\id LUK Label \h Luk \toc3 Lk \toc2 Luk \toc1 Luk \mt2 A Wakak a Warwara o e Iesu Karisito \mt1 e Luk \mt2 i tumusi \is1 A warwara talapor nigo \ip E Luk i tumus a buk ne. Bel sur i ning a halin na ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla ane Iesu. Pa bel otleng i a te Juda, i a te Grik. Anuna hanua ngandek e Antiok ana papar Siria. E Luk bel i oroi tar a ututnala ning e Iesu i toli. I kibas tastasman ka tanla ning la atatai o e Iesu. \ip Nating anuna titol a dokta, pa i tasman wakak a warwara Grik. \ip A buk ne a ningnigo na buk ning e Luk i tumusi, pa i tumus otleng a buk Aposel. I tumus a buk ne sur a tarai Grik lar tasman wakak a warwara o e Iesu pa lar tortorot onoi. Lar tasmani mang e Iesu i hanot purum ute sur ir alaun a taraila rop. E Luk i tumtumus otleng o e Iesu mang i hanot a barsan momol, pa i asangan anuna marmaris tetek a kapan na taraila pa tetek dala rop taktakai. \ip I tumtumus otleng ana ututnala ne: A atong leklek tetek e God, a rakrakai ana Talngan Tabu, a nunung, pa a lalaun anuna kapan na taraila pa a gongon a tarai. \iot A tinan ana buk Luk: \io1 A kamkama buk ne (1:1-4) \io1 A agon ane Iesu pa e Jon a Tena Baptais (1:5-2:52) \io1 A titol ane Jon a Tena Baptais (3:1-20) \io1 Di baptais e Iesu pa lamur e Satan i lami (3:21-4:13) \io1 E Iesu i titol to e Galili (4:14-9:50) \io1 E Iesu i han usaot e Jerusalem (9:51-19:27) \io1 A ararop na wik pa a minat ane Iesu (19:28-23:56) \io1 A kamkamtur ulak ane Iesu kusun a minat, pa anuna tinan kas (24:1-53) \c 1 \p \v 1 Tetek e Tiopilus, \m A galis la tohoi pa la ka tolsot pas a tumtumus ana ututnala ning i hanot arpotor i mila. \v 2 La ning la ka oroi nigon tar a ututnala ne, pa la asaer a tarai ana Wakak a Warwara, la atai mila ana ututnala ne. \v 3 Pa iau otleng, ia ka tikin otnan pas a ututnala ne ana turturkamna, larning a nuki mang i wakak sur ar tumus tari tetek u, e Tiopilus a leklek. Ar tumus a ututnala ne arlar ana armuri ot anunla, \v 4 sur ur tasmani mang a ututnala di ka asaer tar u onoi, i momol. \s1 A warwara talapor nigo mang dir agon e Jon a Tena Baptais \p \v 5 Ana rau ning e Herot i king ana papar Judia, ning a tena artabar tetek e God a risana e Sekaria, tagun a kunum na tena artabarla o e Abia. E Sekaria, anuna hane a risana e Elisabet, i otleng a mangis a tarai ane Aron. \v 6 Dia naur a tena tostos namatana e God, dia mur wakak a Warkuraila rop anuna Leklek. \v 7 Ika bel ta natundiau, anasa e Elisabet i pombo, pa dia ka lapun otleng. \p \v 8 Ning a pukakiar, ana pukakiarla na artabar anuna kunum ane Sekaria, e Sekaria i tol anuna titol na artabar namatana e God. \v 9 Arlar ana toltol a aslang\f + \fr 1:9 \ft La tol ning a titol sur ir asangan la mang esining ir tol a titol na artabar. Dingla na tarai la nuki mang i arlar lar la ning la tumus a risanla taktakai ting na hatatla, pa esining a risana i hanot ir los a titol ning.\f* ning a tena artabarla tetek e God la sira muri, la aslang e Sekaria sur i ot ir kas ting na rumai a artabar anuna Leklek, pa ir tun a utna ning i toboh wakak. \v 10 Ning i tun a utna ning i toboh wakak, a tarai a lotu ning la tur tumolapiu la nunung. \p \v 11 A angelo anuna Leklek i hanot tetek e Sekaria, pa i tur ana ris a sot ana logo na tun artabar, ning di tun a utna ning i toboh wakak onoi. \v 12 Ning e Sekaria i oroi i, a palaona i suren, pa i matmataut kol onoi. \v 13 Ika a angelo i atai i mange, “Sekaria, gong u matmataut, e God ka longor anuma nunung, pa anuma hane e Elisabet ir agon pas a natumlik a barsan, pa ur pasar a risana e Jon. \v 14 Ur gas kol onoi, pa galis otleng lar gas ana nuna agon, \v 15 anasa ir itna na matan a Leklek. Bel ir gang a wain, pa a gang laulaula, pa ning belot dir agoni, ka bukus ana Talngan Tabu. \v 16 Pa ir ben ulak a galis a tarai Israel tetek a Leklek a God anunla. \v 17 Ir rakrakai arlar ana propet Elias, pa a magirana otleng ir arlar onoi. Ir nigo tana Leklek, sur ir ben taum na tamtamana kakakla tetek na natnatunla sur lar aremoro ulak, pa ir ben a tarai a tabun longor sur a wakak a nuknuk anuna tostos a tarai, sur ir sang a tarai anuna Leklek sur anuna tinan ot.” \p \v 18 E Sekaria i deken a angelo mange, “Ar tasman mangmangasa i mang a utna ne ir hanot? Anasa mia ka lapun.” \v 19 Pa a angelo i kelesi mange, “Iau e Gebriel, a sira tur namatana e God. I ot i sune iau sur ar atai u, pa ar los a wakak a warwara ne tetek u. \v 20 Oroi, onone bel ur warwara lar pas tuk ana pukakiar ning a utna ne ir hanot. Bel ur warwara, anasa bel u tortorot ana nuka warwara, ning ir hanot tostos ana pukakiarna.” \p \v 21 A tarai la nanan e Sekaria, pa la nuknuk kol mang sur asa ning ka bongnani ting na rumai a artabar. \v 22 Ning i purum, bel i warwara lar pasi tetek la. Pa la tasmani mang e Sekaria ka oroi tar ta tatatai ana rumai a artabar, anasa i akinalang kama tetek la ana naur a kuna. \p \v 23 Ning ka rop anuna pukakiarla na titol, i ulak sur anuna hanua. \v 24 Pa lamur, e Elisabet anuna hane i tianan, pa dilima na kalang bel i han masik pas kusun a rumai. \v 25 Pa i atongi mang, “Onone bot a Leklek i nangan iau pa i kepsen a utna ning a meme onoi tan a tarai.” \s1 Di atai e Maria mang ir agon e Iesu \p \v 26 Ning ka diono na kalang ane Elisabet, e God i sune a angelo Gebriel utumo e Galili ana ning a hanua a risana e Nasaret. \v 27 I han tetek a basbas a risana e Maria, ning di ka suah alar tari sur ane Josep, i ning tagun a mangis a tarai ane king Dewit. \v 28 A angelo i han tetek e Maria pa i atai i mange, “Ur gas, u angis kol! A Leklek i kes taum hom.” \v 29 Pa e Maria i nuknuk loklokron kol ana warwara ne, mang asa a kamkamna. \v 30 Pa a angelo i atai i mange, “Maria, gong u matmataut, e God i gas kol hom. \v 31 Longori! Ur tianan, ur agon pas a kaklik barsan, pa ur pasar a risana e Iesu. \v 32 Pa a risana ir rarang, pa dir atongi mang a Nat e God i Leklek Kol. Pa a Leklek e God, ir akesi ana keskes a king ane tubuna e Dewit, \v 33 pa ir king tikin ana mangis a tarai ane Jekop, pa anuna matanitu bel ir rarop.” \v 34 E Maria i deken a angelo mang, “Ir mangmangasa? Anasa bel a lasan taum ana ta barsan.” \v 35 A angelo i kelesi mang, “A Talngan Tabu ir kes hom, pa a rakrakai e God ir poroi alar u. Larning a Tena Totoh ning ur agon pasi, dir atongi mang a Nat e God. \v 36 Oroi, a maim e Elisabet ka lapun, pa di atongi mang a pombo, ika anone ka tianan, pa ka diono na kalang anunai. \v 37 Anasa bel ta utna i ngangaten tetek e God.” \v 38 Pa e Maria i atongi mang, “Iau a tena titol oros anuna Leklek, i wakak ka ning dir toli hok arlar ana numa warwara.” Lamur a angelo i han kusuni. \s1 E Maria i han tetek e Elisabet \p \v 39 Lamur e Maria i sang pas, pa i han kas kapit sur a hanua ning i kes saot na mangir ana papar Judia. \v 40 I kas ana rumai ane Sekaria, pa i kabah na gasgas pas e Elisabet. \v 41 Ning e Elisabet i longor a arkabah na gasgas ane Maria teteki, a kaklik i pele ting na balana, pa e Elisabet i bukus ana Talngan Tabu. \v 42 Pa i warwara ana tnan elngena mang, “U angis tan a gurarala rop, pa a kaklik otleng ning ur agoni i angis. \v 43 Iau esi na ngas a hane ne ning e tana Leklek anuki ir han tetek iau? \v 44 Ning a longor anuma arkabah na gasgas tetek iau, a kaklik i gas, pa i pele te na balak. \v 45 U angis anasa u tortorot mang a warwara anuna Leklek tetek u ir hanot momol.” \s1 E Maria i aleklek pas e God \p \v 46 E Maria i atongi mang, \q1 “A inguk i aleklek pas a Leklek, \q2 \v 47 pa a balak i gas o e God, anuka Tena Alaun, \q1 \v 48 anasa i maris iau anuna tena titol oros, ning iau a hane oros ka. \q1 Turpasi anone a mangis a taraila rop lar atongi hok mang a angis, \q2 \v 49 anasa Esi ning i Leklek Kol, ka tol tar a tatatnan utnala hok, \q2 a risana i totoh. \q1 \v 50 Anuna marmaris i kes tetek la ning la hanrawai i, \q2 i kes tetek a tarai tagun onone, pa tagun lamur. \q1 \v 51 I tol a rakrakai a titol ana kuna, \q2 pa ana rakrakaina i minggen sarara la ning la rakan aleklek la ana nuknukinla. \q1 \v 52 I minggen purum a kingla kusun anunla keskes a leklek, \q2 pa i aleklek pas la ning di nuki mang a tarai oros ka. \q1 \v 53 I tabar a kapan a tarai ana wakak a ututnala \q2 pa i sune sen a leklekla ana wah a kunla. \q1 \v 54 I nangan anuna tena titolla, a tarai Israel, \q2 pa i nuk pas anuna marmaris \q1 \v 55 tetek e Abaram pa anuna mangis a tarai tikin, \q2 larning ka atong tari tetek anundala mangis a tarai tagun nating.” \p \v 56 Pa e Maria i kes napirna e Elisabet arlar ana natol a kalang, pa lamur i ulak sur anuna hanua. \s1 Elisabet i agon pas e Jon a Tena Baptais \p \v 57 Ning a pukakiar ane Elisabet i sot sur ir agon onoi, i agon pas a kaklik barsan. \v 58 A halalna pa na mainala la longori mang a Leklek i maris kol e Elisabet, pa la gas taum onoi. \p \v 59 Ning ka siwal a pukakiar anuna kaklik, la sang sur dir kot talilisi, pa la mang sur lar pasar a risana e tamana e Sekaria onoi. \v 60 Ika e tana i atongi mange, “Gong! A risana ot e Jon.” \v 61 La atongi tana mang, “Bel ta maim i kibas a rising ning.” \v 62 Lamur la tol a asilang ana kunla tetek e tamana, sur lar dekeni mang esi na rising ning i mang sur dir pasar a kaklik ono. \v 63 Pa i akinalang sur ta utna ning ir tumtumus onoi, pa i tumusi mang, “A risana e Jon.” La rop la kulkulan. \v 64 Ono otne a pahana e Sekaria i sapang, pa a laigeremna i tapalas, pa i warwara kakat, i atong leklek pas e God. \v 65 Pa na halalindiau rop, la matmataut kol. A warwarala ana ututnala ne, i han sarara ana hananuala ning la kes saot na mangir ana papar Judia. \v 66 La rop ning la longori, la nuknuk kol onoi, pa la atongi mang, “A kaklik ne ir hanot esi na ngas a barsan?” Anasa la oroi mang a rakrakai ana Leklek i kes onoi. \s1 E Sekaria i warwara na propet \p \v 67 E Sekaria e tamana e Jon, i bukus ana Talngan Tabu, pa i warwara na propet mange, \q1 \v 68 “Dalar aleklek pas a Leklek, a God anuna tarai Israel, \q2 anasa ka hanot tetek anuna tarai, \q2 pa ka alangolango pas la. \q1 \v 69 Ka saran tar a rakrakai na Tena Alaun tetek dala, \q2 tagun a mangis a tarai ane Dewit, anuna tena titol, \q1 \v 70 larning ka atong tari nating ot ana pahana nuna totoh a propetla. \q1 \v 71 Ka saran tari sur ir alaun pas dala kusun anundala hiruala, \q2 pa kusun a kunla rop ning la nget dala, \q1 \v 72 pa sur ir maris anundala mangis a tarai tagun nating \q2 pa ir tolsot pas anuna totoh na kunubus. \q2 \v 73 I lele tar tetek a tubundala e Abaram, \q1 \v 74 mang ir alaun dala kusun a kuna nundala hiruala, \q2 sur dalar titol teteki pa bel dalar matmataut. \q2 \v 75 Dalar titol teteki ana toltol ning i totoh pa i tostos namatana, \q2 ana nundala pukakiarla na lalaun rop. \q1 \v 76 Pa u a natuklik, dir atong u, a propet ane God i Leklek Kol, \q2 anasa ur han nigo tana Leklek, \q2 sur ur tol nigon anuna ngas, \q1 \v 77 sur ur atalapor anuna tarai mang dir alaun pas la mangmangasa. \q2 Dir kepsen tar anunla na toltol laulaula, \q1 \v 78 anasa ana tnan marmaris anuna God anundala. \q2 Pa ana nuna marmaris a talapor misaot ir sasai ot tetek dala. \q1 \v 79 Ir sasai onla ning la kes ana mormorom, \q2 pa ana mormorom na minat, \q1 sur ir nigon dala ana ngas a bal molmol.” \p \v 80 Pa a kaklik i itna amon, pa i rakrakai ana inguna. Pa i kes ana hanua bel tuk ning i tur ot tetek a tarai Israel. \c 2 \s1 E Maria i agon e Iesu \r (Mt 1:18-25) \p \v 1 Ting na rau ning, e Sisar Augustus i warkurai i sur dir tumus a risana tarai ana hananuala rop ning la kes nahai a matanitu ane Rom. \v 2 Ine a ningnigo na pukakiar ning di tumus a risandi ning e Kwirinius i a ningnigo tumo na papar Siria. \v 3 Pa a taraila rop la han sur anunla na hananuala momol sur dir tumus a risanla. \p \v 4 E Josep otleng i han kusun a hanua Nasaret ana papar Galili sur e Betlihem ana papar Judia, anasa i tagun a mangis a tarai ane Dewit. E Betlihem, a hanua ning di agon e Dewit ono. \v 5 I han sur dir tumus a risana, taum ana risana e Maria ning di ka suah alar tari sur anunai. Ning dia han e Maria ka tianan. \v 6 Pa ning dia kes to e Betlihem, a pukakiar i sot sur e Maria ir agon, \v 7 pa i agon pas a ningnigo na natnalik, a kaklik barsan. Pa i poroi i ana kaenla na kakakla, pa i aborbori ana bok ning a inagoila la sira hangan onoi, anasa a rumai a wasira ka bukus pas kusun ditol. \s1 A warwara ana agon ane Iesu tetek a tena tatatai alarla ana sipsipla \p \v 8 Dingla na tena tai alar ana sipsipla, la tai alar anunla na liur a sipsip ana morom saot milau ana hanua ning. \v 9 Pa angelo anuna Leklek i hanot tetek la, pa a matatar anuna Leklek i talapor talilis la, pa la matmataut kol. \v 10 A angelo i atai la mange, “Gong mulo matmataut. Mulo oroi, a hanot tetek mulo ana wakak a warwara ning ir agasgas a taraila rop. \v 11 Onone, ana hanua ane Dewit, di ka agon tar anumulo a Tena Alaun, esaning a Karisito\f + \fr 2:11 \ft A Karisito i a barsan ning e God i aslangi pa i sune purumi sur ir alaun a tarai rop. A Karisito a warwara Grik, pa ana warwara Hibru di atongi mang a Mesaia.\f*, a Leklek. \v 12 Pa mulor tai sur a asilang mang: A kaklik di poroi tari ana kaenla na kakakla, pa di aborbor tari ana bok na hangan ana inagoila.” \p \v 13 Bel i bongnani pa a tnan kunum a angelo misaot na langit la hanot tetek a angelo ning, pa la atong leklek pas e God mange, \q1 \v 14 “Dalar atong leklek a risana e God tisaot kol, \q1 pa bal molmol ana rakrakan hanua rop tetek la \q2 ning i gas onla.” \p \v 15 Ning a angelola la ka han kusun la usaot na langit, a tena tatataialarla ana sipsipla, la warwara artalai la mang, “Ano otne dalar han utumo e Betlihem, dalar oroi a utna ne ka hanot, ning a Leklek ka atai tar dala onoi.” \p \v 16 Pa la han kapit, pa la pastetek pas e Maria pa e Josep pa a kaklik betbete ning i borbor tar ana bok na hangan ana inagoila. \v 17 Ning la ka oroi tar a kaklik, la patuai talapor ana warwara ning a angelo ka atai tar la onoi ana kaklik ning. \v 18 Pa la rop ning la longor a warwara anuna tena tatataialarla ana sipsipla, la kulkulan onoi. \v 19 Ning e Maria i longor a warwara ne, i tong akesi ana balana pa i nuknuk kol onoi. \v 20 A tena tatataialarla ana sipsipla la ulak, la aleklek pas e God pa la atong leklek ana utna ning la longori pa la ka oroi tari, arlar ana warwara anuna angelo tetek la. \s1 Di pasar a risana e Iesu \p \v 21 Ning ka siwal a pukakiar anuna kaklik, pa ka sot sur dir kot talilis a palaona, di pasar a risana mang e Iesu. A rising ning, a angelo ot ka atong tari nating, ning e Maria belot i tianan. \s1 Di saran tar e Iesu tetek a Leklek \p \v 22-24 E Josep pa e Maria dia tolsot pas a pukakiarla na atotoh, arlar ana warkurai ane Moses. Pa ning ka rop, dia han usaot e Jerusalem sur diar artabar ana “naur a tabun o naur a barman a balus,” \rq Liwai 12:8 \rq* \m arlar ana warwara na warkurai anuna Leklek. Pa dia los e Iesu otleng usaot e Jerusalem, sur diar saran tari tetek a Leklek, larning di ka tumus tari ana warkurai anuna Leklek mang, “A ningnigo na kakak barsanla rop pa a ningnigo na barsan a inagoila, dir saran la tetek a Leklek.” \rq Kisim Bek 13:2, 12\rq* \p \v 25 Ning a barsan i kes saot e Jerusalem a risana e Simion, a tena tostos pa a tena hanrawai tetek e God. I harnanai sur e God ir alaun a tarai Israel, pa a Talngan Tabu i kes onoi. \v 26 A Talngan Tabu ka atalapor tari teteki mang bel ir mat tuk ning ir oroi tar ot a Karisito anuna Leklek. \v 27 A Talngan Tabu i nigon kasi uting na rumai a artabar. Ning i oroi pas disuana dia hanot ana kaklik e Iesu sur diar tol a artabar larning di ka tumus tari ana warkurai, \v 28 e Simion i kibas pas e Iesu ana naur a kuna. Pa i atong leklek e God mange, \q1 \v 29 “Leklek, onone ur alangolango iau, anuma tena titol oros, sur ar han ana bal molmol, \q1 arlar ana num a lele. \q1 \v 30 Anasa ia ka oroi tar anuma arlaun ana matak, \q2 \v 31 a arlaun, ning u ka sang tari namatana mangis a taraila rop. \q1 \v 32 A talapor ning ir atalapor anuma ngas tetek la ning bel a tarai Israel, \q2 a talapor sur a matatar tetek anuma tarai Israel.” \p \v 33 E Tamana pa e tana dia kulkulan kol ana warwara ne Simion i atongi o e Iesu. \v 34 E Simion i angangis ditol, pa i atai e Maria, tana e Iesu, mang, “A kaklik ne, e God i aslang pasi sur a galis a tarai Israel lar hirua onoi pa a galis otleng lar laun onoi, pa i a akinalang ning a galis a tarai lar bilbilori. \v 35 Ning lar bilbilori dir atalapor a nuknuk tagun a balana a galis a tarai. Pa u, a bal mamahat ning ur kilangi ir arlar ana liwan na harum ning ir so anuma lalaun.” \p \v 36-38 Pa ning a hane, a propet, a risana e Ana, ano otning i hanot tetek ditol. A hane ne a nat e Panuel, tagun a mangis a tarai e Aser. Ka wan laulau, ka siwal a bonot pa pisir diat a rau anunai pa ka lao. Dia taulai pas ka mais a rau pa lamur anuna barsan i mat. A hane ne bel i han kusun a rumai a artabar, i lotlotu ana kamkamis pa ana morom, i sira tamai pa i sira nunung. Ning i hanot tetek ditol i atong wakak tetek e God, pa i warwara ana kaklik tetek la rop ning la harnanai sur e God ir alaun pas a tarai Jerusalem. \s1 Ditol ulak utumo e Nasaret \p \v 39 Ning e Josep pa e Maria dia ka tolsot pas a ututnala rop arlar ana warkurai anuna Leklek, ditol ulak utumo e Galili sur anunla hanua Nasaret. \v 40 Pa a kaklik i itna amon pa i rakrakai, pa i bukus ana tastasman, pa a marmaris ane God i kes onoi. \s1 E Iesu i kes tingui na rumai a artabar \p \v 41 Ana raula rop, e tamana e Iesu pa e tana dia sira han usaot e Jerusalem ana lotu na Han Lakai. \v 42 Ning ka ning a bonot pa pisir naur a rau ane Iesu, ditol han usaot e Jerusalem sur a lotu na Han Lakai, lar otning la sira toli. \v 43 Ning a lotu ka rop pa la ulak amon, e Iesu i kes suai saot e Jerusalem, ika e tamana pa e tana bel dia tasmani. \v 44 Dia nuki mang e Iesu i han taum ana taraila. Ning ka takai a pukakiar ana nunla tinan ulak, dia turpasi sur diar tai sur e Iesu ting na potor na mainditol, pa a halalinditol. \p \v 45 Ning dia tai panai tar suri, dia ulak usaot e Jerusalem, sur diar tai suri tisaot. \v 46 Ning dia ka tai pas natol a pukakiar, dia pastetek pas e Iesu tingui na woroh na rumai a artabar. I kes taum ana tena asaerla tagun a warkurai, i longor la, pa i deken la ana kabahla. \v 47 Pa la rop ning la longori, la kulkulan ana nuna tastasman, pa ana nuna arkeles tetek la. \v 48 Ning dia oroi pasi, dia kulkulan, pa e tana i atai i mange, “Natuklik, sur asa ning u toli larne o miau? Mia ma e tamam mia ka seren panan tar u, pa mia matmataut kol hom.” \v 49 Pa i deken diau mange, “Asa ning mu seren iau suri? Bel mu tasmani mang i tostos sur ar kes te na rumai ane Tamang?” \v 50 Ika bel dia talapor ana nuna warwara. \p \v 51 Lamur ditol ulak utumo e Nasaret, pa i sira longlongor kol tan diau, pa e tana i nuk akes a ututnala rop ning. \v 52 E Iesu i itna amon a palaona pa nuna tastasman, pa i itna a gasgas ane God pa a tarai onoi. \c 3 \s1 E Jon a Tena Baptais i warawai \r (Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Jn 1:19-28) \p \v 1 Ka takai a bonot pa dilima na rau ana matanitu ane Sisar Tiberius, e Pontius Pailat i a tnan ningnigo ana papar Judia, pa e Herot i a ningnigo ana papar Galili, pa e tasnalik e Pilip i a ningnigo ana naur a papar Ituria pa e Trakonitis, pa e Lisanias i a ningnigo ana papar Abilene \v 2 pa e Anas pa e Kaiapas dia kibas a titol na ningnigo na tena artabar tetek e God. Ana rau ning, a warwara ane God i hanot tetek e Jon, a nat e Sekaria, ning i kes saot na hanua bel. \v 3 Pa i han uting na puknala rop milau ana malum Jodan, i warawai sur a tarai lar lingir a nuknukinla pa dir baptais la, pa e God ir kepsen anunla na toltol laulaula. \v 4 Larning di ka tumus tari ana buk anuna propet Aisaia mang, \q1 “A elngena mainla i arkabah ting na hanua bel mang, \q1 ‘Mulor sang a ngas anuna Leklek, \q2 mulor atostos anuna ngasla. \q1 \v 5 A palisla rop dir por la \q2 pa a pukaleklekla rop pa a mangirla dir kel tostos la. \q1 A ngasla rop ning la ngokngok dir atostos la, \q2 pa a puknala ning la tungtung, dir por tostos la. \q1 \v 6 Pa a taraila rop lar oroi a titol ane God ning i alaun a tarai ono.’” \rq Ais 40:3-5\rq* \p \v 7 A kunum a tarai la hanot tetek e Jon sur ir baptais la. Pa i atai la mang, “Ai, mulo na natnat a soila! Esining i atumarang mulo sur mulor liu kumna kusun a warkurai na arkeles ane God ning ir hanot? \v 8 Mulor tol a ututnala ning ir apuasa i mang mulo ka lingir a nuknukimulo. Pa gong mulo nuki mang e God bel ir warkurai mulo anasa mulo a mangis a tarai ane Abaram\f + \fr 3:8 \ft A tarai Israel la nuki mang e God bel ir warkurai la anasa la a mangis a tarai ane Abaram.\f*. A atai mulo, e God i tolsot pasi sur ir tol otnan a mangis a tarai ane Abaram tagun a hatatla ne. \v 9 Di ka suah tar a hek ting na kama rakaila, pa rakaila rop ning bel la suah al wakak a wanala, dir ting sen la, pa dir minggen la uting na iah.” \p \v 10 A kunum a tarai la dekeni mang, “Asa ning milar toli?” \v 11 I keles la mang, “Esining anuna ir naur a kaen a mermer, ir saran tik tana tik ning bel anuna ta kaen a mermer, mang otleng larning ana utna na hangan.” \v 12 Pa dingla na tena los totokom la hanot sur ir baptais la. Pa la dekeni mange, “Tena asaer, asaning milar toli?” \v 13 Pa i keles la mange, “Gong mulo kibas totokom i itna tana potopoto ning di ka suah tari.” \v 14 Pa dingla na tena harum la dekeni mang, “Pa mila, asaning milar toli?” Pa i keles la mang, “Gong mulo angongos pas a mani kusun a tarai, pa gong mulo artitiu asasongo, mulor gasgas ka ana numulo na arlou.” \p \v 15 A tarai la harnanai sur e Karisito. Ning la longor e Jon, la nuki mang ngandek i a Karisito. \v 16 Pa e Jon i atai la rop mang, “A baptais mulo ana malum, ika esaning a rakrakaina i itna tana rakrakaik ir hanot. Pa bel a tolsot pasi sur ar paksen a inau ana anuna su. A natarna kol tana. I ir baptais mulo ana Talngan Tabu pa iah. \v 17 I tong pas anuna saol ana naur a kuna sur ir minggen sarara a palpala witla kusun a patnala. Ning ka timlan rop tari, ir suah taum anuna wit ting na rumai a wit, pa ir tun sen a palpalnala ting na iah ning bel i sira mat.” \v 18 Ning e Jon i warawai tetek la ana Wakak a Warwara i arakrakai la ana galis a warwara sur lar lingir anunla na toltol. \p \v 19 Pa e Jon i warwara rakrakai tetek e Herot a ningnigo tagun a matanitu, anasa i taulai ulak e Herodias, a hane ane tasnalik, pa i tol otleng a laulau a ututnala. \v 20 Pa e Herot i tol ulak a toltol laulau ning i akas e Jon ting na rumai a dodot. \s1 E Jon i baptais e Iesu \r (Mt 3:13-17; Mk 1:9-11) \p \v 21 Ning e Jon i baptais amon a taraila rop, i baptais otleng e Iesu. Pa ning i nunung, a langit i sapang, \v 22 pa a Talngan Tabu i han purum, i suah a palaona lar a tabun, pa i kes saot o e Iesu. Pa a elngena mainla misaot na langit i atongi mang, “U a Natuklik, a katnan u, a gas kol hom.” \s1 A wawas ana mangis a tarai ane Iesu \r (Mt 1:1-17) \p \v 23 E Iesu i turpas anuna titol ning ngandek i natol a bonot a rau a lalaun anunai. A tarai la nuki mang i a nat e Josep. \li1 E Josep a nat e Heli, \li1 \v 24 e Heli a nat e Matat, \li1 e Matat a nat e Liwai, \li1 e Liwai a nat e Melki, \li1 e Melki a nat e Janai, \li1 e Janai a nat e Josep, \li1 \v 25 e Josep a nat e Matatias, \li1 e Matatias a nat e Amos, \li1 e Amos a nat e Nahum, \li1 e Nahum a nat e Esli, \li1 e Esli a nat e Nagai, \li1 \v 26 e Nagai a nat e Mat, \li1 e Mat a nat e Matatias, \li1 e Matatias a nat e Semen, \li1 e Semen a nat e Josek, \li1 e Josek a nat e Joda, \li1 \v 27 e Joda a nat e Joanan, \li1 e Joanan a nat e Resa, \li1 e Resa a nat e Serubabel, \li1 e Serubabel a nat e Salatiel, \li1 e Salatiel a nat e Neri, \li1 \v 28 e Neri a nat e Melki, \li1 e Melki a nat e Adi, \li1 e Adi a nat e Kosam, \li1 e Kosam a nat e Elmadam, \li1 e Elmadam a nat e Er, \li1 \v 29 e Er a nat e Josua, \li1 e Josua a nat e Elieser, \li1 e Elieser a nat e Jorim, \li1 e Jorim a nat e Matat, \li1 e Matat a nat e Liwai, \li1 \v 30 e Liwai a nat e Simion, \li1 e Simion a nat e Juda, \li1 e Juda a nat e Josep, \li1 e Josep a nat e Jonam, \li1 e Jonam a nat e Eliakim, \li1 \v 31 e Eliakim a nat e Melea, \li1 e Melea a nat e Mena, \li1 e Mena a nat e Matata, \li1 e Matata a nat e Natan, \li1 e Natan a nat e Dewit, \li1 \v 32 e Dewit a nat e Jesi, \li1 e Jesi a nat e Obet, \li1 e Obet a nat e Boas, \li1 e Boas a nat e Salmon, \li1 e Salmon a nat e Nason, \li1 \v 33 e Nason a nat e Aminadap, \li1 e Aminadap a nat e Atmin, \li1 e Atmin a nat e Arni, \li1 e Arni a nat e Hesron, \li1 e Hesron a nat e Peres, \li1 e Peres a nat e Juda, \li1 \v 34 e Juda a nat e Jekop, \li1 e Jekop a nat e Aisak, \li1 e Aisak a nat e Abaram, \li1 e Abaram a nat e Tera, \li1 e Tera a nat e Nahor, \li1 \v 35 e Nahor a nat e Seruk, \li1 e Seruk a nat e Reu, \li1 e Reu a nat e Pelek, \li1 e Pelek a nat e Eber, \li1 e Eber a nat e Sela, \li1 \v 36 e Sela a nat e Kainan, \li1 e Kainan a nat e Arpaksat, \li1 e Arpaksat a nat e Sem, \li1 e Sem a nat e Noa, \li1 e Noa a nat e Lamek, \li1 \v 37 e Lamek a nat e Metusela, \li1 e Metusela a nat e Enok, \li1 e Enok a nat e Jaret, \li1 e Jaret a nat e Mahalalel, \li1 e Mahalalel a nat e Kainan, \li1 \v 38 e Kainan a nat e Enos, \li1 e Enos a nat e Set, \li1 e Set a nat e Adam, \li1 e Adam a nat e God. \c 4 \s1 E Satan i lam e Iesu \r (Mt 4:1-11; Mk 1:12-13) \p \v 1 E Iesu i bukus ana Talngan Tabu. Ning i han mito na malum Jodan, a Talngan Tabu i nigoni uting na hanua bel. \v 2 I kes tingia diat a bonot a pukakiar pa bel i hangan, pa e Satan i lari. Ning ka rop a pukakiarla ning, i murak. \v 3 Pa e Satan i atai i mange, “Ning u a Nat e God, ur atai a hat ne sur ir hanot a bret.” \v 4 E Iesu i kelesi mang, “Di ka tumus tari ting na Buk Tabu mange, ‘A tarai bel la laun ka ana utna na hangan.’” \rq Lo 8:3\rq* \p \v 5 E Satan i ben pasi ana ning a pukna tisaot, pa ana tuka kamis ka, i asangan tar a hananuala rop ana rakrakan hanua tana. \v 6 Pa i atongi tana mang, “Ar tabar u ana matatar inla rop pa ana rakrakai sur ur ningnigo anunala rop, anasa di ka saran tari tak, pa ar sarani tetek tik ning a mang suri. \v 7 Ning ur lotu tetek iau, a ututnala rop ne anumi ka.” \v 8 E Iesu i atongi tana mang, “Di ka tumus tari ting na Buk Tabu mange, ‘Ur lotu tetek a Leklek anuma God, pa ur longor ka tana.’” \rq Lo 6:13 \rq* \p \v 9 Pa e Satan i ben pasi usaot e Jerusalem, pa i atur tari sot ot na pukul a rumai a artabar. Pa i atongi tana mang, “Ning u a Nat e God, ur sirok purum mite, \v 10 anasa di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, \q1 ‘Ir warwara tetek anuna angelola \q2 sur lar tai alar wakak u. \q1 \v 11 Lar tong pas u ana kunla, \q2 sur gong u buh a ham ana ta hat.’” \rq Buk Song 91:11-12\rq* \m \v 12 E Iesu i kelesi mang, “Di ka atong tari ting na Buk Tabu mang, ‘Gong u lar a Leklek anuma God.’” \rq Lo 6:16 \rq* \p \v 13 Ning e Satan ka lam tari, i han pas kaba kusuni. \s1 E Iesu i turpas anuna titol tumo e Galili \r (Mt 4:12-17; Mk 1:14-15) \p \v 14 E Iesu i ulak utumo na papar Galili ana rakrakai ana Talngan Tabu, pa a warwara onoi i han sarara ana papar rop ning. \v 15 Pa e Iesu i asaer a tarai ana nunla na rumai a lotula, pa la rop la atong leklek pasi. \s1 Di lu sen e Iesu mi to e Nasaret \r (Mt 13:53-58; Mk 6:1-6) \p \v 16 Ning e Iesu i hanot to e Nasaret, a hanua ning i itna tar ono, i kas uting na rumai lotu ana Pukakiar Sabat, arlar ot ana nuna toltol, pa i tur sur ir wawas. \v 17 Pa di saran tar a buk anuna propet Aisaia teteki. I sapang a buk ning di ka in tari, pa i pastek pas a pukna ning di ka tumus tari onoi mange, \q1 \v 18 “A inguna Leklek i kes hok, \q2 anasa ka aslang pas iau sur ar warawai ana wakak a warwara tana kapan a tarai. \q1 I sune iau sur ar warawai mange, dir paksen la ning di dot akes tar la, \q2 dir apalpalas ulak la ning a matanla i kut, \q1 pa dir alangolango la ning la kilang a mamahatla ning di tol tari onla, \q1 \v 19 pa ar warwara ana rau a marmaris anuna Leklek, ning onone ka hanot.” \rq Ais 61:1-2 \rq* \p \v 20 I in ulak a buk ning, i sarani tetek a tena titol, pa i kes. A taraila rop tingui na rumai lotu la ngoson rakrakai i, \v 21 pa i atai la mange, “A warwara ne mulo longori, di ka tolsot pasi anone.” \p \v 22 La gas pasi, pa la kulkulan ana nuna wakak a warwara. Pa la atongi onoi mang, “A barsan ne a nat e Josep ka, gepi?” \v 23 Pa i atai la mang, “Sakana mulor atong a ngas a warwarala ne hok: ‘Dokta, ur alangolango pas u ot! A ututnala ning mila longori mang u ka tol tari to e Kapernaum, i wakak ning ur toli otleng te na num a hanua.’” \v 24 Pa e Iesu i atai la mang, “A atong momoli ta mulo, bel ta propet di sira gas pasi ting na hanua ngasna. \v 25 A momolna ot mang a galis a lao la kes tumo e Israel ana rau ane Elaija, ning natol a rau pa diono na kalang belal kiar, pa a tnan munurak i kibas a hananuala rop. \v 26 Ika e God bel i sune e Elaija tetek ta te Israel, tetek a lao ka ana hanua Sarefat tumo na papar Saidon. Esaning bel a hane Israel. \v 27 Pa a galis a lepra la kes tumo e Israel ana rau anuna propet Elisa, ika e God bel i alangolango tik tagun la, e Naman ka a barsan misaot e Siria, ning bel a te Israel.” \p \v 28 A taraila rop ning la kes ting na rumai lotu, la bukus ana balakut\f + \fr 4:28 \ft La balakut anasa la nuki mang, e God i mang kol sur la tanla ning belsur a tarai Israel.\f*, ning la longor a warwarala ne. \v 29 La kamtur, pa la lu sen e Iesu kusun a nunla hanua. La ben pasi saot na mangir ning la tol anunla hanua onoi, sur lar minggen purumi ting na ris a hat. \v 30 Ika i han potor ana kunum a tarai, pa i han ana nuna tinan. \s1 E Iesu i kepsen sen a mot kusun a barsan \r (Mk 1:21-28) \p \v 31 Lamur e Iesu i han utumo e Kapernaum, ana papar Galili, pa i asaer la ana Pukakiar Sabat. \v 32 La kulkulan ana nuna asasaer, anasa i asaer la lar arlar o esaning a warkurai kaning tana. \v 33 Tingui na rumai lotu, ning a barsan kaning, a mot i solongi, i kukuk rakrakai mange, \v 34 “Ai! U e Iesu a te Nasaret. Ur tol asa omila? U hanot sur ur alaulau mila? A tasman u ot, u a Tena Totoh ane God.” \v 35 E Iesu i sairasi mange, “Gong u warwara! Purum kusun a barsan ning!” A mot i minggen purum tari namatanla rop, i purum kusuni, pa bel ta puka palaona i laulau. \p \v 36 A tarai rop la kulkulan kol, pa la deke artalai la mang, “Esi na ngas a warwara ine? I tong a warkurai pa a rakrakai pa ana nuna warwara i kepsen sen a motla, pa la purum kakat.” \p \v 37 Pa a warwara o e Iesu i han sarara ana hananuala rop ting na papar ning. \s1 E Iesu i alangolango pas a galis a tinsaman \r (Mt 8:14-17; Mk 1:29-39) \p \v 38 E Iesu i purum kusun a rumai lotu, pa i han sur uting na rumai ane Saimon. Pa e anmuna e Saimon, a hane, i sasam ana laplapang, pa la nunung e Iesu sur ir nangani. \v 39 Pa e Iesu i tur ting na ngasna, pa i kepsen a laplapang kusuni, pa a hane ning i langolango. Ano otning i kamtur, pa i tabar la ana utna na hangan. \p \v 40 Ning ka rahmorom, a tarai la ben pas la ning la sasam ana urmatana tinsaman tetek e Iesu. Pa i suah naur a kuna onla taktakai, pa la langolango. \v 41 Pa a motla otleng la purum kusun a galis, pa la kukuk mang, “U a Nat e God.” Ika e Iesu i sairas la, sur gong la warwara, anasa la tasmani ot mang i e Karisito. \p \v 42 Ning ka kabakiar, e Iesu i han sur uting na hanua bel. A kunum a tarai la sereni. Ning la pasteteki, la tohi sur lar sairasi sur gong i han kusun la. \v 43 Ika i keles la mang, “Ar warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu ane God ana dingla na hananua masik otleng. Anasa ine a kamkamna ning i sune iau ute.” \v 44 Pa i warawai amon ting na rumai lotula ana papar Judia. \c 5 \s1 A ningnigo na kakak a asaerla ane Iesu \r (Mt 4:18-22; Mk 1:16-20) \p \v 1 Ning a pukakiar, ning e Iesu i tur tumo latasi ana puka tasi Genesaret, a tarai la tur talilis pasi, sur lar longor a warwara ane God. \v 2 Pa i oroi pas naur a mon ting latasi, ning dingla na tena minggen uben la ka han kusun diau, kaning la gos anunla na uben. \v 3 Pa e Iesu i kas ana ning halindiau, a mon ning ane Saimon, pa i atai i mang ir sugut siklik tar a mon usa latasi. Pa e Iesu i kes onoi, pa i asaer a kunum a tarai. \p \v 4 Ning ka rop anuna warwara, i atai e Saimon mang, “Mulor han usa na laman, pa mulor minggen anumulo na uben sur al sis.” \v 5 E Saimon i atai i mang, “Tena Asaer, mila tol panai kol ana kidol a morom, pa bel mila dat pas al sis. Ika, ar minggen ulak tar na uben, anasa u arsune.” \v 6 Ning la minggen tar la, la dat pas a galis a sis, pa nunla na uben milau lar taksilir. \v 7 La kali pas na halalinla kusun areur a mon sur lar nangan la. Pa la han tetek la, pa la abukus naur a mon rop, pa milau diar murung. \v 8 Ning e Saimon Pita i oroi a utna ne, i punga purum tingia na hana e Iesu pa i atai i mang, “Leklek, han kusun iau, iau a tena laulau.” \v 9 Anasa e Saimon pa la ning la armuri la kulkulan ana sisla ning la dat pasi, \v 10 mang otleng larning tetek naur a halalna, e Jems pa e Jon, naur a nat e Sebedi. \p E Iesu i kelesi mang, “Gong u matmataut. Turpasi onone, ur dat a taraila.” \v 11 Ning la ka dat tar naur a mon, la han kusun anunla ututnala rop, pa la mur e Iesu. \s1 E Iesu i alangolango pas a lepra \r (Mt 8:1-4; Mk 1:40-45) \p \v 12 E Iesu i kes ana ning a hanua, pa ning a barsan a palaona rop i laulau ana lepra i kes tingia. Ning i oroi pas e Iesu, i punga tuntudu tar ting lapiu pa i nunung rakrakai i mang, “Leklek, ning u mang, ur tolsot sur ur alangolango pas iau.” \v 13 Pa e Iesu i tuslan a kuna, i tong a palaona pa i atai i mang, “A mang ot, ur langolango.” Ono otning a lepra i rop kusuni. \v 14 Lamur e Iesu i warwara rakrakai teteki mang, “Gong u atai tar tik ono. Ur han pa ur asangan u tetek a tena artabar tetek e God, pa ur saran a artabar tetek e God larning e Moses ka atong tari. Ning ur toli larne ir talapor tetek a taraila mang a palaom ka wakak ulak.” \v 15 Ika a warwara o e Iesu i han sarara kol tar, pa a galis a tarai la han taum sur lar longori, pa sur ir alangolango pas la kusun a nunla na tinsaman. \v 16 Ika a galis a pukakiar e Iesu i sira han masik utumo na hanua bel sur ir nunung. \s1 E Iesu i alangolango pas a barsan ning a palaona i mat \r (Mt 9:1-8; Mk 2:1-12) \p \v 17 Ning a pukakiar ning e Iesu i asaer a tarai, dingla na Parisaio pa dingla na tena asaerla tagun a warkurai, la kes tingia. La hanot tagun a hananuala rop ting na papar Galili pa papar Judia pa misaot e Jerusalem otleng. Pa a rakrakai ana Leklek i kes o e Iesu sur ir alangolango na tinsaman. \v 18 Dingla na barsan la los a barsan ana logo ngasna. A barsan ning a palaona i mat. La tohoi sur lar kas onoi, sur lar aborbori sa lanigo ta e Iesu. \v 19 Ika bel la kas lar pas onoi, anasa a tnan kunum a tarai. La abit taum onoi usaot na rumai, la kepsen pas ning a pukna tisaot, pa la alorong purum amoni ana logo ngasna na arpotor a kunum a tarai, tostos ting lanigo ta e Iesu. \v 20 Ning e Iesu i oroi anunla tortorot, i atai i mang, “Halik, di ka kepsen tar anum na toltol laulau.” \p \v 21 A tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola, la nuknuk ana nuknukinla mang, “Esi na ngas a barsan ne? Ning i warwara larning, i atong saksakan e God anasa i arlari ono. Esi ir kepsen a toltol laulaula? E God ka.” \v 22 Ika e Iesu ka tasman tar a nuknukinla, pa i deken la mange, “Sur asa mulo nuknuk larne? \v 23 Esi na ngas a warwara ning bel i ngangaten sur ar atongi? Ar atongi mange, ‘Di ka kepsen tar anum na toltol laulaula,’ o, ‘Ur kamtur, pa ur han’? \v 24 Ar atongi larne sur mulor tasmani mang e God ka saran tar a warkurai tetek a Nat a Barsan sur ir kepsen a toltol laulaula te lapiu.” Pa i atai a barsan ning a palaona i mat mange, “A atai u, ur kamtur, ur kibas logo ngasim, pa ur han uting na rumai ngasim.” \v 25 Ano otning i tur sa lanigo tanla rop, i kibas a logo ngasna, pa i han uting na rumai ngasna. Ning i han amon i atong leklek pas e God. \v 26 Pa la rop la kulkulan, la rakan aleklek pas e God, a palaonla i suren, pa la atongi mang, “Onone, dala oroi a maskan a utna i totoh ana ororoi anundala.” \s1 E Iesu i kabah pas e Liwai \r (Mt 9:9-13; Mk 2:13-17) \p \v 27 Ning ka rop a ututnala ne, e Iesu i han pa i oroi pas a tena los totokom, a risana e Liwai, i kes ting na rumai a los totokom, pa e Iesu i atai i mange, “Ur mur iau.” \v 28 Pa e Liwai i kamtur pa i han kusun anuna ututnala rop, pa i muri. \p \v 29 Lamur e Liwai i tol a tnan utna na hangan o e Iesu ting na nuna rumai. A galis a tena los totokom pa dingla na tarai otleng la kes taum o e Iesu ana utna na hangan ne. \v 30 Dingla na Parisaio pa anunla na tena asaerla tagun a warkurai, la lingir anuna na kakak a asaerla mange, “Sur asa ning mulo hangan pa mulo gang taum ana tena los totokomla pa a tena laulaula?” \v 31 E Iesu i keles la mange, “A dokta bel i hanot sur la ning la langolango. I hanot sur la ka ning la sasam. \v 32 Bel a hanot sur a tena tostosla. A hanot sur ar kabah pas a tena laulaula sur lar lingir a nuknukinla.” \s1 A kabah ana tamai \r (Mt 9:14-15; Mk 2:18-20) \p \v 33 Dingla na tarai la atai e Iesu mange, “A kakak a asaerla ane Jon la sira tamai pa la nunung, mangotleng lar a kakak a asaerla anuna Parisaiola. Ika anum na kakak a asaerla la hangan pa la gang.” \v 34 E Iesu i keles la mange, “Ning ta barsan ir taulai totoh, na halalna lar tamai mangmangasa ning a barsan ning kaning ot i kes taum onla? \v 35 Ika ta pukakiar ir hanot, ning dir ben maskan pas a barsan ning kusun la, pa ana pukakiar ning lar bot tamai.” \s1 A warwara larlar ana kaen pa a wain \r (Mt 9:16-17; Mk 2:21-22) \p \v 36 E Iesu i warwara larlar otleng tetek la mange, “Bel tik ir silir pas ta dia kaen tagun a tona kaen, sur ir suk ahati ana muar a kaen. Ning ir toli larning, ir silir laulau a tona kaen, pa tona dia kaen bel ir arlar taum ana dia muarna. \v 37 Pa bel tik ir tere a tona wain uting na turai a koto na wain ning di toli ana palaona inagoi. Ning ir toli larning, a tona wain ir bubus pa ir pusa a turai a koto, pa a wain ir tapek, pa koto na wain otleng ir laulau. \v 38 Dir pek ot a tona wain uting na tona koto na wain. \v 39 Bel tik ning ka gang pas a muar a wain, ir mang ulak sur a tona wain, ir atongi ka mang, ‘A muarna ot i wakak.’” \c 6 \s1 E Iesu a Leklek tagun a Pukakiar Sabat \r (Mt 12:1-8; Mk 2:23-28) \p \v 1 Ana ning a Pukakiar Sabat, e Iesu i han potor ting na barim a wit, pa anuna kakak a asaerla la turpas a kumut kutus a witla, la gisgisi ana kunla pa la ieni. \v 2 Dingla na Parisaio la deken e Iesu mange, “Sur asa ning mulo tol a utna ning pa bel mulo mur a warkurai tagun a Pukakiar Sabat?” \v 3 Pa e Iesu i keles la mange, “I mangasa, belot mulo was asaning e King Dewit i toli ning i taum ana taraila ning la armuri la murak? \v 4 I kas uting na rumai ane God, i kibas pas a bret ning di tabar tar e God ono, i ieni, pa i tabar la otleng ning la armuri. A bret ning di sairasi kusun a tarai oros. I arlar ana Warkuraila sur a tena artabarla ka tetek e God lar ieni.” \v 5 Pa e Iesu i atai la mange, “A Nat a Barsan ot a Leklek tagun a Pukakiar Sabat.” \s1 E Iesu i alangolango pas a barsan ning a kuna del \r (Mt 12:9-14; Mk 3:1-6) \p \v 6 Ana ning a Pukakiar Sabat ulak, e Iesu i kas uting na rumai lotu, pa i asaer a taraila. Pa ning a barsan kaningia, a sot a kuna i del. \v 7 A Parisaiola pa a tena asaerla ana Warkuraila la tai sur ta ngas ning lar arup e Iesu ono, pa la ngoson murmuri mang ir alangolango a tinsaman ana Pukakiar Sabat, o bel. \v 8 Ika e Iesu i tasman a nuknukinla pa i atai a barsan ning a kuna i del mang, “Kamtur! Pa ur tur ting lanigo tanla rop.” I kamtur, pa i tur sa lanigo tanla. \v 9 Lamur e Iesu i atai la mange, “Ar deken mulo: Asa ning a Warkuraila i atongi sur dir toli ana Pukakiar Sabat? Dir tol a wakakna o dir tol a laulauna, dir alaun tik o dir alaulau tik?” \v 10 Pa i tai taltal tetek la rop, pa i atai a barsan mang, “Ur kodos a kum.” Pa i kodosi, pa a kuna i tostos ulak. \v 11 Pa a balanla i bukus ana balakut, pa la warwara artalai tanla sur ta utna lar toli o e Iesu. \s1 E Iesu i aslang pas ning a bonot pa pisir naur a aposella \r (Mt 10:1-4; Mk 3:13-19) \p \v 12 Ning a pukakiar, e Iesu i han usaot na mangir sur ir nunung. A kidol a morom ning, i nunung tetek e God. \v 13 Ning i kabakiar, i kabah pas anuna tarai a asasaer teteki, pa i aslang pas ning a bonot pa pisir naur tagun la, pa i atong la a aposella\f + \fr 6:13 \ft A kamkama warwara “aposel”, “di sune tik.” E Iesu i sune la sur lar warawai ona Wakak a Warwara o e Iesu.\f*. \v 14 Ne a risanla: E Saimon ning e Iesu i saran tar ning a risana otleng e Pita, ditas ma e Endru, Jems, Jon, Pilip, Batolomiu, \v 15 Matiu, Tomas, e Jems a nat e Alpius, e Saimon ning tagun a kunum Silot,\f + \fr 6:15 \ft Silot i a rising ning di atong a kunum a tarai ning la harum taum ana matanitu Rom sur lar langolango.\f* \v 16 e Judas a nat e Jems, pa e maurana otleng e Judas Iskariot esaning i asobor tar e Iesu. \s1 E Iesu i asaer a tarai pa i alangolango la \r (Mt 4:23-25) \p \v 17 E Iesu pa anuna tarai a asasaer la han purum misaot na mangir, pa i tur ting na puka tostosna, taum ana nuna kunum a tarai a asasaer. A galis a tarai misaot na papar Judia pa e Jerusalem pa tagun a hananuala tumo latasi milau e Tair pa e Saidon otleng, \v 18 la hanot sur lar longori, pa ir alangolango pas la kusun anunla na tinsamanla. Pa i kepsen a motla kusun la rop ning a motla la alaulau la. \v 19 Pa a taraila rop, la mang sur lar tuk a palaona e Iesu, anasa a rakrakai i purum taguni, pa i alangolango la rop. \s1 A gasgas pa a bal maris \r (Mt 5:1-12) \p \v 20 E Iesu i ngoson anuna tarai a asasaer pa i atongi mang, \q1 “Mulo ning mulo kapan, mulo angis, \q2 anasa a matanitu ane God anumuloi. \q1 \v 21 Mulo ning mulo murak onone, mulo angis, \q2 anasa lamur mulor masur. \q1 Mulo ning mulo domos onone, mulo angis, \q2 anasa lamur mulor lagar. \q1 \v 22 Mulo angis ning a tarai la nget mulo, \q2 pa ning la kepsen mulo \q2 pa la atong laulau mulo, \q2 pa ning la atong laulau a risamulo, \q1 anasa mulo na halal a Nat a Barsan. \p \v 23 “Ana pukakiar ning dir tol a ututnala ning tetek mulo, mulor gas, mulor sirok ana gasgas, anasa anumulo arlou saot na langit i itna kol. Pa a toltolla ning, anunla mangis a tarai tagun nating la ka tol tari tetek a propetla. \q1 \v 24 Ika ir laulau tetek mulo ning anumulo na ututnala i galis, \q2 anasa mulo ka kibas pas anumulo a wakakna. \q1 \v 25 Ir laulau tetek mulo ning mulo masur onone, \q2 anasa lamur mulor murak. \q1 Ir laulau tetek mulo ning mulo langlagar onone, \q2 anasa lamur mulor bal maris pa mulor domos. \q1 \v 26 Ir laulau tetek mulo ning a taraila rop la atong leklek pas mulo, \q2 anasa a toltol ning, anunla mangis a tarai tagun nating la ka tol tari tetek a propet asasongola. \s1 A titol na marmaris tetek a hiruala \r (Mt 5:38-48) \p \v 27 “A atai mulo ning mulo longor iau, mulor mang sur anumulo na hirua, pa mulor tol a wakakna tetek la ning la nget mulo. \v 28 Mulor angisgis la ning la nunung sur e God ir alaulau mulo, pa mulor nunung sur la ning la alaulau mulo. \v 29 Ning tik ir pasar a ris a paham, ur saran otleng ning a ris tana. Ning tik ir ras pas anuma kaen na polpol alar anuma mermer, ur noren tar otleng anuma siot tana. \v 30 Ur tabar la rop ning la nunung u. Pa ning tik ir kibas pas ta utna anumi, gong u nunung ulak suri. \v 31 Mulor tol al ngas a utna tetek a tarai ning mulo mang sur lar toli tetek mulo. \p \v 32 “Ning mulo mang sur la ka ning la mang sur mulo, dir aleklek mangmangasa pas mulo? Anasa a tena laulaula otleng la mang sur la ning la mang sur la. \v 33 Ning mulor tol a wakakna tetek la ning la wakak tetek mulo, dir aleklek mangmangasa pas mulo? Anasa a tena laulaula otleng la toli larning. \v 34 Ning a tarai lar mang sur lar kibas pas ta utna kaba ta mulo, pa mulo sarani ka tetek la ning mulo tasmani mang lar kelesi ot tetek mulo, dir aleklek mangmangasa pas mulo? Anasa a tena laulaula otleng la saran a ututnala tana tena laulaula, pa la nuki mang lar kelesi. \v 35 Ika mulor mang sur anumulo na hirua, pa mulor tol a wakakna tetek la. Pa ning a tarai lar mang sur lar kibas pas ta utna kaba ta mulo, mulor sarani ka tanla, pa gong mulo mang sur lar kelesi. Ning mulor toli larning, anumulo a arlou ir itna kol, pa mulo a natnat e God i Leklek Kol, anasa i mang sur la ning bel la sira atong wakak teteki, pa a tena laulaula otleng. \v 36 Mulor asangan a marmaris, arlar ana Tamamulo a tena marmaris. \s1 Gong mulo warkurai tik \r (Mt 7:1-5) \p \v 37 “Gong mulo warkurai a toltol ana tik, pa bel otleng dir warkurai a toltol anumulo. Gong mulo arup tik, pa bel dir arup mulo. Mulor nuk duman sen a toltol laulaula ning a tarai la toli tetek mulo, pa dir kepsen anumulo na toltol laulau. \v 38 Mulor artabar, pa e God ir tabar mulo. A artabar ane God tetek mulo ir bukus, pa dir gulen purumi, pa ir bukus ulak, pa ir taptapek. Pa esi na ngas a artabar ning mulo sarani, i itna o i natarna, mangotleng larning e God ir sarani ta mulo.” \p \v 39 E Iesu i atong otleng a warwara larlar tetek la mange, “A kut bel ir ben lar pas ta kut, sakana dia rop diar punga lorong ting na tung. \v 40 A kaklik a asaer bel i itna tana nuna tena asaer. Ika esining ka arop pas anuna asasaer, ir arlar ana nuna tena asaer. \p \v 41 “Sur asa ning u oroi pas ka a beren kaning namatana e tasimlik, pa bel u nuk pas a puka rakai kaning na matam? \v 42 Ning a puka rakai kaning na matam, ur atong mangmangasa i tetek e tasimlik mang, ‘Tasiklik, ar kepsen a beren kusun a matam’? U a tena asasongo, ur kepsen nigon a puka rakai kusun a matam, pa ur tai wakak sur ur kepsen a beren kusun a matana e tasimlik. \s1 Naur a ngas a wana rakai \r (Mt 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “A wakak a rakai bel i sira suah ta laulau a wana, pa a laulau a rakai otleng bel i sira suah ta wakak a wana. \v 44 Dir oroi lalan a rakai ana wana. Bel tik ir git pas ta wana fig miting na kadas, pa ta wana wain miting na rosros. \v 45 A wakak a barsan i asangan anuna wakak a toltol ning kaning na balana, pa a laulau a barsan otleng i asangan anuna toltol laulau ning kaning na balana. Anasa a pahana tarai i atong puasa a toltol ning i bukus ting na balanla. \s1 Naur a tena tol rumai \r (Mt 7:24-27) \p \v 46 “Sur asa mulo atong iau mang ‘Leklek, Leklek,’ pa bel mulo tol a asala ning a atongi ta mulo? \v 47 Esining i han tetek iau pa i longor anuk na warwarala, pa i muri, i arlar ana barsan ning ar atai mulo onoi. \v 48 I arlar ana barsan ning i tol a rumai. I kel tungen pas a tung, pa i atur tar a pos ana rumai saot na hat. Ning a lomom i hanot, pa i saler uting na rumai ning, bel i gulen lar pasi, anasa di ka tol wakak tari. \v 49 Ika tik ning ir longor anuka warwarala pa bel i muri, i arlar ana barsan ning i atur anuna rumai saot na kabalapiu pa bel i tol nigon tar a kama rumai. Ning a lomom i saler tar ono, i punga, pa i tarege laulau!” \c 7 \s1 A tortorot anuna ningnigo anuna tena harumla mito e Rom \r (Mt 8:5-13) \p \v 1 Ning e Iesu ka atong arop tar a warwara ning tetek a tarai, i han utumo e Kapernaum. \v 2 Ning a ningnigo anuna tena harumla mito e Rom i kes tingia. Ning a halinla anuna tena titol oros i sasam, milau ir mat. A tena titol oros ning, anuna ningnigo i mang kol suri. \v 3 Ning a ningnigo anuna tena harumla i longor a warwara o e Iesu, i sune dingla na ningnigola anuna tarai Juda sur lar nunungi sur ir han teteki, pa ir alangolango pas anuna tena titol oros. \v 4 Ning la hanot tetek e Iesu, la nunung rakrakai mange, “A barsan ning a wakak a barsan, i wakak ning ur longor tana, \v 5 anasa i mang kol sur anundala a tarai, pa i lou tar anumila rumai lotu.” \v 6 Pa e Iesu i mur la. \p Ning la ka milau a rumai, a ningnigo anuna tena harumla i sune dingla na halalna tetek e Iesu ana warwara mange, “Leklek, gong a angoro u, anasa bel a tostos sur ur kas ting na nuk a rumai. \v 7 Bel a nuki otleng mang a tostos sur ar han tetek u. Ur atong ta warwara ka, pa anuka tena titol oros ir langolango. \v 8 Anasa iau a barsan ning a sira longor ana warkurai anunla ning la leklek tak, pa di saran tar a warkurai otleng tak sur ar nigon a tarai a harum. Ning ar atongi tana tik mang, ‘Ur han,’ ir han ka. Pa tetek tik otleng larne, ‘Ur han ute,’ ir han ka ute. Pa tetek anuka tena titol oros mang, ‘Ur tol a utna ne,’ ir toli ka.” \p \v 9 Ning e Iesu i longor a warwara ne, i kulkulan kol onoi, pa i talingir tetek a tarai ning la muri, pa i atongi mang, “A atongi ta mulo mang, bel a oroi tik ta te Israel, ning anuna tortorot i itna arlar ana barsan ning.” \v 10 Pa la ning di sune tar la, la ulak uting na rumai, la oroi mang a tena titol oros ning ka langolango. \s1 E Iesu i alaun pas a nat a lao \p \v 11 Bel i bongnani, pa e Iesu i han uting na hanua di atongi e Nain, pa anuna kakak a asaerla pa a tnan kunum a tarai otleng la han taum onoi. \v 12 Ning ka hanot milau ting na kaskas ana hanua, a tarai la los purum ning a minat mito na hanua. A minat ning, a barman, i takai sot ka a natna ning a lao. A galis a tarai mito na hanua la armuri taum onoi. \v 13 Ning a Leklek i oroi a hane ning, i marisi pa i atai i mang, “Gong u domos.” \v 14 I han milau, pa i tong a logo ning di los a minat onoi, pa a tarai ning la los a minat la tur suai. E Iesu i atongi mang, “Barman, a atai u mang ur kamtur.” \v 15 A minat i kes pa i tur pas a warwara. Pa e Iesu i saran ulak tari tetek e tana. \p \v 16 A taraila rop ning la matmataut, pa la aleklek pas e God pa la atongi mang, “A tnan propet ka hanot na arpotor indala. E God ka hanot sur ir nangan dala, anuna tarai.” \v 17 Pa warwara ona utna ning e Iesu ka tol tari, i han sarara to na papar Judia rop, pa a hananuala milau otleng. \s1 E Iesu pa e Jon a Tena Baptais \r (Mt 11:2-19) \p \v 18 A kakak a asaerla ane Jon a Tena Baptais la atai i ana ututnala rop ne o e Iesu. E Jon i kabah pas naur tagun la, \v 19 pa i sune diau tetek a Leklek sur diar dekeni mang, “U ma, ning di warwara nigo tar hom mang ur hanot, o milar harnanai ot sur tik\f + \fr 7:19 \ft E Karisito esaning di harnanai suri.\f*?” \p \v 20 Ning dia hanot tetek e Iesu, dia atongi mang, “E Jon, a Tena Baptais i sune miau tetek u, sur miar deken u mang, ‘U ma, ning di warwara nigo tar hom mang ur hanot, o milar harnanai ot sur tik?’” \p \v 21 Ano otning, e Iesu i alangolango pas a galis kusun anunla na kankan pa nunla na tinsamanla, pa i kepsen a motla kusun la, pa i apalpalas pas a galis a kut. \v 22 Pa i keles diau mange, “Mur ulak, pa mur atai e Jon ana ututnala ne mu ka oroi tari, pa mu ka longor tari: A kutla la ka tai, la ning a hanla i mat la ka han tostos, a leprala la ka langolango, na talngana kutkut la ka longor, a minatla la ka kamtur, pa di warawai ana Wakak a Warwara tetek a kapan a tarai. \v 23 Esining i oroi a ututnala ne a toli pa anuna tortorot bel i punga, ka angis.” \p \v 24 Ning naur a kaklik a asaer ane Jon dia ka han, e Iesu i turpas a warwara tetek a kunum a tarai o e Jon mang, “Lanigo ning mulo han uting na hanua bel tetek e Jon, asaning mulo tai suri? A kunai ngandek ning i maler ana wuwu? Belal. \v 25 Asa ning mulo han sur mulor oroi i? A barsan ning i mermer ana wakak a kaenla? Bel. Oroi, la ning la sira mermer ana ngangaten a kaenla, pa la angis ana wakak a ututnala, la sira kes ting na rumai ana kingla. \v 26 Asa ning mulo han sur mulor oroi i? A propet? Momol, a atai mulo, e Jon i leklek kol tana propetla. \v 27 Di ka tumtumus tar onoi ting na Buk Tabu mange, \q1 ‘Oroi, ar sune anuka tena los warwara sur ir nigon u. \q1 Ir nigon u pa ir atalapor anuma ngas.’ \rq Mal 3:1\rq* \m \v 28 A atai mulo, e Jon i leklek kol tanla rop ning di agon la, ika esining i natarna kol ana matanitu ane God, i leklek tana.” \p \v 29 Ning la longori, a taraila rop pa na tena los totokom otleng, la oroi lalani mang a ngas ane God i tostos, anasa la ka kibas tar a baptais ta e Jon. \v 30 Ika a Parisaiola pa a tena asaerla tagun a warkurai bel la mang sur a ngas ning e God i sarani sur la, anasa bel la kibas a baptais ning ta e Jon. \p \v 31 Pa e Iesu i atong ulaki mang, “Esi na warwara larlar ning ar atongi ana tarai tagun onone? La arlar ana sa? \v 32 La arlar ana kakakla ning la kes ting na tinine hanua pa la arkabah tetek na halalinla mange, \q1 ‘Mila pasar kudu, \q2 ika bel mulo tortor ono, \q1 pa mila saken a saksak a bal maris, \q2 ika bel mulo tangis ono.’ \m \v 33 E Jon a Tena Baptais i hanot, bel i ien ta wakak a utna pa bel i gang a wain, pa mulo atongi onoi mang, ‘A mot kaning onoi.’ \v 34 A Nat a Barsan i hanot, i hangan pa i gang, pa mulo atongi onoi mang, ‘Oroi, a barsan ne a tena hangan pa tena gang, a hal a tena los totokomla pa tena laulaula.’ \v 35 Ika a taraila rop ning la mur a wakak a nuknuk ane God, la asangani mang a wakak a nuknukna i tostos.” \s1 Ning a hane i pek a polo na tomtobo ting na naur a hana e Iesu \p \v 36 Ning a Parisaio i ben pas e Iesu sur diar hangan taum. E Iesu i kas ting na rumai ana Parisaio ning, pa i kes sur ir hangan. \v 37 Pa ning a hane miting na hanua ning, a laulauna. Ning i tasmani mang e Iesu kaning i hangan ting na rumai ana Parisaio, i kas taum ana polo na tomtobo kaning na koto ning di toli ana hat. \v 38 Pa i tur tumo lamur ta e Iesu, ting napir naur a hana. Pa i domos, a luru matana i punga tar saot na naur a hana e Iesu, pa i sah diau ana hihna, i goro diau, pa i pek a polo na tomtobo on diau. \p \v 39 Ning a Parisaio, esaning i ben tar e Iesu, i oroi a utna ne, i nuki mang, “Ning a barsan ne a propet, ir tasman a hane ne i tong naur a hana, pa ir tasman otleng a ginina, mang i a laulau a hane.” \v 40 E Iesu i atai i mang, “Saimon a mang sur ar atai tar u ana ning a utna.” Pa i kelesi mang, “Tena Asaer, ur atai iau ka.” \p \v 41 E Iesu i atai i mang, “Naur a barsan dia dinau mani pas tana ning a barsan. Ning a halin diau i dinau pas dilima na mar a kina, pa ning a halin diau otleng dilima na bonot a kina. \v 42 Naur a barsan ning bel dia tolsot sur diar keles a dinau. Pa barsan ning i atai diau mang, ‘Gong kama mu keles anumu na dinau.’ Esi na halin diau anuna marmaris ir itna kol?” \v 43 E Saimon i kelesi mang, “Ngandek esaning i dinau pas a tnan mani kol tana.” E Iesu i atai e Saimon mang, “I tostos anuma arkeles.” \p \v 44 E Iesu i gilam tetek a hane, pa i atai e Saimon mang, “Oroi a hane ne. Ning a kas te na num a rumai bel u saran al malum sur dir gos naur a hak onoi. Ika, a hane ne, i gos naur a hak ana luru matana, pa i sah diau ana hihna. \v 45 Bel u asangan anuma gasgas tetek iau ana argoro, ika a hane ne i goro naur a hak turpasi ot ning a hanot te. \v 46 Bel u sabar a pukuluk ana wel, ika a hane ne i pek a polo na tomtobo te na naur a hak. \v 47 A atai u mang, anuna tnan marmaris tetek iau i asangani mang e God ka kepsen tar anuna galis a toltolla. Ika esining di kepsen ka anuna siklik toltol laulau, anuna marmaris bel ir itna.” \p \v 48 Pa e Iesu i atai a hane ning mang, “Di ka kepsen tar anuma toltol laulaula.” \v 49 A tarai ning la kes ana utna na hangan, la warwara artalai arpotor inla mang, “Esi na ngas a barsan ne i kepsen a toltol laulaula?” \v 50 E Iesu i atai a hane ning mang, “Ana num a tortorot ot, di ka alaun pas u. Ur han ana bal molmol.” \c 8 \s1 A gurarala la armuri taum o e Iesu \p \v 1 Lamur e Iesu i han taltal ana tatatnan hanua pa na nanatar a hananuala otleng, pa i warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu ane God tetek la. La armuri taum ana nuna ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla, \v 2 pa a gurarala otleng ning ka kepsen tar a motla kusun la, pa ka alangolango pas la kusun a tinsamanla. Ine a risanla: E Maria, ning a risana otleng e Magdalene, esaning mais a motla la purum kusuni, \v 3 pa e Joana a hane ane Kusa, i a ningnigo ana rumai ane Herot, pa e Susana, pa a galis otleng. A gurarala ne la nangan e Iesu pa anuna kakak a asaerla ana nunla na gongon ot. \s1 A warwara larlar ana tena omomai \r (Mt 13:1-17; Mk 4:1-12) \p \v 4 Ning a tnan kunum a tarai tagun a hananuala la hanot tetek e Iesu, i atong a warwara larlar tetek la mange, \v 5 “Ning a tena omomai i han sur ir sapran a pat a witla. Ning i sapran amon la, dingla la punga ting na ngas, pa tarai la papas saot onla, pa manila otleng la ien sen la. \v 6 Dingla otleng la punga ting na pukna ning i hatat, pa ning la gomo ot, la main, anasa a piu i sengsenge kol. \v 7 Dingla na patna otleng la punga tar ting na tinine rosrosla, pa a rosrosla la gomo taum onla, pa la rau alar pas la. \v 8 Dingla na patna otleng la punga tar ting na wakak a piu, la gomo pa la wai. Taktakai a rakai i suah takai a mar a wanala.” \p Ning ka atong tar a warwara ne tetek la, i atongi mang, “Esining a talngana kaning, i wakak ning ir longor ono.” \p \v 9 Anuna kakak a asaerla la dekeni sur ir papak talapor ana warwara larlar ning ka atong tari. \v 10 Pa i atai la mange, “E God ka saran tar a tastasim ta mulo sur mulor talapor ana ututnala ana nuna matanitu, ning nating i kes kumna. Ika tetek a tarai masik a asaer la ana warwara larlarla, sur \q1 ‘lar oroi i pa bel lar oroi lalani, \q2 lar longori pa bel lar talapor onoi.’ \rq Ais 6:9\rq* \s1 E Iesu i pak a warwara larlar ana tena omomai \r (Mt 13:18-23; Mk 4:13-20) \p \v 11 “A kamkama warwara larlar ne i mange, a pat a wit i arlar ana warwara ane God. \v 12 A pat a witla ning la punga ting na ngas, la arlar ana tarai ning la longor a warwara, pa e Satan i hanot, pa i kepsen a warwara miting na balanla, sur gong la tortorot, pa gong di alaun la. \v 13 Pa a patnala ning la punga ting na pukna ning i hatat, la arlar ana tarai ning la longor a warwara, pa la tong akesi ana gasgas. Ika, belal wakirinla, anunla tortorot bel i tur bongnani, pa ning a larlar ir hanot tetek la, lar punga ka. \v 14 Pa a patnala ning la punga tar ting na tinine rosrosla, la arlar ana tarai ning la longor a warwara, ika ana nunla lalaun, a nuknuk kol, a gongonla, pa a gasgas tagun a lalaun anone, la rau alar a warwara, pa bel la wai. \v 15 Ika patnala ning la punga ting na wakak a piu, la arlar ana tarai ning a balanla i wakak pa i tostos. La longor a warwara, la tong rakrakai i, pa la tur rakrakai, tuk ning lar wai. \s1 A warwara larlar ana lam \r (Mk 4:21-25) \p \v 16 “Bel tik ir asot tar ta lam pa ir aroh alari ana paket, pa bel ir suah i otleng ting nahai a logo. Ir suah i ot saot na turtur ngasna, sur la ning lar kas, lar oroi a talaporna. \v 17 Pa ututnala rop ning i kes kumna, ir hanot talapor. Pa ututnala rop ning i kes mumun, lamur ir hanot talapor. \v 18 Mulor nuknuk wakak ana warwara ning mulo longori. Esining i tastasman ana warwara ane God, dir tabar ulaki ana galis. Ika, esining bel ta tastasman kaning tana, dir kepsen otleng siklik tastasman ning kaning tana.” \s1 E tana e Iesu pa na tastasna \r (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35) \p \v 19 E tana e Iesu pa na tastasna la hanot sur lar oroi i, ika bel la tolsot sur lar han milau i, anasa a kunum a tarai la tur alar pasi. \v 20 Pa di atai e Iesu mang, “E tnam pa na tastasim, kanumo la tur tumo lapiu. La mang sur lar oroi u.” \v 21 Pa i atai la mang, “La ning la longor a warwara ane God pa la muri, la ning e nang pa na tastasikla.” \s1 E Iesu i sairas a wuwu pa top \r (Mt 8:23-27; Mk 4:35-41) \p \v 22 Ning a pukakiar e Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “Dalar han lakai utumo na ris a puka tasi.” La kas uting na mon, pa la han. \v 23 Ning la dun amon ana sel, e Iesu i borbor duman. A rakrakai a wuwu i ragati tanla ting na tasi, pa a mon i songsongi, pa milau lar hirua. \v 24 A kakak a asaerla la han teteki, la amata i, pa la atai i mange, “Tena Asaer, Tena Asaer, dala kar hirua!” I kamtur, i sairas a wuwu pa a tatatnan top sur diar mamah. Dia manah, pa tasi i mililo rop. \v 25 Pa i atongi tana kakak a asaerla mang, “Kanahaia numulona tortorot?” La matmataut, pa la kulkulan, la deken artalai la mang, “Esi na ngas a barsan ne? I warkurai a wuwu pa top pa dia longor tana.” \s1 E Iesu i kepsen a motla kusun ning a barsan \r (Mt 8:28-34; Mk 5:1-20) \p \v 26 E Iesu taum ana nuna kakak a asaerla la sot ting na papar anuna tarai Gerasa, ning i kes to na ris a puka tasi tumo na papar Galili. \v 27 Ning e Iesu i purum kusun a mon, ning a barsan miting na hanua ning, a motla la solongi, i han barati. Ka bongnani, bel i pipis ta kaen, pa bel i kes otleng ana ta rumai, i keskes ka ting na kulamla ngasa minatla. \v 28 Ning i oroi pas e Iesu, i kukuk, pa i punga purum tar ting na naur a hana, pa i kukuk kol mange, “Iesu, a Nat e God a Leklek Kol, asaning ur toli hok? A nunung u, gong u akadik iau.” \v 29 I atongi larne, anasa e Iesu ka warwara rakrakai pas tetek a mot sur ir purum kusun a barsan ne. A galis a taem a mot i solsolongi. A tarai la sira tai alar a barsan ne, la sira dot naur a kuna pa naur a hana ana sen, ika i sira dat kutus la ka, pa mot i sira angongosi usaot na hanua bel. \p \v 30 E Iesu i dekeni mange, “Esi na risam?” Pa i kelesi mange, “A risak a liur a mot,” anasa a galis a mot la solongi. \v 31 Pa la nunung rakrakai e Iesu sur gong i sune kas la ana tnan tung ning bel ta araropna. \p \v 32 A tnan liur a boroi la hangan ting na mangir, pa a motla la nunung rakrakai e Iesu sur lar kas ana boroi. Pa i malmaling sen la. \v 33 A motla la purum kusun a barsan ning, pa la kas tar ana boroila. Pa boroila la liu purum uting na palis sur utumo na puka tasi, pa la dom rop. \p \v 34 La ning la tai alar a boroila, la oroi a utna ne, la dun ulak. La atatai ana utna ne ting na hanua anunlai, pa dingla na hananuala otleng. \v 35 Pa tarai la han sur lar oroi asaning i hanot. Ning la hanot tetek e Iesu, la oroi a barsan ning a motla la ka purum tar kusuni, i kes milau tar naur a hana e Iesu, ka pipis pas pa ka mananos ulak. Pa la matmataut. \v 36 La ning la oroi asaning e Iesu i toli, la atai a tarai mang e Iesu ka kepsen tar a motla kusun a barsan ning. \v 37 Pa taraila rop tagun a papar anuna Gerasala la nunung e Iesu sur ir han kusun la, anasa la matmataut kol. Lamur e Iesu i kas ulak ana mon pa i han. \p \v 38 A barsan ning a motla la purum kusuni, i nunung e Iesu sur diar armuri. Ika e Iesu i sune seni ka mang, \v 39 “Ur han uting na num a rumai, pa ur warwara ana tnan utna ning e God ka tol tari hom.” Pa i han, i warwara ting na hanua ning ana tnan utna ning e Iesu ka tol tari onoi. \s1 E Iesu i alaun pas a nat e Jairus pa i alangolango pas ning a hane \r (Mt 9:18-26; Mk 5:21-43) \p \v 40 Ning e Iesu i ulak, a kunum a tarai la gasgas pasi, anasa la rop la harnanai ka suri. \v 41 Ning a barsan, a risana e Jairus, a ningnigo tagun a rumai lotu, i hanot pa i punga tar ting na ris a hana e Iesu. I nunungi sur ir han usa na rumai ngasna, \v 42 anasa takai ka natna hane, ning anuna rau i ning a bonot pa pisir naur, milau ir mat. \p Pa ning e Iesu i han, a tnan kunum a tarai la arsugut alar pasi. \v 43 Ning a hane tingia i sasam ana tinsaman a suluk. Ka sasam pas ning a bonot pa pisir naur a rau, \f + \fr 8:43 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes te na ves ne. I mange: \ft \+it ka arop tar anuna mani ana doktala\+it*. \f* ika bel tik i alangolango lar pasi. \v 44 I han tumo lamur ta e Iesu, pa i tuk a ris a tuka saket anunai, pa a suluk i manah kakat. \v 45 Pa e Iesu i deke mange, “Esining i tuk iau?” La rop la puai, e Pita i atongi mang, “Tena Asaer, a tnan kunum a tarai ne la tur talilis u pa la arsugut alar pas u.” \v 46 E Iesu i atongi mange, “Ning a halinla ka tuk tar iau, a kilangi mang a rakrakai i purum kusun iau.” \v 47 Lamur a hane i tasmani mang di ka pastetek pasi, pa i koloron ot, pa i punga salanigo ta e Iesu. Namatana taraila rop, i atai e Iesu ana kamkamna ning i tuk tari, pa i atai i otleng ning i langolango kakat. \v 48 Pa e Iesu i atai i mange, “Natuklik, anuma tortorot ka alangolango pas u. Ur han taum ana bal molmol.” \p \v 49 Ning e Iesu kaning ot i warwara, takai i hanot mito na rumai ane Jairus, a ningnigo tagun a rumai lotu, pa i atai i mange, “Gong u amolot a Tena Asaer. E natum hane ka mat.” \v 50 Ning e Iesu i longor a warwara ning, i atai e Jairus mange, “Gong u matmataut, ur tortorot ka, pa dir alaun ulak pasi.” \p \v 51 Ning i hanot ting na rumai, bel i malmaling pas tik sur ir kas taum onoi. I malmaling pas ka e Pita, e Jon pa e Jems, pa e taman a kaklik pa e tana otleng. \v 52 A taraila rop la kunkun pogol ana domos, pa e Iesu i atai la mang, “Gong mulo domos. A kaklik ning bel i mat, kaning i borbor duman ka.” \v 53 Pa la malani ka, anasa la tasmani mang ka mat. \v 54 Ika e Iesu i tong pas a kuna kaklik hane, pa i atai i mang, “Natuklik, ur tur.” \v 55 Pa inguna i ulak teteki, pa i kamtur kakat. Pa e Iesu i arsune sur ta utna ana hane lik ning sur ir ieni. \v 56 Tamana pa e tana dia kulkulan kol, pa e Iesu i sairas diau sur gong dia atai tik ana sa ning i hanot. \c 9 \s1 E Iesu i sune ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla \r (Mt 10:5-15; Mk 6:7-13) \p \v 1 Ning e Iesu i kabah taum pas ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla, i saran tar a rakrakai pa a warkuraila tetek la sur lar kepsen a motla rop, pa lar alangolango otleng a taraila kusun a tinsamanla. \v 2 Pa i sune la sur lar warawai ana matanitu ane God, pa lar alangolango a tinsamanla. \v 3 Pa i atai la mange, “Gong mulo los tar al utna ting na numulo a tinan, gong ta bulse, gong ta bek, pa gong ta utna na hangan, gong al mani pa gong al kelkeles. \v 4 Ning mulor kes ting na ta rumai, mulor kes ot tingia tuk ana pukakiar ning mulor han kusun a hanua ning. \v 5 Ning al tarai bel lar gasgas pas mulo, ning mulo han kusun a nunla hanua, mulor tang sen a kubus kusun a hamulo, sur a asilang na tumarang tetek la.” \p \v 6 A kakak a asaerla la han taltal ting na hananuala, la warawai ana Wakak a Warwara, pa la alangolango a tarai ting na hananuala rop. \s1 A nuknukna e Herot i talara o e Iesu \r (Mt 14:1-2; Mk 6:14-16) \p \v 7 E Herot, a ningnigo tagun a matanitu, i longor a ututnala ning i hanot. A nuknukna i talar onoi, anasa dingla na tarai la atongi mang e Jon ka laun ulak kusun a minat. \v 8 Pa dingla na tarai otleng la atongi mang e Elaija ka hanot. Dingla na tarai otleng la atongi mang ning tagun a propetla tagun nating ka laun ulak. \v 9 Ika e Herot i atongi mang, “Ia ka umsem tar ana ruana e Jon. Pa esi na barsan ulak ning, a longor a ututnala ne onoi?” Pa i tohoi sur ir oroi e Iesu. \s1 E Iesu i tabar dilima na rip a tarai \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Jn 6:1-14) \p \v 10 Ning a aposella la ulak, la atai e Iesu ana ututnala ning la ka tol tari. I ben pas la, pa la han masik uting na hanua a risana e Betsaida. \v 11 A kunum a tarai la longori, pa la muri. I gas pas la, pa i warwara tetek la ana matanitu ane God, pa i alangolango pas la ning la sasam. \p \v 12 Ning ka rah, ning a bonot pa pisir naur a kakak a asaerla la han tetek e Iesu, pa la atai i mange, “Ur sune sen a kunum a tarai sur lar han uting anal hananua, pa na nanatar a hanuala milau, sur lar hangan pa lar borbor tingia, anasa a hanua bel ka ine.” \v 13 E Iesu i atai la mang, “Mulo ot mulor tabar la.” Pa la kelesi mange, “Dilima na bret ka pa naur a sis kane mila losi. Ngandek u mang sur milar lou pas al utna sur ir arlar ana kunum a tarai rop ne?” \v 14 A wawas ana tarai ka i arlar ana dilima na rip, ika a gurarala pa kakakla otleng la hangan taum onla. \p I atongi tetek anuna kakak a asaerla mang, “Mulor sune la sur lar tapagal sur dildilima na bonot la, pa lar kes.” \v 15 Pa kakak a asaerla la toli larning, pa taraila rop la kes. \v 16 E Iesu i kibas pas dilima na bret pa naur a sis, i tadai usaot na langit, i atong wakak pas tetek e God onoi, i kibiki pa i sarani tana kakak a asaerla, sur lar asalar a taraila ono. \v 17 La rop la hangan pa la masur. Pa la song bukus pas ning a bonot pa pisir naur a rat ana mah a utna na hangan. \s1 E Pita i warwara talapor mang e Iesu a Mesaia \r (Mt 16:13-19; Mk 8:27-29) \p \v 18 Ning a pukakiar, e Iesu ka i kes pa i nunung, a kakak a asaerla la han teteki, pa i deken la mange, “A tarai la atongi mang iau esi?” \v 19 Pa la kelesi mange, “Dingla la atong u, e Jon a Tena Baptais. Dingla otleng la atong u, e Elaija, pa dingla otleng la atong u, ning a hal a propetla tagun nating, ning ka laun ulak.” \v 20 Pa e Iesu i deken la mange, “Pa mulo, mulo atong iau o esi?” E Pita i kelesi mang, “U a Mesaia ning e God i sune sen u ute.” \v 21 Pa i sairas la mang gong la atai tar tik ono. \s1 E Iesu i warwara nigo ana nuna minat \r (Mt 16:20-28; Mk 8:30—9:1) \p \v 22 E Iesu i atongi tanla mange, “A Nat a Barsan ir kilang a galis a mamahat, pa a ningnigola, a leklek a tena artabarla tetek e God, pa a tena asaerla tagun a Warkurai lar gilam ris kusuni pa dir umkoli. Pa ning natol a pukakiar ir rop, ir laun ulak.” \p \v 23 Pa i atai la rop mange, “Ning tik i mang sur ir mur iau, gong i mur a nuknukna. Ir pamar anuna rakai kutus ana pukakiarla rop pa ir mur iau. \v 24 Esining i mangan alar anuna lalaun ir hirua, ika esining i noren sen anuna lalaun sur iau, ir laun. \v 25 Ning tik ir tong akes a ututnala rop mite na rakrakan hanua, pa ir alaulau anuna lalaun ono pa ir hirua, ir wakak mangmangasa teteki? \v 26 Ning tik ir meme hok pa ana nuka warwarala, a Nat a Barsan otleng ir meme onoi, ning ir hanot ana nuna matatar, pa a matatar otleng ane Tamana pa anuna angelola. \v 27 A atong momoli ta mulo, dingla o mulo ning mulo tur te, belot mulor mat, pa mulor oroi a matanitu ane God.” \s1 A palaona e Iesu i ries \r (Mt 17:1-8; Mk 9:2-8) \p \v 28 Ngandek ka siwal a pukakiar alar tar a warwara ning, e Iesu i ben pas e Pita, Jon pa e Jems, pa la han usaot na mangir sur lar nunung. \v 29 Ning kaning i nunung, a patarna i ries, pa anuna kaenla i kokok pa i pil. \v 30 Naur a barsan, e Moses pa e Elaija \v 31 dia hanot ana matatar, pa ditol warwara taum ma e Iesu. Ditol warwara ana minat ane Iesu, ning ir songo i saot e Jerusalem, sur ir tolsot pas a nuknuk e God. \v 32 E Pita ditol, ditol borbor duman. Ning ditol mata ot, ditol oroi a matatar ane Iesu, pa naur a barsan otleng kaning ditol tur taum tar. \v 33 Ning naur a barsan dia mang sur diar han kusun e Iesu, pa e Pita i atai i mange, “Tena Asaer, i wakak ning dalar kes kama te. Mitol ar tol ir natol a turturup, takai anumi, takai ane Moses, pa takai ane Elaija”. Ika e Pita bel i tasman asaning i atongi. \p \v 34 Ning kaning ot i warwara, a laukap i hanot pa i poroi alar pas la, pa ditol matmataut ning ditol kas tingui na laukap. \v 35 Pa a elngen takai misaot na laukap i atongi mange, “Ine a Natuklik, ning ia ka aslang pasi. Mulor longor tana.” \v 36 Ning ka warwara rop, e Iesu kama kaning i tur. Pa bel ditol warwara onoi. Pa ana pukakiarla ning, bel ditol atai tar tik ana sa ning ditol ka oroi tari. \s1 E Iesu i kepsen a mot kusun ning a kaklik \r (Mt 17:14-18; Mk 9:14-27) \p \v 37 Ana pukakiar lamur, ning e Iesu pa natol a kaklik a asasaerla la ka han purum misaot na mangir, a tnan kunum a tarai la han tetek e Iesu. \v 38 Pa ning a barsan miting na kunum i arkabah mange, “Tena Asaer, a nunung u sur ur oroi a natuk barsan, takai sot ka kaklik. \v 39 A mot i sira solongi, pa i sira kukuk kakat. A mot i sira akoloroni, pa a pahana kaklik ning i busa. A mot bel i sira han kusuni, pa i sira akankan kol a palaona. \v 40 A nunung kaba anum na kakak a asaerla sur lar kepsen a mot kusuni, ika bel la tolsot pasi.” \p \v 41 E Iesu i atongi mang, “Mulo na tarai tagun onone, bel mulo tortorot, pa mulo na tena laulau. Ia ka kes bongnan iau te napirim mulo. Nangse mulor tortorot? Ur ben e natumlik ute.” \p \v 42 Ning a kaklik i han tetek e Iesu, a mot i minggen purumi utumo lapiu pa i akoloroni. Ika e Iesu i warwara rakrakai tetek a mot pa i kepseni, pa a kaklik ning i langolango ulak. I saran ulaki tetek e tamana. \v 43 Pa la rop la kulkulan ana tnan rakrakai ane God. \s1 E Iesu i warwara ulak ana nuna minat \r (Mt 17:22-23; Mk 9:30-32) \p La rop la kulkulan ana utna ning e Iesu ka tol tari, pa i atai anuna kakak a asaerla mange, \v 44 “Mulor longor wakak a warwara ne: Dir saran tar a Nat a Barsan uting na kuna taraila.” \v 45 Ika a kakak a asaerla bel la talapor ana kamkama warwara ne. Di bunuri ka tanla, sur gong la tasman lalani. Pa la matmataut sur lar deken e Iesu onoi. \s1 Esining i leklek kol? \r (Mt 18:1-5; Mk 9:33-37) \p \v 46 A kakak a asaerla la arlak na arpotor inla mang esi na halinla ir leklek kol. \v 47 E Iesu ka tasman tar a nuknukinla, i ben pas ning a kaklik pa i aturi ting napirna. \v 48 Pa i atai la mang, “Esining ir gas pas a kaklik ne ana risak, i gas pas iau otleng. Pa esining ir gas pas iau, i gas pas esaning i sune iau ute. Anasa esining i natarna ta mulo rop, i ning i leklek kol.” \s1 Esining bel i sairas mulo i nangan mulo \r (Mk 9:38-40) \p \v 49 E Jon i atai e Iesu mange, “Tena Asaer, mila oroi ning a barsan i kepsen a motla ana risam, pa mila toho i sur milar sairasi, anasa i bel a halindala.” \v 50 E Iesu i kelesi mange, “Gong mulo sairasi, anasa esining bel i sairas mulo, i nangan mulo.” \s1 A tarai Samaria bel la gasgas pas e Iesu \p \v 51 Ning ka milau a pukakiar sur dir los e Iesu usaot na langit, a nuknukna i rakrakai sur ir han usaot e Jerusalem, pa i turpas a tinan. \v 52 I sune dingla na tena titol, sur lar nigo tana. La hanot ana ning a hanua ting na papar Samaria, sur lar sang sur e Iesu. \v 53 Ika a te Samariala bel la gasgas pasi tingia, anasa i han sur usaot e Jerusalem\f + \fr 9:53 \ft A te Samariala bel la gas anasa e Iesu i nuki mang bel i tostos sur dir lotu tetek e God ting na rumai a artabar anunlai ting na Mangir Gerasim, pa i han usaot e Jerusalem sur ir lotu. \f*. \v 54 Ning naur a kaklik asasaer anunai, e Jems pa e Jon dia oroi a toltol ning, dia dekeni mang, “Leklek, u mang sur miar nunung e God sur ir sune purum a iah sur ir tun arop la?” \v 55 Ika e Iesu i talingir, pa i sairas diau. \v 56 Pa e Iesu pa anuna kakak a asaerla la han sur uting na ning a hanua masik. \s1 La ning la mang sur lar mur e Iesu \r (Mt 8:19-22) \p \v 57 Ning e Iesu pa anuna kakak a asaerla la han amon ting na ngas, ning a barsan i atai i mang, “Ar mur u uting na hananuala rop ning ur han ia.” \v 58 E Iesu i kelesi mange, “A rokoio na papla anunla na tungla ot, pa a manila otleng anunla na pios ot, ika a Nat a Barsan bel anuna ta rumai sur ir borbor onoi.” \v 59 I atai ning a barsan otleng mang, “Ur mur iau.” Ika i kelesi mange, “Leklek, ur noren iau kaba sur ar han, sur ar por sen tar e tata.” \v 60 E Iesu i atai i mange, “Ur noren sen a minatla lar por anunla na minatla. Ur han pa ur warawai ana matanitu ane God.” \v 61 Ning ulak, i atai e Iesu mange, “Leklek, ar mur u, ika ur noren tar iau kaba sur ar han, pa milar tai taum pas onla ting na nuka rumai.” \v 62 E Iesu i atai i mang, “Ning tik ir turpas a oma, pa i gilam utumo lamur, bel i topas a titol ana matanitu ane God.” \c 10 \s1 E Iesu i sune mais a bonot pa pisir naur a tarai \p \v 1 Lamur a Leklek i aslang pas mais a bonot pa pisir naur a tarai otleng, pa i sune naunaur onla sur lar nigoni uting na tatatnan hanua, pa ting na nanatar a hanua, ning i otleng ir han ia. \v 2 Pa i atai la mange, “A barim ka makos, pa i galis kol, ika bel al galis a tena sol. Mulor nunung a Leklek, esaning a tamana barim, sur ir sune a tena solla uting na nuna barim. \v 3 Mulor han! Onone a sune sen mulo arlar ana nat a sipsipla ting na arpotor tana ngalngaliah a papla. \v 4 Gong mulo los ta paus na suah mani, gong ta rat, pa gong ta su. Gong otleng mulo awara tar tik ning mulor arpastek ting na ngas. \p \v 5 “Ning mulor kas ting na ta rumai, mulor atong nigoni mange, ‘A bal molmol tetek mulo.’ \v 6 Ning ta tena bal molmol i kes tingia, anumulo a bal molmol ir kes onoi. Ning bel, a bal molmol ir ulak tetek mulo. \v 7 Pa mulor kes ot tingia ana rumai ning, mulor hangan pa mulor gang a utna ning di tabar mulo onoi, anasa i tostos sur a tena titol ir kibas ot anuna arlou. Gong mulo borbor anal rumai masik. \p \v 8 Ning mulor hanot ting na ta hanua, pa di ben kas mulo, mulor ien a ututnala ning di tabar mulo onoi. \v 9 Mulor alangolango a tinsamanla, pa mulor atai a taraila mang, ‘A matanitu ane God ka milau tetek mulo!’ \v 10 Ning mulor hanot ting na ta hanua, pa bel dir ben kas mulo, mulor tur ka ting na ngas pa mulor atongi mange, \v 11 ‘A kubus miting na numulo a hanua kane na hamila, milar sah seni sur a tumarang tetek mulo. Ika mulor tasmani mang a matanitu ane God ka milau.’ \v 12 A atongi ta mulo, ana pukakiar a warkurai, a warkurai tetek a hanua ning ir rakrakai kol tana warkurai tetek e Sodom.” \s1 A warkurai tetek la ning bel la lingir a nuknukinla \r (Mt 11:20-24) \p \v 13 “Ir laulau tetek mulo a tarai Korasin, pa ir laulau otleng tetek mulo a tarai Betsaida. Ngandek ning di kar tol tar a ututnala na kulkulan ne tetek a tarai Tair pa tarai Saidon, arlar larning di ka tol tari tetek mulo, a tarai Tair pa tarai Saidon la kar lingir kapit a nuknukinla pa lar tobo, lar mermer ana kaenla na bal maris pa lar sabar a palaonla ana kubus a iah. Ika mulo, bel mulo lingir a nuknukim mulo. \v 14 A warkurai tetek mulo a tarai Korasin pa tarai Betsaida ir rakrakai kol tana warkurai tetek a tarai Tair pa tarai Saidon. \v 15 Pa mulo otleng a tarai Kapernaum, mangmangasa, mulo nuki mang dir aleklek pas mulo usaot? Bel! Dir minggen purum mulo uting na tnan iah.” \p \v 16 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “Ning tik i longor mulo, i longor iau. Pa tik ning i puain sen mulo, i puain sen iau otleng. Pa tik ning i puain sen iau, i puain sen otleng esaning i sune iau ute.” \s1 Mais a bonot pa pisir naurla la ulak \p \v 17 Pa mais a bonot pa pisir naurla, la ulak ana gasgas pa la atongi mang, “Leklek, ning mila kepsen a motla ana risam, la longor ot.” \v 18 Pa e Iesu i atai la mang, “A oroi e Satan i punga misaot na langit arlar ana pil. \v 19 Ia ka saran tar a rakrakai ta mulo sur mulor pas gorgoron a soila pa a radamla otleng, pa mulor tolsot pas a rakrakai ana hirua, pa bel ta utna ir alaulau mulo. \v 20 Ika, gong mulo gas anasa a motla la longor ta mulo. Mulor gas, anasa di ka tumus tar a risamulo saot na langit.” \s1 E Iesu i gas \r (Mt 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ana taem ning, e Iesu i bukus ana gasgas ana Talngan Tabu pa i atongi mang, “Tata, u a Leklek misaot na langit pa rakrakan hanua rop. Ar rakan aleklek pas u, anasa u bunur a ututnala ne kusun a tena tastasmaila pa la ning la tastasman, pa u apuasa i tetek la ning la arlar ana kakakla. A momolna, Tata, u mang ot sur ir manglarning. \p \v 22 “E Tata ka saran tar a ututnala rop tak. Bel tik i tasman e Natnalik, e Tamana ka, pa bel tik otleng i tasman e Tamana, e Natnalik ka, pa la otleng ning e Natnalik i mang sur ir apuasa e Tamana tetek la.” \p \v 23 Ning e Iesu taum ana anuna kakak a asaerla kama la kes, i talingir tetek la pa i atongi mang, “Mulo angis ning mulo oroi a ututnala ne! \v 24 A atai mulo, a galis a propet pa galis a king la mang sur lar oroi a ututnala ning a toli namatamulo, ika bel la oroi i. Pa la mang sur lar longor a ututnala ne mulo longori, ika bel la longori.” \s1 A warwara larlar ana wakak a te Samaria \p \v 25 Ning a tena tastasmai ana Warkuraila i tur pa i toho e Iesu mang, “Tena Asaer, asaning ar toli sur ar kibas a lalaun tikin?” \v 26 Pa e Iesu i kelesi mang, “Asa ning di tumus tari ana Warkuraila? Pa asaning u nuki onoi?” \v 27 A barsan ning i kelesi mang, “‘Ur mang sur a Leklek anuma God ana balam rop, a ingum rop, a rakrakaim rop, pa a nuknukim rop.’ \rq Lo 6:5\rq* \m Pa ‘Ur mang sur a halim larning u mang sur u ot.’” \rq Liwai 19:18 \rq* \m \v 28 E Iesu i atai i mang, “I tostos ot anuma warwara, ur toli larning, pa ur laun.” \v 29 Ika i mang sur ir atostos pasi namatana e Iesu, pa i dekeni mang, “Esi ning a halik?” \p \v 30 E Iesu i kelesi ana warwara larlar mange, “Ning a barsan i han misaot e Jerusalem utumo e Jeriko. Ning i han amon, a tena kinkinaula la han alar pasi. La kepsen anuna na kaenla, la um laulau tari, pa la han kusuni pa milau ir mat. \v 31 Pa ning a tena artabar tetek e God i han ting na ngas, pa ning i oroi a barsan ning, i han liliesi ting na ris. \v 32 Ning a barsan kale ana mangis a tarai ane Liwai, i han tar ana barsan ning, i han liliesi ting na ris a ngas. \p \v 33 “Ika ning a te Samaria i han amon, i han tar ana barsan ning, pa ning i oroi, i maris koli. \v 34 I han teteki, i pek tar a wel pa a wain ana mangmangrasla ting na palaona pa i poroi alar tar la. I akas pasi ana nuna dongki, pa i asirok tari ting na rumai a wasira, pa i tai alari. \v 35 Ana pukakiar lamur tana, i los pas naur a denaria, \f + \fr 10:35 \ft Takai a denaria i arlar ana arlou anun tik a barsan ana ning a pukakiar a titol. \f* pa i saran tari tetek a tamana rumai, pa i atai i mang, ‘Ur tai alari. Pa ning ur tabari otleng anal utna, ning ar ulak, ar keles ulaki tetek u.’ \p \v 36 “Esi na halin na natol a barsan a halna a barsan ning a tena kinkinaula la umi?” \v 37 Pa a tena asaer ana Warkuraila i kelesi mang, “Esaning i marisi.” Pa e Iesu i atai i mang, “Ur han pa ur toli larning.” \s1 E Iesu i kes ting na rumai ane Maria pa e Mata \p \v 38 Ning e Iesu pa anuna kakak a asaerla la han amon, la hanot ting na ning a hanua, pa ning a hane, a risana e Mata, i ben pas e Iesu uting na nuna rumai. \v 39 Pa e tasna hane a risana e Maria, i kes milau ting na naur a hana Leklek, pa i longor anuna na warwara. \v 40 Ika e Mata i kilangi mang i rakrakai teteki ana titol ning i toli, i han tetek e Iesu pa i atai i mang, “Leklek, bel u nuk pas iau? Oroi, tasikhane bel i nangan iau. Iau kama a tol a titol. Atai i sur ir nangan iau.” \v 41 A Leklek i kelesi mang, “Mata, Mata, u nuknuk kol ana galis a utna! \v 42 Takai a utna ka, ning ur nuknuk kol suri. E Maria ka aslang pas a wakak a utna, pa bel tik ir kepseni kusuni.” \c 11 \s1 A asaer ane Iesu ana nunung \r (Mt 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Ning a pukakiar e Iesu i nunung ting na ning a pukna. Ning ka nunung rop, ning a halin a nuna kakak a asaerla i atai i mang, “Leklek, ur asaer mila ana nunung, larning e Jon i asaer anuna kakak a asaerla.” \v 2 Pa e Iesu i atai la mang, “Ning mulo nunung, mulor atongi mange, \q1 ‘Tamamila, \q1 i wakak ning dir hanrawai a risam. \q1 I wakak ning anuma matanitu ir hanot. \q1 \v 3 Ana pukakiar rop ur tabar mila ana utna na hangan amilai. \q1 \v 4 Ur kepsen anumila na toltol laulaula, \q2 larning mila otleng milar nuk duman sen anunla na toltol laulaula tetek mila. \q1 Gong u ben mila uting na arlam.’” \p \v 5 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “Ning tik o mulo ir han tetek a halna ana tnan morom, pa ir nunungi mang, ‘Halik, a mang sur ir natol a bret. \v 6 Anasa a halik i hanot tetek iau ana nuna tinan, pa belal utna sur ar tabari ono.’ \v 7 Pa a halna ning ui ir atai i mang, ‘Gong u amolot iau! Mila ka tagar, pa mila taum ana natnatuk mila ka borbor. Bel ma ar purum sur ar los tar ta utna tetek u.’ \v 8 Ir purum pa ir saran tar a bret tana, bel a kamkamna mang a halna, i kamkamna ka ning i nunung ngongosi. \p \v 9 “Onone a atai mulo, mulor nunung pa dir tabar mulo, mulor sereni pa mulor pasteteki, mulor pinpidir pa dir sapang pas mulo. \v 10 Anasa la rop ning la nunung dir tabar la, pa esining i sereni ir pasteteki, pa esining i pinpidir, dir sapang pasi. \v 11 Esi na halimulo, ning e natnalik ir nunungi sur ta sis, ir tabari ka ana soi? \v 12 Pa ning i nunungi sur ta kiau, ir tabari ka ana radam? \v 13 Mulo na laulau a tarai, mulo tasman ot a wakak a artabarla sur mulor tabar na natnatumulola ono. Ning mulo sira toli larne, i momol kol mang, e Tamamulo ning i kes saot na langit, ir saran a Talngan Tabu tetek la ning la nunungi.” \s1 E Iesu pa e Belsebul \r (Mt 12:22-30; Mk 3:20-27) \p \v 14 E Iesu i kepsen a mot ning i ngat kusun ning a barsan. Ning a mot i purum kusuni, a barsan ning i bot warwara. Pa kunum a tarai la kulkulan. \v 15 Ika dingla na tarai tagun la, la atongi ka mang, “I sira kepsen a motla ana rakrakai e Belsebul, a leklek anuna motla.” \p \v 16 Dingla otleng la tohi, la nunungi sur ir tol ta akinalang sur ir asangani mang i titol ana rakrakai ane God. \v 17 Ika e Iesu ka tasman tar a nuknukinla, pa i atai la mang, “Ning ta matanitu lar harum artalai tanla ot, a matanitu ning ir rarop. Pa ning ta kabaitamana lar harum artalai tanla ot, bel ma lar kes taum. \v 18 Ning e Satan ir harum taum ana nuna tena titolla, anuna matanitu ir tur rakrakai mangmangasa? A atongi larne anasa mulo atongi hok mang a kepsen ka a mot ana rakrakai e Belsebul. \v 19 Ning iau a kepsen a motla ana rakrakai e Belsebul, anumulo na tarai la sira kepsen la ana rakrakai esi? Mulo tasmani mang la kepsen a motla ana rakrakai e God, pa ine i asangani mang anumulo a ararup hok i rongo. \v 20 Ika ning a kepsen a motla ana rakrakai e God, mulor tasmani mang a matanitu ane God ka hanot tetek mulo. \p \v 21 “Ning ta rakrakai a barsan ka mermer pas ana nuna ututnala na harum, pa i tai alar anuna rumai, anuna ututnala lar kes wakak. \v 22 Ika, ning tik i rakrakai tana ir hanot teteki pa ir tolsot pasi, ir rasen anuna na utnala na harum ning i tortorot onoi, pa ir kibas pas a ututnala rop anuna barsan ning pa ir sarani tan al tarai. \p \v 23 “Esining bel i nangan iau, i sairas iau ka. Pa esining bel i nangan iau ona ben a tarai, i lu sarara la ka. \s1 A mot i ulak tetek a barsan \r (Mt 12:43-45) \p \v 24 “Ning ta mot ir purum kusun ta barsan, ir han uting na puknala ning belal malum ia, sur ir manah, ika bel ir pastek ta pukna ning ir manah ia. Pa ir atongi mange, ‘Ar ulak sur anuka rumai, ning a purum tar kusuni.’ \v 25 Ning ir hanot, ir oroi mang di ka surupu tar, pa di ka atostos tari. \v 26 Lamur ir han pa ir ben ulak pas mais a mot, ning la laulau kol tana, pa lar kas rop ting na rumai ning, pa lar kes tingia. Pa a lalaun anuna barsan ning, ir laulau kol tana nuna lalaun nating.” \s1 La ning la angis \p \v 27 Ning e Iesu kaning ot i warwara, ning a hane miting na kunum a tarai, i kukuk mange, “A hane ning i agon u pa i asus u, i angis.” \v 28 Ika e Iesu i kelesi mang, “La ning la longor a warwara ane God pa la muri, la angis.” \s1 A tarai la mang sur ta akinalang \r (Mt 12:38-42) \p \v 29 Ning a kunum a tarai la rurnga taum tetek e Iesu, i atai la mang, “A tarai tagun anone, a laulau a tarai. La mang sur ta akinalang, ika bel dir tol tar tik tetek la. Dir tol ka a akinalang arlar larning di tol tari o e Jona. \v 30 Anasa e Jona i akinalang tar tetek a tarai Niniwe, mang otleng larning a Nat a Barsan ir akinalang tar tetek a tarai tagun onone. \v 31 Ana pukakiar a warkurai, a kwin mitumo namatana tobar ir tur pa ir arup rakrakai a tarai tagun anone, anasa i hanot miting bakbak sur ir longor a mananos ana King Solomon, pa anone, esaning i leklek ta e Solomon kanet. \v 32 Ana pukakiar a warkurai, a tarai Niniwe lar tur pa lar arup rakrakai a tarai tagun anone, anasa la lingir a nuknukinla ana warawai ane Jona, ika anone esaning i leklek ta e Jona kanet. \s1 A talapor ana palaondala \r (Mt 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Bel tik ir asot ta lam pa ir bunuri, pa ir aroh alari ana paket. Ir suah i ot saot na turtur ngasna, sur la ning lar kas lar oroi a talaporna. \v 34 Naur a matam dia arlar ana lam ana palaom. Ning naur a matam dia wakak, a palaom rop ir bukus ana talapor. Ika ning dia laulau, a palaom rop ir bukus ana mormorom. \v 35 Ir wakak ning ur bukus ana talapor, pa ur tai alar u sur gong a talapor i hanot a mormorom. \v 36 Ning a palaom rop ir bukus ana talapor, pa bel ta mormorom onoi, ir talapor kol, arlar ana lam ning a talaporna i irnga tetek u.” \s1 E Iesu i tiu a Parisaiola pa a tena asaerla tagun a warkurai \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lk 20:45-47) \p \v 37 Ning e Iesu ka warwara rop, ning a Parisaio i ben pasi sur ir hangan taum onoi. E Iesu i kas pa i kes sur diar hangan. \v 38 A Parisaio i kulkulan, anasa i oroi mang e Iesu bel i gos nigon pas a kuna. \v 39 A Leklek i atai i mang, “Mulo a Parisaiola mulo gos pas ka a risris a kap pa a pelet, ika a balamulo i bukus ana kinkinau pa a toltol laulaula. \v 40 Mulo na longlongla, bel mulo tasmani mang esaning i tol a risris a ututnala i tol otleng a balanla? \v 41 Ika, mulor tabar a kapan a tarai ana utna kaning na kap pa a pelet, sur a ututnala rop ir totoh tetek mulo. \p \v 42 “Ir laulau kol tetek mulo a Parisaiola. Mulo nuknuk kol ana nanatar a warkurai mange, mulo saran taktakai a rakai tagun a ning a bonot a nanatar a rakai miting na barim, ning i toboh wakak, ika bel mulo tol a tostos a warkurai tetek a tarai pa bel mulo mang sur e God. I wakak ning mulor tol a tostos a warkurai tetek a tarai pa mulor mang sur e God, pa gong otleng mulo duman taktakai tagun a ning a bonot, sur mulor sarani tetek e God. \v 43 Ir laulau kol tetek mulo a Parisaiola, anasa mulo mang sur a keskes salanigo na rumai lotu, pa mulo mang sur a tarai lar saran a tnan hanrawai tetek mulo ting na pukna na han taum. \v 44 Ir laulau kol tetek mulo, ning mulo arlar ana tungtung a minat ning bel ta akinalang onla, pa a tarai la han saot onla anasa bel la tasmani.” \p \v 45 Ning tagun a tena asaerla tagun a warkurai i keles e Iesu mang, “Tena Asaer, ning u atongi larne, u atong laulau mila otleng.” \v 46 Pa e Iesu i kelesi mang, “Ir laulau kol otleng tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai, anasa mulo saran a mamahat a warkuraila sur a tarai lar muri, ika mulo ot bel mulo nangan la. \v 47 Ir laulau kol tetek mulo, anasa anumulo na mangis a tarai ot tagun nating la umkol tar a propetla, pa mulo amermer pas a kulam a minatla anunla. \v 48 Onone mulo asangani mang mulo malmaling taum ana numulo na mangis a tarai tagun nating ana nunla titol, anasa la umkol a propetla, pa mulo, mulo amermer pas a kulam a minatla anunla. \v 49 I ma ining, e God, esaning i tastasman kol, i atongi mang, ‘Ar sune a propetla pa a aposella tetek a tarai, pa a tarai lar umkol halala tagun la, pa al tarai otleng lar akadik la.’ \v 50 Pa mulo, a tarai tagun onone, dir saran a warkurai na arkeles tetek mulo sur a suluk a propetla rop, ning di umkol tar la, turpasi ana kamkama rakrakan hanua. \v 51 Turpasi ning di umkol e Abel tuk ning di umkol e Sekaria, esaning i hirua na arpotor ana logo na tun artabar pa a rumai a artabar. Momol, a atai mulo, dir saran a warkurai na arkeles tetek a tarai tagun onone ana ututnala rop ne. \v 52 Ir laulau kol tetek mulo a tena asaerla tagun a warkurai, anasa mulo kepsen sen a ki na taman a tastasman. Mulo ot bel mulo kas tingui, pa mulo sairas la ning la mang sur lar kas tingui.” \p \v 53 Ning e Iesu i purum utumo lapiu, a tena asaerla tagun a warkurai pa a Parisaiola la balakut pa la lingir anuna warwara, pa la deken ngalngaliah i anal galis a kabah. \v 54 Pa la kes nanan e Iesu sur ta ngas a warwara sur lar tiu i onoi. \c 12 \s1 E Iesu i atumarang la kusun a asasongo \r (Mt 10:26-27) \p \v 1 Ning a riprip a tarai la ka hanot taum, pa la sugut artalai la, e Iesu i atai nigon anuna kakak a asaerla mang, “Mulor tai alar mulo kusun a is anuna Parisaiola. A warwara ana nunla na toltol a asasongo. \v 2 A ututnala rop ning di polpol alar tar la, lamur lar kes puasa, pa a ututnala ning la kes kumna, lamur dir tasmani. \v 3 Asaning mulo ka atong tari ana mormorom, lamur dir longori ana kabakiar, pa asaning mulo wasisik ka onoi tingui taum tik, lamur dir tur saot ana rumai, pa dir apuasa i tetek a tarai. \s1 Mulor matmataut ka sur e God \r (Mt 10:28-31) \p \v 4 “A atai mulo na halalik: Gong mulo matmataut sur la ning la umkol ka a palaondi. Ning la ka tol tari larning, bel lar tolsot pasi sur lar tol ulak ta utna. \v 5 Ika ar atai talapor mulo o esaning mulor matmataut suri: Mulor matmataut sur esaning a rakrakaina i itna sur ir umkol mulo pa lamur ir minggen a ingumulo ting na tnan iah otleng. Momol, a atai mulo, e God ka ning mulor matmataut suri. \v 6 Di sira lou dilima na tek ana naur a toia ka, gepi? Ika e God bel i duman ta halinla. \v 7 I momol kol, e God ka tasman naisa a hih a pukulumulo. Gong mulo matmataut, mulo itna kol namatana e God tana galis a tekla. \s1 Esining i atong puasa e Iesu pa esining i puain seni \r (Mt 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “A atai mulo mang, esining ir atong puasa i mang i anuki namatana tarai, a Nat a Barsan otleng ir atong puasai na matan a angelola ane God. \v 9 Ika esining ir puain sen iau na matan a tarai, a Nat a Barsan otleng ir puain seni na matan a angelola ane God. \v 10 Esining ir atong tar ta laulau a warwara ana Nat a Barsan, e God ir kepsen anuna toltol laulau ning, ika esining ir atong laulau a Talngan Tabu, e God bel ir kepsen lar pas anuna toltol laulau ning. \v 11 Ning la dat pas mulo sur a warkurai ting na rumai lotula, pa na matan a tena warkuraila pa a ningnigola, gong mulo matmataut sur asa mulor warwara alar mulo onoi pa asa mulor atongi. \v 12 Anasa ana pukakiar ning, a Talngan Tabu ot ir asaer mulo ana sa ning mulor atongi.” \s1 A warwara larlar ana barsan ning i gongon \p \v 13 Ning tagun a kunum a tarai i atai e Iesu mang, “Tena Asaer, ur atai a tasiklik sur ir asauran a gongonla o miau, ning e tamamiau i mat kusun tari.” \v 14 Pa e Iesu i kelesi mang, “Lak, esi i suah tar iau sur ar tena warkurai sur ar asauran anumu na gongon o mu?” \v 15 Pa i atai la, “Mulor nuk pasi, pa mulor tai alar mulo kusun a nuknuk ana galis a gongon, anasa a lalaun anuna tik bel i kamkamna ana nuna galis a gongon.” \p \v 16 Pa i atai la ana ning a warwara larlar mange, “A barim anuna ning a leklek a barsan i wai pa i suah a galis a wanala. \v 17 Pa i nuki mang, ‘Asa ar toli? Anasa bel ta rumai ning ar suah a utna na hangan ting ia.’ \v 18 Pa i atongi mang, ‘Ar toli mange, ar regen anuk na rumaila ning a sira suah taum a ututnala ono, pa ar tol al tatatnan, sur ar suah a utna na hangan pa anuk na gongon ting ia. \v 19 Pa ar atai a inguk mange, “Inguk, anuma gongon i galis kol sur al galis a rau. Ur manah, ur hangan, ur gang pa ur gas.” ’ \v 20 Ika e God i atai i mange, ‘U a longlong! Onone na morom, ur mat! Esi ir kibas a gongon ning u suah taumi sur u?’ \v 21 Ir manglarning tetek la ning la gongon tetek la ot, ika bel la leklek namatana e God.” \s1 Tortorot tetek e God \r (Mt 6:25-34) \p \v 22 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “I maining a atongi ta mulo mang, gong mulo nuknuk kol ana numulo a lalaun mang asaning mulor ieni, pa ana palaomulo otleng mang asa mulor mermer ono. \v 23 Anasa a lalaun i itna tana utna na hangan, pa a palaomulo otleng i itna tana kaenla. \v 24 Mulor oroi a kotkotla. Bel la oman tar ta utna, pa bel la sol tar al utna, belal rumai a gongon anunlai, ika e God i tabar la. Pa mulo, mulo itna kol tana manila. \v 25 Esi ta mulo ning i nuknuk kol ana nuna lalaun, ir tolsot sur ir tugus barah siklik anuna lalaun? Belal. \v 26 Ning bel mulo tolsot pas a siklik utna ne, sur asa ning mulo nuknuk kol sur al ututnala otleng? \p \v 27 “Mulor oroi a wakak a purpurla misa na bual, mang la gomo mangmangasa. Bel la sira titol pa bel la sira tol kaen. Ika a atai mulo, e King Solomon ot ning anuna mermer rop i tai wakak, ika bel i tai wakak arlar ana purpurla ning. \v 28 E God i amermer a ulai sakas na bual ana wakak a purpurinla, ning anone i tapalas, pa latu dir tun seni ting na iah. Ning i toli larning ana ulai, i momol kol mang ir amermer mulo otleng. Anumulo a tortorot i natarna kol. \v 29 Gong mulo tai sur asaning mulor ieni, pa asaning mulor gangi, pa gong mulo nuknuk kol onoi. \v 30 Anasa a taraila mite na rakrakan hanua ning bel la tasman e God, la rakrakai sur a ututnala rop ning, ika e Tamamulo i tasmani mang mulo kapan sur a ututnala. \v 31 Mulor tai sur anuna matanitu, pa ir tabar mulo ana ututnala ne. \s1 A ututnala saot na langit \r (Mt 6:19-21) \p \v 32 “A natara liur a sipsip, gong mulo matmataut, anasa e Tamamulo i gas sur ir saran a matanitu tetek mulo. \v 33 Mulor siuran sen anumulo na gongonla sur ta mani, pa mulor tabar a kapan a taraila onoi. Mulor sang pas al paus anumlo ning bel ir marot, a ngangaten a utna saot na langit ning bel ir rarop, pa bel ta tena kinkinau ir han milau i, pa a koropos bel ir alaulau i. \v 34 Anasa ting na hanua ning anumulo a gongonla kaning ia, anumulo a lalaun otleng kaning ia. \s1 A tena titolla ning la sang \p \v 35 “Mulor mermer pa mulor asot anumulo na lamla, pa mulor kes na sang kama. \v 36 Pa mulor arlar ana tena titolla ning la harnanai sur anunla leklek ning ir ulak kusun a ngasa ana tona tintaulai. Ning ir hanot pa ir pinpidir, dir sapang kapit pasi. \v 37 Ning a leklek ir hanot, pa anuna tena titolla la sang, lar angis. A momolna ot ne a atongi ta mulo, ir pas sen anuna kot pa ir akes la ting na logo na hangan pa ir tabar la. \v 38 Ning ir hanot ana tnan morom, o ana lar, pa ir pastetek la ning la sang suri, a tena titolla ning lar angis. \v 39 Mulor tastasman tar ana utna ne: Ning a tamana rumai ir tasmani nangse a tena kinkinau ir hanot onoi, bel ir noren anuna rumai sur dir kinau i. \v 40 Mulo otleng, mulor sang, anasa a Nat a Barsan ir hanot nangse ning bel mulo nuki mang ir hanot.” \s1 A momol a tena titol pa a tena titol ning bel i momol \r (Mt 24:45-51) \p \v 41 E Pita i deken e Iesu mang, “Leklek, u warwara larlar omila ka o ana taraila rop?” \v 42 A Leklek i kelesi mange, “Esi na tena titol ning i momol ana nuna titol pa i tastasman otleng? A tena titol ning, anuna leklek ir akes tari sur ir ningnigo ting na nuna rumai, sur ir tamtabar a tena titolla ana utna na hangan anlai ana taem a hangan. \v 43 A tena titol ning, ir angis ning anuna leklek ir hanot pa ir oroi mang i tolsot anuna titolla. \v 44 A atong momoli ta mulo, anuna leklek ir suah i sur ir hanot a ningnigo ana ututnala rop anunai. \p \v 45 “Ika ning a tena titol i nuki mang anuna leklek bel ir hanot kapit, pa i turpasi sur ir um a tena titol a barsanla pa a tena titol a gurarala, pa ir hangan, pa ir gang pa ir sipak. \v 46 Anuna leklek ir hanot nangse ning a tena titol ning bel i tasmani pa bel i nuki mang ir hanot. Pa a leklek ir ting kutkutusi, pa ir suah i sur ir kes taum onla ning bel la tortorot. \p \v 47 “A tena titol ning ka tasman tar a nuknuk a leklek anunai, ika bel i sang, pa bel i titol arlar ana nuknuk a leklek anunai, dir miras koli. \v 48 Ika a tena titol ning bel i tasman a nuknuk a leklek anunai, pa i tol a utna ning bel i tostos, dir miras sikliki ka. Pa tetek esining di saran a tnan tana, dir mang sur al galis ot miting ma i, pa esining di saran a galisna tana, dir dekeni ot sur al galisna. \s1 A keskes sarara \r (Mt 10:34-36) \p \v 49 “A hanot sur ar atna tar a iah te na rakrakan hanua, pa a mang kol suri ning ka sot. \v 50 A baptais ona minatik kaning ot ning dir baptais iau onoi, pa onone a los a tnan mamahat tuk ning dir tolsot pasi. \v 51 Mangasa, mulo nuki mang a hanot sur ar saran a bal molmol te na rakrakan hanua? Bel! A hanot sur a taraila lar taptapagal sarara. \v 52 Turpasi onone, dilima onla ting na ning a rumai lar tapagal, natol kusun naur, pa naur kusun natol. \v 53 Lar tapagal sarara, a barsan kusun e nat na barsan, pa a kaklik barsan kusun e tamana. A hane kusun e nat na hane, pa a kaklik hane kusun e tana, pa ning naur a tubuna diar balakut artalai tetek diau.” \s1 A tarai bel la tastasman ana ututnala ning i hanot onone \r (Mt 16:2-3) \p \v 54 E Iesu i atai a kunum a taraila mang, “Ning mulo oroi a bual i aturi toui namatana labur, mulo atong kapiti mang, ‘Milau sur a kiar ir punga,’ pa i momol ot. \v 55 Ning a tobar i wuwut, mulo atongi mang, ‘A kamis ir rakrakai,’ pa i momol ot. \v 56 Mulo na tena asasongo! Mulo tastasman sur mulor pak a tatatai te na rakrakan hanua pa misaot na bakut. Mangmangasa ning bel mulo tastasman sur mulor pak a kamkama ututnala ning i hanot ana pukakiarla ne? \s1 Ur bal taum ana numa hirua \r (Mt 5:25-26) \p \v 57 “I mangasa ning mulo ot bel mulo nuknuk wakak sur asa ning i tostos? \v 58 Ning tik ir suah tar u ana warkurai, ur rakrakai sur mur bal taum ting na numu a tinan, sakana ir dat pas u tetek a tena warkurai, pa a tena warkurai ir saran tar u tetek a polis, pa a polis ir akas u uting na rumai a dodot. \v 59 A atai u, bel ur purum lar pas tuk ot ning ur saran a ararop a toia ana num a arlou.” \c 13 \s1 Hinirua ana toltol laulau \p \v 1 Ana pukakiar ning, dingla na tarai la atai e Iesu ana dingla na tarai Galili ning e Pailat i umkol la, ning kaning ot la tun artabar tetek e God. \v 2 E Iesu i keles la mang, “Mangmangasa, mulo nuki mang la laulau tana tarai Galili rop, anasa la hirua manglarne? \v 3 Bel! Ika a atai mulo, ning bel mulo lingir a nuknukim mulo kusun anumulo na toltol laulaula, mulo otleng mulor hirua rop. \p \v 4 “Pa asaning mulo nuki ana ning a bonot pa siwal a tarai saot e Jerusalem ning a rumai leklek ting na pukna Siloam i taroh pa i umkol arop la? Mangmangasa, la laulau tanla ning la kes saot e Jerusalem rop? \v 5 Bel! Ika a atai mulo, ning bel mulo lingir a nuknukim mulo kusun anumulo na toltol laulaula, mulo otleng mulor hirua.” \s1 A warwara larlar ana rakai a fig ning bel ta wana \p \v 6 Lamur e Iesu i atong a warwara larlar ne tetek la, “Ning a barsan anuna rakai a fig i tur potor ting na barim a wain anunai. I han pa i tai sur ta wana, ika bel i pastetek tik. \v 7 Lamur i atai a tena tai alar ana barim, ‘Ana natol a rau ne a tol panai sur ta wan a rakai a fig ne. Ting seni! Anasa i tur alalar.’ \v 8 Ika a tena tai alar i kelesi mang, ‘Leklek, ur noreni ning a rau kale ne, sur ar tol talapori, pa ar kel pori. \v 9 Ning ir wai ana rau ning lamur, ir wakak. Ning bel, ur ting seni.’” \s1 E Iesu i alangolango pas ning a hane ana Pukakiar Sabat \p \v 10 Ana ning a Pukakiar Sabat e Iesu i asaer a taraila ting na ning a rumai lotu. \v 11 Ning a hane i kes tingia, a mot kaning onoi. A intauruna i talugun ning a bonot pa siwal a rau, pa bel i tur tostos lar pas. \v 12 Ning e Iesu i oroi, i atongi mang, “Lak, u ka langolango kusun a numa tinsaman.” \v 13 Pa e Iesu i suah naur a kuna saot onoi, aiap ka a hane ning i tur tostos, pa i aleklek pas e God. \p \v 14 A ningnigo tagun a rumai lotu i balakut, anasa e Iesu i alangolango pas a hane ana Pukakiar Sabat. Pa i atai a taraila mang, “Diono na pukakiar kaning sur dir titol. Mulor hanot onoi, sur dir alangolango mulo, ika a Pukakiar Sabat gong.” \v 15 A Leklek i kelesi mang, “Mulo na tena asasongo! Mulo rop taktakai, mulo sira paksen anumulo na bulumakau o a dongki kusun anuna rumai, pa mulo ben purumi ana Pukakiar Sabat sur ir gang. \v 16 A hane ne tagun a mangis a tarai ane Abaram, e Satan i dot tari ning a bonot pa siwal a rau. Asa kamkamna ning bel dir paksen a inau ne kusuni ana Pukakiar Sabat?” \v 17 Ning i atong tari larne, la rop ning la lingir a titol ane Iesu, la meme, ika a kunum a tarai la gas ana wakak a ututnala ning e Iesu i toli. \s1 A warwara larlar ana pat a mastad pa a is \r (Mt 13:31-33; Mk 4:30-32) \p \v 18 E Iesu i deke mang, “A matanitu ane God i arlar an asa? Asa ar atong larlari onoi? \v 19 I arlar ana pat a mastad, ning takai a barsan i kibas pasi, pa i oman tari ting na nuna barim. I gomo, pa i hanot a rakai, pa a manila la sira tol pios saot na rakrakana.” \p \v 20 E Iesu i deke ulak mang, “Asa otleng ar atong larlar a matanitu ane God onoi? \v 21 I arlar ana is ning a hane i kibas pasi pa i tol taumi ana tnan palawa, pa a palawa rop i bubus onoi.” \s1 A natar a taman lik \r (Mt 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Ning e Iesu i han amon usaot e Jerusalem, i asaer a taraila ting na tatatnan hanua pa na nanatar a hanua. \v 23 Pa takai i deken e Iesu mang, “Leklek, mangmangasa, al siklik tarai ka dir alaun pas la?” Pa i atai la mang, \v 24 “Mulor rakrakai kol sur mulor kas ana natar a taman lik, anasa a galis a tarai lar tohoi sur lar kas onoi ika bel lar tolsot pasi. \v 25 A tamana rumai ir tur pa ir tagar alar a taman, pa mulor tur tumolapiu, mulor pinpidir ana taman pa mulor atongi mang, ‘Leklek, ur sapang pas mila.’ Ir atai mulo mang, ‘Bel a tasmani mang mulo mitaha.’ \v 26 Lamur mulor atai i mang, ‘Mila hangan pa mila gang taum hom, pa u sira asasaer ting na numila na hananuala.’ \v 27 Ika ir keles mulo mang, ‘Bel a tasmani mang mulo mitaha. Mulo na tena laulau, mulor han masik kusun iau.’ \v 28 Dir kepsen purum mulo, pa ning mulor oroi e Abaram, Aisak pa e Jekop pa a propetla ana matanitu ane God, mulor tangtangis, pa mulor arngingit ngesemulola tingia. \v 29 Pa a taraila lar han miting namatana tobar pa matana labur, lar kes ana ngasa ting na matanitu ane God. \v 30 Oroi, dingla na tarai ning la mur, lamur lar nigo, pa dingla ning la nigo, lamur lar mur.” \s1 E Iesu i maris e Jerusalem \r (Mt 23:37-39) \p \v 31 Ana pukakiar ning, dingla na Parisaio la hanot tetek e Iesu, pa la atai i mang, “Ur han mite sur ta hanua masik, anasa e Herot i mang sur ir umkol u.” \v 32 E Iesu i keles la mang, “Mulor han pa mulor atai a pap rokoio ning mange, onone pa latu ar kepsen a motla pa ar alangolango a taraila, pa ana pukakiar lanigo ar arop anuka titol ono. \v 33 Ar han onone pa latu pa ana pukakiar lamur tana pukakiar latu, anasa bel ta propet ir hirua ting na ta pukna masik, ir hirua ka saot e Jerusalem. \p \v 34 “Jerusalem, Jerusalem, u ning u umkol a propetla, pa la ning di sune la tetek u, u wolot amat la ka ana hathatla. A galis a pukakiar a mang sur ar kibas taum pas na natnatum arlar ana kakaruk ning i roroh alar na natnatna nahai naur a dehelna, ika bel mulo mang. \v 35 Oroi! E God ir han kusun anumulo a hanua. A atai mulo, bel mulor oroi ulak iau tuk ana pukakiar ning mulor atongi mang, ‘Esaning i hanot ana risan a Leklek i angis.’” \rq Buk Song 118:26 \rq* \c 14 \s1 E Iesu i alangolango pas ning a barsan \p \v 1 Ana ning a Pukakiar Sabat, e Iesu i kas sur ir hangan ting na rumai ana ning a ningnigo anuna Parisaiola, pa taraila la oroi sursuri sur ta utna ning ir toli. \v 2 Pa ning a barsan i sasam, i sursurung a palaona i kes tar salanigo ta e Iesu. \v 3 E Iesu i deken a tena asaerla ana Warkuraila pa a Parisaiola mange, “Mangmangasa, i tostos ana warkurai sur dir alangolango a taraila ana Pukakiar Sabat o bel?” \v 4 Ika bel la kelesi. E Iesu i tong pas a barsan ning, i alangolango pasi, pa i sune seni. \v 5 Pa e Iesu i deken la mang, “Esi na halimulo ning e natnalik o anuna ta bulumakau ir punga tar ting na tung a malum ana Pukakiar Sabat bel ir dat kas kapit pasi?” \v 6 Pa bel la keles sot pas anuna kabah. \s1 Ur anatarna pas u, pa ur maris a kapan a taraila \p \v 7 Ning e Iesu i kes ana utna na hangan ne, i oroi a taraila ning la hanot, la aslang pas ot a keskes salanigo. Pa i atong ning a warwara larlar tetek la mange, \v 8 “Ning tik ir ben pas u uting na ngasa ana tona tintaulai, gong u kes ana ngasa salanigo, sakana ir ben pas tik ning i leklek hom. \v 9 Pa esaning i arbebe ana ngasa ir hanot pa ir atai u mang, ‘Ur kes pisir kusun a barsan ne.’ Pa ur han ana meme sur a keskes tumo lamur. \v 10 Ning di ben pas u, ur han pa ur kes ana keskes tumo lamur, sur esaning i arbebe ir hanot tetek u, pa ir atai u mang, ‘Halik, ur tur pa ur han ute lanigo.’ Pa dir aleklek pas u namatanla ning mulo kes taum ana utna na hangan. \v 11 Anasa esining i aleklek pas i ot, dir atarna pasi, pa esining i atarna pas i ot, dir aleklek pasi.” \p \v 12 Lamur e Iesu i atai a Parisaio ning i ben pasi sur a utna na hangan mange, “Ning u mang sur ur sang a utna na hangan, gong u ben pas na halalim, na tastasimla, na maimla, pa a leklekla ning la kes milau u. Anasa la ne lar ben pas u pa lar kelesi tetek u. \v 13 Ika, ning u sang a utna na hangan, ur ben ka a kapan a taraila, la ning a palaonla i mat, la ning la kaukawar ka, pa a kutla. \v 14 Ning ur toli larne ur angis. Anasa belal utna na hangan anlai sur lar kelesi tetek u, e God ir kelesi tetek u ana pukakiar ning a tena tostosla lar laun ulak.” \s1 A warwara larlar ana tnan ngasa \r (Mt 22:1-10) \p \v 15 Ning a halinla ning la hangan taum o e Iesu i longor a warwarala ne, i atai i mang, “La ning lar hangan ana ngasa ting na matanitu ane God, la angis.” \v 16 Pa e Iesu i atai i mang, “Ning a barsan i sang a tnan ngasa, pa i nunung a galis a tarai sur lar hanot. \v 17 Ning a taem ana ngasa i hanot, i sune sen anuna tena titol tetek la ning di ka nunung nigon tar la ana warwara mange, ‘Mulor han ute, anasa a ututnala ka sang rop.’ \v 18 Ika la rop la warwara alalar la ka. A ningnigona i atongi ka tana mang, ‘Ia ka lou pas a puka kabalapiu. Ar han pa ar oroi. A nunung u sur dir noren iau kama.’ \v 19 Pa ning otleng i atongi mang, ‘Ia ka lou tar ning a bonot a karabau, ar han sur ar toho la. A nunung u sur dir noren iau kama.’ \v 20 Pa ning otleng i atongi mange, ‘Onone ia ka taulai, pa bel ar tolsot sur ar han.’ \p \v 21 “Pa a tena titol i ulak pa i atai anuna leklek ana warwarala ning. A leklek ning i balakut, pa i atai anuna tena titol mang, ‘Ur han kapit uting na tatatnan ngas pa uting na nanatar a ngas ting na hanua, pa ur ben pas a kapan a taraila, la ning a palaonla i mat, a kutla, pa la ning la kaukawar ka.’ \v 22 Lamur a tena titol i atongi mang, ‘Leklek, ia ka tol tar a ututnala rop ning u sune iau sur ar toli, ika dingla na pukna kaning ot na rumai.’ \v 23 A leklek i atai a tena titol mang, ‘Ur han sur a tatatnan ngas pa a nanatar a ngas ting na bual, pa ur angongos pas a taraila sur lar kas, sur anuka rumai ir bukus. \v 24 A atai mulo, bel tik ta halinla, ning di nunung nigon tar la, ir hangan ana nuka ngasa.’” \s1 A warwarala larlar o esining i mang sur ir mur e Iesu \r (Mt 10:37-38) \p \v 25 A tnan kunum a tarai la armuri taum o e Iesu. I talingir tetek la pa i atai la mang, \v 26 “Ning tik i mang sur ir mur iau, ika i katnan e tamana, pa e tana, anuna hane pa na natnatna, na tastasna pa anuna lalaun otleng, pa bel i katnan kol iau, ai bel anuka kaklik a asaer. \v 27 Esining bel i pamar pas anuna rakai kutus pa i mur iau, bel i sot sur ir hanot anuka kaklik a asaer. \p \v 28 “Ning tik ta halimulo i mang sur ir tol ta tnan rumai, ir kes kaba pa ir tol otnan nigon a matana rumai rop, sur ir tasmani mang ir tolsot pasi o bel. \v 29 Sakana ir tol tar ka a kama rumai, pa bel ir arop lar pasi. Pa a taraila rop ning la oroi, lar morot onoi \v 30 mang, ‘A barsan ne i tol tar ka a kama rumai, ika bel i tolsot sur ir aropi.’ \p \v 31 “Ning ta king, ning a bonot a rip a tarai a harum ir han ana harum sur ning a king otleng naur a bonot a rip a tarai harum anunai, i wakak sur a king ning anuna ning a bonot a rip ir kes pa ir nuknuk nigo larne, la to pas naur a bonot a rip o bel. \v 32 Ning bel ir tolsot, ir sune anuna tena titolla, sur lar atostos warwara taum ana king, ning kaning ot bakbak, sur a bal molmol ir kes. \v 33 Mang otleng larning, ning tik ta halimulo bel i noren sen tar anuna ututnala rop, ai bel anuka kaklik a asaer. \s1 A sol ning bel i to pas ta utna \r (Mt 5:13; Mk 9:50) \p \v 34 “A sol i wakak, ika ning ka rop a makmakana, dir amakmakan ulak mangmangasa pasi? \v 35 Bel i to pas ta titol ting na barim pa bel i awakak otleng a kabalapiu, dir minggeni kama. Esining a talngana kaning, i wakak ning ir longor ono.” \c 15 \s1 A warwara larlar ana sipsip ning i rongo \r (Mt 18:12-14) \p \v 1 Ning a pukakiar a tena los totokomla pa a tena tol a toltol laulaula la hanot tetek e Iesu sur lar longori. \v 2 Ika a Parisaiola pa a tena asaerla ana warkurai la warwara kumkumna o e Iesu mang, “A barsan ne i lasan ka taum ana tena tol a toltol laulaula, pa i hangan taum onla.” \p \v 3 Pa e Iesu i atong a warwara larlar tetek la mange: \v 4 “Ning tik ta halimulo anuna ta mar a sipsip, pa takai tagun la i rongo, mangmangasa, bel ir han kusun siuk a bonot pa pisir siuk tingia ana pukna ning la hangan ia, pa ir tai sur takai ning i rongo, tuk ning ir pasteteki? \v 5 Ning ka pastetek pasi, ir pamar pasi, pa ir gas. \v 6 Ning ir ulak onoi, ir kabah taum na halana pa la ning la kes milau, pa ir atai la mang, ‘Dalar gas, anasa ia ka pastetek ulak pas anuka sipsip ning i rongo.’ \v 7 A atai mulo, i mang otleng larning saot na langit a gasgas ana ning a tena tol a toltol laulau ning ka lingir a nuknukna. Momol, di sira gas ana siuk a bonot pa pisir suikla ning la ka tostos tar, pa bel la kapan sur lar lingir a nuknukinla. Ika, ning ta tena tol a toltol laulau ka lingir a nuknukna, a gasgas ning, ir itna kol tana gasgas ana siuk a bonot pa pisir siukla. \s1 A warwara larlar ana mani ning i rongo \p \v 8 “Ning ta hane anuna ir takai a bonot a mani, pa i arongon takai. Mangmangasa, bel ir asot pas a lam, pa ir surupu a rumai, pa ir tai wakak suri, tuk ning ir pasteteki? \v 9 Ning ka pastetek pasi, ir kabah taum pas na halalna pa la ning la kes milau, pa ir atai la mang, ‘Dalar gas, anasa ia ka pastetek ulak pas takai a mani ning a arongon tari.’ \v 10 A atai mulo, mang otleng larning a gasgas na arpotor ana angelola ane God anasa ning a tena tol a toltol laulau i lingir a nuknukna.” \s1 A warwara larlar ana kaklik ning i han kusun e tamana \p \v 11 E Iesu i atongi mange, “Ning a barsan naur a natna barsan. \v 12 Pa a murmur i atai e tamana mang, ‘Tata, ur kepsen anuka tiniba tagun a num a gongon.’ Pa e tamandiau i asauran anuna gongon tetek diau. \v 13 Naisa na pukakiar alar tari, a murmur i suah taum pas anuna gongon rop, pa i han sur a hanua ting bakbak, pa i arop tar anuna gongon ana ngas a lalaun ning bel i wakak. \v 14 Ning ka arop sen tari, a tnan munurak i hanot ting na hanua ning, pa i murak. \v 15 Pa i han, pa i titol tetek ning a barsan ting na hanua ning. Pa a barsan ning i sune i sur anuna woroh na boroi sur ir tabar la. \v 16 I mang sur ir masur ana palpal a utna ning a boroila la ienieni, ika bel tik i tabari. \p \v 17 “Ning a wakak a nuknuk i hanot teteki, i atongi mang, ‘A tena titolla ane tata, la sira hangan pa la sira masmasur pas ka kusun a ututnala, ika iau, kane a mat murak! \v 18 Onone ar kamtur pa ar han ulak tetek e tata. Ar atai i mange, “Tata, ia ka tol tar a toltol laulau tetek e God pa tetek u otleng. \v 19 Bel a wakak sur ur atong iau e natumlik. Ur suah iau kama sur ar arlar ana num a tena titol.” ’ \v 20 Pa i kamtur pa i ulak tetek e tamana. \p “Kaning ot bakbak, e tamana i oroi pasi, pa i bukus ana marmaris. I dun teteki, i pos pasi pa i goro i. \v 21 Pa e natnalik i atai i mang, ‘Tata, ia ka tol tar a toltol laulau tetek e God pa tetek u otleng. Bel a wakak sur ur atong iau e natumlik.’ \v 22 Ika e tamana i atai anuna tena titolla mang, ‘Aiap! Mulor kibas kapit pas ta kaen ning i wakak kol ute, pa mulor apipisi ono. Mulor suah a ring ting na kuna, pa naur a su ting na naur a hana otleng. \v 23 Mulor han, mulor dat pas ta nat a bulumakau ning i but ute, mulor umkoli, pa dalar hangan pa dalar gasgas taum. \v 24 Anasa a natuklik ne ka mat, pa onone ka laun ulak, i rongo tar pa ne ka hanot.’ Pa a ngasa i turpasi. \p \v 25 “Ika e natnalik, ning a ningnigo, kanisot na barim. Ning i hanot utumo lahanua milau a rumai, i longor a tinangis a goto pa a saksak a tortor, \v 26 pa i kabah pas ning a tena titol, pa i dekeni ana sa ning i hanot. \v 27 Pa i kelesi mang, ‘E tasimlik ka hanot, pa e tamam i umkol pas a nat a bulumakau ning i but sur lar tol a ngasa onoi, anasa dia tai taum ulak ana wakak a lalaun.’ \v 28 Pa a ningnigo na tasnalik i balakut, i ngongoio, bel i mang sur ir kas. Pa e tamana i purum teteki, pa i amoro pasi. \v 29 Ika i atai e tamana mang, ‘Oroi! A galis a rau a titol tetek u arlar ana tena titol, bel a tabun longor ana numa warkuraila. Ika bel u tabar iau ana ta natar a me, sur mila taum ana halalikla milar gasgas taum ono. \v 30 Ika ning e natumlik ne i hanot, esaning i alaulau anuma ututnala ana laulau a gurarala, u umkol pas ot a nat a bulumakau ning i but sur ir ieni.’ \v 31 E Tamana i kelesi mange, ‘Natuklik, u kanet u kes napirik, pa anuk na gongon rop, anumi ka. \v 32 I wakak sur dalar gasgas pa dalar hangan, anasa e tasimlik ne ka mat pa onone ka laun ulak, i rongo pas, pa onone ka hanot ulak.’” \c 16 \s1 A warwara larlar ana tena tai alar ning i tastasman \p \v 1 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla mang, “Ning a tena gongon, anuna ning a tena titol i tai alar anuna ututnala, pa di tiu i mang i tol oros ka ana ututnala ana ningnigo anunai. \v 2 A tena gongon i kabah pasi, pa i dekeni mang, ‘Asa ne a longori hom? Ur tumus a warwara talapor ana numa titol na tai alar pa ur sarani tak, anasa bel ur tena tai alar ulak ma anuki.’ \v 3 Pa a tena tai alar ning i nuki mang, ‘Asa ning ar toli, ning anuka leklek ir kepsen tar iau kusun a titol ne? A palaok bel i rakrakai sur a kekel, pa ar meme otleng sur ar nunung utna. \v 4 I maining, a nuk pas ning a utna sur ar toli, sur a tarai lar gasgas pas iau ot ana nunla na rumaila, ning dir kepsen iau kusun a titol ne.’ \v 5 Pa i arsune sur la rop ning la ka dinau pas tana nuna leklek. Pa i deken a ningnigo na barsan mang, ‘Naisa ning u dinau pasi tana nuka leklek?’ \v 6 Pa i kelesi mange, ‘Takai a mar a tatatnan koto na wel a oliw.’ Pa a tena titol i atai mang, ‘Ur los pas anuma paka buk a dinau. Ur kes pa ur tumus kapit tar dilima na bonot ka onoi.’ \v 7 Pa i deken ulak takai, ‘Naisa ning u dinau pasi?’ Pa i kelesi mange, ‘Takai a mar a bek a wit.’ Pa i atai i, ‘Ur los pas anuma paka buk a dinau. Ur tumus tar siwal a bonot ka onoi.’ \p \v 8 “Anuna ningnigo i tasmani mang a laulau a tena titol ne bel i momol ana nuna titol, ika i aleklek pasi anasa i tastasman kol sur ir alah kusun a mamahat. Anasa a taraila mite na rakrakan hanua, la tastasman kol ana urmatana ngas ana nunla na titol, ika a taraila miting na talapor bel la tastasman kol onoi. \v 9 A atai mulo, mulor amoro pas al halalimulo ana gongon mite na rakrakan hanua, sur ning ka rop, e God ir gasgas pas mulo ana rumaila ning lar tur tikin pa bel lar rarop. \p \v 10 “Esining i momol ana natar a utna ka, ir momol otleng ana tnan utna, pa esining bel i momol ana natar a utna, bel ir momol otleng ana tnan utna. \v 11 Ning bel mulo momol sur mulor tai alar wakak a ututnala mite lapiu, esi ir tortorot o mulo sur mulor tai alar a ututnala misaot? \v 12 Ning bel mulo momol ana ta utna anun tik, esi ir saran ulak anumulo na ututna tetek mulo? \v 13 Bel ta tena titol ir titol lar pas tetek ir naur a ningnigo. Ir nget ning a halindiau, pa ir mang sur ning a halindiau, ir katnan ning pa takai ir saran a kaba hina kusuni. Bel mulor titol lar pas tetek e God pa tetek a mani otleng.” \s1 A Warkuraila ane God bel ir rarop \r (Mt 5:31-32; 19:9; Mk 10:11-12) \p \v 14 A Parisaiola la longor a warwarala ne, pa la morot o e Iesu, anasa la mang sur a mani. \v 15 Pa e Iesu i atai la, “Mulo, mulo atostos pas mulo namatana taraila. Ika e God i tasman a balamulo. Anasa a utna ning i ngangaten namatana taraila i bilbilor namatana e God. \p \v 16 “A Warkuraila pa a asasaerla anuna propetla i tuk tar o e Jon. Turpasi ana pukakiarla ning, mila warawai ana Wakak a Warwara ana matanitu ane God pa a taraila rop la ngongos sur lar kas tingia. \v 17 A langit pa a rakrakan hanua bel i ngangaten sur diar rarop, ika bel ta dia warwara ir rarop kusun a Warkuraila. \p \v 18 “Ning tik ir kepsen anuna hane pa ir taulai ta hane ulak, a barsan ning i tol a toltol laulau. Pa esining i taulai ta hane ning anuna barsan i kepsen seni, i otleng i tol a toltol laulau. \s1 E Lasarus pa a gongon a barsan \p \v 19 “Ning a gongon a barsan, i mermer ana wakak a kaenla, pa i sira tol a ngasa ana pukakiarla rop. \v 20 Di aborbor tar takai a barsan a tena nunung utna ting na taman tana, a risana e Lasarus, a palaona i masmasik. \v 21 I mang sur ir ien a mumut a utna na hangan ning i punga miting na logo na hangan anuna leklek. Pa a papla la damdam otleng a masmasikla ting na palaona. \p \v 22 “Lamur a tena nunung utna i mat, pa a angelola la los pasi pa la akesi ting na ris e Abaram. Pa a gongon a barsan kale i mat, pa di por seni. \v 23 Pa i kes ana tnan iah. I kankan kol a palaona pa i tandai usaot, i oroi e Abaram i bakbak kol, pa e Lasarus otleng ting na risna. \v 24 Pa i arkabah mange, ‘Tata Abaram, ur maris iau, ur sune e Lasarus sur ir tuk pas al siklik malum ana pitlai a kuna sur ir akotkoto tar a laigerek onoi, anasa a kilang a tnan kankan kol te na iah.’ \p \v 25 “E Abaram i kelesi mang, ‘Natuklik, ur nuk pasi, ning kaning ot u laun, u kibas anuma wakak a ututnala, pa mang otleng larning tetek e Lasarus, i kibas a laulau a ututnala. Ika onone, i kibas a gasgas, pa u, u kilang a tnan kankan kol. \v 26 Ning a utna otleng, a tnan lawa kane na arpotor in dala. Bel tik mite ir tolsot pasi sur ir han uting tetek mulo, pa bel tik otleng miting ir tolsot pasi sur ir han ute tetek mila.’ \p \v 27 “Pa a tena gongon ning i atongi mange, ‘Tata, a nunung u sur ur sune e Lasarus uting na rumai ane tata. \v 28 Anasa dilima na tastasik barsan la kaning ia, pa ir atumarang tar la, sakana la otleng lar han ute na hanua na kankan ne.’ \v 29 Pa e Abaram i kelesi mange, ‘A warwara ane Moses pa a propetla kaning i kes taum onla. I wakak sur lar longori.’ \v 30 A tena gongon ning i atai i mang, ‘Bel, Tata Abaram, ning tik ot tagun a minat ir hanot tetek la, lar lingir a nuknukinla.’ \v 31 Pa e Abaram i kelesi mang, ‘Ning bel la longor e Moses pa a propetla, bel tik otleng, ning ir kamtur kusun a minat ir atur lar pas anunla tortorot.’” \c 17 \s1 A toltol laulau \r (Mt 18:6-7, 21-22; Mk 9:42) \p \v 1 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla mange, “A ututnala ir hanot ot, ning ir apungan a taraila ana toltol laulau, ika ir laulau kol tetek esining i tol otnan a ututnala ne pa i ben rongon tik ta halinla. \v 2 A warkurai tetek tik ning ir toli larne, ir laulau kol tana tik ning dir dot tar ta tnan hat ting na ruana, pa dir minggen murungi sa latasi. \p \v 3 “Mulor tai alar mulo! Ning e tasimlik ir tol ta toltol laulau, ur warwara rakrakai teteki, pa ning ka lingir a nuknukna, ur nuk duman sen anuna rongo. \v 4 Ning i tol a toltol laulau tetek u mais a taem ana ning a pukakiar, pa i han tetek u mais a taem pa i atai u mang, ‘Ia ka tol tar a toltol laulau tetek u. Onone a lingir a nuknukik.’ Ur nuk duman sen anuna rongo.” \s1 A tortorot \p \v 5 A aposella la atongi tana Leklek, “Ur aitna anumila tortorot.” \v 6 Pa a Leklek i atongi mang, “Ning anumulo a tortorot i natarna arlar ana pata mastad, mulor tolsot pasi sur mulor atai a rakai ne mang, ‘Ur takakan, pa ur tur tisa latasi!’ pa ir longor ka. \s1 A titol anuna tena titol \p \v 7 “Ning tik ta halimulo anuna tena titol i bair pas, o i tai alar a sipsipla, ning ir ulak kusun a barim, mangmangasa, ur atai i kakat mang, ‘Ur han ute, ur kes pa ur hangan’? Bel. \v 8 Ur atai i mange , ‘Ur sang angaka utna na hangan, pa ur sang sur ur malngan iau, ning ar hangan pa ar gang. Pa lamur u kale ur hangan pa ur gang.’ \v 9 Bel ir atong wakak tetek a tena titol, anasa i tolsot pas ka anuna titol. \v 10 Mang otleng larning tetek mulo, ning mulo tolsot pas a ututnala ning di saran tari ta mulo, mulor atongi mang, ‘Bel mila tostos sur dir aleklek pas mila. Mila na tena titol oros ka, mila tolsot pas ka anumila na titol.’” \s1 E Iesu i alangolango pas ning a bonot a lepra \p \v 11 Ning e Iesu i han amon usaot e Jerusalem, i han ting na arpotor naur a papar, Samaria pa e Galili. \v 12 Ning i hanot ting na ning a hanua, la arsongo ana ning a bonot a barsan ning la lepra. La tur bakbak tar ot, \v 13 pa la kukuk rakrakai mange, “Iesu, Leklek, ur maris mila.” \v 14 Ning e Iesu i oroi la, i atai la mang, “Mulor han, mulor asangan mulo tetek a tena artabarla tetek e God.” Ning la han amon, la langolango kakat. \v 15 Ning tagun la ning i oroi mang ka langolango, i ulak, pa i aleklek pas e God ana tnan elngena. \v 16 Pa i tur ana bokona hana milau naur a hana e Iesu pa i atong wakak teteki. A barsan ne a te Samaria. \v 17 E Iesu i dekeni mang, “Bel di alangolango pas ning a bonot o mulo rop? Siuk otleng la kanahama? \v 18 I mangasa ning bel tik i ulak sur ir aleklek pas e God? A wasira lik ka ne i ulak.” \v 19 Pa i atai i mang, “Ur kamtur, pa ur han. Anum a tortorot ka alangolango pas u.” \s1 A tinan ot ana matanitu ane God \r (Mt 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Dingla na Parisaio la deken e Iesu mang, “Nangse a matanitu ane God ir hanot?”, pa i keles la mang, “A matanitu ane God bel ir hanot taum ona akinalangla ning dir oroi. \v 21 Pa bel dir atongi mang, ‘I ma ine!’ o, ‘I ma i ning!’ Anasa a matanitu ane God kaning ot o mulo.” \p \v 22 E Iesu i atai anuna kakak a asaerla, “A pukakiar ir hanot ning mulor mang sur mulor oroi ta pukakiar ana pukakiarla anuna Nat a Barsan, ika bel mulor oroi. \v 23 Al tarai lar atai mulo mange, ‘I ot no!’ o, ‘I ka ine!’ Gong mulo mur la. \v 24 Anasa ana pukakiar a tinan ot anuna Nat a Barsan, a taraila rop lar oroi. Ir arlar ana pil, ning i ienieni mito na ris a puka solsolna, tuk ting na ning a ris otleng. \v 25 Ika a Nat a Barsan ir kilang nigon a galis a mamahat, pa a taraila tagun onone lar pilak seni. \p \v 26 “A pukakiarla anuna Nat a Barsan ir arlar ana pukakiarla ane Noa. \v 27 A taraila la hangan, la gang, pa la ataulai la, tuk ana pukakiar ning e Noa i kas ana sip, pa a kiar i punga pa lomom i hanot pa la hirua rop. \v 28 Mang otleng larning ana pukakiarla ane Lot. A taraila la hangan, pa la gang, la lolou, pa la sisiurai, la oman utna, pa la tol rumai. \v 29 Ika ana pukakiar ning e Lot i han kusun a hanua Sodom, a iah pa a salfa i punga misaot na langit arlar ana kiar, pa la rop la hirua onoi. \p \v 30 “Ir mang otleng larning ana pukakiar ning a Nat a Barsan ir hanot talapor onoi. \v 31 Ana pukakiar ning, ning tik i kes saot ana nuna rumai, gong i han purum sur ir los pas anuna ututnala tingui narumai. Mang otleng larning, ning tik i kes ting na barim, gong i ulak utumo lahanua sur ta utna. \v 32 Mulor nuk pas a hane ane Lot. \v 33 Esining i mang kol sur ir mangan alar anuna lalaun, ir hirua. Ika esining i noren sen anuna lalaun, ir laun. \v 34 A atai mulo, ana morom ning ir naur diar borbor ana ning a mat, dir los pas ka ta halindiau, pa ning a halindiau bel. \v 35-36 Ning ir naur a hane otleng dia miren a wit, dir los pas ka ta halindiau, pa ning a halindiau bel.’\f + \fr 17:35-36 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes te na ves ne. I mange: \ft \+it Ning ir naur a barsan dia titol ting na barim, dir los pas ka ta halindiau, pa ning a halindiau bel. \+it* \f* \v 37 Pa a kakak a asaerla la dekeni mang, “Leklek, a ututnala ne ir hanot tahaia?” Pa i keles la mang, “A pukna ning a minat i borbor ono, a kotkotla lar han taum tingia.” \c 18 \s1 A warwara larlar ana lao pa a tena warkurai \p \v 1 E Iesu i warwara ana warwara larlar tetek anuna kakak a asaerla sur ir asaer la sur lar nunung bolbolos pa gong la ngoro. \v 2 I atongi mang, “Ning a tena warkurai i kes ting na ning a hanua, bel i matmataut sur e God, pa bel i nuk pas a taraila. \v 3 Ning a lao miting na hanua ning, i han liklik ka teteki, pa i sira nunungi mang, ‘Ur atostos tar iau kusun a nuka hirua.’ \v 4 Ka bongnani pa bel i longor tana, pa lamur i nuki mang, ‘Bel a matmataut sur e God, pa bel a sira nuk pas a taraila, \v 5 ika, ar atostos a lao ne, anasa i atakidis kol iau, sakana ir angoro iau ana nuna tinan ot ute.’” \p \v 6 A Leklek i atongi tanla, “Mulor longor a warwara ne anuna tena warkurai ning bel i tostos. \v 7 I mangasa, e God bel ir atostos anuna tarai a aslang, ning la tangis teteki ana kamis pa a morom otleng? I mangasa, ir molmolot pa bel ir atostos kapit la? \v 8 A atongi ta mulo, ir atostos kapit la. Ika, ning a Nat a Barsan ir hanot, i mangmangasa ir pastek pas ot al tarai ning la tortorot ono te lapiu?” \s1 A warwara larlar ana Parisaio pa a tena los totokom \p \v 9 E Iesu i atong a warwara larlar ne tetek la ning la tortorot pas ot onla, mang la na tena tostos, pa la nuk natarna pas a tarai rop. \v 10 “Naur a barsan dia han usaot ana rumai a artabar sur diar nunung. Ning a halindiau a Parisaio, pa ning a halindiau otleng a tena los totokom. \v 11 A Parisaio i tur pa i nunung ot mange, ‘God, a atong wakak tetek u anasa bel a arlar ana taraila rop, a tena kinkinaula, a tena tol orosla, pa taraila ning la tol a toltol laulau ana gurarala, pa bel a arlar otleng ana tena los totokom ne. \v 12 A sira tamai naur a pukakiar ana ning a wik, pa sira saran taktakai miting na ning a bonot ana ututnala ning a sira tol otnan pasi.’ \v 13 Ika a tena los totokom i tur masik tar, bel i tadai usaot na langit, anasa i meme. I dapis ka a malwasna ana bal maris, pa i atongi mang, ‘God, ur maris iau, iau a tena tol a toltol laulau.’ \v 14 A atongi ta mulo, a barsan ne, ning i ulak sur anuna rumai, i ka tostos namatana e God, pa ning a halindiau bel. Anasa esining i aitna pasi dir anatarna pasi, pa esining i anatarna pasi, dir aitna pasi.” \s1 La sairas kakakla kusun e Iesu \r (Mt 19:13-15; Mk 10:13-16) \p \v 15 A tarai la los a betbetela tetek e Iesu sur ir suah naur a kuna saot onla. Ning anuna kakak a asaerla la oroi larning, la sairas la. \v 16 Ika e Iesu i kabah pas kakakla teteki, pa i atongi mange, “Mulor noren sen kakakla sur lar han tetek iau. Gong mulo sairas la, anasa a matanitu ane God anunla ning la manglarne. \v 17 A atong momoli ta mulo, ning tik bel ir kibas a matanitu ane God arlar ana kaklik, bel ir tol sot sur ir kas tingia.” \s1 A gongon a barsan \r (Mt 19:16-30; Mk 10:17-31) \p \v 18 Ning a ningnigo i deken e Iesu mang, “Wakak a Tena Asaer, asaning ar toli sur ar kibas a lalaun tikin?” \v 19 E Iesu i kelesi mang, “Sur asa ning u atong iau mang a wakak? Bel tik i wakak, e God ka. \v 20 U tasman a warkuraila: ‘Gong u tol a toltol laulau ana ta hane anuna tik o ta barsan anuna tik, gong u umkol tik, gong u kinkinau, gong u artitiu asasongo, ur hanrawai e tamam pa e tnam.’” \rq Kisim Bek 20:12-16 \rq* \m \v 21 A barsan ning i kelesi mang, “Turpasi ning a kaklik ot tuk tar onone, a sira longor ana warkuraila rop ne.” \v 22 Ning e Iesu i longori, i atongi tana, “Ning a utna ot u kapan suri. Ur siuran sen anuma ututnala rop, pa a mani onoi ur tabar a kapan a taraila ono. Ning ur toli larning, anuma wakak a ululeng saot na langit. Lamur ur han ute pa ur mur iau.” \p \v 23 Ning i longor a warwara ne i bal maris kol, anasa anuna ututnala i galis kol. \v 24 E Iesu i tai teteki pa i atongi mang, “I ngangaten kol tetek a gongon a tarai sur lar kas ana matanitu ane God! \v 25 I ngangaten tetek a kamel sur ir kas ana mosol a sur a susuk, ika i ngangaten kol tetek a gongon a barsan sur ir kas ana matanitu ane God. Momolna, bel ir tolsot pasi.” \p \v 26 Ning la longor a warwara ne, la deke mang, “Manglarning, esi ma ning dir alauni?” \v 27 E Iesu i keles la mang, “A utna ning a tarai bel lar tolsot pasi, e God ir tol asoti.” \p \v 28 E Pita i atongi tana mang, “Oroi, mila ka han kusun anumila na ututnala rop, pa mila mur u.” \v 29 E Iesu i atongi tanla mang, “A atong momoli ta mulo, ning tik ir han kusun anuna rumai, o kusun anuna hane, o na tastasnala, o kusun e tana, o e tamana, o na natnatnala, kamkamna ana matanitu ane God, \v 30 ana lalaun onone ir kibas a galis kol ana tarai pa utna i ka han pas kusuni. Pa ana lalaun lamur dir tabari ana lalaun tikin.” \s1 A munatol a warwara ane Iesu ana nuna minat \r (Mt 20:17-19; Mk 10:32-34) \p \v 31 E Iesu i ben maskan pas anuna ning a bonot pa naur a kakak a asaer, pa i atongi tanla mang, “Oroi, onone dalar han usaot e Jerusalem, pa dir tolsot pas a ututnala rop ning a propetla la ka tumus tari ana Nat a Barsan. \v 32 Anasa dir saran tari tetek la ning belsur a tarai Juda. Lar morot laulau onoi, lar atong laulau i, lar namisi, lar mirasi, pa lar umkoli. \v 33 Pa ana atol a pukakiar ir laun ot ulak.” \v 34 A kakak a asaerla bel la talapor ana ututnala rop ne. A kamkamna i kes mumun kusun la, pa bel la tasman asaning i warwara ono. \s1 E Iesu i apalpalas pas a kut \r (Mt 20:29-34; Mk 10:46-52) \p \v 35 Ning e Iesu i han milau e Jeriko, ning a barsan a kut i keskes ting na ris a ngas, i nununung utna. \v 36 Ning i longor a kunum a tarai la han milau amon, i deke mang, “Asa ning?” \v 37 Pa la atai i mang, “E Iesu a te Nasaret ne i han bolos dala.” \v 38 Pa i kukuk mang, “Iesu, a Nat e Dewit\f + \fr 18:38 \ft A tarai Juda la atong a Mesaia mang a Nat e Dewit. \f*, ur maris iau.” \v 39 Pa la ning la nigo la sairasi sur gong i agaia. Ika i arkabah rakrakai ot mang, “Nat e Dewit, ur maris iau.” \v 40 E Iesu i tur, pa i arsune sur dir ben pasi teteki. Ning i ka han milau teteki, i dekeni mang, \v 41 “Asa ning u mang sur ar toli hom?” I kelesi mang, “Leklek, a mang sur ar tai.” \v 42 Pa e Iesu i atai i mang, “Ur palpalas matam! Anum a tortorot ka alangolango pas u.” \v 43 Aiap ka i palpalas matana, pa i mur e Iesu, pa i atong aitna pas e God. Pa tarai rop otleng ning la oroi, la rakan aleklek e God. \c 19 \s1 E Sakias pa e Iesu \p \v 1 E Iesu i kas tumo e Jeriko, pa i han bolos sur usaot e Jerusalem. \v 2 Ning a barsan i kes ting ia, a risana e Sakias, a ningnigo anuna tena los totokomla, pa i gongon kol. \v 3 I mang kol sur ir oroi e Iesu, ika e Sakias a potpot a barsan ka, pa bel i tolsot pasi sur ir oroi i, anasa a kunum a tarai la tur alar pasi. \v 4 Pa i dun usa lanigo, pa i abit kas ana rakai, sur ir oroi e Iesu, anasa ir han bolos ting na ngas ning. \p \v 5 Ning e Iesu i hanot ting ia, i tadai usaot na rakai, pa i atongi tana mang, “Sakias, ur purum kapit ute. Anone ar kes taum hom ting na num a rumai.” \v 6 Pa i purum kapit, pa i ben pas e Iesu uting na nuna rumai taum ana gasgas. \v 7 Ning a tarai rop la oroi, la anani mang, “A barsan ne i han sur ir kes taum ana tena laulau ting na nuna rumai.” \p \v 8 E Sakias i tur pa i atongi tana Leklek mang, “Oroi, Leklek, ning a tuk ana nuk a ululeng, ar tabar a kapan a taraila ono, pa ning ia kar asongo pas ta utna tana tik, ar mundiat na kelesi teteki.” \v 9 Pa e Iesu i atongi ta e Sakias mang, “Ono ot ne, a arlaun i ka kes tetek la ning la kes te na rumai ne, anasa e Sakias otleng miting ia na mangis a tarai ane Abaram. \v 10 Anasa a Nat a Barsan i hanot sur ir tai sur la ning la rongo pa ir alaun pas la.” \s1 A warwara larlar ana tena titol orosla ning di saran tar a mani tetek la \r (Mt 25:14-30) \p \v 11 A tarai la longor a warwarala ne, pa la nuki mang a matanitu ane God ir hanot kapit, anasa e Iesu i ka milau e Jerusalem. Pa i atong otleng ning a warwara larlar \v 12 mang, “Ning a ningnigo i sang sur ir han sur ning a hanua i kes bakbak, sur dir malmaling tari sur ir king, pa lamur ir ulak. \v 13 Lanigo ana nuna tinan, i kabah pas anuna ning a bonot a tena titol oros teteki pa i saran tar taktakai tuk a mani tanla, pa i atongi mang, ‘Mulor aitna i, tuk ning ar ulak.’ \v 14 Ika a taraila miting na nuna hanua la ngeti, pa la sune sen dingla na tarai sur lar muri, pa la atongi mang, ‘Bel mila mang sur a barsan ne ir king anumila i.’ \p \v 15 “Ning di ka akes tari sur ir king, i ulak. I arsune sur anuna tena titol orosla ning i saran tar a mani tanla, sur ir tasman asaning ka hanot ana anunla a titol ana mani. \v 16 Pa a ningnigona i han teteki pa i atongi mang, ‘Leklek, anuma mani ia ka tol tar ning a bonot saot onoi.’ \v 17 A leklek i atongi tana mang, ‘Wakak kol, u a wakak a tena titol oros! Ar suah tar u sur ur tai alar ning a bonot a tatatnan hanua, anasa u momol ana natar a utna.’ \v 18 Pa a munaurna i han teteki pa i atongi mang, ‘Leklek, anuma mani ia ka tol tar dilima saot onoi.’ \v 19 Pa a leklek i atongi tana mang, ‘U otleng ur tai alar dilima na tatatnan hanua.’ \v 20 Ning a tena titol oros ulak i han teteki pa i atongi tana mang, ‘Leklek, anuma mani kane ulak ma, a poroi tari ana kaen pa suah wakak tari, \v 21 anasa a matatan u, anasa u a rakrakai a barsan. U los a utna ning belsur anumi, pa u sol a utna ning bel u oman tari.’ \v 22 A leklek i atongi tana mang, ‘U a laulau a tena titol oros, ar warkurai u arlar ana num a warwara ot. U ka tasmani mang iau a rakrakai a barsan. A los a utna ning belsur anuki, pa sol a utna ning bel a oman tari. \v 23 Sur asa ning bel u suah tar anuka mani ting na rumai a gongon sur ning ar hanot, ar los pas anuka mani pa ta tukna otleng saot onoi?’ \p \v 24 “Lamur i atongi tanla ning la tur tingia mang, ‘Mulor los sen a mani kusuni, pa mulor saran tari tetek esaning anuna ning a bonot.’ \v 25 Pa la atongi tana mang, ‘Leklek, anuna ning a bonot a mani kaning ma.’ \v 26 I keles la mang, ‘A atongi ta mulo, esining i tong akes a galis, dir tabar ulaki ana galis. Ika esining bel i tong akes ta utna, dir kepsen otleng anuna siklik utna kusuni. \p \v 27 “‘Ika mulor ben pas anuka hiruala ning bel la mang sur ar king anunla, pa mulor umkol la ot te na matak.’” \s1 E Iesu i han usaot e Jerusalem arlar ana king \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Jn 12:12-19) \p \v 28 Ning e Iesu ka atong sen tar a warwara larlar ne, i ningon ulak la usaot e Jerusalem. \v 29 Ning i hanot tumo e Betpage pa e Betani ting na mangir di atongi ana Mangir Oliw, i sune sen naur miting na kakak a asaerla, ana warwara mang, \v 30 “Mur han sur a hanua kaning lanigo ta mu. Ning mur han kas, mur han tar ana ning a barman a dongki kaning di dot akes tari, belot tik i kes tar ono. Mur pak pasi pa mur beni ute. \v 31 Ning tik ir deken mu mang, ‘Asa ning mu paki suri?’ mur atongi mang, ‘A Leklek i mang suri.’” \p \v 32 Dia han pa dia pastek pas a ututnala rop ning e Iesu ka atong tari tandiau. \v 33 Ning dia pak a barman a dongki la ning anunla, la deken diau mang, “Asa ning mu pak a barman a dongki ning suri?” \v 34 Dia keles la mang, “A Leklek i mang suri.” \v 35 Pa dia ben tar a barman a dongki tetek e Iesu, pa dia los sen naur a saket, pa dia suah i saot na palai a dongki pa dia akes tar e Iesu saot onoi. \v 36 Ning i han amon, dingla na tarai la los sen anunla na saket pa la sagen tari ting na ngas. \v 37 Ning i ka milau ana tinan purum ana Mangir Oliw, a tnan gasgas i los a tarai a asasaerla rop pa la rakan aleklek pas e God ana tnan elngenla ana ututnala na kulkulan ning la ka oroi pa la kukuk mang, \q1 \v 38 “A king ning i hanot ana risan a Leklek i angis! \rq Buk Song 118:26 \rq* \q1 A bal molmol usaot na langit, pa a matatar usaot tetek e God!” \p \v 39 Dingla na Parisaio ting na kunum a tarai la atongi mang, “Tene Asaer, ur sairas anuma tarai a asasaer.” \v 40 Pa e Iesu i keles la mang, “A atongi ta mulo, ning a taraila ne bel lar rakan aleklek, a hatatla ot lar kukuk.” \s1 E Iesu i tangis sur e Jerusalem \p \v 41 Ning e Iesu i milau e Jerusalem pa i oroi i, i tangis ono, pa i atongi, \v 42 “A mang sur mulo ka tasman a ngas ning ir topas a bal molmol onone. Ika i mumun kusun mulo! \v 43 Ta pukakiar ir hanot, pa anumulo na hirua lar tur talilis anumulo a hanua, lar atur a woroh talilis alar mulo, lar tur alar anumulo na ngas a kaskas pa purpurum, pa lar um mulo kusun a risrisnala. \v 44 Pa lar regen sarara sen a rumrumai, pa lar umkol mulo taum ana natnatumulo otleng ning mulo kes ting ia. Pa bel lar noren sen tar naur a hat sur diar borbor taum, anasa bel mulo tasman lalan a taem ning e God i hanot tetek mulo.” \s1 E Iesu i kas uting na rumai a artabar \r (Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Jn 2:13-22) \p \v 45 E Iesu i kas uting na rumai a artabar, pa i lu purum sen la ning la siusiurai. \v 46 Pa i atongi tanla mang, “Di ka tumus tari ting na Buk Tabu mang, ‘Dir atong anuka rumai ana rumai a nunung.’ \rq Ais 56:7 \rq* \m Ika mulo ka tol lingir pasi sur ir arlar kama ana ‘rumai anuna tena kinkinaula.’” \rq Jer 7:11 \rq* \p \v 47 E Iesu i asaer a tarai ting na rumai a artabar a pukakiarla rop. Ika a leklek a tena artabarla tetek e God, pa tena asaerla tagun a Warkuraila pa a ningnigo anuna taraila, la nuknuk sur ta ngas ning lar umkoli ono. \v 48 Ika la nuknuk panai tar sur ta utna ning lar toli, anasa a taraila rop la mang kol sur a warwarala ane Iesu. \c 20 \s1 A kabah ana rakrakai ning e Iesu i sira titol ono \r (Mt 21:23-27; Mk 11:27-33) \p \v 1 Ning a pukakiar, ning e Iesu i asaer a tarai ting na rumai a artabar, pa i warawai ana Wakak a Warwara, a leklek a tena artabarla tetek e God, pa tena asaerla tagun a warkurai, pa ningnigola la han teteki. \v 2 Pa la atongi tana mang, “Ur atai mila, esi na ngas a rakrakai ning u tol a ututnala ono? Esining i saran tar a rakrakai ne tetek u?” \v 3 E Iesu i keles la mang, “Iau otleng ar deken mulo ana ning a kabah. Mulor atai iau. \v 4 Mitaha a rakrakai ning e Jon i baptais ono? Misaot na langit, o tan a taraila ka?” \v 5 Pa la warwara artalai tanla mang, “Ning dalar atongi mang, ‘Misaot na langit,’ ir keles dala ka mang, ‘I mangasa ning bel mulo tortorot ono?’ \v 6 Ika ning dalar atongi mang, ‘Tan a taraila,’ a taraila rop lar wolot kol dala, anasa la tortorot o e Jon mang i a propet.” \v 7 La kelesi ka mang, “Bel mila tasman i ning mitaha.” \v 8 Pa e Iesu i atongi tanla mang, “Iau otleng bel ar atai mulo ana rakrakai ning a sira tol a ututnala ne ono.” \s1 A warwara larlar ana tarai a titolla ting na barim a wain \r (Mt 21:33-46; Mk 12:1-12) \p \v 9 E Iesu i atong a warwara larlar ne tetek a tarai, “Ning a barsan i oman tar a barim a wain, pa lamur i saran tari tetek dingla na tarai a titol sur lar tai alari kaba, pa i han sur ning a hanua, pa i kes bongnan pasi ting ia. \v 10 Ning a kalang i ka sot sur dir git taum a wana wain, i sune sen ning a tena titol oros tetek a tarai a titolla, sur lar saran al wana barim sur anunai otleng. Ika a tarai a titolla la umi, pa la sune ulak oros seni ka. \v 11 I sune ulak ning a tena titol oros tetek la, pa la umi otleng, la ame sen tari, pa la sune oros ulak seni ka. \v 12 Lamur i sune sen a munatol a tena titol oros, la um laulau tari, pa la kepsen seni. \v 13 Pa a taman a barim a wain i atongi mang, ‘Asa ma ning ar toli? Ar sune sen a natuklik, ning a katnani, ngandek lar hanrawai i.’ \v 14 Ika ning a tarai a titolla la oroi pasi, la warwara taum mang, ‘I ma ning ir keles e tamana. Dalar umkoli, sur anundalai ma a barim a wain.’ \v 15 Pa la minggen purum seni kusun a barim, pa la um amat seni. \p “Asa ma a taman a barim a wain ir toli onla? \v 16 Ir hanot pa ir umkol sen a tarai a titolla, pa ir saran tar a barim tetek al tarai masik.” Ning la longor a warwara ne, la atongi mang, “Gong i hanot larne!” \v 17 Pa e Iesu i oroi la, pa i atongi mang, “Ning mulo nuki larne, asa kamkama warwara ne di ka tumus tari ting na Buk Tabu? \q1 ‘A hat ning a tena tol rumaila la kepseni, \q2 i ot ning a wakak a hat kes, ning di tol a rumai saot ono, i wakak tana hatatla rop.’ \rq Buk Song 118:22\rq* \m \v 18 La rop ning la punga tar ana hat ne, lar tamire, ika tik ning a hat ne ir punga ahati, ir tamire arlar ana kubus.” \p \v 19 A tena asaerla tagun a warkurai pa a leklek a tena artabarla tetek e God la tai sur ta ngas ning lar tong akes kapit pas e Iesu, anasa la tasmani mang i atong ka a warwara larlar ne onla. Ika la matatan a taraila. \s1 A kabah ana totokom \r (Mt 22:15-22; Mk 12:13-17) \p \v 20 A tena asaerla tagun a warkurai pa leklek a tena artabarla tetek e God la ngoson rakrakai i, pa la sune sen dingla na tarai sur lar batnani pa lar asongo mang la a momol a taraila. Pa la kes longoroi sur ta warwara ning ir atongi sur lar tiu i ono pa lar saran tari nahai a warkurai pa rakrakai anuna ningnigo tagun a matanitu Rom. \v 21 Pa la atongi mang, “Tene Asaer, mila tasmani mang i tostos anuma warwara pa anuma asasaer. I arlar rop ka tetek a tarai rop, pa u asasaer la ana ngas ane God ana momol. \v 22 I mangasa, i tostos sur dir lou a totokom tetek a Sisar\f + \fr 20:22 \ft Sisar i a tnan ningnigo ana matanitu Rom pa i tai alar otleng a tarai Israel.\f* o bel?” \v 23 E Iesu ka tasman sen anunla a asasongo, pa i atongi tanla mang, \v 24 “Mulor asangan iau ana ta mani. A manar pa tumtumus ne onoi an esi?” Pa la kelesi mang, “Anun a Sisar.” \v 25 Pa i atongi tanla, “A utna ning anuna Sisar mulor sarani tetek a Sisar, pa utna ning ane God mulor sarani otleng tetek e God.” \v 26 Pa bel la asobor lar pasi ana matana tarai ana nuna warwarala. La kulkulan ana nuna warwara na arkeles, pa la kes wowowon tar kama. \s1 A kabah ana lalaun ulak kusun a minat \r (Mt 22:23-33; Mk 12:18-27) \p \v 27 Dingla na Sadusi, ning la puai ka mang belal lalaun ulak kusun a minat, la han tetek e Iesu, pa la dekeni mang, \v 28 “Tene Asaer, e Moses i tumus tari tetek dala mang, ning ta barsan ir mat pas kusun a nuna hane, pa bel ta natun diau, e tasnalik ir ben pasi pa ir taulai ono, sur ir aitna tar al kakakla ana risana e tasnalik ning ka mat. \v 29 Ning ta kabaitas, diono mais a barsan rop ka. A ningnigona i taulai, pa i mat kusun anuna hane, pa bel ta natun diau. \v 30 Pa murmur a tasnalik male i taulai ana hane ning, pa i male i mat ka kusun a hane ning. \v 31 Lamur a munatolna kale. Manglarning a diono mais la rop, la taulai pas ono, pa la mat rop ka, ika a hane ning bel i agon tar ta kaklik tanla. \v 32 Pa hane i mat lamur tanla rop. \v 33 Ana lalaun ulak kusun a minat, a hane ning anun esi na halinla? Anasa diono mais la rop la ka taulai pas onoi.” \p \v 34 E Iesu i atongi tanla mang, “A tarai tagun a raula ne la tautaulai, \v 35 ika a tarai ning la tostos sur lar kamtur ulak kusun a minat, pa lar laun ana lalaun lamur, bel lar taulai ulak. \v 36 Pa bel lar mat ulak, anasa la arlar kama ana angelola. La na natnat e God, anasa la ka laun ot kusun a minat. \v 37 Ning a Buk Tabu i warwara ana rakai ning i irirnga, e Moses i asangani mang a minatla lar laun ulak, anasa i atong a Leklek mang, ‘A God ane Abaram, a God ane Aisak pa God ane Jekop.’ \rq Kisim Bek 3:6 \rq* \m \v 38 E God belsur a God ana minatla, a God anuna lalaunla ot, anasa la rop lar laun namatana.” \v 39 Pa dingla na tena asaerla tagun a warkurai la atongi mang, “Tene Asaer, anuma warwara i wakak kol.” \v 40 Pa bel la han ulak ma teteki ana ta kabah, anasa la matmataut. \s1 A Karisito a Leklek ane Dewit \r (Mt 22:41-46; Mk 12:35-37) \p \v 41 E Iesu i atongi tanla, “Sur asa ning di atongi mang a Karisito ir hanot miting na mangis a tarai ane Dewit? \v 42 Anasa e Dewit ot i atongi ana Saksakla ting na Buk Tabu mang, \q1 ‘A Leklek i atongi tetek anuka Leklek\f + \fr 20:42 \ft “A Leklek” i warwara o e God, pa “anuka Leklek” i warwara ona Karisito.\f*, \q2 “Ur kes te na sot a kuk, \q1 \v 43 tuk ning ar tolsot pas anuma hiruala \q2 sur lar kes nahaim.” ’ \rq Buk Song 110:1\rq* \m \v 44 E Dewit i atong a Karisito mang anuna Leklek. Ning larning, ditamanar mangasa?” \s1 E Iesu i atumarang a tarai ana toltol anuna tena asaerla tagun a warkurai \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lk 11:37-54) \p \v 45 Ning a taraila rop la longor e Iesu, i atongi tana nuna kakak a asaerla mang, \v 46 “Mulor tai alar mulo kusun a tena asaerla tagun a warkurai. La mang sur lar han ana wakak a kaenla kol, pa la mang sur a tarai lar saran a tnan hanrawai tetek la ana hananuala na tinan taum. Pa la mang sur a keskes salanigo na rumai lotula, pa keskes a leklek salanigo na ngasala. \v 47 La arop a gongon ana laola, pa la tol a barah a nunungla sur a tarai lar oroi la. Ir itna kol a warkurai a arkeles ane God tetek la.” \c 21 \s1 A artabar ana lao \r (Mk 12:41-44) \p \v 1 Ning e Iesu i kes ting na rumai a artabar, i tai tostos, pa i oroi a leklekla la minggen tar anunla a artabar ting na pukna na suah mani. \v 2 Pa i oroi pas otleng ning a lao, ning i kapan, i minggen tar ka naur a toia. \v 3 Pa e Iesu i atongi mang, “A atong momoli ta mulo, a lao ne i saran tar a tnan mani tanla rop ning la minggen tar anunla a mani ting na pukna na suah mani. \v 4 La saran tar ka a tuk miting na nunla manila, pa a lao ne, i kapan, ika, i ka saran rop sen asaning ir topas anuna keskes.” \s1 A akinalangla ana ararop a pukakiarla \r (Mt 24:1-14; Mk 13:1-13) \p \v 5 Dingla na kakak asasaer la warwara ona rumai a artabar mang di ka mermer tari ana wakak a hatatla pa artabarla ning di saran tari tetek e God. Ika e Iesu i atongi mang, \v 6 “A ututnala ne ning mulo oroi la, a pukakiar ir hanot lamur ning bel ir naur a hat ma diar borbor taum, dir regen sarara rop sen la.” \p \v 7 La deken e Iesu mang, “Tena Asaer, nangse ning a ututnala ne ir hanot? Pa asa a akinalang ana ututnala ne ning ka milau sur lar hanot?” \v 8 I keles la mang, “Mulor tai alar mulo, sakana dir asongo pas mulo. Anasa a galis lar hanot ana risak, lar atongi mang, ‘Iau ma a Karisito,’ o, ‘A pukakiar ka milau.’ Gong mulo mur la. \v 9 Ning mulor longor a harumla pa tatatnan mamahatla, gong mulo matmataut, anasa a ututnala ne lar hanot nigo, ika a ararop a pukakiar belot ir hanot.” \p \v 10 Lamur e Iesu i atongi tanla mang, “Ning a mangis a tarai ir tur na harum sur ning a mangis pa ning a matanitu ir tur na harum sur ning a matanitu. \v 11 A tatatnan mamais, pa munurak pa a urmatana rakrakai a tinsaman ting na hananuala, pa a urmatana ututnala misaot na bakut, ning ir amatmataut a tarai, pa tatatnan akinalangla misaot na bakut, lar hanot. \p \v 12 “Lanigo ning a ututnala ne belot la hanot, dir dat pas mulo, dir akadik mulo, pa dir dat mulo uting na rumai lotula sur dir warkurai mulo, pa dir akas mulo uting na rumai dodotla. Pa mulor tur na warkurai namatan a kingla, pa tatatnan ningnigola, anasa mulo anuki. \v 13 A ututnala ne ir sapang a ngas sur mulor warwara talapor hok tetek la. \v 14 Ika lanigo tana, gong mulo matmataut sur asaning mulor warwara alar mulo ono. \v 15 Anasa iau ot, ar anuknuk tar a warwara pa tastasmai otleng ting na nuknukimulo, pa anumulo a hiruala rop bel lar keles sot pasi, pa bel lar puain seni. \v 16 A tamtamamulola pa na kaba tnamulola, a tastasimulola, a maimulola, pa na halalimulola, lar saran sen mulo sur dir umkol al tarai o mulo. \v 17 A taraila rop lar nget mulo anasa mulo anuki. \v 18 Ika e God ir tai alar mulo. \v 19 Ning mulor tur rakrakai mulor kibas a lalaun. \s1 E Iesu i atongi mang dir kamar sen e Jerusalem \r (Mt 24:15-21; Mk 13:14-19) \p \v 20 “Ning mulor oroi a kunum a tarai a harum lar tur talilis pas e Jerusalem, mulor tasmani mang i milau sur dir kamar seni. \v 21 La ning la kes ting na papar Judia, lar liuliu usaot na mangirla, pa la ning la kes ana hanua Jerusalem lar purum, pa la ning la kes sa na bual gong ulak ma la kas. \v 22 Anasa a pukakiarla ning, a pukakiarla na arkeles sur e God ir tolsot pas a ututnala rop ning di ka tumus tari ting na Buk Tabu. \v 23 Ana pukakiarla ning, ir laulau kol tetek a tiananla, pa tetek la otleng ning la asus a kakala. A tnan kankan ir hanot ana hanua Israel, pa balakut ane God ir han tar ana tarai ne. \v 24 Al tarai dir umkol la ana liwan a harum, pa al tarai dir ben pas la sur lar kes ana dodot ana hananuala rop. Pa la ning belsur a tarai Juda lar pas ahat e Jerusalem pa ir tuk tar ot ana pukakiar ning e God i asilang tari sur anunla keskes a ningnigo ir rop ono. \s1 A Nat a Barsan ir hanot \r (Mt 24:29-31; Mk 13:24-27) \p \v 25 “A akinalangla saot ana matana kamis, pa ana kalang, pa ana nangnangla ir hanot. Pa te lapiu a tarai miting na matanitula lar laulau ana matmataut pa nuknukinla ir talar ana top ning ir harum pa tinangisna. \v 26 A tarai lar mat palpal ana matmataut ana ututnala ning ir um a rakrakan hanua, anasa a ututnala saot na bakut lar maler. \v 27 Ana pukakiar ning, lar oroi a Nat a Barsan ir hanot ana dia bakut, ana rakrakai pa tnan matatar. \v 28 Ning a ututnala ne ir turpasi sur ir hanot, mulor tur, pa mulor tadai, anasa a pukakiar ning e God ir alaun pas mulo ono i ka milau.” \s1 A warwara larlar ana rakai a fig \r (Mt 24:32-35; Mk 13:28-31) \p \v 29 E Iesu i atong a warwara larlar ne tanla mang, “Mulo tasman ot a rakai a fig pa rakaila rop. \v 30 Ning mulo oroi a pakanla ir gomo ot, mulo tasmani mang a kalang a laplapang i ka milau. \v 31 Lar otleng ning, ning mulor oroi a ututnala ning a warwara tar ono ir hanot, mulor tasmani mang a matanitu ane God i ka milau. \v 32 A atong momoli ta mulo, a ututnala rop ne ir hanot ning a tarai onone kanet la laun. \v 33 A langit pa rakrakan hanua diar rarop, ika anuka warwarala bel ir rarop. \s1 Mulor tai alar mulo \p \v 34 “Mulor tai alar mulo, sakana mulor molot ana tol ngasa pa sipak, pa nuknuk kol ana ututnala ana lalaun te lapiu, pa pukakiar ning ir hanot tetek mulo arlar ana kun ning ir akulkulan mulo. \v 35 Anasa ir hanot tetek a taraila rop te na rakrakan hanua. \v 36 Mulor tai alar mulo ana pukakiarla rop, mulor nunung sur mulor rakrakai sur mulor alah kusun a ututnala ne, ning milau lar hanot, pa mulor nunung otleng sur mulor tolsot pasi sur mulor tur ana matana Nat a Barsan.” \p \v 37 Pa e Iesu i asasaer a tarai tingui na rumai a artabar ana pukakiarla rop, pa ana pukakiarla ana morom i purum, pa i kes ting na mangir, a risana Oliw. \v 38 Pa ana pukakiarla ana kobot ning ot, a taraila rop la han teteki ting na rumai a artabar sur lar longori. \c 22 \s1 E Judas i malmaling sur ir saran tar e Iesu \r (Mt 26:1-5, 14-16; Mk 14:1-2, 10-11; Jn 11:45-53) \p \v 1 I ka milau a lotu na bret ning belal is ono, di atongi ana lotu na Han Lakai. \v 2 Pa leklek a tena artabarla tetek e God, pa tena asaerla tagun a warkurai, la nuknuk sur ta ngas sur lar um kumnan e Iesu ono, anasa la matatan a tarai. \p \v 3 Pa e Satan i kas tar o e Judas, ning a risana otleng e Iskariot, i ning a halin ning a bonot pa naur a kakak a asaer. \v 4 I han tetek a leklek a tena artabarla tetek e God, pa ningnigola ana tena tatatai alarla ting na rumai a artabar, pa la warwara taum onoi sur ir asobor mangmangasa tar e Iesu tetek la. \v 5 La gas, pa la atongi mang lar lou i ana mani. \v 6 E Judas i malmaling, pa i nuknuk sur ta wakak a pukakiar ning belal galis a tarai, sur ir saran tar e Iesu uting na kunla. \s1 Naur a kaklik a asaer dia sang a utnala sur a lotu a Han Lakai \r (Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Jn 13:21-30) \p \v 7 A pukakiar a lotu a bret ning belal is ono i hanot, ning di sira umkol a barman a sipsipla sur lar ieni ana lotu na Han Lakai. \v 8 Pa e Iesu i sune sen e Pita pa e Jon pa i atongi tandiau mang, “Mur han pa mur sang andala a utna na hangan sur a lotu na Han Lakai.” \v 9 Pa dia dekeni mang, “U mang sur miar sangi taha?” \v 10 I keles diau mang, “Ning mur hanot saot e Jerusalem, mutol ir arpastek ana ning a barsan i los a tnan koto na malum, pa mur muri uting na rumai ning ir kas ting ia. \v 11 Pa mur atongi tetek a tamana rumai mang, ‘A Tene Asaer i atongi mang: Kanaha a tuk a rumai ning ar ien a utna na Han Lakai taum ana nuk a kakak a asaerla?’ \v 12 Pa ir asangan tar mu ana tnan tuk a rumai saot, ning di ka sang tari, pa mur sang a ututnala ting ia.” \v 13 Dia han, pa dia pastek rop pas ot a ututnala ning e Iesu i atong tari tandiau. Pa dia sang a utnala na Han Lakai. \s1 A ararop a utna na hangan ana Leklek \r (Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1Kor 11:23-25) \p \v 14 Ning a pukakiar ka sot, e Iesu pa aposella la kes ana utna na hangan. \v 15 Pa e Iesu i atongi tanla mang, “A mang kol sur ar ien a utna na Han Lakai taum o mulo ning belot a kilang a kankan, \v 16 anasa a atongi ta mulo mang, bel ar ien ulak ta utna na Han Lakai tuk ana pukakiar ning dir tolsot pasi ana matanitu ane God\f + \fr 22:16 \ft E Iesu warwara ona pukakiar ning ir hangan taum onla saot na langit.\f*.” \p \v 17 E Iesu i los pas a kap pa i atong wakak pas ono, pa i atongi tanla, “Mulor los pas a kap ne, pa mulor gang sauran pasi. \v 18 Anasa a atongi ta mulo mang, bel ar gang ulak al wain, tuk ot ana pukakiar ning a matanitu ane God ir hanot ono.” \p \v 19 Pa i los pas a bret, i atong wakak pas ono, i kibik pasi, pa i tabar la ono. I atongi mang, “Ine a palaok, a saran tari na alaun mulo. Mulor toli manglarne, sur mulor nuk pas iau ulak.” \v 20 Lar otleng ning, ning ka rop a utna na hangan, i los pas a kap pa i atongi mang, “A kap ne, a tona kunubus, ana sulukik ning ir tapek o mulo.\f + \fr 22:20 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Luk bel i tumus a warwarala ning i kes potor ana naur a akinalang [ ]. La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* \v 21 Ika a kuna esaning ir asobor tar iau, kane mia lolos taum ana logo na utna na hangan. \v 22 A Nat a Barsan ir mat arlar larning e God ka warkurai tari, ika ir laulau kol tetek a barsan ning ir asobori.” \v 23 Pa la deken artalai la mang, “Esi na halindala ir tol a utna ne?” \s1 Esining i leklek kol? \p \v 24 La arlak mang esi na halinla dir atongi mang i leklek kol. \v 25 Pa e Iesu i atongi tanla mang, “A kingla anunla ning belsur a tarai Judala, la warkurai rakrakai l. Pa anunla ningnigola ot ulak la atong la a wakak a tena arnangaila. \v 26 Ika mulo, gong mulo manglarning. Esaning i leklek ta mulo ir arlar ka o esaning i natarna, pa esaning i ningnigo ir arlar ka o esaning i sira longor mut. \v 27 Esining i leklek ta diau? I ning i kes ana utna na hangan, o i ning i longor mut? I ot ning i kes ana utna na hangan, gepi? Ika iau, a kes ting na arpotor imulo arlar o esaning i sira longor mut. \p \v 28 “Ika mulo, mulo tur taum hok ana mamahatla ning i hanot tetek iau. \v 29 Pa ar saran tar a keskes na king ta mulo, arlar o e Tata i saran tari tak, \v 30 sur dalar hangan pa dalar gang ana nuk a logo ana nuk a matanitu. Pa mulor kes ana keskesla na king, pa mulor warkurai ning a bonot pa naur a mangis a tarai Israel.” \s1 E Iesu i warwara nigo ana puai ane Pita \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Jn 13:36-38) \p \v 31 E Iesu i atongi mang, “Saimon, Saimon, oroi i, e Satan ka nunung pas sur ir lar mulo, arlar ana tena omomai ning i tang sauran a wit kusun a palpalna. \v 32 Ika ia ka nunung hom, Saimon, sur gong anuma tortorot i punga kol. Ning u ka nuklingir ulak, ur arakrakai na tastasimla.” \v 33 E Pita i atongi tana mang, “Leklek, bel a matmataut ning ar mur u uting na rumai a dodot pa ana minat.” \v 34 Pa e Iesu i kelesi mange, “Pita, a atongi tam, onone ning a kok belot ir kurkurirakuk ur puai munatol mang bel u tasman iau.” \s1 Lar los a paus a suah mani, a rat pa a liwan a harum \p \v 35 Lamur e Iesu i deken anuna kakak a asaerla mang, “Ning a sune sen mulo, pa bel anumulo ta paus a suah mani o ta rat o ta su, i mangasa, mulo kapan ot sur ta utna?” Pa la kelesi mang, “Bel.” \v 36 Pa e Iesu i atongi tanla, “Ika onone, esining anuna ta paus a suah mani, i wakak ning ir losi ot, pa a rat otleng. Pa esaning bel ta liwan a harum, i wakak ning ir siuran sen anuna ta kaen pa ir lou pas tik. \v 37 A atongi ta mulo, dir tolsot pas a tumtumus ne hok, ‘Di atong taum la ana tena laulaula.’ \rq Ais 53:12 \rq* \m Anasa a ututnala ne di ka tumus tari hok, milau dir tolsot pasi.” \v 38 Pa kakak a asaerla la atongi mang, “Oroi i, Leklek, naur a liwan a harum kanet.” Pa e Iesu i keles la mang, “I sot ka.” \s1 E Iesu i nunung \r (Mt 26:36-46; Mk 14:32-42) \p \v 39 E Iesu i purum kusun a hanua, pa i han usaot na Mangir Oliw, arlar ot larning i sira toli. Pa a kakak a asaerla la muri. \v 40 Ning la hanot ting na pukna ning, i atongi tanla mang, “Mulor nunung, sur gong mulo punga ana arlam.” \v 41 I han siklik tar kusun la, i tur ana bokona hana, pa i nunung mang, \v 42 “Tata, ning u mang, ur los sen a kap a kankan kusun iau. Ika gong di mur a nuknukik, dir mur ot a nuknukim.” \v 43 Ning a angelo misaot na langit i hanot teteki pa i arakrakai i. \v 44 I nunung rakrakai kol, anasa i kilang a rakrakai a bal maris kol, pa a maragusna i arlar ana tutu na suluk i punga purum ting lapiu.\f + \fr 22:44 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Luk bel i tumus naur a dihna 43 pa 44. La nuki mang tik masik i tumus tari lamur.\f* \p \v 45 I ararop ana nunung, i kamtur pa i han ulak tetek a kakak a asaerla, pa i oroi la ning la ka borbor duman, anasa a palaonla i ngol ana bal maris. \v 46 Pa i atongi tanla mang, “Sur asa ning mulo borbor duman ka? Mulor kamtur, pa mulor nunung sur gong mulo punga ana arlamla.” \s1 Di tong pas e Iesu \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Jn 18:3-11) \p \v 47 Ning e Iesu kaning ot i warwara, a tnan kunum a tarai la hanot. Pa e Judas, ning tagun a ning a bonot pa naur a kakak a asaerla, i nigon pas la. I han tetek e Iesu sur ir goro a ris a pahana. \v 48 Ika e Iesu i dekeni mang, “Judas, i mangasa, u kar asobor tar a Nat a Barsan ana argoro?” \p \v 49 Ning la ning la han taum o e Iesu la oroi a ututnala ne ir hanot, la dekeni mang, “Leklek, u mang sur milar harum ana liwan a harumla?” \v 50 Pa ning a halinla i ting a tena arsune anuna ningnigo na tena artabar tetek e God, i ting sen a sot a talngana. \p \v 51 Ika e Iesu i sairasi mang, “Gong!” Pa i tong a talngana a tena arsune, pa i awakak ulak pasi. \v 52 E Iesu i warwara tetek a leklek a tena artabarla tetek e God, pa a ningnigola anuna tena tatatai alarla miting na rumai a artabar, pa a ningnigola ana taraila ning la hanot suri. I atongi mange, “I mangasa, ngandek iau a tena tol purpuruon, ning mulo hanot ana liwanla na harum pa a nalnalla sur iau? \v 53 Ana pukakiarla rop dala kes ting na rumai a artabar pa bel mulo tong akes iau. Ika ine anumulo a pukakiar, ning a rakrakai a mormorom i nigon mulo.” \s1 E Pita i puain sen e Iesu \r (Mt 26:57-58, 69-75; Mk 14:53-54, 66-72; Jn 18:12-18, 25-27) \p \v 54 La tong akes pas e Iesu, pa la ben maskan seni. La beni uting na rumai anuna ningnigo na tena artabar tetek e God. Pa e Pita i mur amon e Iesu, ika i bakbak ot. \v 55 Ning la ka hatna tar a iah tumo lapiu, pa la kes taum, e Pita otleng i kes taum ot onla. \v 56 Ning a basbas, a tena titol oros, i oroi pasi ning i kes tar milau a irnga na iah, pa i ngoson rakrakai i, pa i atongi mang, “A barsan ne dia sira armuri taum otleng o e Iesu.” \v 57 Ika e Pita i puai mang, “Lak, bel a tasman e Iesu.” \v 58 Lamur kale, ning a barsan male i oroi pas e Pita pa i atongi mang, “U otleng mulo.” Ika e Pita i kelesi mang, “Barsan, iau bel.” \p \v 59 Lamur, ning ulak i warwara rakrakai, i atongi mang, “I momol ot, a barsan ne dia sira armuri taum ot o e Iesu, anasa i a te Galili.” \v 60 E Pita i kelesi mang, “Barsan, bel a tasman asaning u warwara ono.” Ning kaning ot i warwara, a kok i kurkurirakuk. \v 61 A Leklek i talingir, i tai tostos tetek e Pita, pa e Pita i nuk pas a warwara anuna Leklek ning ka atong tari tana mang, “Onone, ning a kok belot ir kurkurirakuk ur puai munatol mang bel u tasman iau.” \v 62 Pa i purum kusun a pukna ning, pa i tangis rakrakai kol. \s1 Di morot laulau o e Iesu pa di mirasi \r (Mt 26:67-68; Mk 14:65) \p \v 63 La ning la tai alar e Iesu, la morot laulau ono, pa la mirasi. \v 64 La poroi alar tar a matana, pa la atongi tana mang, “U a propet, ur atai mila, esining i dapis u!” \v 65 Pa la atong saksakani ana galis a warwara otleng. \s1 E Iesu i tur namatana tarai a kiwung \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Jn 18:19-24) \p \v 66 Ana kabakiar kobot , a ningnigola anuna tarai, a leklek a tena artabarla tetek e God pa a tena asaerla tagun a warkurai la han taum. Pa la ben pas e Iesu tetek a tarai a kiwung ning, \v 67 pa la atongi tana mang, “Ning u a Karisito, ur atai mila.” Pa e Iesu i keles la mang, “Ning ar atai mulo, bel mulor tortorot ana nuk a warwara. \v 68 Pa ning ar deken mulo ana ta deke, bel mulor kelesi. \v 69 Ika, tur pasi onone, a Nat a Barsan ir kes ana ris a sot a kuna e God, ning i rakrakai kol.” \v 70 Pa la rop la deken e Iesu mang, “U a Nat e God gepi?” Pa i keles la mang, “Mulo ka atong sot pasi, iau ot ne.” \v 71 Lamur la atongi mang, “Sur asa ning dalar mang ulak sur ta warwara na artitiu? Anasa dala ka longor tar anuna warwarala ne, ning dalar tiu i ono.” \c 23 \s1 E Iesu i tur ana warkurai sa lanigo ta e Pailat \r (Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Lamur a tarai a kiwung rop la tur, pa la ben pas e Iesu tetek e Pailat. \v 2 Pa la turpasi sur lar tiu i mang, “Mila oroi a barsan ne i ben rongon anumila na tarai, i sairas mila sur gong mila saran a totokomla tetek a Sisar, pa i atongi otleng mang i a Karisito, a king.” \v 3 E Pailat i dekeni mang, “U a King anuna tarai Judala?” Pa e Iesu i kelesi mang, “I ot ning u ka atongi.” \v 4 E Pailat i atongi tana leklek a tena artabarla tetek e God pa a kunum a tarai mang, “Bel a deken tetek ta toltol ning a barsan ne i rongo ono.” \v 5 Ika la ngongos ka mang, “I akamtur a balan a tarai sur lar kutus a warkurai anuna matanitu, ana nuna asasaer ting na papar Judia rop. I turpasi saot e Galili pa i tuk te.” \s1 E Iesu i tur ana warkurai sa lanigo ta e Herot \p \v 6 Ning e Pailat i longori, i deken la o e Iesu mang, “I a te Galili?” \v 7 Ning i ka tasmani mang e Iesu mitisa ana papar Galili ning e Herot i ningnigo ting ia, i sune seni teteki. Ana pukakiar ning e Herot otleng i kes tisaot e Jerusalem. \p \v 8 Ning e Herot i oroi pas e Iesu, i gas kol, anasa tagun lanigo ot i mang sur ir oroi i, anasa ka longor tar a warwara ono, pa i mang sur ir oroi ta utna na kulkulan ning ir toli. \v 9 E Herot i deken e Iesu ana galis a kabah, ika e Iesu bel i kelesi. \v 10 A leklek a tena artabarla tetek e God pa a tena asaerla tagun a warkurai kaning la tur ting ia, la tiu rakrakai e Iesu. \v 11 E Herot pa anuna tarai a harum la morot laulau ono, pa la malani, la mer tari ana wakak a kaen kol, pa la sune sen ulaki tetek e Pailat. \v 12 Lanigo e Herot pa e Pailat bel dia armoro taum, ika ana pukakiar ning dia bot armoro. \s1 E Pailat i warkurai e Iesu sur ir mat \r (Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Jn 18:39—19:16) \p \v 13 E Pailat i kabah taum pas a leklek a tena artabarla tetek e God, pa a ningnigola, pa a tarai, \v 14 pa i atongi tanla mang, “Mulo ka ben tar a barsan ne tetek iau, arlar o esaning i ben rongon a taraila. Pa ia ka deken tari namatamulo, pa bel a deke tetek pas ta toltol ning a barsan ne i rongo ono. \v 15 E Herot otleng bel i pastek pas ta toltol ono, pa i sune sen ulaki ka tetek dala. Oroi i, bel i tol tar ta utna ning ir hirua ono. \v 16-17 Ar dapis tari ka, pa ar pak seni.’\f + \fr 23:16-17 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes ana dihna ne. I manglarne: \ft \+it Ana taktakai lotu na Han Lakai, e Pailat i sira pak sen takai a barsan miting na rumai a dodot tetek a tarai\+it*.\f* \p \v 18 Pa taraila rop la kukuk ana tnan elngenla mang, “A barsan ne ir hirua, pa ur pak sen tar e Barabas tetek mila.” \v 19 E Barabas i ning a barsan ning di akas tari ana rumai a dodot anasa i harum ana matanitu saot na hanua Jerusalem, pa i sira umkol a taraila otleng. \v 20 E Pailat i deken ulak la, anasa i mang sur ir pak sen e Iesu. \v 21 Ika la kukuk rakrakai ka mang, “Sai ahati saot na rakai kutus! Sai ahati saot na rakai kutus!” \v 22 Pa i munatol na deken la mang, “Sur asa? Esi na laulau a utna ning ka tol tari? Bel a deke tetek pas ta toltol laulau ning ir hirua ono. Ar dapis tari ka, pa ar pak seni.” \v 23 Ika la kukuk ngongos ana tnan elngenla sur dir sai ahati kama saot na rakai kutus. Pa la tolsot pasi ot. \v 24 Pa e Pailat i malmaling kama sur dir mur a nuknukinla. \v 25 Lamur i pak sen e Barabas ning i kes ana rumai a dodot anasa i harum ana matanitu pa i umkol a taraila, i ning la nunung suri. I saran tar e Iesu tetek a tena harumla arlar ana nuknuk a taraila. \s1 Di sai ahat e Iesu saot na rakai kutus \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Jn 19:17-27) \p \v 26 Ning la ben pas e Iesu sur lar sai ahati saot na rakai kutus, la dat pas ning a te Sairini, a risana e Saimon, ning i han miting na hanua sur ir han usaot e Jerusalem. Pa la los tar a rakai kutus usaot na palaina, sur ir los murmur e Iesu ono. \p \v 27 A tnan kunum a taraila la mur e Iesu. Arpotor inla, a gurarala otleng, ning la bal maris pa la tangsani. \v 28 E Iesu i talingir pa i atongi tanla mang, “A gurara Jerusalem, gong mulo tangsan iau, mulor tangsan mulo ot taum ana natnatumulola. \v 29 Anasa a pukakiarla ana kankan ir hanot tetek mulo pa mulor atongi mang, ‘A pombo na gurarala, ning bel la agon pa bel la asus al kakakla, la angis.’ \v 30 Lamur \q1 ‘lar atongi tetek a mangirla, “Mulor punga tar omila!” \q1 pa tetek na puka leklek, “Mulor pol alar mila!\f + \fr 23:30 \ft La mang sur a mangirla lar punga saot onla anasa la mang sur lar alah kusun a kankan.\f*” ’ \rq Hosea 10:8\rq* \m \v 31 Ning lar tol a ututnala ne ning a rakai kaning ot i laun, asa lar toli ning a rakai ka marang?” \p \v 32 Pa naur otleng, naur a laulau a barsan, di ben taum diau o e Iesu sur ditol ir hirua taum. \p \v 33 Ning la hanot ting na pukna di atongi ana “A Lasa na pukulna,” la sai ahat e Iesu saot na rakai kutus ting ia, pa naur a laulau a barsan otleng, ning a halindiau ana ris a sot, pa ning ana kair. \v 34 E Iesu i atongi i mang, “Tata, kepsen sen anunla na toltol laulaula, anasa bel la tasman asa ne la toli.” Pa la pilai laki sur lar los pas taktakai kaen miting na nuna kaenla. \p \v 35 A taraila la tur pa la oroi i, pa a ningnigola la morot laulau o e Iesu, la atongi mang, “I alaun pas a tarai masik. Ning i a Karisito ane God, anuna kaklik a asilang, i wakak ning ir alaun pasi ot.” \v 36 Pa a tena harumla otleng la morot laulau onoi. La han teteki, la saran tar a wain ning i mititir tana, \v 37 pa la atongi, “Ning u a king anuna tarai Juda, onone ur alaun pas u ot.” \v 38 Di tumus tar otleng a tumtumus saot na palai a rakai kutus mang, \qc \sc “INE A KING ANUN A TARAI JUDA\sc*.” \m \v 39 Ning tagun naur a barsan laulau ning di akulam taum tar ditol, i atong oros a warwara ka ta e Iesu mang, “Ning u a Karisito, ur alaun pas u pa miau!” \v 40 Pa ning a halindiau i balakut teteki pa i atongi mang, “I mangasa, u bel u matmataut sur e God? Anasa u otleng datol rop datol kilang ning a ngas a kankan ka. \v 41 I tostos ot on dau, anasa di keles anundau a toltol laulau. Ika a barsan ne bel i tol ta toltol laulau.” \v 42 Lamur i atongi ta e Iesu, “Iesu, nuk pas iau, ning ur kas ana num a matanitu.” \v 43 Pa i kelesi mang, “A atong momoli tam, ono ot ne ur kes taum hok saot na Paradais.” \s1 E Iesu i mat \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Jn 19:28-30) \p \v 44 Ning ka ning a bonot pa pisir naur a matana kamis ana kamis, a bual i mormorom rop tuk ana atol a matana kamis ana rah, \v 45 anasa a kamis bel i sasai. Pa kaen na alalar kutus tingui na rumai a artabar i taksilir potor sur naur a dihna. \v 46 E Iesu i kukuk rakrakai mang, “Tata a saran tar a inguk uting na naur a kum.” Ning ka atong tari larning, i suah sen anuna lalaun. \v 47 Ning a ningnigo anuna tena harumla i oroi asaning i hanot, i atong aitna pas e God mang, “I momol kol, a barsan ne a tena tostos.” \v 48 A kunum a taraila ning kaning la tur taum sur lar oroi a utna ne, ning la oroi i, la dapdapis a malwasinla ana bal maris pa la han ulak. \v 49 Ika na halalna e Iesu, pa a gurarala ning la muri mitumo e Galili, la tur bakbak tar ot, pa la oroi a ututnala ne. \s1 Di aborbor e Iesu ting na kulam a minat \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Jn 19:38-42) \p \v 50-51 Ning a barsan, a risana e Josep, mitimo e Arimatia, ting na papar Judia. I ning a wakak a barsan, pa a tena tostos, ning i harnanai sur a matanitu ane God. I ning tagun a tarai a kiwung, ika bel i malmaling taum onla ana anunla a warkurai pa a utna ning la toli. \v 52 I han tetek e Pailat pa i nunung pas a minat e Iesu tana. \v 53 I los purum pasi, i poroi pasi ana wakak a kaen, pa i aborbor tari ting na kulam a minat ning di ka kel tari ting na ris a hat, ning belot di aborbor tar ta minat ono. \v 54 A pukakiar ning, a pukakiar a sang, pa milau a Pukakiar a Sabat ir turpasi. \p \v 55 Pa a gurarala ning la han taum o e Iesu mitumo e Galili, la mur e Josep, pa la oroi tar a kulam a minat pa a ngas a aborbor ning di toli ana minat o e Iesu. \v 56 Ning la ulak, la sang pas a ututnala ning i tomtoboh wakak pa a wel ning i tomtoboh otleng. Pa ana Pukakiar a Sabat, la manah arlar ot ana warkurai. \c 24 \s1 E Iesu i kamtur ulak kusun a minat \r (Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Jn 20:1-10) \p \v 1 Ana kobot ning ot, ana ningnigo na pukakiar ana wik, a gurarala la han uting na kulam a minat, pa la los a ututnala ning i tomtoboh ning la ka sang pasi. \v 2 Pa la oroi i ning di ka lakir sen tar a hat kusun a matana kulam a minat. \v 3 La kas, ika bel ma la oroi a minat a Leklek e Iesu. \v 4 Ning a nuknukinla i loklokron onoi, naur a barsan, anundiau naur a kaen i pil kol, dia hanot kulkulan tetek la. \v 5 La matmataut pa la kes tudu, la suah purum a matanla ting na piu. Dia atongi tanla, “Sur asa ning mulo tai sur a lalauna te napir a minatla? \v 6 Bel ma kane, ka laun ulak. Mulor nuk pas a warwara ning ka atong tari ta mulo, ning i kes ot tumo e Galili. \v 7 I atong tari mang, ‘Dir saran tar a Nat a Barsan tetek a kuna laulau a taraila, pa dir sai ahati saot na rakai kutus, pa ana atol a pukakiar lamur ir laun ulak.’” \v 8 Pa gurara ning, la nuk pas a warwara ane Iesu. \p \v 9 Ning la ulak kusun a kulam a minat, la atatai ana ututnala rop ne tetek ning a bonot pa takai a kakak a asaerla pa tetek la rop otleng ning la sira mur e Iesu. \v 10 A gurarala ning la atai a aposella ana ututnala ne, la ne: E Maria Magdalen, e Joana, pa e Maria e tana e Jems, pa dingla na gurara otleng ning la han taum on ditol. \v 11 Ika a aposella la longor a warwara ana gurarala arlar ana warwara oros ka, pa bel la tortorot onla. \v 12 Ika e Pita i tur, i dun sur a kulam a minat. I roh purum, pa i sidok pa i oroi a kaenla kama, la borbor masik tar. Pa i ulak, pa i nuknuk kol ana utna ne i hanot. \s1 A tinan usa e Imaus \r (Mk 16:12-13) \p \v 13 Ana pukakiar ot ning, naur onla ning la sira mur e Iesu, dia han uting na hanua a risana e Imaus. A barah ana ngas ning i arlar ana ning a bonot pa takai a kilomita misaot e Jerusalem. \v 14 Ning dia han amon dia warwara ana ututnala rop ne ka hanot. \v 15 Ning dia warwara, pa dia deken artalai diau, e Iesu ot i hanot tetek diau, pa ditol han taum. \v 16 Ika ning a utna i poroi alar pas a matandiau pa bel dia oroi lalan pasi. \p \v 17 E Iesu i deken diau mang, “Asa ning mu warwara amon ono ting na numu a tinan?” Dia tur tar ka pa dia tatatai na bal maris. \v 18 Pa ning a halindiau a risana e Kliopas, i dekeni mang, “Ngandek u ka esaning u kes saot e Jerusalem, pa bel u tasman a ututnala di toli saot ana pukakiarla ne?” \v 19 Pa i deken diau, “A ututnala na sa?” Pa dia kelesi mang, “A ututnala o e Iesu a te Nasaret, a propet, ning i asangani mang i rakrakai ana nuna titolla pa anuna warwarala otleng, ana matana e God pa a taraila rop. \v 20 A leklek a tena artabarla tetek e God pa anundala ningnigola la saran tari ana warkurai sur ir mat, pa di sai ahati saot na rakai kutus. \v 21 Mila tortorot ono mang i ning ir alangolango e Israel. Pa onone otleng, ka natol a pukakiar alar a ututnala ning la toli. \v 22 Ine otleng, dingla na gurara omila, la akulkulan mila. Ning la han kobot uting na kulam a minat, \v 23 la tatatai panai tar sur a minatna. Ning la ulak la atongi mang la oroi tar naur a angelo ana tatatai, pa dia atai la mang ka laun ulak. \v 24 Lamur dingla na tarai otleng omila, la han pas uting na kulam a minat, pa la oroi tar a utna manglarning a gurarala la atatai ono, ika bel la oroi e Iesu.” \p \v 25 Pa e Iesu i atongi tandiau, “Mu longlong ka, bel mu tortorot kapit ana warwarala rop ning a propetla ka atong tari. \v 26 La atongi mang a Karisito ir kilang a kankanla ne, pa lamur ir kas ana nuna matatar.” \v 27 Turpasi ana bukla ane Moses pa a propetla, e Iesu i papak tetek diau ana ututnala rop di ka tumus tari onoi ot ting na Buk Tabu. \v 28 Ning ditol han milau a hanua ning dia han sur uting ia, e Iesu i tohi sur ir han bolos ka. \v 29 Pa dia sairasi, dia atongi mang, “Ur kes taum o miau, anasa ka rah, a kamis kamang ir sup ne.” I kas pa i kes taum on diau. \p \v 30 Ning ditol kes sur ditol ar hangan, e Iesu i los pas a bret, i atong wakak pas ono, i kibik pasi, pa i tabar diau ono. \v 31 Lamur, a matandiau i tapalas, pa dia bot oroi lalan pasi, pa i rorom pas kusun diau. \v 32 Pa dia warwara artalai tetek diau mang, “I momol ot, a balandau i pirok ana gasgas ning i warwara tetek dau ning datol han ting na ngas, pa i pak tar a warwara na Buk Tabu tetek dau.” \p \v 33 Ana pukakiar ot ning, dia kamtur pa dia ulak usaot e Jerusalem, pa dia han tetek ning a bonot pa takai a kakak a asaerla pa dingla na tarai otleng ning la kes taum. \v 34 La atongi mang, “I momol ot! A Leklek ka laun ulak, pa ka hanot pas tetek e Saimon.” \v 35 Lamur dia atatai ana sa ning i hanot tetek diau ting na ngas, pa ana nundiau a ororoi lalan ono ning i kibik a bret. \s1 E Iesu i hanot tetek anuna kakak a asaerla \r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Jn 20:19-23; Ap 1:6-8) \p \v 36 Ning kaning ot dia warwara ana ututnala ne, e Iesu ot i tur potor tanla, pa i atongi mang, “A bal molmol tetek mulo!” \v 37 La matmataut kol pa palaonla i suren ono, la nuki mang a inguna ka ning la oroi i. \v 38 Pa i atongi tanla mang, “Sur asa ning mulo matmataut pa mulo urmatana nuknuk? \v 39 Mulo oroi naur a kuk pa naur a hak. Iau momol ot ne. Mulor tuk iau, pa mulor oroi iau. A ingun belal palpalna, pa belal sursurna otleng. Ika mulo oroi i mang iau a palaok ot pa a sursurik otleng.” \v 40 Ning ka atong tari larne, i asangan tar naur a kuna pa naur a hana tanla. \v 41 La gas pa la kulkulan, ika belot la tortorot. Pa i deken la mang, “Bel ta utna kane sur ar ieni?” \v 42 Pa la tabari ana dia sis ning di ka tun tari. \v 43 Pa i los pasi, pa i ieni namatanla. \p \v 44 Pa i atongi tanla, “Ning a kes ot taum mulo, ia ka atong tar a warwara ne tetek mulo mang: A ututnala rop ning di ka tumus tari hok, ana warkuraila ane Moses, ana warwara anuna propetla pa ana Saksakla dir tolsot pasi.” \v 45 Pa e Iesu i atalapor a nuknukinla sur lar tastasmai ana Buk Tabu. \v 46 I atongi tanla mang, “Di ka tumus tari mang, a Karisito ir hirua, pa ana natol a pukakiar lamur ir laun ulak kusun a minat, \v 47 pa dir warawai ana risana tetek a taraila miting na matanitu rop, turpasi saot e Jerusalem. Dir warawai tetek la mang lar lingir a nuknukinla pa e God ir kepsen anunla na toltol laulau. \v 48 Mulo a tena warwarala ana ututnala ne mulo ka oroi tari. \v 49 Oroi i, ar sune sen esaning e Tata ka lele tar ono. Mulor kes ot te na hanua ne, tuk ning dir mermer tar mulo ana rakrakai misaot.” \s1 E Iesu i han kas usaot na langit \r (Mk 16:19-20; Ap 1:9-11) \p \v 50 Lamur i ben purum pas la kusun a hanua Jerusalem, pa la hanot ting na ning a pukna milau e Betani, pa i tuslan tostos naur a kuna, pa i atong angis la. \v 51 Ning kaning ot i atong angis la, i han kusun la, pa e God i los kas pasi usaot na langit. \v 52 La lotu teteki, pa la ulak usaot e Jerusalem ana tnan gasgas. \v 53 Pa la keskes tingui na rumai a artabar, la atong aleklek pas e God.