\id HEB Label \h Hibru \toc3 Hibru \toc2 Hibru \toc1 A Pas tetek a tarai Hibru \mt2 A Pas tetek a tarai \mt1 Hibru \is1 A warwara talapor nigo \ip A pas ne di tumusi tetek a tarai Juda, ning di atong la otleng mang a tarai Hibru, anasa la warwara ana warwara Hibru. Bel tik i tasman esining i tumus a pas ne. \ip A tarai Juda ning di tumus a pas ne tetek la, la tortorot o e Iesu, ika a tarai ning bel la tortorot la alaulau la. Pa dingla na tarai onla ning la tortorot, la mang sur lar han ulak sur a lotu Juda. A pas ne i atai la mang gong la ulak. Ana tortorot ka o e Iesu la tostos namatana e God. E Iesu i itna kol, i a Nat e God pa i itna tana angelola pa a propetla. Pa tona kunubus ning e Iesu i toli, i keles sen a ningnigo na kunubus. E Iesu ka anundala ningnigo na tena artabar tetek e God pa i artabar ana sulukna ot. I wakak ning dalar tortorot ka o e Iesu. \iot A tinan ana buk Hibru: \io1 E Iesu a Nat e God, pa i asangan e God tetek dala (1:1-4) \io1 E Iesu i itna tana angelola pa i a Tena Alaun (1:5-2:18) \io1 E Iesu i itna ta e Moses pa e Josua (3:1-4:13) \io1 E Iesu anundala ningnigo na tena artabar tetek e God (4:14-7:28) \io1 A tona kunubus (8:1-9:28) \io1 A suluk e Iesu i kepsen sen anundala na toltol laulau (10:1-39) \io1 A tortorot anuna tarai Karisito ning la kibas mamahat (11:1-40) \io1 Dalar tortorot o e Iesu pa dalar longor teteki (12:1-13:19) \io1 A ararop a warwara (13:20-25) \ie \c 1 \s1 A Nat e God i itna kol tana angelola \p \v 1 Nating ot e God i warwara ana elgen a propetla tetek na tumtubundala. I warwara larning ana galis a taem ana urmatana ngas. \v 2 Ika ana ararop a pukakiarla ne, i warwara ana elgena e Natnalik tetek dala. E Natnalik ning i aslang pasi sur ir kibas a ututnala rop. Pa ana kuna e Natnalik, e God i akes a rakrakan hanua rop. \v 3 E Natnalik i talapor kol ana matatar ane God, pa i arlar momol ot o e God. Ana nuna warwara ning i rakrakai kol, i tong akes a rakrakan hanua rop sur ir titol taum wakak. I saran tar anuna lalaun, sur ir atotoh dala kusun a toltol laulaula rop. Pa ning ka tol arop tar a titol ne, i kes ting na ris a sot a kuna e God, a tnan king kol, saot na langit. \v 4 I maining e God i aitna pas e Natnalik sur ir itna kol tana angelola. I itna kol, arlar ana risana ning i itna kol tana risana a angelola. A risana ning e Tamana i saran tari tana. \p \v 5 Anasa e God bel i atongi tetek ta angelo larne, \q1 “U a Natuklik, \q2 pa onone ia ka hanot e Tamam.” \rq Buk Song 2:7\rq* \m pa bel i atongi otleng on ta angelo mang, \q1 “Iau e Tamana, \q2 pa i a Natuklik.” \rq 2 Sam 7:14\rq* \m \v 6 Pa ning e God i sune sen a ningnigo na Natnalik ute na rakrakan hanua, i atongi ono larne, \q1 “I wakak ning a angelola rop ane God lar lotu teteki.” \rq Lo 32:43\rq* \m \v 7 Pa i atongi ana nuna angelola larne, \q1 “I lingir anuna angelola sur lar arlar ana wuwu, \q1 a angelola ning la anuna tena titolla, \q2 i lingir la sur lar arlar otleng ana irnga na iah.” \rq Buk Song 104:4\rq* \m \v 8 Ika i atongi o e Natnalik larne, \q1 “God, anuma keskes a king ir kes tikin pa bel ir rop. \q2 U sira warkurai anuma matanitu ana tostos a toltol. \q1 \v 9 U mang kol sur a tostos a toltol, \q2 pa u nget a toltol laulau. \q1 Ine a kamkamna ning e God, anuma God, i aslang pas u \q2 pa i saran tar a gasgas pa a hanrawai tam, \q2 ning i itna kol tana gasgas pa a hanrawai ning i sarani tetek na halalim.” \rq Buk Song 45:6-7\rq* \m \v 10 Pa e God i atongi otleng tetek e Natnalik larne, \q1 “Leklek, ana turturkamna, u, u akes tar a kama rakrakan hanua, \q2 pa u akes a langit ana kum. \q1 \v 11 Diar rop oros ka, ika u, ur kes tikin. \q2 Diar turai amon arlar ana kaen. \q1 \v 12 Ur hin diau arlar ana kaen a polpol, \q2 ur keles diau arlar lar tik ning i keles sen a turai a kaen. \q1 Ika u, bel ur ries, \q2 pa num na raula bel ir rop.” \rq Buk Song 102:25-27\rq* \m \v 13 E God bel i atongi otleng tetek ta angelo larne, \q1 “Ur kes te na sot a kuk, \q1 tuk ning ar tolsot pas anum na hirua \q2 sur lar kes nahaim.” \rq Buk Song 110:1\rq* \m \v 14 A angelola rop la na ingun, ning la titol tetek e God. I sune sen la sur lar nangan a tarai, la ning ir alaun la. \c 2 \s1 A tnan titol ane God ning i alaun a tarai \p \v 1 I maining i wakak sur dalar mur a asasaerla ning dala ka longor tari. Dalar muri sur gong dala han masik. \v 2 A warwarala ning nating a angelola la warwara ono, i dot la\f + \fr 2:2 \ft A warwara ning a angelola la warwara onoi a warkuraila ane Moses.\f*. Pa ning tik bel i longor ono pa bel i muri, di saran tar a warkurai a arkeles teteki, ning i arlar ana nuna tabun longor. \v 3 Manglarning, ir mangmangasa tetek dala, ning onone dala gilam ris ana tnan titol ane God ning i alaun a tarai? Bel dalar tol sot sur dalar liu kumna kusun a warkurai na arkeles. A titol na alaun a tarai, a Leklek ot ka warwara nigo tar ono. Pa la ning la longor a elngena, la apuasa i tetek dala mang i momol kol. \v 4 E God i tol a akinalangla pa a ututnala na kulkulan, pa na rakrakai a titol, pa i artabar sarara ana artabarla anuna Talngan Tabu arlar ot ana nuknukna. Ana nuna titolla ning, i apuasa i mang anuna titol na alaun a tarai i momol. \s1 E Iesu i hanot a barsan sur ir alaun pas a tarai \p \v 5 E God bel i suah tar a angelola sur lar warkurai a tona rakrakan hanua ning lamur ir hanot. A rakrakan hanua ning dala warwara ono. \v 6 Ika takai a tukna ting na Buk Tabu, ning tik i atongi tetek e God larne, \q1 “Mila a tarai, esi momol mila ning u nuk pas mila? \q2 Sur asa ning u tai alar mila? \q1 \v 7 U ka akes tar mila sur a angelola lar leklek tamila, siklik pukakiar ka. \q2 U suah tar a matatar pa hanrawai omila arlar ana king ning di suah tar a kukuh ono, \q1 \v 8 pa u ka suah tar mila sur a ututnala rop lar kes nahaimila.” \rq Buk Song 8:4-6\rq* \m Ning e God ka suah tar a ututnala rop nahaindala, i talapor mang bel ta utna ulak ma ning bel i kes nahaindala. Ika, ana raula ne, belot dala oroi mang a ututnala rop la kes nahaindala. \v 9 Ika dala oroi e Iesu, esaning e God i atarna tari sur ir natarna tana angelola, siklik pukakiar ka, sur ir kilang a tnan kankan pa ir mat sur a taraila rop. I mat anasa e God i maris la. Ika onone, dala oroi mang e God ka suah tar a matatar pa hanrawai ono arlar ana king ning di suah tar a kukuh ono, anasa ana kankan pa a minat ning i kilangi. \p \v 10 E God i akes tar a ututnala rop sur i ot. Pa i tostos ning ir awakak kol pas e Iesu ana kankan ning i kilangi. E God i awakak pasi, sur ir ben pas a galis a natnatna sur lar kibas pas a matatar. Anasa e Iesu anunla Tena Alaun. \v 11 E Iesu taum ana tarai ning i atotoh pas la kusun a nunla na toltol laulaula, takai a Tamanla ka. Ine a kamkamna ning e Iesu bel i meme sur ir atong la mang na tastasna. \v 12 Pa i atongi ta e God larne, \q1 “Ar warwara talapor hom tetek na tastasikla, \q2 pa ar saksak na atong leklek tetek u na arpotor tana tarai a lotu.” \rq Buk Song 22:22\rq* \m \v 13 Pa i atongi otleng larne, \q1 “Ar tortorot ot o e God.” \rq Ais 8:17\rq* \m Pa i atongi otleng larne, \q1 “Oroi, iau mane taum ana kakakla ning e God ka saran tar la tak.” \rq Ais 8:18\rq* \p \v 14 A kakakla ne, a momolinla ot, a palaonla pa sulukinla ot. Pa e Iesu otleng i hanot a barsan, arlar onla, a palaona pa sulukna ot. I toli larning sur ana nuna minat ir alaulau sen e Satan, esaning i tong akes a rakrakai ana minat. \v 15 E Iesu i mat sur ir alangolango la ning a matmataut na minat i dot la ana nunla na pukakiar a lalaun rop. \v 16 I momol kol mang e Iesu bel i tol a titol ne sur ir nangan a angelola. I toli sur ir nangan a tarai ning na tumtubuna e Abaram. \v 17 Ine a kamkamna ning e Iesu i hanot arlar ot ana tastasnala ana ututnala rop, sur ir ningnigo na tena artabar tetek e God pa ir titol ana marmaris pa momolna, pa ir saran anuna lalaun sur ir mat, pa e God ir kepsen a toltol laulaula anuna tarai, pa ir arop sen anuna balakut, ning nating kaning onla. \v 18 E Iesu i tolsot pasi sur ir nangan la ning di lar la, anasa i otleng di lari pa i kilang a kankan ono. \c 3 \s1 E Iesu i leklek ta e Moses \p \v 1 I maining na tastasikla ning e God i kabah pas mulo sur mulo anuna tarai, mulor nuk akes e Iesu. Esaning Aposel pa a ningnigo na tena artabar tetek e God ning dala tortorot onoi pa dala warwara talapor ono. \v 2 E God ka aslang tari sur a titol ne, pa i momol onoi, larning e Moses i momol ana nuna titol na arpotor ana tarai ane God. \v 3 A hanrawai ning di sarani tetek a barsan ning i tol a rumai, i itna kol tana hanrawai ning di sarani tetek a rumai ning i toli. I mang otleng larning, a hanrawai ning di sarani tetek e Iesu i itna kol tana hanrawai ning di sarani tetek e Moses. \v 4 Na rumai taktakai rop taktakai barsan i toli, ika e God i tol a ututnala rop. \v 5 E Moses, i a tena titol oros ane God, pa i momol ana nuna titol ting na rumai ane God. I warwara talapor nigo tar ana ututnala ning e God ir warwara talapor ono lamur. \v 6 Ika e Karisito, i a Nat e God pa i momol ana nuna titol ning i tai alar a rumai ane God. Ning dala tur rakrakai ana tortorot, pa bel dala matmataut, pa dala harnanai sur a ututnala ning e God ir toli, dala a rumai ane God. \s1 La ning bel la tortorot bel lar kas ting na hanua na manah ane God \p \v 7 Dala a tarai ane God, dalar mur a warwara ana Talngan Tabu ning i atongi larne, \q1 “Onone ning mulo longor a elngena e God, \q2 \v 8 gong mulo arakrakai alar a balamulo \q1 arlar larning na tumtubumulola nating la toli, \q2 ning la gilam ris, \q2 ana raula ning la kes ting na hanua bel, pa la lar iau. \q1 \v 9 La lar iau tingia, \q2 pa la oroi ot anuk na titol ana diat a bonot a rau. \q1 \v 10 Ine a kamkamna ning a balakut tetek a tarai ning, \q2 pa a atongi larne, \q2 ‘A nuknukinla i han rongo bolbolos, \q1 pa bel la mur anuka ngas.’ \q1 \v 11 I maining, a balakut pa a lele larne, \q2 ‘Bel lar kas ting na nuka hanua na manah.’” \rq Buk Song 95:7-11\rq* \p \v 12 Na tastasikla, mulor tai alar mulo, sur gong tik o mulo a nuknukna ir mur a toltol laulau pa bel ir tortorot, pa ir han masik kusun e God, ning i laun. \v 13 Mulor warwara na harnangai artalai tetek mulo, ana pukpukakiarla rop ning di atongi mang “onone.” Mulor toli larning, sur gong a toltol laulau ir asongo pas tik o mulo, pa ir arakrakai alar a balana. \v 14 Dala o e Karisito, ning dalar tur rakrakai ana tortorot tuk ana araropna, arlar larning dala turpasi nating. \v 15 Larning di ka atong tari ting na Buk Tabu larne, \q1 “Onone ning mulo longor a elngena e God, \q2 gong mulo arakrakai a balamulo, \q1 arlar larning na tumtubumulola nating la toli, \q2 ning la gilam ris kusun iau.” \rq Buk Song 95:7-8\rq* \p \v 16 Esi la ning la longor a elngena e God, ika la gilam ris? La rop ning e Moses i ben purum pas la mitimo e Ijip. \v 17 Esi la ning e God i balakut tetek la diat a bonot a rau? La ning la tol a toltol laulau pa la mat ting na hanua bel. \v 18 Esi la ning e God i lele mang bel lar kas ting na nuna hanua na manah? La ning bel la mur anuna warwara. \v 19 I maining dala oroi mang bel la tolsot pasi sur lar kas, anasa bel la tortorot. \c 4 \s1 A hanua na manah anuna tarai ane God \p \v 1 E God ka lele tar tetek dala mang dalar kas ting na nuna hanua na manah. Anuna lele ning kanet. I maining dalar atumarang dala, sakana al tarai o mulo bel lar tolsot pasi sur lar kas. \v 2 Anasa dala otleng dala ka longor tar a Wakak a Warwara arlar ana tumtubundala tagun nating. La longor tari ot, ika bel i nangan la, anasa bel la tortorot ono. \v 3 Dala ning dala ka tortorot o e God, dalar kas ana nuna hanua na manah. Ika e God ka atong tari onla ning bel la tortorot larne, \q1 “A balakut pa lele larne, \q2 ‘Bel lar kas ting na nuka hanua na manah.’” \rq Buk Song 95:11\rq* \m E God i atong a warwara ne ana raula ane Moses, ika i momol, nating ot i arop anuna titol ning i akes a rakrakan hanua, pa i manah. I maining ka sang tar anuna hanua na manah. \v 4 Pa i atalapori mang ka sang tari, anasa a Buk Tabu i warwara ana ararop a pukakiar ana wik larne, “Diono na pukakiar e God i titol, pa ana pukakiar lamur i manah kusun anuna titolla rop.” \rq Stat 2:2\rq* \m \v 5 Pa ting na Buk Tabu ning dala ka was tari, e God i atong ulaki larne, “Bel lar kas ting na nuka hanua na manah.” \rq Buk Song 95:11\rq* \p \v 6 La ning la longor a Wakak a Warwara nating, bel la kas ting na nuna hanua na manah, anasa bel la mur anuna warwara. Ika a ngas i sapang ot, sur al tarai masik lar kas ting na nuna hanua na manah. \v 7 I talapor larning, anasa a galis a rau lamur tanla ning bel la mur anuna warwara, e God i warwara ot ana nuna hanua na manah. I warwara ana pahana e Dewit larne, \q1 “Onone, ning mulo longor a elngena e God, \q2 gong mulo arakrakai a balamulo.” \rq Buk Song 95:7-8\rq* \m Ning e God i atongi “onone” i kamkamna mang ka suah tar takai a pukakiar ulak sur a tarai lar kas ting na nuna hanua na manah. \v 8 Ngandek ning e Josua ka saran tar a manmanah tetek na tumtubundala\f + \fr 4:8 \ft E Josua i nigon a tarai Israel ning la han kas uting na hanua Kenan, ning e God ka lele tar la ono. \f*, e God bel ir suah ulak tar ta pukakiar masik sur a tarai lar kas uting na nuna hanua na manah. \v 9 Larning tetek a tarai ane God, anunla manmanah kaning ot i kes. A manmanah ning i arlar ana manah ane God ana pukakiar Sabat. \v 10 Anasa esining i kas uting na hanua na manah ane God, ka manah kusun anuna titolla, arlar o e God ning i manah kusun anuna titolla. \v 11 I maining dalar rakrakai sur dalar kas uting na hanua na manah ning, sur gong tik ondala ir punga arlar ana tarai ning bel la mur anuna warwara pa bel la kas. \p \v 12 Anasa a warwara ane God i laun pa i titol. I harat kol tana liwan na harum ning naur a ris. I kas pa i kokot tuk ana pukna ning a ingundala pa balandala dia han taum ia. Pa i kas pa i kokot tuk ana pukna ning a surla la han taum ia. Pa i warkurai a nuknukindala pa balandala. \v 13 Pa bel ta utna ning e God ka akes tari ning i mumun kusun a matana. A ututnala rop i tur langolango pa i talapor rop ka ana matana. Pa lamur dalar tur namatana pa dalar atong puasa a ututnala rop ning dala ka tol tari. \s1 E Iesu anundala ningnigo na tena artabar tetek e God \p \v 14 E Iesu, a Nat e God, i a tnan ningnigo na tena artabar tetek e God, ning i han usaot na langit. I maining dalar tur rakrakai ana asasaerla ning dala tortorot ono pa dala sira warwara talapor ono. \v 15 I tasmani mang bel ta rakrakaindala sur dalar tolsot pas a toltol laulaula, pa i maris dala. Anasa di ka lar nigon tar e Iesu ana urmatana ngas a larlar rop ning di sira lar dala ono, ika bel i tol ta toltol laulau. \v 16 I maining dalar han tetek e God, anundala King, a tena marmaris, pa gong dala matmataut. Dalar han teteki sur dalar tong akes anuna marmaris, ning ir nangan dala ana nundala na mamahat. \c 5 \p \v 1 A ningnigo na tena artabarla rop tetek e God, e God i aslang pas la kusun a tarai, pa i suah tar la sur lar tur aslang a tarai namatana. Lar saran a artabarla pa lar tun a inagoila sur e God ir kepsen a toltol laulaula anuna tarai. \v 2 A ningnigo na tena artabarla tetek e God i tolsot pasi sur ir titol ana marmaris tetek a tarai ning bel la tastasmai pa la han rongo, anasa i otleng bel ta rakrakaina sur ir tolsot pas na toltol laulau. \v 3 Ine a kamkamna ot ning i sira tun a artabarla. Bel sur ir kepsen sen ka a toltol laulaula anuna tarai. Surning ir kepsen otleng anuna toltol laulaula. \p \v 4 Bel ana nuknukin tik ning ir los pas a leklek a tiniba na ningnigo na tena artabar tetek e God. Ana arkabah ot ane God ning a barsan ir ningnigo na tena artabar, arlar larning i toli tetek e Aron. \v 5 Mang otleng larning, e Karisito bel i aleklek pasi sur ir ningnigo na tena artabar tetek e God. Ika e God i atongi tana larne, \q1 “U a Natuklik, \q2 pa onone ia ka hanot e Tamam.” \rq Buk Song 2:7\rq* \m \v 6 Pa ning a tukna otleng ting na Buk Tabu, e God i atongi larne, \q1 “U a tena artabar tetek e God, \q2 a ngas a tena artabar arlar o e Melkisedek, \q1 pa anuma titol ir tur tikin.” \rq Buk Song 110:4\rq* \p \v 7 Ning e Iesu i laun te na rakrakan hanua, i kukuk ana nuna nunungla ana luru matana tetek e God, esaning i tolsot sur ir alaun pasi kusun a minat. Pa e God i longori, anasa i anatarna pasi nahaina. \v 8 I momol kol e Iesu a Nat e God, ika ning i kibas a kankan, i asaer ana toltol na mur a warwara ane God. \v 9 Ning e God ka tol sot pas a titol ning o e Natnalik, e Natnalik i hanot a kama titol na alaun tikin tetek la rop ning la mur anuna warwara. \v 10 Pa e God i suah tari sur i a ningnigo na tena artabar, a ngas a tena artabar arlar o e Melkisedek. \s1 A atumarang sur gong tik i han masik kusun a tortorot \p \v 11 A galis a utna ot ning milar warwara ono ana utna ne. Ika i ngangaten sur milar pak wakaki tetek mulo, anasa bel mulo kibas kapiti. \v 12 Mulo ka tortorot bongnani, pa onone i sot ma sur mulo a tena asaerla. Ika, mulo kapan ot sur tik ning ir asaer mulo ulak ana ningnigo na asasaer ana warwara ane God. Bel mulo tolsot pasi sur mulor ien a rakrakai a utna. Mulo tolsot pasi ka sur mulor sus. \v 13 Esining kaning ot i sus, i a kaklik betbete ot, pa bel i lasan ana asasaer ana tostos a toltol. \v 14 La ning la ka itna la ien a rakrakai a utna na hangan. La ning la ka alasan pas la sur lar oroi lalan a wakakna pa a laulauna. \c 6 \p \v 1 I maining dalar han usa lanigo sur dingla na asasaer kale ning ir arakrakai dala ana nundala tortorot. Gong dala asasaer ulak ana ningnigo na asasaerla o e Karisito ning dala ka asasaer pas ono. A ningnigo na asasaerla larne: dalar lingir a nuknukindala kusun a toltolla ning ir ben dala sur a minat, a tortorot o e God, \v 2 a asasaer ana baptais, a asasaer ana suah kundi saot ana tarai, a kamkamtur ulak kusun a minat pa a warkurai a arkeles tikin. \v 3 Dalar han usa lanigo ning e God ir malmaling. \p \v 4-6 A tarai ning la ka tasman a talapor ane God, la ka lartumus tar a artabar misaot na langit, la ka los pas a Talngan Tabu, la ka tasmani mang a warwara ane God i wakak pa la ka kilang tar a rakrakai ane God ning ir hanot lamur. Ning la ka gilam ris kusun e God, bel tik ir tolsot sur ir ben ulak la sur lar lingir a nuknukinla. Anasa i arlar larning la sai ahat ulak a Nat e God saot na rakai kutus pa la ame i namatan a tarai. \p \v 7 A kabalapiu ning i gang pas a polo na kiar ning i sira punga, pa i saran a utna na hangan ning i nangan la ning la oman tari, a kabalapiu ning e God i atong angisi. \v 8 Ika a kabalapiu ning i saran ka a suksukla pa rosrosla bel ta utna i to pasi ono. Bel i bongnani pa e God ir saran a warkurai a arkeles teteki pa lamur ir tun seni ting na iah. \p \v 9 Na halalimila, mila ka atong tar a rakrakai a warwarala ne ta mulo. Ika mila tasman momoli mang mulo mur a wakak a ngas, ning ir sot sur a tarai ning e God ka alaun pas la. \v 10 E God bel i sira tol ta utna ning bel i tostos. Bel ir duman sen pas anumulo a titol pa anumulo na marmaris ning mulo toli teteki, ning mulo ka nangan tar anuna tarai, pa kaning ot mulo toli. \v 11 Mila mang kol sur mulo rop taktakai mulor rakrakai ana marmaris mang ot larning mulo sira toli, tuk ana araropna. Mulor toli larning sur a ututnala ning mulo harnanai ana tortorot suri, ir hanot momol ot tetek mulo. \v 12 Bel mila mang sur mulor ngoro. Mila mang sur mulor arlar onla ning la tortorot pa la harnanai pa bel la ngoro, pa lar tong akes a ututnala ning e God ka lele tar ono. \s1 A lele ane God i momol \p \v 13 Ning e God i lele tetek e Abaram, i arakrakai anuna lele ana risana ot, anasa bel ta risana tik ulak i itna tana. \v 14 E God i lele tar mang, “A momolna, ar atong angis u pa ar saran tar al galis a kaba tarai hom.” \rq Stat 22:17\rq* \m \v 15 Pa e Abaram i harnanai pa bel i ngoro, pa lamur i tong akes a utna ning e God ka lele tar ono teteki. \p \v 16 Ning a tarai la lele, la arakrakai anunla lele ana risana tik ning i itna tanla. Manglarning, a lele ning ir tur rakrakai pa bel ta warwara na linglingir ulak ma ono. \v 17 Pa e God otleng, i arakrakai anuna lele ana risana ot, sur ir apuasa i tetek anuna tarai, la ning i tol tar anuna lele tetek la, mang bel ir lingir ulak a nuknukna. \v 18 E God i tol a lele, pa i arakrakai i ana risana. Naur a utna ne, bel tik ir keles lar pas diau, anasa e God bel i asongo lar pas. I lele larning sur ir arakrakai dala, ning dala ka dun rait tar teteki, sur dalar tur rakrakai ana nundala keskes harnanai ana tortorot sur a lele ane God, ning kaning lanigo tan dala. \v 19 Anundala tortorot ning dala harnanai ono sur a lele ane God, i arlar ana aga ning i tong akes a ingundala, pa bel ir susur. Anundala keskes harnanai ana tortorot i kas uting na rumai a artabar ting na pukna ning i Tabu Kol lamur tana kaen na alalar kutus saot na langit. \v 20 E Iesu ka kas nigo usaot sur ir nangan dala. I anundala ningnigo na tena artabar tetek e God, a ngas a tena artabar arlar o e Melkisedek, pa anuna titol ning ir tur tikin. \c 7 \s1 E Melkisedek a tena artabar tetek e God \p \v 1 E Melkisedek i a king mitimo e Salem, pa a tena artabar tetek e God, esaning i Leklek Kol. I pastetek e Abaram ning i han ulak kusun a harum ning ka tolsot pas diat a king. Pa e Melkisedek i atong angisi. \v 2 Pa e Abaram otleng i saran tar taktakai kusun ning a bonot ta e Melkisedek miting na ututnala rop ning i kibasi ning i tolsot pas a harum. A risana e Melkisedek, a kamkamna mang a king anuna tostos a toltol. Pa a king mitimo e Salem, a kamkamna mang a king a molmol. \v 3 Bel tik i tasman e tamana pa e tana, pa anuna mangis a tarai. Bel ta kamkama nuna lalaun, pa bel ta araropna otleng. E Melkisedek i arlar o e Nat e God, i otleng a tena artabar tetek e God, pa nuna titol ir tur tikin. \p \v 4 Oroi, e Melkisedek i leklek kol. E Abaram, i a tnan tubundala, ika i saran tar taktakai kusun ning a bonot ta e Melkisedek kusun a ututnala rop ning i kibasi kusun a harum ning ka tolsot pasi. \v 5 A warkurai ane Moses i warkurai i mang a mangis a tarai Liwai, la ning a tena artabarla tetek e God, lar kibas pas taktakai kusun ning a bonot miting na ututnala rop anuna tarai Israel. A tarai ning la na tastas a mangis a tarai Liwai. A momolna mang la otleng na tumtubuna e Abaram, ika la saran ot taktakai kusun ning a bonot miting na nunla ututnala rop. \v 6 E Melkisedek, bel i miting na mangis a tarai Liwai, ika i kibas pas taktakai kusun ning a bonot miting na ututnala rop ane Abaram. I atong angis e Abaram, esaning ka kibas pas a lelela ta e God. \v 7 I talapor mang esaning i itna i atong angis esaning i natarna tana. \p \v 8 Na tena artabar tetek e God la sira kibas taktakai kusun ning a bonot miting na ututnala rop anuna tarai Israel. Pa a tena artabarla ning lar mat ka. Melkisedek otleng i kibas taktakai kusun ning a bonot miting na ututnala rop ane Abaram. Ika i laun tikin, arlar ana Buk Tabu i atongi. \v 9 Pa dalar atongi larne, Liwai otleng i saran taktakai kusun ning a bonot tetek e Melkisedek ana pukakiar ning e Abaram i artabar, anasa e Liwai a mangis a tarai ane Abaram. Ika a mangis a tarai ane Liwai la sira kibas taktakai kusun ning a bonot anuna tarai Israel. \v 10 Ning e Melkisedek i pastek e Abaram belot di agon e Liwai. Ika i arlar larning e Liwai kaning ui o e Abaram, anasa lamur ir hanot miting na mangis a tarai ane Abaram. \s1 E Iesu a tena artabar tetek e God arlar o e Melkisedek \p \v 11 A titol ning a tena artabarla tetek e God, a mangis a tarai ane Liwai, la toli, a kama Warkuraila ane Moses ning e God i sarani tetek a tarai Israel. Ngandek ning a titol anuna tena artabarla i tolsot sur ir kepsen sen a toltol laulau anuna tarai, bel dir kapan ulak ma sur ta maskana tena artabar, ta ngas a tena artabar arlar o e Melkisedek, esaning bel i arlar o e Aron. \f + \fr 7:11 \ft E Aron i a tena artabar tetek e God, pa i miting na mangis a tarai ane Liwai. \f* \v 12 Ning dir keles a tena artabarla tetek e God, dir keles otleng a Warkuraila. \v 13 A warwarala ne di atongi ona Leklek anundala, esaning miting na ning a mangis a tarai ot. Pa bel tik miting na nuna mangis a tarai i tol a titol na tena artabar tetek e God. \v 14 I talapor mang a Leklek anundala i miting na mangis a tarai ane Juda. Ika e Moses bel i atong a mangis a tarai ane Juda ning i warwara ana tena artabarla tetek e God. \p \v 15 A warwarala ning i hanot talapor kol anasa takai a maskana tena artabar tetek e God ka hanot. Esaning i arlar o e Melkisedek. \v 16 I kibas a titol na tena artabar tetek e God, ika bel i kamkamna ning i miting na mangis a tarai ane Liwai arlar ana warwara na Warkurai. I kibas a titol anasa ana rakrakai a lalaun ning bel ir tolsot sur ir rop. \v 17 Anasa a Buk Tabu ka atong tari onoi larne, \q1 “U a tena artabar tetek e God, \q2 a ngas a tena artabar arlar o e Melkisedek, \q1 pa anuma titol ning ir tur tikin.” \rq Buk Song 110:4\rq* \p \v 18 Manglarning, i talapor mang di ka kepsen a ningnigo na warkurai ning i warwara ana tena artabarla, anasa a warkurai ning bel ta rakrakaina pa bel ta utna i to pasi. \v 19 Anasa a warkurai ning bel i atostos pas a tarai sur lar han milau tetek e God. Ika e God ka tol tar a ngas sur dalar han milau teteki. A ngas ning i wakak kol tana Warkuraila. Pa onone dala tolsot sur dalar harnanai ana tortorot suri. \p \v 20 Ning e God i saran tar a titol na tena artabar tetek e Iesu, i lele tar ono pa i arakrakai anuna lele ana risana. Ika ning i saran a titol na tena artabar tetek a mangis a tarai ane Liwai, bel i toli larning. \v 21 Ika ning e Iesu i kibas a titol na tena artabar, e God i lele mange, \q1 “A Leklek ka lele tar, \q2 pa bel ir lingir a nuknukna. \q1 ‘U a tena artabar tetek e God, \q2 pa num a titol ir kes tikin.’” \rq Buk Song 110:4\rq* \m \v 22 Manglarning e Iesu i amomol tar a kunubus ning i wakak tana kunubus ning e God i sarani tetek e Moses. \p \v 23 A galis a tena artabar, anasa a minat i sairas la sur gong la titol tikin. \v 24 Ika e Iesu, i a tena artabar ning anuna titol ir kes tikin, anasa i laun tikin. \v 25 I maining e Iesu i tolsot pasi sur ir alaun a tarai ning la han tetek e God ana risana e Iesu. Ir alaun la pa lar laun tikin, anasa i laun tikin sur ir nunung onla. \p \v 26 E Iesu i a ningnigo na tena artabar, ning i sira nangan dala. I totoh namatana e God, bel dir arup sot pasi on ta rongo, pa bel ta dur namatana e God. E God i akes maskan tari kusun a laulau a tarai, pa i alekleki tisaot na langit. \v 27 Bel i arlar ana ningnigo na tena artabarla, ning la sira tun artabar ana pukakiarla rop, sur anunla na toltol laulaula nigo, pa lamur anuna tarai otleng. E Iesu bel i toli larning. I saran tar ka takai a artabar ana toltol laulau anuna tarai. I artabar ot ono. I tol muntakai tari ka, pa bel ir tol ulaki, anasa a artabar ning ir kes tikin. \v 28 A ningnigo na tena artabarla ning di suah tar la arlar ana Warkuraila ane Moses, bel al rakrakainla. Ika, lamur tana Warkuraila ane Moses, e God i lele, pa i suah tar e Natnalik sur ir ningnigo na tena artabar, ning i tostos pa ir kes tikin. \c 8 \s1 E Iesu anundala ningnigo na tena artabar tetek e God ana tona kunubus \p \v 1 A tnan utna ning mila ka warwara pas ono i mange: Anundala ningnigo na tena artabar tetek e God, ning ka kes tar ana ris a sot a kuna keskes ane God, a leklek a King kol saot na langit. \v 2 I titol tetek e God saot na langit uting na pukna ning i Tabu Kol ting na rumai a sel ane God. I ne a rumai a sel momol, ning a Leklek ot i toli, bel a tarai la toli. \p \v 3 A ningnigo na tena artabarla rop tetek e God, e God i suah tar la sur lar saran tar a artabarla pa lar tun a inagoila sur a artabar teteki. Manglarning i tostos sur e Iesu anundala ningnigo na tena artabar otleng ir artabar ot anal utna. \v 4 Ngandek ning ir kes te lapiu, bel ir tena artabar tetek e God, anasa dingla na tena artabar kanet la lapiu, pa la sira saran a artabarla arlar ana Warkuraila ane Moses. \v 5 A titol na artabar la sira toli ting na rumai a artabar. A rumai ning i arlar ka ana manar a rumai saot na langit. Ine kamkamna ning e God i atumarang e Moses, ning i sang sur ir tol a rumai a sel ning lar tun artabar ono. I atongi tana mange, “Tumarang tar! Ur tol a ututnala rop, arlar ot ana manar a rumai ning ia ka asangan tari tam saot na mangir.” \rq Kisim Bek 25:40\rq* \p \v 6 Ika e Iesu ka kibas pas a titol na tena artabar ning i itna kol tana titol na artabar anuna tena artabarla. Mang otleng larning a kunubus ning e Iesu ka tolsot pasi sur ir dat taum e God pa tarai, i itna kol tana ningnigo na kunubus. A lelela ning la a kama kunubus, la wakak kol tana ningnigo na lelela. \p \v 7 Ngandek ning a ningnigo na kunubus kar tostos kol, bel dir tai ulak sur tik. \v 8 Ika e God i oroi mang a toltol laulau kaning ot ona tarai pa i atongi larne, \q1 “A Leklek i atongi mang: Oroi, a pukakiarla lar hanot, \q2 ning ar tol a tona kunubus \q1 taum ana tarai Israel \q2 pa tarai Juda. \q1 \v 9 Bel ir arlar ana kunubus \q2 ning a toli taum ana tumtubunla \q1 ana pukakiar ning a ben purum pas la mitimo e Ijip, \q1 anasa bel la mur anuka kunubus, \q2 pa a gilam ris kusun la. \q1 \v 10 A Leklek i atongi larne: A kunubus ning ar toli taum ana tarai Israel, \q2 ana pukakiarla lamur, i mange: \q1 Ar suah tar anuka warkuraila ting na nuknukinla, \q2 pa ar tumus tari uting na balanla. \q1 Pa iau a God anunla, \q2 pa la anuka tarai. \q1 \v 11 Bel tik ir asaer ta halna, \q2 o ta tasnalik ulak ma larne, \q2 ‘Ur tasman a Leklek,’ \q1 anasa la rop lar tasman iau, \q2 a tarai oros ka pa la otleng ning la leklek. \q1 \v 12 Ar kepsen sen anunla na rongo, \q2 pa bel ar nuk ulak pas ma nunla na toltol laulaula.” \rq Jer 31:31-34\rq* \p \v 13 Ning e God i atong a kunubus ne mang “a tona kunubus”, i talapor mang a ningnigo na kunubus ka muar. Pa utna i muar pa ka bongnani ono, milau ma sur ir rorom. \c 9 \s1 A ngas a lotu ning i mur a ningnigo na kunubus \p \v 1 Ana ningnigo na kunubus, a warkuraila na lotu, pa rumai sel ning di lotu ono te lapiu. \v 2 Di atur a rumai sel. A ningnigo na tuka rumai di atongi mang a pukna ning i Tabu. Tingui ono, a turtur a lam, pa a logo, pa a bret ning di artabar onoi tetek e God. \v 3 Pa lamur tana areur a kaen na alalar kutus, ning a tuka rumai male ning di atongi mang a pukna ning i Tabu Kol. \v 4 Kaning ono, a logo ning di toli ana gol. Ana logo ning, di sira tun a paura ning a sasawana i toboh wakak. Kaning otleng ana tuka rumai ning, a bok a kunubus ning di ka apatap tar a gol ana risna rop. Pa tingui na tinine bok a kunubus, ning a kap di toli ana gol, ning a mana i kes tingui onoi, pa a bulse ane Aron ning ka gomo\f + \fr 9:4 \ft Oroi Namba 17:7-8, ning i warwara ona bulse ane Aron ning i gomo.\f*, pa naur a diah hat ning e God i tumus a Warkuraila on diau. \v 5 A matana a bok ning, a tena artabarla tetek e God la sira lamir a suluk saot onoi, sur e God ir kepsen a toltol laulau anuna tarai. Naur a manar in naur a akakes kanisaot na bok ning, pa dia asangan a matatar e God. Na dehelindiau i pol alar a bok ning. Ika onone bel a pukakiar sur ar papak ana ututnala rop ne. \p \v 6 Ning di ka sang rop tar a ututnala tingui na rumai sel, a tena artabarla la kaskas pa la purpurum ana pukakiar rop ting na ningnigo na tuka rumai, ning i tur tumo lapiu, sur lar tol anunla titol. \v 7 Ika a ningnigo na tena artabar tetek e God, i sot ka, i sira kas muntakai tar ka ana taktakai a rau, uting na naur a tuka rumai ning kaning ui. Bel ir kas oros ka, ir kibas pas ot a suluk, sur ir artabar onoi tetek e God, sur e God ir kepsen anuna na toltol laulaula, pa toltol laulaula otleng anuna tarai ning la tol tari pa bel la tasmani. \v 8 Ana ututnala ne a Talngan Tabu i apuasa i mang, ning a ningnigo na rumai sel kaning ot i tur, anundala a ngas a kas uting na pukna ning i Tabu Kol belot i sapang. \v 9 Ine a manar sur a raula ne. A kamkamna mang a artabarla ning bel di tuni pa a artabarla otleng ning di tuni, ning di tabar e God onoi, bel ir atotoh sot pas a nunukin a tena lotu ning i artabar onoi. \v 10 A warkuraila ne tagun a hangan pa gang pa titolla na munmun. La a warkuraila ka tagun a palaondala. La tur ka tuk ana taem ning e God i atona a ututnala. \s1 A suluk e Karisito i atotoh a taraila \p \v 11 Ika e Karisito ka hanot. I a ningnigo na tena artabar tetek e God, ning i warkurai sur a wakak a ututnala, ning kane la ka kes. I kas uting na rumai sel, ning i wakak kol tana ningnigo na rumai sel. Bel a tarai la toli, pa i talapor mang bel miting na akakesla ne te na rakrakan hanua. \v 12 E Iesu i kas ana pukna ning i Tabu Kol. I tol muntakai tari ka. Bel i kas taum ana suluk na me pa nanatar a bulumakaula sur ir artabar onoi. I kas ana sulukna ot, pa i lou alangolango pas dala. Pa nuna titol a arlou ning ir kes tikin. \v 13 Arlar ana Warkuraila ane Moses, di sira lamir a taraila ana suluk na me pa bulumakaula pa a kubus a natar a bulumakau a hanena, ning di ka tun tari. Di lamir la ning la dur namatana e God, sur ir atotoh a palaonla. \v 14 Ning i momol mang di atotoh a taraila manglarning, i momol kol ning a suluk e Karisito i atotoh dala! Ana rakrakai a Talngan Tabu ning i kes tikin, Karisito i saran tar anuna lalaun tetek e God. Anuna lalaun bel ta dur onoi. A sulukna i atotoh anundala lalaun kusun a minat a titolla ning dalar hirua ono, sur dalar titol tetek e God ning a lalauna. \p \v 15 Ine a kamkamna ning e Karisito i kes potor o e God pa anuna tarai pa i tol tar a tona kunubus, ning i dat taum tar la. I toli sur a tarai ning e God ka kabah pas la, lar angis tikin arlar ana nuna lele. E Karisito i lou langolango pas la ana sulukna, ning i mat onla. Anuna minat i alangolango pas la kusun anunla na toltol laulaula ning la sira toli, ning a ningnigo na kunubus kaning ot i kes. \p \v 16 Ning tik i mang sur ir warwara talapor mang esining ir kibas pas anuna ututnala lamur ning ir mat, ir tol a kunubus. Ika a kunubus ning bel i to pas ta utna tuk ning a tarai la tasmani mang a barsan ning ka mat. \v 17 A kunubus ning bel ta titol ning a barsan ning kaning ot i laun. Ika, ning ka mat, tik ir tolsot pasi bot sur ir keles pas a ututnala kaning na kunubus. \p \v 18 Manglarning a ningnigo na kunubus ning e God i toli taum ana tarai, bel i titol oros ka. I titol ot ana suluk ning i apuasa i mang a inagoi i mat. \v 19 Ning e Moses ka atong arop tar a Warkuraila tana taraila rop, i kibas pas a suluk a nanatar a bulumakaula pa mela, pa i suah taum pasi ana malum. I kibas pas a rakraka rakai ning di atongi ana hisop, ning di ka dot tari ana kubar a hih a sipsip. I amurung pasi ting na suluk ning, pa i lamir a buk a Warkurai pa a taraila rop onoi. \v 20 Pa i atongi larne, “Ine a suluk a kunubus, ning e God i warkurai tari mang mulor muri.” \rq Kisim Bek 24:8\rq* \p \v 21 Mang otleng larning i lamir a rumai sel ana suluk. Pa i lamir otleng a ututnala rop ning la sira titol ono ting na lotu. \v 22 I momol, a Warkuraila ane Moses i atongi mang dir atotoh a galis a utna ana suluk. Ning a suluk bel ir tapek, e God bel ir kepsen a toltol laulaula. \s1 A artabar ane Iesu i kepsen anundala na toltol laulau \p \v 23 Dir atotoh a rumai sel pa a ututnala tingui na rumai, ana suluk a inagoila. La ning a manar a ututnala saot na langit. Ika a ututnala saot na langit, di atotoh la ana artabar ning i wakak kol tana artabarla te lapiu. \v 24 Anasa e Karisito bel i kas ting na pukna ning i Tabu Kol, ning a tarai la toli. A pukna ning, a manar ka ana momol a pukna ning i Tabu Kol. I kas usaot na langit pa onone i tur salanigo namatana e God sur dala. \p \v 25 I kas usaot na langit sur ir saran tar i ot sur a artabar tetek e God, takai ka pukakiar. Bel i kas a galis a pukakiar, arlar ana ningnigo na tena artabarla, ning i sira kas ana pukna ning i Tabu Kol ana raula rop ana suluk a inagoila. \v 26 Ngandek ning ir manglarning, e Karisito kar hirua a galis a taem, turpasi ot ana kamkama a rakrakan hanua. Ika ana ararop a pukakiarla i hanot muntakai tar ka. I saran tar i ot sur a artabar tetek e God sur ir kamar sen a toltol laulaula. \p \v 27 A taraila rop lar mat muntakai ka, pa lamur lar tur ana warkurai ane God. \v 28 Mang otleng larning e Karisito i saran tar i ot sur a artabar tetek e God muntakai ka, sur ir kibas maskan sen a toltol laulaula anuna galis a taraila. Pa ir hanot munaur ulak. Bel sur ir kibas maskan sen a toltol laulaula. Ir hanot sur ir alaun pas la ning la harnanai suri. \c 10 \s1 A artabarla bel lar kepsen a toltol laulaula \p \v 1 A Warkuraila ane Moses i arlar ka ana manar a wakak a ututnala ning lamur ir hanot, bel a ututnala momol ning. I maining, a Warkuraila ane Moses ning i atongi mang lar sira artabar ana raula rop, bel ir atostos sot pas a taraila ning la han milau tetek e God sur lar lotu teteki. \v 2 Ngandek ning ir atostos la, bel lar artabar ulak. Anasa a artabarla ning, ir gos totoh a tena lotula, pa a nuknukinla bel ir arup ulak la ana nunla na toltol laulau. \v 3 Ika, ning la artabar ana raula rop, la nuk ulak pas anunla na toltol laulaula. \v 4 Anasa a suluk a bulumakaula pa a mela bel la tolsot sur lar kepsen a toltol laulaula anuna taraila. \p \v 5 I maining, ning e Karisito i hanot ute na rakrakan hanua, i atongi tetek e God mange, \q1 “A artabarla ning bel di tuni pa a artabarla ning di tuni, bel u mang suri, \q1 ika u ka sang tar a palaok sur ar artabar ono tetek u. \q1 \v 6 A artabarla ning di tun arop seni, pa a artabarla otleng tagun a toltol laulaula \q2 bel u gas onla. \q1 \v 7 Pa a atongi mang, ‘God, oroi, ia ka hanot, sur ar tolsot pas a nuknukim, \q2 arlar larning di ka tumtumus tar hok ana num a buk.’” \rq Buk Song 40:6-8\rq* \m \v 8 A ningnigo na warwara ane Karisito i mange, “A artabarla ning bel di tuni pa a artabarla ning di tuni, pa a artabarla di tun arop seni pa a artabarla ana toltol laulau bel u mang suri, pa bel u gas onla.” Ika a artabarla ne di saran tari arlar ana Warkuraila ane Moses. \v 9 Lamur e Karisito i atongi mang, “Oroi, ia ka hanot sur ar tolsot pas a nuknukim.” I kepsen a ningnigona artabarla, sur ir atur a munaurna. \v 10 E Iesu Karisito i mur sot pas a nuknuk e God ning i saran tar a palaona ot sur a artabar tetek e God. I saran muntakai tari ka. Pa nuna artabar ning i atotoh pas dala namatana e God. \s1 A artabar ane Karisito i kepsen a toltol laulaula \p \v 11 A tena artabarla rop la tur pa la tol anunla titol na lotu, ning la sira tun artabar tetek e God. A pukakiarla rop a artabarla ne bel la sira keles la, la arlar ka larne. Pa bel la tolsot sur lar kepsen a toltol laulaula. \v 12 Ika e Karisito i saran tar i ot, a artabar tetek e God sur a toltol laulaula anuna taraila. I tol muntakai tari ka. Anuna titol ning ir kes tikin, pa bel ir tol ulaki. Pa ning ka tol tari, i kes ting na ris a sot a kuna e God. \v 13 Pa onone kanisaot i kes nanan a pukakiar ning e God ir tolsot pas anuna hiruala sur lar kes nahaina. \v 14 Anasa ona takai a artabar ka, ka atostos tikin tar a taraila ane God, la ning i sira atotoh la. \p \v 15 Pa a Talngan Tabu otleng i warwara talapor tar ono tetek dala. Anuna ningnigo na warwara i mange, \q1 \v 16 “A Leklek i atongi larne: A kunubus ning ar toli taum onla, \q2 ana pukakiarla lamur, i mange: \q1 Ar suah tar anuka warkuraila uting na balanla, \q2 pa ar tumus tari ting na nuknukinla.” \rq Jer 31:33\rq* \m \v 17 Pa i atongi otleng mange, \q1 “Anunla na toltol laulaula pa anunla na tabun longor ana warkurai \q2 bel ar nuk ulak pasi ma.” \rq Jer 31:34\rq* \m \v 18 Ning e God ka kepsen a toltol laulaula pa a tabun longor ana warkurai, bel di kapan ulak ma sur ta artabar ning ir kepsen a toltol laulaula. \s1 A minat e Iesu i sapang a ngas sur dalar han milau tetek e God \p \v 19 Na tastasikla, e God ka kepsen anundala na toltol laulaula, i maining dala langolango pa bel dalar matmataut sur dalar kas ana pukna ning i Tabu Kol, anasa ana suluk e Iesu. \v 20 A minat e Iesu i sapang a tona ngas ning i han sur a lalaun, sur dalar muri. A ngas ning i han kas uting na kaen a alalar kutus sur a pukna ning i Tabu Kol. A kaen ning, i a palaona e Iesu ot. \v 21 E Iesu anundala a tnan tena artabar tetek e God ning i tai alar a taraila ane God. \v 22 Manglarning, dalar han milau tetek e God ana momolna ting na balandala pa a rakrakai a tortorot, pa a nuknukindala ning i langolango kusun a artitiu ana toltol laulaula, anasa e Iesu ka lamir totoh tari ana sulukna. Dalar han milau teteki ana palaondala ning ka gos tari ana totoh a malum. \p \v 23 Dalar tur rakrakai ana nundala keskes harnanai ana tortorot sur a ututnala ning e God ir toli, ning dala sira warwara talapor ono. Dalar tur rakrakai, pa gong dala han masik kusuni, anasa e God ir tol ot a ututnala ning ka lele tar ono. \v 24 Dalar nuknuk sur al ngas sur dalar amata artalai a nuknukindala sur dalar mang sur a taraila pa dalar tol a wakak a titolla. \v 25 Gong dala manah kusun anundala na keskes taum ting na lotu, larning dingla na tarai la sira toli. Dalar arakrakai artalai dala, pa dalar rakrakai onoi, anasa mulo oroi mang ka milau sur a pukakiar anuna Leklek ir hanot. \p \v 26 Ning dala ka tasman momol a momolna, ika kanet dala sira mur na toltol laulau, bel ta artabar ulak ma ning ir kepsen a toltol laulaula. \v 27 Dalar harnanai kama ana matmataut sur a warkurai ning ir hanot, pa a tnan irnga na iah ning ir tun arop sen a hiruala ane God. \v 28 Ning ir naur o ir aretol ditol malmaling taum sur ditol ar arup tik mang i gilam ris ana warkurai ane Moses, bel dir marisi, dir umkoli. \v 29 Ning tik i anatarna pas a Nat e God, pa i nuki mang a suluk ana kunubus, ning di ka atotoh tari onoi i a utna oros ka, pa i atong laulau a Talngan Tabu na marmaris, ir rakrakai kol a warkurai a arkeles teteki. Ir rakrakai kol tana warkurai a arkeles tetek tik ning i tabun longor ana warkurai ane Moses. \v 30 Anasa dala tasman e God, esaning i atongi mang, “Anuki ka a warkurai a arkeles. Iau ar kelesi.” \rq Lo 32:35\rq* \m Pa i atongi otleng larne, “A Leklek ir warkurai anuna taraila.” \rq Lo 32:36\rq* \m \v 31 Ir rakrakai kol a matmataut anuna tik, ning e God a lalauna, ir saran a rakrakai a warkurai a arkeles teteki. \s1 Dalar tur rakrakai ana tortorot \p \v 32 Mulor nuk pas a pukakiarla nating ning mulo ka kibas pas a talapor ana numulo na lalaun, pa la saran a tnan mamahat pa a kankan tetek mulo, ika mulo tur rakrakai ot. \v 33 Al taem dingla na tarai la morot o mulo, pa la akadik mulo namatana taraila. Pa al taem otleng mulo tur taum ana taraila ning di akadik la. \v 34 Mulo mang kol sur la ning la kes ting na rumai a dodot pa mulo nangan la. Pa mulo gas ka ning a tarai la ras pas anumulo na ututnala, anasa mulo tasmani mang anumulo a ututnala masik, ning lar tur tikin, pa la wakak kol tana ututnala ning la ras pasi. \p \v 35 I maining, gong mulo matmataut pa gong mulo noren sen anumulo a rakrakai a tortorot, anasa ir itna kol anumulo a arlou ono. \v 36 Gong mulo ngoro, mulor tur rakrakai sur mulor mur a nuknuk e God, pa lamur mulor kibas pas a ututnala ning ka lele tar ono. \v 37 Anasa a Buk Tabu i atongi larne, \q1 “Milau kama, \q2 esaning ir hanot, ir hanot ot, pa bel ir bongnani. \q2 \v 38 Ika esining i tortorot, ar atongi mang anuka tena tostos pa ir laun. \q1 Pa ning ir susur ulak kusun a tortorot, \q2 bel ar gas ono.” \rq Hab 2:3-4\rq* \m \v 39 Ika dala, bel dala miting onla ning la susur ulak kusun a tortorot pa la hirua. Dala miting na tarai a tortorot, pa e God ka alaun pas dala. \c 11 \s1 Asa ning a tortorot? \p \v 1 Ning tik i tortorot a kamkamna larne, ka tasman momoli mang, a utna ning i harnanai suri, ir kibas pasi ot. Belot i oroi, ika i tasmani mang i momol ot. \v 2 Na ningnigo ning la laun nating la tortorot manglarning, pa e God i gas onla, anasa ana nunla tortorot. \p \v 3 Ana tortorot dala tasmani mang e God i akes a rakrakan hanua ana nuna warwara. Pa a ututnala rop ning dala oroi, e God i toli kusun a ututnala ning bel di oroi. \p \v 4 Ana tortorot, e Abel i saran tar a artabar tetek e God ning i wakak kol tana artabar ane Kaen. Ana nuna tortorot e God i atongi a tena tostos, ning i atong angis pasi ana nuna artabar. A momolna e Abel ka mat, ika, kanet i warwara tetek dala, anasa ana nuna tortorot. \p \v 5 Ana tortorot, e God i kepsen e Enok sur gong i kilang a minat. Bel di oroi ulaki ma, anasa e God ka kibas pasi. Ning e God bel i kibas pasi ot kaba, i gas kol o e Enok. \v 6 Ning tik bel i tortorot, e God bel ir gas lar pas onoi. Anasa esining i mang sur ir han tetek e God, ir tortorot mang e God i kes, pa ir tortorot otleng mang e God ir saran a arlou tanla ning la tai momol suri. \p \v 7 E Noa i longor a atumarang ane God teteki ana ututnala ning ir hanot ning belot di oroi. Pa ana tortorot, i hanrawai e God pa i mur anuna warwara, pa i tol a sip, ning i alaun pas latamana. A tortorot ane Noa i atalapor a toltol laulaula anuna tarai te na rakrakan hanua, pa e God i warkurai la ono. Pa e God i atong e Noa a tena tostos, anasa ana nuna tortorot. \p \v 8 Ana tortorot, e Abaram i longor tetek e God ning i kabah pasi sur ir han uting na pukna ning lamur ir hanot a hanua ngasna. I han, ika bel i tasman a pukna ning i han suri. \v 9 Ana tortorot i kes arlar ana wasira ting na pukna ning e God ka lele tari sur a hanua ngasna. A lele ning e God i lele onoi tetek e Abaram, lamur i kes otleng tetek e Aisak pa e Jekop. E Abaram la, la laun ka ana rumai sel. Mang otleng larning tetek e Aisak pa e Jekop. \v 10 E Abaram i kes larne, anasa i tatatai sur a hanua ning ir kes tikin. A hanua ning e God ot ka sang tari pa ka tol tari. \p \v 11 E Abaram dia ma e Sara dia ka bun pa e Sara i pombo. Ika, ana tortorot, e Abaram i tolsot sur ir aitna pas ta kaklik, anasa i tasmani mang e God ning ka lele tar teteki ir tolsot pasi ot. \v 12 Manglarning anuna mangis a tarai la galis arlar ana nangnangla saot na solsol, pa i arlar otleng ana woio tumo latasi, ning bel dir was sot pasi. La hanot ka on takai a barsan ning i bun laulau. \p \v 13 A taraila rop la tortorot tuk ning la mat. Ning la laun te lapiu, bel la tong akes a ututnala ning e God ka lele tar ono. La oroi ka miting bakbak, pa la gas onoi. Pa la atong puasa i mang la na wasira ka, pa lar laun siklik pas ka te na rakrakan hanua. \v 14 Ning la atongi larne, i talapor mang la tatatai sur anunla ta hanua. \v 15 Ngandek ning lar nuk ulak pas a hanua ning la ka han kusuni, lar tolsot sur lar han ulak suri. \v 16 Ika a nuknukinla sur a hanua saot na langit, a hanua ning i wakak tana hanua ning la ka han kusun tari. I maining e God bel i meme sur lar atongi mang ai anunla God, anasa ka sang tar a hanua sur la. \p \v 17-18 Ana tortorot, e Abaram i saran tar e natnalik, e Aisak tetek e God arlar ana artabar, ana pukakiar ning e God i tohoi. A momolna, e God ka tol tar anuna lele tetek e Abaram mange, “A tumtubumla lar hanot o e Aisak.” \rq Stat 21:12\rq* \m E Abaram, esaning e God ka lele tari larne, i sang sur ir umkol e natnalik takai sot ka, arlar ana artabar, bel i longor puaini. \v 19 E Abaram i tasmani mang e God i tolsot pasi sur ir akamtur ulak pas a minatla. Momol, i arlar ot larning e Abaram i kibas ulak pas e Aisak kusun a minat. \p \v 20 Ana tortorot, e Aisak i atong angis tar e Jekop pa e Esau ana ututnala ning ir hanot lamur. \p \v 21 Ana tortorot, e Jekop, ning milau ir mat, i atong angis tar naur a nat e Josep. I sukul hat pasi ana nuna bulse pa i lotu tetek e God. \p \v 22 Ana tortorot, e Josep, ning milau ir mat, i warwara ana tinan purum ana tarai Israel mitimo e Ijip, pa i atai tar la mang lar kibas na sursurna ning lar han. \p \v 23 Ana tortorot, e tamana e Moses pa e tana dia bunuri natola kalang lamur tana nuna agon, anasa dia oroi mang a wakak a kaklik, pa bel dia matatan a warkurai anuna king. \p \v 24 Ana tortorot, e Moses, ning ka barman, bel i malmaling sur dir atongi mang di tana ma e nat e Pero. \v 25 I aslang pasi sur ir kilang kankan taum ana tarai ane God, pa bel i mang sur ir mur na toltol laulau ning anuna gasgas bel ir bongnani. \v 26 I nuki mang a meme ning ir kilangi ana risana e Karisito i wakak kol tana gongonla tumo e Ijip, pa a matana i abit kol, anasa i nuknuk sur anuna arlou lamur. \v 27 Ana tortorot, e Moses i han mitimo e Ijip, pa bel i matatan a balakut ana king. I tur rakrakai anasa ka oroi tar e God, esaning bel di oroi. \v 28 Ana tortorot, e Moses i tol a lotu na Han Lakai, pa i arsune sur dir lamir a ris a taman ana suluk, sur a angelo na minat gong i umkol na natnat a tarai Israel, na kakak barsan ning di agon nigon la. \p \v 29 Ana tortorot, a tarai Israel la kotop ting na Kubar a Tasi larot ning ka masmasa. Ika ning a tarai Ijip la lar a tinan larning, la dom rop. \p \v 30 Ana tortorot, a woroh na hat ning i tur talilis a hanua Jeriko i tarege purum, ning a tarai Israel la ka han talilisi mais a pukakiar. \p \v 31 Ana tortorot, e Rehap, a pamuk a hane bel i hirua taum ana tarai Jeriko ning bel la longor tetek e God, anasa i gas pas naur a tena tatatai kumna nigo anuna tarai Israel. \p \v 32 Pa asa ulak ma ar atongi? Ir bongnani ot ning ar ususrai o e Gidion, Barak, Samson, Jepta, Dewit, Samuel, pa propetla otleng. \v 33 Ana tortorot a tarai ne la harum taum ana matanitula masik pa la tolsot pas la rop. La tol a tostos a toltol, la kibas pas a ututnala ning e God ka lele tar la ono, pa la tong alar a pahana laionla. \v 34 La umkol a irnga na iah, pa la laun ot kusun a liwan na harum. La ning bel la rakrakai, e God i arakrakai la, la kibas rakrakai sur a harum pa la alulu a tarai a harum miting na matanitula masik. \p \v 35 Ana tortorot, na gurarala la gas pas na mainla ning la ka laun ulak kusun a minat. Dingla na tarai otleng di akadik laulau la, tuk ning la mat, anasa bel la mang sur lar puai kusun e God sur dir pak sen la. La nuk pas a lalaun ulak kusun a minat ning i wakak kol tana lalaun te na rakrakan hanua. \v 36 Dingla na tarai di morot onla pa di miras la. Dingla otleng di dot la ana senla pa di akas la ting na rumai a dodot. \v 37 Di wolot amat la ana hatatla, di kot kutus la sur naur a tuk, di so amat la ana liwan a harum. Dingla na tarai la mermer ka ana palaona sipsip pa palaona me, la kapan kol, di akadik la pa di alaulau la. \v 38 A toltol anunla ning la tortorot i wakak tana toltol anuna tarai mite na rakrakan hanua, pa bel i arlar sur lar laun na arpotor tanla. La laun taltal ana hanua bel, pa a mangirla, kulamla pa tungla. \p \v 39 La rop ne, e God i gas onla anasa ana nunla tortorot. Ika bel la tong akes a ututnala ning e God ka lele tari tanla, \v 40 anasa e God ka sang tar a utna ning i wakak kol sur dala rop. Bel i mang sur ir atostos nigon la ka. I mang sur ir atostos taum pas dala pa la. \c 12 \s1 E God i sira atostos na natnatnala \p \v 1 Dala tasmani mang a galis a tena tortorot tagun nating la tur talilis dala pa la oroi dala. I maining i wakak ning dalar kepsen a mamahat a utna ning i sira sairas dala ana nundala a tinan, pa a toltol laulaula ning i sira dot akes dala. Pa dalar dun, pa gong dala ngoro ana ardune ana nundala arsoksok, ning e God ka sang tari sur dala. \v 2 Dalar tai tostos sur e Iesu, esaning i nigon dala ana toltol na tortorot, pa esaning ir agomo pas anundala tortorot tuk ir kidol. E Iesu i mat saot na rakai kutus, a utna na meme momol. Ika bel i nuk pas a meme ning, i saran tar i ot sur ir kilang kankan pa ir mat saot na rakai kutus, anasa i tasmani mang lamur ir kibas a tnan gasgas. Pa onone ka kes ting na ris a sot na keskes a king ane God. \p \v 3 Mulor nuk pas e Iesu, esaning i kilang a mamahatla, ning a tena laulaula la toli onoi, sur gong mulo ngoro pa gong mulo manah ana tortorot. \v 4 Mulo harum ana toltol laulaula, ika belot di umkol mulo. \v 5 Mulo ka duman sen a warwarala na arakrakai ning e God i atongi tetek mulo a natnatnala larne, \q1 “Natuklik, ning a Leklek i atostos u, \q2 gong u nuki mang a utna oros ka, \q2 pa gong u bulnga ning i atong puasa anuma toltol laulaula tetek u. \q1 \v 6 Anasa a Leklek i atostos la ning i maris la, \q2 pa i dapis la ning i atong la mang na natnatnala.” \rq Sindaun 3:11-12\rq* \p \v 7 Mulor tur rakrakai ana mamahatla, anasa ine a ngas ning e God i atostos mulo ono. Anuna titol ning i arlar ana titol ning a barsan i sira toli o e natnalik. Anasa esi na kaklik ning e tamana bel ir atostosi? \v 8 E God i sira atostos a natnatnala rop. Pa ning bel i atostos mulo, i talapor ning bel mulo a natnatnala momol, di agon oros tar mulo ka ting na ngas. \v 9 Na tamtamandala mite na rakrakan hanua la atostos dala, pa dala ka hanrawai tar la ana nunla na toltol ne tetek dala. Ning dala toli larne, i momol kol mang dalar longor otleng tetek a Tamana ingundala, ning i atostos dala, pa dalar laun. \v 10 Na tamtamandala mite na rakrakan hanua la atostos dala, arlar ana ngas ning la nuki mang i wakak. Pa anunla titol ne bel i bongnani. Ika e God i atostos dala sur dalar wakak, pa dalar tong akes a totoh a toltol, arlar ot onoi. \v 11 Ana taem ning e God i sira atostos dala, bel dala gas onoi, dala sira kilang ka a kankan. Ika lamur la ning e God i atostos la pa la longor ana nuna asasaerla, lar sol a molmol pa a tostos a toltol ting na nunla lalaun. \p \v 12 I maining mulor arakrakai na kumulo ning bel i rakrakai pa na hamulo otleng. \v 13 Pa “mulor han ana tostos a ngasla,” \rq Sindaun 4:26\rq* \m sur a hamulo ning bel i rakrakai gong i talabus, ir wakak ulak ka. \s1 A atumarang sur dalar longor tetek e God \p \v 14 Mulor rakrakai sur mulor kes na molmol taum ana taraila rop, pa mulor mur a totoh a toltol. Ning a lalaun ana tik bel i totoh, bel ir oroi a Leklek. \v 15 Mulor tai alar mulo, sur gong tik i han masik kusun a marmaris ane God, pa i arlar ana wakir a rakai ning i mapak, ning ir gomo ot pa ir saran a mamahat ta mulo, pa ir adur pas al galis namatana e God. \v 16 Mulor tai alar mulo, sur gong tik i tol a pamuk a toltol, pa gong tik i nuknuk oros ana nuknuk e God teteki, arlar o e Esau. E Esau a ningnigo na nat e Aisak ning lamur ir kibas a galis a gongonla ane tamana, ika i siuran sen anuna keskes a ningnigo sur ning a pelet a utna ka. \v 17 Mulo ka tasmani mang lamur ning i mang sur ir kibas ulak a warwara na angangis ta e tamana, e tamana i puain seni kama. A momolna, i domos sur ir kibas ulak pas a warwara na angangis ning, ika bel i pastek ulak pas ta ngas sur ir lingir asaning ka tol tari. \p \v 18 Bel mulo hanot saot na mangir Sinai arlar ana tarai Israel. A mangir ning la tolsot sur lar tuki. A iah i irnga tingia, pa la oroi a mormorom pa a mutmut a langit pa tnan wuwu. \v 19 La longor a elngena tawuru, pa a elngen takai ning i warwara. Ning la longori, la nunungi mang gong ulak ma i warwara tetek la, \v 20 anasa la matmataut kol ana warkurai larne, “Ning ta barsan o ta inagoi, ir tuk a mangir ning, dir wolot koli.” \rq Kisim Bek 19:12-13\rq* \m \v 21 A ututnala ning la oroi, i amatmataut kol la, pa e Moses i atongi mang, “A matmataut, pa koloron.” \rq Lo 9:19\rq* \p \v 22 Ika, mulo ka hanot saot na mangir Saion, e Jerusalem saot na langit, a hanua ane God, ning a lalauna. Mulo ka hanot tetek a galis a angelola kol ning bel dir was lar pas la, ning la kes taum ana gasgas. \v 23 Mulo ka hanot ana keskes taum anuna ningnigo na natnat e God, la ning di ka tumus tar na risanla saot na langit. Mulo ka hanot tetek e God, esaning a tena warkurai ana taraila rop, pa tetek a inguna tena tostosla, ning e God ka atostos kol la, \v 24 pa tetek e Iesu, esaning i tol tar a tona kunubus taum ondala, pa tetek a sulukna, ning di ka lamlamir tar ono. A suluk ne i warwara ana utna ning i wakak kol tana ututnala ning a suluk e Abel i warwara onoi. \p \v 25 Mulor tai alar mulo, sur gong mulo gilam ris kusun e God ning i warwara. Nating a tarai ning bel la longor teteki ning i atumarang la saot na mangir Sinai, bel la dun kumna lar pas kusun a warkurai a arkeles. Pa i momol kol, dala otleng, bel dalar dun kumna lar pas, ning dala gilam ris ka kusun esaning i atumarang dala misaot na langit. \v 26 Ning e God i warwara tetek a tarai Israel saot na mangir Sinai a elngena i kunran a rakrakan hanua. Ika onone, ka lele tar larne, “Lamur ar kunran muntakai ulak a rakrakan hanua, pa bel a rakrakan hanua ka, a langit otleng.” \rq Hag 2:6\rq* \m \v 27 Ning e God i atongi mang ir kunran muntakai ulaki, i asangani mang ir kepsen a ututnala ning i gulgule ka, a ututnala ning ka akes tar la. Ir kepsen la sur a ututnala ning bel dir kunran sot pas la, lar kes ot. \p \v 28 I maining dalar atong wakak tetek e God, anasa dala ka tong akes a matanitu ning bel ir gulgule. Dalar lotu tetek e God ana hanrawai pa a matmataut ning i arlar ana nuknukna, \v 29 anasa anundala God i arlar ana tnan irnga na iah, ning ir ien arop sen a ututnala rop. \c 13 \s1 A toltol ning e God ir gas ono \p \v 1 Gong mulo manah ana marmaris artalai tetek mulo, arlar o mulo na kabaitas ana tortorot. \v 2 Mulor sira gas pas a wasirala ting na numulo na rumai. Anasa dingla na tarai ning la tol a toltol ning, la ka gas pas a angelola, ika bel la tasmani. \v 3 Mulor nuk pas la ning la kes ting na rumai a dodot, arlar larning mulo dodot taum otleng onla. Mulor nuk pas la otleng ning di alaulau la, arlar larning di alaulau mulo otleng. \p \v 4 I wakak ning mulo rop, mulor hanrawai a keskes a tinaulai, pa gong ta dur a toltol ir kes ono. Anasa e God ir warkurai tik ning i tol a laulau a toltol ana ta hane ana tik, pa tik otleng ning i tol a pamuk a toltolla. \p \v 5 Mulor tai alar mulo sur mulor langolango kusun a tnan nuknuk sur a mani. Mulor gas ka ana artabar ane God ning ka kes tetek mulo. Anasa i ot ka atong tari larne, \q1 “Bel ar noren sen u, \q2 pa bel ar han kusun u.” \rq Lo 31:6\rq* \m \v 6 I maining bel dalar matmataut, dalar atongi ka larne, \q1 “A Leklek anuka tena harnangai, \q2 pa bel ar matmataut. \q1 Asa ning a tarai lar toli hok?” \rq Buk Song 118:6-7\rq* \p \v 7 Mulor nuk pas anumulo na ningnigo, ning nating la asaer mulo ana warwara ane God. Mulor nuk pas anunla ngas a lalaun, pa mulor mur anunla tortorot. \v 8 E Iesu Karisito bel ir ries. Nating, onone pa lamur pa bel ir rarop, e Iesu Karisito i arlar ka. \p \v 9 Gong mulo mur a urmatana ngas a asasaerla ning ir ben rongon mulo. I wakak ning a marmaris ane God ir arakrakai a ingundala. Ning dala mur a warkuraila ana utna na hangan bel ir arakrakai a ingundala, pa bel ir nangan la ning la muri. \p \v 10 Ika anundala logo na tun artabar kaning. A tena artabarla tetek e God, ning la titol ting na rumai sel, bel tik i malmaling sur lar hangan ana anundala logo na tun artabar. \v 11 A ningnigo na tena artabarla tetek e God i sira kibas kas a suluk a inagoila ting na pukna ning i Tabu Kol, sur a artabar ning ir kepsen a toltol laulaula. Ika, a kidol a palaona inagoila di tun sen la tumo lapiu na hanua. \v 12 Mang otleng larning e Iesu i kilang kankan pa i mat tumo lapiu na woroh na tnan hanua, sur ir atotoh a tarai ana sulukna ot. \v 13 I wakak ning dalar han teteki kaning ot lapiu na hanua, pa dalar kilang meme taum onoi. \v 14 Anasa bel anundala ta hanua te ning ir kes tikin. Dala tai sur a hanua ning lamur ir hanot. \p \v 15 I maining, ana pukakiarla rop dalar atong leklek pas e God, ana risana e Iesu. A atong leklek ne i arlar ana artabar ning dala sarani tetek e God, ning a pahandala i apuasa a risana. \v 16 Gong mulo dumdumai sur mulor tol a wakak a titol pa mulor tabar a tarai. Ning mulo toli larning, i arlar ana artabar tetek e God ning i gas ono. \p \v 17 Mulor longor tetek anumulo na ningnigola, pa mulor anatarna mulo nahai a nunla na warkurai, anasa la tai alar mulo, pa lamur lar warwara talapor namatana e God ana nunla titolla tetek mulo. Mulor longor tanla sur lar gas ana nunla titolla, pa bel lar titol taum ana bal mamahat. Anasa ning la titol taum ana bal mamahat bel ir nangan mulo. \p \v 18 Mulor nunung omila. Mila tasman momoli mang a nuknukimila bel i arup mila on ta utna, pa mila mang sur anumila a lalaun ir tostos ana ututnala rop. \v 19 Pa a nunung rakrakai mulo, sur mulor nunung, sur e God milau ir sune ulak iau tetek mulo. \s1 A nunung sur a harnangai ane God \p \v 20 A nunung e God ning i sira saran a molmol. Esaning i akamtur ulak pas anundala Leklek e Iesu kusun a minat. E Iesu, i a tnan tena tai alar a sipsip ning i mat pa i saran tar a sulukna ot sur ir tol a kunubus ning ir kes tikin. \v 21 A nunung e God sur ir tabar mulo ana wakak a ututnala rop, sur mulor mur a nuknukna. A nunung otleng, mang ana titol ane Iesu Karisito, e God ir awakak dala arlar ot ana nuknukna. Dalar atong leklek pas e Iesu Karisito, bel ir rarop pa bel ir rarop. Amen. \s1 A ararop a warwara na marmaris \p \v 22 Na tastasikla, a nunung mulo sur mulor longor wakak a warwara na harnangai ne, anasa a pas ne a tumusi tetek mulo bel i barah. \v 23 Ar atai mulo mang, a tasindala e Timoti, di ka apurum seni kusun a rumai a dodot. Ning ir hanot kapit ute, miau rop miar hanot tetek mulo. \p \v 24 Mulor saran anumila marmaris tetek anumulo na ningnigola rop, pa tetek a taraila rop ane God. La otleng mitimo e Itali la saran anunla marmaris tetek mulo. \p \v 25 A marmaris ane God ir kes tetek mulo rop.