “Di ka tumus tari otleng ting na Buk Tabu mang, ‘Gong u lar a Leklek anuma God.’” \rq Lo 6:16\rq* \p \v 8 E Satan i ben ulak pasi usaot lamagit ana tnan mangir, pa i asangan tar a hananuala rop ana rakrakan hanua pa a matatarinla rop otleng tana. \v 9 Pa i atongi tana mang, “Ning ur kes ana bokona ham pa ur lotu tetek iau, a ututnala rop ne ar sarani tam.” \v 10 E Iesu i atongi tana mang, “Satan, ur han masik, anasa di ka tumus tari ting na Buk Tabu mange, ‘Ur lotu tetek a Leklek anuma God, pa ur longor ka tana.’” \rq Lo 6:13\rq* \m \v 11 Lamur e Satan i han pas kusuni, pa a angelola la han teteki, pa la nangani. \s1 E Iesu i turpas anuna titol a warawai ting na papar Galili \r (Mk 1:14-15; Lk 4:14-15) \p \v 12 E Iesu i longori mang, di ka akas tar e Jon uting na rumai a dodot, pa i ulak utumo na papar Galili. \v 13 Pa i han mitumo e Nasaret, i kes tingia e Kapernaum, a hanua ning i kes ting na hang napir a puka tasi Galili, ana piu anuna mangis a tarai Sebulon pa mangis a tarai Naptali, \v 14 sur ir tolsot pas a warwara ane God ning a propet Aisaia ka warwara nigo tar onoi mang, \q1 \v 15 “A piu anuna mangis a tarai Sebulon pa a piu anuna mangis a tarai Naptali, \q2 milau a ngas ning i han utumo latasi, ana ris a malum Jodan utumo, \q2 dia kes ting na papar Galili, ning a tarai ning bel a tarai Juda la kes ia. \q1 \v 16 A tarai ning la kes ana mormorom \q2 la ka oroi a tnan talapor, \q1 pa la ning a mormorom a minat i poroi alar la, \q2 a talapor ka hanot tetek la.” \rq Ais 9:1-2\rq* \m \v 17 Turpasi ana rau ning, e Iesu i warawai mang, “Mulor lingir a nuknukimulo, anasa a matanitu misaot na langit ka milau.” \s1 Diat a kakak a asaer ning e Iesu i kabah nigon pas la \r (Mk 1:16-20; Lk 5:1-11) \p \v 18 Ning a pukakiar e Iesu i asal ana hang ana puka tasi Galili, pa i oroi tetek e Saimon, di atongi otleng o e Pita, pa e tasnalik e Endru. Dia minggen a uben tisa latasi, anasa diau naur a tena minggen uben. \v 19 I atongi tandiau mang, “Mu lamut, mu mur iau, sur ar asaer mu sur mu naur a tena ben tarai.” \v 20 Ono otning, dia kamtur pas kusun a ubenla, pa dia muri. \p \v 21 Ning i han mitingia, i oroi pas maleng naur a tas, e Jems pa e Jon, naur a nat e Sebedi. Latamana kes tar ting na mon pa ditol suk anunditol a ubenla. Pa e Iesu i kabah diau. \v 22 Ono otning, dia kamtur pa dia han kusun a mon pa e tamandiau, pa dia mur e Iesu. \s1 E Iesu i alangolango a tinsamanla \r (Lk 6:17-19) \p \v 23 E Iesu i han taltal ting na papar Galili rop, pa i asaer a tarai ting na nunla na rumai a lotula. I warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu misaot na langit. Pa i alangolango pas a taraila kusun a urmatana ngas a tinsamanla rop. \v 24 Pa a warwara o e Iesu i han sarara ting na papar Siria rop. Pa la ben rop pas a tarai ning a urmatana ngas a tinsaman i alaulau la, a tarai ning a rakrakai a kankan i alaulau la, pa la ning a motla kaning onla, la otleng ning la sira mat lalang pa la ning a palaonla i mat. Pa e Iesu i alangolango pas la rop. \v 25 Pa a tnan kunum a tarai mitisa na papar Galili pa miting na papar Dekapolis, pa misaot e Jerusalem, pa misaot na papar Judia pa mitumo na ris a malum Jodan la mur e Iesu. \c 5 \s1 E Iesu i warwara talapor o esi la ning la angis \r (Lk 6:20-23) \p \v 1 E Iesu i oroi pas a kunum a tarai, pa i han kas ting na mangir, pa i kes. Anun a tarai a asaer la han teteki. \v 2 Pa i asaer la mang, \q1 \v 3 “La ning la tasmani mang la kapan ana ingunla, la angis, \q2 anasa anunla a matanitu misaot na langit. \q1 \v 4 La ning la domos, la angis, \q2 anasa e God ir amoro la. \q1 \v 5 La ning la anatarna pas la, la angis, \q2 anasa lar los pas a rakrakan hanua sur anunla. \q1 \v 6 La ning la murak pa la mos sur a tostos a toltol, la angis, \q2 anasa lamur lar masur. \q1 \v 7 La ning na tena marmaris, la angis, \q2 anasa e God ir maris la otleng. \q1 \v 8 La ning a nuknukinla i totoh, la angis, \q2 anasa lar oroi e God. \q1 \v 9 La ning la sira amolmol a tarai, la angis, \q2 anasa e God ir atong la na natnatna. \q1 \v 10 La ning di alaulau la anasa la mur a tostos a toltol, la angis, \q2 anasa anunla a matanitu misaot na langit. \p \v 11 “Mulo angis ning di atong laulau mulo, pa di alaulau mulo, pa di atong a asasongo na warwarala o mulo mang mulo tol na toltol laulaula, anasa mulo anuki. \v 12 Mulor gas, anasa i itna kol anumulo a arlou saot na langit. Anasa mangotleng larning di ka alaulau nigon a propetla ning la laun nigo ta mulo. \s1 A warwara larlar ana sol pa talapor \r (Mk 9:50; Lk 8:16; 14:34-35) \p \v 13 “Mulo a sol te na rakrakan hanua rop. Ika, ning a makmakana ka rop, dir amakmakan ulak mangmangasa pasi? Bel ta utna ma i topasi. Dir minggen apurum seni utumo lapiu, pa a tarai lar papas kama saot ono. \p \v 14 “Mulo a talapor te na rakrakan hanua rop. Ta hanua ning i kes saot na mangir, bel ir parau lar pas. \v 15 Bel tik ir asot tar ta lam pa ir aroh alari ana paket. Dir suah i ot saot na turtur ngasna sur ir talapor tetek la rop ning la kes ting na rumai. \v 16 Larotleng ning, anumulo a talapor ir apuasa i namatan a tarai, sur lar oroi anumulo a wakak a titolla, pa lar atong aitna pas e Tamamulo ning i kes saot na langit. \s1 E Iesu i asaer a tarai ana Warkuraila \p \v 17 “Gong mulo nuki mang a hanot sur ar kibas sen a warkuraila ane Moses pa asaerla anuna propetla. Bel a hanot sur ar kibas sen la, a hanot sur ar tolsot pas la. \v 18 A atong momoli ta mulo, bel ta natar a tumtumus lik o ta akinalang lik tagun a warkuraila ne ir rarop, tuk ning a bakut pa rakrakan hanua diar rarop. A warkuraila lar kes ot, tuk ning dir tolsot pasi. \v 19 Esi ning ir lakai ta natar a warkurai mite na warkuraila ne, pa ir asaer rongon a tarai sur la otleng lar lakai i, dir atongi mang, i natarna kol ana matanitu saot na langit. Ika esining ir mur a warkuraila ne, pa ir asaer a tarai ono, dir atongi mang, i itna ana matanitu saot na langit. \v 20 Larne, a atongi ta mulo, ning anumulo a tostos a toltol bel ir itna bolos a tostos a toltol ana tena asaerla tagun a warkurai pa Parisaiola, bel mulor tolsot pasi sur mulo kas ting na matanitu saot na langit. \s1 A warwara ana balakut \p \v 21 “Mulo ka longor tari ning lanigo di ka atong tari tana tarai mang, ‘Gong u umkol tik. Esi ning ir umkol tik dir warkurai i.’ \v 22 Ika iau, a atongi ta mulo mang, esining ir balakut tetek ta tasnalik, dir warkurai i, pa esining ir atongi ana ta tasnalik mang, ‘Bel ta pukulum,’ dir warkurai i namatan a tarai a kiwung. Pa esining ir atongi ana ta barsan mang, ‘A longlong u,’ ngandek a warkurai ono, dir minggeni ting na tnan iah. \p \v 23 “Ning ur han sur ur saran anuma artabar ting na logo na tun artabar, pa ur nuk pas ta utna ning e tasimlik i tiu u ono, \v 24 ur suah tar anuma artabar ting napir a logo na tun artabar. Ur han kaba, pa mur armoro nigo pas o e tasimlik. Lamur ur ulak, pa ur sarani bot anuma artabar. \p \v 25 “Ning tik ir suah tar u ana warkurai, mur armoro nigo ning mu kaning ot mu han amon ting na numu a tinan, sakana ir saran tar u tetek a tena warkurai. Pa tena warkurai ir malmaling sen u tetek a tena tai alar pa ir akas tar u ting na rumai a dodot. \v 26 A atong momoli tam, bel ur purum lar pas tuk ot ning ur saran a ararop a toia ana num a arlou. \s1 A warwara ana laulau a nuknuk sur a hane \p \v 27 “Mulo ka longor tari ning di ka atong tari mang, ‘Gong u tol a toltol laulau ana ta hane anuna tik o ta barsan anuna tik.’ \v 28 Ika iau, a atongi ta mulo mang, ning ta barsan ir oroi tar ta hane pa a nuknukna i laulau teteki, ting na nuknukna ka tol tar a toltol laulau ana hane ning. \v 29 Ning a sot a matam ir ben rongon u, ur liok seni, pa ur minggen masik seni. Ir wakak ning takai a puka palaom ka dir minggen seni, sakana dir minggen a palaom rop ting na tnan iah. \v 30 Ning a sot a kum ir ben rongon u, ur kutus seni, pa ur minggen masik seni. Ir wakak ning takai a puka palaom ka dir minggen seni, sakana dir minggen a palaom rop ting na tnan iah. \s1 A warwara ana kutus taulai \p \v 31 “Di ka atong tari otleng mang, ‘Esi ning i kepsen anuna hane, ir saran tari otleng a paka buk na kutus tinaulai tana.’ \v 32 Ika iau, a atongi ta mulo mang, ning a hane bel i tol ta toltol laulau taum ta barsan, pa anuna barsan i kepsen orosi ka, pa a hane i taulai ulak, i tol a toltol laulau. Ika anuna barsan, i kamkamna ana laulau ning. Ning ta barsan ir taulai ana ta hane ning anuna barsan i kepsen seni, i otleng ka tol a toltol laulau, anasa a hane ning, i taulai ot. \s1 A warwara ana lele \p \v 33 “Mulo ka longor tari otleng ning lanigo di ka atong tari tana tarai mang, ‘Gong u lele asasongo. A utna ning u ka lele tar ono tetek a Leklek, ur tolsoti ot.’ \v 34 Ika iau, a atongi ta mulo mang, gong mulo arakrakai a lele ana ta ngas a warwara otleng. Gong mulo lele ana langit, anasa a langit a keskes a king ane God. \v 35 Gong mulo lele ana rakrakan hanua, anasa a rakrakan hanua a pukna ning i suah naur a hana ono. Gong mulo lele o e Jerusalem, anasa e Jerusalem a hanua ana tnan King. \v 36 Gong u lele ana pukulum, anasa bel ur lingir lar pas ta hih a pukulum sur ir kokok, o ir mutmut. \v 37 Mulor atongi ka mang ‘ma’ o ‘bel’. Anasa, ning mulor atong ta ngas a warwara otleng, i ning i hanot kama kusun a Tena Laulau. \s1 Gong mulo keles a toltol laulau anuna tik \r (Lk 6:29-30) \p \v 38 “Mulo ka longor tari ning di ka atong tari mang, ‘Ning tik ir liok sen ta matan tik, dir kelesi otleng teteki, dir liok seni otleng ta matana. Pa ning tik ir tubul kuben sen ta ngesen tik, dir kelesi otleng teteki, dir tubul kuben seni otleng ta engesena.’ \v 39 Ika iau, a atongi ta mulo mang, gong mulo keles a laulau anuna tik ning i toli tetek mulo. Ning tik i pasar tar a ris a sot a paham, ur saran otleng ning a ris tana. \v 40 Ning tik i mang sur ir dat tar u ana warkurai pa dir saran a warkurai tam sur ur saran anuma siot tana, ur noren tari otleng anuma saket. \v 41 Ning tik i angongos pas u sur mur han taum uting na ta hanua ning i milau ka, ur han taum ono uting na hanua ning i bakbak siklik. \v 42 Ur tabar tik ning i nunung u. Pa ning tik ir nunung u sur ir los pasi kaba ta utna kusun u, ur sarani kaba tana. \s1 A marmaris tetek na hirua \r (Lk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Mulo ka longor tari ning di ka atong tari mang, ‘Ur mang sur a halim, pa ur nget anuma hirua.’ \v 44 Ika iau, a atongi ta mulo mang, mulor mang sur anumulo na hirua, pa mulor nunung sur la ning la alaulau mulo. \v 45 Ning mulor toli larning, ir asangani mang mulo na natnat e Tamamulo, ning i kes saot na langit. Anasa i saran tar a kamis sur ir talapor ana laulau a tarai pa wakak a taraila otleng, pa i saran tar a kiar tetek na tena tostos pa tetek la otleng ning bel la tostos. \v 46 Ning mulo mang sur la ka ning la mang sur mulo, asa ma anumulo a arlou? Na tena los totokom, ning bel la lasan ana marmaris la toli otleng larne, gepi? \v 47 Ning mulo gas pas ka sur na halalalimulo, mulor wakak kol tan a tarai masikla mangmangasa? A tarai otleng ning bel la tortorot la gasgas pas ka sur na halalalinla, gepi? \v 48 Mulor tostos momol, arlar ana Tamamulo ning i kes saot na langit, i tostos momol. \c 6 \s1 A asaer ana artabar \p \v 1 “Mulor tumarang mulo sur gong mulo tol anumulo a wakak a titol na matan a tarai ka, sur lar oroi i pa lar atong aitna pas mulo. Ning mulo toli larne, bel ta arlou anumulo tana Tamamulo ning i kes saot na langit. \v 2 Pa ur tabar a kapan a taraila, gong u warwara nigo sur a tarai lar oroi u. A tarai ning bel la artabar ana momol a balanla, la sira warwara nigo ana anunla a artabar ting na rumai lotula pa ting na ngasla otleng, sur a tarai lar atong aitna pas la ono. Gong mulo toli arlar onla. A atong momoli ta mulo, ning a tarai la aitna pas la, i ot ning anunla a kidol a arlou. \v 3 Ning ur tabar a kapan a taraila, gong a kair a kum i tasman asaning a sot a kum i toli, \v 4 sur ur artabar kumna ka. Pa e Tamam ning i oroi asaning u tol kumnani, ir saran a arlou tam. \s1 A asaer ana nunung \r (Lk 11:2-4) \p \v 5 “Ning mulor nunung, gong mulo arlar ana tena asasongola. La mang kol sur lar tur pa lar nunung ting na rumai lotu, pa ting na pukpuknala ning a tarai la hanan taum tingia, sur a tarai lar oroi la pa lar atong aitna pas la. A atong momoli ta mulo, ning a tarai la aitna pas la, i ot ning anunla a kidol a arlou. \v 6 Ika u, ning ur nunung, ur kas ting na num a rumai pa ur tagar alar pas u, pa ur nunung tetek e Tamam ning bel tik i oroi i. Pa e Tamam ning i oroi asaning u tol kumnani, ir saran anuma arlou. \p \v 7 “Ning mulor nunung, gong mulo abereng wara oros ka, arlar ana nunung ana taraila ning bel la tasman e God. La nuki mang dir longor la anasa la atong a galis a warwara. \v 8 Gong mulo arlar onla, anasa a Tamamulo ka tasman tar asa rop ning mulo kapan suri, ning belot mulo nunung. \p \v 9 “Mulor nunung larne, \q1 ‘Tamamila saot na langit, \q1 i wakak ning dir hanrawai a risam. \q1 \v 10 I wakak ning anuma matanitu ir hanot. \q1 I wakak ning dir mur a nuknukim te na rakrakan hanua, \q1 arlar onoi ning di sira muri saot na langit. \q1 \v 11 A pukakiar ne ur tabar mila ana utna na hangan amilai. \q1 \v 12 Ur kepsen anumila na toltol laulaula, \q1 larning mila otleng milar nuk duman sen anunla na toltol laulaula tetek mila. \q1 \v 13 Gong u ben mila uting na arlam. \q1 Ur alaun mila kusun a Tena Laulau.’\f + \fr 6:13 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwarala otleng i kes te na ves ne. I larne: \ft \+it Anasa anumi ka a matanitu pa rakrakai pa matatar, onone pa lamur pa bel ir rarop. Amen\+it* \f* \p \v 14 “Ning mulor nuk duman sen na toltol laulaula ning a tarai la toli tetek mulo, e Tamamulo, ning i kes saot na langit, ir kepsen anumulo na toltol laulaula otleng. \v 15 Ika, ning bel mulo nuk duman sen na toltol laulaula, ning a tarai la tol tari tetek mulo, e Tamamulo otleng bel ir kepsen anumulo na toltol laulaula. \s1 A asaer ana tamai \p \v 16 “Ning mulor tamai sur mulor nunung, gong mulo tai arlar ana tena asasongola, anasa la tai na bal maris sur a tarai lar oroi i mang la tamai. A atong momoli ta mulo, ning a tarai la aitna pas la, i ot ning anunla a kidol a arlou. \v 17 Ning ur tamai, ur kom a pukulum, pa ur damus a patarim, \v 18 sur gong a tarai la tasmani mang u tamai. E Tamam ka, ning bel tik i oroi i, ir tasmani. Pa e Tamam ning i oroi asaning u tol kumnani, ir saran anuma arlou. \s1 Na ututnala saot na langit \r (Lk 12:33-34) \p \v 19 “Gong mulo suah taum a gongonla te lapiu, ning a koropos pa ros diar alaulau sen la ka, pa na tena kinkinaula lar kas pa lar kinau i. \v 20 Mulor suah taum a ututnala saot na langit, ning a koropos pa ros bel diar alaulau i, pa na tena kinkinaula otleng bel lar kinau lar pasi. \v 21 Anasa ting na hanua ning anuma gongonla kaning ia, anuma lalaun otleng kaning ia. \s1 A lam ana palaondala \r (Lk 11:34-36) \p \v 22 “Naur a matandala dia arlar ana lam ana palaondala. Ning naur a matam dia wakak, a palaom rop ir bukus ana talapor. \v 23 Ika, ning naur a matam dia laulau, a palaom rop ir bukus ana mormorom. Ning anuma talapor i mormorom ka, a mormorom ning ir itna kol! \s1 Gong mulo nuknuk kol sur ta utna \r (Lk 16:13; 12:22-31) \p \v 24 “Bel tik ir titol lar pas tetek ir naur a ningnigo. Ir nget ning a halindiau, pa ir mang sur ning a halindiau, ir katnan ning, pa takai ir saran a kaba hina kusuni. Bel mulor titol lar pas tetek e God pa tetek a mani otleng. \p \v 25 “I maining, a atongi ta mulo mang, gong mulo nuknuk kol ana numulo a lalaun mang asaning mulor ieni, pa sa mulor gangi. Pa gong mulo nuknuk kol ana palaomulo otleng mang asa mulor mermer ono. A lalaun i itna tana utna na hangan, gepi? Pa a palaondi otleng i itna tana kaenla, gepi? \v 26 Mulor oroi a manila. Bel la oman tar ta utna, pa bel la sol tar al utna, pa bel la susuah taum ana ta rumai, ika e Tamamulo ning i kes saot na langit, i sira tabar la. Pa mulo, mulo itna kol tanla. \v 27 Esi ta mulo ning i nuknuk kol ana nuna lalaun, ir tolsot sur ir tugus barah siklik anuna lalaun? Belal. \p \v 28 “Sur asaning mulo nuknuk kol sur a kaenla? Mulor oroi a wakak a purpurla misa na bual, mang la gomo mangmangasa. Bel la sira titol pa bel la sira tol kaen. \v 29 Ika a atongi ta mulo, e King Solomon ot ning anuna mermer rop i tai wakak, ika bel i tai wakak arlar ana purpurla ning. \v 30 E God i amermer a ulai sakas na bual ana wakak a purpurinla, ning anone i tapalas, pa latu dir tun seni ting na iah. Ning i toli larning ana ulai, i momol kol mang ir amermer mulo otleng. Anumulo a tortorot i natarna kol. \v 31 Gong mulo nuknuk kol pa mulo atongi mang, ‘Asa dalar ieni?’, o ‘Asa dalar gangi?’, o ‘Asa ning dalar mermer ono?’ \v 32 Anasa a taraila ning bel la tasman e God la rakrakai sur a ututnala rop ning, ika e Tamamulo ning i kes saot na langit i tasmani mang mulo kapan sur a ututnala rop ning. \v 33 Mulor tai nigo sur anuna matanitu pa anuna tostos a toltol, pa ir tabar mulo otleng ana ututnala rop ne. \v 34 Pa gong mulo nuknuk kol sur a pukakiar latu, anasa latu ir nuknuk ot suri. A mamahatla ona taktakai a pukakiar i to pasi ot a pukakiar ning. \c 7 \s1 Gong mulo warkurai atoltol ana tik \r (Lk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 “Gong mulo warkurai a toltol ana tik, sakana e God ir warkurai a toltol anumulo. \v 2 Anasa e God ir warkurai mulo arlar larning mulo warkurai tik. Pa a ngas a warkurai ning mulo warkurai tik ono, i ot ning e God ir warkurai ulak mulo ono. \v 3 Sur asaning u oroi pas ka a beren kaning namatana e tasimlik, pa bel u nuk pas a puka rakai kaning na matam? \v 4 Ning a puka rakai kaning na matam, ur atong mangmangasa i tetek e tasimlik mang, ‘Ar kepsen a beren kusun a matam’? \v 5 U a tena asasongo, ur kepsen nigon a puka rakai kusun a matam, pa ur tai wakak, sur ur kepsen a beren kusun a matana e tasimlik. \p \v 6 “Gong mulo tabar a papla ana utna ane God, sakana lar talingir, pa lar arat gingini mulo. Pa gong mulo minggen anumulo a sar tetek a boroila, sakana lar pas gingini i ka ana hanla. \s1 Mulor nunung pa e God ir tabar mulo \r (Lk 11:9-13) \p \v 7 “Mulor nunung, pa dir tabar mulo, mulor sereni, pa mulor pasteteki, mulor pinpidir, pa dir sapang pas mulo. \v 8 Anasa la rop ning la nunung dir tabar la, pa esining i sereni ir pasteteki, pa esining i pinpidir, dir sapang pasi. \p \v 9 “Esi na halimulo, ning e natnalik ir nunungi sur ta bret, ir tabari ka ana hat? \v 10 Pa ning ir nunungi otleng sur ta sis, ir tabari ka ana soi? \v 11 Mulo na laulau a tarai, ika mulo tasman ot a wakak a artabarla sur mulor tabar na natnatumulola ono. Ning mulo sira toli larne, i momol kol mang, e Tamamulo ning i kes saot na langit ir saran a wakak a ututnala tetek esining ir nunungi. \v 12 A ututnala rop ning mulo mang sur a tarai lar toli tetek mulo, mulo otleng, mulor sira toli tetek la. Ine a kamkama warkurai ane Moses, pa asasaerla ana propetla. \s1 A ngas sur a lalaun pa ngas sur a inirua tikin \r (Lk 13:24) \p \v 13 “Mulor kas ana natar a taman lik. Anasa a taman pa ngas ning i han sur a hinirua tikin, i palar pa i langolango, pa galis a tarai kol la sira kas ono. \v 14 Ika a taman pa ngas ning i han sur a lalaun, i natarna, pa silik tarai ka la sira pastek pasi. \s1 A atumarang ana asasongo na propetla \r (Lk 6:43-44) \p \v 15 “Mulor tumarang ana asasongo na propetla. La sira han tetek mulo ana wakak a gininla arlar ana sipsipla, ika tingia na balanla, la mang sur lar alaulau mulo arlar ana ngalngalia na papla. \v 16 Mulor oroi lalan a asasongo na propetla ana gininla. I mangasa, dir git pas ta wana wain miting na kadas, pa ta wana fig miting na rosros? Bel! \v 17 Larka otleng ning a wakak a rakaila rop la sira suah a wakak a wanla, ika a laulau a rakaila rop la sira suah a laulau a wanla. \v 18 A wakak a rakai bel ir suah ta laulau a wana, pa a laulau a rakai otleng bel ir suah ta wakak a wana. \v 19 A rakaila rop ning bel la suah a wakak a wanala, dir ting sen la, pa dir minggen la ting na iah. \v 20 Manglarning, mulor oroi lalan a asasongo na propetla ana gininla. \s1 A Leklek ir puai mang, “Bel a tasman mulo” \r (Lk 13:25-27) \p \v 21 “Belsur la rop ning la atong iau mang, ‘Leklek, Leklek,’ lar kas uting na matanitu saot na langit. La ka, ning la sira mur a nuknuk e Tata, ning i kes saot na langit, lar kas uting na nun a matanitu. \v 22 Ana pukakiar a warkurai a galis lar atongi tak mang, ‘Leklek, Leklek, mila warwara na propet ana risam, pa mila kepsen a motla otleng ana risam, pa mila tol a galis a ututnala na kulkulan ana risam.’ \v 23 Ar keles la mang, ‘Bel a tasman mulo. Mulo na tena laulau, mulor han masik kusun iau.’ \s1 Naur a tena tol rumai \r (Lk 6:47-49) \p \v 24 “La rop ning la longor anuka warwarala ne, pa la longor ono, la arlar ana tena tastasmai, ning i tol tar anuna rumai saot na hat. \v 25 A kiar i punga, pa lomom i hanot, pa wuwu i ragati pa i um a rumai ning, ika bel i taroh, anasa di atur tari saot na hat. \v 26 La rop ning la longor anuka warwarala ne, ika bel la muri, la arlar ana longlong, ning i tol tar anuna rumai saot na woio, pa bel i por rakrakai a kasanga. \v 27 A kiar i punga, pa a lomom i hanot, pa wuwu i ragati pa i um a rumai ning, pa i taroh, pa i tarege kakat.” \p \v 28 Ning e Iesu ka atong rop tar a warwarala ne, a kunum a tarai la kulkulan ana nuna asasaer, \v 29 anasa i asaer la arlar o esaning a warkurai kaning tana. Bel i asaer la arlar ana anunla na tena asaer tagun a warkurai la sira toli. \c 8 \s1 E Iesu i alangolango pas a lepra \r (Mk 1:40-45; Lk 5:12-16) \p \v 1 Ning e Iesu i han purum misaot na mangir, a galis a kunum a tarai la muri. \v 2 Ning a barsan, a lepra, i han teteki, i kes ana bokona hana ting napirna, pa i atongi mang, “Leklek, ning u mang, ur tolsot sur ur alangolango pas iau.” \v 3 E Iesu i tuslan a kuna, pa i tong a palaona, pa i atongi tana mang, “A mang ot, ur langolango.” Ono otning a lepra i rop kusuni. \v 4 Lamur e Iesu i atongi tana mang, “Gong u atai tar tik ono. Ur han pa ur asangan u tetek a tena artabar tetek e God, pa ur saran a artabar tetek e God larning e Moses ka atong tari. Ning ur toli larne, ir talapor tetek a tarai mang u ka langolango.” \s1 A tortorot ana ningnigo anuna tena harumla \r (Lk 7:1-10) \p \v 5 Ning e Iesu ka hanot tumo e Kapernaum, ning a ningnigo anuna tena harumla mitumo e Rom i han teteki, pa i atai i sur ir nangani. \v 6 I atongi mang, “Leklek, ning a tena titol anuki kanumo na rumai i borbor, a palaona rop i mat, pa i kilang a rakrakai a kankan kol.” \v 7 E Iesu i atongi tana mang, “Ar han par alangolango pasi.” \v 8 A ningnigo ning i kelesi mang, “Leklek, bel a tostos sur ur kas ting na nuk a rumai. Ur atong ta warwara ka, pa anuka tena titol ir langolango. \v 9 Anasa iau a barsan ning a sira longor ana warkurai anunla ning la leklek tak, pa di saran tar a warkurai otleng tak sur ar nigon a tarai a harum. Ning ar atongi tana tik mang, ‘Ur han,’ ir han ka. Pa tetek tik otleng larne, ‘Ur han ute,’ ir han ka ute. Pa tetek anuka tena titol mang, ‘Ur tol a utna ne,’ ir toli ka.” \p \v 10 Ning e Iesu i longor anuna warwara, i kulkulan kol onoi, pa i atongi tetek a tarai ning la muri mang, “A atong momoli tamulo, bel a oroi tar ta te Israel ning anuna tortorot i itna arlar ana barsan ning. \v 11 A atai mulo mang kaning lamur a galis a tarai lar han miting namatana tobar pa matana labur, pa lar kes taum o e Abaram, e Aisak pa e Jekop ana ngasa ting na matanitu saot na langit. \v 12 Ika, a tarai Israel ning lanigo e God i aslang pas la sur lar kes ana nuna matanitu, ir lu purum sen a galis kusun la uting na mormorom. Pa lar tangtangis pa lar arngingit ngesenla tingia.” \v 13 Pa e Iesu i atongi tana ningnigo anuna tena harumla mang, “Ur han ka. Dir tol a utna ot ning u tortorot suri.” Ana puka kamis ot ning anuna tena titol i langolango kakat. \s1 E Iesu i alangolango pas a galis a tinsaman \r (Mk 1:29-34; Lk 4:38-41) \p \v 14 E Iesu i kas uting na rumai ane Pita, pa i oroi a hane, a anmuna e Pita, i sasam a palaona i laplapang, kaning i borbor ting na logo. \v 15 E Iesu i tong a kuna, pa laplapang i rop kakat kusuni. I kamtur, pa i tabar e Iesu ana utna na hangan. \p \v 16 Ning a kamis ka sup tar, di ben otnan a galis a tarai, ning a motla kaning onla, tetek e Iesu. I kepsen a motla ana warwara ka, pa i alangolango pas la rop, ning la sasam. \v 17 A utna ne i hanot sur dir tolsot pas a warwarala, ning a propet Aisaia ka warwara tar ono mang, \q1 “I ot i los pas anundala na kankan, \q2 pa i kibas sen anundala na tinsamanla.” \rq Ais 53:4 \rq* \s1 La ning la mang sur lar mur e Iesu \r (Lk 9:57-62) \p \v 18 Ning e Iesu i oroi a kunum a tarai ning la tur talilis pasi, i atongi tana anuna kakak a asaerla mang, “Dalar han utumo na ris a puka tasi.” \v 19 Pa ning a tena asaer tagun a warkurai i han teteki, pa i atongi tana mang, “Tena Asaer, ar mur u uting na hananuala rop ning ur han ia.” \v 20 Pa e Iesu i atongi tana mang, “A rokoio na papla anunla na tungla ot, pa a manila otleng anunla na pios ot, ika a Nat a Barsan bel anuna ta rumai sur ir borbor onoi.” \v 21 Pa ning a barsan otleng, tagun anuna tarai a asasaer i atongi tana mang, “Leklek, ur noren iau kaba sur ar han, sur ar por sen tar e tata.” \v 22 Ika e Iesu i atongi tana, “Ur mur iau, pa ur noren sen a minatla lar por anunla na minatla.” \s1 E Iesu i sairas a wuwu pa top \r (Mk 4:35-41; Lk 8:22-25) \p \v 23 E Iesu i kas ana mon, pa anuna kakak a asaerla la kas namurna. \v 24 Lamur a rakrakai a wuwu i hanot kulkulan pa i ragati tetek la ting na puka tasi. A top i takube saot na mon. Ika e Iesu i borbor duman, \v 25 pa la han teteki, la amata pasi, pa la atai i mang, “Leklek, ur alaun dala. Dala kar hirua.” \v 26 Pa i atongi tanla mang, “Anumulo a tortorot i natarna kol. Sur asaning mulo matmataut?” I kamtur pa i sairas a wuwu pa top, pa i mililo rop. \v 27 Pa kakak a asaerla la kulkulan ono, pa la atongi mang, “Esi na ngas a barsan momol ne? A wuwu pa top dia longor tana!” \s1 E Iesu i kepsen a motla kusun naur a barsan \r (Mk 5:1-20; Lk 8:26-39) \p \v 28 Ning e Iesu i sot tumo na ning a ris a tasi, ting na papar anuna tarai Gadara, naur a barsan ning a motla kaning on diau, dia han miting na kulam a minatla, pa dia han barati. Dia ngalngalia kol, pa bel tik i sira han bolos tingia na ngas ning. \v 29 Dia woiwoi mang, “Nat e God, asa u mang ur toli o miau? I mangasa, u han ute sur ur akadik mila ning belot a pukakiar a warkurai i sot?” \v 30 A kaba liur a boroi la hangan milau ka tingia. \v 31 Pa a motla la nunung rakrakai e Iesu mang, “Ning ur kepsen mila, ur sune kas tar mila uting na liur a boroi.” \v 32 E Iesu i atongi tanla mang, “Mulor han!” Pa a motla la purum kusun naur a barsan ning, pa la kas tar ana boroila. A boroila la liu purum uting na palis sur utumo na puka tasi, pa la dom rop. \p \v 33 A tarai ning la tai alar a boroila ning, la dun ulak sur anunla a hanua. Ning la hanot, la atatai ana ututnala rop ning i hanot, pa on diau otleng, ning a motla la kes tar on diau. \v 34 A tarai rop miting na hanua ning, la han sur lar oroi e Iesu. Ning la oroi pasi, la nunungi sur ir han kusun anunla a papar. \c 9 \s1 E Iesu i alangolango pas a barsan ning a palaona i mat \r (Mk 2:1-12; Lk 5:17-26) \p \v 1 E Iesu i kas ana mon, pa i han lakai utumo na ning a ris a puka tasi pa i hanot ting na anuna hanua. \v 2 Pa dingla na tarai la los otnan ning a barsan teteki, a palaona i mat pa i borbor tar ka ana logo ngasna. Ning e Iesu i oroi anunla tortorot, i atai a barsan ning mang, “Natuklik, gong u matmataut, di ka kepsen tar anum na toltol laulau.” \v 3 Dingla na tena asaer tagun a warkurai la warwara artalai tetek la ot mang, “A barsan ne i atong saksakan e God anasa i warwara larning i e God.” \p \v 4 Pa e Iesu i tasman a nuknukinla, pa i deken la mang, “Sur asa mulo nuknuk laulau? \v 5 Esi na ngas a warwara ning bel i ngangaten sur ar atongi? Ar atongi mang, ‘Di ka kepsen anum na toltol laulaula,’ o, ar atongi mang, ‘Ur kamtur, pa ur han’? \v 6 Ar atongi larne, sur mulor tasmani mang, e God ka saran tar a warkurai tetek a Nat a Barsan, sur ir kepsen a toltol laulaula te lapiu.” Pa i atongi tetek a barsan ning a palaona i mat mang, “Ur kamtur, ur kibas a logo ngasim, pa ur han uting na rumai ngasim.” \v 7 I kamtur, pa i han uting na rumai ngasna. \v 8 Ning a kunum a tarai la oroi a utna ne, la kulkulan kol ono, pa la rakan aleklek pas e God, anasa i saran a rakrakai larne tetek a tarai. \s1 E Iesu i kabah pas e Matiu \r (Mk 2:13-17; Lk 5:27-32) \p \v 9 Ning e Iesu i han miting ia, i oroi pas ning a barsan, a risana e Matiu, i kes ting na rumai a los totokom. E Iesu i atai i mang, “Ur mur iau.” Pa e Matiu i kamtur pa i muri. \p \v 10 Lamur ning e Iesu taum ana anuna kakak a asaerla, la hangan ting na rumai ane Matiu, a galis a tena los totokom pa tena laulaula la han tetek e Iesu, pa la hangan taum onla. \v 11 Ning a Parisaiola la oroi i, la deken anuna kakak a asaerla mang, “Sur asaning anumulo a tena asaer i hangan taum ana tena los totokomla pa tena laulaula?” \p \v 12 E Iesu i longori pa i atongi mang, “A dokta bel i hanot sur la ning la langolango. I hanot sur la ka ning la sasam. \v 13 Mulor han, pa mulor asaer sur mulor tastasim ana kamkama warwara ne miting na Buk Tabu, ‘A mang sur a marmaris, pa bel a mang sur a artabar ning di sira tuni.’ \rq Hosea 6:6\rq* \m Anasa bel a hanot sur ar kabah pas na tena tostos. A hanot sur ar kabah pas a tena laulaula.” \s1 A kabah ana tamai \r (Mk 2:18-22; Lk 5:33-39) \p \v 14 A kakak a asaerla ane Jon la han tetek e Iesu, pa la dekeni mang, “Sur asa ning mila ma na Parisaiola mila tamai, ika anuma kakak a asaerla bel?” \v 15 E Iesu i keles la mang, “Ning ta barsan ir taulai totoh, na halalna lar domos mangmangasa ning a barsan ning kaning ot i kes taum onla? Ika ta pukakiar ir hanot, ning dir ben maskan pas a barsan ning kusun la, pa lar bot tamai. \p \v 16 “Bel tik ir suk ahat a dia tona kaen taum ana muarna ning i taksilir, sakana a dia tona kaen ir silir a muar a kaen, pa ir taksilir kol. \v 17 Bel tik ir tere a tona wain uting na turai a kotola ning di toli ana palaona inagoi, sakana a kotola lar tapuros pa lar laulau, pa a wain ir tapek. Dir tere a tona wain ot uting na tona koto na wain, sur dia rop diar kes wakak.” \s1 E Iesu i alaun pas ning a hane lik, pa i alangolango pas ning a hane \r (Mk 5:21-43; Lk 8:40-56) \p \v 18 Ning e Iesu kaning ot i warwara tetek la, ning a ningnigo i han teteki, pa i kes ana bokona hana sa lanigo tana, pa i atongi mang, “A natuk hane, onokane i mat. Lamut, dar han pa ur suah a kum saot ono, pa ir laun.” \v 19 Pa e Iesu i kamtur pa dia han taum ana nuna kakak a asaerla. \p \v 20-21 Ning a hane i sasam ana suluk arlar ana ning a bonot pa pisir naur a rau. I nuki mang, ning ir tong ka a mermer ane Iesu, ir langolango. Pa i han tumo lamur ta e Iesu, pa i tuk a ris a tuka saket anunai. \v 22 E Iesu i talingir pa i oroi a hane ning, pa i atai mang, “Natuklik, gong u matmataut, anuma tortorot ka alangolango pas u.” Pa ono otning a hane ning i langolango. \p \v 23 Ning e Iesu i kas ting na rumai ana ningnigo, i oroi a tarai ning la asangan anunla a bal maris ana minat. La wus a tulalla, pa kunum a tarai otleng la domos. \v 24 I atai mang, “Mulor purum kusuni. A hane lik ne bel i mat, kaning i borbor duman ka.” Pa la malani ka. \v 25 Ning e Iesu ka sune purum sen a taraila, i kas pa i tong a kuna kaklik hane ning, pa i kamtur kakat. \v 26 A warwara ana utna ne i han sarara ting na papar rop ning. \s1 E Iesu i apalpalas pas naur a kut \p \v 27 Ning e Iesu i han mitingia, naur a barsan, naur a kut, dia muri, dia arkabah rakrakai mang, “Nat e Dewit\f + \fr 9:27 \ft A tarai Juda la sira atong a Mesaia a Nat e Dewit.\f*, ur maris miau.” \v 28 Ning i kas ting na rumai, naur a kut dia han teteki, pa i deken diau mang, “I mangasa, mu tortorot ot hok sur ar tolsot pas a utna ne?” Dia kelesi mang, “Ma Leklek.” \v 29 Pa i tong naur a matan diau pa i atai diau mang, “Dir toli tetek mu arlar ana sa mu tortorot onoi.” \v 30 Pa dia tai kakat. Pa e Iesu i sairas rakrakai tar diau mang, “Gong mu atai tar tik ono.” \v 31 Ika dia han pa dia atatai amon o e Iesu ting na papar rop ning. \s1 E Iesu i kepsen a mot kusun a barsan \p \v 32 Ning naur a kut dia kaning ot dia han amon kusun e Iesu, di ben otnan tar ning a barsan teteki, i ngat, a mot kaning ono. \v 33 E Iesu i kepsen a mot kusuni, pa barsan ning i ngat i bot warwara. Pa kunum a tarai la kulkulan, pa la atongi mang, “Bel ta utna larne di oroi tari te e Israel. I bot ne di oroi.” \v 34 Ika a Parisaiola la atongi mang, “I sira kepsen a motla ana rakrakai ana leklek anuna motla.” \s1 Na tena solla bel la galis \p \v 35 E Iesu i han ting na tatatnan hanuala pa nanatar a hanuala rop. I sira asaer a taraila ting na nunla na rumai lotula, pa i sira warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu ane God, pa i alangolango pas a tarai kusun a urmatana ngas a tinsamanla rop. \v 36 Ning i oroi a kunum a tarai, i maris kol la, anasa i talara a nuknukinla, pa bel ta harnanai tetek la, arlar ana sipsipla ning bel ta tena tai alar anunlai. \v 37 Pa i atongi tana nun a kakak a asaerla mang, “A barim ka makos, pa i galis kol, ika bel al galis a tena sol. \v 38 Mulor nunung a Leklek, esaning a tamana barim, sur ir sune a tena solla uting na nuna barim.” \c 10 \s1 Ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer ane Iesu \r (Mk 3:13-19; Lk 6:12-16) \p \v 1 E Iesu i kabah pas anuna ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla pa i saran a rakrakai tanla sur lar kepsen a motla pa lar alangolango pas a tarai kusun a urmatana ngas a tinsamanla rop. \p \v 2 Ine a risan ning a bonot pa pisir naur a aposella: A ningnigona, e Saimon ning a risana otleng e Pita, ditas ma e Endru, e Jems pa e Jon ditas, naur a nat e Sebedi, \v 3 e Pilip, Batolomiu, Tomas, pa e Matiu a tena los totokom, Jems a nat e Alpius, Tadius, \v 4 pa e Saimon ning tagun a kunum Silot,\f + \fr 10:4 \ft Silot i a risan a tarai, ning la tur taum, anasa la mang sur lar lakran sen a matanitu Rom.\f* pa e Judas Iskariot, esaning i asobor tar e Iesu. \s1 E Iesu i sune sen ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer \r (Mk 6:7-13; Lk 9:1-6) \p \v 5 E Iesu i sune sen ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla, pa i atai la mang, “Gong mulo han tetek a tarai ning belsur a tarai Israel, pa gong mulo han uting na hananuala ana te Samariala. \v 6 Mulor han ka tetek a tarai Israel, ning la rongo arlar ana sipsipla. \v 7 Ning mulo han, mulor warawai amon larne, ‘A matanitu misaot na langit ka milau.’ \v 8 Mulor alangolango pas a tinsamanla, pa mulor alaun pas a minatla, mulor alangolango pas a leprala, pa mulor kepsen a motla. Di tabar oros mulo ka, larka otleng ning, mulor artabar oros ka. \v 9 Gong mulo asubaran ta mani ting na numulo a kaenla. \v 10 Gong mulo los ta rat ting na numulo a tinan, gong al kelkeles, gong ta su, pa gong ta bulse. Anasa i tostos sur dir tabar a tena titol ana utna anai. \p \v 11 “Ning mulor han uting na tatatnan hanuala, pa nanatar a hanuala, mulor tai sur tik ning i wakak, pa mulor kes napirna tuk ana pukakiar ning mulor han kusun a hanua ning. \v 12 Ning mulor kas ting na ta rumai, mulor warwara agasgas pas la. \v 13 Ning a tarai miting na rumai ning lar gas pas mulo, mulor atongi mang, ‘A bal molmol ir kes tetek mulo.’ Ika ning bel lar gas pas mulo, anumulo a bal molmol ir ulak tetek mulo. \v 14 Ning tik bel i gasgas pas mulo, pa bel i longor anumulo a warwara, ning mulor han kusun anuna rumai, o a hanua ning, mulor tang sen a kubus kusun a hamulo.\f + \fr 10:14 \ft A toltol ning di tang sen a kubus kusun a handi, a atumarang tetek la, ning bel la tortorot ana warwara ane God, lar tur ana nun a warkurai.\f* \v 15 A atong momoli ta mulo, ana pukakiar a warkurai, a warkurai tetek a hanua ning ir rakrakai kol tana warkurai tetek e Sodom pa e Gomora\f + \fr 10:15 \ft E God i sai a hanua Sodom pa hanua Gomora, anasa ana toltol laulau ana tarai mitingia. Oroi e Stat 19.\f*.” \s1 A urmatana kankan ning ir hanot \r (Mk 13:9-13; Lk 21:12-17) \p \v 16 “Oroi, a sune sen mulo arlar ana sipsipla na arpotor tana ngalngaliah a papla. Mulor mananos wakak arlar ana soila, sur gong tik i ben rongon mulo, pa mulor tostos arlar ana tabunla, ning bel ta rongo kaning onla. \v 17 Mulor tumarang mulo, anasa a tarai lar saran tar mulo tetek a tena warkuraila, pa lar miras mulo ting na nunla na rumai lotu. \v 18 Pa dir dat mulo uting na warkuraila na matan a tatatnan ningnigola pa kingla, anasa mulo anuki. Mulor warwara talapor hok tetek la pa tetek a tarai ning belsur a tarai Juda. \v 19 Ning dir dat pas mulo, gong mulo matmataut sur asa mulor atongi, pa mulor warwara mangmangasa, anasa ana taem ot ning, e God ir saran tar a warwara ning mulor atongi. \v 20 Anasa belsur mulo mulor warwara, a Ingun a Tamamulo ot ir suah a warwara ting na pahamulo sur mulor atongi. \p \v 21 “Tik ir saran sen e tasnalik sur dir umkoli, pa ta barsan ir saran sen e natnalik sur dir umkoli. Pa kakakla lar tur na harum tetek e tamanla pa kabatnanla pa lar saran sen diau sur dir umkol diau. \v 22 Pa taraila rop lar nget mulo anasa mulo anuki, ika esining ir tur rakrakai tuk anuna lalaun ir rop, e God ir alauni. \v 23 Ning lar alaulau mulo ting na ta hanua, mulor liu uting on ta hanua masik. A atong momoli ta mulo, ning bel mulor han rop ot uting na hananuala te e Israel, a Nat a Barsan ir hanot. \p \v 24 “A kaklik a asaer bel i itna tana nuna tena asaer, pa tena titol otleng bel i itna bolos anuna leklek. \v 25 I tostos sur a kaklik a asaer ir arlar ana nuna tena asaer pa a tena titol ir arlar ana nun a leklek. Ning di ka atong iau e Belsebul,\f + \fr 10:25 \ft Belsebul ning a risana e Satan.\f* mulo otleng ning mulo kes taum hok, dir atong mulo ana rising ning i laulau kol tana. \s1 Mulor matmataut sur e God ka \r (Lk 12:2-7) \p \v 26 “Gong mulo ngaran a taraila. A ututnala rop ning di bunur tari, lamur ir kes puasa, pa a ututnala rop ning i kes kumna, lamur dir tasmani. \v 27 Asaning a atai mulo ono ana mormorom, mulor atatai ono ana kabakiar, pa asaning di wasisik ka ono tetek mulo, mulor tur saot ana rumai, pa mulor atong puasa i. \v 28 Gong mulo matatan la ning la umkol ka a palaondi, ika bel lar umkol lar pas a ingundi. Mulor matatan esaning ir tol asot pasi sur ir alaulau a palaondi pa ingundi otleng ting na tnan iah. \v 29 Di sira lou naur a tek ana toia ka, gepi? Ika bel ta halindiau ir hirua, ning a Tamamulo bel i malmaling ono. \v 30 I momol kol, e God ka tasman naisa rop a hih a pukulumulo. \v 31 I maining gong mulo matmataut, anasa mulo itna kol namatana e God, mulo itna tana galis a tekla. \s1 Esining i atong puasa e Iesu pa esining i puain seni \r (Lk 12:8-9) \p \v 32 “Esining ir atong puasa i na matan a taraila mang, i tagun iau, iau otleng ar atong puasa i, namatana e Tata ning i kes saot na langit mang, i tagun iau. \v 33 Ika esining ir puain sen iau na matan a taraila, iau otleng ar puain seni namatana e Tata ning i kes saot na langit. \s1 E Iesu bel i hanot sur ir saran a molmol \r (Lk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Gong mulo nuki mang a hanot sur ar saran a bal molmol te na rakrakan hanua. Bel a hanot sur ar saran a bal molmol, a hanot ana liwan na harum. \v 35 A hanot sur a tarai lar kes na harum, i kamna hok. \q1 ‘A kaklik barsan ir nget e tamana, \q2 pa kaklik hane ir nget e tana, \q1 pa tinaulai a hane ir nget e tubuna. \q2 \v 36 La ning la kes ting na rumai anuna ning a barsan, la ot ning anun na hiruala.’ \rq Mika 7:6\rq* \p \v 37 “Esining i maris kol e tamana pa e tana, ika anuna marmaris tetek iau bel i itna larning, bel i topasi sur i anuka kaklik a asaer. Pa esining i maris kol e natnalik, a natar barsan o a hane, ika anuna marmaris tetek iau bel i itna larning, bel i topasi sur i anuka kaklik a asaer. \v 38 Esining bel i kibas pas anuna rakai kutus pa i mur iau, bel i topasi sur i anuka kaklik a asaer. \v 39 Esining i mangan alar anuna lalaun, ir hirua, pa esining i noren sen anuna lalaun sur iau, ir laun. \s1 Esining ir gas pas ta kaklik a asaer ane Iesu ir kibas arlou \r (Mk 9:41) \p \v 40 “Esining ir gas pas mulo, i gas pas iau, pa esining i gas pas iau, i gas pas esaning i sune iau ute. \v 41 Esining ir gas pas a propet anasa a propet, ir kibas a ngas a arlou arlar ana propet ir kibasi. Pa esining ir gas pas a tena tostos, anasa a tena tostos, ir kibas a ngas a arlou arlar ana arlou ning a tena tostos ir kibasi. \v 42 Esining ir tabar anuk ta kaklik a asaer, ning bel i sot na matan a tarai, ana ta kap a kotkoto na malum, anasa anuka kaklik a asaer, a atong momoli ta mulo, ir kibas ot anuna arlou.” \c 11 \s1 E Iesu pa e Jon a Tena Baptais \r (Lk 7:18-35) \p \v 1 Ning e Iesu ka warwara rop tar tetek anuna ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer, i han mitingia sur ir asaer a tarai pa ir warawai ting na hananuala, tumo na papar Galili. \v 2 E Jon i kes ting na rumai a dodot pa i longor a titolla anuna Karisito. Pa i sune sen anuna kakak a asaerla sur lar deke mang, \v 3 “U ma, ning di warwara nigo tar hom mang ur hanot, o milar harnanai ot sur tik?” \v 4 Pa e Iesu i keles la mang, “Mulor ulak, pa mulor atai e Jon ana ututnala ne mulo ka longori pa mulo ka oroi tari: \v 5 A kutla la ka tai, la ning a hanla i mat la ka han tostos, a leprala la ka langolango, na talngana kutkut la ka longor, a minatla la ka kamtur, pa di warawai ana Wakak a Warwara tetek a kapan a tarai. \v 6 Esining i oroi a ututnala ne a toli, pa anuna tortorot bel i punga, ka angis.” \p \v 7 Ning a kakak a asaerla ane Jon la han, e Iesu i atai a kunum a tarai o e Jon mang, “Lanigo ning mulo han uting na hanua bel tetek e Jon, asaning mulo tai suri? Ngandek a kunai ning i dou ana wuwu? Bel. \v 8 Asa ning mulo han sur mulor oroi i? A barsan ning i mermer ana wakak a kaenla? Bel. Oroi, la ning la sira mermer ana wakak a kaenla la sira kes ting na rumai ana kingla. \v 9 Asa ning mulo han sur mulor oroi i? A propet? Momol, a atai mulo, e Jon i leklek kol tana propetla. \v 10 Di ka tumus tari ono ting na Buk Tabu mang, \q1 ‘Oroi, ar sune sen anuka tena los warwara sur ir nigo tam, \q1 pa ir nigo tam sur ir tol talapor anuma ngas.’ \rq Mal 3:1\rq* \m \v 11 A atong momoli ta mulo, e Jon a Tena Baptais i leklek kol tana taraila rop mite lapiu. Ika esining i natarna kol ana matanitu misaot na langit, i leklek tana. \p \v 12 “Turpasi ana rau ning e Jon a Tena Baptais i turpas a warawai tuk onone, a matanitu misaot na langit i han rakrakai amon, pa a tarai la rakrakai kol sur lar kas tingia. \v 13 A propetla rop pa a Warkuraila ane Moses la apuasa a warwara ana matanitu ane God, tuk ana rau ning e Jon i turpas a titol ono. \v 14 La warwara ana propet Elaija ning ir hanot. Ning mulo mang sur mulor tortorot ana warwara ning, anone, a tinan ot ane Jon ka tolsot pasi, anasa i a propet Elaija ning ir hanot. \v 15 Esining a talngana kaning, i wakak ning ir longor ono. \p \v 16 “Esi na warwara larlar ning ar atongi ana tarai tagun onone? La arlar ana kakakla ning la kes ting na tinine hanua pa la arkabah tetek na halalinla mang, \q1 \v 17 ‘Mila pasar kudu, \q2 ika bel mulo tortor ono, \q1 pa mila saken a saksak a bal maris, \q2 ika bel mulo domos ono.’ \m \v 18 E Jon i hanot, bel i ien ta wakak a utna pa bel i gang a wain, pa la atongi onoi mang, ‘A mot kaning onoi.’ \v 19 A Nat a Barsan i hanot, i hangan pa i gang, pa la atongi onoi mang, ‘Oroi, a barsan ne a tena hangan pa tena gang, a hal a tena los totokomla pa tena laulaula.’ Ika a titolla ane God i apuasa i mang, anuna tastasmai i a tastasmai momol.” \s1 A warkurai a arbalu tetek la ning bel la lingir a nuknukinla \r (Lk 10:13-15) \p \v 20 Pa e Iesu i warwara na balakut tetek a tarai ting na hananuala ning ka tol tar anuna galis a utna na kulkulan kol tingia, anasa bel la lingir a nuknukinla. \v 21 I atongi mang, “Ir laulau tetek mulo a tarai Korasin, pa ir laulau otleng tetek mulo a tarai Betsaida. Ngandek ning di kar tol tar a ututnala na kulkulan ne tetek a tarai Tair pa tarai Saidon, arlar larning di ka tol tari tetek mulo, la kar lingir kapit a nuknukinla pa lar tobo, lar mermer ana kaenla na bal maris pa lar sabar a palaonla ana kubus a iah. Ika mulo, bel mulo lingir a nuknukim mulo. \v 22 A atongi ta mulo mang, ana pukakiar a warkurai, a warkurai tetek mulo a tarai Korasin pa tarai Betsaida, ir rakrakai kol tana warkurai tetek a tarai Tair pa tarai Saidon. \v 23 Pa mulo otleng a tarai Kapernaum, mangmangasa, mulo nuki mang dir aleklek pas mulo usaot? Bel! Dir minggen purum mulo uting na tnan iah. Ngandek ning di kar tol tar a ututnala na kulkulan tetek a tarai Sodom, arlar larning di ka tol tari tetek mulo, e Sodom\f + \fr 11:23 \ft E God i sai a hanua Sodom, anasa ana toltol laulau ana tarai mitingia. Oroi e Stat 19.\f* kanet. \v 24 A atongi ta mulo mang, ana pukakiar a warkurai, a warkurai tetek mulo a tarai Kapernaum ir rakrakai kol tana warkurai tetek a tarai Sodom.” \s1 La ning a mamahatla i monong la, lar han tetek e Iesu \r (Lk 10:21-22) \p \v 25 Ana taem ning, e Iesu i atongi mang, “Tata, u a Leklek misaot na langit pa rakrakan hanua rop. Ar rakan aleklek pas u, anasa u bunur a ututnala ne kusun a tena tastasmaila pa la ning la tastasman, pa u apuasa i tetek la ning la arlar ana kakakla. \v 26 A momolna, Tata, anasa u mang ot sur ir manglarning. \p \v 27 “E Tata ka saran tar a ututnala rop tak. Bel tik i tasman e Natnalik, e Tamana ka, pa bel tik otleng i tasman e Tamana, e Natnalik ka, pa la otleng ning e Natnalik i mang sur ir apuasa e Tamana tetek la. \p \v 28 “Mulo rop ning mulo palaona ngorngoro pa a mamahatla i monong mulo, mulor han tetek iau, sur ar amanah mulo. \v 29 Mulor los anuka ikep, pa mulor noren iau ar asaer mulo, anasa a magirak i wowowon pa sira anatarna pas iau, pa ingumulo ir manah. \v 30 Anasa a ikep ar sarani ta mulo bel i ngangaten, pa a lolos ar sarani ta mulo bel i mamahat.” \c 12 \s1 E Iesu i a Leklek tagun a Pukakiar Sabat \r (Mk 2:23-28; Lk 6:1-5) \p \v 1 Lamur, ana ning a Pukakiar Sabat, e Iesu i han potor ting na barim a wit. Anuna kakak a asaerla la murak, pa la turpas a kumut kutus a witla pa la ieni. \v 2 Ning a Parisaiola la oroi i, la atai i mang, “Oroi, anum na kakak asaer la tol a utna ning, pa bel la mur a warkurai tagun a Pukakiar Sabat.” \v 3 E Iesu i keles la mang, “I mangasa, belot mulo was asaning e Dewit i toli, ning i taum ana taraila ning la armuri la murak? \v 4 I kas uting na rumai ane God, pa i ien a bret ning di ka tabar tar e God ono. Pa la otleng ning la han taum onoi la hangan ono. A bret ning, a warkurai ono i manglarne, na tena artabar tetek e God ka lar ieni, pa tarai oros gong. \v 5 I mangasa, belot mulo was a warwara miting na Buk a warkurai? I atongi mang, na tena artabar tetek e God la sira titol ting na rumai a artabar ana Pukakiar Sabat, ika bel la rongo ono. \v 6 A atongi ta mulo mang, takai kane i itna tan a rumai a artabar. \v 7 Ning ngandek mulo ka tasman a kamkam a warwara ne, ‘A mang sur a marmaris, pa bel a mang sur a artabar ning di sira tuni,’ \rq Hosea 6:6\rq* \m bel mulor tiu la ning bel la rongo. \v 8 Anasa a Nat a Barsan a Leklek tagun a Pukakiar Sabat.” \s1 E Iesu i alangolango pas a barsan ning a kuna i rangrago \r (Mk 3:1-6; Lk 6:6-11) \p \v 9 E Iesu i han mitingia, pa i kas uting na nunla a rumai lotu. \v 10 Ning a barsan kaningia, a kuna i del. La tai sur ta ngas ning lar arup e Iesu ono, pa la dekeni mang, “I mangasa, i tostos ot arlar ana anundala a Warkuraila sur dir alangolango pas tik ana Pukakiar Sabat o bel?” \v 11 Pa i keles la mang, “Ning ta halimulo anuna ta sipsip ir punga tar uting na ta tung ana Pukakiar Sabat, mangmangasa, bel ir tong akesi pa ir dat kas ulaki? \v 12 A sipsip a utna oros ka, ika a barsan i itna kol. Larning, i tostos sur dir tol a wakakna ana Pukakiar Sabat.” \v 13 Pa i atai a barsan ning mang, “Ur kodos a kum.” I kodosi, pa kuna i tostos ulak, arlar ana ning a kuna ning i wakak. \v 14 A Parisaiola la purum, pa la warwara taum pas sur ta ngas ning lar umkol e Iesu ono. \s1 A tena titol ning e God i aslang pasi \p \v 15 Ning e Iesu i tasmani mang la warwara taum sur lar umkoli, i han masik mitingia. A galis a tarai la muri, pa i alangolango pas la rop ning la sasam. \v 16 Pa i atumarang la, sur gong la atai tar tik mang, i esi. \v 17 I atongi larne sur ir tolsot pas a warwara ane God ning e Aisaia a propet ka warwara nigo tar ono mang, \q1 \v 18 “Ine anuka tena titol ning ia ka aslang pasi, \q2 a katnani, a gas kol ono. \q1 Ar akas tar a Inguk ono, \q2 pa ir apuasa a warkurai ning i tostos tetek na tarai miting na matanitula. \q1 \v 19 Bel ir warwara na balakut, pa bel ir agaia, \q2 bel dir longor a elngena ting na ngasla. \q1 \v 20 Bel ir kuben a kunai ning i dou, \q2 pa bel ir wus kol a lam ning bel i kubar wakak. \q1 Ir toli larne tuk a tostos a warkurai ir tolsot pas a toltol laulau. \q2 \v 21 Na tarai miting na matanitula lar tortorot ana risana pa lar harnanai sur ir alaun la.” \rq Ais 42:1-4\rq* \s1 E Iesu pa e Belsebul \r (Mk 3:20-30; Lk 11:14-23) \p \v 22 La ben otnan tar ning a barsan tetek e Iesu, i ngat pa i kut, pa mot kaning ono. E Iesu i alangolango pasi, pa barsan ning i warwara pa i tai kakat. \v 23 Pa tarai rop la kulkulan, pa la deke mang, “Ngandek a Nat e Dewit\f + \fr 12:23 \ft A tarai Juda la sira atong a Mesaia a Nat e Dewit.\f* ot ne?” \v 24 Ika a Parisaiola la longori pa la atongi mang, “A barsan ne, i sira kepsen a motla ana rakrakai e Belsebul, a leklek anuna motla.” \p \v 25 E Iesu ka tasman tar a nuknukinla, pa i atongi tanla mang, “Ning ta matanitu lar harum artalai tanla ot, a matanitu ning ir rarop. Ning ta hanua, o al tarai miting na ta rumai, lar harum artalai tanla ot, bel ma lar kes taum. \v 26 Ning e Satan ir kepsen anuna tena titolla, bel lar tur taum ulak ma, lar han sarara. Manglarning, anuna matanitu ir tur rakrakai mangmangasa? \v 27 Ning iau a kepsen a motla ana rakrakai e Belsebul, anumulo na tarai la sira kepsen la ana rakrakai esi? Mulo tasmani mang la kepsen a motla ana rakrakai e God, pa ine i asangani mang anumulo a ararup hok i rongo. \v 28 Ika, ning a kepsen a motla ana rakrakai a Inguna e God, mulor tasmani mang a matanitu ane God ka hanot tetek mulo. \p \v 29 “Bel tik ir tol sot pas sur ir kas uting na rumai anuna ta rakrakai barsan, pa ir los pas a ututnala mitisaui na rumai, ning bel ir dot akes nigon tari. Ning ot ir dot akes nigon tari, ir bot los a ututnala anuna barsan ning. \p \v 30 “Esining bel i nangan iau, i sairas iau ka. Pa esining bel i nangan iau ona ben a tarai, i lu sarara la ka. \v 31 Pa a atongi ta mulo mang, e God ir kepsen na toltol laulau rop ana tarai, pa anunla na laulau a warwara otleng o e God, ika a warwara laulau ana Talngan Tabu bel e God ir kepsen lar pasi. \v 32 Esi otleng ning ir atong tar ta laulau a warwara ana Nat a Barsan, e God ir kepsen anuna toltol laulau ning, ika esining ir atong laulau a Talngan Tabu, e God bel ir kepsen lar pas anuna toltol laulau ning, ana lalaun anone pa ana lalaun lamur otleng. \s1 A rakai pa wana \r (Lk 6:43-45) \p \v 33 “Ning a rakai i wakak, i sira suah a wakak a wana, pa ning a rakai i laulau, i sira suah a laulau a wana. Dir oroi lalan a rakai ana wana. \v 34 Mulo na natnat a soila! Mulo ning a laulau a taraila, mulor atong mangasa ta wakak a warwara? Anasa a pahana tarai i atong puasa a toltol ning i bukus ting na balanla. \v 35 A wakak a barsan i asangan anuna wakak a toltol ning kaning na balana, pa a laulau a barsan otleng, i asangan anuna toltol laulau ning kaning na balana. \v 36 A atongi ta mulo mang, a warwara laulaula rop ning a tarai la ka atong tari, lamur bot, ana pukakiar a warkurai, e God ir deken la ono. \v 37 Ana pukakiar ning, anuma warwara ot ir alangolango u, o ir alaulau u.” \s1 La nunung e Iesu sur ir tol ta akinalang \r (Mk 8:11-12; Lk 11:29-32) \p \v 38 Lamur dingla na tarai tagun na tena asaer tagun a warkurai pa a Parisaiola la atongi tana mang, “Tena Asaer, ur tol ta akinalang sur milar tasmani mang, u a tena titol ane God.” \v 39 I keles la mang, “A tarai tagun anone, a laulau a tarai, anunla a lalaun i bakbak kusun e God. La nunung sur ta akinalang, ika bel dir tol tar tik tetek la. Dir tol ka a akinalang arlar larning di tol tari o e Jona a propet. \v 40 Arlar o e Jona i laun natol a pukakiar ting na balan a tnan sis, larka otleng ning a Nat a Barsan ir borbor pas natol a pukakiar tingui na piu. \v 41 Bel mulo lingir a nuknukimulo, i maining, ana pukakiar a warkurai, a tarai Niniwe lar tur pa lar arup rakrakai a tarai tagun anone, anasa la lingir a nuknukinla ana warawai ane Jona, ika anone, esaning i leklek ta e Jona kanet. \v 42 Ana pukakiar a warkurai, a kwin mitumo namatana tobar ir tur pa ir arup rakrakai a tarai tagun anone, anasa i hanot miting bakbak sur ir longor a mananos ana King Solomon, pa anone, esaning i leklek ta e Solomon kanet. \s1 A mot i ulak \r (Lk 11:24-26) \p \v 43 “Ning ta mot ir purum kusun ta barsan, ir han uting na puknala ning belal malum ia, sur ir manah, ika bel ir pastek ta pukna ning ir manah ia. \v 44 Pa ir atongi mang, ‘Ar ulak sur anuka rumai, ning a purum tar kusuni.’ Ning ir hanot, ir oroi mang ka belbel, di ka surupu tar, pa di ka atostos tari. \v 45 Lamur ir han pa ir ben ulak pas mais a mot, ning la laulau kol tana, pa lar kas rop ting na rumai ning, pa lar kes tingia. Pa a lalaun anuna barsan ning ir laulau kol tana nuna lalaun nating. Ir mang ka otleng tetek a laulau a tarai tagun anone, anunla lalaun lamur ir laulau kol.” \s1 E tana e Iesu pa na tastasna \r (Mk 3:31-35; Lk 8:19-21) \p \v 46 Ning e Iesu kaning ot i warwara tetek a kunum a tarai, e tana pa na tastasna la hanot, pa la tur tumo lapiu, anasa la mang sur lar warwara taum onoi. \v 47 Pa ning a barsan i atai e Iesu mang, “E tnam pa na tastasim, kanumo la tur tumo lapiu. La mang sur lar warwara taum hom.” \f + \fr 12:47 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Matiu bel i tumus a dihna 47. La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* \v 48 Pa i kelesi mang, “Esi e nang, pa esi la na tastasik?” \v 49 Pa i tusu tetek anuna tarai a asasaer pa i atongi mang, “Oroi, la ne e nang pa na tastasik! \v 50 Anasa esining i sira mur a nuknuk e Tata ning i kes saot na langit, i ka ning a tasik barsan, pa a tasik hane, pa e nang.” \c 13 \s1 A warwara larlar ana tena omomai \r (Mk 4:1-9; Lk 8:4-8) \p \v 1 Ana pukakiar ning, e Iesu i purum kusun a rumai pa i kes ting napir a puka tasi Galili. \v 2 A tnan kunum a tarai la tur talilis pasi. Pa i kas uting na mon pa i kes, pa a tarai rop la tur tumo korot na hang. \v 3 I warwara tetek la ana galis a utna ana warwara larlarla. I atongi mang, “A tena omomai i han sur ir sapran a pat a witla. \v 4 Ning i sapran amon la, dingla la punga ting na ngas, pa a manila la rowoi ot pa la ien sen la. \v 5 Dingla otleng la punga ting na pukna ning i hatat, pa belal galis a piu ono, pa la gomo kapit, anasa a piu bel i but. \v 6 Ika ning a kamis i sasai ot, la main pa la marang rop, anasa belal wakirinla. \v 7 Dingla na patna otleng la punga tar ting na tinine rosrosla, pa a rosrosla la gomo ot pa la rau alar pas la. \v 8 Pa dingla na patna otleng la punga ting na wakak a piu pa la wai. Dingla la wai takai a mar a wanala, dingla otleng diono na bonot, pa dingla natol a bonot. \v 9 Esining a talngana kaning, i wakak ning ir longor ono.” \s1 A kamkamna ning e Iesu i warwara ana warwara larlarla \r (Mk 4:10-12; Lk 8:9-10) \p \v 10 Anuna kakak a asaerla la han teteki pa la dekeni mang, “Sur asa ning u warwara tetek a tarai ana warwara larlarla?” \v 11 Pa i keles la mang, “E God ka saran tar a tastasim ta mulo, sur mulor talapor ana ututnala ana matanitu misaot na langit, ning nating i kes kumna. Ika, bel i sarani tetek a tarai rop. \v 12 Anasa esining i tong akes a tastasmai ono, dir tabar ulaki ana tnan, pa ir tastasmai kol. Pa esining bel i tong akes ta tastasmai ono, dir kepsen otleng siklik ning kaning tana. \v 13 A asaer la ana warwara larlarla, anasa \q1 la oroi, ika bel la oroi lalani, \q2 la longori, ika bel la longor lalani, pa bel la tastasmai ono. \m \v 14 A warwara na propet ane Aisaia ka sot onla, ning i atongi mang, \q1 ‘Mulor longlongori, ika bel mulor longor lalani, \q2 mulor tai, ika bel mulor oroi lalani. \q1 \v 15 Anasa a tarai ne \q2 na balanla i rakrakai, \q2 na taltalnganla i kutkut, \q2 pa na matmatanla i kut. \q1 Ngandek ning lar ororoi lalan ana matmatanla, \q2 pa lar longlongor lalan ana taltalnganla, \q2 pa lar tastasmai ana nuknukinla, \q1 pa lar talingir, pa ar alaun pas la.’ \rq Ais 6:9-10\rq* \m \v 16 Ika mulo, mulo angis, anasa mulo tai ot ana matamulola, pa mulo longlongor ot ana talngamulola otleng. \v 17 A atong momoli ta mulo, lanigo a galis a propet pa a galis a tena tostos la tekes kol sur lar oroi a ututnala ning a toli namatamulo, ika bel la oroi i. Pa la tekes kol otleng sur lar longor a ututnala ne mulo longori, ika bel la longori. \s1 E Iesu i pak a kamkama a warwara larlar ana tena omomai \r (Mk 4:13-20; Lk 8:11-15) \p \v 18 “Mulor longor a kamkama a warwara larlar ana tena omomai. \v 19 Esining i longor a warwara ana matanitu misaot na langit, pa bel i tastasmai onoi, i arlar ana pat a witla ning la punga ting na ngas. A barsan laulau i hanot pa i kibas sen a warwara ning di ka oman tari ting na balana. \v 20 Pa a patnala ning la punga ting na pukna ning i hatat, la arlar ana barsan ning i longor a warwara, pa ono otning, i tong akesi ana gasgas. \v 21 Ika a warwara bel i kes rakrakai ting na balana, pa barsan ning bel ir tur bongnani arlar ana wit ning belal wakirna. Ning a mamahatla ir hanot, pa dir alaulau i, anasa i tortorot ana warwara ane God, ir punga kapit. \v 22 A patnala ning la punga tar ting na tinine rosrosla, la arlar ana barsan ning i longor a warwara, ika a nuknukna sur a wakak a keskes te lapiu, pa nuknuk otleng sur anuna gongon ning i asongo a nuknukna, la rau alar a warwara ane God, pa bel i wai. \v 23 Ika a patnala ning la punga ting na wakak a piu, la arlar ana barsan ning i longor a warwara, pa i tastasmai ono. Ir suah takai a mar, o diono na bonot, o natol a bonot a wana.” \s1 A warwara larlar ana wit pa a karapa \p \v 24 E Iesu i atong takai a warwara larlar otleng tetek la mang, “A matanitu misaot na langit i arlar ana barsan ning i sapran a wakak a pata witla ting na nun a barim. \v 25 Ning a tarai la borbor, anuna hirua i hanot pa i sapran tar a pata karapala ting na tinine witla, pa i han. \v 26 Ning a pata wit i gomo ot pa i mang sur ir wai, di oroi i otleng a karapa i gomo na tinine. \v 27 A tena titolla ana tamana barim la han teteki, pa la atongi tana mang, ‘Leklek, mangmangasa, a pata wakak a witla rop ka ning u sapran tari ting na num a barim? Mitaha otleng a karapala?’ \v 28 I keles la mang, ‘A hirua i tol a toltol ning.’ Pa la dekeni mang, ‘U mang sur milar han, pa milar gat arop sen la?’ \v 29 I sairas la mang, ‘Gong kaba, sakana mulor gat taum seni ana witla. \v 30 Noren seni, diar gomo taum tuk ana kalang a sol. Ana taem ning, ar atongi tana tena solla mang: Mulor kibas nigon sen a karapala, mulor dot taum tar a butanala sur dir tun sen la ting na iah. Pa lamur mulor los taum maleng a witla uting na nuk a rumai a gongon.’” \s1 A warwara larlar ana pata mastad pa a is \r (Mk 4:30-32; Lk 13:18-21) \p \v 31 E Iesu i atong ning a warwara larlar otleng tanla mang, “A matanitu misaot na langit i arlar ana pat a mastad, ning takai a barsan i kibas pasi, pa i oman tari ting na nuna barim. \v 32 I natarna kol tana pat a rakaila rop, ika ning i gomo, i itna kol tana rakai a hanganla rop. Pa a manila la sira tol pios saot na rakrakana.” \p \v 33 E Iesu i atong ning a warwara larlar otleng tanla mang, “A matanitu misaot na langit i arlar ana is, ning a hane i kibas pasi, pa i tol taumi ana tnan palawa, pa a palawa rop i bubus onoi.” \p \v 34 E Iesu i asaer a kunum a tarai ana ututnala rop ne ana warwara larlarla. Pa bel i warwara tetek la ana ta maskan a warwara, a warwara larlarla rop ka. \v 35 I atongi larning sur dir tolsot pas a warwara anuna propet mang, \q1 “Ar warwara ana warwara larlarla, \q2 ar atong a ututnala ning i kes kumna, turpasi nating ot, ning e God i akes a rakrakan hanua.” \rq Buk Song 78:2\rq* \s1 E Iesu i pak a kamkama a warwara larlar ana wit pa a karapa \p \v 36 Lamur e Iesu i han kusun a kunum a tarai, pa i kas ting na rumai. Anuna kakak a asaerla la kas teteki pa la atai i mang, “Ur pak a kamkama a warwara larlar ne ta mila ana karapa ning i gomo ting na tinine barim.” \v 37 I keles la mang, “Esaning i sapran a pata witla i a Nat a Barsan. \v 38 A barim, i a rakrakan hanua, pa a wakak a pata witla, la a tarai tagun a matanitu misaot na langit, pa a karapala, la na natnat a laulau a barsan, \v 39 pa a hirua ning i sapran la, i e Satan. A kalang a sol, i a ararop ana rakrakan hanua, pa na tena sol, a angelola. \v 40 Na tena sol la los taum a karapala pa la tun sen la ting na iah. Ir mang ka otleng larning dir toli ana ararop a pukakiar. \v 41 A Nat a Barsan ir sune sen anuna angelola, pa lar kibas arop sen a ututnala ning i ben rongon a tarai, pa la otleng ning la sira tol a toltol laulau. \v 42 Pa lar minggen la uting na tnan iah. Lar tangtangis pa lar arngingit ngesenla tingia. \v 43 Pa na tena tostos lar sasai arlar ana kamis ting na matanitu anun e Tamanla. Esining a talngana kaning, i wakak ning ir longor ono. \s1 A warwara larlar ana naur a utna ning a matana i abit kol pa di pastek pasi \p \v 44 “A matanitu misaot na langit i arlar ana utna ning a matana i abit kol, ning di bunur tari ting na barim. Ning a barsan i pastek pasi pa i bunur ulak tari. Pa i han ana gasgas, pa i siuran arop sen anuna ututnala, pa i lou pas a barim ning ono. \p \v 45 “A matanitu misaot na langit i arlar otleng ana ning a tena siusiurai, i tai sur a wakak a hatatla kol ning i sira kes ting na tinine kabolkabol. \v 46 Ning i pastek pas ning a hat a matana i abit kol, i siuran arop sen anuna ututnala, pa i lou pas a hat ning ono. \s1 A warwara larlar ana uben \p \v 47 “A matanitu misaot na langit i arlar otleng ana uben, ning di minggen tari sakas latasi, pa a urmatana ngas a sis la hirua tar ono. \v 48 Ning a uben i bukus, na tena minggen uben la dat masmasa tari ting na hang. La kes pa la timlan sen a wakak a sisla uting na ratla, pa a laulaunala la minggen sen la. \v 49 Ana ararop a pukakiar dir toli ot larne: A angelola lar hanot pa lar asalar sen a tena laulaula kusun a tena tostosla. \v 50 Pa lar minggen sen a tena laulaula uting na tnan laplapang a iah. Lar tangtangis pa lar arngingit ngesenla tingia.” \p \v 51 E Iesu i deken la mang, “I mangmangasa, mulo ka tastasmai ana kamkama a ututnala rop ne, o bel?” Anuna kakak a asaerla la kelesi mang, “Ma! Mila ka tasmani.” \v 52 Pa e Iesu i atai la mang, “Na tena asaerla rop tagun a warkurai, ning la ka asaer pas ana matanitu misaot na langit, la arlar ana barsan ning i gon a wakak a ututnala ting na nuna rumai. Pa i apurum a wakak a ututnala ning, kusun anuna rumai sur ir titol onoi, dingla na utna, na tona, pa dingla otleng, na turaina.” \s1 A propet ning bel di hanrawai i \r (Mk 6:1-6; Lk 4:16-30) \p \v 53 Ning e Iesu ka atong rop tar a warwara larlarla ning, i han mitingia, \v 54 pa i hanot ting na nuna hanua, tumo e Nasaret. I tur pasi sur ir asaer a tarai tingia ana nunla a rumai lotu, pa la kulkulan kol pa la atongi mang, “A barsan ne i kibas a tastasmaila ne taha ia? Pa mitaha otleng a rakrakai ning i tol a ututnala na kulkulan ne onoi? \v 55 E Tamana a tena tol rumai ka, pa e tana e Maria. A tastasnala otleng, e Jems, Josep, Saimon pa e Judas \v 56 pa na tastasna hane otleng kanet dala laun taum te. Pa mitahaia a rakrakai ning a barsan ne i tol a ututnala ne onoi?” \v 57 Pa bel la gas ono. Ika e Iesu i atai la mang, “Di sira hanrawai a propet ting na hanua masik, ika la ot ting na hanua ngasna pa ting na rumai ngasna bel la hanrawai i.” \v 58 Pa bel i tong a galis a utna na kulkulan tingia, anasa bel la tortorot ono. \c 14 \s1 E Herot i nuki mang e Iesu i e Jon a Tena Baptais \r (Mk 6:14-29; Lk 9:7-9) \p \v 1 Ana rau ning, e Herot a ningnigo tagun a matanitu i longor a warwara o e Iesu, \v 2 pa i atai anuna tena titol mang, “A barsan ning, e Jon a Tena Baptais, ka laun ulak kusun a minat. I maining i tol a ututnala na kulkulan.” \p \v 3-4 Lanigo e Herot i sune sen anuna tena harumla sur lar tong pas e Jon. La doti, pa la akasi ting na rumai a dodot. E Herot i toli larne, anasa e Jon ka usur tari ono mang, “Bel i tostos ning u taulai e Herodias, e harimlik.” I atongi larne, anasa e Herot ka dat pas e Herodias, a hane ane Pilip, e tasnalik, pa i taulai i. \v 5 Pa e Herot i mang sur dir umkol e Jon, ika i matatan a tarai, anasa la tasmani mang e Jon a propet. \p \v 6 Ana pukakiar ning di aslang pas a agon ane Herot, e nat na hane Herodias, i tortor napirinla. E Herot i gas kol onoi, \v 7 pa i lele rakrakai tar o e nat e Herodias mang, “Asa ka ma ning ur nunungi tak ar sarani ka.” \v 8 Pa i atai i mang, “Ur suah a pukul e Jon a Tena Baptais ting na ta pelet pa ur sarani tak.” I atongi larne anasa e tana ka atai tari onoi. \p \v 9 A king i bal maris kol. Ika i sune a tena harumla sur lar longor ana nunung ana basbas ning, anasa ka lele tar mang asa kama ning ir nunung suri ir sarani ka, pa a tarai ning la kes taum onoi ana utna na hangan, la ka longor tar a warwara. \v 10 Na tena harum la han utumo na rumai a dodot pa la umsem ana pukul e Jon. \v 11 La suah a pukulna ting na pelet pa la sarani tana basbas, pa i losi tetek e tana. \p \v 12 Pa kakak a asaerla ane Jon la hanot pa la los pas a minatna, pa la pori. Lamur la han tetek e Iesu pa la atai i ono. \s1 E Iesu i tabar dilima na rip a tarai \r (Mk 6:30-44; Lk 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 13 Ning e Iesu i longori mang e Jon ka mat, i kas ana mon pa i han mitingia sur uting na hanua bel, sur i sot ka ir kes. Ning a tarai la longori, a kunum a tarai miting na hananuala la muri ting na ngas sur uting na pukna ning. \v 14 Ning i sot, i oroi a tnan kunum a tarai. I maris kol la, pa i alangolango pas a tinsamanla. \p \v 15 Ning ka rah, anuna kakak a asaerla la han teteki, pa la atai i mang, “A pukna ne i bakbak kusun a hananuala, pa ka rah otleng. Ur sune sen a kunum a tarai sur lar han uting na hananuala, sur lar lou pas anla al utna na hangan.” \v 16 E Iesu i keles la mang, “Lar han sur asa? Mulo ot mulor tabar la.” \v 17 La atai i mang, “Dilima na bret ka, pa naur a sis kane mila losi.” \v 18 I atai la mang, “Mulor losi ute tak.” \p \v 19 Pa i arsune sur a kunum a tarai lar kes ting na ulai. I kibas pas dilima na bret pa naur a sis, i tadai usaot na langit, i atong wakak tetek e God onoi, i kibik dilima na bret, pa i sarani tana nuna kakak a asaerla. Pa la asalar a kunum a tarai ono. \v 20 La rop la hangan pa la masur. Pa la song bukus pas ning a bonot pa pisir naur a rat ana mah a utna na hangan. \v 21 A wawas ana tarai ka i arlar ana dilima na rip, ika a gurarala pa kakakla otleng la hangan taum onla. \s1 E Iesu i han saot na palai a tasi \r (Mk 6:45-52; Jn 6:15-21) \p \v 22 Ono otning, e Iesu i sune sen anuna kakak a asaerla, sur lar kas ana mon, pa lar nigo utumo na ning a ris a puka tasi. Pa i, i kes ot sur ir sune sen a tarai. \v 23 Ning ka sune rop sen la, i sot kama i han kas usaot na mangir sur ir nunung. Ning ka rah morom i kama kaning i kes. \v 24 A mon ka han potor pa i turangin amon ana top, anasa a wuwu i harum misa lanigo. \v 25 Ana lar, e Iesu i han saot na palai a puka tasi tetek la. \v 26 Ning anun na kakak a asaerla la oroi pasi ning i han saot na palai a puka tasi, la matmataut kol pa la atongi mang, “A ingun ka ning!” Pa la woiwoi ana matmataut. \v 27 Ono otning e Iesu i atai la mang, “Mulor kosom, iau ka ne. Gong mulo matmataut.” \p \v 28 E Pita i atai e Iesu mang, “Leklek, ning u ot ning, ur atai iau sur iau otleng ar han saot na palai a tasi tetek u.” \v 29 E Iesu i atai i mang, “Ur han ute.” Pa e Pita i sirok kusun a mon, pa i han saot na tasi tetek e Iesu. \v 30 Ika, ning i oroi a rakrakai a wuwu, i matmataut. Pa i tur pas a murung, i arkabah mang, “Leklek, ur alaun iau.” \v 31 Ono otning, e Iesu i kodos a kuna teteki, i dat kasi, pa i atai mang, “Anum a tortorot i natarna kol. I mangasa ning u urmatana nuknuk?” \v 32 Ning dia kas uting na mon, a wuwu i rop kakat. \v 33 La ning la kes ting na mon la lotu tetek e Iesu, pa la atongi mang, “I momol ot, u a Nat e God.” \s1 E Iesu i alangolango pas a tinsamanla tumo na papar Genesaret \r (Mk 6:53-56) \p \v 34 Ning la ka han lakai tumo na ning a ris a puka tasi, la sot tumo na papar Genesaret. \v 35 Ning a tarai mitingia la oroi lalan pas e Iesu, la saran warwara uting na hananuala rop ting na papar ning. Lamur la ben arop pas a tinsamanla teteki. \v 36 Pa la nunungi sur a tinsamanla lar tuk tar ka a tuka kaen anunai. Pa la rop ning la tuk tari, la langolango kakat. \c 15 \s1 A tarai la anatarna pas a warwara ane God \r (Mk 7:1-13) \p \v 1 Dingla na Parisaio pa tena asaerla tagun a warkurai la han misaot e Jerusalem tetek e Iesu, pa la dekeni mang, \v 2 “I mangasa sur anuma kakak a asaerla bel la sira mur a asasaerla ana nundala a tarai tagun nating? Bel la gos nigon pas a kunla ning la hangan.” \v 3 Pa i keles la mang, “Sur asa ning bel mulo mur a warkurai ane God? Mulo mur ka a asaerla ana numulo a tarai tagun nating. \v 4 Anasa e God i atongi mang, ‘Ur hanrawai e tamam pa e tnam,’ \rq Kisim Bek 20:12\rq* \m pa i atongi otleng mang, ‘Esining ir warwara laulau o e tamana pa e tana, dir umkoli.’ \rq Kisim Bek 21:17\rq* \m \v 5 Ika mulo, mulo asaer a tarai mang, i wakak ka ning tik ir atongi ta e tamana pa e tana mang, ‘Asaning ar nangan mu ono, ia ka saran tari tetek e God.’ \v 6 Ika ning bel i nangan e tamana, bel i hanrawai i. Ning mulo toli larning, mulo anatarna pas a warwara ane God sur mulor mur ka a asaerla ana numulo na tarai tagun nating. \v 7 Mulo na tena asasongo. A warwara ane Aisaia i momol ot, ning i warwara na propet nigo tar o mulo mang, \q1 \v 8 ‘A tarai ne la hanrawai iau ka ana pahanla, \q2 ika a balanla i bakbak kol kusun iau. \q1 \v 9 La lotu oros ka tetek iau, \q2 anasa la asaer ka ana warkuraila anuna tarai.’” \rq Ais 29:13\rq* \s1 A ututnala ning ir adur a tarai namatana e God \r (Mk 7:14-23) \p \v 10 E Iesu i kabah a kunum a tarai teteki, pa i atongi mang, “Mulor longor iau pa mulor talapor ana nuk a warwara. \v 11 Asaning ir kas uting na pahana barsan, bel ir aduri namatana e God. Ika, asaning i atongi ana pahana, i ning ir aduri namatana e God.” \p \v 12 Lamur anuna kakak a asaerla la han teteki pa la dekeni mang, “U ka tasmani mang a Parisaiola la bal mamahat ana num a warwara?” \v 13 I keles la mang, “A rakaila ning e Tata, ning i kes saot na langit, bel i oman la, dir gat arop sen la. \v 14 Mulor noren sen a Parisaiola. La a ningnigola, la arlar ka ana kutla. Ning ta kut ir ben ta kut, dia rop diar punga lorong ting na tung.” \p \v 15 Pa e Pita i atai i mang, “Ur pak a warwara larlar ne tetek mila.” \v 16 Pa e Iesu i kelesi mang, “I mangasa mulo otleng belot mulo talapor? \v 17 I mangasa bel mulo tasmani mang, a ututnala rop ning i kas ting na pahana tik, i kas ting na balana pa i apurum ulak seni? \v 18 Ika a warwarala rop ning i atongi ana pahana, i purum miting na nuknukna, i ning ir aduri. \v 19 Ine a ututnala ning i sira purum miting na nuknukna: a nuknuk laulau, umkol a mainla, a toltol laulau ana ta hane anuna tik o ta barsan anuna tik, na toltol a pamuk, a kinkinau, a artitiu asasongo, pa di anan saksakan tik. \v 20 A ututnala ne la adur a tarai. Ika ning la hangan pa bel la gos nigon pas a kunla, bel ir adur la namatana e God.” \s1 A tortorot ana hane ning belsur a hane Israel \r (Mk 7:24-30) \p \v 21 E Iesu i han mitingia, pa i hanot milau a hanua Tair pa e Saidon. \v 22 Ning a hane Kenan miting na papar ning, i hanot pa i kabah e Iesu mang, “Leklek, a Nat e Dewit ur maris iau. A natuk hane, a mot kaning ono, pa i sira alaulau i.” \v 23 Ika e Iesu bel i kelesi. Anun kakak a asaerla la han teteki, pa la atai rakrakai i mang, “Ur sune seni, anasa i woiwoi tumo lamur tandala.” \p \v 24 E Iesu i keles la mang, “E God i sune sen iau ute sur a tarai Israel ka, ning la rongo lar a sipsipla.” \v 25 Ika a hane ning i han tetek e Iesu, i kes ana bokona hana salanigo tana pa i atongi tana mang, “Leklek, ur nangan iau.” \v 26 Pa e Iesu i kelesi mang, “Bel i tostos sur dir los a utna na hangan ana kakakla, pa dir minggeni tana papla.” \v 27 A hane ning i kelesi mang, “Leklek, a momolna ot ning. Ika, a papla otleng la sira ien a mumut a utna na hangan ning i sira punga miting na logo na hangan anuna tamtamanla.” \v 28 Pa e Iesu i kelesi mang, “Lak, i itna kol anuma tortorot! A utna ning u mang suri, ar toli ot tetek u.” Pa ana puka kamis ot ning, e natnalik i langolango. \s1 E Iesu i alangolango a tinsamanla \p \v 29 E Iesu i han mitingia, pa i asal amon tumo na hang ting na puka tasi Galili. Lamur i han kas usaot na mangir pa i kes. \v 30 Pa a tnan kunum a tarai la han teteki. La ben la ning a hanla i mat, pa na kut, na pio, na ngat, pa a galis a tinsaman otleng teteki. Pa la aborbor tar la napirna, pa i alangolango pas la. \v 31 A kunum a tarai la oroi na ngat la warwara, pa na pio la langolango, pa la ning a hanla i mat la han tostos, pa a kutla otleng la tai. La kulkulan kol pa la rakan aleklek pas e God anuna tarai Israel. \s1 E Iesu i tabar diat a rip a tarai \r (Mk 8:1-10) \p \v 32 E Iesu i kabah pas anuna kakak a asaerla teteki pa i atongi tanla mang, “A maris kol a taraila ne, anasa la ka kes taum hok te natol a pukakiar, pa belal utna sur lar ieni. Bel a mang sur ar sune oros sen la taum ana munurak, sakana lar suah mat ting na ngas.” \v 33 Anuna kakak a asaer la atai i mang, “A pukna ne, belal tarai ono. Mitaha ma al utna na hangan sur dalar tabar a kunum a tarai ne ono?” \v 34 E Iesu i deken la mang, “Naisa a bret kaning mulo losi?” La kelesi mang, “A mais a bret pa a siklik nanatar a sis.” \p \v 35 Pa i atai a kunum a tarai sur lar kes ting na piu. \v 36 I kibas pas mais a bret pa naisa na sis ning, i atong wakak pas onoi tetek e God, pa i tibiki pa i sarani tetek a kakak a asaerla sur lar tabar a taraila ono. \v 37 A tarai rop la hangan pa la masur. Lamur a kakak a asaerla la song bukus pas mais a rat ana mah a utna na hangan. \v 38 A wawas ana tarai ka i arlar ana diat a rip, ika a gurarala pa kakakla otleng la hangan taum onla. \p \v 39 Lamur e Iesu i sune sen a kunum a tarai, i kas uting na mon, pa i han utumo na papar Magadan. \c 16 \s1 La nunung e Iesu sur ir tol ta akinalang \r (Mk 8:11-13; Lk 12:54-56) \p \v 1 A Parisaiola pa a Sadusila la han tetek e Iesu pa la tohi. La nunungi sur ir tol ta akinalang namatanla, sur ir asangani mang i misaot na langit. \v 2 Pa i keles la mang, “Ning ka rah, mulo sira atongi mang, ‘Latu bel ir kiar, anasa a bakut ka kubar rop.’ \v 3 Pa ana kobot mulo sira atongi otleng mang, ‘Onone ir kiar, anasa a bakut ka kubar, pa ka bagubagu rop.’ Mulo tastasman sur mulor pak a tatatai misaot na bakut, ika bel mulo tastasmai sur mulor pak a kamkama akinalangla, ning ia ka tol tari ana pukakiarla ne.\f + \fr 16:3 \ft Dingla na tena tastasman ana Buk Tabu la nuki mang e Matiu bel i tumus naur a dihna 2 pa 3. La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* \v 4 A tarai tagun anone, a laulau a tarai, anunla a lalaun i bakbak kusun e God. La mang sur lar oroi ta akinalang, ika bel dir tol tar tik tetek la. Dir tol ka a akinalang arlar larning di tol tari o e Jona.” Lamur e Iesu i han kusun la. \s1 A atumarang ana is anuna Parisaiola pa a Sadusila \r (Mk 8:14-21) \p \v 5 E Iesu taum ana anuna kakak a asaerla la han lakai a puka tasi, pa kakak a asaerla la dumani sur lar los al bret. \v 6 E Iesu i atai la mang, “Mulor tumarang ana is anuna Parisaiola pa a Sadusila.” \v 7 Pa la warwara artalai tetek la ana kamkama warwara ane Iesu, pa la atongi mang, “I atongi larne anasa bel dala los al bret.” \v 8 E Iesu i tasman anunla na warwara pa i atai la mang, “I natarna kol anumulo a tortorot. Sur asa ning mulo warwara artalai o mulo ning bel mulo los al bret? \v 9 I mangasa, belot mulo tastasmai? Bel mulo nuk pas dilima na bret ning a tibiki tetek dilima na rip a barsan? Pa bel mulo nuk pas otleng naisa na rat ning mulo song bukus tari? \v 10 Bel mulo nuk pas mais a bret ning a tibiki tetek diat a rip a tarai? Pa bel mulo nuk pas otleng naisa na rat ning mulo song bukus tari? \v 11 I mangasa ning bel mulo tastasmai? Bel a warwara ana bret. Mulor tumarang mulo ana is anuna Parisaiola pa a Sadusila.” \v 12 Pa la tasmani bot mang bel i sairas la kusun a is ning i kes ana bret, ika i atongi larne, sur lar tumarang la ana asaer anuna Parisaiola pa a Sadusila. \s1 E Pita i warwara talapor o e Iesu mang i a Karisito \r (Mk 8:27-30; Lk 9:18-21) \p \v 13 E Iesu i hanot tumo na papar Sisaria Pilipai. Pa i deken anuna kakak a asaerla mang, “A tarai la atong a Nat a Barsan o esi?” \v 14 La kelesi mang, “Dingla na tarai la atong u e Jon a Tena Baptais. Dingla la atong u, e Elaija, dingla la atong u, e Jeremaia, pa dingla otleng la atong u, ning a hal a propetla.” \v 15 I deken la mang, “Pa mulo, mulo atong iau o esi?” \v 16 Pa e Saimon Pita i kelesi mang, “U a Karisito, a Nat e God ning i laun.” \p \v 17 Pa e Iesu i atongi tana mang, “Saimon, a nat e Jona, u ka angis, anasa bel tik i atai u ana warwara ning. E Tata ot ning i kes saot na langit i anuknuk tar u onoi. \v 18 Pa a atongi tam mang, u e Pita,\f + \fr 16:18 \ft A rising “Pita” a kamkamna mang a hat.\f* a hat kes. Ar atur anuka tarai a lotu ana hat ne. A rakrakai ana minat bel ir tolsot pas anuka tarai a lotu. \v 19 Ar saran a kila tagun a matanitu misaot na langit tetek u, pa asaning u kubusi te na rakrakan hanua, dir kubusi otleng saot na langit, pa asaning u paki te na rakrakan hanua, dir paki otleng saot na langit.” \v 20 Pa e Iesu i sairas anuna kakak a asaerla mang gong la atai tar tik mang i a Karisito. \s1 E Iesu i atatai nigo ana nuna minat \r (Mk 8:31—9:1; Lk 9:22-27) \p \v 21 Turpasi ana pukakiar ning, e Iesu i atalapor anuna kakak a asaerla mang, ir han ot usaot e Jerusalem. Pa ir kilang a galis a mamahat miting na kun a ningnigola, a leklek a tena artabarla tetek e God, pa a tena asaerla tagun a warkurai, pa dir umkoli. Ning natol a pukakiar ir rop ir laun ulak. \v 22 Pa e Pita i ben masik pas e Iesu pa i warwara rakrakai tana mang, “Gong Leklek! Gong ot di tol tar a utna ne hom.” \v 23 E Iesu i talingir tetek e Pita pa i atongi tana mang, “Satan, ur han utumo lamur tak! U alar iau, anasa u mur ka a nuknuk a tarai, pa bel u mur a nuknuk e God.” \p \v 24 Pa e Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “Ning tik i mang sur ir mur iau, gong i mur a nuknukna. Ir pamar anuna rakai kutus pa ir mur iau. \v 25 Esining i mangan alar anuna lalaun, ir hirua, ika esining i noren sen anuna lalaun sur iau, ir laun. \v 26 Ning tik ir tong akes a ututnala rop mite na rakrakan hanua, pa anuna lalaun ir hirua, ir wakak mangmangasa teteki? Ir lou keles anuna lalaun ana sa? \v 27 Anasa a Nat a Barsan ir hanot taum ana matatar anun e Tamana, la taum ana nuna angelola, pa ir saran arlou tetek a tarai taktakai arlar ana nuna titol. \v 28 A atong momoli ta mulo, dingla o mulo ning mulo tur te, belot mulor mat, pa mulor oroi a Nat a Barsan ir hanot taum ana nuna matanitu.” \c 17 \s1 A palaona e Iesu i ries \r (Mk 9:2-13; Lk 9:28-36) \p \v 1 Lamur tana diono na pukakiar, e Iesu i ben pas e Pita, Jems pa e Jon, a tas e Jems, pa i ben maskan pas ditol usaot na mangir ning i tur kas. \v 2 Tisaotia, ditol oroi a palaona e Iesu i ries. A patarna i sasai arlar ana kamis, pa anuna kaenla otleng i kokok kol arlar ana talapor. \v 3 Ono otning, e Moses pa e Elaija dia hanot na matanditol pa ditol warwara taum o e Iesu. \v 4 E Pita i atai e Iesu mang, “Leklek, i wakak ning dalar kes kama te. Ning u mang, ar tol ir natol a turturup, takai anumi, takai ane Moses, pa takai ane Elaija.” \p \v 5 Ning kaning ot i warwara, a laukap ning i talapor kol i poroi alar pas la. Pa a elngen takai misaot na laukap, i atongi mang, “Ine a Natuklik, a katnan koli, a gas kol onoi. Mulor longor tana.” \v 6 Ning natol a kaklik a asaer ditol longori, ditol matmataut kol, pa ditol punga purum ana matanditol ting na piu. \v 7 Ika e Iesu i han tetek ditol, pa i tong pas ditol pa i atongi mang, “Mutol kamtur, gong mutol matmataut.” \v 8 Ning ditol tadai, bel ditol oroi ulak tik, e Iesu kama kaning i tur. \p \v 9 Ning la han purum amon misaot na mangir, e Iesu i sairas ditol mang, “Gong mutol atai tar tik ana sa ning mutol ka oroi tari, tuk ning a Nat a Barsan ir kamtur ulak kusun a minat.” \p \v 10 Pa natol a kaklik a asaer ditol dekeni mang, “Asa kamkamna ning a tena asaerla tagun a warkurai la atongi mang e Elaija ir hanot nigo?” \v 11 I keles ditol mang, “A momolna ot, e Elaija ir hanot pa ir atostos ulak a ututnala rop. \v 12 Ika onone ar atai mutol mang, e Elaija ka hanot pas, pa bel la tasman lalani, la tol a toltol laulaula onoi, arlar ot ana nuknukinla. Larka otleng ning lar akadik a Nat a Barsan.” \v 13 Pa natol a kaklik a asaer ditol tasmani bot mang, i warwara tetek ditol o e Jon a Tena Baptais. \s1 E Iesu i kepsen a mot kusun ning a kaklik \r (Mk 9:14-29; Lk 9:37-43) \p \v 14 E Iesu pa natol a kaklik asaer la hanot tetek a kunum a tarai, pa ning a barsan i han tetek e Iesu, i kes ana bokona hana salanigo tana, \v 15 pa i atongi mang, “Leklek, ur maris a natuk barsan, i sira suah mat, pa i sira kibas hirua. A galis a pukakiar i sira punga ting na iah pa ting na malum. \v 16 Ia ka ben tari kaba tetek anuma kakak a asaerla, ika bel la tolsot sur lar alangolango i.” \p \v 17 E Iesu i kelesi mang, “Mulo na tarai tagun onone, bel mulo tortorot pa mulo na tena laulau. Ia ka kes bongnan iau te napirim mulo. Nangse mulor tortorot? Mulor ben a kaklik ning ute tetek iau.” \v 18 E Iesu i warwara rakrakai tetek a mot, pa i purum kusun a kaklik. Pa ono otning i langolango. \p \v 19 Lamur a kakak a asaerla la han tetek e Iesu, pa la deken kumnani mang, “Sur asa ning bel mila tolsot sur milar kepsen a mot kusuni?” \v 20-21 Pa i keles la mang, “Anasa anumulo a tortorot i natarna kol. A atong momoli ta mulo, ning anumulo a tortorot i natarna arlar ana pata mastad, mulor tolsot pasi sur mulor atongi tana mangir ne mang, ‘Ur susur mite utumo,’ pa ir susur ka. Bel ta utna ir ngangaten tetek mulo.”\f + \fr 17:20-21 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes ana dihna ne. I larne: \ft \+it Ika, a ngas a mot larning ir purum ka ana nunung pa a tamai, belsur ana ta utna otleng\+it*.\f* \s1 E Iesu i warwara ulak ana nuna minat pa a kamkamtur ulak \r (Mk 9:30-32; Lk 9:43-45) \p \v 22 Ning e Iesu pa anuna kakak a asaerla la han taum tumo na papar Galili, i atai la mang, “Dir saran tar a Nat a Barsan uting na kuna tarai \v 23 pa lar umkoli. Lamur tana natol a pukakiar e God ir akamtur ulaki.” Ning a kakak a asaerla la longori, la bal maris kol ono. \s1 A totokom ana rumai a artabar \p \v 24 E Iesu pa anun na kakak a asaerla la hanot tumo e Kapernaum, pa la ning la sira los totokom ana rumai a artabar, la han tetek e Pita pa la dekeni mang, “Anumulo a tena asaer i sira saran a totokom ana rumai a artabar o bel?” \v 25 Pa i kelesi mang, “Ma.” \p Ning e Pita i kas ting na rumai, e Iesu i warwara nigo, pa i dekeni mang, “Saimon, asa u nuki, a kingla mite lapiu la sira los a totokom pa arlou ta esi? Tan a natnatunla o tana tarai masik?” \v 26 Pa i kelesi mang, “Tan a tarai masik.” E Iesu i atai i mang, “Manglarning, na natnatunla, la langolango, bel lar lou a totokom. \v 27 Ika, gong da akutkut balanla, ur han usa latasi pa ur boko. A ningnigo na sis ning ur dati, ur sapang a pahana, pa ur pastek a mani. Ur los pasi pa ur los tari tetek la sur a totokom anundau rop.” \c 18 \s1 Esi ning i leklek kol? \r (Mk 9:33-37, 42-48; Lk 9:46-48; 17:1-2) \p \v 1 Ana taem ning, a kakak a asaerla la han tetek e Iesu, pa la dekeni mang, “Esi ning i leklek kol ana matanitu misaot na langit?” \v 2 I kabah pas ning a kaklik teteki, i atur potor tari tanla, \v 3 pa i atongi mang, “A atong momoli ta mulo, ning bel mulor lingir a nuknukimulo sur mulor arlar ana kakakla, bel mulor tolsot pasi sur mulor kas ana matanitu misaot na langit. \v 4 Esi ning i anatarna pasi, arlar ana kaklik ne, i leklek kol ana matanitu misaot na langit. \p \v 5 “Esining ir gas pas ta kaklik larne ana risak, i gas pas iau. \v 6 Ika, ning tik ir ben rongon ta halin a kakakla ne, ning i tortorot hok, ir laulau kol a warkurai teteki tana tik ning dir dot tar ta tnan hat ting na ruana, pa dir minggen murungi sa na laman. \p \v 7 “Ir laulau tetek a tarai mite na rakrakan hanua, anasa a ututnala ning i dat a tarai sur lar punga ana laulau. A ututnala ning ir hanot ot, ika ir laulau kol tetek esining i tol otnan pasi. \v 8 Ning a kum, o a ham ir ben rongon u, kutus seni pa ur minggen seni. Ir wakak ning ur kas ting na lalaun tikin u a takumut ka, sur gong di minggen u taum ana naur a kum, pa naur a ham, uting na tnan iah ning bel i sira rop. \v 9 Ning a matam i ben rongon u, liok seni pa ur minggen seni. Ir wakak ning ur kas ana lalaun tikin ana takai a matam ka, sakana dir minggen u taum ana naur a matam rop uting na tnan iah ning bel i sira mat. \s1 A warwara larlar ana takai a sipsip ning i rongo \r (Lk 15:3-7) \p \v 10-11 “Gong mulo oroi purpurum pas ta halin kakakla ne. A atai mulo, anunla na angelola saot na langit la sira oroi a patar e Tata ning i kes saot na langit.\f + \fr 18:10-11 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes ana dihna ne. I larne: \ft \+it A Nat a Barsan i hanot sur ir alaun la ning la ka rongo\+it*.\f* \p \v 12 “Asa a nuknukimulo? Ning ta barsan anuna ta mar a sipsip, pa ta halinla i rongo. I mangasa, bel ir han pas kusun a siuk a bonot pa siuk tingia na mangirla, pa ir tai sur takai ning i rongo? \v 13 A atong momoli ta mulo, ning kar pastek pasi, a gasgas anunai ono, ir itna bolos a gasgas anunai ana siuk a bonot pa siuk ning bel la rongo. \v 14 Larka otleng ning, a Tamamulo ning i kes saot na langit, bel i mang sur ta halin kakakla ne ir hirua. \s1 Asa ning ur toli tetek e tasimlik ning i tol a toltol laulau tetek u \p \v 15 “Ning e tasimlik i tol a toltol laulau tetek u,\f + \fr 18:15 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Matiu bel i tumus a warwara ‘\ft \+it tetek u’.\+it* La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* ur han teteki, pa mu ka mur kes. Pa ur apuasa anuna rongo teteki. Ning ir longor u, u ka amoro ulak pasi. \v 16 Ning bel ir longor u, ur ben ulak pas tik o ir naur sur diar nangan u. Anasa a Buk Tabu i atongi larne, ‘Ning ir naur o ir natol anunditol a warwara i momol.’ \v 17 Ning bel ir longor diau, ur apuasa i tetek a tarai a lotu. Ning bel ir longor otleng a tarai a lotu, i wakak sur ur oroi i arlar o esaning bel a tena tortorot, o arlar ana tena los totokom. \p \v 18 “A atong momoli ta mulo, asaning mulo kubusi te na rakrakan hanua, dir kubusi otleng saot na langit, pa asaning mulo paki te na rakrakan hanua, dir paki otleng saot na langit. \v 19 A atongi otleng ta mulo, ning ir naur o mulo te na rakrakan hanua dia malmaling ana ta utna ning dia nunung suri, e Tata ning i kes saot na langit ir tolsoti ot tetek diau. \v 20 Ning ir naur o ir natol ditol kes taum ana risak, iau ar kes taum on ditol.” \s1 A warwara larlar ana tena titol oros ning bel i marmaris \p \v 21 E Pita i han tetek e Iesu, pa i dekeni mang, “Leklek, ar munaisa na nuk duman sen a toltol laulau ning a tasiklik i toli tetek iau? Mais a taem?” \v 22 E Iesu i kelesi mang, “Belsur a atongi tam mang mais a taem ka. A atongi mang mais a bonot pa mais a taem. \p \v 23 “Oroi i, a matanitu misaot na langit i arlar ana king, ning i mang sur anuna tena titol orosla lar atostos a mani ning la dinau pasi tana. \v 24 Ning i turpas a deke, di ben otnan takai a tena titol oros teteki. A tena titol ning i dinau pas ning a bonot a rip a mani, \v 25 ika bel ta mani sur ir kelesi ono. Pa anuna leklek i arsune sur dir siuran a barsan ning, taum o e nuna hane, pa na natnatna, pa nuna ututnala rop, sur dir keles a mani ning ono. \v 26 Pa a tena titol ning, i kes ana bokona hana na matan anuna leklek, pa i nunungi mang, ‘Ur noren sen iau kaba, lamur ar keles rop anum na mani.’ \v 27 Pa a leklek anuna tena titol ning i marisi, pa i atai i mang, ‘Ur han. Gong kama u kelesi.’ \p \v 28 “Ning a tena titol oros i purum utumo lapiu, i han barat a tena titol oros, ning nating i dinau pas ka ning a bonot a mani tana. I tong akes pasi, i bing a pogolna, pa i atai i mang, ‘Ur keles anuka mani ning u dinau pasi.’ \v 29 A halna ning i kes ana bokona hana namatana pa i nunungi mang, ‘Ur noren sen iau kaba, lamur ar keles anuma mani.’ \v 30 Ika bel i longor pasi. I beni pa i akas tari ting na rumai a dodot, tuk ning ir keles a mani ning i dinau pasi. \v 31 Dingla na tena titol oros la oroi a toltol ning, pa la kilang laulau i. La han tetek anunla a leklek, pa la atai i ana ututnala ning a tena titol oros ka tol tari. \p \v 32 “Anuna leklek i kabah pasi, pa i atai i mang, ‘U a laulau a tena titol oros. A noren sen u sur gong ma u keles a mani ning u dinau pasi tak, anasa u nunung iau. \v 33 I mangasa ning bel u maris a halim arlar hok ning a maris u?’ \v 34 Anuna leklek i balakut teteki, pa i saran tari tetek na tena tai alar ting na rumai a dodot sur lar akadik laulau i tuk ning ir keles a manila rop ning i dinau pasi. \p \v 35 “E Tata ning i kes saot na langit ir toli otleng larning tetek mulo taktakai, ning bel mulo nuk duman momol sen a toltol laulau ning na tastasimulo la tol tari tetek mulo.” \c 19 \s1 Gong tik i kutus a tinaulai \r (Mk 10:1-12) \p \v 1 Ning e Iesu ka atong rop tar a warwarala ne, i han mitumo e Galili, utumo na papar Judia, ting na ning a ris a malum Jodan. \v 2 Pa a tnan kunum a tarai la muri, pa i alangolango pas a tinsamanla tingia. \v 3 Dingla na Parisaio la han teteki sur lar tohi. La dekeni mang, “I tostos arlar ana nundala a Warkuraila sur a barsan ir kepsen anuna hane na palai ta utna oros ka, o bel?” \v 4 I keles la mang, “I mangasa, belot mulo was a warwara ting na Buk Tabu? I atongi larne: Ana kamkama a akakes, a Tena Akakes ‘i akes a tarai, sur lar barsan pa lar hane,’ \rq Stat 1:27\rq* \m \v 5 pa i atongi mang, ‘Ine a kamna ning a barsan ir han kusun e tamana pa e tana, pa ir kes taum o e anuna hane, sur diar hanot takai ka.’ \rq Stat 2:24\rq* \m \v 6 Pa bel ma dia naur, dia takai ka. Asa ning e God ka kubus taum tari, gong ulak ma tik i kutusi.” \p \v 7 La deken ulaki mang, “Sur asa ning e Moses i saran a warkurai sur a barsan ir tumus a paka buk na kutus tinaulai pa ir sarani tetek anuna hane, sur dir kutus a keskes na tinaulai?” \v 8 I keles la mang, “E Moses i malmaling sen mulo sur mulor kepsen anumulo a gurarala, anasa a balamulo i rakrakai kol. Ika ana kamkama akakes bel i manglarne. \v 9 A atongi ta mulo, ning tik ir kepsen anuna hane ning bel i tol ta toltol laulau taum ana ta barsan masik, pa a barsan ning i taulai ulak ta hane, a barsan ning i tol a toltol laulau.” \p \v 10 Pa anuna kakak a asaerla la atongi tana mang, “Ning i manglarning tetek ta barsan pa anuna hane, i wakak sur gong tik i taulai.” \v 11 I keles la mang, “Belsur a tarai rop lar tolsoti sur lar kibas a warwara ne. La ka ning e God ka saran tar a rakrakai tanla. \v 12 Urmatana kamkamna ning a tarai bel lar taulai. Dingla na tarai di agon la lar otning. Dingla na tarai, a tarai alaulau la, pa dingla na tarai otleng, bel lar taulai anasa la molot ana titol ana matanitu misaot na langit. Esi ning i tol asoti, ir mur a warwara ning.” \s1 E Iesu i suah naur a kuna saot on kakakla \r (Mk 10:13-16; Lk 18:15-17) \p \v 13 Di ben kakakla tetek e Iesu sur ir suah naur a kuna saot onla pa ir nunung onla. Ika anuna kakak a asaerla la kepsen la. \v 14 E Iesu i atongi mang, “Mulor noren sen kakakla sur lar han tetek iau. Gong mulo sairas la, anasa a matanitu misaot na langit anunla ning la manglarne.” \v 15 Ning ka suah tar naur a kuna saot onla, i han mitingia. \s1 A tena gongon a barman \r (Mk 10:17-31; Lk 18:18-30) \p \v 16 Ning a barman i han tetek e Iesu, pa i dekeni mang, “Tena Asaer, esi na wakak a utna ning ar toli sur ar kibas a lalaun tikin?” \v 17 E Iesu i kelesi mang, “Sur asa ning u deken iau ana sa ning i wakak? Takai sot ka i wakak. Ning u mang sur ur kibas a lalaun tikin, ur longor ana warkuraila.” \v 18 Pa i dekeni mang, “Esi na warkuraila?” E Iesu i kelesi mang, “‘Gong u umkol tik, gong u tol a toltol laulau ana ta hane anuna tik o ta barsan anuna tik, gong u kinkinau, gong u artitiu asasongo, \v 19 ur hanrawai e tamam pa e tnam,’ \rq Kisim Bek 20:12-16\rq* \m pa ‘ur mang sur a halim larning u mang sur u ot.’” \rq Liwai 19:18\rq* \m \v 20 A barman ning i atai i mang, “A warkuraila rop ning ia ka mur sot pasi. Asa ulak ma ar toli?” \v 21 E Iesu i kelesi mang, “Ning u mang sur ur tostos momol, ur han pa ur siuran sen anuma gongonla rop, pa a mani taguni, ur tabar a kapan a tarai ono. Ning ur toli larning, anuma wakak a gongon kanisaot na langit. Lamur ur han ute pa ur mur iau.” \v 22 Ning a barman i longor a warwara ne, i han ana bal maris, anasa anuna gongon i galis kol. \p \v 23 Pa e Iesu i atongi tana nuna kakak a asaerla mang, “A atong momoli ta mulo, i ngangaten kol tetek a tena gongon sur ir kas ting na matanitu misaot na langit. \v 24 A atongi otleng ta mulo mang, ir ngangaten sur a kamel ir kas ana mosol a sur na susuk, ika, i ngangaten kol sur a tena gongon ir kas ana matanitu ane God.” \v 25 Ning anuna kakak a asaerla la longori, la kulkulan kol pa la atongi mang, “Ning i manglarning, esi ma ning dir alauni?” \v 26 E Iesu i tai tetek la pa i atongi mang, “A tarai bel lar tolsot pasi, ika e God sot ka ir tolsot pas a ututnala rop.” \p \v 27 E Pita i kelesi mang, “Oroi i, mila ka han kusun anumila na ututnala rop, pa mila mur u. Asa ning milar kibasi lamur?” \v 28 E Iesu i atongi tanla mang, “A atong momoli ta mulo, ning dir atona a ututnala rop, a Nat a Barsan ir kes na king ana nuna keskes na matatar. Pa mulo ning mulo ka mur iau, mulor kes ana ning a bonot pa pisir naur a keskes a king, pa mulor warkurai ning a bonot pa pisir naur a mangis a tarai Israel. \v 29 Pa la rop ning la ka han kusun anunla na rumai, o kusun a tastasinla, taraila pa gurarala, o kusun na tamtamanla, o na kabatnanla, o na natnatunla, o kusun anunla na piu, anasa la anuki, dir saran a marmar a utna larne tanla, pa lar kibas otleng a lalaun tikin. \v 30 Ika a galis ning la nigo anone, lar mur, pa la ning la mur anone, lar nigo.” \c 20 \s1 A warwara larlar ana tena titolla ting na barim a wain \p \v 1 “A matanitu misaot na langit i arlar ana tamana barim a wain, i purum ana kobot ning ot sur ir deke sur al tena titol sur lar titol ting na nuna barim a wain. \v 2 La kubus warwara taum pas taum ana tena titolla sur lar los arlou tagun takai a pukakiar a titol, pa i sune la uting na nuna barim a wain. \v 3 Ana siuk a puka kamis, i han ulak pa i oroi pas dingla na tarai maleng la tur ororos ka ting na pukna na tinan taum. \v 4 Pa i atai la mang, ‘Mulo otleng, mulor han, pa mulor titol ting na nuk a barim a wain, par tokom mulo ana sa ning i tostos.’ \v 5 Pa la han. \p “Ana tnan kamis i han pa i deke ulak sur al tena titol, pa ana natol a puka kamis ana rah i han ulak sur al tarai. \v 6 Ana dilima na puka kamis ana rah i han ulak, pa i oroi pas dingla na tarai maleng la tur ororos ka. Pa i atai la mang, ‘Sur asa ning mulo tur ororos ka a kidol a pukakiar ne?’ \v 7 La kelesi mang, ‘Bel tik i ben mila sur ta titol.’ I atai la mang, ‘Mulo otleng mulor han pa mulor titol ting na nuk a barim a wain.’ \p \v 8 “Ning ka rah morom, a tamana barim a wain, i atongi tana ningnigo tagun anuna tena titolla mang, ‘Kabah pas a tena titolla ute, pa ur tokom la. Ur turpasi sur tokom nigon la ning la hanot murmur pa ir han tuk onla ning la hanot nigo.’ \p \v 9 Na tena titol ning di ben pas la ana dilima na puka kamis la hanot, pa di tokom la taktakai ana arlou tagun takai a pukakiar a titol. \v 10 La ning di ben nigon pas la, la hanot. La nuki mang lar kibas a tnan arlou. Ika, bel! La otleng di tokom la taktakai ana arlou tagun takai a pukakiar a titol ka. \v 11 Ning la ka lolos pas, la ururai tetek a tamana a barim a wain, \v 12 la atongi mang, ‘La ning la hanot murmur bel la titol bongnan la, ika mila, mila tol a rakrakai a titol pa a kamis i rang mila, pa u tokom la otleng arlar omila.’ \v 13 Pa i keles ning a halinla mang, ‘Halik, bel a alaulau u. I mangasa, bel da kubus warwara pas sur a arlou tagun takai a pukakiar a titol? \v 14 Ur kibas pas anuma mani, pa ur han. A mang sur ar tokom la ning la hanot murmur arlar hom ning u nigo. \v 15 I mangasa, bel i sot sur ar tol asaning a mang suri ana nuk a mani? I mangasa, u nuknuk laulau hok, anasa a asangan a wakak a toltol tetek a tarai ne?’ \v 16 Larne, la ning anone la mur, lar nigo, pa la ning anone la nigo, lar mur.” \s1 E Iesu i warwara munatol ana nuna minat \r (Mk 10:32-34; Lk 18:31-34) \p \v 17 Ning e Iesu i han amon usaot e Jerusalem, i ben masik pas anuna ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer, pa i atai la mang, \v 18 “Oroi i, ine dala han amon usaot e Jerusalem. Dir saran a Nat a Barsan tetek a leklek a tena artabarla tetek e God pa a tena asaerla tagun a warkurai. Lar warkurai i sur ir mat, \v 19 pa lar saran tari tetek la, ning belsur a tarai Juda sur lar morot laulau ono, lar mirasi, pa lar sai ahati saot na rakai kutus. Natol a pukakiar ir rop pa ir laun ulak.” \s1 E tana e Jon pa e Jems i nunung e Iesu \r (Mk 10:35-45) \p \v 20 Lamur e kabatnan naur a nat e Sebedi i han tetek e Iesu taum ana naur a natnalik. I kes ana bokona hana namatana pa i nunungi sur ta utna. \v 21 Pa e Iesu i dekeni mang, “Asa ning u mang suri?” Pa i kelesi mang, “Ur malmaling sur naur a natuklik ne, diar kes taum hom ting na num a matanitu, takai ana sot a kum, pa takai a halindiau ana kair.” \v 22 E Iesu i kelesi mang, “Bel mutol tasman asaning mutol nunung suri. I mangasa, mur tolsoti sur mur gang ana kap a mamahat ning ar gang ono?” Dia kelesi mang, “Miar tolsot pasi ka.” \v 23 I atai diau mang, “A momolna ot, a kap a mamahat ning ar gang ono, mu otleng mur gang ono. Ika a keskes ana sot a kuk pa a kair, bel anuka titol sur ar sarani. E Tata ir sarani tetek la ning ka sang tari sur la.” \p \v 24 Ning a bonot a kakak a asaer la longori, la balakut tetek ditas ning. \v 25 E Iesu i kabah taum pas la, pa i atongi mang, “Mulo tasmani mang a tena warkuraila anuna tarai ning belsur a tarai Juda, la warkurai a tarai pa la oroi purpurum la. Pa anunla na ningnigo la saran a rakrakai a warkuraila tetek anunla na tarai. \v 26 Ika tetek mulo bel ir manglarne. Esi ning i mang sur ir leklek ta mulo, ir anatarna pasi sur ir tena titol anumulo. \v 27 Pa esining i mang sur ir ningnigo ta mulo, ir tena titol oros tetek mulo. \v 28 Larka otleng ning a Nat a Barsan bel i hanot sur dir titol teteki. I hanot sur i ot ir titol tetek a tarai, pa ir saran tar anuna lalaun, a arlou, sur ir lou langolango pas a galis a tarai.” \s1 E Iesu i apalpalas pas naur a kut \r (Mk 10:46-52; Lk 18:35-43) \p \v 29 Ning e Iesu pa nuna kakak a asaerla la han mitumo e Jeriko, a tnan kunum a tarai la mur la. \v 30 Naur a barsan naur a kut dia kes tar ting na ris a ngas. Ning dia longori mang e Iesu ka han milau, dia arkabah rakrakai mang, “Leklek, a Nat e Dewit, ur maris miau.” \v 31 Pa a kunum a tarai la sairas diau sur diar kes wowowon. Ika dia arkabah rakrakai ot usaot, “Leklek, a Nat e Dewit, ur maris miau.” \v 32 E Iesu i tur suai, pa i kabah pas diau, pa i deken diau mang, “Asa ning mu mang sur ar toli o mu?” \v 33 Dia kelesi mang, “Leklek, mia mang sur miar tai.” \v 34 E Iesu i maris kol diau, pa i tong naur a matan diau. Ono otning dia tai, pa dia muri. \c 21 \s1 E Iesu i han usaot e Jerusalem arlar ana king \r (Mk 11:1-11; Lk 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Ning la han milau e Jerusalem, la hanot tingia e Betpage na Mangir Oliw, e Iesu i sune naur a kaklik a asaer. \v 2 I atai diau mang, “Mur han sur a hanua kaning lanigo tamu. Ning mur hanot mur oroi ning a dongki kaning di dot akes tari, taum ana natnalik. Mur pak pas diau, pa mur ben diau ute tetek iau. \v 3 Ning tik ir deken mu on diau, mur atongi mang, ‘A Leklek i mang sur diau,’ pa ono otning ir noren sen diau tetek mu.” \v 4 Di tol a utna ne sur dir tolsot pas a warwara ane God ning a propet ka atong tari nating mang, \q1 \v 5 “Mulor atai a tarai Saion mang, \q2 ‘Oroi i, anumulo a king anone i hanot tetek mulo, \q1 i anatarna pasi, pa i kas ana dongki, \q2 a barman a dongki.’” \rq Sekaraia 9:9\rq* \p \v 6 Naur a kaklik a asaer dia han, pa dia toli arlar ana warwara ning e Iesu ka atong tari tandiau. \v 7 Dia ben pas a dongki taum ana natnalik, dia kepsen a nundiau naur a saket, pa dia suah tari saot na palai naur a dongki, pa e Iesu i kes on diau. \v 8 A tnan kunum a tarai otleng la kepsen anunla na saket, pa la sageni ting na ngas. Pa dingla na tarai otleng la ting pas a rakarakaila pa la suahi ting na ngas. \v 9 A kunum a tarai ning la nigo tana, pa la otleng ning la mur, la kukukuk mange, \q1 “Hosana tetek a Nat e Dewit! \q1 Esaning i hanot ana risan a Leklek i angis.’” \rq Buk Song 118:25-26\rq* \q1 “Hosana usaot kol!” \p \v 10 Ning e Iesu i hanot saot e Jerusalem, a tarai Jerusalem rop la aregaia pa la deke mang, “Esi ning?” \v 11 Pa a kunum a tarai ning la han taum onoi la atongi mang, “A barsan ne e Iesu, a propet mitumo e Nasaret ana papar Galili.” \s1 E Iesu i kas ting na rumai a artabar \r (Mk 11:15-19; Lk 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 12 E Iesu i kas tingui na woroh a rumai a artabar, pa i lu purum sen la rop ning la siusiurai, pa la otleng ning la lolou tingia. I minggen lingir sen a logola anuna tena keles manila\f + \fr 21:12 \ft Ning la sira kas uting na rumai a artabar, la sira los a mani anuna matanitu Rom. Pa la sira kelesi sur lar saran a totokom ana rumai a artabar. \f*, pa a keskesla anunla ning la siuran a tabunla. \v 13 Pa i atai la mang, “Di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, ‘Dir atong anuka rumai ana rumai a nunung.’ \rq Ais 56:7\rq* \m Ika mulo ka keles pasi sur ir arlar ana ‘pukna na mumun ana tena kinkinaula.’” \rq Jer 7:11\rq* \p \v 14 A kutla pa la ning a hanla i mat la han teteki ting na rumai a artabar pa i alangolango pas la. \v 15 Ika, ning a leklek na tena artabarla tetek e God pa na tena asaer tagun a warkurai la oroi a wakak a utnala kol ning i toli, pa la longori otleng kakakla la kukukuk ting na woroh a rumai a artabar mang, “Hosana tetek a Nat e Dewit,” la balakut kol. \v 16 Pa la deken e Iesu mang, “U ka longor tar a warwarala ne anuna kakakla?” E Iesu i keles la mang, “Ma! I mangasa, belot mulo was a warwara miting na Buk Tabu? I atongi mang, ‘U ka asaer tar kakakla sur lar rakan aleklek pas u.’” \rq Buk Song 8:2\rq* \m \v 17 Pa i han kusun la tingia, pa i han utumo e Betani pa i borbor pas ning a puka morom tumo. \s1 E Iesu i bor a rakai a fig \r (Mk 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Ana kobot ning ot, ning e Iesu i ulak usaot e Jerusalem i murak. \v 19 I oroi pas a rakai a fig i tur tar ting na ris a ngas. I han milau i, ika bel i oroi al wana, a pakana rop ka. Pa i atongi tana rakai ning mang, “Turpasi anone pa lamur, bel ur wai ulak ma.” Ono otning, a rakai i marang. \p \v 20 Ning a kakak a asaerla la oroi i, la kulkulan, pa la dekeni mang, “A rakai a fig ne, i marang kapit mangasa?” \v 21 E Iesu i keles la mang, “A atong momoli ta mulo, ning mulo tortorot, pa bel mulor urmatana nuknuk, mulor tol a titol ne a toli ana rakai a fig. Belsur i ka ine ning mulor toli. Ning mulor atongi otleng tetek a mangir ne mang, ‘Ur takakan pa ur sirok parung usa latasi,’ ir toli ka. \v 22 Ning mulo tortorot, a ututnala rop ning mulo nunung suri, mulor kibasi.” \s1 La kabah ana rakrakai ning e Iesu i sira titol ono \r (Mk 11:27-33; Lk 20:1-8) \p \v 23 E Iesu i kas tingui na woroh a rumai a artabar, pa i asaer a tarai. A leklek a tena artabarla tetek e God pa a ningnigola anuna tarai la han teteki. Pa la dekeni mang, “Esi na ngas a rakrakai ning u tol a ututnala ne ono? Esi i saran a rakrakai ne tetek u?” \v 24 Pa e Iesu i keles la mang, “Iau otleng ar deken mulo ana ning a kabah. Ning mulor kelesi, ar atai mulo ana rakrakai ning a sira tol a ututnala ne ono. \v 25 Mitaha a baptais ning e Jon i baptais a tarai onoi? Ta e God, o tan a tarai ka?” \p Pa la warwara artalai tanla mang, “Ning dalar atongi mang, ‘Ta e God,’ ir keles dala mang, ‘Sur asa ning bel mulo tortorot onoi?’ \v 26 Ika ning dalar atongi mang, ‘Tan a tarai,’ dalar matatan a tarai, sakana lar balakut tetek dala, anasa la rop la tortorot o e Jon mang, i a propet.” \v 27 Pa la keles e Iesu mang, “Bel mila tasmani.” Lamur e Iesu i atai la mang, “Iau otleng, bel ar atai mulo ana rakrakai ning a sira tol a ututnala ne ono.” \s1 A warwara larlar ana naur a nat a barsan \p \v 28 E Iesu i atai la mang, “Asa mulo nuki? Ning a barsan naur a natnalik, naur a kaklik barsan. I han tetek a ningnigona, pa i atai i mang, ‘Natuklik, anone ur han uting na barim a wain pa ur titol.’ \v 29 Pa i kelesi mang, ‘Bel ar han,’ ika lamur i lingir a nuknukna, pa i han. \v 30 Pa e tamana i han maleng tetek ning a halindiau, pa i atai i otleng larning, pa e natnalik i kelesi mang, ‘I wakak ka tata, ar han ot,’ ika bel i han. \v 31 Esi na halindiau ning i longor ta e tamandiau?” La kelesi mang, “A ningnigona.” \p E Iesu i atai la mang, “A atong momoli ta mulo, na tena los totokom pa a pamuk a gurarala, kaning la kas ting na matanitu ane God lanigo ta mulo. \v 32 Anasa e Jon i hanot pa i asaer mulo ana tostos a toltol, pa bel mulo tortorot ono, ika na tena los totokom pa na pamuk a gurara la tortorot ono. Mulo oroi tar la ot, ika bel mulo lingir a nuknukimulo pa bel mulo tortorot onoi.” \s1 A warwara larlar ana tena titolla ting na barim a wain \r (Mk 12:1-12; Lk 20:9-19) \p \v 33 “Mulor longor ning a warwara larlar maleng ne: Ning a barsan i oman tar a barim a wain, pa i tol alar tari ana woroh. Tingui na tinine barim, i kel tar a tung sur dir pas miren a wain ono sur a polona ir hanot. Pa i tol tar a natar a rumai i tur kas sur ana tena tai alar. Lamur i saran tar kaba a barim tetek dingla na tena titol sur lar tai alari, pa i han uting na ning a hanua masik. \v 34 Ning ka milau a kalang sur dir git taum a wana wain, i sune sen anuna na tena titol oros tetek a tarai a titol, sur lar los pas anuna al wana wain. \v 35 A tarai a titol ning, la tong akes pas anuna na tena titol oros. La um ning na halinla, takai la umkoli pa takai otleng la wolot koli ana hatatla. \v 36 I sune ulak anuna dingla na tena titol oros, la galis tanla ning i sune nigon tar la. Ika a tarai a titol la tol ulaki ka larning tetek la. \v 37 Lamur i sune sen e natnalik tetek la, anasa i atongi mang, ‘Lar hanrawai i.’ \v 38 Ika, ning a tarai a titol la oroi pas e natnalik la warwara artalai tanla mang, ‘Esaning ir keles e tamana, i ma ine ot. Mulo lamut, dalar umkoli, sur anundalai ma a barim a wain.’ \v 39 Pa la tong akes pasi, la minggen purum seni miting na barim, pa la umkoli.” \p \v 40 “Ning a tamana barim a wain ir hanot, asaning ir toli tetek a tarai a titol?” \v 41 La kelesi mang, “Ir umkol arop sen a laulau a tarai ning, pa ir saran tar anuna barim a wain tetek al tarai a titol masik, sur lar tai alari. A tarai a titol ning, lar bot saran tar anunal wana wain ana kalang a sol.” \p \v 42 E Iesu i atai la mang, “I mangasa, belot mulo was a warwara ne ting na Buk Tabu? I atongi mang, \q1 ‘A hat ning na tena tol rumai la kepseni, \q2 i ot ning, a wakak a hat kes, ning di tol a rumai saot ono. \q1 A utna ne, a Leklek ot ka tol tari, \q2 pa i wakak kol ana numila a tatatai.’ \rq Buk Song 118:22-23\rq* \m \v 43 I maining a atongi ta mulo mang, dir rakan sen a matanitu ane God kusun mulo, pa dir saran tari tan al tarai ning lar suah a wakak a wanala ning i sot.” \v 44 Esi ning ir punga tar ana hat ne, ir tagingini, ika esining a hat ne ir punga tar ono, ir tamire arlar ana kubus.\f + \fr 21:44 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Matiu bel i tumus a dihna 44. La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* \p \v 45 Ning a leklek tena artabar tetek e God pa a Parisaiola la longor a warwarala larlar ane Iesu, la tasmani ot mang i warwara ka onla. \v 46 Pa la tai sur ta ngas sur lar tong akesi ono, ika la matatan a kunum a tarai, anasa a tarai la tortorot ono mang i a propet. \c 22 \s1 A warwara larlar ana ngasa na taulai \r (Lk 14:15-24) \p \v 1 E Iesu i warwara ulak tetek la ana warwara larlar mang, \v 2 “A matanitu misaot na langit i arlar ana king ning i sang tar a ngasa na taulai sur e natna barsan. \v 3 Pa i sune sen anuna na tena titol oros tetek la, ning di ka atai nigon tar la, sur lar ben pas la sur a ngasa. Ika la ngongoio rop ka. \v 4 I sune seni maleng anuna dingla na tena titol oros masik ana warwara mang, ‘Mulor atai la ning di ka atai nigon tar la mang, “Ia ka sang rop tar a utna na hangan. Ia ka umkol tar na bulumakau pa na barman a butbut a bulumakau, a ututnala ka sang rop. Mulor han ute na ngasa na taulai.” ’ \p \v 5 “Ika bel la longor, la han masik ka. Takai i han uting na nuna barim, takai otleng sur anuna rumai a siusiurai. \v 6 Pa dingla na tarai otleng ning di han sur la, la tong akes pasi ka na tena titol oros, pa la alaulau la pa la umkol la. \v 7 A king ning, a balana i kut kol, i sune sen anuna tarai a harum, pa la umkol sen na tena umumkol a taraila ning, pa la tun sen anunla a hanua. \p \v 8 “I atongi tana anuna na tena titol oros mang, ‘Di ka sang tar a ngasa na taulai, ika la ning ia ka atai nigon tar la, bel la tostos sur lar kes ana ngasa. \v 9 Mulo han ana ngasla, pa esining mulor pasteki, mulor atai i mang ir han ute sur a ngasa.’ \v 10 Pa na tena titol oros la han uting na ngasla, pa la ben taum la rop ning la pastek la, na laulau a tarai pa wakak a taraila otleng, pa a ngasa na taulai i bukus ana wasirala. \p \v 11 “Ika ning a king i kas sur ir oroi a tarai, i oroi tetek pas ning a barsan ning bel i mermer ana ta kaen a ngasa na taulai. \v 12 Pa i dekeni mang, ‘Lak, u kas mangmangasa tar ute? Bel a num ta kaen na ngasa na taulai.’ A barsan ning bel i kelesi. \v 13 Lamur a king i atai anuna na tena titol mang, ‘Mulor dot pas naur a hana pa naur a kuna pa mulor minggen purum seni utumo lapiu na mormorom. Di tangtangis pa di arngingit ngesendi tingia.’ \p \v 14 “Di ka kabah pas a galis, ika di aslang pas siklik tarai kama.” \s1 A deke ana totokom \r (Mk 12:13-17; Lk 20:20-26) \p \v 15 Lamur a Parisaiola la han taum tar, pa la warwara taum pas mang lar toh e Iesu sur ta warwara anunai, ning lar tiwi ono. \v 16 La sune sen anunla kakak a asaerla taum ana halalna e Herot tetek e Iesu, pa la atongi mang, “Tena Asaer, mila tasmani mang u a tostos a barsan, pa u asaer a tarai ana ngas ane God ana momol. Bel u nuknuk kol ana sa ning a tarai la atongi hom, anasa a ginim i arlar ka tetek a tarai rop. \v 17 Ur atai mila, asa a nuknukim? I tostos sur dir saran a totokom tetek a Sisar\f + \fr 22:17 \ft A Sisar i a tnan ningnigo ana matanitu Rom, pa a tarai Israel otleng la kes nahai a nuna warkurai.\f* o bel?” \p \v 18 Ika, e Iesu i tasmani mang, a nuknukinla i laulau, pa i atai la mang, “Mulo na tena asasongo, sur asa ning mulo mang sur mulor toho iau? \v 19 Mulor asangan iau ana ta mani na totokom.” Pa la saran tar a mani tana. \v 20 Pa i deken la mang, “A patar esi ne, pa a tumtumus ne ono anun esi?” \v 21 La kelesi mang, “Anun a Sisar.” Pa i atai la mang, “Asa ning anuna Sisar, mulor sarani tetek a Sisar. Pa sa ning ane God, mulor sarani tetek e God.” \v 22 Ning la longori, la kulkulan kol pa la han kusuni. \s1 A kabah ana lalaun ulak kusun a minat \r (Mk 12:18-27; Lk 20:27-40) \p \v 23 Ana pukakiar ot ning a Sadusila, ning la sira puai ka mang bel ta lalaun ulak kusun a minat, la han tetek e Iesu, pa la dekeni mang, \v 24 “Tena Asaer, e Moses i atongi mang, ning ta barsan ir mat pas kusun anuna hane, pa bel ta natundiau, e tasnalik ir ben pasi pa ir taulai ono, sur ir aitna tar al kakakla ana risana e tasnalik ning ka mat. \v 25-26 Ning a kabaitas mais a barsan la, la kes na arpotor tamila. A ningnigona i taulai, pa i mat pas kusun anuna hane, pa bel ta natundiau. Pa a murmur tana maleng i taulai tana hane ning, pa i maleng i mat pas kusuni. Lamur a munatol a tasnalik maleng. Pa i larning tetek mais, la rop la taulai onoi, ika bel ta natun ta halinla. \v 27 Pa lamur a hane maleng i mat. \p \v 28 “Ana lalaun ulak kusun a minat, a hane ning, anun esi na halinla ma? Anasa la rop la ka taulai tari.” \p \v 29 E Iesu i keles la mang, “Mulo rongo kol, anasa bel mulo tasman a Buk Tabu pa a rakrakai e God otleng. \v 30 Ana lalaun ulak kusun a minat, bel ma lar taulai, lar arlar kama ana angelola saot na langit. \v 31 Ika ning mulo puai mang a minatla bel lar laun ulak kusun a minat, mangmangasa, belot mulo was a warwara ning e God ka atong tari ta mulo? I atongi mang, \v 32 ‘Iau a God ane Abaram, a God ane Aisak pa a God ane Jekop.’ \rq Kisim Bek 3:6\rq* \m E God belsur a God ana minatla, i a God anunla ning la laun.” \v 33 Ning a kunum a tarai la longori, la kulkulan kol ana nuna asaer. \s1 A warkurai ning i itna kol \r (Mk 12:28-34; Lk 10:25-28) \p \v 34 Ning a Parisaiola la longori mang, e Iesu ka wolot sot pas a Sadusila, la han taum teteki. \v 35 Pa ning a halinla, a tena tastasmai ana warkurai, i tohi ana kabah mang, \v 36 “Tena Asaer, esi na warkurai ning i itna kol tanla rop?” \v 37 Pa i kelesi mang, “‘Ur mang sur anuma God a Leklek ana balam rop, a ingum rop, pa a nuknukim rop.’ \rq Lo 6:5\rq* \m \v 38 A warkurai ne i itna kol tanla rop, pa i a ningnigo na warkurai. \v 39 Pa ine a munaur a warkurai, ning i arlar otleng larning, ‘Ur mang sur a halim larning u mang sur u ot.’ \rq Liwai 19:18\rq* \m \v 40 Naur a warkurai ne, diau a kamkama warkurai rop ane Moses pa a asaerla anuna propetla.” \s1 A Karisito i a Leklek ane Dewit \r (Mk 12:35-37; Lk 20:41-44) \p \v 41 Ning a Parisaiola la kes taum, e Iesu i deken la mang, \v 42 “Asa ning mulo nuki ana Karisito? I a nat esi?” La kelesi mang, “A nat e Dewit.” \v 43 E Iesu i atai la mang, “Manglarning, i mangasa a Talngan Tabu i nigon e Dewit pa i atong e Karisito mang ‘anuka Leklek’? Anasa e Dewit i atongi mang, \q1 \v 44 ‘A Leklek i atongi tetek anuka Leklek\f + \fr 22:44 \ft “A Leklek” i warwara o e God, pa “anuka Leklek” i warwara on a Karisito.\f*, \q2 “Ur kes te na sot a kuk, \q1 tuk ning ar tolsot pas anuma hiruala \q2 sur lar kes nahaim.” ’ \rq Buk Song 110:1\rq* \m \v 45 Ning e Dewit i atong a Karisito mang i anuna Leklek, ditamana mangmangasa?” \v 46 Pa bel tik i nuk pas ta warwara ulak sur ir kelesi ono. Turpasi ana pukakiar ning, bel tik ulak ma i han teteki ana ta kabah, anasa la matmataut. \c 23 \s1 A ginin a Parisaiola pa tena asaerla tagun a warkurai \r (Mk 12:38-39; Lk 11:43, 46; 20:45-46) \p \v 1 Lamur e Iesu i atongi tana kunum a tarai pa nuna kakak a asaerla mang, \v 2 “Na tena asaer tagun a warkurai pa a Parisaiola la asaer a tarai ana warkuraila arlar onoi ning e Moses i toli. \v 3 I ma ining, a ututnala rop ning la asaer mulo ono, mulor longor ono, pa mulor toli. Ika, gong mulo mur anunla a toltol, anasa bel la tol asaning la sira atongi. \v 4 La saran tar a mamahat a utnala sur a tarai lar losi\f + \fr 23:4 \ft A Parisaiola la tol a galis a warkurai, sur a tarai lar mur e God, ika bel la tolsot pasi sur lar muri.\f*, ika la ot, bel la harnangai ono. \v 5 Anunla na titol rop, la toli ka, sur a tarai lar oroi la. Mulo sira akas tar a dingla na warwara na Buk Tabu ting na nanatar a boksla, pa mulo doti ting na patarimulola. Ika a Parisaiola, anunla na nanatar a boksla i palar kol. Pa mulo sira dot a kulola ting na sinir ana numulo a kaen a nunung. Ika a Parisaiola, anunla a kulola i barah kol. \v 6 La mang sur a keskes a leklek sa lanigo na ngasala, pa a keskes otleng sa lanigo na rumai lotula. \v 7 Pa la mang sur a tarai lar saran a tnan hanrawai tetek la ting na puknala na tinan taum, pa lar atong la otleng a tena asaerla. \p \v 8 “Ika, gong di atong mulo a tena asaerla, anasa takai a Tena Asaer sot ka anumulo. Pa mulo tas. \v 9 Pa gong mulo atong tik mite lapiu a tamamulo, anasa takai a Tamamulo sot ka, ning i kes saot na langit. \v 10 Pa gong di atong mulo otleng a ningnigola, anasa takai sot ka anumulo a ningnigo, a Karisito ka. \v 11 Pa esining i leklek ta mulo, ir tena titol anumulo. \v 12 Anasa esining i aleklek pasi, e God ir anatarna i. Pa esining i anatarna pasi, e God ir alekleki.” \s1 E Iesu i warwara ana toltolla ana Parisaiola pa a tena asaerla tagun a warkurai \r (Mk 12:40; Lk 11:39-42, 44, 47-52; 20:47) \p \v 13-14 E Iesu i atongi mang, “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo tagar alar a tarai sur gong la kas ana matanitu misaot na langit. Pa mulo ot, bel mulo kas ono, pa a tarai ning la mang sur lar kas, bel mulo noren la sur lar kas.\f + \fr 23:13-14 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes ana dihna ne. I mang: \ft \+it Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo arop a gongonla ana laola, pa mulo tol abarah a nunung sur a tarai lar oroi mulo. Ir itna kol a warkurai a arkeles ane God tetek mulo.\+it* \f* \p \v 15 “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo han taltal tisa latasi pa sa na bual, sur mulor dat lingir tik, sur ir hanot a kaklik a asaer anumulo. Pa ning ka longor, mulo tarai tar ono, sur ir han uting na tnan iah, pa anuna toltol laulau ir itna tana numulo a toltol laulau. \p \v 16 “Ir laulau kol tetek mulo a ningnigola, mulo arlar ka ana kutla, anasa mulo atongi mang, ‘Esi ning i lele ana rumai a artabar, bel i mamahat, ika ning tik i lele ana gol ana rumai a artabar, esaning i momol.’ \v 17 Mulo na longlong a kut! Asa ning i itna tandiau? A gol, o a rumai a artabar ning i atalapor a gol sur ir talapor namatana e God? \v 18 Mulo atongi otleng mang, ‘Esi ning i lele ana logo na tun artabar, bel i mamahat, ika ning tik i lele ana artabar ning di suahi ono, esaning i momol.’ \v 19 Mulo na kut! Asa ning i itna tandiau? A artabar, o a logo na tun artabar ning i atalapor a artabar sur ir talapor namatana e God? \v 20 Esi ning i lele ana logo na tun artabar, i lele otleng ana ututnala rop ning kaning ono. \v 21 Esi ning i lele ana rumai a artabar, i lele otleng o e God ning i kes tingia. \v 22 Esi ning i lele ana langit, i lele ot ana keskes a king ane God, pa i lele otleng o esaning i kes ono. \p \v 23 “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo nuknuk kol ona nanatar a warkurai, larne mulo saran taktakai rakai miting na ning a bonot a nanatar a rakai ning i tomtoboh wakak, ika bel mulo nuk pas na tatatnan utna na warkuraila. La ne: a tostos a warkurai, a marmaris tetek a tarai, pa a momol a toltol. I wakak sur mulor tol a ututnala ne, pa gong otleng mulo duman sen taktakai miting na ning a bonot, sur mulor sarani tetek e God. \v 24 Mulo a ningnigola, mulo arlar ka ana kutla. Ning mulo gang, mulo kepsen a sinip kusun a kap, ika, a kamel ning kaning na kap, mulo gangi ka! \p \v 25 “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo gos ka a kabal a kap pa a pelet, ika a balandiau i bukus ana toltol a angongos pas a utna ana tik, pa a toltol ning tik i nuk pasi ot. \v 26 U a kut a Parisaio! Ur dur nigon pas a balan a kap pa a pelet, sur ir talapor otleng a kabalindiau. \p \v 27 “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo arlar ana kulam a minatla ning di pen tar la. Ning di oroi la tumo lapiu la wakak, ika ting na balanla i bukus ana sur a minatla pa a ututnala rop ning i dur. \v 28 Larka otleng ning, a tarai la oroi a palaomulo mang, mulo na tena tostos, ika tingui o mulo i bukus ana asasongo, pa a toltol laulaula. \p \v 29 “Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, mulo na tena asasongo. Mulo sira awakak a kulam a minatla anuna propetla, pa mulo sira amermer a tung a minatla anuna tena tostosla. \v 30 Pa mulo atongi mang, ‘Ngandek ning milar laun taum na tumtubumila nating, bel milar nangan la ning la umkol a propetla.’ \v 31 Ika anone mulo apuasa mulo ot mang, mulo na tumtubunla ning la umkol a propetla. \v 32 Mulo ma, mulor arop a toltol laulaula ning na tumtubumulo la ka akamtur tari nating. \p \v 33 “Mulo na soila! Mulo na natnat a laulau a soila! Mulor liu kumna mangmangasa kusun a warkurai a arkeles ana tnan iah? \v 34 I maining, ar sune sen a propetla, na tena tastasmai, pa na tena asaer tetek mulo. Al tarai tagun la, mulor umkol la, pa al tarai, mulor sai ahat la saot na rakai kutusla, pa al tarai otleng, mulor miras la ting na numulo na rumai lotu, pa mulor lu sen la kusun anumulo na hananuala, pa lar liu uting na hananua masik. \v 35 Dir saran a warkurai a arkeles tetek mulo, miting na suluk a tena tostosla rop, ning di ka umkol tar la. Turpasi ning di umkol e Abel, a tena tostos, pa i han tuk o e Sekaria, a nat e Berekia, esaning mulo umkoli na arpotor a logo na tun artabar pa a pukna ning i Tabu, tingui na rumai a artabar. \v 36 A atong momoli ta mulo, dir saran a warkurai a arkeles tetek a tarai tagun anone ana ututnala rop ne. \s1 E Iesu i maris e Jerusalem \r (Lk 13:34-35) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem, u ning u sira umkol a propetla, pa la ning di sune sen la tetek u, u sira wolot kol la ana hatatla. A galis a pukakiar a mang sur ar kibas taum na natnatum tetek iau, arlar ana kakaruk ning i pol alar na natnatna nahai naur a dehelna, ika bel mulo mang. \v 38 Oroi i! E God ka han kusun anumulo a hanua. \v 39 Anasa a atai mulo mang, bel mulor oroi ulak iau tuk ning mulor atongi mang, ‘Esaning i hanot ana risan a Leklek i angis.’” \rq Buk Song 118:26\rq* \c 24 \s1 A akinalangla ana ararop a pukakiarla \r (Mk 13:1-13; Lk 21:5-19) \p \v 1 E Iesu i purum kusun a rumai a artabar. Ning i han amon, anuna kakak a asaerla la han teteki, pa la atai i sur ir oroi na rumai ting napir a rumai a artabar, ning la tai wakak. \v 2 Pa i atai la mang, “Mulo oroi i ot na rumai ne, gepi? A atong momoli ta mulo, bel ta hat ir borbor saot on ta hat, dir minggen purum la rop.” \p \v 3 Ning e Iesu i kes saot na Mangir Oliw, a kakak a asaerla ka la hanot teteki, pa la atongi tana mang, “Ur atai mila, nangse a ututnala ne ir hanot? Pa asi na akinalang ana num a tinan ot ulak pa a ararop a rakrakan hanua?” \v 4 E Iesu i keles la mang, “Mulor tumarang, sakana tik ir asongo pas mulo. \v 5 Anasa a galis lar hanot ana risak, pa lar iaunan la mang, ‘Iau e Karisito,’ pa lar asongo al galis a tarai. \v 6 Mulor longor a harumla pa a arkaltai ana harum, ika gong mulo mangasa tar. A ututnala larne lar hanot, ika a ararop a rakrakan hanua kaning ot. \v 7 Ning a hanua ir tur na harum tetek ning a hanua, pa ning a matanitu ir tur na harum tetek ning a matanitu. A tatatnan munurak, pa a mamaisla ir hanot ting na hananuala. \v 8 A ututnala rop ne, i arlar ana ningnigo na kankanla, ning i sira hanot ana hane ning i mang sur ir agon. \p \v 9 “Kaning lamur, dir saran tar mulo sur dir alaulau mulo, pa dir umkol mulo, pa na tarai miting na matanitu rop lar nget mulo, anasa mulo anuki. \v 10 Ana pukakiarla ning, a galis lar han kusun a tortorot. Lar saran artalai la tetek a hiruala, pa lar nget artalai la. \v 11 A galis a asasongo na propet otleng lar hanot, pa lar asongo pas a galis a tarai. \v 12 A marmaris anuna galis ir rop, anasa na toltol laulaula ir itna kas amon. \v 13 Ika esining ir tur rakrakai tuk ana araropna, e God ir alauni. \v 14 Dir warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu ane God tetek a tarai mite na rakrakan hanua rop, sur a warwara talapor ir han tetek na tarai miting na matanitu rop, lamur bot a rakrakan hanua ir rop. \s1 A atumarang ana utna ning ir hanot \r (Mk 13:14-23; Lk 21:20-24) \p \v 15 “Mulor oroi ning a laulau a utna kol ir hanot, ir tur ting na rumai ane God pa ir adur a rumai ning. A utna ning, e Daniel a propet ka warwara nigo tar ono nating ot. Esi ning ir was a warwarala ne, i wakak sur ir tastasmai ono. \v 16 Ana pukakiar ning, la ning la kes ting na papar Judia, lar liu kumna usaot na mangir. \v 17 Ning tik ir kes saot na nuna rumai\f + \fr 24:17 \ft A ngas a rumai anuna tarai Israel, saot na pukul a rumai i arlar ka, pa la sira kes otleng ono.\f*, gong i purum sur ir los pas ta utna misaui na rumai. \v 18 Ning tik ir kes sakas na barim, gong i ulak utumo lahanua sur anuna saket. \v 19 Ana pukakiarla ning, ir laulau kol tetek a tiananla, pa tetek a gurarala ning kaning ot la asus na natnatunla. \v 20 Mulor nunung sur gong mulo liu song ana kalangla na kotkoto, o ana Pukakiar Sabat. \v 21 Anasa ting na pukakiarla ning, ir itna kol a mamahat. Ir itna tan a mamahatla ning i sira hanot te na rakrakan hanua. Turpasi ana kamkama rakrakan hanua tuk anone, pa lamur otleng, bel ta mamahat ir arlar ono. \v 22 Ngandek ning e God bel ir kutus purum na pukakiar ne, bel tik ir laun. Ika ir kutus purum seni sur la ning ka aslang pas la, lar laun. \p \v 23 “Ana taem ning, ning tik ir atai mulo mang, ‘Oroi i, a Karisito kane i,’ o ‘Kanumo i,’ gong mulo tortorot ono. \v 24 Anasa al asasongo na Karisito, pa al asasongo na propet lar hanot. Lar tol al tatatnan akinalang pa al ututna na kulkulan sur lar asongo pas a tarai ning e God ka aslang pas la, ning ot lar tolsot pasi. \v 25 Oroi i, ia ka atai nigon tar mulo ono. \p \v 26 “Ning lar atai mulo mang, ‘A Karisito kaning na hanua bel,’ gong mulo han suri, pa ning lar atongi otleng mang, ‘Kaning ui na rumai,’ gong mulo tortorot ono. \v 27 Anasa a tinan ot anuna Nat a Barsan, ir arlar ana pil, ning i pil mitumo namatana tobar, pa di oroi tuk ting namatana labur. \v 28 A pukna ning a minat i borbor ono, a kotkotla lar han taum tingia. \s1 A tinan ot ana Nat a Barsan \r (Mk 13:24-27; Lk 21:25-28) \p \v 29 “Ning ka rop a mamahatla ana pukakiarla ning, ono otning \q1 ‘a kamis ir mormorom, \q2 a kalang bel ir talapor, \q1 a nangnangla lar punga purum misaot na bakut, \q2 pa a ututnala saot na bakut lar maler.’ \rq Ais 13:10; 34:4\rq* \p \v 30 “Ana taem ning, a akinalang ana Nat a Barsan ir hanot ana bakut. Pa na tarai miting na matanitu rop te na rakrakan hanua lar domos. Pa lar oroi a Nat a Barsan ir hanot ting na didia bakutla, taum ana rakrakai pa a tnan matatar. \v 31 A tawuru ir tangis kol pa a Nat a Barsan ir sune purum anuna angelola, sur lar ben taum anuna tarai ning ka aslang pas la. Lar ben taum la tagun diat a matana wuwu, miting na ning a ris a rakrakan hanua tuk tumo na ning a ris. \s1 A asaer tagun a rakai a fig \r (Mk 13:28-31; Lk 21:29-33) \p \v 32 “Mulor asaer tagun a rakai a fig. Ning a rakrakanala ir sibul ot ulak, pa a pakana ir tapalas, mulo tasmani mang a kalangla na laplapang ka milau. \v 33 Larka otleng, ning mulo oroi a ututnala rop ning a warwara tar ono ir hanot, mulor tasmani mang, ka milau. \v 34 A atong momoli ta mulo, a tarai tagun anone belot lar mat pa a ututnala rop ne ir hanot. \v 35 A langit pa a rakrakan hanua diar rop, ika anuka warwarala bel ir rop. \s1 Bel tik i tasman a pukakiar o a puka kamis ning a Nat a Barsan ir hanot \r (Mk 13:32-37; Lk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 “Bel tik i tasman a pukakiar o a puka kamis ning a ututnala ne ir hanot. A angelola saot na langit bel la tasmani, pa e Natnalik otleng bel i tasmani, e Tamana sot ka i tasmani. \v 37 A tinan ot ulak anuna Nat a Barsan, ir arlar ana pukakiarla ane Noa. \v 38 Ana pukakiarla ning a lomom belot i hanot, la hangan, la gang, pa la ataulai la, tuk ana pukakiar ning e Noa i kas ana sip. \v 39 Pa bel la tasman asaning ir hanot, tuk ning a lomom i hanot, pa i los arop sen la. Ir arlar ka otleng ana tinan ot ana Nat a Barsan. \v 40 Ana pukakiar ning, ning ir naur a barsan diar titol tisa na barim, dir kibas pas ta halindiau, pa ning a halindiau bel. \v 41 Ning ir naur a hane otleng diar gini a wit, dir kibas pas ta halindiau, pa ning a halindiau bel. \p \v 42 “Mulor tumarang mulo, anasa bel mulo tasman a pukakiar ning anumulo a Leklek ir hanot ono. \v 43 Mulor tasmani mang: Ning a tamana rumai ir tasman a puka morom ning a tena kinkinau ir hanot ono, ir kes pa ir tai alar anuna rumai. Bel ir noren seni sur dir kinau i. \v 44 Mulo otleng, mulor sang, anasa a Nat a Barsan ir hanot ana puka kamis ning bel mulo nuki ir hanot ono. \s1 A momol a tena titol oros pa a tena titol oros ning bel i momol \r (Lk 12:41-48) \p \v 45 “A tena titol oros ning i momol ana nuna titol pa i tasman otleng, anuna leklek ir akes tari sur ir tena warkurai ting na nuna rumai, pa ir tabar a tena titol orosla otleng, ana anla a utna na hangan ana taem na hangan. \v 46 A tena titol oros ning, ir angis ning anuna leklek ir hanot pa ir oroi i ning i tolsot pas anuna titol. \v 47 A atong momoli ta mulo, anuna leklek ir suah tari sur ir tena warkurai ana nuna ututnala rop. \v 48 Ika ning a tena titol oros ning, i a laulau a tena titol oros, pa i nuki mang, anuna leklek bel ir hanot kapit, \v 49 ir turpasi sur ir um a tena titol orosla ning la titol taum onoi, pa ir hangan pa ir gang taum ana tena gangla. \v 50 Anun a leklek ir hanot on ta pukakiar ning a tena titol oros bel i tasmani, pa ta puka kamis ning bel i nuki mang ir hanot ono. \v 51 Pa a leklek ir ting kutkutusi, pa ir saran tar a warkurai a arkeles teteki, sur ir kes taum ana tena asasongola, ting na pukna ning di tangtangis pa di arngingit ngesendi ia. \c 25 \s1 A warwara larlar ana ning a bonot a basbas \p \v 1 “Ana pukakiarla ning, a matanitu misaot na langit ir arlar ana ning a bonot a basbas, ning la kibas pas anunla na lam, pa la han sur lar barat a tona tinaulai. \v 2 Dilima onla, la tastasmai, pa dilima, bel la tastasmai. \v 3 La ning bel la tastasmai la los anunla na lam, ika bel la los al koto na wel otleng taum onla. \v 4 Ika, la ning la tastasmai la los anunla na lam pa la los otleng na koto na wel taum onla. \v 5 A tona tinaulai bel i hanot kapit, pa a matanla i sulam, pa la borbor duman rop. \p \v 6 “Ana tnan morom di arkabah mang, ‘Wo, a tona tinaulai ma! Mulo iap, mulor barati.’ \v 7 A basbasla rop la mata, pa la sang anunla na lam. \v 8 La ning bel la tastasmai, la nunung la ning la tastasmai mang, ‘Mulor tabar mila anal siklik wel, anasa anumila na lam la ka mang sur lar mat.’ \v 9 La keles la mang, ‘Bel, sakana bel ir arlar ondala rop. Mulor han tetek la ning la siuran wel pa mulor lolou pas anumulo.’ \v 10 Ika ning la han sur lar lolou, a tona tinaulai i hanot. Dilima ning la ka sang tar, la han taum onoi sur a ngasa na ataulai, pa di tagar alar a taman. \p \v 11 “Lamur dilima otleng la hanot, pa la arkabah mang, ‘Leklek, leklek, ur sapang pas mila.’ \v 12 I keles la mang, ‘A atong momoli ta mulo, bel a tasman mulo.’ \p \v 13 “Larning, mulor tumarang mulo, anasa bel mulo tasman a pukakiar o a puka kamis ning a Leklek ir hanot ono. \s1 A warwara larlar ana natol a tena titol oros ning di saran a mani tanditol \r (Lk 19:11-27) \p \v 14 “A matanitu misaot na langit i arlar otleng ana ning a barsan ning i sang sur ir han ana tinan bakbak. I kabah pas anuna natol a tena titol oros, pa i saran tar anuna na ululeng tanditol sur ditol ir titol ono. \v 15 I saran tar dilima na rip a mani tana ning, pa naur a rip tana ning, pa ning a rip otleng tetek ning. I saran tari tetek ditol taktakai arlar ot ana nunditol a tastasmai. Pa lamur i han ana nuna tinan. \v 16 Esaning di saran tar dilima na rip tana, ono otning i han pa i titol ono, pa i agomo ulak pas dilima na rip a mani taguni. \v 17 Larka otleng tetek esaning di saran tar naur a rip tana, i agomo ulak pas naur a rip a mani taguni. \v 18 Ika, esaning di saran tar ning a rip tana, i han, i kel pas a tung, pa i por kumnan tar a mani anuna leklek. \p \v 19 “Ning ka bongnani, a leklek anuna natol a tena titol oros, i hanot pa i kabah pas ditol sur ditol ir atai talapori ana nuna mani. \v 20 Esaning di saran tar dilima na rip a mani tana i han teteki ana dilima na rip ulak, pa i atongi tana mang, ‘Leklek, u saran tar dilima na rip a mani tak. Oroi i, ia ka agomo otnan pas dilima na rip taguni.’ \v 21 Anun a leklek i kelesi mang, ‘Wakak kol, u a wakak a tena titol oros, u momol ana num a titol. Ar suah tar u sur ur warkurai on al galis a utna, anasa u momol ana natar a utna ne. Lamut pa dar gas taum.’ \p \v 22 “Esaning di saran tar naur a rip a mani tana i han teteki, pa i atongi mang, ‘Leklek u saran tar naur a rip a mani tak. Oroi i, ia ka agomo otnan pas naur a rip taguni.’ \v 23 Anun a leklek i kelesi mang, ‘Wakak kol, u a wakak a tena titol oros, u momol ana num a titol. Ar suah tar u sur ur warkurai on al galis a utna, anasa u momol ana natar a utna ne. Lamut pa dar gas taum.’ \p \v 24 “Lamur esaning di saran tar ning a rip a mani tana i han teteki, pa i atongi mang, ‘Leklek, a tasmani mang u a tena ngalngalia. U sol pas a utna ning bel u oman tari, pa u git pas a wana utna ning bel u sapran tari. \v 25 A matatan u, pa a han a por kumnan tar anuma mani. Oroi i, anuma mani i ulak mane.’ \v 26 Anun a leklek i kelesi mang, ‘U a laulau a tena titol oros, a tabun a titol u. U ka tasmani mang, a sol a utna ning bel a oman tari, pa a git pas a wana utna ning bel a sapran tari. \v 27 Sur asa ning bel u suah tar anuka mani ting na beng, sur ar kibas pas anuka mani pa ta tuk otleng saot ono, ana pukakiar ning ar hanot? \v 28 Mulor los sen a mani kusuni, pa mulor sarani tetek esaning anuna ning a bonot a rip a mani. \v 29 Anasa esining anuna al ututna, dir tabar ulaki sur anuna ututnala ir galis kol, pa esining bel anuna al utna, dir kepsen otleng siklik ning kaning tana. \v 30 Pa a tena titol oros ne, ning bel i tolsot pas ta utna, mulor minggen purum seni uting na mormorom, a pukna ning di tangtangis pa di arngingit ngesendi ia.’ \s1 A Nat a Barsan ir asalar a tarai ana pukakiar a warkurai \p \v 31 “A Nat a Barsan ir hanot ana nuna matatar, taum ana nuna angelola, pa ir kes ana nuna keskes a king. A keskes ning a tnan matatarna. \v 32 A taraila miting na matanitu rop lar han taum namatana, pa ir asalar la, arlar ana tena tai alar anuna sipsipla i asalar a sipsipla kusun a memela. \v 33 Ir sune a sipsipla uting na sot a kuna, pa a memela uting na kair. \v 34 A king ir atai la ning kaning na sot a kuna mang, ‘Mulo han ute, mulo ning e Tata ka angis tar mulo. Mulor kibas pas a matanitu ning ka sang tari sur anumulo, tagun nating ot na kamkama rakrakan hanua. \v 35 Anasa a murak pa mulo tabar iau, a mos pa mulo agang iau, a wasira pa mulo ben kas iau uting na rumai. \v 36 Bel ta kaen anuki pa mulo saran a kaen tak, a sasam pa mulo tai alar iau, pa a kes ting na rumai a dodot pa mulo geren iau.’ \p \v 37 “Na tena tostos lar dekeni mang, ‘Leklek, nangse mila oroi u ning u murak pa mila tabar u, pa u mos pa mila agang u? \v 38 Nangse mila oroi u ning u wasira pa mila ben kas u uting na rumai, pa bel ta kaen anumi pa mila saran a kaen tam? \v 39 Nangse mila oroi u ning u sasam, o u kes ting na rumai a dodot, pa mila geren u?’ \p \v 40 “A king ir keles la mang, ‘A atong momoli ta mulo, asaning mulo toli tetek ta barsan oros ka tagun a tastasikla ne, mulo toli hok.’ \p \v 41 “Lamur ir atai la otleng ning na kair a kuna mang, ‘Mulor han masik kusun iau. A rakrakai a warkurai a arkeles ka kes o mulo. Mulor han uting na tnan iah ning bel i sira mat, ning di ka sang tari sur e Satan pa nuna angelola. \v 42 Anasa a murak pa bel mulo tabar iau, a mos pa bel mulo agang iau. \v 43 A wasira pa bel mulo ben kas iau uting na rumai, bel ta kaen anuki pa bel mulo saran ta kaen tak, a sasam pa a kes ting na rumai a dodot pa bel mulo geren iau.’ \p \v 44 “La maleng lar dekeni mang, ‘Leklek, nangse mila oroi u ning u murak, u mos, u wasira, bel ta kaen anumi, u sasam, pa u kes ting na rumai a dodot, pa bel mila nangan u?’ \p \v 45 “Ir keles la mang, ‘A atong momoli ta mulo, asaning bel mulo tol tari tetek ta barsan oros ka, bel mulo toli hok.’ \v 46 Lamur lar han sur a akadik tikin. Ika a tena tostosla lar han sur a lalaun tikin.” \c 26 \s1 La warwara taum pas sur lar umkol e Iesu \r (Mk 14:1-2; Lk 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Ning e Iesu ka atong arop tar a warwarala ne, i atai anuna kakak a asaerla mang, \v 2 “Mulo ka tasmani ning naur a pukakiar ir rop, dir turpas a tnan pukakiar a lotu na Hanlakai, pa dir saran tar a Nat a Barsan sur dir sai ahati saot na rakai kutus.” \p \v 3 Ana tuka kamis ot ning a leklek na tena artabarla tetek e God pa na ningnigo anuna tarai, la kes taum ting na tnan rumai ane Kaiapas, a ningnigo na tena artabar. \v 4 La warwara taum pas sur lar tong kumnan e Iesu, pa lar umkoli. \v 5 La atongi mang, “Gong dala toli ana tnan pukakiar a lotu, sakana a taraila lar akamtur ta harum.” \s1 Ning a hane i pek a polo tomtoboh saot na pukul e Iesu \r (Mk 14:3-9; Jn 12:1-8) \p \v 6 E Iesu i kes tumo e Betani, ting na rumai ane Saimon, esaning nating i sasam ana lepra. \v 7 Ning a hane i han tetek e Iesu ana polo na tomtoboh, a matana i abit kol, kaning na koto ning di toli ana hat. I peki saot na pukul e Iesu, ning kaning ot e Iesu i hangan. \v 8 Ning a kakak a asaerla la oroi i, la balakut kol ono, pa la atongi mang, “Sur asa ning i pek orosan a polo na tomtoboh ne? \v 9 Sur asa ning bel di siuran pasi sur al galis a mani sur dir tabar na kapan a tarai ono?” \p \v 10 E Iesu ka tasman asaning la warwara ono, pa i atai la mang, “Sur asa ning mulo saran a mamahat tetek a hane ne? I ka tol tar a wakak a titol hok. \v 11 A kapan a taraila lar laun bolbolos taum ot o mulo. Ika iau, bel ar kes bolbolos napirimulo. \v 12 I pek tar a polo na tomtoboh ne te na palaok sur ir sang iau sur a pukakiar ning ar mat pa dir akas a minatik ting na kulam a minat. \v 13 A atong momoli ta mulo, ana hananuala te na rakrakan hanua, ning dir warawai ana Wakak a Warwara tingia, dir patuai otleng ana sa ning a hane ne ka tol tari, sur dir nuk akes pasi.” \s1 E Judas i malmaling sur lamur ir saran tar e Iesu tetek a ningnigola anuna tarai Juda \r (Mk 14:10-11; Lk 22:3-6) \p \v 14 E Judas Iskariot, a halin ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer, i han tetek a leklek na tena artabarla tetek e God. \v 15 Pa i deken la mang, “Ning ar saran tar e Iesu tetek mulo, asa mulor tokom iau ono?” Pa la saran tar natol a bonot a silwa tana. \v 16 Turpasi ana pukakiar ning i nuknuk sur ta wakak a pukakiar ning ir saran tar e Iesu tetek la. \s1 E Iesu taum ana nuna kakak a asaerla la ien a utna na Hanlakai \r (Mk 14:12-21; Lk 22:7-14, 21-23; Jn 13:21-30) \p \v 17 Ana ningnigo na pukakiar ana tatatnan pukakiar a lotu na bret ning belal is ono, na kakak a asaer la han tetek e Iesu, pa la dekeni mang, “U mang sur milar sang andala a utna sur a tnan pukakiar a lotu na Hanlakai tahaia?” \v 18 Pa i keles la mang, “Mur han kas usaot e Jerusalem, mur barat ning a barsan, pa mur atai i mang, ‘A Tena Asaer i atongi mang: Anuk a pukakiar ka milau. Mila taum ana nuk a kakak a asaerla milar asilang a tnan pukakiar a lotu na Hanlakai ting na num a rumai.’” \v 19 Naur a kakak a asaer dia tol ot asaning e Iesu ka atong tari tandiau, pa dia sang a utna na Hanlakai. \p \v 20 Ning ka rah, e Iesu taum ana nuna ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer la kes ana utna na hangan. \v 21 La hangan pa i atongi mang, “A atong momoli ta mulo, takai o mulo ir saran tar iau na kun a hiruala.” \v 22 La bal maris kol pa la rop taktakai la tur pas a deke teteki mang, “Leklek, belsur iau gepi?” \v 23 E Iesu i keles la mang, “Esaning mia amurung taum amiau naur a dia bret te na besen, i ning ir saran tar iau na kun a hiruala. \v 24 A Nat a Barsan ir hirua arlar larot ning di ka tumus tari ting na Buk Tabu. Ika ir laulau kol tetek a barsan ning ir saran tari tetek a hiruala. Ir wakak teteki ning bel dir agoni.” \v 25 E Judas, esaning ir saran tari tetek a hiruala, i dekeni mang, “Tena Asaer, belsur iau gepi?” I kelesi mang, “U ka.” \s1 A ararop a utna na hangan anuna Leklek \r (Mk 14:22-26; Lk 22:14-20; 1Kor 11:23-25) \p \v 26 Ning kaning ot la hangan, e Iesu i kibas pas a bret, i atong wakak pas ono, i tibiki, pa i tabar anuna kakak a asaerla ono, pa i atongi mang, “Mulor kibasi pa mulor ieni. Ine a palaok.” \v 27 Lamur i kibas a kap, i atong wakak pas ono pa i sarani tanla. I atongi mang, “Mulo rop mulor gang ono. \v 28 Ine a sulukik, ning i amomol tar a kunubus ning i dat taum tar e God pa a tarai. A sulukik ne, i tapek sur ir kepsen na toltol laulau anuna galis a tarai. \v 29 A atongi ta mulo mang, bel ar gang ulak al wain, tuk ning dalar gang a tona wain saot na matanitu ane Tata.” \p \v 30 Ning la ka saken tar a saksak a lotu, la han usaot na Mangir Oliw. \s1 E Iesu i warwara nigo tar o e Pita mang ir puain seni \r (Mk 14:27-31; Lk 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 31 E Iesu i atongi tanla mang, “Mese na morom, mulo rop mulor han kusun iau. Anasa di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, \q1 E God i atongi mang, ‘Ar um a tena tai alar ana sipsipla, \q2 pa na sipsip lar liu sarara.’ \rq Sekaraia 13:7\rq* \m \v 32 Ika ning ia ka kamtur ulak kusun a minat, ar nigo utumo e Galili.” \v 33 E Pita i atai i mang, “Ning la rop lar han kusun u, ika iau bel.” \v 34 E Iesu i kelesi mang, “A atong momoli tam, mese na morom, ning a kakaruk belot ir kurkurakuk, ur puai munatol mang bel u tasman iau.” \v 35 E Pita i atai i mang, “Belar puain sen u. Ning iau otleng ar hirua taum hom, i wakak ka.” Pa kakak a asaerla rop la atongi otleng larning. \s1 E Iesu i nunung tumo e Getsemani \r (Mk 14:32-42; Lk 22:39-46) \p \v 36 E Iesu taum ana nuna kakak a asaerla la hanot ting na pukna a risana e Getsemani, pa i atai la mang, “Mulor kes ka te, pa iau ar han utumo, sur ar nunung.” \v 37 I ben pas e Pita taum ana naur a nat e Sebedi. I turpas a bal maris pa i mamahat kol a nuknukna. \v 38 I atai ditol mang, “Anuk a lalaun i mamahat kol ana bal maris, milau ar mat ono. Mutol ir kes ka te, pa mutol ir koikoi tar taum hok.” \v 39 I han siklik tar usa lanigo, i punga tuntudu tar ting na piu, pa i nunung mang, “Tata, ngandek ning ir sot, ur kibas sen a kap a mamahat ne kusun iau. Ika gong u mur a nuknukik, ur mur ot a nuknukim.” \p \v 40 I ulak tetek natol a kaklik a asaer, pa i oroi ditol, ditol ka borbor duman. I deken e Pita mang, “I mangasa, bel mutol tolsot sur mutol ir koikoi taum hok on ta tuka kamis lik ka? \v 41 Mutol ir koikoi, pa mutol ir nunung, sur gong mutol punga ana alam. A ingumutol i mang sur ir longor, ika a palaomutol i ngoro.” \p \v 42 Munaur a tinan ulak i han kusun ditol, pa i nunung mang, “Tata, ning bel i sot sur ur kibas sen a kap a mamahat ne kusun iau, i wakak ka sur ar kilangi. Ar muri ot a nuknukim.” \v 43 Ning i ulak, i oroi ditol, ditol ka borbor duman ulak, anasa a matanditol ka sulam kol. \v 44 Pa i han ulak kusun ditol, i munatol ana nunung, pa i paliu ulak a nunung ning ka atong tari kaba. \p \v 45 Lamur i ulak tetek natol a kaklik a asaer, i atai ditol mang, “Mutol ir borbor liklik kama pa mutol ir manah? Oroi i, a tuka kamis ka milau, ning dir saran tar a Nat a Barsan uting na kun a tena laulaula. \v 46 Mutol kamtur, dala kar han! Oroi, a barsan ning ir saran tar iau uting na kun a hiruala, ka hanot.” \s1 Di dat pas e Iesu \r (Mk 14:43-50; Lk 22:47-53; Jn 18:3-12) \p \v 47 Ning e Iesu kaning ot i warwara, e Judas, a hala ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaer, i hanot, la taum ana kunum a tarai. La los na liwan a harum pa na nalnal. A leklek a tena artabarla tetek e God pa na ningnigo anuna tarai, la sune sen la. \v 48 Esaning ir saran tar e Iesu uting na kun a hiruala ka atai nigon tar a kunum a tarai ana akinalang ning ir toli larne, “Esaning ar goro a ris a pahana, i ning. Mulor tong akesi.” \p \v 49 Ono otning e Judas i han tetek e Iesu pa i atongi mang, “Wakak a morom, Tena Asaer!” Pa i goro i. \v 50 E Iesu i kelesi mang, “Halik, ur tol ka asaning u han ute suri.” Pa a taraila ning, la han tetek e Iesu, la tong akes pasi pa la dati. \p \v 51 Takai onla ning la han taum o e Iesu, i dat pas anuna liwan a harum, pa i ting kutus sen a talngan a tena titol oros anuna ningnigo na tena artabar tetek e God. \v 52 E Iesu i atai i mang, “Akas ulak anuma liwan ting na ngasna, anasa la rop ning la arting taum ana liwanla na harum, lar hirua taum ana liwanla na harum. \v 53 I mangasa, u nuki mang, bel ar tolsot sur ar nunung e Tata sur al galis a rip a angelo, pa ono otne ir sune sen la tetek iau? \v 54 Ika, ning ar toli larne, bel dir tolsot pas a warwarala ting na Buk Tabu ana ututnala ning i sot sur dir toli hok.” \p \v 55 Ana taem ning, e Iesu i atai a kunum a tarai mang, “I mangasa, ngandek iau a tena harum pa a tena kinkinau, sur i ma ne mulo hanot taum ana liwanla na harum pa na nalnal sur mulor tong akes iau? Ana pukakiarla rop a sira kes tingui na woroh na rumai a artabar, a sira asaer a taraila, pa bel mulo tong akes iau. \v 56 Ika a ututnala rop ne i hanot sur dir tolsot pas na tumtumus anuna propetla.” Lamur anuna kakak a asaerla rop la liu sarara pas kusuni. \s1 E Iesu i tur ana warkurai na matan a tarai a kiwung \r (Mk 14:53-65; Lk 22:54-55, 63-71; Jn 18:13-14, 19-24) \p \v 57 La ning la ka tong akes pas e Iesu, la beni uting na rumai ane Kaiapas a ningnigo na tena artabar tetek e God. Na tena asaer tagun a warkurai pa a ningnigola kaning la kes taum. \v 58 E Pita i mur amon e Iesu, ika i bakbak ot kusuni, sur uting na pukna anuna ningnigo na tena artabar tetek e God. I kas uting na pukna ning, pa i kes taum ana tena tai alar sur ir oroi asaning dir toli o e Iesu. \p \v 59 A leklek a tena artabarla tetek e God, taum ana tarai a kiwung rop, la tai sur ta asasongo na warwara ana ta laulau a utna ning e Iesu ka tol tari, sur lar tiwi ono, pa lar umkoli. \v 60 A galis a tena asasongo la hanot, ika bel la pastek ta utna ning lar tiwi ono. Naur ning dia hanot murmur, \v 61 dia atongi mang, “A barsan ne i atongi mang, ‘Ar regen sen a rumai a artabar ane God, par tol ulak pasi ana natol a pukakiar ka.’” \p \v 62 A ningnigo na tena artabar tetek e God i tur, pa i deken e Iesu mang, “I mangasa, bel ur keles la? Asa ning ur keles a warwarala na artitiu ne ono?” \v 63 Ika e Iesu bel i warwara. A tena artabar ning, i atongi tana mang, “Ana risana e God, a lalaun na, ur atai mila ning u a Karisito a Nat e God, o bel.” \p \v 64 E Iesu i kelesi mang, “I ot ning u atongi. Pa atai mulo mang, turpasi anone, mulor oroi a Nat a Barsan ir kes ana sot a kuna e God, esaning i rakrakai kol, pa lamur mulor oroi i ning ir hanot ana didia bakutla misaot na langit.” \v 65 A ningnigo na tena artabar i balakut pa i silir anuna kaen pa i atongi mang, “Onone ka atong laulau e God. Dala mang ulak sur al warwara na artitiu sur asa? Mulo ka longor tar anuna warwara laulaula o e God. \v 66 Asa mulo nuki?” Pa la kelesi mang, “I wakak sur ir hirua.” \p \v 67 Pa la namis a patarna, pa la tubuli, pa dingla na tarai la pasari, \v 68 pa la atai i mang, “Karisito, u a propet, ur atai mila, esining i tubul u.” \s1 E Pita i puain sen e Iesu \r (Mk 14:66-72; Lk 22:56-62; Jn 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ning e Pita kaning i kes tar tumo lapiu ting na rumai ning, ning a hane, a tena titol i han teteki pa i atai i mang, “U otleng taum o e Iesu a te Galili.” \v 70 Ika i puai na matan la rop, i atongi mang, “Bel a tasman asaning u warwara ono.” \v 71 Lamur i han utumo napir a taman a woroh, ning a hane maleng i oroi pasi, pa i atai a taraila tingia mang, “A barsan ne, dia ma e Iesu a te Nasaret.” \v 72 Pa i puai ulak, i lele mang, “A momolna, bel a tasman a barsan ning.” \p \v 73 Lamur siklik, la ning la tur tingia la han tetek e Pita, la atai i mang, “A momolna, u otleng ning a halinla. Anasa mila longor lalan u ka ana num a liu a warwara.” \v 74 Pa i lele tetek la, i atongi mang, “E God ir warkurai laulau iau ning ar asongo. Bel a tasman a barsan ning.” Pa ono otning a kakaruk i kurkurakuk. \v 75 Pa e Pita i nuk pas a warwara ning e Iesu ka atong tari tana mang, “Ning a kakaruk belot ir kurkurakuk, ur puai munatol mang, bel u tasman iau.” Pa i purum kusun a pukna ning, pa i tangis koli. \c 27 \s1 Di saran tar e Iesu tetek e Pailat \r (Mk 15:1; Lk 23:1-2; Jn 18:28-32) \p \v 1 Ana kobot ning ot, a leklek a tena artabarla rop tetek e God pa na ningnigo anuna tarai, la warwara taum o e Iesu sur dir umkoli. \v 2 La dot pas naur a kuna, la beni pa la saran tari tetek e Pailat, a tnan ningnigo ana matanitu. \s1 E Judas i popos \r (Ap 1:18-19) \p \v 3 E Judas, esaning i saran tar e Iesu uting na kun a hiruala, ning ka tasmani mang di ka warkurai tar e Iesu sur ir mat, a tnan bal maris i kibasi. I ulak ana natol a bonot a silwa tetek a leklek a tena artabarla tetek e God pa a ningnigola. \v 4 Pa i atongi mang, “Ia ka tol tar a toltol laulau, anasa ia ka asobor tar esaning bel i tol ta laulau.” Pa la kelesi mang, “Mila, mila mangasa? U ot!” \v 5 I minggen sen natol a bonot a silwa ting na rumai a artabar, pa i han pa i popos. \p \v 6 A leklek a tena artabarla tetek e God la kibas pas a silwala, pa la atongi mang, “Bel i tostos ana warkurai sur dalar suah a mani ne ting na gongon a mani, anasa a mani ne arlou tagun a barsan ning di umkoli.” \v 7 Pa la warwara taum pas ono, pa la lou pas a puka piu kusun a tena tol kuro ana piopap, sur dir por a minat a wasirala tingia. \v 8 I ma ning di atong a pukna ning “A piu a suluk,” pa a tarai la atongi larning tuk anone. \v 9 Larne di tolsot pas a warwara ning e Jeremaia a propet ka atong tari nating mang, “La kibas pas natol a bonot a silwa, a matana ning a tarai Israel la suah tari ana barsan ning. \v 10 Pa di lou pas a puka piu anuna tena tol kuro ana piopap, ana silwala, arlar ana Leklek i atong tari tak.” \s1 E Pailat i deken e Iesu \r (Mk 15:2-5; Lk 23:3-5; Jn 18:33-38) \p \v 11 E Iesu i tur namatana e Pailat, a ningnigo tagun a matanitu, pa a ningnigo i dekeni mang, “U a king anuna tarai Juda?” Pa e Iesu i kelesi mang, “I ot ning u atongi.” \v 12 Ning a leklek a tena artabarla tetek e God pa na ningnigo la tiwi, bel i keles la. \v 13 Pa e Pailat i dekeni mang, “Bel u longor a warwara ne la tiu u ono?” \v 14 Bel i keles la ana ta artitiu ning la tiwi ono. Pa a ningnigo tagun a matanitu i kulkulan kol ono. \s1 Di saran a warkurai sur e Iesu ir mat \r (Mk 15:6-15; Lk 23:13-25; Jn 18:39—19:16) \p \v 15 Ana raula rop ting na tatatnan pukakiar a lotu na Hanlakai, a ningnigo tagun a matanitu i sira pak sen takai a barsan ning i kes ting na rumai a dodot, ning a tarai la mang suri. \v 16 Ana rau ning, ning a barsan a risana e Barabas i kes ting na rumai a dodot ana nuna tatatnan toltol laulau, pa a taraila rop la tasman a magirana. \v 17 Ning a kunum a tarai la hanot taum tetek e Pailat, i deken la mang, “Esi ning mulo mang sur ar pak seni tetek mulo? E Barabas o e Iesu, esaning di atongi ana Karisito?” \v 18 I atongi larne, anasa ka tasmani mang, a Parisaiola la saran tar e Iesu teteki ana laulau a nuknukinla. \v 19 Ning e Pailat kaning ot i tol a warkurai, anuna hane i saran sen a warwara teteki mang, “Gong u tol ta utna ana tena tostos ning, bel ta rongo anunai. Anasa nangana morom, a reresa, pa a ututnala a oroi i ana barsan ning, i alaulau anuka lalaun.” \p \v 20 Ika a leklek a tena artabarla tetek e God pa a ningnigola la akamtur a balan a kunum a tarai sur lar nunung sur e Barabas, pa dir umkol e Iesu. \v 21 A ningnigo tagun a matanitu i deken la mang, “Esi na halindiau ning mulo mang sur ar pak seni tetek mulo?” La kelesi mang, “E Barabas.” \v 22 E Pailat i deken la mang, “Asa ning ar toli o e Iesu, esaning di atongi ana Karisito?” La rop la kelesi mang, “Sai ahati saot na rakai kutus!” \v 23 Pa i deken la mang, “Sur asa? Esi na laulau a utna ning ka tol tari?” Ika la kukukuk rakrakai mang, “Sai ahati saot na rakai kutus!” \p \v 24 Ning e Pailat i oroi i mang, bel i tolsot pas ta utna, pa a tnan purpuruon milau ir hanot, i kibas pas a malum, i gos pas naur a kuna na matan a kunum a tarai, pa i atongi mang, “A langolango kusun a suluk a tena tostos ne. Mulo ot dir warkurai mulo ono.” \v 25 A tarai rop la kelesi mang, “I wakak ka, a warkurai a arkeles ona sulukna ir kes omila pa na natnatumila otleng.” \v 26 E Pailat i pak sen e Barabas tetek la. Ning di ka miras tar e Iesu, i saran tari tana tena harumla sur lar sai ahati saot na rakai kutus. \s1 Na tena harum la morot laulau o e Iesu \r (Mk 15:16-20; Jn 19:2-3) \p \v 27 Na tena harum anuna ningnigo tagun a matanitu la dat kas e Iesu uting na tnan rumai ana nunla a ningnigo. Pa la ben taum na tena harum rop teteki. \v 28 La pak sen anuna kaenla, pa la amermer tari ana kubar a kaen. \v 29 Pa la iris pas a inau a suksukna pa la suah tari ting na pukulna arlar ana kukuh anuna king. La atongtong tari ana bulse ting na sot a kuna\f + \fr 27:29 \ft A kubar a kaen, a kukuh pa a bulse ditol tatatai arlar ana mermer anuna king.\f* pa la kes ana bokona hanla namatana, pa la morot laulau ono mang, “U a king anuna tarai Juda!” \v 30 Pa la namisi, la kibas pas a bulse ning kusuni, pa la dapdapis a pukulna ono. \v 31 Ning la ka morot laulau tar ono, la pak sen a kubar a kaen kusuni. La amermer tari ulak ana nuna kaenla, pa la ben purumi sur dir sai ahati saot na rakai kutus. \s1 Di sai ahat e Iesu saot na rakai kutus \r (Mk 15:21-32; Lk 23:26-43; Jn 19:17-27) \p \v 32 Ning la purum la barat pas ning a te Sairini, a risana e Saimon, pa la angongosi sur ir los a rakai kutus ane Iesu. \v 33 La hanot ting na pukna di atongi o e Golgota, a kamkam a warwara ning mang a “Pukna na lasa na pukul.” \v 34 La saran tar a wain ta e Iesu, ning di ka tol taman tari ana utna ning i mapak. Ika, ning i toho i, bel i mang sur ir gangi. \v 35 Ning la ka sai ahat tari saot na rakai kutus, la pilai laki sur lar asalar anuna kaenla tetek la taktakai. \v 36 Lamur la kes pa la tai alar e Iesu. \v 37 Saot na pukul e Iesu ting na rakai kutus, la suah tar a warwara na artitiu ono, di tumus tari mang, \qc “\sc INE E IESU, A KING ANUN A TARAI JUDA\sc*.” \p \v 38 Pa di sai ahati otleng naur a tena kinkinau taum ono saot na naur a rakai kutus, takai ting na sot, pa takai ting na kair. \v 39 La ning la hanan bolos e Iesu, la atong laulau i pa la alalen pukulunla teteki. \v 40 Pa la atongi mang, “U ma ning u atongi mang ur regen sen a rumai a artabar pa ur tol ulak pasi ana natol a pukakiar ka, anone ur alaun pas u ot. Ning u a Nat e God, ur purum kusun a rakai kutus.” \v 41 Arlar ka otleng tetek a leklek a tena artabarla tetek e God pa tena asaerla tagun a warkurai pa a ningnigola, la morot laulau o e Iesu, la atongi mang, \v 42 “I alaun pas a tarai masik, ika bel ir tolsot sur ir alaun pasi. Ning i a King anuna tarai Israel, ono otne ir purum kusun a rakai kutus pa dalar tortorot ono. \v 43 I tortorot o e God. Ning e God i mang, ono otne ir alaun pasi, anasa i ot ka atong tari mang, ‘Iau a Nat e God.’” \v 44 Naur a tena kinkinau otleng ning dia kulam taum ono, dia otleng dia atong laulau i. \s1 E Iesu i mat \r (Mk 15:33-41; Lk 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 45 Tur pasi ana iah kamis, tuk ana natol a puka kamis ana rah, a hanua rop i mormorom. \v 46 Ning i natol a puka kamis, e Iesu i kukukuk rakrakai mang, “Eloi, Eloi, lema sabakatani?” A kamkama warwara ning i manglarne, “Anuk a God, anuka God, sur asa ning u han kusun iau?” \rq Buk Song 22:1\rq* \p \v 47 Ning dingla na tarai onla ning la tur milau la longori, la atongi mang, “I arkabah sur e Elaija.” \v 48 Ono otning, ning a halinla i dun, pa i kibas pas a utna ning i sira dop a polo. I amurung pasi ting na wain ning i mititir, i suahi ting na rakai pa i tulsu kasi usaot sur e Iesu ir gangi. \v 49 Dingla na tarai otleng onla, la atongi mang, “Te, dalar noreni kaba. Dalar oroi ning e Elaija ir han purum sur ir alaun pasi, o bel.” \v 50 E Iesu i kukuk rakrakai ulak, pa i suah sen a malwasna. \p \v 51 Ono otning a kaen na alalar kutus tingui na rumai a artabar i taksilir potor, turpasi saot utumo lain. A mamais i hanot, pa na hatat la tapagal. \v 52 Na kulam a minatla la sapang, pa a galis a tarai ane God ning la ka mat, la kamtur ulak. \v 53 La purum kusun na kulam a minatla. Pa lamur tana kamkamtur ulak ane Iesu, la hanot saot e Jerusalem, a hanua anun e God, pa la tur ot tetek a galis a tarai. \v 54 A ningnigo anuna tena harumla, pa la otleng ning la tur taum onoi sur lar tai alar e Iesu, la kilang a mamais, pa la oroi a ututnala ning i hanot, pa la matmataut kol. La atongi mang, “I momol, a barsan ne a Nat e God.” \p \v 55 A galis a gurarala otleng ning la mur e Iesu mitumo e Galili sur lar nangani, la tur bakbak tar ot pa la oroi a ututnala ne. \v 56 Ting na arpotor tanla, natol a hane otleng ne, e Maria Magdalen, pa e Maria e tana e Jems pa e Josep, pa a kabatnan naur a nat e Sebedi. \s1 Di aborbor e Iesu ting na kulam a minat \r (Mk 15:42-47; Lk 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 57 Ning ka rah, ning a tena gongon, a te Arimatia, a risana e Josep, i otleng ning a kaklik a asaer ane Iesu, \v 58 i han tetek e Pailat pa i nunungi sur a minat e Iesu. Pa e Pailat i arsune sur dir saran tari tana. \v 59 E Josep i kibas pas a minatna, pa i irisi ana wakak a tona kaen, \v 60 pa i aborbor tari ting na nuna tona kulam a minat, ning ka kel tari ting na ris a hat. I lakir alar tar a taman a kulam a minat ana tnan hat, pa i han kusuni. \v 61 E Maria Magdalen pa ning a halindia maurana otleng, dia kes tar salanigo na kulam a minat. \s1 La tai alar a kulam a minat \p \v 62 Ana pukakiar lamur, a Pukakiar Sabat, a leklek a tena artabarla tetek e God pa a Parisaiola la han tetek e Pailat. \v 63 La atai i mang, “Leklek, mila nuk pas a warwara anuna tena asasongo ne. Ning kaning ot i laun, i atongi mang, ning natol a pukakiar ir rop, ir kamtur ulak. \v 64 Ur sune sen al tarai sur lar tai alar wakak a kulam a minat, arlar ana natol a pukakiar, sakana anuna tarai a asaer lar hanot pa lar kinau pas a minatna, pa lar atai a tarai mang ka kamtur ulak kusun a minat. Pa a asasongo ne, ir laulau kol tana asasongo ning nating e Iesu ka atong tari.” \v 65 E Pailat i atai la mang, “Mulor ben pas na tena tai alar pa mulor han. Mulor tai alar wakak a kulam a minat arlar ot ana numulo a tastasmai.” \v 66 Pa la han, pa la arakrakai alar tar a kulam a minat. La suah a ngas a asilang sur lar tasmani ning tik ka sapang tari. Pa la atur tar na tena tai alar sur lar tai alari. \c 28 \s1 E Iesu i kamtur ulak kusun a minat \r (Mk 16:1-10; Lk 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Lamur tana Pukakiar Sabat, ana kobot ning ot ana ningnigo na pukakiar ana wik, e Maria Magdalen, pa ning a halindia maurana otleng dia han sur diar oroi a kulam a minat. \v 2 Pa a tnan mamais i hanot, anasa ning a angelo anuna Leklek i han purum misaot na langit sur a kulam a minat, pa i lakir sen a hat, pa i kes saot ono. \v 3 A patarna i talapor arlar ana pil, pa anuna kaen i kokok arlar ana busa na top. \v 4 Na tena tai alar la matatan koli, la koloron, pa la arlar kama ana minatla. \p \v 5 A angelo i atai naur a hane ning mang, “Gong mu matmataut. A tasmani mang, mu tai sur e Iesu, ning di sai ahat tari saot na rakai kutus. \v 6 Bel i ma te. I ka kamtur ulak arlar ana nuna warwara. Mu han ute, mu oroi a pukna ning i borbor tar ono. \v 7 Lamur mur han kapit, pa mur atai anuna kakak a asaerla mang, ‘I ka kamtur ulak kusun a minat. Onone ir nigo utumo e Galili. Mulor oroi i tumo.’ Oroi, ia ka atai mu onoi.” \p \v 8 Dia han kapit kusun a kulam a minat. Dia matmataut, ika a tnan gasgas otleng i kibas diau. Dia dun sur diar atai anuna kakak a asaerla. \v 9 Ono otning e Iesu i hanot kulkulan tetek diau. Pa i atai diau mang, “Wakak a kobot tamu.” Dia han teteki, dia tong naur a hana pa dia lotu teteki. \v 10 Pa e Iesu i atai diau mang, “Gong mu matmataut. Mur han pa mur atai a tastasikla, sur lar han utumo e Galili, pa lar oroi iau tumo.” \s1 A warwara anuna tena taialarla \p \v 11 Ning naur a hane dia han amon, dingla na tena harum ning la tai alar a kulam a minat, la han usaot e Jerusalem. Pa la atai a leklek a tena artabarla tetek e God ana ututnala rop ning i hanot tumo na kulam a minat. \v 12 Ning a leklek a tena artabarla pa a ningnigola la kes taum, la warwara taum sur ta ngas ning lar muri. Pa la saran tar a galis a mani tetek na tena harum, \v 13 pa la atai la mang, “Mulor atongi ka larne, ‘Ana morom ning mila borbor duman, anuna kakak a asaerla la hanot, pa la kinau pas a minatna.’ \v 14 Ning a ningnigo tagun a matanitu ir longor a warwara ana utna ne, pa ir deke ono, milar nangan mulo, pa milar pak sen mulo kusun a warkurai.” \v 15 Pa na tena harum la kibas pas a mani, pa la toli arlar onoi ning di ka atai tar la ono. Pa a warwara ne i han sarara tetek a tarai Juda tuk anone. \s1 E Iesu i hanot tetek anuna kakak a asaerla \r (Mk 16:14-18; Lk 24:36-49; Jn 20:19-23; Ap 1:6-8) \p \v 16 Ning a bonot pa pisir takai a kakak a asaer ane Iesu la han utumo e Galili ting na mangir ning e Iesu ka atai tar la sur lar han tingia. \v 17 Ning la oroi e Iesu, la lotu teteki, ika dingla onla, la urmatana nuknuk. \v 18 E Iesu i han milau tetek la, pa i atongi tanla mang, “E God ka saran arop tar a rakrakai tak, sur ar warkurai a ututnala rop saot na langit pa te otleng lapiu. \v 19 Pa ning mulor han, mulor asaer a taraila miting na matanitu rop, sur la otleng anuk na kakak a asaer. Mulor baptais la ana risana e Tata, pa e Natnalik, pa a Talngan Tabu. \v 20 Pa mulor asaer la sur lar mur a warwarala rop ning ia ka atong tari ta mulo. Pa oroi, iau ar kes taum o mulo tuk ana araropna.”